06.06.2013 Views

Poesia di qua è di la - Han da - Associazione Culturale Euskara

Poesia di qua è di la - Han da - Associazione Culturale Euskara

Poesia di qua è di la - Han da - Associazione Culturale Euskara

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

___________<br />

poesia<br />

“<strong>di</strong> <strong>qua</strong> <strong>è</strong> <strong>di</strong> là” –<br />

-<br />

“han <strong>da</strong> hemen”,<br />

poesia<br />

___________<br />

poesie <strong>di</strong>:<br />

Leire Bilbao Pao<strong>la</strong> Febbraro<br />

Sonia Gonzalez Luigia<br />

Sorrentino


Leire Bilbao: On<strong>da</strong>rroa (Bizkaia) 1978. Ha pubblicato<br />

nel 2006 "Ezkatak" (ed. Susa)<br />

Sonia Gonzalez: Barakaldo (Bizkaia) 1973. Ha<br />

pubblicato i libro <strong>di</strong> poesie "Sagarroiak" e "Poema<br />

Amniotikoak". Il "Protocollo per non usare un<br />

linguaggio sessista" e il Romanzo "Ugerra eta<br />

Ke<strong>da</strong>rra".<br />

Pao<strong>la</strong> Febbraro: Marsciano, in provincia <strong>di</strong> Perugia.<br />

Vive e <strong>la</strong>vora a Roma.<br />

Turbolenze in aria chiara (1994), Lezioni e<br />

Conversazioni <strong>di</strong> Amelia Rosselli (1996). Ha partecipato<br />

varie volte al Festival dei Poeti ad Ostia Antica (1994-<br />

1999). Ha pubblicato a fratello stefano (La Volpe e<br />

l'Uva, Bologna, 2000) e La Rivoluzione <strong>è</strong> solo del<strong>la</strong><br />

Terra (Manni, Lecce, 2002), con cui <strong>è</strong> stata vincitrice<br />

del Premio <strong>di</strong> poesia Renato Giorgi. Ha curato, per<br />

Stampa Alternativa, l'antologia <strong>di</strong> racconti e poesie<br />

Ecchime <strong>di</strong> Victor Cavallo (2003).<br />

Luigia Sorrentino:<br />

<strong>Poesia</strong>:<br />

La nerezza del nero, nei Quaderni <strong>di</strong> <strong>Poesia</strong> e.book,<br />

<strong>Poesia</strong> <strong>da</strong> Fare, a cura <strong>di</strong> Biagio Cepol<strong>la</strong>ro (Mi<strong>la</strong>no,<br />

2004)<br />

C’<strong>è</strong> un padre (Manni, San Cesario <strong>di</strong> Lecce, 2003)<br />

In: La poesia in Campania, a cura <strong>di</strong> Michele Sovente e<br />

Biagio Cepol<strong>la</strong>ro, E<strong>di</strong>zioni Forum Quinta Generazione,<br />

(Forlì, 1990)<br />

In: Centauri, farfalle e, appassionatamente tutti gli<br />

altri, Colonnese E<strong>di</strong>tore, (Napoli, 1986)<br />

In: Le trame del<strong>la</strong> paro<strong>la</strong>, E<strong>di</strong>zioni Tracce, (Pescara<br />

1985)<br />

Saggistica:<br />

Il terzo millennio: verso <strong>la</strong> donna ed. La Vita Felice,<br />

(Mi<strong>la</strong>no, 2004)


SAGARROIAK<br />

Gaueko naufragioa<br />

SONIA GONZALEZ<br />

Hone<strong>la</strong>ko gauetan arraina naiz.<br />

Ontzi garden borobilean ahoz gora etzan<br />

eta koloretako arraina naiz.<br />

Zirkulo zentrukideetan tematzen <strong>di</strong>tut<br />

nire hegal txikietako ezkatak,<br />

piszina baten mosaiko ur<strong>di</strong>nean<br />

luzara igeri egiten du<strong>da</strong><strong>la</strong> amesteko.<br />

Hone<strong>la</strong>ko gauetan brankiak zabaltzen <strong>di</strong>tut.<br />

Ez oxigenorik<br />

ezta hidrogenorik ere,<br />

ur moleku<strong>la</strong>k ez <strong>di</strong>ra <strong>di</strong>solbatzen,<br />

ezer ez <strong>da</strong> sartzen birikietara.<br />

Iparraldeko petroleroen marea beltza<br />

sarearen bestaldean.<br />

Hone<strong>la</strong>ko gauetan<br />

dena <strong>da</strong> <strong>la</strong>ua,<br />

dena barea,<br />

dena urruti.<br />

Guar<strong>da</strong>sol tropikalez basoetako izotzak konkistatu<br />

eta azken txalupa horretara igotzen naiz,<br />

munduaren zorabioan,<br />

noranahi itzultzearren.


PORCOSPINI<br />

Naufragio notturno<br />

SONIA GONZALEZ<br />

In notti come questa sono un pesce.<br />

Un pesce colorato, giacente a pancia in su<br />

nel<strong>la</strong> <strong>di</strong>afana boccia <strong>di</strong> vetro.<br />

Con le s<strong>qua</strong>me delle mie piccole ali<br />

insisto nel creare circoli concentrici<br />

per sognare <strong>di</strong> nuotare lungo il mosaico azzurro<br />

<strong>di</strong> una piscina.<br />

In notti come questa apro le branchie.<br />

Né ossigeno,<br />

né idrogeno,<br />

le molecole dell’ac<strong>qua</strong> non si <strong>di</strong>ssolvono,<br />

niente entra nei polmoni.<br />

Dall’altra parte del<strong>la</strong> rete<br />

marea nera delle petroliere del nord.<br />

In notti come questa<br />

tutto <strong>è</strong> piatto<br />

tutto <strong>è</strong> calmo,<br />

tutto <strong>è</strong> lontananza.<br />

Con ombrellini tropicali conquisto i cubetti <strong>di</strong><br />

ghiaccio del bicchiere<br />

salgo sull’ultima scialuppa,<br />

nel vortice del mondo,<br />

pur <strong>di</strong> tornare <strong>da</strong> <strong>qua</strong>lche parte.


Auzoa eta poesia<br />

Auzoan<br />

borroka ilegaletako txakurren aieneak<br />

<strong>di</strong>ra sehaska kanta gauero<br />

Auzoan<br />

martitzen, eguen eta barikuetan<br />

<strong>da</strong>ukate dosi-banaketa parkeko jonkiek<br />

Auzoan<br />

egin den ekintza kulturalik gogoangarriena<br />

The Exploited-en aspal<strong>di</strong>ko kontzertua<br />

Auzoan<br />

katuak kotxe azpian izkuturik <strong>da</strong>biltza<br />

zabortegiko arratoietan tamainak beldurtuta<br />

Auzoan etxea, etxean loge<strong>la</strong>, loge<strong>la</strong>n mesanotxea,<br />

mesanotxean agian<br />

kurloiez eta haritzez mintzo den poema bat,<br />

ihesbidea agian,<br />

kurloi eta haritz atean bizi den norbaiten<br />

p<strong>la</strong>gioa agian.


Il <strong>qua</strong>rtiere e <strong>la</strong> poesia<br />

Nel <strong>qua</strong>rtiere<br />

<strong>la</strong>trati <strong>di</strong> cani <strong>da</strong> combattimento<br />

ninna-nanna quoti<strong>di</strong>ana<br />

Nel <strong>qua</strong>rtiere<br />

il martedì, giovedì e venerdì<br />

i tossici del parco ricevono <strong>la</strong> loro dose<br />

Nel <strong>qua</strong>rtiere<br />

concerto degli Exploited<br />

evento culturale memorabile<br />

Nel <strong>qua</strong>rtiere<br />

gatti rintanati sotto le auto<br />

enormi terrificanti ratti <strong>da</strong>ll'immon<strong>di</strong>zia<br />

Nel <strong>qua</strong>rtiere <strong>la</strong> casa, nel<strong>la</strong> casa <strong>la</strong> camera, nel<strong>la</strong><br />

camera il como<strong>di</strong>no.<br />

Forse<br />

sul como<strong>di</strong>no<br />

una poesia che par<strong>la</strong> <strong>di</strong> querce e <strong>di</strong> passeri,<br />

forse<br />

una via <strong>di</strong> fuga,<br />

forse<br />

il p<strong>la</strong>gio <strong>di</strong> <strong>qua</strong>lcuno che vive tra querce e passeri.


Erikaren <strong>di</strong>skoak<br />

Ekaitza bat izan zen ge<strong>la</strong>n sartzean,<br />

epifania zurbi<strong>la</strong> zeraman soinean jantzita.<br />

“Goazen”<br />

Eta bere lorratzari jarraitu nion.<br />

Atearen <strong>da</strong>nbatekoa.<br />

Besotik hartu ninduen,<br />

kalea gurutzatzeko <strong>la</strong>guntza behar<br />

duen agurearen antzera, edo<br />

al<strong>da</strong>rera heltzeko aitaren premia<br />

duen emaztegaiaren antzera.<br />

Baina ez zen emaztegaia,<br />

ezta agurea ere,<br />

izaki are urduri eta zaharragoa baino.<br />

Begiak borobil,<br />

behatokietan <strong>da</strong>uden tresna<br />

horietako batenak <strong>la</strong>koak.<br />

Mingain sikuaz<br />

maiusku<strong>la</strong>z i<strong>da</strong>zten den gaixotasuna,<br />

osorik ahoskatzeko <strong>la</strong>r estua den pandemia<br />

xurxur<strong>la</strong>tu zi<strong>da</strong>n kale kantoian.<br />

Eta galdetzen ez duten galderetarako<br />

astirik utzi gabe<br />

bere <strong>di</strong>sko guztiak niretzako heredentzia<br />

izango zire<strong>la</strong> jakinarazi zi<strong>da</strong>n,<br />

ze<strong>la</strong>n gustatzen zai<strong>da</strong>n musika bazekie<strong>la</strong>.


I <strong>di</strong>schi <strong>di</strong> Erika<br />

Entrò come un temporale,<br />

indossava una palli<strong>da</strong> apparizione.<br />

“An<strong>di</strong>amo”<br />

e seguii <strong>la</strong> sua scia.<br />

Sbattere del<strong>la</strong> porta.<br />

Mi prese per braccio,<br />

come fosse un anziano che deve attraversare <strong>la</strong><br />

stra<strong>da</strong>,<br />

come una sposa che ha bisogno del padre per<br />

arrivare all’altare.<br />

Però non era una sposa,<br />

e nemmeno un anziano,<br />

Era un essere più nervoso e vecchio.<br />

Gli occhi roton<strong>di</strong>,<br />

come quelli <strong>di</strong> uno strumento <strong>da</strong> osservatorio.<br />

La lingua secca.<br />

Ad una angolo <strong>di</strong> stra<strong>da</strong> mi ha sussurrato<br />

il nome del<strong>la</strong> ma<strong>la</strong>ttia. Lettere maiuscole.<br />

Pandemia. Difficile <strong>da</strong> pronunciare intera.<br />

Senza <strong>la</strong>sciare tempo<br />

a domande che non chiedono nul<strong>la</strong><br />

mi ha detto che tutti i suoi <strong>di</strong>schi<br />

sarebbero stati <strong>la</strong> mia ere<strong>di</strong>tà,<br />

sapeva che <strong>la</strong> musica mi piace.


“Goazen”<br />

Eta paseatzen segitu genuen.<br />

Zer den orain CD bat musika-katean imintzea,<br />

Erikaren esku ahurreko borobil etenduetan<br />

notak barreiatzen uztea!<br />

Utzi<strong>da</strong>zu agintzen<br />

Utzi<strong>da</strong>zu agintzen,<br />

jar zaitez nire menpe,<br />

<strong>la</strong>ga zaitez nire ordenuetara,<br />

utzi<strong>da</strong>zu mendez mende emakumeoi ostutako<br />

boterea<br />

ohean behintzat berrezkutatzen.


“An<strong>di</strong>amo”<br />

E abbiamo continuato a passeggiare.<br />

Mettere un CD<br />

ora, adesso<br />

<strong>è</strong> <strong>la</strong>sciare che<br />

nei circoli interrotti del palmo del<strong>la</strong> mano <strong>di</strong> Erika<br />

si <strong>di</strong>ffon<strong>da</strong>no le note.<br />

Lasciami coman<strong>da</strong>re<br />

Lasciami coman<strong>da</strong>re,<br />

mettiti sotto <strong>di</strong> me,<br />

obbe<strong>di</strong>sci ai mie or<strong>di</strong>ni,<br />

<strong>la</strong>scia che per lo meno a letto<br />

recuperi il potere rubato<br />

secolo dopo secolo a noi donne.


Courtney Lovek peliku<strong>la</strong> hartan ezan zuen<br />

legez<br />

Ez zaizkit gustatzen<br />

orrazkera kontortua eta <strong>la</strong>kaz betea<br />

<strong>da</strong>ramaten atsoak,<br />

txan<strong>da</strong>l fosforeszentez eta takoiez<br />

supermekatura joaten <strong>di</strong>ren atsoak;<br />

orkati<strong>la</strong>k izugarri han<strong>di</strong>tzen zaizkio eta,<br />

zapata han<strong>di</strong>agoak erosi arren,<br />

ezin <strong>di</strong>tuzte oinak bertan sartu;<br />

barizeak edukitzen <strong>di</strong>tuzke<br />

eta ileak kokospean.<br />

Courtney Lovek peliku<strong>la</strong> hartan esan zuen legez:<br />

“ni ez naiz seku<strong>la</strong> zahar eta itsusia izango”<br />

Eta gero<br />

- gazte eta eder –<br />

hil egin zen.


Come <strong>di</strong>sse Courtney Love in quel film<br />

Non mi piacciono<br />

le vecchie con acconciature complicate irrigi<strong>di</strong>te<br />

<strong>da</strong>l<strong>la</strong> <strong>la</strong>cca.<br />

Le vecchie che vanno al supermercato<br />

in tuta fosforescente e tacchi alti;<br />

gli si gonfiano tanto le caviglie che<br />

nemmeno in scarpe comode<br />

potrebbero infi<strong>la</strong>rci i pie<strong>di</strong>.<br />

<strong>Han</strong>no vene varicose<br />

e peli sotto il mento.<br />

Come <strong>di</strong>sse Courtney Love in quel film:<br />

“Io non sarò mai vecchia e brutta”<br />

Poco dopo<br />

- giovane e bel<strong>la</strong> -<br />

morì.


Poemak amniotikoak<br />

modernoak<br />

Altuera ertaineko unibertsitariook<br />

koleta eta gafadunak,<br />

ONG batean baino gehiagotan<br />

ibiltzen zaretenok,<br />

Latinoamerika eta 3. mundua<br />

beti pentsamenduan,<br />

70. hamarka<strong>da</strong>ko arropak<br />

imitatzen <strong>di</strong>tuzten arropaz jantziak<br />

fou<strong>la</strong>rrak eta ko<strong>la</strong>-kaoak eskuan,<br />

mutil <strong>la</strong>gun modernoak<br />

ileapaindegian despeinatu itxura<br />

40€tan lortzen dutenak,<br />

munduko biolentziarekin<br />

ondo kontzientziatuak,<br />

karpeta galtzarpean eta<br />

A<strong>di</strong><strong>da</strong>s kirol zapati<strong>la</strong>k…<br />

Orain arte beza<strong>la</strong><br />

hipokondriak eta<br />

hipertentsioak<br />

jota<br />

seku<strong>la</strong> egon ez zaitezten<br />

poema-engendro hau de<strong>di</strong>katzen <strong>di</strong>zuet.


Poemi amniotici<br />

modernità<br />

Voi<br />

studentesse universitarie né alte né basse,<br />

occhiali e co<strong>di</strong>no,<br />

che col<strong>la</strong>borate con una o più <strong>di</strong> una ONG,<br />

l’America Latina e il Terzo Mondo sempre in mente,<br />

abiti anni ‘70<br />

fou<strong>la</strong>rd al collo e un co<strong>la</strong>-cao in mano,<br />

ragazze moderne,<br />

con un falso spettinato <strong>da</strong> 40 Euro,<br />

cartelletta sottobraccio<br />

e scarpe A<strong>di</strong><strong>da</strong>s ai pie<strong>di</strong>...<br />

De<strong>di</strong>co a voi<br />

piena coscienza del<strong>la</strong> violenza del mondo,<br />

questa poesia-informe<br />

dell’ipertensione.<br />

perché non <strong>di</strong>ventiate vittime<br />

dell’ipocondria o


estrategia falta<br />

Igurtzi eta igurtzi<br />

eta garbitu beharreko zikina<br />

krista<strong>la</strong>ren bestaldean <strong>da</strong>go.<br />

atzamarrik gabeko <strong>la</strong>ngileak<br />

Non amaitu ote zuten<br />

Non gel<strong>di</strong>tu ote ziren<br />

sasoi batean hain baliagarriak<br />

ziren atzamar horiek.<br />

Produkzio makinean bertan<br />

harrapaturik, hozkaturik, birrindurik<br />

usteldu ote ziren?<br />

Fabrikako arratoi gau-jabeak<br />

ote zuen kumeentzako<br />

afari ederra zulora eroan?<br />

Me<strong>di</strong>kuak “ez <strong>da</strong>go zereginik” esan<strong>da</strong><br />

ontzi metalikora ote zituen bota<br />

saskibaloi joka<strong>la</strong>ri keinuz?<br />

Sasoi batean hain baliotsuak<br />

ziren atzamarrak:<br />

norbaiti deitzeko,<br />

isi<strong>la</strong>razteko,<br />

popatik hartzera bi<strong>da</strong>ltzeko,<br />

be<strong>la</strong>rrietako zikina kentzeko,<br />

orgasmoak lortzeko.


mancanza <strong>di</strong> strategia<br />

Sfregare. Strofinare.<br />

Sporcizia <strong>da</strong> pulire.<br />

Presenza ostinata <strong>da</strong>ll’altra parte del vetro.<br />

<strong>la</strong>voratrici senza <strong>di</strong>ta<br />

Dove saranno an<strong>da</strong>te a finire,<br />

dove si troveranno<br />

quelle <strong>di</strong>ta in altri tempi<br />

così preziose.<br />

Sono forse marcite,<br />

intrappo<strong>la</strong>te, tranciate, triturate<br />

negli ingranaggi dell’industria?<br />

Un topo del<strong>la</strong> fabbrica padrone del<strong>la</strong> notte<br />

le avrà offerte ai suoi piccoli come sontuosa cena?<br />

Sono forse finite, con un abile <strong>la</strong>ncio<br />

nel canestro metallico del me<strong>di</strong>co che <strong>di</strong>ceva<br />

“non c’<strong>è</strong> niente <strong>da</strong> fare”?<br />

Dita che un tempo furono <strong>di</strong> tanto valore:<br />

per chiamare <strong>qua</strong>lcuno,<br />

per farlo tacere, per man<strong>da</strong>rlo 'affanculo,<br />

per pulirsi le orecchie,<br />

per raggiungere l’orgasmo.


Atzamarrak,<br />

hamar hatz,<br />

beti hor izango balira beza<strong>la</strong>,<br />

mundua ikutzeko eskuak osatzen zuten,<br />

noizbait, urduriak jota egongo<br />

eta atzazkol bat,<br />

atzazkol <strong>la</strong>saigarria<br />

faltako zitzaie<strong>la</strong><br />

bururatu barik / kontziente izan barik.


Dita,<br />

<strong>di</strong>eci <strong>di</strong>ta,<br />

come fossero lì per sempre,<br />

per mani che permettono <strong>di</strong> toccare il mondo<br />

inconsapevoli che in futuro,<br />

in pre<strong>da</strong> a un attacco <strong>di</strong> nervosismo,<br />

quell’unghia <strong>da</strong> mangiucchiare<br />

unghia tranquillizzante<br />

sarà persa<br />

per sempre.


alizia<br />

Goizaldeak talka<br />

egin du sudur eta begi<br />

gorriez gainezkatzen<br />

<strong>di</strong>ren zubipeen<br />

kontra.<br />

Txakurrak jabeen inguruetan<br />

eta inork nahi ez <strong>di</strong>tuen ortuariak,<br />

alperrik galtzen <strong>di</strong>ren berbak eta<br />

inoren birikietara sartuko ez den haizea.<br />

Irratien berriketa eta aharrausiak.<br />

Etxeko leihati<strong>la</strong>tik txute mota ezber<strong>di</strong>nak:<br />

besoko tipikoa,<br />

orkati<strong>la</strong>ko ez hain tipikoa,<br />

hankartekoa, denetan berriztatzaileena,<br />

mingain azpiko bat, oskarra mereziko lukeena.<br />

Erreka alboko eskaileretan<br />

gel<strong>di</strong>-gel<strong>di</strong>rik<br />

gel<strong>di</strong>tzen <strong>di</strong>ra<br />

argizaiol bako argizariak.<br />

Zerraldoginak eta kutxagileak<br />

zeharkale eta zumarkaleetatik<br />

paseatzen <strong>di</strong>ra bien bitartean.<br />

Hauxe bai<br />

Bilboko ispiluaren bestaldean <strong>da</strong>goe<strong>la</strong><br />

Alizia konturatzeko manera.


alice<br />

Violento cozzare dell’alba<br />

contro il ponte.<br />

Sotto, si ammassano<br />

nasi e occhi arrossati.<br />

Cani, padroni incontrastati.<br />

E ortaggi che nessuno vuole.<br />

Parole che si perdono invano e<br />

un respiro che non entrerà nei polmoni <strong>di</strong> nessuno.<br />

Chiacchiere al<strong>la</strong> ra<strong>di</strong>o. Sba<strong>di</strong>gli.<br />

Dal<strong>la</strong> finestra <strong>di</strong> casa rassegna del buco:<br />

al braccio, tipico,<br />

sul<strong>la</strong> caviglia, non così tipico,<br />

fra le gambe, nuovo,<br />

sotto <strong>la</strong> lingua, <strong>da</strong> Oscar.<br />

Giù al fiume sulle scale<br />

si fermano<br />

immobili<br />

ceri senza portalume.<br />

Costruttori <strong>di</strong> bare e pompe funebri<br />

passeggiano tra il corso e le vie del centro.<br />

E’ così che Alice sa<br />

<strong>di</strong> trovarsi <strong>di</strong>etro<br />

lo specchio <strong>di</strong> Bilbao.


nautak<br />

Nauta-nautae <strong>la</strong>tinak<br />

bere ontzian<br />

konjugatzen zituen antzera,<br />

bi<strong>da</strong>iatzeko nahia eta<br />

ga<strong>la</strong>rrenaren beldurra<br />

o<strong>la</strong>tuetan nahasten <strong>di</strong>ra.<br />

Baina eta zenbaitetan<br />

al<strong>da</strong>reek, sakrifizioek, jainkosek<br />

eze<strong>la</strong>ko baliorik ez edukitzeaz gain,<br />

ezertarako ere ez dute balio.<br />

Zenbaitetan<br />

mehatxu egiten <strong>di</strong>gun izeberra<br />

geure baitan <strong>da</strong>go.


nautak<br />

Nauta-nautae, declinazione<br />

nel<strong>la</strong> barca del <strong>la</strong>tino,<br />

allo stesso modo si mischiano<br />

nel<strong>la</strong> schiuma delle onde<br />

<strong>la</strong> paura del<strong>la</strong> tormenta<br />

e il desiderio <strong>di</strong> viaggiare.<br />

Non sempre<br />

altari, sacrifici, dee,<br />

hanno alcun valore,<br />

o servono a <strong>qua</strong>lcosa.<br />

Spesso<br />

l’iceberg che ci minaccia<br />

<strong>è</strong> dentro <strong>di</strong> noi.


ekintza poetiko zuzena<br />

Poemek bertso tartean<br />

harririk baleramate<br />

zikinkeriaren leiho-krista<strong>la</strong><br />

apurtzea<br />

ez litzateke gauza gaitza.<br />

Momentuz<br />

hobe izango <strong>da</strong><br />

harriak poema orrietan biltzea<br />

banketxeen kontra jaurtikitzeko.


azione poetica <strong>di</strong>retta<br />

Se tra un verso e l’altro <strong>di</strong> una poesia<br />

si nascondessero pietre<br />

non sarebbe <strong>di</strong>fficile<br />

fare a pezzi<br />

<strong>la</strong> vetrina del<strong>la</strong> sporcizia.<br />

Nel frattempo<br />

sarà meglio<br />

avvolgere le pietre in pagine <strong>di</strong> poesia<br />

prima <strong>di</strong> <strong>la</strong>nciarle contro i vetri <strong>di</strong> una banca.


ahanzgura<br />

Aterberik ez den bideak<br />

arroztu <strong>di</strong>ra denak.<br />

Semaforoak oro gorri.<br />

Zigarroek zikindutako atzamarrez<br />

ilea behin eta berriz<br />

ebakitzen duen andra bihurtu naiz.<br />

Mundua antropologia museo<br />

erraldoia baino ez de<strong>la</strong>,<br />

seku<strong>la</strong> bi<strong>da</strong>liko ez den<br />

zigilu bilduma<br />

bezain estatiko<br />

eta baliogabea de<strong>la</strong><br />

ahazteraino<br />

bere burua urkatzen ahalegindu<br />

eta soka eten zaion<br />

suizi<strong>da</strong>ren frustrazioa<br />

ezabatzeraino<br />

jo nahi nuke <strong>la</strong>rrua.<br />

Larrutan ahazteko dena.<br />

Dena <strong>la</strong>rrutan geratzeko.<br />

Larrua baita<br />

muga zehatz<br />

ondo ezagun bakarra.


voglia <strong>di</strong> <strong>di</strong>menticare<br />

Le strade senza riparo<br />

si sono fatte estranee.<br />

I semafori tutti rossi.<br />

Sono <strong>di</strong>ventata una donna che<br />

con le <strong>di</strong>ta sporche <strong>di</strong> sigaretta<br />

si taglia e ritaglia i capelli.<br />

Vorrei fare l’amore<br />

fino a <strong>di</strong>menticare<br />

che il mondo non <strong>è</strong> che<br />

un gigantesco museo antropologico,<br />

non <strong>è</strong> che<br />

una statica, irrelevante<br />

collezione <strong>di</strong> francobolli<br />

che mai saranno spe<strong>di</strong>ti,<br />

fino a cancel<strong>la</strong>re<br />

<strong>la</strong> frustrazione del suici<strong>da</strong><br />

che cerca <strong>di</strong> impiccarsi<br />

ma a cui si spezza <strong>la</strong> cor<strong>da</strong>.<br />

Tutto <strong>da</strong> <strong>di</strong>menticare nel<strong>la</strong> pelle.<br />

Tutto <strong>da</strong> <strong>la</strong>sciare nel<strong>la</strong> pelle.<br />

Perché <strong>la</strong> pelle <strong>è</strong><br />

l’unica vera frontiera<br />

che conosciamo a fondo.


arraren harra<br />

Saihetsak <strong>la</strong>ztantzen <strong>di</strong>zkio<strong>da</strong><strong>la</strong>,<br />

kaba<strong>la</strong>n jo<strong>la</strong>sten dut<br />

jainko arrak<br />

guztietatik zein aukeratu ote zuen<br />

nire amonaren amona sortzeko.<br />

Jainko horrek erein zituen<br />

harrak hainbat menderen ostean<br />

fumigatzea lortu ote dugun.<br />

Etsaiari saihetsak <strong>la</strong>ztantzen <strong>di</strong>zkio<strong>da</strong><strong>la</strong><br />

ikutzen du<strong>da</strong>n horietako bat<br />

baino ez naizen<br />

galdetzen <strong>di</strong>ot bere buruari.<br />

Mesanotxeko argia isiotu dut.<br />

Gizakiok iluntasunaren beldur<br />

garen legez,<br />

mamuak, akaso, argiak<br />

ikaratu egiten <strong>di</strong>tu.


il verme del maschio<br />

Quando gli accarezzo le costole<br />

gioco al<strong>la</strong> caba<strong>la</strong>:<br />

<strong>qua</strong>le avrà scelto<br />

il <strong>di</strong>o maschio<br />

per creare <strong>la</strong> nonna <strong>di</strong> mia nonna?<br />

Dopo tanti secoli<br />

siamo forse riuscite a <strong>di</strong>sinfestare<br />

<strong>da</strong>i vermi che quel <strong>di</strong>o seminò?<br />

Quando accarezzo le costole dell’altro<br />

chiedo a lui se non sono<br />

che una <strong>di</strong> quelle.<br />

Ho acceso <strong>la</strong> luce del como<strong>di</strong>no.<br />

Come noi umani abbiamo paura del buio,<br />

forse<br />

<strong>la</strong> luce<br />

spaventa i fantasmi.


munduaren jabe<br />

(bizitzak ez <strong>da</strong>uka titanic peliku<strong>la</strong>ren antz izpirik ere ez)<br />

Munduaren jabe sentiarazten nau.<br />

Janis Joplin kontzertu baten ostean<br />

bere azkenengo hotelean,<br />

pasabideetatik paseatzen,<br />

han<strong>di</strong>k ordubetera<br />

hil beharko ze<strong>la</strong> jakin barik.<br />

Horre<strong>la</strong>xe,<br />

horren arduragabe eta<br />

transzendentzia bakoa<br />

horren esku hutsik<br />

sentiarazten nau<br />

munduaren jabe.


padrona del mondo<br />

(<strong>la</strong> vita non assomiglia affatto a Titanic)<br />

Mi fa sentire padrona del mondo.<br />

Janis Joplin, dopo un concerto<br />

nel suo ultimo hotel,<br />

passeggia in corridoio,<br />

senza sapere che un’ora più tar<strong>di</strong><br />

sarebbe morta.<br />

Così,<br />

senza <strong>la</strong> minima preoccupazione<br />

senza <strong>la</strong> minima importanza<br />

con le mani in mano<br />

mi fa sentire<br />

padrona del mondo.<br />

Traduzioni <strong>di</strong> Roberta Gozzi


ESKATAK<br />

Burua Kentzen<br />

LEIRE BILBAO<br />

Ba<strong>di</strong>ra<br />

emakume aza<strong>la</strong>k<br />

ezkata usaina baino itsaskorragoak<br />

Ba<strong>di</strong>ra<br />

barrua no<strong>la</strong> hustu jakiteke<br />

ur<strong>da</strong>ilera zuzenean doazen esku emeak<br />

Ba<strong>di</strong>ra<br />

amantalean batzen <strong>di</strong>ren odo<strong>la</strong>k<br />

Ba<strong>di</strong>ra<br />

senarraren begira<strong>da</strong> duten arrainak<br />

Ba<strong>di</strong>ra<br />

arnasestuz erauzten <strong>di</strong>ren zakatzak<br />

Ba<strong>di</strong>ra<br />

o<strong>la</strong>tuen <strong>da</strong>r<strong>da</strong>ra duten gorputzak<br />

Ba<strong>di</strong>ra<br />

maitale desleia<strong>la</strong>rekin beza<strong>la</strong><br />

itsasoarekin oheratzen <strong>di</strong>renak<br />

Ba<strong>di</strong>ra<br />

arrainei beraiena bailitz burua kentzen <strong>di</strong>eten<br />

emakumeak


Staccare <strong>la</strong> testa<br />

Ci sono<br />

pelli <strong>di</strong> donna<br />

che odorano <strong>di</strong> s<strong>qua</strong>me ma ancor più marine<br />

Ci sono<br />

mani femminili che sanno come svuotare dentro,<br />

an<strong>da</strong>ndo dritte allo stomaco<br />

Ci sono<br />

sangui che s’incontrano sui grembiuli<br />

Ci sono<br />

pesci che hanno lo sguardo dei mariti<br />

Ci sono<br />

branchie <strong>di</strong>velte <strong>da</strong>ll’affanno<br />

Ci sono<br />

corpi che hanno il tremolio delle onde<br />

Ci sono<br />

che vanno a letto con il mare<br />

come con un amante infedele<br />

Ci sono<br />

donne<br />

che staccano <strong>la</strong> testa ai pesci come se fosse <strong>la</strong> loro.


Egonarria<br />

Ez eskatu ispiluak bezain leia<strong>la</strong> izan na<strong>di</strong>n<br />

ezin bazara ikusi zure aurrean,<br />

ezin ba<strong>di</strong><strong>da</strong>zu barrura so egin<br />

zabalik etsi den leiho batetik beza<strong>la</strong>.<br />

Ez naiz suge<strong>la</strong>n<strong>da</strong>rea arraka<strong>la</strong> artean,<br />

nagoen lekuan irauten erakutsi <strong>di</strong><strong>da</strong>te.<br />

Egonarriz eramaten <strong>di</strong>tut egunak,<br />

aitak eman<strong>da</strong>ko etxeari eutsiz<br />

etsi naiz oharkabean.<br />

Ez <strong>da</strong>kit bestearen minaz nireaz ez ba<strong>da</strong>.<br />

Ikusten du<strong>da</strong>n beza<strong>la</strong> <strong>di</strong>otsut,<br />

ez eskatu ispiluak bezain leia<strong>la</strong> izan na<strong>di</strong>n,<br />

ez naiz mugituko<br />

hatsak agintzen <strong>di</strong><strong>da</strong>n heinean.<br />

Nagoen lekuan irauten erakutsi <strong>di</strong><strong>da</strong>te.


Pazienza<br />

Non chiedermi <strong>di</strong> essere fedele come uno specchio<br />

se non riesci a vederti <strong>qua</strong>ndo ti hai <strong>di</strong> fronte,<br />

se non riesci a guar<strong>da</strong>rmi dentro<br />

come <strong>da</strong> una finestra <strong>la</strong>sciata aperta.<br />

Non scappo come <strong>la</strong> lucerto<strong>la</strong> nel<strong>la</strong> fessura,<br />

mi hanno insegnato a rimanere nel posto dove sto.<br />

Porto i giorni con rassegnazione,<br />

aggrappandomi al<strong>la</strong> casa <strong>da</strong>ta <strong>da</strong>l padre<br />

senza conformarmi involontariamente.<br />

Solo so del mio dolore e non <strong>di</strong> quello degli altri.<br />

Te lo <strong>di</strong>co così come lo vedo,<br />

non chiedermi <strong>di</strong> essere leale come uno specchio,<br />

non mi muoverò<br />

se non <strong>è</strong> il respiro a coman<strong>da</strong>rmelo.<br />

Mi hanno insegnato a rimanere nel posto dove sto.


Odoletan 1<br />

«Odoletan nago» zikindu dut atzamarrekin ispiluan.<br />

Odoletan nago baina ez naiz emeago sentitzen.<br />

Kalez beterik <strong>da</strong>ude usainak,<br />

kea ari du harripetik.<br />

Sutu egin <strong>di</strong>ra tei<strong>la</strong>tuak,<br />

masail gorritu bat <strong>da</strong> zerua albotik pasatzean,<br />

orratzetatik tantaka ari <strong>di</strong>ra segundo odolkarak,<br />

lotsaturik erori <strong>di</strong>ra hostoak ukitu orduko.<br />

Odoletan <strong>da</strong>go oinez naraman lurra ere,<br />

sortu zuen sabeletik isuriz doa<br />

barrunbeek onartu nahi ez <strong>di</strong><strong>da</strong>ten jarioa.<br />

Eta ez <strong>da</strong>kit zergatik ukatu behar du<strong>da</strong>n<br />

naizena: emakume bat odoletan.


Sanguinando 1<br />

“Sto sanguinando” sporco lo specchio con il <strong>di</strong>to.<br />

Sto sanguinando ma non mi sento più donna.<br />

Gli odori sono pieni <strong>di</strong> strade,<br />

esce fumo <strong>da</strong>lle pietre.<br />

I tetti sono in fuoco,<br />

il cielo <strong>è</strong> una guancia arrossata <strong>qua</strong>ndo <strong>qua</strong>lcuno<br />

passa vicino,<br />

come gocce <strong>da</strong>lle <strong>la</strong>ncette co<strong>la</strong>no i secon<strong>di</strong> color del sangue,<br />

le foglie cadono vergognose appena sfiorate.<br />

Sta sanguinando anche questa terra che mi spinge ad an<strong>da</strong>re,<br />

fluisce <strong>da</strong>l ventre che lo ha generato<br />

questo flusso che le mie viscere non vogliono accettare.<br />

E non so perch<strong>è</strong> devo negare<br />

quello che sono: una donna che sta sanguinando.


Odoletan 2<br />

Odolez zikindu <strong>di</strong>tut atzamar puntak<br />

eta ahora eraman za<strong>la</strong>ntzati.<br />

Nire gorputzak nahi ez duen odol honek<br />

ez du zapore mikatzik.<br />

Min egiten <strong>di</strong><strong>da</strong>te titiburuek<br />

ezpain eske baleude beza<strong>la</strong>.<br />

Ez <strong>di</strong>tut zureak gura,<br />

ez <strong>di</strong>tut inorenak gura,<br />

niretzat ondo gordeak <strong>da</strong>uzkat.<br />

Taupa<strong>da</strong>ka <strong>da</strong>ukat barrua, erantzun eske,<br />

eta esku bat pausatu dut bu<strong>la</strong>rrean.<br />

Galdetu <strong>di</strong><strong>da</strong>zu zergatik batzuetan zuri baino<br />

hobeto ulertzen <strong>di</strong>o<strong>da</strong>n lehoi eme bati.<br />

Orain ba<strong>da</strong>kizu bu<strong>la</strong>rrak taupa<strong>da</strong>ka <strong>di</strong>tu<strong>da</strong>nean<br />

zergatik ez <strong>di</strong>zkizu<strong>da</strong>n uzten ukitzeko,<br />

zergatik gordetzen <strong>di</strong>tu<strong>da</strong>n neuretzako.


Sanguinando 2<br />

Ho sporcato le punte delle <strong>di</strong>ta <strong>di</strong> sangue<br />

e le avvicino indecisa al<strong>la</strong> bocca.<br />

Questo sangue che il mio corpo non vuole<br />

non ha un sapore amaro.<br />

Mi fanno male i capezzoli<br />

come se chiedessero delle <strong>la</strong>bbra.<br />

Non voglio le tue,<br />

non voglio quelle <strong>di</strong> nessun altro,<br />

ne ho ben conservate per me.<br />

Il mio dentro batte, chiede risposta,<br />

e ho una mano posata sul petto.<br />

Mi hai chiesto perché a volte capisco meglio una<br />

leonessa<br />

<strong>di</strong> <strong>qua</strong>nto capisco te.<br />

Adesso sai perché <strong>qua</strong>ndo il petto palpita<br />

non te lo <strong>la</strong>scio toccare,<br />

perché lo serbo per me.


Ez dut nahi<br />

Ez dut lurperatuko nauen aberririk nahi,<br />

izan nahi genuena ahora ekarriko <strong>di</strong><strong>da</strong>nik.<br />

Ez dut nekatuko nauen maitasunik nahi,<br />

lepora igoko zai<strong>da</strong>nik mendeku hartzeko ez ba<strong>da</strong>.<br />

Ez dut babestuko nauen amarik nahi,<br />

alboan izango ez badut denbora badoanean.<br />

Ez aberri, ez maitasun, ez amarik<br />

ez badut, nora itzuliko naiz?


Non voglio<br />

Non voglio <strong>la</strong> patria che mi sotterrerà,<br />

che mi metta in bocca quello che volevamo essere.<br />

Non voglio l’amore che mi stancherà,<br />

che mi si aggrappi al collo solo per vendetta.<br />

Non voglio una madre che mi proteggerà,<br />

che non mi sarà vicina <strong>qua</strong>ndo il tempo se ne andrà.<br />

Né patria, né amore, né madre<br />

se non le ho, dove tornerò?


Gereziondoak loretan<br />

Bere haur negarra isi<strong>la</strong>razteko<br />

bueltatu nahi due<strong>la</strong> herrira esan <strong>di</strong>t,<br />

maiatzak ertza jo aurretik<br />

gereziondoak loretan ikusteko.<br />

Denborarekin kaleak eta iritziak<br />

okertzen joan zaizkio<strong>la</strong>,<br />

arnasa ez due<strong>la</strong> ja<strong>da</strong><br />

utzi zuen lekuan aurkitzen.<br />

Bakar<strong>da</strong>dea neguko kaleetan<br />

beroki lo<strong>di</strong> batekin ibiltzea de<strong>la</strong>,<br />

ba<strong>di</strong>re<strong>la</strong> atea zabaltzean<br />

inoiz ezer sartzen ez den etxeak,<br />

kanpoko hotza ez ba<strong>da</strong>.<br />

Egunak hausten zaizkio<strong>la</strong> eskuetan,<br />

hil berriak beza<strong>la</strong> prestatzen de<strong>la</strong> gauero,<br />

lotsa ematen <strong>di</strong>o<strong>la</strong> ohean biluzik hiltzeak.<br />

Maiatzak ertza jo du,<br />

eguzkiak berotu harriak sartu <strong>di</strong>tu poltsikoan.<br />

Bere haur negarra isi<strong>la</strong>razteko<br />

bueltatu nahi due<strong>la</strong> herrira esan <strong>di</strong>t.


Ciliegi in fiore<br />

Per zittire il suo pianto <strong>di</strong> bambino<br />

mi ha detto che vuole tornare al paese,<br />

per guar<strong>da</strong>re i ciliegi in fiore<br />

prima che maggio arrivi al termine.<br />

Che col passare del tempo le strade e i pensieri<br />

gli si sono fatti contorti,<br />

e non trova più il respiro<br />

nel luogo dove l’ha <strong>la</strong>sciato.<br />

Che <strong>la</strong> solitu<strong>di</strong>ne <strong>è</strong> camminare nelle strade<br />

d’inverno indossando un cappotto pesante,<br />

che ci sono case in cui, <strong>qua</strong>ndo apri <strong>la</strong> porta,<br />

non entra mai niente,<br />

se non il freddo <strong>di</strong> fuori.<br />

Che i giorni ti si sbricio<strong>la</strong>no tra le mani,<br />

che si prepara ogni notte come si fa con un morto recente,<br />

che gli fa paura morire nudo nel suo letto.<br />

Maggio <strong>è</strong> arrivato al termine,<br />

ha rimesso in tasca le pietre scal<strong>da</strong>te <strong>da</strong>l sole.<br />

Mi ha detto che vuole tornare al paese<br />

per zittire il suo pianto <strong>di</strong> bambino.


Inboluzioa<br />

No<strong>la</strong> ezagutu naiteke gaur<br />

atzo ezezagutu nintzena?<br />

FERNANDO PESSOA<br />

Tok-tok neu naiz<br />

aza<strong>la</strong>ri buelta eman eta neure zainetara sartu nahi<br />

duena<br />

Tok-tok zabal zaitezte zainok<br />

neure odoletan igeri egin<br />

birikak eta bu<strong>la</strong>rrak iruntzitara ikusi<br />

eta arnasestuan <strong>da</strong>bilen gerezi bihotza ahora<br />

deza<strong>da</strong>n<br />

Tok-tok neu naiz<br />

ehundutako aza<strong>la</strong>z erantzi eta neurez busti nahi<br />

duena<br />

umetokian kuzkurtuta lokartu nahi duena<br />

neure barne hormak <strong>la</strong>ztandu nahi <strong>di</strong>tuena<br />

ikusmira na<strong>di</strong>n oinetatik kopetaraino<br />

Tok-tok neu naiz<br />

begiak estali eta mihia irentsi eta<br />

burezurra eskuetan hartu nahi duena<br />

Tok-tok neu naiz<br />

utzi<strong>da</strong>zu nigan sartzen<br />

ezagutarazi na<strong>di</strong>n<br />

besterik ez dut nahi


Involuzione<br />

“Come posso conoscermi oggi<br />

se ieri non mi conoscevo?”<br />

FERNANDO PESSOA<br />

Toc-toc sono io<br />

quel<strong>la</strong> che vuole rivoltare <strong>la</strong> pelle per entrare nelle proprie<br />

vene.<br />

Toc-toc aprite vene<br />

perché io possa nuotare nel mio sangue<br />

vedere <strong>da</strong>ll’altro <strong>la</strong>to seni e polmoni<br />

e mettere in bocca il cuore <strong>di</strong> ciliegio in affanno.<br />

Toc-toc sono io<br />

che voglio vestire <strong>la</strong> mia pelle intessuta e bagnarmi <strong>di</strong> me<br />

che voglio addormentarmi rannicchiata nell’utero<br />

che voglio accarezzare le mie pareti interne<br />

curiosa <strong>di</strong> scoprirmi <strong>da</strong>l<strong>la</strong> testa ai pie<strong>di</strong><br />

Toc-toc sono io<br />

che voglio nascondermi il cranio tra le mani<br />

tapparmi gli occhi e ingoiare <strong>la</strong> lingua<br />

Toc-toc sono io<br />

<strong>la</strong>sciami entrare in me<br />

altro non desidero<br />

che conoscermi


Betaza<strong>la</strong>k<br />

Arima batzuetan izaten <strong>da</strong>.<br />

Inork ez <strong>da</strong>uka<br />

etenik gabe eta betirako.<br />

WISLAWA SZYMBORSKA<br />

Zabaldu <strong>di</strong>tuzu begiak,<br />

itzartu berri denaren usaina <strong>da</strong>ukazu,<br />

lo egin duenaren zaporea.<br />

Zarratu <strong>di</strong>tuzu begiak,<br />

gezurrak jauzika ari zaizkizu betazaletan,<br />

eta nik denak sinetsi nahi.<br />

Zarratu <strong>di</strong>tuzu begiak,<br />

isiltzen denaren betazaletan<br />

irakurtzen ahal de<strong>la</strong>ko gordekoa,<br />

no<strong>la</strong> hilotzei begiak zarratzen <strong>di</strong>zkiegunean<br />

hil<strong>da</strong>koen betazaletan irakurtzen ahal den<br />

esateko zutena, esan gabe <strong>la</strong>ga dutena.<br />

Lo egin duenaren usaina <strong>da</strong>ukazu,<br />

itzartu berri denaren zaporea,<br />

jaioberri bat <strong>di</strong>ru<strong>di</strong>zu.<br />

Gezurrak sinetsi gura <strong>di</strong>zkizut,<br />

ume batek egia zaharrak<br />

deskubritzen <strong>di</strong>tuen moduan.


Palpebre<br />

Apri gli occhi<br />

hai l’odore del nuovo risveglio,<br />

il sapore <strong>di</strong> chi ha dormito.<br />

Chiu<strong>di</strong> gli occhi,<br />

le bugie ti saltel<strong>la</strong>no <strong>di</strong>etro le palpebre,<br />

e io vorrei crederle tutte.<br />

L’anima <strong>la</strong> si ha ogni tanto.<br />

Nessuno <strong>la</strong> ha<br />

<strong>di</strong> continuo e per sempre.<br />

WISLAWA SZYMBORSKA<br />

Chiu<strong>di</strong> gli occhi,<br />

perch<strong>è</strong> nelle palpebre <strong>di</strong> chi tace<br />

<strong>è</strong> possibile leggere ciò che <strong>è</strong> nascosto,<br />

come <strong>qua</strong>ndo chiu<strong>di</strong>amo gli occhi ai morti<br />

possiamo leggere nelle loro palpebre<br />

quello che avevano <strong>da</strong> <strong>di</strong>re, quello che hanno<br />

<strong>la</strong>sciato senza <strong>di</strong>re.<br />

Hai l’odore del sonno,<br />

il sapore del nuovo risveglio,<br />

sembri un neonato.<br />

Voglio credere alle tue bugie,<br />

come un bambino<br />

che scopre le antiche verità.


Ezinen orekan<br />

Hazten joan <strong>di</strong>ren minekin hazi gara,<br />

harri gaineko lo beroarekin,<br />

ezinen orekan.<br />

Ezinekin jostatzea<br />

ez <strong>da</strong> ezin jostatzea.<br />

Lekuz al<strong>da</strong>tzeko ez ba<strong>da</strong><br />

ez hartu harria esku artean.<br />

Urrunera jaurtitzeko ez ba<strong>da</strong><br />

ez erauzi sortu zen lurretik.<br />

Zinez <strong>di</strong>otsut,<br />

ezinez izan gara.<br />

Edonora goaze<strong>la</strong> ere<br />

usain bera <strong>da</strong>ramagu azal azpian.<br />

Lur heze usaina,<br />

amaren usaina beza<strong>la</strong>,<br />

edonora goaze<strong>la</strong> ere<br />

aza<strong>la</strong>ren azpian.<br />

Ez <strong>da</strong> erraz ezabatuko.<br />

Nork ez du gorrotatu inoiz<br />

gehien maitatu duena.<br />

Nork ez du gorrotatu inoiz<br />

azal azpiko lur heze usaina.<br />

Hazten joan <strong>di</strong>ren minekin hazi gara,<br />

harri gaineko lo beroarekin,<br />

ezinen orekan.


Nell’equilibrio dell’impossibile<br />

Cresciamo con i dolori che crescono,<br />

in un caldo sonno su una pietra,<br />

nell’equilibrio dell’impossibile.<br />

Giocare con l’impossibile<br />

non <strong>è</strong> l’impossibilità <strong>di</strong> giocare.<br />

Non prendere <strong>la</strong> pietra tra le mani<br />

se non per cambiar<strong>la</strong> <strong>di</strong> posto.<br />

Non sra<strong>di</strong>carlo <strong>da</strong>l<strong>la</strong> terra in cui <strong>è</strong> nato<br />

se non per <strong>la</strong>nciarlo lontano.<br />

Posso assicurartelo,<br />

siamo senza poter essere.<br />

E ovunque andremo<br />

porteremo sempre quell’odore sotto <strong>la</strong> pelle.<br />

Odore <strong>di</strong> terra umi<strong>da</strong>,<br />

come l’odore del<strong>la</strong> madre,<br />

ovunque andremo<br />

sotto <strong>la</strong> pelle.<br />

Non <strong>è</strong> facile <strong>da</strong> cancel<strong>la</strong>re.<br />

Chi non ha mai o<strong>di</strong>ato<br />

<strong>la</strong> persona che ha più amato.<br />

Chi non ha mai o<strong>di</strong>ato<br />

l’odore <strong>di</strong> terra umi<strong>da</strong> sotto <strong>la</strong> pelle.<br />

Cresciamo con i dolori che crescono,<br />

in un caldo sonno su una pietra,<br />

nell’equilibrio dell’impossibile.


Besterik ezean<br />

Izango <strong>di</strong>ra egunak besterik gabe amaituko<br />

<strong>di</strong>renak,<br />

besterik ezean eman<strong>da</strong>ko berbak izango <strong>di</strong>ra.<br />

Izango <strong>di</strong>ra hozkailuan iraungiko <strong>di</strong>ren erantzunak.<br />

Aukera egin beharrak beti <strong>da</strong>uka kostua.<br />

Izango <strong>di</strong>ra uneak hormak beza<strong>la</strong> pi<strong>la</strong>tzen <strong>di</strong>renak,<br />

eman gabeko agurrak izango <strong>di</strong>ra.<br />

Izango <strong>di</strong>ra besterik ezean gordetako nahiak.<br />

Ez egitea ere zigortzen <strong>da</strong>.<br />

Izango <strong>di</strong>ra izkinak leku oro errepikatzen <strong>di</strong>renak,<br />

inoiz etorriko ez <strong>di</strong>ren garaiak ere izango <strong>di</strong>ra.<br />

Izango <strong>di</strong>ra ezin hautatu <strong>di</strong>tugun moduak.<br />

Usoek harriak jaten <strong>di</strong>tuzte tarteka.


In mancanza d’altro<br />

Ci saranno giorni che semplicemente passeranno,<br />

in mancanza d’altro ci saranno delle parole <strong>da</strong>te.<br />

Ci saranno nel frigo risposte che scadranno.<br />

Scegliere ha sempre un costo.<br />

Ci saranno istanti affastel<strong>la</strong>ti come nei muri,<br />

e ci saranno ad<strong>di</strong>i non <strong>da</strong>ti.<br />

Ci saranno in mancanza d’altro desideri nascosti.<br />

Anche il non agire si castiga.<br />

Ci saranno angoli che si ripetono in tutti i luoghi,<br />

ci saranno anche momenti che non verranno mai più.<br />

Ci saranno mo<strong>di</strong> che non potremo scegliere.<br />

A volte anche le colombe mangiano pietre.<br />

Traduzioni <strong>di</strong> Viviana Tomassetti


LUIGIA SORRENTINO<br />

lo s<strong>la</strong>ncio del<strong>la</strong> rosa<br />

I.<br />

il silenzio del<strong>la</strong> rosa, del<strong>la</strong> pace ferma<br />

nel gomito sul<strong>la</strong> fronte <strong>di</strong> aprile<br />

nascesti imper<strong>la</strong>to nel<strong>la</strong> casa doveva essere<br />

l’ultima in una primavera in cui fummo<br />

<strong>da</strong>vvero soli<br />

portavamo lo stesso sangue<br />

<strong>la</strong> stessa cellu<strong>la</strong> che fu accanimento<br />

acca<strong>di</strong>mento anche precoce<br />

<strong>la</strong> meraviglia era voce che spariva nel<strong>la</strong> stanza<br />

voce lenta<br />

dove rimbombava <strong>la</strong> rosa<br />

stesa nel<strong>la</strong> domenica<br />

non ricordo l’esattezza del timbro<br />

né il carnevale che provavo in quel<strong>la</strong> stessa ora


arroxaren habai<strong>la</strong><br />

arroxaren ixiltasuna, pake gel<strong>di</strong>a<br />

ukondoan apiri<strong>la</strong>ren kopetan<br />

per<strong>la</strong>turik jaio zinen etxean<br />

azkena izan behar zen<br />

benetan bakarrik geunden u<strong>da</strong>berrian<br />

odol berbera generaman<br />

lehiati zen zelu<strong>la</strong> berbera<br />

gertaera goiztiarra ere<br />

miragarria ge<strong>la</strong>n desagertzen zen ahotsa zen<br />

ahots mote<strong>la</strong><br />

non arroxaren ohiartzuna<br />

igandean zabaltzen zen<br />

Ez dut gogoan tinbrearen zehaztasuna<br />

ez eta ordu hartan <strong>da</strong>statzen nuen inauteria


perché siamo <strong>di</strong> questa<br />

terra, <strong>la</strong> terra dei gerani e dei cento canarini gialli<br />

sollevàti <strong>da</strong>ll’oceano ci trovammo tutti<br />

ci aspettiamo <strong>di</strong>ci nel<strong>la</strong> febbre<br />

<strong>da</strong> solo non potevi immaginare volevi <strong>di</strong>re<br />

ora <strong>la</strong> febbre<br />

questa febbre pronunciavi<br />

il suo volto nel<strong>la</strong> veglia del<strong>la</strong> rosa nel tuo trenta<br />

d’aprile<br />

nell’ossigeno <strong>qua</strong>lcuno <strong>di</strong>mentica <strong>la</strong> sua origine<br />

il superfluo,<br />

l’inutile esattezza<br />

del bacio stampato sul<strong>la</strong> guancia nel<strong>la</strong> bel<strong>la</strong><br />

mollezza del<strong>la</strong> carneficina


Lur honetakoak bait gara<br />

geranio eta ehun kanario orien lurra<br />

ozeanoak jasoak kausitu ginen guztiok<br />

sukarrean <strong>di</strong>ozu itxarongo gara<br />

ezin bakarrik imaginatu esan nahi zenuen<br />

sukarra orain<br />

sukar hau ahoskatzen zenuen<br />

haren aurpegia arroxaren bei<strong>la</strong>n zure<br />

apiri<strong>la</strong>ren hogeitamarrean<br />

osigenoan baten batek jatorria ahazten du<br />

superfluoa,<br />

sarraskiaren be<strong>la</strong>xka ederrean<br />

aurpegian estanpatutako musuaren<br />

zehaztasun inuti<strong>la</strong>


un conforto ci sarà al <strong>la</strong>mpo già cominciato<br />

forte <strong>è</strong> <strong>la</strong> mano che prende <strong>la</strong> materia <strong>la</strong> mano<br />

che <strong>di</strong>sfa sul punto il superfluo raschiando<br />

in pieno petto <strong>la</strong> controra<br />

oh! chi lo sa come avremmo vissuto senza<br />

i sobborghi del<strong>la</strong> specie dove nessuna creatura<br />

in<strong>di</strong>fesa <strong>è</strong> meno necessaria oggi<br />

sotto i cartoni il vento <strong>qua</strong>lche volta<br />

spinge avanzi <strong>di</strong> scarpe nelle sere in cui<br />

<strong>qua</strong>lcuno <strong>la</strong>scia il giaciglio sul<strong>la</strong> spon<strong>da</strong><br />

come <strong>la</strong>cera misura


izanen <strong>da</strong> bihotz ematerik tximista piztu berriari<br />

in<strong>da</strong>rtsua <strong>da</strong> materia jasotzen duen eskuasuperfluoa<br />

puntuan desegiten duen eskua<br />

bu<strong>la</strong>rrean bertan<br />

atseden ordua karraskatuz<br />

oh! batek <strong>da</strong>ki espeziearen periferiarik gabe<br />

no<strong>la</strong> bizi izango ginen<br />

non babes gabeko izaki oro ezinbesteko den gaur<br />

kartoi azpian nehoiz<br />

haizeak zapata apurrak sakatzen <strong>di</strong>tu<br />

neurri urratua lez<br />

baten batek etzalekua ibaiertzean uzten duen gauetan


se solo tu avessi un istante sotto questo<br />

millesimo<br />

chiuso nel bottone <strong>di</strong> ogni tua immersione<br />

<strong>qua</strong>ndo tutto per noi emerge come un cratere<br />

ti <strong>di</strong>cono questa <strong>è</strong> <strong>la</strong> cavità,<br />

questa <strong>la</strong> legge delle esplosioni<br />

una natura morta,<br />

dove si consuma il movimento<br />

ve<strong>di</strong>, questo <strong>è</strong> il significato del<strong>la</strong> materia<br />

<strong>da</strong> ombra a sangue e carne, <strong>di</strong>ssolta <strong>da</strong> ogni <strong>la</strong>to<br />

e non <strong>di</strong>scutere gli argini, il letto<br />

d’ac<strong>qua</strong> che spunta all’improvviso<br />

pattugliato <strong>da</strong>lle gambe degli angeli<br />

in quel tumulto<br />

apocalisse e pietra


Mi<strong>la</strong>ordeko azpi honetan instant bat<br />

zuk bazenu<br />

zure inmersioaren botoian itxita<br />

krater baten moduan guretzat dena agertzen<br />

denean<br />

hauxe <strong>da</strong> zuloa esaten <strong>di</strong>zute<br />

hauxe leherketaren legea<br />

natura hi<strong>la</strong>,<br />

non mogimendua kontsumatzen den<br />

begira, hauxe <strong>da</strong> materiaren esanahia<br />

itzaletik odol eta okelera, alde guzitatik nahasia<br />

eta bazterrak ez eztabai<strong>da</strong>tu, bapatean<br />

agertzen den urezko ohea<br />

aingeruen ankak patru<strong>la</strong>ituta<br />

apokalisi eta harri<br />

tumulto hartan


se si perde <strong>qua</strong>lcosa<br />

come il nome<br />

niente <strong>è</strong> così breve<br />

sul<strong>la</strong> città degli<br />

esiliati<br />

nemmeno l’ombra<br />

cavalcata <strong>da</strong>i muri<br />

e non basteranno<br />

cenni <strong>da</strong>l finestrino<br />

prima che <strong>la</strong> pioggia<br />

li <strong>di</strong>sper<strong>da</strong><br />

obli<strong>qua</strong>, dove ognuno<br />

sa che non c’<strong>è</strong> stata<br />

offesa<br />

e il <strong>la</strong>mpo mi acceca<br />

e con <strong>la</strong> mano <strong>di</strong>venta<br />

notte<br />

le sua ombra verticale<br />

oh! chi trattiene l’ascolto?<br />

e i <strong>di</strong>spersi brevi<br />

in<strong>di</strong>etro non hanno<br />

che <strong>la</strong> luce del<br />

semaforo<br />

a scostarli sottili<br />

come giunchi<br />

fioriti all’indomani<br />

e allora può anche<br />

essere che il mattino<br />

sia speciale


Galtzen ba <strong>da</strong> zeozer<br />

demagun izena<br />

ezer ez <strong>da</strong> horren <strong>la</strong>burra<br />

atzerriratuen<br />

hirian<br />

ez eta ormak zamalkatutako<br />

itza<strong>la</strong> ere<br />

eta lehiati<strong>la</strong>tik egin<strong>da</strong>ko keinuak<br />

ez <strong>di</strong>ra aski<br />

euriak es<strong>la</strong>iak barreiatu<br />

baino lehen<br />

non orok <strong>da</strong>ki<br />

ez de<strong>la</strong> <strong>la</strong>idorik izan<br />

tximistak itsutzen nau<br />

eta eskuarekin<br />

gau bihurtzen <strong>da</strong><br />

haren itzal bertika<strong>la</strong><br />

oh! zeinek galerazten du entzutea?<br />

eta galdutako <strong>la</strong>burrak<br />

semaforoaren argiak besterik<br />

ez <strong>di</strong>tuzte somatzen<br />

biharamunean loratutako<br />

ziri <strong>la</strong>n<strong>da</strong>reen lez<br />

eta ha<strong>la</strong><br />

goiza berezia ere<br />

izan ote <strong>da</strong>


siamo giunti al<strong>la</strong> terra che chie<strong>di</strong><br />

nessun essere più caro <strong>è</strong> entrato<br />

nel cratere d’argento<br />

delle <strong>la</strong>crime lontano<br />

ma dobbiamo fare presto<br />

a due mani prendere i cenni<br />

degli alberi, i limoni che le stagioni<br />

gonfiano, e i fichi <strong>qua</strong>ranta<br />

e quelli uno sull’altro cadono<br />

mutando aspetto fra <strong>di</strong> loro<br />

e voce, tutti e <strong>qua</strong>ranta cadono<br />

a ciascuno il suo volgersi<br />

eppure io vi<strong>di</strong> il cuore gonfio<br />

<strong>da</strong>l<strong>la</strong> parte dei campi fuori città<br />

nel frutteto con <strong>la</strong> camicia sporca<br />

il pantalone rappezzato vi<strong>di</strong><br />

l’angolo retto del corpo piegato<br />

<strong>di</strong>etro il melo a crescere pena<br />

a metter<strong>la</strong> parve cosa utile<br />

contro le spine dei rovi


eskatzen duzun lurrera iritsi gara<br />

iza<strong>di</strong> maiteagorik ez <strong>da</strong> sartu<br />

malko urrutien<br />

zi<strong>la</strong>rrezko kraterran<br />

arin egin behar baina<br />

eskubetez arboletako zeinuak jaso<br />

aroak puzten <strong>di</strong>tuzten limoiak, ta<br />

pikuak berrogei<br />

ta bata bestearen gainean erortzen <strong>di</strong>ra horiek<br />

haien artean ahotsa ta<br />

itxura mutatuz<br />

bakoitzak bere iraulia<br />

nik bihotz puztua ikusi nion ordea<br />

kaletik urrun baserri aldean<br />

fruta arbo<strong>la</strong><strong>di</strong>an alkandora zikina ta<br />

galtzak erauziak ikusi nituen<br />

gorputz makurtuaren angelu zuzena<br />

sagarrondoan pena haziz<br />

<strong>la</strong>harraren arantzetan <strong>la</strong>gatzea<br />

pobetxuzkoa ziru<strong>di</strong>n<br />

Traduzione <strong>di</strong> Ander Ituarte


Pao<strong>la</strong> Febbraro<br />

<strong>da</strong> ‘La Rivoluzione <strong>è</strong> solo del<strong>la</strong> Terra’<br />

Manni E<strong>di</strong>tore 2002<br />

Fammi restare con te <strong>la</strong>vorìo del mondo<br />

o! tenera forma già fatta crosta del pane <strong>la</strong>ttuga o! mare <strong>di</strong><br />

tutte le <strong>la</strong>crime che pure sono ac<strong>qua</strong> del corpo che pure<br />

escono e spingono e si al<strong>la</strong>rgano dentro come fiume <strong>di</strong><br />

fuoco e ti senti che stai <strong>di</strong>ventando guscio dell’uovo del<br />

mondo che sei trasparente come tutti <strong>qua</strong>ndo si torce, <strong>la</strong><br />

forza consiste nel non alzare lo sguardo per vedere il già<br />

fatto <strong>la</strong> forza <strong>è</strong> restare incol<strong>la</strong>ti al <strong>la</strong>voro fammi restare con<br />

te <strong>la</strong>vorìo del mondo ren<strong>di</strong>mi zucca pe<strong>la</strong>ta non farmi vedere<br />

riempimi d’ac<strong>qua</strong> chiama a raccolta le menti del mondo le<br />

menti iso<strong>la</strong>te e tranquille le schiene nelle risaie quei fili<br />

dell’erba a uno a uno o! muraglie o! gelsomini o! <strong>di</strong>rupi o!<br />

capre del sale e il nero <strong>di</strong> china fammi restare con te <strong>la</strong>vorìo<br />

del mondo ren<strong>di</strong>mi invincibile come filo <strong>di</strong> rame arrossami e<br />

non farmi morire porta via <strong>da</strong> me questo non fare questo<br />

credere <strong>di</strong> non stare facendo non <strong>da</strong>rmi queste ultime<br />

parole: rovinami tu!


Pao<strong>la</strong> Febbraro<br />

‘La Rivoluzione <strong>è</strong> solo del<strong>la</strong> Terra’-tik;<br />

Manni E<strong>di</strong>tore 2002<br />

Laga hi<strong>da</strong>n hirekin munduko trabailu<br />

o! forma xamurra letxuga ogi koskorra honezkero izana o!<br />

malko guzien itsaso gorpuaren ura izanik jalgi <strong>di</strong>renak ta<br />

barruan he<strong>da</strong>tzen eta bultzatzen dute suzko ibai antzo ta<br />

arraultz osko<strong>la</strong> bihurtzen ari zare<strong>la</strong>koan zaude trasparente<br />

denok beza<strong>la</strong> makurtzen denean, ja<strong>da</strong> egin<strong>da</strong>koari so<br />

egiteko burua ez jasotzean <strong>da</strong>tza in<strong>da</strong>rra in<strong>da</strong>rra <strong>la</strong>nari<br />

itsatsia izaten <strong>da</strong> <strong>la</strong>ga hi<strong>da</strong>n hirekin munduko trabailu<br />

bi<strong>la</strong>katu hi<strong>da</strong>n ka<strong>la</strong>bazasoi<strong>la</strong>, ez hi<strong>da</strong>n utzi ikusten urez<br />

bete ni bildu hitzan munduko senak sen iso<strong>la</strong>tu eta <strong>la</strong>saiak<br />

arroz <strong>la</strong>ndetako bizkarrak be<strong>la</strong>r luze haien artean bat<br />

banan o! jasmina o! amildegi o! gatz ahuntzak eta tinta<br />

beltza <strong>la</strong>ga hi<strong>da</strong>n hirekin munduko trabailu garaiezina<br />

bi<strong>la</strong>ka nazazu gorritu kobre haria banintz ez ni neu zendu<br />

uxatu nigan<strong>di</strong>k ez egite hau ustezko ez egite hau ez niri<br />

eman azken hitzok: hon<strong>da</strong>tu hi<strong>da</strong>n!


SETTIMANA<br />

dettata <strong>da</strong>l respiro<br />

7 gennaio 1997<br />

bisogna imparare <strong>di</strong> nuovo<br />

dove poggiare le cose dentro e fuori <strong>di</strong> noi<br />

e bisogna imparare ad allontanare e ad avvicinare<br />

sia cosa ci fa bene sia cosa ci fa male<br />

e bisogna imparare ancora<br />

ad avvicinare e ad allontanare<br />

sia chi ci dà del bene che chi ci dà del male<br />

GIORNO<br />

dell’ascolto<br />

Non c'<strong>è</strong> trionfo<br />

solo mutazione<br />

Non ci sia mai trionfo dentro <strong>di</strong> te a stonare<br />

perché non c'<strong>è</strong> trionfo<br />

solo mutazione<br />

14 gennaio 1997<br />

16 gennaio 1997


ASTEA<br />

arnasak emana<br />

gure barru ta kanpoan gauzak non utzi<br />

ikasi behar berriz<br />

eta bai on bai gaitz egiten <strong>di</strong>guna<br />

urruntzen eta hurbiltzen ikasi behar<br />

eta bai ongia eta bai gaitza ematen <strong>di</strong>guna<br />

hurbiltzen eta urruntzen<br />

ikasi behar orain<strong>di</strong>k<br />

ENTZUNeguna<br />

garaipenik ez <strong>da</strong>go<br />

mutazioa besterik<br />

Ez deza<strong>la</strong> garaipenik inoiz zugan desafinatu<br />

ez baitago garaipenik<br />

mutazioa besterik<br />

1997 urtarri<strong>la</strong>ren 14<br />

1997 urtarri<strong>la</strong>ren 16


SETTEMBRE<br />

e l'intensità <strong>di</strong> cui sono piena scende piano ed io<br />

<strong>la</strong>scio che salga <strong>da</strong>l<strong>la</strong> pianta dei pie<strong>di</strong> questa liberazione<br />

<strong>è</strong> come se il tempo entrasse così dentro il mio corpo<br />

e così cammino respirando ogni lento passo dei miei pie<strong>di</strong><br />

e questa stanchezza mi fa occhi limpi<strong>di</strong> come ac<strong>qua</strong> <strong>da</strong>lle<br />

montagne e<br />

c'<strong>è</strong> dentro <strong>di</strong> me una sorgente forte che non sta bruciando<br />

ed <strong>è</strong> così ricca <strong>di</strong> minerali<br />

io<br />

ho<br />

sapore<br />

1 settembre 1997


IRAILA<br />

ta beterik nauen intentsitatea jaisten <strong>da</strong> motelki eta nik<br />

askapen hau oinazpitik igotzen uzten dut<br />

nire gorputzan denbora sartuko balitz beza<strong>la</strong> <strong>da</strong><br />

nire oinen pauso gel<strong>di</strong>ak arnas beteka nabil<br />

ta neke honek men<strong>di</strong> ur begi garbi egiten nau ta<br />

nire barnean erretzen ez <strong>da</strong>goen iturri sendo bat ba <strong>da</strong><br />

ta mineraletan horren joria<br />

nik<br />

zapore<br />

dut<br />

1997 iraliak 1


STAMATTINA<br />

Il tram sferraglia<br />

<strong>è</strong> l’alba<br />

nel giro <strong>di</strong> poche righe<br />

il cielo si colora<br />

ora m’addormento<br />

tutta spa<strong>la</strong>ncata<br />

NOTTE<br />

detta del sogno<br />

ho i pie<strong>di</strong> nu<strong>di</strong> e sto camminando in una stra<strong>da</strong> al<strong>la</strong>gata <strong>di</strong><br />

vino rosso<br />

<strong>la</strong> stra<strong>da</strong> che porta al paese <strong>è</strong> al<strong>la</strong>gata <strong>da</strong> un ruscello <strong>di</strong> vino<br />

rosso<br />

attraverso un breve tratto scavato nel<strong>la</strong> roccia<br />

bagliori <strong>di</strong> fuochi e <strong>di</strong> luci<br />

le donne stanno preparando una festa <strong>la</strong>ssù<br />

come ogni anno<br />

2-3 settembre ‘97


GAURKO GOIZA<br />

tranbia karranka<br />

egunabar<br />

lerro gutxi barru<br />

zerua margotzen <strong>da</strong><br />

lotaratzen naiz orain<br />

guztiz zabalduta<br />

GAUA<br />

ametsaren hizkia<br />

hutsik <strong>da</strong>uzkat ankak eta ardo gorriak gainezka egin<strong>da</strong>ko<br />

bide batean nabil<br />

ardo gorri errekak gaina hartu du herrira <strong>da</strong>raman bidea<br />

aitzurtutako estrata <strong>la</strong>bur bat zeharkatzen dut<br />

argi eta suzko <strong>di</strong>stirak<br />

andreak festa prestatzen ari <strong>di</strong>ra han goian<br />

urtero beza<strong>la</strong><br />

‘ 97 irai<strong>la</strong>k 2 -3


GENNAIO<br />

io devo custo<strong>di</strong>re un cuore misterioso<br />

io devo custo<strong>di</strong>re un’ombra<br />

io non ci devo par<strong>la</strong>re io devo<br />

io devo <strong>la</strong>sciarlo an<strong>da</strong>re<br />

io devo <strong>la</strong>sciare che viva che mi attraversi<br />

io mi devo abbandonare al fresco del<strong>la</strong> sua ombra<br />

io non devo avere paura che muoia io non ci devo par<strong>la</strong>re<br />

se ci parlo io non comunico più io sono so<strong>la</strong><br />

FEBBRAIO<br />

nessuno ti <strong>di</strong>ce perché custo<strong>di</strong>sci<br />

e se <strong>è</strong> l’opera a custo<strong>di</strong>re se stessa allora ci nascono figli<br />

come lunghi alberi silenziosi<br />

19 febbraio 1997


URTARRILA<br />

bihotz misteriotsu bat kukutu behar dut nik<br />

itzal bat kukutu behar dut nik<br />

nik behar ez <strong>di</strong>nat hitzegin behar nik<br />

utzi behar dut nik<br />

bizi <strong>da</strong><strong>di</strong><strong>la</strong> eta zeharka na<strong>di</strong><strong>la</strong> utzi behar dut nik<br />

haren itza<strong>la</strong>ren freskuran abandonatu behar ni neu<br />

haren heriotzak ez nau beldurtu behar ez <strong>di</strong>nat hitz egin<br />

behar nik<br />

nik hitzegiten ba dut ez dut ba komunikatzen bakar bakarrik<br />

naiz<br />

OTSAILA<br />

inork ez <strong>di</strong>zu estaen zergatik zaintzen duzun<br />

eta obra bal<strong>di</strong>n ba<strong>da</strong> bere burua zaintzen duena orduan<br />

semeak jaiotzen <strong>di</strong>ra<br />

arbol luze ixi<strong>la</strong>k beza<strong>la</strong><br />

1997 otsai<strong>la</strong>ren 19<br />

Traduzioni <strong>di</strong> Ander Ituarte


www.euskara.it<br />

Dipartimento <strong>di</strong> lingua e cultura basca

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!