Democ Terms and Concept Handbook_Final28112014_compressed(2)

ค ำและแนวคิดในประชำธิปไตยสมัยใหม่ 

GLOSSARY OF CONCEPTS AND TERMS 

IN MODERN DEMOCRACY 

สิริพรรณ นกสวน สวัสดี 

และคณะ 

พฤศจิกายน 2557 

5

สำรบัญ 

ค ำน ำและกิตติกรรมประกำศ ................................................................................................................................................. 5 

วิธีกำรใช้หนังสือ ..................................................................................................................................................................... 7 

ส่วนที่ 1 : POLITICAL ACTORS AND ROLES ตัวแสดงและบทบำททำงกำรเมือง ............................................................. 9 

Civil Society ประชาสังคม ........................................................................................................................................ 10 

Third Sector ภาคส่วนที ่สาม/ภาคอาสาสมัครและชุมชน ............................................................................................. 13 

NGO/ Non-Profit Organization/ Civil Society Organization องค์กรนอกภาครัฐ/องค์กรภาคเอกชนที ่ไม่แสวงหาก าไร/ 

องค์กรภาคประชาสังคม ............................................................................................................................................ 15 

Fourth Sector ภาคส่วนที ่สี ่....................................................................................................................................... 26 

Media สื ่อ ................................................................................................................................................................. 30 

Private Sector ภาคเอกชน ....................................................................................................................................... 34 

The State รัฐ ............................................................................................................................................................ 37 

ส่วนที่ 2: POLITICAL CULTURE AND DEMOCRACY วัฒนธรรมกำรเมือง และประชำธิปไตย ........................................ 40 

Agency ตัวแทน ........................................................................................................................................................ 41 

Amnesty การนิรโทษกรรม ........................................................................................................................................ 46 

Authoritarianism เผด็จการแบบอ านาจนิยม .............................................................................................................. 54 

Centralism/ Decentralism การรวมอ านาจ และการกระจายอ านาจ ............................................................................ 58 

Centripetal การเปิดให้คนกลุ่มน้อยเข้าถึงส่วนกลาง ................................................................................................... 64 

Consensus ฉันทามติ............................................................................................................................................... 66 

Conservative/ Neo-conservative อนุรักษ์นิยม และอนุรักษ์นิยมใหม่......................................................................... 69 

Constitutionalism รัฐธรรมนูญนิยม ........................................................................................................................... 74 

Constitutional Monarchy ระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์เป็นประมุข/ระบอบพระมหากษัตริย์ภายใต้ 

รัฐธรรมนูญ ............................................................................................................................................................... 77 

Corruption การทุจริต ................................................................................................................................................ 80 

Cultural Relativism สัมพัทธนิยมเชิงวัฒนธรรม ......................................................................................................... 84 

Deliberative Democracy ประชาธิปไตยแบบปรึกษาหารือ ......................................................................................... 87 

Fiscal Democracy ประชาธิปไตยทางการคลัง ........................................................................................................... 90 

Illiberal Democracy ประชาธิปไตยที ่ไม่เสรี............................................................................................................... 92

Substantive Democracy ประชาธิปไตยเชิงเนื ้อหา .................................................................................................... 95 

Governance การจัดการปกครอง .............................................................................................................................. 97 

Horizontal and Vertical Accountability ความรับผิดชอบต่อสาธารณะแนวราบและแนวดิ่ง ......................................... 99 

Horizontal and Vertical Order กฎระเบียบแนวราบและแนวดิ่ง ............................................................................... 102 

Inclusiveness การนับรวมทุกกลุ่มคน ...................................................................................................................... 104 

Institutionalism สถาบันนิยม ................................................................................................................................... 107 

Legitimacy ความชอบธรรมทางการเมือง ................................................................................................................ 109 

Liberalism/ Neo-liberalism เสรีนิยม และเสรีนิยมใหม่ ............................................................................................. 112 

Norm Setting การก าหนดบรรทัดฐาน ..................................................................................................................... 118 

Paternalism ปิตาธิปไตย......................................................................................................................................... 120 

Patronage System ระบบอุปถัมภ์........................................................................................................................... 123 

Pluralism พหุนิยม .................................................................................................................................................. 126 

Political Economy เศรษฐกิจการเมือง .................................................................................................................... 129 

Public Sphere ปริมณฑลสาธารณะ ........................................................................................................................ 131 

Reconciliation การปรองดอง .................................................................................................................................. 135 

Rule of Law หลักนิติธรรม ...................................................................................................................................... 139 

Social Capital ทุนทางสังคม ................................................................................................................................... 143 

Social Contract สัญญาประชาคม ........................................................................................................................... 145 

Social Economy เศรษฐกิจเชิงสังคม ....................................................................................................................... 148 

Social Norm บรรทัดฐานทางสังคม ......................................................................................................................... 150 

Transparency ความโปร่งใส ................................................................................................................................... 152 

ส่วนที่ 3: RIGHTS AND SOCIAL JUSTICE สิทธิและควำมเป็ นธรรมทำงสังคม.............................................................. 156 

Civil Disobedience การดื ้อแพ่งของพลเมือง/อารยะขัดขืน ....................................................................................... 157 

Distributive Justice การกระจายอย่างเป็นธรรม ...................................................................................................... 161 

Equality ความเสมอภาค ......................................................................................................................................... 164 

Freedom อิสรภาพ ................................................................................................................................................. 167 

Children’s Rights สิทธิเด็ก ..................................................................................................................................... 169 

Civil Rights สิทธิพลเมือง ........................................................................................................................................ 172 

Disability Rights สิทธิคนพิการ ............................................................................................................................... 175 

Human Rights สิทธิมนุษยชน ................................................................................................................................. 178 

Indigenous Rights สิทธิชนพื ้นเมือง ........................................................................................................................ 183 

Labour Rights สิทธิแรงงาน .................................................................................................................................... 185

Minority Rights/ Majority Rule which respects Minority Rights สิทธิของเสียงข้างน้อยและกฎเสียงข้างมากที ่เคารพ 

สิทธิเสียงข้างน้อย ................................................................................................................................................... 189 

Older People’s Rights สิทธิผู้สูงอายุ ...................................................................................................................... 192 

Women’s Rights สิทธิสตรี ..................................................................................................................................... 195 

Social Security/ Social Safety Net ความมั่นคงทางสังคม และเครือข่ายความปลอดภัยทางสังคม ........................... 198 

Social Welfare สวัสดิการสังคม .............................................................................................................................. 201 

Sovereignty of the People อ านาจอธิปไตยของปวงชน .......................................................................................... 208 

Transitional Justice ความยุติธรรมในระยะเปลี ่ยนผ่าน ............................................................................................ 211 

ส่วนที่ 4 : SOCIAL AND ECONOMIC DEVELOPMENT กำรพัฒนำสังคมและเศรษฐกิจ ................................................. 216 

Business Ethics จริยธรรมทางธุรกิจ ....................................................................................................................... 217 

Civic Education การศึกษาเพื ่อสร้างพลเมือง........................................................................................................... 220 

Corporate Social Responsibility ความรับผิดชอบต่อสังคม สภาพแวดล้อมและลูกจ้างของบรรษัท ........................... 222 

Empowerment การเพิ่มอ านาจ ............................................................................................................................... 225 

Green Economy เศรษฐกิจสีเขียว .......................................................................................................................... 228 

Green Consumerism การบริโภคสีเขียว ................................................................................................................. 231 

Green Jobs งานสีเขียว/งานคอปกเขียว .................................................................................................................. 233 

Income Distribution การกระจายรายได้.................................................................................................................. 235 

Micro–Finance ระบบการเงินในระดับจุลภาค .......................................................................................................... 238 

Philanthropy การท ากิจกรรมเพื ่อเพื ่อนมนุษย์ ......................................................................................................... 242 

Venture Philanthropy การร่วมลงทุนเชิงองค์กรเพื ่อสังคม ....................................................................................... 244 

Poverty Line เส้นความยากจน ............................................................................................................................... 246 

Social Enterprise กิจการเพื ่อสังคม ........................................................................................................................ 249 

ดรรชนี (INDEX) .................................................................................................................................................................. 253

ค ำน ำและกิตติกรรมประกำศ 

หนังสือ ค าและแนวคิดในประชาธิปไตยสมัยใหม่ (Glossary of Concepts and Terms in Modern Democracy) จัดท า 

ด้วยความตั้งใจให้เป็นแหล่งค้นคว้าข้อมูล (source book) เบื ้องต้น ส าหรับสาธารณชนและผู้สนใจทั่วไป ปรากฏการณ์หนึ ่งที ่ 

เกิดขึ ้นในสังคมไทยท่ามกลางโลกหมุนสังคมเปลี ่ยนตามความเร็วของอินเตอร์เน็ตก็คือ ความสนใจเรื ่องราวข่าวสารของพลเมืองไทย 

เติบโตงอกงาม ความกระตือรือร้นตื ่นตัวทางการเมืองท าให้พลเมืองไทยกระหายใคร่รู้ความเป็นไปทางเศรษฐกิจ สังคม วัฒนธรรม 

การเมืองทั้งของไทยและของโลก แต่การท าความเข้าใจประเด็นที ่มีความซับซ้อน มีตัวแสดงจ านวนมาก มีค าศัพท์และแนวคิด 

เกิดขึ ้นใหม่ตลอดเวลา ไม่ใช่เรื ่องง่าย โดยเฉพาะอย่างยิ่งในสภาวการณ์ความขัดแย้งและวิกฤติการเมืองในช่วงทศวรรษที ่ผ่านมา 

ค าและแนวคิดจ านวนมากถูกโยนลงสู ่การถกเถียงสาธารณะโดยมิได้มีความเข้าใจในค าๆ นั้นตรงกัน หลายครั้งจึงพบว่าการ 

ถกเถียงน าไปสู ่ทางตันที ่ไม่สามารถหาทางออกของปัญหาร่วมกันได้ ค าหลายค าถูกหยิบมาใช้ตามกระแส จังหวะ ผลประโยชน์ 

และโอกาสทางการเมือง นักวิชาการ นักการเมือง นักธุรกิจ สื ่อมวลชน แกนน าการเคลื ่อนไหว และอีกหลายกลุ่มคน ต่างเลือกที ่ 

จะใช้ค าที ่แฝงความคิดตามประสบการณ์และความเชื ่อส่วนตัว ท าให้ค าส าคัญหลายค าเหล่านี ้ล่องลอยอยู ่ในจินตนาการของผู้ใช้ ไม่ 

สามารถยกระดับสติปัญญาและความเข้าใจของผู้ฟังและสาธารณะได้ 

มูลนิธิฟรีดริค เอแบร์ท แห่งประเทศไทย (Friedrich-Ebert-Stiftung--FES Thailand Office) ได้เล็งเห็นว่าการมีหนังสือที ่ 

รวบรวมค าและแนวคิดหลักต่างๆ เข้าไว้ด้วยกัน จะช่วยให้สังคมไทยถกเถียงอภิปรายกันด้วยความรู้มากกว่าความเห็น หนังสือเล่ม 

นี ้จึงถูกเขียนขึ ้นมาด้วยความปรารถนาให้เป็นคู ่มือที ่ไม่ได้เป็นเพียงศัพท์บัญญัติทางรัฐศาสตร์ แต่เพื ่ออธิบายความหมาย ที ่มา 

ความเหมือนและแตกต่างของการใช้ในสังคมไทยและที ่ใช้กันในสากล ของค าและแนวคิดที ่ถูกพูดถึงบ่อยๆ และใช้กันอย่าง 

แพร่หลาย ค าและแนวคิดหลายค าเกิดจากบริบทเฉพาะของสังคม และส่วนใหญ่ก าเนิดมาจากสังคมตะวันตก เมื ่อน ามาใช้ใน 

สังคมไทย มีการแตกหน่อเชื ่อมโยงเข้ากับปรากฏการณ์ทางสังคม วัฒนธรรม การเมือง เศรษฐกิจของไทย ท าให้ความเข้าใจ 

ผิดเพี ้ยนไปจากความหมายเดิม หนังสือคู ่มือ ค าและแนวคิดในประชาธิปไตยสมัยใหม่ เล่มนี ้ พยายามคัดสรรค าและแนวคิดที ่จะท า 

ให้ผู้อ่านเห็นทั้งภาพใหญ่ และภาพย่อยของสังคมประชาธิปไตยในมิติต่างๆ ให้ค านิยามอย่างกะทัดรัดชัดเจน ขณะเดียวกันก็อธิบาย 

การน าไปใช้อย่างครอบคลุม จุดส าคัญที ่ควรรู้ พร้อมยกตัวอย่างเปรียบเทียบการใช้ค าและแนวคิดในต่างประเทศกับในประเทศไทย 

และมีบรรณานุกรมส าหรับการค้นคว้าต่อยอดด้วย 

การคัดเลือกค าที ่ปรากฏอยู ่ในหนังสือคู ่มือนี ้ เป็นไปตามเจตนารมณ์ของมูลนิธิฟรีดริค เอแบร์ท ประจ าประเทศไทย ที ่ 

ต้องการน าเสนอค าและแนวคิด ที ่สะท้อนพัฒนาการและพลวัตของประชาธิปไตยสมัยใหม่ โดยมีกรอบคิดว่าต้องการเน้นเสนอค า 

และแนวคิด ที ่อาจไม่เป็นที ่รู้จักอย่างกว้างขวาง ไม่ปรากฏว่ามีการเขียนถึงหรือรวบรวมความหมายไว้อย่างเป็นทางการ หรือเป็น 

ค าที ่มีการใช้อย่างสับสนและเข้าใจผิดอยู ่เนือง ๆ แน่นอนว่ามีค าและแนวคิดส าคัญภายใต้กรอบความคิดนี ้จ านวนมากเกินกว่าที ่ 

ขอบเขตของงานชิ ้นเล็ก ๆ นี ้จะครอบคลุมได้หมด ด้วยเหตุนี ้ ค าส าคัญหลายค าจึงถูกตัดออกไปอย่างน่าเสียดาย เช่น สหภาพ 

แรงงาน (labor union) กลุ่มผลักดันประเด็นสาธารณะ (advocacy group) กลุ่มผลประโยชน์ (interest group) ภาคความมั่นคง 

(security sector) และสิทธิชุมชน (community rights) เป็นต้น ผู้เขียนหวังเป็นอย่างยิ่งว่าหนังสือ ค าและแนวคิดในระบอบ 

5

ประชาธิปไตยสมัยใหม่ จะสร้างแรงบันดาลใจให้มีการต่อยอดงานเขียนในลักษณะนี ้ในอนาคต เพื ่อรวบรวมค าและแนวคิดที ่สะท้อน 

การเดินทาง การขับเคลื ่อน และปฏิสัมพันธ์หลากมิติในระบอบประชาธิปไตยสมัยใหม่ให้สมบูรณ์ยิ่งขึ ้น 

ภายหลังจากที ่ผู้เขียนได้จัดท าต้นฉบับเบื ้องต้นเสร็จ รศ.ดร. โสรัจจ์ หงศ์ลดารมภ์ และ ผศ.ดร.ศุภมิตร ปิติพัฒน์ ได้ 

ตรวจทาน ติติง ให้ความเห็น และข้อเสนอแนะอันเป็นประโยชน์อย่างมากทั้งในส่วนสาระและโครงสร้าง ซึ ่งผู้เขียนได้น าความเห็น 

ทุกประการมาปรับปรุงเท่าที ่จะท าได้ในเวลาอันจ ากัด หากปราศจากความเห็นที ่มีคุณค่าของอาจารย์ทั้งสองท่านแล้ว งานชิ ้นนี ้คงมี 

ความบกพร่องอีกนับไม่ถ้วน แต่กระนั้น ผู้เขียนตระหนักดีว่า หนังสือ ค าและแนวคิดในประชาธิปไตยสมัยใหม่ ก็ยังขาดความ 

สมบูรณ์อยู ่อีกมาก ผู้เขียนขอน้อมรับความผิดพลาดใดๆ ที ่มี ไว้เพียงผู้เดียว และขอขอบพระคุณอาจารย์ทั้งสองในความกรุณาช่วย 

ลบจุดอ่อนและเติมเต็มเนื ้อหาในหลายประเด็น 

หนังสือคู ่มือเล่มนี ้จะไม่มีทางส าเร็จลงได้เลย หากปราศจากวิสัยทัศน์ที ่เล็งเห็นถึงความส าคัญของการสร้างความรู้ความ 

เข้าใจเกี ่ยวกับประชาธิปไตยสมัยใหม่ ของคุณมาร์ค ศักซาร์ (Mr. Marc Saxer) ผู้อ านวยการมูลนิธิฟรีดริค เอแบร์ท ประจ าประเทศ 

ไทย ผู้สนับสนุนทุนในการจัดท า โดยมีคุณอรนัฐ นรพฤทธิ์ เป็นผู้จุดประกายริเริ่มโครงการ ก าหนดหมวดหมู ่แนวคิด และคัดเลือก 

ค า ตลอดจนให้ความเห็นอันเป็นประโยชน์ยิ่งต่อการปรับปรุงเนื ้อหาฉบับร่าง และคุณชไมพร เสียงเย็น ผู้ประสานงานอย่างแข็งขัน 

ขณะเดียวกันก็เต็มไปด้วยความเข้าใจและอดทนในข้อจ ากัดเรื ่องเวลาของผู้เขียน จึงขอแสดงความขอบคุณอย่างสูงสุดมา ณ 

โอกาสนี ้ ขอขอบคุณส านักงานวิทยทรัพยากร จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ห้องสมุดรูฟุส ดี. สมิธ คณะรัฐศาสตร์ จุฬาลงกรณ์ 

มหาวิทยาลัย ที ่ได้อ านวยความสะดวกในด้านทรัพยากรหนังสือ บทความ และสิ่งพิมพ์ทางวิชาการอื ่นๆ เพื ่อการค้นคว้าหาข้อมูล 

ในการจัดท าหนังสือคู ่มือเล่มนี ้มาโดยตลอด นายวีระ หวังสัจจะโชค และนายเอกลักษณ์ ไชยภูมี นักวิจัยที ่ท างานอย่างแข็งขันและมี 

ประสิทธิภาพเป็นกลไกส าคัญในการสืบค้น รวบรวมข้อมูล และเรียบเรียงต้นฉบับ เป็นสองบุคคลที ่ท าให้หนังสือเล่มนี ้เกิดขึ ้นได้ 

และสุดท้ายคุณจิราภรณ์ ด าจันทร์ ผู้ท าหน้าที ่ตรวจสอบความถูกต้องของข้อมูล และจัดรูปล่มในขั้นตอนสุดท้าย ผู้เขียนขอขอบคุณ 

ทีมงานทั้งสามท่านที ่ท าให้หนังสือเล่มนี ้ส าเร็จได้ด้วยดี 

สิริพรรณ นกสวน สวัสดี 

พฤศจิกายน 2557 

6

วิธีกำรใช้หนังสือ 

หนังสือคู ่มือ “ค าและแนวคิดในประชาธิปไตยสมัยใหม่” (Glossary of Concepts and Terms in Modern Democracy) 

เล่มนี ้ ประกอบไปด้วยการอธิบายค าและแนวคิดส าคัญที ่เกี ่ยวข้องกับประชาธิปไตย กว่า 70 ค า ทุกค าและแนวคิดที ่เลือกมาบรรจุ 

ไว้ในหนังสือคู ่มือเล่มนี ้ ได้ถูกพิจารณาทบทวนแล้วว่าต่างมีความส าคัญต่อการท าความเข้าใจแนวคิดประชาธิปไตยสมัยใหม่ เพื ่อ 

ฉายภาพให้เห็นโครงสร้างความเกี ่ยวเนื ่อง และเพื ่อแยกแยะองค์ประกอบของประชาธิปไตยให้เห็นมิติต่างๆ อย่างชัดเจน หนังสือ 

คู ่มือเล่มนี ้จึงจัดกลุ่มค าและแนวคิด ออกเป็น 4 หมวดหมู ่ คือ 

1. หมวดหมู ่หนึ ่ง ว่าด้วยตัวแสดงทางการเมืองและบทบาทของตัวแสดงเหล่านั้น (Political Actors and Roles) ทั้งใน 

ระดับบุคคล สังคม และรัฐ 

2. หมวดหมู ่ที ่สอง วัฒนธรรมและประชาธิปไตย (Political Culture and Democracy) กล่าวถึงแนวคิดพื ้นฐานของ 

ประชาธิปไตยสมัยใหม่ ไปจนถึง องค์ประกอบของประชาธิปไตย ทั้งในแง่ของกลไกสถาบันทางการเมือง และวัฒนธรรม ประเพณี 

3. หมวดหมู ่ที ่สาม กล่าวถึงเรื ่องสิทธิเสรีภาพ และความเป็นธรรม (Rights & Social Justice) ซึ ่งเป็นคุณสมบัติส าคัญของ 

ระบอบประชาธิปไตย และได้แจกแจงสิทธิของกลุ่มคนต่างๆ ไว้ในรายละเอียดด้วย 

4. หมวดหมู ่ที ่สี ่ ว่าด้วยแนวคิดพื ้นฐานเกี ่ยวกับกระบวนการพัฒนาทางสังคม และเศรษฐกิจ (Social & Economic 

Development) ในสังคมประชาธิปไตยสมัยใหม่ 

ค าและแนวคิดในแต่ละหมวดหมู ่ถูกจัดเรียงล าดับตามตัวอักษรภาษาอังกฤษ โดยเริ่มจากอักษร A เพื ่อความสะดวกใน 

การสืบค้น โดยจะมีค าแปลภาษาไทยต่อท้าย 

การอธิบายค าและแนวคิดจะใช้รูปแบบเดียวกัน ประกอบด้วย 5 ส่วนหลัก ได้แก่ 

1. ควำมหมำย เป็นการบ่งบอกว่าค า หรือแนวคิดนั้นหมายความว่าอย่างไร คืออะไร บางค าอาจมีผู้ให้นิยามค าไว้อย่าง 

ชัดเจนเป็นที ่ยอมรับร่วมกัน ขณะที ่บางค าหรือบางแนวคิดอาจยังไม่มีการให้ค าจ ากัดความหนึ ่งเดียว และอาจมีมากกว่าหนึ ่ง 

ความหมายก็เป็นได้ 

2. อรรถำธิบำย กล่าวถึงต้นก าเนิดในเชิงประวัติศาสตร์และ/ หรือทฤษฎี ตลอดจนพัฒนาการของแนวคิดที ่ถูกน าไปปรับ 

ใช้ในระดับสากล พร้อมกับยกตัวอย่างที ่เป็นรูปธรรมประกอบในตอนท้ายเพื ่อให้ง่ายต่อการท าความเข้าใจ 

3. ตัวอย่ำงกำรใช้ค ำและแนวคิดในบริบทของสังคมไทย เป็นส่วนที ่รวบรวมการประยุกต์ใช้ค าและแนวคิดใน 

สังคมไทย โดยเปรียบเทียบการใช้ค าและแนวคิดเดียวกันกับที ่ใช้ในต่างประเทศ ว่ามีความเหมือน หรือ ความแตกต่างอย่างไร บาง 

ค าและบางแนวคิดอาจใช้ในความหมายเดียวกันทั้งของไทยและในต่างประเทศ บางค าเมื ่อน ามาใช้ในสังคมไทยเกิดควา ม 

คลาดเคลื ่อนไปจากความหมายต้นก าเนิด เนื ่องด้วยความเข้าใจผิด หรือความเข้าใจที ่แตกต่างอันเกิดจากการแตกหน่อความคิด 

จากฐานคติในบริบทของสังคมไทยเอง 

7

4. ข้อสังเกตเพื่อกำรพิจำรณำเพิ่มเติม เพื ่อเป็นการเสนอประเด็นอื ่นๆ ที ่เกี ่ยวข้องกับค าและแนวคิดนั้นในแง่มุมที ่กว้าง 

ขึ ้น ซึ ่งไม่อาจกล่าวถึงได้ครอบคลุมทั้งหมดในหนังสือคู ่มือนี ้ ข้อสังเกตเพิ่มเติมจะเป็นประโยชน์ส าหรับผู้สนใจอยากศึกษาค าและ 

แนวคิดดังกล่าวให้ละเอียดลึกซึ ้งยิ่งขึ ้น 

5. เอกสำรอ้ำงอิง เพื ่อเป็นแหล่งข้อมูลส าหรับการค้นคว้าเพิ่มเติม 

อนึ ่ง หมวดหมู ่ของค าต่าง ๆ ที ่ประกอบกันอยู ่ภายในหนังสือคู ่มือนั้นเป็นหมวดหมู ่ที ่เกิดขึ ้นจากการจัดกลุ่มโดยคณะ 

ผู้จัดท า ซึ ่งในแง่หนึ ่งก็อาจเป็นการลดทอนความสัมพันธ์ระหว่างค า โดยเฉพาะอย่างยิ่งค าที ่อยู ่คนละหมวดหมู ่ แต่โดยธรรมชาติ 

ของค าและแนวคิดที ่คัดสรรมาบรรจุในคู ่มือนี ้ ล้วนเป็นองค์ประกอบส าคัญของระบอบประชาธิปไตยสมัยใหม่ ค าและแนวคิดเหล่านี ้ 

จึงไม่อาจแยกออกจากกันได้อย่างเด็ดขาด ดังนั้นในการท าความเข้าใจค าและแนวคิด ในหนังสือคู ่มือเล่มนี ้จึงต้องเรียนรู้ค าและ 

แนวคิดอื ่นๆ ที ่สัมพันธ์กันควบคู ่ไปด้วย คู ่มือเล่มนี ้จึงได้เชื ่อมโยงค าต่างๆ ที ่สัมพันธ์กันในสองลักษณะ 

ลักษณะแรกก็คือ การเชื ่อมโยงภายในเนื ้อหาซึ ่งจะเขียนไว้ในนขลิขิตว่า “(โปรดดู......)” ซึ ่งแสดงให้เห็นว่าเนื ้อหาเฉพาะ 

ในจุดที ่ก าลังอภิปรายนั้นสามารถน าไปใช้เชื ่อมโยงได้กับแนวคิดทฤษฎีของค าในส่วนใดได้บ้าง ตัวอย่างเช่น ภายใต้ค า Amnesty 

(นิรโทษกรรม) จะพบความเชื ่อมโยงในประโยคที ่ว่า “การละเมิดสิทธิมนุษยชน ซึ ่งส่งผลให้ความไว้วางใจของประชาชนที ่มีต่อรัฐลด 

น้อยลง ถือเป็นความล้มเหลวของรัฐ (โปรดดู the State)” หรือ ในค าว่า Legitimacy (ความชอบธรรมทางการเมือง) จะพบประโยค 

“ความถูกต้องในมิติของกฎหมายตามหลักของรัฐสมัยใหม่นั้นจะต้องเป็นความถูกต้องที ่ยืนอยู ่บนหลักการของหลักนิติรัฐ หรือ หลัก 

นิติธรรม (โปรดดู Rule of Law)” 

ส่วนลักษณะที ่สองก็คือการเชื ่อมโยงท้ายเนื ้อหาซึ ่งจะเขียนแนบไว้ในตอนท้ายของการอภิปรายค าแต่ละค า (ถ้ามี) โดยจะ 

แสดงด้วยค าว่า “ดูเพิ่มใน...” ซึ ่งหมายถึงเนื ้อหาทั้งหมดของค าค านั้นสามารถน าไปใช้อธิบายเชื ่อมโยงในภาพรวมได้กับค าอื ่นใด 

ได้บ้างนั่นเอง ตัวอย่างเช่น ค าว่า Civil Disobedience (การดื ้อแพ่งของพลเมือง/อารยะขัดขืน) ดูเพิ่มใน ‘Social Contract’, ‘Civil 

Rights’ หรือ ค าว่า Governance (การจัดการปกครอง) ดูเพิ่มใน ‘Transparency’, ‘Legitimacy’ และ ‘Accountability’ เป็นต้น 

นอกจากนี ้ผู้อ่านยังสามารถตรวจสอบ และดูความสัมพันธ์ของค าและแนวคิดต่างๆ ที ่ปรากฏในหนังสือคู ่มือเล่มนี ้ ได้จาก 

ตารางดรรชนี (index) ท้ายเล่มได้อีกด้วย 

ผู้เขียนและคณะผู้จัดท าหวังเป็นอย่างยิ่งว่า หนังสือคู ่มือ “ค าและแนวคิดในประชาธิปไตยสมัยใหม่” จะเป็นแหล่งค้นคว้า 

ข้อมูลเบื ้องต้นส าหรับสาธารณชนทั่วไป และขยายผลน าไปสู ่ความต้องการท าความเข้าใจค าและแนวคิดที ่ได้พบเห็น ได้สดับ 

ตรับฟังในชีวิตประจ าวันทั้งในด้านกว้าง และด้านลึกมากยิ่งขึ ้นไป 

สิริพรรณ นกสวน สวัสดี และคณะผู้จัดท า 

8

ส่วนที่ 1 

Political Actors and Roles 

ตัวแสดง และบทบำททำงกำรเมือง 

9

CIVIL SOCIETY 

ประชำสังคม 

ควำมหมำย 

ประชาสังคม หรือ Civil Society เป็นแนวคิดที ่มีเป้าหมายเพื ่อการมีสังคมและชุมชนที ่เข้มแข็ง ด้วยเป็นแนวคิดที ่กว้าง จึง 

มีผู้ให้ค านิยามไว้หลากหลาย โดยทั่วไปประชาสังคม หมายถึง พื ้นที ่หรือส่วนของสังคมที ่มีประชาชนเป็นผู้แสดงบทบาทหลัก พื ้นที ่ 

ดังกล่าวจึงไม่ใช่ภาครัฐ ซึ ่งปฏิบัติหน้าที ่โดยมีกฎหมายรองรับ และภาคธุรกิจเอกชนที ่เน้นด าเนินงานโดยมุ่งแสวงหาผลก าไร ใน 

พื ้นที ่ประชาสังคม ประชาชนทั่วไปเป็นผู้มีบทบาทส าคัญในการด าเนินการที ่เป็นอิสระจากภาครัฐ และอยู ่นอกบริบทการแข่งขันทาง 

การเมือง ซึ ่งกลุ่มและผู้กระท าการทางสังคม อาจมีวัฒนธรรม วิถีชีวิต วิธีคิดอันหลากหลายมาร่วมกันในกิจกรรมที ่มีเป้าหมายเพื ่อ 

แลกเปลี ่ยนข่าวสารข้อมูล ถกเถียงแลกเปลี ่ยนความคิด สร้างเอกลักษณ์และความเห็นร่วมกัน รวมถึงต้องมีจุดมุ่งหมายร่วมในการ 

พิทักษ์หรือเพิ่มพูนผลประโยชน์สาธารณะบางประการให้กับสังคม โดยลักษณะของพื ้นที ่ดังกล่าวสามารถเข้าไปมีปฏิสัมพันธ์กับ 

พื ้นที ่ทางการเมือง และทางเศรษฐกิจ ซึ ่งส่งผลกระทบต่อการตัดสินใจระหว่างสามพื ้นที ่ดังกล่าวนี ้ด้วย (ธีรยุทธ บุญมี, 2547: 19; 

Sudipta Kaviraj and Sunil Khilnani, 2001: 149-150; John Hall, 1995: 1; Jude Howell and Jenny Pearce, 2001: 30-31) 

อรรถำธิบำย 

ค าว่าประชาสังคมมีพัฒนาการทางประวัติศาสตร์มาอย่างยาวนานในฐานะที ่เป็นพื ้นที ่ทางสังคมซึ ่งอยู ่ตรงกันข้ามกับ 

ภาครัฐ กล่าวได้ว่าประชาสังคมในช่วงศตวรรษที ่ 17-18 หมายถึง พื ้นที ่อิสระที ่เกิดขึ ้นจากการรวมตัวอย่างสมัครใจของคนที ่มีความ 

เชื ่อร่วมกันในคุณค่าบางประการ มีวิถีชีวิตในการปฏิบัติการร่วมกัน และต้องมีองค์การที ่จัดให้มีการแสดงความคิดเห็นสาธารณะ 

หรือกล่าวได้ว่าประชาสังคมคือพื ้นที ่ในการประกอบกิจกรรมของปัจเจกชนที ่เป็นอิสระจากรัฐ ประชาสังคมในช่วงศตวรรษที ่ 17-18 

ได้กลายเป็นพลังขับเคลื ่อนในระบบทุนนิยม 

อย่างไรก็ดี ในช่วงกลางศตวรรษที ่ 20 ได้เกิดการตั้งค าถามกับค าว่าประชาสังคมว่า ควรรวมถึงภาคเอกชนหรือไม่ เพราะ 

ภาคเอกชนมีเป้าหมายอยู ่ที ่ผลประโยชน์ส่วนตัว (self-interest) จนท าให้เกิดการทบทวนนิยามค าว่าประชาสังคม ให้แยกออกจาก 

ภาคเอกชน ในฐานะที ่เป็นพื ้นที ่อิสระ ที ่ไม่ใช่ทั้งภาครัฐและภาคเอกชน แต่เป็นพื ้นที ่ใหม่เรียกว่าภาคประชาสังคม ซึ ่งเกิดมาจาก 

การรวมตัวอย่างอิสระเพื ่อวัตถุประสงค์ในการกระท ากิจกรรมบางอย่างร่วมกันในการบรรลุผลประโยชน์สาธารณะ ซึ่งอาศัย 

ความคิดของนักปรัชญาชาวสก๊อตในศตวรรษที่ 18 อย่างอดัม เฟอร์กูสัน (Adam Ferguson) ที ่ได้กล่าวว่า ประชาสังคมเป็น 

พื ้นที ่สาธารณะของปัจเจกบุคคล ที ่โดยธรรมชาติแล้วเป็นผู้ที ่มีจริยธรรมและมีความเอื ้อเฟื ้อเผื ่อแผ่ถึงผู้อื ่นเสมอ ประชาสังคมจึงมี 

เป้าหมายเพื ่อผลประโยชน์สาธารณะมากกว่าผลประโยชน์ของปัจเจกบุคคลที ่ได้มาจากพื ้นที ่ทางเศรษฐกิจและกลไกตลาด (Hann 

and Dunn, 1996: 4) 

ความหมายของแนวคิดประชาสังคมในปัจจุบันที ่ได้รับการยอมรับมากที ่สุด คือนิยามของนักรัฐศาสตร์ร่วมสมัยอย่าง แลร์ 

รี ่ ไดมอนด์ (Diamond, 1996: 228) ซึ ่งได้อธิบายแนวคิดประชาสังคมว่า คืออาณาบริเวณ (realm) ที ่มีการจัดตั้งขึ ้นของชีวิตทาง 

สังคมที ่มีลักษณะเป็นอาสาสมัคร มีการเติบโตอย่างเป็นอิสระจากรัฐ และอยู ่ภายใต้กติการ่วมกันของสังคม ค าว่าประชาสังคมจึง 

แตกต่างจากค าว่า “สังคม” (society) เพราะเป็นพื ้นที ่ของพลเมืองที ่จะร่วมกันกระท าการบางอย่างในพื ้นที ่สาธารณะ (public 

10

sphere) โดยมีประชาสังคมเป็นพื ้นที ่ตรงกลาง (intermediary entity) ระหว่างพื ้นที ่ของเอกชนและภาครัฐ ทั้งนี ้รวมถึงเป็นพื ้นที ่ 

เชื ่อมระหว่างประชาชนกับภาคธุรกิจเอกชนและภาครัฐ ด้วยเหตุนี ้ประชาสังคมจึงไม่ได้เป็นเพียงความพยายามในการจ ากัดอ านาจ 

รัฐ แต่อาจเป็นพื ้นที ่ส าหรับให้ความชอบธรรมแก่รัฐก็ได้ หากภาครัฐนั้นได้กระท าการอยู ่บนพื ้นฐานของหลักนิติธรรม และเป็นที ่ 

ยอมรับของสังคมโดยรวม 

ถึงกระนั้นแล้ว ค าว่าประชาสังคมยังคงเป็นค าศัพท์ทางการเมืองที ่มีความสับสนในการนิยามและน าไปใช้อย่างมาก การ 

น าค าว่าประชาสังคมไปใช้ในสังคมตะวันตกจึงจ าเป็นต้องผูกโยงกับค าศัพท์อื ่นที่เข้าใจง่ายกว่า เช่น กระบวนการท าให้เป็น 

ประชาธิปไตย (democratization) โลกาภิวัตน์ (globalization) การเป็นอาสาสมัคร (volunteering) ความเป็นพลเมือง 

(citizenship) และผลประโยชน์สาธารณะ (public interest) เป็นต้น 

ตัวอย่ำงกำรน ำไปใช้ในประเทศไทย 

การนิยามประชาสังคมในประเทศไทย งานของ เอนก เหล่าธรรมทัศน์ (2545: 23-29) ได้ให้ความหมายของประชาสังคม 

ไว้ว่าคือ เครือข่าย กลุ่ม ชมรม สมาคม มูลนิธิ สถาบัน และชุมชนที ่มีกิจกรรมหรือมีการเคลื ่อนไหวอยู ่ระหว่างรัฐและเอกชน โดยมี 

จุดเน้นอยู ่ที ่ไม่ชอบและไม่ยอมให้รัฐครอบง าหรือบงการ แม้ว่าจะยอมรับความช่วยเหลือจากรัฐและความร่วมมือกับรัฐได้ แต่ก็ 

สามารถชี ้น าก ากับและคัดค้านรัฐได้พอสมควร และไม่ชอบลัทธิปัจเจกชนนิยมสุดขั้ว ซึ ่งส่งเสริมให้คนเห็นแก่ตัว ต่างคนต่างอยู ่ 

แก่งแย่งแข่งขันกันจนไม่เห็นแก่ประโยชน์ส่วนรวม หากแต่สนับสนุนให้ปัจเจกชนรวมกลุ่มรวมหมู ่ และมีความรับผิดชอบต่อ 

ส่วนรวม โดยไม่ปฏิเสธการแสวงหาหรือปกป้องผลประโยชน์เฉพาะส่วนเฉพาะกลุ่ม และงานของ ชลธิศ ธีระฐิติ (2546: 47-48) เห็น 

ว่าประชาสังคมเป็นมโนทัศน์ทางยุทธศาสตร์ (strategic concept) ที ่มีความหมายหลากหลายจนไม่สามารถกล่าวว่านิยามใด 

ถูกต้องทั้งหมด เพราะความหมายของค าว่าประชาสังคมขึ ้นอยู ่กับองค์ประกอบต่างๆ ในทางยุทธศาสตร์ของผู้ที ่น าค าว่าประชา 

สังคมไปใช้ ว่ามีวัตถุประสงค์ในด้านใดเป็นส าคัญ เช่น หากบุคคลหนึ ่งมีประสบการณ์ทางการเมืองในการต่อสู้กับภาครัฐ ประชา 

สังคมจึงอาจหมายถึงพื ้นที ่ในการเพิ่มอ านาจให้กับประชาชน หรือหากอีกบุคคลหนึ ่งเคยท างานเพื ่อสังคมโดยอาศัยการสนับสนุน 

บางอย่างจากกลไกรัฐ ประชาสังคมของบุคคลที ่สองจึงอาจเชื ่อมโยงหรือมีความสัมพันธ์ที ่ใกล้ชิดกับรัฐมากกว่าบุคคลแรก 

ข้อสังเกตที่ควรพิจำรณำเพิ่มเติม 

ประเด็นที ่น่าจับตามองคือ การน าค าว่าประชาสังคมไปใช้ในสังคมไทยนั้น ยังมีความสับสนอยู ่มากในการแยกแยะระหว่าง 

ค าว่าประชาสังคม และองค์กรพัฒนาเอกชน (NGO) กล่าวคือ สองค านี ้ถูกใช้เสมือนมีความหมายเดียวกัน และหลายครั้งใช้ทับซ้อน 

กันไปมาระหว่างประชาสังคมที ่เป็น “พื ้นที ่สาธารณะ” และประชาสังคมที ่เป็น “ตัวแสดง” ขององค์กรพัฒนาเอกชน อีกทั้งยังมีความ 

เข้าใจผิดที ่ว่าประชาสังคมจะเกิดขึ ้นในชนบทเท่านั้น เพราะไม่เชื ่อว่าชุมชนเมืองจะสามารถเกิดการรวมตัวกันเพื ่อผลประโยชน์ 

ส่วนรวมได้ หรือกล่าวได้ว่ามีความพยายามที ่จะน าค าว่าประชาสังคมไปใช้ร่วมกับค าว่าชุมชนท้องถิ่นนิยม (communitarianism) 

ทั้งที ่ในนิยามสากล ประชาสังคมเป็นพื ้นที ่ที ่สามารถเกิดขึ ้นได้ไม่ว่าในเมืองหรือในชนบท 

ดังนั้น สังคมไทยจึงควรกลับมาพิจารณาค าว่า “ประชาสังคม” ในความหมายของ “พื ้นที ่สาธารณะ” ที ่อยู ่ตรงกลางระหว่าง 

ภาครัฐและภาคเอกชน หรือจะกล่าวโดยเปรียบเทียบได้ว่าประชาสังคมเป็น “สนาม” ในการเข้ามาท ากิจกรรมบางอย่างร่วมกันอย่าง 

11

อิสระและมีจุดมุ่งหมายอยู ่ที ่ผลประโยชน์ส่วนรวม ซึ ่ง “ผู้เล่น” ที ่จะเข้าไปใช้สนามดังกล่าวนั้นจึงถือว่าเป็น “ตัวแสดง” (actor) ในการ 

เข้าไปมีอิทธิพลหรือเข้าไปมีส่วนร่วมระหว่างพื ้นที ่ทางสังคมและพื ้นที ่ทางการเมือง 

แนวคิดเรื ่องประชาสังคมสามารถแบ่งออกเป็น 5 ส่วน ประกอบด้วย ภาคส่วนที ่สาม (third sector) องค์กรนอกภาครัฐ 

(NGO) กลุ่มทางสังคม (social group) ขบวนการทางสังคม (social movement) และเครือข่ายสังคม (social network) แต่ละส่วนมี 

บทบาทและท าหน้าที ่แตกต่างกัน อย่างไรก็ดี ต้องค านึงถึงสภาพความเป็นจริงที ่การขับเคลื ่อนใน “ประชาสังคม” มีลักษณะที ่ทับ 

ซ้อนระหว่างบทบาทของแต่ละส่วน และอาจมีลักษณะร่วมกันจนไม่สามารถจ าแนกออกเป็น 5 ส่วนได้อย่างชัดเจน เช่น NGO/NPO 

อาจถือได้ว่าเป็นส่วนหนึ ่งของขบวนการทางสังคม ดังนั้น การจ าแนกดังกล่าวจึงมีไว้เพื ่อช่วยท าความเข้าใจรายละเอียดของประชา 

สังคม แต่ไม่มุ่งหวังที ่จะสร้างกรอบการมองประชาสังคมที ่แยกส่วนแบบไม่มีปฏิสัมพันธ์ต่อกันระหว่างส่วนต่างๆ 

12

THIRD SECTOR 

ภำคส่วนที่สำม/ภำคอำสำสมัครและชุมชน 


ค าว่า ภาคส่วนที ่สาม หรือ ภาคอาสาสมัครและชุมชนในภาษาอังกฤษที ่เรียกว่า Third Sector หมายถึง ภาคส่วนที ่สาม 

ของกลุ่มต่างๆ ในสังคม ที ่ไม่ใช่ภาคส่วนที ่หนึ ่งคือ “รัฐ” (public sector) และไม่ใช่ภาคส่วนที ่สองคือ “ธุรกิจ” (private sector) โดย 

ภาคส่วนที ่สามคือกลุ่มสังคมที ่มีการจัดตั้งหรือรวมกลุ่มกันขึ ้นเป็นองค์การหรือเครือข่ายที ่จัดกิจกรรมเพื ่อผลประโยชน์ของสังคม 

สิ่งแวดล้อม วัฒนธรรม และผู้ด้อยโอกาส ภาคส่วนที ่สามจึงอาจเรียกว่าเป็น “ภาคอาสาสมัครและชุมชน” (voluntary 

community sector) หมายถึง การรวมกลุ่มกันของประชาชนอย่างอิสระจากภาครัฐและทุน ประกอบกับอาสาสมัครในการท างาน 

เพื ่อสังคมและชุมชนในลักษณะขององค์กรที ่ไม่ได้มุ่งหวังผลก าไร (non-profit sector) (http://www.tseo.or.th/article/528) 

องค์กรอย่าง Civil Society International (CSI) ได้ให้ความหมายของภาคส่วนที ่สามหรือภาคประชาชนไว้ว่าเป็นความ 

ร่วมมือกันของประชาชนที ่เห็นคุณค่าและมีเป้าหมายร่วมกันในการก่อตั้งสมาคม กลุ่มศาสนา สหภาพแรงงาน กลุ่มที ่ปรึกษาด้าน 

กฎหมายให้แก่ประชาชน และกลุ่มอื ่นๆ ที ่คอยเป็นกระบอกเสียงให้กับสังคมเพื ่อให้เกิดการมีส่วนร่วมสาธารณะและส่งเสริม 

ประชาธิปไตย ภาคส่วนที ่สามจึงเป็นเสมือนทางเชื ่อมของประชาชนที ่ไม่ได้อยู ่ในพื ้นที ่ของกลไกตลาดในทางเศรษฐกิจและไม่ได้อยู ่ 

ในบริบทของการแข่งขันทางการเมือง แต่จะเน้นในเรื ่องของสภาพความเป็นอยู ่ กิจกรรมเพื ่อสังคม คุณภาพชีวิต ความมั่นคงของ 

มนุษย์ และสิ่งแวดล้อม เป็นต้น 

ภาคส่วนที ่สามที ่มีการจัดตั้งเป็นองค์การ หรือที ่เรียกว่า Third Sector Organizations (TSOs) จะต้องมีลักษณะส าคัญ 3 

ประการ คือ 

1) มีความอิสระในการด าเนินการ ไม่อยู ่ภายใต้การควบคุมของรัฐบาล 

2) การท างานต้องขับเคลื ่อนด้วยคุณค่า (value-driven) ที ่เห็นแก่ผลส าเร็จที ่เป็นเป้าหมายของสังคม เช่น การเพิ่ม 

สวัสดิการสังคม การรักษาสิ่งแวดล้อม ฯลฯ มากกว่าการแสวงหาก าไร 

3) มีกิจกรรมใหม่และท าการลงทุนใหม่เพื ่อสังคมเสมอ เมื ่อเกิดผลลัพธ์หรือก าไร หรือกล่าวอย่างง่ายคือก าไรที ่ได้จาก 

การท ากิจกรรมต้องคืนให้กับสังคม 

อย่างไรก็ดี การนิยามกับการปฏิบัติจริงมีความแตกต่างกันพอสมควร เพราะตัวอย่างในประเทศอังกฤษมีกระทรวงภาค 

ส่วนที ่สาม (Ministry for the Third Sector) ที ่จัดตั้งขึ ้นเนื ่องจากการเห็นความส าคัญของภาคส่วนที ่สาม หรือกลุ่มผู้ด้อยโอกาส 

น าโดยนายเอ็ด มิลิแบนด์ (Ed Miliband) อดีตรัฐมนตรีประจ ากระทรวงและเป็นผู้น าของพรรคแรงงาน ที ่ท าการหาผู้สนับสนุน 

เงินทุนภาคส่วนที ่สามได้ถึง 1.2 ล้านปอนด์ ส าหรับการด าเนินโครงการแลกเปลี ่ยนนวัตกรรม เพื ่อพัฒนาความสามารถในการ 

สร้างสรรค์นวัตกรรมใหม่ให้กับภาคส่วนที ่สาม ต่อมาเมื ่อเดือนพฤษภาคม พ.ศ. 2549 นายกรัฐมนตรีโทนี ่ แบลร์ (Tony Blair) ได้ 

ประกาศตั้งหน่วยงานที ่ชื ่อว่าส านักงานภาคส่วนที ่สาม (Office of the Third Sector: OTS) เพื ่อเป็นองค์กรที ่ท าหน้าที ่สะท้อนเสียง 

กลุ่มผู้ที ่ด้อยโอกาสในสังคม และหาแนวทางประสานงานกับหน่วยงานต่างๆ ของรัฐ ทั้งยังมีจุดมุ่งหมายในการเป็นศูนย์กลาง 

ผู้เชี ่ยวชาญในการประสานงานระหว่างภาครัฐกับภาคส่วนที ่สาม เพื ่อให้ผู้ด้อยโอกาสในสังคม ได้รับการช่วยเหลืออย่างทั่วถึง และ 

เพื ่อเพิ่มโอกาสการเรียนรู้ของคนในสังคมด้วย (เกรียงศักดิ์ , 2555) จึงเห็นได้ว่าภาคส่วนที ่สามมีความร่วมมือกับรัฐมากพอสมควร 

13 

and


ก าเนิดของการมีภาคส่วนที ่สาม สามารถย้อนหลังไปในปี ค.ศ. 1601 ยุคสมัยพระราชินี อลิซาเบทที ่ 1 แห่งอังกฤษ 

(Elizabeth I of England) ที ่มีการตรากฎหมายเพื ่อช่วยเหลือคนยากคน (the Poor Law) โดยระบุว่า ศาสนจักรต้องช่วยเหลือดูแล 

ผู้ยากไร้ที ่ไม่สามารถช่วยเหลือตนเองได้ การเน้นให้ศาสนจักรเป็นตัวแสดงหลักในการดูแลผู้ยากไร้ ถูกน าไปสานต่อเมื ่อผู้ตั้งถิ่น 

ฐานในโลกใหม่สร้างประเทศสหรัฐอเมริกา หากวิเคราะห์ประวัติศาสตร์อเมริกันตั้งแต่เริ่มก่อตั้งจนถึงสงครามกลางเมือง จะเห็นว่า 

ศาสนามีบทบาทอย่างสูงในชุมชน ประชาชนใช้ศาสนาเป็นที ่พึ ่งในการก าหนดกฎระเบียบและหลักเกณฑ์ในการอยู ่ร่วมกัน ศาสน 

จักรเป็นจุดเริ่มต้นของสถานศึกษา โรงเรียน สถานที ่รับเลี ้ยงเด็กก าพร้า และให้ความช่วยเหลือผู้ตกยาก 


ส าหรับในประเทศไทย ค าว่าภาคส่วนที ่สามยังไม่ได้รับความนิยมเท่าที ่ควรเมื ่อเปรียบเทียบกับค าว่าประชาสังคมหรือ 

องค์กรนอกภาครัฐ (NGO) แต่กลุ่มองค์กรทางสังคมในไทยอย่าง Thailand Social Enterprise ได้พยายามน าเสนอข้อมูลของภาค 

ส่วนที ่สามโดยน าไฟล์เอกสารค าแปลของส านักงานภาคส่วนที ่สาม ของประเทศอังกฤษ มาน าเสนอในเว็บไซต์ 

อย่างไรก็ดี การใช้ค าศัพท์เรื ่องภาคส่วนที ่สามกลับพบปัญหาในการท าความเข้าใจว่าภาคส่วนที ่สามในประเทศไทยได้ถูก 

แปลโดยกลุ่มองค์กรทางสังคมร่วมกับรัฐบาลให้กลายเป็นความหมายเดียวกับกิจการเพื ่อสังคม (social enterprise) จนเกิดเป็น 

ส านักงานสร้างเสริมกิจการเพื ่อสังคมแห่งชาติ (สกส.) ที ่มีเป้าหมายในการกระตุ้น สนับสนุน ประสานงานความร่วมมือเพื ่อให้เกิด 

กิจการเพื ่อสังคมและพัฒนาเป็นเครือข่ายกิจการเพื ่อสังคมทั่วประเทศ และเพื ่อให้เกิดแรงบันดาลใจและสร้างจิตส านึกที ่ดีให้ทุกคน 

สามารถมีส่วนร่วมในการรับผิดชอบต่อสังคมและน าพาสังคมให้ดีขึ ้นต่อไป ตามระเบียบส านักนายกรัฐมนตรี ว่าด้วยการสร้างเสริม 

กิจการเพื ่อสังคมแห่งชาติ พ.ศ. 2554 “กิจการเพื ่อสังคม” หมายถึง 

“การที่ภาคเอกชนซึ่งเป็นบุคคล กลุ่มบุคคล หรือชุมชน ได้ประกอบกิจการหรือด าเนินการโดยมี 

เป้าหมายอย่างชัดเจนตั้งแต่เริ่มต้น เพื่อแก้ไขป ัญหาและพัฒนาชุมชน สังคม หรือสิ่งแวดล้อมเป็นหลัก และมี 

รายรับจากการขาย การผลิตสินค้า หรือการให้บริการซึ่งมิได้มุ่งสร้างก าไรสูงสุดต่อผู้ถือหุ้นหรือเจ้าของกิจการ 

หรือการด าเนินการ...” 


การใช้ค าว่าภาคส่วนที ่สามในสังคมไทยจึงมีความสับสนกับกลุ่มองค์กรที ่มีกิจกรรมในเชิงธุรกิจหรือผู้ประกอบการเพื ่อ 

สังคม (โปรดดู Social Enterprise) อีกทั้งการใช้ยังก ากวมไม่สามารถก าหนดออกมาเป็นลักษณะของการจัดตั้งองค์กรที ่มีหลักการ 

ชัดเจนได้ ท าให้องค์กรภาคประชาชนส่วนใหญ่ถูกเรียกรวมกันว่าเป็นประชาสังคม หรือ NGO ซึ ่งไม่ถูกต้องนัก ด้วยเหตุนี ้จึง 

จ าเป็นต้องกลับมาพิจารณาค าว่าภาคส่วนที ่สามใหม่ ในฐานะที ่เป็นองค์กรกลาง ที ่ไม่ได้อยู ่ภายใต้การควบคุมของรัฐและไม่ถูก 

ก ากับโดยอิทธิพลของทุน 

ดูเพิ่มใน ‘Social Enterprise’ และ ‘Social Economy’ 

14

ควำมหมำย และ อรรถำธิบำย 

NGO/ NON-PROFIT ORGANIZATION/ CIVIL SOCIETY ORGANIZATION 

องค์กรนอกภำครัฐ/ องค์กรภำคเอกชนที่ไม่แสวงหำก ำไร/ องค์กรภำคประชำสังคม 

ในการกล่าวถึงตัวแสดงที ่เป็นองค์กรระหว่างกลางระหว่างภาครัฐและเอกชน จะมีค าศัพท์ 3 ค า ที ่มีความหมายใกล้เคียง 

กันคือค าว่า NGO (Non-Governmental Organization) NPO (Non-Profit Organization) และ CSO (Civil Society Organization) 

โดยจะกล่าวเรียงล าดับต่อไปนี ้ 

NGO หรือองค์กรที ่ไม่ได้เป็นส่วนหนึ ่งของรัฐบาลและไม่ได้มีเป้าหมายในการด าเนินกิจกรรมเพื ่อผลก าไรทางธุรกิจ ตาม 

ความหมายที ่สหประชาชาติ หรือ United Nations (UN) ให้ค านิยามไว้คือ กลุ่มพลเมืองอาสามสมัครที ่ไม่หวังผลก าไรที ่ถูกจัดตั้งขึ ้น 

ทั้งในระดับท้องถิ่น ระดับชาติ และระดับระหว่างประเทศ โดยมีภารกิจส าคัญที ่เป็นผลประโยชน์สาธารณะ ซึ ่งปฏิบัติในด้านการ 

บริการและมนุษยธรรม ท าให้พลเมืองสนใจรัฐบาล ติดตามการด าเนินการของนโยบายสาธารณะ และส่งเสริมการมีส่วนร่วม 

ทางการเมืองในระดับชุมชน (Yaziji and Doh, 2009: 4) แม้ว่าจะมี NGO บางองค์กรเกิดขึ ้นมาจากการก่อตั้งโดยภาครัฐ แต่การ 

ด าเนินการต่างๆ ต้องอยู ่ในฐานะ “นอกภาครัฐ” กล่าวคือต้องไม่มีตัวแทนจากภาครัฐเข้ามาเป็นสมาชิกในองค์กร องค์กรนอกภาครัฐ 

หรือ NGO มีเป้าหมายในการท ากิจกรรมเพื ่อสังคมและอาจมีแง่มุมบางอย่างเกี ่ยวกับการเมือง เช่น สิทธิมนุษยชน สวัสดิการสังคม 

ฯลฯ แต่การเข้าไปเกี ่ยวข้องกับการเมืองนั้น ไม่ได้เป็นไปในลักษณะขององค์กรทางการเมืองอย่างพรรคการเมือง 

NPO คือ องค์กรภาคเอกชนที ่ด าเนินการโดยไม่หวังผลก าไร กล่าวคือ การได้มาซึ ่งส่วนเกินหรือก าไรจากการด าเนิน 

กิจการบางอย่างขององค์กรนี ้จะถูกน ากลับมาท าประโยชน์เพื ่อสังคม องค์กร NPO 

จึงมีลักษณะเป็นองค์กรหรือมูลนิธิที ่มี 

จุดมุ่งหมายในการสนับสนุนกลุ่มที ่มีความคิดเห็นเป็นไปในแนวทางเดียวกัน โดยภารกิจจะแตกต่างกัน เช่น องค์กรการกุศล 

องค์การว่าด้วยการศึกษา องค์กรศาสนา และองค์กรที ่มีจุดมุ่งหมายในด้านอื ่นๆ โดยการท างานทั้งหมดจะไม่มีจุดประสงค์ในเชิง 

พาณิชย์ อย่างไรก็ดี การหารายได้เพื ่อด าเนินกิจกรรมเพื ่อสังคมอาจจะมาจากค่าลงทะเบียนสมาชิก ค่าบ ารุงที ่ได้รับจากสมาชิก 

หรือเงินหรือทรัพย์สินอื ่นใดที ่ได้มาจากการบริจาคหรือจากการให้โดยเสน่หา 

CSO คือ องค์กรภาคประชาสังคม เป็นค าที ่พยายามท าความเข้าใจกับองค์กรสาธารณะประโยชน์เพื ่อสังคม เพื ่อป้องกัน 

ความสับสนกับ NGO และ NPO ที ่สามารถตีความว่าเป็นองค์กรเอกชนที ่ด าเนินธุรกิจเพื ่อสังคม แต่ CSO คือองค์กรที ่เกิดขึ ้นจาก 

พื ้นที ่ของประชาสังคมโดยเฉพาะ ซึ ่งไม่ได้มาจากภาครัฐและภาคธุรกิจ ภารกิจส าคัญขององค์กร CSO เช่น การให้บริการแก่ 

ประชาชนผู้ด้อยโอกาส การให้ความรู้และค าปรึกษา ส่งเสริมการมีส่วนร่วมในการก าหนดนโยบาย ส่งเสริมการมีส่วนร่วมในการ 

จัดสรรทรัพยากรในชุมชน และการก ากับติดตามการบริการต่างๆ ของหน่วยงานทั้งภาครัฐและเอกชน 

อย่างไรก็ดี ค าว่า NGO, NPO และ CSO สามารถเรียกรวมกันได้ว่าเป็นองค์กรสาธารณะประโยชน์ที ่ไม่ได้เป็นหน่วยงาน 

รัฐบาลหรือส่วนหนึ ่งของรัฐบาล แต่การเรียกชื ่อที ่แตกต่างกันเป็นไปตามยุทธศาสตร์ของการด าเนินการของแต่ละองค์กร ซึ ่งเป็น 

การด าเนินกิจกรรมสาธารณะประโยชน์และไม่หวังผลก าไร 

15


ส าหรับสังคมไทย การน าเข้าค าว่า NGO, NPO และ CSO จากตะวันตกมาใช้ เริ่มแพร่หลายมากขึ ้นในช่วงการพัฒนา 

เศรษฐกิจยุคหลังสงครามเย็นหรือนับตั้งแต่รัฐบาลของพลเอกเปรม ติณสูลานนท์ เป็นต้นมา การพัฒนาเศรษฐกิจอย่างต่อเนื ่องใน 

ช่วงเวลาดังกล่าว ท าให้เกิดปัญหาเกี ่ยวกับทรัพยากรธรรมชาติ สิ่งแวดล้อม ปัญหาสิทธิมนุษยชน และความยากจน แต่การน า 

แนวคิดดังกล่าวมาใช้นั้น จะเรียกโดยทับศัพท์ว่า “เอ็นจีโอ” เช่น เว็บไซต์ http://www.thaingo.org ก็เรียกตัวเองว่า “ไทยเอ็นจีโอ” ที ่ 

จ าเป็นต้องเรียกเช่นนี ้เพราะค าแปลภาษาไทยทั้ง 2 ค าแปลนั้นยังคงมีปัญหา คือ 

1) การแปลองค์กรดังกล่าวว่า “องค์กรพัฒนาเอกชน” หมายถึง องค์กรที ่ไม่ใช่ภาคราชการ และไม่ใช่ภาคธุรกิจที ่ 

แสวงหาก าไร ก่อตั้งและด าเนินการโดยกลุ่มบุคคลที ่มีความมุ่งมั่นในอันที ่จะเข้ามามีส่วนร่วมในการแก้ไขปัญหาสังคม 

โดยเฉพาะปัญหาด้านคุณภาพชีวิตของกลุ่มบุคคลผู้ด้อยโอกาสและประชาชนผู้ทุกข์ยากอันเกิดจากผลกระทบจาก 

การพัฒนา แต่การนิยามเช่นนี ้ท าให้เกิดความสับสนในการท าความเข้าใจ หรือตั้งค าถามว่าองค์กรดังกล่าวเกี ่ยวข้อง 

กับภาคเอกชนหรือภาคธุรกิจที ่ด าเนินการโดยการแสวงหาก าไรหรือไม่ ด้วยเหตุนี ้ท าให้การเรียกองค์กรที ่แสดง 

บทบาทเหล่านี ้ จ าเป็นต้องทับศัพท์ว่า “เอ็นจีโอ” มากกว่าที ่จะแปลเป็นภาษาไทย 

2) การนิยามองค์กรอีกลักษณะหนึ ่งตาม พระราชบัญญัติส่งเสริมการจัดสวัสดิการสังคม พ.ศ. 2546 และแก้ไขเพิ่มเติม 

พ.ศ. 2550 ได้นิยามค าว่า “องค์กรสาธารณประโยชน์” หมายถึง องค์กรเอกชนที ่ได้รับการรับรองให้ด าเนินงานการ 

จัดสวัสดิการสังคมตามกฎหมาย และ “องค์กรสวัสดิการชุมชน” หมายถึงองค์กรภาคประชาชนที ่จัดตั้งขึ ้นโดยมี 

วัตถุประสงค์ในการจัดสวัสดิการสังคมให้แก่สมาชิกในชุมชนหรือปฏิบัติงานด้านการจัดสวัสดิการสังคมของเครือข่าย 

องค์กรสวัสดิการชุมชน และได้รับการรับรองให้ด าเนินงานด้านการจัดสวัสดิการสังคมตามกฎหมาย ทั้ง 2 องค์กรที ่ 

เกิดขึ ้นนี ้จึงมีความหมายที ่ทับซ้อนกับ NGO, NPO และ CSO ท าให้เกิดความสับสนในการน าไปปฏิบัติจริงและการ 

สื ่อสารกับสังคมโดยรวม 

นอกจากนี ้ องค์กรที ่ถูกเรียกว่า “เอ็นจีโอ” ในสังคมไทย ยังคงถูกตั้งค าถามว่าเป็นอิสระจากภาครัฐมากหรือน้อยเพียงใด 

หรือเป็นเพียงองค์กรตัวแทนของภาครัฐ มีเป้าหมายร่วมกันกับภาครัฐในการด าเนินการทางสังคม ประกอบกับบทบาทของ “เอ็นจี 

โอ” ในวิกฤติทางการเมืองไทยในช่วงปี พ.ศ. 2548 เป็นต้นมา ค่อนข้างมีความแตกต่าง และที ่ส าคัญหลายองค์กรมีแนวทางปฏิบัติ 

ที ่ถูกมองว่าไม่ส่งเสริมสิทธิในการเลือกตั้งและเสียงข้างมากของประชาชน ในประเด็นนี ้ แนนซี ่ เบอร์มีโอ (Bermeo, 2003: 7-20) ได้ 

เปิดมุมมองเกี ่ยวกับบทบาทขององค์กรในประชาสังคมผ่านการศึกษาเปรียบเทียบปรากฏการณ์ส าคัญของ 17 ประเทศ โดย 

พยายามเชื ่อมโยงความสัมพันธ์ระหว่างการกระท าของพลเมือง (citizen action) กับการล่มสลายของระบอบ (regime breakdown) 

และเน้นศึกษาปรากฏการณ์การเคลื ่อนไหวของประชาชน (ordinary people) ที ่ตอบสนองต่อช่วงเวลาที ่ไม่ปกติ (extraordinary 

times) โดยมีข้อถกเถียงหลักคือ องค์กรในภาคประชาสังคมแม้มีข้อเสนอว่าเป็นองค์กรที ่ส่งเสริมประชาธิปไตย แต่หลายครั้งในช่วง 

วิกฤติต่างๆ องค์กรดังกล่าวกลับเป็นตัวแสดงส าคัญในการล่มสลายของประชาธิปไตย 

16


สองประเด็นที ่ควรถกอภิปรายให้เข้าใจตรงกันคือ หนึ ่ง NGO, NPO และ CSO ของสังคมไทย ควรมีบทบาทในการ 

เกื ้อหนุนกระบวนการท าให้เป็นประชาธิปไตย มิใช่แสดงบทบาทในการเหนี ่ยวรั้งคัดค้าน ด้วยการแสดงความไม่ไว้วางใจระบบ 

การเมือง นักการเมือง และการตัดสินใจของประชาชน และ สอง ควรวางหลักเกณฑ์หรือแนวทางที ่ชัดเจนในเรื ่องความสัมพันธ์ 

ระหว่างองค์กรดังกล่าวกับภาครัฐ ภาคเอกชน และสาธารณะ 

ดูเพิ่มใน ‘Philanthropy’, ‘Corporate Social Responsibility’, ‘Social Enterprise’ และ ‘Fourth Sector’ 

17

SOCIAL GROUP 

กลุ่มทำงสังคม 


กลุ่มทางสังคม (Social Group) หมายถึง การรวมกลุ่มกันของบุคคลตั้งแต่สองคนขึ ้นไปที ่มีปฏิสัมพันธ์ระหว่างกันอย่างมี 

ระเบียบแบบแผน มีการแบ่งปันทัศนคติร่วมกัน และมีความเป็นอันหนึ ่งอันเดียวกัน โดยกลุ่มจะมีเป้าหมายในการท ากิจกรรม 

บางอย่างร่วมกันเพื ่อบรรลุเป้าหมายของกลุ่ม หรือกล่าวได้ว่ากลุ่มทางสังคมต้องมีสมาชิกที ่ค านึงถึง (Henri Tajfel, 2010: 15-40) 


1) แรงจูงใจและเป้าหมายที ่มีร่วมกัน 

2) มีการแบ่งบทบาทหน้าที ่ระหว่างสมาชิกด้วยกัน 

3) มีสถานภาพและบทบาทบางประการในการเข้ามามีความสัมพันธ์ซึ ่งกันและกัน 

4) เคารพบรรทัดฐานและคุณค่าร่วมกันภายในกลุ่ม 

5) มีการควบคุมพฤติกรรมด้วยการให้รางวัลและการลงโทษทางสังคม รางวัลและการลงโทษอาจแตกต่างกันไปในแต่ละ 

สังคม โดยจะขึ ้นอยู ่กับบรรทัดฐานของสังคมนั้นๆ 

กลุ่มทางสังคม มีความหมายแตกต่างกับค าว่าฝูงชน (crowd) ที ่หมายถึงคนจ านวนมากที ่มารวมกันอยู ่ในสถานที ่เดียวกัน 

ชั่วครั้งชั่วคราว เช่น ฝูงชนในโรงภาพยนตร์หรือในสนามกีฬา แต่กลุ่มทางสังคมจะต้องมีการจัดตั้งขึ ้นอย่างมีระเบียบแบบแผนมาก 

พอสมควรในการมีปฏิสัมพันธ์ตอบโต้กัน ซึ ่งจะเป็นกติกาที ่สมาชิกในกลุ่มยึดถือปฏิบัติตามและสามารถใช้ควบคุมพฤติกรรมของ 

สมาชิกด้วย (จ านงค์ และคณะ, 2548: 61) 

ในสังคมหนึ ่งๆ จะมีกลุ่มทางสังคมอยู ่มากมายและหลากหลาย บางกลุ่มมีขนาดเล็กประกอบไปด้วยสมาชิกเพียงไม่กี ่คน 

บางกลุ่มมีขนาดใหญ่มีสมาชิกนับร้อยนับพันคน บางกลุ่มรวมตัวกันอย่างชั่วคราว บางกลุ่มด ารงอยู ่อย่างถาวร บางกลุ่มมีการ 

เปิดรับสมาชิกอย่างสมัครใจ แต่บางกลุ่มนั้นการเป็นสมาชิกเกิดขึ ้นโดยไม่มีทางเลือกหรือโดยถูกบังคับ 

สาระส าคัญของกลุ่มทางสังคม คือ สมาชิกในกลุ่มต้องมีการก าหนดสถานภาพ (status) และบทบาท (role) สถานภาพ 

หมายถึง ต าแหน่งที ่ถูกก าหนดโดยสังคมของบุคคลหนึ ่งในกลุ่มทางสังคม ซึ ่งสถานภาพมีสองประเภทคือ สถานภาพที ่ติดตัวมาแต่ 

ก าเนิดไม่สามารถเปลี ่ยนแปลงได้ เช่น เพศ อายุ เชื ้อชาติ ฯลฯ กับสถานภาพที ่ได้มาภายหลังการเกิด สามารถเปลี ่ยนแปลงได้ เช่น 

อาชีพ สามี ภรรยา สมาชิกพรรคการเมือง ฯลฯ ส าหรับปัจเจกบุคคลหนึ ่งคนสามารถมีหลายสถานภาพในเวลาเดียวกัน 

ส่วนค าว่าบทบาท หมายถึง แนวทางในการปฏิบัติของบุคคลในกลุ่มทางสังคมที ่ถูกก าหนดโดยสถานภาพทางสังคม 

บทบาทจึงเป็นเสมือนพลวัตของสถานภาพที ่มีการปฏิบัติขึ ้นจริงอย่างผูกมัดและต่อเนื ่อง สมาชิกที ่มีสถานภาพหนึ ่งจะต้องมีความ 

รับผิดชอบหรือหน้าที ่ในการกระท าชุดหนึ ่งเพื ่อบรรลุเป้าหมายของกลุ่ม สถานภาพและบทบาทมีความสัมพันธ์กันอย่างแยกไม่ 

ออก คนบางคนมีสถานภาพหลายอย่างในเวลาเดียวกัน ท าให้บทบาทขัดกันได้ (Tischler, 2010: 110-113) 

18


ส าหรับสังคมไทย การนิยามค าว่ากลุ่มทางสังคมในทางวิชาการและสังคมวิทยาถือว่ามีความเข้าใจที ่ไม่แตกต่างกันมาก 

นักกับนิยามของตะวันตก แต่การใช้ค าว่ากลุ่มทางสังคมในทางปฏิบัติจะเน้นไปที ่การกระท าบางประการที ่มีเป้าหมายร่วมกันในการ 

เคลื ่อนไหว และหลายครั้งจะใช้แทนค าว่าขบวนการทางสังคม (social movement) ทั้งที ่กลุ่มทางสังคมมีความหมายที ่กว้างกว่าและ 

ยืดหยุ่นกว่าค าว่าขบวนการทางสังคม แต่การเรียกขบวนการทางสังคมให้เป็นกลุ่มทางสังคมจะท าให้การสื ่อสารระหว่างสังคมกับ 

ปัจเจกบุคคลมีความเข้มข้นน้อยลง และลดความรู้สึกที ่เป็นการเมืองลงไป 

ตัวอย่างเช่น บทความหนังสือพิมพ์หนึ ่ง กล่าวถึงกลุ่มทางสังคมที ่ได้มีบทบาทมากขึ ้นในสังคมไทย บทความดังกล่าวได้ 

แบ่งกลุ่มทางสังคมออกเป็น 2 ประเภทคือ กลุ่มเคลื ่อนไหว (mob) กับกลุ่มขบวนการเคลื ่อนไหวทางสังคมใหม่ (new social 

movement) ซึ ่งกลุ่มทางสังคมที ่กล่าวถึงในบทความคือขบวนการเคลื ่อนไหวในการต่อต้านการคอร์รัปชั่นของกลุ่มต่างๆ ที ่เริ่มจาก 

การรวมตัวของภาคเอกชน และสร้างเครือข่ายทางสังคมกับภาคประชาชน สื ่อ นักวิชาการ และพยายามเชื ่อมโยงไปถึงภาครัฐ 

(ศรัณย์, 2554) แม้การใช้ค าว่ากลุ่มทางสังคมดังกล่าวจะไม่ได้ผิดในทีเดียว แต่จ าเป็นต้องท าความเข้าใจว่าขบวนการทางสังคมเป็น 

เพียงส่วนหนึ ่งของกลุ่มทางสังคม 

19

SOCIAL MOVEMENT 

ขบวนกำรทำงสังคม 


ความหมายของค าว่าขบวนการทางสังคม (social movement) สามารถกล่าวได้อย่างกว้างๆ ว่าเป็นกลุ่มพลังทางสังคมที ่ 

มีการจัดตั้งกันอย่างเป็นระบบเป็นองค์กรเคลื ่อนไหว ซึ ่งพยายามที ่จะเข้าไปมีอิทธิพลต่อสังคมและนโยบายสาธารณะต่างๆ 

ขบวนการเคลื ่อนไหวนี ้พยายามเข้าไปถ่วงดุลกับอ านาจรัฐเพื ่อที ่จะรักษาผลประโยชน์สาธารณะ ขบวนการเคลื ่อนไหวที ่เกิดขึ ้นนี ้ไม่ 

จ าเป็นที ่จะต้องมีเป้าหมายในการยึดอ านาจรัฐ หรือเข้าไปเป็นส่วนหนึ ่งในระบบการเมืองอย่างพรรคการเมือง (political party) และ 

แตกต่างจากกลุ่มผลประโยชน์ (interest group) ตรงที ่กลุ่มผลประโยชน์ยึดมั่นในผลประโยชน์ส่วนตัวของกลุ่มตัวเอง แต่ขบวนการ 

เคลื ่อนไหวจะใส่ใจกับผลประโยชน์สาธารณะมากกว่า (Kurian et al., 2011: 1563) 


ขบวนการทางสังคมเป็นปรากฏการณ์ทางการเมืองที ่เกิดขึ ้นภายหลังสงครามโลกครั้งที ่สองเป็นต้นมา (ตั้งแต่ ค.ศ. 

1940s) อันเนื ่องมาจากการเกิดขึ ้นของกลุ่ม องค์การ และปัจเจกบุคคลที ่พยายามจะเข้ามามีส่วนร่วมกับสังคม ภาครัฐ และนโยบาย 

สาธารณะ ไม่ว่าจะโดยทางตรงหรือทางอ้อม เพื ่อรักษาไว้ซึ ่งผลประโยชน์สาธารณะและสิทธิเสรีภาพของพลเมือง การเคลื ่อนไหว 

ของประชาชนจ านวนมากในหลายพื ้นที ่ของโลกในประเด็นเรื ่องสิทธิสตรี สิทธิของคนผิวสี และปัญหาสิ่งแวดล้อม แสดงออกผ่าน 

การเดินขบวน การสร้างข้อเรียกร้องและการยึดสถานที ่ส าคัญต่างๆ เพื ่อแสดงให้เห็นถึงจุดยืนเรื ่องสิทธิเสรีภาพและปัญหาสังคม 

(Kurian et al., 2011: 1562) 

ในประเทศตะวันตกจะเรียกการศึกษาการเมืองที ่เอาขบวนการทางสังคมเป็นตัวแสดงหลักว่า การเมืองเรื ่องการต่อสู้ 

เคลื ่อนไหว (contentious politics) และพบว่า ค าว่าขบวนการทางสังคมจะสามารถเกิดขึ ้นได้ทั้งในระดับท้องถิ่น ระดับชาติ และ 

ระดับระหว่างประเทศ เช่น ระดับท้องถิ่นอาจเป็นรูปแบบการเคลื ่อนไหวเพื ่อปกป้องทรัพยากรธรรมชาติหรือปกป้องสิทธิชุมชน 

(Community rights) ระดับชาติอาจเป็นการเคลื ่อนไหวเพื ่อปฏิรูปการเลือกตั้ง และระดับระหว่างประเทศอาจเป็นการเคลื ่อนไหว 

ต่อต้านอิทธิพลของระบบทุนจากกระแสโลกาภิวัตน์ หรือต่อต้านกลุ่ม G8 เป็นต้น ซึ ่งขบวนการทางสังคมที ่เกิดขึ ้นในแต่ละประเทศ 

มีลักษณะแตกต่างกันไปตามวัตถุประสงค์หรือเป้าหมายของแต่ละองค์กร และมีความแตกต่างระหว่างขบวนการทางสังคมใน 

ประเทศที ่พัฒนา กับขบวนการทางสังคมในประเทศก าลังพัฒนา กล่าวคือ ในประเทศที ่พัฒนา ขบวนการดังกล่าวจะเคลื ่อนไหวใน 

ประเด็นที ่เป็นนามธรรม ไม่ใช่เรื ่องของวัตถุหรือเพื ่อเรียกร้องความจ าเป็นพื ้นฐานส าหรับการด ารงชีพ เช่น ขยายสิทธิสตรี 

ปัญหาสิ่งแวดล้อม และกดดันประเด็นทางนโยบายของรัฐบาล เป็นต้น ส่วนขบวนการทางสังคมในประเทศก าลังพัฒนาจะ 

เคลื ่อนไหวในประเด็นปัญหาที ่เกิดจากการพัฒนาเศรษฐกิจ ผลกระทบจากกระแสโลกาภิวัตน์ต่อชุมชนท้องถิ่น อัตลักษณ์ ความ 

ยากจน และความมั่นคงของมนุษย์ เป็นต้น 


ส าหรับสังคมไทย ในการให้ความหมายของค าว่าขบวนการทางสังคม ได้มีนักวิชาการด้านรัฐศาสตร์และสังคมศาสตร์ 

จ านวนมากให้ค าจ ากัดความไว้ หนึ ่งในนักวิชาการที ่ศึกษาขบวนการทางสังคมคือ ประภาส ปิ่นตบแต่ง (2552: 20-25) เห็นว่า 

20

ขบวนการทางสังคมมีลักษณะเป็นแนวคิดเชิงยุทธศาสตร์ กล่าวคือ การนิยามขึ ้นอยู ่กับว่าผู้ให้นิยามมีบทเรียนและประสบการณ์ 

การมองปัญหาสังคมการเมืองอย่างไร มีเป้าหมายในการมองสังคมการเมืองเป็นอย่างไร รวมทั้งประเมินวิธีการก าหนดยุทธศาสตร์ 

และปฏิบัติการของขบวนการทางสังคมอย่างไร ซึ ่งสามารถสรุปได้เป็น 3 แนวทางส าคัญคือ 

1) ความคิดที ่ว่าขบวนการทางสังคมเป็นการเคลื ่อนไหวของฝูงชนจ านวนมากที ่มีพฤติกรรมไร้ระเบียบ ใช้ความรุนแรง 

ในการเรียกร้อง และสร้างความวุ่นวายให้กับระบบการเมือง 

2) ความคิดที ่มองว่าขบวนการทางสังคมเป็นลักษณะหนึ ่งของการจัดองค์กร ที ่มีการวางยุทธศาสตร์ การแสวงหาแนว 

ร่วม และการระดมทรัพยากร เพื ่อสร้างผลสะเทือนต่อระบบการเมืองให้มีการเปลี ่ยนแปลงนโยบายบางอย่าง 

3) ความคิดที ่ว่าขบวนการทางสังคมเป็นกลุ่มเคลื ่อนไหวที ่เรียกร้องสิทธิเสรีภาพ สิทธิในทางอัตลักษณ์ชุมชนท้องถิ่น 

และพยายามสร้างอุดมการณ์ใหม่เพื ่อถ่วงดุลกับภาครัฐ 

ในทางปฏิบัติค าว่าขบวนการทางสังคมถูกน าเข้ามาและนิยมใช้กันในช่วงหลังเหตุการณ์พฤษภาทมิฬในปี พ.ศ. 2535 

เช่น กลุ่มสมัชชาคนจน เป็นต้น โดยใช้ร่วมกับค าว่า “เอ็นจีโอ” อยู ่บ่อยครั้งในการเรียกร้องเรื ่องปัญหาสิ่งแวดล้อม คุณภาพชีวิต 

ปัญหาอันเนื ่องมาจากการพัฒนา และสิทธิชุมชนท้องถิ่น ที ่น่าสังเกตคือ การเคลื ่อนไหวของขบวนการทางสังคมที ่พยายามเข้าไปมี 

อิทธิพลทางการเมืองตั้งแต่เหตุการณ์วิกฤติความขัดแย้งทางการเมืองตั้งแต่ พ.ศ. 2548 เป็นต้นมา ท าให้ค าว่าขบวนการทางสังคม 

ถูกตีความไปหลากหลายมากกว่ากลุ่มเอ็นจีโอ แต่ยังรวมถึงกลุ่มการเมืองอื ่นๆ เช่น กลุ่มพันธมิตรประชาชนเพื ่อประชาธิปไตย และ 

กลุ่มแนวร่วมประชาธิปไตยต่อต้านเผด็จการแห่งชาติ เป็นต้น ท าให้เกิดความสับสนว่าขบวนการทางสังคมควรมีระยะห่างจาก 

ระบบการเมืองเพียงใด มีความสัมพันธ์กับพรรคการเมืองในลักษณะใด และมากน้อยเพียงใด มุ่งหวังที ่จะยึดอ านาจรัฐหรือไม่ หรือ 

อาจจะกล่าวว่ากลุ่มดังกล่าวไม่ใช่ขบวนการทางสังคมในนิยามแบบตะวันตก 


ระบบการเมืองในปัจจุบันปฏิเสธอิทธิพลการเคลื ่อนไหวของขบวนการทางสังคมไม่ได้ แต่สามารถจัดการให้ขบวนการทาง 

สังคมมีต าแหน่งแห่งที ่ในระบบการเมืองได้ และต้องแยกแยะให้ชัดเจนว่าขบวนการทางสังคมต้องการเพียง “สร้างผลสะเทือน” ต่อ 

ระบบการเมืองเพื ่อเปลี ่ยนแปลงนโยบายบางประการของภาครัฐ กล่าวคือเป็นเพียงเครื ่องมือ “ถ่วงดุล” อ านาจรัฐเท่านั้น ไม่ได้มี 

เป้าหมายหลักเป็นการยึดอ านาจรัฐแต่อย่างใด 

21


SOCIAL NETWORK 

เครือข่ำยสังคม 

เครือข่ายสังคม (Social Network) เป็นลักษณะของการประสานงานระหว่างตัวแสดงต่างๆ ในพื ้นที ่ประชาสังคม การมอง 

กลุ่มเอ็นจีโอ องค์กรภาคประชาชน หรือขบวนการทางสังคมในลักษณะของเครือข่ายเป็นความพยายามที ่จะเน้นย ้าในเรื ่องของการ 

ประสานงานและการสื ่อสารระหว่างภาคส่วนต่างๆ ที ่มี “ความร่วมมือและพึ ่งพาอาศัย” ในแนวระนาบ (horizontal) ซึ ่งเป็น 

ความสัมพันธ์ในระดับเดียวกันหรือเท่าเทียมกัน ไม่มีสายการบังคับบัญชาหรือล าดับขั้นต ่าสูงแบบแนวดิ่ง (vertical) โดยลักษณะ 

ของการท างานแบบเครือข่ายจะมีลักษณะร่วมกัน 3 ประการ (Mario Diani, 2003: 1-20) คือ 


1) สมาชิก กลุ่ม หรือองค์กร มีจ านวนมากและหลากหลาย ไม่ถูกจ ากัดอยู ่ที ่กลุ่มใดกลุ่มหนึ ่ง 

2) การรวมกลุ่มระหว่างกันมีลักษณะชั่วคราวแปรผันตามวัตถุประสงค์หรือเป้าหมายที ่มีร่วมกัน 

3) แต่ละกลุ่มหรือองค์กรจะมีทรัพยากรที ่แตกต่างกัน การร่วมมือเป็นเครือข่ายท าให้เกิดการแลกเปลี ่ยนทรัพยากรและ 

การพึ ่งพาอาศัยกัน () 

ในสังคมปัจจุบันที ่พลังโลกาภิวัตน์เชื ่อมโยงพื ้นที ่ต่างๆ ในโลกให้ใกล้ชิดกันมากยิ่งขึ ้น เครือข่ายสังคมจึงสามารถมองได้ใน 

2 พื ้นที ่ กล่าวคือ พื ้นที ่แรกเป็น “พื ้นที ่จริง” ที ่สัมผัสได้ การร่วมมือระหว่างองค์กรภาคประชาชนหรือขบวนการทางสังคมในลักษณะ 

เครือข่ายมีความจ าเป็นมากยิ่งขึ ้นเพราะจะเป็นการเสริมพลังในการเคลื ่อนไหวในพื ้นที ่ประชาสังคม เพื ่อก่อให้เกิดผลสะเทือนต่อ 

ระบบการเมือง ทั้งในการก าหนดนโยบายของภาครัฐและการเรียกร้องความรับผิดชอบต่อสาธารณะจากภาคเอกชน งานวิชาการ 

ของ เดียอานี (Diani, 2003: 1-7) กล่าวว่า การวิเคราะห์ขบวนการทางสังคมด้วยเครือข่ายได้รับความนิยมมากยิ่งขึ ้น เพราะการ 

เคลื ่อนไหวขององค์กรต่างๆ ทั้งในระดับชาติและข้ามชาติมีความใกล้ชิดและประสานงานกันมากยิ่งขึ ้นทั้งในด้านกิจกรรมแ ละ 

ทรัพยากร ซึ ่งมีประเด็นหลักอยู ่ที ่ “การมีปฏิสัมพันธ์” และ “การพึ ่งพาอาศัย” ระหว่างองค์กร เพื ่อจุดหมายคือการสร้างการ 

ขับเคลื ่อนทางสังคม 

อีกพื ้นที ่หนึ ่งคือ “พื ้นที ่เสมือนจริง” เป็นเครือข่ายทางสังคมที ่เกิดขึ ้นในโลกออนไลน์ กล่าวคือ การเกิดขึ ้นของ Web 2.0 

ซึ ่งเป็นระบบปฏิบัติการทางอินเตอร์เน็ตที ่เปิดให้ผู้สร้างหรือเจ้าของเว็บไซต์สามารถสื ่อสารกับผู้เล่นเว็บไซต์ และผู้เล่นสามารถมี 

ปฏิสัมพันธ์ต่อเว็บไซต์ดังกล่าวได้ด้วย การมีปฏิสัมพันธ์ในพื ้นที ่ใหม่นี ้เติบโตขึ ้นจาก Web-board และ Blog มาเป็น Social 

Network เช่น Facebook และ Twitter เป็นต้น การเกิดขึ ้นของเครือข่ายสังคมใหม่นี ้เป็นการเปลี ่ยนแปลงครั้งส าคัญของการ 

ติดต่อสื ่อสารระหว่างปัจเจกบุคคลและองค์กรต่างๆ อีกทั้งการท างานของ Web 2.0 มีลักษณะอิสระจากภาครัฐพอสมควร พื ้นที ่ใน 

โลกออนไลน์จึงเป็นของภาคเอกชนและประชาสังคม การรวมกลุ่มและการติดต่อสื ่อสารระหว่างกันจึงง่ายยิ่งขึ ้น การเคลื ่อนไหวของ 

ภาคประชาสังคมในศตวรรษที ่ 21 จึงนิยมใช้พื ้นที ่ดังกล่าวมากยิ่งขึ ้นในการวิพากษ์วิจารณ์ ตรวจสอบ และถ่วงดุลกับอ านาจรัฐและ 

22

ภาคเอกชน เช่น ปรากฏการณ์ Arab Spring ที ่นอกจากอาศัยการเคลื ่อนไหวบนท้องถนนแล้ว ปัจจัยด้านการระดมมวลชนและ 

สร้างกระบวนการประชาธิปไตยได้เติบโตอยู ่ในโลกอินเตอร์เน็ต เช่น twitter เป็นต้น 


ส าหรับสังคมไทย การนิยามความหมายของค าว่าเครือข่ายสังคมผ่านการเปรียบเทียบระหว่างค าว่า “กลุ่ม” และ 

“เครือข่าย” กล่าวคือ “กลุ่ม” จะประกอบด้วยความเชื ่อมโยงของปัจเจกบุคคลที ่มีความใกล้ชิดและมีอัตลักษณ์ร่วมกัน รวมถึงมีความ 

เชื ่อและประสบการณ์ที ่คล้ายกันที ่จะน าไปสู ่การก าหนดเป้าหมายร่วมกัน แต่ “เครือข่าย” จะเป็นการเชื ่อมโยงสายสัมพันธ์อย่าง 

หลวมๆ ของปัจเจกบุคคล กลุ่ม หรือองค์กรต่างๆ ในการท ากิจกรรมบางอย่างภายใต้กฎเกณฑ์หรือเป้าหมายร่วมกัน โดยแต่ละ 

กลุ่มจะมีความเชื ่อและอัตลักษณ์ที ่แตกต่างกัน แต่จะพยายามเชื ่อมโยง ประนีประนอม และพึ ่งพาอาศัยกันเพื ่อบรรลุเป้าหมายหลัก 

ร่วมกัน (เสถียร, 2553) 

องค์กรที ่ท างานในลักษณะเครือข่ายสังคม พบเห็นได้หลายเครือข่าย เช่น เครือข่ายเด็กเยาวชนกับการบ าเพ็ญประโยชน์ 

และสงเคราะห์ กลุ่มผู้ประสานงานรณรงค์นิรโทษกรรมระหว่างประเทศ กลุ่มศึกษาปัญหายา (กศย.) เป็นต้น โดยความเข้าใจเรื ่อง 

เครือข่ายสังคมของไทยเห็นว่าเป็นโครงสร้างและกระบวนการที ่เชื ่อมโยงสมาชิกในกลุ่มหรือองค์กรในประชาสังคมเข้าด้วยกัน 

ปัจจัยส าคัญของเครือข่ายประชาสังคมจึงเป็นระบบการสื ่อสารที ่มีประสิทธิภาพและการประชาสัมพันธ์ เครือข่ายประชาสังคมจะ 

เป็นสิ่งที ่ช่วยรวมจิตส านึกของสมาชิกและองค์กรภาคประชาชนในสังคมให้มีความเข้มแข็งขึ ้นมา (สามารถค้นหาตัวอย่างของ 

เครือข่ายสังคมของไทยได้ใน http://www4.nesac.go.th/participation/) 


ดังนั้น การท าความเข้าใจค าว่าเครือข่ายสังคมจึงต้องพึงระวังว่าการสร้างเครือข่ายนั้นสามารถท าได้ทั้งในชีวิตจริงและใน 

โลกออนไลน์ และการรวมตัวกันเป็นเครือข่ายระหว่างกลุ่มองค์กรที ่หลากหลาย ไม่จ าเป็นต้องสูญเสียอัตลักษณ์หรือความเชื ่อของ 

องค์กรตัวเอง แต่กลุ่มหรือองค์กรเดียวจะมีข้อจ ากัดในการเคลื ่อนไหวประเด็นปัญหาใหญ่ในสังคม ท าให้เครือข่ายมีความจ าเป็นที ่ 

จะต้องมีการประสานงาน ติดต่อสื ่อสาร แลกเปลี ่ยนทรัพยากร และแบ่งบันประสบการณ์และความเชื ่อระหว่างกันอย่างสันติเพื ่อ 

บรรลุเป้าหมายหลักร่วมกัน 

เอกสำรอ้ำงอิง 

เกรียงศักดิ์เจริญวงศ์ศักดิ์(2555). “ผู้ประกอบการเพื ่อสังคม… เพิ่มโอกาสการเรียนรู้ให้คนในสังคม”. เข้าถึงวันที ่ 10 พฤษภาคม 

2555 ใน http://www.kriengsak.com/node/290. 

“การพัฒนาองค์กรธุรกิจเพื ่อสังคม ในประเทศอังกฤษ กับส านักงานภาคส่วนที ่ 3”. Thailand Social Enterprise. เข้าถึงวันที ่ 11 

พฤษภาคม 2555 ใน http://www.tseo. 

or.th/article/528. 

จ านงค์ อดิวัฒนสิทธิ์และคณะ (2548). สังคมวิทยา. พิมพ์ครั้งที ่ 12. กรุงเทพฯ: ส านักพิมพ์มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์. 

23

ชลธิศ ธีระฐิติ (2546). “Civil Society: ประชาสังคม”. ใน สิริพรรณ นกสวน และ เอก ตั้งทรัพย์วัฒนา (บรรณาธิการ). ค าและ 

ความคิดในรัฐศาสตร์ร่วมสมัย. กรุงเทพฯ: ส านักพิมพ์แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย. 

ธีรยุทธ บุญมี. (2547). ประชาสังคม. กรุงเทพฯ: สายธาร. 

ประภาส ปิ่นตบแต่ง (2552). กรอบวิเคราะห์การเมืองแบบทฤษฏีขบวนการทางสังคม. เชียงใหม่: มูลนิธิไฮน์ริค เบิลล์ ส านักงาน 

ภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้. 

ศรัณย์ ธิติลักษณ์ (2554). "ขบวนการเคลื ่อนไหวทางสังคมใหม่ กับ การต่อต้านคอรัปชั่น". เข้าถึงวันที ่ 12 พฤษภาคม 2555ใน 

http://www.bangkokbiznews.com/home/detail/ 

politics/opinion/coruption/20111223/425919. 

เสถียร จิรรังสิมันต์ (2553). “ความแตกต่างระหว่างกลุ่มและเครือข่าย”. ส านักส่งเสริมและประสานการมีส่วนร่วมองค์กรเครือข่าย 

(สปค.) ส านักงานสภาที่ปรึกษาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ (สศ.). เข้าถึงวันที ่ 13 พฤษภาคม 2555 ใน 

http://www4.nesac. 

go.th/participation/booklet/pdf/MAR_APR2553.pdf. 

เอนก เหล่าธรรมทัศน์ (2545). การเมืองของพลเมือง. กรุงเทพฯ: โครงการจัดพิมพ์คบไฟ. 

“NGOs คือใคร?”. ไทยเอ็นจีโอ. เข้าถึงวันที ่ 8 พฤษภาคม 2555 ใน http://www.thaingo. 

org/story/info_009.htm. 

Bermeo, Nancy (2003). Ordinary People in Extraordinary Times: The Citizenry and the Breakdown of Democracy. 

Princeton and Oxford: Princeton University Press. 

Diamond, Larry (1996). “Toward Democratic Consolidation”. In Diamond Larry and Marc F. Plattner (eds.). The Global 

Resurgence of Democracy. Baltimore: Johns Hopkins University Press. 

Diani, Mario (2003). “Introduction: Social Movements, Contentious Actions, and Social Networks: 'From Metaphor to 

Substance'?”. In Mario Diani and Doug McAdam (eds.). Social Movements and Networks: Relational 

Approaches to Collective Action. Oxford: Oxford University Press. 

Hann, Chris and Elizabeth Dunn (eds.) (1996). Civil Society: Change and Western Models. London and New York: 

Routledge. 

Hall, John. (1995). Civil society: theory, history, comparison. Cambridge: Polity Press. 

Howell, Jude, and Pearce, Jenny. (2001). Civil society and development: a critical 

exploration. Boulder : Lynne Rienner. 

24

Kaviraj, Sudipta, and Khilnani, Sunil. (2001). Civil society. Cambridge: Cambridge 

University Press. 

Kurian, George Thomas et al. (2011). The Encyclopedia of Political Science. Washington, D.C.: CQ Press. 

Tajfel, Henri. (2010). Social Identities and Intergroup Relations. Cambridge: Cambridge University Press. 

Tischler, Henry L. (2010). Introduction to Sociology. 10 th Edition. Wadsworth: Cengage Learning. 

Yaziji, Michael and Jonathan Doh (2009). NGOs and Corporations: Conflict and Collaboration. Cambridge: Cambridge 


“UN and Civil Society”. United Nation. Accessed May 7, 2012 from 

http://www.un.org/en/civilsociety/index.shtml. 

“What is Civil Society?”. Civil Society International. Accessed May 7, 2012 from 

http://www.civilsoc.org/whatisCS.htm. 

“What is the third sector and its benefits for commissioners”. National Audit office, UK. Accessed May 10, 2012 

from.http://www.nao.org.uk/sectors/third_sector/ 

successful_commissioning/toolkit_home/introduction.aspx. 

Byrne, Tara. “A Historical Perspective of the Third Sector: Changing Times Call for Changing Ways”. Accessed August 

25, 2013 from depts.washington. 

edu/leader/cbl/.../Nonprofit% 20intro%20readings.doc‎. 

25

FOURTH SECTOR 

ภำคส่วนที่สี่ 


ภาคส่วนที ่สี ่ (Fourth Sector) เป็นค าศัพท์ที ่ใหม่มากในแวดวงวิชาการและกลุ่มองค์กรภาคประชาชน ค าว่าภาคส่วนที ่สี ่ 

ถูกประดิษฐ์ขึ ้นในศตวรรษที ่ 21 ท่ามกลางปัญหาทางเศรษฐกิจและสังคมที ่สลับซับซ้อน เช่น ปัญหาการว่างงาน ปัญหา 

อาชญากรรม ปัญหาคุณภาพชีวิต ปัญหายาเสพติด ปัญหาสิทธิมนุษยชน ฯลฯ โดยปัญหาทั้งหลายนี ้มีลักษณะที ่ซับซ้อนจนไม่ 

สามารถที ่จะอาศัยภาคส่วนเดียวในการจัดการปัญหา แต่จ าเป็นต้องอาศัยความร่วมมือระหว่างทุกภาคส่วนในสังคม ซึ ่งทุกภาค 

ส่วนในความหมายนี ้ประกอบไปด้วย 3 ภาคส่วนคือ 

1) ภาคส่วนที ่หนึ ่ง หรือภาคส่วนของรัฐ (Governmental/Public sector) ท าหน้าที ่ในการบริการสาธารณะผ่านนโยบาย 

สาธารณะ และมีอ านาจหน้าที ่ตามกฎหมาย 

2) ภาคส่วนที ่สอง หรือ ภาคเอกชน (Private Sector) ท าหน้าที ่ในระบบเศรษฐกิจในการแสวงหาก าไรให้กับองค์กร 

3) ภาคส่วนที ่สาม หรือ ภาคอาสาสมัครและชุมชนไม่แสวงหาก าไร (Non-Profit Sector) ท าหน้าที ่เป็นอาสาสมัครดูแล 

ประเด็นสาธารณะทางสังคมต่างๆ โดยไม่มุ่งหวังผลก าไร 

แผนภำพแสดงกิจกรรมขององค์กรที่แสวงหำก ำไร 

26

แผนภำพแสดงกิจกรรมขององค์กรที่ไม่แสวงหำก ำไร 

แผนภำพแสดงกำรท ำงำนของภำคส่วนที่สี่ 

(ที่มำ: www.fourthsector.net) 

27


ภาคส่วนที ่สี ่ เป็นรูปแบบการจัดองค์กรรูปแบบใหม่ที ่เส้นแบ่งอาณาเขตระหว่างภาครัฐ ภาคเอกชน และภาคสังคม เริ่ม 

จางหายไป ปัญหาต่างๆ ในสังคมจ าเป็นต้องอาศัยองค์กรรูปแบบใหม่ที ่เอาจุดเด่นของภาคส่วนทั้งสามมาควบรวมกัน (the 

convergence of organizations) และสร้างองค์กรรูปผสม (hybrid organizations) เพื ่อรองรับและแก้ไขปัญหา ดังแผนภาพ 

ภาคส่วนที ่สี ่ จะน าหลักการของภาคเอกชน เช่น การบริหารงานแบบตลาด ความโปร่งใส จริยธรรมในการประกอบธุรกิจ 

การตรวจสอบบัญชี ฯลฯ และหลักการของภาครัฐและภาคสังคม เช่น ความรับผิดชอบต่อสาธารณะ ประสิทธิภาพ ประสิทธิผล การ 

แปรรูปให้เป็นเอกชน งานอาสาสมัครเพื ่อสังคม ฯลฯ โดยเมื ่อน ามาผสมกันแล้วจะได้องค์กรที ่มีรายได้ (earned) ไม่ใช่มาจากการ 

บริจาค หรือภาษี (taxed) แต่องค์กรดังกล่าวจะด าเนินการโดยมีเป้าหมายเพื ่อผลประโยชน์สูงสุดของสังคม (maximize social 

benefit) มากกว่าผลประโยชน์ของเจ้าของกิจการ (owners) ตัวอย่างเช่น ผู้ประกอบการเพื ่อสังคม (social entrepreneur) เป็นการ 

จัดองค์กรของเอกชนรูปแบบใหม่ที ่พยายามใช้ความคิดสร้างสรรค์และไม่ยึดติดกับผลก าไรขององค์กร แต่เน้นที ่การสร้างนวัตกรรม 

ใหม่ๆ ให้กับสังคมและสนใจปัญหาสาธารณะ องค์กรในลักษณะผู้ประกอบการเพื ่อสังคมนี ้ไม่ได้ท างานเพียงองค์กรเดียว แต่ต้องมี 

ความสามารถในการสร้างเครือข่ายและประสานงานกับภาครัฐและภาคประชาชนอื ่นๆ เพื ่อให้การท าธุรกิจสามารถสร้างประโยชน์ 

ให้กับสังคมได้ (Elkington and Hartigan, 2008) ค าอธิบายเช่นนี ้จึงถือว่าใหม่ส าหรับสากลและในสังคมไทยยังไม่ได้น าเข้ามาใช้ 

อย่างเป็นทางการ 


ปัญหาการใช้ค าว่าภาคส่วนที ่สี ่ในสังคมไทย อาจจะยังไม่เกิดขึ ้นเพราะค าศัพท์นี ้ยังไม่ได้ถูกน าเข้ามาใช้มากนัก แต่ค าที ่มี 

ความหมายใกล้กันที ่ถูกใช้กันอย่างแพร่หลายคือ “ทุกภาคส่วนในสังคม” ที ่ประกอบด้วยภาครัฐ ภาคเอกชน และภาคสังคม รวมถึง 

อ านาจของสื ่อมวลชนสาธารณะ ที ่มีความพยายามของกลุ่มองค์กรพัฒนาเอกชนน าแนวคิดของศาสตราจารย์เกียรติคุณ นายแพทย์ 

ประเวศ วะสี เรื ่อง “สามเหลี ่ยมเขยื ้อนภูเขา” ที ่มีสาระหลักว่า ในการปฏิรูปประเทศไทยต้องใช้พลังทางสังคม เพื ่อร่วมแก้ปัญหา 

ความเหลื ่อมล ้าทางเศรษฐกิจ สร้างความเป็นธรรม และแก้ปัญหาความยากจน โดยใช้ชุดความคิดสามเหลี ่ยมเขยื ้อนภูเขา 

ประกอบด้วย 3 พลัง คือ พลังทางปัญญา พลังทางสังคม และพลังของอ านาจรัฐ ที ่เชื ่อมโยงกัน สามเหลี ่ยมดังกล่าวจึงเป็นความ 

ร่วมมือระหว่างกลุ่มนักวิชาการที ่ก าหนดความรู้ร่วมมือกับกลุ่มภาคสังคมที ่ประกอบด้วยองค์กรที ่ไม่แสวงหาผลก าไร และการ 

เคลื ่อนไหวดังกล่าวต้องได้รับการสนับสนุนจากภาครัฐ สามเหลี ่ยมดังกล่าวไม่ปฏิเสธนักการเมือง ถ้านักการเมืองเป็นคนดีที ่พร้อม 

ท าประโยชน์ต่อสังคม แต่การเมืองต้องไม่แทรกแซงหรือครอบง าการเคลื ่อนไหว การเขยื ้อนภูเขาจึงต้องใช้องค์กรภาคประชาช น 

เป็นฝ่ายน า (ประชาไท, 2553) 

28

อย่างไรก็ดี การผสมผสานแนวคิดดังกล่าวของสังคมไทยเกิดปัญหาหลายประการ ขอยกตัวอย่างเพียงบางปัญหา 

เช่น บทบาทขององค์กรพัฒนาเอกชนบางหน่วยงานที ่อยากช่วยเหลือสังคมและพยายามหาแรงสนับสนุนจากภาครัฐโดยไม่สนใจว่า 

อ านาจรัฐที ่สนับสนุนนั้นเป็นประชาธิปไตยหรือไม่ หรือปัญหาเกี ่ยวกับการอ้างค าว่า “ทุกภาคส่วน” เพื ่อเป็นการปฏิเสธ “เสียงส่วน 

ใหญ่” ที ่ถูกลดค่าให้เป็นเพียงคะแนนเสียงที ่เป็นตัวเลขทางการเมืองเท่านั้น ค าว่าทุกภาคส่วนจึงกลายเป็นข้ออ้างของเสียงส่วนน้อย 

ของสังคมที ่ไม่ยอมรับกฎกติกา ท าให้ค าว่าทุกภาคส่วนเป็นเสมือนอากาศที ่ไม่มีความหมายและไม่รู้ว่าคือองค์กรใด หรือใครกันแน่ 

กรณีปัญหาดังกล่าวพบมากในวิกฤติความขัดแย้งทางสังคมการเมืองไทยตั้งแต่ปี พ.ศ. 2548 เป็นต้นมา 


ดังนั้น สังคมไทยจึงจ าเป็นที ่จะต้องน าเข้าค าว่า “ภาคส่วนที ่สี ่” มาใช้อย่างจริงจัง โดยยึดนิยามของสากลที ่วางรากฐานไว้ 

เกี ่ยวกับการผสมผสานข้อดีของภาครัฐ ภาคเอกชน และภาคสังคมเข้าด้วยกัน เพื ่อสร้างพื ้นที ่และองค์กรรูปแบบใหม่ที ่สามารถ 

รองรับกับปัญหาในสังคมสมัยใหม่และเชื ่อมโยงประสานงานชุมชนทางสังคมให้มีความใกล้ชิดกัน โดยไม่แบ่งว่าส่วนใดมีอ านาจ 

หน้าที ่ดูแลพื ้นที ่ใดเฉพาะ แต่ต้องใช้ความร่วมมือระหว่างกันในการแก้ไขปัญหาสังคม 


ดูเพิ่มใน ‘Private Sector’, ‘Third Sector’, ‘Social Economy’, ‘Venture Philanthropy’ และ ‘Social Enterprise’ 

“ประเวศชี ้สามเหลี ่ยมเขยื ้อนภูเขาปฏิรูปประเทศไทยได้....!!!” (2553). ประชาไท. เข้าถึงวันที ่ 26 มิถุนายน 2555 ใน 

http://prachatai.com/journal/2010/06/30008. 

Abramson, Alan et al. (2009). The Emerging Fourth Sector: A New Sector of Organizations at the Intersection of the 

Public, Private, and Social Sectors (Executive Summary). Washington DC: The Aspen Institute. 

Elkington, John and Pamela Hartigan (2008). The Power of Unreasonable People: How Social Entrepreneur Create 

Markets That Change the World. Boston, Mass.: Harvard Business School Press 

“Fourth Sector”. เข้าถึงวันที ่ 26 มิถุนายน 2555 ใน http://www.fourthsector.net/. 

29

MEDIA 

สื่อ 


สื ่อ (Media) หรือ “สื ่อมวลชน” (mass media) ท าหน้าที ่เป็นตัวกลางในการเชื ่อมต่อข้อมูลระหว่างกิจกรรมสาธารณะ 

ต่างๆ ไม่ว่าจะมาจากภาครัฐหรือภาคสังคม ส่งผ่านข้อมูลและข่าวสารให้กับประชาชนทั่วไปในพื ้นที ่ส่วนตัวโดยใช้สื ่อกลางบางอย่าง 

เช่น หนังสือพิมพ์ วิทยุ โทรทัศน์ อินเตอร์เน็ต เป็นต้น จุดมุ่งหมายของสื ่อ คือ เพื ่อกระชับความสัมพันธ์ของคนในสังคมทั้งในระดับ 

ชุมชน ระดับประเทศ และระดับระหว่างประเทศให้มีความรู้สึกร่วมกัน และท าให้ย่นระยะห่างทางเขตแดน ท าให้คนในพื ้นที ่หนึ ่งมี 

ความรู้สึกร่วมและรู้สึกถึงผลกระทบต่างๆ จากประชาชนอีกพื ้นที ่หนึ ่ง เช่น การเกิดภัยพิบัติในทวีปเอเชีย แต่ประชาชนในยุโรปต่าง 

มีความรู้สึกหดหู ่ร่วมกันไปกับความเสียหายจากความสูญเสียนั้น ความรู้สึกร่วมเช่นนี ้จะสร้างความเป็นประชาคมเดียวกัน และรับรู้ 

ข้อมูลร่วมกัน สื ่อจึงอยู ่ใกล้ชิดกับสังคมและการเมืองอย่างมากจนไม่สามารถแยกออกจากกันได้ สื ่อในปัจจุบันยังได้รับอิทธิพลจาก 

โลกาภิวัตน์ในการเชื ่อมโยงพื ้นที ่ต่างๆ ในโลกแบบข้ามพื ้นที ่และเวลา 

สื ่อเป็นตัวส่งสาร 3 ประเภทหลักในสังคม โดยการรายงานข่าว รายการบันเทิง และโฆษณา ผ่านการสื ่อสาร 3 ประเภทนี ้ 

สื ่อมีบทบาทส าคัญมากในการก าหนดประเด็นสาธารณะ (agenda setting) อ านาจของสื ่ออยู ่ที ่ การเลือกน าเสนอข่าว โดยการเลือก 

ที ่จะน าเสนอบางเรื ่อง (พฤติกรรมของนายกรัฐมนตรียิ่งลักษณ์ที ่พูดผิดพูดถูก) และเลือกที ่จะไม่น าเสนอบางข่าว (เสียงสะท้อนและ 

ความคิดเห็นของประชาชนในพื ้นที ่สามจังหวัดภาคใต้) ดังนั้น สื ่อจึงเป็นผู้ชี ้น าสังคมว่าประเด็นอะไรส าคัญและควรจับตามอง 

บทบาทในการคัดสรรประเด็นข่าวสาร ท าให้สื ่อมีฐานะรักษาช่องทางการสื่อสาร (gatekeeper) การน าเสนอข่าวยังเป็นการให้ 

สถานภาพและบทบาทแก่บุคคลและสถานการณ์ การสัมภาษณ์ผ่านรายการโทรทัศน์ระดับชาติ หรือการขึ ้นปกหนังสือ จะเป็นการ 

สร้างบุคคลส าคัญระดับชาติ 

ผู้จัดการสื ่อ (บรรณาธิการ ผู้อ านวยการผลิต นักข่าว และผู้ประกาศข่าว) มีบทบาทส าคัญในการก าหนดทัศนคติทางการ 

เมือง ผู้โฆษณาหรือนักโฆษณาโดยการซื ้อเวลาออกอากาศผ่านรายการโทรทัศน์ วิทยุ หรือบนหน้ากระดาษ ส่งผลต่อการสื ่อสารที ่ 

มีไปยังประชาชน เจ้าของสื ่อไม่ว่าจะเป็น สถานีโทรทัศน์ สถานีวิทยุ เคเบิล หรือหนังสือพิมพ์ มีบทบาทส าคัญในการเลือกว่าใครจะ 

เป็นผู้รายงานข่าว น าเสนอข่าวในแต่ละวัน และจะให้สื ่อมีภาพลักษณ์โดยรวมอย่างไรต่อการรับรู้สาธารณะ 


สื ่อ มีรากศัพท์มาจากค าว่า medium หรือในภาษาลาตินคือ medius หมายถึง ตรงกลาง ตีความหมายได้ว่าเป็นการ 

ติดต่อสื ่อสารเชื ่อมโยงคนในสังคมให้รับรู้ข้อมูลร่วมกัน โดยในสมัยโบราณ สื ่อได้ถูกผลิตขึ ้นในรูปแบบของภาพวาดฝาผนัง จิตกรรม 

งานศิลปะ และแผนที ่ ต่อมาเมื ่อพัฒนาการทางเทคโนโลยีมีสูงมากขึ ้น การติดต่อสื ่อสารได้เปลี ่ยนแปลงรูปแบบไป เช่น จดหมาย 

โทรเลข เป็นต้น จนมาถึงยุคของหนังสือพิมพ์ สื ่อได้มีลักษณะเป็น “มวลชน” ที ่สามารถเข้าถึงประชาชนทุกกลุ่มในสังคม และเมื ่อปี 

ค.ศ. 1925 เกิดนวัตกรรมใหม่คือโทรทัศน์ สื ่อมวลชนจึงขยายตัวมากยิ่งขึ ้นผ่านการกระจายเสียง (broadcasting) ที ่ประชาชน 

จ านวนมากสามารถเข้าถึงและรับรู้ร่วมกัน จนถึงปัจจุบันได้เกิดสิ่งที ่เรียกว่า “สื ่อใหม่” (new media) คือ สื ่อที ่ใช้เทคโนโลยีแบบ 

Web 2.0 หรืออินเตอร์เน็ตที ่มีความรวดเร็วในการน าเสนอข่าวให้กับประชาชนผู้รับสาร และผู้ใช้บริการสามารถแสดงความคิดเห็น 

30

ตอบโต้ระหว่างกันได้ ลักษณะของข้อมูลจึงหลากหลายและมีจ านวนมาก การเกิดขึ ้นและได้รับความนิยมอย่างสูงจากสื ่อใหม่นี ้ ท า 

ให้สื ่อสิ่งพิมพ์กระแสหลักต้องปรับตัวเป็นอย่างมาก เช่น มีหนังสือพิมพ์ออนไลน์ (online newspapers) ควบคู ่ไปกับหนังสือพิมพ์ 

กระดาษแบบเดิม หรือการเกิดขึ ้นของหนังสือออนไลน์ (Electronic book—E-book) และวารสารออนไลน์ (E-magazine) ที ่น่าสนใจ 

คือ ด้วยเทคโนโลยีสมัยใหม่นี ้ ประชาชนที ่เคยเป็นเพียงผู้รับสารด้านเดียว สามารถกลายเป็นผู้ส่งสารได้ด้วยการท างานที ่ไม่ 

จ าเป็นต้องมีการจัดตั้งองค์กรหรือสถานที ่ เช่น การเขียน Webboard Blog หรือการมีส่วนร่วมในการรายงานข่าวยุคดิจิตอล ใน 

ฐานะ “สื ่อภาคประชาชน” ด้วยกล้องจากโทรศัพท์มือถือ ให้กับสถานีข่าวที ่เป็นทางการได้ เช่น iReport ของ CNN หรือ “นักข่าว 

พลเมือง” ของ Thai PBS และการน าเสนอสถานการณ์ผ่าน Facebook ก็ได้กลายเป็นอีกช่องทางหนึ ่งที ่ผู้ใช้สื ่อสังคมออนไลน์นิยม 

ส่งข่าวไปยังสังคม กล่าวให้ชัดคือ ในปัจจุบันที ่เทคโนโลยีทางการสื ่อสารสะดวกรวดเร็วขึ ้น เราทุกคนสามารถท าหน้าที ่เป็นสื ่อไป 

พร้อมๆ กับเป็นผู้รับสื ่อ 

ในทางวิชาการ กระบวนการสื ่อสารมวลชนจะประกอบไปด้วยองค์ประกอบ 4 ประการ หรือที ่เรียกว่า SMCR (Berlo, 

1960) ดังนี ้ 

1) S (Source) คือผู้ที ่ท าหน้าที ่ส่งสาร ต้องเป็นผู้ที ่มีทักษะความช านาญในการสื ่อสาร โดยมีความสามารถในการเรียบ 

เรียงจัดระบบ (encode) เนื ้อหาข่าวสาร มีทัศนคติที ่ดีต่อผู้รับสาร เพื ่อผลในการสื ่อสาร มีความรู้อย่างดีเกี ่ยวกับข้อมูล 

ข่าวสารที ่จะส่ง และควรจะมีความสามารถในการปรับระดับของข้อมูลนั้นให้เหมาะสมและง่ายต่อระดับความรู้ของผู้รับ 

ตลอดจนพื ้นฐานทางสังคมและวัฒนธรรมที ่สอดคล้องกับผู้รับด้วย เพื ่อส่งเสริมการคิดแบบสร้างสรรค์และการคิด 

วิพากษ์ต่อสถานการณ์หนึ ่งๆ 

2) M (Message) คือสาร หรือข้อมูลข่าวสาร (Information) เป็นส่วนของเนื ้อหา ที ่อาจจะเป็นข้อมูลข่าวสาร เหตุการณ์ 

ปัจจุบัน สารสนเทศ ข้อมูลทางวิชาการ และบันเทิง 

3) C (Channel) คือช่องทาง หรือส่วนที ่เป็นสื ่อ (Media) ในความหมายนี ้ “สื ่อ” จึงเป็นเพียงตัวกลางในการน าเสนอข้อมูล 

ข่าวสารเท่านั้น สื ่อไม่ได้เป็นผู้ผลิตเนื ้อหาหรือเป็นผู้ส่งสารโดยตรง 

4) R (Receiver) คือผู้รับสาร ต้องเป็นผู้มีทักษะความช านาญในการสื ่อสารโดยมีความสามารถใน “การถอดรหัส” 

(decode) สาร เป็นผู้ที ่มีทัศนคติ ระดับความเข้าใจ และพื ้นฐานทางสังคมวัฒนธรรม เช่นเดียวหรือคล้ายคลึงกันกับผู้ 

ส่งจึงจะท าให้การสื ่อความหมายหรือการส่งสารนั้นมีประสิทธิผล 


ส าหรับสังคมไทย สื ่อได้รับความสนใจและมีความส าคัญมาอย่างยาวนาน เริ่มจากสื ่อประเภทหนังสือพิมพ์ที ่ให้ข้อมูล 

ข่าวสารเหตุการณ์ปัจจุบัน และวิพากษ์วิจารณ์ปัญหาสังคมการเมือง สื ่อไทยเติบโตและมีบทบาทกว้างขวางมากขึ ้นหลังจาก 

ทศวรรษ 2490-2500 เป็นต้นมา เนื ่องจากจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยเปิดหลักสูตรวิชาการหนังสือพิมพ์ภาคค ่า มหาวิทยาลัย 

ธรรมศาสตร์เปิดการศึกษาระดับปริญญาตรี ด้านวารศาสตร์ขึ ้นเป็นครั้งแรกในแผนกวารศาสตร์ สังกัดคณะสังคมสงเคราะห์ศาสตร์ 

และจอมพล ป. พิบูลสงคราม ได้จัดตั้งบริษัทไทยโทรทัศน์ จ ากัด มีการส่งบุคลากรไปฝึกอบรมต่างประเทศเพื ่อน าความรู้เกี ่ยวกับ 

31

การพัฒนาสื ่อมวลชนทั้งวิทยุและโทรทัศน์มาใช้ในประเทศ หลังจากทศวรรษดังกล่าวเป็นต้นมา อาชีพสื ่อมวลชนจึงเกิดขึ ้นอย่าง 

เต็มตัวในสังคมไทย 

อย่างไรก็ดี สื ่อมวลชนที ่เกิดขึ ้นในช่วงเวลานั้นมีลักษณะที ่เรียกว่าเป็นสื ่อภายใต้อ านาจนิยม (media authoritarianism) 

หมายถึง สื ่อที ่ถูกควบคุมก ากับด้วยรัฐบาลเผด็จการทหาร ท าให้มักเป็นการน าเสนอข้อมูลเพียงด้านเดียวและไม่สามารถท างานได้ 

อย่างอิสระ ต่อเมื ่อการเมืองเปิดมากยิ่งขึ ้น โดยเฉพาะตั้งแต่หลังปี พ.ศ. 2530 เป็นต้นมา ถือว่าเป็นยุคทองของกิจการโทรทัศน์ไทย 

เนื ่องจากเป็นทศวรรษที ่ประเทศไทยมีครบทั้งโทรทัศน์ประเภทรับชมได้โดยไม่เสียค่าสมาชิก หรือ ฟรีทีวี (Free TV) และโทรทัศน์ 

แบบเสียค่าสมาชิก (subscription TV) 

วิกฤติการเมืองช่วงปี พ.ศ. 2534-35 ที ่รู้จักกันในนาม “พฤษภาทมิฬ” ท าให้สังคมไทยตระหนักว่า มีความจ าเป็นต้องมี 

สื ่อมวลชนที ่มีความเป็นอิสระจากอ านาจรัฐ จึงมีการก่อตั้งสื ่อเสรีที ่ชื ่อว่า “ITV” (Independent TV) และมีสื ่อสิ่งพิมพ์ส านักใหม่ 

เกิดขึ ้นมากมาย ต่อมาหลังการรัฐประหารปี พ.ศ. 2549 ภายใต้รัฐบาลพลเอกสุรยุทธ์ จุลานนท์ ตามพระราชบัญญัติองค์การ 

กระจายเสียงและแพร่ภาพสาธารณะแห่งประเทศไทย พ.ศ. 2551 ITV ได้ถูกเปลี ่ยนเป็น “ทีวีสาธารณะ” ในชื ่อ ThaiPBS และได้รับ 

เงินบ ารุงที ่จัดสรรจากการจัดเก็บภาษีสุราและยาสูบตามกฎหมายว่าด้วยสุราและกฎหมายว่าด้วยยาสูบ โดยให้มีรายได้สูงสุด 

ปีงบประมาณละไม่เกิน 2,000 ล้านบาท (รัฐมนตรีว่าการกระทรวงการคลังมีอ านาจปรับเพดานสูงสุดของเงินได้ทุกๆ 3 ปี) ในช่วงรัฐบาล 

ยิ่งลักษณ์ ชินวัตร ThaiPBS แสดงบทบาทในการตรวจสอบรัฐบาลในหลายประเด็นอย่างต่อเนื ่อง และถูกวิจารณ์ในเรื ่องการเลือก 

น าเสนอประเด็นทางการเมืองที ่ถูกโจมตีจากฝ่ายหนึ ่งว่าอ่อนไหว ไม่เหมาะสม และอีกฝ่ายหนึ ่งว่า ไม่ยอมออกอากาศเนื ้อความ 

ส าคัญของข้อถกเถียง จนหลายปรากฏการณ์เกิดการวิพากษ์วิจารณ์ว่าอะไรควรเป็นบทบาทที ่เหมาะสมของสื ่อทีวีสาธารณะ 

ความขัดแย้งทางการเมืองไทยในช่วงปี พ.ศ. 2548 เป็นต้นมา เกิดสื ่อที ่มีลักษณะ “เลือกข้าง” ทางการเมืองจ านวนหนึ ่ง 

สื ่อลักษณะดังกล่าวมักเป็นสื ่อที ่ถูกจัดตั้งเพื ่อเป็นกระบอกเสียงทางการเมืองและใช้เป็นสื ่อกลางในการระดมมวลชนของตนลงไป 

เคลื ่อนไหวทางการเมือง เช่น บทบาทของสื ่อทีวีอย่าง ASTV ที ่สนับสนุนกลุ่มพันธมิตรประชาชนเพื ่อประชาธิปไตย (PAD หรือ 

กลุ่มเสื ้อเหลือง) และเครือข่ายวิทยุชุมชนจ านวนหนึ ่งที ่สนับสนุนกลุ่มแนวร่วมประชาธิปไตยต่อต้านเผด็จการแห่งชาติ (นปช. หรือ 

กลุ่มเสื ้อแดง) นอกจากนั้น ในประเทศไทยพรรคการเมืองยังมีความสัมพันธ์กับสื ่ออย่างใกล้ชิด และใช้สื ่อเพื ่อเป็นกระบอกเสียง 

และสนับสนุนวาระทางการเมืองของตนอย่างเข้มข้น เช่น ความสัมพันธ์ระหว่างพรรคเพื ่อไทยกับ Voice TV และ Asian Update 

หรือ พรรคประชาธิปัตย์กับทีวี Blue Sky 

สื ่อที ่ด ารงหรือได้รับการยอมรับว่ามีความเป็นกลางมีน้อยลง เพราะมักจะถูกประเมินและจัดวางให้กลายเป็นฝ่ายใดฝ่าย 

หนึ ่งตามความโน้มเอียงส่วนตัวของผู้เสพย์สื ่อ ในปัจจุบัน จึงเกิดการตั้งค าถามเรื ่องจริยธรรมของสื ่ออย่างกว้างขวางจาก 

สาธารณชน เมื ่อพูดถึงสื ่อหรือสื ่อมวลชนในสังคมไทย จึงจ าเป็นต้องกลับมาทบทวนบทบาทการท างานว่า สื ่อควรจะท าหน้าที ่ส่ง 

สารอย่าง “เป็นกลาง” ในการน าเสนอข้อมูลให้รอบด้านและเป็นอิสระ หรือสื ่อสามารถ “เลือกข้าง” ในการตรวจสอบการกระท าและ 

อ านาจของฝ่ายที ่อยู ่ตรงข้ามกับตน หรือสนับสนุนผู้น าที ่ตนชื ่นชอบ และชี ้น าความคิดอุดมการณ์อย่างใดอย่างหนึ ่งตามที ่สื ่อนั้นๆ 

เห็นว่าถูกต้อง ในประเด็นนี ้เมื ่อกลับไปดูความหมายสากลจะพบว่า อย่างน้อย สื ่อควรท าหน้าที ่ในการเป็น “ตัวกลาง” เพื ่อเปิด 

โอกาสให้ความคิดอันแตกต่างหลากหลายในสังคมถูกน าเสนออย่างตรงไปตรงมา รอบด้าน ไม่บิดเบือน เป็น พื ้นที ่ของการ 

แลกเปลี ่ยนข้อมูลข่าวสารและการถกเถียงอย่างเสมอภาค มีเหตุผลของประชาชนทุกกลุ่มในสังคม 

32


ปัญหาการท าความเข้าใจค าว่า “สื ่อ” ไม่ได้อยู ่ที ่การให้นิยาม แต่ปัญหาอยู ่ที ่บทบาทหน้าที ่ของสื ่อต่อการวางตัวในสังคม 

สื ่อควรจะวางตนให้เป็นกลไกในพื ้นที ่ตรงกลางระหว่างประชาชนกับรัฐ และระหว่างกลุ่มความคิดต่างๆ ในสังคม เพื ่อเป็นพื ้นที ่ 

สาธารณะและพื ้นที ่เสรีส าหรับการเชื ่อมโยงข้อมูลข่าวสารและความคิดเห็นต่างๆ ที ่เกิดขึ ้นในสังคม ไปสู ่การน าเสนอข้อมูลอย่าง 

ตรงไปตรงมา มากกว่าที ่จะเป็นสื ่อที ่เลือกข้างหรือมีอุดมการณ์ที ่ฝักใฝ่กลุ่มสังคมหรือกลุ่มการเมือง สื ่อเลือกข้างดังกล่าว มีแนวโน้ม 

จะบิดเบือนการน าเสนอ หรือเลือกน าเสนอบางประเด็น ละเลยบางประเด็น ซึ ่งจะท าให้องค์กรสื ่อกลายเป็นเพียงกลไกหรือเครื ่องมือ 

ในการขับเคลื ่อนอุดมการณ์หรือแสวงหาผลประโยชน์ของเจ้าของสื ่อ หรือผู้มีอ านาจเหนือสื ่อนั้น 

นอกจากนั้น การแข่งขันที ่สูงของตลาดสื ่อท าให้สื ่อจ านวนหนึ ่งเปลี ่ยนการน าเสนอข่าวไปสู ่ความบันเทิง จนมักจะถูก 

ประณามว่าเป็นข่าวบันเทิง (infotainment) โดยเน้นการน าเสนอข่าวเสมือนหนึ ่งเป็นละคร หรือสื ่อสิ่งพิมพ์บางส านัก เน้นการพาด 

หัวข่าวเกินจริงเพื ่อดึงดูดความสนใจ นอกจากนั้น “การเล่าข่าว” ของสื ่อทีวีที ่น าข่าวจากสื ่อสิ่งพิมพ์และสื ่ออื ่นๆ มาถ่ายทอดด้วยการ 

อ่านพร้อมกับใส่ความคิดเห็นส่วนตัวของผู้น าเสนอข่าว บางครั้งได้ท าให้น ้าหนักของความคิดเห็นส่วนตัวของผู้น าเสนอข่าวบดบัง 

เนื ้อหาหรือสารที ่ผู้ฟังหวังจะได้รับ โดยรวมภูมิทัศน์ของสื ่อที ่เปลี ่ยนแปลงอย่างรวดเร็วจากการเกิดสื ่อสังคมออนไลน์ และช่องทาง 

การสื ่อสารที ่ขยายตัวเพิ่มขึ ้น ท าให้สิ่งที ่สาธารณะได้รับเต็มไปด้วยข่าวที ่มากขึ ้นจากแหล่งข่าวที ่เยอะขึ ้น แต่สาระข่าวไม่ได้ท าให้ 

เกิดความเข้าใจที ่กระจ่างชัดขึ ้น หรือชี ้ให้เห็นมุมมองที ่แตกต่างแต่อย่างใด ประเด็นที ่น่าสนใจคือ บทบาทของสื ่อในการท าหน้าที ่ 

ทางการเมืองแบบดั้งเดิม คือ ให้ความรู้และข้อมูลเกี ่ยวกับปรากฏการณ์ทางสังคม และผู้น าทางการเมืองของพวกเขา และท าหน้าที ่ 

เหมือนเป็นผู้เฝ้าระวัง (watchdog monitoring) และตรวจสอบการท างานของรัฐบาลและผู้มีอ านาจอื ่นๆ กลับดูเหมือนอ่อนแอลง 

ท่ามกลางการเติบโตอย่างรวดเร็วของสื ่อประเภทต่างๆ 


“รูปแบบจ าลอง S M C R Model” (2550). Kroobannok. เข้าถึงวันที ่ 25 มิถุนายน 2555 ใน http://www.kroobannok.com/102. 

“สื ่อเก่า (Traditional Media) ปะทะกับ สื ่อใหม่ (New Media) จะเกิดอะไรขึ ้น” (2554). PECHA.VJ_Hunt. เข้าถึงวันที ่ 25 

มิถุนายน 2555 ใน http://tarbby.wordpress. 

com/2011/06/01/. 

Berlo, David K. (1960).The Process of Communication: An Introduction to Theory and Practice. New York: Holt, Rinehart 

and Winston. 


33

PRIVATE SECTOR 

ภำคเอกชน 


ภาคเอกชน (Private Sector) เป็นค าศัพท์ที ่ถูกใช้อย่างกว้างขวางในชีวิตประจ าวัน ท าให้การนิยามความหมายมีความ 

แตกต่างหลากหลายไปตามประสบการณ์ของผู้ใช้ค าศัพท์นั้น แต่จุดร่วมส าคัญของภาคเอกชนจะถูกใช้เมื ่อพยายามอธิบายกลุ่ม 

บุคคลที่ไม่ได้อยู่ในภาครัฐ หรือตรงกันข้ามกับภาครัฐบาล (Government Sector) และเป็นกลุ่มบุคคลที ่รวมตัวกันเพื ่อ 

วัตถุประสงค์ในการแสวงหาผลประโยชน์ในทางเศรษฐกิจ (Allison, 1986: 13-32) 


อย่างไรก็ดี การพิจารณาถึงความหมายของค าว่าภาคเอกชน สามารถแยกออกเป็น 2 มิติ ดังนี ้ 

1) มิติทางเศรษฐศาสตร์ ภาคเอกชนเป็นส่วนหนึ ่งของระบบเศรษฐกิจที ่ด าเนินการโดยปัจเจกบุคคลหรือกลุ่มของ 

ปัจเจกบุคคล ซึ ่งสามารถแยกออกเป็นสองส่วน คือ ส่วนแรกเป็นภาคเอกชนในฐานะที ่เป็นครัวเรือน (households) 

ท าหน้าที ่ในการบริโภคสินค้าและเป็นแรงงานในระบบตลาด ส่วนที ่สองคือภาคบริษัท (enterprise) หรือ 

ผู้ประกอบการ (entrepreneur) เป็นกลุ่มของปัจเจกบุคคลที ่มารวมตัวกันเป็นองค์กร เพื ่อประกอบกิจกรรมทาง 

เศรษฐกิจในด้านการซื ้อขายแลกเปลี ่ยนธุรกรรมต่างๆ โดยมุ่งหมายที ่จะแสวงหาก าไรและความอยู ่รอดในระบบ 

เศรษฐกิจ 

2) มิติทางการเมือง ภาคเอกชนเป็นพื ้นที ่ของพลเมือง (citizen) ที ่จะต้องได้รับความคุ้มครองจากรัฐในเรื ่องสิทธิ 

ของปัจเจกบุคคล (rights) และสิทธิในการได้รับบริการจากรัฐ ภาคเอกชนจึงอาจหมายถึงบุคคลทั่วไป และหมายถึง 

กลุ่มบุคคลที ่รวมตัวกันเพื ่อท ากิจกรรมทางสังคม 

อย่างไรก็ดี ความหมายของภาคเอกชนที ่ได้รับความนิยมน าไปใช้ จะหมายถึงภาคเอกชนในส่วนขององค์กรธุรกิจและ 

บริษัทห้างร้านต่างๆ เมื ่อท าการเปรียบเทียบระหว่างภาคเอกชนกับภาครัฐจะพบว่ามีความต่างกันใน 3 ประเด็น คือ 1) ด้าน 

ยุทธศาสตร์ (strategy) การจัดการภาคเอกชนจะมีเป้าหมายและวัตถุประสงค์เป็นของตัวเองคือการแสวงหาก าไร ในขณะที ่การ 

จัดการภาครัฐเป้าหมายขององค์การจะถูกควบคุมโดยฝ่ายนิติบัญญัติที ่มีกฎระเบียบชัดเจน 2) ด้านบริหารจัดการงานภายใน 

(managing internal components) ที ่เอกชนมีอิสระในการบริหาร เช่น สามารถจ้างหรือไล่เจ้าหน้าที ่คนใดออกก็ได้ ในขณะที ่ 

โครงสร้างการบริหารภาครัฐถูกก าหนดโดยกฎหมาย การบริหารงานจึงต้องอยู ่ภายใต้กรอบดังกล่าว 3) ด้านบริหารจัดการกลุ่มคน 

ภายนอก (managing external constituencies) ในภาคเอกชน ผู้บริหารจะรับผิดชอบต่อบอร์ดบริหารเท่านั้น แต่ในภาครัฐ 

ผู้บริหารจะต้องรับผิดชอบต่อหลากหลายองค์กร เช่น รัฐสภา ศาล องค์กรอิสระ NGOs และสื ่อ เป็นต้น (Allison op.cit.) 

34


ส าหรับสังคมไทย ภาคเอกชนมีความหมายที ่ไม่แตกต่างกับความหมายในระดับสากลมากนัก กล่าวคือภาคเอกชนเป็น 

องค์กรที ่เกี ่ยวข้องกับการแลกเปลี ่ยนสินค้า บริการ หรือทั้งสินค้าและบริการแก่ผู้บริโภค หน่วยงานภาคเอกชนโดดเด่นในระบบ 

เศรษฐกิจแบบทุนนิยม ซึ ่งธุรกิจส่วนมากมีเอกชนเป็นเจ้าของ และบริหารจัดการเพื ่อให้ได้ก าไร และเพิ่มความมั่งคั่งของผู้ถือหุ้น 

ภาคเอกชนในบางความหมายยังอาจเป็นประเภทไม่แสวงหาผลก าไรหรือมีรัฐเป็นเจ้าของก็ได้ ภาคเอกชนจึงเป็นหัวใจส าคัญในการ 

เจริญเติบโตทางเศรษฐกิจและติดต่อค้าขายทั้งภายในและระหว่างประเทศ หลายครั้งภาคเอกชนจึงไม่ได้ด าเนินการโดดเดี ่ยวจาก 

ภาครัฐ แต่จะได้รับความคุ้มครองจากภาครัฐ เพราะการเติบโตของภาคธุรกิจจะกลายเป็นตัวเลขการเจริญเติบโตของประเทศใน 

องค์รวม 

ปัญหาในการใช้ค านี ้เกิดขึ ้นเมื ่อต้องขีดเส้นแบ่งระหว่าง “ภาคเอกชน” กับ “ภาครัฐ” ว่าสามารถแบ่งแยกได้จริง มากน้อย 

เพียงใด เช่น ภาคเอกชนอาจจะมีกิจกรรมเพื ่อสังคม (Corporate Social Responsibility: CSR) หรือภาครัฐอาจมีหน่วยงานที ่ 

ด าเนินการอย่างอิสระคล้ายเอกชน เช่น รัฐวิสาหกิจ (public enterprise) หรือกิจการของรัฐที ่มอบให้เอกชนเป็นผู้ด าเนินการ ปัญหา 

ดังกล่าวเกิดขึ ้นทั้งในสังคมไทยและสากล เพราะพื ้นที ่ระหว่างภาคเอกชนและภาครัฐมีความใกล้ชิดกันมากยิ่งขึ้น รวมไปถึง 

บทบาทหน้าที ่หลายอย่างที ่จ าเป็นต้องมีความร่วมมือระหว่างทุกภาคส่วนในสังคม ทั้งภาครัฐและเอกชน 


จากที ่กล่าวมานี ้ การใช้ค าว่าภาคเอกชนอาจจะท าให้เกิดความสับสนอยู ่บ้างว่าหมายถึงองค์กรหรือภาคส่วนใด 

จ าเป็นต้องแสวงหาก าไรเสมอไปหรือไม่ แต่การนิยามและการใช้ในสังคมไทยก็แทบจะไม่มีความแตกต่างกับความหมายในระดับ 

สากล ปัญหาจะมีเพียงการแบ่งระหว่างภาคเอกชนและภาครัฐที ่จะต้องค านึงไว้ตลอดว่าเป็นเพียงการแบ่งแยกเพื ่อการศึกษาเท่านั้น 

แต่ในความเป็นจริงไม่สามารถแบ่งทั้งสองภาคส่วนนี ้ออกจากกันได้อย่างเด็ดขาด เพราะทั้งภาคเอกชนและภาครัฐมีบทบาทหน้าที ่ 

หลายอย่างที ่ทับซ้อนกันและจ าเป็นต้องมีความร่วมมือประสานงานระหว่างกันตลอดเวลา 

ในปัจจุบัน เกิดการด าเนินธุรกิจที ่เป็นความร่วมมือระหว่างภาคเอกชนกับรัฐบาล (a public–private partnership (PPP 

หรือ P3) กล่าวคือเป็นการร่วมมือด าเนินธุรกิจ เพื ่อประโยชน์ของสังคมโดยรวม ความร่วมมือนี ้มีลักษณะส าคัญคือ รัฐบาลให้เงิน 

อุดหนุนบริษัทเอกชน บริษัทเอกชนเป็นผู้ร่วมทุน และผู้ด าเนินการ โดยมีเป้าหมายเพื ่อลดความเสี ่ยง (risk) ในการลงทุนของ 

ภาคเอกชน ซึ ่งอาจท าให้ไม่อยากลงทุนในกิจการที ่ต้นทุนสูง และโอกาสในความคุ้มทุนต ่า ในขณะเดียวกันก็เพิ่มความรับผิด และ 

รับชอบ (accountability) ของภาคเอกชน ที ่ต้องอยู ่ภายใต้การก ากับของภาครัฐ ตัวอย่างเช่น ในประเทศแคนาดา การสร้าง 

โครงสร้างพื ้นฐานและระบบขนส่งมวลชนในหลายพื ้นที ่จัดท าโดยความร่วมมือระหว่างภาคเอกชนกับรัฐบาล เช่น รถบัสความเร็วสูง 

(bus rapid transit) Viva และถนนสาย Ontario 407 เป็นต้น 

ดูเพิ่มใน ‘Corporate Social Responsibility’ และ ‘Fourth Sector’ 

35


Allison, Graham T. (1986). “Public and Private Management: Are They Fundamentally Alike in All Unimportant 

Respects?”. In Frederick S. Lane (ed.). Current Issues in Public Administration. New York: St. Martin's Press. 

36

THE STATE 

รัฐ 


รัฐ (State) เป็นค าที ่ใช้ส าหรับเรียกหน่วยของสถาบันการเมืองและเจ้าหน้าที ่ของรัฐที ่ท าหน้าที ่ในการควบคุมสังคมและ 

ประชาชนผ่านการวางกฎระเบียบต่างๆ และคอยจัดสรรทรัพยากรภายใต้พื ้นที ่จ ากัด (Kurian, 2011: 1594-1597) โดยรัฐจะมี 

หน้าที ่หลักอยู ่ 4 ประการ ดังนี ้ 


1) หน้าที ่ในการปกครองและควบคุมสังคม 

2) หน้าที ่ในการเป็นหน่วยเดียวของสังคมที ่สามารถใช้ความรุนแรงอย่างชอบธรรม 

3) หน้าที ่ในการจัดการทรัพยากรภายในรัฐ ทั้งในด้านการเก็บภาษีและการจัดการทรัพยากรธรรมชาติ 

4) หน้าที ่ในด้านของความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ 

ในทางรัฐศาสตร์ นิยามของรัฐที ่ได้รับความนิยมมากที ่สุดคือ นิยามของ แมกซ์ เวเบอร์ (Max Weber) (อ้างใน 

Haralambos and Holborn, 2004: 541) ที ่กล่าวว่า รัฐ คือ องค์กรทางการเมืองที ่มีอ านาจบังคับและมีความต่อเนื ่องในการผูกขาด 

การใช้ความรุนแรงอย่างชอบธรรมด้วยการบังคับใช้ระเบียบและกฎหมาย จากนิยามดังกล่าวจะเห็นว่ารัฐเป็นหน่วยงานทางการ 

ปกครองที ่มีเป้าหมายในการรักษาระเบียบ (social order) ทั้งในทางสังคมและการเมือง นักวิชาการที ่ได้รับอิทธิพลจากนิยาม 

ดังกล่าว จนสามารถสร้างผลงานทางรัฐศาสตร์ที ่โด่งดัง คือ เธดา สค๊อชโพล (Theda Skocpol) (1979: 29-32) หนังสือชื ่อ States 

and Social Revolutions ที ่กล่าวว่า “รัฐ” มีหน่วยงานในการจัดการทรัพยากรที ่มีอยู ่ภายในเขตแดนอย่างชอบธรรม (legitimacy) 

เพื ่อบรรลุเป้าหมายของตัวเอง คือการรักษาระเบียบ (maintains order) และท าการแข่งขันกับรัฐอื ่นในด้านศักยภาพของรัฐ เช่น 

การทหาร เป็นต้น โดยอุดมคติแล้ว รัฐจึงมีหน้าที ่ดูแลความสัมพันธ์ระหว่างกลุ่มคน และภาคส่วนต่างๆ โดยก ากับให้การด าเนิน 

กิจกรรมใดๆ ในรัฐ เกิดประโยชน์โดยรวมต่อสาธารณะอย่างสมดุล 

ในทางปฏิบัติ “รัฐ” เป็นค าศัพท์ที ่ถูกใช้อย่างแพร่หลายและมีความหมายที ่หลากหลายในตัวมันเอง โดยสามารถจ าแนก 

การใช้ค าว่ารัฐออกเป็น 3 ความหมาย กล่าวคือความหมายแรก “รัฐ” คือ พื ้นที ่ทางการเมืองในการต่อสู้ต่อรองของนักการเมืองและ 

กลุ่มผลประโยชน์ในการเข้าไปมีอิทธิพลต่อการจัดสรรทรัพยากรสาธารณะ เพื ่อให้ได้มาซึ ่งผลประโยชน์แก่กลุ่มของตนมากที ่สุด 

ความหมายที ่สอง “รัฐ” คือ รัฐบาล ที ่ท าหน้าที ่ในการบริหารประเทศและมุ่งหวังสร้างคะแนนเสียงเพื ่อให้ได้รับคัดเลือกกลับเข้ามา 

บริหารประเทศอีกครั้ง รัฐในความหมายนี ้จึงไม่รวมถึงฝ่ายค้านในรัฐสภาและข้าราชการอื ่นๆ และความหมายที ่สาม “รัฐ” คือ 

องค์การทางการเมือง หมายรวมถึงหน่วยงานทั้งหมดที ่เป็นของภาคสาธารณะ ทั้งรัฐบาล ข้าราชการ ศาล และทหาร ซึ ่งอาจถูก 

แทนด้วยค าว่าเจ้าหน้าที ่รัฐ (the authorities) ได้ 

37


ส าหรับความหมายในสังคมไทย ในงานของชัยอนันต์ สมุทวณิช (2534: 25) ได้พยายามจ าแนกการพิจารณาความหมาย 

ของรัฐออกเป็น 4 แนวทาง คือ 1) รัฐในฐานะที ่เป็นรัฐบาล (the state as government) ซึ ่งหมายถึงกลุ่มบุคคลผู้ด ารงต าแหน่งที ่มี 

อ านาจในการตัดสินใจในสังคมการเมือง 2) รัฐในฐานะที ่เป็นระบบราชการ (the state as public bureaucracy) คือเครื ่องมือ 

ทางการบริหารที ่เป็นปึกแผ่นและมีระเบียบทางกฎหมายรองรับ 3) รัฐในฐานะที ่เป็นชนชั้นปกครอง (the state as ruling class) 

และ 4) รัฐในฐานะที ่เป็นโครงสร้างทางอุดมการณ์ (the state as normative order) ฉะนั้น ในการนิยามความหมายของรัฐ อาจ 

เปลี ่ยนแปลงไปขึ ้นอยู ่กับบริบทของการใช้ค า ว่าจะให้ค าว่า “รัฐ” หมายแทนสิ่งใด 

อย่างไรก็ดี ในทางปฏิบัติ ค าว่า “รัฐ” กลับพบปัญหาในการน ามาใช้อย่างมาก เพราะตามแบบเรียนของการศึกษาขั้น 

พื ้นฐานของไทยไม่ได้บอกว่ารัฐคืออะไร แต่กลับกล่าวเพียงแค่รัฐประกอบไปด้วย 4 หน่วยหลัก คือ ประชาชน เขตแดน อ านาจ 

อธิปไตย และรัฐบาล ซึ ่งต้องครบองค์ประกอบดังกล่าวเท่านั้นจึงถูกเรียกว่ารัฐ การนิยามรัฐเช่นนี ้จึงมีลักษณะเป็นการท่องจ า และ 

ไม่ได้เชื ่อมโยงกับความหมายในเชิงวิชาการทั้งในระดับภายในประเทศและระดับสากล 

ส าหรับการใช้ค าว่า “รัฐ” ในสังคมไทย มักถูกผูกโยงเข้ากับเรื ่องของ “อ านาจ” และ “เจ้าหน้าที ่” เสมอ กล่าวได้ว่ารัฐเป็นหน่วย 

การปกครองหนึ ่งที ่มีเจ้าหน้าที ่รัฐสามารถใช้อ านาจรัฐกับประชาชน และมีความหมายเชิงลบอยู ่ในตัวเอง เพราะการใช้ค าว่า “อ านาจรัฐ” 

มีนัยไปถึงการที ่เจ้าหน้าที ่รัฐใช้อ านาจปกครองกับประชาชนอย่างไม่ชอบธรรม หรือใช้อ านาจกดขี ่ข่มเหงประชาชนที ่สามารถอยู ่ด้วยกัน 

ภายในสังคมหรือชุมชนของตัวเอง “รัฐ” ในสังคมไทยจึงเป็นค าที ่มีระยะห่างกับ “ประชาชน” และ “สังคม” มากพอสมควร และรัฐมักจะมี 

ภาพลักษณ์ในด้านลบ เช่น เมื ่อกล่าวถึงรัฐ คนมักจะนึกถึง การแย่งชิงอ านาจ การทุจริตคอร์รัปชั่น และความเชื ่องช้าของระบบราชการ 

ในภาครัฐ 


จะเห็นว่า แนวคิดเกี ่ยวกับ “รัฐ” มีความหมายกว้างขวางมากที ่สุดแนวคิดหนึ ่ง และสามารถถูกใช้ได้ในหลายบริบทและ 

หลายความหมาย จึงเป็นไปได้ยากในการนิยามค าว่ารัฐให้กระชับหรือถูกต้องเพียงความหมายเดียว แนวคิดว่าด้วยรัฐจึงอาจแยก 

พิจารณาโดยสังเขปได้ว่า รัฐในความหมายของพื ้นที ่ รัฐในความหมายของรัฐบาล และรัฐในความหมายของระบบราชการ ประเด็น 

ที ่สังคมไทยต้องพยายามท าความเข้าใจคือ รัฐอยู ่ใกล้ชิดกับประชาชนมากกว่าที ่หลายคนตระหนัก ฉะนั้น บทบาทของรัฐจึงกระทบ 

ต่อชีวิตประจ าวันและความเป็นอยู ่ของประชาชนอย่างหลีกเลี ่ยงไม่ได้ หน้าที ่ของรัฐที ่ส าคัญ นอกจากจะรักษาความสงบเรียบร้อย 

ของสังคมแล้ว รัฐต้องสร้างหลักประกันว่าจะพัฒนาประเทศเพื ่อประโยชน์ของประชาชนโดยรวม และ รัฐมีหน้าที ่และความ 

รับผิดชอบในการประกันอิสรภาพและเสรีภาพของปัจเจกบุคคล กล่าวได้ว่า ในสังคมประชาธิปไตย บทบาทของรัฐที ่พึงปรารถนา 

คือ รัฐที ่ช่วยพัฒนาอิสรภาพและเสรีภาพของประชาชนที ่ด้อยโอกาสให้สามารถกระท าตามเจตนารมณ์ของเขาได้ รัฐที ่กระจาย 

ทรัพยากรและความเป็นธรรมทางเศรษฐกิจให้แก่คนทุกกลุ่ม เพื ่อยกระดับความเป็นอยู ่ของประชาชน และกระจายความเท่าเทียม 

กันของคนในสังคม ในประเด็นหลัง บทบาทของรัฐในหลายประเทศจึงผูกโยงอยู ่กับการจัดสรรสวัสดิการสังคม (โปรดดู Social 

Welfare) 

ดูเพิ่มใน ‘Social Order’ & ‘Horizontal and Vertical Order’ และ ‘Social Welfare’ 

38


ชัยอนันต์ สมุทวณิช (2535). รัฐ. พิมพ์ครั้งที ่ 3. กรุงเทพฯ: ส านักพิมพ์แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย. 

Haralambos, Michael, Martin Holborn, and Robin Heald (2004). Sociology: Themes and Perspectives. London: 

Hammersmith. 


Skocpol, Theda (1979). States and Social Revolutions: A Comparative Analysis of France, Russia, and China. Cambridge: 

Cambridge University Press. 

39


POLITICAL CULTURE AND DEMOCRACY 

วัฒนธรรมกำรเมืองและประชำธิปไตย 

40

AGENCY 

ตัวแทน 


“ตัวแทน” (Agency) เป็นค าที ่มีความหมายหลายนัย ขึ ้นอยู ่กับบริบทของการใช้ โดยในที ่นี ้จะแยกการพิจารณาเป็น 3 

บริบทคือ การเมือง เศรษฐกิจ และสังคม ซึ ่งค าว่าตัวแทนในทั้ง 3 บริบท มีความหมายร่วมกัน คือ การกระท ากิจกรรมอย่างใดอย่าง 

หนึ ่งที ่ตัวเราเองไม่สามารถกระท าการนั้นเองได้ จึงจ าเป็นต้องมีการเลือกตัวแทนขึ ้นมา และมอบอ านาจให้กระท ากิจกรรมดังกล่าว 

แทนตน ไม่ว่าจะเป็นเรื ่องการบริหาร การร่างกฎหมาย การท าสัญญาทางธุรกิจ การจ้างงาน หรือการเป็นตัวแทนของสาธารณะ 

เป็นต้น 

ในบริบททางการเมือง การเลือกตัวแทนและการมอบอ านาจนั้น เป็นปรากฏการณ์ร่วมกันของการเมืองในระบอบ 

ประชาธิปไตยแบบตัวแทน ที ่ตั้งอยู ่บนปรัชญาการเมืองว่าประชาชนเป็นเจ้าของอ านาจอธิปไตย แต่เมื ่อประชาชนไม่สามารถมีส่วน 

ร่วมทางการเมืองได้โดยตรง ด้วยข้อจ ากัดของเวลา ความรู้ ทักษะและอื ่นๆ ประชาชนจึงพร้อมใจกันเลือกผู้แทน (representatives) 

และ “มอบหมายอ านาจ” ให้ผู้แทนเหล่านั้นตัดสินใจเชิงนโยบายและบริหารประเทศแทนตน ในความสัมพันธ์นี ้ ประชาชนจึงเป็น 

เจ้าของอ านาจ (principal) ในขณะที ่สมาชิกรัฐสภาและรัฐบาล เป็นตัวแทนที ่ได้รับมอบหมายให้ท าหน้าที ่แทน (agent) (Kiewiet 

and McCubbins, 1991) 

ในทางทฤษฎี เบิร์ช (Birch, 2007: 134-140) ได้แบ่งตัวแทนออกเป็นประเภทต่างๆ บนฐานคิดที ่ว่าประชาชนมีเหตุผลใน 

การรักษาผลประโยชน์ของตัวเอง จึงได้เลือกผู้แทนที ่จะสามารถรักษาผลประโยชน์ของตนได้มากที ่สุด ในขณะเดียวกันผู้แทนก็มี 

ผลประโยชน์ของตัวเองเช่นกัน เพื ่อให้ได้มาซึ ่งต าแหน่งทางการเมืองจึงต้องตอบสนองผลประโยชน์ของตัวเองและผลประโยชน์ของ 

ประชาชนที ่เลือกตนเข้าสู ่ต าแหน่งด้วย ฉะนั้น ในทางการเมือง ตัวแทนจึงเป็นเรื ่องของผลประโยชน์ต่างตอบแทน (reciprocity) 

ระหว่างตัวแทนกับประชาชน 

ในการพิจารณาการเป็นตัวแทนในเชิงโครงสร้าง มีจุดสนใจอยู ่ 3 ส่วนคือประชาชนที ่เป็นผู้เลือกผู้แทน (people ส่วนที ่ 

เป็น voter) ในฐานะที ่เป็นผู้ตัดสินใจเลือกผู้แทนทางการเมือง (political representatives) แต่ผู้แทนดังกล่าวต้องแสดงความเป็น 

ตัวแทนต่อประชาชนทั้งหมด (people ที ่เป็นประชาชนโดยรวม the whole) ไม่เพียงแต่เฉพาะผู้เลือกตั้งที ่เลือกตนมาเท่านั้น 

ความสัมพันธ์ในการเป็นตัวแทนจึงเชื ่อมโยงกับบริบทและโครงสร้างมิติต่างๆ อย่างหลีกเลี ่ยงไม่ได้ (Vieira and Runciman, 2008: 

140-147) 

41

ในทางเศรษฐกิจ การศึกษาเรื ่องตัวแทนเป็นการวิเคราะห์ภายใต้กรอบความสัมพันธ์ระหว่างนายจ้างและลูกจ้าง 

(principal-agent framework) จะอธิบายกิจกรรมของการแทนที ่เป็นความสัมพันธ์ระหว่างนายจ้าง (principal) และตัวแทนหรือ 

ลูกจ้าง (agent) ที ่สัมพันธ์กันผ่านสัญญาจ้างงาน โดยทั่วไปนายจ้างต้องการลูกจ้างที ่สามารถท างานให้กับตนได้อย่างเต็มที ่สมบูรณ์ 

ในขณะที ่ลูกจ้างก็จะพยายามน าเสนอข้อดีของตัวเองและปกปิดข้อบกพร่องบางประการ เพื ่อให้ได้รับเลือกจากนายจ้างและได้งาน 

ท า ซึ ่งท าให้เห็นว่าทั้งนายจ้างและลูกจ้างต่างมีผลประโยชน์เป็นของตัวเองและพยายามให้ได้มาซึ ่งผลประโยชน์จากความสัมพันธ์ 

ดังกล่าว 

ในทางสังคม ตัวแทนหมายถึงผู้ท าหน้าที ่ในการขัดเกลาทางสังคม (agent of socialization) ในการสร้างความรู้ 

ความสามารถ ทักษะ ทัศนคติ อุดมการณ์ ฯลฯ ไปในทางที ่สังคมต้องการและสามารถปรับตัวให้เข้ากับสังคมได้ ตัวแทนดังกล่าว 

เช่น ครอบครัว กลุ่มเพื ่อน และโรงเรียน เป็นต้น นอกจากนี ้ ตัวแทนในทางสังคมอาจหมายถึงกลุ่ม NGOs ต่างๆ ที ่ท างานในพื ้นที ่ 

ประชาสังคม โดยกลุ่มองค์กรพัฒนาเอกชนจะแสดงตนว่าเป็นตัวแทนของผลประโยชน์สาธารณะ และคอยท างานปกป้อง 

ผลประโยชน์ดังกล่าว 

42


ในสังคมตะวันตกมีข้อถกเถียงถึงขอบเขตอ านาจของตัวแทนมาช้านาน ด้านหนึ ่ง เอ็ดมันด์ เบิร์ค (Edmund Burke) 

นักปราชญ์และนักการเมืองอังกฤษเคยกล่าวอย่างชัดเจนว่า รัฐสภาเป็นที ่รวมของผู้ท าหน้าที ่ถกเถียงพิจารณาปัญหาของคนทั้ง 

ประเทศ ที ่มีผลประโยชน์แห่งชาติร่วมกันเป็นหนึ ่งเดียว (representative as trustee) อคติต่อการปกป้องผลประโยชน์ท้องถิ่นที ่คับ 

แคบไม่สามารถน าไปสู ่ผลประโยชน์ส่วนรวมได้ ดังนั้น เอ็ดมันด์ เบิร์ค บอกประชาชนในเขตเลือกตั้งของเขาอย่างชัดเจนว่า เขาไม่ 

ผูกพันกับค าสั่งหรือข้อเรียกร้องจากคนที ่เลือกเขาเข้าสภา แต่เขาจะตัดสินใจจากความคิดเห็นส่วนตัวที ่ไม่มีอคติ โดยใช้ 

วิจารณญาณ และสามัญส านึกเป็นที ่ตั้ง ซึ ่งสอดคล้องกับแนวคิดของผู้ร่างรัฐธรรมนูญสหรัฐฯ เช่น เจมส์ เมดิสัน (James Madison) 

ได้แสดงความเห็นผ่านเอกสารที ่เรียกว่า “ the Federalist Papers” หมายเลข 10 ว่าคุณสมบัติการเป็นตัวแทนในระบบการเมือง 

จะต้องเป็นผู้ที ่ฉลาดกว่า มีความรักชาติ และความยุติธรรมมากกว่า อันจะน าไปสู ่การเล็งเห็นผลประโยชน์ส่วนรวมของมหาชนได้ 

ดีกว่าการกระท าตามสิ่งที ่ประชาชนต้องการเท่านั้น ขณะที ่ความต้องการของมหาชนที ่ว่านี ้อาจน าไปสู ่การเอารัดเอาเปรียบ หรือ 

กดขี ่กลุ่มอื ่นๆ ได้เช่นกัน (Hamilton, Madison and Jay, 2003: 76-77) 

ต่อมาเมื ่อคลื ่นแห่งกระแสประชาธิปไตยแผ่ขยายไปทั่วโลก พร้อมๆ กับการตอกย ้าถึงความส าคัญของ “เสียงของ 

ประชาชนคือเสียงสวรรค์” (vox populi vox dei) ที ่เพิ่มขึ ้น แนวคิดว่าด้วยสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรเป็นตัวแทนผลประโยชน์ 

แห่งชาติของเอ็ดมันด์ เบิร์ค ถูกทดแทนด้วยความเชื ่อว่า “ผู้แทน” คือผู้ได้รับมอบหมายให้ท าหน้าที ่ “แทน” ประชาชน 

(representative as a delegate) ดังนั้นจึงควรท าตามค าสั่งและความต้องการของผู้เลือกตั้ง และจะไม่ท าการในสิ่งที ่ผู้เลือกตั้ง 

ไม่ประสงค์ให้ท า 


ในสังคมไทยนั้น ปัญหาซึ ่งกลายเป็นรากเหง้าแห่งปัญหาทั้งปวงคือ การที ่ผู้รับมอบอ านาจไปท าหน้าที ่เป็นตัวแทนไม่ได้ 

ท าหน้าที ่ทั้งในมิติที ่มีผลประโยชน์แห่งชาติร่วมกันเป็นหนึ ่งเดียว (trustee) และมิติที ่สะท้อนความต้องการของผู้เลือกตั้ง (delegate) 

ส่วนหนึ ่งเป็นเพราะการขาดกลไกให้ประชาชนเข้าถึงข้อมูลการท าหน้าที ่ของตัวแทน ไม่ว่าจะเป็นการออกกฎหมาย เข้าประชุมสภา 

หรือตรวจสอบรัฐบาล ในสังคมไทย ประชาชนน้อยคนและน้อยครั้งที ่ใช้สิทธิเลือกตั้งเพื ่อลงโทษและควบคุมตัวแทนของตน ท าให้ 

การแข่งขันเพื ่อรักษาผลประโยชน์ของประชาชนไม่สมบูรณ์ และน าไปสู ่ภาวะ “ไม่จ าเป็นต้องใช้ความพยายาม” (failure of effort) 

ของตัวแทนไทย ประเด็นเรื ่องเจ้าของอ านาจและผู้รับมอบอ านาจในระบบรัฐสภาไม่ใช่เป็นเพียงความสัมพันธ์ระหว่างประชาชนและ 

ตัวแทนเท่านั้น แต่ยังครอบคลุมถึงความสัมพันธ์เชิงอ านาจระหว่างฝ่ายบริหารและฝ่ายนิติบัญญัติ ในระบอบประชาธิปไตยระบบ 

รัฐสภาที ่ประชาชนเลือกสมาชิกสภา ผู้แทนราษฎร และสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรเลือกนายกรัฐมนตรี จากนั้นนายกรัฐมนตรีจึง 

แต่งตั้งคณะรัฐมนตรีอีกชั้นหนึ ่ง ท าให้สมาชิกรัฐสภามีฐานะเป็นเจ้าของอ านาจ (principal) ล าดับที ่สองที ่ได้ยินยอมส่งทอดอ านาจ 

บริหารไปยังนายกรัฐมนตรีและคณะรัฐมนตรี ฝ่ายหลังจึงอยู ่ในฐานะผู้รับมอบอ านาจ (agent) จากรัฐสภา ซึ ่งเป็นที ่มาของหลักการ 

ที ่ฝ่ายบริหารต้องรับผิดชอบต่อ (accountable to) ฝ่ายนิติบัญญัติ (สิริพรรณ, 2552: 403-452) 

43


ประเทศหนึ ่งจะเป็นประชาธิปไตยได้ ขึ ้นอยู ่กับการมีกลไกที ่ให้เจ้าของอ านาจสามารถ “เลือก” และ “ควบคุม” การท า 

หน้าที ่ของตัวแทนหรือผู้รับมอบอ านาจได้ ในทางปฏิบัติการเลือกและการควบคุมรวมถึงการลงโทษและการให้รางวัล นั่น 

หมายความว่าประชาชนมีอ านาจในการเลือก ควบคุม ลงโทษ และให้รางวัลผู้แทนของตน และสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรที ่มาจาก 

การเลือกตั้งของประชาชนต้องมีอ านาจเลือก ควบคุม ลงโทษ และให้รางวัลนายกรัฐมนตรีและคณะรัฐมนตรี ในฐานะที ่เป็นผู้รับมอบ 

อ านาจจากประชาชนโดยตรง 

โดยทั่วไป กลไกการตรวจสอบในความสัมพันธ์ระหว่างเจ้าของอ านาจและผู้รับมอบหมายสามารถแบ่งได้เป็น 4 ช่องทาง 

คือ 1) การรักษาสัญญาระหว่างเจ้าของอ านาจและผู้รับมอบอ านาจ 2) กระบวนการสรรหาและการคัดเลือก 3) การตรวจสอบและ 

การเรียกร้องความต้องการโดยเจ้าของอ านาจ และ 4) กลไกการตรวจสอบเชิงสถาบัน 

ในระบอบประชาธิปไตย กระบวนการเพื ่อให้ได้ตัวแทนคือการเลือกตั้ง ปัญหาในการเลือกตัวแทนแบ่งได้กว้างๆ เป็นสอง 

ประเด็นคือ 1) เลือกผิดเพราะความไม่รู้อันเกิดจากข้อมูลถูกปิดบัง (hidden information) และ 2) ระบบเลือกตั้งที ่ไม่เอื ้อให้ได้ 

ตัวแทนที ่มีความชอบธรรม จะเห็นว่า “การเลือกตัวแทน” เป็นจุดเริ่มต้นในการให้สัญญาระหว่างเจ้าของอ านาจและผู้รับมอบอ านาจ 

ดังนั้น กระบวนการสรรหาและการคัดเลือกผู้ด ารงต าแหน่งทางการเมืองจึงเป็นมาตรการที ่ควบคุมสายสัมพันธ์ระหว่างประชาชนกับ 

ตัวแทนก่อนเข้ารับต าแหน่ง (ex ante) และเมื ่อเป็นตัวแทนแล้ว ระบบการเมืองต้องมีมาตรการควบคุมสายสัมพันธ์ระหว่าง 

ประชาชนกับตัวแทนภายหลังเข้ารับต าแหน่ง (ex post) เพื ่อก ากับให้การท าหน้าที ่ของตัวแทนถูกตรวจสอบได้โดยเจ้าของอ านาจ 

คือประชาชนผู้เลือกตั้ง การเลือกผิดนอกจากจะท าให้ประชาชนได้ตัวแทนที ่ไร้ความรู้ความสามารถ ยังได้ผู้รับมอบอ านาจที ่มีการ 

กระท าอันซ่อนเร้น (hidden action) ที ่ผิดแผกไปจากเจตนารมณ์ของเจ้าของอ านาจ ผลก็คือตัวแทนไม่ค านึงถึงประโยชน์ของ 

เจ้าของอ านาจ ใช้อ านาจจนก่อให้เกิดปัญหามาตรฐานทางจริยธรรม (moral hazard) พฤติกรรมของตัวแทนที ่มีผลประโยชน์และ 

แรงจูงใจในการท าหน้าที ่ไม่สอดคล้องและไม่ตอบสนองผลประโยชน์ของเจ้าของอ านาจที ่ผ่านมาส่งผลให้เกิดความไม่ไว้วางใจ 

(distrust) ของประชาชนซึ ่งเป็นเจ้าของอ านาจ (principal) ที ่มีต่อสมาชิกรัฐสภาและรัฐบาลซึ ่งเป็นตัวแทนที ่ได้รับมอบหมาย 

(agent) ความไม่ไว้วางใจดังกล่าวถือได้ว่าเป็นส่วนหนึ ่งของปัญหาความชอบธรรมในการใช้อ านาจของฝ่ายนิติบัญญัติและบริหาร 

ซึ ่งจะส่งผลต่อเสถียรภาพของระบบการเมืองในระยะยาว (สิริพรรณ, 2552: 403-452) 


ดูเพิ่มใน ‘Civil Society’ 

สิริพรรณ นกสวน สวัสดี (2552). “ความเป็นตัวแทน กลไกตรวจสอบ และระบบเลือกตั้ง: 

ข้อคิดในการออกแบบสถาบันการเมือง”. รัฐศาสตร์สาร 30 ปี ธรรมศาสตร์ 60 ปี. เล่ม 1. กรุงเทพ: โรงพิมพ์ 

มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์. 

Birch, Anthony H. (2007). The Concepts and Theories of Modern Democracy. 3 rd 

edition. London: New York, Routledge. 

44

Burke, Edmund (1877). “Speech to the Electors of Bristol”. The Works of the Right Honorable Edmund Burke, Vol. 2, 5 th 

edition. Boston: Little Brown. 

Hamilton, Alexander (2003). The Federalist Papers. New York: Signet Classics. 

Kiewiet, D. Roderick and Mathew D. McCubbins (1991). The Logic of Delegation. Chicago: University of Chicago Press. 

Vieira, Monica Brito and David Runciman (2008). Representation: Key Concept. Cambridge, UK: Polity Press. 

45

AMNESTY 

กำรนิรโทษกรรม 


การนิรโทษกรรม (Amnesty) มีรากศัพท์มาจากค าว่า "amnesia" ซึ ่งหมายถึงสภาวะที ่คนๆ หนึ ่งได้สูญเสียความทรงจ าใน 

เรื ่องหนึ ่งๆ ไป ดังนั้น ค าว่านิรโทษกรรมจึงหมายถึงกระบวนการลบล้างความผิดให้แก่บุคคล กลุ่มบุคคล หรือ คณะบุคคล เป็นการ 

เฉพาะ ประหนึ ่งว่าการกระท าความผิดนั้นมิเคยเกิดขึ ้น ซึ ่งโดยส่วนมากแล้วมักจะเป็นคดีความทางการเมือง 

การนิรโทษกรรม มีความหมายมากไปกว่าการอภัยโทษ (pardon) เพราะการอภัยโทษเป็นแค่เพียงการยกโทษให้ หรือ 

ยกเลิกการลงโทษ แต่ไม่ได้ยกเลิกความผิดที ่ได้ตัดสินตามกระบวนการยุติธรรมไปแล้ว ในขณะที ่การนิรโทษกรรมจะเป็นการ 

ยกเลิกทั้งความผิดและการลงโทษตามกระบวนการยุติธรรมที ่ผ่านมา หรือในกรณีที ่การกระท าดังกล่าวยังไม่ผ่านกระบวนการ 

พิจารณาตามกระบวนการยุติธรรม ก็ให้ถือว่าการกระท านั้นไม่เป็นความผิด ตลอดจนเลือกที ่จะลืมเหตุการณ์ที ่ผ่านมา และความ 

ทรงจ าที ่ถูกบันทึกไว้อย่างเป็นทางการของความผิดนั้นให้ถูกลบออกไปทั้งหมด และให้ผู้กระท าการนั้น พ้นจากความรับผิดโดย 

สิ ้นเชิง วิธีการนิรโทษกรรมตามหลักสากล มักใช้ร่วมกับวิธีการตรวจสอบหาความจริง หากพบว่ามีการละเมิดสิทธิมนุษยชน ซึ ่ง 

ส่งผลให้ความไว้วางใจของประชาชนที ่มีต่อรัฐลดน้อยลง ถือเป็นความล้มเหลวของรัฐ (โปรดดู the State) ที ่รัฐต้องรับผิดชอบกับ 

การกระท าที ่ท าลงไป เพื ่อป้องกันมิให้เกิดซ ้าอีก ในกรณีนี ้ รัฐอาจให้มีการชดเชยแก่ผู้เสียหายหรือญาติพี ่น้อง เพื ่อเป็นการเยียวยา 

ผู้ได้รับผลกระทบ และเพื ่อให้เกิดการปรับปรุงวิธีปฏิบัติและการกระท าที ่เลวร้ายในอดีตให้ดีขึ ้น การนิรโทษกรรมจึงมักถูกน ามาใช้ 

เป็นเครื ่องมือเพื ่อยุติความขัดแย้งในกรณีที ่รัฐบาลเห็นว่ามีความส าคัญอย่างยิ่งยวด และเชื ่อมั่นว่าผลจากการนิรโทษกรรมจะเป็นที ่ 

ยอมรับของประชาชนโดยทั่วไป 

โดยสรุป ความแตกต่างระหว่างการนิรโทษกรรม (amnesty) และการอภัยโทษ (pardon) ได้แก่ 

1) นิรโทษกรรม หมายถึงลืมหมดสิ ้นว่าเคยมีการกระท าดังกล่าวเกิดขึ ้น (forgetfulness) ขณะที ่อภัยโทษ หมายถึงการให้ 

อภัย เพราะสงสาร จึงยกโทษให้ (forgiveness) 

2) การอภัยโทษจะเป็นรายบุคคล (ระบุชื ่อ แต่คราวละหลายคนก็ได้) นิรโทษกรรม จะท าเป็นหมู ่คณะ 

3) นิรโทษกรรม อาจท าในกรณีที ่คณะบุคคลนั้นยังไม่เคยผ่านกระบวนการยุติธรรมใดๆ หรือต้องค าพิพากษา แต่การอภัย 

โทษ ต้องมีการพิพากษาว่ามีการกระท าผิดเกิดขึ ้นแล้ว 

4) นิรโทษกรรมเป็นวิธีการทางการเมือง เพื ่อแก้ปัญหาที ่มีความส าคัญระดับชาติ (national importance) จึงมักท าการนิร 

โทษกรรมคณะบุคคล ในเหตุการณ์ส าคัญ ไม่ใช่เป็นการนิรโทษกรรมให้แก่ปัจเจกบุคคล 

5) การอภัยโทษ ข้อมูลประวัติอาชญากรรมจะไม่ถูกลบทิ ้ง เนื ่องจากศาลได้วินิจฉัยว่ามีความผิดแล้ว 

46


การนิรโทษกรรมปรากฏขึ ้นครั้งแรกในประวัติศาสตร์ตั้งแต่สมัยกรีกโบราณ คือในเอเธนส์เมื ่อราวๆ สี ่ร้อยปีก่อนคริสตกาล 

ที ่เอเธนส์ได้พ่ายแพ้ต่อสปาตาร์ในสงครามเพโลพอนนีเซียน (Peloponnesian War) คณะทหารกลุ่มหนึ ่งน าโดยทราไซบูลุส 

(Thrasybulus) และอัลซีไบอะดีส (Alcibiades) ได้ก่อการปฏิวัติต่อผู้ปกครองที ่ได้ชื ่อว่าคณะทรราชสามสิบคน (The Thirty 

Tyrants) ซึ ่งเป็นตัวแทนของการปกครองที ่สปาตาร์ได้จัดวางเอาไว้หลังจากสิ ้นสุดสงคราม และเมื ่อทราไซบูลุส ก่อการจนส าเร็จเสร็จสิ ้น 

แล้ว สิ่งส าคัญประการแรกสุดที ่เขาได้ท าก็คือ การน าการปกครองในระบอบประชาธิปไตยกลับคืนสู ่เอเธนส์ และพร้อมๆ กันนั้นก็ได้ 

ออกค าสั่งนิรโทษกรรมให้แก่บุคคลส่วนใหญ่ของคณะทรราชสามสิบคนเพื ่อสร้างความสมานฉันท์ให้แก่เอเธนส์ 

หลังจากนั้นอีกหลายพันปี ในยุคสมัยแห่งการรื ้อฟื ้นระบอบกษัตริย์ (restoration) ของอังกฤษ พระเจ้าชาร์ลที ่ 2 ได้มีการ 

ออกพระราชบัญญัตินิรโทษกรรมให้แก่บุคคล หรือ คณะบุคคล ที ่เคยเป็นปฏิปักษ์ต่อระบอบกษัตริย์ในสมัยพระเจ้าชาร์ลที ่ 1 

เพียงแต่จะไม่ครอบคลุมถึงบุคคลที ่มีส่วนเกี ่ยวข้องกับการตัดสินประหารชีวิตพระเจ้าชาร์ลที ่ 1 ไว้ในพระราชบัญญัตินิรโทษกรรมนี ้ 

ด้วยเท่านั้นเอง ตัวอย่างทั้งสองกรณีที ่ได้ยกมานั้นเป็นการใช้การนิรโทษกรรมเป็นเครื ่องมือทางการเมืองในการลบล้างโทษ และ 

ความผิดที ่เกิดขึ ้นจากประเด็นวิวาทและความขัดแย้งทางการเมือง โดยหวังว่าจะน าไปสู ่ความปรองดองสมานฉันท์ในสังคม (โปรด 

ดู Reconciliation) 

การปฏิวัติ รัฐประหารที ่เกิดขึ ้นในระบอบการปกครองทุกระบอบอาจถือได้ว่าเป็นความพยายามเล่นนอกกติกาทาง 

อ านาจของระบอบการปกครองนั้นๆ เช่น การปฏิวัติในระบอบราชาธิปไตยก็เป็นการเล่นนอกกติกาของอ านาจที ่จะต้องมาจาก 

การสืบสันตติวงศ์ หรือ การรัฐประหารในระบอบประชาธิปไตยเองก็ถือเป็นการเล่นนอกกติกาทางอ านาจของระบอบประชาธิปไตย 

ที ่จะต้องมาจากการเลือกตั้งของประชาชนด้วยเช่นกัน ดังนั้น เมื ่อเกิดการปฏิวัติ หรือ การรัฐประหารขึ ้นไม่ว่าจะในระบอบการ 

ปกครองใดก็ตาม หากคณะปฏิวัติ/รัฐประหารประสบความส าเร็จในการก่อการก็จะกลายเป็นองค์อธิปัตย์ใหม่ แต่กระนั้นเพื ่อเป็น 

เกราะคุ้มภัยให้แก่ตนเองจากภยันตรายของกระแสต่อต้านการปฏิวัติ รัฐประหาร ที ่อาจเกิดขึ ้นในภายหลัง อันเป็นผลของการเล่น 

นอกกติกาของระบอบการปกครองแบบเดิม คณะผู้ก่อการจึงจ าเป็นต้องอาศัยอ านาจอธิปไตยที ่เพิ่งได้มานี ้ในการตรากฎหมายเพื ่อ 

นิรโทษกรรมความผิดในการก่อการปฏิวัติรัฐประหาร หรือ อีกนัยหนึ ่งก็คือท าให้การเล่นนอกกติกาของระบอบการปกครองเก่าของ 

พวกตนนั้นชอบธรรม และไม่สามารถถูกเอาผิดจากผู้ที ่สนับสนุนระบอบการปกครองเดิมได้ เช่น การที ่คณะราษฎรต้องรีบร้อนให้ 

พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงลงพระปรมาภิไธยตราพระบรมราชโองการพระราชก าหนดนิรโทษกรรมในคราว 

เปลี ่ยนแปลงการปกครองแผ่นดิน พุทธศักราช 2475 

(ดูตัวบทได้ใน http://www.lawreform.go.th/lawreform/images/th/legis/compe/th/law/2475/b901-20-2475-001.htm) 

ประเทศแอฟริกาใต้ในสมัยประธานาธิบดีเฟดริค วิลลิม เดอ เคลิร์ก (F. W. de Klerk) จัดให้มีคณะกรรมการความจริงและ 

ความปรองดองแห่งแอฟริกาใต้ (South Africa’s Truth and Reconciliation Commission) เพื ่อบังคับใช้กฎหมายนิรโทษกรรมในปี 

ค.ศ.1992 วัตถุประสงค์หลักของการใช้กฎหมายนิรโทษกรรมในแอฟริกาใต้คือต้องการยุติสงครามต่อต้านการปกครองของคนขาว 

(the battle against white rule) และความรุนแรงในการแบ่งแยกสีผิว (apartheid) ที ่ด าเนินอยู ่ตั้งแต่ปี ค.ศ. 1990 โดยกฎหมายมี 

เนื ้อหายกเลิกการเอาผิดและจะไม่ด าเนินคดีกับบุคคลที ่ก่ออาชญากรรมทั้งปัจเจกบุคคลและกลุ่มองค์กร ไม่ว่าจะเป็นนักการเมือง 

47

เจ้าหน้าที ่รัฐ หรือประชาชนทั่วไปที ่ปล้น ฆ่า เผา ใช้ความรุนแรง หรืออาชญากรรมอื ่นใดก่อนวันที ่ 9 ตุลาคม ค.ศ. 1990 โดยที ่ 

บุคคลต้องมาขึ ้นทะเบียนเพื ่อขอนิรโทษกรรมกับรัฐสภา และจะต้องอธิบายและพิสูจน์ให้คณะกรรมการฯ เห็นว่าการกระท าดังกล่าว 

เกิดขึ ้นจากแรงจูงใจและเหตุผลทางการเมือง มิใช่การท าผิดทั่วไป กฎหมายดังกล่าวมีลักษณะส าคัญ 3 ประการคือ 1) การนิรโทษ 

กรรมในแอฟริกาใต้ไม่ได้เป็นประโยชน์ต่อเฉพาะกลุ่มนักการเมืองที ่กระท าผิดเท่านั้น 2) การกระท านั้นจ ากัดอยู ่เฉพาะประเด็นที ่ 

เกี ่ยวข้องกับการเมือง ไม่ครอบคลุมถึงการกระท าผิดในรูปแบบอื ่น เช่นการโกงกิน ทุจริต คอร์รัปชั่น และ 3) มีการแต่งตั้ง 

คณะกรรมการไต่สวนสอบสวนอย่างเป็นทางการ มิใช่พอออกกฎหมายแล้ว จะพ้นผิดโดยปราศจากการพิจารณา ที ่จริงแล้ว 

กฎหมายดังกล่าวในแอฟริกาใต้ได้รับการวิจารณ์อย่างมากว่ารัฐบาลของประธานาธิบดีเดอ เคลิร์ก ต้องการลบล้างความผิดและ 

ท าลายหลักฐานการกระท ารุนแรงโดยมิชอบของรัฐบาล แต่ในที ่สุดกฎหมายก็ผ่านรัฐสภาได้เพราะกลุ่มต่อต้านก็ได้ประโยชน์จาก 

การปลดปล่อยนักโทษการเมืองและนักรบที่ต้องลี้ภัยอยู ่นอกประเทศให้เป็นอิสระ จึงเป็นกฎหมายที ่ทั้งสองฝ่ายได้ประโยชน์ 

ร่วมกันอย่างชัดเจน 

ความส าเร็จในการนิรโทษกรรมที ่กล่าวถึงกันมากคือ การนิรโทษกรรมในแอฟริกาใต้ซึ ่งริเริ่มโดยรัฐบาลนายเนลสัน แมน 

เดลา (Nelson Mandela) ผู้เป็นหนึ ่งในเหยื ่อหรือผู้เสียหายร่วมกับคนผิวด าจ านวนมาก ได้ออกกฎหมายนิรโทษกรรมหรือกฎหมาย 

เพื ่อสร้างความเป็นอันหนึ ่งอันเดียวกันและความปรองดองแห่งชาติ (Promotion of National Unity and Reconciliation Act) โดย 

จัดตั้งคณะกรรมการเพื ่อการค้นหาความจริงและการปรองดองแห่งแอฟริกาใต้ (South Africa’s Truth and Reconciliation 

Commission---TRC) ขึ ้นมาอีกครั้งในปี ค.ศ. 1995 และเริ่มมีการไต่สวนตรวจสอบข้อเท็จจริงปี ค.ศ. 1996 คณะกรรมการดังกล่าว 

มีอ านาจนิรโทษผู้กระท าผิดได้ การนิรโทษกรรมในแอฟริกาใต้มีเงื ่อนไขที ่รัดกุมซับซ้อน กล่าวคือในเบื ้องต้นใช้เป็นเครื ่องมือ 

แลกเปลี่ยนระหว่างการยอมเปิดเผยข้อเท็จจริงต่อสาธารณะกับการได้รับนิรโทษกรรม โดยผู้กระท าผิด ต้องยอมถูกไต่ 

สวนสาธารณะ ต้องยอมเปิดเผยข้อเท็จจริงอันเป็นประโยชน์ในการคลี ่คลายเหตุการณ์ และต้องยอมรับผิดในการกระท าที ่ก่อขึ ้น 

รวมทั้งขอขมาเหยื ่อของตน หลังจากนั้นผู้กระท าผิด จึงจะยื ่นขอนิรโทษมาที ่คณะกรรมการฯ ซึ ่งคณะกรรมการจะปรึกษาเหยื ่อหรือ 

ญาติของผู้เสียหาย แล้วจึงเลือกนิรโทษกรรมเป็นกรณีๆ เมื ่อการนิรโทษกรรมเกิดขึ ้น จะมีการจัดท ารายงานเผยแพร่ต่อสาธารณะ 

ซึ ่งผลก็คือท าให้สังคมตระหนักรู้ร่วมกันว่าการกระท าใดที ่ถือเป็นความผิด มีการส านึกผิด และเป็นบทเรียนที ่สังคมได้จดจ าเรียนรู้ 

ร่วมกัน 


ในประเทศไทยมีการใช้การนิรโทษกรรมเป็นเครื ่องมือลดความขัดแข้งทางการเมืองมาตลอดตั้งแต่การเปลี ่ยนเปลี ่ยน 

การปกครองมาสู ่ระบอบประชาธิปไตย โดยออกเป็นทั้งพระราชก าหนด และ พระราชบัญญัติ เช่น พระราชก าหนดนิรโทษกรรม 

แก่ผู้กระท าความผิดฐานกบฏและจลาจล พุทธศักราช 2488 พระราชก าหนดนิรโทษกรรมแก่ผู้กระท าความผิดเนื ่องในการชุมนุม 

กัน ระหว่างวันที ่ 17 พฤษภาคม พ.ศ. 2535 ถึงวันที ่ 21 พฤษภาคม พ.ศ. 2535 พระราชบัญญัตินิรโทษกรรมแก่ผู้กระท าการ 

อันเป็นความผิดต่อความมั่นคงของรัฐภายในราชอาณาจักร ตามประมวลกฎหมายอาญาและความผิดตามกฎหมายว่าด้วยการ 

ป้องกันการกระท าอันเป็นคอมมิวนิสต์ พ.ศ. 2532 พระราชบัญญัตินิรโทษกรรมแก่ผู้กระท าการยึดอ านาจการปกครองแผ่นดิน เมื ่อ 

วันที ่ 20 ตุลาคม พ.ศ. 2520 พ.ศ.2520 (ดูตัวบทกฎหมายนิรโทษกรรมของประเทศไทย ได้ใน 

http://www.lawreform.go.th/lawreform/index.php?option=com_lawreform&Task 

48

=showlaw&hidemainmenu=1&lid=316&gid=6&Itemid=18) 

ตำรำงสรุปจ ำนวนกำรนิรโทษกรรมในประเทศไทยที่ผ่ำนมำ 

ครั้งที่ กฎหมำย 

1 พระราชก าหนดนิรโทษกรรมในคราวเปลี ่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 

2 พระราชบัญญัตินิรโทษกรรมในการจัดการให้คณะรัฐมนตรีลาออกเพื ่อให้มีการเปิดสภา 

ผู้แทนราษฎรตามรัฐธรรมนูญ พ.ศ. 2476 

3 พระราชก าหนดนิรโทษกรรมแก่ผู้กระท าความผิดฐานกบฏและจลาจล พ.ศ. 2488 

4 พระราชบัญญัติอนุมัติพระราชก าหนดนิรโทษกรรมแก่ผู้กระท าความผิดฐานกบฏและ 

จลาจล พ.ศ. 2488 

5 พระราชบัญญัตินิรโทษกรรมแก่ผู้กระท าการต่อต้านการด าเนินการสงครามของญี ่ปุ่น 

พ.ศ. 2489 

6 พระราชบัญญัตินิรโทษกรรมแก่ผู้กระท ารัฐประหาร พ.ศ. 2490 

7 พระราชบัญญัตินิรโทษกรรมแก่ผู้ที ่ได้น ารัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2475 

กลับมาใช้ พ.ศ. 2494 

8 พระราชบัญญัตินิรโทษกรรมในโอกาสครบ 25 พุทธศตวรรษ พ.ศ. 2499 

9 พระราชบัญญัตินิรโทษกรรมแก่ผู้กระท าการยึดอ านาจการบริหารราชการแผ่นดินเมื ่อ 

วันที ่ 16 กันยายน พ.ศ. 2500 พ.ศ. 2500 

10 พระราชบัญญัตินิรโทษกรรมแก่ผู้กระท าการปฏิวัติเมื ่อวันที ่ 20 ตุลาคม พ.ศ. 2501 พ.ศ. 

2502 

11 พระราชบัญญัตินิรโทษกรรมในโอกาสครบ 25 พุทธศตวรรษ (ฉบับที ่ 2) พ.ศ. 2502 

12 พระราชบัญญัตินิรโทษกรรมแก่ผู้กระท าการปฏิวัติ เมื ่อวันที ่ 17 พฤศจิกายน พ.ศ. 2514 

พ.ศ. 2515 

13 พระราชบัญญัตินิรโทษกรรมแก่นักเรียน นิสิต นักศึกษา และประชาชน ซึ ่งกระท า 

ความผิดเกี ่ยวเนื ่องกับการเดินขบวนเมื ่อวันที ่ 13 ตุลาคม พ.ศ. 2516 พ.ศ. 2616 

14 พระราชบัญญัติยกเลิกค าสั่งของหัวหน้าคณะปฏิวัติที ่ 36/2515 ลงวันที ่ 22 มิถุนายน 

พ.ศ. 2515 พ.ศ. 2517 

49

ตำรำงสรุปจ ำนวนกำรนิรโทษกรรมในประเทศไทยที่ผ่ำนมำ 

ครั้งที่ กฎหมำย 

15 พระราชบัญญัตินิรโทษกรรมแก่ผู้กระท าการยึดอ านาจการปกครองประเทศ เมื ่อวันที ่ 6 

ตุลาคม พ.ศ. 2519 พ.ศ. 2519 

16 พระราชบัญญัตินิรโทษกรรมแก่ผู้กระท าการอันเป็นความผิดต่อความมั่นคงของรัฐภายใน 

ราชอาณาจักร ระหว่างวันที ่ 25 และวันที ่ 26 มีนาคม พ.ศ. 2520 พ.ศ. 2520 

17 พระราชบัญญัตินิรโทษกรรมแก่ผู้กระท าการยึดอ านาจการปกครองแผ่นดิน เมื ่อวันที ่ 20 

ตุลาคม พ.ศ. 2520 พ.ศ. 2520 

18 พระราชบัญญัตินิรโทษกรรมแก่ผู้ซึ ่งกระท าความผิดเนื ่องในการชุมนุมใน 

มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ระหว่างวันที ่ 4 ถึงวันที ่ 6 ตุลาคม 2519 พ.ศ. 2521 

19 พระราชก าหนดนิรโทษกรรมแก่ผู้ก่อความไม่สงบเพื ่อยึดอ านาจการปกครองแผ่นดิน 

ระหว่างวันที ่ 31 มีนาคม ถึงวันที ่ 3 เมษายน พ.ศ. 2524 พ.ศ. 2524 

20 พระราชบัญญัตินิรโทษกรรมแก่ผู้ก่อความไม่สงบเพื ่อยึดอ านาจการปกครองแผ่นดิน 

ระหว่างวันที ่ 8 และวันที ่ 9 กันยายน พ.ศ. 2528 พ.ศ. 2531 

21 พระราชบัญญัตินิรโทษกรรมแก่ผู้กระท าการอันเป็นความผิดต่อความมั่นคงของรัฐภายใน 

ราชอาณาจักร ตามประมวลกฎหมายอาญาและความผิดตามกฎหมายว่าด้วยการป้องกัน 

การกระท าอันเป็นคอมมิวนิสต์ พ.ศ. 2532 

22 พระราชบัญญัตินิรโทษกรรมแก่ผู้กระท าการยึดและควบคุมอ านาจการปกครองแผ่นดิน 

เมื ่อวันที ่ 23 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2534 พ.ศ. 2534 

23 พระราชก าหนดนิรโทษกรรมแก่ผู้กระท าความผิดเนื ่องในการชุมนุมกันระหว่างวันที ่ 17 

พฤษภาคม พ.ศ. 2535 ถึงวันที ่ 21 พฤษภาคม พ.ศ. 2535 พ.ศ. 2535 

ประเด็นการนิรโทษกรรมในประเทศไทยอยู ่ในความสนใจของสาธารณะมาตลอด ตั้งแต่เมื ่อนายกรัฐมนตรีสมัคร สุนทร 

เวช ชนะการเลือกตั้งปี พ.ศ. 2550 ครั้งนั้นมีความพยายามเสนอร่างพระราชบัญญัติว่าด้วยความปรองดองแห่งชาติหรือที ่ได้รับชื ่อ 

เล่นว่า “กฎหมายนิรโทษกรรม” ซึ ่งเป็นร่างพระราชบัญญัติที ่ประกอบด้วย 5 มาตรา มีเนื ้อหาพอสรุปได้ดังนี ้ 

“เนื่องจากป ัจจุบันเหตุการณ์บ้านเมืองไม่ปกติ ประชาชนเกิดการแบ่งแยกทางความคิดอย่าง 

รุนแรง จนมีการแบ่งเป็นฝ ักเป็นฝ่าย สมควรสร้างความปรองดองแห่งชาติโดยการนิรโทษกรรมบุคคลที่ 

มีความผิดตามกฎหมายหรือรัฐธรรมนูญ ซึ่งได้กระท าก่อนหรือหลังวันที่ 19 กันยายน 2549 หรือบุคคล 

ที่ได้รับผลร้ายจากองค์กรที่เกิดจากการปฏิรูปการปกครองในระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ 

ทรงเป็นประมุข (คปค.) ในความผิดเกี่ยวกับ (1) การต่อต้านการบริหารราชการแผ่นดิน (2) การต่อต้าน 

50

การยึดอ านาจการปกครองประเทศ (3) การปฏิบัติหน้าที่ในองค์กรอิสระตามรัฐธรรมนูญและองค์กรตาม 

รัฐธรรมนูญ (4) การปฏิบัติหน้าที่ใน คตส.และการที่บุคคลหรือคณะบุคคลหรือนิติบุคคลซึ่งได้รับผลร้าย 

จาก คตส. (5) การที่เจ้าหน้าที่ของรัฐเข้าระงับปราบปรามหรือสลายการชุมนุมของกลุ่มบุคคล ตาม (1) 

(2) ส่วน (6) การที่บุคคลหรือคณะบุคคลที่บริหารราชการแผ่นดินและตามประกาศ คปค.ฉบับ 30 โดยผู้ 

ที่ได้รับนิรโทษกรรมให้รวมถึงผู้กระท าทั้งในฐานะตัวการ ผู้สนับสนุน ผู้ใช้ให้กระท าหรือผู้ถูกใช้ให้กระท า 

หากการกระท านั้นเป็นความผิดตามกฎหมายให้ผู้นั้นพ้นจากความผิดและความรับผิดทั้งในทางอาญา 

ทางแพ่งและทางปกครอง หากผู้นั้นถูกตัดสิทธิทางการเมือง ให้คืนสิทธิทางการเมืองแก่ผู้นั้นด้วย แต่ผู้ 

ได้รับนิรโทษกรรมไม่สามารถเรียกร้องสิทธิหรือประโยชน์ใดๆ ทั้งสิ ้น….” 

ต่อมาในปี พ.ศ. 2555 มีสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรกลุ่มหนึ ่งน าโดย พล.อ. สนธิ บุญยรัตกลิน อดีตผู้น าของ คมช.(คณะมนตรี 

ความมั่นคงแห่งชาติ) ผู้ก่อการรัฐประหารในวันที ่ 19 กันยายน พ.ศ.2549 ได้เสนอร่างพระราชบัญญัติปรองดองฯ เข้าสู ่รัฐสภา โดย 

หลักใหญ่ใจความและสาระส าคัญของร่างพระราชบัญญัติปรองดองฯ ฉบับดังกล่าวนี ้อยู ่ที ่การจัดให้มีการนิรโทษกรรมความผิดให้แก่ 

ทุกๆ ฝ่ายในปัญหาความขัดแย้งที ่เกิดขึ ้นจากการชุมนุมทางการเมืองไทยตั้งแต่วันที ่ 15 กันยายน พ.ศ.2548 เป็นต้นมาจนถึงวันที ่ 

10 พฤษภาคม พ.ศ. 2554 แต่ร่างพระราชบัญญัติดังกล่าวมิได้ถูกน าเข้าสู ่กระบวนการพิจารณาในรัฐสภา 

ในช่วงกลางปี พ.ศ.2556 รัฐบาลโดยพรรคเพื ่อไทย และ ส.ส.ของพรรครัฐบาลได้พยายามเสนอร่างพระราชบัญญัติว่าด้วย 

การนิรโทษกรรม และความปรองดองแห่งชาติขึ ้นมาใหม่อีกครั้ง ในบรรดาร่างพระราชบัญญัตินิรโทษกรรม และร่างพระราชบัญญัติ 

เพื ่อการปรองดองทั้งหมด มีสองฉบับที ่ได้รับความสนใจมากที ่สุด คือ ร่างพระราชบัญญัติปรองดองฯ ของนายวรชัย เหมะ 

สมาชิกสภาผู้แทนราษฎรจังหวัดสมุทรปราการ สังกัดพรรคเพื ่อไทย ที ่มีเนื ้อหามุ่งนิรโทษกรรมเฉพาะผู้ชุมนุมทางการเมืองทุกกลุ่ม 

ยกเว้นแกนน าผู้สั่งการ ในขณะที ่ร่างพระราชบัญญัติปรองดองฯ อีกฉบับของ ร.ต.อ. เฉลิม อยู ่บ ารุง รองนายกรัฐมนตรีนั้นมีเนื ้อหาที ่ 

มุ่งนิรโทษกรรมให้กับทุกๆ ฝ่าย ซึ ่งรวมไปจนถึงแกนน า และผู้สั่งการด้วย จนได้ชื ่อว่าเป็นร่างพระราชบัญญัติปรองดองฯ “แบบสุด 

ซอย” ผลปรากฏว่าร่างพระราชบัญญัติฉบับของ ร.ต.อ. เฉลิมนี ้ได้รับการสนับสนุนจาก ส.ส. พรรคเพื ่อไทยเป็นจ านวนมาก ด้วย 

เหตุนี ้จึงก่อให้เกิดกระแสต่อต้านจากกลุ่มผู้ชุมนุมทางการเมืองโดยเฉพาะกลุ่มแนวร่วมประชาธิปไตยขับไล่เผด็จการแห่งชาติ หรือ 

นปช. ที ่ต้องการสืบหาความจริง และไม่ต้องการปล่อยให้เรื ่องราวที ่เกิดขึ ้น โดยเฉพาะเหตุการณ์รัฐประหารปี พ.ศ. 2549 และการ 

สลายการชุมนุมในปี พ.ศ. 2553 ถูกลบไปจากหน้าประวัติศาสตร์ โดยไม่มีการวินิจฉัยว่าใครสั่งการและระบุผู้รับผิดชอบต่อ 

เหตุการณ์ดังกล่าว 

ในเดือนตุลาคม พ.ศ.2556 สภาผู้แทนราษฎรได้มีมติเห็นชอบรับหลักการร่างพระราชบัญญัตินิรโทษกรรมแก่ผู้ซึ ่งกระท า 

ความผิดเนื ่องจากการชุมนุมทางการเมืองการแสดงออกทางการเมืองของประชาชน ที ่เสนอโดยนายวรชัย เหมมะ แต่ร่าง 

พระราชบัญญัตินี ้ กลับถูกแปรญัตติในชั้นกรรมาธิการจนมีเนื ้อหาครอบคลุมถึงหลายฝ่าย รวมถึง พ.ต.ท.ทักษิณ ชินวัตร นาย 

อภิสิทธิ์เวชชาชีวะ และนายสุเทพ เทือกสุบรรณ และย้อนเวลาให้ครอบคลุมถึงเหตุการณ์ในปี พ.ศ. 2547 จนมาถึงการกระท าใน 

เดือนสิงหาคม พ.ศ.2556 จนถูกเรียกขานว่าเป็นพระราชบัญญัตินิรโทษกรรมแบบสุดซอย หรือ เหมาเข่ง นอกจากนี ้สภา 

ผู้แทนราษฎรยังมีมติรับรองร่างพระราชบัญญัติฉบับดังกล่าวด้วยกระบวนการที ่รวบรัด โดยผ่านความเห็นชอบวาระ 2 และวาระ 3 

51

ตอนตี 4 ของวันที ่ 31 ตุลาคม พ.ศ.2556 ท าให้มีเสียงคัดค้านจากประชาชนทุกกลุ่ม ทุกฝ่าย ทั้งจากญาติผู้สูญเสียจากเหตุการณ์ปี 

พ.ศ.2553 พรรคฝ่ายค้าน ทั้งคนเสื ้อเหลืองและเสื ้อแดง และจากแทบทุกภาคส่วนในสังคม 

กระแสต่อต้านที ่รุนแรงทั้งจากฝ่ายที ่เห็นว่าเป็นการล้างผิดต่อคดีคอร์รัปชั่น และฝ่ายที ่ไม่พอใจเพราะเป็นการไม่ด าเนินคดี 

เอาผิดกับผู้สั่งการและใช้อ านาจรัฐอย่างรุนแรงเกินขอบเขต ยังผลให้ประชาชนถึงแก่ชีวิต รวมถึงเป็นการยอมรับการรัฐประหารที ่ 

ผ่านมา ท าให้วุฒิสภามีมติคว ่าร่างพระราชบัญญัติฉบับนี ้ และรัฐบาลมีมติถอนร่างพระราชบัญญัติทั้ง 6 ฉบับที ่เหลือออกจากวาระ 

การประชุมสภา และสัญญาว่าจะไม่น าร่างพระราชบัญญัตินิรโทษกรรมใดๆ เข้าสู ่การพิจารณาอีก ตลอดระยะเวลาการเป็นรัฐบาล 

(โปรดดู Transitional Justice) 

หัวใจส าคัญของการนิรโทษกรรมคือ การยอมรับผิดและการยอมรับการลงโทษโดยผู้กระท าผิด แต่ในสังคมไทยเมื ่อพูดถึง 

การนิรโทษกรรมจะเน้นที ่การละเว้นโทษทางกฎหมาย จะเห็นได้ว่า ค าถามส าคัญเกี ่ยวกับเรื ่องการนิรโทษกรรมส าหรับประเทศ 

ไทยในปัจจุบัน คือ เมื ่อมีการนิรโทษกรรมแล้วจะน าไปสู ่การยอมรับของคนทุกกลุ่มในสังคมหรือไม่ จะช่วยลดความขัดแย้งและ 

น าไปสู ่การปรองดองได้จริงหรือไม่ ดูเหมือนว่า ส าหรับคนจ านวนมาก การค้นหาความจริง การบังคับใช้กฎหมาย และน าตัว 

ผู้กระท าผิดมาลงโทษ มีความสลักส าคัญไม่น้อยไปกว่าต้องการให้คู ่ขัดแย้งทางการเมืองยอมรับร่วมกันว่า กฎหมายนิรโทษกรรมจะ 

มาลบล้างความผิดให้แก่ทุกฝ่าย และที ่ส าคัญควรสร้างความเข้าใจร่วมกันเสียแต่แรกว่า การนิรโทษกรรมจะส่งผลให้เป็นการยกเลิก 

ภาระรับผิดทางกฎหมายก่อนที ่จะมีการนิรโทษกรรมหรือไม่ เพราะหากเป็นเช่นนั้นก็เหมือนเป็นการเชื ้อเชิญให้คนละเมิดกฎหมาย 

และละเมิดสิทธิประชาชนสามารถพ้นผิดในที ่สุด โดยปราศจากการยอมรับผิดจากผู้กระท า 

ประวัติศาสตร์โลกแต่โบราณให้บทเรียนส าคัญประการหนึ ่งว่า ประชาธิปไตยต้องการการผสมผสานที ่ลงตัวระหว่างการ 

เลือกที ่จะจดจ าและจงใจที ่จะลืม เพื ่อสร้างความทรงจ าที ่เหมาะสมเกี ่ยวกับประชาธิปไตย หากสังคมไทยจะใช้การนิรโทษกรรมเป็น 

เครื ่องมือทางการเมือง เป้าหมายหลักที ่ควรบรรลุคือ เพื ่อให้การนิรโทษกรรมประทับความทรงจ าทางการเมืองที ่จะช่วยสร้างโอกาส 

ในการจรรโลงประชาธิปไตย 


เมื ่อโลกได้พัฒนาไป ความหมายของการนิรโทษกรรมจึงไม่ได้ถูกจ ากัดอยู ่แต่เพียงการลบล้างความผิดเพื ่อสร้างความ 

สมานฉันท์ และปรองดองขึ ้นเท่านั้น หากแต่หมายรวมถึงการหยุดยั้งความผิดของนักโทษ หรือ ผู้ต้องหาทุกคนที ่ต้องตกอยู ่ภายใต้ 

การบังคับใช้กฎหมายที ่ขัดต่อหลักสิทธิ เสรีภาพขั้นพื ้นฐานของประชาชนอันเป็นหลักการพื ้นฐานสากลที ่ทั่วโลกยอมรับ 

ภายใต้แนวคิดดังกล่าว องค์การนิรโทษกรรมสากล (Amnesty International หรือ AI) จึงได้ถูกก่อตั้งขึ ้น โดยเกิดขึ ้นครั้ง 

แรกในกรุงลอนดอน ประเทศอังกฤษ ในปี ค.ศ. 1961 

หลังจากที ่มีการตีพิมพ์บทความเรื ่อง “(นักโทษ) ผู้ถูกหลงลืม” (the 

forgotten) ลงในหนังสือพิมพ์ ดิ ออบเซอร์ฟเวอร์ (The Observer) โดยทนายความชาวอังกฤษ ชื ่อ ปีเตอร์ เบินเนนสัน (Peter 

Benenson) ซึ ่งเรียกร้องให้มีการปล่อยตัวนักศึกษาชาวโปรตุเกสที ่ถูกจับในข้อหาเฉลิมฉลองอวยพรให้แก่ “อิสรภาพ” (raising a 

toast to freedom) 

52

ด้วยเหตุนี ้องค์การนิรโทษกรรมสากลที ่ถูกจัดตั้งขึ ้นจึงมีจุดประสงค์หลักในการค้นคว้า และด าเนินการป้องกัน และยุติการ 

ละเมิดสิทธิมนุษยชน ตลอดจนการแสวงหาความยุติธรรมส าหรับผู้ที ่ถูกละเมิดสิทธิตามหลักสิทธิมนุษยชนสากล (อ้างใน 

Amnesty international [an international NGO] https://www.amnesty.org/) โดยหวังว่าจะสามารถพัฒนาขึ ้นเป็นศูนย์กลางของ 

การติดต่อข้อมูลข่าวสาร และเรื ่องราวที ่เกี ่ยวข้องกับการละเมิดสิทธิมนุษยชนจากทั่วทุกมุมโลก 

แม้การนิรโทษกรรมมักถูกมองว่าเป็นยาวิเศษที ่ช่วยให้ผู้กระท าผิดสามารถเอาตัวรอดจากการกระท าผิดที ่ได้ก่อไว้ แต่การ 

นิรโทษกรรมในโลกปัจจุบันจะถูกตรวจสอบและวิพากษ์วิจารณ์ในเวทีระหว่างประเทศอย่างเข้มข้น ดังนั้น การนิรโทษกรรมจึงควร 

ท าอย่างระมัดระวังและรัดกุม โดยควรมีขั้นตอนต่างๆ เช่น หนึ ่ง การนิรโทษกรรม ต้องท าหลังจากไต่สวนหาข้อเท็จจริง และระบุ 

ผู้กระท าผิดได้แล้ว สอง นิรโทษกรรมเฉพาะผู้กระท าผิดที ่ยอมเปิดเผยข้อเท็จจริงเกี ่ยวกับการกระท าผิดของตัวเอง สาม ผู้ที ่จะ 

ได้รับนิรโทษกรรม ต้องยอมรับผิดต่อผู้ได้รับผลกระทบจากการกระท า สี ่ ปรึกษาเหยื ่อหรือผู้ได้รับผลกระทบจากการกระท า ห้า 

แยกความผิดที ่จะให้นิรโทษกรรม โดยความผิดสถานเบาจะนิรโทษกรรมง่ายกว่าความผิดสถานหนัก เช่นการกระท าให้ถึงแก่ความ 

ตาย หรือพิการ ทุพพลภาพ ในปีพ.ศ. 2553 รัฐบาลอัฟกานิสถานออกกฎหมายนิรโทษกรรมแบบ “เหมาเข่ง” โดยไม่มีขั้นตอน 5 

ประการข้างต้น เป็นเหตุให้ องค์กรฮิวแมนไรทซ์วอทช์ (Human Rights Watch) แอมเนสตี ้อินเตอร์เนชันแนล (Amnesty 

International) และสหประชาชาติ (United Nations) รวมทั้งองค์กรสิทธิมนุษยชนทั่วโลกประณามการกระท าดังกล่าว 


ดูเพิ่มใน ‘Reconciliation’ 

แอมเนสตี ้อินเตอร์เนชั่นแนล. งานของเรา. เข้าถึงวันที ่ 30 กันยายน 2555 ใน 

http://www.amnesty.or.th/. 

Amnesty international. Who we are. Accessed September 30, 2012 from 

https://www.amnesty.org/. 

53

AUTHORITARIANISM 

เผด็จกำรแบบอ ำนำจนิยม 


อ านาจนิยม (Authoritarianism) 

เป็นระบอบการเมืองที ่มีฐานอยู ่บนอุดมการณ์ทางการเมืองแบบเผด็จการชนิดที ่ 

ผู้ปกครองสามารถใช้อ านาจเบ็ดเสร็จเด็ดขาดเหนือรัฐ หรือกลุ่มคนใดๆ ในการธ ารงไว้ซึ ่งเป้าหมายสูงสุดคือการรักษาอ านาจของ 

ตน (Kurian, 2011: 103) โดยมักจะไม่ค านึงถึงสิทธิ เสรีภาพของประชาชน ปิดกั้นการแสดงความคิดเห็นที ่เป็นปฏิปักษ์กับผู้น า 

ควบคุมสื ่อมวลชน ผูกขาดการใช้อ านาจและจ ากัดการตรวจสอบ 

กล่าวได้ว่า ระบอบอ านาจนิยมเป็นระบอบการเมืองที ่ใช้แพร่หลายมากที ่สุดเป็นระยะเวลายาวนานที ่สุดในประวัติศาสตร์ 

การปกครองของมนุษยชาติ ทุกวันนี ้ “อ านาจนิยม” เป็นค าที ่ถูกใช้ถึงบ่อยครั้งที ่สุดเมื ่อกล่าวถึงระบอบการปกครองที ่ไม่เป็น 

ประชาธิปไตย ลักษณะเด่นของระบอบอ านาจนิยมคือ การกระท าและการตัดสินใจของผู้ปกครองไม่ถูกจ ากัดโดยสิทธิ เสรีภาพ และ 

ความเสมอภาคของประชาชน ในขณะที ่สิทธิ เสรีภาพของประชาชนมีอยู ่อย่างจ ากัด กล่าวอีกนัยหนึ ่ง สิทธิทางการเมืองของ 

ประชาชน หากมีอยู ่บ้าง ก็จ ากัดเต็มที ด้วยเหตุที ่ผู้ปกครองอ านาจนิยมจะสร้างกฎระเบียบ มาตรการที ่เข้มงวด เพื ่อจ ากัดกิจกรรม 

ของบุคคลและกลุ่มบุคคลที ่ต้องการมีส่วนร่วมในการจัดสรรสิ่งที ่มีคุณค่าในสังคม ในระบอบอ านาจนิยม ประชาชนส่วนใหญ่ในสังคม 

มักไม่ได้รับอนุญาตให้แสดงออกทางการเมืองใดๆ ยกเว้น กิจกรรมที ่ได้รับการสนับสนุนจากอ านาจรัฐ ฉะนั้น การต่อสู้ทาง 

การเมืองในรูปแบบการชุมนุมประท้วงและเดินขบวนตามจังหวะและโอกาส จึงแทบจะเป็นรูปแบบการมีส่วนร่วมชนิดเดียวที ่ท าได้ 

ในขณะที ่เสรีภาพของสื ่อมวลชนและประชาชนที ่จะวิพากษ์วิจารณ์และตั้งค าถามต่อระบบการเมืองจะถูกตรวจสอบ หากฝ่าฝืนจะมี 

มาตรการลงโทษ 

อย่างไรก็ตาม ในระบอบอ านาจนิยม ประชาชนสามารถด าเนินชีวิตประจ าวันในส่วนที ่ไม่เกี ่ยวข้องกับมิติทางการเมืองได้ 

อย่างปกติ สามารถเลือกประกอบอาชีพ นับถือศาสนา และสังสรรค์หาความสุขได้โดยไม่อยู ่ภายใต้การควบคุมโดยตรงจากรัฐบาล 

แต่กระนั้น ในบางประเทศสิทธิและเสรีภาพในการด าเนินชีวิตอาจถูกควบคุมโดยธรรมเนียมปฏิบัติ บรรทัดฐานหรือความเชื ่อทาง 

ศาสนาที ่เข้มงวด ซึ ่งอาจเป็นส่วนหนึ ่งหรือคนละส่วนกับอ านาจรัฐในระบบการเมืองก็ได้ ประเทศที ่จัดได้ว่าเป็นระบอบอ านาจนิยม 

เช่น อิหร่าน สหภาพเมียนมาร์ (พม่า--Union of Myanmar) ซาอุดิอาระเบีย และอินโดนีเซีย ภายใต้นายพลซูฮาร์โต เป็นต้น 

ที ่น่าสนใจคือ ประสบการณ์ทางการเมืองของประเทศในลาตินอเมริกา น ามาสู ่ค าเรียกขาน “ระบอบราชการ-อ านาจนิยม” 

(bureaucratic authoritarianism) ที ่ใช้อธิบายประเทศจ านวนหนึ ่งที ่เคยเป็นประชาธิปไตย แต่เกิดหักเหจนในที ่สุดระบอบ 

ประชาธิปไตยต้องล่มสลาย และถูกแทนที ่ด้วยแนวร่วมระหว่างคณะทหารกับพลเรือนที ่ท าการรัฐประหารยึดกุมสถาบันการเมือง 

ที ่มาจากการเลือกตั้ง ชนชั้นน าที ่ประกอบด้วย ทหาร ข้าราชการพลเรือน นักเทคนิคระดับสูง (technocrats) ตลอดจนนักธุรกิจชั้นน า 

ด าเนินนโยบายที ่เน้นการพัฒนาอุตสาหกรรม แต่ปิดกั้นการมีส่วนร่วมของประชาชนในการก าหนดนโยบาย และการเข้ามาแข่งขัน 

ในตลาดการเมือง โดยคณะทหารและระบบราชการดังกล่าว แสดงบทบาททางการเมืองในฐานะที ่เป็นสถาบัน ไม่ใช่ตัวบุคคล 

นักวิชาการลาตินอเมริกาวิเคราะห์ว่า ระบอบราชการ-อ านาจนิยม เป็นผลจากการพัฒนาอุตสาหกรรมแบบทุนนิยมพึ ่งพา ประเทศ 

ที ่จัดว่าใช้ระบอบราชการ-อ านาจนิยม เช่น บราซิล อาร์เจนตินา และ ชิลี 

54

อ านาจนิยมที ่มีการกล่าวถึงในยุคปัจจุบันมากที ่สุดคือ “อ านาจนิยมที ่มาจากการเลือกตั้ง” (electoral authoritarianisms) 

หรือระบอบอ านาจนิยมที ่มีเปลือกนอกฉาบด้วยผู้น าที ่มาจากการเลือกตั้ง ซึ ่งปรากฏให้เห็นในหลายประเทศแถบตะวันออกกลาง 

และแอฟริกาเหนือ (Linz, 2000: 34; Badie, 2011: 107) 


แนวคิดเรื ่องระบอบอ านาจนิยมเป็นผลจากบริบททางการเมืองหลังทศวรรษ 1960 เป็นต้นมา ที ่โลกได้แบ่งระบอบการ 

ปกครองต่างๆ ออกเป็น 2 ค่ายใหญ่ตามอุดมการณ์ทางการเมือง คือ ระบอบประชาธิปไตย และระบอบที ่ไม่เป็นประชาธิปไตย โดย 

ระบอบอ านาจนิยมถูกมองว่าเป็นรูปแบบหนึ ่งของระบอบที ่ไม่เป็นประชาธิปไตย 

ทฤษฎีเกี ่ยวกับอ านาจนิยมได้มีการศึกษาอย่างเป็นระบบครั้งแรกโดยฮวน เจ. ลินท์ (Juan J. Linz) ในปี ค.ศ. 1964 ลินท์ 

ระบุว่าระบอบการปกครองแบบอ านาจนิยมนั้นจะต้องประกอบด้วยคุณสมบัติพื ้นฐาน 3 ประการอันได้แก่ 1) พหุนิยมแบบจ ากัด 2) 

การมุ่งไปที ่จิตใจมากกว่าอุดมการณ์ 3) ปราศจากการระดมสรรพก าลังทางการเมือง (political mobilization) เพื ่อการสนับสนุนใน 

ระยะยาว (Badie, 2011: 108) 

ความเป็นพหุนิยมแบบจ ากัดนั้นเป็นลักษณะประการหนึ ่งที ่ท าให้อ านาจนิยมอยู ่กึ ่งกลางระหว่างเผด็จการเบ็ดเสร็จ กับ 

ประชาธิปไตย เพราะในขณะที ่ระบอบประชาธิปไตยเปิดโอกาสให้มีพหุนิยมแบบเต็มรูปแบบ และเผด็จการเบ็ดเสร็จที ่ไม่เปิดโอกาส 

ให้มีพหุนิยมขึ ้นในสังคมเลยนั้น ระบอบอ านาจนิยมกลับเปิดโอกาสให้ความแตกต่างหลากหลายบางประการด ารงอยู ่ได้ ไม่ว่าจะ 

เป็นการยอมให้มีคู ่แข่ง หรือฝ่ายตรงข้ามทางการเมือง คือ พรรคการเมืองอื ่นๆ หรือภาคประชาสังคมบ้าง แต่กระนั้นสิ่งเหล่านี ้ 

ก็มักจะต้องถูกจ ากัด และด าเนินกิจกรรมอยู ่ได้ก็โดยความยินยอมของผู้น าอ านาจนิยม ภายในขอบเขตที ่ถูกก าหนดไว้ เพราะโดย 

ส่วนใหญ่แล้วการยอมให้มีความแตกต่างในสังคมอยู ่บ้างนี ้ ก็มักจะเป็นเพียงการสร้างความชอบธรรมให้แก่การปกครองโดยคณะ 

ทหาร (military junta) หรือผู้น าที ่กุมอ านาจอยู ่เบื ้องหลังนั่นเอง ซึ ่งความก ้ากึ ่งเหล่านี ้นี ่เองที ่ท าให้ระบอบอ านาจนิยมไม่มีการ 

จัดระบบโครงสร้าง และอุดมการณ์ที ่อยู ่เบื ้องหลังอย่างเป็นระบบและชัดเจน อันเป็นที ่มาของลักษณะส าคัญประการที ่สองก็คือ การ 

มุ่งควบคุมจิตใจมากกว่าอุดมการณ์ ซึ ่งส่งผลให้ระบอบการปกครองนี ้ไม่สามารถระดมสรรพก าลังทางการเมือง เพื ่อให้ได้รับการ 

สนับสนุนอย่างต่อเนื ่องจากวัยรุ่นหนุ่มสาว นักวิชาการ และนักศึกษาปัญญาชนในสังคมได้นั่นเอง (Linz, 2000: 159-261) 


ช่วงเวลาที ่ประเทศไทยปกครองด้วยระบอบอ านาจนิยมที ่ชัดเจนที ่สุดเห็นจะได้แก่ ช่วงปี พ.ศ. 2500 -2516 หรือ ในช่วง 

ระบอบสฤษดิ์และระบอบถนอม-ประภาส นั่นเอง โดยในช่วง พ.ศ. 2502-2506 ที่ได้มีการประกาศธรรมนูญการปกครอง พ.ศ. 

2502 ท าให้นายกรัฐมนตรี คือจอมพลสฤษดิ์สามารถใช้อ านาจตามมาตรา 17 ซึ ่งบัญญัติข้อความให้อ านาจแก่นายกรัฐมนตรีใน 

กรณีพิเศษไว้อย่างกว้างขวาง แม้กระทั่งสามารถสั่งประหารประชาชนโดยไม่ต้องผ่านกระบวนการยุติธรรม ไม่มีเสรีภาพของ 

สื ่อมวลชนในการน าเสนอข้อมูลข่าวสารต่างๆ และที ่ส าคัญก็คือ ไม่มีพรรคการเมือง และการเลือกตั้ง อ านาจการเมืองทั้งหมดจึง 

อยู ่ในมือของจอมพลสฤษดิ์แต่เพียงผู้เดียว ที ่แต่งตั้งตนเองเป็นทั้งผู้บัญชาการทหารสูงสุด ผู้บัญชาการทหารบก และอธิบดีกรม 

ต ารวจ การจัดวางความสัมพันธ์ของส่วนต่างๆ ในสังคมในสายตาของจอมพลสฤษดิ์ตั้งอยู ่บนความเชื ่อที่ว่า รัฐบาลต้องมีอ านาจ 

55

สูงสุดในการบริหารประเทศ โดยมีเป้าหมายหลักอยู ่ที ่เสถียรภาพทางการเมืองและความเป็นปึกแผ่นของชาติ ส่วนระบบราชการ 

มีหน้าที ่ปฏิบัติตามค าสั่ง ของรัฐบาลโดยเฉพาะจากตัวผู้น าคือจอมพลสฤษดิ์ภายใต้ตรรกะนี ้ ข้าราชการจึงมีหน้าที ่หลักเป็นผู้รับใช้ 

รัฐบาล ไม่ใช่รับใช้ประชาชน แนวคิดของจอมพลสฤษดิ์เป็นการประยุกต์ประเพณีการจัดระเบียบการเมืองการปกครองของไทย 

แบบพ่อปกครองลูกที ่มีพื ้นฐานอยู ่บนประวัติศาสตร์และจารีตดั้งเดิมในสมัยสุโขทัย แนวคิดดังกล่าวถูกเรียกขานว่า “ระบอบพ่อขุน 

อุปถัมภ์” (ทักษ์, 2552: 226-227 ) ซึ ่งได้กลายเป็นที ่มาของวาทกรรม “ประชาธิปไตยแบบไทยๆ” ที ่ใช้สร้างความชอบธรรมทาง 

การเมืองท่ามกลางความล้มเหลวในการวางรากฐานประชาธิปไตยของสังคมไทยมาหลายทศวรรษ 

แม้ว่าในปี พ.ศ. 2511 หลังจากการถึงแก่อนิจกรรมของจอมพลสฤษดิ์ไปกว่า 5 ปี ประเทศไทยได้มีการประกาศใช้ 

รัฐธรรมนูญฉบับใหม่ คือ รัฐธรรมนูญฉบับปี พ.ศ. 2511 และตามติดมาด้วยการเลือกตั้งในปีเดียวกัน อันเป็นผลลัพธ์มาจากความ 

พยายามของสหรัฐอเมริกาในการผลักดันให้ไทยเป็นประชาธิปไตยมากขึ ้น โดยกลไกของการเลือกตั้ง เพื ่อรับมือกับภัยคอมมิวนิสต์ 

(Kesboonchoo-Mead, 2012: 215-240) ทว่าการเลือกตั้งที ่เกิดขึ ้นนั้น แท้จริงเป็นเพียงฉากหน้าในการสร้างความชอบธรรมให้แก่ 

ระบอบถนอม-ประภาสผู้สืบทอดอ านาจจากจอมพลสฤษดิ์ เพราะพรรคการเมืองที ่ได้รับการเลือกตั้งก็ได้แก่พรรคสหประชาไทย 

ของจอมพลถนอม กิตติขจร อีกทั้งในสภายังมีวุฒิสมาชิกที ่มาจากการแต่งตั้งของจอมพลถนอมอีกกว่าครึ ่งสภา (จ านวน 91 คน 

จาก 140 คน) ดังนั้น จอมพลถนอมจึงมีอ านาจล้นเหลือที ่มาจากการผูกขาดเสียงสนับสนุนในรัฐสภา 

รัฐบาลของจอมพลถนอมในปี พ.ศ. 2511 จึงเป็นเพียงแค่รัฐบาลตัวแทนของระบอบอ านาจนิยมจากการเลือกตั้งที ่แม้จะ 

เปิดโอกาสให้มีพรรคการเมือง และการเลือกตั้ง แต่ก็แฝงเร้นไว้ด้วยความพยายามในการรักษาฐานอ านาจทางการเมือง ควบคู ่ไป 

กับการแสร้งท าให้ดูเหมือนว่าเป็นการปกครองในระบอบประชาธิปไตย แต่ด้วยกลไกที ่ผิดฝาผิดตัว และบิดเบือนจึงท าให้รัฐบาล 

ของจอมพลถนอมไม่อาจรับมือกับแรงเสียดทานที ่ตามมาจากกลไกของระบบรัฐสภา คือ การตรวจสอบ และการอภิปรายซักถาม 

โดยฝ่ายค้าน และสมาชิกรัฐสภาไปได้ ด้วยเหตุนี ้หลังจากที ่รัฐบาลไม่สามารถผ่านร่างพระราชบัญญัติงบประมาณรายจ่ายประจ าปี 

ต่อรัฐสภาได้ จอมพลถนอมจึงตัดสินใจสลัดคราบประชาธิปไตย และเปิดเผยตัวตนของระบอบเผด็จการด้วยการยึดอ านาจตัวเองใน 

ปี พ.ศ. 2514 ซึ ่งการรัฐประหารครั้งนี ้ได้น าไปสู ่ความขัดแย้งทางการเมืองที ่รุนแรงมากขึ ้น และน าไปสู ่การล่มสลายของระบอบ 

อ านาจนิยม ถนอม-ประภาส ภายหลังจากการเกิดวิกฤติการณ์เดือนตุลาคมในอีก 2 ปีถัดมา ซึ ่งเป็นที ่รู้จักกันดีในนาม “เหตุการณ์ 

14 ตุลา พ.ศ.2516” 

ภายใต้ระบอบอ านาจนิยม สฤษดิ์– ถนอม – ประภาส ก่อให้เกิดการสืบทอดค่านิยม และทัศนคติแบบเจ้าคนนายคน การ 

ที ่คณะรัฐมนตรีในช่วงเวลาดังกล่าวมีที ่มาจากข้าราชการประจ าและข้าราชการบ านาญจ านวนมาก ท าให้มีการใช้เส้นสายในแวดวง 

ข้าราชการเป็นบันไดไต่เต้าไปสู ่ต าแหน่งทางการเมือง เปิดโอกาสให้คณะทหาร กลุ่มธุรกิจและข้าราชการผูกขาดอ านาจและ 

กอบโกยผลประโยชน์เข้ากระเป๋าตัวเองเป็นจ านวนมหาศาล 


ในระบอบประชาธิปไตยแบบตัวแทน กระบวนการอันส าคัญและจ าเป็นกระบวนการหนึ ่งที ่มิอาจขาดหายไปได้เลยก็คือ 

การเลือกตั้ง (election) เพราะเป็นกระบวนการที ่จะท าให้ประชาชนเจ้าของอ านาจได้แสดงออกซึ ่งเจตจ านงเสรีของแต่ละบุคคล 

ทว่าการเลือกตั้งก็อาจมิใช่ตัวบ่งชี ้ถึงความเป็นประชาธิปไตยเสมอไป เพราะระบอบอ านาจนิยมในหลายประเทศได้อาศัย 

56

กระบวนการเลือกตั้งมาเป็นเครื ่องมือในการสร้างความชอบธรรมในการปกครอง และการใช้อ านาจแบบเ บ็ดเสร็จเด็ดขาดเพื ่อ 

ประโยชน์ส่วนตนเป็นที ่ตั้ง ด้วยการอ้างเสียงสนับสนุนข้างมาก ท าให้เกิดอ านาจนิยมแบบใหม่ที ่เรียกว่า อ านาจนิยมที ่มาจากการ 

เลือกตั้ง (electoral authoritarianism) ท าให้เกิดข้อถกเถียงว่า การเลือกตั้งมิได้เท่ากับการมีประชาธิปไตยเสมอไป หรือกล่าวอีกนัย 

หนึ ่งก็คือ การเลือกตั้งเป็นปัจจัยที ่ “จ าเป็น” แต่อาจไม่ “เพียงพอ” ที ่จะแบ่งระบอบการปกครองแบบประชาธิปไตย ออกจากระบอบ 

การปกครองที ่ไม่เป็นประชาธิปไตย 

เส้นแบ่งใหม่ที ่เกิดขึ ้นระหว่างการเลือกตั้งของระบอบการปกครองแบบประชาธิปไตย และระบอบอ านาจนิยมที ่แฝงเร้นอยู ่ 

ในคราบประชาธิปไตยตัวแทนจอมปลอม (authoritarianism disguised in the form of representative democracy) จึงอยู ่ที ่มิติ 

ด้านคุณภาพของการเลือกตั้งและประสิทธิภาพของกลไกตรวจสอบด้วย กล่าวคือ การเลือกตั้งจะต้องเป็นการเลือกตั้งที่เสรี 

เที่ยงธรรม และโปร่งใส (free, fair, and transparent election) ที ่ปราศจากการแทรกแซงจากปัจจัยภายนอกอื ่นๆ อาทิ การซื ้อ 

สิทธิ์ขายเสียง การแทรกแซงของคณะทหาร ไม่มีการครอบง า หรือจ ากัดคู ่แข่งทางการเมืองในกระบวนการเลือกตั้ง จึงจะนับได้ว่า 

เป็นการเลือกตั้งที ่เพียงพอและจ าเป็นที ่จะน าไปสู ่ระบอบเสรีประชาธิปไตยได้อย่างแท้จริง (Badie, 2011: 112-114) และเมื ่อได้ชัย 

ชนะและมีเสียงข้างมากแล้ว หากใช้กลไกเสียงข้างมากบ่อนท าลายกลไกตรวจสอบ ก็อาจน าไปสู ่อ านาจนิยมซึ ่งเกิดขึ ้นภายใต้เสื ้อ 

คลุมประชาธิปไตย นอกจากนั้น ความแตกต่างระหว่างอ านาจนิยมและประชาธิปไตยที่ส าคัญไม่แพ้การเลือกตั้ง คือ การมีหลัก 

นิติธรรมที ่ไม่เอนเอียง มีรัฐบาลที ่ตรวจสอบได้ และมีกระบวนการยุติธรรมที ่เป็นอิสระปราศจากการแทรกแซงหรืออคติ 


ดูเพิ่มใน ‘Agency’ และ ‘Illiberal Democracy’ 

ทักษ์ เฉลิมเตียรณ (2552). การเมืองระบบพ่อขุนอุปถัมภ์แบบเผด็จการ. กรุงเทพฯ : มูลนิธิโครงการต าราสังคมศาสตร์และ 

มนุษยศาสตร์. 

Badie, Bertrand, Dirk Berg-Schlosser, and Leonardo Morlino (2011). International 

encyclopedia of political science. Thousand Oaks, Calif.: SAGE Publications. 

Kurian, George Thomas (2011). The encyclopedia of political science. Washington: CQ Press. 

Linz, Juan (2000). Totalitarian and authoritarian. Boulder: Lynne Rienne. 

Kesboonchoo-Mead, Kullada (2012). “The cold war and Thai democratization”. In Southea and the cold war. New York: 

Routledge. 

57

CENTRALISM/ DECENTRALISM 

กำรรวมอ ำนำจ และกำรกระจำยอ ำนำจ 


การรวมอ านาจ และการกระจายอ านาจ (Centralization and Decentralization) เป็นรูปแบบหนึ ่งของการจัดการปกครอง 

ของรัฐสมัยใหม่ โดยการจัดการปกครองแบบรวมอ านาจจะหมายถึง การจัดการปกครองที ่รวมศูนย์กลางอ านาจทั้งหมดของประเทศ 

ไว้ที ่รัฐบาลในส่วนกลาง (central government) ในขณะที ่การจัดการปกครองแบบกระจายอ านาจนั้นจะหมายถึง การจัดการ 

ปกครองที ่ยอมให้อ านาจ หรือมีการส่งมอบอ านาจบางอย่างจากรัฐบาลในส่วนกลางไปให้แก่รัฐบาลในท้องถิ่นบริหารจัดการกันเอง 

(Kurian, 2011: 207) 

ระดับการกระจายและรวบอ านาจอาจแตกต่างกันไปในแต่ละประเทศ จากการส ารวจ (Lijphart, 1984: 178) พบว่า การ 

เปรียบเทียบสัดส่วนการจัดเก็บภาษีระหว่างรัฐบาลกลางและท้องถิ่นชี ้ให้เห็นชัดเจนถึงความสัมพันธ์ระหว่างรัฐบาลแบบสหพันธรัฐ 

กับการกระจายอ านาจ และรูปแบบรัฐเดี ่ยว (unitarism/ unitary states) ที ่ด าเนินไปในทิศทางเดียวกับการรวมศูนย์อ านาจ กล่าวคือ 

ประเทศที ่รัฐบาลกลางมีสัดส่วนการจัดเก็บภาษีที ่สูงกว่ารัฐบาลท้องถิ่นมาก จะมีระดับการกระจายอ านาจน้อย เช่น ประเทศ 

ออสเตรเลีย ในขณะที ่ในประเทศสวิตเซอร์แลนด์ รัฐบาลกลางจัดเก็บภาษีน้อยกว่าครึ ่งหนึ ่งของการจัดเก็บภาษีทั้งประเทศ ประเทศ 

ที ่ใช้รูปแบบรัฐเดี ่ยวบางประเทศมีสัดส่วนการจัดเก็บภาษีโดยท้องถิ่นที ่สูง เช่น ญี ่ปุ่น และกลุ่มประเทศนอร์ดิก (ได้แก่ สวีเดน 

นอร์เวย์ และฟินแลนด์) จึงกล่าวได้ว่าเป็นรัฐเดี ่ยวที ่มีการกระจายอ านาจค่อนข้างสูง 

รูปแบบการรวมอ านาจและการกระจายอ านาจที ่เป็นรูปธรรมคือ การแบ่งรูปแบบรัฐเป็น รัฐเดี ่ยว สหพันธรัฐ และ 

สมาพันธรัฐ สหพันธรัฐจะต่างจากรัฐเดี ่ยว (unitary state) ตรงที ่การจัดรูปแบบการปกครองแบบรัฐเดี ่ยว ท้องถิ่นหรือหน่วยการ 

ปกครองย่อยได้รับอ านาจจากการจัดสรรของรัฐบาลกลาง และสหพันธรัฐและรัฐเดี ่ยวจะแตกต่างจากสมาพันธรัฐ (confederation/ 

league of states) เพราะในระบบสมาพันธรัฐนั้น รัฐบาลกลางไม่มีอ านาจอิสระ (autonomous powers) ของตนเอง แต่ได้อ านาจ 

จากรัฐที ่เข้าร่วมเป็นสมาชิกของสมาพันธ์ กล่าวคือ ความสัมพันธ์ระหว่างรัฐต่างๆ จะด าเนินไปอย่างหลวมๆ โดยก่อตั้งรัฐบาลกลาง 

ที ่มีอ านาจจ ากัดเนื ่องจากต้องปฏิบัติตามเจตนารมณ์ของรัฐสมาชิก รัฐบาลกลางนี ้จะมีหน้าที ่ดูแลเรื ่องส าคัญที ่ส่งผลกระทบร่วมกัน 

ระหว่างรัฐที ่เข้าร่วมสมาพันธ์ เช่น การป้องกันประเทศ การคลัง และการค้า การจัดระบบการปกครองเช่นนี ้จึงไม่ได้มุ่งเน้นความ 

มั่นคง และความเข้มแข็งร่วมกันของรัฐเช่นในระบบสหพันธรัฐ และรัฐเดี ่ยว ตัวอย่างที ่ชัดเจนของการจัดรูปแบบการปกครองแบบ 

สมาพันธรัฐคือ สมาพันธรัฐอเมริกา เมื ่ออาณานิคมของอังกฤษทั้ง 13 แห่ง ประกาศตนเป็นเอกราชในปี ค.ศ. 1776 มีการร่าง 

ข้อตกลงที ่เรียกว่า “บทบัญญัติแห่งสมาพันธรัฐและสหภาพอันเป็นนิรันดร์” (Articles of Confederation and Perpetual Union) 

ซึ ่งได้รับการให้สัตยาบรรณจากรัฐที ่ 13 คือ รัฐเมรี ่แลนด์ซึ ่งเป็นรัฐสุดท้ายที ่เข้าร่วมสมาพันธ์ ในปี ค.ศ. 1781 (ส านักข่าวสารอเมริกัน, 

2534: 7) 

ลักษณะส าคัญของรูปแบบรัฐบาลแบบสหพันธรัฐคือ การแบ่งแยกอ านาจ (division of powers) ระหว่างรัฐบาลกลาง 

(central government) และรัฐบาลท้องถิ่นหรือมลรัฐ (regional/state government) โดยที ่องค์ประกอบแต่ละหน่วยหรือรัฐที ่มา 

รวมกันเป็นสหพันธรัฐมีขอบเขตอาณาบริเวณที ่ชัดเจน และทั้งรัฐบาลกลางและรัฐบาลท้องถิ่นต่างมีอ านาจโดยตรงจากรัฐธรรมนูญ 

58

ของตนเอง และเป็นอ านาจที ่ไม่ก้าวก่ายซึ ่งกันและกัน การรวบอ านาจไว้ที ่ส่วนกลางไม่อาจท าได้ เว้นเสียแต่จะล้มล้างเจตนารมณ์ 

แห่งรัฐธรรมนูญ วิลเลี ่ยม ไรเคอร์ (William H. Riker) ได้ให้นิยามค าว่าสหพันธรัฐไว้เป็นแนวทางส าหรับผู้สนใจว่า “ระบบ 

สหพันธรัฐ เป็นการจัดระเบียบองค์กรทางการเมืองที ่หน้าที ่และกิจกรรมของรัฐบาลมีการแบ่งแยกระหว่างรัฐบาลท้องถิ่นและรัฐบาล 

กลาง ในลักษณะที ่รัฐบาลแต่ละส่วนมีกิจกรรมบางอย่างที ่ตนเองมีสิทธิอ านาจตัดสินใจขั้นสุดท้าย” (Riker, 1975: 101) 

การสร้างสมดุลระหว่างสิทธิอ านาจของท้องถิ่นหรือมลรัฐ (states’ right) กับอ านาจของรัฐบาลกลางเป็นสิ่งจ าเป็น ดังนั้น 

มลรัฐจึงยังคงด ารงไว้ซึ ่งอ านาจที ่จ าเป็นในการควบคุม ดูแลทุกข์สุขของประชาชนภายในมลรัฐตน แต่หลักการส าคัญก็คือ อ านาจ 

ดังกล่าวต้องไม่ขัดแย้งกับความต้องการและสวัสดิภาพของชาติโดยส่วนรวม อ านาจและหน้าที ่ที ่แต่ละมลรัฐมีภายในรัฐของตนเช่น 

การศึกษา การสาธารณสุข กฎหมาย การแต่งงาน หย่าร้าง การเก็บภาษีท้องถิ่น การควบคุมและด าเนินการเลือกตั้ง และการดูแล 

ความสงบเรียบร้อยภายในมลรัฐ ดังนั้น เราจะพบว่าแม้รัฐสองรัฐที ่อยู ่ติดกันก็อาจมีกฎหมายในเรื ่องเดียวกันที ่แตกต่างกันได้ 

(ส านักข่าวสารอเมริกัน, 2534: 28) ตัวอย่างเช่น บัตรลงคะแนนเสียงเลือกตั้งที ่มีรูปลักษณ์ต่างกัน หรือการก าหนดอายุขั้นต ่าที ่ 

สามารถแต่งงานได้อย่างถูกกฎหมาย ส่วนกิจการที ่ถือเป็นอ านาจหน้าที ่ของรัฐบาลกลาง เช่น การเก็บภาษีของชาติ การไปรษณีย์ 

การจัดพิมพ์ธนบัตรและเงินเหรียญ การรักษาความปลอดภัยและความมั่นคงระดับชาติ การท าสนธิสัญญาระหว่างประเทศ และการ 

ประกาศสงคราม เป็นต้น 

เหตุผลประการหนึ ่งของการมีรัฐบาลรูปแบบสหพันธรัฐก็เพื ่อจัดสรรอ านาจให้คนกลุ่มต่างๆ ภายในประเทศมีความเป็น 

อิสระในการตัดสินใจ และด ารงไว้ซึ ่งแบบแผนความเชื ่อ และวิถีชีวิตที ่ตนต้องการโดยที ่ไม่เป็นอุปสรรคต่อสวัสดิภาพและความ 

มั่นคงของชาติ เช่นกลุ่มคนที ่นับถือศาสนาแตกต่างจากคนส่วนใหญ่ หรือกลุ่มวัฒนธรรม ชาติพันธุ์ โดยเฉพาะเมื ่อคนเหล่านี ้รวมตัว 

กันเป็นกลุ่มย่อย (sub-societies) ในสังคมที ่เป็นพหุสังคม (โปรดดู pluralism) คุณลักษณะของท้องถิ่นภายในสหพันธรัฐหนึ ่งท าให้ 

เราสามารถแบ่งระบบสหพันธรัฐออกได้เป็น 2 ประเภทคือ สหพันธรัฐที ่ท้องถิ่นหรือมลรัฐคล้ายคลึงกัน (congruent federalism) 

และสหพันธรัฐที ่ท้องถิ่นหรือมลรัฐไม่คล้ายคลึงกัน (incongruent federalism) 

สหพันธรัฐที ่ท้องถิ่นหรือมลรัฐคล้ายคลึงกันคือ สหพันธรัฐที ่เกิดจากการรวมตัวของมลรัฐที ่การกระจายของกลุ่มต่างๆ 

ภายในประเทศค่อนข้างสมดุล ท้องถิ่นหรือมลรัฐแต่ละแห่งสามารถเป็นภาพสะท้อนของสหพันธรัฐโดยรวมได้ ในทางตรงกันข้าม 

สหพันธรัฐที ่ท้องถิ่นหรือมลรัฐไม่คล้ายคลึงกันคือ สหพันธรัฐที ่ประกอบด้วยท้องถิ่นหรือมลรัฐที ่มีความแตกต่างกันอย่างชัดเจน และ 

แต่ละท้องถิ่นจะมีภาพลักษณ์เฉพาะของตนเองที ่ไม่สามารถเป็นตัวแทนทั้งหมดของประเทศนั้นได้ (Tarlton, 1965: 868) เช่นพูด 

ภาษา หรือนับถือศาสนาแตกต่างกันออกไป หากเปรียบเทียบโดยดูความเหมือนและความแตกต่างภายในอาณาเขตพื ้นที ่ของ 

รัฐบาลท้องถิ่นแล้วจะพบว่า ในสหพันธรัฐที ่ท้องถิ่นมีความคล้ายคลึงกัน กลุ่มต่างๆ เช่น กลุ่มศาสนา กลุ่มชาติพันธุ์ จะอยู ่กระจัด 

กระจาย ผสมผสาน (cut across) ไปทั่วประเทศ ในขณะที ่ในสหพันธรัฐที ่แต่ละท้องถิ่นแตกต่างกัน กลุ่มบุคคลเหล่านี ้จะกระจุก 

รวมกันอยู ่ภายในมลรัฐหนึ ่งหรือท้องถิ่นหนึ ่ง จนกลายเป็นอาณาบริเวณของตนเอง และสร้างขอบเขตทางสังคม (social 

boundaries) ของกลุ่มตัวเองขึ ้นมา 

หากสหพันธรัฐใดขีดเส้นแบ่งเขตแดนตามขอบเขตทางสังคม กล่าวคือ ท้องถิ่น หรือมลรัฐหนึ ่งเป็นที ่รวมของกลุ่มบุคคลที ่ 

นับถือศาสนาเดียวกัน มีอุดมการณ์เหมือนกัน หรือมีชาติพันธุ์เดียวกัน ความผิดแผกแตกต่าง (heterogeneity) ของสหพันธรัฐ 

โดยรวมจะแปรเปลี ่ยนเป็นความคล้ายคลึงกันมากขึ ้นภายในระดับท้องถิ่น หรือมลรัฐเอง กล่าวอีกนัยหนึ ่ง สหพันธรัฐที ่ท้องถิ่นไม่ 

59

คล้ายคลึงกัน หากประกอบด้วยมลรัฐหรือท้องถิ่นเล็กๆ ที ่ภายในท้องถิ่นแต่ละแห่งมีความคล้ายคลึงกันสูง ก็จะลดระดับความ 

หลากหลายของพหุสังคม (plural society) โดยรวมในประเทศนั้นลง ตัวอย่างของประเทศสหพันธรัฐที ่ท้องถิ่นหรือมลรัฐคล้ายคลึง 

กัน เช่น ออสเตรเลีย เยอรมนี และสหรัฐอเมริกา ส่วนสหพันธรัฐที ่ท้องถิ่นหรือมลรัฐไม่คล้ายคลึงกัน เช่น เบลเยียม แคนาดา 

และสวิตเซอร์แลนด์ 

ชื ่อที ่ใช้เรียกหน่วยย่อยหรือท้องถิ่นนอกจากใช้ค าว่ามลรัฐ (states) แล้ว มีแตกต่างกันไปเช่น กังตอง (canton) หรือ 

จังหวัด (province) ประชาชนที ่อยู ่ภายใต้อาณาเขตสหพันธรัฐถือว่าเป็นพลเมืองของทั้งรัฐบาลกลางและรัฐบาลในรัฐของตนไป 

พร้อมกัน สหรัฐอเมริกาเป็นรัฐสมัยใหม่รัฐแรกที ่ใช้ระบบสหพันธรัฐ แต่ก็มีประเทศอื ่นที ่ใช้ระบบนี ้มาอย่างต่อเนื ่องยาวนานเช่น 

สวิตเซอร์แลนด์ (1848) แคนาดา (1867) ออสเตรเลีย (1901) นอกจากนี ้ยังมีประเทศที ่เคยอยู ่ภายใต้อาณานิคมอังกฤษซึ ่งใช้ระบบ 

สหพันธรัฐเช่น มาเลเซีย อินเดีย และ ไนจีเรีย ส่วนทวีปลาตินอเมริกาเป็นภูมิภาคที ่ประเทศเกิดใหม่ในศตวรรษที ่ 19 นิยมใช้ 

รูปแบบการปกครองนี ้เช่นกัน เช่นประเทศเม็กซิโก โคลัมเบีย และอาร์เจนตินา 


แนวคิดเกี ่ยวกับการรวมอ านาจนี ้มีมาตั้งแต่สมัยคริสต์ศตวรรษที ่ 17 ในยุโรปที ่รัฐในระบบฟิวดัล (feudalism) เดิมนั้น 

สามารถสถาปนาอ านาจอันเบ็ดเสร็จเด็ดขาดขององค์พระมหากษัตริย์ขึ ้นปกครองเหนืออาณาบริเวณ และประชาชนพลเมืองที ่ 

แน่นอนได้ส าเร็จด้วยกลไกต่างๆ เช่น กลไกของระบบราชการในฝรั่งเศส เป็นต้น (กุลลดา, 2552: 206) 

ในขณะที ่แนวคิดเกี ่ยวกับเรื ่องการกระจายอ านาจและการรวมอ านาจปรากฏอย่างชัดเจนในการถกเถียงของผู้ร่าง 

รัฐธรรมนูญสหรัฐอเมริกา (American founding fathers) ในการประชุมใหญ่ที ่ฟิลาเดเฟีย ค.ศ. 1787 ที ่ก่อให้เกิดข้อถกเถียงส าคัญ 

ในการร่างรัฐธรรมนูญซึ ่งถูกแบ่งออกเป็นสองฝ่าย คือ ฝ่ายเฟดเดอรัลลิสต์ (federalist) กับฝ่ายแอนไท-เฟดเดอรัลลิสต์ (antifederalist) 

โดยที ่ฝ่ายเฟดเดอรัลลิสต์นั้นสนับสนุนให้มีรัฐบาลกลางที ่เข้มแข็ง และการรวมอ านาจส าคัญๆ ไว้ที ่รัฐบาลกลาง ในทาง 

ตรงกันข้าม ฝ่ายแอนไท-เฟดเดอรัลลิสต์นั้นสนับสนุนแนวคิดการกระจายอ านาจให้รัฐบาลมลรัฐและประชาชนเข็มแข็งและมีอ านาจ 

ในการจัดการตนเองมาก เพื ่อให้รัฐบาลส่วนกลางมีอ านาจลดลง เป็นการป้องกันเผด็จการโดยอ านาจรัฐที ่ฝ่ายแอนไท-เฟดเดอรัล 

ลิสต์ประเมินว่าน่ากลัวกว่าอ านาจใดๆ 

นอกจากนี ้ ในบางครั้งแนวคิดเกี ่ยวกับการกระจายอ านาจก็อาจอ้างอิงจากการก่อตั้งคอมมูนปารีส (Paris Commune) ในปี 

ค.ศ. 1871 โดยชนชั้นแรงงาน และพลังฝ่ายซ้ายที ่นิยมระบอบสาธารณรัฐ ที ่ได้รวมตัวกันขึ ้น และภายหลังก็ได้มีการประกาศปฏิเสธ 

อ านาจของรัฐบาลกลางฝรั่งเศส และยืนยันในสิทธิที ่จะปกครองตนเอง (autonomy) แต่ท้ายที่สุดคอมมูนปารีสก็ถูกกองก าลัง 

ของรัฐจากส่วนกลางบุกเข้าปราบปรามหลังจากปกครองตนเองมาได้เพียง 2 เดือนเท่านั้น 


ประเทศไทยตั้งแต่เปลี ่ยนแปลงการปกครองในปี พ.ศ. 2475 แม้จะเป็นประเทศที ่มีลักษณะเป็นรัฐเดี ่ยว (unitary state) 

และมีการจัดการปกครองที ่เน้นการรวมอ านาจเข้าสู ่ศูนย์กลางคือรัฐบาลในกรุงเทพมหานครเป็นหลักมาโดยตลอดก็ตามที แต่ 

60

กระนั้นแนวคิดการกระจายอ านาจก็มีปรากฏให้เห็นตั้งแต่หลังจากที ่มีการเปลี ่ยนแปลงการปกครองแล้ว ดังจะเห็นได้จากการออก 

พระราชบัญญัติเทศบาลในปี พ.ศ. 2476 โดยคณะราษฎร หรือ พระราชบัญญัติสุขาภิบาลในปี พ.ศ. 2495 ตลอดจนพระราชบัญญัติ 

ราชการบริหารส่วนจังหวัด (ซึ ่งภายหลังได้พัฒนาไปเป็นองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นที ่เรียกว่า “อบจ.”) ในปี พ.ศ. 2498 อีกด้วย ซึ ่ง 

การจัดตั้งองค์กรเหล่านี ้ ล้วนแล้วแต่เป็นรากฐานของความพยายามกระจายอ านาจไปสู ่ท้องถิ่นตั้งแต่การเปลี ่ยนแปลงการปกครอง 

ทว่ากรอบของกฎหมายที ่ชัดเจนเกี ่ยวกับการกระจายอ านาจ และองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นของไทยนั้นปรากฏขึ ้นครั้ง 

แรกก็ในสมัยรัฐธรรมนูญฉบับปี พุทธศักราช 2540 ที ่มีการระบุกรอบแนวคิดเกี ่ยวกับการกระจายอ านาจไว้ในหมวดว่าด้วย 

แนวนโยบายพื ้นฐานแห่งรัฐ (หมวด 5 มาตรา 78) และหมวดว่าด้วยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นโดยเฉพาะ (หมวด 9) ซึ ่งล้วน 

แล้วแต่ท าให้แนวคิดเกี ่ยวกับการกระจายอ านาจสู ่ท้องถิ่นเติบโตขึ ้นอย่างเป็นรูปธรรมมากยิ่งขึ ้นในช่วงทศวรรษ 2000s จนถึง 

ปัจจุบัน 

ในปัจจุบันกระแสเรียกร้องการกระจายอ านาจสู่ท้องถิ่นในประเทศไทยมีความเข้มข้นเป็นอย่างมาก มีความพยายาม 

ผลักดันให้มีการปกครองตนเองในรูปแบบพิเศษเหมือนกับกรุงเทพมหานคร และเมืองพัทยาในหลายๆ พื ้นที ่ เช่น การเคลื ่อนไหว 

เพื ่อให้มีการออกพระราชบัญญัติเชียงใหม่มหานคร ในรูปแบบของจังหวัดจัดการตนเอง (ช านาญ, 2555) เป็นต้น ซึ ่งหาก 

พิจารณาแต่เพียงผิวเผินอาจพบว่าการให้เกิดจังหวัดจัดการตนเองในรูปแบบพิเศษนั้นจะท าให้รัฐบาลกลางขาดรายได้จากการ 

จัดเก็บภาษีบางประเภท แต่หากพิจารณาในระยะยาวแล้วจะพบว่า การให้ท้องถิ่นบริหารจัดการ และพัฒนาตนเองอาจท าให้พื ้นที ่ 

เหล่านั้นพึ ่งพาตนเอง และพัฒนาศักยภาพได้รวดเร็วขึ ้น กลายเป็นศูนย์กลางทางเศรษฐกิจ การคมนาคมเชื ่อมต่อ และการ 

ท่องเที ่ยวในภูมิภาค ซึ ่งจะเป็นตัวช่วยเร่งผลักดันให้เศรษฐกิจมวลรวมของประเทศชาติเติบโตมากยิ่งขึ ้นในระยะยาว 

การกระจายอ านาจให้ประชาชนในพื ้นที ่มีสิทธิดูแลตนเองเพิ่มขึ ้น ถูกน าเสนอเป็นเครื ่องมือหนึ ่งเพื ่อแก้ปัญหาความขัดแย้ง 

และความรุนแรงในสามจังหวัดภาคใต้ แต่ประเด็นถกเถียงนี ้ยังไม่มีข้อสรุป 


ข้อถกเถียงเกี ่ยวกับการรวมอ านาจ–การกระจายอ านาจดังที ่ปรากฏในการร่างรัฐธรรมนูญของสหรัฐอเมริกานั้นก็เป็นหนึ ่ง 

ในบรรดาข้อถกเถียงคลาสสิกที ่ประเทศที ่เป็นรัฐสมัยใหม่ต่างๆ ทั่วโลกจะต้องเผชิญ เพราะแต่เดิมนั้นการจัดการปกครองทั้งสอง 

แบบถูกมองว่าต่างก็มีข้อดี ข้อเสียที ่แตกต่าง และเหมาะสมกับสภาพทางภูมิศาสตร์ วัฒนธรรมทางการเมือง และสภาพทางสังคม 

วิทยาการเมืองของแต่ละประเทศที ่แตกต่างกันออกไป 

กล่าวคือ การจักการปกครองแบบรวมอ านาจนั้นมีข้อดีที ่สามารถตอบโจทย์ในเรื ่องของความมีเอกภาพของชาติ 

(national unity) จากการมีรัฐบาลกลางเพียงรัฐบาลเดียวที่มีอ านาจชอบธรรมในการปกครอง และท าให้การตัดสินใจในการ 

ด าเนินนโยบายสาธารณะของรัฐนั้นมีความเป็นอันหนึ ่งอันเดียวกันภายใต้รัฐบาลกลาง และไม่ก่อให้เกิดปัญหาของความแตกต่าง 

ทางด้านกฎหมาย และการบังคับใช้ที ่แตกต่างกันในแต่ละพื ้นที ่ดังที ่ปรากฏให้เห็นบ่อยครั้งในสหรัฐอเมริกา ที ่กฎหมายของมลรัฐ 

หนึ ่งมีเนื ้อหาต่างไปจากกฎหมายของอีกมลรัฐหนึ ่ง แต่ในขณะเดียวกันการรวมอ านาจก็มีข้อเสียที ่อาจท าให้การบริหารบ้านเมือง 

เป็นไปได้ด้วยความล่าช้า เนื ่องจากรัฐบาลกลางต้องรับผิดชอบภารกิจทั้งหมดไม่ว่าเล็กหรือใหญ่ที ่เกิดขึ ้นภายในขอบขัณฑสีมาของ 

61

รัฐชาติ อีกทั้งนโยบายที ่ออกมาโดยรัฐบาลกลางนั้นจ าต้องมีลักษณะที ่เป็นภาพรวมของทั้งประเทศ ท าให้ผลลัพธ์ของนโยบาย 

สาธารณะนั้นอาจไม่ตรงตามความต้องการ วัฒนธรรม และอัตลักษณ์ของคนในพื ้นที ่ (local people) (Kurian, 2011: 207) และท า 

ให้ขาดกลไกการตรวจสอบถ่วงดุลในระดับรัฐบาล กับท้องถิ่น เพราะในรัฐที ่เน้นการรวมอ านาจนั้นการกระจายอ านาจให้มีการ 

จัดการปกครองท้องถิ่นจะเกิดขึ ้นได้ก็ต่อเมื ่อริเริ่มโดยรัฐบาลกลาง ซึ ่งส่งผลให้อ านาจ งบประมาณ และอัตตาณัติ (autonomy) ของ 

ท้องถิ่นนั้นต้องขึ ้นกับรัฐบาลกลางอยู ่มาก ในขณะที ่รัฐในแบบสหพันธรัฐอย่างสหรัฐอเมริกานั้น รัฐบาลกลางเกิดจากการตกลงรวมตัว 

ของรัฐบาลมลรัฐย่อยๆ จึงท าให้รัฐบาลมลรัฐสามารถตรวจสอบถ่วงดุลรัฐบาลกลาง และคงไว้ซึ ่งอัตตาณัติของตนเองได้มากกว่านั่นเอง 

ในขณะที ่การจัดการปกครองแบบกระจายอ านาจ นอกจากจะมีข้อดีในการท าให้ประชาชนสามารถเข้ามามีส่วนร่วม 

ทางการเมืองได้โดยตรงมากขึ ้นเนื ่องจากเป็นการเมืองในระดับท้องถิ่นของตนแล้ว ยังท าให้กระบวนการตรวจสอบการท างานนั้น 

เป็นไปอย่างใกล้ชิด และท าให้นโยบายที ่ออกโดยรัฐบาลในระดับท้องถิ่นนั้นต้องสามารถตอบสนองความต้องการของคนในระดับ 

ท้องถิ่นได้อย่างแท้จริง แต่อาจต้องแลกมาด้วยการท าให้บ้านเมืองมีมาตรฐาน และเอกภาพที ่เป็นหนึ ่งเดียวกันของรัฐ (Kurian, 

2011: 207) ซึ ่งปัญหาดังกล่าวนี ้ปัจจุบันได้ถูกท้าทาย และลดความส าคัญลงไปมากขึ ้นทุกที เนื ่องจากกระแสของ 

กระบวนการพัฒนาประชาธิปไตยที ่เน้นให้ประชาชนเข้ามามีส่วนร่วมผ่านการกระจายอ านาจ เพื ่อให้พวกเขาสามารถบริหารจัดการ 

ตนเองในระดับท้องถิ่นได้อย่างมีประสิทธิภาพมากยิ่งขึ ้น ประกอบกับกระแสวัฒนธรรม และชุมชนนิยมที ่เน้นการคงไว้ซึ ่งอัต 

ลักษณ์อันหลากหลายตามแนวคิด “ชามสลัด” (salad bowl concept) มากกว่าการเข้าไปควบรวม หรือหลอมกลืนกินวัฒนธรรม 

ท้องถิ่นที ่ตั้งอยู ่บนความเชื ่อ “หม้อหลอมละลาย” (melting pot concept) แบบเดิมๆ ภายใต้ค ากล่าวอ้างในเรื ่องการธ ารงรักษา 

“เอกลักษณ์แห่งชาติอันหนึ ่งอันเดียว” 

จากข้อดีข้อเสียของการจัดการปกครองทั้งสองรูปแบบดังกล่าว ในปัจจุบันประเทศต่าง ๆ ทั่วโลกจึงได้พยายามผสมผสาน 

ทั้งสองรูปแบบของการจัดการปกครองเข้าไว้ด้วยกันตามแต่ความเหมาะสม และความพอดีกันของทั้งปัจจัยด้านสถานการณ์ 

การเมือง วัฒนธรรมการเมือง และสังคมวิทยาการเมือง ว่าเหมาะสมกับการจัดการปกครองในรูปแบบใดมากน้อยกว่ากัน 


ดูเพิ่มใน ‘Horizontal and Vertical Order’ 

กุลลดา เกษบุญชู-มี ้ด (2552). วิวัฒนาการรัฐอังกฤษ ฝรั ่งเศส ในกระแสเศรษฐกิจโลก จากระบบฟิวดัลถึงการปฏิวัติ. กรุงเทพฯ: ฟ้า 

เดียวกัน. 

ช านาญ จันทร์เรือง (2555). เชียงใหม่มหานครพร้อมแล้ว. เข้าถึงวันที ่ 30 กันยายน 2555 ใน 

http://www.bangkokbiznews.com/home/detail/politics/opinion/chamnan/20120613/456364/เชียงใหม่มหานครพร้อม 

แล้ว.html. 


62

ส านักข่าวสารอเมริกัน (2534). การปกครองของสหรัฐ. United States Information Agency: เอกสารเผยแพร่ที ่จัดท าโดยสถานทูต 

สหรัฐอเมริกา ประจ าประเทศไทย. 

Elazar, J. Daniel (1976). “Federalism vs. Decentralization: The Drift from Authenticity”. Publius 6, No.4 Fall, p.13. 

Laski, Harold J. (1973). A Grammar of Politics. London: George Allen & Unwin Ltd. 

Lijphart, Arend (1984). Democracies: Patterns of Majoritarian and Consensus Government in Twenty-One Countries. New 

Haven: Yale University Press. 

Riker, H. William (1975). “Federalism”. In Fred I. Greenstein and Nelson W. Polsby (eds.). Handbook of Political Science, 

Vol. 5: Governmental Institutions and Processes. Reading, Mass.: Addison-Wesley. 

Tarlton, Charles D. (1965). “Symmetry and Asymmetry as Elements of Federalism: A Theoretical Speculation”. Journal 

of Politics, Vol.27, No.4 November. 

63

CENTRIPETAL 

กำรเปิ ดให้คนกลุ่มน้อยเข้ำถึงส่วนกลำง 


การเปิดให้คนกลุ่มน้อยเข้าถึงส่วนกลาง (Centripetal) เป็นแนวคิดส าคัญในสังคมที ่มีความแตกต่างขัดแย้ง (divided 

society) ทั้งในด้านของชาติพันธุ์วรรณนา ศาสนา อัตลักษณ์ และความคิดทางการเมือง แนวคิดดังกล่าวมีเป้าหมายเพื ่อสร้างกลไก 

ในการอยู ่ร่วมกันของกลุ่มต่างๆ ในสังคมและการเปิดรับฟังเสียงของคนกลุ่มน้อยให้เข้าสู ่ระบบการเมือง โดยเป็นการออกแบบ 

วิศวกรรมทางการเมือง (political engineering) ผ่านระบบพรรคการเมือง และกลไกการเลือกตั้งเพื ่อรองรับกลุ่มคนที ่มีความ 

หลากหลายทางชาติพันธุ์ (multiethnic party system) เพื ่อให้ระบบการเมืองมีลักษณะของการประนีประนอมทางนโยบายและเปิด 

ช่องทางที ่เป็นทางการให้คนหลากหลายกลุ่มสามารถเข้ามาตัดสินใจร่วมกันในส่วนกลาง (Wolff and Yakinthou, 2011: 4) 


นักวิชาการคนส าคัญที ่ศึกษาความหลากหลายทางสังคมและการจัดการความขัดแย้งอย่าง โดนัลด์ ฮอโรวิทซ์ (Donald 

Horowitz) ได้กล่าวว่า สังคมที ่มีความแตกแยกอย่างฝังรากลึกควรหา “พื ้นที ่ร่วม” ในการปรับตัวเข้าหากันเพื ่อส่งเสริมพรรค 

การเมืองที ่มีความหลากหลายทางชาติพันธุ์ ที ่สามารถเรียกร้องผลประโยชน์ให้กับกลุ่มต่างๆ ในสังคมได้ การเข้าถึงส่วนกลางของ 

คนกลุ่มน้อยจึงต้องค านึงถึงการเมืองในเชิงสถาบันที ่เป็นประชาธิปไตย (democratic institution) ในการสร้างกลไกที ่มีความเป็น 

ทางการพอสมควรเพื ่อเปิดช่องของการต่อรองประนีประนอมในระบบการเมือง การออกแบบวิศวกรรมทางการเมืองอาจท าผ่าน 

ระบบพรรคการเมือง ระบบเลือกตั้ง และการจัดตั้งรัฐบาล เช่น ระบบพรรคการเมืองแบบหลายพรรคจะส่งเสริมความเป็นตัวแทน 

ของประชาชนหลายกลุ่มมากกว่าระบบสองพรรค ระบบเลือกตั้งแบบสัดส่วน (โดยไม่มีเกณฑ์ขั้นต ่า หรือมีเกณฑ์ขั้นต ่าไม่สูงมาก) 

จะเปิดโอกาสให้ประชาชนหลากหลายกลุ่มได้เข้ามาเป็นตัวแทนได้มากกว่าระบบเลือกตั้งแบบเสียงข้างมาก เป็นต้น 

ตัวอย่างคลาสสิกเกี ่ยวกับการจัดการความหลากหลายและความแตกต่างในสังคมคือ ระบบการเมืองแบบสหพันธรัฐ 

(federalism) เช่น สหรัฐอเมริกา ได้แบ่งการปกครองออกเป็น 2 ระดับคือ ระดับมลรัฐและรัฐส่วนกลาง โดยระดับมลรัฐมีอ านาจ 

อธิปไตยเป็นของตัวเองในการออกกฎหมาย บังคับใช้กฎหมาย และตีความกฎหมายให้เหมาะสมกับสภาพแวดล้อมและประวัติศาสตร์ 

ด้านรัฐส่วนกลางมีหน้าที ่จ ากัดเพียงเรื ่องของความมั่นคง การคลังสาธารณะ ค่าเงิน และการต่างประเทศ ระบบสหพันธรัฐจึงถูกใช้ 

เพื ่อรวมสังคมที ่มีความหลากหลายให้สามารถอยู ่ภายในประเทศเดียวกันได้ และมีการกระจายอ านาจระหว่างกัน (โปรดดู centralism 

and decentralism) 


ส าหรับสังคมไทย การศึกษาเกี ่ยวกับความหลากหลายทางชาติพันธุ์ กลุ่มอัตลักษณ์และคนกลุ่มน้อยกับการออกแบบ 

วิศวกรรมทางการเมืองยังมีอยู ่น้อยมาก เพราะส่วนใหญ่การศึกษาความหลากหลายในสังคมมักจะไปเน้นเชิงสังคมวิทยาและ 

มานุษยวิทยาในมิติชุมชนนิยมหรือท้องถิ่นนิยม มากกว่าพูดถึงความสัมพันธ์กับระบบการเมืองในส่วนกลาง นักวิชาการที ่ได้ 

กล่าวถึงการจัดการความหลากหลายด้วยระบบการเมือง เช่น นครินทร์ เมฆไตรรัตน์ นักวิชาการด้านรัฐศาสตร์พูดถึงปัญหาของ 

64

ระบอบประชาธิปไตยแบบตัวแทนที ่ไม่สามารถสร้างความเป็นตัวแทนให้กับประชาชนทุกกลุ่มได้ และประชาชนมีความหลากหลาย 

ทั้งในด้านความคิด อัตลักษณ์ และด้านอื ่นๆ โดยเสนอแนวคิดประชาธิปไตยแบบสมานฉันท์ (Consensual Democracy/ 

Consociational Democracy) ซึ ่งเป็นแนวคิดของอาเรน ไลจ์พาร์ท (Arend Lijphart) ในการสร้างระบบการเมืองที ่เป็น 

ประชาธิปไตยในสังคมที ่มีความแตกแยกแตกต่าง 


ดังนั้น ปัญหาของการใช้ค าว่า “การเข้าถึงส่วนกลางของคนกลุ่มน้อย” หรือ “Centripetalism” คือช่องว่างทางความรู้ในทาง 

วิชาการและแนวทางปฏิบัติของสังคมไทย ที ่ยังไม่สามารถเชื ่อมโยงการศึกษาแบบชาติพันธุ์วรรณนา หรือการศึกษาความ 

แตกแยก/แตกต่าง/หลากหลายในสังคม ให้เข้ากับการศึกษาสถาบันการเมืองหรือระบบการเมืองซึ ่งเป็นเรื ่องของอ านาจการ 

ตัดสินใจในส่วนกลาง ด้วยเหตุนี ้จึงจ าเป็นที ่จะต้องน าหลักการของ Centripetalism มาร่วมกันถกเถียงอภิปรายเพื ่อแสวงหาค า 

นิยามที ่ทุกคนเห็นร่วมกัน การศึกษาดังกล่าวมีความจ าเป็นส าหรับสังคมไทยที ่อยู ่ในช่วงเปลี ่ยนผ่านทางการเมืองที ่ประชาชนใน 

สังคมมีความขัดแย้งสูง 


ดูเพิ่มใน ‘Centralization’ และ ‘Decentralization’ 

ฉัตรบงกช ศรีวัฒนสาร (2555). “ความยากล าบากในการสถาปนาระบอบประชาธิปไตยตัวแทน: ข้อสังเกตเบื ้องต้น”. เข้าถึงวันที ่ 6 

ตุลาคม 2555 ใน http://kingprajadhipokstudy.blogspot.com/search/label/ความยากล าบากในการสถาปนาระบอบ 

ประชาธิปไตยตัวแทน. 

Horowitz, Donald L. (1985). Ethnic Groups in Conflict. Berkeley CA: University of California Press. 

Horowitz, Donald L. (1991). A Democratic South Africa? Constitutional Engineering in a Divided Society. Berkeley CA: 

University of California Press. 

Lijphart, Arend (1977). Democracy in Plural Societies: A Comparative Exploration. New Haven: Yale University Press. 

Wolff, Stefan and Christalla Yakinthou (eds.) (2011). Conflict Resolution: Theories and Practice. London and New York: 

Routledge. 

65

CONSENSUS 

ฉันทำมติ 


รากศัพท์ของค าว่าฉันทามติ (Consensus) มาจากภาษาลาตินว่า cōnsēnsus หรือ cōnsentiō หมายถึง ความรู้สึก 

ร่วมกัน (feel together) โดยพจนานุกรมฉบับ Merriam-Webster’s Collegiate Dictionary ให้ความหมายฉันทามติไว้ว่าเป็น 

ข้อตกลงร่วมกันที ่มีลักษณะเป็นการยอมรับแบบเอกฉันท์ (unanimity) หัวใจของฉันทามติมีสาระส าคัญอยู ่ที ่การประนีประนอม 

ระหว่างกัน และจัดกระบวนการให้คนในสังคมหรือชุมชนมีสิทธิในการแสดงความคิดเห็น เป้าหมายของฉันทามติมีเพื ่อเป็นเครื ่อง 

รับประกันว่าสมาชิกทุกคนในชุมชนจะสามารถแสดงความคิดเห็นและหาข้อตกลงร่วมกันได้ (http://www.merriamwebster.com/dictionary/consensus) 

ฉันทามติ มักเชื ่อมโยงกับการตัดสินใจ (consensus decision making) ซึ ่งหมายถึงกระบวนการตัดสินใจโดยกลุ่มคนที ่ 

เน้นความยินยอมและเห็นชอบร่วมกันจากผู้มีส่วนร่วมทุกคน ดังนั้น ฉันทามติในกระบวนการตัดสินใจจึงหมายถึงทางออกแห่ง 

ปัญหาซึ ่งเป็นที ่ยอมรับร่วมกัน ได้รับการสนับสนุนจากทุกฝ่าย ถึงแม้อาจไม่ใช่ทางเลือกที ่ดีที ่สุดในใจของคนทุกคน 


ฉันทามติเป็นรูปแบบการตัดสินใจที ่ถูกออกแบบมาให้มีความแตกต่างจากการตัดสินใจโดยใช้เสียงข้างมาก (majority 

decision) ฉะนั้น ฉันทามติจะไม่เน้นที ่การลงคะแนนเสียง เพราะการลงคะแนนเสียงอาจท าให้เสียงข้างน้อย (minorities) ถูกละเลย 

ไปได้ ดังนั้น ฉันทามติจึงเน้นที ่กระบวนการในการอภิปรายถกเถียง รับฟังความคิดเห็นเพื ่อหาข้อตกลงร่วมกันระหว่างทุกฝ่าย 

มากกว่า หรืออาจจะกล่าวได้ว่าฉันทามติเป็นรูปแบบการตัดสินใจที ่จะป้องกันปรากฏการณ์ที ่เรียกว่าเผด็จการเสียงข้างมาก 

(majority tyranny) 

การตัดสินใจแบบฉันทามติ เป็นกระบวนการตัดสินใจที ่กลุ่มคนจ านวนมากอาจเห็นไม่ตรงกัน แต่ต้องการให้เกิดการมีส่วน 

ร่วมและความเห็นพ้องต้องกันมากที ่สุด กระบวนการถกอภิปราย ประกอบด้วยขั้นตอนดังนี ้ 

รวมคนทุกกลุ่ม (inclusive): เปิดให้ผู้มีส่วนได้ส่วนเสียเข้าร่วมในกระบวนการถกอภิปรายให้มากที ่สุด 

เปิดช่องทางการมีส่วนร่วม (participatory): ผู้เข้าร่วมต้องมีโอกาสแสดงความคิดเห็น 

ร่วมด้วยช่วยกัน (collaborative): ทุกกลุ่ม ทุกคน ร่วมมือกันเสนอทางเลือก คนที ่มีความเห็นคล้ายกันพยายามปรับ 

ข้อเสนอให้เป็นตัวแทนความคิดของกลุ่มตน เพื ่อให้กลุ่มอื ่นพิจารณา 

หาข้อตกลง (agreement seeking): เป้าหมายคือ พยายามหาข้อตกลงร่วมกันให้มากที ่สุด เป้าหมายสูงสุดคือ 

ความเห็นพ้องต้องกันอย่างสมบูรณ์ 

66

เกื ้อกูลกัน (cooperative): ผู้เข้าร่วมควรมีหัวใจอยู ่ที ่ผลประโยชน์ร่วมกันของทุกฝ่าย ควรปล่อยให้ทุกกลุ่มได้แสดง 

ความต้องการที ่แท้จริงของตนเอง เพื ่อน ามาปรับเข้ากับทางเลือกที ่ทุกฝ่ายจะยอมรับร่วมกันได้ ขณะเดียวกัน ก็ไม่ควร 

ให้ความต้องการเฉพาะของกลุ่มตนบดบังหรือท าให้ผลประโยชน์ร่วมกันไม่สามารถบรรลุได้ 

ขั้นตอนไปสู ่กำรตัดสินใจแบบฉันทำมติ 

ขั้นที ่ 1: ถกอภิปราย 

ขั้นที ่ 2: แจกแจงข้อเสนอ/ทางเลือก 

ขั้นที ่ 3: ระบุตัวตนผู้มีส่วนร่วม/ส่วนได้ส่วนเสีย 

ขั้นที ่ 4: ร่วมกันปรับปรุง แก้ไขข้อเสนอ/ทางเลือก 

ขั้นที ่ 5: ประเมินเสียงสนับสนุน 

ขั้นที ่ 6: สรุปมติ หรือถ้าไม่สามารถหามติร่วมกันได้ ให้กลับไปท าข้อที ่ 1-5 ใหม่ 

การสรุปผลการตัดสินใจ หรือ กติกาการตัดสินใจ ขึ ้นอยู ่กับข้อก าหนดที ่ตกลงกันไว้ล่วงหน้า น ้าหนักและขอบเขตของการ 

เห็นพ้องต้องกันมีหลายขนาดเช่น ทุกคนเห็นพ้องร่วมกัน ทุกคนเห็นร่วมกัน ยกเว้นหนึ ่งเสียงหรือสองเสียง เสียงข้างมากเด็ดขาด 

อย่างมาก (super majority) ซึ ่งมีตั้งแต่ 90% 75% เสียงสองในสาม หรืออื ่นๆ ที ่มากกว่าเสียงข้างมากเพียงครึ ่งหนึ ่ง บางกรณีอาจ 

ใช้การตัดสินใจของคณะกรรมการที ่ตั้งขึ ้นก็ได้ ในกรณีที ่ต้องการเสียงเห็นพ้องต้องกันอย่างสมบูรณ์ (unanimity) ผู้ที ่ไม่เห็นด้วย 

เพียงหนึ ่งเสียงก็อาจมีอ านาจยับยั้ง (block) การตัดสินใจนั้นได้ ขึ ้นอยู ่กับว่ากติกาที ่ก าหนดไว้เป็นเช่นไร (Hartnett, 2011) 


ส าหรับประเทศไทย ศาสตราจารย์ ดร.กาญจนา นาคสกุล ได้ให้นิยามฉันทามติ ว่าเป็นค าที ่ไม่ปรากฏในพจนานุกรมฉบับ 

ราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2542 ค าที ่ใกล้เคียงกัน คือ ค าว่า “ฉันทาคติ” แปลว่า ความล าเอียงเพราะรักใคร่ชอบใจ กับค าว่า 

“ฉันทานุมัติ” แปลว่า ความเห็นชอบตามโดยความพอใจ ให้กระท าการด้วยความเต็มใจ มักใช้ว่ามีฉันทานุมัติหรือลงฉันทานุมัติ 

หมายความว่าลงความเห็นด้วยความยินยอมพร้อมใจ เช่น ญาติๆ มีฉันทานุมัติให้เขาเป็นผู้จัดการมรดกของคุณปู่ “ฉันทานุมัติ” 

กับ “ฉันทามติ” จึงใช้ในความหมายเดียวกัน 

ในเชิงการน าไปใช้พบตัวอย่างเช่น ในเอกสารแผนพัฒนาการเมืองของสภาพัฒนาการเมืองเห็นว่า การสร้างกระบวนการ 

แสวงหาฉันทามติในการหาข้อสรุปหรือมติที ่ “ทุกคน” ที ่เกี ่ยวข้องยอมรับด้วยความเต็มใจโดยไม่มองข้ามความคิดเห็นหรือข้อคัดค้าน 

ของคนส่วนน้อย หลายครั้งจึงพบว่า “ญัตติสาธารณะ” และการริเริ่มหรือการเปลี ่ยนแปลงครั้งส าคัญๆ ทางการเมืองอาจถูกอ้างว่า 

ได้รับฉันทานุมัติจากประชาชนนอกสภา เช่น การขับไล่เผด็จการทหาร หรือเผด็จการระบอบรัฐสภา การร่างรัฐธรรมนูญ รวมทั้งการ 

ปฏิรูปการเมือง เป็นต้น แต่ในความเป็นจริง สังคมไทยยังไม่เคยน ากระบวนการตัดสินใจแบบเห็นพ้องต้องกันอย่างฉันทามติมาใช้ 

อย่างเป็นทางการเลย 

ด้วยเหตุนี ้จึงเห็นได้ว่าการใช้ค าว่าฉันทามติในสังคมไทยยังมีปัญหาในการท าความเข้าใจใน 2 ระดับดังนี ้ 

67

1) ปัญหาระดับการนิยาม เป็นปัญหาในการให้ความหมายที ่เน้นเรื ่องของเสียงข้างน้อย ไม่ใช่เรื ่องของ “กระบวนการ” 

เพราะฉันทามติในความหมายสากลไม่ได้สนใจเสียงข้างน้อยแต่เพียงอย่างเดียว แต่จะสนใจทั้งกระบวนการไม่ว่าจะมี 

เสียงขนาดไหน ก็มีสิทธิที ่จะแสดงความคิดเห็นและอภิปรายถกเถียงเพื ่อหาข้อตกลงร่วมกันได้ 

2) ปัญหาระดับการปฏิบัติ ฉันทามติมักถูกใช้เป็นข้ออ้างในการไม่ปฏิบัติตามเสียงข้างมาก และไม่สนใจกติกาของ 

สังคม ซึ ่งปัญหาดังกล่าวถือว่าเป็นปัญหาระดับสากลเช่นเดียวกัน เพราะค าว่า consensus ที ่ต้องการให้ทุกเสียงมี 

ข้อสังเกตที่ควรเพิ่มเติม 

ความหมายอาจจะถูกน าไปบิดเบือนให้กลายเป็นเสียงข้างน้อยเท่านั้นที ่มีความหมาย หรือกล่าวได้ว่าเกิดเผด็จการ 

เสียงข้างน้อย (minority tyranny) 

การท าความเข้าใจและน าค าว่าฉันทามติไปใช้ จึงต้องค านึงถึงหลักการส าคัญคือ “กระบวนการ” ในการอภิปรายถกเถียง 

ที ่สมาชิกทุกคนในสังคมหรือชุมชนสามารถแสดงความคิดเห็นได้อย่างเท่าเทียมกัน โดยไม่เน้นที ่ผลลัพธ์จากการตัดสินใจ แต่เน้นที ่ 

การแลกเปลี ่ยนความคิดเห็นและการประนีประนอมระหว่างกัน จนท าให้เกิดข้อตกลงร่วมกันที ่สามารถยอมรับได้ทุกฝ่าย ซึ่งไม่ 

จ าเป็นว่าจะต้องเกิดประโยชน์สูงสุดหรือมีประสิทธิภาพสูงสุด แต่จะเป็นกระบวนการที ่ลดความขัดแย้งได้ดีที ่สุด 


“ฉันทามติ” (2555). ราชบัณฑิตสถาน. เข้าถึงวันที ่ 20 สิงหาคม 2555 ใน http://www.royin.go.th/th/knowledge/detail.php? 

ID=381. 

“แผนพัฒนาการเมือง” (2555). สภาพัฒนาการเมือง. เข้าถึงวันที ่ 20 สิงหาคม 2555 ใน 

http://www.pdc.go.th/th/images/stories/file/Council_for_Political_Development/inside.pdf. 

Hartnett, Tim (2011). The Basics of Consensus Decision Making. New York: New 

Society Publisher. Accessed May 7, 2012 from http://www.consensusbook.com. 

Read, James H. (2011). “Consensus”. In George Thomas Kurian et al. The Encyclopedia of Political Science. 

Washington, D.C.: CQ Press. 

Lijphart, Arend (1984). Democracies: Patterns of Majoritarian and Consensus Government in Twenty-one Countries. New 

Haven: Yale University Press. 

68

CONSERVATIVE/ NEO-CONSERVATIVE 

อนุรักษ์นิยม และอนุรักษ์นิยมใหม่ 


อนุรักษ์นิยม (Conservative) โดยทั่วไปหมายถึง แนวคิดที ่เน้นการธ ารงไว้ซึ ่งสิ่งที ่มีอยู ่ สิ่งที ่ได้รับตกทอดมา ผู้ที ่จะมีจิตส านึก 

เป็นแบบอนุรักษ์นิยมได้นั้นจะต้องตระหนักรู้อยู ่แก่ใจ หรือ มีส านึกอย่างแน่วแน่ที ่จะปฏิเสธซึ ่งทางเลือกอื ่นๆ ที ่จะน าไปสู ่การเสาะ 

แสวงหาสิ่งใหม่ๆ หรือ การเปลี ่ยนแปลง ซึ ่งจิตส านึกเช่นนี ้นี ่เองได้น าไปสู ่การก่อร่างสร้างหลักการ และกฎเกณฑ์บางอย่างที ่จะมา 

ก าหนดวิสัยทัศน์ ทัศนคติ ตลอดจนแนวทางของการมีส่วนร่วมทางการเมืองการปกครองของผู้ที ่มีจิตส านึกดังกล่าวร่วมกัน 

(Kurian, 2011: 301) 

องค์ประกอบพื ้นฐานของแนวคิดอนุรักษ์นิยมนั้นมีหลายประการ โดยคุณสมบัติที ่ส าคัญๆ ได้แก่การยึดถือขนบประเพณี 

(tradition) ซึ ่งหมายถึงสิ่งที ่ได้รับการพิสูจน์จากคนในสังคมแล้วว่าดี จึงยึดถือ และประพฤติปฏิบัติสืบต่อกันมา ซึ่งวิธีคิดใน 

รูปแบบนี ้ขัดแย้ง และตรงข้ามกับการเสาะแสวงหาความเปลี ่ยนแปลง ดังนั้นประเพณีจึงถือได้ว่าเป็นแก่นของแนวคิดอนุรักษ์นิยม 

เพราะถือได้ว่าเป็นขุมปัญญาแห่งอดีต (wisdom of the past) ที ่ได้ผ่านบทพิสูจน์ทางกาลเวลา (tested by time) มาแล้วว่าเป็นสิ่งที ่ 

ดี และคู ่ควรแก่การน้อมน าไปปฏิบัติ อีกทั้งยังเป็นสายใยที ่คอยประสานความรู้สึกเป็นหนึ ่งเดียวกันทางประวัติศาสตร์ที ่มาของคน 

ในสังคมอีกด้วย (Heywood, 2012) 

นอกจากนี ้พวกอนุรักษ์นิยมยังมีวิธีคิดเป็นแบบ “ปฏิบัตินิยม” หรือ “สัมฤทธิผลนิยม” (pragmatism) และ “ประจักษ์นิยม” 

(empiricism) โดยทั้งสองแนวคิดนี ้ล้วนแล้วแต่เป็นแนวคิดที ่ต่อต้านความคิดที ่เชื ่อว่าบ่อเกิดของความรู้นั้นเกิดขึ ้นจากการใช้เหตุผล 

เท่านั้น เพราะว่าพวกอนุรักษ์นิยมนั้นเชื ่อว่ามนุษย์ยังมีข้อจ ากัดและยังไม่สมบูรณ์ ดังนั้น พวกเขาจึงปฏิเสธแนวทางดังกล่าว และ 

เชื ่อว่าความรู้คือสิ่งที ่ได้มาโดยผ่านผัสสะทั้ง 5 ประการของมนุษย์ อันน าไปสู่การสั่งสมประสบการณ์ ซึ ่งเป็นบ่อเกิดของความรู้ 

ในแบบปฏิบัตินิยม หรือ ความรู้ที ่น าไปปฏิบัติได้จริง มากกว่าความรู้ในแบบนามธรรม หรือ ความรู้ที ่เป็นกฎเกณฑ์ทั่วไปที ่สร้างขึ ้น 

จากการใช้เหตุผลแต่เพียงอย่างเดียวของฝ่ายเหตุผลนิยม (rationalism) ดังนั้น พวกอนุรักษ์นิยมบางส่วนจึงไม่ยอมรับว่าแนวคิด 

ของตนนั้นเป็น “อุดมการณ์” ที ่มีลักษณะเป็นกฎเกณฑ์ทั่วไป แต่เป็นทัศนคติทางจิตใจ และแนวทางการด าเนินชีวิตมากกว่า 

(สมเกียรติ, 2551: 51) 

แนวคิดอนุรักษ์นิยมปฏิเสธแนวคิดที ่มองมนุษย์เป็นเพียงปัจเจกบุคคล แต่มองมนุษย์ในฐานะที ่ต้องอยู ่ร่วมกันเป็นหน่วย 

ใหญ่ที ่เป็นกลุ่ม หรือ เป็นสังคม ในรูปแบบขององคาพยพ (organicism) ที ่ทุกๆ คนในสังคมเปรียบเสมือนอวัยวะของร่างกายที ่ไม่ 

สามารถด ารงชีวิตอยู ่ได้เพียงล าพัง แต่จะต้องอาศัยการอยู ่ร่วมกันเป็นองค์รวมโดยไม่สามารถขาดส่วนใดส่วนหนึ ่งไปได้ ซึ ่ง การ 

เปรียบเทียบผู้คนในสังคมเป็นองคาพยพของร่างกายนี ้เองที ่น าไปสู ่การจัดล าดับชั้นความส าคัญของคนในสังคม (hierarchy) 

เช่นเดียวกันกับระบบวรรณะทั้งสี ่ (caste system) ของพราหมณ์-ฮินดู ที ่แบ่งชนชั้นและความส าคัญของผู้คนในสังคมออกตาม 

อวัยวะของพระศิวะ คือ ศีรษะ แขน ขา และเท้า นั่นเอง 

69

โดยรวม แนวคิดอนุรักษ์นิยมมีลักษณะเด่นคือ ชอบสภาวะดั้งเดิม (status quo) ไม่ท าอะไรให้กระทบกับสิ่งที ่มีอยู ่แล้ว ไม่ 

นิยมการเปลี ่ยนแปลง หรือถ้าจ าเป็นต้องเปลี ่ยนแปลง ก็ต้องแบบค่อยเป็นค่อยไป ไม่ค่อยยอมรับนวัตกรรมใหม่ๆ แบบพลิกฝ่ามือ ให้ 

ความส าคัญกับประสบการณ์ของบุคคล (ตามคติไทยที ่ว่า “อาบน ้าร้อนมาก่อน”) และมองว่า ความเสมอภาคอาจเป็นอันตรายต่อ 

เสรีภาพ หากมนุษย์ใช้เสรีภาพนั้นเพื ่อประโยชน์ต่อตนเองโดยจ ากัดเสรีภาพบุคคลอื ่น ดังนั้น จึงมักอธิบายว่าความเสมอภาค 1 คน 1 

เสียงเป็นความเสมอภาคแต่เพียงเชิงปริมาณ ความเสมอภาคดังกล่าวจะไร้คุณภาพและความหมายหากไม่มีการพิจารณาความ 

แตกต่างของบุคคล เช่น ความรู้ ประสบการณ์ ฐานะ วัย 

ส าหรับแนวคิดอนุรักษ์นิยมใหม่ (neo-conservative) เป็นแขนงหนึ ่งที ่แตกออกมาจากแนวคิดอนุรักษ์นิยมแบบเดิมที ่ได้ 

กล่าวไปในข้างต้น บางครั้งเรียกสั้นๆ ว่า “นีโอคอน” (neo-con) โดยแนวคิดอนุรักษ์นิยมใหม่ มักหมายถึงแนวคิดทางการเมืองที ่ 

สนับสนุนบทบาทของรัฐบาลในการเข้าแทรกแซงเพื ่อแก้ปัญหาสังคม หรือแทรกแซงการเมืองระหว่างประเทศ ในบริบทการเมือง 

ระหว่างประเทศนั้น ค าว่าอนุรักษ์นิยมใหม่ ถูกใช้อธิบายนโยบายต่างประเทศแบบเชิงรุกผ่านการแทรกแซงโดยกองก าลังทหาร 

(military interventionism) แนวคิดอนุรักษ์นิยมใหม่ในเชิงนโยบายต่างประเทศ มีฐานคติ 3 ประการ คือ 

1) มองป ัญหาแบบขาว-ด า แบ่งฝ ักฝ่ายคุณธรรม และไร้คุณธรรมอย่างชัดเจน ฉะนั้นฝ่ายเทพหรือคุณธรรมจึงมี 

ความชอบธรรมทั้งปวงที ่จะเข้าแทรกแซงทางการเมืองเพื ่อมวลมนุษยชาติ 

2) เป็นการเมืองระหว่างประเทศแบบอ านาจเดี ่ยว (uni-polar) ภายใต้การน าของสหรัฐอเมริกา และสนับสนุนการใช้ 

ก าลังทหารเป็นกลไกส าคัญอันดับแรก ไม่ใช่เป็นเพียงทางเลือกหนึ ่ง โดยเชื ่อมั่นในแนวทางการใช้ก าลังทหารเชิงรุก 

เพื ่อป้องกันก่อนเหตุเกิด (preemptive military action) 

3) ไม่ให้ความส าคัญกับหน่วยงานทางการทูตแบบเดิม เช่น กระทรวงการต่างประเทศ 

ตัวอย่างที ่เด่นชัดของรัฐบาลที ่น าแนวคิดอนุรักษ์นิยมใหม่มาใช้ในการก าหนดความสัมพันธ์ระหว่างประเทศคือ รัฐบาล 

ประธานาธิบดีโรนัลด์ แรแกน (Ronald Reagan) ประธานาธิบดีจอร์ช เอช. ดับเบิ ้ลยู บุช (George H.W. Bush) และประธานาธิบดี 

จอร์ช ดับเบิ ้ลยู บุช (George W. Bush) ทั้งสามคนมาจากพรรครีพับลิกัน (Republican party) 


หากลองมองย้อนกลับไป ค าว่าอนุรักษ์นิยมนี ้อาจมีที ่มาตั้งแต่ยุคกลาง (Middle Ages) ดังจะเห็นได้จากผู้ดูแลเมืองในยุค 

กลางของยุโรปจะถูกเรียกว่า “conservators” (สมเกียรติ, 2551: 47) อย่างไรก็ตาม ค าว่าอนุรักษ์นิยมนั้นได้เริ่มมีนัยทางการเมือง 

หรือ กลายเป็น “อุดมการณ์ทางการเมือง” (political ideology) ภายหลังจากเหตุการณ์ปฏิวัติใหญ่ของฝรั่งเศสในปี ค.ศ. 1789 ที ่ถือ 

ได้ว่าเป็นการเปลี ่ยนแปลงครั้งส าคัญทั้งในมิติของอุดมการณ์ ความคิด และรูปแบบทางการเมืองการปกครอง ด้วยเหตุนี ้ผลของการ 

ปฏิวัติฝรั่งเศสจึงได้ท าให้เกิดกระแสต่อต้านการเปลี ่ยนแปลง หรือ กลุ่มปฏิกิริยาของการปฏิวัติขึ ้น โดยบุคคลเหล่านี ้นี ่เองที ่เป็นกลุ่ม 

คนที ่เรียกตนเองว่าเป็น “พวกอนุรักษ์นิยม” น าโดยนักคิดชาวอังกฤษคนส าคัญในสมัยนั้นคือ เอ็ดมัน เบิร์ก (Edmund Burk: 1729 

-1797) ผ่านงานเขียนของเขาเรื ่อง “บทสะท้อนว่าด้วยการปฏิวัติในฝรั ่งเศส” (Reflections on the Revolution in France) ที ่กล่าว 

โจมตีการปฏิวัติฝรั่งเศส และถือได้ว่าเป็นเสาหลักและคู ่มือชิ ้นเอกของกลุ่มอนุรักษ์นิยมในรุ่นต่อๆ มาทั่วโลก (Kurian, 2011: 301) 

70


หากยึดถือแนวคิดอนุรักษ์นิยมตามรูปแบบที ่ได้อธิบายไปในข้างต้นแล้ว อาจนับได้ว่านักคิด ปัญญาชน หรือ อุดมการณ์ 

ทางการเมืองที ่สามารถสร้างอ านาจน า (hegemony) 

ในประเทศไทยสมัยสมบูรณาญาสิทธิราชย์ หรือ สมัยก่อนที ่จะมีการ 

เปลี ่ยนแปลงการปกครองในปี พ.ศ. 2475 นั้นล้วนแล้วแต่เป็นแนวคิดในแบบอนุรักษ์นิยม หรือ จารีตประเพณีนิยมทั้งสิ ้น 

ทว่าภายหลังจากการเปลี ่ยนแปลงการปกครองในปี พ.ศ. 2475 นั้นหมายรวมถึงกลุ่มผู้ที ่สนับสนุน และนิยมในระบอบเก่า 

(ระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์) ซึ ่งส่วนใหญ่ได้แก่เจ้านายและเชื ้อพระวงศ์เดิม บางทีเรียกว่า “กลุ่มอนุรักษ์นิยมเก่า” ในขณะที ่ 

“กลุ่มอนุรักษ์นิยมใหม่” ก็ได้แก่บุคคลที ่รับช่วงและสืบต่อแนวคิดนี ้มาจากกลุ่มอนุรักษ์นิยมเก่า เช่น ม.ร.ว. คึกฤทธิ์ปราโมทย์ โดยที ่ 

กลุ่มอนุรักษ์นิยมทั้งเก่าและใหม่ต่างก็มีจุดยืนร่วมกันในการสนับสนุน และเชิดชูสถาบันพระมหากษัตริย์ โดยแต่ละฝ่ายต่างก็มี 

บทบาทในทางการเมืองไทยในแต่ละช่วงต่างๆ กันไป เช่น กลุ่มอนุรักษ์นิยมเก่ามีบทบาทส าคัญในช่วงปี 2490 – 2495 ในขณะที ่ 

กลุ่มอนุรักษ์นิยมใหม่ฝ่าย “ราชครู” และ “สี ่เสาเทเวศร์” นั้นมีบทบาทน าในช่วง 2495-2500 และ 2500 – 2510 ตามล าดับ (ศูนย์ 

ข้อมูลการเมืองไทย) 

ในช่วงหลังจากการเกิดเหตุการณ์วิกฤติการณ์เดือนตุลาคม พ.ศ. 2516 นั้นกลุ่มอนุรักษ์นิยมได้แตกออกเป็นกลุ่มถนอม- 

ประภาส กลุ่มกฤษณ์ สีวะรา (สี ่เสาเทเวศร์เก่า) และกลุ่มพรรคชาติไทย (ราชครูเก่า) และกลุ่มพรรคประชาธิปัตย์ในการร่วมมือกัน 

ขับเคี ่ยวกับแนวคิดเสรีนิยมที ่เติบโตขึ ้นหลังจากเหตุการณ์ในปี พ.ศ. 2516 ที ่ท้ายที ่สุดได้น าไปสู ่เหตุการณ์นองเลือดในวันที่ 6 

ตุลาคม พ.ศ. 2516 หรือ ที ่เรียกว่าขบวนการ “ขวาพิฆาตซ้าย” โดยค าว่า “ขวา” ในที่นี้ก็อาจแทนได้กับแนวคิดอนุรักษ์นิยมใน 

สังคมไทย 

นอกจากนี ้ หลังจากเหตุการณ์รัฐประหารรัฐบาลของ พ.ต.ท. ทักษิณ ชินวัตร ในปี พ.ศ. 2549 ค าว่าอนุรักษ์นิยมใน 

สังคมไทยได้ขยายวงจากกลุ่มกษัตริย์นิยม ไปครอบคลุมถึงผู้ที ่ไม่ยอมรับระบอบประชาธิปไตยระบบตัวแทนที ่มาจากการเลือกตั้ง 

ของประชาชนเสียงข้างมาก รวมไปถึงอาจสนับสนุนแนวทางอ านาจนิยม ในกรณีนี ้หมายถึงผู้ที ่เห็นด้วยและสนับสนุนให้ใช้การ 

รัฐประหารแก้ไขวิกฤติของประเทศ ควบคู ่ไปกับแนวทางการถวายคืนพระราชอ านาจ (โดยอ้างอิงเนื ้อหาในมาตรา 7 ของ 

รัฐธรรมนูญ) อีกทั้งยังหมายรวมถึงกลุ่มผู้ที ่เคลื ่อนไหวโดยยึดอุดมการณ์ “ราชา ชาตินิยม” คือน าประเด็นเรื ่องชาตินิยม (nationalism) 

กับการปกป้องสถาบันพระมหากษัตริย์มาใช้เป็นพลังและสร้างความชอบธรรมในการขับเคลื ่อนประเด็นที ่มุ่งเป้าไปยังการล้มรัฐบาล 

ที ่มาจากการเลือกตั้ง ซึ ่งมักจะเคลื ่อนไหวโดยอิงแอบไปกับฝ่ายอนุรักษ์นิยมในแบบเก่าของไทยร่วมอยู ่ด้วยเสมอ การเคลื ่อนไหว 

ผ่านเครือข่ายอุปถัมภ์โดยชนชั้นน าของไทยเพื ่อรับมือกับแรงเสียดทานทางการเมืองอันเกิดขึ ้นจากความเปลี ่ยนแปลงทางด้าน 

ทัศนคติ และอุดมการณ์ทางการเมืองของประชาชนไทยปรากฏให้เห็นในหลากหลายกลุ่มมวลชน และเด่นชัดขึ ้นมากทั้งก่อนและ 

หลังเหตุการณ์รัฐประหาร 19 กันยายน พ.ศ. 2549 จนถึงการรัฐประหาร 22 พฤษภาคม พ.ศ. 2557 

อาจกล่าวได้ว่า แนวคิดอนุรักษ์นิยมในสังคมไทยประกอบไปด้วยการให้ความส าคัญกับคุณค่า (values) 3 ประการ ที ่พวก 

เสรีนิยม (โปรดดู liberal) ไม่สนใจนัก คือ 1) ความภักดี (loyalty) 2) การเคารพในอ านาจ สถานภาพ (respect for authority) 

ความศักดิ์สิทธิ์(sanctity) (บุคลาธิษฐาน) และ 3) เชื ่อฟัง (obedient) ประเด็นที ่ถูกมองว่าสะท้อนแนวคิดอนุรักษ์นิยมในสังคมไทย 

เช่น เห็นด้วยกับนโยบายให้นักเรียนตัดผมสั้น (เกรียน) ยึดมั่นในการแต่งเครื ่องแบบนิสิต นักศึกษา ต้องการผดุงรักษาระบบอาวุโส 

71

และคงไว้ซึ ่งวัฒนธรรมดั้งเดิมที ่เชื ่อว่าเป็นสัญลักษณ์ของความเป็นไทย ผู้ที ่มีความเชื ่อในประการหลัง มักมองว่าประเทศไทยมี 

เอกลักษณ์เฉพาะตัวที ่พิเศษกว่าชาติใดในโลก และมักยอมรับไม่ได้หากมีการวิพากษ์วิจารณ์ที ่ชี ้ให้เห็นถึงจุดอ่อน และข้อบกพร่อง 

ของประเทศไทย และความเป็นไทย 

ส าหรับแนวคิดอนุรักษ์นิยมใหม่ในสังคมไทย นิธิ เอียวศรีวงศ์ (2556) วิเคราะห์ให้เห็นว่า นอกจากอ านาจของทุนแล้ว สิ่ง 

ที ่กลุ่มสนับสนุนแนวคิดอนุรักษ์นิยมใหม่กังวลใจมากที ่สุด คือ การจัดวางระเบียบสังคมเพื ่อก ากับพฤติกรรมของผู้คน อนุรักษนิยม 

ใหม่ต้องการรื ้อฟื ้นหรือผดุงอ านาจตามประเพณีและการเคารพช่วงชั้นทางสังคมตามประเพณีให้คงคืนและด ารงอยู่ต่อไป ที ่ 

น่าสนใจไปกว่านั้นคือ กลุ่มอนุรักษ์นิยมใหม่จะระแวงไม่ไว้วางใจประชาธิปไตยมวลชน และอยากเห็นระบบการปกครอง 

(governance) อยู ่ในมือชนชั้นน า มากกว่าอยู ่ในการก ากับของมวลชน แม้จะมีจ านวนมาก แต่ขาดประสบการณ์ ด้อยการศึกษา ไม่ 

มีชาติตระกูล ไม่มีหัวนอนปลายเท้า 


ในสหรัฐอเมริกา แนวคิดอนุรักษ์นิยมมักถูกเชื ่อมโยงกับผู้นิยมพรรครีพับลิกัน (Republican Party) ซึ ่งมีความโน้มเอียง 

เสนอนโยบายเหล่านี ้ คือ ในประเด็นทางเศรษฐกิจ นิยมรัฐบาลขนาดเล็ก มีกฎเกณฑ์กติกาในการท าธุรกิจน้อย ให้เอกชนในระบบ 

ตลาดเสรีท าหน้าที ่บริการประชาชนแทนรัฐ ตีความรัฐธรรมนูญตามลายลักษณ์อักษร ขณะที ่ผู้มีแนวคิดเสรีนิยม (โปรดดู liberal) 

มักนิยมรัฐบาลที ่เข้ามาควบคุมกฎระเบียบในการด าเนินธุรกิจและด าเนินนโยบายเพื ่อประชาชน เช่น ระบบประกันสุขภาพถ้วนหน้า 

ไม่ให้ปลาใหญ่กินปลาเล็ก ในประเด็นทางการเมือง ผู้มีแนวคิดเสรีนิยมจะชื ่นชอบรัฐบาลที ่เก็บภาษีน้อยลง ใช้จ่ายน้อยลง (เช่นกับ 

นโยบายประชานิยม) ต้องไม่ใช้งบขาดดุล นายทุนและผู้มีรายได้สูงควรมีแรงจูงใจที ่จะลงทุน การบริจาคและการกุศลเป็นเรื ่องของ 

ประชาชน ไม่ใช่รัฐบาล และเน้นการปกป้องทรัพย์สินส่วนบุคคล ซึ ่งตรงกันข้ามกับผู้มีแนวคิดอนุรักษ์นิยมที ่เห็นว่ารัฐควรจัดให้มี 

สวัสดิการและบริการสาธารณะแก่ผู้มีรายได้น้อย ถึงแม้จ าเป็นจะต้องเก็บภาษีเพิ่มขึ ้น ผู้มีรายได้สูงควรเสียภาษีในสัดส่วนที ่สูงขึ ้น 

เน้นการดูแลผลประโยชน์และทรัพย์สินส่วนรวม ส่วนในประเด็นทางสังคม ผู้มีแนวคิดอนุรักษ์นิยมมักต่อต้านการแต่งงานของเพศ 

เดียวกัน การท าแท้ง สนับสนุนสิทธิในการถือครองอาวุธปืน เห็นด้วยกับโทษประหารชีวิต มองว่าประชาชนต้องรับผิดชอบชีวิตและ 

ทรัพย์สินของตนเอง บุคคลควรรับผิดชอบในการกระท าของตน โดยเฉพาะเมื ่อท าผิด รัฐบาลมีหน้าที ่ต้องลงโทษให้ถึงที ่สุด แม้จะ 

เป็นการลงโทษที ่รุนแรง กฎหมายมีไว้เพื ่อรักษาความเป็นระเบียบและความสงบเรียบร้อยของสังคม ในขณะที ่ผู้ที ่มีแนวคิดเสรีนิยม 

มักเห็นว่าโครงสร้าง และความไม่เป็นธรรมในสังคมมีส่วนส่งผลให้คนท าความผิด จึงควรให้โอกาสทุกคน กฎหมายมีไว้เพื ่อเป็น 

หลักประกันเรื ่องสิทธิที ่เท่าเทียมกันทุกคน และปกป้องประชาชน ถึงแม้บางครั้งอาจท าให้เสรีภาพทางเศรษฐกิจของบางกลุ่มลดลง 

นักจิตวิทยาบางคนเชื ่อว่า ผู้มีแนวคิดอนุรักษ์นิยมมักมองสังคมว่ามีภัยคุกคามอยู ่เสมอ เวลาได้ยินเสียงดังจะตกใจง่าย 

กว่า และเวลาเห็นภาพน่ารังเกียจ เช่น คนกินหนอน ผู้มีแนวคิดอนุรักษ์นิยมจะรู้สึกขยะแขยงกว่า นอกจากนี ้ผู้มีแนวคิดอนุรักษ์นิยม 

มักชอบสุนัขที ่ซื ่อสัตย์และว่าง่าย ขณะที ่ผู้มีแนวคิดเสรีนิยมมักชอบสุนัขที ่อ่อนโยน แต่ไม่เชื ่อฟัง 

ในระบอบประชาธิปไตยควรมีพื ้นที ่ให้ทุกแนวคิด ไม่ว่าจะเป็นอนุรักษ์นิยม เสรีนิยม สังคมนิยม หรือคอมมิวนิสต์ เพราะ 

เราไม่สามารถท าให้มนุษย์มีความคิดเหมือนกัน มองโลกผ่านสายตาคู ่เดียวกัน จารีต ประเพณี และวัฒนธรรมแบบที ่กลุ่มอนุรักษ์ 

72

นิยมยึดถือไม่จ าเป็นต้องขัดแย้งกับประชาธิปไตยเสมอไป และไม่มีสังคมใดในโลกที ่ตัดขาดจากวัฒนธรรมประเพณีของตัวเองได้ 

ทั้งหมด ฉะนั้น สังคมควรเปิดพื ้นที ่ให้ทุกความเห็นมีที ่ยืน และแสดงความเห็นต่างได้อย่างสันติ 


ดูเพิ่มใน ‘Liberalism’ 

“พัฒนาการแนวคิดอนุรักษ์นิยม”. ศูนย์ข้อมูลการเมืองไทย. เข้าถึงวันที ่ 20 สิงหาคม 2555 ใน http://politicalbase.in.th/index.php/ 

พัฒนาการแนวคิดอนุรักษ์นิยม. 

นิธิ เอียวศรีวงศ์. “ทุนนิยมสามานย์และนีโอคอนไทย”. มติชนสุดสัปดาห์. ฉบับวันที ่ 6-12 กันยายน 2556, หน้า 30. 

สมเกียรติ วันทะนะ (2551). อุดมการณ์ทางการเมืองร่วมสมัย. กรุงเทพฯ: อักษรข้าวสวย. 

Heywood, Andrew (2012). Political ideologies: an introduction. New York: Palgrave Macmillan. 


Laslett, Peter (1949). Patriarcha and other political works of Sir Robert Filmer. Oxford: Basil Blackwell. 

73

CONSTITUTIONALISM 

รัฐธรรมนูญนิยม 


รัฐธรรมนูญนิยม หรือ ระบอบรัฐธรรมนูญ (Constitutionalism) หมายถึง ความเชื ่อทางปรัชญาความคิดที ่นิยมหลักการ 

ปกครองรัฐด้วยกฎหมายรัฐธรรมนูญ กล่าวคือ เป็นแนวความคิดที ่มุ่งหมายจะใช้รัฐธรรมนูญที ่เป็นลายลักษณ์อักษร (written 

constitution) เป็นหลักในการก าหนดรูปแบบ กลไก และสถาบันทางการเมืองการปกครองต่างๆ ตลอดจนโครงสร้างพื ้นฐานของ 

การบริหารงานภาครัฐในฐานะที ่เป็นกฎหมายสูงสุด (อมร จันทรสมบูรณ์, 2537: 9; Alexander, 1999: 16; Bellamy, 2007: 4-5; 

Sartori, 1962: 3) 


แนวคิดนี ้เริ่มก่อตัวขึ ้นครั้งแรกในประเทศตะวันตก ในราวคริสต์ศตวรรษที ่ 17 เพื ่อต่อต้าน คัดค้านรูปแบบการเมืองการ 

ปกครองแบบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ (absolutism) ของประเทศส่วนใหญ่ในยุโรปขณะนั้น จนมาปรากฏชัดเจนขึ ้นหลังจากการ 

ประชุมเพื ่อยกร่างรัฐธรรมนูญของสหรัฐอเมริกาในปี ค.ศ. 1787 (McIlwain, 1977: 17) ซึ ่งท าให้แนวคิดเกี ่ยวกับรัฐธรรมนูญที ่เป็น 

ลายลักษณ์อักษรนั้นปรากฏชัดเจนขึ ้นเป็นครั้งแรก ดังนั้น แนวคิดเรื ่องลัทธิรัฐธรรมนูญนิยมนี ้เมื ่อเกิดขึ ้นในขั้นต้น จึงไม่ได้มี 

ความหมายกลางๆ แต่อย่างใด หากแต่มีความหมายที ่โน้มเอียงไปในด้านการจ ากัดอ านาจแบบเบ็ดเสร็จเด็ดขาดของการปกครอง 

ระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ในขณะนั้น และเน้นหนักในการพยายามสร้างสิทธิ เสรีภาพ และความเสมอภาคของพลเมืองภายในรัฐ 

โดยเรียกร้องให้มีการน าสิ่งที ่เรียกว่า “รัฐธรรมนูญ” มาใช้เป็นหลักในการวางกรอบของประเด็นดังกล่าว จากลักษณะข้างต้นจึงท าให้ 

ลัทธิรัฐธรรมนูญนิยมในประเทศตะวันตกนั้นได้กลายเป็นส่วนหนึ ่งของอุดมการณ์เสรีประชาธิปไตยไปในที ่สุด หรือกล่าวอีกนัยหนึ ่ง 

ก็คือ ส าหรับประเทศตะวันตกแล้ว หากจะมีรัฐธรรมนูญก็ควรจะต้องเป็นรัฐธรรมนูญที ่เป็นประชาธิปไตยนั่นเอง (Bellamy, 2007: 

93) 

ท่ามกลางกระแสเสรีประชาธิปไตยซึ ่งยังคงเป็นกระแสหลักของประเทศส่วนใหญ่ในตะวันตก จึงได้ท าให้ค าว่าลัทธิ 

รัฐธรรมนูญนิยมในปัจจุบันกลับกลายเป็นสิ่งที ่มีความหมายกลางๆ ที ่มองรัฐธรรมนูญเป็นเครื ่องมือทางกฎหมายอย่างหนึ ่ง ที ่จะ 

น ามาใช้วางโครงสร้างสถาบันทางการเมืองการปกครอง ก าหนดแหล่งที ่มาของอ านาจ การเข้าสู ่อ านาจ และการใช้อ านาจของ 

ผู้ปกครองในทุกๆ ระบอบการปกครอง (McIlwain, 1977) โดยมิได้จ ากัดอยู ่แต่เพียงระบอบประชาธิปไตยอีกต่อไป ดังจะเห็นได้ 

จากในปัจจุบันนี ้รัฐสมัยใหม่ “ทุกรัฐ” ในโลกนี ้ไม่ว่าจะเป็นประเทศเสรีประชาธิปไตยหรือไม่ ต่างก็ล้วนแล้วแต่ยึดรูปแบบการ 

ปกครองของระบอบรัฐธรรมนูญนิยม (constitutionalism) ทั้งสิ ้น กล่าวคือ ทุกๆ รัฐต่างก็มีรัฐธรรมนูญเป็นกฎหมายสูงสุดในการ 

จัดวางอ านาจและโครงสร้างทางการเมืองของประเทศนั้นๆ (เสน่ห์, 2540: 17) โดยปัจจุบัน (พ.ศ. 2556) ประเทศที ่สหประชาชาติ 

ให้การรับรองนั้นมีทั้งสิ ้น 196 ประเทศ (แต่เป็นสมาชิกสหประชาชาติเพียง 193 ประเทศ) ในขณะที ่รัฐธรรมนูญที ่เป็นทางการที ่ใช้ 

อยู ่ในปัจจุบันในโลกนี ้มีทั้งสิ ้นกว่า 203 ฉบับ ทั้งนี ้เพราะในรัฐโพ้นทะเลบางแห่งอย่างเช่น หมู ่เกาะบริติช เวอร์จิน (British Virgin 

Islands or BVI) ของอังกฤษ หรือ เกาะกรีนแลนด์ของเดนมาร์กนั้นต่างก็เป็นรัฐที ่มีรัฐธรรมนูญเป็นของตนเองในฐานะเป็นดินแดน 

74

ที ่มีการปกครองตนเอง แม้ว่าอ านาจอธิปไตยเหนือดินแดน (absolute territorial sovereignty) นั้นจะเป็นของประเทศเจ้าเอกราชก็ 

ตาม 


ประเทศไทยเองก็รับเอาลัทธิรัฐธรรมนูญนิยมนี ้เข้ามาใช้อย่างเป็นทางการภายหลังจากการเกิดการเปลี ่ยนแปลงการ 

ปกครอง พ.ศ. 2475 และการได้มาซึ ่งรัฐธรรมนูญฉบับแรกของคณะราษฎร แม้ว่าขบวนการในการเปลี ่ยนแปลงการปกครองนั้นจะ 

สามารถสร้างระบอบรัฐธรรมนูญขึ ้นในประเทศไทยได้ แต่ผลจากการที ่การเปลี ่ยนแปลงการปกครองเกิดจากการต่อสู้กันเฉพาะภายใน 

กลุ่มชนชั้นน าบางส่วนของไทย ประกอบกับประชาชนส่วนใหญ่ยังไม่มีความรู้ความเข้าใจเกี ่ยวกับรัฐธรรมนูญ ถึงขนาดที ่มีคนเข้าใจ 

ว่า “รัฐธรรมนูญ” เป็นชื ่อของลูกชายนายทหารผู้น าการเปลี ่ยนแปลงการปกครอง คือ พระยาพหลพลพยุหเสนา (ปรีดี, 2543) ทั้งนี ้ 

ก็เพราะประชาชนส่วนใหญ่ยังไม่ได้มีส่วนร่วมในการเปลี ่ยนแปลงการปกครอง หรือต่อสู้บนพื ้นฐานของความเข้าใจในสิทธิเสรีภาพ 

และการได้มาซึ ่งรัฐธรรมนูญ อันจะเป็นเครื ่องมือในการสร้างความเสมอภาคเท่าเทียมและเป็นตัวแทนอ านาจอธิปไตยของปวงชน 

ดังเช่นที ่ประชาชนชาติตะวันตกได้ต่อสู้ด้วยความยากล าเค็ญเพื ่อก่อร่างสร้างระบอบรัฐธรรมนูญในประเทศของพวกเขา 

ดังนั้น ระบอบรัฐธรรมนูญของไทยที ่เกิดขึ ้นภายหลังจากการเปลี ่ยนแปลงการปกครองในปี พ.ศ. 2475 จึงสามารถก่อรูปได้ 

ก็แต่เพียงหลักการในการจ ากัดอ านาจผู้ปกครอง คือ พระมหากษัตริย์ในระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ และท าให้แหล่งที ่มาของ 

อ านาจต้องอ้างอิงกับประชาชนเจ้าของอ านาจอธิปไตยได้ตามหลักการทุกประการ แต่จากการได้มาซึ ่งรัฐธรรมนูญที ่ประชาชนไม่ได้ 

มีส่วนร่วมในการต่อสู้มากนักจึงท าให้พวกเขาไม่สามารถเชื ่อมโยงจิตส านึกให้เข้ากับรัฐธรรมนูญได้ แม้จะมีบทบัญญัติถึงหน้าที ่ 

ในการพิทักษ์รัฐธรรมนูญไว้ในรัฐธรรมนูญก็ตาม ท าให้รัฐธรรมนูญขาดความศักดิ์สิทธิ์ กฎหมายรัฐธรรมนูญไทยตั้งแต่ปี 

พ.ศ.2475 จึงกลายเป็นผลลัพธ์และการรอมชอมจากการต่อสู้ของกลุ่มชนชั้นน าทางการเมืองกลุ่มต่างๆ และเป็นภาพสะท้อนของ 

ผู้กุมอ านาจทางการเมืองในขณะนั้น ซึ ่งสามารถถูกฉีกทิ ้งและร่างรัฐธรรมนูญฉบับใหม่ขึ ้นมาแทนในภายหลังโดยผู้น าทางการเมือง 

กลุ่มใหม่ได้อย่างง่ายดาย (เสน่ห์, 2540: 31-35) 

อย่างไรก็ดี หลังจากเหตุการณ์การเรียกร้องให้มีการใช้รัฐธรรมนูญในเดือนตุลาคม พ.ศ. 2516 ของขบวนการนิสิต 

นักศึกษาไทย ได้แสดงให้เห็นถึงจุดเปลี ่ยนครั้งยิ่งใหญ่ในหน้าประวัติศาสตร์การเมืองไทย โดยเฉพาะในแง่ของกฎหมายรัฐธรรมนูญ 

ปรากฏการณ์นี ้สะท้อนว่า คนส่วนหนึ ่งของสังคมได้เริ่มตระหนักรู้และเข้าใจความส าคัญของรัฐธรรมนูญในฐานะที ่เป็นตัวแทน 

อ านาจอธิปไตยสูงสุดของปวงชน และเป็นเครื ่องมือที ่จะน าไปใช้จ ากัดอ านาจของผู้ปกครองจากการใช้อ านาจอันมิชอบ (abuse of 

power) ซึ ่งจะท าให้ประชาชนสามารถมีเสรีภาพและความเสมอภาคเท่าเทียมที ่ถูกรับรองไว้ภายใต้กฎหมายรัฐธรรมนูญได้อย่าง 

ถ้วนหน้า ซึ ่งเป็นแก่นของระบอบรัฐธรรมนูญนั่นเอง (เสน่ห์, 2540: 316) 

จากเหตุการณ์ดังกล่าวนี ้เองที ่ท าให้ลัทธิรัฐธรรมนูญนิยมเริ่มเข้ามามีบทบาทในการเมืองไทย ในฐานะที ่เป็นแนวคิดที ่จะ 

สร้างกลไกทางกฎหมายรัฐธรรมนูญที ่มีลักษณะเป็นประชาธิปไตย คือ จ ากัดอ านาจผู้ปกครอง และสร้างเสรีภาพให้แก่พลเมืองให้ 

มากที ่สุด จึงท าให้แนวคิดนี ้เติบโตออกไปจากเดิมมาก แม้ช่วงเวลาหลังจากการเกิดเหตุการณ์ 14 ตุลาคม พ.ศ. 2516 ประเทศไทย 

จะต้องเผชิญกับยุคที ่รัฐธรรมนูญมีลักษณะที ่เป็นประชาธิปไตยเพียงครึ ่งใบก็ตาม และด้วยกระแสลัทธิรัฐธรรมนูญนิยมที ่เติบโตขึ ้น 

จึงท าให้ท้ายที ่สุดในปี พ.ศ. 2540 ประเทศไทยก็สามารถประกาศใช้รัฐธรรมนูญฉบับที ่ได้ชื ่อว่าประชาชนได้เข้ามามีส่วนร่วมใน 

75

กระบวนการยกร่าง และจัดท ารัฐธรรมนูญมากที ่สุดฉบับหนึ ่ง ซึ ่งถึงแม้รัฐธรรมนูญฉบับดังกล่าวจะสามารถน ามาบังคับใช้ได้แค่ 

เพียง 9 ปีก่อนจะเกิดการรัฐประหารในปี พ.ศ. 2549 แต่จะเห็นได้ว่าการฉีกรัฐธรรมนูญของคณะทหารในครั้งนี ้แตกต่างจากครั้ง 

ก่อนๆ เพราะครั้งนี ้ได้เกิดกระแสต่อต้านคณะรัฐประหารที ่ท าลายรัฐธรรมนูญเป็นอย่างมาก ซึ ่งสะท้อนให้เห็นถึงพัฒนาการที ่ดีของ 

ประเทศไทยที ่ประชาชนเริ่มผูกโยงความส าคัญของตัวรัฐธรรมนูญเข้ากับการมีอยู ่ของสิทธิและเสรีภาพของตนที ่ได้บัญญัติไว้ใน 

รัฐธรรมนูญ ซึ ่งเป็นสิ่งที ่มีความส าคัญมากกว่าเพียงแค่ตัวอักษรที ่จารึกไว้ในกระดาษ หากแต่เป็นเจตนารมณ์ของตัวรัฐธรรมนูญที ่ 

คอยปกป้องสิทธิ เสรีภาพของประชาชนอันเป็นปัจจัยพื ้นฐานของรัฐธรรมนูญทุกรัฐธรรมนูญในระบอบรัฐธรรมนูญ (every 

constitutionalism’s constitution) นั้นพึงมี 


เสน่ห์ จามริก (2540). การเมืองไทยกับพัฒนาการรัฐธรรมนูญ. กรุงเทพฯ: มูลนิธิโครงการต ารา 

สังคมศาสตร์และมนุษยศาสตร์. 

อมร จันทรสมบูรณ์ (2537). คอนสติติวชั ่นแนลลิสม์ (Constitutionalism): ทางออกของประเทศไทย. กรุงเทพฯ : สถาบันนโยบาย 

ศึกษา. 

McIlwain, Charles Howard (1977). Constitutionalism, ancient and modern. London: Cornell University Press. 

Sartori, Giovanni (1997). Comparative constitutional engineering. New York: New York University Press. 

Alexander, Larry (1998). Constitutionalism: philosophical foundations. Cambridge: Cambridge University Press. 

Bellamy, Richard (1996). Constitutionalism, democracy and sovereignty: American and 

European perspectives. London: Gower House. 

Bellamy, Richard (2007). Political constitutionalism: a republican defense of the constitutionality of democracy. London: 

Gower House. 

76

CONSTITUTIONAL MONARCHY 

ระบอบประชำธิปไตยอันมีพระมหำกษัตริย์เป็ นประมุข/ระบอบพระมหำกษัตริย์ภำยใต้รัฐธรรมนูญ 


ระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์เป็นประมุข หรือ ระบอบพระมหากษัตริย์ภายใต้รัฐธรรมนูญ (Constitutional 

Monarchy) หมายถึง ระบอบการปกครองของประเทศที ่เป็นราชอาณาจักร (kingdom) คือมีองค์พระมหากษัตริย์เป็นประมุขของรัฐ 

(head of state) ที ่ขึ ้นมาด ารงต าแหน่งด้วยการสืบราชสันตติวงศ์ (hereditary) แต่ในขณะเดียวกันก็ยังเป็นระบอบที ่สมาทานลัทธิ 

รัฐธรรมนูญนิยมของยุคสมัยใหม่เอาไว้ด้วยในเวลาเดียวกัน (โปรดดู Constitutionalism) จึงท าให้ระบอบพระมหากษัตริย์ภายใต้ 

รัฐธรรมนูญ เป็นระบอบที ่มีลักษณะแตกต่างจากระบอบราชาธิปไตยแบบเดิม หรือระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ (absolute 

monarchy) เพราะในระบอบพระมหากษัตริย์ภายใต้รัฐธรรมนูญนั้น องค์พระมหากษัตริย์มิได้มีอ านาจเบ็ดเสร็จเด็ดขาดเหมือนเดิม 

อีกต่อไป แต่ถูกจ ากัดพระราชอ านาจ และพระราชสถานะไว้โดยบทบัญญัติแห่งรัฐธรรมนูญ ซึ ่งจะเป็นตัวบ่งชี ้ว่าพระองค์สามารถ 

กระท าสิ่งใดได้ และไม่สามารถกระท าสิ่งใดได้ หรือ จะด ารงพระราชสถานะอย่างไรภายใต้รัฐธรรมนูญของระบอบการปกครองของ 

ประเทศนั้นๆ (Kurian, 2011: 315) 


ระบอบพระมหากษัตริย์ภายใต้รัฐธรรมนูญนี ้เกิดขึ ้นครั้งแรกในงานเขียนของดูเปร์ (W. Dupre) ชาวฝรั่งเศส โดยดูเปร์ได้ 

ริเริ่มใช้ค าว่า “Monarchie constitutionelle” (Bogdano, 1995: 1) ซึ ่งแนวคิดดังกล่าวได้ถูกให้นิยามความหมายที ่ชัดเจนมากขึ ้นในงาน 

เขียนของแมคเคาเลย์ (Macaulay) ที ่กล่าวว่าระบอบราชาธิปไตยภายใต้รัฐธรรมนูญ ก็คือระบอบการปกครองที ่ “พระมหากษัตริย์ทรง 

ปกเกล้าฯ แต่มิได้ทรงปกครอง” (the kings reigns, but does not rule) (Macaulay, 1986) กล่าวคือ พระมหากษัตริย์ในฐานะ 

ประมุขของรัฐทรงมีพระราชสถานะอยู ่เหนือการเมือง อันมีนัยว่า พระองค์ต้องทรงเป็นกลางทางการเมืองและใช้พระราชอ านาจ 

(royal prerogative) เท่าที ่รัฐธรรมนูญได้ก าหนดไว้เท่านั้น จะไม่สามารถใช้พระราชอ านาจในการริเริ่มนโยบายหรือกระท าการใดๆ 

ที ่อยู ่นอกเหนือจากที ่รัฐธรรมนูญได้ก าหนดไว้โดยปราศจากผู้รับสนองพระบรมราชโองการอีกต่อไป และนี ่คือที ่มาของหลักการ 

พระมหากษัตริย์ไม่ทรงกระท าผิด (the king can do no wrong) คือ พระองค์ไม่สามารถถูกฟ้องร้องด าเนินคดีใดๆ จากการลงพระ 

ปรมาภิไธยในเอกสารต่างๆ ได้ เนื ่องจากสิ่งเหล่านั้นไม่ได้เกิดจากการริเริ่มของพระองค์เอง (Bogdano, 1995 : 1-2) ผู้ที ่ต้อง 

รับผิดชอบก็คือผู้รับสนองพระบรมราชโองการนั่นเอง 

ประเทศอังกฤษถือได้ว่าเป็นตัวแบบหนึ ่งของการปกครองในระบอบพระมหากษัตริย์ภายใต้รัฐธรรมนูญ ซึ ่งวอลเตอร์ 

เบจชอต (Walter Bagehot) ได้อธิบายสถานะของพระมหากษัตริย์อังกฤษในรัฐธรรมนูญไว้ว่า หากแบ่งพระราชอ านาจในรัฐธรรมนูญ 

ออกเป็นสองส่วน คือ ส่วนเกียรติยศ (the dignified parts of the constitution) และส่วนด าเนินการ (efficient parts of the 

constitution) การที ่พระองค์ทรงปกเกล้าฯ แต่มิได้ทรงปกครอง ก็คือการที ่พระองค์ทรงใช้พระราชอ านาจในรัฐธรรมนูญเฉพาะด้าน 

ที ่เป็นส่วนเกียรติยศเท่านั้น (สันติสุข, 2554: 33) 

เช่น บทบาทของพระมหากษัตริย์ที ่พระมหากษัตริย์ในฐานะประมุขของรัฐ 

สามารถด ารงพระราชสถานะอยู ่เหนือการเมือง และท าหน้าที ่ประมุขของรัฐในการเป็นศูนย์รวมจิตใจ และความเป็นอันหนึ ่งอัน 

เดียวกันของพลเมืองอันหลากหลายชาติพันธุ์ได้เป็นอย่างดี ในขณะที ่พระองค์จะไม่ทรงใช้พระราชอ านาจในส่วนด าเนินการซึ ่งเป็น 

77

หน้าที ่ของรัฐบาล หรือ คณะรัฐมนตรี แต่อย่างไรก็ตามในส่วนนี ้เบจชอตได้กล่าวว่าพระองค์ยังคงมี “สิทธิ” หรือพระราชอ านาจ 

(rights) ที ่ส าคัญยิ่งอยู ่ 3 ประการ คือ พระราชอ านาจที ่จะทรงรับการปรึกษาหารือ (the right to be consulted) พระราชอ านาจที ่ 

จะทรงพระราชทานขวัญและก าลังใจ (the right to encourage) และพระราชอ านาจที ่จะพระราชทานพระราชด ารัสตักเตือน (the 

right to warn) (Bagehot, 1971: 111) ซึ ่งพระราชอ านาจทั้งสามนี ้เป็นสิ่งที ่จะช่วยท าให้ประสบการณ์ที ่สั่งสมมาช้านานมากกว่า 

สถาบันทางการเมืองอื ่นใดของอังกฤษเกิดประโยชน์ต่อการเมืองการปกครองได้ในอีกทางหนึ ่งนั่นเอง ดังจะเห็นได้จากการที ่ 

นายกรัฐมนตรีของอังกฤษจะต้องเข้าเฝ้าสมเด็จพระราชินีนาถเอลิซาเบธที ่ 2 เพื ่อถวายข้อมูลความเป็นไปของรัฐบาลเป็นประจ า 

สัปดาห์ละหนึ ่งครั้ง พระราชอ านาจที ่ใช้ในกรณีดังกล่าวจะถูกเก็บเป็นความลับและไม่เปิดเผยให้สาธารณชนรับทราบ ทั้งนี ้ก็เพื ่อ 

ธ ารงความเป็นกลางของสถาบันพระมหากษัตริย์เอาไว้นั่นเอง (เจษฎา, 2546: 220) 


ประเทศไทยเองในฐานะที ่เป็นประเทศหนึ ่งที ่ปกครองด้วยระบอบพระมหากษัตริย์ภายใต้รัฐธรรมนูญ แต่มักปรากฏอยู ่ 

ภายใต้ชื ่อที ่คุ้นเคยกันในปัจจุบันว่า “ระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข” ด้วยวัฒนธรรมและประเพณีที ่มี 

มาแต่เดิมของประเทศไทย ได้ท าให้บทบาทและพระราชอ านาจของสถาบันพระมหากษัตริย์ไทยแตกต่างไปจากสถาบัน 

พระมหากษัตริย์ของประเทศอื ่นๆ ในยุโรป เพราะแม้ด้านหนึ ่งองค์พระมหากษัตริย์ไทยจะทรงใช้พระราชอ านาจตามที ่บัญญัติไว้ใน 

รัฐธรรมนูญ เช่น การยับยั้งร่างกฎหมายแบบชั่วคราว แต่ในอีกทางหนึ ่งความเชื ่อเกี ่ยวกับเรื ่องพระบารมี (charisma) ขององค์ 

พระมหากษัตริย์ไทยก็ได้ท าให้พระองค์นั้นสามารถใช้พระราชอ านาจในแบบที ่ไม่ปรากฏเป็นลายลักษณ์อักษรในรัฐธรรมนูญได้จาก 

ฐานบารมีดังกล่าว เช่น การเกิดธรรมเนียมที ่ว่าร่างกฎหมายฉบับใดที ่พระมหากษัตริย์ไม่ทรงลงพระปรมาภิไธย หรือ วีโต้มานั้น 

รัฐสภาจะปล่อยให้ร่างกฎหมายฉบับดังกล่าวนั้นตกไป ทั้งๆ ที ่รัฐสภามีสิทธิที ่จะยืนยันในร่างกฎหมายดังกล่าวตามที ่ระบุไว้ใน 

รัฐธรรมนูญ เป็นต้น ซึ ่งการเกิดพระราชอ านาจในรูปแบบพิเศษข้างต้นนั้น ศาสตราจารย์ ธงทอง จันทรางศุ มองว่าเกิดขึ ้นจาก 3 

ปัจจัยด้วยกัน คือ ความจงรักภักดีของราษฎร บารมีของพระมหากษัตริย์ และความสัมพันธ์ระหว่างพระมหากษัตริย์กับหัวหน้า 

รัฐบาล ซึ ่งปัจจัยทั้งหมดนี ้จะเปลี ่ยนแปลงไปในแต่ละรัชสมัยนั่นเอง (ธงทอง, 2548: 125-128) 


เกรียงไกร เจริญธนาวัฒน์ (2543). ระบบการเมืองการปกครองฝรั ่งเศส. กรุงเทพฯ: สยามศิลป์. 

เจษฎา พรไชยา (2546). พระราชอ านาจของพระมหากษัตริย์ของประเทศไทยกับประเทศอังกฤษ. กรุงเทพฯ: ส านักพิมพ์แห่ง 

จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย. 

ธงทอง จันทรางศุ (2548). พระราชอ านาจของพระมหากษัตริย์ในทางกฎหมายรัฐธรรมนูญ . 

กรุงเทพฯ: เอส.ซี.พริ ้นท์แอนด์แพค. 

สันติสุข โสภณสิริ (2554). แนวความคิดเกี่ยวกับการปกครองในระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุขใน 

ประเทศไทย. ภาคนิพนธ์รัฐศาสตรมหาบัณฑิต. กรุงเทพฯ : มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์. 


78

Macaulay, Lord (1986). The history of England. London : Penguin Books. 

Bogdano, Vernon (1995). The monarchy and the constitution. Oxford : Clarendon Press. 

Bagehot, Walter (1971). The English constitution. New York: Cornell University Press. 

79

CORRUPTION 

กำรทุจริต 


การทุจริต (corruption) โดยทั่วไปแล้วหมายถึง การกระท าผิดและเป็นไปเพื ่อผลประโยชน์ส่วนตัว (Kurian, 2011: 341) 

ส่วนการทุจริตคอร์รัปชั่นทางการเมืองนั้นเป็นปัญหาการใช้อ านาจในทางมิชอบ (abuse of power) ส่วนใหญ่แล้วมักเกิดขึ ้นภายใต้ 

โครงสร้างความสัมพันธ์ระหว่างภาครัฐ และภาคเอกชน (private sector) หรือในบางครั้งอาจเกิดขึ ้นภายในหน่วยงานหรือโดย 

เจ้าหน้าที ่รัฐเองก็ได้เช่นกัน โดยการบิดเบือนอ านาจที ่ว่านี ้จะต้องน าไปสู ่ผลประโยชน์ของฝ่ายหนึ ่งหรือทั้งสองฝ่าย โดยมีการใช้ 

ประโยชน์จากอ านาจรัฐเข้าช่วย โดยที ่ฝ่ายใดฝ่ายหนึ ่งอาจมีอ านาจเหนืออีกฝ่าย ซึ ่งผลลัพธ์ของการเอื ้อประโยชน์โดยละเมิด 

กฎหมาย กติกา อาจออกมาในรูปแบบของเงินสินบน (bribery) การอุปถัมภ์ค ้าชู (patronage) หรือการเลื ่อนเงินเดือน เลื ่อน 

ต าแหน่งแก่พวกพ้อง (nepotism) (Kurian, 2011: 344) 


ประเด็นเรื ่องการคอร์รัปชั่นในการศึกษาทางการเมืองของตะวันตกนั้นโดยทั่วไปมักถูกมองว่าเป็นกระบวนการหนึ ่งที ่มัก 

เกิดขึ ้นในประเทศด้อยพัฒนา หรือ ประเทศก าลังพัฒนา ที ่ระบบการตรวจสอบถ่วงดุลยังไม่สามารถท างานได้อย่างเต็ม 

ประสิทธิภาพ เป็นโครงสร้างที ่ยังไม่มีการพัฒนาให้เป็นสมัยใหม่ ในขณะที ่ประเทศพัฒนาแล้วจะมีการจัดวางโครงสร้างในการ 

รองรับการคอร์รัปชั่น ไม่ว่าจะเป็นการจัดให้มีการวิ่งเต้นอย่างเปิดเผย เช่น การมีล็อบบียิสต์ (lobbyist) ของสหรัฐอเมริกา ควบคู ่ไปกับ 

ระบบการตรวจสอบที ่เข้มข้นและมีประสิทธิภาพ เป็นต้น 

ในหนังสือ “คอร์รัปชั ่นกับการปกครอง: สาเหตุ ผลสะเทือน และการปฏิรูป” (corruption and government: causes 

consequences and reform) ของซูซาน โรส-อัคเคอร์แมน (Susan Rose-Ackerman) ได้แบ่งประเภทของรัฐบาลที ่ทุจริตคอร์รัปชั่น 

ออกเป็น 4 ประเภท ดังปรากฏตามตารางด้านล่าง 

ผู ้รับสินบนด ำรงต ำแหน่ง 

ข้ำรำชกำรระดับสูง 

ผู ้รับสินบนด ำรงต ำแหน่ง 

ข้ำรำชกำรระดับล่ำง 

ผู ้จ่ำยสินบนมำกรำย 

ระบอบขี ้ขโมย (Kleptocracy) 

- Extortionary state 

- Weak state 

การให้สินบนแบบแข่งขัน 

เครือข่ายการรับสินบน 

บน 

ผู ้จ่ำยสินบนน้อยรำย 

การผูกขาดสองฝ่าย 

(Bilateral monopoly) 

รัฐที ่ถูกมาเฟียครอบง า (Mafiadominated 

state) 

ที่มำ: Ackerman, Susan Rose (1999). Corruption and government: causes, consequences, and reform. Cambridge: 


80

จากตารางข้างต้น ซูซานได้ใช้เกณฑ์สองเกณฑ์ในการจ าแนกการคอร์รัปชั่น ประการแรกคือดูว่าการคอร์รัปชั่นนั้นเกิด 

ขึ ้นกับผู้มีต าแหน่งในระดับสูงของรัฐบาล หรือ เกิดกับผู้ใต้บังคับบัญชาจ านวนมาก และประการที ่สองคือดูว่ามีการจัดระบบของผู้ 

จ่ายสินบนว่ามีมากราย หรือ น้อยรายอย่างไร จนออกมาเป็นความสัมพันธ์ในสี ่รูปแบบ คือ หากรัฐบาลและเจ้าหน้าที ่ของรัฐ 

ระดับสูงมีการเรียกรับสินบนจากตลาดที ่มีผู้ยินยอมจ่ายสินบนมากราย รัฐบาลก็จะกลายเป็นรัฐบาลแห่งการคอร์รัปชั่นที ่เรียกว่า 

ระบอบขี ้ขโมย แต่หากตลาดมีผู้ที ่สามารถเข้าถึงระบบการจ่ายสินบนได้ไม่กี ่ราย ก็จะเป็นระบบที่มีการผูกขาดของการรับ-จ่าย 

สินบนไว้ที่ระดับบนของทั้งภาครัฐ และภาคเอกชน ในอีกทางหนึ ่ง หากการคอร์รัปชั่นเกิดขึ ้นที ่เจ้าหน้าที ่ระดับล่างจ านวนมาก 

ภายใต้ตลาดที ่มีการจ่ายสินบนมากราย การคอร์รัปชั่นก็มีแนวโน้มจะเป็นไปในแนวทางของเครือข่ายของการคอร์รัปชั่นอย่าง 

มหาศาล ในขณะที ่ถ้าหากมีผู้ที ่สามารถเข้าถึงการจ่ายสินบนได้ไม่กี ่ราย รูปแบบของการคอร์รัปชั่นก็จะเปลี ่ยนแปลงไปในแนวทาง 

ของระบบมาเฟียครอบง า ที ่แต่ละท้องถิ่นมีการเรียกรับและจ่ายสินบนกันโดยเจ้าพ่อของแต่ละท้องที ่ให้แก่ข้าราชการในพื ้นที ่ 

(Ackerman, 1999: 114-125) 

ในมุมมองระดับสากลพบว่าประเทศที ่มี ดัชนีความเป็นประชาธิปไตยสูงมีแนวโน้มจะพบปัญหาคอร์รัปชั่นต ่า กล่าวได้ว่า 

ประเทศที ่เป็นประชาธิปไตยใช้กระบวนการตรวจสอบ ถ่วงดุล และมาตรการตามวิถีทางประชาธิปไตยก าจัดและจ ากัดคอร์รัปชั่น 

ซึ ่งตรงกันข้ามกับสังคมไทยที ่มักมองและอธิบายการทุจริตคอร์รัปชั่นแบบแคบ ๆ ในประเด็นเรื ่องศีลธรรม และจริยธรรม โดยไม่ได้ 

วิเคราะห์รากเหง้าที ่แท้จริงซึ ่งเป็นปัญหาเชิงโครงสร้างที ่ซับซ้อน 


ปัญหาการทุจริตคอร์รัปชั่นเป็นปัญหาที ่อยู ่เคียงคู ่กับสังคมไทยมาตั้งแต่ก่อนมีการเปลี ่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 

เพียงแต่หลังจากการเปลี ่ยนแปลงการปกครอง ข้ออ้างเกี ่ยวกับการทุจริตคอร์รัปชั่นของรัฐบาลที ่มาจากการเลือกตั้งได้กลายมาเป็น 

เหตุผลส าคัญประการหนึ ่งที ่คณะรัฐประหารเลือกที ่จะหยิบมาใช้ในการสร้างความชอบธรรมให้แก่คณะรัฐประหาร เช่น การ 

รัฐประหารของหลวงธ ารงนาวาสวัสดิ์ (พล.ร.ต. ถวัลย์ ธ ารงนาวาสวัสดิ์ ) ในปี พ.ศ. 2490 ก็เกิดขึ ้นจากข้อกล่าวหาว่ารัฐบาลมีการ 

ทุจริตถึงขนาดที ่ว่ามีการ “กินจอบ กินเสียม” ที ่น ามาแจกจ่ายให้แก่ประชาชนในสมัยนั้น หรือ จะเป็นข้ออ้างสุดคลาสสิกที ่ 

คุ้นเคยกันว่า “บุฟเฟต์คาร์บิเนต” ของรัฐบาล พล.อ.ชาติชาย ชุณหะวัณ ที ่เป็นเสมือนการกรุยทางให้คณะรักษาความสงบ 

เรียบร้อยแห่งชาติ (รสช.) เข้ามาท าการรัฐประหารในปี พ.ศ. 2534 เป็นต้น 

ปัญหาการทุจริตคอร์รัปชั่นของนักการเมืองซึ ่งถูกมองว่าเป็นส่วนหนึ ่งของกระบวนการ “ถอนทุนคืน” เป็นผลลัพธ์อัน 

หลีกเลี ่ยงไม่ได้ที ่เกิดขึ ้นจากการทุ่มเม็ดเงินอย่างมหาศาลในกระบวนการหาเสียงเลือกตั้ง ดังนั้น รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย 

พ.ศ. 2540 จึงมุ่งขจัดปัญหาการทุจริตคอร์รัปชั่นทางการเมือง โดยให้มีองค์กรอิสระท าหน้าที ่ตรวจสอบการทุจริตคอร์รัปชั่นของ 

นักการเมืองเป็นพิเศษอย่างเช่น คณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติ (ป.ป.ช.) ผู้ตรวจเงินแผ่นดิน และ 

คณะกรรมการการเลือกตั้ง (กกต.) 

ในช่วง 10 ปีที ่ผ่านมา เกิดการทุจริตคอร์รัปชั่นที ่เรียกว่า “การคอร์รัปชั่นเชิงนโยบาย” ซึ ่งมีความหมายกว้างๆ ว่า เป็น 

การน าเงินภาษีไปทุ่มให้กับนโยบายประชานิยม แต่ในกระบวนการน านโยบายไปปฏิบัตินั้นส่งผลเอื ้อประโยชน์ให้แก่ธุรกิจของ 

นักการเมืองและพวกพ้อง ควรกล่าวด้วยว่าผลของการด าเนินนโยบายประชานิยมนี ้มุมหนึ ่งมีคุณูปการที ่ท าให้ประชาชนในชนบท 

81

ตระหนักถึงความส าคัญของนโยบายสาธารณะที ่เป็นรูปธรรม และจับต้องได้ อันจะท าให้ชาวบ้านในชนบทสามารถเป็นได้ทั้งฐาน 

เสียงของพรรคการเมือง และฐานนโยบายของรัฐบาล จากเดิมที ่ชาวบ้านเป็นเพียงฐานเสียงของรัฐบาลเท่านั้น (เอนก เหล่าธรรม 

ทัศน์, 2553: 21-22, 32) 

ในทางหนึ ่งนั้นผลลัพธ์ที ่เกิดขึ ้นจากนโยบายประชานิยมได้ก่อให้เกิดการเปลี ่ยนแปลงสภาพของทั้งภูมิทัศน์ในชนบท และ 

ตัวประชาชนในชนบท จากการเป็นเพียงชาวบ้าน หรือ ชาวนาผู้ยากไร้ในสายตาของคนเมืองและนักการเมือง ให้กลายเป็นพลเมือง 

ผู้ให้ความส าคัญกับนโยบายสาธารณะของรัฐบาลมากขึ ้น เพราะนโยบายส่งผลต่อการด ารงชีวิตของประชาชนโดยตรง การ 

เปลี ่ยนแปลงในภูมิทัศน์ทางการเมืองดังกล่าวก่อให้เกิดการเปลี ่ยนแปลงทางการเมืองครั้งใหญ่ในช่วงหลังทศวรรษ 2540 เป็นต้นมา 

โดยเฉพาะการผลักดันให้พรรคการเมืองจะต้องแข่งขันกันน าเสนอนโยบายที ่สร้างสรรค์ และเป็นรูปธรรมโดยเฉพาะในด้าน 

เศรษฐกิจต่อประชาชนภายในประเทศมากยิ่งขึ ้น เพื ่อที ่จะได้มาซึ ่งชัยชนะในการแข่งขันการเลือกตั้งทั้งในระดับชาติ และระดับ 

ท้องถิ่น อย่างไรก็ดี การคอร์รัปชั่นเชิงนโยบายที ่เชื ่อมโยงกับการใช้งบประมาณในโครงการประชานิยมของทุกรัฐบาลเป็นประเด็นที ่ 

ต้องจับตามอง เพราะสังคมควรประเมินนโยบายทั้งในแง่ของความคุ้มค่าทางเศรษฐกิจและความสูญเสียที ่อาจเกิดจากการ 

คอร์รัปชั่นจากช่องโหว่ของกฎหมายและการด าเนินนโยบาย รายงานประจ าปีขององค์กรเพื ่อความโปร่งใสระหว่างประเทศแสดงให้ 

เห็นการเปลี ่ยนแปลงในดัชนีคอร์รัปชั่นของประเทศไทยในรอบ 10 ปี ที ่ผ่านมาดังนี ้ 

ตำรำงแสดงดรรชนีกำรคอร์รัปชั ่นของไทยในรอบสิบปี ที่ผ่ำนมำ 

ปี ค.ศ. Corruption Perceptions Index (CPI) ล ำดับที่ 

2003 3.3 / 10 70 

2004 3.6 / 10 64 

2005 3.8 / 10 59 

2006 3.6 / 10 63 

2007 3.3 / 10 84 

2008 3.5 / 10 80 

2009 3.4 / 10 84 

2010 3.5 / 10 78 

2011 3.4 / 10 80 

2012 3.7 / 10 88 

2013 3.5 / 10 102 

ที่มำ: Transparency International (คะแนนเรียงล าดับจาก 0 หมายถึงมีการทุจริตสูง จนถึง 100 หมายถึง สะอาดมาก) 

82


ในปัจจุบันจะมีองค์กรที ่เรียกว่า องค์กรเพื ่อความโปร่งใสระหว่างประเทศ (Transparency International) ซึ ่งจะคอยจัดท า 

รายงานประจ าปี (annual report) ทุกๆ ปีเกี ่ยวกับดัชนีภาพลักษณ์ของการทุจริตคอร์รัปชั่น (corruption perception index: CPI) 

เพื ่อชี ้ให้เห็นว่าระดับการทุจริตคอร์รัปชั่นของประเทศต่างๆ ในโลกมีแนวโน้มเป็นไปในทิศทางใด โดยในรายงานฉบับปี ค.ศ. 2011 

ประเทศที ่มีดัชนีการทุจริตคอร์รัปชั่นน้อยที ่สุดห้าอันดับแรก ได้แก่ ประเทศนิวซีแลนด์ เดนมาร์ก – ฟินแลนด์ (เท่ากัน) สวีเดน 

สิงคโปร์ และนอร์เวย์ ตามล าดับ ที ่ควรสังเกตคือ ประเทศที ่มีดัชนีการทุจริตน้อยล้วนเป็นประเทศที ่มีดัชนีความเป็นประชาธิปไตย 

สูงในอันดับต้น ๆ ทั้งสิ ้น 


ดูเพิ่มใน ‘Patronage’ และ ‘Transparency’ 

เอนก เหล่าธรรมทัศน์ (2553). สองนคราประชาธิปไตย. กรุงเทพฯ: คบไฟ. 

Corruption Perception Index. Transparency International. Accessed May 7, 2012 from 

http://www.transparency.org/research/cpi/overview. 


Ackerman, Susan Rose (1999). Corruption and government: causes, consequences, and reform. Cambridge: Cambridge 


83

CULTURAL RELATIVISM 

สัมพัทธนิยมเชิงวัฒนธรรม 


สัมพัทธนิยมเชิงวัฒนธรรม (Cultural Relativism) เป็นวิธีการท าความเข้าใจความหลากหลายทางวัฒนธรรมที ่ด ารงอยู ่ใน 

สังคม นักมานุษยวิทยา ฟรานซ์ โบส (Franz Boas) ได้เห็นว่าวัฒนธรรมและอารยธรรมของมนุษย์ไม่ใช่สิ่งที ่สมบูรณ์ (absolute) ที ่ 

จะจริงแท้หรือเป็นสิ่งดีที ่เสมอไปอย่างสากล (universal) แต่เป็นเชิงสัมพัทธ์ (relative) และมีพลวัต ความดีหรือความงามในอารยธรรม 

ขึ ้นอยู ่กับความคิดและการรับรู้ของคนในสังคมในพื ้นที ่หนึ ่งและในช่วงเวลาหนึ ่งเท่านั้น วัฒนธรรมและอารยธรรมจึงเป็นเรื ่องของ 

การตีความของสมาชิกในสังคมหนึ ่งๆ สมาชิกในสังคมอื ่นอาจมีการตีความในลักษณะที ่แตกต่างกันออกไป ในเวลาที ่ต่างกัน ซึ ่งไม่ 

สามารถหาข้อสรุปได้ว่าสิ่งใดดีหรืองามโดยสมบูรณ์ และไม่สามารถน ามาเปรียบเทียบกันว่าสิ่งใดดีกว่าหรือแย่กว่า 

สัมพัทธนิยมเชิงวัฒนธรรมเป็นการมองความเชื ่อ ธรรมเนียมปฏิบัติ และชาติพันธุ์วรรณา ที ่มีลักษณะแตกต่างหลากหลาย 

ไม่ใช่ความดีงาม ถูกต้องที ่ตายตัวและเป็นสากล แล้วแต่การท าความเข้าใจของแต่ละปัจเจกบุคคลที ่อยู ่ภายใต้บริบททางสังคม 

หนึ ่งๆ การก าหนดว่าสิ่งใดถูกหรือผิดจึงเป็นเรื ่องที ่เกิดขึ ้น “เฉพาะ” สังคม สิ่งที ่มีคุณธรรม (moral) ในสังคมหนึ ่ง อาจจะกลายเป็น 

สิ่งที ่ไม่มีคุณธรรม (immoral) ในอีกสังคมหนึ ่งก็เป็นไป เพราะแต่ละสังคมมีชุดทางวัฒนธรรมที ่แตกต่างกัน การตีความและการ 

เข้าใจความหมายของแต่ละสิ่งจึงมีความแตกต่างกันออกไป ด้วยเหตุนี ้เวลาลงไปศึกษาวัฒนธรรมของสังคมหนึ ่ง ผู้ท าการศึกษา 

ต้องไม่กล่าวว่าสิ่งที ่เป็นอยู ่นั้นดีหรือไม่ดี แต่ต้องท าความเข้าใจว่ากระบวนการให้ความหมายของสังคมนั้นท าอย่างไร และเหตุใดจึง 

เป็นเช่นนั้น 

ค าว่าสัมพัทธนิยมเชิงวัฒนธรรมจึงถูกน าไปใช้เพื ่อสื ่อว่าไม่มีวัฒนธรรมใดมีความเหนือกว่าหรือสูงกว่าวัฒนธรรมอื ่น กรณี 

นี ้รวมไปถึงการเปรียบเทียบวัฒนธรรมในทางศีลธรรม (morality) การเมือง (politics) และสังคม (society) โดยสภาพแวดล้อม 

ทางวัฒนธรรมจะมีลักษณะเฉพาะแตกต่างกันไปตามพื ้นที ่และช่วงเวลา เช่น ชนเผ่ามายัน (Mayan) จะมีการบูชาเทพเจ้าด้วย 

การตัดอวัยวะบางส่วนของตัวเอง (self-mutilation) แม้จะเป็นสิ่งที ่น่ากลัวและก่อให้เกิดความหวั่นไหวในสายตาของผู้ที ่รับรู้เรื ่องราว 

ท านองนี ้ แต่ปรากฏการณ์ที ่เกิดขึ ้นก็เป็นความเชื ่อของชาวมายันที ่คิดว่าท าให้วิญญาณต่างๆ ไม่ว่าจะเป็นเทพเจ้าหรือผู้ตายซึ ่งเป็น 

ชาวบ้านธรรมดาต่างก็ชื ่นชอบ คนนอกสังคมหรือวัฒนธรรมมายัน จึงไม่สามารถจะตัดสินหรือกล่าวว่าการกระท าดังกล่าวดีหรือเลว 

เพราะในบริบททางสังคมที ่แตกต่างกันจะน ามาสู ่การท าความเข้าใจพิธีกรรมที ่แตกต่างกันด้วย (Levinson, 1996: 721-725) 


ในทางทฤษฏีค าว่าสัมพัทธนิยมเชิงวัฒนธรรมเป็นวิธีวิทยา (methodology) 

ในการแสวงหาความรู้ของสาขาวิชา 

มานุษยวิทยา (Anthropology) สัมพัทธนิยมเชิงวัฒนธรรมเป็นแนวคิดที ่เริ่มกล่าวถึงกันมากในสหรัฐอเมริกา ในช่วงทศวรรษที ่ 30 

โดยปฏิเสธทฤษฎีวิวัฒนาการแบบวิทยาศาสตร์ ด้วยการแยกความแตกต่างระหว่างคุณลักษณะที ่เกิดจากธรรมชาติกับคุณลักษณะ 

ที ่ได้รับจากการเลี ้ยงดู ชี ้ให้เห็นความแตกต่างระหว่างสัญชาติญาณกับการเรียนรู้ และวัฒนธรรมกับชีววิทยา แนวคิดสัมพัทธนิยม 

84

่ 

เชิงวัฒนธรรมมีฐานคติว่าวัฒนธรรมเป็นสิ่งที ่เกิดขึ ้นนอกสภาวะธรรมชาติ การเรียนรู้และลองผิดลองถูกของมนุษย์เป็นปัจจัยส าคัญ 

ที ่ก าหนดพฤติกรรมและการกระท าส่วนใหญ่ของมนุษย์ เนื ่องจากการคิด และการกระท าของมนุษย์เกิดขึ ้นเมื ่อมีวัฒนธรรม 


ส าหรับสังคมไทย ความเข้าใจเรื ่องสัมพัทธนิยมเชิงวัฒนธรรมยังจ ากัดอยู ่ในแวดวงวิชาการ ในสังคมทั่วไป สัมพัทธนิยม 

เชิงวัฒนธรรมถูกน าไปใช้หรือแทนที ่โดยค าที ่เข้าใจได้ง่ายกว่า เช่น ความหลากหลายทางวัฒนธรรม สังคมพหุนิยม ความมีอัต 

ลักษณ์ของแต่ละสังคม ซึ ่งใช้เพื ่อท าความเข้าใจวัฒนธรรมที ่ไม่ได้มาจากส่วนกลาง เช่น วัฒนธรรมของสังคมชนบท วัฒนธรรมของ 

ชนกลุ่มน้อย วัฒนธรรมของกลุ่มแรงงานต่างด้าว เป็นต้น เพื ่อท าให้สังคมยอมรับความแตกต่างหลากหลายที ่เกิดมีอยู ่ในประเทศ 

เดียวกัน โดยเฉพาะอย่างยิ่งกับพิธีกรรมต่างๆ เช่น พิธีกรรมแห่นางแมว พิธีกรรมไล่ปอบ หรือการศึกษาวิถีชีวิตของคนชายขอบ 


ข้อสังเกตคือ ในหลายกรณี ทั้งแนวคิดความหลากหลายทางวัฒนธรรม และสัมพัทธนิยมเชิงวัฒนธรรมถูกกดทับ และ 

ครอบง าด้วยลัทธิชาตินิยม และกระบวนการสร้างรัฐชาติ ท าให้มองข้ามชีวิตของคนตัวเล็กตัวน้อย คนกลุ่มน้อยตามแนวชายแดน 

และแรงงานต่างชาติ โดยถึงแม้สังคมไทยจะรับรู้ในความแตกต่างหลากหลายทางวัฒนธรรม และชาติพันธุ์วรรณา แต่สังคมส่วนหนึ ่ง 

แม้แต่ในกลุ่มผู้มีการศึกษาสูงก็ยังไม่ยอมรับและเคารพในสิทธิมนุษยชนของคนกลุ่มน้อย และยังคงไว้ซึ ่งทัศนคติว่าคนไทยและ 

ความเป็นไทยมีวัฒนธรรมที ่สูงส่งกว่าของหลายประเทศเพื ่อนบ้าน โดยเฉพาะถ้าประเทศเหล่านั้นมีระดับการพัฒนาทางเศรษฐกิจที 

ล้าหลังกว่าไทย โดยพบเห็นได้จากการล้อเลียนค าพูด การแต่งกาย และชีวิตความเป็นอยู ่ผ่านสื ่อต่างๆ ในมุขตลก หรือในละครทีวี 

ที ่จริงแล้ว ควรส่งเสริมให้คนในสังคมไทยปรับเปลี ่ยนทัศนคติ เรียนรู้ท าความเข้าใจวิธีคิด และแบบแผนในการปฏิบัติของวัฒนธรรม 

อื ่นๆ โดยเฉพาะของเพื ่อนบ้าน และประเทศในภูมิภาคเพื ่อส่งเสริมการอยู ่ร่วมกันอย่างสันติ 


แนวคิดสัมพัทธนิยมเชิงวัฒนธรรม มักถูกโจมตีด้วย 3 ข้อหาส าคัญ คือ 1) ชนชั้นน าทางการเมืองใช้เป็นข้ออ้างเพื ่อสร้าง 

ความชอบธรรมในอ านาจให้กับพฤติกรรมพิเศษที ่แสดงอภิสิทธิ์ของตนเอง ที ่ในบางครั้งอาจล่วงละเมิดสิทธิมนุษยชน หรือท าให้ 

โครงสร้างสังคมถูกครอบง าโดยชนชั้นน าไม่มีที ่สิ ้นสุด 2) มีการผูกขาดการตีความหรือให้คุณค่าความหมายของวัฒนธรรมใน 

ลักษณะที ่ปิดกั้นความหลากหลายและบิดเบือนกระบวนการต่อรองทางวัฒนธรรม และ 3) ในขณะที ่อ้างว่าไม่มีความเป็นสากลของ 

วัฒนธรรม แต่มักยึดมั่นว่าวัฒนธรรมของสังคมตนเองมีคุณค่าที ่เป็นหนึ ่งเดียว และเพิกเฉยต่อข้อเท็จจริงที ่ว่าภายในทุกสังคมมี 

คุณค่าที ่ปัจเจกบุคคลแต่ละกลุ่มคนยึดถือแตกต่างกันไป ซึ ่งเป็นความย้อนแย้งในตัวเอง 

นอกจากนั้น แนวคิดสัมพัทธนิยมเชิงวัฒนธรรมยังมีวิวาทะกับแนวคิดสิทธิมนุษยชนสากล (Human Rights 

Universalism) โดยหลักคิดแล้ว สัมพัทธนิยมเชิงวัฒนธรรมเห็นว่าคุณค่าทั้งหลายที ่สังคมยึดถือปฏิบัติ ขึ ้นอยู ่กับบริบททางสังคม 

ประวัติศาสตร์ วัฒนธรรมของแต่ละสังคม ฉะนั้น สิทธิมนุษยชนจึงไม่ใช่คุณค่าที ่เป็นสากล แต่เป็นผลิตผลทางประวัติศาสตร์การ 

ต่อสู้ของสังคมตะวันตก การพยายามยัดเยียดให้สังคมนอกตะวันตกต้องยอมรับคุณค่าสิทธิมนุษยชนจึงเข้าข่ายเป็นจักรวรรดินิยม 

ทางวัฒนธรรม (cultural imperialism) นักคิดแนวสัมพัทธนิยมเชิงวัฒนธรรมบางคนอาจไม่ได้ไปไกลถึงขนาดปฏิเสธคุณค่าสิทธิ 

มนุษยชน แต่ตั้งค าถามว่าเราควรพิจารณาบริบททางสังคม การเมือง ประวัติศาสตร์ และวัฒนธรรม ในขอบเขตแค่ไหน อย่างไร ใน 

กรณีใดบ้าง และมองว่ามีการบิดเบือนแนวคิดสัมพัทธนิยมเชิงวัฒนธรรม เพื ่อสร้างความชอบธรรมให้กับวิถีปฏิบัติที ่ละเมิดสิทธิ 

มนุษยชนในหลายสังคม เช่น สิทธิที ่ไม่เท่าเทียมกันระหว่างหญิงและชายในนามความเชื ่อทางศาสนาและประเพณี อาทิ การขลิบ 

อวัยวะเพศผู้หญิง การคลุมถุงชน การมีภรรยาได้มากกว่าหนึ ่งคน เป็นต้น 

85

โลกในกระแสโลกาภิวัตน์ทุกวันนี ้ การปฏิสัมพันธ์กับสังคมและวัฒนธรรมอื ่นทั้งภายในและนอกสังคมเกิดขึ ้นอย่างรวดเร็ว 

ผ่านสื ่อทุกแขนง สังคมออนไลน์ หรือป้ายบนท้องถนน เราอาจได้รับรู้ รับฟังวิธีคิดและการให้คุณค่าที ่แตกต่างไปจากที ่เราเคยยึด 

มั่นปฏิบัติ เหล่านี ้ท าให้แนวคิดสัมพัทธนิยมเชิงวัฒนธรรมยิ่งมีบทบาทมากขั้น และการปะทะสังสรรค์ระหว่างวัฒนธรรมก็มีหลาย 

ลักษณะ ทั้งดูดกลืน ยอมรับ ดัดแปลง ต่อต้าน และท าให้เป็นท้องถิ่น (localization) 

ดังนั้น การใช้ค าว่าสัมพัทธนิยมเชิงวัฒนธรรมควรพึงระวังอย่างน้อย 2 ประเด็น ดังนี ้ 

1) สัมพัทธนิยมเชิงวัฒนธรรมหรือความแตกต่างหลากหลายทางวัฒนธรรมที ่มีลักษณะเฉพาะจะจัดความสัมพันธ์ 

อย่างไรกับหลักการที ่มีลักษณะสากล (universality) เช่น หลักสิทธิมนุษยชน เป็นต้น หรืออาจกล่าวได้ว่าวัฒนธรรม 

ของสังคมจะต้องไม่ขัดกับหลักสิทธิมนุษยชน แต่ถ้าหากมีการขัดแย้งกันเกิดขึ ้น สังคมควรจะให้ความส าคัญกับ 

วัฒนธรรมเฉพาะหรือหลักการสากลมากกว่ากัน ประเด็นนี ้จึงยังไม่ได้ข้อสรุปและต้องถกเถียงเป็นกรณีไป 

2) สัมพัทธนิยมเชิงวัฒนธรรม ต้องระมัดระวังว่าไม่ใช่วัฒนธรรมที ่เกิดขึ ้นจากการสร้างขึ ้นโดยส่วนกลางหรือทางการ 

(officially) เช่น ชาตินิยม เป็นต้น เพราะรูปแบบการสร้างวัฒนธรรมดังกล่าวเกิดมาจากการหาศัตรูที ่มาจาก 

วัฒนธรรมอื ่นร่วมกัน มากกว่าที ่จะส่งเสริมการอยู ่ร่วมกันภายใต้ความแตกต่างหลากหลาย 

สัมพัทธนิยมเชิงวัฒนธรรมจึงเป็นค าที ่มีความหมายสลับซับซ้อนและต้องใช้อย่างระมัดระวัง เพื ่อให้อยู ่ในกรอบของการ 

เคารพซึ ่งกันและกัน การเข้าใจความแตกต่างหลากหลายทางวัฒนธรรม และการอยู ่ร่วมกันโดยไม่ตัดสินคนอื ่นจากมุมมองของ 

ตนเองเพียงอย่างเดียว สัมพัทธนิยมเชิงวัฒนธรรมจึงมีความหมายของการอยู ่ร่วมกันในความหลากหลาย ไม่ใช่เป็นค ากล่าว 

อ้างว่าเป็น “ลักษณะเฉพาะของสังคม” เพื ่อที ่จะไม่รับฟังข้อตกลงร่วมที ่มาจากสังคมส่วนรวมหรือปฏิเสธหลักการสากล 


“What is cultural relativism?”. Accessed on 23 August 2012 from http://www.gotquestions.org/cultural-relativism.html. 

Levinson, David and Melvin Ember (eds.) (1996). Encyclopedia of Cultural Anthropology. New York: Henry Holt and 

Company. 

86

DELIBERATIVE DEMOCRACY 

ประชำธิปไตยแบบปรึกษำหำรือ 


ประชาธิปไตยแบบปรึกษาหารือ (Deliberative Democracy) เป็นรูปแบบหนึ ่งของระบอบประชาธิปไตย โดยมีนัยหมายถึง 

กระบวนการทางประชาธิปไตยที ่มีความเชื ่อมั่นในพลังอ านาจจากการให้ประชาชนได้มีส่วนร่วมในการตัดสินใจทางการเมืองมากยิ่งขึ ้น 

โดยการปรึกษาหารือ ร่วมถกแถลงอภิปรายข้อปัญหาต่างๆ อย่างเป็นระบบ เพื ่อโน้มน้าวพลเมืองคนอื ่น และกลุ่มคนที ่มีผลประโยชน์ 

และความเห็นแตกต่างกันด้วยข้อมูลและเหตุผล อันจะน าไปสู ่การแสวงหาทางออกที ่เห็นพ้องต้องกัน หรือ ฉันทามติ (โปรดดู 

Consensus) ในการแก้ไขปัญหาสาธารณะ ตลอดจนการตัดสินใจทางการเมืองต่างๆ (Kurian, 2011: 385) 


ในระบอบประชาธิปไตยแบบตัวแทนซึ ่งเป็นหนึ ่งในบรรดาการปกครองสมัยใหม่ที ่ใช้กันอยู ่ทั่วทุกมุมโลกในปัจจุบัน ท าให้ 

กระบวนการเลือกตั้ง และการตัดสินใจโดยเสียงข้างมากได้กลายเป็นสิ่งที ่จ าเป็น และส าคัญประการแรกๆ ของการปกครองในระบอบ 

ประชาธิปไตยสมัยใหม่ แต่กระบวนการเลือกตั้งก็อาจไม่ใช่ปัจจัยที ่เพียงพอเสียแล้วในการสร้างคุณค่าให้แก่ประชาธิปไตยแบบ 

ตัวแทน เพราะคุณภาพของประชาธิปไตยสมัยใหม่นั้นอยู ่ที ่การเคารพทั้งการตัดสินใจของเสียงข้างมาก ในขณะเดียวกันก็จะต้อง 

ธ ารงไว้ซึ ่งสิทธิเสรีภาพของเสียงข้างน้อย (โปรดดู Majority Rule vs. Minority Rights) ด้วยเหตุนี ้ แนวคิดประชาธิปไตยแบบ 

ปรึกษาหารือจึงเข้ามาตอบโจทย์จุดอ่อนของประชาธิปไตยเสียงข้างมาก และพยายามช่วยให้เราสามารถบรรลุคุณค่าของ 

ประชาธิปไตยทั้งสองมิติไปได้พร้อมๆ กัน 

อนึ ่ง สิ่งที ่ส าคัญที ่สุดของระบอบประชาธิปไตยแบบปรึกษาหารือนั้นอยู ่ที ่กระบวนการ “ปรึกษาหารือ” (deliberation) ของ 

ประชาชน นั่นเพราะกระบวนการปรึกษาหารือนี ้จะช่วยท าให้ประชาชนสามารถเข้ามามีส่วนร่วมทางการเมืองที ่มากไปกว่าแค่การ 

เข้าคูหาเพื ่อเลือกตั้งเท่านั้น หรือที ่เรียกกันว่าประชาธิปไตยแบบสี ่วินาที (four seconds democracy) เพราะในกระบวนการ 

ปรึกษาหารือนี ้ ประชาชนทุกๆ คนจะร่วมกันใช้ข้อมูลและเหตุผลเป็นเครื ่องมือหลักในการแสดงออกซึ ่งจุดยืน ตลอดจนมีโอกาสที ่จะ 

โน้มน้าวจิตใจของพลเมืองคนอื ่นๆ ให้คล้อยตามเหตุผลของตนได้อย่างเท่าเทียมกันทั้งเสียงข้างมาก และเสียงข้างน้อย เพื ่อที ่ 

สุดท้ายจะน าไปสู ่การตัดสินใจทางการเมืองหนึ ่งๆ ร่วมกันอย่างเข้าใจ ดังที ่ฮาเบอร์มาส (Habermas, 1975) 

ได้กล่าวถึง 

กระบวนการปรึกษาหารือในระบอบประชาธิปไตยว่าไม่ได้เกิดขึ ้นจากความต้องการของผู้มีอ านาจที ่อยู ่เหนือตัวเราขึ ้นไป หากแต่ 

เป็นเรื ่องของการใช้ชีวิตอยู ่ร่วมกันอย่างเข้าอกเข้าใจของพลเมืองทุกๆ คนที ่เข้าร่วมในกระบวนการปรึกษาหารือ 

ด้วยเหตุนี ้ในระบอบประชาธิปไตยแบบปรึกษาหารือ กระบวนการปรึกษาหารือของประชาชนทุกๆ ฝ่ายจึงได้ถูกน ามาวาง 

ไว้ก่อนหน้าที ่จะมีการตัดสินใจส าคัญในทางการเมืองใดๆ เช่น ก่อนหน้าที ่จะมีการออกกฎหมายโดยรัฐสภา หรือก่อนการพิพากษา 

ตัดสินคดีความของศาล หรือแม้แต่ก่อนการออกนโยบายสาธารณะใดๆ ของรัฐบาลที ่มาจากการเลือกตั้งโดยเสียงข้างมาก นั่นก็ 

เพราะในบางครั้งเสียงข้างมากที ่เลือกตั้งรัฐบาลเข้าไปอาจไม่เห็นพ้องต้องกันกับรัฐบาล หรือ ผู้ที ่สนับสนุนนโยบายสาธารณะหนึ ่งๆ 

ของรัฐบาลเสมอไปในทุกๆ กรณี ดังนั้นกระบวนการปรึกษาหารือของประชาชนจะช่วยท าให้การออกกฎหมาย ค าตัดสินพิพากษา 

87

คดีของศาล (ในกรณีใช้ระบบลูกขุน) หรือ การออกนโยบายสาธารณะใดๆ นั้นเป็นไปตามความเห็นพ้องต้องกันจากประชาชนทุกๆ 

ฝ่ายของสังคม และจะช่วยอุดช่องว่างของประชาธิปไตยแบบตัวแทนที ่ประชาชนมีโอกาสแสดงเจตจ านงอิสระ หรือ อัตตาณัติของ 

ตนเพียงครั้งเดียวคือตอนเข้าคูหาเพื ่อไปเลือกตั้งผู้แทน โดยที ่ไม่มีโอกาสได้แสดงความคิดเห็น หรือ ที ่มาที ่ไปของนโยบายนั้นๆ 

ร่วมกับพลเมืองคนอื ่นๆ ภายในรัฐเลย (ไชยันต์, 2549) 

กระบวนการปรึกษาหารือของประชาชนนั้นอาจกระท าได้ในหลายวิธี เช่น การจัดให้มีเวทีเสวนาแบบเปิด (open forum) 

หรือ ประชาเสวนาหาทางออก (deliberation) เพื ่อเปิดกว้างให้สาธารณชนได้มีโอกาสเข้าร่วมแลกเปลี ่ยนความคิดเห็นร่วมกันกับ 

องค์กรต่างๆ ทั้งภาครัฐ และภาคเอกชนในประเด็นส าคัญทางการเมืองต่างๆ หรือ การใช้โพลล์เสวนา (deliberative polling: DP) 

ในการบ่งบอกว่าอะไรคือสิ่งที ่สาธารณชนทั้งหมดคิดเกี ่ยวกับประเด็นต่างๆ ที ่เกี ่ยวข้องกับนโยบายสาธารณะ หรือ เกี ่ยวกับผู้สมัคร 

รับเลือกตั้ง ซึ ่งเกิดขึ ้นภายใต้เงื ่อนไขที ่ว่าสาธารณชนได้มีโอกาสขบคิดกันอย่างกว้างขวาง (extensive reflection) และได้มีหนทาง 

เข้าถึงข้อมูลข่าวสารอย่างทั่วถึงเสมอกัน เป็นต้น (ไชยันต์, 2549) 


นับตั้งแต่เกิดการรัฐประหารในปี พ.ศ. 2549 เป็นต้นมา ประเทศไทยได้เผชิญกับช่วงเวลาที ่เกิดปัญหาจากวิกฤติการณ์ 

และความขัดแย้งทางการเมืองอย่างรุนแรงชนิดที ่สร้างรอยร้าวขนาดใหญ่ให้แก่สังคมไทยด้วยการแบ่งแยกผู้คนออกเป็นฝักเป็นฝ่าย 

ที ่คอยเข้าห ้าหั่น และประหัตถ์ประหารกันในทางการเมืองอยู ่ตลอดเวลาอย่างที ่ไม่เคยปรากฏขึ ้นมาก่อน ดังสะท้อนให้เห็นผ่าน 

เหตุการณ์การใช้ความรุนแรงนับตั้งแต่เหตุการณ์ 7 ตุลาคม พ.ศ. 2551 และ วิกฤติการณ์ในเดือนเมษายน-พฤษภาคมของปี พ.ศ. 

2552 และ พ.ศ. 2553 ซึ ่งท าให้เกิดความสูญเสียทั้งชีวิต และจิตใจของผู้คนชาวไทยอย่างร้ายแรง 

ด้วยเหตุนี ้ในช่วงปี พ.ศ. 2554 - 2555 จึงได้เกิดกระแสเรียกร้องให้สร้าง “ความปรองดองแห่งชาติ” ด้วยการจัดตั้ง 

คณะกรรมการอิสระตรวจสอบและค้นหาความจริงเพื ่อความปรองดองแห่งชาติ (หรือ คอป.) ตลอดจนการเสนอแผนปรองดองฉบับ 

ต่างๆ จากหลายๆ ฝ่ายออกสู ่สาธารณชนโดยหวังว่าอาจเป็นหนึ ่งในหนทางที ่จะสามารถช่วยประสานความขัดแย้งต่างๆ ใน 

สังคมไทยให้คลี ่คลายลงไปได้บ้าง 

ในสภาพการณ์ของกระแสเรียกร้องให้มีการปรองดองแห่งชาติเกิดขึ ้นดังกล่าวนี ้เอง ที ่ดูเหมือนกระบวนการปรึกษาหารือ ได้ 

เข้ามามีบทบาทส าคัญในทางการเมืองไทยเพิ่มขึ ้น ไม่ว่าจะเป็นการจัดให้มี “สุนทรียเสวนา” (dialogue) ตามรายงานการวิจัยเกี ่ยวกับ 

เรื ่องการปรองดองของคณะกรรมาธิการวิสามัญพิจารณาศึกษาแนวทางการสร้างความปรองดองแห่งชาติ สภาผู้แทนราษฎร โดย 

คณะวิจัยจากสถาบันพระปกเกล้า ซึ ่งมุ่งเน้นให้ประชาชนได้มีส่วนร่วมในการแลกเปลี ่ยนความคิดเห็นเพื ่อให้เกิดความเข้าใจ และเห็น 

อกเห็นใจซึ ่งกันและกัน ทั้งภายในกลุ่ม และระหว่างกลุ่มผู้มีส่วนได้ส่วนเสียต่างๆ ในสังคม เพื ่อปรับความสัมพันธ์ที ่ขัดแย้งระหว่างกัน 

อันจะน าไปสู ่การร่วมกันหาทางออกหรือแนวทางในการปรับโครงสร้างทางการเมือง และสังคมต่างๆ ที ่เกี ่ยวข้อง และเป็นสาเหตุของ 

ปัญหาความขัดแย้งที ่แต่ละฝ่ายให้การยอมรับนั่นเอง (รายงานสถาบันพระปกเกล้า, 2555: 17) 

อย่างไรก็ตาม ในโลกสมัยใหม่ที ่มีความซับซ้อนสูง ประชาธิปไตยแบบปรึกษาหารือคงไม่อาจแทนที ่ประชาธิปไตยแบบ 

ตัวแทนได้ เป็นแต่เพียงกระบวนการเสริมเพื ่อลดจุดอ่อนของประชาธิปไตยแบบตัวแทนและตัดสินด้วยเสียงข้างมาก กระบวนการ 

88

ปรึกษาหารือในระบอบประชาธิปไตยจากการพูดคุย และถกเถียงกัน จะน าไปสู ่การสร้างสัญญาประชาคมใหม่ทั้งต่อพลเมืองด้วยกัน 

และระหว่างพลเมืองกับผู้ที ่เข้ามาเป็นรัฐบาล ซึ ่งเป็นข้อตกลงระหว่างกันที ่จะท าให้พลเมืองของรัฐนั้นสามารถร่วมกันจรรโลงสังคม 

และสร้างกฎระเบียบใหม่ที ่เป็นธรรมในสังคมได้อย่างที ่พวกเขาต้องการได้อย่างยั่งยืน 


ดูเพิ่มใน ‘Social Contract’ 


Habermas, Jürgen (1975). The legitimation crisis. Boston: Beacon Press. 

ไชยันต์ ไชยพร (2549). แนวคิด “Deliberative Democracy and Deliberative Polls” (1). เข้าถึงวันที ่ 30 กันยายน 2555 ใน 

http://www.nidambe11.net/ekonomiz/2006q4/ 

2006november20p7.htm. 

สถาบันพระปกเกล้า (2555). รายงานวิจัยการสร้างความปรองดองแห่งชาติ. เข้าถึงวันที ่ 30 กันยายน 2555 ใน 

http://www.kpi.ac.th/kpith/images/stories/2012/reconciliation/ส่วนหน้า.pdf. 

89

FISCAL DEMOCRACY 

ประชำธิปไตยทำงกำรคลัง 


ประชาธิปไตยทางการคลัง (Fiscal Democracy) เป็นค าที ่ใช้กล่าวถึงการบริหารการคลังสาธารณะของรัฐบาลที ่อยู ่ภายใต้ 

ระบอบการเมืองที ่เป็นประชาธิปไตย กล่าวคือมีรัฐบาลที ่มาจากการเลือกตั้งโดยประชาชน และมีการจัดการเรื ่องการคลังที ่สนับสนุน 

หรือสอดรับกับการปกครองแบบประชาธิปไตย ฐานคติเรื ่องประชาธิปไตยทางการคลังก็คือ ในเมื ่อการก าหนดและบังคับใช้นโยบาย 

สาธารณะมีฐานทรัพยากรมาจากภาษีของประชาชนทุกคนในประเทศ ฉะนั้นรัฐบาลที ่เข้ามาจัดการกับภาษีจ านวนมหาศาลดังกล่าว 

จึงต้องมีความรับผิดชอบต่อประชาชนทั้งหมดในประเทศ ไม่ใช่รับผิดชอบเพียงประชาชนที ่ให้คะแนนเสียงหรือสนับสนุนรัฐบาล 

จากจุดนี ้ท าให้เกิดข้อถกเถียงมากมายในเวลาที ่มีการใช้นโยบายที ่ต้องใช้งบประมาณจ านวนมากเพื ่อเอาอกเอาใจประชาชนโดย 

หวังผลทางการเมือง หรือกล่าวอย่างตรงไปตรงมาคือใช้นโยบายสาธารณะในการซื้อเสียงประชาชน (โปรดดู Corruption) 

ปัญหาดังกล่าวจึงท าให้ต้องมีหลักการประชาธิปไตยทางการคลังเป็นตัวก ากับ ประชาธิปไตยทางการคลัง ครอบคลุมถึง 

ความสามารถและความยืดหยุ่นในการจัดการทรัพยากรทางการคลัง เช่น ภาษี ซึ ่งในทางการคลังจะต้องมีความสามารถในการ 

ประมาณการรายรับ – รายจ่ายของประเทศ และจัดสรรทรัพยากรดังกล่าวออกมาเป็นสินค้าสาธารณะ (public goods) ผ่าน 

นโยบายที ่เป็นรูปธรรมของแต่ละพรรคการเมืองในการแข่งขันเลือกตั้งที ่เป็นธรรมกับทุกฝ่าย (Streeck and Mertens, 2010: 5-8) 


แนวคิดประชาธิปไตยทางการคลังเป็นแนวคิดที ่ถกเถียงในโลกตะวันตกที ่มักจะเกิดขึ ้นในช่วงเวลาที ่มีวิกฤติเศรษฐกิจ โดย 

การถกเถียงมีประเด็นว่ารัฐบาลควรจะมีบทบาทอย่างไรในการบริหารการคลังสาธารณะ ซึ ่งสามารถจ าแนกได้ 2 แนวทางคือ 

รัฐบาลที ่มีนโยบายทางการคลังแบบอนุรักษ์นิยม (fiscal conservatism) คือมีเป้าหมายในการบริหารงบประมาณของประเทศ 

จะต้องไม่ขาดดุล หรือไม่ใช้จ่ายงบประมาณมากเกินไป เพราะภาครัฐไม่มีศักยภาพเพียงพอที ่จะมีนโยบายดูแลประชาชนในทุกด้าน 

เนื ่องด้วยข้อจ ากัดในการจัดเก็บภาษี ภาครัฐจึงต้องมีบทบาทน้อยลงเพื ่อรักษาวินัยทางการคลัง ส่วนอีกแนวทางหนึ ่งคือ รัฐบาลที ่มี 

นโยบายทางการคลังแบบเสรีนิยม (fiscal liberalism) คือรัฐบาลที ่ก าหนดว่างบประมาณแบบขาดดุลสามารถท าได้ เพื ่อเป้าหมาย 

ในการใช้งบประมาณจ านวนมากในการจัดสรรนโยบายและสวัสดิการต่างๆ ให้กับประชาชน ภาครัฐจะเข้าไปดูแลประชาชนใน 

หลายด้าน เช่น การประกันสุขภาพแบบถ้วนหน้า และการศึกษาฟรี เป็นต้น ภาครัฐจึงมีขนาดใหญ่เพราะมีบทบาทมากมายในการ 

เข้าไปดูแลสังคม ประเด็นถกเถียงทั้งสองแนวทางนี ้จึงอยู ่บนฐานของความสามารถในการจัดเก็บภาษีของภาครัฐและการตรวจสอบ 

การใช้งบประมาณของรัฐบาล 


ส าหรับประชาธิปไตยทางการคลังในบริบทของสังคมไทย จรัส สุวรรณมาลา (2553: 3-4) กล่าวว่า “รัฐบาลในระบอบ 

ประชาธิปไตย ทุกวันนี ้แข่งกันเอาอกเอาใจประชาชนอย่างไม่มีขีดจ ากัด เหมือนพ่อแม่ที ่เลี ้ยงลูกแบบมักง่าย ด้วยการซื ้อหาสิ่งของ 

ทุกอย่างให้ลูก เพื ่อเอาใจลูก ไม่ใช่เพราะรักลูก แต่เพราะต้องการให้ลูกรักพ่อแม่เสียมากกว่า รัฐบาลแข่งกันเอาใจประชาชนผิด 

90

ตรงไหน? ไม่ผิด นับเป็นเรื ่องที ่ดี ที ่รัฐบาลและนักการเมืองแข่งขันกันท าประโยชน์แก่ประชาชนให้มากที ่สุด แต่การแข่งขันดังกล่าว 

นี ้จะเป็นประโยชน์ต่อประชาชนจริงๆ ก็ต่อเมื ่อเป็นการแข่งขันกันภายในกรอบของกฎกติกาการรักษาวินัยทางการคลัง เพราะถ้า 

แข่งขันกันโดยไม่มีกติกา ก็จะกลายเป็นโทษ เป็นการแข่งกันสร้างภาพลวงตา และท าลายหลักการประชาธิปไตยลงไปในที ่สุด” 

(จรัส, 2553) 

ข้อความดังกล่าวชี ้ให้เห็นว่า หลักการพื ้นฐานอยู ่ที ่การด ารงรักษาดุลทางการคลังและความยั่งยืนทางการคลังในภาครัฐ 

โดยรัฐบาลสามารถมีนโยบายให้สวัสดิการหรือเอื ้อประโยชน์แก่ประชาชนอย่างไรก็ได้ ตราบเท่าที ่ใช้เงินไม่เกินจ านวนภาษีที ่ 

ประชาชนยินยอมจ่ายให้ รัฐบาลต้องไม่หาเงินจากแหล่งอื ่นมาใช้จ่ายโดยประชาชนไม่เห็นชอบ เช่น การกู้เงิน หรือสร้างภาระ 

ผูกพัน หรือเอาเงินของอนาคตมาใช้ หรือถึงขนาดปกปิดมิให้ประชาชนทราบเกี ่ยวกับสถานะทางการคลังที ่แท้จริงหากรัฐใช้จ่ายเกิน 

ตัว ด้วยเหตุนี ้จึงกล่าวได้ว่าประชาธิปไตยทางการคลัง ก็คือการที ่ภาครัฐใช้งบประมาณด้วยเหตุผลและได้รับความเห็นชอบจาก 

ประชาชนผู้เป็นเจ้าของจ านวนเงินดังกล่าว อย่างไรก็ดี ในโลกแห่งความจริง รัฐบาลไม่สามารถขอความเห็นชอบจากประชาชน 

ได้ทุกเรื ่อง ทั้งในเรื ่องรายรับและรายจ่าย รัฐประชาธิปไตยจึงต้องมีสถาบันการเมืองและการเงินการคลังท าหน้าที ่ตรวจสอบถ่วงดุล 

และก ากับดูแลการด าเนินนโยบายทางการเงินการคลังของรัฐบาลในนามของประชาชน และมีกฎหมายการเงินการคลังก าหนด 

กรอบและกฎกติกาในการด าเนินนโยบายทางการคลังของภาครัฐ ให้รัฐบาลบริหารงานคลังตามเจตนารมณ์ของประชาชน เพื ่อ 

ผลประโยชน์สูงสุดของประชาชน และอยู ่ภายใต้การควบคุมตรวจสอบของประชาชน 

ในทางปฏิบัติแล้วหลักการประชาธิปไตยทางการคลังเกิดขึ ้นได้ยากมากในสังคมไทย เพราะค าว่า “ประชาธิปไตยทางการ 

คลัง” เกิดขึ ้นพร้อมกับปัญหาการใช้จ่ายเกินตัว (over-spending) ของภาครัฐ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในบริบทของความขัดแย้งทางการ 

เมืองไทย ตั้งแต่ปี พ.ศ.2544 เป็นต้นมา รัฐบาลมีการใช้นโยบายประชานิยมอย่างกว้างขวาง กล่าวคือ มีนโยบายที ่เงิน 

จ านวนมากถูกใช้ไปเพื ่อเป้าหมายในการหาคะแนนเสียงจากประชาชน และนโยบายทั้งหลายไม่ได้ถูกตรวจสอบอย่างเหมาะสมและ 

รัดกุมจนเป็นเหตุท าให้เกิดการคอร์รัปชั่นเชิงนโยบายอย่างมโหฬาร และท าให้เกิดปรากฎการณ์ที ่นักธุรกิจเข้ามาแสวงหา 

ผลประโยชน์ทางเศรษฐกิจในคราบของนักการเมือง (โปรดดู Corruption) 

อย่างไรก็ดี ค าว่าประชาธิปไตยทางการคลังไม่สามารถที ่จะกล่าวถึงเพียงการใช้จ่ายของ “รัฐบาล” เพียงสถาบันเดียว แต่ 

ประชาธิปไตยทางการคลังต้องถูกน าไปใช้ในทุกองค์กรทางการเมือง ไม่ว่าจะเป็นในระบบข้าราชการพลเรือน ข้าราชการทหาร 

หรือเจ้าหน้าที ่ในกระบวนการยุติธรรม รวมถึงองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นต่างๆ หรือกล่าวได้ว่าประชาธิปไตยทางการคลังจะต้อง 

ครอบคลุมถึงทุกสถาบันและทุกหน่วยงานทางการเมืองที ่ใช้เงินจากภาษีของประชาชน และมีหน้าที ่ในการจัดการเกี ่ยวกับนโยบาย 

ของรัฐ เพื ่อท าให้เกิดประสิทธิภาพสูงสุดในการใช้จ่ายงบประมาณ และจ าเป็นต้องถูกตรวจสอบโดยประชาชน การบริหารทางการ 

คลังจึงจ าเป็นที ่จะต้องเปิดเผยข้อมูลให้กับสาธารณชนและให้องค์กรทางสังคมที ่เป็นบุคคลภายนอก (outsider) สามารถเข้าไป 

ตรวจสอบได้ เช่น การน าเสนอข้อมูลผ่านเว็บไซต์ การออกเอกสารองค์การประจ าปี เป็นต้น 


จรัส สุวรรณมาลา (2553). ประชาธิปไตยทางการคลังไทย. กรุงเทพฯ: คณะรัฐศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย. 

Streeck, Wolfgang and Daniel Mertens (2010). An Index of Fiscal Democracy. Cologne: Max Planck Institute for the 

Study of Societies. 

91

ILLIBERAL DEMOCRACY 

ประชำธิปไตยที่ไม่เสรี 


ประชาธิปไตยที ่ไม่เสรี (Illiberal Democracy) หมายถึงรูปแบบประชาธิปไตยที ่แม้จะมีรัฐบาลที ่มาจากการเลือกตั้ง แต่ 

สิทธิพลเมือง (civil liberties) ของประชาชนมักถูกจ ากัด ละเมิด หรือไม่ได้รับความคุ้มครอง มีการปิดกั้นการเข้าถึงข้อมูล สื ่อถูก 

ควบคุม และการแสดงความคิดเห็นของประชาชนอยู ่ภายใต้การควบคุมอย่างเข้มงวดจากรัฐ นอกจากนี ้ในระบอบประชาธิปไตย 

ที่ไม่เสรี กระบวนการเลือกตั้งมักไม่เป็นไปตามหลักการเลือกตั้งในระบอบเสรีประชาธิปไตย ที ่เน้นความโปร่งใส (transparency) 

เป็นอิสระ (free) จากการครอบง าโดยผู้กุมอ านาจรัฐหรืออ านาจอื ่นใด การแข่งขันเลือกตั้งให้ความเป็นธรรม (fair) กับผู้แข่งขันและ 

ผู้สนับสนุนทุกฝ่าย และประกันความลับของผู้ลงคะแนนเลือกตั้ง (secret ballot) ระบอบประชาธิปไตยที ่ไม่เสรีมักเกิดขึ ้นในสังคมที ่ 

อยู ่ระหว่างการเปลี ่ยนผ่านจากระบอบที ่ไม่เป็นประชาธิปไตยไปสู ่การเป็นประชาธิปไตย ซึ ่งมักจะเกิดขึ ้นในประเทศก าลังพัฒนา 

(developing country) หรือประเทศประชาธิปไตยใหม่ (new democracies) แต่บางครั้งประเทศที ่พัฒนาแล้วบางประเทศก็อาจมีมิติ 

ของประชาธิปไตยที ่ไม่เสรีปรากฏให้เห็นได้ด้วยเช่นกัน อาทิ ในสิงคโปร์ที ่มีการเลือกตั้งที ่สร้างกติกาปิดกั้นการแข่งขัน กีดกัน 

ผู้สมัครฝ่ายค้าน ไม่ประกันความลับของผู้ลงคะแนนเสียงเลือกตั้ง และการจ ากัดสิทธิเสรีภาพของสื ่อมวลชนและประชาชนในการ 

แสดงความคิดเห็น (Zakaria, 1997: 22-43) 


ในหนังสือเรื ่อง “The Future of Freedom: Illiberal Democracy at Home and Abroad” ของฟารีด ซาคาเรีย (Fareed 

Zakaria) ได้พูดถึงประชาธิปไตยแบบไม่เสรีไว้ว่า เสรี (liberal) กับประชาธิปไตย (democracy) มักถูกกล่าวถึงร่วมกันในประเทศ 

ตะวันตก แต่ทั้ง 2 ค า ไม่จ าเป็นต้องเกิดควบคู ่กันเสมอไป ค าว่าประชาธิปไตยจะมาพร้อมกับการตัดสินใจด้วยเสียงข้างมาก 

(majority rule) แต่ค าว่าเสรีจะมีลักษณะเป็นเสรีภาพของปัจเจกบุคคล (individual freedom) ซึ ่งเสรีภาพของปัจเจกบุคคลหลาย 

ครั้งมักจะพบกับปัญหาความขัดแย้งกับการตัดสินใจโดยเสียงข้างมาก หรือเผด็จการเสียงข้างมาก (tyrannical majority) ฉะนั้น 

บางประเทศที ่มีระบอบการปกครองแบบประชาธิปไตย มีการเลือกตั้ง แต่อาจจะไม่ได้มอบสิทธิเสรีภาพให้กับประชาชน หรือ 

บางครั้งการตัดสินใจโดยเสียงข้างมากได้ไปกระทบกระเทือนถึงสิทธิส่วนบุคคล ตัวอย่างเช่น รัสเซีย ที ่มีผู้ปกครองมาจากการ 

เลือกตั้ง แต่ได้มีกฎหมายที ่จ ากัดการใช้สิทธิเสรีภาพของปัจเจกบุคคล และเสรีภาพของสื ่อไว้อย่างชัดเจน รวมไปถึงบทบาทของผู้น า 

ที ่เน้นอ านาจบารมีและใช้กลไกรัฐในการควบคุมประชาชนด้วยความรุนแรง ผูกขาดอ านาจในการเข้าถึงข้อมูล และควบคุมสื ่อ 

ค าว่าประชาธิปไตยแบบไม่เสรีจึงมักใช้อธิบายประเทศที ่มีประชาธิปไตยแต่เพียงในเชิงรูปแบบ แต่ไม่ส่งเสริมเสรีภาพของ 

ประชาชน ขอยกตัวอย่างประเทศในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ เช่น สิงคโปร์ เป็นประเทศที ่เป็นประชาธิปไตย มีผู้น าที ่มาจากการ 

เลือกตั้ง แต่มีข้อกฎหมายหลายอย่างที ่จ ากัดเสรีภาพในการออกเสียงในสภาและการท างานของฝ่ายค้าน รวมถึงข้อบังคับในการ 

จัดตั้งพรรคการเมืองฝ่ายตรงข้ามที ่จะเข้ามาแข่งขันกับพรรค People's Action Party (PAP) ท าให้การแข่งขันของพรรคการเมือง 

ไม่เสรี เพราะถูกผูกขาดโดยพรรครัฐบาล เช่นเดียวกับมาเลเซียที ่ถูกผูกขาดอ านาจโดยพรรค United Malays National 

Organization (UMNO) และยังสามารถอธิบายการเมืองฟิลิปปินส์ ที ่ถูกเรียกว่าเป็นผู้ป่วยแห่งเอเชีย (Sick Man of Asia) เพราะแม้ 

92

จะมีประชาธิปไตยและรัฐธรรมนูญที ่ถูกวางรากฐานจากสหรัฐอเมริกา แต่การเมืองยังคงเป็นระบบพวกพ้อง การอุปถัมภ์ทาง 

การเมือง มีการใช้เงินซื ้อสิทธิขายเสียง และมีการคอร์รัปชั่นอย่างกว้างขวาง 


ส าหรับประเทศไทย ค าว่าประชาธิปไตยแบบไม่เสรีถูกน ามาใช้อธิบายการเมืองไทยในช่วงประชาธิปไตยครึ ่งใบ ประมาณ 

ปี พ.ศ. 2523-31 และอธิบายการเมืองไทยยุคธนาธิปไตย (money politics) รวมไปจนถึงหลังปี พ.ศ. 2544 เป็นต้นมา โดยเกษียร 

เตชะพีระ (2551) กล่าวถึงประชาธิปไตยแบบไม่เสรีไว้ว่า ในทวีปละตินอเมริกา แอฟริกาและเอเชียหลายประเทศ บางทีก็เรียกว่า 

"ระบอบเลือกตั้งธิปไตย" (electocracy - electocrats) หรือเรียกผู้กุมอ านาจในระบอบนี ้ว่า “democratators” หรือ "จอมบงการ 

ประชาธิปไตย" จนกระทั่งระบอบประชาธิปไตยไม่เสรีถูกวิพากษ์วิจารณ์ว่าเป็น "the fallacy of electoralism" เป็นรูปแบบการเมือง 

ที ่เน้นการเลือกตั้งเพียงอย่างเดียว โดยเน้นหลักความเสมอภาคและอ านาจอธิปไตยของประชาชนผ่านการเลือกตั้งและ พรรค 

การเมืองโดดๆ ด้านเดียว แต่ละเลยหรือล่วงละเมิดหลักสิทธิเสรีภาพและหลักนิติธรรมไปเสีย เข้าท านอง elections = democracy 

ไป 

ส าหรับการอธิบายบริบทการเมืองไทย เกษียร เตชะพีระ ได้กล่าวถึงประชาธิปไตยแบบไม่เสรีโดยกล่าวถึงสถานการณ์ 

โดยรวมช่วงปี พ.ศ. 2531-2540 ว่าความไม่เสรีของประชาธิปไตยไทยเป็นผลจากการเข้ากุมอ านาจการเมืองโดยกลุ่มนายทุนหัวเมือง/ 

นักเลือกตั้ง (provincial capitalists/ electocrats) และสถานการณ์โดยรวมช่วงปี พ.ศ. 2544 เป็นต้นมา เกิดการประชันขันแข่งกัน 

ระหว่างรูปแบบประชาธิปไตยต่างๆ และถูกเรียกขานแตกต่างกันไป เช่น ประชาธิปไตยไม่เสรีหรือประชาธิปไตยอ านาจนิยม 

(illiberal/authoritarian democracy) เสรีอัตตาธิปไตย (liberal autocracy) เผด็จการทหารของพลังระบบราชการ ชนชั้นน าและคน 

ชั้นกลางซึ ่งมีที ่มาจากคณะรัฐประหาร และระบอบเสรีประชาธิปไตยครึ ่งใบ (liberal semi-democracy) ของกลุ่มทุนใหญ่ผูกขาดและ 

พันธมิตรของอดีตนายกรัฐมนตรีทักษิณ ภายใต้รัฐธรรมนูญฉบับประชามติ พ.ศ.2550 ซึ ่งลดความส าคัญของหลักความเสมอภาค 

ทางอ านาจ และอ านาจอธิปไตยของประชาชนที ่แสดงออกผ่านการเลือกตั้ง และพรรคการเมืองลง หันไปขยายบทบาทอ านาจ 

ตรวจสอบถ่วงดุลของบรรดาสถาบันที ่ไม่ได้มาจากเสียงข้างมาก (non-majoritarian institutions) และการเลือกตั้งที ่เชื ่อมโยงกับ 

ประชาชน เช่น ฝ่ายตุลาการ วุฒิสภา และองค์กรอิสระต่างๆ 


ที ่พึงสังเกตคือ การกล่าวอ้างถึงประชาธิปไตยแบบไม่เสรีไม่ควรถูกน าไปลดทอน หรือล้มล้างหลักการประชาธิปไตย 

กล่าวคือ การวิพากษ์วิจารณ์รัฐบาลที ่มาจากเสียงข้างมากว่าคอร์รัปชั่นหรือซื ้อสิทธิ์ขายเสียงสามารถท าได้ แต่การอ้างค าว่า 

ประชาธิปไตยแบบไม่เสรีเพื ่อโจมตี และมุ่งหวังให้มีระบอบการเมืองแบบอื ่นที ่ไม่เอาประชาธิปไตย เป็นการใช้ค าว่า “ประชาธิปไตย 

แบบไม่เสรี” ในทางที ่ผิด เพราะประชาธิปไตยแบบไม่เสรีเป็นการวิพากษ์วิจารณ์ระบอบการเมืองที ่ก าลังพัฒนาจากการไม่เป็น 

ประชาธิปไตยไปสู ่การเป็นประชาธิปไตย เป้าหมายของการวิจารณ์เรื ่องประชาธิปไตยแบบไม่เสรีจึงควรเป็นไปเพื ่อให้ได้มาซึ ่ง 

ระบอบประชาธิปไตยที ่สมบูรณ์ยิ่งขึ ้น ที ่เสียงของประชาชนมีความหมายและมีกลไกตรวจสอบการใช้อ านาจรัฐอย่างจริงจัง มี 

ประสิทธิภาพ ไม่ใช่มุ่งหวังระบบการเมืองที ่ปฏิเสธเสียงข้างมากของประชาชน 

ดูเพิ่มใน ‘the Rights section’ 

93


เกษียร เตชะพีระ (2551). “แนวโน้มสถานการณ์ในอนาคต: ระบอบ” ใน มติชน. ปีที ่ 31 ฉบับที ่ 10975, 28 มีนาคม 2551. 

Case, William (2010). Contemporary Authoritarianism in Southeast Asia: Structures, Institutions and Agency. London: 

Routledge Taylor & Francis. 

Mitchell, Neil J. “Illiberal Democracy and Vladimir Putin's Russia”. In College Board. Accessed July 4, 2012 from 

http://apcentral.collegeboard.com/apc/ members/courses/teachers_corner/32074.html. 

Zakaria, Fareed. “The Rise of Illiberal Democracy”. In Foreign Affairs. Acceded July 4, 2012 from 

http://msuweb.montclair.edu/~lebelp/FZakariaIlliberalDemocracy 

1997.pdf. 

94

SUBSTANTIVE DEMOCRACY 

ประชำธิปไตยเชิงเนื้อหำ 


ประชาธิปไตยเชิงเนื ้อหา (Substantive Democracy) 

เป็นรูปแบบหนึ ่งของประชาธิปไตยที ่เน้นเรื ่องของผลลัพธ์ 

(outcome) ของกระบวนการและกลไกต่างๆ ในระบอบประชาธิปไตย โดยเกณฑ์หรือมาตรวัดความเป็นประชาธิปไตยเชิงเนื ้อหามัก 

ประกอบด้วย 1) การที ่รับรองสิทธิพลเมือง (civic substance) รับรองเสรีภาพในการแสดงออก และความเสมอภาคในเชิงกฎหมาย 

2) มีการเลือกตั้งที ่โปร่งใส เป็นธรรม เปิดโอกาสให้มีผู้แข่งขันที่หลากหลายให้ประชาชนได้เลือก 3) เคารพความแตกต่างทาง 

ความคิด และทางกายภาพ 4) เคารพเสียงข้างมาก ขณะเดียวกันก็ปกป้อง คุ้มครองเสียงข้างน้อย 5) รัฐบาลมีประสิทธิภาพ 

ตอบสนองความต้องการของประชาชน 6) มีช่องทางให้พลเมืองแสดงความต้องการ และสื ่อสารไปยังระบบการเมือง และ 7) เป็น 

ระบอบการปกครองที ่พลเมืองในสังคมมีวัฒนธรรมที ่ส่งเสริมระบอบประชาธิปไตย 


งานของ คาลดอร์ และ เวจโวดา (Kaldor and Vejvoda, 1999: 3) กล่าวว่าประชาธิปไตยเชิงเนื ้อหาเป็นกระบวนการที ่ 

เกิดขึ ้นอย่างต่อเนื ่องที ่ท าให้ประชาชนมีโอกาสในการเข้าถึงความสัมพันธ์เชิงอ านาจทั้งในด้านการมีส่วนร่วมและการตัดสินใจ และ 

นักทฤษฏีประชาธิปไตยอย่าง เฮลด์ (Held, 1987) เห็นว่าประชาธิปไตยเชิงเนื ้อหามีจุดเน้นอยู ่ที ่การมีส่วนร่วมทางการเมืองใน 

ชีวิตประจ าวันของประชาชนและกิจกรรมที ่เกิดขึ ้นในพื ้นที ่ประชาสังคม 

ค าว่าประชาธิปไตยเชิงเนื ้อหาจึงมีความหมายที ่แตกต่าง ซึ ่งเมื ่อเปรียบเทียบแล้วจะมีลักษณะที ่ตรงกันข้ามกับค าว่า 

ประชาธิปไตยเชิงกระบวนการ (procedural democracy) โดยประชาธิปไตยเชิงกระบวนการจะเน้นที ่ระเบียบ กฎเกณฑ์ และ 

รูปแบบที ่สัมผัสได้ของประชาธิปไตย เช่น มีการเลือกตั้ง การลงประชามติ รัฐสภา การปกครองท้องถิ่น เป็นต้น แต่ส าหรับ 

ประชาธิปไตยเชิงเนื ้อหาจะลึกไปกว่านั้น โดยสนใจว่าการเลือกตั้งสามารถท าให้ได้มาซึ ่งผู้แทนของประชาชนที ่แท้จริงหรือไม่ การ 

ปกครองท้องถิ่นประชาชนสามารถเข้าถึงการตัดสินใจหรือไม่ ในกระบวนการร่างกฎหมายประชาชนสามารถเข้าไปมีส่วนร่วม 

ทางการเมืองได้มากน้อยเพียงใด ด้วยเหตุนี ้ ประชาธิปไตยเชิงเนื ้อหาจึงมีแง่มุมของ “คุณค่า” ที ่ซ้อนอยู ่ภายใต้กฎระเบียบและกลไก 

การท างานต่างๆ ในระบอบประชาธิปไตย ในทางปฏิบัติค าว่าประชาธิปไตยเชิงเนื ้อหาจึงใช้ส าหรับการวิพากษ์วิจารณ์ประเทศที ่มี 

ประชาธิปไตยเพียงรูปแบบ เช่น จีน รัสเซีย หรือประเทศโลกที ่สามทั้งหลาย ที ่มีการเลือกตั้งและมีสภานิติบัญญัติ แต่ประชาชน 

ไม่ได้มีอ านาจในการใช้สิทธิและเสรีภาพอย่างแท้จริง 


ส าหรับประเทศไทย ความเข้าใจในเรื ่องประชาธิปไตยเชิงเนื ้อหาโดยทั่วไปก็ไม่ต่างไปจากการใช้ในสากลนัก กล่าวคือ 

เป็นรูปแบบประชาธิปไตยที ่ไม่เพียงให้พลเมืองมีสิทธิในการเลือกตั้ง สามารถตรวจสอบรัฐบาลที ่ตนเลือกตั้งเข้าไปบริหารประเทศ 

และสามารถได้รับสิทธิเสรีภาพในมิติอื ่นๆ แต่ประชาธิปไตยเชิงเนื ้อหาจะใช้กล่าวถึงการที ่ประชาชนหรือพลเมืองในด้านผู้ทรงสิทธิที ่ 

95

ประกอบไปด้วยสิทธิสองประการคือ หนึ ่ง พลเมืองได้รับการก าหนดสิทธิที ่พึงได้อ้าง และรับรองความสามารถของการใช้เสรีภาพใน 

การด าเนินชีวิตทางการเมือง และ สอง พลเมืองได้รับการประกันสิทธิ (entitlement) ที ่รัฐต้องจัดหาให้ประชาชนในฐานะพลเมือง 

ในทางปฏิบัติ สังคมไทยจะใช้เรื ่องของประชาธิปไตยเชิงเนื ้อหาเพื ่อวิพากษ์วิจารณ์นักการเมืองที ่มาจากการเลือกตั้ง แต่ 

กลับท าการทุจริต คอร์รัปชั่น และใช้อ านาจในทางมิชอบ โดยไม่ดูแลผลประโยชน์ของประชาชน เช่น ค าวิจารณ์ของ ธีรยุทธ บุญมี 

ที ่ว่า จาก 14 ตุลาคม พ.ศ. 2516 มาถึงปัจจุบัน ประชาธิปไตยโดยรูปแบบคือประชาธิปไตยที ่เป็นเฉพาะการเลือกตั้ง (procedural 

democracy) ได้มาถึงทางตัน ต้องมีการพัฒนาไปอีกขั้น คือประชาธิปไตยที ่มีเนื ้อหาหรือประชาธิปไตยที ่มีแก่นสาร (substantive 

democracy) แก่นสารในความหมายของธีรยุทธ บุญมี คือการเพิ่มความซื ่อสัตย์สุจริต ความยุติธรรม ความอยู ่ดีมีสุขและสิทธิอ านาจ 

ของประชาชน และประชาธิปไตยที ่มีแก่นสาร นั่นก็คือประชาธิปไตยที ่ท าให้ได้มาซึ ่งผู้ปกครองที ่เป็นคนดี มีศีลธรรม ซื ่อสัตย์ สุจริต 

และมีคุณธรรม 


ในระยะหลัง ค าว่าประชาธิปไตยเชิงเนื ้อหาในสังคมไทยถูกน าไปเชื ่อมโยงเกี ่ยวกับหลักศาสนาและความเป็นคนดี ซึ ่งท า 

ให้ความหมายของประชาธิปไตยเชิงเนื ้อหาถูกบิดเบือนไป เนื ่องจากประชาธิปไตยเชิงเนื ้อหาเป็นเรื ่องของการท าให้กลไกหรือ 

กฎระเบียบเกี ่ยวกับระบอบประชาธิปไตยที ่มีอยู ่ในประเทศสามารถน าไปสู ่ “ผลลัพธ์” ที ่ประชาชนเป็นผู้ถือครองอ านาจและสามารถ 

เข้าไปมีความสัมพันธ์เชิงอ านาจผ่านการมีส่วนร่วมทางการเมืองได้อย่างสม ่าเสมอ ประชาธิปไตยเชิงเนื ้อหาจึงไม่ใช่เรื ่องของการ 

เลือกคนดีและมีคุณธรรมเข้าไปปกครองบ้านเมือง แต่เน้นกลไกการตรวจสอบ และกระบวนการมีส่วนร่วมซึ ่งสื ่อถึงเนื ้อหาของ 

ประชาธิปไตยนั้นว่า อ านาจสูงสุดมาจากประชาชน และประชาชนสามารถใช้อ านาจนั้นในการเข้าไปมีส่วนร่วมทางการเมือง สิทธิ 

เสรีภาพ และการประกอบกิจกรรมทางการเมืองต่าง ๆ ได้รับการรับรอง 


ดูเพิ่มใน ‘Civil Society’ 

ธีรยุทธ บุญมี (2555). “ต้องพัฒนารัฐธรรมนูญฉบับภูมิปัญญาไทยเน้นยุทธศาสตร์การสร้างและขยายสถาบันและวัฒนธรรมต้าน 

คอร์รัปชัน”. เข้าถึงวันที ่ 26 สิงหาคม 2555 ใน http://2519me.com/Me-myself/Today_Me/Me_standponts/2549me/ 

2549_9September/9Sep_files/9September2.htm. 

ศิโรตม์ คล้ามไพบูลย์ (2549). "ประชาธิปไตย=ความเป็นไทย+ตุลาการภิวัตน์+อ ามาตยาภิวัฒน์". เข้าถึงวันที ่ 26 สิงหาคม 2555 

ใน http://www.thaingo.org/writer/view.php?id=215. 

Held, David (1987). Models of Democracy. Cambridge: Polity Press. 

Kaldor, M and Vejvoda, I. (1999). “Democratization in Central and East European Countries: An Overview”. In M. Kaldor 

and I. Vejvoda (eds.). Democratization in Central and Eastern Europe. London: Pinter. 

96

GOVERNANCE 

กำรจัดกำรปกครอง 


การจัดการปกครอง (Governance) เป็นค าศัพท์ที ่เกิดขึ ้นพร้อมกับการเคลื ่อนไหวเปลี ่ยนแปลงบทบาทของรัฐช่วง 

ทศวรรษ 1990 เป็นการวางแนวทางและจัดความสัมพันธ์ในการปกครองของภาครัฐใหม่เพื ่อให้ระบบการเมืองเปิดกว้าง และ 

กระจายอ านาจมากยิ่งขึ ้น ส่งเสริมให้ตัวแสดงนอกภาครัฐสามารถเข้ามามีส่วนร่วมในการปกครองมากยิ่งขึ ้น และเปลี ่ยนแปลงจาก 

อ านาจที ่รวมศูนย์อยู ่ที ่รัฐบาล ให้กระจายออกไปตามท้องถิ่นต่างๆ เพื ่อให้เกิดองค์กรท้องถิ่นที ่ปกครองตัวเอง และลดขนาดของ 

ภาครัฐให้เล็กลงเพื ่อความคล่องตัว (เอก ตั้งทรัพย์วัฒนา, 2550: 134-135) 


การวางหลักการจัดการปกครอง (governance) เข้ามาแทนที ่แนวคิดว่าด้วยการปกครอง (government) โดยมีการ 

เปลี ่ยนแปลงส าคัญ 6 ด้านหลักคือ 1) การลดขนาดภาครัฐให้เล็กลง 2) การสร้างภาคีการจัดการปกครองเพื ่อท าการตรวจสอบ 

และควบคุม 3) การบริหารงานแบบหลักการจัดการภาครัฐแนวใหม่ (New Public Management: NPM) ที ่น าหลักการบริหารของ 

เอกชนมาปรับใช้กับภาครัฐ 4) การใช้หลักธรรมาภิบาล (good governance) ส่งเสริมการมีประสิทธิภาพและความรับผิดชอบต่อ 

สาธารณะ 5) สร้างระบบเชื ่อมโยงกับสังคม (socio-cybernetic system) เปิดให้ภาคส่วนอื ่นๆ เข้ามาร่วมก าหนดการตัดสินใจพร้อม 

ไปกับภาครัฐ และ 6) การสร้างเครือข่ายจัดการตัวเอง (self-organizing network) ให้อิสระในการปกครองตัวเอง (autonomy) และ 

ส่งเสริมการจัดการปกครองท้องถิ่น (local governance) ซึ ่งท างานในลักษณะเครือข่ายที ่มีการพึ ่งพาอาศัยกัน (Rhodes, 1996: 

654-660) 


การจัดการปกครองเป็นหลักการที ่ถูกน ามาใช้ในประเทศไทยในชื ่อ “ธรรมาภิบาล” (good governance) หลังจากเกิด 

วิกฤติเศรษฐกิจ ปี พ.ศ. 2539-40 จากข้อบังคับในการกู้เงินจากกองทุนการเงินระหว่างประเทศ (International Monetary Fund: 

IMF) และน ามาใช้ปฏิบัติผ่านกฎหมายหลักคือรัฐธรรมนูญ ฉบับประชาชน ปี พ.ศ. 2540 โดยต้องการให้ภาครัฐบริหารงานได้อย่าง 

มีประสิทธิภาพ มีความรับผิดชอบต่อสาธารณะ มีความโปร่งใส ตรวจสอบได้จากองค์กรอิสระ และเน้นการมีส่วนร่วมของภาค 

ประชาชน อีกทั้งยังต้องส่งเสริมการกระจายอ านาจด้วย 

ความเข้าใจที ่แตกต่างกันของค าว่าธรรมาภิบาล สามารถแยกได้เป็น 3 ส านัก คือ 

1) ธรรมาภิบาล ขององค์การระหว่างประเทศ ในฐานะเครื ่องมือในการพัฒนา ทั้งการมีความรับผิดชอบต่อสาธารณะ สิทธิ 

มนุษยชน หลักนิติธรรม การพัฒนาอย่างยั่งยืน และหลักตลาดเสรี 

97

2) ธรรมาภิบาล ของนักวิชาการด้านรัฐประศาสนศาสตร์ มองว่าเป็นแนวทางของรัฐในศตวรรษ 21 ที ่จ าเป็นต้องท างาน 

ในแนวระนาบมากขึ ้น ต้องค านึงถึงผู้มีส่วนได้เสีย และปฏิสัมพันธ์กับภาคส่วนทางธุรกิจและสังคมมากยิ่งขึ ้น ทั้งใน 

ด้านการท างานร่วมกันและการตรวจสอบ 

3) ธรรมาภิบาล ในฐานะมิติด้านการบริหาร จะเน้นในเรื ่องของความรับผิดชอบต่อบรรษัทของผู้บริหาร ที่จ าเป็นต้องมี 

ให้กับผู้ถือหุ้น นิยามลักษณะนี ้หลายครั้งเชื ่อมโยงกับค าว่าบรรษัทภิบาล (Corporate governance) 

การจัดการปกครองที ่ดี (good governance) หรือ ธรรมาภิบาล ที ่ถูกแปลมาในภาษาไทยนั้นอาจถูกเรียกแตกต่างกัน 

ออกไปว่าเป็น “ธรรมารัฐ” (เช่นใน “ธรรมรัฐแห่งชาติ” ของธีรยุทธ บุญมี หรือ “ธรรมรัฐกับสังคมไทย” ของอานันท์ ปันยารชุน หรือ 

“แนวคิดและวาทกรรมว่าด้วยธรรมรัฐแห่งชาติ” ของนฤมล ทับจุมพล) หรือ “ธรรมราษฎร์” (เช่นใน “ธรรมรัฐและธรรมราษฎร์กับ 

องค์กรประชาคม” ของอมรา พงศาพิชญ์) หรือ “การบริหารกิจการบ้านเมืองที ่ดี” (ซึ ่งเป็นชื ่อที ่ใช้กันในทางกฎหมาย อันปรากฏอยู ่ 

ในร่างพระราชบัญญัติว่าด้วยหลักเกณฑ์และวิธีการบริหารกิจการบ้านเมืองที ่ดี พ.ศ. 2546) 

อย่างไรก็ดี การน าหลักการจัดการปกครองมาใช้ในสังคมไทยกลับพบกับปัญหามากมาย ทั้งเรื ่องการท าให้หลักการดังที ่ 

กล่าวมาเป็นการปฏิบัติจริง และปัญหาในระบบราชการ ไปจนถึงปัญหาการใช้ค าที ่สับสนไปมาระหว่างค าว่า “การจัดการปกครอง” 

คือ governance แต่ในความเข้าใจของสังคมไทยจะรวมถึง “การบริหารกิจการบ้านเมืองที ่ดี” และ “ธรรมาภิบาล” ซึ ่งตามค าศัพท์คือ 

ค าว่า good governance แต่ตามความหมายสากล good governance เป็นเพียงส่วนหนึ ่งของ governance เท่านั้น ความสับสนนี ้ 

จึงเป็นเรื ่องของการใช้ค า และปัญหาในเรื ่องการแปลว่า “ธรรมาภิบาล” ท าให้สับสนว่าเกี ่ยวข้องกับธรรมะหรือหลักศาสนาพุทธ 

หรือไม่ ทั้งที ่ความจริงแล้วหลักการจัดการปกครองแทบจะไม่มีส่วนใดเกี ่ยวกับหลักศาสนาเลย 


ค าว่าการจัดการปกครองที ่ใช้กันอยู ่ในสังคมไทยมีปัญหาในสองด้าน กล่าวคือ ด้านแรกเป็นปัญหาของการแปลที ่สับสบ 

ระหว่างค าว่าการจัดการปกครอง การบริหารกิจการบ้านเมืองที ่ดี และธรรมาภิบาล ส่วนปัญหาอีกด้านหนึ ่งซึ ่งส าคัญกว่า คือ ปัญหา 

ในการน าไปปฏิบัติจริง การจัดการปกครองแทบจะยังไม่เคยเกิดขึ ้นในสังคมไทยที ่รวมศูนย์อ านาจ ขาดความโปร่งใส ไม่มีกลไกใน 

การตรวจสอบถ่วงดุล และท้องถิ่นยังไม่มีอ านาจอย่างแท้จริง 


ดูเพิ่มใน ‘Transparency’, ‘Legitimacy’ และ ‘Accountability’ 

เอก ตั้งทรัพย์วัฒนา. (2550). “Governance: การจัดการปกครอง/วิธีการปกครองและการจัดการปกครองที ่ดี/ธรรมาภิบาล”. 

ใน เอก ตั้งทรัพย์วัฒนา สิริพรรณ นกสวน และ ม.ร.ว.พฤทธิสาณ ชุมพล (บรรณาธิการ). ค าและความคิดในรัฐศาสตร์ 

ร่วมสมัย. กรุงเทพฯ: ส านักพิมพ์แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย. 

Peters, B. Guy (1995). “The Public Service, the Changing State, and Governance”. In B. Guy Peters, and Donald J. 

Savoie (eds.). Governance in a Changing Environment. Montreal: McGill/Queens University Press. 

Rhodes, R. A. W. (1996). “The New Governance: Governing without Government”. In Political Studies, Vol. 44, No. 4. 

98

HORIZONTAL AND VERTICAL ACCOUNTABILITY 

ควำมรับผิดชอบต่อสำธำรณะแนวรำบและแนวดิ่ง 


หลักความรับผิดชอบ (Accountability) หมายถึง ความรับผิด และรับชอบในผลของการกระท าตามบทบาทหน้าที ่ของ 

ผู้กระท า ไม่ว่าผู้นั้นจะด ารงต าแหน่งใดในทางสังคม เศรษฐกิจ และการเมือง (Tsai, 2011: 5) อย่างไรก็ตาม ค าว่า หลักความ 

รับผิดชอบนี ้ อาจจะพิจารณาได้เป็นสองความหมายที ่ซ้อนกัน ความหมายแรก เป็นความหมายที ่ใช้กันทั่วไปในระบอบ 

ประชาธิปไตย ที ่หมายถึง บรรดาผู้ที ่ใช้อ านาจ ไม่ว่าจะเป็นรัฐบาล สมาชิกรัฐสภา หรือสภาท้องถิ่นผู้มาจากการเลือกตั้ง หรือ 

ข้าราชการและเจ้าหน้าที ่รัฐผู้มาจากการแต่งตั้ง จะต้องแสดงให้เห็นได้ว่าตนได้ใช้อ านาจที ่ได้รับมอบ รวมทั้งได้ปฏิบัติหน้าที ่อย่าง 

ถูกต้องเรียบร้อย ความหมายที ่สองคือ รูปแบบต่างๆ ในอันที ่จะให้เกิดความแน่ใจได้ว่า ค่านิยมของผู้ที ่ได้รับมอบอ านาจหรือความ 

รับผิดชอบมีความสอดคล้องต้องกันกับค่านิยมของผู้ที ่มอบอ านาจ (พฤทธิสาณ, 2554: 1) 


ภายใต้ระบอบประชาธิปไตย การสร้างความรับผิดชอบต่อสาธารณะมีหลายกลไกด้วยกัน ประกอบด้วย “การเลือกตั้ง” 

เป็นพื ้นฐานส าคัญที ่สุดที ่ท าให้ผู้ด ารงต าแหน่งทางการเมืองต้องมีความผูกพันกับสาธารณะซึ ่งก็คือประชาชนที ่เป็นผู้เลือกตั้งให้ 

บุคคลนั้นได้เข้ามาด ารงต าแหน่ง “กระบวนการรัฐธรรมนูญและนิติบัญญัติ” เป็นการตรวจสอบและถ่วงดุลโดยใช้กลไกเชิงสถาบัน 

อย่างเป็นทางการ “การควบคุมการคอร์รัปชั่นของข้าราชการ” เป็นการดูแลในด้านการน านโยบายไปปฏิบัติ “พื ้นที ่ประชาสังคม” ใน 

การให้ตัวแสดงทางสังคมอื ่นๆ เข้ามาตรวจสอบความโปร่งใสของรัฐ และ “การกระจายอ านาจ” ในการแบ่งภาระความรับผิดชอบ 

สาธารณะให้กับท้องถิ่นและกระจายอ านาจในการจัดการเพื ่อให้เหมาะสมกับความแตกต่างเชิงภูมิศาสตร์ รวมถึงการท าให้ 

ประชาชนในท้องถิ่นได้ตรวจสอบการท างานของหน่วยงานท้องถิ่นด้วย (Tsai, 2011: 7-8) 

ค าว่า “accountability” จึงแตกต่างจากค าว่า “responsibility” โดยค าว่า ความรับผิดชอบ (responsibility) คือการ 

รับผิดชอบต่อภาระหน้าที ่ตามต าแหน่งงานที ่ได้รับมา ทั้งในการปฏิบัติงานเพื ่อบรรลุเป้าหมายและการรักษากฎระเบียบ แต่ความ 

รับผิดชอบต่อสาธารณะ (accountability) คือความรับผิดชอบที ่ผู้ปฏิบัติงานจะต้องถูกควบคุม ตรวจสอบ ชี ้แจง ต่อสาธารณะซึ ่งเป็น 

พื ้นที ่ภายนอก ผู้ปฎิบัติหน้าที ่จึงต้องมีความโปร่งใส ยึดหลักความประหยัด และสามารถถูกตรวจสอบจากประชาชนทั่วไปได้ ดังนั้น 

ค าว่า “accountability” จึงมีเนื ้อหาของความรับผิดชอบที ่กว้างกว่าค าว่า “responsibility” 

ความรับผิดชอบต่อสาธารณะสามารถแบ่งออกเป็น 2 รูปแบบคือ 

1) ความรับผิดชอบต่อสาธารณะแนวตั้ง (vertical accountability) เป็นหลักความรับผิดชอบที ่ภาครัฐในฐานะองค์กรที ่ 

“เหนือกว่า” ต้องรับผิดชอบต่อประชาชนในฐานะที ่ “อยู ่ใต้การปกครอง” เนื ่องจากประชาชนเป็นผู้เลือกตั้งผู้ปกครอง 

ขึ ้นไปมีอ านาจ ท าให้ประชาชนต้องสามารถตรวจสอบผู้ปกครองได้ หรือกล่าวได้ว่าประชาชนต้องสามารถตรวจสอบ 

การท างานของภาครัฐ ซึ ่งปฏิบัติหน้าที ่ตามตัวบทกฎหมายอย่างเป็นทางการ ไม่ใช่แค่เรื ่องท าผิดกฎหมายหรือไม่ แต่ 

ต้องรวมถึงความคุ้มค่าและจริยธรรม ในที ่นี ้รวมถึงสื ่อมวลชนด้วย 

99

2) ความรับผิดชอบต่อสาธารณะแนวนอน (horizontal accountability) เป็นหลักความรับผิดชอบที ่หน่วยงานของรัฐ 

หน่วยงานหนึ ่งจะต้องมีต่ออีกหน่วยงานหนึ ่ง ความสัมพันธ์ดังกล่าวจึงเป็นการตรวจสอบระหว่างหน่วยงานของรัฐใน 

ฐานะที ่เสมอกัน เช่น นิติบัญญัติตรวจสอบการท างานของฝ่ายบริหาร หรือองค์กรอิสระตรวจสอบการท างานของ 

รัฐบาลและหน่วยงานราชการ เป็นต้น 


ในทางปฏิบัติของไทยพบว่าหลักความรับผิดชอบต่อสาธารณะได้ถูกน ามาใช้อย่างจริงจังหลังการเกิดวิกฤติเศรษฐกิจในปี 

พ.ศ. 2540 โดยสามารถพบในตัวบทกฎหมายว่าด้วยการแก้ไขเพิ่มเติมพระราชบัญญัติระเบียบบริหารราชการแผ่นดิน (ฉบับที่ 5) 

พ.ศ. 2545 ในมาตรา 3/1 วรรคหนึ ่งและสามที ่ว่า 

“...การบริหารราชการตามพระราชบัญญัตินี ้ต้องเป็นไปเพื ่อประโยชน์สุขของประชาชน เกิดผลสัมฤทธิ ์ 

ต่อภารกิจของรัฐ ควำมมีประสิทธิ ภำพ ควำมคุ ้มค่ำในเชิงภารกิจแห่งรัฐ กำรลดขั้นตอนการ 

ปฏิบัติงาน กำรลดภำรกิจและยุบเลิกหน่วยงำนที ่ไม่จ าเป็น กำรกระจำยภำรกิจและทรัพยำกรให้แก่ 

ท้องถิ่น กำรกระจำยอ ำนำจตัดสินใจ การอ านวยควำมสะดวก และกำรตอบสนองควำมต้องกำร 

ของประชำชน ทั้งนี ้ โดยมีผู้รับผิดชอบต่อผลของงาน… 

ในการปฏิบัติหน้าที ่ของส่วนราชการ ต้องใช้วิธีกำรบริหำรกิจกำรบ้ำนเมืองที่ดี โดยเฉพาะอย่างยิ่งให้ 

ค านึงถึงควำมรับผิดชอบของผู้ปฏิบัติงาน กำรมีส่วนร่วมของประชาชน กำรเปิ ดเผยข้อมูล กำร 

ติดตำมตรวจสอบและประเมินผลการปฏิบัติงาน ทั้งนี ้ ตามความเหมาะสมของแต่ละภารกิจ...” (เน้น 

โดยผู้เขียน) 

อย่างไรก็ดี การปฏิบัติของระบบราชการไทยยังคงมีปัญหาอยู ่มาก ซึ ่งสามารถจ าแนกได้ดังนี ้ 

1) ป ัญหาเชิงโครงสร้างการเมือง: ความรับผิดชอบต่อสาธารณะเกิดขึ ้นได้ยาก โดยเฉพาะอย่างยิ่งกับระบบรัฐสภาใน 

ประเทศไทย ที ่รัฐบาลครองเสียงข้างมากในสภา ส่งผลให้ไม่เกิดการตรวจสอบระหว่างฝ่ายนิติบัญญัติและฝ่ายบริหาร 

2) ป ัญหาการน ากฎหมายไปใช้: เป็นปัญหาของระบบราชการที ่ยึดติดกับตัวบทกฎหมาย มากกว่าการบริการประชาชน 

หรือเรียกว่าการบรรลุผิดเป้าหมาย (goal displacement) ท าให้ความรับผิดชอบต่อสาธารณะเป็นเพียงสิ่งที ่ต้องท าไป 

เพื ่อให้ครบขั้นตอน ไม่ได้มุ่งหวังให้ประชาชนตรวจสอบจริงๆ 

3) ป ัญหาในทัศนคติ: การท างานของระบบการเมืองและระบบราชการไทย ไม่ส่งเสริมให้เกิดการตรวจสอบ เพราะไปคิด 

ว่าเป็นการมุ่งจับผิดและมุ่งหวังท าร้ายฝ่ายตรงข้าม มากกว่าที ่จะมองการตรวจสอบเป็นเรื ่องของการท าให้ภารกิจมี 

ประสิทธิภาพและความประหยัดสูงสุด รวมถึงทัศนคติที ่มองว่าประชาชนไม่มีความรู้เพียงพอที ่จะตรวจสอบการท างาน 

ของภาครัฐ ท าให้ภาครัฐไม่เปิดเผยข้อมูลหรือตัวเลขในการด าเนินนโยบายต่างๆ 

100

ดังนั้น การแก้ไขปัญหาเรื ่องความรับผิดชอบต่อสาธารณะจึงต้องน าหลักการดังกล่าวมาปรับใช้ในชีวิตประจ าวัน ไม่จ ากัด 

อยู ่เพียงภาครัฐ แต่ต้องขยายขอบเขตไปถึงภาคเอกชนและภาคสังคมต่างๆ ซึ ่งการเจริญเติบโตของเทคโนโลยีอย่างอินเตอร์เน็ต ก็จะ 

ส่งเสริมให้เกิดการตรวจสอบได้ เมื ่อประชาชนตื ่นตัวและพร้อมที ่จะติดตามภาครัฐ ภาครัฐจึงไม่อาจปฏิเสธที ่จะต้องน าหลักความ 

รับผิดชอบต่อสาธารณะที ่มีอยู ่ในตัวบทกฎหมายลงมาสู ่การปฏิบัติจริง 


Tsai, Lily L. (2011). In George Thomas Kurian et al. The Encyclopedia of Political Science. Washington, D.C.: CQ Press. 

พฤทธิสาณ ชุมพล ม.ร.ว. (2554). “accountability: ความตรวจสอบได้ ความรับผิดชอบขึ ้นต่อการถูก “คิดบัญชี” ได้”. ใน เอก ตั้ง 

ทรัพย์วัฒนา สิริพรรณ นกสวน และ ม.ร.ว.พฤทธิสาณ ชุมพล (บรรณาธิการ). ค าและความคิดในรัฐศาสตร์ร่วมสมัย. 

กรุงเทพฯ: ส านักพิมพ์แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย. 

101

HORIZONTAL AND VERTICAL ORDER 

กฎระเบียบแนวรำบและแนวดิ่ง 


กฎระเบียบ (Order) หมายถึง รูปแบบของข้อตกลงในการอยู ่ร่วมกันในสังคมของสมาชิกทั้งหลาย โดยสมาชิกในสังคม 

จะต้องยึดถือกฎระเบียบดังกล่าวเพื ่อความสงบเรียบร้อยและความต่อเนื ่องในแบบแผนการปฏิบัติระหว่างกันตามที ่สมาชิกแต่ละคน 

คาดหมายไว้ ส าหรับกฎระเบียบสามารถแยกพิจารณาได้ 2 กลุ่มส าคัญ (Barkun, 1968) ดังนี ้ 


1) กฎระเบียบแนวดิ่ง (vertical order) เป็นลักษณะของระเบียบทางสังคมที ่ถูกก าหนดขึ ้นเป็นมาตรฐานในการก าหนด 

พฤติกรรมของสมาชิกในสังคม หากใครไม่ปฏิบัติตามหรือฝ่าผืนจะต้องได้รับการลงโทษ และกฎระเบียบดังกล่าวต้อง 

ก าหนดสถาบันหลักที ่มีอ านาจในล าดับขั้นบังคับบัญชา (hierarchy) ฐานความคิดของระเบียบแนวดิ่งมาจากนักนิติ 

ปรัชญาชื ่อ John Austin ที ่เห็นว่ากฎระเบียบต้องมาจากผู้ปกครอง ใครฝ่าฝืนจะต้องได้รับโทษ 

2) กฎระเบียบแนวราบ (horizontal order) เป็นลักษณะของระเบียบทางสังคมโบราณ (primitive society) ก่อนที ่จะมี 

รัฐสมัยใหม่ โดยกฎระเบียบแนวราบ หมายถึง ระเบียบที ่เป็นแบบแผนการก าหนดพฤติกรรมและการปฏิบัติต่อกันของ 

สมาชิกในสังคม แต่หากใครฝ่าฝืนหรือไม่ปฏิบัติตาม ก็ไม่ได้มีบทลงโทษ เนื ่องด้วยกฎระเบียบดังกล่าวมาจาก 

ข้อตกลงร่วมกันของสมาชิกในสังคมที่มีฐานะที่เท่ากัน จึงไม่มีใครสามารถบังคับผู้ที ่ฝ่าฝืนให้ต้องรับบทลงโทษ 

กฎระเบียบจึงเป็นเพียงกรอบที ่พึงปฏิบัติเท่านั้น 

ความคิดของกฎระเบียบแนวดิ่งและแนวราบ ถูกน ามาใช้ในเรื ่องของระบบกฎหมายระหว่างประเทศ (International legal 

system) กล่าวคือ ในระบบระหว่างประเทศ (international system) แต่ละประเทศต่างมีบรรทัดฐาน (norm) ระหว่างกันที ่ว่าทุก 

ประเทศมีอ านาจอธิปไตยเหมือนกัน ระบบระหว่างประเทศจึงมีลักษณะเป็นอนาธิปไตย (anarchy) เพราะไม่มีประเทศใดมีอ านาจ 

ในการบังคับบัญชา (hierarchy) ประเทศอื ่น ฉะนั้น ทุกประเทศจึงมีอ านาจเท่ากัน ไม่มีประเทศใดจะสามารถเข้าไปแทรกแซงหรือ 

บังคับประเทศอื ่นได้ ด้วยเหตุนี ้ในระบบกฎหมายระหว่างประเทศไม่ว่าจะเป็นข้อตกลงหรือสนธิสัญญาต่างๆ จึงเป็นเพียง 

กฎระเบียบแนวราบ หมายความว่าเป็นเพียงระเบียบที ่ก าหนดหลักเกณฑ์ที ่พึงปฏิบัติระหว่างกัน แต่หากมีประเทศใดไม่ปฏิบัติตาม 

ประเทศอื ่นก็ไม่มีสิทธิในการเข้าไปบังคับ แทรกแซง หรือลงโทษประเทศเหล่านั้นได้ (Falk, 1959: 295-296) หลักการดังกล่าวจึง 

เป็นที ่มาของการเจรจาตกลงหลายฝ่าย (multi-lateral negotiation mechanisms) ที ่ทุกประเทศคู ่เจรจาไม่ว่าจะใหญ่ เล็ก ต่างก็มี 

สถานภาพในการเจรจาต่อรองเท่าเทียมกัน 

ทั้งนี ้ จึงอาจกล่าวได้ว่ากฎระเบียบแนวดิ่งจะใช้กับระบบกฎหมายภายในประเทศ (domestic legal system) เพราะ 

ภายในประเทศมีองค์อธิปัตย์ชัดเจนที ่มีอ านาจในการก าหนดกฎระเบียบและการลงโทษ ส่วนกฎระเบียบแนวราบจะใช้กับระบบ 

กฎหมายระหว่างประเทศ เพราะเป็นเรื ่องของข้อตกลงของสมาชิกในชุมชนระหว่างประเทศ (international community) ในการ 

ปฏิบัติร่วมกัน แต่ไม่มีประเทศใดจะมีอ านาจในการเข้าไปบังคับหรือลงโทษประเทศอื ่นที ่ไม่ปฏิบัติตามกฎระเบียบดังกล่าวได้ 

102

อย่างไรก็ดี ในทางปฏิบัติ กฎระเบียบแนวดิ่งและแนวราบได้ถูกน ามาใช้ในหลากหลายนิยาม และมีเนื ้อหาที ่เปลี ่ยนแปลง 

ไปเล็กน้อยตามบริบทและประสบการณ์ของผู้ใช้ค าศัพท์นั้นๆ ซึ ่งส่วนใหญ่จะพบทั้งในด้านการบริหารและการเมือง ดังนี ้ 

1) ทางการบริหารราชการ รูปแบบของการบริหารแนวดิ่งเป็นการออกกฎระเบียบจากผู้บริหารและน าไปบังคับใช้กับ 

สมาชิกในองค์การเดียวกัน ใครฝ่าฝืนข้อบังคับดังกล่าวจะได้รับบทลงโทษตามที ่ผู้บริหารตั้งไว้ และยึดกฎระเบียบใน 

การบริหาร ส่วนรูปแบบการบริหารแนวราบ คือ ระเบียบขององค์การมีลักษณะที ่ยึดหยุ่น ยึดปัญหาของประชาชนเป็น 

ศูนย์กลาง เชื ่อมโยงประสานงาน และการแบ่งปันอ านาจระหว่างกัน 

2) ทางการเมือง ระเบียบแนวดิ่งเป็นลักษณะของอ านาจที ่มาจากส่วนกลาง (centralization) ที ่มีข้อบังคับและบทลงโทษ 

ชัดเจน แต่ระเบียบแนวราบเป็นอ านาจที ่มาจากท้องถิ่น (localization) ซึ ่งเป็นระเบียบที ่ประชาชนร่วมกันก าหนดขึ ้น 

เพื ่อปฏิบัติในสังคมเล็กๆ ในชีวิตประจ าวัน เช่น ระเบียบแนวดิ่งจากกฎหมายของรัฐ แต่ระเบียบแนวราบอาจเป็นแบบ 

แผนธรรมเนียมการปฏิบัติของเฉพาะสังคม 


ส าหรับสังคมไทยค าว่ากฎระเบียบแนวดิ่งและแนวราบอาจยังไม่ได้ถูกน าเข้ามาใช้อย่างแพร่หลาย แต่มักจะถูกท าความ 

เข้าใจในรูปแบบเดียวกันในคนละค าศัพท์ เช่น การจัดองค์การแนวราบ (Horizontal Organization) หมายถึง การปฏิบัติงานโดยยึด 

ประชาชนเป็นที ่ตั้ง ไม่เน้นกฎระเบียบจากส่วนกลาง แต่จะเน้นที ่การปรับตัวให้เข้ากับท้องถิ่นและปัญหาของประชาชน ผู้บริหาร 

สูงสุดขององค์กรมีปฏิสัมพันธ์โดยตรงกับลูกค้า หรือประชาชนที ่ติดต่อด้วย โดยไม่ได้มีเจ้าหน้าที ่ระดับกลาง (middle 

management) มาเป็นตัวกั้นหรือท าหน้าที ่แทน ในด้านของการท าความเข้าใจเนื ้อหา ยังไม่มีความแตกต่างกันมากระหว่าง 

สังคมไทยและนิยามในระดับสากล 



Barkun, Michaek (1968). Law Without Sanctions: Order in Primitive Societies and the World Community. New Haven: 

Yale University Press. 

Falk, Richard A. (1959). “International Jurisdiction: Horizontal and Vertical Conceptions of Legal Order”. In Temple Law 

Quarterly, No.32. 

103

INCLUSIVENESS 

กำรนับรวมทุกกลุ่มคน 


การนับรวมทุกกลุ่มคน (Inclusiveness) หมายถึง การเปิดช่องทางให้ปัจเจกบุคคลและกลุ่มทุกกลุ่มเข้าร่วมเป็นส่วนหนึ ่ง 

ของสังคมของพลเมือง มีความเท่าเทียมกันทางสังคมในด้านสิทธิเสรีภาพ มีโอกาสและความเสมอภาคในกระบวนการอภิปราย 

ถกเถียงและการตัดสินใจในทางการเมือง โดยการนับประชาชนทุกคนในสังคมให้เข้ามาเป็นส่วนหนึ ่งของความเป็นพลเมืองที ่มีสิทธิ 

เสรีภาพอย่างเสมอหน้ากัน ทุกคนสามารถเข้าถึงอ านาจตามกฎหมายในการมีส่วนร่วมทางสังคม เศรษฐกิจ และการเมือง อย่างไม่ 

ถูกเลือกปฏิบัติ ความเป็นส่วนหนึ ่งของสังคมของพลเมืองจึงเป็นการรวมประชาชนทุกฝั่ งฝ่ายเข้าเป็นสังคมเดียว ความหมาย 

ดังกล่าวจึงตรงข้ามกับความเหนือกว่าเฉพาะกลุ่มหรือเฉพาะบุคคล (exclusiveness) ซึ ่งหมายถึงการให้สิทธิพิเศษแก่คนบางกลุ่ม 

จนกลายเป็นอภิสิทธิชนในสังคม 


การครอบคลุมทุกกลุ่มคน พลเมือง (citizen) และ ความเป็นพลเมือง (citizenship) ที ่ปัจเจกบุคคลได้รับจากการต่อสู้เพื ่อ 

สิทธิเสรีภาพในศตวรรษที ่ 18 เป็นหัวใจส าคัญของระเบียบและอัตลักษณ์ของรัฐธรรมนูญ ทั้งในด้านของการร่างและก าหนดเนื ้อหา 

รัฐธรรมนูญ ไปจนถึงการถูกบังคับใช้อย่างทั่วไปเสมอหน้ากัน โดยคุณลักษณะส าคัญของความเป็นพลเมืองสมัยใหม่ (modern 

citizenship) คือความเท่าเทียมกัน (equality) โดยความเท่าเทียมกันนี ้ยังสามารถถกเถียงได้ว่าเป็นสิ่งที ่มีความเป็นสากล 

(universal) คือความเป็นมนุษยชาติที ่เท่าเทียมกัน กับความเป็นเฉพาะ (particular) ของแต่ละประเทศชาติที ่จะก าหนดให้พลเมือง 

เท่าเทียมกัน ซึ ่งในด้านของกฎหมายสูงสุด รัฐธรรมนูญได้กลายเป็นกลไกหนึ ่งในการสร้างชุมชนในจิตนาการ (imagined 

community) ให้กับประชาชนในชาติว่ามีความเท่าเทียมกันเสมอหน้าต่อกฎหมายสูงสุด ตราบเท่าที ่ยังเป็นสมาชิกในชุมชน 

การเมืองนั้นๆ นอกจากนี ้ความเท่าเทียมดังกล่าวจึงมีความใกล้ชิดกับระบอบการเมืองที ่เป็นประชาธิปไตยและเศรษฐกิจแบบทุน 

นิยมที ่ให้สิทธิประชาชนในการเข้าแข่งขันกันอย่างเสรีในกลไกตลาด (Rosenfeld, 2010: 211-223) บุคคลที ่มีสิทธิตามที ่กฎหมาย 

ก าหนดทั้งในด้านของสิทธิ (rights) และ การให้สิทธิ (entitlements) ท าให้พลเมืองมีความใกล้ชิดและต้องเข้าไปมีปฏิสัมพันธ์กับ 

อ านาจรัฐเสมอ ไม่ว่าจะโดยการเลือกตั้ง การแสดงความคิดเห็นทางการเมือง เสรีภาพในการแสดงออก การควบคุมการออ 

กฎหมาย ไปจนถึงการรับผลประโยชน์บางประการที ่รัฐจัดหามาให้ ด้วยเหตุนี ้ เสรีภาพในการแสดงออกของพลเมืองจึงต้องเป็น 

ส่วนหนึ ่งที ่ก าหนดไว้ในกฎหมายสูงสุดของประเทศเพื ่อคุ้มครองความเป็นพลเมืองให้กับประชาชน 

ฐานทางความคิดของการครอบคลุมทุกกลุ่มคนในระบบการเมือง มีที ่มาจากการพัฒนาสังคมสู ่ความเป็นสมัยใหม่ 

(modernization) และกระแสโลกาภิวัตน์ (globalization) ที ่พยายามวางมาตรฐานของชีวิตทางสังคมการเมืองให้กลายเป็นแบบแผน 

เดียว จนท าให้เกิดปัญหาเรื ่องการจัดการกับความแตกต่างทางสังคม ทั้งในเรื ่องชาติก าเนิด ชาติพันธุ์ สีผิว เพศ และอัตลักษณ์ 

เฉพาะบางอย่าง ที ่อาจท าให้ประชาชนกลุ่มดังกล่าวถูกผลักออกจากการรับรองให้มีสิทธิเสรีภาพ หลักการความเป็นส่วนหนึ ่งของ 

สังคมของพลเมืองจึงถูกก าหนดขึ ้นเพื ่อวางหลักการพื ้นฐานเกี ่ยวกับสิทธิเสรีภาพที ่ประชาชนทุกคนในสังคมจะต้องถูกรับรองและ 

104

สามารถใช้สิทธิเสรีภาพดังกล่าวได้อย่างเสมอหน้ากัน เช่น สิทธิมนุษยชน และสิทธิพลเมือง อย่างสิทธิในการเลือกตั้งและ เสรีภาพ 

ในการแสดงออก เป็นต้น 

การครอบคลุมทุกกลุ่มคนในระบบการเมือง มีความสัมพันธ์กับประชาธิปไตย (democracy) และสังคมที ่เป็นประชาธิปไตย 

(democratic society) อย่างยิ่ง โดยงานของ Dahl (1989: 221) ได้กล่าวถึงส่วนประกอบของประชาธิปไตยไว้ 7 ประการคือ 

1) ผู้ปกครองมาจากการเลือกตั้ง (elected officials) 

2) การเลือกตั้งที ่เสรีและยุติธรรม (free and fair election) 

3) การเลือกตั้งที ่พลเมืองทุกคนมีสิทธิลงคะแนน (inclusive election) 

4) สิทธิในการเข้าแข่งขันในการเลือกตั้ง (the right to run for office) 

5) เสรีภาพในการแสดงออก (freedom of expression) 

6) การรับรู้ข้อมูลทางเลือก (alternative information) 

7) ความเป็นอิสระของการรวมกลุ่ม (associational autonomy) 


ส าหรับการนิยามหลักการครอบคลุมทุกกลุ่มคนในสังคมไทย ปรากฏตัวอย่างเช่นในบทความของ สามชาย ศรีสันต์ 

(2555) ได้แปลค าว่า social inclusion ว่า การนับรวมทางสังคม หมายถึง การที ่ประชาชน โดยเฉพาะอย่างยิ่งคนด้อยโอกาส กลุ่ม 

คนชายขอบ และคนจน ที ่ได้รับผลกระทบจากการพัฒนาและไม่เคยได้รับการคุ้มครองทางกฎหมาย จะต้องถูกนับรวมเข้ามาเป็น 

ส่วนหนึ ่งของสังคมที ่มีสิทธิเสรีภาพและได้รับผลประโยชน์จากสังคมอย่างเท่าเทียมกับประชาชนคนอื ่นๆ นอกจากนี ้ยังมีบทความ 

วิชาการของสถาบันพระปกเกล้า (2553: 11) ได้กล่าวถึง social inclusion ว่าคือการยอมรับเป็นสมาชิกในสังคมของบุคคลทุกกลุ่มใน 

สังคม ซึ ่งหมายถึง การที ่ประชาชนสามารถเข้าถึงบริการทางสังคม บริการที ่รัฐจัดหา และการเข้าถึงการจ้างงานอย่างเสมอภาค เท่า 

เทียมกัน เข้าใจในสิทธิและหน้าที ่ในฐานะพลเมืองของประเทศในการด าเนินกิจกรรมเพื ่อสังคม การถูกรวมให้เป็นส่วนหนึ ่ งของ 

สถาบันต่างๆ ทั้งที ่เกิดขึ ้นตามกฎหมาย และที ่เกิดจากค่านิยม บรรทัดฐาน และวัฒนธรรมร่วมของชุมชนจนกลายเป็นความสัมพันธ์ 

ทางสังคมที ่เป็นเรื ่องของชีวิตประจ าวัน เช่น มีสิทธิลงคะแนนเสียงเลือกตั้ง สิทธิเด็กและสตรี การได้รับค่าแรงที ่เป็นธรรมตามสิทธิ 



ในทางปฏิบัติ เนื ่องจากค าว่า inclusiveness หรือ social inclusion ยังไม่มีค าเฉพาะในการเรียกใช้ แต่จะถูกใช้ผ่านค าว่า 

ความเป็นส่วนหนึ ่งของสังคม การนับรวมประชาชนทุกคน การให้โอกาสประชาชนทุกคน และการให้ทุกคนมีสิทธิเสรีภาพอย่าง 

เสมอหน้ากัน ตัวอย่างเช่น สิทธิชุมชนท้องถิ่น (community rights) ในการจัดการปกครอง การจัดการทรัพยากรท้องถิ่น และการ 

ดูแลวัฒนธรรมประเพณีพื ้นฐานของตนให้สามารถด ารงอยู ่ได้ท่ามกลางการเปลี ่ยนแปลงทางสังคมไปสู ่โลกาภิวัตน์ 

105

ดังนั้น แม้ค าว่าการนับรวมทุกกลุ่มคน (inclusiveness) จะยังไม่มีค าศัพท์เฉพาะที ่เป็นภาษาไทยอย่างชัดเจน แต่ในด้าน 

การท าความเข้าใจความหมายถือว่าทั้งในความหมายระดับสากลและความหมายของสังคมไทยมีความแตกต่างกันไม่มากนัก หรือ 

กล่าวได้ว่ามีจุดร่วมเหมือนกันคือการนับรวมประชาชนทุกคนให้มีความเป็นส่วนหนึ ่งของสังคมในฐานะพลเมืองอย่างเท่าเทียมกัน 

และสามารถมีสิทธิเสรีภาพเสมอหน้ากัน 


สามชาย ศรีสันต์ (2555). “1 ปีการท างานของรัฐบาล ถึงเวลาที ่ต้องด าเนินนโยบายการนับรวมทางสังคม (social inclusion)”. 

เข้าถึงวันที ่ 26 สิงหาคม 2555 ใน http://prachatai.com/journal/2012/08/42291. 

สถาบันพระปกเกล้า (2553). เอกสารประกอบการประชุมวิชาการสถาบันพระปกเกล้า ครั้งที่ 12 ประจ าปี 2553 เล่ม 1. “คุณภาพ 

สังคมกับคุณภาพประชาธิปไตยไทย” (Social Quality and Quality of Thai Democracy). กรุงเทพฯ: สถาบัน 

พระปกเกล้า. 

Dahl, Robert (1989). Democracy and Its Critics. New Haven: Yale University Press. 

Rosenfeld, Michel (2010). The Identity of the Constitutional Subject: Selfhood, Citizenship, Culture, and Community. 

London: Routledge. 

Young, Iris Marion (2002). Inclusion and Democracy. Oxford : Oxford University Press. 

106

INSTITUTIONALISM 

สถำบันนิยม 


สถาบันนิยม (Institutionalism) เป็นแนวคิดที ่ใช้อธิบายชีวิตทางสังคมการเมือง ภายใต้กรอบความคิดว่าพฤติกรรมของ 

มนุษย์หรือตัวแสดงทางการเมืองต่างๆ จะถูกก าหนดและก ากับโดยบริบทเชิง “สถาบัน” ที ่คอยจัดความสัมพันธ์ที ่มีอยู ่ในสังคม ซึ ่ง 

สถาบันจะมีกฎ ระเบียบ กติกา และบรรทัดฐานบางอย่างในการก ากับมนุษย์ในสังคม และมนุษย์จะแสดงพฤติกรรมผ่านสถานภาพ 

และบทบาทของตัวเองออกมาเป็นหน้าที ่ของตน ทั้งบทบาทและหน้าที ่ดังกล่าวจะถูกก ากับโดยองค์กร หรือสถาบันทางเศรษฐกิจ 

สังคม การเมือง เช่น สถาบันการเมือง สถาบันศาสนา สถาบันการศึกษา องค์กรเศรษฐกิจ เป็นต้น และมนุษย์หนึ ่งคนสามารถอยู ่ 

ในความสัมพันธ์ของหลายสถาบันและจะมีบทบาทหน้าที ่หลายอย่างควบคู ่กันไป ตัวอย่างเช่น ชายไทยอายุ 20 ปี ภายใต้สถาบัน 

การเมืองจะมีบทบาทเป็นพลเมือง มีสิทธิและหน้าที ่ในการไปเลือกตั้ง ภายใต้สถาบันศาสนาอาจมีบทบาทเป็นพุทธมามกะ หรือผู้สืบ 

สานศาสนาอื ่นใดที ่นับถือ ภายใต้สถาบันการศึกษามีบทบาทเป็นนิสิตนักศึกษาจึงมีหน้าที ่ในการเรียน และมีหน้าที ่ต้องไปเกณฑ์ 

ทหารหรือเรียนรักษาดินแดน เนื ่องจากกฎหมายที ่ออกโดยรัฐบาลซึ ่งเป็นสถาบันการเมืองก าหนดเช่นนั้น (Peters, 2005: 1-3) 


สถาบัน มีความหมายว่า แบบอย่างแห่งพฤติกรรมที ่สร้างขึ ้น และมีการปฏิบัติสืบต่อกันมาอันเป็นที ่ยอมรับกันใน 

สังคม โดยแบบอย่างพฤติกรรมดังกล่าวมีลักษณะเป็นพฤติกรรมที ่หยั่งรากอย่างมั่นคง (established behavior) ในอีกความหมาย 

หนึ ่ง สถาบัน หมายถึง องค์กรที ่ถูกจัดตั้งขึ ้นตามกฎระเบียบและมีองค์ประกอบที ่กระท าอย่างมีเหตุผล โดยใช้วิธีการเพื ่อน าไปสู ่ 

เป้าหมายที ่ตั้งไว้ สถาบันมีไว้เพื ่อด ารงอยู ่และสืบทอดอย่างถาวร ไม่ใช่เพื ่อกิจการเฉพาะกิจ ส่วนสถาบันทางการเมืองนั้น ก็มี 

ความหมายคล้ายๆ กับความหมายข้างต้น แต่มีวัตถุประสงค์ทางการเมือง มาร์ช และออลซัน (March and Olsen, 1989: 160) ได้ 

ให้ความหมายว่าสถาบันเป็นสิ่งที ่ก าหนดชีวิตทางสังคมการเมืองของบุคคล โดยสถาบันเป็นการรวมตัวของกฎระเบียบและแบบ 

แผนการปฏิบัติพื ้นฐานที ่ก าหนดการแสดงออกของมนุษย์ให้เหมาะสมตามบทบาทและสถานการณ์ กระบวนการของสถาบันจะ 

เกี ่ยวข้องกับสถานการณ์และการท าหน้าที ่ตามบทบาท ซึ ่งผูกพันบทบาทของสมาชิกในสถาบันให้แสดงออกภายใต้สถานการณ์ 

หนึ ่ง เช่น สถาบันครอบครัวจะก าหนดบทบาทให้กับสมาชิกในครอบครัวว่าเป็นพ่อ แม่ หรือลูก และภายใต้สถานการณ์หนึ ่ง พ่อ แม่ 

หรือลูก ก็จะแสดงพฤติกรรมออกมาตามบทบาทเพื ่อให้เหมาะสมกับสถานการณ์นั้นๆ 

ส าหรับการใช้ค าว่า “สถาบัน” ในตะวันตกจะมีการใช้ใน 2 บริบท กล่าวคือ ด้านแรก ค าว่าสถาบันจะใช้เรียกแทนสถานที ่ 

หรือองค์กรที ่จับต้องได้และมีกลไกที ่ชัดเจนอย่างเป็นทางการ เช่น สถาบันศาล สถาบันการเงิน สถาบันการศึกษาต่างๆ เป็นต้น 

ด้านที ่สอง จะเป็นการใช้ค าว่าสถาบันในการกล่าวถึงรูปแบบความสัมพันธ์ระหว่างบุคคลหนึ ่งกับอีกบุคคลหนึ ่ง ที ่มีการตกลงร่วมกัน 

ว่าจะมีกติกาพื ้นฐานอย่างไร และแต่ละคนจะมีหน้าที ่อย่างไรในการเข้ามาเป็นสมาชิกในสถาบัน เช่น สถาบันศาสนา เป็นต้น แต่จุด 

ร่วมกันคือสถาบันจะเป็นสิ่งที ่ก าหนดสถานภาพของบุคคลท าให้บุคคลรู้ว่าตนมีบทบาทอย่างไรและจะต้องมีหน้าที ่อย่างไรใน 

ความสัมพันธ์กับคนอื ่นๆในสังคม เช่น ในสถาบันการเมือง ก าหนดสภาพของสมาชิกให้เป็นพลเมือง สมาชิกจึงมีสิทธิและหน้าที ่ 

บางประการจากสถาบัน เช่น การเลือกตั้ง เป็นต้น 

107


ในการนิยามของนักวิชาการไทย “สถาบัน” เป็นวิธีการท าความเข้าใจพฤติกรรมของคนในสังคม ว่าท ากิจกรรมใดบ้างและ 

มีกฎเกณฑ์วิธีการเกี ่ยวกับเรื ่องนั้นๆ อย่างไร โดยการกระท าดังกล่าวจะมีแบบแผนที ่ยึดปฏิบัติกันมาจนมีลักษณะถาวรพอสมควร 

ในหนึ ่งสังคมจะประกอบไปด้วยสถาบันต่างๆ มากมาย และบุคคลหนึ ่งคนสามารถท ากิจกรรมต่างๆ ในหลายสถาบันได้ โดยแต่ละ 

สถาบันก็จะมีอิทธิพลต่อพฤติกรรมมนุษย์ รวมถึงแต่ละสถาบันยังมีความสัมพันธ์ต่อสถาบันด้วยกันเองด้วย (จ านงค์ และคณะ, 

2548: 77) 

อย่างไรก็ดี ส าหรับความเข้าใจของสังคมไทย สถาบันมักถูกมองว่าเป็นสิ่งที ่จับต้องได้และมีรูปลักษณ์ชัดเจน แม้ว่าใน 

ความเป็นจริงจะมีลักษณะเป็นความคิดหรืออุดมการณ์ค่อนข้างมาก เช่น สถาบันศาสนา มักเข้าใจความหมายเป็นเพียงพระสงฆ์ 

เป็นต้น โดยในเชิงปฏิบัติค าว่าสถาบันในสังคมไทยไม่ได้ถูกมองเป็น “รูปแบบความสัมพันธ์” ซึ ่งเป็นความเข้าใจที ่ผิดพลาด อีกทั้ง 

การใช้ค าว่าสถาบันในสังคมไทยยังมีลักษณะเป็น “เอกพจน์” เช่น สถาบันพระมหากษัตริย์มักหมายถึงพระบาทสมเด็จพระ 

เจ้าอยู ่หัวเพียงพระองค์เดียว ซึ ่งในความเป็นจริงแล้วสถาบันมีลักษณะเป็น “พหุพจน์” ที ่ประกอบไปด้วยสมาชิกต่างๆ มากมายที ่มี 

สถานภาพและบทบาทหน้าที ่ที ่แตกต่างกันไปตามบริบทเชิงสถาบันที ่ก าหนดไว้ เช่น สถาบันการศึกษาไม่ได้หมายถึงเพียง 

มหาวิทยาลัยหรือโรงเรียน แต่ต้องหมายถึงบุคลากรทางการศึกษาทั้งหมด ที ่เข้ามามีความสัมพันธ์ซึ ่งกันและกันภายใต้กฎเกณฑ์ 

บางอย่าง ไม่ว่าจะเป็นนักเรียน ครู อาจารย์ ผู้บริหาร รัฐมนตรีกระทรวงศึกษาธิการ ฯลฯ 


ดังนั้น การน าค าว่าสถาบันนิยมมาใช้ในสังคมไทยจึงต้องค านึงว่า “สถาบัน” เป็นค าอธิบายความสัมพันธ์ทางสังคมในรูปแบบ 

ต่างๆ ที ่ก าหนดสถานการณ์ที ่น าไปสู ่บทบาทและหน้าที ่ของสมาชิกต่างๆ ในสถาบันหนึ ่ง ซึ ่งแต่ละคนสามารถเข้าไปเป็นสมาชิก 

ของหลายสถาบันได้ โดยค าว่าสถาบันไม่จ าเป็นต้องเป็นองค์กรที ่จับต้องได้เสมอไป แต่อาจมีความหมายเพียงรูปแบบ กฎ กติกา 

และบรรทัดฐานบางอย่างที ่ก าหนดพฤติกรรมของมนุษย์ที ่อยู ่ภายใต้บริบทของสถาบันนั้นๆ 


จ านงค์ อดิวัฒนสิทธิ์และคณะ (2548). สังคมวิทยา. กรุงเทพฯ: ส านักพิมพ์มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์. 

Hall, P.A. and Taylor, R.C.R. (1996). “Political Science and the Three New Institutionalism”. In Political Studies, Vol.44, 

No. 4. 

March, J.G. and Johan Olsen (1989). Rediscovering Institutions: The Organizational Basis of Politics. New York: Free 

Press. 

Peters, B. Guy. (2005). Institutional Theory in Political Science: the ‘New Institutionalism’. New York: Continuum. 

108

LEGITIMACY 

ควำมชอบธรรมทำงกำรเมือง 


ความชอบธรรมทางการเมือง (Political Legitimacy) หมายถึง การใช้อ านาจทางการเมืองการปกครองของผู้ปกครองที ่ผู้ 

ถูกปกครองในสังคมยอมรับ และปฏิบัติตาม ความชอบธรรมทางการเมืองยังบ่งถึงการได้รับความไว้วางใจทางการเมือง (political 

trust) หรือ การสนับสนุนทางการเมือง (political support) อีกด้วย ความไว้วางใจ หรือแรงสนับสนุนที ่ว่านี ้ มักเป็นสิ่งที ่มี 

ลักษณะเฉพาะ ขึ้นอยู่กับชุดคุณค่าที่แต่ละสังคมยึดถือ ส่งผลให้แต่ละสังคมพิจารณาให้ความชอบ ธรรมแก่เป้าหมายทาง 

การเมืองแตกต่างกันไปได้ (Kurian, 2011: 946) 


นิยามของ “การเมือง” ในทางรัฐศาสตร์สมัยใหม่ที ่เป็นที ่รู้จักกันดีได้แก่นิยามของเดวิด อีสตัน (David Easton) ที ่อธิบาย 

การเมืองว่าเป็น “การแจกแจงคุณค่าสู ่สังคมหนึ่งๆ ด้วยอ านาจอันชอบธรรม” (Politics is the authoritative allocation of values 

for a society) จะเห็นได้ว่าประเด็นส าคัญในนิยามดังกล่าวนั้นอยู ่ที ่การใช้อ านาจ “อันชอบธรรม” ในการแจกแจกชุดคุณค่า (values) 

ต่างๆ สู ่สังคม ซึ ่งตัวความชอบธรรม (legitimacy) นี ้เองที ่จะท าให้การใช้อ านาจดังกล่าวมีลักษณะเป็น “อ านาจอันชอบธรรม” 

(legitimate authority) มากกว่าการเป็นเพียง “อ านาจ” (power) เฉยๆ ดังนั้น ค าถามที ่เกิดขึ ้นตามมาทันทีนั่นก็คือ แล้วเราจะทราบ 

ได้อย่างไรว่าอ านาจใดที ่เป็นอ านาจอันชอบธรรม อ านาจใดที ่ไม่ใช่อ านาจอันชอบธรรม และจะมีดัชนีชี ้วัดอย่างไร 

แมกซ์ เวเบอร์ ได้ชี ้ให้เห็นถึงความแตกต่างระหว่างอ านาจที ่ปราศจากสิทธิ (power) กับ สิทธิอ านาจ (authority) เพราะ 

สิทธิอ านาจนั้นคืออ านาจที ่กอปรไปด้วยความชอบธรรมที ่เราอาจคาดหวังว่าจะสามารถท าให้ผู้อื ่นยอมท าตามสิ่งที ่เราประสงค์ โดย 

แหล่งที ่มาของความชอบธรรมของสิทธิอ านาจที ่ว่านี ้ เวเบอร์ได้จ าแนกออกเป็น 3 แบบ ประกอบด้วย 1) สิทธิอ านาจตามประเพณี 

(traditional authority) คือ อ านาจที ่ได้รับความชอบธรรมมาจากขนบธรรมเนียม หรือจารีตที ่ปฏิบัติสืบต่อกันมา 2) สิทธิอ านาจจาก 

บุญญาบารมี (charismatic authority) คืออ านาจของผู้น า หรือบุคคลอันกอปรไปด้วยคุณสมบัติพิเศษที ่เป็นที ่ยอมรับนับถือของคน 

ทั่วไปอันเป็นแหล่งที ่มาของความชอบธรรมในการใช้อ านาจดังกล่าว และ 3) สิทธิอ านาจตามกฎหมาย (legal authority) คือ 

อ านาจที ่ได้รับความชอบธรรมมาจากสิ่งที ่กฎหมายได้ระบุ หรือได้ให้อ านาจเอาไว้ เช่น ระบบราชการมีสิทธิอ านาจตามกฎหมาย 

เป็นต้น โดยสิทธิอ านาจทั้งสามแบบที ่ว่ามานี ้ โดยทั่วไปแล้วมักจะปรากฏแบบผสมผสานกันมากกว่าที ่จะปรากฏเพียงอย่างใดอย่าง 

หนึ ่งโดด ๆ (สุภางค์ จันทวานิช, 2552: 58-59) 

นอกจากเวเบอร์แล้ว เดวิด บีเธม (David Beetham) ได้วางหลักเกณฑ์สามประการไว้ในหนังสือ “ความชอบธรรมของ 

อ านาจ” (The legitimation of power) ของเขา โดยเป้าหมายทางการเมืองของการใช้อ านาจที ่ชอบธรรมนั้นจะต้องดูว่า 1) 

สอดคล้องกับหลักกฎหมายของบ้านเมืองหรือไม่ 2) สอดคล้องกับชุดคุณค่าปทัสถาน และศีลธรรมที ่คนส่วนใหญ่ในสังคมยึดถือ 

หรือไม่ 3) เป็นความยินยอมพร้อมใจของชุมชนทางการเมืองหรือไม่ ซึ ่งหลักเกณฑ์สามประการนี ้อาจมองแบบง่ายๆ ได้ว่าเป็น 

หลักการของ “ความถูกต้อง” (rightfulness) ที ่ยืนอยู ่บนพื ้นฐานซึ ่งต่างกันออกไป คือ ความถูกต้องตามกฎหมายของรัฐ (legality) 

109

ความถูกต้องตามหลักศีลธรรมของสังคม (justification) และความถูกต้องตามฉันทามติ (consent) ของคนในชุมชนทางการเมือง 

นั่นเอง (Gilley, 2009) โดยหากการใช้อ านาจทางการเมืองใดไร้ซึ ่งความชอบธรรมหนึ ่งในสามประการดังกล่าวนี ้แล้วก็อาจจะน ามา 

ซึ ่งสภาวะที ่เรียกว่า “วิกฤติของความชอบธรรม” (legitimacy crisis) ในทางการเมืองการปกครอง 

ส าหรับความถูกต้องในมิติของกฎหมายตามหลักของรัฐสมัยใหม่นั้นจะต้องเป็นความถูกต้องที ่ยืนอยู ่บนหลักการของหลัก 

นิติรัฐ หรือ หลักนิติธรรม (โปรดดู Rule of Law) ซึ ่งท าให้ประชาชนทุกๆ คนภายในรัฐ ทั้งผู้ปกครอง และผู้ถูกปกครองนั้นจะต้อง 

อยู ่ภายใต้กรอบของกฎหมายที ่บัญญัติขึ ้นและเป็นตัวแทนของอ านาจอธิปไตยสูงสุด (the supremacy of law) ซึ ่งมีที ่มาจาก 

ประชาชนทุกๆ คนภายในรัฐ 

นอกจากนี ้หากความถูกต้องใดๆ นั้นไปหักล้าง หรือ ท าลายชุดคุณค่าปทัสถานที ่คนในสังคมให้ความเคารพนับถือ การใช้ 

อ านาจนั้นก็ไม่อาจเรียกได้ว่าชอบธรรม แม้บางครั้งการใช้อ านาจที ่ว่านี ้ถูกต้อง และชอบธรรมในแง่ของกฎหมาย แต่ก็อาจกลายเป็น 

ว่าเป็นการใช้อ านาจทางการเมืองที ่ไม่ชอบธรรมในเรื ่องของความถูกต้องตามหลักศีลธรรมได้อีกเช่นกัน 

ในประการสุดท้าย แม้การใช้สิทธิอ านาจนั้นจะมีกฎหมายรองรับ แต่หากอ านาจนั้นมิได้รับความยินยอมพร้อมใจจาก 

ประชาชนแล้ว สิทธิอ านาจนั้นก็มิอาจเรียกได้ว่าเป็นอ านาจทางการเมืองที ่ชอบธรรมอย่างสมบูรณ์ มาตั้งแต่ต้น เพราะที ่มาของ 

อ านาจทางการเมืองที ่มีความชอบธรรมของโลกสมัยใหม่มีแนวคิดสัญญาประชาคมเป็นรากฐาน (โปรดดู Social Contract) 

กล่าวคืออ านาจทางการเมืองที ่ชอบธรรมจะต้องมีที ่มาจากการตกลง และการยินยอม (consent) ของผู้ถูกปกครอง ตามหลักการ 

อ านาจอธิปไตยเป็นของประชาชน (โปรดดู Popular Sovereignty) 


ส าหรับประเทศไทยเองนั้นได้เผชิญวิกฤติของความชอบธรรมมาแล้วทั้ง 3 มิติ ความขัดแย้งทางการเมืองในช่วงเกือบ 

ทศวรรษที ่ผ่านมา (พ.ศ. 2548 - 2556) เป็นตัวอย่างที ่ดีของการปะทะกันระหว่างวิกฤติความชอบธรรมของอ านาจทางการเมืองที ่มี 

ฐานที ่มาแตกต่างกันไปสองฝ่าย โดยฝ่ายหนึ ่งมุ่งเน้นความชอบธรรมของอ านาจทางการเมืองตามกฎหมายเป็นหลัก คือ ความชอบ 

ธรรมของอ านาจที ่มาจากกระบวนการเลือกตั้ง และเสียงข้างมากในระบอบประชาธิปไตย กับ อีกฝ่ายที ่เน้นความชอบธรรมของ 

อ านาจทางการเมืองตามหลักจารีตศีลธรรม คือเน้นให้คนดีขึ ้นมาปกครองบนหลักของความดีงามเหมาะสม ความถูกต้อง 

ทั้งสองฝ่ายแม้จะยืนอยู ่บนฐานของความชอบธรรมที ่แตกต่างกัน แต่ก็หาได้ปฏิเสธความชอบธรรมของอีกฝ่ายอย่าง 

สิ ้นเชิงไม่ กล่าวคือฝ่ายที ่สนับสนุนกฎหมายก็ไม่ได้ปฏิเสธศีลธรรมไปเสียทีเดียว ในขณะที ่ฝ่ายที ่สนับสนุนศีลธรรมก็หาได้ปฏิเสธ 

นิติรัฐลงอย่างสิ ้นเชิง เพียงแต่ทั้งสองฝ่ายในบางครั้งก็ละเลยที ่จะพิจารณาประเด็นปัญหาที ่อีกฝ่ายหยิบยกขึ ้นมา เช่น ฝ่ายที ่ 

สนับสนุนกฎหมายบางครั้งก็ยอมหลับตาลงข้างหนึ ่งให้กับการกระท าที ่ผิดศีลธรรม เช่น การฆ่าตัดตอน หรือ การคอร์รัปชั่น (เชิง 

นโยบาย) ในขณะที ่ฝ่ายที ่สนับสนุนศีลธรรมบางครั้งก็หันหลังให้กับกฎหมายและรัฐธรรมนูญ เช่น การสนับสนุนการรัฐประหาร หรือ 

การปฏิเสธการเลือกตั้ง 

ดังนั้น กุญแจที ่จะน าไปสู ่การคลี ่คลายของวิกฤติความชอบธรรมในครั้งนี ้จึงอยู ่ที ่ความชอบธรรมของการยินยอมพร้อมใจ 

หรือ ฉันทามติ จากทั้งสองฝ่ายด้วยการประนีประนอมเข้าหากัน หรือ การปรองดอง (โปรดดู Reconciliation) อันจะท าให้เกิด 

110

ฉันทานุมัติจากทั้งสองฝ่ายด้วยวิธีการที ่ยืนอยู ่บนหลักการของความชอบธรรมทั้งด้านกฎหมาย และศีลธรรมจรรยาในเวลาเดียวกัน 

เพราะหากรัฐบาลที ่ไม่ได้รับความยินยอมพร้อมใจจากทั้งสองฝ่ายขึ ้นมาปกครองไม่ว่าจะกี ่รัฐบาลก็ตาม วิกฤติความชอบธรรมใน 

รูปแบบดังกล่าวนี ้ก็จะยังคงด ารงอยู ่ในสังคมไทยต่อไป 


หากพิจารณาความขัดแย้งทางการเมืองไทยที ่ผ่านมาจะพบว่า ผู้น าประเทศจ าเป็นต้องมีความชอบธรรมทางการเมืองที ่มี 

ฐานมาจากเงื ่อนไข 3 ประการ ได้แก่ 1) มีที ่มาตามกระบวนการประชาธิปไตย ได้แก่การเลือกตั้ง ผู้น าที ่มาจากการใช้ก าลัง 

รัฐประหาร หรือการตกลงกันเองในหมู ่ชนชั้นน า จะไม่ได้รับการยอมรับจากประชาชนส่วนใหญ่ของประเทศ 2) มีความสามารถใน 

การบริหารจัดการปกครองประเทศให้เจริญก้าวหน้า สามารถพัฒนาเศรษฐกิจ สังคมให้ทัดเทียมกับนานาอารยประเทศ และ 3) ใช้ 

อ านาจอย่างโปร่งใส ยอมรับกระบวนการตรวจสอบ หลีกเลี ่ยงการคอร์รัปชั่น และแสวงหาประโยชน์ให้ตนเอง ครอบครัว และพวก 

พ้อง ถึงแม้ผู้น าจะมีความสามารถ มีวิสัยทัศน์ และสามารถบริหารประเทศได้ถูกใจประชาชนมากเพียงไร แต่หากถูกมองว่าทุจริต 

คอร์รัปชั่น ผู้น าคนนั้นก็จะหมดความชอบธรรมในการบริหารประเทศ 


ดูเพิ่มใน ‘Social Contract’, ‘Reconciliation’, ‘Deliberative Democracy’ และ ‘Substantive Democracy’ 

Beetham, David (1991). The legitimation of power. London: Mcmillan. 


Gilley, Bruce (2009). The right to rule: how state win and lose legitimacy. New York: Columbia University Press. 

สุภางค์ จันทวานิช (2552). ทฤษฎีสังคมวิทยา. กรุงเทพฯ: ส านักพิมพ์แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย. 

111

LIBERALISM/ NEO-LIBERALISM 

เสรีนิยม และเสรีนิยมใหม่ 


ค าว่าเสรีนิยม (Liberalism) ใช้กันอย่างแพร่หลายตั้งแต่ในยุคกลาง (Middle Age) ใน 4 ความหมาย โดยความหมายแรก 

นั้นหมายถึง การศึกษาที ่มีขอบข่ายกว้างขวางทั้งด้านวรรณศิลป์ ความงาม ทักษะการโต้วาที การแสดงสุนทรพจน์ ซึ ่งความหมาย 

ในลักษณะนี ้ยังคงใช้มาอยู ่จนถึงปัจจุบัน เช่น การเรียกการศึกษาแนวศิลปศาสตร์ว่า “ลิเบอรัลอาร์ท” (liberal arts) ประการที ่สอง 

หมายถึงการศึกษาของสุภาพชน หรือ เสรีชน (liber หมายถึง ‘the free one’) ความหมายประการที ่สามก็คือความหมายที ่มองว่า 

เสรีนิยมเป็นชุดการให้คุณค่าอันประกอบไปด้วยเหตุผล ความก้าวหน้า ขันติธรรม และ ความเป็นปัจเจกบุคคล เป็นต้น (สมเกียรติ, 

2551: 19-20) 

ความหมายประการสุดท้าย คือ ความหมายในเชิงการเมืองการปกครอง โดยนักคิดเสรีนิยมมีกรอบความคิดว่า มนุษย์ทุก 

คนล้วนต้องการเสรีภาพ มนุษย์และสังคมไม่สามารถด ารงอยู ่ได้หากไร้ซึ ่งเสรีภาพ ดังนั้น การจ ากัดเสรีภาพส่วนบุคคลเพื ่อการอยู ่ 

ร่วมกันของคนในสังคม จะต้องเป็นการจ ากัดเสรีภาพเท่าที ่จ าเป็นและมีอยู ่น้อยที ่สุดเท่าที ่จะเป็นไปได้ ด้วยเหตุนี ้แนวคิดเสรีนิยม 

ทางการเมืองจึงเน้นหลัก 3 ประการ ได้แก่ รัฐและรัฐบาลที ่มีขอบเขตอ านาจที ่จ ากัด (minimal state and limited government) 

ตลาดเสรี ด้วยเชื ่อว่าเสรีภาพทางเศรษฐกิจคือมรรควิธีที ่ดีที ่สุดของการไปสู ่ความมั่งคั่งของทุกคน และสันติภาพ ประการหลังนี ้เอง 

จะเห็นได้ว่าผู้สมาทานแนวคิดเสรีนิยม มีแนวโน้มต่อต้านการท าสงครามในทุกรูปแบบ 

แม้จะเป็นที ่เข้าใจโดยทั่วไปว่า แนวคิดเสรีนิยมทางการเมืองมีรากฐานที ่มาตั้งแต่สมัยโบราณ (สารานุกรม: 960) แต่ในเชิง 

อุดมการณ์ หรือ ลัทธิทางการเมืองแบบเสรีนิยมนั้นเพิ่งจะเริ่มแพร่หลายเมื ่อสามร้อยปีที ่ผ่านมาในช่วงคริสต์ศตวรรษที ่ 17-18 นี ้เอง 

จอห์น ล็อค (John Locke) เป็นนักปรัชญาคนแรกที ่กล่าวในงานเขียนชิ ้นส าคัญ “Two Treatises on Government” ว่า บุคคลแต่ละ 

คนย่อมเป็นเจ้าของและผู้รับรองความชอบธรรมของรัฐ บนหลักการ "สัญญาประชาคม"(Social Contract) หมายความว่าผู้ถูก 

ปกครองยอมอยู ่ใต้อ านาจของผู้ปกครอง ก็เพียงเพื ่อให้ผู้ปกครองท าหน้าที ่ปกป้องสิทธิของประชาชนที ่จะด ารงชีวิตได้อย่างมี 

เสรีภาพ มีสิทธิเหนือชีวิต และทรัพย์สินของตน (Locke, 1690) การเติบโตของแนวคิดเสรีนิยมเป็นผลลัพธ์จากการล่มสลายของยุค 

ศักดินาสวามิภักดิ์ (feudalism) ในยุโรป หลังจากที ่ประเทศส่วนใหญ่ในยุโรปเข้าสู ่วิถีการผลิตของระบบทุนนิยม และตลาดเสรีใน 

รัฐสมัยใหม่ อีกทั้งยังเป็นแนวคิดที ่ทรงอิทธิพลมากที ่สุดในยุคภูมิธรรม หรือ ยุคแห่งการรู้แจ้ง (enlightenment) ในคริสต์ศตวรรษที ่ 

18 (Heywood, 2012: 25-26) 

อุดมการณ์เสรีนิยมในบางครั้งอาจถูกมองว่าเป็นจริตและความฝันใฝ่ของชนชั้นกลาง (aspiration of the middle class) ที ่ 

เกิดขึ ้นในบริบทที ่มีการต่อต้านอ านาจอันเบ็ดเสร็จเด็ดขาดในสมัยรัฐสมบูรณาญาสิทธิราชย์ (absolutist state) และการเติบโตทาง 

เศรษฐกิจ ตลอดจนอิทธิพลของชนชั้นกลางในสังคมยุโรป ด้วยเหตุนี ้จึงท าให้แนวคิดเสรีนิยมมีความสุดโต่งไปในทางที ่ต้องการการ 

ปฏิรูปไปสู ่สิ่งที ่ดีขึ ้นของชนชั้นกลางเป็นหลัก ดังสะท้อนให้เห็นจากการปฏิวัติอันรุ่งโรจน์ของอังกฤษในปี ค.ศ. 1688 ที ่น าไปสู ่ 

พระราชบัญญัติว่าด้วยสิทธิพื ้นฐานของพลเมือง (bill of rights) ที ่ค าว่า “พลเมือง” นั้นมีนัยหมายถึงเพียงชนชั้นกลาง และชนชั้นสูง 

บางกลุ่มเท่านั้น โดยที ่ไม่ได้มีการประกันในสิทธิของชนชั้นล่างแต่อย่างใด 

112


เราอาจแบ่งองค์ประกอบทางความคิดพื ้นฐานของลัทธิเสรีนิยมได้ออกเป็น 7 ประการด้วยกัน ได้แก่ ปัจเจกชนนิยม 

(individualism) เสรีภาพ (liberty) เหตุผล (reason) ความก้าวหน้า (progress) ขันติธรรม (toleration) รัฐบาลโดยฉันทานุมัติ 

(government by consent) และรัฐธรรมนูญนิยม (โปรดดู Constitutionalism) 

ในขณะที ่แนวคิดอนุรักษ์นิยมนั้นให้ความส าคัญกับมนุษย์ในฐานะที ่เป็นกลุ่มก้อน หรือ เป็นองคาพยพหนึ ่งของสังคมที ่มี 

ความเหลื ่อมล ้าต ่าสูงตามล าดับชั้นของความส าคัญของแต่ละคนเหมือนกับอวัยวะของร่างกาย ตรงกันข้าม แนวคิดเสรีนิยมนั้นให้ 

ความส าคัญกับมนุษย์ในฐานะที ่เป็นปัจเจกบุคคลที ่มีความเสมอภาค และเท่าทียม (equality) ด้วยเหตุนี ้จึงท าให้นักเสรีนิยมนั้นมอง 

ว่ามนุษย์โดยธรรมชาตินั้นเป็นปัจเจกบุคคลที ่มีเสรีภาพ และความเท่าเทียม (Wolff, 1996: 19) และสามารถเข้าถึงความรู้ต่างๆ ได้ 

จากการใช้เหตุผลของแต่ละคน ดังนั้นนักคิดเสรีนิยมจึงจัดเป็นนักคิดในแนวทางเหตุผลนิยม (rationalism) ที ่เชื ่อว่าเหตุผลคือบ่อ 

เกิดของความรู้ทั้งหมดทั้งมวล และความรู้ที ่มนุษย์ได้รับก็มีทั้งส่วนที ่เกิดจากประสบการณ์ และความรู้ก่อนประสบการณ์ที ่เกิดขึ ้น 

โดยอัชฌัตติกญาณ (intuition) จากการใช้เหตุผล (วิโรจ, 2552: 104) 

การที ่มนุษย์แต่ละคน หรือ ปัจเจกบุคคลมีความสามารถที ่จะใช้เหตุผลของตัวเองในการแสวงหาความรู้ก็ท าให้พวกเขา 

สามารถพัฒนาศักยภาพของตนเอง และแสวงหาสิ่งใหม่ๆ จากการใช้เหตุผลอยู ่ตลอดเวลา ดังนั้นพวกเขาจึงอธิบายพัฒนาการของ 

ความรู้ และสังคมสมัยใหม่ (modernity) ในรูปแบบของการอธิบายเชิงกลไก (mechanical explanation) กล่าวคือความรู้สมัยใหม่ 

นั้นเป็นสายธารของความเจริญก้าวหน้าที ่จะมุ่งไปข้างหน้าอย่างไม่หยุดยั้ง และไม่มีที ่สิ ้นสุด ซึ ่งจุดนี ้แตกต่างอย่างชัดเจนจากการ 

อธิบายพัฒนาการของสังคมแห่งภูมิปัญญาในสมัยโบราณที ่เริ่มต้นจากความเสื ่อมไปสู ่จุดหมายปลายทางอันสมบูรณ์ (teleological 

explanation) และกลับไปสู ่ความเสื ่อมอีกครั้งเสมือนดั่งวัฏจักร 

ส าหรับพวกเสรีนิยมแล้วพัฒนาการของสังคม และมนุษย์จึงมีลักษณะเป็นเส้นตรง (linear) ที ่มุ่งไปข้างหน้า และมีลักษณะ 

ที ่พัฒนา หรือ เจริญก้าวหน้าขึ ้นเรื ่อยๆ ดังนั้น แนวคิดเสรีนิยมจึงต้องการความเปลี ่ยนแปลงไปสู ่สิ่งที ่ดีกว่า และยังเสาะแสวงหา 

การเปลี ่ยนแปลงแบบถอนรากถอนโคนชนิดเปลี ่ยนกระบวนทัศน์ (paradigm shift) ดังจะเห็นตัวอย่างได้ชัดเจนจากการปฏิวัติ 

ฝรั่งเศสในปี ค.ศ. 1789 และด้วยเหตุนี ้เอง ความก้าวหน้า (progress) จึงถือได้ว่าเป็นองค์ประกอบส าคัญอีกประการหนึ ่งของ 

จิตส านึกแบบเสรีนิยม 

ทว่าความเจริญก้าวหน้าที ่เกิดขึ ้นจากการใช้เหตุผลของปัจเจกบุคคลย่อมมาพร้อมๆ กับความแตกต่างหลากหลายทั้งใน 

ด้านความคิด อัตลักษณ์ และการแสดงออกต่างๆ ในสังคม ด้วยเหตุนี ้พวกเสรีนิยมจึงต้องยึดถือในหลักขันติธรรม เพื ่อที ่จะสามารถ 

รับมือกับสภาวะพหุนิยมในด้านต่างๆ ที ่จะต้องเกิดขึ ้นอย่างหลีกเลี ่ยงไปเสียไม่ได้ในระหว่างที ่เกิดกระบวนการพัฒนา และ 

เปลี ่ยนแปลงของสังคมสมัยใหม่ 

จากองค์ประกอบทางความคิดของเสรีนิยมในข้างต้น ท าให้พวกเสรีนิยมมองว่ารัฐบาลที ่เกิดขึ ้นในรัฐสมัยใหม่นั้นควร 

จะต้องเป็นรัฐบาลที ่มอบโอกาสให้แก่ปัจเจกบุคคลในการแสวงหาความรู้ ใช้เหตุผล ตลอดจนสามารถพัฒนาตนเองได้อย่างเสรี และ 

เท่าเทียมกันภายใต้กรอบของกฎหมาย ด้วยเหตุนี ้รัฐบาลในมุมมองของพวกเสรีนิยมจึงตรงกันข้ามกับรัฐบาลจากเบื ้องบนของ 

แนวคิดอนุรักษ์นิยมอย่างสิ ้นเชิง เพราะเสรีนิยมมองว่าการเกิดขึ ้นของรัฐบาลนั้นเกิดขึ ้นมาจากเบื ้องล่าง คือเกิดขึ ้นภายใต้การตกลง 

113

ยินยอมพร้อมใจของประชาชนในการมารวมตัวเป็นสังคมการเมือง และก่อตั้งรัฐบาลขึ ้นจากฉันทานุมัติของพวกเขา (government by 

consent) ดังนั้นในแง่นี ้ ความคิดพื ้นฐานส่วนหนึ ่งของทฤษฎีสัญญาประชาคม (social contract theory) จึงซ้อนทับกันกับนักคิดใน 

แบบเสรีนิยมอย่างมิต้องสงสัย (Heywood, 2012: 36) 

นอกจากรัฐบาลโดยความยินยอมพร้อมใจของประชาชนแล้ว รัฐในแบบเสรีนิยม (liberal state) ยังจะต้องเป็นรัฐที ่มี 

กฎหมายเป็นตัวแทนอ านาจสูงสุด (หรือรัฐธรรมนูญ) ในการจ ากัดอ านาจของผู้ปกครอง และรับรองสิทธิ เสรีภาพของผู้ถูกปกครอง 

ไม่ให้ถูกละเมิด ผ่านกลไกในเชิงสถาบันทางการเมืองต่างๆ ไม่ว่าจะเป็นหลักการแบ่งแยกอ านาจ (separation of powers) การ 

ตรวจสอบถ่วงดุล (checks and balances) หลักนิติรัฐ (legal state) หรือ หลักนิติธรรม (rule of law) เป็นต้น (โปรดดู 

Constitutionalism, Rule of Law) 

ปราชญ์เสรีนิยมที ่รู้จักกันดีเช่น คาร์ล ป๊อบเปอร์ (Sir Karl Raimund Popper) มองเตส 

114 

กิเออร์ (Montesquieu) เอมานู 

เอล คานท์ (Immanuel Kant) โธมัส เจฟเฟอร์สัน (Thomas Jefferson) จอห์น สจ๊วร์ต มิลล์ (John Stuart Mill) นักปราชญ์เสรีนิยม 

ทางเศรษฐกิจที ่ส าคัญ เช่น อดัม สมิธ (Adam Smith) ลุดวิค ฟอน มีส (Ludwig Von Mises) และฟรีดิช เอ ฟอน ฮาเย็ค 

(Friedrich A. Von Hayek) เป็นต้น 

ส่วนแนวคิดเสรีนิยมใหม่ (neo liberalism หรือ neoclassical liberalism) นั้นเป็นผลจากการพัฒนา และการท าให้แนวคิด 

เสรีนิยมในแบบเดิมมีความก้าวหน้าขึ ้น โดยเฉพาะในด้านเศรษฐกิจการเมือง เกิดขึ ้นในช่วงปลายศตวรรษที ่ 20 โดยแนวคิดเสรี 

นิยมใหม่นี ้ได้ปฏิเสธการแทรกแซงจากรัฐในกลไกของตลาดเสรี (free market) อย่างสิ ้นเชิง เพราะเชื ่อว่ากิจกรรมทางเศรษฐกิจนั้น 

จะด าเนินไปได้ด้วยดีก็ต่อเมื ่อรัฐปล่อยให้ปัจเจกบุคคลนั้นได้แข่งขันกันอย่างเสรีภายใต้ระบบตลาดที ่ปราศจากการแทรกแซงของ 

รัฐบาล โดยกลไกของระบบตลาดนี ้จะสามารถช่วยแก้ไขปัญหาทางเศรษฐกิจ และสังคมได้ด้วยตัวของมันเอง ด้วยเหตุนี ้ในบางครั้ง 

แนวคิดเสรีนิยมใหม่จึงถูกเรียกว่าพวกยึดมั่นถือมั่นในตลาด (market fundamentalism) ซึ ่งหมายถึงการเคารพในระบบตลาดเสรีที ่ 

มีกลไกในการจัดการตนเอง หรือ กลไกตลาด (หรือมือที ่มองไม่เห็น (invisible hand)) อันจะท าให้ปัจเจกบุคคลนั้นสามารถแข่งขัน 

และแสวงหาผลประโยชน์ร่วมกันได้โดยปราศจากการแทรกแซงของภาครัฐนั่นเอง (Heywood, 2012: 49-50) 

แนวคิดเสรีนิยมใหม่ตั้งอยู ่บนฐานคิด 4 ประการคือ 

1) Marketization : ความสัมพันธ์ทุกอย่างถูกวางอยู ่บนกลไกการตลาด 

2) Deregulation : ผ่อนปรนระเบียบกฎหมายต่างๆ เพื ่อให้ทุนสามารถเคลื ่อนย้ายเข้าออกโดยง่าย 

3) Budget Cut : ตัดงบประมาณและค่าใช้จ่ายซึ ่งเป็นภาระของรัฐบาล โยนกลับไปให้ผู้รับบริการหรือประชาชนแบกรับ 

แทน เช่นเรื ่องการศึกษา การสาธารณสุข และการแปรรูปรัฐวิสาหกิจ 

4) Stabilization : การรักษาเสถียรภาพทางเศรษฐกิจ การรักษาเสถียรภาพทางการเงิน การคลัง 

ในอังกฤษ รัฐบาลโดยนางมาร์กาเร็ต แทตเชอร์ ในช่วงปลายทศวรรษที ่ 1970 เป็นผู้น าแนวคิดเสรีนิยมใหม่มาใช้แทน 

ระบบเศรษฐกิจแบบเคนส์เซียน (Keynesian Economics) สิ่งแรกที ่ท าก็คือการท าลายรัฐสวัสดิการ (welfare state) ท าให้สหภาพ 

แรงงานอ่อนแอลงและแปรรูปรัฐวิสาหกิจเพื ่อให้อยู ่ภายใต้กลไกตลาด รวมไปถึงการตัดงบประมาณ และลดภาษีเพื ่อสร้างแรงจูงใจ

ให้ผู้ประกอบการและกระตุ้นกิจกรรมทางเศรษฐกิจ ในสหรัฐอเมริกา ประธานาธิบดีโรนัลด์ เรแกน ได้น าระบบเศรษฐกิจแบบเสรี 

นิยมใหม่ไปปรับใช้จนคนเรียกขานว่าเป็นระบอบเศรษฐกิจแบบเรแกน (Reaganomics) แนวคิดทางเศรษฐกิจของเรแกนเน้น 

อุปทานเป็นหลัก (Supply - Side Economics) และใช้ 4 มาตรการในการด าเนินนโยบายเศรษฐกิจ คือ ตัดทอนรายจ่ายของรัฐ 

ยกเลิกหรือผ่อนผันกฎข้อบังคับของรัฐ ลดภาษีอันจะน าไปสู ่การลงทุน และด าเนินนโยบายการเงินแบบเข้มงวด เพื ่อควบคุมอัตรา 

เงินเฟ้อ 

อย่างไรก็ดี แนวคิดเรื ่องระบบตลาดเสรีนั้นก็ยังมีข้อถกเถียงอยู ่มาก ทั้งนี ้เนื ่องจากแม้ปัจเจกบุคคลสามารถแข่งขันได้อย่าง 

อิสระภายใต้ระบบตลาดเสรีก็ตาม แต่การแข่งขันที ่ว่านี ้ท้ายที ่สุดน าไปสู ่การที ่ผู้แข่งขันในตลาดบางรายที ่มีต้นทุน หรือ ความมั่งคั่งที ่ 

เหนือกว่าคนอื ่นๆ ซึ ่งต้นทุนที ่มากกว่านี ้ หากมองในอีกแง่หนึ ่งก็คืออ านาจทางเศรษฐกิจที ่ผู้แข่งขันมีอยู ่เหนือผู้แข่งขันคนอื ่นๆ ใน 

ตลาด ซึ ่งจุดนี ้นี ่เองที ่อาจน าไปสู ่การใช้ประโยชน์จากศักยภาพที ่ว่านี ้ก าจัดคู ่แข่งคนอื ่นๆ จากการที ่เขาสามารถอดรนทนต่อสภาพ 

การขาดทุนชั่วคราวได้มากกว่าผู้แข่งขันคนอื ่นๆ ซึ ่งท้ายที ่สุดจะน าไปสู ่สิ่งที ่เรียกว่าการผูกขาด หรือ ตลาดผูกขาดโดยผู้แข่งขัน 

น้อยราย 


เช่นเดียวกันกับยุโรป แนวคิดเสรีนิยมในประเทศไทยนั้นมีบ่อเกิด และชนวนเหตุที ่ก่อให้เกิดพลังทางการเมืองแบบเสรี 

นิยมที ่คล้ายคลึงกัน โดยส่วนหนึ ่งก็เพราะผู้ที ่เคลื ่อนไหวในแนวทางเสรีนิยมนั้นรับเอาแนวคิดจากโลกตะวันตกมาใช้กับบริบทที ่ 

คล้ายคลึงกันในสังคมไทย นั่นคือ รัฐสมัยใหม่ในแบบรัฐสมบูรณาญาสิทธิราชย์ ที ่มีองค์ประกอบเป็นรัฐสมัยใหม่บางส่วน คือ เป็นรัฐ 

สมัยใหม่ที ่มีอ านาจเบ็ดเสร็จเด็ดขาดเหนือไพร่ฟ้าราษฎรที ่อาศัยอยู ่ในอาณาบริเวณที ่แน่นอน (territorial sovereignty) แต่จะเห็น 

ได้ว่ารัฐสมัยใหม่ในรูปแบบนี ้ยังขาดความเป็นสมัยใหม่ในมิติของการท าให้ไพร่ฟ้าราษฎรมีสถานะเป็นพลเมืองที ่เท่าเทียมกัน ด้วยการ 

ท าให้ทุกๆ คน (รวมทั้งตัวผู้ปกครองเองด้วย) นั้นอยู ่ภายใต้กรอบของกฎหมายสูงสุดที ่มีฐานที ่มาที ่อ้างอิงจากเบื ้องล่าง คือ 

ประชาชนทุกๆ คน (โปรดดู Constitutionalism, Social Contract) 

จากเงื ่อนไขในข้างต้นท าให้การเคลื ่อนไหวในแนวทางเสรีนิยมของไทยในช่วงแรกนั้นปรากฏให้เห็นผ่านการเรียกร้องให้มี 

การเปลี ่ยนแปลงการปกครองให้เป็นระบอบพระมหากษัตริย์ภายใต้รัฐธรรมนูญของกลุ่มเชื ้อพระวงศ์ (พระองค์เจ้าปฤษฎางค์ 

ชุมสาย) ใน ร.ศ. 103 (สุเมธ ชุมสาย ณ อยุธยา, 2550: 25-42) และระบอบสาธารณรัฐโดยกลุ่มคณะทหารชั้นผู้น้อย ใน ร.ศ. 130 

ทว่าความพยายามทั้งสองครั้งนั้นไม่ประสบผลส าเร็จ จนกระทั่งเกิดการเปลี ่ยนแปลงการปกครองในวันที ่ 24 มิถุนายน พ.ศ. 2475 

โดยคณะราษฎร (the people’s party) ซึ ่งผู้น าในคณะราษฎรคนส าคัญอย่างหลวงพิบูลสงคราม และนายปรีดี พนมยงค์ ได้มีโอกาส 

ไปร ่าเรียนจากประเทศฝรั่งเศส ดังนั้นจึงเป็นที ่ค่อนข้างแน่ชัดว่า แนวคิดเสรีนิยมของตะวันตกนั้นเป็นองค์ประกอบส าคัญที ่อยู ่ใน 

มโนส านึกของผู้น าในการเปลี ่ยนแปลงการปกครองในปี พ.ศ. 2475 ดังแสดงออกผ่านการจัดให้มีรัฐธรรมนูญ การเลือกตั้ง และ 

ประชาธิปไตยแบบตัวแทน (representative democracy) ในแบบประเทศเสรีนิยมประชาธิปไตยในตะวันตก 

ช่วงหลังจากการเปลี ่ยนแปลงการปกครองไปแล้วนั้น แนวคิดเสรีนิยมในไทยได้ถูกจัดวางให้กลายเป็นขั้วตรงข้าม กับ 

แนวคิดอนุรักษ์นิยมที ่น าโดยกลุ่มกษัตริย์นิยม และพวกอนุรักษ์นิยมเก่า-ใหม่ ที ่ต่อสู้และขับเคี ่ยวกันอย่างเข้มข้นในสมัยหลังจาก 

การเกิดเหตุการณ์วิกฤติการณ์เดือนตุลาคม พ.ศ. 2516 อันน าไปสู ่ชัยชนะของฝ่ายอนุรักษ์นิยมในเหตุการณ์ 6 ตุลาคม พ.ศ. 2519 

115

่ 

แนวคิดเสรีนิยมได้กลับมาเติบโตขึ ้นอีกครั้ง ภายหลังจากช่วงทศวรรษ 2530 ที ่ประเทศไทยเริ่มเปลี ่ยนแปลงไปเป็น 

ประชาธิปไตยแบบเต็มใบมากขึ ้น หลังจากที ่มีประชาธิปไตยครึ ่งใบมา กว่า 8 ปี (2523-2531) พร้อมๆ กับการมีรัฐบาลที ่มาจากการ 

เลือกตั้งของประชาชน และรัฐธรรมนูญฉบับประชาชนในปี พ.ศ. 2540 ที ่ถือกันว่าเป็นรัฐธรรมนูญฉบับประชาชนเพราะมีที ่มาจาก 

สมาชิกสภาร่างรัฐธรรมนูญ (ส.ส.ร.) ที ่มาจากการเลือกตั้งของประชาชนทั่วประเทศมาเป็นผู้ยกร่าง ทว่าการฉีกรัฐธรรมนูญ และการ 

รัฐประหารรัฐบาลที ่มาจากการเลือกตั้งของประชาชนจ านวนมากในปี พ.ศ. 2549 ของคณะปฏิรูปการปกครองในระบอบ 

ประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข นั้นถือได้ว่าเป็นแรงกระตุ้นครั้งส าคัญ และเป็นฟางเส้นสุดท้ายที ่ท าให้แนวคิด 

เสรีนิยม (ในทางการเมือง) นั้นแตกหักอย่างชัดเจนกับแนวคิดอนุรักษ์นิยมในสังคมไทย เพราะในช่วงครึ ่งแรกของทศวรรษ 2550 

จะเห็นได้ว่าเกิดปรากฏการณ์การเรียกร้องประชาธิปไตย และความเท่าเทียมบนพื ้นฐานของหลักนิติรัฐ และความยุติธรรมของ 

ขบวนการเคลื ่อนไหวทางสังคมอย่างที ่ไม่เคยปรากฏมาก่อนในสังคมไทย 

อย่างไรก็ตาม เราไม่ควรสับสนมุมมองเสรีนิยมในเชิงการเมือง และในเชิงเศรษฐกิจของขบวนการการเรียกร้องทาง 

การเมืองดังกล่าว เพราะแม้ตัวผู้เรียกร้อง หรือ สังคมไทยเองจะมองว่าการเคลื ่อนไหวนี ้เป็นการเคลื ่อนไหวที ่ยืนอยู ่บนอุดมการณ์ 

แบบเสรีนิยม แต่เราควรท าความเข้าใจด้วยว่าแนวคิดดังกล่าวเป็นแนวคิดเสรีนิยมเฉพาะในเชิงการเมืองการปกครอง แต่ในเชิง 

เศรษฐกิจ ทั้งฝ่ายเสรีนิยม และอนุรักษ์นิยมในไทยกลับไม่มีใครสนับสนุนการด าเนินนโยบายทางเศรษฐกิจในระบบตลาดเสรีอย่าง 

เต็มที ่ โดยการแปรรูปรัฐวิสาหกิจ (privatization) และปล่อยให้กลไกตลาดด าเนินไปโดยที ่รัฐไม่เข้ามาแทรกแซงทั้งสิ ้น นั่นก็เพราะ 

ทั้งฝ่ายประชาชน และรัฐบาลเองต่างก็รู้ดีว่า พวกเขายังคงต้องการพึ ่งพากันและกันผ่านสายใยของการด าเนินนโยบายสาธารณะ 

โดยเฉพาะในเชิงเศรษฐกิจในแบบที ่รัฐคอยจุนเจือสวัสดิการ และนโยบายประชานิยมให้แก่ประชาชน และประชาชนก็ใช้นโยบาย 

เป็นตัวชี ้วัดในการเลือกพรรคการเมืองเป็นการตอบแทน 


เสรีนิยมกับประชาธิปไตยไม่ใช่สิ่งเดียวกัน และโดยหลักการรัฐบาลประชาธิปไตยอาจไม่ยึดหลักเสรีนิยมก็ได้ ในทาง 

กลับกันแนวคิดเสรีนิยมอาจถูกน าไปใช้โดยรัฐบาลอ านาจนิยมก็ได้เช่นกัน แต่กระนั้น ในทางปฏิบัติ สองแนวคิดนี ้ต่างเป็นเงื ่อนไข 

จ าเป็นของกันและกัน และเอื ้อให้อีกแนวคิดหนึ ่งด ารงอยู ่ได้ เพราะในระบอบประชาธิปไตยจะมีกลไกที ่มีประสิทธิภาพมากกว่าใน 

ระบอบอ านาจนิยมและเผด็จการ ที ่จะรับรองสิทธิเสรีภาพของประชาชน โดยเฉพาะอย่างยิ่งเสรีภาพของเสียงส่วนน้อย ในขณะที 

เสรีภาพและตลาดเสรีนับว่าเป็นเงื ่อนไขที ่ส าคัญประการหนึ ่งในการขับเคลื ่อนระบอบประชาธิปไตย จึงอาจกล่าวได้ว่าเสรีนิยมกับ 

ประชาธิปไตยเป็นของคู ่กัน (เกษียร, 2556) 

ในสังคมไทย เสรีนิยมใหม่ทางเศรษฐกิจไม่สามารถเข้ามามีอิทธิพลทางเศรษฐกิจ และกลไกตลาดภายในประเทศไทยได้ 

อย่างกว้างขวางมากนัก แม้การเปิดเสรีทางการเงินจะเริ่มต้นชัดเจนตั้งแต่รัฐบาลของพลเอกชาติชาย ชุณหะวัณ ด้วยการเปิดเสรี 

การค้าเงินบาท ในรัฐบาลนายอานันท์ ปันยารชุน มีการประกาศอย่างชัดเจนว่าจะเปิดเสรีทางเศรษฐกิจ มีการผ่อนคลายการก ากับ 

และควบคุมภาคการเงิน ยกเลิกนโยบายควบคุมอัตราแลกเปลี ่ยน และอนุญาตให้ธนาคารพาณิชย์น าบริการทางการเงินใหม่ๆ มา 

ใช้ได้ มีการปรับปรุงการเก็บภาษีโดยเฉพาะอย่างยิ่งภาษีมูลค่าเพิ่ม มีการปฏิรูประบบราชการโดยจ้างเอกชนให้เข้ามารับงานจาก 

ภาครัฐ การแปรรูปรัฐวิสาหกิจ เช่น บริษัทการบินไทย และผลักดันให้เกิดเขตการค้าเสรีอาเซียน รัฐบาลไทยในสมัยต่อๆ มาก็ได้ 

ด าเนินรอยตามแนวคิดเสรีนิยมใหม่นี ้ จนกระทั่งรัฐบาลภายใต้การน าของนายกรัฐมนตรีทักษิณ ชินวัตร ที ่ได้ด าเนินนโยบาย 

คู ่ขนาน ด้านหนึ ่งส่งเสริมระบบเสรีนิยมใหม่ แต่ในอีกด้านหนึ ่งด าเนินนโยบายประชานิยม ที ่เปิดโอกาสให้รัฐบาลเข้าแทรกแซง 

116

กลไกตลาด ก าหนดราคาสินค้า หรือผลผลิต จนถึงขนาดที ่เป็นคู ่ค้ากับประชาชนโดยตรงในบางนโยบาย ที ่ส าคัญนโยบายประชา 

นิยมเป็นแนวทางที ่ตรงกันข้ามกับการลดทอนงบประมาณและค่าใช้จ่ายของรัฐ ซึ ่งเป็นหลักการส าคัญของแนวคิดเสรีนิยมใหม่ 

ดังนั้น ตราบใดที ่ทั้งฝ่ายการเมือง และประชาชนนั้นยังเห็นพ้องต้องกันถึงความต้องการที ่จะให้รัฐเป็นตัวแสดงหลักส าคัญ 

ในการเข้ามาแทรกแซงกลไกตลาดในบางเรื ่อง โดยเฉพาะในแง่ของการออกสวัสดิการสังคม และความช่วยเหลือทางเศรษฐกิจใน 

รูปของนโยบายประชานิยม เศรษฐกิจของไทยก็ยังมิอาจบรรลุถึงความเป็นกลไกตลาดเสรีที ่มีกลุ่มผลประโยชน์ต่างๆ เป็นตัว 

แสดงหลักในระบบเศรษฐกิจภายในประเทศได้อย่างสมบูรณ์แบบ 


ดูเพิ่มใน ‘Constitutionalism’, ‘Rule of Law’ และ ‘Social Contract’ 

เกษียร เตชะพีระ (2556). “เสรีนิยม กับ ประชาธิปไตย”. Siam Intelligence. 

เข้าถึงวันที ่ 26 สิงหาคม 2555 ใน http://www.siamintelligence.com/libedemocracy/. 

สมเกียรติ วันทะนะ (2551). อุดมการณ์ทางการเมืองร่วมสมัย. กรุงเทพฯ: อักษรข้าวสวย. 

สุเมธ ชุมสาย ณ อยุธยา (2550). พระองค์เจ้าปฤษฏางค์ และข้อเสนอเกี่ยวกับรัฐธรรมนูญฉบับแรก พ.ศ. 2427. นนทบุรี: สถาบัน 

พระปกเกล้า. 

Hayek, F. A. (1967). “The Principles of a Liberal Social Order”. In Studies in Philosophy, 

Politics and Economics. Chicago, University of Chicago Press. 

Heywood, Andrew (2012). Political ideologies: an introduction. New York: Palgrave Macmillan. 


Locke, John (1690). Two Treatises on Government. 10 th edition. Project Gutenberg. Accessed December 29, 2013 from 

http://www.gutenberg.org/ebooks/ 

7370?msg=welcome_stranger. 

Wolff, Jonathan (1996). An introduction to political philosophy. Oxford: Oxford University 

Press. 

117

NORM SETTING 

กำรก ำหนดบรรทัดฐำน 


บรรทัดฐานเป็นระเบียบหรือแบบแผนแห่งพฤติกรรมซึ ่งเกิดจากการปฏิบัติตามนิยามของสังคม การก าหนดบรรทัดฐาน 

(Norm Setting) จึงเป็นแนวทางที ่จะก่อร่างกฎระเบียบของความสัมพันธ์ระหว่างสมาชิกในสังคม เพื ่อให้เป็นมาตรฐานเดียวกัน 

(standardization) ผ่านตรรกะของความเหมะสม (logic of appropriateness) ที ่สมาชิกในสังคมสามารถที ่จะคาดหมายได้ว่าจะ 

แสดงพฤติกรรมอะไรออกไป และก าหนดเส้นแบ่งระหว่างสิ่งที ่ควรและไม่ควรให้กับความประพฤติปฏิบัติของคนในสังคมได้ ซึ ่ง 

รวมถึงบทบาทของตัวแสดงทางการเมืองด้วย (Peters, 2005: 26-27) 


ในทางทฤษฏีสากล การก าหนดบรรทัดฐานเกิดมาจากการจัดระเบียบทางสังคม (social organization) หมายถึง การวาง 

แบบแผนของความสัมพันธ์ทางสังคมท่ามกลางปัจเจกบุคคลและกลุ่มบุคคลในสังคม ความสัมพันธ์ดังกล่าวจึงอยู ่บนระบบของ 

บรรทัดฐานทางสังคม และมีการท าความเข้าใจความหมายของสิ่งต่างๆ ร่วมกันเพื ่อให้สามารถคาดการณ์พฤติกรรมที ่จะต้อง 

แสดงออกระหว่างมีปฏิสัมพันธ์กัน การก าหนดบรรทัดฐานจึงมีความแตกต่างกันไปตามลักษณะเฉพาะของแต่ละสังคม แบบแผน 

ความสัมพันธ์จากบรรทัดฐานจึงมีลักษณะสัมพันธ์ (relative) ไม่ใช่สมบูรณ์ (absolute) ที ่จะต้องเหมือนกันทุกสังคม (Tischler, 

2011: 133) 

การจัดระเบียบทางสังคมจึงท าให้เกิดบรรทัดฐานในการอยู ่ร่วมกัน สังคมใดสามารถจัดระเบียบสังคมได้ก็จะสามารถอยู ่ 

ร่วมกันได้อย่างปกติสุข แต่ถ้าสังคมใดไม่สามารถจัดระเบียบทางสังคมได้จะท าให้เกิดความวุ่นวาย สมาชิกในสังคมท าตา ม 

อ าเภอใจ ไม่สนใจกฎระเบียบ และจะน าไปสู ่ความล่มสลายของสังคมที ่ไม่มีใครฟังใคร ด้วยเหตุนี ้การก าหนดบรรทัดฐานทางสังคม 

จึงเป็นเรื ่องของสมาชิกทั้งหลายในสังคมเข้ามามีปฏิสัมพันธ์กัน ไม่ใช่คนกลุ่มใดกลุ่มหนึ ่งจะสามารถก าหนดบรรทัดฐานได้ทุกเรื ่อง 

จากค าอธิบายนี ้จึงมีตัวอย่างทั้งจากภายในประเทศ เช่น การเกิดขึ ้นของขบวนการนักศึกษาในยุโรปช่วงทศวรรษ 1970 ที ่ท าการ 

ประท้วงและแสดงออกถึงการเปลี ่ยนแปลงระเบียบทางสังคมทั้งในเรื ่องเพศ ชนกลุ่มน้อย สิ่งแวดล้อม และการต่อต้านทุนนิยม 

สังคมยุโรปจึงต้องมีการจัดระเบียบสังคมใหม่ให้สอดคล้องกับปรากฏการณ์ที ่เกิดขึ ้น เป็นต้น และค าอธิบายในทางการเมืองระหว่าง 

ประเทศ เช่น การก าหนดบรรทัดฐานของการติดต่อสัมพันธ์ระหว่างประเทศ เกิดขึ ้นจากสมาชิกในระบบระหว่างประเทศมีบรรทัด 

ฐานที ่ก าหนดร่วมกันว่าจะไม่มีประเทศใดประเทศหนึ ่งเป็นองค์อธิปัตย์ที ่มีอ านาจสูงสุด เพราะทุกประเทศเท่ากัน ส่งผลให้ไม่มี 

ประเทศใดจะมีสิทธิเข้าไปแทรกแซงกิจการภายในของประเทศอื ่นๆ 


ส าหรับสังคมไทยมีความเข้าใจเกี ่ยวกับการก าหนดบรรทัดฐานว่าเป็นการสร้างแบบแผนหรือกฎเกณฑ์ทั้งหลายอัน 

เกี ่ยวกับความสัมพันธ์ต่อกันระหว่างบุคคลและกลุ่ม ไม่ว่าจะเป็นสามีภรรยา สมาชิกในหมู ่บ้าน ไปจนถึงสังคมไทยและสังคมโลก 

สังคมทุกประเภทจึงต้องมีการจัดระเบียบสังคมเพื ่อสร้างบรรทัดฐานทั้งสิ ้น ระเบียบสังคมจึงเป็นเงื ่อนไขพื ้นฐานที ่จ าเป็นในการด ารง 

118

อยู ่ของสังคมทั้งหลาย องค์ประกอบส าคัญคือการก าหนดบรรทัดฐานเพื ่อเป็นประโยชน์ต่อสมาชิกในสังคมในการควบคุมพฤติกรรม 

อันจะน าไปสู ่ความสงบเรียบร้อยของสังคม (จ านงค์ และคณะ, 2548: 32-33) 

ถึงกระนั้นแล้ว ในทางปฏิบัติพบว่าสังคมไทยยังมีความคิดเกี ่ยวกับการก าหนดบรรทัดฐานที ่แตกต่างจากสากลตรงที ่ยัง 

เชื ่อว่าจะมีใครคนใดคนหนึ ่ง หรือองค์กรใดองค์กรหนึ ่งมาเป็นผู้ก าหนดบรรทัดฐานของสังคม เช่น กรณีรายการไทยแลนด์ก็อตทา 

เลนต์ (Thailand’s Got Talent) ได้มีนักแสดงหญิงมาแสดงโชว์การวาดภาพโดยใช้เรือนร่างเปลือย ซึ ่งกระทรวงวัฒนธรรมออกมา 

แสดงความเห็นว่าเป็นการแสดงออกที ่ไม่เหมาะสม โดยการกระท าของกระทรวงวัฒนธรรมในเรื ่องนี ้เป็นความพยายามที ่จะก าหนด 

บรรทัดฐานทางสังคมด้วยองค์กรเดียว มากกว่าที ่จะปล่อยให้สังคมมีการถกเถียงแลกเปลี ่ยน และถ้าการแสดงออกดังกล่าวไม่เหมะ 

สม สังคมก็จะไม่ยอมรับและพฤติกรรมดังกล่าวก็จะไม่มีผู้ใดเลียนแบบอีก 

ดังนั้น การก าหนดบรรทัดฐานทางสังคมจึงเป็นเรื ่องส าคัญมาก เพราะเป็นการวางกฎระเบียบพื ้นฐานที ่เป็นเส้นแบ่งว่าสิ่ง 

ใดควรหรือไม่ควรกระท า การก าหนดบรรทัดฐานจึงต้องให้สังคมทั้งหมดในองค์รวมและสมาชิกทุกคนต้องเข้ามามีส่วนร่วมในการ 

ก าหนดบรรทัดฐานเพื ่อเป็นแบบแผนในการมีปฏิสัมพันธ์ระหว่างกันอย่างเหมาะสม ไม่ใช่ปล่อยให้องค์กรหรือกลุ่มบุคคลเพียงกลุ่ม 

เดียวเป็นผู้ก าหนดบรรทัดฐานในสังคมทั้งหมด 



จ านงค์ อดิวัฒนสิทธิ์และคณะ (2548). สังคมวิทยา. พิมพ์ครั้งที ่ 12. กรุงเทพฯ: ส านักพิมพ์มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์. 

“สุกุมล” จวกยับ สาวโชว์เปลือยอก “ไทยแลนด์ก็อตทาเลนต์” จ่อเรียก “เสี ่ยตา” คุย. เข้าถึงวันที ่ 18 มิถุนายน 2555 ใน 

http://www.manager.co.th/qol/ViewNews.aspx?NewsID= 

9550000074471&CommentPage=1&. 

Peters, B. Guy (1995). “The Public Service, the Changing State, and Governance”. In B. Guy Peters and Donald J. 

Savoie (eds.). Governance in a Changing Environment. Montreal: McGill/Queens University Press. 

Tischler, Henry L. (2011). Introduction to Sociology. 10 th Edition. Wadsworth: Cengage 

Learning. 

119

PATERNALISM 

ปิ ตำธิปไตย 


ปิตาธิปไตย (Paternalism) เป็นค าศัพท์ที ่ใช้เรียกลักษณะการปกครองแบบโบราณที ่ผู้ปกครองเป็นเสมือน “พ่อ” และ 

ประชาชนเปรียบเสมือน “ลูก” ในทางค าศัพท์จะใช้เรียกแทนพฤติกรรมของบุคคล องค์กร หรือการปกครองที ่จ ากัดสิทธิเสรีภาพและ 

ความอิสระของประชาชน ในบางความหมายจะใช้แทนการเรียกระบบสังคมที ่จ ากัดสิทธิของคนบางกลุ่มและให้คนบางกลุ่มที ่เป็น 

ส่วนน้อยของสังคมมีสิทธิพิเศษที ่เหนือกว่าคนส่วนใหญ่ หรือใช้เรียกกฎหมายที ่เข้ามาจ ากัดสิทธิส่วนบุคคลมากเกินไป เช่น 

กฎหมายห้ามขายสุราและของมึนเมาในวันส าคัญทางศาสนา เป็นต้น ทั้งนี ้การแปลค าว่า Paternalism เป็น “ปิตาธิปไตย” เนื ่องจาก 

Paternalism มีรากศัพท์มาจากภาษาลาตินค าว่า Pater หมายถึง พ่อ ซึ ่งเมื ่อรวมกับค าว่า –ism หมายถึง ลัทธิ ท าให้กลายเป็นค า 

ว่าปิตาธิปไตย แต่ต้องไม่สับสนกับค าว่า Patriarchy หรือ ระบบนิยมชาย ที ่หมายถึงระบบสังคมที ่ลักษณะบางอย่างแสดงออกถึงการ 

ให้คุณค่าความเป็นชายมากกว่าและท าให้เกิดความไม่เท่าเทียมกันทางเพศ (Kurian, 2011: 1196) 


แนวคิดปิตาธิปไตยที ่เป็นที ่รู้จักกันมากที ่สุดในโลกตะวันตก โดยเฉพาะอย่างยิ่งในโลกที ่ใช้ภาษาอังกฤษก็คือ การน า 

แนวคิดดังกล่าวมาใช้สร้างความชอบธรรมให้แก่อ านาจของสถาบันพระมหากษัตริย์อังกฤษในสมัยคริสต์ศตวรรษที ่ 17 โดยเซอร์ โร 

เบิร์ต ฟิลเมอร์ (Sir Robert Filmer) ซึ ่งได้อธิบายว่าพระมหากษัตริย์นั้นมีความชอบธรรมในการใช้อ านาจไม่ใช่เพราะความ 

ศักดิ์สิทธิ์ตามแนวคิดเทวสิทธิ์หากแต่เป็นเพราะพระองค์ได้สืบทอดสิทธิอ านาจดังกล่าวมาจากอดัมที ่เป็นมนุษย์คนแรกที ่ท าหน้าที ่ 

ปกครองภรรยาของเขา คือ อีฟ และบุตรของเขา ดังนั้นฐานที ่มาของอ านาจของพระมหากษัตริย์จึงมาจากสถาบันทางสังคมพื ้นฐาน 

นั่นก็คือสถาบันครอบครัวที ่มีอดัมเป็นต้นแบบ และในกรณีของราชอาณาจักรก็คือครอบครัวขนาดใหญ่ที ่มีพระมหากษัตริย์ท าหน้าที ่ 

เป็นบิดาของเหล่าอาณาประชาราษฎร์ทั้งปวงนั่นเอง (Filmer, 1991 :1-11) 

ในทางรัฐศาสตร์สมัยใหม่ ปิตาธิปไตย หมายถึง รัฐเผด็จการอ านาจนิยมที ่ท าการควบคุมและชี ้น าประชาชน ในเชิงการ 

ปกครอง รัฐแบบปิตาธิปไตยจะจัดหาการบริการสาธารณะและโครงสร้างพื ้นฐานให้กับประชาชนอย่างใกล้ชิด เช่น การจัดบริการ 

น ้าประปา ไฟฟ้า ถนน การสาธารณสุข เป็นต้น แต่ก็จะท าการปกครองและควบคุมอย่างเข้มงวดด้วยกฎระเบียบที ่ชัดเจน และเน้น 

ส่งเสริมการพัฒนาประเทศจากทั้งทางเศรษฐกิจและความมั่นคง การอธิบายการเมืองแบบปิตาธิปไตยในยุคหนึ ่งจะใช้เพื ่อท าความ 

เข้าใจประเทศในกลุ่มสังคมนิยม หรือ Soviet bloc ที ่รัฐบาลแทรกแซงการท างานของกลไกตลาดและควบคุมสิทธิเสรีภาพของ 

ปัจเจกบุคคล (Melich, 2011: 1196) นอกจากนี ้ ปิตาธิปไตย ยังอาจหมายรวมไปถึงการก าหนดนโยบายแบบ ‘คุณพ่อรู้ดี’ คือ การที ่ 

รัฐ หรือ ผู้ปกครองนั้นเชื ่อว่าประชาชนอาจไม่เข้าใจว่าผลประโยชน์ที ่แท้จริงของตนเองคืออะไร ด้วยฐานคิดเช่นนี ้ ท าให้เชื ่อว่า ผู้มี 

อ านาจ หรือ ผู้ปกครองต่างหากที ่สมควรเป็นผู้ก าหนดนโยบายที ่เป็นผลประโยชน์ที ่แท้จริงให้แก่ประชาชน 

ส าหรับสังคมไทย ค าว่าปิตาธิปไตยจะถูกใช้แทนการปกครองของรัฐบาลที ่มีพระมหากษัตริย์เป็นผู้น าในสมัยสุโขทัยนั้น ท าให้ 

เข้าใจได้ว่า มีข้าราชการเกิดขึ ้นแล้วเรียกว่า "ลูกขุน" โดยมีพระมหากษัตริย์เป็น "พ่อขุน" และมีประชาชนเป็น "ท่วย" หรือ "ไพร่ฟ้า" 

120

เพราะฉะนั้น กษัตริย์ในฐานะพ่อจึงสามารถใช้อ านาจเด็ดขาดในการปกครองลูกได้ เพื ่อให้ลูกเชื ่อฟัง แต่พ่อก็มีหน้าที ่ในการปกป้อง 

คุ้มครองลูกอย่างใกล้ชิดเสมือนเป็นครอบครัวเดียวกัน การที ่พระมหากษัตริย์เป็นเสมือนพ่อหรือข้าราชการบริพาร และประชาชน 

เปรียบเสมือนลูก ท าให้การปกครองมีลักษณะใกล้ชิดกัน และเมื ่อเกิดปัญหาสังคมขึ ้น พระมหากษัตริย์จะลงมาแก้ไขปัญหาดังกล่าว 

เอง ค าที ่นิยมเรียกแทนปิตาธิปไตยคือค าว่า “พ่อปกครองลูก” ซึ ่งเป็นค าที ่ใช้เรียกระบอบการปกครองสมัยสุโขทัย ก่อนที ่จะมีการ 

สถาปนาความคิดแบบธรรมราชาและเทวราชา 


ในงานศึกษาของ ทักษ์ เฉลิมเตียรณ (2552) งานศึกษาชิ ้นส าคัญเกี ่ยวกับการเมืองไทยช่วงเปลี่ยนผ่านจากยุคคณะ 

ราษฎร์ไปสู ่กลุ่มอ านาจเก่า น าโดยจอมพลสฤษดิ์ที ่สถาปนาระบอบพ่อขุนอุปถัมภ์แบบเผด็จการ (despotic paternalism) ซึ ่งแปล 

ค าว่า Paternalism เป็น “พ่อขุน” หมายถึง รูปแบบการปกครองที ่ผู้น ามีอ านาจบารมี และมีความใกล้ชิดกับประชาชนในแบบของ 

พ่อปกครองลูกของตัวเอง ซึ ่งการแปลว่า “พ่อขุน” เป็นความพยายามเล่นค าเพื ่อให้สอดคล้องกับการปกครองสมัยสุโขทัยแบบ “พ่อ 

ปกครองลูก” เพื ่อกล่าวว่าการเมืองไทยในยุคจอมพลสฤษดิ์ได้น าหลักการดังกล่าวกลับมาใช้อีกครั้ง การแสดงความเป็นพ่อสามารถ 

ท าได้จากการส่งข้าราชการไปเป็นหูเป็นตา หรือลงพื ้นที ่ไปเยี ่ยมเยียน “ลูกๆ” ในต่างจังหวัด เพื ่อคอยดูแลวิถีชีวิตไม่ว่าจะเรื ่องใหญ่ 

เช่น การพัฒนาเศรษฐกิจ การพัฒนาการศึกษา เป็นต้น หรือเรื ่องเล็กๆ เช่น การช่วยแนะน าการดับเพลิง การดูแลถนนให้สะอาด 

เรียบร้อย และจัดการนักเลงอันธพาล เป็นต้น 


ปัญหาในการท าความเข้าใจค าศัพท์ในเรื ่องของการแปลอาจจะท าให้เกิดความสับสนได้ เนื ่องจากค าว่า Paternalism 

สามารถแปลว่า “ปิตาธิปไตย” หรือ “การปกครองแบบพ่อขุน” ก็ได้ ซึ ่งการแปลในความหมายแรกจะอยู ่ในเชิงทฤษฏีของการ 

ปกครองด้วยอ านาจและความสัมพันธ์อย่างใกล้ชิดระหว่างผู้ปกครองที ่เป็นพ่อกับประชาชนที ่เป็นลูก แต่การแปลในความหมายที ่ 

สองจะมีเรื ่องของบริบทของการใช้ที ่อิงกับยุคสมัยสุโขทัย การเลือกใช้ค าจึงจ าเป็นต้องพิจารณาคู ่กับเป้าหมายในการอธิบาย เพราะ 

การแปลทั้งสองค าไม่ได้ผิดไปจากความหมายในภาษาอังกฤษมากนัก 

ดังนั้น ค าว่าปิตาธิปไตยจึงเป็นค าอธิบายการเมืองสมัยโบราณ และใช้ส าหรับการเปรียบเทียบรูปแบบการปกครองใน 

ปัจจุบันที ่มีลักษณะคล้ายคลึงกับการปกครองสมัยโบราณ ซึ ่งกรณีดังกล่าวจะเกิดขึ ้นในประเทศที ่รัฐบาลมีอ านาจเด็ดขาด ไม่ว่าจะ 

มาจากทหารหรือการเลือกตั้งก็ตาม 

ดูเพิ่มใน ‘Patronage System’ 

121


ทักษ์ เฉลิมเตียรณ (2552). ใน พรรณี ฉัตรพลรักษ์, ม.ร.ว. ประกายทอง สิริสุข และธ ารงศักดิ์เพชรเลิศอนันต์ (ผู้แปล). การเมือง 

ระบบพ่อขุนอุปถัมภ์แบบเผด็จการ. พิมพ์ครั้งที ่ 3 กรุงเทพฯ : มูลนิธิโครงการต าราสังคมศาสตร์และมนุษยศาสตร์. 


Filmer, Robert (1991). Patriarcha and Other Writings. Cambridge: Cambridge University Press. 

Melich, Jiri S. (2011). “Paternalism”. In Kurian, George Thomas et al. The Encyclopedia of Political Science. 


122

PATRONAGE SYSTEM 

ระบบอุปถัมภ์ 


ระบบอุปถัมภ์ (Patronage System) เป็นรูปแบบความสัมพันธ์ทางสังคมในยุโรปช่วงศตวรรษที ่ 5 – 16 และในสังคมไทย 

จะมีรูปแบบที ่คล้ายคลึงกันในสมัยพระบรมไตรโลกนาถจนถึงรัชกาลที ่ 5 แห่งรัตนโกสินทร์ ค าว่า “ผู้อุปถัมภ์” (patron) เป็นค าที ่มา 

จากภาษาละติน คือ pratronus หมายถึง บุคคลผู้มีอ านาจให้ความยินยอมหรือรับรอง (sanction) โดยคนเหล่านี ้ต้องเข้ามา 

เกี ่ยวข้องสัมพันธ์กับผู้ที ่มีอ านาจด้อยกว่าหรือเป็น “ผู้รับอุปถัมภ์” (client) ที ่ต้องการความช่วยเหลือหรือป้องกัน โดยผู้อุปถัมภ์จะให้ 

ประโยชน์กับผู้รับอุปถัมภ์โดยหวังจะได้ประโยชน์ตอบแทนกลับมาในรูปแบบของสินค้า ความจงรักภักดี การสนับสนุนทางการเมือง 

ในรูปแบบต่างๆ ความสัมพันธ์ในเชิงตอบแทนซึ ่งกันและกัน (reciprocal relationships) โดยทั่วไปความสัมพันธ์ระหว่างบุคคลสอง 

ฝ่ายนี ้ ฝ่ายผู้รับอุปถัมภ์มักจะเป็นผู้เสียเปรียบเพราะโดยค าจ ากัดความว่าเป็นผู้ที ่อ่อนแอกว่าทั้งในด้านเศรษฐกิจและการเมือง 

(Kurian, 2011: 1199-1200) 


เจมส์ ซี สกอตต์ (James C. Scott, 2539: 47-53) ได้นิยามความสัมพันธ์ระหว่างผู้อุปถัมภ์และผู้รับอุปถัมภ์ไว้ว่า 

เป็นกรณีของความสัมพันธ์คู ่ ที ่เป็นกลไกของความสัมพันธ์ (instrumental relationship) ในลักษณะที ่บุคคลหนึ ่งจะมีสถานภาพทาง 

สังคมและเศรษฐกิจในระดับสูงจะเป็นผู้อุปถัมภ์ ที ่จะใช้อิทธิพลและทรัพยากรของตนในการช่วยปกป้องคุ้มครองหรือให้ 

ผลประโยชน์หรือทั้งสองอย่างแก่บุคคลที ่มีสถานภาพต ่ากว่าคือผู้รับอุปถัมภ์ ผู้ซึ ่งจะต้องตอบแทนโดยการให้การสนับสนุนและให้ 

ความช่วยเหลือ ตลอดจนให้บริการแก่ผู้อุปถัมภ์ ผู้อุปถัมภ์อาจจะสามารถใช้อ านาจในทางเห็นชอบ (sanction) หรือการใช้อ านาจ 

บังคับอย่างแท้จริง (pure coercive) ก็ได้ 

การใช้ค าว่าระบบอุปถัมภ์ในระดับสากลจะกล่าวถึงความสัมพันธ์แบบอุปถัมภ์ (patron-client relationship) ซึ ่งมีความ 

เป็นมาจากระบบฟิวดัล (feudal) ที ่เกิดขึ ้นในช่วงปลายสมัยโรมัน ความไร้เสถียรภาพทางสังคมก่อให้เกิดความสัมพันธ์ส่วนบุคคล 

ระหว่างผู้ที ่มีฐานะทางสังคมแตกต่างกัน ความเดือนร้อน สถานการณ์ที ่ระบบเครือญาติขาดทรัพยากรที ่จะให้ความช่วยเหลือแก่ 

ปัจเจกบุคคล และในขณะเดียวกันอ านาจกลางก็อยู ่ไกลเกินไปหรืออ่อนแอเกินกว่าที ่จะคุ้มครองผู้ที ่อ่อนแอได้ ปัจเจกบุคคลที ่ 

อ่อนแอจึงต้องหากลไกทางสังคมที ่จะช่วยป้องกันให้เขาพ้นจากภัยต่างๆ จึงจ าเป็นต้องมาฝากตัวกับผู้ที ่มีอ านาจ ท าให้เกิด 

ความสัมพันธ์แบบอุปถัมภ์ของบุคคลที ่มีฐานะต่างกัน แต่จากความสัมพันธ์นี ้ต่างฝ่ายต่างได้รับประโยชน์ตอบแทนซึ ่งกันและกัน ใน 

ปลายสมัยโรมัน เจ้าของที ่ดินขนาดเล็กหรือชาวนาเข้าไปขอความคุ้มครองจากเจ้าของที ่ดินขนาดใหญ่ และตอบแทนการคุ้มครอง 

ดังกล่าวด้วยการช่วยเพาะปลูก หรือเอาที ่ดินของตนยกให้เจ้าของที ่ดินขนาดใหญ่ แล้วท ากินบนที ่ดินเดิมของตนต่อไปในฐานะผู้เช่า 

ระบบความสัมพันธ์เช่นนี ้จึงเรียกว่าระบบอุปถัมภ์ (กุลลดา, 2552: 5-6) 

นอกจากนี ้ ในบริบทปัจจุบัน ค าว่าระบบอุปถัมภ์ มักใช้ในสังคมประเทศโลกที ่สามหรือประเทศที ่ก าลังพัฒนา 

ความสัมพันธ์ระหว่างผู้อุปถัมภ์และผู้รับอุปถัมภ์สามารถเชื ่อมโยงบุคคลที ่มีสถานภาพต ่าไปจนถึงบุคคลระดับชาติโดยไม่ 

123

จ าเป็นต้องผูกติดกับระบบราชการที ่เข้มงวด ในทางการเมืองการปกครองผู้อุปถัมภ์อาจจะสามารถช่วยเหลือผู้รับอุปถัมภ์ของตนใน 

การติดต่อกับระบบราชการ เช่น การช่วยประกันตัว การช่วยฝากลูกเข้าโรงเรียนของรัฐ เป็นต้น อีกทั้ง เครือข่ายของระบบอุปถัมภ์ 

ได้กลายมาเป็นวิธีการที ่พรรคการเมืองใช้ในการหาคะแนนเสียงในชนบท เช่น การซื ้อเสียง การสัญญาว่าจะให้ เป็นต้น หากมอง 

โดยปราศจากอคติ สังคมอุปถัมภ์เป็นสังคมที ่มีต้นทุนทางสังคมโดยรวมสูง การใช้ระบบอุปถัมภ์อาจเป็นภาพสะท้อนของการสร้าง 

เครือข่ายทางสังคมเพื ่อลดความเสี ่ยงในการด ารงชีวิต ในสังคมที ่มีความเหลื ่อมล ้าสูง ในสังคมไทยมักมองว่าระบบอุปถัมภ์เป็นวิถี 

ของคนในชนบท และเป็นที ่มาของการซื ้อเสียง แต่แท้จริงแล้ว สังคมเมือง และสังคมคนกรุงเทพก็ตั้งอยู ่บนพื ้นฐานของระบบ 

อุปถัมภ์ไม่น้อยไปกว่าสังคมต่างจังหวัด 


อย่างไรก็ดี ค าว่าระบบอุปถัมภ์ในสังคมไทยมีความแตกต่างกับความหมายในยุโรปอย่างมาก เพราะจะถูกใช้แทนการ 

เรียกระบบการปกครองแบบ “ศักดินา” ซึ ่งในภาษาอังกฤษจะเรียกว่า “ฟิวดัล” (feudal) โดยระบบศักดินาของไทยเริ่มในสมัยพระ 

บรมไตรโลกนาถ ที ่ก าหนดล าดับขั้นทางสังคมผ่านการจัดแบ่งว่าศักดิ์ใดมีสิทธิในการถือครองที ่นาเท่าใด การแบ่งลักษณะนี ้ไม่ได้ 

ยึดติดว่าจะต้องถือครองที ่นาตามตัวเลขจริงๆ การบอกจ านวนไร่ของที ่นาเป็นเพียงการจัดล าดับเชิงปริมาณเท่านั้น แต่นัยส าคัญอยู ่ 

ที ่จ านวน “ไพร่” หรือ “ผู้รับอุปถัมภ์” ที ่เข้ามาฝากตัว ผู้อุปถัมภ์คนใดมีไพร่จ านวนมากก็จะแสดงถึงอ านาจที ่มากกว่า แตกต่างจากผู้ 

อุปถัมภ์ในยุโรปที ่ยึดครองที ่นาจริงๆ ในการเป็นปัจจัยการผลิตทางสังคม แต่ไม่ได้ให้ความสนใจกับผู้รับอุปถัมภ์มากนัก 

ส าหรับการใช้ค าว่าระบบอุปถัมภ์ในโครงสร้างสังคมไทย อคิน รพีพัฒน์ ได้กล่าวไว้ว่าเมื ่อมีการพัฒนาเศรษฐกิจในหมู ่บ้าน 

เป็นสาเหตุของการเลื ่อนถอยของระบบอุปถัมภ์ ชาวชนบทได้เปลี ่ยนแปลงการเพาะปลูกเพื ่อการด ารงชีพมาเป็นการเพาะปลูกเพื ่อ 

การค้า มีถนนเข้าสู ่หมู ่บ้านท าให้การคมนาคมสะดวกขึ ้น นอกจากพ่อค้าซึ ่งมีอิทธิพลมีอ านาจทางการเมืองเข้ามาถึงหมู ่บ้านแล้ว 

ข้าราชการจากหลายหน่วยงานเข้ามาในท้องที ่ ท าให้ชาวบ้านรู้สึกถึงอ านาจรัฐเข้ามากระทบโดยตรง ก านันผู้ใหญ่บ้านกลายมาเป็น 

ผู้แทนของรัฐ แทนที ่จะเป็นผู้แทนของชาวบ้าน ชาวบ้านจากที ่เคยพึ ่งพาก านันผู้ใหญ่บ้าน เมื ่อเห็นว่าพึ ่งพิงกับผู้แทนรัฐไม่ได้ ก็ต้อง 

หันไปพึ ่งพิงพ่อค้าหรือผู้ที ่ร ่ารวย ความสัมพันธ์แบบอุปถัมภ์ระหว่างผู้ใหญ่บ้านกับลูกบ้านจึงค่อยๆ เลื ่อนถอยไปในที ่สุด ท าให้กลุ่ม 

พ่อค้าเข้ามาแทนในระบบอุปถัมภ์ ซึ ่งสุดท้ายจะกลายเป็นความสัมพันธ์อุปถัมภ์ระหว่างชาวบ้านกับนักธุรกิจท้องถิ่นที ่เข้ามาเล่น 

การเมืองทั้งระดับชาติและระดับท้องถิ่นด้วย (สมหญิง, 2532: 21) 


การใช้ค าว่าระบบอุปถัมภ์จึงต้องพึงระวังว่าบริบทของการใช้ค าที ่แตกต่างกันระหว่าง “อุปถัมภ์แบบยุโรป” กับ “อุปถัมภ์ 

แบบไทย” แม้โดยทั่วๆ ไปแล้วค าว่า อุปถัมภ์ จะหมายถึงการที ่คนคนหนึ ่งที ่มีอ านาจ และทรัพยากรน้อยกว่าจะต้องหันไปพึ ่งพาผู้ที ่ 

มีอ านาจ และทรัพยากรที ่มากกว่าเพื ่อการได้มาซึ ่งผลประโยชน์ต่างตอบแทนซึ ่งกันและกันก็ตาม แต่ตามบริบทของแต่ละสังคมที ่ 

แตกต่างกันออกไปก็อาจท าให้มิอาจกล่าวได้ว่าการนิยามแบบใดผิดหรือถูก เพราะบริบทในสังคมเศรษฐกิจและการเมืองที ่แตกต่าง 

กันท าให้รายละเอียดในการแปลความหมายของค าแตกต่างกันไปด้วย แต่ใจความหลักของค าว่าระบบอุปถัมภ์ยังคงมีจุดร่วมกันอยู ่ 

คือ ประชาชนที ่มีฐานะด้อยกว่าทางสังคมจะกลายเป็นผู้รับอุปถัมภ์เมื ่อได้เข้าไปฝากตัวกับผู้อุปถัมภ์ที ่มีฐานะดีกว่า และ 

ความสัมพันธ์นี ้ต่างได้ผลประโยชน์ทั้งคู ่ เพราะผู้อุปถัมภ์จะดูแลด้านชีวิตความเป็นอยู ่และเชื ่อมต่ออ านาจในการเข้าถึงภาครัฐให้กับ 

ผู้รับอุปถัมภ์ ในขณะที ่ผู้รับอุปถัมภ์จะต้องตอบแทบบางประการ เช่น การใช้แรงงานให้ หรือ การมอบสิทธิบางประการให้ เป็นต้น 

124


ดูเพิ่มใน ‘Paternalism’ 

กุลลดา เกษบุญชู-มิ ้ด (2552). วิวัฒนาการรัฐอังกฤษ ฝรั ่งเศส ในกระแสเศรษฐกิจโลก จากระบบฟิวดัลถึงการปฏิวัติ. พิมพ์ครั้งที ่ 2. 

กรุงเทพฯ: ส านักพิมพ์ฟ้าเดียวกัน. 

เจมส์ ซี สกอตต์ (2539). “การเมืองในระบบผู้อุปถัมภ์กับผู้รับอุปถัมภ์ และการเปลี ่ยนแปลงทางการเมืองในเอเชียตะวันออกเฉียง 

ใต้”. ใน ปรีชา คุวินทร์พันธุ์ (ผู้แปล). ระบบอุปถัมภ์. กรุงเทพฯ: ส านักพิมพ์แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย. 

สมหญิง สุนทรวงษ์ (2532). ระบบอุปถัมภ์กับการกระจายผลประโยชน์ในการพัฒนาชนบท: กรณีศึกษาหมู ่บ้านชายฝงทะเลภาค 

ั ่ 

ตะวันออก. วิทยานิพนธ์สังคมศาสตร์มหาบัณฑิต คณะสังคมวิทยาและมานุษยวิทยา มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์. 


125

PLURALISM 

พหุนิยม 


พหุนิยม (Pluralism) เป็นหนึ ่งในบรรดาค าหลายๆ ค าที ่ถูกหยิบยกไปใช้อย่างกว้างขวางในแทบจะทุกสาขา แต่โดยรวม 

แล้วจะมีนัยหมายถึงชุดของแนวคิดที ่รับรู้ว่ามีความแตกต่างด้านแนวคิดอยู ่ในสังคม และสนับสนุนในความแตกต่างหลากหลายทาง 

แนวคิดเหล่านั้น รวมไปถึงต่อต้านการผูกขาดการตีความ หรือ การครอบง าโดยแนวคิดใดแนวคิดหนึ ่งเพียงแนวคิดเดียว เช่น พหุ 

วัฒนธรรม (cultural pluralism) นั้นสนับสนุนแนวคิดที ่ให้ความส าคัญกับความแตกต่างหลากหลายทางด้านวัฒนธรรม และไม่ 

ยอมรับการครอบง าด้วยอิทธิพลของวัฒนธรรมใดวัฒนธรรมหนึ ่ง หรือ พหุนิยมเชิงญาณวิทยา (epistemological pluralism) ที ่มอง 

ว่าองค์ความรู้นั้นมีวิธีการอธิบาย และเข้าถึงตัวองค์ความรู้ได้หลากหลายวิธี โดยมิได้ถูกครอบง าด้วยวิธี และรูปแบบการอธิบาย 

ของส านักคิดใดส านักคิดหนึ ่งเพียงส านักเดียว (Kurian, 2011: 1213) 


อเล็กซิส เดอ ต๊อกเกอร์วิลล์ (Alexis de Tocqueville) ชาวฝรั่งเศสผู้ได้ไปศึกษาสังคมอเมริกัน และได้ถ่ายทอดเรื ่องราวที ่ 

เขาประสบพบเจอลงในหนังสือ “ประชาธิปไตยในอเมริกา” (Democracy in America) ที ่มีใจความตอนหนึ ่งอธิบายว่าสังคมอเมริกัน 

นั้นมีลักษณะเป็นสังคมที ่เต็มไปด้วยกลุ่มสมาคมทางการเมือง (political association) โดยทั่วไปในชีวิตประจ าวัน โดยสมาคม 

เหล่านี ้เกิดจากการรวมตัวกันของอเมริกันชนเพื ่อก่อให้เกิดพลังในการเคลื ่อนไหว หรือ ต่อสู้เพื ่อเรียกร้องบางสิ่งบางอย่างที ่เป็น 

เป้าหมายร่วมกัน (Tocqueville, 2002: 180-186) ซึ ่งจากค าอธิบายของต๊อกเกอวิลล์นั้น แม้เขาจะไม่ได้กล่าวออกมาตรงๆ แต่ดู 

เหมือนว่าต๊อกเกอวิลล์ก าลังจะบอกผู้อ่านว่าสังคมอเมริกัน (ขณะนั้น) มีลักษณะเป็นสังคมพหุนิยมทางการเมืองในความหมายที ่ 

เราๆ ท่านๆ เข้าใจกันในปัจจุบันนั่นเอง โดยเฉพาะอย่างยิ่งหากเปรียบเทียบกับบทบาทของภาคประชาสังคมในโลกสมัยใหม่ที ่ได้ 

เข้ามาเป็นพลังหลักที ่มีบทบาทในการผลักดันทางการเมืองแทนการก าหนดวาระเกี ่ยวกับนโยบายสาธารณะแทนที ่วิธีคิดแบบชนชั้น 

น าทางการเมืองที ่มีมาแต่เดิม 

Wolff) 

โดยค าว่าพหุนิยมในทางทฤษฎีการเมืองที ่เราเข้าใจกันในปัจจุบันนั้นถูกน ามาใช้ครั้งแรกโดย คริสเตียน โวล์ฟ (Christian 

ซึ ่งได้ถูกหยิบยืมไปใช้อธิบายสังคมอย่างกว้างขวางในช่วงต้นคริสต์ศตวรรษที ่ 20 

126 

โดยเฉพาะในประเทศอังกฤษ และ 

สหรัฐอเมริกา ซึ ่งในขณะนั้นเป็นประเทศที ่คุกกรุ่นไปด้วยบรรยากาศของการเดินขบวน และการประท้วงของสหภาพแรงงานต่างๆ 

เพื ่อต่อต้านนายทุนผูกขาดในประเทศอุตสาหกรรมขนาดใหญ่อย่างตลบอบอวล และท่ามกลางบริบททางสังคมการเมืองเช่นนี ้นี ่เอง 

ที ่ทฤษฎีกลุ่มผลประโยชน์ - กลุ่มผลักดัน (interest - pressure group theory) ได้ถูกพัฒนาขึ ้น และน ามาใช้อธิบายสังคม 

โดยเฉพาะสังคมอเมริกันอย่างชัดเจน และแพร่หลาย (Kurian, 2011: 1213; Badie, 2011: 1867 - 1868) โดยกลุ่มทางการเมือง 

เหล่านี ้จะได้ก้าวขึ ้นมามีอิทธิพล และอ านาจต่อรองที ่ทัดเทียมกันกับภาคธุรกิจ และภาคอุตสาหกรรมก็หลังจากที ่มีการประกาศ 

นโยบาย “นิว ดีล” (New Deal) ในช่วงทศวรรษ 1930 โดยประธานาธิบดีแฟรงกลิน ดี. รูสเวลท์ (Franklin D. Roosevelt) ซึ ่งการ 

ก้าวเข้ามามีบทบาทในด้านการเจรจาต่อรองกับรัฐในการก าหนดนโยบายสาธารณะของกลุ่มผลประโยชน์อันแตกต่างหลากหลายที ่ 

แข่งขันกันในสังคมอเมริกันนี ่เองที ่เป็นหัวใจของแนวคิดพหุนิยมทางการเมืองที ่เกิดขึ ้นนับแต่นั้น


ท่ามกลางกระแสธารของการพัฒนาประชาธิปไตยไทยในชั่วระยะเวลา 80 ปีที ่ผ่านมานับตั้งแต่มีการเปลี ่ยนแปลงการ 

ปกครองในปี พ.ศ. 2475 ที ่ยังผลให้ประเทศไทยปกครองโดยระบอบรัฐธรรมนูญ (โปรดดู Constitutionalism) และอ านาจสูงสุด 

ทางการเมือง หรือ อ านาจอธิปไตยก็มีที ่มาจากเบื ้องล่างคือประชาชน (โปรดดู Popular Sovereignty) แต่สิ่งต่างๆ เหล่านี ้ก็ดู 

เหมือนจะเป็นเพียงตัวอักษรที ่รจนาไว้ในรัฐธรรมนูญมากกว่าเป็นสิ่งที ่การเมืองไทยในโลกแห่งความเป็นจริงด าเนินไป นั่นก็เพราะ 

อ านาจทางการเมืองไทยนับแต่หลังการเปลี ่ยนแปลงการปกครองก็ยังคงวนเวียนอยู ่กับการต่อสู้ของบรรดาชนชั้นน าทางการเมือง 

ไม่กี ่กลุ่ม อาทิ กลุ่มคณะราษฎร กลุ่มอนุรักษ์นิยมเจ้า หรือ กลุ่มคณะทหาร เป็นต้น 

แม้ในช่วงทศวรรษ 1980 (พ.ศ. 2523 - 2533) ประเทศไทยจะเริ่มปรับตัวเข้าหากระแสทุนนิยมของค่ายโลกเสรีมากยิ่งขึ ้น 

ยังผลให้เกิดกลุ่มทุน กลุ่มธุรกิจต่างๆ ขึ ้นในสังคมไทยมากมาย แต่ด้วยโครงสร้างความสัมพันธ์ของคนในสังคมที ่ยังยึดติดอยู ่กับ 

ระบอบอุปถัมภ์ ตลอดจนนโยบายพัฒนาประเทศแบบเน้นการพัฒนาจากส่วนกลาง และการรวมศูนย์อ านาจตลอดจนความมั่งคั่งไว้ 

ที ่กรุงเทพมหานครซึ ่งเป็นเมืองหลวงเป็นหลัก ประกอบกับการประสบวิกฤติเศรษฐกิจครั้งใหญ่ในปี พ.ศ. 2540 ก็ได้ท าให้กลุ่มทุน 

เพียงบางกลุ่มเท่านั้นที ่ถือโอกาสเติบโตขึ ้นบนซากปรักหักพังทางเศรษฐกิจของประเทศ และก้าวเข้ามามีอิทธิพลในทางการ 

เมืองไทยเป็นอย่างมากในแทบจะทุกยุคทุกสมัยหลังจากนั้นจนถึงปัจจุบัน เช่น การมีบทบาทในการส่งตัวแทนเข้าไปนั่งท างานใน 

ต าแหน่งส าคัญภายในคณะรัฐมนตรีหลายสมัยติดต่อกันของบริษัทยักษ์ใหญ่ทางด้านสินค้าเกษตรกรรมอย่างเครือเจริญโภคภัณฑ์ 

หรือ ซีพี (CP) เป็นต้น (กลุ่มติดตามบทบาทบรรษัท, 2552: 26) 

ดังนั้น จะเห็นได้ว่าอ านาจทางการเมืองของไทยนั้น หากมองโดยผิวเผินก็อาจพบว่ามีการแข่งขันระหว่างกลุ่ม 

ผลประโยชน์ คือ กลุ่มธุรกิจต่างๆ ที ่มีตัวแทนอยู ่ในสภาหอการค้าไทย กล่าวคือ ดูเหมือนว่าจะมีภาพที ่เป็นพหุนิยมในทางการเมือง 

ระดับหนึ ่ง จากการที ่กลุ่มธุรกิจ และกลุ่มผลประโยชน์ต่างๆ ที ่อ้างว่าเป็นตัวแทนของผลประโยชน์ที ่หลากหลายในสังคมนั้นได้ 

เติบโตขึ ้นในสังคมไทย จนสามารถเข้ามามีบทบาท และเป็นส่วนหนึ ่งของกระบวนการก าหนดนโยบายสาธารณะ แต่ทว่าหาก 

พิจารณาให้ลึกลงไปแล้วกลับพบว่าแท้จริงแล้ว ผู้ที ่มีอ านาจส าคัญในการผลักดันให้มีการออกนโยบายสาธารณะนั้นกลับถูกผูกขาด 

โดยกลุ่มคน หรือ กลุ่มบรรษัทเพียงไม่กี ่รายเท่านั้น ซึ ่งกลุ่มคนเหล่านี ้ก็ล้วนแล้วแต่มีเครือข่าย และอิงแอบกับชนชั้นน าทาง 

การเมืองในระบบการเมืองทั้งสิ ้น 

สภาพทางการเมืองดังกล่าวของไทยจึงคล้ายกับสิ่งที ่นักวิชาการตะวันตกอย่าง เอลเมอร์ เอริค แชทชไนเดอร์ (Elmer Eric 

Schattschneider) เรียกว่า “พหุนิยมชนชั้นน า” (elite pluralism) กล่าวคือ แชทชไนเดอร์พยายามเปรียบเปรยแนวคิดพหุนิยมว่ามี 

สภาพคล้ายคลึงกับวงดนตรีที ่แม้จะมีเครื ่องดนตรีหลากหลายชนิด แต่ก็ยังต้องอาศัยวาทยกร (conductor) หรือจ าเป็นต้องมีเครื ่อง 

ดนตรีน า (concertmaster) เสมอ ดังเช่นในกรณีของวงออร์เคสตรา (ซึ ่งส่วนมากจะเป็นไวโอลินตัวแรกที ่อยู ่ทางด้านซ้ายมือของ 

วาทยกร) เป็นต้น ด้วยเหตุนี ้แชทชไนเดอร์จึงได้พยายามน าเสนอแนวคิดที ่ผสมผสานกันระหว่างแนวคิดพหุนิยม และแนวคิดชน 

ชั้นน าทางการเมืองในการอธิบายปรากฏการณ์ทางการเมือง โดยเขามองว่าแม้นโยบายสาธารณะจะเป็นผลลัพธ์ที ่เกิดจากการ 

แข่งขันระหว่างกลุ่มผลประโยชน์ต่างๆ แต่แท้ที ่จริงแล้วกลับแฝงไว้ด้วยวิธีคิดของชนชั้นน าที ่ยังคงมีอิทธิพลอยู ่ทั้งภายในกลุ่ม 

ผลประโยชน์เอง และระหว่างกลุ่มผลประโยชน์ด้วยกันที ่จะมีเพียงไม่กี ่กลุ่มเท่านั้นที ่จะสามารถมีอ านาจและอิทธิพลเพียงพอที ่จะ 

สามารถเจรจาต่อรองกับรัฐบาลเพื ่อให้ภาครัฐเปลี ่ยนแปลงการตัดสินใจเชิงนโยบายได้ (Schattschneider, 1975: XIX) 

127


หนึ ่งในบรรดาข้อถกเถียงที ่ส าคัญที ่สุดประการหนึ ่งในวงการศึกษารัฐศาสตร์สมัยใหม่ก็คือ ข้อถกเถียงเกี ่ยวกับอ านาจทาง 

การเมืองระหว่างทฤษฎีพหุนิยม กับ ทฤษฎีชนชั้นน าทางการเมือง (elitism) เพราะในขณะที ่แนวคิดพหุนิยมนั้นมองว่าอ านาจ 

ทางการเมืองนั้น “กระจาย” ตัวไปตามกลุ่มผลประโยชน์ – กลุ่มผลักดันที ่แข่งขันกันในการเข้ามามีอิทธิพลต่อการออกนโยบาย 

สาธารณะของรัฐ (Dahl, 1971) ตรงกันข้าม แนวคิดชนชั้นน าทางการเมืองนั้นกลับมองอ านาจทางการเมืองว่า “กระจุก” ตัวอยู ่ที ่ชน 

ชั้นน าเพียงไม่กี ่คน หรือ ไม่กี ่รูปแบบ เช่น ทหาร นายทุน และนักการเมือง ซึ ่งบุคคลเหล่านี ้ล้วนแล้วแต่มีอิทธิพลในการกดปุ่ม 

บังคับบัญชาทุกสิ่งทุกอย่างในการออกนโยบายสาธารณะของรัฐ (Mills, 1960: 276) โดยแนวคิดสองแนวนี ้ยังคงเป็นแนวคิดหลัก ที ่ 

ต่อสู้ และขับเคี ่ยวกันในเชิงความคิดเพื ่อช่วงชิงความสามารถในการอธิบายการเมือง และสังคม ของทั้งอเมริกัน และนานาประเทศ 

ทั่วโลก (รวมทั้งประเทศไทย) มาจนกระทั่งถึงปัจจุบัน 


ดูเพิ่มใน ‘Civil Society’, ‘Constitutionalism’ และ ‘Popular Sovereignty’ 

กลุ่มติดตามบทบาทบรรษัท (2552). ซีพีกับเกษตรกรรมไทย. นนทบุรี: มูลนิธิชีววิถี. 

Tocqueville, Alexis de (2000). Democracy in America. Chicago: The University of Chicago Press. 

Badie, Bertrand, Dirk Berg-Schlosser, and Leonardo Morlino (2011). International encyclopedia of political science. 

Thousand Oaks, Calif. : SAGE Publications. 

Wright Mills, Charles (1960). The power elite. New York: Oxford University Press. 

Schattschneider, Elmer Eric (1975). The semisovereign people. Illinois: The Dryden Press. 


Dahl, Robert (1971). Polyarchy participation and opposition. London: Yale University Press. 

128

POLITICAL ECONOMY 

เศรษฐกิจกำรเมือง 


เศรษฐกิจการเมือง (Political Economy) เป็นค าศัพท์ที ่ใช้ส าหรับการอธิบายปรากฏการณ์ต่างๆ ที ่เกิดขึ ้นในสังคมว่ามีผล 

มาจากความสัมพันธ์กันอย่างใกล้ชิดระหว่าง “เศรษฐกิจ” และ “การเมือง” หรือกล่าวได้ว่าการเปลี ่ยนแปลงในทางเศรษฐกิจย่อม 

ส่งผลกระทบกับการเมือง และการเปลี ่ยนแปลงทางการเมืองก็จะส่งผลต่อสภาวะทางเศรษฐกิจเช่นกัน เศรษฐกิจการเมืองจึงเป็นค า 

ที ่ใช้เรียกการมองสังคมในระดับกว้าง และไม่แยกส่วนระหว่าง “เศรษฐกิจ” กับ “การเมือง” เพราะทั้งสองเรื ่องเป็นสิ่งที ่ควบคู ่กันและ 

ส่งผลสะเทือนต่อกันตลอดเวลา (Kurian, 2011: 1245) 


การนิยามความหมายของค าว่าเศรษฐกิจการเมืองในลักษณะทั่วไปจะหมายถึงการศึกษาหรือพิจารณาระบบการผลิต การ 

ซื ้อขาย แลกเปลี ่ยน และการบริโภค ที ่เข้าไปมีความสัมพันธ์กับตัวบทกฎหมาย นโยบายสาธารณะ และการท างานของรัฐบาลและ 

พนักงานของรัฐ โดยการเกิดขึ ้นของเศรษฐกิจการเมืองมีจุดเริ่มต้นจากฐานทางปรัชญาเศรษฐศาสตร์ในศตวรรษที ่ 17 โดยนัก 

เศรษฐศาสตร์ชาวฝรั่งเศส อองตวน เดอ มองเครสเตียน (Antoine de Montchrestien1575-1621) ได้เริ่มใช้ค าว่าเศรษฐกิจ 

การเมืองในหนังสือชื ่อ “Traite’de l’economic politique” (ต าราว่าด้วยเศรษฐศาสตร์การเมือง) และค าดังกล่าวถูกน ามาใช้อีกครั้งใน 

ปลายศตวรรษที ่ 19 ในการศึกษาความสัมพันธ์ระหว่างเศรษฐกิจและการเมืองในงานของ จอห์น สจ๊วต มิลล์ (John Stuart Mill) 

และ คาร์ล มาร์กซ์ (Karl Marx) อย่างไรก็ดี งานทางวิชาการหลังจากนั้นเป็นต้นมาเริ่มมีการแบ่งแยกเฉพาะทาง ท าให้การศึกษา 

“เศรษฐกิจ” และ “การเมือง” ถูกท าให้แยกออกจากกันด้วยเหตุผลและวิธีการศึกษาที ่แตกต่างกัน แต่กระนั้นแล้วหลังสงครามโลก 

ครั้งที ่ 2 การศึกษา “เศรษฐกิจ” และ “การเมือง” ได้พยายามกลับเข้ามารวมกันอีกครั้งผ่านทฤษฏีท าให้เป็นสมัยใหม่ 

(modernization theory) ทฤษฏีเศรษฐศาสตร์แบบเคนส์เซียน (Keynesian Economy) ทฤษฏีเศรษฐศาสตร์แบบนีโอคลาสสิก 

(Neoclassical economy) และกลุ่มทฤษฏีหลังยุคพฤติกรรมศาสตร์ (post-behavioralism) อีกจ านวนมาก 

ส าหรับค าว่าเศรษฐกิจการเมืองในระดับสากลจะถูกใช้ในทางสาธารณะ เช่น ส านักข่าวส าคัญอย่าง The Economist เป็น 

ต้น เพื ่อกล่าวถึงปัญหา “เศรษฐกิจ” และ “การเมือง” ใน 2 ลักษณะส าคัญ คือ 

1) ปัญหาวิกฤติเศรษฐกิจอันเนื ่องมาจากกลไกตลาดไม่ท างาน มีการผูกขาดทางธุรกิจเกิดขึ ้นเพราะนักธุรกิจเข้าไปมี 

อ านาจทางการเมืองเพื ่อออกกฎระเบียบให้สอดคล้องกับผลประโยชน์ของธุรกิจตัวเอง การมีข้อมูลที ่ไม่เท่าเทียมกัน 

และปัญหาการก าหนดนโยบายสาธารณะที ่เข้าไปแทรกแซงการท างานระหว่างเอกชน 

2) ปัญหาการเมืองอันเนื ่องมาจากความไร้เสถียรภาพทางเศรษฐกิจ รัฐบาลที ่มีขนาดใหญ่โตมากเกินไปท าให้ใช้ 

งบประมาณเกินตัว ไม่มีวินัยทางการคลัง และท าให้เกิดการคอร์รัปชั่นเอื ้อประโยชน์ให้กับพวกพ้องซึ ่งเป็นกลุ่มธุรกิจ 

ต่างๆ รวมไปถึงปัญหาทางการเมืองที ่มีฐานมาจากปัญหาปากท้อง ค่าเงิน ราคาน ้ามัน และทองที ่ส่งผลต่อเสถียรภาพ 

ของรัฐบาล 

129


ส าหรับสังคมไทย ค าว่า Political Economy มีการถกเถียงกันว่าควรจะแปลเป็น “เศรษฐศาสตร์การเมือง” หรือ “เศรษฐกิจ 

การเมือง” โดยค าว่าเศรษฐศาสตร์การเมืองจะมีความหมายในแง่ของการศึกษาผ่านกรอบของวิชาเศรษฐศาสตร์ที ่ส่งผลกระทบกับ 

การเปลี ่ยนแปลงทางการเมือง แต่ค าว่าเศรษฐกิจการเมืองจะเน้นในเรื ่องของความสัมพันธ์ระหว่างระบบเศรษฐกิจและระบบ 

การเมือง โดยอนุสรณ์ ลิ่มมณี (2550: 23) ได้ให้ความหมายของเศรษฐกิจการเมืองไว้อย่างกว้างๆ ว่าคือการศึกษาถึงความสัมพันธ์ 

ต่อกันระหว่างการเมืองกับเศรษฐกิจ ในฐานะที ่เป็นกิจกรรมส่วนหนึ ่งของสังคม ทั้งนี ้ไม่ว่าจะเป็นการศึกษาถึงอิทธิพลของปัจจัยทาง 

การเมืองที ่มีต่อเศรษฐกิจ หรือผลกระทบของปัจจัยทางเศรษฐกิจที ่มีต่อการเมือง หรืออิทธิพลของทั้งสองด้านที ่มีต่อเศรษฐกิจและ 

การเมือง หรือด้านใดด้านหนึ ่ง นอกจากนี ้อาจครอบคลุมถึงผลกระทบของเศรษฐกิจและการเมืองที ่มีต่อสังคม และในบางกรณี 

ปัจจัยทางสังคมอาจถูกน ามาพิจารณาร่วมกับเศรษฐกิจและการเมืองด้วยก็ได้ 

อย่างไรก็ดี ในด้านการรับรู้ของสังคมไทยค าว่า “เศรษฐกิจ” และ “การเมือง” ยังคงถูกแยกออกจากกันไว้ว่าจะเป็นในทาง 

วิชาการหรือในการปฏิบัติจริง ซึ ่งเป็นผลมาจากความคิดในสังคมไทยที ่มองว่า “การเมืองสกปรก” ท าให้นักธุรกิจหรือผู้ประกอบการ 

มักกล่าวอ้างตัวเองว่าไม่ยุ่งเกี ่ยวกับการเมือง ทั้งๆ ที ่ความเป็นจริงแล้วต่างได้รับผลประโยชน์หรือผลกระทบจากการเมืองทั้งสิ ้น 

หรืออีกทางหนึ ่งนักการเมืองก็มักกล่าวว่าตนเองไม่มีผลประโยชน์ทางเศรษฐกิจ เพราะความคิดของสังคมไทยที ่ต้องการ 

“นักการเมืองสะอาด” ซึ ่งในความเป็นจริง การเป็นนักการเมืองย่อมมีฐานทางเศรษฐกิจที ่สูงกว่าคนทั่วไป และการเข้ามาเล่น 

การเมืองเป็นเพียงอีกช่องทางหนึ ่งในการแสวงหาผลก าไรทางเศรษฐกิจ ไม่ได้ท าเพื ่อผลประโยชน์ของสังคมโดยไม่สนใจ 

ผลประโยชน์ตัวเอง 

ดังนั้น สังคมไทยจึงจ าเป็นต้องกลับมามองโลกแห่งความเป็นจริงทางเศรษฐกิจการเมือง และหยุดหลอกตัวเองด้วย 

ความคิดคับแคบที ่ว่า “การเมืองสกปรก” หรือความคิดสวยหรูที ่ว่า “นักการเมืองสะอาด ท าเพื ่อผลประโยชน์สาธารณะ” ซึ ่งส่งผลให้ 

เศรษฐกิจกับการเมืองถูกท าให้แยกออกจากกัน โดยโลกแห่งความจริงจะต้องมองความสัมพันธ์ระหว่างเศรษฐกิจและการเมืองอยู ่ 

ใกล้ชิดกันอย่างแยกไม่ออก และเมื ่อเข้าใจความเป็นจริงเกี ่ยวกับเศรษฐกิจการเมืองแล้ว ประชาชนก็จะสามารถเข้าใจนักธุรกิจและ 

นักการเมือง หรือการประกอบการทางเศรษฐกิจและการท างานของภาครัฐ เพื ่อประชาชนจะสามารถสร้างกลไกในการควบคุม 

ตรวจสอบกิจกรรมทางเศรษฐกิจการเมืองที ่มีอยู ่ในสังคมได้ และเพื ่อป้องกันวิกฤติทั้งในด้านปัญหาทางเศรษฐกิจและเสถียรภาพ 

ทางการเมือง 


ปรีชา เปี ่ยมพงศ์สานต์ (2524). “ปรัชญาและวิธีการวิเคราะห์ของเศรษฐศาสตร์การเมือง”. ใน จากเศรษฐศาสตร์การเมืองถึง 

สังคมไทย. กรุงเทพ: ส านักพิมพ์วลี. 

อนุสรณ์ ลิ่มมณี (2550). ทฤษฏีเศรษฐกิจการเมืองยุคป ัจจุบัน. กรุงเทพฯ: ส านักพิมพ์มหาวิทยาลัยรามค าแหง. 

Keech, William R. and Michael C. Munger (2011). “Political Economy”. In George Thomas Kurian et al. The 

Encyclopedia of Political Science. Washington, D.C.: CQ Press. 


130

PUBLIC SPHERE 

ปริมณฑลสำธำรณะ 


ปริมณฑลสาธารณะ (Public Sphere) หมายถึง พื ้นที ่ที ่บุคคลตั้งแต่สองคนขึ ้นไปพบปะพูดคุยกันในประเด็นเรื ่องราวที ่ 

เกี ่ยวข้องกับสาธารณะ หรือ ประเด็นสาธารณะ (Habermas, 1989) 


แนวคิดเรื ่องปริมณฑลสาธารณะนี ้เริ่มต้นจากงานเขียนของเจอเกน ฮาเบอร์มาส (Jürgen Habermas) ในหนังสือเรื ่อง 

การเปลี ่ยนแปลงของพื ้นที ่สาธารณะ (the transformation of public sphere) โดยฮาเบอร์มาสได้อธิบายปริมณฑลสาธารณะว่า 

“อาณาเขตของชีวิตทางสังคมของเราที่สิ่งซึ่งเรียกว่า “ความคิดเห็นสาธารณะ” สามารถถูกสร้าง 

ขึ ้นได้ และการเข้าถึงปริมณฑลสาธารณะนั้นจะต้องเป็นระบบ และหลักการที่เปิดกว้างให้แก่พลเมือง 

ทุกๆ คนได้มีส่วนร่วม” (วราภรณ์ วนาพิทักษ์, 2554) 

กล่าวคือปริมณฑลสาธารณะเป็นสถานที ่ซึ ่งปัจเจกบุคคล (private person) มารวมตัวกัน เพื ่อสนทนาแลกเปลี ่ยนกันอย่าง 

เสรีในประเด็นที ่มีความสนใจใคร่รู้ร่วมกัน หรือ อีกนัยหนึ ่งก็คือ ประเด็นสาธารณะ เพื ่อที่จะน าไปสู่สิ่งที่เรียกว่า "ความคิดเห็น 

สาธารณะ" (public opinion) โดยฮาเบอร์มาสได้ตั้งต้นจากภาพของสังคมในสมัยคริสต์ศตวรรษที ่ 18 ที ่เริ่มมีการก่อตัวของชนชั้น 

กลางที ่สถาปนาอ านาจน าขึ ้นมาในสังคม แทนที ่ชนชั้นในระบอบการปกครองเดิม (the rising of middle class) และสิ่งที ่เกิดขึ ้น 

ตามมาหลังจากที ่พวกเขาเข้ามามีบทบาท และอิทธิพลทางการเมืองก็คือ การเริ่มสนทนาในประเด็นเกี ่ยวกับชีวิตความเป็นอยู ่ของ 

พวกเขา ไปจนกระทั่งถึงเรื ่องราวที ่เกี ่ยวข้องกับการปกครอง และนโยบายสาธารณะของรัฐ โดยสถานที ่ที ่พวกเขาจับกลุ่มพูดคุยกัน 

ก็คือ สโมสร สมาคม หรือ ซาลอง (salon) ในฝรั่งเศส หรือ พับลิคเฮาส์ (public-house) ในอังกฤษ (ที ่รู้จักกันในปัจจุบันภายใต้ชื ่อ 

"ผับ") เป็นต้น โดยปริมณฑลเหล่านี ้สามารถปรากฏขึ ้นให้เห็นได้ในทุกๆ ที ่ของสังคมซึ ่งท าให้ปริมณฑลสาธารณะนี ้มีความแตกต่าง 

จากตลาดกลางเมือง (agora) ในสมัยกรีกโบราณที ่ถูกจ ากัด และท าให้แคบอยู ่เพียงแค่บริเวณของตลาดที ่ผู้คนสามารถมาพบปะ 

เพื ่อพูดคุยแลกเปลี ่ยนได้เท่านั้น 

แนวคิดเกี ่ยวกับเรื ่องปริมณฑลสาธารณะนั้นได้ถูกน ามาใช้ให้เกิดประโยชน์ในทางการเมืองในเวลาต่อมา เพราะปริมณฑล 

สาธารณะนั้นได้เปิดโอกาสให้พลเมืองภายในรัฐนั้นได้มีโอกาสเข้ามามีส่วนร่วมในการอภิปรายนโยบายสาธารณะ และการ 

จัดการปกครองของรัฐบาลมากกว่าเดิมจากการขยายขอบเขตของพื ้นที ่ๆ กลายเป็นสาธารณะจากเดิมที ่กระจุกตัวอยู ่เพียงแค่ 

ภายในสถาบันทางการเมืองที ่เป็นทางการของกลไกอ านาจรัฐ มาเป็นพื ้นที ่นอกสถาบันทางการเมืองที ่เป็นทางการซึ ่งมีความ 

หลากหลาย และกระจายไปตามส่วนต่างๆ ของสังคมอย่างที ่ไม่เคยปรากฏขึ ้นมาก่อน ซึ ่งท้ายที ่สุดได้น าไปสู ่จุดก าเนิดของสิ่งที ่เรา 

รู้จักกันในนามของภาคประชาสังคม (โปรดดู Civil Society) 

ปริมณฑลสาธารณะจึงได้กลายเป็นพื ้นที ่ที ่เปิดกว้างให้แก่สมาชิกทุกๆ คนในสังคมได้มีส่วนร่วม เพื ่อเข้ามาร่วมกันสร้าง 

“ความคิดเห็นสาธารณะ” ทางการเมืองซึ ่งส่งผลกระทบต่อชีวิตของพวกเขานั่นเอง 

131

การเปิดพื ้นที ่ทางการเมืองด้วยปริมณฑลสาธารณะที ่ขยายตัวออกไปอยู ่นอกสถาบันทางการเมืองที ่เป็นทางการนั้นได้ 

ส่งผลส าคัญอีกประการหนึ ่งต่อความสัมพันธ์ระหว่างรัฐ และสังคม โดยจากเดิมเมื ่อครั้งที ่รัฐสมัยใหม่ได้ถูกสถาปนาขึ ้นในสังคมนั้น 

รัฐได้ลอยตัวขึ ้นอยู ่เหนือสังคมเพื ่อควบคุม และธ ารงไว้ซึ ่งความสงบร่มเย็นของภาคส่วนสังคมจนเมื ่อผ่านไปนานเข้ารัฐจึงได้ 

สถาปนาอ านาจน า (hegemony) ขึ ้นอยู ่เหนือสังคมตามความเข้าใจของผู้คนไปโดยปริยาย ดังนั้น ปริมณฑลสาธารณะจึงเข้ามามี 

บทบาทในการสร้างบทบาทให้แก่ภาคส่วนสังคมให้สามารถถ่วงดุลกับภาครัฐได้จากการท าหน้าที ่ควบคุมตรวจสอบการใช้อ านาจ 

ของรัฐด้วยการวิพากษ์วิจารณ์ของประชาชนโดยทั่วไปภายในปริมณฑลสาธารณะ แต่ทว่าการพูดคุยแลกเปลี ่ยนพื ้นที ่สาธารณะนั้น 

จะต้องเป็นการสนทนาพูดคุยที ่เกิดขึ ้นโดยปราศจากการบังคับ หรือ การใช้ก าลังเข้าข่มขู ่ชักจูง ดังที ่ฮาเบอร์มาสได้กล่าวว่า 

"ค าว่า “ความคิดเห็นสาธารณะ” นั้นมีนัยหมายถึงการวิพากษ์วิจารณ์ และการควบคุมตรวจสอบ 

อ านาจรัฐ... (และ) ส่วนปริมณฑลสาธารณะก็คือการสนทนาพูดคุยในทุกๆ เรื่องที่พลเมืองกระท าในพื ้นที่ 

สาธารณะ โดยที่เมื่อพวกเขาพูดถึงประเด็นที่เป็นผลประโยชน์ส่วนรวมโดยปราศจากซึ่งการควบคุม 

หรือ บังคับขู ่เข็ญ” (วราภรณ์, 2554) 

จากลักษณะของปริมณฑลสาธารณะในข้างต้นจะท าให้เราเห็นได้ว่า พลังของปริมณฑลสาธารณะ (ตามความคิดของฮา 

เบอร์มาส) นั้นจะมีความส าคัญ และสามารถท างานได้อย่างมีประสิทธิภาพก็ต่อเมื ่อเกิดขึ ้นภายใต้การปกครองในระบอบ 

ประชาธิปไตยที ่มีการสมาทานกระบวนการประชาธิปไตยแบบปรึกษาหารือมาใช้ร่วมกันกับระบบตัวแทน (โปรดดู Deliberative 

Democracy) ดังที ่ฮาเบอร์มาสได้ตั้งข้อสังเกตไว้อย่างแหลมคมว่า 

“เมื่อเรากล่าวถึงปริมณฑลสาธารณะในทางการเมืองนั้นเมื่อการสนทนาในที่สาธารณะนั้นสนใจ 

ในเป้าหมายที่เกี่ยวข้องกับการกระท าของรัฐ การใช้อ านาจบังคับขู ่เข็ญจากรัฐแม้จะเป็นของที่อยู ่คู ่กัน 

เสมอ แต่กลับไม่เคยเป็นส่วนหนึ่งของปริมณฑลสาธารณะ” (วราภรณ์, 2554) 

จากข้อสังเกตข้างต้นของฮาเบอร์มาส อ านาจรัฐนั้นจะสามารถกลายมาเป็นพื ้นที ่สาธารณะได้ก็ต่อเมื ่อนโยบายสาธารณะที ่ 

ด าเนินโดยรัฐนั้นเกิดขึ ้นโดยมีจุดมุ่งหมายเพื ่อประโยชน์สุขของส่วนรวม และอยู ่ภายใต้กระบวนการควบคุมตรวจสอบของประชาชน 

ในปริมณฑลสาธารณะผ่านกระบวนการประชาธิปไตยแบบปรึกษาหารือนั่นเอง 


ส าหรับในประเทศไทย ผลกระทบจากความคิดเห็นสาธารณะที ่เกิดขึ ้นอย่างกว้างขวางในระยะหลายปีที ่ผ่านมา เนื ่องจาก 

การเติบโตของสื ่อในรูปแบบต่างๆ ไม่ว่าจะเป็นรายการจ านวนมากในฟรีทีวี เคเบิลทีวี วิทยุชุมชน สื ่อสิ่งพิมพ์ต่างๆ และโดยเฉพาะ 

ในเครือข่ายสังคมภายในโลกไซเบอร์ เช่น เว็บไซต์พันทิป และอื ่นๆ ได้ส่งผลต่อการใช้พื ้นที ่สาธารณะและการแสดงความคิดเห็นใน 

แง่มุมต่างๆ ต่อปัจเจกและกลุ่มคนที ่ถูกมองว่าเป็นบุคคลสาธารณะ เช่น นักแสดง นักการเมือง หรือแม้แต่นักวิชาการ ทั้งในด้าน 

บวกและลบ รวมตลอดถึงการที ่บุคคลเหล่านี ้ใช้พื ้นที ่สาธารณะรูปแบบใหม่เพื ่อส่งเสริมภาพลักษณ์ชื ่อเสียง ผลงาน และความนิยม 

ของตนเอง 

132

การใช้พื ้นที ่สาธารณะแสดงความคิดเห็นอย่างกว้างขวางรวดเร็วในสังคมไทยส่งผลกระทบต่อการออกนโยบายสาธารณะ 

ที ่ส าคัญๆ ในหลายๆ ครั้ง ยกตัวอย่างเช่น กรณีที ่ผู้น าทางการเมืองทั้งจากฝ่ายค้าน และฝ่ายรัฐบาลนั้นมาแสดงความคิดเห็นทั้งใน 

เรื ่องส่วนบุคคล และเรื ่องที ่เป็นประเด็นสาธารณะในปริมณฑลสาธารณะภายในโลกไซเบอร์นั้นได้ส่งผลผูกมัดให้บุคคลเหล่านี ้ต้องมี 

ความรับผิดชอบ และรอบคอบในการแสดงความคิดเห็นทางการเมืองมากยิ่งขึ ้น เพราะความคิดเห็นของพวกเขาสามารถ 

แพร่กระจาย และส่งต่อไปยังบุคคลต่างๆ ภายใต้เครือข่ายสังคมอย่างไร้ขอบเขต โดยปราศจากข้อจ ากัดของทั้งมิติด้านพื ้นที ่ 

และกาลเวลา เป็นต้น 


ปริมณฑลสาธารณะในงานของฮาเบอร์มาสนั้นได้ถูกสร้างขึ ้นในช่วงทศวรรษ 1990 ซึ ่งเป็นช่วงที ่เครือข่ายการสื ่อสารไร้ 

สาย หรือ อินเตอร์เน็ตนั้นเพิ่งถูกน ามาใช้ประโยชน์ในทางสาธารณะเป็นช่วงแรกๆ เพราะการเปลี ่ยนแปลงในทางเทคโนโลยี 

สารสนเทศ และการสื ่อสารนี ้จะส่งผลกระทบโดยตรงต่อพื ้นที ่สาธารณะให้กลายเป็นพื ้นที ่ๆ ไร้พรมแดน และไม่จ ากัดขนาดภายใต้ 

สังคมในยุคโลกาภิวัตน์ (globalization) โดยเฉพาะอย่างยิ่งกระแสของเครือข่ายสังคม (social network) ที ่เกิดขึ ้นในช่วงปลาย 

ทศวรรษ 2000 ซึ ่งเป็นพื ้นที ่ชนิดใหม่ที ่สามารถก้าวข้ามกาลเวลา และสถานที ่ ยังผลให้การปฏิสัมพันธ์ของผู้คนนั้นสามารถเกิดขึ ้น 

ได้แม้กระทั่งในระดับโลก (global) ได้อย่างสะดวก รวดเร็ว และเป็นจ านวนมากได้อย่างที ่มิเคยปรากฏขึ ้นมาก่อน สิ่งเหล่านี ้นี ่เอง 

ที ่น าไปสู ่ปรากฏการณ์ที ่ปัจเจกบุคคลสามารถติดต่อสื ่อสารในระดับ “มวลชน” กับพลเมืองคนอื ่นๆ ในโลกได้ในคราวเดียว 

โดยผลกระทบจากปริมณฑลสาธารณะในโลกไซเบอร์ได้แสดงให้เห็นถึงอิทธิพล และพลังของความเห็นสาธารณะที ่เกิดขึ ้น 

ภายในปริมณฑลดังกล่าวที ่มีต่อการออกนโยบายสาธารณะของรัฐบาล หรือ การด าเนินการของส่วนราชการ และภาครัฐอย่าง 

ชัดเจน ดังจะเห็นตัวอย่างได้จากกรณีที ่มีการบุกรุก และเผาท าลายสถานเอกอัครราชทูตสหรัฐอเมริกาในหลายประเทศในโลกมุสลิม 

เช่น อียิปต์ ลิเบีย เป็นต้น ซึ ่งเป็นเหตุการณ์ที ่เกิดขึ ้นหลังจากที ่ชาวมุสลิมเกิดความไม่พอใจต่อคลิปวิดีโอภาพยนตร์เรื ่อง "the 

innocence of Muslims" ที ่มีการอัพโหลดกันอย่างแพร่หลายภายในเว็บไซต์ยูทูป (youtube) โดยที ่ภาพยนตร์ดังกล่าวนั้นมีการ 

สอดแทรกเนื ้อหาที ่เป็นการลบหลู ่ดูหมิ่นศาสดามูฮะหมัดของชาวมุสลิม อันน าไปสู ่ความไม่พอใจและปรากฏการณ์ความรุนแรงทาง 

การเมืองที ่เกิดขึ ้นดังกล่าว หรืออิทธิพลของการใช้ทวิตเตอร์ (Twitter) ที ่มีต่อปรากฏการณ์อาหรับสปริง (Arab Spring) 


ดูเพิ่มใน ‘Civil Society’ และ ‘Deliberative Democracy’ 

Castell, Manuel (2009). Communication Power. Oxford: Oxford University Press. 

Habermas, Jürgen (1989). In Thomas Burger (Trans). The Structural Transformation of the Public Sphere: An Inquiry into 

a Category of Bourgeois Society. Cambridge: MIT Press. 

จุฬาวิทยานุกรม. “สาธารณะ”. เข้าถึงวันที ่ 30 กันยายน 2555 ใน http://www.chulapedia. 

chula.ac.th/index.php/%E0%B8%AA%E0%B8%B2%E0%B8%98%E0% 

B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%93%E0%B8%B0. 

133

ฉันทัส เพียรธรรม (2542). สถาปนาสถาบันเมือง : เมือง การเมือง ชุมชน และประชาสังคม. กรุงเทพฯ : สถาบันการพัฒนาพื ้นฐาน. 

วราภรณ์ วนาพิทักษ์ (2554). “ทฤษฎีวิพากษ์ของเจอร์เกน ฮาเบอร์มาส : พื ้นที ่สาธารณะทาง 

การเมือง และเสรีภาพในการแสดงออกบนอินเทอร์เน็ต”. เข้าถึงวันที ่ 30 กันยายน 2555ใน 

http://www.oknation.net/blog/print.php?id=728311. 

สมเกียรติ ตั้งนโม (2549). “ฮาเบอร์มาส: พื ้นที ่สาธารณะที ่ถูกรัฐและทุนนิยมปล้นเอาไป”. เข้าถึงวันที ่ 30 กันยายน 2555 ใน 

http://61.47.2.69/~midnight/midnight2544/0009999927.html. 

134

RECONCILIATION 

กำรปรองดอง 


การปรองดอง (Reconciliation) หมายถึง การจัดการความขัดแย้งระหว่างกลุ่มต่างๆ ในสังคมที ่เคยแตกแยก ต่อสู้ และ 

ปะทะกัน ทั้งในระดับความคิดและในระดับการใช้ความรุนแรงทางกายภาพ ในการตกลงเพื ่อเข้าสู ่การเจรจาสันติภาพ (peace talk) 

ระหว่างกลุ่มต่างๆ โดยไม่ใช้ความรุนแรง และท าการสร้างองค์กรหรือสถาบันที ่เป็นประชาธิปไตยในการเข้ามาช่วยปรองดองและ 

ต่อรองอ านาจระหว่างกลุ่มต่างๆ ในที ่นี ้อาจจะรวมถึงการใช้มาตรการออกกฎหมายนิรโทษกรรม (โปรดดู Amnesty) เพื ่อเป็น 

เครื ่องมือเยียวยาความเสียหายโดยเริ่มจากการแสวงหาความจริงในอดีต สาเหตุความไม่เป็นธรรมในสังคม การช่วยเหลือเยียวยาผู้ 

ได้รับความเดือดร้อนจากความขัดแย้ง การแสวงหาข้อเท็จจริงของความคิดแต่ไม่หาคนผิด และการจัดสรรอ านาจใหม่ระหว่างกลุ่ม 

ต่างๆ ในสังคมให้สามารถอยู ่ร่วมกันได้ แต่ควรระลึกด้วยว่า การใช้กฎหมายนิรโทษกรรมแต่เพียงอย่างเดียว ไม่สามารถน าไปสู ่ 

การปรองดองอย่างแท้จริงได้ การปรองดองจะเกิดขึ ้นได้ก็ต่อเมื ่อต้นตอของความขัดแย้งในสังคมได้รับการแก้ไข การจะเริ่มแก้ไขได้ 

ก็โดยการพิสูจน์ทราบ บันทึก และชี ้แจงข้อเท็จจริงในเหตุการณ์ที ่เกิดขึ ้น เพราะสังคมมีสิทธิในการเข้าถึงความจริง การรับทราบ 

ความจริงจึงจะน ามาสู ่ความเข้าใจ การให้อภัย และเมื ่อนั้นการปรองดองจึงจะเกิดขึ ้นได้ (Murphy, 2010: 1-37) 


สถาบันส่งเสริมประชาธิปไตยและการเลือกตั้งสากล (International Institute for Democracy and Electoral Assistance: 

IDEA) ได้กล่าวถึงกระบวนการการปรองดองใน 3 ขั้นตอนไว้ดังนี ้ 

1) การตกลงที ่จะอยู ่ร่วมกันโดยไม่ใช้ความรุนแรง เพื ่อหยุดยั้งการมีชีวิตอยู ่ภายใต้ความกลัว 

2) เมื ่อความกลัวหมดไป ให้ท าการสร้างความเชื ่อมั่นและความเชื ่อใจ (confidence and trust) 

3) การสร้างสังคมที ่เข้าใจความรู้สึกของผู้อื ่น (empathy) 

อย่างไรก็ดี ในทางปฏิบัติจะพบว่าไม่มีการปรองดองในที ่ใดไม่เกี ่ยวกับ “การเมือง” และแทบจะไม่มีการปรองดองในที ่ใด 

ไม่มีผลประโยชน์ทาง “เศรษฐกิจ” ตัวอย่างเช่นในประเทศแอฟริกาใต้ที ่เคยเกิดสงครามกลางเมืองและการฆ่าล้างเผ่าพันธุ์ ได้ท า 

การสร้างกระบวนการปรองดอง การเลือกตั้งที ่ได้เนลสัน แมนเดลาขึ ้นมาเป็นประธานาธิบดี แม้จะได้คะแนนเสียงจากคนด าอย่างท่วม 

ท้น แต่เนลสัน แมนเดลาถือว่าตนเป็นประธานาธิบดีของคนแอฟริกาใต้ทั้งประเทศ ไม่ว่าคนด าหรือคนขาว ความปรองดองของคน 

ในชาติถือเป็นสิ่งส าคัญท าให้เนลสัน แมนเดลาเลือกอดีตประธานาธิบดีเดอเคลิร์กซึ ่งเป็นคนขาว มาเป็นรองประธานาธิบดีในคณะ 

รัฐบาลแห่งชาติ เพื ่อเปิดกระบวนการปรองดอง การสืบค้นหาความจริง การเยียวยา การนิรโทษกรรม และการเจรจากับกลุ่มต่างๆ 

อีกหลายครั้ง การสร้างกระบวนการปรองดองจึงต้องใช้เวลานานและความอดทนต่อความคิดเห็นที ่แตกต่างอย่างมาก (Whittaker, 

1999: 28-29) 

135

นอกจากนี ้ยังมีตัวอย่างในประเทศพม่า การพัฒนาเขตเศรษฐกิจและท่าเรือน ้าลึกทวายในช่วงปี 2008 เป็นต้นมา ได้มีการ 

พัฒนาเศรษฐกิจท าให้ผลประโยชน์จ านวนมหาศาลเข้าสู ่ประเทศ ความขัดแย้งระหว่างรัฐบาลทหารพม่ากับชนกลุ่มน้อยจึงเบาบาง 

ลง เพราะถนนในการเข้าถึงพื ้นที ่ทวายจ าเป็นต้องตัดผ่านเขตการปกครองของชนกลุ่มน้อย ท าให้รัฐบาลเปิดกระบวนการเจรจา 

สันติภาพกับชนกลุ่มน้อยต่างๆ เพื ่อเก็บเกี ่ยวผลประโยชน์ร่วมกันทางเศรษฐกิจ 

จะเห็นได้ว่ากระบวนการสร้างความปรองดองนั้นวางอยู ่บนกรอบความคิดทางการเมืองพื ้นฐานสามประการ ประการแรก 

คือการยึดหลักนิติธรรม (rule of law) (ดู Rule of Law) เพราะแม้กระบวนการปรองดองจะพยายามไกล่เกลี ่ย และมีการรอมชอม 

ระหว่างคู ่ขัดแย้ง แต่ความจริงทางการเมือง และความถูก-ผิด ภายใต้กรอบของกฎหมายก็ยังคงต้องด ารงอยู ่ และมีการตัดสินไป 

ตามกระบวนการปกติเพื ่อก่อให้เกิดความเป็นธรรม แต่ความเป็นธรรมที ่ว่านี ้ ตั้งอยู ่ภายใต้แนวคิดความยุติธรรมในช่วงเปลี ่ยนผ่าน 

(ดู Transitional Justice) ประการที ่สองคือ การสร้างความไว้วางใจทางการเมือง (political trust) ระหว่างคู ่ขัดแย้ง และประการ 

สุดท้ายก็คือ การสร้างศักยภาพ (capability) ให้แก่สถาบันทางการเมืองทั้งที ่เป็นทางการ และไม่เป็นทางการเพื ่อก่อร่างสร้าง 

ความสัมพันธ์ทางการเมืองที ่ดีระหว่างคู ่ขัดแย้ง (Murphy, 2010: 41, 71, 94) 


ส าหรับงานศึกษาของไทย พบงานของสถาบันพระปกเกล้า (2555: 18) ได้ให้ความหมายของการปรองดองไว้ว่า การ 

ปรองดองได้แก่กระบวนการต่างๆ ที ่ป้องกันแก้ไขไม่ให้ความขัดแย้งเกิดขึ ้นมาใหม่อีกครั้ง โดยการสร้างสันติภาพ หยุดยั้งวงจร 

ความรุนแรง และสร้างสถาบันที ่เป็นประชาธิปไตยให้กลับคืนมาอีกครั้งหนึ ่ง แต่ในส่วนของแนวทางการปฏิบัตินั้นเป็ นที่ยอมรับ 

ว่าอาจไม่ง่ายนักที ่จะสามารถท าตามแนวคิดทฤษฎีของการปรองดอง เนื ่องจากกระบวนการปรองดองไม่สามารถแยกออกจาก 

สังคมที ่มีปัญหาความขัดแย้งและความหวาดกลัวอย่างรุนแรงได้ การปรองดองเป็นกระบวนการที ่ยากล าบาก ยาวนาน คาดเดาได้ 

ยากและเกี ่ยวข้องกับการวางแผน ขั้นตอนและวิธีการต่างๆ ที ่เหมาะสม และต้องท าอย่างต่อเนื ่อง เกี ่ยวข้องกับการเปลี ่ยนแปลง 

ทัศนคติ เช่น การมีสันติธรรมแทนที ่จะแก้แค้น การจัดการความทรงจ าร่วมกัน และสร้างการอธิบายจากมุมมองต่างๆ ของความ 

ขัดแย้งอย่างเท่าเทียมกัน 

ในทางปฏิบัติ สังคมไทยหลังปี พ.ศ. 2548 เป็นต้นมา เป็นสังคมที ่มีความแตกแยกกันอย่างมาก ทั้งความแตกแยก 

ทางการเมือง (ระหว่างกลุ่มสีเสื ้อต่างๆ) ความแตกแยกทางเศรษฐกิจ (ความแตกต่างระหว่างชนชั้น ความไม่เป็นธรรมในการแบ่ง 

บันทรัพยากร) และความแตกแยกทางสังคม (การไม่ได้รับความยุติธรรม หรือ ถูกปฏิบัติแบบ “สองมาตรฐาน”) น ามาสู ่การจัดการ 

ปัญหาด้วยการตั้งคณะกรรมการอิสระตรวจสอบและค้นหาความจริงเพื ่อการปรองดองแห่งชาติ (คอป.) สมัชชาปฏิรูปประเทศ และ 

คณะกรรมการปฏิรูปประเทศไทย ในการสร้างความปรองดองในชาติ 

การสืบค้นหาความจริงของ “คณะกรรมการอิสระตรวจสอบและค้นหาความจริงเพื ่อการปรองดองแห่งชาติ” ที ่ได้ออกผล 

การศึกษาในช่วงปลายปี พ.ศ. 2555 และรายงานที ่จัดท าโดยคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ (กสม.) ถึงผลการตรวจสอบ 

กรณีเหตุการณ์การชุมนุมของกลุ่มแนวร่วมประชาธิปไตยต่อต้านเผด็จการแห่งชาติ (นปช. หรือกลุ่มคนเสื ้อแดง) ระหว่างวันที ่ 12 

มีนาคม พ.ศ. 2553-19 พฤษภาคม พ.ศ. 2553 น ามาสู ่ข้อถกเถียงและการตั้งค าถามอย่างกว้างขวางต่อเนื ้อหาและข้อสรุป ความ 

พยายามสร้างความปรองดองที ่ผ่านมาของสังคมไทยสะท้อนว่า กระบวนการปรองดองเป็นเรื ่องละเอียดอ่อน ต้องอาศัยการถกเถียง 

136

อย่างสร้างสรรค์ ต้องอดทนต่อข้อมูลและการแสดงความคิดเห็นที ่แตกต่าง จริงใจและเปิดใจยอมรับฟังเสียงจากผู้เห็นต่างให้มาก 

กว่าเดิม ทั้งนี ้เป้าหมายคือการสร้างความไว้วางใจระหว่างคนในสังคม 


ในการน าหลักการและกระบวนการปรองดองมาใช้ในสังคมไทย ต้องไม่ลืมว่าการปรองดองมีความสัมพันธ์กับระบบ 

การเมือง โครงสร้างทางเศรษฐกิจ และสังคมวัฒนธรรมอย่างใกล้ชิด ไม่มีกระบวนการปรองดองใดที ่แยกตัวออกจากเศรษฐกิจและ 

การเมือง และต้องค านึงว่าความขัดแย้งที ่มีมาเป็นเวลายาวนานไม่สามารถจัดการได้ภายในระยะเวลาอันสั้น แต่จ าเป็นต้องใช้ 

กระบวนการที ่กินเวลาในการเปิดเจรจาระหว่างกลุ่มต่างๆ และใช้กลไกช่วยเหลือเยียวยาจนทุกกลุ่มในสังคมสามารถกลับมาด ารง 

อยู ่ร่วมกันได้ด้วยความอดทนต่อความหลากหลาย และที ่ส าคัญที ่สุด การปรองดองที ่แท้จริงมิอาจท าได้โดยใช้ความรุนแรงและ 

ก าลังบังคับ มิอาจเกิดขึ ้นได้ด้วยวาทะกรรมที ่ปราศจากส านึกในความผิด และการสรุปบทเรียนแห่งความผิดพลาดที ่จะไม่กระท าต่อ 

กันอีก การปรองดองจะส าเร็จได้ก็ต้องเริ่มด้วยการช าระประวัติศาสตร์ ให้ข้อเท็จจริงปรากฏ ไม่ใช่การท าให้ความจริงหายไป 


ดูเพิ่มใน ‘Pluralism’, ‘Cultural Relativism’ และ ‘Amnesty’ 

Murphy, Colleen (2010). A Moral Theory of Political Reconciliation. Cambridge: 


Whittaker, David J. (1999). Conflict and Reconciliation in the Contemporary World. 

New York: Routledge. 

รายงานฉบับสมบูรณ์คณะกรรมการอิสระตรวจสอบและค้นหาความจริงเพื ่อการปรองดองแห่งชาติ (คอป.) กรกฎาคม 2553- 

กรกฎาคม 2554. เข้าถึงวันที ่ 20 สิงหาคม 2555 ใน http://www.slideshare.net/FishFly/2553-2554-14315242. 

รายงานผลการตรวจสอบเพื ่อมีข้อเสนอแนะเชิงนโยบาย กรณีเหตุการณ์ชุมนุมของกลุ่ม นปช. ระหว่างวันที ่ 12 มีนาคม 2553 ถึง 

วันที ่ 19 พฤษภาคม 2553. คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ. เข้าถึงวันที ่ 20 สิงหาคม 2555 ใน 

http://www.nhrc.or.th/ 

2012/wb/img_contentpage_attachment/692_file_name_9897.pdf. 

“ลูกเสธ.แดง-แม่น้องเกด มอบหลักฐาน "ยงยุทธ" พิจารณาร่วมรายงาน "คอป”. มติชน. เข้าถึงวันที ่ 

25 กันยายน 2555 ใน http://www.matichon.co.th/news_detail.php?newsid= 

1348552553&grpid=02&catid=02. 

สถาบันพระปกเกล้า (2555). รายงานวิจัยการสร้างความปรองดองแห่งชาติ. รายงานวิจัยเสนอต่อ 

คณะกรรมการวิสามัญพิจารณาการศึกษาแนวทางการสร้างความปรองดองแห่งชาติ สภาผู้แทนราษฎร. 

137

International Institute for Democracy and Electoral Assistance (2003). “Reconciliation after Violent Conflict”. Accessed 

October 3, 2012 from http://www.idea. 

int/publications/reconciliation/upload/reconciliation_chap02.pdf. 

138

RULE OF LAW 

หลักนิติธรรม 


หลักนิติธรรม (Rule of Law) หากพิจารณาในฐานะแนวคิดของชาวตะวันตกนั้นก็จะพบว่ามีรากเหง้ามาแต่ครั้งสมัยกรีก 

โบราณจากข้อถกเถียงส าคัญที ่ว่า การปกครองที ่ดีนั้นควรจะเป็นการปกครองด้วยสิ่งใด ระหว่างกฎหมายที ่ดีที ่สุด กับ สัตบุรุษ (คน 

ดี) โดยอริสโตเติล (Aristotle) ได้สรุปว่า กฎหมายเท่านั้นที ่ควรจะเป็นผู้ปกครองสูงสุดในระบอบการเมือง (Aristotle, 1995: 127) 

และจากข้อสรุปของอริสโตเติลตรงนี ้นี ่เอง ที ่ได้พัฒนาไปสู ่แนวคิดพื ้นฐานส าคัญของรัฐสมัยใหม่ในอีกหลายพันปีถัดมาว่า การ 

ปกครองที ่ดีนั้นควรจะต้องให้กฎหมายอยู ่สูงสุด (supremacy of law) และทุกๆ คนต้องมีสถานะที ่เสมอภาค และเท่าเทียมกัน 

ภายใต้กฎหมาย กล่าวคือ แม้ตามหลักการของการแบ่งแยกอ านาจ ผู้ปกครองจะมีอ านาจอันชอบธรรมในการออกและบังคับใช้ 

กฎหมาย แต่ตัวผู้ปกครอง หรือ รัฐเองก็จะต้องอยู ่ภายใต้กฎหมายที ่พวกเขาออก และบังคับใช้ด้วยเฉกเช่นเดียวกันกับพลเมืองคน 

อื ่นๆ ในรัฐ เพื ่อที ่จะท าให้การเมืองนั้นวางอยู ่บนรากฐานของกฎหมาย และรัฐบาลนั้นเป็นรัฐบาลที ่จ ากัด (limited government) 

โดยตัวกฎหมายเป็นส าคัญ 


ในเบื ้องต้น ไม่ควรสับสนระหว่างแนวคิดเรื ่อง “หลักนิติธรรม” กับ “หลักนิติรัฐ” (legal state) เพราะทั้งสองแนวคิดนั้นแม้ 

จะมีที ่มาที ่คล้ายคลึงกัน แต่ก็มีความแตกต่างในตัวเองอย่างมีนัยส าคัญอยู ่ กล่าวคือ หลักนิติรัฐนั้นจะเป็นแนวคิดทฤษฎีทาง 

กฎหมายของรัฐในภาคพื ้นทวีป (continental) ในสายโรมาโนเจอเมนิค (Romano-Germanic) ที ่หมายถึงการที ่รัฐซึ ่งเคยทรงไว้ซึ ่ง 

อ านาจเบ็ดเสร็จเด็ดขาดนั้นยอมลดตัวลงมาอยู ่ภายใต้กรอบของกฎหมาย ตลอดจนวางแนวทางที ่มาของอ านาจ การใช้อ านาจ ผ่าน 

ช่องทางของกฎหมายทั้งสิ ้น ด้วยเหตุนี ้จึงท าให้ “อ านาจที ่ไม่จ ากัด” ของรัฐสมัยใหม่ได้กลายเป็น “อ านาจตามกฎหมาย” (วรเจตน์, 

2553) ดังนั้น ในแง่นี ้หลักนิติรัฐจึงมีระดับของการอธิบายที ่เริ่มตั้งต้นจากระดับโครงสร้างรัฐ (methodological collectivism) ในการ 

อธิบายความสูงสุดของกฎหมาย โดยเฉพาะอย่างยิ่งกฎหมายลายลักษณ์อักษร หรือ รัฐธรรมนูญ (โปรดดู Constitutionalism) 

ภายใต้การจัดโครงสร้างที ่เป็นระบบไม่ว่าจะเป็นการวางล าดับชั้นของกฎหมาย หรือ การวางหลักการแบ่งแยกอ านาจ และการ 

ตรวจสอบถ่วงดุลไว้ในรัฐธรรมนูญ ทั้งนี ้ก็เพื ่อธ ารงไว้ซึ ่งความสูงสุดของกฎหมายในการจ ากัดอ านาจรัฐ 

ในขณะที ่หลักนิติธรรมนั้นเป็นแนวคิดทฤษฎีทางกฎหมายจารีตประเพณี (common law) ของพวกแองโกลแซกซอน 

(อังกฤษ) ซึ ่งเกิดขึ ้นเนื ่องด้วยสภาพบริบททางการเมืองที ่มีการต่อสู้เพื ่อเรียกร้องสิทธิเสรีภาพในอังกฤษ ในช่วงกลางศตวรรษที ่ 17 

จึงท าให้หลักนิติธรรมนั้นมีระดับของการอธิบายที ่เริ่มต้นจากระดับตัวปัจเจกบุคคล (methodological individualism) กล่าวคือ 

มุ่งเน้นเรื ่องการรับรองสิทธิเสรีภาพของปัจเจกบุคคลอันเป็นผลมาจากความสูงสุดของกฎหมายมากกว่าตัวรัฐ นั่นก็เพราะสิทธิ 

เสรีภาพที ่ไม่มีกฎหมายประกันนั้นก็ไม่อาจเรียกได้ว่าเป็นสิทธิเสรีภาพ ในทางกลับกันกฎหมายหากไม่ประกันซึ ่งเสรีภาพแล้ว 

พลเมืองในรัฐก็จะมีสภาพตกเป็นทาส หรือ เบี ้ยล่างของผู้ปกครอง ซึ ่งจะไม่สามารถท าให้คนทุกๆ คนในรัฐ ซึ ่งรวมถึงตัวผู้ปกครอง 

ด้วยนั้นอยู ่ภายใต้กรอบของกฎหมายได้อย่างแท้จริง เพียงแต่การประกันสิทธิ เสรีภาพ ของแนวคิดนิติธรรมนี ้จะไม่มีการจัดระบบ 

โครงสร้างผ่านการจัดวางล าดับชั้นของกฎหมายที ่เคร่งครัด เพื ่อจ ากัดอ านาจรัฐเหมือนกับแนวคิดนิติรัฐ หากแต่กระท าผ่านจารีต 

139

ประเพณีที ่ยึดถือต่อๆ กันมาโดยมีเป้าประสงค์ส าคัญในการคุ้มครองสิทธิ เสรีภาพ มากกว่าการพยายามจ ากัดอ านาจรัฐด้วยการ 

วางโครงสร้าง และกลไกเชิงสถาบันทางการเมืองนั่นเอง 

แม้ในมุมมองของนักเสรีนิยมสุดโต่งจะมองว่า เสรีภาพของปัจเจกบุคคล นั้นเป็นสิทธิตามธรรมชาติ (natural rights) ที ่มี 

อยู ่แล้วโดยไม่จ าเป็นจะต้องให้กฎหมายมารองรับ ดังนั้น กฎหมาย ข้อบังคับของรัฐ จึงดูเหมือนว่าจะอยู ่ฝั่ งตรงกันข้ามกับเสรีภาพ 

หรือ กล่าวอีกนัยหนึ ่งก็คือ “เสรีภาพปรากฏ เมื ่อกฎหมายเงียบลง” (Liberty exists when the law is silent) ก็ตาม และในจุดนี ้ 

นี ่เองที ่หลักการนิติธรรมจะเข้ามาประสานความขัดแย้งระหว่างเสรีภาพ กับ กฎหมาย โดยการท าให้กฎหมายนั้นเป็นสิ่งที ่สูงสุดที ่ 

ทุกคนแม้แต่ผู้ปกครองก็จะต้องอยู ่ในกรอบของกฎหมาย ในขณะที ่ตัวกฎหมายเองนั้นก็จะต้องประกันไว้ซึ ่งสิทธิเสรีภาพขั้นพื ้นฐาน 

ของประชาชนทุกๆ คนในรัฐ (Tamanaha, 2004: 45) 

จะเห็นได้ว่าหลักนิติธรรมนี ้จะต้องอยู ่เคียงคู ่กับหลักความสูงสุดของกฎหมาย (the supremacy of law) เสมอ เนื ่องจาก 

เมื ่อรัฐใดใช้กฎหมายเป็นหลักเกณฑ์สูงสุดในการปกครองแล้ว ก็จะเป็นการรับประกันว่าพลเมืองทุกๆ คน แม้แต่เจ้าหน้าที ่ของรัฐ 

หรือ ผู้ปกครอง ในการปฏิบัติตามหน้าที ่ หรือ บริหารราชการแผ่นดินนั้นก็จะต้องอยู ่ภายใต้กรอบของกฎหมายซึ ่งเป็นสิ่งสูงสุด 

ดังนั้นในระบอบการปกครองที ่ยึดหลักนิติธรรม คนทุกๆ คน ที ่อาศัยอยู ่ในสังคมการเมืองดังกล่าวนั้นย่อมจะต้องมีความเท่าเทียม 

และมั่นใจได้ว่าไม่ว่าจะเป็นเจ้าหน้าที ่ หรือ ข้าราชการระดับสูง หรือ แม้แต่บุคคลในรัฐบาลเองก็จะต้องอยู ่ภายใต้กรอบของกฎหมาย 

เฉกเช่นเดียวกันกับพวกเขา นอกจากนี ้หลักความสูงสุดของกฎหมายก็ยังเป็นลักษณะร่วมกันระหว่างหลักนิติธรรม กับ หลักนิติรัฐอีก 

ด้วย นอกจากนี ้ชุดคุณค่า ปทัสถานหลายๆ อย่างในทางการเมืองอย่างความเท่าเทียม ความเที ่ยงธรรม ก็ถูกน ามาสร้างให้เกิดขึ ้น 

เป็นรูปธรรมผ่านการออกกฎหมาย และการบังคับใช้กฎหมายที ่วางอยู ่บนชุดคุณค่าเหล่านั้น ซึ ่งเป็นสถาบันทางสังคม (social 

institution) ที ่เป็นผลอันเกิดจากการยอมรับ และการประพฤติปฏิบัติของคนในสังคมนั้นๆ ด้วยเหตุนี ้จึงท าให้ในบางสังคมกฎหมาย 

จึงอาจกลายเป็นเครื ่องมือในการสร้างความชอบธรรมในการกีดกัน และสร้างความไม่เท่าเทียม และไม่เป็นธรรมทางเพศ หาก 

สังคมนั้นยอมรับชุดคุณค่า และปทัสถานเรื ่องความไม่เท่าเทียมกันทางเพศมาเป็นปทัสถานทางสังคมที ่ผู้คนให้การยอมรับนับถือ 

และปฏิบัติตามได้เช่นกัน 


หลังจากการเปลี ่ยนแปลงการปกครองในปี พ.ศ. 2475 ที ่ได้ระบอบการปกครองแบบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ ถูกแทนที ่ 

ด้วยระบอบพระมหากษัตริย์ภายใต้รัฐธรรมนูญ (โปรดดู Constitutional Monarchy) ถือได้ว่าหลักนิติธรรมในแง่ของแนวคิดพื ้นฐาน 

ได้เกิดขึ ้นเป็นครั้งแรกในประเทศไทย เพราะอ านาจสูงสุดของรัฐได้ถูกถ่ายโอนจากองค์พระมหากษัตริย์ไปสู ่รัฐธรรมนูญที ่ระบุให้ที ่มา 

ของอ านาจอธิปไตยมาจากเบื ้องล่าง คือ ประชาชน กฎหมายที ่ตราขึ ้นโดยรัฐสภาภายใต้รัฐธรรมนูญตั้งแต่ พ.ศ. 2475 เป็นต้นมา 

เป็นกฎหมายที ่ตราขึ ้นโดยตัวแทนที ่มาจากการเลือกตั้งของประชาชน ดังนั้นในแง่นี ้สถานะของประชาชนที ่เป็นทั้งผู้ปกครอง และผู้ 

ถูกปกครอง (the ruler and the ruled) อย่างเท่าเทียมกันภายใต้ความสูงสุดของกฎหมาย (รัฐธรรมนูญ) จึงได้บังเกิดขึ ้นนับแต่นั้น 

มา 

140

ที ่น่าสนใจคือ หลักนิติธรรมที ่กล่าวถึงในข้างต้นนั้นไม่ได้เป็นเพียงแนวคิดในเชิงทฤษฎี หรือ นามธรรมเท่านั้น แต่ได้ 

ปรากฏให้เห็นเป็นรูปธรรมเป็นครั้งแรกภายใต้รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2540 หรือ รัฐธรรมนูญฉบับ 

ประชาชน ในมาตรา 29 ที ่ระบุว่า 

“การจ ากัดสิทธิและเสรีภาพของบุคคลที่รัฐธรรมนูญรับรองไว้จะกระท ามิได้ เว้นแต่โดยอาศัย 

อ านาจตามบทบัญญัติแห่งกฎหมายเฉพาะเพื่อการที่รัฐธรรมนูญนี ้ก าหนดไว้และเท่าที่จ าเป็นเท่านั้น 

และจะกระทบกระเทือนสาระส าคัญแห่งสิทธิและเสรีภาพนั้นมิได้ 

กฎหมายตามวรรคหนึ่งต้องมีผลใช้บังคับเป็นการทั ่วไปและไม่มุ่งหมายให้ใช้บังคับแก่กรณีใด 

กรณีหนึ่งหรือแก่บุคคลใดบุคคลหนึ่งเป็นการเจาะจง ทั้งต้องระบุบทบัญญัติแห่งรัฐธรรมนูญที่ให้อ านาจ 

ในการตรากฎหมายนั้นด้วย” 

จะเห็นได้ว่าสาระส าคัญของมาตรา 29 ของรัฐธรรมนูญ พ.ศ. 2540 คือการบ่งบอกว่ากฎหมายใด ๆ ที ่ตราขึ ้น จะต้อง 

บังคับใช้กับคนทุกๆ คนอย่างเท่าเทียมกัน โดยที ่เนื ้อหาสาระของกฎหมายนั้นจะต้องไม่เป็นการละเมิด หรือ จ ากัดซึ ่งสิทธิเสรีภาพ 

ตามรัฐธรรมนูญของประชาชน ซึ ่งหลักการดังกล่าวนี ้ก็คือแนวคิดพื ้นฐานของหลักนิติธรรมในการมุ่งประกันสิทธิเสรีภาพของ 

ประชาชน จากความสูงสุดของกฎหมาย 

นอกจากนี ้ในรัฐธรรมนูญฉบับ พ.ศ. 2550 ยังได้เขียนค าว่า "นิติธรรม" ไว้อย่างชัดเจนในมาตรา 3 วรรคสองว่า "การ 

ปฏิบัติหน้าที่ของรัฐสภา คณะรัฐมนตรี ศาล รวมทั้งองค์กรตามรัฐธรรมนูญและหน่วยงานของรัฐ ต้องเป็นไปตามหลักนิติธรรม" ซึ ่ง 

การบัญญัติดังกล่าวเป็นการเน้นให้เห็นว่า ผู้ใช้อ านาจปกครองทั้งสามอ านาจ (ตามหลักการแบ่งแยกอ านาจ) รวมถึงองค์กรของรัฐ 

อื ่นๆ ที ่มีอ านาจหน้าที ่ที ่อาจส่งผลกระทบต่อสิทธิเสรีภาพของประชาชนได้นั้นล้วนแล้วแต่ต้องกระท าการอยู ่ภายใต้กรอบของ 

กฎหมายอย่างเสมอภาคเท่าเทียม และเป็นธรรมด้วยกันทั้งสิ ้น 

อย่างไรก็ตาม การใช้ค าว่า “นิติธรรม” และ “นิติรัฐ” ของไทยนั้นยังคงสับสน และมักใช้ร่วมกันอยู ่บ่อยครั้ง ทั้งนี ้ก็เนื ่องจาก 

ความเข้าใจผิดเกี ่ยวกับความหมาย และหลักการทางกฎหมายมหาชนของค าทั้งสอง เพราะหากเรายึดตามหลักการ ตา มทฤษฎี 

แล้ว ประเทศไทยซึ ่งใช้ระบบกฎหมายแบบลายลักษณ์อักษร (civil law) ตามแบบอย่างประเทศในภาคพื ้นทวีปยุโรป เช่น เยอรมนี 

และฝรั่งเศส ย่อมจะต้องยืนอยู ่บนหลักการความสูงสุดของกฎหมายที ่เป็น “นิติรัฐ” มากกว่า หลักความสูงสุดของกฎหมายในแบบ 

“นิติธรรม” ที ่ใช้ในระบบกฎหมายจารีตประเพณี (common law) โดยมีอังกฤษเป็นต้นแบบ เพราะหลักนิติรัฐนั้นจะเน้นไปที ่รูปแบบ- 

โครงสร้าง (form-structure) และวิธีการในการไปให้ถึงเป้าประสงค์ คือการจ ากัดอ านาจรัฐ ในขณะที ่หลักนิติธรรมนั้นจะเน้นที ่ 

เนื ้อหา (substance) และกระบวนการ (procedure) ในการสร้างเสริมสิทธิ และเสรีภาพให้แก่ประชาชน 


ดูเพิ่มใน ‘Constitutionalism’ และ ‘Constitutional Monarchy’ 

Aristotle (1995). Politics. Oxford: Oxford University Press. 

141

Tamanaha, Brian (2004). On the rule of law. Cambridge: Cambridge University Press. 

วรเจตน์ ภาคีรัตน์ (2553). หลักนิติรัฐ และหลักนิติธรรม. เข้าถึงวันที ่ 30 กันยายน 2555 ใน 

http://www.pub-law.net/publaw/view.aspx?id=1431. 

142

SOCIAL CAPITAL 

ทุนทำงสังคม 


ทุนทางสังคม (Social Capital) เป็นค าอธิบาย “ทุน” ในลักษณะใหม่ที ่ไม่ใช่เพียงทุนทางเศรษฐกิจที ่มุ่งหวังในการท าก าไร 

หรือแสวงหาผลประโยชน์สูงสุดของตัวเอง แต่ทุนทางสังคมมีลักษณะเป็นผลประโยชน์หรือต้นทุนส่วนรวมที ่มาจากการช่วยเหลือ 

และความร่วมมือกันระหว่างบุคคลและระหว่างกลุ่มต่างๆ ในสังคม (Putnum, 2000) โดยธนาคารโลก (World Bank) เห็นว่าทุน 

ทางสังคม คือ สถาบัน ระบบ ความสัมพันธ์และบรรทัดฐานการปฏิบัติ (norm) ที ่น ามาซึ ่งปฏิสัมพันธ์ของสังคมทั้งในเชิงปริมาณ 

และคุณภาพ เน้นถึงความสัมพันธ์เชื ่อมโยงระหว่างกันไม่ใช่สถาบันหรือตัวบุคคลโดดๆ หรือจ านวนรวมกัน อีกทั้งองค์การเพื ่อ 

ความร่วมมือทางเศรษฐกิจและการพัฒนา (Organization for Economic Co-operation and Development: OECD) เห็นว่าทุน 

ทางสังคม คือ การเชื ่อมโยงของบุคคลเป็นเครือข่ายทางสังคมบนพื ้นฐานความเชื ่อถือ ไว้วางใจซึ ่งกันและกัน (trust) และมี 

มาตรฐานในการท างานร่วมกัน 


ส าหรับความหมายที ่นิยมอ้างถึงมากที ่สุดคือนิยามของโรเบิร์ท แพทนัม (Robert Putnam) (1993: 167) ที ่กล่าวว่าทุน 

ทางสังคมคือรูปแบบของการจัดองค์การที ่ประกอบไปด้วยความเชื ่อใจ (trust) บรรทัดฐาน (norm) และเครือข่าย (network) ที ่จะ 

เพิ่มประสิทธิภาพให้กับสังคมในการท ากิจกรรมต่างๆ ร่วมกัน โดยทุนทางสังคมจะเพิ่มโอกาสในการบรรลุเป้าหมายของสังคมโดย 

อาศัยความเชื ่อใจ ไม่ใช่แค่ระดับบุคคลต่อบุคคล แต่เป็นระดับในองค์รวมของสังคม และสามารถคาดหวังได้ว่าสิ่งที ่เราท าไปนั้น 

ผู้อื ่นก็จะตอบรับกลับมาในทางเดียวกัน ความสัมพันธ์ดังกล่าวจึงก่อตัวเป็นสถาบัน (institution) และจุดมุ่งหมายของสถาบันก็คือ 

การจัดการกับปัญหาที ่ไม่สามารถท าคนเดียวได้ (collective action problem) แต่ต้องอาศัยความร่วมมือระหว่างสมาชิกทั้งหลายใน 

สังคมและมีทุนทางสังคมเป็นตัวขับเคลื ่อนความสัมพันธ์ดังกล่าว 

อย่างไรก็ดี ในระดับสากลค าว่าทุนทางสังคมก็ยังมีอีกหลายนิยามที ่อาจจะสอดคล้องหรือขัดแย้งในบางประเด็น แต่จุดร่วม 

ที ่มีอยู ่ด้วยกันคือการใช้ค าว่าทุนทางสังคมในการสร้างความร่วมมือทางสังคม ทุนทางสังคมโดยตัวของมันเองนั้นมิได้เป็นปัจจัยการ 

ผลิตโดยตรง หากแต่เป็นตัวกลางในการเข้าถึงปัจจัยการผลิตหรือทุนอื ่น เช่น ข่าวสารข้อมูล ทุนมนุษย์ (human capital) ทุน 

กายภาพ (physical capital) ทรัพยากรธรรมชาติ (natural resources) เป็นต้น ในต้นทุนหรือราคาที ่ถูกลง โดยผ่านความสัมพันธ์ 

ทางสังคมหรือโครงสร้างทางสังคมที ่แต่ละสมาชิกท าหน้าที ่ตามบทบาทตัวเองอย่างเหมาะสม ทุนทางสังคมจึงเป็นรากฐานในความ 

ร่วมมือกันทางสังคม ซึ ่งจะส่งเสริมทั้งการพัฒนาทางเศรษฐกิจอย่างยั่งยืนและพัฒนาการทางการเมือง 


ส าหรับสังคมไทย ค าว่าทุนทางสังคมถูกน ามาใช้อย่างมากหลังจากการเกิดวิกฤติเศรษฐกิจ เนื ่องจากปัญหาการจัดการทุน 

ทางเศรษฐกิจ ท าให้เกิดการน าเข้าค าศัพท์ใหม่ๆ เกี ่ยวกับการแสวงหาความร่วมมือมากกว่าการแข่งขันแสวงหาก าไร ค าว่าทุนทาง 

สังคมจึงถูกน าเข้ามาใช้ในสังคมไทย โดยส านักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ (สศช.) ได้ให้ความหมาย 

143

ของทุนทางสังคมในบริบทของสังคมไทยว่าหมายถึงผลรวมของสิ่งดีงามต่างๆ ที ่มีอยู ่ในสังคม ทั้งในส่วนที ่ได้จากการสั่งสมและการ 

ต่อยอด รวมถึงการรวมตัวของคนที ่มีคุณภาพเพื ่อสร้างประโยชน์ต่อส่วนรวม บนพื ้นฐานของความไว้เนื ้อเชื ่อใจ สายใยแห่งความ 

ผูกพันและวัฒนธรรมที ่ดีงาม ซึ ่งหากน ามาพัฒนาและใช้ประโยชน์อย่างเหมาะสมแล้วจะเป็นปัจจัยส าคัญในการพัฒนาประเทศชาติ 

และสังคมให้สมดุลและยั่งยืน 

ค าว่าทุนทางสังคมถูกน าไปใช้ในหลายบริบทและหลายความหมาย ในที ่นี ้จะขอยกตัวอย่างในทางการเมือง เช่น ในบทความ 

ของปิยะชาติ มงคลไชยสิทธิ์ (2548) 

กล่าวถึงทุนทางสังคมในฐานะที ่เป็นปัจจัยหลักในการก าหนดพื ้นฐานของความเป็น 

นักการเมืองและภาพพจน์ที ่จะถูกสั่งสมออกมาเป็นนักการเมืองที ่ดี ท าให้การประกอบอาชีพทางการเมืองมีความราบรื ่นและส่งผลดี 

ต่อประเทศชาติ ซึ ่งในกรณีของรัฐบาล พ.ต.ท.ทักษิณ ชินวัตร มีพื ้นฐานทุนทางสังคมมาจากพ่อค้าวาณิช ภาพของรัฐบาลและ 

ภาพพจน์ของรัฐมนตรีเหล่านั้น ในความรู้สึกของประชาชนทั่วไป จึงออกไปในทางตั้งข้อระแวง สงสัยไม่ค่อยจะไว้วางใจนัก 

โดยเฉพาะในเรื ่องความซื ่อสัตย์สุจริต เป็นความรู้สึกที ่เหมือนกับการมองพ่อค้าวาณิชทั่วไปว่าเป็นพวกที ่มุ่งแสวงหาก าไรสูงสุด 

ให้กับตนเองอย่างเดียวเป็นส าคัญ มากกว่าจะคิดเจือจานรับใช้แผ่นดินด้วยความสุจริตใจ 

อย่างไรก็ดี การท าความเข้าใจทุนทางสังคมไม่ใช่เป็นเพียงพื ้นฐานส่วนบุคคล แต่ต้องมองในลักษณะองค์รวม เพราะทุน 

ทางสังคมเป็นเรื ่องของการจัดความสัมพันธ์ระหว่างบทบาทอันหลากหลายของสมาชิกในสังคมจนออกมาเป็นสถาบันที ่อยู ่บนความ 

เชื ่อใจ ความร่วมมือกัน และมีเครือข่ายระหว่างกัน จนสุดท้ายทุนทางสังคมจะเป็นพื ้นฐานให้กับกิจกรรมทั้งหลายที ่เกิดทั้งในทาง 

สังคม เศรษฐกิจ และการเมือง ซึ ่งทุนทางสังคมดังกล่าวจ าเป็นต้องใช้เวลาในการสะสมอย่างยาวนาน และสามารถสถาปนาเป็น 

สถาบันที ่จัดความสัมพันธ์ของสมาชิกได้อย่างลงตัว 


ดูเพิ่มใน ‘Institutionalism’, ‘Civil Society’, ‘Public Sphere’ และ ‘Social Network’ 

“ทุนทางสังคม (Social Capital)” (2546). ส านักพัฒนาสังคมและคุณภาพชีวิต. เข้าถึงวันที ่ 18 กรกฎาคม 2555 ใน 

http://pattanathai.nesdb.go.th/Knowledge_pdf/ 

social_capital.pdf. 

สินาด ตรีวรรณไชย. "ทุนทางสังคม: ความหมายและความส าคัญ". ประชาไท. เข้าถึงวันที ่ 18 

กรกฎาคม 2555 ใน http://prachatai.com/ journal/2005/01/2262. 

ปิยะชาติ มงคลไชยสิทธิ์ . "ทุนทางสังคม". มติชนรายวัน, ปีที ่ 28 ฉบับที ่ 9916, 4 พฤษภาคม 2548. 

Putnam, Robert D. (2000). Bowling Alone: The Collapse and Revival of American Community. New York: Simon & 

Schuster. 

Putnam, Robert D. (1993). Making Democracy Work: Civic Traditions in Modern Italy. Princeton: Princeton University 

Press. 

144

SOCIAL CONTRACT 

สัญญำประชำคม 


สัญญาประชาคม (Social Contract) เป็นการสมาสระหว่างค าสองค า คือ ค าว่า “สัญญา” ซึ ่งหมายถึงข้อตกลง กับค าว่า 

“ประชาคม” ซึ ่งหมายถึงชุมชนหรือกลุ่มชนซึ ่งอยู ่ร่วมกันและมีการติดต่อสัมพันธ์กัน โดยเมื ่อรวมกันแล้วจะมีความหมายว่า การท า 

ข้อตกลงกันของประชาชนในสังคมที ่อยู ่ร่วมกัน โดยส่วนใหญ่แล้วค าว่าสัญญาประชาคมนี ้มักจะถูกน าไปใช้ในสองลักษณะ คือ ใน 

ความหมายแบบแคบที ่หมายถึงตัวทฤษฎีทางรัฐศาสตร์ที ่เกิดขึ ้นในคริสต์ศตวรรษที ่ 17-18 และในความหมายแบบกว้างที ่หมายถึง 

พันธะสัญญาทางการเมืองระหว่างนักการเมืองกับประชาชน (Kurian, 2011: 1548) 


แนวคิดสัญญาประชาคมเกิดขึ ้นในราวศตวรรษที ่ 17 เพื ่อที ่จะอธิบายที ่มาของสังคมการเมือง และสร้างความชอบธรรม 

ให้แก่รัฐบาลที ่ปกครองอยู ่ในขณะนั้น โดยอธิบายถึงที ่มาในการจัดตั้งสังคมการเมืองของมวลมนุษยชาติว่าเกิดจากการตกลงร่วมกัน 

ของมนุษย์ในสภาวะที ่ยังไม่มีรัฐ หรือ สภาวะธรรมชาติ (state of nature) ที ่จะยินยอมสละสิทธิบางอย่างให้แก่ผู้ปกครองเพื ่อท า 

หน้าที ่ดูแลปกครอง และจัดตั้งสังคมการเมืองขึ ้นมา โดยทฤษฎีสัญญาประชาคมนี ้จะแตกต่างออกไปจากแนวคิดเรื ่องที ่มาของรัฐที ่มี 

อยู ่เดิมตั้งแต่สมัยกรีกโบราณว่าเป็นเรื ่องของธรรมชาติจากการที ่มนุษย์โดยธรรมชาติเป็นสัตว์การเมือง (man is by nature a 

political animal) แต่ในทางกลับกันทฤษฎีสัญญาประชาคมจะอธิบายว่าสังคมการเมืองนั้นเกิดจากการที ่มนุษย์ในสภาวะธรรมชาติ 

ได้ตกลงร่วมกันในการจัดตั้งสังคมการเมืองและการปกครองขึ ้นมาเองในภายหลังต่างหาก (Wolff, 1996: 6-8) 

การท า ‘สัญญา’ ในความเข้าใจของโลกตะวันตก โดยเฉพาะในสมัยคริสต์ศตวรรษที ่ 17 – 18 เป็นต้นมานั้นอาจแบ่งออก 

ได้เป็น 3 ประเภท ได้แก่ การท าพันธสัญญา (covenant) ข้อตกลง (compact) และสัญญา (contract) โดยค าทั้งสามค านั้นต่างมีนัย 

ยะที ่สื ่อถึงความสัมพันธ์ระหว่างคู ่สัญญา และความส าคัญของการกระท าสัญญาที ่แตกต่างกันออกไป กล่าวคือในขณะที ่การท าพันธ 

สัญญานั้นมีนัยหมายถึงการท าข้อตกลงกับพระผู้เป็นเจ้า ดังนั้นพระผู้เป็นเจ้าจึงเป็นเสมือนหนึ ่งในคู ่สัญญา หรือ สักขีพยานของผู้ 

ที ่มาท าพันธสัญญาร่วมกัน และส่งผลให้การท า พันธสัญญานั้นมีความศักดิ์สิทธิ์สูงยิ่งขึ ้นไปอีกในความรับรู้ของผู้ท า 

พันธสัญญา แต่ในกรณีของการท าข้อตกลงนั้นแม้จะไม่ได้มีพระผู้เป็นเจ้าเป็นสักขีพยาน หรือเป็นคู ่สัญญา แต่ก็มีนัยหมายถึง 

ข้อตกลงที ่มีลักษณะเป็นการตกลงเพื ่อส่วนรวมบางอย่างเช่นเดียวกัน ซึ ่งจะแตกต่างจากการท า ‘สัญญา’ ที ่การท าสัญญานั้นมีนัย 

หมายถึงการกระท าที ่เป็นส่วนตัว หรือเป็นข้อตกลงระหว่างเอกชนด้วยกันเสียมากกว่า โดยไม่ได้อ้างอิงกับความศักดิ์สิทธิ์ของพระ 

ผู้เป็นเจ้า หรือเรื ่องส่วนรวมแต่อย่างใด (Elazar, 1980: 11) ด้วยเหตุนี ้หากเราจะพิจารณาแนวคิดเรื ่องการท าสัญญาทั้งสามแบบ 

ดังกล่าวอย่างเคร่งครัดแล้วก็ย่อมจะต้องมองว่าทฤษฎีสัญญาประชาคมนั้นแท้จริงแล้วควรจะต้องเป็นทฤษฎี ‘ข้อตกลงประชาคม’ 

(Social Compact) เสียมากกว่า มิพักต้องพูดถึงการที ่นักทฤษฎีสัญญาประชาคมคนส าคัญอย่างฮอบส์ เลือกใช้ค าว่า พันธสัญญา 

ในการอธิบายแนวคิดการท าข้อตกลงของเขาในหนังสือ เลอไว่อาเธิน (Leviathan) (เช่นใน Hobbes, 2008: 89) 

ในโลกตะวันตก แนวคิดทฤษฎีสัญญาประชาคมนับว่ามีความส าคัญเป็นอย่างมาก เพราะเป็นที ่มาของแนวคิดเรื ่องอ านาจ 

อธิปไตยเป็นของปวงชน (โปรดดู Sovereignty) เพราะการที ่สังคมการเมืองเกิดขึ ้นจากการตกลงกันของประชาชนในสังคม ดังนั้น 

145

ความชอบธรรมของรัฐบาลหรือผู้ปกครองจึงอยู ่ที ่การได้รับความยินยอม และการยอมรับจากประชาชน แต่ทั้งหลายทั้งปวงแนวคิด 

เกี ่ยวกับการก าเนิดของรัฐและสังคมโดยทฤษฎีสัญญาประชาคมที ่ว่านี ้เป็นเพียงการตั้งสมมติฐาน ภายในห้วงความคิดของนัก 

ทฤษฎีการเมืองอย่าง โธมัส ฮอบส์ (Thomas Hobbes) จอห์น ล็อค (John Lock) หรือ ฌอง ฌากส์ รุสโซ (Jean-Jacques 

Rousseau) เพื ่อสร้างชุดค าอธิบายการปกครองสมัยใหม่ มากกว่าเป็นเรื ่องที ่เกิดขึ ้นจริง กล่าวคือไม่มีใครสามารถล่วงรู้ได้ว่าการตก 

ลงท าสัญญาประชาคมนี ้เกิดขึ ้นหรือไม่ เมื ่อไหร่ อย่างไร (Wolff, 1996: 37-39) 

ในปัจจุบัน ค าว่า สัญญาประชาคม ในโลกตะวันตกได้ถูกน ามาใช้ในความหมายกว้าง ที ่หมายถึงการท าข้อตกลงบางอย่าง 

ที ่เกิดขึ ้นเป็นรูปธรรมจริงมากกว่าที ่จะเป็นเรื ่องของทฤษฎีที ่อธิบายการก าเนิดของรัฐเหมือนในศตวรรษที ่ 17-18 ดังนั้น สัญญา 

ประชาคมในยุคปัจจุบันนี ้จึงหมายถึงข้อตกลงระหว่างกลุ่มคน ในสังคมในเรื ่องหนึ ่งๆ เพื ่อที ่จะหาข้อสรุปที ่เป็นฉันทามติร่วมกัน 

นอกจากนี ้ ค าว่าสัญญาประชาคม ยังน ามาใช้กับการให้ค ามั่นสัญญาทางการเมืองระหว่างนักการเมืองและประชาชนผ่าน 

นโยบายในการหาเสียงเลือกตั้ง เช่น การที ่ประธานาธิบดีบารัคโอบามาได้ให้สัญญากับประชาชนสหรัฐอเมริกาเรื ่องนโยบายถอน 

ทหาร และยุติสงครามในต่างแดน ซึ ่งภายหลังที ่นายโอบามาได้รับเลือกตั้งให้กลับเข้าไปด ารงต าแหน่งประธานาธิบดีสหรัฐอเมริกา 

อีกครั้ง สหรัฐอเมริกาก็ได้แสดงท่าทีในการยุติสงครามในอิรัก และอัฟกานิสถาน โดยเฉพาะการถอนทหารสหรัฐอเมริกา และปล่อย 

ให้กองก าลังความมั่นคง (security force) ของประเทศเหล่านั้นดูแลจัดการความสงบเรียบร้อยภายในประเทศเอง ค าสัญญาใน 

นโยบายเหล่านี ้ นายโอบามาได้น ามาเป็นหนึ ่งในประเด็นหลักที ่เขาได้แถลงต่อที ่ประชุมร่วมสภาคองเกรส (state of the union 

address) เพื ่อเป็นการแสดงให้เห็นถึงการเคารพสัญญาประชาคมที ่มีต่อพลเมืองสหรัฐฯ อาจกล่าวได้ว่าการแถลงต่อที ่ประชุมร่วม 

สภาคองเกรส ถือเป็นหนึ ่งในเวทีการท าสัญญาประชาคมที ่รัฐบาลสหรัฐมีต่อประชาชนของตน 

จะเห็นได้ว่าค าว่าสัญญาประชาคม มิใช่การลงนามในหนังสือสัญญาเป็นลายลักษณ์อักษร แต่เป็นการสร้างความเข้าใจที ่ 

ตรงกันระหว่างคู ่สัญญาในประชาคมการเมือง ในเรื ่องความรับผิดและรับชอบต่อข้อผูกมัดและพันธะที ่ทั้งคู ่มีให้แก่กัน ส่วนการ 

บังคับให้เป็นไปตามค ามั่นสัญญาในประชาคม จะเป็นไปตามมาตรฐานทางสังคมนั้น ๆ (โปรดดู Social Norm) ที ่อาจแตกต่างกัน 

ไป 


ประเทศไทยมีการร่างรัฐธรรมนูญบ่อยครั้ง แต่ไม่มีครั้งใดเลยที ่น าเอาแนวคิดสัญญาประชาคมระหว่างผู้ปกครองและผู้ถูก 

ปกครองมาเป็นฐานคิด การร่างรัฐธรรมนูญของไทยจึงไม่ได้ให้ความส าคัญเรื ่องการจ ากัดขอบเขตอ านาจของผู้ปกครอง และไม่ได้มี 

แนวคิดว่าการยอมเสียสละสิทธิบางประการของผู้ถูกปกครองให้แก่ผู้ปกครองเพื ่อจัดตั้งสังคมการเมือง ต้องมีพื ้นฐานจากความเห็น 

พ้องและยอมรับร่วมกันของคนในสังคม ด้วยเหตุนี ้ การร่างรัฐธรรมนูญใหม่ทุกครั้งจึงเป็นเพียงการบังคับใช้กติกาการเมืองชุดใหม่ 

กับประชาชนผู้ถูกปกครองโดยชนชั้นน ากลุ่มใหม่ที ่มีอ านาจในขณะนั้น มิได้มีรากฐานจากการยอมมอบหมายอ านาจจากประชาชน 

การสร้างกติกาการเมืองโดยปราศจากฐานคิดเรื ่องสัญญาประชาคมระหว่างประชาชนและผู้ปกครอง ท าให้ผู้ปกครองไม่ว่าจะมาจาก 

การเลือกตั้ง หรือมาจากการยึดอ านาจด้วยก าลัง ขาดจิตส านึกว่าอ านาจอธิปไตยเป็นของปวงชนตามทฤษฎีประชาธิปไตยสมัยใหม่ 

อ านาจที ่ไม่ได้มาจากการยอมรับของประชาชน จึงเป็นอ านาจที ่ขาดรากฐานเรื ่องความชอบธรรมที ่มั่นคง สุ่มเสี ่ยงต่อการโค่น 

ท าลายลงโดยง่าย 

146


ดูเพิ่มใน ‘Sovereignty’, ‘Constitutionalism’, ‘Horizontal and Vertical Orders’, และ‘Social Norm’ 

เกษียร เตชะพีระ (2553). สงครามระหว่างสี: ก่อนถึงจุดที่ไม่อาจหวนกลับ. กรุงเทพฯ: โอเพ่น. 

Elazar, Daniel J. (1980). The Political Theory of Covenant: biblical origins and modern developments. Publius, 10 (4): 3- 

30. 

Hobbes (2008). Leviathan. Oxford: Oxford University Press. 


Wolff, Jonathan (1996). An introduction to political philosophy. Oxford: Oxford University Press. 

147

SOCIAL ECONOMY 

เศรษฐกิจเชิงสังคม 


เศรษฐกิจเชิงสังคม (Social Economy) เป็นค าศัพท์ที ่ใช้กล่าวถึงความสัมพันธ์ทางเศรษฐกิจในภาคส่วนที ่สาม (โปรดดู 

Third Sector) กล่าวคือเป็นระบบเศรษฐกิจของส่วนที ่ไม่ใช่ภาครัฐและไม่ใช่ตลาด แต่เป็นภาคสังคม โดยเศรษฐกิจในภาคสังคมจะมี 

ลักษณะขององค์กรที ่ไม่เป็นทางการ องค์กรที ่ตั้งขึ ้นโดยไม่แสวงหาผลก าไร องค์กรในการสร้างความร่วมมือ องค์กรเพื ่อ 

สาธารณประโยชน์ และองค์กรการกุศล ลักษณะของเศรษฐกิจเชิงสังคมจึงไม่ได้มีการแข่งขันในกลไกตลาด (competitive market) 

เพื ่อมุ่งหวังผลก าไรสูงสุด และไม่ใช่องค์กรในระบบราชการ (bureaucracy) ที ่มีการใช้อ านาจการบังคับบัญชาจากบนลงล่าง แต่ 

องค์กรในเศรษฐกิจเชิงสังคมจะเน้นความร่วมมือในแนวระนาบเดียวกันมากกว่า 


แนนซี ่ นีมตัน (Neamtan, 2004) ได้จ าแนกที ่มาของเศรษฐกิจเชิงสังคมออกเป็น 5 ลักษณะเด่นส าคัญดังนี ้ 

1) เป็นองค์กรที ่มีจุดมุ่งหมายในการบริการสมาชิกและชุมชนในลักษณะองค์รวม (the whole) มากกว่าที ่จะมุ่งหวังเพียง 

ผลประโยชน์หรือก าไร 

2) ไม่ใช่หน่วยงานของภาครัฐและภาคเอกชน 

3) ส่งเสริมกระบวนการตัดสินใจที ่เป็นประชาธิปไตย โดยใช้การมีส่วนร่วมอย่างกว้างขวาง 

4) ให้ความส าคัญกับ “คน” และ “งาน” มากกว่าการกระจายหรือสนใจแต่รายรับและส่วนเกินจากการท างาน 

148

5) มีฐานคิดส าคัญจากหลักการมีส่วนร่วม (participation) การมอบอ านาจให้ประชาชน (empowerment) และความ 

รับผิดชอบต่อปัจเจกบุคคลและส่วนรวม (individual and collective responsibility) 

ในระดับสากล ค าว่าเศรษฐกิจเชิงสังคมถูกน าไปใช้กับการเรียกองค์กร 3 รูปแบบ โดยแบบที ่หนึ ่งเป็นองค์กรในส่วนของ 

ชุมชน (community sector) ที ่อยู ่ในระดับท้องถิ่น มีขนาดเล็ก และส่วนใหญ่การท างานเป็นลักษณะของอาสาสมัคร เช่น สมาคมใน 

ชุมชน กลุ่มสหกรณ์ เป็นต้น องค์กรรูปแบบที ่สองคือภาคส่วนอาสาสมัคร (voluntary sector) เป็นหน่วยงานที ่เป็นทางการ มี 

กฎหมายรองรับ สามารถด าเนินกิจการต่างๆ ได้เองโดยเป็นอิสระจากภาครัฐ การท างานมีลักษณะไม่แสวงหาผลก าไร เช่น องค์กร 

การกุศลขนาดใหญ่ องค์กรรณรงค์ต่างๆ ในระดับชาติ เป็นต้น และองค์กรรูปแบบที ่สามคือผู้ประกอบการทางสังคม (social 

enterprise) เป็นหน่วยงานของภาคเอกชนที ่มีเป้าหมายหลักในการท างานเพื ่อสังคมและการประกอบธุรกิจเมื ่อได้ส่วนเกินหรือ 

ก าไรก็จะน ามามอบคืนให้เป็นประโยชน์กับส่วนรวม ไม่ใช่น าก าไรเข้าองค์กรเพียงอย่างเดียว เช่น กลุ่มนักธุรกิจเพื ่อประชา ชน 

องค์กรความร่วมมือระหว่างหน่วยงานเอกชน เป็นต้น 


ส าหรับในประเทศไทยพบว่าเศรษฐกิจเชิงสังคม ยังไม่ได้ถูกน ามาใช้มากนักและไม่ถูกนิยามเป็นศัพท์อย่างเป็นทางการ 

เพราะสังคมไทยยังนิยมเรียกการท างานในแนวเศรษฐกิจเชิงสังคมว่าเป็นภาคประชาสังคมหรือการท างานแบบอาสาสมัครมากกว่า 


ในประเทศไทย หากมีการพูดถึงค าว่าเศรษฐกิจเชิงสังคมให้กว้างขวางขึ ้น จะช่วยส่งเสริมกิจกรรมทางเศรษฐกิจที ่ไม่ได้ 

มุ่งหวังแต่ผลก าไรสูงสุด และเป็นขยายบทบาทของภาคส่วนที ่เป็นอิสระจากรัฐและจากกลุ่มธุรกิจ โดยเศรษฐกิจเชิงสังคมจะช่วย 

ส่งเสริมการมีส่วนร่วมของประชาชนและการพัฒนาประชาธิปไตยได้อย่างเป็นธรรมชาติ ประเทศที ่มีความสามารถในการพัฒนา 

ประชาธิปไตยอย่างแคนาดาและญี ่ปุ่นก็มีเศรษฐกิจเชิงสังคมที ่เติบโตสอดคล้องกันไปเช่นกัน 


ดูเพิ่มใน ‘Third Sector’, ‘Civil Society’ และ ‘Social Enterprise’ 

“การกลับมาของสังคมนิยมในศตวรรษที ่ 21”. Sameskybooks. Accessed July 16, 2012 from http://www.sameskybooks.net 

/2008/02/16/socialism-for-21century/. 

Defourny, Jacques and Patrick Develtere (1999). The Social Economy: The Worldwide Making of a Third Sector. 

Accessed July 15, 2012 from http://www.emes.net/ 

fileadmin/emes/PDF_files/Articles/Defourny/Defourny.Develtere_SE_NorthSouth_Chap1_EN.pdf. 

Neamtan, Nancy (2004). “The Political Imperative: Civil Society and the Politics of Empowerment”. In Making Waves, 

Vol. 15, No.1. 

Ishizuka, Hideo (2002). “The Social Economy Sector in Japan”. In Annals of Public and Cooperative Economics, Vol. 73, 

No.2. 

149

SOCIAL NORM 

บรรทัดฐำนทำงสังคม 


บรรทัดฐานทางสังคม (Social Norm) เป็นค าที ่ใช้กล่าวถึง กฎระเบียบ แบบแผน หรือข้อบังคับที ่เป็นแนวทางในการ 

ประพฤติปฏิบัติตามของสมาชิกในสังคม โดยเป้าหมายของบรรทัดฐานทางสังคมคือการท าให้สมาชิกทั้งหลายในสังคมสามารถอยู ่ 

ร่วมกันได้อย่างปกติสุขและสมาชิกใหม่ของสังคมสามารถเห็นมาตรฐานหรือเรียนรู้แนวทางปฏิบัติที ่คนในสังคมใช้ร่วมกัน เพื ่อ 

ปรับตัวให้เข้ากับสังคมให้ได้ (Steiner, 1965: 301-309) 


ในทางทฤษฏี บรรทัดฐานทางสังคมเป็นเสมือนกฎระเบียบของธรรมเนียมปฏิบัติ (customary rules) ที ่ท าการควบคุมการ 

แสดงพฤติกรรมของมนุษย์เอาไว้ โดยแต่ละสังคมที ่มีวัฒนธรรมที ่แตกต่างกันไปก็จะส่งผลให้บรรทัดฐานทางสังคมมีความแตกต่าง 

กันออกไปและเมื ่อวัฒนธรรมมีการเรียนรู้และเปลี ่ยนแปลงไปย่อมส่งผลต่อการเปลี ่ยนแปลงของบรรทัดฐานทางสังคมด้วย บรรทัด 

ฐานทางสังคมจึงเป็นแบบแผนในการก าหนดปฏิสัมพันธ์ระหว่างสมาชิกในสังคมว่าควรปฏิบัติต่อกันอย่างไร นอกจากนี ้ บรรทัดฐาน 

ทางสังคมยังเป็นหน้าที ่ทางสังคม (social functions) ในการก าหนดว่าสมาชิกคนหนึ ่งในสังคมจะมีสถานภาพอะไรและต้องมี 

บทบาทในการท าหน้าที ่เพื ่อบรรลุเป้าหมายตามสถานภาพอย่างไร และเมื ่อสมาชิกในสังคมคนใดคนหนึ ่งไม่ปฏิบัติตามก็จะต้องถูก 

ลงโทษ ซึ ่งในทางวิชาการจะพบว่าการศึกษาบรรทัดฐานทางสังคมจะอยู ่ในกรอบคิดของสังคมวิทยา เช่น งานของเดอร์ไคหม์ 

(Durkheim,1950) และ พาร์สันส์ (Parsons, 1951) 

การใช้ค าว่าบรรทัดฐานระดับสากลพบว่า บรรทัดฐานเป็นเสมือนแบบแผนในการปฏิบัติเพื ่ออยู ่ร่วมกันในสังคมโลก ทั้ง 

แบบเป็นทางการหรือมีการเขียนไว้เป็นลายลักษณ์อักษร เช่น การออกกฎหมาย หรือสนธิสัญญาระหว่างประเทศ เป็นต้น และแบบ 

ที ่ไม่เป็นทางการหรือไม่มีการเขียนไว้เป็นลายลักษณ์อักษร เช่น มารยาททางสังคม หรือศีลธรรม เป็นต้น โดยในเว็บไซต์วิกิพีเดีย 

(Wikipedia) ได้ให้ตัวอย่างของบรรทัดฐานทางสังคมระดับโลกไว้ เช่น การจับมือกันหลังจากการแข่งขันกีฬาเสร็จสิ ้นถือว่าเป็น 

รูปแบบหนึ ่งของบรรทัดฐานทางสังคม เป็นต้น (Social Norm op.cit.) 


ส าหรับการนิยามค าว่าบรรทัดฐานในสังคมไทย พจนานุกรมศัพท์สังคมวิทยา ฉบับราชบัณฑิตยสถาน (2532: 353) ได้ให้ 

ความหมายไว้ว่า บรรทัดฐานทางสังคม คือ แนวทางหรือวิถีทางของการกระท าหรือความประพฤติเฉพาะอย่าง ซึ ่งเป็นที ่ยอมรับกัน 

ทางสังคมตามความคาดหมายของกลุ่ม หรือตามค่านิยมของสังคมนั้นๆ โดยในที ่นี ้บรรทัดฐานสามารถแบ่งออกเป็น 3 ประเภท ได้ 

ดังนี ้ 

1) วิถีประชา (folkways) คือ แนวทางการปฏิบัติที ่ถูกท ามาอย่างเคยชินในชีวิตประจ าวัน ไม่ได้มีลักษณะที ่บังคับ แต่ถ้าท า 

ผิดก็อาจจะท าให้มีปัญหาในการเข้ากับสังคมได้ 

150

2) จารีต (mores) คือ หลักทางศีลธรรม ซึ ่งส่วนใหญ่จะถูกผูกโยงกับหลักศาสนา เป็นแนวทางปฏิบัติของกลุ่มที ่มีความ 

ศรัทธาในความเชื ่อทางศาสนาใดศาสนาหนึ ่ง ถ้าไม่ปฏิบัติตามอาจจะถูกลงโทษทางศีลธรรม ไม่สามารถบรรลุ 

เป้าหมายในโลกหน้า หรืออาจถูกลงโทษทางสังคม 

3) กฎหมาย (law) คือ หลักการปฏิบัติหรือห้ามปฏิบัติที ่ถูกสร้างขึ ้นจากมนุษย์ เป็นแบบแผนที ่เป็นทางการและมีการเขียน 

ไว้เป็นลายลักษณ์อักษรที ่ชัดเจน เพื ่อบังคับคนในสังคม มีความเข้มข้นในการควบคุมความประพฤติของมนุษย์สูงสุด 

ถ้าใครฝ่าฝืนไม่ปฏิบัติตามจะได้รับโทษตามที ่กฎหมายก าหนด 

อย่างไรก็ดี การนิยามที ่อ้างอิงกับหลักศาสนามากเกินไป น ามาสู ่ปัญหาในทางปฏิบัติที ่เห็นว่าบรรทัดฐานทางสังคมเป็นสิ่ง 

ศักดิ์สิทธิ จึง “หยุดนิ่ง” ไม่เปลี ่ยนแปลง และต้องเป็นเช่นนั้นเสมอ เช่น การกอดจูบในที ่สาธารณะ หรือ การเรียกร้องให้มีการท า 

แท้งเสรี ก็จะมีผู้มีบทบาทในสังคมเห็นว่าเป็นการกระท าที ่ไม่เป็นไปตามบรรทัดฐานของสังคมไทย โดยจากเว็บไซต์ 

http://talk.mthai.com/topic/138464 ที ่เห็นว่าการส่งเสริมให้มีการท าแท้งเสรีเป็นพวกกิเลสนิยม เป็นต้น ความเข้าใจเช่นนี ้ถือว่าผิด 

จากหลักการสากลอย่างสิ ้นเชิง เพราะบรรทัดฐานทางสังคมมาจากวัฒนธรรมในสังคมที ่มีการเรียนรู้ระหว่างกันและสามารถ 

เปลี ่ยนแปลงและผสมผสานกันได้ เพื ่อให้เหมาะสมกับสถานการณ์และกาลเวลา และเจตจ านงของสังคม (โปรดดู Cultural Relativism) 

โดยการใช้เวลาเรียนรู้ระหว่างกันอย่างยาวนาน ไม่ได้เปลี ่ยนแปลงได้ในชั่วข้ามคืน แต่ก็ไม่ใช่ไม่สามารถเปลี ่ยนแปลงได้เลย 


ค าว่าบรรทัดฐานทางสังคม เป็นแนวทางหรือหลักการร่วมกันของสมาชิกในสังคมที ่จะต้องปฏิบัติต่อกันในการอยู ่ร่วมกัน 

เป็นสังคมใหญ่ การเรียนรู้ซึ ่งกันและกันจึงเกิดขึ ้นและการเปลี ่ยนแปลงบรรทัดฐานเป็นสิ่งที ่ปฏิเสธไม่ได้ ประเด็นส าคัญคือ บรรทัด 

ฐานมีพลวัตในตัวเอง สามารถปรับเปลี ่ยนให้สอดคล้องกับปฏิสัมพันธ์ของคนในสังคมเพื ่อด ารงไว้ซึ ่งความเป็นระเบียบเรียบร้อย 

ของสังคม ไม่ใช่การยึดติดกับบรรทัดฐานเดิมๆ แล้วอ้างว่าสิ่งเก่าดีอยู ่แล้ว ไม่จ าเป็นต้องเปลี ่ยน การกระท าเช่นนั้นรังแต่จะท าให้ 

สังคมเกิดการปะทุที ่รุนแรงมากขึ ้น และระเบียบสังคมก็จะไม่สามารถเกิดขึ ้นได้ 


ดูเพิ่มใน ‘Social Contract’ และ ‘Cultural Relativism’ 

พจนานุกรมศัพท์สังคมวิทยา อังกฤษ-ไทย ฉบับราชบัณฑิตยสถาน (2532). พิมพ์ครั้งที ่ 2. กรุงเทพฯ: ราชบัณฑิตยสถาน. 

“เสียงคนวงนอก: “ท าแท้งเสรี” กับการรุกคืบของกิเลสนิยม”. เข้าถึงวันที ่ 8 สิงหาคม 2554 ใน http://talk.mthai.com/topic/ 

138464. 

Durkheim, Emile (1950). The Rules of Sociological Method. Glencoe, IL: The Free Press. 

Parsons, Tacott (1951). The Social System. New York: Routledge. 

“Social Norm”. Accessed August 8, 2012 from http://en.wikipedia.org/wiki/Norm(social). 

Steiner, Ivan Dale. (1965). “Structural characteristics of norms”. In Current Studies in Social Psychology. Holt,Rinehart & 

Winston of Canada. 

151

TRANSPARENCY 

ควำมโปร่งใส 


ความโปร่งใส (ทางการเมือง) (Political Transparency) หมายถึง ความสามารถของประชาชนในระบอบประชาธิปไตยที ่ 

จะเข้าถึง และอภิปรายเกี ่ยวกับข้อเท็จจริง เอกสาร และข้อมูลเกี่ยวกับการตัดสินใจด าเนินนโยบายสาธารณะ การใช้อ านาจ 

บริหารประเทศของรัฐบาลและทางราชการ ตลอดจนการแต่งตั้งบุคคลเข้าสู ่ต าแหน่งทางการเมือง และในระบบราชการ โดยที ่มา 

ของค าว่าความโปร่งใสนี ้มาจากความหมายในทางวิทยาศาสตร์กายภาพที ่น าไปใช้อธิบายคุณลักษณะของวัตถุที ่มีคุณสมบัติ 

“โปร่งใส” คือ วัตถุที ่แสงสว่างสามารถลอดผ่านผิวของวัตถุท าให้สามารถมองทะลุพื ้นผิวของวัตถุได้นั่นเอง แต่อย่างไรก็ตาม 

ความหมายในเชิงการเมืองยังมีความหมายที ่ลึกกว่าแค่เพียงการมองเห็นการท างานของรัฐบาล และราชการ แต่ยังรวมถึงการที ่ 

ประชาชนสามารถเข้าใจ มีส่วนร่วม และควบคุมตรวจสอบการท างานของรัฐบาลได้อีกด้วย (Kurian, 2011: 1686) 


ตั้งแต่โบราณกาลมาแล้ว ที ่หัวใจของการรักษาอ านาจทางการเมืองอยู ่ที ่การครอบครองข้อมูลข่าวสาร ซึ ่งข้อมูลในที ่นี ้มี 

หมายความรวมถึงความรู้ความเข้าใจเกี ่ยวกับการเมืองการปกครอง ด้วยเหตุนี ้ในสมัยโรมันจึงเป็นยุคที ่ห้ามไม่ให้มีการเรียนการ 

สอนเกี ่ยวกับกฎหมายมหาชน เนื ่องจากเป็นความรู้เกี ่ยวกับกลไก และสถาบันทางการเมืองการปกครองของรัฐ (บวรศักดิ์ , 2554: 

5-6) ดังนั้น ด้วยความที ่ผู้ปกครองตั้งแต่สมัยโบราณใช้อ านาจปกครองโดยที ่ผู้ใต้ปกครองไม่สามารถเข้าใจ และมีความรู้เกี ่ยวกับ 

กลไกการท างานของรัฐบาล ผู้ปกครองจึงไม่จ าเป็นจะต้องได้รับความนิยมชมชอบ (popularity) หรือ ความยินยอมจากผู้ใต้ 

ปกครอง แต่จะปกครองด้วยความกลัว (ของผู้ถูกปกครอง) และความรุนแรงแทนนั่นเอง 

การปิดกั้นการเข้าถึงข้อมูลและการผูกขาดอ านาจการเมือง เริ่มเปลี ่ยนแปลงไปหลังจากเกิดสงครามกลางเมืองในอังกฤษ 

(ค.ศ. 1642-1649) ที ่ท าให้ประชาชน หรือ ผู้ถูกปกครองต่างตระหนักในความจ าเป็นของความโปร่งใสทางการเมือง หรือ อีกนัย 

หนึ ่งก็คือ ศักยภาพในการตรวจสอบรัฐบาลไม่ว่าจะโดยรัฐสภา หรือ โดยประชาชน ซึ ่งจิตวิญญาณของหลักการดังกล่าวนี ้ได้สะท้อน 

ออกมาให้เห็นเป็นรูปธรรมภายหลังจากการปฏิวัติอเมริกา (ค.ศ. 1776) และการปฏิวัติฝรั่งเศส (ค.ศ. 1789) พร้อมๆ กันกับการ 

เกิดลัทธิรัฐธรรมนูญนิยม (โปรดดู Constitutionalism) ที ่ในทางกฎหมายมหาชน แนวความคิดความโปร่งใสของรัฐบาลในช่วงสงคราม 

กลางเมืองของอังกฤษได้น าไปสู ่การวางกลไกทางสถาบันการเมืองในรัฐธรรมนูญที ่เรียกว่า “การตรวจสอบถ่วงดุล” (checks and 

balances) ที ่ซ้อนอยู ่ภายใต้หลักการแบ่งแยกอ านาจ (separation of powers) ของทั้งสหรัฐอเมริกา และฝรั่งเศส ซึ ่งเป็นแนวคิดที ่ 

สนับสนุนหลักการความโปร่งใสทางการเมืองที ่ได้รับอิทธิพลมาจากกลไกการถ่วงดุลอ านาจตามระบบรัฐสภาของอังกฤษที ่ฝ่าย 

บริหารจะต้องถูกตรวจสอบการท างานโดยฝ่ายนิติบัญญัติอยู ่เสมอ (Wormuth, 1949: 72) ดังนั้น กลไกการตรวจสอบถ่วงดุลของทั้ง 

สามอ านาจ นอกจากจะเป็นการท าให้แต่ละฝ่ายจะต้องท างานอย่างเปิดเผยเพราะจะถูกตรวจสอบจากอีก 2 อ านาจแล้ว ยังจะต้อง 

เปิดเผยให้ประชาชนซึ ่งเป็นแหล่งที ่มาอันชอบธรรมของอ านาจทางการเมืองได้รับรู้อีกด้วย (โปรดดู Popular Sovereignty) 

152

ทว่าในการปกครองสมัยใหม่ ยังคงมีพื ้นที ่ที ่เรียกว่า “ความลับของทางการ” ซึ ่งยังเป็นข้อยกเว้นของหลักความโปร่งใสทาง 

การเมือง เนื ่องจากบางครั้ง การปกครองจ าเป็นต้องอาศัยความลับในการด าเนินการต่างๆ ที ่ยังไม่อาจเปิดเผยให้ประชาชนทั่วไป 

ได้รับทราบได้จนกว่าจะถึงเวลาที ่เหมาะสม ด้วยเหตุผลส าคัญหลายๆ ประการตั้งแต่เพื ่อรักษาความสงบเรียบร้อยไปจ นถึงเพื ่อ 

ผลประโยชน์แห่งรัฐ ซึ ่งเป็นไปในลักษณะเดียวกันกับการที ่พนักงานสอบสวนไม่อาจเปิดเผยข้อเท็จจริงให้สื ่อทราบได้เพราะจะเป็น 

การท าให้สูญเสียรูปคดีไป ด้วยเหตุนี ้ทุกๆ รัฐบาลในโลกสมัยใหม่จึงยังคงสงวนพื ้นที ่ที ่เรียกว่า “ความลับของทางการ” เอาไว้ไม่มาก 

ก็น้อย 

แต่ในบางครั้งฝ่ายผู้ปกครอง หรือ รัฐบาลเองก็ใช้ข้ออ้างเรื ่องความลับของทางการมากีดกัน และขัดขวางประชาชน ในการ 

รับรู้ข้อมูลทางการเมืองการปกครองเพื ่อที ่จะเอาเปรียบ หรือ ซ่อนเร้นบางสิ่งบางอย่างที ่ไม่ชอบมาพากล ด้วยเหตุนี ้ในปัจจุบันจึงได้ 

เกิดขบวนการเคลื ่อนไหวเพื ่อเรียกร้องให้ลดพื ้นที ่ “ความลับของทางการ” ลง และจัดระบบของการเข้าถึงข้อมูล และเอกสารของ 

ทางการโดยประชาชนอย่างเป็นระบบ เช่น การออกรัฐบัญญัติสิทธิในการเข้าถึงข้อมูล (Rights to Information Act : RTI) ของ 

อินเดียในปี ค.ศ. 2005 และรัฐบัญญัติอิสรภาพในการเข้าถึงข้อมูล (Freedom of Information Act : FOIA) ของสหรัฐฯ ที ่บังคับให้ 

หน่วยงานของรัฐบาลจะต้องเปิดเผยข้อมูลในการบริหารบ้านเมืองเมื ่อครบก าหนดระยะเวลาที ่กฎหมายก าหนดโดยไม่อาจหลีกเลี ่ยง 

ได้ นอกจากนี ้ยังมีกฎหมายลูกที ่บังคับให้หน่วยงานของรัฐจะต้องจัดท าสิ่งพิมพ์ทางการเหล่านี ้ให้เป็นเอกสารอิเล็กทรอนิกส์เพื ่อให้ 

ประชาชนทั่วไปสามารถเข้าถึงได้ผ่านการเชื ่อมต่อเครือข่ายไร้สายอินเตอร์เน็ต 

นอกจากนี ้ในปัจจุบันยังมีองค์กรที ่เรียกว่า "องค์กรเพื ่อความโปร่งใสระหว่างประเทศ" (Transparency International) ที ่จะ 

คอยจัดท าดัชนีภาพลักษณ์ของการทุจริตคอร์รัปชั่นออกมาเป็นรายงานประจ าปีทุกๆ ปี เพื ่อให้คนจากทั่วโลกสามารถรับรู้ถึง 

พัฒนาการ และความเป็นไปของความโปร่งใสทางการเมืองของรัฐบาลจากทั่วทุกมุมโลกอีกด้วย (โปรดดู Corruption) นอกจากนี ้ 

“สื ่อ” (media) ที ่เสรี และเป็นมืออาชีพ ก็เป็นกลไกที ่ส าคัญอีกประการหนึ ่งในระบอบเสรีประชาธิปไตยสมัยใหม่ ที ่จะช่วยท าหน้าที ่ 

ตรวจสอบความโปร่งใสทางการเมือง และสร้างความเชื ่อมั่นให้แก่ประชาชนของรัฐได้จากการรายงาน และเผยแพร่ข้อมูลข่าวสารที ่ 

ถูกต้อง และเที ่ยงตรงอย่างปราศจากอคติ และการแทรกแซงจากฝ่ายการเมือง (โปรดดู Media) 


ประเทศไทยตั้งแต่ต้นทศวรรษ 2500 ขึ ้นชื ่อเรื ่องรัฐบาลที ่มีความเป็นระบบราชการสูงจนนักวิชาการอย่าง เฟร็ด ดับบลิว 

ริกส์ (Fred W. Riggs) เรียกการปกครองของไทยว่าเป็นรัฐราชการ หรือ รัฐอ ามาตยาธิปไตย (bureaucratic polity) ซึ ่งหมายถึงการ 

บริหารราชการแผ่นดินของข้าราชการที ่สร้างภาพลักษณ์ของความเป็นผู้ปกครองแบบเจ้าขุนมูลนาย และมองประชาชนเจ้าของ 

อ านาจเป็นเพียงผู้ถูกปกครอง ดังนั้นช่วงเวลาตั้งแต่ปี พ.ศ.2500 - 2540 การเข้าถึงข้อมูลข่าวสารของทางราชการของคนไทยจึงถูก 

กีดกันประการหนึ ่งจากระบบความสัมพันธ์ระหว่างข้าราชการกับประชาชนที ่เป็นเสมือนเจ้านาย กับ บ่าว กับอีกประการหนึ ่งจาก 

ขั้นตอน และกระบวนการที ่ท าให้เกิดความยุ่งยาก และซับซ้อน สร้างขั้นตอนเกินจ าเป็น (red tape) ของระบบราชการไทย 

จนกระทั่งพระราชบัญญัติระเบียบบริหารราชการแผ่นดิน พ.ศ. 2534 มาตรา 3/1 และ 71/10 (5) ได้น าไปสู ่การออกพระราช 

กฤษฎีกา ว่าด้วยหลักเกณฑ์ และวิธีการบริหารกิจการบ้านเมืองที ่ดี พ.ศ. 2546 ซึ ่งระบุไว้อย่างชัดเจนในมาตรา 6 ที ่มีใจความส าคัญ 

153

ว่าการบริหารราชการแผ่นดินนั้นจะต้องก่อให้เกิดประสิทธิภาพ ความคุ้มค่า ลดขั้นตอนที ่ไม่จ าเป็น และบริการตลอดจนอ านวยความ 

สะดวกให้แก่ประชาชน ซึ ่งการอ านวยความสะดวกนี ้รวมถึงมาตรา 43 ที ่ระบุว่า 

"การปฏิบัติราชการในเรื่องใดๆ โดยปกติให้ถือว่าเป็นเรื่องเปิดเผย เว้นแต่กรณีมีความจ าเป็น 

อย่างยิ่งเพื่อประโยชน์ในการรักษาความมั ่นคงของประเทศ ความมั ่นคงทางเศรษฐกิจ การรักษาความ 

สงบเรียบร้อยของประชาชน หรือการคุ้มครองสิทธิส่วนบุคคล จึงให้ก าหนดเป็นความลับได้เท่าที่จ าเป็น" 

จะเห็นได้ว่ากฎหมายฉบับดังกล่าวของไทยนั้นระบุถึงหลักการความโปร่งใสทางการเมืองอย่างชัดเจนเช่นเดียวกันกับที ่ 

เกิดขึ ้นกับระบบการเมืองการปกครองของโลกตะวันตก แต่จะสังเกตได้ว่าประเทศไทยเองก็เป็นเช่นเดียวกับประเทศอื ่นๆ ที ่ยังคงมี 

การสงวนรักษาพื ้นที ่ที ่เรียกว่า "ความลับของทางการ" อยู ่ด้วยเช่นกัน แตกต่างก็ตรงที ่ พื ้นที ่ตรงจุดนี ้ของไทยนั้นยังไม่ได้รับการท า 

ให้เป็นสมัยใหม่ (modernize) โดยการจัดระบบ และท าให้เกิดความชัดเจนให้เกิดขึ ้นในบริเวณที ่เป็นพื ้นที ่สีเทานี ้ด้วยการตรา 

กฎหมายเฉพาะ ดังเช่นที ่เกิดขึ ้นในอินเดีย สหรัฐอเมริกา และอีกหลายๆ ประเทศ ดังนั้น ประเทศไทยในปัจจุบันจึงยังคงมีช่องโหว่ 

ของกระบวนการตรวจสอบ และการท าให้เกิดความโปร่งใสในการบริหารราชการแผ่นดินของรัฐ ทั้งกระบวนการออกนโยบาย 

สาธารณะ และการแต่งตั้งโยกย้ายข้าราชการประจ า และข้าราชการทางการเมือง ซึ ่งในหลายกรณีมักเกิดขึ ้นผ่านข้ออ้างของ 

นักการเมือง และข้าราชการดังที ่ระบุในตัวบทกฎหมายว่า เป็นเรื ่องของความมั่นคง และความสงบเรียบร้อย ซึ ่งไม่อาจมีใคร 

สามารถพิสูจน์ หรือ รับรู้ความเป็นจริงดังกล่าวนั้นได้เลยนอกเสียจากตัวรัฐบาล ดังนั้นก้าวต่อไปของกระบวนการสร้างความ 

โปร่งใสของรัฐบาลไทย จึงอยู ่ที ่การยอมเปิดเผยพื ้นที ่สีเทานี ้ให้ชัดเจนมากขึ ้น ไม่ว่าจะด้วยการออกกฎหมาย หรือ การก าหนด 

กลไกการตรวจสอบจากองค์กรอิสระต่างๆ จึงจะท าให้ประเทศไทยสามารถบรรลุเจตนารมณ์ของแนวคิดเรื ่องความโปร่งใสทาง 

การเมืองได้อย่างแท้จริง 

ปัจจุบันประเทศไทยมีพระราชบัญญัติข้อมูลข่าวสารของราชการ พ.ศ. 2540 ที ่ได้ก าหนดให้หน่วยงานของรัฐเปิดเผย 

ข้อมูลข่าวสารของทางราชการให้แก่ประชาชนทั่วไป โดยก าหนดวิธีการเปิดเผยข้อมูลไว้ 3 วิธี ได้แก่ 1) การพิมพ์ในราชกิจจา 

นุเบกษา (มาตรา 7) 2) การจัดไว้ให้ประชาชนตรวจดู (มาตรา 9) และ 3) การจัดหาให้เอกชนเป็นการเฉพาะราย (มาตรา 11) 

(พระราชบัญญัติข้อมูลข่าวสารของทางราชการ พ.ศ. 2540 ใน www.oic.go.th) และยังมีองค์กรเพื ่อความโปร่งใสเป็นของเราเอง ซึ ่ง 

มีหลักการท างาน และกุศโลบายที ่คล้ายคลึงกับองค์กรเพื ่อความโปร่งใสระหว่างประเทศ คือคอยติดตามและเฝ้าระวังในเรื ่องที ่ 

เกี ่ยวกับการทุจริตต่างๆ เพียงแต่จะไม่มีการท ารายงานประจ าปีออกมาเหมือนกับองค์กรเพื ่อความโปร่งใสระหว่างประเทศ(ใน 

http://www.transparency-thailand.org) 


ดูเพิ่มใน ‘Constitutionalism’, ‘Sovereignty of the People’, ‘Corruption’ และ ‘Media’ 

บวรศักดิ์อุวรรโณ (2554). กฎหมายมหาชน เล่ม 1. กรุงเพฯ: ส านักพิมพ์แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย. 

อเนก เหล่าธรรมทัศน์ (2553). สองนคราประชาธิปไตย. กรุงเทพฯ: คบไฟ. 

154

Wormuth, Francis D. (1949). The origins of modern constitutionalism. New York: Harper 

& Brothers. 

Riggs, Fred W. (1966). Thailand: the modernization of a bureaucratic polity. Honolulu: East-West Center Press. 


Ackerman, Susan Rose (1999). Corruption and government: causes, consequences, and reform. Cambridge: Cambridge 


155


RIGHTS AND SOCIAL JUSTICE 

สิทธิและควำมเป็ นธรรมทำงสังคม 

156

CIVIL DISOBEDIENCE 

กำรดื้อแพ่งของพลเมือง/อำรยะขัดขืน 


การดื ้อแพ่งของพลเมือง (Civil Disobedience) หมายถึง การต่อต้านขัดขืนของพลเมือง โดยพร้อมจะยอมรับในผลของ 

การกระท านั้น เพื ่อปฏิเสธกฎหมาย ค าสั่ง หรืออ านาจใดๆ ของรัฐที ่เห็นว่าไม่ชอบธรรม (Kurian, 2011: 236) ในสังคมไทยบางครั้ง 

แปลว่า “อารยะขัดขืน” ซึ ่งเกิดจากการสมาสค าสองค า คือ ค าว่า “อารยะ” ซึ ่งหมายถึง เจริญ หรือสุภาพ กับค าว่า “ขัดขืน” ซึ ่ง 

หมายถึง ไม่ประพฤติตาม ไม่ท าตาม เมื ่อรวมกันแล้วจึงมีความหมายว่า การขัดขืนของผู้ที ่เจริญแล้วและเป็นไปอย่างสุภาพ 


การดื ้อแพ่งของพลเมืองก่อตัวขึ ้นจากแนวคิดทฤษฎีสัญญาประชาคมของจอห์น ล็อค (John Locke) กล่าวคือ ไม่เพียงแต่ 

เขาจะมองว่าสังคมการเมืองเป็นผลลัพธ์ที ่เกิดขึ ้นจากการร่วมตกลงกันของคนในสภาวะธรรมชาติ (state of nature) โดยที ่ผู้คน 

เหล่านั้นยอมสูญเสียสิทธิบางอย่างเมื ่อครั้งอยู ่ในสภาวะธรรมชาติเพื ่อแลกกับการมาอยู ่ร่วมกันโดยมีตัวแทน คือ รัฐบาลที ่จะมาเป็น 

คณะกรรมการหนึ ่งคอยดูแลความสงบเรียบร้อยของสังคม แต่ถึงกระนั้นล็อคก็ยังมองว่าผู้คนที ่มารวมกันก่อตั้งรัฐเหล่านั้นแม้จะยอม 

สูญเสียสิทธิบางอย่างไปให้แก่ผู้ปกครอง แต่ก็ยังมีสิทธิบางอย่างซึ ่งเป็นสิทธิที ่ไม่มีใครพรากไปจากพวกเขาได้ (unalienable rights) 

และสิทธิที ่ว่านั้นก็คือ สิทธิตามธรรมชาติ (natural rights) หนึ ่งในนั้นประกอบด้วยสิทธิในการปฏิวัติ (right of revolution) ซึ ่ง 

สามารถใช้สิทธินี ้ได้ก็ต่อเมื ่อผู้ปกครองไม่สามารถปกป้องสิทธิ เสรีภาพ และความสงบสุขในสังคมได้อีกต่อไป หรือเมื ่อผู้ปกครอง 

นั้นใช้อ านาจในทางฉ้อฉลต่อประชาชน ล็อคกล่าวว่าประชาชนก็มีสิทธิที ่จะปฏิวัติเพื ่อโค่นล้มรัฐบาลและกลับไปสู ่สภาวะธรรมชาติ 

ได้อีกครั้งหนึ ่งนั่นเอง (Locke, 1952: 125, 130) จะเห็นได้ว่าจากแนวคิดเรื ่องสิทธิในการปฏิวัติของจอห์น ล็อค ดังกล่าว ได้ 

กลายเป็นต้นก าเนิดของแนวคิดเรื ่องการดื ้อแพ่ง หรือ ที ่สังคมไทยส่วนหนึ ่งเรียกว่าอารยะขัดขืนนั่นเอง 

ในปัจจุบันการที ่รัฐสมัยใหม่ หรือ รัฐประชาชาติ (nation-state) มีแหล่งที ่มาของอ านาจสูงสุดอยู ่ที ่ประชาชน ดังนั้นจึงไม่ใช่ 

เรื ่องแปลกประหลาดแต่อย่างใดที ่ประชาชนซึ ่งเป็นเจ้าของอ านาจอธิปไตยสูงสุดของรัฐ จะสามารถธ ารงไว้ซึ ่งสิทธิโดยธรรมชาติที ่ 

จะขัดขืน หรือ ดื ้อแพ่งต่อรัฐบาลของประชาชน แต่ทว่าการต่อต้านอ านาจรัฐดังกล่าวก็ใช่ว่าจะไม่มีขอบเขต มิเช่นนั้นบ้านเมืองก็ 

อาจจะเข้าสู ่สภาวะมิคสัญญี หรือ อนาธิปไตยได้หากทุกคนออกมาต่อต้านรัฐอย่างไร้ขอบเขต ดังนั้น ในสังคมเสรีประชาธิปไตยเรา 

จึงมักใช้การต่อต้านอ านาจรัฐในลักษณะของการอารยะขัดขืน ซึ ่งเป็นสิทธิที ่มาพร้อมเงื ่อนไขบางอย่าง กล่าวคือ การต่อต้านอ านาจ 

รัฐนั้นจะสมเหตุสมผล และชอบธรรมเมื ่อได้กระท ากับรัฐบาลที ่ใช้อ านาจรัฐอย่างฉ้อฉล คือ ได้ล่วงละเมิดสิทธิ เสรีภาพของ 

ประชาชนภายในรัฐอย่างร้ายแรง ประกอบกับวิธีการของการต่อต้านอ านาจรัฐในรูปแบบอารยะขัดขืนนั้นจะต้องเป็นไปในลักษณะ 

ของสันติวิธี คือ การชุมนุมเรียกร้องโดยสงบปราศจากอาวุธ แทนที ่การต่อต้านอ านาจรัฐโดยใช้ความรุนแรง หรือ การจับอาวุธเข้า 

ประหัตถ์ประหารกับกองก าลังของรัฐ ซึ ่งจะกลายเป็นการอนารยะขัดขืนไปเสีย อันจะก่อให้เกิดความสูญเสียจากความรุนแรง และ 

น าไปสู ่ปัญหาความขัดแย้งที ่ยากจะแก้ไขและเยียวยาในท้ายที ่สุด 

ค าว่า “Civil Disobedience” ปรากฏในหนังสือที ่ เฮนรี เดวิด เธอโร (Henry David Thoreau,1817-1862) เขียนและ 

ตีพิมพ์เมื ่อปี ค.ศ. 1849 เพื ่อต่อต้านการค้าทาสและสงครามที ่สหรัฐฯ กระท าต่อเม็กซิโก จึงปฏิเสธการจ่ายภาษี โดยเริ่มการดื ้อ 

157

แพ่ง ครั้งแรกในปี ค.ศ. 1846 จนถูกจับกุมเพราะไม่ยอมจ่ายภาษีเลือกตั้ง (poll tax) และถูกจับกุมอีกหลายครั้ง เนื ่องจากไม่ยอม 

หยุดประท้วง 

การอารยะขัดขืนที ่รู้จักกันดีไปทั่วทุกมุมโลก เห็นจะไม่พ้นการต่อต้านจักรวรรดินิยมอังกฤษของชายชาวอินเดียที ่มีชื ่อว่า 

โมหันทาส กะรัมจันท คานธี หรือ มหาตมา คานธี ที ่เรียกร้องให้อินเดียซึ ่งในขณะนั้นตกเป็นอาณานิคมของอังกฤษ ได้มีการปกครอง 

ตนเอง หรือ ประกาศเอกราชจากอังกฤษ โดยเขาได้รวบรวมผู้คนชาวอินเดียจ านวนนับล้านลุกฮือขึ ้นต่อต้านการปกครองของ 

อังกฤษ แต่วิธีการที ่คานธีน ามาใช้คือ หลักการอหิงสา (ahimsa) ซึ ่งหมายถึง ความไม่รุนแรง (non-violence) และสัตยาเคราะห์ 

(satyakraha) ซึ ่งหมายถึงการยืนยันในพลังแห่งความจริง (insistence on truth) (Sharp, 1979: 62-63) ซึ ่งเขาได้แสดงออกผ่าน 

การเรียกร้องในหลากหลายรูปแบบ เช่น การน าเสื ้อผ้าฝ้ายที ่ผลิตจากประเทศอังกฤษมากองรวมกันแล้วเผาทิ ้ง และทอเครื ่องนุ่งห่ม 

อย่างเรียบง่ายเพื ่อใช้ห่มแทน หรือ การเดินขบวนไปยังชายทะเลเพื ่อประท้วงการเก็บภาษีเกลือที ่ไม่เป็นธรรมของชาวอังกฤษ เป็น 

ต้น แม้ว่าฝ่ายอังกฤษจะตอบโต้การต่อต้านของขบวนการอารยะขัดขืนของคานธีหลายต่อหลายครั้งด้วยวิธีการที ่รุนแรง เช่น การ 

สังหารหมู ่ผู้ชุมนุมประท้วงในต าบลยิลเลียนวาลา ในแคว้นอมฤตสาของอินเดียซึ ่งท าให้มีผู้เสียชีวิตในหมู ่ผู้ชุมนุมถึงกว่าพันคน แต่ 

ถึงแม้ชาวอินเดียจะรู้สึกโกรธแค้นต่อเหตุการณ์ดังกล่าว แต่ด้วยการยืนกรานในสันติวิธีภายใต้การน าของคานธี ก็ได้ท าให้ 

ท้ายที ่สุดอังกฤษก็ยินยอมมอบเอกราชให้แก่อินเดียในวันที ่ 15 สิงหาคม ค.ศ. 1947 

มาร์ติน ลูเธอร์ คิง จูเนียร์ (Martin Luther King Jr.) ได้กล่าวถึงการดื ้อแพ่งของพลเมืองไว้อย่างชัดเจนว่า “คนที ่ละเมิด 

กฎหมายซึ ่งไม่เป็นธรรมจากเสียงเตือนในมโนธรรมส านึกของตนเอง และเป็นคนที ่พร้อมจะรับการลงโทษด้วยการคุมขัง ทั้งนี ้เพื ่อ 

ปลุกเร้ามโนธรรมส านึกของชุมชนให้ตระหนักถึงความอยุติธรรมดังกล่าว แท้จริงแล้วเป็นการแสดงความเคารพอย่างสูงสุดต่อ 

กฎหมาย” (“An individual who breaks a law that conscience tells him is unjust, and who willingly accepts the penalty of 

imprisonment in order to arouse the conscience of the community over its injustice, is in reality expressing the highest 

respect for the law”) 

ดังนั้น “การดื ้อแพ่ง” จึงต้องประกอบด้วยการกระท า 2 ประการคือ การละเมิดกฎหมายหนึ ่ง และการยอมรับผลจากการ 

ละเมิดกฎหมายนั้นเป็นประการที ่สอง 


ค าว่า “อารยะขัดขืน” ถูกบัญญัติขึ ้นโดย ชัยวัฒน์ สถาอานันท์ ในระหว่างการเสวนาหลังกรณีสมัชชาคนจนบุกท าเนียบ 

รัฐบาลในปี พ.ศ. 2543 สมัยของรัฐบาลนายชวน หลีกภัย จนเกิดการปะทะกับเจ้าหน้าที ่ของรัฐ ท าให้บาดเจ็บและถูกรัฐบาลจับกุม 

ประเด็นที ่สังคมและสื ่อถกเถียงกันจากเหตุการณ์ดังกล่าวคือ กลุ่มสมัชชาคนจนใช้ก าลังบุกยึดท าเนียบรัฐบาลเพื ่อเรียกร้องให้ 

รัฐบาลมีมาตรการช่วยเหลือ เป็นการกระท าตามสิทธิที ่ก าหนดไว้ในรัฐธรรมนูญ ที ่รับรองสิทธิประชาชนในการรวมกลุ่ม เรียกร้อง 

กดดัน และเป็นไปตามกติกาตามระบอบประชาธิปไตยหรือไม่ ขณะเดียวกันสมชาย ปรีชาศิลปะกุล ได้เสนอบทความเรื ่อง "สิทธิการ 

ดื ้อแพ่งต่อกฎหมาย" โดยแสดงทัศนะว่า “civil disobedience” ควรแปลว่า การดื ้อแพ่งต่อกฎหมาย หรือ คือการกระท าที ่ฝืนและ 

ต่อต้านกฎหมายโดยสันติวิธี โดยระบุว่าปฏิบัติการบุกท าเนียบรัฐบาลในครั้งนั้นก็เข้าข่ายนี ้ หรือการกีดขวางการจราจรด้วยการนอน 

บนถนน เป็นต้น 

158

สังคมไทยส่วนใหญ่เข้าใจดีตามทฤษฎีว่า อารยะขัดขืนหรือการดื ้อแพ่งของพลเมืองจะท าได้อย่างมีความชอบธรรมก็ 

ต่อเมื ่อมีเงื ่อนไขที ่ส าคัญคือ เป็นการดื ้อแพ่งของพลเมืองต่อกฎหมายหรืออ านาจที ่ไม่เป็นธรรมหรืออยุติธรรม ไม่ใช่การดื ้อแพ่ง 

หรือไม่ยอมรับกฎหมายทั่วไปที ่บังคับใช้ตามกระบวนการของกฎหมายที ่เป็นธรรม มิเช่นนั้นจะเป็นการก่อจลาจล วุ่นวาย แต่ในทาง 

ปฏิบัติอารยะขัดขืนหรือการดื ้อแพ่งของพลเมืองได้กลายมาเป็นยุทธวิธีในการต่อสู้กับรัฐบาลและอ านาจรัฐ โดยประชาชนทุกชั้นชน 

และกลุ่มความคิด ไม่ว่าจะเป็นคนจนยากไร้ กลุ่มเกษตรกร กลุ่มคนชั้นกลาง คนในเมืองที ่มีฐานะและการศึกษา ไม่ว่าจะเป็นกลุ่ม 

พันธมิตรประชาชนเพื ่อประชาธิปไตย (คนเสื ้อเหลือง) หรือกลุ่มแนวร่วมประชาชนต่อต้านเผด็จการ (คนเสื ้อแดง) หรือกลุ่มต่อต้าน 

พระราชบัญญัตินิโทษกรรมฉบับเหมาเข่ง ที ่น าโดยอดีตแกนน าพรรคประชาธิปัตย์ ที ่ต่อมาเรียกร้องให้ประชาชนหยุดงาน นิสิต 

นักศึกษาหยุดเรียน และกลุ่มธุรกิจชะลอการจ่ายภาษี 

กลุ่มผู้ชุมนุมในประเทศไทย ไม่ว่าจะเป็นกลุ่มใดก็ตามมักอ้างว่าการชุมนุมของตนนั้นเป็นการชุมนุมโดยสงบปราศจาก 

อาวุธ เป็นไปตามสิทธิที ่รัฐธรรมนูญได้บัญญัติไว้ และเป็นไปตามแนวทางสันติ อหิงสาในแบบอย่างของคานธี แต่หากใครที ่พอมี 

ความสนใจทางการเมืองอยู ่บ้าง ย่อมจะต้องพบว่า การชุมนุมเรียกร้องทางการเมืองของไทย ไม่ว่าจะเป็นการบุกยึดรัฐสภา การปิด 

สนามบินของกลุ่มพันธมิตรประชาชนเพื ่อประชาธิปไตย ในปี พ.ศ. 2551 หรือการปิดสี ่แยกราชประสงค์ของกลุ่ม นปช. ในปี พ.ศ. 

2553 และอีกหลายกรณี มักลงเอยหรือน าไปสู ่การใช้ความรุนแรงอยู ่บ่อยครั้ง ทั้งนี ้ก็เพราะปัจจัยหลายๆ ประการ ประการแรกก็คือ 

การชุมนุมทางการเมืองไทยเหล่านั้นไม่ได้ยึดแนวทางอหิงสา และสัตยาเคราะห์อย่างจริงจัง กล่าวคือ แนวทางสันติวิธีของคานธีนั้น 

เน้นการใช้ความไม่รุนแรงเอาชนะความรุนแรง ดังนั้นคนที ่มาชุมนุมจึงต้องพร้อมที ่จะรับความรุนแรงจากอ านาจรัฐ และหากมีการ 

ละเมิดกฎหมายแล้ว ผู้กระท าการต้องยอมรับผลจากการละเมิดกฎหมายด้วย นอกจากนี ้พลังของความจริง (สัตยาเคราะห์) ยังเป็น 

องค์ประกอบส าคัญของสันติวิธี เพราะความจริงจะช่วยเปิดเผยให้ผู้คนเห็นว่าผู้ที ่ไม่ใช้ความรุนแรงนั้นมีความชอบธรรมที ่จะ 

เรียกร้องสิทธิของพวกเขา (ยีน ชาร์ป, 2514: 197-205) 

แต่การชุมนุมของประเทศไทยนั้นกลับเป็นไปในลักษณะของการเสนอความจริงคนละชุดกันซึ ่งน าไปสู ่การใส่ร้ายป้ายสี และ 

การสร้างความเป็นอื ่น (the otherness) อันน าไปสู ่ความเกลียดชังระหว่างกัน ท าให้ท้ายที ่สุดแล้วการชุมนุมทางการเมืองย่อม 

หลีกเลี ่ยงไม่พ้นที ่จะต้องใช้ความรุนแรงเข้าแก้ไขปัญหาความขัดแย้งนั่นเอง นอกจากนี ้ในแง่ของกฎหมายนั้นประเทศไทยเองก็ยัง 

ไม่มีการตราพระราชบัญญัติการชุมนุมในที ่สาธารณะที ่เป็นรูปเป็นร่างชัดเจนดังเช่นบางประเทศในโลกตะวันตกอย่างอังกฤษ ซึ ่งใน 

แง่นี ้เป็นส่วนหนึ ่งที ่ฝ่ายรัฐเองสามารถเลือกน ามาใช้เพื ่อลดความเสี ่ยงในการใช้ความรุนแรงต่อกันได้ และก็ยังไม่เป็นการลิดรอน 

สิทธิที ่มีมาโดยธรรมชาติของประชาชน แต่ในทางตรงกันข้ามกลับช่วยส่งเสริมให้มีการใช้สิทธิดังกล่าวได้ แต่จะต้องเป็นไปภายใต้ 

กรอบของกฎหมายในลักษณะของการอารยะขัดขืนโดยประชาชนนั่นเอง 


มีแนวคิดว่า การแสดงอารยะขัดขืน หรือการดื ้อแพ่งของพลเมืองเพื ่อต่อต้านอ านาจรัฐ หรืออ านาจทุนในการเมือง 

สมัยใหม่ อาจท าได้ในเชิงสัญลักษณ์แทนการชุมนุมประท้วงที ่ใช้กันเป็นพื ้นฐานมาตลอด เช่น การนัดหยุดงานพร้อมกัน การถอน 

เงินออกจากธนาคาร การเขียนข้อความแสดงความไม่เห็นด้วยบนก าแพงหรือพื ้นถนน เป็นต้น การดื ้อแพ่งในลักษณะดังกล่าวอาจ 

ไม่สามารถสร้างแรงกดดันได้ทันทีทันใด แต่เมื ่อท าอย่างต่อเนื ่อง และมีผู้สนใจเข้าร่วมมากขึ ้น จะสามารถยกระดับเป็ นการให้ 

ความรู้ร่วมกันของผู้ต้องการดื ้อแพ่งต่ออ านาจรัฐได้เป็นอย่างดี และจะหลีกเลี ่ยงการสูญเสียได้มากที ่สุด 

159

ดูเพิ่มใน ‘Social Contract’ และ ‘Civil Rights’ 


ยีน ชาร์ป (2514). อ านาจและยุทธวิธีไร้ความรุนแรง. กรุงเทพฯ: มูลนิธิโกมลคีมทอง. 

Sharp, Gene (1979). Gandhi as a political strategist: with essays on ethics and politics. Boston: Porter Sargent. 


Locke, John (1952). The second treatise of government. New York: The Liberal Arts Press. 

160

DISTRIBUTIVE JUSTICE 

กำรกระจำยอย่ำงเป็ นธรรม 


การกระจายอย่างเป็นธรรม(Distributive Justice) เป็นหลักการพื ้นฐานที ่สุดที ่ใช้ก ากับหรือก าหนดโครงสร้างความสัมพันธ์ 

ของคนและสถาบันในสังคม อันเกี ่ยวข้องกับการกระจายประโยชน์ และสิ่งที ่มีคุณค่าในสังคม การเข้าถึงทรัพยากร รวมถึงโอกาสที ่ 

จะได้รับสิทธิบางอย่าง และการก าหนดภาระหน้าที ่ให้แก่สมาชิกในสังคม (Kurian, 2011: 446; Rawls, 1971: 4) การกระจายอย่าง 

เป็นธรรมมีหลายแนวคิดแตกต่างกันออกไป เช่น หลักการกระจายที ่เน้นความเท่าเทียมกันอย่างเด็ดขาด (Strict Egalitarianism) 

หลักการกระจายแบบประโยชน์นิยม (Utilitarianism–Based 

Principle) หลักที ่มีฐานจากความแตกต่าง (Difference-Based 

Principle) หลักการกระจายแบบเสรีภาพนิยม ที ่ขึ ้นอยู ่กับความสามารถของคนบุคคล (Libertarian Principle) และหลักการกระจาย 

ตามความเหมาะสม (Desert-based Principle) เป็นต้น 


ส าหรับที ่มาของแนวคิดการกระจายอย่างเป็นธรรม พบว่ามีการถกเถียงในประเด็นนี ้ตั้งแต่สมัยโบราณ ถ้านับย้อนไปก็จะ 

เห็นได้ชัดเจนในงานของอริสโตเติลเรื ่อง “Politics” และแนวคิดดังกล่าวได้กลายมาเป็นข้อถกเถียงที ่ส าคัญและเผยแพร่ไปตามที ่ 

ต่างๆ อย่างกว้างขวางในช่วงทศวรรษ 1970s เมื ่อนักปรัชญาอเมริกัน จอห์น รอลส์ (John Rawls) ได้เขียนงานชิ ้นส าคัญเรื ่อง 

“ทฤษฎีความเป็นธรรม” (A Theory of Justice, ค.ศ. 1971) งานชิ ้นนี ้ได้เสนอหลักการกระจายผลประโยชน์ในสังคมว่า ความไม่เท่า 

เทียมใดๆ ในสังคมนั้น จะยอมให้เกิดขึ ้นได้ก็เพียงเพื ่อให้คนที ่ด้อยโอกาสที ่สุดในสังคมได้รับโอกาสยกระดับฐานะของตัวเองให้เท่า 

เทียมขึ ้น หลักการดังกล่าวของรอลส์นี ้เรียกว่า หลักที ่มีฐานจากความแตกต่าง (Difference-Based Principle) หลักการดังกล่าวได้ 

กลายมาเป็นหลักการกระจายอย่างเป็นธรรมที ่มีอิทธิพลที ่สุดแบบหนึ ่งในปัจจุบัน 

หลังจากงานของรอลส์ ที ่ได้น าเสนอแนวคิดความเป็นธรรมออกมาสู ่สังคม ก็เกิดการถกเถียงอย่างกว้างขวาง โดยผู้ที ่ไม่ 

เห็นด้วยท่านหนึ ่งที ่ถือได้ว่าโจมตีงานของรอลส์ มากที ่สุดก็คือ โรเบิร์ต โนซิค (Robert Nozick) โนซิคได้เขียนงานเพื ่อโจมตีรอลส์ 

โดยตรงพร้อมกับเสนอเป็นธรรมอีกรูปแบบหนึ ่งที ่เรียกว่า ความเป็นธรรมแบบเสรีนิยม (Liberalism) งานของโนซิคชื ่อว่า “State, 

Anarchy and Utopia” ความเป็นธรรมแบบเสรีนิยมของโนซิค ตั้งอยู ่บนฐานคิดในเรื ่องกรรมสิทธิ์ในทรัพย์สินส่วนบุคคล (Rights of 

Private Property) กล่าวคือรัฐควรปล่อยให้ทุกๆ คนท ามาหากินตามความสามารถของตน และเมื ่อใดก็ตามที ่เอกชนหาทรัพย์สิน 

มาได้ด้วยวิธีการตามกฎหมาย รัฐก็ไม่สามารถไปยึดเอาทรัพย์สินของเอกชนมาจัดสรรใหม่ให้กับคนด้อยโอกาสในสังคม โนซิคมี 

มุมมองว่าการที ่รัฐไปยึดเอาทรัพย์สินบุคคลไม่ว่าจะเป็นไปในรูปของการเก็บภาษีอัตราก้าวหน้า หรือด้วยวิธีการอื ่นใด เป็นเรื ่องที ่ 

ไม่ชอบธรรม เพราะบุคคลเป็นคนลงมือลงแรงจนได้ทรัพย์สินมา แต่กระนั้นคนรวยหรือเอกชนอาจจะแบ่งปันผลประโยชน์ให้กับคน 

ด้อยโอกาสในรูปของการสงเคราะห์ด้วยความสมัครใจได้ แต่จะไม่ใช่ด้วยการใช้อ านาจรัฐเข้าไปยึดมาเพื ่อกระจายแบ่งสรร (Nozick, 

2001) (โปรดดู Neo-Liberalism) 

นอกจากนี ้ ยังมีหลักการกระจายอย่างเป็นธรรม ในแบบอื ่นๆ อีก ยกตัวอย่างเช่น แบบดั้งเดิมที ่สุดก็คือ การกระจาย 

ผลประโยชน์แบบเท่าเทียมกันอย่างเข้มงวด กล่าวคือทุกคนได้รับผลประโยชน์อย่างเท่าเทียมกันโดยที ่จะไม่น าความด้อยโอกาส 

161

ความต้องการ หรือความสามารถมาพิจารณาร่วม เช่น แม่อยากแบ่งเค้กให้กับลูกสามคน คนโตตัวผอมกินได้น้อย คนกลางมี 

กระเพาะใหญ่ต้องกินมากถึงจะอิ่ม ส่วนคนเล็กไม่ชอบกินเค้ก เมื ่อถึงเวลาแบ่งเค้กแม่แบ่งโดยให้ทั้งสามคนเท่าๆ กัน วิธีการแบ่ง 

แบบนี ้คือการแบ่งโดยยึดหลักการเท่าเทียมกันอย่างเข้มงวด 

หลักการกระจายอย่างเป็นธรรมในแบบสุดท้ายที ่จะกล่าวถึงในที ่นี ้ก็คือ การกระจายแบบประโยชน์นิยม ซึ ่งหลักประโยชน์ 

นิยมนั้นมีวิธีคิดส าคัญคือ จะก่อให้เกิดประโยชน์ หรือความสุขที ่มากที ่สุดต่อคนจ านวนมากที ่สุด ยกตัวอย่างเช่น ถ้ามีการกระจาย 

ผลประโยชน์แก่คนจนแล้วจะท าให้เกิดความสุขมากที ่สุดต่อคนจ านวนมากที ่สุด นโยบายดังกล่าวก็ถือว่าเป็นการกระจายตาม 

หลักการนี ้ แต่กระนั้นถ้าสิ่งแวดล้อมเปลี ่ยนแปลงไปจนมีเหตุให้ความสุขของคนจ านวนมากลดน้อยลง นโยบายนั้นก็จ าเป็นจะต้อง 

เปลี ่ยนแปลงไป กล่าวง่ายๆ ก็คือหลักการของพวกประโยชน์นิยมไม่มีวิธีการที ่ตายตัวเหมือนอย่างหลักการกระจายอย่างเป็นธรรม 

แบบอื ่น เพราะสิ่งเดียวที ่นักคิดแบบประโยชน์นิยมค านึงก็คือ การท าให้เกิดความสุขมากที ่สุดแก่คนจ านวนมากที ่สุด 


ในประเทศไทยนั้น แนวคิดเกี ่ยวกับการกระจายอย่างเป็นธรรมปรากฏในหลักข้อที ่สาม ชองหลักหกประการของ 

คณะราษฎรอันได้แก่ “เอกราช ปลอดภัย เศรษฐกิจ เสมอภาค เสรีภาพ การศึกษา" หลักเศรษฐกิจที ่คณะราษฎรต้องการจัดการ 

ทางเศรษฐกิจโดยไม่ปล่อยให้ประชาชนอดอยาก ถือว่าตั้งอยู ่บนหลักการกระจายอย่างเป็นธรรม มากไปกว่านั้น ในสมุดปกเหลือง 

หรือ เค้าโครงเศรษฐกิจของนายปรีดี พนมยงค์ ก็มีการจัดวางรูปแบบทางเศรษฐกิจที ่ผสมผสานหลักการกระจายอย่างเป็นธรรมใน 

หลายๆ แบบ ด้วยเหตุนี ้ จึงกล่าวได้ว่าแนวคิดในเรื ่องการกระจายประโยชน์ในสังคมได้เริ่มก่อรูปก่อร่างตั้งแต่นั้นเป็นต้นมา 

ต่อมาในช่วงที ่เกิดวิกฤติการณ์เดือนตุลาคม พ.ศ. 2516 สังคมไทยได้มีการเปลี ่ยนแปลงเข้าสู ่ความเป็นสมัยใหม่มากขึ ้น 

ความคิดของคนมีลักษณะก้าวหน้าซึ ่งน าไปสู ่การตั้งค าถามในหลายๆ เรื ่องเกี ่ยวกับสภาพความเป็นอยู ่ในชีวิตประจ าวันและเรื ่อง 

หนึ ่งที ่ไม่สามารถหลีกหนีพ้นได้นั่นก็คือ การกระจายรายได้หรือทรัพยากรในสังคม ซึ ่งประเด็นหลักที ่ผู้คนในสมัยนั้นโดยเฉพาะ 

นิสิตนักศึกษาตั้งค าถาม คือท าไมประเทศไทยมีอัตราการเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจสูงเมื ่อเทียบกับอดีต แต่ยิ่งมีความเจริญมากขึ ้น 

เท่าไรความเหลื ่อมล ้าของประชาชนยิ่งทวีมากขึ ้นตามไปด้วย ความไม่พอใจในการกระจายที ่ไม่เป็นธรรม ได้กลายเป็นปัจจัยหนึ ่งที ่ 

น าไปสู ่การโค่นล้มเผด็จการทหารและสถาปนาระบอบประชาธิปไตยขึ ้นมาในช่วงสั้นๆ (กุลภา วจนสาร, 2554, 32) 

ในปัจจุบัน การตั้งค าถามถึงความเป็นธรรมในการกระจายประโยชน์ยิ่งพบเห็นได้มากขึ ้น ท่ามกลางการชุมนุมเคลื ่อนไหว 

ทางการเมือง ประเด็นหนึ ่งที ่กลุ่มคนเสื ้อแดงพยายามที ่จะชูขึ ้นก็คือการเรียกร้องให้มีการกระจายรายได้ (ซึ ่งรวมถึงสิทธิต่างๆ ของ 

พลเมือง) ให้เท่าเทียมมากขึ ้น (นิธิ เอียวศรีวงศ์, 2554) หากพิจารณาจากค่าสัมประสิทธิ์จีนี (Gini coefficient) ซึ ่งเป็นดัชนีบ่งชี ้ 

ความเหลื ่อมล ้าของการกระจายรายได้หรือการกระจายความร ่ารวยของคนในสังคมแล้ว จะพบว่าประเทศไทย มีค่าสัมประสิทธิ์จีนี 

ที ่สะท้อนระดับของการกระจายรายได้ต ่า และความเหลื ่อมล ้าทางเศรษฐกิจสูงเมื ่อเปรียบเทียบกับประเทศอื ่นๆ ในโลก 


ประเด็นเรื ่องการกระจายและจัดสรรผลประโยชน์ ในหลายกรณีสัมพันธ์กับแนวคิดอนุรักษ์นิยม (โปรดดู Conservatism) 

และแนวคิดเสรีนิยม (โปรดดู Liberalism) โดยแนวคิดอนุรักษ์นิยมจะมองว่าการแบ่งสรรที ่เป็นธรรม คือทุกคนต่างขวนขวายแย่งชิง 

162

ทรัพยากรและสิ่งที ่มีค่าในสังคมบนความสามารถและคุณสมบัติของตัวเอง ไม่ว่าจะแข็งแรงกว่า สูงกว่า รวยกว่า หรือมีคุณสมบัติ 

อื ่นๆ ที ่เอื ้อต่อการต่อสู้แย่งชิง แต่หากมองในมุมของแนวคิดเสรีนิยมแล้ว สังคมควรปรับให้การขวนขวายเข้าถึงทรัพยากรมีความ 

เป็นธรรมโดยเอื ้อให้คนที ่แข็งแรงน้อยกว่า หรือด้อยโอกาสกว่าสามารถเข้าถึงทรัพยากรได้เท่าๆ กับคนที ่แข็งแรงกว่า ดังแสดงใน 

ภาพด้านล่าง 


ดูเพิ่มใน ‘Neo-Liberalism’ 

กุลภา วจนสาระ (2554). มองหาความเป็นธรรมในสังคมไทยผ่านคนชายขอบ. เข้าถึงวันที ่ 30 กันยายน 2555 ใน 

http://www2.ipsr.mahidol.ac.th/ConferenceVIII/ 

Download/Article_Files/1-SocialJustice-Kulapa.pdf. 

นิธิ เอียวศรีวงศ์ (2554). ปฏิรูปสังคมไทยหลังการเลือกตั้ง: บทบาทชนชั้นน าและการเมืองภาค 

ประชาชน. เข้าถึงวันที ่ 30 กันยายน 2555 ใน http://www.prachatham.com/ 

detail.htm?code=i1_14072011_01. 

Barry, Brian (1989). Theories of Justice. London: Harvester Wheatsheaf. 


Rawls, John (1971). A theory of justice. Cambridge : The Belknap Press of Harvard University Press. 

Nozick, Robert (2001). Anarchy, state, and utopia. Oxford: Blackwell. 

163

่ 


EQUALITY 

ควำมเสมอภำค 

ความเสมอภาค (Equality) เป็นมโนทัศน์พื ้นฐานที ่สุดเรื ่องหนึ ่งไม่ว่าจะกล่าวในมิติทางการเมืองหรือในทางเศรษฐกิจ คน 

ทั่วไปมักสับสนค าว่า “เสมอภาค” กับ “เหมือนกัน” (sameness) กล่าวคือ คิดว่าการรับรองความเสมอภาคของมนุษย์ เท่ากับการ 

ท าให้มนุษย์ทุกคนเท่ากัน จนมักโต้แย้งว่าความเสมอภาคไม่มีทางเป็นไปได้ จึงควรท าความเข้าใจเบื ้องต้นว่าหลักการของความ 

เสมอภาค ไม่ได้และไม่เคยเรียกร้องให้มนุษย์ทุกคนต้องเหมือนกันหมด เพราะมนุษย์ย่อมแตกต่างกันเป็นธรรมชาติทั้งโดยชาติ 

พันธุ์ รูปร่าง ผิวพรรณ เพศสภาพ บุคลิก ความเชื ่อ ศาสนา วัฒนธรรม และอื ่น ๆ แต่ความแตกต่างนั้นไม่ได้เป็นเหตุผลท าให้ 

มนุษย์ต้องไม่เสมอภาคกัน เพราะความเสมอภาค (Equality) ตรงข้ามกับความไม่เสมอภาค (Inequality) ไม่ได้ตรงข้ามกับค าว่า 

ความแตกต่าง (Difference) อย่างที ่หลายคนทึกทัก นั่นหมายความว่า มนุษย์เราแตกต่างกันโดยธรรมชาติ แต่ก็สามารถและควร 

เท่าเทียมกันได้ (different but Equal) ดังนั้นเมื ่อกล่าวว่า คนเสมอภาคกัน จึงไม่ได้หมายความว่าคนเหมือนกันทุกด้านไม่ว่าจะเป็น 

ชาติตระกูล หน้าตา ความสามารถ สติปัญญา แต่การที ่บอกว่าเสมอภาคกันมีความหมายว่ามนุษย์เท่าเทียมกันทั้งในความเป็น 

มนุษย์ และตามกฎหมายของรัฐ (Kurian, 2011: 515) ดังที ่มีวลีส าคัญที ่สะท้อนความเสมอภาคคือ “Equality Before the Law” ซึ ่ง 

หมายความว่าบุคคลทุกผู้ทุกนามย่อมมีสิทธิได้รับความคุ้มครองตามกระบวนของกฎหมายอย่างเป็นธรรม หรือความเสมอภาคกัน 

ในทางการเมืองคือ พลเมืองที ่มีคุณสมบัติตามที ่กฎหมายก าหนดย่อมสามารถใช้สิทธิเลือกตั้งได้อย่างเท่าเทียมกัน ในบางกรณี ที 

ความเสมอภาคยึดโยงเข้ากับหลักความเป็นธรรม (Justice) จะน าไปสู ่การปฏิบัติต่อผู้คนที ่แตกต่างกันด้วยมาตรการเฉพาะเพื ่อ 

ช่วยให้ความแตกต่างกันโดยธรรมชาติได้รับการแก้ไขให้เกิดความเสมอภาคมากขึ ้น เช่น มาตรการช่วยเหลือคนด้อยโอกาส คนทุ 

พลภาพ เพื ่อบรรลุความเสมอภาคในสังคม ดังนั้น การมองอย่างฉาบฉวยว่าการเรียกร้องให้คนเท่ากันหมายถึงการ เรียกร้องให้คน 

เหมือนกันนั้น จึงเป็นความเข้าใจผิดในประเด็นพื ้นฐาน 


แนวคิดเกี ่ยวกับความเสมอภาคนั้นสามารถย้อนกลับไปได้ไกลถึงสมัยกรีกจากงานเขียนของเพลโต้ (Plato) 

อริสโตเติล (Aristotle) ที ่ได้โจมตีแนวคิดประชาธิปไตยแบบเอเธนส์ที ่มีพื ้นฐานอยู ่บนความเท่าเทียมกันนั้นว่าไม่ใช่รูปแบบการ 

ปกครองที ่ดีที ่สุดเพราะคนแตกต่างกัน คนบางคนโง่ คนบางคนฉลาด คนแต่ละคนมีความสามารถแตกต่างกัน คนบางคนไม่เหมาะ 

กับการบริหารกิจการสาธารณะ หรือไม่เหมาะที่จะเป็นทหาร เมื ่อพิจารณางานเขียนในยุคสมัยใหม่ นัก คิดคนแรกที ่เสนอว่า 

มนุษย์เท่าเทียมกันก็คือ นักคิดชาวอังกฤษ โธมัส ฮอบส์ (Thomas Hobbes) โดยฮอบส์ ได้เขียนงานที ่โด่งดัง ชื ่อว่า “เลอไว่อาเธิน” 

(Leviathan) ตอนหนึ ่งมีการกล่าวถึงธรรมชาติของมนุษย์ว่า “มนุษย์มีความเท่าเทียมกัน แม้ว่าเมื่อจะพิจารณาแล้วว่า มีความ 

แตกต่างทางด้านร่างกาย หรือสติป ัญญาก็ตามสิ่งเหล่านี ้ก็ไม่ได้เป็นสิ่งส าคัญอะไรที่จะท าให้มนุษย์ไม่เท่าเทียมกัน ซึ่งสิ่งที่เสมอภาค 

กันของฮอบส์คือการที่ทุกคนเท่าเทียมกันในเรื่องการอ้างผลประโยชน์ และความสามารถที่จะท าร้ายผู้อื่นได้เท่าๆ กัน” (Hobbes, 

1985: 183) 

นอกจากฮอบส์ แล้วยังมีนักคิดอย่างจอห์น ล็อค (John Locke) และฌอง ฌากส์ รุสโซ (Jean- Jacques Rousseau) ซึ ่ง 

ล้วนเป็นนักคิดสมัยใหม่ที ่ล้วนแต่น าเสนอว่ามนุษย์แต่ละคนต่างเท่าเทียมกัน โดยความเสมอภาคของล็อคนั้นเน้นหนักอยู ่ที ่สิทธิที ่ 

ติดตัวมาตั้งแต่ก าเนิดอันไม่สามารถพรากไปได้ (natural rights) และการที ่มนุษย์ทุกคนมีสิทธิที ่ติดตัวมาตั้งแต่ก าเนิดจึงส่งผลให้คน 

164 

และ

ทุกๆ คนนั้นเท่าเทียมกัน ในขณะที ่ความเสมอภาคของรุสโซ นั้นมีจุดเน้นอยู ่ที ่มนุษย์ทุกคนมีเสรีภาพและการที ่ทุกๆ คนมีเสรีภาพ 

ท าให้คนทุกๆ คนเท่าเทียมกัน อนึ ่งด้วยวิธีคิดของนักคิดทั้งสามคนที ่ถือว่าเป็นรากฐานของความเป็นสมัยใหม่ได้ก่อให้เกิดทฤษฎี 

การเมืองที ่ต่อเนื ่องจากแนวคิดความเสมอภาคนั่นก็คือ ทฤษฎีสัญญาประชาคม (โปรดดู Social Contract) ที ่เสนอว่าการเกิดขึ ้น 

ของรัฐมีที ่มาจากการที ่มนุษย์แต่ละคนจะมาตกลงท าสัญญากันก่อตั้งรัฐ สาเหตุที ่เป็นเช่นนี ้ก็เนื ่องมาจากมนุษย์ทุกคนเท่าเทียมกัน 

ดังนั้นจึงไม่มีใครสามารถบีบบังคับให้มนุษย์คนอื ่นๆ เข้าร่วมสังคมหรือรัฐได้ถ้าตัวเขาไม่ยินยอม ในที ่สุดแนวคิดเกี ่ยวกับความเสมอ 

ภาคก็ได้น าไปสู ่สองเหตุการณ์ที ่ส าคัญที ่สุดในประวัติศาสตร์โลกสมัยใหม่นั่นก็คือ การปฏิวัติอเมริกัน ปี ค.ศ. 1776 และการปฏิวัติ 

ใหญ่ในฝรั่งเศส ปี ค.ศ. 1789 ซึ ่งทั้งสองเหตุการณ์นี ้เป็นการปฏิวัติโดยมีความคิดพื ้นฐานเพื ่อยืนยันถึงเรื ่องที ่มนุษย์นั้นเกิดมาเท่า 

เทียมกัน 

ในปัจจุบัน มโนทัศน์เรื ่องความเสมอภาคมีบทบาทส าคัญในวงวิชาการเป็นอย่างมาก ไม่ว่าจะเป็นในเรื ่องของการกระจาย 

รายได้หรือผลประโยชน์ทางเศรษฐกิจ การเข้าถึงทรัพยากรและบริการสาธารณะ การกระจายการจ้างงานหรือโอกาสการท างาน 

(โปรดดู Distributive Justice) ประเด็นที ่เกี ่ยวกับการมีตัวแทนในทางการเมืองของบุคคล กลุ่มทางสังคม หรือการมีตัวแทนแห่งรัฐ 

รวมถึง การเรียกร้องของกลุ่ม “สตรีนิยม” (Feminism) ที ่ต่อสู้เพื ่อความเท่าเทียมของสตรี ให้ยุติการถูกเลือกปฏิบัติบนพื ้นฐานของ 

เพศ ป้องกันความรุนแรงทั้งเชิงกายภาพ โครงสร้าง และวัฒนธรรมต่อผู้หญิง อย่างไรก็ตาม แนวคิดดังกล่าวก็เป็นที ่ถกเถียงกันเป็น 

อย่างมากด้วยเช่นกัน 


การเรียกร้องความเสมอภาคในสังคมไทยนั้นมีจุดเริ่มต้นมาตั้งแต่การเปลี ่ยนแปลง การปกครองจากระบอบ 

สมบูรณาญาสิทธิราชย์ พ.ศ. 2475 โดยในวันที ่ยึดอ านาจและเปลี ่ยนแปลงการปกครองส าเร็จแล้วนั้น คณะราษฎรได้แถลงหลักหก 

ประการที ่จะใช้เป็นแก่นแกนในการบริหารประเทศ โดยหลักข้อที ่สี ่ผู้ร่างได้เขียนไว้ว่า “จะต้องให้ราษฎรมีสิทธิเสมอภาคกัน ไม่ใช่ให้ 

พวกเจ้ามีสิทธิยิ่งกว่าราษฎรเช่นที ่เป็นอยู ่” จากหลักการข้อนี ้ของคณะราษฎรจึงถือได้ว่าเป็นการเปลี ่ยนแปลงรากฐานความคิดมวล 

ของชาติไทย เนื ่องจากก่อนที ่จะเกิดการเปลี ่ยนแปลงการปกครอง ความเท่าเทียมกันนั้นเป็นสิ่งที ่เป็นไปไม่ได้ การมีอภิสิทธิ์ การมี 

ชนชั้นซึ ่งเป็นสิ่งที ่ตรงกันข้ามกับความเท่าเทียมกันเป็นสิ่งที ่สังคมไทยเชื ่อถือและยึดปฏิบัติ ภายหลังการปฏิวัติสยามแนวคิด 

เกี ่ยวกับความเสมอภาคและความเท่าเทียมก็ขยายตัวออกไปในสังคมไทย 

ประเด็นเรื ่องความเสมอภาคปรากฏในการชุมนุมเคลื ่อนไหวทางการเมือง ทั้งจากการชุมนุมของคนเสื ้อแดงและการชุมนุม 

ของกลุ่ม กปปส. งานของอภิชาต สถิตนิรามัย (2553) ที ่ท าวิจัยเรื ่อง ใครคือคนเสื ้อเหลือง-เสื ้อแดง ได้ศึกษากลุ่มคนเสื ้อแดงใน 

จังหวัดอุบลราชธานี นครปฐม เชียงใหม่ ผลงานการวิจัยพบว่า เหตุผลหลักในการเข้าร่วมและสนับสนุนการเคลื ่อนไหวของกลุ่มคน 

เสื ้อแดงคือ ร้อยละ 28.13 เข้าร่วมกับกลุ่มคนเสื ้อแดงเพราะไม่ชอบปัญหาสองมาตรฐาน จากข้อมูลดังกล่าวนี ้ อภิชาต สถิตนิรามัย 

ได้สรุปว่า ความคับข้องใจแรกของกลุ่มคนเสื ้อแดงก็คือ ความคับข้องใจทางการเมืองที ่เกิดมาจากการดูถูกดูแคลน ความรู้สึกว่า 

ตนเองถูกเลือกปฏิบัติ ไม่มีความเสมอภาค 

165

ในอีกด้านหนึ ่ง ระหว่างการชุมนุมของ “คณะกรรมการประชาชนเพื ่อการเปลี ่ยนแปลงประเทศไทยให้เป็นประชาธิปไตยที ่ 

สมบูรณ์อันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข” (กปปส.) ก็มีการกล่าวถึงประเด็นความเสมอภาค โดยเฉพาะความเสมอภาคในสิทธิ 

เลือกตั้งของคนไทยว่าทุกคนควรมีหนึ ่งเสียงเท่ากันหรือไม่ จนน ามาสู ่วิวาทะเรื ่องความเท่าเทียมกันของมนุษย์อย่างกว้างขวาง 


แนวคิดเกี ่ยวกับความเสมอภาค เป็นประเด็นส าคัญในสังคมไทย ปัญหาส าคัญคือ ความเข้าใจที ่ไม่ตรงกัน หรืออีกนัยหนึ ่ง 

ผู้คนในสังคมมีมุมมองต่อหลักความเสมอภาคแตกต่างกันไป บางคนเชื ่อว่า มนุษย์ไม่อาจเสมอภาคกันได้โดยเปรียบเทียบว่าแม้แต่ 

นิ ้วของเราทั้ง 5 นิ ้ว ยังยาวไม่เท่ากัน ค ากล่าวเช่นนี ้สะท้อนว่าผู้พูดไม่เข้าใจหลักการของความเสมอภาคที ่ตั้งอยู ่บนแนวคิดว่า 

ความเสมอภาคไม่ใช่ความเท่ากัน แต่หมายความว่า บุคคลย่อมไม่ถูกเลือกปฏิบัติหรือมีอภิสิทธิ์เพราะเหตุในเรื ่องเพศ ชาติก าเนิด 

เชื ้อชาติ ภาษา ถิ่นอาศัย ความเชื ่อ หรือความคิดเห็นในทางศาสนาหรือในทางการเมือง บุคคลย่อมไม่ถูกแบ่งแยกด้วยเหตุเพราะ 

ความพิการเป็นส าคัญ 

อย่างไรก็ดี พึงตระหนักว่า หลักความเสมอภาคนั้นต้องค านึงถึงประโยชน์สาธารณะเหนือประโยชน์ส่วนบุคคล เช่น หาก 

เกิดความวุ่นวายไม่สงบขึ ้น รัฐอาจจ าเป็นต้องใช้มาตรการบางอย่างระงับเหตุ และการใช้มาตรการดังกล่าวอาจสะท้อนให้เห็นถึง 

การเลือกปฏิบัติและขัดต่อหลักแห่งความเสมอภาคได้ ในทางกลับกัน การจะอ้างประโยชน์สาธารณะที ่ถือว่ากระทบต่อหลักแห่ง 

ความเสมอภาคที ่ก่อให้เกิดการแบ่งแยก เช่น เชื ้อชาติ ศาสนา เพศ เป็นต้น ก็ไม่อาจท าได้ การเลือกปฏิบัติในเรื ่องความเสมอภาค 

ที ่เป็นที ่ยอมรับในระดับสากลต้องเป็นไปเพื ่อมุ่งลดความเหลื ่อมล ้าที ่ด ารงอยู ่ หรือการให้คุณในทางบวก เพื ่อชดเชยให้คนที ่มีสถานะ 

ด้อยกว่าบุคคลเท่าเทียมกันมากขึ ้น หลักการนี ้เกิดจากแนวคิดของประธานาธิบดีเคนเนดี ้ (John F. Kennedy) และประธานาธิบดี 

จอห์นสัน (Lyndon B. Johnson) ของสหรัฐอเมริกา โดยมีการตรากฎหมายสิทธิพลเมือง (Civil Rights Act) ขึ ้นเมื ่อวันที ่ 2 

กรกฎาคม ค.ศ. 1964 และในปี ค.ศ. 1978 ศาลสูงสุด (Supreme Court) ของสหรัฐอเมริกาได้ตัดสินในคดี Regents of University 

of California V. Bakke ว่าการที ่มหาวิทยาลัยส ารองที ่นั่ง 16% ของคณะแพทยศาสตร์ให้แก่นักศึกษาผิวสีเป็นการกระท าที ่ไม่ขัด 

ต่อหลักความเสมอภาค เนื ่องจากถือเป็นการเลือกปฏิบัติที ่มุ่งลดความเหลื ่อมล ้าที ่ด ารงอยู ่ นโยบายดังกล่าวของประธานาธิบดีเคน 

เนดี ้ และประธานาธิบดีจอห์นสัน มีชื ่อว่า “Affirmative Action” และยังใช้มาจนถึงปัจจุบัน แม้จะมีข้อถกเถียงและผู้ไม่เห็นด้วย 

จ านวนมาก 


ดูเพิ่มใน ‘Rights’, ‘Social Contract’ และ ‘Distributive Justice’ 

ภิญโญ ไตรสุริยธรรมา (บรรณาธิการ) (2553). Red why : แดงท าไม. กรุงเทพฯ : โอเพ่นบุ๊กส์. 

อภิชาต สถิตนิรามัย (2553). เผยงานวิจัย "ใครคือคนเสื ้อเหลือง - เสื ้อแดง". เข้าถึงวันที ่ 30 

กันยายน 2555 ใน http://prachatai.com/journal/2010/07/30362. 


Hobbes, Thomas (1985). Leviathan. London: Penguin. 

166

FREEDOM 

อิสรภำพ 


อิสรภาพ (Freedom) หมายถึง สภาวะหนึ ่งที ่ปราศจากอุปสรรคหรือสิ่งยึดเหนี ่ยวต่อการที ่จะท าสิ่งใดสิ่งหนึ ่ง หรือในอีก 

ความหมายหนึ ่งคือความเป็นที ่มนุษย์จะกระท าอะไรก็ได้ ตามที ่ตนเองต้องการ ส าหรับค าว่าอิสรภาพและเสรีภาพ (liberty) นั้น 

มักจะมีการใช้แทนกันได้เสมือนเป็นค าๆ เดียวกัน เนื ่องจากสองค านี ้มีความหมายใกล้เคียงกันแต่การที ่ใช้ค าไม่เหมือนกันนั้นมีที ่มา 

จากการที ่ภาษาอังกฤษไปยืมค าในภาษาอื ่นมาใช้กล่าวคือ ค าว่าเสรีภาพ เป็นค ามาจากภาษาลาติน (Latin) ว่า “Libertas” ที ่แปลว่า 

เป็นอิสระ (free) ส่วนค าว่า อิสรภาพ มีที ่มาจากภาษาอังกฤษโบราณ (Old English) ซึ ่งมีรากฐานมาจากพวกเจอร์มานิค 

(Germanic) ค าดังกล่าวก็คือ “Freihals” ที ่แปลว่า “Free neck” (ผู้ที ่คอไม่มีโซ่ตรวน) (Stromberg, 2001) อนึ ่งค าว่าเสรีภาพหรือ 

อิสรภาพนั้นเป็นค าพื ้นฐานที ่ถูกใช้ในการถกเถียงทางด้านการเมือง และทางด้านปรัชญาอยู ่เสมอๆ ดังนั้นค านี ้จึงเป็นค าที ่มี 

ความส าคัญมากที ่สุดค าหนึ ่งตั้งแต่อดีตมาจนถึงปัจจุบัน 


ในโลกตะวันตกมีการใช้ค าว่าอิสรภาพมาอย่างยาวนานดังจะเห็นได้จากหลักฐานหนึ ่งที ่ส าคัญก็คือคัมภีร์ไบเบิลภาคพันธ 

สัญญาเดิม (old testament) ในตอนที ่โมเสสก าลังน าชาวยิวหนีออกจากการเป็นทาสในอียิปต์ โดยที ่โมเสสได้มีการกล่าวถึงการ 

ปลดปล่อยยิวให้มีอิสรภาพ (Exodus 3:3–3:19) นอกจากนี ้แล้วในยุคสมัยใหม่ถือว่าเป็นจุดเริ่มต้นที ่เด่นชัดของการวางรากฐาน 

เกี ่ยวกับค าว่าอิสรภาพ หรือเสรีภาพ ดังจะเห็นได้จากงานของรุสโซเรื ่องต้นก าเนิดของความเรียงว่าด้วยความไม่เสมอภาคกันของ 

มวลมนุษย์ที ่เสนอว่า มนุษย์ในสภาวะธรรมชาติ หรือในสภาวะที ่ยังไม่มีสังคม มนุษย์มีเสรีภาพอย่างที ่สุด แต่เมื ่อเขาเข้ามาอยู ่ 

รวมกันเป็นสังคมมนุษย์จะไม่มีเสรีภาพอีกต่อไป (รุสโซ, 2555: 26-112) ยิ่งไปกว่านั้นในหนังสือสัญญาประชาคม (โปรดดู Social 

Contract) ของเขายังได้ขึ ้นต้นด้วยค าพูดที ่ถือว่าเป็นอมตะมาจนถึงทุกวันนี ้นั่นก็คือ “มนุษย์เกิดมาเสรีแต่ทุกหนทุกแห่งอยู ่ภายใต้ 

พันธนาการ” (รุสโซ, 2550: 3) 

ในขณะเดียวกันทางด้านประวัติศาสตร์ แนวคิดเกี ่ยวกับเสรีภาพก็ถือว่ามีบทบาทส าคัญในการเป็นความคิดพื ้นฐานให้กับ 

การปฏิวัติครั้งส าคัญของโลกหลายครั้ง ยกตัวอย่างเช่นการปฏิวัติใหญ่ฝรั่งเศสปี ค.ศ. 1789 ที ่ถึงกับสร้างค าขวัญในการปฏิวัติว่า 

“เสรีภาพ เสมอภาค และภารดรภาพ” (Liberty, Equality, Fraternity) อย่างไรก็ตามก่อนที ่จะเกิดการปฏิวัติฝรั่งเศสเหตุการณ์ที ่ 

ส าคัญอีกเหตุการณ์หนึ ่งก็คือ การปฏิวัติอเมริกันปี ค.ศ. 1776 ซึ ่งการปฏิวัติดังกล่าวเป็นการต่อสู้เพื ่ออิสรภาพของชาวอาณานิคม 

อเมริกันจากการปกครองของอังกฤษ ซึ ่งหลังจากการปฏิวัติทั้งสองแนวคิดเกี ่ยวกับเสรีภาพก็ได้ลงหลักปักฐานอย่างมั่นคงตั้งแต่ 

เวลานั้นจนมาถึงปัจจุบัน 

อนึ ่งในทางทฤษฎี แนวคิดเกี ่ยวกับอิสรภาพหรือเสรีภาพนั้นได้มีการแบ่งออกเป็นสองมิติ คือ อิสรภาพด้านบวก (positive 

freedom) กับอิสรภาพด้านลบ (negative freedom) โดยสองค านี ้มีความแตกต่างกันที ่จุดเน้นของความเป็นอิสระทางการตัดสินใจ 

จากภายในและภายนอก กล่าวคือ อิสรภาพด้านลบเป็นสภาวะที ่มนุษย์ไม่ถูกหน่วงรั้งจากสิ่งแวดล้อมภายนอก เช่น การบังคับจาก 

ผู้อื ่น ส่วนอิสรภาพด้านบวกเป็นสภาวะที ่มนุษย์สามารถน าทรัพยากร หรือพลังอ านาจมาเติมเต็มความปรารถนาตนเองได้ หรือ 

167

จากการเป็นอิสระจากแรงต่อต้านภายในจิตใจตัวเอง หรือเสรีภาพที ่จะบรรลุความเป็นตัวเองหรือศักยภาพของตัวเองอย่างเต็มที ่ 

(Isaiah Berlin, 1958) ยกตัวอย่างเช่น การที ่ประชาชนมีสิทธิเสรีภาพในการแสวงหาความสุขตราบใดที ่ไม่เป็นการขัดต่อตัวบท 

กฎหมายนั้นจัดเป็นเสรีภาพเชิงลบ เพราะการมีเสรีภาพนั้นขึ ้นอยู ่กับข้อจ ากัดภายนอกคือ ตัวบทกฎหมาย มาคอยจ ากัดการใช้สิทธิ 

ในขณะที ่เสรีภาพในการมีชีวิต เสรีภาพในทรัพย์สิน และการแสวงหาความสุขตามกฎหมายย่อมจะเป็นเสรีภาพในเชิงบวก 

เนื ่องจากเป็นสิทธิที ่บัญญัติขึ ้นไว้เพื ่อที ่จะท าให้รัฐบาลจะต้องจัดหาสิทธิต่างๆ เหล่านี ้มาให้แก่ประชาชน 


ส าหรับแนวคิดเกี ่ยวเสรีภาพในไทยนั้นก็มีจุดเริ่มต้นมาจากการปฏิวัติเช่นเดียวกันก็คือ การเปลี ่ยนแปลงการปกครองในปี 

ค.ศ. 1932 (พ.ศ. 2475) ที ่คณะราษฎรเป็นผู้น าในการปฏิวัติและเมื ่อท าการเปลี ่ยนแปลงการปกครองส าเร็จก็ได้มีการประกาศหลัก 

หกประการซึ ่งมีข้อหนึ ่งที ่บัญญัติเกี ่ยวกับความพยายามที ่จะวางหลักการเสรีภาพให้กับประชาชนที ่จะท าอะไรก็ได้ตราบเท่าที ่ไม่ 

เป็นการท าความเดือดร้อนให้แก่ผู้อื ่น และจากจุดนี ้นี ่เองที ่ถือเป็นการวางรากฐานเกี ่ยวกับเสรีภาพในประเทศไทยนับตั้งแต่บัดนั้น 

เป็นต้นมา เพราะประเทศไทยเองก็มีความเชื ่อแบบในทางตะวันตกนั่นคือ สิทธิบางอย่าง โดยเฉพาะสิทธิที ่เชื ่อว่ามีติดตัวมาตั้งแต่ 

ก าเนิดนั้น เช่น สิทธิมนุษยชน และสิทธิพลเมืองนั้นไม่ควรที ่จะถูกจ ากัดไม่ว่าจะโดยเหตุผลใดๆ ในขณะที ่สิทธิบางอย่างก็สมควรที ่ 

จะต้องถูกจ ากัดในระดับหนึ ่งเพื ่อเป็นการธ ารงไว้ซึ ่งความสามารถในการใช้สิทธินั้นของประชาชนคนอื ่นๆ ในสังคมได้เช่นเดียวกัน 

โดยไม่ก่อให้เกิดปัญหา เช่น สิทธิในการแสวงหาความสุข ซึ ่งจะต้องไม่ขัดต่อหลักกฎหมาย เพราะบางครั้งการแสวงหาความสุขของ 

คนกลุ่มหนึ ่งอาจกลายเป็นการสร้างความทุกข์ให้แก่คนอีกกลุ่มหนึ ่งได้ในเวลาเดียวกัน 


ในหลายกรณีการใช้เสรีภาพที ่เกินขอบเขต หรือโดยไม่มีข้อจ ากัด ก็อาจกลายเป็นการละเมิดเสรีภาพ (ของผู้อื ่นและสังคม 

โดยรวม) เสียเอง เช่น หากเราอ้างเสรีภาพในการพูด โดยกล่าวถ้อยค าที ่กระตุ้นความเกลียดชัง หรือมีวัตถุประสงค์เพื ่อยั่วยุให้มี 

การใช้ก าลังรุนแรง หรือฆ่าฟัน ท าลายล้าง เช่นนี ้ เสรีภาพดั่งว่าก็เป็นอันตรายประหนึ ่งศาสตราวุธ 


ดูเพิ่มใน ‘Equality’ และ ‘Social Contract’ 

ฌอง ฌากส์ รุสโซ (2550). สัญญาประชาคม. กรุงเทพฯ: ทับหนังสือ. 

ฌอง ฌากส์ รุสโซ (2555). ความเรียงว่าด้วยต้นก าเนิดและรากฐานแห่งความไม่เท่าเทียมกันของมวลมนุษยชาติ. กรุงเทพฯ: สยาม 

ปริทัศน์. 

Berlin, Isaiah (1958). “Two Concepts of Liberty”. In Isaiah Berlin (1969). Four Essays on Liberty. Oxford: Oxford 


Stromberg, Joseph (2001). Freedom vs. liberty. Accessed September 30, 2012 from 

http://www.lewrockwell.com/stromberg/stromberg14.html. 

168

CHILDREN’S RIGHTS 

สิทธิเด็ก 


สิทธิเด็ก (Children’s Rights) หมายถึงสิทธิมนุษยชนของเด็กซึ ่งต้องได้รับการคุ้มครองและเอาใจใส่มากกว่ามนุษย์ซึ ่งโต 

เต็มวัยแล้ว เพื ่อส่งเสริมการพัฒนาการและการเจริญเติบโตทั้งทางร่างกายและสติปัญญา สิทธิเด็กมีตั้งแต่การให้อิสระในการ 

ตัดสินใจกับเด็กในฐานะที ่เป็นบุคคลโดยสมบูรณ์เช่นเดียวกับผู้ใหญ่ จนถึงสิทธิในการได้รับการคุ้มครองในด้านต่างๆ การอยู ่กับ 

ครอบครัว การได้รับอาหารและการดูแลด้านสุขอนามัยเพื ่อเติบโตมาเป็นมนุษย์ที ่สมบูรณ์พร้อม (วิกิพีเดีย) 

โดยทั่วไปแล้วจะก าหนดว่ามนุษย์ที ่มีอายุต ่ากว่า 18 ปีเป็นเด็ก กระนั้น ก็มีค าที ่ใช้เรียกหลากหลายตามสังคม วัฒนธรรม 

และกฎหมายของแต่ละประเทศ เด็ก วัยรุ่น หรือเยาวชน จึงไม่มีค าจ ากัดความและช่วงอายุที ่แน่นอนเป็นสากล 


เด็กถูกมองว่าเป็นส่วนย่อยของสังคม ไม่ใช่พลเมืองเต็มตัว หรือเป็นทรัพย์สินของพ่อแม่มาตลอด ความเคลื ่อนไหว 

เกี ่ยวกับสิทธิของเด็กมีขึ ้นครั้งแรกในอังกฤษโดยโธมัส สเปนซ์ ซึ ่งเขียนหนังสือเรื ่อง The Rights of Infants ที ่กล่าวถึงสิทธิตาม 

ธรรมชาติของเด็ก การเคลื ่อนไหวเพื ่อสิทธิเด็กเข้มข้นมากขึ ้นในช่วงหลังการปฏิวัติอุตสาหกรรม ซึ ่งลูกของชนชั้นล่างที ่ยากจน 

จ านวนมากเป็นเด็กก าพร้าหรือถูกทอดทิ ้งและต้องหาเลี ้ยงตนเองด้วยการเป็นแรงงานในเหมือง โรงงานอุตสาหกรรม หรือเป็น 

โสเภณี แรงงานเด็กเป็นที ่นิยมเนื ่องจากมีค่าแรงที ่ต ่ากว่าผู้ใหญ่ (วิกิพีเดีย) (child labour) 

ในช่วงศตวรรษที ่ 19 มีการออกกฎหมายหลายฉบับในยุโรปและสหรัฐอเมริกาเพื ่อจัดการกับปัญหาของสิทธิเด็ก เช่น 

กฎหมายการศึกษาซึ ่งให้เด็กเข้าโรงเรียน กฎหมายจ ากัดชั่วโมงการท างานต่อวันและอัตราค่าจ้าง แต่กรณีเด็กหญิงแมรี ่ อัลเลน วิล 

สันในสหรัฐอเมริกาในปี ค.ศ. 1874 เป็นจุดเปลี ่ยนที ่ท าให้สังคมตระหนักถึงสิทธิเด็กอย่างแท้จริง เด็กหญิงแมรี ่ถูกล่ามโซ่อยู ่ในบ้าน 

มีอาหารแค่พอประทังชีวิตและถูกทุบตีบ่อยครั้ง ผู้สั่งฟ้องผู้ปกครองต่อรัฐคือสมาคมต่อต้านการทารุณสัตว์ เนื ่องจากถือว่าเด็กก็เป็น 

สัตว์เลี ้ยงลูกด้วยนมชนิดหนึ ่ง หลังเหตุการณ์นี ้จึงมีการจัดตั้งสมาคมคุ้มครองเด็กขึ ้นอย่างเป็นทางการ จากนั้นการเคลื ่อนไหวเรื ่อง 

สิทธิเด็กก็เกิดขึ ้นอย่างมาก กฎหมายและองค์กรระหว่างประเทศหลายแห่งถูกจัดตั้งขึ ้นเรื ่อยมา (สมาคมมนุษยธรรมอเมริกัน) 

ในปัจจุบัน เด็กได้รับการยอมรับว่าเป็นมนุษย์ที ่พึงมีสิทธิมนุษยชนครบถ้วนเช่นเดียวกับมนุษย์ที ่โตเต็มวัย รวมถึงสิทธิ 

เฉพาะของเด็กซึ ่งมีแกนหลักอยู ่ที ่อนุสัญญาว่าด้วยสิทธิเด็ก พ.ศ. 1989 และมีกองทุนเพื ่อเด็กแห่งสหประชาชาติหรือยูนิเซฟ 

(United Nations Children's Fund: UNICEF) เป็นองค์การระหว่างประเทศขององค์การสหประชาชาติเป็นผู้ดูแล 


ปัญหาเกี ่ยวกับสิทธิเด็กในประเทศไทยที ่พบเห็นมาก คือ เด็กถูกทอดทิ ้งหลังคลอดเนื ่องจากแม่ตั้งครรภ์นอกสมรส และ 

ต้องเลี ้ยงลูกตามล าพัง เด็กและเยาวชนที ่ถูกทารุณเป็นเหยื ่อของความขัดแย้งของครอบครัวและสังคม เด็กถูกกระท าทางเพศซึ ่ง 

พบว่ามีแนวโน้มอายุน้อยลง เด็กเร่ร่อน มีทั้งที ่เร่ร่อนตามครอบครัวมาหางานท าในเมือง หรือเร่ร่อนตามล าพัง จ านวนมากกินอยู ่ 

169

หลับนอนใต้สะพาน ตลาด วัด ไม่ได้เรียนหนังสือ เป็นเด็กลูกกรรมกร ท าให้ขาดโอกาสทางการศึกษาเมื ่อจบชั้นประถมไม่มีโอกาส 

เรียนต่อ เด็กในชุมชนแออัด ซึ ่งมักมีปัญหาสุขภาพ ขาดสารอาหาร และเด็กติดเอดส์จากแม่ 

ประเทศไทยมีการตราพระราชบัญญัติคุ้มครองเด็กในปี พ.ศ.2546 โดยได้จัดตั้งคณะกรรมการคุ้มครองเด็กขึ้นมาเพื ่อ 

ส่งเสริมสิทธิของเด็กและดูแลจัดการปัญหาการละเมิดสิทธิเด็ก 

พระราชบัญญัติก าหนดให้ผู้ปกครองต้องมีหน้าที ่ในการอบรมเลี ้ยงดูและช่วยเหลือในพัฒนาการของเด็กและป้องกันมิให้ 

เกิดอันตรายใดๆ ทั้งทางร่างกายและจิตใจ และตราข้อห้ามมิให้ผู้ปกครองทอดทิ ้ง ละเลยในการเลี ้ยงดู เลี ้ยงดูอย่างไม่เหมาะสม ไม่ 

จัดหาปัจจัยต่อการด ารงชีวิตและการเจริญเติบโตของเด็ก นอกจากก าหนดภาระหน้าที ่ของผู้ปกครองแล้วกฎหมายฉบับนี ้ยัง 

คุ้มครองเด็กจากการกระท าของบุคคลทั่วไปเสริมจากข้อบัญญัติที ่ห้ามผู้ปกครองกระท าอีกว่า ห้ามทารุณกรรมประเภทต่างๆ ทาง 

ร่างกายและจิตใจ บังคับ ขู ่เข็ญ ชักจูง หรือส่งเสริมให้เด็กมีพฤติกรรมเสี ่ยงต่อการท าผิดกฎหมายหรือกระท าผิดกฎหมาย เป็น 

ขอทาน เร่ร่อน เป็นเครื ่องมือในการประกอบอาชญากรรมใดๆ ให้สุราหรือบุหรี ่แก่เด็ก รวมถึงการกระท าใดๆ อันเป็นการกระท าใน 

เชิงลามกอนาจาร กฎหมายคุ้มครองเด็กยังก าหนดให้ผู้พบเห็นการกระท าต่อเด็กต้องรายงานให้เจ้าหน้าที ่ทางการทราบทันที โดย 

ผู้รายงานโดยสุจริตจะได้รับการคุ้มครองไม่ต้องรับผิดในทางใดๆ (กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์) 

สรุปสิทธิของเด็กตามพระราชบัญญัติคุ้มครองเด็กเป็นข้อๆ ได้ดังนี ้ 

การปฏิบัติต่อเด็กต้องค านึงถึงประโยชน์ของเด็กและห้ามเลือกปฏิบัติ 

เด็กต้องได้รับการเลี ้ยงดูจากบิดามารดา ผู้ปกครอง หรือผู้ปกครองสวัสดิภาพ 

เด็กต้องได้รับการคุ้มครองจากอันตรายต่อร่างกายและจิตใจ หรืออุปสรรคต่อการพัฒนาการและการเจริญเติบโต 

ห้ามทอดทิ ้งเด็ก เลี ้ยงเด็กโดยมิชอบ ละเลยเด็ก ไม่ให้ปัจจัยในการด ารงชีวิตกับเด็ก 

เด็กต้องได้รับการคุ้มครองจากโฆษณาประชาสัมพันธ์ต่างๆ ที ่ส่งผลต่ออนาคตและชื ่อเสียงเกียรติภูมิของเด็ก 

เด็กต้องได้รับการดูแลด้านสุขภาพ นันทนาการ การฝึกอาชีพ การบ าบัด และการส่งเสริมความประพฤติ 

ห้ามการกระท าหรือละเว้นการกระท าอันเป็นการทารุณต่อเด็ก 

สิทธิประโยชน์ส าหรับเด็กและเยาวชนที ่รัฐบาลจัดให้ตามกฎหมาย นอกจากการคุ้มครองตามพระราชบัญญัติคุ้มครองเด็ก 

คือ การสงเคราะห์คุ้มครองเด็กและการดูแลควบคุมสถานแรกรับ สถานเลี ้ยงดูเด็ก และสถานสงเคราะห์เด็กประเภทต่างๆ การ 

สงเคราะห์เด็กในครอบครัวในชุมชนที ่ยากจนด้วยบริการให้ค าปรึกษาและความช่วยเหลือเป็นเงิน เครื ่องอุปโภคบริโภค และ 

อุปกรณ์การศึกษา รวมถึงการหาครอบครัวอุปถัมภ์ให้กับเด็กและการตรวจสอบดูแลการขอรับบุตรบุญธรรม 


อนุสัญญาว่าด้วยสิทธิเด็ก ค.ศ. 1989 ขององค์การสหประชาชาติได้ระบุว่าสิทธิของเด็กนั้นประกอบไปด้วย 

170


สิทธิที่จะมีชีวิต เมื ่อเด็กเกิดมาแล้วย่อมมีสิทธิที ่จะด ารงชีวิตต่อไป ต้องได้รับการจดทะเบียนขึ ้นเป็นพลเมืองที ่ถูกต้อง 

ตามกฎหมาย ได้รับการเลี ้ยงดูทั้งทางร่างกายและจิตใจ มีที ่พักอาศัยที ่เหมาะสมและได้รับการดูแลทางการแพทย์เมื ่อ 

เจ็บป่วย สามารถอยู ่รอดเจริญเติบโตต่อไปได้ 

สิทธิที่จะได้รับการคุ้มครอง กฎหมายจะต้องให้การคุ้มครองเด็กจากการทารุณกรรมทั้งทางด้านร่างกาย จิตใจ การล่วง 

ละเมิดทางเพศและการใช้แรงงาน รวมถึงสิทธิที ่จะได้รับการช่วยเหลือทางกฎหมายในกระบวนการยุติธรรมและห้าม 

การตัดสินโทษประหารชีวิตกับเด็ก 

สิทธิที่จะมีการพัฒนา เด็กมีสิทธิที ่จะได้รับการส่งเสริมดูแลให้มีสภาพที ่เหมาะสมต่อการพัฒนาการทั้งทางด้านร่างกาย 

จิตใจ อารมณ์ สังคม เช่น การศึกษาขั้นพื ้นฐาน การดูแลทางโภชนาการ กิจกรรมต่างๆ 

สิทธิในการมีส่วนร่วม เด็กมีสิทธิที ่จะมีส่วนร่วมและแสดงความคิดเห็นต่างๆ ที ่เกี ่ยวข้องกับตนเอง 

ดูเพิ่มใน ‘Labour Rights’, ‘Indigenous Rights’ และ ‘Minority Rights’ 

http://www.m- 

กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ 1. เข้าถึงวันที ่ 30 กันยายน 2555 ใน 

society.go.th/msoservice_detail.php?pageid=207. และ http://www.msociety.go.th/msoservice_detail.php?pageid=570. 

วิกิพีเดีย. เข้าถึงวันที ่ 30 กันยายน 2555 ใน https://en.wikipedia.org/wiki/Children’s_rights. 

สมาคมมนุษยธรรมอเมริกัน. เข้าถึงวันที ่ 30 กันยายน 2555 ใน http://www.amnestyusa.org/ 

Our_Issues/Children/ page.do?id =1011016&n1=3&n2=78. 

171

CIVIL RIGHTS 

สิทธิพลเมือง 


สิทธิพลเมือง (Civil Rights) หมายถึง การที ่พลเมืองของรัฐ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในรัฐสมัยใหม่สามารถกระท าได้ภายใต้ 

กรอบของกฎหมายบ้านเมืองของสังคมนั้นๆ ด้วยเหตุนี ้ สิทธิพลเมืองจึงซ้อนทับอยู ่กับสิทธิทางการเมือง (political rights) เนื ่องจาก 

ในสังคม และการเมืองการปกครองสมัยใหม่นั้น เสรีภาพจัดได้ว่าเป็นคุณธรรมรากฐานประการหนึ ่งที ่ระบบการเมือง และระบบ 

กฎหมายจะต้องธ ารงรักษาไว้ (โปรดดู Constitutionalism และ Freedom) ทว่าหากพลเมืองทุกคนมีเสรีภาพอย่างไม่จ ากัดแล้วไซร้ 

การใช้เสรีภาพของพลเมืองคนหนึ ่งๆ ก็อาจน ามาซึ ่งการละเมิดการมีเสรีภาพของพลเมืองคนอื ่นๆ ในรัฐได้เช่นกัน ดังนั้น เสรีภาพ 

ของพลเมืองจึงต้องอยู ่ภายใต้กรอบของกฎหมายที ่รัฐก าหนดว่า สิ่งใดที ่พลเมืองไม่อาจกระท าเพราะจะเป็นการละเมิดเสรีภาพของ 

ผู้อื ่น หรือ สิ่งใดที ่พลเมืองสามารถกระท าได้อย่างอิสระโดยปราศจากการควบคุมของรัฐ เป็นที ่มาของการเกิดสิ่งซึ ่งเรียกว่า สิทธิ 

ทางการเมือง หรือ สิทธิพลเมือง (Kurian, 2011: 235) ซึ ่งในแง่นี ้สิทธิพลเมืองจะมีความหมายและขอบเขตแคบกว่าสิทธิมนุษยชน 

(Human Rights) เพราะสิทธิพลเมืองจะเป็นสิทธิที ่พลเมืองทุกๆ คนมีในฐานะพลเมืองของรัฐ ซึ ่งอาจแตกต่างกันไปตามความ 

คุ้มครองโดยกฎหมายของรัฐที ่ตนเป็นพลเมืองอยู ่ แต่สิทธิมนุษยชนนั้นเป็นสิทธิสากลที ่มนุษย์ทุกผู้คนบนโลกนี ้ พึงมีเหมือนๆ กัน 

ไม่ว่าเขาจะอยู ่ที ่ใด หรือ เป็นพลเมืองของรัฐใดก็ตาม 


แน่นอนว่าแนวคิดเกี ่ยวกับสิทธิพลเมืองนั้นย่อมจะต้องเกิดขึ ้นหลังจากที ่สถานภาพของมนุษย์ในสังคมการเมืองนั้นได้ถูก 

แปรเปลี ่ยนจาก “ไพร่” (subject) มาเป็น “พลเมือง” (citizen) เสียก่อน ซึ ่งการเปลี ่ยนแปลงที ่ว่านี ้ได้เกิดขึ ้นครั้งแรกภายหลังการ 

ปฏิวัติใหญ่ในปี ค.ศ. 1789 ในฝรั่งเศส ที ่ได้เปลี ่ยนความสัมพันธ์ของผู้คนในสังคมจากเดิมที ่มีสถานภาพเป็นชนชั้น หรือ ฐานันดร 

ต่างๆ มาเป็นพลเมือง (citizen) ที ่มีความเท่าเทียมกันมากขึ ้น การเกิดขึ ้นของพลเมืองนี ้ท าให้เกิดสัญญาประชาคมใหม่ที ่พันธะของ 

รัฐที ่มีต่อพลเมืองเปลี ่ยนไปจากเดิม หรือในอีกนัยหนึ ่ง ความสัมพันธ์เชิงอ านาจระหว่างผู้ปกครอง และผู้ถูกปกครองนั้นได้ 

เปลี ่ยนไป 

การที ่กล่าวว่าพลเมืองฝรั่งเศสในสมัยนั้นมีความเท่าเทียมกันก็เพราะภายหลังที ่เกิดการปฏิวัติในเดือนสิงหาคมได้มีการ 

ร่างและการประกาศ “ปฏิญญาว่าด้วยสิทธิมนุษยชนและพลเมือง” (declaration of the rights of man and of the citizen) ซึ ่ง 

ปฏิญญาดังกล่าวนี ้เองที ่เป็นสิ่งรับประกันในความเท่าเทียมของการมีสิทธิทางการเมือง หรือ สิทธิพลเมือง ของประชาชนฝรั่งเศส 

ทุกๆ คน และเป็นที ่มาของการเกิดสิ่งที ่เราเรียกว่า “พลเมือง” ของรัฐที ่เท่าเทียมกันขึ ้นเป็นครั้งแรกของโลกสมัยใหม่ 

หลักสิทธิพลเมืองที ่ปฏิญญาดังกล่าวนี ้ได้แถลงไว้ ได้แก่ การมี และใช้เสรีภาพภายใต้กรอบที ่กฎหมายก าหนด สิทธิในการ 

ถือครองกรรมสิทธิ์ทรัพย์สินส่วนบุคคล (property rights) สิทธิในการต่อต้านการใช้อ านาจที ่ไม่ชอบธรรมของรัฐ (rights of 

resistance) (โปรดดู Civil Disobedience) สิทธิในการตรวจสอบการใช้อ านาจรัฐ สิทธิของผู้ต้องหา (rights of the accused) และที ่ 

ส าคัญที ่สุดก็คือ สิทธิในการแสดงความคิดเห็นอย่างอิสระ (freedom of expression) เป็นต้น 

172

ภายหลังเมื ่อรัฐต่างๆ ในโลกได้เปลี ่ยนแปลงเข้าสู ่สมัยใหม่ และปกครองด้วยระบอบประชาธิปไตยแล้ว แนวคิดเกี ่ยวกับ 

สิทธิพลเมือง หรือ สิทธิพื ้นฐานทางการเมืองที ่พลเมืองทุกๆ คนของรัฐพึงมีนั้นจึงได้แพร่หลายออกไป เพราะในระบอบ 

ประชาธิปไตยนั้นประชาชนทุกๆ คนคือที ่มาของอ านาจอันชอบธรรมของการใช้อ านาจรัฐ (โปรดดู Popular Sovereignty) ดังนั้น 

แนวคิดเกี ่ยวกับสิทธิพลเมืองจึงได้หยั่งรากลึก และขยายขอบเขตออกไปกว้างขวางกว่าเดิมในสภาวการณ์ของโลกที ่ปกครองด้วย 

ระบอบเสรีประชาธิปไตย 

การขยายตัวดังกล่าวเห็นได้ชัดเจนในสหรัฐฯ ที ่เกิดขบวนการที ่รู้จักกันในชื ่อ “ขบวนการเรียกร้องสิทธิพลเมือง” (civil 

rights movement) อันเกิดจากปัญหาความขัดแย้งที ่มีที ่มาจากแนวคิด “แบ่งแยกแต่เท่าเทียม” (Separate but Equal) ของคนที ่มีสี 

ผิวแตกต่างในสังคมอเมริกันในช่วงศตวรรษที ่ 20 อันก่อให้เกิดความไม่เท่าเทียมกันของพลเมืองอเมริกันขึ ้น โดยมีการกีดกัน 

(segregation) คนผิวด า ตั้งแต่การแบ่งแยกการใช้ห้องสุขา การใช้รถสาธารณะ ไปจนถึงการห้ามคนผิวด าพักค้างคืนในเมือง 

(ภายใต้กฎหมายที ่ชื ่อ “Sundown Ordinance” ของมลรัฐโอไฮโอ และโอเรกอน) จนกระทั่งเมื ่อหญิงสาวผิวด าที ่ชื ่อ โรซา พาร์ค 

(Rosa Parks) ได้ปฏิเสธนโยบายการแบ่งแยกสีผิวในรถเมล์ด้วยการเข้าไปนั่งในบริเวณของคนผิวขาวในปี ค.ศ. 1955 ซึ ่งได้ 

กลายเป็นชนวนเหตุส าคัญที ่ก่อให้เกิดการต่อสู้เพื ่อเรียกร้องสิทธิพลเมืองที ่เท่าเทียมกันในช่วงทศวรรษ 1950–1980 ขึ ้น จนกระทั่ง 

ท้ายที ่สุดรัฐบาลกลางสหรัฐฯ ได้มีการประกาศรัฐบัญญัติสิทธิพลเมือง (Civil Rights Act of 1875) ขึ ้นในปี ค.ศ. 1875 อันท าให้ 

พลเมืองสหรัฐฯ ทุกๆ คนนั้นมีสิทธิที ่เท่าเทียมกัน ภายใต้หลักการให้ความคุ้มครองอย่างเสมอภาคภายใต้กฎหมาย (equal 

protection of the laws) ของรัฐธรรมนูญสหรัฐฯ ที ่มีมาแต่เดิมนั่นเอง (Wasserman, 2000,123-127) 


ประเทศไทยนั้นกล่าวถึงสิทธิพลเมืองขึ ้นครั้งแรกภายหลังจากการเปลี ่ยนแปลงการปกครองในปี พ.ศ. 2475 ที ่ได้เปลี ่ยน 

สถานภาพคนไทยจาก “ไพร่” มาเป็น “พลเมือง” ตามบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญที ่ก าหนดให้อ านาจนั้น “เป็นของราษฎรทั้งหลาย” 

(พระราชบัญญัติธรรมนูญการปกครองแผ่นดินสยามฉบับชั่วคราว พุทธศักราช 2475) เพราะภายหลังจากการเปลี ่ยนแปลงการ 

ปกครอง ฐานที ่มาของความชอบธรรมในการใช้อ านาจรัฐได้เปลี ่ยนแปลงจากเบื ้องบน คือจากตัวพระมหากษัตริย์ในระบอบ 

สมบูรณาญาสิทธิราชย์ มาเป็นจากเบื ้องล่าง คือจากประชาชนชาวไทยทุกๆ คน ผ่านระบบตัวแทนจากการเลือกตั้งที ่เสรี และเป็น 

ธรรม (free and fair elections) โดยมีการก าหนดบทบัญญัติว่าด้วยสิทธิของประชาชนชาวไทยไว้ในรัฐธรรมนูญอย่างชัดเจนตั้งแต่ 

ไทยมีรัฐธรรมนูญฉบับถาวรฉบับแรก (คือรัฐธรรมนูญฉบับวันที ่ 10 ธันวาคม พ.ศ. 2475) ดังจะเห็นจากมาตรา 12 ของรัฐธรรมนูญ 

ที ่บัญญัติไว้ว่า 

“...บุคคลย่อมเสมอกันในกฎหมายฐานันดรศักดิ์โดยก าเนิดก็ดี โดยแต่งตั้งก็ดี หรือประการอื่นใด 

ก็ดีไม่กระท าให้เกิดเอกสิทธิ์อย่างใดเลย” หรือในมาตรา 14 ที ่ว่า “...บุคคลย่อมมีเสรีภาพบริบูรณ์ใน 

ร่างกาย เคหสถาน ทรัพย์สิน การพูด การเขียน การโฆษณา การศึกษาอบรม การประชุมโดยเปิดเผย 

การตั้งสมาคม การอาชีพ” 

จะเห็นได้ว่าสิทธิพื ้นฐานทางการเมืองเหล่านี ้ซึ ่งได้รับอิทธิพล และแบบอย่างมาจากตะวันตกอย่างชัดเจน ได้กลายมาเป็น 

มาตรฐานที ่รัฐให้การรับรอง และถูกบรรจุไว้ในรัฐธรรมนูญทุกๆ ฉบับที ่เกิดขึ ้นในเวลาต่อมา (โดยไม่นับรวมธรรมนูญการปกครอง 

173

ของคณะรัฐประหาร) หรือแม้แต่การบัญญัติสิทธิพลเมืองเพิ่มเติม เช่น สิทธิในการชุมนุมโดยสงบ และปราศจากอาวุธ เป็นต้นทว่า 

ในทางปฏิบัติ สิทธิพลเมืองบางอย่าง เช่น สิทธิในการแสดงความคิดเห็นอย่างเสรี (freedom of expression) ก็ยังคงเป็นที ่ถกเถียง 

กันในสังคมไทยว่ายังคงถูกจ ากัดภายใต้กรอบคิดบางประการ 

ดูเพิ่มใน ‘Civil Disobedience’, ‘Constitutionalism’, ‘Freedom’, ‘Popular Sovereignty’ และ ‘Social Contract’ 


Wasserman, David (2000). The basics of American politics. New York: Long man. 


174

DISABILITY RIGHTS 

สิทธิคนพิกำร 


สิทธิคนพิการ (Disability Rights) หมายถึงสิทธิส าหรับบุคคลที ่มีข้อจ ากัดในการด าเนินชีวิตประจ าวันหรือมีส่วนร่วมใน 

สังคมอันเกิดจากความพิการในลักษณะต่างๆ โดยคุ้มครองให้คนพิการมีสิทธิเท่าเทียมโดยไม่มีการเลือกปฏิบัติ พร้อมกับออกแบบ 

สภาพแวดล้อมในสังคม และสร้างกลไกด้านต่างๆ เพื ่อให้คนพิการสามารถใช้ชีวิตประจ าวันหรือเข้าไปมีส่วนร่วมในสังคมได้ดังเช่น 

บุคคลทั่วไป เช่น การจ้างงาน การได้รับการศึกษา การรับบริการต่างๆ และสิทธิในการได้รับการช่วยเหลือและการบริการเป็น 

พิเศษ เช่น การให้บริการด้านสาธารณสุข สวัสดิการช่วยเหลือทางการเงิน และความช่วยเหลือในการด ารงชีวิตป ระจ าวัน เช่น 

ห้องน ้า ทางเดิน ที ่นั่งพิเศษในระบบขนส่งมวลชน 

คนพิการ หมายถึง บุคคลซึ ่งมีข้อจ ากัดในการปฏิบัติกิจกรรมในชีวิตประจ าวันหรือเข้าไปมีส่วนร่วมทางสังคม เนื ่องจากมี 

ความบกพร่องทางการเห็น การได้ยิน การเคลื ่อนไหว การสื ่อสาร จิตใจ อารมณ์ พฤติกรรม สติปัญญา การเรียนรู้ หรือความ 

บกพร่องอื ่นใดประกอบกับมีอุปสรรคในด้านต่างๆ และมีความต้องการจ าเป็นพิเศษที ่จะต้องได้รับความช่วยเหลือด้านหนึ ่งด้าน 

ใด เพื ่อสามารถปฏิบัติกิจกรรมในชีวิตประจ าวันหรือเข้าไปมีส่วนร่วมทางสังคมได้อย่างบุคคลทั่วไป (ราชกิจจานุเบกษา1) 


สิทธิคนพิการนั้นมีการออกกฎหมายรับรองในญี ่ปุ่นตั้งแต่ในช่วงปลายทศวรรษที ่สี ่สิบ จากนั้นมาได้มีการออกกฎหมาย 

อย่างต่อเนื ่องเพื ่ออ านวยความสะดวกและช่วยเหลือคนพิการทั้งในด้านการศึกษา การสาธารณสุข การจัดหาปัจจัยช่วยเหลือชนิด 

ต่างๆ ส าหรับคนพิการตั้งแต่เก้าอี ้เข็นจนถึงอวัยวะเทียม รวมถึงการสงเคราะห์คนพิการ ครอบครัว และทายาทด้วยการลดหย่อน 

ภาษีและการจ่ายเบี ้ยเลี ้ยง 

สิทธิคนพิการได้รับการสนับสนุนในทศวรรษที่หกสิบในสหรัฐอเมริกาโดยได้รับแรงบันดาลใจจากการเคลื ่อนไหวเพื ่อ 

สิทธิสตรีและสิทธิคนผิวด า ท าให้เกิดการออกกฎหมายหลายฉบับเพื ่อดูแลคนพิการมากขึ ้น เริ่มจากการเพิ่มความรับผิดชอบของ 

รัฐบาลกลางที ่จะดูแลและสนับสนุนคนพิการในประเทศด้วยรัฐบัญญัติบ าบัดฟื ้นฟู ค.ศ. 1973 แต่การเคลื ่อนไหวโดยกลุ่มพิการยัง 

ด าเนินต่อไปเพื ่อสิทธิที ่มากว่าการได้รับการช่วยเหลือจากรัฐในฐานะคนพิการ เพราะคนพิการต้องการที ่จะใช้ชีวิตในสังคมได้ 

เหมือนคนปกติทั่วไป หลังจากการประท้วงและการเคลื ่อนไหวอย่างยาวนาน รัฐบัญญัติคนอเมริกันที ่มีความพิการ ค.ศ. 1990 จึง 

ถูกตราขึ ้นเพื ่อให้สิทธิคนพิการให้สามารถใช้ชีวิตในสังคมได้ โดยมุ่งเน้นไปที ่การออกระเบียบเพื ่ออ านวยความสะดวกให้กับคน 

พิการในอาคารสถานที ่ ยานพาหนะ การจ้างงาน การติดต่อสื ่อสาร และการคุ้มครองจากการเลือกปฏิบัติอันมีสาเหตุมาจากความ 

พิการ (วิกิพีเดีย) 


175

คนพิการในประเทศไทยสามารถยื ่นขอขึ ้นทะเบียนเป็นคนพิการเพื ่อขอรับบริการและสวัสดิการต่างๆ ได้ โดยผู้พิการนั้น 

พระราชบัญญัติส่งเสริมและพัฒนาคุณภาพชีวิตคนพิการ พ.ศ. 2550 ได้ก าหนดประเภทของคนพิการไว้ คือ ความพิการทางการ 

มองเห็น ความพิการทางการได้ยินและสื ่อความหมาย ความพิการทางการเคลื ่อนไหวหรือร่างกาย ความพิการทางจิตใจหรือ 

พฤติกรรม หรือออทิสติก ความพิการทางสติปัญญา และความพิการทางการเรียนรู้ (กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของ 

มนุษย์) 

สิทธิประโยชน์ที ่จัดให้คนพิการที ่ขึ ้นทะเบียนตามกฎหมาย มีดังต่อไปนี ้ 

การสงเคราะห์และฟื ้นฟูสมรรถภาพร่างกาย การศึกษา การประกอบอาชีพ และด้านสังคม 

ให้บริการด้านสุขภาพ การฟื ้นฟูอาชีพ และการช่วยเหลือด้านสังคมในชุมชน โดยส่งเสริมให้มีการจัดตั้งศูนย์ดูแลและ 

ฟื ้นฟูสมรรถภาพผู้พิการในชุมชน 

ให้การสงเคราะห์ครอบครัวของผู้พิการและผู้ดูแลผู้พิการ 

จัดหาอุปกรณ์และเครื ่องช่วยความพิการ 

จัดหางานและการส่งเสริมการประกอบอาชีพอิสระ 

นอกจากนี ้ยังมีการตราพระราชบัญญัติการจัดการศึกษาส าหรับคนพิการ พ.ศ. 2551 ซึ ่งมอบสิทธิให้กับคนพิการในการ 

ได้รับการศึกษาโดยที ่ไม่เสียค่าใช้จ่ายตั้งแต่แรกเกิดหรือพบความพิการจนตลอดชีวิต และได้รับอุปกรณ์และสิ่งอ านวยความสะดวก 

อื ่นใดในการศึกษา (ราชกิจจานุเบกษา2) และในด้านสิทธิของแรงงานที ่พิการนั้นแม้จะมีพระราชกฤษฎีกาฉบับที ่ 499 พ.ศ. 2553 

มาตรา 3 ว่าด้วยสิทธิประโยชน์ทางภาษี และสิทธิประโยชน์อื ่นๆ ส าหรับนายจ้างที ่จ้างงานแรงงานคนพิการ ซึ ่งคาดว่าจะสามารถ 

สร้างโอกาสให้แก่แรงงานผู้พิการให้มีโอกาสใช้ชีวิตร่วมกับผู้คนปกติในสังคมได้อย่างเท่าเทียม และเป็นธรรมมากยิ่งขึ ้นจากการ 

พยายามออกกฎหมายเพื ่อสร้างแรงจูงใจให้แก่นายจ้างในการหันมาจ้างงานคนพิการ รวมไปจนถึงนโยบายการให้สวัสดิการ และ 

สิทธิประโยชน์พิเศษส าหรับคนพิการของกระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ ทว่าสิ่งต่างๆ เหล่านี ้แม้จะช่วยให้ 

คุณภาพชีวิตของผู้พิการ โดยเฉพาะแรงงานมีความเป็นอยู ่ที ่ดีขึ ้นบ้าง แต่กลับยังไม่สามารถครอบคลุมประชากรผู้พิการได้ทั้งหมด 

(เฉพาะผู้ที ่จดทะเบียนกับรัฐ) และยังจ ากัดอยู ่ที ่การสร้างแรงจูงใจให้แก่นายจ้างมากกว่าการพยายามสร้างงาน หรือ พัฒนา 

ความสามารถของแรงงานเหล่านี ้ได้มากเท่าที ่ควร 


สิทธิคนพิการในสังคมไทย ยังไม่ได้รับการปรับปรุงมากนัก และขอบเขตการเรียกร้องจากกลุ่มคนพิการเองยังเป็นไปอย่าง 

จ ากัด เช่น เรียกร้องสัดส่วนในการเป็นตัวแทนขายสลากกินแบ่งรัฐบาล ประเด็นที ่ควรพิจารณามากกว่านั้นคือ สิทธิในการจ้างงาน 

ที ่รัฐบาลสามารถออกกฎ ระเบียบ หรือมาตรการกระตุ้นให้กลุ่มทุนจ้างแรงงานผู้พิการมากขึ ้น โดยสร้างแรงจูงใจในการจ้าง (hiring 

incentive) เช่น ลดภาษี ให้กู้ยืมเงินในอัตราดอกเบี ้ยต ่าหรือไม่เสียดอกเบี ้ย เพื ่อให้คนพิการสามารถมีรายได้เลี ้ยงดูตนเองและ 

ครอบครัว ลดการพึ ่งพิงจากสังคม และด ารงชีวิตอยู ่ได้อย่างมีศักดิ์ศรี 

176

จะเห็นได้ว่าในประเทศไทย ไม่มีการพูดถึงสิทธิของคนพิการในการเข้าถึงการจ้างงาน หรือสิทธิคุ้มครองแรงงานคนพิการ 

และดูเหมือนว่าทั้งภาครัฐและภาคเอกชนยังไม่ตระหนักถึงความส าคัญในสิทธิของคนกลุ่มนี ้เท่าใดนัก 


ดูเพิ่มใน ‘Labour Rights’ 

วิกิพีเดีย. เข้าถึงวันที ่ 30 กันยายน 2555 ใน http://en.wikipedia.org/wiki/Disability_ 

rights_movement. 

กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์. เข้าถึงวันที ่ 30 กันยายน 2555 ใน http://www.msociety.go.th/msoservice_detail.php?pageid=211. 

ราชกิจจานุเบกษา1. เข้าถึงวันที ่ 30 กันยายน 2555 ใน http://www.ratchakitcha.soc. 

go.th/DATA/PDF/2550/A/061/8.PDF. 

ราชกิจจานุเบกษา2. เข้าถึงวันที ่ 30 กันยายน 2555 ใน http://www.ratchakitcha.soc.go. 

th/DATA/PDF/2551/A/028/1.PDF. 

177

HUMAN RIGHTS 

สิทธิมนุษยชน 


สิทธิมนุษยชน (Human Rights) คือสิทธิซึ ่งประกาศว่าเป็น “สิทธิอันมิอาจล่วงละเมิดได้อันเป็นสิทธิที ่ได้มาด้วยการเป็น 

มนุษย์เท่านั้น” และเป็นสิทธิที ่เป็นสากลและเท่าเทียมกันส าหรับทุกคน อาจเป็นได้ทั้งสิทธิโดยธรรมชาติหรือสิทธิทางกฎหมาย และ 

อาจได้รับการรับรองจากกฎหมายระหว่างประเทศหรือกฎหมายแห่งรัฐ (Kurian, 2011: 745) 

สิทธิมนุษยชนเป็นประเด็นระหว่างประเทศที ่ส าคัญมากที ่สุดประเด็นหนึ ่ง เป็นทั้งนโยบายการต่างประเทศและนโยบาย 

สาธารณะภายในรัฐ ประชาคมโลกส่วนหนึ ่งมีความเห็นว่าสิทธิมนุษยชนคือศีลธรรมสากลส าหรับโลกของเราที ่รุ่มรวยด้วยความ 

แตกต่างทางวัฒนธรรมและการเมือง กระนั้น สิทธิมนุษยชนก็เป็นหัวข้อถกเถียงอันดุเดือดทั้งภายในรัฐและระบบระหว่างประเทศ 

ทั้งในด้านหลักการและการใช้งาน เนื ่องจากเกี ่ยวพันหรือคุกคามแนวคิดหลักจ านวนมากซึ ่งมักเกี ่ยวพันกับประเด็นจ าพวกการใช้ 

อ านาจของรัฐต่อประชาชนและการแทรกแซงอธิปไตยโดยใช้การละเมิดสิทธิมนุษยชนเป็นค าอธิบาย 


สิทธิมนุษยชนตามความหมายในปัจจุบันนั้นย้อนกลับไปถึงยุคฟื ้นฟูศิลปวัฒนธรรมของยุโรปซึ ่งรุ่งเรืองขึ ้นมาแทนที ่ระบบ 

ศักดินาสวามิภักดิ์และอ านาจของศาสนจักรที ่มีเหนืออาณาจักรในยุคกลาง โดยถือว่าสิทธิมนุษยชนยุคนั้นก าเนิดจากความพยายาม 

ของบรรดาปราชญ์ยุโรปในการแยกเอาจริยธรรมของมนุษย์ออกมาจากหลักการของคริสต์ศาสนาเพื ่อสร้าง “โลกียสิทธิ์ ” อันเป็นสิทธิ 

โดยชอบธรรมที ่มนุษย์ทุกคนพึงมีและไม่เกี ่ยวข้องใดๆ กับอ านาจเบื ้องบน 

ในยุคนั้น การเคลื ่อนไหวเกี ่ยวกับสิทธิมนุษยชนมักจะควบคู ่ไปกับสิทธิของพลเมืองท่ามกลางการแสวงหาและคิดค้นระบบ 

การเมืองการปกครองและการจัดสรรสิทธิอ านาจระหว่างผู้ปกครองและผู้ใต้ปกครอง นักคิดคนส าคัญของยุคอย่าง โทมัส ฮอบส์ 

(Hobbes) จอห์น ล็อค (Locke) รุสโซ (Rousseau) หรือมองเตสกิเออ (Montesquieu) ต่างผลิตผลงานออกมาเป็นจ านวนมากซึ ่ง 

เป็นการขับเคี ่ยวระหว่างปรัชญาสายต่างๆ ในการสร้างรัฐสมัยใหม่ งานเขียนเหล่านี ้ก าหนดบทบาท หน้าที ่ และสิทธิที ่พลเมืองพึงมี 

ในรัฐ และรัฐพึงมีต่อประชาชน จึงกล่าวได้ว่า สิทธิมนุษยชนในยุคนั้นยังมิใช่สิทธิที ่เป็นสากลส าหรับมนุษย์ทุกคน แม้หลักการจะ 

คล้ายคลึงกันแต่สิทธินั้นจ ากัดอยู ่เฉพาะบุคคลที ่ได้ชื ่อว่าเป็นพลเมือง แนวคิดเกี ่ยวกับความเป็นมนุษย์ที ่เท่าเทียมกันยังมิได้ 

แพร่หลายมากพอในขณะนั้น 

กฎหมายที ่มีชื ่อเสียงที ่สุดในยุคนั้นคือ พระราชบัญญัติว่าด้วยสิทธิพื ้นฐานของพลเมือง ค.ศ. 1689 (Bill of Rights) ซึ ่งเป็น 

ส่วนหนึ ่งของการปฏิวัติอันรุ่งโรจน์ของอังกฤษ พระราชบัญญัติฉบับนี ้จ ากัดอ านาจของกษัตริย์ไม่ให้แทรกแซงการออกกฎหมาย 

และการเลือกตั้ง เก็บภาษี การมีกองทัพ และให้สิทธิรัฐสภาและพลเมืองมีส่วนในการปกครอง การถือครองอาวุธ และการแสดง 

ความคิดเห็น (Yale’s Avalon project) 

178

เกือบหนึ่งร้อยปีหลังจากนั้น อีกหมุดหมายส าคัญของหลักสิทธิมนุษยชนได้ถือก าเนิดขึ้น คือค า ประกาศอิสรภาพ 

ของสหรัฐอเมริกาในปี ค.ศ. 1776 ซึ ่งระบุว่า “เราถือว่าความจริงต่อไปนี ้เป็นสิ่งที ่ประจักษ์แจ้งอยู ่ในตัวเอง นั่นคือ มนุษย์ทุกคนถูก 

สร้างขึ ้นมาอย่างเท่าเทียมกัน และพระผู้สร้างได้มอบสิทธิบางประการที ่จะเพิกถอนมิได้ไว้ให้แก่มนุษย์ ในบรรดาสิทธิเหล่านั้นได้แก่ 

ชีวิต เสรีภาพและการเสาะแสวงหาความสุข” (วิกิซอร์ส) และในปี ค.ศ. 1789 ผลจากการปฏิวัติฝรั่งเศส ได้ให้ก าเนิดค าประกาศว่า 

ด้วยสิทธิมนุษยชนและสิทธิพลเมือง 

โธมัส เพน (Thomas Paine) จอห์น สจ๊วต มิลล์ (John stuart Mill) และเฮเกล (Hegel) เป็นส่วนหนึ ่งในนักคิดคนส าคัญ 

ที ่ช่วยพัฒนาแนวคิดเรื ่องสิทธิมนุษยชนในยุคสมัยต่อมา และจุดประกายการเคลื ่อนไหวว่าด้วยสิทธิต่างๆ มากมาย การค้าทาสถูก 

ยกเลิกโดยจักรวรรดิอังกฤษ และสหรัฐอเมริกาที ่เพิ่งก่อตั้งไม่นานก็ท าสงครามกลางเมือง ด้วยประเด็นว่าด้วยการเลิกทาส ในช่วง 

ปลายศตวรรษที ่ 19 จนถึงต้นศตวรรษที ่ 20 การเคลื ่อนไหวเพื ่อสิทธิมนุษยชนจ านวนมากกลายเป็นกระแสสังคม สิทธิเด็ก สิทธิ 

สตรี สิทธิแรงงาน ไล่ไปจนถึงสิทธิในการปกครองตนเองและการเรียกร้องเอกราชโดยประเทศอาณานิคม 

สงครามโลกครั้งที ่สอง การฆ่าล้างเผ่าพันธุ์ชาวยิวโดยนาซีเยอรมัน และการกระท า “อาชญากรรมต่อมนุษยชาติ” น าไปสู ่ 

การก่อตั้งสหประชาชาติและปฏิญญาสากลว่าด้วยสิทธิมนุษยชน ค.ศ. 1948 หลังจากนั้นเป็นต้นมา ปฏิญญานี้จึงถือเป็นหลัก 

ส าคัญของสิทธิมนุษยชนทั่วโลก เป็นสิทธิที ่มนุษย์ทุกคนพึงได้รับเท่ากัน มิอาจล่วงละเมิดได้ เพียงเพราะมนุษย์นั้นเป็นมนุษย์ 


รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2550 บัญญัติไว้ในมาตราที ่ 4 ว่า “ศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ สิทธิ เสรีภาพ และ 

ความเสมอภาคของบุคคลย่อมได้รับความคุ้มครอง” (ราชกิจจานุเบกษา) 

สิทธิของประชาชนไทยยังถูกบัญญัติอย่างละเอียดในหมวดที ่ 3 ของรัฐธรรมนูญ “สิทธิและเสรีภาพของชนชาวไทย” โดย 

สรุปสิทธิเสรีภาพเป็นข้อๆ พอสังเขปได้ดังนี ้ 

บททั ่วไป: การใช้อ านาจของรัฐต้องเป็นไปตามหลักสิทธิมนุษยชน รัฐต้องให้ความคุ้มครองสิทธิมนุษยชน ประชาชนมี 

สิทธิที ่จะใช้สิทธิเสรีภาพ การจ ากัดสิทธิเสรีภาพท าได้ภายใต้ขอบเขตของกฎหมายและห้ามกระทบสาระส าคัญของ 

สิทธินั้น 

ความเสมอภาค: ประชาชนทุกคนเท่าเทียมกัน จะเลือกปฏิบัติไม่ได้ เจ้าหน้าที ่ของรัฐมีสิทธิเท่ากับประชาชน เว้นแต่ 

ถูกจ ากัดโดยกฎหมายเฉพาะที ่เกี ่ยวกับการเมือง สมรรถภาพ วินัย และจริยธรรม 

สิทธิเสรีภาพส่วนบุคคล: ในร่างกาย เคหสถาน การเดินทาง ครอบครัว ชื ่อเสียงเกียรติยศ การสื ่อสาร ศาสนา การ 

เกณฑ์แรงงานจะท ามิได้ ยกเว้นตามกฎหมายหรือในสถานการณ์ฉุกเฉิน 

สิทธิในกระบวนการยุติธรรม: หากไม่ได้กระท าผิดต้องไม่ได้รับโทษทางอาญา ในการพิจารณาคดีต้องสันนิษฐานไว้ 

ก่อนว่าไม่มีความผิด กระบวนการยุติธรรมต้องเป็นธรรม เปิดเผย เข้าถึงได้โดยง่าย และผู้เกี ่ยวข้องต้องได้รับการ 

คุ้มครองหรือความช่วยเหลือตามความเหมาะสม 

179

สิทธิในทรัพย์สิน: สิทธิในทรัพย์สินและการสืบมรดกได้รับความคุ้มครอง การเวนคืนทรัพย์สินต้องกระท าภายใต้ 

ขอบเขตของกฎหมายและมีการชดเชยอย่างเป็นธรรม 

สิทธิและเสรีภาพในการประกอบอาชีพ: เสรีภาพในการประกอบอาชีพและการแข่งขันทางธุรกิจ เว้นแต่ถูกจ ากัดด้วย 

เหตุผลด้านความมั่นคงและเศรษฐกิจของประเทศ ต้องมีหลักประกันสวัสดิภาพและความปลอดภัยในการท างาน 

เสรีภาพในการแสดงความคิดเห็นของบุคคลและสื่อมวลชน: เสรีภาพในการแสดงความคิดเห็นในทางต่างๆ ของบุคคล 

และสื ่อมวลชนจะละเมิดมิได้ เว้นแต่เพื ่อความมั่นคงของรัฐหรือเพื ่อปกป้องสิทธิอื ่นๆ ของผู้อื ่น (ซึ ่งจุดนี ้หลายครั้งถูก 

หยิบมาเป็นข้ออ้างของรัฐในการจ ากัดเสรีภาพของสื ่อ) (โปรดดู Transparency) 

สิทธิเสรีภาพในการศึกษา: ทุกคนมีสิทธิที ่จะได้รับการศึกษาที ่เท่าเทียมกัน เสรีภาพทางวิชาการได้รับการคุ้มครอง 

ตราบที ่ไม่ขัดกับศีลธรรมอันดีหรือหน้าที ่ของพลเมือง 

สิทธิในการได้รับบริการสาธารสุขและสวัสดิการจากรัฐ: บริการสาธารณสุขขอรัฐส าหรับประชาชนทุกคนอย่างทั่วถึงและ 

เท่าเทียม เด็ก เยาวชน คนชรา ผู้พิการทุพลภาพ และผู้ยากไร้ต้องได้รับการช่วยเหลือเป็นพิเศษ 

สิทธิในข้อมูลข่าวสารและการร้องเรียน: สิทธิที ่จะเข้าถึงข้อมูลของหน่วยงานของรัฐ รวมถึงการเป็นส่วนหนึ ่งใน 

กระบวนการพิจารณา ร้องเรียน ร้องทุกข์กล่าวโทษหน่วยงานของรัฐ (โปรดดู Transparency) 

เสรีภาพในการชุมนุมและสมาคม: เสรีภาพในการชุมนุม ทั้งนี ้ โดยสงบปราศจากอาวุธ เสรีภาพในการจัดตั้งสมาคม 

องค์กรประเภทต่างๆ เสรีภาพในการตั้งพรรคการเมือง 

สิทธิชุมชน (community rights): สิทธิที ่จะอนุรักษ์และฟื ้นฟูภูมิปัญญาท้องถิ่น สิทธิที ่จะอนุรักษ์ ฟื ้นฟู บ ารุงรักษา และ 

ได้ประโยชน์จากทรัพยากรธรรมชาติในท้องถิ่น 

สิทธิพิทักษ์รัฐธรรมนูญ: ห้ามใช้สิทธิตามรัฐธรรมนูญล้มรัฐธรรมนูญ ผู้ใดพบเห็นการกระท าที ่จะล้มหรือส่อว่าจะล้ม 

รัฐธรรมนูญมีสิทธิที ่จะเสนอเรื ่องต่อหน่วยงานที ่เกี ่ยวข้องให้มีการตรวจสอบ และชุมนุมโดยสันติเพื ่อต่อต้านการกระท า 

ดังกล่าว 

หน่วยงานด้านสิทธิมนุษยชนของไทย คือคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติที ่จัดตั้งขึ ้นเป็นองค์กรอิสระตาม 

รัฐธรรมนูญ มีหน้าที ่หลักคือการตรวจสอบและรายงานการกระท าที ่ขัดต่อหลักสิทธิมนุษยชนตามพันธกรณีของกฎหมายระหว่าง 

ประเทศที ่ไทยเป็นภาคีสมาชิก ให้ค าแนะน าในการร่างหรือปรับปรุงข้อกฎหมายต่างๆ ให้สอดคล้องกับหลักการสิทธิมนุษยชน 

ส่งเสริมความร่วมมือระหว่างหน่วยงานต่างๆ ในด้านสิทธิมนุษยชนและเผยแพร่ข้อมูลข่าวสารให้ชาวไทยตระหนักถึงสิทธิมนุษยชน 

ของตน (คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ) 

180

ประเด็นด้านสิทธิมนุษยชนของประเทศไทยในปัจจุบันคือการค้ามนุษย์ สิทธิในการชุมนุม การปิดกั้นข้อมูลข่าวสาร 

เสรีภาพของสื ่อมวลชนและการแสดงความเห็นของประชาชน โดยเฉพาะอย่างยิ่งสิทธิในการแสดงความคิดเห็นทางการเมืองซึ ่งถือ 

เป็นสิทธิพลเมืองขั้นพื ้นฐานนั้น ยังมิอาจบรรลุได้ ตราบใดที ่ไม่ยกเลิก หรือ แก้ไขตัวกฎหมาย หรือการบังคับใช้กฎหมายบางฉบับ 

ที ่หลายครั้งเป็นไปเพื ่อปิดกั้นการแสดงความคิดเห็นที ่ตรงไปตรงมา หรือ การปิดกั้นมิให้มีการวิพากษ์วิจารณ์ประเด็นทางการเมือง 

ประเด็นใดประเด็นหนึ ่ง 


หลักการสิทธิมนุษยชนในปัจจุบันมีที ่มาจากปฏิญญาสากลว่าด้วยสิทธิมนุษยชน ซึ ่งระบุในมาตราที ่ 1 ว่า “มนุษย์ทั้งหลาย 

เกิดมามีอิสระและเสมอภาคกันในเกียรติศักดิ์และสิทธิ ต่างมีเหตุผลและมโนธรรม และควรปฏิบัติต่อกันด้วยเจตนารมณ์แห่งภราดร 

ภาพ” (วิกิซอร์ส) หลักการส าคัญว่าด้วยสิทธิในปฏิญญา คือ 

สิทธิในการด ารงชีวิต 

ห้ามความเป็นทาสในทุกรูปแบบ 

ห้ามการทรมานและการลงโทษที ่โหดร้ายผิดมนุษยธรรม ห้ามการคุมขังหรือเนรเทศโดยพลการ 

สิทธิที ่จะเป็นบุคคลตามกฎหมาย ได้รับการคุ้มครองจากกฎหมายโดยเท่าเทียมไม่มีการเลือกปฏิบัติ มีสิทธิที ่จะได้รับ 

การพิจารณาจากศาลที ่เป็นธรรมและเปิดเผย โดยถือว่าบริสุทธิ์จนกว่าจะพิสูจน์ได้ว่าผิด 

สิทธิส่วนบุคคลในครอบครัวและเคหะสถาน 

เสรีภาพในการเดินทางภายในประเทศ การออกจากประเทศและการกลับเข้าประเทศของตน 

สิทธิในการลี ้ภัยออกจากประเทศของตนเองเพื ่อหนีจากการประหัตประหาร 

สิทธิในการถือสัญชาติ 

สิทธิในการสมรสและการตั้งครอบครัว 

สิทธิในการถือครองทรัพย์สิน 

สิทธิในการนับถือศาสนา ลัทธิ แนวคิดความเชื ่อต่างๆ และการประกาศและการปฏิบัติตามแนวคิดความเชื ่อนั้น 

เสรีภาพในการแสดงความคิดเห็นและการเผยแพร่ความคิดเห็น 

สิทธิในการก่อตั้งสมาคมและการชุมนุมโดยสันติ 

สิทธิในการเป็นส่วนหนึ ่งของรัฐบาล 

สิทธิในการได้รับความมั่นคงทางสังคม เศรษฐกิจ และวัฒนธรรม 

สิทธิในการท างาน การเลือกงาน และได้รับค่าจ้างที ่เท่าเทียมกัน 

สิทธิในการพักผ่อนในเวลาว่างและหยุดงานเป็นครั้งคราวโดยได้รับสินจ้าง 

สิทธิที ่จะมีมาตรฐานการครองชีพที ่ดีและการศึกษา 

181

สิทธิที ่จะเข้าร่วมในชีวิตทางวัฒนธรรม ที ่สร้างและส่งเสริมบันเทิง ศิลปะ และวิทยาศาสตร์ 

สิทธิในระเบียบทางสังคมและระหว่างประเทศ 

ฉะนั้น สิทธิมนุษยชน กับ สิทธิพลเมือง (โปรดดู Civil Rights) จึงมีความแตกต่างกันอย่างมีนัยส าคัญ เนื ่องจากสิทธิ 

พลเมืองนั้นเป็นสิทธิที ่พลเมืองทุกๆ คนพึงมีในฐานะพลเมืองของรัฐ (ซึ ่งอาจมีความแตกต่างกันในแต่ละรัฐ) แต่สิทธิมนุษยชนนั้น 

เป็นสิทธิที ่มนุษย์ทุกๆ คนบนโลกนี ้พึงมีอย่างเหมือนๆ กันในฐานะ “มนุษย์” ไม่ว่าจะอยู ่ที ่ใด หรือ เป็นพลเมืองของรัฐใดก็ตาม 


ดูเพิ่มใน ‘Transparency’, ‘Rights’ และ ‘Civil Rights’ 

คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ. เข้าถึงวันที ่ 30 กันยายน 2555 ใน http://www.nhrc.or.th. 

ราชกิจจานุเบกษา. เข้าถึงวันที ่ 30 กันยายน 2555 ใน http://www.ratchakitcha.soc.go.th/ 

DATA/PDF/2550/A/047/ 1.PDF. 

วิกิซอร์ส. เข้าถึงวันที ่ 30 กันยายน 2555 ใน http://en.wikisource.org/wiki/Special: 

Search/United_States_Declaration_ of_Independenc. 

วิกิพีเดีย. เข้าถึงวันที ่ 30 กันยายน 2555 ใน http://en.wikipedia.org/wiki/Human_rights. 


Stanford encyclopedia of philosophy. Accessed September 30, 2012 from 

http://plato.stanford.edu/entries/rights-human/. 

UNHCR. Accessed September 30, 2012 from http://www.unhcr.org/refworld/docid/ 

3ae6b3712c.html. Yale’s Avalon project. 

“English bill of rights 1689: An Act Declaring the Rights and Liberties of the Subject 

and Settling the Succession of the Crown”. Accessed September 30, 2012 from 

http://avalon.law.yale.edu/17th_century/england.asp. 

182

่ 

INDIGENOUS RIGHTS 

สิทธิชนพื้นเมือง 


สิทธิชนพื ้นเมือง (Indigenous Rights) หมายถึงสิทธิของกลุ่มชนซึ ่งเป็นชนพื ้นเมืองอยู ่แต่ดั้งเดิมมาก่อนที ่ประชาชนซึ ่ง 

เป็นชนส่วนใหญ่ในปัจจุบันจะอพยพมาตั้งถิ่นฐานหรือท าการรุกรานจับจองเป็นอาณานิคม เช่น ชาวอเมริกันพื ้นเมือง (อินเดียนแดง) 

เผ่าต่างๆ ในอเมริกา ชาวอะบอริจินในออสเตรเลีย ชาวเมารีในนิวซีแลนด์ เป็นต้น (วิกิพีเดีย) โดยที ่ค าว่าชนพื ้นเมือง หมายถึงกลุ่ม 

ชนซึ ่งอาศัยอยู ่ในพื ้นที ่ก่อนการก่อตั้งอาณานิคมหรือรัฐชาติและมีระบบการเมืองและวัฒนธรรมต่างไปจากการเมืองและวัฒนธรรม 

หลักของรัฐซึ ่งพื ้นที ่ของชนพื ้นเมืองนั้นตั้งอยู 

สหประชาชาติ) 


หลักเกณฑ์ที ่สหประชาชาติใช้ในการพิจารณาชนพื ้นเมือง คือ (อ้างอิงจาก ส านักงานข้าหลวงใหญ่เพื ่อสิทธิมนุษยชนแห่ง 

กลุ่มคนที ่อาศัยอยู ่ในพื ้นที ่ก่อนการมาถึงของผู้มีวัฒนธรรมหรือเชื ้อชาติที ่แตกต่าง 

กลุ่มคนที ่แยกตัวโดดเดี ่ยวจากวัฒนธรรมหลักรายรอบและรักษาเอกลักษณ์ทางวัฒนธรรมของตนไว้ได้ 

กลุ่มคนที ่ถูกแบ่งแยกแม้จะไม่เป็นทางการด้วยชาติ สังคม วัฒนธรรมที ่แตกต่างออกไปด้วยโครงสร้างของรัฐ 

สิทธิชนพื ้นเมืองนั้นนอกจากจะระบุอยู ่ในสิทธิมนุษยชนพื ้นฐานแล้ว ยังรวมถึงสิทธิในการครอบครองดินแดนดั้งเดิม สิทธิ 

ในการรักษาภาษา วัฒนธรรม และศาสนาซึ ่งถือว่าเป็นส่วนหนึ ่งของอัตลักษณ์ความเป็นชนพื ้นเมืองไว้ โดยรัฐจะต้องให้การ 

คุ้มครองหรือให้อิสระส าหรับชนพื ้นเมืองในการตัดสินใจเลือกอัตลักษณ์ของตนเองโดยไม่พยายามกลืนกินทางวัฒนธรรมหรือ 

พยายามก าจัดให้หมดไป รวมถึงการป้องกันผลกระทบทางอ้อมอันส่งผลต่อการด ารงชีวิตของชนพื ้นเมือง เช่น การพัฒนา 

อุตสาหกรรมที ่ส่งผลต่อสิ่งแวดล้อมในดินแดนของชนพื ้นเมือง รวมไปจนถึงวาทกรรมการ “พัฒนา” ในมิติอื ่นๆ ที ่หลายครั้งมอง 

ผู้คนเป็นอุปสรรคในกระบวนการพัฒนา รวมถึงการพัฒนาที ่ท าให้อัตลักษณ์ของชนพื ้นเมืองถูกดูดกลืน หรือหลอมรวม กับ 

วัฒนธรรมและความเจริญชุดใหม่ อันเป็นผลจากการพัฒนาโดยคนภายนอก 

ปัจจุบันสิทธิชนพื ้นเมืองได้รับการรับรองและอาศัยปฏิญญาสหประชาชาติว่าด้วยสิทธิของชนพื ้นเมือง ค.ศ. 2007 เป็น 

หลัก กฎหมายเกี ่ยวกับชนพื ้นเมืองของรัฐที ่ลงนามรับรองต้องปรับให้สอดคล้องกับบทบัญญัติในปฏิญญา (สหประชาชาติ) แต่ใน 

สภาพความเป็นจริงนั้นชนพื ้นเมืองในหลายๆ ที ่ อาทิ พม่า ก็ยังคงได้รับผลกระทบจากการกดขี ่ และใช้ความรุนแรงจากรัฐในการ 

ปราบปราม ฉะนั้นปัญหาส าคัญ ณ เวลานี ้จึงอยู ่ที ่การท าให้สิทธิชนพื ้นเมืองเหล่านี ้ได้รับการรับรองเป็นพลเมืองที ่สมบูรณ์ของ 

ประเทศ มีสิทธิในการเลือกตั้ง ได้รับความคุ้มครองตามกฎหมาย และได้รับการปฏิบัติให้เป็นสากลเฉกเช่นเดียวกันกับสิทธิ 

มนุษยชน 

183


ประเทศไทยยังไม่มีการรับรองสิทธิของชนพื ้นเมืองใดๆ แม้จะมีชนพื ้นเมืองอยู ่มากก็ตาม เช่น ชนชาวมอเก็น หรือชาวเล 

(Morken) ชาวซาไก หรือสินอย (Sakai, Senoi) ชนชาวชอง (Chong) ชนชาวเซมัง หรือเงาะป่า (Semang) ชาวลัวะ (Lua) ชาวไท 

เขิน (Tai Kheun) ชาวมลาบรี หรือผีตองเหลือง (Mlabri , phi tongn luang) ชาวกะเหรี ่ยง ชาวไทยเบิ ้ง และชาวไทยมลายู หรือไทย 

มาเลย์ หรือไทยมุสลิม 

ปัญหาชนพื ้นเมืองและชนกลุ่มน้อยในประเทศไทยที ่ปรากฏชัด เช่น ปัญหาที ่เกิดกับกลุ่มม้ง และชาวกะเหรี ่ยงใน 

ภาคเหนือ ซึ ่งมีจ านวนหลายแสนคนที ่ถูกละเลย และได้รับการปฏิบัติที ่เลวร้ายจากเจ้าหน้าที ่รัฐทั้งจากส่วนกลาง และเจ้าหน้าที ่ 

ปกครองในพื ้นที ่มาโดยตลอด ทั้งนี ้เพราะพวกเขาถูกมองว่ามิใช่ชนพื ้นเมืองของไทย หากแต่เป็น “ผู้อพยพ” ที ่ลี ้ภัยการเมือง หรือ 

หลบหนีมาจากประเทศเพื ่อนบ้านเข้ามาอาศัยอยู ่ในบริเวณประเทศไทยเท่านั้น ฉะนั้นชนกลุ่มน้อย (ที ่มีมาก) เหล่านี ้จึงไม่ได้มีมี 

สถานะเป็นพลเมืองไทย และเป็นเหตุให้ถูกปฏิบัติด้วยการแบ่งแยก และกีดกัน โดยเฉพาะการได้รับสวัสดิการขั้นพื ้นฐานมาโดย 

ตลอด เช่น การให้บุตรหลานได้รับการเล่าเรียนในโรงเรียนปกติเฉกเช่นเดียวกับเด็กคนอื ่นๆ ที ่มีสถานะเป็นพลเมืองไทย เป็นต้น 


ชนพื ้นเมืองในแทบทุกประเทศทั่วโลกมักกลายเป็นชนกลุ่มน้อยในปัจจุบันของประเทศนั้น ความเป็นชนกลุ่มน้อยมักจะท า 

ให้เป็นผู้ด้อยสิทธิ แม้ว่า “สิทธิมนุษยชน” (โปรดดู Human Rights) ที ่เป็น “สิทธิทางศีลธรรม” (Moral Rights) จะได้รับการรับรอง 

ในฐานะที ่เป็นสิทธิทางธรรมชาติหรือสิทธิขั้นพื ้นฐานของมนุษย์ แต่ “สิทธิทางกฎหมาย” (Legal Rights) อาจไม่ได้รับการคุ้มครอง 

เสมอไป เช่น ก าหนดกติกาในทางกฎหมายอันจะท าให้ชนพื ้นเมืองเดิมตามตะเข็บชายแดนไม่อาจมีสัญชาติหรือมีภูมิล าเนาใน 

ประเทศ หรือไม่มีสิทธิเลือกตั้ง หรือไม่สามารมีตัวแทนในระบบการเมือง ในประเด็นนี ้เอง ประเทศไทยควรทบทวนการก าหนด 

สถานภาพในทางกฎหมายของบุคคล และตรวจสอบว่าได้สร้างอุปสรรคในการให้สัญชาติหรือภูมิล าเนา และสิทธิตามกระบวนการ 

ทางการเมืองแก่ชนพื ้นเมืองอย่างไม่เป็นธรรมหรือไม่ 


วิกิพีเดีย. เข้าถึงวันที ่ 30 กันยายน 2555 ใน http://en.wikipedia.org/wiki/Indigenous_rights. 

ส านักงานข้าหลวงใหญ่เพื ่อสิทธิมนุษยชนแห่งสหประชาชาติ. เข้าถึงวันที ่ 30 กันยายน 2555 ใน 

http://www.ohchr.org/english/issues/indigenous/groups/groups-01.htm. 

สหประชาชาติ. เข้าถึงวันที ่ 30 กันยายน 2555 ใน http://www.un.org/esa/socdev/ 

unpfii/en/drip.html. 

184

LABOUR RIGHTS 

สิทธิแรงงำน 


สิทธิแรงงาน (Labour Rights) หมายถึงสิทธิของผู้ใช้แรงงานในความสัมพันธ์ระหว่างลูกจ้างกับนายจ้าง ทั้งสิทธิทาง 

กฎหมายและสิทธิมนุษยชน (โปรดดู Human Rights) เช่น อัตราค่าจ้าง จ านวนชั่วโมงการท างาน สภาพแวดล้อมและความ 

ปลอดภัยในที ่ท างาน สิทธิในการจัดตั้งสหภาพแรงงาน เป็นต้น สิทธิแรงงานมักจะได้รับการรับรองโดยการออกฎหมายว่าด้วยสิทธิ 

แรงงาน การจ ากัดชั่วโมงการท างาน และการก าหนดอัตราค่าแรงขั้นต ่า (วิกิพีเดีย) 


การเคลื ่อนไหวเกี ่ยวกับสิทธิแรงงานมีพัฒนาการพร้อมกับพัฒนาการทางเศรษฐกิจและระบบทุนนิยม โดยเริ่มจากการ 

ต่อต้านการล้อมรั้วที ่ดินในอังกฤษ อังกฤษในขณะนั้นอยู ่ระหว่างการเปลี ่ยนแปลงพื ้นที ่ท าการเกษตรไปเป็นพื ้นที ่เลี ้ยงแกะซึ ่งเป็น 

อุตสาหกรรมส่งออกส าคัญ ทุ่งหญ้าส่วนกลางซึ ่งประชาชนมีเสรีในการใช้งานถูกล้อมให้ตกอยู ่ใต้กรรมสิทธิ์เจ้าของที ่ดินเท่านั้น ท า 

ให้ชาวบ้านซึ ่งเคยใช้พื ้นที ่เหล่านี ้ในการท าการเกษตรและเลี ้ยงปศุสัตว์ไม่สามารถประกอบอาชีพต่อไปได้เพราะพื ้นที ่ถูกเปลี ่ยนให้ 

เป็นพื ้นที ่เลี ้ยงแกะเพื ่อการส่งออกขนแกะ 

สิทธิแรงงานได้รับความส าคัญมากยิ่งขึ ้นในช่วงหลังการปฏิวัติอุตสาหกรรมซึ ่งเปลี ่ยนแรงงานทางการเกษตรเป็นแรงงาน 

ในโรงงานอุตสาหกรรมและแหล่งทรัพยากรธรรมชาติเพื ่อการอุตสาหกรรม เช่น เหมืองแร่ต่างๆ โดยมีการออกกฎหมายแรงงานใน 

อังกฤษเมื ่อปี ค.ศ. 1833 ซึ ่งมีเนื ้อหาในการห้ามการใช้แรงงานเด็ก ก าหนดค่าแรงขั้นต ่าและจ ากัดชั่วโมงการท างานต่อวัน โดย 

ห้ามการใช้แรงงานเด็กที ่มีอายุต ่ากว่า 9 ปี เด็กที ่มีอายุ 9-13 ปีท างานได้ไม่เกินวันละ 8 ชั่วโมง และเด็กอายุ14-18 ปีท างานได้ไม่เกิน 

วันละ 12 ชั่วโมง (วิกิพีเดีย) กระบวนการปฏิวัติอุตสาหกรรมยังได้เพิ่มแนวคิดเกี ่ยวกับสิทธิแรงงานเข้าไปในสิทธิมนุษยชน โดย 

ตั้งอยู ่บนพื ้นฐานความเชื ่อว่าแรงงานก็เป็นมนุษย์ ควรได้รับการปฏิบัติในฐานะมนุษย์ มิใช่ทาสในระบบแรงงานทาส โดยเฉพาะ 

อย่างยิ่งในช่วงศตวรรษที ่ 19 ซึ ่งมีการจัดตั้งสหภาพแรงงานเป็นครั้งแรก รวมถึงกระแสลัทธิสังคมนิยมของคาร์ล มาร์กซ์ ได้วิพากษ์ 

ระบบทุนนิยมซึ ่งกดขี ่ชนชั้นกรรมาชีพในโรงงานอุตสาหกรรมว่าไม่เป็นธรรมอย่างร้ายกาจ 

หลังสงครามโลกครั้งที ่หนึ ่ง องค์การแรงงานระหว่างประเทศ (International Labour Organisation – ILO – 

also know as International Labour Office) ถูกจัดตั้งขึ ้นในปี ค.ศ. 1919 ภายใต้สันนิบาตชาติ เมื ่อมีการจัดตั้งองค์การ 

สหประชาชาติขึ ้นแทนที ่สันนิบาตชาติในช่วงหลังสงครามโลกครั้งที ่สอง องค์การแรงงานระหว่างประเทศก็เข้าเป็นส่วน 

หนึ ่งของสหประชาชาติ และตัวสหประชาชาติเองได้กล่าวถึงสิทธิแรงงานไว้ในค าปฏิญญาสากลว่าด้วยสิทธิมนุษยชนไว้ใน 

ข้อที ่ 23 และ 24 ดังนี ้ (ส านักงานข้าหลวงใหญ่เพื ่อสิทธิมนุษยชนแห่งสหประชาชาติ) 

185

ข้อ 23 

1. ทุกคนมีสิทธิในการงาน ในการเลือกงานโดยอิสระในเงื ่อนไขอันยุติธรรม และเป็นประโยชน์แห่งการงาน 

และการคุ้มครองแห่งการว่างงาน 

2. ทุกคนมีสิทธิที ่จะได้รับเงินค่าจ้างเท่าเทียมกันส าหรับงานเท่าเทียมกัน โดยปราศจากการเลือกปฏิบัติใดๆ 

3. ทุกคนที ่ท างานมีสิทธิที ่จะได้รับค่าจ้างที ่ยุติธรรมและเป็นประโยชน์ ที ่จะให้ประกันแก่ตนเองและครอบครัว 

แห่งตน ซึ ่งความเป็นอยู ่อันคู ่ควรแก่เกียรติศักดิ์ของมนุษย์ และถ้าจ าเป็นก็จะต้องได้รับวิถีทางคุ้มครองทาง 

สังคมอื ่นเพิ่มเติมด้วย 

4. ทุกคนมีสิทธิที ่จะจัดตั้ง และที ่จะเข้าร่วมสหพันธ์กรรมกรเพื ่อความคุ้มครองแห่งประโยชน์ของตน 

ข้อ 24 

ทุกคนมีสิทธิในการพักผ่อนและเวลาว่าง รวมทั้งจ ากัดเวลาการท างานตามสมควร และวันหยุดงานเป็นครั้ง 

คราวโดยได้รับสินจ้าง 


นโยบายด้านการคุ้มครองและดูแลแรงงานของไทยเริ่มต้นในสมัยการเปลี ่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 โดยการ 

จัดการให้ราษฎรมีงานท านั้นเป็นหนึ ่งในหลักหกประการที ่ประกาศโดยคณะราษฎรอยู ่แล้ว หลังการเปลี ่ยนแปลงการปกครองไม่กี ่ 

เดือน ในเดือนสิงหาคมได้มีการตราพระราชบัญญัติว่าด้วยส านักจัดหางาน พ.ศ. 2475 ให้เอกชนเปิดส านักจัดหางานและเรียกเก็บ 

ค่าบริการจากประชาชนได้ ต่อมาในเดือนตุลาคมจึงมีการออกพระราชบัญญัติส านักจัดหางานประจ าท้องถิ่น พ.ศ. 2475 โดยรัฐเปิด 

ส านักงานจัดหางานให้ประชาชนเข้าใช้บริการโดยไม่ต้องเสียค่าใช้จ่าย (กระทรวงแรงงานและสวัสดิการสังคม) 

กรมแรงงาน กระทรวงมหาดไทย ได้รับการโอนไปจัดตั้งเป็นกระทรวงแรงงานและสวัสดิการสังคมในปี พ.ศ. 2536 และ 

เปลี ่ยนชื ่อเป็นกระทรวงแรงงานในปี พ.ศ. 2545 

นโยบายขององค์การการค้าระหว่างประเทศซึ ่งรวมมาตรฐานสิทธิแรงงานและสิทธิมนุษยชนเข้าไปในระเบียบการค้าและ 

ตลาดส าคัญของไทย อย่างสหภาพยุโรปที ่หันมากีดกันการค้าด้วยนโยบายเกี ่ยวกับแรงงานสิทธิมนุษยชนแทนก าแพงภาษีท าให้ 

ระบบกฎหมายแรงงานของไทยต้องปรับตัวให้เข้ากับมาตรฐานสิทธิแรงงานโลก หรืออีกนัยหนึ ่งคือ มาตรฐานแรงงานของลูกค้า 

ส าหรับสิทธิแรงงานในปัจจุบันของไทย มีการออกกฎหมายเพื ่อให้บริการจัดหางานและการชดเชยส าหรับผู้ว่างงาน การ 

ให้การคุ้มครองและสวัสดิการแรงงาน และการคุ้มครองในกรณีถูกเลิกจ้าง รวมถึงกฎหมายส าหรับแรงงานเด็ก แรงงา นสตรี 

แรงงานคนพิการ การส่งเสริมและพัฒนาทักษะวิชาชีพประเภทต่างๆ เพื ่อพัฒนาฝีมือแรงงาน โดยสิทธิแรงงานนั้นเน้นไปที ่การ 

คุ้มครองแรงงานและสวัสดิการแรงงาน โดยการคุ้มครองแรงงานนั้นประกอบไปด้วยการจ ากัดชั่วโมงท างานต่อวัน (ไม่เกินวันละ 8 

ชั่วโมงหรือตามที ่ตกลงกันระหว่างนายจ้างกับลูกจ้างส าหรับงานทั่วไป และไม่เกิน 7 ชั่วโมงต่อสัปดาห์ส าหรับงานที ่มีอันตราย) 

สิทธิในการหยุดพักระหว่างท างาน (ไม่น้อยกว่า 1 ชั่วโมงหลังจากท างานมาแล้ว 5 ชั่วโมง) วันหยุดประจ าสัปดาห์ (ไม่น้อยกว่า 1 

วัน) ตามเทศกาลประเพณี (ไม่น้อยกว่า 13 วันต่อปี) และวันหยุดพักผ่อนประจ าปี การจ ากัดชั่วโมงในการท างานล่วงเวลา (ไม่เกิน 

36 ชั่วโมงต่อสัปดาห์) การลาหยุดและลากิจประเภทต่างๆ การชดเชยในกรณีเลิกจ้าง การก าหนดค่าแรงขั้นต ่า และการคุ้มครอง 

186

แรงงานเด็กและสตรี ที ่มีการคุ้มครองแรงงานเด็ก (ที ่มีอายุระหว่าง 15 – 18 ปี) และสตรีว่าไม่สามารถกระท างานประเภทใดได้บ้าง แม้ 

ในมุมหนึ ่งจะเป็นการมอบสวัสดิการพิเศษให้แก่แรงงานเหล่านี ้ แต่ในอีกมุมหนึ ่งก็อาจมองได้ว่าเป็นการกดทับทาง เพศสภาวะ 

ของผู้ใช้แรงงาน เพราะเป็นการตอกย ้าให้เห็นว่าแรงงานสตรีนั้นแตกต่าง หรือ มีความไม่ทัดเทียมกับ “แรงงาน” เพศชาย ส่วน 

สวัสดิการแรงงานที ่นายจ้างต้องจัดให้นั้น มีตั้งแต่การจัดการสถานที ่ท างาน การจัดเตรียมอุปกรณ์ปฐมพยาบาล และสวัสดิการเพื ่อ 

ความเป็นอยู ่ของลูกจ้าง เช่น จัดท าประกันสังคม สหกรณ์ออมทรัพย์ ระบบบ าเหน็จบ านาญ โครงการฝึกอบรมวิชาชีพ การให้ 

การศึกษา และจัดกิจกรรมนันทนาการเพื ่อสุขภาพ เป็นต้น (กระทรวงแรงงานและสวัสดิการสังคม) 

ปัญหาการก าหนดค่าแรงขั้นต ่าไว้ที ่ 300 บาท ต่อวัน ซึ ่งเป็นนโยบายที ่ใช้หาเสียงของรัฐบาลพรรคเพื ่อไทยนั้น แม้จะ 

เป็นการพัฒนาคุณภาพชีวิตของแรงงานให้มีความเป็นอยู่ที่ดีขึ้น ซึ่งในความเป็นจริงเมื ่อเปรียบเทียบกับมาตรฐานสากล และ 

ค่าเงินของประเทศไทยแล้ว ค่าแรงที ่ 300 บาทต่อวัน แม้จะยังคงไม่เพียงพอต่อการท าให้แรงงานมีคุณภาพชีวิตที ่ดีได้ แต่นโยบาย 

ดังกล่าวนี ้กลับต้องเผชิญกับกระแสต่อต้านโดยเฉพาะอย่างยิ่งจากบรรดานายจ้างที ่เป็นเจ้าของธุรกิจขนาดเล็ก และขนาดกลาง ที ่ 

ออกมาปฏิเสธการขึ ้นค่าแรงว่าจะส่งผล และเป็นสาเหตุส าคัญที ่ท าให้ผู้ประกอบการขนาดเล็ก และขนาดกลางจะต้องปิดกิจการลง 

ไปเป็นจ านวนมาก ในขณะที ่กลุ่มทุนรายใหญ่ หรือ อุตสาหกรรมขนาดใหญ่ ไม่เพียงแต่จะไม่ได้รับผลกระทบ กลับได้รับการ 

ลดหย่อนภาษีตามนโยบายของรัฐบาลเนื ่องจากกลุ่มทุนใหญ่ จ่ายอัตราค่าจ้างแรงงานเกิน 300 บาทต่อวันอยู ่ก่อนแล้ว โดยเฉพาะ 

เมื ่อคิดร่วมกับค่าท างานล่วงเวลา 


องค์การแรงงานระหว่างประเทศได้ตั้งมาตรฐานสิทธิแรงงานไว้ เพื ่อเป็นกติกาสากลส าหรับแรงงานทั่วโลก (องค์การ 

แรงงานระหว่างประเทศ) มาตรฐานนี ้ตั้งกรอบกว้างๆ ซึ ่งสามารถใช้ปฏิบัติได้ในทุกประเทศไม่ว่าจะมีการพัฒนาขั้นใดหรือมี 

วัฒนธรรมแบบใด และมุ่งเน้นมาตรฐานในเชิงคุณภาพมากกว่าการก าหนดปริมาณประเภทอัตราค่าแรง หรือชั่วโมงการท างาน 

มาตรฐานดังกล่าว คือ 

สิทธิในการรวมตัวกัน : แรงงานมีเสรีภาพในการจัดตั้งหรือเข้าร่วมสหภาพแรงงานที ่เป็นอิสระจากรัฐบาลและอิทธิพล 

ของนายจ้าง 

สิทธิในการรวมตัวกันเรียกร้อง : แรงงานสามารถรวมตัวกันเพื ่อเจรจาต่อรองกับนายจ้างแทนที ่จะเจรจาด้วยตัวเอง 

เพียงล าพัง 

ห้ามการบังคับแรงงานอย่างเด็ดขาด : จะบังคับใช้แรงงานไม่ได้ไม่ว่าในกรณีใดๆ รวมถึงการใช้ทาส การใช้แรงงาน 

นักโทษ และการข่มขู ่ให้ท างาน 

ก าจัดการใช้แรงงานเด็ก : ตั้งอายุขั้นต ่าส าหรับเด็กที ่ท างานได้ และต้องมีประเภทและสภาพของงานที ่เหมาะสม 

ส าหรับเด็กเหล่านั้น 

187


ไม่มีการเลือกปฏิบัติในการจ้างงาน : จ่ายเท่ากันส าหรับงานที ่เท่ากัน ไม่มีการเลือกปฏิบัติจากเชื ้อชาติ ศาสนาของ 

แรงงาน 

วิกิพีเดีย. เข้าถึงวันที ่ 30 กันยายน 2555 ใน http://en.wikipedia.org/wiki/Labor_rights. 

องค์การแรงงานระหว่างประเทศ. เข้าถึงวันที ่ 30 กันยายน 2555 ใน http://www.adb.org/Documents/Handbooks/Core-Labor- 

Standards/default.asp. 

กระทรวงแรงงานและสวัสดิการสังคม. เข้าถึงวันที ่ 30 กันยายน 2555 ใน http://www.mol.go.th/anonymouse/laws. 

ส านักงานข้าหลวงใหญ่เพื ่อสิทธิมนุษยชนแห่งสหประชาชาติ. เข้าถึงวันที ่ 30 กันยายน 2555 ใน http://www.unhchr.ch/udhr/ 

lang/eng.htm. 

188

MINORITY RIGHTS/ MAJORITY RULE WHICH RESPECTS MINORITY RIGHTS 

สิทธิของเสียงข้ำงน้อยและกฎเสียงข้ำงมำกที่เคำรพสิทธิเสียงข้ำงน้อย 


สิทธิของเสียงข้างน้อย (Minority Rights) โดยทั่วไปหมายถึงสิทธิของปัจเจกบุคคลที ่เป็นคนกลุ่มน้อยในสังคมที ่มีกลุ่มคน 

ที ่ใหญ่กว่า เช่น กลุ่มชาติพันธุ์ ศาสนา ภาษา หรือเพศ การให้สิทธิแก่คนกลุ่มน้อยหรือเสียงข้างน้อยปรากฏในหลายลักษณะ เช่น 

การกระท าในทางบวก หรือ นโยบายให้สิทธิพิเศษหรือโควตาแก่พลเมืองที ่เป็นคนกลุ่มน้อย (affirmative action) ในสหรัฐอเมริกา 

หรือการสร้างกลไกและกติกาเพื ่อให้คนกลุ่มน้อยมีโอกาสเป็นตัวแทนในระบบการเมืองของประเทศสวิตเซอร์แลนด์ 

ในบริบทที ่เสียงข้างน้อยใช้ควบคู ่กับเสียงข้างมาก กฎเสียงข้างมากเคารพสิทธิของเสียงข้างน้อย (Majority Rule which 

respects Minority Rights) จะหมายถึงการตัดสินใจโดยใช้จ านวนเสียงข้างมากเป็นกติกา และผูกพันกับคนทุกคน แต่ 

ขณะเดียวกันให้หลักประกันว่าสิทธิของเสียงข้างน้อยจะไม่ถูกลิดรอน ลดทอน แม้โดยชัยชนะของคะแนนเสียงข้างมาก เสียง 

ข้างมากที ่เคารพสิทธิเสียงข้างน้อย จึงหมายถึงมรรควิธีในการปกครองของระบอบประชาธิปไตยที ่ต้องใช้เสียงข้างมากของ 

ประชาชนในการตัดสินปัญหาสาธารณะต่างๆ แต่เพียงแค่การตัดสินใจด้วยเสียงข้างมากดังกล่าวยังมิอาจเรียกได้ว่าเป็น 

กระบวนการทางประชาธิปไตยได้อย่างแท้จริง เพราะประชาธิปไตยที ่มีคุณภาพ (quality democracy) นั้นจะต้องมาพร้อมๆ กันกับ 

กระบวนการตัดสินใจที ่จะต้องค านึงถึงและเคารพสิทธิเสียงข้างน้อยซึ ่งก็เป็นบุคคลที ่มีสิทธิเท่าเทียมด้วยกันกับเสียงข้างมากด้วย 

เช่นกัน จึงจะเรียกได้ว่าเป็นกระบวนการตัดสินใจที ่เป็นประชาธิปไตยที ่มีคุณภาพ 


ในระบอบประชาธิปไตยแบบตัวแทน มีความจ าเป็นต้องใช้กติกาเสียงข้างมากเป็นเครื ่องมือในกระบวนการตัดสินใจต่างๆ 

ของรัฐ ไม่ว่าจะเป็นการออกนโยบายสาธารณะ การออกกฎหมาย หรือ แม้แต่การแสดงเจตนารมณ์โดยตรงของประชาชนโดยการ 

ลงคะแนนเสียงประชามติ (referendum) ก็ล้วนแล้วแต่จะต้องอาศัยเสียงข้างมากเป็นเครื ่องมือตัดสิน แต่การปกครองโดยเสียงข้าง 

มากเช่นนั้น ท าให้มีความเป็นไปได้ที ่เสียงข้างน้อยจะถูกละเลย (neglected) หรือถูกครอบง า (dominated) อยู ่เสมอ วิธีแก้ปัญหาจึง 

อยู ่ที ่การท าให้เสียงข้างน้อยมีตัวแทน มีปากเสียง ได้รับความสนใจ และไม่ถูกละเมิดสิทธิ หรือกดขี ่โดยเสียงข้างมาก นั่นคือ การ 

สร้างมาตรการไม่ให้เสียงข้างมากใช้การตัดสินใจด้วยจ านวนที ่มากกว่า เป็นผลร้ายต่อเสียงข้างน้อย และคนกลุ่มน้อย เช่น ออก 

กฎหมายจ ากัดสิทธิหรือท าให้ชนกลุ่มน้อยเสียเปรียบในการแข่งขัน ในระบอบเสรีประชาธิปไตยที ่ยึดหลักใช้หลักนิติรัฐ (โปรดดู 

Legal State) จะมีขั้นตอนตามรัฐธรรมนูญเพื ่อคุ้มครองสิทธิของเสียงข้างน้อยและคนกลุ่มน้อย เช่น มีมาตราที ่พิทักษ์สิทธิของเสียง 

ข้างน้อย หรือหากเสียงข้างมากออกกฎหมายที ่ละเมิดสิทธิของเสียงข้างน้อย ฝ่ายเสียงข้างน้อยก็สามารถยื ่นอุทธรณ์ต่อศาลสูงสุด 

ได้ เช่น ในอดีต เสียงข้างมากออกกฎหมายไม่ให้สิทธิคนผิวสี หรือผู้หญิงออกเสียงเลือกตั้ง แต่ในปัจจุบัน ด้วยการยึดหลักนิติรัฐ 

ภายใต้ระบอบประชาธิปไตย รัฐธรรมนูญให้หลักประกันว่าบุคคลทุกคนมีความเสมอภาคกันภายใต้กฎหมาย ดังนั้นจึงไม่สามารถ 

แบ่งแยกว่ากลุ่มบุคคลที ่มีเชื ้อชาติ สีผิว ศาสนา หรือเพศ กลุ่มใดจะมีสิทธิชุดหนึ ่งในการกระท าสิ่งต่างๆ เหนือกว่าคนกลุ่มอื ่นได้ 

189

ที ่ส าคัญ เสียงข้างมากอาจจะผิดหรือถูกก็ได้ มิใช่ว่าเสียงข้างมากย่อมถูกเสมอไป หากเสียงข้างมากมีความเห็นที ่ผิด ก็ 

จะต้องมีกระบวนการส าหรับการอภิปรายที ่เปิดกว้างและการโต้แย้งระหว่างคนที ่มีความเชื ่อและความคิดเห็นที ่แตกต่างกัน (โปรดดู 

Deliberative Democracy) หากไม่เปิดให้มีการโต้เถียงอภิปราย ก็ยากที ่จะทราบว่าความต้องการที ่แท้จริงของเสียงส่วนมาก หรือ 

เสียงส่วนน้อยคืออะไร และจะแก้ปัญหาความแตกต่างได้อย่างไร 


ในประเทศไทยโดยเฉพาะอย่างยิ่งตั้งแต่ปลายทศวรรษ 2530 ประเด็นเรื ่องเสียงข้างมาก และเสียงข้างน้อย ถือเป็นข้อ 

ถกเถียงที ่ส าคัญที ่สุดประการหนึ ่งในการศึกษาการเมืองไทยสมัยใหม่หลังจากการประกาศใช้รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย 

พุทธศักราช 2540 ที ่มาพร้อมๆ กันกับระบบการเลือกตั้งแบบใหม่ คือ การเลือกตั้งแบบสัดส่วน (proportional representation) 

หรือ ระบบบัญชีรายชื ่อ (party-list system) ซึ ่งใช้ประเทศไทยทั้งประเทศเป็นเขตเลือกตั้ง ท าให้พรรคการเมืองที ่ชนะการเลือกตั้ง 

ในระบบบัญชีรายชื ่อสามารถอ้างความชอบธรรมจากคะแนนเสียงที ่ได้มาว่า ได้รับความไว้วางใจจากประชาชนทั้งประเทศ (จาก 

เดิมที ่ไม่สามารถอ้างได้ เพราะอาศัยเพียงการสนับสนุนของ ส.ส. จากหลายพรรคที ่ร่วมกันจัดตั้งรัฐบาล) การอ้างแหล่งที ่มาของ 

ความชอบธรรมจากการเลือกตั้ง ท าให้การต่อสู้ในกระบวนทางรัฐสภา ไม่ว่าจะเป็นการออกกฎหมาย การอภิปรายไม่ไว้วางใจเพื ่อ 

ตรวจสอบรัฐบาล หรือการตัดสินใจทางการเมืองอื ่นใด ผู้กุมเสียงข้างมากมักกล่าวอ้าง “กฎเสียงข้างมาก” (majority rule) จน 

บางครั้งได้ละเลย “หลักการเสียงข้างมากที ่เคารพสิทธิของเสียงข้างน้อย” จนท าให้เกิดค าว่าการผูกขาดหรือเผด็จการเสียงข้างมาก 

ในรัฐสภา (parliamentary dictatorship) อยู ่บ่อยครั้ง ขณะเดียวกันก็มีการอ้างถึงและเรียกร้องสิทธิของเสียงข้างน้อย ที ่ไม่ได้เลือก 

รัฐบาลว่าถูกละเลย และไม่ได้รับการเหลียวแล แต่แท้จริงแล้ว กระบวนการของระบบรัฐสภาตามวิถีทางประชาธิปไตย จะไม่มีกลุ่ม 

ใดที ่เป็นเสียงข้างน้อยถาวร (permanent minorities) เพราะหากยึดมั่นในกติกาการเลือกตั้ง สักวันหนึ ่งฝ่ายเสียงข้างน้อยในวันนี ้ ก็ 

จะกลับไปเป็นฝ่ายเสียงข้างมากในวันหน้า ฉะนั้น เสียงข้างน้อยในรัฐสภา ตามกระบวนการประชาธิปไตยจึงไม่น่าเป็นห่วงนัก 

เสียงข้างน้อยในสังคมไทย ที ่น่าเป็นห่วงมากกว่า คือเสียงของคนกลุ่มน้อย (โปรดดู Rights/ Indigenous Rights) ที ่มัก 

ไม่ได้รับสิทธิพลเมืองตามกฎหมาย ท าให้คนกลุ่มนี ้มีแนวโน้มเป็นคนกลุ่มน้อยถาวร และเสียงของพวกเขาจะเบามาก จนไม่มีคนกลุ่ม 

ใดได้ยินข้อเรียกร้องของเขามากนัก 


ในระบอบประชาธิปไตยแบบตัวแทน แม้การเลือกตั้ง และกระบวนการตัดสินใจโดยอาศัยเสียงข้างมากจะเป็นสิ่งที ่จ าเป็น 

แต่อาจไม่เพียงพอ (necessary but not sufficient) ในการสร้างสังคมประชาธิปไตย หากรัฐบาลใดอาศัยเสียงข้างมากในการ 

ตัดสินใจ โดยไม่ค านึงถึงเสียงข้างน้อย และ/หรือ ผู้ปกครองคนใดอ้างความชอบธรรมจากเสียงข้างมาก เพื ่อละเมิด หรือ เอาเปรียบ 

เสียงข้างน้อยแล้ว รัฐบาลหรือผู้ปกครองนั้นย่อมไม่อาจเรียกได้ว่าเป็นประชาธิปไตย หากกลายเป็นการปกครองของทรราชที ่อาศัย 

เสียงข้างมากเป็นเครื ่องมือ 

ดูเพิ่มใน ‘Deliberative Democracy’ และ ‘Rights’ indigenous Rights’ 

190



Dahl, Robert and Edward R. Tufte (1973). Size and democracy. Stanford, California: Stanford University Press. 

Wood, Gordon S. (1993). The Creation of American Republic 1776 – 1787. New York: W. W. Norton & Company. 

191

OLDER PEOPLE’S RIGHTS 

สิทธิผู ้สูงอำยุ 


สิทธิผู้สูงอายุ (Older People’s Rights) หมายถึงสิทธิของผู้สูงวัย ที ่จะได้รับการดูแลมากกว่าพลเมืองทั่วไป สิทธิผู้สูงอายุ 

ครอบคลุมการคุ้มครองจากการเลือกปฏิบัติ เช่น การจ้างงาน ค่าจ้าง การให้บริการ และสิทธิในการรับบริการพิเศษเพื ่อช่วยเหลือใน 

การด ารงชีวิต เช่น บริการสาธารณสุข สวัสดิการ บ านาญ ตลอดจนห้องน ้า ทางเดิน และระบบขนส่งมวลชนส าหรับให้บริการ 

ผู้สูงอายุที ่มีปัญหาด้านสุขภาพอันเกิดจากความชรา (กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ 1) 


โดยปกติแล้วมักจะจ ากัดความสูงอายุโดยก าหนดให้มนุษย์ในวัยเกษียณเป็นผู้สูงอายุที ่จะได้รับสิทธิผู้สูงอายุ อายุการ 

เกษียณการท างานนั้นแตกต่างกันไปตามแต่ละประเทศ ในบางประเทศไม่มีการเกษียณอายุการท างานเลย ท าให้เกณฑ์การก าหนด 

อายุผู้สูงอายุแตกต่างออกไป โดยอาจใช้อายุในการจ าแนกโครงสร้างประชากรเป็นฐาน ซึ ่งท าการจ าแนกประชากรออกเป็นวัยเด็ก 

0 – 14 ปี วัยท างาน 15 – 64 ปี และวัยสูงอายุ (ปลดเกษียณ) 65 ปีขึ ้นไป (ส านักข่าวกรองกลาง) การจ าแนกโครงสร้างประชากร 

เช่นนี ้ใช้แนวคิดเรื ่อง “วัยพึ ่งพา” เป็นหลัก กล่าวคือ เด็กอายุต ่ากว่า 14 ปีและผู้สูงอายุวัยสูงกว่า 65 ปีถือเป็นวัยที ่ต้องพึ ่งพาผู้อื ่น 

และต้องได้รับการดูแลจากรัฐ ส่วนผู้มีอายุระหว่างสองช่วงนั้นถือเป็นแรงงานของระบบและพึ ่งพาตนเอง 


ประชากรไทยในปี พ.ศ. 2554 มีจ านวนทั้งสิ ้น 66,720,153 คน โดยมีผู้สูงอายุที ่อายุมากกว่า 65 ปีขึ ้นไปอยู ่ร้อยละ 9.2 

เป็นผู้ชาย 2,778,012 คน ผู้หญิง 3,372,203 คน รวมทั้งสิ ้น 6,150,215 คน 

อายุขัยเฉลี ่ยของประชากรในปี พ.ศ. 2554 อยู ่ที ่ 73.6 ปี ชายมีอายุขัยเฉลี ่ย 71.24 ปี หญิงมีอายุขัยเฉลี ่ย 76.08 ปี จะ 

เห็นได้ว่าสังคมไทยเริ่มเข้าสู ่การเป็นสังคมผู้สูงอายุ ซึ ่งหากแนวโน้มเป็นเช่นนี ้ต่อไปสังคมไทยในอนาคตก็จะกลายเป็นสังคมที ่เป็น 

พีระมิดฐานแคบนั่นคือมีประชากรจ านวนมากที ่ต้องการความดูแลและรับสวัสดิการจากรัฐ ในขณะที ่ประชากรเพียงส่วนน้อยที ่ 

สามารถสร้างผลิตผล (productivity) หรือ ท างานให้แก่สังคมได้ 

ประเทศไทยก าหนดอายุเกษียณราชการไว้ที ่ 60 ปี ซึ ่งยังไม่ถือเป็นวัยผู้สูงอายุตามโครงสร้างประชากรที ่นิยมใช้กันใน 

สากล แต่กฎหมายไทยก าหนดให้ผู้มีอายุ 60 ปีบริบูรณ์เป็นคนชราที ่สามารถรับสิทธิและการคุ้มครองส าหรับคนชราได้ 

พระราชบัญญัติผู้สูงอายุ พ.ศ. 2546 ก าหนดว่าผู้สูงอายุที ่ถูกกระท าทารุณกรรม ผู้แสวงหาผลประโยชน์โดยมิชอบหรือถูก 

ทอดทิ ้งสามารถขอความช่วยเหลือจากรัฐได้ โดยรัฐจะให้บริการค าปรึกษา จัดหาอาหาร เครื ่องนุ่งห่ม ที ่อยู ่อาศัยให้ตามความ 

เหมาะสม และอาจรวมถึงการส่งผู้สูงอายุให้ศูนย์พัฒนาการจัดสวัสดิการสังคมผู้สูงอายุในท้องถิ่นดูแล โดยบริการที ่จัดให้ผู้สูงอายุมี 

ทั้งการให้ข้อมูลและเก็บรวบรวมสถิติเกี ่ยวกับผู้สูงอายุ การให้ค าปรึกษาผ่านช่องทางต่างๆ การจัดศูนย์ดูแลผู้สูงอายุชุมชนเพื ่อให้ 

ผู้สูงอายุได้ใช้ชีวิตในชุมชน การจัดอบรมให้ความรู้ทั้งการฝึกอาชีพและข้อมูลเกี ่ยวกับสวัสดิการให้กับผู้สูงอายุและการดูแลผู้สูงอายุ 

192

รวมถึงการจัดบริการและสวัสดิการส าหรับผู้สูงอายุให้กับบุคคลทั่วไปที ่มีความสนใจ (กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของ 

มนุษย์ 2) 

โดยสรุปแล้วการคุ้มครองผู้สูงอายุในประเทศไทยตามกฎหมายประกอบไปด้วย 

การบริการทางการแพทย์และสาธารณสุขที ่จะต้องจัดให้ผู้สูงอายุเป็นพิเศษเพื ่อความสะดวกรวดเร็ว 

การศึกษา การศาสนา และข้อมูลข่าวสารอื ่นๆ ที ่เป็นประโยชน์ต่อการด าเนินชีวิต 

สามารถประกอบอาชีพได้และมีการฝึกอาชีพ 

การมีส่วนร่วมในชุมชน 

อาคารสถานที ่และยานพาหนะต้องช่วยเหลืออ านวยความสะดวกและความปลอดภัยให้กับผู้สูงอายุ 

ยกเว้นค่าบริการและค่าธรรมเนียมบางประเภทของรัฐ 

ให้ค าแนะน าและค าปรึกษาเกี ่ยวกับปัญหาครอบครัว ข้อกฎหมาย และการด าเนินคดี 

จัดหาที ่พักอาศัย อาหาร และเครื ่องนุ่งห่มตามสมควร 

ผู้เลี ้ยงดูผู้สูงอายุที ่มีรายได้ไม่เพียงพอสามารถขอลดหย่อนภาษีได้ 

การสงเคราะห์ในการจัดการศพตามประเพณี 

การได้รับเบี ้ยยังชีพผู้สูงอายุในปัจจุบัน ใช้เกณฑ์จ าแนกตามกลุ่มอายุ กล่าวคือ เบี ้ยยังชีพต่อเดือน จ านวนตั้งแต่ 600 

บาท (อายุ 60-69 ปี) 700 บาท (อายุ 70-79 ปี) 800 บาท (อายุ 80-89 ปี) และ 1,000 บาท (อายุ 90 ปีขึ ้นไป) 

ที ่มาของเบี ้ยยังชีพนั้น เริ่มขึ ้นครั้งแรกในปี พ.ศ.2535 ภายใต้การดูแลของกรมประชาสงเคราะห์ โดยให้ก านันผู้ใหญ่บ้านเป็น 

ผู้เสนอชื ่อ พระราชบัญญัติคุ้มครองผู้สูงอายุได้แก้ไขใหม่โดยให้ผู้สูงอายุที ่เข้าเกณฑ์ว่าต้องได้รับความช่วยเหลือด้านการเงิน 

สามารถขอรับเบี ้ยยังชีพได้ในอัตรา 300 บาทต่อเดือน ต่อมาในปี พ.ศ. 2550 จึงได้มีการปรับปรุงระบบใหม่อีกครั้ง โดยให้ผู้สูงอายุ 

ที ่มีอายุเกิน 60 ปีบริบูรณ์ที ่มิได้รับเงิน สวัสดิการ บ านาญ หรือความช่วยเหลืออื ่นใดของรัฐทางการเงินและมิได้อยู ่ในสถาน 

สงเคราะห์คนชราของรัฐ สามารถขอรับเบี ้ยยังชีพได้ในอัตราเดือนละ 500 บาท โดยให้เป็นหน้าที ่ขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น 

ในการบริหารจัดการ (กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์) 

ปัญหาที ่เกิดขึ ้นกับเบี ้ยผู้สูงอายุของไทยก็คือ การจ่ายเบี ้ยผู้สูงอายุในอัตราที ่ต ่ามาก เมื ่อเทียบกับประเทศอื ่นๆ (อาทิ 

ประเทศเวียดนามที ่เบี ้ยผู้สูงอายุต ่าสุดนั้นอยู ่ที ่ราว 928 บาท ซึ ่งจะเห็นได้ว่าเกือบเท่ากับอัตราเบี้ยผู้สูงอายุสูงสุดของประเทศ 

ไทย) ที่มองว่าผู้สูงอายุเหล่านี้เป็นบุคลากรผู้มีส่วนส าคัญในการช่วยพัฒนา และก่อให้เกิดประโยชน์โพดผลต่อประเทศมาเป็น 

193

ระยะเวลานานจึงสมควรที ่จะได้รับการดูแล และเลี ้ยงดูอย่างดีที ่สุด ในขณะที ่ประเทศไทยนั้นกลับพยายามใช้งบประมาณในส่วนนี ้ 

ให้น้อยที ่สุด ดังจะเห็นได้จากการวางเงื ่อนไขของการรับเบี ้ยผู้สูงอายุที ่มีการป้องกันการรับเงินซ ้าซ้อนของข้าราชการเกษียณ และ 

อื ่น ๆ 


ส านักข่าวกรองกลาง. เข้าถึงวันที ่ 30 กันยายน 2555 ใน http://www.cia.gov/library/ 

publications/the-world-factbook/geos/th.html. 

กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ 1. เข้าถึงวันที ่ 30 กันยายน 2555 ใน http://www.msociety.go.th/msoservice_detail.php?pageid=210. 

กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ 2. เข้าถึงวันที ่ 30 กันยายน 2555 ใน http://www.msociety.go.th/msoservice_detail.php?pageid=569. 

194

WOMEN’S RIGHTS 

สิทธิสตรี 


สิทธิสตรี (Women’s Rights) หมายถึงสิทธิของเพศหญิง ทั้งในแง่ให้มีสิทธิเท่ากับผู้ชาย อันมีที ่มาจากธรรมเนียมปฏิบัติ 

และค่านิยมที ่ให้ความส าคัญกับชายมากกว่าหญิงจนสิทธิไม่เท่าเทียม หรือมีสิทธิส าหรับเพศหญิงโดยเฉพาะซึ ่งแตกต่างจากบุรุษ 

สิทธิสตรีครอบคลุมสิทธิหลายประเภท โดยสิทธิซึ ่งมักจะเป็นที ่เรียกร้องหรือเป็นกระแสในสังคมมักจะเป็นสิทธิซึ ่งสตรีมอง 

ว่าถูกกดขี ่ให้ด้อยกว่าบุรุษอย่างไร้เหตุผล และสมควรที ่สตรีจะเรียกร้องให้มีสิทธิเท่าเทียมกันในสังคมอย่างแท้จริงโดยไม่มีการ 

แบ่งแยกทางเพศ เช่น สิทธิในการได้รับการจ้างงานและรับค่าแรงโดยเท่าเทียมกับเพศชาย สิทธิในการเลือกตั้ง สิทธิในการสมรส 

การเกณฑ์ทหาร การถือครองทรัพย์สิน เป็นต้น 

ส่วนสิทธิอันเป็นสิทธิที ่เกี ่ยวข้องกับความเป็นสตรีโดยเฉพาะนั้น เกิดจากความแตกต่างทางชีวภาพของเพศหญิงซึ ่งไม่มี 

ในเพศชาย และอาจน าไปสู ่ความไม่เท่าเทียมหรือโอกาสทางสังคมต่างๆ ที ่ด้อยกว่าจนสมควรที ่จะมีสิทธิส าหรับเพศหญิงซึ ่งไม่มีใน 

บุรุษเป็นการเฉพาะ เช่น สิทธิในการลาระหว่างตั้งครรภ์ สิทธิในการท าแท้ง ซึ ่งเป็นสิทธิที ่เพศชายไม่สามารถมีได้ 


การเรียกร้องสิทธิสตรี เกิดจากการเคลื ่อนไหวในยุโรปในช่วงหลังการปฏิวัติอุตสาหกรรมที ่เปลี ่ยนแปลงโครงสร้างทาง 

สังคมไปอย่างสิ ้นเชิง การเติบโตทางการเมืองของระบบรัฐสภาและการเลือกตั้ง การเติบโตของระบบอุตสาหกรรมที ่ท าให้ชนชั้น 

กลางสามารถใช้ชีวิตอันรื ่นรมย์ได้โดยมิต้องพะวงกับการเก็บเกี ่ยวพืชผลและการทอผ้าใช้ รวมถึงการสิ ้นอ านาจลงของศาสนจักรที ่เคย 

กดขี ่ว่าผู้หญิงเป็นคนบาปด้อยค่า (เพราะผู้หญิงคนแรก อีฟ เกิดจากซี ่โครงของอดัม และยังเป็นคนที ่กินผลไม้ที ่พระผู้เป็นเจ้าสั่ง 

ห้าม ท าให้มนุษย์มีบาปและถูกขับออกจากสวนอีเดน) ส่งผลให้การเรียกร้องสิทธิสตรีเบ่งบาน โดยมีเป้าหมายในการเรียกร้องความ 

เท่าเทียมกับบุรุษ ประเด็นที ่ท าการเรียกร้องกันมักจะเกี ่ยวข้องกับสิทธิในการเลือกตั้งและความสัมพันธ์ในครอบครัวโดยเฉพาะใน 

เรื ่องการที ่สตรีต้องอยู ่กับบ้านเลี ้ยงลูก ซึ ่งการเรียกร้องนี ้น าไปสู ่การแตกแยกในหมู ่นักสิทธิสตรีเองว่าความเท่าเทียมนั้นคืออะไรและ 

จะบรรลุความเท่าเทียมที ่คิดไว้นั้นได้อย่างไร 

กลุ่มสิทธิสตรีสายหนึ ่งมีความเห็นว่าสตรีทัดเทียมกับบุรุษในทุกประการ ในสายนี ้มองว่าสิทธิที ่บุรุษเข้าถึงได้เช่น สิทธิทาง 

การเมือง สิทธิออกเสียงเลือกตั้ง สิทธิที ่จะได้รับการศึกษา และการประกอบอาชีพต่างๆ ควรเป็นสิทธิที ่สตรีสามารถเข้าถึงได้ 

เช่นกัน การแบ่งแยกโดยใช้เพศสภาพเป็นเกณฑ์เป็นเรื ่องที ่ผิดโดยสิ ้นเชิง 

ส่วนอีกสายหนึ ่งก็ว่าสตรีนั้นเท่าเทียมในฐานะของตนได้โดยที ่ไม่จ าเป็นต้องท าอย่างที ่บุรุษท า โดยเป็นการอะลุ้มอล่วย 

ให้กับกระแสสังคมที ่ไม่อาจรับได้กับการพลิกผันอย่างหน้ามือเป็นหลังมือของโครงสร้างสังคมและจารีตที ่ด าเนินมาอย่างยาวนาน 

ด้วยการแบ่งให้สตรีท าอย่างหนึ ่ง บุรุษท าอย่างหนึ ่ง โดยนัยแล้วสิ่งที ่ทั้งสองเพศท านั้นแม้จะมิได้เหมือนกันแต่ก็เท่าเทียมกันหากท า 

ได้ดีก็สมควรเป็นที ่สรรเสริญ ข้อแตกต่างมิใช่สิ่งซึ ่งใช้ในการแบ่งแยกหรือเป็นหลักเทียบในความไม่เท่าเทียม แต่ใช้ส่งเสริมซึ ่งกัน 

และกันเพื ่อไปสู ่สิ่งที ่ดียิ่งกว่า 

195

ในหลายประเทศ สตรีได้รับสิทธิเลือกตั้งในช่วงหลังสงครามโลกครั้งที ่หนึ ่ง นับแต่นั้นเป็นต้นมาในยุโรปและอเมริกา ก็มี 

การเคลื ่อนไหวเพื ่อให้สตรีมีสิทธิเท่าเทียมกับบุรุษมากขึ ้น โดยเฉพาะสิทธิในเชิงกฎหมายเช่น สิทธิในการฟ้องหย่า สิทธิในการถือ 

ครองทรัพย์สินส่วนตัว แต่โดยเนื ้อแท้แล้วการถกเถียงว่าด้วยความเท่าเทียมยังคงด าเนินต่อไป ว่าสตรีควรได้สิทธิพิเศษเพื ่อ 

ทดแทนความไม่เท่าเทียมกับบุรุษซึ ่งต้องยอมรับว่ามีอยู ่จริงในเชิงชีวภาพ หรือว่าเป็นสิทธิที ่ต้องจัดให้เท่าเทียมบุรุษทุกประการใน 

ฐานะมนุษย์ที ่ไม่มีข้อแตกต่างเลย ความเห็นที ่แตกแยกกันในกลุ่มนักสิทธิสตรีท าให้การเคลื ่อนไหวเพื ่อเรียกร้องสิทธิสตรีไม่คืบหน้า 

เท่าทีควร โดยเฉพาะอย่างยิ่งเมื ่อเผชิญหน้ากับความแตกต่างทางวัฒนธรรมและศาสนา 


ในปี ค.ศ.2011 นิตยสารนิวส์วีค (Newsweek) ลงบทความเกี ่ยวกับดัชนีสิทธิสตรีของประเทศต่างๆ ทั่วโลก โดยวัดค่าจาก 

ประเด็นต่างๆ ว่าแต่ละประเทศให้สิทธิสตรีครอบคลุมเพียงใดและสตรีในประเทศนั้นๆ มีชีวิตความเป็นอยู ่ที ่ดีหรือไม่ ประเทศไทยอยู ่ 

ในอันดับที ่ 65 โดยมีคะแนนดังนี ้ 

คะแนนโดยรวม (เต็ม 100) 74.8 

กระบวนการยุติธรรม 73.8 

สุขภาพและบริการสาธารณสุข 81.6 

การรับการศึกษา 81.6 

โอกาสทางเศรษฐกิจ 78.9 

อ านาจทางการเมือง 35.3 

สิทธิสตรีได้รับการรับรองตั้งแต่มีรัฐธรรมนูญฉบับแรกเมื ่อครั้งการปฏิวัติ พ.ศ. 2475 โดยมีการตราบทบัญญัติว่าด้วยความ 

เท่าเทียมกันระหว่างสองเพศ อีกทั้งยังได้ให้สิทธิในการเลือกตั้งทั้งสองเพศโดยไม่มีการแบ่งแยกดังเช่นประเทศอื ่นๆ ที ่มักจะจ ากัด 

สิทธิเลือกตั้งไว้ที ่เพศชายเท่านั้นเมื ่อเริ่มมีการเลือกตั้งเป็นครั้งแรก ในปัจจุบัน รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทยรับรองความเท่า 

เทียมระหว่างชายและหญิง ห้ามการเลือกปฏิบัติทางเพศ และรัฐบาลไทยได้ออกกฎหมายหลายฉบับเพื ่อรับรองสิทธิสตรีและ 

แก้ปัญหาความไม่เท่าเทียมทางสังคม เช่น พระราชบัญญัติคุ้มครองผู้ถูกกระท ารุนแรงในครอบครัว เพื ่อให้สิทธิคุ้มครองต่อสตรีที ่ 

ตกเป็นเหยื ่อของความรุนแรงจากบุรุษในครอบครัวที ่กดขี ่ว่าตนเหนือกว่า รวมถึงสิทธิการเลือกใช้ค าน าหน้านาม ซึ ่งให้สิทธิกับสตรี 

ในการเลือกว่าจะน าหน้าชื ่อว่านางสาวหรือนางได้ รวมถึงการจัดการฝึกอบรมต่างๆ เช่น การฝึกอาชีพ การให้ความรู้มิให้ตกเป็น 

เหยื ่อของการล่อลวงและการละเมิดสิทธิ เป็นต้น (กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์) 

นอกจากตัวบทกฎหมายแล้ว สภาพที ่แท้จริงในสังคม พบว่ายังมีการเลือกปฏิบัติต่อสตรี ซึ ่งมีรากฐานมาจากสังคมปิตาธิป 

ไตยที ่ให้สิทธิเพศชายครอบครองความเป็นใหญ่ มีสถานภาพเหนือกว่าในสังคม หรือ อีกนัยหนึ ่งก็คือ เพศชายได้ผูกขาดบทบาท 

ทางการเมือง คือการเข้าสู ่อ านาจรัฐอย่างยาวนาน รวมถึงค่านิยมผ่านวัฒนธรรม ธรรมเนียมปฏิบัติ และส านวนภาษาต่างๆ ใน 

ชีวิตประจ าวัน เช่น หน้าที ่ของการเป็นแม่คือการเลี ้ยงลูกอยู ่กับบ้าน การถือครองพรหมจรรย์ก่อนแต่งงานของผู้หญิงดี เรียบร้อย 

เหมือนผ้าพับไว้ ฯลฯ ซึ ่งท าให้สังคมไทยมีภาพสตรีในอุดมคติว่าต้องรักนวลสงวนตัว เรียบร้อยไม่เป็นม้าดีดกะโหลก อยู ่กับเหย้า 

เฝ้ากับเรือน มีเสน่ห์ปลายจวัก ในขณะที ่ค่านิยมที ่เกี ่ยวกับความเป็นชาย จะมีอิสระและท าตามใจในเรื ่องเพศได้มากกว่า เช่น 

196

ค่านิยมเรื ่องความเจ้าชู้คือเสน่ห์ในเรื ่องเพศแบบขุนแผน และความเชื ่อเรื ่องการเป็นช้างเท้าหน้าของผู้ชายก็เป็นส่วนหนึ ่งในการ 

ลิดรอนสิทธิสตรีในสังคมไทยแต่เดิมมา 


ในปัจจุบัน สตรีไทยสามารถเข้าถึงการศึกษาได้เท่าเทียมกับเพศชาย และมีการรับรองสิทธิในรัฐธรรมนูญถึงความเท่า 

เทียมกันระหว่างสองเพศ ผู้หญิงไทยจึงมีบทบาทมากขึ ้นในทางเศรษฐกิจ สังคม แต่ในทางการเมือง แม้ประเทศไทยจะมี 

นายกรัฐมนตรีเป็นผู้หญิงคือ คุณยิ่งลักษณ์ ชินวัตร แต่จ านวนและสัดส่วนสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรและวุฒิสมาชิกที ่เป็นเพศหญิง 

ยังคงอยู ่ที ่เพียงประมาณร้อยละ 15.6 เท่านั้น ซึ ่งนับว่าไม่สูงเมื ่อเทียบกับประเทศอื ่น ๆ ทั้งนี ้อาจเป็นเพราะค่านิยมในสังคมไทยที ่ 

มองว่าการเมืองยังคงเป็นพื ้นที ่ของบุรุษเพศ ประเด็นที ่ควรพิจารณาควบคู ่ในสังคมไทยคือ ในหลายกรณี การไม่ยอมรับในความไม่ 

เท่าเทียมของเพศหญิง มิได้เกิดจากการกีดกันโดยเพศชาย แต่มาจากการให้คุณค่าที ่กดทับเพศหญิงด้วยกันเอง 


กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์. เข้าถึงวันที ่ 30 กันยายน 2555 ใน http://www.msociety.go.th/msoservice_detail.php?pageid=209. 

และ http://www.msociety.go.th/msoservice_detail.php?pageid=563. 

วิกิพีเดีย. เข้าถึงวันที ่ 30 กันยายน 2555 ใน http://en.wikipedia.org/wiki/Women’s_rights. 

ราชกิจจานุเบกษา. เข้าถึงวันที ่ 30 กันยายน 2555 

ในhttp://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2550/A/047/1.PDF. 

The daily beasth. Accessed September 30, 2012 from http://www.thedailybeast.com/ 

articles/2011/09/20/best-and-worst-countries-for-women-the-full-list.html. 

197

SOCIAL SECURITY/ SOCIAL SAFETY NET 

ควำมมั ่นคงทำงสังคม และเครือข่ำยควำมปลอดภัยทำงสังคม 


ความมั่นคงทางสังคม (Social Security) เป็นค าศัพท์ที ่ใช้กล่าวถึงความมั่นคง (security) ในรูปแบบใหม่ ที ่ไม่ได้จ ากัดอยู ่ 

เพียงความมั่นคงของประเทศ บูรณภาพของดินแดน หรืออ านาจอธิปไตย แต่มีความหมายที ่ลึกไปถึงการตอบสนองความต้องการ 

(needs) ของมนุษย์ เพื ่อให้หลุดพ้นจากความเสี ่ยงทางสังคมและชีวิต อันเป็นผลจากเงื ่อนไขที ่หลากหลาย เช่น การกลายเป็นผู้สูงวัย 

การเจ็บป่วย หรือความตาย เป็นต้น ความมั่นคงทางสังคมเป็นแนวคิดที ่เติบโตยุคหลังสงครามโลก (post- World War) ที ่รัฐบาล 

หลายประเทศให้ความส าคัญกับความมั่นคงจากภัยคุกคามรัฐลดลง และเพิ่มความส าคัญขององค์ประกอบภายในรัฐมากยิ่งขึ ้น คือ 

คุณภาพชีวิตของประชาชน ซึ ่งคือความมั่นคงทางสังคม แนวคิดเรื ่องการสร้างความมั่นคงในสังคมและเครือข่ายสร้างความ 

ปลอดภัยในสังคมเป็นความร่วมมือระหว่าง 3 ฝ่าย ได้แก่ ภาครัฐ ภาคเอกชน และภาคประชาชน ซึ ่งแตกต่างจากสวัสดิการสังคม 

(โปรดดู Social Welfare) ซึ ่งเป็นการจัดให้มีสวัสดิการทางสังคมกับทุกคนที ่ท าโดยภาครัฐเป็นหลัก แต่อาจกล่าวได้ว่าการจัดให้มี 

สวัสดิการสังคมเป็นส่วนหนึ ่งของการสร้างความมั่นคงในสังคม (Kurian, 2011: 1568-1571) 

ตามปฏิญญาสากลว่าด้วยสิทธิมนุษยชน (The Universal Declaration of Human Rights) ในปี ค.ศ. 1948 ในข้อที ่ 22 

กล่าวไว้ว่า 


“…ข้อ 22 ทุกคน ในฐานะสมาชิกของสังคม มีสิทธิในความมั ่นคงทางสังคม และย่อมมีสิทธิในการ 

บรรลุสิทธิทางเศรษฐกิจ สังคม และวัฒนธรรม อันจ าเป็นอย่างยิ่งส าหรับศักดิ์ศรีของตน และการพัฒนา 

บุคลิกภาพของตนอย่างอิสระ ผ่านความพยายามของรัฐและความร่วมมือระหว่างประเทศ และตามการ 

จัดการและทรัพยากรของแต่ละรัฐ…” 

ในทางทฤษฏีจะพบว่าความมั่นคงทางสังคม เป็นแนวคิดที ่ได้รับอิทธิพลจากสหรัฐอเมริกาในช่วงหลังสงครามโลกครั้งที ่ 

สอง ประมาณ ค.ศ.1950s ที ่สหรัฐอเมริกาพยายามจะเข้าแทรกแซงประเทศโลกที ่สามทั้งในเอเชียและลาตินอเมริกาผ่านค าว่า “การ 

พัฒนา” มีเป้าหมายในการสร้างความมั่นคงทางสังคมด้าน “การเมือง” ตามแนวทางโลกตะวันตกที ่เป็นเสรีประชาธิปไตยเพื ่อต่อสู้ 

กับกลุ่มประเทศสังคมนิยมและคอมมิวนิสต์ การพัฒนาและการสร้างความมั่นคงทางสังคมจึงสอดคล้องกับปรากฏการณ์ที ่เกิดขึ ้นใน 

ช่วงเวลาเดียวกัน คือการเกิดขึ ้นของนโยบายพัฒนาอุตสาหกรรมโดยรัฐ (state-led industrialization) การสนับสนุนรัฐบาลทหารหรือการ 

ใช้นโยบายประชานิยม เป็นต้น แนวคิดเรื ่องการสร้างความมั่นคงในสังคมและเครือข่ายสร้างความปลอดภัยในสังคม ประกอบด้วย 

2 ส่วน คือ ระบบประกันสังคมหรือระบบบ าเหน็จ บ านาญ (social insurance หรือ social security or pension) และระบบ 

สวัสดิการสังคม (Social Welfare) 

ในทางปฏิบัติความมั่นคงทางสังคม จึงถูกใช้ในฐานะที ่เป็นชุดนโยบาย (programs) 

ของรัฐบาลที ่ต้องการส่งเสริม 

สวัสดิการให้กับสังคมผ่านการช่วยเหลือด้านต่างๆ ทั้งการให้สิทธิ (entitlement) เพื ่อเข้าถึงทรัพยากรของสังคม การมีสุขภาพที ่ดี 

การอยู ่รอดเป็นทารก (อัตราการตายในเวลาเกิดลดลง) และได้รับการจ้างงาน เป็นต้น ท าให้ค าว่าความมั่นคงทางสังคมถูกเรียกว่า 

198

เป็น “การบริการสังคม” (social services) ของรัฐบาล หรือข่ายความปลอดภัยทางสังคม (social safety net) ที ่หมายถึงสวัสดิการ 

ขั้นพื ้นฐานทางสังคมที ่ประชาชนได้รับจากรัฐบาลและองค์กรอื ่นๆ ซึ ่งจะประกอบไปด้วยการบริการสังคม การประกันสังคม และ 

สังคมสงเคราะห์ 


แนวคิดเรื ่องการสร้างความมั่นคงในสังคมและเครือข่ายสร้างความปลอดภัยในสังคมถูกกล่าวถึงมากในสังคมไทยเมื ่อเกิด 

วิกฤติเศรษฐกิจในปี พ.ศ.2540 ที ่รู้จักกันดีในนาม “ต้มย ากุ้ง ประเทศไทยรวมถึงประเทศในแถบเอเชียได้รับผลกระทบอย่างมาก 

เนื ่องจากไม่ได้มีการเตรียมมาตรการช่วยเหลือรองรับ ท าให้ส่งผลกระทบในวงกว้างและกินเวลานาน โดยเฉพาะกับประชาชน 

มนุษย์เงินเดือนและผู้ใช้แรงงาน หลังจากนั้น จึงได้มีการให้ความสนใจเรื ่องระบบเครือข่ายความปลอดภัยทางสังคมมากขึ ้น เพื ่อ 

แสวงหามาตรการช่วยเหลือประชาชนที ่ได้รับผลกระทบจากปัญหาทางเศรษฐกิจ โดยเน้นกลุ่มผู้ถูกเลิกจ้าง กลุ่มผู้ด้อยโอกาสทาง 

สังคม และกลุ่มผู้ยากจนทั่วไป ตลอดจนบรรเทาผลกระทบทางสังคมจากวิกฤติเศรษฐกิจในภาพรวม 

ส าหรับการแปลเป็นภาษาไทย ค าว่า social security ถูกแปลออกไปอย่างหลากหลาย เช่น หลักประกันทางสังคม หรือ 

การประกันสังคม เป็นต้น ตัวอย่างของการใช้ค าว่า “ประกันสังคม” คือกองทุนเงินทดแทนของส านักงานประกันสังคม ที ่ใช้ชื ่อ 

ภาษาอังกฤษว่า “Social Security Office” ท าให้เกิดปัญหาขึ ้นเนื ่องจากค าว่า “ประกันสังคม” ในภาษาอังกฤษจะใช้ค าว่า social 

insurance มากกว่าค าว่า social security เพราะค าว่าประกันสังคมจะมีความหมายเพียงการให้ความคุ้มครองลูกจ้างหรือเจ้าหน้าที ่ 

ในกรณีที ่เกิดความเจ็บป่วย อุบัติเหตุ และการตาย แต่ค าว่าความมั่นคงทางสังคมมีความหมายที ่กว้างกว่าเพราะต้องรวมถึงการ 

สร้างสังคมที ่มีโครงสร้างทางรายได้ที ่เป็นธรรม และโครงสร้างทางสังคมสามารถคุ้มครองคุณภาพชีวิตให้กับสมาชิกในสังคมได้ 

อย่างเป็นธรรมและเสมอภาคทุกคน 

นอกจากนี ้ ค าว่า social safety net อาจถูกน าไปใช้ในการอธิบายความมั่นคงทางสังคมในด้านของรายได้ หมายถึง ระบบ 

ให้ความช่วยเหลือและการคุ้มครองทางการเงินให้กับประชาชน โดยแบ่งเป็น 3 ชั้นคือ 1) ระบบการออมแบบผูกพันและไม่บังคับ 2) 

ระบบการออมแบบบังคับ และ 3) ระบบสวัสดิการสังคม โดยการคุ้มครองทั้ง 3 ชั้น จะท าให้ประชาชนมีความมั่นคงทางการเงินและ 

รายได้ เพื ่อเป็นเครื ่องมือในการให้ความช่วยเหลือประชาชนในการรับมือกับปัญหาวิกฤติเศรษฐกิจ และความไม่มั่นคงด้านอื ่นๆ ที ่ 

ประชาชนต้องเผชิญอันเนื ่องมาจากสภาพแวดล้อมทางสังคมที ่ไม่แน่นอนและขาดเสถียรภาพ 


ค าว่าความมั่นคงทางสังคมจึงเป็นค าศัพท์ที ่มีความหมายกว้างและสามารถน าไปใช้ได้กับบริบทที ่หลากหลาย แต่ 

ความหมายที ่กว้างนั้นย่อมน าไปสู ่การตีความได้หลายมุมมองเช่นเดียวกัน ท าให้ต้องกลับมาพิจารณาจุดร่วมของความมั่นคงทาง 

สังคม คือ การบริการทางสังคม การประกันสังคม และการสร้างความเสมอภาคให้กับสังคม โดยหลักการดังกล่าวภาครัฐต้องน าไป 

ปฏิบัติเป็นนโยบายสาธารณะเพื ่อบังคับใช้อย่างทั่วไป 


ดูเพิ่มใน ‘Social Welfare’ 

199

ประภาส ปิ่นตบแต่ง และคณะ (2550). สวัสดิการพื ้นฐาน (social safety net): รากฐานความเป็นธรรมทางรายได้. ส านักงานสภาที ่ 

ปรึกษาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ 

“ระบบตาข่ายความปลอดภัยทางสังคม (Social Safety Net)”. เข้าถึงวันที ่ 30 สิงหาคม 2555 ใน http://www.gotoknow.org/ 

blogs/posts/65153. 

Brooks, Sarah M. (2011). “Social Security.” In George Thomas Kurian et al. The Encyclopedia of Political Science. 


Brohman, John (1996). Popular Development: Rethinking the Theory and Practice of Development. Oxford: Blackwell. 


200

SOCIAL WELFARE 

สวัสดิกำรสังคม 


ตามศัพท์แล้วสวัสดิการ (welfare) หมายถึง ความอยู ่ดีมีสุข ซึ ่งเกิดจากการได้รับสิ่งจ าเป็น (need) ส าหรับอุปโภคบริโภค 

ในชีวิตประจ าวัน ความอยู ่ดีมีสุขของมนุษย์นั้น ไม่เพียงแต่ตอบสนองโดยวัตถุและปัจจัย 4 เท่านั้น แต่ยังรวมไปถึงสิ่งที ่เป็นนามธรรม 

เช่น อิสรภาพ การได้อยู ่กับครอบครัว สนุกสนานกับเพื ่อนฝูง หรือเพลิดเพลินกับการพักผ่อน แต่ความอยู ่ดีมีสุขของปัจเจกบุคคล 

(individual welfare) นั้นไม่สามารถน ามารวมกันแล้วท าให้กลายเป็นความอยู ่ดีมีสุขของสังคมโดยรวม (social welfare) ได้ ดังค า 

กล่าวที ่ว่า “the whole is greater than the sum of the parts” กล่าวอีกนัยหนึ ่งคือ หากสังคมส่วนรวมไม่ได้อยู ่ในสภาวะที ่ดี ปัจเจก 

บุคคลก็ไม่สามารถอยู ่ดีมีสุขได้อย่างแท้จริง 

ดังนั้น สวัสดิการสังคม (Social Welfare) จึงหมายถึง นโยบายสาธารณะของรัฐบาล ไม่ว่าจะในระดับชาติหรือระดับ 

ท้องถิ่น ที ่ช่วยเพิ่มหลักประกันทางสังคมให้กับประชาชน ลักษณะของนโยบายอาจจะเป็นด้านสุขภาพ การศึกษา ที ่อยู ่อาศัย สิทธิ 

พลเมือง เศรษฐกิจ หรือปัจจัยพื ้นฐานอื ่นๆ สวัสดิการสังคมจึงไม่ใช่นโยบายที ่จะมอบให้กับทุกคนในสังคมอย่างเสมอหน้า แต่จะ 

เป็นการช่วยเหลือผู้อ่อนแอและด้อยโอกาสในสังคม เพื ่อจะสร้างความเท่าเทียมกันให้กับสังคมมากยิ่งขึ ้นและลดช่องว่างระหว่าง 

ฐานะของบุคคลและคุณภาพชีวิต (Kurian, 2011: 1571-1573) 


สวัสดิการสังคมเป็นทั้งนโยบายทางสังคม และเป็นทั้งอุดมการณ์ที ่เน้นความเป็นธรรมในสังคม (social justice) ความเท่า 

เทียมกัน และความมั่นคงของสังคมโดยรวม ดังนั้นจึงมีอีกชื ่อหนึ ่งว่า โครงการประกันสังคม (social insurance programs) ที ่ให้ 

การรับประกันว่าคนในสังคมจะได้รับสิ่งจ าเป็นเพื ่อการด ารงชีวิตตลอดอายุขัย ตัวอย่างสวัสดิการสังคม หรือโครงการประกันสังคม 

เช่น บ าเหน็จบ านาญผู้เกษียณอายุ เงินชดเชยเวลาเจ็บป่วย ทุพลภาพ เงินอุดหนุนผู้ตกงาน เงินช่วยเหลือคนยากจนที ่มี 

รายได้ต ่ากว่าระดับยากจนมาตรฐาน (below poverty line) (โปรดดู Poverty Line) ในรูปคูปองแลกซื ้ออาหาร (food stamps) 

ตลอดจนเงินช่วยเหลือหญิงม่ายชราภาพ เป็นต้น 

สวัสดิการสังคมเป็นเรื ่องของการตัดสินเชิงคุณค่า (value judgment) กล่าวคือ ไม่ใช่ทุกสังคมที ่มองว่าการจัดสรร 

สิ่งจ าเป็นส าหรับการด ารงชีวิตให้แก่สมาชิกของสังคมเป็นความถูกต้องทางจริยธรรม ขณะเดียวกันสวัสดิการสังคมยังเป็นเรื ่องการ 

บริหารจัดการสถาบันในสังคม โดยรัฐจะต้องจัดการบริหารที ่ให้ความส าคัญแก่การสร้างจิตส านึกรับผิดชอบร่วมกันในกระบวนการ 

ผลิตของสังคม ไม่ใช่เน้นผลขาดทุน ก าไรแบบในระบบตลาดเสรี ฉะนั้นการบริหารจัดการสวัสดิการสังคมจึงเป็นการสร้างสมดุล 

ระหว่างพลังทางการตลาด (market) รัฐ (โปรดดู State) และประชาสังคม (โปรดดู Civil Society) เราเรียกรัฐที ่มีจุดยืนเช่นนี ้ว่า 

“รัฐสวัสดิการ” (welfare state) 

รัฐสวัสดิการ หรือ Welfare States หมายถึง รัฐที ่ตั้งใจใช้อ านาจทางการเมืองและการบริหารเพื ่อลดบทบาทของพลัง 

การตลาดเพื ่อวัตถุประสงค์ 3 ประการคือ 1) ประกันให้ปัจเจกบุคคล และครอบครัวได้รับรายได้ที ่เพียงพอต่อการด ารงชีวิตอย่างมี 

201

ศักดิ์ศรี 2) เพื ่อลดภาระทางสังคมที ่เป็นผลมาจากความไม่แน่นอนเรื ่องการเจ็บป่วย อายุเข้าสู ่วัยชรา และการตกงาน ที ่อาจน าไปสู ่ 

วิกฤติชีวิต และครอบครัว 3) เพื ่อให้ประชาชนได้รับบริการทางสังคมที ่มีมาตรฐาน โดยไม่ค านึงว่าบุคคลนั้นจะมีสถานภาพทาง 

สังคมใด หรือมาจากชนชั้นไหน (สิริพรรณ, 2546) 

เหตุการณ์ส าคัญที ่มีส่วนผลักดันให้เกิดแนวคิดสวัสดิการสังคมมี 4 ประการคือ สงครามโลกครั้งที ่ 1 (ค.ศ. 1914-1918) และ 

ครั้งที ่ 2 (ค.ศ. 1939-1945) ท าให้คนตระหนักถึงความส าคัญของความเป็นชาตินิยม ชุมชน และผลประโยชน์ร่วมกันของประชาชน 

สิ่งที ่เกิดขึ ้นในใจของคนจ านวนมากในขณะนั้นก็คือ หากประเทศขอให้คนไปรบในสงคราม และตายเพื ่อชาติ ชาติก็ควรพร้อมที ่จะ 

ช่วยเหลือคนเหล่านี ้ในเวลาที ่เขาต้องการ วิธีคิดเช่นนี ้น าไปสู ่หลักการความเป็นพลเมือง (citizenship) เพราะสวัสดิการสังคมจะกัน 

สิทธิประโยชน์ไว้ส าหรับพลเมืองของรัฐเท่านั้น 

โรคระบาดร้ายแรงและภาวะเศรษฐกิจตกต ่าทั่วโลกในทศวรรษ 1930 เป็นอีก 2 เหตุการณ์ที ่ท าให้คนซาบซึ ้งว่าความ 

หายนะทางเศรษฐกิจมีผลต่อชีวิตมนุษย์มากมายเพียงไร เงินสะสมที ่ได้มาจากการท างานหนักอาจหมดไปในพริบตาหากผู้น า 

ครอบครัวป่วย สิ ้นชีวิต ตกงาน หรือธนาคารหยุดกิจการอันเป็นผลมาจากเศรษฐกิจล้มเหลว ความหายนะเหล่านี ้ท าให้ประชาชนมอง 

หาความมั่นคงทางเศรษฐกิจจากรัฐบาล เพราะเป็นสิ่งที ่ทุนนิยมเสรี (laissez-faire capitalism) ไม่สามารถให้หลักประกันได้ 

ทุนนิยมเสรีนั้นมีหลักการอยู ่ว่าระบบตลาดเสรีจะมีกลไกในตัวเองที ่ท าให้เศรษฐกิจอยู ่ในสภาพสมดุล กลไกที ่ อดัม สมิธ 

(Adam Smith) เรียกว่า “มือที่มองไม่เห็น” (the invisible hand) ซึ ่งก็คือกฎอุปสงค์ อุปทาน (demand-supply) จะควบคุมให้การ 

แสวงหาผลประโยชน์ส่วนตัวของมนุษย์แต่ละคน ไม่น าไปสู ่สังคมที ่แตกแยก แต่กลับท าให้เกิดระบบเศรษฐกิจที ่มีประสิทธิภาพและ 

สังคมที ่รุ่งเรือง ดังนั้น รัฐจึงไม่ควรเข้ามาแทรกแซง ไม่ว่าจะโดยระบบภาษี ตั้งก าแพงการค้า หรือให้เงินอุดหนุน (Heilbroner, 

1961) การแข่งขันที ่ไม่สมบูรณ์ในระบบตลาด และปัญหาจ านวนมากอันเป็นผลพวงของระบบทุนนิยมเสรี ท าให้เกิดความคิดที ่จะ 

พัฒนาการจัดการบริหารเพื ่อช่วยให้เกิดความยุติธรรม และเพื ่อลดความรุนแรงของการแข่งขันที ่น ามาสู ่การสะสมความมั่งคั่งของ 

ปัจเจกบุคคล นั่นคือโจทย์ซึ ่งเป็นที ่มาของแนวคิดสวัสดิการสังคม 

นักเศรษฐศาสตร์ที ่มีอิทธิพลต่อแนวคิดสวัสดิการสังคมคือ จอห์น เมนาร์ด เคนส์ (John Maynard Keynes) เจ้าของ 

ทฤษฎี “เศรษฐศาสตร์แบบเคนส์เซียน” (Keynesian economics) เคนส์มีความเห็นขัดแย้งกับทฤษฎีเศรษฐศาสตร์แนวเสรีนิยมใน 

อดีต กล่าวคือ เคนส์เชื ่อว่าภาวะเศรษฐกิจตกต ่าจะไม่ฟื ้นตัวขึ ้นมาเอง หากคนจ านวนมากตกงาน ไม่ได้รับเงินเดือน ความสามารถ 

ในการซื ้อสินค้าและบริการของคนจะลดลง เมื ่ออุปสงค์ลดลง การผลิตก็ลดลงตาม การจ้างงานจึงไม่เกิดขึ ้น น าไปสู ่คนตกงานที ่ 

เพิ่มขึ ้น กลายเป็นวงจรอุบาทว์ (Dillard, 1958) 

เคนส์ชี ้ให้เห็นว่ารัฐสามารถใช้นโยบายจัดเก็บภาษี และการจัดท างบประมาณรายจ่ายเป็นเครื ่องมือ กล่าวคือ ในภาวะ 

เศรษฐกิจตกต ่าปริมาณการใช้จ่ายภาครัฐและโครงการสวัสดิการสังคมจะช่วยกระตุ้นให้เกิดอ านาจซื ้อ และท าให้เศรษฐกิจกระเตื ้อง 

ขึ ้นจนเพิ่มปริมาณงาน ในทางกลับกันช่วงที ่เศรษฐกิจเติบโต อัตราการจ้างงานเต็ม (full employment) อาจส่งผลให้เกิดภาวะเงิน 

เฟ้อ (inflation) รัฐบาลควรตัดรายจ่ายและเพิ่มภาษี นโยบายเช่นนี ้จะลดปริมาณเงินไหลเวียนในระบบ พร้อมทั้งลดอุปสงค์ในสินค้า 

และบริการ ผลก็คือเศรษฐกิจของชาติจะด าเนินไปอย่างมั่นคง ผู้ที ่เชื ่อในเศรษฐศาสตร์แบบเคนส์เซียนกล่าวว่าการใช้จ่ายเพื ่อ 

สวัสดิการสังคมจะน าไปสู ่ระบบเศรษฐกิจที ่ดีขึ ้น ดังนั้น สภาพสังคมและสภาวะเศรษฐกิจจึงมีความสัมพันธ์กันอย่างแยกไม่ออก 

202

อิวจ์ เฮคโล (Huge Heclo) วิเคราะห์ว่าสวัสดิการสังคมและรัฐสวัสดิการได้รับความนิยมอย่างมากตั้งแต่หลังสงครามโลก 

ครั้งที ่ 2 เป็นต้นมา เพราะเป็นการประนีประนอมของ 3 แนวคิดที ่มีจุดยืนต่างกัน คือ พวกอนุรักษ์นิยม (โปรดดู Conservatives) ที ่ 

เน้นระเบียบของสังคมเป็นที ่ตั้ง พวกสังคมนิยม (Socialist) เน้นความเท่าเทียมกัน และพวกเสรีนิยม (โปรดดู Liberal) ที ่เน้น 

เสรีภาพ (Heclo, 1981) 

หลักสวัสดิการสังคมสามารถแยกตัวแบบได้ 2 ส านัก ส านักแรกคือ ตัวแบบของเบเวอร์ริดจ์ (Beveridge model) เป็นการใช้ 

ชื ่อของลอร์ดวิลเลียม เบเวอร์ริดจ์ (Lord William Beveridge) ที ่ได้ศึกษาสภาพปัญหาของสังคมอังกฤษที ่เป็นสังคมอุตสาหกรรม 

แล้วท ารายงานเสนอต่อรัฐบาลในปี ค.ศ.1941 ภายใต้ความคิดที ่ว่า คนอังกฤษพึงมีเสรีภาพที ่จะได้รับการตอบสนองความต้องการ 

พื ้นฐาน โดยไม่ต้องเดือดร้อนอีกต่อไป ด้วยการที ่รัฐให้หลักประกันด้านสวัสดิการสังคมโดยใช้ระบบภาษีอัตราก้าวหน้าเพื ่อให้มี 

สวัสดิการที ่เป็นประกันสังคมส าหรับ “ผู้ท างาน” ทุกคน หรือเรียกว่า หลักประกันสังคมจากระบบภาษี (tax-based 

insurance) ส านักที ่สองคือ ตัวแบบของบิสมาร์ค (Bismarck model) ที ่น ามาจากแนวคิดของรัฐบุรุษชาวเยอรมัน ออทโท ฟอน 

บิสมาร์ค (Otto von Bismarck, 1815 - 1898) ที ่พยายามต่อต้านไม่ให้เกิดการปฏิวัติโดยพวกฝ่ายซ้าย ด้วยการใช้นโยบาย 

ประกันสังคมโดยรัฐเพื ่อลดระดับจิตส านึกในการปฏิวัติ แนวคิดของ 

social 

บิสมาร์ค จึงถูกน ามาใช้อีกครั้งหลังปี ค.ศ.1930 ในชื ่อ 

ของ “การประกันสังคมแบบบังคับ” (compulsory social insurance) โดยรัฐจะเป็นตัวแทนในการจัดเก็บ “เบี ้ยประกันสังคม” ใน 

ราคาถูกจาก “ผู้ใช้แรงงานในระบบอุตสาหกรรม” (ตามความสมัครใจ) เพื ่อจัดบริการอย่างมีประสิทธิภาพและมีงบประมาณแน่นอน 

(วีระ, 2553: 257) 

ปัจจุบันมีประเทศที ่ใช้แนวคิดทั้งสองแบบคือ เนเธอร์แลนด์ โดยสวัสดิการสังคมเป็นรูปแบบผสมระหว่าง Beveridge 

model กับ Bismarck model การประกันสังคมของประเทศเนเธอร์แลนด์แบ่งออกเป็นสองระดับ ด้านหนึ ่งมีองค์ประกอบของการ 

ดูแลประชาชนโดยรัฐ ขณะที ่อีกด้านหนึ ่งก็ยังมีระบบประกันที ่ยึดสถานภาพของคนท างานเป็นหลัก (โทมัส ไมเออร์ และนิโคล ไม 

เออร์, 2550: 296-300) 

ตัวแบบของรัฐสวัสดิการสามารถแบ่งออกกว้างๆ เป็น 3 แนวทางดังนี ้ (สิริพรรณ, 2546) 

1) รัฐสวัสดิการเต็มรูปแบบ คือรัฐที ่จัดสวัสดิการสังคมอย่างกว้างขวาง ครอบคลุมไปทั่ว (universalistic) เป็นรัฐที ่ยึด 

อุดมการณ์สังคมนิยมประชาธิปไตย (Social Democratic welfare state) เป็นหลัก ผู้มีสิทธิได้รับประโยชน์จาก 

สวัสดิการคือ “พลเมือง” ของประเทศ สิทธิประโยชน์ที ่ได้รับจะเหมือนกันทุกคนคือ เท่ากับหรือใกล้เคียงกับรายได้ก่อน 

ป่วย ตกงาน หรือเกษียณอายุงาน นอกจากนี ้สวัสดิการยังครอบคลุมถึงโครงการเลี ้ยงดูเด็กเล็กระหว่างวันที ่พ่อ แม่ 

ท างาน (day care) และเงินค่าเลี ้ยงดูเด็ก คนทุพลภาพ และคนชรา ค่าใช้จ่ายของโครงการสวัสดิการมาจากระบบการ 

จัดเก็บภาษีในอัตราที ่สูงมาก ที ่ส าคัญรัฐจะเข้ามาก้าวก่ายในระบบทุนนิยม ก าหนดกติกาใหม่ในเรื ่องกรรมสิทธิ์ใน 

ทรัพย์สิน และควบคุมปัจจัยการผลิตไม่ให้เกิดความเหลื ่อมล ้าต ่าสูง กลุ่มประเทศนอร์ดิก (Nordic States) ซึ ่งประกอบ 

ไปด้วยฟินแลนด์ นอร์เวย์ และสวีเดนเป็นกลุ่มที ่ยืนหยัดเหนียวแน่นกับการให้สวัสดิการที ่ครอบคลุมและเท่าเทียมกัน 

เช่นนี ้ 

203

2) รัฐที ่ยังคงระบบตลาดเสรีไว้เต็มที ่ (Liberal/Neo liberal welfare state) กล่าวคือ รัฐบาลเข้ามามีบทบาทในฐานะเป็นผู้ 

จัดสรรสวัสดิการสังคมเพียงแต่น้อยเท่าที ่จ าเป็น โดยปล่อยให้กลไกตลาดในรูปของความสัมพันธ์และผลประโยชน์ที ่ลง 

ตัวระหว่างบริษัทเอกชน และลูกจ้างแสดงบทบาทส าคัญในการให้หลักประกันการจ้างงาน โดยรัฐเป็นผู้ให้เงินอุดหนุน 

และท าหน้าที ่หลักในการบริหารจัดการกองทุนส่วนกลาง ระบบกองทุนประกันสังคมของสหรัฐอเมริกา (social 

security program) ตั้งอยู ่บนหลักการนี ้ ส าหรับคนยากจนไม่มีรายได้ รัฐจะจัดสรรเงินช่วยเหลือ (aid) ในรูปของค่า 

รักษาพยาบาลฟรี (Medicaid) คูปองอาหารเพื ่อยังชีพ (food stamps) ตลอดจนนโยบายให้สิทธิพิเศษแก่ผู้เสียเปรียบ 

(affirmative action program) ขณะเดียวกันก็สนับสนุนให้เอกชนบริจาคเข้าโครงการสวัสดิการเพื ่อการกุศล 

(philanthropic contributions) เพื ่อแบ่งเบาภาระอีกทางหนึ ่งด้วย จะเห็นได้ว่ารัฐพยายามลดบทบาทของตัวเองใน 

ฐานะเป็นผู้ให้สวัสดิการมากที ่สุดเท่าที ่จะท าได้ 

เจ.เค. เกลเบียรท์ (J.K. Galbraith) (1993) กล่าวว่า การลดบทบาทของรัฐเป็นผลมาจากปรากฏการณ์ที ่ 

เรียกว่า “วัฒนธรรมความพึงพอใจ” (culture of contentment) กล่าวคือ เศรษฐกิจที ่มีอัตราการเติบโตอย่างรวดเร็ว 

แต่ไม่สม ่าเสมอท าให้เกิดกลุ่มคนที ่มีรายได้สูงพร้อมๆ กับเกิดปัญหาคนว่างงาน ความเสื ่อมโทรมของที ่อยู ่อาศัย 

ระบบการศึกษาที ่ไม่ได้มาตรฐาน และความแตกต่างของการได้รับบริการสุขภาพระหว่างคนรวยและคนจน เหล่านี ้ 

คือปัญหาที ่ไม่ได้รับการแก้ไขและจะถูกเมินเฉยต่อไป เนื ่องจากกลุ่มคนผู้ได้ประโยชน์จากระบบเศรษฐกิจและพอใจ 

ในสภาพที ่เป็นอยู ่ คือคนชั้นกลาง (middle class) จ านวนมากที ่ใช้สิทธิเลือกตั้ง และเป็นผู้สนับสนุนผู้น าประเทศ 

ดังนั้น ประธานาธิบดีบิล คลินตันแห่งสหรัฐอเมริกา และนายกรัฐมนตรี โทนี ่ แบร์ แห่งสหราชอาณาจักร จึงมุ่งเอาใจ 

คนกลุ่มที ่สุขสบายดีอยู ่แล้วโดยไม่ให้ความส าคัญกับการพัฒนาสวัสดิการทั้งระบบ 

สหรัฐอเมริกาเป็นตัวอย่างที ่ดีของประเทศที ่ “ให้” สวัสดิการสังคมแต่ไม่ได้เป็น “รัฐสวัสดิการ” มีผู้วิเคราะห์ 

ว่าการไม่ให้ความส าคัญกับสวัสดิการสังคมอย่างทั่วถึงท าให้สหรัฐอเมริกาเป็นประเทศพัฒนาแล้วที ่มีอัตราความ 

ยากจนสูงที ่สุด ทั้งๆ ที ่มีรายได้เฉลี ่ยต่อหัว (per capita income) เป็นอันดับหนึ ่ง ในขณะที ่สวีเดนเป็นประเทศที ่เก็บ 

ภาษีในอัตราสูงมาก แต่มีระดับความยากจนต ่าที ่สุด (Lane, 1999) ความไม่ลงตัวในเรื ่องรายได้ของรัฐและการ 

จัดสรรสวัสดิการเช่นนี ้เอง น ามาสู ่การแสวงหาทางเลือกที ่ 3 ระหว่างรัฐสวัสดิการเต็มรูปแบบ และรัฐที ่ “ให้” 

สวัสดิการ 

3) ทางเลือกที ่สามของรัฐสวัสดิการ (The Third Way) หรือสวัสดิการแบบพ่ออบรมลูก(Paternalist Social service state) 

เป็นรูปแบบที ่แสวงหาแนวทางแก้ปัญหาสังคม โดยมีหลักการส าคัญคือคุณไม่มีสิทธิถ้าคุณไม่ท าหน้าที ่ หลักการนี ้ 

ปรับเปลี ่ยนมาจากแนวคิดรัฐสวัสดิการเต็มรูปแบบ กล่าวคือแทนการเน้นความเสี ่ยง และความรับผิดชอบร่วมกัน 

กลับมาเน้นที ่ความรับผิดชอบของปัจเจกบุคคลต่อตนเองและสังคมเพื ่อแลกเปลี ่ยนกับสิทธิที ่เขาพึงได้รับ โดยรัฐจัด 

อบรมทักษะในการท างาน สร้างมาตรการบังคับให้หางานท า สอนวิธีการบริหารการเงิน และตรวจสอบว่าเสพยา 

หรือไม่ เป็นต้น เพื ่อสร้างความพร้อมในการท างานและเป็นพลเมืองดี 

หัวใจของการจัดสวัสดิการรูปแบบนี ้คือท าให้คนยากจนและคนที ่รอรับสวัสดิการปรับเปลี ่ยนพฤติกรรม และ 

รับผิดชอบมากขึ ้น เพราะมองว่าความไม่รับผิดชอบเป็นที ่มาของปัญหาทั้งปวง จะเห็นได้ว่าแนวคิดนี ้ตัดทิ ้งความเชื ่อ 

204

ที ่ว่าคนรวยต้องช่วยคนจน คนสุขภาพดีต้องช่วยคนป่วย หรือคนโชคดีต้องช่วยคนโชคร้าย (Mead, 1997: 9) 


ส าหรับนักวิชาการไทยอย่าง ทัศนีย์ ลักขณาภิชนชัย (2548: 49) ได้ให้ความหมายของสวัสดิการสังคมไว้ว่า หมายถึง 

ระบบการจัดบริหารทางสังคมเกี ่ยวกับการป้องกัน การแก้ไขปัญหา การพัฒนา และการส่งเสริมความมั่นคงทางสังคม เพื ่อ 

ตอบสนองความจ าเป็นพื ้นฐานของสังคม โดยสวัสดิการสังคมนี ้มีฐานความคิดมาจากการบริหารสังคมของกลุ่มสังคมนิยมเฟเบี ้ยน 

(Fabian Socialism) ในอังกฤษ สังคมนิยมเฟเบี ้ยนเป็นขบวนการทางสังคมที ่ต้องการเปลี ่ยนแปลงสังคมอย่างค่อยเป็นค่อยไป ไม่ 

ใช้แนวทางการปฏิวัติของพวกมาร์กซิสต์ กลุ่มเฟเบี ้ยนในอังกฤษได้ร่วมก่อตั้งพรรคแรงงาน หนังสือพิมพ์ New State โดยเป็น 

กระบอกเสียงให้กับผู้ที ่ได้รับความเดือดร้อนจากทุนนิยมเสรีและเป็นจุดเริ่มต้นของนโยบายสังคมสงเคราะห์ที ่เน้นให้บริการแก่ผู้ 

เดือดร้อนเท่านั้น สวัสดิการส านักนี ้ท าให้เกิดการตั้ง The London School of Economics and Political Sciences (LSE) หรือใน 

ประเทศแคนาดาก็มีกลุ่มสันนิบาตเพื ่อบูรณะสังคม (the League for Social Reconstruction-LSR) ซึ ่งเป็นการด าเนินงานตาม 

แนวทางกลุ่มเฟเบี ้ยนในอังกฤษ 

ในทางปฏิบัติ พระราชบัญญัติส่งเสริมการจัดสวัสดิการสังคม พ.ศ.2546 มาตรา 3 ให้ความหมายของสวัสดิการสังคมและ 

ผู้รับสวัสดิการสังคมไว้ว่า 

“.. สวัสดิการสังคม หมายความว่า ระบบการจัดบริการทางสังคมซึ่งเกี่ยวกับการป้องกัน การ 

แก้ไขป ัญหา การพัฒนา และการส่งเสริมความมั ่นคงทางสังคม เพื่อตอบสนองความจ าเป็นขั้นพื ้นฐาน 

ของประชาชน ให้มีคุณภาพชีวิตที่ดีและพึ่งตนเองได้อย่างทั ่วถึง เหมาะสม เป็นธรรม และให้เป็นไปตาม 

มาตรฐาน ทั้งทางด้านการศึกษา สุขภาพอนามัย ที่อยู ่อาศัย การท างาน และการมีรายได้ นันทนาการ 

กระบวนการยุติธรรม และบริการทางสังคมทั ่วไป โดยค านึงถึงศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ สิทธิที่ประชาชน 

จะต้องได้รับ และการมีส่วนร่วมในการจัดสวัสดิการสังคมทุกระดับ.. 

ผู้รับสวัสดิการสังคม หมายความว่า บุคคลหรือกลุ่มบุคคลซึ่งอยู ่ในสภาวะยากล าบากหรือ 

จ าเป็นต้องได้รับความช่วยเหลือ เช่น เด็ก เยาวชน คนชรา ผู้ยากไร้ ผู้พิการ หรือทุพพลภาพ 

ผู้ด้อยโอกาส ผู้ถูกล่วงละเมิดทางเพศ หรือกลุ่มบุคคลอื่นตามที่คณะกรรมการก าหนด...” 


สังคมไทยมักมีมุมมองต่อค าว่าสวัสดิการ ว่าเป็นการช่วยเหลือทางสังคมต่อผู้ด้อยโอกาส ด้วยเหตุนี ้จึงอาจจะมีข้อถกเถียง 

ว่ามีลักษณะที ่เลือกปฏิบัติ ไม่ใช่นโยบายที ่ให้ทุกคนเข้าถึงอย่างเสมอหน้ากัน หรืออาจจะต้องท าให้บุคคลท าการ “พิสูจน์ความด้อย 

โอกาส” ของตัวเองก่อนจึงได้รับความช่วยเหลือ ซึ ่งอาจจะเป็นการละเมิดศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์เช่นเดียวกัน การถกเถียงดังกล่าว 

เป็นประเด็นสากลระหว่าง “สวัสดิการสังคม” ที ่เน้นช่วยเหลือผู้ด้อยโอกาสเพื ่อลดช่องว่างทางสังคม กับ “รัฐสวัสดิการ” ที ่ให้สิทธิทุก 

คนในการเข้าถึงการช่วยเหลือของรัฐเพราะอยู ่ในฐานะพลเมืองเหมือนกัน 

205

ดังนั้น ค าว่า “สวัสดิการสังคม” เป็นค าศัพท์ที ่สังคมไทยได้ยินและเข้าใจความหมายไม่แตกต่างจากสากลมากนัก แต่ 

ปัญหาอาจจะอยู ่ที ่การปฏิบัติที ่ไม่สามารถน าหลักการที ่ก าหนดอยู ่มาใช้ได้จริง รวมถึงปัญหาเรื ่องของการบิดใช้สวัสดิการสังคมให้ 

เป็น “ประชานิยม” ในการหาคะแนนเสียงของรัฐบาลโดยไม่สนใจวินัยทางการคลังหรือเป้าหมายระยะยาวในอนาคต เช่น นโยบาย 

แจก Tablet แก่เด็กนักเรียน หรือนโยบายแจกเช็ค 2,000 บาท เป็นเงินช่วยเหลือ เป็นต้น ซึ ่งอาจท าให้ภาครัฐเสียเงินจ านวนมาก 

และไม่ตอบโจทย์ปัญหาช่องว่างทางสังคม 

คนส่วนมากมักเข้าใจผิดคิดว่ารัฐบาลที ่โน้มเอียงไปทางอุดมการณ์สังคมนิยมหรือที ่เรียกกันง่ายๆ ว่า “เอียงซ้าย” ใช้ 

จ่ายเงินสวัสดิการสังคมมากกว่ารัฐบาลอนุรักษ์นิยมหรือรัฐบาล “เอียงขวา” แต่ผลการวิจัยพบว่ารัฐบาลที ่ใช้จ่ายเงินงบประมาณไป 

กับสวัสดิการสังคมมากที ่สุดคือรัฐบาลผสม (coalition government) ระหว่างพรรคที ่มีนโยบายสายกลางร่วมกับพรรคที ่มีนโยบาย 

อนุรักษ์นิยม ที ่ต้องเผชิญกับพรรคฝ่ายค้านสังคมนิยม (Lane, 1999) ที ่เป็นเช่นนี ้เนื ่องจากรัฐบาลผสมต้องการเสียงสนับสนุนจาก 

ประชาชนโดยกระจายปริมาณเงินค่าใช้จ่ายภาครัฐไปกับโครงการสวัสดิการสังคม เพื ่อตอบสนองความต้องการและความคาดหวัง 

ของประชาชนผู้ใช้สิทธิเลือกตั้ง สวัสดิการสังคมจึงเป็นนโยบายที ่ประเทศพัฒนาแล้วที ่ยึดถือหลักและกระบวนการประชาธิปไตยให้ 

ความส าคัญเป็นอย่างมาก เนื ่องจากสวัสดิการสังคมนั้นเป็นนโยบายที ่สาธารณชนสามารถตรวจสอบ (โปรดดู Accountability) การ 

ด าเนินการจัดการได้ง่าย เพราะประชาชนได้รับผลกระทบโดยตรงจากการบริหารและให้บริการของรัฐ ขณะเดียวกันความส าเร็จ 

ความล้มเหลวและความสามารถในการจัดสวัสดิการของรัฐ สามารถใช้เป็นเกณฑ์หนึ ่งในการประเมินความเข้มแข็งและมาตรฐาน 

ของระบบเศรษฐกิจ เพราะสวัสดิการสังคมต้องพึ ่งพาอย่างมากจากภาษีอากรที ่เก็บจากประชาชนและภาคการผลิตต่างๆ ของสังคม 

หากระบบเศรษฐกิจไม่เข้มแข็งพอ การใช้จ่ายเงินภาครัฐไปกับสวัสดิการสังคมมากเกินไปจะส่งผลกระทบและก่อให้เกิดความ 

เสียหายต่อเงินคงคลังของรัฐและสร้างภาระหนี ้สาธารณะในระยะยาวได้ 

ในหลายประเทศ รัฐสวัสดิการมีแนวโน้มที ่จะขยายตัวขึ ้นเรื ่อยๆ เหตุผลก็คือ ในระหว่างเศรษฐกิจรุ่งเรืองนักการเมืองเลือก 

ขยายสวัสดิการสังคมให้ประชาชนเพราะมีเงินเข้าสู ่ระบบเศรษฐกิจมากพอ และในขณะที ่เศรษฐกิจตกต ่า นักการเมืองไม่กล้าตัดเงิน 

งบประมาณสวัสดิการลงเพราะเป็นการท าลายความนิยม และฐานคะแนนเสียง โดยเฉพาะอย่างยิ่งเป็นช่วงที ่ประชาชนได้รับความ 

ยากล าบากจากภาวะเศรษฐกิจอยู ่แล้ว ดังนั้นสวัสดิการสังคมจึงขยายตัวในอัตราที ่รวดเร็วกว่าอัตราการเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจ 

ของประเทศ ดังนั้นจะเห็นได้ว่าปัจจัยทางการเมือง (political factor) มีผลอย่างมากต่อรัฐสวัสดิการ 

ไม่ว่ารัฐจะเลือกจัดสวัสดิการในรูปแบบไหน การจัดสวัสดิการของรัฐเป็นการให้รัฐเข้ามามีบทบาทใ นการก าหนด 

พฤติกรรมของปัจเจกบุคคลทั้งสิ ้น การตัดสินใจว่าจะเห็นด้วยกับสวัสดิการสังคมหรือไม่ขึ ้นอยู ่กับพื ้นฐานความเชื ่อ อคติ และ 

ค่านิยมส่วนบุคคล มากกว่าจะเป็นการโต้แย้งทางเศรษฐกิจ ดังนั้นความเข้าใจของคนต่อธรรมชาติของมนุษย์ และคุณธรรมจึงเป็น 

พื ้นฐานส าคัญส าหรับแนวคิดสวัสดิการสังคมและรัฐสวัสดิการ 


ดูเพิ่มใน ‘Social Safety Net’, ‘Conservatism’ และ ‘Liberalism’ 

โทมัส ไมเออร์ และนิโคล ไมเออร์ (2550). สมบัติ เบญจศิริมงคล (ผู้แปล). อนาคตของสังคมประชาธิปไตย. กรุงเทพฯ : มูลนิธิฟรีด 

รีด เอแบร์ท. 

206

ทัศนีย์ ลักขณาภิชนชัย (2548). การบริหารงานสังคม กับโครงสร้างสังคมไทย. กรุงเทพ: โครงการปริญญาโทการบริหารและ 

นโยบายสวัสดิการสังคม คณะสังคมสงเคราะห์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์. 

สิริพรรณ นกสวน (2546). “Welfare”. ใน สิริพรรณ นกสวน และและเอก ตั้งทรัพย์วัฒนา (บรรณาธิการ). ค าและความคิดใน 

รัฐศาสตร์ร่วมสมัย. กรุงเทพ: ส านักพิมพ์แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย. 

วีระ หวังสัจจะโชค (2553). “รัฐสวัสดิการกับความเป็นไปได้ในสังคมไทย: ศึกษาเปรียบเทียบสวัสดิการไทย ภายใต้ประชาธิปไตย 

แบบสฤษดิ์–ทักษิณ”. ใน เอกสารประกอบการประชุมวิชาการสถาบันพระปกเกล้า ครั้งที่12 ประจ าปี 2553 เล่ม 2 

“คุณภาพสังคมกับคุณภาพประชาธิปไตยไทย”. กรุงเทพฯ: สถาบันพระปกเกล้า. 

Dillard, Dulley (1958). The Economics of John Maynard Keynes: the Theory of a monetary economy. Englewood Cliffs. 

NJ : Prentice-Hall. 

Galbraith, John Kenneth (1993). The Culture of Contentment. New York: Penguin. 

Heclo, Huge (1981). “Toward a New Welfare State”. In Peter Flora and Arnold J. Heidenheimer (ed.). The Development 

of Welfare States in Europe and America. New Brunswick , NJ: Transaction Book. 

Heilbroner, Robert (1961). The Worldly Philosophers: The Loves, Times, and Ideas of the Great Economic Thinkers. New 

York: Simon & Schuster. 


Mead, Lawrance (ed.) (1979). The New Parternalism. Washington: Brookings Institution Press. 

Lane, Kenworthy (1999). “Do social-welfare policies reduce poverty? A cross-national assessment”. In Social Forces, 

Vol. 77, No.3 March, pp.1119-39. 

MacGregor, Susanne (1999). “Welfare, neo-liberalism and new paternalism: three ways for social policy in late capitalist 

societies”. In Capitalist & Class, No.67 Spring 1999, pp.91-118. 

Schneider, Saundra K. and Niccole M. Pamphilis (2011). “Social Welfare”. In George Thomas Kurian et al. The 

Encyclopedia of Political Science. Washington, D.C.: CQ Press. 

207

SOVEREIGNTY OF THE PEOPLE 

อ ำนำจอธิปไตยของปวงชน 


อ านาจอธิปไตยของปวงชน (Sovereignty of the People) หมายถึงแนวคิดที ่ว่าแหล่งที ่มาของอ านาจสูงสุดของรัฐ หรือ 

อ านาจอธิปไตยมีที ่มาจากพลเมืองทุกๆ คนภายในรัฐ จึงท าให้บางครั้งแนวคิดนี ้ถูกเรียกว่าอธิปไตยของมหาชน (popular 

sovereignty) ซึ ่งก็มีความหมายในลักษณะเดียวกัน เพียงแต่เน้นให้เห็นถึงรากฐานของอ านาจอธิปไตยที ่มีความโยงใยกับประชาชน 

จ านวนมากในสังคมในระบอบประชาธิปไตย หรือ ก็คือแนวคิดที ่ว่า “อ านาจเป็นของปวงประชามหาชน” (power belongs to the 

people) (Kurian, 2011: 1580-1581) 


อันที ่จริงแนวคิดเกี ่ยวกับอ านาจอธิปไตยนั้นเริ่มก่อตัวมาตั้งแต่คริสต์ศตวรรษที ่ 17 ในงานเขียนเรื ่อง “เดอะ รีพับลิค” (De 

Republica) ของ ฌอง โบแดง (Jean Bodin) ที ่สนับสนุนให้รัฐบาลของรัฐสมัยใหม่ทุกรัฐ มีอ านาจสูงสุดที ่เรียกว่า “อ านาจอธิปไตย” 

(sovereignty) ในการบริหารประเทศ (Franklin, 1973: 41-53) แต่สิ่งที ่ท าให้แนวคิดเรื ่องอ านาจอธิปไตยในศตวรรษที ่ 17 แตกต่าง 

จากแนวคิดเรื ่องอ านาจอธิปไตยในปัจจุบันอยู ่ที ่เรื ่องของ “ที ่มา” ของอ านาจอธิปไตย เพราะในศตวรรษที่ 17 ที่มาของอ านาจ 

อธิปไตยมักหนีไม่พ้นที่จะต้องอ้างอิงจากพระผู้เป็นเจ้าตามอิทธิพลของแนวคิดเทวสิทธิ์ (divine rights) แต่เมื ่อแนวคิดทฤษฎี 

สัญญาประชาคมเริ่มเข้ามามีอิทธิพลในการอธิบายที ่มาของอ านาจรัฐ และการก าเนิดรัฐจึงเริ่มท าให้แหล่งที ่มาของอ านาจอธิปไตย 

ได้เปลี ่ยนแปลงไปจากเดิม คือ จากพระผู้เป็นเจ้ามาเป็นหมู ่มวลมหาชน ผ่านข้อตกลงร่วมกันของคนในสังคมที ่เรียกว่าสัญญา 

ประชาคม และสัญญาประชาคมนั่นเองที ่ท าให้ประชาชนได้กลายมาเป็นองค์อธิปัตย์แทนที ่พระผู้เป็นเจ้า (Hinsley, 1986: 143) 

(โปรดดู Social Contract) 

โดยนักคิดในส านักทฤษฎีสัญญาประชาคมที ่ได้รับการกล่าวขาน และอ้างอิงมากที ่สุดถึงแนวคิดที ่เกี ่ยวกับเรื ่องอ านาจ 

อธิปไตยของปวงชนนั้นก็คือ ฌอง ฌากส์ รุสโซ ผ่านแนวคิดเรื ่องเจตจ านงร่วม (general will) ที ่สนับสนุนให้ประชาชนทุกๆ คนนั้นมี 

อ านาจในการปกครองโดยตรง ผ่านการออกเจตจ านงร่วมซึ ่งหมายถึงการตัดสินใจของปัจเจกบุคคลที ่ค านึงถึงผลประโยชน์ส่วนรวม 

หรือ ผลประโยชน์สาธารณะในฐานะที ่ประชาชนแต่ละคนนั้นเป็นส่วนหนึ ่งขององคาพยพ (holism) ทั้งหมดของสังคมที ่ไม่สามารถ 

แบ่งแยกออกจากกันได้ (ฌอง ฌากส์ รุสโซ, 2550: 179-181) 

ในโลกตะวันตกโดยเฉพาะประเทศที ่เรียกตัวเองว่าเป็นประเทศเสรีประชาธิปไตย แนวคิดเรื ่องอ านาจอธิปไตยของปวงชน 

เป็นพื ้นฐานประการแรกๆ ที ่จะต้องมีบัญญัติไว้ในรัฐธรรมนูญเหมือนๆ กันในทุกประเทศ เพราะเป็นการตอกย ้าให้เห็นถึงความเป็น 

เจ้าของอ านาจอธิปไตยของพลเมืองทุกๆ คน ซึ ่งหากปราศจากหลักการที ่ว่านี ้แล้ว ย่อมเป็นไปไม่ได้ที ่พลเมืองทุกคนในรัฐจะมี 

ความเท่าเทียม และความเสมอภาคได้เลย และหากประชาชนไม่มีความเสมอภาคเท่าเทียม หรือ เป็นเจ้าของอ านาจอธิปไตย 

ประเทศนั้นก็ไม่อาจกล่าวได้ว่าเป็นประเทศเสรีประชาธิปไตยนั่นเอง 

208

โดยการแสดงออกถึงความเป็นเจ้าของ และแหล่งที ่มาของอ านาจอธิปไตยของปวงชนนั้นโดยมากแล้วมักแสดงผ่านการที ่ 

ประชาชนไปใช้สิทธิเลือกตั้งผู้แทน นั้นก็คือการใช้สิทธิของประชาชนในฐานะเจ้าของอ านาจ ซึ ่งสิ่งนี ้ได้ท าให้การเลือกตั้งกลายเป็น 

สิ่งจ าเป็นขั้นพื ้นฐานในการแสดงออกซึ ่งแนวคิดดังกล่าวของประเทศเสรีประชาธิปไตย ไม่ว่าจะมีรูปแบบรัฐบาลเป็นแบบระบบรัฐสภา 

หรือ ระบบประธานาธิบดี หรือ รูปแบบอื ่นใดก็ตาม ดังนั้นผู้ที ่จะขึ ้นมาขับเคลื ่อนกลไกของอ านาจรัฐทั้งในทางนิติบัญญัติ บริหาร และ 

ตุลาการของประเทศเสรีประชาธิปไตยจึงย่อมต้องมีที ่มาหรืออย่างน้อยที ่สุดจะต้องเกี ่ยวโยงกับประชาชนซึ ่งเป็นเจ้าของอ านาจ 

อธิปไตยไม่ทางใดก็ทางหนึ ่ง 


ส าหรับประเทศไทยนั้น แนวคิดเรื ่องอ านาจอธิปไตยสูงสุดได้มีขึ ้นตั้งแต่สมัยการปฏิรูปการปกครองของพระบาทสมเด็จ 

พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู ่หัวรัชกาลที ่ 5 แต่ที ่มาของอ านาจยังคงอยู ่ที ่พระมหากษัตริย์ จนกระทั่ง ร.ศ.130 แนวคิดเรื ่องอ านาจ 

อธิปไตยของปวงชนจึงเริ่มเกิดขึ ้นจากความพยายามปฏิวัติรัฐบาลของพระมหากษัตริย์แต่ไม่ประสบความส าเร็จ จนกระทั่งอีกยี ่สิบปี 

ถัดมา แนวคิดดังกล่าวจึงได้บังเกิดเป็นรูปเป็นร่างชัดเจนขึ ้นภายหลังการเปลี ่ยนแปลงการปกครองจากระบอบ 

สมบูรณาญาสิทธิราชย์มาเป็นระบอบพระมหากษัตริย์ภายใต้รัฐธรรมนูญใน พ.ศ.2475 ซึ ่งได้ท าให้ที ่มา หรือ แหล่งอ้างอิงอ านาจ 

อธิปไตยสูงสุดในการปกครองประเทศได้เปลี ่ยนแปลงจากพระมหากษัตริย์ลงไปสู ่ปวงชนชาวไทยทุกคน ดังปรากฏในมาตราที ่ 1 

ของพระราชบัญญัติธรรมนูญการปกครองแผ่นดินสยาม (ชั่วคราว) พุทธศักราช 2475 ว่า “อ านาจสูงสุดของประเทศนั้นเป็นของ 

ราษฎรทั้งหลาย” 

แต่ด้วยการต่อสู้ทางการเมืองระหว่างกลุ่มทางการเมืองที ่นิยมในระบอบเก่า กับกลุ่มที ่นิยมประชาธิปไตยสมัยใหม่ของการ 

เมืองไทยภายหลังจากการเปลี ่ยนแปลงการปกครองในปี พ.ศ. 2475 ก็ได้ท าให้แนวคิดเรื ่องอ านาจอธิปไตยของปวงชนเกิดความ 

คลุมเครือในสถานะความเป็นเจ้าของอ านาจอธิปไตยของปวงชน เพราะรัฐธรรมนูญของไทยฉบับถัดมาทุกฉบับ (17 ฉบับ) ได้ 

ดัดแปลงข้อความให้เป็นไปในลักษณะที ่ว่า “อ านาจอธิปไตยมาจากปวงชนชาวไทย...” จึงท าให้เกิดแนวคิดการตีความว่า 

ประชาชนแม้จะเป็นแหล่งที ่มาของอ านาจสูงสุด แต่ก็ได้ยกอ านาจสูงสุดนั้นให้แก่องค์พระมหากษัตริย์เพื ่อทรงใช้อ านาจนั้นผ่าน 

คณะรัฐมนตรี รัฐสภา และศาล เพราะหากอ านาจอธิปไตยเป็นของปวงชนแล้ว พระมหากษัตริย์ก็ไม่อาจใช้อ านาจนั้นโดยที ่ 

ประชาชนมิได้ถวายให้ได้ ด้วยเหตุนี ้จึงท าให้สถานะความเป็นเจ้าของอ านาจอธิปไตยของปวงชนดูจืดจางลง จากการเปลี ่ยนแปลง 

เรื ่องอ านาจอธิปไตย “เป็นของ” หรือ “มาจาก” ประชาชนกันแน่ ซึ ่งความคลุมเครือนี ้สุดท้ายได้น าไปสู ่กระแสการถวายคืนพระราช 

อ านาจ (โปรดดู Constitutional Monarchy) ในขบวนการต่อสู้ทางการเมืองไทย ซึ ่งนับเป็นสิ่งที ่ขัดกับหลักการอ านาจอธิปไตยเป็น 

ของปวงชนเป็นอย่างยิ่ง เพราะการที ่ประชาชนเป็นเจ้าของอ านาจอธิปไตยซึ ่งเป็นสิทธิที ่ไม่มีใครสามารถพรากเอาไปได้ 

(unalienable rights) ดังนั้นพวกเขาจึงไม่สามารถคืนสิทธินั้นให้แก่ผู้ใดได้เลยนั่นเอง 

ดูเพิ่มใน ‘Constitutional Monarchy’ และ ‘Social Contract’ 

209


ฌอง ฌากส์ รุสโซ (2550). สัญญาประชาคม. กรุงเทพฯ: ทับหนังสือ. 

Hinsley, F. H. (1986). Sovereignty. Cambridge: Cambridge University Press. 


Franklin, Julian H. (1973). Jean Bodin and the rise of absolutist theory. Cambridge: Cambridge University Press. 

210

TRANSITIONAL JUSTICE 

ควำมยุติธรรมในระยะเปลี่ยนผ่ำน 


ความยุติธรรมในระยะเปลี ่ยนผ่าน (Transitional Justice) เป็นการผสานแนวคิดสองประการเข้าด้วยกัน คือ "การเปลี ่ยน 

ผ่าน" (transition) กับ "ความยุติธรรม" (justice) โดยการเปลี ่ยนผ่าน คือ สภาวะที ่สังคมได้เกิดกระบวนการเปลี ่ยนแปลงระบอบทาง 

การเมือง (political transformation / regime change) จากรูปแบบหนึ ่งไปสู ่รูปแบบใหม่อย่างมีนัยส าคัญ เช่น จากระบอบอ านาจ 

นิยม (authoritarian) หรือการปกครองแบบกดขี ่ (repressive rule) ไปสู ่ระบอบประชาธิปไตย (democracy) หรือใช้ในความหมาย 

ของการเปลี ่ยนผ่านจากความขัดแย้งของคนในสังคมไปสู ่สันติภาพและความมั่นคง ความยุติธรรมในระยะเปลี ่ยนผ่าน จะหมาย 

รวมถึง กระบวนการที ่รัฐใช้ในการค้นหาความจริงจากการที ่บุคคลหรือองค์กรของรัฐ หรือ องค์กรที ่รัฐให้การสนับสนุนใช้ก าลังเข้า 

สังหารหรือก่อความรุนแรงต่อพลเมืองของตนเอง ไม่ว่าจะเป็นในรูปของการฆ่าล้างเผ่าพันธุ์ การสังหารหมู ่ การทรมาน การลักพา 

ตัว (Kurian, 2011: 1679-1680) อย่างไรก็ตาม การค้นหาความจริงดังกล่าวจะเกิดขึ ้นภายหลังที ่มีการเปลี ่ยนแปลงรัฐบาลเก่ามาสู ่ 

รัฐบาลใหม่ หรือ เปลี ่ยนจากรัฐบาลในระบอบเผด็จการมาสู ่ระบอบประชาธิปไตย สาเหตุที ่เป็นเช่นนี ้ก็เนื ่องจากรัฐบาลเก่าเป็นผู้ใช้ 

ความรุนแรงจึงไม่มีความจ าเป็นที ่จะค้นหาความผิดที ่ตนเองเป็นผู้กระท า หรือในบางครั้งรัฐบาลเก่าก็พยายามที ่จะตั้งกรรมการ 

ขึ ้นมาชุดหนึ ่งเพื ่อท าการฟอกตัวให้กับรัฐบาลเอง ยกตัวอย่างเช่น ในสมัยของ อิดี ้ อามิน (Idi Amin) ผู้น าของยูกานดาที ่ใช้ก าลัง 

ทหารเข้าปราบปรามประชาชน แต่เมื ่อมีการกดดันจากนานาชาติ อิดี ้ อามิน ตั้งกรรมการขึ ้นมาตรวจสอบแต่สุดท้ายก็ไม่ได้ข้อสรุป 

อะไร ด้วยเหตุนี ้เมื ่อมีการเปลี ่ยนแปลงรัฐบาลมาสู ่รัฐบาลในระบอบประชาธิปไตย รัฐบาลใหม่จึงจ าเป็นต้องมีภาระในการที ่จะ 

ตรวจสอบเหตุการณ์ย้อนหลัง การตรวจสอบดังกล่าวจะเป็นการสถาปนาความยุติธรรมในระยะเปลี ่ยนผ่าน คือเปลี ่ยนจากระบอบ 

หนึ ่งมาเป็นอีกระบอบหนึ ่ง หรือเปลี ่ยนจากรัฐบาลที ่โหดร้ายมาสู ่รัฐบาลอื ่นๆ (ประจักษ์, 2533) 

ซึ ่งบางครั้งในกระบวนการ 

ตรวจสอบย้อนหลังดังกล่าวก็อาจน าไปสู ่การจัดให้มีการนิรโทษกรรมทางการเมืองขึ ้นก็เป็นได้ ทั้งนี ้ก็เพื ่อที ่จะสามารถท าให้ 

กระบวนการเปลี ่ยนผ่านของประเทศนั้นสามารถเดินหน้าต่อไปได้อย่างราบรื ่น และสมานฉันท์ (โปรดดู Amnesty) 

ส าหรับจุดมุ่งหมายของหลักการความยุติธรรมในระยะเปลี ่ยนผ่านนั้นก็คือ ความพยายามของสังคมในการป้องกันไม่ให้ 

เหตุการณ์อันโหดร้ายกลับมาเกิดขึ ้นอีกครั้ง นอกจากนี ้ยังมีจุดมุ่งหมายเพื ่อคืนความยุติธรรมให้กับผู้ที ่ตกเป็นเหยื ่อของการใช้ความ 

รุนแรง ตลอดจนยังเป็นการสถาปนาหลักนิติรัฐและหลักสิทธิมนุษยชนให้ลงหลักปักฐานในสังคมด้วย อย่างไรก็ตาม ในปัจจุบัน 

แนวคิดในเรื ่องความยุติธรรมในระยะเปลี ่ยนผ่านได้กลายมาเป็นแนวทางการศึกษา (approach) ที ่ส าคัญแนวทางหนึ ่ง ภายใต้ทฤษฎี 

การสร้างประชาธิปไตย (democratization theory) 


ที ่มาของความยุติธรรมในระยะเปลี ่ยนผ่านสามารถสืบย้อนกลับไปได้ถึงหลังสงครามโลกครั้งที ่สองที ่มีฝ่ายสัมพันธ์มิตรตั้ง 

การไต่สวนขึ ้นที ่นูเรมเบิร์ก (Nuremberg Trial) เพื ่อพิจารณาโทษของทหารเยอรมันและทหารญี ่ปุ่นที ่เป็นผู้ก่อสงครามและท า 

อาชญากรรมต่อมนุษยชาติ โดยเหยื ่อที ่ส าคัญก็คือชาวยิวในกรณีของทหารเยอรมัน ส่วนในกรณีญี ่ปุ่นก็คือชาวจีน และชาวเกาหลี 

211

ต่อมาในช่วงทศวรรษ 1980 ก็ได้มีการตั้งการไต่สวนเผด็จการทหารที ่ทารุณกรรมต่อพลเมืองฝ่ายตรงข้ามในช่วงสงครามกลางเมือง 

ในกรีซ (Greek Junta) 

อย่างไรก็ดี แนวคิดเกี ่ยวกับความยุติธรรมในการเปลี ่ยนผ่าน ได้ถูกน ามาสู ่การถกเถียงกันอย่างจริงจังอีกครั้งหนึ ่งจาก 

กระแสของการที ่ประเทศต่างๆ จ านวนมากที ่เคยเป็นประเทศที ่ใช้ระบอบเผด็จการได้กลายมาเป็นประเทศประชาธิปไตยในช่วงหลัง 

สงครามเย็น เนื ่องจากแต่ละประเทศที ่เคยปกครองระบอบเผด็จการมักจะมีอดีตหรือประวัติศาสตร์ที ่ผู้น าหรือรัฐบาลใช้ก าลัง 

ปราบปรามประชาชนอย่างรุนแรง และเมื ่อมีการเปลี ่ยนแปลงมาสู ่ระบอบประชาธิปไตยก็ได้มีการรื ้อฟื ้นหรือสอบสวนถึงเหตุการณ์ 

ต่างๆ ภายในอดีตกันอย่างมากมาย ซึ ่งพวกนักทฤษฎีประชาธิปไตยหลายคนอย่างเช่น ฮันติงตัน (Samuel Huntington) ก็ได้ตั้ง 

ข้อสังเกตว่า ตัวชี ้วัดหนึ ่งที ่ประเทศต่างๆ จะเป็นประชาธิปไตยได้นั้นจ าเป็นที ่จะต้องมีการวางรากฐานเรื ่องสิทธิมนุษยชนให้ยั่งยืน 

และการที ่จะท าให้สิทธิมนุษยชนยั่งยืนได้รัฐก็จ าเป็นจะต้องจัดการกับอดีตที ่โหดร้ายและหาคนมาลงโทษเสียก่อน 

ความยุติธรรมในระยะเปลี ่ยนผ่านถูกน ามาใช้ในประเทศแถบลาตินอเมริกา และในยุโรปตะวันออก ราวปลายทศวรรษ 

1980 เพื ่อเป็นมาตรการหนึ ่งในการเอื ้อให้ระบบการเมืองสามารถเคลื ่อนต่อไปได้อย่างสันติ หลังเหตุการณ์ละเมิดสิทธิมนุษยชน 

อย่างกว้างขวางจากระบอบการปกครองแบบเก่า โดยวัตถุประสงค์หลักคือ ต้องการให้ความยุติธรรมเป็นจุดเริ่มต้นของศักราชใหม่ 

ทางการเมือง ให้สังคมสามารถก้าวข้ามความขัดแย้งในลักษณะที ่ทุกฝ่ายยอมรับร่วมกันได้ ความส าเร็จของการใช้ความยุติธรรมใน 

ระยะเปลี ่ยนผ่านในลาตินอเมริกาและยุโรปตะวันออก ท าให้แนวคิดนี ้แพร่หลายไปทั่วโลก ประเทศที ่มีความขัดแย้งอย่างรุนแรงและ 

น ามาตรการนี ้ไปใช้ เช่น แอฟริกาใต้ ติมอร์ตะวันออก อาร์เจนตินา ชิลี เอลซัลวาดอร์ เฮติ เป็นต้น 

ความยุติธรรมในระยะเปลี ่ยนผ่านไม่ได้มีรูปแบบตายตัว การน าไปใช้ขึ ้นอยู ่กับความเหมาะสมของแต่ละประเทศ ส าหรับ 

หลักการพื ้นฐานในการที ่จะสถาปนาความยุติธรรมในระยะเปลี ่ยนผ่านนั้นมีอยู ่ 5 หลักการ ได้แก่ 

1) ท าการสืบสวนสอบสวนข้อเท็จจริง (Truth Commission) และเปิดเผยความจริงให้เหยื ่อ ครอบครัวของเหยื ่อ และสังคม 

โดยรวมทราบเกี ่ยวกับรายละเอียดและสาเหตุของเหตุการณ์ที ่เกิดขึ ้นอย่างเที ่ยงตรง เพราะสังคมควรมีสิทธิที ่จะ 

เข้าถึงความจริง 

2) ฟ้องร้องด าเนินคดีกับผู้กระท าผิด (Criminal Prosecutions) ซึ ่งมีส่วนต้องรับผิดชอบต่อเหตุการณ์เลวร้ายที ่เกิดขึ ้น 

รวมถึงอาจต้องท าการคัดกรองเจ้าหน้าที ่รัฐที ่มีประวัติเลวร้ายในการละเมิดสิทธิมนุษยชนออกจากหน่วยงานของรัฐ 

และท าการปฏิรูปหน่วยงานความมั่นคงให้ปฏิบัติหน้าที ่โดยเคารพหลักสิทธิมนุษยชน ซึ ่งถือเป็นองค์ประกอบประการ 

หนึ ่งที ่จะป้องกันไม่ให้เกิดเหตุการณ์ความรุนแรงขึ ้นอีก (Mendez, 1997: 259-260) 

3) รัฐบาลต้องให้ความช่วยเหลือเพื ่อเยียวยาและชดเชยให้กับเหยื ่อที ่ถูกทารุณกรรม ตลอดจนญาติของเหยื ่ออย่าง 

เหมาะสมเป็นธรรม (Restoration Programs) 

4) ปฏิรูปสถาบันหรือองค์กร หรือ หน่วยงานที ่มีส่วนรับผิดชอบต่อการละเมิดสิทธิมนุษยชน (Institution Reform) เช่น 

อ านาจรัฐ กองทัพ ต ารวจ สื ่อสารมวลชน และกระบวนการยุติธรรมที ่บกพร่อง ไม่สามารถจัดการกับคนกระท าผิดได้ 

เพื ่อป้องกันไม่ให้ใช้ความรุนแรงต่อประชาชนได้อีก 

212

5) สร้างกระบวนที ่ท าให้สังคมยอมรับตระหนักรู้และระลึกถึงความเจ็บปวดของเหยื ่อ (Memorialization of Victim) เพื ่อ 

กระตุ้นเตือนใจว่าเหตุการณ์เลวร้ายแบบเดิมไม่ควรเกิดขึ ้นอีกในอนาคต ขณะเดียวกันก็เพื ่อให้ผู้กระท าความผิดได้มี 

การขอโทษ และเหยื ่อและญาติได้ให้อภัย อันจะเป็นการปูทางไปสู ่การปรองดองสมานฉันท์ (โปรดดู Reconciliation) 

แทนการอาฆาตพยาบาทและการแก้แค้นไปมา 


ความขัดแย้งทางการเมืองอันเป็นเหตุให้มีการเดินขบวนและชุมนุมประท้วงของประชาชนหลายครั้ง ตั้งแต่ปี พ.ศ.2548 

ในสมัยรัฐบาล พ.ต.ท.ทักษิณ ชินวัตร จนมีการยึดอ านาจรัฐโดยคณะปฏิรูปการปกครองในระบอบประชาธิปไตยอันมี 

พระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุขเมื ่อวันที ่ 19 กันยายน พ.ศ.2549 เรื ่อยมาจนถึงการชุมนุมประท้วงในปี พ.ศ.2551-พ.ศ.2552 ของ 

กลุ่มพันธมิตรประชาชนเพื ่อประชาธิปไตยที ่ต่อต้านรัฐบาลนายสมัคร สุนทรเวช และต่อมาการชุมนุมในสมัยรัฐบาลนายอภิสิทธิ์ 

เวชชาชีวะ ของกลุ่มแนวร่วมประชาธิปไตยต่อต้านเผด็จการแห่งชาติ การชุมนุมของกลุ่มประชาชนเหล่านี ้น าไปสู ่การกล่าวหาและ 

ด าเนินคดีกับประชาชนจ านวนมาก ตลอดจนมีประชาชนเสียชีวิตและบาดเจ็บ ทรัพย์สินของทางราชการ และเอกชนถูกเผาท าลาย 

ปรากฏการณ์ดังกล่าวสร้างความเสียหายทั้งทางด้านความมั่นคง การเมือง เศรษฐกิจ สังคม และบั่นทอนความรู้สึกอันดีที ่มีต่อกัน 

ของคนในประเทศ ท าให้มีการพูดถึงแนวคิดเกี ่ยวกับหลักการความยุติธรรมในระยะเปลี ่ยนผ่านกันบ่อยครั้งในสังคมไทย 

รัฐบาลของนายอภิสิทธิ์เวชชาชีวะ ภายหลังเหตุการณ์การสลายการชุมนุมในปี พ.ศ. 2553 ได้มีการแต่งตั้งคณะกรรมการ 

ขึ ้นสอบสวนเหตุการณ์การสลายการชุมนุมที ่ชื ่อว่า คณะกรรมการอิสระตรวจสอบและค้นหาความจริงเพื ่อการปรองดองแห่งชาติ 

หรือ คอป. ที ่มี ศาสตราจารย์ ดร.คณิต ณ นคร เป็นประธาน คณะกรรมการดังกล่าวท างานในช่วงรัฐบาล 2 ชุด คือ รัฐบาลอภิสิทธิ์ 

เวชชาชีวะ และมาถึงรัฐบาลนางสาวยิ่งลักษณ์ ชินวัตร อย่างไรก็ตามคณะกรรมการดังกล่าวก็ไม่ได้มีอ านาจหน้าที ่ในการน าข้อ 

ค้นพบดังกล่าวไปฟ้องศาลตามกระบวนการยุติธรรม เนื ่องจากการด าเนินการตามกฎหมายนั้นเป็นหน้าที ่ของกรมสอบสวนคดี 

พิเศษ หรือ ดีเอสไอ (DSI) ส าหรับหลักการของการตั้ง คอป. และการด าเนินงานของ ดีเอสไอ ก็ได้มีการอ้างว่าเป็นการด าเนินการ 

ภายใต้หลักการเรื ่องความยุติธรรมในระยะเปลี ่ยนผ่าน 

ท่ามกลางข้อถกเถียงในสังคมเรื ่องแนวทางสร้างความปรองดองสมานฉันท์ มีการเสนอร่างกฎหมายที ่เกี ่ยวข้องกับปัญหา 

ความขัดแย้งนี ้ ทั้งสิ ้น 7 ฉบับ ได้แก่ 1) ร่างพระราชบัญญัติว่าด้วยความปรองดองแห่งชาติ พ.ศ. .ที ่มีพล.อ.สนธิ บุญยรัตกลิน กับ 

คณะ เป็นผู้เสนอ 2) ร่างพระราชบัญญัติว่าด้วยความปรองดองแห่งชาติ พ.ศ. ..ที ่มีนายนิยม วรปัญญา กับคณะ เป็นผู้เสนอ 3) ร่าง 

พระราชบัญญัติว่าด้วยความปรองดองแห่งชาติ พ.ศ. ...ที ่มีนายสามารถ แก้วมีชัย กับคณะ เป็นผู้เสนอ 4) ร่างพระราชบัญญัติว่า 

ด้วยความปรองดองแห่งชาติ พ.ศ. ..ที ่มีนายณัฐวุฒิ ใสยเกื ้อ กับคณะ เป็นผู้เสนอ 5) ร่างพระราชบัญญัติการปรองดองแห่งชาติ 

พ.ศ. .ที ่มีนายพีรพันธุ์ พาลุสุข กับคณะ เป็นผู้เสนอ 6) ร่างพระราชบัญญัตินิรโทษกรรมแก่ผู้ซึ ่งกระท าความผิด เนื ่องจากการชุมนุม 

ทางการเมือง การแสดงออกทางการเมืองของประชาชน พ.ศ. ..ที ่มีนายนิยม วรปัญญา กับคณะ เป็นผู้เสนอ และ 7) ร่าง 

พระราชบัญญัตินิรโทษกรรมแก่ผู้ซึ ่งกระท าความผิดเนื ่องจากการชุมนุมทางการเมือง การแสดงออกทางการเมืองของประชาชน 

พ.ศ. ..ที ่มีนายวรชัย เหมะ กับคณะ เป็นผู้เสนอ 

สภาผู้แทนราษฎรได้มีมติเห็นชอบรับหลักการร่างพระราชบัญญัตินิรโทษกรรมแก่ผู้ซึ ่งกระท าความผิดเนื ่องจากการชุมนุม 

ทางการเมือง การแสดงออกทางการเมืองของประชาชน พ.ศ. ..ที ่เสนอโดยนายวรชัย เหมมะ ผู้แทนราษฎรจากพรรคเพื ่อไทย ใน 

เดือนตุลาคม พ.ศ.2556 ในการรับหลักการวาระที ่ 1 เนื ้อหาของร่างพระราชบัญญัติฯ ให้นิรโทษกรรมเฉพาะผู้ชุมนุมทางการเมือง 

213

โดยไม่รวมแกนน าและผู้สั่งการ แต่ในชั้นกรรมาธิการกลับถูกแปรญัตติจนกลายเป็นมีเนื้อหาให้ครอบคลุมถึงบุคคลอื่น รวมถึง 

พ.ต.ท.ทักษิณ ชินวัตร นายอภิสิทธิ ์ เวชชาชีวะ และนายสุเทพ เทือกสุบรรณ และย้อนเวลาให้ครอบคลุมเหตุการณ์ในปี 

พ.ศ.2547 กระทั่งคดีความในเดือนสิงหาคม พ.ศ.2556 ประเด็นที ่ถูกวิพากษ์วิจารณ์อย่างมากคือ การที ่สภาผู้แทนราษฎรมีมติ 

รับรองร่างพระราชบัญญัติฉบับดังกล่าวด้วยกระบวนการที ่รวบรัด โดยผ่านความเห็นชอบวาระ 2 และ วาระ 3 ตอนตี 4 ของวันที ่ 

31 ตุลาคม พ.ศ.2556 ความไม่พอใจในเนื ้อหาและกระบวนการผ่านร่างพระราชบัญญัติ ท าให้มีเสียงคัดค้านจากญาติผู้สูญเสีย 

จากเหตุการณ์ปี พ.ศ.2553 และจากประชาชนในวงกว้างจากทุกเฉดสีทั้งคนเสื ้อเหลืองและเสื ้อแดง โดยให้ฉายาว่าเป็นร่าง 

พระราชบัญญัตินิรโทษกรรมแบบสุดซอย หรือ เหมาเข่ง 

กระแสต่อต้านที ่รุนแรงทั้งจากฝ่ายที ่เห็นว่าเป็นการล้างผิดต่อคดีคอร์รัปชั่น และฝ่ายที ่ไม่พอใจเพราะเป็นการไม่ด าเนินคดี 

เอาผิดกับผู้สั่งการและใช้อ านาจรัฐอย่างรุนแรงเกินขอบเขต ยังผลให้ประชาชนถึงแก่ชีวิต รวมถึงเป็นการยอมรับการรัฐประหารที ่ 

ผ่านมา ท าให้วุฒิสภามีมติคว ่าร่างพระราชบัญญัติฉบับนี ้ และรัฐบาลมีมติถอนร่างพระราชบัญญัติทั้ง 6 ฉบับที ่เหลือออกจากวาระ 

การประชุมสภา และสัญญาว่าจะไม่น าร่างพระราชบัญญัตินิรโทษกรรมใดๆ เข้าสู ่การพิจารณาอีก ตลอดระยะเวลาการเป็นรัฐบาล 

ความล้มเหลวในการออกพระราชบัญญัตินิรโทษกรรมในครั้งนี ้ ชี ้ให้เห็นว่าชนชั้นน าในการเมืองไทยไม่ได้น าแนวคิดและ 

หลักการของการนิรโทษกรรม (Amnesty) และความยุติธรรมในระยะเปลี ่ยนผ่านมาใช้ มุ่งหวังเพียงแต่การยกโทษให้กันเองในหมู ่ 

ชนชั้นน าที ่ต่างได้กระท าความผิด จึงกลายเป็นการตอกย ้าความเจ็บปวดให้แก่เหยื ่อ-ญาติและสร้างรอยแผลเป็นแก่สังคม การ 

บิดเบือนหลักการของการนิรโทษกรรมและความยุติธรรมในระยะเปลี ่ยนผ่าน นอกจากจะท าให้ผู้ชุมนุมทางการเมืองที ่ถูกคุมขัง 

และก าลังถูกฟ้องร้องด าเนินคดี เสียโอกาสที ่จะได้รับเสรีภาพตามที ่ควรจะเป็นแล้ว ยังท าให้สังคมไทยไม่สามารถก้าวข้ามความ 

ขัดแย้งเพื ่อปลูกฝังประชาธิปไตยให้เติบโตได้อย่างยั่งยืน 


ประเทศที ่น าแนวคิดเรื ่องความยุติธรรมในระยะเปลี ่ยนผ่านมาใช้ เนื ่องจากกระบวนการยุติธรรมตามระบบเดิมในประเทศ 

นั้นมีข้อจ ากัดไม่สามารถจัดการกับความขัดแย้งที ่ด ารงอยู ่ได้ เพราะปัญหามีความซับซ้อน และมีผู้เกี ่ยวข้องจ านวนมาก ทั้งที ่เป็น 

เหยื ่อ ญาติ และผู้กระท าผิด การลงโทษทางอาญาอย่าเดียวไม่สามารถท าให้สังคมก้าวข้ามความขัดแย้งได้ แต่พึงเข้าใจว่า ความ 

ยุติธรรมในระยะเปลี ่ยนผ่านมิได้เป็นเพียงรูปแบบพิเศษของความยุติธรรม หากแต่เป็นความยุติธรรมที ่ถูกปรับให้เข้ากับสังคมที ่อยู ่ 

ในช่วงของการปรับตัวและเปลี ่ยนแปลง หลังจากผ่านช่วงเวลาแห่งความขัดแย้ง จลาจล และมีการละเมิดสิทธิมนุษยชนอย่าง 

กว้างขวาง การเปลี ่ยนแปลงดังกล่าวอาจเกิดขึ ้นโดยกะทันหันทันทีหรืออาจใช้เวลายาวนาน รัฐบาล ประชาสังคม และภาคส่วนอื ่นๆ 

ต้องร่วมใจกันตระหนักในปัญหาที ่เกิดขึ ้นและจัดการสะสางกับปัญหาที ่เกี ่ยวข้องกับความอยุติธรรมในอดีต เพื ่อให้สังคมสามารถ 

เปลี ่ยนผ่านไปสู ่ระบบที ่มีความยุติธรรมเป็นพื ้นฐาน ไม่ว่าจะเป็นความยุติธรรมทางอาญา (criminal justice) ความยุติธรรมทางเพศ 

(gender justice) และ การปฏิรูปสถาบัน (institutional reform) เป็นต้น 

ดูเพิ่มใน ‘Amnesty’ และ ‘Reconciliation’ 

214


ประจักษ์ ก้องกีรติ (2553). ความยุติธรรมในระยะเปลี่ยนผ่าน: เมื่อโลกไม่หันหลังให้โศกนาฏกรรม. เข้าถึงวันที ่ 30 กันยายน 2555 

ใน http://prachatai.com/journal/2010/11/31944. 


Elster, Jon (2004). Closing the books : Transitional justice in historical perspective. Cambridge: Cambridge University 

Press. 

Mendez, Juan (1997). “Accountability for Past AbusesW”. In Human Rights Quarterly, 19:2, 259-260. 

Teitel, Ruti (2002). Transitional Justice. Oxford: Oxford University Press. 

215


SOCIAL AND ECONOMIC DEVELOPMENT 

กำรพัฒนำสังคมและเศรษฐกิจ 

216

BUSINESS ETHICS 

จริยธรรมทำงธุรกิจ 


จริยธรรมทางธุรกิจ (Business Ethics) เป็นรูปแบบของการปรับใช้หลักจริยธรรม (ethics) กับการบริหารงานและการ 

ประกอบกิจกรรมทางธุรกิจ กล่าวคือเมื ่อการด าเนินธุรกิจเพื ่อเป้าหมายสูงสุดคือการแสวงหาก าไร การประกอบการดังกล่าวมักต้อง 

ประสบกับค าถามทางจริยธรรม เช่น ปัญหาเรื ่องค่าแรง ปัญหาสิ่งแวดล้อม เป็นต้น ท าให้องค์กรธุรกิจต้องมีการประเมินว่าจะ 

ตัดสินใจอย่างไรระหว่างต้นทุนและค่าใช้จ่ายอื ่นๆ หรือกล่าวว่าธุรกิจจะต้องค านึงถึงปัจจัยแวดล้อมอื ่นนอกจากการแสวงหาก าไร 

และรับผิดชอบต่อผลสะเทือน (impact) ที ่เกิดมาจากการตัดสินใจนั้น จริยธรรมทางธุรกิจจึงเป็นการน าเรื ่องของคุณค่าเชิงปทัสถาน 

(normative value) เข้าไปพิจารณาร่วมกับการตัดสินใจทางธุรกิจที ่เน้นการแสวงหาก าไร (Kurian, 2011: 521-524) 


จริยธรรม (ethics) หมายถึง หลักการหรือความส าคัญในการตัดสินใจว่าสิ่งใดถูกหรือผิด บนฐานของคุณธรรมบางประการ 

(morality) อันเกิดขึ ้นจากความสัมพันธ์ของคนในสังคม หรือกล่าวได้ว่าความสัมพันธ์ทางสังคมจะก าหนดรูปแบบของคุณธรรมที ่ 

เป็นมาตรฐานคอยชี ้วัดว่าสิ่งใดถูกหรือผิด เมื ่อค าว่าจริยธรรมมาอยู ่กับค าว่า “ธุรกิจ” ท าให้การประกอบธุรกิจในการแสวงหาก าไร 

ต้องค านึงถึงคุณธรรมบางอย่างที ่บอกว่าสิ่งใดถูกและสิ่งใดผิด จริยธรรมทางธุรกิจจึงเป็นอีกมาตรฐานหนึ่งที่ภาคเอกชนต้อง 

ค านึงถึง โดยนายเดวิด แพคการ์ด (David Packard) ผู้ก่อตั้ง ฮิวเวตต์ แพคการ์ด (Hewlett-Packard) บริษัทคอมพิวเตอร์และ 

เทคโนโลยีชื ่อดัง ได้กล่าวไว้ว่า 

“…ใช่ การแสวงหาก าไรเป็นสิ่งส าคัญพื ้นฐานที่เราต้องท า ก าไรเป็นตัวชี ้วัดความส าเร็จและการ 

เจริญเติบโตขององค์กร แต่มันไม่ใช่สิ่งที่ส าคัญมากที่สุดในความเป็นจริงแล้วการเป็นผู้ชนะทางธุรกิจจะ 

ถูกตัดสินใจจากสายตาของลูกค้าและสิ่งที่ท าให้คุณภูมิใจ มันเป็นตรรกะที่สมเหตุสมผล ถ้าเราสามารถ 

จัดหาสิ่งที่ลูกค้าพอใจมาได้ เราก็จะสามารถได้ก าไร...” (U.S. Department of Commerce, 2004: 4) 

นอกจากนี ้ นักเขียนทางเศรษฐศาสตร์เสรีนิยมชื ่อดังอย่างมิลตัน ฟรายด์แมน (Milton Friedman) ได้กล่าวไว้ว่า 

“…บริษัทต้องรับผิดชอบต่อลูกจ้างโดยตรง และความรับผิดชอบ (ของผู้บริหาร) โดยทั ่วไปแล้วจะ 

เป็นการท าเงินให้ได้มากที่สุดเท่าที่จะสามารถกระท าได้ ขณะเดียวกันพวกเขาก็ต้องท าให้สอดคล้องกับ 

กติกาทางสังคมด้วย ทั้งในด้านของกฎหมายและธรรมเนียมปฏิบัติเชิงจริยธรรม …” (Friedman, 1970) 

ในโลกตะวันตก จริยธรรมทางธุรกิจถูกให้ความส าคัญมากยิ่งขึ ้นพร้อมกับแนวคิดเรื ่องความรับผิดชอบทางสังคมของ 

บรรษัท (corporate social responsibility) ตัวอย่างเช่น มีการจัดท านิตยสารออนไลน์ Business Ethics (http://businessethics.com/) 

เพื ่อติดตามการท างานของภาคธุรกิจในเรื ่องของจริยธรรม ธรรมาภิบาล ความรับผิดชอบของบริษัท และความ 

รับผิดชอบต่อสังคมอันเนื ่องมาจากการลงทุน โดยนิตยสารดังกล่าวมีเป้าหมายส าคัญคือการส่งเสริมจริยธรรมในการปฏิบัติงานทาง 

ธุรกิจ และสนับสนุนการเติบโตของชุมชนผู้ปฏิบัติงานอย่างมืออาชีพและการลงทุนอย่างมีความรับผิดชอบ 

217


ส าหรับสังคมไทย จริยธรรมทางธุรกิจเป็นมาตรฐานในการประกอบกิจกรรมทางเศรษฐกิจ การผลิตสินค้า การบริโภค การ 

บริหาร และการจัดจ าหน่ายให้ได้รับผลตอบแทนตามสมควรและเป็นธรรมกับทุกฝ่าย ไม่ว่าจะเป็นผู้ผลิต ผู้ขาย ผู้ซื ้อ และผู้บริโภค 

เพราะถือว่าทุกตัวแสดงที ่เข้ามามีความสัมพันธ์ทางธุรกิจระหว่างกันจ าเป็นต้องมีจริยธรรมในการปฏิบัติต่อกัน 

ในทางปฏิบัติแล้ว เรื ่องของจริยธรรมทางธุรกิจได้รับความสนใจหลังจากการเคลื ่อนไหวใหญ่ของประชาชนในเหตุการณ์ 

พฤษภาทมิฬ และการส่งเสริมจริยธรรมและธรรมาภิบาลในระบบเศรษฐกิจหลังจากเกิดวิกฤติเศรษฐกิจปี พ.ศ.2540 เรื ่องของความ 

โปร่งใส การตรวจสอบได้ และความรับผิดชอบต่อสังคมขององค์กรธุรกิจในภาคเอกชน แต่เหตุการณ์ส าคัญที ่ท าให้เรื ่องของ 

จริยธรรมทางธุรกิจถูกพูดถึงมากยิ่งขึ ้นคือความสัมพันธ์ระหว่างนักธุรกิจกับการเมือง ไม่ว่าจะเป็นการเข้ามาแสดงบทบาททาง 

การเมืองโดยตรงของนักธุรกิจ หรือการให้เงินอุดหนุนพรรคการเมืองเพื ่อสร้างสายสัมพันธ์ และกดดันโดยอ้อมผ่านองค์กรต่างๆ 

จนท าให้เกิดข้อกังขาในเรื ่องผลประโยชน์ทับซ้อน และการขัดกันเองในทางจริยธรรมทั้งทางธุรกิจและการเมือง เช่น การประมูลและ 

ล้มประมูล 4G การออกกฎหมายเอื ้อต่อธุรกิจโทรคมนาคมและดาวเทียม และการปล่อยเงินกู้ให้กับรัฐบาลพม่า หรือการที ่กลุ่มทุน 

ขนาดใหญ่และบริษัทข้ามชาติจ านวนมากเปิดกิจการโมเดิร์นเทรดทุกมุมเมือง แข่งกับร้านขายของช าตามมุมถนนแบบดั้งเดิม ที ่ 

เรียกกันตามภาษาจีนว่าร้านโชห่วย ซึ ่งท าให้ทุนขนาดเล็กหลายเจ้าต้องปิดกิจการไป เข้าลักษณะปลาใหญ่กินปลาเล็ก 

ปรากฏการณ์เหล่านี ้ท าให้เกิดการตั้งค าถามถึงมาตรฐานทางจริยธรรมในการด าเนินธุรกิจ ทั้งที ่ก ากับโดยรัฐ และโดยกลุ่มทุนเอง 

ในทางปฏิบัติพบปัญหาว่า สังคมไทยแทนที ่จะกล่าวถึงจริยธรรมทางธุรกิจเพื ่อยกระดับความรับผิดชอบของกลุ่มทุนต่อ 

ลูกจ้าง ต่อลูกค้า ต่อสังคม และสิ่งแวดล้อม กลับมีการใช้ค าว่าจริยธรรมทางธุรกิจเพื ่อเป็นเครื ่องมือจัดการฝ่ายตรงข้าม ซึ ่งผลคือท า 

ให้จริยธรรมถูกลดค่าเป็นเพียงอาวุธที ่ไม่ได้มีเนื ้อหา (substantive) ปัญหานี ้จึงต้องกลับมาพิจารณาจริยธรรมในฐานะหลักการ ว่า 

สิ่งใดถูกสิ่งใดผิด จริยธรรมทางธุรกิจจึงเป็นเรื ่องของกระบวนการ (process) ไม่ใช่แค่เรื ่องของผลลัพธ์ (consequential) หรือ 

เครื ่องมือ (instrument) 


จริยธรรมทางธุรกิจ เป็นแนวคิดที ่ส าคัญมากในสังคมปัจจุบันในการสร้างบรรทัดฐานใหม่ให้กับองค์กรธุรกิจ เพื ่อให้ต้องหา 

สมดุลระหว่างผลก าไรและความรับผิดชอบต่อสังคม จริยธรรมทางธุรกิจเป็นมาตรการคอยก ากับการด าเนินธุรกิจของภาคเอกชนที ่ 

จะบอกว่าสิ่งใดถูกหรือสิ่งใดผิด ความเหมาะสม ของการแสวงหาผลประโยชน์อยู ่ที ่ใด นอกจากนี ้ จริยธรรมทางธุรกิจท าให้การ 

แสวงหาก าไรจากการประกอบกิจการสามารถเป็นสิ่งที ่ยอมรับได้จากสังคมและกลุ่มทางสังคมอื ่นๆ เพราะประเมินแล้วว่าเป็นการ 

แสวงหาก าไรที ่สมเหตุสมผล ไม่เกินพอดี หรือสร้างปัญหาให้แก่สภาพแวดล้อมและชุมชนในระยะยาว 

ดูเพิ่มใน ‘Corporate Social Responsibility’ 

218


Charney, Evan (2011). “Ethics, Political”. In George Thomas Kurian et al. The Encyclopedia of Political Science. 


Friendman, Milton (1970). “The Social Responsibility of Business is to Increase Its Profits”. In The New York Times 

Magazine, September 13. 

U.S. Department of Commerce (2004). Business Ethics: A Manual for Managing a Responsible Business Enterprise in 

Emerging Market Economics. Washington. D.C.: International Trade Administration. 

219


CIVIC EDUCATION 

กำรศึกษำเพื่อสร้ำงพลเมือง 

การศึกษาเพื ่อสร้างพลเมือง (Civic หรือ Citizenship Education) เป็นการให้การศึกษาเกี ่ยวกับหน้าที ่และความ 

รับผิดชอบ ตลอดจนโครงสร้างและระบบกลไกของระบอบการเมืองการปกครองที ่พลเมืองเป็นสมาชิกอยู ่ โดยมุ่งเน้นไปที ่การสร้าง 

ความเข้าใจและความเชื ่อมั่น การตระหนักรู้ และการรู้เท่าทันสถาบันการเมืองการปกครอง หน้าที ่ที ่พลเมืองมีต่อรัฐ และหน้าที ่ที ่รัฐ 

มีต่อประชาชน ผ่านข้อกฎหมายพื ้นฐานต่างๆ เนื ้อหาจะแตกต่างกันไปตามระบอบการเมืองการปกครองของแต่ละประเทศ 


ในอดีตประชาชนในรัฐนั้นหาได้มีสถานะเป็น “พลเมือง” ที ่มีนัยแสดงถึงความเท่าเทียมกันของคนทุกๆ คนไม่ เพราะใน 

ระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ หรือ ระบอบการปกครองอื ่นๆ ที ่ไม่ใช่ระบอบประชาธิปไตย ประชาชนหาได้มีสถานะที ่เท่าเทียมกัน 

หากแต่เป็นไพร่บ้าง ทาสบ้าง ซึ ่งล้วนแล้วแต่มีสถานะเป็นผู้ถูกปกครองที ่ต้องตกอยู ่ภายใต้อ านาจของผู้ปกครองทั้งสิ ้น 

แต่ส าหรับระบอบประชาธิปไตย ซึ ่งมีความหมายว่าเป็นระบอบการปกครองที ่อ านาจทางการเมืองการปกครอง (kratia) 

อยู ่ในมือประชาชน (demos) ทุกๆ คน ที ่มีสถานะเป็น “พลเมือง” ของรัฐอย่างเท่าเทียมกัน ดังนั้น การตระหนักรู้ถึงคุณค่าของการ 

เป็นพลเมืองที ่เท่าเทียมกันภายใต้ระบอบการปกครองแบบประชาธิปไตยจึงเป็นหัวใจส าคัญที ่จะท าให้ระบบการเมืองในระบอบ 

ประชาธิปไตยนั้นสามารถด าเนินไปได้อย่างมีประสิทธิภาพ เพราะหากประชาชนยังไม่สามารถเข้าใจ และเล็งเห็นความส าคัญของ 

การเป็นพลเมืองของรัฐแล้ว พวกเขาก็จะยังคงมีวัฒนธรรมทางการเมืองที ่คับแคบ (parochial) และไพร่ฟ้า (subject) ซึ ่งจะแตกต่าง 

จากผู้ที ่เข้าใจในสถานะของความเป็นพลเมืองที ่พร้อมจะเข้าไปมีส่วนร่วมในการเมืองการปกครองในฐานะที ่ตนเองก็เป็นส่วนหนึ ่ง 

ของเจ้าของอ านาจอธิปไตยในการปกครองประเทศตามหลักการอ านาจอธิปไตยของปวงชน และพร้อมที ่จะท าหน้าที ่เจ้าของอ านาจ 

อธิปไตยในการตรวจสอบการใช้อ านาจของรัฐบาลไปด้วยในเวลาเดียวกันอีกด้วย (โปรดดู Sovereignty of the People) 

การจะเป็นพลเมืองที ่สามารถวิพากษ์วิจารณ์นโยบาย และติดตามการท างานของรัฐบาลและผู้ใช้อ านาจรัฐได้อย่างเข้าใจ 

อย่างมีเหตุมีผล ไม่ใช่คุณสมบัติที ่ติดตัวมาแต่ก าเนิดในคนทุกคน ดังนั้น ความสามารถในการมีส่วนร่วมในสังคมการเมืองแบบ 

ประชาธิปไตยได้อย่างมีประสิทธิภาพ อย่างมีวัฒนธรรมเป็นสิ่งที ่ต้องเรียนรู้ หรือจัดให้พลเมืองได้เรียนรู้ นั่นก็คือ การให้การศึกษา 

เพื ่อสร้างพลเมือง ซึ ่งเป็นกระบวนการที ่เกิดขึ ้นได้ตลอดชั่วชีวิตของบุคคลหนึ ่ง และไม่จ าเป็นต้องเป็นการศึกษาที ่เป็นทางการในชั้น 

เรียนเท่านั้น 


โดยทั่วไปแล้วการศึกษาเพื ่อสร้างพลเมืองในโรงเรียนจะถูกจัดอยู ่ในวิชากลุ่มสังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม ซึ ่งที ่ถูก 

แล้วการศึกษาเพื ่อสร้างพลเมืองไม่ควรจ ากัดอยู ่เพียงแต่เรื ่องศาสนา ศีลธรรม จารีตประเพณี แต่ควรมีขอบเขตกว้างขวาง 

ครอบคลุมทั้งมิติประวัติศาสตร์ การเมืองการปกครอง สังคม วัฒนธรรม พฤติกรรมการเรียนรู้ การอยู ่ร่วมกัน ความอดทนอดกลั้น 

การรับฟังและการแสดงความคิดเห็นที ่เหมาะสม การศึกษาเพื ่อสร้างพลเมืองไม่จ าเป็นต้องจ ากัดอยู ่ในชั้นเรียน แต่ควรท าให้เป็น 

220

กระบวนการเรียนรู้ตลอดชีวิต แม้แต่ในผู้ใหญ่ก็ควรเป็นส่วนหนึ ่งของกิจกรรมเพื ่อสร้างพลเมือง ข้อสังเกตเรื ่องการศึกษาเพื ่อสร้าง 

พลเมืองในประเทศไทยคือ ส่วนใหญ่แล้วจะเน้นมิติด้านคุณธรรม จริยธรรม เช่นสอนให้นักเรียนและประชาชนเป็นคนดี ซื ่อสัตย์ 

มัธยัสถ์ เสียสละ และไม่โกง โดยไม่ได้สร้างกระบวนการเรียนรู้ให้เกิดความเข้าใจในเรื ่องสิทธิ เสรีภาพ ความเท่าเทียมกันและความ 

เสมอภาคในระบอบประชาธิปไตย การศึกษาเพื ่อสร้างพลเมืองโดยเน้นประเด็นคุณธรรม จริยธรรม เป็นการศึกษาที ่ไม่ช่วยสร้างให้ 

เกิดความเข้าใจในบทบาทของรัฐและทุนที ่จ ากัดสิทธิ ลิดรอนเสรีภาพ และเอาเปรียบประชาชน ตลอดจนไม่ได้ช่วยให้พลเมืองมี 

ความคิดริเริ่มที ่จะช่วยกันหาหนทางแก้ไขข้อบกพร่องในสังคม เพื ่อให้เป็นสังคมที ่พลเมืองมีความเข้มแข็งทางปัญญา สามารถคิด 

ได้อย่างมีเหตุมีผล และสามารถพึ ่งพาตนเองได้ พลเมืองในลักษณะดังกล่าวจะเป็นรากฐานที ่มั่นคงของระบอบประชาธิปไตย 


การศึกษาเพื ่อสร้างพลเมืองที ่ผ่านมาในประเทศไทย ได้รับการวิจารณ์ว่าเป็นส่วนหนึ ่งของการล้างสมองพลเมือง และการ 

ให้ข้อมูลเพียงด้านเดียวโดยสถาบันการปกครองของรัฐ การเป็นส่วนหนึ ่งของกลไกทางการเมือง โดยเฉพาะอย่างยิ่งในระบอบ 

ประชาธิปไตยนั้น การมีส่วนร่วมของพลเมืองในกระบวนการทางการเมืองจะไม่สามารถเรียนรู้ได้โดยผ่านการศึกษาในชั้นเรียน แต่ 

ต้องผ่านประสบการณ์ตรง ดังปรากฏผ่านการออกแบบ “ต าราเรียน” ที ่มีลักษณะของการปลูกฝังแนวคิดบุคลาธิษฐาน ยึดมั่นในตัว 

บุคคลมากกว่าหลักการ ลดทอนและลบทิ ้งประวัติศาสตร์ และมีมุมมองทางการเมือง เศรษฐกิจ วัฒนธรรมและสังคมแบบตายตัว 

เพียงด้านเดียว แทนที ่จะเป็นการสร้างกระบวนการคิดเชิงวิพากษ์ในการเรียนรู้ให้แก่ผู้เรียนได้คิดวิเคราะห์ด้วยตนเอง เพื ่อที ่จะ 

น าไปสู ่ความเข้าใจ และตระหนักถึงความส าคัญของการเมือง ที ่จะพัฒนาไปสู ่การเป็นพลเมืองที ่มีความคิดความอ่านเป็นของตัวเอง 

และพร้อมตรวจสอบรัฐบาลมากกว่าพลเมืองที ่มุ่งแต่จะรอคอยค าสั่ง หรือ สวัสดิการจากรัฐบาลแต่เพียงอย่างเดียวเท่านั้น 


ดูเพิ่มใน ‘Sovereignty of the People’ 

การศึกษาเพื ่อสร้างความเป็นพลเมืองในระบอบประชาธิปไตยของไทย (Democratic Citizenship 

Education). เข้าถึงวันที ่ 30 กันยายน 2555 ใน http://www.thaiciviceducation.org/. 

ทิพย์พาพร ตันติสุนทร (2555). การศึกษาเพื่อสร้างพลเมือง. กรุงเทพฯ: สถาบันนโยบายศึกษา. 

221

CORPORATE SOCIAL RESPONSIBILITY 

ควำมรับผิดชอบต่อสังคม สภำพแวดล้อมและลูกจ้ำงของบรรษัท 


แนวคิดความรับผิดชอบต่อสังคมของบรรษัท (Corporate Social Responsibility---CSR) หมายถึง ความรับผิดชอบของ 

บรรษัทที ่เป็นหน่วยงานเอกชนที ่ต้องมีต่อสังคม โดยบรรษัทเอกชนในฐานะส่วนหนึ ่งของสังคม ที ่ได้เข้ามาประกอบกิจกรรมทาง 

ธุรกิจในการแสวงหาก าไรสูงสุดให้กับผู้ถือหุ้น (shareholder) จะต้องรับผิดชอบต่อผลกระทบจากการแสวงหาก าไรดังกล่าวหรือต้อง 

ดูแลสังคมที ่บรรษัทดังกล่าวได้ใช้พื ้นที ่ในการแสวงหาก าไร ด้วยเหตุนี ้บรรษัทจึงต้องมีความรับผิดชอบต่อผู้มีส่วนได้เสีย 

(stakeholder) ในสังคมด้วย ทั้งในด้านคุณภาพชีวิต สิ่งแวดล้อม และสังคมวัฒนธรรม (เอก ตั้งทรัพย์วัฒนา, 2548) 


แนวคิดความรับผิดชอบต่อสังคมของบรรษัท (CSR) เกิดขึ ้นในช่วงคริสต์ทศวรรษ 1980-1990s โดยมีที ่มาจากการผลักดัน 

ของภาคธุรกิจ ประชาสังคม และองค์กรพัฒนาเอกชนบางส่วน เพื ่อสร้างข้อตกลงร่วมกันในโลกที ่จะพยายามผลักดันให้กลุ่มธุรกิจ 

ต้องรับผิดชอบต่อปัญหาสิ่งแวดล้อมและสังคม อันเป็นผลจากขั้นตอนการผลิตและด าเนินกิจกรรมทางธุรกิจ กลุ่มองค์กรที ่สนับสนุน 

แนวคิดดังกล่าว เช่น World Business Council for Sustainable Development เมื ่อแรกเริ่มไม่ได้เรียกว่า CSR ในปัจจุบันได้มีบาง 

มหาวิทยาลัยบรรจุการศึกษาเกี ่ยวกับ “ธุรกิจและสิทธิมนุษยชน” ไว้ในหลักสูตร 

ความจ าเป็นที ่ประชาสังคมต้องสร้างแรงกดดันให้บรรษัททั้งหลายหันมาใส่ใจแนวคิด CSR เพราะรัฐ และรัฐบาลใน 

ประเทศโลกที ่สาม ขาดการก ากับดูแลและการตรวจสอบบรรษัทเหล่านี ้ เนื ่องจากรัฐมีความสัมพันธ์ใกล้ชิดกับกลุ่มธุรกิจมาก รัฐใน 

ตัวเองมีผลประโยชน์ที ่เชื ่อมโยงกับบรรษัทจึงเป็นการยากที ่รัฐจะออกกฎหมายเพื ่อควบคุมการด าเนินธุรกิจของบรรษัท ท าให้ 

บรรษัทท ากิจกรรมได้อย่างไร้ความรับผิดชอบต่อสาธารณะ แนวคิด CSR จึงไม่ใช่เพียงแค่การจัดงานการกุศล หรือบริจาคเงิน 

เล็กๆ น้อยๆ แต่เป็นการขยายวงความรับผิดชอบของบรรษัทจากผู้ถือหุ้นให้ครอบคลุมไปถึงผู้มีส่วนได้ส่วนเสียในสังคม และ 

รับผิดชอบต่อสาธารณะด้วยกระบวนการภายในตัวบรรษัทเอง เช่น การให้ชุมชนมีส่วนร่วมในการด าเนินกิจการ การรักษา 

สิ่งแวดล้อม สิทธิผู้บริโภค และสิทธิมนุษยชน ที ่ครอบคลุมทั้งมิติด้านมนุษย์ สังคม และธรรมชาติ 

จะเห็นว่าการขับเคลื ่อนของประชาสังคม (โปรดดู Civil Society) ได้สร้างผลสะเทือนต่อการบริหารงานของบรรษัทอย่าง 

ยิ่ง ในด้านที ่บรรษัทจะต้องตรวจสอบตัวเองต่อสาธารณะด้วยแนวคิด CSR โดยประชาสังคมได้เข้ามาเป็นตัวแสดงที ่ถ่วงดุลกับรัฐ 

และบรรษัท ในการติดตามตรวจสอบการด าเนินกิจการของบรรษัท รวมถึงส่งเสริมการท างานของบรรษัทที ่มีมาตรฐานในการ 

ประเมินตัวเองด้วยแนวคิด CSR โสภณ พรโชคชัย (2553: 24) เห็นว่า CSR แต่เดิมพูดเพียงเรื ่องสังคมและสิ่งแวดล้อมในแง่มุมที ่ 

ค่อนข้างจ ากัด ต่อมาก็มีการพูดถึงบทบาทของ CSR ในประเด็นที ่กว้างขึ ้น เช่น สิทธิมนุษยชน จนกระทั่งขยายไปสู ่เรื ่องการลด 

ความยากจนและการพัฒนา จะเห็นได้ว่ามีพัฒนาการของวาทกรรมต่างๆ เกี ่ยวกับบทบาทของ CSR เพิ่มขึ ้น และขยายขอบเขต 

การถกเถียงไปสู ่เรื ่องการพัฒนาคุณภาพชีวิตของประชาชนมากยิ่งขึ ้น CSR จึงไม่ใช่เรื ่องของสังคมสงเคราะห์ การบริจาค 

222

คุณธรรม ศีลธรรม ศาสนา หรือเศรษฐกิจชุมชน แต่เป็นแนวคิดที ่องค์กรธุรกิจต้องกระท าการบางอย่างเพื ่อแสดงความรับผิดชอบ 

ต่อสังคม ในฐานะที ่บริษัทได้รับก าไรจากสังคม 

จุดที ่น่าสนใจที ่สุดของแนวคิดเรื ่อง CSR คือการมีส่วนร่วม โดยในบรรษัทนั้นจะใช้การควบคุมตัวเองเป็นหลัก แต่อย่างที ่ 

ทราบกันดีว่าเป้าหมายสูงสุดของบรรษัทคือ “ก าไร” ดังนั้นการเหนี ่ยวรั้งบรรษัทจากการแสวงหาก าไรจึงไม่ใช่เรื ่องง่าย และ 

โดยทั่วไปแล้วความรับผิดชอบต่อสังคมมักจะสวนทางกับการแสวงหาก าไร ดังนั้นภาคประชาสังคมจึงมีความส าคัญอย่างยิ่งในการ 

เข้าไปถ่วงดุลรัฐและธุรกิจเพื ่อท าให้แนวคิด CSR เข้าไปท างานในบรรษัท และสร้างบรรทัดฐานทางสังคมใหม่ให้สนับสนุนบรรษัทที ่ 

รับผิดชอบต่อสังคม มีกิจกรรมเพื ่อสาธารณะ โดยไม่ได้มุ่งแสวงหาก าไรแต่เพียงอย่างเดียว 


กระแส CSR เริ่มเข้ามาในไทยระยะเวลาหนึ ่ง กลุ่มที ่ส่งออกสินค้าไปยังต่างประเทศ โดยเฉพาะแถบยุโรปเข้าสู ่ 

กระบวนการ CSR ค่อนข้างเร็วกว่ากลุ่มอื ่น เนื ่องจากความต้องการและแรงกดดันของลูกค้าในประเทศพัฒนาแล้ว ในระยะไม่กี ่ปีที ่ 

ผ่านมานี ้ มีความพยายามผลักดันให้แนวคิด CSR เชื ่อมโยงกับธุรกิจภายในประเทศมากขึ ้น เช่น การลดระดับการปล่อยคาร์บอน 

มอนนอกไซด์สู ่อากาศ การก าจัดน ้าเสียด้วยวิธีการที ่เหมาะสม การปฏิบัติตามมาตรฐานแรงงานของกระทรวงแรงงาน SA 8000 

หรือแม้แต่ ISO ก็ก าลังพัฒนา ISO 26000 ที ่เกี ่ยวกับความรับผิดชอบต่อสังคม ขณะที ่สภาพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติใน 

แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ ฉบับที ่ 10 (พ.ศ. 2550-2554) ก็มีการพูดถึงเรื ่องทุนทางสังคม โดยเน้นบทบาทภาคธุรกิจ 

และความร่วมมือในการสร้างทุนทางสังคม ตลาดหลักทรัพย์เองก็พยายามร่าง CSR Charter (ศจินทร์ ประชาสันติ์ , 2549) 

ตัวอย่างที ่น่าสนใจ เช่น องค์กรขนาดใหญ่อย่างบริษัท ปตท. จ ากัด (มหาชน) ที ่ด าเนินการเกี ่ยวกับกิจกรรมทางพลังงาน 

หลักของประเทศไทย ได้มีโครงการเกี ่ยวกับการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมและปลูกฝังจิตส านึกเยาวชนให้เห็นความส าคัญของสิ่งแวดล้อม 

และการใช้ชีวิตอยู ่ร่วมกันระหว่างอุตสาหกรรม พลังงาน และสิ่งแวดล้อม ให้มีการเจริญเติบโตอย่างยั่งยืน เช่น โครงการพัฒนา 

เยาวชน Save World School Tour โครงการปลูกป่าเฉลิมพระเกียรติ 1 ล้านไร่คืนสู ่สังคม และโครงการรักษ์ป่า สร้างคน 84 ต าบล 

วิถีพอเพียง เป็นต้น แต่โครงการดังกล่าวถูกตั้งค าถามอย่างต่อเนื ่องจากปัญหาการผูกขาดกิจกรรมทางพลังงานในประเทศ และ 

ปัญหาเรื ่องความรับผิดชอบต่อสิ่งแวดล้อมหลังกรณีเหตุน ้ามันรั่วบริเวณเกาะเสม็ด จังหวัดระยอง ในวันที ่ 24 กรกฎาคม พ.ศ. 

2556 ที ่การแก้ปัญหาและการตอบสนองต่อข้อเรียกร้องของประชาชนที ่ได้รับผลกระทบของบริษัท พีทีที โกลบอล เคมิคอล จ ากัด 

(มหาชน) หรือ PTTGC บริษัทในกลุ่ม ปตท.ไม่ได้แสดงให้เห็นถึงการให้ความส าคัญของธรรมชาติ และสังคมอย่างแท้จริง แต่ 

กลับไปเน้นที ่ความเป็นคนไทยต้องช่วยเหลือกัน เสมือนปัดภาระความรับผิดชอบของบริษัทและผู้ถือหุ้นให้เป็นของชุมชนและสังคม 

ทั้งที ่ความผิดพลาดมาจากการด าเนินการของบริษัทเองที ่ไม่ได้มีจิตส านึกเรื ่อง CSR มาตั้งแต่ต้น เหตุการณ์ดังกล่าว ท าให้กลุ่มผู้ 

เคยได้รับรางวัลจากสถาบันลูกโลกสีเขียวของ ปตท. คืนรางวัลให้ ปตท. เพราะมองว่า ที ่ผ่านมา ปตท. เป็นแต่เพียงบริษัทที ่ 

ต้องการสร้างภาพลักษณ์ CSR แต่ไม่ได้มีส านึกรักษ์โลกแต่อย่างใด 


แนวคิดความรับผิดชอบต่อสังคมของบรรษัทจ าเป็นต้องถูกเน้นย ้า ว่ามีเป้าหมายต่อสังคมโดยรวม ไม่ใช่เพียง “เครื ่องมือ” 

ในการท าการตลาดขององค์กรเพื ่อสร้างความชอบธรรมในการด าเนินกิจกรรมทางเศรษฐกิจที ่ไม่รับผิดชอบต่อผลประโยชน์ของ 

223

สังคม ซึ ่งนักกิจกรรมทางสังคมบางส่วนเห็นว่าแนวคิดความรับผิดชอบต่อสังคมของบรรษัทเป็นเพียงภาพลวงตาเพื ่อซ่อนปัญหา 

และผลกระทบของบริษัทที ่มีต่อสังคมไว้ใต้พรม 

ดังนั้น แนวคิดความรับผิดชอบต่อสังคมของบรรษัท จึงเป็นประเด็นส าคัญส าหรับการอยู ่ร่วมกันในสังคมระหว่างบรรษัทที ่ 

แสวงหาก าไรและผู้มีส่วนได้เสียทางสังคม CSR จึงไม่ใช่เพียงการตั้งมูลนิธิหรือการท าบุญ แจกสิ่งของชั่วครั้งคราว แต่เป็นเรื ่องของ 

ความรับผิดชอบต่อสิ่งแวดล้อม และต่อคุณภาพของชุมชนและสังคมของผู้ประกอบธุรกิจ มีจริยธรรมในการประกอบอาชีพของ 

บรรษัทที ่ต้องรับผิดชอบต่อสังคมและต้องมีหลักปฏิบัติอย่างต่อเนื ่องในการดูแลสังคมเพื ่อบรรษัทและส่วนต่างๆ ในสังคมสามารถ 

อยู ่ร่วมกันได้อย่างสงบสุข 


ศจินทร์ ประชาสันติ์ (2549). “CSR”. มหาวิทยาลัยเที่ยงคืน. เข้าถึงวันที ่ 1 

http://www.midnightuniv.org/midnight2544/0009999908.html. 

ตุลาคม 2555 ใน 

โสภณ พรโชคชัย. “CSR ไม่ใช่เรื ่องศาสนา คุณธรรม หรือเศรษฐกิจพอเพียง”. ใน สยามธุรกิจ, 26-29 มิถุนายน 2553. 

เอก ตั้งทรัพย์วัฒนา (2548). โลกาภิวัตน์ บรรษัทข้ามชาติ บรรษัทภิบาล และความรับผิดชอบต่อสังคมของบรรษัท. กรุงเทพฯ: 

ส านักพิมพ์แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย. 

\ 

224

EMPOWERMENT 

กำรเพิ่มอ ำนำจ 


การเพิ่มอ านาจ (Empowerment) เป็นค าศัพท์ที ่ใช้กล่าวถึงบุคคลหรือกลุ่มบุคคลที ่ตลอดเวลาในอดีตไม่มีอ านาจ 

(powerless) แต่มีการเปลี ่ยนแปลงส าคัญในทางบริบทสังคมการเมืองท าให้บุคคลหรือกลุ่มบุคคลดังกล่าวสามารถมีอ านาจที ่เพิ่ม 

มากขึ ้น ทั้งในด้านของการเจรจาต่อรอง การตัดสินใจ และความสามารถในการก าหนดเส้นทางหรือวิถีชีวิตของตัวเอง ค าว่าการ 

เพิ่มอ านาจจึงมักใช้กับประชาชนหรือกลุ่มทางสังคมที ่ไม่ได้รับสิทธิเสรีภาพจากรัฐ หรือเป็นกลุ่มที ่ถูกกดขี ่ขูดรีดจากระบบเศรษฐกิจ 

และเกิดการเปลี ่ยนแปลงส าคัญ ไม่ว่าจะมาจากวิกฤติเศรษฐกิจ การเปลี ่ยนแปลงกฎหมาย หรือการรวมตัวเคลื ่อนไหวทางสังคม ท า 

ให้บุคคลหรือกลุ่มบุคคลดังกล่าวมีอ านาจมากยิ่งขึ ้น หรือเป็นสาเหตุให้เกิดการเพิ่มอ านาจในการต่อสู้ต่อรองให้กลุ่มที ่เคยไม่มี 

อ านาจดังกล่าว (Kurian, 2011: 504-505) 


“การเพิ่มอ านาจ” ในทางทฤษฎีหมายถึงการเปลี ่ยนแปลงความสัมพันธ์ทางสังคม เศรษฐกิจ วัฒนธรรม และการเมือง ที ่ 

ท าให้ความสัมพันธ์เชิงอ านาจมีการเปลี ่ยนแปลงไปจากกลุ่มอ านาจเก่า ไปสู ่กลุ่มอื ่นๆ โดยอ านาจมีลักษณะที ่กระจายตัวไปตาม 

กลุ่มต่างๆ มากยิ่งขึ ้น (Budryte, 2011: 504) ค าอธิบายนี ้จึงใช้กับการเปลี ่ยนแปลงโครงสร้างอ านาจในช่วงทศวรรษ 1970s หรือ 

ระหว่างยุคสงครามเย็น ที ่เกิดตัวแสดงใหม่ทั้งจากฝั่ งยุโรปและอเมริกา คือ ขบวนการทางสังคม (โปรดดู Social Movement) และ 

พื ้นที ่ประชาสังคม (โปรดดู Civil Society) ที ่ได้รับการเพิ่มอ านาจในการต่อรองกับนโยบายของรัฐและการต่อสู้เพื ่อปกป้องสิทธิ 

เสรีภาพ วิถีชีวิต อัตลักษณ์ และชุมชนของตนเอง การเพิ่มอ านาจจึงสามารถวิเคราะห์ได้ทั้งระดับจุลภาค (micro level) คือการหา 

ว่าใครหรือองค์กรใดได้รับการเพิ่มอ านาจขึ ้นบ้าง และการวิเคราะห์ระดับมหภาค (macro level) คือการมองโครงสร้างความสัมพันธ์ 

เชิงอ านาจว่ามีการเปลี ่ยนแปลงไปอย่างไร 

ในทางปฏิบัติ งานของโบรห์แมน (Brohman, 1996: 201-225) ได้ยกตัวอย่างว่า การเพิ่มอ านาจคือรูปแบบหนึ ่งของการ 

พัฒนาทางเลือก (alternative development) ในการตอบสนองความต้องการ (needs) ของมนุษย์ ไม่ใช่เพียงการพัฒนาตัวเลขทาง 

เศรษฐกิจ การพัฒนาทางเลือกโดยเฉพาะอย่างยิ่งในกลุ่มประเทศด้อยพัฒนาหรือก าลังพัฒนา จะต้องมีการเพิ่มอ านาจเพื ่อให้ 

ประชาชนมีความสามารถที ่จะเลือกวิถีชีวิต และได้รับการตอบสนองหรือเข้าถึงความต้องการพื ้นฐานในการด ารงชีวิตอย่างมีศักดิ์ศรี 

การเพิ่มอ านาจดังกล่าวอาจมองในเชิงวัตถุ เช่น การมอบสิทธิในการรักษาพยาบาล การมอบสิ่งของที ่เป็นปัจจัยสี ่ ฯลฯ หรือมองใน 

เชิงนามธรรม เช่น การมอบเสรีภาพในการมีชีวิตอยู ่ การมอบเสรีภาพในการชุมนุมเคลื ่อนไหวเรียกร้องหาความเป็นธรรม ฯลฯ 


ในสังคมไทย มีงานเขียนที ่กล่าวถึง การเพิ่มอ านาจ ว่าหมายถึง การแบ่งอ านาจของบุคคลในส่วนของอ านาจการตัดสินใจ 

ไปมอบให้กับสมาชิก ซึ ่งก่อนหน้านี ้ อ านาจดังกล่าวเคยเป็นอ านาจที ่ถูกสงวนไว้ส าหรับผู้บริหาร การมอบอ านาจหรือเพิ่มอ านาจ 

สามารถแยกองค์ประกอบได้ดังนี ้ (สุมาลี, 2555) 

225

1) สมาชิกได้รับข้อมูลในการตัดสินใจ 

2) สมาชิกได้รับความรู้และทักษะในการท างานเพื ่อบรรลุเป้าหมาย 

3) สมาชิกมีอ านาจในการตัดสินใจและการควบคุมตัวเอง 

4) สมาชิกเข้าใจความหมายและความส าคัญของอ านาจที ่ได้เพิ่มมา 

5) สมาชิกได้รับรางวัลมากยิ่งขึ ้น 

ส่วนในพื ้นที ่ประชาสังคมของไทย มีตัวอย่างองค์กรที ่ใช้ค าว่าการเพิ่มอ านาจเป็นชื ่อองค์กร เช่น มูลนิธิศักยภาพชุมชน 

(People's Empowerment Foundation) ซึ ่งเป็นองค์กรอิสระที ่ไม่หวังผลก าไร ท างานในประเด็นเกี ่ยวกับปัญหาของพี ่น้องรากหญ้า 

ในประเทศไทย มูลนิธิฯ ได้ท าหน้าที ่เป็นส านักเลขานุการแก่องค์กรชุมชน (Community-based organization: CBO) ภารกิจของ 

มูลนิธิฯ คือการสร้างกลไกที ่ยั่งยืนแก่ปัจเจกบุคคล องค์กรระดับชุมชน พันธมิตรระดับรากหญ้า และการขับเคลื ่อนของมวลชน เพื ่อ 

ส่งเสริมศักยภาพเชิงองค์กรของเครือข่ายภาคประชาสังคมและองค์กรชุมชนในประเทศไทย และการมีส่วนร่วมโดยตรงระหว่าง 

เครือข่ายและองค์กรระดับชุมชนต่างๆ โดยมุ่งหวังให้การขับเคลื ่อนของภาคประชาชนเป็นหนึ ่งเดียวกัน ไม่ว่าจะเป็นการส่งเสริม 

สิทธิมนุษยชน ความมั่นคงของมนุษย์ สันติภาพและประชาธิปไตยในประเทศไทย 

การเพิ่มอ านาจจึงเป็นค าที ่มีความส าคัญส าหรับการเปลี ่ยนแปลงความสัมพันธ์เชิงอ านาจระหว่างคนที ่มั่งมี (the haves) 

กับคนด้อยโอกาสอื ่นๆ (the have-nots) เพื ่อให้คนที ่ด้อยโอกาสสามารถมีอ านาจในการต่อรองเรื ่องสิทธิเสรีภาพ และความสามารถ 

ในการก าหนดวิถีชีวิตของตัวเองได้ การเพิ่มอ านาจจึงไม่ได้หมายถึงการมอบอ านาจไปให้องค์กรใดองค์กรหนึ ่งเพียงอย่างเดียว แต่ 

ต้องรวมถึงการเปลี ่ยนแปลงทางอ านาจของทุกกลุ่มในสังคมแบบองค์รวม 


แนวคิดการเพิ่มอ านาจ ที ่เริ่มต้นมาจากวัตถุประสงค์เพื ่อใช้แก้ปัญหาความเหลื ่อมล ้าทางสังคม ในปัจจุบัน มีการน า 

แนวคิดนี ้มาใช้อย่างกว้างขวางในสถานการณ์ และองค์กรต่างๆ เช่น การเคลื ่อนไหวของกลุ่มสตรี การส่งเสริมสุขภาพบุคคลและ 

ชุมชน รวมถึงการบริหารจัดการองค์การและการพัฒนาบุคคลในองค์การธุรกิจเอกชน แนวคิดนี ้มีความเป็นรูปธรรมสูง สามารถ 

ปฏิบัติตามได้ไม่ยาก และมีความส าคัญอย่างยิ่งยวดในระดับปัจเจกบุคคล เพราะเป็นการพัฒนาศักยภาพของบุคคลให้สามารถ 

ท างานอย่างมีประสิทธิภาพ เชื ่อมั่น กระตุ้นการท างานเป็นทีมและมีส่วนร่วม โดยเริ่มที ่ให้บุคคลเปลี ่ยนโลกทัศน์เกี ่ยวกับการมอง 

ตนเองและสังคมอย่างสร้างสรรค์ สร้างความรู้สึกว่าตนเองมีคุณค่า มีความสามารถ และสามารถเปลี ่ยนแปลงการท างานของตนให้ 

ดีขึ ้นเพื ่อเกิดประโยชน์ต่อองค์กรและสังคมได้ 

แนวคิดการเพิ่มอ านาจอาจน ามาปรับใช้เพื ่อช่วยแก้ปัญหาการทะเลาะวิวาทระหว่างนักศึกษาอาชีวะต่างสถาบันในสงคม 

ไทย ที ่มีการใช้ความรุนแรงจนขั้นเสียชีวิตหลายกรณี มีข้อมูลบ่งชี ้ว่า นักศึกษาอาชีวะจ านวนมากขาดความเชื ่อมั่นในตนเอง ไม่ 

รู้สึกว่าตนเองมีพลังมีอ านาจพอที ่จะต่อต้านการชักจูงโดยรุ่นพี ่และกลุ่มเพื ่อน เพราะเกรงว่าจะไม่เป็นที ่ยอมรับ วิธีแก้ปัญหาการใช้ 

ความรุนแรงในสถาบันอาชีวะศึกษา อาจเริ่มด้วยการเพิ่มอ านาจให้พวกเขารู้สึกภูมิใจ มั่นใจ และรักตัวเอง ซึ ่งเป็นสิ่งที ่สังคมรอบตัว 

เขาปฏิเสธพวกเขามาตลอด หนังสือชื ่อ เด็กน้อยโตเข้ำหำแสง: ประสบการณ์ ‘คบเด็ก (เป็น) สร้างบ้าน (ได้) ของ ‘ป้ามล’ (ทิชา 

ณ นคร) สะท้อนปัญหาเรื ่องวัยรุ่นขาดความรู้สึกว่าตนมี “อ านาจ” ได้เป็นอย่างดี (มิลินทร์, 2555) 

226


"วันที่เด็กยกพวกไปฆ่าคน สิ่งที่เขากลัวที่สุดไม่ใช่การฆ่าหรือการถูกฆ่า แต่พวกเขากลัวว่าพรุ่งนี ้ 

เขาจะยังมีเพื่อนหรือเปล่า เขาจะยังเป็นที่ยอมรับของเพื่อนหรือเปล่า ส าหรับเขาแล้ว นี่คือคนกลุ่ม 

สุดท้ายในโลกที่ยังยอมรับตัวตนและเห็นคุณค่าของเขา เพราะพ่อแม่พี่น้อง ครอบครัว ครู และเพื่อน 

นักเรียนในโรงเรียนปฏิเสธตัวตนของเขา….มันไม่ใช่ความกลัวที่ดูโง่งมเข้าใจไม่ได้ แต่ค าถามที่ต้อง 

ทบทวนก็คือ เราได้ให้ 'อะไร' กับเขาหรือยัง เพื่อให้เขามีความกล้าหาญ และมั ่นใจในคุณค่าตัวเองจน 

มากพอจะบอกว่า "กูไม่ไปกับพวกมึงหรอก”…." ป้ามลยืนยันอย่างมั ่นใจว่าเด็กที่ก่อคดีโทรมไม่ได้บ้า 

เซ็กซ์ เขาไม่ได้เป็นคนที่ถ้าไม่ได้เอาใครในค ่าคืนนั้นแล้วจะลงแดงตาย แต่ระหว่างที่ไปอยู ่ในเหตุการณ์ 

นั้น ช่วงที่ยืนอยู ่หว่างขาของผู้หญิงคนหนึ่ง ถ้าเขาไม่ท า ก็แสดงว่าไม่ใช่พวกเดียวกัน ถ้าไม่ท าแล้ว 

เพื่อนจะไม่คบ ไม่ยอมรับ ในที ่สุดนอกจากจะเป็นผู้แพ้จากระบบการศึกษาเพราะเรียนไม่เก่งตาม 

'มาตรฐาน' แล้ว เขายังเป็นผู้แพ้ในระบบความคิดตัดสินใจของตัวเอง” 

ดูเพิ่มใน ‘Civil Society’ และ ‘Social Movement’ 

มิลินทร์ (2555). เด็กน้อยโตเข้าหาแสง: ประสบการณ์ ‘คบเด็ก (เป็น) สร้างบ้าน (ได้) ของ ‘ป้ามล’ (ทิชา ณ นคร). กรุงเทพ: สวนเงิน 

มีมา. 

สุมาลี ทองดี (2555). “การมอบอ านาจ (Empowerment)”. เข้าถึงวันที ่ 10 กันยายน 2555 ใน http://www.op.mahidol.ac.th/ 

orga/file/EMPOWERMENT1.pdf. 

Budryte, Dovile (2011). “Empowerment”. In George Thomas Kurian et al. The Encyclopedia of Political Science. 


Brohman, John (1996). Popular Development: Rethinking the Theory and Practice of Development. Oxford: Blackwell. 


227

GREEN ECONOMY 

เศรษฐกิจสีเขียว 


เศรษฐกิจสีเขียว (Green Economy) เป็นเศรษฐกิจที ่มุ่งเน้นให้เกิดความกินดีอยู ่ดีของมนุษย์และความเท่าเทียมทางสังคม 

โดยลดผลกระทบต่อสภาพแวดล้อมและทรัพยากรของระบบนิเวศน์เป็นผลลัพธ์ โดยทั่วไปแล้วเศรษฐกิจสีเขียวเป็นความพยายาม 

ในการพัฒนาคุณภาพชีวิตของมนุษย์พร้อมกับการดูแลสิ่งแวดล้อมและการลดการใช้ทรัพยากรธรรมชาติแทนการแสวงหาผลก าไร 

เพียงอย่างเดียวและการด าเนินธุรกิจที ่ใช้ทรัพยากรธรรมชาติอย่างสิ ้นเปลืองและก่อมลพิษ โดยด าเนินระบบหรือท าการพัฒนาโดย 

ตั้งอยู ่บนฐานของการพัฒนาแบบยั่งยืนและค านึงถึงความสัมพันธ์ของระบบนิเวศน์และเศรษฐกิจ (Cheng Siwei, 2011: 2) 


ในช่วงยี ่สิบถึงสามสิบปีที ่ผ่านมา เมื ่อมีหลักฐานทางวิทยาศาสตร์เกี ่ยวกับการเปลี ่ยนแปลงของสภาพบรรยากาศโลกมากขึ ้น 

และปัญหาสิ่งแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติที ่ขาดแคลนกลายเป็นปัญหาในระดับระหว่างประเทศ เศรษฐกิจสีเขียวได้รับความ 

สนใจทั้งในฐานะการพัฒนาที ่ยั่งยืนและมีความรับผิดชอบ การแสดงออกซึ ่งความรับผิดชอบเชิงบรรษัทของผู้ผลิต และกระแสความ 

นิยมธรรมชาติอันเกิดจากการตื ่นตัวด้านสิ่งแวดล้อมในหมู ่ผู้บริโภคที ่สร้างตลาดใหม่ขึ ้นมาในระบบเศรษฐกิจ แนวคิดการพัฒนา 

เศรษฐกิจสีเขียวเกิดขึ ้นและพัฒนาไปพร้อมกับการพัฒนาการผลิตแบบคาร์บอนต ่า (low-carbon development) ซึ ่งหมายถึง 

รูปแบบของการพัฒนาภาคอุตสาหกรรมและภาคธุรกิจ ที ่มีกระบวนการลดการใช้พลังงานคาร์บอน และเพิ่มสัดส่วนของพลังง าน 

สะอาด ที ่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม โดยมีเป้าหมายเบื ้องต้นคือการช่วยลดการปล่อยคาร์บอนอันเป็นสาเหตุของปัญหาเรือนกระจก 

และโลกร้อน และมีเป้าหมายระยะยาวคือสร้างระบบอุตสาหกรรมและเศรษฐกิจที ่เป็นมิตรกับสภาพแวดล้อมอย่างยั่งยืน 

ประเด็นที ่มักจะถูกหยิบยกให้เป็นประเด็นหลักของเศรษฐกิจสีเขียวคือพลังงานสีเขียว เนื ่องจากพลังงานเป็นปัจจัยส าคัญ 

ในการขับเคลื ่อนเศรษฐกิจและอุตสาหกรรมของโลก และเป็นต้นเหตุส าคัญของการท าลายสิ่งแวดล้อมและการปล่อยมลพิษ 

ประเด็นพลังงานสีเขียวจึงเป็นประเด็นที ่ใหญ่มากประเด็นหนึ ่งและอาจได้รับการพิจารณาโดยมิได้เกี ่ยวข้องอะไรกับเศรษฐกิจสี 

เขียวในฐานะประเด็นเอกเทศ 

องค์ประกอบของความเป็นเศรษฐกิจสีเขียว 

คาร์ล เบิร์คคาร์ท แบ่งเศรษฐกิจสีเขียวออกเป็น 6 ส่วน ดังนี ้ 

พลังงานซึ่งน ากลับมาใช้ใหม่ได้ เช่น พลังงานน ้า ลม แสงแดด ความร้อนใต้พิภพ ฯลฯ เป็นพลังงานธรรมชาติที ่ไม่ 

หมดไปเหมือนเชื ้อเพลิงฟอสซิลชนิดต่างๆ และไม่สร้างมลพิษต่อสิ่งแวดล้อม 

อาคารสีเขียว อาคารซึ ่งออกแบบและสร้างให้ใช้ทรัพยากรในการก่อสร้างน้อยและประหยัดพลังงานในการใช้สอย เช่น 

การติดตั้งแผงรับพลังงานแสงอาทิตย์ ระบบหมุนเวียนน ้าฝนมาใช้ภายในอาคาร ฯลฯ 

228

พาหนะสะอาด ยานพาหนะซึ ่งใช้พลังงานทางเลือกหรือพลังงานสะอาดแทนการใช้เชื ้อเพลิงฟอสซิล เช่น รถไฮบริดจ์ 

รถพลังไฟฟ้า ฯลฯ 

การจัดการน ้า มีการอนุรักษ์แหล่งน ้าในธรรมชาติ บริหารจัดการทรัพยากรน ้าในเชิงเศรษฐกิจให้มีการใช้งานคุ้มค่า มี 

การบ าบัดน ้าเสียจากกิจกรรมทางเศรษฐกิจให้กลับคืนสู ่ธรรมชาติอย่างปลอดภัย ฯลฯ 

การจัดการของเสีย การน าขยะกลับมาใช้ใหม่ การบ าบัดของเสีย การออกแบบบรรจุภัณฑ์ ผลิตภัณฑ์ให้เกิดขยะน้อย 

ที ่สุด 

การจัดการที่ดิน การอนุรักษ์ที ่ดิน การฟื ้นฟูสภาพดิน การจัดพื ้นที ่สีเขียวในเขตเมือง ป่าชุมชน เกษตรอินทรีย์ ฯลฯ 

ข้อวิจารณ์ 

เศรษฐกิจสีเขียวถูกวิจารณ์ว่าเป็นความพยายามรูปแบบใหม่ของบรรษัทที ่จะควบคุมและบิดเบือนกลไกตลาดด้วยระบบ 

ราคาสินค้าที ่อิงกับกระแสการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อม นโยบายต่างๆตั้งแต่การผลิตจนถึงการบริโภคของเศรษฐกิจสีเขียวที ่ค านึงถึง 

สิ่งแวดล้อมยังเป็นการขัดขวางการพัฒนาประเทศ การใช้ทรัพยากรธรรมชาติ และการเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจ อีกทั้งระบบ 

การเมืองการปกครองและโครงสร้างทางเศรษฐกิจของระบบตลาดและบรรษัทก็มิได้อยู ่ในสภาพที ่สามารถจะรองรับเศรษฐกิจสีเขียว 

ได้ การกดดันให้รัฐบาลออกกฎหมายที ่เอื ้อต่อเศรษฐกิจสีเขียวหรือกดดันให้บรรษัทต่างๆ ท าตามแนวทางสีเขียวจึงเป็นเรื ่องที ่ไม่ 

ยุติธรรม 

ยิ่งไปกว่านั้น ยังคงมีคนบางกลุ่มเชื ่อว่า ปัญหาสภาพแวดล้อม การเปลี ่ยนแปลงของชั้นบรรยากาศ และการเสื ่อมโทรม 

ของระบบนิเวศน์เป็นเพียงเรื ่องหลอกลวงที ่สร้างขึ ้นมาเพื ่อหาช่องทางแสวงหาผลก าไรเท่านั้น เศรษฐกิจสีเขียวจึงเป็นเพียงความ 

พยายามที ่จะกดขี ่ควบคุมระบบตลาดเสรีไม่ให้แสวงหาผลประโยชน์สูงสุดส าหรับมนุษย์ ซึ ่งเป็นเจ้าเหนือทุกสิ่งในโลก อย่างไรก็ตาม 

ข้อเท็จจริงทางสภาพภูมิอากาศที ่เปลี ่ยนแปลงอย่างฉับพลันและร้ายแรงทั่วโลก และภัยพิบัติทางธรรมชาติอันรุนแรงที ่เกิดขึ ้น 

ในช่วงหลายปีที ่ผ่านมานี ้น่าจะเป็นเครื ่องยืนยันได้เป็นอย่างดีถึงความน่าเชื ่อถือ และสภาพปัญหาที ่เกิดขึ ้น “จริง” ในโลก 


ส าหรับในส่วนของประเทศไทยนั้นเศรษฐกิจสีเขียวยังค่อนข้างได้รับความสนใจในวงจ ากัด ทั้งนี ้ส่วนหนึ ่งเป็นเพราะ 

ประเทศไทยนั้นยังคงมีเป้าหมายหลักเพื ่อการพัฒนาอุตสาหกรรมเพื ่อตอบสนองตลาดโลก และตลาดในภูมิภาคมากกว่าการพัฒนา 

ด้านการเกษตรกรรม แต่ก็ใช่ว่าภาครัฐเองจะมิได้ให้ความสนใจในกระบวนการพัฒนาเศรษฐกิจที ่ยั่งยืนเลย เพราะในแผนพัฒนา 

เศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติฉบับที ่ 11 (พ.ศ. 2555 - 2559) ในส่วนที ่ 3 บทที ่ 6 ว่าด้วยเรื ่อง “ยุทธศาสตร์การปรับตัวทางเศรษฐกิจ 

สู ่การเติบโตอย่างมีคุณภาพ และยั่งยืน” นั้นได้ระบุไว้บางส่วนถึงการพัฒนาการเกษตร และการพัฒนาอุตสาหกรรมที ่ “มุ่งการปรับ 

โครงสร้างอุตสาหกรรมให้มีคุณภาพและยั ่งยืนด้วยการมุ่งเน้นการใช้ความรู้ด้านวิทยาศาสตร์ เทคโนโลยี และความคิดสร้างสรรค์ สู ่ 

อุตสาหกรรมสีเขียวและคาร์บอนต ่าบนฐานความรู้เชิงสร้างสรรค์และเป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม เพื่อการพัฒนาที่สมดุลและยั ่งยืน” 

229

แม้ความพยายามจะเป็นเพียงส่วนประกอบเล็กๆ ท่ามกลางยุทธศาสตร์การขยายตัวของอุตสาหกรรม และการพัฒนา 

เศรษฐกิจในระดับมหภาคของไทยก็ตาม แต่ก็เป็นส่วนที ่ช่วยยืนยันได้เป็นอย่างดีว่าแนวคิดเกี ่ยวกับเศรษฐกิจสีเขียวนั้นมีอิทธิพล 

อย่างน้อยก็ต่อการวางแนวยุทธศาสตร์การพัฒนาอุตสาหกรรม และเกษตรกรรมของประเทศอย่างมีนัยส าคัญดังที ่ได้ยกมาใน 

ข้างต้น 


เป้าหมายของเศรษฐกิจสีเขียวแตกต่างกันไปตามค าจ ากัดความ ซึ ่งมองได้ว่าเศรษฐกิจสีเขียวนั้นเป็นส านักเศรษฐศาสตร์ 

แบบใหม่ที ่ยกให้ระบบนิเวศน์เหนือกว่าก าไรสุทธิหรือเป็นเพียงองค์ประกอบหนึ ่งที ่เพิ่มเข้าไปในแนวคิดเศรษฐศาสตร์ส านักต่างๆ 

เช่น เศรษฐศาสตร์ส านักคลาสสิกจะมองว่าธรรมชาติเป็นทุนอย่างหนึ ่ง (natural capital) หรือส านักมาร์กซิสต์มองว่าธรรมชาติเป็น 

เหมือนกับชนชั้นกรรมาชีพที ่ถูกกดขี ่จากการแสวงหาประโยชน์ของนายทุน แต่โดยรวมแล้วเศรษฐกิจสีเขียวมีเป้าหมายคือการ 

สร้างสมดุลระหว่างการพัฒนาทางเศรษฐกิจและการอนุรักษ์ธรรมชาติ ทั้งในแง่การใช้ทรัพยากรที ่มีอย่าง จ ากัด การอนุรักษ์ 

สิ่งแวดล้อมจากการปนเปื ้อนของมนุษย์ สมดุลของระบบนิเวศน์และความหลากหลายทางธรรมชาติ (และยังรวมไปจนถึงการพัฒนา 

สังคมในด้านอื ่นๆ อย่างยั่งยืน เช่น การสร้างโอกาสให้แก่พลเมืองอย่างเท่าเทียมกันมากยิ่งขึ ้นในทุกๆ ด้านด้วยเช่นกัน) 


ดูเพิ่มใน ‘Corporate Social Responsibility (CSR)’ และ ‘Green Consumerism’ 

วิกิพีเดีย. เข้าถึงวันที ่ 30 กันยายน 2555 ใน http://en.wikipedia.org/wiki/Green_economy. 

Siwei, Cheng. (2011). “Green Economy and Its Implementation in China”. In The Green Economy and Its Implementation 

in China. Singapore: Enrich Professional Publishing. 

MNN. Accessed September 30, 2012 from http://www.mnn.com/green-tech/research-innovations/blogs/how-do-youdefine-the-green-economy. 

UNEP. Accessed September 30, 2012 from http://www.unep.org/greeneconomy/ 

AboutGEI/WhatisGEI/ tabid/29784/Default.aspx. 

230

GREEN CONSUMERISM 

กำรบริโภคสีเขียว 


การบริโภคสีเขียว (Green Consumerism) หมายถึงการจับจ่ายและบริโภคสินค้าที ่ได้มาจากกระบวนการผลิตที ่ไม่ท าลาย 

สิ่งแวดล้อม สร้างปริมาณขยะในระดับต ่า และอาจน ารายได้ส่วนหนึ ่งไปช่วยเหลือกิจกรรมอนุรักษ์ธรรมชาติ (โปรดดู Green 

Economy) โดยผู้บริโภคสีเขียวจะบริโภคสินค้าสีเขียวนี ้และสนับสนุนให้ผู้อื ่นหันมาบริโภคสินค้าเช่นนี ้แทนสินค้าอื ่นๆ ใน 

ขณะเดียวกัน ผู้บริโภคกลุ่มนี ้จะปฏิเสธการบริโภค และต่อต้านหรือท าการคว ่าบาตรสินค้าหรือบริษัทที ่ท าการผลิตสินค้าที ่ไม่เป็นสี 

เขียว (Ethical Consumerism, n.d.) 


เมื ่อประเด็นด้านสิ่งแวดล้อมเป็นกระแสที ่ผู้คนหันมาสนใจมากขึ ้น ได้มีการใช้ความเป็นสีเขียวเป็นจุดขายหนึ ่งให้กับสินค้า 

และบริการด้วยการน าเสนอบรรจุภัณฑ์ ตรารับรอง หรือค ามั่นสัญญาว่าเป็นสินค้าและบริการที ่ไม่มีผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมหรือมี 

น้อยที ่สุดเมื ่อเทียบกับสินค้าคู ่แข่ง 

ส าหรับดัชนีที ่จะชี ้วัดว่าสินค้าและบริการใดเป็นสินค้าและบริการสีเขียวที ่จะท าให้การบริโภคเป็นสีเขียวนั้น โปรดดู 

‘Green Economy’ และ ‘Green Jobs’ 


ในส่วนของประเทศไทย การบริโภคสีเขียวยังคงจ ากัดอยู ่ในวงแคบ และไม่ได้รับความสนใจมากนัก ทั้งนี ้เนื ่องจากสภาพ 

รายได้ของคนไทยส่วนใหญ่นั้นน้อยเกินกว่าที ่จะสามารถแบกรับราคา และค่าใช้จ่ายในการบริโภคสีเขียว ซึ ่งสินค้าสีเขียวส่วนใหญ่ 

ในประเทศไทยมีราคาสูงกว่าราคาสินค้าปกติหลายเท่า ดังนั้นคนไทยส่วนใหญ่ในประเทศจึงยังคงไม่มองการบริโภคสีเขียวว่าเป็น 

ทางเลือก และการตัดสินใจที ่สมเหตุสมผลส าหรับพวกเขา ตราบใดที ่ราคา หรือ ค่าใช้จ่ายที ่ต้องจ่ายไปในการบริโภคสีเขียวไม่อยู ่ใน 

ระดับที ่ใกล้เคียง หรืออย่างน้อยที ่สุดอยู ่ในระดับที ่เป็นทางเลือกที ่เหมาะสมกับสภาพรายได้ในความเป็นจริง การบริโภคสีเขียวก็จะ 

ยังเป็นเพียงประเด็นในการรณรงค์เท่านั้น นอกจากนั้น อาจกล่าวได้ว่า การเข้าถึงสินค้าและการบริการสีเขียวในสังคมไทยก็ยังมีอยู ่ 

อย่างจ ากัด และพบได้เฉพาะกลุ่มเป้าหมายตามห้างสรรพสินค้าบางแห่งเท่านั้น ไม่ได้แพร่หลายเข้าถึงได้ส าหรับคนทั่วไป 


การบริโภคสีเขียวเป็นส่วนหนึ ่งของจริยธรรมในการบริโภค ซึ ่งครอบคลุมประเด็นที ่มีผลต่อการตัดสินใจบริโภคโดยอาศัย 

จริยธรรมเป็นเครื ่องตัดสิน ประเด็นทางจริยธรรมในการบริโภค เช่น สินค้าและบริการที ่จะบริโภคนั้น ผ่านเกณฑ์จริยธรรมด้าน 

สิ่งแวดล้อม มนุษย์ สัตว์ การเมือง และความยั่งยืนหรือไม่ จริยธรรมด้านสิ่งแวดล้อมเกี ่ยวข้องกับการใช้พลังงาน การก่อมลพิษ 

และการใช้ทรัพยากร ประเด็นด้านสัตว์เกี ่ยวข้องกับการใช้สัตว์ทดลอง การเลี ้ยงดูสัตว์ที ่ทารุณ สิทธิสัตว์ และประเด็นด้านความ 

ยั่งยืนเกี ่ยวข้องกับการเกษตรอินทรีย์ การใช้บรรจุภัณฑ์แต่พอดี และการค้าขายที ่เป็นธรรม เป็นต้น 

231


ดูเพิ่มใน ‘Corporate Social Responsibility (CSR)’, ‘Green Economy’ และ ‘Green Jobs’ 

วิกิพีเดีย. เข้าถึงวันที ่ 30 กันยายน 2555 ใน http://en.wikipedia.org/wiki/Ethical_consumerism. 

จริยธรรมในการบริโภค. เข้าถึงวันที ่ 30 กันยายน 2555 ใน http://www.ethicalconsumer.org/aboutec/whybuyethically.htm. 

232

GREEN JOBS 

งำนสีเขียว/ งำนคอปกเขียว 


งานสีเขียว (Green Jobs) หรืองานคอปกเขียว (ตั้งให้ล้อกับคอปกขาวและคอปกน ้าเงิน) เป็นส่วนหนึ ่งของแนวคิด 

เศรษฐกิจที ่ค านึงถึงสิ่งแวดล้อม (โปรดดู Green Economy) งานสีเขียวคืองานที ่เกี ่ยวข้องโดยตรงกับการอนุรักษ์และฟื ้นฟู 

ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม หรือเกี ่ยวข้องทางอ้อมด้วยการไม่สร้างมลพิษให้เกิดการปนเปื ้อนหรือเป็นงานที ่ใช้พลังงาน 

สะอาด เป็นต้น (Green Job, n.d.) 


โครงการสิ่งแวดล้อมแห่งสหประชาชาติให้ค าจ ากัดความงานสีเขียวว่า “เป็นงานในภาคเกษตรกรรม การผลิต วิจัยและ 

พัฒนา บริหารจัดการ บริการและกิจกรรมซึ ่งส่งเสริมการอนุรักษ์และการฟื ้นฟูธรรมชาติ โดยเฉพาะอย่างยิ่งงานซึ ่งช่วยปกป้อง 

ระบบนิเวศน์และความหลากหลายทางชีวภาพ ลดการใช้พลังงาน วัตถุดิบ และการใช้น ้าผ่านการวางยุทธศาสตร์เพื ่อความคุ้มค่า 

หยุดการปล่อยก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ในระบบเศรษฐกิจ ลดหรือหยุดการสร้างของเสียและมลพิษ” (โครงการสิ่งแวดล้อมแห่ง 

สหประชาชาติ) นอกจากนี ้งานสีเขียวยังจัดเป็นหนึ ่งในบรรดา “งานที ่มีคุณค่า” (decent work) ตามการนิยามที ่เสนอโดยองค์กร 

แรงงานระหว่างประเทศ (International Labour Organisation : ILO) อีกด้วย 


ปัจจุบันในประเทศไทย บรรษัทและภาคธุรกิจหลายแห่งได้หันมาให้ความสนใจในเรื ่องงานสีเขียวมากยิ่งขึ ้น โดยเฉพาะ 

อย่างยิ่งอุตสาหกรรมที ่ส่งผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมขนาดใหญ่จ าพวกอุตสาหกรรมผลิตกระดาษ หรือ อุตสาหกรรมปูนซีเมนต์ 

เป็นต้น โดยบริษัทเหล่านี้ได้หันมาแสดงความรับผิดชอบต่อสังคมด้วยการสร้างงานสีเขียว ไม่ว่าจะเป็นการปลูกต้นไม้ทดแทน 

หรือ การตั้งโรงงานที ่สร้างผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมในบริเวณใกล้เคียงให้น้อยที ่สุดเท่าที ่จะท าได้ อย่างไรก็ตาม มีบ่อยครั้งที ่ 

กิจกรรมเหล่านี ้ได้ถูกกระท าขึ ้นเพื ่อเป็น “พิธีกรรม” อย่างหนึ ่งในการแสดงความรับผิดชอบต่อสังคมมากกว่ามีเป้าหมายเพื ่อสร้าง 

งานสีเขียวอย่างจริงจัง ยกตัวอย่างเช่น การจัดกิจกรรมเก็บขยะริมชายทะเลของบริษัทที ่อาจไม่ได้มีที ่ตั้งโรงงานติดชายทะเล หรือ 

ไม่ได้ด าเนินกิจกรรมเกี ่ยวข้องกับทะเล เป็นต้น ฉะนั้น กระแสงานสีเขียวในประเทศไทยแม้จะมีพลังที ่ท าให้บรรดาธุรกิจต่างๆ ต้อง 

หันมาพิจารณาผลกระทบ และความรับผิดชอบต่อสังคม และสิ่งแวดล้อมมากขึ ้น แต่บางครั้งก็อาจมิได้ช่วยแก้ไขสภาพปัญหาได้อย่าง 

จริงจัง และยั่งยืนได้เสมอไป 

นโยบายของรัฐบาลไทยที ่มุ่งส่งเสริมอาชีพสีเขียว เช่น สมัยรัฐบาลอภิสิทธิ์เวชชาชีวะ มีนโยบายแรงงานที ่พยายามสร้าง 

มาตรฐานการจ้างงาน และระบบประกันสวัสดิการทางสังคมให้กับแรงงาน และสร้างความร่วมมือในการคุ้มครองแรงงานที ่ต้องไป 

ท างานในต่างประเทศ ต่อมาในสมัยรัฐบาลนางสาวยิ่งลักษณ์ ชินวัตร ก็ได้มีนโยบายที ่ส่งเสริมอาชีพสีเขียวเช่นกัน คือ การสร้าง 

ช่องทางในการเข้าถึงข้อมูลด้านแรงงาน การคุ้มครองสวัสดิภาพและความปลอดภัยของแรงงาน พัฒนาแรงงานที ่ไร้ฝีมือและกึ ่งฝีมือ 

233

(non-skilled labor and semi-skilled labor) ทั้งในด้านภาครัฐและเอกชน และเตรียมพร้อมส าหรับการเคลื ่อนไหวของแรงงานหลัง 

การเปิดประชาคมอาเซียนในปี พ.ศ.2558 (ดูใน http://library.fes.de/pdf-files/bueros/thailand/09423.pdf) 


ส านักงานสถิติแรงงานแห่งสหรัฐอเมริกาได้ท าการศึกษาเกี ่ยวกับงานสีเขียวและได้ตีพิมพ์ค าจ ากัดความและการแบ่ง 

ประเภทงานสีเขียวอย่างละเอียดในปี พ.ศ.2553 โดยระบุว่างานสีเขียวคือหนึ ่งในงานสองประเภทระหว่างงานในธุรกิจซึ ่งการผลิต 

สินค้าหรือการให้บริการส่งผลดีต่อสิ่งแวดล้อมหรืออนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ โดยสินค้าและบริการเหล่านี ้จ าหน่ายให้กับผู้บริโภค 

รวมถึงการวิจัยและพัฒนา การติดตั้ง และการบริการบ ารุงรักษา หรืองานที ่คนงานต้องท าใ ห้กระบวนการท างานเป็นมิตรกับ 

สิ่งแวดล้อมหรือใช้ทรัพยากรธรรมชาติน้อยลง รวมถึงการใช้และการเผยแพร่ความรู้เกี ่ยวกับเครื ่องมือและวิธีการที ่ลดผลกระทบต่อ 

สิ่งแวดล้อม งานทั้งสองประเภทแบ่งออกเป็นห้ากลุ่มที ่จะท าให้งานนั้นเป็นงานสีเขียว ดังนี ้ (ส านักงานจัดพิมพ์แห่งสหรัฐอเมริกา) 


พลังงานหมุนเวียน การผลิตและการบริการที ่ใช้พลังงานไฟฟ้า ความร้อน หรือเชื ้อเพลิงจากแหล่งที ่หมุนเวียนกลับมา 

ใช้ใหม่ได้ เช่น ลม ไบโอดีเซล ความร้อนใต้พิภพ แสงอาทิตย์ มหาสมุทร น ้า ก๊าซจากบ่อขยะและของเสีย 

พลังงานคุ้มค่า การผลิตและการบริการที ่ใช้พลังงานอย่างประหยัดและคุ้มค่า ทั้งอุปกรณ์ ยานพาหนะ อาคาร และตัว 

สินค้าและบริการเองที ่ส่งเสริมการใช้พลังงานอย่างคุ้มค่า 

ลดมลพิษ กระบวนการผลิตและการบริการลดการท าลายมลพิษ การบ าบัดน ้าเสีย ลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจก มีการ 

ลดปริมาณขยะและของเสีย การน ากลับมาใช้ใหม่และการรีไซเคิล 

อนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ การผลิตและการบริการที ่ใช้อนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ รวมถึงเกษตรอินทรีย์ การปลูก 

ป่าทดแทนในอุตสาหกรรมป่าไม้ การจัดการทรัพยากรน ้า ดิน และการอนุรักษ์สัตว์ป่า 

ให้ความรู้ การผลิตและการบริการที ่ให้ความรู้ การศึกษา จัดการอบรม สร้างจิตส านึกให้สังคมตระหนักถึงความส าคัญ 

และปัญหาสิ่งแวดล้อม รวมถึงกิจกรรมทางการเมืองที ่มุ่งเน้นนโยบายรักษาสิ่งแวดล้อม 

ดูเพิ่มใน ‘Corporate Social Responsibility (CSR)’ และ ‘Green Economy’ 

วิกิพีเดีย. เข้าถึงวันที ่ 30 กันยายน 2555 ใน http://en.wikipedia.org/wiki/Green_job. 

ส านักงานจัดพิมพ์แห่งสหรัฐอเมริกา. เข้าถึงวันที ่ 30 กันยายน 2555 ใน http://www.gpo.gov/fdsys/pkg/FR-2010-09- 

21/html/2010-23485.htm. 

โครงการสิ่งแวดล้อมแห่งสหประชาชาติ. เข้าถึงวันที ่ 30 กันยายน 2555 ใน http://www.mnn.com/eco-glossary/green-jobs. 

234

INCOME DISTRIBUTION 

กำรกระจำยรำยได้ 


การกระจายรายได้ (Income Distribution) หมายถึงการแบ่งสันปันส่วนผลผลิตมวลรวมของประเทศ (GDP) ในหมู ่ 

ประชากรของประเทศ โดยใช้เป็นปัจจัยชี ้วัดความเท่าเทียมทางสังคม ความเท่าเทียมทางเศรษฐกิจ และการพัฒนาเศรษฐกิจอย่าง 

สมดุล (Income Distribution, n.d.) 


การกระจายรายได้เป็นดัชนีตัวหนึ ่งที ่ใช้ในการวัดค่าความไม่เท่าเทียมทางเศรษฐกิจ ซึ ่งมิใช่เรื ่องเดียวกันกับความยากจน 

(โปรดดู Poverty Line) ความไม่เท่าเทียมในเชิงเศรษฐกิจที ่วัดโดยใช้การกระจายรายได้นั้นจะดูจากการแบ่งสันปันส่วนผลผลิตมวล 

รวมของประเทศโดยแบ่งประชาชนออกเป็นส่วนๆ แล้วดูว่าประชาชนส่วนที ่ได้รับรายได้สูงสุดนั้นได้รับรายได้มากกว่าประชาชน 

ส่วนที ่ได้รับรายได้น้อยที ่สุดเท่าไร แล้วคิดออกมาเป็นสัดส่วนที ่บ่งชี ้ความไม่เท่าเทียมทางเศรษฐกิจ (Income Inequality Metrics, 

n.d.) 

ดังนั้น แม้จะมีความไม่เท่าเทียมทางเศรษฐกิจก็มิได้หมายความว่าจะมีความยากจน เพราะประชาชนส่วนที ่มีรายได้น้อย 

ที ่สุดอาจจะมีรายได้เหนือเส้นความยากจน หรือแม้แต่มีชีวิตความเป็นอยู ่ที ่ดีก็ได้ เพียงแต่มีรายได้น้อยกว่าประชาชนที ่มีรายได้มาก 

ที ่สุดของประเทศอย่างมากเท่านั้น โดยวิธีการคิดค านวณเช่นนี ้อาจมิได้ค านึงถึง หรือ ละเลยสิ่งที ่เรียกว่า “ช่องว่างระหว่างรายได้” 

อันเกิดมาจากการกระจายรายได้ที ่ไม่เท่าเทียมกัน ซึ ่งท าให้ความแตกต่างระหว่างผู้ที ่มีรายได้มากที ่สุด กับผู้ที ่มีรายได้น้อยที ่สุด 

ของประเทศไทยมีความแตกต่างกันหลายเท่า เพราะประเทศที ่ประชากรส่วนใหญ่อยู ่เหนือระดับเส้นความยากจนก็อาจเป็นประเทศ 

ที ่มีช่องว่างในการกระจายรายได้สูงหลายสิบเท่าได้ด้วยเช่นกัน 

วิธีที ่นิยมใช้กันในการวัดการกระจายรายได้คือค่าสัมประสิทธิ์จีนี (Gini Coefficient) ซึ ่งเป็นวิธีวัดการกระจายทางสถิติวิธี 

หนึ ่ง ค่านี ้จะบ่งชี ้การกระจายรายได้โดยคิดออกมาเป็นอัตราส่วนการกระจายรายได้ระหว่าง 0 กับ 1 “0” หมายถึงประชากรทั้งหมด 

มีรายได้เท่าเทียมกันอย่างแท้จริง และ “1” หมายถึงการเหลื ่อมล ้าสมบูรณ์แบบซึ ่งมีบุคคลเพียงคนเดียวมีรายได้ทั้งหมดขณะที ่คนที ่ 

เหลือไม่มีรายได้เลย (องค์การอาหารและเกษตรแห่งสหประชาชาติ) สัมประสิทธิ์จีนีจะถูกเปลี ่ยนเป็นร้อยละเพื ่อคิดเป็นดัชนีจีนี 

ส าหรับวัดการกระจายรายได้ เช่น ประเทศเยอรมนีมีสัมประสิทธิ์จีนีจากการกระจายรายได้เท่ากับ 0.283 ดัชนีจีนีของเยอรมนีจะ 

เท่ากับร้อยละ 28.3 

ดัชนีจีนี จะท าการชี ้วัดการกระจายรายได้เพื ่อวัดความเท่าเทียมทางเศรษฐกิจของทั้งประเทศ ส่วนอัตราส่วนคนรวยคนจน 

ที ่แบ่งประชาชนออกเป็นกลุ่มๆ นั้นจะให้ข้อมูลของความแตกต่างระหว่างคนที ่มีรายได้มากที ่สุดกับคนที ่มีรายได้น้อยที ่สุด ว่าความ 

ไม่เท่าเทียมมีความรุนแรงเพียงใด (โครงการพัฒนาแห่งสหประชาชาติ) รูปภาพแก้วแชมเปญด้านล่าง แสดงให้เห็นปัญหาการ 

กระจายรายได้และการถือครองทรัพยากรของประชากรโลกที ่ไม่เป็นธรรม กล่าวคือ คนรวยที ่สุด 20 เปอร์เซ็นต์ของโลกถือครอง 

235

ทรัพยากรกว่า 82 เปอร์เซ็นต์ ในขณะที ่ คนจนที ่สุด 20 เปอร์เซ็นต์ มีส่วนแบ่งในด้านรายได้และทรัพยากรเพียง 1.4 เปอร์เซ็นต์ 

เท่านั้น ภาพแก้วแชมเปนปากกว้างและก้านเรียวเล็ก สะท้อนความไม่สมดุลในการกระจายรายได้ของประชากรโลกได้เป็นอย่างดี 


ดัชนีจีนีของประเทศไทย ซึ ่งจัดท าโดยสหประชาชาติในปี ค.ศ.2013 อยู ่ที ่ 0.4 ส่วนส านักงานข่าวกรองกลางสหรัฐอเมริกา 

ให้ค่าในปีเดียวกันไว้ที ่ 0.536 (ส านักข่าวกรองกลาง) ทั้งนี ้ค่าความเหลื ่อมล ้าในการกระจายรายได้ของประเทศ ถูกตั้งไว้ตั้งแต่ 0 

ถึง 1 โดยยิ่งมีค่าเพิ่มจาก 0 มากเท่าไหร่ก็ยิ่งแสดงให้เห็นถึงความเหลื ่อมล ้าในการกระจายรายได้มากเท่านั้น 


ปัจจัยจ านวนมากสามารถก่อให้เกิดความไม่เท่าเทียมของรายได้ ตั้งแต่โครงสร้างทางสังคม เพศ เชื ้อชาติ วัฒนธรรม 

การศึกษา ทักษะของแรงงาน จนถึงนโยบายของภาครัฐ อย่างนโยบายด้านภาษี นโยบายเศรษฐกิจ นโยบายแรงงาน นโยบาย 

การเงิน รวมถึงระบบเศรษฐกิจ เทคโนโลยีและระบบอัตโนมัติในการผลิต จนถึงอิทธิพลจากโลกาภิวัตน์ แต่โดยพื ้นฐานแล้วการ 

กระจายรายได้ที ่ไม่เท่าเทียมกันนั้นมีสาเหตุมาจากธรรมชาติของการสั่งสมต้นทุนทางเศรษฐกิจของผู้เข้าแข่งขันในระบบตลาดเสรีที ่ 

236

จะได้เปรียบผู้ที ่มีต้นทุนทางเศรษฐกิจที ่น้อยกว่าอยู ่แล้ว ปัจจัยอื ่นๆ จึงเป็นเพียงตัวเร่ง และขยายความไม่เท่าเทียมดังกล่าวนี ้ให้ 

มากและรุนแรงมากยิ่งขึ ้นไปเท่านั้น ส าหรับประเทศไทยนั้น สาเหตุส าคัญที ่กระตุ้นให้ความไม่เท่าเทียมดังกล่าวนี ้ทวีความรุนแรง 

มากยิ่งขึ ้นก็คือ ความไม่เท่าเทียมในโอกาสทางการศึกษา ซึ ่งส่งผลให้ประชากรส่วนใหญ่ต้องกลายเป็นประชาชนผู้มีรายได้ต ่า และ 

มีโอกาสเข้าสู ่ระบบเศรษฐกิจขนาดใหญ่เพื ่อแสวงหาความมั่งคั่ง และความเจริญก้าวหน้าทางเศรษฐกิจได้น้อยกว่าคนอื ่นๆ แม้ 

รัฐบาลจะพยายามแก้ไขปัญหาด้วยการจัดให้มีการศึกษาภาคบังคับ และโครงการค่าเรียนฟรีแล้วก็ตาม แต่ด้วยข้อจ ากัดทาง 

เศรษฐกิจของครอบครัวที ่บีบบังคับ ท าให้ผู้คนเหล่านี ้ท้ายที ่สุดต้องผันตัวมาเป็นแรงงานรับจ้างที ่มีรายได้ต ่าปัญหาที ่ว่านี ้ถูกส่ง 

ต่อไปยังบุตรหลานรุ่นต่อๆ ไปของพวกเขา ในขณะที ่ผู้มีรายได้สูงก็จะสามารถเข้าถึงและขยับขยายโอกาสในการแสวงหาความมั่ง 

คั่งทางเศรษฐกิจได้อยู ่เสมอ และส่งต่อโอกาสที ่ว่านี ้ไปยังลูกหลานได้ด้วยเช่นกัน ความแตกต่างในโอกาสทางการศึกษาผลิตซ ้า 

ความเหลื ่อมล ้าดังกล่าวนี ้ให้ห่างมากขึ ้นเรื ่อยๆ หลายคนมองว่าความเหลื ่อมล ้าที ่ถูกผลิตซ ้าส่วนหนึ ่งเพราะรัฐไม่มีการจัดเก็บภาษี 

ที ่ดิน และภาษีมรดก ในอัตราก้าวหน้า หากสามารถบังคับใช้กฎหมายภาษีทั้งสองประเภทได้ ช่องว่างในการถือครองทรัพย์สินคือ 

ที ่ดิน และการส่งต่อความมั่งคั่งคือมรดก ก็จะลดลงจากเดิม และจะสามารถตอบโจทย์ที ่เป็นพื ้นฐานส าคัญของปัญหาการกระจาย 

รายได้ของประเทศไทยได้เป็นอย่างดี 


ธนาคารโลก. เข้าถึงวันที ่ 30 กันยายน 2555 ใน http://data.worldbank.org/indicator/ 

SI.POV.GINI/. 

วิกิพีเดีย 1. เข้าถึงวันที ่ 30 กันยายน 2555 ใน http://en.wikipedia.org/wiki/Income_ 

distribution. 

วิกิพีเดีย 2. เข้าถึงวันที ่ 30 กันยายน 2555 ใน http://en.wikipedia.org/wiki/Income_ 

inequality_metrics. 

โครงการพัฒนาแห่งสหประชาชาติ. เข้าถึงวันที ่ 30 กันยายน 2555 ใน http://hdr.undp.org/en/ 

media/HDR_2009_EN_ Complete.pdf. และ http://hdr.undp.org/en/media/ 

HDR_20072008_ EN_Complete.pdf. 

ส านักข่าวกรองกลาง. เข้าถึงวันที ่ 30 กันยายน 2555 ใน http://www.cia.gov/library/ 

publications/the-world-factbook/fields/2172.html. 

องค์การอาหารและเกษตรแห่งสหประชาชาติ. เข้าถึงวันที ่ 30 กันยายน 2555 ใน 

http://www.fao.org/docs/up/easypol/329/gini_index_040en.pdf. 

237

MICRO–FINANCE 

ระบบกำรเงินในระดับจุลภำค 


ระบบการเงินในระดับจุลภาค หรือ ไมโครไฟแนนซ์ (Micro- Finance) หมายถึงระบบการเงินที่เน้นการปล่อยสินเชื ่อ 

จ านวนเล็กๆ (micro credit) ให้แก่คนที ่ไม่มีงานท า และคนยากจนผู้ซึ ่งไม่มีโอกาสเข้าถึงสินเชื ่อในรูปแบบปกติผ่านทางสถาบัน 

ทางการเงินรายย่อยๆ ที ่อาจจัดท าขึ ้นเองโดยความร่วมมือของชุมชน (สถาบันไมโครไฟแนนซ์) เพื ่อให้ประชาชนทั่วไปโดยเฉพาะ 

อย่างยิ่งคนยากจนในชุมชนนั้นมีโอกาสเข้าถึงแหล่งเงินทุนที ่มีดอกเบี ้ยในราคาตลาดหรือต ่ากว่า และไม่มีการเรียกร้องหลักทรัพย์ 

ใดๆ เป็นการค ้าประกันในการกู้ยืม ระบบการเงินในระดับจุลภาคถือก าเนิดและออกแบบมาเพื ่อช่วยเหลือผู้ยากไร้ที ่โดยสภาวะปกติ 

ไม่สามารถเข้าถึงระบบการกู้เงินจากสถาบันทางการเงินขนาดใหญ่ที ่มีกฎเกณฑ์ กติกาตามระบบทุนนิยมเสรี เพราะมีเงื ่อนไขและ 

ข้อจ ากัดต่างๆ ที ่สถาบันการเงินเหล่านั้นได้ก าหนดขึ ้นเพื ่อเป็นมาตรการป้องกันตนเองจากการขาดทุน (ขาดทุนก าไร) (Yunus, 

2007: 49) 


แนวคิดเรื ่องระบบการเงิน สินเชื ่อ ตลอดจนสถาบันทางการเงินในระดับจุลภาคนั้นเกิดขึ ้นครั้งแรกโดยนายโมฮัมหมัด ยู 

นุส (Muhammad Yunus or মুহাম্মদ ইউনুস) ศาสตราจารย์ด้านเศรษฐศาสตร์ชาวบังกลาเทศ ซึ ่งเป็นอาจารย์ประจ าคณะ 

เศรษฐศาสตร์ของมหาวิทยาลัยจิตตะกอง (University of Chittagong) โดยในระหว่างชีวิตการเรียนการสอนในมหาวิทยาลัยนี ่เองที ่ 

ท าให้ ยูนุสได้มีโอกาสเข้าไปลงพื ้นที ่ศึกษาประเด็นปัญหาเกี ่ยวกับความยากจนในชุมชนเล็กๆ แออัดแห่งหนึ ่ง ใกล้ๆ กับ 

มหาวิทยาลัยในช่วงเวลาที ่เกิดสภาวะข้าวยากหมากแพงของบังกลาเทศในปี ค.ศ. 1974 (Bangladesh famine of 1974) ซึ ่งการลง 

พื ้นที ่ในครั้งนั้นได้ท าให้ยูนุสพบว่า การได้รับสินเชื ่อแม้เพียงก้อนเล็กๆ ส าหรับคนยากคนจนนั้นสามารถสร้างความเปลี ่ยนแปลง 

ให้แก่ชีวิตของพวกเขาได้อย่างมากมาย โดยยูนุสได้ควักเงินในกระเป๋าตัวเองมอบให้เป็นสินเชื ่อให้จ านวนรวมกันทั้งสิ ้น 27 เหรียญ 

(ประมาณหนึ ่งพันบาท) ให้แก่ผู้หญิงในชุมชนนั้นจ านวน 42 คน ซึ ่งภายหลังพบว่าการได้รับสินเชื ่อในครั้งนั้นได้ท าให้รายได้ของคน 

เหล่านั้นเพิ่มขึ ้นโดยเฉลี ่ยคนละกว่า 0.02 เหรียญจากการได้รับเงินสินเชื ่อในครั้งนั้น (Yunus, 2007: 44-48) ซึ ่งจากผลการสังเกต 

ดังกล่าวของยูนุสได้ท าให้เขาฉุกคิดได้ว่า หากมีธนาคารที ่ท าหน้าที ่ปล่อยสินเชื ่อก้อนเล็กๆ ให้แก่คนยากคนจนที ่ไม่มีโอกาสได้รับ 

สินเชื ่อในสถาบันทางการเงินปกติแล้วนั้น นอกจากจะท าให้พวกเขามีชีวิต และความเป็นอยู ่ที ่ดีขึ ้นกว่าเดิมแล้ว ในระดับมหภาคยัง 

สามารถช่วยเพิ่มศักยภาพในการแข่งขันของบังกลาเทศได้อีกด้วย 

จากแนวคิดดังกล่าวนี ้ ท าให้เขาได้ริเริ่มก่อตั้งธนาคารเพื ่อคนยากคนจน ซึ ่งภายหลังได้รับชื ่อว่า ธนาคารกรามีน 

(Grameen bank หรือ গ্রামীণ বাাংক) ที ่เน้นปล่อยสินเชื ่อขนาดเล็กให้แก่คนยากคนจนตามแนวคิดของยูนุส โดยแนวคิดและ 

หลักการด าเนินงานของธนาคารกรามีน ท าให้ยูนุส และแนวคิดของเขามีชื ่อเสียงไปทั่วโลก ในปี ค.ศ. 2006 ยูนุส และธนาคาร 

กรามีนในฐานะ “นายธนาคาร และธนาคารขวัญใจคนยากคนจน” ได้รับรางวัลโนเบลในฐานะที ่ได้พยายามสร้างเสริมการพัฒนา 

ทางด้านเศรษฐกิจ และสังคมจากเบื ้องล่าง 

(http://www.nobelprize.org/nobel_ prizes/peace/ laureates/2006/press.html) 

238


ส าหรับในประเทศไทย แนวคิดเรื ่องไมโครไฟแนนซ์ที ่มีต้นแบบมาจากธนาคารกรามีนของยูนุสนั้นได้เข้ามามีอิทธิพลใน 

เชิงนโยบายสาธารณะที ่ภาครัฐให้การสนับสนุนและช่วยเหลือมาโดยตลอด ดังจะเห็นได้จากการจัดให้มีหน่วยงานอย่างธนาคารออม 

สิน ธนาคารเพื ่อการเกษตรและสหกรณ์ (ธกส.) และโครงการเงินล้าน (หรือกองทุนเงินล้าน) เพื ่อเป็นตัวช่วยให้แก่ประชาชน 

โดยเฉพาะเกษตรกรซึ ่งเป็นประชากรส่วนใหญ่ของประเทศนั้นมีรายได้ หรือ แหล่งเงินทุนที ่เพียงพอในการประกอบอาชีพ และ 

น าไปใช้พัฒนาคุณภาพชีวิตความเป็นอยู ่ให้ดีขึ ้น โดยเฉพาะอย่างยิ่งโครงการกองทุนเงินล้าน ซึ ่งเป็นโครงการต่อเนื ่องจากนโยบาย 

กองทุนหมู ่บ้านของรัฐบาลที ่จะจัดสรรเงินให้แก่หมู ่บ้านต่างๆ ทั่วประเทศไทย หมู ่บ้านละหนึ ่งล้านบาท ซึ ่งเงินในจ านวนนี ้ในมุม 

หนึ ่งแม้จะถูกวิพากษ์วิจารณ์จากฝ่ายที ่ไม่เห็นด้วยว่าเป็นการท าให้ชาวบ้านมีหนี ้สินเพิ่ม และน าเงินที ่ได้มาจับจ่ายใช้สอยฟุ่มเฟือย 

เกินจ าเป็น แต่หากพิจารณาให้ดีแล้ว กลับพบว่าเงินในส่วนนี ้นอกจากจะสามารถแบ่งเบาภาระในส่วนของต้นทุนในการประกอบ 

อาชีพของเกษตรกรได้แล้ว ยังสามารถช่วยให้พวกเขาไม่ต้องหันไปกู้ยืมจากผู้ปล่อยเงินกู้นอกระบบได้อีกด้วย แต่ทว่าการที ่ 

สถาบันทางการเงินระดับจุลภาคเหล่านี ้ขึ ้นตรงต่อหน่วยงานของรัฐ เป็นการเปิดโอกาสให้มีการทุจริต และเอื ้อผลประโยชน์ให้ 

ผู้เกี ่ยวข้องได้ง่าย ซึ ่งจุดนี ้เองที ่ท าให้สถาบันระดับจุลภาคของไทยแตกต่างจากธนาคารกรามีนของยูนุสที ่ด าเนินงานแบบเอกชน 

ปราศจากการแทรกแซงของรัฐ และปล่อยให้กลไกตลาดเป็นตัวขับเคลื ่อนกิจกรรมทางเศรษฐกิจของธนาคารแทน 

“ไมโครไฟแนนซ์ในประเทศไทย” มีการจัดท าเว็บไซด์ www.microfinancethailand.com เพื ่อประชาสัมพันธ์ไมโครเครดิต 

ให้เป็นที ่รู้จัก โดยความหวังของผู้จัดท าเว็บไซด์ดังกล่าวก็เพื ่อก่อให้เกิดการแลกเปลี ่ยนข้อมูล และประสบการณ์ของผู้ด าเนินการ 

ไมโครเครดิต หรือไมโครไฟแนนซ์ต่างๆ (ซึ ่งส่วนใหญ่จะเป็นหน่วยงาน และองค์กรภาครัฐ) เพื ่อพัฒนาโครงการ และการบริการ 

ลูกค้า องค์กรเอ็นจีโอ (NGOs) บางองค์กรที ่เข้ามามีบทบาทในการสนับสนุนแนวคิดเรื ่องไมโครไฟแนนซ์ เช่น คอมเพชชั่น ไทย 

แลนด์ หรือ มูลนิธิศุภนิมิต เป็นต้น 


โดยพื ้นฐานแล้วธนาคารกรามีนท างานอยู ่บนหลักการที ่ว่าระบบการเงิน หรือ ธุรกิจนั้นควรจะรับใช้สังคม ดังนั้น การให้ 

สินเชื ่อแก่คนยากคนจนที ่ไม่มีโอกาสเข้าถึงได้ในระบบการเงินปกติจึงเป็นสิ่งส าคัญอย่างยิ่ง โดยในการนี ้การปล่อยสินเชื ่อก้อนเล็กๆ 

ให้แก่บุคคล ยืนอยู ่บนหลักการส าคัญสองประการ ประการแรกคือ อัตราดอกเบี ้ยที ่เก็บจากการขอสินเชื ่อนั้นจะต้องเป็นไปตาม 

ราคาตลาด นั่นก็คืออัตราดอกเบี ้ยที ่ต ่า และประการที ่สองคือ การขอสินเชื ่อนั้นจะต้องไม่มีการกีดกันด้วยการเรียกร้องให้มีการยื ่น 

หลักทรัพย์เพื ่อค ้าประกัน ซึ ่งจะช่วยท าให้คนในระดับล่างสามารถเข้าถึงแหล่งเงินทุนได้ง่ายขึ ้น เงินจ านวนดังกล่าวนี ้พวกเขา 

สามารถน าไปใช้ในการลงทุน หรือ พัฒนาคุณภาพชีวิตของพวกเขาต่อไป โดยจุดเด่นของแนวคิดนี ้คือการละทิ ้งสิ่งที ่เรียกว่า 

“เครดิต” อันหมายถึงหลักทรัพย์ค ้าประกัน มาแสวงหาสิ่งที ่เรียกว่า ไมโครเครดิต (Microcredit) หรือสิ่งค ้าประกันอย่างอื ่น เช่น 

คุณค่าของความเป็นมนุษย์ ศักดิ์ศรี และความไว้เนื ้อเชื ่อใจแทนที ่หลักทรัพย์ในแบบเดิมนั่นเอง (แฟ้มบุคคลส าคัญมุสลิม) 

นอกเหนือไปจากการรับใช้สังคมทางด้านเศรษฐกิจและการเงินแล้ว ธนาคารกรามีน ยังส่งเสริมการพัฒนาคุณภาพชีวิต 

ของคนในสังคมควบคู ่ไปพร้อมๆ กับศักยภาพทางเศรษฐกิจอีกด้วย ดังสะท้อนจากหลักสิบหกประการ (sixteen decisions) ที ่ 

ธนาคารกรามีนร้องขอให้ผู้ที ่มาขอกู้ยืมสินเชื ่อนั้นต้องปฏิบัติตามอย่างเคร่งครัด โดยหลักการที ่ว่านั้นประกอบด้วย 

239

1) ธนาคารกรามีนตั้งอยู ่บนหลักการพื ้นฐานสี ่อย่าง คือ ระเบียบวินัย (discipline) เอกภาพ (unity) ความหาญกล้า 

(courage) และการท างานหนัก (hard work) 

2) เราจะน าความมั่งคั่งมาสู ่ครอบครัวของเรา 

3) เราจะไม่อาศัยอยู ่ในบ้านที ่ช ารุดทรุดโทรม และเราจะท าการบูรณะ และซ่อมแซมที ่พักอาศัยของเราให้เร็วที ่สุดเท่าที ่จะ 

เป็นไปได้ 

4) เราจะปลูกพืชผักสวนครัวส าหรับทุกฤดูกาลเพื ่อใช้บริโภค และส่วนเกินที ่เหลือนั้นจึงน าไปขาย 

5) ในฤดูเพาะปลูกนั้นเราจะปลูกพืชให้มากที ่สุดเท่าที ่จะสามารถกระท าได้ 

6) เราจะวางแผนให้ครอบครัวของเรานั้นมีขนาดเล็ก ลดค่าใช้จ่ายในครัวเรือน และดูแลรักษาสุขภาพของกันและกัน 

7) เราจะให้การศึกษาแก่บุตรหลาน และมั่นใจได้ว่าพวกเขาจะมีรายได้ที ่เพียงพอส าหรับการศึกษาของพวกเขา 

8) เราจะดูแลให้สภาพแวดล้อม และบุตรหลานภายในบ้านของเรานั้นสะอาด 

9) เราจะสร้าง และใช้สุขาหลุม (pit latrines) 

10) เราจะต้มน ้าให้เดือด หรือ ใช้สารส้มแกว่งก่อนจะบริโภค 

11) เราจะไม่รับสินสอดจากฝ่ายหญิง (dowry) และจะไม่สนับสนุนให้มีการแต่งงานในวัยเด็ก 

12) เราจะไม่กระท าการอยุติธรรมแก่ผู้อื ่น และในขณะเดียวกันเราก็จะไม่ยอมให้ผู้ใดกระท าการเช่นนั้นแก่ผู้อื ่น 

13) พวกเราจะลงทุนเพิ่มขึ ้นอย่างเป็นกลุ่มไปพร้อมๆ กัน เพื ่อให้ได้รายได้ที ่มากขึ ้น 

14) เราต้องพร้อมที ่จะช่วยเหลือผู้อื ่น ถ้ามีคนใดคนหนึ ่งตกอยู ่ในภาวะยากล าบาก พวกเราทั้งหมดที ่เหลือจะต้องเข้าไป 

ช่วย 

15) ถ้าเราทราบว่ามีการละเมิดระเบียบขึ ้นที ่ใด พวกเราจะต้องช่วยกันไปที ่แห่งนั้น และธ ารงไว้ซึ ่งกฎระเบียบดังกล่าวนี ้ 

16) พวกเราจะต้องมีส่วนร่วมในกิจกรรมเพื ่อสังคมส่วนรวม (Yunus, 2007: 58-59) 

ดูเพิ่มใน ‘Corporate Social Responsibility (CSR)’ และ ‘Business Ethics’ 

240


Yunus, Muhammad (2007). Creating a world without poverty: social business and the future of capitalism. New York: 

Public Affairs. 

ไมโครไฟแนนซ์ในประเทศไทย. เข้าถึงวันที ่ 30 กันยายน 2555 ใน http://www.microfinancethailand.com/th/faqs.htm#faqth-1. 

แฟ้มบุคคลส าคัญมุสลิม. เข้าถึงวันที ่ 30 กันยายน 2555 ใน http://muslimjourney.com/important_read.php?q=person_ 

world&nid=4. 

241

PHILANTHROPY 

กำรท ำกิจกรรมเพื่อเพื่อนมนุษย์ 


การท ากิจกรรมเพื ่อเพื ่อนมนุษย์ (Philanthropy) เป็นค าที ่ใช้เรียกการรวมตัวของบุคคลหรือกลุ่มบริษัทในภาคเอกชนที ่เข้า 

มาท ากิจกรรมสาธารณะ ท าประโยชน์เพื ่อสังคม และพัฒนาคุณภาพชีวิตของคนในสังคม ซึ ่งโดยส่วนใหญ่จะได้รับการสนับสนุน 

ทางทรัพยากรจากองค์กรพัฒนาเอกชน การรวมกลุ่มท ากิจกรรมดังกล่าวอยู ่บนความคิดที ่ว่า “มนุษย์” เป็นสาระส าคัญของการ 

ด ารงอยู ่ของสังคม กิจกรรมต่างๆ ในสังคมไม่สามารถด าเนินไปได้ถ้าเพื ่อนมนุษย์คนอื ่นยังมีคุณภาพชีวิตที ่ต ่า ด้วยเหตุนี ้การ 

รวมตัวท ากิจกรรมเพื ่อเพื ่อนมนุษย์จึงออกมาในรูปแบบขององค์กรการกุศล การสมทบทุนพัฒนาชนบท การให้ทุนการศึกษาโดย 

หน่วยงานเอกชน เป็นต้น การท ากิจกรรมเพื ่อเพื ่อนมนุษย์จึงเป็นรูปแบบการจัดองค์กรแบบใหม่ที ่ไม่ใช่ “ธุรกิจ” (business) ที ่เน้น 

ผลก าไรและความอยู ่รอดขององค์กรเพียงอย่างเดียว และไม่ใช่ “รัฐบาล” ที ่แม้จะมีนโยบายเพื ่อผลประโยชน์สาธารณะ แต่ยังคงอยู ่ 

ภายใต้กฎระเบียบ ข้อบังคับที ่ชัดเจนแบบบนลงล่าง ทั้งนี ้ การท ากิจกรรมเพื ่อเพื ่อนมนุษย์ (Philanthropy) สามารถน าไปใช้กับ 

ระดับสังคมขนาดใหญ่ องค์การระหว่างประเทศ องค์กร บริษัท ไปจนถึงระดับปัจเจกบุคคลก็ได้ (การให้เพื ่อสังคม, ม.ป.ป.) 


ค าว่า Philanthropy มาจากภาษากรีกว่า philanthropos ซึ ่งเป็นการผสมค าระหว่างค าว่า philos หมายถึงความรัก และค า 

ว่า anthropos หมายถึงความเป็นมนุษย์ (human being, humanity) เมื ่อรวมกันแล้วค าว่า Philanthropy จะหมายถึงความรักให้กับ 

เพื ่อนมนุษย์ หรือกล่าวให้กว้างกว่านั้นคือความรักของมนุษย์ที ่มีให้กับเพื ่อนมนุษย์คนอื ่น การกระท าเพื ่อเพื ่อนมนุษย์จึงมุ่งหวังให้ 

มนุษย์คนอื ่นมีคุณภาพชีวิตที ่ดีขึ ้น และไม่มุ่งแสวงหาผลประโยชน์ส่วนตัวหรือก าไรจากการท ากิจกรรมดังกล่าว โดยเมื ่อเพื ่อน 

มนุษย์คนอื ่นมีคุณภาพชีวิตที ่ดียิ่งขึ ้น กลุ่มบุคคลที ่ท ากิจกรรมดังกล่าวก็จะได้รับประโยชน์จากสภาพสังคมที ่ดีและเอื ้อเฟื ้อเผื ่อแผ่ 

มากยิ่งขึ ้น ในบริบทสังคมตะวันตกค าดังกล่าวใช้เรียกการที ่ นักแสดง นักร้องที ่มีชื ่อเสียง ตลอดจนกลุ่มพ่อค้าหรือผู้มีฐานะ เป็น 

ผู้น าในการบริจาค ระดมทุนจากผลก าไรในธุรกิจของตน จัดตั้งเป็นองค์กร สมาคม มูลนิธิเพื ่อให้การช่วยเหลือผู้ด้อยโอกาส องค์กร 

ศาสนาและโบสถ์ของชาวคริสต์ ก็เป็นองค์กรกลางในการจัดตั้งระดมทุนเพื ่อรับบริจาค และน าเอาทุนดังกล่าวไปช่วยเหลือผู้ 

เดือดร้อนและชุมชน 

ตัวอย่างของการท ากิจกรรมเพื ่อเพื ่อนมนุษย์ในตะวันตก เช่น องค์กรสื ่อบันทึกเหตุการณ์เพื ่อสังคม (The Chronicle of 

Philanthropy) ที ่มีเว็บไซต์ประสานงานคือ www.philanthropy.com เป็นองค์กรแหล่งข่าวที ่มีทั้งฉบับหนังสือพิมพ์และออนไลน์ 

ส าหรับกิจกรรมที ่ไม่มุ่งแสวงหาก าไรและกองทุนเพื ่อสังคม ในการเป็นจุดเชื ่อมโยงโลกของกิจกรรมที ่ไม่มุ่งแสวงหาก าไร ทั้งในด้าน 

ข่าวสาร กิจกรรม และความคิด หรือ อีกตัวอย่างหนึ ่งคือ มูลนิธิร็อกเกอะเฟลเลอร์ (Rockefeller Foundation) ที ่เป็นกองทุนขนาด 

ใหญ่ในด้านการบริการสังคม และให้ทุนการศึกษาแก่ผู้ด้อยโอกาส เป็นต้น 


242

ส าหรับการนิยามในประเทศไทย ค าว่า Philanthropy ยังไม่มีค าแปลที ่เฉพาะเจาะจง แต่อาจจะแปลเพื ่อสื ่อความหมายถึง 

การท าเพื ่อสังคม การให้เพื ่อสังคม หรือกิจกรรมสาธารณะประโยชน์ สังคมไทยมีค าที ่คล้ายคลึงกันที ่เรียกว่า การท าบุญท าทาน 

(Merit-Making) จึงมีนัยที ่เชื ่อมโยงกับพุทธศาสนาที ่หมายถึง การท าให้ตัวตนลดความตระหนี ่ เมื ่อบุคคลได้บริจาคเป็นทานวัตถุ 

เพื ่อก าจัดความโลภ ความโกรธ ความหลง บริจาคเป็นอภัยทาน และธรรมทาน การให้ในลักษณะนี ้จึงเป็นการให้ที ่มีมิติที ่ 

หลากหลาย ทั้งในแง่ประโยชน์ตนเอง และสร้างประโยชน์ให้แก่ผู้อื ่นซึ ่งเป็นผู้ที ่ได้รับทานจากเรา การท าทานจึงมีลักษณะของการ 

ท ากิจกรรมเพื ่อเพื ่อนมนุษย์คนอื ่นๆ เช่นกัน 

ในเชิงปฏิบัติแล้ว ค าว่า Philanthropy ถูกนิยามว่าเป็น “การให้เพื ่อสังคม” ภายใต้โครงการส่งเสริมการให้เพื ่อสังคม มี 

เว็บไซต์ประสานงานคือ http://www.give2all.com/ ในการให้ข่าวสารความเคลื ่อนไหวเกี ่ยวกับกิจกรรมเพื ่อสังคมต่างๆ โดยยึด 

หลักของพระเจ้าอยู ่หัวที ่ทรงมีพระราชด ารัสว่า “...รู้ไหมบ้านเมืองอยู ่รอดมาได้ทุกวันนี ้ เพราะอะไร เพราะคนไทยเรายังให้กันอยู ่ 

ยังช่วยเหลือกัน เวลาเกิดทุกข์ยากที ่ไหน ทุกคนรวมตัวกัน ช่วยเหลือกันและกันอยู ่ อันนี ้เป็นสังคมที ่หาได้ยากในโลก..." 

โครงการดังกล่าวมีภารกิจ 4 ด้านส าคัญคือ 

1) ประสานเครือข่าย เชื ่อมโยงผู้ประกอบการ “การให้เพื ่อสังคม” เป็นเครือข่ายรณรงค์ วัฒนธรรม “การให้ฯ” ร่วมกัน 

2) จัดการความรู้ รวบรวมกรณีศึกษา งานวิจัย องค์ความรู้ด้านการให้เพื ่อสังคมทั้งในและต่างประเทศ สื ่อสารสู ่สังคมอย่าง 

ต่อเนื ่อง 

3) เผยแพร่ขยายผล จัดกิจกรรมรณรงค์และส่งเสริม “การให้เพื ่อสังคม” ในกลุ่มองค์กรธุรกิจเอกชน สถาบันอุดมศึกษา 

โรงเรียนมัธยม และสื ่อสารสู ่สาธารณะอย่างต่อเนื ่อง 

4) พัฒนาระบบสนับสนุน สร้างระบบแรงจูงใจ พัฒนากลไกหนุนเสริม ผลักดัน นโยบายและกฎหมายที ่เกี ่ยวข้อง 

อย่างไรก็ดี การท ากิจกรรมเพื ่อเพื ่อนมนุษย์ ยังคงมีรากฐานจากองค์กรในภาคสังคมที ่มาจากการเริ่มต้นของปัจเจกบุคคล 

และกลุ่มบริษัทเอกชนต่างๆ หลายครั้งจึงเกิดสิ่งที ่เรียกว่า “การร่วมลงทุนเชิงองค์กรเพื ่อสังคม” (venture philanthropy) ดังจะกล่าว 

ต่อไปดังนี ้ 

โดย 

243

VENTURE PHILANTHROPY 

กำรร่วมลงทุนเชิงองค์กรเพื่อสังคม 


การร่วมลงทุนเชิงองค์กรเพื ่อสังคม หรือ venture philanthropy หมายถึง การร่วมทุนขององค์กรต่างๆ ในสังคมที ่ท า 

กิจกรรมเพื ่อเพื ่อนมนุษย์ กล่าวคือ หลักการ venture philanthropy น ามาจากหลักการในเชิงการบริหารธุรกิจที ่เรียกว่า “ธุรกิจการ 

ร่วมลงทุน” (venture capital) หมายถึง ธุรกิจที ่มีการลงทุนระยะยาวประมาณ 3-5 ปี ซึ ่งลงทุนเหมือนเป็นหุ้นส่วนกับเจ้าของกิจการ 

ในธุรกิจที ่มีศักยภาพในการเจริญเติบโตและความสามารถในการแข่งขันสูงขึ ้น นอกเหนือจากการสนับสนุนทางด้านการเงินแล้ว 

ยังให้ค าปรึกษา ช่วยชี ้แนวทางในด้านต่างๆ เพื ่อให้ธุรกิจที ่ได้รับเงินร่วมลงทุน สามารถที ่จะเติบโตได้อย่างรวดเร็ว และเพื ่อ 

ศักยภาพในการร่วมทุนเพื ่อเข้าสู ่ตลาดหลักทรัพย์ 


ส าหรับการร่วมลงทุนเชิงองค์กรเพื ่อสังคม หรือ venture philanthropy เป็นการรวมกลุ่มขององค์กรต่างๆ เพื ่อเพิ่ม 

ศักยภาพในการด าเนินกิจกรรมเพื ่อสังคม และสร้างคุณค่าให้กับสังคมในระดับที ่สูงขึ ้น เพื ่อให้เกิดการเปลี ่ยนแปลงที ่ชัดเจนใน 

สังคม อีกทั้งยังท าให้องค์กรต่างๆ ที ่ด าเนินกิจกรรมเพื ่อเพื ่อนมนุษย์สามารถเพิ่มประสิทธิภาพด้วยการแลกเปลี ่ยนองค์ความรู้และ 

การจัดการข้อมูลให้เหมาะสมกับสภาพปัญหาของสังคมได้ดียิ่งขึ ้น การร่วมลงทุนเชิงองค์กรเพื ่อสังคม จึงมีลักษณะเป็นการลงทุนที ่ 

รับผิดชอบต่อสังคม (Socially Responsible Investment: SRI) โดยเป็นการสร้างกลไกส าคัญที ่เชื ่อมนักลงทุนที ่ใส่ใจสังคม 

สิ่งแวดล้อมกับบริษัทจดทะเบียน ซึ ่งมีความชัดเจนในการร่วมรับผิดชอบต่อสังคม (Corporate Social Responsibility: CSR) อย่าง 

เป็นระบบและวัดผลได้ ตัวอย่างเช่น กลุ่ม Venture Philanthropy Partners (VPP) มีเว็บไชต์ประสานงานชื ่อ 

http://www.vppartners.org/ เป็นกลุ่มองค์กรร่วมทุนในการท ากิจกรรมเพื ่อเพื ่อนมนุษย์ในการสร้างผู้น าและเพิ่มศักยภาพให้กับ 

องค์กรที ่ไม่มุ่งแสวงหาก าไร 


ส าหรับสังคมไทยจะมีกลุ่มที ่เรียกว่า Change Fusion มีเว็บไซต์ประสานงานคือ http://changefusion.org/ เป็นองค์กรที ่ 

พัฒนามาจากกลุ่ม Thai Rural Net (TRN) ท างานภายใต้มูลนิธิบูรณะชนบทแห่งประเทศไทยในพระบรมราชูปถัมภ์ มีภารกิจหลัก 

คือการสร้างสรรค์กิจกรรมที ่มีการน านวัตกรรม เพื ่อมาใช้สนับสนุนงานด้านสังคมขององค์กรต่างๆ รวมทั้งการสนับสนุนด้านเงินทุน 

แก่องค์กรที ่ท างานทางสังคม โดยเน้นการออกแบบการท างานให้องค์กรเหล่านั้นสามารถสร้างรายได้ด้วยตัวเอง แทนที ่จะใช้ 

ทรัพยากรจากแหล่งเงินทุนเพียงอย่างเดียว 

จะเห็นได้ว่า การท ากิจกรรมเพื ่อเพื ่อนมนุษย์ และการร่วมลงทุนเชิงองค์กรเพื ่อสังคม เป็นค าศัพท์ใหม่ในสังคมไทยที ่ยัง 

ไม่ได้ใช้อย่างทั่วไปในพื ้นที ่สาธารณะ เพราะมักถูกกลบกลืนไปโดย ค าว่าประชาสังคม องค์กรที ่ไม่มุ่งหวังผลก าไร องค์กรนอก 

ภาครัฐ และ NGOs เป็นต้น 

244

ข้อสังเกตเพื่อพิจำรณำเพิ่มเติม 

ในต่างประเทศ การท ากิจกรรมเพื ่อเพื ่อนมนุษย์ในปัจจุบันมีพัฒนาการไปพร้อมกับเทคโนโลยีสมัยใหม่ และการ 

เปลี ่ยนแปลงทางวัฒนธรรม ผู้ต้องการมีส่วนในกิจกรรมเพื ่อเพื ่อนมนุษย์สามารถบริจาคเงินและปัจจัยผ่านระบบออนไลน์ (internet) 

องค์กรเช่น Opportunity International และ Kiva จัดตั้งขึ ้นเพื ่อท าหน้าที ่ระดมเงินจากการบริจาคเพื ่อการกุศลทั่วโลก โดยท าให้การ 

บริจาคท าได้โดยง่าย เพื ่อเอื ้อให้คนบริจาคได้มากขึ ้น การระดมทุนที ่เป็นปรากฏการณ์ไปทั่วโลกในปี พ.ศ.2557 จัดท าโดยองค์กร 

ช่วยเหลือผู้ป่วยโรคกล้ามเนื ้ออ่อนแรง (ALS Association) โดยการท้าให้ท ากิจกรรมน ้าเข็งราดหัว (Ice Bucket) บุคคลมีชื ่อเสียง 

หลายคนจากหลายวงการร่วมบริจาคเงิน จนกลายเป็นกิจกรรมที ่โด่งดังชั่วข้ามคืน ในต่างประเทศ การบริจาคเงินเพื ่อส่งเสริม 

กิจกรรมเพื ่อเพื ่อนมนุษย์ สามารถน าไปลดหย่อนภาษีได้ จึงส่งเสริมให้เศรษฐีจ านวนมากตั้งมูลนิธิขึ ้นมาเพื ่อด าเนินกิจกรรม 

ดังกล่าวและบริจาคเงินครั้งละจ านวนมาก นับว่าเป็นมาตรการที ่ได้ประโยชน์ทั้งผู้ให้ และผู้รับ 

ในสังคมไทย การบริจาคตามสถานการณ์วิกฤติต่างๆ เช่น ช่วยเหลือผู้ประสบความเดือดร้อนจากภัยพิบัติทางธรรมชาติ 

หรือในวาระโอกาสพิเศษ เกิดขึ ้นอยู ่เสมอ และมีผู้ให้เงินบริจาคจ านวนมาก ทั้งในรูปปัจเจกบุคคล กลุ่มบุคคล บริษัทห้างร้าน 

องค์กร และหน่วยงานของรัฐ แต่ข้อสังเกตประการหนึ ่งคือ กลุ่มทุน และบริษัทจ านวนหนึ ่งของไทยยังคงมีความสับสนระหว่างการ 

ท ากิจกรรมเพื ่อเพื ่อนมนุษย์ กับการโฆษณาสร้างภาพ และการท า CSR ดังจะเห็นว่ามีการน าภาพการบริจาค ช่วยเหลือสังคมมา 

โฆษณาแฝงอยู ่เสมอ 


ดูเพิ่มใน ‘Corporate Social Responsibility (CSR)’, ‘Income Distribution’ และ ‘NGOs’ (in Civil Society) 

“การให้เพื ่อสังคม”. โครงการส่งเสริมการให้เพื่อสังคม. เข้าถึงวันที ่ 30 กรกฎาคม 2555 ใน http://www.give2all.com/ allcontent/ 

about_us.php. 

“อะไร คือ การให้เพื ่อสังคม (Philanthropy)”. เข้าถึงวันที ่ 30 กรกฎาคม 2555 ใน http://www.bloggang.com/mainblog.php?id = 

giveforall&month=01-04-2010&group=2&gblog=1. 

“อนาคตการลงทุนเพื ่อสังคมอย่างยั่งยืนของไทย”. On Open. เข้าถึงวันที ่ 30 กรกฎาคม 2555 ใน http://www.onopen.com/node/ 

4485. 

245

POVERTY LINE 

เส้นควำมยำกจน 


เส้นความยากจน (Poverty Line) หมายถึง ระดับรายได้ขั้นต ่าที ่สุดที ่จัดว่าเพียงพอในการด ารงชีวิตในแต่ละวัน ผู้ที ่มี 

รายได้ต ่ากว่าเส้นนี ้ถือว่ามีความยากจนอย่างที ่สุดในระดับที ่ไม่สามารถเลี ้ยงดูตนเองให้มีอาหารเพียงพอหรือมีที ่อยู ่อาศัยที ่ 

เหมาะสมได้ โดยทั่วไปแล้วถือว่าแต่ละประเทศมีเส้นความยากจนไม่เท่ากัน โดยค านวณจากรายจ่ายที่จ าเป็น เช่น ค่าที่อยู ่ 

อาศัย ค่าอาหาร ค่ารักษาพยาบาล ซึ ่งมีอัตราไม่เท่ากันในแต่ละประเทศ และคิดออกมาเป็นจ านวนเงินว่า ต้องมีรายได้ขั้นต ่า 

เท่าไรจึงจะเพียงพอที ่จะครอบคลุมรายจ่ายเหล่านี ้ให้สามารถมีชีวิตต่อไปได้ ซึ ่งหากมีรายได้ต ่ากว่าจ านวนนี ้ จัดเป็นผู้มีความ 

ยากจน (วิกิพีเดีย1) เส้นความยากจนเป็นเกณฑ์ใช้ประเมินสถานการณ์ความยากจนและความเหลื ่อมล ้าด้านรายได้ของประเทศ 

หนึ ่ง และสามารถใช้เทียบเคียงความยากจนของประเทศหนึ ่งกับประเทศอื ่นได้ในระดับหนึ ่งด้วย เป็นที ่เข้าใจโดยทั่วไปว่าเส้นความ 

ยากจนในประเทศพัฒนาแล้วอยู ่ในระดับสูงกว่าประเทศก าลังพัฒนา (วิกิพีเดีย2) 

เช่นเดียวกับค าจ ากัดความหมายของความยากจน เส้นความยากจนยังคงมีความคลุมเครือไม่แน่นอนและแตกต่างกันไป 

ตามแต่ระดับการพัฒนาของแต่ละประเทศ โดยทั่วไปแล้วจะใช้รายได้ 1 ดอลลาร์สหรัฐฯ ต่อวันเป็นเส้นความยากจนสากล โดยถือ 

ว่าไม่ว่าที ่ใดในโลกหากมีรายได้ต่อวันต ่ากว่านี ้ถือว่ามีรายได้ไม่เพียงพอที ่จะด ารงชีวิตในหนึ ่งวัน 

ในปี ค.ศ.2008 ธนาคารโลกประกาศเส้นความยากจนไว้ที ่ 1.25 ดอลลาร์สหรัฐอเมริกาต่อวัน และอาจวัดอีกขั้นหนึ ่งที ่ 2 

ดอลลาร์สหรัฐฯ โดยธนาคารโลกค านวณเส้นความยากจนนี ้จากดัชนีความเท่าเทียมกันของอ านาจซื ้อ (Purchasing Power Parity - 

PPP) ของปี ค.ศ.2005 ดัชนีดังกล่าวใช้ในการเปรียบเทียบอ านาจซื ้อของเงินจ านวนหนึ ่งในแต่ละประเทศ ซึ ่งมีราคาสินค้าและ 

บริการที ่ไม่เท่าเทียมกัน เช่น ในประเทศพัฒนาแล้วที ่มีสินค้าราคาสูงกว่า ย่อมต้องอาศัยรายได้จ านวนมากกว่าในการด ารงชีวิต จึง 

ต้องมีเส้นความยากจนที ่สูงกว่า แต่สินค้าและบริการอย่างเดียวกันในประเทศก าลังพัฒนาอาจมีราคาต ่ากว่า ท าให้เส้นความยากจน 

ต ่ากว่า เป็นต้น 


ค าจ ากัดความของความยากจนยังคงเป็นที ่ถกเถียงกัน แต่โดยทั่วไปแล้วจะถือหลักเกณฑ์กว้าง ๆว่ามนุษย์จ าเป็นต้องมี 

อาหาร เครื ่องนุ่งห่ม ที ่อยู ่อาศัย และการรักษาพยาบาลเป็นปัจจัยขั้นพื ้นฐานที ่สุดในการด ารงชีวิต และหากผู้ใดไม่สามารถหา 

ทรัพยากรจ านวนมากพอ (โดยมากหมายถึงเงิน) เพื ่อมารองรับค่าใช้จ่ายในการให้ได้มาซึ ่งปัจจัยเหล่านี ้ได้ ถือว่าเป็นผู้มีความ 

ยากจน การใช้ปัจจัยดังกล่าวมีข้อดีคือสามารถใช้วัดความยากจนในประเทศที ่มีความแตกต่างทางเศรษฐกิจ สังคม และระดับ 

วิทยาการได้โดยไม่เกิดปัญหาจากความเหลื ่อมล ้าของความเท่าเทียมกันในอ านาจซื ้อ แต่อีกด้านหนึ ่ง ความแตกต่างในปัจจัย 

จ าเป็นพื ้นฐานส าหรับการด ารงชีวิตของคนในแต่ละประเทศยังคงมีอยู ่ เช่น คนในสวีเดนต้องอาศัยแหล่งความร้อนในการด ารงชีวิต 

ผ่านฤดูหนาว ในขณะที ่ชาวหมู ่เกาะเขตร้อนไม่ต้องการ 

246

ในการประชุมโลกว่าด้วยการพัฒนาสังคมที ่โคเปนเฮเกน ในปี ค.ศ.1995 สหประชาชาติจึงให้ค าจ ากัดความ ความยากจน ว่า 

“ภาวะขาดแคลนการตอบสนองความต้องการพื ้นฐานของมนุษย์ ได้แก่ อาหาร น ้าดื ่มสะอาด ระบบขับถ่าย สุขภาพ ที ่อยู ่อาศัย 

การศึกษา และข่าวสาร ทั้งหมดนี ้ไม่เพียงแต่ขึ ้นอยู ่กับรายได้เท่านั้น แต่ยังรวมถึงการเข้าถึงบริการอีกด้วย” (สหประชาชาติ) 

ดัชนีชี ้วัดความยากจนและความหิวซึ ่งเดวิด กอร์ดอนจัดท าให้สหประชาชาติ ระบุปัจจัยความยากจนไว้ดังต่อไปนี ้ 

อาหาร ดัชนีมวลกาย (BMI - น ้าหนักเป็นกิโลกรัมหารด้วยส่วนสูงเป็นเมตรที ่น ามายกก าลังสอง) ต้องสูงกว่า 16 

น ้าดื่มที่ปลอดภัย น ้าดื ่มต้องไม่ส่งตรงมาจากแม่น ้าหรือบ่อน ้าเพียงอย่างเดียว และต้องอยู ่ในระยะเดิน 15 นาที 

ระบบขับถ่าย ส้วมที ่ถูกสุขอนามัยต้องอยู ่ภายในหรืออยู ่ใกล้บ้าน 

สุขภาพ การบริการสาธารณสุขต้องมีในกรณีเจ็บป่วยและตั้งครรภ์ 

ที่อยู ่อาศัย ต้องมีผู้อาศัยน้อยกว่า 4 คนต่อหนึ ่งห้อง พื ้นห้องต้องไม่เป็นดินโคลน หรือดินเหนียว 

การศึกษา ต้องเข้าเรียนในสถานศึกษาหรือต้องอ่านหนังสือออก 

ข้อมูลข่าวสาร ต้องสามารถเข้าถึงหนังสือพิมพ์ วิทยุ โทรทัศน์ คอมพิวเตอร์ หรือโทรศัพท์ได้จากที ่บ้าน 

การเข้าถึงบริการ สามารถเข้าถึงบริการสาธารณสุข กฎหมาย สังคม และการเงินได้ 

ผู้ใดที ่ขาดปัจจัยเหล่านี ้อย่างน้อยสองข้อ ถือว่าเป็นผู้มีความยากจน 


จากสถิติปี พ.ศ.2552 ของธนาคารโลก ในประเทศไทยมีผู้ใช้ชีวิตด้วยรายได้ต ่ากว่าเส้นความยากจนสากลที ่ 1.25 

ดอลลาร์สหรัฐฯ ต่อวัน ที ่ร้อยละ 0.37 ของประชากร เมื ่อขยับเส้นความยากจนขึ ้นเป็น 2 ดอลลาร์สหรัฐฯ จ านวนผู้อยู ่ใต้เส้นความ 

ยากจนเพิ่มขึ ้นเป็นร้อยละ 4.58 (ธนาคารโลก) 

ดังที ่ได้กล่าวไปแล้ว แต่ละประเทศมีปัจจัยด้านการพัฒนาและค่าครองชีพที ่แตกต่างกันท าให้เส้นความยากจนสูงต ่าไม่ 

เท่ากัน จึงจ าเป็นต้องตั้งค่าเส้นความยากจนแห่งชาติที ่แต่ละประเทศจะใช้วัดความยากจนของตน ส าหรับประเทศไทยนั้น เส้นความ 

ยากจนถูกน ามาใช้เป็นเครื ่องมือส าหรับใช้วัดภาวะความยากจนโดยค านวณจากต้นทุนหรือค่าใช้จ่ายของปัจเจกบุคคลในการได้มาซึ ่ง 

อาหารและสินค้าบริการจ าเป็นพื ้นฐานในการด ารงชีวิต (ส านักงานคณะกรรมการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ) ข้อมูลจาก 

การส ารวจภาวะเศรษฐกิจและสังคมของครัวเรือน ส านักงานสถิติแห่งชาติ ประมวลผลโดยส านักพัฒนาฐานข้อมูลและตัวชี ้วัดภาวะ 

สังคม ตั้งเส้นความยากจนในปี พ.ศ.2550 ไว้ที ่ 1,443 บาทต่อคนต่อเดือน ท าให้ประเทศไทยมีคนจนร้อยละ 8.48 จากประชากร 

ทั้งหมดประมาณ 63.9 ล้านคนในปี พ.ศ.2550 คิดเป็นจ านวนทั้งสิ ้นประมาณ 5.4 ล้านคน (ส านักงานสถิติแห่งชาติ) 

จะเห็นได้ว่า เมื ่อค านวณเส้นความยากจนของประเทศไทยที ่ 1,443 บาทต่อเดือนเป็นต่อวันแล้ว จะได้ค่าอยู ่ที ่ 48.10 บาท 

ต่อคนต่อวัน ซึ ่งเมื ่อค านวณด้วยอัตราแลกเปลี ่ยนค่าเงินบาทที ่ 30 บาทต่อ 1 ดอลลาร์สหรัฐฯ แล้ว จะอยู ่ที ่ประมาณ 1.55 ดอลลาร์ 

สหรัฐฯ ถือว่าสูงกว่าเส้นความยากจนสากลที ่ 1.35 ดอลลาร์สหรัฐฯ เล็กน้อย แต่ไม่สูงกว่าเส้นที ่สองที ่ 2 ดอลลาร์สหรัฐฯ 

247


แม้ตัวเลขดังกล่าวจะระบุว่าคนไทยส่วนใหญ่จะหลุดพ้นจากเส้นความยากจนแล้ว แต่สภาพปัญหาที ่ประเทศไทยก าลังเผชิญอยู ่ 

คือ ปัญหาช่องว่างระหว่างผู้มีรายได้สูง กับผู้มีรายได้ต ่า หรืออีกนัยหนึ ่ง ปัญหาการกระจายรายได้ในประเทศนั่นเอง เพราะนับวัน 

ช่องว่างเหล่านี ้ยิ่งขยายตัวมากขึ ้น โดยอาจสังเกตได้จากการที ่คนเพียงไม่กี ่เปอร์เซ็นต์ของประเทศครอบครองทั้งที ่ดิน และจ านวน 

เงินฝากในธนาคารมากยิ่งกว่าคนอีกเกือบทั้งประเทศที ่เหลือรวมกัน ธนาคารเครดิตสวิสได้จัดท ารายงานความมั่งคั่งของโลก ในปี 

พ.ศ. 2557 พบว่า ประเทศไทยติดอันดับ 6 ในเรื ่องการกระจายรายได้ที ่ไม่เป็นธรรม กล่าวคือ เศรษฐีที ่มั่งคั่งสุดในประเทศมีเพียง 

10% แต่กลับถือครองความมั่งคั่งทั้งหมด 75% ของประเทศ ปัญหาการกระจายเป็นปัญหาใหญ่ที ่ท้าทายกระบวนการพัฒนา 

เศรษฐกิจของประเทศในปัจจุบัน (โปรดดู Income Distribution) 


ชัยรัตน์ พัชรไตรรัตน์. “กระจายความสุข”. ทีมข่าวโพสต์ทูเดย์ 21 ต.ค. 2557. เข้าถึงวันที ่ 30 

ตุลาคม 2557 ใน http://m.posttoday.com/article/325383/14000. 

ส านักงานสถิติแห่งชาติ. เข้าถึงวันที ่ 30 กันยายน 2555 ใน http://www.nso.go.th/. 

ธนาคารโลก. เข้าถึงวันที ่ 30 กันยายน 2555 ใน http://databank.worldbank.org/ddp/home.do. 

วิกิพีเดีย1. เข้าถึงวันที ่ 30 กันยายน 2555 ใน http://en.wikipedia.org/wiki/Poverty_Line. 

วิกิพีเดีย2. เข้าถึงวันที ่ 30 กันยายน 2555 ใน http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_ 

countries_by_percentage_of_population_living_in_poverty. 

ส านักงานคณะกรรมการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ. เข้าถึงวันที ่ 30 กันยายน 2555 ใน 

http://www.nesdb.go.th/Default.aspx?tabid=168. 

สหประชาชาติ. เข้าถึงวันที ่ 30 กันยายน 2555 ใน http://www.un.org/esa/socdev/unyin/ 

documents/ ydiDavidGordon_poverty.pdf. 

248

SOCIAL ENTERPRISE 

กิจกำรเพื่อสังคม 


กิจการเพื ่อสังคม (Social Enterprise) หมายถึง องค์กรที ่มีการบริหารจัดการแบบเอกชน แต่มีเป้าหมายในการด าเนินงาน 

เพื ่อผลประโยชน์ของสังคมและสาธารณะ สนใจเรื ่องของการ พัฒนาคุณภาพชีวิตของมนุษย์ สิ่งแวดล้อม และ 

ทรัพยากรธรรมชาติ มากกว่าที่จะสนใจเรื ่องผลก าไรสูงสุดส าหรับผู้ถือหุ้นขององค์กร (shareholders) (กิจการเพื ่อสังคม, 

ม.ป.ป.) 

โครงสร้างการด าเนินงานขององค์กรที ่เป็นกิจการเพื ่อสังคมจะมี 2 ลักษณะส าคัญคือ 

1) องค์กรเป็นตัวแสดงที ่ไม่ใช่รัฐ (non-state actors) กล่าวคือ มีการบริหารงานแบบแนวราบ (horizontal management) 

ไม่ใช่สายการบังคับบัญชา แต่เน้นที ่การประสานงาน ความร่วมมือ และการแบ่งปันทรัพยากร 

2) องค์กรเป็นตัวแสดงที ่ไม่มุ่งหวังก าไร (non-profit actors) กล่าวคือ วัตถุประสงค์ขององค์กรและผลการด าเนินการต้อง 

ไม่มุ่งหวังก าไรเป็นที ่ตั้ง หรือกล่าวได้ว่าก าไรไม่ใช่วัตถุประสงค์หลักของผู้ประกอบการเพื ่อสังคม การประกอบกิจการ 

อาจจะมีการแสวงหาก าไรได้บ้าง แต่จะต้องเป็นการน าผลก าไรที ่ได้ไปพัฒนาสังคมและสร้างคุณประโยชน์ให้กับ 

สาธารณะ 

ที่มำ: https://www.se-alliance.org. 

การประกอบกิจกรรมเพื ่อสังคมจะสร้างคุณค่าสาธารณะ ซึ ่งถือว่าเป็นการลงทุนเพื ่อพัฒนาสังคมโดยรวม จ าแนกออกได้ 

เป็น 4 ด้านส าคัญคือ ความยุติธรรมในสังคม (social justice) การพัฒนาเศรษฐกิจ (economic development) ความมั่นคง 

ปลอดภัยของสาธารณะ (public safety) และความรับผิดชอบทางการคลัง (fiscal responsibility) 

249

ตัวอย่างของกิจการเพื ่อสังคมในระดับสากล เช่น สหรัฐอเมริกา ผู้ประกอบการเพื ่อสังคมจะรวมกลุ่มกันในชื ่อ Social 

Enterprise Alliance ซึ ่งเป็นการรวมกลุ่มของผู้ประกอบการกิจการเพื ่อสังคมกว่า 900 รายในการแบ่งปันข้อมูล การจัดประชุม 

เสวนา การสร้างเครือข่ายในการวางแผน และจัดกิจกรรมเกี ่ยวกับสาธารณประโยชน์ โดยมีลักษณะร่วมกันใน 3 ด้านคือ การเข้าถึง 

ความต้องการทางสังคมโดยตรง การขับเคลื ่อนกิจกรรมในเชิงพาณิชย์ในการหารายรับให้กับองค์กร และผลประโยชน์ร่วมกันของ 

สังคม (common goods) ถือว่าเป็นวัตถุประสงค์หลัก 

ที่มำ: https://www.se-alliance.org. 

นอกจากนี ้ยังมีตัวอย่างจากประเทศโลกที ่สาม คือ ธนาคารกรามีน (Grameen Bank) หรือ ธนาคารคนจน ที ่ มูฮัมหมัด 

ยูนูส (Muhammad Yunus) นายธนาคารและนักเศรษฐศาสตร์ชาวบังกลาเทศเป็นผู้ริเริ่มและพัฒนาแนวคิด “ไมโครเครดิต” หรือ 

การให้กู้เงินโดยไม่ต้องใช้หลักทรัพย์ค ้าประกัน โดยจะให้กู้แก่ผู้ประกอบการหรือชาวบ้านซึ ่งยากจนเกินกว่าจะมีคุณสมบัติพอเพียง 

ที ่จะกู้เงินจากธนาคารทั่วไป และตั้งเกณฑ์การคิดค านวณดอกเบี ้ยไว้ว่า ต้องไม่สูงกว่ายอดเงินต้น ลูกหนี ้ไม่จ่ายเมื ่อไร ดอกเบี ้ยจะ 

หยุดนิ่งทันทีไม่มีทบต้นทบดอก เป็นต้น (โปรดดู Micro Finance) 


แนวคิดเรื ่องกิจการเพื ่อสังคมเกิดขึ ้นมานานแล้ว เพียงแต่ถูกเรียกขานด้วยชื ่อ และมีคุณสมบัติบางประการที ่แตกต่างกัน 

ไป ในปัจจุบัน กิจการเพื ่อสังคมหลายรูปแบบเป็นกิจการที ่ยอมรับความช่วยเหลือและการสนับสนุนบางประการจากภาครัฐ ซึ ่งต่าง 

ไปจากแนวคิดกิจการเพื ่อสังคมในยุคแรก แต่คุณสมบัติของกิจการเพื ่อสังคมที ่ส าคัญก็ยังคงเป็นกิจการที ่เป็นอิสระจากการก าหนด 

และตัดสินใจโดยรัฐ ด้วยการแสวงหายุทธศาสตร์เพื ่อวางรากฐานเศรษฐกิจเพื ่อสังคม (โปรดดู Social Economy) 

ค าว่ากิจการเพื ่อสังคม (social enterprise) และกิจการเอกชนเพื ่อสังคม (social entrepreneurship) สามารถสืบค้น 

กลับไปที ่ Beechwood College ใกล้เมืองลีดส์ (Leeds) ประเทศอังกฤษ ตั้งแต่ปี ค.ศ.1978 ที ่คณาจารย์ของมหาวิทยาลัยให้ความ 

250

ช่วยเหลือสหกรณ์ของผู้ใช้แรงงานจัดท าระบบตรวจสอบบัญชี โดยไม่คิดค่าใช้จ่าย และในช่วงทศวรรษที ่ 1980 ในสหรัฐอเมริกา 

นายบิล เดรย์ตั้น (Bill Drayton) ได้จัดตั้งโครงการเพื ่อสนับสนุนการพัฒนากิจการเพื ่อสังคม ผ่านมูลนิธิ ASHOKA กล่าวได้ว่า 

แนวคิดการท ากิจการเพื ่อสังคมเป็นรูปธรรมมากขึ ้นจากอิทธิพลของกลุ่มสหกรณ์ผู้ใช้แรงงานชาวอิตาเลียนที ่ล๊อบบี ้กดดันให้สภานิติ 

บัญญัติออกกฎหมายจัดตั้งสหกรณ์สังคม เพื ่อช่วยเหลือสมาชิกที่มีป ัญหาทางภาวะจิตใจ หรือร่างกาย ทุพลภาพให้ยัง 

สามารถท างานและได้รับค่าตอบแทนในระหว่างการพักฟื ้น รักษาตัว และไม่ต้องกลายเป็นผู้ตกงาน 

งานวิจัยชิ ้นแรกที ่ศึกษาเกี ่ยวกับประเด็นกิจการเพื ่อสังคมสัมพันธ์กับสุขภาวะของผู้ใช้แรงงานและการพักฟื ้นจากการ 

บาดเจ็บที ่เกิดจากการท างาน ตีพิมพ์ครั้งแรกในปี ค.ศ.1993 หลังจากนั้น มีนักวิจัยที ่สนใจเรื ่องเศรษฐกิจเพื ่อสังคม (โปรดดู Social 

Economy) ในอังกฤษและยุโรปเริ่มหันมาสนใจท าวิจัยเรื ่องกิจการเพื ่อสังคมมากขึ ้น ในสหรัฐอเมริกา ปรากฏการณ์มูลนิธิ 

ASHOKA ท าให้มหาวิทยาลัยชั้นน าอย่างฮาร์เวิร์ด สแตนฟอร์ด และพริ ้นซตัน หันมาศึกษากิจการเพื ่อสังคมและมีงานวิจัยที ่ตีพิมพ์ 

ข้อมูลเหล่านี ้มากขึ ้นเรื ่อยๆ 


ส าหรับสังคมไทย กิจการเพื ่อสังคมสามารถนิยามความหมายได้ว่า เป็นกิจการที ่มีรายรับจากการขาย การผลิตสินค้า 

และ/หรือการให้บริการ ที ่ถูกตั้งขึ ้นเพื ่อเป้าหมายอย่างชัดเจน ตั้งแต่แรกเริ่ม หรือมีการก าหนดเพิ่มเติม หรือปรับเปลี ่ยนเป้าหมาย 

ในการแก้ไขปัญหาและพัฒนาชุมชน สังคม และ/หรือสิ่งแวดล้อมเป็นหลัก โดยไม่ได้มีเป้าหมายในการสร้างก าไรสูงสุดให้แก่ผู้ถือ 

หุ้นและเจ้าของเท่านั้น 

ตัวอย่างของกิจการเพื ่อสังคมในประเทศไทย เช่น ป่าและกาแฟ กาแฟอินทรีย์รักษาป่า จัดตั้งองค์กรที ่มาท าหน้าที ่ในการ 

ซื ้อขายผลผลิตของเกษตรกรอย่างเป็นธรรมเพื ่อเป็นหลักประกันแก่เกษตรกร สร้างกลยุทธ์ในการบริหารจัดการธุรกิจเพื ่อหาผู้ร่วม 

ลงทุนในการจัดตั้งธุรกิจเพื ่อสังคมในการท างานทั้งด้านการส่งเสริมการท ากาแฟอินทรีย์ให้กับเกษตรกรตั้งแต่การเพาะปลูก การ 

บ ารุงรักษา การเก็บเกี ่ยวผลผลิต และน าไปขายให้กับกลุ่มเกษตรกรที ่ได้ร่วมกันจัดตั้งขึ ้นภายใต้ระบบเกษตรอินทรีย์ และระบบ 

การค้าที ่เป็นธรรม (Fair Trade) 

อีกหนึ ่งตัวอย่างของกิจการเพื ่อสังคมในประเทศไทย คือ “สมาคมพัฒนาประชากรและชุมชน” (Population 

Community Development Association – PDA) เป็นหน่วยงานเอกชนที ่มีเป้าหมายในการด าเนินการเพื ่อสาธารณะประโยชน์ใน 

ด้านการพัฒนาคุณภาพชีวิตของประชาชนและผู้ด้อยโอกาส ดูแลทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม สร้างความเข้าใจเรื ่องเอดส์ 

ส่งเสริมประชาธิปไตย พัฒนาศักยภาพของสตรีและเด็ก สนับสนุนทุนการศึกษาทุกระดับ พัฒนาแหล่งน ้าดื ่ม-น ้าใช้และแหล่งน ้าเพื ่อ 

การเกษตร ส่งเสริมอาชีพและสร้างรายได้ และกระจายอุตสาหกรรมสู ่ชนบทเพื ่อสร้างรายได้ให้ประชาชนในชนบท ลดการย้ายถิ่น 

และสร้างความเข้มแข็งให้กับสถาบันครอบครัวและองค์กรชุมชน (http://www.pda.or.th/ ) การด าเนินการของสมาคมพัฒนา 

ประชากรและชุมชนนี ้ ก่อตั้งมาตั้งแต่ปี พ.ศ.2517 รวมโครงการต่างๆ ทั้งสิ ้นประมาณ 300 โครงการ 

นอกจากนี ้ยังมีกิจการธนาคารขยะออมทรัพย์ รวมมิตร 2011 ของ ฉัตรศนัน มาสว่างไพโรจน์ ผู้มีแนวคิดและแรงบันดาล 

ใจในการก่อตั้งกิจการที ่สามารถพัฒนาคุณภาพชีวิตชุมชนให้ดีขึ ้นได้ ด้วยการใช้ขยะมูลฝอยเป็นตัวขับเคลื ่อน โดยสิ่งที ่กิจการเพื ่อ 

สังคมดังกล่าวท าคือการจัดตั้งธนาคารขยะออมทรัพย์ ให้คนในชุมชนมีส่วนร่วมในการคัดแยก จัดเก็บ แล้วน าขยะมาเปลี ่ยนเป็น 

251 

and

เงินฝากในธนาคารขยะ หลังจากนั้น ก็น ากระบวนการแปรรูปวัสดุเหลือใช้เข้าไปอบรมให้กับชุมชนโดยผ่านศูนย์เรียนรู้การแปรรูป 

วัสดุเหลือใช้เพื ่อผลิตชิ ้นงานออกมา ก่อนที ่จะน าไปท าการตลาดผ่านเว็บไซต์ www.ruammitr2011.com โซเชียลเน็ตเวิร์ก อีเบย์ 

และร้านเครือข่ายพันธมิตร แล้วน ารายได้มาสร้างเป็นกองทุนให้บริการสัจจะออมทรัพย์ส าหรับสมาชิกธนาคารขยะออมทรัพย์ โดย 

ใช้สมุดคู ่ฝากธนาคารขยะออมทรัพย์มาค ้าประกันในอัตราดอกเบี ้ยร้อยละ 12 ต่อปี ซึ ่งจะช่วยลดปัญหาหนี ้นอกระบบของคนใน 

ชุมชน 


จากที ่กล่าวมาข้างต้นท าให้เห็นว่ากิจการเพื ่อสังคมเป็นรูปแบบใหม่ขององค์กรเอกชนที ่ไม่มุ่งหวังแสวงหาก าไร แต่เน้น 

การช่วยเหลือสังคมและสร้างผลประโยชน์สูงสุดให้กับสาธารณะ ขณะเดียวกัน รัฐบาลก็ได้ จัดตั้งหน่วยงานภายใต้ชื ่อว่า “ส านักงาน 

สร้างเสริมกิจการเพื ่อสังคมแห่งชาติ (สกส.)” เพื ่อกระตุ้น สนับสนุน ประสานงานความร่วมมือกิจการเพื ่อสังคมและพัฒนาเป็น 

เครือข่ายทั่วประเทศ แต่บทบาท กิจกรรม และความสัมพันธ์กับกิจการเพื ่อสังคมที ่ด าเนินโดยภาคเอกชน ยังไม่ชัดเจน 


ดูเพิ่มใน ‘Social Economy’, ‘Micro-Finance’ และ ‘Venture Philanthropy’ 

กิจการเพื ่อสังคม (ประเทศไทย) (2555). เข้าถึงวันที ่ 25 ตุลาคม 2555 ใน http://socialenterprise.in.th/?page_id=9. 

กิจการเพื ่อสังคมประเทศไทย (Thailand Social Enterprise) (2555). เข้าถึงวันที ่ 25 ตุลาคม 2555 ใน http://www.tseo. 

or.th/about/social-enterprise/present/local. 

Social Enterprise Alliance (2012). เข้าถึงวันที ่ 25 ตุลาคม 2555 ใน https://www.se-alliance.org. 

252

ดรรชนี (INDEX) 

A 

Agency (หน้า 42, 65, 73) 

Amnesty (หน้า 48, 58-59, 173, 176, 276, 280-281) 

Authoritarianism (หน้า 31, 59-61, 64) 

B 

Business ethics (หน้า 283-284) 

C 

Centripetalism (หน้า 76) 

Centralism and Decentralism (หน้า 66, 75) 

Children’s rights (หน้า 219) 

Civic education (หน้า 286) 

Civil disobedience (หน้า 202) 

Civil rights (หน้า 207, 215, 223, 225, 237) 

Civil society (หน้า 2, 6, 9, 47) 

Community Rights (หน้า 15, 132, 235) 

Consensus (หน้า 77, 80, 106) 

Conservative and neo-conservatism (หน้า 81, 83, 264) 

Constitutionalism (หน้า 88-89, 92-93, 142, 144, 146, 149, 161, 163, 178, 182, 189, 197, 200, 223, 227) 

Constitutional Monarchy (หน้า 93, 180, 182, 274) 

Corruption (หน้า 96-97, 100, 110, 112, 198, 200) 

Corporate social responsibility, CSR (หน้า 12, 36-37, 284, 286, 289, 301, 303, 315, 319, 321, 384,) 

Cultural relativism (หน้า 101, 176, 194-195) 

D 

253

Deliberative democracy (หน้า 106, 140, 170, 172, 247, 249) 

Disability rights (หน้า 227) 

Distributive justice (หน้า 207, 213, 215) 

E 

Empowerment (หน้า 191, 293, 295) 

Equality (หน้า 130, 142, 211-212, 217, 219) 

Exclusiveness (หน้า 130) 

F 

Fiscal democracy (หน้า 110) 

Fourth sector (หน้า 12, 22, 37) 

Freedom (หน้า 58, 114, 131, 198, 216-217, 223, 225-226) 

G 

Governance (หน้า 86, 120-122) 

Green economy (หน้า 298) 

Green jobs (หน้า 302-304) 

Green consumerism (หน้า 301-302) 

H 

Horizontal and vertical orders (หน้า 40, 73, 127, 189) 

Horizontal and vertical accountability (หน้า 123-124) 

Human rights (หน้า 59, 104, 224, 231, 240-241, 257) 

I 

Illiberal democracy (หน้า 65, 113-114) 

Inclusiveness (หน้า 130, 132-133) 

Income distribution (หน้า 307, 321, 325) 

254

Indigenous rights (หน้า 223, 238, 248-249) 

Institutionalism (หน้า 133, 185) 

J 

K 

L 

Labour rights (หน้า 223, 230, 241) 

Legitimacy (หน้า 38, 122, 136-138) 

Liberal and neo-liberalism (หน้า 86-88, 114-115, 141, 144, 208, 210-211, 264-265, 270) 

M 

Media (หน้า 28-31, 198, 200) 

Micro-finance (หน้า 311, 328, 330) 

Minority rights and Majority rule (หน้า 106, 223, 246) 

N 

NGO (หน้า 4-5, 7-12, 35, 44, 313, 320-321) 

Norm setting (หน้า 150) 

O 

Older people’s rights (หน้า 249) 

P 

Paternalism (หน้า 153-155, 159) 

Patronage system (หน้า 96, 101, 155-156) 

Philanthropy (หน้า 12, 27, 316-319, 330) 

Pluralism (หน้า 68, 160, 162, 176) 

Political economy (หน้า 164, 166) 

Poverty line (หน้า 261-262, 307, 321) 

255

Private sector (หน้า 5, 23, 34, 96) 

Public sphere (หน้า 3, 168, 185) 

Q 

R 

Reconciliation (หน้า 50-51, 59, 139-140, 173, 278, 281) 

Rule of law (หน้า 138, 144, 149, 175, 178) 

S 

Social contract (หน้า 109, 129, 139-141, 144, 146, 149, 152, 185, 195, 206, 213, 215, 

217, 219, 227, 272, 274) 

Social capital (หน้า 182) 

Social economy (หน้า 8, 27, 189, 328, 330) 

Social enterprise and social entrepreneurship (หน้า 7, 8, 12, 27, 191-192, 326-328) 

Social group (หน้า 5, 12) 

Social movement (หน้า 5, 14, 294, 297) 

Social network (หน้า 5, 17-18, 171, 185) 

Social norm (หน้า 188-189, 192-193) 

Social security (หน้า 257-259, 265) 

Social welfare (หน้า 40, 257-258, 260-261) 

Sovereignty (หน้า 90, 139, 146, 161, 163, 187, 189, 197, 200) 

Sovereignty of the people (หน้า 200, 272, 287, 289) 

State (หน้า 37-39, 48, 66-67, 69-70, 93, 97, 141-142, 144-145, 178, 186, 188, 202-203, 208, 247, 258, 262, 265-267, 

326) 

Substantive democracy (หน้า 117-118, 140) 

T 

Third Sector (หน้า 5-7, 27, 189, 192) 

256

Transparency (หน้า 100-113, 122, 196, 198, 234, 237) 

Transitional justice (หน้า 57, 175, 275) 

U 

V 

Venture philanthropy (หน้า 27, 318-319, 330) 

W 

Women’s rights (หน้า 253) 

X 

Y 

Z 

257

เกี่ยวกับผู ้เขียน 

สิริพรรณ นกสวน สวัสดี เป็นรองศาสตราจารย์ และหัวหน้า 

ภาควิชาการปกครอง คณะรัฐศาสตร์ จุฬาลงกรณ์ 

มหาวิทยาลัย ความสนใจด้านวิชาการประกอบด้วย พรรค 

การเมืองและการเลือกตั้ง การออกแบบสถาบันการเมือง 

พฤติกรรมการเมือง การสร้างเสริมพลเมือง และการเมือง 

สหรัฐอเมริกา งานวิชาการที ่ตีพิมพ์ เช่น หนังสือ Thai 

Political Parties in the Age of Reform หนังสือ ผลกระทบ 

ของนโยบายโครงการกองทุนหมู ่บ้านและชุมชนเมือง และ 

โครงการพัฒนาศักยภาพของหมู ่บ้านและชุมชน (SML): 

วิเคราะห์ความสัมพันธ์เชิงอ านาจระหว่างรัฐ และท้องถิ่นใน 

มุมมองทางการเมือง งานวิจัยเรื ่อง บทบาทของพรรค 

การเมืองและพฤติกรรมการเลือกตั้งของประชาชนภายใต้ 

สถานการณ์ความขัดแย้ง การเลือกตั้ง 3 กรกฎาคม 2554 

ได้รับรางวัล "ดีเด่น" จากสภาวิจัยแห่งชาติ ประจ าปี 2557 

มูลนิธิฟรีดริค เอแบร์ท 

ส านักงานประเทศไทย 

อาคารธนภูมิ ชั้น 23 

1550 ถนนเพชรบุรีตัดใหม่ 

แขวงมักกะสัน เขตราชเทวี 

กรุงเทพฯ 10400 

ประเทศไทย 

ผู้รับผิดชอบ 

มาร์ค ศักซาร์ ผู้อ านวยการ 

โทร: +66 (0) 2657178 l โทรสาร: +66 (0) 26527180 

อีเมล: info@fes-thailand.org 

www.fes-thailand.org 

ข้อจ ำกัดควำมรับผิด (Disclaimer) 

ความเห็นที ่ปรากฏ ในเอกสารฉบับนี ้ไม่ถือว่าเป็นความเห็น 

ของมูลนิธิฟรีดริค เอแบร์ทหรือองค์กรอื ่นๆ ซึ ่งผู้เขียนประจ า 

อยู ่ มูลนิธิฟรีดริค เอแบร์ทไม่อนุญาติให้น าสื ่อและสิ่งพิมพ์ 

ใดๆไปใช้ในเชิงพานิชย์ โดยไม่ได้รับอนุญาตอย่างเป็นลาย 

ลักษณ์อักษร

Democ Terms and Concept Handbook_Final28112014_compressed(2)

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?