04.07.2013 Views

La Quotidiana, 8.5.2013 - Tomaschett Architektur

La Quotidiana, 8.5.2013 - Tomaschett Architektur

La Quotidiana, 8.5.2013 - Tomaschett Architektur

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Pretsch Fr.1.60 17. annada, numer 88 GA 7007 Cuira Mesemna, ils 8damatg 2013<br />

9 771424 749004<br />

reclama<br />

<strong>La</strong> colur melna<br />

da primavaira<br />

<strong>La</strong> flur portg/dent liun tranfurmescha<br />

la primavairalacuntrada<br />

en ina mar da colur melna. 5 LA VOUSCH DA SURMEIR<br />

Be ina lingua estra<br />

■ (mc) En las scolas primaras<br />

grischunas duai vegnir instrui<br />

en l’avegnir mo ina lingua<br />

estra. Quai pretenda in’iniziativa<br />

lantschada ier aCuira. En<br />

las scolas primaras duai quai esser<br />

pussaivel d’eleger tranter il<br />

tudestg el’englais. Cunquai fiss<br />

l’instrucziun dal talian en il Grischun<br />

tudestg pussaivla pir sin<br />

il stgalim superiur.Sco quai che<br />

ha ditg il comité d’iniziativasaja<br />

la finamira da rinforzar la lingua<br />

Jarvas –power dalla natira<br />

■ (anr/sr) Acaschun d’ina excursiun<br />

da Glion tochen Castrisch<br />

ha ina gruppa d’interessai<br />

giu la caschun da survegnir<br />

in tschuat informaziuns davart<br />

entginas jarvas che creschan<br />

cheu tier nus. Varga 3000 sorts<br />

dat ei en tut tier nus, mo buca tuttas<br />

ein gudiblas. Pirmina Caminada,<br />

l’experta da jarvas, havess<br />

aunc saviu declarar uras alla liun-<br />

Die Messe im Markt.<br />

Jeden Monat neu.<br />

30019 Servetsch d’abunents eda<br />

distribuziun: tel. 0844 226 226<br />

mail: abo@suedostschweiz.ch<br />

Wir zeigen<br />

LIVE<br />

wie’s geht<br />

3.5.-1.6.<br />

materna edas’adattar alaSvizra<br />

orientala. Quella ha tschernì<br />

l’englais sco emprima lingua<br />

estra. Il concept actual ignoreschia<br />

ils basegns da la giuventetgna.<br />

Dal comité fan tranter<br />

auter Jürg Michel,ildirectur da<br />

l’uniun da mastergn ed Andreas<br />

Wieland, il schef da la firma Hamilton<br />

aPanaduz. Ils iniziants<br />

han uss in onn temp da rimnar<br />

las 3000 suttascripziuns necessarias.<br />

«<strong>La</strong>s jarvas che creschan la primavera ein aschi finas ch’ei fuss bunamein<br />

donn da conservar ellas. Criu ni cuschinau gustan ellas uss il meglier»,<br />

declara Pirmina Caminada. FOTO S. ROTHMUND<br />

ga tgei jarva ch’ei buna per quei<br />

ni tschei, co ella ei buna da guder<br />

etgei pusseivladads da conservar<br />

ch’ein adattadas. Ils 18damatg<br />

organisescha ella in’ultieriura excursiun<br />

da primavera en Val<br />

Lumnezia epromova puspei il<br />

plascher da scuvierer las jarvascul<br />

power dalla natira.<br />

➢ PAGINA 3<br />

Holzschutz<br />

im Garten.<br />

Dauerhaft pflegen<br />

und erhalten.<br />

Ski: Pendicularas Mustér - aviert!<br />

Anceinza: 09-12 matg<br />

Tschuncheismas: 18-20 matg<br />

facebook.com/disentis3000<br />

Breil cun finanzas solidas<br />

■ (anr/hh) Differents facturs<br />

han contribuiu igl onn passau<br />

al bien quen dalla vischnaunca<br />

da Breil. Denter quels s’audan<br />

la taglia sin midada da<br />

maun ed il recav ord l’energia.<br />

Il quen communal 2012 siara<br />

cun ina sviulta da pressapauc 9,8<br />

milliuns francs. Il cash flowcon-<br />

Auffahrt, 9.5.: geschlossen<br />

8854 Galgenen (SZ)<br />

bei <strong>La</strong>chen<br />

Kantonsstrasse 61<br />

tonscha 2,9 milliuns francs, il<br />

gudogn rodund 530 000 francs.<br />

<strong>La</strong> vischnaunca ha danovamein<br />

saviu far aultas amortisaziuns.<br />

Ch’il quen communal ei per in<br />

bien ton megliers che previus el<br />

budget ha plirs motivs.<br />

➢ PAGINA 4<br />

Il quen dalla vischnaunca da Breil pigl onn 2012 siara cun in gudogn. LQ<br />

Redacziun: Via comerciala 22, 7007 Cuira, tel. 081 920 07 10, fax 081 920 07 15<br />

In terzdapli dischoccupads<br />

L’UCIML ha publitgà las cifras da dischoccupads dal mais avrigl en il Grischun<br />

DA FLURIN ANDRY /ANR<br />

■ L’avrigl ha registrà il chantun<br />

Grischun 2419 persunas dischoccupadas,<br />

quai correspunda<br />

ad ina quota da dischoccupaziun<br />

da 2,2 pertschient. Il mais<br />

mars impurtava il dumber da<br />

dischoccupads 1733 persunas.<br />

Durant il mais avrigl ècreschì il<br />

dumber da dischoccupads per<br />

686 persunas sin totalmain 2419<br />

persunas senza lavur, communitgescha<br />

l’Uffizi per industria,<br />

mastergn elavur dal Grischun<br />

(UCIML). «L’augment relativamain<br />

grond da 686 persunas<br />

dischoccupadas en Grischun ha<br />

da far cun la stagiun d’enviern<br />

ch’è ida afin», di Paul Schwendener<br />

che maina l’UCIML, «ussa<br />

manca la lavur en l’hotellaria e<br />

restauraziun sco er en las butias<br />

da sport, e l’industria da construcziun<br />

ha cumenzà arenovare<br />

bajegiar pir uss er en ils territoris<br />

turistics pli auts.» El di che quest<br />

svilup saja baingea usità, s’haja<br />

però ils ultims onns tendenzialmain<br />

rinforzà: «Il motiv pudess<br />

Blera lavur per ils centers regiunals per intermediaziun da lavur. FOTO N. PITARO<br />

esser che stagiunaris da l’ester che<br />

han lavurà egudagnà qua durant<br />

almain 12 mais han il dretg da restar<br />

qua eretrair daners da dischoccupaziun»,<br />

suppona Schwendener,<br />

«da questa pussaivladad<br />

vegni fatg pli ferm adiever che pli<br />

Mittwoch, 8.5.: 7.00-17.00 Uhr<br />

Auffahrt, 9.5.: geschlossen<br />

6014 Luzern Littau (LU)<br />

im Littauer-Boden, Thorenbergstr. 49<br />

baud, quai ha da far cun las nauschas<br />

situaziuns economicas en<br />

Spagna, Portugal, Italia etc.» Da<br />

las 2419 persunas dischoccupadas<br />

eran 1199 dunnas e1220<br />

umens. Ils pli blers dischoccupads<br />

avevan la gastronomia<br />

An 20 secundas do dapart<br />

■ (anr/gns) Ena sagliantada<br />

spectaculara èstada da curt a<br />

Marmorera. <strong>La</strong> veia da gôt tgi<br />

magna da Marmorera all’Alp<br />

Motta èneia sanada efatga pi<br />

largia. Gist all’antschatta digl<br />

tratg da 2kmòencrap da 1200<br />

tonnas impedia igl schlargiamaint<br />

dalla veia eperchegl èchel nia sa-<br />

(1139), l’industria da construcziun<br />

(258) ed il commerzi en detagl<br />

(162). En tut il pajais s’ha<br />

sbassà il dumber da dischoccupads<br />

da 138 993 sin 135 851, la<br />

quota da dischoccupaziun svizra<br />

è3,1 pertschient.<br />

glianto. Per far chella sagliantada<br />

òigl cumegn da Marmorera gia da<br />

lascher neir ena firma spezialisada<br />

dalla Bassa tgi fò mintga de da<br />

chellas lavours. An 20 secundas è<br />

sto disfatg igl crap esantia ins ò<br />

strousch igl colp dalla sagliantada.<br />

➢ PAGINA 8<br />

Igl crappung da 1200 tonnas avant la sagliantada. FOTO G. N. STGIER<br />

www.hornbach.ch


2 MESEMNA, ILS 8DAMATG 2013 LEXICON ISTORIC RETIC<br />

Malans eJenins en l’anteriur signuradi da las Trais Lias<br />

■ Il signuradi da Maiavilla, era numnà<br />

simplamain Signuradi (tudestg Bündner<br />

Herrschaft), èinanteriur signuradi<br />

cuminaivel da las Trais Lias. <strong>La</strong> regiun,<br />

commerzialisada oz turisticamain,<br />

cumpiglia la citadina da Maiavilla e<br />

las vischnancas da Fläsch, Malans e<br />

Gianin. En il 13avel tschientaner han<br />

nominà ils baruns de Vazinpodestat e<br />

prefigurà qua tras la posteriura dretgira<br />

da Maiavilla. Tras acquists etransferiments<br />

da dretgs giudizials èilsignuradi<br />

superiur da Maiavilla sa sviluppà successivamain<br />

en il temp medieval tardiv adus<br />

dominis: Maiavilla-Fläsch d’ina vart e<br />

Neu-Aspermont cun Malans eGianin da<br />

l’autra vart. <strong>La</strong>giurisdicziun criminala<br />

sur omaduas dretgiras avevan ils signurs<br />

da Maiavilla ch’administravan adina era<br />

la dretgira civila da Maiavilla edaFläsch.<br />

Aquests signurs han appartegnì ils Aspermonts,<br />

ils Meiers von Wildegg<br />

(1342–55), ils Toggenburgs (1355–<br />

1436) ed ils Brandis-Aarburg (1437–<br />

1509). Il 1436 èentrà il Signuradi en la<br />

Lia da las Diesch Dretgiras. Il 1475 han<br />

conclus ils signurs da Brandis ensemen<br />

cun il Signuradi in’allianza cun l’uvestgieu<br />

da Cuira ecun la Lia da la Chadé.<br />

Il 1499 han els cumbattì da la vart dals<br />

Austriacs, han pers cun quels la guerra ed<br />

han stuì vender il Signuradi per mancanza<br />

da daners. L’imperatur Maximilian Iè<br />

alura s’interessà per quel, el ha però renunzià<br />

ad in acquist en consequenza d’irritaziuns<br />

naschidas qua tras en il Grischun.<br />

Uschia èpassà il Signuradi il 1509<br />

tras cumpra alas Trais Lias. Il 1510 ha<br />

Maximilian conferì aquellas il dretg da<br />

giuditgar sur vita emort. <strong>La</strong>s dretgiras civilas<br />

da Maiavilla-Fläsch edaNeu-Aspermont<br />

sco era l’adesiun alaLia da las<br />

Diesch Dretgiras èn sa mantegnidas. Ils<br />

abitants dal Signuradi èn daventads qua<br />

tras signurs esubdits dad els sezs. Il landfoct,<br />

staziunà sin il chastè da Brandis, represchentava<br />

ils interess suverans da las<br />

Trais Lias. El vegniva tschernì mintga<br />

dus onns d’ina proposta da trais fatga da<br />

la Lia autorisada tenor roda, na dastgava<br />

però betg esser burgais dal Signuradi<br />

avant il 1533. <strong>La</strong> landfoctia èvegnida affittada<br />

per tscherts temps. <strong>La</strong> dretgira auta<br />

sa cumponivada21cussegliers ederschaders<br />

sco era da giurads dals cumins<br />

esaradunava sut il presidi dal landfoct<br />

respectivamain dal podestat da Maiavilla.<br />

Quel exercitava cun dus derschaders<br />

era la dretgira d’appellaziun en cas civils.<br />

Ils dus cumins possedevan, inusitadamain,<br />

ina dretgira matrimoniala cuminaivla.<br />

<strong>La</strong> dretgira bassa, instituida aMalans-Gianin,<br />

han exequì l’emprim ils signurs<br />

da Neu-Aspermont, vul dir ils von<br />

Schlandersberg, il 1523 èella passada als<br />

signurs vonBeroldingen ed il 1526 als de<br />

Marmels. Il 1536 èella vegnida cumprada<br />

ora da las Trais Lias, eGianin ha<br />

acquistà il chastè da Neu-Aspermont. Il<br />

1803 èsaconstituì il Signuradi sco dretgira<br />

auta suverana dal chantun Grischun<br />

cun quatter vischnancas politicas.<br />

Dal 1851 fin il 2000 ha furmà il Signuradi<br />

in cirquit dal district da <strong>La</strong>ndquart<br />

Sut, dapi il 2001 èelintegrà en il nov<br />

district da <strong>La</strong>ndquart. Adolf Collenberg<br />

Obere Zollbrücke (Punt da duana)<br />

Anteriura punt da cunfin sur la <strong>La</strong>ndquart<br />

al sidvest da Malans, numnada<br />

Obere Zollbrücke dapi la construcziun<br />

da la Punt da Tardis. <strong>La</strong> Punt da duana<br />

ha obtegnì il num Bischofsbruck suenter<br />

che l’imperatur Otto Iaveva cedì l’onn<br />

967 il dretg da duana aquesta punt a<br />

l’uvestgieu da Cuira. <strong>La</strong> Punt da duana<br />

fascheva part dalaVia imperiala ed ha<br />

manà il traffic da transit fin viaden il<br />

20avel tschientaner tras la Valdal Rain da<br />

Cuira. Il 1509 ha l’uvestgieu laschà reconstruir<br />

la punt sin cumond da las Trais<br />

Lias edotar ella cun dazis da passadi per<br />

peduns, chavaliers, chavals da sauma,<br />

chars emuvel; exclus da quellas taxas eran<br />

ils curriers, ils schuldads da las Lias ed ils<br />

pelegrins. <strong>La</strong> construcziun d’ina chasa da<br />

duana cun in’ustaria estallas l’onn 1582<br />

tras Samuel Gantner ha provocà il 1591<br />

in process cun Zezras. Il 1631 ha Andreas<br />

Ardüser da Tavau transfurmà la Punt da<br />

duana en ina basa militara cunter ils Austriacs.<br />

Apartir dal 1685 han las vischnancas<br />

da Termin edaZezras stuì garantir<br />

il mantegniment da la punt. <strong>La</strong><br />

Punt da duana èarsa giu il 1799 ed èvegnida<br />

reconstruida il 1802 sin cumond<br />

dals Franzos. Il 1849 èpassà il dretg da<br />

duana alaConfederaziun ch’ha alura<br />

abolì quel. Il 1877 ha surpiglià il chantun<br />

Grischun la punt ed ha remplazzà ella il<br />

1894 cun ina punt da fier. Dapi la construcziun<br />

da la Viafier retica (1889) eda<br />

la A13 (1967) ha la Punt da duana mo pli<br />

in’impurtanza locala. Adolf Collenberg<br />

Malans<br />

Vischnanca politica, circul Maiavilla,<br />

district <strong>La</strong>ndquart (fin il 2001 <strong>La</strong>ndquartSut).<br />

Lieu principal dal district cun<br />

maletg dal vitg protegì. Malans sa chatta<br />

lung las rutas da transit istoricas da la Val<br />

dal Rain econstituivailpunct da partenza<br />

da las vias, in temp impurtantas, che<br />

manavan tras la Clus esur il Crap Fadera<br />

en il Partenz. Ca. 840 in villa Mellanze,<br />

956 Malanz. 1850 912 abitants; 1880<br />

838; 1900 873; 1950 1345; 2000 1908.<br />

Abitadi dal temp da bronz al Ruchenberg.<br />

Il territori èvegnì colonisà ed urbarisà<br />

en il temp medieval tempriv ed è<br />

daventà in center da viticultura. Il 956<br />

ha il retg Otto Iregalà al’uvestg da Cuira<br />

Ils vitgs da Malans edaJenins (davosvart). En l’entir Signuradi èlaviticultura da grond’impurtanza.<br />

Vista generala dal Signuradi. Maletg dad Elias Emanuel Schaffner (enturn il 1830).<br />

intginas vignas aMalans. En il temp autmedieval<br />

ha la vischnanca appartegnì al<br />

domini roial dal chastè da Wynegg ed a<br />

partir dal 1437 ha ella furmà cun Gianin<br />

la dretgira bassa da Neu-Aspermont.<br />

Tranter il 1400 ed il 1600 èilvitg vegnì<br />

germanisà dad Alemans provegnints dal<br />

nord. En il 14avel e15avel tschientaner<br />

èn sa furmadas corporaziuns politicas,<br />

tranter las qualas in cussegl tschernì libramain.<br />

Apartir dal 1509 ha Malans<br />

fatg partdaladretgira auta da Maiavilla.<br />

Guvernà da l’aristocrazia fin en il 19avel<br />

tschientaner,haMalans pretendì il 1798<br />

sco emprima vischnanca dal Grischun<br />

l’adesiun alaRepublica helvetica. Il medem<br />

onn èn vegnidas stampadas en la vischnanca<br />

las gasettas prohelveticas «Der<br />

Rhätische Staatsbothe» e«Der Merkur<br />

Hohen-Rhätiens». Il 1803 èMalans daventada<br />

ina vischnanca autonoma. <strong>La</strong><br />

baselgia da S. Cassian, menziunada per<br />

l’emprima giada enturn il 1150, ha appartegnì<br />

apartir dal 1209 al’uvestg da<br />

Cuira; la pli veglia da las quatter baselgias<br />

precedentas datescha dal 6avel tschientaner.Il1525–26<br />

ha Malans aderì, sco ina<br />

da las emprimas vischnancas grischunas,<br />

alarefurma. Il 1275 èn attestads chalgers,<br />

il 1387 la cultivaziun da virtit, il<br />

1393 miradurs. Malans era in impurtant<br />

lieu da transtgargiada alaruta commerziala<br />

nord-sid epossedeva ildretg da te-<br />

gnair in martgà emnil, documentà en il<br />

17avel tschientaner, nua ch’ils abitants<br />

dal Partenz faschevan lur cumpras. <strong>La</strong><br />

construcziun dal sviament vers <strong>La</strong>ndquart<br />

(1840) edalaviafier da la Valdal<br />

Rain (1859) han mess ina fin al martgà<br />

il 1864. Eralafilantaria etessaria da launa,<br />

averta il 1861, n’ha betg pudì subsister.<br />

Tranter il 1613 ed il 1835 èlavischnanca<br />

stada proprietaria da la Punt da<br />

Tardis. L’industria ed il commerzi eran<br />

pauc sviluppads al’entschatta dal 21avel<br />

tschientaner (zona industriala al Karlihof),<br />

entant che la viticultura predominescha.<br />

Adolf Collenberg<br />

Wynegg<br />

Ruina d’in chastè, situada sin ina guglia<br />

da grip al norddaMalans. Da la substanza<br />

oriunda da l’implant dal 13avel<br />

tschientaner èn sa mantegnidas mo paucas<br />

restanzas dal palaz da trais plauns e<br />

dal mir da tschinta da la vart da la muntogna;<br />

ils ulteriurs mirs dateschan dal<br />

17avel tschientaner.Ilchastè da Wynegg<br />

era en il temp medieval la sedia dals signurs<br />

dal medem num. Suenter lur extincziun<br />

èquel passà sco feud episcopal<br />

als baruns de Vaz, alura als conts de Toggenburg.<br />

Vers la fin dal 15avel tschientaner<br />

èelvegnì bandunà ed èmenziunà il<br />

1548 sco ruina. Enturn il 1600 ha laschà<br />

construir Andreas vonSalis sin l’areal da<br />

la ruina in nov edifizi. <strong>La</strong> residenza signurila<br />

èalura arrivada tras maridaglia<br />

als Gulers da Tavau ch’han laschà engrondir<br />

ella eche sa numnavan enturn il<br />

1624 Guler von Wyneck. Alafindal<br />

18avel tschientaner è l’implant vegnì<br />

bandunà definitivamain ed èalura ìen<br />

muschna. Maria-Letizia Boscardin<br />

Jenins (Gianin)<br />

Vischnanca politica, circul Maiavilla,<br />

district <strong>La</strong>ndquart (avant il 2001 <strong>La</strong>ndquartSut).<br />

1139 Uienennes,1242 Gininnes,1461<br />

(ze) Ganins,tudestg Jenins (uffizial).<br />

1850 481 abitants; 1900 450;<br />

1950 461; 2000 746. Territori urbarisà<br />

en il temp medieval tempriv.Apartir dal<br />

temp autmedieval ha Gianin appartegnì<br />

al chastè da Neu-Aspermont ed en il<br />

temp medieval tardiv furmava la vischnanca<br />

cun Malans ina dretgira civila<br />

dal Signuradi. Il 1436 èGianin s’unì cun<br />

la Lia da las Diesch Dretgiras. Il 1536<br />

han las Trais Lias acquistà la dretgira civila,<br />

ed il 1803 èGianin daventada ina<br />

vischnanca suverana da la dretgira auta<br />

da Maiavilla. <strong>La</strong> baselgia da S. Mauritius<br />

vegn menziunada il 1209 indirectamain,<br />

il 1330 directamain. Ils dretgs da collatura<br />

possedevan ils signurs da Neu-Aspermont,<br />

il presidi l’uvestgieu da Cuira,<br />

apartir dal 1536 las Trais Lias. Refurma-<br />

ziun 1540. <strong>La</strong> germanisaziun èsuccedida<br />

tranter il 14avel ed il 16avel tschientaner.<br />

Il 1786–93 ha Johann Baptista von<br />

Tscharner manà aGianin sia «Nationalschule».<br />

<strong>La</strong>s chasas patrizianas da las famiglias<br />

von Sprecher evon Salis dateschan<br />

dal 17avel e18avel tschientaner.<br />

<strong>La</strong> viticultura, favurisada dal clima miaiveldal<br />

Signuradi, ha giugà da tuts temps<br />

ina rolla impurtanta aGianin. <strong>La</strong> vischnanca,<br />

situada actualmain lontan da<br />

l’axa da transit principala, enconuscha<br />

dapi ils onns 1960 in ferm augment demografic<br />

ed èsasviluppada ad ina vischnanca<br />

da domicil (il 2000 lavuravan<br />

bundant la mesadad da la populaziun<br />

cun activitad da gudogn aGianin ordaifer<br />

il vitg). <strong>La</strong> cumpartdal’ovra electrica,<br />

realisada il 1914, al provediment d’energia<br />

electrica da la vischnanca sa sminuescha<br />

constantamain. Adolf Collenberg<br />

Neu-Aspermont<br />

Imposant cumplex da ruinas sin in sparun<br />

alnordost da la vischnanca da Gianin,<br />

cun ina tur principala, in edifizi<br />

d’abitar da pliras parts ed in mir da<br />

tschinta. L’entrada da la tur da sis plauns<br />

èalterz plaun. Il plaun superiur, munì<br />

cun balestreras en furma da foras-clav e<br />

cun fanestras quadras, èvegnì agiuntà pir<br />

en il 16avel tschientaner. L’implant, che<br />

datescha presumablamain da l’emprima<br />

mesadad dal 13avel tschientaner,èvegnì<br />

erigì probablamain dals signurs de Aspermont.<br />

Il 1284 appartegnevaelals baruns<br />

de Vaz, dapi la mesadad dal 14avel<br />

tschientaner a diversas famiglias dal<br />

Vnuost. Il 1499 èNeu-Aspermont vegnì<br />

conquistà dals Grischuns edestruì parzialmain,<br />

alura peròpuspè reconstruì. Il<br />

1536 ha Johann de Marmels vendì il<br />

chastè ed il signuradi alas Trais Lias. Il<br />

chastè (dapi il 1538 en possess da Peter<br />

Finer) è vegnì bandunà en il 17avel<br />

tschientaner ed èìenruina en il 18avel<br />

tschientaner. Al’intern da la ruina sa<br />

chattan anc restanzas da latrinas, da nischas<br />

da stgaffas ed’ina pigna en furma<br />

da cub.Il1999 ha il Burgverein Neu-Aspermont<br />

(fundà il 1996) inizià lavurs da<br />

consolidaziun. Maria-Letizia Boscardin<br />

Lexicon Istoric Retic<br />

Il LIR cumpiglia bundant 3100 artitgels<br />

(geografics, tematics, artitgels da<br />

famiglias ebiografias) davartl’istorgia<br />

grischuna/retica e la Rumantschia.<br />

Editura: Fundaziun Lexicon Istoric<br />

Svizzer; versiun online: www.e-lir.ch;<br />

versiun stampada: www.casanova.ch u<br />

en mintga libraria.


SURSELVA MESEMNA, ILS 8DAMATG 2013 3<br />

<strong>La</strong>s excursiuns da jarvas cun Pirmina Caminada ein fetg instructivas efan gust sin dapli jarvas selvadias ord la natira.<br />

«<strong>La</strong> primavera gustan<br />

jarvasfrestgas il meglier»<br />

DA SUSI ROTHMUND /ANR<br />

■ Als biars eis ei strusch pli cunscient<br />

contas jarvas selvadias ch’ein<br />

gudiblas, saunas ebunas per cungir,<br />

enrihir e decorar las spisas ella<br />

cuschina da mintgadi, per far sirups<br />

ni etgs ebia auter.Inpass anavos tier<br />

la natira pon interessai far cun agid<br />

dalla experta da jarvas, Pirmina Caminada,<br />

che organisescha adina puspei<br />

excursiuns ella regiun. Gia Hippokrates<br />

da Kos –ilmiedi il pli renomau<br />

dalla antica –cussegliava: «<strong>La</strong>i esser<br />

nutriment tia medischina emedischina<br />

tiu nutriment!» <strong>La</strong> natira regala<br />

anus bia nutritiv esanadeivel –era jarvasgustusas<br />

che derasan in fried magnific.<br />

Varga 3000 sorts da jarvas creschan<br />

en nossa regiun el’experta da jarvas Pirmina<br />

Caminada enconuscha ina gronda<br />

partdaquellas, sa nua ch’ellas ein d’anflar<br />

epodefinar sch’ellas ein gudiblas ni<br />

da tissi. Giadabuoba interessavan efatschentavan<br />

las jarvas laLumneziana ed<br />

avon enzacons onns ha ella frequentau<br />

la scolaziun d’experta da jarvasalla academia<br />

da jarvasaSalez. Ussa dat ella vinavon<br />

sia savida en cuors da jarvas.<br />

L’Agentura da novitads rumantscha ei<br />

Filipendula da paliu (Mädesüss) ei bien per serevegnir<br />

ed encunter mal il tgau.<br />

CunPirmina Caminada alla tscherca da jarvas<br />

stada dalla partida all’excursiun da jarvas<br />

daGlion tochen Castrisch.<br />

Sentir la primavera<br />

Sco Pirmina Caminada ha declarau als<br />

participonts dalla excursiun dalla sonda<br />

vargada ei la varietad dalla flora sin terren<br />

buc engarschau, als urs digl uaul ni allas<br />

rivas specialmein interessanta. Gest perquei<br />

ha ella eligiu la senda spel Rein denter<br />

Glion eCastrisch eleu pruevan las<br />

jarvasplein forza efrestgas en abundonza.<br />

Ils participonts han gudiu la primavera<br />

ed il fried migeivel dallas jarvas. Sin<br />

quella tura ha l’experta da jarvasmussau<br />

in tschuat jarvas gudiblas, mo era da<br />

quellas tussegadas ed era declarau co ins<br />

po duvrar jarvas medicinalas. Alla fin<br />

dalla tura ha la gruppa gudiu in refrestg<br />

tier Lotti Treier en sia ustria da curtgin<br />

ch’ella numna «Café Dunschtig». Leu ha<br />

Pirmina Caminada offeriu ina marenda<br />

cun paunins garni cun tartinas da jarvas<br />

che eran aschi bunas ch’ei ha fatg aunc<br />

bia pli grond gust dad encurir jarvas.<br />

Gustus edelicius<br />

In schatg dils cussegls dalla experta da jarvasPirmina<br />

Caminada: «Sper casas eclavaus<br />

crescha alliaria (Knoblauchhede-<br />

Il Calamandrin (Vergissmeinnicht) ei ina flur fetg decorativa<br />

en salatas.<br />

rich), ina jarva deliciusa cun in fin gust<br />

denter peiver ed agl. Quella gusta il meglier<br />

criua, per exempel sin in toc paun<br />

tostau ecaschiel lom migeivel. <strong>La</strong> filipendula<br />

da paliu (Mädesüss) ei buna suenter<br />

in stregn di cun bia lavur «spirtala». In fegl<br />

giuven po vegnir slignaus per in mument<br />

encunter il «stress» evala era sco bien mied<br />

encunter mal il tgau perquei ch’ella fa flessegiar<br />

pli spertilsaung. Ordlas flurs dalla<br />

caglia dil laussèr (Traubenkirsche) san ins<br />

far in fin ebien sirup ch’ei fetg buns per<br />

far desserts. Inabubronda cun effect sensual<br />

che vegnevasurvida pli baul tier nozzas.<br />

Darvenas (Bärenklau) ei ina jarva che<br />

crescha savens sin nos praus ed agl ur digl<br />

uaul. Igleiinbien legum per dipps ni en<br />

sosas. Il liquid dil badugn po vegnir gudignaus<br />

la primavera ed ei buns per dar forza.<br />

Inajarva fetg sanadeivla ei il sanartugl<br />

(Wallwurz). Faletga (Farn) po vegnir duvrada<br />

per far cumpressas encunter mal il<br />

dies. Sch’ins metta faletga en gagliner van<br />

las milbas silla feglia ed ins po deliberar las<br />

gaglinas da quella mulesta.»<br />

Sonda, ils 18 da matg dallas 09.00–11.30 envida<br />

l’experta da jarvas Primina Caminada ad ina<br />

excursiun en ValLumnezia. Cuosts per persuna<br />

20 francs. Informaziuns ed annunzias:<br />

Tel. 079 259 09 46 ni pirmina@bluewin.ch<br />

L’experta da jarvas Pirmina Caminada declara als participonts che las jarvas gustan la<br />

primavera il meglier criu efrestg. FOTOS S. ROTHMUND<br />

Carmen ei tut incantada dalla alliaria, ina buontad jarva che crescha sper casas e<br />

clavaus.<br />

Igl extract frestg ch’ins fa ord il gerani plimau (Stinkender Storchenschnabel) edrova<br />

per far etgs ei buns encunter allergias, neurodermitis ed era sco balsam per las levzas.<br />

Darvenas (Bärenklau) dattan bien gust adipps ni<br />

sosas.<br />

<strong>La</strong> feglia giuvna dalla iva dumiasta (Schafgarbe) san<br />

ins duvrar sco cungiment ella sosa da salata.


4 MESEMNA, ILS 8DAMATG 2013 SURSELVA<br />

■ EN MEMORIA<br />

SurTumaisch Berther<br />

ei morts<br />

(anr/gc) SurTumaisch Berther ei morts<br />

aSedrun ella vegliadetgna dad 86 onns.<br />

El ha pastorau biars onns en diversas<br />

pleivs si Surmir ed en Surselva, ei staus<br />

decan dalla Surselva ecanoni extraresidenzial.<br />

Il gimnasi ha sur Tumaisch Berther<br />

frequentau aMustér ed aSviz. Ei<br />

suonda il studi dalla teologia al Seminari<br />

da spirituals aCuera. 1952 vegn el ordinaus<br />

spiritual ed ha messa nuviala aSedrun<br />

–nov onns suenter siu frar,sur Giusep<br />

Berther, morts 2004.<br />

Duront siat onns ei sur Tumaisch<br />

Berther plevon aSur eprovisur da Mulegns<br />

si Surses. Da quels onns ha el publicau<br />

el «Pelegrin» 1959/1960 davart<br />

«Spirituals, fraters laics emuniessas dalla<br />

vischnaunca da Tujetsch», ina lavur ch’ei<br />

era cumparida sco separat cugl intent da<br />

promover clamadas spiritualas che Tujetsch<br />

hagi giu tontas. «Zacontas notizias<br />

historicas dallas pleivs da Mulegns eSur<br />

–cun in register dils plevons» ein era sortidas<br />

da quei temps da sia plema.<br />

1960 retuorna sur Tumaisch Berther<br />

sco plevon da Falera en Surselva. Prest 15<br />

onns ha el pastorau leu –ils davos otg<br />

onns aunc sco plevon-administratur da<br />

Schluein ed in temps era si Surcuolm.<br />

Dalla Foppa serenda sur Tumaisch Berther<br />

1984 en Lumnezia sco plevon da Suraua<br />

(per las pleivs da Camuns, Surcasti,<br />

Tersnaus ed Uors) –equei duront buca<br />

meins che 20 onns. Da quei temps ei sur<br />

Tumaisch Berther era staus 12 onns decan<br />

dil capetel sursilvan. 1986 fuvaelvegnius<br />

numnaus canoni extraresidenzial. 2010<br />

ha el remess siu canonicat. Ilsdavos prest<br />

diesch onns passenta sur canoniTumaisch<br />

Berther en Casa s. Vigeli aSedrun ed ei<br />

era staus spiritual da quella.<br />

Inaveta cumplenida ei ida afincun la<br />

mort dasur canoni emeritau Tumaisch<br />

Berther,staus in spiritual mudest, curteseivel,<br />

zun premurau efetg engaschau. RIP.<br />

Funeral esepultura han liug oz allas 14.00 a<br />

Sedrun.<br />

■ TRUN<br />

Quen siara cun in gudogn<br />

da 400 000 francs<br />

(anr/hh) Il cussegl da vischnaunca da<br />

Trun ha approbau unanimamein il gliendisdis<br />

sera il quen dalla vischnaunca pigl<br />

onn 2012. Il quen current siara cun expensas<br />

totalas dad 11,9 milliuns francs ed<br />

entradas da 12,3 milliuns francs. Cheutras<br />

sedat in gudogn da bunamein<br />

400 000 francs. <strong>La</strong> vischnaunca ha fatg<br />

amortisaziuns ordinarias ell’altezia da<br />

796 000 francs ed amortisaziuns supplementaras<br />

da 3,27 milliuns francs. Leutier<br />

ei vegniu fatg amortisaziuns da 16 900<br />

francs tier il quen dalla canalisaziun da<br />

Trun, 16 300 francs tier il quen dalla canalisaziun<br />

dalla fracziun da Schlans e<br />

12 000 francs tier l’Ovra hidraulica Runcalatsch.<br />

Plinavon ei vegniu transferiu ina<br />

summa da rodund 40 000 francs en il deposit<br />

per la finanziaziun speciala dalla canalisaziun<br />

e60000 francs el fondo da remessa<br />

dalla meglieraziun. Il gudogn avon<br />

las amortisaziuns munta a3,77 milliuns<br />

francs. Sco quei che las autoritads communalas<br />

constateschan ei quei resultat extraordinari<br />

staus pusseivels grazia alla contribuziun<br />

da fusiun dil cantun ell’altezia<br />

da 975 000 francs esin fundament dallas<br />

entradas ord lavendita d’energia ed ils<br />

tscheins d’aua ch’ein stadas fetg aultas<br />

muort igl ordvart bien onn hidraulic. Il<br />

quen d’investiziuns siara cun expensas da<br />

struschamein 1,3 milliuns francs ed entradas<br />

da biebein in milliun francs. Rodund<br />

360 000 francs ha la vischnaunca investau<br />

igl onn passau ella sanaziun da vias communalas<br />

epressapauc 200 000 francs ella<br />

meglieraziun da Schlans. <strong>La</strong> sanaziun dalla<br />

ViaPlauna elaVia <strong>La</strong>vinal aSchlans ha<br />

custau biebein 97 000 francs elasanaziun<br />

dalla via cantunala atras il vitg da Schlans<br />

rodund 87 000 francs.<br />

Midada da maun sin nivel da record<br />

DA HANS HUONDER /ANR<br />

■ <strong>La</strong> vischnaunca da Breil ha fatg igl<br />

onn vargau in gudogn da varga miez<br />

milliun francs equei malgrad amortisaziuns<br />

da 2,35 milliuns francs. In dils<br />

facturs per quei success ein denter<br />

auter las entradas sin fundament dalla<br />

midada da maun. Cun 626 000<br />

francs contonschan quellas in nivel<br />

da record. Il rapport annual gest cumpariu<br />

per mauns dallas decisiuns dil cussegl<br />

da vischnaunca edalla radunonza<br />

communala dat ina survesta cumpleta<br />

davart ilcurriu epassau aBreil igl onn<br />

2012. En quel fan las autoritads communalas<br />

menziun denter auter dil svilup<br />

sil sectur dallas immobilias. Sinfundament<br />

dil gie dil suveran svizzer al stop<br />

da secundas habitaziuns ein biaras damondas<br />

da baghegiar aunc vegnidas<br />

inoltradas el decuors digl atun edigl unviern.<br />

Entginas ein aunc pendentas sin<br />

fundament da recuors. Iglonn 2012 ha<br />

la suprastonza communala tractau e<br />

concediu 61 lubientschas da baghegiar<br />

sco era 45 lubientschas da pintga muntada.<br />

<strong>La</strong> suprastonza communala ei seradunada<br />

46 gadas ed ha tractau edeliberau<br />

451 fatschentas. Ina midada essenziala<br />

ha ei dau igl onn vargau al tgamun<br />

dall’administraziun communala.<br />

Il canzlist communal Michi Sutz ha<br />

bandunau il menaschi communal per<br />

surprender ina nova funcziun tier igl<br />

Uffeci da vischnauncas dil cantun Grischun.<br />

Diember da habitonts stabil<br />

Il diember da habitontas ehabitonts dalla<br />

vischnaunca da Breil ei staus stabils ils<br />

davos onns. Sco quei ch’il rapportannual<br />

relata dumbrava lavischnaunca la fin<br />

digl onn vargau 1334 persunas. Ella ha<br />

registrau diesch naschientschas etuttina<br />

biars mortoris. <strong>La</strong> scola primara vegn frequentada<br />

da 94 scolars, il scalem superiur<br />

da 35. <strong>La</strong>s partiziuns da scoletta a<br />

Breil eDanis-Tavanasa dumbran 25 scolarets.<br />

Sil sectur dil scolaresser ha la vischnaunca<br />

lu era fatg ina dallas grondas<br />

investiziuns igl onn passau. <strong>La</strong> casa da<br />

scola aDanis-Tavanasa, erigida 1976, ei<br />

vegnida sanada energeticamein. Persuenter<br />

ha la vischnaunca investau ina<br />

summa netta dad 1,6 milliuns francs. Sil<br />

sectur dil traffic ei vegniu decidiu igl onn<br />

vargau d’instradar l’elavuraziun d’in<br />

concept da segirtad da traffic per ils treis<br />

vischinadis. Quei concept ei staus il giavisch<br />

da 215 vischinas evischins. <strong>La</strong> vischnaunca<br />

ha fatg ulteriuras investiziuns<br />

sil sectur digl ambient elaplanisaziun,<br />

denter auter la realisaziun d’ina nova<br />

combra d’aua aDacla aDardin. L’Ovra<br />

hidraulica Casut aDardin ha produciu<br />

<strong>La</strong>s autoritads dalla vischnaunca da Breil dattan plaid efatg davartigl onn 2012<br />

igl onn vargau struschamein dus milliuns<br />

uras kilowat. Quei corrispunda al<br />

consum d’energia da 330 casadas. Quei<br />

indrez ei buca mo da muntada per la producziun<br />

d’energia schubra, mobein era<br />

d’impurtonza per las entradas en cassa<br />

communala. <strong>La</strong> dumbraziun d’animals<br />

dil matg 2012 ha mussau ina sminuaziun<br />

da 13 envernontas. Aschia ei vegniu<br />

dumbrau 906 animals armentivs, 788<br />

animals manedels, 15 cavals e220 pors.<br />

Enteifer tschun onns ei il diember d’animals<br />

manedels sereducius per rodund 40<br />

pertschien.<br />

Turissem fa quitaus<br />

Schegie che las Pendicularas Breil-<br />

Vuorz-Andiast SA han contonschiu igl<br />

onn 2011/12 in meglier resultat ch’igl<br />

onn precedent ei quel tonaton staus claramein<br />

sut las aspectativas. Als responsabels<br />

dil menaschi edalla vischnaunca<br />

fa la situaziun economica quitaus en<br />

quei grau. Per contonscher ina migliur<br />

finanziala en favur dallas pendicularas<br />

vegn fatg il mument ponderaziuns en<br />

pliras direcziuns. Ina migliur savess il<br />

niev resort davacanzas purtar. Fetg legreivels<br />

ei perencunter il quen communal<br />

2012 da Breil. Il grond interess da<br />

baghegiar ha menau igl onn vargau ad<br />

in recordtier las taglias dalla midada da<br />

maun. Quellas contonschan ina summa<br />

da 626 000 francs. D’eminenta impurtonza<br />

ein per la vischnaunca era las entradas<br />

ordladistribuziun elavendita da<br />

forza electrica. Quellas han contonschiu<br />

la summa dad 1,4 milliuns francs.<br />

Vidlunder vegnan rodund 750 000<br />

francs per tscheins d’aua. <strong>La</strong> vischnaunca<br />

ha fatg igl onn vargau amortisaziuns<br />

per 2,35 milliuns francs. Previdas el<br />

budget eran talas per 1,45 milliuns<br />

francs. <strong>La</strong> sviulta totala dalla vischnaunca<br />

importa rodund 9,8 milliuns francs<br />

cun in cash flowda2,9 milliuns francs.<br />

Il gudogn schuber importa 530 000<br />

francs. Il quen d’investiziuns siara cun<br />

expensas da 2,6 milliuns francs ed entradas<br />

dad 1,46 milliuns francs. Ultra<br />

dalla sanaziun dalla casa da scola aDanis-Tavanasa<br />

ha la vischnaunca era sa-<br />

Premiera da film aCuraglia: «adia Sontga Maria»<br />

■ (cp) RTR Radiotelevisiun Svizra Rumantscha<br />

envida alapremiera dal film<br />

«adia Sontga Maria», in film d’Eligi Derungs.<br />

Quai mesemna, ils 8damatg<br />

2013 alas 20.00 en la sala da la chasa<br />

da scola aCuraglia. Il num Soliva è<br />

prest mo pli istorgia per l’ospizi Sontga<br />

Maria sin il Pass dal Lucmagn. <strong>La</strong> famiglia<br />

Gion e Gabriela Lutz-Soliva èsadecidida<br />

da chalar edavender ses ospizi sin<br />

il Pass dal Lucmagn. Betg simpel per els<br />

sch’ins sa che l’ospizi vegn manà dapi<br />

135 onns da la famiglia Soliva. Gial’ururat<br />

da Gabriela Lutz-Soliva vegniva la<br />

stad sin il pass per manar l’albiert. Da lez<br />

temp possedeva laclaustra da Mustér<br />

l’ospizi. Avant 20 onns han Gabriela<br />

Lutz-Solivaeses um cumprà quest ospizi.<br />

Elslavuran 5mais equai set dis l’emna<br />

sin il pass. Ussa vulan els chalar.Lur trais<br />

uffants na vulan unapon betg cuntinuar<br />

cun la tradiziun da famiglia. Uschia che<br />

Gabriela eGion Lutz ston, gugent una-<br />

vidas, vender l’ospizi eprender cumià da<br />

lur Sontga Maria. L’era Soliva vaafin.<br />

L’occurrenza èpublica, l’entrada èlibra.<br />

Il film «adia Sontga Maria» da l’emissiun «Cuntrasts»<br />

vegn mussà en ils programs da la SRG<br />

SSR sco suonda: dumengia, ils 12-05-2013,<br />

17.25 sin SRF 1<br />

Repetiziuns mesemna, ils 15-05-2013, 08.30,<br />

09.30, 12.50 sin SRF info; gievgia, ils 16-05-2013,<br />

11.00 sin SRF info; sonda, ils 18-05-2013, 17.25<br />

sin SRF 1; dumengia, ils 19-05-2013, 07.30 sin<br />

RSI LA1<br />

L’ospizi durant la stad. Gabriela eGion Lutz-Soliva en discurs. MAD<br />

<strong>La</strong> vischnaunca da<br />

Breil ha profitau igl<br />

onn vargau dalla<br />

midada da maun,<br />

mo era da bunas<br />

entradas dalla fatschenta<br />

cun energia.<br />

FOTO H. HUONDER<br />

nau pliras vias communalas ecantunalas<br />

ed acquistau pliras maschinas per la<br />

gruppa stradala eforestala. Leutier ein<br />

vegnidas investiziuns egl aquaduct, il<br />

provediment d’aua elacanalisaziun.<br />

Bien fundament finanzial<br />

Sco quei che la suprastonza communala<br />

constatescha el rapportannual posseda la<br />

vischnaunca il mument ina basa finanziala<br />

solida. Eglavegnir vegn ella denton<br />

confruntada cun dapli cuosts, denter auter<br />

sin fundament dalla nova ulivaziun<br />

da finanzas ni era la nova lescha da scola.<br />

Medemamein sto vegnir quintau cun ina<br />

reducziun dallas entradas sin taglias specialas<br />

ed ordinarias. Perquels motivs seigi<br />

ei necessari da ponderar bein egl avegnir<br />

tgei investiziuns che seigien veramein<br />

necessarias. Tonaton seigi in engaschament<br />

finanzial dalla vischnaunca,<br />

per exempel en connex cun ils indrezs<br />

d’ennevar el territori da skis, da trer en<br />

consideraziun. <strong>La</strong> producziun da neiv artificiala<br />

sappi buc esser mo caussa dallas<br />

pendicularas.<br />

■ BALLAPEI<br />

Giugs da campiunadi<br />

d’Anceinza<br />

(anr/hh) Oz edamaun han plirs giugs<br />

dil campiunadi regiunal da ballapei liug.<br />

En 4. ligia dattan igl emprem etierz<br />

dalla tabella in encunter l’auter, numnadamein<br />

Vaz-sut eLumnezia. Cunina<br />

victoria savessen ils Lumnezians mantener<br />

il contact cul capogruppa. Perlatesta<br />

dalla tabella va ei era en 5. ligia. Cun<br />

ina victoria ordeifer encunter Schluein<br />

Glion savess Rueun surprender igl emprem<br />

plaz che vegn occupaus il mument<br />

da Panaduz.<br />

4. ligia, gruppa 2<br />

Taminatal –Schluein Glion mesjamna, 20.00<br />

Vaz-sut –Lumnezia Anceinza, 16.00<br />

5. ligia, gruppa 1<br />

Lumnezia –Sedrun/Mustér mesjamna, 19.30<br />

Schluein Glion –Rueun mesjamna, 20.00<br />

Damas 4. ligia, gruppa 1<br />

<strong>La</strong>ax –Tavau Anceinza, 16.00


ENGIADINA MESEMNA, ILS 8DAMATG 2013 5<br />

<strong>La</strong> prümavaira porta ün mar da fluors chadaina. FOTOS R. DUSCHLETTA<br />

DA ROMANA DUSCHLETTA /ANR<br />

■ <strong>La</strong> provista d’inviern es afin. <strong>La</strong> prümavaira<br />

es davant porta equella spordscha<br />

cun plantas, erba efluors üna vasta<br />

paletta da recettas. <strong>La</strong> prüma culur da<br />

la prümavaira es il verd.Aint il god esülla<br />

prada as vezza quella culur frais-cha, ün<br />

segn cha la prümavaira as sdruaglia. Uossa<br />

es la culur gelga chi dominescha las surfatschas.<br />

Sülla prada crescha la fluor chadaina<br />

d’ün cuntin. In tscherts lös as transmüdan<br />

ils prats dafatta in ün mar gelguaint.<br />

<strong>La</strong> flur chadaina es üna planta cun caracter<br />

medicinal chi’s po trar anüz in plüssas<br />

variaziuns, i’spotilla mangiar odafatta<br />

tilla baiver. Ella vain eir nomnada flur<br />

DA BENEDICT STECHER /ANR<br />

■ <strong>La</strong> stalla da chavals cun pensiun e<br />

restoraziun aSan Jon sur Scuol spordscha<br />

multifarias pussibiltats, p. ex.<br />

far gitas asella oincharrozza. Implü<br />

as poja far cuors chi promouvan il dialog<br />

tanter umans echavals etanter<br />

persunas da cader ed impiegats. Sper<br />

la pussibiltà d’imprender ad ir asella eda<br />

far gitas d’ün mez diedeir plü lungas<br />

spordschan Men Juon esia partenaria<br />

Brigitte Prohaska eir cuors particulars:<br />

«No dain grond pais al deport tanter<br />

uman ebes-cha. Ilschavals sun da natüra<br />

plü gronds eplü ferms co l’uman eperquai<br />

daja reglas da maniera», disch Men<br />

Juon, «sün nossas gitas cuortas ed eir plü<br />

lungas, fin a desch dis, provaina da<br />

muossar anoss cliaints il dret deporttanter<br />

uman echavagl.» Il chavagl sto tenor<br />

el acceptar al’uman sco superiur eperquai<br />

esa important cha quel as fida da<br />

l’uman. El sto savair cha las decisiuns cha<br />

l’uman tira sun bunas eir per el. «Per<br />

avair üna tscherta dominanza sur dal<br />

chavagl nu faja dabsögn da brutalità, ma<br />

da cumünanza ed’üna basa da fiduzcha.»<br />

Quistas reglas as poja imprender aSan<br />

Jon equellas valan eir aint illa vita dal<br />

minchadi. ASan Jon exista eir la pussibiltà<br />

per glieud cun handicaps epersunas<br />

malsanas da passantar uras accumpagnadas<br />

cun chavals prus chi han üna bun’in-<br />

Ünaflur nun es be per l’ögl<br />

porch oflur cicorgia. Blers noms demuossan<br />

eir in che fuorma eper che malessers<br />

cha la flur chadaina gniva tratta anüz.<br />

Ünaduonna chi ha gronda paschiun pella<br />

natüra es GisulaTscharner da Veulden. Ella<br />

declera che chi’s po tuot far our da las<br />

fluors chadaina.<br />

«Da la prüma föglina fin pro la flur»<br />

<strong>La</strong>s prümas föglias da la flur chadaina vegnan<br />

dovradas per far salata. «Quellas füssa<br />

da cleger cur chi sun amo pitschnas, perche<br />

plü grondas chi sun eplü amaras chi<br />

vegnan», disch Gisula Tscharner. Davo<br />

pacas eivnas cumainzan achatschar ils<br />

cheus da la flur. Our da quels cheus, chi<br />

cuccan malapaina tanter las föglias oura,<br />

Recettas sulvadias cun la flur chadaina<br />

as poja far capras. Il monch da la flur chadaina<br />

cuntegna ün liquid chi vain nomnà<br />

il lat. «Quel vain dovrà daspö tschientiners<br />

per trattar da tuotta sorts malatias,<br />

per exaimpel per far svanir virüclas oinflammaziuns<br />

dals ögls.» <strong>La</strong> flur chadaina<br />

valaivaplü bod sco vivonda stimulanta. I<br />

gnivafat our da la flur gelga üna sortmeil<br />

per strichar sül pan, far sirups odafatta licörs.Tenor<br />

la «stria dad erbas», sco cha Gisula<br />

Tscharner vain eir nomnada, daja<br />

adüna daplü glieud chi tuorna pro’ls prodots<br />

chi’s po far our dad erbas eplantas<br />

sulvadias. <strong>La</strong> flur chadaina crescha be üna<br />

jada l’on eperquai esa da trar anüz quella<br />

fingià da prümavaira per tilla giodair dürant<br />

l’on sco mangiativaobavronda.<br />

Dialog tanter umans echavals<br />

fluenza. Sper las gitas spordscha SanJon<br />

eir cuors da perfecziunamaint per persunas<br />

da cader.Ilböt es da megliorar il dialog<br />

tanter schef ed impiegà.<br />

As confruntar cun situaziuns<br />

na cuntschaintas<br />

Johann F. Dobler da Rothrist muossa als<br />

San Jon il center per amatuors da chavals<br />

partecipants in seis seminars aSan Jon<br />

co chi’s va intuorn cun situaziuns na<br />

cuntschaintas, per interrumper ierarchias<br />

e per comunichar confidenza.<br />

«San Jon esünlöideal cun ün’infrastructura<br />

ed ün’atmosfera chi s’adatta<br />

bain per dar meis seminars», confirma<br />

Dobler. Aint illa prüma part dal semi-<br />

Cul meil da la flur chadaina as poja eir far sirup etè.<br />

nar vegna lavurà sainza chavals. Là as<br />

tratta da’s confruntar cun situaziuns na<br />

cuntschaintas. Ils partecipants chaminan<br />

per exaimpel tras ün parcuors e<br />

tras üna taglia d’arogn cun ögls serrats.<br />

<strong>La</strong>s reacziuns vegnan valütadas ediscussas.<br />

«No vain seminars cun firmas<br />

plü grondas, ingio cha’l schef vain trat-<br />

Qualvoutas han lö eir pitschnas demonstraziuns cun chavals. FOTO B. STECHER<br />

Recetta dutscha ed ascha<br />

Meil<br />

Per far il meil as douvra ses tazzas<br />

grondas implidas cun cheus da fluor<br />

chadaina s-chars averts (cleger abunura).<br />

Quels buglir per tschinch minuts<br />

in ün liter emez aua. Tuot cular<br />

cun ün sdratsch da pingoula. Metter<br />

pro i’l liquid ün kil emez zücher e’l<br />

süj elapletscha da duos limuns. Buglir<br />

fin cha’l liquid dvainta consistent<br />

sco sirup. Implir il meil in vaiders<br />

chods. Il meil es eir adattà per far sirup<br />

etè.<br />

Capras<br />

Per far aint ils cheus da la fluor chadaina<br />

as stoja cleger quels cur chi sun<br />

amo pitschens eserrats. Tour davent<br />

las föglias dal chalsch elaschar buglir<br />

aschaid cun üna prisa sal ed üna prisa<br />

paiver.Metter aint ils büttels elaschar<br />

trar tschinch fin desch minuts. Cular<br />

elaschar sfraidir. Metter pro amo ün<br />

pêr cullinas da paiver. Implir ils vaiders<br />

culs cheus ecuvernar las capras<br />

cun l’aschaid sfraidi.<br />

tà egual als impiegats. Il seguond di lavuraina<br />

cun chavals chi siglian sur obstaculs<br />

elàasbada svelt la relaziun tanter<br />

uman echavagl. Il chavagl muossa<br />

aseis manader sch’el es perinclet cun<br />

seis agir», disch Dobler. Ils resultats<br />

vegnan analisats, minchatant daja eir<br />

resultats inaspettats. Per Dobler es il<br />

dialog tanter l’uman e’lchavagl üna via<br />

voluntaria d’amicizcha chi porta a<br />

minchün bler pel minchadi cun seis<br />

conumans.<br />

Sülla planüra d’immez<br />

il god sur Scuol<br />

San Jon as rechatta tanter Scuol e<br />

S-charl sün üna planüra ed es üna fracziun<br />

dal cumün da Scuol. <strong>La</strong> stalla cun<br />

70 fin 80 chavals ed üna pensiun restorant<br />

elapussibiltà da pernottar in vicinanza<br />

dal Parc Naziunal Svizzer spordschan<br />

la pussibiltà da far vacanzas our<br />

illa natüra, davent dal minchadi. Cumanzà<br />

ha tuot avant var 20ons cun ün<br />

pêr chavals eculla sporta d’ir asella ed in<br />

charrozza. Hoz esa üna sporta retscherchada<br />

cun blers chavals ed üna pensiun<br />

cun 40 lets esaloon. In tuot ha il bain<br />

SanJon 15 impiegats. SanJon spordscha<br />

l’imprender ad ir asella, vacanzas egitas<br />

d’ün mezdifinadesch dis eseminars da<br />

perfecziunamaint specials.<br />

Ulteriuras infuormaziuns suot www.sanjon.ch


Topangebote<br />

zum Wochenende<br />

30%<br />

Rabatt<br />

35%<br />

Rabatt<br />

18. 95<br />

statt 29.70<br />

Chicco d’Oro<br />

Tradition, Bohnen<br />

oder gemahlen,<br />

3×500 g, Trio<br />

(1 kg =12.63)<br />

33%<br />

Rabatt<br />

11. 95<br />

statt 17.90<br />

Napolitains assortiert,<br />

Max Havelaar,<br />

1kg<br />

6. 90<br />

statt 9.90<br />

Spargel weiss,<br />

Ungarn/Griechenland/Marokko,<br />

Bund à1kg<br />

Jahrgangsänderungen vorbehalten.Coopverkauftkeinen Alkohol an Jugendlicheunter 18 Jahren.<br />

3. 85<br />

statt 5.50<br />

Heidelbeeren<br />

(ohne Bio), Spanien,<br />

Packung à250 g<br />

(100 g=1.54)<br />

Das Angebot<br />

aus der<br />

Werbung.<br />

3. 20<br />

statt 4.80<br />

Coop Gala 3-Eier-<br />

Hörnlimittel, fein<br />

oder grob,<br />

3×500 g, Trio<br />

(100 g=–.21)<br />

30%<br />

Rabatt<br />

1/2<br />

Preis<br />

40%<br />

Rabatt<br />

13. 95<br />

statt 23.60<br />

PlentyWhite Short<br />

&Smart, 16 Rollen,<br />

oder Home Designs,<br />

12 Rollen<br />

per 100 g<br />

2. 45<br />

statt 4.90<br />

Coop Rindsfarmersteaks,<br />

mariniert,<br />

Schweiz, 4Stück<br />

in Selbstbedienung<br />

53. 70<br />

statt 107.40<br />

3 für2 Shiraz/Cabernet<br />

Sauvignon/Merlot<br />

10CAsNsjY0sDQ30jUwMDQ2sQQA-T0Ecw8AAAA=<br />

Clancy’s P. Lehmann<br />

10CFXMqw4CQRBE0S_qSfWjtndoSdZtEATfhqD5f8WAQ5Sqk3uexYHfrsftcdxLMdMEUI9Zu9lAZKk5x9QC4bauCyaTnow_L-oIR_bXCCjwTqGJa3PXbQv0IivSK-Cw8X6-PvjBKAKDAAAA<br />

2010, 6×75cl<br />

(10 cl =1.19)<br />

19/2013<br />

Donnerstag, 9. Mai,bis<br />

Samstag, 11.Mai 2013,<br />

solange Vorrat<br />

40%<br />

Rabatt<br />

5. 40<br />

statt 9.–<br />

Coop Cervelas,<br />

1kg<br />

1/2<br />

Preis<br />

Das Angebot<br />

aus der<br />

Werbung.<br />

40%<br />

Rabatt<br />

19. 65<br />

statt 32.80<br />

Ariel Flüssig Color<br />

&Style XXL,<br />

5,183 Liter<br />

(66 +5WG)<br />

(1 Liter =3.79)<br />

W19/13<br />

OS


SURMEIR MESEMNA, ILS 8DAMATG 2013 7<br />

■ (pb) Giagn 50 onns anavos. Ainten<br />

l’agricultura n’era anc strousch la<br />

mecanisaziun. Igls transports elas<br />

lavours nivan fatgs cun las manadeiras.<br />

En gnoul nostalgia an chel gro<br />

ins pò veir igl mument aSavognin.<br />

Schi ins discorra da manadeiras, alloura<br />

davigl da chel taimp da prancepi dus<br />

sorts: igl tgaval elamanadeira da corna.<br />

Tarlamanadeira da corna era chegl<br />

per solit ena vatga uenbov.Per tschertas<br />

lavours scu far soltg, arar umanar<br />

d’anviern ensanouas grascha ins dressavaerena<br />

muia. Perfar trer davigl dus<br />

metodas an chegl tgi pertotga igl sistem.<br />

Utgi ins farmava las lattas digl<br />

tgar ve dalla manadeira ve dallas cornas.<br />

Lotiers ins duvravaigl giouv,lasalvona<br />

elagiuncla. Chel antier andamaint<br />

nivanumno la giteira. Edarantar<br />

efixar tenor regla las lattas digl tgar<br />

ve digl giouv cun salvona egiuncla, ins<br />

numnava schonscher echegl leva esser<br />

amprendia. <strong>La</strong> sagonda varianta per lascher<br />

trer igl tgar, labenna, igl arader<br />

uenoter vehichel, era da metter se igl<br />

comet alla manadeira. Chegl era adegna<br />

igl cass schi la manadeira era en<br />

tgaval, essend tgi el òbetg cornas. Er<br />

alla vatga uagl bovins mattevamagari<br />

se igl comet, an nossa regiun pitost an<br />

ValAlvra, an Surses ins duvravaper solit<br />

igl giouv.<br />

En cudrem da 1000 kilos<br />

Ed ossa vainsa anc da declarar igls<br />

noms aint igl tetel. Igl amprem Giatgen,<br />

tgi èGiatgen? El èancunaschaint<br />

cun igl sies antier nom scu Giatgen Arpagaus,<br />

enpour da Savognin tgi vo<br />

planget vers igls onns da pensiun. El ò<br />

en travagl mediocher cun producziun<br />

da latg.<br />

Dantant tgi Giatgen èennom tgi<br />

totga tottaveia ainten la nossa regiun,<br />

èElvis en nom pi modern tgi èancunaschaint<br />

an amprema lengia dad Elvis<br />

Presley, igl cantadour, musicus ed<br />

actour american, numno er «King of<br />

Rock ‘n’ Roll», mort cun 42 onns igls<br />

16 d’avost 1977 aMemphis. Igl noss<br />

Elvis ènaschia igls 22 da december digl<br />

2008 aint igl uigl da Giatgen Arpagaus.<br />

Tarlanaschientscha eran giasts er preschaints<br />

ed els on lia dar en nom agl vadelign.<br />

Essend tgi Giatgen Arpagaus<br />

gevamintg’onn cun igls noms digls sies<br />

■ (anr/gns) Prest 20 onns òPeter E.<br />

Jost mano bagn l’ustareia tgi sa catta<br />

gist sur igl lai da Marmorera. Ossa òel<br />

surdo chella aforzas pi giovnas tgi lessan<br />

venavant sarveir bagn indigens e<br />

giasts da gliunsch edamanevel. Pacs<br />

deis avant l’antschatta dalla pestga on igls<br />

novs ustiers Remo Volmar e Bärbel Siebert<br />

digl restorant lai da Marmorera davert<br />

per l’amprema geda las portas digl travagl<br />

tgi els on surpiglia atschains. Tant<br />

igl ustier scu l’ustiera dereivan digl rom<br />

ed on fatg experientscha ainten la gastronomia<br />

betg angal an Svizra, mabagn er<br />

agl exteriour.Igl cuschinier,furner epastizier<br />

Remo Volmar èuriund dalla Val<br />

digl Ragn da SonGiagl, dantant tratg se<br />

aGais aint igl cantun Appenzell. Siapartenaria<br />

d’affar Bärbel Siebert èuriunda<br />

dalla Germania noua tgi ella òmano 15<br />

onns en hotel cun en restorant. Avant<br />

quatter onns òladonna lia far ena midada<br />

ed èneida an Svizra noua tgi ella òalloura<br />

fatg cunaschientscha cun Remo<br />

Volmar. Igl ustier appenzelles òfatg diversas<br />

staschungs agl restorant da muntogna<br />

Tannalp aMelchsee-Frutt ed ò<br />

luvro andivers lis ainten la regiun digl<br />

Giatgen, Elvis ed igl «bergheller»<br />

nudrems tenor igl alfabet echel onn era<br />

vedlonder igl «E», òelsurvagnia igl<br />

nom Elvis. Gioscu vadel èelnia castro<br />

edad en vadel castronadattigl betg en<br />

tor,mabagn en bov. En bovera cuntrari<br />

dad en tor betg schi agressiv ed an<br />

sies sa cuntigneir pitost scu ena vatga.<br />

Echels bovs ins duvravasavens scu manadeira.<br />

Elvis da Giatgen Arpagaus è<br />

en cudrem da quatter onns, el vign<br />

pavlo bagn, ègrond, òbelezza cornas e<br />

peisa anturn 1000 kilos.<br />

Ed ossa anc igl terz nom digl tetel<br />

«igl bergheller». Cura tgi ins veva lado<br />

igl aton ulapremaveira ins spitgivasen<br />

la plievgia. Eralagrascha lomgeda aint,<br />

ins geva segl pro e«fascheva eir la grascha»<br />

cun la furtga. Votdeir spitschniva<br />

igls tocs grascha, uscheia tgi chels tiravan<br />

pi bagn aint igl taratsch. Pi bagn<br />

gevigl pero cun en sfrusch. Chegl era<br />

en stgerp tgi ins tiravacun la manadeira<br />

ve digl balan-tschign sur igl proeveva<br />

igl madem effect cun la grascha scu<br />

cun la furtga. Sfruschs davigl differents.<br />

Igls pi vigls vevan ena reschla da<br />

Savognin: En gnoul nostalgia ainten l’agricultura<br />

Giatgen Arpagaus òmess sot Elvis ecun igl tgar da freia von els segl pro per antschever la lavour. PDS<br />

lenn etranteraint eran pertgas da tgaglia<br />

tgi nivan gravagedas cun satgs da<br />

gera uschiglio ensatge per tgi ins vegia<br />

daple vigour. Siva davigl er sfruschs<br />

cumplettamaintg da lenn. Elavarianta<br />

luxuriousa era alloura igl «bergheller»<br />

Chegl era en sfrusch cun davant edavosena<br />

stanga da fier sen bung en meter<br />

distanza. Tranteraint eran farmadas<br />

plattas da fier cun rentgs da fier. Igl<br />

sfrusch veva sez avonda peisa, uscheia<br />

tgi el faschevabuna lavour sainza stueir<br />

gravager el. Igl «bergheller» niva<br />

tgunsch no dalla Bergiaglia ed igl prancepi<br />

per sfruschier aint èanc oz igl madem.<br />

Angal èn igls sfruschs pi gronds e<br />

vignan tratgs dad en tractor.<br />

Eir eneda en gnoul anavos…<br />

Ed ossa, chegl tgi vagn rachinto cò è<br />

quasi 45 onns anavos. <strong>La</strong>s davosas manadeiras<br />

da corna saron svaneidas lez<br />

mument. Tgavals ègl do forsa anc ensatge<br />

pi dei. Ed aSavognin èsto Martegn<br />

Plaz-Cotti cun la davosa manadeira<br />

da corna cun giov ecun comat è<br />

chegl sto Gion Steier. Giatgen Arpagaus<br />

ò50onns pi tard enbov ainten<br />

uigl tgi vo la stad ad alp cun las tremas<br />

se sot igl Piz Mitgel ed’anviern òel<br />

betg gronda muntada. «Fagn vaia<br />

avonda ed igl far davent levabetg», declera<br />

Giatgen Arpagaus pertge tgi Elvis<br />

èanc adegna tar el an uigl. Ed igl mars<br />

passo, en po ordena ideia nostalgica, ò<br />

el panso tgi el pudess far ensatge cugl<br />

sies bov. Ampruar digl giustrar ed alloura<br />

igl metter sot lattas efar uscheia<br />

pitschnas lavours. Perexaimpel trer igl<br />

tgar segl pro elòsfruschier aint cugl<br />

«bergheller». Betg or dad en basigns,<br />

mabagn ord plascheir: «En gnoul nar<br />

ins stò esser!», commentescha Giatgen<br />

Arpagaus igl sies cunfar.<br />

En animal tgunsch…<br />

Egist schi simpel da piglier en bov or<br />

d’uigl edigl giustar n’ègl er betg. «Cun<br />

chel animal vaia adegna gia ena relaziun<br />

speziala ed el èadegna sto tgunsch», vei<br />

el scu egn digls muteivs tgi gl’è gartagea<br />

ad el levamaintg dad igl amprem eir cun<br />

Digl Appenzell aint igl Grischun<br />

«Alpstein». Mano sen agen chint òel<br />

dantant er tschintg onns ena ustareia agl<br />

<strong>La</strong>i digl Bodan. Remo Volmar eBärbel<br />

Restorant lai da Marmorera<br />

Siebert deian tgi seia sa dada l’occasiun<br />

da surpiglier igl restorant da Peter E. Jost<br />

ed els seian nias cun plascheir an Surses.<br />

«Blers steman ena cuschigna<br />

pi simpla»<br />

Remo Volmar, igl nov ustier, èrespon-<br />

Magnan siva da<br />

bung 15 deis da<br />

nov igl restorant<br />

lai da Marmorera:<br />

Remo Volmar e<br />

Bärbel Siebert.<br />

FOTO G. N. STGIER<br />

Elvis ainten la tgavazzegna, da metter se<br />

ad el igl comet. Siva da metter el sot lattas<br />

ed alla finala da tatger ve igl tgar.<br />

«Gl’èbung schi ins èsez en po quiet, alloura<br />

sa surporta chegl segl animal etot<br />

vo pi bagn», manegia Giatgen Arpagaus.<br />

Ed anfignen tgi tot chellas tgossas<br />

èn en po automatisadas cun patrung e<br />

manadeira, dovrigl igl sies taimp. Igl<br />

bovvign magari tamanto antras caneras<br />

externas da vehichels amotor uotras<br />

tgossas. Ed er schi el vo cun igl tgar sur<br />

ena veia dad asfalt fon igls tschertgels<br />

dallas rodas da lenn ena canera betg usitada<br />

per igl bov.<br />

Ma els dus èn nias bagn afreida egn<br />

cun l’oter escu exercitar adegna puspe<br />

funcziungigl gio dètg bagn. Elvis lascha<br />

metter se bagn igl comet, el lascha<br />

metter sot lattas, el vartescha caneras,<br />

el lascha puspe piglier or sot etatger ve<br />

igl «bergheller» ed igl teira per igl pro<br />

anturn elascha palar digl sies patrung.<br />

Schonscher so strousch anc ensatgi<br />

Per saveir eir cun ena manadeira da<br />

corna dovrigl naturalmaintg er anc tot<br />

la roba tgi totga tiers. Echella ins òossa<br />

50 onns betg duvro ple. Pero Giatgen<br />

Arpagaus vess gugent fatg scu tgi ins faschevaasies<br />

taimp.Vot deir mess se igl<br />

giouv eschunschia emess igl bovsot a<br />

lattas. Pero schonscher èena lavour tgi<br />

ins stò saveir far estò far exact. Isaro<br />

bagn anc l’egn ul’oter tgi ògia fatg<br />

chegl scu mattatsch uguivinot, pero<br />

amblido aint igl frataimp.<br />

Uscheia èGiatgen Arpagaus sa decidia<br />

per la varianta cugl comet. El veva<br />

anc tot la roba cun la partdavos, «zugstrangas»,<br />

balantschign etc. Er igl tgar<br />

veva el anc, ena benna, en tragliun e<br />

perfign en sfrusch da lenn. Totansemen<br />

òelmess puspe an rughel, unschia<br />

puspe las tschintas da tgirom, uscheia<br />

tgi tot ènia pi lom ed agil.<br />

Ainten cassatga òeleradegna en toc<br />

pang per tigneir bagn la relaziun cun<br />

igl sies bov. Forsa vign el anc asaveir<br />

far ulteriouras lavours cun Elvis. Pero<br />

navot ord basigns, angal ord plascheir.<br />

Forsa er scu occupaziun cura tgi el vign<br />

pensiuno alla fegn digl onn. An mintga<br />

cass èlasia acziun nostalgica per chels<br />

tgi on anc survivia chel taimp,enantop<br />

cugl taimp vigl eper igls oters ena attracziun<br />

turistica.<br />

sabel per la cuschigna esia partenaria<br />

d’affar Bärbel Siebert segna pigl bung<br />

servis. Ella seia gugent hospitanta esa<br />

legra da pudeir beneventar indigens e<br />

giasts da gliunsch e da manevel. Igl<br />

cuschinier Remo Volmar èdamai pitost<br />

davos las culissas etuttegna sa mossa el<br />

tar igls giasts per vurdar schi els èn cuntaints<br />

cun las tratgas tgi el prepara cun<br />

gronda amour.«Idat blera gliout tgi stema<br />

ena simpla, ma persiva bunga<br />

cuschigna da tgesa», dei Remo Volmar.<br />

Tant seia tradia tgi la cuschigna èfitg<br />

buna, da bung gost emintga plat èer<br />

ensatge pigl îgl. <strong>La</strong> carta da speisas cumpeglia<br />

tratgas grischunas, spezialitads<br />

naziunalas ed internaziunalas etot tenor<br />

staschung drezza Remo Volmar sia<br />

cuschigna agls products tgi dat gist da<br />

chel taimp. Tranter l’emda dattigl adegna<br />

treis menus digl de per en prietsch<br />

da 16 anfignen 22 francs. Avertèigl restorant<br />

cun radond 60 plazs dallas<br />

08.00 anfignen allas 19.00. Gugent<br />

seian els pero erpronts da lascher avert<br />

l’ustareia per festas da famiglia da tot<br />

gener,deian igls novs ustiers. De da pôss<br />

ètranter staschung la mesemda.


8 MESEMNA, ILS 8DAMATG 2013 SURMEIR<br />

■ (pb) Ella òmagari laschea spitgier<br />

dei, la premaveira. Ma en pêr deis pi<br />

tgods on laschea prueir eflureir dapertot.<br />

Lò noua tgi la nateira èanc libra sa<br />

loia tot da sasez. Pero lò noua tgi igl<br />

carstgang metta mang, dattigl magari<br />

difficultads uaglmanc dumondas. Nous<br />

vagn fatg chellas agls profis. Ed igl noss<br />

profi è Michael Schutz dalla orticultura<br />

Schutz aFilisour. Elèortulan echegl tgi<br />

ins nomna tecnicist d’orticultura ed ò<br />

gronda saveida ed anc pi gronda experientscha<br />

cun flours eplantas. An spezial<br />

cun plantas tgi duessan flureir ecrescher<br />

ainten las nossas zonas alpinas, noua tgi<br />

igl clima èpiroc. El vainsa confronto cun<br />

diversas dumondas tgi fatschaintan adegna<br />

puspe las donnas emagari er singuls<br />

omens da chel taimp cò.Scu laic ins so far<br />

bler andretg an connex cun flours eplantas,<br />

pero erbler sbaglea. Ensatge tgi ins<br />

duess peropiglier scu regla fundamentala<br />

è, tgi plantas dad en onn èn per regla sensiblas<br />

sen schaladas eplantas da ples onns<br />

varteschan ena schalada. Pero er tar plantas<br />

tgi èn resistentas cunter igl freid, dattigl<br />

talas tgi èn betg adattadas per grondas<br />

otezzas sur mar etemperaturas fitg bassas.<br />

«Impurtant ècòtgi las plantas seian stadas<br />

exponeidas tar la producziun adifferenzas<br />

da temperatura scu er ad ena radiaziun intensivadigl<br />

suglegl», declera igl profi. Cler<br />

ebagn seian plantas diradas ainten las zonas<br />

alpinas miglras per las nossas regiuns<br />

tgi plantas produtgeidas an regiuns pi bassas.<br />

Per las fossas plantas d’en onn<br />

Schi la neiv dat liber igl taratsch ins vei<br />

gio las ampremas donnas sen santieri. <strong>La</strong><br />

fegnameira fiss tgi ins vess da plantar schi<br />

pac scu pussebel ed ena bela fluriziun anfignen<br />

ainten per igl aton. Sa laschan<br />

chellas dus tgossas ansomma realisar? Da<br />

prancepi dei Michael Schutz, tgi flours<br />

tgi flureschan davent da Pasca anfignen<br />

Numnasontga na dattigl betg. <strong>La</strong> premaveira<br />

tgi dat adegna puspe sbassadas dalla<br />

temperatura emagari er neiv, cunseglia<br />

igl spezialist pitost plantas cun flours<br />

pitschnas tgi cun flours grondas. Chellas<br />

seian pi robustas. Perexaimpel violas. E<br />

per la stad ins duess plantar plantas dad<br />

en onn. Simplamaintg perchegl tgi ellas<br />

flureschan bler pi dei. Sot 1300 ms.m.<br />

DA GION NUTEGN STGIER /ANR<br />

■ L’emda passada ècun en colp nia<br />

disfatg en crappung gist all’antschatta<br />

dalla veia tgi magna da Marmorera<br />

sen l’Alp Motta el’Alp Starschagns.<br />

Chella veia da gôt èneida sanada e<br />

cunzont schlargeda. Da preschaint<br />

marscha aMarmorera ensatge alla tgava<br />

da crappa, anturn edasper chella. Igl<br />

punt dalla Gisteia vign fatg da nov, i<br />

vign tgavo edersaglianto. Ena sagliantada<br />

spectaculara èsuccedeida l’emda<br />

passada cura tgi l’interpresa Gasser SA<br />

da Lungern aint igl cantun Sursilvania<br />

òsaglianto gist visavi la punt dalla Gisteia<br />

en crap da 1200 tonnas. Digl reminent<br />

èchella firma spezialisada per<br />

da chellas sagliantadas ed aposta per far<br />

eir a«l’aria» chel crappung ògl duvro<br />

cun Marco Rohrer en caposagliantader.<br />

Siva tgi las lavours da preparaziun per<br />

chella sagliantada on cuzzo prest quatter<br />

deis èlaminada sezza, digl mument<br />

tg’ins òdofianfignen tar igl colp,stada<br />

afegn an 20 secundas. Duvro per sagliantar<br />

igl crap cun ena largezza da 15<br />

m, ena otezza da ple tgi 9medenpeis<br />

da 1200 tonnas ins ò85kgmaterial explosiv,dei<br />

MarcoRohrer.Chel mument<br />

<strong>La</strong> dretga compra eladretga tera<br />

p. ex. begonias ed otras flours da stad. Sur<br />

chellas otezzas èn begonias betg da cunsiglier,essend<br />

tgi ellas teman la schalada.<br />

Cò vasess igl om digl rompitost lobelias,<br />

mesembryanthemum, osteospermum,<br />

asteriscus, eua.<br />

Plantas da ples onns flureschan tot tenor<br />

sorts 3anfignen max. 5emdas. Plantas<br />

dad en onn tignan magari l’antiera<br />

stad. Magari sflureschan las flours er cun<br />

mengia bler tgod. Cunpiglier davent las<br />

flours setgas ins so prolungar la fluriziun<br />

per 1–2 emdas uertgi antscheva danovamaintg<br />

aflureir.<br />

Bunga tera –belas flours<br />

Da dar ava regularmaintg ezont an periodas<br />

tgodas ècun sasez. Pero fitg impurtant<br />

èdadar bagn avacura tgi ins implanta<br />

las flours echel taimp gist siva. E<br />

scu tgi l’erva segl procrescha pi bagn cun<br />

cultem, uscheia ègl er tar las flours. Vers<br />

igl aton lascha igl provedimaint cun nutrimaint<br />

siva. Alloura ins so gidar cun en<br />

cultem liquid.<br />

Flours eplantas elapremaveira: Tips digls profis<br />

Michael Schutz, ortulan etecnicist d’orticultura tar l’interpresa Schutz aFilisour dat bungs tips scu tigneir flours eplantas.<br />

«<strong>La</strong> tera èigl conturn direct, noua tgi<br />

las plantas veivan liaint. Miglra tgi la tera<br />

èepibagn tgi las plantas pruian», èigl<br />

spezialist persvadia. Ecòpreferiss el cleramaintg<br />

bunga tera dad iertatera bungmartgeda<br />

tgi cuntigna turba (Torf).<br />

Bunga tera òena influenza positiva sen<br />

la carschientscha dallas plantas eprolunghescha<br />

er igl taimp da fluriziun.<br />

Ed ainten iert<br />

En iert n’è betg tot tgi ò. Seia chegl ord<br />

muteiv da plaz udataimp.Peroenlicun<br />

ervasper la cuschigna òprest mintga casal.<br />

Seia chegl ensanouas anturn tgesa u<br />

ainten ena chista sen lobgia. Er cò dattigl<br />

ervas tgi ins pò lascher sur anviern scu<br />

tschivigliuns, peterschegl, thymian, ervas<br />

damenta ed alloura talas tgi surportan<br />

betg igl anviern perchegl tgi ellas varteschan<br />

nignas schaladas scu basilicum,<br />

melissa, rosmarin edill. Igl cunsegl da<br />

Michael Schutz per chellas plantas èena<br />

buna tscherna tar la compra da sorts tgi<br />

èn carascheidas sen las nossas otezzas. Ve-<br />

PDS<br />

tiers dovrigl er cò buna tera ed igl cultem<br />

correspondent. Ed anavant cunseglia el<br />

da schurmager las plantas schi las temperaturas<br />

von abass. Schi pussebel curveir<br />

etar ervas ainten chistas piglier ellas sot<br />

tetg. Er ervas betg schi sensiblas ins fò<br />

bagn da curveir, pertge temperaturas<br />

bassas sfergian er tar ellas igl svilup.<br />

Sems uplantignas?<br />

Senladumonda schi seia an general migler<br />

da metter las plantignas cumpradas<br />

udasamnar veiigl ortulan chegl sulettamaintg<br />

scu ena dumonda digl taimp.<br />

Plantignas ins survign ca. davent da mez<br />

avregl ainten igls centers d’iert. Samnar<br />

ins pò gio igl mars etrer sez las plantignas.<br />

An cumparegliaziun cun las verduras<br />

èn las salatas an general fitg robustas. Pero<br />

er cò valigl da piglier sorts tgi èn adattadas<br />

per las otezzas. Michael Schutz<br />

nomna cò ena sort grischuna cun igl<br />

nom «Poschiavo», ena salata da figlia.<br />

Tarlas verduras seia er la tscherna dal-<br />

Saglianto en crap da 1200 tonnas<br />

tgi igl crap ènia saglianto ènia farmo<br />

igl traffic efatg la sagliantada ins òsur<br />

mezde allas 12.30 cura tgi èangeneral<br />

Marmorera: Veia da gôt Alp Motta<br />

pi pac traffic. Digl caposagliantader<br />

dalla firma Gasser SA vainsa er lia saveir<br />

quantas sagliantadas tgi l’interpresa fe-<br />

tscha an en onn an Svizra. «An media<br />

èn chegl ena sagliantada amez per de»,<br />

dei igl expert edomdigl rom.<br />

Siva la sagliantada.<br />

Singuls craps<br />

èn schizont ias<br />

oragiu anfignen<br />

ainten la Gelgia.<br />

FOTO G. N. STGIER<br />

la sort, igl taratsch el’otezza sur mar decisiva.<br />

Esiva dependigl er dall’ora tgi fò<br />

durant la stad.<br />

Gibo vign savens tatgea da palousas.<br />

Enapartdostan igls utschels scu inimeis<br />

naturals. Enapartins so er piglier davent<br />

amang. Pero dattigl er meds naturalas e<br />

biologics ancunter, tgi ins so cumprar<br />

ainten igls centers d’iert.<br />

Adatg tar la pumera<br />

Amplantar pumera ètuttegna ensatge pi<br />

delicat. Chegl èn plantas pi grondas ed ellas<br />

stuessan betg midar ainten en taratsch<br />

cumplettamaintg oter. Impurtant seia er<br />

tgi las plantas da pomma seian produtgeidas<br />

cun schi pacas tgossas artificialas scu<br />

pussebel. Pero an orticulturas svizras seia<br />

chegl standardecun sasez. Digl exteriour<br />

ins compra savens igl giat aint igl satg. Per<br />

las regiuns pi otas dattigl pumera tgi èbetg<br />

adattada. Igl specialist so dar cò cunsegl.<br />

Er cun plantar valigl da risguardar tschertas<br />

tgossas. Uscheia p. ex. tar omgias. <strong>La</strong>s<br />

rieischs vessan dad aveir en taratsch tgi<br />

l’avacorra giu bagn. Pertge adegna aint igl<br />

bletsch smarschan las rieischs.<br />

Ins sainta magari tgi pumera ins dastga<br />

betg plantar ena singula planta perveia<br />

dalla fructificaziun. Chegl èangal la<br />

mesa verdad. Chegl vala p. ex. per igl<br />

tscharischer upaloier perchegl tgi els vignan<br />

fructifitgias dad otras plantas eston<br />

uscheia aveir aglmanc ena planta sen ena<br />

distanza da ca. 200 m. Dantant prunas,<br />

apricosas, persics enectarinas sa fructifitgeschan<br />

sasez edovran uscheia betg<br />

ena sagonda planta.<br />

Scu para dattigl er plantas eflours<br />

tgi cuntignan teissa. Iglortulan òdafar<br />

attent tar la vendita. «Gio Paracelsus<br />

scheva tgi igl quantum fetscha igl teissa.<br />

Uscheia dattigl tantas plantas tgi<br />

cuntignan pi bler pi pac uansomma<br />

nign teissa ed ivala da s’infurmar tigl<br />

specialist», igl cunsegl digl ortulan da<br />

Filisour.<br />

Ed alla fegn anc ena dumonda tgi ins<br />

sainta savens: Ègl migler da bugnier la<br />

dumang ulaseira? <strong>La</strong> rasposta: Schi ins<br />

bogna la dumang pon ellas siier pi bagn.<br />

Plantas bletschas èn bler pi sottapostas e<br />

sensiblas sen malsognas. Chegl èigl ot<br />

dalla stad betg schi impurtant, ma igl<br />

aton cura tgi vign pi freid.<br />

Da 2,30 msen da nov 3,50 m<br />

<strong>La</strong> stad 2012 òigl cumegn da Marmorera<br />

sano ecunzont schlargea la veia tgi magna<br />

sen l’Alp Motta el’Alp Starschagns. Fatg<br />

chella lavour òlafirma Angelo Demarmels<br />

da Salouf.Igl impuls per sanar esurtot<br />

per schlarger la veia ènia digl selvicultour<br />

Pascal Murbach digl Revier forestal<br />

Surgôt. Cun esser la veia mengia strètga<br />

dei el tgi davaadegna pi gronds problems<br />

per far transports da lenna cun chellas<br />

maschinas dad oz. Schlargea ins òalloura<br />

la veia existenta da 2,30 msen da nov<br />

3,50 m, exclus igl banchet dallas varts. Investo<br />

òigl cumegn da Marmorera per far<br />

chellas lavours prest 200 000 francs eda<br />

chella somma surpeglian confederaziun e<br />

cantun 40%, dei Pascal Murbach.Igl cumegn<br />

da vaschigns da Coira, tgi èanpossess<br />

dall’Alp Motta, surpeglia igls costs<br />

digl matignamaint dalla nova veia. Siva<br />

tgi chella èossa pi largia davigl angal en<br />

problem per passar cun igls transports da<br />

lenna echegl era igl crappung gist all’antschatta<br />

dalla veia da stgers 2km. Chel<br />

toc era betg sto pussebel da schlarger,<br />

chegl tgi èossa pussebel sivatgi igl crap è<br />

nia saglianto. Igl era er difficil da passar<br />

igl crap cun esser las tgargias lenna pulit<br />

otas.


Radio /TV MESEMNA, ILS 8DAMATG 2013 9<br />

■ Radio<br />

mesemna, 8damaTg€€€€€€€€€€€<br />

10:15 RadionoVela<br />

Vita capita –episoda 273<br />

Il showdowndalafusiun<br />

Quest’emna vegni decidì: <strong>La</strong>s vischnancas<br />

da Surgonda eSaluorn decidan sur dad<br />

ina eventuala fusiun. Però be paucs dis<br />

avant la radunanza communala vegnan<br />

repartids aSurgonda fegls sgulants anonims<br />

encunter la fusiun. Ha Duri Bachmann<br />

fatg quels? Etge decidan votantas<br />

evotants da Surgonda? Geauna? Ernesta<br />

Caflisch ègnervusa sco in plugl.<br />

Reschia: Michel Decurtins<br />

19:00 l’insTRumenTala<br />

Flurs<br />

Dumengia èildidalamamma. En l’instrumentala<br />

regalain nus gia oz in matg<br />

flurs (puschel flurs). D’udir èn tranter<br />

auter la polca Blumengrüsse, il valzer<br />

Rosen aus dem Süden, in Flower Duet,<br />

il marsch Les roses euv.<br />

Redacziun: Christa Soliva<br />

20:03 pRoFil (Rep.)<br />

HEUTE AUFTELE SÜDOSTSCHWEIZ<br />

discurs cun Francestg Cajacob (49),<br />

mustér<br />

Dapi l’entschatta dals 2013 èFrancestg<br />

Cajacob president da vischnanca da Mustér.Elèburgais<br />

da Sumvitg, ha 49 onns<br />

ed ha lavurà tranter auter sco chanzlist e<br />

tar l’uffizi chantunal da vischnancas. El<br />

raquinta da sia lavur da mintgadi edasias<br />

emprimas experientschas sco president da<br />

vischnanca edalavita privata.<br />

Redacziun: Hubert Giger<br />

Schluss mit bitterem Kaffee.<br />

21:15 album da l’emna<br />

seasick steve –Hubcap music<br />

Ussa edescha il musicant Steven Wold<br />

alias Seasick Steveses 5avel album cun il<br />

num Hubcap Music (musica dal viertgel<br />

da la roda). Collavuraturs sin il nov album<br />

èn, il ghitarrist Jack White (White<br />

Stripes), ed il bassist John Paul Jones<br />

(Led Zeppelin).<br />

Tge èuschè spezial ed excitant vi dal<br />

blues da Seasick Steve? Igl èlapurezza,<br />

autenticitad elavardad ch’il chantautur<br />

unescha en sias chanzuns. Sche quest tip<br />

chanta da flaivlezzas e fermezzas da<br />

l’uman, lura èquai simplamain credibel.<br />

Quest album cuntegna bleras surpraisas<br />

musicalas, evariescha tranter blues-rock,<br />

blues-folk ecountry enaplascha franc<br />

betg mo afans da blues.<br />

Redacziun: Roland Vögtli<br />

22:03 noss CHoRs (Rep.)<br />

pass enavos en il temp<br />

Oz giain nus enavos en il temp,quai mintgamai<br />

cun pass da diesch onns. In’emissiun<br />

che tanscha da registraziuns dal Rudè<br />

da chant Engiadina (2013) fin tar registraziuns<br />

dal chor viril da Zignau (1963).<br />

Redacziun: Astrid Alexandre<br />

gieVgia, 9damaTg€€€€€€€€€€€€€<br />

10:15 RadionoVela<br />

Vita capita –episoda 274<br />

Il showdowndalafusiun<br />

19:00 la populaRa<br />

melodias per giudair<br />

Melodias popularas finas, plaschaivlas ed<br />

amablas. Melodias per giudair.Quai èil<br />

motto da l’ura da musica populara.<br />

Redacziun: Josefina Gaudenz<br />

20:03 RadioaRCHiV<br />

la giuventetgna elas partidas<br />

politicas l’onn 1988<br />

«Quels che fan politica, èn quels che gudognan<br />

era detg bain». «Politica fa mo quel<br />

ch’ins na po betg duvrar en l’industria».<br />

Uschia tunavi avant 25 onns, cura ch’ils<br />

giuvens n’avevan anc naginas vuschs en las<br />

partidas grondas. Cunintric han las par-<br />

Fritsche<br />

Noëmi Nadelmann gilt zu Recht<br />

als Opernstar und Sopranistin<br />

mit Weltformat. Dass die Zürcherin<br />

aber keine abgehobene Diva<br />

ist, sondern es geradezu als<br />

Mission sieht, ihre Musikbegeisterung<br />

zu teilen, beweist sie –<br />

charmant und eloquent –bei<br />

Fritsche im Gespräch.<br />

Gast: Noëmi Nadelmann<br />

Early Night Show (CH, 2013)<br />

Fritsche ab 18.20 Uhr<br />

(stündliche Wiederholung)<br />

WWW.TELESUEDOSTSCHWEIZ.CH<br />

DO BIN IDAHAI<br />

Beweisen Sie Geschmack und engagieren Sie sich für fair gehandelten Kaffee an Ihrem Arbeitsplatz. Alle Infos unter www.solidar.ch/fairtrade<br />

tidas etablidas lura dà ina vusch als giuvens<br />

ils davos onns: igl èvegnì fundà las partidas<br />

giuvnas sco Juso, pcd giuvna, pld giuvna<br />

upps giuvna euv.Cotunan els oz, ils giuvens<br />

politichers?<br />

Redacziun: Flavio Huonder<br />

21:15 album da l’emna<br />

seasick steve –Hubcap music<br />

22:03 l’insTRumenTala (Rep.)<br />

Flurs<br />

■ TeleVisiun<br />

mesemna, 8damaTg€€€€€€€€€€€<br />

8:30-13:20 CunTRasTs sin sRF inFo<br />

(Rep.)<br />

in discurs cun<br />

annalina Kuster-steinrisser<br />

17:40 TelesguaRd sin sRF 1<br />

l’emissiun d’infurmaziun sin sRF 1<br />

cun suttitels tudestgs sin TXT 777<br />

(rep.sin SRF info tranter las 18:00 –22:00)<br />

gieVgia, 9damaTg€€€€€€€€€€€€€<br />

11:00 CunTRasTs sin sRF inFo<br />

(Rep.)<br />

in discurs cun<br />

annalina Kuster-steinrisser<br />

17:40 TelesguaRd sin sRF 1<br />

l’emissiun d’infurmaziun sin sRF 1<br />

(rep.sin SRF info tranter las 18:00 –22:00)<br />

Treuhänder kauft & verkauft<br />

AG-Mäntel.<br />

Tel. 041 768 90 60, Fax 041 768 90 70<br />

Lecturas e lecturs ein adina bein orientai!<br />

Rückenschmerzen<br />

70'000 Menschen in der Schweiz<br />

haben Morbus Bechterew.<br />

Und Sie?<br />

Dominique Adam, Tänzerin


10 mesemna, ils 8 da matg 2013 tv mesemna / gievgia<br />

SRF 1<br />

9.20 Sciencesuisse<br />

9.35 Berufsbilder aus der Schweiz<br />

9.50 Fastfood am Steuer<br />

10.00 nano<br />

10.30 Kulturzeit<br />

11.10 Photosuisse<br />

11.30 Kassensturz (W)<br />

12.10 Weniger ist mehr (W)<br />

12.40 Meteo mit Tagesschau<br />

13.05 glanz & gloria (W)<br />

13.25 Der Bergdoktor. Nahkampf. Arztserie<br />

14.15 Alpenrose 2013 – Die Schweizer<br />

Volksmusik-Show (W)<br />

16.05 Basel Tattoo 2012 – Ausschnitte<br />

16.30 Dance Academy. Familie. Jugendserie<br />

16.55 myZambo<br />

17.30 Guetnachtgschichtli<br />

17.40 Telesguard<br />

18.00 Tagesschau mit Meteo<br />

18.15 Weniger ist mehr<br />

18.40 glanz & gloria<br />

19.00 Schweiz aktuell<br />

19.30 Tagesschau mit Meteo<br />

20.05 Top Secret Spielshow<br />

20.50 Rundschau. U.a.: Volkswahl des<br />

Bundesrates – Alle Macht dem Volk?<br />

21.50 10vor10 mit Meteo<br />

22.20 Bilder zum Feiertag<br />

Zum alevitischen Hidirellez<br />

22.25 Kulturplatz. U.a.: Arme in der Schweiz –<br />

wie wichtig die kulturelle Teilhabe ist<br />

23.00 DOK. Monica und David –<br />

Honeymoon trotz Down-Syndrom<br />

23.55 Tagesschau Nacht<br />

0.10 Die grosse Erbschaft. Doku-Film (I 2010)<br />

5.00 Report München (W)<br />

5.30 Morgenmagazin<br />

9.05 Rote Rosen (W)<br />

9.55 Sturm der Liebe (W)<br />

10.45 Brisant (W)<br />

11.05 ARD-Buffet. U.a.: Zuschauerfragen zum<br />

Fitness-Thema: Joggen / Fitness /<br />

Himmelfahrtsbrauch / Trödelhändler<br />

12.15 ARD-Buffet. U.a.: Zuschauerfragen zum<br />

Fitness-Thema: Joggen / Maiwirsing<br />

13.00 Mittagsmagazin. U.a.:<br />

Großflughafen Berlin: Was heißt<br />

«Eröffnung scheibchenweise»? /<br />

Rote Linien: Welchen Kurs steuern<br />

die Konfliktparteien in Syrien?<br />

14.10 Rote Rosen. Telenovela<br />

15.10 Sturm der Liebe. Telenovela<br />

16.10 Leopard, Seebär & Co.<br />

17.15 Brisant<br />

18.00 Verbotene Liebe. Daily Soap<br />

18.50 Heiter bis tödlich – München 7<br />

Die Wüstenblume. Krimiserie<br />

19.45 Wissen vor acht – Werkstatt<br />

Stimmt es, dass ein frisch gezapftes<br />

Pils sieben Minuten braucht?<br />

19.55 Börse vor acht<br />

20.15 Die Auslöschung TV-Drama<br />

(A 2013). Mit Klaus Maria Brandauer,<br />

Martina Gedeck, Birgit Minichmayr<br />

21.45 Die Welt des Vergessens<br />

22.15 Tagesthemen<br />

22.45 Anne Will<br />

0.00 Nachtmagazin<br />

0.20 Die Auslöschung (W). TV-Drama<br />

(A 2013). Mit Klaus Maria Brandauer<br />

ARD ZDF ORF 1 RTL SAT 1 PRO 7<br />

5.30 Morgenmagazin<br />

9.00 heute<br />

9.05 Volle Kanne – Service täglich. U.a.:<br />

Top-Thema: Unseriöse Kreditangebote<br />

10.30 Notruf Hafenkante<br />

Liebeswahn. Actionserie<br />

11.15 SOKO Köln. Die Tote<br />

im Morgengrauen. Krimiserie<br />

12.00 heute<br />

12.10 drehscheibe Deutschland<br />

13.00 Mittagsmagazin<br />

14.00 heute – in Deutschland<br />

14.15 Die Küchenschlacht<br />

15.00 heute<br />

15.05 Topfgeldjäger<br />

16.00 heute – in Europa<br />

16.10 SOKO Kitzbühel. Betrogen! Krimiserie<br />

17.00 heute<br />

17.10 hallo deutschland<br />

17.40 Leute heute<br />

18.00 SOKO Wismar<br />

Das schwarze Schaf. Krimiserie<br />

18.50 Lottoziehung am Mittwoch<br />

19.00 heute mit Wetter<br />

19.25 Küstenwache<br />

Gefährliches Schweigen. Krimiserie<br />

20.15 Aktenzeichen XY ... ungelöst<br />

U.a.: Dramatisches Ende einer Partynacht<br />

– Mordversuch an 29-Jährigem<br />

21.45 heute-journal<br />

22.15 auslandsjournal<br />

U.a.: Rumäniens verlassene Kinder<br />

22.45 ZDFzoom<br />

23.15 Markus <strong>La</strong>nz<br />

0.30 heute nacht<br />

5.20 Morgenprogramm<br />

10.25 Vier Frauen und ein Todesfall (W)<br />

11.15 Was gibt es Neues? (W)<br />

12.00 Die Schlümpfe. Zeichentrickserie<br />

12.25 Biene Maja. Animationsserie<br />

12.35 Barbapapa. Zeichentrickserie<br />

12.40 Freddys Freunde<br />

12.45 Quiz Safari<br />

13.10 Abenteuer mit Timon und<br />

Pumbaa. Zeichentrickserie<br />

13.35 Alles okidoki<br />

13.40 iCarly. Jugendserie<br />

14.10 Hör mal, wer da hämmert! Comedyserie<br />

15.00 Eishockey. Weltmeisterschaft<br />

Vorrunde: Österreich –<br />

Deutschland. Aus Helsinki (FIN)<br />

17.35 Die Simpsons. Zeichentrickserie<br />

17.55 ZIB Flash<br />

18.00 How I Met Your Mother. Comedyserie<br />

18.55 The Big Bang Theory. Comedyserie<br />

19.20 Mein cooler Onkel Charlie. Comedyserie<br />

19.45 ZIB Magazin mit Wetter mit ZIB 20<br />

20.15 Fussball. ÖFB-Cup. Der Countdown<br />

20.25 Fussball ÖFB-Cup. Halbfinale:<br />

Josko Ried – Austria Wien. Aus Ried<br />

22.25 Fussball. ÖFB-Cup. Die Analyse<br />

22.40 Hancock. Actionfilm (USA 2008)<br />

Mit Will Smith, Charlize<br />

Theron, Jason Bateman<br />

0.05 ZIB 24<br />

0.25 In Plain Sight – In der Schusslinie<br />

Die revolutionäre Zeugin. Krimiserie<br />

1.05 Navy CIS: L.A.<br />

Der kleine Bruder. Krimiserie<br />

1.45 Brothers & Sisters. Dramaserie<br />

5.35 Explosiv (W)<br />

6.00 Punkt 6<br />

7.30 Teleshopping Schweiz<br />

9.00 Punkt 9<br />

9.30 Familien im Brennpunkt<br />

10.30 Familien im Brennpunkt<br />

11.30 Unsere erste gemeinsame Wohnung<br />

12.00 Punkt 12<br />

14.00 Die Trovatos – Detektive decken auf<br />

15.00 Verdachtsfälle. Doku-Soap<br />

16.00 Familien im Brennpunkt<br />

17.00 Betrugsfälle<br />

17.30 Unter uns. Daily-Soap<br />

Mit Joy Lee Joana Abiola-Müller,<br />

Anne Apitzsch, Petra Blossey u.a.<br />

18.00 Explosiv<br />

18.30 Exclusiv<br />

18.45 RTL aktuell<br />

19.05 Alles, was zählt. Daily-Soap<br />

Mit Silvan-Pierre Leirich, Jenny Bach<br />

19.40 Gute Zeiten, schlechte Zeiten. Daily Soap<br />

Mit Mustafa Alin, Merlin Leonhardt u.a.<br />

20.15 Christopher Posch Spezial<br />

Dokumentationsreihe. Die Akte Wendler<br />

21.15 Verfolgt<br />

22.15 «Stern»-TV. U.a.: Anarchie auf der Straße<br />

– Radfahrer fordern Gleichberechtigung<br />

im Straßenverkehr / Volkskrankheit<br />

Rückenschmerzen: Wem hilft eine<br />

Bandscheiben-OP wirklich?<br />

0.00 RTL Nachtjournal<br />

0.30 Christopher Posch Spezial (W)<br />

1.30 Verfolgt (W)<br />

2.30 Familien im Brennpunkt<br />

3.20 RTL Nachtjournal (W)<br />

5.30 Sat.1-Frühstücksfernsehen<br />

10.00 Teletip Shop<br />

10.30 Schicksale – und plötzlich ist alles anders<br />

11.00 Zukunftsblicke<br />

12.00 Richter Alexander Hold<br />

13.00 Richter Alexander Hold<br />

14.00 Auf Streife<br />

14.30 Auf Streife<br />

15.00 Familien-Fälle<br />

16.00 Familien-Fälle<br />

17.00 Schicksale – und plötzlich ist<br />

alles anders. Gewalt ist nie privat<br />

17.30 Schicksale – und plötzlich ist alles anders<br />

18.00 Niedrig und Kuhnt<br />

18.30 Niedrig und Kuhnt<br />

19.00 K 11 – Kommissare im Einsatz<br />

19.30 K 11 – Kommissare im<br />

Einsatz. Tödliche Depression<br />

19.55 Sat.1 Nachrichten<br />

20.15 The Biggest Loser Show<br />

Finale. Mehr als 770 Kilo konnten<br />

die Teilnehmer insgesamt abnehmen.<br />

Aber wer wird am Ende die 50 000 Euro<br />

Siegprämie mit nach Hause nehmen?<br />

Wer ist dem inneren Schweinehund<br />

nach dem Camp wieder erlegen?<br />

23.20 Das Geheimnis ewiger Schlankheit (W)<br />

0.20 Stalker – auf frischer Tat ertappt (W)<br />

1.15 akte 20.13 – Reporter kämpfen für Sie!<br />

1.40 24 Stunden. Hart an der Grenze –<br />

Fahnder gegen Schmuggler<br />

2.30 Richter Alexander Hold (W)<br />

3.15 Auf Streife (W)<br />

3.35 Auf Streife (W)<br />

4.00 Niedrig und Kuhnt (W)<br />

5.35 EUReKA – Die geheime Stadt. Ein Schiff<br />

kommt selten allein. Science-Fiction-Serie<br />

6.15 Malcolm mittendrin (W)<br />

8.00 Scrubs – Die Anfänger (W)<br />

8.55 Teletip Shop<br />

10.45 The Big Bang Theory (W)<br />

11.10 How I Met Your Mother (W)<br />

12.30 Faces Studio (W)<br />

13.00 Scrubs – Die Anfänger. Mein<br />

Durchhänger. Comedyserie<br />

13.25 Two and a Half Men. Ich will tanzen;<br />

Ein Witz mit Urknall. Comedyserie<br />

14.20 The Big Bang Theory<br />

Milch mit Valium; Sex mit der Erzfeindin;<br />

Das Conan-Spiel. Comedyserie<br />

15.40 How I Met Your Mother. Roboter gegen<br />

Wrestler; Ballast-Stoff; Die Weisheit<br />

des Universums. Comedyserie<br />

17.00 taff. Deutschland-Tagebuch:<br />

Kinderprostitution<br />

18.00 Newstime<br />

18.10 Die Simpsons. Und nun alle<br />

singen und tanzen!; Die armen<br />

Vagabunden. Zeichentrickserie<br />

19.05 Galileo<br />

20.15 How I Met Your Mother<br />

Die Super-Nanny; Wer möchte<br />

Pate werden? Comedyserie<br />

21.15 New Girl. Penis-Party; Katie. Comedyserie<br />

22.15 The New Normal. Babywunsch; Die<br />

Sache mit der Couch. Comedyserie<br />

23.10 TV total. Gäste: Marc Bator, Jürgen Feder<br />

0.10 How I Met Your Mother (W)<br />

1.05 New Girl (W)<br />

2.00 The New Normal (W)<br />

SRF ZWEI 3 SAT SWR ORF 2 RTL 2 TSR 1 RSI LA 1<br />

5.00 Psych (W)<br />

5.45 Roboclip<br />

6.00 Drei auf zwei<br />

8.40 Dance Academy. Jugendserie<br />

9.00 <strong>La</strong>nzi<br />

9.35 Der Bergdoktor. Arztserie<br />

10.20 Wege zum Glück. Telenovela<br />

11.05 Alisa – Folge deinem Herzen. Telenovela<br />

11.50 Rote Rosen. Telenovela<br />

12.45 Emergency Room – Die Notaufnahme<br />

13.30 Dawson’s Creek. Jugendserie<br />

14.20 My Name Is Earl. Comedyserie<br />

14.45 Das Experiment – Wo ist dein Limit?<br />

15.15 Emergency Room – Die Notaufnahme<br />

16.00 Eishockey. Weltmeisterschaft. Vorrunde:<br />

Slowenien – Schweiz. Aus Stockholm<br />

18.35 Ehe ist. Comedyserie<br />

19.00 Tapetenwechsel – Das grosse Zügeln<br />

19.30 Storage Wars – Die Geschäftemacher<br />

20.00 Fussball Super League. 31. Runde:<br />

FC Zürich – FC Basel. Aus Zürich<br />

22.45 Rules of Engagement<br />

Allein unter Frauen. Comedyserie<br />

23.15 Two and a Half Men. Liebe ist<br />

geisteskrank. Comedyserie<br />

23.40 Die Stiefbrüder. Komödie (USA 2008)<br />

Mit Will Ferrell, John C. Reilly u.a.<br />

1.15 Two and a Half Men (W)<br />

SRF 1<br />

6.30 News-Schlagzeilen und Meteo<br />

8.50 So liebt die Welt<br />

9.00 Kampf der Hörnchen<br />

9.15 Sciencesuisse<br />

9.25 Berufsbilder aus der Schweiz<br />

9.40 Traffic – Abstand<br />

10.00 Sternstunde Religion<br />

11.00 Sternstunde Philosophie<br />

11.50 Sternstunde Kunst<br />

13.00 Tagesschau<br />

13.15 glanz & gloria (W)<br />

13.30 Der Bergdoktor<br />

Wunschvorstellungen. Arztserie<br />

14.20 Inga Lindström: Sommer der Erinnerung.<br />

TV-Melodram (A/D 2012). Mit Denise<br />

Zich, Ralf Bauer, Ursela Monn u.a.<br />

16.00 Fascht e Familie<br />

Einladung zum Tee. Comedyserie<br />

16.30 Dance Academy<br />

Wendepunkte. Jugendserie<br />

16.55 Tschanz mit allem<br />

17.25 Guetnachtgschichtli<br />

17.40 Telesguard<br />

18.00 Tagesschau mit Meteo<br />

18.15 Weniger ist mehr<br />

18.40 glanz & gloria<br />

19.00 Schweiz aktuell<br />

19.30 Tagesschau mit Meteo<br />

20.05 DOK Wir von da oben –<br />

Generationenwechsel auf der Alp<br />

21.50 10vor10 mit Meteo<br />

22.20 Aeschbacher. Auf! Auf!<br />

23.25 NZZ Format. Wenn Bilder Tiere<br />

retten – Die Geschichte der Bedi-Brüder<br />

0.00 Tagesschau Nacht<br />

9.05 Kulturzeit (W)<br />

9.45 nano (W)<br />

10.15 Markus <strong>La</strong>nz<br />

11.30 Schweizweit (W)<br />

12.00 Newton<br />

12.25 Rita und der Zauber<br />

der Vorarlberger Gärten<br />

13.00 ZIB<br />

13.15 Universum<br />

17.45 mare TV. Das Magazin der Meere<br />

18.30 nano<br />

19.00 heute<br />

19.20 Kulturzeit<br />

20.00 Tagesschau<br />

20.15 Geheimsache Ghettofilm<br />

Dokumentarfilm (D/ISR 2010)<br />

21.40 Jüdisches Leben im Ghetto<br />

22.25 Am Ende kommen Touristen.<br />

Gesellschaftsdrama (D 2007)<br />

Mit Alexander Fehling, Ryszard<br />

Ronczewski, Barbara Wysocka<br />

23.45 Eco. Das Wirtschaftsmagazin<br />

Junge müssen für Rentner noch<br />

stärker herhalten / Vergoldeter<br />

Lebensabend in Japan / Industriebrachen<br />

neu belebt / Wie schnelles<br />

Internet Kansas City verändert<br />

0.15 10vor10<br />

8.00 Paula und die wilden Tiere<br />

8.20 Zwei Brüder. Abenteuerfilm (F/<br />

GB 2004). Mit Guy Pearce, Jean-<br />

Claude Dreyfus, Freddie Highmore<br />

10.00 Evangelischer Gottesdienst<br />

zu Christi Himmelfahrt. Aus der<br />

Heiliggeistkirche Heidelberg<br />

11.00 Der wilde Süden Spaniens<br />

11.30 Das Glück ist eine Katze<br />

TV-Komödie (D 2010). Mit Robert<br />

Atzorn, Eva Mattes, Janek Rieke<br />

13.00 Wie ein Stern am Himmel<br />

Drama (D 2010). Mit Christine Neubauer,<br />

David C. Bunners, Luca Zamperoni<br />

14.40 Urlaub mit kleinen Folgen.<br />

TV-Liebeskomödie (D 2010). Mit Muriel<br />

Baumeister, Tim Bergmann, Gaby Dohm<br />

16.10 Ich trag dich bis ans Ende der Welt.<br />

Drama (A/D 2010). Mit Elmar Wepper,<br />

Ann-Kathrin Kramer, Bernhard Schir<br />

17.45 Fünf Tage Vollmond. TV-Drama<br />

(D 2009). Mit Aglaia Szyszkowitz,<br />

Klaus J. Behrendt, Stephan Kampwirth<br />

19.15 Reingelegt!<br />

20.15 Helene Fischer –<br />

Für einen Tag Show<br />

22.00 Helene Fischer – Allein im Licht<br />

23.30 Tagesthemen<br />

23.45 Commissario <strong>La</strong>urenti: Die Toten vom<br />

Karst. TV-Kriminalfilm (D 2006). Mit<br />

Henry Hübchen, Barbara Rudnik u.a.<br />

1.20 Helene Fischer – Für einen Tag (W)<br />

3.10 Am Ende einer Flucht – The Statement.<br />

Thriller (CDN/F/GB 2003). Mit Michael<br />

Caine, Tilda Swinton, Jeremy Northam<br />

11.25 Brisant<br />

11.50 Giraffe, Erdmännchen & Co.<br />

12.40 Sturm der Liebe. Telenovela<br />

13.30 Wann ist der Mann ein Mann? Familienfilm<br />

(D 2002). Mit Heio von Stetten,<br />

Esther Schweins, Julia Bremermann<br />

15.00 Planet Wissen<br />

16.00 SWR <strong>La</strong>ndesschau aktuell<br />

16.05 Kaffee oder Tee<br />

17.00 SWR <strong>La</strong>ndesschau aktuell<br />

17.05 Kaffee oder Tee<br />

18.00 SWR <strong>La</strong>ndesschau aktuell<br />

18.15 Essgeschichten<br />

Experiment Württemberger –<br />

Ein Wein macht Karriere<br />

18.45 SWR <strong>La</strong>ndesschau BW<br />

19.45 SWR <strong>La</strong>ndesschau aktuell<br />

20.00 Tagesschau<br />

20.15 Die Kelten im Südwesten<br />

Dokumentation<br />

20.55 Wildes Deutschland. Der Pfälzerwald<br />

21.40 SWR <strong>La</strong>ndesschau aktuell<br />

21.55 Am Kreuzweg. TV-Drama (D 2011)<br />

Mit Harald Krassnitzer, Karoline<br />

Eichhorn, Christopher Reinhardt<br />

23.20 Lisa Fitz: Super Plus!<br />

0.50 Vanessa Backes – Klassentreffen<br />

2.20 Mord in Jacques Bistro<br />

12.35 Seitenblicke (W)<br />

12.40 Wetterschau mit ZIB<br />

13.15 heute mittag<br />

14.00 Frisch gekocht Kochchampion<br />

14.25 Hanna – Folge deinem Herzen<br />

15.10 Sturm der Liebe. Telenovela<br />

16.00 Die Barbara-Karlich-Show<br />

17.00 ZIB<br />

17.05 heute österreich<br />

17.30 heute leben<br />

18.30 heute konkret<br />

18.48 Lotto 6 aus 45 mit Joker<br />

19.00 Bundesland heute<br />

19.30 Zeit im Bild mit Wetter<br />

19.55 Sport aktuell<br />

20.05 Seitenblicke<br />

20.15 Urlaub mit kleinen Folgen<br />

Liebeskomödie (D 2010). Mit Muriel<br />

Baumeister, Tim Bergmann u.a.<br />

21.50 Lebens(t)räume<br />

22.00 ZIB 2<br />

22.30 WELTjournal. Syrien –<br />

Die Stimme der Frauen<br />

23.05 WELTjournal +. Syrien –<br />

Blutige Nachbarschaft<br />

23.55 Ein Mann wird gejagt. Drama (USA<br />

1966). Mit Marlon Brando u.a.<br />

2.05 Seitenblicke (W)<br />

5.10 Still Standing (W)<br />

6.35 King of Queens (W)<br />

8.15 Die Schnäppchenhäuser<br />

9.15 Promi Frauentausch (W)<br />

11.15 Family Stories<br />

12.10 Köln 50667 (W)<br />

13.10 Berlin – Tag & Nacht (W)<br />

14.15 Der Trödeltrupp<br />

15.05 Der Trödeltrupp<br />

16.00 Privatdetektive im Einsatz. Das<br />

Doppelleben / Alptraum XXL<br />

17.00 Privatdetektive im Einsatz<br />

Im Lotto verloren / Auf Streife<br />

18.00 Köln 50667<br />

19.00 Berlin – Tag & Nacht<br />

20.00 RTL II News<br />

20.15 Teenie-Mütter Doku-Soap<br />

21.10 Babys! Kleines Wunder – grosses Glück<br />

22.05 Crash! Knapper geht’s nicht<br />

22.55 Steven Seagal – <strong>La</strong>wman<br />

23.20 Steven Seagal – <strong>La</strong>wman<br />

23.50 Dog – Der Kopfgeldjäger<br />

Mutter und Tochter<br />

0.15 Dog – Der Kopfgeldjäger<br />

Das Geheimversteck<br />

0.45 <strong>La</strong>w and Order: New York<br />

Treibhaus. Krimiserie<br />

1.30 Flashpoint – Das Spezialkommando<br />

10.35 Euronews<br />

11.00 Les feux de l’amour. Série dramatique<br />

11.40 Scènes de ménages. Série comédie<br />

12.10 Plus belle la vie. Série comédie<br />

12.45 Le journal<br />

13.15 Météo<br />

13.25 Toute une histoire<br />

14.30 Fuite vers le paradis. Drame (D/NZ<br />

2009). Avec Elisabeth <strong>La</strong>nz, Jörg<br />

Schüttauf, Franziska Schlattner<br />

16.20 Les craquantes. Série comédie<br />

16.45 Mick Brisgau. Série policière<br />

17.40 Télé la question<br />

18.05 Le court du jour. Carte postale<br />

de Fribourg – Une poire AOC<br />

18.10 Top Models. Série dramatique<br />

18.35 Les clés de la fortune<br />

18.55 Couleurs locales<br />

19.20 Météo<br />

19.30 Le journal<br />

20.05 Météo<br />

20.15 Specimen Etres humains<br />

Ce qui nous rend méchants<br />

21.20 Esprits criminels. Série policière<br />

22.50 Swiss Lotto<br />

23.00 Pl3in le poste. Magazine musical<br />

23.45 Los Angeles, police judiciaire. Série<br />

0.30 New York, section criminelle. Série<br />

10.35 Pagine di vita. Telenovela<br />

11.20 <strong>La</strong> signora in giallo. Serie gialla<br />

12.05 <strong>La</strong> vita secondo Jim. Serie commedia<br />

12.30 Telegiornale<br />

12.45 Molla l’osso<br />

13.15 S-QUOT<br />

14.20 <strong>La</strong>st Cop – L’ultimo sbirro. Serie<br />

15.05 Ciclismo. 5. tappa – Cosenza – Matera<br />

16.00 Telegiornale Flash<br />

16.05 Ciclismo. 5. tappa – Cosenza – Matera<br />

17.30 Piattoforte. A scuola di cucina con<br />

Raffaella Biffi e il cuoco Alan Rosa<br />

18.00 Telegiornale Flash<br />

18.10 Zerovero<br />

19.00 Il quotidiano<br />

19.45 Il rompiscatole<br />

20.00 Telegiornale Notizie<br />

20.35 Meteo. Tutti i colori del tempo<br />

20.40 Melissa & Joey. Il ritorno di Tiffany. Serie<br />

21.05 Private Practice. Non sai quello che<br />

possiedi finchè non lo perdi. Serie<br />

21.50 Criminal Minds. Il complesso di Dio. Serie<br />

22.35 Lie to me. Segreti di famiglia. Serie gialla<br />

23.25 Lotto Svizzero. <strong>La</strong> fortuna ti sorride?<br />

23.30 Telegiornale notte<br />

23.45 Meteo notte. I colori del tempo<br />

23.55 <strong>La</strong>w & Order: Criminal Intent. Era scritto<br />

0.35 Repliche continuate<br />

ARD ZDF ORF 1 RTL SAT 1 PRO 7<br />

8.00 Ronja, die Räubertochter. Abenteuerfilm<br />

(S/N 1984). Mit Hanna Zetterberg<br />

10.00 Die wilden Hühner und die Liebe. Komödie<br />

(D 2007). Mit Michelle von Treuberg<br />

11.45 heute<br />

11.50 Donna Leons Venedig<br />

12.35 Robin Pilcher: Zeit des Wiedersehens.<br />

TV-Melodram (D/GB 2008). Mit Muriel<br />

Baumeister, James Wilby, Tim Dutton<br />

14.05 heute<br />

14.10 Rosamunde Pilcher:<br />

Die Muschelsucher. TV-Drama (GB/<br />

D 2006). Mit Vanessa Redgrave<br />

16.20 SOKO Kitzbühel<br />

Eine Tote aus Berlin. Krimiserie<br />

17.05 heute<br />

17.15 Dietrich Grönemeyer – Leben ist mehr!<br />

17.30 Lügen haben linke Hände<br />

Komödie (D 2011). Mit Christine Neubauer,<br />

Ulrich Noethen, Jürgen Heinrich<br />

19.00 heute<br />

19.15 Helgoland – Das kleine Hochseeparadies<br />

19.30 Notruf Hafenkante<br />

Der Preis des Glücks. Actionserie<br />

20.15 Rette die Million! – Das grosse<br />

Prominentenspecial Gewinnshow<br />

Gäste: Felix Neureuther, Christian Neureuther,<br />

Max von Thun, Friedrich von<br />

Thun, Luna Schweiger, Til Schweiger<br />

22.15 heute-journal<br />

22.30 Maybrit Illner<br />

Polittalk<br />

23.30 Markus <strong>La</strong>nz<br />

Talkshow<br />

0.45 heute<br />

5.15 Morgenprogramm<br />

11.05 Pocahontas<br />

Zeichentrickfilm (USA 1995)<br />

12.20 Lemonade Mouth –<br />

Die Geschichte einer Band. TV-Musicalfilm<br />

(USA 2011). Mit Bridgit Mendler u.a.<br />

14.05 S.H.I.T. – Die Highschool GmbH.<br />

Komödie (USA 2006). Mit Justin Long,<br />

Adam Herschman, Columbus Short<br />

15.30 Alvin und die Chipmunks 2<br />

Komödie (USA 2009). Mit Zachary<br />

Levi, David Cross, Jason Lee u.a.<br />

16.55 Die Geheimnisse der Spiderwicks.<br />

Abenteuerfilm (USA 2008). Mit Freddie<br />

Highmore, Mary-Louise Parker, Nick Nolte<br />

18.20 Jurassic Park III<br />

Abenteuerfilm (USA 2001). Mit Sam<br />

Neill, William H. Macy, Téa Leoni u.a.<br />

19.48 Sport aktuell<br />

19.54 Wetter mit ZIB 20<br />

20.15 Zweiohrküken Liebeskomödie<br />

(D 2009). Mit Til Schweiger, Nora<br />

Tschirner, Matthias Schweighöfer<br />

22.10 ZIB Flash<br />

22.20 Warum Männer nicht zuhören und Frauen<br />

schlecht einparken. Komödie (D 2007)<br />

Mit Benno Fürmann, Jessica Schwarz<br />

23.55 Im Brautkleid durch Afrika<br />

Komödie (D 2010). Mit Wolke<br />

Hegenbarth, Stephan Luca u.a.<br />

1.30 Zweiohrküken (W). Liebeskomödie<br />

(D 2009). Mit Til Schweiger, Nora<br />

Tschirner, Matthias Schweighöfer<br />

3.25 Warum Männer nicht zuhören und Frauen<br />

schlecht einparken. Komödie (D 2007)<br />

5.35 Explosiv (W)<br />

6.05 Die Hochzeit meiner Traumfrau.<br />

TV-Liebeskomödie (USA 2003)<br />

Mit Richard Ruccolo, Meredith<br />

Monroe, Gabriel Hogan u.a.<br />

7.30 Sabrina verhext Australien<br />

TV-Komödie (USA 1999). Mit Melissa<br />

Joan Hart, Tara Strong, Scott Michaelson<br />

9.05 Schimpansen<br />

9.10 Baby Boom – Eine schöne Bescherung.<br />

Komödie (USA 1987). Mit Diane<br />

Keaton, Sam Shepard, Harold Ramis<br />

11.15 Aus nächster Nähe. Liebesfilm<br />

(USA 1996). Mit Robert Redford,<br />

Michelle Pfeiffer, Stockard Channing<br />

13.30 Der perfekte Mann. Komödie<br />

(USA 2005). Mit Hilary Duff,<br />

Heather Locklear, Chris Noth<br />

15.20 Coyote Ugly. Komödie (USA 2000). Mit<br />

Piper Perabo, Adam Garcia, Maria Bello<br />

17.10 Alvin und die Chipmunks 2<br />

Komödie (USA 2009). Mit Zachary<br />

Levi, David Cross, Jason Lee<br />

18.45 RTL aktuell<br />

19.05 Secret Wedding<br />

20.15 Die Schatzinsel TV-Abenteuerfilm<br />

(USA 2012). Mit Eddie Izzard, Toby<br />

Regbo, Rupert Penry-Jones u.a.<br />

23.40 Street Kings. Thriller (USA 2008)<br />

Mit Keanu Reeves, Forest<br />

Whitaker, Hugh <strong>La</strong>urie<br />

1.40 Die Schatzinsel (W). TV-Abenteuerfilm<br />

(USA 2012). Mit Eddie Izzard,<br />

Toby Regbo, Rupert Penry-Jones<br />

4.50 Secret Wedding (W)<br />

5.05 Familien-Fälle (W)<br />

5.50 My Girl – Meine erste Liebe<br />

Komödie (USA 1991). Mit Dan Aykroyd,<br />

Jamie Lee Curtis, Anna Chlumsky<br />

7.50 Dreamer – Ein Traum wird wahr<br />

Drama (USA 2005). Mit Kurt Russell,<br />

Dakota Fanning, Kris Kristofferson<br />

9.50 Crocodile Dundee –<br />

Ein Krokodil zum Küssen (W).<br />

Actionkomödie (AUS 1986). Mit Paul<br />

Hogan, Linda Kozlowski, John Meillon<br />

11.50 Crocodile Dundee II (W). Actionkomödie<br />

(AUS/USA 1988). Mit Paul Hogan,<br />

Linda Kozlowski, John Meillon u.a.<br />

14.05 Robin Hood – König der Diebe.<br />

Abenteuerfilm (USA 1991)<br />

Mit Kevin Costner, Morgan<br />

Freeman, Christian Slater<br />

17.05 Forrest Gump. Tragikomödie<br />

(USA 1994). Mit Tom Hanks,<br />

Robin Wright Penn, Gary Sinise<br />

19.55 Sat.1 Nachrichten<br />

20.15 Criminal Minds Die perfekte Kopie;<br />

Melodie des Schreckens. Krimiserie<br />

22.15 Criminal Minds: Team Red<br />

Jane Doe. Krimiserie<br />

23.15 Navy CIS. Böse Streiche. Krimiserie<br />

0.15 Forbidden TV<br />

1.10 Criminal Minds (W)<br />

1.55 Criminal Minds: Team Red (W)<br />

2.35 Navy CIS (W)<br />

3.15 Niedrig und Kuhnt (W)<br />

3.35 Niedrig und Kuhnt (W)<br />

4.00 Schicksale – und plötzlich ist alles anders<br />

4.20 Schicksale – und plötzlich ist alles anders<br />

5.25 EUReKA – Die geheime Stadt<br />

6.10 Malcolm mittendrin (W)<br />

7.55 Scrubs – Die Anfänger (W)<br />

8.50 Teletip Shop<br />

11.10 How I Met Your Mother<br />

Roboter gegen Wrestler. Comedyserie<br />

12.30 Scrubs – Die Anfänger<br />

Meine Abmachung; Meine<br />

Erinnerungen. Comedyserie<br />

13.20 Two and a Half Men. Ein gewisses<br />

Ziehen; Selbsterniedrigung ist ein<br />

visuelles Medium. Comedyserie<br />

14.20 The Big Bang Theory. Planet Bollywood;<br />

Homo Novus Automobilis; Das<br />

Cooper-Nowitzki Theorem. Comedyserie<br />

15.40 How I Met Your Mother<br />

Meins; Das große Aufräumen;<br />

Unvollendet. Comedyserie<br />

17.00 Die Simpsons<br />

Wir fahr’n nach ... Vegas; Allgemeine<br />

Ausgangssperre. Zeichentrickserie<br />

18.00 Newstime<br />

18.10 Die Simpsons<br />

In den Fängen einer Sekte; Der<br />

blöde Uno-Club. Zeichentrickserie<br />

19.05 Galileo<br />

20.15 Germany’s next Topmodel<br />

Castingshow Jury: Heidi Klum (Model),<br />

Thomas Hayo (Artdirector), Enrique Badulescu<br />

(mexikanischer Fotograf) u.a.<br />

22.30 red!<br />

23.30 TV total. Gäste: Toni Schumacher<br />

(Vizepräsident des 1. FC Köln),<br />

Rüdiger Hoffmann (Comedian)<br />

0.30 Germany’s next Topmodel (W)<br />

SRF ZWEI 3 SAT SWR ORF 2 RTL 2 TSR 1 RSI LA 1<br />

7.00 Drei auf zwei<br />

9.00 Dance Academy. Jugendserie<br />

9.20 myZambo<br />

9.45 Roboclip Selection<br />

10.00 Der Bergdoktor. Arztserie<br />

10.45 Wege zum Glück. Telenovela<br />

11.30 Alisa – Folge deinem Herzen. Telenovela<br />

12.15 Rote Rosen. Telenovela<br />

13.10 Emergency Room – Die Notaufnahme<br />

13.55 Dawson’s Creek. Jugendserie<br />

14.45 My Name Is Earl. Comedyserie<br />

15.05 Tapetenwechsel – Das grosse Zügeln<br />

15.40 Emergency Room – Die Notaufnahme<br />

16.25 Boston Legal. Anwaltsserie<br />

17.15 Psych. Krimiserie<br />

18.00 Top Gear<br />

19.00 Pimp it or kick it<br />

19.30 Storage Wars – Die Geschäftemacher<br />

20.00 Während du schliefst Liebesfilm<br />

(USA 1995). Mit Sandra Bullock<br />

21.50 Meine Eltern. Kurzfilm (D 2003). Mit<br />

Dagmar Leesch, Barnaby Metschurat<br />

22.20 sportaktuell<br />

22.45 Sommer-Challenge<br />

Bernhard Witz, Highliner<br />

23.15 Sherlock. Die Hunde von Baskerville<br />

Krimi (GB 2012). Mit Una Stubbs<br />

0.55 8x15. – Das Special<br />

9.40 Kaiserball. Heimatfilm (A 1956)<br />

11.15 Einmal der liebe Herrgott sein<br />

Komödie (D 1942). Mit Hans Moser,<br />

Irene von Meyendorff, Lotte <strong>La</strong>ng<br />

12.45 Eine Oase in Jerusalem –<br />

Das American Colony Hotel<br />

13.15 Sils Maria und das Waldhaus<br />

14.05 Kremlblick vom «Ritz»<br />

14.50 Im weissen Rössl. Musikkomödie<br />

(A/D 1960). Mit Peter Alexander<br />

16.30 Im schwarzen Rössl<br />

Musikkomödie (A 1961). Mit Karin<br />

Dor, Hans von Borsody, Peter Kraus<br />

18.05 Vertrauen ist alles. TV-Komödie (D<br />

2000). Mit Alexandra Maria <strong>La</strong>ra,<br />

Xaver Hutter, Peter Simonischek<br />

19.30 Das Adlon – Die Dokumentation<br />

20.15 Das Zimmermädchen TV-Romanze<br />

(D 2005). Mit Stefanie Stappenbeck,<br />

Axel Milberg, Angelika Thomas<br />

21.45 Bobby –<br />

Der letzte Tag von Robert F. Kennedy.<br />

Drama (USA 2006). Mit Anthony<br />

Hopkins, Harry Belafonte, Joy Bryant<br />

23.30 2046. Fantasyfilm (D/F/CHN/HK<br />

2004). Mit Tony Leung Chiu-Wai<br />

1.30 Hotel Shanghai. TV-Drama (D 1997)<br />

Mit Agnieszka Wagner, Nicholas Clay<br />

11.55 Lichtblicke<br />

12.00 Die schönsten Schlösser Deutschlands<br />

Dokumentarfilm (D 2012)<br />

13.30 Adel im Südwesten<br />

14.15 Die Römer im Südwesten<br />

15.45 Frühling in Rheinland-Pfalz<br />

16.30 Frühlingsreise ins Allgäu<br />

17.15 Frühlingsreise rund um Freiburg<br />

18.00 SWR <strong>La</strong>ndesschau aktuell<br />

18.05 Der Blutritt von Weingarten<br />

18.45 Abenteuer Gasthaus<br />

19.15 Der Fischer, der See und<br />

die vier Jahreszeiten<br />

19.45 SWR <strong>La</strong>ndesschau aktuell<br />

20.00 Tagesschau<br />

20.15 «Alltagsqualen» Show<br />

21.45 SWR <strong>La</strong>ndesschau aktuell<br />

21.50 Freunde in der Mäulesmühle<br />

Mit Die Kluftingers, Eva Eisel<br />

22.20 Schreinerei Fleischmann<br />

22.50 Unsere legendären Fernseh-Shows<br />

23.50 Christoph Sonntag:<br />

Alte Zeiten – Neue Zeiten<br />

0.35 Christoph Sonntag:<br />

Alte Zeiten – Neue Zeiten<br />

1.20 Denk emol<br />

1.50 Denk emol<br />

2.20 Denk emol<br />

12.00 Frühschoppen zu Christi Himmelfahrt<br />

13.00 ZIB<br />

13.10 Weissblaue Geschichten. Serie<br />

13.55 Wetterleuchten um Maria. Heimatfilm (D<br />

1957). Mit Marianne Hold, Bert Fortell<br />

15.25 Johanna –<br />

Köchin aus Leidenschaft. TV-Komödie<br />

(D/A 2009). Mit Anja Kruse u.a.<br />

16.55 Was ich glaube<br />

17.00 ZIB<br />

17.05 heute österreich<br />

17.35 Wo die Herzen ruhen<br />

18.05 Aufgetischt<br />

19.00 Bundesland heute<br />

19.30 Zeit im Bild mit Wetter<br />

19.52 Feierabend<br />

20.05 Seitenblicke<br />

20.15 Auf der Spur des Löwen Melodram<br />

(A/D 2012). Mit Jutta Speidel u.a.<br />

21.50 ZIB<br />

22.00 Kommissar Wallander – Ein Mord im<br />

Herbst. TV-Kriminalfilm (S/GB/D 2012).<br />

Mit Kenneth Branagh, Sarah Smart<br />

23.35 Lewis – Der Oxford-Krimi. Die Schlüssel<br />

zum Mord. Krimireihe (GB 2007)<br />

Mit Kevin Whately, <strong>La</strong>urence Fox u.a.<br />

1.10 Auf der Spur des Löwen. TV-Melodram<br />

(A/D 2012). Mit Jutta Speidel u.a.<br />

5.10 Still Standing (W)<br />

6.35 King of Queens (W)<br />

8.15 Die Schnäppchenhäuser<br />

9.15 Frauentausch<br />

11.15 Family Stories<br />

12.10 Köln 50667 (W)<br />

13.10 Berlin – Tag & Nacht (W)<br />

14.15 Der Trödeltrupp<br />

15.05 Der Trödeltrupp<br />

16.00 Privatdetektive im Einsatz. Auf die<br />

harte Tour / Der vertraute Fremde<br />

17.00 Privatdetektive im Einsatz<br />

Nie mehr zurück / Waschen,<br />

Schneiden, (Rein-)legen<br />

18.00 Köln 50667<br />

19.00 Berlin – Tag & Nacht<br />

20.00 RTL II News<br />

20.15 Die Kochprofis – Einsatz am<br />

Herd Restaurant Schaukelpferd in Berlin<br />

21.15 Frauentausch. Heute tauschen Yvi<br />

(35) und Renate (46) die Familien<br />

23.15 exklusiv – die reportage<br />

Tantra und Intimmassagen –<br />

Die Lust an der Berührung<br />

0.05 exklusiv – die reportage. Sex vor der<br />

Kamera – Pornoveteranen packen aus<br />

1.00 exklusiv – die reportage. Die Nächste<br />

Panikattacke kommt bestimmt!<br />

11.00 Messe de l’Ascension<br />

En direct et en Eurovision de Bruges<br />

12.10 Plus belle la vie. Série comédie<br />

12.45 Le journal<br />

12.55 Météo<br />

13.00 Toute une histoire<br />

14.05 Merlin. Comédie (F 2012)<br />

Avec Gérard Jugnot, Jean-Baptiste<br />

Maunier, Marilou Berry etc.<br />

15.50 Merlin. Comédie (F 2012)<br />

Avec Gérard Jugnot, Jean-Baptiste<br />

Maunier, Marilou Berry<br />

17.20 Mick Brisgau. Série policière<br />

18.10 Télé la question<br />

18.30 Le court du jour. Carte postale de<br />

Fribourg – Une histoire de filets<br />

18.40 Top Models. Série dramatique<br />

19.05 Les clés de la fortune<br />

19.20 Météo<br />

19.30 Le journal<br />

20.05 Météo<br />

20.15 Temps présent Reportage<br />

Les riches rachètent les villes<br />

21.15 Homeland. Série thriller<br />

22.55 L’arme fatale IV. Film policier (USA<br />

1998). Avec Mel Gibson, Danny Glover<br />

1.05 Hung. On assure ou virée nocturne; Du<br />

fric qui tombe du ciel. Série comédie<br />

11.00 Messa dell’Ascensione. Dalla Basilica di<br />

Notre-Dame de Hanswiik, Malines (B)<br />

12.05 <strong>La</strong> vita secondo Jim. Serie commedia<br />

12.30 Telegiornale<br />

12.45 Molla l’osso<br />

13.10 Tutto in famiglia. Sitcom<br />

13.30 Covert Affairs. Serie d’azione<br />

14.15 <strong>La</strong>st Cop – L’ultimo sbirro. Serie<br />

15.05 Ciclismo. 6. tappa – Mola di<br />

Bari – Margherita di Savoia<br />

16.00 Telegiornale Flash<br />

16.05 Ciclismo. Giro d’Italia 2013<br />

17.30 Piattoforte. A scuola di cucina con<br />

Raffaella Biffi e il cuoco Alan Rosa<br />

18.00 Telegiornale Flash<br />

18.10 Zerovero<br />

19.00 Il quotidiano<br />

19.45 Il rompiscatole<br />

20.00 Telegiornale Notizie<br />

20.35 Meteo. Tutti i colori del tempo<br />

20.40 Melissa & Joey. Amore e ginnastica<br />

21.05 Falò. Settimanale d’informazione<br />

22.30 Il filo della storia. Dig World War II<br />

23.25 Telegiornale notte<br />

23.40 Meteo notte. I colori del tempo<br />

23.50 Partner Perfetto.com. Film commedia<br />

(USA 2005). Con Diane <strong>La</strong>ne<br />

1.25 Repliche continuate


QUAI ETSCHAI MESEMNA, ILS 8DAMATG 2013 11<br />

■ MIEDS ELECTRONICS<br />

Da muntada<br />

per evangelisar<br />

(anr) Sco quei che la Conferenza episcopala<br />

svizra esia cumissiun «Communicaziun<br />

emedias» scrivan ei la reit sociala<br />

da portals dalla verdad edalla cardientscha<br />

ina nova pusseivladad d’evangelisaziun.<br />

Il mund digital seigi oz insumma<br />

ina dallas pli impurtontas sfidas<br />

per evangelisar. <strong>La</strong>baselgia stoppi mussar<br />

co quella reit sociala sappi esser in<br />

agid per vegnir tier Cristus.<br />

Il maletg dalla baselgia esiu messadi<br />

vegn intermediaus als pli biars carstgauns<br />

tras las medias. Echeu stoppi era<br />

la baselgia esser presenta. Mo ella drovi<br />

mieds: per portals d’internet, agenturas<br />

da novitads efegls parochials. Erasur facebook<br />

etwitter vul la baselgia contonscher<br />

ils carstgauns. Mo quei cuosta. Perquei<br />

vegn la dumengia dils mieds socials<br />

era adina colligiada cun ina collecta.<br />

Quella munti ina gronda contribuziun<br />

en favur dalla campagna «Dapli bunas<br />

novas».<br />

<strong>La</strong> gronda part da quella collecta,<br />

numnadamein 60%, vanall’Agentura da<br />

novitads catolica (Kipa). Quella furnescha<br />

il material da basa per auters mieds<br />

ecclesiastics sco fegls parochials, gasettas<br />

dalla baselgia, radios da baselgia ed internet.<br />

Sez ils mieds da massa seculars san<br />

profitar cun furnir ad els impurtontas<br />

communicaziuns sur dalla baselgia svizra<br />

emundiala. Quei serva la finala era internamein<br />

sco plattafuorma ed informaziun<br />

denter collaboraturs ecollaboraturas<br />

dalla baselgia.<br />

reclama<br />

Heuschnupfen<br />

Erhältlich in Apotheken und Drogerien.<br />

Lesen Sie die Packungsbeilagen.<br />

10CFWLsQrDMBBDv-iMdDo7JjeGbKFDye4ldO7_T62zZRAIvafjyFpwZ9tf5_5OghEmj4VKVhUsTKoVNCWC3UGtrD6r_OEbhRAwpmMIYx8Mc5naYNeYfG7_N1i-1-cHz3FyR4AAAAA=<br />

10CAsNsjY0MDQx0TU2MjE3NAYANCwQzg8AAAA=<br />

<strong>La</strong> Svizra en il<br />

Cussegl da l’Europa<br />

■ (rtr) Ils 6damatg èsi stà 50 onns dapi<br />

che la Svizra èdaventada commembra<br />

dal Cussegl da l’Europa. Il Cussegl da<br />

l’Europa na dastgan ins betg confunder<br />

cun il parlament da l’Uniun europeica. Il<br />

Cussegl da l’Europa èinforum da discussiun<br />

per promoverlapasch, la democrazia<br />

ed ils dretgs umans. Ils commembers dal<br />

Cussegl da l’Europa vegnan mintgamai delegads<br />

dals parlaments da lur stadis.<br />

SisGrischuns han fatg partils ultims<br />

50 onns dal Cussegl da l’Europa: Ettore<br />

Tenchio, Leon Schlumpf,Toni Cantieni,<br />

Ulrich Gadient, eo Maissen eDume-<br />

ni Columberg. L’anteriur cusseglier naziunal<br />

Dumeni Columberg da la pcd èstà<br />

en il Cussegl da l’Europa dal 1987 al 1999<br />

ed ha presidià la delegaziun svizra ils onns<br />

1992 e1993. Quai èstà en in temp da<br />

grondas midadas e turbulenzas sin il<br />

plaun europeic.<br />

En quella funcziun ha Dumeni Columberg<br />

tranter auter gidà da preparar<br />

stadis da l’anteriura Uniun sovietica sco<br />

la Moldavia ul’Armenia per in process<br />

democratic ubain gì in mandat d’intermediatur<br />

en il conflict linguistic tranter<br />

Flams eVallons en la Belgia.<br />

<strong>La</strong> villa Fontana duai vegnir transfurmada en in center da sanadad. MAD<br />

Ressortdasanadad en la villa Fontana<br />

■ (rtr) Ils plans per realisar in ressort<br />

da sanadad sin l’areal da l’Ospital<br />

chantunal a Cuira vegnan pli concrets.<br />

Sco ils responsabels han infurmà<br />

duess quest center cumplettar la<br />

purschida da l’ospital. Il center da<br />

quest ressortèlaVilla Fontana che tutga<br />

al’ospital chantunal. Ilsresponsabels da<br />

l’ospital ed ils planisaders na crajan dentant<br />

betg ch’il center da sanadad existent<br />

aBogn Ragaz saja ina gronda concurrenza<br />

per il ressortdasanadad plani-<br />

sà aCuira. Quest ressortpossia profitar<br />

da sia vischinanza cun l’ospital chantunal.<br />

<strong>La</strong> finamira saja che l’ospital profiteschia<br />

dal ressortedilressortdal’ospital.<br />

Perche quest ressortpossia insumma<br />

vegnir realisà sto il suveran da Cuira dentant<br />

approvar ina midada da zonas.<br />

Questa votaziun èprevisa anc quest onn.<br />

Silsuenter vul l’ospital tschertgar in investider<br />

che less realisar emanar quest<br />

ressort dasanadad.<br />

FOTO S. ROTHMUND<br />

■ SVIZRA<br />

Na restrenscher las vischnancas<br />

(anr) Il cussegl federal vul meglierar la lescha<br />

federala davartlaprocedura da consultaziun.<br />

Uschia duai era la posiziun da<br />

la chanzlia federala vegnir rinforzada, la<br />

transparenza cun rapportar ils resultats<br />

augmentada ed ils termins reglads pli<br />

cler.<strong>La</strong>differenziaziun tranter consultaziun<br />

ed audiziun duai crudar davent.<br />

Da princip va l’Associaziun da las vischnancas<br />

svizras d’accordcun las midadas<br />

proponidas. Ella ha dentant fatg en<br />

sia posiziun duas objecziuns. Ina giada<br />

vanins cun la pussaivladad prevedida da<br />

■ FORUM<br />

eo Candinas –ilsettamanzegnas<br />

Il scribent dad 83 onns che di da principi NA atut<br />

Che nies convischin Theo Candinas ha<br />

in grond dun da scriver negin che dubeta.<br />

Sias columnas pertuccont il dutg da<br />

Surrein en <strong>La</strong> <strong>Quotidiana</strong> ein denton pli<br />

che mo dispiteivlas ecuntegnan magari<br />

beinenqual manzegna. Cugl artechel en<br />

<strong>La</strong> <strong>Quotidiana</strong> dils 2damatg ha il scribent<br />

denton sittau giu igl utschi. Jeusun<br />

in fervent adherent dalla renaturalisaziun<br />

edil dutg atras nies vitg da Surrein esun<br />

dil meini che quel dessi anies vitg ina tempra<br />

unica. Da pretender che la giuventetgna<br />

seigi vegnida empustada amoda<br />

clandestina sco votants subdits per vegnir<br />

atras cul project ei ina impertinenza maisudida.<br />

Era sche nus giuvens essan buca<br />

scribents da num epum, essan nus tuttina<br />

habels da far nies agen meini edadefender<br />

quel. Secapescha respectel jeu era il meini<br />

dils adversaris dil dutg. Il sedepurtar da<br />

nies scribent alla radunonza consultativa<br />

dil vischinadi da Surrein ei denton staus da<br />

seturpegiar.Respect emaniera: dus plaids<br />

che mauncan el scazi da plaids da eo<br />

Candinas.<br />

<strong>La</strong> dieua eses aunghels<br />

Che nus giuvens s’entupein bia ebugen en<br />

la aschinumnada taviarna ei negin misteri.<br />

Als Gott sah, dass der Weg zu lang und das Atmen zu schwer<br />

wurde, legte er seinen Arm um ihn und sprach: Komm heim!<br />

annunzia da mort ed engraziament<br />

Roman Hendry<br />

9.12.1951 – 5.5.2013<br />

Suenter liungaegreva malsogna ha il Tutpussentclamau tier elnies car fegl,<br />

frar, quinau, aug e padrin ella patria celestiala. Eleispartius nunspitgadamein<br />

ella vegliadetgna da 61 onns.<br />

Adressa da malencurada: <strong>La</strong>s familiasen malencurada:<br />

reducir ils circuls dals adressats sin persunas<br />

ed organisaziuns pertutgadas memia<br />

lunsch, quai che sto era vegnir interpretà.<br />

Ivegn perquai proponì da stritgar<br />

quella midada en il sboz. Isaja numnadamain<br />

impurtant da na restrenscher<br />

l’execuziun dals dretgs da cooperaziun<br />

sin il terz plaun statal tar las organisaziuns<br />

communalas segund dretg vertent.<br />

L’Associaziun da vischnnacas svizras è<br />

plinavant cunter la pussaivladad da realisar<br />

la procedura tras conferenzas, era<br />

sch’i n’exista nagina urgenza.<br />

Denton ei quella taviarna ina ustria publica<br />

ch’ei aviarta per in escadin, equei dapi varga<br />

50 onns. Nusgiuvens appreziein da ver<br />

ina pusseivladad da s’entupar el vitg. Il convischin<br />

eo Candinas haiel jeu denton<br />

aunc mai entupau en ina da nossas ustrias<br />

ed era buc ella stizun da Surrein. –Cun ses<br />

83 onns fagess eo Candinas in pli grond<br />

survetsch anies vitg sch’el mettess dalla vart<br />

la plema. Nus essan unfis da leger las columnas<br />

da nies convischin ch’ei mai s’engaschaus<br />

en ina ni l’autra societad da Surrein,<br />

ch’ei denton huslis da criticar quels che<br />

s’engaschan. Flavio Candinas, Surrein<br />

Forumdadiscussiun<br />

Questa rubrica stat adispusiziun alecturas<br />

electurs per s’exprimer davarttemas<br />

actuals ebrisants. <strong>La</strong>s contribuziuns<br />

ston esser signadas cun l’entir<br />

num es’abstegnair d’invectivas persunalas.<br />

Vosresuns eVossas reacziuns sin<br />

artitgels publitgads en <strong>La</strong> <strong>Quotidiana</strong><br />

pudais Vustrametter per e-mail «redaktion-lq@suedostschweiz.ch»,<br />

per<br />

posta alaRedacziun da <strong>La</strong> <strong>Quotidiana</strong>,<br />

ViaComerciala 22, 7007 Cuira.<br />

Christian Hendry-Rusch Cecilia Hendry-Schmid, mumma<br />

ViaAlpettas 28 Christian Hendry-Rusch e famiglia, frar<br />

7180 Mustèr BridaReis-Hendry e famiglia, sora<br />

Justina Coray-Hendry efamiglia, sora<br />

GuidoHendry-Schnyder efamiglia, frar<br />

Marianna Blumenthal-Hendry efamiglia cun<br />

Markus, sora<br />

sco era tut ils auters partens<br />

<strong>La</strong> sepultura cunl‘urnaha liug venderdis, ils 10.5.2013 allas 14.00 uras en<br />

baselgia parochiala aSedrun.<br />

Cordialengraziament als miedis dil spital da Cuera edil spital regiunalda Glion<br />

sco era a dr. Andreas Fischbacher, Sedrun. Medemamein in grond<br />

engraziament a Sur Giusep Cathomas per il survetsch divin.


12 MeseMna, ils 8 da MatG 2013 a FIn Z<br />

■ Columna<br />

Con biala che Babilonia ei cun<br />

in sulet «lungatg dil paradis»!<br />

dad Ursicin G. G. derUnGs<br />

Cugl engles vegn ins<br />

atras empau dapertut.<br />

En certs camps, per<br />

exempel las scienzias naturalas,<br />

«vala» praticamein<br />

insumma mo igl<br />

engles. Hai assistiu alla<br />

discussiun d’ina tesa<br />

doctorala de biochemia a<br />

Milaun nua ch’igl ei ve -<br />

gniu plidau e discutau<br />

denter Talians, students e<br />

professers, mo per engles.<br />

Mo «lungatg dil paradis»<br />

ei igl engles<br />

buc. Quei fuss lungurus.<br />

A Milaun audan ins sin<br />

via bia arab, tut leusuenter<br />

nua ch’ins secatta e da<br />

tgei uras, ni il spagnol<br />

dils numerus <strong>La</strong>tinamericans.<br />

Ils Chines ein sco<br />

furmiclas che eregian sur<br />

notg lur furmicler bein<br />

organisau. Lur tschon -<br />

tscha ei il meglier scut de<br />

defensiun, tegn naven<br />

eventuals «parasits». È<br />

iranian eis ei capitau al<br />

suttascret d’udir. Giuvnas<br />

digl Iran ein enconuschentamein<br />

bialas, ve -<br />

gnan a Milaun culla speronza<br />

da saver luvrar sil<br />

camp della moda.<br />

Cu jeu hai dumandau<br />

inagada ina de quellas<br />

tgei lungatg ch’ella<br />

hagi ual tschintschau cun<br />

sia amitga – jeu savevel<br />

ch’era quella vegneva digl<br />

Iran – ha ella detg «serb».<br />

Serb era quei buc. Mo<br />

sviar il malcapitau um da<br />

marveglias viers in auter<br />

lungatg – è quei ei ina<br />

moda per sedefender.<br />

Russ ni ucrain audan<br />

ins adina dapli, oravontut<br />

denter femnas<br />

beinstampadas, blondas,<br />

cun bratscha vigurusa<br />

che scatscha las queidas a<br />

«latin lovers» memia ga-<br />

■ l’auRa<br />

Situaziun generala: Ina zona da<br />

pressiun bassa s’extenda da<br />

l’Adria fin sur la Germania. In<br />

disturbi flaivel nà dal vest passa<br />

sur la Svizra.<br />

Oz: Degt sulegliv e durant il di<br />

per gronda part sitg. Vers saira<br />

lung las Prealps intgina<br />

plievgia. Temperatura la<br />

damaun 7–11, il suenter- Mustér<br />

mezdi 20–23 grads. Cunfin<br />

da nulla grads sin<br />

3000 meters..<br />

Prognosa: A l’Ascensiun per<br />

gronda part surtratg e precipitaziuns,<br />

naiv sur 2400 meters. Venderdi<br />

fin dumengia aura variabla,<br />

pli fraid. Cunfin da naiv sin 1500<br />

meters, per part schizunt pli bass.<br />

10 fin 13 grads.<br />

gliards. «Badante» ei lur<br />

professiun. In niev plaid<br />

el vocabulari talian. «Badare»<br />

vul dir: far stem,<br />

haver quitau. Ellas ein<br />

preziusas, vegnan pladidas<br />

pli u meins en ner<br />

per haver quitau de<br />

glieud sils onns ch’ei buca<br />

pli autosufficienta. Jastras,<br />

acceptadas schizun<br />

dalla Lega ch’ha mess<br />

schiglioc l’atgna identitad<br />

(schi lunsch ch’ei han insumma<br />

ina) silla bandiera.<br />

Pertgei è ils Leghists<br />

vegnan vegls e drovan<br />

quellas dunnas preziusas,<br />

fermas ed attentas cul<br />

num «badante» e che tolereschan<br />

pazientamein<br />

las lunas de vegls Talians<br />

puppergnai dalla veta.<br />

Biaras han lur famiglia en<br />

l’Ucraina, tarmettan a casa<br />

lur gudogn e lain studegiar<br />

aschia lur fegls e<br />

feglias.<br />

El bar sut casa entaupel<br />

mintga damaun<br />

in simpatic giuven Maroccan.<br />

«Säläm» ni «salamalik»<br />

hai jeu schon empriu<br />

sco salid arab, empau<br />

era grazia alla parentella<br />

cul salid hebraic<br />

«shalom» ch’ins auda<br />

beinduras ed ha empriu<br />

inaga sco giuven teolog.<br />

El sappi schon purtar a<br />

mi zatgei per emprender<br />

arab, manegia Mimmo.<br />

Spagnol san ins emprender<br />

egl institut<br />

Aura variabla cun temperaturas frestgas<br />

17°<br />

12°<br />

19°<br />

13°<br />

22°<br />

16°<br />

Glion<br />

Cuira<br />

17° Tusaun<br />

12°<br />

Spligia<br />

Mesocco<br />

23°<br />

16°<br />

<strong>La</strong>ndquart<br />

15°<br />

11°<br />

21°<br />

16°<br />

Arosa<br />

San Murezzan<br />

Cervantes della biala Via<br />

Dante. <strong>La</strong>s «profesoras» e<br />

la bibliotecaria: tuttas decididas<br />

anti-franchistas.<br />

Politicamein aria schu -<br />

bra, buca quella stagnonta<br />

della Surselva catolica<br />

de pli baul che cantava<br />

himnis als «heroxs digl<br />

Alcazar». Ina buna biblioteca,<br />

nuncumplicau<br />

access a cudischs e «peliculas»,<br />

films d’autur e<br />

documentars.<br />

Fuss ei buca meglier da<br />

schar svanir il romontsch<br />

en quella biala<br />

mar de lungatgs – sch’ins<br />

vul, aunc en stil poetic<br />

de Giacomo Leopardi:<br />

«… naufragar m’è dolce<br />

in questo mare…».<br />

Absolutamein buc! Il<br />

prighel ei mo ch’il romontsch<br />

sfundri sesez sco<br />

quei che la marina d’uiara<br />

tudestga ha sfundrau sias<br />

atgnas navs internadas a<br />

Scapa Flow suenter la terrada<br />

dell’Emprema uiara<br />

mundiala.<br />

In (sulet) romontsch en<br />

scola, igl idiom, tunschess,<br />

il «lungatg dil paradis»<br />

– detg romanticamein,<br />

quei ch’ils affons<br />

emprendan da pign ensi<br />

cu els vegnan gia bugnai<br />

el tudestg e ston prest seconfruntar<br />

cun engles,<br />

franzos e sappidieus aunc<br />

tgei. Denton dus lungatgs<br />

romontschs enina<br />

tonschan ual per far giutta<br />

cun tut ensemen. Lein<br />

schar il romontsch construius<br />

e derasaus cun bia<br />

talent, premura, bunaveglia,<br />

inschign, malezia e<br />

bia, bia daners, mess ensemen<br />

sco la tscheppa<br />

d’in Lego, e bials sco in<br />

casti da Lego – lein schar<br />

quei a quels plinensi<br />

ch’ein ord scola ed han<br />

forsa schon fatg il docter.<br />

15°<br />

11°<br />

15°<br />

9°<br />

15°<br />

11°<br />

Tavau<br />

19°<br />

13°<br />

Poschiavo<br />

15°<br />

11°<br />

Zernez<br />

Scuol<br />

15°<br />

11°<br />

Sta. Maria<br />

19°<br />

13°<br />

actual: la Banca naziunala e la dumonda suenter aur.<br />

■ novItads www.RtR.Ch<br />

Bun mars per la<br />

hotellaria grischuna<br />

Il mais da mars ha la hotellaria<br />

grischuna pudì beneventar dapli<br />

giasts cumpareglià cun l’onn<br />

avant. Il mais mars han ils hotels<br />

grischuns registrà 675 000 pernottaziuns,<br />

quai èn passa 11%<br />

dapli ch’il mars 2012. Cumpareglià<br />

cun il mars dal 2011 munta<br />

quai dentant ina sminuziun da<br />

50 000 pernottaziuns. Cumpareglià<br />

cun il mars da l’onn passà èn<br />

questas creschidas per 4,7% sin<br />

3,2 milliuns pernottaziuns. Contribuì<br />

a quest svilup han tenor<br />

l’Uffizi federal per statistica surtut<br />

ils turists da l’exteriur. Questa<br />

cumpart è creschida per bun 5%<br />

sin 1,7 milliuns. Tar ils giasts indigens<br />

è il dumber creschì per<br />

4,2% sin 1,5 milliuns pernotta -<br />

ziuns. Guardà sur l’entir emprim<br />

quartal èn las pernottaziuns<br />

s’augmentadas per 0,7%. Creschì<br />

è il dumber surtut tar ils giasts indigens.<br />

Passagiers senza<br />

bigliets tar las VFF<br />

<strong>La</strong>s viafiers federalas VFF vegnan<br />

pli culantas sch’in passagier viagescha<br />

senza bigliet. Tgi che n’ha<br />

nagin bigliet perquai ch’igl accu<br />

da ses telefonin è vid ubain perquai<br />

ch’el ha emblidà il bigliet online,<br />

paja mo pli in chasti da 30<br />

enstagl da 90 francs. Dapi che<br />

l’obligaziun dal bigliet era vegnida<br />

introducida la fin dal 2011<br />

aveva il sistem da chastis chaschunà<br />

agitaziuns. <strong>La</strong>s mesiras immediatas<br />

valan a partir dal 1. da zercladur,<br />

communitgeschan las viafiers<br />

federalas.<br />

OZ<br />

Initiative: In<br />

Primarschule nur noch<br />

eine Fremdsprache<br />

Nur noch<br />

eine Fremdsprache<br />

in der Primar?<br />

BT und SO erhältlich an Ihrem Kiosk<br />

Giovanoli directur<br />

dals campiunadis<br />

Franco Giovanoli da San Murezzan<br />

daventa directur dals Cam -<br />

piunadis mundials da skis alpin<br />

2017. Sco quai che la «Posta ladina»<br />

scriva entschaiva sia lavur tar<br />

l’organisaziun dals campiunadis<br />

mundials la stad 2014. Avant è e<br />

resta el anc il schef da snowboard<br />

da Swiss Ski fin suenter ils gieus<br />

olimpics a Sotchi.<br />

<strong>La</strong> SSR tematisescha<br />

nus Svizzers<br />

«2 Famiglias, 1 Svizra» è ina ac ziun<br />

en il rom dal project tematic «Ils<br />

Svizzers –die Schweizer» che la<br />

SRG SSR realisescha l’atun proxim.<br />

I vegn p. ex. realisà ina seria<br />

da 4 films en furma docu-sop ed<br />

ina rubrica da radio cun il titel<br />

«Parlez vous Suiss»: Quatter persunalitads<br />

da mintga regiun linguistica<br />

tematiseschan il linguatg.<br />

a Falera exista quai forsa ina funtauna d’aria chauda. lq<br />

Funtauna d’aua chauda a Falera?<br />

In giast da la Bassa ch’è sa participà<br />

l’atun passà ad ina guida<br />

en il Parc la mutta a Falera suppona<br />

ch’i pudess avair a Falera<br />

ina funtauna d’aua chauda.<br />

Quai ha il president communal<br />

da Falera, Wendelin Casutt, communitgà<br />

a la davosa radunanza<br />

communala. Il giast che s’occupa<br />

la suprastanza da la Pro Partenz,<br />

refusa la proposta da la<br />

regenza en connex cun la realisaziun<br />

da la refurma territoriala.<br />

Suenter ch’il suveran grischun<br />

aveva acceptà la refurma<br />

territoriala il 2012, ha la regenza<br />

elavurà in sboz da las leschas<br />

per realisar la refurma.<br />

Sco quai che la suprastanza<br />

gia dapi onns cun il tema aua vul<br />

per il mument anc restar anonim.<br />

Almain enfin ch’igl è cler sch’i dat<br />

propi aua chauda sut la terra a Falera.<br />

<strong>La</strong> fin da quest mais vegn in<br />

geolog a far mesiraziuns. Sch’i<br />

avess propi ina funtauna d’aua<br />

chauda, fiss quai grondius per la<br />

vischnanca, di Wendelin Casutt.<br />

Pro Partenz crititgescha<br />

caricatUra G. Ursch<br />

da la corporaziun regiunala Pro<br />

Partenz scriva, saja previs en il<br />

sboz in memia grond spazi<br />

d’agir per las vischnancas. Cunquai<br />

na possian las incumbensas<br />

regiunalas betg vegnir fatgas a<br />

moda lianta ed effizienta. Davart<br />

la posiziun uffiziala da la<br />

Pro Partenz decidan ils delegads<br />

ils 23 da matg.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!