02 shkurt 2011.indd - TV-Radio Makedonia

Şcurtu (shkurt) Fratia2011Fraţia,Vëllazëria 1EXEMPLARGRATUITNr. 2(180)Şcurtu (shkurt)2011VËLLAZËRIA"FRAŢ I DI MUMĂ ŞI DI-UN TATĂ ,NOI ARMÂÑL'I DI ETA TOATĂ"!DIRECTOR: ROBERT ÇOLLAKU;REDACTOR-ŞEF: JANI GUSHOCU SPRIJINUL GUVERNULUI ROMÂNIEI- DEPARTAMENTUL PENTRU ROMÂNII DE PRETUTINDENI-JO REGJISTRIMIT TË ARUMUNËVE/VLLEHVE - GREKËeditorialMuaj i trazuarpër arumunëtMuaji shkurt u trazua nganjë provokim i rëndë ikonsullit grek në Korçë.Në një ceremoni të shoqatës “Omonia”në Korçë (e çuditshme kjo “omonia”në Korçë dhe kur edhe në krye të tyreqëndrojnë ose ndonjë vllah ose ndonjëshqiptarë të shitur mund të themi,siç njihen nga të gjithë), TheodhorusIconomu u bën thirrje hapur vllehve tëregjistrohen pa frikë grekë.Nga aventurierë të tillë kërkohetta përsërisin historinë. më 1914 po nëKorçë, Papa Llambro Bllamaçi patriotidhe prifti martir i vllehve, me tëvëllain e tij u vranë me gjak të ftohtë,nga andartët grekë, sepse nuk deshënqë në kishën e vllehve Korçë dhe nëkishën “Shën Maria” Plasë, ta mbaninmeshën në gjuhën greke, siç urdhëronteDhespoti, por në arumanisht ose shqip.Të paralajmëruar të hiqnin dorë ngakëto gjuhë, si gjuhë të “djallit”, ata nuku trembën, por ndaj tyre u mor dënimiekstrem. Tani një tjetër hija i vjen rrotullarumunëve/vllahëve: Të tjetërsohen në-vijon në faqen 2-editorialCărterea aarmâñilorMesu Şcurtu să cărti di laprovacarea greu a consuluigrec din Curceaua. La unăceremonie a suţil’ei “Omonia” (ti ciudiaistă “Omonia” la Curceua şi cănd năcap e lei săntă ică vărru armăn ică vărăalbanez văndută, cum li cunuască tuţ),Theodhorus Iconomu, li strigă discl’isăarmâñl’i să si registreadza fără fricăgreci.di cât oaml’i di ahtari sâ caftâsâ repetarâ istoria: ăn anlu 1914 tutCurceaua, Papa Llambro Bllamaçi,preftul mărtir a armâñilor cu fratluia lui s-vătămară cu săndzi arraţi, ditandarţi greci, căţe la biseriaca armânăCurceaua şi la Biserica „Sămta Maria”la Pleasa, nu o ţinea liturghia pi limbagărcească, cum didea ordină Dhespotu,ma pi limba armănească şi arbinişească.A lor u avea dzăsă multi ori s-mutamăna dit aisti limbi, căţe eali eara limbiia dracului. Ama el’ nu s-aspărară şi tiaţea s-vătămară. Tora ună altă aumbrăăl’i yini avărlinga a armâñilor: săs-toarră greci ăn mod uficial.Căţe aistă căftari şi căţe tora? Cums-veadi, luguriri suntă faptă ghini. După-contuedze pagina 3-Pamja e kishës sëvllehve në Korçë,një godinë menjë arkitekturëelegante dheperëndimore, porpër fat të keq uprish nga tërmetinë vitet ‘30 tëshekullit të kaluarDEKLARATË PËR SHTYPE shoqatës “Arumunët e Shqipërisë”Deklarata e konsullit grekë se: arumunët/vllehtë janë grekë, është një provokim i rëndëpër etninë tonë, që synon t’i tjetërsoj arumunëte Shqipërisë. Shoqata “Arumunët e Shqipërisë”,më qendër në Tiranë dhe që shtrihet në 16rrethe të vendit, kryesisht atje ku konsulli equan “Vorio Epir” distancohet prerazi nga kjodeklaratë dhe e konsideron atë një diversion tërrezikshëm si për Shqipërinë edhe për etninëtonë, që është unike kudo në Ballkan dhenë asnjë mënyrë nuk është greke. Ajo ështëpopullatë Arumune/vllahe dhe ka të gjitha karakteristikat,që e karakterizojnë një popullatë,si gjuhën, zakone, folklor e karakteristika fetarebrenda fesë ortodokse.Regjistrimin e popullsisë sipas përkatësisëetnike ne e kemi pritur me shumë dëshirë dhenë këtë kemi vërejtur një hap pozitiv të shtetitshqiptar për mbrojtjen e Të Drejtave të Njeriutdhe të Minoriteteve. Por kjo kurrsesi nuk mundtë shërbej për t’u regjistruar “grekë”, por ashtusiç jemi në të vërtetë, si dhe të njohur në mbarëbotën apo nga institucionet ndërkombëtare:“Arumun”.Prandaj kemi qenë dakord, që në pyetësorine regjistrimit të lihet e lirë deklarimi dhekemi bërë thirrje anëtarëve të shoqatës sonë,që të deklarohen ata që janë, dmth “arumun”dhe jo të nisen nga disa interesa të çastit apoato ekonomike dhe të tradhtojnë identitetin etyre të vërtetë.Kjo thirrja u theksua me forcë edhe nëKonferencën e IV kombëtare, që u mbajt më15 janar 2011, ku morën pjesë delegatë nga tëgjitha fi lialet e shoqatës.Në emër të shoqatësKryetariVangjel ShundiTiranë 07.02.2011Anlu a 15- ţea di la editareaViti i 15-të i botimitNË VEND TË PËRMBAJTJESNë këtë numër gazete kemi pasqyruarreagimet e përfaqësuesve të shoqatës“Arumunët e Shqipërisë” ndaj deklaratës sëpapërgjegjshme të konsullit grek në Korçë setë gjithë vllehtë janë grek.Një vend të veçantë në këto reagime zuriedhe prania dhe pjesëmarrja në debat në njëemision televiziv të Top Channel (emisioni“Top Show”) e nënkryetarit të shoqatës zotitKOÇI JANKO. Ai, me argumente, sidomos atotë karakterit gjuhësor, hodhi poshtë pretendimete konsullit grek. E quajti këtë deklaratënjë provokim të rëndë të ndjenjës nacionale tëarumunëve/vllehve, duke risjell në aktualitetatë që ka ndodhur në fillimet e shekullit të kaluar,ku presioni ka qenë i madh, që arumunëttë lëshonin gjuhën e tyre të mëmës dhe tëpërqafonin gjuhën greke, duke e konsideruarkëtë të fundit si gjuhën e Zotit. Madje për këtëarsye, Martiri dhe Mësuesi i arumunëve PapaLlambro Ballamaçi u ekzekutua fizikisht ngaandartët grek. U bëj thirrje arumunëve, -vijoiZoti Koçi Janko në këtë emision, - që të mosbien pre e këtyre provokimeve, pavarësishtnga presionet dhe premtimeve ekonomike.Gjithashtu një prononcim kundër kësajdeklarate bëri edhe kryetari i filialit të Elbasanitzoti Niko Ziu në TV lokalNë vijim do të lexoni disa nga materialereaguese në median elektronike dhe tëshkruar, duke mos mundur t’i pasqyrojmë tëgjitha për arsye vendi. Këto materiale janëvënë kryesisht në gjuhën shqip, sepse kemiqenë të interesuar t’i njohin sa më shumëkategori lexuesish, për të kumtuar qëndrimine prerë të shoqatës sonë ndaj një problemi kaqtë mprehtë.Në FAQEN 6 e 8 është vendosur edhe njëshkrim në dy gjuhë nga shkrimtari i mirënjohurHyjni Ceka, kushtuar marrëdhënieveshqiptaro-arumune në shekuj dhe aktualisht.Ky shkrim është sjellë në gjuhën arumune nëmënyrën më të mirë, nga i nderuari JankoBallamaçi, me banim në Amerikë, për të cilinredaksia gjen edhe një herë rastin ta falënderojpër punën e shkëlqyer që bënë me gjuhën tonëdhe bashkëpunimin me “Fratia”-an.Një ditë të zezë të 23 marsit, viti 1914, andartët grekë, ia mbyllën sytë. Ai mbeti yllqiellor në zemrat e njerëzve të thjeshtë e të mirë. Ai thoshte: “Të jesh i fesë ortodokse,apo myslimane nuk do të thotë se je grek, apo turk”. Më 1883, çeli në Korçë një shkollërumune. Në foto: Papa Llambro Ballamaçi në mes patriotëve të kohësPapa Llambru dziţea ca: “S-hii ortodox, ică musilman, aistă nu va s-dzăcă că eşţă grecică turcă”. Ân cadur: Papa Llambro Ballamci namsa cu patriţi a chiroului

2 Fraţia VëllazëriaARMÂÑL’I NU SUNTÂ GRECIŞcurtu (shkurt) 2011editorialMuaj i trazuarpër arumunët-vijon nga faqe 1-grekë zyrtarisht, duke u regjistruar si tëtillë.Pse kjo kërkesë dhe pse në këtëkohë? Si duket llogarit janë bërë mirë.Pasi i joshën ndër vite arumunët/vllehtë me karta e viza pune për nëGreqi, duke u kërkuar si diçka rutinëqë të deklaroheshin “vllaho-helenë”,madje me këtë status duke u dhënëedhe pensione - ndihmë, tani u kërkohetmaksimumi: të ndërrojnë kombësinëdhe të përvetësohen plotësisht, pra, tëshpallen vetë se janë “grekë”.Vllehtë nuk janë grekë. Ata janë asmë shumë as më pak por “vlleh” ose“arumun”, që janë sinonime. Edhe nëseende në Shqipëri nuk ka një kombësitë tillë zyrtarisht, dhe kjo për xhelozitë atyre që punojnë në institucionetvendim - marrëse për këtë çështje, semos na dalin shumë në numër e uletpopullsia shqiptare, kjo nuk do të thotëqë “për këtë inat” të shkojmë te ajo qëpërsëri nuk jemi, por se paskemi interes.Mirëpo etnia, kombësia nuk ndërrohetpër interes. Ajo është e dhënë njëherëe përgjithmonë dhe njeriu ndjehet eduhet të ndjehet krenarë me të dhe meqëndrimin e tij të bëjë sa më të denjëetninë së cilës i përket e jo ta braktisë atëpër çfarëdo arsye.Duam të theksojmë se shoqata jonëgjatë këtyre viteve të ekzistencës së saj,madje që në Konferencën e saj të Parë, tëmbajtur më 5 prill 1992, ka kërkuar ngashteti shqiptar që ta njohë identitetine etnisë sonë, dhe këtë ta bëje jo merregulla burokratike, por nëpërmjet njëakti administrativ, duke e përcaktuarme vetë deklarim e me ndërmjetësinëe shoqatës pjesëtarët e kësaj popullsie.Mirëpo opinionet kanë qenë nga më tëndryshme. Ato shkonin që nga reduktiminë një numër fare minimal deri tek mosekzistenca e saj, sepse ndër vite qenkaasimiluar. Ato të drejta që u mohuanpara demokracisë në shtetin shqiptar,pra para vitit 1990, duhet të fitohen përtë gjithë, edhe për të drejtën e etnisë sonë,të ekzistencës së saj, si pjesë përbërëse epopullsisë shqiptare.Histori e viteve 1912-1920, historiae krijimit të shtetit shqiptarë, ka pasurnjë mbështetje të jashtëzakonshme ngaarumunët, patriotë të shquar por edhenga popullsia e thjeshtë. Premtimi dheideja ka qenë se nën shtetin shqiptarë kjoetni do shpëtojë dhe nuk do asimilohet,siç ishte frika nga shteti i atëhershëmgrek. Mirëpo nëse sot thuhet me tëmadhe se ne nuk ekzistojmë, ose qëtë njihemi duhet një vendim gjykate,atëherë paska ndodhur me ne e njëjtagjë, sikur të ishin nën shtetin grek. Këtënuk duhet ta pranojnë dhe nuk duhet tëndërmarrin një fushatë denigruese nëemër të “shkencës” apo “ligjit”, për tëmohuar një të drejtë legjitime, deklariminhapur e asaj që jemi dhe ndjehemi pra,“arumunë”, me gjuhë e doke e zakonetë veçanta. Kjo mendojmë se kërkohettë mbahet mirë parasysh nga të gjithëpolitik-bërësit dhe opinion-bërësit nëShqipëri.RedaksionaleAt Dhimitraq Veriga, nga Korça, kahedhur poshtë deklaratat e konsullitgrek në këtë qytet, se vllehët kanë kombësigreke.“Korça nuk është greke, vllehëtnuk janë grekë. Përderisa janë vllehëdomethënë se janë të një kombi tjetër.Unë kam lindur vllah dhe kur kam vajturnë shkollë kam mësuar si gjuhë të parëshqipen”, ka deklaruar At Veirga.Sipas tij, konsulli Ikonomus kërkontë krijojë ndasi mes Shqipërisë dheGreqisë dhe për rrjedhojë ai nuk mundtë vazhdojë të qendrojë në këtë post.“Ai kërkon të fusë përçarje messhtetit tonë dhe shtetit grek. Për mua ainuk është as konsull e as diplomat”, kashtuar ati i shenjtë.Deklaratë në “Top Channel”KLERIKU I VLLEHVE:JEMI ORTODOKSË, JO GREKË2011-02-10Juliana DhimitriAt Dhimitraq Veriga: Konsulli i Korçësmë refuzoi vizën se i thashë se jamvllah shqiptarDeklarata e konsullit grek të Korçës,Theodhoros Ikonomu, sipas të cilit vllehtëjanë grekë, ka nxitur reagime të ashpranga vetë komuniteti vllah i Korçës. PriftiDhimitraq Veriga, i cili njihet si kryeklerikui komunitetit vllah në Korçë ka kundërshtuarashpër dje deklaratat e konsullit, tëcilin e akuzon si nxitës të përçarjes.Kleriku i komunitetit të vllehve të“KORÇA NUK ËSHTË GREKE,VLLEHTË NUK JANË GREKË....”nga At Dhimitraq VerigaKorçës thotë se edhe ai vetë ka rënë pre epresioneve të konsullit për t’u deklaruarsi grek, ndërkohë që as është as ndihet itillë. “Në një takim që pata me këtë konsullnjë vit më parë më tha se unë isha grekpërderisa isha vllah, por kur unë i thashëse jam vllah shqiptar, ai më refuzoi vizëngreke”, tregoi dje për gazetarët prifti. Sipastij, “Konsulli grek kërkon të tjetërsojëedhe kombësinë e vllehve, duke i quajturedhe ata grekë, ashtu siç thotë për shumëkorçarë shqiptarë. Po, në rast se do të ishingrekë nuk do të quheshin vlleh. Jo vetëmkaq, por Korça nuk është greke. Një, dhjetë,pesëdhjetë apo njëqind grekë që mund tëjenë këtu nuk përfaqësojnë gjithë qytetin eKorçës”, tha prifti ortodoks i vllehve të Korçës,At Dhimitraq Veriga, i cili ka hedhurposhtë dhe ka përgënjeshtruar deklaratat ekonsullit grek të Korçës.At Dhimitraq Veriga ka thënë se vllehtënuk janë aspak grekë, pasi në të kundërtnuk do të kishin identitetin e tyre, origjinën,kulturën dhe fenë, ndërgjegjen kombëtareapo gjuhën krejt të ndryshme nga ajo greke.Ai ka thënë se çdo gjë pritet nga një konsullqë nxit përçarje, i cili mund të konsiderojësi grekët edhe romët dhe egjiptianët dhemadje dhe minoritetin maqedonas. “Sotky konsull bën grekë korçarët, bën grekëvllehtë, nesër nuk është çudi që të bëjëgrekë edhe romët, edhe egjiptianët dhemadje dhe banorët e Pustecit që i përkasinpakicës maqedonase. Vlleh ka në Greqi dheata janë pakicë atje, ka dhe në shumë vendetë tjera të Ballkanit, në Bullgari, Serbi,Maqedoni e Rumani, por që s’janë grekëdhe nuk kanë asgjë të përbashkët. Ataflasin gjuhën e tyre, të ndryshme nga gjuhagreke. Nuk dua t’u mohoj origjinën atyreqë vërtet janë grekë. Këtu ka grekë që janëmartuar në Korçë, njerëz që janë vërtet meorigjinë greke, por që nuk janë shumica. Pornjë konsulli nuk i takon absolutisht të bëjëthirrje në një organizatë siç është “Omonia”që vërtet ka pjesëtarë grekë dhe njerëz meorigjinë greke, për të tjetërsuar kombësinëedhe të vllehve”, tha kleriku.Ai deklaroi dje në një bashkëbisedim megazetarët se në një takim të mëparshëm mekonsullin grek, ky i fundit i kishte mohuarvizën për faktin se kleriku nuk ka pranuarse është vllah grek.“Më ka thënë mua të parit të them sejam vllah grek, por unë jam vllah shqiptar.Kjo ka qenë një arsye që mua më ështërefuzuar madje dhe një vizë vitin e kaluar”,tregon kleriku.Lidhur me deklaratat për Korçën greke,por edhe për vllehtë që nga ana e konsullitjanë quajtur si grekë, Veriga ka theksuarse këto janë deklarata që nuk përfaqësojnëqëndrimin e shtetit fqinj, por janë të njëindividi që synon përçarje. “Ky nuk ështënjë diplomat. Ky është një person që ështëharruar edhe nga shteti i vet. Nuk mendojse ai përfaqëson mendimin e shtetit grek.Ai është thjesht një individ që kërkon tëkrijojë përçarje”, ka përfunduar At Veriga.***Deklaratat e një dite më parë të konsullitgrek Theodhoros Ikonomu, ku aie ka cilësuar Korçën si zonë me popullsihelene dhe ka bërë thirrje për bashkimine popullsisë dhe regjistrimin e kombësisë,por edhe ka prekur atë pjesë që quhetVorioepir, ka sjellë edhe reagime në qarqetintelektuale të qytetit të Korçës. Një pjesëe madhe e intelektualëve korçarë, por edhee forumeve të ndryshme të opinioneve, kakundërshtuar deklaratat e diplomatit grektë Korçës, për më tepër që në këtë rajonnuk ka zona minoritare greke apo dhendonjë pakicë etnike të njohur zyrtarisht.Intelektualët e kanë quajtur një incidentdeklaratën e radhës, që synon të krijojënjë zgjerim artificial të popullsisë greke nëShqipëri.Botuar në gazetën “Shqip”Kisha arumune “Shën Sotir” në Korçë meambiente të brendshme

Şcurtu (shkurt) 2011ARUMUNËT/VLLEHTË NUK JANË GREKËFraţiaVëllazëria 3”KALI I TROJËS” NË FUND U SHFAQ...Nga minoritete më shumë sekushdo është lënduar minoritetiarumun. E them këtëpikërisht jemi populli lidhur përjetësishtme shqiptarët dhe Shqipërinë, sepse jemipopull autokton dhe popull shtet-formues,këtu në Shqipëri. Pra që këtu fillon xhelozia,intriga, lufta shoviniste që të na shkëput etë na përçajë etj. Dhe konkretisht filloi nëKorçë nga diplomacia greke, pra konsulligrek dhe disa lakenj të tij, që kanë 20 vjetqë bashkëpunojnë për këtë qëllim, përtjetërsimin e identitetit të popullit autoktonshqiptar dhe në veçanti atij arumun. Parullatë tilla që korçarët dhe vllehtë janë grekëetj, etj, janë thirrje prej të çmendurish qëora u ka mbetur mbrapa. Të thuash që Korçadhe korçarët janë vorioepiriotë dhe vllehtëvllaho-grek, sot në këtë kohë moderne dheEvropë të bashkuar, me kufij të hapur dhelëvizje të lirë dhe aq më tepër nga një shtetfqinj, që e mban veten si demokracia e parënë botë, është një absurditet, është njëlajthitej e kohës.Ne arumunët jemi sulmuar që në fillimete krijimit të shoqatës sonë dhe më saktëqenë Konferencën e parë (5 prill 1992), kuNGA ROBERT ÇOLLAKUSekretar i përgjithshëm i Shoqatës“Arumunët e Shqipërisë”Komunikuar në intervistë në televizioninVIZION ­ PLUSelementë të veçantë nga etnia jonë, u bënëpalë me këto qarqe dhe kanë 20 vjet qëduke mohuar origjinën e tyre për interesapersonale të çastit, përçajnë arumunët, eetiketojnë me emërtime të tjera si vllahohelen,macedoarmënj etj. Por shoqata jonëe “Arumunët e Shqipërisë” arumunët evërtetë, trima dhe punëtorë po punojnëqë etnia jonë të mos humbë, luftojmë që tëmarrim statusin “minoritetit kombëtar”.Ne kemi ndihmën e minoritit arumunkudo në botë, kemi mbështetjen pakursyertë shtetit rumun, që ne arumunët të marrimatë që na takon.Në lidhje me deklaratën e konsullit grekdhe lakenjve të tij, unë dua të flas edhe sietno-folklorist. Duke punuar prej mbi 35vjet në qendrën e studimeve albanologjike,kam pasur dhe kam nderin që të marr pjesënë të gjitha ekspeditat etno-folklorike në tëgjithë territorin e Shqipërisë e më gjerë, sëbashku me shumë kolegë, studiues të vendite të huaj. Prej më shumë se 70 vjetësh ështëngritur një arkiv audioviziv dhe i shkruarnga më të mirët dhe më të pasurit në Ballkan.Aty ndodhet identiteti i kombit shqiptar dhei të gjithë minoriteteve në Shqipëri.Por çfarë ndodhi? Të thuash të pa vërtetadhe të lëshosh histerizma që të tjetërsojëKorçën dhe popullin e kësaj zone është njëtendencë shoviniste. Unë e njoh shumëmirë Shqipërinë juglindore: nuk kemi lënëfshat madje edhe shtëpi karakteristike, paregjistruar folklorin, këngët magjepse tëtë gjithë zhanreve. Për sa i përket Korçës,nga kam edhe origjinën time si arumun dheshtetas shqiptar, prapë them me kompetencëtë plotë, duke marr edhe mendimin eshumë kolegëve dhe duke iu referuar edheekspeditave etno-folklorike, dhe arkivaveshuam të vejtura që ka në Shqipëri, se folklorii kësaj zone, është shumë i pasur dhei bukur. Folklorit shqiptar i jep një bukuridhe folklori kolorik i minoritetit arumundhe ai maqedonas që ka kjo trevë. Në asnjërast në këtë zonë nuk kemi hasur një njësifolklorike greke.Shtoj se folklori polifonik i kësaj zonendryshon nga folklori grek, si kundër edhefolk lori polifonik i arumunëve është i veçantënga ai grek, çka dhe është gjallë dhe dëgjohete shikohet. Edhe në Greqi ndodh po e njëjtagjë midis folklorit polifonik arumune me atijgrek. Po kështu në regjistrimet që kam bërënë Gjirokastër folklori i minoritetit grek atytë mahnit me bukurinë dhe veçantinë e tij.Pra në kulturën shqiptare bën pjesë edhekultura e bukur e minoriteteve, që duke umarrë së bashku, përbëjnë një ansambëldhe zbukurojnë e jetojnë së bashku.Kam pasur një mik shumë të mirë,prof Jorgo Panajoti, një folklorist me zënë Shqipëri. Ai ka punuar 5 vjet në Korçë,duke u marrë konkretisht më këtë zonë, kabotuar shumë libra për folklorin e Korçës,por asgjëkund nuk gjeti njësi folklorikegreke, sikurse edhe studiuesi dhe mjeshtrii muzikës korçare arumuni Pavllo Sholla.Prof. Pavllo ishte ai që diti të harmonizontemë së miri këtë kulturë. Më të kambërë shumë ekspedita në vendbanimetarumune. Kemi regjistruar shumë perla tëkulturës nga etnia jonë. Kështu kemi bërëregjistrime në Voskopojë, Shipckë, Drenovë,Boboshticë, Bellovodë, Koritë etj si dhe nëlagjen arumune të Korçës.Jam mrekulluar sidomos kur kam regjistruarbabanë e Eli Fraës, një bartës i vërtetëi folklorit arumun, në Voskopojë tek familjae Papu Samarës (prifti arumun i kishësaty). E ëmë e tij këndoi një ninullë të paharrueshme.Nuk mund të lë pa përmendur nëlagjen e Korçës familjen Spiro, Karamitrot,Xhambazi, Veriga, Trajani, Bello, Liço, Disha,Ballamaçi, Shkodrani etj dhe në veçanti tekshtëpia e Pavllo Shollës me të shoqen. Kaedhe të tjerë por nuk mundem ti përmendkëtu për arsye vendi. Në një rast tjetër do tëshkruaj më gjerë. Do t’i ringjall me këngët etyre që kanë kënduar.Pavllo Sholla, mbas vitit 1990, megrupin e fëmijëve të dhe me një grup ,të ngritur nga shoqata jonë, ngriti edheansamblin “Moskpolea” që dha koncerte nëdisa vende të Ballkanit si në Shkup (Maqedoni),në Konstancë e Bukuresht e në disavendbanime të Dobruxhes (Rumani). Prof.Pavllo, megjithëse i gjymtuar nga këmba endoqi ansamblin në të gjitha veprimtaritë etij deri sa ndërroi jetë.Po kështu në Korçë një tjetër figurëe ditës së sotme Papu Dhimitraq Veriga, icili la profesionin e tij dhe u bë klerik dukemundësuar që liturgjia në gjuhën arumune,të mos harrohet dhe të ligjëroj në kishëntonë arumune të Korçës. Ai çon më tejamanetin e të paharruarit, martirit PapaLlambro Ballamaçi. Kontributi i Papu Verigësështë i pazëvendësueshëm. Aty vijënedhe nga vende të tjera jashtë Shqipërisë;vijnë për ta dëgjuar meshën në gjuhën tonë,për gëzime por edhe për ritualin vdekjeve.Është e tepërt të themi se sa poshtë bien ataqë duan ta përgojojnë këtë figurë të sotme,që i bën nder arumunëve me kontributin etyre.Dua të përmend edhe një tjetër figurë,Koçi Jonko, i cili po u mëson abecenë fëmijëvearumunë në Divjakë, që gjuha jonë tëmarrë jetë e të mos humbas asnjëherë. Kaedhe të tjerë që punojnë me vendosmëri qëetnia jonë të mos humbasë. Ata do të mbetenpër të ardhmen pishtarë të Armënames.Nuk mund të rri pa u bërë thirrje arumunëvekudo që janë në Shqipëri, të jenë tëbashkuar në mbrojtjen e identitetit të tyredhe të distancohen nga të pafytyrët, falsifikatorët,që do t’i dënojë historia.Larg nga “Kali i Trojës”!editorialCărterea aarmâñilor-contuedze din pagina 1-ţi li astrapsăr ş-li ñirară la tuti aisti añiarmâñl’i cu carti şi vizi căftăndalui, caună practică rutiniească, si s-decleredzăvloho-eleñ. Aisă declarată u ar datăşi agiutări cu pensii. Tora caftămaximumu, s-alăxească naţionalitateta,di la armăñ şi albaneză s-u facă greacă.Armăñi nu suntă greci. El’ suntăniţi ma multu, niţi ma nihiam Armâñi.Şi că ăn Albania ăncă n-ari ună diahtari naţionalitati şi aistă ti geloziaaţilor ţi lucreadză pi instituţionili ţifacă politica şi l’a apofasiri, că s-nueasă mulţ armâñi, nu va s-dzăcă că tiaistă sibepi armâñi s-neagă aclo iu nuhim - greci, singur ca au interes (sinfer)material. Ghinima etnia, naţionalitatea,nu poati si s-alixească ti interes. Ea eastidată ună oară ti tută bana şi caiţidovrea s-hibă măndăr ti etnia a lui şi s-uportă aşi ţi si scoală nsus ma nsus tăñiaa comunitetăl’ei.Accentuăm că suţata a noastă durăañil’i ţi titricură, poati s-dziţem dit laprota conferinţă, ţinută la 5 di Aprii1992, ar căftată di la statul albanez ţis-u cănoască idenitatea a armăñilor,şi aistă s-nu u facă cu giudicată macu declarera a cafi armân că easti ditaistă etnii. Ghinima opini ar fută multudiversi. Niscănţă dziţea că noi armâñihimă multu puţin şi poati s-constatămcă etnia armână easti asimilată. Aistăn-easti adearihina, căţe că căt himă noiarmâñ nu poati s-precizedză dit alanţăma maş di la noi.Istoria a añilor 1912-1920, istoria athimil’usirea a statul albanez, spunucă armâñi au ndupurrată multu, ta sis-agiungea creare a unui statu fărtos.Nădia şi zboru earea ca armâñi nuntura statului albanez nu va si s-tuchea, cumeara frixa di la politica greacă. Ginimanacă ază s-dzaţi că noi him tuchită,atumsea ar păţit cu armâñi aţea ţi vas-ave undzită cu politica greacă. Aistănu poati si s-aprochii di la noi şi nu himde acord cu denigrarea ţi ma s-faţi dila niscănţă, ţi pi numa a „ştinţii” ica„legilii” caftă s-nă cheră ună ndriptatilegetimă, aţea ţi s-ni declarăm discl’isca him armăñ, cu adeţi, limba şi pistaa noastă. Aistă s-vrea s-u ţănă dinintia ocl’ilor aţel’i ţi facă politica şi l’iaapofăsiri tu Arbinişi..RedacţionaleElevi a sculiei ti limba armânească din Divjaka la yiurtusiera a 23 di Mailu,“DzuuaNaţională a Armâñilor”Nxënës të shkollës së gjuhës arumune të Divjakës në festimet e 23 majit “Ditës Kombëtaretë Arumunëve”

4 Fraţia VëllazëriaARMÂÑL’I NU SUNT GRECIŞcurtu (shkurt) 2011ARUMUNËT NJË SFIDE GJEOPOLITIKE RAJONALENga Elvis ToçiNënkryetar i shoqatës “Arumunët e Shqipërisë”Stacionetë ndryshmetelevizioneshkanë ofruarditët e fundithapësira tëbollshmetransmetimimbi deklaratëne bërë nëdatën 5 shkurt2011 nga ana ekonsullit greknë Krocë, Theodhoris Ikonomu, me rastin efestimit të 20 vjetorit të krijimit të organizatës“OMONIA”, e minoritetit kombëtarhelen ne Shqipëri.Sigurisht që vetë evenimenti ështëparadoksal dhe kontradiktor: një festë eminoritetit helen në një qytet ku nuk ekzistojnëgrekë.Por kjo ethe mediatike e ditëve të fundit,ishte një privilegj për lancimin e disateorive të cilat mund të qartësojnë çështjenarumune.Prandaj ndihet nevoja e ndërhyrjes simenë këtë diskutim, në cilësi të trefishtë: siqytetar shqiptar, si arumun (arumunët janëkomunitet etno-linguistik në Shqipëri) dhesi i diplomuar në filologji. Në këtë artikulldo të përdor vetëm fakte dhe burime asnjanëse,në mënyrë qe te jap ndihme modestene këtë teme pak te njohur nga media neShqipëriÇ’janë arumunet ose vllaho-helenet,ç’është kjo popullsi qe e kemi nënvlerësuar,kujtuar te harruar dhe na shfaqet ne formate ndryshme?Në lidhje me etnogjenezën e arumunëveekzistojnë disa teori1. Arumunët janë popull grek iromanizuar: Kjo teori mbrohet ngashkencëtarët grekë, por këta të fundit nukmund të shpjegojnë provat e më poshtme:- Identiteti strukturor midis arumanishtesdhe daco-rumanishtes, në qoftë seu krijua nëpërmjet romanizimit të disanënshtresash etnike të ndryshme: trakodakënë veri të Danubit dhe elenë në jug tëDanubit.- Fakti që mazhoriteti i popullsisëromanike ne Gadishullin Ballkanik u formuambi “Linjën Jirecek”, e cila e delimitonhapësirën e influencës gjuhësore greke ngaajo e influencës gjuhësore latine.- Diferencimi të cilin e bënin vetë grekëtnë periudhën bizantine midis qytetarëvetë perandorisë – të quajtur me termenin“romeioi” dhe popullsia romanike e perandorisë– “romanoi”.Më tepër dihet se Helada, edhepse ishte disa shekuj nën sundimin eperandorisë Romake, nuk mundi tëromanizohej si është e mundur qe këtaqe nuk pranojnë asnjë pakice e minoritetpranojnë asimilimin e tyre. Specialistëtprofesioniste janë, unanim, dakord që, njëpopullsi folëse e një gjuhe, si statut kulturorsuperior, nuk nënshtrohet përballë një gjuheinferiore nga pikëpamja kulturore.Në këtë mënyrë shpjegohet pse nëperandorinë Romake të Perëndimit, gjuhagreke arriti të sundojë më së fundmi, edhepse kishte përballe një strukturë politikeromake.Është një fakt më se i njohur se kulturagreke ishte superiore ndaj asaj romake,të cilën e influencoi ne mënyrë të konsiderueshme.2, Arumunët janë një popullsi eromanizuar në territoret në afërsi tëDanubit të cilët emigruan drejt jugut dheu vendosën gjatë shekujve në territoretaktuale ku ata gjenden.Kjo teori është pjesërisht e vërtetë.Gjatë historisë grupe popujsh lëvizën nganjëra anë në tjetrën e gadishullit të Ballkanit,për motive ekonomike ose ushtarake(perandorët bizantinë dizlokonin popullatatë tëra në interesin e tyre për rruajtjen ekufijve – “limes” ose të vlerësimit të terrenevetë reja, në këtë mënyrë përfunduan fisedakësh, mesi, trakësh, dhe më pas arumunë,deri në Azinë e Vogël.Kjo teori nuk kundërshtohet, por kompletohetme këtë në vijim.3. Arumunët janë një popullatë trakee romanizuar, autoktonë në territoret kugjenden tani, fqinjë me Ilirët, stërgjyshërite Shqiptarëve.Sigurisht, në këto territore të banuaranga grupe të ndryshme folës të një gjuheromanike ka ekzistuar një lëvizje e madhe,Midis arumunëve dhe rumunëve ekzistonnjë lidhje e bazuar në identitetin (trakodak)dhe (latin) kombinimi midis këtyre dypërbërjesh te njëjta prodhon , natyrisht, njërezultat të njëjtë. Kjo lidhje mbështetet ngaidentiteti gjuhësor midis arumanishtes dherumanishtes.Në lidhje me këtë bashkim gjuhësorkanë shkruar njerëz të shquar oksidentalëose ballkanikë si: J. Kopitar, F. Lenormant,Wace-Thompson, Victor Bérard, AmiBoué, E.M. Cousinéry, I. Cvijici, C. Jirecek,G.Hahn, L. Heuzey, Ëilliam Martin-Leake,Emil Picot, Leo Spitzer si Ë. Thomaschecksi C. Recatas, St. Romanski, Dusan Popovici,Johann Thunmann, Max DemeterPeyfuss. Dhe shkrimtarët e vjetër bizantinënënvizonin në shkrimet ë tyre seVllehtë e Greqisë flasin të njëjtën gjuhëme Vllehtë matanë Danubit.Sigurisht romanizimi i instuticionalizuarfilloi shumë më shpejt në jug tëDanubit (168 para Krishtit) ndërsa nëveri te Danubit (106 pas Krishtit) porflasim këtu për një proces të gjatë derine shekullin e 9-të, i cili ka të njëjtat elementedhe nuk mund të jepte rezultateshumë të ndryshme në këto dy rajone.4, Së fundi është lëshuar një teorie re, më fantazistja, Arumunët janëpasardhësit e romanizuar të maqedonasveantikë. Kjo teori nuk merë parasyshrealitetin historik: faktet e thjeshtahistorike: provinca romake Maqedoniapërfshinte dhe pjesë të Epirus Vetus, Tessalia,Iliria dhe Tracia, popullata e së cilaveishte larg përbërjes ekskluzivisht nga„maqedonas”. Sidoqoftë për gjuhën e vjetërmaqedonase nuk dihet asgjë, ashtu si nukdihet asgjë për dakishten dhe iberishten.Dhe pikërisht kjo mungesë informacioneshlejon një prurje të spekulimeve. Sërishkësaj teorie i kundërvihet i njëjti argument,afrimësia midis arumanishtes dhe rumanishtes.Kur të tilla teori asociohen me interesapolitike, gjenerojne lëvizje etnike të cilatu shërbejnë interesave shtetërore. Sa mëabsurde dhe më e largët nga argumentetshkencore është një teori, aq më i sigurtështë fakti që është prodhuar për të maskuardhe mbështetur interesave politike.Eleno-Vllahizmi është lëvizje etnike ekonfiskimit të arumunëve nga ana e Greqisë,në bazë të teorisë së përmendur më lart.Efektet, në Shqipëri, u konstatuan sëfundmi, kur Th. Ikonomu proklamoi greqizminarumunëve, që të mund të justifikonteapartenencen e Korçës në Vorio-Epir.Ne arumunet ne Shqipëri e konsiderojmëveten shqiptare me origjinearumune dhe i njohim vetes kontributete rëndësishme ne jetën shqiptare1- Shtylle ne krijimin e shtetitshqiptar një numër jo te vogël rilindësishme origjine arumune2- ruajtjes se krishterimit ne Shqipërinumri me i madh i ortodokseve janë tekomunitetit arumun3-faktorë te zhvillimeve ekonomike nevend numër i madh biznesmenësh4- faktorë te zhvillimeve kulturoreshume artiste dhe shkrimtareShume kush mund te ktheje kokën dhene krah te tije mund te gjeje një arumun qeështë një shqiptar i mireBotura i plotë te revista MAPO nr. 216 dta13 shkurt 2011 faqe 30PAK HALLE KISHIM NE, PO EDHEKONSULLI GREK I KORÇËS NA DUHEJTANI, QË TË HAPTE PRAPË DAVANË EVJETËR TË GREKËVE QË QENKAN NËKORÇË PO S’E DITKAN QË JANË.Nga Artan LameRevista MAPOPak halle kishim ne, po edhe konsulligrek i Korçës naduhej tani, qëtë hapte prapëdavanë e vjetërtë grekëveqë qenkan nëKorçë po s’editkan që janë.Megjithatë,kësaj rradhe aiu përpoq edheta zgjeronterrethin e atyreqë duke dëgjuarfjalët e tij duhet të nxitojnë të shpallengrekër, duke përfshirë këtu edhe vllehët.Dhe meqë konsulli ju kujtoi njerëzve varrete gjyshërve, ja një rast i këtyre varreve.Korçë, 1914. Fqinjë të vjetër, i kemi thënëgjithmonë njëri-tjetrit, po rrallë herë nëhistori ja kemi kaluar mirë bashkë, sidomosduke filluar që prej kur njëri prej neshe bëri shtetin e vet. Grekërit u treguan mëtë shkathët, e bënë shtetin, megjithëse mësë shumti me shpenzimet tona dhe pastajedhe e zmadhuan në kurrizin tonë. S’ke ç’uthua, nuk qe faji i tyre që ne nuk e patëm atëkoherencë dhe objektiv të qartë, që atyrenuk u mungoi. Si të mos mjaftonin këto,atyre u erdhi në ndihmë edhe orthodhoksiadhe, këtu e keqja nuk ishte që një klasë drejtuesekërkon të përdorë fenë në funksiontë qëllimeve të veta, e keqja fillon kur fejame dëshirë vihet në shërbim të të tilla qëllimeve.Nejse, fillimi i fundit të ekspansionithelen drejt veriut, qe momenti i krijimit nëanën tjetër të kufirit të tyre edhe i shtetitshqiptar, gjë që asnjëherë nuk u pranuame dëshirë prej tyre. Fërkimet e qarqevefanatike greke me patriotizmin shqiptarnë rritje, çuan në shumë raste në masakra,ku të përgjithshme ndaj popullsisë civile, eku me vrasje të përcaktuara qartë të atyreeksponentëve që më me ndërgjegjje i bëninrezistencë këtij ekspansioni. Edhe mëacarues bëhej për panhelenizmin rezistencashqiptare, kur ajo vinte jo nga eksponentëmyslymanë apo bektashinj, por nga patriotëtë besimit ortodoks apo më keq akomanga klerikë ortodoksë. Aq i madh ishte presioniasimilues grek, saqë edhe popullsitëjoshqiptare, si për shembull vllahët që ishintë besimit ortodoks, ndjeheshin më mirëdhe më të sigurtë në mes të shqiptarëvesesa të grekëve. Kjo bëri që përgjithësishtvllahët të mbanin anën e shqiptarëve nëato momente. Në vitin 1914, ndërsa trupatshqiptare ishin në përballje me trupat erregullta greke, bandat e andartëve goditënnë shpinë duke hyrë në Korçë dhe duke bërëraprezalje në qytet. Ndër ata që e pësuan,qenë edhe klerikët ortodoksë Papa HarallambBallamaçi dhe i vëllai i tij. LumoSkëndo shkruan asokohe: “...Brenda nëKorçë andartë të fshehur bënë disa vrasje.Në mes të tjerëve therrë me një mënyrëçnjerëzore At Harallamp Ballamaçin priftinVllah, të vëllain dhe të kushëririn”. Në njëfoto paraqitet edhe ceremonia e varrimittë dy klerikëve të moshuar. Ata qëndrojnështrirë me veshjen fetare, mbi trup ju kanëvendosur ikona, ndërsa tek koka digjet nganjë qiri. Me pak kujdes shihen edhe plagëtnë fytyrat e të vrarëve. Pranë trupaveqëndrojnë gra e burra të komuniteteve vllahdhe shqiptar të qytetit që marrin pjesënë ceremoni. Burrat janë të armatosur përt’ju ruajtur ndonjë konflikti me grekët, porduke i mbajtur pushkët me grykën poshtë,siç ishte zakoni në raste vdekjeje apo humbjejenë betejë. Fotografia ka diçiturën nërumanisht që thotë: “Vëllezërit Prifti Harallambdhe Sotir Ballamaçi të masakruarnga grekët në Korçë (Shqipëri) në kohën etrazirave, 6 Prill 1914”.Të nesërmen qeveria shqiptare reagoi,duke arrestuar Dhespotin Germanos tëKorçës, por që u lirua më pas. Në fotontjetër shihet një pamje e kishës së Vllehëvenë Korçë, një godinë me një arkitekturëelegante dhe perëndimore, por që për fattë keq u prish nga tërmeti në vitet ’30 tëshekullit XX.Fëmijë të shkollës së gjuhës arumune në Divjakë në një ditë dhuartash për ta

Şcurtu (shkurt) 2011ARUMUNËT/VLLEHTË NUK JANË GREKËFraţiaVëllazëria 5PRONONCIMVANGJEL SHUNDI NË ABC- NEWNjë prononcim pati në emërtë shoqatës Kryetari VangjelShundi në TV “abc-New”kjo deklaratë u botua edhe në disaorgane shtypi si gazetën “Standard”,“Republika” etj. Ja çfarë transmetoitelevizioni në fjalë:“Vllehtë e Korçës janë grekë. Kjodeklaratë e konsullit grek TheodhorusIkonomu, ka ngjallur reagimin e ashpërtë shoqatës së Vllehve të Shqipërisë.OPINIONUdesh një deklaratë e njëkonsulli, veshur me xhupdimëror në një ambientfestiv në Korçë, që të trazohej çështjaarumune/vllahe në përmasa kombëtare.U morën institucionet e lartazyrtare (Ministria e Jashtme dhe KLDja);politike (PPDNJ e ndonjë tjetër)dhe, shumë më vrullshëm, masmedia(elektronike dhe e shkruar), duketërhequr prononcime nga shoqata,personalitete politike e shkencore, tëshoqërisë civile, opinionistë dhe korrespodentëtë thjesht që raportoninnga terreni). Këndvështrimet janënga më të ndryshme, por konvergojnënë një pikë: Mos po na i merrarumunët/vllehtë Greqia? Së bashkume ta edhe disa shqiptarë, që për arsyeekonomike, kanë ndërruar emërI indinjuar kryetari i kësaj shoqateVangjel Shundi, fakton me dokumenteetnografike, gjuhësore dhe historike sellahet e ardhur në Shqipëri nga Italia dheDakia, në shekullin e dytë, sot janë vllehtëapo arumunët e Shqipërisë dhe nuk kanëlidhje me popullsinë greke. Për këtëShundi i referohet edhe “Proklamatës sëpopullit shqiptar”, botuar nga shoqëria“Drita” në Bukuresht më 26 maj 1889.Kryetari i shoqatës së Vllehve tëShqipërisë shkon më tej kur thotëse varret e vejtura të Korçës mbajnëmbishkrime në gjuhën arumune, gjuhëqë ngjason shumë me atë shqipe.Konsulli grekë në deklaratën e tij sipasShundit, u referohet atyre varreve të rejatë emigrantëve në shtetin fqinj, që përshkaqe të ndryshme kanë ndryshuaridentitetin e pas vdekjes prehen nëKorçë. E sa i përket regjistrimit në bazëtë fesë dhe etnisë për Shundin formularii INSTA-it e specifikon qartë origjinënvllahe arumune, e kjo, thekson ai nukka pse shënohet greke. Sipas botimittë Akademisë së Shkencave minoritetivllah në vendin tonë shtrihet në një pjesëtë konsiderueshme të territorit dhe zëvendin e dytë pas popullsisë shqiptareduke shënuar rreth 139 mijë banorë.UDHËKRYQI IARUMUNËVE/VLLEHVE 1e fe dhe duan të ndryshojnë edhekombësi?Shqetësimi: këta të fundit janëshumë pak, dy-tre mijë, ndërsa ata,arumunët/vllehtë, janë shumë dhe potë regjistrohen grekë numri i minoritetitgrek në Shqipëri mund të arrijënë mbi 300-400 mijë.Po ç’janë këta vllehtë/arumunë, qëmund të konvertohen në grekë? A ekanë ata të drejtë të deklarojnë etninëe tyre në çdo vend që jetojnë, ashtusi ndau historia nëpër shtetet ballkanikedhe të jenë popull më vete pra, asgrekë, as shqiptarë, as bullgarë, asserbë? A u janë krijuar kushtet ligjoreqë ta deklarojnë etninë e tyre dhe t’unjihet kjo edhe zyrtarisht?Këto pyetja e të tjera si këto, janëtë natyrshme të bëhen.Por pse lindin të tilla pyetje?Jo se nuk u dihet përgjigjja shkencore,por sepse bëhet sikur harrohet,dhe shqetësimi shkon vetëm deri aty:Në Shqipëri: “O bo, bo, se mosregjistrohen vllehtë si grekë!”Në Greqi: “O bo, bo, se mos thonëvllehtë që nuk jemi grekë, por populltjetër!”Vetëm kaq është shqetësimi. Asnjënga zotërinjtë, që vrullshëm diskutojnënë mënyrë akademike e politikenuk thonë: po si do duhej të regjistroheshinvllehtë/arumunët? Natyrshëmata do të donin t’u thuhej qartë: s’kenipse tjetërsoheni: regjistrohuni vlleh/arumunë, ashtu siç jeni realisht. Po kanjë problem jo të vogël.Nëse nuk jemi në Shqipëri përvetë deklarim, të anulohet dhe tëmos përdoren sofizma të tilla se: qëta deklarosh ndryshimin e etnisëduhen “faktorë objektivë”. Demek tëkesh dokumente që je vllah/arumun,kur dihet se pjesëtarët e kësaj etnie nëshumicë dërrmuese mund të themimbi 90 % nuk e kanë këtë mundësi.Pra praktikisht, edhe thuhet regjistrimsipas etnisë edhe kërkohen dokumente.Nëse ka dokumente s’ka pse tëbëhet fare ky regjistrim dhe vllehve/arumunëve t’u thuhet shqip: Mos nalodhni veshët: ju jeni shqiptarë dhelëreni këtë punën e etnisë suaj.Po pse nuk thuhet kjo? Sepseduhet t’u shitet mend institucionevendërkombëtare, sidomos Këshillit tëEvropës, që ka një “Konventë Kuadërpër Mbrojtjen e Minoriteteve Kombëtare”,ratifikuar nga parlamenti ynëdhe monitoruar nga një “KomitetKëshillues” për zbatimin e saj. Deritani ky Komitet ka bërë dy kontrolledhe këtë vit pritet i treti. Si do u thonërelatorëve të KiE, nëse nuk i njohinmë arumunët/vllehtë si minoritete,qoftë dhe si etno-kulturor kur nuk udihet numri dhe nuk lejohen të vetëdeklarohen si të tillë? Ja ky ështëproblemi!Edhe kur ndjek emisione televizive,me disa përfaqësues tëshkencës, politikës e shoqërisë civile,përfshi edhe nga komuniteti vllah,drejtuesi i emisionit i druhet pyetjes:atëherë si duhet të regjistrohenvllehtë/arumunët? Nuk e ka qejf drejtuesii emisionit televiziv këtë pyetje,sepse do t’i vinte në siklet të ftuarit,por edhe të ftuarit vetë nuk dalin nëkëtë pikë, se kanë hall mos e prishinharmoninë e temës së diskutimit, qëështë: “të flasim sot vetëm për atëqë të mos regjistrohen grekë”, dukepasur plotësisht të drejtë. Veçse kjoështë gjysma e së tërës. Përgjigja eplotë do të ishte po t’i shtohej kësajedhe gjysma tjetër: çfarë duhet tëdeklarohen arumunët/vllehtë. Ndrysheçështja arumune/vllahe mbetet nëudhëkryq.Pra, përtej shqetësimit se mosregjistrohen grekë, duhet të vijë edherruga e zgjidhjes. Pra të regjistrohenarumunë/vllahë. Por a i kanë kushtetzyrtare për këtë? Do të pyesja një ngazotërinjtë më të zellshëm dhe që kamarrë flamurin për këtë çështje, apondonjë shkencëtar historian, që nëdy-tre media në ditë, artikulon argumentete tij me të drejtë, që vllehtë/arumunët nuk janë grekë: çfarë janëata e si duhet të deklarohen arumunët/vllehtë?Mendoj se kjo pyetjee do përgjigjen e saj që “fushata” tëjetë e besueshme e të ketë sukses osejo, në varësi të përgjigjes.Por, në vijim të debatit del serrugëzgjidhja është të mos ketë farenë pyetësor kërkesë për etninë dheas për gjuhë amtare. Kështu i kemidhënë përgjigje indirekte edhe arumunëve/vllehve.Ju s’jeni etni!...Me një fjalë: grekë mos u regjistroni,por ama as etni nuk jeni.Janë me mijëra argumente qëtregojnë se arumunët/vllehtë s’janëgrekë, por janë po me mijëra argumenteqë hedhin poshtë edhe atë, siçpretendohet se janë i të njëjtës etnime popullsinë ku jetojnë. Të themipsh se në Shqipëri janë shqiptarë, qëshumëkujt do t’i dukej skandal po tëthuash se s’janë shqiptarë. Mirëpo,me këtë logjikë do të thoshim se edhenë Greqi, edhe në Bullgari, edhe nëMaqedoni, edhe në Serbi, edhe kudonë diasporë jashtë Ballkanit, ata janëshqiptarë, sepse arumunët/vllehtë eShqipërisë nuk kanë asnjë dallim, nëradhë të parë në gjuhë e zakone, mearumunët e kudondodhur në botë.E lëmë këtë çështje: Të kalojmënjëherë këtë që na i trazoi konsulligrek në Korçë. Pastaj merremi me tëtjerat. Kjo do të thotë që vazhdimishte vazhdimisht çështja arumune/vllahedo të mbetet në udhëkryq.Dihet se një çështje e mbetur nëudhëkryq gjithmonë do ngjallë debate,probleme, gjithmonë do pjellëdeklarata të papërgjegjshme, ndoshtajo të niveleve të larta, por shpina edeklaruesit do fërkohet, sepse ai ebëri punën e tij. Në rastin konkret aiua transmetoi kumtin vllehve/arumunëve:regjistrohuni pa frikë se jenigrekë! Dhe fal medias sonë shumëtë specializuar, ky kumt u reklamuame të gjitha detajet e në ligjëratë tëdrejtë, pa pagesë në çdo qelizë vllahe/arumune dhe iu tha atyre se: Greqiaju kërkon, tani ju përgjigjuni!Se çfarë janë vllehtë nuk ka nevojëpër pena amatore e që kërkojnëtë bëjnë interpretime të citateve tëmbledhura poshtë e përpjetë nëpërlibra. Atë e kanë bërë dhe e bëjnënjerëz të mirëfilltë të shkencës, studiues,që gjithë jetën e kanë shkrirëme studime dhe këto studime përta nuk kanë qenë “për sport”, si ithonë. Kështu psh me kërkesë tëQendrës së të Kërkimeve Ballkanikenë Paris, me drejtues historianin enjohur në botë, George Castelano,autorin e librit “Historia e Ballkanit”,studiuesi më në zë i çështjes arumuneCicerone Poghirc përgatiti një temë,të cilën e paraqiti atje. Ajo u botuanë librin “Arumunët-Historia, Gjuha,Fati”. Ky referat është përkthyer dhebotuar i plotë në librin “Arumunët eShqipërisë - Histori dhe dokumente1”, botim i shoqatës “Arumunët eShqipërisë”.Po kështu janë të shumta studimetpër etnogjenezën e arumunëve, tëcilat nuk është vendi dhe nevoja t’ipërmendim këtu. Shumica e tyre konvergojnënë një pikë: janë autoktondhe të përzier me ata që kanë ardhurnga veriu i Danubit, të formuar nënromakëzimin kulturor dhe gjuhësor,gjatë sundimin e Perandorisë romake,me prejardhje trako-dake, me një kulturë,gjuhë e besim të njëjtë.Jani Gusho1Artikulli i plotë pasqyrohet në faqen einternetit: www.respublica-al

Şcurtu (shkurt) 2011BOTIME TË SHOQATËSFraţiaVëllazëria 7Easti a treilu an ţi Suţata anoastă editeadză Calandru,iu suntă adusă evenimentiimportanti dit bana a armâñilor.Asitu anu calendaru ari tu conţinereaa lui niscaţ oaml’i mări di laetnia a noastă. Aşi după meșil’i avembăgat Andrea Șaguna, cu originadit Grabova; martiru armân PapaLlambro Ballamaçi; Familia Mocionicu reprezentantu a l’ei ma aleptăAlexandăr Mocioni, ţi activitateaa lui u ar avută ăn Ungâri și Banat,ama suntă originar din Moscopolea;ti Suţata culturale Fărșărtu la Americhiși reprezentantu a l’ei ază AurelÇiufecu; Constantin Dumba cu origindin Moscopulea, diplomat excelent aAmirăril’ei Austro-Unguri cu originăarmân; Emanoil Gojdu, Baron Sina,Fraţi Manachi; trei actori excelentnai ma mări tu Albanii, cu originaarmână: Sandër Prosi, Prokop Mimași Margarita Xhepa, și compozitorlumari Nikolla Zoraqi.Luăndalui aistu calendar armâñl’ipoati s cunuoscă șcurt cu bana eoaml’i mări di la etnia a noastă șis-hibă măndăr că ari di ahtari personalităţi,care, cu lucru și talentu a lorar lăsat urmi niagrișiti.Băgăm tu videari că tipuserea aștl’ui calendaru cu culor, forma A3,la 300 di copie avu agiutari parţialdi la armânlu bisnesmen KristaqPanteqi.FIGURATË SHQUARA MEPREJARDHJEARUMUNEYinar (janar)CALENDARUOAML’IMÂRI DI LAETNIA ARMÂNÂMitropopliti ANDREI SHAGUNA me origjinë nga Grabova2011MITROPOLITUL ARDEALULUIANDREI AGUNA MITROPOLITI ARDELEANANDREI SHAGUNA curtu (shkurt) Luni 3 10 17 24 31Luni 7 14 21 28Mar 4 11 18 25Mar 1 8 15 22Ñercur5 12 19 26 Ñercur2 9 16 23Gioi6 13 20 27 Gioi3 10 17 24Vinr7 14 21 28 Vinr 4 11 18 25Smbta1 8 15 22 29 Smbta 5 12 19 26Dumenic2 9 16 23 30 Dumenic6 13 20 27Është i treti vitqë shoqatajonë botonnjë kalendar, tematik,ku janë evokuar ngjarjetë ndryshme nga jetae arumunëve. Këtë vitkalendari ka në përmbajtjene vet disa figuratë shquara dhe kontributine tyre. Kështusipas muajve janë vënëfigura të tillë si AndreaShaguna, me origjinë ngaGrabova; Papa LlambroBallamaçi; Familja Mocionime përfaqësuesin esaj më në zë AleksandërMocioni, që veprimtarinëe kanë pasur nëHungari dhe Banat, porjanë me origjinë ngaVoskopoja, për shoqatënFërshërtu në SHBA dhepërfaqësuesin e saj sotAurel Çiufeku; KonstantinDumba me origjinënga Voskopoja, diplomatshquar i PerandorisëAustro-hungareze,me origjinë arumune;Emanoil Gojdu, BaronSina, Vëllezërit Manaqi,arumunë të shquar;tre aktorët nga më tëmëdhenj të Shqipërisëme origjinë arumune:Sandër Prosi, ProkopMima dhe MargaritaXhepa, si dhe kompozitorine madh NikollaZoraqi.Duke marrë këtë kalendararumunët njihenshkurtimisht edhe mejetën e këtyre figura tëshquara që kanë lënëgjurmë të pashlyeshmeme aftësitë dhe talentine tyre.Vemi në dukje sebotimi i këtij kalendarime ngjyra e të ilustruarnë 300 kopje u mundësiaedhe me sponsorizimine pjesshëm të aktivistittë shoqatës sonë biznesmenitKristaq Panteqi.

8 Fraţia VëllazëriaREGJISTRIMI- REGISTRAREAŞcurtu (shkurt) 2011PJESË NGA D E K L A R A TA ESHOQATËS KULTURORE “ARUMUNËTE SHQIPËRISË” PËR REGJISTRIMIN EPOPULLSISË SIPAS PËRBRJES ETNIKE...Secili individ, që do të pyetet përpërkatësinë etnike dhe gjuhën amtareështë vetë i ndërgjegjshëm se si duhettë deklarohet. Ky është mendimi ynë dhenuk imponojmë askënd që të bashkohetme ne, nëse nuk është dakord, si dhe nenuk mund të bashkohemi me të tjera shoqata,që kanë një mendim ndryshe ngaky. Është në të drejtën e secilit që të mbajnjë qëndrim që e gjykon si më të drejtë.Në rast se formulari do të modifi kohet,në opsionin që i referohen përkatësisëetnike insistojmë si përgjigje e pyetjesNr. 9 që të përmbajë “arumun” për sa ipërket përkatësisë etnike dhe në përgjigjetë pyetjes Nr. 11 “arumanisht” për sa ipërket gjuhës amtare.Shoqata “Arumunët e Shqipërisë”kërkon të jetë pjesë e vendimmarrjes nëlidhje me përfaqësimin e grupeve etniketë Shqipërisë në Komisionin Qendrortë Regjistrimit dhe në grupet e punëslokale.Tiranë, 3.11.2010NË FAQEN 5 TË PYETËSORITPËR REGJISTRIMIN E POPULLSISË:JANË EDHE KËTO DY PYETJE ME Nr. 9 DHE Nr.11. NGAÇDO ARUMUN/VLLAH ËSHTË MIRË TË PLOTËSOHETASHTU SI E KEMI PARAQITUR NE NË KËTË FAQEGAZETE. KJO DO TË NDEROJ ETNINË TONË MIDISETNIVE TË TJERA, QË BANOJNË NË SHQIPËRIDeklaratë e plotë u lexua në takimin eorganizuar nga INSTA-i në hotel TiranaInternacional, më datën 19 nëntor 2010,me përfaqësues të shoqatave minoritarelidhur me regjistrimin e popullsisë dhebanesave, që do të bëhet në prill të vitittë ardhshëm.Në përfundim të takimit, nga KomitetiShtetëror i Minoriteve u njoftuam se edheshoqatat e tjera do t’i bashkëngjitenkësaj deklarate duke e quajtur si më tëpranueshme.E RËNDËSISHME: secili ta shikoj mevëmendje pyetësorin, sidomos dy pyetjetqë janë vënë edhe në këtë faqe dhe pahezitim, ashtu si ja thotë zemra dheshpirti,të shënoj në të përkatësinë etnikedhe gjuhën amtare. Kjo është mundësiadhe liria më e madhe që kemi për t’uvetdeklarura vllah/arumun/. Ka rëndësitë shkruhet me këto germa, pa gabimeortografike, sepse kështu në rrugëkompjuterike do të japi një numër homogjendhe të mos dalin shifra të tjerapsh për vlleh, arumunë, që përfaqësojnëshumësin apo rrëmën etj.Një sqarimNe njeri - tjetrit i thërrasim rrëmën osearmën. Kjo fjalë e transkriptuar në shqipi përgjigjet arumun, sipas rregullave tëshkrimit dhe shqiptimit të gjuhës shqipe.Të sjellim një shembull nga kombet etjera:Anglezët e shkruajnë për vete Englishdhe e shqiptojnë inglish. Në gjuhënshqipe shqiptohet anglez dhe anglisht.Ose po këtu: England shkruhet, inglëndlexohet dhe transkriptimi në gjuhën shqipeështë Angli. I njëjti fenomen ndodh edheme rumunët. Romënia dhe romën i fl asinata njëri-tjetrit por transkriptimi në gjuhëntonë është Rumania dhe rumun. Pratranskriptimi në shqip bën që të ndryshojnë shumë raste emërtimi në krahasim meatë që etnitë fl asin dhe emërtojnë brendavetes. Nuk ka asgjë shqetësuese sipasrregullave të drejtshkrimit shqip.Përfundimisht nuk ka pse të ngulimkëmbë që ta shkruajmë “armën” kurtranskriptimi në shqip është “arumun”dhe arumanisht. Kjo është e shkruaredhe në shumë libra të studimeve shken-core dhe dokumente zyrtare për etninëtonë, brenda dhe jashtë vendit. Po kështuedhe fjalët “Vllah “apo “vllahisht” janësinonime. Ja pse është rëndësishmeta shkruajmë sipas transkriptimit, që tëmos ndodh nga llogaritja kompjuteriketë rezultojnë disa emërtime, që, me tëdrejtë mund të numërohen si disa etnitë veçanta, pasi llogaritja është vetëmmatematikore - sasiore, sepse emri i atijqë do të deklarohet për çdo etni qoftë,edhe shqiptar, nuk do të fi guroj dhe nukdo të jetë objekt i këtij regjistrime dhe as iinstitucionit të INSTAT-it.AROMÂÑI/VLLAHI ŞĂ ARBINEŞI ÎN SPECTRU ARUMUNË/VLLEHTË NË RRAFSHINISTORIC ŞĂ ACTUAL’’HISTORIK DHE AKTUAL’Nga Hyjni Cekavijon nga faqe 6 -tradusi pi limba armâneascâ Ianco Ballamaci-şuteaţa arbineasă şă muşuteaţa aromână/kuria shqiptare e bukuria arëmëne/vllahă…Poezia arbineasă ş- aţeavllahe…Poezia shqiptare dhe ajoarămână/rămână/vllahă!…arëmëne/rëmëne/vllahe!…Creaţiunia brilantă al aşicurilorKrijimtaria brilante e ashikëvedi cântic…Dhimo Tarusha,Manoltë këngës…Dhimo Tarusha, ManolBaşu,Andon Cristo,Zico Capurani,Basu, Andon Kristo, Ziko Kapurani,Maku Pone,Spiru Fuchi,Ilia Colo-Maku Pone, Spiro Fuchi, Ilia Coloña…etj.Ţie(a)sti dreptatia,aoaţi himnja…etj. Ç’është e drejta, këtu jemioaspiţ al grabovarilor şă…e(a)stimiq te grabovarëve dhe…ështëali cal’ilei, ţi,încă zburâm ti/trăe udhës, që, nëse flasim për marrëloaridarinamisa di comunitatia arbineasădhënie midis komunitetit shqiptarş-aţăl’ei aromână/vllahă,cuvânda prindidhe atij arëmën/vllah,biseda duhets-nchisească dit Grabova…Iţi elbasanas,të nisë nga Grabova. Çdo elbasanas,poati şă scriia di cătăaoţi,libri/cârţi/mund të shkruante që këndej libramulti,iu si afla ugl’indari aţeashumë, ku të gjente pasqyrim ajotrăţeari ş-aţea ligari strim-shkueshmëri dhe ajo lidhje e ngutănamisa elbasanilor şă grabo-shtë ndërmjet elbasanasve e grabovarilor…Tuañil’i primi,varëve…Në vitet e para,după bitisita ali Lumtăl’ei Antifaşi-mbas mbarimit të Luftës Antifashistă,va să făţea numă,la noi,un inte-ste, do të bënte emër, tek ne, një intelectualnou,acl’imat Apostol va să dzâcălektual i ri,i quajtur Apostol d.m.th.dit uşa al Găegaive,ţi bâr după bâr,nga dera e Gegajve, që brez pas brezi,avea practicată slujbikishte ushtruar/praktikuar shërbesaîn Manastiru al Sâmtu/Ayiu Ghon Vladimiru-në Manastrin e Shën Gjon Vladimiritlui …Ira între primil’i ţi lo braţu…ishte ndër të paret që mori krahunanti-stalinian…Causă ti/tră aistă s-fe(a)anti-stalinist…Shkak për këtë u bëADRESA E REDAKSISËTelefon fix: 04 2234764; 04 2224213Mobil: 0692318627; 0692868794 ;0682642662E-mail: ziarul_fratia@yahoo.it; faqe interneti:www.fratia-al.comtrădaria faţă Cosovăl’ei şă grupuluitradhtia e Kosovës e grupital Enver Hogea ,ma şă terroru pistitë Enver Hoxhës, por dhe terrorit mbiinetelectual’i şă sumaştirari faţaintelektualë e nënshtrim ndajsârghilor/sârbilor.Apostol Gega tu aţelsërbëve. Apostol Gega në atë kohëtimp,va s-alăsa casa şă va să emigrado të linte shtëpinë e do të mërgontediparti şă diparti,mesea di munţi,n-Gra-larg e larg,mes maleve, në Grabaovadi Gramş,ca s-lu discl’ida ocl’iăbovë të Gramshit, që t’u hapte sytëoamiñilor…Şă nu servâ ca nveţă-njerëzve…Dhe nuk shërbeu si mësutorsimplu…,singur…ma lunjinâes i thjeshtë…vetëm… por ndricoimintia al elevilor cu cunoştinţă şămendjen e nxënësve me dituri ehumanizăm.Predicâ n-biserică ti/trăhumanizëm. Predikoi në kishë përfraţil’iă şă vreari,mesea/namisa unu-vëllazëri e dashuri,mes njerialantui,ti/trăpace soţială.Scutidha ro-tjetrit, për paqe sociale. Errësira e kuşăcilăstăsii si s-tindea şă pitru aistiqe u përpoq të shtrihej dhe në këtomardzini ahăndoasi…să trădiscl’idia prinanë të thella…të përhapte nëpërmjetcântiţilor, idealuri agrikëngëve, ideale të egraţi grea moartiqë thërrisnin vdekjeti/tră borgheji,vărsari di sândzi namisapër borgjezë, derdhje gjaku midisfrăţil’iamil’ei,ţi negativădzea identitetuvëllazërisë, që mohonte identitetinali raţăl’ei arbineasă să idealurili naţio-e racës shqiptare e idealet kombënali.Astumsina/atumţia,ApostolGhegatare. Atëhere, Apostol Gega-Apostull,cu arăvdari lu explicâ-Apostul, me durim u shpjegontehuriaţilor gllărimia di himnurilifshatarëve marrëzinë e himnevesllavi.Borgheji iram tuţi,căţesllave. Borgjezë ishim të gjithë,sepseiţido/tutcai avea propretatia a lui şăsecili/gjithkush kishte pronën e tij evatra alui sâmtă.Ahâ(n)ma mult…vatrën e tij të shenjtë. Aq më tepërGrabova,umplută cu tufili nibiti-Grabova, mbushur me tufat e pambasitidi oi…Famil’i ţi nu putearuara të dhenve…Familje që s’munds-li misura oili şă câprili,ţi nu-u ştiat’i numëronin dhentë e dhitë, që s-dicădi iu nchisea/ahurhia şă iu lu bitisianin se nga u nisnin e ku u mbaroninpăstiunili muşati…kullotat e bukura…Cum putea omu s-l’i cănta vetvetăl’eiSi mund njeriu t’i këndonte vetvetescanticu di moarti?!këngën e vdekjes?!Cum putea s-alătra că ira hil’iSi mund të bërtisnin që ishin bijtdi Stalin,când iram strănipoţil’ă al e Stalinit,kur ishin stërnipërit e\Gherghi Castriotului(Scăndărbeului)?!Gjergj Kastriotit (Skëndërbeut)?!Cum să tiñisia cu bushur,când niţiSi mund të nderonim me grusht, kur asnă si duţea,niţi u aveam tradită?!na shkonte, as qe e kishim traditë?!........................................................... .........................................................Adusi pi limba armâneascâ JANCO BALLAMACIFiladelfia, 30 octombrie/sumedru 2010 Filadelfia, 30 tetor 2010-continedze la numrulu di yinitorvazhdon në numrin e ardhshëm-