Arumunet Albania Nr 19 - TV-Radio Makedonia

6 7
monoGraFia e zotërinjVe
triFon DaFa Dhe apostol popo.
...Kush e njeh Vëllah
“ MaVrinë” përMbi MushK
e Ka shtëpinë.
Dy ditë më parë më ra në dorë një libër që fillova ta
lexoja dhe që nuk mund ta përfundoja menjëherë.
Libri ka gjithësej 56 faqe, por në këto pak faqe
autorët kanë shtjelluar shumë insituata të jetës
vllahe. Apostoli është me origjinë vllahe, ndërsa Trifoni është i
përkushtuar për vllehët.
Ashtu siç e cilësova më lartë autorët në ato pak faqe kanë
shkruar për jetën, dasmat, vdekjet, punën, vështirësitë, besën
etj të vllehëve të zonës së Përmetit. Libri është shkruar me një
frymëzim si dhe me një drejtëshkrim të pëlqyeshëm, ata i kanë
renditur problemet që kanë shqetësuar me shumë korektësi dhe
vështrim cilësor në çdo aspekt edhe intim të jetës vllahe.
Unë mbeta shumë i mahnitur që si ka mundësi në kaq pak faqe
të pasqyrosh një jetë shumë të larmishme dhe të vuajtëshme të
etnis tonë aq puntore, arsimdashëse, besnike, mikëpritëse, trime,
në krijimin e marëdhënieve shumë miqësore me shqiptarët.
Më poshtë unë po jap disa senteza nga ky libër,edhe për arsyen
që revista është shumë e ngarkuar me materiale dhe nuk mund të
jap hapësira më të mëdha.
...“ Kur dëgjon e lexon këto fraza, s’ka si të mos krenohesh
me këtë rracë bujarësh e trimash. Edhe pse nomade e pa shkollë,
ata kanë një zgjuarsi natyrale dhe një telepati të çuditëshme,
në përcaktimin e gjërave. Asnjëherë nuk kanë gabuar në ato që
kanë bërë e kanë thënë. Përherë kanë qënë preçiz dhe të prerë, të
ndershëm e të pastër.”
... “Vllehët janë si një rrungajë mali, e cila kur zbret në lumë,
për dhjetra metra ecën bashkë me ujin tjetër, por ruan rrjedhën
dhe ngjyrën e saj. Ata kanë karakteristikat e tyre që i bën të
dallueshëm nga rrethi njerëzor ku banojnë e militojnë.
Së pari: Nuk është e vështirë, që në një grumbull njerëzish,
të mos dallosh atë që i përket kësaj race. Kanë një trup të lidhur,
me fytyrë bronxi në të pjekur, me sy të mëdhenj e të mprehtë,
tipare të dhuruara nga lashtësia. Kanë përherë një fytyrë të
qesshur, të shtruar në bisedë
dhe fjalën e thonë deri në fund.
Të jesh me ta, nuk ndahesh
dot lehtë, pasi fjala e tyre,
mendimi që hedhin, të bën për
vete. Ecjen shumë të shpejtë
dhe nuk kthehen djathtas e
majtas kur janë nisur për një
punë të caktuar. Këto janë
karakteristika të veçanta, që
tek të tjerët edhe mungojnë.
Së dyti: Janë integruar
plotësisht në jetën e
përditëshme edhe në këtë
aspekt janë si gjithë të tjerët,
por me një ndryshim, ata
izgjedhin shokët sipas natyrës
së tyre dhe një njeri me vese
nuk ëshstë kurrë miku i tyre.
Së treti: Janë shumë krenar.
Kjo është e shpjegueshme. Ky
është rritur në një ambient të
pastër e të virgjër. Vetë natyra,
kaluar mbi male, vetë puna e
vështirë për sigurimin e të e të
ardhurave, duke mos i shtrirë
dorën askujt, i ka bërë të jenë
të pavarur nga askush. Kurrë
nuk thotë s’kam, por kurrë
nuk kërkon lëmosh. Të mos ta
fyesh në krenarinë e tij, është
“a-ja” e gjërave.
Së katërti: Kanë unin e
tyre. Ky karakter është për t’u
patur zili. Janë të besës. Po
dhanë fjalën nuk e bëjnë dy.
Së pesti: Janë njerëz që
nuk njohin burgun për faje
ordinere. Tek ata nuk njihet
vesi i vjedhjes, nuk ka asnjë
rast vrasje apo hasmërie.
Së gjashti: Mikëpritja.
Ashtu si dje në stane, që nuk
mbetej udhëtar pa u kthyer në
banesën e tyre për një çanak
dhallë e deri tek drekat e darkat
e rëmda, edhe sot e kësaj
dite, në shtëpinë e tyre, sofra
është e shtruar për mikun dhe
udhëtarin.
Janë këto veti e dhunti, të
cilat krijojnë unin, karakterin
e kësaj etnie të nderuar e
burrërore.
...” Në këto vite është
krijuar edhe shoqata e
“Arumunëve”. Me siguri, kjo
shoqatë, do të jetë një shtysë
për më tej, jo vetëm për lidhjet
ekonomike dhe kulturore me
atdheun mëmë, Rumaninë,
por për çuarjen më tej dhe në
ruaajtyjen e të gjitha veçorive
gjuhësore dhe etno kulturore.”
...” Po qe se vllehët, kudo
që janë, do të hedhin në
letër historinë e tyre, jemi
të sigurt, se edhe shoqata, si
ajo”Arumune”, do të kthejnë
sytë, pra do të dalë nga amullia
apo interesat vetjake, për të
realizuar detyrën patriotike
ndaj asaj pjese të popullsisë që
mbulon.”
Valentin Mustaka
Kalendari arumun
tetor 2012
x.10.1882 – s-featsi Iancu Caranica
2.10.1948 – s-featsi scriitorlu shi striducătorlu
Andon Hristo, tu unâ hoarâ ningâ Curceauâ
2.10.1912 – s-featsi poetlu Atanase Nasta,
Gramaticuva, tu Gârtsie, muri tu 23.12.1996, Bucureshti
6.10.1892 – s-feaţi Avdela, tu Gârţie, Tache
Papahagi, avdzât lingvistu, etnograf ş-folcloristu , muri
Bucureşti tu 7.01.1977
6 -10 - 2007 – acatsa s- emiteadzâ siteul Tv-
Makedonia cu emisii ânreghistrati pi Internet andreptu
di Yioryi Shutaru
10.10.1939 – easti faptu Bucureshti, lingvistul
Gheorghe, parintsalj eara di Avdela.
13.10.1939 – s-featsi poetlu Gica Godi, hoara
Cavarna, azâ tu Vâryârie 15.10. – s-featsi Custica
Canacheu, prezidentul a Faraljei Armanească dit
Românie.
18.10.1880 – s-featsi scriitorlu Gheorghe
Ceara, hoara Xirulivadi, ningâ Veryea muri tu 4 di
apriir 1939, Cavarna, azâ tu Vâryârie
18.10.1938 – s-featsi poetlu Vanghiu Pâshe, hoara
Banja, niga Coceani, R.Machidunia
19.10.1992 – muri Constanţa poetlu Cola Caratană,
faptu tu 23. 01. 1914 Horopani tu Gârţie
21.10.1959 – s-featsi poeta Ghena Nakovska,
Nijopoli, R.Machidunia
25.10. 1994 – muri Viena poetlu Tachi Varduli, faptu
Pirivoli tu 13.06.1918
26.10.1901 – s - featsi poetlu sh-dramaturgul
Nicolae Babu, tu hoara Dishnitsa, dit Albania sh-muri
Bucureshti tu 9.07.1967
28.10.1906 – muri Tashcu Bongu Iliescu, poet,
folcloristu, autor di manuali di sculie sh- dhascal armân,
faptu Crushuva tu 1845
redaksia e revistës uron besimtarët orthodhoks
për ditën e shënuar të shën dhimitrit