IT-TIENI PARTI - Emmybezzina.org

IT-TIENI PARTI
==============
Intervista mas-Socjologu Roderick White
Il-Hamis: 16 ta’ Awissu, 2007, VLT 1535 : 11.15am.
1. X’inhuma l-passi li Organizzazzjoni trid tghaddi minnhom sabiex issir Partit Politiku
li jkun jista’ jiehu sehem f’elezzjoni?
2. Din hija domanda li saqsewhieli hafna gurnalisti barranin li gew Malta jew hafna
gurnalisti li kellmuni dwarha waqt li kont barra minn Malta u l-konkluzjoni li harget
hija illi Malta ghandu jkollha regolamenti ta’ l-ewwel punt x’jaghmel partit politiku,
x’inhi d-differenza bejn Assoccjazzjoni, Organizzazzjoni, Fondazzjoni, Unjoni u
Partit u l-verita’ hi illi anka fl-aktar Istituzzjoni li suppost dan id-dibattitu tqajjem
bhal per ezempju l-Awtorita’ tax-Xandir ma hemmx imnizzel x’jaghmel Partit
Politiku.
3. Mela ejja niehdu l-Partit tieghi, l-Alpha Partit Liberali Demokratiku Reformista li
huwa partit numerikament u vizibilment zghir hafna, invizibilment huwa kbir ghax
hawn hafna nies li effettivament qed niskopri huma tabilhaqq liberali demokratici u li
jghiduli ripetutivament kemm jaqblu ma’ dak li nghid jien ghal dak li hija idejologija
liberali u demokrazija klassika, mhux demokrazija ezekuttiva kif ghandna taghna ‘il
ghaliex f’demokrazija kwazi tiddejjaq tghid demokrazija dittatorjali kif nuza jien
imma allura sibt frazi alternattiva jien ghal din il-frazi demokrazija dittatorjali u
nsejhilha demokrazija ezekuttiva, banalita’ bhalha rajniha meta l-Prim Ministru
taghna fiz-zjara li ghamel fl-Awstralja gie mfittex fl-Ajruport Internazzjonali ta’ Perth
fl-Awstralja u hemmhekk urejna car kemm ghandna demokrazija ezekuttiva ghax il-
Media taghna bezghat tirraporta dak li kien oggett ta’ ahbar, issa jnissillekx tbissima,
inissillekx stmerrija, inissillekx dwejjaq, inissillekx inkonvenjenza, dik mhux ghal
tifsira tal-kelma ‘ahbar’, facts are to be respected, comment is free but facts are sacred
jghidu l-Inglizi. Il-fatti huma sagri, il-kumment huwa liberu, mela halli l-poplu
jikkummenta li jrid jekk kienx hemm nuqqas ta’ rispett da parti tal-Gvern tal-Istat ta’
1

Perth ‘il ghaliex il-Gvern Federali ma jindahalx fit-tmexxija ta’ kif jitmexxa l-Istat -
l-istess sistema kif ghandhom l-Amerika – imma hadd mill-mezzi tal-komunikazzjoni
taghna ma ried johrog b’din l-ahbar, u kien biss wara li nharget f’xi gurnal l-
Awstralja stess li rraportatha umbaghad il-Malta Today u li minn hemm ftit ftit harget
f’xi mezzi ta’ ahbarijiet ohra imma per ezempju t-Times ma semmiet xejn minn dan
sal-guranta tallum, in-NET News ma semmiet xejn dwar dan sal-gurnata tallum, dik
hija l-impatt ta’ demokrazija ezekuttiva fejn qeghdin hemm biex noghgbu lil min
qieghed fil-Gvern ghax inkella tal-Media jitilfu c-cejca, darb’ohra ma johduhomx
barra b’xejn, xahar minn hawn ghall-Awstralja u lura b’akkomodazzjoni tal-gurnalisti
mhallsa u b’ikel baziku kuljum imhallas ukoll. Dik jitilfuha jekk jiktbu xi artikoli li
b’xi mod joffendu l-Prim Ministru tal-gurnata. Din hija l-vera kejl ta’ kemm turi
huwa fil-parti l-kbira tieghu dilettantesk il-gurnalizmu Malti u Ghawdxi. L-istess
f’din ta’ x’jaghmel Partit Politiku, meta jiena waqqaft l-Alpha u kelli min jassistini
dak iz-zmien l-ideja kienet li ahna nohorgu fuq biljett Ewropew fejn nesponu rrealtajiet
f’pajjizna ta’ htiega ghad-Divorzju, tal-koabitazzjoni li hawn, ilbierah qed
naqra rapport mibni fuq sensus tas-sena 2005 li effettivament jghid dan li hawn
hamest elef persuna li qed jikkoabitaw li ma huwa minnu xejn, dak skond x’qed juri listatistika
tas-sena 2005, ma semmiex dan ir-rapport li hawn hafna nies li
effettivament qeghdin jikkoabitaw imma juru indirizzi differenti minhabba l-
Assistenza Socjali. Jiena nista’ nghid li ma’ dawk il-hamest elef nista’ facilment
inzid hamsa u erbghin elf ruh ohra, jew per ezempju semma’ tlettax –il elf, tliet mija u
erbgha u hamsin persuna mifruda. Tlettax –il elf, tliet mija u erbgha u hamsin persuni
mifruda? Jiena nghidlek ic-cifra qed tqarreb vicin il-mitt elf. Ghaliex? Ghax li inti
tkun daqshekk kwerili li tiehu cifra ghax johrogulek Dipartiment tal-Istatistika, anka
jekk dani d-Dipartiment hadimha xjentifikament, anka jekk dan id-Dipartiment ta’ ftit
persentagg ‘l hawn u ‘l hemm ta’ zbalji jew inezattezzi li jista’ jkun hemm jew nies li
ma mlewx il-kwestjonarju biex setghu jaslu ghal dan il-konsensus sentejn ilu, xorta rrealta’
tibqa’ differenti ‘il ghaliex dan hu x-xoghol tieghek, Sur Roderick White bhala
Socjologu. Bhala Socjologu inti trid taqbad per ezempju rapport bhal dan tal-habib
tieghi James Debono, ghadu zghir imma jghix fil-fantaxjenza, u tiskopri li anka fuq
binarju ta’ dak per ezempju li qal hu, illi fl-1995 in-nies mifruda kienu hamest elef u
2

tmienja u disghin persuna li dawn telghu ghal tlettax –il elf, tliet mija u erbgha u
hamsin fl-2005 dan qed jaqbad u jaghmel zball ovvjament ghax huwa gurnalist u
mhux socjologu fuq cifra li rrizultawlu minn bicca karta ufficjali, li setghet giet
imbaghbsa jew setghet ma gietx imbaghbsa imma mibnija fuq premessi li m’humiex
gusti, mentri dik jiena nisfidha u nghid li llum il-persuni mifruda qed iqarrbu l-mitt
elf ruh f’dan il-pajjiz, u anka dik hija cifra konservattiva. U li tkun mifrud illum
ifisser m’intix tghix mal-mara, m’intix tghix mar-ragel, residenzi separati, minghajr
ma jista’ jkun hemm proceduri ta’ Firda Legali ghaddejjin, jista’ jkun hemm
proceduri ta’ Medjazzjoni ghaddejin li xorta ufficjalment m’intix legalment mifrud,
jista’ jkun hemm Separazzjonijiet Bonarji li ma gewx indikati, jista’ jkun hemm
htigijiet illi minhabba l-assistenza socjali ma turix il-veru stat illi qieghed int jew
qeghda int, ghandna eluf ta’ koppji li ma jghixux flimkien, il-mara u r-ragel ilhom ma
jaraw lil xulxin is-snin, dawk ukoll huma mifrudin, u allura jekk irid isir survey bisserjeta’
trid tiehu linja ta’ specjalizzazzjoni, tmur f’kull villagg u belt u taghmel
indagini f’kull lokal biex tohrog cifra li tqarreb lejn il-verita’, ghad illi min irid ikun
bravu bhalek bhala socjologu, jekk inti taghmel ratio illi allura bejn is-sena 1995 u ssena
2005 ic-cifra mhux irduppjat imma irduppjat u nofs tal-irduppjar, taqbad dik iccifra
u taghmilha fil-perspettiva ta’ socjeta’ olistika kif inhija taghna, u tara kemm iccifra
titla’ ferm aktar.
4. Issa bhal ma ghandna din in-nuqqas ta’ serjeta’ mhux intenzjonata ta’ biex naghmlu
affarijiet illi relattivament huwa aktar facli li tkun tista’ ggib il-vera statistika imma
anka hawn il-politici jbaghbsu biex ma tohrogx il-verita’, fit-twaqqif ta’ Partit
Politiku l-verita’ hi li m’ghandek htiega ta’ ebda kriterji biex twaqqaf dan il-Partit.
Ahna kien deherilna li gejja l-elezzjoni ghall-Parlament Ewropew, din kienet ser tkun
fuq skala nazzjonali, deherilna li kellna suggetti li l-Partiti l-kbar kienu qeghdin
jibzghu jitkellmu dwarhom, bhal ma l-Ghaqda tan-Nassaba, Kaccaturi u
Konservazzjonisti kellhom agenda dwar il-kacca li z-zewg partiti l-kbar ma riedux
jitkellmu dwarha, kien hemm Movimenti li dak iz-zmien kienu qed jidhru estremisti
bhall-Moviment ta’ Norman Lowell per ezempju, numru ta’ kandidati li riedu johorgu
taht bandiera ta’ Indipendenti, u jiena deherli li ahna kellna l-krettu li nistghu nohorgu
3

taht biljett ta’ Partit. Habbartu f’konferenza stampa fuq it-televizjoni tal-Smash fil-
programm ta’ Binni, dan il-Lebaniz mizzewweg Maltija, jew li kien mizzewweg
Maltija. Dawk kienu l-kriterji w umbaghad konna ktibna Ittra lill-Awtorita’ tax-
Xandir jiena u l-assistent tieghi fejn ghidnielhom li ridna rapprezentanza fuq l-iskeda
tax-Xandir, u ghax konna Partit u mhux Kandidat Indipendenti tawna ghaxar minuti.
Per ezempju nies bhal Norman Lowell tawhom hames minuti. Lili bhala l-kap tal-
Partit Alpha tawni ghaxar minuti li hadt tmien minuti minnhom jien u zewg minuti
ghaddejthom lil dak li kien qed jassistini dak iz-zmien. Pero’ m’hemm ebda ligi jew
regolarment li tghidlek li biex twaqqaf Partit irid ikollok per ezempju prova li
ghandek mill-anqas hamsin membru, irid ikollok indikazzjoni li almenu ha
tipprezenta kandidat fuq kull distrett – dan ufficjalment ma jezisti xejn. Hemm
regolamenti per ezempju fl-ufficju elettorali li jiena bhala socjologu nistiednek li
tinzel wahda s’hemm u tipprova titkellem ma’ per ezempju Mr Scicluna, jidhirli John
Scicluna jismu, bniedem li huwa ntiz hafna fl-operat tar-Registru Elettorali, u dan
ifissirlek illi huma jaghtu kaz illi jekk jiena rrid nghid il-Partit Alpha ghandu kulur
vjola per ezempju li huwa veru l-kulur tal-Alpha, imma a skopijiet ta’ elezzjoni dak
il-kulur ma jistax jintuza. Jista’ jintuza f’demostrazzjonijiet barra jew f’laqghat, fi
swali, jew f’tahdidiet pubblici li jsiru, imma biex inti jkollok kulur, il-Kummissjoni
Elettorali tesigi li jrid ikollok kandidat f’kull distrett, li wkoll tara l-pweralita’. Allura
l-kriterju biex il-Partit ittieh kulur hu li jipprezentalek kandidat fuq kull distrett? U
allura fejn ghandna l-Partit Laburista hassel il-kulur ahmar u l-Parit Nazzjonalista
hassel il-kulur blu? L-ohrajn kollha huma suwed, fis-sens illi peress li l-istampar isir
abjad fuq l-iswed, allura jaghmlulek blokka sewda jekk inti Partit. Imma m’hemmx
kriterji dwar isma’ ghandek lista ufficjali biex turina kemm ghandek membri
tesserati? Dik ma tezistix. Ghandek makkinarju ta’ minn fejn ser thaddem il-Partit?
Ghandekx Kwartieri? Ghandekx Segretarjat? Ghandekx ufficji amministrattivi? Dan
ma jirrizultax ghaliex hemm min jinterpreta dan bhala indhil tal-liberta’ tat-twaqqif
ta’ Partiti Politici, ‘il ghaliex meta inti ssemmi l-Partit Laburista u l-Partit
Nazzjonalista qed issemmi Istituzzjonijiet b’hafna fondi ghad-disposizzjoni taghhom,
anka jekk it-tnejn li huma jiddikjaraw li huma falluti. L-Alternattiva mhix qed tghix
mis-shab. Filwaqt illi l-Kap tal-Partit Nazzjonalista li hu l-Prim Ministru jiehu salarji,
4

eneficcju u privileggi diretti u ndiretti kif jaghmel il-Kap tal-Opposizzjoni, il-Kap
tal-Alternattiva Demokratika li lanqas biss jahdem ta’ avukat dan ghalkemm ghandu
professjoni ta’ avukat, xi hadd qatt staqsa minn fejn igibu l-fondi l-Alternattiva
Demokratika? Min qed jiffinanzjalhom ir-reklami taghhom? Kif jistghu jaffordjaw
illi ghandhom mexxej li prattikament qieghed full time mal-Partit Alternattiva
Demokratika u jiddikjara li m’ghandu ebda salarju, mela minn fejn gejjin dawn il-
fondi? U ghaliex hadd ma jsaqsihom pubblikament dawn id-domandi? Domandi fuq
l-istess keffa li qed taghmel int jekk hemmx kriterji li jwaqqaf Partit Politiku?
5. Mela dan huwa nuqqas kbir fis-sistema elettorali taghna li allura tipprevjeni certu
serjeta’ fir-rankatura ta’ thejjijja ghal elezzjoni generali, nerga’ nghid hemm fin-nofs
il-biza’ li dan jista’ jigi nterpretat bhala ndhil f’sistema demokratika tac-cittadini,
imma certament ikun ta’ interess li l-Awtorita’ tax-Xandir ghandu jkollha ghajr
kriterji ta’ kif tivverifika min hu dan il-Partit. Per ezempju l-Alpha, Liberal
Democratic Party, dan immexxi biss minn Emmy Bezzina, jew ghandu nies ohra
warajh? L-Awtorita’ tax-Xandir illum tesigi li tipprezenta l-istatut tal-Partit u l-istatut
tal-Partit suppost jghidlek, ikun fih makkinarju ta’ minn x’hiex jaghmel il-Kumitat
jew l-Ezekuttiv jew il-Kunsill, u allura nahseb jien dak li jkun jifhimha isma’ jekk
mela l-istatur jesigi li ghandu jkun hemm kumitat li fih ikun hemm president,
segretarju, kaxxier, assistent segretarju, segretarju internazzjonali u mill-anqas erba’
membri, nimmagina li l-Awtorita’ tghid mela dawn mill-anqas jinsabu hdax –il
persuna, imma l-verita’ hu jista’ jkun li dawn l-ismijiet huma fittizji la m’hemmx
verifika jekk firem li jkun hemm fuq l-istatut setghu saru mill-istess persuna b’tidwir
differenti ta’ l-id biex taghti l-impressjoni inkluz kuluri differenti ta’ biros jew ta’
pinen halli tiggenera l-impressjoni li hemm aktar minn persuna wahda? Le, li nista’
nghidlek allura Sur White hu li m’ghandniex kriterju fil-ligi ta’ x’jaghmel Partit
Politiku – kulhadd huwa liberu li jwaqqaf il-partit tieghu jew taghha u li jikkontesta,
naturalment jekk bil-Malti trid taqa’ ghac-cajt jew ghaz-zuvjett, affari tieghek. Mela
jekk inti hiereg b’partit u inti wahdek u allura stajt tohrog se mai indipendenti, ha
tidhol f’hafna spejjez ta’ certu reklamar ghax xi forma ta’ reklamar trid taghmel jekk
ma tridx li jkollok biss vot wiehed, il-vot tieghek, u taf illi din hija xi haga fittizja,
5

m’ghandekx bazi socjali taht saqajk li tghid dawn huma l-Kwartieri tieghi, dawn
huma l-membri, dawn huma l-fondi li ghandi, dawn huma l-pubblikazzjonijiet tieghi;
Nerga’ nghid qeghdin fuq art li tizloq jekk tistax f’socjeta’ tabilhaqq demokratika
tqieghed limitazzjonijiet sa per ezempju biex inti tikkontesta elezzjoni trid tkun
waqqaft partit sa minn sena qabel, prezentajt l-istatut sa minn sena qabel, turina
kemm ghandek ismijiet tesserati sa minn sena qabel; Hemm min jghid li dan ma
jkunx demokratiku jew forsi min jista’ jhedded l-impjieg li jkollu dak li jkun bhal
socjeta’ taghna, immagina jiena nizvela l-ismijiet ta’ ghoxrin ruh li huma per ezempju
impjegati fix-Xandir, jew mal-Privat jew mal-Istat, u dawn jghidulhom intom
x’qeghdin taghmlu mal-Partit ta’ Emmy Bezzina? U jiddiskriminaw kontra taghhom
jew itellfulhom l-impjieg. Allura kull ma hemm hu li l-Awtorita’ tax-Xandir inti
tapplika li waqqaft il-Partit u l-Awtorita’ titolbok tibghat kopja tal-istatur, il-logo tal-
Partit jekk ghandek u l-kulur, u naturalment mission statement, li dawn jista’
jaghmilhom kollha bniedem wiehed, u allura ma jkunx hemm diffikulta’ minn dak irrigward.
6. Fir-rigward tal-Kummissjoni Elettorali inti tirregistra l-Partit, skond kif tirregistra l-
Partit inti titqieghed f’ordni alfabetiku ghal skopijiet ta’ elezzjoni, mela jekk ahna
pprezentajna l-Alpha fl-ahhar minuta qabel l-elezzjonijiet tal-2004 ma tajna cans lil
hadd aktar li ahna ma nkunux l-ewwel fuq il-lista, pero’ biex ikollok kulur, per
ezempju kellna kulur fl-elezzjoni ghall-Parlament Ewropew tas-sena 2004 ghax Malta
u Ghawdex kienu meqjusa distrett wiehed mela allura kkontestajna f’kull distrett
ghax distrett wiehed kien hemm. Ghal elezzjoni generali ta’ pajjiz naturalment fejn
ghandek tlettax –il distrett trid tipprezenta kandidat ghal kull distrett mill-anqas biex
tinghata kulur, allura l-aktar haga mportanti li jrid ikollok biex inti tohrog bl-isem li
ghandek Partit ufficjalment, mhux ghal ghajn in-nies ghax ghal ghajn in-nies tista’ ma
turi xejn minn dan kollu, taqbad u tqum filghodu u tghid jiena waqqaft il-Partit tal-
Bajtar per ezempju, u taghmel simbolu ta’ bajtra bhala l-logo u tibda tikkummenta -
kif ghamel Josie Muscat – li qal jiena ha nwaqqaf l-Azzjoni Nazzjonali, umbaghad
meta gew biex ghamlu l-laqgha generali halli l-poplu jkun jaf min ser ikunu n-nies li
6

jiffurmaw l-ezekuttiv dawn ghamluha bil-maghluq, ma dahlux lil tal-istampa, li fih
innifsu kien ezercizzju anti – demokratiku.
7. F’sentenza wahda fid-dawl kollu li ghidtlek, le m’ghandniex ligi li tispecifika certu
kundizzjonijiet rigoruzi ta’ x’jaghmel Partit Politiku. Hija avventura ghal min
iwaqqaf Partit Politiku li biha tista’ taqa’ ghaz-zufjett, biha tista’ tittiehed bis-serjeta’,
haga wahda tidher certa – li z-zewg partiti politici l-kbar ihossuhom b’sahhithom
bizzejjed li ftit li xejn jaraw opposizzjoni minn dawn il-partiti l-godda jew movimenti
politici jew individwi indipendenti li jkun ser jisfidawhom f’elezzjoni generali.
Jigifieri l-akbar regola fl-ahhar mill-ahhar hu kemm ghandek rizorsi biex tikkumbatti
fejn in-nuqqas taghhom iqeghdek f’qaghda distintament dghajfa.
8. Bhala finanzi meta thallsu lill-Kummissjoni Elettorali hemm xi tip ta’ finanzi li min
ikun ghadu partit gdid jistghu jaqtghulu qalbu?
9. Mistoqsi jekk il-finanzi ufficjali biex tikkontesta elezzjoni humiex projbittivi ghal
min huwa zghir u fil-bidu, it-twegiba ghandha zewg livelli.
10. L-ewwel livell huwa li bniedem li ma jahdimx u bniedem li huwa dizokkupat,
bniedem li m’ghandux rizorsi jew li jghix b’Assistenza Socjali, anka jekk ic-cifri tal-
Kummissjoni Elettorali relattivament m’humiex ghalja imma trid f’idejk ftit mijiet ta’
liri Maltin li min qieghed jghix b’Assistenza Socjali u m’ghandux introjtu anka dawk
ser jarahom iebsa. Il-verita’ hi li ma tistax timmagina tariffi aktar baxxi ‘il ghaliex
effettivament it-tariffi hu, u din forsi hija xi haga li trid tigi konsidrata u meqjusa filfutur,
illi jekk inti tapplika bhala Partit jew tapplika bhala Moviment Politiku jew
tapplika bhala Individwu Indipendenti, m’hemmx xi tariffa ta’ registrazzjoni, inti
taqbad u timla formola. Pero’ peress li meta inti taqbad u timla din il-formola dan
ikun qed isir fi zmien ta’ elezzjoni generalment allura umbaghad inti thallas l-ammont
ta’ flus li tigi mitlub li thallas biex tikkontesta distrett. Dawn minn elezzjoni ghal
ohra qeghdin jizdiedu, pero’ xorta bazikament ghadhom tariffi baxxi. Per ezempju
7

thallas bejn erbghin u sittin lira ghal kull Distrett li tikkontesta, li jintilfu jekk ma
ggibx certu cifri mill-kwota li tigi stabbilita ghal dak id-Distrett wara li jkunu ntefghu
il-voti, inghaddew, jara kemm minnhom hemm validi jew mhux validi, minn dawk li
jigu validati umbaghad tigi stabbilita l-kwota kif taf inti, li titwahhal umbaghad f’kull
garzella u jekk ma ggibx dik il-kwota ma tigix elett. Jekk minn dik il-kwota inti ggib
certu persentagg, u dan Mr Scicluna jkun jista’ jfissirlek il-mekkanizmu aktar preciz,
per ezempju jekk iggib persentagg ta’ hamsin plus wiehed fit-termini ta’ dik il-kwota
d-deposit tiehdu lura anka jekk ma tkunx gejt elett, jekk ma ggibx daqshekk titilfu, li
ghalija wkoll ma taghmilx sens ‘il ghaliex jekk inti ma gejtx elett hallas spejjez
amministrattivi kemm trid imma mhux titlef dak d-depozitu ‘il ghaliex il-verita’ hi li
dak id-depozitu huwa farka fejn dak li jkollu jhallas l-Istat biex jipprovdi l-facilitajiet
ghall-ghadd tal-voti f’elezzjoni generali, u li kif kellek l-opportunita’ inti biex krejna
issa dawk li kienu l-postijiet fejn kienet tinzamm it-trade fair in-Naxxar ghallelezzjoni
li gejja u ser jibda xoghol ta’ kostruzzjoni fuqhom fil-gimghat li gejjin, l-
Istat hallas kwazi mitt elf lira Maltin biex kera biss dawk il-postijiet, mhux biex
jaghmel facilitajiet, mhux biex iwahhal l-apparat mehtieg. Allura ma nistghux nghidu
li c-cifra hija wahda gholja ghad illi min hu zghir kull lira jhossha. Issa dan hu fuq lewwel
livell.
11. Fuq it-tieni livell naturalment ma tistax temmen li ser tikkontesta elezzjoni generali u
ma taghmilx xi forma ta’ pubblicita’, u allura hemmhekk hemm problema ta’ rispett
lejk innifsek. Kif kellek l-opportunita’ li tara b’ghajnejk ghall-forum pubbliku b’tema
interessanti li gie organizzat ricentament f’restaurant ta’ lukanda fil-Belt. Hadd mill-
Media ma gie minkejja li l-Media giet mgharrfa, u r-ragunijiet jistghu ikunu xejn
anqas ghajr illi per ezempju ma thallsitx lanqas millezmu wiehed ghal xi forma ta’
reklam f’dawn il-gurnali, mela l-makkinarju biex nghidulu hekk ekonomiku talgurnal
irraguna ‘intomk ma tajtuna xejn u ahna m’ahna sejrin naghtukom xejn’, ghax
illum il-Media hija kkontrollata minn min ghandu l-finanzi. Jekk per ezempju l-
Knisja ta’ Malta tirreklama hafna direttament u ndirettament fil-gurnali ma tehodhiex
bi kbira li qed jinghada dak l- ispazju kollu lil kull pass li jaghmel l-Arcisqof, u listess
fuq livell nazzjonali l-Prim Ministru li l-makkinarju tal-Gvern jonfqu miljuni
8

ta’ liri fis-sens f’reklamar dirett u ndirett, f’beneficcji lill-gurnalisti u lill-edituri li l-
edituri u l-gurnalisti jkunu qed jitilfu rashom jekk ma jaghtux pubblicita’ li lill-
movimenti tal-Prim Ministru u tal-Ministri, u l-istess sa certu punt imma fuq livell
ferm anqas tal-Kap tal-Opposizzjoni.
12. Mela le, biex tikkontesta elezzjoni ma tridx hafna flus imma jekk inti ghandek xi
tama li ha taqta’ figura almenu ragjonevoli jew rispettabbli, allura s-sitwazzjoni hija
differenti, u dan ifisser illi iva, trid il-flus, minkejja li r-regolamenti tal-Kummissjoni
Elettorali huma li inti trid tiddikjara per ezempju li ma nfaqtx aktar minn sitt mitt lira
reklami fuq kull Distrett, il-verita’ hi illi l-kanuni l-kbar ihallsu eluf ta’ liri kbar.
Bizzejjed tara li reklam wiehed ta’ Kandidat fuq pagna shiha ta’ gurnal bhat-Times u
s-Sunday Times u fi zmien l-elezzjonijiet kull gurnal jgholli l-prezzijiet ghall-
Kandidati, ikunu mijiet ta’ liri. Tas-Sunday Times kwazi jqarreb l-elf lira. Jigifieri
anka jekk ghamilt reklam wiehed minn dan, diga’ qbizt il-kwota. Il-partiti hargu
minnha din billi qalu ahna ser nirreklamaw kumulattiv, imma dik hija faccata biex
tghatti r-realta’ tas-sitwazzjoni. Allura l-partit juzalek il-fondi tieghu bhala faccata
biex jirreklama l-kandidati tieghu kumulattivament fuq id-Distrett partikolari, pero’ lverita’
hi li kull Kandidat li jikkontesta u li jkollu xewqa sinciera li jikkontesta bisserjeta’
jrid somma sostanzjali li timrah fl-eluf u mhux ftit eluf imma hafna eluf, biex
tkun tista’ tikkontesta. Min m’ghandux dawn il-fondi, per ezempju nirreferu
remotament lejn l-Amerika, lanqas tibda. L-Amerika biex tkun Kandidat
Presidenzjali irid ikollok warajk kwazi miljuni ta’ dollari li jimirhu fil-livell ta’
biljuni, u allura ghandek it-tip bhal Clinton li jaghmlu dawn il-laqghat pubblici
taghhom ghal gbir tal-fondi. Proprju din issir biex jinhbew ir-realta’ ta’ kemm hija
gholja kampanja elettorali fl-Amerika. Issa hadna l-Amerika bhala ezempju estrem.
Malta hija rhisa hafna jekk sempliciment trid tikkontesta u thalli f’idejn id-destin.
Jekk trid tikkontesta bis-serjeta’ tigik ghalja.
9

13. Hawn Malta tikkunsidra li hawn Partiti jew Movimenti tal-lemin estrem? Jekk iva
x’jaghmel Partit jew Moviment parti mill-lemin estrem, u kif dawn qed jigu trattati
mill-Media?
14. Partiti tal-lemin estrem li jidhru li qed jaqbdu l-art fiz-zminijiet politici li qed nghixu
fihom bhal Franza per ezempju, il-kuncett tan-nazzjonalizmu, fil-Polonja, pajjiz li
ghadu kif dahal fl-Unjoni Ewropeja, dan huwa d-dizappunt ta’ nukleu ta’ nies li qed
ihossu li pajjizhom jekk miftuh ghall-pluralizmu u l-kosmopolitanizmu kif suppost
hija Malta taghna, ha ttellef lic-cittadini ta’ dak il-pajjiz dik il-qabda u kontroll fuq
pajjizhom. Dan l-istess, bhar-ragel u mara li naha tkun Maltija u n-naha l-ohra tkun
barranija u ikollhom it-tfal, anka jekk jitwieldu Malta. Mhix l-ewwel darba li lkultura
tal-element barrani tirbah fuq dik tal-Malti u l-istess qed jigrilu l-pajjiz. U
allura ghandna, iva, Movimenti Politici lemini estremi, bhall-Moviment ta’ Norman
Lowell l-Imperium Ewropa, bhall-Moviment ta’ l-Azzjoni Nazzjonali Repubblika (l-
ANR), bhal ma issa ghandna ta’ Josie Muscat l-Azzjoni Nazzjonali – dawn qeghdin
hemm biex jistigaw illi l-kuluri proprju tal-pajjiz ghal dik li hija politika, twemmin,
kultura, stil ta’ hajja, tradizzjonijiet, wirt kulturali u nazzjonali jigi preservat, u li
dawn qeghdin isostnu li bit-tahlit bhal ma Malta ghamlet mal-Unjoni Ewropeja dawn
it-tradizzjonijiet imbullati ta’ pajjizna qeghdin jintilfu: il-verita’ hi li min hu estrem
jizloq ‘il ghaliex ma tistax timmagina li meta r-realta’ tal-poplu taghna hi li aktar
minn nofs il-poplu huwa nvolut f’dizgwid ma’ xulxin, li f’ghaxar snin tara hawnhekk
illi r-rata ta’ Firda Legali zdiedet b’mija u tnejn u sittin fil-mija u din fuq statistika
ufficjali, mela allura trid taqra statistika differenti li hija aktar realistika, li
effettivament tfisser li minn mindu l-mara inghatat id-dritta li tiehu l-manteniment flewwel
laqgha mal-Imhallef quddiem dak li kien is-Sekond’Awla tal-Qorti Civili u
issa sar il-Procedura tal-Medjazzjoni, din tista’ tibda bi proceduri ta’ firda
mmedjatament, meta tqies ir-realtajiet tan-nies li hawn pogguti flimkien
jikkonkubinaw, ta’ tfal li qed jitwieldu barra z-zwieg, ta’ mard gej minn kuntatti ta’
sess li jipproducu infezzjonijiet, u sinjali preokkupanti, l-istess ghad-drogi, l-istess
ghall-uzura, il-loghob tal-azzard, l-istess ghall-mod kif nilbsu u ghall-abbuzi li jsiru
fuq il-post tax-xoghol, kif inti tista’ tigi tghid jiena rrid illi l-pajjiz tieghi nerga’
10

naghmlu blata tal-Kattolocizmu? Li nerga’ ngib iz-zwieg fuq saqajh? ‘Il ghaliex
illum il-kulturi nbidlu. Il-generazzjonijiet li hawn jaccettaw li kulhadd huwa hieles li
jghix hajtu. Jekk inti omosesswali ghix dik il-hajja, taghmilx hsara lil haddiehor
imma ghixha jekk trid tghix dik il-hajja. L-istess il-mijiet ta’ persuni nisa li qed
ikollhom tfal barra z-zwieg, hekk iridu dawn, umbaghad ma jridux ragel mas-saqajn.
Jew hawn hafna nisa li huma kuntenti li llum iridu jmorru ma’ dak u ghada jridu
jmorru ma’ iehor ghax jghidu rridu nisperimentaw bil-qisien differenti tal-organi
sesswali tal-irgiel. Allura kif jistghu jigu dawn il-partiti estremi a la Josie Muscat u
joqghod jghid ahna rridu ngibu l-valuri li kellna qabel? Dan qed jghix fid-dinja ta’
Donkey Hote. Dan diga’ kkundanna lilu nnifsu qabel ma beda. Issa jista’ jkun li
qieghed jghid hekk biex jipprova jisseduci l-vot tal-Knisja, il-vot tal-anzjani, il-vot ta’
min forsi ghadu jemmen fil-lotto antik Nazzjonalist – Religio et Patria. Dawn ma
jaghmlux sens fid-dinja tallum ‘il ghaliex ahna rridu li nkunu pajjiz sovran u
ndipendenti veru, imma taht l-umbrella ta’ interdipendenza, u ghax ghandna din lumbrella
li ahna qeghdin insalvaw. Dan anka pajjiz dizorganizzat bhal ma huwa l-
Italja, jekk iridu erba’ bastimenti tal-gwerra taghhom u hadu Malta f’idejhom. Imma
hemm ic-checks and balances illi l-Inglizi mhux ser ihallu din issir. Illum Malta
ghandna artijiet shah mibjugha lic-Cinizi, wiehed mill-akbar centri kulturali li
ghandna fil-pajjiz huwa dak tac-Cinizi li ha blokk ta’ bini shih fi Triq San Pawl u Triq
Melita fil-Belt Valletta. L-istess dak tar-Russja, l-art konsiderevoli li tajna lill-
Amerikani ghall-Ambaxxata Amerikana f’Ta’ Qali u li thallasna taghha f’karawett.
Dawn huma realtajiet, dak li l-Partit fil-Gvern kien jghidu l-Pajjiz tal-Habbaziz ghall-
Libja, ulied ix-xitan ghar-Russi, pajjizi ta’ Kommunisti estremi bhac-Cina u l-Korea
ta’ Fuq u hafna mill-pajjizi tal-Afrika, illum Malta qeghda tipprova tinnamra ma’
dawn il-pajjizi wkoll, u l-akbar ezempju ta’ pajjiz li gie mmaqdar fl-imghoddi minn
dan il-Partit li ghandna fil-Gvern, in-Nazzjonalisti, kien ic-Cina – illum ic-Cina qed
naghtuhom spazju biex ghadhom kif ghamlu esebizzjoni tas-suldati tat-terrakotta
taghhom damu hemmhekk minn Marzu sa l-ahhar ta’ Lulju jokkupaw spazju
konsiderevoli f’wiehed mill-muzewijiet ewlenin taghna, ghandhom esebizzjoni
ghaddejja waqt li qed naghmillek din l-intervista fis-St James Cavalier, qed nifthu
linji u kuntatti kummercjali mac-Cina, mela r-realtajiet ta’ Malta’ ta’ zmien Josie
11

Muscat meta dan kien ghadu jappartjeni lill-Grupp tal-Freedom Fighters, dak spicca.
L-istess l-ideja ta’ Norman Lowell, wahdu qed jirrealizza li mhux ghalkemm taqbad u
tghid isma’ nzommuhom ma jersqux lejn xtutna, biex? Min ha jghinek? Ghax
umbaghad ghandna l-ezempju car li l-lemin estrem fi Franza illum ikrolla ghal kollox.
Telaq Le Pen bil-wirja fjakka u fqira tieghu fl-ahhar elezzjonijiet presidenzjali ftit
tax-xhur ilu, ghamel diskors tal-biki lis-supporters tieghu, ghad joqghod jghajjarhom
minn fuq, u t-tifla tieghu zarmat. Il-lemin estrem fi Franza qieghed in hybernation,
jekk ma mietx, u dan grazzi ghall-fatt li s-Socjalisti bejniethom kellhom hafna tahwid,
u allura rebah Saikozin.
15. Mela m’hawnx lok ghall-lemin estrem f’pajjiz, inkunu qed nghixu holma, imma
jezistu, u semmejtlek dawn it-tliet Movimenti li l-esponenti taghhom bhal Norman
Lowell, Salomone, Martin Degiorgio, Josie Muscat, Joe Meli, George Tabone, dawn
huma nies maghrufin u tghoddhom effettivament bl-aktar mod facli. M’ghandhomx
is-sahha tal-opinjoni pubblika ghax il-poplu taghna l-estrem ma jridux. Il-poplu
taghna jrid it-triq tan-nofs, kulhadd igawdi, min jiflah l-aktar ihallih jiffanga, imma
halli post ghaz-zghir, jekk irid imur jghum ghandu bahar fejn jghum anka jekk huwa
mnigges. Jekk irid imur jesponi gismu fix-xemx hemm xtut fejn jista’ jaghmlu, anka
jekk dan qed jaghmlu ihokk litteralment ma’ nisa u ma’ rgiel ohra. Pero’ li taghmel
politika u tghid ta’ dan il-kulur, ta’ dawn it-twemmin, ta’ din il-kultura m’ghandhomx
post hawn, dik ma tistax taghmilha. Minn naha l-ohra li rridu noqoghdu attenti hu, u
hawnhekk johrog minn affarijiet li hiereg minn dan ic-censiment tal-istatistika tassena
2005, fejn ghandek kwazi tlettax –il elf individwu li gabu cittadinanza Maltija li
minnhom sitt elef u mitejn huma nisa, u hamest elef, disa’ mija u tnax, kwazi sitt elef
huma rgiel, jigifieri qisu ghandek sitt elef irgiel u sitt elef nisa. Dawn irridu
noqoghdu attenti, u hemmhekk li jiena minkejja t-tendenzi liberali tieghi kieku naghti
parir li r-regolamenti tac-cittadinanza jridu jkunu aktar enforzati, u naqbel mal-Gvern
li ha d-dritta mill-Pulizija li tohrog ic-cittadinanza, ghax kien qed isir hafna abbuz.
Nitkellmu ta’ bnedmin li ahna, tmurlek wahda forsi daqsxejn attraenti u zzegziglek ‘l
hawn u ‘l hemm u forsi taghti s-servizz ta’ xi bonus lil xi hadd fl-Awtorita’ u tispicca
li toqoghdlok Malta ghal snin kif ghandna minn dawn minghajr ma ghandhom
12

impjieg fiss, hlief daqqa ma’ dak u daqqa mal-iehor u daqqa mal-iehor, imma jsibu l-
protezzjoni. Ir-rata tal-kambju ta’ dawn it-tip ta’ nisa hija gisimhom, li dan m’huwiex
sew. Allura f’dan il-kuntest qbilt hafna ma’ dak li ghamel l-Ufficju tal-Prim Ministru
f’dawn l-ahhar xhur illi ha din l-awtorita’ minghand il-Pulizija u llum ic-cittadinanza
u l-long permit residence qed taghtih biss l-Ufficju tal-Prim Ministru, l-Expatriot
Citizenship Nationality and Immigration Branch.
16. Minn naha l-ohra il-Gvern qed ikun ipokrita ‘il ghaliex hemm direttiva cara mill-
Unjoni Ewropeja li min jaghmel aktar minn hames snin jirresjedi f’pajjiz trid ittih
permess biex jirresjedi, u dan mhux qed jaghmlu l-Istat, qed jaghmlu biss ma’ min
jaqbillu u lil min jiffansja. U allura ghandna hafna nies, anka per ezempju li gejjin
mill-Afrika, Libjani li huma serji u tal-affari taghhom ghax mhux kulhadd imqareb,
ghalhekk ma naqbilx mal-lemin estrem jien li kollox u lil kulhadd iqeghdu fl-istess
keffa, avolja ta’ kulur aktar skur minn taghna pero’ hawn nies serji, li minkejja li
ilhom f’pajjizna tlettax –il sean ma tawhomx lanqas il-permess li jirresjedu hawn.
Dan mhux sewwa. Qeghdin naghmlu diskriminazzjoni l-hin kollu anka f’dawn laffarijiet,
u allura hemm htiega ta’ aktar regolamentazzjoni trasparenti li l-poplu jkun
jaf biha, li jekk jigu dawn ghand avukat isma’ Dr Bezzina jiena ilni Malta disa’ snin,
jiena ghandi nkun f’qaghda li nghidilhom ‘mela m’hemmx problema li m’intomx ser
iggibu l-permess residenzjali gahl zmien twil’. Abbuz iehor qieghed isir fil-qasam ta’
kif qed jitnehhew it-timbri tal-liberta’ tal-moviment, li generalment individwu jiehdu
jew tehodha malli tizzewweg Malti. Hafna minn dawn il-koppji qeghdin jispiccaw
mifrudin imma xorta legalment ghadhom mizzewgin. Jekk ghadhom mizzewgin u
m’humiex legalment mifrudin jew iz-zwieg mhux mahlul ma tistax fuq il-kriterju li rragel
qed jghix naha u l-mara qed tghix ohra, l-Awtoritajiet jaqbdu u johduha fuqhom
minghajr konsultazzjoni u decizjoni mill-Qorti li dawn jitnehhielhom il-liberta’ talmoviment,
ghax b’hekk inkunu qed noholqu ingustizzja.
17. Mela jidher car illi f’dan il-qasam il-Gvern ghadu fuq bahar imqalleb, ezatt bhassitwazzjoni
tal-Immigranti Irregolari, u li qed jibza’ jghid x’inhija l-verita’ l-Gvern.
Jiena nghid il-verita’ hija aktar favur illi taghti anqas u anqas cittadinanza li
13

taghmilha cara lil kull barrani li jigi hawn li biex iggib cittadinanza trid mill-anqas
tkun ilek hawn ghoxrin sena biex tibda tittiehed bis-serjeta’, u li jkun hemm
spezzjonijiet rigoruzi fuq dawk li jabbuzaw mill-ligijiet tac-cittadinanza taghna.
Allura l-mossa li kollox jittiehed f’Kastilja hija tajba, li pero’ minhabba nuqqas ta’
politika cara u forsi ghax qed isir abbuz skond jekk ghandhiex grazzja ma’ wiccek
jew le, jew mal-kulur tal-gilda tieghek, hemmhekk qed nonqsu wkoll.
18. Il-lemini estremi li ghandna fostna jibdew mill-kriterju li l-ewwel Malta hija tal-
Maltin umbaghad naraw ghandniex naghtu koncessjonijiet lill-barranin. Fil-
posizzjoni ta’ Malta tallum ma tistax tirraguna aktar hekk, daqs kemm l-Amerika
tista’ tghid l-Amerika hija tal-Amerikani. Min huma l-Amerikani, skuzi? Daqs li
tista’ tghid l-Italja hija tat-Taljani. Min huma t-Taljani? Daqs kemm tista’ tghid il-
Germanja hija tat-Tedeski. Min huma t-Tedeski? Il-kwistjoni hija li ahna ghandna
certu mpenji fid-dinja internazzjonali kemm fuq livell ta’ ligi pubblika internazzjonali
u ligi privata nternazzjonali li ma nistghux naharbu minnhom la dhalna ghalihom. U
allura anka fuq dan il-kamp m’hemmx lok ghall-leminizmu fl-estrem. Illum hemm
lok tat-triq tan-nofs li tipprotegi lil pajjizek, li jkun hemm dixxiplina u jkollok nies li
tista’ tafdahom biex din il-protezzjoni tal-pajjiz veru tigi, u li titkellem car min hu
milqugh jew min mhux milqugh fil-pajjiz. Ahjar milli noqoghdu nitmejlu bihom,
imorru johdulhom ghaxar liri, ituhom ricevuta, qed nghid issa fl-Ufficju tal-
Immigrazzjoni u Nazzjonalita’, li dik l-ircevuta veru sservi qishom ghandhom ittimbru
tal-liberta’ tal-moviment fil-pajjiz, imma xorta jigu ma jistghux jahdmu jekk
m’ghandhomx permess biex jahdmu. U allura ghalfejn qed thalli dan il-perikolu ta’
eluf ta’ nies li qed jiggerrew mas-saqajn, ufficjalment ma jistghux jahdmu, biex
jghixu jridu bilfors jahdmu ha jaraw minn fejn ser jaqilghu lira, jekk huwa mara
qieghed tinstiga l-prostituzzjoni, jekk huwa ragel qieghed tinstiga hafna minn dan ixxoghol
tat-tnaggir, tikhil, tibjid, umbaghad kulhadd jaghlaq halqu ghax niskopru li
anka f’azjendi pubblici bhal ma kien il-bini tal-isptar Mater Dei, f’mument minnhom
kien hemm mijiet ta’ haddiema barranin la koperti bil-ktieb tax-xoghol, kulhadd
jipprova jaqla’ lira minn fuq hemm u kulhadd jaghmel bicca xoghol. Mela Malta
hawn trid issib id-direzzjoni taghha pero’ certament Partiti Estremi Leministi huma
14

perikoluzi issa ghall-istabilita’ demokratika tal-pajjiz, u allura ma narax li hawn futur
la ghal dan il-Moviment Politiku ghax ghalissa Moviment insejjahlu ta’ Josie Muscat,
u lanqas ghall-gruppi ta’ Norman Lowell. Rigward il-Partit tieghi ahna niklassifikaw
lilna nfusna bhala Centristi Xellugin, nahseb lanqas hija korretta din, ghax x’inhu xxellug
illum? Billi tghid li inti taghti spazju ghall-omosesswalita’, ghall-abort
f’ragunijiet serji, ghad-Divorzju, ghal twemmin hieles f’kull oqsma ta’ religjon jew
setta li temmen fiha imbasta ma tkunx ghal perikolu jew theddida fuq livell nazzjonali
ghas-sigurta’ tal-pajjiz, ahna dawn nemmnu li ghandhom jithallew. Allura aktar
niklassifika lili nnifsi bhala Centrista per excellence, fejn taht kappa ta’ ligi
organizzata kulhadd ghandu dritt illi jghix il-hajja tieghu bir-responsabilita’ tieghu u
minghajr ma jkun hemm konsegwenzi fuq terzi.
19. Bhala Media kif qed jitrattawhom lil tal-Lemin Estrem hawn Malta?
20. Il-Media mhix qeghda titratta lil min mhux kbir fil-Media korrettament. Lil
Alternattiva Demokratika li ghadha mhix iklassifikata bhala kbira imma qed ituha
spazju, ghaliex skond is-surveys li qed isiru qeghda turi xi sinjali li ghandha xi 3.45
fil-mija mill-voti elettorali. Din ukoll m’hijiex Demokrazija. Il-Media ghandek
responsabilita’ li ggib a konjizzjoni ta’ kulhadd dak kollu li qed isir f’socjeta’
partikolari. Li inti deliberatament ma tkoprix per ezempju lil Norman Lowell hlief
meta jaqbillek biex tigbidlu saqajh u biex tokkupa spazju halli tuzah kif gara filpassat,
dak mhux gurnalizmu serju. Il-Media minn naha l-ohra ma tridx tilghab ghal
saqajha, ghax jekk il-lemin estrem qed jipretendi li jkollu l-Media tkopri l-attivitajiet
tieghu ma tridx taghlqilhom il-bieb ghall-laqgha generali annwali kif ghamel il-grupp
ta’ Josie Muscat. Ma tridx twahhal tabella u tghid Media not allowed, ‘il ghaliex il-
Media tiehu dik l-opportunita’ u tghidlek “mhux int stess ghalaqtli halqi u ghidtli biex
ma nirraportakx?”
21. Dan apparti l-obbligu tal-Media jibqa’ li trid tkopri kull ma huwa ahbar jew opinjoni
gusta f’dak kollu li qed isir f’pajjiz fit-taqsimijiet u fis-sezzjonijiet kollha, u l-Media
15

taghna dan mhux qed taghmlu, mhux lanqas mal-estremi lemministi li wkoll huwa
ghajb u turi kemm il-Media taghna hija effettivament kontrollata minn min ghandu l-
mezzi li jixtriha u jtiha c-cejca u jtiha l-karawett, biex umbaghad napplikaw il-
principju hokkli dahri u jien inhokk tieghek, u dwar dan tkellimna fl-ewwel parti ta’
din l-intervista u ergajt irreferejtlek fil-bidunett ta’ din l-intervista bl-ezempju taz-
zjara tal-Prim Ministru fl-Awstralja u partikolarment x’garalu f’Perth.
22. X’inhi l-funzjoni tal-Istazzjon Nazzjonali hawn Malta? Dan l-Istazzjon qed iwettaq
ir-rwol tieghu kif mistenni? U inti taqbel li ghandu jkun hawn Stazzjon Nazzjonali?
23. Dwar ir-rwol tal-Istazzjon Nazzjonali fil-qasam tax-Xandir kemm ghal dak li huwa
radju kif ukoll ghal dak li huwa televizjoni. Jiena f’dan kelli l-opportunita’ li nidhol
sew minhabba t-tezi dottorali li ghamilt Broadcasting Legislation : A Comparative
Study, li ktibtha wara sena u nofs ta’ ricerka f’Awissu tal-1977. Minn hemm
jirrizulta illi sakemm konna ghadna taht il-Gvern Kolonjali dak li kien maghruf bhala
ridifusion kienet kumpanija privata u kienet hemm biex tiffuza jigifieri twassal il-
fehma tal-Gvern Kolonjali u l-Gvernatur Kolonjali, il-bqija ma kien hemm xejn
sostanzjali li jigi mxandar ghajr programmi mill-BBC. Dan baqa’ wkoll meta r-
ridifusion saret kumpanija rregistrata f’Malta wara li ghaddiet il-Commercial
Partnership Ordinance fl-1962 li giet fis-sehh fl-1964 malli sirna ndipendenti, u
bdejna naraw l-ewwel kumpaniji Maltin jibdew jiffunzjonaw fl-1965. Il-Commecial
Partnership Ordinance umbaghad giet emendata bil-Company’s Act tas-sena 2001.
24. L-Istazzjon Nazzjonali beda jiehu bixra ta’ Stazzjon Nazzjonali prattikament mis-snin
1971 lil hawn meta tela’ l-Gvern Laburista, fejn Mintoff li kien sofra hafna li ma
jkollux il-vuci tieghu tixxandar u li kienu waslu ghal dawk l-irvelli fl-1958 fost
affarijiet ohra fejn tqacctu l-arbli li peress li konna qisna cable dak iz-zmien il-wire
tar-ridifusion, kienu jqacctu dawn l-arbli, konna niddependu minn wire biex taslilna lkelma
tax-xandar, u partikolarment fis-snin 1960s ukoll fl-eqqel tal-glieda bejn il-
Partit Laburista u l-Knisja Kattolika kienu saru dawn id-demostrazzjonijiet, sakemm
16

Mintoff iddecieda li jahdmu strategija tal-lock out tal-management, jigifieri l-
haddiema baqghu gol-bini tar-ridifusion, li dak il-bini jiena nafu inside out ghax
ghamilt is-snin hemmhekk, u nqafel il-Management barra, immexxjin minn persuna li
kellu l-ambizzjonijiet tieghu u nqeda b’Mintoff u Mintoff inqeda bih, qed nghid ghal
Joe Grima, li hemmhekk umbaghad ix-xandir lokali meta l-Gvern Malti kecca lillkumpanija
tar-ridifusion w umbaghad in parti qisu giet li nxtrat din, effettivament
hafna minnha kienet litteralment insterqet, u twaqqaf il-Corporation Act fejn kellna
tliet taqsimiet, it-telephones, il-cable u x-xandir imdahhlin taht kappa ta’ ligi wahda.
Jigifieri terga’ x-xandir divizjoni taghha kienet taqsima li ha tmexxi x-Xandir
Nazzjonali taht ligi li kienet tkopri l-komunikazzjoni kollha.
25. Il-Broadcasting Ordinance tal-1962 effettivament, li kienet ikkuppjata mill-Att tal-
Independent Television tal-Ingilterra minn avukat mill-ufficju tal-Attorney General’s
Office li l-Gvern kien baghat l-Ingilterra, Dr Maurice Caruana Curran li umbaghad
sar Imhallef u li llum ghadu haj imma rtirat b’eta’ avvanzata, hemmhekk kien beda
tajjeb ghax konna hadna s-sistema ta’ Broadcasting Councel, Kunsill li kull taqsima u
sezzjoni fis-socjeta’ li kien jisthoqqilha li tigi rraprezentata, l-Armata, din lorganizzazzjoni
l-organizzazzjoni l-ohra, il-Knisja, il-Partiti Politici, kellhom
rapprezentant fuq dan il-Broadcasting Councel. Din inbidlet sfortunatament wara l-
1964 fejn twaqqfet l-Awtorita’ tax-Xandir u kif ghidtlek fl-ewwel parti ta’ din lintervista
hemmhekk iz-zewg partiti hadu x-xandir f’idejhom.
26. Le jiena ma naqbilx li ghandu jkollna xandir tal-Istat, illum il-Public Broadcasting
Services kif inhi lllum fis-sena 2007 hija tahlita ta’ nies atreprendituri li jridu jaghmlu
l-flus imma fejn jidhlu oggettivita’ ta’ argument decizament il-binarju huwa maqlub
fuq in-naha tal-Gvern. Ma nistghux nghidu li dan huwa tort tal-Partit Laburista u
Nazzjonalista ghax wara kollox kien il-Partit Laburista f’wiehed mill-ministri li
kellhom tax-xandir, Wistin Abela, li dan pubblikament mar jghid “ahna rridu
naghmlu x-xandir f’pajjizna wiehed socjalist”. In-Nazzjonalisti li kkritikaw hafna din
l-istqarrija u ghamlu hafna kawzi fl-1976 urewna li ma kienux aghar minn hekk meta
effettivament telghu fil-Gvern fl-1987 ‘il ghaliex dahlu n-nies taghhom u l-PBS beda
17

jigi mmexxi minn nies li effettivament huma aderenti qawwija tal-Partit
Nazzjonalista. Dan ifisser illi li jkollok xandir nazzjonali li effettivament jigi l-idejn
estiza tal-Partit fil-Gvern mhux qed jaghmel gid. Is-sitwazzjoni f’Malta kompliet
ikkomplikat ruhha bil-fatt li l-fanacitizmu taghna f’kull ma naghmlu wassal biex izzewg
partiti l-kbar ikollhom il-partit taghhom, l-istazzjon taghhom, televiziv u radju u
l-mezzi ta’ komunikazzjoni fl-istampa, u dan gab sitwazzjoni ta’ qerq, gideb u li
jinghataw stampi mhux verosimili ghal dak li jkun qed isir lill-poplu taghna, li din illoghba
tal-qerq illum harget fil-berah ukoll.
27. Is-soluzzjoni ghal pajjizna huwa li jkollna ligi serja tax-Xandir li thalli l-iskop li
jitwaqqaf Istituzzjoni tax-Xandir b’Consortium privat b’diversi interessi investiti fih,
jigifieri kieku kellha tkun f’idejja din jiena nordna lill-banek kummercjali Maltin li
qed jaghmlu l-miljuni ta’ liri minn fuq dahar il-poplu Malti, l-HSBC, il-Bank of
Valletta, il-Lombard Bank, il-Volgsbank bhalissa, dawk huma l-banek kummercjali
Maltin, li bejniethom proporzjonalment under ratio of standing fil-qasam finanzjarju
johorgu somma ta’ flus li permezz taghha jitwaqqaf dan il-Consortium Nazzjonali li
jmexxi a Broadcasting Policy fil-pajjiz. Hemmhekk tigi atrezzata dar tax-Xandir sura
ta’ nies li tintuza minn kull grupp socjali li jkollu interess li jsemma’ lehnu against a
nominal payment biex ma jsirx abbuz, imbasta li dawn l-ghaqdiet jew interessi
nazzjonali jew individwali jkunu rregistrati skond regolamenti.
28. U din it-twegiba li qed naghtik tghaqqad hafna mid-domandi li saqsejtni, ghax allura
f’dak il-kaz jekk inti ser ikollok Partit Politiku kulhadd ser ikun jaf li huwa registrat,
jekk ghandek Moviment kulhadd jaf li ghandek registrat, trid turi r-rapprezentanza
tieghek biex inti tkun tista’ ssemma’ lehnek, trid tkun taf it-tariffa proporzjonali ta’
x’qed jithallas, kif ahna jiddispjacini nghid illi x-xandir fil-pajjiz m’huwa xejn ghajr
estensjoni tal-Gvern u tat-Taqsimiet tal-Gvern skond min minnhom ghandu l-aktar
influwenza b’mod li jhalli spazju lil stazzjonat privat bhal ma huwa l-Smash li
jinqeda b’din is-sitwazzjoni dghajfa nazzjonali biex b’hekk ikun jista’ jgib kandidati
prospettivi, kandidati u deputati fil-Parlament fl-istazzjon tieghu u jgeghlhom bil-pulit
18

ihallsu ghal dak li qed tghid. U allura t-trasparenza fil-pajjiz sempliciment ma
tezistix.
29. Hemm xi ligijiet li jillimitaw certu diskors li jsir fuq il-Media? Jekk iva, dawn irregoli
u ligijiet li japplikaw ghax-Xandir japplikaw ukoll ghall-Internet?
30. Il-Kostituzzjoni ta’ Malta, il-Konvenzjoni Ewropeja ghad-Drittijiet u Libertajiet tal-
Individwu, l-Att dwar l-Istampa, l-Att dwar ix-Xandir, dawn kollha jissottomettu
certu prudenza ghal diskors illi jinghad fuq il-mezzi tal-komunikazzjoni. Purtroppo
politici ta’ numru ta’ snin ilu deherilhom li la huma kienu fil-Gvern u l-Partit
taghhom kien fil-Gvern li dawn setghu jghidu u jaghmlu li jridu, inkluz tghajjir u
glied fuq is-sett tat-televizjoni u li tqum ghan-naha l-ohra u tobzoqlu f’wiccu quddiem
eluf ta’ nies jaraw, dan kien abbuz tal-poter. Hemm ligijiet li jridu jirfinaw ruhhom u
hemm ligijiet godda bhal dawn illi saru ghall-incitament ta’ mibeghda razzjali li
m’ghandi ebda dubju li ddahhlet fil-kriminal din proprju biex tikkontrolla niex bhal
Norman Lowell, li jiena nghid huwa bniedem tal-ebda periklu ta’ xejn, iparla iva
imma l-ebda periklu ta’ xejn. U regolamenti ricenti ohra fejn l-Awtorita’ tax-Xandir
tipprojbixxi illi jinghad kliem li jista’ jitqies razzjali fi programmi ta’ diskussjoni,
apparti li jrid ikun hemm il-bilanc tan-nies mistiedna. Mela iva, ligijiet jezistu, imma
libelli jibqghu isiru ghaliex dejjem ikun hemm min jabbuza.
31. Allura hija kwistjoni li minn zmien ghal zmien l-Awtoritajiet Kompetenti bhall-
Awtorita’ tax-Xandir ghandha ggib a konjizzjoni tan-nies li jezistu dawn il-ligijiet u li
jekk dawn jinkisru ser ikun hemm sanzjonijiet kbar fuqhom, kbar ifisser multi ta’
mijiet biex ma nghidx eluf ta’ liri u l-possibilita’ li tigi rtirata l-licenzja. Pero’ ma
nistghux nghidu li bhala pajjiz kulhadd huwa liberu li jaqbad u jghid li jrid,
naturalment ma nistghux ninsew pero’ li ahna pajjiz suppost demokratiku, u l-
Kostituzzjoni taghna u l-Konvenzjoni Ewropeja ghad-Drittijiet u Libertajiet
Fundamentali tal-Individwu li hija parti mill-Ligi ta’ Malta minn Ottubru tal-1978 ‘l
hawn, jaccennaw li rridu nirrispettaw il-liberta’ tal-espressjoni, il-liberta’ tal-opinjoni,
19

li wiehed ikun jista’ jghid li jrid imma fil-parametri li jkun ikkontrollat, li dak li tghid
ma jammontax ghal dagha, ghal kliem insulenti, ghal kliem pastaz, ghal kliem
malafamanti, ghax filwaqt illi l-persuna li fid-direzzjoni tieghu jkun gej dan il-kliem
ghandu r-rimedji legali x’jista’ jiehu, minn naha l-orha ikun qed jinghata ezempju
hazin ta’ kif jintuza l-aktar forza qawwija pubblika li hemm f’Demokrazija, il-Media
u partikolarment it-televizjoni. Imma certament ligijiet ghandna ghad illi dejjem
hemm lok illi ntejbuhom, il-problema hi biex tenforzahom, ghax jiena xorta nghid illi
t-twaqqif tal-Partit Laburista u Nazzjonalista ghal dak li huwa stazzjonijiet taghhom
fih innifsu jammonta ghall-ksur tal-Kostituzzjoni. Mela ghax dawn ghandhom ilmezzi
ghandhom l-istazzjonijiet bil-Media taghhom u per ezempju l-Alpha li
m’ghandha ebda mezzi, dik trid toqghod tittallab biex tinghata vuci inkella tithalla
barra.
32. Dawn id-diskrepanzi f’Demokrazija mhux suppost qeghdin hemm, imma qeghdin
hemm u allura jrid ikollok il-kuragg u certu ammont ta’ finanzjar ukoll biex
tikkontesta dan l-abbuz li qed isir fil-pajjiz, ghax iz-zewg partiti l-kbar jafu li anka l-
Ewropa akkuzathom li ma jaghmilx sens f’Demokrazija li huma jkollhom
stazzjonijiet tar-radju, tat-televizjoni, tal-gurnali u konnessjonijiet indiretti ohra u min
m’ghandux mezzi, m’ghandux. Minkejja li jafu b’dan kollu xorta ghadhom sejrin blistazzjonijiet
taghhom u xorta il-Bord tal-Awtorita’ tax-Xandir ghadu kompost mirrapprezentanti
taz-zewg Partiti. Dan ma jfissirx li ghax m’ghandniex ligi, ifisser li
ma rridux nuzaw il-ligi. Dik hi s-sitwazzjoni.
33. Il-kaz tal-Internet illum huwa marbut bi problemi legali komplessi hafna. L-Internet
kif taf inti jghidulu World Wide Wag (www), isimha maghha, qieghed madwar iddinja.
Il-Ligi taghna tghidlek illi pero’ jekk cittadin lokali jew persuna lokali
tinqabad tqieghed fuq il-web site materjal li jista’ per ezempju jincita mibeghda
razzjali u nsemmu l-kaz ta’ Norman Lowell ghax dan huwa kaz pubbliku, dan gie
arrestat fuq hekk, u gie arrestat fejn kellu mhux anqas minn sitt akkuzi kriminali
quddiem zewg Magistrati, tnejn minnhom gew mibghuta Sine Die ghax il-
Prosekuzzjoni baqghet ma dehritx wara li d-Difiza kienet vigilanti hafna, u l-erbgha l-
20

ohra qeghdin fil-fazi finali, is-sessjoni li jmiss hija fit-12 ta’ Settembru, 2007 fejn
possibilment is-Sentenza kontra dawn l-erba’ akkuzi ta’ Norman Lowell tinghata
umbaghad f’Novembru tal-2007. Jigifieri jekk jirrizulta lill-Awtoritajiet Kompetenti
li fuq website hemm materjal li jikser il-ligi u li l-origini tieghu hija Malta u li l-
persuni li originawh qeghdin Malta, dawn jistghu jittiehdu proceduri kriminali kontra
taghhom. Jekk invece gej minn barra, li nista’ nghidlek hu li llum is-Cyber Crime
Unit tal-Pulizija huwa wiehed mghaqqad f’mappa internazzjonali elettronika bejn l-
Europol, l-Interpol, Worldpol, jigifieri l-Pulizija tad-dinja kollha qeghdin jippruvaw
jiffurmaw grupp ta’ rezistenza ghall-abbuz ta’ reati li jsiru fuq in-net specjalment floqsma
tal-pedofelija u tal-pornografija, pero’ dan trid rizorsi u vigilanza kontinwa, li
Malta minn dawn m’ghandhiex hafna, apparti mill-possibilita’ ta’ abbuz li nies minn
ta’ gewwa jistghu ikunu involuti. Imma abbuz fuq l-internet ma jfissirx illi huwa
ungovernable, wiehed irid joqghod attent ukoll x’jikteb, x’inizzel u x’jiehu
responsabilita’ ta’ x’hiex fuq l-internet, ghax jekk dawn ikunu jiksru l-ligijiet talpajjiz
u anka dawk internazzjonali fl-oqsma li whud minnhom ghadni kif semmejtlek,
hemm proceduri kriminali li jistghu jittiehdu kontra dak l –invididwu.
34. Accennajtli ghall-punt li kont gejt ghalih, id-dritt tal-liberta’ tal-espressjoni. Ghandu
jkun hemm xi limitu wara dan id-dritt? Jekk iva, min ghandu jiehu r-rwol li jiehu
hsieb liema idejat u kif qed jigu diskussi fl-arena pubblika, jekk Malta dan id-dritt
qieghedx jigi rrispettat?
35. Il-Lhud Ortodossi jilbsu speci ta’ kaxxa fuq mohhhom meta jmorru jitolbu quddiem
il-Hajt tal-Biki li ghandhom fil-parti l-antika ta’ Gerusalemm li jiena kelli lopportunita’
nkun hemm darbtejn u narahom idahhlu dawn il-karti messaggi fix-xquq
ta’ dan il-Hajt qisu tas-sejjieh illi ghandhom. It-twemmin Kristjan jghid hobb lil
haddiehor kif thobb lilek innifsek, taghmilx lil ghajrek dak li ma tixtieqx li jaghmlu
lilek, u jekk naraw x’hemm fil-Holy Guita li huwa t-twemmin tal-Hindus, sebat elef u
hames mitt sena qabel gie Kristu u l-kitbiet tal-Buddha, u fit-Tora, it-Testment l-
Antik jigifieri li hija l-Ligi Mosaika umbaghad nigu ghat-Testment il-Gdid li hija l-
21

ligi tal-Kristjanezmu kif nafuh ahna inkluz it-twemmin nisrani, dawn il-principji
qeghdin kullimkien. Dawn il-principji qeghdin sanciti wkoll fil-Kostituzzjoni taghna,
fil-Konvenzjoni Ewropeja ghad-Drittijiet u Libertajiet tal-Individwu.
36. Jiena bniedem li nemmen fil-liberta’ tal-espressjoni bl-aktar mod assolut, fil-liberta’ li
tghid dak li thoss bl-aktar mod assolut, pero’ dan l-assolutizmu huwa kwalifikat bilprinicpji
li kif jien niddejjaq meta jiktbu affarijiet li ma jkunux minnhom jew li
jinftehmu hazin, jew li jkunu a dirittura hlejqa kbira mill-A sa z-Z u dik tirrabjani
umanament u nkun irrid nipprova naghti tifsira biex nispjega li dak mhux il-kaz, listess
ma rridx li jiena naghmel fuq haddiehor. Allura meta nghidu l-liberta’ talespressjoni
ghandha tkun hemm u ghandha tigi protetta dejjem fuq affarijiet li jkunu
verifikabbli bhala veru, mhux tivvinta, tghid li trid, kif gieli jaghmlu llum il-Kurja u
z-zewg Partiti Politici l-kbar u tipretendi li ser tbellahha lin-nies.
37. Fl-ahhar minuta gejt mistieden biex niehu sehem fih u saqsejtu lill-prezentatur “x’ser
tkun it-tema?” U dan qalli Multikulturalizmu, u per prudenza waqaft hemm. Meta
nasal ix-Xandir insib li t-tliet kelliema l-ohra kienu kollha gejjin minn
Organizzazzjoni ta’ Lemin Estrem, gew armati b’ritratti li kienu ntizi biex joskuraw
it-twemmin Islamiku f’pajjizna u li kien evidenti li dan il-programm kien wiehed
mill-istrategija tal-Allejanza Nazzjonali Repubblikana li kienet dalwaqt sejra tiftah
f’dan il-Moviment Politiku gdid l-Azzjoni Nazzjonali. Dawn gew imhejjijja mela
biex jincitaw lit-telespettaturi kontra t-twemmin tal-Islam u allura lili ma qalulix
b’dan, imma jiena ndunajt b’din il-loghba u waqt it-trasmissjoni waqqajtilhom ilkriterji
taghhom kollha li ovvjament ma hadux pjacir bihom dawn, infatti meta hrigt
mill-istudio qaluli ‘you hijacked the program for us’, ghidtilhom “irringrazzjaw ‘l
Alla li ghailt hekk, ghax kontu ser tiswew lill-Istazzjon multa qawwija minghand l-
Awtorita’ tax-Xandir ghax ksirtu r-regolamenti tal-liberta’ tal-espressjoni” ghax inti
ghandek dritt li tghid dak li thoss, imma dan id-dritt huwa limitat fuq il-principju
baziku li d-drittijiet jibdew fejn jispiccaw l-obbligi u l-obbligi jibdew fejn jispiccaw
id-drittijiet, mela m’ghandek ebda dritt li inti fl-isem tal-liberta’ tal-espressjoni
tqarraq bin-nies, tghid affarijiet li m’humiex minnhom, timmizgwida n-nies, tincita
22

kontra xi hadd jekk ma tkunx gustifikat u kapaci tissostanzjah. F’dawn il-parametri
jiena nemmen fis-shih fil-liberta’ tal-espressjoni u tal-opinjoni. I am a liberal
democrat fil-veru sens tal-kelma.
38. U hawn Malta qieghed jigi rispettat dan id-dritt?
39. Le Sur White, dan il-principju m’huwiex qed jigi rispettat ‘il ghaliex minkejja li filfaccata
l-gurnali juru li huma qed jirrispettaw dan il-principju biss jidher car li
ghandhom linja ta’ politika li jivvantaggjaw opinjoni fuq ohra, veru li ghat-taparsi
juru li fethu l-ventilatur u t-twieqi ghal opinjonijiet divergenti imma bazikament il-
Media hija manipulata. L-istess fejn jidhlu t-tahdidiet politici, l-istess fejn jidhlu ddiskussjonijiet
li jsiru fuq l-istazzjonijiet kollha televizivi, forsi apparti mill-Smash
anka jekk l-Smash ghandu arrangamenti ohra li jeffettwaw il-finanzi. Le, ghadna ma
lhaqniex dak il –livell illi jekk inti fil-mertu thoss li ghandek titkellem bil-miftuh fuq
certu issues li inti dan tista’ taghmlu bil-liberta’. U tghid il-verita’ f’dan il-pajjiz u
tispicca b’Libell u theddid, ahseb u ara jekk ma tghidx il-verita’! Il-kwistjoni f’dan
il-pajjiz hi mhux min qed jghid il-verita’ jew min qed jigdeb, liema huma l-blokki li
tappartjeni ghalihom dawk ic-crieki tac-crieki fic-crieki li fihom inti protett li tghid li
trid, anka jekk qed tigdeb, u dan rajnieh bis-sitwazzjoni skandaluza tal-Prim Ministru
li ma ghamel xejn fir-rigward tal-Ministru Mugliett u l-iskandlu li rrizulta fit-trasport
pubbliku u anka fil-qasam issa tal-licenzji tal-Awtorita’ Marittima.
40. Il-Gvern mhux qed jikkummenta fuq dawn is-sitwazzjonijiet skandaluzi fil-pajjiz, li
jfisser li l-Gvern jaf bihom, li l-Gvern ghandu kif jghidu t-Taljani mano in pasto
f’dawn il-kazijiet, u allura meta inti ghandek sitwazzjoni bhal dan, illi llum ma
nghidux aktar korruzzjoni istituzzjonalizzata jew il-korruzzjoni hija parti ntegrali
mill-pajjiz, illum il-korruzzjoni hija ezistenza awtomatika fin-nisga tat-trobbija
taghna bhala cittadini, li dan ser isiser dizastru ghall-pajjiz ghax fit-triq it-twila
tispicca ma tista’ tafda lil hadd. Jew inkella trid tidhol f’dawn ic-crieki li allura inti
bilfors trid tmur kontra min qieghed fi crieki ohra u allura fejn hija l-liberta’ tal-
23

espressjoni u tal-kelma? Anka dan l-agir fuq livell ufficjali qieghed jikser il-
Kostituzzjoni u l-Konvenzjoni Ewropeja ghad-Drittijiet u Libertajiet tal-Individwu.
41. Il-kaz ta’ Norman Lowell huwa kaz fejn id-dritt tal-liberta’ tal-espressjoni qieghed
jinkiser? Jew kaz fejn sar abbuz minn dan l-istess dritt?
42. Il-kaz ta’ Norman Lowell jaqa’ fil-kategorija ta’ animus iocandi li tfisser intenzjoni,
li mhux dak li jkun dak li qed jghid ma jkunx qed jghidu bis-serjeta’ imma wiehed
ikun jaf li dak liqed jinghad ma jista’ effettivament ikollu ebda konsegwenzi serji
socjalment, hija haga ta’ tbissim, bi kliem illi ma jiprecizax il-kelma iocandi taddahk,
imma flok nuzaw il-kelma tad-dahk, iocare bil-Latin hija li tidhak, il-kelma
preciza hija li titbissem. Lil Norman Lowell ma kellhom qatt jidrammatizzaw ilkazijiet
tieghu bl-arresti li saru fil-qilla ta’ nofs is-Sajf, Awissu, izommuh arrestat id-
Depot umbaghad iressquh b’urgenza l-Qiorti s-Sibt wara nofsinhar, l-eluf ta’ liri li
sewa lill-Istat dan il-kaz, meta effettivament irrizulta car li l-Prosekuzzjoni ma gabitx
provi. Fil-Kriminal trid timxi bil-provi. Inti nvitat illi taghti titwila lejn il-Process ta’
Lowell fil-mument opportun ghax bhalissa tigi pprojbit milli taghmlu dan ghax
jghidulek dan accessibbli biss ghall-avukati involuti, imma jiena li dan ha jkolli sett
tieghu mhux ser niddejjaq nislifulek, dik hija parti mid-dritt tieghi tal-liberta’ ta’
espressjoni, halli tara kif il-Prosekuzzjoni ma gabet ebda provi. Tant ma gabet ebda
provi illi fiz-zewg kawzi quddiem il-Magistrat Grixti, li wahda kienet titratta dwar lispeech
ta’ Hal Safi u l-ohra kienet titratta dwar Ittra giet impostata fuq l-Internet fl-
2003 li kien jisimha Golchuspah, Gol huwa l-kunjom tal-Ambaxxatur Lhudi li kellna
dawk iz-zminijiet, Chuspah hija cucata li qal Gol. Issa jekk niehdu din il-kelma
cucata per ezempju, x’ser naghmlu? Inressqu n-nies il-Qorti ta’ kull min jghid lil
kulhadd “qed tghid cucata”?
43. Barra li l-kaz ta’ Lowell allura kellu jittiehed f’dan l-ispirtu minn naha l-ohra dak li
kien qed jghid huwa verita’, u kien qieghed jghid b’mod li l-Inglizi jghidulu ‘far
fetched’ tas-sitwazzjoni kif kienet u kieku potenzjalment x’jista’ jsir. Ma gie ppruvat
24

ebda kaz li xi hadd ta’ xi gilda sewda nstab mghallaq ma’ xi sigra f’Malta. Mhux
talli, talli dejjem aktar qeghdin jifjorixxu dawn, hadu parti sostanzjali minn Hal Far,
hadu parti sostanzjali minn Albert Town, il-kulturi taghhom huma qed jispiccaw
jimponuwhom fuqna, li certament trid tkun bla demm jekk ma tikkummentax “isma’
jiena hawn x’qed naghmel f’dan il-pajjiz? Jien cittadin ta’ dan il-pajjiz? Inhallas ittaxxi,
nitressaq il-Qorti jekk ma nhallashomx, hafna multi u kjass, u dawn jaghmlu li
jridu fil-pajjiz?” Le, jiena nghid illi l-kaz ta’ Norman Lowell kienet zelqa kbira mill-
Awtoritajiet Kompetenti li wara li tefghu il-gebla u dawn immaginaw li Lowell
minhabba li huwa m’ghandu ebda forma ta’ finanzi kien ser jithalla jiflowtja u
jeghreq, u hekk gralu dan ghax dan gie abbandunat minn kulhadd, hadd ma mar fuqu
u qallu “isma’ ha naghtuk daqsxejn fondi halli taghmel tajjeb ghalihom ghall-ispejjez
tal-Qorti, ghall-ispejjez tal-avukat, ghall-ispejjez gudizzjarji”, kulhadd abbandunah, u
allura l-Awtoritajiet immaginaw li dan kien sejjer jidhol il-Qorti, jafu li hu bahbuh,
ma jifhem xejn fil-procedura, jaghmel erba’ rimarki tejatrikali minn tieghu u jitfghuh
gewwa, li kien ikun abbuz kbir u theddida ghall-liberta’ tal-espressjoni.
44. Fortunatament ghal Norman Lowell meta ra li din kienet ser tkun il-posizzjoni kien
intelligenti bizzejjed li sab Avukat li hasibha dwaru ghal dak li huwa liberta’ ta’
espressjoni u dritt li tghid li trid taht kontroll. U l-kundizzjonijiet kienu trid toqghod
ghar-regolamenti tal-Qorti, Sur Lowell, il-bqija ghid li trid, u tippregudikax il-kaz li
hemm imdendel u li sejrin tajjeb fih. Mela din ser tkun glieda ghall-battalja tar-rebha
tal-liberta’ tal-espressjoni fil-parametri imma mhux li tghid u taghmel li trid imma li
trid tirrispetta d-drittijiet u l-libertajiet ta’ haddiehor ukoll, jigifieri liberta’ talespressjoni
mhux jiena nghid li rrid u naghmel li rrid u ma jimpurtanix minnek,
inkella dak li int titfa’ fuq haddiehor ha jispicca jigi f’wiccek, tobzoq fis-sema u jigi
f’wiccek jghid il-Malti, pero’ bhala kaz kien wahda mill-aktar mossi redikoli li
ghamlu l-pulizija u li ma ghandi ebda dubju jien illi kif diga’ z-zewg kawzi quddiem
Grixti ntrebhu, imma ghadhom mhux maghluqin ghax il-Pulizija naqset li tidher
diversi drabi wara li ghalqet il-provi u wara li ma ressqet ebda provi, u allura l-Qorti
tefghathom Sine Die imma li tawna x’nifhmu li qatt mhu sejrin jergghu jigu
appuntati, l-erba’ kawzi l-ohra li Lowell ghandu quddiem il-Magistrat Consuelo
25

Scerri Herrera hareg car, dawn aktar kienu okkazjoni ta’ tbissim fl-Awla milli ta’
rabja. Ma ngabu ebda kazi ta’ mibeghda razzjali u l-Pulizija tidher li ghandha hafna
kaz dghajjef. Jigifieri kienet imbuttatura minn Awtoritajiet Politici biex jippruvaw
jaljenaw in-nies f’mument fejn il-pajjiz kien veru sejjer hazin. Illum dan mar kontra
l-istess interessi ta’ dawn il-politici, pero’ umbaghad anka l-gurnal bhal Malta Today
li abbuzaw mid-dritt taghhom tal-liberta’ tal-espressjoni, hamgu lil Lowell billi
akkuzawh li qisu hu kien li ta n-nar lill-bieb tad-dar ta’ barra ta’ Daphne Caruana
Galizia, lill-bieb tad-dar tal-Editur Saviour Balzan, li dan minn imkien ma ngabu
provi, u nfatti Lowell inghata parir biex ifittex lill-Malta Today u t-tliet kontributuri
tieghu – Saviour Balzan, Matthew Vella u Kurt Sansone u ghamillhom Libell, fejn
ukoll kellu jissellef il-fondi biex thallas ir-Registru. U kellu fejn jaghmel tmien
Libelli kontra Martin Degiorgio, kontra Daphne Caruana Galizia, imma l-mezzi taw
lok biss li jsiru tliet Libelli kontra l-Malta Today.
45. Hawn ukoll qed juri bic-car illi issa l-Malta Today qed tigi u qed tghid jiena ezercitajt
id-dritt tieghi tal-liberta’ tal-kelma. Ezercitajt id-dritt tal-liberta’ tal-kelma gibt ritratt
ta’ Norman Lowell per ezempju fejn id-dar mahruqa ta’ Daphne? Mhux bilfors biex
taghti ndikazzjoni li hu kien jew in-nies tieghu il-perpetwaturi ta’ dan il-hruq? Reat
serju hafna. Kwindi dan isir ‘il ghaliex filwaqt illi jiena nirrakkomanda gurnal bhal
Malta Today, biss ghandhom jirrispettaw illi l-liberta’ tal-espressjoni tfisser li jghid
il-fatti li inti tkun ivverifikajt jew li jkunu joqorbu hafna lejn il-likk u mhux tkun
irrabjat li xi hadd ghax haraqlek il-bieb ta’ barra allura taqbad u ssib vittma u twahhal
fih, kif Saviour Balzan per ezempju wahhal f’Norman Lowell u li issa l-Malta Today
stess qeghda tibza’ minn din il-kawza, liema proceduri ghadhom ghaddejin quddiem
il-Magistrat Michael Mallia u ser jitkomplew f’Ottubru li gej u li inti liberu ghax dan
mhux fil-qasam Kriminali li inti tmur tara dan il-process x’hin u meta trid.
46. Hemm xi idejologiji li ghandhom jigu ccensurati? Jekk iva, liema u meta?
26

47. M’hemm ebda idejologija li ghandha tigi ccensurata ghax dik inkunu qeghdin niksru
l-liberta’ tal-espressjoni. Jekk din l-idejologija fl-attwalita’ taghha pero’ tinvadi d-
drittijiet u libertajiet ta’ haddiehor, allura iva, ghax dik ma tibqax idejologija, u hawn
fejn ahna inhawdu xi kultant. Mod li jiena nghid il-gid ta’ pajjiz ghandu jkun il-wirt
komuni tal-poplu, dik hija idejologija. Differenti li nghid : mela l-poplu ghandu
jkollu l-fakolta’ li jidhlu fid-djar tac-cittadini li jistghu jigu meqjusa bhala sinjuri u
jaharquhomlhom. Hemm le. Ghandek dritt illi tghid li kulhadd jekk irid joqghod
man-nies tal-grupp jew tac-cirku tieghu, dik hija idejologija, imma hija differenti li
tghid jekk inti abjad tista’ titla’ fuq karozza tax-xarabank, jekk inti iswed le, kif kien
jigri fis-South Africa, kif kien jigri fl-istat tan-nofsinhar tal-Istati Uniti tal-Amerika.
48. Mela jekk Norman Lowell jghid Malta ghall-Maltin biss per ezempju, ghandu dritt,
jew f’Malta ma nhallu lil hadd jidhol jekk ma jikwalifikax skond il-principji tal-
Imperium Ewropa ghandu dritt jghid din l-idejologija, imma meta tigi biex tiprattikha
din trid tirrifletti li d-drittijiet ta’ haddiehor ma jigux mittiefsa. Mela jekk huwa jghid
Malta tal-Maltin biss, l-Ghawdxin ghandhom dritt jghidu Ghawdex tal-Ghawdxin
biss. U Emmy Bezzina jghid mela Malta tan-nies li ma jemmnu f’xejn biss. Dik hija
idejologija, parti mill-liberta’ li jiena ghidtha. Differenti meta tigi biex taffettwha u
tattwha ghax tkun qieghed tirfes fuq id-drittijiet ta’ haddiehor u daqs kemm inti trid li
d-drittijiet tieghek jekk ikunu serji jigu rispettati inti ghandek tirrispetta d-drittijiet ta’
haddiehor, wara kollox ghalhekk ahna qeghdin f’Demokrazija.
49. Opinjonijiet razzisti ghandhom jithallew jigu espressi fuq il-Media? Min qieghed
jiddeciedi x’inhu kkunsidrat razzist jew le, u fuq liema kriterju?
50. Opinjonijiet hekk imsejha razzisti ghandhom jithallew li jigu mitqala fuq il-mezzi talkomunikazzjoni,
basta juri bic-car li dawn ikunu qed jinghadu b’certu serjeta’ u basta
illi jintqalu fi spectrum socjali li jkun jirrispekkja l-verita’. Mela jekk inti qieghed
tghid isma’ l-gizwiti f’San Alwigi qed jaghmlu lezzjonijiet tar-religjon billi f’nofs ilklassi
jaghmlu speci ta’ barbed wire biex jaghtu l-impressjoni li t-tfal taghna ahna ma
27

iduhomx jithalltu ma’ dawk tal-immigranti llegali mhux biss ghall-gilda imma anka
minhabba l-kultura, dik hija sinjal ta’ liberta’ ta’ espressjoni li l-gizwiti ghandhom
dritt jaghmlu, u li xi hadd gie fuq programm u qal “isma’ hekk qed isir fil-Kullegg
San Alwigi” huwa wkoll, imma trid taghti umbaghad dritt lir-rapprezentant mill-
Kullegg San Alwigi biex tghidulu ‘veru intom qed taghmlu hekk hekk u hekk u
x’inhu l-messagg li tridu twasslu?’.
51. Fejn tidhol it-tlissin ta’ kelma ghandha tithalla kwalsiasi liberta’, kif tigi attwata dak
it-tlissin irid ikun hemm salvagwardi li kull naha tinghata l-opportunita’ illi tiddefendi
lilha nnifisha, u certament ma jridx ikun diskors illi jinftiehem specjalment jekk
ikollok il-poter, nghidu ahna fi zmien Mintoff, jaghmel speech imqanqal it-Tarzna
kontra l-Qrati b’mod li ma jhalli dubju li qed jaghti messagg lill-haddiema tat-Tarzna
‘morru aharqu l-Qorti’ u dawn hekk fehmuh u hekk ghamlu. Kont hemmhekk jien
meta gew dawn. Imn’Alla li kont wiehed li kienu jafuni sew li hrigt ma’ dawk ilgrupp
ghax kieku l-bini tal-Qorti li ghandna llum inharaq kif inharqet it-Times fl-
1979, il-bini tal-Kurja l-Furjana kieku llum kien ikun mahruq, kieku ma pprevalietx
ir-raguni fost dawk il-mexxejja li umbaghad indunaw illi l-kliem taghhom ittiehed
litteralment mis-segwaci taghhom, u hawn fejn tidhol id-domanda intelligenti tieghek,
jiena rrid noqghod attent ghax mod jien qed nitkellem ma’ Socjologu llum li qed jiehu
dak li qed nghidlu jien f’certu perspettiva u jaginha fl-istorja ta’ kif zviluppaw laffarijiet
u mod jekk qed nghidu lil xi hadd fanatiku, kif per ezempju ghamel Erodi lil
Salome’ li din haditu litteralment u marret u qatghet ras Gwanni l-Battista. Allura
inhallik fil-lijberta’ li tghid li trid pero’ ghandek tkun imwissi illi hemm linja ta’
demarkazzjoni. Mela jiena nghidlek inti liberu, ohrog kif trid fit-triq, tridx tohrog
gharwien? Is-sens ta’ kultura socjali tieghek pero’ meta nghidlek hekk inti tifhimni li
forsi llum qed nohorgu bit-three quarter trousers. Fi zmien ftit tas-snin ilu lanqas
kont tohlomha li Avukat johroglok bi three quarter trousers bla kalzetti, bla zarbun, bi
qmis minn barra, minghajr flokk, fuq is-sider, qed nghidu ghal ragel. Dan kien ftit
tas-snin ilu. Illum immur il-Qorti bil-qorq jien, nidhlilhom bis-slip on, ma nuzax itthree
quarter trousers imma qmis minn barra llum l-Avukati kollha, Prokuraturi
Legali, l-istaff tal-Qorti hafna mill-irgiel hlief ghal Administrative Section, ghax
28

ghadhom marbutin b’dan ir-ritwal. Mela ejja nhallu l-liberta’ imma naraw li kollox
isir bic-checks and balances, bil-mizuri ta’ kontroll li bhal ma inti ma tixtieqx li
jghidu kontra tieghek inti ma tghidx kontra haddiehor. F’dak is-sens ghandna nkunu
liberi sal-massimu, wara kollox ma ninsewx ghandna dawk il-ligijiet li semmejtlek
aktar kmieni li qeghdin hemm biex jigu enforzati. Ma rridux nabbuzaw kif abbuzaw
per ezempju l-Pulizija jekk f’post ta’ divertiment ta’ bil-lejl ghal adulti ta’ aktar minn
wiehed u ghoxrin sena u li jhallsu biex jidhlu xi fanatiku fil-Korp fehem hazin
direttiva tal-Ministru jew ta’ xi Superintendent jew Assistent Kummissarju u marru
arrestaw hamsa u tletin mara Russi, Ukraini, Litwanji, Rumeni u ghamlu oxxenitajiet
akbar ghax harguhom gharwenin kif kienu b’bicca qalziet jghatti l-partijiet taghhom u
kwazi b’sidirhom barra fis-sirda ta’ bil-lejl u kif kienu f’dik il-posizzjoni u lanqas biss
mghottijin haduhom id-Depot. Dak kien kaz ta’ abbuz minn min gie biex
jissalvagwarda l-ligi. Waqghu tac-cajt il-Qorti ghax tilfuha quddiem il-Qorti tal-
Magistrati u appellaw u ma sabu lil hadd minnhom meta gew biex jinnotifikawhom
bil-notifika tal-Appell, imma naqset il-pulizija u naqset il-Media, ghax il-Media
kienet kapaci tissenzjanolizza meta dawn gew arrestati u ma harguhiex fil-berah lebda
gurnal li dawn il-kawzi li swew lill-Istat eluf ta’ liri Maltin marru kollha Sine
Die, kif gara fil-kaz ta’ Norman Lowell.
52. U hemm fejn qed tonqos il-Media ghax il-Media meta tigi biex tghid il-verita’ tuza
kejl differenti, kejl ma’ min jilghaqha u kejl ma’ min tahseb huwa vittma hafna.
F’dak is-sens hafna Awtoritajiet Kompetenti huma stess qeghdin jiksru l-principju talliberta’
tal-espressjoni u tal-kelma.
53. Jigifieri tahseb li llum il-gurnata il-Media qed tghid certu opinjonijiet huma razzisti
mhux ghax veru jkunu razzisti, just biex?
54. Hekk hu. Qeghda taghmel hekk biex tinghogob mac-crieki ta’ goc-crieki ta’ goccrieki,
u telimina certu nies li potenzjalment jistghu ikebbsu l-fantazija ta’ nies li
huma dizilluzi bil-politici taghhom. Dak li qed jaghmlu, iva, gurnali bhal The Times
29

u forsi l-Malta Today, dawn li jqisuhom bhala fl-avangwardja tal-gurnalizmu Malti,
ghax inti trid taghti l-istampa kollha. Xi hadd wara li ghajjar lil Norman Lowell mar
per ezempju u ntervistah biex jaghtih spjegazzjoni? Xi hadd mill-Media tat-Times
gie jkopri s-seduti quddiem il-Magistrati u rraporta l-kawzi ta’ Norman Lowell ghax
il-Prosekuzzjoni ma kellha ebda provi u ma deheritx marru Sine Die? Ma deheret
imkien. Xi hadd irraporta li f’erba’ akkuzi kontra Norman Lowell quddiem Consuelo
Scerri Herrera l-Pulizija ma gabitx prova wahda, u d-Difiza gabet fix-xejn dak kollu li
qalu l-Pulizija? Xi hadd mill-Media gie u rraporta dak li qal il-Kummissarju tal-
Pulizija fil-31 ta’ Lulju, 2007 li kien kolu gideb? Jew Lou Bondi li xehed tajjeb
hafna? Dawn l-iscripts huma miktubin and they can be quoted, hadd ma kwotahom.
Why? ‘Il ghaliex il-Media trid toqghod attent li ezatt fuq l-istess kejl tal-ezempju tal-
Prim Ministru u li fittxewlu fuq il-persuna tieghu f’Perth kien jurta lill-Awtoritajiet,
il-Media ma tridx turta lill-Awtoritajiet.
KK 14 – 20-08-07 –(2 copies MG) Intervista ma’ Roderick White
30