01.06.2013 Views

Liposomi cationici come sistemi di veicolazione di farmaci

Liposomi cationici come sistemi di veicolazione di farmaci

Liposomi cationici come sistemi di veicolazione di farmaci

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Giovanna Mancini<br />

<strong>Liposomi</strong> <strong>cationici</strong> <strong>come</strong> <strong>sistemi</strong> <strong>di</strong> <strong>veicolazione</strong> <strong>di</strong> <strong>farmaci</strong><br />

CNR – Istituto <strong>di</strong> Metodologie Chimiche<br />

Nanotecnologie e Salute<br />

ISS - 10-11 maggio 2012


<strong>Liposomi</strong> <strong>cationici</strong><br />

+<br />

+<br />

+<br />

+<br />

+<br />

+<br />

+ +<br />

+<br />

+<br />

+<br />

+<br />

+<br />

lipide cationico<br />

lipide neutro<br />

+<br />

H3N O<br />

+<br />

N O<br />

Alternativa ai vettori virali in terapia genica<br />

Selettività per alcuni tessuti nella <strong>veicolazione</strong> <strong>di</strong> <strong>farmaci</strong><br />

endotelio sistema vascolare dei tumori, fegato, polmoni<br />

CNR – Istituto <strong>di</strong> Metodologie Chimiche<br />

O<br />

O -<br />

P<br />

O<br />

O<br />

H O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

DOTMA<br />

DOPE<br />

P. L. Felgner, T. R. Gadek, M. Holm, R. Roman, H. W. Chan, M.<br />

Wenz, J. P. Northrop, G. M. Ringold, M. Danielsen Proc. Natl.<br />

Acad. Sci. USA 1987, 84, 7413


<strong>Liposomi</strong> <strong>cationici</strong> e anfifili gemini<br />

H 3 C<br />

+<br />

N<br />

+<br />

N<br />

(CH 2 ) 14<br />

O<br />

H OCH 3<br />

SS<br />

O -<br />

P<br />

O<br />

H<br />

O<br />

OCH3 +<br />

N<br />

H O<br />

H 3 C<br />

O<br />

O<br />

(CH 2 ) 14<br />

O<br />

H 3 C<br />

+<br />

N<br />

(CH 2 ) 14<br />

DMPC<br />

H OCH 3<br />

meso<br />

OCH3 +<br />

N<br />

H 3 C<br />

(CH 2 ) 14<br />

CNR – Istituto <strong>di</strong> Metodologie Chimiche<br />

H<br />

+<br />

+<br />

+<br />

+<br />

+<br />

+<br />

+ +<br />

+<br />

+<br />

+<br />

+<br />

+


<strong>Liposomi</strong> <strong>cationici</strong> e anfifili gemini<br />

H 3 C<br />

+<br />

N<br />

+<br />

N<br />

(CH 2 ) 14<br />

H OCH 3<br />

O<br />

H<br />

SS<br />

O -<br />

P<br />

O<br />

OCH3 +<br />

N<br />

O<br />

H 3 C<br />

H O<br />

(CH 2 ) 14<br />

O<br />

O<br />

O<br />

H 3 C<br />

+<br />

N<br />

(CH 2 ) 14<br />

H OCH 3<br />

DMPC<br />

meso<br />

OCH3 +<br />

N<br />

H 3 C<br />

(CH 2 ) 14<br />

CNR – Istituto <strong>di</strong> Metodologie Chimiche<br />

H<br />

R<br />

NH N<br />

N<br />

R<br />

R<br />

HN<br />

R=<br />

R<br />

OH<br />

m-THPC<br />

R<br />

+<br />

+N H N<br />

N<br />

R<br />

R<br />

H N<br />

+<br />

+<br />

R<br />

+<br />

+<br />

+ +<br />

+<br />

+<br />

+<br />

+<br />

+


<strong>Liposomi</strong> <strong>cationici</strong> e anfifili gemini<br />

Caratterizzazione chimico fisica e valutazione biologica<br />

DMPC/gemini<br />

5:5<br />

+/- = 2<br />

Complessazione DNA: meso > SS<br />

Compattamento DNA: meso > SS<br />

Tossicità: SS > meso<br />

Trasfezione<br />

(Cos-7, fibroblasti umani, LA7) meso > SS<br />

J. Med. Chem. 2005, 48, 5378<br />

CNR – Istituto <strong>di</strong> Metodologie Chimiche<br />

R<br />

+<br />

+<br />

+ +<br />

R<br />

+<br />

N H N<br />

N H N<br />

+<br />

R<br />

+<br />

R<br />

+<br />

+<br />

+<br />

+<br />

+<br />

+<br />

DMPC/gemini<br />

6:4<br />

SS<br />

meso<br />

Potenziale <strong>di</strong> superficie: SS > meso<br />

Intorno del farmaco: SS ≠ meso<br />

Up take cellulare (LN229, C6) meso > SS<br />

Distribuzione intracellulare SS ≠ meso<br />

Mol. Pharm. 2010, 7, 130


<strong>Liposomi</strong> <strong>cationici</strong>: interazione con le cellule<br />

Meccanismi internalizzazione<br />

macropinocytosis<br />

Chlorpromazine<br />

clathrinassociated<br />

endocytosis<br />

non coated<br />

invagination<br />

Bafilomycin A1<br />

lipid rafts<br />

caveolae<br />

Filipine<br />

Inhibitors:<br />

Chlorpromazine<br />

Filipine<br />

Bafilomycin A1


<strong>Liposomi</strong> <strong>cationici</strong>: interazione con le cellule<br />

Meccanismi internalizzazione<br />

[m-THPC] = 5x10-7 M,<br />

[lipi<strong>di</strong> totali]=2.5x10 -5 M (gemini 40%)<br />

LN229<br />

Uptake of m-<br />

THPC<br />

DMPC/S<br />

S<br />

DMPC/Mes<br />

o<br />

Meso / clatrina<br />

SS / caveolae


<strong>Liposomi</strong> <strong>cationici</strong>: interazione con modelli <strong>di</strong> membrana<br />

Modelli<br />

DMPC<br />

DPPG<br />

+<br />

+<br />

CNR – Istituto <strong>di</strong> Metodologie Chimiche<br />

DMPC/gemini<br />

5:5<br />

+/- = 2<br />

+<br />

+<br />

+<br />

+<br />

+<br />

+<br />

+<br />

+<br />

+<br />

+<br />

+<br />

+<br />

DMPC/gemini<br />

6/4<br />

?<br />

?


<strong>Liposomi</strong> <strong>cationici</strong>: interazione con modelli <strong>di</strong> membrana<br />

Calorimetria a Scansione Differenziale<br />

Modello<br />

O<br />

O<br />

O<br />

P O -<br />

O<br />

+<br />

N<br />

O<br />

H<br />

O<br />

O<br />

DMPC<br />

+<br />

+<br />

+<br />

+<br />

+<br />

+<br />

+<br />

+<br />

+<br />

+<br />

+<br />

+<br />

+<br />

DMPC/SS 6:4<br />

DMPC/meso 6:4


<strong>Liposomi</strong> <strong>cationici</strong>: interazione con modelli <strong>di</strong> membrana<br />

Calorimetria a Scansione Differenziale<br />

--<br />

--<br />

HO<br />

O<br />

O<br />

Modello<br />

HO<br />

O<br />

P O- Na +<br />

O<br />

O<br />

--<br />

H<br />

O<br />

--<br />

-- --<br />

--<br />

O<br />

--<br />

--<br />

--<br />

DPPG<br />

+<br />

+<br />

+<br />

+<br />

+<br />

+<br />

+<br />

+<br />

+<br />

+<br />

+<br />

+<br />

+<br />

DMPC/SS 6:4<br />

--<br />

--<br />

--<br />

DMPC/meso 6:4


Lipoplessi: interazione con modelli <strong>di</strong> membrana<br />

Calorimetria a Scansione Differenziale<br />

Modello<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

+<br />

N<br />

P O -<br />

O<br />

H<br />

O<br />

O<br />

DMPC<br />

+<br />

DMPC/SS 5:5<br />

DMPC/meso 5:5


Lipoplessi: interazione con modelli <strong>di</strong> membrana<br />

Calorimetria a Scansione Differenziale<br />

--<br />

--<br />

HO<br />

O<br />

O<br />

Modello<br />

HO<br />

O<br />

P O- Na +<br />

O<br />

O<br />

--<br />

H<br />

O<br />

--<br />

-- --<br />

--<br />

O<br />

--<br />

--<br />

--<br />

DPPG<br />

+<br />

DMPC/SS 5:5<br />

DMPC/meso 5:5


Conclusioni<br />

La comprensione dei processi molecolari alla base delle<br />

caratteristiche biologiche delle nanoparticelle e’<br />

in<strong>di</strong>spensabile per una progettazone razionale <strong>di</strong> <strong>sistemi</strong><br />

specifici ed efficienti<br />

CNR – Istituto <strong>di</strong> Metodologie Chimiche


CNR – Istituto <strong>di</strong> Metodologie Chimiche, Roma<br />

Cecilia Bombelli<br />

Luisa Giansanti<br />

Universita’ della Tuscia, Viterbo<br />

Stefano Borocci<br />

Istituto Superiore <strong>di</strong> Sanita’, Roma<br />

Giuseppe Arancia<br />

Giuseppina Bozzuto<br />

Marisa Colone<br />

Agnese Molinari<br />

Annarita Stringaro<br />

Laura Toccacieli


Gemini<br />

meso<br />

5.3 Å 74.0 º 6.0 Å 176.7 º<br />

CNR – Istituto <strong>di</strong> Metodologie Chimiche<br />

SS<br />

N N O C C O N N O C C O<br />

Langmuir 2006, 22, 9333


CNR – Istituto <strong>di</strong> Metodologie Chimiche<br />

nude pDNA<br />

pDNA in DMPC<br />

SS<br />

meso


<strong>Liposomi</strong> <strong>cationici</strong> per la trasfezione del DNA<br />

Formulazione<br />

H 3 C<br />

+<br />

N<br />

Caratterizzazione chimico-fisica<br />

Elettroforesi, <strong>di</strong>croismo circolare (CD)<br />

Valutazione biologica<br />

Tossicità<br />

(CH 2 ) 14<br />

H<br />

H OCH 3<br />

OCH3 +<br />

N<br />

H 3 C<br />

(CH 2 ) 14<br />

+<br />

N<br />

Efficienza <strong>di</strong> trasfezione rispetto ad un prodotto commerciale<br />

CNR – Istituto <strong>di</strong> Metodologie Chimiche<br />

O<br />

O -<br />

P<br />

O<br />

O<br />

H O<br />

DMPC<br />

O<br />

O<br />

O<br />

+/- = 2<br />

[DMPC] / [gem] = 1<br />

tampone HEPES<br />

gem = SS, meso<br />

pDNA<br />

d=100 nm<br />

pDNA (GFP)<br />

C. Bombelli, F. Faggioli, P. Luciani, G. Mancini, M. G. Sacco J. Med. Chem. 2005, 48, 5378


<strong>Liposomi</strong> <strong>cationici</strong> per la trasfezione del DNA<br />

Caratterizzazione chimico-fisica<br />

Complessazione<br />

Compattamento<br />

B-DNA<br />

elettroforesi,<br />

DNA = 500 ng<br />

1 h a 60 V su gel <strong>di</strong> agarosio 1%<br />

ψ-DNA<br />

B-DNA<br />

CNR – Istituto <strong>di</strong> Metodologie Chimiche<br />

ψ-DNA<br />

N.J. Zuidam, Y. Barenholz, A. Minsky<br />

FEBS 1999, 457, 4819<br />

1 kb M<br />

meso<br />

meso SS ><br />

SS<br />

pDNA


<strong>Liposomi</strong> <strong>cationici</strong> per la trasfezione del DNA<br />

Caratterizzazione chimico-fisica<br />

Complessazione<br />

Compattamento<br />

B-DNA<br />

elettroforesi,<br />

DNA = 500 ng<br />

1 h a 60 V su gel <strong>di</strong> agarosio 1%<br />

ψ-DNA<br />

B-DNA<br />

CNR – Istituto <strong>di</strong> Metodologie Chimiche<br />

1 kb M<br />

meso<br />

meso SS ><br />

pDNA<br />

pDNA in DMPC<br />

SS<br />

meso<br />

SS<br />

pDNA<br />

meso SS<br />

>


<strong>Liposomi</strong> <strong>cationici</strong> per la trasfezione del DNA<br />

Valutazione biologica<br />

Tossicità<br />

Efficienza <strong>di</strong> trasfezione<br />

Cellule GFP-positive<br />

[DMPC] = 8.5 μM,<br />

[CA] = 8.5 μM<br />

[pDNA] = 8.5 μM<br />

meso > fugene > SS LA7<br />

CNR – Istituto <strong>di</strong> Metodologie Chimiche<br />

Valutazione vitalità con il metodo <strong>di</strong> esclusione del Trypan blue<br />

[gem] = 425 μM 0% vitalità<br />

meso SS ><br />

[gem] = 213 – 21.3 μM<br />

[gem] = 8.5 μM 100% vitalità<br />

Cos-7<br />

fibroblasti<br />

Fugene<br />

meso/DMPC


<strong>Liposomi</strong> <strong>cationici</strong> per la trasfezione del DNA<br />

Correlazione<br />

H 3 C<br />

H 3 C<br />

+<br />

N<br />

(CH 2 ) 14<br />

+<br />

N<br />

(CH 2 ) 14<br />

H<br />

H OCH 3<br />

meso<br />

H<br />

H OCH 3<br />

SS<br />

OCH3 +<br />

N<br />

H 3 C<br />

OCH3 +<br />

N<br />

H 3 C<br />

(CH 2 ) 14<br />

(CH 2 ) 14<br />

CNR – Istituto <strong>di</strong> Metodologie Chimiche<br />

complessazione : ++++<br />

grado <strong>di</strong> ψ−phase : ++++<br />

complessazione : +++<br />

grado <strong>di</strong> ψ-phase : +++<br />

trasfezione buona<br />

trasfezione modesta


<strong>Liposomi</strong> <strong>cationici</strong> e anfifili gemini<br />

H 3 C<br />

+<br />

N<br />

(CH 2 ) 14<br />

H<br />

H OCH 3<br />

SS<br />

OCH3 +<br />

N<br />

H 3 C<br />

(CH 2 ) 14<br />

J. Med. Chem. 2005, 48, 5378<br />

H 3 C<br />

+<br />

N<br />

(CH 2 ) 14<br />

COS-7<br />

LA7<br />

fibroblasti umani<br />

H OCH 3<br />

meso<br />

OCH3 +<br />

N<br />

H 3 C<br />

(CH 2 ) 14<br />

CNR – Istituto <strong>di</strong> Metodologie Chimiche<br />

H<br />

+<br />

N<br />

liposomi <strong>cationici</strong><br />

O<br />

O -<br />

P<br />

O<br />

R<br />

O<br />

H O<br />

O<br />

NH N<br />

N<br />

R<br />

R<br />

HN<br />

O<br />

O<br />

R=<br />

R<br />

m-THPC<br />

DMPC<br />

OH<br />

COLO206<br />

C6<br />

U118<br />

DBTRG<br />

LN229<br />

J. Med. Chem. 2005, 48, 4882; Int. J. Cancer 2007, 121, 1149

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!