La Quotidiana, 8.5.2013 - Tomaschett Architektur
La Quotidiana, 8.5.2013 - Tomaschett Architektur
La Quotidiana, 8.5.2013 - Tomaschett Architektur
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Pretsch Fr.1.60 17. annada, numer 88 GA 7007 Cuira Mesemna, ils 8damatg 2013<br />
9 771424 749004<br />
reclama<br />
<strong>La</strong> colur melna<br />
da primavaira<br />
<strong>La</strong> flur portg/dent liun tranfurmescha<br />
la primavairalacuntrada<br />
en ina mar da colur melna. 5 LA VOUSCH DA SURMEIR<br />
Be ina lingua estra<br />
■ (mc) En las scolas primaras<br />
grischunas duai vegnir instrui<br />
en l’avegnir mo ina lingua<br />
estra. Quai pretenda in’iniziativa<br />
lantschada ier aCuira. En<br />
las scolas primaras duai quai esser<br />
pussaivel d’eleger tranter il<br />
tudestg el’englais. Cunquai fiss<br />
l’instrucziun dal talian en il Grischun<br />
tudestg pussaivla pir sin<br />
il stgalim superiur.Sco quai che<br />
ha ditg il comité d’iniziativasaja<br />
la finamira da rinforzar la lingua<br />
Jarvas –power dalla natira<br />
■ (anr/sr) Acaschun d’ina excursiun<br />
da Glion tochen Castrisch<br />
ha ina gruppa d’interessai<br />
giu la caschun da survegnir<br />
in tschuat informaziuns davart<br />
entginas jarvas che creschan<br />
cheu tier nus. Varga 3000 sorts<br />
dat ei en tut tier nus, mo buca tuttas<br />
ein gudiblas. Pirmina Caminada,<br />
l’experta da jarvas, havess<br />
aunc saviu declarar uras alla liun-<br />
Die Messe im Markt.<br />
Jeden Monat neu.<br />
30019 Servetsch d’abunents eda<br />
distribuziun: tel. 0844 226 226<br />
mail: abo@suedostschweiz.ch<br />
Wir zeigen<br />
LIVE<br />
wie’s geht<br />
3.5.-1.6.<br />
materna edas’adattar alaSvizra<br />
orientala. Quella ha tschernì<br />
l’englais sco emprima lingua<br />
estra. Il concept actual ignoreschia<br />
ils basegns da la giuventetgna.<br />
Dal comité fan tranter<br />
auter Jürg Michel,ildirectur da<br />
l’uniun da mastergn ed Andreas<br />
Wieland, il schef da la firma Hamilton<br />
aPanaduz. Ils iniziants<br />
han uss in onn temp da rimnar<br />
las 3000 suttascripziuns necessarias.<br />
«<strong>La</strong>s jarvas che creschan la primavera ein aschi finas ch’ei fuss bunamein<br />
donn da conservar ellas. Criu ni cuschinau gustan ellas uss il meglier»,<br />
declara Pirmina Caminada. FOTO S. ROTHMUND<br />
ga tgei jarva ch’ei buna per quei<br />
ni tschei, co ella ei buna da guder<br />
etgei pusseivladads da conservar<br />
ch’ein adattadas. Ils 18damatg<br />
organisescha ella in’ultieriura excursiun<br />
da primavera en Val<br />
Lumnezia epromova puspei il<br />
plascher da scuvierer las jarvascul<br />
power dalla natira.<br />
➢ PAGINA 3<br />
Holzschutz<br />
im Garten.<br />
Dauerhaft pflegen<br />
und erhalten.<br />
Ski: Pendicularas Mustér - aviert!<br />
Anceinza: 09-12 matg<br />
Tschuncheismas: 18-20 matg<br />
facebook.com/disentis3000<br />
Breil cun finanzas solidas<br />
■ (anr/hh) Differents facturs<br />
han contribuiu igl onn passau<br />
al bien quen dalla vischnaunca<br />
da Breil. Denter quels s’audan<br />
la taglia sin midada da<br />
maun ed il recav ord l’energia.<br />
Il quen communal 2012 siara<br />
cun ina sviulta da pressapauc 9,8<br />
milliuns francs. Il cash flowcon-<br />
Auffahrt, 9.5.: geschlossen<br />
8854 Galgenen (SZ)<br />
bei <strong>La</strong>chen<br />
Kantonsstrasse 61<br />
tonscha 2,9 milliuns francs, il<br />
gudogn rodund 530 000 francs.<br />
<strong>La</strong> vischnaunca ha danovamein<br />
saviu far aultas amortisaziuns.<br />
Ch’il quen communal ei per in<br />
bien ton megliers che previus el<br />
budget ha plirs motivs.<br />
➢ PAGINA 4<br />
Il quen dalla vischnaunca da Breil pigl onn 2012 siara cun in gudogn. LQ<br />
Redacziun: Via comerciala 22, 7007 Cuira, tel. 081 920 07 10, fax 081 920 07 15<br />
In terzdapli dischoccupads<br />
L’UCIML ha publitgà las cifras da dischoccupads dal mais avrigl en il Grischun<br />
DA FLURIN ANDRY /ANR<br />
■ L’avrigl ha registrà il chantun<br />
Grischun 2419 persunas dischoccupadas,<br />
quai correspunda<br />
ad ina quota da dischoccupaziun<br />
da 2,2 pertschient. Il mais<br />
mars impurtava il dumber da<br />
dischoccupads 1733 persunas.<br />
Durant il mais avrigl ècreschì il<br />
dumber da dischoccupads per<br />
686 persunas sin totalmain 2419<br />
persunas senza lavur, communitgescha<br />
l’Uffizi per industria,<br />
mastergn elavur dal Grischun<br />
(UCIML). «L’augment relativamain<br />
grond da 686 persunas<br />
dischoccupadas en Grischun ha<br />
da far cun la stagiun d’enviern<br />
ch’è ida afin», di Paul Schwendener<br />
che maina l’UCIML, «ussa<br />
manca la lavur en l’hotellaria e<br />
restauraziun sco er en las butias<br />
da sport, e l’industria da construcziun<br />
ha cumenzà arenovare<br />
bajegiar pir uss er en ils territoris<br />
turistics pli auts.» El di che quest<br />
svilup saja baingea usità, s’haja<br />
però ils ultims onns tendenzialmain<br />
rinforzà: «Il motiv pudess<br />
Blera lavur per ils centers regiunals per intermediaziun da lavur. FOTO N. PITARO<br />
esser che stagiunaris da l’ester che<br />
han lavurà egudagnà qua durant<br />
almain 12 mais han il dretg da restar<br />
qua eretrair daners da dischoccupaziun»,<br />
suppona Schwendener,<br />
«da questa pussaivladad<br />
vegni fatg pli ferm adiever che pli<br />
Mittwoch, 8.5.: 7.00-17.00 Uhr<br />
Auffahrt, 9.5.: geschlossen<br />
6014 Luzern Littau (LU)<br />
im Littauer-Boden, Thorenbergstr. 49<br />
baud, quai ha da far cun las nauschas<br />
situaziuns economicas en<br />
Spagna, Portugal, Italia etc.» Da<br />
las 2419 persunas dischoccupadas<br />
eran 1199 dunnas e1220<br />
umens. Ils pli blers dischoccupads<br />
avevan la gastronomia<br />
An 20 secundas do dapart<br />
■ (anr/gns) Ena sagliantada<br />
spectaculara èstada da curt a<br />
Marmorera. <strong>La</strong> veia da gôt tgi<br />
magna da Marmorera all’Alp<br />
Motta èneia sanada efatga pi<br />
largia. Gist all’antschatta digl<br />
tratg da 2kmòencrap da 1200<br />
tonnas impedia igl schlargiamaint<br />
dalla veia eperchegl èchel nia sa-<br />
(1139), l’industria da construcziun<br />
(258) ed il commerzi en detagl<br />
(162). En tut il pajais s’ha<br />
sbassà il dumber da dischoccupads<br />
da 138 993 sin 135 851, la<br />
quota da dischoccupaziun svizra<br />
è3,1 pertschient.<br />
glianto. Per far chella sagliantada<br />
òigl cumegn da Marmorera gia da<br />
lascher neir ena firma spezialisada<br />
dalla Bassa tgi fò mintga de da<br />
chellas lavours. An 20 secundas è<br />
sto disfatg igl crap esantia ins ò<br />
strousch igl colp dalla sagliantada.<br />
➢ PAGINA 8<br />
Igl crappung da 1200 tonnas avant la sagliantada. FOTO G. N. STGIER<br />
www.hornbach.ch
2 MESEMNA, ILS 8DAMATG 2013 LEXICON ISTORIC RETIC<br />
Malans eJenins en l’anteriur signuradi da las Trais Lias<br />
■ Il signuradi da Maiavilla, era numnà<br />
simplamain Signuradi (tudestg Bündner<br />
Herrschaft), èinanteriur signuradi<br />
cuminaivel da las Trais Lias. <strong>La</strong> regiun,<br />
commerzialisada oz turisticamain,<br />
cumpiglia la citadina da Maiavilla e<br />
las vischnancas da Fläsch, Malans e<br />
Gianin. En il 13avel tschientaner han<br />
nominà ils baruns de Vazinpodestat e<br />
prefigurà qua tras la posteriura dretgira<br />
da Maiavilla. Tras acquists etransferiments<br />
da dretgs giudizials èilsignuradi<br />
superiur da Maiavilla sa sviluppà successivamain<br />
en il temp medieval tardiv adus<br />
dominis: Maiavilla-Fläsch d’ina vart e<br />
Neu-Aspermont cun Malans eGianin da<br />
l’autra vart. <strong>La</strong>giurisdicziun criminala<br />
sur omaduas dretgiras avevan ils signurs<br />
da Maiavilla ch’administravan adina era<br />
la dretgira civila da Maiavilla edaFläsch.<br />
Aquests signurs han appartegnì ils Aspermonts,<br />
ils Meiers von Wildegg<br />
(1342–55), ils Toggenburgs (1355–<br />
1436) ed ils Brandis-Aarburg (1437–<br />
1509). Il 1436 èentrà il Signuradi en la<br />
Lia da las Diesch Dretgiras. Il 1475 han<br />
conclus ils signurs da Brandis ensemen<br />
cun il Signuradi in’allianza cun l’uvestgieu<br />
da Cuira ecun la Lia da la Chadé.<br />
Il 1499 han els cumbattì da la vart dals<br />
Austriacs, han pers cun quels la guerra ed<br />
han stuì vender il Signuradi per mancanza<br />
da daners. L’imperatur Maximilian Iè<br />
alura s’interessà per quel, el ha però renunzià<br />
ad in acquist en consequenza d’irritaziuns<br />
naschidas qua tras en il Grischun.<br />
Uschia èpassà il Signuradi il 1509<br />
tras cumpra alas Trais Lias. Il 1510 ha<br />
Maximilian conferì aquellas il dretg da<br />
giuditgar sur vita emort. <strong>La</strong>s dretgiras civilas<br />
da Maiavilla-Fläsch edaNeu-Aspermont<br />
sco era l’adesiun alaLia da las<br />
Diesch Dretgiras èn sa mantegnidas. Ils<br />
abitants dal Signuradi èn daventads qua<br />
tras signurs esubdits dad els sezs. Il landfoct,<br />
staziunà sin il chastè da Brandis, represchentava<br />
ils interess suverans da las<br />
Trais Lias. El vegniva tschernì mintga<br />
dus onns d’ina proposta da trais fatga da<br />
la Lia autorisada tenor roda, na dastgava<br />
però betg esser burgais dal Signuradi<br />
avant il 1533. <strong>La</strong> landfoctia èvegnida affittada<br />
per tscherts temps. <strong>La</strong> dretgira auta<br />
sa cumponivada21cussegliers ederschaders<br />
sco era da giurads dals cumins<br />
esaradunava sut il presidi dal landfoct<br />
respectivamain dal podestat da Maiavilla.<br />
Quel exercitava cun dus derschaders<br />
era la dretgira d’appellaziun en cas civils.<br />
Ils dus cumins possedevan, inusitadamain,<br />
ina dretgira matrimoniala cuminaivla.<br />
<strong>La</strong> dretgira bassa, instituida aMalans-Gianin,<br />
han exequì l’emprim ils signurs<br />
da Neu-Aspermont, vul dir ils von<br />
Schlandersberg, il 1523 èella passada als<br />
signurs vonBeroldingen ed il 1526 als de<br />
Marmels. Il 1536 èella vegnida cumprada<br />
ora da las Trais Lias, eGianin ha<br />
acquistà il chastè da Neu-Aspermont. Il<br />
1803 èsaconstituì il Signuradi sco dretgira<br />
auta suverana dal chantun Grischun<br />
cun quatter vischnancas politicas.<br />
Dal 1851 fin il 2000 ha furmà il Signuradi<br />
in cirquit dal district da <strong>La</strong>ndquart<br />
Sut, dapi il 2001 èelintegrà en il nov<br />
district da <strong>La</strong>ndquart. Adolf Collenberg<br />
Obere Zollbrücke (Punt da duana)<br />
Anteriura punt da cunfin sur la <strong>La</strong>ndquart<br />
al sidvest da Malans, numnada<br />
Obere Zollbrücke dapi la construcziun<br />
da la Punt da Tardis. <strong>La</strong> Punt da duana<br />
ha obtegnì il num Bischofsbruck suenter<br />
che l’imperatur Otto Iaveva cedì l’onn<br />
967 il dretg da duana aquesta punt a<br />
l’uvestgieu da Cuira. <strong>La</strong> Punt da duana<br />
fascheva part dalaVia imperiala ed ha<br />
manà il traffic da transit fin viaden il<br />
20avel tschientaner tras la Valdal Rain da<br />
Cuira. Il 1509 ha l’uvestgieu laschà reconstruir<br />
la punt sin cumond da las Trais<br />
Lias edotar ella cun dazis da passadi per<br />
peduns, chavaliers, chavals da sauma,<br />
chars emuvel; exclus da quellas taxas eran<br />
ils curriers, ils schuldads da las Lias ed ils<br />
pelegrins. <strong>La</strong> construcziun d’ina chasa da<br />
duana cun in’ustaria estallas l’onn 1582<br />
tras Samuel Gantner ha provocà il 1591<br />
in process cun Zezras. Il 1631 ha Andreas<br />
Ardüser da Tavau transfurmà la Punt da<br />
duana en ina basa militara cunter ils Austriacs.<br />
Apartir dal 1685 han las vischnancas<br />
da Termin edaZezras stuì garantir<br />
il mantegniment da la punt. <strong>La</strong><br />
Punt da duana èarsa giu il 1799 ed èvegnida<br />
reconstruida il 1802 sin cumond<br />
dals Franzos. Il 1849 èpassà il dretg da<br />
duana alaConfederaziun ch’ha alura<br />
abolì quel. Il 1877 ha surpiglià il chantun<br />
Grischun la punt ed ha remplazzà ella il<br />
1894 cun ina punt da fier. Dapi la construcziun<br />
da la Viafier retica (1889) eda<br />
la A13 (1967) ha la Punt da duana mo pli<br />
in’impurtanza locala. Adolf Collenberg<br />
Malans<br />
Vischnanca politica, circul Maiavilla,<br />
district <strong>La</strong>ndquart (fin il 2001 <strong>La</strong>ndquartSut).<br />
Lieu principal dal district cun<br />
maletg dal vitg protegì. Malans sa chatta<br />
lung las rutas da transit istoricas da la Val<br />
dal Rain econstituivailpunct da partenza<br />
da las vias, in temp impurtantas, che<br />
manavan tras la Clus esur il Crap Fadera<br />
en il Partenz. Ca. 840 in villa Mellanze,<br />
956 Malanz. 1850 912 abitants; 1880<br />
838; 1900 873; 1950 1345; 2000 1908.<br />
Abitadi dal temp da bronz al Ruchenberg.<br />
Il territori èvegnì colonisà ed urbarisà<br />
en il temp medieval tempriv ed è<br />
daventà in center da viticultura. Il 956<br />
ha il retg Otto Iregalà al’uvestg da Cuira<br />
Ils vitgs da Malans edaJenins (davosvart). En l’entir Signuradi èlaviticultura da grond’impurtanza.<br />
Vista generala dal Signuradi. Maletg dad Elias Emanuel Schaffner (enturn il 1830).<br />
intginas vignas aMalans. En il temp autmedieval<br />
ha la vischnanca appartegnì al<br />
domini roial dal chastè da Wynegg ed a<br />
partir dal 1437 ha ella furmà cun Gianin<br />
la dretgira bassa da Neu-Aspermont.<br />
Tranter il 1400 ed il 1600 èilvitg vegnì<br />
germanisà dad Alemans provegnints dal<br />
nord. En il 14avel e15avel tschientaner<br />
èn sa furmadas corporaziuns politicas,<br />
tranter las qualas in cussegl tschernì libramain.<br />
Apartir dal 1509 ha Malans<br />
fatg partdaladretgira auta da Maiavilla.<br />
Guvernà da l’aristocrazia fin en il 19avel<br />
tschientaner,haMalans pretendì il 1798<br />
sco emprima vischnanca dal Grischun<br />
l’adesiun alaRepublica helvetica. Il medem<br />
onn èn vegnidas stampadas en la vischnanca<br />
las gasettas prohelveticas «Der<br />
Rhätische Staatsbothe» e«Der Merkur<br />
Hohen-Rhätiens». Il 1803 èMalans daventada<br />
ina vischnanca autonoma. <strong>La</strong><br />
baselgia da S. Cassian, menziunada per<br />
l’emprima giada enturn il 1150, ha appartegnì<br />
apartir dal 1209 al’uvestg da<br />
Cuira; la pli veglia da las quatter baselgias<br />
precedentas datescha dal 6avel tschientaner.Il1525–26<br />
ha Malans aderì, sco ina<br />
da las emprimas vischnancas grischunas,<br />
alarefurma. Il 1275 èn attestads chalgers,<br />
il 1387 la cultivaziun da virtit, il<br />
1393 miradurs. Malans era in impurtant<br />
lieu da transtgargiada alaruta commerziala<br />
nord-sid epossedeva ildretg da te-<br />
gnair in martgà emnil, documentà en il<br />
17avel tschientaner, nua ch’ils abitants<br />
dal Partenz faschevan lur cumpras. <strong>La</strong><br />
construcziun dal sviament vers <strong>La</strong>ndquart<br />
(1840) edalaviafier da la Valdal<br />
Rain (1859) han mess ina fin al martgà<br />
il 1864. Eralafilantaria etessaria da launa,<br />
averta il 1861, n’ha betg pudì subsister.<br />
Tranter il 1613 ed il 1835 èlavischnanca<br />
stada proprietaria da la Punt da<br />
Tardis. L’industria ed il commerzi eran<br />
pauc sviluppads al’entschatta dal 21avel<br />
tschientaner (zona industriala al Karlihof),<br />
entant che la viticultura predominescha.<br />
Adolf Collenberg<br />
Wynegg<br />
Ruina d’in chastè, situada sin ina guglia<br />
da grip al norddaMalans. Da la substanza<br />
oriunda da l’implant dal 13avel<br />
tschientaner èn sa mantegnidas mo paucas<br />
restanzas dal palaz da trais plauns e<br />
dal mir da tschinta da la vart da la muntogna;<br />
ils ulteriurs mirs dateschan dal<br />
17avel tschientaner.Ilchastè da Wynegg<br />
era en il temp medieval la sedia dals signurs<br />
dal medem num. Suenter lur extincziun<br />
èquel passà sco feud episcopal<br />
als baruns de Vaz, alura als conts de Toggenburg.<br />
Vers la fin dal 15avel tschientaner<br />
èelvegnì bandunà ed èmenziunà il<br />
1548 sco ruina. Enturn il 1600 ha laschà<br />
construir Andreas vonSalis sin l’areal da<br />
la ruina in nov edifizi. <strong>La</strong> residenza signurila<br />
èalura arrivada tras maridaglia<br />
als Gulers da Tavau ch’han laschà engrondir<br />
ella eche sa numnavan enturn il<br />
1624 Guler von Wyneck. Alafindal<br />
18avel tschientaner è l’implant vegnì<br />
bandunà definitivamain ed èalura ìen<br />
muschna. Maria-Letizia Boscardin<br />
Jenins (Gianin)<br />
Vischnanca politica, circul Maiavilla,<br />
district <strong>La</strong>ndquart (avant il 2001 <strong>La</strong>ndquartSut).<br />
1139 Uienennes,1242 Gininnes,1461<br />
(ze) Ganins,tudestg Jenins (uffizial).<br />
1850 481 abitants; 1900 450;<br />
1950 461; 2000 746. Territori urbarisà<br />
en il temp medieval tempriv.Apartir dal<br />
temp autmedieval ha Gianin appartegnì<br />
al chastè da Neu-Aspermont ed en il<br />
temp medieval tardiv furmava la vischnanca<br />
cun Malans ina dretgira civila<br />
dal Signuradi. Il 1436 èGianin s’unì cun<br />
la Lia da las Diesch Dretgiras. Il 1536<br />
han las Trais Lias acquistà la dretgira civila,<br />
ed il 1803 èGianin daventada ina<br />
vischnanca suverana da la dretgira auta<br />
da Maiavilla. <strong>La</strong> baselgia da S. Mauritius<br />
vegn menziunada il 1209 indirectamain,<br />
il 1330 directamain. Ils dretgs da collatura<br />
possedevan ils signurs da Neu-Aspermont,<br />
il presidi l’uvestgieu da Cuira,<br />
apartir dal 1536 las Trais Lias. Refurma-<br />
ziun 1540. <strong>La</strong> germanisaziun èsuccedida<br />
tranter il 14avel ed il 16avel tschientaner.<br />
Il 1786–93 ha Johann Baptista von<br />
Tscharner manà aGianin sia «Nationalschule».<br />
<strong>La</strong>s chasas patrizianas da las famiglias<br />
von Sprecher evon Salis dateschan<br />
dal 17avel e18avel tschientaner.<br />
<strong>La</strong> viticultura, favurisada dal clima miaiveldal<br />
Signuradi, ha giugà da tuts temps<br />
ina rolla impurtanta aGianin. <strong>La</strong> vischnanca,<br />
situada actualmain lontan da<br />
l’axa da transit principala, enconuscha<br />
dapi ils onns 1960 in ferm augment demografic<br />
ed èsasviluppada ad ina vischnanca<br />
da domicil (il 2000 lavuravan<br />
bundant la mesadad da la populaziun<br />
cun activitad da gudogn aGianin ordaifer<br />
il vitg). <strong>La</strong> cumpartdal’ovra electrica,<br />
realisada il 1914, al provediment d’energia<br />
electrica da la vischnanca sa sminuescha<br />
constantamain. Adolf Collenberg<br />
Neu-Aspermont<br />
Imposant cumplex da ruinas sin in sparun<br />
alnordost da la vischnanca da Gianin,<br />
cun ina tur principala, in edifizi<br />
d’abitar da pliras parts ed in mir da<br />
tschinta. L’entrada da la tur da sis plauns<br />
èalterz plaun. Il plaun superiur, munì<br />
cun balestreras en furma da foras-clav e<br />
cun fanestras quadras, èvegnì agiuntà pir<br />
en il 16avel tschientaner. L’implant, che<br />
datescha presumablamain da l’emprima<br />
mesadad dal 13avel tschientaner,èvegnì<br />
erigì probablamain dals signurs de Aspermont.<br />
Il 1284 appartegnevaelals baruns<br />
de Vaz, dapi la mesadad dal 14avel<br />
tschientaner a diversas famiglias dal<br />
Vnuost. Il 1499 èNeu-Aspermont vegnì<br />
conquistà dals Grischuns edestruì parzialmain,<br />
alura peròpuspè reconstruì. Il<br />
1536 ha Johann de Marmels vendì il<br />
chastè ed il signuradi alas Trais Lias. Il<br />
chastè (dapi il 1538 en possess da Peter<br />
Finer) è vegnì bandunà en il 17avel<br />
tschientaner ed èìenruina en il 18avel<br />
tschientaner. Al’intern da la ruina sa<br />
chattan anc restanzas da latrinas, da nischas<br />
da stgaffas ed’ina pigna en furma<br />
da cub.Il1999 ha il Burgverein Neu-Aspermont<br />
(fundà il 1996) inizià lavurs da<br />
consolidaziun. Maria-Letizia Boscardin<br />
Lexicon Istoric Retic<br />
Il LIR cumpiglia bundant 3100 artitgels<br />
(geografics, tematics, artitgels da<br />
famiglias ebiografias) davartl’istorgia<br />
grischuna/retica e la Rumantschia.<br />
Editura: Fundaziun Lexicon Istoric<br />
Svizzer; versiun online: www.e-lir.ch;<br />
versiun stampada: www.casanova.ch u<br />
en mintga libraria.
SURSELVA MESEMNA, ILS 8DAMATG 2013 3<br />
<strong>La</strong>s excursiuns da jarvas cun Pirmina Caminada ein fetg instructivas efan gust sin dapli jarvas selvadias ord la natira.<br />
«<strong>La</strong> primavera gustan<br />
jarvasfrestgas il meglier»<br />
DA SUSI ROTHMUND /ANR<br />
■ Als biars eis ei strusch pli cunscient<br />
contas jarvas selvadias ch’ein<br />
gudiblas, saunas ebunas per cungir,<br />
enrihir e decorar las spisas ella<br />
cuschina da mintgadi, per far sirups<br />
ni etgs ebia auter.Inpass anavos tier<br />
la natira pon interessai far cun agid<br />
dalla experta da jarvas, Pirmina Caminada,<br />
che organisescha adina puspei<br />
excursiuns ella regiun. Gia Hippokrates<br />
da Kos –ilmiedi il pli renomau<br />
dalla antica –cussegliava: «<strong>La</strong>i esser<br />
nutriment tia medischina emedischina<br />
tiu nutriment!» <strong>La</strong> natira regala<br />
anus bia nutritiv esanadeivel –era jarvasgustusas<br />
che derasan in fried magnific.<br />
Varga 3000 sorts da jarvas creschan<br />
en nossa regiun el’experta da jarvas Pirmina<br />
Caminada enconuscha ina gronda<br />
partdaquellas, sa nua ch’ellas ein d’anflar<br />
epodefinar sch’ellas ein gudiblas ni<br />
da tissi. Giadabuoba interessavan efatschentavan<br />
las jarvas laLumneziana ed<br />
avon enzacons onns ha ella frequentau<br />
la scolaziun d’experta da jarvasalla academia<br />
da jarvasaSalez. Ussa dat ella vinavon<br />
sia savida en cuors da jarvas.<br />
L’Agentura da novitads rumantscha ei<br />
Filipendula da paliu (Mädesüss) ei bien per serevegnir<br />
ed encunter mal il tgau.<br />
CunPirmina Caminada alla tscherca da jarvas<br />
stada dalla partida all’excursiun da jarvas<br />
daGlion tochen Castrisch.<br />
Sentir la primavera<br />
Sco Pirmina Caminada ha declarau als<br />
participonts dalla excursiun dalla sonda<br />
vargada ei la varietad dalla flora sin terren<br />
buc engarschau, als urs digl uaul ni allas<br />
rivas specialmein interessanta. Gest perquei<br />
ha ella eligiu la senda spel Rein denter<br />
Glion eCastrisch eleu pruevan las<br />
jarvasplein forza efrestgas en abundonza.<br />
Ils participonts han gudiu la primavera<br />
ed il fried migeivel dallas jarvas. Sin<br />
quella tura ha l’experta da jarvasmussau<br />
in tschuat jarvas gudiblas, mo era da<br />
quellas tussegadas ed era declarau co ins<br />
po duvrar jarvas medicinalas. Alla fin<br />
dalla tura ha la gruppa gudiu in refrestg<br />
tier Lotti Treier en sia ustria da curtgin<br />
ch’ella numna «Café Dunschtig». Leu ha<br />
Pirmina Caminada offeriu ina marenda<br />
cun paunins garni cun tartinas da jarvas<br />
che eran aschi bunas ch’ei ha fatg aunc<br />
bia pli grond gust dad encurir jarvas.<br />
Gustus edelicius<br />
In schatg dils cussegls dalla experta da jarvasPirmina<br />
Caminada: «Sper casas eclavaus<br />
crescha alliaria (Knoblauchhede-<br />
Il Calamandrin (Vergissmeinnicht) ei ina flur fetg decorativa<br />
en salatas.<br />
rich), ina jarva deliciusa cun in fin gust<br />
denter peiver ed agl. Quella gusta il meglier<br />
criua, per exempel sin in toc paun<br />
tostau ecaschiel lom migeivel. <strong>La</strong> filipendula<br />
da paliu (Mädesüss) ei buna suenter<br />
in stregn di cun bia lavur «spirtala». In fegl<br />
giuven po vegnir slignaus per in mument<br />
encunter il «stress» evala era sco bien mied<br />
encunter mal il tgau perquei ch’ella fa flessegiar<br />
pli spertilsaung. Ordlas flurs dalla<br />
caglia dil laussèr (Traubenkirsche) san ins<br />
far in fin ebien sirup ch’ei fetg buns per<br />
far desserts. Inabubronda cun effect sensual<br />
che vegnevasurvida pli baul tier nozzas.<br />
Darvenas (Bärenklau) ei ina jarva che<br />
crescha savens sin nos praus ed agl ur digl<br />
uaul. Igleiinbien legum per dipps ni en<br />
sosas. Il liquid dil badugn po vegnir gudignaus<br />
la primavera ed ei buns per dar forza.<br />
Inajarva fetg sanadeivla ei il sanartugl<br />
(Wallwurz). Faletga (Farn) po vegnir duvrada<br />
per far cumpressas encunter mal il<br />
dies. Sch’ins metta faletga en gagliner van<br />
las milbas silla feglia ed ins po deliberar las<br />
gaglinas da quella mulesta.»<br />
Sonda, ils 18 da matg dallas 09.00–11.30 envida<br />
l’experta da jarvas Primina Caminada ad ina<br />
excursiun en ValLumnezia. Cuosts per persuna<br />
20 francs. Informaziuns ed annunzias:<br />
Tel. 079 259 09 46 ni pirmina@bluewin.ch<br />
L’experta da jarvas Pirmina Caminada declara als participonts che las jarvas gustan la<br />
primavera il meglier criu efrestg. FOTOS S. ROTHMUND<br />
Carmen ei tut incantada dalla alliaria, ina buontad jarva che crescha sper casas e<br />
clavaus.<br />
Igl extract frestg ch’ins fa ord il gerani plimau (Stinkender Storchenschnabel) edrova<br />
per far etgs ei buns encunter allergias, neurodermitis ed era sco balsam per las levzas.<br />
Darvenas (Bärenklau) dattan bien gust adipps ni<br />
sosas.<br />
<strong>La</strong> feglia giuvna dalla iva dumiasta (Schafgarbe) san<br />
ins duvrar sco cungiment ella sosa da salata.
4 MESEMNA, ILS 8DAMATG 2013 SURSELVA<br />
■ EN MEMORIA<br />
SurTumaisch Berther<br />
ei morts<br />
(anr/gc) SurTumaisch Berther ei morts<br />
aSedrun ella vegliadetgna dad 86 onns.<br />
El ha pastorau biars onns en diversas<br />
pleivs si Surmir ed en Surselva, ei staus<br />
decan dalla Surselva ecanoni extraresidenzial.<br />
Il gimnasi ha sur Tumaisch Berther<br />
frequentau aMustér ed aSviz. Ei<br />
suonda il studi dalla teologia al Seminari<br />
da spirituals aCuera. 1952 vegn el ordinaus<br />
spiritual ed ha messa nuviala aSedrun<br />
–nov onns suenter siu frar,sur Giusep<br />
Berther, morts 2004.<br />
Duront siat onns ei sur Tumaisch<br />
Berther plevon aSur eprovisur da Mulegns<br />
si Surses. Da quels onns ha el publicau<br />
el «Pelegrin» 1959/1960 davart<br />
«Spirituals, fraters laics emuniessas dalla<br />
vischnaunca da Tujetsch», ina lavur ch’ei<br />
era cumparida sco separat cugl intent da<br />
promover clamadas spiritualas che Tujetsch<br />
hagi giu tontas. «Zacontas notizias<br />
historicas dallas pleivs da Mulegns eSur<br />
–cun in register dils plevons» ein era sortidas<br />
da quei temps da sia plema.<br />
1960 retuorna sur Tumaisch Berther<br />
sco plevon da Falera en Surselva. Prest 15<br />
onns ha el pastorau leu –ils davos otg<br />
onns aunc sco plevon-administratur da<br />
Schluein ed in temps era si Surcuolm.<br />
Dalla Foppa serenda sur Tumaisch Berther<br />
1984 en Lumnezia sco plevon da Suraua<br />
(per las pleivs da Camuns, Surcasti,<br />
Tersnaus ed Uors) –equei duront buca<br />
meins che 20 onns. Da quei temps ei sur<br />
Tumaisch Berther era staus 12 onns decan<br />
dil capetel sursilvan. 1986 fuvaelvegnius<br />
numnaus canoni extraresidenzial. 2010<br />
ha el remess siu canonicat. Ilsdavos prest<br />
diesch onns passenta sur canoniTumaisch<br />
Berther en Casa s. Vigeli aSedrun ed ei<br />
era staus spiritual da quella.<br />
Inaveta cumplenida ei ida afincun la<br />
mort dasur canoni emeritau Tumaisch<br />
Berther,staus in spiritual mudest, curteseivel,<br />
zun premurau efetg engaschau. RIP.<br />
Funeral esepultura han liug oz allas 14.00 a<br />
Sedrun.<br />
■ TRUN<br />
Quen siara cun in gudogn<br />
da 400 000 francs<br />
(anr/hh) Il cussegl da vischnaunca da<br />
Trun ha approbau unanimamein il gliendisdis<br />
sera il quen dalla vischnaunca pigl<br />
onn 2012. Il quen current siara cun expensas<br />
totalas dad 11,9 milliuns francs ed<br />
entradas da 12,3 milliuns francs. Cheutras<br />
sedat in gudogn da bunamein<br />
400 000 francs. <strong>La</strong> vischnaunca ha fatg<br />
amortisaziuns ordinarias ell’altezia da<br />
796 000 francs ed amortisaziuns supplementaras<br />
da 3,27 milliuns francs. Leutier<br />
ei vegniu fatg amortisaziuns da 16 900<br />
francs tier il quen dalla canalisaziun da<br />
Trun, 16 300 francs tier il quen dalla canalisaziun<br />
dalla fracziun da Schlans e<br />
12 000 francs tier l’Ovra hidraulica Runcalatsch.<br />
Plinavon ei vegniu transferiu ina<br />
summa da rodund 40 000 francs en il deposit<br />
per la finanziaziun speciala dalla canalisaziun<br />
e60000 francs el fondo da remessa<br />
dalla meglieraziun. Il gudogn avon<br />
las amortisaziuns munta a3,77 milliuns<br />
francs. Sco quei che las autoritads communalas<br />
constateschan ei quei resultat extraordinari<br />
staus pusseivels grazia alla contribuziun<br />
da fusiun dil cantun ell’altezia<br />
da 975 000 francs esin fundament dallas<br />
entradas ord lavendita d’energia ed ils<br />
tscheins d’aua ch’ein stadas fetg aultas<br />
muort igl ordvart bien onn hidraulic. Il<br />
quen d’investiziuns siara cun expensas da<br />
struschamein 1,3 milliuns francs ed entradas<br />
da biebein in milliun francs. Rodund<br />
360 000 francs ha la vischnaunca investau<br />
igl onn passau ella sanaziun da vias communalas<br />
epressapauc 200 000 francs ella<br />
meglieraziun da Schlans. <strong>La</strong> sanaziun dalla<br />
ViaPlauna elaVia <strong>La</strong>vinal aSchlans ha<br />
custau biebein 97 000 francs elasanaziun<br />
dalla via cantunala atras il vitg da Schlans<br />
rodund 87 000 francs.<br />
Midada da maun sin nivel da record<br />
DA HANS HUONDER /ANR<br />
■ <strong>La</strong> vischnaunca da Breil ha fatg igl<br />
onn vargau in gudogn da varga miez<br />
milliun francs equei malgrad amortisaziuns<br />
da 2,35 milliuns francs. In dils<br />
facturs per quei success ein denter<br />
auter las entradas sin fundament dalla<br />
midada da maun. Cun 626 000<br />
francs contonschan quellas in nivel<br />
da record. Il rapport annual gest cumpariu<br />
per mauns dallas decisiuns dil cussegl<br />
da vischnaunca edalla radunonza<br />
communala dat ina survesta cumpleta<br />
davart ilcurriu epassau aBreil igl onn<br />
2012. En quel fan las autoritads communalas<br />
menziun denter auter dil svilup<br />
sil sectur dallas immobilias. Sinfundament<br />
dil gie dil suveran svizzer al stop<br />
da secundas habitaziuns ein biaras damondas<br />
da baghegiar aunc vegnidas<br />
inoltradas el decuors digl atun edigl unviern.<br />
Entginas ein aunc pendentas sin<br />
fundament da recuors. Iglonn 2012 ha<br />
la suprastonza communala tractau e<br />
concediu 61 lubientschas da baghegiar<br />
sco era 45 lubientschas da pintga muntada.<br />
<strong>La</strong> suprastonza communala ei seradunada<br />
46 gadas ed ha tractau edeliberau<br />
451 fatschentas. Ina midada essenziala<br />
ha ei dau igl onn vargau al tgamun<br />
dall’administraziun communala.<br />
Il canzlist communal Michi Sutz ha<br />
bandunau il menaschi communal per<br />
surprender ina nova funcziun tier igl<br />
Uffeci da vischnauncas dil cantun Grischun.<br />
Diember da habitonts stabil<br />
Il diember da habitontas ehabitonts dalla<br />
vischnaunca da Breil ei staus stabils ils<br />
davos onns. Sco quei ch’il rapportannual<br />
relata dumbrava lavischnaunca la fin<br />
digl onn vargau 1334 persunas. Ella ha<br />
registrau diesch naschientschas etuttina<br />
biars mortoris. <strong>La</strong> scola primara vegn frequentada<br />
da 94 scolars, il scalem superiur<br />
da 35. <strong>La</strong>s partiziuns da scoletta a<br />
Breil eDanis-Tavanasa dumbran 25 scolarets.<br />
Sil sectur dil scolaresser ha la vischnaunca<br />
lu era fatg ina dallas grondas<br />
investiziuns igl onn passau. <strong>La</strong> casa da<br />
scola aDanis-Tavanasa, erigida 1976, ei<br />
vegnida sanada energeticamein. Persuenter<br />
ha la vischnaunca investau ina<br />
summa netta dad 1,6 milliuns francs. Sil<br />
sectur dil traffic ei vegniu decidiu igl onn<br />
vargau d’instradar l’elavuraziun d’in<br />
concept da segirtad da traffic per ils treis<br />
vischinadis. Quei concept ei staus il giavisch<br />
da 215 vischinas evischins. <strong>La</strong> vischnaunca<br />
ha fatg ulteriuras investiziuns<br />
sil sectur digl ambient elaplanisaziun,<br />
denter auter la realisaziun d’ina nova<br />
combra d’aua aDacla aDardin. L’Ovra<br />
hidraulica Casut aDardin ha produciu<br />
<strong>La</strong>s autoritads dalla vischnaunca da Breil dattan plaid efatg davartigl onn 2012<br />
igl onn vargau struschamein dus milliuns<br />
uras kilowat. Quei corrispunda al<br />
consum d’energia da 330 casadas. Quei<br />
indrez ei buca mo da muntada per la producziun<br />
d’energia schubra, mobein era<br />
d’impurtonza per las entradas en cassa<br />
communala. <strong>La</strong> dumbraziun d’animals<br />
dil matg 2012 ha mussau ina sminuaziun<br />
da 13 envernontas. Aschia ei vegniu<br />
dumbrau 906 animals armentivs, 788<br />
animals manedels, 15 cavals e220 pors.<br />
Enteifer tschun onns ei il diember d’animals<br />
manedels sereducius per rodund 40<br />
pertschien.<br />
Turissem fa quitaus<br />
Schegie che las Pendicularas Breil-<br />
Vuorz-Andiast SA han contonschiu igl<br />
onn 2011/12 in meglier resultat ch’igl<br />
onn precedent ei quel tonaton staus claramein<br />
sut las aspectativas. Als responsabels<br />
dil menaschi edalla vischnaunca<br />
fa la situaziun economica quitaus en<br />
quei grau. Per contonscher ina migliur<br />
finanziala en favur dallas pendicularas<br />
vegn fatg il mument ponderaziuns en<br />
pliras direcziuns. Ina migliur savess il<br />
niev resort davacanzas purtar. Fetg legreivels<br />
ei perencunter il quen communal<br />
2012 da Breil. Il grond interess da<br />
baghegiar ha menau igl onn vargau ad<br />
in recordtier las taglias dalla midada da<br />
maun. Quellas contonschan ina summa<br />
da 626 000 francs. D’eminenta impurtonza<br />
ein per la vischnaunca era las entradas<br />
ordladistribuziun elavendita da<br />
forza electrica. Quellas han contonschiu<br />
la summa dad 1,4 milliuns francs.<br />
Vidlunder vegnan rodund 750 000<br />
francs per tscheins d’aua. <strong>La</strong> vischnaunca<br />
ha fatg igl onn vargau amortisaziuns<br />
per 2,35 milliuns francs. Previdas el<br />
budget eran talas per 1,45 milliuns<br />
francs. <strong>La</strong> sviulta totala dalla vischnaunca<br />
importa rodund 9,8 milliuns francs<br />
cun in cash flowda2,9 milliuns francs.<br />
Il gudogn schuber importa 530 000<br />
francs. Il quen d’investiziuns siara cun<br />
expensas da 2,6 milliuns francs ed entradas<br />
dad 1,46 milliuns francs. Ultra<br />
dalla sanaziun dalla casa da scola aDanis-Tavanasa<br />
ha la vischnaunca era sa-<br />
Premiera da film aCuraglia: «adia Sontga Maria»<br />
■ (cp) RTR Radiotelevisiun Svizra Rumantscha<br />
envida alapremiera dal film<br />
«adia Sontga Maria», in film d’Eligi Derungs.<br />
Quai mesemna, ils 8damatg<br />
2013 alas 20.00 en la sala da la chasa<br />
da scola aCuraglia. Il num Soliva è<br />
prest mo pli istorgia per l’ospizi Sontga<br />
Maria sin il Pass dal Lucmagn. <strong>La</strong> famiglia<br />
Gion e Gabriela Lutz-Soliva èsadecidida<br />
da chalar edavender ses ospizi sin<br />
il Pass dal Lucmagn. Betg simpel per els<br />
sch’ins sa che l’ospizi vegn manà dapi<br />
135 onns da la famiglia Soliva. Gial’ururat<br />
da Gabriela Lutz-Soliva vegniva la<br />
stad sin il pass per manar l’albiert. Da lez<br />
temp possedeva laclaustra da Mustér<br />
l’ospizi. Avant 20 onns han Gabriela<br />
Lutz-Solivaeses um cumprà quest ospizi.<br />
Elslavuran 5mais equai set dis l’emna<br />
sin il pass. Ussa vulan els chalar.Lur trais<br />
uffants na vulan unapon betg cuntinuar<br />
cun la tradiziun da famiglia. Uschia che<br />
Gabriela eGion Lutz ston, gugent una-<br />
vidas, vender l’ospizi eprender cumià da<br />
lur Sontga Maria. L’era Soliva vaafin.<br />
L’occurrenza èpublica, l’entrada èlibra.<br />
Il film «adia Sontga Maria» da l’emissiun «Cuntrasts»<br />
vegn mussà en ils programs da la SRG<br />
SSR sco suonda: dumengia, ils 12-05-2013,<br />
17.25 sin SRF 1<br />
Repetiziuns mesemna, ils 15-05-2013, 08.30,<br />
09.30, 12.50 sin SRF info; gievgia, ils 16-05-2013,<br />
11.00 sin SRF info; sonda, ils 18-05-2013, 17.25<br />
sin SRF 1; dumengia, ils 19-05-2013, 07.30 sin<br />
RSI LA1<br />
L’ospizi durant la stad. Gabriela eGion Lutz-Soliva en discurs. MAD<br />
<strong>La</strong> vischnaunca da<br />
Breil ha profitau igl<br />
onn vargau dalla<br />
midada da maun,<br />
mo era da bunas<br />
entradas dalla fatschenta<br />
cun energia.<br />
FOTO H. HUONDER<br />
nau pliras vias communalas ecantunalas<br />
ed acquistau pliras maschinas per la<br />
gruppa stradala eforestala. Leutier ein<br />
vegnidas investiziuns egl aquaduct, il<br />
provediment d’aua elacanalisaziun.<br />
Bien fundament finanzial<br />
Sco quei che la suprastonza communala<br />
constatescha el rapportannual posseda la<br />
vischnaunca il mument ina basa finanziala<br />
solida. Eglavegnir vegn ella denton<br />
confruntada cun dapli cuosts, denter auter<br />
sin fundament dalla nova ulivaziun<br />
da finanzas ni era la nova lescha da scola.<br />
Medemamein sto vegnir quintau cun ina<br />
reducziun dallas entradas sin taglias specialas<br />
ed ordinarias. Perquels motivs seigi<br />
ei necessari da ponderar bein egl avegnir<br />
tgei investiziuns che seigien veramein<br />
necessarias. Tonaton seigi in engaschament<br />
finanzial dalla vischnaunca,<br />
per exempel en connex cun ils indrezs<br />
d’ennevar el territori da skis, da trer en<br />
consideraziun. <strong>La</strong> producziun da neiv artificiala<br />
sappi buc esser mo caussa dallas<br />
pendicularas.<br />
■ BALLAPEI<br />
Giugs da campiunadi<br />
d’Anceinza<br />
(anr/hh) Oz edamaun han plirs giugs<br />
dil campiunadi regiunal da ballapei liug.<br />
En 4. ligia dattan igl emprem etierz<br />
dalla tabella in encunter l’auter, numnadamein<br />
Vaz-sut eLumnezia. Cunina<br />
victoria savessen ils Lumnezians mantener<br />
il contact cul capogruppa. Perlatesta<br />
dalla tabella va ei era en 5. ligia. Cun<br />
ina victoria ordeifer encunter Schluein<br />
Glion savess Rueun surprender igl emprem<br />
plaz che vegn occupaus il mument<br />
da Panaduz.<br />
4. ligia, gruppa 2<br />
Taminatal –Schluein Glion mesjamna, 20.00<br />
Vaz-sut –Lumnezia Anceinza, 16.00<br />
5. ligia, gruppa 1<br />
Lumnezia –Sedrun/Mustér mesjamna, 19.30<br />
Schluein Glion –Rueun mesjamna, 20.00<br />
Damas 4. ligia, gruppa 1<br />
<strong>La</strong>ax –Tavau Anceinza, 16.00
ENGIADINA MESEMNA, ILS 8DAMATG 2013 5<br />
<strong>La</strong> prümavaira porta ün mar da fluors chadaina. FOTOS R. DUSCHLETTA<br />
DA ROMANA DUSCHLETTA /ANR<br />
■ <strong>La</strong> provista d’inviern es afin. <strong>La</strong> prümavaira<br />
es davant porta equella spordscha<br />
cun plantas, erba efluors üna vasta<br />
paletta da recettas. <strong>La</strong> prüma culur da<br />
la prümavaira es il verd.Aint il god esülla<br />
prada as vezza quella culur frais-cha, ün<br />
segn cha la prümavaira as sdruaglia. Uossa<br />
es la culur gelga chi dominescha las surfatschas.<br />
Sülla prada crescha la fluor chadaina<br />
d’ün cuntin. In tscherts lös as transmüdan<br />
ils prats dafatta in ün mar gelguaint.<br />
<strong>La</strong> flur chadaina es üna planta cun caracter<br />
medicinal chi’s po trar anüz in plüssas<br />
variaziuns, i’spotilla mangiar odafatta<br />
tilla baiver. Ella vain eir nomnada flur<br />
DA BENEDICT STECHER /ANR<br />
■ <strong>La</strong> stalla da chavals cun pensiun e<br />
restoraziun aSan Jon sur Scuol spordscha<br />
multifarias pussibiltats, p. ex.<br />
far gitas asella oincharrozza. Implü<br />
as poja far cuors chi promouvan il dialog<br />
tanter umans echavals etanter<br />
persunas da cader ed impiegats. Sper<br />
la pussibiltà d’imprender ad ir asella eda<br />
far gitas d’ün mez diedeir plü lungas<br />
spordschan Men Juon esia partenaria<br />
Brigitte Prohaska eir cuors particulars:<br />
«No dain grond pais al deport tanter<br />
uman ebes-cha. Ilschavals sun da natüra<br />
plü gronds eplü ferms co l’uman eperquai<br />
daja reglas da maniera», disch Men<br />
Juon, «sün nossas gitas cuortas ed eir plü<br />
lungas, fin a desch dis, provaina da<br />
muossar anoss cliaints il dret deporttanter<br />
uman echavagl.» Il chavagl sto tenor<br />
el acceptar al’uman sco superiur eperquai<br />
esa important cha quel as fida da<br />
l’uman. El sto savair cha las decisiuns cha<br />
l’uman tira sun bunas eir per el. «Per<br />
avair üna tscherta dominanza sur dal<br />
chavagl nu faja dabsögn da brutalità, ma<br />
da cumünanza ed’üna basa da fiduzcha.»<br />
Quistas reglas as poja imprender aSan<br />
Jon equellas valan eir aint illa vita dal<br />
minchadi. ASan Jon exista eir la pussibiltà<br />
per glieud cun handicaps epersunas<br />
malsanas da passantar uras accumpagnadas<br />
cun chavals prus chi han üna bun’in-<br />
Ünaflur nun es be per l’ögl<br />
porch oflur cicorgia. Blers noms demuossan<br />
eir in che fuorma eper che malessers<br />
cha la flur chadaina gniva tratta anüz.<br />
Ünaduonna chi ha gronda paschiun pella<br />
natüra es GisulaTscharner da Veulden. Ella<br />
declera che chi’s po tuot far our da las<br />
fluors chadaina.<br />
«Da la prüma föglina fin pro la flur»<br />
<strong>La</strong>s prümas föglias da la flur chadaina vegnan<br />
dovradas per far salata. «Quellas füssa<br />
da cleger cur chi sun amo pitschnas, perche<br />
plü grondas chi sun eplü amaras chi<br />
vegnan», disch Gisula Tscharner. Davo<br />
pacas eivnas cumainzan achatschar ils<br />
cheus da la flur. Our da quels cheus, chi<br />
cuccan malapaina tanter las föglias oura,<br />
Recettas sulvadias cun la flur chadaina<br />
as poja far capras. Il monch da la flur chadaina<br />
cuntegna ün liquid chi vain nomnà<br />
il lat. «Quel vain dovrà daspö tschientiners<br />
per trattar da tuotta sorts malatias,<br />
per exaimpel per far svanir virüclas oinflammaziuns<br />
dals ögls.» <strong>La</strong> flur chadaina<br />
valaivaplü bod sco vivonda stimulanta. I<br />
gnivafat our da la flur gelga üna sortmeil<br />
per strichar sül pan, far sirups odafatta licörs.Tenor<br />
la «stria dad erbas», sco cha Gisula<br />
Tscharner vain eir nomnada, daja<br />
adüna daplü glieud chi tuorna pro’ls prodots<br />
chi’s po far our dad erbas eplantas<br />
sulvadias. <strong>La</strong> flur chadaina crescha be üna<br />
jada l’on eperquai esa da trar anüz quella<br />
fingià da prümavaira per tilla giodair dürant<br />
l’on sco mangiativaobavronda.<br />
Dialog tanter umans echavals<br />
fluenza. Sper las gitas spordscha SanJon<br />
eir cuors da perfecziunamaint per persunas<br />
da cader.Ilböt es da megliorar il dialog<br />
tanter schef ed impiegà.<br />
As confruntar cun situaziuns<br />
na cuntschaintas<br />
Johann F. Dobler da Rothrist muossa als<br />
San Jon il center per amatuors da chavals<br />
partecipants in seis seminars aSan Jon<br />
co chi’s va intuorn cun situaziuns na<br />
cuntschaintas, per interrumper ierarchias<br />
e per comunichar confidenza.<br />
«San Jon esünlöideal cun ün’infrastructura<br />
ed ün’atmosfera chi s’adatta<br />
bain per dar meis seminars», confirma<br />
Dobler. Aint illa prüma part dal semi-<br />
Cul meil da la flur chadaina as poja eir far sirup etè.<br />
nar vegna lavurà sainza chavals. Là as<br />
tratta da’s confruntar cun situaziuns na<br />
cuntschaintas. Ils partecipants chaminan<br />
per exaimpel tras ün parcuors e<br />
tras üna taglia d’arogn cun ögls serrats.<br />
<strong>La</strong>s reacziuns vegnan valütadas ediscussas.<br />
«No vain seminars cun firmas<br />
plü grondas, ingio cha’l schef vain trat-<br />
Qualvoutas han lö eir pitschnas demonstraziuns cun chavals. FOTO B. STECHER<br />
Recetta dutscha ed ascha<br />
Meil<br />
Per far il meil as douvra ses tazzas<br />
grondas implidas cun cheus da fluor<br />
chadaina s-chars averts (cleger abunura).<br />
Quels buglir per tschinch minuts<br />
in ün liter emez aua. Tuot cular<br />
cun ün sdratsch da pingoula. Metter<br />
pro i’l liquid ün kil emez zücher e’l<br />
süj elapletscha da duos limuns. Buglir<br />
fin cha’l liquid dvainta consistent<br />
sco sirup. Implir il meil in vaiders<br />
chods. Il meil es eir adattà per far sirup<br />
etè.<br />
Capras<br />
Per far aint ils cheus da la fluor chadaina<br />
as stoja cleger quels cur chi sun<br />
amo pitschens eserrats. Tour davent<br />
las föglias dal chalsch elaschar buglir<br />
aschaid cun üna prisa sal ed üna prisa<br />
paiver.Metter aint ils büttels elaschar<br />
trar tschinch fin desch minuts. Cular<br />
elaschar sfraidir. Metter pro amo ün<br />
pêr cullinas da paiver. Implir ils vaiders<br />
culs cheus ecuvernar las capras<br />
cun l’aschaid sfraidi.<br />
tà egual als impiegats. Il seguond di lavuraina<br />
cun chavals chi siglian sur obstaculs<br />
elàasbada svelt la relaziun tanter<br />
uman echavagl. Il chavagl muossa<br />
aseis manader sch’el es perinclet cun<br />
seis agir», disch Dobler. Ils resultats<br />
vegnan analisats, minchatant daja eir<br />
resultats inaspettats. Per Dobler es il<br />
dialog tanter l’uman e’lchavagl üna via<br />
voluntaria d’amicizcha chi porta a<br />
minchün bler pel minchadi cun seis<br />
conumans.<br />
Sülla planüra d’immez<br />
il god sur Scuol<br />
San Jon as rechatta tanter Scuol e<br />
S-charl sün üna planüra ed es üna fracziun<br />
dal cumün da Scuol. <strong>La</strong> stalla cun<br />
70 fin 80 chavals ed üna pensiun restorant<br />
elapussibiltà da pernottar in vicinanza<br />
dal Parc Naziunal Svizzer spordschan<br />
la pussibiltà da far vacanzas our<br />
illa natüra, davent dal minchadi. Cumanzà<br />
ha tuot avant var 20ons cun ün<br />
pêr chavals eculla sporta d’ir asella ed in<br />
charrozza. Hoz esa üna sporta retscherchada<br />
cun blers chavals ed üna pensiun<br />
cun 40 lets esaloon. In tuot ha il bain<br />
SanJon 15 impiegats. SanJon spordscha<br />
l’imprender ad ir asella, vacanzas egitas<br />
d’ün mezdifinadesch dis eseminars da<br />
perfecziunamaint specials.<br />
Ulteriuras infuormaziuns suot www.sanjon.ch
Topangebote<br />
zum Wochenende<br />
30%<br />
Rabatt<br />
35%<br />
Rabatt<br />
18. 95<br />
statt 29.70<br />
Chicco d’Oro<br />
Tradition, Bohnen<br />
oder gemahlen,<br />
3×500 g, Trio<br />
(1 kg =12.63)<br />
33%<br />
Rabatt<br />
11. 95<br />
statt 17.90<br />
Napolitains assortiert,<br />
Max Havelaar,<br />
1kg<br />
6. 90<br />
statt 9.90<br />
Spargel weiss,<br />
Ungarn/Griechenland/Marokko,<br />
Bund à1kg<br />
Jahrgangsänderungen vorbehalten.Coopverkauftkeinen Alkohol an Jugendlicheunter 18 Jahren.<br />
3. 85<br />
statt 5.50<br />
Heidelbeeren<br />
(ohne Bio), Spanien,<br />
Packung à250 g<br />
(100 g=1.54)<br />
Das Angebot<br />
aus der<br />
Werbung.<br />
3. 20<br />
statt 4.80<br />
Coop Gala 3-Eier-<br />
Hörnlimittel, fein<br />
oder grob,<br />
3×500 g, Trio<br />
(100 g=–.21)<br />
30%<br />
Rabatt<br />
1/2<br />
Preis<br />
40%<br />
Rabatt<br />
13. 95<br />
statt 23.60<br />
PlentyWhite Short<br />
&Smart, 16 Rollen,<br />
oder Home Designs,<br />
12 Rollen<br />
per 100 g<br />
2. 45<br />
statt 4.90<br />
Coop Rindsfarmersteaks,<br />
mariniert,<br />
Schweiz, 4Stück<br />
in Selbstbedienung<br />
53. 70<br />
statt 107.40<br />
3 für2 Shiraz/Cabernet<br />
Sauvignon/Merlot<br />
10CAsNsjY0sDQ30jUwMDQ2sQQA-T0Ecw8AAAA=<br />
Clancy’s P. Lehmann<br />
10CFXMqw4CQRBE0S_qSfWjtndoSdZtEATfhqD5f8WAQ5Sqk3uexYHfrsftcdxLMdMEUI9Zu9lAZKk5x9QC4bauCyaTnow_L-oIR_bXCCjwTqGJa3PXbQv0IivSK-Cw8X6-PvjBKAKDAAAA<br />
2010, 6×75cl<br />
(10 cl =1.19)<br />
19/2013<br />
Donnerstag, 9. Mai,bis<br />
Samstag, 11.Mai 2013,<br />
solange Vorrat<br />
40%<br />
Rabatt<br />
5. 40<br />
statt 9.–<br />
Coop Cervelas,<br />
1kg<br />
1/2<br />
Preis<br />
Das Angebot<br />
aus der<br />
Werbung.<br />
40%<br />
Rabatt<br />
19. 65<br />
statt 32.80<br />
Ariel Flüssig Color<br />
&Style XXL,<br />
5,183 Liter<br />
(66 +5WG)<br />
(1 Liter =3.79)<br />
W19/13<br />
OS
SURMEIR MESEMNA, ILS 8DAMATG 2013 7<br />
■ (pb) Giagn 50 onns anavos. Ainten<br />
l’agricultura n’era anc strousch la<br />
mecanisaziun. Igls transports elas<br />
lavours nivan fatgs cun las manadeiras.<br />
En gnoul nostalgia an chel gro<br />
ins pò veir igl mument aSavognin.<br />
Schi ins discorra da manadeiras, alloura<br />
davigl da chel taimp da prancepi dus<br />
sorts: igl tgaval elamanadeira da corna.<br />
Tarlamanadeira da corna era chegl<br />
per solit ena vatga uenbov.Per tschertas<br />
lavours scu far soltg, arar umanar<br />
d’anviern ensanouas grascha ins dressavaerena<br />
muia. Perfar trer davigl dus<br />
metodas an chegl tgi pertotga igl sistem.<br />
Utgi ins farmava las lattas digl<br />
tgar ve dalla manadeira ve dallas cornas.<br />
Lotiers ins duvravaigl giouv,lasalvona<br />
elagiuncla. Chel antier andamaint<br />
nivanumno la giteira. Edarantar<br />
efixar tenor regla las lattas digl tgar<br />
ve digl giouv cun salvona egiuncla, ins<br />
numnava schonscher echegl leva esser<br />
amprendia. <strong>La</strong> sagonda varianta per lascher<br />
trer igl tgar, labenna, igl arader<br />
uenoter vehichel, era da metter se igl<br />
comet alla manadeira. Chegl era adegna<br />
igl cass schi la manadeira era en<br />
tgaval, essend tgi el òbetg cornas. Er<br />
alla vatga uagl bovins mattevamagari<br />
se igl comet, an nossa regiun pitost an<br />
ValAlvra, an Surses ins duvravaper solit<br />
igl giouv.<br />
En cudrem da 1000 kilos<br />
Ed ossa vainsa anc da declarar igls<br />
noms aint igl tetel. Igl amprem Giatgen,<br />
tgi èGiatgen? El èancunaschaint<br />
cun igl sies antier nom scu Giatgen Arpagaus,<br />
enpour da Savognin tgi vo<br />
planget vers igls onns da pensiun. El ò<br />
en travagl mediocher cun producziun<br />
da latg.<br />
Dantant tgi Giatgen èennom tgi<br />
totga tottaveia ainten la nossa regiun,<br />
èElvis en nom pi modern tgi èancunaschaint<br />
an amprema lengia dad Elvis<br />
Presley, igl cantadour, musicus ed<br />
actour american, numno er «King of<br />
Rock ‘n’ Roll», mort cun 42 onns igls<br />
16 d’avost 1977 aMemphis. Igl noss<br />
Elvis ènaschia igls 22 da december digl<br />
2008 aint igl uigl da Giatgen Arpagaus.<br />
Tarlanaschientscha eran giasts er preschaints<br />
ed els on lia dar en nom agl vadelign.<br />
Essend tgi Giatgen Arpagaus<br />
gevamintg’onn cun igls noms digls sies<br />
■ (anr/gns) Prest 20 onns òPeter E.<br />
Jost mano bagn l’ustareia tgi sa catta<br />
gist sur igl lai da Marmorera. Ossa òel<br />
surdo chella aforzas pi giovnas tgi lessan<br />
venavant sarveir bagn indigens e<br />
giasts da gliunsch edamanevel. Pacs<br />
deis avant l’antschatta dalla pestga on igls<br />
novs ustiers Remo Volmar e Bärbel Siebert<br />
digl restorant lai da Marmorera davert<br />
per l’amprema geda las portas digl travagl<br />
tgi els on surpiglia atschains. Tant<br />
igl ustier scu l’ustiera dereivan digl rom<br />
ed on fatg experientscha ainten la gastronomia<br />
betg angal an Svizra, mabagn er<br />
agl exteriour.Igl cuschinier,furner epastizier<br />
Remo Volmar èuriund dalla Val<br />
digl Ragn da SonGiagl, dantant tratg se<br />
aGais aint igl cantun Appenzell. Siapartenaria<br />
d’affar Bärbel Siebert èuriunda<br />
dalla Germania noua tgi ella òmano 15<br />
onns en hotel cun en restorant. Avant<br />
quatter onns òladonna lia far ena midada<br />
ed èneida an Svizra noua tgi ella òalloura<br />
fatg cunaschientscha cun Remo<br />
Volmar. Igl ustier appenzelles òfatg diversas<br />
staschungs agl restorant da muntogna<br />
Tannalp aMelchsee-Frutt ed ò<br />
luvro andivers lis ainten la regiun digl<br />
Giatgen, Elvis ed igl «bergheller»<br />
nudrems tenor igl alfabet echel onn era<br />
vedlonder igl «E», òelsurvagnia igl<br />
nom Elvis. Gioscu vadel èelnia castro<br />
edad en vadel castronadattigl betg en<br />
tor,mabagn en bov. En bovera cuntrari<br />
dad en tor betg schi agressiv ed an<br />
sies sa cuntigneir pitost scu ena vatga.<br />
Echels bovs ins duvravasavens scu manadeira.<br />
Elvis da Giatgen Arpagaus è<br />
en cudrem da quatter onns, el vign<br />
pavlo bagn, ègrond, òbelezza cornas e<br />
peisa anturn 1000 kilos.<br />
Ed ossa anc igl terz nom digl tetel<br />
«igl bergheller». Cura tgi ins veva lado<br />
igl aton ulapremaveira ins spitgivasen<br />
la plievgia. Eralagrascha lomgeda aint,<br />
ins geva segl pro e«fascheva eir la grascha»<br />
cun la furtga. Votdeir spitschniva<br />
igls tocs grascha, uscheia tgi chels tiravan<br />
pi bagn aint igl taratsch. Pi bagn<br />
gevigl pero cun en sfrusch. Chegl era<br />
en stgerp tgi ins tiravacun la manadeira<br />
ve digl balan-tschign sur igl proeveva<br />
igl madem effect cun la grascha scu<br />
cun la furtga. Sfruschs davigl differents.<br />
Igls pi vigls vevan ena reschla da<br />
Savognin: En gnoul nostalgia ainten l’agricultura<br />
Giatgen Arpagaus òmess sot Elvis ecun igl tgar da freia von els segl pro per antschever la lavour. PDS<br />
lenn etranteraint eran pertgas da tgaglia<br />
tgi nivan gravagedas cun satgs da<br />
gera uschiglio ensatge per tgi ins vegia<br />
daple vigour. Siva davigl er sfruschs<br />
cumplettamaintg da lenn. Elavarianta<br />
luxuriousa era alloura igl «bergheller»<br />
Chegl era en sfrusch cun davant edavosena<br />
stanga da fier sen bung en meter<br />
distanza. Tranteraint eran farmadas<br />
plattas da fier cun rentgs da fier. Igl<br />
sfrusch veva sez avonda peisa, uscheia<br />
tgi el faschevabuna lavour sainza stueir<br />
gravager el. Igl «bergheller» niva<br />
tgunsch no dalla Bergiaglia ed igl prancepi<br />
per sfruschier aint èanc oz igl madem.<br />
Angal èn igls sfruschs pi gronds e<br />
vignan tratgs dad en tractor.<br />
Eir eneda en gnoul anavos…<br />
Ed ossa, chegl tgi vagn rachinto cò è<br />
quasi 45 onns anavos. <strong>La</strong>s davosas manadeiras<br />
da corna saron svaneidas lez<br />
mument. Tgavals ègl do forsa anc ensatge<br />
pi dei. Ed aSavognin èsto Martegn<br />
Plaz-Cotti cun la davosa manadeira<br />
da corna cun giov ecun comat è<br />
chegl sto Gion Steier. Giatgen Arpagaus<br />
ò50onns pi tard enbov ainten<br />
uigl tgi vo la stad ad alp cun las tremas<br />
se sot igl Piz Mitgel ed’anviern òel<br />
betg gronda muntada. «Fagn vaia<br />
avonda ed igl far davent levabetg», declera<br />
Giatgen Arpagaus pertge tgi Elvis<br />
èanc adegna tar el an uigl. Ed igl mars<br />
passo, en po ordena ideia nostalgica, ò<br />
el panso tgi el pudess far ensatge cugl<br />
sies bov. Ampruar digl giustrar ed alloura<br />
igl metter sot lattas efar uscheia<br />
pitschnas lavours. Perexaimpel trer igl<br />
tgar segl pro elòsfruschier aint cugl<br />
«bergheller». Betg or dad en basigns,<br />
mabagn ord plascheir: «En gnoul nar<br />
ins stò esser!», commentescha Giatgen<br />
Arpagaus igl sies cunfar.<br />
En animal tgunsch…<br />
Egist schi simpel da piglier en bov or<br />
d’uigl edigl giustar n’ègl er betg. «Cun<br />
chel animal vaia adegna gia ena relaziun<br />
speziala ed el èadegna sto tgunsch», vei<br />
el scu egn digls muteivs tgi gl’è gartagea<br />
ad el levamaintg dad igl amprem eir cun<br />
Digl Appenzell aint igl Grischun<br />
«Alpstein». Mano sen agen chint òel<br />
dantant er tschintg onns ena ustareia agl<br />
<strong>La</strong>i digl Bodan. Remo Volmar eBärbel<br />
Restorant lai da Marmorera<br />
Siebert deian tgi seia sa dada l’occasiun<br />
da surpiglier igl restorant da Peter E. Jost<br />
ed els seian nias cun plascheir an Surses.<br />
«Blers steman ena cuschigna<br />
pi simpla»<br />
Remo Volmar, igl nov ustier, èrespon-<br />
Magnan siva da<br />
bung 15 deis da<br />
nov igl restorant<br />
lai da Marmorera:<br />
Remo Volmar e<br />
Bärbel Siebert.<br />
FOTO G. N. STGIER<br />
Elvis ainten la tgavazzegna, da metter se<br />
ad el igl comet. Siva da metter el sot lattas<br />
ed alla finala da tatger ve igl tgar.<br />
«Gl’èbung schi ins èsez en po quiet, alloura<br />
sa surporta chegl segl animal etot<br />
vo pi bagn», manegia Giatgen Arpagaus.<br />
Ed anfignen tgi tot chellas tgossas<br />
èn en po automatisadas cun patrung e<br />
manadeira, dovrigl igl sies taimp. Igl<br />
bovvign magari tamanto antras caneras<br />
externas da vehichels amotor uotras<br />
tgossas. Ed er schi el vo cun igl tgar sur<br />
ena veia dad asfalt fon igls tschertgels<br />
dallas rodas da lenn ena canera betg usitada<br />
per igl bov.<br />
Ma els dus èn nias bagn afreida egn<br />
cun l’oter escu exercitar adegna puspe<br />
funcziungigl gio dètg bagn. Elvis lascha<br />
metter se bagn igl comet, el lascha<br />
metter sot lattas, el vartescha caneras,<br />
el lascha puspe piglier or sot etatger ve<br />
igl «bergheller» ed igl teira per igl pro<br />
anturn elascha palar digl sies patrung.<br />
Schonscher so strousch anc ensatgi<br />
Per saveir eir cun ena manadeira da<br />
corna dovrigl naturalmaintg er anc tot<br />
la roba tgi totga tiers. Echella ins òossa<br />
50 onns betg duvro ple. Pero Giatgen<br />
Arpagaus vess gugent fatg scu tgi ins faschevaasies<br />
taimp.Vot deir mess se igl<br />
giouv eschunschia emess igl bovsot a<br />
lattas. Pero schonscher èena lavour tgi<br />
ins stò saveir far estò far exact. Isaro<br />
bagn anc l’egn ul’oter tgi ògia fatg<br />
chegl scu mattatsch uguivinot, pero<br />
amblido aint igl frataimp.<br />
Uscheia èGiatgen Arpagaus sa decidia<br />
per la varianta cugl comet. El veva<br />
anc tot la roba cun la partdavos, «zugstrangas»,<br />
balantschign etc. Er igl tgar<br />
veva el anc, ena benna, en tragliun e<br />
perfign en sfrusch da lenn. Totansemen<br />
òelmess puspe an rughel, unschia<br />
puspe las tschintas da tgirom, uscheia<br />
tgi tot ènia pi lom ed agil.<br />
Ainten cassatga òeleradegna en toc<br />
pang per tigneir bagn la relaziun cun<br />
igl sies bov. Forsa vign el anc asaveir<br />
far ulteriouras lavours cun Elvis. Pero<br />
navot ord basigns, angal ord plascheir.<br />
Forsa er scu occupaziun cura tgi el vign<br />
pensiuno alla fegn digl onn. An mintga<br />
cass èlasia acziun nostalgica per chels<br />
tgi on anc survivia chel taimp,enantop<br />
cugl taimp vigl eper igls oters ena attracziun<br />
turistica.<br />
sabel per la cuschigna esia partenaria<br />
d’affar Bärbel Siebert segna pigl bung<br />
servis. Ella seia gugent hospitanta esa<br />
legra da pudeir beneventar indigens e<br />
giasts da gliunsch e da manevel. Igl<br />
cuschinier Remo Volmar èdamai pitost<br />
davos las culissas etuttegna sa mossa el<br />
tar igls giasts per vurdar schi els èn cuntaints<br />
cun las tratgas tgi el prepara cun<br />
gronda amour.«Idat blera gliout tgi stema<br />
ena simpla, ma persiva bunga<br />
cuschigna da tgesa», dei Remo Volmar.<br />
Tant seia tradia tgi la cuschigna èfitg<br />
buna, da bung gost emintga plat èer<br />
ensatge pigl îgl. <strong>La</strong> carta da speisas cumpeglia<br />
tratgas grischunas, spezialitads<br />
naziunalas ed internaziunalas etot tenor<br />
staschung drezza Remo Volmar sia<br />
cuschigna agls products tgi dat gist da<br />
chel taimp. Tranter l’emda dattigl adegna<br />
treis menus digl de per en prietsch<br />
da 16 anfignen 22 francs. Avertèigl restorant<br />
cun radond 60 plazs dallas<br />
08.00 anfignen allas 19.00. Gugent<br />
seian els pero erpronts da lascher avert<br />
l’ustareia per festas da famiglia da tot<br />
gener,deian igls novs ustiers. De da pôss<br />
ètranter staschung la mesemda.
8 MESEMNA, ILS 8DAMATG 2013 SURMEIR<br />
■ (pb) Ella òmagari laschea spitgier<br />
dei, la premaveira. Ma en pêr deis pi<br />
tgods on laschea prueir eflureir dapertot.<br />
Lò noua tgi la nateira èanc libra sa<br />
loia tot da sasez. Pero lò noua tgi igl<br />
carstgang metta mang, dattigl magari<br />
difficultads uaglmanc dumondas. Nous<br />
vagn fatg chellas agls profis. Ed igl noss<br />
profi è Michael Schutz dalla orticultura<br />
Schutz aFilisour. Elèortulan echegl tgi<br />
ins nomna tecnicist d’orticultura ed ò<br />
gronda saveida ed anc pi gronda experientscha<br />
cun flours eplantas. An spezial<br />
cun plantas tgi duessan flureir ecrescher<br />
ainten las nossas zonas alpinas, noua tgi<br />
igl clima èpiroc. El vainsa confronto cun<br />
diversas dumondas tgi fatschaintan adegna<br />
puspe las donnas emagari er singuls<br />
omens da chel taimp cò.Scu laic ins so far<br />
bler andretg an connex cun flours eplantas,<br />
pero erbler sbaglea. Ensatge tgi ins<br />
duess peropiglier scu regla fundamentala<br />
è, tgi plantas dad en onn èn per regla sensiblas<br />
sen schaladas eplantas da ples onns<br />
varteschan ena schalada. Pero er tar plantas<br />
tgi èn resistentas cunter igl freid, dattigl<br />
talas tgi èn betg adattadas per grondas<br />
otezzas sur mar etemperaturas fitg bassas.<br />
«Impurtant ècòtgi las plantas seian stadas<br />
exponeidas tar la producziun adifferenzas<br />
da temperatura scu er ad ena radiaziun intensivadigl<br />
suglegl», declera igl profi. Cler<br />
ebagn seian plantas diradas ainten las zonas<br />
alpinas miglras per las nossas regiuns<br />
tgi plantas produtgeidas an regiuns pi bassas.<br />
Per las fossas plantas d’en onn<br />
Schi la neiv dat liber igl taratsch ins vei<br />
gio las ampremas donnas sen santieri. <strong>La</strong><br />
fegnameira fiss tgi ins vess da plantar schi<br />
pac scu pussebel ed ena bela fluriziun anfignen<br />
ainten per igl aton. Sa laschan<br />
chellas dus tgossas ansomma realisar? Da<br />
prancepi dei Michael Schutz, tgi flours<br />
tgi flureschan davent da Pasca anfignen<br />
Numnasontga na dattigl betg. <strong>La</strong> premaveira<br />
tgi dat adegna puspe sbassadas dalla<br />
temperatura emagari er neiv, cunseglia<br />
igl spezialist pitost plantas cun flours<br />
pitschnas tgi cun flours grondas. Chellas<br />
seian pi robustas. Perexaimpel violas. E<br />
per la stad ins duess plantar plantas dad<br />
en onn. Simplamaintg perchegl tgi ellas<br />
flureschan bler pi dei. Sot 1300 ms.m.<br />
DA GION NUTEGN STGIER /ANR<br />
■ L’emda passada ècun en colp nia<br />
disfatg en crappung gist all’antschatta<br />
dalla veia tgi magna da Marmorera<br />
sen l’Alp Motta el’Alp Starschagns.<br />
Chella veia da gôt èneida sanada e<br />
cunzont schlargeda. Da preschaint<br />
marscha aMarmorera ensatge alla tgava<br />
da crappa, anturn edasper chella. Igl<br />
punt dalla Gisteia vign fatg da nov, i<br />
vign tgavo edersaglianto. Ena sagliantada<br />
spectaculara èsuccedeida l’emda<br />
passada cura tgi l’interpresa Gasser SA<br />
da Lungern aint igl cantun Sursilvania<br />
òsaglianto gist visavi la punt dalla Gisteia<br />
en crap da 1200 tonnas. Digl reminent<br />
èchella firma spezialisada per<br />
da chellas sagliantadas ed aposta per far<br />
eir a«l’aria» chel crappung ògl duvro<br />
cun Marco Rohrer en caposagliantader.<br />
Siva tgi las lavours da preparaziun per<br />
chella sagliantada on cuzzo prest quatter<br />
deis èlaminada sezza, digl mument<br />
tg’ins òdofianfignen tar igl colp,stada<br />
afegn an 20 secundas. Duvro per sagliantar<br />
igl crap cun ena largezza da 15<br />
m, ena otezza da ple tgi 9medenpeis<br />
da 1200 tonnas ins ò85kgmaterial explosiv,dei<br />
MarcoRohrer.Chel mument<br />
<strong>La</strong> dretga compra eladretga tera<br />
p. ex. begonias ed otras flours da stad. Sur<br />
chellas otezzas èn begonias betg da cunsiglier,essend<br />
tgi ellas teman la schalada.<br />
Cò vasess igl om digl rompitost lobelias,<br />
mesembryanthemum, osteospermum,<br />
asteriscus, eua.<br />
Plantas da ples onns flureschan tot tenor<br />
sorts 3anfignen max. 5emdas. Plantas<br />
dad en onn tignan magari l’antiera<br />
stad. Magari sflureschan las flours er cun<br />
mengia bler tgod. Cunpiglier davent las<br />
flours setgas ins so prolungar la fluriziun<br />
per 1–2 emdas uertgi antscheva danovamaintg<br />
aflureir.<br />
Bunga tera –belas flours<br />
Da dar ava regularmaintg ezont an periodas<br />
tgodas ècun sasez. Pero fitg impurtant<br />
èdadar bagn avacura tgi ins implanta<br />
las flours echel taimp gist siva. E<br />
scu tgi l’erva segl procrescha pi bagn cun<br />
cultem, uscheia ègl er tar las flours. Vers<br />
igl aton lascha igl provedimaint cun nutrimaint<br />
siva. Alloura ins so gidar cun en<br />
cultem liquid.<br />
Flours eplantas elapremaveira: Tips digls profis<br />
Michael Schutz, ortulan etecnicist d’orticultura tar l’interpresa Schutz aFilisour dat bungs tips scu tigneir flours eplantas.<br />
«<strong>La</strong> tera èigl conturn direct, noua tgi<br />
las plantas veivan liaint. Miglra tgi la tera<br />
èepibagn tgi las plantas pruian», èigl<br />
spezialist persvadia. Ecòpreferiss el cleramaintg<br />
bunga tera dad iertatera bungmartgeda<br />
tgi cuntigna turba (Torf).<br />
Bunga tera òena influenza positiva sen<br />
la carschientscha dallas plantas eprolunghescha<br />
er igl taimp da fluriziun.<br />
Ed ainten iert<br />
En iert n’è betg tot tgi ò. Seia chegl ord<br />
muteiv da plaz udataimp.Peroenlicun<br />
ervasper la cuschigna òprest mintga casal.<br />
Seia chegl ensanouas anturn tgesa u<br />
ainten ena chista sen lobgia. Er cò dattigl<br />
ervas tgi ins pò lascher sur anviern scu<br />
tschivigliuns, peterschegl, thymian, ervas<br />
damenta ed alloura talas tgi surportan<br />
betg igl anviern perchegl tgi ellas varteschan<br />
nignas schaladas scu basilicum,<br />
melissa, rosmarin edill. Igl cunsegl da<br />
Michael Schutz per chellas plantas èena<br />
buna tscherna tar la compra da sorts tgi<br />
èn carascheidas sen las nossas otezzas. Ve-<br />
PDS<br />
tiers dovrigl er cò buna tera ed igl cultem<br />
correspondent. Ed anavant cunseglia el<br />
da schurmager las plantas schi las temperaturas<br />
von abass. Schi pussebel curveir<br />
etar ervas ainten chistas piglier ellas sot<br />
tetg. Er ervas betg schi sensiblas ins fò<br />
bagn da curveir, pertge temperaturas<br />
bassas sfergian er tar ellas igl svilup.<br />
Sems uplantignas?<br />
Senladumonda schi seia an general migler<br />
da metter las plantignas cumpradas<br />
udasamnar veiigl ortulan chegl sulettamaintg<br />
scu ena dumonda digl taimp.<br />
Plantignas ins survign ca. davent da mez<br />
avregl ainten igls centers d’iert. Samnar<br />
ins pò gio igl mars etrer sez las plantignas.<br />
An cumparegliaziun cun las verduras<br />
èn las salatas an general fitg robustas. Pero<br />
er cò valigl da piglier sorts tgi èn adattadas<br />
per las otezzas. Michael Schutz<br />
nomna cò ena sort grischuna cun igl<br />
nom «Poschiavo», ena salata da figlia.<br />
Tarlas verduras seia er la tscherna dal-<br />
Saglianto en crap da 1200 tonnas<br />
tgi igl crap ènia saglianto ènia farmo<br />
igl traffic efatg la sagliantada ins òsur<br />
mezde allas 12.30 cura tgi èangeneral<br />
Marmorera: Veia da gôt Alp Motta<br />
pi pac traffic. Digl caposagliantader<br />
dalla firma Gasser SA vainsa er lia saveir<br />
quantas sagliantadas tgi l’interpresa fe-<br />
tscha an en onn an Svizra. «An media<br />
èn chegl ena sagliantada amez per de»,<br />
dei igl expert edomdigl rom.<br />
Siva la sagliantada.<br />
Singuls craps<br />
èn schizont ias<br />
oragiu anfignen<br />
ainten la Gelgia.<br />
FOTO G. N. STGIER<br />
la sort, igl taratsch el’otezza sur mar decisiva.<br />
Esiva dependigl er dall’ora tgi fò<br />
durant la stad.<br />
Gibo vign savens tatgea da palousas.<br />
Enapartdostan igls utschels scu inimeis<br />
naturals. Enapartins so er piglier davent<br />
amang. Pero dattigl er meds naturalas e<br />
biologics ancunter, tgi ins so cumprar<br />
ainten igls centers d’iert.<br />
Adatg tar la pumera<br />
Amplantar pumera ètuttegna ensatge pi<br />
delicat. Chegl èn plantas pi grondas ed ellas<br />
stuessan betg midar ainten en taratsch<br />
cumplettamaintg oter. Impurtant seia er<br />
tgi las plantas da pomma seian produtgeidas<br />
cun schi pacas tgossas artificialas scu<br />
pussebel. Pero an orticulturas svizras seia<br />
chegl standardecun sasez. Digl exteriour<br />
ins compra savens igl giat aint igl satg. Per<br />
las regiuns pi otas dattigl pumera tgi èbetg<br />
adattada. Igl specialist so dar cò cunsegl.<br />
Er cun plantar valigl da risguardar tschertas<br />
tgossas. Uscheia p. ex. tar omgias. <strong>La</strong>s<br />
rieischs vessan dad aveir en taratsch tgi<br />
l’avacorra giu bagn. Pertge adegna aint igl<br />
bletsch smarschan las rieischs.<br />
Ins sainta magari tgi pumera ins dastga<br />
betg plantar ena singula planta perveia<br />
dalla fructificaziun. Chegl èangal la<br />
mesa verdad. Chegl vala p. ex. per igl<br />
tscharischer upaloier perchegl tgi els vignan<br />
fructifitgias dad otras plantas eston<br />
uscheia aveir aglmanc ena planta sen ena<br />
distanza da ca. 200 m. Dantant prunas,<br />
apricosas, persics enectarinas sa fructifitgeschan<br />
sasez edovran uscheia betg<br />
ena sagonda planta.<br />
Scu para dattigl er plantas eflours<br />
tgi cuntignan teissa. Iglortulan òdafar<br />
attent tar la vendita. «Gio Paracelsus<br />
scheva tgi igl quantum fetscha igl teissa.<br />
Uscheia dattigl tantas plantas tgi<br />
cuntignan pi bler pi pac uansomma<br />
nign teissa ed ivala da s’infurmar tigl<br />
specialist», igl cunsegl digl ortulan da<br />
Filisour.<br />
Ed alla fegn anc ena dumonda tgi ins<br />
sainta savens: Ègl migler da bugnier la<br />
dumang ulaseira? <strong>La</strong> rasposta: Schi ins<br />
bogna la dumang pon ellas siier pi bagn.<br />
Plantas bletschas èn bler pi sottapostas e<br />
sensiblas sen malsognas. Chegl èigl ot<br />
dalla stad betg schi impurtant, ma igl<br />
aton cura tgi vign pi freid.<br />
Da 2,30 msen da nov 3,50 m<br />
<strong>La</strong> stad 2012 òigl cumegn da Marmorera<br />
sano ecunzont schlargea la veia tgi magna<br />
sen l’Alp Motta el’Alp Starschagns. Fatg<br />
chella lavour òlafirma Angelo Demarmels<br />
da Salouf.Igl impuls per sanar esurtot<br />
per schlarger la veia ènia digl selvicultour<br />
Pascal Murbach digl Revier forestal<br />
Surgôt. Cun esser la veia mengia strètga<br />
dei el tgi davaadegna pi gronds problems<br />
per far transports da lenna cun chellas<br />
maschinas dad oz. Schlargea ins òalloura<br />
la veia existenta da 2,30 msen da nov<br />
3,50 m, exclus igl banchet dallas varts. Investo<br />
òigl cumegn da Marmorera per far<br />
chellas lavours prest 200 000 francs eda<br />
chella somma surpeglian confederaziun e<br />
cantun 40%, dei Pascal Murbach.Igl cumegn<br />
da vaschigns da Coira, tgi èanpossess<br />
dall’Alp Motta, surpeglia igls costs<br />
digl matignamaint dalla nova veia. Siva<br />
tgi chella èossa pi largia davigl angal en<br />
problem per passar cun igls transports da<br />
lenna echegl era igl crappung gist all’antschatta<br />
dalla veia da stgers 2km. Chel<br />
toc era betg sto pussebel da schlarger,<br />
chegl tgi èossa pussebel sivatgi igl crap è<br />
nia saglianto. Igl era er difficil da passar<br />
igl crap cun esser las tgargias lenna pulit<br />
otas.
Radio /TV MESEMNA, ILS 8DAMATG 2013 9<br />
■ Radio<br />
mesemna, 8damaTg€€€€€€€€€€€<br />
10:15 RadionoVela<br />
Vita capita –episoda 273<br />
Il showdowndalafusiun<br />
Quest’emna vegni decidì: <strong>La</strong>s vischnancas<br />
da Surgonda eSaluorn decidan sur dad<br />
ina eventuala fusiun. Però be paucs dis<br />
avant la radunanza communala vegnan<br />
repartids aSurgonda fegls sgulants anonims<br />
encunter la fusiun. Ha Duri Bachmann<br />
fatg quels? Etge decidan votantas<br />
evotants da Surgonda? Geauna? Ernesta<br />
Caflisch ègnervusa sco in plugl.<br />
Reschia: Michel Decurtins<br />
19:00 l’insTRumenTala<br />
Flurs<br />
Dumengia èildidalamamma. En l’instrumentala<br />
regalain nus gia oz in matg<br />
flurs (puschel flurs). D’udir èn tranter<br />
auter la polca Blumengrüsse, il valzer<br />
Rosen aus dem Süden, in Flower Duet,<br />
il marsch Les roses euv.<br />
Redacziun: Christa Soliva<br />
20:03 pRoFil (Rep.)<br />
HEUTE AUFTELE SÜDOSTSCHWEIZ<br />
discurs cun Francestg Cajacob (49),<br />
mustér<br />
Dapi l’entschatta dals 2013 èFrancestg<br />
Cajacob president da vischnanca da Mustér.Elèburgais<br />
da Sumvitg, ha 49 onns<br />
ed ha lavurà tranter auter sco chanzlist e<br />
tar l’uffizi chantunal da vischnancas. El<br />
raquinta da sia lavur da mintgadi edasias<br />
emprimas experientschas sco president da<br />
vischnanca edalavita privata.<br />
Redacziun: Hubert Giger<br />
Schluss mit bitterem Kaffee.<br />
21:15 album da l’emna<br />
seasick steve –Hubcap music<br />
Ussa edescha il musicant Steven Wold<br />
alias Seasick Steveses 5avel album cun il<br />
num Hubcap Music (musica dal viertgel<br />
da la roda). Collavuraturs sin il nov album<br />
èn, il ghitarrist Jack White (White<br />
Stripes), ed il bassist John Paul Jones<br />
(Led Zeppelin).<br />
Tge èuschè spezial ed excitant vi dal<br />
blues da Seasick Steve? Igl èlapurezza,<br />
autenticitad elavardad ch’il chantautur<br />
unescha en sias chanzuns. Sche quest tip<br />
chanta da flaivlezzas e fermezzas da<br />
l’uman, lura èquai simplamain credibel.<br />
Quest album cuntegna bleras surpraisas<br />
musicalas, evariescha tranter blues-rock,<br />
blues-folk ecountry enaplascha franc<br />
betg mo afans da blues.<br />
Redacziun: Roland Vögtli<br />
22:03 noss CHoRs (Rep.)<br />
pass enavos en il temp<br />
Oz giain nus enavos en il temp,quai mintgamai<br />
cun pass da diesch onns. In’emissiun<br />
che tanscha da registraziuns dal Rudè<br />
da chant Engiadina (2013) fin tar registraziuns<br />
dal chor viril da Zignau (1963).<br />
Redacziun: Astrid Alexandre<br />
gieVgia, 9damaTg€€€€€€€€€€€€€<br />
10:15 RadionoVela<br />
Vita capita –episoda 274<br />
Il showdowndalafusiun<br />
19:00 la populaRa<br />
melodias per giudair<br />
Melodias popularas finas, plaschaivlas ed<br />
amablas. Melodias per giudair.Quai èil<br />
motto da l’ura da musica populara.<br />
Redacziun: Josefina Gaudenz<br />
20:03 RadioaRCHiV<br />
la giuventetgna elas partidas<br />
politicas l’onn 1988<br />
«Quels che fan politica, èn quels che gudognan<br />
era detg bain». «Politica fa mo quel<br />
ch’ins na po betg duvrar en l’industria».<br />
Uschia tunavi avant 25 onns, cura ch’ils<br />
giuvens n’avevan anc naginas vuschs en las<br />
partidas grondas. Cunintric han las par-<br />
Fritsche<br />
Noëmi Nadelmann gilt zu Recht<br />
als Opernstar und Sopranistin<br />
mit Weltformat. Dass die Zürcherin<br />
aber keine abgehobene Diva<br />
ist, sondern es geradezu als<br />
Mission sieht, ihre Musikbegeisterung<br />
zu teilen, beweist sie –<br />
charmant und eloquent –bei<br />
Fritsche im Gespräch.<br />
Gast: Noëmi Nadelmann<br />
Early Night Show (CH, 2013)<br />
Fritsche ab 18.20 Uhr<br />
(stündliche Wiederholung)<br />
WWW.TELESUEDOSTSCHWEIZ.CH<br />
DO BIN IDAHAI<br />
Beweisen Sie Geschmack und engagieren Sie sich für fair gehandelten Kaffee an Ihrem Arbeitsplatz. Alle Infos unter www.solidar.ch/fairtrade<br />
tidas etablidas lura dà ina vusch als giuvens<br />
ils davos onns: igl èvegnì fundà las partidas<br />
giuvnas sco Juso, pcd giuvna, pld giuvna<br />
upps giuvna euv.Cotunan els oz, ils giuvens<br />
politichers?<br />
Redacziun: Flavio Huonder<br />
21:15 album da l’emna<br />
seasick steve –Hubcap music<br />
22:03 l’insTRumenTala (Rep.)<br />
Flurs<br />
■ TeleVisiun<br />
mesemna, 8damaTg€€€€€€€€€€€<br />
8:30-13:20 CunTRasTs sin sRF inFo<br />
(Rep.)<br />
in discurs cun<br />
annalina Kuster-steinrisser<br />
17:40 TelesguaRd sin sRF 1<br />
l’emissiun d’infurmaziun sin sRF 1<br />
cun suttitels tudestgs sin TXT 777<br />
(rep.sin SRF info tranter las 18:00 –22:00)<br />
gieVgia, 9damaTg€€€€€€€€€€€€€<br />
11:00 CunTRasTs sin sRF inFo<br />
(Rep.)<br />
in discurs cun<br />
annalina Kuster-steinrisser<br />
17:40 TelesguaRd sin sRF 1<br />
l’emissiun d’infurmaziun sin sRF 1<br />
(rep.sin SRF info tranter las 18:00 –22:00)<br />
Treuhänder kauft & verkauft<br />
AG-Mäntel.<br />
Tel. 041 768 90 60, Fax 041 768 90 70<br />
Lecturas e lecturs ein adina bein orientai!<br />
Rückenschmerzen<br />
70'000 Menschen in der Schweiz<br />
haben Morbus Bechterew.<br />
Und Sie?<br />
Dominique Adam, Tänzerin
10 mesemna, ils 8 da matg 2013 tv mesemna / gievgia<br />
SRF 1<br />
9.20 Sciencesuisse<br />
9.35 Berufsbilder aus der Schweiz<br />
9.50 Fastfood am Steuer<br />
10.00 nano<br />
10.30 Kulturzeit<br />
11.10 Photosuisse<br />
11.30 Kassensturz (W)<br />
12.10 Weniger ist mehr (W)<br />
12.40 Meteo mit Tagesschau<br />
13.05 glanz & gloria (W)<br />
13.25 Der Bergdoktor. Nahkampf. Arztserie<br />
14.15 Alpenrose 2013 – Die Schweizer<br />
Volksmusik-Show (W)<br />
16.05 Basel Tattoo 2012 – Ausschnitte<br />
16.30 Dance Academy. Familie. Jugendserie<br />
16.55 myZambo<br />
17.30 Guetnachtgschichtli<br />
17.40 Telesguard<br />
18.00 Tagesschau mit Meteo<br />
18.15 Weniger ist mehr<br />
18.40 glanz & gloria<br />
19.00 Schweiz aktuell<br />
19.30 Tagesschau mit Meteo<br />
20.05 Top Secret Spielshow<br />
20.50 Rundschau. U.a.: Volkswahl des<br />
Bundesrates – Alle Macht dem Volk?<br />
21.50 10vor10 mit Meteo<br />
22.20 Bilder zum Feiertag<br />
Zum alevitischen Hidirellez<br />
22.25 Kulturplatz. U.a.: Arme in der Schweiz –<br />
wie wichtig die kulturelle Teilhabe ist<br />
23.00 DOK. Monica und David –<br />
Honeymoon trotz Down-Syndrom<br />
23.55 Tagesschau Nacht<br />
0.10 Die grosse Erbschaft. Doku-Film (I 2010)<br />
5.00 Report München (W)<br />
5.30 Morgenmagazin<br />
9.05 Rote Rosen (W)<br />
9.55 Sturm der Liebe (W)<br />
10.45 Brisant (W)<br />
11.05 ARD-Buffet. U.a.: Zuschauerfragen zum<br />
Fitness-Thema: Joggen / Fitness /<br />
Himmelfahrtsbrauch / Trödelhändler<br />
12.15 ARD-Buffet. U.a.: Zuschauerfragen zum<br />
Fitness-Thema: Joggen / Maiwirsing<br />
13.00 Mittagsmagazin. U.a.:<br />
Großflughafen Berlin: Was heißt<br />
«Eröffnung scheibchenweise»? /<br />
Rote Linien: Welchen Kurs steuern<br />
die Konfliktparteien in Syrien?<br />
14.10 Rote Rosen. Telenovela<br />
15.10 Sturm der Liebe. Telenovela<br />
16.10 Leopard, Seebär & Co.<br />
17.15 Brisant<br />
18.00 Verbotene Liebe. Daily Soap<br />
18.50 Heiter bis tödlich – München 7<br />
Die Wüstenblume. Krimiserie<br />
19.45 Wissen vor acht – Werkstatt<br />
Stimmt es, dass ein frisch gezapftes<br />
Pils sieben Minuten braucht?<br />
19.55 Börse vor acht<br />
20.15 Die Auslöschung TV-Drama<br />
(A 2013). Mit Klaus Maria Brandauer,<br />
Martina Gedeck, Birgit Minichmayr<br />
21.45 Die Welt des Vergessens<br />
22.15 Tagesthemen<br />
22.45 Anne Will<br />
0.00 Nachtmagazin<br />
0.20 Die Auslöschung (W). TV-Drama<br />
(A 2013). Mit Klaus Maria Brandauer<br />
ARD ZDF ORF 1 RTL SAT 1 PRO 7<br />
5.30 Morgenmagazin<br />
9.00 heute<br />
9.05 Volle Kanne – Service täglich. U.a.:<br />
Top-Thema: Unseriöse Kreditangebote<br />
10.30 Notruf Hafenkante<br />
Liebeswahn. Actionserie<br />
11.15 SOKO Köln. Die Tote<br />
im Morgengrauen. Krimiserie<br />
12.00 heute<br />
12.10 drehscheibe Deutschland<br />
13.00 Mittagsmagazin<br />
14.00 heute – in Deutschland<br />
14.15 Die Küchenschlacht<br />
15.00 heute<br />
15.05 Topfgeldjäger<br />
16.00 heute – in Europa<br />
16.10 SOKO Kitzbühel. Betrogen! Krimiserie<br />
17.00 heute<br />
17.10 hallo deutschland<br />
17.40 Leute heute<br />
18.00 SOKO Wismar<br />
Das schwarze Schaf. Krimiserie<br />
18.50 Lottoziehung am Mittwoch<br />
19.00 heute mit Wetter<br />
19.25 Küstenwache<br />
Gefährliches Schweigen. Krimiserie<br />
20.15 Aktenzeichen XY ... ungelöst<br />
U.a.: Dramatisches Ende einer Partynacht<br />
– Mordversuch an 29-Jährigem<br />
21.45 heute-journal<br />
22.15 auslandsjournal<br />
U.a.: Rumäniens verlassene Kinder<br />
22.45 ZDFzoom<br />
23.15 Markus <strong>La</strong>nz<br />
0.30 heute nacht<br />
5.20 Morgenprogramm<br />
10.25 Vier Frauen und ein Todesfall (W)<br />
11.15 Was gibt es Neues? (W)<br />
12.00 Die Schlümpfe. Zeichentrickserie<br />
12.25 Biene Maja. Animationsserie<br />
12.35 Barbapapa. Zeichentrickserie<br />
12.40 Freddys Freunde<br />
12.45 Quiz Safari<br />
13.10 Abenteuer mit Timon und<br />
Pumbaa. Zeichentrickserie<br />
13.35 Alles okidoki<br />
13.40 iCarly. Jugendserie<br />
14.10 Hör mal, wer da hämmert! Comedyserie<br />
15.00 Eishockey. Weltmeisterschaft<br />
Vorrunde: Österreich –<br />
Deutschland. Aus Helsinki (FIN)<br />
17.35 Die Simpsons. Zeichentrickserie<br />
17.55 ZIB Flash<br />
18.00 How I Met Your Mother. Comedyserie<br />
18.55 The Big Bang Theory. Comedyserie<br />
19.20 Mein cooler Onkel Charlie. Comedyserie<br />
19.45 ZIB Magazin mit Wetter mit ZIB 20<br />
20.15 Fussball. ÖFB-Cup. Der Countdown<br />
20.25 Fussball ÖFB-Cup. Halbfinale:<br />
Josko Ried – Austria Wien. Aus Ried<br />
22.25 Fussball. ÖFB-Cup. Die Analyse<br />
22.40 Hancock. Actionfilm (USA 2008)<br />
Mit Will Smith, Charlize<br />
Theron, Jason Bateman<br />
0.05 ZIB 24<br />
0.25 In Plain Sight – In der Schusslinie<br />
Die revolutionäre Zeugin. Krimiserie<br />
1.05 Navy CIS: L.A.<br />
Der kleine Bruder. Krimiserie<br />
1.45 Brothers & Sisters. Dramaserie<br />
5.35 Explosiv (W)<br />
6.00 Punkt 6<br />
7.30 Teleshopping Schweiz<br />
9.00 Punkt 9<br />
9.30 Familien im Brennpunkt<br />
10.30 Familien im Brennpunkt<br />
11.30 Unsere erste gemeinsame Wohnung<br />
12.00 Punkt 12<br />
14.00 Die Trovatos – Detektive decken auf<br />
15.00 Verdachtsfälle. Doku-Soap<br />
16.00 Familien im Brennpunkt<br />
17.00 Betrugsfälle<br />
17.30 Unter uns. Daily-Soap<br />
Mit Joy Lee Joana Abiola-Müller,<br />
Anne Apitzsch, Petra Blossey u.a.<br />
18.00 Explosiv<br />
18.30 Exclusiv<br />
18.45 RTL aktuell<br />
19.05 Alles, was zählt. Daily-Soap<br />
Mit Silvan-Pierre Leirich, Jenny Bach<br />
19.40 Gute Zeiten, schlechte Zeiten. Daily Soap<br />
Mit Mustafa Alin, Merlin Leonhardt u.a.<br />
20.15 Christopher Posch Spezial<br />
Dokumentationsreihe. Die Akte Wendler<br />
21.15 Verfolgt<br />
22.15 «Stern»-TV. U.a.: Anarchie auf der Straße<br />
– Radfahrer fordern Gleichberechtigung<br />
im Straßenverkehr / Volkskrankheit<br />
Rückenschmerzen: Wem hilft eine<br />
Bandscheiben-OP wirklich?<br />
0.00 RTL Nachtjournal<br />
0.30 Christopher Posch Spezial (W)<br />
1.30 Verfolgt (W)<br />
2.30 Familien im Brennpunkt<br />
3.20 RTL Nachtjournal (W)<br />
5.30 Sat.1-Frühstücksfernsehen<br />
10.00 Teletip Shop<br />
10.30 Schicksale – und plötzlich ist alles anders<br />
11.00 Zukunftsblicke<br />
12.00 Richter Alexander Hold<br />
13.00 Richter Alexander Hold<br />
14.00 Auf Streife<br />
14.30 Auf Streife<br />
15.00 Familien-Fälle<br />
16.00 Familien-Fälle<br />
17.00 Schicksale – und plötzlich ist<br />
alles anders. Gewalt ist nie privat<br />
17.30 Schicksale – und plötzlich ist alles anders<br />
18.00 Niedrig und Kuhnt<br />
18.30 Niedrig und Kuhnt<br />
19.00 K 11 – Kommissare im Einsatz<br />
19.30 K 11 – Kommissare im<br />
Einsatz. Tödliche Depression<br />
19.55 Sat.1 Nachrichten<br />
20.15 The Biggest Loser Show<br />
Finale. Mehr als 770 Kilo konnten<br />
die Teilnehmer insgesamt abnehmen.<br />
Aber wer wird am Ende die 50 000 Euro<br />
Siegprämie mit nach Hause nehmen?<br />
Wer ist dem inneren Schweinehund<br />
nach dem Camp wieder erlegen?<br />
23.20 Das Geheimnis ewiger Schlankheit (W)<br />
0.20 Stalker – auf frischer Tat ertappt (W)<br />
1.15 akte 20.13 – Reporter kämpfen für Sie!<br />
1.40 24 Stunden. Hart an der Grenze –<br />
Fahnder gegen Schmuggler<br />
2.30 Richter Alexander Hold (W)<br />
3.15 Auf Streife (W)<br />
3.35 Auf Streife (W)<br />
4.00 Niedrig und Kuhnt (W)<br />
5.35 EUReKA – Die geheime Stadt. Ein Schiff<br />
kommt selten allein. Science-Fiction-Serie<br />
6.15 Malcolm mittendrin (W)<br />
8.00 Scrubs – Die Anfänger (W)<br />
8.55 Teletip Shop<br />
10.45 The Big Bang Theory (W)<br />
11.10 How I Met Your Mother (W)<br />
12.30 Faces Studio (W)<br />
13.00 Scrubs – Die Anfänger. Mein<br />
Durchhänger. Comedyserie<br />
13.25 Two and a Half Men. Ich will tanzen;<br />
Ein Witz mit Urknall. Comedyserie<br />
14.20 The Big Bang Theory<br />
Milch mit Valium; Sex mit der Erzfeindin;<br />
Das Conan-Spiel. Comedyserie<br />
15.40 How I Met Your Mother. Roboter gegen<br />
Wrestler; Ballast-Stoff; Die Weisheit<br />
des Universums. Comedyserie<br />
17.00 taff. Deutschland-Tagebuch:<br />
Kinderprostitution<br />
18.00 Newstime<br />
18.10 Die Simpsons. Und nun alle<br />
singen und tanzen!; Die armen<br />
Vagabunden. Zeichentrickserie<br />
19.05 Galileo<br />
20.15 How I Met Your Mother<br />
Die Super-Nanny; Wer möchte<br />
Pate werden? Comedyserie<br />
21.15 New Girl. Penis-Party; Katie. Comedyserie<br />
22.15 The New Normal. Babywunsch; Die<br />
Sache mit der Couch. Comedyserie<br />
23.10 TV total. Gäste: Marc Bator, Jürgen Feder<br />
0.10 How I Met Your Mother (W)<br />
1.05 New Girl (W)<br />
2.00 The New Normal (W)<br />
SRF ZWEI 3 SAT SWR ORF 2 RTL 2 TSR 1 RSI LA 1<br />
5.00 Psych (W)<br />
5.45 Roboclip<br />
6.00 Drei auf zwei<br />
8.40 Dance Academy. Jugendserie<br />
9.00 <strong>La</strong>nzi<br />
9.35 Der Bergdoktor. Arztserie<br />
10.20 Wege zum Glück. Telenovela<br />
11.05 Alisa – Folge deinem Herzen. Telenovela<br />
11.50 Rote Rosen. Telenovela<br />
12.45 Emergency Room – Die Notaufnahme<br />
13.30 Dawson’s Creek. Jugendserie<br />
14.20 My Name Is Earl. Comedyserie<br />
14.45 Das Experiment – Wo ist dein Limit?<br />
15.15 Emergency Room – Die Notaufnahme<br />
16.00 Eishockey. Weltmeisterschaft. Vorrunde:<br />
Slowenien – Schweiz. Aus Stockholm<br />
18.35 Ehe ist. Comedyserie<br />
19.00 Tapetenwechsel – Das grosse Zügeln<br />
19.30 Storage Wars – Die Geschäftemacher<br />
20.00 Fussball Super League. 31. Runde:<br />
FC Zürich – FC Basel. Aus Zürich<br />
22.45 Rules of Engagement<br />
Allein unter Frauen. Comedyserie<br />
23.15 Two and a Half Men. Liebe ist<br />
geisteskrank. Comedyserie<br />
23.40 Die Stiefbrüder. Komödie (USA 2008)<br />
Mit Will Ferrell, John C. Reilly u.a.<br />
1.15 Two and a Half Men (W)<br />
SRF 1<br />
6.30 News-Schlagzeilen und Meteo<br />
8.50 So liebt die Welt<br />
9.00 Kampf der Hörnchen<br />
9.15 Sciencesuisse<br />
9.25 Berufsbilder aus der Schweiz<br />
9.40 Traffic – Abstand<br />
10.00 Sternstunde Religion<br />
11.00 Sternstunde Philosophie<br />
11.50 Sternstunde Kunst<br />
13.00 Tagesschau<br />
13.15 glanz & gloria (W)<br />
13.30 Der Bergdoktor<br />
Wunschvorstellungen. Arztserie<br />
14.20 Inga Lindström: Sommer der Erinnerung.<br />
TV-Melodram (A/D 2012). Mit Denise<br />
Zich, Ralf Bauer, Ursela Monn u.a.<br />
16.00 Fascht e Familie<br />
Einladung zum Tee. Comedyserie<br />
16.30 Dance Academy<br />
Wendepunkte. Jugendserie<br />
16.55 Tschanz mit allem<br />
17.25 Guetnachtgschichtli<br />
17.40 Telesguard<br />
18.00 Tagesschau mit Meteo<br />
18.15 Weniger ist mehr<br />
18.40 glanz & gloria<br />
19.00 Schweiz aktuell<br />
19.30 Tagesschau mit Meteo<br />
20.05 DOK Wir von da oben –<br />
Generationenwechsel auf der Alp<br />
21.50 10vor10 mit Meteo<br />
22.20 Aeschbacher. Auf! Auf!<br />
23.25 NZZ Format. Wenn Bilder Tiere<br />
retten – Die Geschichte der Bedi-Brüder<br />
0.00 Tagesschau Nacht<br />
9.05 Kulturzeit (W)<br />
9.45 nano (W)<br />
10.15 Markus <strong>La</strong>nz<br />
11.30 Schweizweit (W)<br />
12.00 Newton<br />
12.25 Rita und der Zauber<br />
der Vorarlberger Gärten<br />
13.00 ZIB<br />
13.15 Universum<br />
17.45 mare TV. Das Magazin der Meere<br />
18.30 nano<br />
19.00 heute<br />
19.20 Kulturzeit<br />
20.00 Tagesschau<br />
20.15 Geheimsache Ghettofilm<br />
Dokumentarfilm (D/ISR 2010)<br />
21.40 Jüdisches Leben im Ghetto<br />
22.25 Am Ende kommen Touristen.<br />
Gesellschaftsdrama (D 2007)<br />
Mit Alexander Fehling, Ryszard<br />
Ronczewski, Barbara Wysocka<br />
23.45 Eco. Das Wirtschaftsmagazin<br />
Junge müssen für Rentner noch<br />
stärker herhalten / Vergoldeter<br />
Lebensabend in Japan / Industriebrachen<br />
neu belebt / Wie schnelles<br />
Internet Kansas City verändert<br />
0.15 10vor10<br />
8.00 Paula und die wilden Tiere<br />
8.20 Zwei Brüder. Abenteuerfilm (F/<br />
GB 2004). Mit Guy Pearce, Jean-<br />
Claude Dreyfus, Freddie Highmore<br />
10.00 Evangelischer Gottesdienst<br />
zu Christi Himmelfahrt. Aus der<br />
Heiliggeistkirche Heidelberg<br />
11.00 Der wilde Süden Spaniens<br />
11.30 Das Glück ist eine Katze<br />
TV-Komödie (D 2010). Mit Robert<br />
Atzorn, Eva Mattes, Janek Rieke<br />
13.00 Wie ein Stern am Himmel<br />
Drama (D 2010). Mit Christine Neubauer,<br />
David C. Bunners, Luca Zamperoni<br />
14.40 Urlaub mit kleinen Folgen.<br />
TV-Liebeskomödie (D 2010). Mit Muriel<br />
Baumeister, Tim Bergmann, Gaby Dohm<br />
16.10 Ich trag dich bis ans Ende der Welt.<br />
Drama (A/D 2010). Mit Elmar Wepper,<br />
Ann-Kathrin Kramer, Bernhard Schir<br />
17.45 Fünf Tage Vollmond. TV-Drama<br />
(D 2009). Mit Aglaia Szyszkowitz,<br />
Klaus J. Behrendt, Stephan Kampwirth<br />
19.15 Reingelegt!<br />
20.15 Helene Fischer –<br />
Für einen Tag Show<br />
22.00 Helene Fischer – Allein im Licht<br />
23.30 Tagesthemen<br />
23.45 Commissario <strong>La</strong>urenti: Die Toten vom<br />
Karst. TV-Kriminalfilm (D 2006). Mit<br />
Henry Hübchen, Barbara Rudnik u.a.<br />
1.20 Helene Fischer – Für einen Tag (W)<br />
3.10 Am Ende einer Flucht – The Statement.<br />
Thriller (CDN/F/GB 2003). Mit Michael<br />
Caine, Tilda Swinton, Jeremy Northam<br />
11.25 Brisant<br />
11.50 Giraffe, Erdmännchen & Co.<br />
12.40 Sturm der Liebe. Telenovela<br />
13.30 Wann ist der Mann ein Mann? Familienfilm<br />
(D 2002). Mit Heio von Stetten,<br />
Esther Schweins, Julia Bremermann<br />
15.00 Planet Wissen<br />
16.00 SWR <strong>La</strong>ndesschau aktuell<br />
16.05 Kaffee oder Tee<br />
17.00 SWR <strong>La</strong>ndesschau aktuell<br />
17.05 Kaffee oder Tee<br />
18.00 SWR <strong>La</strong>ndesschau aktuell<br />
18.15 Essgeschichten<br />
Experiment Württemberger –<br />
Ein Wein macht Karriere<br />
18.45 SWR <strong>La</strong>ndesschau BW<br />
19.45 SWR <strong>La</strong>ndesschau aktuell<br />
20.00 Tagesschau<br />
20.15 Die Kelten im Südwesten<br />
Dokumentation<br />
20.55 Wildes Deutschland. Der Pfälzerwald<br />
21.40 SWR <strong>La</strong>ndesschau aktuell<br />
21.55 Am Kreuzweg. TV-Drama (D 2011)<br />
Mit Harald Krassnitzer, Karoline<br />
Eichhorn, Christopher Reinhardt<br />
23.20 Lisa Fitz: Super Plus!<br />
0.50 Vanessa Backes – Klassentreffen<br />
2.20 Mord in Jacques Bistro<br />
12.35 Seitenblicke (W)<br />
12.40 Wetterschau mit ZIB<br />
13.15 heute mittag<br />
14.00 Frisch gekocht Kochchampion<br />
14.25 Hanna – Folge deinem Herzen<br />
15.10 Sturm der Liebe. Telenovela<br />
16.00 Die Barbara-Karlich-Show<br />
17.00 ZIB<br />
17.05 heute österreich<br />
17.30 heute leben<br />
18.30 heute konkret<br />
18.48 Lotto 6 aus 45 mit Joker<br />
19.00 Bundesland heute<br />
19.30 Zeit im Bild mit Wetter<br />
19.55 Sport aktuell<br />
20.05 Seitenblicke<br />
20.15 Urlaub mit kleinen Folgen<br />
Liebeskomödie (D 2010). Mit Muriel<br />
Baumeister, Tim Bergmann u.a.<br />
21.50 Lebens(t)räume<br />
22.00 ZIB 2<br />
22.30 WELTjournal. Syrien –<br />
Die Stimme der Frauen<br />
23.05 WELTjournal +. Syrien –<br />
Blutige Nachbarschaft<br />
23.55 Ein Mann wird gejagt. Drama (USA<br />
1966). Mit Marlon Brando u.a.<br />
2.05 Seitenblicke (W)<br />
5.10 Still Standing (W)<br />
6.35 King of Queens (W)<br />
8.15 Die Schnäppchenhäuser<br />
9.15 Promi Frauentausch (W)<br />
11.15 Family Stories<br />
12.10 Köln 50667 (W)<br />
13.10 Berlin – Tag & Nacht (W)<br />
14.15 Der Trödeltrupp<br />
15.05 Der Trödeltrupp<br />
16.00 Privatdetektive im Einsatz. Das<br />
Doppelleben / Alptraum XXL<br />
17.00 Privatdetektive im Einsatz<br />
Im Lotto verloren / Auf Streife<br />
18.00 Köln 50667<br />
19.00 Berlin – Tag & Nacht<br />
20.00 RTL II News<br />
20.15 Teenie-Mütter Doku-Soap<br />
21.10 Babys! Kleines Wunder – grosses Glück<br />
22.05 Crash! Knapper geht’s nicht<br />
22.55 Steven Seagal – <strong>La</strong>wman<br />
23.20 Steven Seagal – <strong>La</strong>wman<br />
23.50 Dog – Der Kopfgeldjäger<br />
Mutter und Tochter<br />
0.15 Dog – Der Kopfgeldjäger<br />
Das Geheimversteck<br />
0.45 <strong>La</strong>w and Order: New York<br />
Treibhaus. Krimiserie<br />
1.30 Flashpoint – Das Spezialkommando<br />
10.35 Euronews<br />
11.00 Les feux de l’amour. Série dramatique<br />
11.40 Scènes de ménages. Série comédie<br />
12.10 Plus belle la vie. Série comédie<br />
12.45 Le journal<br />
13.15 Météo<br />
13.25 Toute une histoire<br />
14.30 Fuite vers le paradis. Drame (D/NZ<br />
2009). Avec Elisabeth <strong>La</strong>nz, Jörg<br />
Schüttauf, Franziska Schlattner<br />
16.20 Les craquantes. Série comédie<br />
16.45 Mick Brisgau. Série policière<br />
17.40 Télé la question<br />
18.05 Le court du jour. Carte postale<br />
de Fribourg – Une poire AOC<br />
18.10 Top Models. Série dramatique<br />
18.35 Les clés de la fortune<br />
18.55 Couleurs locales<br />
19.20 Météo<br />
19.30 Le journal<br />
20.05 Météo<br />
20.15 Specimen Etres humains<br />
Ce qui nous rend méchants<br />
21.20 Esprits criminels. Série policière<br />
22.50 Swiss Lotto<br />
23.00 Pl3in le poste. Magazine musical<br />
23.45 Los Angeles, police judiciaire. Série<br />
0.30 New York, section criminelle. Série<br />
10.35 Pagine di vita. Telenovela<br />
11.20 <strong>La</strong> signora in giallo. Serie gialla<br />
12.05 <strong>La</strong> vita secondo Jim. Serie commedia<br />
12.30 Telegiornale<br />
12.45 Molla l’osso<br />
13.15 S-QUOT<br />
14.20 <strong>La</strong>st Cop – L’ultimo sbirro. Serie<br />
15.05 Ciclismo. 5. tappa – Cosenza – Matera<br />
16.00 Telegiornale Flash<br />
16.05 Ciclismo. 5. tappa – Cosenza – Matera<br />
17.30 Piattoforte. A scuola di cucina con<br />
Raffaella Biffi e il cuoco Alan Rosa<br />
18.00 Telegiornale Flash<br />
18.10 Zerovero<br />
19.00 Il quotidiano<br />
19.45 Il rompiscatole<br />
20.00 Telegiornale Notizie<br />
20.35 Meteo. Tutti i colori del tempo<br />
20.40 Melissa & Joey. Il ritorno di Tiffany. Serie<br />
21.05 Private Practice. Non sai quello che<br />
possiedi finchè non lo perdi. Serie<br />
21.50 Criminal Minds. Il complesso di Dio. Serie<br />
22.35 Lie to me. Segreti di famiglia. Serie gialla<br />
23.25 Lotto Svizzero. <strong>La</strong> fortuna ti sorride?<br />
23.30 Telegiornale notte<br />
23.45 Meteo notte. I colori del tempo<br />
23.55 <strong>La</strong>w & Order: Criminal Intent. Era scritto<br />
0.35 Repliche continuate<br />
ARD ZDF ORF 1 RTL SAT 1 PRO 7<br />
8.00 Ronja, die Räubertochter. Abenteuerfilm<br />
(S/N 1984). Mit Hanna Zetterberg<br />
10.00 Die wilden Hühner und die Liebe. Komödie<br />
(D 2007). Mit Michelle von Treuberg<br />
11.45 heute<br />
11.50 Donna Leons Venedig<br />
12.35 Robin Pilcher: Zeit des Wiedersehens.<br />
TV-Melodram (D/GB 2008). Mit Muriel<br />
Baumeister, James Wilby, Tim Dutton<br />
14.05 heute<br />
14.10 Rosamunde Pilcher:<br />
Die Muschelsucher. TV-Drama (GB/<br />
D 2006). Mit Vanessa Redgrave<br />
16.20 SOKO Kitzbühel<br />
Eine Tote aus Berlin. Krimiserie<br />
17.05 heute<br />
17.15 Dietrich Grönemeyer – Leben ist mehr!<br />
17.30 Lügen haben linke Hände<br />
Komödie (D 2011). Mit Christine Neubauer,<br />
Ulrich Noethen, Jürgen Heinrich<br />
19.00 heute<br />
19.15 Helgoland – Das kleine Hochseeparadies<br />
19.30 Notruf Hafenkante<br />
Der Preis des Glücks. Actionserie<br />
20.15 Rette die Million! – Das grosse<br />
Prominentenspecial Gewinnshow<br />
Gäste: Felix Neureuther, Christian Neureuther,<br />
Max von Thun, Friedrich von<br />
Thun, Luna Schweiger, Til Schweiger<br />
22.15 heute-journal<br />
22.30 Maybrit Illner<br />
Polittalk<br />
23.30 Markus <strong>La</strong>nz<br />
Talkshow<br />
0.45 heute<br />
5.15 Morgenprogramm<br />
11.05 Pocahontas<br />
Zeichentrickfilm (USA 1995)<br />
12.20 Lemonade Mouth –<br />
Die Geschichte einer Band. TV-Musicalfilm<br />
(USA 2011). Mit Bridgit Mendler u.a.<br />
14.05 S.H.I.T. – Die Highschool GmbH.<br />
Komödie (USA 2006). Mit Justin Long,<br />
Adam Herschman, Columbus Short<br />
15.30 Alvin und die Chipmunks 2<br />
Komödie (USA 2009). Mit Zachary<br />
Levi, David Cross, Jason Lee u.a.<br />
16.55 Die Geheimnisse der Spiderwicks.<br />
Abenteuerfilm (USA 2008). Mit Freddie<br />
Highmore, Mary-Louise Parker, Nick Nolte<br />
18.20 Jurassic Park III<br />
Abenteuerfilm (USA 2001). Mit Sam<br />
Neill, William H. Macy, Téa Leoni u.a.<br />
19.48 Sport aktuell<br />
19.54 Wetter mit ZIB 20<br />
20.15 Zweiohrküken Liebeskomödie<br />
(D 2009). Mit Til Schweiger, Nora<br />
Tschirner, Matthias Schweighöfer<br />
22.10 ZIB Flash<br />
22.20 Warum Männer nicht zuhören und Frauen<br />
schlecht einparken. Komödie (D 2007)<br />
Mit Benno Fürmann, Jessica Schwarz<br />
23.55 Im Brautkleid durch Afrika<br />
Komödie (D 2010). Mit Wolke<br />
Hegenbarth, Stephan Luca u.a.<br />
1.30 Zweiohrküken (W). Liebeskomödie<br />
(D 2009). Mit Til Schweiger, Nora<br />
Tschirner, Matthias Schweighöfer<br />
3.25 Warum Männer nicht zuhören und Frauen<br />
schlecht einparken. Komödie (D 2007)<br />
5.35 Explosiv (W)<br />
6.05 Die Hochzeit meiner Traumfrau.<br />
TV-Liebeskomödie (USA 2003)<br />
Mit Richard Ruccolo, Meredith<br />
Monroe, Gabriel Hogan u.a.<br />
7.30 Sabrina verhext Australien<br />
TV-Komödie (USA 1999). Mit Melissa<br />
Joan Hart, Tara Strong, Scott Michaelson<br />
9.05 Schimpansen<br />
9.10 Baby Boom – Eine schöne Bescherung.<br />
Komödie (USA 1987). Mit Diane<br />
Keaton, Sam Shepard, Harold Ramis<br />
11.15 Aus nächster Nähe. Liebesfilm<br />
(USA 1996). Mit Robert Redford,<br />
Michelle Pfeiffer, Stockard Channing<br />
13.30 Der perfekte Mann. Komödie<br />
(USA 2005). Mit Hilary Duff,<br />
Heather Locklear, Chris Noth<br />
15.20 Coyote Ugly. Komödie (USA 2000). Mit<br />
Piper Perabo, Adam Garcia, Maria Bello<br />
17.10 Alvin und die Chipmunks 2<br />
Komödie (USA 2009). Mit Zachary<br />
Levi, David Cross, Jason Lee<br />
18.45 RTL aktuell<br />
19.05 Secret Wedding<br />
20.15 Die Schatzinsel TV-Abenteuerfilm<br />
(USA 2012). Mit Eddie Izzard, Toby<br />
Regbo, Rupert Penry-Jones u.a.<br />
23.40 Street Kings. Thriller (USA 2008)<br />
Mit Keanu Reeves, Forest<br />
Whitaker, Hugh <strong>La</strong>urie<br />
1.40 Die Schatzinsel (W). TV-Abenteuerfilm<br />
(USA 2012). Mit Eddie Izzard,<br />
Toby Regbo, Rupert Penry-Jones<br />
4.50 Secret Wedding (W)<br />
5.05 Familien-Fälle (W)<br />
5.50 My Girl – Meine erste Liebe<br />
Komödie (USA 1991). Mit Dan Aykroyd,<br />
Jamie Lee Curtis, Anna Chlumsky<br />
7.50 Dreamer – Ein Traum wird wahr<br />
Drama (USA 2005). Mit Kurt Russell,<br />
Dakota Fanning, Kris Kristofferson<br />
9.50 Crocodile Dundee –<br />
Ein Krokodil zum Küssen (W).<br />
Actionkomödie (AUS 1986). Mit Paul<br />
Hogan, Linda Kozlowski, John Meillon<br />
11.50 Crocodile Dundee II (W). Actionkomödie<br />
(AUS/USA 1988). Mit Paul Hogan,<br />
Linda Kozlowski, John Meillon u.a.<br />
14.05 Robin Hood – König der Diebe.<br />
Abenteuerfilm (USA 1991)<br />
Mit Kevin Costner, Morgan<br />
Freeman, Christian Slater<br />
17.05 Forrest Gump. Tragikomödie<br />
(USA 1994). Mit Tom Hanks,<br />
Robin Wright Penn, Gary Sinise<br />
19.55 Sat.1 Nachrichten<br />
20.15 Criminal Minds Die perfekte Kopie;<br />
Melodie des Schreckens. Krimiserie<br />
22.15 Criminal Minds: Team Red<br />
Jane Doe. Krimiserie<br />
23.15 Navy CIS. Böse Streiche. Krimiserie<br />
0.15 Forbidden TV<br />
1.10 Criminal Minds (W)<br />
1.55 Criminal Minds: Team Red (W)<br />
2.35 Navy CIS (W)<br />
3.15 Niedrig und Kuhnt (W)<br />
3.35 Niedrig und Kuhnt (W)<br />
4.00 Schicksale – und plötzlich ist alles anders<br />
4.20 Schicksale – und plötzlich ist alles anders<br />
5.25 EUReKA – Die geheime Stadt<br />
6.10 Malcolm mittendrin (W)<br />
7.55 Scrubs – Die Anfänger (W)<br />
8.50 Teletip Shop<br />
11.10 How I Met Your Mother<br />
Roboter gegen Wrestler. Comedyserie<br />
12.30 Scrubs – Die Anfänger<br />
Meine Abmachung; Meine<br />
Erinnerungen. Comedyserie<br />
13.20 Two and a Half Men. Ein gewisses<br />
Ziehen; Selbsterniedrigung ist ein<br />
visuelles Medium. Comedyserie<br />
14.20 The Big Bang Theory. Planet Bollywood;<br />
Homo Novus Automobilis; Das<br />
Cooper-Nowitzki Theorem. Comedyserie<br />
15.40 How I Met Your Mother<br />
Meins; Das große Aufräumen;<br />
Unvollendet. Comedyserie<br />
17.00 Die Simpsons<br />
Wir fahr’n nach ... Vegas; Allgemeine<br />
Ausgangssperre. Zeichentrickserie<br />
18.00 Newstime<br />
18.10 Die Simpsons<br />
In den Fängen einer Sekte; Der<br />
blöde Uno-Club. Zeichentrickserie<br />
19.05 Galileo<br />
20.15 Germany’s next Topmodel<br />
Castingshow Jury: Heidi Klum (Model),<br />
Thomas Hayo (Artdirector), Enrique Badulescu<br />
(mexikanischer Fotograf) u.a.<br />
22.30 red!<br />
23.30 TV total. Gäste: Toni Schumacher<br />
(Vizepräsident des 1. FC Köln),<br />
Rüdiger Hoffmann (Comedian)<br />
0.30 Germany’s next Topmodel (W)<br />
SRF ZWEI 3 SAT SWR ORF 2 RTL 2 TSR 1 RSI LA 1<br />
7.00 Drei auf zwei<br />
9.00 Dance Academy. Jugendserie<br />
9.20 myZambo<br />
9.45 Roboclip Selection<br />
10.00 Der Bergdoktor. Arztserie<br />
10.45 Wege zum Glück. Telenovela<br />
11.30 Alisa – Folge deinem Herzen. Telenovela<br />
12.15 Rote Rosen. Telenovela<br />
13.10 Emergency Room – Die Notaufnahme<br />
13.55 Dawson’s Creek. Jugendserie<br />
14.45 My Name Is Earl. Comedyserie<br />
15.05 Tapetenwechsel – Das grosse Zügeln<br />
15.40 Emergency Room – Die Notaufnahme<br />
16.25 Boston Legal. Anwaltsserie<br />
17.15 Psych. Krimiserie<br />
18.00 Top Gear<br />
19.00 Pimp it or kick it<br />
19.30 Storage Wars – Die Geschäftemacher<br />
20.00 Während du schliefst Liebesfilm<br />
(USA 1995). Mit Sandra Bullock<br />
21.50 Meine Eltern. Kurzfilm (D 2003). Mit<br />
Dagmar Leesch, Barnaby Metschurat<br />
22.20 sportaktuell<br />
22.45 Sommer-Challenge<br />
Bernhard Witz, Highliner<br />
23.15 Sherlock. Die Hunde von Baskerville<br />
Krimi (GB 2012). Mit Una Stubbs<br />
0.55 8x15. – Das Special<br />
9.40 Kaiserball. Heimatfilm (A 1956)<br />
11.15 Einmal der liebe Herrgott sein<br />
Komödie (D 1942). Mit Hans Moser,<br />
Irene von Meyendorff, Lotte <strong>La</strong>ng<br />
12.45 Eine Oase in Jerusalem –<br />
Das American Colony Hotel<br />
13.15 Sils Maria und das Waldhaus<br />
14.05 Kremlblick vom «Ritz»<br />
14.50 Im weissen Rössl. Musikkomödie<br />
(A/D 1960). Mit Peter Alexander<br />
16.30 Im schwarzen Rössl<br />
Musikkomödie (A 1961). Mit Karin<br />
Dor, Hans von Borsody, Peter Kraus<br />
18.05 Vertrauen ist alles. TV-Komödie (D<br />
2000). Mit Alexandra Maria <strong>La</strong>ra,<br />
Xaver Hutter, Peter Simonischek<br />
19.30 Das Adlon – Die Dokumentation<br />
20.15 Das Zimmermädchen TV-Romanze<br />
(D 2005). Mit Stefanie Stappenbeck,<br />
Axel Milberg, Angelika Thomas<br />
21.45 Bobby –<br />
Der letzte Tag von Robert F. Kennedy.<br />
Drama (USA 2006). Mit Anthony<br />
Hopkins, Harry Belafonte, Joy Bryant<br />
23.30 2046. Fantasyfilm (D/F/CHN/HK<br />
2004). Mit Tony Leung Chiu-Wai<br />
1.30 Hotel Shanghai. TV-Drama (D 1997)<br />
Mit Agnieszka Wagner, Nicholas Clay<br />
11.55 Lichtblicke<br />
12.00 Die schönsten Schlösser Deutschlands<br />
Dokumentarfilm (D 2012)<br />
13.30 Adel im Südwesten<br />
14.15 Die Römer im Südwesten<br />
15.45 Frühling in Rheinland-Pfalz<br />
16.30 Frühlingsreise ins Allgäu<br />
17.15 Frühlingsreise rund um Freiburg<br />
18.00 SWR <strong>La</strong>ndesschau aktuell<br />
18.05 Der Blutritt von Weingarten<br />
18.45 Abenteuer Gasthaus<br />
19.15 Der Fischer, der See und<br />
die vier Jahreszeiten<br />
19.45 SWR <strong>La</strong>ndesschau aktuell<br />
20.00 Tagesschau<br />
20.15 «Alltagsqualen» Show<br />
21.45 SWR <strong>La</strong>ndesschau aktuell<br />
21.50 Freunde in der Mäulesmühle<br />
Mit Die Kluftingers, Eva Eisel<br />
22.20 Schreinerei Fleischmann<br />
22.50 Unsere legendären Fernseh-Shows<br />
23.50 Christoph Sonntag:<br />
Alte Zeiten – Neue Zeiten<br />
0.35 Christoph Sonntag:<br />
Alte Zeiten – Neue Zeiten<br />
1.20 Denk emol<br />
1.50 Denk emol<br />
2.20 Denk emol<br />
12.00 Frühschoppen zu Christi Himmelfahrt<br />
13.00 ZIB<br />
13.10 Weissblaue Geschichten. Serie<br />
13.55 Wetterleuchten um Maria. Heimatfilm (D<br />
1957). Mit Marianne Hold, Bert Fortell<br />
15.25 Johanna –<br />
Köchin aus Leidenschaft. TV-Komödie<br />
(D/A 2009). Mit Anja Kruse u.a.<br />
16.55 Was ich glaube<br />
17.00 ZIB<br />
17.05 heute österreich<br />
17.35 Wo die Herzen ruhen<br />
18.05 Aufgetischt<br />
19.00 Bundesland heute<br />
19.30 Zeit im Bild mit Wetter<br />
19.52 Feierabend<br />
20.05 Seitenblicke<br />
20.15 Auf der Spur des Löwen Melodram<br />
(A/D 2012). Mit Jutta Speidel u.a.<br />
21.50 ZIB<br />
22.00 Kommissar Wallander – Ein Mord im<br />
Herbst. TV-Kriminalfilm (S/GB/D 2012).<br />
Mit Kenneth Branagh, Sarah Smart<br />
23.35 Lewis – Der Oxford-Krimi. Die Schlüssel<br />
zum Mord. Krimireihe (GB 2007)<br />
Mit Kevin Whately, <strong>La</strong>urence Fox u.a.<br />
1.10 Auf der Spur des Löwen. TV-Melodram<br />
(A/D 2012). Mit Jutta Speidel u.a.<br />
5.10 Still Standing (W)<br />
6.35 King of Queens (W)<br />
8.15 Die Schnäppchenhäuser<br />
9.15 Frauentausch<br />
11.15 Family Stories<br />
12.10 Köln 50667 (W)<br />
13.10 Berlin – Tag & Nacht (W)<br />
14.15 Der Trödeltrupp<br />
15.05 Der Trödeltrupp<br />
16.00 Privatdetektive im Einsatz. Auf die<br />
harte Tour / Der vertraute Fremde<br />
17.00 Privatdetektive im Einsatz<br />
Nie mehr zurück / Waschen,<br />
Schneiden, (Rein-)legen<br />
18.00 Köln 50667<br />
19.00 Berlin – Tag & Nacht<br />
20.00 RTL II News<br />
20.15 Die Kochprofis – Einsatz am<br />
Herd Restaurant Schaukelpferd in Berlin<br />
21.15 Frauentausch. Heute tauschen Yvi<br />
(35) und Renate (46) die Familien<br />
23.15 exklusiv – die reportage<br />
Tantra und Intimmassagen –<br />
Die Lust an der Berührung<br />
0.05 exklusiv – die reportage. Sex vor der<br />
Kamera – Pornoveteranen packen aus<br />
1.00 exklusiv – die reportage. Die Nächste<br />
Panikattacke kommt bestimmt!<br />
11.00 Messe de l’Ascension<br />
En direct et en Eurovision de Bruges<br />
12.10 Plus belle la vie. Série comédie<br />
12.45 Le journal<br />
12.55 Météo<br />
13.00 Toute une histoire<br />
14.05 Merlin. Comédie (F 2012)<br />
Avec Gérard Jugnot, Jean-Baptiste<br />
Maunier, Marilou Berry etc.<br />
15.50 Merlin. Comédie (F 2012)<br />
Avec Gérard Jugnot, Jean-Baptiste<br />
Maunier, Marilou Berry<br />
17.20 Mick Brisgau. Série policière<br />
18.10 Télé la question<br />
18.30 Le court du jour. Carte postale de<br />
Fribourg – Une histoire de filets<br />
18.40 Top Models. Série dramatique<br />
19.05 Les clés de la fortune<br />
19.20 Météo<br />
19.30 Le journal<br />
20.05 Météo<br />
20.15 Temps présent Reportage<br />
Les riches rachètent les villes<br />
21.15 Homeland. Série thriller<br />
22.55 L’arme fatale IV. Film policier (USA<br />
1998). Avec Mel Gibson, Danny Glover<br />
1.05 Hung. On assure ou virée nocturne; Du<br />
fric qui tombe du ciel. Série comédie<br />
11.00 Messa dell’Ascensione. Dalla Basilica di<br />
Notre-Dame de Hanswiik, Malines (B)<br />
12.05 <strong>La</strong> vita secondo Jim. Serie commedia<br />
12.30 Telegiornale<br />
12.45 Molla l’osso<br />
13.10 Tutto in famiglia. Sitcom<br />
13.30 Covert Affairs. Serie d’azione<br />
14.15 <strong>La</strong>st Cop – L’ultimo sbirro. Serie<br />
15.05 Ciclismo. 6. tappa – Mola di<br />
Bari – Margherita di Savoia<br />
16.00 Telegiornale Flash<br />
16.05 Ciclismo. Giro d’Italia 2013<br />
17.30 Piattoforte. A scuola di cucina con<br />
Raffaella Biffi e il cuoco Alan Rosa<br />
18.00 Telegiornale Flash<br />
18.10 Zerovero<br />
19.00 Il quotidiano<br />
19.45 Il rompiscatole<br />
20.00 Telegiornale Notizie<br />
20.35 Meteo. Tutti i colori del tempo<br />
20.40 Melissa & Joey. Amore e ginnastica<br />
21.05 Falò. Settimanale d’informazione<br />
22.30 Il filo della storia. Dig World War II<br />
23.25 Telegiornale notte<br />
23.40 Meteo notte. I colori del tempo<br />
23.50 Partner Perfetto.com. Film commedia<br />
(USA 2005). Con Diane <strong>La</strong>ne<br />
1.25 Repliche continuate
QUAI ETSCHAI MESEMNA, ILS 8DAMATG 2013 11<br />
■ MIEDS ELECTRONICS<br />
Da muntada<br />
per evangelisar<br />
(anr) Sco quei che la Conferenza episcopala<br />
svizra esia cumissiun «Communicaziun<br />
emedias» scrivan ei la reit sociala<br />
da portals dalla verdad edalla cardientscha<br />
ina nova pusseivladad d’evangelisaziun.<br />
Il mund digital seigi oz insumma<br />
ina dallas pli impurtontas sfidas<br />
per evangelisar. <strong>La</strong>baselgia stoppi mussar<br />
co quella reit sociala sappi esser in<br />
agid per vegnir tier Cristus.<br />
Il maletg dalla baselgia esiu messadi<br />
vegn intermediaus als pli biars carstgauns<br />
tras las medias. Echeu stoppi era<br />
la baselgia esser presenta. Mo ella drovi<br />
mieds: per portals d’internet, agenturas<br />
da novitads efegls parochials. Erasur facebook<br />
etwitter vul la baselgia contonscher<br />
ils carstgauns. Mo quei cuosta. Perquei<br />
vegn la dumengia dils mieds socials<br />
era adina colligiada cun ina collecta.<br />
Quella munti ina gronda contribuziun<br />
en favur dalla campagna «Dapli bunas<br />
novas».<br />
<strong>La</strong> gronda part da quella collecta,<br />
numnadamein 60%, vanall’Agentura da<br />
novitads catolica (Kipa). Quella furnescha<br />
il material da basa per auters mieds<br />
ecclesiastics sco fegls parochials, gasettas<br />
dalla baselgia, radios da baselgia ed internet.<br />
Sez ils mieds da massa seculars san<br />
profitar cun furnir ad els impurtontas<br />
communicaziuns sur dalla baselgia svizra<br />
emundiala. Quei serva la finala era internamein<br />
sco plattafuorma ed informaziun<br />
denter collaboraturs ecollaboraturas<br />
dalla baselgia.<br />
reclama<br />
Heuschnupfen<br />
Erhältlich in Apotheken und Drogerien.<br />
Lesen Sie die Packungsbeilagen.<br />
10CFWLsQrDMBBDv-iMdDo7JjeGbKFDye4ldO7_T62zZRAIvafjyFpwZ9tf5_5OghEmj4VKVhUsTKoVNCWC3UGtrD6r_OEbhRAwpmMIYx8Mc5naYNeYfG7_N1i-1-cHz3FyR4AAAAA=<br />
10CAsNsjY0MDQx0TU2MjE3NAYANCwQzg8AAAA=<br />
<strong>La</strong> Svizra en il<br />
Cussegl da l’Europa<br />
■ (rtr) Ils 6damatg èsi stà 50 onns dapi<br />
che la Svizra èdaventada commembra<br />
dal Cussegl da l’Europa. Il Cussegl da<br />
l’Europa na dastgan ins betg confunder<br />
cun il parlament da l’Uniun europeica. Il<br />
Cussegl da l’Europa èinforum da discussiun<br />
per promoverlapasch, la democrazia<br />
ed ils dretgs umans. Ils commembers dal<br />
Cussegl da l’Europa vegnan mintgamai delegads<br />
dals parlaments da lur stadis.<br />
SisGrischuns han fatg partils ultims<br />
50 onns dal Cussegl da l’Europa: Ettore<br />
Tenchio, Leon Schlumpf,Toni Cantieni,<br />
Ulrich Gadient, eo Maissen eDume-<br />
ni Columberg. L’anteriur cusseglier naziunal<br />
Dumeni Columberg da la pcd èstà<br />
en il Cussegl da l’Europa dal 1987 al 1999<br />
ed ha presidià la delegaziun svizra ils onns<br />
1992 e1993. Quai èstà en in temp da<br />
grondas midadas e turbulenzas sin il<br />
plaun europeic.<br />
En quella funcziun ha Dumeni Columberg<br />
tranter auter gidà da preparar<br />
stadis da l’anteriura Uniun sovietica sco<br />
la Moldavia ul’Armenia per in process<br />
democratic ubain gì in mandat d’intermediatur<br />
en il conflict linguistic tranter<br />
Flams eVallons en la Belgia.<br />
<strong>La</strong> villa Fontana duai vegnir transfurmada en in center da sanadad. MAD<br />
Ressortdasanadad en la villa Fontana<br />
■ (rtr) Ils plans per realisar in ressort<br />
da sanadad sin l’areal da l’Ospital<br />
chantunal a Cuira vegnan pli concrets.<br />
Sco ils responsabels han infurmà<br />
duess quest center cumplettar la<br />
purschida da l’ospital. Il center da<br />
quest ressortèlaVilla Fontana che tutga<br />
al’ospital chantunal. Ilsresponsabels da<br />
l’ospital ed ils planisaders na crajan dentant<br />
betg ch’il center da sanadad existent<br />
aBogn Ragaz saja ina gronda concurrenza<br />
per il ressortdasanadad plani-<br />
sà aCuira. Quest ressortpossia profitar<br />
da sia vischinanza cun l’ospital chantunal.<br />
<strong>La</strong> finamira saja che l’ospital profiteschia<br />
dal ressortedilressortdal’ospital.<br />
Perche quest ressortpossia insumma<br />
vegnir realisà sto il suveran da Cuira dentant<br />
approvar ina midada da zonas.<br />
Questa votaziun èprevisa anc quest onn.<br />
Silsuenter vul l’ospital tschertgar in investider<br />
che less realisar emanar quest<br />
ressort dasanadad.<br />
FOTO S. ROTHMUND<br />
■ SVIZRA<br />
Na restrenscher las vischnancas<br />
(anr) Il cussegl federal vul meglierar la lescha<br />
federala davartlaprocedura da consultaziun.<br />
Uschia duai era la posiziun da<br />
la chanzlia federala vegnir rinforzada, la<br />
transparenza cun rapportar ils resultats<br />
augmentada ed ils termins reglads pli<br />
cler.<strong>La</strong>differenziaziun tranter consultaziun<br />
ed audiziun duai crudar davent.<br />
Da princip va l’Associaziun da las vischnancas<br />
svizras d’accordcun las midadas<br />
proponidas. Ella ha dentant fatg en<br />
sia posiziun duas objecziuns. Ina giada<br />
vanins cun la pussaivladad prevedida da<br />
■ FORUM<br />
eo Candinas –ilsettamanzegnas<br />
Il scribent dad 83 onns che di da principi NA atut<br />
Che nies convischin Theo Candinas ha<br />
in grond dun da scriver negin che dubeta.<br />
Sias columnas pertuccont il dutg da<br />
Surrein en <strong>La</strong> <strong>Quotidiana</strong> ein denton pli<br />
che mo dispiteivlas ecuntegnan magari<br />
beinenqual manzegna. Cugl artechel en<br />
<strong>La</strong> <strong>Quotidiana</strong> dils 2damatg ha il scribent<br />
denton sittau giu igl utschi. Jeusun<br />
in fervent adherent dalla renaturalisaziun<br />
edil dutg atras nies vitg da Surrein esun<br />
dil meini che quel dessi anies vitg ina tempra<br />
unica. Da pretender che la giuventetgna<br />
seigi vegnida empustada amoda<br />
clandestina sco votants subdits per vegnir<br />
atras cul project ei ina impertinenza maisudida.<br />
Era sche nus giuvens essan buca<br />
scribents da num epum, essan nus tuttina<br />
habels da far nies agen meini edadefender<br />
quel. Secapescha respectel jeu era il meini<br />
dils adversaris dil dutg. Il sedepurtar da<br />
nies scribent alla radunonza consultativa<br />
dil vischinadi da Surrein ei denton staus da<br />
seturpegiar.Respect emaniera: dus plaids<br />
che mauncan el scazi da plaids da eo<br />
Candinas.<br />
<strong>La</strong> dieua eses aunghels<br />
Che nus giuvens s’entupein bia ebugen en<br />
la aschinumnada taviarna ei negin misteri.<br />
Als Gott sah, dass der Weg zu lang und das Atmen zu schwer<br />
wurde, legte er seinen Arm um ihn und sprach: Komm heim!<br />
annunzia da mort ed engraziament<br />
Roman Hendry<br />
9.12.1951 – 5.5.2013<br />
Suenter liungaegreva malsogna ha il Tutpussentclamau tier elnies car fegl,<br />
frar, quinau, aug e padrin ella patria celestiala. Eleispartius nunspitgadamein<br />
ella vegliadetgna da 61 onns.<br />
Adressa da malencurada: <strong>La</strong>s familiasen malencurada:<br />
reducir ils circuls dals adressats sin persunas<br />
ed organisaziuns pertutgadas memia<br />
lunsch, quai che sto era vegnir interpretà.<br />
Ivegn perquai proponì da stritgar<br />
quella midada en il sboz. Isaja numnadamain<br />
impurtant da na restrenscher<br />
l’execuziun dals dretgs da cooperaziun<br />
sin il terz plaun statal tar las organisaziuns<br />
communalas segund dretg vertent.<br />
L’Associaziun da vischnnacas svizras è<br />
plinavant cunter la pussaivladad da realisar<br />
la procedura tras conferenzas, era<br />
sch’i n’exista nagina urgenza.<br />
Denton ei quella taviarna ina ustria publica<br />
ch’ei aviarta per in escadin, equei dapi varga<br />
50 onns. Nusgiuvens appreziein da ver<br />
ina pusseivladad da s’entupar el vitg. Il convischin<br />
eo Candinas haiel jeu denton<br />
aunc mai entupau en ina da nossas ustrias<br />
ed era buc ella stizun da Surrein. –Cun ses<br />
83 onns fagess eo Candinas in pli grond<br />
survetsch anies vitg sch’el mettess dalla vart<br />
la plema. Nus essan unfis da leger las columnas<br />
da nies convischin ch’ei mai s’engaschaus<br />
en ina ni l’autra societad da Surrein,<br />
ch’ei denton huslis da criticar quels che<br />
s’engaschan. Flavio Candinas, Surrein<br />
Forumdadiscussiun<br />
Questa rubrica stat adispusiziun alecturas<br />
electurs per s’exprimer davarttemas<br />
actuals ebrisants. <strong>La</strong>s contribuziuns<br />
ston esser signadas cun l’entir<br />
num es’abstegnair d’invectivas persunalas.<br />
Vosresuns eVossas reacziuns sin<br />
artitgels publitgads en <strong>La</strong> <strong>Quotidiana</strong><br />
pudais Vustrametter per e-mail «redaktion-lq@suedostschweiz.ch»,<br />
per<br />
posta alaRedacziun da <strong>La</strong> <strong>Quotidiana</strong>,<br />
ViaComerciala 22, 7007 Cuira.<br />
Christian Hendry-Rusch Cecilia Hendry-Schmid, mumma<br />
ViaAlpettas 28 Christian Hendry-Rusch e famiglia, frar<br />
7180 Mustèr BridaReis-Hendry e famiglia, sora<br />
Justina Coray-Hendry efamiglia, sora<br />
GuidoHendry-Schnyder efamiglia, frar<br />
Marianna Blumenthal-Hendry efamiglia cun<br />
Markus, sora<br />
sco era tut ils auters partens<br />
<strong>La</strong> sepultura cunl‘urnaha liug venderdis, ils 10.5.2013 allas 14.00 uras en<br />
baselgia parochiala aSedrun.<br />
Cordialengraziament als miedis dil spital da Cuera edil spital regiunalda Glion<br />
sco era a dr. Andreas Fischbacher, Sedrun. Medemamein in grond<br />
engraziament a Sur Giusep Cathomas per il survetsch divin.
12 MeseMna, ils 8 da MatG 2013 a FIn Z<br />
■ Columna<br />
Con biala che Babilonia ei cun<br />
in sulet «lungatg dil paradis»!<br />
dad Ursicin G. G. derUnGs<br />
Cugl engles vegn ins<br />
atras empau dapertut.<br />
En certs camps, per<br />
exempel las scienzias naturalas,<br />
«vala» praticamein<br />
insumma mo igl<br />
engles. Hai assistiu alla<br />
discussiun d’ina tesa<br />
doctorala de biochemia a<br />
Milaun nua ch’igl ei ve -<br />
gniu plidau e discutau<br />
denter Talians, students e<br />
professers, mo per engles.<br />
Mo «lungatg dil paradis»<br />
ei igl engles<br />
buc. Quei fuss lungurus.<br />
A Milaun audan ins sin<br />
via bia arab, tut leusuenter<br />
nua ch’ins secatta e da<br />
tgei uras, ni il spagnol<br />
dils numerus <strong>La</strong>tinamericans.<br />
Ils Chines ein sco<br />
furmiclas che eregian sur<br />
notg lur furmicler bein<br />
organisau. Lur tschon -<br />
tscha ei il meglier scut de<br />
defensiun, tegn naven<br />
eventuals «parasits». È<br />
iranian eis ei capitau al<br />
suttascret d’udir. Giuvnas<br />
digl Iran ein enconuschentamein<br />
bialas, ve -<br />
gnan a Milaun culla speronza<br />
da saver luvrar sil<br />
camp della moda.<br />
Cu jeu hai dumandau<br />
inagada ina de quellas<br />
tgei lungatg ch’ella<br />
hagi ual tschintschau cun<br />
sia amitga – jeu savevel<br />
ch’era quella vegneva digl<br />
Iran – ha ella detg «serb».<br />
Serb era quei buc. Mo<br />
sviar il malcapitau um da<br />
marveglias viers in auter<br />
lungatg – è quei ei ina<br />
moda per sedefender.<br />
Russ ni ucrain audan<br />
ins adina dapli, oravontut<br />
denter femnas<br />
beinstampadas, blondas,<br />
cun bratscha vigurusa<br />
che scatscha las queidas a<br />
«latin lovers» memia ga-<br />
■ l’auRa<br />
Situaziun generala: Ina zona da<br />
pressiun bassa s’extenda da<br />
l’Adria fin sur la Germania. In<br />
disturbi flaivel nà dal vest passa<br />
sur la Svizra.<br />
Oz: Degt sulegliv e durant il di<br />
per gronda part sitg. Vers saira<br />
lung las Prealps intgina<br />
plievgia. Temperatura la<br />
damaun 7–11, il suenter- Mustér<br />
mezdi 20–23 grads. Cunfin<br />
da nulla grads sin<br />
3000 meters..<br />
Prognosa: A l’Ascensiun per<br />
gronda part surtratg e precipitaziuns,<br />
naiv sur 2400 meters. Venderdi<br />
fin dumengia aura variabla,<br />
pli fraid. Cunfin da naiv sin 1500<br />
meters, per part schizunt pli bass.<br />
10 fin 13 grads.<br />
gliards. «Badante» ei lur<br />
professiun. In niev plaid<br />
el vocabulari talian. «Badare»<br />
vul dir: far stem,<br />
haver quitau. Ellas ein<br />
preziusas, vegnan pladidas<br />
pli u meins en ner<br />
per haver quitau de<br />
glieud sils onns ch’ei buca<br />
pli autosufficienta. Jastras,<br />
acceptadas schizun<br />
dalla Lega ch’ha mess<br />
schiglioc l’atgna identitad<br />
(schi lunsch ch’ei han insumma<br />
ina) silla bandiera.<br />
Pertgei è ils Leghists<br />
vegnan vegls e drovan<br />
quellas dunnas preziusas,<br />
fermas ed attentas cul<br />
num «badante» e che tolereschan<br />
pazientamein<br />
las lunas de vegls Talians<br />
puppergnai dalla veta.<br />
Biaras han lur famiglia en<br />
l’Ucraina, tarmettan a casa<br />
lur gudogn e lain studegiar<br />
aschia lur fegls e<br />
feglias.<br />
El bar sut casa entaupel<br />
mintga damaun<br />
in simpatic giuven Maroccan.<br />
«Säläm» ni «salamalik»<br />
hai jeu schon empriu<br />
sco salid arab, empau<br />
era grazia alla parentella<br />
cul salid hebraic<br />
«shalom» ch’ins auda<br />
beinduras ed ha empriu<br />
inaga sco giuven teolog.<br />
El sappi schon purtar a<br />
mi zatgei per emprender<br />
arab, manegia Mimmo.<br />
Spagnol san ins emprender<br />
egl institut<br />
Aura variabla cun temperaturas frestgas<br />
17°<br />
12°<br />
19°<br />
13°<br />
22°<br />
16°<br />
Glion<br />
Cuira<br />
17° Tusaun<br />
12°<br />
Spligia<br />
Mesocco<br />
23°<br />
16°<br />
<strong>La</strong>ndquart<br />
15°<br />
11°<br />
21°<br />
16°<br />
Arosa<br />
San Murezzan<br />
Cervantes della biala Via<br />
Dante. <strong>La</strong>s «profesoras» e<br />
la bibliotecaria: tuttas decididas<br />
anti-franchistas.<br />
Politicamein aria schu -<br />
bra, buca quella stagnonta<br />
della Surselva catolica<br />
de pli baul che cantava<br />
himnis als «heroxs digl<br />
Alcazar». Ina buna biblioteca,<br />
nuncumplicau<br />
access a cudischs e «peliculas»,<br />
films d’autur e<br />
documentars.<br />
Fuss ei buca meglier da<br />
schar svanir il romontsch<br />
en quella biala<br />
mar de lungatgs – sch’ins<br />
vul, aunc en stil poetic<br />
de Giacomo Leopardi:<br />
«… naufragar m’è dolce<br />
in questo mare…».<br />
Absolutamein buc! Il<br />
prighel ei mo ch’il romontsch<br />
sfundri sesez sco<br />
quei che la marina d’uiara<br />
tudestga ha sfundrau sias<br />
atgnas navs internadas a<br />
Scapa Flow suenter la terrada<br />
dell’Emprema uiara<br />
mundiala.<br />
In (sulet) romontsch en<br />
scola, igl idiom, tunschess,<br />
il «lungatg dil paradis»<br />
– detg romanticamein,<br />
quei ch’ils affons<br />
emprendan da pign ensi<br />
cu els vegnan gia bugnai<br />
el tudestg e ston prest seconfruntar<br />
cun engles,<br />
franzos e sappidieus aunc<br />
tgei. Denton dus lungatgs<br />
romontschs enina<br />
tonschan ual per far giutta<br />
cun tut ensemen. Lein<br />
schar il romontsch construius<br />
e derasaus cun bia<br />
talent, premura, bunaveglia,<br />
inschign, malezia e<br />
bia, bia daners, mess ensemen<br />
sco la tscheppa<br />
d’in Lego, e bials sco in<br />
casti da Lego – lein schar<br />
quei a quels plinensi<br />
ch’ein ord scola ed han<br />
forsa schon fatg il docter.<br />
15°<br />
11°<br />
15°<br />
9°<br />
15°<br />
11°<br />
Tavau<br />
19°<br />
13°<br />
Poschiavo<br />
15°<br />
11°<br />
Zernez<br />
Scuol<br />
15°<br />
11°<br />
Sta. Maria<br />
19°<br />
13°<br />
actual: la Banca naziunala e la dumonda suenter aur.<br />
■ novItads www.RtR.Ch<br />
Bun mars per la<br />
hotellaria grischuna<br />
Il mais da mars ha la hotellaria<br />
grischuna pudì beneventar dapli<br />
giasts cumpareglià cun l’onn<br />
avant. Il mais mars han ils hotels<br />
grischuns registrà 675 000 pernottaziuns,<br />
quai èn passa 11%<br />
dapli ch’il mars 2012. Cumpareglià<br />
cun il mars dal 2011 munta<br />
quai dentant ina sminuziun da<br />
50 000 pernottaziuns. Cumpareglià<br />
cun il mars da l’onn passà èn<br />
questas creschidas per 4,7% sin<br />
3,2 milliuns pernottaziuns. Contribuì<br />
a quest svilup han tenor<br />
l’Uffizi federal per statistica surtut<br />
ils turists da l’exteriur. Questa<br />
cumpart è creschida per bun 5%<br />
sin 1,7 milliuns. Tar ils giasts indigens<br />
è il dumber creschì per<br />
4,2% sin 1,5 milliuns pernotta -<br />
ziuns. Guardà sur l’entir emprim<br />
quartal èn las pernottaziuns<br />
s’augmentadas per 0,7%. Creschì<br />
è il dumber surtut tar ils giasts indigens.<br />
Passagiers senza<br />
bigliets tar las VFF<br />
<strong>La</strong>s viafiers federalas VFF vegnan<br />
pli culantas sch’in passagier viagescha<br />
senza bigliet. Tgi che n’ha<br />
nagin bigliet perquai ch’igl accu<br />
da ses telefonin è vid ubain perquai<br />
ch’el ha emblidà il bigliet online,<br />
paja mo pli in chasti da 30<br />
enstagl da 90 francs. Dapi che<br />
l’obligaziun dal bigliet era vegnida<br />
introducida la fin dal 2011<br />
aveva il sistem da chastis chaschunà<br />
agitaziuns. <strong>La</strong>s mesiras immediatas<br />
valan a partir dal 1. da zercladur,<br />
communitgeschan las viafiers<br />
federalas.<br />
OZ<br />
Initiative: In<br />
Primarschule nur noch<br />
eine Fremdsprache<br />
Nur noch<br />
eine Fremdsprache<br />
in der Primar?<br />
BT und SO erhältlich an Ihrem Kiosk<br />
Giovanoli directur<br />
dals campiunadis<br />
Franco Giovanoli da San Murezzan<br />
daventa directur dals Cam -<br />
piunadis mundials da skis alpin<br />
2017. Sco quai che la «Posta ladina»<br />
scriva entschaiva sia lavur tar<br />
l’organisaziun dals campiunadis<br />
mundials la stad 2014. Avant è e<br />
resta el anc il schef da snowboard<br />
da Swiss Ski fin suenter ils gieus<br />
olimpics a Sotchi.<br />
<strong>La</strong> SSR tematisescha<br />
nus Svizzers<br />
«2 Famiglias, 1 Svizra» è ina ac ziun<br />
en il rom dal project tematic «Ils<br />
Svizzers –die Schweizer» che la<br />
SRG SSR realisescha l’atun proxim.<br />
I vegn p. ex. realisà ina seria<br />
da 4 films en furma docu-sop ed<br />
ina rubrica da radio cun il titel<br />
«Parlez vous Suiss»: Quatter persunalitads<br />
da mintga regiun linguistica<br />
tematiseschan il linguatg.<br />
a Falera exista quai forsa ina funtauna d’aria chauda. lq<br />
Funtauna d’aua chauda a Falera?<br />
In giast da la Bassa ch’è sa participà<br />
l’atun passà ad ina guida<br />
en il Parc la mutta a Falera suppona<br />
ch’i pudess avair a Falera<br />
ina funtauna d’aua chauda.<br />
Quai ha il president communal<br />
da Falera, Wendelin Casutt, communitgà<br />
a la davosa radunanza<br />
communala. Il giast che s’occupa<br />
la suprastanza da la Pro Partenz,<br />
refusa la proposta da la<br />
regenza en connex cun la realisaziun<br />
da la refurma territoriala.<br />
Suenter ch’il suveran grischun<br />
aveva acceptà la refurma<br />
territoriala il 2012, ha la regenza<br />
elavurà in sboz da las leschas<br />
per realisar la refurma.<br />
Sco quai che la suprastanza<br />
gia dapi onns cun il tema aua vul<br />
per il mument anc restar anonim.<br />
Almain enfin ch’igl è cler sch’i dat<br />
propi aua chauda sut la terra a Falera.<br />
<strong>La</strong> fin da quest mais vegn in<br />
geolog a far mesiraziuns. Sch’i<br />
avess propi ina funtauna d’aua<br />
chauda, fiss quai grondius per la<br />
vischnanca, di Wendelin Casutt.<br />
Pro Partenz crititgescha<br />
caricatUra G. Ursch<br />
da la corporaziun regiunala Pro<br />
Partenz scriva, saja previs en il<br />
sboz in memia grond spazi<br />
d’agir per las vischnancas. Cunquai<br />
na possian las incumbensas<br />
regiunalas betg vegnir fatgas a<br />
moda lianta ed effizienta. Davart<br />
la posiziun uffiziala da la<br />
Pro Partenz decidan ils delegads<br />
ils 23 da matg.