03.06.2013 Views

Zalaufleba da sazogadoeba saqarTveloSi

Zalaufleba da sazogadoeba saqarTveloSi

Zalaufleba da sazogadoeba saqarTveloSi

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

sazogadoebis kvlevis centri<br />

<strong>Zalaufleba</strong> <strong>da</strong><br />

<strong>sazogadoeba</strong><br />

<strong>saqarTveloSi</strong><br />

statiebis krebuli<br />

gamomcemloba `universali~<br />

Tbilisi 2009


krebuli gamocemulia Jan Joresis fondis<br />

xelSewyobiT (safrangeTi)<br />

mTavari re<strong>da</strong>qtori: marina musxeliSvili<br />

sazogadoebis kvlevis centri<br />

gamomcemloba `universali~, 2009<br />

Tbilisi, 0179, i. WavWavaZis gamz. 19, : 22 36 09, 8(99) 17 22 30<br />

#$%&'()!*+',-./&(0'+1-.+-123-!<br />

4567 978-9941-12-894-3<br />

"<br />

!


sarCevi<br />

1. gia JorJoliani, marina musxeliSvili, gela banZelaZe<br />

politikuri sistema <strong>saqarTveloSi</strong>...................................................... 7<br />

2. marina musxeliSvili<br />

sazogadoebis <strong>da</strong>bruneba................................................................................... 27<br />

3. <strong>da</strong>viT melua<br />

adgilobriv interesTa warmomadgenloba sxva<strong>da</strong>sxva<br />

politikur sistemebSi........................................................................................ 67<br />

4. Zalauflebis <strong>da</strong>yofa, rogorc eTnikuri<br />

konfliqtebis mogvarebis gza (statia momzadebulia<br />

xatia na<strong>da</strong>raias mier) ........................................................................................ 86<br />

5. mamuka biWaSvili<br />

samoqalaqo <strong>sazogadoeba</strong> <strong>saqarTveloSi</strong> ......................................... 99<br />

6. elguja meqvabiSvili<br />

mcire <strong>da</strong> saSualo mewarmeobis ganviTareba rogorc<br />

saSualo klasis formirebis umniSvnelovanesi piroba. 112<br />

7. zaza SaTiriSvili<br />

nacionaluri identoba <strong>da</strong> nacionaluri narativebi ......... 123<br />

8. nana sumbaZeQ<br />

qalaqi <strong>da</strong> sofeli: mosaxleobis Rirebulebebi <strong>da</strong><br />

politikuri simpaTiebi...................................................................................... 137<br />

9. ioseb arCvaZe<br />

saqarTvelos mosaxleobis keTildReobisa <strong>da</strong><br />

socialur-ekonomikuri stratifikaciis zogierTi<br />

aspeqtis Sesaxeb ...................................................................................................... 155<br />

! "


8<br />

!<br />

winasityvaoba<br />

2009 wlis gazafxulze sazogadoebis kvlevis centrma<br />

Jan Joresis fondis <strong>da</strong>xmarebiT moawyo ramdenime seminari<br />

saerTo saTauriT "politikuri sistema - risken<br />

viswrafoT? SesaZloa Tu ara mivaRwioT efeqtur demokratias<br />

institucionaluri garemos ganaxlebis gziT?". am<br />

seminarebSi monawileoba miiRes sxva<strong>da</strong>sxva <strong>da</strong>rgis specialistebma<br />

<strong>da</strong> politikosebma. maT ganixiles politikuri<br />

sistemis transformaciis mimarTulebebi farTo socialuri<br />

konteqstis gaTvaliswinebiT. mocemuli krebuli asaxavs<br />

seminarebis monawileTa naazrevs rogorc Tavad sistemis,<br />

aseve im konteqstis Sesaxeb, romelSiac is moqmedebs,<br />

<strong>da</strong> romelTanac is uSualod Tu gaSualedebulad<br />

kavSirSi imyofeba.<br />

pirveli narkvevi `politikuri sistema <strong>saqarTveloSi</strong>~<br />

aRwers Zalauflebis im konfiguracias, romelic<br />

<strong>saqarTveloSi</strong> dReisTvis aris Camoyalibebuli. saxelmwifo<br />

mmarTveloba dRes xasiaTdeba Zalauflebis Zlieri<br />

centralizaciiTa <strong>da</strong> koncentraciiT, partia-saxelmwifos<br />

sabWouri tradiciis maxinji SerwymiT maJoritarul er-<br />

Tpartiul mmarTvelobasTan <strong>da</strong> politikuri partiebis<br />

zogadi sisustiT. meore narkvevi, "sazogadoebis <strong>da</strong>bruneba"<br />

(marina musxeliSvili) am centralizacias ukavSirebs<br />

transformaciis ganvlili periodisa <strong>da</strong> demokratizaciis<br />

calmxriv, neoliberalur xasiaTs. narkvevis mizania alternatiuli<br />

gzebis Zieba - aseT alternativad avtoris<br />

azriT evropuli gamocdilebis gaziareba warmoadgens.<br />

Semdegi narkvevi, "adgilobriv interesTa warmomadgenloba<br />

sxva<strong>da</strong>sxva politikur sistemebSi" (<strong>da</strong>viT melua) exeba<br />

konkretulad erT politikur instituts, adgilobriv<br />

mmarTvelobas. narkvevSi mocemulia adgilobrivi mmarTvelobis<br />

evropuli gamocdilebis mimoxilva <strong>da</strong> am Suqze gaanalizebulia<br />

saqarTvelos winaSe mdgari problemebi.<br />

politikuri sistemisadmi miZRvnili narkvevebi<strong>da</strong>n meoTxe<br />

"Zalauflebis <strong>da</strong>yofa rogorc eTnikuri konfliqtebis<br />

mogvarebis gza" (sapublikaciod momzadebulia xatia na<strong>da</strong>raias<br />

mier) eZRvneba eTnikuri konfliqtebis <strong>da</strong>regulirebis<br />

Temas. gansxvavebiT wina narkvevebisgan, is gansxvavdeba<br />

imiT, rom evropul gamocdilebas, kerZod, Zalauf-


lebis gaziarebis princips kritikulad udgeba, <strong>da</strong> konfliqtebis<br />

<strong>da</strong>regulirebis meqanizmad naklebad gamosadegad<br />

miiCnevs.<br />

Semdegi ori narkvevi samoqalaqo sazogadoebis, anu<br />

Sualeduri donis institutebs exeba: arasamTavrobo organizaciebs,<br />

("samoqalaqo <strong>sazogadoeba</strong>", mamuka biWaSvili)<br />

<strong>da</strong> mcire <strong>da</strong> saSualo mewarmeobas rogorc saSualo fenis<br />

arsebobis erTerT winapirobas. ("mcire <strong>da</strong> saSualo<br />

mewarmeobis ganviTareba rogorc saSualo klasis formirebis<br />

umniSvnelovanesi piroba", elguja meqvabiSvili).<br />

erTic <strong>da</strong> meorec asaxaven im institutebis sisustes (an,<br />

SesaZloa, praqtikul ganuviTareblobas), romlebic sasicocxloa<br />

demokratiis funqcionirebisTvis. samoqalaqo<br />

sazogadoebis Camoyalibebas rogorc Cans ar Svelis liberalur<br />

yai<strong>da</strong>ze mowyobili arasamTavrobo organizaciebis<br />

Seqmna; amis magaliTia meore statiaSi <strong>da</strong>smuli problema:<br />

saSualo klasis interesebis <strong>da</strong>ucveloba, romelic<br />

mcire <strong>da</strong> saSualo biznesis savalalo mdgomareobiT gamoixateba.<br />

orive es movlena urTierTkavSirSia <strong>da</strong> evropuli<br />

tradiciisgan metad Sorsaa.<br />

narkvevSi "nacionaluri identoba <strong>da</strong> nacionaluri<br />

narativebi" (zaza SaTiriSvili) avtori aanalizebs nacionaluri<br />

identobis formirebis Taviseburebebs (arasekularuli<br />

nacionalizmi) <strong>da</strong> miiCnevs, rom politikuri sistemis<br />

demokratizacias nacionaluri narativebis transformaciac<br />

sWirdeba.<br />

bolo ori narkvevi, "qalaqi <strong>da</strong> sofeli: mosaxleobis<br />

Rirebulebebi <strong>da</strong> politikuri simpaTiebi" (nana subaZe)<br />

<strong>da</strong> "saqarTvelos mosaxleobis keTildReobisa <strong>da</strong> socialur-ekonomikuri<br />

stratifikaciis zogierTi aspeqtis Sesaxeb"<br />

(ioseb arCvaZe) SesaZloa yvelaze arsebiT sakiTxs<br />

exeba - Tavad sazogadoebis mimarTebas politikasTan.<br />

statiebi statistikur maCveneblebze <strong>da</strong>yrdnobiT, obieqturi<br />

<strong>da</strong> subieqturi indikatorebis gamoyenebiT, aanalizeben<br />

mosaxleobaSi arsebul socio-ekonomikur <strong>da</strong> politikur<br />

<strong>da</strong>yofebs. vinai<strong>da</strong>n politikuri mowyoba didwilad<br />

<strong>da</strong>mokidebulia imaze Tu ramdenad erTgvarovania Tu mravalferovania<br />

mosaxleoba. SeiZleba iTqvas, rom politikurad<br />

arsebiTi <strong>da</strong>yofa, romelic pirveli narkvevis Sede-<br />

! 9


gebi<strong>da</strong>n momdinareobs, aris <strong>da</strong>yofa qalaqsa <strong>da</strong> sofels<br />

Soris. mosalodnelia, rom Tbilisis mosaxleobis Sexedulebebi<br />

imaze, Tu romeli sistemaa sasurveli, gansxvavdebodes<br />

regionebis Sexedulebisgan. Tumca mosaxleobis<br />

udides nawils aqvs saerTo maxasiaTebelic - es aris si-<br />

Raribe. siRaribes ki SesaZloa moyvebodes winaaRmdegobrivi<br />

Sedegebi - an gamZafrebuli brZola politikuri <strong>da</strong><br />

socio-ekonomikuri uflebebis mosapoveblad, an piriqiT,<br />

avtoritaruli mmarTveloba. erTaderTi, rasac is namdvilad<br />

ver uwyobs xels aris stabilurad moqmedi demokratiuli<br />

institutebi.<br />

:<br />

!


saqarTvelo: Zalauflebis<br />

struqturuli maxasiaTeblebi<br />

gia JorJoliani<br />

marina musxeliSvili<br />

gela banZelaZe<br />

marqsi Tavis droze amtkiceb<strong>da</strong>, rom <strong>sazogadoeba</strong>Si<br />

arsebuli mwarmoebluri urTierTobebis bazisi gansaz-<br />

Rvravs qveynis politikur zednaSens <strong>da</strong> rom ekonomikuri<br />

urTierTobebi ganapirobeben politikur Sexedulebebsac.<br />

maqs veberi ki sapirispirod, Tvli<strong>da</strong>, rom kulturuli<br />

Rirebulebebi ayalibeben ekonomikuri urTierTobebis<br />

logikas. Tanamedrove mkvlevari, ronald ingleharti, eyrdnoba<br />

ra farTo sociologiur monacemebs, amtkicebs,<br />

rom marqsic <strong>da</strong> veberic erTdroulad marTlebic arian<br />

<strong>da</strong>, amave dros, kidevac scdebian. politikuri, kulturuli<br />

<strong>da</strong> ekonomikuri ganzomilebebi zemoqmedebas axdenen<br />

erTmaneTze, viTardebian paralelurad <strong>da</strong> ayalibeben garkveul<br />

urTierT<strong>da</strong>kavSirebul modelebs, romlebic<br />

sxva<strong>da</strong>sxva qveynebsa <strong>da</strong> civilizaciebSi sxva<strong>da</strong>sxvanairia.<br />

saqarTvelos politikuri sistema Sedgeba mTeli rigi<br />

urTierT<strong>da</strong>kavSirebuli maxasiaTeblebisagan, rolebic<br />

ganisazRvrebian <strong>da</strong>, amave dros, gansazRvraven sazogadoebis<br />

socialuri, ekonomikuri <strong>da</strong> kulturuli parametrebis<br />

bunebas. es urTierT<strong>da</strong>kavSirebuli maxasiaTeblebi istoriulad<br />

Camoyalibdnen <strong>da</strong> yalibdebian, <strong>da</strong>mokidebulni<br />

arian ganvlil gzaze <strong>da</strong> im SemTxvevaSic ki Zalzed nela<br />

icvlebian, Tuki erT-erTi parametri mkveTrad Seicvleba.<br />

arsobrivi cvlilebebi Tan<strong>da</strong>TanobiT xdeba TaobaTa<br />

cvlasa <strong>da</strong> sistemis yvela maxasiaTeblis urTierT<strong>da</strong>kav-<br />

Sirebul transformaciasTan erTad.<br />

miuxe<strong>da</strong>vad amisa cvlilebebi mainc xdeba <strong>da</strong> yvela<br />

parametri ama Tu im mimarTulebiT ganicdis evolucias.<br />

mniSvnelovania imis codna Tu ra mimarTulebiT icvlebian<br />

isini <strong>da</strong> ra faqtorebi gansazRvravs am cvlilebebs.<br />

saqarTvelom bolo 15-20 wlis manZilze ramodenime<br />

politikuri reJimi gamoicvala, Seicvala konstituciuri<br />

mowyobac, qveyanam ga<strong>da</strong>itana samoqalaqo omebi <strong>da</strong> <strong>da</strong>karga<br />

kontroli teritoriis nawilze. miuxe<strong>da</strong>vad amisa, saqar-<br />

! ;


Tvelos politikuri sistema xasiaTdeba iseTi TvisebebiT,<br />

romlebic am drois manZilze ucvlelad rCebodnen <strong>da</strong><br />

TviTganaxlebis Zalas avlendnen. <strong>saqarTveloSi</strong> <strong>Zalaufleba</strong><br />

koncentrirebuli, centralizebuli <strong>da</strong> personificirebulia.<br />

qveynis prezidents akisria sruli <strong>da</strong> praqtikulad<br />

erTpirovnuli pasuxismgebloba yvela miRebul politikur<br />

ga<strong>da</strong>wyvetilebasa <strong>da</strong> saxelmwifo aparatis funqcionirebaze.<br />

kompetenciaTa teritoriuli <strong>da</strong>nawileba<br />

TiTqmis sruliad ar arsebobs, adgilobrivi TviTmmarTveloba<br />

ganuviTarebelia, regionebi sustia <strong>da</strong> centralur<br />

xelisuflebazea <strong>da</strong>mokidebuli. prezidenti srulad akontrolebs<br />

xelisuflebas. prezidents, mTavrobasa <strong>da</strong> parlaments<br />

Soris Zalauflebis <strong>da</strong>nawileba susta<strong>da</strong>a gamokveTili<br />

<strong>da</strong> pirveli piris mier parlamentze an mTavrobaze<br />

kontrolis <strong>da</strong>kargvis SemTxvevaSi sistemuri krizisi<br />

iwyeba. sasamarTlo xelisuflebas ar gaaCnia <strong>da</strong>moukidebloba<br />

<strong>da</strong> ver axerxebs centraluri xelisuflebis Sekavebasa<br />

<strong>da</strong> kanonis uzenaesobis uzrunvelyofas. politikaSi<br />

monawileobas mniSvnelovani ekonomikuri dividendebi moaqvs.<br />

ekonomikuri saqmianobac Zlier aris <strong>da</strong>mokidebuli<br />

xelisuflebasTan klientelistur kavSirebze <strong>da</strong> mniSvnelovanwilad<br />

korufciuli meqanizmebiT funqcionirebs. amgvar<br />

konfiguraciaSi <strong>Zalaufleba</strong> didwilad xelisuflebis<br />

partiis meSveobiT xorcieldeba, romelic mkacrad<br />

centralizebulia <strong>da</strong> administraciul resurss eyrdnoba.<br />

amave dros, xelisuflebis partia iSleba xelisuflebi<strong>da</strong>n<br />

wasvlis SemTxvevaSi. partiebi <strong>da</strong> prezidentebi xelisuflebi<strong>da</strong>n<br />

opoziciaSi ar ga<strong>da</strong>dian, aramed saerTod toveben<br />

politikur arenas <strong>da</strong> kargaven legitimacias. Tavad<br />

xelisuflebis cvlilebac radikaluri-revoluciuri<br />

gziT xdeba. amave dros, Zalauflebis erT centrSi koncentrirebis<br />

miuxe<strong>da</strong>vad <strong>sazogadoeba</strong> inarCunebs SesaZleblobas<br />

opoziciuri ganwyobebisa <strong>da</strong> moZraobebis avtonomiurad<br />

SemuSavebisa, romlebic saprotesto aqciebsa<br />

<strong>da</strong>, dro<strong>da</strong>dro, arapopularuli reJimebis cvlilebas iwvevs.<br />

arsebobs mravali opoziciuri partia <strong>da</strong> politikuri<br />

aqtori, romlebic xelisuflebis revoluciuri (sistemuri,<br />

radikaluri) oponentebi arian. polarizebuli politikuri<br />

pluralizmis pirobebSi opoziciuri partiebi<br />

praqtikulad ar monawileoben politikuri ga<strong>da</strong>wyvetile-<br />

<<br />

!


ebis miRebaSi, aramed sakuTar Zalisxmevas arsebuli re-<br />

Jimis Secvlisken mimarTaven. komprometirebuli politikuri<br />

aqtorebis marginalizaciis paralelurad Cndebian<br />

axali politikosebi <strong>da</strong> partiebi, romelTa dRegrZelobac<br />

mTliana<strong>da</strong>a <strong>da</strong>mokidebuli maT opoziciaSi yofnaze.<br />

opoziciuri partiebis gar<strong>da</strong>, amgvarive rols TamaSoben<br />

masobrivi sainformacio saSualebebi <strong>da</strong> arasamTavrobo<br />

organizaciebic. am organizaciaTa <strong>da</strong>finansebis wyaroebi<br />

xelisuflebisagan <strong>da</strong>moukidebelia (biznesi, saerTaSoriso<br />

<strong>sazogadoeba</strong>). <strong>sazogadoeba</strong>, Tumca ki inarCunebs arapopularuli<br />

xelisuflebis Secvlis potencials, praqtikulad<br />

ar monawileobs politikis, strategiebis formireba-<br />

Si, uflebebisa <strong>da</strong> interesebis <strong>da</strong>cvaSi <strong>da</strong> a.S. politikuri<br />

<strong>da</strong> sazogadoebrivi organizaciebi (partiebi, arasam-<br />

Tavroboebi) aqtivistTa mcire wres moicaven. sazogadoebrivi<br />

problemebis ga<strong>da</strong>wyvetaze pasuxismgebloba TiTqmis<br />

mTlianad centralur xelisuflebas ekisreba. politikuri<br />

diskursi vertikaluria. am diskursis horizontaluri<br />

Semadgeneli gamoukveTavia. qveynis ganviTarebis kursi<br />

didwilad sagareo faqtorebzea <strong>da</strong>mokidebuli. iqi<strong>da</strong>n gamomdinare,<br />

rom politikuri reformebi igegmeba <strong>da</strong> xorcieldeba<br />

am gare faqtorebis gaTvaliswinebiT, isini naklebad<br />

asaxaven sazogadoebis mdgomareobas, rac politikuri<br />

ganviTarebis sxva<strong>da</strong>sxvagvar strategiebs Soris konkurenciis<br />

warmoqmnis saSualebas ar iZleva. ZalauflebisaTvis<br />

brZola warmoadgens `TavisTavad Rirebulebas~ <strong>da</strong> ar<br />

asaxavs interesebis, Sexedulebebisa <strong>da</strong> programuli prioritetebis<br />

gansxvavebulobas, rac sazogadoebis bazisur<br />

problemebs ga<strong>da</strong>uwyvetels tovebs.<br />

Zalauflebis centralizacia<br />

<strong>saqarTveloSi</strong> Zalauflebis teritoriuli <strong>da</strong>nawileba<br />

sustia. qveynis prezidenti Zalauflebis piramidis sa-<br />

TaveSi dgas, romelic mmarTvelobis yvelaze <strong>da</strong>bal doneebamde<br />

eSveba.<br />

1995 wlis konstitucia, ga<strong>da</strong>uwyveteli teritoriuli<br />

konfliqtebis gamo, Riad toveb<strong>da</strong> qveynis teritoriul-administraciuli<br />

mowyobis sakiTxebs, <strong>da</strong> mxolod zo-<br />

! =


gadi debulebebiT Semoifarglebo<strong>da</strong>, ramdena<strong>da</strong>c miiCneo<strong>da</strong>,<br />

rom es sakiTxebi afxazeTis, cxinvalis regionis <strong>da</strong><br />

aWaris statusis gansazRvrasTan iyo <strong>da</strong>kavSirebuli. samomavlod<br />

igegmebo<strong>da</strong> orpalatiani parlamentis Seqmna <strong>da</strong><br />

saqarTvelos raionebis nacvlad (<strong>da</strong>axloebiT 80) regionebad<br />

<strong>da</strong>yofa (<strong>da</strong>axloebiT 10 erTeuli). regionebis marTvis<br />

uzrunvelsayofad droebiT saSualebad prezidentis<br />

rwmunebulebi iqcnen. vardebis revoluciisa <strong>da</strong> aWaris<br />

movlenebis Semdeg prezidentis rwmunebulis instituti<br />

SenarCun<strong>da</strong>, teritorialuri mowyobisa <strong>da</strong> qveynis decentralizaciis<br />

sakiTxi ki kvlav ga<strong>da</strong>debulia.<br />

ufro dinamiurad mimdinareob<strong>da</strong> TviTmmarTvelobiTi<br />

<strong>da</strong> warmomadgenlobiTi institutebis transformireba <strong>da</strong><br />

ganviTareba. adgilobrivi TviTmmarTveloba 1998 wels <strong>da</strong>inerga,<br />

ramac garkveulwilad adgilebze sazogadoebrivi<br />

cxovrebis gaaqtiureba ufro gamoiwvia <strong>da</strong> adgilobriv<br />

demokratiisaTvis Seqmna safuZveli. Tumca, mTlianobaSi,<br />

man, ramodenime mizezis gamo, efeqturad ver imuSava. adgilobrivi<br />

xelisuflebis funqcionirebisaTvis saWiro<br />

ekonomikuri fun<strong>da</strong>menti im periodSi ar Seqmnila. kompetenciaTa<br />

decentralizacias ukiduresad susti iyo <strong>da</strong><br />

mas Tan ar axl<strong>da</strong> realizaciisa <strong>da</strong> kontrolis saWiro<br />

meqanizmebi. kanoni adgilobrivi arCevnebis Sesaxeb, romelic<br />

partiul warmomadgenlobas efuZnebo<strong>da</strong>, adgilebze<br />

arsebul siRaribesTan erTad, mmarTvelobis organoTa<br />

Zlier politizirebasa <strong>da</strong>, Sesabamisad maT xelisuflebis<br />

partiisadmi <strong>da</strong>qvemdebareba-<strong>da</strong>mokidebulebas uwyob<strong>da</strong><br />

xels.<br />

miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom, 1998 <strong>da</strong> 2002 wlebis adgilobrivma<br />

arCevnebma aCvena, rom opoziciur partiebi adgilobriv<br />

doneze ufro advilad axerxeben warmomadgenlobis<br />

miRwevas vidre centralur doneze, adgilobrivi mmarTvelobiTi<br />

organoebi mainc mu<strong>da</strong>m advilad kontroldebodnen<br />

<strong>da</strong> imarTebodnen centraluri xelisuflebis mier, mi-<br />

Tumetes, rom yvelaze mniSvnelovani Tanamdebobebi <strong>da</strong>niSvniTi<br />

rCebo<strong>da</strong>.<br />

vardebis revoluciis Semdeg adgilobrivi mmarTvelobis<br />

axali sistema iqna SemoRebuli (2005 wlis reformiT),<br />

romelmac wina periodis mcire monapovrebic ki Seasusta.<br />

mravalricxovani, mcirezomiani <strong>da</strong> ufro Znelad<br />

>?<br />

!


kontrolirebadi organoebis nacvlad Seiqmna msxvili er-<br />

Teulebi raionebis doneze. am erTeulebs formalurad<br />

TviTmmarTvelobiTi hqvia, Tumca realurad <strong>da</strong>moukidebeli<br />

funqcionirebis saSualeba ara aqvT. prezidentis regionuli<br />

rwmunebulebi, romlebsac kanoniT ara aqvT raionebis<br />

mmarTvelobis ufleba, realurad floben ga<strong>da</strong>wyvetilebaTa<br />

srul <strong>Zalaufleba</strong>s e.w. TviTmmarTvel organoebTan<br />

mimarTebaSi.<br />

politikuri sistemis centralizaciis tendencias<br />

Semdegi faqtoric aZlierebs:<br />

demokratiuli centralizmis principi, romelic jer<br />

kidev leninma menSevikebTan gamarTuli diskusiis dros<br />

Camoayaliba, adgilobriv sakiTxebze ga<strong>da</strong>wyvetilebaTa<br />

partiis centraluri organos mier miRebas gulisxmobs<br />

(magaliTad saarCevno olqSi deputatobis kandi<strong>da</strong>turis<br />

wamoyeneba). adgilobriv organoebs mxolod iniciativisa<br />

<strong>da</strong> wina<strong>da</strong>debis wamoyenebis ufleba rCebaT. es principi,<br />

romelic partia-saxelmwifos sabWoTa politikur sistemaSi<br />

mtkiced iyo gamj<strong>da</strong>ri, postsabWoTa <strong>saqarTveloSi</strong>c<br />

Zalauflebisa <strong>da</strong> mmarTvelobis ganxorcielebis ZiriTad<br />

principad gvevlineba. es Tan<strong>da</strong>yolili inercia vlindeba<br />

rogorc centrsa <strong>da</strong> adgilebze mmarTvelTa <strong>da</strong> marTulTa<br />

molodinebisa <strong>da</strong> motivaciebis zogad mentalobaSi, aseve<br />

orive doneze xelisuflebis Camoyalibebisa <strong>da</strong> urTier-<br />

TmimarTebis instituciur regulirebaSic. Zalauflebis<br />

koncentraciis tendenciis gaTvaliswinebiT, rac aRmasrulebeli<br />

xelisuflebis u<strong>da</strong>o prioritets warmoadgens,<br />

adgilobriv xelisuflebas ara adgilobrivi warmomadgenlobiTi<br />

organo axorcielebs (romlis kompetenciebic<br />

bundovania <strong>da</strong> finansuri resursebic uaRresad mokrZalebulia),<br />

aramed misi zemdgomi organo. regionuli mmarTvelobis<br />

reformis <strong>da</strong>blokva xelisuflebis mxri<strong>da</strong>n swored<br />

am mizezis gamo mox<strong>da</strong> - vinai<strong>da</strong>n konstituciiT prezidents<br />

uSualod ara aqvs aRmasrulebeli funqcia, mas<br />

urCevnia araformalurad uxelmZRvanelos Tavisive <strong>da</strong>niSnul<br />

rwmunebulebs regionebSi, vidre <strong>da</strong>uqvemdebaros isini<br />

ministrTa kabinets, rogorc uzenaes aRmasrulebel<br />

organos.<br />

susti ekonomika regionebis centrze <strong>da</strong>mokidebulebas<br />

ganapirobebs. sabWoTa industriuli ekonomikis degra-<br />

! >>


<strong>da</strong>ciam mkveTrad Seamcira ekonomikuri aqtivoba <strong>da</strong>, Sesabamisad,<br />

ekonomikis moculobac. tradiciulad industriuli<br />

qalaqebi: rusTavi, quTaisi, zestafoni, WiaTura, agreTve<br />

msubuqi mrewvelobisa <strong>da</strong> agraruli ga<strong>da</strong>mamuSavebeli<br />

centrebi, kargaven ra Cveul Tvisebas, ver axerxeben<br />

ekonomikuri mdgomareobis gaumjobesebas. agrarul regionebSi<br />

gavrcel<strong>da</strong> naturaluri meurneobebis Tanamedrove<br />

tipi, romelic ara produqciis warmoebazea orientirebuli,<br />

aramed TviTmoxmarebaze.<br />

susti ekonomika ase Tu ise mniSvnelovani adgilobrivi<br />

elitebis Seqmnis saSualebas ar iZleva, romlebic<br />

adgilobrivi sazogadoebis reprezentacias SeZlebdnen<br />

<strong>da</strong> centri<strong>da</strong>n mosul politikur Tu biznes-figurebs konkurencias<br />

gauwevdnen. maJoritar olqebSi arCeul deputatTa<br />

umravlesoba cxovrobs <strong>da</strong> muSaobs TbilisSi <strong>da</strong><br />

ara Sesabamis olqebSi. adgilobriv elitebs gansakuTrebiT<br />

Zlieri <strong>da</strong>rtyma miayena deindustrializaciam, romelmac<br />

inJiner-teqnikuri inteligencia funqciisa <strong>da</strong> statusis<br />

gareSe <strong>da</strong>tova <strong>da</strong> maTi Tanamedrove `TeTr sayeloianebad~<br />

transformaciis Sansi TiTqmis mospo.<br />

arsebuli ekonomikuri (romelic umuSevrobis Zalzed<br />

maRal dones iwvevs) <strong>da</strong> politikuri (adgilobrivi<br />

mmarTvelobiTi <strong>da</strong> saxelmwifo organoebis umniSvneloba)<br />

situacia Sromisunarian mosaxleobas, gansakuTrebiT ki<br />

axalgazrdobas, migraciisken ubiZgebs. maTi nawili saz-<br />

RvargareT midis, sxvebi ki de<strong>da</strong>qalaq Tbilisis umuSevar-<br />

Ta rigebs avseben (an naklebad prestiJuli profesiiT mu-<br />

Saoben). ekonomikis ganuviTarebulobisa <strong>da</strong> socialur _<br />

politikuri cxovrebis marginalizaciisgan gamowveuli<br />

migracia centrisken (Tbilisisken) kidev ufro aZlierebs<br />

adgilobrivi Temebis sisustes <strong>da</strong> adgilobrivi ekonomikuri,<br />

kulturuli <strong>da</strong> politikuri potencialis zr<strong>da</strong>s<br />

TiTqmis gamoricxavs. yovelive es kidev ufro amZafrebs<br />

ise<strong>da</strong>c Zlier tendencias centralizaciisaken.<br />

globalizaciis procesi centralizaciis process<br />

uwyobs xels. misi gamowvevebi (enobrivi, informaciuli,<br />

teqnologiuri, ekonomikuri, komunikaciuri <strong>da</strong> a.S.) Sesabamisi<br />

resursebisa <strong>da</strong> qselebis xelmisawvdomobas moiTxovs.<br />

es xelmisawvdomoba ki gacilebiT advilad realizdeba<br />

centrSi vidre regionebSi (umetesoba SemTxvevebSi<br />

>"<br />

!


aionebSi yovelive es absoluturad miuwvdomelia). amave<br />

dros, globalizaciis gamowvevebTan gasamklaveblad resursebisa<br />

<strong>da</strong> Zalisxmevis gaerTianebaa saWiro rac aseve<br />

pozitiurad miesa<strong>da</strong>geba centralizaciis tendencias.<br />

saxelmwifos <strong>da</strong>Slis SiSi _ teritoriaTa eTnikuri<br />

araerTgvarovneba aseve aZlierebs Zalauflebis centralizaciis<br />

tendencias. decentralizacia, gacnobierebulad<br />

an gaucnobiereblad, asocirdeba avtonomizmisa <strong>da</strong><br />

separatizmis tendenciebTan. rogorc afxazeTi <strong>da</strong> cxinvalis<br />

regioni, aseve amJamad araaqtiuri magram potenciurad<br />

separatistul regionebad mosazrebuli somxebiTa <strong>da</strong><br />

azerbaijanelebiT kompaqturad <strong>da</strong>saxlebul regionebis<br />

arseboba, xels uwyobs amgvar Sexedulebebs. iTvleba,<br />

rom, teritoriebis avtonomiurobis gazr<strong>da</strong> <strong>da</strong> adgilobrivi<br />

xelisuflebebisa <strong>da</strong> institutebis kompetenciaTa Sesabamisi<br />

gafarToveba aucileblad gaaZlierebs separatistul<br />

ganwyobebs, imdenad ramdena<strong>da</strong>c mravaleTnikur mosaxleobaSi<br />

politikuri erTobis arasakmarisi konsolidirebulobis<br />

pirobebSi eTnikuri identobis mniSvneloba<br />

moqalaqeobrivs aRemateba. imis gaTvaliswinebiT, rom yvela<br />

regionTan mimarTebaSi <strong>da</strong>mokidebuleba msgavsi un<strong>da</strong><br />

iyos, institucionaluri mowyobisadmi universalisturi<br />

midgoma eTnikurad mxolod qarTvelebiT <strong>da</strong>saxlebuli<br />

regionebisadmic msgavs midgomas ganapirobebs.<br />

saxelmwifoebriobis gare safrTxeebis winaaRmdeg<br />

arsebuli ganwyobebic agreTve aZlierebs centralizacias.<br />

sazogadoebrivi azri miiCnevs, rom es modeli gacilebiT<br />

ufro efeqturia gare safrTxeTa asacileblad vidre<br />

decentralizebuli mmarTvelobiTi sistema. iTvleba, rom<br />

decentralizaciis SemTxvevaSi arakeTilmosurne gare Zalebi<br />

ufro advilad SeZleben calkeuli regionebis mimarT<br />

sakuTari interesebisa <strong>da</strong> gegmebis ganxorcielebas.<br />

amis magaliTad ara marto afxazeTi <strong>da</strong> cxinvalis regioni<br />

ganixileba, aramed aslan abaSiZis reJimis droindeli<br />

aWarac. sazogadoebriv mentalobaSi mudmivi <strong>da</strong> permanentuli<br />

sagareo mtris xatis <strong>da</strong>fuZneba, ayalibebs nacionalisturi<br />

erTobis ideas. am xedviT axali <strong>da</strong> susti saxelmwifo<br />

mxolod erTiani, sayovelTao ZalisxmeviT SeZlebs<br />

mtris mogeriebas, romelsac centralizebuli po-<br />

! >@


litikuri neba marTavs. sagareo safrTxeebis mogeriebas<br />

erTianoba esaWiroeba.<br />

ideologia, romliTac xelisufleba sakuTari Zalauflebis<br />

legitimacias axdens agreTve xels uwyobs centralizacias.<br />

demokratia gagebulia ara rogorc orientirebisa<br />

<strong>da</strong> normebis sistema, romlebic sazogadoebriv<br />

cxovrebas ganapirobeben <strong>da</strong> sazogadoebriv-politikuri<br />

diskursisa <strong>da</strong> qcevebis mimarTulebas gansazRvraven. igi<br />

sazogadoebisagan `gare~ fenomenad rCeba <strong>da</strong> xelisuflebis<br />

legitimacias ara am sazogadoebis meSveobiT axdens,<br />

aramed sxva wyaroebiT, rogorebic SesaZloa iyos `progresuli<br />

saerTaSoriso <strong>sazogadoeba</strong>~, `demokratiuli Zalebi~<br />

an `WeSmariti mecnieruli Teoriebi~ (iseve rogorc<br />

sabWoTa dros mecnierul komunizmis Teoria), `mowinave<br />

<strong>da</strong>savleTi~ <strong>da</strong> a.S. aSkaraa, rom demokratiis amgvari forma<br />

mxolod centralizebul politikur sistemaSi SeiZleba<br />

efeqturad funqcionirebdes <strong>da</strong> mxolod vertikalurad<br />

_ zemo<strong>da</strong>n qvemoT.<br />

ras SeuZlia Seasustos centralizaciis tendencia?<br />

mniSvnelovani (magram ara ga<strong>da</strong>mwyveti) roli SeiZleba<br />

Seasrulos evropuli struqturebis mier Sesabamisma<br />

<strong>da</strong>wolam. aseve uaRresad mniSvnelovania decentralizaciis<br />

mimarT sazogadoebrivi ganwyobebic. postsabWoTa<br />

gamocdilebis 20 weli gviCvenebs, rom arsebuli centralizebuli<br />

politikuri sistema araefeqturia <strong>da</strong> adgilebze<br />

arsebuli problemebis ga<strong>da</strong>wyveta ar SeuZlia. decentralizebuli<br />

modeli ki (Tu maRalganviTarebuli demokratiuli<br />

qveynebis WeSmariti gamocdileba mis sasargeblod<br />

sakmarisi argumenti araa), <strong>saqarTveloSi</strong> jer gamoucdelia<br />

<strong>da</strong> arc misi araefeqturobis mtkicebis safuZveli<br />

arsebobs.<br />

>8<br />

!<br />

Zalauflebis koncentracia<br />

demokratiuli centralizmis sabWoTa tradicia ara<br />

marto Zalauflebis centralizaciis tendencias ganapirobebs,<br />

aramed mis koncentraciasac. orive es tendencia<br />

erTmaneTs asazrdoebs.


Zalauflebis koncentraciaSi mis mTlianobas <strong>da</strong> ganuyoflobas<br />

vgulisxmobT. esaa xelisuflebis tradiciulad<br />

<strong>da</strong>nawilebuli Stoebis (samarTlebriv saxelmwifoeb-<br />

Si) erTianoba (sakanonmdeblo, aRmasrulebeli, sasamar-<br />

Tlo), romelSic aRmasrulebel xelisuflebas wamyvani<br />

adgili uWiravs. xelisuflebis msgavs mowyobas SeiZleba<br />

arakonstituciuric vuwodoT ramdena<strong>da</strong>c konstituciurad<br />

swored Zalauflebis <strong>da</strong>nawilebis <strong>da</strong> Zalauflebis<br />

gaziarebis tradiciuli principebi iTvleba. am pirobebSi<br />

praqtikulad SeuZlebelia centraluri xelisuflebis<br />

sxva<strong>da</strong>sxva institutebs Soris horizontaluri urTier-<br />

T<strong>da</strong>mokidebulebis uzrunvelyofa. <strong>Zalaufleba</strong> erTiania<br />

rogorc vertikalur (centralizacia) aseve horizontalur<br />

(koncentracia) ganzomilebebSi.<br />

Zalauflebis koncentracias axali postsabWoTa<br />

arakonstitucionalizmic uwyobs xels, romelic, ara marto<br />

zemoT aRniSnuli araformaluri wesebis xarjze arsebobs,<br />

aramed rigi formaluri wesebis xelSewyobiTac.<br />

pirvel rigSi un<strong>da</strong> aRiniSnos saprezidento mmarTveloba.<br />

saqarTvelos 1995 wlis konstitucia, marTalia<br />

SezRudvisa <strong>da</strong> wonasworobis principebze iyo agebuli,<br />

qveynis prezidents mainc zedmetad did uflebamosilebas<br />

aniWeb<strong>da</strong>. prezidenti erTdroulad iTvlebo<strong>da</strong> saxelmwifos<br />

meTaura<strong>da</strong>c <strong>da</strong> mTavrobis xelmZRvanela<strong>da</strong>c. vardebis<br />

revoluciis Semdeg konstituciaSi Setanilma Sesworebebma<br />

kidev ufro gaaZliera (<strong>da</strong> <strong>da</strong>akanona) ise<strong>da</strong>c Zlieri<br />

prezidentis <strong>Zalaufleba</strong>. premierministris Tanamdebobis<br />

SemoRebam mTavrobis sasargeblod prezidentis Zalauflebis<br />

Semcireba ar gamoiwvia, aramed prezidentis instituti<br />

kidev ufro mtkice gaxa<strong>da</strong> politikuri <strong>da</strong> socialur-ekonomikuri<br />

gamowvevebis winaSe, radgan SesaZlebloba<br />

misca prezidents warumatebeli politikis SemTxvevaSi<br />

pasuxismgebloba Tavi<strong>da</strong>n aecilebina. parlamentis<br />

<strong>da</strong>Txovnis uflebis prezidentisTvis miniWebiT, parlamentis<br />

roli kidev ufro Semcir<strong>da</strong> <strong>da</strong> prezidentis xelSi<br />

Zalauflebis koncentracias Seewyo xeli.<br />

parlamentis sisuste, romelsac didwilad saprezidento<br />

mmarTvelobis xasiaTi ganapirobebs. prezidentis<br />

partiis arCevnebSi gamarjvebisa <strong>da</strong> umravlesobis Seqmnis<br />

SemTxvevaSi, rasac didwilad administraciuli resursi<br />

! >9


<strong>da</strong> <strong>da</strong>mkvidrebuli saarCevno praqtika ganapirobebs, parlamenti<br />

srulad iTqvifeba erTian, koncentrirebul saprezidento<br />

mmarTvelobiT vertikalSi. saqarTvelos samive<br />

prezidents (gamsaxurdia, SevardnaZe, saakaSvili) parlamentSi<br />

umravlesoba gaaCn<strong>da</strong>, romlebsac, qcevis zemoT<br />

aRwerili modelis gamo, ~morCilebs~ uwodebdnen.<br />

nawilobriv sabWoTa modelze <strong>da</strong>mokidebulebis, nawilobriv<br />

ki axladSeqmnili formaluri <strong>da</strong> araformaluri<br />

wesebis gamo, <strong>saqarTveloSi</strong> xelisuflebas, praqtikulad,<br />

mxolod prezidenti ganasaxierebs. parlamenti aRiqmeba<br />

rogorc <strong>da</strong>morCilebuli, arawarmomadgenlobiTi <strong>da</strong><br />

araavtonomiuri subieqti, sasamarTlo xelisufleba ki<br />

rogorc administraciis nawili (rogorc magaliTad saministro<br />

<strong>da</strong> a.S.).<br />

Zalauflebis legitimacia xdeba ara warmomadgenlobisa<br />

<strong>da</strong> monawileobis (demokratiuli legitimacia), aramed<br />

misi funqcionirebis efeqturobis nia<strong>da</strong>gze. legitimaciis<br />

msgavsi saSualeba xelisuflebis pasuxismgeblobis<br />

koncentracias iwvevs, romlis erTaderTi amocanac, formaluri<br />

instituciuri wesebisa <strong>da</strong> procedurebis ignorirebiT,<br />

efeqturi Sedegebis miRwevaa. pasuxismgebloba <strong>da</strong><br />

uflebamosileba erTmaneTs emTxveva <strong>da</strong> prezidentis figuraSi<br />

gamovlindeba. es ukanaskneli, Sesabamisad, politikuri<br />

ga<strong>da</strong>wyvetilebebis miRebis meqanizmebis sakuTar<br />

xelSi koncentrirebas axdens, romelTa nawilic formalurad<br />

ar Sedis mis kompetenciaSi. msgavsi situacia axasiaTeb<strong>da</strong><br />

samive prezidents.<br />

Tuki msgavs politikur sistemaSi Zalauflebis koncentracia<br />

sustdeba, mcirdeba ga<strong>da</strong>wyvetilebaTa miRebis<br />

(an miRebuli ga<strong>da</strong>wyvetilebebis) efeqturobac <strong>da</strong>, Sesabamisad,<br />

mcirdeba Zalauflebis legitimurobac. rodesac<br />

araefeqturoba kritikul zRvars aRwevs, legitimuroba<br />

uaRresad sustdeba <strong>da</strong> aralegitimuri xelisuflebisadmi<br />

<strong>da</strong>umorCilebloba sazogadoebis didi nawilisaTvis misa-<br />

Rebi xdeba: Tuki xelisufleba aralegitimuria, mis winaaRmdeg<br />

aralegitimuri wesebiT brZolac <strong>da</strong>Svebulia.<br />

postsabWoTa <strong>saqarTveloSi</strong> Zalauflebis koncentracias<br />

is faqtoric uwyobs xels, rom ar arsebobs avtonomiuri<br />

<strong>da</strong> profesionaluri saxelmwifo biurokratia. amas,<br />

Tavis mxriv, xels uwyobs rogorc istoriuli tradicia,<br />

>:<br />

!


aseve postsabWoTa araformaluri wesrigi <strong>da</strong> saxelmwifo<br />

aparatis politizirebuloba. principi `gamarjvebuli<br />

iRebs yvelafers~ gulisxmobs, rom xelisuflebaSi mosuli<br />

partia Zireulad cvlis saxelmwifo aparats <strong>da</strong> Tavisi<br />

erTguli politikuri aqtivis rekrutirebas axdens.<br />

klientilizmi kidev ufro amcirebs biurokratiis avtonomiurobas.<br />

araavtonomiuri biurokratia ki upasuxismgebloa,<br />

mTliana<strong>da</strong>a <strong>da</strong>mokidebuli politikur xelmZRvanelobaze<br />

<strong>da</strong> araa motivirebuli <strong>da</strong>moukidebeli ga<strong>da</strong>wyvetilebebis<br />

miRebisTvis. Sedegad iqmneba viTareba, rom sxva<strong>da</strong>sxva<br />

donis ga<strong>da</strong>wyvetilebebi politikuri xelmZRvanelobis<br />

Seusabamod maRal doneze miiReba. es xdeba ara<br />

marto vertikalur, aramed horizontalur ganzomilebeb-<br />

Sic. vertikaluri RerZis gaTvaliswinebiT ki iqmneba arademokratiuli<br />

sistemebisTvis <strong>da</strong>maxasiaTebeli pirami<strong>da</strong>.<br />

Zalauflebis koncentraciis Serbileba Semdeg tendenciebs<br />

xelewifebaT:<br />

xelisuflebaSi myof sxva<strong>da</strong>sxva jgufebs Soris ZalauflebisaTvis<br />

brZolas koncentraciis Sesusteba SeuZlia.<br />

sxva<strong>da</strong>sxva jgufebs Soris <strong>da</strong>pirispireba yvela Sem-<br />

TxvevaSi amcirebs xelisuflebis funqcionirebis efeqturobas<br />

<strong>da</strong> garkveul etapze SesaZloa mTlianad reJimis<br />

Sesusteba gamoiwvios. Tumca bolo wlebis saqarTvelos<br />

gamocdilebam aCvena, rom <strong>da</strong>pirispirebis SemTxvevaSi<br />

fraqcionerebi toveben xelisuflebas <strong>da</strong> ga<strong>da</strong>dian gare<br />

opoziciuri <strong>da</strong>pirispirebis reJimSi, xolo xelisuflebis<br />

SigniT <strong>da</strong>rCenis SemTxvevaSi, maT mainc ar gaaCniaT berketebi<br />

raTa Tavisi interesebi ganaxorcielon. es miuTi-<br />

Tebs imaze, rom demokratizaciis istoriulad gamocdili<br />

gza - elitebis paqti TamaSis wesebis <strong>da</strong>cvis Taobaze <strong>saqarTveloSi</strong><br />

ver xorcieldeba.<br />

opoziciis gaZliereba <strong>da</strong> gaaqtiureba uzrunvelyofs<br />

pluralisturi poziciebis gaZlierebas <strong>da</strong> oficialuri<br />

ideologiis delegitimacias. Tumca arsebul delegitimacias<br />

SeiZleba moyvebodes ara reJimis Sesusteba,<br />

aramed misi ga<strong>da</strong>svla mmarTvelobis ufro Zalismier me-<br />

Todebze.<br />

koncentraciis tendenciis SesustebaSi mniSvnelovani<br />

rolis Sesruleba SeuZlia evrostruqturebis mxri<strong>da</strong>n<br />

<strong>da</strong>wolas (realuri TviTmmarTvelobis SemoReba, Tavisu-<br />

! >;


fali sasamarTlo <strong>da</strong> a.S.). Tumca am <strong>da</strong>wolas realuri<br />

Sedegebis motana mxolod Sesabamisi sazogadoebrivi <strong>da</strong><br />

politikuri mxar<strong>da</strong>Weris pirobebSi SeuZlia. winaaRmdeg<br />

SemTxvevaSi formalur wesebSi garkveuli cvlilebebi SesaZloa<br />

advilad a<strong>da</strong>ptirdnen dominirebad araformalur<br />

wesrigTan.<br />

><<br />

!<br />

erTpirovnuli mmarTveloba<br />

saqarTvelos prezidenti qveynis ganviTarebis Ziri-<br />

Tadi kursis simbolod <strong>da</strong> garantad miiCneva. misi piradi<br />

<strong>da</strong> politikuri Tvisebebi am kursTan identificirdeba.<br />

amas uzrunvelyofs gabatonebuli ideologiac. sxva<strong>da</strong>sxva<br />

reJimebisas es ideologia sxva<strong>da</strong>sxvaa. sabWoTa kavSiris<br />

dros, komunisturi partiis centraluri komitetis<br />

generaluri mdivnis pirovnebis msgavsi identificireba<br />

qveynis komunisturi ganviTarebis perspeqtivasTan ganpirobebuli<br />

iyo im legendiT, rom man yvelaze ukeT ico<strong>da</strong><br />

mecnieruli komunizmis Teoria <strong>da</strong> amitom SeuZlebeli iyo<br />

araswori politika gaetarebina. Semdgom, erovnul-gamaTavisuflebelma<br />

moZraobam erovnuli identobisa <strong>da</strong> <strong>da</strong>moukideblobis<br />

ideologia aRadgina; zviad gamsaxurdia<br />

dRemde bevrisTvis WeSmaritad qarTul identobasa <strong>da</strong><br />

patriotizmTan asocirdeba. iTvleba rom misma garemocvam<br />

iTamaSa uaryofiTi roli, aZlevdnen ra mas cud rCevebs.<br />

SevardnaZe ganasaxiereb<strong>da</strong> pragmatulobasa <strong>da</strong> racionalurobas,<br />

stabilurobis SenarCunebas, <strong>da</strong>mnaSaveobis winaaRmdeg<br />

brZolas. mas ramodenime weli <strong>da</strong>sWir<strong>da</strong>, rom erTpirovnuli<br />

mmarTveli gamx<strong>da</strong>riyo. rodesac misi partia<br />

orad gaiyo <strong>da</strong> zurab Jvanias jgufmac garkveul wil <strong>Zalaufleba</strong>ze<br />

gamoTqva pretenzia (parlamentis kontrolis<br />

paralelurad), amas mmarTvelobis erTpirovnuli xasiaTi<br />

ar Seucvlia, magram gaarTula yovelgvari ga<strong>da</strong>wyvetilebebis<br />

miReba. vardebis revoluciis Semdgom xelisufleba-<br />

Si triumvirati movi<strong>da</strong>, romlebic reformebis, demokratiisa<br />

<strong>da</strong> <strong>da</strong>savleTTan <strong>da</strong>axloebis mimarTulebas ganasaxierebdnen.<br />

Tumca mmarTvelobis pirvelive TveebSi <strong>Zalaufleba</strong><br />

prezidentis xelSi aRmoCn<strong>da</strong> koncentrirebuli.


erTi gabatonebuli ideologiis legitimacia moiTxovs,<br />

rom swori ga<strong>da</strong>wyvetilebebi erT centrSi miiRebodes.<br />

politikuri ga<strong>da</strong>wyvetilebebi aucileblad un<strong>da</strong><br />

iyos `swori~ magram ara ori an ufro meti politikurad<br />

gansxvavebuli Sexedulebis kompromisis Sedegi. es prezidents<br />

aTavisuflebs misi oponentebis Sexedulebebis gaTvaliswinebis<br />

aucileblobisagan. prezidenti, garkveul<br />

wilad, iTvleba im kursis ganxorcielebis eqspertad, ra-<br />

Sic mTeli <strong>sazogadoeba</strong> Tanabra<strong>da</strong>a <strong>da</strong>interesebuli. am<br />

kursis ganviTarebisa <strong>da</strong> misi prioritetebis Sesaxeb Sexedulebebis<br />

SesaZlo konfliqti aralegitimuria, radganac<br />

subieqtur sawyisebs efuZneba <strong>da</strong> ara `teqnokratiulad~<br />

miRebuli ga<strong>da</strong>wyvetilebas. amitomac, opoziciasTan konsultaciebi<br />

mxolod sisusted SeiZleba CaiTvalos <strong>da</strong><br />

ara gonierebad. oponentebi saukeTeso SemTxvevaSi umniSvneloni<br />

arian, uares SemTxvevaSi ki ubralod xels uSlian<br />

winsvlas.<br />

xelisuflebis partia lideris avtoritets emorCileba.<br />

wamyvani figurebi piradi politikuri erTgulebis<br />

principiT ganisazRvrebian. demokratiuli centralizmis<br />

principi sabWoTa droi<strong>da</strong>n moyolebuli narCundeba. finansebi,<br />

romelTa generirebac formalurTan erTad mniSvnelovanwilad<br />

araformaluri gzebiTac xdeba, centralizebulia<br />

<strong>da</strong> maTze kontroli erTpirovnuli mmarTvelobis<br />

aucilebel komponents warmoadgens. partiasa <strong>da</strong> saxelmwifo<br />

aparatSi Tanamdebobebis, iseve rogorc saarCevno<br />

siaSi adgilebis ganawileba umaRlesi xelisuflebis doneze<br />

wydeba.<br />

sxva<strong>da</strong>sxva socialuri jgufebis interesebsa <strong>da</strong> gansxvavebulobaze<br />

sazogadoebis ganviTarebis erTiani strategiis<br />

upiratesobis aRiareba erTpirovnul mmarTvelobas<br />

uwyobs xels. sistemis mkacri maJoritaruli xasiaTi,<br />

romelSic konkretuli calkeuli interesebi politikurad<br />

aralegitimuria, aseve <strong>da</strong>kavSirebuli kanonSemoqmedebiTi<br />

saqmianobis TaviseburebebTanac. kanonis arsi gulisxmobs<br />

ganviTarebis imgvar gzas, romelic sazogadoebis-<br />

Tvis garegania. moqalaqe kanonis obieqtia <strong>da</strong> ara subieqti.<br />

kanonis amgvari gageba mTlianobaSi tradiciuli kia,<br />

magram dResdReobiT, zogierT SemTxvevaSi, protestebs<br />

warmoSobs.<br />

! >=


mmarTvelobis ufro kolegialuri <strong>da</strong> konsensualuri<br />

stili SesaZloa warmoiSvas sxva<strong>da</strong>sxva politikur<br />

jgufebs Soris konkurenciis institucionalizaciisa <strong>da</strong><br />

ga<strong>da</strong>wyvetilebebis miRebisas ufro meti pluralizmis<br />

Seqmnis SemTxvevaSi. xazgasmiT un<strong>da</strong> aRvniSnoT, rom aq ar<br />

igulisxmeba ganxeTqileba mmarTvel partiaSi. amgvari<br />

ganxeTqilebis SemTxvevaSi ar arsebobs konfliqtis ga<strong>da</strong>wyvetis<br />

instituciuri meqanizmi. ukidures SemTxvevaSi<br />

prezidents SeuZlia <strong>da</strong>Salos parlamenti. molaparakebebisa<br />

<strong>da</strong> kompromisebis meqanizmebi uaRresad sustia. konfliqtis<br />

ga<strong>da</strong>wyvetis institucionalizebuli meqanizmebis<br />

Seqmnis erT-erT gzad SeiZleba miviCnioT saparlamento<br />

mmarTvelobaze ga<strong>da</strong>svla. mmarTvelobis erTpirovnulobis<br />

Semcirebas aseve SesaZloa xeli Seuwyos saxelmwifo aparatis<br />

ganviTarebam <strong>da</strong> profesionalizaciam. saxelmwifo<br />

aparatma, misi politizirebulobisa <strong>da</strong> politikur mmar-<br />

TvelobasTan mibmulobis Sesustebis SemTxvevaSi, SesaZloa<br />

sazogadoebriv ZalebTan korporativistuli kavSirebi<br />

Seqmnas, romlebiT manipulirebac ufro Zneli iqneba.<br />

opoziciuri partiebic, miuxe<strong>da</strong>vad maTi ideologiuri<br />

mimarTulebebisa, ZiriTa<strong>da</strong>d erTpirovnuli mmarTvelobis<br />

igive principze arian agebulni. SegviZlia warmovidginoT,<br />

rom erTpirovnuli mmarTveloba arc prezidentis<br />

ga<strong>da</strong>rCevis SemTxvevaSi Sesustdeba. opoziciur partiaTa<br />

mkacrad centralizebuli koaliciis mosvla xelisuflebaSi<br />

mmarTvelobas mxolod araefeqturs gaxdis -<br />

nacvlad amisa, un<strong>da</strong> SenarCundes partiebis mravalferovneba<br />

<strong>da</strong> imavdroulad es mravalferovneba <strong>da</strong>eyrdnos konkretul<br />

socialur jgufebTan mibmas.<br />

"?<br />

!<br />

xelisuflebis partia, romelic<br />

Zalauflebis <strong>da</strong>kargvisTanave iSleba<br />

centralizebuli, koncentrirebuli <strong>da</strong> erTpirovnuli<br />

mmarTvelobis erT-erTi mTavari uzrunvelmyofeli<br />

faqtoria xelisuflebis partia. mmarTveli partiis meSveobiT<br />

xorcieldeba saxelisuflebo resursebis kontroli.<br />

iseve rogorc sabWoTa mmarTvelobis dros, partia<br />

ganasaxierebs mTlianad saxelmwifos. amave dros, verc


erTma aseTma partiam (romlebic odesme yofilan xelisuflebaSi)<br />

ver SeZlo xelisuflebi<strong>da</strong>n wasvlis Semdeg<br />

ganegrZo arseboba. isini an saerTod qrebodnen, an marginalur<br />

gaerTianebebad iqceodnen, romlebsac sazogadoebis<br />

mxri<strong>da</strong>n susti legitimaciac ki ar rCebo<strong>da</strong>T.<br />

sabWoTa kavSiris <strong>da</strong>Slis Semdeg komunistebi saqar-<br />

Tvelos umaRlesi sabWo<strong>da</strong>n gandevnes. maT sazogadoebis<br />

TvalSi marginaluri, Zvelmoduri <strong>da</strong> antierovnuli politikuri<br />

Zalis imiji SeiZines, romelic axal realobebs<br />

ar Seesabamebo<strong>da</strong> <strong>da</strong> safrTxes uqmni<strong>da</strong> ~yvelaze<br />

Zvirfas~ ra<strong>da</strong>c maSin <strong>da</strong>moukidebloba iTvlebo<strong>da</strong>. komunisturi<br />

partiis nangrevebze sxva warmonaqmnebi Camoyalibdnen,<br />

romlebic aseve ver gascildnen marginalur dones.<br />

TiTqmis igive <strong>da</strong>emarTa mogvianebiT pirveli prezidentis<br />

zviad gamsaxurdias momxreTa gaerTianebas. isini,<br />

vinc verasodes ver Seeguen axal mmarTvelobas saerTod<br />

politikis miRma <strong>da</strong>rCnen. isini vinc ase Tu ise <strong>da</strong>Tanxm<strong>da</strong><br />

politikaSi monawileobaze 1995 wlis arCevnebis Semdeg<br />

parlamentSi ver moxvdnen. am Zalebis nawilma vardebis<br />

revoluciis dros garkveuli reanimireba moaxdina, rac<br />

1991 wlis saxelmwifo ga<strong>da</strong>trialebisTvis revanSs ukav-<br />

Sirdebo<strong>da</strong>. aseve un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom zviad gamsaxurdias<br />

mmarTvelobis dRemokleoba nawilobriv imiTac iyo ganpirobebuli,<br />

rom `mrgvalma magi<strong>da</strong>m~ ver moaswro srulfasovan<br />

xelisuflebis partiad gar<strong>da</strong>qmna.<br />

`mrgvali magidisagan~ gansxvavebiT, prezident SevardnaZis<br />

partia `moqalaqeTa kavSiri~ Seiqmna Tavi<strong>da</strong>nve rogorc<br />

xelisuflebis partia. am partiis warmomadgenlebi<br />

mravali wlis ganmavlobaSi flobdnen saxelmwifo Zalauflebis<br />

yvela meqanizms <strong>da</strong> Sesabamisad yvela resurss<br />

akontrolebdnen, raTa gaemyarebinaT partia. misi <strong>da</strong>Sla<br />

<strong>da</strong>iwyo maSin, rodesac <strong>da</strong>dga dro SevardnaZis Semdeg xelisuflebaSi<br />

<strong>da</strong>rCenisTvis brZolisa. bevrma misgan droebiT<br />

gamoyofilma nawilma SeZlo <strong>da</strong> kvlav moeqca revoluciuri<br />

talRis saTaveebSi. SevardnaZis politikuri<br />

sceni<strong>da</strong>n wasvlis Semdeg `moqalaqeTa kavSiris~ narCenebi<br />

ukve veRar SeZleb<strong>da</strong> arsebobis raime saxiT gagrZelebas,<br />

Tumca <strong>da</strong>cemis revoluciurma formam kidev ufro gaamZafra<br />

viTareba. partia ubralod politikuri sceni<strong>da</strong>n ki ar<br />

! ">


wavi<strong>da</strong>, aramed iqna gandevnili, rogorc yvelaferi im cudis<br />

gansaxiereba, romelic `arasodes ar un<strong>da</strong> ganmeordes~.<br />

`nacionaluri moZraoba~ funqcionalurad aseve xelisuflebis<br />

partias warmoadgens <strong>da</strong> am TvalsazrisiT<br />

arafriT ar gansxvavdeba winamorbedebisagan. `vardebis<br />

revoluciis~ Semdeg, umokles droSi saxelmwifo aparatis<br />

moxeleni axali, partiuli kadrebiT iqnen Canacvlebulni.<br />

amgvarad, qarTuli politikuri sistemis garkveuli<br />

stabilurobis gaTvaliswinebiT (Camoyalibebuli tradiciebis<br />

ganmeorebadoba, raoden defeqturebic ar un<strong>da</strong><br />

iyvnen isini), arsebobs didi albaToba imisa, rom `nacionaluri<br />

moZraoba~ ga<strong>da</strong>rCevis an Zalauflebis raime sxva<br />

gziT <strong>da</strong>kargvis SemTxvevaSi, aseTive fatalur beds ver<br />

gaeqceva.<br />

SegviZlia vivaraudoT, rom yvela reJimis pirobebSi<br />

xelisuflebis partiebis warmoSobisa <strong>da</strong> maTi Zalauflebis<br />

gareSe arasicocxlisunarianobis mizezi aris Tavad<br />

am politikuri Zalebis, iseve rogorc mTlianad politikuri<br />

sistemis buneba. amgvarad, logikuria vivaraudoT,<br />

rom maTi arsisa <strong>da</strong> maxasiaTeblebis analiziT, aseve maTi<br />

funqcionirebis modelis gaTvaliswinebiT, Cven im mizez-<br />

Ta gaanalizebasac SevZlebT, romelTa gamoc isini jer<br />

iqmnebian, Semdeg ki Zalauflebis <strong>da</strong>kargvisTanave wyveten<br />

arsebobas.<br />

`partia saxelmwifo~ sabWoTa tradiciaa. sabWoTa<br />

konstituciis meeqvse muxli partiis wamyvan <strong>da</strong> ganmsaz-<br />

Rvrel funqcias amyareb<strong>da</strong>. partia aucilebeli iyo saxelmwifos<br />

samarTavad yvela doneze (<strong>da</strong> ara marto ga<strong>da</strong>wyvetilebaTa<br />

miRebis mxolod politikuri kursis gansazRvris<br />

doneze, rogorc es konstituciur demokratieb-<br />

Sia). saxelmwifo aparatTan misi stabiluri Tanaarseboba<br />

ganapirobeb<strong>da</strong> saxelmwifos stabilurobasac. amgvar partias<br />

ar gaaCn<strong>da</strong> funqcia, romlis ganxorcielebac SesaZlebeli<br />

iqnebo<strong>da</strong> xelisuflebaSi ar yofnis (magaliTad<br />

opoziciaSi yofnis) SemTxvevaSi.<br />

gasagebia, rom mravalpartiulobaze ga<strong>da</strong>svlasa <strong>da</strong><br />

saxelmwifos partiisagan gamijvnas amgvari instituciuri<br />

mowyoba un<strong>da</strong> Seecvala (garkveulwilad Secvala kidec).<br />

Tumca, rogorc SemorCenili, aseve axladSeqmnili mTeli<br />

""<br />

!


igi faqtorebi gansazRvraven xelisuflebis partiisa <strong>da</strong><br />

saxelmwifos urTierTmimarTebis im Taviseburebebs, romlebzec<br />

zemoT vsaubrobdiT.<br />

saxelmwifoze ga<strong>da</strong>jaWvuli partia legitimaciis raime<br />

wyaros un<strong>da</strong> flobdes romelic mis subieqturobasa<br />

<strong>da</strong> droebiTobas gamoricxav<strong>da</strong>. xelisuflebis partias ar<br />

aqvs politikuri ideologia. is gamoxatavs xalxis nebas<br />

<strong>da</strong> warmoadgens mis avangards. xolo isini ki vinc mis winaaRmdeg<br />

arian, Sesabamisad, xalxis mtrebia <strong>da</strong> ara politikurad<br />

legitimuri metoqeebi. is, rom yoveli axali re-<br />

Jimi <strong>saqarTveloSi</strong> axerxebs <strong>da</strong> sakuTar Tavs swored amgvarad<br />

warmoaCens, mWidro<strong>da</strong>a <strong>da</strong>kavSirebuli sistemis<br />

sxva TvisebebTanac. magaliTad esaa xelisuflebis arCevnebis<br />

nacvlad ga<strong>da</strong>trialebis gziT Secvla, saerTo-sayovelTao<br />

interesebis kerZo ekonomikur interesebze maRla<br />

<strong>da</strong>yeneba, ekonomikis sisuste <strong>da</strong> a.S. xalxis neba ki amave<br />

dros ucvleli araa, igi icvleba reJimi<strong>da</strong>n reJimamde <strong>da</strong><br />

zogjer erTi reJimis drosac.<br />

Tavis mxriv, partiasTan ga<strong>da</strong>jaWvuli saxelmwifo<br />

aseve flobs legitimaciis specifiur formas, riTac<br />

mniSvnelovanwilad `umravlesobis nebaze~ <strong>da</strong>fuZnebuli<br />

saxelmwifos sabWoTa tradicias imeorebs <strong>da</strong> ar efuZneba<br />

konstitucionalizmis principebs. mimdinare politikisagan<br />

gamijnulad rom ifunqcioniros, samarTlebriv saxelmwifos<br />

respublikuri legitimacia un<strong>da</strong> gaaCndes (yvelas<br />

neba <strong>da</strong> ara mxolod umravlesobisa) <strong>da</strong> ara demokratiuli<br />

(legitimacia xmaTa umravlesobiT). legitimaciis<br />

es principi jer kidev gamsaxurdias dros iqna <strong>da</strong>rRveuli,<br />

rodesac saqarTvelos <strong>da</strong>moukideblobis legitimizireba<br />

referendumis (mosaxleobis umetesobis xmebis) meSveobiT<br />

mox<strong>da</strong> <strong>da</strong> ara sayovelTao TanxmobiT, ramac Sesa-<br />

Zloa xeli Seuwyo teritoriis nawilze jer kontrolis<br />

Sesustebas, xolo Semdeg konfliqtebis safuZvlis gaZlierebas.<br />

`vardebis revoluciam~ <strong>da</strong> mis Semdgom ganxorcielebulma<br />

konstituciurma cvlilebebma kidev ufro gaaZliera<br />

maJoritarizmis principi konstitucionalizmis kidev<br />

ufro SesustebiT.<br />

eWvs ar iwvevs, rom partia saxelmwifos (xelisuflebis<br />

partiis) funqcionireba formalurad demokratiuli<br />

mowyobis pirobebSi araformaluri institutebis gaZ-<br />

! "@


lierebas, garkveul korufciasa <strong>da</strong> kanonTa <strong>da</strong>rRvevas moiTxovs,<br />

rogoricaa, magaliTad arCevnebis sasurveli Sedegebis<br />

uzrunvelyofa <strong>da</strong> xelisuflebaSi misi funqcionalurobis<br />

uzrunvelyofa (partiuli disciplinis meSveobiT<br />

mmarTvelobis yvela doneze zegavlena). politikuri<br />

korufcia xelisuflebis partiis arsebobis ganuyofeli<br />

nawilia. es moicavs partiuli xazinis Sesavseb finansur<br />

korufciasac. `demokratiuli vardebis revoluciis~ Semdeg<br />

<strong>da</strong>Soreba xelisuflebis partiasa <strong>da</strong> saxelmwifos<br />

Soris kidev ufro Semcir<strong>da</strong>.<br />

amgvarad xelisuflebis partias <strong>da</strong>Slisa <strong>da</strong> gaqrobis<br />

tendencia aqvs <strong>da</strong> saukeTeso SemTxvevaSi misgan mxolod<br />

calkeuli gamoyofili fraqciebi rCeba (mmarTveli<br />

partiisgan droulad gamoyofa garkveuli resursebis SenarCunebisa<br />

<strong>da</strong> Secdomebze pasuxismgeblobaTa moxsnis<br />

efeqturi saSualebaa). sainteresoa Tu rogoria opoziciuri<br />

partiis is Tvisebebi, rac ganapirobebs an xels uSlis<br />

maT xelisuflebis partiad gar<strong>da</strong>qmnas.<br />

<strong>saqarTveloSi</strong> partiebs socialuri fun<strong>da</strong>menti praqtikulad<br />

ar gaaCniaT. Sesabamisad farTo<strong>da</strong>a gavrcelebuli<br />

socialuri <strong>da</strong> ekonomikuri populizmi <strong>da</strong> oportunizmi.<br />

maTi platformebi, romlebTan SesabamisobaSic gansaz-<br />

Rvravdnen konkretul politikasa <strong>da</strong> yoveldRiur moqmedebebs,<br />

ar TamaSobs rols ZalauflebisTvis vertikalur<br />

brZolaSi. swored amitomac partiebis ideologiuri prioritetebi<br />

aramkafioa, praqtikulad ganusazRvrelia <strong>da</strong><br />

Zalian advilia maTi erTmaneTSi areva. winasaarCevno kampaniis<br />

an sxva politikuri debatebis dros, imgvari partiebi,<br />

romlebic mniSvnelovan wilad Zalauflebis mopovebis<br />

mizniT garkveul pirTa gaerTianebebs warmoadgenen<br />

<strong>da</strong> ara sazogadoebis ufro farTo fenebis interesebis<br />

gamomxatvelebs, sakuTari prioritetebis gansazRvrisas<br />

problemis ga<strong>da</strong>wyvetis ama Tu im meqanizmis popularulobis<br />

maCvenebels eyrdnobian. amave dros isini ar ganmartaven<br />

Tu rogor un<strong>da</strong> moxdes am miznebis miRweva, aramed<br />

ubralod amboben imas rac yvelas surs. Sedegad, yvelani<br />

saubroben erTi <strong>da</strong> igives, amomrCevels ki imis sjera,<br />

vinc sxvaze ukeT moaxdens oponentebis diskreditirebas.<br />

memarjvene <strong>da</strong> memarcxene ideologiebad <strong>da</strong>yofa uaRresad<br />

sustia an absoluturad mniSvnelobas moklebulia. sakma-<br />

"8<br />

!


od xSirad partiebi, romlebic sakuTar Tavs memarjveneebs<br />

an liberalebs uwodeben, mkveTrad memarcxene <strong>da</strong> socialuri<br />

ideebiT manipulireben. xSirad erTi partiis<br />

sxva<strong>da</strong>sxva lozungebi erTmaneTTan modis winaaRmdegoba-<br />

Si.<br />

amgvari viTarebis ganmapirobebel erT-erT faqtors<br />

warmoadgens Tavad <strong>sazogadoeba</strong>c. Tumca mxolod sazogadoebis<br />

<strong>da</strong><strong>da</strong>naSauleba pasiurobasa <strong>da</strong> homogenurobaSi,<br />

romlis gamoc<strong>da</strong>a, rom politikuri partiebis ideologiurobis<br />

done Zalian <strong>da</strong>balia <strong>da</strong> Sesabamisad warmomadgenlobiTi<br />

<strong>da</strong> stabiluri politikuri partiebi ar iqmneba,<br />

ar iqnebo<strong>da</strong> marTali. Tavis mxriv, sazogadoebis amgvari<br />

homogenuri xasiaTic garkveuli obieqturi faqtorebiT<br />

ganisazRvreba. aseTebia magaliTad: ekonomikuri problemebi<br />

<strong>da</strong> cxovrebis <strong>da</strong>bali done, romlis gamoc <strong>sazogadoeba</strong>s<br />

politikaze aqtiuri zegavlenis moxdena ar SeuZlia.<br />

mizanSewonili iqneba am problemas ufro masStaburad Tu<br />

Sevxe<strong>da</strong>vT <strong>da</strong> ganvixilavT mas rogorc socialur, aseve<br />

politikur, ekonomikur <strong>da</strong> kulturul kriziss (<strong>sazogadoeba</strong>Si<br />

potenciurad arsebuli <strong>da</strong>yofebis Taobaze ix.<br />

amave krebulis statiebi).<br />

rogorc ukve aRvniSneT, partiebsa <strong>da</strong> <strong>sazogadoeba</strong>s<br />

Soris interesebze <strong>da</strong> Rirebulebebze <strong>da</strong>yrdnobili reprezentaciuli<br />

urTierTkavSiris ararseboba qarTuli<br />

praqtikis defeqturi xasiaTis erT-erT umTavres mizezs<br />

warmoadgens. aqe<strong>da</strong>n gamomdinare SegviZlia vivaraudoT,<br />

rom am subieqtebs Soris urTierTkavSirisa <strong>da</strong> urTier-<br />

T<strong>da</strong>mokidebulebis gaRrmaveba garkveulwilad gamoasworebs<br />

viTarebas <strong>da</strong> WeSmaritad reprezentatuli politikuri<br />

partiebis Seqmnas Seuwyobs xels, romlebic, Tavis<br />

mxriv, demokratiuli saxelmwifos ZiriTadi institutebia.<br />

es agreTve <strong>da</strong>mokidebulia, raime saxis politikisadmi<br />

mkveTrad gamoxatuli <strong>da</strong> stabiluri mikuTvnebulobebis<br />

gareSe, protestul <strong>da</strong> optimistur diapazonSi sazogadoebrivi<br />

ganwyobebis meryeobis Semcirebazec.<br />

<strong>saqarTveloSi</strong> jer ar yofila precedenti, rom xelisuflebaSi<br />

mosuliyo partia, romelsac politikuri<br />

cxovrebis mravalwliani tradicia eqnebo<strong>da</strong>. arc erTi<br />

zemoT aRwerili partia ar mosula xelisuflebaSi meore<br />

an mesame cdiT (magaliTad arCevnebis meSveobiT). Zalauf-<br />

! "9


leba yovelTvis iseTi partiis xelT aRmoCndebo<strong>da</strong> xolme,<br />

romelic an sul mcire xniT adre Seiqmna (`mrgvali<br />

magi<strong>da</strong>~ <strong>da</strong> `nacionaluri moZraoba~), an saerTo<strong>da</strong>c xelisuflebaSi<br />

mosvlis Semdeg Camoyalib<strong>da</strong> (`moqalaqeTa kav-<br />

Siri~). amgvarad, xelisuflebis partiebs <strong>saqarTveloSi</strong><br />

arasodes ar <strong>da</strong>sWirvebiaT TavianTi reprezentatuli xasiaTisa<br />

<strong>da</strong> <strong>sazogadoeba</strong>sTan kavSirebis gaZliereba. rodesac<br />

ki isini amgvar aucileblobas awydebodnen (Zalauflebis<br />

<strong>da</strong>kargvis Semdeg), aRmoCndebo<strong>da</strong> rom maTTvis amis<br />

gakeTeba ukve Zalian gviania <strong>da</strong> SeuZlebeli iyo (zemoT<br />

aRweril mizezTa gamo).<br />

Sesabamisad, SegviZlia vivaraudoT, rom partiebis<br />

mier xelisuflebis miRma yofnis gamocdilebis <strong>da</strong>grovebam<br />

SesaZloa xeli Seuwyos <strong>sazogadoeba</strong>sTan maT urTier-<br />

TkavSirsa <strong>da</strong> urTierT<strong>da</strong>mokidebulebas. es xels Seuwyobs<br />

maT moaxdinon partiis mtkiced struqturireba <strong>da</strong> <strong>da</strong>iWiron<br />

mkveTrad gamokveTili adgili ideologiur speqtrSi.<br />

amgvari perspeqtiva ZiriTa<strong>da</strong>d opoziciur partiebs exeba,<br />

vinai<strong>da</strong>n xelisuflebis partiisaTvis amgvari moqmedebis<br />

stimuli kvlav ar arsebobs.<br />

":<br />

!


sazogadoebis <strong>da</strong>bruneba<br />

marina musxeliSvili<br />

Sesavali<br />

saqarTvelom gamoiara post-sabWoTa transformaciis<br />

20-wliani periodi. imedebi <strong>da</strong> Canafiqrebi diadi iyo, magram<br />

maTi aRsruleba Sorsaa sawyisi molodinisgan. Tumca<br />

ki cxovreba radikalurad ga<strong>da</strong>sxvafer<strong>da</strong>, saboloo jamSi<br />

am periodma ar moitana is, rac mis suliskveTebas amoZraveb<strong>da</strong><br />

- arc demokratia, arc suvereniteti, arc teritoriuli<br />

mTlianoba <strong>da</strong> arc masobrivi keTildReoba. <strong>da</strong>rCa<br />

mxolod imedi, rom viTarebis Secvla mainc SesaZlebelia,<br />

<strong>da</strong> am cvlilebaze samsjelod iwereba es statia.<br />

miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom Sedegebi srulad miRweuli ar<br />

aris, ganvlili periodi <strong>da</strong>mTavrebulia, xolo axali tendenciebi<br />

sxva mimarTulebiT ganviTarebaze miuTiTeben.<br />

<strong>da</strong>wyebuli etapis Tvisobrivi gansxvavebuloba ganpirobebulia<br />

ara marto sakuTriv saqarTvelos Si<strong>da</strong> viTarebiTa<br />

<strong>da</strong> agvistos omis SedegebiT, aramed globaluri cvlilebebiTac.<br />

demokratizaciis mesame talRa, romlis logikas<br />

miyvebo<strong>da</strong> saqarTvelos bolo aTwleulebis politikuri<br />

transformacia, <strong>da</strong>srulebulia 1 . amaSi igulisxmeba<br />

ara marto is, rom msoflioSi demokratizaciis winsvlas<br />

ukusvlis tendencia Warbobs; pirvel rigSi aq igulisxmeba<br />

is, rom sakuTari potenciali amowura im ideologiurma<br />

muxtma, romelic am talRis strategiul mamoZravebels<br />

warmoadgen<strong>da</strong>. dRes sakmaod naTelia, rom im meTodebisa<br />

<strong>da</strong> midgomebis gamoyenebiT, rac bolo 20 wlis ganmavlobaSi<br />

dominireb<strong>da</strong> - ara marto <strong>saqarTveloSi</strong>, aramed<br />

mTel msoflioSi - Seqmnili realobis gamosworeba ver<br />

moxerxdeba. saWiroa inovacia, ganvlili gamocdilebis ga<strong>da</strong>azreba,<br />

prioritetebis ga<strong>da</strong>xaliseba. amaze ara marto<br />

msoflio ekonomikuri krizisi metyvelebs, swored amgvari<br />

gzavnilebi jer kidev krizisis <strong>da</strong>wyebamde iyo barak<br />

<br />

> !A&.B1C-./2!"??;2!<br />

! ";


obamas leqsikonSi, ramac mas esoden didi popularoba<br />

moutana msoflioSi.<br />

risi bralia is usasrulo <strong>da</strong> <strong>da</strong>mRleli politikuri<br />

brZolebi, romlebic qveyanaSi ukve 20 welia grZeldeba,<br />

<strong>da</strong> romlebic efeqturi <strong>da</strong> demokratiuli politikuri<br />

sistemis agebiT vera <strong>da</strong> ver <strong>da</strong>mTavr<strong>da</strong>? am kiTxvaze ori<br />

gansxvavebuli pasuxi gaicema xolme - erTni miiCneven, rom<br />

es politikuri kulturis bralia, anu martivad rom vTqvaT,<br />

ar vvargivarT, xalxian-prezidentebianad, im kargi institutebis<br />

asamuSaveblad, romlebsac demokratia hqvia. sxvebs<br />

miaCnia, rom didi nawili Cveni warumateblobisa ganpirobebulia<br />

swored rom Seusabamo institutebis agebis mcdelobebiT,<br />

<strong>da</strong> rom swori institucionaluri inJineriiT viTarebis<br />

gamosworeba SesaZlebelia. am statiaSi Cven vecdebiT<br />

meore logias mivyveT. pirvel rigSi vaCvenebT, rom im konteqstSi,<br />

rasac saqarTvelo hqvia, im institucionalur models,<br />

romlis agebasac vcdilobT, ara aqvs wonasworobis<br />

wertili. anu Tuki Zveleburad gavagrZeleT, gvaqvs ori<br />

arasaxarbielo perspeqtiva - erTi aris demokratiisgan sabolood<br />

<strong>da</strong>Soreba <strong>da</strong> mezobel post-sabWoTa qveynebTan mimsgavseba,<br />

xolo meore - meti Tavisufleba <strong>da</strong> uflebebi, vidre<br />

gvaqvs amJamad, magram efeqturi <strong>da</strong> stabiluri mmarTvelobis<br />

miRwevis gareSe. imisaTvis, rom ganviTarebis axali<br />

institucionaluri mimarTuleba avirCioT, rac savsebiT SesaZlebelia,<br />

saWiroa axli<strong>da</strong>n vifiqroT <strong>da</strong> vimsjeloT imaze,<br />

Tu ra gvWirdeba <strong>da</strong> saiT mivdivarT, vinai<strong>da</strong>n Tuki <strong>da</strong>vakvirdebiT,<br />

ganvlili periodis movlenebi TiTqmis maTematikuri<br />

sizustiT momdinareobs im Taviseburebebi<strong>da</strong>n, romlebic<br />

institucionalur garemos axasiaTebs.<br />

sabWoTa wyobam Camoayaliba saxelmwifo, romelsac<br />

warmarTav<strong>da</strong> ara moqalaqeTa neba, aramed mmarTvelTa<br />

garkveuli wris goni. demokratiuli gar<strong>da</strong>qmnebis ganvlilma<br />

periodma a<strong>da</strong>mianTa nebas legitimacia SesZina, <strong>da</strong><br />

mmarTvelobaSi misi monawileobis Teoriuli SesaZlebloba<br />

<strong>da</strong>akanona. gansxvavebiT am orisgan, Semdgomi periodi<br />

un<strong>da</strong> mieZRvnes mmarTvelobisTvis aucilebeli mesame<br />

komponentis - sindisis <strong>da</strong> moralis politikur amoqmedebas.<br />

am mesame komponentis institucionaluri legitimaciiT<br />

Seikvreba qveynis politikuri transformaciis sruli<br />

wre. es ar niSnavs imas, rom mesame periodis bolos sa-<br />

"<<br />

!


qarTvelo gaxdeba aucileblobiT sruliad demokratiuli<br />

qveyana, aramed mxolod imas, rom qveyana gaxdeba politikuri<br />

erToba, romelsac ZaluZs sakuTari momavali<br />

Tavad warmarTos, romelic iyenebs politikuri cxovrebisTvis<br />

aucilebel yvela mTavar komponents - codnas, nebas<br />

<strong>da</strong> morals.<br />

mocemuli statia Sedgeba ramdenime qveTavisgan. pirvel<br />

qveTavSi mokled moxazulia ganvlili periodis mTavari<br />

problema - neoliberaluri paradigmis dominantiT<br />

warmarTul gar<strong>da</strong>qmnebSi koleqtiuri Rirebulebebis sisustis<br />

problema. meore qveTavi axdens mocemuli problemis<br />

modelirebas TamaSTa Teoriis terminebSi, <strong>da</strong> erTmaneTs<br />

upirispirebs nulovanjamovan <strong>da</strong> aranulovanjamovan<br />

politikur urTierTqmedebas, rogorc politikuri sistemis<br />

maformirebel konkurentul <strong>da</strong> kooperirebaze agebul<br />

struqturul elementebs. mesame Tavi paralels avlebs am<br />

struqturul elementebsa <strong>da</strong> arsebuli <strong>da</strong>savluri demokratiebis<br />

or tips Soris -maJoritarul (anglo-saqsuri)<br />

<strong>da</strong> konsesur (zogjer proporciulad wodebuli, kontinenturi<br />

evropa) demokratiebTan. meoTxe Tavi ubrundeba<br />

vardebis revoluciis Semdgomi saqarTvelos ganvlili<br />

gamocdilebis analizs <strong>da</strong> xsnis am periodis logikas racionaluri<br />

Tvalsawieri<strong>da</strong>n. <strong>da</strong> bolos, mexuTe TavSi gaanalizebulia<br />

politikuri sistemis Semdgomi konsesualuri<br />

ganviTarebis SesaZlebloba.<br />

1.! gar<strong>da</strong>qmnebis pirveli faza, liberaluri<br />

proeqti<br />

ZiriTadi debuleba, romelsac eyrdnoba mocemuli<br />

statia, aris is, rom demokratizaciis ganvlili ciklis<br />

calmxrivoba <strong>da</strong> nakluloba ganpirobebulia im neoliberaluri<br />

paradigmaluri xedviT <strong>da</strong> im warmodgenebis xasiaTiT,<br />

romelic jer kidev civi omis periodSi Camoyalib<strong>da</strong>.<br />

am warmodgenebis Tanaxmad, sabWoTa sistema eyrdnobo<strong>da</strong><br />

koleqtivistur ideologias, rac mkveTrad ganasxvaveb<strong>da</strong><br />

mas <strong>da</strong>savluri liberaluri demokratiebisgan. koleqtivizmis<br />

Canacvleba individualizmiT <strong>da</strong> individualizmis<br />

mier legitimirebuli politikuri <strong>da</strong> ekonomikuri in-<br />

! "=


stitutebiT amdenad warmoadgen<strong>da</strong> yofili totalitaruli<br />

saxelmwifos demokratizaciis "liberalur proeqts". 2<br />

am proeqtis ganxorcieleba politikis sferoSi institucionalurad<br />

gamoixatebo<strong>da</strong> piradi uflebebisa <strong>da</strong> Tavisuflebebis<br />

<strong>da</strong>mkvidrebaSi, politikuri pluralizmis<br />

<strong>da</strong>SvebaSi, mravalpartiulobaSi <strong>da</strong> konkurentuli politikuri<br />

Sejibris SemoRebaSi, romelic Tavisufal arCevnebs<br />

sistemis qvakuTxe<strong>da</strong>d aqcev<strong>da</strong>. mokled, individualizmi<br />

<strong>da</strong> SejibrebiToba iyo is Rirebulebebi, romlebsac<br />

wamyvani roli un<strong>da</strong> Seesrulebina transformaciis<br />

praqtikulad yvela mimarTulebis - demokratizaciis, sabazro<br />

ekonomikis, vesternizaciisa <strong>da</strong> sxva mxriv. rac Seexeba<br />

koleqtiur Rirebulebebs, maT an ganixilavdnen rogorc<br />

individualuri Rirebulebebis martiv nakrebs (agregats),<br />

an rogorc ukve (Warbad) arsebuls, <strong>da</strong>, amgvarad,<br />

xelisSemSlels ganviTarebis axali gezis warmatebis-<br />

Tvis.<br />

dRemde bevri avtoris TvalSi, demokratiis ganviTarebis<br />

xelisSemSlel faqtors warmoadgens sazogadoebis<br />

koleqtivizmi, romelic ganapirobebs politikur upasuxismgeblobas,<br />

konformizms, <strong>da</strong>, Tanac momdinareobs tradiciuli<br />

Rirebulebebis siZlierisgan. ". . . individualizmica<br />

<strong>da</strong> `mrevluri koleqtivizmic~ SeiZleba ganvixiloT<br />

erTi mxriv demokratiul-liberaluri, xolo meore<br />

mxriv – fun<strong>da</strong>mentalistur-nacionalisturi paradigmebis<br />

WrilSi" -es citata farTod gavrcelebul azrs gamoxatavs<br />

3 . demokratiul-liberaluri gar<strong>da</strong>qmna, am xedvis Tanaxmad,<br />

ukavSirdeba individualizms, individualizmi <strong>da</strong>savlurobas,<br />

<strong>da</strong> orive erTad upirispirdeba koleqtivizms,<br />

romelic Zirs uTxris demokratiis ganviTarebas.<br />

<br />

2 saWiroa ganvasxvaoT "koleqtivizmi" <strong>da</strong> "individualizmi" koleqtiuri<br />

<strong>da</strong> individualuri Rirebulebebisgan zoga<strong>da</strong>d. koleqtivizmi aris politikuri<br />

tradicia, romelic upiratesobas aniWebs ama Tu im jgufis miznebs<br />

pirad miznebTan Se<strong>da</strong>rebiT, xolo individualizmi, piriqiT, pirad<br />

miznebs ufro maRla ayenebs koleqtiurebze. amdenad is, rom liberaluri<br />

politikuri tradicia individualisturia, ar niSnavs am tradiciis<br />

mier koleqtiuri Rirebulebebis uaryofas. respublikanizmi, sapirispirod,<br />

koleqtiur miznebs aniWebs upiratesobas, magram amasTanave individualur<br />

interesebsac aRiarebs.<br />

3 gaga niJaraZe,!C11D)EE'1,23-EFDG"?@?>2!<br />

@?<br />

!


mocemuli xedva arasrulfasovania rogorc Teoriuli,<br />

aseve empiriuli Tvalsawieri<strong>da</strong>n. jer erTi, liberaluri<br />

demokratiebi ubralod ver arseboben koleqtivizmis<br />

gareSe. Tavad politika xom koleqtiuri Rirebulebebisa<br />

<strong>da</strong> miznebis miRwevis xelovnebaa. <strong>da</strong> swored maSin<br />

xdeba sasicocxlo, rodesac es koleqtiuri miznebi ver<br />

miiRweva individualuri swrafvebis ubralo SejamebiT<br />

(agregirebiT) 4 . Tuki koleqtiuri miznebis gulisTvis ar<br />

xdeba zogjer mainc piradi miznebis ukan ga<strong>da</strong>weva, politikuri<br />

<strong>sazogadoeba</strong> ver iqmneba. SesaZlebelia, amgvari<br />

xedvebis avtorebs ufro zusti terminologia rom gamoeyenebinaT,<br />

isini realobasTan ufro axlos aRmoCeniliyvnen.<br />

savaraudod, talkot parsonsis iseTi modeluri<br />

cvladebi (D&11-.+! ,&.'&H(-/IJ 9 rogorebicaa partikularizmi<br />

<strong>da</strong> universalizmi, ufro karg SesabamisobaSia im ideeb-<br />

Tan, romelTa gadmocema am avtorebs surT, vidre individualizmi<br />

<strong>da</strong> koleqtivizmi.<br />

rodesac amgvar terminologias sabWoTa disidentebi<br />

iyenebdnen, is iyo adeqvaturi, vinai<strong>da</strong>n maSin maT ar SeeZloT<br />

politikuri miznebis <strong>da</strong>saxva. es terminologia Seesabamebo<strong>da</strong><br />

maT swrafvas ar yofiliyvnen valdebuli gaeziarebinaT<br />

saxelmwifos mier Tavsmoxveuli ideologia<br />

<strong>da</strong> cxovrebis wesi, anu saxelmwifo koleqtivizmis normebi.<br />

demokratiis mSeneblobis gzaze <strong>da</strong>mdgar <strong>da</strong>moukidebel<br />

<strong>saqarTveloSi</strong> koleqtivizmis <strong>da</strong>gmobam sul sxva xasiaTi<br />

SeiZina. koleqtivizmi awi ara saxelmwifosTan, aramed<br />

<strong>sazogadoeba</strong>sTan gax<strong>da</strong> asocirebuli. amgvari asocireba<br />

ki aZlevs "pro<strong>da</strong>savlur individualistebs" moralur<br />

gamarTlebas maSin, rodesac isini arademokratiulad<br />

iqcevian <strong>da</strong> <strong>sazogadoeba</strong>s ara demokratiis sayrdenad,<br />

aramed mis xelisSemSlel faqtorad miiCneven.<br />

empiriulad mocemuli xedvis mc<strong>da</strong>roba mdgomareobs<br />

imaSi, rom 80-iani wlebis sabWoTa sazogadoebebi praqtikulad<br />

ar xasiaTdebo<strong>da</strong> raime koleqtiuri normebis arsebobiT,<br />

rac dRemde saTanadod ar aris gaazrebuli. sab-<br />

WoTa oficialuri ideologia ki iyo koleqtivisturi,<br />

magram mas aranairad ar Seuqmnia koleqtivisturi sazoga-<br />

<br />

8<br />

!#(/1-.J!"??;2!<br />

9<br />

!K&./B+/J!"??>2!<br />

! @>


doeba, romelic sajaro koleqtiuri normebiT iqnebo<strong>da</strong><br />

Sekruli. piriqiT, totalitarul reJims gamovlili sab-<br />

WoTa sazogadoebebi xasiaTdebo<strong>da</strong> Zlieri atomizebiTa<br />

<strong>da</strong> anomiiT. am <strong>sazogadoeba</strong>s akl<strong>da</strong> ara marto individualizmi,<br />

aramed koleqtivizmic, xolo orives erTad Zlieri<br />

konformizmi <strong>da</strong> statizmi L/1&1--ze, saxelmwifoze mTeli<br />

pasuxismgeblobis ga<strong>da</strong>bareba) anacvleb<strong>da</strong>. konformizmi<br />

arademokratiuli <strong>da</strong> araTavisufali saxelmwifos mimarT<br />

aramc <strong>da</strong> aramc ar SeiZleba SegveSalos koleqtivizmSi,<br />

romelic sazogadoebis, <strong>da</strong> ara saxelmwifos siZlieris<br />

maxasiaTebelia. korufciis maRali done, romelic<br />

post-sabWoTa sazogadoebebs mosdevs, ukavSirdeba swored<br />

rom koleqtivizmis naklebobas, <strong>da</strong> ara mis siZlieres.<br />

nawili mainc gaugebrobisa, romelic individualizmisa<br />

<strong>da</strong> koleqtivizmis Sesaxeb diskursebs axasiaTebs,<br />

momdinareobs terminologiuri aRrevebisgan. koleqtivizmi<br />

rogorc Cans, xSirad asocirebulia mis arademokratiul<br />

(partikularistul) formebTan, rodesac umravlesobis<br />

nebis aRsruleba xdeba pirovnebis/umciresobis ganadgurebis<br />

xarjze. amgvari koleqtivizmis uaryofa praqtika-<br />

Si xSirad ga<strong>da</strong>dis sapirispiro ubedurebis <strong>da</strong>mkvidrebaSi<br />

- umravlesobis uflebebis SezRudvaSi <strong>da</strong> umciresobis<br />

diqtaturis <strong>da</strong>myarebaSi. amis Tavi<strong>da</strong>n acileba SesaZlebelia,<br />

Tuki gavixsenebT, rom koleqtivizmisa <strong>da</strong> individualizmis<br />

ganmartebebi maT ararevoluciur interpretirebebSi<br />

gulisxmoben mxolod upiratesobebis miniWebas erTerTi<br />

Rirebulebisadmi, <strong>da</strong> ara meoris srul uaryofas <strong>da</strong><br />

ukugdebas. postsabWoTa sazogadoebebis problema mdgomareobs<br />

ara imaSi, rom koleqtiuri miznebi <strong>da</strong> Rirebulebebi<br />

dominireben pirovnulze, an piriqiT, aramed imaSi, rom<br />

koleqtiur <strong>da</strong> individualur Rirebulebebs Soris arsebobs<br />

Rrma ufskruli, romelic maT polarizebas warmoqmnis.<br />

piradi miznebis miRwevisken swrafva angrevs koleqtiur<br />

interesebs, xolo koleqtiuri miznebis win wamoweva<br />

ewinaaRmdegeba individebis interesebs. individualizmis<br />

gaigivebam demokratiasTan xolo koleqtivizmis sabWour<br />

memkvidreobasTan am problemis Sesustebas ki ar Seuwyo<br />

xeli, aramed mis gaRrmavebas. demokratias sWirdeba rogorc<br />

erTi, aseve meore. rac ufro metad ebrZvis indivi-<br />

@"<br />

!


dualizmi koleqtivizms, miT ufro metad uwyobs xels individebis<br />

atomizebas <strong>da</strong> sazogadoebis <strong>da</strong>sustebas.<br />

SemdgomSi am gaugebrobis Tavi<strong>da</strong>n asacileblad Cven<br />

Tavs avaridebT individualizmze <strong>da</strong> koleqtivizmze saubars,<br />

sanacvlod vilaparakebT individualur (pirovnul)<br />

<strong>da</strong> koleqtiur miznebze <strong>da</strong> Rirebulebebze <strong>da</strong> maTi miRwevis<br />

strategiebze. konkurencia, Sejibri iqneba ganxiluli<br />

im viTarebis aRwerad, rodesac pirovneba iswrafvis miaRwios<br />

pirvel rigSi sakuTar mizans, xolo sxvebi mas ainteresebs<br />

imdenad, ramdena<strong>da</strong>c am miznis miRwevas xels uwyoben<br />

Tu ewinaaRmdegebian. kooperacia, erToblivi qmedeba<br />

aRwers im viTarebas, rodesac a<strong>da</strong>mianTa jgufi cdilobs<br />

miaRwios saerTo mizans, romelic yvelasTvis (TiToeulisaTvis)<br />

misaRebi <strong>da</strong> sasurveli iqneba. pirveli viTarebis<br />

nairsaxeobas warmoadgens vaWrobis Sedegad miRweuli<br />

kompromisi, rodesac TiToeuli mxare aRwevs sasurvelis<br />

nawils, im winaaRmdegobis gaTvaliswinebiT, romelsac<br />

mas meore mxare uwevs. meore viTarebis nairsaxeobas warmoadgens<br />

nawilobrivi konsesusi, rodesac saerTo mizani<br />

ver moicavs yvela pirovnul mizans <strong>da</strong> pirovnul miznebze<br />

orientirebuli qmedebebis nawili izRudeba. rogorc<br />

pirveli, aseve meore modeli, amdenad, zRu<strong>da</strong>vs pirovnebis<br />

arCevanis Tavisuflebas imiT, rom mas sxva a<strong>da</strong>mianebis<br />

<strong>sazogadoeba</strong>Si uwevs moqmedeba <strong>da</strong> amdenad maTTvis angariSis<br />

gaweva, magram es sxva<strong>da</strong>sxva Rirebulebebis safuZvelze<br />

xdeba. pirvel SemTxvevaSi metia egoisturi swrafvebi,<br />

xolo meoreSi Warbobs altruistuli ganwyobebi.<br />

Tuki am kuTxiT Sevxe<strong>da</strong>vT, <strong>da</strong>vinaxavT, rom garkveuli<br />

gagebiT is politikuri <strong>da</strong> ekonomikuri konkurencia,<br />

romlebsac amkvidrebs liberaluri proeqti, ki ar ewinaaRmdegeba<br />

im warmodgenebs politikaze, romelic sabWourobi<strong>da</strong>n<br />

momdinareobs, aramed maT ganamtkicebs. erTic <strong>da</strong><br />

meorec konfliqts <strong>da</strong> <strong>da</strong>pirispirebas ixilavs (dialeqtikuri)<br />

ganviTarebis mamoZravebel Zalad. gansxvaveba mxolod<br />

imaSi mdgomareobs, rom pirvel SemTxvevaSi mizani<br />

miRweulia rodesac oponenti ganadgurebulia, xolo meoreSi<br />

ganadgureba miznad ar isaxeba, sakmarisia ubralo<br />

upiratesobis miRweva. amdenad gansxvaveba konkurenciis<br />

samarTliani wesebis <strong>da</strong>cvaSia, rasac liberalizmi garkveulwilad<br />

ixilavs eqsternaliad, anu arapolitikur <strong>da</strong><br />

! @@


araekonomikur sarCulad, romelSiac moTavsebulia konkurencia.<br />

es proeqti verafers ambobs imaze, Tu rogor<br />

un<strong>da</strong> warmoiqmnas es normebi, Tuki ar arsebobs maTi <strong>da</strong>mkvidrebis<br />

aranairi racionaluri politikuri logika. sinamdvileSi<br />

isini konkurenciis gziT arc warmoiqmneba,<br />

rogorc amas ganvlili gamocdileba aCvenebs, xolo Sejibris<br />

is monawile, romelsac amis SesaZlebloba eZleva,<br />

warmatebiT irgebs rogorc moTamaSis, aseve msajulis<br />

funqciebs, rac sabWoTa warsulis ganmeorebasa <strong>da</strong> reinkarnacias<br />

ufro waagavs, vidre liberaluri demokratiis<br />

<strong>da</strong>mkvidrebas.<br />

aseve un<strong>da</strong> iTqvas, rom liberalizmi <strong>da</strong>savlur tradiciaSi<br />

arasdros yofila mxolod <strong>da</strong> mxolod egoisturi<br />

kerZo sferos triumfi saerTo, koleqtiuri Rirebulebebis<br />

sapirispirod. liberalizmi, sxva <strong>da</strong>savlur tradiciebTan<br />

erTad, rogorebicaa humanizmi, romantizmi Tu<br />

respublikanizmi 6 , yovelTvis qmni<strong>da</strong> <strong>da</strong> qmnis saerTo Rirebulebebsac,<br />

romlebic uzrunvelyofen saxelmwifos,<br />

samoqalaqo sazogadoebisa <strong>da</strong> ekonomikuri institucionaluri<br />

wesrigis legitimacias. magram <strong>da</strong>savleTis istoriuli<br />

ganviTarebis es aspeqti sakmaod <strong>da</strong>Crdila bolo aTwleulebis<br />

dominanturma neoliberalurma paradigmam,<br />

romlis erT-erTi wamyvani adeptis, margaret tetCeris<br />

ganTqmuli gamonaTqvami, "ar arsebobs iseTi cneba rogoricaa<br />

<strong>sazogadoeba</strong>, arseboben mxolod individebi" 7 zustad<br />

gamoxatavs am periodis meinstrims. gulubryvilo<br />

warmodgena imis Taobaze, rom Tavisufali individebi avtomaturad<br />

warmoqmnian saerTo Rirebulebebs individualuri<br />

Rirebulebebis ubralo agregirebiT ar Seesabameba<br />

arc logikasa <strong>da</strong> arc istoriul gamocdilebas, magram es<br />

faqti uyuradRebod iqna <strong>da</strong>rCenili didi xnis ganmavlobaSi.<br />

Tumca, un<strong>da</strong> iTqvas, rom saqarTvelo koleqtiuri<br />

normebis arsebobis TvalsazrisiT Se<strong>da</strong>rebiT ukeTes<br />

mdgomareobaSi imyofebo<strong>da</strong> vidre ruseTi, vinai<strong>da</strong>n aq meti<br />

iyo araformaluri (metwilad Crdilovani) socialuri kapitali<br />

<strong>da</strong> soli<strong>da</strong>robis normebi. magram es susti socia-<br />

<br />

: !MNOB++-((J!>====9!<br />

@8<br />

!


luri kapitali ki ar gaZlier<strong>da</strong>, aramed Sesust<strong>da</strong> Semdgom<br />

periodSi, rodesac saxelmwifo <strong>da</strong>moukideblobam <strong>da</strong><br />

mozvavebulma aqcentma individualizaciaze adre arsebuli<br />

erToblivi qcevis normebi Searyia. araformaluri socialuri<br />

qselebi Sesust<strong>da</strong>, samagierod mZlavrad ifeTqa<br />

nacionalizmma, faSizmma, saxelmwifo ideologiis nairnairi<br />

formebis Ziebam, ramac saboloo jamSi TviT "<strong>da</strong>savleTi"<br />

<strong>da</strong> "nato" aqcia saxelmwifo ideologiis msgavs<br />

sloganebad, yovel SemTxvevaSi, statizmis garkveul nairsaxeobad.<br />

urTierTxelSemwyobi individualuri <strong>da</strong> koleqtiuri<br />

Rirebulebebis <strong>da</strong>mkvidreba arc ise advilia. post-sabWo-<br />

Ta Tavisuflebebis ucabe<strong>da</strong>d <strong>da</strong> moulodnelad miRebam<br />

moitana is, rom koleqtiuri Rirebulebebis <strong>da</strong>mkvidreba<br />

ufro Zneli aRmoCn<strong>da</strong>, vidre individualurebis. "naCuqari"<br />

Tavisuflebis neoliberaluri proeqti pirvel xanebSi<br />

ufro advila<strong>da</strong>c ki xorcieldebo<strong>da</strong> atomizirebul <strong>sazogadoeba</strong>Si.<br />

erTmaneTTan sustad SekavSirebuli individebi,<br />

romlebsac wyuriaT Tavisufleba <strong>da</strong> warmateba, swrafad<br />

irgeben mis racionalistur logikas, romelic maT egoistur<br />

moqmedebas amarTlebs <strong>da</strong> gasaqans aZlevs. gacilebiT<br />

ufro Znelia amgvar <strong>sazogadoeba</strong>Si <strong>da</strong>amkvidro koleqtiuri<br />

Rirebulebebi, iseTebi, rogorebicaa morali, eTika, wesiereba,<br />

ndoba, soli<strong>da</strong>roba <strong>da</strong> sxva, rac pirovnebisgan<br />

garkveul pasuxismgeblobasa <strong>da</strong> sazogadoebis winaSe angariSvaldebulebas<br />

moiTxovs.<br />

liberaluri proeqti TavisTavad ver amkvidrebs koleqtiur<br />

Rirebulebebs, xolo mis gareSe ver ganviTardeba<br />

kerZo sferos avtonomia. am proeqtis warumateblobis<br />

aRiareba, amdenad, ar niSnavs liberalizmis uaryofas,<br />

aramed uaris Tqmas misi neoliberaluri versiis deterministul<br />

erTganzomilebian xasiaTze. organzomilebian<br />

sibrtyeSi ganviTarebis veqtoris ga<strong>da</strong>tana ar ayenebs arc<br />

koleqtiuri <strong>da</strong> arc individualuri Rirebulebebis dominaciisTvis<br />

brZolis saWiroebas, aramed maT Soris mimar-<br />

Tebebis gzebis Ziebas.<br />

SesaZloa es yovelive sxva, ufro gasagebi terminologiiTac<br />

aRweriliyo, vinai<strong>da</strong>n qarTul sajaro diskursSi<br />

liberaluri proeqti aRmoCn<strong>da</strong> translirebuli sxva<br />

terminologiaSi, is xSirad arasworad gagebulia saga-<br />

! @9


eo urTierTobebis WrilSi. iyo liberali niSnavs iyo<br />

pro<strong>da</strong>savluri <strong>da</strong> piriqiT. garkveulwilad am aRrevis mizezi<br />

isic aris, rom is swored is proeqtia, romelic,<br />

gansxvavebiT transformaciis sxva, ufro endogenuri komponentebisgan,<br />

SesaZloa gare aqtorebis mxar<strong>da</strong>WeriT<br />

<strong>da</strong>/an globalizaciis gavleniT viTardebodes. misgan gansxvavebiT<br />

koleqtiuri Rirebulebebis <strong>da</strong>mkvidreba <strong>sazogadoeba</strong>s<br />

mxolod Signi<strong>da</strong>n <strong>da</strong> TavisTavad SeuZlia, <strong>da</strong> ama-<br />

Si is sakuTar TavTan garkveul ganmartoebas saWiroebs.<br />

@:<br />

!<br />

2.! politika <strong>da</strong> <strong>sazogadoeba</strong>: vinc wesebs arRvevs,<br />

ar veTamaSebiT<br />

individualur <strong>da</strong> koleqtiur miznebsa <strong>da</strong> Rirebulebebs<br />

Soris arsebuli institucionaluri mimarTebebi politikuri<br />

sazogadoebis struqturul sawyisebs ayalibeben.<br />

am TavSi Cven vecdebiT movaxdinoT am struqturuli<br />

elementebis martivi modelireba, raTa Tavi avaciloT politikis<br />

Teoriis siRrmeebSi wasvlas. msjelobas TamaSTa<br />

Teoriis WrilSi ga<strong>da</strong>viyvanT. sakvanZo cnebebad konkurentul<br />

<strong>da</strong> kooperaciul TamaSebs gamoviyenebT. es modelebi<br />

mkiTxvels SeuZlia Tamamad gaaigivos individualuri an<br />

koleqtiuri miznebis miRwevaze mimarTul strategiebad,<br />

an, ufro martivad, ifiqros maTze rogorc konkurenciaze<br />

<strong>da</strong> kooperirebaze politikaSi. ufro siRrmiseulad SeiZlebo<strong>da</strong><br />

laparaki imaze, rom <strong>da</strong>savlur demokratias qmnis<br />

ramdenime politikuri tradiciis erToblioba, maT Soris<br />

istoriulad liberalizmi <strong>da</strong> respublikanizmi wamyvan<br />

rols TamaSob<strong>da</strong>. orive TamaSTa Teoriis modelebiT SeiZleba<br />

warmovaCinoT, Tumca Cven am Temas mocemuli statiis<br />

farglebSi Semdgom ar ganvavrcobT. amis sanacvlod<br />

mogvianebiT ufro met yuradRebas <strong>da</strong>vuTmobT am modelebis<br />

misa<strong>da</strong>gebas sxva<strong>da</strong>sxva tipis demokratiebis sakonstitucio<br />

modelebis Taviseburebebs.<br />

pirvel modelSi wamyvan rols konkurencia Tama-<br />

Sobs. warmoidgineT safexburTo moe<strong>da</strong>ni, romelze<strong>da</strong>c<br />

ori gundi ejibreba erTmaneTs gamarjvebis mosapoveblad.<br />

jamurad orive gundis mogeba-wagebebis jami nolia, is<br />

rac erTma gundma moigo, meorem un<strong>da</strong> waagos. TamaSis we-


sebi TamaSis <strong>da</strong>wyebamde <strong>da</strong>dgenilia, <strong>da</strong> gundebi am <strong>da</strong>dgenil<br />

wesebs un<strong>da</strong> asrulebdnen, TamaSis procesSi wesebis<br />

Secvla maT kompetenciaSi ar Sedis. wesebis sakontroleblad<br />

arseboben msajebi, romlebsac miukerZoebloba<br />

<strong>da</strong> neitraloba moeTxovebaT, <strong>da</strong> gar<strong>da</strong> amisa TamaSs akvirdeba<br />

mayurebelTa stadioni, romelic uSualod TamaSSi<br />

ar monawileobs. gare <strong>da</strong>mkvirveblis (<strong>da</strong>mkvirveblebis) arseboba<br />

am modelSi aucilebelia, <strong>da</strong> arsebiTi. gamarjveba<br />

moTamaSeTa mTavar racionalur mizans warmoadgens, xolo<br />

siamovneba, romelsac Rebuloben mayureblebi TamaSis<br />

yurebisgan, anu sargebeli am sportisgan, maTTvis mxolod<br />

gverdiTi produqtia, <strong>da</strong> ara TavisTavadi Rirebuleba.<br />

politikis es nulovanjamovani modeli konkurencias<br />

aTavsebs politikuri qmedebis SuagulSi <strong>da</strong> mkafiod asxvavebs<br />

erTmaneTisgan moTamaSeebs (politikur partiebs,<br />

politikur elitas, fexburTelebis eqvivalenti) <strong>da</strong> samoqalaqo<br />

<strong>sazogadoeba</strong>s, romelic mayurebelia <strong>da</strong> TamaSis<br />

Semfasebelia ufro, vidre monawile. am modelSi politikuri<br />

partia moTamaSea, xolo moqalaqe - mayurebeli, <strong>da</strong><br />

politika ufro elitebis saqmea, vidre sazogadoebisa.<br />

politika, romelsac gamarjvebuli partia gaatarebs, ufro<br />

am Sejibris gverdiTi produqtia, vidre TviTmizani<br />

SejibrSi monawile moTamaSeTaTvis.<br />

amgvari elitisturi sanaxaobrivi politika sakmaod<br />

misaRebia post-sabWoTa individebisTvis, romlebic tradiciulad<br />

naklebad iReben pasuxismgeblobas politikur ga<strong>da</strong>wyvetilebebze<br />

<strong>da</strong> ufro gare<strong>da</strong>n urCevniaT mas <strong>da</strong>akvirdnen,<br />

vidre masSi CaerTon. amdenad am modelis <strong>da</strong>nergva<br />

Tavi<strong>da</strong>n rTulad ar gamoiyurebo<strong>da</strong>. mTavari problema,<br />

romelic warmoiqmna, iyo is, rom "TamaSi fexburTis moe<strong>da</strong>nze"<br />

ver Svelis imis gar<strong>da</strong>qmnas, rac am TamaSis irgvliv<br />

xdeba. anu politikis cnebis <strong>da</strong>viwroeba <strong>da</strong> sazogadoebis<br />

faqtobrivad am cnebis miRma <strong>da</strong>toveba ver uzrunvelyofs<br />

TamaSis wesebis <strong>da</strong>mcveli institutebis warmoqmnas.<br />

gare samyaroc (amerika umTavresad) romelsac amgvari<br />

msajulis roli mudmivad miewerebo<strong>da</strong> Tu ekuTvno<strong>da</strong><br />

sxva, ukeTesi alternativebis ararsebobis fonze, ver aRmoCn<strong>da</strong><br />

am rolis Semsrulebeli. wlebis ganmavlobaSi is<br />

a<strong>da</strong>mianebi/institutebi, romlebic politikur miukerZoeb-<br />

! @;


lobaze <strong>da</strong> neitralobaze debdnen Tavs, sinamdvileSi<br />

imavdroulad politikuri TamaSis monawileebi aRmoCndebodnen<br />

xolme.<br />

meore aris mogeba-mogebaze orientirebuli modeli.<br />

es TamaSi naklebad mkacria <strong>da</strong> reglamentirebuli wesebisa<br />

<strong>da</strong> molodinebis TvalsazrisiT. warmoidgineT ezo <strong>da</strong><br />

bavSvebi, romlebic am ezoSi gamovidnen saTamaSod. am<br />

SemTxvevaSi bavSvebis mTavari mizania ara mogeba, <strong>da</strong> ara<br />

mayurebloba, aramed Tanamonawileoba, drois erTad tareba.<br />

yvelas un<strong>da</strong> TamaSi, <strong>da</strong> amdenad aravin rCeba msajad,<br />

mayureblad <strong>da</strong> neitralur, gare <strong>da</strong>mkvirveblad. monawile<br />

mxarec, rogorc wesi metia, vidre ori. amitom TamaSi<br />

sxvanairad warimarTeba. TamaSis wesebi dgindeba mis <strong>da</strong>wyebamde,<br />

xolo maTi <strong>da</strong>cvis meTvalyureoba Tavad monawileTa<br />

funqciaa. Tuki vinme maT arRvevs, <strong>da</strong>narCenebs SeuZliaT<br />

uTxran mas - Sen Cvens wesebs ar icav, wadi dedikosTan,<br />

Cven aRar geTamaSebiT. SeiZleba sxvanaira<strong>da</strong>c<br />

moxdes, TamaSi droebiT Sewydes, <strong>da</strong> is wesebi, romlebic<br />

manamde arsebob<strong>da</strong>, monawileTa urTierTSeTanxmebiT Seicvalos.<br />

Sejibri <strong>da</strong> konkurencia, amdenad, am SemTxvevaSic<br />

mniSvnelovania, magram es swored rom is SemTxvevaa, rodesac<br />

imarjvebs megobroba pirvel rigSi.<br />

am viTarebas aqvs erTi mniSvnelovani upiratesoba<br />

winasTan Se<strong>da</strong>rebiT. is politikas sxva xasiaTs aniWebs.<br />

amgvari politika SeiZleba ganxorcieldes maSinac, rodesac<br />

neitraluri <strong>da</strong> miukerZoebeli msajulis rolis Semsrulebeli<br />

ar arsebobs. masSi politika aRar aris sazogadoebisgan<br />

mowyvetili saqmianoba, romelic Sesabamis<br />

kvalifikacias <strong>da</strong> "wvrTnas" moiTxovs, misi arsi cxovrebiseulia<br />

<strong>da</strong> yvelasaTvis gasagebi. is cxovrebis nawilia,<br />

<strong>da</strong> amdenad aRaravin aris neitraluri <strong>da</strong> miukerZoebeli,<br />

vinai<strong>da</strong>n yvela monawilea -politikisgan gandgoma niSnavs<br />

sazogadoebi<strong>da</strong>n gandgomas. mTeli <strong>sazogadoeba</strong> <strong>da</strong>yofilia<br />

avtonomiur qve-jgufebad (moTamaSeebad), romlebic<br />

iswrafvian erTad miiRon monawileoba qveynis mSeneblobaSi.<br />

mTavari Rirebuleba am TamaSisa misi monawileebis-<br />

Tvis am SemTxvevaSi aris procesi, monawileoba, cxovreba.<br />

Tavad politika am SemTxvevaSi icvleba - is aRar aris<br />

abstraqtuli msjelobs "natos wevrobaze", aramed poli-<br />

@<<br />

!


tika xdeba is, rasac qmnis <strong>sazogadoeba</strong>, misi Sinagani<br />

struqtura.<br />

am meore modelis aucilebloba Cveni realobisTvis<br />

ramdenime faqtoriT aris ganpirobebuli. pirveli aris<br />

is, rom mxolod meore TamaSis pirobebSi SesaZlebelia<br />

Tavad TamaSis wesebi gaxdes msjelobisa <strong>da</strong> gar<strong>da</strong>qmnis<br />

sagani. gansxvavebiT pirvelisgan, rodesac TamaSis wesebi<br />

gare faqtors warmoadgens, TamaSis eqsternaliaa, <strong>da</strong> ar<br />

rCeba maTze politikuri zemoqmedebis meqanizmebi. meore,<br />

aranakleb mniSvnelovani upiratesoba am wesisa aris is,<br />

rom is amcirebs polarizebas <strong>sazogadoeba</strong>Si. nacvlad gamokveTili<br />

<strong>da</strong>pirispirebisa, sa<strong>da</strong>c ori mxare ibrZvis er-<br />

TmaneTze gamarjvebis mosapoveblad, am SemTxvevaSi arsebobs<br />

bevri moTamaSe, romlebsac uwevT erTmaneTTan sajaro<br />

SeTanxmebebis miRweva, erTmaneTisTvis angariSis gaweva<br />

imisTvis, rom TamaSi saerTod Sedges.<br />

naklovaneba meore TamaSisa mdgomareobs imaSi, rom<br />

is moiTxovs dros <strong>da</strong> ganwyobas. <strong>saqarTveloSi</strong> amas xels<br />

uSlis sazogadoebis narCeni mentaloba - fatalizmi, konformizmi<br />

<strong>da</strong> pasiuroba - anu sazogadoebrivi Rirebulebebis<br />

sisuste, romelic warsuli<strong>da</strong>n aris moyolebuli. ma-<br />

Ti <strong>da</strong>Zlevis aucilebloba isev <strong>da</strong> isev gvabrunebs adre<br />

<strong>da</strong>smul sakiTxTan - jer politikuri kultura Tu jer<br />

institutebi. am kiTxvas rom gavceT saTanado pasuxi, un<strong>da</strong><br />

kargad warmovidginoT, Tu ra institutebzea laparaki.<br />

bolos Cven <strong>da</strong>vubrundebiT aq <strong>da</strong>smul kiTxvas.<br />

Tuki kargad <strong>da</strong>vakvirdebiT, <strong>da</strong>vinaxavT, rom rogorc<br />

erTi aseve meore modeli - fexburTs <strong>da</strong> ezoSi TamaSs<br />

vgulisxmob - moicavs konkurenciisa <strong>da</strong> kooperirebis<br />

elementebs. fexburTis <strong>da</strong>wyebamde wesebis <strong>da</strong>dgena, xolo<br />

misi <strong>da</strong>mTavrebis Semdeg Sedegebis aRiareba am TamaSis<br />

kooperaciuli elementebia. aseTive mimdevroba arsebobs<br />

bavSvebis TamaSSi - wesebis <strong>da</strong>dgena, konkurencia <strong>da</strong> Sedegebis<br />

aRiareba. nebismieri koleqtiuri, anu socialuri<br />

qmedeba yovelTvis Sedgeba am elementebis garkveuli mimdevrobisgan.<br />

<strong>da</strong> orive, konkurenciac <strong>da</strong> kooperirebac,<br />

mxolod maSin Seesabameba demokratiis stan<strong>da</strong>rtebs, Tuki<br />

yvela izonomiis mdgomareobaSi imyofeba - anu Tanabrad<br />

legitimuria rogorc procesis monawile. amis indikatoria<br />

TamaSis ganmeorebadoba - ramdenad moyveba konkuren-<br />

! @=


ciis etaps kooperirebis etapi gansazRvravs imas, Tu ramdenad<br />

Sedgeba imave moTamaSeebs Soris Sejibri/urTier-<br />

Toba momavalSi. swored rom ganmeorebiToba warmoadgens<br />

mTavar problemas maSin, rodesac xelisufleba avtoritarulia,<br />

an xelisuflebis cvlileba ki xdeba, magram revoluciuri<br />

gziT. amis wyaros post-sabWoTa sivrceSi warsulic<br />

ganapirobebs, <strong>da</strong> siaxlec.<br />

politikur <strong>sazogadoeba</strong>d cxovreba 20 wlis win iyo<br />

is siaxle, romelic mis<strong>da</strong>mi <strong>da</strong>mokidebulebis formirebas<br />

moiTxov<strong>da</strong>, <strong>da</strong> es <strong>da</strong>mokidebuleba SesaZloa ganviTarebuliyo<br />

xsenebuli ori modelis, konkurenciisa <strong>da</strong> kooperirebis<br />

mimarTulebiT - mimarTulebebiT, romlebic idealuri<br />

tipebis saxiT met-naklebobiT monawileoben nebismieri<br />

<strong>da</strong>savluri demokratiis formirebaSi. magram demokratiis<br />

mSenebloba <strong>da</strong>iwyo sazogadoebiT, romelsac saer-<br />

Tod ar gaaCn<strong>da</strong> politikuri cxovrebis aranairi gamocdileba<br />

<strong>da</strong> praqtika. totalitaruli saxelmwifo icnobs<br />

oponentebTan urTierTobis mxolod erT tips - uaryofas,<br />

romelic logikurad gulisxmobs uaryofili socialuri<br />

jgufebis/ideologiebis gandevnas Zalauflebis sfero<strong>da</strong>n,<br />

maT delegitimacias <strong>da</strong>, sabolood maT ganadgurebas/fizikur<br />

mospobas, rac xdebo<strong>da</strong> kidec stalinis periodSi.<br />

stalini efeqturi iyo swored imitom, rom bolomde SeeZlo<br />

ganadgurebis logikis miyvana. postsabWoTa viTareba-<br />

Si ganadgureba gax<strong>da</strong> Zneli, Tu ara SeuZlebeli, <strong>da</strong> misi<br />

adgili <strong>da</strong>ikava ignorirebam. perestroikis Semdeg saqar-<br />

TveloSi am logikiT Zalauflebis ganxorcielebis gagrZelebis<br />

mcdelobebi mudmivad meordeba, magram efeqtur<br />

mmarTvelobas veRar ukavSirdeba, vinai<strong>da</strong>n ukve ver midis<br />

bolomde, Tavis logikur <strong>da</strong>sasrulamde. Tumca, es ar<br />

niSnavs, rom rame alternativebi <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong>.<br />

konkurenciisa <strong>da</strong> kooperirebis tradiciis ararsebobis<br />

viTarebaSi an politikuri veli iketeba arademokratiuli<br />

<strong>da</strong> araTavisufali mmarTvelobiT, an politikis<br />

polarizeba xdeba erTaderTi SesaZlebloba. atomizirebul<br />

<strong>sazogadoeba</strong>s warmatebiT SeuZlia iTamaSos maJoritaruli<br />

konkurenciuli TamaSi, magram mxolod erTjera<strong>da</strong>d,<br />

rodesac <strong>da</strong>marcxebuli idevneba politikuri veli<strong>da</strong>n<br />

zemoaRniSnuli logikis Sesabamisad. swored amgvarad<br />

mox<strong>da</strong> Tavis droze saqarTvelos teritoriuli gax-<br />

8?<br />

!


leCva, Tumca aq un<strong>da</strong> <strong>da</strong>vubrundeT konkurentuli TamaSebis<br />

nairsaxeobas - kompromiss.<br />

urTierTmisaRebi kompromisi - es aris is cneba, romelic<br />

uSualod ukavSirdeba koleqtiuri qmedebis SesaZleblobas<br />

maSin rodesac Warbobs individualuri miznebi<br />

koleqtiurze. Tuki amgvari kompromisi ar arsebobs, maSin<br />

koleqtiuri qmedeba gansxvavebuli interesebis mqone aqtorTa<br />

Soris aris SeuZlebeli. urTierTmisaRebi kompromisis<br />

arseboba TavisTavad ar niSnavs imas, rom aqtorebi<br />

airCeven kooperirebas, rogorc strategias, konkurenciis<br />

sanacvlod. magram rogorc minimum, maT amgvari strategiis<br />

arCevis Teoriuli SesaZlebloba eqnebaT. Tuki amgvari<br />

kompromisi ar Cans, magram aqtorebi ganwyobilebi arian<br />

rom iTanamSromlon, is SesaZloa Seiqmnas, an gamoikve-<br />

Tos, politikuri procesis Sedegad, <strong>da</strong> es aris politikis<br />

xelovnebis erT erTi umniSvnelovanesi aspeqti, romelic<br />

politikas xdis sazogadoebis cxovrebis aucilebel<br />

elementad. im SemTxvevaSi, Tuki sazogadoebis or an met<br />

jgufs ar an ver ekveTebaT saerTo kompromisuli interesebi,<br />

maSin isini erT demokratiul <strong>da</strong> Tanaswor politikur<br />

<strong>sazogadoeba</strong>d ver icxovreben, vinai<strong>da</strong>n maT Soris<br />

mudmivi omi iqneba. maTi Tanacxovreba erT saxelmwifoSi<br />

SesaZlebelia mxolod erTi nawilis mier meoris "<strong>da</strong>pyrobisa"<br />

<strong>da</strong> <strong>da</strong>morCilebis Sedegad, avtoritaruli mmar-<br />

Tvelobis pirobebSi.<br />

kooperirebis etapi politikaSi, amdenad, SeiZleba<br />

niSnavdes ara marto saerTo miznis arsebobas, aramed ur-<br />

TierTmisaRebi kompromisebis moZebnas, xolo konkurenciis<br />

etapi saWiroebs msgavsi interesebis mqone moqalaqeTa<br />

erTobliv qmedebas mowinaaRmdegeTa mimarT warmatebis-<br />

Tvis sabrZolad. "jer kargad gavimijnoT, rom mere viTanamSromloT"<br />

- ambob<strong>da</strong> diadi lenini, Tumca mere aRar<br />

iTanamSromla, aramed ubralod "<strong>da</strong>Cmora" "burJuaziuli<br />

oportunistebi". jer kooperireba, xolo mere konkurencia<br />

Tu piriqiT - es kiTxva zoga<strong>da</strong>d upasuxoa, vinai<strong>da</strong>n am<br />

etapebis monacvleoba aucilebelia nebismieri politikuri<br />

procesis CarCoebSi. <strong>da</strong>bla Cven vnaxavT, rom am etapebis<br />

monacvleobis sakiTxi sxva<strong>da</strong>sxvanairad aris ga<strong>da</strong>wyvetili<br />

formaluri institucionaluri mowyobiT gansxvavebuli<br />

tipis demokratiebSi. Jan Jak ruso miiCnev<strong>da</strong>,<br />

! 8>


om jer konkurencia mere kooperireba xelis uSlis sazogadoebrivi<br />

xelSekrulebis, anu mTeli sazogadoebis<br />

mier saerTo miznis Camoyalibebas. hobsi ki, piriqiT, xe<strong>da</strong>v<strong>da</strong><br />

konkurencias "yvelas oms yvelas winaaRmdeg" saer-<br />

To kompromisis saWiroebis winapirobad. SeiZleba iTqvas,<br />

rom individualizmi <strong>da</strong> koleqtivizmi gansxvavdebian ara<br />

imaSi, rom uaryofen konkurencii<strong>da</strong>n an kooperirebi<strong>da</strong>n<br />

erT-erTs, aramed imaSi, rom sxva<strong>da</strong>sxvanairad xe<strong>da</strong>ven maT<br />

bunebriv mimdevrobas politikur procesSi.<br />

radganac saqarTvelos ganviTareba wina transformaciis<br />

periodSi konkurenciis sqemiT warimarTa, am etapze<br />

kiTxvis <strong>da</strong>sma imis Taobaze, Tu romeli un<strong>da</strong> uswrebdes<br />

win meores, cota <strong>da</strong>gvianebuli iqnebo<strong>da</strong>. atomizirebuli<br />

sazogadoebi<strong>da</strong>n Cven ukve ga<strong>da</strong>viqeciT Zlierad polarizebul<br />

<strong>sazogadoeba</strong>d, rac garkveul analizs moiTxovs.<br />

stadionze mjdom mayureblebs ar moeTxovebaT did<br />

aqtivoba maRali emociuri muxtis arsebobis SemTxvevaSic<br />

ki, rodesac isini ama Tu im gunds gulSematkivroben. maT<br />

SeuZliaT Seqmnan fanebis klubebi, <strong>da</strong> SeuZliaT ar Seqmnan<br />

- sul erTia, es aqtivoba sakmaod pasiur xasiaTs<br />

atarebs, <strong>da</strong> aranair kooperirebas ar moiTxovs. politikuri<br />

simpatiebi <strong>da</strong> Sexedulebebi am modeliT mowyobil<br />

politikur <strong>sazogadoeba</strong>Si SeiZleba iyos sakmaod xisti,<br />

mtkice <strong>da</strong> individualisturi. wesiT <strong>da</strong> rigiT, Tuki <strong>da</strong>ir-<br />

Rva TamaSis wesebi, stadioni un<strong>da</strong> gaerTiandes <strong>da</strong>mnaSavis<br />

<strong>da</strong>sasjelad <strong>da</strong> wesrigis aRsadgenad. magram demokratizaciis<br />

procesSi myof qveyanaSi ase ar xdeba, vinai<strong>da</strong>n Tama-<br />

Sis wesebi Tavad warmoadgenen TamaSis nawils, <strong>da</strong> usamar-<br />

Tlod mogebuli gundis gulSematkivrebi ar Tmoben poziciebs.<br />

kooperirebis sisustis fonze xdeba polarizeba.<br />

igive xdeba Tuki ori mxaris poziciebi imdenad aris <strong>da</strong>-<br />

Sorebuli erTimeores, rom maT Soris kompromisuli veli<br />

ar aris <strong>da</strong>rCenili, anu ar arsebobs iseTi ga<strong>da</strong>wyvetilebebi,<br />

romlebic misaRebi Tu ara, aRiarebadi mainc yofiliyo<br />

wagebuli mxarisTvis. nebismier SemTxvevaSi, ase-<br />

Ti TamaSi or gunds Soris aris erTjeradi, vinai<strong>da</strong>n <strong>da</strong>marcxebuli<br />

samu<strong>da</strong>mod tovebs asparezs - rac araerTxel<br />

momx<strong>da</strong>ra ukve saqarTvelos politikur cxovrebaSi <strong>da</strong> savaraudod<br />

kidev moxdeba momavalSi.<br />

8"<br />

!


politikuri polarizeba, amdenad, SesaZlebelia<br />

droebiT Camoyalibdes atomizirebul <strong>sazogadoeba</strong>Si, rac<br />

qmnis politikuri cxovrebis iluzias. zogierTi avtoris<br />

azriT, Tuki saxelmwifoSi xelisufleba Seicvala erTiorjer<br />

arCevnebis gziT, SeiZleba vilaparakoT imaze, rom<br />

am qveyanaSi aris konsolidirebuli demokratia. Cveni<br />

msjelobi<strong>da</strong>n gamomdinare, demokratiis konsoli<strong>da</strong>ciis am<br />

kriteriumis sanacvlod sxva kriteriumi SeiZlebo<strong>da</strong> SemogveTavazebia<br />

- qveyana maSin aris konsolidirebuli demokratia,<br />

rodesac xelisuflebi<strong>da</strong>n arCevnebiT wasuli<br />

politikuri Zala axerxebs xelisuflebaSi <strong>da</strong>brunebas<br />

aseve arCevnebis gziT, an, yovel SemTxvevaSi rCeba politikaSi.<br />

es kriteriumi imis maniSnebeli iqnebo<strong>da</strong>, rom konkurenciis<br />

<strong>da</strong> kooperirebis etapebi erTmaneTTan monacvleoben.<br />

Semdegi paragrafi eZRvneba konkurenciisa <strong>da</strong> kooperirebis<br />

institucionalizaciis sxva<strong>da</strong>sxva formebs<br />

gansxvavebul sakonstitucio modelebSi.<br />

3. maJoritaruli <strong>da</strong> konsesuri demokratiebi<br />

politikuri sistema iwyeba ara konstituciiT, aramed<br />

sazogadoebiT. es mtkicebuleba ar aris sapirwone im<br />

rwmenisa, romelic statiis <strong>da</strong>sawyisSi iyo gamoTqmuli -<br />

rwmenisa, rom institutebis gonivruli SecvliT SesaZloa<br />

politikuri klimatis gaumjobeseba. calke aRebuli<br />

sakonstitucio cvlilebebi arafris Semcvleli iqnebo<strong>da</strong><br />

<strong>sazogadoeba</strong>Si, Tuki am transformacias ara eqnebo<strong>da</strong> kompleqsuri,<br />

yovlismomcveli xasiaTi, gamWoli qveynis cxovrebis<br />

mTel sxeulSi. SesaZloa mimdevrobas cvlilebebisa<br />

ar hqondes didi mniSvneloba - magram garkveuli droiTi<br />

mibmuloba arsebiTia. ase rom rodesac vambob rom<br />

politikuri sistema "iwyeba" sazogadoebiT, es ar un<strong>da</strong><br />

gavigoT rogorc sakonstitucio cvlilebebis samomavlod<br />

ga<strong>da</strong>deba. ubralod sakonstitucio cvlilebebi ver<br />

iqneba gagebuli <strong>da</strong> <strong>da</strong>mkvidrebuli Sesabamisi konteqstualuri<br />

ideologiuri gar<strong>da</strong>qmnis gareSe.<br />

sxva sityvebiT rom vTqvaT, mmarTveloba iwyeba imi-<br />

Ti, Tu rogor xe<strong>da</strong>ven mas qveynis moqalaqeebi. axal sakonstitucio<br />

mowyobaze saubari gvabrunebs imasTan, Tu<br />

! 8@


ogor aris gagebuli <strong>saqarTveloSi</strong> demokratiuli mmar-<br />

Tveloba. Tuki ar iarsebebs axleburi xedva, gaziarebuli<br />

sazogadoebis didi nawilis mier mainc, azri ara aqvs sakonstitucio<br />

cvlilebebze laparaks, vinai<strong>da</strong>n gamocdilebam<br />

bevrjer gviCvena, rom is kanonebi, romlebic ar aris<br />

gamagrebuli realuri praqtikiT <strong>da</strong> sazogadoebrivi RirebulebebiT,<br />

ubralod an ver moqmedeben, an moiTxoven<br />

swored rom ukanonobasa <strong>da</strong> arakonstituciurobas maT<br />

cxovrebaSi gasatareblad.<br />

ganwyoba, romelic sasikeTo un<strong>da</strong> iyos politikuri<br />

klimatis Sesacvlelad, <strong>sazogadoeba</strong>Si namdvilad arsebobs<br />

- es aris <strong>da</strong>Rliloba usasrulo 20-wliani politikuri<br />

konkurenciiT, romelsac Sedegi ver moyveba. rogorc<br />

Cans, "zazunas dRe" <strong>saqarTveloSi</strong> arasdros ar <strong>da</strong>m-<br />

Tavrdeba manam, sanam konkurencias garkveuli kooperireba<br />

ar <strong>da</strong>emateba. <strong>sazogadoeba</strong>Si arsebobs mZafri moTxovnileba<br />

ufro met kooperirebaze politikaSi - rac ar gamoricxavs,<br />

aramed SesaZloa gulisxmobs kidec mZafri ga<strong>da</strong>wyvetilebebis<br />

saWiroebas manam, sanam es ganwyoba axal<br />

sakonstitucio <strong>da</strong> mmarTvelobiT formebSi ga<strong>da</strong>va. amdenad,<br />

Semobruneba demokratiis im gagebisken, romelic metad<br />

eyrdnoba koleqtiur, <strong>da</strong> ara konkurentul midgomebs,<br />

principSi SesaZlebelia. am gansxvavebul demokratias SesaZlebelia<br />

ufro respublikis saxeli udgebodes, xolo<br />

Tavad demokratizaciis procesi SesaZloa "respublikanizaciis"<br />

saxiT warmogveCina, Tumca es terminologia ar<br />

aris miRebuli am formiT dRevandel politikur diskur-<br />

Si. am diskursis ufro Sesaferisi terminologiiT SesaZloa<br />

evropul <strong>da</strong> amerikul, an ufro swored, anglo-saqsur<br />

<strong>da</strong> kontinentur demokratiebze vilaparakoT. konkurenciisa<br />

<strong>da</strong> kooperirebis institucionalizaciis gansxvavebuli<br />

formebi sakvanZo rols TamaSoben demokratiis im<br />

ori tipis erTmaneTisgan gansxvavebulad, romlebze<strong>da</strong>c<br />

Cven gveqneba laparaki.<br />

demokratiis martivi gagebiT, mmarTveloba ekuTvnis<br />

umravlesobas. arCevnebis gziT irkveva, Tu vin aris es umravlesoba,<br />

mis mier wardgenili liderebi ayalibeben<br />

mmarTvelobas <strong>da</strong> Rebuloben qveyanaSi mTel <strong>Zalaufleba</strong>s,<br />

romelic ekuTvniT maT manam, sanam isev <strong>da</strong> isev arCevnebis<br />

gziT ar gamovlindeba, rom umravlesobis simpatieb-<br />

88<br />

!


ma awi ukve sxva liderebis mxares ga<strong>da</strong>inacvla. umciresoba<br />

ar monawileobs ga<strong>da</strong>wyvetilebaTa miRebaSi. erTaderTi,<br />

rac umravlesobis tiranias am SemTxvevaSi zRu<strong>da</strong>vs<br />

aris Zalauflebis diferencireba, misi ga<strong>da</strong>nawileba,<br />

rac uzrunvelyofs sasamarTlos <strong>da</strong>moukideblobas,<br />

a<strong>da</strong>mianis uflebebis <strong>da</strong>cvas <strong>da</strong> TamaSis sxva wesebs, romlebze<strong>da</strong>c<br />

umravlesoba gavlenas ver axdens. samarTliani<br />

konkurencia metnaklebad aiZulebs umravlesobas imoqmedos<br />

gaxsnilad saparlamento gziT <strong>da</strong> <strong>da</strong>asabuTos saku-<br />

Tari politika mTeli mosaxleobis TvalSi. martivad rom<br />

vTqvaT, amgvari demokratiis mTavari formaluri maxasia-<br />

Teblebi esa<strong>da</strong>geba konkurencias garkveuli wesebis mixedviT,<br />

romelSiac "mogebuls miaqvs yvelaferi" manam, sanam<br />

TamaSis romelime momdevno raundSi mas vinme sxva ar mougebs.<br />

klasikuri modeli amgvari demokratiisa aris britaneTi,<br />

romlis konstitucia vestmisteris modelis saxeliT<br />

aris cnobili. garkveulwilad, es modeli Cveni safexburTo<br />

Sejibris Sesatyvisia, rogorc Cans, britanuli<br />

politikuri kulturis maxasiaTebelia sportuli TamaSis<br />

samarTliani wesebis <strong>da</strong>cvis mtkice pativiscema.<br />

konsesuri 8 , an, rogorc mas uwodeben, "molaparakebebis"<br />

demokratia, ara imdenad umravlesobis mmarTvelobis<br />

momxrea, ramdena<strong>da</strong>c "rac SeiZleba metis" monawileobisa<br />

mmarTvelobaSi. 9 umravlesoba <strong>da</strong> umciresoba aq naklebad<br />

mniSvnelovani terminebia, arCevnebis gziT umravlesobis<br />

neba ki ar formirdeba, arCevnebi mxolod ayalibeben "reitingul<br />

ganawilebas" sazogadoebis sxva<strong>da</strong>sxva jgufebsa<br />

<strong>da</strong> seqtorebs Soris. mxolod amis Semdeg iwyeba realurad<br />

formireba im mTavrobisa <strong>da</strong> politikisa, romelic<br />

umravlesobis mxar<strong>da</strong>Weras moipovebs. molaparakebebi, anu<br />

kooperireba aseTi qveynebis formalur politikur sistemaSi<br />

sakmaod did rols TamaSoben, maT gareSe efeqturi<br />

mmarTvelobis Camoyalibeba xSirad metad Zneli xdeba. politikuri<br />

ga<strong>da</strong>wyvetilebis legitimacia aq eyrdnoba ara<br />

imdenad umravlesobis princips (amirCies <strong>da</strong> vakeTeb rasac<br />

miviCnev sworad, veravin xels ver SemiSlis), ramdena-<br />

<br />

< !zogierTi avtoris terminologiiT, proporciuli demokratia. ix.!KBR-((J!<br />

"???!<br />

= !S'TDC&.1J!>===!<br />

! 89


<strong>da</strong>c yvela politikuri Zalis pasuxismgeblur Tanamonawileobas<br />

<strong>da</strong> am ga<strong>da</strong>wyvetilebis <strong>da</strong>balansebulobas gansxvavebuli<br />

azrebis mxedvelobaSi miRebasTan erTad. kontinenturi<br />

evropis saparlamento demokratiebis did nawili<br />

swored konsesuri wesiTaa formirebuli. es modeli Cveni<br />

meore modelis Sesatyvisia, <strong>da</strong> momdinareobs istoriuli<br />

gamocdilebi<strong>da</strong>n, romelSiac politikurad <strong>da</strong>nawevrebul<br />

sazogadoebebs erTiani politikuri cxovrebis awyobaze<br />

uwev<strong>da</strong>T SeTanxmeba.<br />

amgvari principulad gansxvavebuli xedvebi imis Taobaze,<br />

Tu ra aris demokratia <strong>da</strong> rogor yalibdeba kargi<br />

mmarTveloba, Sesabamisad aisaxeba gansxvavebul konstituciur<br />

mowyobebSi. marTalia, amgvari mowyobis erTiani<br />

recepti ar arsebobs, vinai<strong>da</strong>n yvela konstitucia didwilad<br />

istoriisa <strong>da</strong> specifiuri viTarebebis produqtia,<br />

magram zogadi tendenciebi mainc arsebobs.<br />

sanam maJoritaruli <strong>da</strong> konsesuri demokratiebis<br />

ganmasxvavebel maxasiaTeblebs ganvixilavT, un<strong>da</strong> aRvniSnoT,<br />

rom demokratiebis am ori tipiT ar amoiwureba <strong>da</strong>savluri<br />

demokratiebis yvela nairsaxeoba. arsebobs mesame<br />

kategoriac, konsociaciuri demokratiebi, sa<strong>da</strong>c umravlesobis<br />

batonoba umciresobaze SezRudulia gacilebiT<br />

ufro radikalurad - umciresobebs miniWebuli aqvT ise-<br />

Ti mmarTvelobiTi uflebebi, romlebic umravlesobis er-<br />

Tpirovnul mmarTvelobas saerTod gamoricxavs. amgvari<br />

mowyobebi gamoiyeneba rogorc wesi im SemTxvevaSi, rodesac<br />

<strong>sazogadoeba</strong> Rrmad aris <strong>da</strong>nawevrebuli Tavisi<br />

grZelvadiani identobebiT (eTnikuri), ise rom umciresoba<br />

sxvanairad saerTod verasdros ver miiReb<strong>da</strong> politikur<br />

uflebebs. am mowyobas aqvs mniSvneloba saqarTvelos realobaSi,<br />

rodesac saubari wava konfliqturi regionebis<br />

statusis gansazRvraze, magram am statiaSi Cven ar vexebiT<br />

am rTul sakiTxs, raTa msjelobam Zalian Sors ar<br />

wagviyvanos. miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom konsesur demokratieb-<br />

Si umciresobebs meti gavlena aqvT mmarTvelobaze vidre<br />

maJoritarul demokratiebSi, konsesuri demokratiebi ma-<br />

Joritarulze ukeTesa<strong>da</strong>c ki uzrunvelyofen umravlesobis<br />

mmarTvelobis princips, maSin roca konsociaciur demokratiebSi<br />

umciresobas xSirad aqvs vetos ufleba um-<br />

8:<br />

!


avlesobis garkveul ga<strong>da</strong>wyvetilebebze, rac demokratiis<br />

klasikur gagebas garkveulwilad ewinaaRmdegeba.<br />

leipharti aRniSnavs 10 maxasiaTebels (rogorc konstituciiT<br />

aseve sistemis sxva elementebiT gansaz-<br />

Rvruls), romlebic met-naklebad ganasxvaveben maJoritarul<br />

<strong>da</strong> konsesur demokratiebs.<br />

xuTi maTgani qmnis Zalauflebis formirebis horizontalur<br />

principebs. pirveli maJoritarul mmarTvelobas<br />

Seesabameba, xolo sapirispiro -konsesurs:<br />

1.!aRmasrulebeli Zalauflebis koncentrireba er-<br />

Tpartiul umravlesobis xelisuflebaSi sapirispirod Zalauflebis<br />

gaziarebisa mravalpartiul koaliciur kabinetSi;<br />

2.!Zalauflebis aRmasrulebeli Stos dominireba sapirispirod<br />

balansisa aRmasrulebel <strong>da</strong> sakanonmdeblo<br />

Stoebs Soris;<br />

3.!orpartiuloba mravalpartiulobis sapirispirod;<br />

4.!maJoritaruli <strong>da</strong> disproporciuli saarCevno sistema<br />

proporciuli warmomadgenlobis sapirispirod;<br />

5.!interesTa jgufebis pluralistuli sistema, romelic<br />

am jgufTa Tavisufal konkurencias efuZneba sapirispirod<br />

interesTa jgufebis koordinirebuli <strong>da</strong> "korporativistul"<br />

sistemisa, romlis mizania kompromisi <strong>da</strong><br />

koordinireba.<br />

meore ganzomileba Zalauflebis vertikalur principebs<br />

exeba, am SemTxvevaSic pirvelad maJoritaruli demokratiis<br />

maxasiaTeblebs vasaxelebT:<br />

1.!unitaruli <strong>da</strong> centralizebuli mmarTveloba federalurisa<br />

<strong>da</strong> decentralizebulis sapirispirod;<br />

2.!sakanonmdeblo Zalauflebis koncentrireba erTpalatian<br />

parlamentSi sapirispirod am Zalauflebis ga<strong>da</strong>nawilebisa<br />

or, Tanabrad Zlier, magram konstituciurad<br />

gansxvavebul palatas<br />

3.!Soris;<br />

4.!moqnili konstitucia, romlis Secvla SeiZleba<br />

ubralo umravlesobiT sapirispirod xisti konstituciisa,<br />

romelic mxolod didi umravlesobiT icvleba;<br />

5.!parlamentis mier miRebuli kanonebis konstituciurobis<br />

sakiTxi parlamentisve ga<strong>da</strong>sawyvetia. sapirispi-<br />

! 8;


od, uzenaes an sakonstitucio sasamarTlos aqvs kanonebis<br />

konstituciurobis <strong>da</strong>dgenis prerogativa.<br />

6.!aRmasrulebel xelisuflebaze <strong>da</strong>mokidebuli centraluri<br />

banki <strong>da</strong>moukidebeli centraluri bankis sapirispirod.<br />

rogorc am maxasiaTeblebis CamonaTvali aCvenebs,<br />

mkacrad maJoritaruli xasiaTi TiTqmis arc erT msoflioSi<br />

arsebul demokratias ara aqvs - vestminsteris modeli<br />

(didi britaneTi <strong>da</strong> misi yofili koloniebi) amgvari<br />

mowyobis yvelaze gamokveTili magaliTia. amerikis Seer-<br />

Tebul StatebSi, romelic maJoritaruli demokratiebis<br />

ricxvs un<strong>da</strong> mivakuTvnoT 10 , konsesualurobis Zlieri<br />

elementi Semoaqvs federalur mowyobas -swored im aspeqts,<br />

romelic saqarTvelos 1995 wlis konstituciaSi ar<br />

gaiwera. Tumca zogierTi avtoris azriT, aSS-s federalizmi<br />

ufro mravlobiTi (ordoniani) maJoritarizmis<br />

formaa, vidre konsesualuri mmarTvelobaa. mravlobiT<br />

maJoritarizmebs aSS-Si aseve qmnis Zalauflebis <strong>da</strong>nawileba,<br />

romelsac mogvianebiT ganvixilavT.<br />

am suraTi<strong>da</strong>n Cans, rom tipiuri maJoritaruli demokratia<br />

un<strong>da</strong> warmovidginoT rogorc konstituciuri<br />

monarqia, romelSiac dominirebs ori didi partia, arCevnebi<br />

tardeba erTman<strong>da</strong>tian saarCevno olqebSi maJoritaruli<br />

wesiT, centralur xelisuflebaSi koncentrirebulia<br />

didi <strong>Zalaufleba</strong> regionebTan mimarTebaSi, <strong>da</strong> politikis<br />

ZiriTadi aqcenti mimarTulia imaze, rom aRmasrulebeli<br />

xelisuflebisadmi Zalauflebis maRali donis<br />

miniWeba am <strong>Zalaufleba</strong>s imavdroulad did pasuxismgeblobasac<br />

aniWebs, pasuxismgeblobas, romelic iwvevs mis<br />

periodul Secvlas arCevnebis gziT,<br />

tipiuri konsesuri demokratia saparlamentoa, mravalpartiuli,<br />

koaliciuri kabinetiT. masSi rogorc qveynis<br />

regionebi, aseve sxva<strong>da</strong>sxva saxelmwifo mmarTvelobi-<br />

Ti institutebi, rogoricaa centraluri banki, aRWurvilni<br />

arian sakmaod didi avtonomiiT, rac kidev ufro aucilebels<br />

xdis molaparakebebsa <strong>da</strong> konsultaciebs mmarTvelobis<br />

procesSi. saarCevno sistema proporciulia, is<br />

<br />

>? !zogierTi kvlevis mixedviT, aSS ufro Sereuli sistemaa, vidre maJorita-<br />

ruli!<br />

8<<br />

!


metnaklebad uzrunvelyofs parlamentSi yvela mniSvnelovani<br />

politikuri interesis warmomadgenlobas. konsultaciebi<br />

<strong>da</strong> molaparakebebi amgvari politikuri sistemis<br />

funqcionirebis sakmaod mniSvnelovani elementia.<br />

sazogadoebis xelisuflebaze zegavlena aq eyrdnoba ara<br />

imdenad arCevnebis gziT xelisuflebis Secvlis SesaZleblobas,<br />

ramdena<strong>da</strong>c arCevnebs Soris politikis Semu-<br />

Savebis procesSi sazogadoebis vrceli fenebis Tanamonawileobas.<br />

11<br />

demokratiis idealisturi xedvebi, romlebic <strong>sazogadoeba</strong>Si<br />

vrceldebo<strong>da</strong> bolo aTwleulebis ganmavloba-<br />

Si, gulisxmobs, rom demokratiul saxelmwifoSi moqalaqeebs<br />

aqvT xelisuflebaze zemoqmedebis orive SesaZlebloba<br />

- pasuxismgeblobis <strong>da</strong>kisreba <strong>da</strong> SemdgomSi ga<strong>da</strong>r-<br />

Cevis muqariT aRebuli valdebulebebis Sesrulebaze zemoqmedeba,<br />

<strong>da</strong> amasTan maT SeuZliaT arCevnebs Soris saku-<br />

Tari xedvebisa <strong>da</strong> midgomebis lobireba moaxdinon <strong>da</strong> monawileobiT<br />

procesSi CaerTon. samwuxarod, es xedvebi Sinaganad<br />

winaaRmdegobrivia <strong>da</strong> sinamdviles srulad ver<br />

asaxavs. rogorc arsebuli <strong>da</strong>savluri demokratiebis<br />

praqtika aCvenebs, zogierTi demokratiebi ufro metad<br />

mowyobilia pirveli principis uzrunvelsayofad, xolo<br />

sxvebi - meoresi. 12 cxadia, maT Soris ganlagebulia Sualeduri<br />

variantebic, magram am ori princips Soris ukuproporciuli<br />

<strong>da</strong>mokidebuleba arsebobs - rac ufro meti<br />

pasuxismgebloba ekisreba arCeul xelisuflebas, miT ufro<br />

naklebia arCevnebs Soris politikaSi Tanamonawileobis<br />

SesaZlebloba. <strong>da</strong> piriqiT, Tuki politika Riaa sazogadoebis<br />

CarevisTvis, maSin pasuxismgeblobebi gaurkvevelia<br />

<strong>da</strong> arCevnebi nakleb rols TamaSobs.<br />

cxadia, rodesac vlaparakobT saqarTvelos politikur<br />

sistemaze, Cven mas pir<strong>da</strong>pir ver mivamsgavsebT verc<br />

erT am models, imitom rom ara marto konsesuri, aramed<br />

maJoritaruli demokratia aq jer ar ganxorcielebula<br />

arasdros. rogorc erTi, aseve meore modeli funqcionirebs<br />

kanonis uzenaesobis upirobo aRiarebis fonze, anu<br />

TamaSis wesebis sruli <strong>da</strong>cviT, rac gulisxmobs arCevne-<br />

<br />

>> !KBR-((!"???!<br />

>" !'H'U!<br />

! 8=


is argayalbebas, mediis Tavisuflebasa <strong>da</strong> administraciuli<br />

resursis argamoyenebas. amdenad, Tuki vlaparakobT<br />

imaze, Tu romeli sistemaa maT Soris saqarTvelosTvis<br />

sasurveli, un<strong>da</strong> gavakeToT garkveuli arCevani, romelic<br />

<strong>da</strong>eyrdnoba ara marto modelis mimzidvelobas, aramed<br />

aseve un<strong>da</strong> gavaanalizoT erTisa <strong>da</strong> meoris upiratesobebi<br />

<strong>da</strong> sisusteebi saqarTvelos konteqstSi maTi ganxorcielebadobis<br />

Tvalsawieri<strong>da</strong>n.<br />

Zalauflebis ukiduresi koncentrireba, romelic<br />

sabWoTa sistemas axasiaTeb<strong>da</strong>, demokratiisken ga<strong>da</strong>svlis<br />

gzaze umravlesobis tiraniis SezRudvas moiTxov<strong>da</strong>. cxadia,<br />

rom umravlesobis batonobis tradiciuli principi<br />

sazogadoebis did nawilSi pirvel, maJoritarul models<br />

ufro misaReb variantad saxav<strong>da</strong>. Zlieri aRmasrulebeli<br />

mmarTveloba <strong>da</strong> unitarizmi saparlamento mowyobis sapirispirod<br />

-es iyo politikuri <strong>da</strong>vebis is veqtori, romelic<br />

1995 wlis konstituciis <strong>da</strong>mkvidrebas win uswreb<strong>da</strong>.<br />

1995 wlis konstitucia am mxriv winaaRmdegobrivi aRmoCn<strong>da</strong>.<br />

erTis mxriv, saarCevno sistema <strong>da</strong> parlamentis Si<strong>da</strong><br />

mowyoba konsesualurobis Zlier elementebs Seicav<strong>da</strong>.<br />

amas ematebo<strong>da</strong> sakonstitucio sasamarTlo, <strong>da</strong>moukidebeli<br />

centraluri banki <strong>da</strong> sxva. meore mxriv, SevardnaZis<br />

pirovnulma faqtorma gamoiwvia aRmasrulebeli xelisuflebis<br />

am konsesuri velis gareT gamoyvana <strong>da</strong> Zalauflebis<br />

isev <strong>da</strong> isev maJoritarul principebze ageba. amasTan,<br />

unitarizmis principis Sesustebas xeli SeuSala teritoriuli<br />

problemebis mougvareblobam. mTlianobaSi, Seiqmna<br />

garkveuli dualizmi, rodesac prezidenti Tan cdilob<strong>da</strong><br />

lavirebas <strong>da</strong> moqiSpe politikuri Zalebis <strong>da</strong>balansebas,<br />

Tan flob<strong>da</strong> srul <strong>Zalaufleba</strong>s <strong>da</strong> pasuxismgeblobas,<br />

romelsac ver axorcieleb<strong>da</strong> <strong>da</strong>balansebis politikisadmi<br />

midrekilebis gamo. yvelaferma aman gamoiwvia mmarTvelobis<br />

sruli kolafsi, romelic 2003 wlis movlenebiT <strong>da</strong>srul<strong>da</strong>.<br />

2004 wli<strong>da</strong>n konsesualurobis elementebi politikuri<br />

sistemi<strong>da</strong>n Tan<strong>da</strong>TanobiT gaqra. <strong>da</strong>wyebuli prezidentis<br />

xelSi Zalauflebis koncentrirebiT, SemdgomSi<br />

TviTmmarTvelobis SesustebiT, saarCevno reformebiT <strong>da</strong><br />

samoqalaqo sazogadoebis gandevniT politikuri procesi-<br />

9?<br />

!


<strong>da</strong>n, <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> mkacri maJoritarizmi, romelic ga<strong>da</strong>dis<br />

xelisuflebis tiraniaSi.<br />

movlenebis sxva mimarTulebiT ganviTarebis pirobeb-<br />

Si arsebob<strong>da</strong> Teoriuli SesaZlebloba imisa, rom SevardnaZis<br />

prezidentobis <strong>da</strong>mTavrebasTan erTad Catarebuliyo<br />

sakonstitucio reforma, romelic prezidentis Tanamdebobas<br />

nakleb <strong>da</strong>tvirTvas SesZen<strong>da</strong> <strong>da</strong> amdenad politikur<br />

sistemas ufro "gaaevropuleb<strong>da</strong>". magram xelisuflebis<br />

Secvlis revoluciurma xasiaTma es SesaZlebloba<br />

mospo.<br />

Tumca, es revoluciuri ganviTareba <strong>da</strong> is, rom demokratia<br />

ganvlil periodSi iyo gagebuli mkacrad maJoritarulad,<br />

mxolod nawilobriv Tu aixsneba sabWoTa<br />

stereotipebiT. meore nawili simarTlisa mdgomareobs<br />

imaSi, rom prodemokratiuli diskursi <strong>saqarTveloSi</strong> amerikul,<br />

<strong>da</strong> ara evropul xedvas asaxav<strong>da</strong>. am xedvis Sesabamisad,<br />

memkvidreobiT miRebuli sistemis "gademokratiuleba"<br />

moiazrebo<strong>da</strong> rogorc sistemis centrSi koncentrirebuli<br />

Zalauflebis SezRudva Zalauflebis sxva, <strong>da</strong>moukidebeli<br />

<strong>da</strong> misgan diferencirebuli sferoebis SeqmniT,<br />

rogorebicaa ekonomika, samoqalaqo <strong>sazogadoeba</strong>, sasamar-<br />

Tlo, balansi parlamentsa <strong>da</strong> prezidents Soris. masSi<br />

TiTqmis saerTod ar ij<strong>da</strong> konsesualurobis iseTi meqanizmebi<br />

rogoricaa Zalauflebis gaziareba, sazogadoebisa<br />

<strong>da</strong> politikis <strong>da</strong>axloeba <strong>da</strong> sxva. sabWoTa warsulisa<br />

<strong>da</strong> amerikuli maJoritaruli modelebis am moulodnelma<br />

Serwymam gamoiwvia is, rom vardebis revoluciis dros<br />

arasamTavroboebi <strong>da</strong> xalxi erTad aRmoCdnen saakaSvilis<br />

gaprezidentebis avtorebi.<br />

SemdgomSi, umravlesobis tiraniis SezRudvis calmxrivma,<br />

amerikulma receptma gamoitana mxolod erTi Sedegi<br />

- man gamoiwvia ideologiuri <strong>da</strong>pirispireba Zlieri<br />

saxelmwifos momxreebsa <strong>da</strong> demokratiis momxreebs Soris.<br />

isini, vinc efeqturi <strong>da</strong> swrafad moqmedi xelisuflebis<br />

models emxrobodnen, mzad iyvnen demokratia cota xniT<br />

gverdze ga<strong>da</strong>edoT, vinai<strong>da</strong>n amgvarad gagebuli demokratia<br />

niSnav<strong>da</strong> umravlesobis mier legitimirebuli xelisuflebis<br />

Sesustebas. xolo demokratiis momxreebi maT<br />

argumentebs verafers ver upirispirebdnen mimzidveli abstraqtuli<br />

moraluri argumentebis gar<strong>da</strong>. iseTi Rirebu-<br />

! 9>


lebebi, rogorebicaa efeqturoba <strong>da</strong> samarTlianoba barikadebis<br />

sxva<strong>da</strong>sxva mxares aRmoCn<strong>da</strong>, rac qmnis TiTqmis ga<strong>da</strong>uWrel<br />

dilemas, vinai<strong>da</strong>n es Rirebulebebi obieqtur<br />

ranJirebas ver eqvemdebareba. gaCn<strong>da</strong> mkafio Sexeduleba,<br />

rom demokratia <strong>da</strong> avtoritarizmi is alternativebia,<br />

romlebic SeiZleba iTargmnos susti <strong>da</strong> Zlieri saxelmwifos<br />

terminebSi.<br />

Zlieri <strong>da</strong> imavdroulad demokratiuli saxelmwifos<br />

erT xedvaSi gaerTianeba SeuZlebelia konsesuri demokratiis<br />

bazisuri safuZvlebis gaziarebis gareSe. umravlesobis<br />

tiraniis SezRudvas aq ayalibebs ara imdenad Zalauflebis<br />

<strong>da</strong>nawileba, ramdena<strong>da</strong>c Zalauflebis gaziareba.<br />

Zalauflebis gaziareba niSnavs imas, rom <strong>Zalaufleba</strong> im-<br />

TaviTve miCneulia rom ekuTvnis sazogadoebis sxva<strong>da</strong>sxva<br />

avtonomiur nawilebs/individebs, romlebic SemdgomSi molaparakebis<br />

meSveobiT ayalibeben iseT mmarTvelobas, romelic<br />

rac SeiZleba meti amgvari jgufisTvis iqneba misa-<br />

Rebi.<br />

saxelmwifos Zliereba meore SemTxvevaSi ganpirobebulia<br />

ara imiT, rom umravlesobis/mmarTvelobis moqmedebis<br />

Tavisufleba izRudeba gare eqsternaliebis meSveobiT<br />

<strong>da</strong> mravlobiTi umravlesobebis SeqmniT, rasac Zalauflebis<br />

<strong>da</strong>yofis principi uzrunvelyofs, aramed, piriqiT,<br />

imiT, rom bevri jgufi/individi monawileobs mmar-<br />

Tvelobis procesSi, <strong>da</strong> rac ufro metia masSi CarTulTa<br />

ricxvi, miT ufro Zlieria saxelmwifo. saxelmwifos siZliere,<br />

amdenad, momdinareobs monawileobiTi demokratiis<br />

siZlierisgan, <strong>da</strong> ara piriqiT. xelisuflebis "odenoba",<br />

misi siZliere, am SemTxvevaSi aRar aris konstanta, romelic<br />

iyofa ramdenime nawilad nulovanjamovani wesiT,<br />

aramed is aris zr<strong>da</strong>di, <strong>da</strong> is izrdeba monawileobis<br />

zr<strong>da</strong>sTan erTad.<br />

demokratia, romelic iswrafvis rac SeiZleba meti<br />

subieqtis CarTvas mmarTvelobaSi <strong>da</strong> maTTvis garkveuli<br />

gavlenebis miniWebas, garkveulwilad afrTxobs mosaxleobis<br />

nawils. maT miaCniaT, rom Zlieri lideri saWiroa<br />

sazogadoebis gamTlianebisTvis, swrafi ekonomikuri reformebisTvis<br />

<strong>da</strong> gare safrTxeebis <strong>da</strong>saZlevad. saparlamento<br />

mmarTveloba koaliciuri kabinetiT, partiebis si-<br />

9"<br />

!


sustis fonze, Zalzed arastabilur <strong>da</strong> araefeqtur mmar-<br />

Tvelobad esaxebaT.<br />

sapirispiro argumentebi, cxadia, naTelia. arsebuli<br />

demokratiebis gamocdileba aCvenebs, rom konsesuri demokratiebi<br />

maJoritarulebze aranakleb efeqturad umklavdebian<br />

ekonomikis marTvas, uzrunvelyofen met ekonomikur<br />

Tanasworobasa <strong>da</strong> met demokratias. 13 isini aseve<br />

amTlianeben <strong>sazogadoeba</strong>s, amcireben ra polarizebis nairnair<br />

arsebul Tu SesaZlo formebs. am mxriv swored<br />

rom saprezidento maJoritarulma mmarTvelobam saqarTvelos<br />

ar moutana stabiluroba <strong>da</strong> erTianoba, man piriqiT<br />

gaaRrmava polarizeba <strong>da</strong> <strong>da</strong>aqcia qveynis ekonomika. mTavrobis<br />

stabilurobis nacvlad saxezea premierministrebis,<br />

ministrebisa <strong>da</strong> politikuri prioritetebis kaleidoskopuri<br />

<strong>da</strong> xSiri monacvleoba. partiebis sisuste nawilobriv<br />

mainc aixsneba maTi mudmivi orientirebiT saar-<br />

Cevno konkurenciaze, romelSiac umravlesoba aris mosapovebeli,<br />

<strong>da</strong> ara specifiur sazogadoebriv jgufebTan<br />

mibmaze <strong>da</strong> Semdgom am jgufebis efeqtur reprezentaciaze.<br />

amdenad, maJoritaruli modeli saqarTvelosTvis stabilurobis<br />

momtan sistemad ar gamoiyureba.<br />

<strong>da</strong> Tuki mainc <strong>da</strong>veTanxmebiT imas, rom konsesualuri<br />

demokratia <strong>saqarTveloSi</strong> ufro gaamarTleb<strong>da</strong><br />

vidre maJoritaruli, rCeba mTavari sakiTxi - ramdenad<br />

<strong>da</strong>gvianebulia am Temaze saubari. xom ar aris polarizeba<br />

<strong>saqarTveloSi</strong> im donemde misuli, rom es gamoricxavs raime<br />

sxva variantebs, gar<strong>da</strong> brZolis bolomde miyvanisa <strong>da</strong><br />

am polarizebis erT-erTi mxaris saboloo gamarjvebisa<br />

meoreze, rac isev <strong>da</strong> isev avtoritarul mmarTvelobasTan<br />

gvabrunebs. saparlamento konsesur sistemaSi moqceuli<br />

politikuri elitebi xom ar ivlian isev <strong>da</strong> isev polarizebisa<br />

<strong>da</strong> <strong>da</strong>pirispirebis gziT, rac sistemas maJoritarul<br />

warsulSi <strong>da</strong>abrunebs. polarizebis <strong>da</strong> misgan Tavis<br />

<strong>da</strong>rwevis sakiTxs Semdeg paragrafebSi ganvixilavT.<br />

4. racionaluri logika, romelsac iracionaluri<br />

Sedegi moyveba<br />

<br />

>@ !S'TDC&.1J!>===!<br />

! 9@


kooperireba, TanamSromloba SesaZloa yvelasTvis<br />

iyos sasikeTo, magram mainc ver xerxdebodes. es movlena<br />

karga<strong>da</strong>a cnobili politikur mecnierebaSi. 14 erTmaneTis<br />

mimarT <strong>da</strong>bali ndobis mqone, piradi interesebiT motivirebuli<br />

individebis didi raodenoba SesaZloa grZnobdes<br />

saerTo saqmis gakeTebis saWiroebas, magram TiToeuli TanamonawilisTvis<br />

ufro naklebad sarisko Candes sakuTari<br />

saqmis Tavad mixedva vidre imaze <strong>da</strong>mokidebuleba, rom<br />

sxvebi keTilsindisierad Seasruleben Tavis movaleobebs<br />

mis winaSe. amitom kooperirebis aucileblobaze agebuli<br />

sistema SesaZloa araefeqturi aRmoCndes ubralod imis<br />

gamo, rom realuri qceva ar <strong>da</strong>emTxves molodinebs. sxva<br />

sityvebiT rom vTqvaT, politikuri sistema ar iqmneba imaze<br />

gaTvliT, rom masSi moqmedeben idealuri a<strong>da</strong>mianebi/partiebi/politikosebi.<br />

sistema un<strong>da</strong> iyos realisturi,<br />

raTa man efeqturad ifunqcioniros.<br />

vardebis revoluciis Semdgomi periodi, rodesac<br />

demokratia stabilurad ukan-ukan midio<strong>da</strong> rac saboloo<br />

jamSi 2008 wlis agvistos katastrofiT <strong>da</strong>mTavr<strong>da</strong>, pirveli<br />

SexedviT iracionalurobisa <strong>da</strong> uazrobis STabeWdilebas<br />

tovebs. magram am TiTqos<strong>da</strong> iracionaluri qcevis<br />

miRma ikiTxeba logika, romelic Zalauflebis SenarCunebis<br />

surviliTaa nakarnaxevi iseT politikur viTarebaSi,<br />

sa<strong>da</strong>c adgili ara aqvs aranair kooperirebas.<br />

am logikas karnaxob<strong>da</strong> ar marto <strong>da</strong> ara imdenad<br />

2003 wlisTvis arsebuli politikuri sistema - am sistemis<br />

Semdgomi transformaciis sxva<strong>da</strong>sxva variantebi arsebob<strong>da</strong>,<br />

maT Soris demokratiasTan axlos mdgomic - aramed<br />

revoluciaSi gamarjvebuli gundis racionaluri logikac,<br />

romelsac sakuTari legitimuroba oponentebis<br />

srul delegitimaciaze un<strong>da</strong> <strong>da</strong>emyarebina. zemoT naxsenebi<br />

modelebi<strong>da</strong>n ori - sabWoTa warsuli<strong>da</strong>n momdinare ignorireba<br />

<strong>da</strong> axali realobiT motanili konkurencia - Sezav<strong>da</strong><br />

strategiaSi, romelmac ganapiroba xelisuflebis<br />

Seurigebloba <strong>da</strong> srulad gamoricxa politikuri qcevisgan<br />

raime saxis <strong>da</strong>Tmobebis, molaparakebebisa <strong>da</strong> poziciebis<br />

<strong>da</strong>axloebis SesaZleblobebi. amave dros ar mox<strong>da</strong> is,<br />

<br />

>8 !ix. mag. tusaRis dilemaJ!V-QRBBU!"??;2!<br />

98<br />

!


asac saWiroebs ignorirebis logika, <strong>da</strong> rasac delegitimaciis<br />

strategis gulisxmobs - brZolis <strong>da</strong>mTavreba<br />

erT-erTi mxaris sruli <strong>da</strong>marcxebiT. srul mogebaze mimarTuli<br />

konkurencia wagebulis mospobis SesaZleblobis<br />

gareSe ganapirobeb<strong>da</strong> im procesebs, rac <strong>saqarTveloSi</strong> warimarTa.<br />

pirveli, rac TvalSi sacemia am periodis analizisas<br />

es aris politikis dRis wesrigis wamyvani problemebis<br />

mudmivi kaleidoskopi. vardebis revolucia demokratiis<br />

<strong>da</strong>pirebiTa <strong>da</strong> sazogadoebis mxri<strong>da</strong>n swored am moTxovniT<br />

iyo motivirebuli. magram jer kidev prezidentis<br />

inauguraciamde am dRis wesrigma ukan <strong>da</strong>ixia, Tanac mwvave<br />

<strong>da</strong> upasuxo kritikis fonze, <strong>da</strong> adgili teritoriuli<br />

mTlianobis Temas <strong>da</strong>uTmo. teritoriuli mTlianobis aRdgena<br />

arc ise advili aRmoCn<strong>da</strong>, <strong>da</strong> ver <strong>da</strong>rCa politikis<br />

dRis wesrigis mTavar <strong>da</strong> sayoveldReo problemad, mas warumateblad<br />

Seejibra evrokavSirSi integraciis sakiTxi,<br />

xolo Semdgom es sakiTxi sruliad gaqra yuradRebis areali<strong>da</strong>n<br />

<strong>da</strong> misi adgili natoSi gawevrianebam <strong>da</strong>ikava. 2007<br />

wlis Semodgomaze politikis dRis wesrigis formirebaSi<br />

xelisuflebam <strong>da</strong>karga iniciativa <strong>da</strong> noembris movlenebis<br />

Semdeg siRaribesTan brZolis lozungiT sca<strong>da</strong> misi <strong>da</strong>bruneba,<br />

Tumca maleve iseve teritoriuli mTlianobis sakiTxs<br />

<strong>da</strong>ubrun<strong>da</strong> (am droisTvis natos sakiTxi ukve veRar<br />

iqnebo<strong>da</strong> wamyvani buqarestis samitis gamo). yovelive aman<br />

agvistoSi axali realoba Seqmna, romlis Semdeg ruseTis<br />

agresiis Temis dominirebas alternativa aRar hqon<strong>da</strong>.<br />

arc erT zemoaRniSnul Temaze ar warmarTula Sinaarsobrivi<br />

diskusia miRwevis konkretul gzebTan <strong>da</strong>kavSirebiT,<br />

<strong>da</strong> arcerTi kritikuli Sefaseba ar iqna gaTvaliswinebuli.<br />

kontroli dRis wesrigis formirebaze imavdroulad<br />

warmoadgen<strong>da</strong> politikuri brZolis mTavar iaraRs, rac<br />

moiTxovs pirvel rigSi satelevizio propagan<strong>da</strong>s <strong>da</strong> am<br />

propagan<strong>da</strong>ze uSualo kontrols. swored amitom televiziebis<br />

sakiTxi gax<strong>da</strong> umTavresi politikuri sakiTxi, xolo<br />

telekompania `imedis~ politikurma gavlenam gacilebiT<br />

meti wona SeiZina, vidre yvela opoziciur partias<br />

erTad aRebuls gaaCn<strong>da</strong>, ramac saboloo jamSi ganapiroba<br />

2007 wlis noemberSi misi mospoba.<br />

! 99


meore TvalSi sacemi Tavisebureba, romelic am periods<br />

axasiaTeb<strong>da</strong> iyo opoziciis jiuti midrekileba CabRauWebuliyo<br />

mxolod erT Temas - demokratias, kanonis<br />

uzenaesobasa <strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianis uflebebs, <strong>da</strong> misi indeferentuloba<br />

raime saprogramo pozitiuri ganviTarebis gzebis<br />

SemoTavazebisadmi. es strategia ganixileba rogorc opoziciis<br />

sisuste, magram dRevandeli ga<strong>da</strong>saxedi<strong>da</strong>n ufro<br />

logikurad <strong>da</strong> gamarTlebulad gamoiyureba. es erTader-<br />

Ti logikaa, romelic opozicias xels aZlevs im pirobeb-<br />

Si, rodesac ar xdeba aranairi kooperireba xelisuflebasa<br />

<strong>da</strong> opozicias Soris, xolo dRis wesrigis formirebaze<br />

opozicias TiTqmis aranairi gavlena ara aqvs. garkveulwilad,<br />

mediam opozicia iZulebuli gaxa<strong>da</strong> am gziT<br />

wasuliyo, vinai<strong>da</strong>n dRis wesrigis formireba swored mediis,<br />

<strong>da</strong> ara opoziciis xelSi iyo. Sinaarsobriv diskusiaSi<br />

Sesvla opoziciisTvis niSnav<strong>da</strong> xelisuflebis mier<br />

Sedgenil dRis wesrigze latentur Tanxmobas, rac imavdroulad<br />

avtomaturad niSnav<strong>da</strong> wina, ga<strong>da</strong>gdebul Temaze<br />

ukan <strong>da</strong>xevas <strong>da</strong> xelisuflebis mier Seqmnil viTarebaze<br />

<strong>da</strong>Tanxmebas.<br />

mTlianobaSi, <strong>da</strong>xatuli suraTi jdeba e.w. qaosis Teoremis<br />

logikaSi. 15 rodesac politika mxolod konkurentulia<br />

(anu problemebi wydeba mxolod maJoritarulad,<br />

urTierTmolaparakebis gareSe), xolo politikuri ganxeTqilebebi<br />

mravalricxovani, <strong>da</strong> ar jdeba erTi ganzomilebis,<br />

mag. memarjvene-memarcxene <strong>da</strong>pirispirebis logika-<br />

Si, politikur process ara aqvs wonasworobis wertili<br />

(e.w. neSis wonasworobis wertili). es niSnavs imas, rom<br />

stabiluri politikuri Tanxmobis miRweva, rac saxelmwifoSi<br />

stabiluri grZelvadiani politikis ganxorcielebis<br />

sawin<strong>da</strong>ri iqnebo<strong>da</strong>, verasdros ver xerxdeba, rac gin<strong>da</strong>T<br />

didxans gagrZeldes Tun<strong>da</strong>c Tavisufali politikuri<br />

brZola. am viTarebaSi politikis dRis wesrigis kontroli<br />

<strong>da</strong> misiT oportunistuli manipulireba xdeba politikuri<br />

brZolis mTavari iaraRi. qaosis Teoremis Tanaxmad<br />

imas, vinc amgvari kontrolis SesaZleblobas<br />

flobs, aqvs SesaZlebloba praqtikulad nebismieri politikuri<br />

Sedegis miRwevisa, <strong>da</strong> mowinaaRmdegeTa <strong>da</strong>marcxebi-<br />

<br />

>9 !ix. magaliTad!WB..BR!>==82!<br />

9:<br />

!


sa. es martivad keTdeba. jer yof eleqtorats demokratiis<br />

momxreebad <strong>da</strong> mowinaaRmdegeebad. rodesac grZnob rom<br />

kargav erTi mxaris mxar<strong>da</strong>Weras, cvli dRis wesrigs <strong>da</strong><br />

ayeneb teritoriuli mTlianobis sakiTxs, romelic ukve<br />

sxva jgufebad yofs <strong>sazogadoeba</strong>s. rodesac aqac kargav<br />

poziciebs, ga<strong>da</strong>dixar <strong>da</strong>yofis sxva ganzomilebis aqcentirebaze,<br />

<strong>da</strong> a.S. sanam ar gamoileva qveynisTvis sasicocxlod<br />

mniSvnelovani sakiTxebi. samwuxarod qveynisTvis,<br />

aseTi manipulirebisas manipulatori iZulebulia sul<br />

ufro maRali molodinebi Seqmnas <strong>da</strong> <strong>da</strong>pirebebis skalas<br />

auwios. swored amitom gax<strong>da</strong> iZulebuli xelisufleba<br />

2008 wlis agvistoSi Cabmuliyo samxedro avantiuraSi,<br />

romelmac qveyanas yvelasaTvis arasasurveli Sedegi moutana.<br />

amis Semdeg manipulireba saWiro aRar aris - ruse-<br />

Tis agresiis pirobebSi <strong>sazogadoeba</strong>s eqmneba STabeWdileba<br />

rom mas aqvs arCevani or borotebas Soris - ruseTi<br />

<strong>da</strong> saakaSvili, romlebi<strong>da</strong>nac ruseTi ufro afrTxobs.<br />

amdenad, Tuki mocemuloba mdgomareobs xelisuflebis<br />

mxri<strong>da</strong>n <strong>da</strong>Tmobebis, molaparakebebisa <strong>da</strong> Tanxmobis<br />

miRwevis uaryofaSi, misTvis logikuria swored is qceva,<br />

romelic man gamoavlina. aseve logikuria opoziciisTvis<br />

uaris Tqma raime saxis poziciebis <strong>da</strong>fiqsirebaze, vinai<strong>da</strong>n<br />

es iwvevs mis <strong>da</strong>nawevrebasa <strong>da</strong> amcirebs misi eleqtoratis<br />

konsolidirebis SesaZleblobas, rasac ganapirobebs<br />

am eleqtoratis siWrele arsebul problemebTan mimarTebaSi.<br />

ganvlili wlebis gamocdileba amdenad magaliTia<br />

imisa, Tu rogor SeiZleba xdebodes, rom racionaluri<br />

aqtorebis brZola warmatebisTvis mTavrdeba im SedegiT,<br />

romelic aravis ar undo<strong>da</strong>. yoveli etapi am brZolisa<br />

iyo nulovanjamovani, <strong>da</strong> mimarTuli gamarjvebaze, magram<br />

saerTo jamSi, yvela etapis gavlis Semdeg TamaSi aRmoCn<strong>da</strong><br />

uaryofiTjamovani, rodesac yvela masSi CarTulma aqtorma<br />

waago, <strong>da</strong> saboloo wertili, romelSiac yvela aRmoCn<strong>da</strong>,<br />

mdebareobs im velis miRma, romelSiac viRaca mainc<br />

iqnebo<strong>da</strong> warmatebuli.<br />

! 9;


9<<br />

!<br />

5. urTierTmomgebiani <strong>da</strong>Tmoba<br />

rogorc ganvlili periodis magaliTi gviCvenebs, ma-<br />

Joritaruli logika kanonis uzenaesobis ararsebobis pirobebSi<br />

monawileebs arakooperaciul qcevas karnaxobs,<br />

rac maTTvis racionaluri, <strong>da</strong> ara ugunuri midgomaa. kooperirebisken<br />

calmxrivad ga<strong>da</strong>dgmuli nabijebi am viTarebaSi<br />

wagebis tolfasia, rac <strong>da</strong>a<strong>da</strong>stura kidec opoziciis<br />

warumateblobam im SemTxvevebSi, rodesac amgvari nabijebi<br />

iqna ga<strong>da</strong>dgmuli. kooperirebis stimuli, amdenad, un<strong>da</strong><br />

iyos racionalurad momgebiani imisTvis, vinc masSi er-<br />

Tveba. <strong>da</strong>Tmoba ar un<strong>da</strong> niSnavdes <strong>da</strong>morCilebas, Tuki<br />

gvin<strong>da</strong> rom is gaxdes politikis wesi.<br />

un<strong>da</strong> iTqvas, rom maJoritarizmi ar aris ganwiruli<br />

marcxisTvis, Tuki is xorcieldeba Zalauflebis SezRudvis<br />

principiT formirebul konteqstSi. ase magaliTad, media<br />

rom yofiliyo Tavisufali <strong>da</strong> saakaSvils ar hqono<strong>da</strong><br />

dRis wesrigiT manipulirebis SesaZlebloba, wina paragrafSi<br />

aRwerili viTareba SeuZlebeli iqnebo<strong>da</strong>. nulovanjamovani<br />

konkurenciuli TamaSebi sruliad ar gamoricxaven<br />

molaparakebebis <strong>da</strong> <strong>da</strong>Tmobebis SesaZleblobas. rogorc<br />

adre iTqva, urTierTmisaRebi kompromisi SesaZloa<br />

vaWrobis Sedegad warmoiqmnas, Tuki amis saWiroebas orive<br />

mxare aRiarebs. am aRiarebis ararseboba gamoixateba<br />

politikuri centris gamorecxvaSi <strong>da</strong> urTierTmisaRebi<br />

kompromisis ararsebobaSi - yovel SemTxvevaSi, im ganzomilebis<br />

gaswvriv, romlis gaswvrivac mimdinareobs Sejibri.<br />

Tuki arc erTi urTierTSexebis wertili ar an ver<br />

moiZebna, arsebobs ori gamosavali. erTia, rodesac yvela<br />

momdevno ga<strong>da</strong>wyvetileba misaRebia erTi mxarisTvis, miuxe<strong>da</strong>vad<br />

imisa, rom isini miuReblebi arian meorisTvis. yalibdeba<br />

viTareba, rodesac erTi mxare verasdros ver<br />

aris mogebuli, anu diqtatura demokratiis nacvlad. meore<br />

variantia, rodesac xan mogebulia erTi mxare, xan meore,<br />

<strong>da</strong> amasTan arc erTi ar egueba droebiT mainc wagebas,<br />

radganac es wageba misTvis ga<strong>da</strong>wyvetilebaTa miuRebel<br />

velSi mdebareobs. Tuki xelisufleba axerxebs diqtaturis<br />

<strong>da</strong>myarebas, saqme <strong>da</strong>mTavrebulia, <strong>da</strong> Semdgom laparaks<br />

azri ara aqvs. magram vecadoT warmovidginoT rom


demokratiisTvis brZola grZeldeba <strong>da</strong> xelisuflebas ar<br />

gaaCnia diqtaturis <strong>da</strong>samyareblad saWiro resursi. maSin<br />

myardeba qaosi, romelic SesaZloa katastrofiT <strong>da</strong>mTavrdes,<br />

rogorc ganvlili gamocdileba a<strong>da</strong>sturebs.<br />

maJoritarizmis warmatebas sxva faqtorebic uSlis<br />

xels. rogorc adre iTqva, Zalauflebis gaziarebis principis<br />

amoqmedebis gareSe ver ixsneba polarizeba Zlieri<br />

saxelmwifosa <strong>da</strong> demokratiis momxreebs Soris. maJoritaruli<br />

demokratiisTvis aucilebelia neitraluri <strong>da</strong> miukerZoebeli<br />

"gare <strong>da</strong>mkvirvebeli", gamoricxulia misi gamarTuli<br />

funqcionireba iq, sa<strong>da</strong>c ar aris araferi, rasac<br />

yvela endoba. am viTarebas Svelis mxolod sajarod <strong>da</strong><br />

pirispir urTierTobebis garkveva, romelic meore modelisTvisaa<br />

<strong>da</strong>maxasiaTebeli. aseve, ganvlil wlebSi kompromentirebuli<br />

politikuri elitebi ver uzrunvelyofen<br />

maJoritaruli politikis warmatebas, romelsac Zlieri<br />

aqcenti aqvs pirovnebebze, maSin roca konsesuri demokratia<br />

aqcentirebulia ufro programebze <strong>da</strong> Rirebulebebze,<br />

vidre pirovnebebze.<br />

Cixi<strong>da</strong>n gamosavalze ocneba rom realobad ga<strong>da</strong>iqces,<br />

politikaSi monawileebs polarizebis stimuli un<strong>da</strong><br />

Seusustdes <strong>da</strong> kooperirebis fasi amaRldes. erT-erTi<br />

cxadi <strong>da</strong> ukve bevrjer gaJRerebuli nabiji am mimarTulebiT<br />

iqnebo<strong>da</strong> saprezidento postis an faqtobrivi, an<br />

funqcionaluri gauqmeba. es, rasakvirvelia maJoritarizmis<br />

Sesustebisken ga<strong>da</strong>sadgami aucilebeli, Tumca arasakmarisi<br />

nabijia. arCevnebis "fasis" Semcirebas aseve uwyobs<br />

xels konsesuri modelis amoqmedeba. konsesuri demokratiis<br />

warmatebisTvis aucilebeli ramdenime sxva faqtoris<br />

CamonaTvals, romelic amasTan SesaZloa arasruli<br />

aRmoCndes, <strong>da</strong>bla gTavazobT. zogierTi faqtori garegania,<br />

<strong>da</strong> amdenad uSualod sistemis transformaciis nawils<br />

ar warmoadgens. isini un<strong>da</strong> ganvixiloT rogorc winapirobebi<br />

Cixi<strong>da</strong>n gamosvlis SesaZleblobis Seqmnisa.<br />

rodesac <strong>sazogadoeba</strong> Zalian Raribia, xolo ekonomikuri<br />

uTanasworoba maRali, demokratiis SenarCuneba<br />

xdeba problematuri nebismieri sakonstitucio mowyobis<br />

pirobebSi. Tuki <strong>sazogadoeba</strong>Si Camoyalibebulia mdi<strong>da</strong>r-<br />

Ta fena, romelic avtoritarizmis gziT cdilobs Tavisi<br />

interesebis <strong>da</strong>cvas, am sakiTxis ga<strong>da</strong>Wra politikuri sis-<br />

! 9=


temis modelis SemuSavebiT cota ar iyos, miamituri<br />

mcdeloba iqnebo<strong>da</strong>. magram Tuki sistemis Secvla ukve moxerx<strong>da</strong>,<br />

<strong>da</strong> sakiTxi dgas miRweulis SenarCunebaze, maSin<br />

arsebiTia <strong>da</strong>vfiqrdeT imaze, Tu ra gavlenas axdenen ekonomikuri<br />

<strong>da</strong> politikuri institutebi erTmaneTze.<br />

ekonomikuri problemebi<strong>da</strong>n yvelaze mwvave politikur<br />

sakiTxebad <strong>saqarTveloSi</strong> dgas sakuTrebis ufleba,<br />

korufcia <strong>da</strong> umuSevroba. rac Seexeba Semosavlebis uTanasworobas,<br />

mas amJamad aqvs susti politikuri ganzomileba,<br />

<strong>da</strong> rogorc sociologiuri gamokiTxvebi aCvenebs,<br />

is praqtikulad ar axdens (an sxva faqtorebze naklebad<br />

axdens) zegavlenas politikur Sexedulebebze.<br />

paradoqsulad, Tuki sakuTrebis uflebis Selaxvas<br />

ufro kargad konsesuri modeli SeebrZoleba, vinai<strong>da</strong>n<br />

masSi ar iarsebebs eqspropriaciisTvis xelsayreli erTiani<br />

politikuri neba, korufcias pirveli SexedviT, maJoritaruli<br />

demokratia ukeT ga<strong>da</strong>laxavs. maJoritarizmis<br />

pirobebSi xelisufleba koncentrirebulia, <strong>da</strong> misi pasuxismgebloba<br />

korufciis yvela saxeobaze aSkara. konsesuri<br />

modelis sisuste mdgomareobs pasuxismgeblobebis gaurkvevlobaSi,<br />

masSi Znelia korufciis faqtebis mibma<br />

konkretuli politikuri Zalebis pasuxismgeblobasTan.<br />

amdenad, Tuki maJoritaruli modeli moicavs avtoritaruli<br />

ga<strong>da</strong>gvarebis risks elitaruli korufciis amoqmedebiT,<br />

konsesuri demokratia ufro meti riskis Semcvelia<br />

masobrivi korufciis TvalsazrisiT, romelSiac faruli<br />

garigebebis meSveobiT SeiZleba yvela an umetesoba<br />

politikuri Zalebisa Caebas. amis magaliTebi saqarTvelo-<br />

Si mravlad <strong>da</strong>fiqsirebula im arCevnebis dros, rodesac<br />

saarCevno adgilobrivi komisiebi, Sedgenili mravalpartiuli<br />

principiT, garigebebis gziT ayalbebdnen arCevnebis<br />

Sedegebs.<br />

konsesuri demokratiis ga<strong>da</strong>gvareba korufciul sistemad<br />

amdenad aris mTavari saSiSroeba, romelic xSirad<br />

aracnobierad gaazrebulia im moqalaqeebis mier, romlebic<br />

"Zlieri xelis" <strong>da</strong> "stalinis" gar<strong>da</strong> misi SezRudvis<br />

veranair SesaZleblobas ver xe<strong>da</strong>ven. mosalodnelia, rom<br />

marTlac korufciis problema gaxdes erT-erTi mTavari<br />

gamowveva konsesuri modelis pirobebSi. magram Tavad modeli<br />

grZelvadiani funqcionirebis SemTxvevaSi warmoad-<br />

:?<br />

!


gens am problemis <strong>da</strong>Zlevis meqanizms. amis sawin<strong>da</strong>ria is<br />

Riaoba, romelSiac moTavsebulia politikuri Sejibri<br />

<strong>saqarTveloSi</strong>, <strong>da</strong> romelSiac miTumetes ver gaqreba <strong>da</strong><br />

ver <strong>da</strong>iZleva maSin, rodesac ar iarsebebs Zalauflebis<br />

maJoritaruli koncentrirebis centri (prezidenti). saprezidento<br />

sistemaSic ki, romelic amJamad arsebobs, Se<strong>da</strong>rebiT<br />

Sekruli saxelisuflebo gundis SigniT arsebuli<br />

korufciuli garigebebi cnobili xdeba sazogadoebis-<br />

Tvis. miTumetes sarisko gaxdeba Crdilovan arakanonier<br />

garigebebze wasvla mravalpartiul viTarebaSi, sa<strong>da</strong>c yoveli<br />

faqti SesaZloa winasaarCevno propagandisTvis iqnas<br />

gamoyenebuli oponentebis mier. amdenad, korufciis <strong>da</strong>Zleva<br />

konsesur demokratias SeuZlia, magram mxolod<br />

grZelvadian perspeqtivaze orientaciiT.<br />

maRali umuSevroba aseve politikuri ganzomilebis<br />

momcvelia, vinai<strong>da</strong>n <strong>da</strong>saqmebis <strong>da</strong> politikuri orientaciis<br />

faqtorebi mWidrod korelireben erTmaneTTan (sociologiuri<br />

gamokiTxvebis SedegebiT). ganvlil wlebSi ganxorcielebuli<br />

politizirebuli sakadro politikis fonze<br />

es arc aris gasakviri. mosalodnelia, rom Tuki sistema<br />

Seicvala, sxva<strong>da</strong>sxva partiebis aqtivistebi arCevnebis<br />

Semdeg Tavisi liderebisgan swored rom <strong>da</strong>saqmebas moiTxoven,<br />

xolo liderebi pirvel rigSi maTTvis samuSao adgilebisTvis<br />

brZolaSi CaerTvebian. es problemac garkveulwilad<br />

korufciis saxeobas warmoadgens, <strong>da</strong> imave rig-<br />

Si un<strong>da</strong> iyos ganxiluli, rogorc wina problema. am Sem-<br />

TxvevaSi, gansxvavebiT korufciis SemTxvevisa, ara mediis,<br />

aramed sazogadoebis mobilizebis maRali donis SenarCunebis<br />

imediT un<strong>da</strong> viyoT, magram problemis ga<strong>da</strong>Wra isev<br />

<strong>da</strong> isev grZelvadian perspeqtivas ukavSirdeba.<br />

sagareo orientaciebis polarizeba <strong>da</strong> saqarTvelos<br />

sasazRvro mdgomareoba sami civilizaciis mijnaze Zabavs<br />

Si<strong>da</strong> politikur <strong>da</strong>pirispirebebs. oportunist liderebs<br />

yovelTvis aqvT SesaZlebloba am <strong>da</strong>Zabulobaze iTamaSon,<br />

is ukiduresobamde miiyvanon <strong>da</strong> am faqtors aSkara nulovanjamovani<br />

xasiaTi SesZinon. Tuki saqarTvelos dRevandeli<br />

yofna-aryofnis sakiTxi kvlavac dRis wesrigSi<br />

<strong>da</strong>rCeba did xnis ganmavlobaSi, es gamoricxavs ara marto<br />

konsesualuri midgomebis SesaZleblobas, aramed raime<br />

saxis demokratiis <strong>da</strong>mkvidrebis SesaZleblobasac. mxo-<br />

! :>


lod mravalpolusiani sagareo klimatis Seqmna ga<strong>da</strong>iyvans<br />

sagareo veqtorebs aranulovanjamovani strategiebis<br />

sibrtyeSi. evropuli gavlenis zr<strong>da</strong> am mxriv erTaderT<br />

gamosavlad isaxeba. gare usafrTxoebis uzrunvelyofisa<br />

<strong>da</strong> ruseTTan stabiluri, Tu ara keTilmezobluri urTierTobebis<br />

<strong>da</strong>myarebis gareSe cxadia, politikuri sistemis<br />

stabilizebaze laparaki SeuZlebelia. samagierod,<br />

Tuki es miRweulia, konsesuri modeli ufro stabiluri<br />

iqneba, vinai<strong>da</strong>n momavalSi SezRu<strong>da</strong>vs polarizebis sim-<br />

Zafres sagareo politikaSi <strong>da</strong> gamoricxavs "kremlis<br />

agentebis" Ziebas opoziciaSi.<br />

ukiduresi polarizeba dResdReobiT axasiaTebs ara<br />

marto politikur elitebs, aramed <strong>sazogadoeba</strong>sac. es<br />

didwilad ganpirobebulia im polarizebuli sainformacio<br />

sivrciT, romelic Camoyalib<strong>da</strong> jer kidev 2007 wels.<br />

nawilobriv polarizebis mizezi devs samoqalaqo sazogadoebis<br />

formirebis im modelSi, romelic jer kidev 90-iani<br />

wlebis <strong>da</strong>sawyisSi amuSav<strong>da</strong> <strong>da</strong> romelic ufro maJoritarul,<br />

<strong>da</strong> ara konsesur demokratiebs Seesabameba (am Temas<br />

aq Cven farTod ver gavSliT). xelisuflebi<strong>da</strong>n saakaSvilis<br />

wasvla TavisTavad ar moxsnis am polarizebis<br />

arsebobis faqts. polarizebi<strong>da</strong>n demokratiul pluralizmze<br />

ga<strong>da</strong>svla saWiroebs ramdenime problemis ga<strong>da</strong>Wras.<br />

Zalian uxeSad rom vTqvaT, dRes qarTul <strong>sazogadoeba</strong>Si<br />

arian a<strong>da</strong>mianebi, romlebic emxrobian maJoritarul<br />

mmarTvelobas, romelic upirobo <strong>Zalaufleba</strong>s aqcevs er-<br />

Ti a<strong>da</strong>mianis xelSi; a<strong>da</strong>mianebi, romlebic iTxoven demokratias<br />

rogorc sazogadoebis SesaZleblobas Tavad mii-<br />

Ros monawileoba politikaSi <strong>da</strong> oportunistebi, romlebisTvisac<br />

orive sulerTia, <strong>da</strong> cdiloben sakuTar miznebs<br />

miaRwion imdenad, ramdena<strong>da</strong>c viTareba aZlevs xels. es<br />

<strong>da</strong>yofa ar asaxavs <strong>da</strong>yofas xelisufleba-opoziciad, vinai<strong>da</strong>n<br />

orive mxares arian samive tipis a<strong>da</strong>mianebi, Tumca<br />

statistikurad SeiZleba vivaraudoT, rom xelisuflebaSi<br />

ufro metia "maJoritari", xolo opoziciaSi "konsesualisti".<br />

"maJoritaristebisa" <strong>da</strong> "konsesualistebis" ga<strong>da</strong>nawileba<br />

<strong>sazogadoeba</strong>Si geografiul <strong>da</strong> socialur ganzomilebebsac<br />

Seicavs. regionebis mosaxleobisTvis dResdReo-<br />

:"<br />

!


iT ufro racionaluria maJoritaruli modelisTvis mimxroba,<br />

vinai<strong>da</strong>n politikaSi Tanamonawileobis SesaZlebloba<br />

maT ise<strong>da</strong>c metad SezRuduli aqvT. Tanamonawileobis<br />

moTxovna ufro maRalia saSualo fenaSi, vidre <strong>da</strong>bal<br />

klasebSi, vinai<strong>da</strong>n es moTxovna izrdeba post-materialisturi<br />

Rirebulebebis zr<strong>da</strong>sTan erTad, rac garkveul<br />

socialur ganzomilebebsac moicavs (magaliTad, ganaTlebis<br />

dones). amdenad, socialurad araxelsayrel mdgomareobaSi<br />

myofi fenebis zegavlena Semdgomi demokratizaciis<br />

xasiaTze ufro maJoritarizmisken un<strong>da</strong> ubiZgebdes qveyanas.<br />

imisTvis, rom politikaSi Tanamonawileobis procesma<br />

mosaxleobis udidesi nawili moicvas, regionebis mosaxloebas<br />

un<strong>da</strong> mieces Tanamonawileobis gacilebiT meti<br />

SesaZlebloba, vidre maT aqvT amJamad. maJoritarizmisken<br />

swrafvis Sesusteba regionebSi SesaZlebelia mxolod im<br />

SemTxvevaSi, Tuki gaixsneba regionebis politikaSi Tanamonawileobis<br />

pir<strong>da</strong>piri arxebi. es ar gulisxmobs mxolod<br />

teritoriul decentralizacias <strong>da</strong> realuri TviTmmarTvelobis<br />

Seqmnas. Zalauflebis gaziarebis principis<br />

amoqmedebaSi Zalauflebis ZiriTadi matareblebi, romlebmac<br />

un<strong>da</strong> gaaZlieron saxelmwifo Tavisi aqtiuri<br />

CarTviT, swored regionebi <strong>da</strong> teritoriuli erTeulebi<br />

un<strong>da</strong> gaxdnen. centraluri xelisufleba un<strong>da</strong> gaxdes reprezentatuli<br />

am kuTxiT, rac SeiZleba gulisxmobdes saarCevno<br />

sistemis transformaciasac <strong>da</strong> orpalatiani parlamentis<br />

Seqmnasac. regionebi un<strong>da</strong> TamaSobdnen rols<br />

centralur xelisuflebaSi, <strong>da</strong> ara iyvnen moqceulebi adgilobriv<br />

getoebSi Tavisi lokaluri problemebiT.<br />

mTavari, rac albaT pozitiur rols Seasrulebs TanamonawileobiTi<br />

konsesuri demokratiis <strong>da</strong>mkvidrebaze,<br />

aris is, rom <strong>sazogadoeba</strong>m <strong>da</strong>iwyo "<strong>da</strong>bruneba" politikuri<br />

qmedebebis arealSi, rac xels uwyobs axal yai<strong>da</strong>ze<br />

mowyobili samoqalaqo sazogadoebis formirebas <strong>da</strong> saboloo<br />

jamSi gavlenas moaxdens politikis TamaSis wesebis<br />

"<strong>da</strong>Rvinebaze". am procesSi pirvel rigSi TamaSobs rols<br />

is sajarooba, romelSiac bolo wlebSi monawileoben<br />

ara marto politikosebi, aramed politikisgan sruliad<br />

Sors mdgomi a<strong>da</strong>mianebi. politikuri sajaro sivrce "ga-<br />

! :@


ixsna" sazogadoebisTvis, rac ar SeiZleba ar <strong>da</strong>mTavrdes<br />

politikuri Zalauflebis sivrcis transformaciiT.<br />

calke problemas warmoadgenen politikuri partiebi<br />

<strong>da</strong> politikosebi. mravalpartiuloba TavisTavad ar aris<br />

konsesualuri qcevis winapiroba. Tumca is warmoSobs amgvari<br />

qcevis garkveul saWiroebas rogorc winasaarCevno<br />

periodSi, aseve arCevnebis Semdegac, saparlamento umravlesobis<br />

formirebis procesSi. magram saWiroeba imTaviTve<br />

qreba, rogorc ki moikribeba sakmarisi Zala, rom Zalauflebis<br />

kontroli ganaxorcielos, <strong>da</strong> am Zalis miRma<br />

<strong>da</strong>rCenili partiebi umciresobaSi <strong>da</strong>tovos.<br />

amdenad, sakiTxi dgas pirvel rigSi imaze, Tu rogor<br />

marTavs umravlesoba konsesusuri demokratiis pirobebSi,<br />

<strong>da</strong> ramdenad aqvs SesaZlebloba Tavisi mmarTveloba<br />

isev <strong>da</strong> isev tiraniad ga<strong>da</strong>aqcios. aris Tu ara es SesaZleblobebi<br />

ufro farTo, Tu ufro SezRuduli rodesac<br />

va<strong>da</strong>rebT erTmaneTs Tun<strong>da</strong>c vestminsteris models<br />

(sruli pasuxismgebloba erT mmarTvel partiaze) evropul<br />

mowyobebTan (opozicias <strong>da</strong> <strong>sazogadoeba</strong>s aqvs Tanamonawileobis<br />

garkveuli SesaZlebloba).<br />

maJoritarul modelSi mWidrod Sekruli saparlamento<br />

umravlesoba SesaZloa isev <strong>da</strong> isev ar uwevdes angariSs<br />

umciresobas, TviTneburad cvlides TamaSis wesebs<br />

<strong>da</strong> saboloo jamSi momdevno arCevnebis Catarebas azrs<br />

ukargavdes. amis sapirispirod, Tuki umciresobas aqvs sa-<br />

Tanado berketebi (vetos ufleba) raTa umravlesobis arasasurveli<br />

ga<strong>da</strong>wyvetilebebi <strong>da</strong>blokos, man SeiZleba es<br />

ufleba borotad gamoiyenos <strong>da</strong> viTareba politikur Cix-<br />

Si Seiyvanos. rodesac partiebs ara aqvT <strong>sazogadoeba</strong>sTan<br />

mWidro kavSirebi, amgvari polarizeba politikur elitebSi<br />

kvlavac sistemis destabilizaciis <strong>da</strong> demokratiis<br />

Sesustebis sawin<strong>da</strong>ri SeiZleba gaxdes.<br />

amis sapirispirod, konsesur demokratiaSi, Tuki umravlesoba<br />

arademokratiuli gziT wavi<strong>da</strong>, mas am gziT siarulis<br />

Se<strong>da</strong>rebiT SezRuduli SesaZlebloba eqneba. garkveul<br />

donemde is iqneba <strong>da</strong>balansebuli opoziciis mier,<br />

romelsac amisTvis Sesabamisi berketebi miecema. esenia<br />

sakomiteto mowyobis wesebi, opoziciis roli parlamentisa<br />

<strong>da</strong> aRmasrulebeli xelisuflebis urTierTobaSi,<br />

opoziciis gavlena ama Tu im ga<strong>da</strong>wyvetilebebze. amgvari<br />

:8<br />

!


erketebi arsebob<strong>da</strong> saqarTvelos parlamentSi 2004 wlamde,<br />

<strong>da</strong> dRemde nawilobriv SemorCenilia. wina parlament-<br />

Si am berketebis araefeqturobas ganapirobeb<strong>da</strong> ara misi<br />

Si<strong>da</strong> mowyobis naklovanebebi, aramed is, rom arsebob<strong>da</strong><br />

prezidentis posti, romelic saparlamento zemoqmedebas<br />

ar eqvemdebarebo<strong>da</strong>. am postis gauqmebis an Sesustebis<br />

SemTxvevaSi konsesualuri modelis borotad gamoyeneba<br />

umravlesobis mier Se<strong>da</strong>rebiT ufro Znelia.<br />

amasTan, mTavari, rasac iZleva konsesualuri modeli,<br />

es aris is, rom is aZlevs partiebs warmomadgenlobi-<br />

Ti ganviTarebis SesaZleblobas. partiebs aRar aqvT umravlesobis<br />

mozidvis saWiroeba, maT SeuZliaT gamokve-<br />

Ton specifiuri socialuri jgufebi (regionebi), sa<strong>da</strong>c<br />

mZlavri <strong>da</strong>sayrdeni eqnebaT. am muSaobaSi maT realuri<br />

politikuri strategiebis gamomuSaveba mouwevT, <strong>da</strong> am<br />

strategiebis ganxorcielebisTvis zrunva parlamentSi. es<br />

yovelive gaajansaRebs saparlamento viTarebas <strong>da</strong> ga<strong>da</strong>iyvans<br />

politikur diskurss ufro Sinaarsobrivi debatebis<br />

formatSi.<br />

<strong>da</strong>skvna<br />

mocemuli narkvevi ar warmoadgens <strong>saqarTveloSi</strong> demokratiis<br />

ga<strong>da</strong>rCenis recepts. misi <strong>da</strong>niSnulebaa imis Cveneba,<br />

rom diqtaturasa <strong>da</strong> qaoss Soris jer kidev aris<br />

<strong>da</strong>rCenili mesame gza, romelic ufro Cveni SesaZleblobaa,<br />

vidre gar<strong>da</strong>uvali bedi. am gziT siaruli koleqtiuri<br />

qmedebis, soli<strong>da</strong>robisa <strong>da</strong> kooperirebis ufro maRal<br />

safexurebze ayvanas moiTxovs. wava Tu ara ganviTareba am<br />

gziT, <strong>da</strong>mokidebulia ara akademiur statiebze, aramed sazogadoebis<br />

aqtivobaze. sazogadoebis <strong>da</strong>bruneba istoria-<br />

Si am istoriis <strong>da</strong>mwerTa vinaobas Secvlis. an ara.<br />

! :9


ibliografia<br />

A&.B1C-./J!PCB%&/!""??;2"#"$%&'()'*+),(%'-"./"0'.1.(2,3"<br />

4)1.5'&5-!""XB*.+&(!BY!O-%BZ.&ZQ2![B(*%-!>@J!7!>J!X&+*&.Q!<br />

#(/1-.J! XBC+2! >==;2! 67)" ":!<br />

K&./B+/J! P&(ZB112! #UR&.U! 5C'(/J! 7-'(! X2! 5%-(/-.! "??>2! 6.I&'9" &"<br />

3),)'&;" (7).'-" ./" &5(2.,?" (7).')(25&;" /.%,9&(2.,:" /.'" (7)" :.52&;" :52),5):2!<br />

P.&+/&Z1'B+!K*H('/C-./!!<br />

KBR-((J!a2!6'+3C&%2!"???2!8;)5(2.,:"&:"J,:('%1),(:"./"4)1.5'&5-!"<br />


<strong>da</strong>viT melua<br />

adgilobriv interesTa warmomadgenloba<br />

sxva<strong>da</strong>sxva politikur sistemebSi<br />

Sesavali<br />

saxelmwifo rTuli socialuri fenomenia <strong>da</strong> realobaSi<br />

igi srula<strong>da</strong>c ar gaxlavT a<strong>da</strong>mianTa monoliTuri<br />

erToba. istoriuli ganviTarebis yovel etapze saxelmwifo<br />

mravalgvar interesTa artikulaciisa <strong>da</strong> marTvis meqanizms<br />

warmoadgen<strong>da</strong>. icvlebodnen interesTa jgufebi,<br />

Tavad interesebic magram saxelmwifos es funqcia dResac<br />

ucvlelia.<br />

rac ufro kompleqsuri xdebo<strong>da</strong> sociumi miT ufro<br />

kompleqsuri iyo interesebi <strong>da</strong> Sesabamisad miT ufro ixvewebo<strong>da</strong><br />

saxelmwifo institutebi. Tavad interesTa mravalmxrivoba<br />

iTxov<strong>da</strong> imas, rom saxelmwifo saqmeebi (an<br />

SeiZleba vixmaroT “sajaro saqmeebi”, vinai<strong>da</strong>n qarTul<br />

enaSi terminologiuri sicxade jer kidev ar gvaqvs) sul<br />

ufro kompleqsuri Seqmniliyo. Tu adre xelisuflis<br />

funqcia ZiriTa<strong>da</strong>d teritoriis <strong>da</strong>cva <strong>da</strong> marTlwesrigis<br />

uzrunvelyofa iyo, vaWrobis ganviTarebam <strong>da</strong> industrializaciam<br />

gaaCina moTxovna iseT funqciebze rogoricaa<br />

komunikacia, fosta, fulad-sakredito urTierToba, saqonlis<br />

mimoqceva. migraciam <strong>da</strong> muSaxelis moZraobam biZgi<br />

misca iseT sajaro saqmeTa warmoSobas rogoricaa komunaluri<br />

sfero <strong>da</strong> binaTmSenebloba. kvalificiuri muSaxelis<br />

moTxovnam sayovelTao ganaTlebis miwodebis kompetencia<br />

warmoSva <strong>da</strong> a.S.<br />

yoveli am sajaro kompetenciis gaCena sakuTari interesis<br />

<strong>da</strong>sakmayofileblad, konkretuli socialuri fenis<br />

xangrZlivi brZolis Sedegia. swored am brZolis Sedegad<br />

icvlebo<strong>da</strong> saxelmwifos saxe, iqmnebo<strong>da</strong> axali instituciebi,<br />

yalibdebo<strong>da</strong> axali socialuri fenebi <strong>da</strong> sazogadoebrivi<br />

Zalebi. anu mimdinareob<strong>da</strong> is procesi, rasac<br />

istorikosebi uwodeben absolutizmis transformacias<br />

saarCevno demokratiaSi.<br />

! :;


am transformaciis dros aSkarad gamoikveTa sajaro<br />

interesTa ori saxe – socialuri interesi (klasebi, socialuri<br />

fenebi) <strong>da</strong> teritoriuli interesebi (erT arealze<br />

<strong>da</strong>saxlebul a<strong>da</strong>mianTa interesebi). teritoriuli interesebi<br />

gacilebiT kompleqsuria vidre calkeul jgufTa<br />

interesebi. radgan, jer erTi, teritoriul interesebSi<br />

ikveTeba yvela socialuri jgufis interesi <strong>da</strong> meorec,<br />

teritoriuli interesi mravaldoniania. gamartivebuli<br />

midgomiT teritoriuli interesi mxolod erT mikrosistemasTan<br />

(xeoba, sofeli, qalaqi) identificirebuli a<strong>da</strong>mianebis<br />

interess un<strong>da</strong> moicavdes. magram social-kulturuli<br />

faqtorebis gaTvaliswinebiT a<strong>da</strong>mianTa subnacionaluri<br />

TviTidentifikaciis areali gacilebiT vrceli SeiZleba<br />

iyos vidre erTi mikrosistemaa. igi ramdenime aseul<br />

aseT mikrosistemasac SeiZleba moicavdes. aseT did<br />

teritoriul warmonaqmnebs regionebi, mxareebi an miwebi<br />

ewodeba. aseTi msxvili teritoriuli erTobis CamoyalibebaSi<br />

ori faqtori TamaSobs gansakuTrebul rols: a)<br />

social-kultuluri erTgvaroba (ena, religia, tradiciebi<br />

<strong>da</strong> mentaloba) <strong>da</strong> b) istoriuli tradicia (istoriulad<br />

arsebob<strong>da</strong> rogorc calkeuli sagrafo erTiani suzerenis<br />

mfarvelobis qveS). yovelive zemoTqmuli qmnis<br />

teritoriul interesTa erTgvar kaskads sa<strong>da</strong>c mikrosistemuri<br />

interesi (vuwodoT mas “adgilobrivi interesi)<br />

Tanaarsebobs ufro did subnacionalur interesTan (vuwodoT<br />

mas “teritoriuli interesi). <strong>da</strong> orive maTgani Tanaarsebobs<br />

saerTo erovnul interesebTan. aqve un<strong>da</strong> aRiniSnos,<br />

rom adgilobriv interesTa jami ar udris teritoriul<br />

interess <strong>da</strong> arc erovnuli interesebia mxolod<br />

teritoriul interesTa meqanikuri jami. yvela es interesi<br />

TviTmyofadia (komplimentarulia) <strong>da</strong> maTi urTierTCanacvlebis<br />

(an romelime maTganis ignorirebis) SemTxveva-<br />

Si konfliqti gar<strong>da</strong>uvalia.<br />

imis<strong>da</strong> mixedviT Tu rogor aris realizebuli teritoriuli<br />

interesebi Cven saxelmwifos mowyobis sxva<strong>da</strong>sxva<br />

modelebi gvaqvs (unitaruli, regionuli, federaluri).<br />

saerTo rac yvela models axasiaTebs aris is, rom<br />

yvelgan gvaqvs minimum ori - adgilobrivi <strong>da</strong> erovnuli<br />

interesi. interesTa kval<strong>da</strong>kval iyofa sajaro saqmeebis<br />

paketic, adgilobrivi saqmeebi ((BZ&(!&YY&'./) adgilobriv in-<br />

:<<br />

!


teresTa realizacias emsaxureba, Sesabamisad gvaqvs regionaluri<br />

saqmeebi (.-3'B+&(! &YY&'./) <strong>da</strong> erovnuli saqmeebi<br />

(+&1'B+&(!&YY&'./). imaze Tu ramdenad efeqtura<strong>da</strong>a realizebuli<br />

teritoriuli interesebi, ramdenad harmoniulad Tanaarseboben<br />

sxva<strong>da</strong>sxva donis saqmeebi erTmaneTTan, <strong>da</strong>mokidebulia<br />

demokratiuli stabiluroba TiToeul qveyanaSi.<br />

am statiaSi Cven ver SevexebiT subnacionalur (teritoriul)<br />

interesebs <strong>da</strong> maT warmomadgenlobas. saxelmwifos<br />

teritoriuli mowyobisa <strong>da</strong> konstitucionalizmis<br />

es vrceli sakiTxi Cveni statiis farglebs scildeba. Cveni<br />

amocanaa ganvixiloT Tu rogoria adgilobrivi interesTa<br />

realizaciis formebi sxva<strong>da</strong>sxva politikuri sistemebSi<br />

<strong>da</strong> am informaciis Suqze gavaanalizoT saqarTvelos<br />

realoba.<br />

1.! adgilobriv interesTa warmomadgenloba<br />

evropaSi<br />

2.1 adgilobriv saqmeTa gageba evropaSi<br />

istoriulad, evropelis cnobierebaSi mikrosistema<br />

(Temi, komuna) <strong>da</strong>kavSirebuli iyo saerTo wylis resursTan,<br />

saerTo tyis resursTan, saerTo saZovarTan. mogvianebiT<br />

am erTobas <strong>da</strong>emata saerTo religiuri/sakulto<br />

obieqti (eklesia). zoga<strong>da</strong>d, evropaSi eklesiam udidesi<br />

roli iTamaSa „adgilobrivi saqmeebis“ institutis CamoyalibebaSi.<br />

eklesia axden<strong>da</strong> Temis wevrebis registracias,<br />

xolo Crdilo evropaSi asruleb<strong>da</strong> Temis maorganizebeli<br />

Zalis rols. dResac evropis bevr qveyanaSi terminebi<br />

„Temi“ <strong>da</strong> „mrevli“ erTmaneTis sinonimebia.<br />

Sesabamisad adgilobrivi interesi efuZneba mikrosistemas<br />

<strong>da</strong> masSi mcxovreb a<strong>da</strong>mianTa survils hqondeT<br />

ukeTesi garemo <strong>da</strong> Sesabamisi yofiTi pirobebi. aqe<strong>da</strong>n gamomdinare,<br />

dRes evropaSi adgilobriv saqmeTa portfels<br />

ganekuTvneba is amocanebi romelic uzrunvelyofs sacxovrebeli<br />

garemosa <strong>da</strong> saarsebo pirobebis gaumjobesebas.<br />

rogorc wesi aseT saqmeebis ganekuTvneba Semdegi<br />

sferoebi:<br />

! komunaluri momsaxureba – moicavs yvela im kompetencias<br />

rac aucilebelia <strong>da</strong>saxlebaTa sicocxlisunaria-<br />

! :=


onobisa <strong>da</strong> komfortulobis asamaRleblad, a<strong>da</strong>mianis binadrobis<br />

mavne zemoqmedebis Sesamcireblad. (sasmeli<br />

wylis miwodeba, narCenebis gatana <strong>da</strong> ga<strong>da</strong>muSaveba, kanalizacia<br />

<strong>da</strong> saniaRvre sistemebi, gaTboba, elqtroenergiiT<br />

momarageba, transporti, gamwvaneba, skverebisa <strong>da</strong> baRebis<br />

movla, sasaflaoebi).<br />

! teritoriaTa ganviTareba – moicavs Semdeg kompetenciebs:<br />

teritoriuli gegmareba <strong>da</strong> urbanuli <strong>da</strong>gegmva; binaTmSenebloba,<br />

gzebi <strong>da</strong> komunikaciebi, tyis safarisa <strong>da</strong><br />

wylis resursebis marTva, teritoriaTa zonireba <strong>da</strong> social-ekonomikuri<br />

ganviTarebis marTva, miwaTsargeblobisa<br />

<strong>da</strong> uZravi qonebis reglamentireba <strong>da</strong> sxva.<br />

! a<strong>da</strong>mianuri faqtoris ganviTareba – moicavs Semdeg<br />

kompetenciebs: bavSvTa movla <strong>da</strong> <strong>da</strong>wyebiTi ganaTleba,<br />

<strong>da</strong>svenebisa <strong>da</strong> garTobis obieqtebi, miusafarTa ganTavseba,<br />

moxucebulTa movla, kultura <strong>da</strong> sporti, saritualo<br />

momsaxureba, saSualo <strong>da</strong> profesiuli ganaTleba.<br />

CamoTvlil kompetenciaTa aRsrulebisTvis adgilebze<br />

un<strong>da</strong> iyos Sesabamisi uflebamosilebani, kerZod:<br />

! maregulirebeli uflebamosileba – rac niSnavs rom<br />

adgilobrivi saqmeebis marTvis funqciis mqone instituts<br />

un<strong>da</strong> SeeZlos politikis SemuSaveba <strong>da</strong> TiToeuli kompetenciis<br />

ganxorcielebisTvis aucilebeli normatiuli bazis<br />

miReba;<br />

! administraciuli uflebamosileba – rac niSnavs<br />

rom adgilobrivi saqmeebis marTvis funqciis mqone instituts<br />

un<strong>da</strong> SeeZlos aucilebeli sajaro <strong>da</strong>wesebulebebis<br />

<strong>da</strong> administraciuli organoebis Seqmna<br />

! safinanso uflebamosileba - rac niSnavs rom adgilobrivi<br />

saqmeebis marTvis funqciis mqone instituts un<strong>da</strong><br />

SeeZlos saWiro sajaro finansebis mobilizeba <strong>da</strong><br />

marTva, adgilobrivi biujetebis <strong>da</strong>mtkiceba, Sesruleba<br />

<strong>da</strong> kontroli;<br />

! qonebrivi uflebamosileba - rac niSnavs rom adgilobrivi<br />

saqmeebis marTvis funqciis mqone instituts un<strong>da</strong><br />

SeeZlos saWiro qonebis floba <strong>da</strong> gankargva.<br />

erTaderTi dokumenti romelic saerTo evropul<br />

stan<strong>da</strong>rts adgens aris evropis sabWos “adgilobrivi<br />

TviTmmarTvelobis evropuli qartia”. igi evropis sabWos<br />

wevr TiToeul saxelmwifos akisrebs valdebulebas rom<br />

;?<br />

!


moaxdinos adgilobriv saqmeTa marTvis funqciis ga<strong>da</strong>cema<br />

adgilebze. es qartia ambobs, rom im organos romelic<br />

adgilobriv saqmeebs marTavs un<strong>da</strong> hqondes sruli (oTxive<br />

saxis) uflebamosileba raTa adgilobrivi saqmeebi mar-<br />

Tos „<strong>da</strong>moukideblad <strong>da</strong> sakuTari pasuxismgeblobis qveS“<br />

(anu avtonomiurad).<br />

amrigad, evropis qartia mkafiod gamijnavs adgilobrivi<br />

saqmeebis marTvas erovnuli saqmeebis marTvisgan.<br />

swored amitom, institucias romelic adgilobrivi interesebis<br />

realizebas axdens <strong>da</strong> gankargvas adgilobriv saqmeebs,<br />

ewodeba „adgilobrivi TviTmmarTvelobis organo“<br />

an „adgilobrivi xelisufleba“<br />

yovelive es ar niSnavs, rom centralur xelisuflebas<br />

adgilobriv saqmeebTan mimarTebaSi roli ara aqvs. piriqiT,<br />

centraluri xelisuflebis roli umniSvnelovanesia.<br />

uwinares yovlisa, swored centraluri xelisufleba<br />

adgens, Tu ra kompetenciebi un<strong>da</strong> Sediodes adgilobriv<br />

saqmeTa portfelSi, radgan es umeteswilad <strong>da</strong>mokidebulia<br />

qveynis politikur sistemaze, kulturasa <strong>da</strong> istoriul<br />

ganviTarebaze, Sesabamisad, zog qveyanaSi es portfeli<br />

didia, zogSi ki patara (ix, cxrili N1). aseve, centraluri<br />

xelisufleba ze<strong>da</strong>mxedvelobas uwevs adgilobrivi<br />

TviTmmarTvelobis organoebs, raTa maT <strong>da</strong>icvan kanonmdebloba,<br />

qveynis suverenitetisa <strong>da</strong> teritoriuli mTlianobis<br />

principebi. qveynis centraluri xelisufleba uzrunvelyofs<br />

saerTo erovnul soli<strong>da</strong>robas <strong>da</strong> SesaZleblad<br />

Tanabar pirobebs qmnis yvela TviTmmarTveli erTeulisTvis.<br />

aseTi urTierTmimarTeba erovnul <strong>da</strong> adgilobriv<br />

doneebs Soris aucilebelia qveynisa <strong>da</strong> sazogadoebis<br />

erTianobis SesanarCuneblad.<br />

Sejamebis saxiT SeiZleba iTqvas rom evropaSi adgilobrivi<br />

TviTmmarTvelobis arseboba emyareba 4 ZiriTad<br />

princips<br />

1.!adgilobrivi interesebis legitimurobis aRiarebas<br />

<strong>da</strong> maT gansxvavebas saerTo erovnuli interesebisgan;<br />

2.!adgilobriv saqmeTa mkveTr gamijvnas saerTo erovnuli<br />

saqmeebi<strong>da</strong>n;<br />

3.!adgilobriv saqmeTa <strong>da</strong>moukideblad marTvis uflebis<br />

aRiarebas;<br />

! ;>


4.!saerTo erovnuli soli<strong>da</strong>robis <strong>da</strong> kanonis uzenaesobis<br />

primatis aRiarebas rogorc erovnuli aseve adgilobrivi<br />

xelisuflebis mier.<br />

zemoCamoTvlili oTxive komponenti umniSvnelovanesia<br />

<strong>da</strong> erTi maTganis amovardnis SemTxvevaSi mTeli sistema<br />

dgeba kraxis winaSe. swored adgilobriv saqmeTa amgvari<br />

gageba aris evropuli demokratiis mTavari ganmasxvavebeli<br />

niSani, rogorc totalitaruli (an avtoritaruli)<br />

saxelmwifoebi<strong>da</strong>n aseve aziuri tipis politikuri<br />

reJimebi<strong>da</strong>n. radgan aq adgilobrivi TviTmmarTveloba<br />

uwinaresad faseulobaTa sistemas emyareba <strong>da</strong> Semdeg politikur<br />

Tu ekonomikur motivacias.<br />

2.2 adgilobriv interesTa institucionalizacia<br />

TavisTavad cxadia, rom adgilobrivi saqmeebis mar-<br />

Tvas Sesabamisi xelisufleba esaWiroeba. es xelisufleba<br />

sajaro administrirebis <strong>da</strong>moukidebeli rgolia, radgan<br />

igi eqskluziurad adgilobriv saqmeTa marTvisTvis un<strong>da</strong><br />

iqnes Seqmnili. adgilobrvi TviTmmarTvelobis evropuli<br />

qartia adgens zogad stan<strong>da</strong>rts rom „adgilobrivi TviTmmarTveloba<br />

un<strong>da</strong> xorcieldebodes xalxis mier sayovel-<br />

Tao, pir<strong>da</strong>piri <strong>da</strong> faruli kenWisyriT arCeuli warmomadgenlebis<br />

mier, romelTac eqvemdebareba <strong>da</strong> angariSs abarebs<br />

adgilobrivi aRmasrulebeli xelisufleba“.<br />

am stan<strong>da</strong>rtiT TviTmmarTvelobis evropuli qartia<br />

ganmartavs rom adgilobrivi TviTmmarTveloba xorcieldeba<br />

saarCevno demokratiis meSveobiT, xolo Tu rogori<br />

iqneba TviTmmarTvelobis Si<strong>da</strong> struqtura es aris erovnuli<br />

kanonmdeblobis ga<strong>da</strong>sawyveti, radgan TviTmmarTvelobis<br />

instituciuri mowyoba di<strong>da</strong>d aris <strong>da</strong>mokidebuli<br />

qveyanaSi arsebul politikur sistemaze, kulturasa <strong>da</strong><br />

tradiciebze. mTavari moTxovna rasac qartia ayenebs gaxlavT<br />

is rom adgilobrivi aRmasrulebeli xelisufleba<br />

un<strong>da</strong> emorCilebodes <strong>da</strong> angariSs abarebdes adgilobrivad<br />

arCeul pirebs, rac aucilebelia adgilobrivi TviTmmarTvelobis<br />

organos erTianobis SesanarCuneblad.<br />

TviTmmarTvelobis instituciuri mowyoba sxva<strong>da</strong>sxva<br />

politikur sistemaSi sxva<strong>da</strong>sxvagvaria, rac ZiriTa<strong>da</strong>d<br />

<strong>da</strong>mokidebulia imaze Tu sajaro saqmeTa marTvis <strong>da</strong> ga<strong>da</strong>wyvetilebis<br />

miRebis rogori kulturaa <strong>da</strong>mkvidrebuli<br />

;"<br />

!


konkretul qveyanaSi. zoga<strong>da</strong>d SeiZleba ori tipi gamoiyos:<br />

pirveli – rodesac marTva emyareba Zlier liderobas<br />

<strong>da</strong> umravlesobis nebis upirobo gatarebas <strong>da</strong> meore –<br />

rodesac marTva emyareba konsesuss <strong>da</strong> mravalgvari interesis<br />

monawileobas. pirvel SemTxvevaSi Cven gvaqvs Zlieri,<br />

pir<strong>da</strong>piri wesiT arCeuli meris instituti, romelic<br />

aris adgilobrivi TviTmmarTvelobis umaRlesi piri <strong>da</strong><br />

romelic xelmZRvanelobs adgilobrivi TviTmarTvelobis<br />

rogorc warmomadgenlobiT aseve aRmasrulebel organos.<br />

meore SemTxvevaSi gvaqvs arCeuli warmomadgenlobiTi organo<br />

romelic Tavisi Semadgenlobi<strong>da</strong>n irCevs TviTmmar-<br />

Tvelobis pirvel pirs, rac Seexeba adgilobriv aRmasrulebel<br />

xelisuflebas zogan igi imarTeba <strong>da</strong>niSnuli menejeris<br />

mier, zogan ki arCeuli warmomadgenlobiTi organo<br />

sakuTari wevrebiT akompleqtebs aRmasrulebel komitetebs,<br />

romelic axdens Sesabamisis adgilobrivi samsaxurebis<br />

marTvas. evropaSi orive modeli aqtiurad gamoiyeneba,<br />

iseTi qveynebi rogoricaa: germania (zogierTi miwa), italia,<br />

rumineTi, slovakeTi iyenebs merebis arCevis pir<strong>da</strong>pir<br />

wess. iseTi qveynebi rogoricaa espaneTi (<strong>da</strong>mokidebulia<br />

municipalitetis zomaze), irlandia, norvegia, Svede-<br />

Ti, <strong>da</strong>nia, CexeTi iyeneben adgilobrivi sabWos mier arCeuli<br />

merebis instituts. aRsaniSnavia, rom meri evropaSi<br />

arCeuli piris sinonimia, magram, miuxedvad amisa, belgia-<br />

Si merebi monarqis mier iniSnebian. (ixile cxrili 2)<br />

Zalze Znelia imis Tqma Tu TviTmmarTvelobis institucionaluri<br />

mowyobis romeli gza sjobia. am sakiTxze<br />

didi xania mimdinareobs msjeloba, magram rac dro gadis<br />

cxadi xdeba, rom konkretuli qveynisTvis yvelaze ukeTesia<br />

is modeli romelic yvelaze ufro metad miesa<strong>da</strong>geba<br />

mis politikur sistemas <strong>da</strong> tradiciebs, romelic yvelaze<br />

ufro metad iZleva adgilobrivi interesebis realizebis<br />

saSualebas. miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom adgilobrivi TviTmmar-<br />

Tvelobis instituciuri mowyobis niderlandebis modeli<br />

evropis sabWos mxri<strong>da</strong>n mkacri kritikis sagania, Tavad am<br />

qveynis politikuri speqtris mier arasdros <strong>da</strong>smula realurad<br />

am sistemis reformirebis sakiTxi, radgan igi<br />

farTo politikuri konsensusis sagani iyo <strong>da</strong> aseTad<br />

rCeba dResac.<br />

! ;@


aris mTeli rigi qveynebisa, romlebic gaSualebul<br />

variants iyeneben, sa<strong>da</strong>c meri pir<strong>da</strong>piraa arCeuli magram<br />

warmomadgenlobiT organos aqvs meris ga<strong>da</strong>wyvetilebebze<br />

vetos <strong>da</strong>debis ufleba <strong>da</strong> municipaluri samsaxurebis<br />

uSualo marTvas axorcielebs municipaluri kabineti, romelic<br />

warmomadgenlobiTi organos mier mtkicdeba (TurqeTi,<br />

ukraina, poloneTi). aris magaliTebi sa<strong>da</strong>c sakanonmdeblo<br />

organo Zalze Zlieria <strong>da</strong> municipaluri kabinetis<br />

wevrebi imavdroulad arian adgilobrivi warmomadgenlobiTi<br />

organos wevrebi, aq xSirad municipaluri<br />

mTavroba koaliciuria (e.w. norvegiuli „miniparlamentarizmis“<br />

modeli).<br />

am mravalferovnebi<strong>da</strong>n mxolod erTi kanonzomierebis<br />

<strong>da</strong>dgena SeiZleba, Zlieri <strong>da</strong> pir<strong>da</strong>pir arCeuli meris<br />

SemTxvevaSi maRalia pirovnuli legitimacia, rac imperatiuli<br />

politikis gatarebis saSualebas iZleva. <strong>da</strong>balansebuli<br />

modelis SemTxvevaSi (sakrebulo vetos uflebiT)<br />

sistema efeqturad muSaobs Tu mers aqvs myari umravlesoba<br />

sakrebuloSi, Tu meri aseTi mxar<strong>da</strong>WeriT ver sargeblobs<br />

maSin municipalitetis saqmianoba torpedirebulia<br />

(q.kievis magaliTi), radgan Tavs iCens politikuri<br />

krizisi romlis ga<strong>da</strong>Wris erTaderTi gza xSir SemTxveva-<br />

Si pir<strong>da</strong>piri saxelmwifo mmarTveloba <strong>da</strong> adgilobrivi<br />

arCevnebia.<br />

rac Seexeba arapir<strong>da</strong>pir arCeuli meris instituts<br />

(susti meri Zlieri sakrebulo) aq politikis SemuSavebisa<br />

<strong>da</strong> gatarebis procesi erTob rTuli <strong>da</strong> xangrZlivia,<br />

radgan igi gulisxmobs konsensuss mraval interess Soris,<br />

Tumca rogorc wesi aseT sistemaSi aRmasrulebeli<br />

xelisufleba <strong>da</strong> politika ufro <strong>da</strong>balansebulia. Tumca,<br />

aucileblad un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom es sistema warmatebiT<br />

muSaobs mxolod politikuri pluralizmis tradiciebis<br />

mqone qveynebSi. Tu am sistemas movargebT erTpartiul garemos<br />

(partia-saxelmwifos models) maSin adgilobrivi<br />

TviTmmarTveloba srulad <strong>da</strong>kargavs <strong>da</strong>moukideblobas,<br />

radgan Zalze didi iqneba mmarTveli partiis zegavlena<br />

adgilobriv saqmeebze <strong>da</strong> aseT pirobebSi rogorc wesi<br />

„centraluri saqmeebi“ „adgilobriv saqmeebze“ batonoben.<br />

monopartiul sistemaSi, pir<strong>da</strong>pir arCeuli meris instituti<br />

ufro amarTlebs, radgan maRali legitimaciis mqone<br />

;8<br />

!


a<strong>da</strong>mianebi ufro axerxeben partiuli kontrolis mimarT<br />

moqnilobis SenarCunebas vidre kolegialuri organoebi,<br />

sa<strong>da</strong>c yovelTvis SeiZleba „<strong>da</strong>hyavi <strong>da</strong> ibatone“ principis<br />

gamoyeneba.<br />

<strong>da</strong>skvnis saxiT SeiZleba iTqvas rom, politikuri<br />

sistemebi mkafio gavlenas axdenen TviTmmarTvelobis instituciur<br />

mowyobaze. saparlamento respublikebi ufro<br />

iyeneben „arapir<strong>da</strong>pir arCeuli meris“ an Sualedur models,<br />

maSin rodesac saprezidento sistemebSi ufro<br />

„Zlieri meris“ modelia gavrcelebuli. aRsaniSnavia, rom<br />

adgilobriv saqmeTa marTvis instituciuri mowyobis <strong>da</strong>xvewa<br />

jer kidev mimdinareobs. gansakuTrebiT mravalmxrivi<br />

gax<strong>da</strong> es procesi sabWoTa sistemis kraxis Semdeg, rodesac<br />

aRmosavleT evropis bevr qveyanaSi <strong>da</strong>iwyo evropuli<br />

stilis adgilobrivi TviTmmarTvelobis <strong>da</strong>mkvidreba. ramdenime<br />

qveyanam (poloneTi, litva, bulgareTi) ramdenjerme<br />

Secvala adgilobrivi TviTmmarTvelobis instituciuri<br />

mowyobis modeli <strong>da</strong> bevrgan es procesi jer kidev ar<br />

aris <strong>da</strong>srulebuli.<br />

2.3 adgilobrivi saarCevno sistemebi<br />

adgilobrivi saarCevno sistema <strong>da</strong>mokidebulia or<br />

mTavar faqtorze municipalitetebis zomaze <strong>da</strong> politikur<br />

kulturaze. municipalitetis zoma ZiriTa<strong>da</strong>d ganapirobebs<br />

imas Tu vin arian saarCevno subieqtebi - politikuri<br />

partiebi Tu individebi.<br />

rac ufro patara zomisaa adgilobrivi TviTmmarTvelobis<br />

organo, miT ufro naklebad mimzidvelia igi politikuri<br />

partiebisTvis <strong>da</strong> aq ZiriTa<strong>da</strong>d pirovnebebi<br />

(romlebic SeiZleba partiebis warmomadgenlebic iyvnen)<br />

ibrZvian man<strong>da</strong>tebisTvis. rigi qveynebis patara erTeuleb-<br />

Si (100-ze naklebi amomrCveli) saerTod ar airCeva warmomadgenlobiTi<br />

organo <strong>da</strong> mis funqcias moqalaqeTa saer-<br />

To kreba asrulebs ( mag. espaneTSi). msxvili erTeulebi<br />

(10 000 meti amomrCeveli) politikuri partiebisTvis er-<br />

Tob mimzidvelia, radgan aq ufro meti mmarTvelobiTi<br />

funqcia <strong>da</strong> finansuri resursebia Tavmoyrili. rogorc<br />

wesi msxvili TviTmmarTveli erTeulebi evropaSi naklebad<br />

arian finansurad <strong>da</strong>mokidebuli centralur xelisuflebaze,<br />

rac partiebs adgilobriv saqmeebTan mimarTe-<br />

! ;9


aSi <strong>da</strong>moukidebeli politikis gatarebis saSualebas aZlevs.<br />

Sesabamisad, msxvil erTeulebSi adgilobrivi ar-<br />

Cevnebis ZiriTadi subieqtebi politikuri partiebi arian.<br />

msjeloba imis Sesaxeb, Tu realuri TviTmmarTvelobis<br />

pirobebSi vin ufro ukeT warmoadgens adgilobriv<br />

interess - partiis saxeliT gasuli sakrebulos wevri Tu<br />

<strong>da</strong>moukidebeli deputati - fuWi msjelobaa, radgan arCeuli<br />

politikosis erTaderTi funqcia adgilobrivi interesebis<br />

warmodgenaa <strong>da</strong> xelisuflebaSi mosuli individi<br />

Tu politikuri Zala <strong>Zalaufleba</strong>s ver SeinarCunebs Tu<br />

am moTxovnas ar upasuxebs.<br />

zoga<strong>da</strong>d, iTvleba rom <strong>da</strong>moukidebeli deputati Tavisufalia<br />

partiuli valdebulebebisgan <strong>da</strong> igi mTel Zalisxmevas<br />

eleqtorats axmars, magram es sisustec SeiZleba<br />

iyos, radgan partiis warmomadgenels aqvs politikuri<br />

mxar<strong>da</strong>Wera <strong>da</strong> mas ufro gauioldeba im sakiTxebis<br />

mogvareba romelic centraluri xelisuflebis an sxva<br />

politikuri ZalTa mxar<strong>da</strong>Weras saWiroebs. praqtika aseve<br />

mowmobs, rom <strong>da</strong>moukidebeli deputatebi ufro iolad eqcevian<br />

centraluri xelisuflebis gavlenis qveS, vidre<br />

is deputatebi visac partiuli kuTvnileba <strong>da</strong> pasuxismgebloba<br />

aqvT. ase rom „<strong>da</strong>moukideblobas“ pliusebTan<br />

erTad mravali minusic SeiZleba hqondes.<br />

meore faqtori rac gavlenas axdens warmomadgenlobaze<br />

aris saarCevno sistema. aseTi sistema oria: proporciuli<br />

warmomadgenloba – sa<strong>da</strong>c man<strong>da</strong>tebi warmomadgenlobiT<br />

organoSi nawildeba amomrCevlebis mier saarCevno<br />

subieqtebisTvis micemuli xmebis proporciulad (avstria,<br />

belgia, bulgareTi <strong>da</strong> sxva) <strong>da</strong> maJoritaruli – sa<strong>da</strong>c<br />

adgilebi warmomadgenlobiT organoSi miaqvs im saarCevno<br />

subieqts vinc meti xma moagrova arCevnebSi (britaneTi,<br />

safrangeTi, serbia <strong>da</strong> sxva). xSirad gvxdeba Sereuli variantic,<br />

sa<strong>da</strong>c orive saxis warmomadgenlobaa. dReisaTvis<br />

evropaSi yvela zemoCamoTvlili varianti gamoiyeneba<br />

(ix cxrili 3). iTvleba, rom proporciuli warmomadgenloba<br />

ufro ukeT asaxavs adgilobriv interesebs <strong>da</strong> politikur<br />

ZalTa balanss vidre sistema roca „gamarjvebuls<br />

miaqvs yvelaferi“. Tumca am ukanasknel SemTxvevaSi<br />

politikis SemuSaveba <strong>da</strong> gatareba ufro iolia.<br />

;:<br />

!


partiuli siebiT arCevnebis dros biuletenSi xmis<br />

micemis sami wesi moqmedebs. pirvelia e.w. „Ria siebi“ rodesac<br />

amomrCevels SeuZlia xma misces sxva<strong>da</strong>sxva kandi<strong>da</strong>tebs<br />

sxva<strong>da</strong>sxva partiul siaSi, meore e.w. „naxevrad <strong>da</strong>xuruli<br />

sia“ – sa<strong>da</strong>c amomrCevels SeuZlia Semoxazos<br />

ramdenime kandi<strong>da</strong>ti mxolod erT partiul siaSi, <strong>da</strong> mesame<br />

e.w. „<strong>da</strong>xuruli sia“ – sa<strong>da</strong>c amomrCeveli xmas aZlevs<br />

mTlianad partiul sias.<br />

im SemTxvevaSi Tu saarCevno subieqtebi arian politikuri<br />

partiebis an sainiciativo jgufis mier wardgenili<br />

individebi (rogorc CvenTan uwodeben – „maJoritaruli<br />

arCevnebi“), maSin moqmedebs ori principi: pirveli -<br />

„Ria biuleteni“, sa<strong>da</strong>c CamoTvlilia yvela kandi<strong>da</strong>ti <strong>da</strong><br />

amomrCeveli Semoxazavs imdens, ramdeni adgilicaa warmomadgenlobiT<br />

organoSi (erTi mravalman<strong>da</strong>tiani olqi), an<br />

meore - TviTmmarTvelobis teritoria iyofa imden saar-<br />

Cevno olqad ramdeni adgilicaa sakrebuloSi <strong>da</strong> TiToeuli<br />

olqi ubralo umravlesobiT (50%+1 xma) irCevs sakrebulos<br />

erT wevrs (mravali erTman<strong>da</strong>tiani olqi).<br />

evropis qveynebi orive wess aqtiurad iyeneben, xSiria<br />

SemTxvevebi rodesac erTi qveyana mcire zomis erTeulebisTvis<br />

iyenebs e.w. „maJoritarul arCevnebs“ xolo didi<br />

zomis TviTmmarTvelobis erTeulebisTvis - proporciul<br />

arCevnebs. (ix. cxrili ). rac Seexeba politikur sistemebs,<br />

cnobilia rom saparlamento respublikebi adgilobrivi<br />

sabWoebis asarCevad umetesad Sereul <strong>da</strong> proporciul<br />

warmomadgenlobas iyeneben. xolo meris pir<strong>da</strong>piri<br />

wesiT arCevis dros ki umTavresad maJoritaruli<br />

warmomadgenloba gamoiyeneba.<br />

kidev erTi umniSvnelovanesi faqtori romelic gavlenas<br />

hpovebs warmomadgenlobaze aris „warmomadgenlobis<br />

done“ (anu man<strong>da</strong>tebis korelacia amomrCevlis raodenobasTan).<br />

evropaSi warmomadgenlobis karg doned iTvleba<br />

roca erTi adgilobrivi deputatis ukan 2 500 - 5 000<br />

amomrCevelia, Tumca realobaSi arian erTeulebi sa<strong>da</strong>c<br />

es cifri 1 000 amomrCevelze naklebia (safrangeTi) an zogan<br />

500 000 amomrCevelze metia (didi britaneTi). ase rom<br />

erTiani stan<strong>da</strong>rti aq ar arsebobs <strong>da</strong> „warmomadgenlobis<br />

done“ <strong>da</strong>mokidebulia ara imdenad politikur sistemaze,<br />

ramdena<strong>da</strong>c teritoriul-administraciul mowyobaze.<br />

! ;;


ogorc wesi adgilobriv arCevnebSi moqmedebs igive<br />

uflebrivi reJimi rac centraluri parlamentis arCevnebis<br />

dros. gansxvaveba minimaluria. kerZod, evropis umetes<br />

qveynebSi adgilobriv warmomadgenlobiT organoebSi<br />

aqtiuri saarCevno ufleba miniWebulia 18 wli<strong>da</strong>n, maSin<br />

roca centralur parlamentebSi arCevisTvis bevr qveyana-<br />

Si minimaluri asakobrivi zRvari 25 welia. kidev erTi<br />

specifika rac adgilobriv arCevnebs axasiaTebs is gaxlavT,<br />

rom neba<strong>da</strong>rTulia ara marto moqalaqeobis mqone,<br />

aramed binadrobis mqone pirebis monawileobac. es ganpirobebulia<br />

„adgilobrivi saqmeebis“ bunebiT, radgan es<br />

saqmeebi ZiriTa<strong>da</strong>d sacxovrebel garemosTanaa <strong>da</strong>kavSirebuli,<br />

Sesabamisad pasiuri saarCevno ufleba eniWeba yvelas<br />

vinc am arealze cxovrobs. Tumca zogierTi qveyana<br />

mainc iyenebs <strong>da</strong>Tqmebs, magaliTad did britaneTSi es ufleba<br />

aqvT mxolod Tanamegobrobis saxelmwifoTa moqalaqeebs,<br />

espaneTSi mxolod norvegiis moqalaqeebs, sxva evropuli<br />

qveynebis absolutur umravlesobaSi ki yvelas<br />

visac binadrobis ufleba aqvs.<br />

;<<br />

!<br />

! pir<strong>da</strong>piri demokratia rogorc<br />

! adgilobrivi warmomadgenlobis instrumenti<br />

adgilobrivi interesebis warmomadgenlobaze didi<br />

gavlena aqvs agreTve imas Tu rogoraa organizebuli adgilobrivi<br />

ga<strong>da</strong>wyvetilebis miRebis procesi. radgan ga<strong>da</strong>wyvetilebebis<br />

miRebis dros adgilobrivi interesebi<br />

SeiZleba warmodgenili iqnen ara marto saarCevno demokratiis<br />

meSveobiT (rogorc amas TviTmmarTvelobis evropuli<br />

qartia iTxovs) aramed pir<strong>da</strong>piri demokratiis instrumentebis<br />

gamoyenebiTac.<br />

pir<strong>da</strong>piri demokratiis instrumentebia moqalaqeTa<br />

komitetebi, sajaro Sexvedrebi, sakonsultacio jgufebi,<br />

rac kargad SeiZleba iqnes gamoyenebuli adgilobrivi interesebis<br />

<strong>da</strong>sacavad. Tumca saarCevno demokratiisgan gansxvavebiT<br />

pir<strong>da</strong>piri demokratia ar aris garantirebuli<br />

kanonmdeblobiT <strong>da</strong> igi ZiriTa<strong>da</strong>d adgilobrivi xelisuflebis<br />

politikur nebazea <strong>da</strong>mokidebuli.


<strong>da</strong>kvirveba aCvenebs, rom pir<strong>da</strong>piri demokratiis gamoyeneba<br />

ZiriTa<strong>da</strong>d xdeba im qveynebSi sa<strong>da</strong>c politikuri<br />

pasuxismgebloba ga<strong>da</strong>nawilebulia mraval subieqts Soris,<br />

xolo iq sa<strong>da</strong>c moqmedebs modeli „gamarjvebuls miaqvs<br />

yvelaferi“, pir<strong>da</strong>pir demokratiis imitacia xdeba <strong>da</strong><br />

ZiriTadi ga<strong>da</strong>wyvetilebani mainc umravlesobis nebiT<br />

wydeba.<br />

zoga<strong>da</strong>d Zlieri sakrebulos arsebobis pirobebSi<br />

ufro iolia pir<strong>da</strong>piri demokratiis amuSaveba <strong>da</strong> igive<br />

Crdilo evropis gamocdileba mowmobs rom samoqalaqo<br />

jgufebs aq ufro meti gavlena aqvT ga<strong>da</strong>wyvetilebis mi-<br />

Rebis procesze vidre igive did britaneTsa Tu italiaSi.<br />

2.! <strong>da</strong>skvna <strong>da</strong> Se<strong>da</strong>reba saqarTvelosTan<br />

<strong>da</strong>skvnis saxiT SeiZleba iTqvas, rom adgilobrivi<br />

interesebis warmodgenis efeqturi instituti aris adgilobrivi<br />

TviTmmarTveloba, romlis warmomadgenlobiTi<br />

organo valdebulia amomrCevlis interesebis Sesabamisad<br />

marTos adgilobrivi mniSvnelobis saqmeebi. miuxe<strong>da</strong>vad<br />

imisa rom mraval evropul qveyanaSi adgilobrivi TviTmmarTvelobis<br />

organoebi adgilobrivi saqmeebis marTvis<br />

paralelurad, centraluri xelisuflebis mier delegirebul<br />

amocanebsac asruleben, adgilobrivi TviTmmarTveloba<br />

uwinaresad mainc adgilobrivi interesebis realizaciis<br />

instrumentia.<br />

evropis gamocdileba gviCvenebs rom TviTmmarTvelobis<br />

instituciuri mowyoba <strong>da</strong> adgilobrivi warmomadgenloba<br />

mniSvnelovna<strong>da</strong>a <strong>da</strong>mokidebuli konkretuli qveynis<br />

politikur sistemaze, politikur kulturasa <strong>da</strong> sazogadoebriv<br />

institutebze. mravalmxriv interesTa warmomadgenlobiT<br />

gamoirCevian konsensusis miRwevaze <strong>da</strong>myarebuli<br />

politikuri sistemebi <strong>da</strong> saparlamento respublikebi,<br />

Tumca maJoritarizmis principebze <strong>da</strong>myarebuli warmomadgenloba<br />

ufro met operatiulobasa <strong>da</strong> simartives avlens.<br />

gamocdileba cxadyofs, rom SeuZlebelia saubari romelime<br />

konkretuli modelis optimalurobaze, radgan yoveli<br />

modeli morgebulia sakuTar garemosa <strong>da</strong> <strong>sazogadoeba</strong>ze.<br />

! ;=


Tumca, imavdroulad, saxezea procesebi axal demokratiebSi,<br />

sa<strong>da</strong>c jer kidev ar aris myarad formirebuli<br />

politikuri sistema <strong>da</strong> institutebi. Sesabamisad, am demokratiebSi<br />

kvlav mimdinareobs warmomadgenlobis srulyofa<br />

<strong>da</strong> realuri adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebis<br />

formireba.<br />

erTerTi aseTi qveyanaa saqarTveloc. igi istoriuli<br />

ganviTarebis Sedegad metad mravalferovan adgilobriv<br />

Tu teritoriul interesebs Seicavs, rasac Tan er-<br />

Tvis separatistuli regionebis problemac. logikurad,<br />

adgilobrivi interesebis realizaciis efeqturi institutebis<br />

Seqmna qveynis politikuri elitis umTavresi sazrunavi<br />

un<strong>da</strong> iyos, magram <strong>da</strong>moukideblobis gamocxadebi<strong>da</strong>n<br />

18-e wlisTavze es sakiTxi jer kidev ar aris mogvarebuli.<br />

adgilobrivi TviTmmarTveloba <strong>saqarTveloSi</strong> jer<br />

kidev Canasaxis mdgomareobaSi rCeba.<br />

amgvar realobas mravali gamomwvevi mizezi aqvs. magram<br />

umTavresi mainc ramdenimea, kerZod:<br />

- qarTuli mentaloba jer kidev ver asxvavebs adgilobriv<br />

interesebs nacionaluri interesebi<strong>da</strong>n. ufro metic,<br />

adgilobrivi interesebis wina planze wamowevas xSirad<br />

separatizmTan igivdeba. es mentaluri xarvezi Tanabrad<br />

axasiaTebs rogorc ubralo moqalaqes aseve politikuri<br />

speqtris absolutur umravlesobas;<br />

- ar aris aRiarebuli adgilobriv saqmeTa instituti<br />

<strong>da</strong> adgilobrivi xelisufleba centraluris meqanikur<br />

gagrZelebad miiCneva. miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom evropis sab-<br />

Wos zewoliT 2005 wlis “adgilobrivi TviTmmarTvelobis<br />

Sesaxeb” saqarTvelos organul kanonSi naTlad Caiwera<br />

adgilobriv saqmeTa avtonomiurobis principi <strong>da</strong> ganisaz-<br />

Rvra misi iuridiuli CarCoebi, centraluri xelisufleba<br />

mainc eweva intervencionistul politikas Zalze bevri<br />

adgilobrivi kompetenciis mimarT. es gamoixateba rogorc<br />

organul kanonSi Setanili cvlilebebiT, aseve mmarTvelobiTi<br />

praqtikiT, roca qveynis prezidenti wyvets romel<br />

qalaqSi ra iersaxis Senobebi un<strong>da</strong> aSendes <strong>da</strong> amaSi<br />

<strong>sazogadoeba</strong> verafer ucnaurs ver xe<strong>da</strong>vs.<br />

calke Temaa politikuri sistemis <strong>da</strong> demokratiuli<br />

institutebis sakiTxi <strong>saqarTveloSi</strong>. dRes arsebuli sistema<br />

ufro morgebulia pirovnul ga<strong>da</strong>wyvetilebebze vid-<br />


e instituciebsa <strong>da</strong> xangrZlivvadian politikaze. Tavad<br />

saxelmwifo mowyobis sakiTxic jer ar aris jerovnad<br />

ganxiluli, amitomac Zalze Znelia msjeloba imaze, Tu<br />

ra saxis adgilobrivi TviTmmarTveloba iqnebo<strong>da</strong> efeqturi<br />

<strong>saqarTveloSi</strong>. 2006 wels ganxorcielebulma TviTmmar-<br />

Tvelobis konsoli<strong>da</strong>ciis reformam realuri Zvrebi ver<br />

moaxdina radgan mas ar moyolia realuri Zalauflebis<br />

ga<strong>da</strong>cema adgilebze. Sesabamisad axali msxvili municipalitetebi,<br />

manamde arsebuli wvrili municipalitetebis<br />

<strong>da</strong>rad, kvlav ver uzrunvelyofen adgilobrivi interesebis<br />

realizacias.<br />

is rom <strong>saqarTveloSi</strong> ver moxerx<strong>da</strong> evropuli gamocdilebis<br />

gaziarebis safuZvelze adgilobrivi interesebis<br />

warmodgenisa <strong>da</strong> realizaciisTvis aucilebeli institutebis<br />

Seqmna, ar niSnavs rom es interesebi sadme <strong>da</strong>ikarga.<br />

isini arseboben <strong>da</strong> Tan<strong>da</strong>Tan transformirdebian<br />

konfliqtSi centralur <strong>da</strong> adgilobriv xelisuflebas<br />

Soris. jerjerobiT centraluri xelisufleba partiuli,<br />

administraciuli, sapolicio <strong>da</strong> propagandistuli saSualebebiT<br />

axerxebs am konfliqtis marTul sazRvrebSi moqcevas.<br />

magram <strong>da</strong>mokles maxviliviT hkidia qarTuli politikuri<br />

sistemis Tavze riski imisa, rom konkretul momentSi<br />

es konfliqti axali ZaliT ifeTqebs.<br />

gamoyenebuli literatura<br />

>2! SBZ&(!&+U!.-3'B+&(!&*1CB.'1'-/!'+!#*.BD-!7:?2!AB*+Z'(!BY!#*.BD-!<br />

K*H('/C'+3!>==


wyaro: SBZ&(!&*1CB.'1Q!ZB%D-1-+Z-/!'+!#*.BD-!AOS\!"??;!<br />

cxrili 2 merebis arCevis sistema evropis qveynebSi<br />

qveyana<br />

uflebamosilebis<br />

va<strong>da</strong> (weli)<br />

avstria 5-6<br />

pir<strong>da</strong>piri/arapir<strong>da</strong>piri<br />

arCevnebi<br />

pir<strong>da</strong>piri/<br />

arapir<strong>da</strong>piri <br />

saWiro<br />

umravlesoba<br />

belgia 6<br />

iniSneba monarqis<br />

mier<br />

-<br />

bulgareTi 4 pir<strong>da</strong>piri amomrCevelTa 50%+1<br />

kviprosi 5 pir<strong>da</strong>piri ubralo<br />

estoneTi 3 arapir<strong>da</strong>piri<br />

sabWos wevrTa umravlesoba<br />

-<br />

safrangeTi 6 arapir<strong>da</strong>piri<br />

sabWos wevrTa kvalificiuri<br />

umravlesoba<br />

germania 5-12 pir<strong>da</strong>piri amomrCevelTa 50%+1<br />

irlandia 1 arapir<strong>da</strong>piri<br />

sabWos wevrTa kvalificiuri<br />

umravlesoba<br />

italia 4 pir<strong>da</strong>piri amomrCevelTa 50%+1 <br />

norvegia 4 arapir<strong>da</strong>piri<br />

sabWos wevrTa kvalificiuri<br />

umravlesoba<br />

rumineTi 4 pir<strong>da</strong>piri amomrCevelTa 50%+1<br />

slovakeTi 4 pir<strong>da</strong>piri amomrCevelTa 50%+1<br />

espaneTi 4<br />

arapir<strong>da</strong>piri***<br />

<br />

sabWos wevrTa kvalificiuri<br />

umravlesoba<br />

TurqeTi 5 pir<strong>da</strong>piri ubralo<br />

wyaro:! SBZ&(! &+U! .-3'B+&(! &*1CB.'1'-/! '+! #*.BD-! 7:?2! AB*+Z'(! BY!<br />

#*.BD-!K*H('/C'+3!>==<<br />

<br />

avstriaSi arCevnebis wesi <strong>da</strong>mokidebulia municipalitetis sidideze,<br />

orive SemTxvevaSi, arCeva xdeba ubralo umravlesobiT<br />

patara erTeulebSi sakmarisia kenWisyraSi monawileTa ubralo umrav-<br />

lesoba<br />

<br />

im erTeulebSi, sa<strong>da</strong>c amomrCveli 100-ze naklebia, meri airCeva saxalxo<br />

krebis mier ubralo umravlesobiT!<br />

!


cxrili 3. adgilobrivi sabWoebis arCevis wesi evropaSi<br />

qveyana<br />


cxrili 4. aqtiuri <strong>da</strong> pasiuri saarCevno ufleba evropaSi<br />

qveyana<br />

pasiuri<br />

(asaki)<br />

aqtiuri<br />

(asaki)<br />

qveyana<br />

pasiuri<br />

(asaki)<br />

aqtiuri<br />

(asaki)<br />

albaneTi 18 18 litva 18 18<br />

andora 18 18 luqsemburgi 18 21<br />

avstria 18/20 18/20 malta 18 18<br />

belgia 18 18 moldova 18 21<br />

bulgareTi 18 18 niderlandebi 18 18<br />

xorvatia 18 18 norvegia 18 18<br />

kviprosi 18 25 poloneTi 18 18<br />

CexeTi 18 18 portugalia 18 18<br />

<strong>da</strong>nia 18 18 rumineTi 18 23<br />

estoneTi 18 18 ruseTi 18 21<br />

fineTi 18 18 san marino 18 18<br />

safrangeTi 18 18 slovakeTi 18 18 (25 meri)<br />

germania 16/18 18 slovenia 18 18<br />

saberZneTi 18 18 espaneTi 18 18<br />

ungreTi 18 18 SvedeTi 18 18<br />

islandia 18 18 Sveicaria 18 18<br />

irlandia 18 18 makedonia 18 18<br />

italia 18 18 TurqeTi 18 25<br />

latvia 18 18 ukraina 18 21<br />

lixtenSteini 20 20 gaerTianebuli<br />

samefo<br />

18 21<br />

wyaro: SBZ&(! &+U! .-3'B+&(! &*1CB.'1'-/! '+! #*.BD-! 7:?2! AB*+Z'(! BY!<br />

#*.BD-!K*H('/C'+3!>==<<br />

!


nebs. Zalauflebis gaziareba amavdroulad, eTnikuri<br />

jgufebisaTvis Zalauflebis miniWebasç gulisxmobs, ra-<br />

Ta marTon sakuTari Tavi.<br />

ga<strong>da</strong>wyvetilebis miRebis inkluziuri xerxi, romlis<br />

magaliTia, koaliciuri mTavrobebi, <strong>da</strong>nawevrebuli ga<strong>da</strong>wyvetilebis<br />

miReba, romlis magaliTia, teritoriuli decentralizacia,<br />

eTnofederalizmi, an fiskaluri decentralizacia<br />

<strong>da</strong> aseve, winaswargansazRvruli ga<strong>da</strong>wyvetilebebi,<br />

romelSic biurokratiuli poziciebisa <strong>da</strong> saxelmwifo<br />

biujetis proporciuli ganawileba igulisxmeba,<br />

Zalauflebis gaziarebis umTavresi komponentebia. gamomdinare<br />

aqe<strong>da</strong>n, SeiZleba gamovyoT Zalauflebis gaziarebis<br />

strategiis oTxi ZiriTadi ganzomileba: centraluri<br />

aRmasrulebeli xelisuflebis inkluziuroba, teritoriuli<br />

decentralizacia, SeiaraRebuli Zalebis kontroli<br />

<strong>da</strong> <strong>da</strong>kompleqteba <strong>da</strong> Si<strong>da</strong> resursebis kontroli <strong>da</strong><br />

ganawileba. Tumca, xSirad am strategiis Sedegad eTnikuri<br />

jgufis liderebi saerTo saxelmwifos SigniT, calkeul<br />

avtonomiur administraciul erTeulebs iTxoven.<br />

arsebobs maJoritaruli demokratisa <strong>da</strong> Zalauflebis<br />

ganawilebis alternativac, romelsac Zalauflebis<br />

<strong>da</strong>yofa ewodeba. es alternativa warmarTavs mSvidobisa<br />

<strong>da</strong> demokratiis konsoli<strong>da</strong>cias im pirobebSi, romlebic<br />

Warbobs samoqalaqo omis Semdeg <strong>da</strong> naklebad mosalodnelia,<br />

rom didi xniT SesanarCuneblad eqstraordinaluri<br />

nabijebi moiTxovos, rogorebicaa: proteqtorati an<br />

saxelmwifos gayofa.<br />

Zalauflebis <strong>da</strong>yofa Zalauflebis gaziarebis strategiis<br />

alternatiulia <strong>da</strong> misgan mkveTrad gansxvavdeba.<br />

Zalauflebis <strong>da</strong>yofa efuZneba princips, rom a<strong>da</strong>mianebs<br />

aqvT nacionalizmis, erovnulobis, erTi erisadmi mikuTvnebulobis<br />

gaziarebuli grZnoba, anu isini ar aprotesteben<br />

erT saxelmwifoSi Tanacxovrebas. Zalauflebis <strong>da</strong>yofis<br />

strategiis sami elementi arsebobs: samoqalaqo Tavisufleba,<br />

mravalricxovani umravlesobebi <strong>da</strong> Zalauflebis<br />

ga<strong>da</strong>nawileba <strong>da</strong> <strong>da</strong>balanseba.<br />

Zalauflebis <strong>da</strong>yofis strategia demokratias miiCnevs<br />

umravlesobis wesad, magram, amavdroulad, iswrafvis<br />

mravalferovani (sxva<strong>da</strong>sxvanairi) umravlesobebis gamoaSkaravebisken.<br />

Zalauflebis <strong>da</strong>yofis umTavresi maxasiaTe-<br />

!


eli aris is, rom Zalauflebis <strong>da</strong>yofis institutebi miiswrafian<br />

Tavi<strong>da</strong>n aicilon eTnikuri sxva<strong>da</strong>sxvaobebis<br />

privilegireba <strong>da</strong> cdiloben waaxalison urTierTga<strong>da</strong>mkveTi<br />

socialuri sxva<strong>da</strong>sxvaobebi. Zalauflebis <strong>da</strong>yofa<br />

politikur <strong>Zalaufleba</strong>s mravalferovan politikur institutebs<br />

Soris anawilebs. Zalauflebis <strong>da</strong>yofa uzrunvelyofs<br />

aRmasrulebeli xelisuflebis sakanonmdeblo<br />

xelisuflebisgan gamoyofas <strong>da</strong> aseve sakanonmdeblo xelisuflebis<br />

<strong>da</strong>nawilebas. am strategiis momxreebi miiCneven,<br />

rom nebismier stabilur reJims TiToeuli warmomadgenlobiTi<br />

organosaTvis gansxvavebuli saarCevno wesi<br />

un<strong>da</strong> hqondes <strong>da</strong> mxolod am SemTxvevaSi iqneba alternatiuli<br />

umravlesobebis amsaxveli institutebis Seqmna SesaZlebeli.<br />

razea <strong>da</strong>mokidebuli erTi an meore strategiis warmatebuloba?<br />

Zalauflebis gaziareba eTnikur elitaTa<br />

Soris TanamSromlobazea <strong>da</strong>mokidebuli. eTnikurad an religiurad<br />

<strong>da</strong>yofil sazogadoebebSi, politikuri stabilurobis<br />

xelisSewyobas Zalauflebis gaziarebis reJimi<br />

uzrunvelyofs, romlis Sedegia xalxis naklebi monawileoba<br />

<strong>da</strong> naklebi uTanxmoeba eTnikur elitebs Soris,<br />

vidre es zoga<strong>da</strong>d maJoritaruli demokratiisaTvisaa <strong>da</strong>maxasiaTebelia.<br />

saSiSia, rom Ria demokratiul politika-<br />

Si liderobdnen radikalebi nairnairi eTnikuri jgufebi<strong>da</strong>n<br />

- es gamoiwvevs populisturi moTxovnebis gaaqtiurebas,<br />

anu ekonomikuri resursebis <strong>da</strong>nawevrebas, met politikur<br />

<strong>da</strong> samoqalaqo <strong>da</strong>pirispirebas <strong>da</strong> ufro metic politikuri<br />

avtonomiis moTxovnasac ki. Zalauflebis gaziarebis<br />

warmateba <strong>da</strong>mokidebulia eTnikuri jgufis<br />

liderebis mudmiv valdebulebaze, rom Searbilon maTi<br />

moTxovnebi <strong>da</strong> maT unarze, rom gaimijnon radikalizmis<br />

elementebisagan TavianT sazogadoebebSi.<br />

gansxvavebiT stabiluri mdgomareobisgan, aseTi Serbileba<br />

<strong>da</strong> kontroli TiTqmis ver xorcieldeba samoqalaqo<br />

omis Semdeg. ufro metic, Cven SegviZlia vivaraudoT,<br />

rom radikalizebis waqezeba Tavad Zalauflebis<br />

gamnawilebeli institutebis mier aris Seqmnili, isini<br />

aqezeben eTnikur elitebs, maT moTxovnebis eskalaciisaken<br />

ubiZgeben <strong>da</strong> saSualebas aZleven, rom maT moTxovnebs<br />

omis zRvarze balansirebis politikiT <strong>da</strong>ubrundnen.<br />


am mizezis gamo Zalauflebis gaziarebam eTnikur liderebs<br />

Tavi<strong>da</strong>n SeiZleba brZolis veli <strong>da</strong>atovebinos, magram<br />

mcire xnis Semdeg rac brZolis es veli ga<strong>da</strong>iqceva<br />

morigebis oTaxad, isini inacvleben brZolis axal velze.<br />

es aris sastiki ironia, rom Zalauflebis ganawilebis Se-<br />

Tanxmeba SeiZleba iyos maiZulebeli, rom gaaadvilos Se-<br />

Tanxmeba mSvidobis Sesaxeb sawyis fazaze, magram <strong>da</strong>emuqros<br />

stabiluri mSvidobisa <strong>da</strong> demokratiis <strong>da</strong>mkvidrebas<br />

grZelvadian perspeqtivaSi eTnikurad <strong>da</strong>yofil sazogadoebebSi<br />

konsoli<strong>da</strong>ciis fazaSi. swored amitom, qveyanaSi<br />

eTnikuri konfliqtis <strong>da</strong>sasruleblad Zalauflebis gaziarebis<br />

arc erTi gza ar aris win<strong>da</strong>xeduli nabiji. miT<br />

umetes, Tu Zalauflebis gaziareba gabatonebuli umravlesobis<br />

iZulebiT <strong>da</strong> ara nebiT xdeba, umciresobebi<br />

cxad signals iReben, rom umravlesoba iZulebulia umciresobaTa<br />

uflebebi <strong>da</strong>icvas. aseT SemTxvevaSi, umciresobebi<br />

Zalauflebis gaziarebis institutebs maTi uflebebis<br />

<strong>da</strong>cvis garantorad ver aRiqvamen. Zalauflebis gaziarebisas<br />

ori piroba, romelic aucilebelia mSvidobisa<br />

<strong>da</strong> demokratiis konsoli<strong>da</strong>ciisaTvis aris: identobasa <strong>da</strong><br />

resursebze zemoqmedeba. identobaze zemoqmedeba niSnavs<br />

gaziarebuli nacionalur identobis arsebobas, es ukanaskneli<br />

ki Zalauflebis gaziarebis mniSvnelovani elementia.<br />

sa<strong>da</strong>c gaziarebuli nacionaluri identoba arsebobs,<br />

eTnikuri elitebi urTierT<strong>da</strong>pirispirebuli elitebi<br />

ar arian. urTierTga<strong>da</strong>mkveTi saerTo sakiTxebi moqalaqeebis<br />

eTnikurobis ganc<strong>da</strong>s amcirebs. rac Seexeba resursebze<br />

zemoqmedebas, es niSnavs, rom saxelmwifo Zlieria,<br />

anu is miCneulia legitimur avtoritetad. Zalauflebis<br />

gaziarebisas mTavari nacionaluri usafrTxoebis<br />

Si<strong>da</strong> gamowvevebisgan <strong>da</strong>cvaa. Tun<strong>da</strong>c iq, sa<strong>da</strong>c yvela piroba<br />

arsebobs Zalauflebis gaziarebisaTvis, es strategia<br />

grZelvadian perspeqtivaSi konfliqtis wamowyebiskenaa<br />

midrekili.<br />

Zalauflebis gaziareba sinamdvileSi demokratiisaTvis<br />

<strong>da</strong>mabrkolebeli SeiZleba iyos. misi gamoyenebis<br />

sami SesaZlo Sedegi arsebobs, esenia: instituciuri arastabiluroba,<br />

konfliqtebis eskalacia <strong>da</strong> Seferxebuli<br />

demokratiuli tranziti. teritoriuli decentralizaciis<br />

marcxs mecnierebi Zalauflebis gaziarebis Semdegi<br />

!


sami dilemiT xsnian: mmarTvelobis problema, romelic<br />

maSin wamoiWreba, rodesac institutebi arasakmarisa<strong>da</strong>a<br />

mxar<strong>da</strong>Werili sazogadoebis mier, konstituciis arasrulyofileba,<br />

romelic kanonebis Sesaxeb <strong>da</strong>vis ga<strong>da</strong>sawyvetad<br />

moqmedebis centralur politikas moiTxovs. Zalauflebis<br />

gaziareba konfliqts ar amcirebs <strong>da</strong> piriqiTac<br />

kia, mSvidobas fitavs, imitom rom is eTnikuri jgufis<br />

liderebis ganzraxvebs konfliqtis eskalaciis Sesaxeb<br />

zrdis. rodesac Zalauflebis gaziarebis Sesaxeb SeTanxmeba<br />

samoqalaqo omis bolosaa miRebuli, urTierT<strong>da</strong>pirispirebuli<br />

eTnikuri jgufis liderebi mTavrobis politikis<br />

ga<strong>da</strong>mwyvetebi xdebian. aseT SemTxvevaSi nebismiers,<br />

visac ga<strong>da</strong>wyvetilebis mimRebi centraluri organo<strong>da</strong>n<br />

politikaze zemoqmedeba un<strong>da</strong>, politika eTnikuri jgufis<br />

interesebisa <strong>da</strong> ZalauflebiT aRWurvili eTnikuri jgufis<br />

liderebis interesebis gaTvaliswinebiT un<strong>da</strong> Seimu-<br />

Saos. swored amitom Zalauflebis gaziareba yvela politikas<br />

eTnikur politikad aqcevs. aseT SemTxvevaSi mosalodnelia,<br />

rom eTnikuri <strong>da</strong>yofis gamomwvevi urTierTgansxvavebuli<br />

sakiTxebi molaparakebis magi<strong>da</strong>mde ver miaRwevs.<br />

ZalauflebiT aRWurvili eTnikuri jgufis liderebi<br />

midrekili arian ganamtkicon sakuTari eTnikuri jgufis<br />

erTianoba <strong>da</strong> maTSi sakuTari privilegirebuli mdgomareoba.<br />

arc erT eTnikur jgufs ar un<strong>da</strong>, rom <strong>da</strong>rCes umweo<br />

mdgomareobaSi, romelic emorCileba SeTanxmebas, manam<br />

sanam sxva eTnikuri jgufebi saxelmwifosgan sargebels<br />

iReben. am yvelafris Sedegad Zalauflebis gaziarebam<br />

eTnikuri umciresobebis “gandgomebis” dominos efeqti<br />

SeiZleba gamoiwvios. Zalauflebis gaziarebis strategia<br />

zrdis eTnikuri jgufis liderebis ganzraxvas rom<br />

<strong>da</strong>ubrundnen konfliqtebis eskalacias. Zalauflebis ganawilebis<br />

strategia calkeuli eTnikuri jgufis liderebisaTvis<br />

mTavrobaSi adgilebis gamoyofiT instituciur<br />

iaraRebs eTnikuri umciresobis xelSi aqcevs. aman ki<br />

eTnikuri jgufebis mier avtonomiuri regionebisa <strong>da</strong> sakuTari<br />

SeiaraRebuli Zalebis gaaqtiurebis moTxovna SeiZleba<br />

gamoiwvios. amis Sedegi ki is aris, rom eTnikuri<br />

jgufebis xelSi instituciuri iaraRebi iyris Tavs, romlebiTac<br />

centralur mTavrobaze zemoqmedeba SeiZleba.<br />

Zalauflebis gaziarebis strategia centraluri mTavro-<br />

=?<br />

!


is liderebsa <strong>da</strong> eTnikuri jgufis liderebs Soris Zalauflebis<br />

<strong>da</strong>balansebisken iswrafvis. eTnikuri jgufis<br />

warmomadgenlebi un<strong>da</strong> <strong>da</strong>arwmunon, rom im SemTxvevaSi,<br />

Tuki isini iaraRs <strong>da</strong>yrian, centraluri mTavroba maT<br />

uxeSad ar moeqceva. mosalodnelia, rom instituciuri iaraRebis<br />

eTnikuri jgufis liderebis xelSi Tavmoyra<br />

centralur mTavrobaze eTnikuri jgufis batonobasa <strong>da</strong><br />

konfliqtis eskalacias gamoiwvevs. ufro metic, Zalauflebis<br />

gaziarebis strategiam saxelmwifos SigniT intensiuri<br />

konfliqti SeiZleba gamoiwvios. aseve mniSvnelovania,<br />

rom Zalauflebis gaziarebis institutebi xels uSlis<br />

demokratiis konsoli<strong>da</strong>cias, es institutebi saxelmwifos<br />

asustebs, imitom rom isini mikrosaxelmwifoebs<br />

qmnian saxelmwifos SigniT.<br />

reili, eTnikurad <strong>da</strong>yofil sazogadoebebSi inkluziurobasa<br />

<strong>da</strong> demokratiis konsoli<strong>da</strong>cias Soris korelacias<br />

poulobs, magram is kiTxvis niSnis qveS ayenebs<br />

Zalauflebis gaziarebis skolis mtkicebas, proporciuli<br />

saarCevno sistemis demokratiul Sedegebze gavlenis Sesaxeb.<br />

is aRniSnavs, rom eTnikurad <strong>da</strong>yofil sazogadoebebSi<br />

maJoritaruli saarCevno sistemebi, rogoricaa pluraluri<br />

arCevnebi erTman<strong>da</strong>tian olqebSi, mosalodnelia,<br />

rom inkluziur aRmasruleblobas uzrunvelyofs <strong>da</strong><br />

aseve mosalodnelia, rom asocirebuli iqneba demokratiis<br />

warmatebul konsoli<strong>da</strong>ciasTan. reili ambobs rom, naxevarze<br />

met eTnikurad <strong>da</strong>yofil sazogadoebebSi, romleb-<br />

Sic ukve stabiluri demokratiaa, maJoritaruli saarCevno<br />

sistemebia.<br />

yovelive es ki Semdeg kiTxvas warmoSobs: ris garantias<br />

iZleva Zalauflebis gaziareba, Tu ara mSvidobisa<br />

<strong>da</strong> demokratiis? Zalauflebis gaziareba SeTanxmebaa<br />

eTnikuri jgufis elitebs Soris, rom Sewyviton politikuri<br />

konfliqti.<br />

mniSvnelovan erTobebs Tu ar surT saerTo saxelmwifoSi<br />

cxovreba, <strong>da</strong>nawevreba SeiZleba erTaderTi gza<br />

iyos intensiuri konfliqti<strong>da</strong>n stabilur mSvidobasa <strong>da</strong><br />

demokratiamde wamatebuli tranziciisTvis. iq, sa<strong>da</strong>c er-<br />

Tobebi ar uaryofen saerTo saxelmwifos, magram erTobebis<br />

liderebi ar endobian sxva eTnikuri jgufebis liderebis<br />

valdebulebebs, <strong>da</strong>nawevreba SeiZleba erTaderTi<br />

! =>


gza iyos mSvidobisa <strong>da</strong> demokratiisaken. gasuli saukunis<br />

ganmavlobaSi norvegiis, irlandiis, fineTis, israelis,<br />

indoeTisa <strong>da</strong> Cexoslovakiis warmatebuli magaliTebi amtkiceben,<br />

rom SesaZlebeli iyo im winapirobebis <strong>da</strong>Zleva,<br />

romelic demokratiis arsebobas ar moaswaveb<strong>da</strong>. am movlenebma<br />

<strong>da</strong>uSva stabiluri demokratiebis ganviTareba<br />

sxva saxelmwifoebSi, sa<strong>da</strong>c is SeiZlebo<strong>da</strong> SeCerebuliyo.<br />

gare Zalebma scades SeenarCunebinaT gaerTianebuli saxelmwifoebi.<br />

Se<strong>da</strong>rebiT swavlebebSi nikolas sambani aRniSnavs,<br />

rom axlad <strong>da</strong>moukideblobamopovebul saxelmwifoebSi,<br />

romlebic samoqalaqo omis Semdeg <strong>da</strong>nawevrebiT<br />

Seiqmna, demokratia ufro Zlieria vidre im saxelmwifoebSi,<br />

romlebic mTeli <strong>da</strong>rCa samoqalaqo omis Semdeg. miuxe<strong>da</strong>vad<br />

amisa, gegmebma “civilizebuli gayofis” Sesaxeb<br />

SeiZleba sami moulodneli sirTule gamoiwvios: SeiZleba<br />

sazRvrebi ar arsebobdes eTnikur jgufebs Soris <strong>da</strong><br />

aman memkvidre saxelmwifoebs Soris saerTaSoriso konfliqti<br />

warmoqmnas. <strong>da</strong>yofili <strong>da</strong> modunebuli bazris<br />

ekonomikuri safasuri SeiZleba sarisko iyos. saxelmwifos<br />

<strong>da</strong>yofam axali umciresobebi SeiZleba warmoSvas,<br />

sazRvrebTan emigrantTa gazrdili raodenoba <strong>da</strong> memkvidre<br />

saxelmwifoebSi eTnikuri wmen<strong>da</strong> warmoSvas.<br />

am sirTuleebma SeiZleba ga<strong>da</strong>wonos <strong>da</strong>yofis upiratesobebi,<br />

amitom <strong>da</strong>nawevreba eTnikurad <strong>da</strong>yofil <strong>sazogadoeba</strong>Si<br />

samoqalaqo omebisa umjobesi ga<strong>da</strong>wyveta ar un<strong>da</strong><br />

gaxdes. is SeiZleba saukeTeso arCevani iyos, rodesac eTnikuri<br />

jgufebi imdenad ar endobian erTmaneTs, rom maT<br />

erTad cxovreba stabilur demokratiaSi ar SeuZliaT <strong>da</strong><br />

Zalauflebis ganawilebis institucianalizebas iTxoven,<br />

rogorc pirobas maTi SeTanxmebisaTvis, rom TavianT mowinaaRmdegeebTan<br />

erTad erT saxelmwifoSi iarsebon. am<br />

SemTxvevaSi separatistul saxelmwifoSi mSvidobisa <strong>da</strong><br />

demokratiis konsolidirebis inicirebisTvis <strong>da</strong>nawileba<br />

SeiZleba naklebad misaRebi gza iyos. eTnikurad <strong>da</strong>yofil<br />

sazogadoebebSi samoqalaqo omis Semdeg, saerTaSoriso<br />

<strong>sazogadoeba</strong> axali saxelmwifos Seqmnis (rogoricaa bosnia)<br />

an arsebuli saxelmwifoebis gaerTianebisken miiswrafvis<br />

(rogoricaa makedonia) gaerTianeba un<strong>da</strong> moxdes<br />

ise, rom saxelmwifos sxva<strong>da</strong>sxva nawilebma erovnulobis<br />

saerTo ganc<strong>da</strong> un<strong>da</strong> gaiziaron, minimum saerTo saxelmwi-<br />

="<br />

!


foSi Tanaarsebobaze un<strong>da</strong> SeTanxmdnen, erovnulobis es<br />

gaziarebuli grZnoba eTnikurad <strong>da</strong>yofil sazogadoebeb-<br />

Si, rogorebicaa indoeTi, samxreT afrika <strong>da</strong> Zalian bevri<br />

unitaruli postkomunisturi saxelmwifo mniSvnelovania<br />

demokratiis warmatebisaTvis. amitom rodis un<strong>da</strong> SevakowiwoT<br />

arsebuli saxelmwifo an piriqiT <strong>da</strong>vyoT is<br />

<strong>da</strong>mokidebulia konfliqtSi monawile mxareebis miznebze.<br />

arsebuli saxelmwifos erTianad SenarCuneba relevanturi<br />

strategiaa, rodesac eTnikuri jgufi iziarebs saerTo<br />

saxelmwifos valdebulebebs. saxelmwifos SenarCuneba<br />

Sesaferisi strategia ar aris maSin, rodesac erTi an<br />

ramdenime eTnikuri jgufi gamoTqvams saerTo saxelmwifosagan<br />

gamoyofis survils. zogierT SemTxvevaSi saxelmwifos<br />

calkeul <strong>da</strong>moukidebel erTeulebad <strong>da</strong>nawevreba<br />

ukeTesic kia, aseT SemTxvevaSi TiToeul nawils SesaZlebloba<br />

eqneba misTvis sasurveli mmarTveloba <strong>da</strong>amkvidros.<br />

arsebuli saxelmwifos <strong>da</strong>yofa Semdeg safrTxeebs<br />

warmoSobs: ltolvilTa gazrdili raodenoba, administraciuli<br />

ga<strong>da</strong>saxadebi <strong>da</strong> saerTaSoriso <strong>da</strong>Zabuloba.<br />

TumcaRa, aRmosavleT timoris magaliTi indonezii<strong>da</strong>n<br />

gviCvenebs, rom zogierT SemTxvevaSi <strong>da</strong>nawileba umjobesia,<br />

raTa Tavi<strong>da</strong>n aviciloT erTad cxovrebis gaurkvevlobebi.<br />

gansxvavebiT Zalauflebis gaziarebisgan, Zalauflebis<br />

<strong>da</strong>yofa gacilebiT ukeT esa<strong>da</strong>geba stabilurobisa <strong>da</strong><br />

demokratiis <strong>da</strong>mkvidrebis amocanebs. eri-saxelmwifos<br />

mowyobis strategiis SerCevisas centraluri samTavrobo<br />

organoebi imas un<strong>da</strong> asaxavdnen, rac yvela nawilisaTvis<br />

saerToa, anu imas, rac erovnulobis safuZvels Seqmnis.<br />

SezRuduli mmarTveloba samoqalaqo sazogadoebisa <strong>da</strong><br />

privatuli iniciativebisadmi ndobis gazr<strong>da</strong>s niSnavs im<br />

sakiTxebSi, romlebic hyofs mowinaaRmdege mxareebs. saerTo<br />

konsesusi individebsa <strong>da</strong> jgufebs Soris, rom isini<br />

<strong>da</strong>rCebian erTad erT saxelmwifoSi, gaiziareben <strong>da</strong> SeinarCuneben<br />

saSinao kanonebs <strong>da</strong> erTad ibrZoleben gare<br />

mtris winaaRmdeg, ayalibebs moqalaqeobis grZnobas, amis<br />

Sedegad miiReba Tanamedrove minimaluri saxelmwifo, sa<strong>da</strong>c<br />

centraluri mTavroba moaxdens im ideebis reprezentacias,<br />

rasac yvela eTnikuri jgufis moqalaqeebi iziareben.<br />

Zalauflebis <strong>da</strong>yofis strategia eTnikur saz-<br />

! =@


Rvrebs amcirebs - politikis yvelaze mwvave, identobisa<br />

<strong>da</strong> kulturuli sakiTxebis, mTavrobis gankargvis sfero<strong>da</strong>n<br />

amoRebiTa <strong>da</strong> maTi samoqalaqo sazogadoebisaTvis<br />

mindobis gziT. eTnikurad <strong>da</strong>yofili sazogadoebis liderebma<br />

SezRuduli mTavrobis teqnika un<strong>da</strong> gamoiyenon, ra-<br />

Ta politika naklebad nulovanjamovanad aqcion. Zalauflebis<br />

<strong>da</strong>yofis strategia eTnikuri <strong>da</strong> sxva saxis umciresobaTa<br />

uflebebs samoqalaqo uflebebiT icavs. uflebebi,<br />

romliTac sargebloben kulturuli umciresobebi identuri<br />

un<strong>da</strong> iyos kulturuli umravlesobis wevrTa uflebebisa.<br />

aseve eTnikuri umciresobebis uflebebi identuri<br />

un<strong>da</strong> iyos sxva tipis umravlesobebisa <strong>da</strong> umciresobebis<br />

uflebebisa samoqalaqo <strong>sazogadoeba</strong>Si. TumcaRa eTnikuroba<br />

ar aris privilegia politikuri monawileobisaTvis.<br />

Zalauflebis <strong>da</strong>yofa demokratias miiCnevs umravlesobis<br />

wesad, romelic miiswrafis mravalricxovani alternatiuli<br />

umravlesobebis gamoaSkaravebisaken. politikur institutebs<br />

<strong>sazogadoeba</strong>Si arsebuli sxva<strong>da</strong>sxvaobisaTvis<br />

formis micema SeuZlia. Zalauflebis <strong>da</strong>yofis institutebi<br />

miiswrafis eTnikuri umciresobebis privilegireba<br />

Tavi<strong>da</strong>n aicilos <strong>da</strong> urTierTga<strong>da</strong>mkveTi sxva<strong>da</strong>sxvaobebis<br />

ganviTarebas Seuwyos xeli. Zalauflebis ganawilebisa <strong>da</strong><br />

maJoritaruli demokratiis Sepirispirebisas, Cven gvjera<br />

Zalauflebis <strong>da</strong>nawilebis uaryofisadmi adreuli institucionaluri<br />

<strong>da</strong>mokidebulebis, romelic uaryofs Zalauflebis<br />

<strong>da</strong>nawilebas <strong>da</strong> asocirdeba amerikis SeerTebuli<br />

Statebis konstituciasTan, jeims medisonis mixedviT,<br />

umravlesobis mmarTvelobis erTi SezRudva is aris rom,<br />

umciresobaTa jgufebs samTavrobo <strong>Zalaufleba</strong>Si monawileobis<br />

saSualebas ar aZleven, magram mTavrobis xarjze,<br />

sxva<strong>da</strong>sxva umravlesobebisTvis <strong>da</strong>moukidebel organoebsa<br />

<strong>da</strong> mTavrobaSi muSaobis uflebis miniWebiT, individualur<br />

Tavisuflebasa <strong>da</strong> uflebebs uzrdian. Zalauflebis<br />

<strong>da</strong>yofis strategiis sami elementi arsebobs: samoqalaqo<br />

Tavisufleba, mravalricxovani umravlesoba <strong>da</strong> kontroli<br />

<strong>da</strong> balansi. mokled rom vTqvaT, iseT demokratiebSi,<br />

romlebSic <strong>Zalaufleba</strong> <strong>da</strong>yofilia saxelmwifo <strong>Zalaufleba</strong><br />

samTavrobo <strong>da</strong> samoqalaqo <strong>sazogadoeba</strong>s Sorisa<br />

ganawilebuli. yvelaze mniSvnelovani sakiTxebi, romlebic<br />

eTnikur jgufebs hyofs, mTavrobis mier un<strong>da</strong> iyos<br />

=8<br />

!


ga<strong>da</strong>wyvetili rogorc yvela eTnikuri jgufisaTvis saer-<br />

To, Zalauflebis <strong>da</strong>nawilebis institutebi ga<strong>da</strong>wyvetilebis<br />

mimReb erT centrs abalansebs <strong>da</strong> umravlesobas akontrolebs.<br />

ga<strong>da</strong>wyvetilebis miRebis uflebis konstituciur<br />

ganawilebaSi, Zalauflebis ganawilebis strategia <strong>da</strong> individebis<br />

xelSia mTavrobaze ar aris <strong>da</strong>mokidebuli, es<br />

kerZo, (privatuli) sferos mniSvnelovan ga<strong>da</strong>wyvetilebebs<br />

samoqalaqo <strong>sazogadoeba</strong>s utovebs. medisoni aRiarebs,<br />

rom ga<strong>da</strong>wyvetilebis miRebis uflebaze SezRudvebi<br />

iseve mniSvnelovania, rogorc mTavrobaSi myofi nebismieri<br />

umravlesobis SezRudva. magaliTad medisoni miiCnevs,<br />

rom iseT kulturul sakiTxebSi, rogoricaa religia,<br />

mTavroba ar un<strong>da</strong> ereodes. samoqalaqo <strong>sazogadoeba</strong>Si<br />

mTavaria interesebisaTvis xelsayreli instituciuri pirobebis<br />

Seqmna, rom isini moqnilad <strong>da</strong> TviTgansazRvrulad<br />

iqcnen, vidre Sereul <strong>da</strong> mTavrobis mier gansaz-<br />

Rvrul mocemulobebad. imitom, rom liberaluri reJimebi<br />

midrekili arian Seamsubuqon bzari, romelic dominantur<br />

eTnikur jgufebSi warmoiSoba, farTo masStabiani<br />

individualuri Tavisuflebebi aseve zrdis SesaZleblobas,<br />

rom umravlesoba calkeuli interesebis mixedviT <strong>da</strong>iyofa.<br />

iq, sa<strong>da</strong>c Zalauflebis gamyofi institutebi arsebobs,<br />

mosalodnelia, rom eTnikuri identurobebi specifikuri<br />

politikuri sakiTxebiT SeizRudos <strong>da</strong> eTnikuri<br />

umravlesobebisTvis Zneli gaxdes maTi eTnikuri jgufis<br />

politikuri hegemoniis SenarCuneba. SejibrebiToba dominantur<br />

eTnikur jgufs Soris warmoSobs subjgufebs.<br />

es ar warmoadgens urTierTga<strong>da</strong>mkveT gansxvavebulobas,<br />

is ar aris <strong>da</strong>mokidebuli SejibrebiT loialurobaze,<br />

romelic individebs eTnikur jgufebad kravs, aramed<br />

<strong>da</strong>mokidebulia umravlesobis eTnikur jgufs Soris arsebul<br />

SejibrebiTobaze.<br />

Zalauflebis <strong>da</strong>nawileba samTavrobo Zalauflebis<br />

yvela doneze uwyobs xels <strong>da</strong>yofas rogorc mTavrobis<br />

<strong>da</strong>moukidebel ganStoebebs Soris, aseve calkeul specializebul<br />

nawilebs Soris, romlebic gansxvavebul umravlesobebs<br />

warmoadgenen. magaliTad, bevr adgilas qalaqis<br />

arCeuli municipaliteti, skolis gamgeoba <strong>da</strong> sxva<br />

warmoadgens <strong>sazogadoeba</strong>s sxva<strong>da</strong>sxvanairad, anu mTel sa-<br />

! =9


zogadoebas warmoadgens <strong>da</strong> TiToeul gansxvavebul umravlesobebs<br />

sajarod gamosvlis saSualebas aZlevs. Zalauflebis<br />

<strong>da</strong>yofis sami upiratesobaa: meti efeqturoba,<br />

meti demokratia <strong>da</strong> umciresobebisgan Semdgari umravlesoba.<br />

stefan holmsi aRniSnavs, rom Zalauflebis <strong>da</strong>nawileba<br />

“Sromis <strong>da</strong>nawilebis efeqturi formaa, zogierT<br />

SemTxvevaSi samTavrobo funqciebis efeqturi ganawilebi-<br />

Ta <strong>da</strong> organizaciiT”. amitomac “<strong>da</strong>moukidebeli sasamar-<br />

Tlo Tav<strong>da</strong>pirvelad <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> ara Zalauflebis Sez-<br />

Rudvis mizniT aramed piriqiT, rom gaezar<strong>da</strong> mTavrobis<br />

unari ukeT Seesrulebina misi saqme”. bernard manini,<br />

a<strong>da</strong>m prJevorski <strong>da</strong> suzan stoki miiCneven, rom es mowyoba<br />

SeiZleba ufro metad demokratiuli iyos vidre saparlamento<br />

modeli, imitom rom SeTavsebuli <strong>Zalaufleba</strong> amomrCevlebs<br />

mxolod erT xmas aZlevs. isini aRniSnaven, rom<br />

“mTavroba aTasobiT ga<strong>da</strong>wyvetilebas iRebs, romelic individebis<br />

keTildReobaze moqmedebs, magram moqalaqeebs<br />

am ga<strong>da</strong>wyvetilebebis gakontrolebis mxolod erTi meqanizmi<br />

aqvT”. isini sTavazoben Zalauflebis <strong>da</strong>yofis ga<strong>da</strong>wyvetas:<br />

“amitom, magaliTad, finansuri ga<strong>da</strong>wyvetilebebis<br />

gamoyofa sxva saxis politikuri ga<strong>da</strong>wyvetilebebisagan.”<br />

aseve es aris win<strong>da</strong>xeduli pasuxi eTnikurad <strong>da</strong>yofili<br />

sazogadoebis centraluri problemisadmi. Zalauflebis<br />

<strong>da</strong>myofi institutebi, romlebic saSualebas aZleven<br />

umravlesobas, rom gazardon albaToba imisa rom eTnikuri<br />

umciresobis wevrebi politikuri umravlesobis wevrebi<br />

iqnebian <strong>da</strong> eTnikuri umravlesobis wevrebi zog Sem-<br />

TxvevaSi politikuri umciresobis wevrebi iqnebian.<br />

institutebs Soris Zalauflebis <strong>da</strong>nawileba efuZneba<br />

alternatiul umravlesobebs. vrceli periodis ganmavlobaSi<br />

ufro Zneli xdeba umravlesobis konsensusis miRweva<br />

<strong>da</strong> rTuldeba aseTi umravlesobis SenarCuneba. kontrolisa<br />

<strong>da</strong> balansis kargad Camoyalibebul sistemaSi<br />

erTi romelime organosa <strong>da</strong> erTi umravlesobis Zalauflebis<br />

gafarToeba eTnikuri umciresobebis xarjze sxva<br />

organoebis winaaRmdegobas gamoiwvevs. mocemuli logikis<br />

gamo, prezidentarizmi Zalauflebis realuri balansiT<br />

aRmasrulebel <strong>da</strong> sakanonmdeblo institutebs Soris<br />

demokratiisa <strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianis uflebebis <strong>da</strong>mcvel parlamentarizms<br />

sjobs; orpalatiani sakanonmdeblo xelisufle-<br />

=:<br />

!


a SejibrebiTobaze <strong>da</strong>fuZnebuli warmomadgenlobiT, er-<br />

Tpalatian organoebs sjobs <strong>da</strong> aseve sakanonmdeblo <strong>da</strong><br />

aRmasrulebeli xelisuflebisagan <strong>da</strong>moukidebeli sasamarTlo<br />

- sust sasamarTlos. <strong>da</strong>moukidebel organoebs<br />

Zalauflebis ganawilebis demokratiuli wesi saSualebas<br />

aZlevs ga<strong>da</strong>wyvetilebebi sxva organoebisagan <strong>da</strong>moukideblad<br />

miiRon. Zalauflebis ganawilebis demokratiuli wesi<br />

moiTxovs sxva<strong>da</strong>sxva organoebi gansxvavebuli umravlesobebisgan<br />

iyos <strong>da</strong>kompleqtebuli.<br />

mokled rom vTqvaT, Zveli eqsperimentebi, maJoritaruli<br />

demokratiis <strong>da</strong>yofil sazogadoebebSi asamuSaveblad,<br />

rogorebicaa aSS-sa <strong>da</strong> SveicariaSi, miznad ar isaxavs<br />

elitis ZalauflebiT aRWurvas. mis nacvlad, isini<br />

cdiloben samoqalaqo sazogadoebisadmi ndobis gazr<strong>da</strong>sa<br />

<strong>da</strong> mTavrobis Zalauflebis Semcirebas samoqalaqo uflebebis<br />

gazrdiT. isini samTavrobo <strong>Zalaufleba</strong>s calkeul<br />

<strong>da</strong>moukidebel organoebs Soris anawileben <strong>da</strong> es <strong>da</strong>nawileba<br />

urTierTga<strong>da</strong>mkveTi, mravalgvari umravlesobis<br />

nebas efuZneba.<br />

saerTo politikuri institutebis Seqmnamde ZiriTadi<br />

eTnikuri jgufis liderebs Soris, romlebic erTad<br />

TavianTi gansxvavebuli mosaxleobiT ers qmnian, konsensusis<br />

arseboba aucilebelia, es iwvevs mTavrobis Zalauflebis<br />

SezRudvas. maT survili un<strong>da</strong> hqondeT, rom <strong>da</strong>e-<br />

Tanxmon politikas, romelic yvela eTnikuri jgufisaTvis<br />

SemakavSirebelia, maT un<strong>da</strong> surdeT, rom eris, rogorc<br />

mTlianis umravlesobis xmebis politikas <strong>da</strong>eTanxmon.<br />

iq, sa<strong>da</strong>c ar surT <strong>da</strong>eTanxmon umravlesobis xmebs,<br />

liderebs miaCniaT rom gansxvavebuli a<strong>da</strong>mianebi ar arian<br />

erTi eris nawilebi. roca arsebobs mniSvnelovani sakiTxebi,<br />

romlis drosac eTnikuri umciresobis wevrebi ar<br />

arian politikuri umravlesobis wevrebi <strong>da</strong> eTnikuri umravlesobis<br />

wevrebi arian politikuri umciresobis wevrebi.<br />

es SeiZleba iyos samxili, rom ar arsebobs erTi eri,<br />

romelic gaaerTianebs eTnikur jgufebs. es aris Sem-<br />

Txveva, romlis drosac gayofa ukeTesi ga<strong>da</strong>wyvetaa demokratiisaTvis,<br />

vidre Zalauflebis ganawileba.<br />

Zalauflebis ganawilebam SesaZloa eTnikuri jgufis<br />

liderebis mier sxva<strong>da</strong>sxva moTxovnebis eskalacia gamoiwvios.<br />

eTnikuri jgufis liderebi SesaZloa <strong>da</strong>ubrun-<br />

! =;


dnen TavianT moTxovnebs eqstremaluri saSualebebiT, anu<br />

Zaladobac ki SeiZleba gamoiyenon. Zalauflebis alternatiuli<br />

<strong>da</strong>yofa an mravaljeradi umravlesobebis institutebis<br />

mSeneblobis strategia amcirebs eTnikur konfliqtebs,<br />

aRwevs efeqturi ga<strong>da</strong>wyvetilebis miRebas umravlesobis<br />

tiraniis institucionalizaciis gareSe <strong>da</strong><br />

icavs eTnikur umciresobaTa uflebebs, ukavSirebs ra maT<br />

sxva tipis umciresobaTa uflebebs eTnikuri umravlesobis<br />

farglebSi. yvela mniSvnelovani jgufis warmomadgenlebs<br />

Soris.<br />

maJoritaruli demokratia intereTnikuri konfliqtebis<br />

gaZlierebis wyarod miiCneva, swored amitom mecnierebi<br />

am dilemis ga<strong>da</strong>wyvetas Zalauflebis gaziarebis<br />

strategiis meSveobiT cdilobdnen. magram Zalauflebis<br />

gaziarebis SeTanxmeba SeiZleba maiZulebeli iyos, rom<br />

gaaadvilos SeTanxmeba mSvidobis Sesaxeb sawyiss fazaze,<br />

magram <strong>da</strong>emuqros stabiluri mSvidobisa <strong>da</strong> demokratiis<br />

grZelvadian perspeqtivas eTnikurad <strong>da</strong>yofil sazogadoebebSi<br />

konsoli<strong>da</strong>ciis fazaSi. rogorc ukve vTqviT arsebobs<br />

maJoritaruli demokratisa <strong>da</strong> Zalauflebis ganawilebis<br />

alternativac, romelsac Zalauflebis <strong>da</strong>yofa<br />

ewodeba. es alternativa warmarTavs mSvidobisa <strong>da</strong> demokratiis<br />

konsoli<strong>da</strong>cias. im pirobebSi, romlebic Warbobs<br />

eTnikuri konfliqtebis Semdeg.<br />

=<<br />

!


mamuka biWaSvili<br />

samoqalaqo <strong>sazogadoeba</strong> <strong>saqarTveloSi</strong><br />

saqarTvelos dRevandeli socialuri mdgomareobis<br />

analizisas, calkeuli politikosebi <strong>da</strong> akademiuri wreebis<br />

warmomadgenlebi xSirad aRniSnaven, rom uamravi<br />

problema romlis winaSe qveyana dgas, gamowveulia samoqalaqo<br />

sazogadoebis ar arsebobiT. amitom samoqalaqo<br />

<strong>sazogadoeba</strong>ze saubari ganzraxuli gvaqvs swored am<br />

funqcionaluri kuTxiT <strong>da</strong> ara TavisTavad. samoqalaqo<br />

<strong>sazogadoeba</strong> samkauli rodia, romelic <strong>da</strong>amSveneb<strong>da</strong> saqarTvelos<br />

<strong>da</strong> rogorc TavisTavadi Rirebulebis matarebeli<br />

fenomeni, SesZen<strong>da</strong> qveyanas prestiJsa <strong>da</strong> saerTaSoriso<br />

renomes. mas gaaCnia savsebiT konkretuli socialuri<br />

<strong>da</strong>tvirTva, romelic tipiuria dRevandeli <strong>da</strong>savluri<br />

demokratiebisTvis. am TvalsazrisiT, <strong>saqarTveloSi</strong> arsebuli<br />

mdgomareobis mimoxilvam pasuxi un<strong>da</strong> gasces ramdenime<br />

mniSvnelovan kiTxvas. jer erTi gasarkvevia, Tu ra<br />

imedebs vamyarebT samoqalaqo <strong>sazogadoeba</strong>ze <strong>da</strong> risTvis<br />

gvWirdeba is. Semdeg, gasarkvevia Tu ra tipis samoqalaqo<br />

gaerTianebebi arsebobs qveyanaSi <strong>da</strong> rogoria maTi finansuri<br />

wyaroebi, rogoria maTi <strong>da</strong>mokidebuleba saxelmwifo<br />

struqturebTan, rogor gamoiyureba perspeqtiuli momavali<br />

<strong>da</strong> a.S.<br />

risTvis samoqalaqo <strong>sazogadoeba</strong><br />

samoqalaqo sazogadoebis arseboba imdenad mniSvnelovania<br />

ama Tu im qveynis demokratiuli ganviTarebisaTvis,<br />

rom bevri avtori samoqalaqo sazogadoebis arsebobas<br />

qveynis demokratiulobis wina piroba<strong>da</strong>c ki miiCnevs.<br />

termini “samoqalaqo <strong>sazogadoeba</strong>” axali drois filosofosebTan,<br />

hobsTan, lokTan, fergiusonTan <strong>da</strong> sxvebTan<br />

praqtikulad “politikuri sazogadoebis” eqvivalenturi<br />

iyo <strong>da</strong> is aRniSnav<strong>da</strong> qaossa <strong>da</strong> Zaladobaze <strong>da</strong>myarebuli<br />

yofis nacvlad kanonis safuZvelze marTul a<strong>da</strong>mianTa<br />

erTianobas. hobsi “leviaTanSi” pir<strong>da</strong>pir aigiveb<strong>da</strong> poli-<br />

! ==


tikur <strong>da</strong> samoqalaqo sazogadoebebs, rac terminis dRes<br />

gavrcelebuli mniSvnelobisaTvis principulad miuRebelia.<br />

erT-erTi pirveli, vinc termins Tanamedrove mniSvneloba<br />

misca, hegeli iyo. igi “samoqalaqo sazogadoebiT”<br />

aRniSnav<strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianTa arapolitikur gaerTianebebs, romlebic<br />

mimarTulia individebis mravalferovani interesebis<br />

<strong>da</strong>kmayofilebaze. hegelis warmodgeniT, samoqalaqo<br />

<strong>sazogadoeba</strong> dgas ojaxsa <strong>da</strong> saxelmwifos Soris. is aris<br />

organizaciebis an institutebis erTianoba, romelic<br />

axorcielebs iseT sxva<strong>da</strong>sxva saxis samuSaos qveyanaSi,<br />

romelsac ver an ar asrulebs mTavroba. aqe<strong>da</strong>n gasagebia,<br />

rom samoqalaqo sazogadoebis arseboba misi moqalaqeebis<br />

iseTi mniSvnelovani aqtiurobis maCvenebelia, romelic<br />

mTel <strong>sazogadoeba</strong>s Zalze dinamiur <strong>da</strong> kreatiul xasiaTze<br />

metyvelebs. samoqalaqo sazogadoebis institutebs Soris<br />

aTavseben iseT nebayoflobiT gaerTianebebs, rogoricaa<br />

saqvelmoqmedo organizaciebi, komunaluri fondebi,<br />

kooperativebi, garemos <strong>da</strong>cviTi organizaciebi, profesiuli<br />

asociaciebi, religiuri jgufebi, samoqalaqo klubebi,<br />

samoqalaqo milicia, akademiuri gaerTianebebi <strong>da</strong> a.S.<br />

<strong>da</strong>savleTis demokratiebs samoqalaqo sazogadoebebis<br />

funqcionirebis didi <strong>da</strong> rac mTavaria xangrZlivi gamocdileba<br />

aqvT. nebayoflobiTi sazogadoebrivi gaerTianebebi<br />

<strong>da</strong>savleT evropasa <strong>da</strong> amerikaSi nacionalur saxelmwifoebamde<br />

ufro adre gaCn<strong>da</strong> <strong>da</strong> mniSvnelovani socialuri<br />

rolic itvirTa. es viTareba Zalze mniSvnelovnad<br />

gveCveneba saqarTvelos gamocdilebisaTvis romelsac<br />

gansxvavebuli istoriuli warsuli hqon<strong>da</strong>. sabuTad <strong>da</strong>vasaxeleb<br />

ori kargad cnobili avtoris gamokvlevas - tokvilis<br />

“demokratia amerikaSi” <strong>da</strong> hegelis “germanul konstitucias”.<br />

rodesac samoqalaqo <strong>sazogadoeba</strong>ze vfiqrobT,<br />

es nawarmoebebi, Cveni azriT, mniSvnelovania ara<br />

mxolod wmin<strong>da</strong> Teoriuli TvalsazrisiT, aramed rogorc<br />

istoriuli wyaroebi <strong>da</strong>savleTis socialuri istorii<strong>da</strong>n.<br />

tokvilma, romelic gaocebuli iyo amerikaSi demokratiis<br />

aRmocenebiT, amerikuli saxelmwifos safuZvelSi<br />

aRmoaCina nebayoflobiTi samoqalaqo gaerTianebebi Temis<br />

saxiT <strong>da</strong> didi adgili <strong>da</strong>uTmo mis warmoSobis <strong>da</strong> funqcionirebis<br />

detalur analizs. Temi rogorc amerikel<br />

>?? !


axalmosaxleTa gaerTianeba, cxadia, amerikul saxelmwifoze<br />

adre warmoiSva, magram rac ufro mniSvnelovania,<br />

saxelmwifo struqturebis Camoyalibebis Semdeg mas ar<br />

Seuwyvetia arseboba <strong>da</strong> tokvilis droi<strong>da</strong>n ara mxolod<br />

TanamSromlobs <strong>da</strong> socialur funqciebs inawilebs saxelmwifosTan,<br />

aramed individualuri Tavisuflebebis arsebiTi<br />

<strong>da</strong>sayrdenicaa. <strong>da</strong>axloebiT msgavs viTarebas aRwers<br />

hegeli, rodesac germanuli TanmimdevrulobiT CamoTvlis<br />

im funqciebs, romlisaganac samoqalaqo <strong>sazogadoeba</strong>s<br />

(6c.3-.('ZC-! a-/-(/ZC&Y1) SeuZlia gaaTavisuflos saxelmwifo.<br />

hegeli am Sromas wer<strong>da</strong> germanuli naciisTvis<br />

Zalian mZime periodSi, rodesac centraluri evropis Zveli<br />

politikuri gaerTianeba, germaneli xalxis wmin<strong>da</strong><br />

romis imperia praqtikulad <strong>da</strong>Slili iyo <strong>da</strong> misi politikuri<br />

aparati veRar pasuxob<strong>da</strong> axali epoqis gamowvevebs.<br />

aseT pirobebSi samoqalaqo <strong>sazogadoeba</strong> rogorc<br />

a<strong>da</strong>mianebis sxva<strong>da</strong>sxva saxis nebayoflobiTi gaerTianebebis<br />

erToblioba iyo erTaderTi instancia, romelic uzrunvelyof<strong>da</strong><br />

socialuri problemebis regulacias. am vi-<br />

Tarebis gaTvaliswinebiT, hegelis zemoTaRniSnul gamokvlevas<br />

SegviZlia SevxedoT rogorc politikur proeqts,<br />

romelic saxelmwifosagan moiTxov<strong>da</strong> im minimaluri funqciebis<br />

Sesrulebas (jari <strong>da</strong> policia. sasamarTlo. ga<strong>da</strong>saxadebi),<br />

ris gareSec ar arsebobs politikuri organizmi.<br />

ramdena<strong>da</strong>c ganxilva principul siaxles Cveni interesebisaTvis<br />

ar SegvZens, SegviZlia ubralod aRvniSnoT,<br />

rom arsebob<strong>da</strong> amgvari proeqtis britanuli nairsaxeoba<br />

e.w. Ramis <strong>da</strong>raji saxelmwifos Teoriis saxiT, romelSiac<br />

aseve nagulisxmebia samoqalaqo <strong>sazogadoeba</strong>sa<br />

<strong>da</strong> saxelmwifos funqciebis naTeli gamijvna <strong>da</strong> maT Soris<br />

kooperacia.<br />

kidev erTi mniSvnelovani sakiTxi romlis Taobaze<br />

aRniSnuli avtorebi sakmaris informacias gvawvdian samoqalaqo<br />

sazogadoebis ekonomikuri mxarea. hana arendti<br />

wignSi “revoluciis Sesaxeb” exeba ra tokvilis epoqis<br />

amerikas erTgan SeniSnavs, rom revoluciamde amerika mdi<strong>da</strong>ri<br />

qveyana iyo. “amerika mdi<strong>da</strong>ri qveyana iyo” ar niSnavs<br />

amerikis saxelmwifos ekonomikur Zlevamosilebas.<br />

arendts mxolod imis aRniSvna surs, rom amerikelebi<br />

ekonomikurad uzrunvelyofilni iyvnen. rodesac aq saqme<br />

! >?>


midgebo<strong>da</strong> raime samoqalaqo wamowyebis ekonomikur, finansur<br />

uzrunvelyofaze, mis wyaros isev xalxi, moqalaqeebi<br />

warmoadgendnen. msgavsi viTarebaa gamoikveTeba hegelis<br />

droindel germaniaSic. SeZlebuli moqalaqeebi qveynis ZiriTad<br />

ekonomikur <strong>da</strong>sayrdens warmoadgendnen. simdidre,<br />

sakuTreba, Tun<strong>da</strong>c wodebrivi uTanasworobiT <strong>da</strong>nawilebuli,<br />

moqalaqeebis xelSia <strong>da</strong> ara saxelmwifosi. hegelis<br />

proeqtis erT-erTi mniSvnelovani adgili eTmoba imis<br />

garkvevis mcdelobas Tu rogoraa SesaZlebeli saimperio<br />

saga<strong>da</strong>saxado sistemis gamarTva, rac saxelmwifosaTvis<br />

sulis moTqmis saSualeba gaxdebo<strong>da</strong>..<br />

amrigad <strong>da</strong>savluri socialuri gamocdileba gvaswavlis,<br />

rom samoqalaqo sazogadoebis formireba win uswreb<strong>da</strong><br />

nacionaluri saxelmwifoebis warmoSobas. samoqalaqo<br />

gaerTianebebi, samoqalaqo wamowyebebisTvis aucilebeli<br />

finansur wyaros isev moqalaqeebis nebayoflobiTi<br />

Sesawirebi warmoadgenen. Semdeg, nacionaluri saxelmwifoebis<br />

gaCena ar spobs a<strong>da</strong>mianebis Tavisufal kavSirebs.<br />

piriqiT, TanamSromlobs masTan. <strong>da</strong> bolos, saxelmwifosa<br />

<strong>da</strong> samoqalaqo <strong>sazogadoeba</strong>s Soris adgili aqvs funqcionalur<br />

diversifikacias. ga<strong>da</strong>vavloT Tvali axla am poziciebi<strong>da</strong>n<br />

saqarTvelos.<br />

>?" !<br />

postsabWouri periodi <strong>saqarTveloSi</strong><br />

istoriuli ganviTarebis TvalsazrisiT, saqarTvelo<br />

namdvilad ar yofila samoqalaqo gaerTianebebis oazisi.<br />

warsuli jer patronymuri <strong>da</strong> Semdeg batonymuri urTier-<br />

Tobebi mosaxleobis umetes nawilSi adgils aRar toveb<strong>da</strong><br />

a<strong>da</strong>mianebs Soris Tavisufali gaerTianebebisaTvis.<br />

Tumca soflad arsebob<strong>da</strong> sasoflo Temi (gavixsenoT vaJa<br />

fSavelas “... Tems rac swadia mas izams Tavis Temobis wesiTa”),<br />

rogorc lokaluri socialuri regulatori, magram<br />

is ufro tradiciaze <strong>da</strong>myarebuli socialuri struqtura<br />

iyo, vidre a<strong>da</strong>mianebs Soris Tavisufali kooperaciis<br />

gamoxatuleba.<br />

Sua saukuneebi<strong>da</strong>n moyolebuli TbilisSi arsebob<strong>da</strong><br />

xelosnebisa <strong>da</strong> vaWrebis Tavisufali gaerTianebebi, amqari<br />

<strong>da</strong> gildiebi. saqarTvelos ruseTis imperiis Semadgen-


lobaSi Sesvlis Semdeg XIX saukuneSi qalaqSi warmoiSva<br />

saqvelmoqmedo fondebis, Tavisufali Jurnal-gazeTebis<br />

<strong>da</strong> sazogadoebriv-kulturuli <strong>da</strong>niSnulebis organizaciebis<br />

STambeW<strong>da</strong>vi raodenoba. am organizaciulma struqturebma<br />

ver poves Sesabamisi ganviTareba qveyanaSi rusuli<br />

bolSevizmis Semosvlis gamo. sabWoTa mTavrobam yvela<br />

Tavisufali organizacia <strong>da</strong>xura <strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianTa Soris ur-<br />

TierTobebze totaluri kontroli <strong>da</strong>amyara. ra Tqma un<strong>da</strong>,<br />

sabWoTa <strong>saqarTveloSi</strong> arsebob<strong>da</strong> sxva<strong>da</strong>sxva saxis SemoqmedebiTi<br />

organizaciebi, vTqvaT, mweralTa kavSiri,<br />

kompozitorTa kavSiri <strong>da</strong> a.S. magram es organizaciebi saxelmwifos<br />

mkacri ideologiuri ze<strong>da</strong>mxedvelobis qveS<br />

imyofebodnen <strong>da</strong> finansurad mTlianad kontroldebodnen<br />

mis mier. ideologiuri kontroli am tipis <strong>da</strong>wesebulebebze<br />

sabWoTa reJimis transformaciis kvalad mkacrdebo<strong>da</strong><br />

an msubuqdebo<strong>da</strong>, magram faqtia, rom aseTi organizaciebi<br />

saxelmwifo <strong>da</strong>wesebulebebs warmoadgendnen <strong>da</strong><br />

is viTareba, rom calkeuli individebi amgvar pirobebSiac<br />

axerxebdnen arastan<strong>da</strong>rtuli, WeSmaritad Semoqmedebi-<br />

Ti nawarmoebebis producirebas, sulac ver scvlis saer-<br />

To suraTs. totalitarul <strong>sazogadoeba</strong>Si saxelmwifom<br />

<strong>da</strong>fara a<strong>da</strong>mianis aqtivobis TiTqmis yvela sfero. misi ZalisxmeviT<br />

hegeliseuli struqturi<strong>da</strong>n, saxelmwifo-korporacia-ojaxi,<br />

meore elementi mTlianad STanTqmuli iqna<br />

saxelmwifos mier <strong>da</strong> am ukanasknelis pirispir individi,<br />

rogorc atomizirebuli socialuri segmenti, sruliad<br />

marto <strong>da</strong>rCa. winamdebare werilSi adgili ar aris am<br />

Tezisis gaSlili argumentirebisTvis. mxedvelobaSi<br />

maqvs, mtkiceba imis Sesaxeb, rom totalitaruli <strong>sazogadoeba</strong><br />

individebis atomizaciis wyaroa. Cveulebriv, amgvar<br />

“<strong>da</strong>naSauls” Ria sabazro principebze <strong>da</strong>myarebul<br />

<strong>sazogadoeba</strong>s miaweren, romelSiac gamefebulia mZafri<br />

konkurencia <strong>da</strong> arsebobisaTvis brZola. miuxe<strong>da</strong>vad amisa,<br />

sa<strong>da</strong>vo ar aris, rom totalitaruli reJimi ver <strong>da</strong>uSvebs<br />

a<strong>da</strong>mianebis Tavisufal kooperacias <strong>da</strong> raime saxis arakontrolirebad<br />

gaerTianebebs. marTlac <strong>da</strong>, Tu Tvals ga<strong>da</strong>vavlebT<br />

dRevandel qarTul <strong>sazogadoeba</strong>s, romelSiac<br />

zogierTi eqsperti totalitarizmis niSnebs eZebs, Zneli<br />

SesamCnevi rodia individebis msgavsi segmentacia.<br />

! >?@


samoqalaqo sazogadoebis aqtiuri wevrebi arian e.w.<br />

!"#-ebi, anu arasamTavrobo organizaciebi, romlebmac <strong>saqarTveloSi</strong><br />

sabWoTa kavSiris <strong>da</strong>Slis Semdeg <strong>da</strong>savleTis<br />

ZalisxmeviT <strong>da</strong>iwyes aRmoceneba. aRmosavleT evropis gamocdilebis<br />

msgavsad, ideis mixedviT, es organizaciebi<br />

(e.w. “mesame seqtori”) axali sazogadoebis formirebis umniSvnelovanesi<br />

berketebi un<strong>da</strong> yofiliyo, romlebic ara<br />

mxolod totalitarul warsulis memkvidreobi<strong>da</strong>n gaaTavisufleb<strong>da</strong><br />

mosaxleobas, aramed miscem<strong>da</strong> mas TviTregulirebad<br />

saxes. amitom, totalitarizmi<strong>da</strong>n demokratiuli<br />

sazogadoebisaken ga<strong>da</strong>svlisaTvis Zalze didi mniSvneloba<br />

hqon<strong>da</strong> <strong>da</strong>savleTi<strong>da</strong>n, gansakuTrebiT SeerTebuli Statebi<strong>da</strong>n<br />

am mimarTulebiT gaweul Zalisxmevas. demokratiuli<br />

cxovrebis didi gamocdilebis mqone <strong>da</strong>savleTSi<br />

kargad icodnen rogor gaedoT Tanxebi reformirebadi<br />

qveyanaSi. demokratiuli saxelmwifo ar arsebobs samoqalaqo<br />

sazogadoebis, maSasa<strong>da</strong>me saxelmwifosagan <strong>da</strong>moukidebeli<br />

socialuri seqtoris gareSe. amgvari seqtoris ar<br />

arsebobis pirobebSi moqalaqe mTlianad saxelmwifoze<br />

<strong>da</strong>mokidebuli xdeba, rac imTaviTve noyieri nia<strong>da</strong>gia totalitaruli<br />

an, ukeTes SemTxvevaSi avtoritaruli sazogadoebis<br />

reanimaciisaTvis. Sesabamisad, <strong>da</strong>savleTi <strong>da</strong>interesebuli<br />

iyo 7aM-ebis, farTo qselis SeqmniT mTel<br />

postsabWoTa sivrceze <strong>da</strong> maT Soris <strong>saqarTveloSi</strong>. 2002-<br />

2003 wlebis monacemebiT, <strong>saqarTveloSi</strong> registrirebuli<br />

iyo 3000-mde arasamTavrobo organizacia, romelTagan 500<strong>da</strong>n<br />

800-mdes miRebuli hqon<strong>da</strong> erTze meti granti. am organizaciebi<strong>da</strong>n<br />

mxolod 100 Tu iqnebo<strong>da</strong> imdenad aqtiuri,<br />

rom misi wevrebis saqmianoba mTlianad Semofargluli<br />

iyo am arasamTavrobo sferoTi <strong>da</strong> mxolod 20-30 arasam-<br />

Tavrobo organizacias SeeZlo zegavlena moexdina saxelmwifo<br />

ga<strong>da</strong>wyvetilebaze (4.55). es monacemebi imdenad sainteresoa,<br />

rom upriani iqneba ufro detalurad SevCerdeT<br />

maTze.<br />

>?8 !


arasamTavrobo organizaciebis profili,<br />

proeqtebis implementacia <strong>da</strong> <strong>da</strong>finanseba<br />

2004 wels 45^\-is programis menejeri kavkasiaSi, maikl<br />

kleitoni aRfrTovanebuli wer<strong>da</strong> arasamTavrobo organizacia<br />

“varkeTilis” moRvaweobis Sesaxeb, romlis wevrebmac<br />

qmediTi monawileoba miiRes Tbilisis am ubnis<br />

SuqiT momaragebis uzrenvelyofaSi (5). am organizaciis<br />

namdvilad samoqalaqo iniciativebis aRwera <strong>da</strong>interesebul<br />

mkiTxvels Sesabamis veb-gverdze SeuZlia ixilos.<br />

CvenTvis ufro mniSvnelovania imis aRniSvna, rom es organizacia<br />

marTalia ver moxvdebo<strong>da</strong> 20-30 zemoTaRniSnul<br />

“rCeul” arasamTavroboTa Soris, magram uTuod sapatio<br />

adgils <strong>da</strong>ikaveb<strong>da</strong> 100 7aM-s Soris, romlis wevrebi ara<br />

mxolod <strong>da</strong>kavebulni arian Sesabamisi saqmianobiT, aramed<br />

realurad akeTebdnen saqmes iq, sa<strong>da</strong>c saxelmwifo uZluri<br />

iyo. samoqalaqo organizaciebis profili saqarTvelo-<br />

Si sakmaod farToa <strong>da</strong> moicavs rogorc garemos <strong>da</strong>cviT<br />

organizaciebs, aseve qalTa, a<strong>da</strong>mianis uflebaTa <strong>da</strong>cviT,<br />

politikur <strong>da</strong> socialuri problemebze momuSave gaerTianebebs.<br />

aseTi mravalferovnebis miuxe<strong>da</strong>vad maTi margi qmedebis<br />

koeficienti Zalze <strong>da</strong>balia rogorc sazogadoebrivi<br />

sargeblianobis TvalsazrisiT, aseve ufro farTod,<br />

<strong>saqarTveloSi</strong> samoqalaqo sazogadoebis <strong>da</strong>mkvidrebis<br />

kuTxiT. am mimarTulebiT arsebuli problemebi<strong>da</strong>n Sevar-<br />

CevT ors, - <strong>da</strong>finansebas <strong>da</strong> proeqtebis implementacias.<br />

aRsaniSnavia, rom <strong>saqarTveloSi</strong>, iseve rogorc sxva<br />

qveynebSi, amgvar gaerTianebebSi koncentrirebulia qveynis,<br />

socialurad aqtiuri inteleqtualuri elitis mniSvnelovani<br />

nawili, romlis ZiriTad finansur wyaros <strong>saqarTveloSi</strong><br />

<strong>da</strong>mkvidrebuli iseTi ucxouri fondebi Seadgenen,<br />

rogoricaa `5^4O, sorosis fondi, evraziis fondi,<br />

fondi horizonti, 4\#d-i, ebertis fondi <strong>da</strong> a.S. mxolod<br />

is faqti, rom e.w. mesame seqtoris finansuri uzrunvelyofa<br />

mTlianad <strong>da</strong>savlur organizaciebs aqvT mindobili,<br />

zegavlenas iqoniebs arasamTavrobo organizaciebis moRvaweobis<br />

specifikaze <strong>da</strong> maTi Tavisuflebis xarisxze.<br />

marTlac grantis gacemamde fondebis umetesoba, ayalibebs<br />

wlis prioritetebs, sxva<strong>da</strong>sxva mimarTulebi<strong>da</strong>n,<br />

vTqvaT ganaTlebi<strong>da</strong>n, masmedii<strong>da</strong>n, socialuri seqtori<strong>da</strong>n<br />

! >?9


<strong>da</strong> a.S. SearCevs romelime erTs. <strong>da</strong>finansebas rogorc wesi<br />

mxolod is proeqtebi iReben romlebic Sesabamis wlis<br />

prioritetebs akmayofileben. TavisTavad savsebiT gamar-<br />

Tlebulia, rom fondma ganurCevlad ki ar <strong>da</strong>afinansos<br />

grantis momlodine arasamTavrobo seqtori, aramed ganaxorcielos<br />

es swored aRwerili, gegmazomieri saxiT, magram<br />

meore mxriv, verc imaze <strong>da</strong>vxuWavT Tvals, rom aseT<br />

pirobebSi, gamodis, fondma ukeT icis qveynis ekonomikis<br />

Tu socialuri yofis romeli ubani saWiroebs <strong>da</strong>xmarebas<br />

<strong>da</strong> swored amitom misi politikaa qveynis ganviTarebis<br />

ganmsazRvreli. <strong>sazogadoeba</strong>, romelsac sakmarisi racionalizmi<br />

<strong>da</strong> qveynisadmi pasuxismgebloba axasiaTebs, iolad<br />

moaxden<strong>da</strong> fondebis aseT politikasTan a<strong>da</strong>ptirebas<br />

<strong>da</strong> Tavisufali moRvaweobis maRali xarisxis SenarCunebas,<br />

rasac samwuxarod ver vityviT qarTul arasamTavrobo<br />

seqtorze. amitom isini akeTeben ara imas rasac saWirod<br />

Tvlian, aramed imas risi gakeTebac SesaZlebelia<br />

qveynisaTvis maTTvis gaurkveveli proeqtis mixedviT.<br />

rodesac arasamTavrobo seqtoris finansur uzrunvelyofaze<br />

vfiqrobT, uyuradRebod ver <strong>da</strong>vtovebT kidev<br />

erT moments. iseT ukiduresad gaWirvebul qveyanaSi, rogoric<br />

saqarTveloa, qveyanaSi sa<strong>da</strong>c yvavis korufcia,<br />

umuSevroba, xolo xelfass mxolod nominaluri mniSvneloba<br />

hqon<strong>da</strong>, ara kreditebis, aramed grantebis saxiT <strong>da</strong>savluri<br />

fondebis mier gacemuli Tanxebi normaluri arsebobis<br />

ZiriTad saSualebad iqca. saxelmwifo universitetis<br />

sociologiis kaTedris gamge, eduard kodua, romelic<br />

saukunis <strong>da</strong>sawyisSi Tavis erT-erT sagazeTo weril-<br />

Si qarTvel mkvlevarTa Soris pirvelad Seexo transformaciis<br />

procesSi myofi qarTuli sazogadoebis stratifikaciis<br />

problemas, aRniSnav<strong>da</strong>, rom arasamTavrobo organizaciebSi<br />

mobilizebuli a<strong>da</strong>mianebis saxiT <strong>saqarTveloSi</strong><br />

Camoyalib<strong>da</strong> axali “kasta” sakmaod normaluri SemosavlebiT<br />

<strong>da</strong> rigiT moqalaqeze gacilebiT ufro uzrunvelyofili<br />

cxovrebis wesiT. aseT pirobebSi, arasamTavrobo<br />

seqtorma (miT ufro es iTqmis zemoTaRniSnul warmatebul<br />

20-30 7aM-ze), miiRo uaRresad <strong>da</strong>xuruli, gaumWvirvale<br />

saxe. ufrTxodnen ra Si<strong>da</strong> konkurencias <strong>da</strong> Semosavliani<br />

adgilis <strong>da</strong>kargvas, arasamTavrobo organizaciebis<br />

wevrebi yovelmxriv cdilobdnen TavianTi saqmis uxmau-<br />

>?: !


od warmarTvas 1 . wlebis Semdgom mesame seqtorSi Seiqmna<br />

paradoqsuli viTareba. Tu orientirad aviRebT poperis<br />

neoliberalur ideas Ria sazogadoebis Sesaxeb <strong>da</strong> am ideis<br />

safuZvelze Seqmnil sorosis fonds, mis msgavsad arasamTavrobo<br />

organizaciebs un<strong>da</strong> SeesrulebinaT raRac<br />

gamtaris funqcia saxelmwifosa <strong>da</strong> xalxis inertul masas<br />

Soris. samoqalaqo sazogadoebis Camoyalibebis mizniT,<br />

arasamTavrobo organizaciebs Ria karis politikiT un<strong>da</strong><br />

moezi<strong>da</strong>T mosaxleobis maqsimalurad farTo fenebi, gaevrcelebinaT<br />

axali iniciativebis generirebis, kooperaciis<br />

<strong>da</strong> soli<strong>da</strong>robis unarCveva. sanacvlod, qveyanaSi Cven<br />

miviReT erT-erTi yvelaze ufro gaumWvirvale organizaciebis<br />

sistema, romelic Tavis ZiriTad deklarirebul<br />

funqcias, Tuki es funqcia sworad moviniSneT, ver asruleb<strong>da</strong><br />

2 .<br />

kidev erTi didi problema, romelic arasamTavrobo<br />

organizaciebis muSaobas axlavs <strong>saqarTveloSi</strong> Seexeba<br />

realizebuli proeqtebis praqtikul implementacias (Tuki<br />

amgvari ram igulisxmeba proeqtiT). gasuli saukunis 90iani<br />

wlebi<strong>da</strong>n, rodesac arasamTavrobo seqtori qarTul<br />

saxelmwifosTan erTad idgam<strong>da</strong> fexs, maTi urTierToba<br />

sakmaod rTulad aewyo. SevardnaZis xelisufleba, miuxe<strong>da</strong>vad<br />

misi lideris Rrma sabWouri gamocdilebisa, xels<br />

ar uSli<strong>da</strong> arasamTavrobo seqtoris momZlavrebas. piriqiT,<br />

qarTuli 7aM-ebis udidesi nawili swored Sevardna-<br />

Zis dros <strong>da</strong>registrir<strong>da</strong> <strong>da</strong> momZlavr<strong>da</strong>. magram rodesac<br />

saqme Seexebo<strong>da</strong> TanamSromlobas arasamTavrobo seqtorsa<br />

<strong>da</strong> xelisuflebas Soris, urTierToba Sors iyo sasurveilsgan.<br />

albaT ufro zusti iqneba Tu vityviT, rom Sevar-<br />

<br />

1 ra Tqma un<strong>da</strong>, arasamTavrobo organizaciebi TavianT oficialur angariSebSi<br />

<strong>da</strong>wvrilebiT aRwerdnen gaweul samuSaos <strong>da</strong> xarjebs, cdilobdnen<br />

grantebis gamcemebTan, fondebis mier movlenil monitorebTan sakuTari<br />

aqtivobis gamarTlebas <strong>da</strong> reklamirebas, magram amgvari informacia,<br />

romlis didi nawili ucxo enaze iqmnebo<strong>da</strong>, farTo sazogadoebisTvis<br />

ucnobi iyo, grantebis gamcemebis <strong>da</strong> mimRebebis saSinao saqmed iqca.<br />

2 aseTi Sefaseba SesaZloa, vinmes metismetad mkacrad moeCvenos. sinamdvileSi<br />

Cven sulac ar gvsurs e.w2!7aM-ebis saqmianobis utrireba <strong>da</strong> ma-<br />

Ti wevrebis oden “grantiylapiebad” warmodgena2!7aM$ebma <strong>saqarTveloSi</strong><br />

gaakeTes bevri Zalian sasargeblo ram, rogorc mTlianad qveynisTvis,<br />

aseve calkeuli individebisTvis, magram samoqalaqo sazogadoebis Camoyalibebis<br />

kuTxiT, Cven mainc vfiqrobT, rom qveynis ZiriTadi mosaxleoba<br />

iyo saqmisTvis <strong>da</strong> ara saqme iyo maTTvis.<br />

! >?;


dnaZis xelisufleba angariSs uwev<strong>da</strong> ra <strong>da</strong>savleli partniorebis<br />

politikur gemovnebas, ubralod iTmen<strong>da</strong> arasamTavrobo<br />

organizaciebis arsebobas. Tumca zusti raodenoba<br />

ucnobia, magram mainc SeiZleba iTqvas, rom TiTebze<br />

CamosaTvlelia mesame seqtorSi momzadebuli iseTi<br />

proeqtebis raodenoba, romlis rekomen<strong>da</strong>ciebic gaiTvaliswina<br />

xelisuflebam, xolo iseT SemTxvevebSi rodesac<br />

saqme Seexebo<strong>da</strong> korufcias an penitencialur sistemas <strong>da</strong><br />

a<strong>da</strong>mianis uflebebis <strong>da</strong>cvas, xelisufleba aSkarad agresiuli<br />

xdebo<strong>da</strong> <strong>da</strong> konfrontaciaSi Sedio<strong>da</strong> arasamTavrobo<br />

seqtorTan. Sedegad, SeiZleba iTqvas, rom <strong>da</strong>ikarga an<br />

ganuxorcielebeli <strong>da</strong>rCa araerTi socialur-politikuri,<br />

ekonomikuri xasiaTis samoqmedo RonisZiebaTa nusxa <strong>da</strong><br />

rom iseT SemTxvevebSi, rodesac saWiro iyo xelisuflebis<br />

araTu yuradReba <strong>da</strong> Tanadgoma, aramed garantirebuli<br />

Caurevloba, xelisuflebis qceva, iSviaTi gamonaklisebis<br />

gar<strong>da</strong>, saerTo sargeblianobis principis sapirispiro<br />

iyo.<br />

kidev ufro garTul<strong>da</strong> urTierToba saxelmwifosa<br />

<strong>da</strong> arasamTavrobo seqtors Soris dRes. saakaSvilis reformebis<br />

erT-erTi ZiriTadi motivi emyarebo<strong>da</strong> savsebiT<br />

swor Teziss qarTuli saxelmwifos araqmediTunarianobis<br />

Sesaxeb. sxva<strong>da</strong>sxva saerTaSoriso gamokiTxvebiT SevardnaZis<br />

droindeli saqarTvelo araerTxel aRmoCenila<br />

arSemdgari saxelmwifoebis nusxaSi. amitom, saakaSvilis<br />

mTavrobis Zalisxmeva, mcdeloba imisa, rom reformebis<br />

gziT migveRwia saxelmwifo seqtoris gaZlierebisaTvis,<br />

TavisTavad misasalmebelia. aq adgili ar aris gatarebuli<br />

reformebis avkargianobis Sesafaseblad. ufro mniSvnelovnad<br />

migvaCnia aRniSvna imisa, rom reformebma Tan<strong>da</strong>TanobiT<br />

uaRresad radikaluri saxe miiRo <strong>da</strong> srul saxelmwifo<br />

kontrols <strong>da</strong>uqvemdebara socialuri sfero.<br />

ganxorciel<strong>da</strong> saxelmwifo seqtorSi <strong>da</strong>saqmebulTa mkveTri<br />

Sekveca <strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianebis didi masis sruli marginalizacia<br />

mas Semdeg, rac saco<strong>da</strong>v mdgomareobaSi myofma qar-<br />

Tulma biznesma ver moaxerxa iafi gamoTavisuflebuli<br />

muSaxelis <strong>da</strong>saqmeba. a<strong>da</strong>mianebis yoveldRiuri arseboba<br />

seriozul problemad iqca, ramac sazogadoebis iseTive<br />

atomizacia gamoiwvia, rogoric zemoT iyo aRniSnuli.<br />

marTalia xelisuflebas ver <strong>da</strong>vabralebT, rom man <strong>da</strong>xu-<br />

>?< !


a romelime arasamTavrobo organizacia, magram aseT socialur<br />

viTarebaSi arasamTavrobo seqtori sruliad<br />

ufunqciod arsebobs. mas saxelmwifom aRar <strong>da</strong>utova realuri<br />

samoqmedo veli. sxvagvarad es imas niSnavs, rom<br />

atomizirebuli individi kvlav saxelmwifos pirispir<br />

dgas Tanac imis sruli SegnebiT, rom amgvar <strong>da</strong>pirispirebaSi<br />

is yovelTvis <strong>da</strong>marcxebuli iqneba. Tu am ga<strong>da</strong>saxedi<strong>da</strong>n<br />

SevafasebT saerTaSoriso sazogadoebis Zalisxmevas<br />

<strong>da</strong> gaRebul didZal finansur <strong>da</strong>xmarebas, romlis mizani<br />

iyo <strong>saqarTveloSi</strong> samoqalaqo sazogadoebis Camoyalibeba,<br />

aSkara gaxdeba, rom es Tanxebi wyalSia ga<strong>da</strong>yrili.<br />

miuxe<strong>da</strong>vad amisa, saerTaSoriso sazogadoebis Zalisxmeva<br />

mTlad ukvalod ar gamqrala man garkveuli Sedegebi<br />

moitana sxva mimarTulebiT.<br />

arasamTavrobo organizaciebis<br />

moRvaweobis zogierTi Sedegis Sesaxeb<br />

rodesac saubaria arasamTavrobo seqtorSi momzadebuli<br />

proeqtebis Sesaxeb, romelTa implementacias mniSvnelovani<br />

Sedegi moyva ara mxolod garkveuli regionis,<br />

aramed mTeli qveynis masStabiT, SegviZlia ramdenime iSviaTi<br />

gamonaklisis <strong>da</strong>saxeleba. ganaTlebis reforma, magaliTad,<br />

romelic erT-erTi yvelaze rezonansuli proeqti<br />

iyo didwilad momzad<strong>da</strong> sorosis fondSi. SeiZleba<br />

sul mcire erTi organizaciis <strong>da</strong>saxeleba (mxedvelobaSi<br />

maqvs Tavisuflebis instituti), romlis proeqtebi SevardnaZis<br />

dros mWidrod iyo koordinirebuli xelisuflebis<br />

reformatorul ZalebTan. am organizaciis kavSirebi<br />

dRevandel qarTul xelisuflebasTan imdenad mWidro<br />

gax<strong>da</strong>, rom is ufro Camohgavs samTavrobo inteleqtualur<br />

centrs, vidre arasamTavrobo organizacias.<br />

yvelaze mniSvnelovani Sedegi rac ucxouri fondebisa<br />

<strong>da</strong> 7aM-ebis moRvaweobas moyva <strong>saqarTveloSi</strong>, iyo<br />

axali politikuri klasis, momavali mmarTveli elitis<br />

Camoyalibeba. Tavis droze, <strong>saqarTveloSi</strong> akreditebulma<br />

ucxourma fondebma, Cvens qveyanaSi <strong>da</strong>fuZnebisa <strong>da</strong> uamravi<br />

biurokratiuli barierebis <strong>da</strong>saZlevad, cxadia pirvel<br />

rigSi xelisuflebas mimarTes. maSin xelisuflebaSi<br />

! >?=


myofma, rogorc uwodebdnen, axalgazr<strong>da</strong> reformatorebma<br />

(Jvaniam, saakaSvilma <strong>da</strong> sxvebma) kargad gaTvales aRniSnuli<br />

finansuri wyaros politikuri momgebianoba <strong>da</strong> rodesac<br />

xelisuflebis ufrosi Taobis warmomadgenlebi,<br />

“wiTeli direqtorebi” sakuTari finansuri interesebis<br />

<strong>da</strong>kmayofilebas sxva<strong>da</strong>sxva maqinaciebiT, xSirad saxelmwifos<br />

mier aRebuli ucxouri valebis <strong>da</strong>tacebiT cdilobdnen,<br />

sruli kontroli <strong>da</strong>amyares im fondebze <strong>da</strong><br />

fondebis mier msuyed <strong>da</strong>finansebul 7aM-ebze romlebis<br />

grantebis sistemaze muSaobdnen. am kontrols ormagad<br />

momgebiani xasiaTi aRmoaCn<strong>da</strong>:<br />

pirveli, fondebis <strong>da</strong> 7aM-ebis maRalanazRaurebadi<br />

(programebis direqtorebis, menejerebis, koordinatorebis<br />

<strong>da</strong> a.S.) Tanamdebobebi Jvania-saakaSvilis proteJeebma<br />

<strong>da</strong>ikaves. garkveuli politikuri, kerZod deklarirebulad<br />

liberaluri Rirebulebebis <strong>da</strong> institutebis ganmtkicebaze<br />

orientirebul ucxour fondebSi arsebulma<br />

maRalma finansurma uzrunvelyofam gansazRvra, erTi<br />

mxriv Jvania-saakaSvilis politikuri platforma <strong>da</strong><br />

ltolva aSS-sken, xolo meore mxriv, kargi Sansi misca<br />

maT SeeqmnaT erTguli birTvi farTo politikuri speqtrisaTvis.<br />

meore, fondebSi ZiriTad Tanamdebobebze “Tavisi<br />

xalxis” gayvaniT, Jvania-saakaSvilma sakmaod soliduri<br />

saxsrebis sakuTari Sexedulebebisamebr regulirebis marjve<br />

meqanizmi moipova. Sedegad, konkretuli mimarTulebiT<br />

angaJirebuli <strong>da</strong> erTguli inteleqtualebis ricxvma<br />

ufro imata. reformatorebis gundis mier arasamTavrobo<br />

seqtoris Sesaqmnelad gamiznuli <strong>da</strong>savluri saxsrebis<br />

gonivruli <strong>da</strong> marjve gamoyenebis kidev erT nimuSad SegviZlia<br />

gavixsenoT “rusTavi 2”-is <strong>da</strong>arsebis istoria, rodesac<br />

xelisuflebis mier <strong>da</strong>xurulma <strong>da</strong> Serisxulma<br />

provinciulma televiziam saTanado sagranto <strong>da</strong>xmarebis<br />

Sedegad ara mxolod adgilmdebareoba Seicvala, aramed<br />

Tan<strong>da</strong>Tan Camoyalib<strong>da</strong> aRniSnuli politikuri jgufis<br />

mZlavr K\ manqanad. aq uTuod aRsaniSnavia is faqtic,<br />

rom maTi SevardnaZis xelisuflebisagan jer gandgomisas,<br />

xolo Semdeg radikaluri <strong>da</strong>pirispirebisas, aRniSnuli<br />

infrastruqtura Zalze aqtiurad monawileob<strong>da</strong>. is Camoyalib<strong>da</strong><br />

<strong>da</strong> momZlavr<strong>da</strong> mmarTveli wreebis Tvalwin yo-<br />

>>? !


velgvari kanon<strong>da</strong>rRvevis gareSe. ramdena<strong>da</strong>c es fondebisa<br />

<strong>da</strong> 7aM-ebis sistema arasamTavrobo seqtoris <strong>da</strong> samoqalaqo<br />

sazogadoebis reputaciiT sargeblob<strong>da</strong>, xelisuflebis<br />

yoveli kontrzoma Zalze iolad iyo interpretirebuli<br />

“samoqalaqo sazogadoebis xelyofad”, “Tavisufal<br />

televiziaze Tav<strong>da</strong>sxmad”, “korumpirebuli Cinovnikebis<br />

<strong>da</strong> mafiozuri klanebis TviTnebobad” <strong>da</strong> a.S. cxadia<br />

Seqmnili viTareba, politikur brZolaSi Cabmul xelisuflebas<br />

imTaviTve wamgebian poziciaSi ayeneb<strong>da</strong>, radgan<br />

iqmnebo<strong>da</strong> xelisuflebis samoqalaqo <strong>sazogadoeba</strong>sTan <strong>da</strong>pirispirebis,<br />

Zalauflebis TavisuflebasTan brZolis<br />

efeqti.<br />

revoluciis Semdeg aRmoCn<strong>da</strong>, rom “warmatebulma”<br />

arasamTavrobo organizaciebma maTze <strong>da</strong>kisrebuli amocana,<br />

romelic di<strong>da</strong>d gansxvavebuli iyo mesame seqtoris<br />

momZlavrebisagan, amowura. amitom is xalxi, vinc revoluciamde<br />

<strong>da</strong>kavebuli iyo privilegirebul arasamTavrobo<br />

seqtorSi, dReisaTvis gabneulia iq sa<strong>da</strong>c un<strong>da</strong> yofiliyo<br />

Tav<strong>da</strong>pirveli CanafiqriT - Seadgenen ZiriTad saxelisuflebo<br />

wreebs.<br />

literatura:<br />

1. Томас Гоббс – «Левиафан или материя, форма и власть<br />

государства церковного и гражданского», в кн. Томас Гоббс,<br />

Избранные произведения в двух томах. Изд. «Мысль». Москва<br />

1965юб том 2.<br />

2. S&*.-+Z-!6-.+/!e!PCB%&/!VBHH-/2J!'+)f!V'/1B.Q!BY!KB('1'Z&(!KC'(B$<br />

/BDCQg2! #U'1-U! HQ! S-B! 51.&*//! &+U! XB/-DC! A.BD/-Q2! PC'.U! #U'1'B+2! PC-!<br />

`+',2!BY!AC'Z&3B!K.-//J!>=


" !<br />

elguja meqvabiSvili<br />

mcire <strong>da</strong> saSualo mewarmeobis<br />

ganviTareba rogorc saSualo klasis<br />

formirebis umniSvnelovanesi piroba<br />

sazogadoebis socialur-stratifikaciuli diferenciacia<br />

rTuli <strong>da</strong> sadiskusio problemaa. marqsistuli<br />

ekonomikur-deterministuli Teoria socialuri klasebis<br />

bunebis axsnas gvTavazobs materialuri warmoebis xasiaTze<br />

<strong>da</strong>yrdnobiT <strong>da</strong> ganmsazRvrel kriteriumebad miiCnevs<br />

gansxvavebul <strong>da</strong>mokidebulebas warmoebis saSualebebisadmi<br />

<strong>da</strong> sazogadoebrivi dovlaTis miTvisebis wess. aramarqsisti<br />

sociologebis azriT, warmoebis saSualebebisadmi<br />

<strong>da</strong>mokidebuleba ar warmoadgens sazogadoebrivi klasebis<br />

Camomyalibebel niSans. gansxvavebuli sazogadoebrivi<br />

jgufebisadmi a<strong>da</strong>mianTa mikuTvnebas veberi gansazRvravs<br />

statusisa <strong>da</strong> prestiJis, <strong>da</strong>rendrofi – Zalauflebis,<br />

uorneri – socialuri rolisa <strong>da</strong> reputaciis faqtorebiT.<br />

ganixileba agreTve iseTi araekonomikuri faqtorebic,<br />

rogoricaa ganaTleba, profesiuli <strong>da</strong>xelovneba, privilegiebi<br />

<strong>da</strong> a.S.<br />

postkomunistur gar<strong>da</strong>maval <strong>sazogadoeba</strong>Si socialuri<br />

diferenciacia, romelic cvlis socializmis sab-<br />

Wouri modelisaTvis <strong>da</strong>maxasiaTebel socialur erTgvarovnebas,<br />

kanonzomier movlenad SeiZleba CaiTvalos.<br />

amasTanave, TvalSisacemia postkomunistur <strong>saqarTveloSi</strong><br />

socialuri diferenciaciis simwvave <strong>da</strong> siRrme, rasac<br />

mravali obieqturi <strong>da</strong> subieqturi faqtori ganapirobebs.<br />

araswori privatizebis Sedegad mosaxleobis metad mcire<br />

jgufma TiTqmis usasyidlod xelSi Caigdo didZali saxelmwifo<br />

qoneba. “liberaluri” fulad-sakredito politika,<br />

(romelic realurad kreditebis ukontrolo gacemas<br />

niSnav<strong>da</strong>), mosaxleobis anabrebis miTviseba, kontrabanduli<br />

saqonlis masobrivi Semotana <strong>da</strong> realizacia, Semosavlebis<br />

<strong>da</strong>malva – is movlenebia, romlebiTac erTeulebi<br />

Zalian gamdidrdnen <strong>da</strong> uzarmazari qonebis mflobelebi<br />

gaxdnen. <strong>saqarTveloSi</strong> Camoyalib<strong>da</strong> saxelmwifosa<br />

<strong>da</strong> formirebis procesSi myofi kerZo seqtoris urTier-


Tqmedebis mankieri praqtika: prezidentis brZanebulebebis,<br />

parlamentis ga<strong>da</strong>wyvetilebebis miReba <strong>da</strong>interesebuli<br />

kerZo jgufebis sasargeblod <strong>da</strong> am ukanasknelTa finansuri<br />

resursebis gamoyeneba politikuri partiebis, saar-<br />

Cevno kampaniebis <strong>da</strong>safinanseblad.<br />

<strong>saqarTveloSi</strong> 90-iani wlebi<strong>da</strong>n <strong>da</strong>wyebuli e.w. “kapitalis<br />

Tav<strong>da</strong>pirveli <strong>da</strong>grovebis” meore mxares warmoadgen<strong>da</strong><br />

mosaxleobis Raribi nawilis swrafi zr<strong>da</strong>, upirveles<br />

yovlisa, “Zveli Raribebis” jgufTan “axali Raribebis”<br />

mierTebis gziT. mecnierebis, eqimebis, maswavleblebis,<br />

xelovnebis <strong>da</strong> inteligenciis sxva warmomadgenlebis<br />

mniSvnelovani nawili Semosavlebis doniT gauTanabrdnen<br />

martoxela dedebs <strong>da</strong> mravalSvilian ojaxebs, pensionerebs,<br />

invalidebs <strong>da</strong> sxv. RaribTa jgufi agreTve Seivso<br />

umuSevrebiT <strong>da</strong> iZulebiT ga<strong>da</strong>adgilebuli pirebiT. riskis<br />

zonaSi aRmoCndnen “momuSave” Raribebi, romelTa SemosavlebiT<br />

SeuZlebeli iyo sakuTari Tavisa <strong>da</strong> ojaxis<br />

rCena. eqspertebis gaangariSebiT, deciluri koeficienti,<br />

anu mosaxleobis yvelaze mdi<strong>da</strong>ri 10%-is Sefardeba yvelaze<br />

Raribi 10%-is SemosavlebTan 1985 wlis 5:1-<strong>da</strong>n 1995<br />

wels 40:1-Tan, 2005 wels ki 22:1-Tan Seicvala., rac ukiduresad<br />

SemaSfoTebel maCveneblad SeiZleba CaiTvalos.<br />

Rarib-RatakTa mdgomareoba <strong>saqarTveloSi</strong> Zalian<br />

mZimea, raze<strong>da</strong>c statistikuri monacemebic naTlad metyvelebs.<br />

kerZod, 1996-2003 wlebSi siRaribis done (RaribTa,<br />

anu saarsebo minimumze naklebi Semosavlebis mqone mosaxleobis<br />

xvedriTi wili mTlian mosaxleobaSi) 46.2 %-<strong>da</strong>n<br />

54.5 %-mde gaizar<strong>da</strong>. aseve gaizar<strong>da</strong> siRaribis siRrme (romelic<br />

zomavs RaribTa ga<strong>da</strong>xras saarsebo minimumi<strong>da</strong>n) 17.3<br />

%-<strong>da</strong>n 21.1 %-mde <strong>da</strong> siRaribis simwvave (romelic gviCvenebs<br />

TviT RaribTa cxovrebis doneebs Soris arsebul<br />

gansxvavebas) 8.9 %-<strong>da</strong>n 11.2 %-mde. 1<br />

vardebis revoluciis Semdgom periodSi oficialuri<br />

statistika afiqsirebs siRaribis donis sagrZnob Semcirebas<br />

– 2004 wels - 35.7%-mde, 2005 wels ki – 35.5%-mde.<br />

es tendencia, samwuxarod, warmoadgens a<strong>da</strong>mianTa ara ekonomikuri<br />

mdgomareobis realuri gaumjobesebis, aramed<br />

garkveuli statistikuri manipulirebis Sedegs. kerZod,<br />

<br />

1 b. gabiZaSvili, z. Sonia, z. kirvaliZe (2006). Raribs arTmevs, mdi<strong>da</strong>rs<br />

aZlevs? Jurn. “socialuri ekonomika”, #2.<br />

! >>@


saarsebo minimumis gaangariSeba winaT xdebo<strong>da</strong> normatiuli<br />

statistikuri meTodiT, romelic efuZnebo<strong>da</strong> 2500 kaloriis<br />

sasursaTo kalaTis Rirebulebas <strong>da</strong> minimalur<br />

arasasursaTo xarjebs. 2005 wli<strong>da</strong>n ki saarsebo minimumis<br />

gaangariSeba xdeba statistikuri meTodiT, romelic iTvaliswinebs<br />

mosaxleobis yvelaze uqoneli 10%-is faqtobriv<br />

minimalur moxmarebas. gaangariSebis meTodikis am<br />

cvlilebis Sedegad saSualo momxmareblis saarsebo minimumi<br />

138 lari<strong>da</strong>n 84 laramde, anu 39%-iT Semcir<strong>da</strong>. sinamdvileSi,<br />

vardebis revoluciis Semdeg Rarib-RatakTa ekonomikuri<br />

mdgomareoba ki ar gaumjobesebula, aramed gauares<strong>da</strong>.<br />

Cveni azriT, es cvlileba ganpirobebuli iyo ori<br />

garemoebiT: 1. faswarmoqmnaSi mimdinare cvlilebebiT, ris<br />

Sedega<strong>da</strong>c (magaliTad, eleqtroenergiis tarifi) 250%-iT<br />

gaizar<strong>da</strong> <strong>da</strong> misi saSualo Tviuri xarji saSualo statistikuri<br />

ojaxis Semosavlebis 20-25%-s aRemateba. gazis<br />

fasi ramdenime wlis manZilze gaoTxmag<strong>da</strong>, gaizar<strong>da</strong> fasebi<br />

komunalur momsaxurebaze, sazogadoebriv transportze,<br />

wyliT sargeblobaze <strong>da</strong> a.S.; 2. araxelsayreli biznesgaremosa<br />

<strong>da</strong> saxelmwifo seqtorSi gauTavebeli e.w.<br />

struqturuli gar<strong>da</strong>qmnebis gamo Semcir<strong>da</strong> samuSao adgilebi<br />

<strong>da</strong> gaizar<strong>da</strong> umuSevarTa raodenoba. msoflio bankis<br />

eqspertTa SefasebiT, Tanamedrove <strong>saqarTveloSi</strong> siRaribis<br />

ZiriTadi mizezia “umuSevroba <strong>da</strong> sakmarisad kargad<br />

anazRaurebadi samsaxurebis nakleboba”.<br />

postkomunistur gar<strong>da</strong>maval periodSi <strong>saqarTveloSi</strong><br />

ganviTarebuli procesebis Sedegad qveynis mosaxloebis<br />

socialuri struqtura <strong>da</strong>axloebiT ase gamoiyureba:<br />

mdidrebi – 5%, SeZlebulebi -10%, saSualod uzrunvelyofilebi<br />

– 10%, naklebad uzrunvelyofilebi – 20% Raribebi<br />

– 45% <strong>da</strong> Ratakebi – 10%. 1 rogorc vxe<strong>da</strong>vT, RaribTa,<br />

RatakTa <strong>da</strong> siRaribis riskis zonaSi myofTa xvedriTi wili<br />

mTel mosaxleobaSi Seadgens <strong>da</strong>axloebiT 85%-s. es<br />

mdgomareoba ekonomikuri TvalsazrisiT araefeqtiania,<br />

socialurad - usamarTlo <strong>da</strong> politikurad – friad saxifaTo.<br />

Seqmnili situacii<strong>da</strong>n gamomdinare, saqarTvelos xelisuflebis<br />

Tanamedrove ekonomikuri politikis strate-<br />

<br />

1 Jurn. “socialuri ekonomika” (2006), #2.<br />

>>8 !


giul amocanas un<strong>da</strong> warmoadgendes im RonisZiebaTa kompleqsis<br />

gatareba, romelic gazrdis saSualo klass upiratesad<br />

<strong>da</strong>bali klasi<strong>da</strong>n gadmosulTa xarjze.<br />

saSualo klasis ZiriTad nawils, mis “xerxemals”<br />

saSualo <strong>da</strong> mcire mewarmeebi warmoadgenen. sayovelTaod<br />

cnobilia saSualo klasis roli sabazro ekonomikaze<br />

<strong>da</strong>fuZnebul demokratiul <strong>sazogadoeba</strong>Si, rac SemdegSi<br />

gamoixateba:<br />

!saSualo klasi Tavisuflebis garantia. misi sasicocxlo<br />

interesia Tavisufali moqmedebis sivrcis gafar-<br />

Toeba <strong>da</strong> ganmtkiceba. es, upirveles yovlisa, Seexeba Tavisufal<br />

sabazro sivrces. Sua saukuneebis Tav<strong>da</strong>pirveli<br />

<strong>da</strong>grovebis epoqi<strong>da</strong>n <strong>da</strong>wyebuli mewarmeebi yovelTvis ibrZodnen<br />

TavianTi saqmianobis TavisuflebisaTvis, nebismieri<br />

sakuTrebis sakuTari Sexedulebebisamebr gankargvisTvis;<br />

!saSualo klasi qveynis socialuri stabilurobis<br />

uzrunvelyofis, socialuri Tanxmobis miRwevis <strong>da</strong> socialuri<br />

interesebis <strong>da</strong>balansebis safuZvelia;<br />

!saSualo klasi ekonomikis myari <strong>da</strong> dinamiuri<br />

zrdis (ganviTarebis) wyaroa. i. Sumpeteris azriT, “iyo<br />

mewarme, niSnavs akeTo ara is, rasac sxvebi akeTeben <strong>da</strong><br />

ara ise, rogorc sxvebi akeTeben”. 1 maSasa<strong>da</strong>me, mewarme<br />

aris gzagamkvalavi (inovatori) ekonomikaSi, komunikatori,<br />

romelic ipyrobs axal bazrebs <strong>da</strong> amyarebs axal kav-<br />

Sirebs. mewarmisaTvis mniSvnelovania ara mxolod mogebis<br />

miReba, aramed maRali konkurentunarianobis uzrunvelyofa<br />

<strong>da</strong> konkurenciaSi gamarjveba, rac ekonomikis dinamizmis<br />

aucilebeli pirobaa;<br />

!saSualo klasi ganapirobebs samarTlebrivi saxelmwifos<br />

aucileblobas, sa<strong>da</strong>c yvela Tanabrad emorCileba<br />

<strong>da</strong> asrulebs kanonebs. mcire <strong>da</strong> saSualo mewarmeoba,<br />

rogorc sabazro sistemis Semadgeneli nawili, emyareba<br />

partniorTa Soris sakontraqto sistemas. kontraqtis<br />

gaformeba <strong>da</strong> nakisr valdebulebaTa Sesruleba ar warmoadgens<br />

mxolod masSi monawile ori mxaris izolirebul<br />

aqts. masze udides gavlenas axdens garemo, sa<strong>da</strong>c<br />

mzaddeba <strong>da</strong> ideba es garigeba. garigebis monawileebi ki<br />

<br />

1 a. silagaZe (2001). ekonomikuri azris istoria.<br />

! >>9


<strong>da</strong>rwmunebulebi un<strong>da</strong> iyvnen maTi SeTanxmebis <strong>da</strong>culoba-<br />

Si nebismieri arakeTilsindisieri partnioris mier xel-<br />

Sekrulebis <strong>da</strong>rRvevis SemTxvevaSi. es niSnavs miukerZoebeli,<br />

samarTliani sasamarTlos arsebobas, romelic samarTlebrivi<br />

saxelmwifos ganuyofeli nawilia.<br />

saSualo klasis CamoyalibebaSi ga<strong>da</strong>mwyveti mniSvneloba<br />

eniWeba mcire <strong>da</strong> saSualo mewarmeobis ganviTarebas,<br />

romelic moiTxovs saxelmwifos mxri<strong>da</strong>n mxar<strong>da</strong>Weris RonisZiebaTa<br />

qmediTi sistemis Seqmnas <strong>da</strong> <strong>da</strong>nergvas. ganvixiloT<br />

es sistema.<br />

Tavisufali mewarmeobis Camoyalibeba <strong>da</strong> ganviTareba<br />

mcire sawarmoebis Seqmnis gziT, gulisxmobs Sesabamisi<br />

institucionaluri bazis arsebobas, risTvisac aucilebelia:<br />

1.!mcire mewarmeobis mxar<strong>da</strong>Weris konkretuli <strong>da</strong><br />

Tanmimdevruli politikis SemuSaveba, romelic, rogorc<br />

wesi, un<strong>da</strong> warmoadgendes zoga<strong>da</strong>d mewarmeobis ganviTarebis<br />

erovnul-saxelmwifoebrivi politikis Semadgenel nawils;<br />

2.!mewarmeobis ganviTarebisaTvis xelisSemSleli mizezebis<br />

<strong>da</strong>dgenisa <strong>da</strong> aRmofxvris konkretuli mimarTulebebis<br />

gansazRvra <strong>da</strong> kerZo mewarmeobisTvis xelsayreli<br />

garemos Seqmna;<br />

3.!pasuxismgeblobisa <strong>da</strong> funqciebis gamijvna centralur<br />

samTavrobo organoebsa <strong>da</strong> regionul struqturebs<br />

Soris Tavisufali mewarmeobis politikis SemuSavebisa<br />

<strong>da</strong> ganxorcielebis procesSi;<br />

4.! samewarmeo sferos warmomadgenelTa aqtiuri <strong>da</strong><br />

efeqtiani monawileoba ekonomikuri politikis SemuSavebis,<br />

realizaciis <strong>da</strong> Sedegianobis Sefasebis procesSi.<br />

mewarmeobis instituciur bazas (CarCos) gansaz-<br />

Rvravs saqarTvelos “kanoni mewarmeobis Sesaxeb” <strong>da</strong> kanoni<br />

“mcire sawarmoTa mxar<strong>da</strong>Weris Sesaxeb”. Tavisufali<br />

mewarmeobis instituciuri bazis umniSvnelovanesi Semadgeneli<br />

nawilia mewarmeobis samarTlebrivi regulireba,<br />

romlis srulyofa un<strong>da</strong> warimarTos Semdegi mimarTulebebiT:<br />

1.!kanonebisa <strong>da</strong> normatiul-samarTlebrivi aqtebis<br />

harmonizacia mcire <strong>da</strong> saSualo sawarmoebis stimulirebis,<br />

biurokratiuli procedurebis gamartivebis <strong>da</strong> am<br />

>>: !


procesSi monawile saxelmwifo struqturebis raodenobis<br />

Semcirebis gziT;<br />

2.!kerZo sawarmoTa saregistracio salicenzio <strong>da</strong><br />

administraciuli procedurebis srulyofa maTi gamartivebisa<br />

<strong>da</strong> xelmisawvdomobis amaRlebis TvalsazrisiT;<br />

3.!kanonebisa <strong>da</strong> maregulirebeli wesebis SemuSaveba-<br />

Si kerZo seqtoris warmomadgenelTa monawileobis efeqtianobis<br />

gazr<strong>da</strong> maTi moTxovnebis ukeT gaTvaliswinebis<br />

mizniT.<br />

instituciuri bazis CamoyalibebasTan erTad umniSvnelovanes<br />

amocanas warmoadgens Tavisufali mewarmeobis<br />

mxar<strong>da</strong>Weris sakredito finansuri meqanizmebis srulyofaganviTareba.<br />

dRevandel <strong>saqarTveloSi</strong> mravali mizezi arsebobs,<br />

rac naklebad xelmisawvdoms xdis ekonomikis realuri<br />

seqtorisaTvis, gansakuTrebiT ki mcire sawarmoebisaTvis,<br />

finansur resursebs. am mizezebs warmoadgens: kreditebis<br />

aucilebeli uzrunvelyofis uqonloba; sasesxo<br />

procentis maRali ganakveTebi; grZelvadiani kreditebis<br />

<strong>da</strong>bali xvedriTi wili; garantiebisa <strong>da</strong> giraos uqonloba;<br />

proeqtebis <strong>da</strong>bali efeqtianoba. Seqmnil situaciaSi<br />

aucilebelia problemisadmi kompleqsuri midgoma, rac<br />

gulisxmobs <strong>da</strong>finanseba-<strong>da</strong>kreditebis axali principebisa<br />

<strong>da</strong> politikis SemuSavebas Semdegi principebis safuZvelze:<br />

1.! efeqtiani, qmediTi <strong>da</strong> moqnili finansuri momsaxurebis<br />

seqtoris Camoyalibeba <strong>da</strong> safinanso resursebis<br />

xelmisawvdomobis gaumjobeseba;<br />

2.! arasrulyofili (ganuviTarebeli finansuri bazrebis<br />

pirobebSi) mewarmeobis saxelmwifo <strong>da</strong>finansebis<br />

meqanizmebis amuSaveba;<br />

3.! venCuruli kapitalis fondebis Seqmna <strong>da</strong> salizingo<br />

operaciebis <strong>da</strong>nergva. warmoadgens ra sastarto kapitalis<br />

xSir SemTxvevaSi erTaderT wyaros, gar<strong>da</strong>mavali<br />

ekonomikis mqone bevr qveyanaSi lizingma ga<strong>da</strong>mwyveti roli<br />

iTamaSa, gansakuTrebiT mcire mewarmeobis ganviTarebis<br />

saqmeSi;<br />

mcire <strong>da</strong> saSualo mewarmeobis saxelmwifo mxar<strong>da</strong>-<br />

Weris umniSvnelovanes mimarTulebas warmoadgens misTvis<br />

saga<strong>da</strong>saxado preferenciebis miniWeba, romlis maRalefeqtianobas<br />

a<strong>da</strong>sturebs sazRvargareTis qveynebis gamocdi-<br />

! >>;


leba, sa<strong>da</strong>c specialur zomebs mimarTaven mewarmeobis,<br />

gansakuTrebiT ki mcire <strong>da</strong> saSualo sawarmoTa ekonomikuri<br />

<strong>da</strong> teqnologiuri garemos gasaumjobeseblad. saga<strong>da</strong>saxado<br />

sistemis srulyofas safuZvlad un<strong>da</strong> <strong>da</strong>edos<br />

Semdegi sami principi: simartive, romelic uzrunvelyofs<br />

saga<strong>da</strong>saxado moTxovnaTa Sesrulebis siadviles, amcirebs<br />

mewarmis drois <strong>da</strong>naxarjebs saga<strong>da</strong>saxado sakiTxebis<br />

mogvarebaze; sicxade, romelic gamoricxavs ga<strong>da</strong>saxadebis<br />

diskriminaciis mizniT gamoyenebas; stabiluroba,<br />

romelic saSualebas aZlevs mewarmeebs sworad <strong>da</strong>gegmon<br />

TavianTi saga<strong>da</strong>saxado valdebulebebi.<br />

mewarmeobis mxar<strong>da</strong>mWeri saga<strong>da</strong>saxado politika, Cveni<br />

azriT, un<strong>da</strong> ganxorcieldes Semdegi mimarTulebebiT:<br />

mcire mewarmeebisaTvis xelsayreli klimatis Seqmna; saga<strong>da</strong>saxado<br />

politikis SemuSavebasa <strong>da</strong> srulyofaSi mcire<br />

mewarmeebisa <strong>da</strong> maTi mxar<strong>da</strong>mWeri organizaciebis aqtiuri<br />

Cabma; mcire <strong>da</strong> saSualo mewarmeebisaTvis fiskaluri<br />

mxar<strong>da</strong>Wera, romelic saga<strong>da</strong>saxado SeRavaTebis miniWebis<br />

gar<strong>da</strong>, iTvaliswinebs sxva<strong>da</strong>sxva saxis subsidirebas. mewarmeobis<br />

ganviTarebisaTvis mizanSewonilad migvaCnia<br />

Semdegi konkretuli SeRavaTebis <strong>da</strong>weseba:<br />

! axladSeqmnili mcire sawarmoebi funqcionirebis<br />

<strong>da</strong>wyebi<strong>da</strong>n pirveli ori wlis ganmavlobaSi ga<strong>da</strong>ixdian<br />

mogebis ga<strong>da</strong>saxadis 50%-s;<br />

! mcire <strong>da</strong> saSualo sawarmoebi Tavisufldebian reinvestirebuli<br />

mogebis ga<strong>da</strong>saxadebisagan;<br />

! mcire sawarmoebs ufleba eZlevaT isargeblon <strong>da</strong>Cqarebuli<br />

amortizaciis normebiT;<br />

! mcirdeba ga<strong>da</strong>saxadebis raodenoba maTi agregirebis<br />

gziT;<br />

! mcire sawarmoTa mimarT gamoyenebuli iqneba gamartivebuli<br />

sabuRaltro aRricxvis sistema.<br />

mcire <strong>da</strong> saSualo sawarmoebis saxelmwifo mxar<strong>da</strong>-<br />

Weris mniSvnelovani komponentia preferenciebi saxelmwifos<br />

Sesyidvebis procesSi monawileobisas, romelic,<br />

msoflio mowinave gamocdilebis gaTvaliswinebiT, SeiZleba<br />

ganxorcieldes Semdegi formebiT:<br />

! setsaidebi, rac gulisxmobs saxelmwifo kontraqtebis<br />

mTlian moculobaSi mcire sawarmoebisaTvis gan-<br />

>>< !


sazRvruli kvotis <strong>da</strong>dgenas. Cveni azriT, es kvotebi SeiZleba<br />

meryeobdes 20-30%-is farglebSi;<br />

! preferenciuli sqemebi, romlis arsi SemdegSi<br />

mdgomareobs: Tanabari xarisxis satendero wina<strong>da</strong>debebi<strong>da</strong>n<br />

(fasi <strong>da</strong> sxv. pirobebi) kontraqtebi formdeba im mcire<br />

sawarmoebTan, romlebic ganlagebulni arian naklebad<br />

ganviTarebul regionebSi. maSasa<strong>da</strong>me, preferenciuli sqemebis<br />

meTodebi regionaluri politikis Semadgenel elements<br />

warmoadgens.<br />

SesyidvebSi mcire sawarmoebis monawileobis gamartivebis<br />

mizniT SesaZlebelia gamoyenebuli iqnas saxelmwifo<br />

kontraqtebis lotebad <strong>da</strong>nawilebisa <strong>da</strong> qvekontraqtebis<br />

<strong>da</strong>debis meTodi, romelic gulisxmobs ZiriTadi<br />

kontraqtoris mier qvekontraqtebis mesame pirTan, anu<br />

mcire sawarmoebTan kontraqtis <strong>da</strong>debas Sesasrulebeli<br />

samuSaos garkveul nawilze.<br />

rogorc cnobilia, Cveni qveynis sainvesticio resursebis<br />

udidesi nawili ucxouri investiciebis xarjze yalibdeba.<br />

Sesabamisad, mewarmeobis ganviTarebisaTvis aucilebelia<br />

ucxouri investiciebis mozidvis mecnierulad<br />

<strong>da</strong>sabuTebuli <strong>da</strong> efeqtiani saxelmwifo politikis ganxorcieleba.<br />

pirvel rigSi, yuradReba un<strong>da</strong> mieqces myari<br />

sainvesticio kanonmdeblobis Seqmnas, romelic investorebisaTvis<br />

uzrunvelyofs Tanabrad xelsayrel garemos<br />

<strong>da</strong> minimumamde <strong>da</strong>iyvans biurokratiul procedurebs.<br />

srulyofas saWiroebs ucxouri sainvesticio resursebis<br />

miRebisa <strong>da</strong> ganawilebis meqanizmi. un<strong>da</strong> ganisazRvros is<br />

organoebi <strong>da</strong> struqturebi, romlebic uSualod pasuxs<br />

ageben sainvesticio proeqtebis SemuSavebisa <strong>da</strong> ganxorcielebis<br />

mTel procesze.<br />

metad mniSvnelovania aqtiuri struqturuli politikis<br />

gatareba. igi gulisxmobs im prioritetuli <strong>da</strong>rgebisa<br />

<strong>da</strong> sawarmoebis SerCevas, romlebic saTanado resursebiT<br />

uzrunvelyofis SemTxvevaSi mogvcemen maqsimalur<br />

ekonomikuri ukugebas. ekonomikis ganviTarebis sxva<strong>da</strong>sxva<br />

etapze es prioritetuli sferoebi SeiZleba Seicvalos,<br />

Tumca SesaZlebelia metnaklebad stabiluri <strong>da</strong> maRali<br />

Sedegebis momcemi Semdegi sferoebis gamoyofa:<br />

! samrewvelo <strong>da</strong> sasoflo-sameurneo produqciis ga<strong>da</strong>muSaveba;<br />

! >>=


! maRalteqnologiuri warmoeba <strong>da</strong> inovaciebis sfero;<br />

! saeqsporto produqciis warmoeba;<br />

! mcire mewarmeoba turizmis, satransporto, sawarmoo-sakonsultacio,<br />

inJineringis, nou-haus <strong>da</strong> momsaxurebis<br />

sxva <strong>da</strong>rgebSi.<br />

mecnierul-teqnologiuri revoluciis Tanamedrove<br />

etapze metad mniSvnelovania mcire <strong>da</strong> saSualo sawarmoebisaTvis<br />

teqnologiuri xelSewyoba, romelic gulisxmobs:<br />

! Tanamedrove teqnikisa <strong>da</strong> teqnologiebis miRebis<br />

wyaroebisa <strong>da</strong> saSualebebis gansazRvras;<br />

! teqnologiebis Semotanis iseTi formebis gamoyenebas,<br />

rogoricaa licenziebi <strong>da</strong> nou-hau; sawarmoTa kooperacia,<br />

erToblivi mewarmeoba <strong>da</strong> sxv;<br />

! axali teqnikisa <strong>da</strong> teqnologiebis Semotanis institucionaluri<br />

struqturebis Camoyalibeba: teqnikuri<br />

<strong>da</strong> teqnologiuri centrebis, teqnoparkebis, salizingo<br />

kompaniebis <strong>da</strong> sxvaTa Seqmna;<br />

! axali teqnikisa <strong>da</strong> teqnologiebis gamoyenebis<br />

swavleba <strong>da</strong> konsultaciebi;<br />

! waxalisebisa <strong>da</strong> SeRavaTebis sistemis gamoyeneba im<br />

mewarmeTa mimarT, romlebic mowinave teqnologiebis importsa<br />

<strong>da</strong> <strong>da</strong>nergvaze arian orientirebulni.<br />

mcire sawarmoTa teqnologiuri momsaxurebis uaRresad<br />

perspeqtiuli formaa finansuri <strong>da</strong> operatiuli lizingi.<br />

finansuri lizingi tradiciuli sabanko <strong>da</strong>kreditebisgan<br />

gansxvavebiT, mewarmeebs saSualebas aZlevs mii-<br />

Ron aucilebeli ZiriTadi saSualebebi erTdrouli <strong>da</strong>naxarjebis<br />

gawevis gareSe. igi iTvaliswinebs ZiriTad saSualebebze<br />

saamortizacio Rirebulebis mTlian an nawilobriv<br />

ga<strong>da</strong>x<strong>da</strong>s, ris Semdegac es qoneba <strong>da</strong>mqiraveblis<br />

sakuTrebaSi ga<strong>da</strong>dis. finansuri lizingis gamoyeneba gansakuTrebiT<br />

efeqtiania iseTi warmoebebisaTvis, romlebic<br />

sezonurobasa <strong>da</strong> ciklurobaze maRali <strong>da</strong>mokidebulebiT<br />

xasiaTdeba. finansuri lizingi mniSvnelovan saga<strong>da</strong>saxado<br />

SeRavaTebs aniWebs mewarmeebs. kerZod, ijariT aRebuli<br />

ZiriTadi saSualebebi ar aRiricxeba sabalanso angariSebSi<br />

aqtivebis saxiT; saarendo Senatanebi ar ibegreba<br />

<strong>da</strong> saerTaSoriso kanonmdeblobis Tanaxmad, lizingis<br />

>"? !


formiT Semotanili mowyobilobebi <strong>da</strong> <strong>da</strong>nadgarebi Tavisufldeba<br />

sabaJo ga<strong>da</strong>saxadebisagan. aseve warmatebiT SeiZleba<br />

iqnas gamoyenebuli operatiuli lizingi, romelic<br />

gulisxmobs ZiriTad saSualebaTa ijaras maT saamortizacio<br />

va<strong>da</strong>ze mokle periodiT.<br />

mewarmeobis aqtiur mxar<strong>da</strong>saWerad SeiZleba gamoyenebul<br />

iqnas iseTi efeqtiani meqanizmi, rogoric aris biznes-inkubatorebi,<br />

romelic xels uwyobs individualuri<br />

iniciativebis gamovlenas <strong>da</strong> mecnierul-teqnologiuri<br />

progresis miRwevebis swrafad <strong>da</strong>nergvas. biznes-inkubatorebi<br />

aris specialuri teritoria, sa<strong>da</strong>c Tavmoyrilia axladSeqmnili<br />

sawarmoebi. isini sargebloben arsebuli infrastruqturiT<br />

<strong>da</strong> aucilebeli momsaxurebiT. biznes-inkubatorebSi<br />

aqtiurad xdeba rogorc adgilobrivi, ise<br />

ucxouri investiciebis mozidva, maRalteqnologiuri<br />

produqciis gamoSveba, eqsportze orientirebul sawarmo-<br />

Ta mxar<strong>da</strong>Wera, mewarmeTa swavleba, kooperaciuli kavSirebis<br />

<strong>da</strong>myareba <strong>da</strong> a.S. biznes-inkubatorebis Seqmna sakmaod<br />

rTuli, Sromatevadi <strong>da</strong> kapitaltevadi procesia, rac<br />

gulisxmobs winaswari mosamzadebeli samuSaoebis Catarebas:<br />

biznes-inkubatorebis statusis gansazRvras <strong>da</strong> mar-<br />

Tvis struqturisa <strong>da</strong> funqciebis <strong>da</strong>dgenas. biznes-inkubatorebi<br />

aris <strong>da</strong>moukidebeli <strong>da</strong> arakomerciuli organizaciebi,<br />

romelTa saqmianoba warimarTeba kolegialuri organos<br />

(magaliTad, sabWos mier). amasTanave, uzrunvelyofil<br />

un<strong>da</strong> iqnas mWidro saqmiani TanamSromloba mcire mewarmeobis<br />

ganviTarebisa <strong>da</strong> xelSewyobis politikis ganmxorcielebel<br />

organoebTan <strong>da</strong> konsultaciuri momsaxurebis<br />

centrebTan mocemul teritoriaze. biznes-inkubatorebis<br />

saqmianoba <strong>saqarTveloSi</strong> mizanSewonilia warimar-<br />

Tos materialuri warmoebis sferoSi mewarmeobis mxar<strong>da</strong>saWerad<br />

<strong>da</strong> momsaxurebis sferoSi – mewarmeobis gansavi-<br />

Tareblad. gansakuTrebiT mniSvnelovania biznes-inkubatorebis<br />

adgilmdebareobis SerCeva, romelmac un<strong>da</strong> gaiTvaliswinos<br />

saTanado infrastruqturebis, gansakuTrebiT -<br />

Tanamedrove komunikaciebis gamoyenebis SesaZlebloba. agreTve<br />

aucilebelia maTi mibma regionalur politikasTan<br />

<strong>da</strong> marTvis adgilobrivi organoebis aqtiuri CarTva biznes-inkubatorebis<br />

funqcionirebis procesSi. jerovani yuradReba<br />

un<strong>da</strong> <strong>da</strong>eTmos mmarTveli personalis SerCevas,<br />

! >">


menejmentis efeqtiani procedurebis SemuSavebas <strong>da</strong> menejerTa<br />

saqmianobis swor Sefasebas.<br />

amrigad, mcire <strong>da</strong> saSualo mewarmeobis ganviTareba<br />

is aucilebeli pirobaa, romelic uzrunvelyofs saqar-<br />

Tvelos ekonomikuri krizisi<strong>da</strong>n gamoyvanas, saSualo klasis<br />

Camoyalibebas, grZelvadiani ekonomikuri zrdis<br />

xelSewyobas, mwvave socialuri problemebis ga<strong>da</strong>Wras <strong>da</strong><br />

qveynis politikur stabilurobas.<br />

>"" !


zaza SaTiriSvili<br />

nacionaluri identoba<br />

<strong>da</strong> nacionaluri narativebi<br />

1. nacionaluri identoba esaa naciis mier sakuTari<br />

Tavis TviTaRqma <strong>da</strong> TviTSefaseba. nacionaluri identobis<br />

ganmsazRvreli faqtori nacionaluri narativia. ras niSnavs<br />

nacionaluri narativi? is, rac pirovnebisaTvis (avto)<br />

biografiaa, faqtobrivad, igivea naciisTvis nacionaluri<br />

narativi. nacionaluri narativebis meSveobiT nacia<br />

axdens sakuTari Tavis formirebasa <strong>da</strong> konstituirebas.<br />

nacionaluri narativebs ayalibebs nacionaluri politikur-inteleqtualuri<br />

elita skolis, presis/mediisa <strong>da</strong><br />

universitetis meSveobiT.<br />

2. ra aris nacia? nacia esaa erTi nacionaluri narativi<br />

<strong>da</strong> erTi ekonomika erT mTlian teritoriaze. teritoriuli<br />

mTlianobis idea, sabazro ekonomika <strong>da</strong> ganaTlebis<br />

erTiani sistema qmnis nacias, rogorc mTlianobas,<br />

romlis aucilebeli Tviseba “suverenulobaa”. amitomac,<br />

legitimurobis wyaros warmoadgens “erTi xalxi erTi<br />

teritoriaze”.<br />

3. nacionaluri identoba <strong>da</strong> nacionaluri narativebi<br />

pirvelad Cndeba <strong>da</strong> yalibdeba XVIII-XIX saukuneebis evropasa<br />

<strong>da</strong> Crdilo amerikaSi. pirveli ori nacia esaa _ amerikuli<br />

<strong>da</strong> franguli naciebi. frangul nacionaluri<br />

identobas ayalibebs franguli revolucia (bastiliis<br />

aReba) <strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianis uflebaTa deklaracia. amerikul nacionalur<br />

narativs ayalibebs amerikuli revolucia <strong>da</strong> <strong>da</strong>moukideblobis<br />

deklaracia Tavisuflebis qartiasTan er-<br />

Tad.<br />

4. qarTuli nacionalizmis Tavisebureba: qarTuli<br />

nacionalizmi ibadeba XIX saukunis 60/70-ian wlebSi rusuli<br />

imperiis wiaRSi. am nacionalizmis mTavari slogania<br />

mamuli (teritoria), ena (erTiani ganaTlebis sistema)<br />

<strong>da</strong> sarwmunoeba (qristianuli tradicia, rogorc “nacionaluri<br />

memkvidreoba”). swored es ukanaskneli punqti gamoarCevs<br />

qarTul nacionalizms nacionalizmis evropuli<br />

modelisagan, sa<strong>da</strong>c nacionalizmi swored monarqiasa <strong>da</strong><br />

! >"@


eklesiasTan <strong>da</strong>pirispirebaSi Camoyalib<strong>da</strong> (amis Sesaxeb<br />

ix.: qvemoT). amave dros, Tu evropaSi nacionalizmsa <strong>da</strong><br />

nacionalur identobas burJuazia (imdroindeli samoqalaqo<br />

<strong>sazogadoeba</strong>) ayalibebs, <strong>saqarTveloSi</strong> nacionalur<br />

identobas ZiriTa<strong>da</strong>d aristokratiuli warmoSobis inteleqtualuri<br />

elita (qarTuli inteligencia _ “Terg<strong>da</strong>leulebi”)<br />

qmnis. am azriT, rogorc SeniSnavs Tanamedrove<br />

amerikeli istorikosi ronald suni (\B+&(U! 5*+Q), qarTuli<br />

nacia bolomde Camoyalibebuli dRemde ar aris (="8 !<br />

istoriuli eqskursi: “bizantiuri”<br />

<strong>Zalaufleba</strong> <strong>da</strong> qarTuli nacionalizmi<br />

<strong>Zalaufleba</strong> qarTul kulturaSi yovelTvis pirovnebaze<br />

iyo mibmuli <strong>da</strong> pirovnebi<strong>da</strong>n momdinareob<strong>da</strong>. “qarTuli”<br />

<strong>Zalaufleba</strong> qarizmuli fenomenia. Tanamedrove frangi<br />

istorikosebi aRniSnaven, rom safrangeTis revoluciis<br />

Sedegebi jerac ar <strong>da</strong>mTavrebula. me ki vityodi, rom Cven-<br />

Tan bizantiis imperiis <strong>da</strong>Sla jer ar <strong>da</strong>srulebula. garkveuli<br />

azriT, <strong>saqarTveloSi</strong> (<strong>da</strong> ara mxolod _ <strong>saqarTveloSi</strong>)<br />

postbizantiuri epoqa jer kidev ar <strong>da</strong>mdgara. swored<br />

amitomaa <strong>Zalaufleba</strong> <strong>saqarTveloSi</strong> qarizmuli <strong>da</strong><br />

pirovnuli _ “Cvens” <strong>Zalaufleba</strong>s “bizantiuri tradicia”<br />

gansazRvravs.<br />

“bizantizmi” esaa izolaciisken <strong>da</strong> gamoyofisaken<br />

swrafva _ am azriT, saqarTvelos revoluciuri xelisufleba,<br />

romelic WeSmariti saxelmwifos aSenebis saxeliT<br />

TvTizolaciaze saubrob<strong>da</strong> _ mixeil kerulariosisa Tu<br />

protopop abakumis Jestebs imeoreb<strong>da</strong> <strong>da</strong> sulac ara aqvs<br />

mniSvneloba imas, ico<strong>da</strong> Tu ara man es saxelebi, swam<strong>da</strong><br />

Tu ara RmerTi <strong>da</strong> moswon<strong>da</strong> Tu ara, vTqvaT, samebis taZari<br />

<strong>da</strong> a.S.<br />

“bizantizmis” meore niSani Zalauflebis sakralizaciis<br />

is tipia, romelic saqarTvelosa <strong>da</strong> ruseTSi (<strong>da</strong><br />

ara mxolod am kulturebSi!) gvxvdeba. esaa Zalauflebis<br />

sakralizaciis bizantiuri tipi. aseTi ram evropaSi arasdros<br />

yofila. evropaSi imperatori (an mefe) legitimacias<br />

eklesiisgan iReb<strong>da</strong>. bizantiaSi ki gansakuTrebuli politikuri<br />

Teologia Seiqmna, romelic pir<strong>da</strong>pir aRiareb-


<strong>da</strong>, rom imperatori qristes msgavsia _ anu imperatoris<br />

<strong>Zalaufleba</strong> “TviTlegitimuri” gaxl<strong>da</strong>T! amas, samwuxarod<br />

Cveni istorikosebi naklebad aqceven yuradRebas.<br />

miuxe<strong>da</strong>vad amisa, reducirebuli, “Semoklebuli” saxiT<br />

es “bizantizmi” CvenSi mainc iyo <strong>da</strong> axlac aris. bizanturi<br />

gagebiT, imperatori Tavis TavSi aerTianebs orive<br />

moments _ 4%D-.'*%-s _ <strong>Zalaufleba</strong>s, <strong>da</strong> 5&Z-.UB1'*%-s _<br />

siwmindes _ swored aqe<strong>da</strong>n warmoiSva “samoderJavies” koncepti<br />

<strong>da</strong> fenomeni! <strong>da</strong>savlur kulturaSi ki es orive fenomeni<br />

Tavi<strong>da</strong>nve gamijnuli iyo.<br />

amitomac, Zalauflebis matarebeli personis mimarT<br />

CvenTan ar arsebobs mSvidi <strong>da</strong> kritikuli <strong>da</strong>mokidebuleba.<br />

is an mxsnelia, an _ <strong>da</strong>maqceveli. aseTi ganwyoba iyo<br />

rogorc zviad gamsaxurdias, ise _ eduard SevardnaZis<br />

mimarT. sul sxva ambavia, rom SevardnaZem, pirovnuli<br />

Tvisebebi<strong>da</strong>n gamomdinare, “mSvi<strong>da</strong>d wasvla” moaxerxa.<br />

dRes <strong>saqarTveloSi</strong> instituciebis krizisia, ver Seiqmna<br />

Tavisufali sasamarTlo, <strong>da</strong>moukidebeli parlamenti<br />

_ yvelaferi saprezidento mmarTvelobazea mibmuli. tipologiurad<br />

absoluturad erTgvarovnad viTardeba movlenebi<br />

ruseTsa <strong>da</strong> <strong>saqarTveloSi</strong>. putinis <strong>Zalaufleba</strong>c<br />

msgavsi tipis <strong>Zalaufleba</strong>a _ putini <strong>da</strong> saakaSvili SeiZleba<br />

upirispirdebodnen erTmaneTs, magram, garkveuli azriT,<br />

ruseTi <strong>da</strong> saqarTvelo erTmaneTs aireklavs <strong>da</strong> es<br />

urTierTmtroba kidev ufro amyarebs am <strong>Zalaufleba</strong>Ta<br />

Sinagan siRrmiseul erTianobas. arsebobs Tu ara aqe<strong>da</strong>n<br />

gamosavali, Zneli saTqmelia. xelisufleba ki Seicvleba,<br />

magram Cven ramden xans varT <strong>da</strong>zRveuli msgavsi recidivebisagan,<br />

veravin ityvis.<br />

saqme isaa, rom Cveni kultura getos tipis kulturaa,<br />

Cveni dRevandeli qristianobac xom “teritoriulia”,<br />

izolaciisken midrekilia, orientirebuli sulac araa<br />

gasvlaze, misionerobaze... <strong>da</strong> roca qarTvelebs Cveni saku-<br />

Tari <strong>Zalaufleba</strong> gagviCn<strong>da</strong>, mas aSkarad “bizantiuri”<br />

Tvisebebi aRmoaCn<strong>da</strong>. bizantiac, miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom imperia<br />

iyo, getosaviT moqmedeba. muslimuri samyaros gaZlierebis<br />

Semdeg sul ufro <strong>da</strong> ufro pataravdebo<strong>da</strong>, <strong>da</strong>bolos,<br />

mxolod konstantinopoliRa <strong>da</strong>rCa. ruseTic TiTqos<br />

uzarmazari sivrcea, magram masac izolaciisken aqvs<br />

miswrafeba _ centriskenulia. Cvenc es gvaxasiaTebs. Ta-<br />

! >"9


nac oriveni, rusebic <strong>da</strong> qarTvelebic, Cvens gansakuTrebulobaze<br />

vsaubrobT.<br />

amaTgan gansxvavebiT, evropa centri<strong>da</strong>nulia, “eqspansiuria”<br />

_ evropa gadis <strong>da</strong> nergavs Tavis Rirebulebebs.<br />

ase iyo koloniur xanaSi <strong>da</strong> asea axlac. XIX saukunis<br />

pirveli naxevris rusi moazrovne piotr Caa<strong>da</strong>evi ruseTis<br />

Sesaxeb aRniSnav<strong>da</strong>, rom ruseTi istorii<strong>da</strong>n amovardnilia<br />

_ rom ruseTi TeTri laqaa istoriaSi. msgavsi ram, garkveulwilad,<br />

saqarTvelozec SeiZleba iTqvas. ara<strong>da</strong>, iyo<br />

periodi, roca Cven, ruseTisagan gansxvavebiT, erTi mTliani<br />

saqristianos nawili viyaviT. roca ioane sabanisZe<br />

wer<strong>da</strong> _ "yuresa ama qveynisasa" _ es niSnav<strong>da</strong>, rom qristianuli<br />

oikumenis sazRvarze mecixovnesaviT videqiT. Cvens<br />

mere muslimuri samyaro iyo. es ar niSnav<strong>da</strong> izolirebulobas<br />

_ piriqiT!<br />

Cven _ qarTul <strong>sazogadoeba</strong>s _ ar gvesmis nacionalizmis<br />

Tavisebureba, qarTulisa ki ara _ sazogadod _<br />

nacionalizmis fenomenis Tavisebureba. Cven gvgonia, rom<br />

nacionalizmi odiTganve arsebobs. am dros, is XVIII saukunis<br />

bolos <strong>da</strong> XIX saukunis <strong>da</strong>sawyisSi isaxeba <strong>da</strong> mere<br />

vrceldeba. Cven gvgonia, rom XIX saukunis qarTuli nacionalizmi<br />

Sua saukuneebis qarTuli samefos gagrZelebaa,<br />

sinamdvileSi es ase ar aris. erTia samefo, Tavisi ierarqiulobiT<br />

<strong>da</strong> sul sxva ramea _ nacionalizmi. nacia<br />

gulisxmobs egalitarizms, Tanasworobas. maSin, rodesac<br />

is, rac aris naciamde _ samefo _ principulad sxvanairia<br />

_ ierarqiulia <strong>da</strong> sul sxva wesi aqvs legitimurobisa.<br />

dRes bevri saubari <strong>da</strong> kamaTia legitimurobaze.<br />

mniSvnelovani isaa, rom safrangeTis revoluciamde, legitimaciis<br />

sul sxva wesi arsebob<strong>da</strong>. legitimurobis wyaro<br />

manamde iyo ara xalxi, aramed _ RmerTi. rogorc rus-<br />

Taveli ambobs _ “misgan ars yovli xelmwife, saxiTa mismieriTa”.<br />

mefe legitimuria imdenad, ramdena<strong>da</strong>c eklesia<br />

a<strong>da</strong>sturebs mis legitimurobas. mefe RvTisganaa. jer kidev<br />

warmarT imperatorze ambob<strong>da</strong> pavle mociquli _ “<strong>da</strong>emorCileT,<br />

sanamdec SegiZliaT”.<br />

XVIII saukunis bolos mefes Tavs aWrian _ safrange-<br />

Tis revolucias vgulisxmob. es realuri aqciaa, magram<br />

didi simboluri <strong>da</strong>tvirTva aqvs. ibadeba axali fenomeni<br />

_ nacia _ <strong>da</strong> “jdeba” am moWrili Tavis adgilas. nacia<br />

>": !


axal wesebs nergavs, romelTa winaSec yvela un<strong>da</strong> iyos<br />

Tanaswori _ aRar arsebobs dinastia, ierarqia, aRar arsebobs<br />

aristokratiis privilegiebi. burJuazia acxadebs,<br />

rom is naciaa. swored aqe<strong>da</strong>n ibadeba nacionalizmi _ er-<br />

Ti klasi _ TiTqos<strong>da</strong> eris nawili _ Tavis Tavs mTlianobas<br />

_ mTel ers uigivebs. aristokratia, mefe <strong>da</strong> samRvdeloeba<br />

naciis moRalateebad Seiracxa.<br />

qarTuli nacionalizmi XIX saukunis meore naxevar-<br />

Si gaform<strong>da</strong>. ilia WavWavaZe, marTlac, qarTuli nacionalizmis<br />

mamaa. is erT pirad werilSi wer<strong>da</strong> _ “qarTlis<br />

cxovrebas vkiTxulobdi <strong>da</strong> xalxi ver <strong>da</strong>vinaxe, Cveni istoria<br />

mefeTa istoriaao”. vaxuSti batoniSvilis wigns<br />

hqvia "aRwera samefosa saqarTvelosa", ivane javaxiSvilisas<br />

_ "qarTveli eris istoria". am or teqsts Soris 130<br />

weli <strong>da</strong> uzarmazari gansxvavebaa, sa<strong>da</strong>c mefe <strong>da</strong> samefo<br />

iyo _ iq eri, nacia gaCn<strong>da</strong>!<br />

safrangeTis revoluciam <strong>da</strong>gvanaxa, rom mefis moWrili<br />

Tavis adgili naciam <strong>da</strong>ikava. mefe iyo suvereni, romelsac<br />

hqon<strong>da</strong> neba, is aRasruleb<strong>da</strong> kanonebs, kanons<br />

sWirdeba neba, es mefis nebaa, magram mefis neba RvTis nebisagan<br />

momdinareobs. metafizikurad Zalian gamarTuli<br />

momentia! kanonis uzenaesoba <strong>da</strong> naciis suverenuloba<br />

swored mefis suverenulobis Canacvlebaa, <strong>da</strong> _ im legitimurobisa,<br />

romlis wyaroc aris RmerTi. amitomac, safrangeTis<br />

revoluciis Semdeg dRemde legitimurobis krizisis<br />

situaciaSi vimyofebiT. fraza _ “kanonis uzenaesoba”<br />

_ malavs garkveul melanqoliasa <strong>da</strong> sev<strong>da</strong>s namdvili<br />

legitimurobis _ mefis legitimurobis _ misamarTiT. Cven<br />

xSirad vambobT, rom legitimuroba Semcir<strong>da</strong> an gaizar<strong>da</strong>.<br />

ara<strong>da</strong>, legitimuroba an aris, an _ ara, is araa Tvladi.<br />

Tu is icvleba <strong>da</strong> iTvleba, maSin is ukve reitingia <strong>da</strong><br />

ara _ legitimuroba. es problema ontologiurad safuZvelSive<br />

udevs demokratias _ evropuli demokratia <strong>da</strong> nacia<br />

xom erTi <strong>da</strong> igivea!<br />

ilia WavWavaZe Tavisi cnobili sloganiT _ "mamuli,<br />

ena, sarwmunoeba" _ Seeca<strong>da</strong> amoevso is wyveta, romelic<br />

samefosa <strong>da</strong> nacionalizms Soris arsebob<strong>da</strong>. ufro metic<br />

_ ilia Seeca<strong>da</strong> mefis nacvlad eri gamoecxadebina sakralurad!<br />

amitomac mas “eris mama” <strong>da</strong> “saqarTvelos ugvir-<br />

! >";


gvino mefe” uwodes. es kvazimonarqistuli epiTetebi Zalian<br />

simptomuria!<br />

samefoSi yvelaferi mefisadmi loialurobiT izomeba.<br />

magaliTad, erekles dros qarTvelebi <strong>da</strong> somxebi religiurad<br />

<strong>da</strong>pirispirebulebi ki iyvnen, magram nacionaluri<br />

<strong>da</strong>pirispireba maT Soris ar arsebob<strong>da</strong>. imitom, rom ar<br />

arsebob<strong>da</strong> iseTi xedvis kuTxe, rogoricaa nacionalizmi.<br />

es <strong>da</strong>pirispireba XIX saukunis meore naxevarSi gaCn<strong>da</strong> _<br />

ruseTis imperiaSi Cveni yofnisas, roca qarTuli aristokratia<br />

<strong>da</strong> glexoba gauucxov<strong>da</strong> somxur burJuazias. es<br />

Zalian kargad aris naCvenebi "xanumaSi", roca qeTosa <strong>da</strong><br />

kotes qorwinebis saxiT xdeba alqimiuri qorwineba somxur<br />

burJuaziasa (romelsac realuri kapitali aqvs) <strong>da</strong><br />

qarTul aristokratias (romelsac simboluri kapitali<br />

aqvs) Soris.<br />

mamaTa <strong>da</strong> SvilTa brZola iyo ara imdenad TaobaTa<br />

Soris brZola, ramdena<strong>da</strong>c _ brZola monarqizmsa <strong>da</strong> liberalur<br />

nacionalizms Soris. monarqizmi gulisxmobs ierarqiulobas,<br />

liberalizmi _ Tanasworobas; monarqizmi<br />

agebulia dinastizmis principze, is ar aris teritoriaze<br />

mibmuli _ sa<strong>da</strong>c mefea, iqaa samefoc. teritoriuli problemebi<br />

mniSvnelovania Sua saukuneebSi, magram ar aris ga<strong>da</strong>mwyveti.<br />

nacia ki aris _ erTi ekonomika <strong>da</strong> erTi nacionaluri<br />

narativi erT teritoriaze. imperia Tavisi arsiT<br />

upirispirdeba nacionalizms _ is global(ist)uri fenomenia.<br />

imperiaSi mTavaria, rom is farTovdeba garkveuli<br />

samefoebis dinastiur principSi “CarTviT” _ imperia gafarToebadi<br />

monarqiaa. nacionalizms ki sWirdeba konkretuli<br />

teritoria <strong>da</strong> bevri sisxlic iRvreba am teritoriis<br />

<strong>da</strong>sakaveblad. garkveuli azriT, nacionalizmi samoqalaqo<br />

omsa <strong>da</strong> genocids moiTxovs. frangebs <strong>da</strong>sWir<strong>da</strong>T<br />

sakuTari xalxis genocidi _ vandea, Turqebs _ somxebis<br />

genocidi, imitom, rom erT teritoriaze or ers hqon<strong>da</strong><br />

sxva<strong>da</strong>sxva nacionaluri proeqti. ara<strong>da</strong>, somxebi saukuneebis<br />

manZilze mSvi<strong>da</strong>d cxovrobdnen TurqeTis imperiis<br />

farglebSi. imisaTvis rom gaCeniliyo TurqeTis sekularuli<br />

nacionaluri saxelmwifo, Turqebs somxebis genocidi<br />

<strong>da</strong>sWir<strong>da</strong>T.<br />

Tumca, aq sruliad garkveulad un<strong>da</strong> aRvniSnoT, rom<br />

qarTuli nacionalizmi mainc gansxvavdeba evropuli naci-<br />

>"< !


onalizmisagan _ saqme sulac araa is, rom Cven “eTnikuri<br />

nacionalizmi” gvaqvs, xolo evropuli nacionalizmi “saxelmwifo<br />

nacionalizmia”. saqme isaa, rom XV saukunis<br />

Semdeg Cven “bizantiur getos” warmovadgenT... rogor mox<strong>da</strong><br />

es, calke saubris Temaa, magram qarTuli nacionalizmi,<br />

romelic XIX saukuneSi gaform<strong>da</strong>, evropuli nacionalizmisagan<br />

gansxvavebiT, sekularizaciis anu _ eklesias-<br />

Tan <strong>da</strong>pirispirebis gziT ar Camoyalibebula _ piriqiT!<br />

qarTuli nacionalizmi sxva “aRmosavlur nacionalizmeb-<br />

Tan” erTad (vgulisxmob serbul, bulgarul, ruminul,<br />

rusul <strong>da</strong> a.S. nacionalur narativebs) sekularizaciis<br />

gziT ar Camoyalibebula (sekularizacia esaa eklesiis<br />

“amorTva” Zalauflebi<strong>da</strong>n _ is aRaraa Zalauflebis legitimaciis<br />

wyaro _ ara<strong>da</strong>, safrangeTis revoluciamde eklesia<br />

evropaSi Zalauflebis legitimacias uzrunvelyof<strong>da</strong>!).<br />

ilias formula _ “mamuli, ena, sarwmunoeba” _ gviCvenebs,<br />

rom eklesia qarTuli nacionaluri proeqtis nawilia,<br />

rogorc “kulturuli memkvidreoba”, xolo faqtobrivad,<br />

_ rogorc Cveni “izolacionizmis”, “gansxvavebulobis”<br />

niSani _ is, rom Cven “bizantiur getos” warmovadgenT...<br />

es ganmasxvavebeli niSani rCeba. sagulisxmoa, rom<br />

eklesia TviT stalinmac ki CarTo sabWoTa “nacionalur”<br />

proeqtSi.<br />

aqve isic un<strong>da</strong> aRvniSno, rom sabWoTa kavSiri imperiul<br />

principze agebuli ar yofila. nu <strong>da</strong>gvaviwydeba,<br />

rom sabWoTa kavSiri iyo Tanamedrove globalizaciis<br />

pirveli mcdeloba, globalizaciis pirveli talRa _ modernistuli<br />

globalizacia (gansxvavebiT dRevandeli<br />

postmodernistuli globalizaciisagan), romelic marcxiT<br />

<strong>da</strong>srul<strong>da</strong>. sabWoTa kavSiri permanentuli revoluciis<br />

<strong>da</strong>marcxebis Sedegad warmoSobili izolacionisturi<br />

bastionia. XX saukunis 20-iani wlebis bolos aRmoCn<strong>da</strong>,<br />

rom permanentuli revolucia ararealuria (is <strong>da</strong>marcx<strong>da</strong><br />

iranSi, poloneTSi, fineTSi <strong>da</strong> a.S.). amitomac,<br />

sabolood, sabWoTa kavSiri nacionalur-teritoriuli<br />

niSniT moawyves, <strong>da</strong> swored aq Caido “neli moqmedebis<br />

Wurvi”. sabWoTa kavSiric centriskenuli iyo, mudmivad<br />

iyo orientirebuli SenarCuneba-Senaxvaze <strong>da</strong>, amitomac,<br />

arsebob<strong>da</strong> rkinis far<strong>da</strong> _ sabWoTa kavSiri rkinis fardis<br />

gareSe warmoudgenelia! es iyo namdvili geto, esec bi-<br />

! >"=


zantiuri memkvidreobaa. eTnokonfliqtebic ki sinamdvileSi<br />

nacionalur-teritoriuli konfliqtebia.<br />

Cvenc _ qarTvelebi _ aRmovCndiT im situaciaSi, roca<br />

Cven <strong>da</strong> afxazebs erT teritoriaze sxva<strong>da</strong>sxva nacionaluri<br />

proeqti gvaqvs (oseTis situacia afxazeTis anarekls<br />

warmoadgens) _ esaa samoqalaqo omis situacia! amitom,<br />

“mZvinvare sityva” genocidi, sruliad bunebrivia _<br />

nebismieri nacionalizmi genocidiT mkvidrdeba. samwuxarod,<br />

nebismieri nacionalizmi Tavisi arsiT Sinaganad gulisxmobs<br />

genocidsa <strong>da</strong> samoqalaqo oms _ an sakuTari an<br />

sxva xalxis winaaRmdeg!<br />

aqve un<strong>da</strong> iTqvas, rom nacionalizmi qristianuli istoriis<br />

ga<strong>da</strong>weraa, nacionalizmi upirispirdeba qristianul<br />

pozicias. nebismieri nacionalizmi qristianobis Canacvlebis<br />

mcdelobaa _ “Cemi xatia samSoblo...” am azriT,<br />

nacionalizmi eresia!<br />

amave dros, kidev erTxel msurs aRvniSno, rom Cven-<br />

Tan _ <strong>saqarTveloSi</strong> _ bizantiis imperiis <strong>da</strong>Slis periodi<br />

jer bolomde ar <strong>da</strong>mTavrebula. qarTuli nacionalizmis<br />

Cawera evropul konteqstSi ai axla _ Cven Tvalwin<br />

xdeba. dRes evropuli nacionalizmi axal etapze ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong>.<br />

postmodernistuli globalizacia _ globalizaciis<br />

II talRa _ aris evropuli tipis ekonomikis globalizacia<br />

erT teritoriaze ki ara _ mTel de<strong>da</strong>miwaze. globalizmi<br />

evropuli nacionalizmis gagrZelebaa. Cven _ saqarTvelos<br />

mkvidrni _ jer bolomde gaformebuli ara<br />

varT rogorc nacia, <strong>da</strong> ukve gviwevs globalizaciaSi<br />

CarTva. amitomac, rac axla <strong>saqarTveloSi</strong> xdeba, amas mxolod<br />

Cvens xelisuflebas ver <strong>da</strong>vabralebT _ esaa nacionalizmis<br />

mutacia <strong>da</strong> “ga<strong>da</strong>svla” globaluri fragmentaciis<br />

mdgomareobaSi.<br />

ara<strong>da</strong>, “bizantiuri qronotoposi” mudmivad izolaciisken<br />

miiswrafvis, rac “bunebrivad badebs” Zalauflebis<br />

sakralizaciis fenomens _ “geto” sakralur <strong>Zalaufleba</strong>s<br />

warmoSobs. rogorc Cans, saqme sagulisxmo invariantTan<br />

gvaqvs _ aRmosavluri sqizmis Semoqmedi XI saukunis<br />

konstantinopolis patriarqi mixeil kerulariosi,<br />

protopopi abakumi (“staroobriadelebis” sulieri winam-<br />

ZRoli, romelic <strong>da</strong>wves), ruseTis imperatori nikoloz I,<br />

stalini, zviad gamsaxurdia, putini, saakaSvili _ sxva-<br />

>@? !


<strong>da</strong>ssxva drosa <strong>da</strong> gansxvavebuli politikuri koniunqturi<strong>da</strong>n<br />

gamomdinare, iswrafvodnen TviTizolaciisken, rkinis<br />

fardisken <strong>da</strong> amkvidrebdnen sakraluri (“qarizmuli”)<br />

Zalauflebis models.<br />

Tanamedrove qarTuli kulturis sami nacionaluri<br />

narativi “agvistos omamde”: 2003 _ 2008 ww.<br />

Tanamedrove qarTuli kulturis konteqstSi saubari<br />

SeiZleba sami nacionaluri narativis Sesaxeb. pirveli narativi<br />

“Zveli” anu “klasikuri” <strong>da</strong> “monoliTuri” narativia,<br />

esaa _ qarTveli eris xsnisa <strong>da</strong> ga<strong>da</strong>rCenis istoria<br />

LC'/1B.Q!&+U!/1B.QI) Tu rogor ga<strong>da</strong>rCa qarTveli eri mravalsaukunovani<br />

Semosevebisa <strong>da</strong> imperiuli agresiis miuxe<strong>da</strong>vad.<br />

amave dros, mas esqatologiuri ganzomilebac aqvs _ awmyo<br />

yovelTvis tragikulia, xolo momavali _ naTeli. am<br />

narativis saTaveebSi qarTuli liberaluri nacionalizmis<br />

fuZemdebeli mwerali <strong>da</strong> publicisti, “eris mama”<br />

ilia WavWavaZe (1837-1907) <strong>da</strong> XIX saukunis <strong>da</strong>sasrulisa <strong>da</strong><br />

XX saukunis pirveli mesamedis sxva qarTveli liberali<br />

mwerlebi <strong>da</strong> publicistebi dganan.<br />

narativi I-is institucionalizacia literaturis,<br />

filologiisa <strong>da</strong> istoriis, rogorc sauniversiteto disciplinebis,<br />

meSveobiT XIX saukunis meore naxevarsa <strong>da</strong><br />

XX saukunis pirvel naxevarSi mox<strong>da</strong>. am narativis matarebeli<br />

institucia jer peterburgis universitetis qarTvelologiis<br />

kaTedra iyo (XIX saukunis <strong>da</strong>sawyisi<strong>da</strong>n 1917<br />

wlamde), xolo Semdeg _ Tbilisis saxelmwifo universiteti<br />

(Tsu) _ dRevandeli javaxiSvilis universiteti _<br />

pirveli qarTuli umaRlesi saswavlebeli, romelic 1918<br />

wels <strong>da</strong>fuZn<strong>da</strong>.<br />

klasikuri nacionaluri narativis “oqros xana” XX<br />

saukunis 60-80-iani wlebi iyo, roca saqarTvelos respublika<br />

sabWoTa kavSiris nawils warmoadgen<strong>da</strong>, xolo “perestroikis”<br />

momavali gmiri eduard SevardnaZe (<strong>da</strong>b. 1929)<br />

saqarTvelos komunisturi partiis centraluri komitetis<br />

pirveli mdivani (1972-1985) gaxl<strong>da</strong>T. es narativi im<br />

wlebSi gansakuTrebulad literaturis, kinematografisa<br />

<strong>da</strong> Teatris meSveobiT warmoCin<strong>da</strong>. magram misi namdvili<br />

triumfi 1988-1991 wlebi iyo, roca “perestroikis” talRa-<br />

! >@>


ze qarTulma nacionalurma moZraobam 1990 welis oqtombris<br />

maSindeli jer kidev sabWoTa kavSirSi Semavali saqarTvelos<br />

parlamentis (ufro zustad, uzenaesi sabWos)<br />

arCevnebSi komunistebi <strong>da</strong>amarcxa, xolo 1991 wlis maisSi<br />

saqarTvelos respublikis prezidentad disidenti mwerali<br />

<strong>da</strong> filologi zviad gamsaxurdia (1939-1993 ww.) gaxa<strong>da</strong>.<br />

magram es triumfi ara mxolod samxedro ga<strong>da</strong>trialebiTa<br />

<strong>da</strong> samoqalaqo omiT <strong>da</strong>srul<strong>da</strong> (1991-1993 ww.), aramed am<br />

“klasikuri” <strong>da</strong> “monoliTuri” narativis fragmentaciiTac.<br />

dRes misi ramdenime “lokaluri” versia arsebobs: er-<br />

Ti _ “Zvel” (“sabWoTa”) inteligencias ekuTvnis, meore _<br />

zviad gamsaxurdias <strong>da</strong>qsaqsul momxreebs, xolo mesame,<br />

faqtobrivad, im <strong>da</strong>narCen or narativSia ga<strong>da</strong>zelili, romelTa<br />

Sesaxebac qvemoT gveqneba saubari.<br />

Tuki narativi - I xsnisa <strong>da</strong> ga<strong>da</strong>rCenis narativia, II<br />

narativs “axali inteleqtualebi” mogviTxrobdnen. esaa<br />

“vardebis revolucia” Lf\B/-! \-,B(*1'B+gI, romelic 2003<br />

wlis noemberSi prezident SevardnaZis ga<strong>da</strong>dgomiTa <strong>da</strong><br />

mixeil saakaSvilis epoqis <strong>da</strong>sawyisiT aRiniSna. “vardebis<br />

revolucia” “kosmogoniuri” narativia, romelic Sevardna-<br />

Zis korufciuli qaosi<strong>da</strong>n axali naciisa <strong>da</strong> “Zlieri qar-<br />

Tuli saxelmwifos” Seqmnis Sesaxeb gvesaubreba.<br />

am narativis inteleqtualuri baza ilia WavWavaZis<br />

universiteti (<strong>da</strong>fuZn<strong>da</strong> 2005 wels) <strong>da</strong> ganaTlebis saministroa.<br />

esaa, dRes, arsebiTad, xelisuflebisa <strong>da</strong> xelisuflebis<br />

“SleifSi” arsebuli inteleqtualebis narativi. misi<br />

vizualuri gamoxatulebad jer kidev sabWoTa period-<br />

Si warmatebuli xelovanis zurab wereTlis mier Seqmnili<br />

wm. giorgis monumenti iqca, sa<strong>da</strong>c cxenze amxedrebuli<br />

Subosani Wabuki, kosmogoniuri miTosis Sesabamisad,<br />

kosmosis demiurgs (Semoqmeds) ganasaxierebs, xolo gangmiruli<br />

gveleSapi _ <strong>da</strong>sabamier qaoss. mniSvnelovania,<br />

rom es monumenti swored iq _ de<strong>da</strong>qalaqis centralur<br />

moe<strong>da</strong>nze _ aRimarTa, sa<strong>da</strong>c komunistur periodSi leninis<br />

Zegli idga (moe<strong>da</strong>nsac leninis saxeli erqva). es Zegli<br />

1990 wels sabWoTa kavSiris <strong>da</strong>Slis periodSi <strong>da</strong>angries,<br />

xolo moe<strong>da</strong>ns Tavisuflebis moe<strong>da</strong>ni uwodes. 15<br />

wlis ganmavlobaSi am moe<strong>da</strong>nze araferi idga. 2006 wels<br />

axalma xelisuflebam wm. giorgis monumenti aRmarTa.<br />

>@" !


III narativi _ esaa “marTlmadidebloba rogorc<br />

qarTvelTa genetikuri” religia. misi instituciuri baza,<br />

cxadia, saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis istebliSmenti<br />

_ sapatriarqoa. narativi-III pretenzias acxadebs,<br />

rom isaa qarTuli kulturis erTaderTi srulfasovani<br />

reprezentatori. qarTuli eklesia dRes qarTveli<br />

eris nacionaluri eklesiaa, xolo mis narativi _ nacionaluri<br />

religia. am narativis vizualuri gamoxatuleba<br />

Tbilisis samebis taZaria. taZris mSenebloba 1996 wels<br />

<strong>da</strong>iwyo _ eduard SevardnaZis xelisuflebis periodSi,<br />

magram “vardebis revoluciis” Semdeg <strong>da</strong>srul<strong>da</strong>.<br />

swored am sami narativis urTierTdifuzia <strong>da</strong> brZola<br />

gansazRvravs dRevandel qarTul nacionalizms.<br />

brZola mimdinareobs, faqtobrivad, I narativis memkvidreobis<br />

garSemo. [sagulisxmoa, rom <strong>saqarTveloSi</strong> dRemde ar<br />

arsebobs, “memarcxene inteleqtualuri diskursi”, ufro<br />

sworad, is absoluturad marginaluria.]<br />

“vardebis revoluciis” Semdeg mimdinareob<strong>da</strong> I narativisa<br />

<strong>da</strong> “Zveli” inteligenciis marginalizeba, rac<br />

“konspirologiuri ritorikis” meSveobiT xorcieldebo<strong>da</strong><br />

_ “Tqven sabWoTa reliqtebi <strong>da</strong> ruseTis agentebi xarT”<br />

(e. i. rusuli kulturis xalxi xarT) _ eubnebo<strong>da</strong> axali<br />

xelisufleba “Zvel” inteligencias; II narativisa <strong>da</strong> axali<br />

inteleqtualebis (saxelisuflebo istebliSmentis)<br />

winaaRmdeg “tipologiur-fenomenologiuri ritorika” gamoiyenebo<strong>da</strong>:<br />

“Tqven, samagierod, namdvili bolSevikebi<br />

xarT” _ eubnebodnen “Zvelebi” “axlebs”. III narativis winaaRmdeg<br />

“axali inteleqtualebi” (anu _ II narativi) aseve<br />

“konspirologiur ritorikas” mimarTavdnen _ “Tqven rusuli<br />

eklesiis filiali xarT” _ eubnebodnen isini saeklesio<br />

istebliSments. un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom samive ritorika<br />

erTgvari amalgamaa, sa<strong>da</strong>c racionaluri <strong>da</strong> konspirologiuri<br />

elementebi erTmaneTSi ga<strong>da</strong>zelilia.<br />

Tuki SevardnaZis meore _ postsabWoTa _ xelisuflebis<br />

periodi (1992-2003) “axali biznesis”, Zveli nomenklaturisa<br />

<strong>da</strong> “Zveli” inteligenciis urTierTSerwymas<br />

warmoadgen<strong>da</strong>, axali saxelisuflebo istebliSmenti arasamTavrobo<br />

seqtorisa <strong>da</strong> “axali akademiis” urTierTSezrdis<br />

procesis Sedegad yalibdebo<strong>da</strong>. axali inteleqtualuri<br />

elitis TviT<strong>da</strong>mkvidreba “Zveli” (sabWoTa) inteli-<br />

! >@@


genciis” viqtimizebisa <strong>da</strong> misi narativis misakuTrebis<br />

gziT <strong>da</strong>iwyo. “sabWoTa” dRes niSnavs rogorc Zvel<br />

struqturebs, ise _ “rusul kulturas”.<br />

aqve un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom, sazogadod, “rusuli argumenti”<br />

samive ritorikas gansazRvravs _ “rusulia” inteligencia,<br />

xelisufleba <strong>da</strong> “axali” inteleqtualebi<br />

“bolSevikebi” arian, xolo eklesia, aseve, “rusulia”,<br />

“rusuli eklesiis filialia.” Tuki “Zveli inteligenciis”<br />

marginalizeba, viqtimizeba <strong>da</strong>, amasTanave, “Zveli narativis”<br />

misakuTreba Tanamedrove kulturuli procesis<br />

sazriss warmoadgens, maSin mTavari kiTxva amgvaria _<br />

vis ekuTvnis qarTveli eris istoria <strong>da</strong> ilia WavWavaZe<br />

rogor “eris mama”?<br />

rac Seexeba wm. giorgis monumentisa <strong>da</strong> samebis taZris<br />

Serkinebas _ “gigantomaqias” _ es vizualuri kulturis<br />

sivrceSi amgvar kiTxvas badebs: _ vin <strong>da</strong>eufleba<br />

“TeTr taZars” _ ivane javaxiSvilis universitets _ qar-<br />

Tuli “klasikuri” nacionaluri narativis vizualur gamoxatulebasa<br />

<strong>da</strong> mexsierebis adgils?<br />

>@8 !<br />

“agvistos omi” _ axali nacionaluri narativi?<br />

mocemul politikur konteqstSi saxezea qarTuli<br />

nacionaluri identobis seriozuli krizisi. “vardebis<br />

revoluciam”, rogorc axalma nacionalurma narativma<br />

axali naciis <strong>da</strong>badebis Sesaxeb, marcxi ganica<strong>da</strong>. swored<br />

amitom gaaqtiur<strong>da</strong> narativi-III _ marTlmadidebloba, rogorc<br />

qarTuli nacionaluri identobis safuZveli. amave<br />

dros, arsebulma xelisuflebam nebsiT Tu uneblied liberaluri<br />

demokratiis RirebulebaTa seriozuli diskreditaciac<br />

moaxdina.<br />

amitom, dRes xdeba is, rasac SeiZleba xelisuflebis<br />

mxri<strong>da</strong>n “vardebis revoluciis” narativis “agvistos<br />

omis” narativiT Canacvleba vuwodoT. Tu es, sabolood,<br />

ramdenadme Camoyalibebul saxes miiRebs, maSin SesaZloa,<br />

rom “agvistos omi” iqces liberaluri naciis <strong>da</strong>badebis<br />

axal wertilad _ <strong>da</strong>axloebiT ise, rogor holokostis<br />

travmulma narativma sabolood Camoayaliba germania liberalur<br />

naciad. magram aseT SemTxvevaSi “agvistos” omi<br />

un<strong>da</strong> gaazrebul iqnas qarTuli inteleqtualuri elitis


mier ara rogorc “rusul imperializmTan brZola”, aramed<br />

rogorc qarTuli samoqalaqo omis erT-erTi etapi.<br />

“qarTul samoqalaqo omSi” me vgulisxmob qarTuli <strong>da</strong><br />

afxazuri nacionaluri proeqtebis <strong>da</strong>pirispirebas, romelic<br />

simbolurad pavle ingoroyvas naSromis “giorgi<br />

merCules” pirveli tomis publikaciiTa <strong>da</strong> lixnis cnobili<br />

pirveli weriliT (XX saukunis 50-ani ww.) <strong>da</strong>iwyo.<br />

SesaZlebelia Tu ara axali qarTuli<br />

nacionaluri identobisa <strong>da</strong> axali<br />

nacionaluri narativis formireba?<br />

dRes Cvens winaSea identobaTa <strong>da</strong> nacionaluri narativTa<br />

fragmentebi: “var qarTveli, maSasa<strong>da</strong>me var evropeli”<br />

_ aw gar<strong>da</strong>cvlili premieris frTosani fraza _<br />

identobis erT poluss moxazavs: “Cven evropa varT”. amave<br />

dros, arsebobs identobis amgvari veqtoric _ “var qar-<br />

Tveli, maSasa<strong>da</strong>me, var kavkasieli”. identobis kidev erTi<br />

forma esaa “var qarTveli, maSasa<strong>da</strong>me var _ genetikurad<br />

marTlmadidebeli”. arsebobs kidev erTia identoba, romelic<br />

dRes sakmarisad marginalizebulia <strong>da</strong> romelic XX<br />

saukunis 20-ian wlebSi galaktionma ase Camoayaliba: “Cven<br />

azia varT!”<br />

“marTlmadidebluri” identobis gaZliereba XX saukunis<br />

90-iani wlebi<strong>da</strong>n <strong>da</strong>iwyo, rasac sagulisxmo praqtikuli<br />

Sedegebi mohyva. erT-erTi aseTi Sedegi aWarisa <strong>da</strong><br />

mesxeTis mosaxleobis “gamarTlmadideblebaa” _ procesi,<br />

romelic dRedme ar <strong>da</strong>srulebula <strong>da</strong> romelic dro<strong>da</strong>dro<br />

sakmaod konfliqturi formebiTac mimdinareobs.<br />

SeiZleba iTqvas, rom imave XX saukunis 90-iani wlebis<br />

ganmavlobaSi qarTuli naciis Camoyalibebis proeqti<br />

ori paraleluri gziT midio<strong>da</strong> _ religiur gansxvavebaTa<br />

waSlisa <strong>da</strong> teritoriuli heterogenulobis waSlis meSveobiT.<br />

magram samoqalaqo omis katalizatori swored<br />

eTnolingvisturi niSniT Seqmnili teritoriuli erTeulebi<br />

(afxazeTi <strong>da</strong> samxreT-oseTi) aRmoCn<strong>da</strong> <strong>da</strong> ara _ religiuri<br />

niSniT Seqmnili avtonomia (aWara). aqe<strong>da</strong>n SeiZleba<br />

<strong>da</strong>vaskvnaT: nacionaluri proeqtis Sesaqmnelad aucilebelia<br />

“warmosaxviTi geografia” _ teritoriis (an _<br />

! >@9


teritoriuli) xati. amgvari xati <strong>saqarTveloSi</strong> Seqmnes<br />

mxolod afxazebma.<br />

rogori un<strong>da</strong> iyos axali qarTuli identoba? SesaZlebeli<br />

Tu ara axali identobis Seqmna? SesaZlebelia<br />

Tu ara axali kompleqsuri nacionaluri narativis formireba?<br />

evropuli qveynebis Tanamedrove istoria gveubneba,<br />

rom es savsebiT SesaZlebelia, magram es araa myiseuli<br />

<strong>da</strong> uecari xdomileba. amas sWirdeba dro <strong>da</strong> garkveuli<br />

makristalizebeli faqtorebi. erTi ZiriTadi faqtoria<br />

esaa _ teritoriis xati, meore _ erTiani saliteraturo<br />

ena <strong>da</strong> ganaTlebis sistema, romelic nergavs am enasa <strong>da</strong><br />

Sesabamis nacionalur narativebs, mesame faqtori esaa _<br />

erTiani ekonomika. magram am yvelafers esaWiroeba nacionaluri<br />

burJuazia _ biznesi _ mesame wodeba, romelic<br />

dinastiuri <strong>da</strong> ierarqiuli principebis magivrad kapitalis<br />

<strong>da</strong>grovebis homogenur wess amkvidrebs. ara<strong>da</strong>, dRes<br />

qarTuli biznesi swored im dros yalibdeba, roca msoflio<br />

klasikuri kapitalizmis periodi<strong>da</strong>n globaluri kapitalizmis<br />

periodSi ga<strong>da</strong>dis <strong>da</strong> roca wamyvani Zala ara<br />

nacionaluri burJuaziaa, aramed _ transnacionaluri<br />

korporaciebi.<br />

<strong>da</strong>bolos, un<strong>da</strong> SevniSnoT, rom Tanamedrove gamowvevebs<br />

adekvaturi pasuxi esaWiroeba. saqarTvelos <strong>sazogadoeba</strong>m<br />

un<strong>da</strong> <strong>da</strong>amtkicos, rom is marTlac warmoadgens <strong>sazogadoeba</strong>s<br />

<strong>da</strong> un<strong>da</strong> “Svas sakuTari myoofadi”.<br />

>@: !


qalaqi <strong>da</strong> sofeli: mosaxleobis<br />

Rirebulebebi <strong>da</strong> politikuri simpaTiebi<br />

nana sumbaZeQ<br />

Tanasworobis miRweva Tu ara, misadmi miaxloeba mainc,<br />

kacobriobis istoriis manZilze mravali sazogadoebis<br />

amocanas warmoadgen<strong>da</strong> <strong>da</strong> kvlav warmoadgens. magram<br />

uTanasworoba mainc rCeba nebismieri sazogadoebis <strong>da</strong>maxasiaTebel<br />

Tvisebad. stratifikacia, romelic sazogadoebis<br />

erTerT mniSvnelovan maxasiaTebels warmoadgens,<br />

asaxvas a<strong>da</strong>mianTa sxva<strong>da</strong>sxva jgufebs Soris arsebul<br />

struqturul uTanasworobas. sazogadoebis stratifikacia<br />

SesaZlebelia mravali niSnis mixedviT. am niSnebis<br />

mniSvneloba icvleba drosTan <strong>da</strong> sazogadoebis ganviTarebis<br />

donesTan erTad. monoba. kasta, didgvarovneba,<br />

warmoebis saSualebebis flobaze <strong>da</strong>fuZnebuli klasi<br />

warmoadgen<strong>da</strong> <strong>da</strong> zogierT <strong>sazogadoeba</strong>Si kvlav warmoadgens.<br />

stratifikaciis Sedegs La'UU-+/J 1997). Tumca Tanamedrove<br />

epoqaSi stratifikacia ufro metad efuZneba maqs veberis<br />

mier gamoyofil sam maniSnebels: materialur SesaZleblobebs,<br />

prestiJs <strong>da</strong> <strong>Zalaufleba</strong>s. ekonomikurma ganviTarebam<br />

<strong>da</strong> demokratiulma mmarTvelobam Searbila gansxvavebebi<br />

zemoTaRniSnul maniSneblebis mixedviT <strong>da</strong> ganviTarebul<br />

qveynebTan mimarTebaSi dRes laparakia stratifikaciaze<br />

sqesis, eTnurobis, seqsualuri orientaciis,<br />

SezRuduli SesaZleblobebisa <strong>da</strong> asakis mixedviT LW&Z'B+'/!<br />

h! K(*%-.J! "??@;


kavSirebis” La.&+B,-11-.J 1973) <strong>da</strong>myarebis nakleb SesaZleblobebs<br />

iZleva. susti kavSirebi ki areklaven gansxvavebul<br />

sxvebTan ufro ze<strong>da</strong>pirul, naklebad intimur urTierTobebs<br />

<strong>da</strong> Sesabamisad <strong>da</strong>xurul, mxolod msgavsebaTaA<br />

Soris yofni<strong>da</strong>n gamosavals. urbanizacia anu mosaxleobis<br />

qalaqebSi koncentracia globalur process warmoadgens,<br />

romelic gansakuTrebiT <strong>da</strong>Cqar<strong>da</strong> XX saukunis meore<br />

naxevarSi. gaeros prognozis mixedviT 2025 wels msoflioSi<br />

qalaqis mosaxleoba 63 procents miaRwevs.<br />

stratifikacias qalaqsa <strong>da</strong> sofelSi cxovrebis mixedviT<br />

yuradReba mxolod XX saukunis <strong>da</strong>sawyisi<strong>da</strong>n<br />

mieqca La'UU-+/J 1997). sofli<strong>da</strong>n qalaqad migracia ZiriTa<strong>da</strong>d<br />

ganpirobebulia qalaqad arsebuli meti SesaZleblobebiT.<br />

es exeba, rogorc ekonomikur SesaZleblobebs, ker-<br />

Zod <strong>da</strong>saqmebas, aseve ganaTlebasTan <strong>da</strong> kulturasTan <strong>da</strong>kavSirebul,<br />

aseve sxva<strong>da</strong>sxva <strong>da</strong> specifiuri, xarisxiani<br />

servisis miRebis SesaZleblobebs.<br />

qveynis Siga migracia qalaqSi saqarTvelosaTvis <strong>da</strong>maxasiaTebel<br />

<strong>da</strong> mzard tendencias warmoadgens. oTxmoc<strong>da</strong>aTian<br />

wlebSi <strong>da</strong>wyebuli mosaxleobis qveynis gareT migracia<br />

aisaxa mosaxleobis raodenobis Semcirebaze qalaqad,<br />

iseve rogorc soflad, magram ukanasknel wlebSi saxezea<br />

did qalaqebSi mosaxleobis zr<strong>da</strong>. ase magaliTad<br />

Tbilisis mosaxleoba 2002 wli<strong>da</strong>n 2008 wlamde gaizar<strong>da</strong><br />

3.0, quTaisis 1.4, baTumis 0.3, rusTavis 0.8, zugdidis 4.4,<br />

goris 1.7 <strong>da</strong> foTis 0.5 procentiT. dRes de<strong>da</strong>qalaqsa<br />

(1,106,500) <strong>da</strong> 6 did qalaqSi - quTaisSi (188,600), baTumSi<br />

(122,200), rusTavSi (117,300), zugdidSi (72,100), gorSi (50,400)<br />

<strong>da</strong> foTSi (47,400) cxovrobs 1,704,500 a<strong>da</strong>miani, anu maTSi saqarTvelos<br />

mosaxleobis mesamedze meti aris koncentrirebuli<br />

LC11D)EERRR2Z'1QDBD*(&1'B+2U-Ea-B.3'&2C1%(I<br />

siRaribe migraciis erTerTi gamapirobebeli faqtoria.<br />

igi xSirad sacxovrebel adgilTan aris <strong>da</strong>kavSirebuli.<br />

miuxe<strong>da</strong>v rigi makroekonomikuri maCveneblis zrdisa<br />

qveynis masStabSi, ekonomikuri zr<strong>da</strong> aranairad ar aisaxa<br />

mosaxleobis keTildReobaze. oficialuri monacemebi 2004<br />

wlis Semdeg qveyanaSi arsebuli siRaribis donis Taobaze<br />

ar gamoqveynebula. @2004 wels siRaribis miRma cxovrob<strong>da</strong><br />

saqarTvelos mosaxleobis 52 procenti. saerTaSoriso<br />

savaluto fondi msoflio bankis monacemebze <strong>da</strong>y-<br />

>@< !


dnobiT miuTiTebs absoluturi siRaribis zr<strong>da</strong>ze 2004<br />

wli<strong>da</strong>n 2007 wlamde (a<strong>da</strong>mianis ganviTarebis angariSi,<br />

2008). saqarTvelos mosaxleobis erTi mesamedi Tavs Raribad<br />

miiCnevs <strong>da</strong> registrirebulia socialurad mowyvlad<br />

ojaxTa monacemTa bazaSi. Raribi mosaxleobis 60.0 procenti<br />

soflad cxovrobs.<br />

siRaribis yvelaze mniSvnelovan faqtors umuSevroba<br />

warmoadgens. saqarTvelos kanonmdeblobis mixedviT<br />

TviT<strong>da</strong>saqmebulad iTvleba yvela is piri, vinc flobs miwis<br />

nakveTs. aqe<strong>da</strong>n gamomdinare, umuSevrobis maCvenebeli<br />

qveyanaSi ar aris maRali. igi 2004 wels Seadgen<strong>da</strong> 11.5<br />

procents, xolo 2007 wels 13.3 procents. eqspertebis<br />

mosazrebiT realuri umuSevroba qveyanaSi 30.0 procents<br />

un<strong>da</strong> Seadgendes L`7OKJ 2008).<br />

sacxovrebeli adgilis tipi <strong>da</strong> zoma garkveulwilad<br />

ganapirobebs a<strong>da</strong>mianis cxovrebis stils, gansazRvravs<br />

mis msoflmxedvelobas uqmnis ra gansxvavebul sxvebTan<br />

urTierTobis, sxva<strong>da</strong>sxva tipis informaciis miRebis SesaZleblobas.<br />

SeiZleba vivaraudoT, rom soflis mosaxleoba,<br />

qalaqis mosaxleobaze ufro metad konservatuli<br />

<strong>da</strong>mokidebulebebis gamo ufro loialuri un<strong>da</strong> iyos arsebuli<br />

xelisuflebis <strong>da</strong> ufro erTguli tradiciuli Rirebulebebis<br />

mimarT. amdenad, xelisuflebisadmi erTgulebis<br />

gazr<strong>da</strong>s un<strong>da</strong> velodoT <strong>da</strong>saxlebis zomis SemcirebasTan<br />

erTad. am SemTxvevaSi, xelisuflebisadmi yvelaze<br />

mcire keTilganwyobas gamoavlens de<strong>da</strong>qalaqis, ufro<br />

mets didi qalaqebis <strong>da</strong> yvelaze mets soflis mosaxleoba.<br />

soflis mosaxleoba aseve ufro metad un<strong>da</strong> uWerdes<br />

mxars tradiciul <strong>da</strong> materialistur Rirebulebebs.<br />

ukanasknel wlebSi <strong>saqarTveloSi</strong> mimdinare procesebma<br />

gamoaaSkaraves soflisa <strong>da</strong> qalaqis, gansakuTrebiT<br />

ki Tbilisis macxovrebelTa gansxvavebuli politikuri<br />

simpatiebi <strong>da</strong> Rirebulebebi. qvemoT Cven ganvixilavT gansxvavebebs<br />

politikuri Sexedulebebisa <strong>da</strong> simpaTiebis mixedviT<br />

Tbilisis, saqarTvelos eqvsi didi qalaqis <strong>da</strong><br />

mcire qalaqebisa <strong>da</strong> soflis macxovrebelTa Soris, SevecdebiT<br />

gamovyoT mizezebi, romlebic ganapirobeben amgvar<br />

gansxvavebas. analizisas Cven <strong>da</strong>veyrdnobiT sazogadoebrivi<br />

politikis institutis mier 2008 wlis noember-<br />

Si Catarebul saqarTvelos mosaxleobis reprezentaciu-<br />

! >@=


li gamokiTxvis Sedegebs (gamokiTxva ganxorciel<strong>da</strong> Ria<br />

sazogadoebis institutis mxar<strong>da</strong>WeriT). sami jgufi, romlis<br />

mixedviTac aris ganxiluli Sedegebi gamoyofil iqna<br />

sacxovrebeli adgilis zomis mixedviT. pirvel jgufs<br />

Seadgens Tbilisis mosaxleoba (gamokiTxulTa 22.4 procenti),<br />

meore jgufSi (gamokiTxulTa 17.1 procenti) gaer-<br />

Tian<strong>da</strong> im qalaqebis mosaxleoba, romlebSic 45,000-ze meti<br />

macxovrebelia, aseTia quTaisi, baTumi, rusTavi, zugdidi,<br />

gori <strong>da</strong> foTi, xolo mesame jgufSi gaerTian<strong>da</strong><br />

mcire qalaqebisa <strong>da</strong> soflis mosaxleoba (gamokiTxulTa<br />

60.5 procenti).<br />

sul gamokiTxuli iyo 1156 a<strong>da</strong>miani (48.9 procenti<br />

kaci <strong>da</strong> 51.1 procenti qali) saqarTvelos cxrave regionSi<br />

<strong>da</strong> TbilisSi. respondentebi SerCeul iqnen <strong>saqarTveloSi</strong><br />

qalaqad <strong>da</strong> soflad, sxva<strong>da</strong>sxva asakisa <strong>da</strong> sqesis mixedviT<br />

mosaxleobis arsebuli ganawilebis Sesabamisad ierarqiuli<br />

SemTxveviTi SerCevis meTodis gamoyenebiT. amdenad<br />

gamokiTxva reprezentaciuli <strong>da</strong> miRebuli Sedegebi<br />

SeiZleba generalizebul iqnen saqarTvelos mTel mosaxleobaze.<br />

yvelgan, sa<strong>da</strong>c laparakia jgufebs Soris gansxvavebebze,<br />

gansxvaveba statistikurad mniSvnelovania (hi<br />

kvadrati 8? !


tabula 1<br />

sainformacio ga<strong>da</strong>cemebi<br />

Tbilisi<br />

procenti<br />

Ddidi qalaqebi<br />

procenti<br />

1 moambe (sazogadoebrivi televizia)<br />

39.1 36.6 42.7<br />

2 kurieri/post skriptumi (rus-<br />

Tavi 2)<br />

48.4 58.4 50.1<br />

3 qronika/droeba (imedi) 53.5 72.0 60.6<br />

4 dRes (kavkasia) 66.5 12.2 14.0<br />

5 axali ambebi (aWara) 17.8 12.2 12.0<br />

6 adgilobrivi televiziis axali<br />

ambebi<br />

8.1 34.5 21.6<br />

7 rusul arxebis sainformacio<br />

programebi<br />

12.8 3.0 4.2<br />

8 evroniusi, bi-bi-si an si-eneni<br />

20.5 19.3 11.0<br />

soflebi<br />

procenti<br />

<strong>da</strong>saxlebis tipis mixedviT mkveTri gansxvaveba kavkasiasa<br />

<strong>da</strong> adgilobriv telearxebTan mimarTebaSi am arxebis<br />

gavrcelebis arealiT aris ganpirobebuli. kavkasiis<br />

ga<strong>da</strong>cemebis yureba Tbilisis gareT faqtiurad SeuZlebelia.<br />

politikuri simpatiebi<br />

mTlianobaSi saqarTvelos mosaxleoba ufro metad<br />

endoba xelisuflebas (31.1 procenti), vidre opozicias<br />

(7.3 procenti). gansxvaveba xelisuflebisadmi <strong>da</strong>mokidebulebis<br />

mixedviT Zalze didia <strong>da</strong>saxlebis zomis mixedviT.<br />

gamokveTilia aSkara tendencia, romlis mixedviTac yvelaze<br />

did ndobas <strong>da</strong> Sesabamisad yvelaze nakleb kritikul<br />

<strong>da</strong>mokidebulebas xelisuflebisadmi avlens didi qalaqebis<br />

mosaxleoba, xolo yvelaze naklebad xelisuflebas<br />

Tbilisis mosaxleoba endoba.<br />

ase magaliTad, xelisuflebas ndobas ucxadebs<br />

TbiliselTa 14.0 procenti, didi qalaqis mosaxleobis<br />

42.1 procenti <strong>da</strong> soflis mosaxleobis 33.5 procenti. opozicias<br />

endoba TbiliselTa 14.0 procenti, didi qalaqis<br />

macxovrebelTa 4.6 procenti <strong>da</strong> soflis macxovrebelTaA<br />

5.6 procenti. qveyanaSi Zalze didia politikuri nihilizmi,<br />

gansakuTrebiT de<strong>da</strong>qalaqis macxovreblebs Soris,<br />

romelTa naxevari (50.2 procenti) acxadebs, rom arcerT<br />

! >8>


politikur Zalas ar endoba, kidev 19.8 procents uWirs<br />

arCevanis gakeTeba.<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

>8" !<br />

Tbilisis<br />

mosaxleoba<br />

didi qalaqis<br />

mosaxleoba<br />

soflis<br />

mosaxleoba<br />

xelisuflebas<br />

opozicias<br />

arcerTs/ar icis<br />

cxrili 1<br />

ndoba xelisuflebasa <strong>da</strong> opoziciis mimarT<br />

partiebi<strong>da</strong>n yvelaze meti mxar<strong>da</strong>mWeri nacionalur<br />

moZraobas yavs. kiTxvaze, xval rom tardebodes saparlamento<br />

arCevnebi, romel partias miscemdiT xmas, 24.1 procentma<br />

upasuxa, rom nacionalur moZraobas (TbiliselTa<br />

12.4 procenti, qalaqis mosaxleobis 28.4 procenti <strong>da</strong> soflis<br />

mosaxleobis 27.2 procenti). qristian-demokratiuli<br />

partiisaTvis mzad iyo xma mieca TbiliselTa 4.3 procents,<br />

qalaqis macxovrebelTa 11.2 procents <strong>da</strong> soflis<br />

macxovrebelTa 11.7 procents. saqarTvelos leiboristul<br />

partiis mxar<strong>da</strong>mWerTa yvelaze didi nawili TbilisSi<br />

cxovrobs (8.1 procenti). partias mxars uWers soflis<br />

macxovrebelTa 6.7 procenti <strong>da</strong> didi qalaqebis mosaxleobis<br />

2.5 procenti. gamokiTxulTa Zalze didi nawils,<br />

TiTqmis mesameds (Tbilisis macxovrebelTa 26.0 procenti,<br />

qalaqis macxovrebelTa 29.4 procenti <strong>da</strong> soflis macxovrebelTa<br />

26.6 procenti ) isev <strong>da</strong> isev uWirs arCevanis gakeTeba.<br />

prezidentis yvelaze sasurvel Tvisebebad miCneulia<br />

samarTlianoba, principuloba, momavalze orientacia, pirovnuli<br />

siZliere <strong>da</strong> qveynis interesebis viwro politikur<br />

interesebze ufro maRla <strong>da</strong>yeneba. yvela es Tviseba<br />

oris gar<strong>da</strong>, ufro mniSvnelovnad aris aRqmuli Tbilisis


mosaxleobis mier <strong>da</strong> maTi mniSvneloba klebulobs <strong>da</strong>saxlebis<br />

sididesTan erTad. pirovnuli siZliere yvelaze<br />

mniSvnelovania didi qalaqebis <strong>da</strong> yvelaze nakleb mniSvnelovani<br />

Tbilisis macxovreblebisaTvis, xolo samar-<br />

Tlianoba yvelaze metad mniSvnelovnad Tbilisis macxovreblebis<br />

mier aris Sefasebuli. amasTan, didi qalaqebis<br />

macxovreblebTan Se<strong>da</strong>rebiT, igi ufro mniSvnelovnad<br />

soflis macxovreblebs miaCniaT.<br />

Tbilisis, didi qalaqebisa <strong>da</strong> soflis mosaxleoba<br />

gansxvavebul simpatiebs amJRavnebs politikuri liderebis<br />

mimarT.<br />

! >8@


tabula 5<br />

politikur liderTa mowoneba (cxrilSi warmodgenili<br />

arian politikosebi, romlebic gamokiTxulTa meoTxedze<br />

metis mowonebas imsaxureben)<br />

pirovneba<br />

Tbilisi<br />

didi<br />

qalaqi<br />

sofeli sul<br />

mixeil saakaSvili 23.3 56.2 55.9 48.3<br />

giorgi TargamaZe 22.6 53.8 52.7 45.2<br />

nino burjanaZe 38.1 39.9 47.4 43.9<br />

gigi ugulava 41.2 51.8 41.1 42.8<br />

levan berZeniSvili 45.9 31.1 42.8 41.8<br />

TinaTin xi<strong>da</strong>Seli 41.3 28.8 40.3 38.7<br />

<strong>da</strong>viT gamyreliZe 53.7 24.2 34.0 37.5<br />

<strong>da</strong>viT usufaSvili 46.3 31.2 33.5 36.4<br />

irakli oqruaSvili 37.4 46.0 39.4 35.7<br />

salome zurabiSvili 42.8 18.4 35.1 34.4<br />

kaxa kukava 34.5 24.8 31.1 31.0<br />

levan gaCeCilaZe 43.6 9.8 30.6 30.9<br />

eka beselia 36.6 25.0 29.4 30.4<br />

<strong>da</strong>viT baqraZe 37.4 52.1 37.6 29.9<br />

koba <strong>da</strong>viTaSvili 33.9 19.5 31.1 29.9<br />

Salva naTelaSvili 40.1 16.2 28.1 29.3<br />

opoziciis liderebs yvelaze meti mxar<strong>da</strong>mWeri de<strong>da</strong>qalaqSi,<br />

Semdeg ki soflad yavT. gamonakliss xelisuflebis<br />

yofili wevrebi nino burjanaZe <strong>da</strong> irakli oqruaSvili<br />

warmoadgenen. nino burjanaZes yvelaze meti mxar<strong>da</strong>mWeri<br />

soflad, xolo yvelaze naklebi TbilisSi yavs.<br />

oqruaSvils <strong>da</strong> giorgi TargamaZes mxars yvelaze metad<br />

didi qalaqis mosaxleoba, xolo yvelaze naklebad Tbiliselebi<br />

uWeren. didi qalaqebi rogorc Cans xelisuflebis<br />

ZiriTad <strong>da</strong>sayrdens warmoadgenen <strong>da</strong> maT warmomadgenlebsac<br />

swored iq uWeren yvelaze metad mxars.<br />

politikur simpatiebi u<strong>da</strong>od mosaxleobis mier qveyanaSi<br />

arsebul mdgomareobis <strong>da</strong> xelisuflebis moqmedebebis<br />

efeqturobis aRqmis Sedegia. aqac mkveTra<strong>da</strong>a gamokveTili<br />

gansxvaveba <strong>da</strong>saxlebis tipis mixedviT. yvelaze<br />

kritikuli xelisuflebisadmi isev de<strong>da</strong>qalaqis, xolo<br />

yvelaze nakleb kritikuli didi qalaqebis macxovreblebi<br />

arian.<br />

didi qalaqebis mosaxleobis 36.5 procents, soflis<br />

mosaxleobis 25.7 procents <strong>da</strong> Tbilisis mosaxleobis 13.6<br />

>88 !


procents miaCnia, rom xelisufleba usmens <strong>da</strong> iTvaliswinebs<br />

xalxis azrs.<br />

didi qalaqebis mosaxleobis ufro did nawils (48.7<br />

procenti), soflis (41.0 procenti) <strong>da</strong> Tbilisis mosaxleobasTan<br />

(39.1 procenti) Se<strong>da</strong>rebiT miaCnia, rom qveyana ganviTarebis<br />

swor gzaze dgas.<br />

Tbilisis mosaxleobis 64.5 procenti fiqrobs, rom<br />

SesaZlebeli iyo agvistos omis Tavi<strong>da</strong>n acileba. am azrs<br />

iziarebs didi qalaqebis mosaxleobis 55.7 procenti <strong>da</strong><br />

soflis mosaxleobis 56.4 procenti.<br />

<strong>saqarTveloSi</strong> demokratia <strong>da</strong> liberaluri demokratiis<br />

Rirebulebisadmi erTguleba zoga<strong>da</strong>d kritikulad<br />

aris Sefasebuli. am mxriv gansakuTrebiT gamokveTilia<br />

de<strong>da</strong>qalaqis macxovrebelTa pozicia. dRes saqarTvelo-<br />

Si demokratiis arseboba realobad miaCnia Tbilisis mosaxleobis<br />

mxolod 8.5 procents, soflis mosaxleobis<br />

24.0 procents, didi qalaqebis macxovrebelTa 34.0 procents<br />

. a<strong>da</strong>mianis uflebebi <strong>da</strong>culad miaCnia Tbilisis<br />

mosaxleobis 9.3 procents, soflis mosaxleobis 20.8 procents,<br />

didi qalaqis macxovrebelTa 31.4 procents. kanonis<br />

winaSe Tanasworobis principi <strong>da</strong>culad miaCnia Tbilisis<br />

mosaxleobis 14.8 procents, soflis mosaxleobis<br />

22.7 procents, didi qalaqebis macxovrebelTa 32.0 procents.<br />

Tavs usamarTlobisgan <strong>da</strong>culad grZnobs Tbilisis<br />

mosaxleobis 10.5 procenti, soflis mosaxleobis 26.7 procenti,<br />

didi qalaqebis mosaxleobis 30.5 procenti. qveyana-<br />

Si kerZo sakuTreba <strong>da</strong>culad miaCnia Tbilisis macxovrebelTa<br />

7.4 procents, soflis macxovrebelTa 26.2 procents<br />

<strong>da</strong> didi qalaqebis macxovrebelTa 37.1 procents.<br />

Rirebulebebi<br />

politikuri simpatiebisa <strong>da</strong> liberaluri demokratiis<br />

Rirebulebebis <strong>da</strong>cvasTan arsebuli mdgomareobis Sefasebebisgan<br />

gansxvavebuli kanonzomiereba SeimCneva demokratiuli<br />

uflebebis <strong>da</strong> Rirebulebebis mniSvnelobis<br />

SefasebaSi. soflis mosaxleoba, Tbilisisa <strong>da</strong> didi qalaqebis<br />

mosaxleobaze ufro nakleb mniSvnelobas aniWebs<br />

demokratiuli uflebebis <strong>da</strong>cvas. ase magaliTad, 7 noembers<br />

mitingis <strong>da</strong>rbeva mniSvnelovnad miaCnia Tbilisel<br />

respondentTa 90.6 procents, didi qalaqebis mosaxleobis<br />

80.6 procents <strong>da</strong> soflis mosaxleobis 71.9 procents. Se-<br />

! >89


sabamisi cifrebi telekompania imedSi SeWris Taobaze<br />

aris 91.0 procenti, 78.1 procenti <strong>da</strong> 71.5 procenti. agvistos<br />

oms mniSvnelovan movlenad afasebs TbiliselTa 98.0<br />

procenti, did qalaqebis macxovrebelTa 93.4 procenti <strong>da</strong><br />

soflis mosaxleobis 85.0 procenti.<br />

demokratia mmarTvelobis saukeTeso formad miaCnia<br />

ufro metad qalaqis (75.2 procenti TbilisSi, 75.3 procenti<br />

didi qalaqebSi) vidre soflis mosaxleobas (65.1 procenti).<br />

sityvis Tavisufleba bevrad ufro mniSvnelovnad miaCniaT<br />

Tbilisis (37.6 procenti), vidre soflis (27.6 procenti)<br />

<strong>da</strong> didi qalaqis macxovreblebs (21.8 procenti).<br />

liberaluri demokratiis arCeviTi demokratiisagan<br />

erTerT ganmasxvavebel niSans mosaxleobis mier ga<strong>da</strong>wyvetilebebis<br />

miRebaze zegavlenis qona warmoadgens. swored<br />

mosaxleobis monawileobaa miCneuli efeqturi demokratiis<br />

maCveneblad (]-(i-(!h!4+3(-C&.1J!"??8: !


ta ufro metad xe<strong>da</strong>ven didi qalaqis (27.2 procenti) <strong>da</strong><br />

soflis (24.5 procenti) macxovreblebi.<br />

Zalze umniSvneloa mosaxleobis monawileobis gamocdilebac.<br />

gamokiTxulTa mxolod 2.8 procentma aRniSna,<br />

rom 2007 wlis noembri<strong>da</strong>n 2008 wlis noembramde monawileoba<br />

miiRo raime koleqtiur aqciaSi. rac Seexeba im<br />

formebs, romelsac, mosaxleoba SesaZleblad Tvlis gamoiyenos<br />

xelisuflebis mier misi uflebebis <strong>da</strong>rRvevis<br />

SemTxvevaSi, yvela CamoTvlili ToTxmeti saxis aqtivobis<br />

ganxorcielebis mimarT mzaoba ufro didia Tbiliselebis,<br />

Semdeg didi qalaqebis macxovreblebis <strong>da</strong> yvelaze<br />

mcire soflis mosaxleobis Soris. ufro xSirad respondentebi<br />

arCeven monawileobis nakleb aqtiur formebs,<br />

rogoricaa mag. moTxovnaze xelmowera, Sexvedrebze <strong>da</strong><br />

mitingebze <strong>da</strong>swreba, azris gamoTqma. amis sawinaaRmdegod<br />

xelisuflebaze mosaxleobis zemoqmedebis efeqturobis<br />

Sefasebisas upiratesobas ufro aqtiur formebs aniWeben,<br />

iseTebs rogoricaa gaficva, xalxmravali mitingebis mowyoba,<br />

problemis mogvarebaSi presisa <strong>da</strong> saerTaSoriso<br />

organizaciebis CarTva. aqac yvelaze didi aqtivoba Tbilisis<br />

macxovrebelTaA Soris aRiniSneba.A<br />

saqarTvelos mosaxleoba sacxovrebeli adgilis mixedviT<br />

ar gansxvavdeba im problemebis identifikaciaSi,<br />

romelic maT saqarTvelosaTvis yvelaze mniSvnelovnad<br />

miaCniaT. esenia, a<strong>da</strong>mianebis uflebebis <strong>da</strong>cva, samuSao adgilebis<br />

Seqmna <strong>da</strong> fasebis zrdis SeCereba. gansxvaveba<br />

aris am prioritetuli sferoebis Se<strong>da</strong>rebiT mniSvneloba-<br />

Si.<br />

! >8;


8< !<br />

<br />

<br />

<br />

a<strong>da</strong>mianis u...<br />

samuSao adg...<br />

fasebis zrd..<br />

Tbiliselebi<br />

didi qalaqis<br />

mosaxleoba<br />

soflis mosaxleoba<br />

yvelaze mkveTri gansxvaveba problemebis mniSvnelobis<br />

SefasebaSi ikveTeba a<strong>da</strong>mianis uflebebis <strong>da</strong>cvis sakiTxTan<br />

mimarTebaSi, romelic prioritetulia Tbilisis<br />

mosaxleobisaTvis <strong>da</strong> romlis mniSvnelobas mkveTrad<br />

klebulobs <strong>da</strong>saxlebis tipsa <strong>da</strong> zomis SemcirebasTan er-<br />

Tad. didi qalaqebisa <strong>da</strong> soflis macxovreblebi upiratesobas<br />

samuSao adgilebis Seqmnas aniWeben.<br />

msgavsi kanonzomiereba vlindeba qveynis prezidentis<br />

funqciebis mniSvnelobis Sefasebisas. sami CamoTvlili<br />

funqcii<strong>da</strong>n:<br />

1. icavdes a<strong>da</strong>mianis uflebebs <strong>da</strong> idges samarTlianobis<br />

sa<strong>da</strong>rajoze;<br />

2. icavdes mosaxleobas sagareo <strong>da</strong> saSinao safrTxeebisagan;<br />

3. uzrunvelyofdes normaluri cxovrebisaTvis aucilebel<br />

pirobebs.<br />

Tbiliselebi upiratesobas a<strong>da</strong>mianis uflebebis<br />

<strong>da</strong>cvas (38.3 procenti) didi qalaqisa (44.6 procenti) <strong>da</strong><br />

soflis macxovreblebi (55.7 procenti) ki cxovrebis pirobebis<br />

gaumjobesebas aniWeben.<br />

gamokiTxulTa umravlesoba (58.6 procenti) <strong>da</strong>saxelebuli<br />

oTxi Rirebulebi<strong>da</strong>n, romli<strong>da</strong>nac 2 materialis-


turia (qveyanaSi wesrigis <strong>da</strong>myareba <strong>da</strong> fasebis zrdis Se-<br />

Cereba) <strong>da</strong> 2 post-materialisturi (a<strong>da</strong>mianebs hqondeT meti<br />

saSualeba zegavlena moaxdinon qveynisaTvis mniSvnelovani<br />

ga<strong>da</strong>wyvetilebebis miRebaze <strong>da</strong> sityvis Tavisufleba)<br />

arCevans erT materialistur (ufro xSirad qveyana-<br />

Si wesrigis <strong>da</strong>myarebaze <strong>da</strong> erT post-materialistur (ufro<br />

xSirad monawileobis SesaZleblobaze) akeTeben.<br />

zoga<strong>da</strong>d or materialur Rirebulebebs bevrad ufro<br />

meti respondenti (35.6 procenti) irCevs, vidre or postmaterialurs<br />

(4.8 procenti). amasTan, materialur Rirebulebas<br />

yvelaze metad soflis macxovreblebi irCeven (38.4<br />

procenti), Semdeg ki didi qalaqebisa (34.0 procenti) <strong>da</strong><br />

Tbilisis (33.7 procenti) macxovreblebi. Sesabamisad<br />

post-materialistur Rirebulebebze arCevans ufro metad<br />

Tbiliselebi akeTeben (7.0 procenti), vidre didi qalaqis<br />

(6.6 procenti) <strong>da</strong> soflis (3.6 procenti) macxovreblebi.<br />

amdenad post-materialuri <strong>da</strong> liberaluri demokratiisaTvis<br />

<strong>da</strong>maxasiaTebeli Rirebulebebis mniSvneloba<br />

zoga<strong>da</strong>d klebulobs <strong>da</strong>saxlebis zomasTan erTad.<br />

Sejameba<br />

gamokiTxvis monacemTa ganxilvam respondentTa sacxovrebeli<br />

adgilis tipisa <strong>da</strong> zomis mixedviT <strong>da</strong>a<strong>da</strong>stura<br />

am parametris mixedviT mosaxleobis stratifikaciis Rirebuleba<br />

imdenad, ramdena<strong>da</strong>c asaxa mosaxleobis politikur<br />

simpatiebsa <strong>da</strong> RirebulebebSi arsebuli mniSvnelovani<br />

gansxvavebebi.<br />

informatuli <strong>da</strong> Rirebuli aRmoCn<strong>da</strong> qalaq-soflis<br />

parametris detalizacia <strong>da</strong> Tbilisis sxva qalaqebi<strong>da</strong>n<br />

gamoyofa. gar<strong>da</strong> qveynis de<strong>da</strong>qalaqis funqcionaluri <strong>da</strong>tvirTvisa,<br />

Tbilisi zomiT bevrad aRemateba qveynis yvela<br />

sxva qalaqs. mosaxleobis raodenobis mixedviT igi TiTqmis<br />

eqvsjer didia quTaisze, saqarTvelos zomiT meore<br />

qalaqze. mas vercerTi qalaqi ver Seedreba a<strong>da</strong>mianebTan<br />

kontaqtis, informaciis xelmisawvdomobis, gansxvavebuli<br />

azrisa Tu cxovrebis stilis eqsponirebis, ganaTlebis,<br />

kulturis <strong>da</strong> sxva<strong>da</strong>sxva servisebis xelmisawvdomobis mixedviT.<br />

monacemebi erTmniSvnelovnad migvaniSneben arsebul<br />

gansxvavebebze Tbiliselebsa, didi qalaqebis <strong>da</strong> ase-<br />

! >8=


ve soflis macxovreblebs Soris maT SefasebebSi, <strong>da</strong>mokidebulebebsa,<br />

Rirebulebebsa <strong>da</strong> politikur simpaTiebSi..<br />

xelisuflebisadmi loialobis gacilebiT meti xarisxi<br />

<strong>da</strong><strong>da</strong>stur<strong>da</strong> didi qalaqebis mosaxleobas, vidre<br />

soflisa <strong>da</strong> miT ufro de<strong>da</strong>qalaqis macxovrebelTa Soris.<br />

gamomdinare qveynis ekonomikuri mdgomareobi<strong>da</strong>n, SeiZleba<br />

<strong>da</strong>vuSvaT, rom gansxvavebis mizezi SeiZleba mosaxleobis<br />

keTildReobis xarisxi iyos. magram gamokiTxvis<br />

monacemebi ar a<strong>da</strong>stureben am faqtoris mniSvnelobas politikuri<br />

simpatiebis CamoyalibebaSi. <strong>da</strong>saxlebis tipis<br />

mixedviT respondentebi erTmaneTisagan ar gansxvavdebian<br />

sakuTari ojaxis ekonomiuri mdgomareobis SefasebaSi,<br />

Tumca aris gansxvaveba Tbilisel <strong>da</strong> <strong>da</strong>narCen respondentebs<br />

Soris yovelTviuri Semosavlis odenobaSi. TbiliselTa<br />

yvelaze didi nawili (20.8 procenti) miuTiTebs<br />

saojaxo Tviuri Semosavlis 500-<strong>da</strong>n-1000 laramde odenobaze,<br />

maSin rodesac qalaqebisa (19.0 procenti) <strong>da</strong> soflis<br />

macxovreblebi (21.1 procenti) yvelaze xSirad asaxeleben<br />

200-300 lars. aqve un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom es gansxvaveba SeiZleba<br />

ar areklavdes realur gansxvavebas keTildReobis<br />

doneSi, radgan cnobilia rom qveyanaSi saSualod mosaxleobis<br />

Semosavlis naxevari sasursaTo produqtebis Se-<br />

Zenaze ixarjeba. Tu gaviTvaliswinebT imas, rom soflis<br />

<strong>da</strong> aseve qalaqebis mosaxleobas de<strong>da</strong>qalaqis mosaxleobaze<br />

bevrad ufro meti SesaZlebloba aqvT sursaTis usasyidlod<br />

miRebisa, SeiZleba gansxvaveba ekonomikur keTildReobaSi<br />

de<strong>da</strong>qalaqis macxovrebelTa <strong>da</strong> sxva adgilebSi<br />

<strong>da</strong>saxlebul pirTa Soris arc arsebobdes.<br />

mniSvnelovani <strong>da</strong> sainteresoa ekonomikuri mdgomareobis<br />

erTgvarovnebis fonze gansxvaveba ekonomikur optimizmSi.<br />

qalaqis macxovrebelTa bevrad ufro didi nawili<br />

(30.6 procenti), de<strong>da</strong>qalaqis (11.2 procenti) an soflis<br />

(17.9 procenti) macxovreblebTan Se<strong>da</strong>rebiT miiCnevs, rom<br />

misi ojaxis ekonomikuri mdgomareoba gasul welTan Se<strong>da</strong>rebiT<br />

gaumjobes<strong>da</strong>. amasTan qalaqebis mosaxleobis 59.0<br />

procenti, soflis macxovrebelTa 44.7 <strong>da</strong> Tbilisis mosaxleobis<br />

44.3 procenti moelis cxovrebis donis gaumjobesebas<br />

erT weliwadSi. kidev ufro didia optimizmi<br />

sam wlian periodTan mimarTebaSi (78.5, 58.4 <strong>da</strong> 55.4 procen-<br />

>9? !


ti qalaqis, Tbilisis <strong>da</strong> soflis mosaxleobaSi Sesabamisad<br />

elis ekonomiuri mdgomareobis gaumjobesebas).<br />

ekonomikuri optimizmiT Tanmimdevrulad ver aixsneba<br />

xelisuflebisadmi qalaqebis macxovrebelTa gamokve-<br />

Tilad <strong>da</strong>debiTi <strong>da</strong>mokidebuleba, radgan es rom ase iyos<br />

adgili ar un<strong>da</strong> hqondes mniSvnelovan gansxvavebas msgavsi<br />

ekonomikuri optimizmis maCveneblebis mqone Tbilisis<br />

<strong>da</strong> soflis macxovrebelTa Sefasebebs Soris. ufro metad<br />

<strong>da</strong>majereblad mimaCnia gansxvavebis axsna im saxelmwifo<br />

politikiT, romelsac xelisufleba bolo periodSi<br />

axorcielebs saqarTvelos did qalaqebSi. Cans mox<strong>da</strong> politikuri<br />

fokusis ga<strong>da</strong>nacvleba Tbilisi<strong>da</strong>n sxva qalaqebze.<br />

amis <strong>da</strong>sturad gamodgeba zogierTi saxelmwifo <strong>da</strong>wesebulebis<br />

Tbilisi<strong>da</strong>n quTaissa Tu baTumSi ga<strong>da</strong>tanis<br />

ga<strong>da</strong>wyvetileba, foTSi Tavisufali ekonomikuri zonis<br />

Seqmna, mTavrobis sxdomebis sxva<strong>da</strong>sxva qalaqebSi Catareba,<br />

infrastruqturisa <strong>da</strong> Senobebis reabilitaciis proeqtebi<br />

<strong>da</strong> prezidentis xSiri stumroba saqarTvelos qalaqebSi.<br />

amdenad xelisuflebis politika qalaqebSi mxar<strong>da</strong>mWerTa<br />

mosapoveblad sakmaod efeqturi aRmoCn<strong>da</strong>.<br />

gamokiTxvis monacemebma gviCvenes, rom politikuri<br />

simpatiebisgan gansxvavebiT Rirebulebebis gaziareba Seesatyviseba<br />

molodins soflad ufro tradiciuli <strong>da</strong> materialisturi,<br />

xolo qalaqad ufro kosmopolituri <strong>da</strong><br />

post-materialisturi Rirebulebebis siWarbisa. es rogorc<br />

zemoT aRvniSneT ganpirobebuli un<strong>da</strong> iyos qalaq-<br />

Si <strong>da</strong> gansakuTrebiT did qalaqSi arsebul sxva<strong>da</strong>sxva SesaZleblobebis,<br />

susti kavSirebis, informaciis xelmisawvdomobis,<br />

gansxvavebul ideebTan Tu a<strong>da</strong>mianebTan eqsponirebis<br />

SesaZleblobebTan, aseve mosaxleobis ganaTlebis<br />

donesTan, romelic bevrad maRalia qalaqad (TbilisSi<br />

umaRlesi ganaTleba aqvs 49.6 procents qalaqebSi 46.4<br />

procents), vidre soflad, sa<strong>da</strong>c mosaxleobis 29.3 procents<br />

aqvs umaRlesi ganaTleba.<br />

Tu Cven SefasebiTi kuTxi<strong>da</strong>n Sevxe<strong>da</strong>vT mosaxleobis<br />

RirebulebiT orientirebs <strong>da</strong> <strong>da</strong>veTanxmebiT azrs<br />

imis Sesaxeb, rom demokratia mmarTvelobis saukeTeso<br />

formas warmoadgens, Cveni sazrunavi gaxdeba TviTgamoxatvis,<br />

post-materialisturi Rirebulebebis <strong>da</strong>mkvidreba.<br />

post-materialisturi Rirebulebebi <strong>da</strong> zoga<strong>da</strong>d libera-<br />

! >9>


luri demokratiis mxar<strong>da</strong>Wera <strong>da</strong>kavSirebulia TviTgamoxatvis<br />

RirebulebasTan, romelic eyrdnoba ra ndobas<br />

sxva a<strong>da</strong>mianebis mimarT, xazs usvavs mosaxleobis monawileobas<br />

politikur <strong>da</strong> sazogadoebriv procesebSi, genderul<br />

Tanasworobas, sxva jgufebis mimarT tolerantobas.<br />

warmoadgens ra samoqalaqo sazogadoebis Semadgenel nawils<br />

TviTgamoxatvis Rirebuleba ga<strong>da</strong>mwyvet rols Tama-<br />

Sobs demokratizaciis procesSi L]-+i-(! h! 4+3-(C&.1J! "??


saqarTvelos mosaxleobis<br />

keTildReobisa <strong>da</strong> socialur-ekonomikuri<br />

stratifikaciis zogierTi aspeqtis Sesaxeb<br />

ioseb arCvaZe<br />

saqarTvelo mosaxleobis keTildReobis, maTi Semosavlebisa<br />

<strong>da</strong> xarjebis ganawilebis mxriv, arasdros warmoadgen<strong>da</strong><br />

“egalitarul samoTxes”, Tumca Sesabamisi deciluri<br />

koeficientis sidide 1 1980-iani wlebis bolosaTvisac<br />

ki ar aRematebo<strong>da</strong> Tanafardobas 4:1-Tan. sabazro<br />

ekonomikaze ga<strong>da</strong>svlis Sedegad ara marto zoga<strong>da</strong>d gaizar<strong>da</strong><br />

zemoxsenebuli koeficientis sidide (dReisaTvis<br />

igi mTliani xarjebis mixedviT aRwevs 16.3-s, xolo fuladi<br />

xarjebis mixedviT 17.1-s) 2 , aramed arsebiTi cvlileba<br />

ganica<strong>da</strong> aTvlis sidideebmac. keTildReobis saerTo doniT<br />

amJamindeli saSualo Semosavlebi <strong>da</strong> xarjebi, qarTuli<br />

larisa <strong>da</strong> 1980-iani wlebis bolos sabWoTa maneTis<br />

msyidvelobiTi unarianobis Tanafardobis gaTvaliswinebiT<br />

(1 lari = <strong>da</strong>axloebiT 0.50 maneTs), mniSvnelovnad <strong>da</strong>uaxlov<strong>da</strong><br />

saqarTvelos <strong>da</strong>moukideblobis wina periods<br />

(2008 w. 1990 w.-Tan – <strong>da</strong>axloebiT 90%), maSin rodesac 2008<br />

wlis u<strong>da</strong>blesi, pirveli deciluri jgufis mTeli Semosavlebis<br />

msyidvelobiTi unarianoba 1990 wlis Sesabamis<br />

jgufis mxolod 64 procentia, umaRlesi, meaTe jgufis<br />

mixedviT Tanafardoba Seadgens, Sesabamisad, 115 procents.<br />

sxvagvarad rom vTqvaT, amJamindeli Raribebi <strong>saqarTveloSi</strong><br />

ori aTeuli wlis winandel Raribebze xelmokleni<br />

arian, xolo amJamindeli mdidrebi maSindeleb-<br />

Tan Se<strong>da</strong>rebiT, ufro mdidrebi. amasTan, aRsaniSnavia<br />

isic, rom postsabWoTa sivrceSi mosaxleobis socialurekonomikuri<br />

diferencirebis zemoxsenebuli deciluri<br />

koeficienti <strong>saqarTveloSi</strong> yvelaze maRalia <strong>da</strong> aRemateba:<br />

<br />

> !mosaxleobis socialur-ekonomikuri uTanabrobis erT–erTi mniSvnelovani<br />

indikatori. დaiangariSeba mosaxleobis yvelaze maRalSemosavliani<br />

meaTe jgufis Semosavlebis/xarjebis TanafardobiT yvelaze <strong>da</strong>balSemosavliani,<br />

pirveli jgufis SemosavlebTan/xarjebTan.<br />

2 ix.: saqarTvelo Sinameurneobebi 2008, gv. 61.<br />

! >9@


ukrainis analogiur maCvenebels – 2.5-jer, somxeTisas –<br />

1.9-jer, azerbaijanisas – 1.6-jer, ruseTisas – 1.3-jer.<br />

saqarTvelo, mTeli rigi mizezebis gamo, postsabWo-<br />

Ta sivrceSi erTaderTi qveyanaa, romelsac absoluturi<br />

moculobiT jerac ver miuRwevia <strong>da</strong>moukideblobis mopovebamde<br />

arsebuli mTliani Si<strong>da</strong> produqtis warmoebis pikuri<br />

donisaTvis. dReisaTvis saqarTvelos mosaxleobis<br />

erT sulze <strong>da</strong>axloebiT 3 aTasi aSS dolaris mTliani<br />

Si<strong>da</strong> produqti modis - aSS donis mxolod 8 procenti <strong>da</strong><br />

saSualo msoflio donis 35 procenti 1 . aRniSnuli garemoebiT<br />

un<strong>da</strong> aixsnas is faqti, rom sazogadoebis socialurekonomikuri<br />

stratifikacia jera<strong>da</strong>d gansxvavdeba im optimumisagan,<br />

razec didi xania arsebobs konsensusi Sesabamis<br />

samecniero <strong>da</strong> praqtikul wreebSi (Raribebisa <strong>da</strong><br />

mdidrebis wili - 15-20 procenti TiToeuli, saSualo<br />

klasi - <strong>da</strong>axloebiT 60-65 procenti).<br />

Sesabamisad, qveynisaTvis siRaribis arsebuli donis<br />

Semcireba <strong>da</strong> mosaxleobis keTildReobis Semdgomi amaRleba<br />

saxelmwifos socialur-ekonomikuri politikis qvakuTxeds<br />

un<strong>da</strong> warmoadgendes. am mimarTulebiT, ZiriTadi<br />

instrumentebia <strong>da</strong>saqmebis zr<strong>da</strong>, <strong>da</strong>saqmebis struqturis<br />

optimizacia, <strong>da</strong>saqmebulTa Sromis mwarmoeblurobis, amis<br />

safuZvelze ki - mTliani Si<strong>da</strong> produqtisa <strong>da</strong> masTan ma-<br />

Ral korelaciaSi – mosaxleobis keTildReobis amaRleba.<br />

mosaxleobis keTildReobis zr<strong>da</strong>s ver uzrunvelyofs<br />

saSualoze <strong>da</strong>bali Semosavlis mqoneTa masobrivi<br />

gasvla qveynis farglebs gareT. erTi SexedviT, rac meti<br />

Raribi tovebs qveyanas, <strong>da</strong>rCenilTa cxovrebis done, sa-<br />

Sualo moxmareba, keTildReoba ufro maRali un<strong>da</strong> iyos.<br />

magram, rogorc wesi, migrantTa didi nawili Se<strong>da</strong>rebiT<br />

axalgazr<strong>da</strong> - ekonomikurad <strong>da</strong> demografiulad yvelaze<br />

aqtiur asakSi myofi mosaxleobaa, ris gamoc maTi migracia<br />

zrdis adgilze <strong>da</strong>rCenili mosaxleobis saSualo<br />

asaks, riTac auaresebs qveynis demo-ekonomikur potencials<br />

2 .<br />

<br />

1 ix.:!V*%&+!O-,-(BD%-+1!\-DB.1!"??;E"??


<strong>saqarTveloSi</strong> keTildReobis <strong>da</strong>bali donis (TiTqmis<br />

samjeradi CamorCena msoflios saSualo donisagan) umniSvnelovanesi<br />

faqtori <strong>sazogadoeba</strong>Si saSualo klasis<br />

<strong>da</strong>bali donea. Tavis mxriv, saSualo klasis <strong>da</strong>bal wils<br />

ganapirobebs <strong>da</strong>saqmebis <strong>da</strong>bali done, <strong>da</strong>saqmebis <strong>da</strong>bal<br />

dones ki, Sesabamisad – mcire <strong>da</strong> saSualo biznesis <strong>da</strong>bali<br />

wili qveynis ekonomikaSi, <strong>da</strong>matebuli Rirebulebis<br />

SeqmnaSi. - <strong>saqarTveloSi</strong> saSualo biznesis wilad modis<br />

mTeli gamoSvebis mxolod 15 procenti, maSin rodesac EU-<br />

27-Si - <strong>da</strong>axloebiT 2/5. msxvili biznesis wili <strong>saqarTveloSi</strong><br />

evrokavSirisas TiTqmis 2-jer aRemateba, samagierod,<br />

saSualo biznesis wili 2-jer, xolo mcire biznesis<br />

wili TiTqmis 3-jer CamorCeba Sesabamis evropul dones.<br />

amasTan, bolo wlebSi ara Tu gazrdila aseTi biznesis<br />

wili, aramed ramdenadme Semcir<strong>da</strong> kidec. ara<strong>da</strong>, mcire <strong>da</strong><br />

saSualo biznesi – es aris axali samuSao adgilebi, masobrivi<br />

<strong>da</strong>saqmeba, socialuri <strong>da</strong> ekonomikuri stabiluroba,<br />

keTildReobis gansazRvruli done... aseTi biznesis<br />

ganviTarebis gareSe realur progresze <strong>da</strong> keTildReobis<br />

arsebiT zr<strong>da</strong>ze saubari warmoudgenelia. <strong>saqarTveloSi</strong><br />

aseve mcirericxovania im mewarmeTa raodenoba, romlebic<br />

<br />

rom mosaxleobis <strong>da</strong>berebiT uaresdeba demografiuli struqtura <strong>da</strong><br />

ekonomikurad aqtiur erTsa <strong>da</strong> imave raodenobis mosaxleobas meti raodenobis<br />

ekonomikurad araaqtiuri mosaxleobis Senaxva uwevs. aq did<br />

rols TamaSobs is garemoebac, rom maRali teqnologiebis, maRali mwarmoeblurobis<br />

mqone saqmianobis sferoebSi axalgazr<strong>da</strong> Taobis warmomadgenlebi<br />

ufro aqtiurad ebmebian <strong>da</strong> maTi wili <strong>da</strong>matebuli Rirebulebis<br />

SeqmnaSi mniSvnelovnad aRemateba mosaxleobis ricxovnobaSi maTsave<br />

wils. is upiratesoba, rac jer kidev am 15-20 wlis win hqon<strong>da</strong> <strong>da</strong>saqmebulebSi<br />

anazRaurebisa (<strong>da</strong> Sromis mwarmoeblurobis) mixedviT asakovan<br />

mosaxleobas (meoce saukunis bolo aTwleulamde 45-55 wlianTa<br />

Sromis saSualo anazRaureba 20-25-wlianebis Sromis anazRaurebas 4-jer<br />

<strong>da</strong> metad aRematebo<strong>da</strong>. – ix.: ioseb arCvaZe. ekonomika <strong>da</strong> dro, Tbilisi,<br />

2000, gv. 114) amJamad TiTqmis mTlianad nivelirebulia mowinave teqnologiebisa<br />

<strong>da</strong> Tanamedrove nou-haus elementebis axalgazr<strong>da</strong>Ta mier<br />

ukeT <strong>da</strong> ufro swrafad aTvisebisa <strong>da</strong> gamoyenebis SesaZleblobebis gamo.<br />

ufro metic, saSualo <strong>da</strong> ufrosi asakis mosaxleobis poziciebis Sesustebis<br />

obieqtur garemoebebs “vardebis revoluciis” Semdeg subieqturi<br />

faqtorebic <strong>da</strong>emata, rodesac maTi Tanamdebobi<strong>da</strong>n ganTavisuflebis,<br />

Canacvlebis, profesiuli diskriminaciis ganmsazRvrel faqtorad ara am<br />

ukanasknelTa saqmiani Tvisebebi <strong>da</strong> profesionalizmi, aramed asaki iqca.<br />

aRniSnuli asakobrivi diskriminacia samecniero literaturaSi meoce<br />

saukunis samociani wlebis bolo<strong>da</strong>n eijizmis (ingl. – ^3-'/%) saxeli-<br />

Taa cnobili.<br />

! >99


<strong>da</strong>qiravebuli pirebis Sromas iyeneben. dReisaTvis, oficialuri<br />

statistikiT, maTi raodenoba 25 aTas kacs – TviT<strong>da</strong>saqmebulTa<br />

2 procents ar aRemateba. yovelive amis mizezi<br />

jer kidev arasakmarisad liberaluri sainvesticio<br />

garemoa. - miuxe<strong>da</strong>vad bolo wlebSi saga<strong>da</strong>saxado reJimis<br />

liberalizaciisa, eqspertebis SefasebiT, saga<strong>da</strong>saxado<br />

wnexi <strong>saqarTveloSi</strong> jer kidev aRemateba optimalurs <strong>da</strong>axloebiT<br />

1.5-jer 1 .<br />

sabazro ekonomikaze ga<strong>da</strong>svla <strong>saqarTveloSi</strong> uaRresad<br />

dramatul viTarebaSi warimarTa. 1990-iani wlebis<br />

pirvel naxevarSi arasruli oTxi wlis manZilze saqar-<br />

Tvelom ga<strong>da</strong>itana oTxi samxedro konfliqti <strong>da</strong> samoqalaqo<br />

<strong>da</strong>pirispireba. centraluri <strong>da</strong> aRmosavleT evropisa<br />

<strong>da</strong> yofili sabWoTa kavSiris 28 saxelmwifos Soris<br />

saqarTvelos hqon<strong>da</strong> ekonomikis yvelaze masStaburi <strong>da</strong>cema.<br />

– 1994 wels saqarTvelos mTliani Si<strong>da</strong> produqti 1988<br />

wlis donis mxolod 22 procents Seadgen<strong>da</strong>. kidev ufro<br />

sagrZnoblad iyo Semcirebuli samrewvelo produqciis<br />

moculoba – <strong>da</strong>axloebiT 6.1-jer. dReisaTvis samuSao adgilebi<br />

marto saqarTvelos mrewvelobaSi 20 wlis winandelTan<br />

Se<strong>da</strong>rebiT 6-jer <strong>da</strong> metad - <strong>da</strong>axloebiT 400 aTasiTaa<br />

Semcirebuli. ekonomikis vardnam, ekonomikur saqmianobaTa<br />

<strong>da</strong> mTeli rigi <strong>da</strong>rgebis kvdomam mravali aseuli<br />

aTasi a<strong>da</strong>miani umuSevrad <strong>da</strong>tova. 1980-iani wlebis bolos-<br />

Tan Se<strong>da</strong>rebiT 2009 wlisaTvis saqarTvelos mosaxleoba<br />

Semcir<strong>da</strong> 21 procentiT, maSin rodesac <strong>da</strong>saqmebulTa raodenoba<br />

– 1.5-jer, maT Soris <strong>da</strong>qiravebiT <strong>da</strong>saqmebulTa<br />

raodenoba - TiTqmis 3.7-jer - 1700 aTasi kaciT. sakmarisia<br />

iTqvas, rom am periodSi <strong>da</strong>qiravebiT <strong>da</strong>saqmebulTa saer-<br />

To raodenobis Semcireba 1.5-jer <strong>da</strong> metad aRematebo<strong>da</strong><br />

<br />

1 bolo periodSi adgili aqvs or, urTierTgamomricxav tendencias fiskaluri<br />

politikaSi. erTs mxriv, <strong>saqarTveloSi</strong> iqmneba Tavisufali industriuli<br />

zonebi, meores mxriv ki mkacrdeba sabaJo kontroli, importis<br />

ganxorcielebis SesaZlebloba ganubaJebeli saqonlis Semotanis<br />

sixSiris limitirebiT (- ara umetes TveSi erTxel) <strong>da</strong> Rirebulebis SemcirebiT<br />

(araumetes 500 lari TveSi). amis gar<strong>da</strong>, finansTa saministros<br />

mier momzadebuli cirkuliariT, saga<strong>da</strong>saxado imspeqtorebs eZlevaT<br />

ufleba, vaWrobisa <strong>da</strong> sastumrobis biznesis warmomadgenlebs mimdinare<br />

wlis brunviTa <strong>da</strong> ga<strong>da</strong>saxadebiT <strong>da</strong>uangariSon SarSandeli ga<strong>da</strong>saxadebi<br />

<strong>da</strong> sxvaobis aRmoCenis SemTxvevaSi maT <strong>da</strong>farvasTan erTad <strong>da</strong>akisron<br />

jarimebis ga<strong>da</strong>x<strong>da</strong>c.<br />

>9: !


qveynis mosaxleobis saerTo ricxovnobis Semcirebas. bevri<br />

adrindeli <strong>da</strong>qiravebiT <strong>da</strong>saqmebuli - TviT<strong>da</strong>saqmebuli<br />

gax<strong>da</strong> (ZiriTa<strong>da</strong>d – soflis meurneobaSi). mravali<br />

aTeuli aTasi a<strong>da</strong>miani ki sxva qveynebSi gavi<strong>da</strong> SromiT<br />

migraciaSi. dReisaTvis saqarTvelo<strong>da</strong>n SromiT migrantTa<br />

raodenoba <strong>da</strong>axloebiT 1.4-jer aRemateba <strong>saqarTveloSi</strong><br />

<strong>da</strong>qiravebiT <strong>da</strong>saqmebulTa mTlian ricxovnobas. 1<br />

Tavad <strong>saqarTveloSi</strong> umuSevrobis done 2008 wlis<br />

bolos mdgomareobiT, oficialuri statistikiT, 16.5 procentia.<br />

amasTan, <strong>da</strong>saqmebulTagan mxolod 1/3-ze odnav metia<br />

(35.7%) <strong>da</strong>qiravebiT <strong>da</strong>saqmebuli; <strong>da</strong>narCeni <strong>da</strong>saqmebulebi<br />

(64.3%) – TviT<strong>da</strong>saqmebulebi arian.<br />

<strong>saqarTveloSi</strong>, oficialuri statistikiT, 1.4 milionze<br />

meti Sinameurneobaa. 2 Sesabamisad, dReisaTvis, ukeTes<br />

SemTxvevaSi, qveyanaSi yoveli 5 Sinameurneobi<strong>da</strong>n mxolod<br />

2-Sia <strong>da</strong>qiravebiT <strong>da</strong>saqmebuli.<br />

ra gamodis?<br />

<strong>saqarTveloSi</strong> dReisaTvis oficialurad <strong>da</strong>fiqsirebul<br />

1918 aTasi ekonomikurad aqtiur a<strong>da</strong>mians un<strong>da</strong> <strong>da</strong>ematos<br />

qveyni<strong>da</strong>n gasuli 800 aTasi SromiTi migranti, romlebic<br />

adgilze saTanado samuSao adgilebis arsebobis<br />

pirobebSi <strong>saqarTveloSi</strong> <strong>da</strong>rCebodnen. sxvagvarad rom<br />

vTqvaT, 2008 wlis bolosaTvis saqarTvelos potenciuri<br />

samuSao Zalis ricxovnoba un<strong>da</strong> iyos (SeiZleba yofiliyos)<br />

2718 aTasi a<strong>da</strong>miani. aqe<strong>da</strong>n <strong>saqarTveloSi</strong> samuSao ver<br />

naxa 1116 aTasma a<strong>da</strong>mianma (316 aTasi – <strong>saqarTveloSi</strong> <strong>da</strong>fiqsirebuli<br />

umuSevari <strong>da</strong> 800 aTasi – SromiTi migranti),<br />

ris gamoc qveyanaSi bruto umuSevrobis done saqarTvelos<br />

mTeli SromiTi potencialis – qveyanaSi myofTa <strong>da</strong><br />

qveyni<strong>da</strong>n gasulTa erToblivi ricxovnobis - gaTvaliswinebiT,<br />

41 procents aRemateba. Sesabamisad, <strong>saqarTveloSi</strong><br />

<strong>da</strong>saqmebulia ekonomikurad aqtiuri mosaxleobis mxolod<br />

59 procenti, xolo <strong>da</strong>qiravebiT <strong>da</strong>saqmebulTa wili qveyanaSi<br />

saqarTvelos mTel ekonomikurad aqtiur mosaxleo-<br />

<br />

1 1990-iani wlebis <strong>da</strong>sawyisi<strong>da</strong>n mxolod ekonomikuri garemoebebiT saqarTvelo<strong>da</strong>n<br />

<strong>da</strong>axloebiT 800 aTasi a<strong>da</strong>miani gavi<strong>da</strong>, anu, sxvagvarad rom<br />

vTqvaT, gax<strong>da</strong> SromiTi migranti. 2009 wlis meore kvartalSi <strong>saqarTveloSi</strong><br />

<strong>da</strong>qiravebiT <strong>da</strong>saqmebulTa raodenoba ki 572 aTas a<strong>da</strong>mians ar aRematebo<strong>da</strong><br />

2 2002 wlis mosaxleobis sayovelTa aRweriT, <strong>saqarTveloSi</strong> 1442 aTasi<br />

Sinameurneoba iyo.<br />

! >9;


aSi (SromiTi migrantebis gaTvaliswinebiT) mxolod 21<br />

procentia. gamodis, rom saqarTvelos Sromisunariani asakis<br />

moqalaqeTagan anazRaurebiT SromiT saqmianobas saku-<br />

Tari qveynis teritoriaze dReisaTvis axerxebs mxolod<br />

yoveli mexuTe (21%).<br />

statistikuri gaTvlebiT <strong>da</strong>sturdeba, rom SinameurneobaSi<br />

<strong>da</strong>qiravebiT <strong>da</strong>saqmebul wevrTa erTiT gazr<strong>da</strong> gamoiwvevs<br />

SinameurneobaTa Semosavlebisa <strong>da</strong> keTildReobis<br />

zr<strong>da</strong>s <strong>da</strong>axloebiT 9/10-iT, anu am SinameurneobaTa Ti-<br />

Toeuli wevris Semosavlebisa <strong>da</strong> keTildReobis matebas<br />

<strong>da</strong>axloebiT erTi meoTxediT (24-25%-iT). amasTan, im Sem-<br />

TxvevaSi, Tuki yvela SinameurneobaSi iqnebo<strong>da</strong> TiTo-Ti-<br />

To <strong>da</strong>qiravebiT <strong>da</strong>saqmebuli mainc, es gazrdi<strong>da</strong> am SinameurneobaTa<br />

mTlian Semosavlebs <strong>da</strong> <strong>da</strong>qiravebulTa ricxovnobas<br />

aranakleb 1.5-jer TiToeuls, xolo TviT<strong>da</strong>saqmebulTa<br />

wils <strong>da</strong>saqmebulTa saerTo raodenobaSi Seamcireb<strong>da</strong><br />

6-jer <strong>da</strong> metad – 64 procenti<strong>da</strong>n 10.4 procentamde.<br />

<strong>da</strong>saqmebis problema imdenad fun<strong>da</strong>menturi problemaa<br />

saqarTvelos mosaxleobisaTvis, rom mis simwvaves ver<br />

xsnis TviT is garemoebac, rom bolo wlebSi <strong>da</strong>saqmebul-<br />

Ta saSualo xelfasi <strong>da</strong>axloebiT samjer ufro swrafad<br />

izrdebo<strong>da</strong> mSp-is nominalur zr<strong>da</strong>sTan Se<strong>da</strong>rebiT. imdenad<br />

ara aqvs <strong>da</strong>qiravebiT <strong>da</strong>saqmebas qveyanaSi sayovelTao<br />

xasiaTi, rom xelfasis zrdis ekonomikuri efeqti fermkrTaldebo<strong>da</strong><br />

mosaxleobis mTlian SemosavlebSi maTi<br />

<strong>da</strong>bali wilisa <strong>da</strong> permanentulad mzardi moTxovnebis<br />

fonze. gasaTvaliswinebelia is garemoebac, rom 1990-iani<br />

wlebis <strong>da</strong>sawyisSi <strong>saqarTveloSi</strong> <strong>da</strong>qiravebiT <strong>da</strong>saqmebulTa<br />

xelfasebi (gansakuTrebiT sabiujeto seqtorSi)<br />

simbolur xasiaTs atareb<strong>da</strong> <strong>da</strong> maTma saSualo sididem<br />

Sromisunariani mamakacis saarsebo minimumis maCvenebels<br />

pirvelad mxolod 2003 wels – qveyanaSi srulfasovani<br />

erovnuli valutis laris SemoRebi<strong>da</strong>n mxolod mecxre<br />

wels moaxerxa. 1<br />

<br />

1 1996-2003 wlebSi saxelmwifo seqtorSi <strong>da</strong>saqmebulebis xelfasebi saarsebo<br />

minimumis doneze mainc rom yofiliyos, am <strong>da</strong>saqmebulebs saxelmwifosagan<br />

xelfasis saxiT un<strong>da</strong> mieRoT (jamSi) 1.6 mlrd. lari. Sesabamisad,<br />

SeiZleba CaiTvalos, rom, am wlebSi saxelmwifo seqtorSi <strong>da</strong>saqmebulebma<br />

saxelmwifos gauwies subsidireba aRniSnuli TanxiT. Tumca,<br />

isic aRsaniSnavia, rom swored aseTi <strong>da</strong>bali xelfasebi iyo ZiriTadi<br />

>9< !


2009 wlis pirveli kvartlis monacemebiT, <strong>saqarTveloSi</strong><br />

saSualo xelfasi <strong>da</strong>axloebiT 330 aSS dolaris eqvivalentia.<br />

es 2003 wlis Sesabamis maCvenebels 5.5-jer<br />

aRemateba. Se<strong>da</strong>rebisaTvis: imave periodSi SinameurneobaTa<br />

mTliani xarjebis faqtobrivi moculoba mxolod 1.5-jer<br />

aris gazrdili, realur ganzomilebaSi ki, samomxmareblo<br />

fasebis imave proporciiT zrdis gamo, faqtobrivad<br />

ar Secvlila. amgvari gansxvaveba saSualo xelfasebis<br />

zr<strong>da</strong>sa <strong>da</strong> SinameurneobaTa realur keTildReobas Soris<br />

ZiriTa<strong>da</strong>d gamowveulia, rogorc zemoT aRiniSna, xelfasebis<br />

mimRebTa <strong>da</strong>bali wiliT, agreTve laris kursis aSS<br />

dolarTan mniSvnelovnad gamyarebiT. 1<br />

bolo wlebSi, erTis mxriv, saSualo xelfasis swrafi<br />

zrdis, xolo meores mxriv, <strong>da</strong>qiravebiT <strong>da</strong>saqmebulTa<br />

<strong>da</strong>bali wilis gamo 2 saSualo xelfasis doniT saqarTvelos<br />

Se<strong>da</strong>rebam sxva qveynebTan mniSvnelovanwilad <strong>da</strong>karga<br />

Tavisi ekonomikuri Sinaarsi. magaliTad, nominalurad<br />

2008 wlis mixedviT <strong>saqarTveloSi</strong> saSualo xelfasi aSS<br />

donis 11.2 procentia (Sesabamisad, 37.5 aTasi aSS dolari<br />

<strong>da</strong> 4.2 aTasi aSS dolari). magram mosaxleobis erTsa <strong>da</strong><br />

imave raodenobaze gaangariSebiT aSS-Si 3.4-jer meti <strong>da</strong>qiravebiT<br />

<strong>da</strong>saqmebulia saqarTvelosTan Se<strong>da</strong>rebiT.<br />

igives Tqma SeiZleba aRniSnuli indikatoriT saqar-<br />

Tvelo-ruseTis Se<strong>da</strong>rebaze. saSualo xelfasi <strong>saqarTveloSi</strong><br />

ruseTis federaciis analogiuri maCveneblis <strong>da</strong>axloebiT<br />

3/5-is donezea (57%), rac sagrZnoblad aRemateba<br />

saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebis donis Tanafardobas<br />

ruseTis federaciis analogiur maCvenebelTan (- <strong>da</strong>axloebiT<br />

1.5-jer), magram mosaxleobis erTsa <strong>da</strong> imave ric-<br />

<br />

mizezi im wlebSi qveyanaSi farTod gavrcelebuli masobrivi korufciisa<br />

<strong>da</strong> farTomasStabiani Crdilovani ekonomikisa.<br />

1 2009 wlis ivlisSi larisa <strong>da</strong> aSS dolaris kursi Seadgen<strong>da</strong>: 1 SS dolari<br />

= 1.675 lari, maSin rodesac 2003 wlis bolos - 2.11-s, xolo 1999<br />

wlis 8 marts (am Tanafardobis aSS dolarisaTvis maqsimaluri kursis<br />

dros) – 2.45 lars. Se<strong>da</strong>rebisaTvis: 2009 wlis ivlisSi inflaciam 2003<br />

wlis dekemberTan Seadgina 51 procenti, xolo 1999 wlis martTan – 117<br />

procenti. gamodis, rom im saqonlis SesaZenad, rasac 1999 wlis martSi<br />

saqarTvelos Si<strong>da</strong> samomxmareblo bazarze 100 aSS dolari eyofo<strong>da</strong>,<br />

2009 wlis ivlisSi TiTqmis 320 aSS dolari gax<strong>da</strong> saWiro.<br />

2 <strong>saqarTveloSi</strong> <strong>da</strong>qiravebiT <strong>da</strong>saqmebulTa wili mTels mosaxleobaSi 14<br />

procents Seadgens, maSin rodesac aSS-Si igi 47 procenti, xolo ruse-<br />

Tis federaciaSi – 42 procentia.<br />

! >9=


xovnobaze <strong>da</strong>qiravebiT <strong>da</strong>saqmebulebis raodenoba saqar-<br />

TveloSi samjer naklebia.. amitomac, saqarTvelosa <strong>da</strong> nebismieri<br />

sxva qveynis (aSS-is, ruseTis federaciis, etc.)<br />

mosaxleobis keTildReobis SromiTi saqmianobiT miRebuli<br />

SemosavlebiT Sesa<strong>da</strong>reblad saWiroa saSualo xelfasebis<br />

sidideTa mosworeba mosaxleobis Tanabar ricxovnobaSi<br />

<strong>da</strong>saqmebulTa wiliT.<br />

formulis saxiT magaliTad, saqarTvelo-aSS-is amgvarma<br />

Se<strong>da</strong>rebam SeiZleba Semdegi saxe miiRos:<br />

$%&"'()*$+,--.-$/'()$*$+-0-1/'()1*$+2-sa<strong>da</strong>c<br />

$ %&"'()*$+, – xelfasis msyidvelobiTi unarianobis<br />

pariteti <strong>saqarTveloSi</strong> aSS-Tan Se<strong>da</strong>rebiT;<br />

$/'( – saSualo xelfasi <strong>saqarTveloSi</strong>;<br />

$ *$+ – saSualo xelfasi aSS-Si;<br />

1/'( – <strong>da</strong>qiravebiT <strong>da</strong>saqmebulTa wili saqarTvelos<br />

mTel mosaxleobaSi;<br />

1 *$+ – <strong>da</strong>qiravebiT <strong>da</strong>saqmebulTa wili aSS-is mTel<br />

mosaxleobaSi.<br />

aRniSnuli formulis mixedviT,<br />

$ % = 4.2/37.5 * 14%/47% = 3.3 (%).<br />

sxvagvarad rom vTqvaT, rom mosaxleobis erTsa <strong>da</strong><br />

imave raodenobaze, <strong>saqarTveloSi</strong> xelfasebis jamuri<br />

sidide aSS-is mxolod 3.3 procentia. 1<br />

im arguments, rom <strong>saqarTveloSi</strong> fasebis saSualo<br />

done amerikisas mniSvnelovnad CamorCeba <strong>da</strong> qarTuli<br />

valutis kursi mis paritetTan ramdenadme <strong>da</strong>balia,<br />

Tan<strong>da</strong>TanobiT yavli gasdis. – rigi samomxmareblo<br />

saqonlis mixedviT (frinvelis xorci, kvercxi, banani,<br />

benzini, satelefono saubris tarifi, -1Z2I <strong>saqarTveloSi</strong><br />

fasebi sagrZnoblad aRematebian aSS-is dones. aRniSnul<br />

<strong>da</strong>skvnas aZlierebs is garemoebac, rom big-makis indeqsis<br />

mixedviT, saqarTvelom 2009 wlis zafxuli<strong>da</strong>n ukve<br />

ga<strong>da</strong>uswro aSS-is dones. 2<br />

<br />

1 igive principiT, <strong>saqarTveloSi</strong> xelfasebis jamuri msyidvelobiTi unarianoba<br />

ruseTis federaciis donis 19.4 procentia.<br />

2 2009 wlis ivlisSi big-maki niu iorkSi Rir<strong>da</strong> 3.57 dolari, TbilisSi<br />

– 6.80 lari, anu, laris aSS dolarTan oficialuri kursis (1 dolari =<br />

1.665 lari) gaTvaliswinebiT – 4.08 dolari – amerikis donis 114.6 procenti.<br />

Se<strong>da</strong>rebisaTvis: 2 wlis win – 2007 wlis ivlisSi big-makis indeqsi<br />

>:? !


mosaxleobis keTildReobaze mniSvnelovan gavlenas<br />

axdens ori garemoeba: makroekonomikis doneze mTliani<br />

Si<strong>da</strong> produqtis ganawilebis strategia <strong>da</strong> Semosavlebis<br />

saxeebis diversifikacia. 2003 wlis Semdeg <strong>saqarTveloSi</strong><br />

mSp-is sul ufro mniSvnelovani nawili warimarTa sazogadoebis<br />

koleqtiuri moxmarebis, instituciuri aRmSeneblobisaTvis.<br />

magaliTad, 2008 wels 2003 welTan Se<strong>da</strong>rebiT<br />

mSp-is yoveli erTi laris matebaze (mimdinare fasebSi)<br />

SinameurneobaTa faqtobrivi xarjebis moculoba gaizar<strong>da</strong><br />

27.8 TeTriT, maSin rodesac wina xuTi wlis manZilze<br />

(2003 wels 1998 welTan Se<strong>da</strong>rebiT) Sesabamisi maCvenebeli<br />

Seadgen<strong>da</strong> 42.8 TeTrs, anu 54 procentiT mets. 2008 wels<br />

2003 welTan mSp nominalurad gaizar<strong>da</strong> 2-jer <strong>da</strong> metad,<br />

realur ganzomilebaSi – <strong>da</strong>axloebiT 1.5-jer, maSin, rodesac<br />

erTi Sinameurneobis xarjebma nominalurad 1.5-jer<br />

moimata, xolo realur ganzomilebaSi – ucvleli <strong>da</strong>rCa.<br />

Sesabamisad, saqarTvelos SinameurneobaTa mTliani xarjebis<br />

moculobis Tanafardoba qveynis mSp-sTan Semcir<strong>da</strong><br />

2003 wlis 62.2 procenti<strong>da</strong>n 2008 wlis 49.1 procentamde. 1<br />

gzebis, sawarmoo <strong>da</strong> socialuri infrastruqturis obieqtebis<br />

mSenebloba-reabilitaciam, qveynis Tav<strong>da</strong>cvisunarianobis<br />

sakiTxebma moiTxoves mniSvnelovani resursebis mobilizacia<br />

2 , rac pir<strong>da</strong>pir ar aisaxeba SinameurneobaTa Semosavlebze.<br />

- gzebis <strong>da</strong>geba, saxelmwifo institutebis<br />

gaZliereba, jaris yofiTi <strong>da</strong> kvebis pirobebis gaumjobeseba<br />

- saerTo keTildReobis zr<strong>da</strong>ze miuTiTebs, am dros<br />

uSualod ojaxur biujetSi Sesuli Tanxebi ucvlelic<br />

rom rCebodes. yovelive es xels uwyobs samuSao Zalis<br />

ukeT formirebas, kvlavwarmoebis pirobebis gaumjobese-<br />

<br />

<strong>saqarTveloSi</strong> Seadgen<strong>da</strong> aSS donis 80.5 procents, 2006 wlis <strong>da</strong>sawyisSi<br />

– 67.3 procents, 2002 wlis – <strong>da</strong>sawyisSi – 64.0 procents, xolo 1999<br />

wlis <strong>da</strong>sawyisSi – 59.0 procents.<br />

1 Se<strong>da</strong>rebisaTvis: SinameurneobaTa mTliani xarjebis Tanafardoba mSpsTan<br />

ssrk-Si, 1985 wels Seadgen<strong>da</strong> 48 procents <strong>da</strong> perestroikis <strong>da</strong>sasrulisaTvis,<br />

1990 wlisaTvis samxedro-samrewvelo kompleqsis konversiisa<br />

<strong>da</strong> rigi sxva mizezebis gamo misi wili 50.1 procentamde gaizar<strong>da</strong>.<br />

2 sabiujeto <strong>da</strong>finanseba Tav<strong>da</strong>cvaze 2007 wels 2003 welTan Se<strong>da</strong>rebiT<br />

<strong>saqarTveloSi</strong> gaizar<strong>da</strong> TiTqmis 25-jer, maSin rodesac socialuri xarjebi<br />

– mxolod 3.2-jer.<br />

! >:>


as, saboloo jamSi ki zrdis misi mobilurobisa <strong>da</strong> gamoyenebis<br />

efeqturobas. 1<br />

miuxe<strong>da</strong>vad saSualo xelfasis zemoxsenebuli sagrZnobi<br />

zrdisa, <strong>sazogadoeba</strong>Si <strong>da</strong>qiravebiT <strong>da</strong>saqmebulTa<br />

<strong>da</strong>bali wilis gamo SinameurneobaTa mTlian saxsrebSi<br />

Sromis anazRaurebis wili ar aRemateba 30.9 procents,<br />

maT Soris fulad saxsrebSi – 36.9 procents. Se<strong>da</strong>rebisaTvis<br />

– 1990-iani wlebis <strong>da</strong>sawyisSi <strong>da</strong>qiravebiT <strong>da</strong>saqmebulTa<br />

Sromis anazRaurebaze modio<strong>da</strong> SinameurneobaTa<br />

saerTo Semosavlebis TiTqmis 3/4.<br />

mosaxleobis keTildReobis ganmsazRvreli kriteriumebi<strong>da</strong>n<br />

2 CvenTan ZiriTadSi statistikur-normatiuli me-<br />

<br />

1 Tumca, aRniSnuli miznebiT uzarmazari Tanxebis gamoyofam, tenderebis<br />

arc Tu mTlad gamWvirvale sistemam <strong>da</strong> maTSi saeWvo reputaciis<br />

mqone firmebis gamarjvebam sazogadoebis mniSvnelovan nawilSi warmoSva<br />

eWvi aRniSnuli <strong>da</strong>niSnulebiT finansuri resursebis moZraobis kanonierebasa<br />

<strong>da</strong> korufciis SesaZlo kvalis Taobaze.<br />

2 mosaxleobis keTildReobis gansazRvris ramdenime kriteriumi arsebobs:<br />

1. statistikur- normatiuli – rodesac dgindeba RaribTa, saSualo<br />

an mdi<strong>da</strong>rTa klasisadmi mikuTvnebis konkretuli raodenobrivi parametrebi,<br />

ganisazRvreba <strong>sazogadoeba</strong>Si mdidrebis, Raribebis Tu saSualo<br />

klasis warmomadgenlebis raodenoba. gamoiyeneba agreTve siRaribis<br />

gansazRvris gansxvavebuli normatiuli meTodebic. magaliTad, erTgan<br />

Raribia Sinameurneoba, Tu igi Semosavlebis mesamedze mets xarjavs<br />

sursaTze, meoregan - Tu misi Semosavlebi minimaluri sasursaTo kala-<br />

Tis Rirebulebis oTxmag odenobaze naklebia; zoggan saarsebo minimumi<br />

iangariSeba, rogorc saSualo xelfasis naxevari, an rogorc medianuri<br />

moxmarebis 60 procenti...<br />

ganviTarebis doniT saqarTvelosgan iseT gansxvavebul qveyanaSi, rogoric<br />

amerikis SeerTebuli Statebia, saarsebo minimumis Sefaseba efuZneba<br />

im Semosavlis odenobas, romelic aucilebelia a<strong>da</strong>mianis minimalur<br />

sasicocxlo doneze arsebobis SesanarCuneblad. aseTi analizisaTvis<br />

amosaval wertils warmoadgens am qveynis soflis meurneobis departamentis<br />

mier gaangariSebuli minimaluri sasursaTo kalaTa. aRniSnuli<br />

kalaTis Rirebuleba iangariSeba calkeuli produqtis mixedviT arsebul<br />

fasebs Soris yvelaze <strong>da</strong>bali fasiT. ojaxis sxva arasasursaTo<br />

moTxovnebis gasaTvaliswineblad dgindeba Semosavlis zRvruli done,<br />

romelic oTxjer aRemateba sasursaTo kalaTis Rirebulebas (socialuri<br />

stan<strong>da</strong>rti Seadgens 1:4). 2. socialuri statusis mixedviT – rodesac<br />

ama Tu im saqmianobis sferos an profesiis wamomadgenlebi apriori miekuTvnebian<br />

gansazRvrul socialur jgufs, magaliTad, «Raribebs” an<br />

«araRaribebs». rogorc cnobilia, ganviTarebuli sabazro ekonomikis<br />

qveynebSi apriori ar iTvlebian Raribebad iuristebi, eqimebi, modelebi<br />

<strong>da</strong> a.S. 3.subieqturi TviTSefaseba, rodesac individi Tavad gansazRvravs<br />

misi an sakuTari Sinameurneobis socialur-ekonomikur statuss. am<br />

dros did rols asrulebs is kulturuli <strong>da</strong> socialur-ekonomikuri<br />

>:" !


Todi gamoiyeneba. Sesabamisad, Semosavlebs <strong>da</strong>saqmebi<strong>da</strong>n<br />

udidesi mniSvneloba eniWeba mosaxleobis socialur-ekonomikuri<br />

stratifikaciisaTvis.<br />

Sromis mixedviT Semosavlebis <strong>da</strong>bali wili SinameurneobaTa<br />

saerTo SemosavlebSi, ekonomikurad aqtiuri<br />

mosaxleobis didi nawilis <strong>da</strong>saqmebis arastabiluri xasiaTi<br />

ganapirobebs imas, rom gar<strong>da</strong>mavali tipis qveynebis<br />

umravlesobaSi mosaxleobis keTildReobis <strong>da</strong>xasiaTeba 1 ,<br />

iseve rogorc maTi socialuri diferencireba mimdinare<br />

Semosavlebisa <strong>da</strong> xarjebis mixedviT, sakmarisi aRaraa.<br />

amis mizezi isaa, rom gar<strong>da</strong>maval, swrafi, revoluciuri<br />

cvlilebebis mqone <strong>sazogadoeba</strong>Si veRar muSaobs xangrZlivi<br />

evoluciuri gziT ganviTarebis mqone sazogadoebis<br />

wevrTa socialur-ekonomikuri identifikaciis is sqema,<br />

romliTac ama Tu im socialuri jgufisadmi Sinameurneobis<br />

mikuTvneba apriori imTaviTve maRal korelaciur<br />

kavSirSia maTsave Sesabamis qonebriv statusTan, rodesac<br />

adgili aqvs materialur-qonebrivi, saSemosavlo mdgomareobis,<br />

socialur-profesiuli statusisa <strong>da</strong> TviTidentifikaciis<br />

garkveul Tanxvedras. – sabazro ekonomikaze<br />

yvela gar<strong>da</strong>maval qveyanaSi gamoikveTa didi raodenoba<br />

Sinameurneobebisa, romelTa mimdinare Semosavlebi veRar<br />

akmayofilebs mimdinare minimalur moTxovnilebebs, maSin,<br />

rodesac moTxovnilebebis <strong>da</strong>kmayofilebis xarisxi adre<br />

SeZenili xangrZlivi moxmarebis sagnebiT gacilebiT maRalia.<br />

xatovnad, es SeiZleba ase iTqvas: ojaxs aqvs (adre<br />

SeZenili) feradi televizori, magram ara aqvs sakmarisi<br />

fuli (amJamad) moxmarebuli eleqtroenergiis <strong>da</strong>safaravad.<br />

saqarTvelos SinameurneobaTa SemosavlebSi qonebis<br />

<br />

foni, moxmarebis kultura, tradiciebi, romelSic mas uxdeba cxovreba,<br />

misi molodini <strong>da</strong> warmodgenebi. subieqtur midgomas safuZvlad udevs<br />

pasuxi kiTxvaze. magaliTad:“Semosavlis ra dones CaTvlidiT im absolutur<br />

minimumad, romlis qvemoT Tqveni arseboba SeuZlebeli iqnebo<strong>da</strong>?”<br />

1 keTildReoba aris nakadebis (Semosavlebisa) <strong>da</strong> maragebis (<strong>da</strong>grovili<br />

qonebis elementebis, simdidris) racionaluri Tanafardoba, Tumca, far-<br />

To gagebiT, keTildReobis formirebaSi monawileoben agreTve socialuri<br />

<strong>da</strong> ekologiuri garemo, sabinao pirobebi, sacxovrisis adgilmdebareoba<br />

<strong>da</strong> a.S., romelTa RirebulebiTi Sefaseba ramdenadme gaZnelebulia.<br />

amitom keTildღeobis aRniSnuli komponentebi<strong>da</strong>n statistikis Tanamedrove<br />

SesaZleblobebi<strong>da</strong>n gamomdinare mis SefasebaSi monawileobas<br />

jerjerobiT Rebulobs mxolod <strong>da</strong>grovili qoneba.<br />

! >:@


elementebis realizacii<strong>da</strong>n miRebul Semosavlebs stabiluri,<br />

sagrZnobi wili ukaviaT. gansakuTrebiT maRali<br />

wili 1990-ian wlebSi ekavaT. magaliTad, 1996 wels qalaqis<br />

mosaxleobis fuladi Semosavlebis 9.9 procenti saSinao<br />

qonebis elementebis realizaciis xarjze yalibdebo<strong>da</strong>.<br />

1 amJamad es maCvenebeli 3 procents ar aRemateba. es mianiSnebs<br />

ara marto imas, rom mosaxleobis garkveul nawils<br />

ar hyofnis mimdinare Semosavlebi xarjebis <strong>da</strong>safaravad,<br />

aramed imasac, rom <strong>sazogadoeba</strong>Si erovnuli simdidris<br />

elementebis pernmanentuli ga<strong>da</strong>nawilebis procesi<br />

mimdinareobs ara marto sawarmoo <strong>da</strong> finansuri aqtivebis<br />

ga<strong>da</strong>nawilebis xarjze, aramed saojaxo qonebis – binebisa<br />

<strong>da</strong> sxva samomxmareblo <strong>da</strong>niSnulebis elementebis<br />

ga<strong>da</strong>nawilebiTac. 1990-iani wlebis pirvel naxevarSi mimdinare<br />

SemosavlebiT mravali a<strong>da</strong>miani, Sinameurneoba<br />

TiTqmis erTbaSad iqca Raribad, radgan maTi Semosavali<br />

saarsebo minimumsac ver farav<strong>da</strong>, <strong>da</strong>grovili qonebis elementebiT<br />

ki isini jer isev SeZlebulad rCebodnen. es garemoeba<br />

xelovnurad zrdi<strong>da</strong> saSinao qonebis elementebis<br />

likvidurobis problemas <strong>da</strong>, Sesabamisad, am elementebis<br />

gacvliTi proporciis gauaresebas, gansakuTrebiT sursaTTan<br />

mimarTebaSi. 2 sxvagvarad rom vTqvaT, adgili hqon<strong>da</strong><br />

mosaxleobaSi keTildReobis ganmapirobebeli maragebiTa<br />

(qonebiT) <strong>da</strong> nakadebiT (SemosavlebiT) araTanabar,<br />

asimetriul uzrunvelyofas, risi <strong>da</strong>Zlevis (- sursaTze<br />

mimdinare moTxovnilebebis <strong>da</strong>kmayofilebis) ZiriTad<br />

gzad iqca Sinameurneobebis saSinao qonebis elementebis,<br />

sacxovrisis masobrivi yidva-gayidva. 1990-iani wlebis Sua<br />

xanebSi saqarTvelos mosaxleobis mxolod 20 procenti<br />

iyo iseTi, visac qonebac <strong>da</strong> Semosavlebic saarsebo minimumis<br />

zRvarze meti hqon<strong>da</strong>, <strong>da</strong>axloebiT amdenive iyo ise-<br />

Ti, visac arc erTi parametriT ar hqon<strong>da</strong> <strong>da</strong>Zleuli saarsebo<br />

minimumis zRvari; <strong>da</strong>narCen 60 procents erTerTi<br />

<br />

1 ix.: saqaTvelos Sinamurneobebi:1996-2001. statistikuri weliwdeuli.<br />

Tbilisi, 2002, gv. 194. ufro adreuli, 1992-1995 wlebis statistika, samwuxarod,<br />

ar arsebobs, Tumca empiriulad kargad Can<strong>da</strong>, rom swored im<br />

wlebSi iyo gansakuTrebiT maRali qonebis elementebis realizacia Sinameurneobebis<br />

SemosavlebSi.<br />

2 Cveni gaangariSebiT, dReisaTvis 1993 wlis aprilTan Se<strong>da</strong>rebiT saSualo<br />

samoTaxiani binis fasis Tanafardoba saqonlis xorcis fasTan <strong>da</strong>axloebiT<br />

2.5-jeraa gazrdili.<br />

>:8 !


indikatoriT (SemosavlebiT an qonebiT) siRaribeSi hqon<strong>da</strong><br />

fexi Cadgmuli 1 . sxva<strong>da</strong>sxva eqspertuli SefasebiT, mosaxleoba<br />

Tavis mimdinare Semosavlebs qonebriv mdgomareobaze<br />

<strong>da</strong>axloebiT 25 procentiT ufro cu<strong>da</strong>d afasebs.<br />

Sesabamisad, SeiZleba iTqvas, rom dReisaTvis saqarTvelos<br />

mosaxleobis <strong>da</strong>axloebiT 3/4-is sabinao pirobebi<br />

met-naklebad <strong>da</strong>makmayofilebelia. am kontingentis 80<br />

procents mimdinare Semosavlebi aseve saarsebo minimumze<br />

maRali aqvT; maTgan, visac mimdinare Semosavlebi saarsebo<br />

minimumze <strong>da</strong>bali aqvs, mxolod 1/3-ze odnav mets aqvs<br />

ara<strong>da</strong>makmayofilebeli sabinao pirobebi. aRniSnuli proporciebi<br />

Semdegnairad warmodgeba:<br />

saqarTvelos SinameurneobaTa ganawileba saarsebo minimumisadmi<br />

mimdinare SemosavlebiTa <strong>da</strong> <strong>da</strong>grovili qonebiT<br />

(binebiT) 1995 <strong>da</strong> 2009 wlebSi<br />

<br />

1 samamulo statistika <strong>da</strong> qarTvel mkvlevarTa umravlesoba tolobis<br />

niSans svams saarsebo minimumisa <strong>da</strong> siRaribis cnebebs Soris, maSin rodesac<br />

pirveli ufro teqnikur-ekonomikuri, normatiuli maCvenebelia, meore<br />

ki socialur-ekonomikuri. saarsebo minimumi <strong>da</strong> siRaribis zRvari<br />

ar arian identuri cnebebi. saarsebo minimumi siRaribis, rogorc socialuri<br />

movlenis maxasiaTebeli qve<strong>da</strong> zRvris maCvenebelia. maSin roca<br />

Tavad siRaribis zRvari Raribi <strong>da</strong> saSualo klasis (fenis) wyalgamyofs<br />

warmoadgens. martivad rom vTqvaT, SeiZleba pirovnebas, Sinameurneobas<br />

<strong>da</strong>Zleuli hqondes saarsebo minimumi, magram is mainc Raribad iTvlebodes.siRaribis<br />

donis Tasmis simaRleze gavlenas axdens mocemuli qveynis<br />

ganviTarebis done <strong>da</strong> samomxmareblo kultura. - bevri samomxmareblo<br />

efeqtis matarebeli materialuri <strong>da</strong> aramaterialuri xasiaTis dovlaTi,<br />

rac ganviTarebuli sabazro ekonomikis mqone qveyanaSi iTvleba<br />

normaluri cxovrebis Cveulebriv atributad, ekonomikuri ganviTarebis<br />

doniT CamorCenil qveyanaSi xSirad miiCneva araZiriTadi moxmarebis,<br />

zogjer ki fufunebis sagna<strong>da</strong>c ki. samoqalaqo <strong>da</strong>pirispirebisa <strong>da</strong> ekonomikuri<br />

kolafsis dros, 1993-1994 wlebis calkeul TveebSi cxeli wyali,<br />

gaTboba <strong>da</strong> mudmivi deni binebSi TbilisSi TiTqmis fufunebis tolfas<br />

dovlaTad miiCneo<strong>da</strong>. dReisaTvis ki mobilurma telefonmac ki ise-<br />

Ti saqmiani aqsesuaris funqcia SeiZina, rac am ori aTeuli wlis win,<br />

magaliTad, bloknotsa <strong>da</strong> avtokalams gaaCn<strong>da</strong>T. imisaTvis, rom saarsebo<br />

minimumisa <strong>da</strong> siRaribis zRvris cnebebma erTnairi <strong>da</strong>tvirTva SeiZinon,<br />

aucilebelia arsebiTad gaizardos qveynis ekonomikuri potenciali, mosaxleobis<br />

erT sulze warmoebuli mTliani Si<strong>da</strong> produqti, gaizardos<br />

<strong>da</strong> gamravlferovndes amis safuZvelze saarsebo minimumis mformirebeli<br />

dovlaTis CamonaTvali (nomenklatura). es aucileblad gamoiwvevs saarsebo<br />

minimumis Rirebulebis gacilebiT swraf zr<strong>da</strong>s fasebis saerTo<br />

zr<strong>da</strong>sTan Se<strong>da</strong>rebiT.<br />

! >:9


:: !<br />

(procentobiT)<br />

SinameurneobaTa raodenoba, romelTac:<br />

- Semosavlebi <strong>da</strong> qoneba oficialur saarsebo<br />

minimumis Sesabamis parametrebze meti<br />

aqvT<br />

- saarsebo minimumis Sesabamis parametrebTan<br />

Se<strong>da</strong>rebiT Semosavlebi naklebia, qoneba ki –<br />

meti<br />

- saarsebo minimumis Sesabamis parametrebTan<br />

Se<strong>da</strong>rebiT Semosavlebi metia, qoneba ki –<br />

naklebi<br />

- Semosavlebi <strong>da</strong> qoneba naklebia saarsebo<br />

minimumis Sesabamis parametrebze<br />

1995 2009<br />

20 60<br />

50 10<br />

10 5<br />

20 25<br />

rogorc wesi, mosaxleobis keTildReobis formirebas,<br />

mimdinare moxmarebis dones ekonomikuri aRmavlobis<br />

pirobebSi upiratesad gansazRvraven mimdinare Semosavlebi,<br />

xolo krizisisa <strong>da</strong> recesiis pirobebSi ki – adre <strong>da</strong>grovili<br />

qonebis elementebi. dReisaTvis “qonebriv-saSemosavlo<br />

asimetriis” xarisxi 1990-iani wlebis SuaxanebTan<br />

Se<strong>da</strong>rebiT 3-jer <strong>da</strong> meta<strong>da</strong>a Semcirebuli.<br />

Semosavlebis diversificireba, saSemosavlo <strong>da</strong> qonebrivi<br />

mdgomareobis asimetria <strong>da</strong> rigi sxva momentebi<br />

ganapirobeben sazogadoebis ufro siRrmiseuli socialuri<br />

klasterizaciis aucileblobas. kerZod, dReisaTvis<br />

aRaraa sakmarisi sazogadoebis samdonian “qrestomatiul”<br />

jgufebad (mdidrebi, Raribebi, saSualo klasi) <strong>da</strong>yofa.<br />

mdidrebsa <strong>da</strong> saSualo klass Soris un<strong>da</strong> gamoiyos SeZlebulebis<br />

kategoria, xolo RaribebSi – Ratakebi. 1 Tu<br />

rogori Semosavlebis parametri un<strong>da</strong> <strong>da</strong>edos TiToeul<br />

maTgans, es jerac gansjis sagania. 2 amasTan, saarsebo minimumi<br />

<strong>da</strong> siRaribis zRvari realurad sakmaod <strong>da</strong>Sorebu-<br />

<br />

1 Cvenis azriT, SesaZlebelia mosaxleobis diferencireba moxdes Semdeg<br />

jgufebad: Raribebi (Ratakebi, uqonelni, saSualod Raribebi, xelmokleni<br />

– socialuri Raribebi...), saSualo klasi (<strong>da</strong>bali fena, maRali fena),<br />

mdidrebi (SeZlebulebi <strong>da</strong> sakuTriv mdidrebi).<br />

2 magaliTad, Tuki eqspertTa umravlesoba Tanxmdeba imaze, rom RatakTa<br />

kategoriisaTvis misakuTvneblad aucilebelia, rom Sinameurnebis xarjebis<br />

moculoba saarsebo minimumis naxevrze naklebi iyos, mdi<strong>da</strong>rTa kategoriisaTvis<br />

Sinameurneobis misakuTvnebel qve<strong>da</strong> zRvarze Sexedulebebi<br />

meryeobs saarsebo minimumis 10-30 jeradTa Soris.


li, gansxvavebuli moculobis, Rirebulebis indikatorebia.<br />

1<br />

bunebrivia, rom saboloo jamSi keTildReobaze arsebiT<br />

gavlenas axdenen ara marto <strong>da</strong>saqmebulTa saqmianobis<br />

saxeebi, Semosavlebis sidide <strong>da</strong> profili, aramed SinameurneobaTa<br />

demografiul–asakobrivi struqtura. dReisaTvis<br />

<strong>da</strong>saqmebuli mosaxleobis mier Seqmnili dovlaTis, Semosavlebis<br />

<strong>da</strong>axloebiT 35 procenti ga<strong>da</strong>nawildeba SinameurneobaTa<br />

<strong>da</strong>usaqmebel <strong>da</strong> samuSao Zalis kategoriis miRma myofi<br />

ojaxis wevrebis sasargeblod. mTeli mosaxleobis mixedviT<br />

ki “Si<strong>da</strong>ojaxuri transferebis” xarjze <strong>da</strong>saqmebulTa faqtobrivi<br />

moxmarebis sidide maTsave pirvelad Semosavalze<br />

<strong>da</strong>axloebiT 2.5-jer naklebia. magaliTad, saqarTvelos pensionerTa<br />

9/10-ze meti cxovrobs SinameurneobaSi Tavis ekonomikurad<br />

aqtiur <strong>da</strong> <strong>da</strong>saqmebul ojaxis wevrebTan erTad.<br />

pensionerebi monawileoben SinameurneobaTa saboloo er-<br />

Tobliv moxmarebaSi, anu amis gareSe maTi ekonomikuri<br />

mdgomareoba gacilebiT dramatuli iqnebo<strong>da</strong>. jer erTi, sa-<br />

Sualo pensia saarsebo minimumis mxolod 2/3-s faravs. meorec,<br />

fasebi sursaTze, romelic ZiriTadi samomxmareblo<br />

saqonelia pensionerebisaTvis, rogorc wesi, gacilebiT<br />

swrafad izrdeba inflaciasTan Se<strong>da</strong>rebiT (<strong>da</strong>axloebiT 1.2-<br />

1.3-jer ufro swrafad).<br />

miuxe<strong>da</strong>vad zemoxsenebuli pozitiuri tendenciebisa,<br />

mTlianobaSi saqarTvelos mosaxleobis ekonomikuri<br />

mdgomareobis gaumjobesebis procesi ara<strong>da</strong>makmayofilebelia.<br />

– marTalia, 1990-iani wlebis SuaxanebTan Se<strong>da</strong>rebiT<br />

<br />

1 magaliTad, Tu oficialuri statistikiT saarsebo minimumi 200 laria,<br />

201-lariani შemosavlis mqone realurad jer kidev Raribia, radganac<br />

saarsebo minimumis Tasma Cvens sinamdvileSi (gansakuTrebiT 2006 wlis<br />

gazafxulze statistikis departamentis mier ganxorcielebuli saarsebo<br />

minimumis 30-procentiani “sekvestris” safuZvelze) imdenad <strong>da</strong>blaa<br />

<strong>da</strong>weuli, rom mis zemoT sakmaod maRal donezec ki (saarsebo minimumze<br />

ramdenimejer meti Semosavlis SemTxvevaSic ki) a<strong>da</strong>miani <strong>da</strong> Sinameurneoba<br />

Rariba<strong>da</strong>a misaCnevi. RaribebSi, magaliTad, un<strong>da</strong> ganvasxvavoT isini,<br />

visac sasursaTo uzrunvelyofis problema aqvT <strong>da</strong> isini, visac kvebis<br />

problema ki aqvT ga<strong>da</strong>wyvetili, magram ara aqvT sakmarisi saxsrebi wignebis<br />

SesaZenad, TeatrSi, koncertze wasasvlelad <strong>da</strong> a.S. Cveni SefasebiT,<br />

Raribia yvela, visi mimdinare Semosavali ar aRemateba saarsebo minimums<br />

samjer mainc. anu, Tu saarsebo minimumi saSualod erT Sinameurneobaze,<br />

magaliTad, 200 laria, Raribia yvela is Sinameurneoba, visi Semosavalic<br />

ar aRemateba 600 lars.!<br />

! >:;


mniSvnelovnad Semcir<strong>da</strong> saarsebo minimums miRma myofTa<br />

raodenoba, magram Se<strong>da</strong>rebiT nela izrdeba saSualo klasis<br />

warmomadgenelTa raodenoba. bolo wlebSi, saSualo<br />

klasis wili SinameurneobaTa saerTo ricxovnobaSi <strong>saqarTveloSi</strong><br />

yovelwliurad mxolod 0.4 procentuli punqtiT<br />

izrdebo<strong>da</strong> (aseTi tempiT saSualo klasis wilis<br />

SinameurneobaTa saerTo ricxovnobis 3/5-is doneze gasasvlelad<br />

125 welze meti <strong>da</strong>sWirdeba). ekonomikuri zr<strong>da</strong><br />

Tavis gamoxatulebas hpoveb<strong>da</strong> ara RaribTa absoluturi<br />

ricxvis SemcirebaSi, aramed RaribTa SigniT mdgomareobis<br />

ramdenadme gaumjobesebaSi – umniSvnelod mcirdebo<strong>da</strong><br />

RatakTa <strong>da</strong> raodenoba <strong>da</strong> Sesabamisi proporciiT izrdebo<strong>da</strong><br />

xelmokle Sinameurneobebis (socialuri Raribebis)<br />

raodenoba. Tu miviCnevT, rom siRaribe <strong>da</strong>Zlevadia<br />

saarsebo minimumis 3-jeradi metobis SemTxvevaSi, aRmoCndeba,<br />

rom siRaribis zRvars qvemoT imyofeba SinameurneobaTa<br />

86 procenti, saSualo klass miekuTvneba SinameurneobaTa<br />

9 procenti, xolo SeZlebuli <strong>da</strong> mdi<strong>da</strong>ria mosaxleobis<br />

mxolod 5 procenti. 1<br />

<br />

1 2004 wlisTvis <strong>saqarTveloSi</strong> saarsebo minimumze <strong>da</strong>bali Semosavali<br />

hqon<strong>da</strong> SinameurneobaTa naxevarze mets. amitom 2006 wlis gazafxulze<br />

Seicvala misi gaangariSebis meTodologia – RirebulebiTi formiT <strong>da</strong>axloebiT<br />

30 procentiT (erT saSualo momxmarebelze – 120.3 lari<strong>da</strong>n<br />

84.3 laramde, agreTve saarsebo minimumis Sesabamisi kilokaloriebis<br />

raodenoba – dReRamuri 2500-<strong>da</strong>n 2250-mde). amis safuZvelze Raribi Sinameurneobebis<br />

raodenoba erTi xelis mosmiT Semcir<strong>da</strong> 52-<strong>da</strong>n 35.7 procentamde.<br />

anu formalurad, meTodologiuri “gamWriaxobis” wyalobiT 200<br />

aTasze meti Sinameurneoba (- <strong>da</strong>axloebiT 750 aTasi a<strong>da</strong>miani, qveynis yoveli<br />

merve mcxovrebi) xelovnurad gamoyvanil iqna RaribTa raodenobi<strong>da</strong>n.<br />

miuxe<strong>da</strong>vad am axali, Semsubuqebuli saarsebo minimumisa, RaribTa<br />

raodenoba qveyanaSi mainc izrdebo<strong>da</strong> – 2005 wels maTi raodenoba, sul<br />

cota, 160 aTasiT gaizar<strong>da</strong> <strong>da</strong> procentulad SinameurneobaTa 39.4 procents<br />

miaRwia (Zveli meTodologiiT – 57.7 procents). imisaTvis, rom <strong>da</strong>maluliyo<br />

SinameurneobaTa TiTqmis 40 procentisaTvis siRaribis axal,<br />

“sekvestrirebul” stan<strong>da</strong>rtze naklebi Semosavlebi, statistikis departamentma<br />

2006 wli<strong>da</strong>n <strong>da</strong>iwyo xsenebuli maCveneblis Canacvleba amorfuli<br />

indikatoriT “medianuri moxmarebis 60%-iani zRvars miRma myofi Sinameurneobebis<br />

raodenoba”, romelic <strong>da</strong>axloebiT 1.7-1.8-jer amcirebs saarsebo<br />

minimumis qvemoT myof SinameurneobaTa raodenobas. imavdroulad<br />

miRebul iqna ga<strong>da</strong>wyvetileba saarsebo minimimumis miRma <strong>da</strong>rCenili<br />

Sinameurneobebis maCveneblis publikaciaze uaris Tqmaze. amJamad, oficialuri<br />

statistikuri monacemebiT, <strong>saqarTveloSi</strong> Raribi mxolod 21.3<br />

procentia – Tumca am cifris qveS moiazreba oficialuri statistikuri<br />

wyaroebiT gaangariSebuli medianuri moxmarebis 60 procentis zRvars<br />

>:< !


saqarTvelos mosaxleobis keTildReobis Semdgomi<br />

amaRlebisaTvis aucilebelia ekonomikuri reformebis ufro<br />

Tanmimdevruli <strong>da</strong> kompleqsuri gatareba, saga<strong>da</strong>saxado<br />

wnexis mniSvnelovani Semcireba <strong>da</strong> diferencireba saqmianobaTa<br />

<strong>da</strong> investiciaTa saxeebis, regionebis, biznesis<br />

sididisa <strong>da</strong> rigi sxva niSnis mixedviT, axali samuSao<br />

adgilebis Seqmna. swored amiT iqneba SesaZlebeli ekonomikis<br />

zrdis tempebis amaRleba <strong>da</strong> qveynis msoflio <strong>da</strong> regionuli<br />

CamorCenis Tan<strong>da</strong>Tan <strong>da</strong>Zleva.<br />

brZola saqarTvelos mosaxleobis keTildReobis<br />

amaRlebisaTvis, <strong>da</strong>saqmebis optimizaciisa <strong>da</strong> socialuri<br />

stabilurobisaTvis uaRresad saintereso <strong>da</strong> sayuradRebo<br />

stadiaSi Sedis...<br />

<br />

miRma myofi Sinameurneobebi. medianuri moxmarebis maCvenebeli, saqarTvelos<br />

SinameurneobaTa faqtobrivi ganawilebis mixedviT, saSualo moxmarebis<br />

<strong>da</strong>axloebiT 80-85 procents Seesabameba, ris gamoc zemoxsenebuli<br />

medianuri moxmarebis 60 procenti saSualo moxmarebis maCveneblis naxevars<br />

ar aRemateba. realurad oficialuri saarsebo minimumis maCvenebelze<br />

<strong>da</strong>bali Semosavali aqvs SinameurneobaTa TiTqmis 40 procents,<br />

xolo arakoreqtirebuli, Zveli meTodologiiT – SinameurneobaTa TiTqmis<br />

naxevars.<br />

! >:=


"#$ !<br />

<br />

gamomcemloba `universali~<br />

Tbilisi, 0179, i. WavWavaZis gamz. 19%!& 22 36 09, 8(99) 17 22 30<br />

'()*+,&!-.+/012*,3+.401.04560!

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!