1 NUK Ms 75 (Kos 53) - Kommission für Schrift- und Buchwesen des ...

NUK Ms 75 (Kos 53)
THEOLOGISCHE SAMMELHANDSCHRIFT
Pap. 246 Bl. 295×220. Süddeutschland, Mitte bis 3. Viertel 15. Jh.
1 5 41 51 65 245 246
Lagen: 1 + (VI8) + 3.VI + V + VII + 15.VI + 1 . Einzelblätter 1–8. Bl. 1 und 246 Pergament.
mus
Lagenzählung primus (17v)–14 (173v). Reklamanten zum Lagenende. — Schriftraum 210/230×155/170, 2
Spalten zu 31/43 Zeilen. Bastarda von mehreren Händen. — Rote Überschriften und Auszeichnungsstriche. Zweibis
vierzeilige rote und blaue Lombarden. Vier- bis zwölfzeilige gerahmte Deckfarbeninitialen auf 24rb, 25rb und
26va. — Brauner Ledereinband mit Blindlinierung über Holz (beschädigt), 2. Hälfte 15. Jh. Vorder- und
Hinterdeckel mit dreifachen Linien gerahmt und von dreifachen Diagonallinien unterteilt. Rücken mit drei
Doppelbünden. Schließen erhalten, das Leder der Schließriemen durch rotes Leder ersetzt. Auf den oberen Schnitt
geschriebene Inhaltsangabe und Signatur: Ysidorus de summo bono. Manipulus curatorum d. 2.
Provenienz: Besitzvermerke fehlen. Signatur der 2.Hälfte des 15. Jh. d. 2 auf dem oberen Schnitt. Auf Grund der
Rückensignatur 51 von Kos der Bibliothek der Fürstbischöfe von Ljubljana in Gornjigrad (Oberburg) zugewiesen.
Stempel der k.k. Lycealbibliothek auf 2r und 244v.
Lit. zur Hs.: Kos 91–93.
(VD-Spiegel) Signatur 75 auf das Holz des Deckels geschrieben.
(1r) Angabe der Folienzahl fol. 245.
(1v–4v) Kirchenrechtliche Bestimmungen, vorwiegend aus dem Decretum Gratiani.
(1v) Leo papa. Abbates in parochialibus ecclesiis absque episcopi consilio presbiterum non
instituant... – In capitulo Statuendum. Quorumcumque monachiorum ecclesie... – Item Si quis
episcoporum. Episcopus qui in alterius dyocesi ... consecracionem sibi vendicare non audeat
Vgl. DG PL 187, 1025-1026. — (2r) In capitulo de decimis. Si quis laicus. Anastasius papa.
Communione privetur qui decimas vel oblaciones extra baptismalem ecclesiam dare voluerit...
– ...Gelasius papa. Laici presbiteros de ecclesia non eiciant.Item in capitulo Inventum est.
Absque episcoporum consensu laici presbiteros de ecclesia non eiciant. Item in capitulo
Decimas sine voluntate episcoporum. Decimas vel ecclesias a laicis monachi non suscipiant.
(2v) Utrum licet clericis proprium habere. Sollucio quod non. Clericus nichil seculare possidet.
Clemens papa. Omnibus clericis communis vita est servanda... – ...ecclesiarum bona a propriis
clericorum debent esse distincta. De bonis propriis testantur clerici.
(3r) An res ecclesie valeant distrahi et distracte possideri. Quod non. Qui christianus peccunias
et ecclesie (!) auffert et rapit homicida in conspectu iudicis computabitur... – ...pro sepulturis
faciendis pro beneficio temporali etc.
(3v–4r) De sepulturis in decretalibus sic dicitur. Nos instiuta maiorum patrum considerantes
statuimus unumquemque in maiorum suorum sepulturis iacere (X 3.28.1). Nulli tamen negamus
propriam eligere sepulturam... – ...item si quis habuerit diversas domos in diversis locis tunc in
quocumque loco moritur in eodem sepelitur et plebanus ibi residens ius habet plenum in isto. —
(4v) De excessibus prelatorum. Capitulo Frequens et assidua nos quorundam clericorum
querela etc. Dicitur (?): Una est regularium et secularium prelatorum et subditorum
exemptorum... – ...non prosiliat (?) seu iactura (?) etc.(Vgl. Clem V.6.1) — De privilegiis
capitulo. Religiosi qui clericis aut laicis sacramentum unccionis extreme vel ewkaristie
ministrare, matrimonia solempnisare... – ...ex premissis volumus quoad hoc preiudicium
generari (Clem 5.7.1)
(5rv) Unbeschrieben.
(6r) Federproben, deutsch-lateinisch.
1

(6v) Unbeschrieben,
(7ra–14ra) Synonyma de lamentatione animae peccatricis, lib. II (PL
83, 845 B–868 C. CPL 1203).
Inc.: Queso te anima obsecro te deprecor te... – Expl.: ...tu michi super vitam meam places etc.
(14ra–69rb) ISIDORUS HISPALENSIS: Sententiarum libri III (PL 83, 537–738. CPL 1199). Tit.:
Sentencie Isidori. Die Capitula den einzelnen Büchern vorangestellt.
(14ra) Capitula lib. I. (14rb–26rb) Tit.: Incipit liber primus quod deus summus et
incommutabilis sit. (18rb) Textabbruch ...per quam humanis obtutibus, (19va) Fortsetzung unter
Weglassung von "manifestius" mit demonstrentur. Singule gentes... (vgl. PL 83, 557 A).
(18v–19r) Unbeschrieben. (26rb–42va) Lib. II. (42va–69rb) Lib. III.
(69rb) Schlußschrift: Expliciunt sentencie Ysidori egregii doctoris etc. etc.
(69rb–115va) STIMULUS AMORIS (Distelbrink 217–219). — Überlieferung mit demselben Incipit
und Explicit in Nürnberg, Stadtbibliothek, Cent. II, 50, 15ra–42vb.
(69rb–70ra) Capitula. Inc.: Incipit prologus in librum sequentem I. Incipit liber qui stimulus
amoris Ihesu Cristi vocatur II... – Expl.: ...Descripcio celestis Ierusalem LXVII. Sentencie utiles
sanctorum patrum LXVIII. — (70rb) Tit. in Rot: Hec Augustinus. Incipit prologus in librum qui
dicitur Stimulus amoris Iesu Cristi. Inc.: [A]d te levavi animam meam deus meus in te confisus
de tua liberalissima pietate allectus suavissimi odoris tui suavitate atractus... – Expl.: ...legat
et impleat que scribam crucifixi gracia irrigante. Amen. — (70va) Tit.: Incipit liber qui
Stimulus Iesu Cristi vocatur. (70vb) Inc.: [T]ransfige dulcissime domine Iesu medullas anime
mee suavissimo ac saluberrimo wlnere amoris tui... (71ra) Qualiter homo se debeat ad amorem
dei excitare III. Quia contemplantis mens non cessat sive cessare non debet... (115ra) Cap.
LXIIII. Quanta sit vis amoris (= cap. 62 der Capitualtio). Anima mea liquefacta es ut dilectus
locutus est... – Expl.: ...ut contenti sitis et hec sit porcio nostra. Quam nobis concedat qui vivit
et regnat in secula seculorum. Amen. Explicit liber qui Stimulus amoris Ihesu Cristi Cristi Cristi
(!) vocatur. Deo gracias sit laus deo.
Lit.: F. Eisermann, ‘Stimulus amoris’. Inhalt, lateinische Überlieferung, deutsche
Übersetzungen, Rezeption (Münchener Texte und Untersuchungen zur deutschen Literatur des
Mittelalters 118). Tübingen 2001, ohne Nennung dieser Handschrift. Der oben genannte
Nürnberger Codex von Eisermann 246 ff. als dritte Bearbeitungsstufe bzw. Stimulus amoris
maior II bezeichnet.
(115vb–125ra) HENRICUS DE HASSIA: Expositio missae (Hohmann 414, Nr. 165). Tit.: Incipit
tractatus reverendi doctoris magistri Heinrici de Hassia super exposicionem misse. In Rot:
Exposicio misse
Inc.: Quam brevis sit (!) missa in verbis et in ceremoniis quam Cristus celebrando sacramentum
instituit... – Expl.: ...de aliis accumbentibus misse satis patuit in primo tractatu, ideo sufficiunt
que dicta sunt. B. (?) Deo gracias. Amen solamen.
(125ra–vb) Tit.: De misericordia domini. Inc.: [N]ullus de misericordia desperet dei quia
miseraciones eius super omnia opera eius. Non enim ex operibus iusticie que fecimus nos... –
Expl.: ...qui wlt omnes homines salvos fieri. Venit enim in hunc mundum querere peccatores et
salvos facere etc.
2

(126ra–190vb) GUIDO DE MONTE ROCHERII: Manipulus curatorum (Bloomfield ). Tit.: Incipit
liber qui dicitur manipulus curatorum editus a magistro Gwidone de Monte Rotherii in civitate
Thuroli.
Inc.: Et dividitur iste liber in tres partes, in prima tractatur de sacramentis et de his que
pertinent ad sacramentorum ministracionem... (126vb) Tit.: Incipit prologus in libro qui dicitur
manipulus curatorum. Inc.: Quoniam ut ait Malchias (!) propheta ymo dominus per Malachiam
labia sacerdotis custodiunt scienciam et legem requirunt de ore eius (Mal 2,7)... (127va) Cap.
I. Inc.: Quantum ad sacramenta in generali primo videndum est de eorum instituticione... –
Expl.: ...quid operatur absolucio sacerdotis ad remissionem peccatorum dictum est dum
tractabatur de confessione. Et hec sufficiant etc. Deo gracias. — Bl. 141r unbeschrieben.
(190vb–200ra) Tit.: Tractatus de arte moriendi (Bloomfield 1076; Bloomfield–Newhauser
1076).
Inc.: [C]um de presentis exilii miseria mortis transitus propter moriendi impericiam multis non
solum laycis verum eciam religiosis atque devotis difficilis... (191ra) [C]um omnium terribilium
mors corporis sit terribilissima sicut philosophus in ayt Ethicorum... – Expl.: ...unde unicuique
bene et secure mori volenti super omnia necesse est ut prius antequam mors occupet mori
discat. Finis huius opusculi de arte moriendi.
Lit.: Madre 293–295.
(200ra–vb) Tit.: [S]equitur alius modus disponendi se ad mortem quam pertractavit quidam
monachus cellica ordinis Chartusiensis sano corpore scribens et relinquens post se cedulam
terioris (!) infra scripti.
Inc.: [E]go frater N indignus nomine Chartusiensis confiteor tibi clementissime deus pater
multitudinem magnitudinem et enormitatem scelerum et peccatorum meorum que umquam
perpetravi... – Expl.: ...sancte angele qui michi datus es a deo tibi commendo hanc cedulam ut
eam ostendas altissimo deo tempore necessitatis mee vel eciam in futuro iudicio. Amen. Explicit
ars moriendi.
Lit.: Rudolf, Ars moriendi 84–85.
(200vb–205va) Tit.: Incipit libellus de puritate quomodo doleat homo ut purgetur a peccatis
(Nur teilwweise übereinstimmend mit der Ed. von Hirsch, a. O., 482–504).
Inc.: [V]olens purgari a peccatis graciam impetrari et indulgenciam consequi salutarem... –
Expl.: ...et mihi ingrato et indigno peccatori usque ad hanc horam vel momentum misericorditer
inpensis et propicius esto michi peccatori et omnibus fidelibus vivis et defunctis ... Et sic est
finis huius operis.
Lit.: K. Hirsche, Prolegomena zu einer neuen Ausgabe der Imitatio Christi nach dem Autograph
des Thomas von Kempen I. Berlin 1873, 464–520.
(205va–211ra) Tit.: Incipit tractatus magistri Heinrici de Hassia reverendi doctoris de miseria
mundi.
(205vb) Inc.: [R]everando (!) domino ac genere preclaro Io. de Eberstain camerario Maguntino
suus ubique clericus humilimus Henrici (!) Langenstein dictus de Hassia post mundina celestia
post Marthe solicitudinem Marie requiem. Benigne vestre caritatis affectum ad exiguum quid
modicitatis mee sit inclinato (!)... – Expl.: ...abinde culmina virtutum teneas felix eris inde hec
non pretereunt tecum sed ad ethera vadunt. Sit laus deo omnipotenti. Et sic est finis opusculi. B.
K.
3

(211rb–222ra) Tit.: Incipit formula honeste vite sancti Bernhardi.
Inc.: Dilectissimis in Christo Iesu fratribus et omnibus noviciis frater Bernhardus docendo bene
proficere in via dei crescere semper in virtutibus et gracia spirituali. Licet absens sum a vobis
corpore tamen corde semper vobiscum sum... – ...cottidiana enim passio sit vobis cottidiana
leccio bone vite et divites eritis in sapiencia et virtute in secula seculorum. Amen. (212ra) Petis
a me mi frater karissime quod numquam et nusquam a suo provisore audivi aliquem petivisse...
Vorliegender Text von der Edition der PL stark abweichend, die inhatliche Übereinstimmung
auf 213va, Z. 5 v. u. endend mit PL 184, 1170 C 10: ...aut extra ipsum amare te memento. Die
daran anschließende Erweiterung (213va) beginnend mit: Silencium diliges et cum tibi licet
loqui magis... – ...stude omnia opera tua coram deo facere et ad deum referre. (214ra) Studeat
novicius cordis habere puritatem carnis mundicia... – ..numquam impediat boni operis dietam.
(214rb) Cum ad orandum sive psallendum ecclesiam intraveris fluctuancium cogitacionum
tumultus relinque... – ...nam quem flagellando non curat vel visitat in futuro dampnat. (214va)
Si ad contemplacionis quietem volueris pervenire in tria studeas te radicare... – ...et nullam
resistenciam habere posset. (215rb) O altitudo diviciarum et sciencie quam incomprehensibilia
sunt iudicia eius et investigibiles vie eius. Quis ascendet in montem domini aut quis stabit in
loco sancto eius. Sed si quis ascendere voluerit per quam viam cum investigabiles sunt vie eius.
Anima dilecta audi dilectum tuum et gaude... – ...quantacumque affliccione penarum affligaris
in hoc mundo non sed in infinitum deus misericors est. Qui est benedictus et laudabilis et
gloriosus in secula seculorum. Amen. (215vb) Si de predestinacione aut presciencia dei aliqua
subreptat cogitacio sic responde dyabolo talia propinanti... – ...ve tibi quia non potes tanto deo
ministrare et eius dulcedine iocundari. (216rb) O superbe o Luciferi ymitator unde numquid
cogitas te deum esse an omnia de deo ignoras... – ...illa tribuis tu conserva et tibi soli sit semper
honor et gloria in secula seculorum. Amen. (217rb) [O] mire benignitatis altissime deu qui nos
temptari permittis, non ut capiamur sed ut timentes ad te portum tutissimum fugiamus... – ...non
solum te videbit sed eciam sua secretissima introducet. Quod ipse dignetur facere qui est
benedictus in secula seculorum. Amen. (218ra) Quia habemus in pluribus locis dictorum
capitulorum hominum (?) ... divina influencia inebriari posse, ut mens tua amplius elevetur... –
...omnia debemus ad laudem suam referre, quod ipse concedat (?) qui vivit et regnat in secula
seculorum. (218va) [D]yabolus in malicia antiquitus viros contemplativos cernens in celestibus
conversari, unde per suberbiam est deiectus, nititur modo aliquo eos secum trahere ad
inferiora... – ...et contempnere dei filium adoptivum et iam aream patrie possidentem certe hec
vesania est nimis magna, a qua nos custodiat sapiencia dei patris. (220ra) [Q]uis dabit capiti
meo aquam et oculis meis ymbrem ut plorare valeam perfectorum statum, nam terra culta (?)
divinis consiliis et Christi exemplis spinas et tribulos germinat pro frumento... – ...semper tamen
ad honorem dei sui omnia referens. Quod nobis concedat qui obediens patri pro nobis voluit
crucifigi. Amen. (221ra) [C]arnem contra spiritum per contemplacionem elevatum
conquerentem ymo pocius contra Cristum animam per contemplacionem elevantem ausculta
inquit caro tibi deo patri iusto ac misericordie infinite de tuo filio conqueror, ut tua iusticia
consideret violenciam mihi factam... – Expl.: ...non solum a pena eterna sed eciam a purgatorio
te absolvo. Qui vivis in eternum in seculum seculi. Explicit formula honeste vite beati
Bernhardi.
(222rb–228va) De horis canonicis (Kaeppeli 1716).
Inc.: Sepcies in die laudem dixi tibi. Scribitur in Psalmo CXVIII. Reverendi patres et domini
venerabiles quamvis omnipotens deus semper et in omni tempore sit a nobis laudandus, ut
o
habetur Thobie 3 capitulo, congruis tamen horis ab ecclesia ordinatis et statutis a nobis
4

specialiter est laudandus. De quibus videlicet laudis persolucionibus convenienter potest summi
(!) verbum preallegatum: Sepcies in die etc. Nam in eo primo describitur horarum sufficiencia,
o
secundo causa motiva sew introductiva, 3 intencio debita et recte ad deum directa... – Expl.:
...sic ille qui devote septem horas persolvit quottidie se a quibuslibet illecebris observando
opera que fidei explendo digne dicat sepcies in laude dixi tibi (!) etc. et ita vitam eternam
obtinebit et eam possidebit. Quod ille nobis prestare dignetur qui vivit in secula seculorum.
o
Amen. Hec magister Iohannes Gews. Expl. wie z. B. München, UB, Cod. 2 132, 169ra-172vb.
Literatur: V. J. Koudelka, Heinrich von Bitterfeld († c. 1405), Professor an der Universität Prag.
Archivum Fratrum Praedicatorum 23 (1953) 5–65; zu diesem Text vgl. S. 53–56 (ohne
Nennung dieser Handschrift).
(228va–230va) Tit.: Incipit preparatorium ad graciam sive communionem. Et sequitur
capitulum primum de dignitate hospitis. — Parallelüberlieferung (?) in Olmütz,
Wissenschaftliche Staatsbibliothek. M I 406/a, 291v–296v und Wien, Schottenstift, Cod. 64
(Hübl 252), 239r–245v; Expl. jeweils abweichend.
(228vb) Inc.: Rex regum dominus dominancium quamvis sibi ipsi sufficiat et nullius indigeat
cum sit perfectissimus tamen ex habundanti sua bonitate delectatur invitari a nobis, ut eum
suscipiamus in hospicio cordis nostri... – Expl.: ...veniat dilectus in ortum suum et comedat
fructus agrorum suorum, verumtamen cibum sibi placitum ipse aufferat scilicet devocionem et
permaneat mecum nunc et per infinita secula seculorum. Amen. Collecta de glosa super cantica
et extracta de conflictu racionis et consciencie. In Rot: Sit laus deo.
(230vb–233rb) Tit.: Secuntur questiones de extrema unccione magistri Nicolay de Dinklspuhell
super quartum Sentenciarum. Prima que sit forma extreme unccionis.
Inc.: Notandum quidam dixerunt quod nulla est forma de necessitate huius sacramenti. Sed ut
dicunt S. Thomas et Bonaventura, illud dictum est falsum et videtur erogare effectum huius
sacramenti, quia omne sacramentum efficit significando... (231ra) Forma Ambrosiana. Diceres:
Ad quid valet illa forma que in aliquibus ecclesiis habetur, scilicet Ungo hos oculos oleo
sanctificato in nomine patris et filii et spriritus sancti... (231rb) Forma Gregoriana. Sed de
predicativa ut Per istam sanctam unccionem et per piissimam suam misericordiam indulgeat
tibi dominus quidquid per visum deliquisti... (231rb) Diffinicio extreme unccionis. Est enim
unccio extrema unccio hominis infirmi penitentis facta in certis determinatis partibus corporis
cum oleo consecrato ab episcopo ministrata a sacerdote simul certa verba cum intencione
proferente... (231vb) Quis sit minister huius sacramenti. Quis sit ydoneus minister huius
sacramenti. Respondetur quod illius sacramenti collacio pertinet ad solos sacerdotes patet
auctoritate quia Iacobi ultimo dicitur: Inducat sacerdotes ut orent super eum... (231vb) Cui
debeat conferri. Cui debeat conferri hoc sacramentum. Respondetur quod secundum doctores
quod (!) non debet dari sanis sed tantum corporaliter infirmis. Patet auctoritate Iacobi dicentis:
Infirmabatur quis in vobis... (232rb) Que partes sint ungende. Que partes sint ungende.
Respondetur quod non debet inungi totum corpus quia hoc sacramentum exhibetur per modum
curacionis. Igitur sicut in curacione corporali non oportet... (232va) Undecim sunt uncciones.
Ex quibus patet quod undecim sunt uncciones, due ad oculos, due ad aures, due ad manus, due
ad pedes, una ad os, una ad nares et aput aliquos una ad renes... (232vb) Utrum possit iterari.
An illud possit iterari. Respondetur quod sic, quia hoc sacramentum est iterabile ut patet per
magistrum in littera et per usum ecclesie... (233ra) Utrum in eadem infirmitate possit iterari.
Quomodo debet iterari. Utrum in eadem infirmitate posset iterari aut solum in diversis.
Respondetur quod aliqui dixerunt quod possit iterari post annum quia tunc completa revolucio
5

corporum superiorum, sed valde absurdum videtur sacramenta regulari secundum modum
astrorum. Dicitur ergo secundum doctores concorditer quod iterari potest non solum in diversis
infirmitatibus quando in singulis timetur periculum mortis, sed eciam in eadem infirmitate,
quando est diuturna potest tociens interari quociens ex tali infirmitate homo deducitur ad
periculum mortis... – Expl.: ...igitur dicendum secundum S.Thomam et Bonaventuram quod hoc
dictum magis accipiendum est copulative quam disiunctive. Non enim quelibet negligencia sed
negligencia ex contemptu procedens vel contemptum inducens dampnabilis. Hec magister
e ti
Nicolaus de Dinkelspuhel in questionibus 4 Sentenciarum de extrema unccione.
(233rb–vb) QUAESTIO DE MATERIA SACRAMENTI UNCTIONIS. Inc.: Adhuc nota que sit materia
huius sacramenti. Respondetur secundum S. Thomam quod materia congrua huius sacramenti
est oleum olive tantum, quia spiritualis curacio que in fine adhibetur debet esse perfecta et post
eam alia non relinquitur... – Expl.: ...totum illud quod pedictum est de materia huius sacramenti
patet per magistrum qui in principio huius distinccionis dicit: Pretermissum est aliud
sacramentum scilicet unccio infirmorum que fit in extremis oleo per episcopum consecrato etc.
Hec magister N. de Dink.
(234ra–237rb) Tit.: Omelia beati Augustini episcopi ad heremitas de contemptu mundi et
fallacys seculi. Homilie zusammengesetzt aus Teilen der Sermones ad fratres in eremo und
Teilen der Sermones de verbis domini in cena des Oglerius de Locedio.
(234ra) Oglerius: Sermo IV. Inc.: [V]erbum dei quanto amplius ruminatur in ore tanto amplius
incipit sapere... – Expl. (in Z. 13): ...cupierit sibi largi gaudebimus (sic!). (234ra, Z. 13) Sermo
ad fratres XI. Inc.: Scitote ergo fratres karissimi quod post mundi gaudia secuntur eterna
lamenta... – Expl.: ...exaudire dignetur ministrando auxilium gracie sue. Quod ipse pater nobis
per eundem filium suum dominum Iesum Christum salvatorem nostrum prestare dignetur qui
vivit et regnat in celo et in omni loco cum eodem domino nostro in unitate spiritus sancti deus
benedictus per infinita seculorum secula. Amen. Hec Augustinus in omelia ad heremitas de
contemptu mundi et fallaciis huius seculi.
(237va–242vb) Tit.: Exhortacio sancti Ieronimi de timore domini. Exzerpte aus Epistola de morte Hieronymi ad Damasum, cap. 13–30 (PL 22, 245–259. BHL
3866)
Inc.: Hortor vos karissimi mei et dilectissimi filii quos genui (?) et cupio in visceribus Iesu
Christi per dileccionem et caritatem... – Expl.: ..et bene fundata erit domus vestra supra petram
que Christus est. Adverte karissime nam hec Ieronimus loquebatur supra scripta nam (!) circa
obitum suum discipulis suis.
(243rab) Tabula de considerandis a missam celebraturis (Distelbrink
200, Nr. 225). Tit.: [H]oc opus frater Bonaventura cardinalis dicitur conpilasse in quo informat
et ammonet quosdam sacerdotes minus caute et incircumspecte celebrantes. Unde docet hec
servanda fore a quolibet sacerdote celebraturo.
Inc.: Intencionis discussio. Ne propter vanam gloriam celebret... – Expl.: ...glorificatur in
eterna patria etc. Sacerdos celebrans digne ipse coronabitur benigne.
(243rb–va) IOHANNES MARIENWERDER: Epistola ad Albertum ducem Austriae (Druck:
Pastoralblatt für die Diözese Ermlands VIII 47). — Parallelüberlieferung in Rein,
Stiftsbibliothek, Cod. 67, 55r.
6

Inc.: Ihesum Christum in salute populi missum vobis veniat in salutem (sic !). Electe dei
princeps petisti per virum fidelem ac devotum Mauricium pro vobis per Elizabeth reclusam et
me famulum eius quid utinam digne... – Expl.: ...quam gladius preacutus. Caritas dei nos
conservet et dirigat nunc et semper. Finit epistola magistri Iohannis Marienwerder sacre
theologie professoris missa duci Austrie Alberto per modum exhortacionis.
(243vb) Unbeschrieben.
Lit.: H. Roßmann, Johannes Marienwerder O.T., ein ostdeutscher Theologe des späten
Mittelalters. Ein Überblick über sein Leben, seine Schriften und seine theologische
Geisteshaltung. Archiv für Kirchengeschichte Böhmen–Mähren–Schlesiens 3 (1973) 221–253,
zum Brief S. 210.
(244ra–va) Tit.: Modus examinis faciendi de qualitate persone videntis visiones et de modo
habendi eas et de qualitate materie visionum et revelacionum. Auszug aus BRIGITTA
SUEDENSIS: Liber caelestis imperatoris ad reges (?).
Inc.: Dicunt sancti patres et doctores ecclesie quod persona visiones videns debet examinari tali
modo. An scilicet sit persona spiritualis an sit mundana et secularis... (244rb) Quantum vero ad
modum videndi et audiendi spiritualiter et recipiendi revelaciones seu visiones dicunt sancti
patres et ecclesie sancti doctores quod debent examinari subtiliter utrum ista persona videns
visiones... (244rb) De qualitate etiam et materia ipsarum visionum debent examinari utrum
visiones ille concordent cum divina scriptura... – Expl.: ...et adhuc hodie talis error sepe
contingit propter defectum discreti et maturi examinis. Extracta sunt de libro b. Brigitte regine
Swecie. Et est ... secundum libri tercii voluminis eius prophecie.
(244vb–246vb) Unbeschrieben.
7