Legenda aurea : vulgo historia Lombardica dicta ad ... - Pot-pourri
14.06.2013 • Views
Share Embed Flag

Legenda aurea : vulgo historia Lombardica dicta ad ... - Pot-pourri

Legenda aurea : vulgo historia Lombardica dicta ad ... - Pot-pourri

Legenda aurea : vulgo historia Lombardica dicta ad ... - Pot-pourri

SHOW MORE
SHOW LESS
ePAPER READ
DOWNLOAD ePAPER
pot.pourri.fltr.ucl.ac.be

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

START NOW

Htctl<br />

JACOBI A \'0RAGI1<br />

LEGENDA AUREA<br />

mfiO HISTORIA LOHBARDICA BICTA.<br />

AD OPTIMORUM LIBRORUM FIDEM<br />

RECENSUIT<br />

DR^ TH. GRAESSE,<br />

POTENTISSIMl REGIS SAXOMAE BIBLIOTHECAEIUS.<br />

KDIIIO SEttSW. ,<br />

U^X V^<br />

CUM APPROBATIONE REV. ADMIMSTRATORIS ECCLESUSTICI PBR<br />

SUPERIOREM LUSATIAM.<br />

LIPSIAE,<br />

IMPEiNSIS LIBRARIAE ABNOLDIANAK.<br />

MDCCCL.

J'^-J

PRAEFATIO.<br />

53i quis iinquam medii aevi auctor opere suo gloriam atque<br />

<strong>ad</strong>mirationem sibi conciliavit, profecto Jacobus ille a Yora-<br />

gine, quem sanctorum vitas compilasse conslat, per tria fere<br />

et quod excedit saecula prae omnibus ejusdem argumenti<br />

scriptoribus summas consecutus est laudes. Sane quidem<br />

potissimum inde a saeculo quinto decimo baud pauci<br />

exstitere, qui eum credulitatis atque vanitatis accusarent,<br />

unde cffectum est, ut quodammodo negligeretur atque fere<br />

in oblivionem cederet. Atqui recentior aetas recte intellexil,<br />

quam largus fons christianorum mythorum fabularumque in<br />

eo lateat, quo <strong>ad</strong> interpretandos plurimos medii aevi poe-<br />

taruni atque rerum scriptorum obscuriores locos bene<br />

utaris, praesertim quum vcl ipse Jacobus noster, quod<br />

attinet <strong>ad</strong> fabulosas, quas interdum retulit, historiolas, dnmmodo<br />

accuralius ejus verba perpendamus, neutiquam omnia,<br />

quae tr<strong>ad</strong>it, pro veris haberi velit, sed identidem se relata<br />

tantum referre nec, num revera rcs ita se habuerint, testari<br />

posse disertis verbis moneat. Oua de re haud inutilc visum<br />

"eSt, opus illud, quod majores nostri aureum nominarunt,<br />

ex tenebris et sordibus, quibus hucusque obductum jacebat,<br />

rursus in lucem proferre atque, quo<strong>ad</strong> ejiis liori posset,<br />

emendatum atque correctum prelo submittere. Quo accura-<br />

tior autem et diligentior nova hiijus legendarum compila-<br />

tionis recensio existeret, plura de codicibus atque libris<br />

editis ejus praemittere in animo erat, simulque etiam de<br />

fontibus, quibus Jacobus noster usus est, atque de singu-<br />

larum legendarum fabularumque iis insertarum origine pauca<br />

monere, vitam etiam auctoris et chronologicum vitarum<br />

sanctorum indicem <strong>ad</strong>dere. At quoniam moles totius operis<br />

nimis aucta esset, quum et legendas ab aliis genuinae Jacobi

IV<br />

Pracfatio.<br />

compilationi supcr<strong>ad</strong>dilas. no qiiid deesse viderctur, <strong>ad</strong>jc-<br />

cissem, lioc, quod modo prodit, voluminc tanlummodo<br />

tcxlnm, quam potui plcnissimum atque emendalissiuuun,<br />

potiori lectionis varielatc <strong>ad</strong>dita exhibui, reliqua altero volu-<br />

mini rcscrvalurus. Uudc nunc sufficiet mouuisse, me manum<br />

ancloris optimc rcddilam invcnissc in cditione illa ab<br />

Eberto (Lexic. Bibliogr. T. I. p. 872. sq. nr. 10672 '^)<br />

accnratius dcscripla atqnc in publica bibliotbeca rcgia<br />

Drcsdcnsi asscrvala. (Jua dc re tcxtum <strong>ad</strong> hnnc librum,<br />

qucm in notulis Edit. Princ. nomine dcsignavi, conslilucndum<br />

atque ope optimae notae codicum cmendandum<br />

ccnsui, maximam vero opcram impeudi distingucndis atque<br />

interpungendis singulis enuutiationibns pcriodisque, quarum<br />

quanla <strong>ad</strong>huc fuerit confusio, ncmincm fugit. Ut aulem<br />

et cxlcrior hnjus opcris habitus aevum, cui debetur, re-<br />

ferret, retinui antiqnam nonnullorum vocabulorum scribendi<br />

rationcm, ita ut voces, quales sunt: martir, ydolum etc,<br />

liic illic iuvcniantur. Nec etymologias illas pcrvcrsissimas,<br />

quibus maxime claudicat Jacobus noster, einendari necessa-<br />

rium duxi , qunm annolalionibus secundo hujus edilionis<br />

volumini inscrendis saniora aflerre liceat ct ubiqtie fere<br />

satis eluceat, quid auctor sibi voluerit. Inde, ne longus<br />

sim, hoc tantum <strong>ad</strong>do, me in recenscndis locis ex sacra<br />

scriplura a Jacobo nostro allatis plurimum dcberc viro magni-<br />

ficenlissimo doclissimoquc, 3MuIIcro, consistorii catholici<br />

Saxon. pracsidi, qni, qna cst bcncvolcntia atquc doctrina,<br />

singulas plagulas itcrum ilerumque pcrlcgcre atque, quac<br />

parum rectc se haberc vidcicnlur, corrigcrc ab inilio operis<br />

usque <strong>ad</strong> finem non desiil: cui viro bic sunnnas me agere<br />

gralias aninnis jubcl.<br />

Scripsi Dresdac Kal. Novcudu". MDCCCXKV.<br />

,

WDEX CAPITIM.<br />

Prologus pag. 1<br />

(]ap. I. De <strong>ad</strong>ventii domini - 3<br />

- II. De sancto Aiidiea apostolo - 13<br />

- III. De santto Nicolao - 22<br />

- IV. Dc sancta Lucia virgine - 29<br />

- V. De sancto Tlioma apostolo - 33<br />

- VI. De nativitatc domini nostri Jesn Christi secun-<br />

diim caniem - 39<br />

- VII. De sancta Anastasia - 47<br />

- VIII. De santto Stephano - 49<br />

- IX. De sancto Johanne aposlolo et evangelista , .<br />

- X. De innoccntibus . . .<br />

- 5fi<br />

- 2<br />

- XI. De sancto Thoma cantuariensi - (»(»<br />

- XII. De sancto Silvestro - 70<br />

- XIII. De circuracisione domini - 79<br />

- XIV. De epiphania doraini - 87<br />

- XV. De sanclo Paulo eremita - 94<br />

- XVI. De sancto Remigio - 95<br />

- XVII. De sancto Hilario , . . . . - 98<br />

- XVIII. De sancto Macario - 100<br />

- XIX. De sancto Felice - ,102<br />

- XX. De sancto Marcello - 103<br />

- XXI. De sancto Antonio - 104<br />

- XXII. De sancto Fabiano - 108<br />

- XXIII. De sancto Sebastiaao - 108<br />

- XXIV. De sancta Agnete virgine - 113<br />

- XXV. De sancto Vincentio - 117<br />

- XXVI. De sancto Basilio episcopo - 121<br />

- XXVII. De sancto Johanne elemosinario .... - 12(i<br />

- XXVIII. De conversione sancti Pauli apostoli ... - 133<br />

- XXIX. De sancta Paula , . . . - 135<br />

- XXX. De sancto Juliano - 140<br />

- XXXI. De septuagesinia - 146<br />

- XXXII. De sexagesima - 148<br />

- XXXIII. De quinquagcsima ......... - 149<br />

- XXXIV. Dc qu<strong>ad</strong>ragesiina - 151

VI Index capitum.<br />

Cap. XXXV, De jejunio qiiatiior temponiin .... pag 153<br />

- XXXVI. De saiitto Igiiatio - 155<br />

- XXXVII. Dc purificatione beatae Mariae virginis . - 1.58<br />

- XXXVllI. De sancto Blasio - IfiT<br />

- XXXIX. De samta .\galha virgine - 170<br />

- XL. De sancto Vcdasto - 174<br />

- XLI. De sancto Anianilo - 174<br />

- XLII. Dc sancto Valcntino - 17fi<br />

- XLIII. De sancla Juliana - 177<br />

- XLIV. De cathedra sancti Petri - 178<br />

- XLV. De sancto Malhia apostolo - 183<br />

- XLVI. De sancto Gregorio .......... 188<br />

- XLVII. De sancto Longino •<br />

.<br />

- 2ft2<br />

- XLVIIL De saiicta Sophia ct tribus filiabus cjus . - 203<br />

- XLIX. De sancto Bcnedicto - 204<br />

- L. De sancto Patricio - 213<br />

- LI. De annuntiationc dominica - 2lfi<br />

- Lll. De sancto Timothco - 222<br />

- LIII. De passione doniini - 223<br />

- LIV, De rcsurrectione domini - 235<br />

- LV. De sancto Secundo - 245<br />

- LVI. Do sancta Maria Acgjptiaca - 247<br />

- LVII. De sancto Ainbrosio - 251<br />

- LVIII. Dc sancto Georgio - 259<br />

- LIX. De sanclo Marco evangelista - 2fi5<br />

r LX. De sancto Marcellino papa - 271<br />

- LXI. De sancto Vilali - 273<br />

- LXII. De virgine qu<strong>ad</strong>am Antiochena - 273<br />

- LXIII. De sancto Pctro martire - 277<br />

- LXIV. Dc sancto Fabiano .<br />

- 291<br />

- LXV. De sancto Philippo apostolo - 292<br />

.'. - LXVI. Dc sancta Apoilonia - 2»3<br />

- LXVII. De sancto Jacobo apostolo - 295<br />

- LXVIII. Dc inventione sanctae crucis - 303<br />

- LXIX. De sancto Johanne ante portain latinain . .<br />

- 311<br />

- LXX. l)e letania majori ct niinori ....... 312<br />

- LXXI. Dc sancto Bonifacio martirc - 3lfi<br />

- LXXII. Dc <strong>ad</strong>sccnsionc domini - 318<br />

- LXXIII. De sancto spirilu - 327<br />

- LXXIV^. De sancto Gordiano - 337<br />

- LXXV. De sanclo Ncrco ct Achilleo ..... - 338<br />

- LXXVI De sancto Pancratio - 34«<br />

- LXXVII. De sancto Urbano - 341<br />

- LXXVIII. I)e sancta Petronclla - 343<br />

- LXXIX. De sancto Pctro cxorcista - 343

Index capitum. vii<br />

Cap. LXXX. De sancto Priino et Feliciano .... pag. 345<br />

- LXXXI. De sancto Barnaba apostolo ..... - 346<br />

- LXXXII. De sanctis Vito et Modesto - 350<br />

- LXXXIII. De sancto Uuirico et Juiita ejus matre . - 351<br />

- LXXXIV^. De sancta Marifl. virgine - 353<br />

- LXXXV. De sancto Gcrvasio et Prothasio ... - 354<br />

- LXXXVI. De nativitatc sancti Johannis baptistae .<br />

- LXXXVII. Dc sanctis Johanne et Paulo ....<br />

- LXXXVIII. De sancto Leone papa ... ...<br />

- 35(i<br />

- 364<br />

- 367<br />

- LXXXIX. De sanclo Petro apostolo - 368<br />

- XC. De sancto Paulo apostolo - 380<br />

- XCI. De septcm fratribus, qui fuerunl lilii beatae<br />

Felicitatis - 3%<br />

- XCII. De sancta Theodora - 3!)7<br />

- XCIII, De sancta Margareta - 400<br />

- XCIV. De sanclo Alexio - 403<br />

- XCV. De sancta Praxede - 407<br />

- X(^VI. De sancta Maria Magdalena ....... 407<br />

- XCVII. De sancto Apollinari - 417<br />

- XCVIII. De sancta Christina .<br />

- 419<br />

- XCIX. De sancto Jacobo inajore - 421<br />

- C. De sancto Christophoro - 430<br />

- CI. De septetn dormicntibus - 434<br />

- CII. De sanctis Nazario et Celso - 439<br />

- CIII. De sancto Felice papa - 442<br />

- CIV. De sanctis Simplicio et Faustino - 443<br />

- CV. De sancta Marlha - 444<br />

- CV'I. De sanctis Abdon et Sennen - 447<br />

- CVII. De sancto Germano episcopo - 448<br />

- CVIII. De sancto Eusebio - 452<br />

- CIX. De sanctis Machabcis - 454<br />

- CX. De sancto Petro <strong>ad</strong> vincnla - 455<br />

- CXI. De sancto Slephano papa - 461<br />

- CXII. De invcntione sancli Stephani protomartiris . - 461<br />

- CXIII. De sancto Dominico - 465<br />

- CXIV. De sancto Sixto - 483<br />

- CXV. De sancto Donato - 484<br />

- CXVI. De sancto Cjriaco et sociis ejus - 486<br />

- CXVII. De sancto Laurenlio martire - 488<br />

- CXVIII. De sancto Hyppolito et sociis ejus ... - 501<br />

- CXIX. De assumtione beatae Mariae virginis . . - 504<br />

- CXX. De sancto Bemardo - 527<br />

- CXXI. De sancto Timotheo - 538<br />

- CXXII. De sancto Simphoriano - 539<br />

- CXXllI. De sancto Bartholomeo - 540

Tiii Index capitum.<br />

Cap. CXXIV. De sancto Augustiiio pag, 548<br />

- CXXV. Dc decollatione sancti Johannis baptistac . - 56«<br />

- CXXVI. De sanctis Felice et Atlaucto - 575<br />

- (^XXVII. Ds sanctis Saviniano et Savina 576<br />

- CXXVIII. De sancto Lupo - 57»<br />

- CXXIX. De sancto ]\Ianiertino - 580<br />

- CXXX. De sancto Aegidio - 582<br />

- CXXXI. De nativitate beatae Mariae virginis . .<br />

- 585<br />

- CXXXII. De sanctis (-ornelio et Cypriano .... - 595<br />

- CXXXIII. De sancto Lampcrto - 596<br />

- CXXXIV. De sancto Adriano cum sociis suis ... - 597<br />

- CXXXV. De sanctis Gorgonio et Dorotheo ... - 601<br />

- CXXXVI. De sanctis Protho et Jacincto - (i02<br />

- CXXXVII. De exaltatione sanctae crucis .... - 605<br />

CXXXVIII. De sancto Johanne Chrysostorao ... - 611<br />

- CXXXIX. De sancta Eufemia - (»20<br />

- CXL. De sancto Matthaeo apostolo - 622<br />

- CXLL De sancto Mauritio et sociis suis .... - 628<br />

- CXLII. De sancta Juslina virgine - 632<br />

- CXLIII. De sanctis Cosma et Damiano .... - 636<br />

- CXLIV. De sancto Forseo cpiscopo - 631)<br />

- CXLV. De sancto Michaele archangelo .... - 642<br />

- CXLVI. De sancto Hieronjmo - 653<br />

- CXLVII. De sancto Remigio - 659<br />

- CXLVIII. De sanclo Leodegario - 660<br />

- CXLIX. De sancto Francisco (»62<br />

- CL. De sancta Pelagia - 674<br />

- (]LI. De sancta Margarita - 676<br />

- (]L1I. De sancta Thaisi nicretrice . - 677<br />

- CLHI. I)e sanctis Dionjsio, Rustico et Eleuthcrio .<br />

- 680<br />

- CLIV. I)e sancto Calixto - (j86<br />

' - CLV. De sancto Lconardo - 687<br />

- CLVI. De sancto Luca cvangelista - 692<br />

- CLVII. De sanclo Crisanto et Daria - 700<br />

- (]LVHI. De undecim niillil)us virginum - 701<br />

- CLIX. Dc sanctis Synione et Juda apostolis ... - 705<br />

- CLX. l)e sancto Uuintino - 711<br />

— - CLXI. De sancto Euslachio « . - 712<br />

- CLXII. Dc oninibus sanctis - 718<br />

- CLXIII. Dc conimemorationc aniraarum - 728<br />

- CLXIV. De quatuor coronalis - 739<br />

- 740<br />

- CLXV. De sancto Theodoro .<br />

, t<br />

- (XXVI. l)c sancto Martino episcopo - 741<br />

- CLXVII. l)c sancto Briccio - 751<br />

- CLXVIII. l)e sancta Elizabclh - 752

Index capituin. ix<br />

Cap. CLXIX. De saiicta Caetilia pag. 771<br />

- CLXX. De sancto Cleinenlc - 777<br />

- CLXXL De sancto Crisogono - 788<br />

- CLXXIL De sancta Catheiina - 78!)<br />

- CLXXIII. De sancto Saturnino, Pcrpetua, Felicitate<br />

et aliis sociis - 797<br />

- CLXXIV. De sancto Jacoho interciso - 7y7<br />

- CLXXV. De sancto Pastore - 803<br />

- CLXXVL De sancto Joliannc abbate - 805<br />

- CLXXVII. De sancto Mojse abbate .,....- 80(;<br />

- CLXXVIII. De sancto Arsenio abbate ..... - 807<br />

- CLXXIX. De Agathon abbate - 809<br />

- CLXXX. De sanctis Barlaam et Josaphat ... - 811<br />

- CLXXXI. De sancto Pclagio papa - 824<br />

- CLXXXII. De dedicationc ecclesiae - 845<br />

- - CLXXXIII. De decem millibus raartirum .... - 858<br />

- CLXXXIV. De sancto Jodoco - 859<br />

- CLXXXV. De sancto Othmaro - 801<br />

- CLXXXVI. De sancto Conr<strong>ad</strong>o - 863<br />

- CLXXXVII. De sancto Iljlarionc - 864<br />

- CLXXXVIIL Il^storia Caroli Magni - 865<br />

- CLXXXIX. De conceptionc beatae Mariae virginis . - 869<br />

- CXC. De sancta Odilia - 876<br />

- CXCI. De nativitate sancti Udalrici episcopi ... - 877<br />

- CXCII. De vita sancli Galli confcssoris .... - 87!)<br />

- (iXCIII. De sancto .\rbogasto episcopo Argentinensi . - 881<br />

- CXCIV. De sancto Adelfo - 883<br />

- CXCV. De visitalione beatae virginis Mariae ... - 884<br />

- CXCVI. De sancta Scholastica sorore sancti Benedicti - 885<br />

- CXCVII. De sancto Riiperto - 887<br />

- CXCVIII. De sancto Floriano - 889<br />

- CXCIX. De sancto Erasmo - 8})0<br />

- CC. De sancto Kiliano - 894<br />

- CCI. De'sancto Henrico impcratore - 897<br />

- CCII. De sancta Barbara 8!)8<br />

- CCIII. De sancta Brigida - 902<br />

- CCIV. De sancto Gangolfo - 903<br />

- CCV. De sancto Udalrico - !)03<br />

- CCVI. De sancta Affra - 904<br />

- CCVII. De sancto Oswaldo - 904<br />

- CCVIII. De sancta Thecla - 905<br />

- (iCIX. De sancta Kunegunde - 905<br />

- CCX. De sancta Dorothea - 910<br />

- CCXL De sancto Wolfgango - 912

X liidex caplttiin.<br />

V.ap. CCXII. Miracuhnn de saiicta KatlieriHa .... pag. 914<br />

- CCXIII, De sanoto Ludovico rege Fraiicoruin , , - 9|5<br />

CCXIV^. Lcgeiula saiicti Thoinae de Aquino ... - 918<br />

- CCXV. De sancto Marcelio Parisiensi cpiscopo . . - 921<br />

- CCXVI. Dc sancla Genovefa 922<br />

- CCXVII. Dc doininica in rainis palniarum ... - 927<br />

- CCXVIII. De coena doinini - 929<br />

- CCXIX. De sancto Bernardino confessore .... - 931<br />

- CCXX. De sancto Bonaventura episcopo et confessore - 932<br />

- CCXXI. De sancto Rocho confessore - 933<br />

- Ct-XXII. De sancta Anna niatre virginis Mariae . - 934<br />

- C(]XXIII. De sacralissiino corporeCliristi doniini nostri - 935<br />

- CCXXIV. De nostra doniina de pictate - 936<br />

- CCXXV. De sancto Joseph sponso virginis Mariac . - 938<br />

- CCXXVI. De sancto Irenaco archipraesule Lugdu-<br />

nensi dignissiino - 941)<br />

- CCXXVII. De sancto Fortunato episcopo .... - 941<br />

- CCXXVIII. De sancto Honorato abhate .... - 942<br />

- CCXXIX. De sancto Fusciano inartire - 942<br />

- CCXXX. De sancto Justo archiepiscopo indjtac ci-<br />

vitatis Lugdunensis - 943<br />

- CCXXXI. De sancta Kathcrina de Scnis sacri or-<br />

dinis pracdicatorum - 944<br />

- CCXXXII. De sancto Vincentio confessorc sacri<br />

ordinis pracdicatorum - 945<br />

- CCXXXIII. Dc sancto Aniicinundo archicpiscopo et<br />

martirc - !)47<br />

- CCXXXIV. De sancto Firinino cpiscopo et martirc . - 948<br />

CCXXXV'. De sancto Lazaro cpiscopo et discipulo<br />

doinini 948<br />

- CCXXXVI. De sancta Claia - 949<br />

- CCXXXVII. De sancto Philibcrlo confcssorc . , . - 950<br />

- CCXXXVIII. I)c sancto Ansclmo episcopo .... - 951<br />

- CCXXXIX. De sancto Eiigio cpiscopo .... - 952<br />

- CCXL. De sancta R<strong>ad</strong>cgiinde rcgina Franciae . . - 953<br />

- CCXLI. De sancto Scrvatio cpiscopo - !>54<br />

- CCXLII. De corona sancta domini - !>55<br />

- CCXLIII. Vita ct convcrsatio sancli Roniani abbatis - 955

liicipit prologiis siiper lcgeiida sanctoriim. Alias<br />

lipmbartlica liystoria, qiiam comj)ilavit frater Ja-<br />

cobiis iiatione Jauiieiisis, ordinis fratnim<br />

praedicatorum.<br />

l iiivcrsum tompus pracsenlis vitac in (iuatiior ilislingiiitiir , sci-<br />

licet iii tenipHS deviationis , rcnovationis sivc rcvocationis, recoaci-<br />

liationis et percgriiiationis. Tempiis deviatior.is fiiit ab Adam, post-<br />

qiiara scilicct a Deo dcviavit, ct duravit usque <strong>ad</strong> Mojsen ct istud<br />

tcinpus repraescntat ccclesla a septuagesima usque <strong>ad</strong> Pasclia.<br />

Unde et tunc legitur Geiicsis liber, scilicet in qiio poiiitur dc-<br />

viatio primoruin parentum. Teinpus rcnovationis sive revocationis<br />

inccpit a Moysc et duravit usqiie <strong>ad</strong> nativilatem Chrisli. In quo<br />

liomincs pcr prophetas <strong>ad</strong> lidem revocati sunt et reuovati. Et istud<br />

tcinpus rcpracscntat ecclcsia ab <strong>ad</strong>vcntu Domini usquc <strong>ad</strong> nativita-<br />

tcm Christi. Unde tunc Icgitur Ysaias,, nbi de hac revocationc<br />

apcrtc agitur. Teiupus rcconciliatioiiis est tcmpus , in quo pcr<br />

(ihristuin sumus reconciliati. Et istud tcmpus rcpracseiitat ecclcsia<br />

a Pascha usque <strong>ad</strong> Penthccostcn. Undc ct tunc legitur Apocaljp-<br />

sis, ubi plcne agitur dc mvstcrio hiijus reconciliationis. Tcnipus<br />

peregrinatioiiis est tempus praesciitis vitac , in quo pcrcgrinamur<br />

ct in pugna scmper sumus. Et illud tcmpus repraesentat ecclesia<br />

ab octava pcnthccostcii usquc <strong>ad</strong> <strong>ad</strong>vciilum Domiiii. Undc tunc Ic-<br />

guntur iibri Regum et Machabcorum, iu quibus dc multiplici pugna<br />

agitur, pcr quam nostra pugna spiritualis sigiiatur. Tcinpus auteiu ^<br />

illud , quod est a uatali Domini usque <strong>ad</strong> septuagcsimam, parlim<br />

contiucfur sub tcmpore reconciliationis , quod est tempus laetitiac,<br />

scilicet a natali usque <strong>ad</strong> octavam cpyphaniac ct usque <strong>ad</strong> septuagc<br />

simam. Et potest accipi hic qu<strong>ad</strong>ruplicitcr temporum narratio. Pri-<br />

rao penes quatuor teniporum disiinctiones , nt hicms rcfcratur <strong>ad</strong><br />

1

-i<br />

pniniim: vor <strong>ad</strong> secuiulum: aesfas <strong>ad</strong> tertiuiii; autuiimus <strong>ad</strong> quar<br />

tuiu. Et ratio appropiuquatioiiis satis patet. Secundo pcnes qua<br />

tuor partes diei, iit nox referatur <strong>ad</strong> priinuin : inaiie <strong>ad</strong> secundum:<br />

meridies <strong>ad</strong> tertiuiu : vespera uil quarlum. Licet autem prius fuerit<br />

dcviatio quam reuovalio, tamen ectiesia omuia sua j)otius incipii<br />

in tempore reiiovatiouis quam devialiouis, ul est in <strong>ad</strong>ventu potius<br />

quam in septuagesima, ct lioc dupiici raiione. Prinio ne videatur<br />

incipere al) errorc, tenet enim reiu et noa seqailur ordinem tein-<br />

poris, sic ut et cvangelistac saepius faeiunt. Sccundo quoniam per<br />

<strong>ad</strong>ventum Christi omnia renovata sunt; proptcr quod tempus istud<br />

dicitur teiupus revocationis Apocal. 11! : Ecce cgo nova facio om<br />

nia. Congrue igiiiir in hoc tempore renovationis ecdcsia ouinia<br />

oflicia sua renovat. Ut igitur ordo teinporis ab ccclesia distinctus<br />

scrvetur, priino agemus dc festivitatibus, quac occurrunt infra tem-<br />

pus renovatioiiis , quod teinpus rcpraesentat ccdesia ab <strong>ad</strong>ventu<br />

usque <strong>ad</strong> nativitatem douiini. Sccundo de illis quae occurrunt infra<br />

tempus quod partim continctur sub tempore rcconciiiationis partiiu<br />

sub temporc pcregrinatiouis , quod tcmpus repraesentat ccclesia ab<br />

<strong>ad</strong>vcntu usque <strong>ad</strong> septuagesimam. Tertio de illis quae occurrunt<br />

infra teiupus dcviationis , quod tempus rcpraescntat ecdesia a sep-<br />

tuagcsima usquc <strong>ad</strong> Pasclia. Quarto de illis , quae occurrunt infra<br />

tempus rcconciliationis quod tempus repracscntat ccclesia a pascha<br />

usquc <strong>ad</strong> octavam penthccosten. Quinlo de illis quae occurrunt infra<br />

tcinpus pcrcgrinalionis, quod tcmpus repracsentat ecclesia ab octava<br />

penlhecostcn usque <strong>ad</strong> <strong>ad</strong>ventum.

ExpIIcit prologus. Incipit legeiitla saiictorum<br />

vel <strong>Lombardica</strong> hystoria.<br />

CAP. 1.<br />

De acl\^eiitu Domiiii.<br />

Advcntiis (lomiiii ppr ((iialtuor soptiinanas agUiir <strong>ad</strong> signilicaiKliini<br />

qnod qu<strong>ad</strong>riiplcx cst <strong>ad</strong>ventiis : scilicet in carncni, in mciitcin , iii<br />

inortcin ct <strong>ad</strong> judiciuni. Ultiina autein scptiniana viv iinitur, quia<br />

sanctorum gloria, quac dabilur in ultimo <strong>ad</strong>vcntu, iiiinquain terini-<br />

iiaBitur. Hinc est etiam quod primum responsorium primac domi-<br />

nicac <strong>ad</strong>ventus computato gloria patri quatluor vcrsus contiact ut<br />

pracdictos quattuor <strong>ad</strong>ventus dcsignct. Quis autcni aut cui magis<br />

convcniat, prudcns lcctor attendat. Licet autcin qu<strong>ad</strong>ruplex sit <strong>ad</strong><br />

vcntus , taineii ecclcsia specialitcr dc duplici : scd in carncni ct <strong>ad</strong><br />

judicium vidctur mcmoriain faccrc sicul in officio ipsius lcmporis<br />

patct. Hinc cst etiani quod jcjunium <strong>ad</strong>ventus partim est exsulia-<br />

tionis partim nioeroris. Nam ralionc <strong>ad</strong>vcntiis in carncm dicitur jc-<br />

junium exsultalionis : ratione <strong>ad</strong>vcntus <strong>ad</strong> judicium domini jejun<br />

ium moeroris. Et <strong>ad</strong> hoc innuendum ecclesia cantat tunc quacdani<br />

cantica lactitiae: ct lioc proptcr <strong>ad</strong>ventuin misericordiac et exsulta-<br />

tioiiis: quacdam vero dcponit, ct Iioc proptcr <strong>ad</strong>ventum scverac<br />

justitiae ct moeroris. Circa <strong>ad</strong>vcntuin igitur in carncni tria vidcri<br />

possunt: scilicct <strong>ad</strong>vcnicndi opportunitas , <strong>ad</strong>ventus necessitas c(<br />

utilitas. Opportunitas vcnicndi attcndilur prinio ex partc hoininis<br />

qui priino in lege naturae convictus fuit dc dcfectu cognitionis di-<br />

vinac. Undc et tunc iii pessiinos errorcs idololatriae cecidit: et<br />

ideo coactus est claniarc ac diccre: Illumina oculos meos clc<br />

Dcindc <strong>ad</strong>venit lex jubeiis in qua convictns est de impotentia ; cuni<br />

prius clamaret: nondum cst qui implcat scd qui jubeat. Ibi enim<br />

cst solummodo eruditus : scd<br />

iion a peccalo liheratus: nec per ali-<br />

quam gratiam <strong>ad</strong> bonum <strong>ad</strong>jutus ct idco coactiis est clamare ac di-<br />

ccre : Non decst qui jnbcaf . scd decst qui implcat Opportunc<br />

1 "

4 ( ap. I. De <strong>ad</strong>vfciitii Doinini.<br />

igitur filius dci <strong>ad</strong>veiiit , quum liomo dc iguorautiia el inipoteulia<br />

lonvictus fuil iic si lortc aute vcnisset homo , suis mciilis salutem<br />

<strong>ad</strong>scriberet et ideo mediciiiac gratus noii csset. Sccundo ex partc<br />

tcmporis quoniam vcuit in pleiiitudiuciu tcinporis etc. Galat. VII.<br />

At ubi Ycuit plcuitudo tcmporis etc. Augustinus. Multi dicuut<br />

(juarc nou antc venil Clirislus, quia noudum vcnerat pleiiitudo tem-<br />

poris, moderaiite ilio , per quein facta suiit omiiia teinporc. Dciii-<br />

quc ubi vcnit plciiitudo tcinporis. Veiiit iile qui iios iiberavit a<br />

tempore. Liberali aiitcui a tcmpoic venturi suinus <strong>ad</strong> illam aeter-<br />

nitatcm, ubi nulluiu cst tciiipus. Tcrtio cx partc vulneris et morbi<br />

univcrsalis. Quare cnim quaiido inurbus crat univcisalis opportu-<br />

num fuit uiiivcrsaiem cxliiberi mcdieinam. llndc dicit Augustinus.<br />

Quod tunc magnus vcuit luedicus, quaiido pcr toluni niundum inagnus<br />

jaccbat acgrotus. Unde ccclcsia iii scpteni aiitiphonis , quac cau-<br />

latitur aute nativitcatcm domiiii, osteiullt nuiltiplicitatciu sui inorbi ct<br />

<strong>ad</strong> quemlibel pctit rcmcdium mcdici. Autem siquidcm <strong>ad</strong>vciitum<br />

filii dci in caruem erainus igiiorantcs sive caeci , pocnis aeteriiis<br />

obligati, servi diaboli, inala pcccati consuctudiue juiicti, teiicbris obvo-<br />

luti , exsules a patria cxpulsi. Idcoque indigeinus doctore, rcdem-<br />

ptore, liberalorc , cductore , illumiiialorc et salvatorc. Quia igitur<br />

ignorautcs eramus ct idco ab ipso doceri indigcbamus ct idco sta-<br />

tiiu iu prima autiphoiia clamainus: sapienlia ([uae e\ orc altissi-<br />

mi prodisti clc. Vciii <strong>ad</strong> doccndum iios viain prudcntiac. Scd parum<br />

prodesset, si doccreiuur ct iioii rcdimeremur, et idco ab ipso redimi<br />

postulamus, cum iii sccunda clamamus: <strong>ad</strong>ona.v et dux domus<br />

israhcl ctc, vcni <strong>ad</strong> rcdimcndum nos iii brachio extento. Sed quid<br />

prodcssct , si essemus docti et rcdempti , si <strong>ad</strong>huc post rcdemptio-<br />

ncui dctiiicrcinur captivi, et ideo liberari pctimus, cum in tcrtiacla-<br />

maiuus: r<strong>ad</strong>ix jcsse etc. Vcni <strong>ad</strong> libcrandum uos, jam noli tar-<br />

darc. Scd quid prodcsset captivis , si essent redcmpti et liberati,<br />

scd tameii noiidum csseut ab oiuui viuculo absoluti, nt scilicct suac<br />

potcstatis cssciit cl libcrc, quo vcllent, ire possciit. Paruiu igitwr<br />

prodesscl, si iios redcmisset et libcrasset, si laiiicii <strong>ad</strong>liuc viiictos<br />

tcnerct. Et idco ab oiunibus peccati viuculis cdiici petimus, cuni<br />

in qnarta clamamus: clavis david ctc. Veui ct educ viiictos de<br />

domo carccris, scdciitcs in tenebris ct uinbra morlis. Scd quia illi,<br />

qiii diu fucrunl in carcerc, habeut oculos tcnebratos ucc clarc vi-<br />

dcrc possunt, idco posl absolutioacm a carcere rcstat nos cssc illii-<br />

minandos, ut vidcaiiuis. quo irc dcbcamus. Kt idco iii (luiiila cla-

("a[). I. De <strong>ad</strong>ventii Doiuini. 5<br />

iuamus: oricns splcndoi lutis etc. Vcni ct illumiua scdciitcs iu<br />

teiiebris et umbra niortis. Sed sl cssciuus docti redcmpti ct ab<br />

inimicis. penitus liberati ct illumiuati , quid valcrct , nisi debercmus<br />

salvari, et ideo in duabus sequcntibus salvari petimus ct dicimus<br />

rex gentiumetc. Venisalva hominem qucm dc limo formasti. Item<br />

Emanucl etc. Veni <strong>ad</strong> salvaudura nos domine dcus noster. lu pri-<br />

ina autem petimus salutcm gciitium. Undc dicitur: lex gcntinm.<br />

In sccunda salutein Indaeorum, quibus Deus dederat legem. Uiidc<br />

dicitur: Emanuel rex ct lcgifcr nostcr.<br />

]>e utilitate <strong>ad</strong>ventu»^ Doiniul.<br />

Utilitas autcm <strong>ad</strong>vcntus (Ihristi a divcrsis sanctis divcrsiniodn<br />

assignatur. Ipse namque Dcus sicut patct Luc. IV. propler scplcni<br />

ulilitates se venisse ct missum esse testatur diccns: Spiritus domini<br />

super nie etc. Ubi pcr ordiiicm dicit, sc inissum csse <strong>ad</strong> paupcrum<br />

consolationem , <strong>ad</strong> contritoruni saiiationcin, <strong>ad</strong> captivorum lil)cratio<br />

ncm, <strong>ad</strong> indoctorum illuminationem, <strong>ad</strong> peccatorum rcinissionem, <strong>ad</strong><br />

totius humani gciicris rcdcmptionem, <strong>ad</strong> nicritorum retributionem.<br />

Augustinus autcm pouit trcs ulilitatcs <strong>ad</strong>vciitus Christi dicens: In<br />

seculo isto maligno quid abundat , nisi nasci , iaborare et mori.<br />

Ilacc sunt mcrcimonia rcgioiiis nostrae et <strong>ad</strong> tales merccs merca-<br />

tor ille descendit. Et quia omnis mercator dat ct accipit, dat quod<br />

habet, et accipit quod non habet , Christus iu ista luercatiira dedil<br />

et accepit. Accepit, quod hic abundat, scilicet nasci, laborarc ct<br />

mori , dedit renasci , resurgere et in actcrnum rcgnare. Itcm venit<br />

<strong>ad</strong> nos coelestis negotiator, accipcrc contumcliain ct darc honorcm.<br />

subire mortem et dare vitam, haurire iguominiam et dare gloriani.<br />

Grcgorius autem ponit IV. utilitates sivc caiisas siii <strong>ad</strong>ventus di-<br />

cens: studebant omnes superbi dc Adam stirpc geiiiti prospcra vitac<br />

praesentis appetere, <strong>ad</strong>vcrsa devitarc. opprobria rugcre, gloriaiu<br />

appetere. Venit inter eos incarnatus doininus <strong>ad</strong>vcrsa appetcns,<br />

prospera sperncus , opprobria aniplcctens , gloriam fugiens. Ideo<br />

Christus exspeclatus veniens nova docuit, docens nova rairabilia cx-<br />

ercuit, mira faciens prava toleravit. Bernardus quoque alias ponit<br />

dicens: triplicimorbo miscrabiliter laboramus; nain et faciles suinus<br />

<strong>ad</strong> seduceiidura , debiles <strong>ad</strong> operandum et fragiles <strong>ad</strong> resistendum.<br />

Si discernere volumus inter bonum et maluni, decipimur. Si tem-<br />

perainus faccrc !)onum , dcliciinus. Si couainiir rcsistcrc malo . su-<br />

peramur. Xcccssarius cst prinium salvatoris <strong>ad</strong>v«ntus , ut in nobis<br />

:

6 Cap. i. Do <strong>ad</strong>ventii Domiiii.<br />

per fidcin habitans illuniiiiet caecitatem iiostram ct nobisciim ma-<br />

iiens <strong>ad</strong>jiivct intirmitatem nostram et pro nobis stans fragiiitatcin<br />

nostram protcgat ct propiignet. Haec Bernardus. Circa secunduiu<br />

<strong>ad</strong>ventuin , scilicet <strong>ad</strong> judicium, diio vidcnda sunt , scillcet antece-<br />

dentia judicium et comitantia. Antecedentia sunt tria. Sigiia terri-<br />

bilia, Antichristi faliacia et ignis vehementia. Signa antem terri-<br />

bilia praecedenlia judicium ponuntur quinque , Luc. XXI. Eruiit<br />

signa in sole ct luna ct stcllis ct iii tciris prcssura gentium prac<br />

confusione sonitus niaris et fluctuum. Tria signa determinantur<br />

Apocal. yi. Sol factus cst nigcr, tanquam saccus cilicinus: et luna<br />

facta est sicut sanguis, et stcllac cecidcrunt supcr tcrram. Sol igitur<br />

(licitur obscurari , vel quantum <strong>ad</strong> sui luminis privationeni, nt<br />

patre familias, id est, homine nloricnte quasi lugcre videatur , vel<br />

quanlum <strong>ad</strong> majoris lutis , id est , daritatis Cliristi Jesu supcrven-<br />

tionein , vel quautum <strong>ad</strong> mctaphoricam locutionem, quia sccundum<br />

Angustinum tam severa erit vin<strong>dicta</strong> diviiia , quod cliam sol ipsani<br />

rcspiccrc non audebit. Vcl quantuin <strong>ad</strong> niisticam sigairicatiouem,<br />

quia sol jusiitiae Christiis tuiu obscurus crit . qnia nullus ipsuin<br />

conlilcri audebit. (]ocIuin autcm dicitur hic aeriuin ct stcllae vo-<br />

cantiir a substantia, quia habent siiuilitudincin stcllaruui , ct dicun-<br />

tur stcjlae c<strong>ad</strong>crc de coclo sccundum viilgi opinioiicin, quando sub-<br />

stantia dcscendit. Undc ct scriptura conformat sc commuui niodo<br />

ioqucndi, tunc autciu maximc hct talis iniprcssio. quia ignea qua-<br />

litas abundal. El hoc facit domiiius <strong>ad</strong> (cnorciu pcccatoruni vcl<br />

stcilac dicunliir c<strong>ad</strong>erc, quia igucas coinas cmittcnl vcl niulli , qui<br />

videbaiilur slcliac, dc ecclesia c<strong>ad</strong>ciit, vcl quia retrahcnt luiuen<br />

suum, ut ininimc vidcantur. I)c quarto signo quod crit pressura in<br />

tcrris lcgitur Matth. [XXIV]XXII1 : Erittunctribulalio qualisnunquam<br />

fuit ab iiiilio mundi clc. Quintum sigiium scilicct confusioncm maris<br />

quidam cxislimant cssc , quod mare cuin magno fragore peribit a<br />

pristina qualitatc sccundum illud Apocal. XXI: ct niarc jani non<br />

est; vcl sccundum alios illc soninus crit, quoniam non sinc munnurc<br />

magno XL cubitus supcr niontcs clevabitur et postea dcpriiuctur.<br />

Vel <strong>ad</strong> litteram secundum Grcgorinm: tunc fuit nova ct iiiaudita<br />

niaris ct fluctuum perturJ)atio. Hicronymus autcin in annalibus Hc-<br />

Iiracoruin invcnit XV signa praeccdentia judiciuin. Scd ntrum con-<br />

tinue futura siiit an intcrpoiatim , noii exprcssit. l*riina dic eriget<br />

sc marc XL cubitus supcr altitudincm inontiiim slans in loco (|uasi<br />

luuriis. Scciinda dic tanluni desceiidct ut vix vidcri possit. Tcrtia

Cap. I. Du aclvfiim Domini. 7<br />

(lie inarinac bolluao appaientcs siipcr marc dabunt nigitus usque<br />

<strong>ad</strong> cocium ct earum nuigilus solus Deus intclliget. Quarta ardebit<br />

niarc ct aqua. Quinta arborcs ct hcrbae dabunt rorcm sanguineum:<br />

iu bac ctiam quinta die, ul alii asserunt, omnia volatilia cocli con-<br />

gregabuntur in campis, unumquodquc genus iii ordinc suo, non<br />

gusUuitia, nec bibentia, scd vicinum <strong>ad</strong>vcntum judicis formidantia.<br />

Sc\la ruent acdiUcia. In hac etiam \i die , ut dicitur, fulmina<br />

ignea surgcnt ab occasu solis conlra facicm rumamenti usque <strong>ad</strong><br />

ortum concurrentia Septima petrae <strong>ad</strong> inviccm collidcntur ct in<br />

qualuor partes sciudentur et unaquacquc pars , ul dicitur , collidet<br />

alteram nescietque homo sonum illum, sed tantum Deus. Octava<br />

fiel generalis terrae motus , qui <strong>ad</strong>eo erit magnus, ut dicitur, quod<br />

nullus homo, nuilum aninial stare poterit, scd <strong>ad</strong> solum oiunia pro-<br />

sterneutur. Dccima cxibunt horaines de cavernis et ibunt vclut<br />

amcntes nec mutuo sibi loqui potcrunt. Undecima surgent ossu<br />

mortuorum ct slabunt snper sepulchra ab ortu solis usquc <strong>ad</strong> oc-<br />

casum , ut iiulc morlui exirc valcant. Duodecima c<strong>ad</strong>ent stcilae:<br />

omnia enim sidera crrantia ct statioiianlia spargcnt cx sc igneas<br />

comas ct iterum tunc valde generabuntur a substautia: in hac etiaui<br />

dic dicitur , quod omnia animalia vcniciit <strong>ad</strong> campos raugientia nec<br />

guslanlia nec bibcntia. Tredecima morielur vivcntes, ut cum mor-<br />

tuis resurgant. Quarta dccima ardcbit coclum et teria. Quinla<br />

dccima fiet coelum novum et terra nova et rcsiirgcnt omnes. Se-<br />

cundum quod praecedit judicium, erit antithristi fallacia. Ipse eniin<br />

oiuncs dccipere conabilur quatuor modis. Primo per callidam sua-<br />

sioncm sive scriplurae falsae expositionem. Nitetur cnim persua-<br />

dere et ex scriptura lirmare, se esse Messiam in lege promissura,<br />

et lcgcm (ihristi dcstruet et suain statuct. Psalm. : Constituc do-<br />

mine legislatorem super eos etc. Glossa: id cst antichristum Icgis<br />

pravae latorcm. Daniel XI. Et dabunt abominationcm et desola-<br />

tioneirf templi. Glossa: Antichristus in tcmplo Dei sedebit quasi<br />

Deus ut legem Dei aufcrat. Secundo per niiraculorum opcrationem.<br />

II. Thess.II: Cujus <strong>ad</strong>vcntus erit secundum operationcm Satanae ')<br />

in omnibus verbis ct signis ct prodigiis ct mendaciis. Apocal.<br />

XIII: Fecit signa ut etiam ignem faccret de coclo in tcrram descen-<br />

dcre. Glossa: Ut apostolis datus est spiritiis sanctus in specic ignis<br />

et illi dabunt spiritum malignum in specie ignis. Tertio per do-<br />

1) Vulgala loco verboruni „i>i omiiibii« verbis'' legit : in o ai ii i vii-<br />

liite, deiiide pro verbis et juendaciis oiTert iii '• n d ncib u s.

8 Cap. I. De <strong>ad</strong>veatu Doiniiii.<br />

noriim largilioncm. Daii. XIII. Dabit ois potostatcm iii miiltis ct<br />

terrani dividct gratiiito. Glossa : Antichristus dcceptls doiia miilta<br />

dabit ct terram suo exercitui dividct. Quos eiiim suo tcrrorc sub-<br />

jugarc noa potuit, avaritia subjugabit. Quarto pcr tormcntorum<br />

iilationem. Danicl VIII: Supra quam crcdi potcst, univcrsa vasta-<br />

bit. Itein Gregorius loquens de Antichristo : Robustos quippc iii-<br />

tcrficit, cuiu cos, qui invicti suiit, corporalitcr vincit. Tcrtium quod<br />

praccedet judicium , crit igiiis velicmcntia, qui quidcm pracccdit<br />

facicm judicis. Ulum enim ignem emittet Deus. Primo proptcr<br />

mundi iniiovatioiicm: purgabit enim et rcnovabit omiiia clcmenta,<br />

uiide et <strong>ad</strong> instar aquac diluvii , XV cubitis montibus altior erit,<br />

sicut dicitur in hystoria scholastica, quia opcra hominum taiitum<br />

asccndere ') poterant. Sccundo proptcr liominum purgationem,<br />

quia illis qui tunc vivi rcpericnlur, crit lociis purgatorii. Tcrtio<br />

propter raajorcm damnatorum cruciationcm. Quarto proptcr majo-<br />

rem sauctorum iliuminationem. Nam sccuiiduin Basilium Dcus facta<br />

niundi purgatione dividct calorcm a splcndorc ct totuni calorcm<br />

mittct <strong>ad</strong> regiones damnatorum , ul ainplius crucicntur, ct totum<br />

splcndorcm <strong>ad</strong> rcgionem bcatorum , ut aiiiplius jucundcntur. (ioii-<br />

comitautia ante judicium crunt plura. Primiim cst disccptatio ju-<br />

dicis. Judex cnim in vallcm Josaphat dcscciidct ct bonos ct malos<br />

judicabit, bonos a dextris ct malos a sinistris statuct. Et crcden-<br />

dum cst in loco cmincnti cura futurum , undc cactcri polcrunt ciim<br />

vidcrc. Xcc intclligcndum cst, quod omncs intra illam valliculam<br />

concludantur, quia lioc cssct pucrilc, ut dicit llicronjmiis, scd quod<br />

criint ibi et in locis circumjacentibus. In parva autcm tcrra iniiu-<br />

nierabilia millia hominum cssc ])ossunt, luaxii.ic quaiido constringun-<br />

lur. Et si ncccssc rucrit. clccti crunl in acrc coiporum agHilatc.<br />

Dainnati vcro ctiam cssc potcruiit di\iiia suspcndcntc •') virtulc.<br />

Quia ct tunc judcx cum malis disccptabil ct cos pro opcribus nii-<br />

b^cricordiac, qui iioii habiicrunt , objiirgabit et tuiic omncs supcr se<br />

plangent, sccundum qiiod ostcndit (.hr.vsostonius sccundum *) Mal-<br />

Ihaeum diccns : plangcnt sc Judaci vidcnlcs vivciilcm ct vivifican-<br />

tcm , qiicin (|uasi hoiiiincm mortuum cxistimabant, ct •) consurgcn-<br />

tcs se coiiiori \uliicialo scclus suuiii dcncgaic iioii potcruiit. Plan-<br />

gcnt sc cl gciililcs . (|ui variis disputatioiiibiis pliilosoplioruui dc<br />

ccpli irralioiiiibilciii sluHitiam pulavcrunt cssc Dcum colcrc criK i<br />

1) II ci II , .ulilmil ifcniilinif"-, 2) O p o r ,i ii t c , p(1i1. voiimI. '.'

Cap. I. De <strong>ad</strong>ventu Domini, 9<br />

fixum. Plangctit sc Cliristiani pcccaturcs . qiii niagis diicxcniiil<br />

innndiUH, quani Dcum vcl Ciiristiiin. Plangeiit sc iiacrctici, qiii pu<br />

i-um hominem crucilixum dixcruiit . ciim vidcrunt ipsum cssc judi-<br />

cem, in qiicm coinpunxcrunt Judaci. Plangcnt sc onincs trihus tcrrac.<br />

quod ncc rcsistcndi virtus cst contra cum ncc fugicndi facultas antc<br />

faciem cjus cst ncc pocnitentiae locus ncc satisfactionis tcrapus.<br />

Est angustia cnim omnium rcriini nihilque iis rcmanct practcr lii-<br />

clum. Sccundum cst dilTcrcntia ordinis. Xain sicut dicit Grcgorius :<br />

in judicio quatuor erunt ordines, duo ex parle reprohorum, ct diio<br />

cx parte electonira. Alii cnim judicantur ct pcrcunt sicut hi , qui-<br />

bus dicitur: Esurivi ct non dcdistis niihi nianducare ctc. Alii vcro<br />

non judicaiitur ct pcrcunt, sicut hi, dc quihus dicitur: qui nou crc-<br />

didcrit, jain judicatus est. Quia ncc judicis vcrha pcrcipiuut , qui<br />

cjus hdcin ncc yerbo teniis scrvarc volucrunt. Alii judicantur ct<br />

rcgnant, sicut viri pcrfecti, qui alios judicahunt, non quod scntcn-<br />

tiam ferant, qnia hoc solius judicis cst, s(?d dicuntur judicare, id<br />

est, judicanti assisterc. Et illa assistentia erit primo <strong>ad</strong> sancto-<br />

vum honorcm. Magnus cnim honor crit, cuin judice scssionciu ha-<br />

bcrc. Juxta quod •) proniisit diccns : scdchitis supcr sedcs ctc.<br />

Sccundo <strong>ad</strong> sententiac conlirraatioiiciu. vScntcntiara judicis <strong>ad</strong>pro-<br />

bahunt, siciit aliquando illi. qiii judicanti assistunt, cjus scntcntiam<br />

approbant et <strong>ad</strong> ipsam approhandam suhscrihunt, Psalm. : ut faciaiit<br />

in iis judicium conscriptum ctc. Tcrtio <strong>ad</strong> inalorum condemnatio-<br />

ncm , qiios quidcm condcmnahunt ex vitae suae opcrationc. Tcr-<br />

liura est insignia passionis , scilicct crux, clavi et cicatriccs in cor-<br />

pore. Haec enim enint primo in ostensioncm suae gloriosae victoriae<br />

ct idco in excellentia gloriac apparchunt. Uiidc CiirYSostomus su-<br />

per Matth. : Crux ct cicatriccs r<strong>ad</strong>iis solis crunt lucidiorcs. Itcm<br />

considcra, quanta sit virtus crucis. Sol ohscurahitur ct luiia non<br />

dahit lumen suum ut discas , quantuiu criix ct luna lucidior ct solc<br />

pracclarior est. Sccundo in ostcnsioncm suac miscricordiac, ut<br />

cx hoc ostendatur, quod miscricorditcr honi sunt salvati. Tcrti«i<br />

in ostcnsioncm suae justitiao, ut cx hoc ostendatur, quain justissime<br />

rcprobi snnt daiunati , quia scilicct tantuin prctium sui sanguinis<br />

contemserunt, unde in hacc verba iis exprobrabit , ut dicit Chry-<br />

sostomus supcr Matthaeum diccns : ego proptcr vos homo factus<br />

sum ,<br />

proptcr vos alligatus suin ct dclusus ct cacsus ct crucifixus.<br />

1) Recent. le^uiit; iiroinisit doniinus Maltli, XIX Jicens.

10 C;i|3. i. De aJvontu Doiuini.<br />

iibi est tantatiiiu iiijuriaiiiin ineaiuia frnctus? Ecce prclluin saiigui-<br />

iiis luei, quem dedi pro rcdemtioiie aniinarum vestrarum. Ubi scr-<br />

vitus vcslra, quam mihi pro prctio sanguinis mei dedistis? Ego<br />

super gloriam incam vos habebo, quum essein Der.s appareris homo<br />

cl viliorem mc omnibus rcbus vcstris fecistis. Nam omncm rcm<br />

vilissimam tcrrac amplius dilcxistis, quain justitiam meam ct fidem.<br />

Haec Clir^sostomus. Quartuin est sevcritas judicaiitis , non enim<br />

Hectetur timore, quia omnipotens est. Chrysostouuis. Xec resistendi<br />

virtus cst contra eum nec fugicndi facultas etc. Xec muiiere po-<br />

terit corrumpi , quia dilissimus est. Bernaidus. Vcnicns ') vciiiel<br />

dies illa , in qua plus valebunt pura corda quaiu astula verba, et<br />

conscicntia boiia qiiam raarsupia plcna. llle ciiiiu est, qui nou fal-<br />

letur verbis iiec llectetur doiiis. Itein Augustiiius. Exspectatur dies<br />

judicii et <strong>ad</strong>erit iile aeciuissiinus juilex, qui iiullius poteiitis per-<br />

sonaiu accipit , cujus palatium auro et argento iuillus cpiscopus vel<br />

abbas vel conics corruiupere poterit ). Xccodio, quia optimus cst.<br />

In eum eniiu, quia optiinus cst , odiuiu c<strong>ad</strong>ere iioii potest. Sapieiit.<br />

XI. Nihil odisli eoruiii quae fecisti. Xec aiiiore, quia justissiiiuis<br />

cst. Unde eliaiii fratres suos, id est falsos (ihrislianos non libera-<br />

bit. Psalin. : Fruter uon rediiuet. Nec eirorc, quia sapientissimns<br />

est. Leo papa: Iste est tremendus aspectus, cui ^) pervium est omiic<br />

solidum et apertum oiniic secietum , cui obscura darent , inuta re-<br />

spondent , sileiitiuin conritetur et si iioii voce ineiis loquitur. Et<br />

ideo cum ejus sapientia sit talis et tanla. coiitra ipsius sapieutiam<br />

uihil valebuiit allegatioiies <strong>ad</strong>vocatoruiu , iiec sophisiuata philoso-<br />

phoruin , iiec praeclarissima cloquia oratoruiu , nec astutiac versu-<br />

loriiin. De Iiis qualuor sic dicit Hicronymus: quanti illic elingues<br />

et luuti feliciores loquacibus eruul, quo <strong>ad</strong> primuin, ((uaiiti pastores<br />

philosophis , quo <strong>ad</strong> secundum , quauti riistici oialoribus, quo <strong>ad</strong><br />

tertiuiu , quanti hebctes argutiis pracfcrendi sunt Ciceronis, quo <strong>ad</strong><br />

quartum. Quintuin cst *) accusator horribilis. Trcs enim tuuc<br />

accusatorcs coutra peccatorem slabunl. Priinus est d_vaboIus , qui<br />

tunc accusabit. Augustinus : pracsto luuc erit d\abolus reci-<br />

tans vcrba professionis nostrae et objiciens nobis quaecunque feci-<br />

mus, in quo loco et iu qua hora peccavimus , cl ((uid boni facerc<br />

liiiic dcbuiiuus. dicturus est eniiu ille <strong>ad</strong>versarius: Acquissimcjudex<br />

1) .-inlis reclo oiiuUimt : a «•iiipiis. 2) Veib.i \ ' c n d i o — rntli-<br />

111 e» omillit Kil. l'rinc. :i) Kil. riiiic. DresJ. Iil2 legil : 1 i li i ii.Mvmii < s I<br />

psse solidiiin. 4) M,ik' Edil. Vv. Drcsd. excnsnlio odVit.<br />

:

Cap. I. De fidventii Domiiii. 1 i<br />

jiidiia istiim iiioum essc ub ciilpaiii , (jui tuus csse voluit pcr gra<br />

liam, tuus est per uaturaui, mcus per miscriaiu, tuus oh passiouem,<br />

ineus ob suasioaciu , tibi inobcdicns, mihi obedicns, a le acccpil<br />

immortalitatis stolain, a me aecepit lianc pannosam, qua indutus cst,<br />

tunicam, tuam vestem dimisit, cum iiica luic venit. Acquissinie ju-<br />

dex judica iiium mcum csse ct mccuin damnandum esse. Hcu po-<br />

teritiie talis apcrire os , qui talis invcnitur, ut justc cum dvabolo<br />

deputetur. Hacc Augustiuus. Secundus accusator erit propriuni<br />

scelns. Peccata cnim propria unumqueinque accusabunt. Sapicnt.<br />

IV. Venient in cogitationein peccatorum suorum timidi ct trans-<br />

diicent illos ex <strong>ad</strong>vcrso iniquitates eorum. Bcrnardus. Tunc lo-<br />

qiientia simul cjus opera dicent: Tu nos egisti , opera tua siimus,<br />

nou te drscrcmus, scd sempcr tecuin cri:iius et teeuin <strong>ad</strong> judicium<br />

pergemus; multisque ct niiiltiplicibus criminibus eiim accusabunt.<br />

Tertiuj accusator crit totus mundus. (ircgorius. Si qiiaeris, quis tc<br />

accusabit, dico , totus inundus. OITcnso enim creatorc ofTcndilur<br />

totus mundus. Clirjsostomiis super xMatthaeum. In illo die nihil<br />

cst quod rcspondcanius , ubi coelum et terra, aqua, sol ct liina,<br />

dics et noctes et tolus mundus slabnnt ante Deum <strong>ad</strong>versiis nos iii<br />

testimonium peccatorum nostrorum. Et si omiiia tacerent, ipsac<br />

tamcn cogitationes iiostrac ct opera spccialitcr stabunt <strong>ad</strong>versum<br />

nos ante dcum nos fortitcr accusantes. Sextus est testis infallibiiis.<br />

Trcs enim testes tunc <strong>ad</strong>versum se Iiabcbit peccator. Unum supra<br />

6C habebit pcccator, scilicet Dcuin, (jui crit judcx et testis. Jcrciu.<br />

XXIX. Ego suin jiidcx et testis dicit doininus. Alium intia se<br />

scilicet conscientiam. Augustinus : Quisquis futurum judicem timcs,<br />

pracsentem conscientiaiu corrige. Sernio enim tuae causac tcsti-<br />

monium et conscientiae tuae. Tertiuin juxta se , scilicct proprium<br />

angelum <strong>ad</strong> custodiam deputatum , qui tamquain consciiis omnium,<br />

quae fecit, contra cum tcstimonium pcihihcbit. Job. XX. Revela-<br />

bunt cocli, (id cst angeli,) iniquitatem ejus. Septimum est accusatio<br />

peccatoris de hoc, sicut dicit Gregorius: quam angustae erunt<br />

tuiic viae reprobis. Superius erit judex iratus, inferius horrendum<br />

chaos, a dextris peccata accusantia , a sinistris infinita daemonia<br />

<strong>ad</strong>suppliciumtrahentia, intus conscientia urcns, foris mundus ardens.<br />

Miscr peccator sic dcprehensus quo fugiet? latere erit iinpossibile,<br />

apparere intolcrabiic. Octavum cst sententia irrevocabilis. Illa<br />

cuim scntentia nunquam potcrit rcvocari nec ab illa poterit appcl-<br />

lari. Triplici ciiim de causa appellatio iii causis judicialibus non

12 Cap. II. I)e sancto Aiulifa .'ipostolo.<br />

ii-cipitiir. Piimo propter judicis excclleiitiam , iiii(le a rege lureiitc<br />

senteiiliam appellari iii regiio siio noii potesl, qiiia iii rcgiio siio<br />

iiulluin supra se liabet. Sirailiter nec ab iuiperatorc vel papa pot-<br />

est appellari. Secundo proptcr criininis evideiiliain , (|uia (|uando<br />

crimcn iiotorium cst, noii polest appellari. Tertio propter rem noii<br />

dilTerendain, ((uia res non recipit dilationcm, quia lorte e\ dilatioiie<br />

dctriuieiitum paleretur. Simililer non appellatur piopler iianc tri-<br />

pliccin rationem. Ab ilia sciitentia ctiaiu non polerit appellari a<br />

papa. Priino propter judicis excellentiani , (juia judcx ille nulliiiii<br />

supra se liabct, sed ipsc omiies exccdit aetcrnilale, dignilale et<br />

potestale, nndc ab imperatorc vel papa posset ali(|iio modo appeliari<br />

<strong>ad</strong> Deuin. A Deo autein <strong>ad</strong> nuilum licel, (iiiia supra se nulluni<br />

li^ibet. Sccundo propler criminis evideiiliam, oiniiia eniin sceiera et<br />

crimina reproborum iiiidem iiola crunt et maniiesla. Jeremias:<br />

Aderit iila dies , iii ((ua facta nostra ([uasi iii ((u<strong>ad</strong>ain tabula [)icla<br />

deinonstrabunlur. Tertio propler rein noii dillerendam. Xiiiii eiiiiii,<br />

((uod ii)i agilur, dilTerenliam patilur, sed omiiia iii moiuenlo , iii<br />

icln ociili pcraguntur.<br />

CAP. II.<br />

He Naiieto Aiidrca apoi^itolo.<br />

Andreas inlerprelalur decorus vci respondens vel viriiis al) an<br />

der '), ((uod cst vir; ct dicitur Andrcas, ((uasi antliropos, i. c. Iiomo,<br />

ab ana, ([uod cst sursum, et tropos, ([uod est convcrsio, quasi sur<br />

sum <strong>ad</strong> coclcstia convcrsus ct <strong>ad</strong> suum crcatorcm ercclus fuit. Ergo<br />

dccorus in vita, rcspondens in sapienti doclrina, virilis iu poena et<br />

antropos in gloria. Ejus passioncm presbileri ct dyacones Aclia^ae<br />

scu Asiac, sicut oculis suis viderant, conscripsernnt.<br />

1. Andrcas ct quidam alii discipnli tribus vicibus a domino<br />

sunt vocati. Priino cnim vocavit cos <strong>ad</strong> sui notitiam. Sicut quando<br />

slaiitc Aiidrca dic ((u<strong>ad</strong>am cum Joliannc niagistro suo ct alio ciim<br />

disci[)uio , audivit a .Johannc : Eccc agnus J)ei etc. ct statiin cuni<br />

alio disci[)uIo vcnit ct vidit , nbi mancbal Jesus ct manserunt i\\nu\<br />

i) Alii imI ro II , viilgo fi II (lo r. I.cgcmliim : A ii il ff.

Cap. 11. De sancto Andrea apostolo. 18<br />

illiini tiio illo. Invoiiiciisquo Andreas fratreni siium Sjmoiieiii, <strong>ad</strong>-<br />

(luxit oum <strong>ad</strong> Jcsum. Scqueiili autem die <strong>ad</strong> piscationis opera re-<br />

dieruiif, postmodum secundo vocavit eos <strong>ad</strong> sui iamiliaritatem. Si-<br />

cut cum die qu<strong>ad</strong>aiii turbis irrucntibus <strong>ad</strong> Jesuin juxla slagnum<br />

Genesaretli , quod dicitur niare Galilaeum , iiavim intravit Sjmonis<br />

ct Andrcae ct capta mullitudinc niagna |)iscium A'ocatisque Jacobo<br />

et Jolianne . qui eraiit in alia navi, scciiti suiit eum et iteruin <strong>ad</strong><br />

propria rcdierunt. Sed postca lertio et ultimo vocavit eos <strong>ad</strong> sui<br />

discipulatum , sicut quando ambulante Jesu juxla idein littus voca-<br />

vit eos dc piscationc dicons : Venitc post nic faciam vos etc. Qui<br />

rclictis omnibus secuti suiit cuin eiquc seinper postmodum <strong>ad</strong>liae<br />

scrunt ncc ultra <strong>ad</strong> propria rcdicnuit. Niliilominus taiiien vocavit<br />

Audream et quosdam dc suis discipuis <strong>ad</strong> apostolatuiu, dc qiia vg-<br />

cationc dicitur ^AIarc. III. Vocavit <strong>ad</strong> se (luos voluit ipsc et vcnc-<br />

runt <strong>ad</strong> cum et fccit ut essont duodcciin cum co. Post asccnsionem<br />

domini divisis apostolis Andrcas apud Scvtliiam, Mattliacus vero<br />

apud Ivlargundiam praedicavit. Viri autem illi praedicationeni Mat-<br />

thaci pcnitus rcspucntes ei oculos cruorunt et viiictura incarcoravc-<br />

runt post paucos dies occidere cum disponentes. Interea angclus<br />

domini Sancto Andrcac apparuit et Murgundiam <strong>ad</strong> sanctum Mat-<br />

tliaeum ire praecepit; quo respondcntc, se vlam ncscirc, jussit ut<strong>ad</strong><br />

ripam marls iret el <strong>ad</strong> |)rimain navcni, (|uam invcniret, iiitrarct. Qui<br />

vcl ocius jussa complens <strong>ad</strong> urbcm prae<strong>dicta</strong>m venit angclo diice et<br />

prospcro vento llante: et iuvento aperto carccre Sancti .Mattbaei<br />

coque viso flevit piurimum et oravit. Tunc doininus Alatthaeo rcd-<br />

didit bencficium duorum luminum , (luibus cum privaverat ncqiiitia<br />

pcccatorum. Malthaeus auteni ab indo rcccssit cl Antiochiain venit.<br />

Andrea vero Margundia remanentc irati illi dc evasionc Sancti<br />

Matthaci Andream apprehendunt ct per plateas ligatis nianibus<br />

pertrahunt: cumque ejus sanguis efflueret , pro iis oravit et <strong>ad</strong><br />

Christum eos sua oralione converlit, inde in Achayam prolicis-<br />

cens '). IIoc autein quod dicitur do hujusinodi liberatione Mat-<br />

thaei ct restitiitionc duorum lumiiium perAndrcam non puto digiium<br />

fidci, nc in tanto ovangelista minoratio inlima<br />

-') denotetur, quasi<br />

sibi non potuerit obtinere , quod Andreas ei tam facile impetravif.<br />

S. Quidam juvcnis nobilis duiu invitis parentibus apostolo<br />

J) Ed. Diesd. a. 1472. oiniuit puiictum post vooeiu: peccatorum po-<br />

silum oinni.ique verba sequentia exceiUo soJo vocnbulo : prof icis cen s.<br />

2) Receiiliores male: infirmn.

14 Cap. H. De sanrtn Andrea npostolo.<br />

<strong>ad</strong>haeslssct , parentcs cjus cloimnu in qua morabatur eum apostolo,<br />

succcnderunt. CHnKiue jani in altum (lamma succresccrct , pucr ac-<br />

cepta anipulla super ignem sparsit ct statim igiiem exstinxit , iilis<br />

aulem dicentibus: filius noster magus est elTcctus. Dum per scalas<br />

veilent asccndere , a Deo suut cxcaecati , ut ipsas scalas penitus<br />

non viderent. Tunc quidam exdamans ail: iit '} quid vos stulto la-<br />

bore consumitis , Ueus pugnat pro iis ct vos non vidctls. Cessatc<br />

jam , ne in vos ira Dei dcsccndat. Multi crgo videntes domino<br />

crcdidernnt, parentes vero ejus post quinquaglnla dics niortui in<br />

monumento suut positi. — — 3. Quaedam mulier cuidani homicidac<br />

conjuncta cum parere non posset , sorori suae dixit: v<strong>ad</strong>e et pro<br />

nic Djanam dominam nostram invoca. Cui invocanti ait dyabolus:<br />

cur mc invocas , cum tibi prodcssc non possim? Sed v<strong>ad</strong>e <strong>ad</strong> An-<br />

dream apostolum, qui sororem tuam poterit <strong>ad</strong>juvare. Ad qucm<br />

cum ivisset et apostolum <strong>ad</strong> sororem pcriclitantem duxisset, dicit<br />

ei apostolus: recte hoc patcris , quia uiale duxisti, male conccpisti<br />

et dacmones consuluisti. Sed tamcn pocuitcre et iu Christum crcdc<br />

et puerum projice. Qua credente abortivum protulit et dolor ccssavit.<br />

4. Scnex quidam nomine Nicolaus <strong>ad</strong>iit apostolum diccns : do-<br />

mine, ecce septuaginta anni vitacmcae sunt, inquibussemperluxuriae<br />

deservivi. Accepi autem aliquando evangclium orans Deum, ut mihi<br />

amando -) continentiam largiretur. Scd in ipso peccato invctera-<br />

tus et a mala concupiscentia illcctus stalim <strong>ad</strong> opus solitum rever-<br />

tcbar. Qu<strong>ad</strong>am igilur vicc concupiscentia inflammatus oblitus<br />

cvangclium, quod super me posueram ^), <strong>ad</strong> lupanar ivi statimque<br />

meretrix dixit mihi: egredcre scncx, cgredcre, quia angclus Dci cs,<br />

tu nc me contingas ncque huc accedcrc praesumas: vidco cnini<br />

supcrte mirabllia. Stupcfactus <strong>ad</strong> verba merericis rccolui, quodmc-<br />

cum evangclium detulissem. Nunc igitur, SanctcDei, pro salute mea<br />

tua pia oratio iutcrccdat. Audiens hoc beatus Andreas flcre coepil<br />

et a tcrtia usquc <strong>ad</strong> nonam oravit ct surgcns noluit comcdcre, sed<br />

ait : non comcdam, doncc sciam, si dominus miscrcbitur hujus sciiis.<br />

Cuinque diebus quinque jejunasset , vcuit vox <strong>ad</strong> Andream dicens<br />

obtincs Andrca pro scnc. Sed sicut per jcjunluiu maccrasti te. sic.<br />

se et ipsc allligat jcjuniis ut salvclur. Sic([uc recit cl in scx nicnsi-<br />

bus iii panc cl aqua jt-junavit ct postmoduiu pleiius bonis opcribus<br />

1) Forle scribpiiduin ntl. 2) Rrcenlioi-PS; .-imojo, recliiis forlnsso, qui^i<br />

usui-<br />

liiioc iiarliciiln .saciiiiis n scriplorilms .•ipvi inodii loco coiijiiiictioiiis : iuodo<br />

p.ilur. 3) Alii posiiornt ofiHnint.<br />

:

Cap. II. De snncto Andrea apostolo. !,'><br />

iti paoe rcquievit. Vcnit igitui vox <strong>ad</strong> Aiulrcam diccns : pcr ora-<br />

tionem tuamXicolaiun, qucm perdideram, acquisivi. 6. Quidam<br />

jiivcnis Christianus secretius Sancto Andreae dixit: mater mca pul-<br />

clirum me videns de opere me illicilo tcntat: cui dum nullatcnus<br />

assentircm , judicem <strong>ad</strong>iit, volcns iii mc crinicn tantuc nequitiae re-<br />

lorquere, sed ora pro me, ne moriar tam injuste, Jiam et accusatus<br />

penitus retifcbo malens vitam pcrdere , quam matrem mcam tam<br />

turpiter infamare. Juveiiis igitur <strong>ad</strong> judicium vocatur ct iihic eum<br />

Andreas proscquitur. Accusat constantcr inater fiiium , quod sc vo-<br />

lucrit violare. Inlerrogatus pluries juveuis , an res taliter sc lia<br />

berct, uiliil pcnitus respondcbat. Tunc Andrcas niatri dixit: cru-<br />

dclissima feminariun, qnac pcr tuam libidinem unicum filium vis pc-<br />

rire. Tiuic illa praeposito dixit: domine , huic homini filius nicus<br />

<strong>ad</strong>haesit, postquam hoc agerc voluit sed nequivit. Iratus itaque ju-<br />

dex jussit puerum in saccum linitum pice et bitumine initti ct in flu-<br />

mine projici, Andrcam vcro In carccre rescrvari, donec excogitarct<br />

supplicium , (|uo periret. Scd orante Andrca tonitruum horribilc<br />

omncs tcrruit et terrae motus ingcns cunctos prostravit et mulier a<br />

fulmine pcrcussa ct arcfacta corruit. Orantibus autcm caeteris apo-<br />

stolum, nc pcrirent, oravit pro iis et omiiia cessaverunt. Tunc prae-<br />

positus crcdidit et domus ejus tiia. G- Cum autcm essct apo-<br />

stolus iu civilate Nicaca, dixcrunt ei cives, quod cxtra civitatcm sc-<br />

cus viam septem daemoncs cranl, qui practcreuntes homincs occi-<br />

debant. Quibus <strong>ad</strong> jussum apostoli anlc populum in spccie caiium<br />

vcnientibUs pracccpit, ut illiic ircut, ubi..juilli hominum nocerc pos-<br />

sent. Qui statim evanueruut. Illi autem homincs lioc viso lidem<br />

Christi receperunt. Et cuni vcnisset <strong>ad</strong> portam altcrius civitalis<br />

ccce quidara juvcnis mortuus fcrcbatur. Quaercutc apostolo quid<br />

ei accidisset, dictum est ei, quod septem canes venerunt ct eum in<br />

tubiculo necaverunt. Et lacrimans apostolus ait: sciodominc, qnod<br />

fucrunt dacmoncs, quos a Nicaca urbc repuli. Dixifque patri: quid<br />

dabis mihi, sisuscitavcro filiumtuum? Cuiillc; iiilcarius cgo possidc-<br />

bam, ipsum ergo tibi dabo. Et facta oratione suricxit ct apostolo <strong>ad</strong>hac-<br />

sit. U.Cum qiiidaiuviii numeroqu<strong>ad</strong>raginta <strong>ad</strong>apostolumnavigio<br />

vciiircnt, ut ab eo fidei doctrinam reciperent, ecce a dyabolo mare<br />

concitatur et omnes paritcr submcrguntur. Cum autem eorum cor-<br />

pora <strong>ad</strong> litus delala fuisscnt , antc apostolum deportantur ct ab co<br />

continuo suscitaiitur. Qui orania, quae sibi acciderunt narraverunl.<br />

Unde in quodara hjmno ipsius legitur: quatcrdenos juvenes submer-

Ifi Cap. II. De sancto Antlrea apostoio.<br />

sos raaria fluttiJ)us vitae reddidit usibus •). @. Beatus igitur<br />

Andrcas i» Achaja coiisistens totam cura ccdesiis iraplevit et plu-<br />

rimos <strong>ad</strong> fidera Christi converlit. Uxorera quoque Aegeae procon-<br />

sulis fidem Chrisli docuil et sacro baptisraatis fonte ipsam regene<br />

ravit. Audito Iioc Aegeas Patras civitatem ingreditur compellens<br />

(lliristianos <strong>ad</strong> sacrificia jdolorura . cui occurrens Andreas dixit<br />

oportcbat ut tii ([ui judex homiuum esse meruisli in terris, judiceni<br />

tuum qui in coclis est , agnosceres et agnitum coleres et colendo<br />

animum a falsis Diis pcnitus revocares. Cui Aegeas : tu es An-<br />

drcas, qui superstitiosam praedicas sectam , quam Romani principes<br />

nnper exterminare jusserunt. Ad queni Andreas :<br />

Romani<br />

principes<br />

nondura cognoverunt, quumodo lilius Dci veniens docuerit _ydola<br />

esse daemonia, quae lioc docent , undc olTendatur Deus, ut offen-<br />

sus ab iis avertatur et aversus non exaudiat ct non exaudiendo<br />

ipsi<strong>ad</strong>yabolo ca])tiventnr et caplivati tamdiu deludantur, donecnudi<br />

dc corporc exeant, nihil secum praeter peccata portantes. Cui Ae-<br />

geas : ista vana Jcsus vester praedicans crucis patibulo est afl^ixus.<br />

Cui Andreas : pro restauratione nostra uon pro culpa sua crucis<br />

palibulum sponte suscepit. Ad quem Aegeas dixit: cuni a suo dis-<br />

cipulo fuerit tr<strong>ad</strong>itus et a Judaeis tentus , et a niililibus crucifixns,<br />

quouiodo tu dicis . eum spoiite crucis subiissc supplicium? Tunc<br />

Andreas quinquc rationibus coepit ostenderc Christum voluntarie<br />

passum fuisse. Scilicet ex eo quod passionein suam praevidit et<br />

discipulis futuram praedixit; eccc, inquiens, ascendimus Ilicrosolyraa<br />

etc. Et ex eo quod Petro euin ab hoc avertcre cupienti durc in-<br />

diguatus fuit dicens: v<strong>ad</strong>e post mc Satana etc, et ex eo quod<br />

ntriusque scilicet patiendi et rcsurgciuli se potestatein habere ina-<br />

nifestavit dicens : potestatein habeo ponendi animara meam et ite-<br />

rum sumcndi eam. Et ex eo quod proditorcm praecognovit, cuni<br />

pancm intinctiim ci dedit , iiec taiucn vitavit. Et ex co, quod lo-<br />

cum, in quo proditorem venturum scicbat , elegit et his omnibus se<br />

intcrfuisse asscruit. Addit Andreas, quod mystcrium crucis raagnum<br />

essct. Cui Acgeas : mysteriuin dici nou potest , sed suppliciuni.<br />

Veruratamen ubi mihi non obtcmperaveris, ipsuin mysterium te faciam<br />

experiri. (iui Andreas :<br />

si crucis patibuliim expavescerein, crucis<br />

1) 1'ost liiiec Aorliri iii.ilc- Recpulinrps iiilorpolavenmt hanc jxjrlotliiiii aiierlp<br />

spnri.iiu ct iifxiii pljiiif roiiliari.im : „ l I iMii iiiagistPr Jolinunos B e 1 e I li<br />

;i i t ile f e s I o s aiic t i And re.T e. Sclendiini est, i n q n i t , iinodiiiger<br />

f n i t colore, barba prolixa, slatnrn mediocri".<br />

:

Cap. II. De sancto Aiidrea apostolo. 17<br />

gloriam iion pracdicarein. Audire a te voio inysterium trucis . si<br />

forte credas ipsum agnitum colas ut salveris. Tuuc coepit ei myste-<br />

rium redemtionis panderc et quam congruum et uecessarium fuerit,<br />

quinque rationibus persu<strong>ad</strong>ere. Prima ratio est, quod quia primus<br />

liomo per lignum mortem suscitavit '), congruum fuit, ut secundus<br />

cam ') pcr lignum pellerct patiendo. Secunda quod quia de imma-<br />

culata terra factus fuerat pracvaricator, congruum fuit, ut de immaculata<br />

nasceretur virgine reconciliator. Tertia quod quia Adam<br />

<strong>ad</strong> cibum vetitum incontinenter manus extenderat '), congruum fuit,<br />

ut secundus Adam in crucc immaculatas manus cxtendcrct. Quarta<br />

quod quia Adam cibum suavem vetitum gustaverat, congruum fuit<br />

<strong>ad</strong> hoc, quod contrarium pellerctur contrario, ut Christus -^sca fcllca<br />

cibarctur. Quinta quia <strong>ad</strong> lioc quod Cliristus nobis suam immorta-<br />

litatem conferret, congruum fuit, ut nostram sibi mortalitatera assu-<br />

meret. Nisi cnim Deus factus fuisset mortalis , liomo non lierct<br />

immortalis. Tunc Aegcas dixit: liacc vana tuis narra et milii ob-<br />

tempera diisque omnipotcntibus sacrilica. Cui Andreas : omnipo-<br />

tenti Dco agniun immaculatum quotidic oITero, qui postquam a toto<br />

populo comcstus fucrit , vivus et iiitcger pcrseverat. Aegca , quo-<br />

modo hoc fieret , requirente , dixit Andreas : ut formam discipuli<br />

assumeret. Cui Aegeas :<br />

ego<br />

cum tormenlis a tc exigam rei noti-<br />

tiam. Iratusque jussit eum in carccre recludi. Manc facto tiibu-<br />

nali sistitur et <strong>ad</strong> satrificia jdolorura itcrum invitarc cocpit di-<br />

cens : nisi mihi obtempcravcris , in ipsam , quam laudasti, crucem<br />

faciam te suspendi. Cumquc ci multa supplicia miiiaretur, respoii-<br />

dit: quidquid tibi videtur in suppliciis niajus excogita ; tanto enim<br />

rcgi mco cro acccptior, quanto fucro pro nominc ejus iu tormcntis<br />

constantior. Tunc jussit cum a viginti uno hominibus caedi et<br />

caesum manibus et pcdibus cruci alligari ut sic longiorcm rcciperet<br />

cruciatum. (iumque duceretur <strong>ad</strong> cruccm , factus est concursus po-<br />

pulorum dicentium: innocens sanguis ejus sine causa damnatur.<br />

Quos tamcn rogavit apostolus, ne suum martiriura irapedirent. Vi-<br />

dcns auteiu Andreas a longc cruccm saliitavit cam diccns: salve<br />

crux, quae in corporc (^hristi dcdicata es et ex merabris ejus tan-<br />

quam raargaritis ornata. Antcquam in te <strong>ad</strong>scendcret dominiis,<br />

tiraorem tcrrcnum habuisti: modo vero amorem ODelestem obtinens<br />

1) AJii, lecentiores Ininen ex glossa vel ex seciuentibus legunt: „intulernt<br />

!> rHC varic ando". 2) Alii inalunt: niortPin — repelleret. 3) Verba :<br />

«ongruum — extenderet male oiniltit Edit. Dresd. 1472.

18 Cap. II, De saiicto Andi-ca apostolo.<br />

pro voto susciperis Sccurus igltur et gaudens veiiio <strong>ad</strong> tc , ut tu<br />

exsultans suscipias nie (liscipulum cjus , qui pepeiulit In to: quia<br />

anialor tuus scmper fui ct dcsideravi ainplccti le. bona crux,<br />

quac decorcm ct pulcliritudincm dc membris domini susccpisti. Diu<br />

dcsidcrata, sollicitc amata, sinc intermissionc ') quacsita, aliquaudo<br />

concupisecnti animo pracparata. Accipc me ab hominibus ct redde<br />

mc magistro mco, ut per tc mc accipial, qui pcr tc nic rcdcmif.<br />

Et haec dicens' sc exuit ct vestiraenta carniHcibus tr<strong>ad</strong>idit sicque<br />

cura in crucem , ut jussum fuerat, suspcndcrunt. In qua biduo vi-<br />

vcns viginti -) miilia hominuni <strong>ad</strong>stantiuni pracdicavit. Tunc niini-<br />

taute lurba Acgeac niortcm ct diccnte, viruni sandum uiansuclun»<br />

ct pium non dcbcrc ita pati, vcnit ul ipsuni dcponcrct. Qucm vi<br />

dcns Andrcas dixit: quid tu <strong>ad</strong> nos vcnislt , Acgca, si pro pocni-<br />

tcntia, ipsam conscqucris, si aulcni ut mc dcpoiias. scias, quodcgo<br />

vivHS dc crucc non dcscendam. Jatn ctiiiti vidco rcgcin mcuui , (jiii<br />

nic cxspcctat. Et cuiu vcUcnt cuiu sol\crc, nullo modo poteranf<br />

<strong>ad</strong> cuin pcrtingcrc, quia slalim corum brachia stupida rcddcbantur.<br />

Vidcns autcm Aiidrcas, quod piebs voicbal cum deponcrc , haiic<br />

oralionem iii crucc fccit, ul dicit Augusliiius in libro dc poeni<br />

tcntia. Xe mc pcrniillas dominc dcsccndcrc vivuni, scd lcinpus est.<br />

ut commendes tcrrac corpus nicum : tamdiu enim portavijam. tamdiu<br />

sitpcr coiumcudatuiti vigilavi ct iaboravi, quod vcllcm Jam ab ipsa obc<br />

dientia libcrari etislo gravissinio iiidiiiucnto spoliari. Rccordor quaii-<br />

tuni in port

Cap. II. De sancto .\ndrea apostolo. 19<br />

cum viderc possct, et abscedente luniinc siinul cun» ipso lumine spi-<br />

ritum Ir<strong>ad</strong>iilit. Maximilia vero uxor Aegeae tulit corpus Apostoii<br />

sancti et honoriticc sepelivit, Aegeas vero antequam doraum suam<br />

rediisset, arreptus a daemone iu via coram omnibus expiravit.<br />

Ajunt quoquc de sepuichro sancto Andreae mannam in modum<br />

farinae et oleum cura odorc emanare , a quo , quac sit anni futuri<br />

fertilitas, incolis regionis ostcnditur. Nara si exiguum profluif,<br />

exiguum terra cxhibet fructum , si copiose , copiosum. Hoc fortc<br />

antiquitus veruni fuit , scd modo cjus corpus apud (-oiistantinopoli-<br />

tanos translatuiu csse pcrhibetur. 9. Episcopus quidani re-<br />

ligiosam habens vitam beatuni Andream inter caeteros sanctos in<br />

vencratione habebat, ita quod in cunctis suis operibus liunc semper<br />

litulum praeponebat: . <strong>ad</strong> Iionorem Dei et beali Andreae. Invidcns<br />

igitur viro sancto , hostis antiquus , <strong>ad</strong> eum decipiendum tota se<br />

calliditate contulit seque in formam mulieris pulcherrimae transfor-<br />

mavit. Venit igitur <strong>ad</strong> palatium episcopi assereus se vellc confiteri<br />

eidcm. Maudat episcopus, ut suo poenitentiali confiteatur, cui plc-<br />

nitudincm tr<strong>ad</strong>iderat potestatis. Renuntiat illa, quod nulii hominum<br />

nisi sibi secreta suac conscientiac rcvclct , sicque convictus epis-<br />

copus eam <strong>ad</strong> sc vcnire praecepit. Cui illa: obsecro domine misc-<br />

rerc mei , ego vero in annis puellaribus , ut cernitis , constituta et<br />

a pueritia delicate nutrita, nec non ct regia stirpe progenita ') huc<br />

in peregrino habita sola veni. Nam pater meiis rex, itaque valde<br />

potens cuidam magno principi mc volcbat in conjugium sociarc, cui<br />

respondi ^) : omncm<br />

torum abominor niaritalcm , quia virginitatem<br />

meam Christo in perpetuum dedicavi et ideo nunquam possem in<br />

carnalem copulam consentirc. Ueiiique sic artata quod oportebat<br />

rae aut ejus voluntati ^) obediro aut *) terrae diversa subire sup-<br />

plicia latenter fugam inii, magis eligens exulare quam sponso meo<br />

fidem infringere. Audiens vero vestrae sanctitatis praeconium sub<br />

alas vestrae protectionis confugi, sperans nie apud vos locum re-<br />

perire quietis, ubi possim contemplationis ^) carpere secreta silentia<br />

praesentisque vitae vitare naufragia ct pcrturbationem mundi fugerc<br />

perstrepentis. Adrairans in ea episcopus nobilitatem generis , pul-<br />

chritudinem corporis , tam immensum fervorera ct tantae eloquen-<br />

tiae venustatem placita et benigna voce respondit: esto secura,<br />

1) Ed. rr. eli.iin. 2) Recentiores leguiit : q u o d oiunein — aboiiiiiiarer.<br />

3) Receiitiores inlrudunt: durissimne. 4) RecPntiores lafiliint<br />

f erte, ipiod dainiinndiiiii vldetiir. ') Alii legnnt: rapere.<br />

O *

20 fap. n. De sancto Amlrea apostolo.<br />

filia,,iie foimidcs, (luia ilie, ol) ciijiis aiiioreni to et tiios ct tua faiii<br />

niiliter (juutciiisisli, tibi ol) hoe et iii praesenti ennHilum gratiae et<br />

iii lutnro pleiiituclinem gloriae largietnr. Sed et cgo servus cjns<br />

nie el inea tihi otFero, eligas(|ue tihi , nhi placnerit, mansionem<br />

Yolo antem liodie luecuni praiidere dcheas. C.ni illa'): noli inquit,<br />

pater, noli de hac re me rogare , ne foite ex hoc ali(|ua inali su-<br />

spicio ^) pervcnial et nitor famae vestrae dcnigratioiieni ali(]uaui<br />

patiatnr. Ad (juain cpiscopus dixit: plnres eriinus et non soli. El<br />

ideo iiullum inali snspicionis scrupuhuu in aliquo poterit gencrari.<br />

Venientcs itaque <strong>ad</strong> mensam cpiscopus et illa ex opposito cousede-<br />

rnnt eaeleris residcnlihns liinc et indc. Intendit in cain crehn»<br />

episcopns ejusquc faciem iion desiuit intueri et pukhritudinciu <strong>ad</strong>-<br />

mirari. Sicquc dum oculus figitiir, aniiuns saucialur, ct duin cjus<br />

faciem non desinit intueri , aiitiquus hoslis cor ejus gravi jaculo<br />

vulneravit. Perpendit hoc ipse djabolus ct pulcliritudinem suam<br />

coepit inagis ac inagis augcre jamque episcopns proximus erat con-<br />

.sensui , ut cam de illicito opcre atteularet, quando possibilitas se<br />

ofTcrret, tunc suhito quidatB peregrinus venit <strong>ad</strong> ostium crebris icti<br />

bus pulsans et luagnis clanioribus poslulans sibi aperiri, cumquc<br />

aperirc nollent et ille uiagnis clamoribns ct ictibus nimis iis ficret<br />

importuiius, interrogat episcopus muliercin, si ingrcssum illius pcre-<br />

grini liominis acceptaret? (]ui illa dixit: proponatnr sihi aliqua<br />

quaestio gravis, quaiu si cnodarc sciverit, <strong>ad</strong>mittatur, si autcm<br />

nescierit , famquam inscius et indignus ab cpiscopi praesentia rc<br />

pcilatur. Favcnt cjus omncs sententiae et quis sufficiens esset lianc<br />

qnaestioncni proponcrc sciscitantur. Gumque nullus invcuirctur,<br />

ppiscopus dixit: qnis enim nostruni <strong>ad</strong> hoc tam sufficiens est, qnani<br />

vos o doiuina, quae cacleros nos ct eloquciitia pracccdilis et sa<br />

picntia nohis omnibus aiuplius rutiiatis. Vos igilur liaiic proponiti!<br />

Ctip- H. De saiuto Aiidrea apostolo. 21<br />

nvin culinirantcs clixeniiit : vcrii el optijiiii est solutio qiiafslioiiis<br />

Tiinc mulicr ait: propoaatur sibl secunda quacstio giavior , iii qua<br />

Hielius possuiuus sapientiain ejus experiri: quaeratur ab eo , ubi<br />

terra sit altior omni coelo. Percunctatus de lioc peregrinus' re<br />

bpondit : in coelo empjreo , ubi residet corpus Christi. Corpus<br />

enim Cliristi , quod est altius buuii coelo, est de nostra carne for-<br />

matuni : porro caro nostra quacdam tcrrea substantia est ; cum eigi»<br />

corpus Ciiristi super oinnes coolos sit ct de nostra carnc originem<br />

duxerit, caro antem nostra de tcrra sit condita, constat, qiiod ubi<br />

corpus Christi residct , ibi procul dubio tcrra altior coclo manol.<br />

Rcfert nuniius, quod respondcrat peregrinus, et ecce onines respoii<br />

bionera ejus mirubilitcr approbant et magnilice sapientiam ejus<br />

iaudant. Tunc illa ileruin dixit: liet ei tertia quaestio gravissima<br />

ct occulta el <strong>ad</strong> solvendum diliicilis ct obscura , ut sic ejus sa<br />

picnlia tertio comprobctur ct dignus sit , ut <strong>ad</strong> mcnsam cpiscopi<br />

mcrito <strong>ad</strong>mittatur. Quaeratur ab eo , quanti spatii sit a terra us<br />

quc in coelum. Rcquisitus de hoc peregrinus nuntio dixit : v<strong>ad</strong>c<br />

<strong>ad</strong> cum, qui te inisit <strong>ad</strong> nic et de hoc diligentcr percunctare ; ipsc<br />

cnim melius mc hoc novit et ideo tibi dc hoc mclius respondcbil,<br />

iiam ipse illud spatiuni raensuravit, quando de coclo in abjssuiii<br />

cccidit, ego autem de coelo nunquam cecidi ct illud spatlum nun<br />

quam mensuravi : non enira est niulier, sed dyabolus, qui se posuil<br />

in siinilitudinem mulieris. Audiens hoc nuntius vehcmenter expavit<br />

ct ca, quae audicrat, corain omiiibus recitavit, ]\lirantibus itaquc<br />

omnibus et stupentibus, antiqiius hostis de medio eorura cvanuit.<br />

Episcopus autcm rediens <strong>ad</strong> se redarguit ainarc semet ipsum et de<br />

perpctrata culpa veniani lamcntabilitcr prccabalur , inisitque nun-<br />

tiuin, ut pcrcgrinus introdiiccrctur, scd iicquaquam amplius inveni-<br />

tur. Tunc episcopus populum convocavit et iis evidcntcr cxposuit<br />

ordinem gestac rei pracccpitqiie , ut omnes jcjuniis et orationibus<br />

insisterent, si forle doininus rcvclare alicui dignaretur, quisiiam<br />

ille peregrinus fuerit , qui euin a tanto periculo liberavit. Revela-<br />

liiin autcm est illa nocte cpiscopo, quod beatus Andreas fucrit, qui<br />

[110 libcratione ipsius se posucrit in habitu peregrini. Cocpit igi<br />

tur episcopus iii devotione Sancti Andreac raagnilice crescere ac<br />

cum cxinde in rcverentia plus liabere. lO. Cum praepositus<br />

cujusdam civitatis agrum Sancti Andreae abstulissct ct ob hoc gra<br />

vissimis fcbribus orante cpiscopo fiierit correptus , ille episcopuni<br />

rogavit , ut pro se orarel , et agrum sibi rcddcret . sed cum orantc

22 Ca|>. lll. De saticto Nicolao.<br />

cpiscopo sanitatom recepisset, agrum itorum usurpavit. Tunc cpis-<br />

copus orationi so dedit et omnes lamp<strong>ad</strong>es occlesiac frogit dicens<br />

hoc lumen non accendetur, donec dominus sc de suo inimico vin-<br />

dicct et ccdesia, quod amisit, rccuporct. Et ccce pracpositus gra-<br />

vissimis iterura febrii)us laboravit misitque nuntios cpiscopo, ut pro<br />

so oraret, et agrum suum et alium sibi similcm reddcret. Cui cum<br />

cpiscopus semper responderet: jam oravi et oxaudivit me ncus,<br />

ipse <strong>ad</strong> eum se portari fecit et ut ccclcsiam intrarct <strong>ad</strong> orandum,<br />

coegit Episcopus dum ecclesiam ingrcditur, subito moritur et ager<br />

ccclesiae restituitur. —<br />

CAP. III.<br />

De isaiicto iNricolao.<br />

Xicolaus dicitur a nicos , qiiod ost victorla , ct laos, quod est<br />

populns, id cstXicoIaus, quasl vicloria populi i. e. vitiorum quae el<br />

popularia et vilia sunt ; vel victoria proprie , quia multos populos<br />

vita et doctrina docuit vitia ct peccata vinccre. Vel Xicolaws dici-<br />

tur a nicos , quod est victoria et laus, qiiasi victoriosa laus ; vel a<br />

nitor et laos, quod cst populus, quasi nitor populi. Habuit enim in<br />

se ea, quae nitorem et munditiam faciunt. Xam sccundum Ambro-<br />

sium niundat sermo divinus, niundat vcra confessio , mundat sancta<br />

cogitatio, mundat bona operatio. Ejus logcndam doctoros Argolici<br />

conscripserunt. Est autcni Argos sccundnm Ysidorum civitas Grae-<br />

ciae, unde Argolici tiraeci vocantur. Alibi quoque Icgitur, quod<br />

Methodius patriarcha eam firaecc conscripsit, quam Johaimes dia-<br />

conus in latinum translulit et plura <strong>ad</strong>didit.<br />

1. Nicolaus civis Paterae urbis ex divitibus ct sanctis paronti-<br />

bus originom duxit. Pater cjus Epiphanes , matcr vcro Johanna<br />

<strong>dicta</strong> ost, Qucm cum primaevo juvcntutis suae flore parontes ge-<br />

nuisscnt , deinceps caclibcm vitam duxorunt. Hic priina die dum<br />

balncaretur, ercctus slotit in polvi. Insuper quarta ct scxta feria<br />

iantum ) scmel sugcbat ubehi. Factus aiitcm juvenis aliorum de-<br />

vitans lascivias ccclcsiarum potius tercbat limina et qiiidquid ibi<br />

do sacra scriptura iiitolligerc potcrat , inonioritor rotinobat. Paron<br />

libus voro suis dcfunctis cogitarc cocpit, qualitcr tantani divitiarum<br />

1) lioc voc.Tbuliim sciiK'1 in iiontniljis tlppbt niitiii. fdilioii.<br />

:

Ca|j. 111. De siiuclo iNicolao. 23<br />

lupiiuii uuii <strong>ad</strong> laudciu humanam scd <strong>ad</strong> Dci gluiiam dibpeusaiet.<br />

Tunc quidam ) contcrmiiieus suus satis nobilis trcs lilias virglncs<br />

ob iiiopiam prustilucre cugilur, ut slc iiifaml eorum commcicio ale-<br />

rclur. Quud ubi sanctus comperit, scelus abliurruit ct massam auri<br />

panno invulutam in donmm ejus per fenestram nocle clam jecit et<br />

dam rccessit. Mane autcm suigcns liumo massam auri reperit et<br />

l)co giatiam agcns primogenitac nuptias cclcbravit. Nuii multo<br />

pust tcmpore Uei famulus simile percgit opus. Quod rursus ille<br />

repericns ct iu laudes immensas prorumpcns dc caetcro \igilare<br />

propusuit, ut sciret, quis cssct, qui suae inopiae subvcnisset. Post<br />

pancos etiam dies duplicatam auri massam in domum projeclt,<br />

<strong>ad</strong> cujus sonituin illc cxcitatur ct Xicolaum fugientcm insequitur<br />

lalique voco alloquitur: sistc gr<strong>ad</strong>um tcque aspcctui ne sublralias<br />

meo , sicquc accurrens vclocius Nicolaum hunc csse cognovil; mox<br />

humi prostratus osculari vulcbat pcdes cjus, quod ille -) rcfulans ah<br />

co cxcgit , ne cum quamdiu viverct, publicaret. S, Post hoc<br />

Mireac civitatis defuncto episcopo cunvcncruiit cpiscopi , illi cccle-<br />

siac de episcopo provisuri. Aderat autcm iiitcr cos quidam magnac<br />

aucturitatis episcupus, <strong>ad</strong> cujus elccliunem omnium sententia dcpcn-<br />

debat. Cum igitur cunctos jejuniis et orationibus insistere monuis-<br />

set , noctc illa vocem audivit diccntem sibi , ut hora matutina forcs<br />

ccclcsiae obscrvarct ct qucm priinum <strong>ad</strong> ccclcsiam , cujus etiam<br />

nomeu esset Xicolaus, venire conspiceret, ipsum in episcopum con-<br />

secraret. Hoc crgo aliis rcvclans episcopis <strong>ad</strong>monuit , ut omncs<br />

orationibus insistcrcnt cl ipse pro foribus cxcubarct. INlirum in nio-<br />

dum in hora matutinali quasi a Deo missus ante omnes se agcbat<br />

Nicolaus , quem apprehciidens cpiscopus dixit ci : quod libi nonicn<br />

est? lUe ul erat colunibiiia simpliiilalcplciius, inclinato capite: Nicu-<br />

laus, inquit, vestrae sanctitatis scrvus. Qucin in ecclcsiam ducentcs<br />

licet ') plurimnm rcnilculem in cathcdram collucarunt Ipse autcm<br />

eandcin, quam prius , humilitatem ct morum gravitatcm in omnibus<br />

sectabatur, in oratione pervigilabat , corpus maccrabat, mulicrum<br />

cousortia fngicbat, humilis erat in omncs suspicicndo, eflicax in lo-<br />

quendo, alacer in cxhortando, severus in corripiendo. 3. Fcr-<br />

tur quoque, sicut legitur in Croiiica qu<strong>ad</strong>am, Nicolaum Nicacno in-<br />

terfuisse concilin. Qu<strong>ad</strong>am aiitem dic dum quidam nautae pcricli-<br />

1) Receiiliores legunt : co<br />

n v i ca ii i> u s. 2) Heccntiores ; refiigieiis,<br />

ejnod reclins videlur. 3) Anliquiores pessiiii.e : iiopuluin Jegunt.

24 Cap. III. De sancto Nicolao.<br />

tarentur, ita cum lacrimis oraverunt: Nicolae famule Dei, si vera<br />

sunt, quae de te audimus, nunc ea experiamur. Mox quidam in<br />

cjus similitudiuem apparuit dicens: ecce assum! vocastis enim me.<br />

Et coepit eos in antennis et rudentibus aliisque juvare navis arma-<br />

mentis; statimque cessavit tempestas. Cum autcra <strong>ad</strong> ejus eccic-<br />

siam venissent, qucm nunquam ante viderant, sine indice cognove-<br />

runt. Tunc Deo et sibi de liberatione gratias cgcrunt, quod ilie<br />

divinac miscricordiae et eorum fidei , non suis nieritis attribuere<br />

docuit. — — -1: Quodam tempore totam provinciam Sancti Nicolai<br />

fames valida ') pcrculit, ita ut omnibus deficerent alimenta. Au-<br />

diens autem vir Dei naves onustas tritico portui applicasse , illuc<br />

statim proficiscitur rogans nautas , ut saltem in ccutura modiis per<br />

quamlibet navera farae pcriclitantibus subvenirent. Cui illi: non au-<br />

demus , pater, quia inensuratura est Alexandriae , oportet in borrea<br />

imperatoris nos rcddere. Quibus Sanctus dixit: facitc nunc, quod<br />

dico et vobis in Dei virtute promitto , quod nullam minorationeni<br />

habebitis apud regiura exactorem. Quod cum fecisscnt, et eandem<br />

raensuram, quam Alexandriae acccperant, rcddidissent niinislris ira-<br />

peratoris, miraculum referunt ctDeura in suo famulo raagnilicalaude<br />

attollunt. Frujuentum autem secundum uniuscujusque indigentiam<br />

vir Dci distribuit , ita ut miraculose duol)us annis non tantura <strong>ad</strong><br />

victum sufliccret , scd ctiara <strong>ad</strong> usum scminis abundaret. — — —<br />

5. Cnm autem regio illa jdolis deservisset, prae cactcris nefandae<br />

Dyanac siraulacrura populus coluerat <strong>ad</strong>eo, ut usque <strong>ad</strong> tenipus viri<br />

Dci nonnulli rustici prae<strong>dicta</strong>c religioni exsecrabili dcservirent ac<br />

sub qu<strong>ad</strong>ara arbore consecrata Dyanae quosdani ritus gentilium<br />

exercerent. Ac vir Doi praedictum rilum de omnibus liiiibus expu-<br />

lit ipsaraque arborem praecidi raandavit. Iratus cx lioc contra eum<br />

hostis antiquus oleum Mjdyaton, quod -) in naturam in aqua et<br />

lapidibus ardct , confccit seque in forraara rcligiosae fcminac trans-<br />

figurans quibusdam <strong>ad</strong> viruni Dci iiavigantibus in qu<strong>ad</strong>am saginula<br />

obviavit sicque alTiila cst eos: niallera <strong>ad</strong> Sanctura Dei venire vo-<br />

biscuni, sed nequco: rogo crgo vos, ut lioc oleum <strong>ad</strong> ejus ecclesiam<br />

olferatis et ob raci mcnioriam exindc aulae cjus parictcs liniatis,<br />

ct statim cvanuit. £t ccce aliani ccrnunt naviculam cum honestis<br />

personis, intcr (|uos crat siniilliraus sancto Xicolao, qui sic ait illis:<br />

heu qiiid niulicr iila locuta est vobis vel quid attulit? Illi autcm<br />

J) ALI legiiiil . per'<br />

iibbil. 2) Rpceiitiores ex ^lossn loKiiul coiitr».

Cap. III. De sancto Nicolao. 2,i<br />

cuncta per ordinem naiTiiverunt. Quibus iUe : haec esl iuipudica<br />

Dyana , et ut rae veruui dicere coinprobetis , oleum illud in mare<br />

projicite. Quibus projicientibus ingens ignis in mari succenditur et<br />

contra naturam diutius in uiari ardens conspicitur. Venientes igitur<br />

<strong>ad</strong> scrvum Uei ajcbant: vcre tu es illc, qui nobis in mari apparu<br />

isti ct a djaboli insidiis liberasti. — — 6- Per idem tempus cum<br />

quaedam gens Roinano imperio rebellasset , contra eam imperator<br />

tres principes Nepotianum, Ursiim et Apilionem misit, quos portui<br />

.\driatico ob vcntum contrarium applicatos beatus Nicolaus ut sccum<br />

comederent, invitavit, voleus ut gentem suam a rapinis compesce-<br />

rent, quas in nundiuis exercebant. Intcrim dum Sanctus abesset,<br />

consul corruptus pecunia tres innocentes milites jussit decollari.<br />

Quod ut vir sanctus audivit, rogavit principos illos , ut secura illuc<br />

usque gr<strong>ad</strong>u concito propcrarent , venienstpie <strong>ad</strong> locuin , ubi de<br />

collandi erant, invcnit cos ') poplite flcxo ct facie jam velata et<br />

spiculatorem enscm supcr eorum capita jam vibrasse. At Xico-<br />

laus zelo accensus et in lictorem se audacter iugessit et gl<strong>ad</strong>ium<br />

de ejus manu emiuus propulit innocentesquc solvens eos incoluuics<br />

secum duxit. Illico <strong>ad</strong> practorium consulis propcrat et fores clausas<br />

vi reserat. Mox illi consul accurrens salutavit cum. Aspernens<br />

hoc Sauctus dixit: iiiimice Dei, legis praevaric ator , qua tenieritate<br />

praesumsisli tanti conscius sceleris vultum aspicere nostrum ? Quem<br />

postquam plurimum objurgasset , <strong>ad</strong> prcccs tamcn illorum ducum<br />

eum poeuitentera benignc recipil. Rcccpta igitur benedictiouc iinpe-<br />

riales nuiitii iter peraguut ct ^) impios sinc sanguine hostcs subd-<br />

unt redientesque ab impcratore magnilice suiit recepti. Quidam<br />

autem eorura felicitalibus invideutcs, praefccto impcratoris prece et<br />

pretio suggcsserunt, ut eos apud imperatorciu ') dc laesae majesta-<br />

tis crimine accusaret. Quod cum iraperatori suggessisset, ille niniis<br />

furore repletus eos iiicarccrari praccepit ac sinc aliqua iiiterroga-<br />

tione illa eos nocte occidi mandavit. Quod cura a custode *) didi-<br />

cissent, sciderunt vestimenta sua et gemere araare coepcnmt. Tunc<br />

unus eoruiu, scilicet Ncpotianus, rccolens quod beatus Nicolaus tres<br />

innocentcs liberaverat, exliortatus est alios , ut ejus patrocinia fla-<br />

gitarent. Quibus orationibus sanctus Nicolaus nocte illa Constan-<br />

liiio imperatori apparuit dicens : cur illos principcs tam injuste coiu-<br />

1) Alii inHle: pollice. 2) Recenliores periierain : iniperio. 3) Eil.<br />

rriiic. nifile legit: dolosae inanifestatis cfiniine. 4) Ed. rrinc. malc<br />

decidisbent.

26 Cap. IM. De saiicto Nicolao.<br />

preheudlstl et morti sliie eriinine ') <strong>ad</strong>dixistl? Snri^e vclox eosque<br />

quantocius diniilti jubeto. Si '-) noii autem, oro Deum, ul til)i sus-<br />

citet ijellum, in quo tu corruas et l)esliis cibus fias. Cui impera<br />

lor: qiii es tu , qui hac iioctc palatium meum iiigressus talia audes<br />

ioqui? Cui illc : e2;o suin Nicolaus Mireae civitatis episcopus. Sic<br />

et praefectum similitcr terruit per ^) visuin dicens: mente et sensu<br />

perdite , cur iii necem innocentium consensisti ? Perge cito et eos<br />

liberare studo. Si non autem , corpus tuum vermibus scaturiet et<br />

doinus tua citius destruetur. Cui ilic : quis es tu, qui nobis tanta<br />

minaris? Scito, inquit, me esse Nicolaum Mireac civitatis episco-<br />

pura. Utrisquo cvigilantibus statim mutuo sua somnia pandunt et<br />

pro illis incarceratis continuo mittunt. Quibus autcm imperator:<br />

quas magicas artes nostis, ut tantis nos illudalis somniis? Cui re-<br />

sponderunt, so magos non esse nec mortis sententiam meruisso.<br />

Tunc impcrator: nostis , inquit, hominem, cui noincn est Nicolaus?<br />

At illi audito lioc iiomine manus extenderunt <strong>ad</strong> coelum , roganlcs<br />

Deum , ut eos sancti Nicolai meritis a praesenti periculo liberaret.<br />

Et cum imperator totam vitam ejus etmirabilia ab iis didicissct, dixit<br />

iis: ite ct Deo gratias agitc, qui vos ejus precibus liberavit. Scd<br />

et de nostris eidem alTerte gaudiolis rogantes eum, ut ulterius mihi<br />

minas non inlerat , sed pro me et regno meo <strong>ad</strong> dominum prcccs<br />

fundat. Post paucos dies praedicti viri <strong>ad</strong> Dei famulum se pro-<br />

sternunt dicentes: vcrc faniulus Dei es , vere cultor et amator<br />

Christi. Cumquc sibi omnia pcr ordinem retulisscnt , ille elevatis<br />

in coelum manibus immeiisas Jleo laudes retulit ac bene instructos<br />

principes <strong>ad</strong> propria remisit. — — 7. (^um autein dominus vcllct<br />

eum assumere , rogavil dominuin , ut angclos suos sibi mittcrel, et<br />

inclinato capite angclos <strong>ad</strong> se venire vidit et dicto psalmo: in tc<br />

dominc speravi usquc, in inanus tuas etc. tr<strong>ad</strong>idit spiritum anno<br />

domini CCC. XL. III , ubi coelcstium melodia audlta est. Qui dum se-<br />

pullus fuissct in tuinba inarinorca, a capile fons olei ct a pcdibus<br />

roiib aquae prolluxit et us([uc hodic ex cjus mcmiiris sacrum rcsu-<br />

dat oleum valens in salutem multorum. Successit aiitem ei quidain<br />

vir bonus, qui tamen dc sede sua ab invidis esl dcpulsus. Quo<br />

ejccto t>Ieum lluerc desiit, sed eo revocato protinus cmanavit. Post<br />

raullum vcro temporis Turci Mircain urbcni deslruxerunt , XLVII<br />

1) F,

('ap, III. De sancto Nicolao. 27<br />

vero milites Barenses llluc profecti qiiatuor monachis gibl astanti-<br />

bus tumbam sancli Nicoiai aperuerunt ossaquc ejus in oleo natantia<br />

in urbem Baream detulerunt, anno domini millesirao octuagesimo<br />

septimo. — — 8. Vir quidam ab uno Judaeo quandam summam<br />

pecuniae rautuo accepit, jurans super altare sancti Nicolai , cum<br />

alium lidejussorem habere nequiret, quod quam citius posset, sibi<br />

redderet. Tenente autem ille diu pecuniara Judaeus eara cxpostu-<br />

lavit, scd eam sibi reddidissc affirmat. Trahit ergo eura <strong>ad</strong> judi-<br />

cium et juramentum indicitur debitori. Ille baculura cavatum, quem<br />

auro rainuto irapleverat, sccum detulerat, uc si cjua <strong>ad</strong>miniculo in-<br />

digeret. Volcns igitur facere juramentHm Judaeo baculum tr<strong>ad</strong>idit<br />

reservandum. Juravit illc, quod plus igitur reddiderit etiara, quam<br />

deberet. Facto juriuncnto baculum suum repetiit ct Judaeus igna-<br />

rus astutiae eum sibi rcddidit. Rcdlcna autem, qui fraudera fecerat,<br />

in quodam bivio oppressns corruit somno currusquc cura impctu ve-<br />

iiiens eum necavit et plenura baculura auro fregit et aurum cffudit.<br />

Audiens hoc Judacus concitus illico vcnit cumquc dolum vidisset et<br />

a multis ei suggereretur, ut aurura reciperet, oranino renuit, nisi qui<br />

defunctus fucrat, <strong>ad</strong> vitam beati Nicolai meritis rcddcretur, assc-<br />

rens, se, si hoc fieret, baptismura suscepturum et Cluistianum futu-<br />

rum. Continuo qui defunctus fucrat, suscitatur ct Judaeusin Christl<br />

nomine baptisatur. — — 9. Quidara Judaeus videns bcati Nicolai<br />

virtuosara potentiam in miraculis faciendis, imagincm ejus sibi heri<br />

praecepit camque in sua domo collocavit, cui res suas, cum aliquo<br />

iongius iret, cum minis commcndabat hacc vel sirailia verba dicens<br />

ecceXicoIae, omnia bona mca tibi custodienda committo ct nisi omuia<br />

bene custodieris, ultioncm expetara dc te verberibus et flagcllis.<br />

Qu<strong>ad</strong>ara igitur vice dura ille abessct, furcs <strong>ad</strong>vcniunt, cunctarapiunt,<br />

soiam imaginem dcrclinquunt. Judaeus autcra rediens et se spoliatura<br />

videus iraaginem alloquitur talibus vel similibus ususverbis: domino<br />

Nicolae, nonnc in dorao raca') te posueram, ut res racas a latroni-<br />

bus servares ? Cur hoc facere noluisti et latrones quare non prohibui -<br />

sti ? Igitur dira tormenta recipies et pro latronibus poenam lues ; sic-<br />

que daranum mcum in tuis recompensabo tormentis et furorem meum<br />

In tuis refrigerabo verberibus et flagellis. Accipiens ergo Judacus<br />

imaginem dire cara vcrbcrat direque flagcllat. Mira res prorsus et<br />

stupenda. Dividenlibus furibus, quae rapucrant, Sanctus Dei laraquam<br />

1) Ed. Rec. ojiines fere i^meferuiit vos et tuiii Jegiml servaretis — nuluislis<br />

— p r oli i bu i s t i s, deiiide vero ui.ile reciiiies etc.<br />

:

2b Cap. III. De saucto I\icolao.<br />

iii se Ycrbera recepisset, apparuit, haec vel sliiiiiia verba ditens:<br />

ciir tani tliie pro vobis flagellalus suin? cur tain crudeliter verbe<br />

ratus ? cur tormenta tot passus ? Ecce quoniodo corpus ineum li-<br />

vet! Ecce qualiter cfTusione sanguinis rubet! pergite citius el<br />

runcta reddite quae tulistis: alioquin Dci oinnipoteiitis in vos ira<br />

desaeviet, ita ut scelus vestrum in inedium piiblicetur ct quilibet<br />

vestruin suspendium patiatur. Ad queni iili: quis es tu qui nobis<br />

lalia loqueris ? Et ille: ego sum Nicolaus , servus Jcsu Christi,<br />

queui Judaeus ille pro rebus suis, quas tulistis, tam condeliter fla-<br />

gellavit. Tcrriti illi <strong>ad</strong> Judaeum veniunt , iniraculum relerunt, ab<br />

eo quid imagini fecerit, audiunt, cuncla reddunt, sicque et latrones<br />

<strong>ad</strong> viam redeunt reclitudinis et Judacus tidem ainplectitur salvato-<br />

ris. — — lO. Vir quidain pro amore filii sui littcras <strong>ad</strong>disccntis<br />

lestum saiicli Nicolai annuatiin solemnitcr celcbrabat. Qu<strong>ad</strong>am igi-<br />

tur vice paler pucri convivium praeparavit ct multos dericos invi-<br />

tavit. Venit autem djabolus <strong>ad</strong> januain in habitu pcrcgrini petens<br />

eleemosjnam sibi dari. Jabct quanlocius pfitcr filio ut dct clcenio<br />

sjnaiu peregrino. Properat puer, sed peregrinum non invcniens in-<br />

sequitur abeuntem. Cumquc <strong>ad</strong> quoddam compitum pcrvcnisset,<br />

apprehendens d^abolus puerum , ciim strangulavit. Quod audiens<br />

pater vchemcntcr ingemuit, corpus tulit, in thalamo collocavit toe-<br />

pitquc prae dolorc clamare ct diccrc : fili dilcclissiinc, quomodo est<br />

vobis ? Sancte Nicolac hacccinc est mcrces honoris, quem vobis<br />

tamdiu exhibui. Et cum haec et similia diceret, statim pucr qiiasi<br />

de somno cvigilaus oculos apcruit cl surrcxit. — — II. Vir qiii-<br />

dain nobilis rogavit bcatum Nicolaum , ut sibi filium a doiniuo iiu-<br />

petraret, promiltcns , se Ulium <strong>ad</strong> ccclcsiam cjus ducturum ct sc>-<br />

phum aurcuni oblaturum. Filius igitur nascitur ct <strong>ad</strong> aetatcm pcr-<br />

ducitur ct scyphus heri jubctur. Qui diim sibi valdc placcret, suis<br />

cuin <strong>ad</strong>aptavit usibus ct alium aequc valentem ficri praecepit. Na-<br />

vigautibus Itaquc <strong>ad</strong> ecclesiam sancti Nicolai jubet pater filio, ul in<br />

illo scypho, quem priino lieri fecit, aquam sibi alferrct. Pucr au-<br />

lcin , quuin vellet haurirc cum sc.\pho , in mare cecidit et statiin<br />

dis|)aruit. Palcr autem ainaTe flcns nihiloininus votuin suum per-<br />

fecit. Venicus igitur <strong>ad</strong> altarc sancti Nicolai cum obtulissct secun-<br />

dum sc^phum tamquam projectus cccidit dc altari ; cum autem cum<br />

clcvasset cl super altare iteruin posuisset, rursus dc allari longius<br />

est projeclus. Miraiilibus omnibus <strong>ad</strong> tam graiulc spcctaculum,<br />

ectc pucr sanus el incoluinis <strong>ad</strong>vcnit primum sc^phum suis gestans<br />

"

Cnp. IV. De Snncfa Liicift virgine. 29<br />

mnnibus, narravitqiio coram omnibus, qiiod qnando In raare cociilit,<br />

statim bcatiis Xicolans afTuit et eum illacsum scrvavit. Sicquc pa<br />

tcr cjus laetus elTectus ulrumque scjpliuin bcato Nicolao obtuiit. —<br />

— 18. Quidaiu vir (lives meritis beati Nicolai lilium liabuit , qiiem<br />

Adeodalum vocavit. Hic Sancto Dei capeilam in domo sua con-<br />

struens onini anno festum ejus solcmnitcr celcbravit. Erat auteni<br />

locus illo situs juxta terram Agarenorum. Adcodatus crgo ([u<strong>ad</strong>am<br />

vice ab Agarenis capilur et in servitntem regis corum deputalur.<br />

Scquenti aano dum fcstiim sancli Nicolai pater ejus devote celo-<br />

braret et puer scjphum pretiosum tencns regi assisteret , recolit<br />

suara captionem et parentum dolorem et gaudimn , quod in domo<br />

sua ea die liebat , coepitque altius suspirare. Quorum suspiriorum<br />

causam dum rex. niiuis extorsisset, ait rex : quidquid tuus Nicoiaus<br />

agat , tu bic nobiscum manebis. Kt sul)ito facto vento vchcmenti<br />

totamque domum concutiente puer cum scjpho rapitur et ante fores<br />

ecclesiae, ubi parentes agebant sollemnia, collocatur et magiium<br />

gaudium oranibus generatur. Aiibi legitur taraen, quod praedictus<br />

juvenis fuit de Norinandia, qui ultra mare pcrgens a Soidano capi^.<br />

tur et ") ab ipso sacpe verberatur: qui dum in festo sancti Nico-<br />

lai verberaretur '-') ct in carcere iuciusus fleret et pro sua libera-<br />

(ione et pro laetitia, quani tuuc haberc consueverant parcntes ejus.<br />

subito obdorraivit et evigilans in capella patris sui se invenit.<br />

CAP. IV.<br />

De j^ancta I^iicia virgine.<br />

Lucia dicitur a luce. Lux eniiu habct pulchriludiiicm in aspe<br />

ctione, quia, ut dicit Arabrosius, lucis natura haec cst, ut oinnis in<br />

aspectu ejus gratia sit. Habet etiam diffusionem sine coinquina-<br />

tione, quiaper quaecuiique iiumund<strong>ad</strong>iffusa iioncoinquinatur; rectum<br />

incessuin sine curvitate, longissimara lineam pertransit sine nio-<br />

rosa dilatione. Per hoc ostenditur, quod beata virgo Lucia habuil<br />

decorem virginilatis sine aliqua corruptione , dilTusionem caritatis<br />

.-1 1) AVu: 11 1 p eiim. 2) Verba: et in cniceip — 1 i h e 1'« t i oii e omil-<br />

lil Ed. l'r. 1472, .idJil t.Tmen negationem non anle vocejn: p r o. Recentissiin.ip<br />

.iiilem deinde recte legiinl ; cnnsueverant iiarentes ejus, nntifxuiores<br />

oiiiitliint eniiii iinrentfs ejus el leguiit : consueverat.

30 Cap. IV," Dc Sniicta Lucia virgiue.<br />

siiic nliquo iminuiido amore, roctum inccssum intcnsioiiis in Dcuni<br />

sinc aliqua obliquitatc, longissimam lincam diviuac opcrationis siiic<br />

iicgiigentiae tarditatc. Yel Lucia dicitur quasi lucis via.<br />

1. Lucia virgo Sjracusana nobilisgcncre audiens famam sanctac<br />

Agatliac pcr totam Siciliam divulgari , scpulchrum cjus <strong>ad</strong>iil cum<br />

matrc sua Eutliicia annis quatuor fluxum sanguinis incurabilitcr pa-<br />

lientc. Intcr ipsa igitur missarum solcmnia contigit, ut illud cvan-<br />

gclium Icgcrelur, in quo dominus inulicrcm ab liac passioiicsanassc<br />

narratur. Tunc Lucia matri dixit: si crcdis his quae leguntur,<br />

crcdc Agatham illum scmpcr habcrc pracseiitcm , pro cujus nomiuc<br />

sustinuit passioncm : si ergo ejus scpukhrum crcdcns conligeris.<br />

perfccla continuo sanitatc gaudebis. Igitur rcccdentibus cunctis<br />

ct matrc ct filia juxta sepulchrum in oratione exsistcntibus Luciani<br />

somnus arripuit viditquc Agatham in mcdio angelorum geinmis or-<br />

natam stantcm et dicentcm sibi : soror mca Lucia, virgo Dco devota,<br />

quid a me petis , quod ipsa potcris pracstarc contiuuo matri tuac ?<br />

Nam ccce per lidcm tuain sanata cst. Evigilans autcm Lucia matri<br />

suae dixit: matcr niea, ccce sanata es : per ipsam ergo te dcprecor,<br />

quac suis orationibus te sanavit, ne niihi de caetcro nomincs spon-<br />

sum , sed quidquid mihi datura eras pro dotc, pauperibus elargire.<br />

Cui matcr ait: tege prius oculos mcos ct quidquid volueris, dc<br />

facultatibus facito. Ad quam Lucia : quod moriens das , idco das,<br />

quia fcrre tccnni nou polcs: da mihi, duin vivis, ct raerccdcm habc-<br />

bis. Cum crgo rcdiisscnt, lit quotidie dislractio rcrum ct dantur ia<br />

ncccssitatibus paupcrum. Intcrca dum patrimonium distribuitur, <strong>ad</strong><br />

sponsum notitia pcrvenit: requirit sponsus a nutrice dc his. Re-<br />

spondit illa cautc , quod utiliorcm posscssioncm sponsa sua inve-<br />

iiissct, quani suo volcbat nominc couipararc, ct idco vidcbatur ali-<br />

(juanla distrahere. C.redidit stultus carnale commcrcium ct coepit<br />

anctor csse vcndcntium. Vcnditis autem omnibus et paupcribus<br />

crogatis sponsus trahit cain coram Paschasio coiisulari, diccns cam<br />

chrislianam cssc ct coiilra leges agcrc Augustorum. Invitante igi-<br />

lur Paschasio <strong>ad</strong> sacrificia jdolornm rcspondil: sacrifuium placcns<br />

Dco cst , visitarc paupcrcs ct cis in iicccssitatibus subvciiire: ct<br />

(]iiia ainplius iioii hai)co , qnid olTcram , mc<br />

ipsaiu sibi Iribuo olTc<br />

rciulam. (iiii Paschasius: ista vciba libi simili stulto ') narrarc potc<br />

ris, milii autcm, qui principum dccrcla custodio, ista frustra pcrsc-<br />

I) Rpccntior. .nihliint ( li li s t i

Cap, IV. De Sancta Liicia virgine. 81<br />

qucris. Ad quem Lucia: tu principum tuorum dccreta custodis ot<br />

cgo Dcl moi legcm custoiliam. Tu principcs times et cgo Dcnm<br />

limeo. Tu illos offcndcre non vis, et ego Deum offendcre caveo. Tii<br />

illis placcrc dcsideras et cgo ul Christo placeam concupisco. Tu<br />

crgo fac quod tibi uliie esse cognosces et ego faciam . quod utile<br />

niilii essc perspoxcro. (iUi Pascliasius: patrinionium tuum cnm<br />

corruptoribus cxpendisti et idco quasi merctrix loqueris. Cui Lu<br />

cia: patrimonium mcuni in tuto loco constitui , corruptores autoni<br />

meutis et corporis nunquam scivi. Respondit Paschasius: qui snnt<br />

corruptores corporis ct mcntis? Lucia dixit: corrnptorcs mcntis<br />

vos cstis , qui su<strong>ad</strong>etis wt animao suum deserant croaiorem. (ior-<br />

ruptores vero corporis snnt, qui corporalem delcctationom pracpo<br />

nunt cpulis scmpitornis. Paschasius dixit: cessabunt verba , cum<br />

pervontum fucrit <strong>ad</strong> verbera. Cui Lncia dixit: vcrba Dei ccssare<br />

non possunt. Cui Paschasius: tu orgo Dcus es? Respondit Lucia:<br />

ancilla Dei sum , qui dixit: cum stcleritis antc rcgcs et pracsides<br />

etc. Nou enini vos estis etc. Paschasius dixit : in te ergo spiritus<br />

sanctus cst? Cui Lucia: qui caste vivunt , templum spiritus sancti<br />

snnt. Cui Paschasius: jego faciaui tc duci <strong>ad</strong> lupanar, ut ibi viola-<br />

tiouem accipias et spiritum sanctum pcrdas. Cui Lucia : non in-<br />

quinatur corpus nisi de conscnsu montis, nam si me invitam violari<br />

feceris, castitas mihi duplicabitur <strong>ad</strong> coronam. Nunquam autcm vo-<br />

luntatcm meaui <strong>ad</strong> consensum poteris provocare. £cce corpus mcum<br />

<strong>ad</strong> omne supplicium est paratum. Quid moraris? Incipc fili d^a-<br />

boli desideria poenarum tuarum cxercore. Tunc Paschasius lono-<br />

nes fecit vcnire , dicens iis : invitatc <strong>ad</strong> eam omnem populum et<br />

tamdiu illudatur, donec mortua uuntietur. Voleutcs autcm eam tra-<br />

herc, tanto pondcre spiritus sanctus cam fixit, ut omnino oam nio-<br />

vere nequirent. Fecilque Paschasius mille viros acccderc ct manus<br />

ejus ct pedes ligare, sed eam nullatenus potcrant moverc; tunc ct<br />

cum viris mille paria boum <strong>ad</strong>hibuit, sod tamen virgo domini im-<br />

mobilis permansit. Vocatis autem magis, ut suis incantationibus<br />

moverctur, omnino moveri non potuit. Tnnc dixit Paschasius: quac<br />

suut illa maleijcia, quod una puella a milic viris non movcrctur?<br />

Lucia dixit: non sunl ista maleficia , scd bcneficia Christi. Porro<br />

si <strong>ad</strong>huc dccem millia <strong>ad</strong>liibueris , aeque ut primum immobilem me<br />

videbis. Putans vero Paschasius secundum quorumdam figmonta,<br />

quod lotio fugareutur malcficia , jussit eam lotio perfundi, cumquo<br />

nec .sic moveri posset, angustiatus nimis copiosum igncm circa cam

32 Cap. V. De sancto Tlioma apostolo.<br />

accciiill plcenKiiu' reslnam et fervens oleiini snper cam fundi jussit.<br />

Dixitque Liuia: indueias iinpeliavi marlirii niei, ut credcntihus<br />

timorcm auferam passionis ct non credentibus vocem insultalionis.<br />

Videntes autein aniici Pascliasii euin aiigustiari , in

Cap. V. De sancto Tlioma apostolo. 33<br />

illud qnod dixit . ciiin certificaliis crcdidit: doniiuHs iiieiis et Dcus<br />

IIIOIIS.<br />

1. Tliomas apostolus cum essct apud Caesaream , apparuit ei<br />

dominiis dicens: rex ludiac Gundoferus misit praepositum Abba-<br />

iieiu quaerere homincm architectoria arte eruditum. Veiii igitur ct<br />

inittam tc <strong>ad</strong> cum. Cui Thomas: domine, qiio vis mitte me pater <strong>ad</strong><br />

Indos. CuiDcus: v<strong>ad</strong>e secure, quia cro custos tui. Cuinque Iiidos<br />

coiiverteris . <strong>ad</strong> me cuiu palma martirii venics. Cui Thonias: do<br />

niinus incus es et cgo servus tuus: liat voluntas tua. Cumquc prac<br />

positus pcr foriim ambularet, dixit ei doniinus : quid conipararc vis,<br />

juveiiis? Cui ilie: dominus meus luisit nie, ut conducaiu scrvos in<br />

arte architectoria eruditos, ut roiuano opere sibi palatlum construatur<br />

Tniic doniinus tr<strong>ad</strong>idit ci Tiiomaiu asserens cum piurimuin iii taii arte<br />

pcrituiu. Xavigantes aiitem <strong>ad</strong> quandam civitatem venerunt, in qua<br />

rex fiiiae suae miptias celebrabat. Hoc cum pracconisari fccisset,<br />

ut omucs nuptiis intercssent, alias rcgem ofTeudercnt, contio-it iiiuni<br />

Abbaiieni cl apostoium introire. Pucila autcm Hebraeain iistuiani<br />

in maiiu gerens unumquemque laude aiiqua commcndabat vidcnsque<br />

apostoluin intcliexit, hunc esse Hcbraeum, eo quod non manducarct,<br />

scd oculos <strong>ad</strong> cocium fixos haberct. (]uiuquc pucila corani co lu'-<br />

braice caneret dicens : unus estDeiis Hebracorum, qui creavit omnia<br />

ct fundavit maria , apostolus ipsa liacc e<strong>ad</strong>em verba rcpeterc sata-<br />

gebat. Videns autcm pincerna, quod non manducarct nec biberet,<br />

scd tantum ociilos fixos <strong>ad</strong> coelum liaberet, apostoium Dei in niaxii-<br />

iam percussit. Cui apostoius: melius est, ut in fiituro induigcntia<br />

(ibi tr<strong>ad</strong>atur el liic transitoria plaga rcddatur: non hinc surgam,<br />

donec luaiius, quae percussit , liuc a canibus alTeratur. Hic igiliir<br />

<strong>ad</strong> liauriendam aquam abiit et ieo ipsum occidens sanguinem cjus<br />

bibit. Laccrantibus auteiu canibus cjus corpus , uiuis niger canis<br />

nianum cjus dextrain iii niedium convivium apportavit, quo viso<br />

onmis tiirba obstupuit et puella ejus verba refercus projecta fistula<br />

<strong>ad</strong> pedes apostoli se projecit. Hiijus autem uitionem reprobat Au-<br />

gustinus iii libro coutra Faustum et asserit, a pscudo lioc fuisse iu-<br />

sertuiu, unde et iegeuda haec quo <strong>ad</strong> piura suspecta habctur. Pos-<br />

sct tamcii dici . qiiod non aniino irapetraudi '), scd niodo praedi-<br />

cendi dicluin sit. Si tamen Augustini verba diligciitcr inspiciantur,<br />

non penilus reprobare ista vidcntur. .\it cniin sic in eodem Jibro<br />

]) Pierfiiliuro^ : 1 111 ]j ) "r a n d j , iioii iii^l"<br />

:

34 Cap, V. De sancto 'J'hoina apostolo,<br />

perlogimus scripturas apocryphas •): legunt scripturas apocrjphas<br />

Manlchaei. nescio a quibus -) sutoribus fabularuni sub apostolorum<br />

nomine scriptas , quac suoruin scriptorum temporibus in auctorita-<br />

tem sanctae ecclesiae recipi mererentur, si saucti et docti homines,<br />

(jui tunc in hac vita enuit et examinare potcrant , eos vera locutos<br />

esse cognosccrent. Ibi laincn iegunt, apostoluin Thomam, cuin esset<br />

in quodain nuptiarum convivio peregrinus et prorsus incognitus, a<br />

quodam ministro palina pcrcussum imprecatum fuisse hoinini conti-<br />

Mur.ni saevaniquc viii<strong>dicta</strong>m. Nam quum egressus fuissot <strong>ad</strong> fontein<br />

unum ct aquain convivantibus ministraret , in euin leo incuiTcns iii-<br />

leremit manumqHe ci , qua caput apostoli levi iitu pcicusscrat, a<br />

corpore avulsain sccunduin verbuin ejusdcin apostoii id optantis atquc<br />

imprecantis canis intuiit mensis, qnibus ipse apostolus discumbebat.<br />

Quid !ioc videri crudclius potest ? Yeruin quia ibi. nisi tamen fal-<br />

lor, lioc etiam scriptum est , quod ei vcniam in sacculo futuro pe-<br />

lierit. Facta est aut«iu compensatio benihcii majoris, ut et aposto-<br />

ius, quam carus Dco esset, per hunc timorcm commcndaretur igiio-<br />

tis et illi post hanc vitam quandoque Jiniendam iu aelernum conso-<br />

larentur. Utruiu illa vera sit an conhcta narratio , nihil mea nunc<br />

interest. Certe eniin Manichaei, a qnibus illac scripturae, qnas ca-<br />

iion ecclesiasticus rcspuit, tamquam verae ac sinccrae acceptantur,<br />

saltcin haec coguntur fateri , illam patieiitiae virtutcm, quam docet<br />

dominus diccns: si quis te percusseril in maxillam dextram, praebc<br />

ei sinistram , posse esse in pracparatione cordis , etiamsi iion ex-<br />

hibeatnr gestu corporis ct exprcssione vcrborum , quandoquidcin<br />

apostolus palina percussus potius dominum rogavit, ut injuiioso<br />

hoinini in futuro saeculo parceretur, in praesenti auteiu illa injuria<br />

nnn iniilla rclinqneretHr, quam vel praebuil ferienli altcrain partem,<br />

;iat ut itenim fcriicl, <strong>ad</strong>monuit. Tenebat certe interius dilectiouis<br />

alfectuin et exterius requirebat correctionis exeinpluin. Sive hoc<br />

veruin sit sivc conliclum, cur nolunt crcdere tali animo famuluin Dei<br />

fNloysen jdoli fabricalorcs gl<strong>ad</strong>io prostravisse. Si autcm poenas<br />

illas comparamus, quid simile ferro interimi et a feris cruciari at-<br />

que laniari? Qnaiuloquidem judices publicis legibus scrvientes ma-<br />

joris criminis reos besliis snbdi et gl<strong>ad</strong>io percuti jubciit. Hacc<br />

Angnstinus. Tunc apostolus <strong>ad</strong> petitioncm rcgis spoiisuin ct spon-<br />

sain benedixit: da. inquiens , doinine <strong>ad</strong>olescentibus his beiiedi-<br />

O Kil. I'r. [) p > 1 •• gj 111 11 >,. 2) Rfcciiliorcs : f ir t o r i I> ii s.

Cap. \. De sancto TliOina apostolo. 35<br />

ctionein tuac doxtrae ct in eoiiiin nicnlibus scinina semcn vitae.<br />

Abcnntc autcni apostolo iii nianu jnvcnis cst rcpcilns plenns dacty-<br />

ii.s painiac ranius. coinedcntibus vcro sponso ct spoiisa dc fruclibus<br />

cjus anibo ohdoriniunt et soiuniniu simile ambo ccriiuiit. Vidcbatur<br />

ctcnim iis , quod rcx geinmatus cos amplecterctur et dicerct : apo-<br />

stolus bcnedixit vos , ut acternae vitae participcs sitis. Evigilanli-<br />

biis autem ct inutuo sibi somiiia revelantibus apostolus <strong>ad</strong> cos in-<br />

grcditur diccns iis : rex ineus vobis inodo apparuit et mc dausis<br />

jannis huc <strong>ad</strong>duxit, iit snper vos bcncdictione luca ') habcatis car-<br />

nis integritatem , quae est omnium regina virtutuni ct fructns salu-<br />

iis perpetuae. Virginitas =) soror est angelorum, possessio oninium<br />

bonorum, victoria libidinum, fidei trophaeum, expugnatio dacinonuni<br />

ct acternorum securitas gaudiorum De libidinc autem corrnptio<br />

gigiiitur, dc corniptionc pollutio nascitur, de polliitione autcm rea-<br />

tus oritur. dc rcatu confusio gcneratur. Haec illo refercnte duo<br />

angeli apparuerunt diccntes iis: nos smnus angcli vobis <strong>ad</strong> cnsto-<br />

diain deputati , qui , si apostoli bcnc servaveritis monita , ofFerinius<br />

Deo omuia vota vestra. Eos igitur apostolus baptisavit ct de tidc<br />

diligcnter cdocuit. Post inultum vcro tcmporis sponsa noinine Pe-<br />

lagia sacro vclamine consecrata martirinm patitur et sponsus no-<br />

mine Dyonisius illi civitati in episcopum ordinatur. — 3. Post<br />

liaec autem apostohis et Abbancs <strong>ad</strong> rcgcm Indiac pervcncrunl De-<br />

signato vcro ab apostolo mirabili palatio ct copioso thesauro ac-<br />

cepto rcx in aliam provinciain proficiscitur et apostolus universum<br />

Ihesauruin populo clargilur. Pcr totnm autcm bicnniuin , quo ab<br />

fuit rex , apostolus praedicatioiii institit ct iniiuincrabilem populum<br />

<strong>ad</strong> fidem convcrtit. Rcdicns autcm rcx ct quac Thomas fecerat,<br />

disccns , ipsuin cuin Abbaiie iii ima rctrudit carceris , iit postmodo<br />

vivos excoriatos ultricibus daret nainmis. Interea (i<strong>ad</strong> frater regis<br />

moritur et ei sepiilchrum cum ambilione niinia praeparatur. Quarta<br />

autem die quam niortnus fuerat , rcsurrcxit et stupcfactis omnibus<br />

cunctisque fugicntibus dixit fratri suo : hic honio, fratcr, queni ex-<br />

coriare et incendere disponebas , amicus Dci est et omnes angeli<br />

famulantur ei. Qui me in par<strong>ad</strong>isum diicentes quoddam mihi ostcn-<br />

dcrunt palatium ex auro et argcnto ct lapidibus pretiosis mirabili-<br />

ter fabricatum, et cum ejus pulchritudinera <strong>ad</strong>mirarer, dixerunt inihi<br />

hoc est palatium, quod Thoinas fratri tuo cxstruxerat . cumque<br />

1) Recentiot'e.s <strong>ad</strong>diiiit 1 lu c t iiica m. 2) Antiijiuores : v<br />

Ifgiiiil et refpriinl per njijiositioiiPni -id vocein s a I u t i s<br />

3*<br />

di<br />

iig i ni la t i :<br />

:

36 Cap. V. De sancto Tlioma apostolo.<br />

lerom: uliiiaiii janitor ejiis esscin , dixerunt milii: iVatcr tuus se<br />

illo fetit iiidignum; si vis in illo manerc , rogabimus dominum, ut<br />

te sHScilare diguetur, ut illud a fratrc tuo possis emerc , reddcns<br />

ei pecuniam , quam sc existimat perdidissc. Et haec dicens cu-<br />

currit <strong>ad</strong> carccreiu apostoli, fratri suo postulaus indulgeri, abjectis-<br />

que vincalis rogare apostolum coepit, ut vestciu accipcict prctio-<br />

sam. Cui apostolus: ignoras , quod nihil carnale , iiihil terrcnum<br />

gestiunt, qui cupiunt habere iu coclcstibus polcstatcm? Egrcdicnti<br />

autem aposlolo dc carccre rex occurrit ct obvolutus cjus pcdibus<br />

veniam postulabat. Tunc apostolus ail: multum vobis praestitit<br />

lleus, Ht secrcta sua vobis ostendcret. Credite in Cliristuin et bap-<br />

lisamini, ut aetcrui regni participcs silis. Pixit ei fratcrrcgis: vidi<br />

palatium , quod fratri meo fccisti , ct illud compararc mcrui. Cui<br />

apostolus : hoc in potestatc fratris tui cst. ilwi rcx: illud erit<br />

meum. Apostolus fabricet tibi aliud, quod si fortc nequiverit.<br />

mihi ct tibi unum hoc commune crit. Respondit apostolus: innu-<br />

mcrabilia palatia sunt in coelo ab initio sacculi praeparata quac<br />

lidei ') (precibus sive) prctio ct elecmosinis clectis comparantur.<br />

Divitiae autem vestrae <strong>ad</strong> illa vos anteccderc possunt , sequi vero<br />

omnino non possunt. -4. Post unum a^ilcm mensciu fecit apo-<br />

"siolus paupercs omnes illius provinciae congrcgari, quibus congrc-<br />

gatis dcbilcs ct iulirmos scorsim starc jussit ct super eos oravit,<br />

cumque qui docti fueraut, rcspondisseut, Amen, coruscatio de coclo<br />

vcniens tam aposlolum quam caeteros fere per lioraiu dimidiaiu sic<br />

perlustravit , ut omncs sc putarent ictu fulguris intcriisse , crigcns<br />

autem se apostolus dixit: surgitc, quia dominus meus siciil fulgur<br />

venit cosquc sanavil. Exsurgcntes autcm omncs sani Deum ct apo-<br />

stolum .^ioiilicavcrunt. Tunc apostolus cocpit cos doccrc ct duo-<br />

dccim gr<strong>ad</strong>us virtutum assignare Primus cst, ut in Dcum crcde-<br />

rcnt, ({ui cst uuus in essentia ct trinus iii pcrsoiiis, dcditque iis<br />

triplex excm|)lum seiisibile, quomodo sint in uiia csscutia trcs per-<br />

sonae. Primum cst, quia una cst in hoiuine sapicntia et dc illa<br />

una pracccdit intcllcclus, memoria ct ingeniiim. Nani ingcnium est,<br />

inquit , ut quod non didicisti , invciiias: mcmoria, ut iiou oblivis-<br />

caris, quae didiceris, inlcllcctus, ul intclligas, (|uac ostciidi possunt<br />

vcl doccri. Secundum (juod in una vinea tria sunt, sciliccl ligiium,<br />

1) Kdit. riliin. oiiijltlt h.Tfc vgiIi.t, niiftr px [jIosspiiihIp m.iI.m videnlnr, iit<br />

rPCDtiovs dfiii'!o p 1 f

(J;i[). V. De sancto Thoina apo^tolo. 37<br />

tulia (>t rnictus et liaec omiiia tria uiiuiii sunt el uiia vinca sunl<br />

Tcrliiim est quod caput uuum quatuor sensibus constat , in un !<br />

enini capite sunl visus, gustus , auditus et odoratus et liacc plura<br />

sunt ct ununi caput sunt. Secundus gr<strong>ad</strong>us est , ut baptismuiu<br />

susciperent. Tertius cst, ut se a fornicatione conlinerent. Quartus<br />

ut se ab avaritia temperarent. Quintus ut gulam restriiigerent. Sex-<br />

tus ut pocnitentiam lenerent. Septiiuus, ut in his perseverarcnl.<br />

Ottavus iit hospitalitatcm amarcnt. Nonus ut voiuiitalem Dei in la-<br />

ciendis quaerereiit et ea ope complerent. Dcciniiis ut eam iii non<br />

faciendis quaerereht et ea vitarent. Undecimus , ut caritaicm anii-<br />

cis et iniinicis impenderent. Duodccimus, ut in custodiendis his vi-<br />

gilem curam habercnt. Post praedicalionem vero baplisati suu;<br />

iiovem miilia virorum exceptis parvulis et mulieribus. — — 5. Post<br />

hoc autem iii superiorem Indiam abiit , in qua innumcris luiraculiH<br />

insignis coruscavit. Sinticem eliam amicam Migdomiac uxoris (.'u<br />

risii, cognati rcgis , aposlolus illuminavit dixitquc Migdomia <strong>ad</strong><br />

Synliccin : pulas si potero eum viderc ? Tuuc Migdomia dc consi-<br />

lio ejus habitum mutavit ct inter pauperes mulieres , ubi aposlolus<br />

praedicabat, <strong>ad</strong>vcuit. Apostolus autcm cocpit vitae hujus iniseriaiu<br />

praedicare dicens inter caetera: quoniam vita hic est vila miscra.<br />

casibus subjecta et <strong>ad</strong>eo fugitiva, ut cum tcneri creditur, cffugial<br />

labefacla. Deindc cocpit quatuor rationibus exhortari , ut vcrbmn<br />

Dei libentcr audirent, ipsuin vcrbum Dei quatuor rcrum generibiis<br />

comparando, scilicet colljrio, ex co quod oculum noslri inlellectus<br />

illuminat, passioni , ex eo quod noslrum affectum ab omni carnali<br />

amorc purgat et muiidat, emplastro , ex eo quod petcatorum no<br />

slrorum vulncra sanat , cibo, ex eo quod nos toclestium amore de<br />

lectat; etsicut, inquit, haec aegroto non valent, nisi ca in se recc<br />

perit, sic nec animae languenti verbuin Dei prodest , nisi illud dc-<br />

vote audierit. Praedicantc igitur apostolo Migdonia credidit et<br />

deinceps viri thorum abhorruit. Tunc Carisius a rege iinpetravil<br />

et apostolum in carcere posuit. Ad qucm veniens Migdonia roga-<br />

vit, ul sibi ignosceret, quod propter eam in carccrem missiis essct<br />

quam ille bcniguus consolans haec oinnia se libenter pati asseruit.<br />

Garisius autem regem rogavit, ut reginara sororem suac uxoris <strong>ad</strong><br />

eam mitteret, si forte eam revocare posset. Missa regina coiivcr<br />

fitur ab ea ,<br />

quam<br />

volebat perverfcrc , visisque tot miraculis .<br />

apostolus facicbat, dixit: raaledicli suiit a Deo ,<br />

quac<br />

qui non tot signis<br />

credunt et operibus. Tunc apostolus omnes qui <strong>ad</strong>erant. dc tribus<br />

:

38 Ca[). \. De sancto Tljoina apostolo.<br />

brcvitev instnixit, scilici-t ut ecclesiam cliligereiit , sacenlotes lioiio-<br />

raient et assidiie mI audiendiiiu vcrbum I)ei conveiiireiit. Rever-<br />

tente autcin rcgina dixit ci rcx '): ut quid taiudiu niorata es?<br />

Quae respondit: putabam Migdoniain stultam csse, el sapientissima<br />

est ct me <strong>ad</strong> apostolum Dci ducens viam veritalis nic cognoscere<br />

lecit ct nimis stuiti sunt , qui in Chiistum non credunt. Noluitque<br />

regina rcgi deinccps copulari. Stupefactus autcni rex dixit cognato<br />

suo : diun tuain uxorein recuperare velleiu , meam perdidi et pejor<br />

mihi mca cffecta est, quam tua tihi. Tunc rex jussit apostolum<br />

ligatis manibus <strong>ad</strong> sc <strong>ad</strong>duci praecipiens ei , ut <strong>ad</strong> suos viros con-<br />

juges revocaret. Apostolus autem triplici exemplo ostendit, quaiu-<br />

diu in crrore persisterent . hoc faccrc non dchereiit , viddicet<br />

exempio rcgis , cxcmplo tunis . et cxemplo fontis. Uiide , dixit, tu<br />

cum sis rex, non vis habcrc coiiiquinata scrvitla, sed mundos scr-<br />

vos paritcr ct ancillas. Quanto magis crcdere debcs Deum ainare<br />

castissima et iniinda servitia? Qiiid crgo culpor. si Dcuin aniare<br />

praedico in servis suis, quod diligis et in tuis. Fal)iicavi turrim<br />

cxcelsam et dicis inihi ut cgo. qui fabricavi. cain destruam? Fodi<br />

tcrram profundain et eduxi fontein dc ab\sso , et dicis milii, ut<br />

obstruam illum ? Tunc irjitus rex afierri jussit ardcntes lamiiias<br />

ferrcas ct apostolum starc nudis pedibus su|)er eas. Protinus au-<br />

tein nutu Dei fons ibi crupit et eas exstiiivit. Tuiic rex consilio<br />

cognati sui euin in fornacein ardentein milti fecit, quae sic refrige-<br />

rata est, ut die altcra sanus inde cxiret el illaesus; dixitque regi<br />

Carisius: fac illum on^erre sacriiicium Deo solis, ut Dci sui irani in-<br />

«urrat, qui ab his euiu liberat. (luinque <strong>ad</strong> hoc nrgeretur, dixitrcgi:<br />

pracstantior cs quam faclura lua et quoniam tu veruin Dcum nc-<br />

gligis ct pictuiaiu colis , tu putas .<br />

irascetur, postquaiu <strong>ad</strong>oravcro Deiiiu luuiii : magis<br />

quod<br />

sicut (iarisius Deus inihi<br />

autem irascetur<br />

Deo luo euin(|ue coniiniiiuel -) <strong>ad</strong>oiatu, igitur euin <strong>ad</strong>oro. Si crgo<br />

mc <strong>ad</strong>oraiite Deuiu tuuiii Deus non evertet illuiu, sacrilicabo illi, si<br />

autcm sic , tu cicdes Deo meo. (hii rex : <strong>ad</strong>huc ineciim dc pari<br />

loqueris ^). Praecipit igitur aposlolus hebraJce daemoiii, qui in eo<br />

eral, ut quani cito coram jdolo geiiua ilecteret et statim jdoluiu<br />

comminuerct. Flectens igitur apostolus genua dixit: eccc <strong>ad</strong>oro,<br />

sed iion ^doluin: ccce <strong>ad</strong>oro , scd iion metallum : cccc <strong>ad</strong>oro , sed<br />

1) Forl.isse IpgMiiliiiii ii d «jiiiil. 2) Voo.Tbiiliiiii .iiloinlu viJcliii ^im<br />

iiiim ebbi-, 3) Vnbn ii lu'' c «' p i t — r nm m i mi c r p ( sjnii ia ot fs. sci|iirii<br />

libiis Orl.i vitlpiiliir.

Cap. VI. De nativitate doiuiiii riostii .ie^u CJnisti. 3i)<br />

iiou simulacruiu: <strong>ad</strong>oro autem (lomiuum meum Joauiu (iiiribiuiit . iit<br />

cujus nomiue praecipio tibi , daemon, qui iii co latitas , ut simula-<br />

( rum istud coinminuas. Statim(|ue sicut cera li(juefactum est. Tuiic<br />

ontues sacerdotes mugitum dedcrunt , pontifex autem templi elcvan.>><br />

gl<strong>ad</strong>ium apostolum transverberavit dicens: cgo vindicabo injurias<br />

Dei mei. Rex aiitem et Carisius aufugerunt videiitcs . quod popu-<br />

lus vellet apostolum vindicare et pontificeni vivum inccndere, cliri<br />

stiani autem corpus apostoii tulernnt et honorifice sepelierunt. Post<br />

longum tempus scilicet circa annos domini CC. et XX.\. corpus<br />

apostoli in Edessam civitatem , quae olim dicebalur Rages Aledo-<br />

rum. translatum est, Alcxandro imperatore <strong>ad</strong> Syrorum preces hoc<br />

faciente. In illa aulcm civitate nullus haereticus , null.us Judaeits,<br />

iiuUus paganus potest vivere, ncc tjrannus aliquis ihi noccre, posl<br />

quam Abagarus rcx illius civitatis epistolam manu salvatoris scri-<br />

ptam accipere meruit. Nam si quando gens conlra civitalcm illain<br />

iiisurrexerit , infans baptisatus super portam staits cpistolam iilaiii<br />

legit et ea die tam salvatoris scriptis quam apostoli Thoinac me-<br />

ritis hostes aut fugiuntur aut pacantur. Isidorus in libro dc vita<br />

et obitu sanctoruiu sic dc isto apostolo dicit : Thomas discipulu.>><br />

(ihristi ac similis salvatori , audiendo incrcdulus , videndo fidcli^<br />

fuit. Hic cvangelium praedicavit Parthis, Medis , Persis, Hirciinis<br />

ctBactrianis, et intraus orientalcm plagain et interna gentiuni peue-<br />

trans ihi praedicationem suain usque <strong>ad</strong> titulum suae passionis<br />

perduxit. Hic lanceis translixus occubuit. Haec Isidorus. (-hrj-<br />

sostomus quoque ait, quod dum Thomas <strong>ad</strong> regionera Magorum,<br />

qui <strong>ad</strong> Chrislum <strong>ad</strong>orandum veitcrant, devcnissct. cos baptisavil ci<br />

facti sunt <strong>ad</strong>jutorcs Udci chrislianae.<br />

CxlP. VI.<br />

De nativitate domini no^tri Jesii Ciiri^tl<br />

seciindnm carnem.<br />

De fes ti V i tatibus , quac eveniunt iii f ra t cm p us ,<br />

rj u (I p a r t i in c o n t i n c t u r s u b t c m p o r e r c c o ik i I i a t i o n i s<br />

ct partim sub tcmporc p c regri naf i o n i s.<br />

Dicto de festivitatibus. (|uae occurrunt iitfra teinpus rcnovalioni?

40 Cap. VI. De iiativitate doinini nostri Jesu Christi,<br />

quod incepit a Moyse et prophetis et duravit usquc <strong>ad</strong> <strong>ad</strong>veutum<br />

Christi in tarnem , quod tempus rcpraeseutat ecclesia ab <strong>ad</strong>veulu<br />

iisque <strong>ad</strong> nativitatem domini inclusive. Sequitur de festivitalibus,<br />

quae cveniunt infra tempus, quod partim continetur sub tenipore re-<br />

conciliationis, partim sub tempore peregrinationis, quod tempus re-<br />

praesentat ecclesia a nativitate usque <strong>ad</strong> septuagesimam , sicut su-<br />

pra in prologo dictum est.<br />

Nativitas domini nostri Jesu Christi sccundum carnem, nt qui-<br />

dam ajunt, conipletis ab Adam quiuque miilibus duceiilis XXVIII<br />

annis vel secundum alios VI niillibus vel secundum Eusebium Cae-<br />

saricnscm in Chronicis suis quinque millibus nougentis tempore<br />

Octaviani imperatoris facta est et coniputatio autem scx millium<br />

annorum inventa fuit a Mctliodio potius niystice quara chronice. Ve-<br />

nicnte autem ipso filio Dci in carnein, tanta pace univcrsus mundus<br />

gaudebat, ut toti orbi unicus Romanorum imperator pacilice pracsi-<br />

dcret. Hic dictus est Octavianus a priiua impositione, Caesar a<br />

Julio Caesare, cujus fuit ncpos, Augustus ab augmcnto rei publicae,<br />

Imperator a dignitatis Iionore, qui <strong>ad</strong> difrcrcnliam aliorum regum<br />

fuit primo hoc nomine insignitus. Xam sicut nasci voluit, ut nobis<br />

pacem temporis et pacem aetcrnitatis tribuerct, sic voluit, ut nihilo-<br />

niinus ortum suum pax tcmporis illustraret. Caesar igitur Augu-<br />

stus univcrso praesidens orbi scirc voluit, quot provinciac, quot<br />

civitatcs , quot castra , quot villae , quot homines in toto orbe cs-<br />

sent. etjussit, ut dicitur in hystoriis scholasticis, ut omncs hoinincs<br />

<strong>ad</strong> urbcm, unde traliebant origincm, pcigercnt ct quilibet denariiiin<br />

argcnteum (qui valebat deccm numinos usualcs , undc et denarius<br />

dicebatur) praesidi provinciae tr<strong>ad</strong>ens, sc subditum romano imperio<br />

proliterctur. Nain et numinus imaginein proferebat (.'acsaris et<br />

subscriptioncm nomiiiis. Dicebatur autem profcssio ct descriptio,<br />

scd diversa considcralione. Professio enini diccbatur, quia quilibet,<br />

quando reddebat piaesidi proyinciae ccnsi caput, id est denarium<br />

illiuii, qui sic vocabatur, pouebat supcr caput suum et proprio oic<br />

profitcbalur, se essc subditura roinano iraperio, unde dicebatur pro-<br />

fcssio, id est proprio ore fassio, et licbat hoc coram omni populo.<br />

Descriptio autem dicebatur, quia numcrus eoriim, qui censum capi-<br />

tis fercbant, certo dcterininabatur nuincro et redigebatur in scriptis.<br />

Ilacc autcm descriplio prinio facta est a praesidc S^riae Ciriiio.<br />

Priina dicitur , ut iu iisdeiu hysloriis scholasticis habetur, quaiitum<br />

<strong>ad</strong> Cirinum. Owia eniiu Judaea iii umbilico tcrrae noslrae liabila

Cap. VI. De nativitate douiini nostri Jesii Cliristi. 4!<br />

biiis esse (Ucitur, provisiiin est , nt in ea iiithoarelur et deiude pcr<br />

eirciimstantes regiones et alii piaesides prosequerentur. Vel pri-<br />

ina dicitur Hiiiversalis , quia aliae praccesserunt particulares. Vel<br />

forle priina capitum in civitate fiebat a praeside, secimda civita-<br />

lum in regione a legato Caesaris , tertia regionum in urbe corain<br />

Caesarc. Joseph autem cum esset de geuere David a Nasareth iii<br />

Hetleliem profectus est. Cum autem beatae Mariae tempus pariendi<br />

instarct et ipse dc suo reditu nescirct, eam sccum assumpsit et in<br />

Betlehem secum duxit , noleus<br />

thesaurum sibi a Deo coinmissum in<br />

aliena inanu dimittere , scd ipse pcr se volens illum cura pcrvigili<br />

custodire. Cuin ergo Betleheiu appropinquasset (ut fratcr Bartho-<br />

lomaeus in sua compilatione testatur, et de libro Infantiae salvalo-<br />

ris est sumptum), vidit beata virgo partein populi gaudcntein, par<br />

lem gementem. Quod sibi angelus exponens ait: pars populi gau-<br />

dens est populus gentilis , qui in semine Abrahae acternam benc-<br />

dictioncm accipiet. Pars autem geinens est plebs Judaica, a Deo<br />

suis meritis reprobata. Cum igitur ambo Betlehem venissent et<br />

quia pauperes erant et quia omnia hospilia alii , qui proptcr hoc<br />

ipsum veneranl, occupavcrant , nulluni hospitiiuu Iiabere potucrunt,<br />

deverlerunt ergo in communi transitu , qui ( ut dicitur in hjstoriis<br />

Scholasticis) crat inter duas domos , operimeiitum habens, qui dc<br />

vcrsorium dicitur , sub quo civcs <strong>ad</strong> colloqucndum vel <strong>ad</strong> conves-<br />

ccndum in diebus otii vel pro aiM-is intemperie devertebant. Ubi<br />

forte Joseph praescpe bovi et asino fcccrat vcl secundum quosdam<br />

rustici , cuin <strong>ad</strong> forum veniebant , animalia sua ibidem ligabant , ct<br />

ideo praesepe ibi constructum crat. Ipsa igitur nocte inedia dici<br />

doininicae beata virgo filiuin suuin peperit et in pracsepio supcr<br />

foenum reclinavit , quod foenuin , ut habctur in hjstoriis Scholasli<br />

cis, beata Helena postmodum Roinani detulit, a ciijus foeni comc-<br />

stione bos et asinus abstinebant. Notandum aiitcin quod nativitas<br />

Ciirisli fuit mirabiliter facta, tuin cx j>arte generaiitis, tum ex parte<br />

geniti , tuni ex parte modi gcncrandi. Ex parte generantis , quia<br />

ipsa fuit virgo ante partum ct virgo post partum , et hoc scilicet,<br />

quod viigo inanens peperit, quinquc modis ostensum est. Priino<br />

per prophetiam Jesaiae VII: ecce virgo concipiet etc. Secundo per<br />

liguram : hoc enim figuratum fuit ct per virgam Aaron , quae sine<br />

omni Iiumano studio floruit, et pcr portam Ezechielis, quae scmper<br />

clausa permansit. Tertio per custodiara: Joseph enim ex eo, quod<br />

ipsara custodivil , testis suae virgiiiilatis cxslitit. Quarto per cxpe-

42 Cap. VI. De uatlvitate doiniui nostri Jcsu Ciiristi.<br />

ricntiain: tnin enini (nt in conipilatione Bartlioloinaei halietnr el de<br />

lihro Infaiitiae salvatoris sninptnin fnissc videtnr) beatae Mariae<br />

pariemli tempns instaret, Josepli licet Dcnm de virgine nastituruiii<br />

iion dubitarct, morcm tanicn gercns patriae obstetriccs vocavit,<br />

(|uarnin nna vocabatnr Zcbcl ct altcra Salome. Zcbcl igitur con-<br />

sidcrans et inqnirens ct ipsam invenicns cxclamavit virgincm pe-<br />

perisse, Saloine autem dnin non credcret , sed hoc prohare simili-<br />

tcr vellet, continuo aruit maiius cjus, jussu tamcn aiigeli sibi appa-<br />

rcntis puerura tetigit et continuo sanitateur accepit. Quinto pcr ini-<br />

racuii evidcntiam: Romae eniin , ut testatnr Innocentius pa])a ter-<br />

tius, duodccim annis pax fuit, igitur Roinani tcmpluin pacis pulcher-<br />

rimum construxerunt et ibi statuam Romuli posncrunt. Consulentes<br />

autem Apollinem, quantum durarct, acccperunt rcsponsum, quousque<br />

virgo pareret. Hoc autem audientcs dixerunt : ergo in aeternum<br />

durabit. Iinpossibile cniin crediderunt, quod unquain pareret virgo.<br />

Unde in foribus templi tituluin nunc scripserunt: tcmplum pacis ac-<br />

ternnm. Sed in ipsa nocte qua virgo peperi,t, tcinpliim funditns<br />

corruit et ibi est raodo ecclesia Sanctae Mariae Novac. Secuiulo<br />

fuit mirabiliter facta ex parte geniti. Nam sicut dicitur Bernhar-<br />

dus : quia in c<strong>ad</strong>em persona aeternum antiquura et novuiu mirabili-<br />

ler convenerunt, aetcrnum , id cst, divinitas , antiqnniu , id est caro<br />

ab Adam transducta, novum, id est anima dc novo crcala. Itcrum,<br />

siciit idem dicit, tres mixturas vel tria opcra fecit Deus , ita inira-<br />

biliter singularia, ut talia nec facta siiit, nec amplins facienda sint.<br />

Conjuncta quippe sunt <strong>ad</strong> inviccm Dcus ct homo , mater et virgo,<br />

fidcs ct cor humannm. Prima valde mirabilis , quia conjuncta sunt<br />

limns ct Dcus, majcstas ct inlirmitas, tanta vilitas ct tanta sublimi-<br />

tas. Nihil enim Deo sublimius et nihil liino vilius. Secunda iiihilo-<br />

iniiins valde mirabilis. A sacculo cniin nondum est auditnm, qnod<br />

virgo csset, qnae pepcrit. et quod niatcr essct. quae virgo permansil.<br />

Tcrlia ct prima ct sccuiida inferior, scd non niinus f(utis. Miruin cst<br />

oniin, (|iiomodo cor humanum fidem liis dnobus accommodavit. Quo-<br />

niodo credi potuit, quod Dcus hoino csset, ct quod virgo manscril,<br />

quac pcpcrissct. Hacc Beriiardus. Tcrtio fuit niirabilitcr facta cx<br />

parte uiodi gcncrandi. Kjus eniin partns fuit supra naturain , ex<br />

eo quod virgo coiucpit. Supia ratioiicm, cx co quod Dcnin gciiuit,<br />

supra huinanaui condilioncm. ex eo (|uod siiic dolorc pcpcrit, supra<br />

(Miisucliuliiuin . cx<br />

co quod dc spiritu sancto conccpit; non cnini<br />

gciuiil virgo

(a\[). VI. Dt tiati\it.'ite (lomiiii nostri Jcsii (Jirisli. Ar-i<br />

spiritiis saiictus do purissimis el castissiniis saiigiiinibus virginis<br />

accepit et inde corpus iiiud formavit. Et sic quarlum modum mi-<br />

rabiiem faciendi hominem Deus osteiidit. Nam sicut dicit Ansel<br />

mus: Dcus potcst quatuor modis hominem facere, scilicet sine ho<br />

mine et femiua, sicut fecit Adam, de homine sine femina , sicut fe •<br />

cit Evam , de honiine et femiiia , sicut coinmuiiis probat usus, dc<br />

iemina sinc viro , sicut hodie mirabiliter factum est. Secundo vjas<br />

iiativitas fuit multipliciter osteiisa. Ostensa est enim per omncs<br />

gr<strong>ad</strong>us creaturarum. Est enim qiiaedam crcatura, qnae taiitum habel<br />

esse, sicut pure corporea, ut iapides ; quaedam quae habct essc el<br />

vivere , sicut vegctabilia et arbores ; quaedam qiiae habet esse et<br />

vivere et sentire , sicut aniinalia ; quacdain , quac habet csse, vi-<br />

vere, sentire et disccrncrc, sicut homo; quaedam quae habet esse<br />

vivere, sentire, discernere et intelligere , sicut angelus. Per has<br />

omnes creaturas "hodie Christi nativitas est ostensa. Prima autem<br />

crcatura, id est, pure corporca, triplex est, scilicet opaca, trauspa-<br />

rcns sive pervia , et lucida. Primo ergo ostcnsa est per pure cor-<br />

poreain opacam , sicut per destriKtionem tcmpli Romanorum , ut<br />

supra demonstratum est, el pcr ruinam etiam aliarum statuarum,<br />

quae tunc in aliis locis plurimis ceciderunt. Legitur etiam in hy-<br />

storia schoiastica , quod Jcremias propheta in Aegjplum descen^<br />

dens post mortem Godolyac regibus Acgjpti signum dedit . quod<br />

corum ydola corruerent , cum virgo filiura parturiret. Uuapropter<br />

saccrdotes jdolorum ymaginem virgiius pucrum in grcmio bajulan-<br />

tcm secreto loco lempli statuerunt et cuin ibi <strong>ad</strong>orabant. Scd a<br />

Plolemaeo rege postea interrogati , quid hoc sibi vellet, ') dixe-<br />

runt patcrnae tr<strong>ad</strong>itionis hoc esse mistcrium , quod a sancto viro<br />

et propheta eorum majores acccperant ct sic in rebus venturis cre-<br />

dcbant. Secundo per pure corpoream transparcntem et perviam.<br />

Nam in ipsa nocte nalivitatis dominicae , obscuritas noctis in dari-<br />

tatcm diei versa est. Romae etiam (ut attestatur Orosius et In-<br />

iiocentius papa tertius) fons aquac in iiquorem olei versus est et<br />

erumpens usque in Tibrim profluxit et toto die illo largissime cma-<br />

navit Prophetaverat enim Sibylla , quod quando erumperet fons<br />

olei, nasceretur Salvator. Tertio per purc corpoream lucidam, sicul<br />

per corpora supercoelestia. Nam in ipsa die nativitatis secuudum<br />

.intiquorum relationem , (ut ait Ohrysostomus) , magis super quen-<br />

I) Vprl.m; (lixHiunt — mysleiiiiui oiiiittil iieiperam Kd. rriiio.

44 Cap. W. l)e nativitate domini nostri Jesu ("liiisiti.<br />

tlam montem oiantibus, stella (|iiacdrtm jiixta eos apparuit , (|iiae<br />

lormaiu pucri pulchenimi hal)ebat ct in cjus capitc crux splcmle-<br />

bat. Qui magos ailoquens clixit , ut in Judaeum pergerent ct ibi<br />

nalum puerum invenirent. In ipsa etiam die tres soles in oiiente<br />

apparucrunt, qui paulatim in uuuin corpus solare redactae sunt.<br />

Per quod signabatur, quod trini et iinius Dci notitia orbi iminlne<br />

bat, vcl quia natus erat iile , iu quo tria , scilicet aniiua, caro cl<br />

divinitas in unam personam convenerunt. lu h\storiis tamen sclio-<br />

lasticis dicitur, quod non ipsa die nativitalis trcs soles apparuc-<br />

runt, scd ante pcr aliquod tempus , scilicel post niorlcm Julii Cac-<br />

saris, quod Euscbius in Glironica asscrit. Octavianus insuper im-<br />

perator (ut ait Innocentius papa tertius) univcrso oibe ditioni Ro<br />

nianae subjugato in taiitum scnatui phuuit, ut cum pio Dco colere<br />

vellent. Prudens autem impcrator sc mortalem intelligcns imiuorta-<br />

litatis nomcn siiii noluit usurparc. Ad illorum instantiam Siby llam<br />

I<br />

V prophctissam <strong>ad</strong>vocat, scirc volens pcr cjus oracula, an in mnndo<br />

major eo aliquando nascerctur. (ium ergo in dic nativilalis doniini<br />

consilium super hac re convocasset et Sibjila sola in camera iinpe-<br />

ratoris oraculis insisteret, in die lucdia circulus aurcus apparuit<br />

circa solem et in medio circuli virgo puhiicriiina, puerum gestaiis<br />

iii gremio. Tunc Sibjila hoc Caesari ostendit . cum<br />

autem impera-<br />

tor <strong>ad</strong> prac<strong>dicta</strong>m visionem plurimum <strong>ad</strong>mirarctnr, audivit vocem<br />

dicentem sibi : liacc est ara cocli, dixitquc ci Sibjila: hic puer<br />

major te est ct idco ipsum <strong>ad</strong>ora. E<strong>ad</strong>em auiciu camera in honore<br />

Sauctae Slariac dedicata est, undc usquc hodic dicitur Sancta Maria<br />

Ara (locli. Intclligeus igitur imperator, ((uod hic puer major sc<br />

crat, ci tliura obtulit et Ueus dc cactero dici rccusavit. l)c lioc<br />

autem Orosius ita dicit : Octaviani temporc hora circitcr tertia re-<br />

pcntc coelo liquido ac puro et scrciio circulus <strong>ad</strong> spcciem coelc-<br />

slis ) alicujus arcus orbem solis ambivit, quasi vcnturus csset,<br />

qui ipsum solcra solus mundumquc totum ct lecisset ct regcrct.<br />

Haec Orosius. Idcm ait Eutropius. Refcrt quoque Timotheus hy-<br />

sloriographus, se in antiquis Romanorum hystoriis invenisse, quod<br />

Octavianus XXXV. rcgiii aniio capitoliiim <strong>ad</strong>sccndit ct quis post sc<br />

reinpublicam gubcrnarct, a Diis sollicilc rcquisivit ct audivil voccm<br />

sibi dicentcm: piier acthcreus cx Dco vivcntc , sine lcmi^ore g

Cap. VI. De nativitate domiiii nosfri Jesii Christi. 45<br />

siiie maciila. Hoc audito Ibi aram acdilicavit, ciii hunc titulum iii-<br />

scripsit : hacc cst ara liiii Dci viventis. Secuiulo ostensa cst et<br />

manifcstata per creaturam , qnae habet essc et vivere , sicut sunl<br />

plantae et arborcs. In hac cnim nocte ( ut Bartholomaeus in sua<br />

compilatione refert) vineae Eng<strong>ad</strong>i , quae profcriuit balsamum . flo-<br />

ruerunt. fructum protulerunt et liquorem dederunt. Tcrtio per crc-<br />

aturam , quae habet esse , vivere et sentire , sicut sunt animalia.<br />

Prolicisccns enim Joseph in Betlehcm ciun Maria pracgnante duxit<br />

secura bovera , fortc ut ipsum venderet et censum pro se et pro<br />

virgine solvcret et de residuo viveret , et iinura asinum , forte nt<br />

virgo supcr cum veherctur. Bos igitur et asinus miraculose do-<br />

minum cognoscentes flexis genibus ipsuin <strong>ad</strong>oraverunt. Ante ctiam<br />

Christi nativitatera per aliquot dies (ut ait Euscbius in Chronica)<br />

cuni quidam ararent boves, <strong>ad</strong> aratores dixerunt: homines deiicient,<br />

segetes prolicient Quarto per crcaturam, quae habet esse, vivere,<br />

sentire el discernere , ut est homo , siciit pcr pastores. Nam in<br />

ipsa hora pastorcs super gregem suura vigilabant, sicut bis in anno<br />

in longioribus et brevloribus noctibus anni consueverant. Mos enim<br />

fuit antiquitus gcntibus in utroque solstitio , scilicet aestivali circa<br />

festum Johannis baptistae , et hyemali circa nativitatem domiiii vi-<br />

gilias noclis custodire ob solis venerationem, qui forte etiam apud<br />

Judacos ex usu cohabitantium inolevcrat. Ipsis igitur angclus do-<br />

mini apparens et salvatorera natura nuntiavit et quoraodo invenire-<br />

tur signum dedit. Factaque est cuin eo luuititudo angclorum diccn-<br />

tium: Gloria in altissimis Deo etc. Pastorcs ergo vcnicntcs totum,<br />

sicut angelus dixerat, invencrunt. Sic itcrura mauifestata est per<br />

Cacsarem Augustura . qui tunc pracccptiun dedit. ne cum aliquis<br />

Deus vocare auderet, sicut Orosius teslatur. Fortc cniin cum visio-<br />

nem illam circa solera vidisset, rccolcns siraul de ruina tcmpli et<br />

dc fonte olei et intelligens quod in mundo natus csset, qui major<br />

crat, ncc Deus nec dominus vocari voluit. In quibusdam quoque<br />

Chronicis legilur, quod appropinquante die nativitatis domini Octa-<br />

vianus pcr mundum vias publicas iieri praeccpit ct omnia dcbita<br />

Romanis dimisit. Sic ctiam manifcstata cst per Sodomitas , qui<br />

omues in toto mundo illa nocte exstincti suiit, sicut dicit Hierony-<br />

mus supcr illud: lux orta est iis tanta scilicet , quod omnes labo-<br />

rantcs in illo vitio exstinxit, et hoc fecit Christus, ut omnes er<strong>ad</strong>i-<br />

caret, ne in natura, quam assumpserat, tanta de caetero immundi-<br />

tia inveniretur. Xain , ut dicit Augustinus , videns Deus vitiura

46 ('ap. \\, Dc nativitrtff- doinini i^nstri Jesii ('liiisii.<br />

tontra naluraiu iii humaiia natiira ') lieri, desiit iiicarnari, (iuiiitn<br />

per ereaturain , quae iiabet esse , viverc , senlire, (liscernere et in-<br />

teilig;ere, sicut angeliis. Angeli enim ipsam Cliristi nativitatem pa-<br />

storibns anmiutiavcrnnt , ut superius dictuui cst. Tcrlio cjus nati-<br />

vitas nobis est utiliter exhibita. Primo <strong>ad</strong> daemouum conlusionem.<br />

\am hostis jam nobis ut aiite praevalere iion potest, uiule legitur,<br />

quod sanctus Hugo ,<br />

abbas (;iuuiacensis in vigilia nalivitalis doiuini<br />

vidit beataiu virginem iii uluis teueiiteiu liliuiu et diceiitem : <strong>ad</strong>est<br />

dies, iu quo prophetarum oiacula renovantur. Ubi miuc cst hostis,<br />

qui aute huiic dieiu hoiuiiiibus piaevalcbat ! Ad<br />

hanc voceiu dja-<br />

bolus de humo prorupit, ut verbis dominae iusulfaret, sed mcntita<br />

est iniquifas sibi, quouiaiu dum ofiicinas fratrum circuuiiret, ipsum<br />

ab oratorio devotio, a rcfectorio lectio, a dormitorio straiuenta vi-<br />

lia , a capitulo patientia rejecit, In libro quoquc Pefri Cluniacen-<br />

sis lcgilur, quod iii vigilia nativitafis doiuini sancfo Hugoni abbafi<br />

Cluniacensi apparuit beata virgo lilium in grcmio tcnens et cum<br />

eo ludens, qui dicebat: nosti luater, quod diem nafalis mei ccclcsia<br />

cuiu luagiiae laudis tripudio cclebrat; et ubi cst nunc dyaboli vir-<br />

tus vel quid dicerc potcrit vel quid facere? Tunc dyabolus vide-<br />

batur quasi de huino surgere aut diccre: ctsi in ecclesiam , nbi<br />

laudes tuae fiunt, intrare non possuiu, sed tainen capitulum, doriui<br />

torium ct refectoriuin introibo. Quod ille attcmptans invenit ostium<br />

capifuli niniis artuiu sibi -) grosso , ostiuiu dormitorii nimis de-<br />

prcssuiu sibi elato , ostiuiu refeciorii repagulatuiu iiupediiiientis a<br />

caritate scilicct servientiuni , aviditate audiendi lectiones et sobri-<br />

ctate cibi et potus ct sic confusus evanuit. Secuudo <strong>ad</strong> veniac<br />

impcrationem, undc lcgitur iii quodani libro cxcmplorum, quod cum<br />

qtiacdam niulier lubrica <strong>ad</strong> cor tandcni rcdiissct, de vcnia despcra-<br />

bat, nain cogitans dc judicio reputabat, se csse rcain de infcrno,<br />

de coelo reputabat se csse iiumundam , de passionc rcpufabat se<br />

cssc ingralam, cogifans vero quod pueri dc facili placantur, (l\m-<br />

stuin per suam infantiam <strong>ad</strong>juravit et voccm dc sua vcnia audire<br />

mcruit. Tcrlio <strong>ad</strong> iiilirinitafum curationcni. Dc hac etiam nativi-<br />

latis utilitate dicit Bcrnardus: triplici inorbo laborat genus hunia-<br />

nuin , in principio, in niedio et iu line, id est , nafivitate, vita et<br />

mortc. Nativitas erat immunda ,<br />

vila perversa, mors pcriculosa.<br />

1) necoiilioies foit.-isse rectius loco voc.-ibiiii fieri praeferunl fen-.<br />

2) Edit. Vr, iiiiile grossuiii ofTert, iiuod refert .-iil seq^ieus o s I i ii m

Cap, VII. De sancta Anastasia. 47<br />

Venit Chiistus cl coiitra Imnc triplicem morbum attulit triplex re-<br />

niedium. Natus enim est , vixit et obiit. Ejus nativitas purgavit<br />

nostram, ejns vita instruxit nostram , raors illius destruxit nostram.<br />

Haec Bernardus '). Quarto <strong>ad</strong> nostram superbiae humilitatem,<br />

unde dicit Augustinus, quod humilitas lilii Dei, quam nobis in in-<br />

carnatione exhibuit, fuit nobis in exemplum, in sacramentum, et in<br />

medicamentum. In exemplum convenientissimum, quod homo imi-<br />

taretur allum sacramentum , quo peccati nostri vinculum solveretur,<br />

et summum medicamentum, quo tumor nostrae superbiae sanaretnr.<br />

Haec Augustinus. Superbia enim primi honiiuis sanata est per hu-<br />

militalem Christi. Et notandum, quod convenienter huniilitas salva-<br />

toris correspondeat superbiae proditoris. Superbia enim primi ho-<br />

minis fuit contra Deum, usque <strong>ad</strong> Deum et supra Deum. Fuit contra<br />

Deum, quia fuit contra ejus praeccptum , quo praeccperat, non de<br />

ligno scientiae boui et mali comedercnt. Fuit ctiam usquc <strong>ad</strong> Deum,<br />

quia usquc <strong>ad</strong> appetitum divinitatis, credens quod dyabolus dixcrat<br />

eritis sicut Dii. Fnit et supra Deum, sicut dicit Anselmus, volendo<br />

quod Deus illum velle nolebat. Tnnc enim suam voluntatem posuit<br />

supra voluntatem Dei, at filius Dei, sccundum Johannem Damas*^^<br />

cenum, humiliavit se propter homines, non contra homines, usque<br />

<strong>ad</strong> homines et supra homines ; proptcr homines , quia propter eorum<br />

utilitatem ct salutem , nsque <strong>ad</strong> homines pcr nasccndi modum<br />

consimilem, supra homines per nasccndi modum dissimilem. Nam<br />

ejus nativitas et secundum aliquod nobis similis fuit, quia scilicet<br />

natus est cx muliere ct pcr candcm portam propagatus, et sc-<br />

cundum aliquod dissimilis , quia dc spiritu sancto cx Maria virgine<br />

natus est.<br />

CAP. VII.<br />

I>e sancta Anaistai^ia.<br />

Anastasia dicitur ab ana, quod est sursum, et stasis, quod est<br />

stans sivc status, quia sursum stetit a vitiis et a peccatis <strong>ad</strong> virtutes,<br />

Anastasia nobilissima Romanorum Jilia praetaxati -) illusfris.<br />

1) Hic edit. Princ. ex glossa niale <strong>ad</strong>dit : De<br />

iifilitate etiain ipsii<br />

n a I i V i t a 1 i s C li r i s t i. 2) Legendinn videliir p r a e t e x t n l i^'"'<br />

:

48 Cap. VI [. De sfincta Anastnsia.<br />

scd pagani. a niatie sna Fantasta cluistiana et a beato Clirysogonct<br />

lideni Cliristi edocta est, tr<strong>ad</strong>ita autem Publio in uxoreni langnoreni<br />

simulans semper se ab ejus consortio abstinebat. Qui audiens<br />

eam cum una tantum ancilla in vili habitu Christianorum carccres<br />

circuire et iis necessaria niiuistrare, fecit eani arctissime cnstodiri,<br />

ita ut eliam eidem alimoniam dcnegaret , volens autcm eam sic pe-<br />

rimere , ul posset in ejus largissimis possessionibus lascivire. Pu-<br />

tans igitur se niori dolorosas epistolas Chrysogono mittebat et ille<br />

conaolatorias remittebat. Interea vir t^us moritur et illa a carce-<br />

ribus liberatur. Haec habebat tres ancillas pulcherrimas, quae so-<br />

rores erant: quarum una dicel)atur Agapete, altera Thionia ct al-<br />

tera Yrenia. Quae cum ciiristianae essent et praefecti monitis nul-<br />

latenus obedirent , in cubiculum eas redusit . ubi coquinae utensilia<br />

scrvabantur. Praefectus autcm in earum ardcns amorem <strong>ad</strong> eas<br />

ivit, ut suani libidinem exerccrct. Qui in anieiitiam vcrsus , putans<br />

se tractare virgines , cacabos , patcUas , caldaria et similia ample-<br />

ctens osculabatur, et cum ex lioc satiatus fuisset, foras exiit ni-<br />

gerrimus et deformis et vestimcntis concisis. Quem servi, qui eum<br />

pro foribus exspectaverant, sic aptalura videntcs, cogitantcs quod in<br />

daemonem versus esset, eum verberibus affecerunt et fugientes so-<br />

lum reliquerunt. Cumquc imperatorem <strong>ad</strong>irct, ut de hoc conquere-<br />

retur , alii virgis percutiebant , alii lutnm et pulverem in eum pro-<br />

jiciebaiit, suspicantcs, quod iu furiam versns esset. Oculi autcm<br />

ejus tenebantur, ne sic se deformem videret Quapropter miraba-<br />

tur plnrimura, cum sic cum omnes deridcbant, quem in tauto honore<br />

habere consuevcrant. Yidebatur enim ei, quod ipsc et omnes albis<br />

veslibus cssent induti. Putans vero , cum sic se dcformem ab aliis<br />

didicisset, quod pucllac sibi pcr artem magicara boc fccissent, Jus-<br />

sit eas coram se exspoliari, ut eas saltem nudas aspiccrct, sedsla-<br />

tim carum vestimenta sic corporibus <strong>ad</strong>haeserunt, ul nullo niodo<br />

cxui valerent. Pracfcctus autcm prae <strong>ad</strong>miratione ita obdormivit<br />

stertcns , quod ctiam a pulsantibus non poterat cxcilari. Tandcm<br />

virgincs marlirio coronantnr ct Anastasia ab imperalore cuidam<br />

praefccto tr<strong>ad</strong>ilur, ut si cam sacrificare faceret, postmodnm in<br />

Hxorem eain habcret. Cumque cam in thalamum induxissct el eam<br />

amplcxari vcllcl, slalim caccus cffcctus cst. Dcos <strong>ad</strong>iit quacrcns.<br />

si cv<strong>ad</strong>erc posscl. Respondcrunt diccntcs: quia sanctam Anasta-<br />

siam contristasli . nobis<br />

tr<strong>ad</strong>itus es ct amodo seniper nobiscum iu

Cap. Vin. De «jfuicto Ste|»liajio. 49<br />

iiifcriio torqiiebeiis. (^uiiique donmin rediucictiir, iiiter iiianiis pue-<br />

roriini vitani liiiivit. Tunc Aiiastasia alii praefecto tr<strong>ad</strong>itur, ut<br />

eani ia custodia dctinerct. Audiens eniin , quod inlinitas possessio-<br />

nes haberet, privatiin dixit ci : Anastasia, si vis esse Christiana,<br />

fac quod praeccpit dominus tuus. Ille cnim praeccpit : qui non re-<br />

nuntiaverit omnibus, quae possidet etc. Omnia igitur, quac habes,<br />

Hiihi da et v<strong>ad</strong>e quo volueris et vere Christiana eris. Cui illa re-<br />

spondit: Deus meus praecepit, vcnde omnia quae habes et da pau-<br />

pcribus et non divitibus ; cum crgo dives sis , coiitra praeceptum<br />

Dei facerem, si aliquid tibi darem. Tunc Anastasia diro ») carceri<br />

fame crucianda tr<strong>ad</strong>itur, sed a Sancta Theodora . quac jam per<br />

niartirium coronata fuerat, per duos menscs csca coelesti pascitur.<br />

Tandcm cum ducentis virginibus <strong>ad</strong> insulas Palraarias ducta est,<br />

ubi multi propter nomen Christi fuerant rclegati. Post aliqiios vero<br />

dies praefectus omnes <strong>ad</strong> sc vocavit et Anastasiam <strong>ad</strong> palos liga<br />

tam ignibos concremavit , alios vero diversis suppliciis intcremit.<br />

Inter quos unus crat qui pluries proptcr Christum multis divitiis<br />

spoliatus semper dicebat: Christuni saltem niihi noii aufcrctis. Ap-<br />

pollonia autem corpus sanctae Anastasiac in viridario facta ibi<br />

ecclesia honorificc scpclivit. Passa est autem sub Dyocletiano. qui<br />

coepit circa annos domini CCLXXXVII.<br />

CAP. VIII.<br />

Oc sancto jitcpliano.<br />

Stcphanus graecc , latine dicitur corona , sed hebraice norma.<br />

Fuit autem corona, id est, principiiim martirum in novo testamento,<br />

sicut Abel in veteri. Fuit etiam norma, id est, exemplum et rcgiila<br />

aliis patiendi pro Christo , sivc vere agendi et vivendi , vcl pro<br />

inimicis orandi. Vel Stephanus dicitur, quasi strenue fans , quod<br />

patet in suo sermone et in luculenta divini verbi pracdicatioiie '}.<br />

Vcl Stephanus dicitur quasi strenuc stans vel fans anus, id cst strc-<br />

nue sivc laudabiliter stans et iustruens et regens anus, id est viduas,<br />

1) Ed. Pr. perperain rriici, 2) "Verb.-i : pro — oraiidi omittit Ed. l'r.<br />

fort.isse ex lilossa iiat.i. Similiter iii se

5U Cap. VUl. De saiK to Stephaiio.<br />

(|iubus i\b apostolis fiierat praefectns, qiiae <strong>ad</strong> littcram aiius eraiit.<br />

Est orgo corona propter priiicipiutn uiartirii , iiorma propter excm-<br />

phim paliciidi et bene vivendi , strenue fans propter liiculentam<br />

praedicatiouem , strenuc ') stans proptcr viduarum laudabilem in-<br />

structionem.<br />

1. Stcphanus fuit unus dc septem dyaconibus , ab apostolis in<br />

ininisterium ordinatis. Crcscente enim numcro discipulorum coiivcrsi<br />

ex gentibus <strong>ad</strong>vcrsus convcrsos ex Judacis raurmurarc coeperunt,<br />

ex eo quod vidiiae corum in ministerio quotidiano contcmnchantur.<br />

Hiijus autem nuirmuris causa duplicitcr potcst iiitcUigi , aut quia<br />

viduae eorum in uiinistcrio non <strong>ad</strong>mittcbantur, aut quia prae cae-<br />

tcris in quotidiano miuisterio gravabantur. Apostoli cnim, ut ex-<br />

pcditius pracdicationi insistcrcnt , viduis miiiistrationem commise-<br />

rant. Vidcntcs itaquc apostoli murmurationcm orlam pro <strong>ad</strong>niini- j<br />

strationc viduarum, volcntcs hoc murmur scdarc congrcgata omni<br />

raullitudinc dixcrunt: non cst acquum nos derclinqucre verbuui Dei<br />

ct ministrarc mcnsis. Glossa. Quia mcliora sunt fcrcuJa mentis<br />

quam dapes corporis. Consideratc ergo, fratrcs, ex vobis viros boni<br />

tcstimonii VII plenos spiritu sancto et sapientia, quos constituamus<br />

super hoc opcrc. Glossa: ut ininistrcnt vel ministraiitibus pracsint.<br />

Nos vcro orationi ct pracdicationi instantcs crimus. Et phicuit<br />

sermo omni populo ct multitudini Ct clegcrunt septcm, quorum bca-<br />

tus Steiihanus primus ct primicerias exstitit ct <strong>ad</strong>duxcruiit cos <strong>ad</strong><br />

apostolos et iiiiposucrunt super cos inanus. Stephaims autcin plc-<br />

nus gratia ct fortitudine faciehat prodigia ct signa in populo. In-<br />

vidcntcs igitur Judaci ct cum superare et convinccre cupientcs tri-<br />

plici raodo cuiu viiiccre aggrcssi sunt, scilicet dispulatione, testium<br />

productionc et torinentorum illationc. Scd tamen ipsc disputantcs<br />

supcravit , tcstcs falsos convicit ct dc suis tortorihus triumpha-<br />

vit. Et in qualihct pugna <strong>ad</strong>jutorium sihi de coclo datum est. In<br />

prima ciiiin ei datus cst spiritus sanctus . qui sapientiam ministra<br />

rct. Iii sccunda valtus angclicus, qui falsos tcstcs tcrrcrct. Et in<br />

tcrtia visus cst (Juistus <strong>ad</strong>juvarc paratus, qni martirem confortaret.<br />

In qualibet igitur pugna ponit liistoria tria, scilicet aggressum<br />

praelium, coUatum <strong>ad</strong>jutorium ct <strong>ad</strong>cptum triumphum. Historiam<br />

igitur brcviter percurrcntcs Iiacc omiiia \idcre potcrimus. — —<br />

S. Cum igitur hcatiis Stcphanus miilta sigiia faccret ct frcqucntius<br />

l) Kd. Rec. prneferunl fnns a n u s.<br />

^

Cap. VJII. De saiicto Sfephario. 51<br />

popiilo piaetlicaret, Jiidaei sibi iiividentes priiDuin piaelium euiu eo<br />

iuieruiit, ut euin per disputationem viiicereut. Surrexeruiit eniin<br />

quidam de sjnagoga lii)ertiiiorum a regione sic diclorum, vel libcr-<br />

tinoruiu, id est tiliorum libertorum. Libertiui enim dicuiitur lilii li-<br />

bertorum , id est eorum , qui de servitule manumissi sunt ct liber-<br />

tate donati. Et sic dc stirpe servili fuerunt , qui primo iidei resti-<br />

terunt et Cyrenensium a Cyrene civitatc et Alcxandrinorum et eo<br />

ruin qiii erant a Cilicia et Asia disputantes ciun Stephano. Ecco<br />

priinum praelium. Deinde subjuiigit triumphum et noii polerant re-<br />

sisterc sapientiae , postremo ponit <strong>ad</strong>jutorium et ') spirilum , qui<br />

loquebatur. Videnles igitur, quod per hunc moduin pugnandi euin<br />

noii possent supcrare, <strong>ad</strong> secunduin moduin sc callidc coiivertunl,<br />

ut scilicet cum falsis tcstibus superarent. Submiserunt enim duos<br />

falsos testcs , qui eundem de qu<strong>ad</strong>ruplici blasphemia accusarent.<br />

Adducentes itaquc eum in concilium falsi testcs cum dc quatuor<br />

accusabant , scilicet de blasphemia in Dcum , in Alo^scm , in legem<br />

et in taberuaculum sive templum. Ecce praelium. Et intuentes eum<br />

oranes, qui sedcbant in coiisilio, videbant facicin ejus tamquam fa-<br />

ciem angeli. Ecce auxilium. Deindc ponitur Iiujus sccuiidac piig-<br />

iiae victoria, cum falsi testcs de his omnibus confutantur. Dixi(<br />

enim princeps sacerdotum , si hoc ita se haberet. Tunc beatus<br />

Stephanus de illis quatuor, quae sibi falsi testes imposuerunt , st-<br />

pcr ordinem excusavit. Et primo excusavit sc de blasphemia in<br />

Deum dicens , Deum , qui locutus fuit patribus et prophetis , Dcuin<br />

gloriac fuisse. Ubi Deuiu tripliciter commendavit , scciuidum quod<br />

hoc verbum potest tripliciter cxponi. Est eniin Deus gloriac , id<br />

est coUativiis gloriac, in Rcgmn II: qui honorificaverit rae, glorifi-<br />

cabo euni ; vel Deus gloiiae, id cst , contentivus gloriae, Proveri).<br />

VIII: mecum sunt divitiae et gloria; vel Deus gloriac, id est, Deus<br />

cui a creatura debetur gloria, id esl rcgi saeculorum iminortali etc.<br />

Commendal igitur Deum Iripliciter, stilicet quod sit gloriosus, gio-<br />

rilicatus et glorilicandus. Deindc cxcusat se de secunda blasphe<br />

mia iii JVIoysem raultipliciter commendando. (^ominendal enim eiiiii<br />

praecipue a tribus , scilicet a zeli fervorc , qnod perculientem Ae<br />

gjptium interfecit , a rairaculorum operatione , quae in Aegjpto ri<br />

in deserto fecit, et a Dei familiaritate, quia pluries cuin Deo faiiii<br />

s i s t er p.<br />

1) Bec. Kil. noa in.-il» s p i r i t u 1 . (jiKni ii>ii-if'li.n\t <strong>ad</strong> vp|-liiiiii regens<br />

4*

5:^ Cap. NHl. Dt saiitto Stephaiio.<br />

liuiitci loditus liiit. P((stmo(lum oxcusat sc de tertia blaspliemia,<br />

i\\u\c erat iu legcm , ipsam tripliciter lommcnilaiido , Bcilicet ex<br />

latioiie (laiilis , (jui fuit Dcus , cx rationc ininislraiitis , qui fuit<br />

Mo.ysos talis ct tantus , et ex ratione linis , quia dat vitam. Post-<br />

modo cocpit se purgarc de quarta blasphemia, quae crat iii taber-<br />

iiaculum cl in tcmpium, ipsum tabcrnacuium qu<strong>ad</strong>ruplicitcr commen-<br />

dando , scilicct quod fiiif a Dco pracceptum , fieri in visione oslen-<br />

sum a Moyse consummatum ct arce tcstimoiiii contcntivum Tcm-<br />

pliun autciu dixit tabcruaculo successissc. Sic ergo beatus Ste-<br />

phanus crimine sibi objccto rationabiliter se purgavit. 3. Vi-<br />

dcntes igilur Judaci , quod ncc in isto sccuiido modo cum snpcrare<br />

valcrent , tcrtium modum assunuint et tcrtiam pugnam iiieimt, ut<br />

scilicet salteni tormciitis et suppliciis eum supcrarcnt. Quod iit vi-<br />

dit bcatus Stcphanus, voiens pracccptum domiiiicum dc ') fraterna<br />

corrcctionc scrvarc , Iribus modls cos coiiatus cst corrigcrc et a<br />

tanta nialitia cohibcrc , scilicct pudorc , timore ct amorc. Primo<br />

pudorc , cjus diiritiam cordis ct sanctorum nccem impropcrando.<br />

Dura, inquit, ccrvicc et in circumcisis cordibus et auribus vos sein<br />

pcr spiritui sancto rcstitistis, sicul ct patrcs vcstri , ila et vos.<br />

Qucm cnim prophctanim patres veslri non suiit pcrsccuti? et occi<br />

dcrunt eos , qui pronuntiabant de <strong>ad</strong>veiitu justi. Ubi , sicut dicit<br />

Glossa, tres gr<strong>ad</strong>us malitiae coruin poiiit. Primus csl, quod spi-<br />

rilui saiicto rcstiterunt. Secundus cst : prophctas pcrsecuti suiit.<br />

Tcrtius est: cresccnte malitia cos occideruiit. Scilicct quia frons<br />

aiulicris mcrctricis facta erat iis et iicsciebant erubcscerc ncc sic<br />

a conccpta maiilia destitcrunt. Immo audicntes haec dissccabantur<br />

cordibus suis et stridcbant dcntibus in euni. Postmodum ergo cor-<br />

rexit eos limorc per hoc sciiicct, quod Jcsum stantcm a dextris Dei<br />

sc vidcrc pcrhibuit, quasi paratum se <strong>ad</strong>juvarc et <strong>ad</strong>vcrsarios coii-<br />

deninarc. Cuin cniin cssct Stcphanus plcnus spiritu sanclo intucns<br />

in coeium vidit gloriam Dei et ait : ecce vidco coelos apcrtos cl<br />

iiliiim doinini stantem a dcxtris virtutis Dci. Licet igitur jain pu<br />

dorc et timore corrcxerit cos , non tamcn <strong>ad</strong>huc dcslitcrunt, scd<br />

dctcriorcs quam prius fuerunt. Exclamantcs cnim vocc magiia con-<br />

tinuerunt aures suas. (ilossa: nc biasphcmantcm audirent. El<br />

iinpctum fcccrunt unanimitcr in cuin ct projicicntcs eiun extra civi-<br />

latcm lapidivbant. Iii hoc sccunduiu lcgcm se agcrc arbitraiitcs<br />

I) Ed. Vr. o/Tert sm^prii.i,

Cap. Vlli. Dc sancto Stephano, oii<br />

qiiod blasphoraiim cxtra castra maiulavcrat laiiidari. Et iiii duo<br />

faisi tcstes, qui in eum primum lapidem iniltere dci)ebant, seciuulum<br />

legem diccntem: primamanus testium lapidabit ctc, tum deposucrnnt<br />

vestimenta sua , nc iJlius tactu coinquinarcntur vel ut <strong>ad</strong> lapidan<br />

dum cxpeditiorcs reddcrentur , secus pedcs <strong>ad</strong>olesccntis , qui voca<br />

batur Saulus ct postca vocatus cst Paulus. Qui dum lapidantium<br />

vcstimenta custodirct, et co qiiod <strong>ad</strong> lapidandum eos cxpediliorcs<br />

roddcret , quasi manu omnium lapidavit. Cum autcm cos nec pu-<br />

(lorc nec timore a tanta possct nequitia rctralicre , tcrtium modum<br />

<strong>ad</strong>hibuit, «t saltcni cos amorc cocrccrct. An non cvimius amor<br />

iuit, quem iis ostendit , quoniam pro se et pro ipsis oravit? Pro<br />

sc quidem oravit, ne sua passio prolongaretur ct sic ipsi rei noxa<br />

majori tencrentur, pro ipsis autcm oravit , ne iis hoc in pcccatum<br />

jmputarctur. Lapidabant, inquit, Stephanum invocaiitcm et diccn-<br />

tem : Domine Jesu accipe spiritum meum. Positis autcm genibus<br />

clamavit voce magna dicens : doinine nc statuas illis iioc pef catum,<br />

quia ') nesciunt quod faciunt. Et vidc amorcm mirabilem , quia<br />

orando pro se stetit, orando pro suis lapidatoribus gcnua flcxit,<br />

quasi plus orationem, quam pro ipsis faciebat, quam illam, quam<br />

pro se cfTundcbat, cupcret exaudiri. Pro ipsis autcm potius quani<br />

pro se genua flexit, quia , ut dicit Glossa ibidcm , quornm major<br />

iniquitas majus supplicandi remedium postulabat. In hoc ctiam<br />

martir Christum imitatus est, qui in passione sua pro se oravit di-<br />

ccns: pater in manus tuas commendo spiritum meum, et pro suis<br />

crucifixoribus dicens : patcr ignosce illis etc. Et cum hoc dixisset,<br />

obdormivit in domino. Glossa: pulchre dictum est, obdormiit, ct<br />

non , mortuus est, quia obtulit sacriiicium dilcclionis ct obdormivit<br />

in spe rcsurrectionis Facta est autcin lapidatio Stcphani eodcm<br />

anno, quo dominus asccndit, in proximo mense Augusti, tertia die<br />

intraiite. Sanctus vero Gamalicl et Nicodcmus, qui crant pro chri-<br />

stianis in omnibus consiliis Judacorum , sepelierunt eum in agro<br />

ipsius Gamaiiclis et fecerunt planctum magnum super eura et facta<br />

est magna pcrsccutio christianorum , qui crant in JJicrusalcm , quia<br />

occiso bcato Stephano , nno dc principibus , alios graviter pcrscqui<br />

coeperunt, in tantum quod oinnes christiani praeter aposlolos, qui<br />

erant cacteris fortiorcs , pcr totain Judacorum provinciam sunt dis-<br />

persi, juxta quod dominus pracceperat iis : si vos persecuti fucrint<br />

1) Ed. Pr, omiltlt verbn : q >i i •( —<br />

fnciutit.

54 Ca|>. VIII. De sancto Stepliaao.<br />

in uiia tivilate, fiigitH ia aliam. — — -t. Refcrt Aiigiistiims doctor<br />

egregius beatuin Stephanuin innumeris miraculis claruissc ct mor-<br />

tuos sex suis meritis excitasse, multos a variis languoribus curasse.<br />

Praeter hacc autem alia refert miracula , digne memoriae coininen-<br />

danda. Ait enira , quod flores super altare heati Stephani pone-<br />

bantiir et inde ablati super infiiinos ponebantur , panni ctiam<br />

de ejus alfari sumti et super aegros impositi multis cxstiterunt in-<br />

iirmanlibus in mcdelam , nain sicut ait in libro XXII de civitate<br />

Dei , flores ipsi de altari assumti cujusdain mulieris caecae oculis<br />

impositi sunt et illa contiiiuo lumcn reccpit. Rcfcrt quoque in eo-<br />

dem Hbro , quod , cuin quidain vir primarius civitatis , nomine Mar-<br />

tialis , infidelis esset ct nequaquam converti vellet , cum tamen plu-<br />

rimuin aegrotaret, gcner suus valde hdelis <strong>ad</strong> ccclesiam sancti Ste-<br />

phani venit et de ipsis floribus, qui supcr altaii erant , accipiens<br />

ct <strong>ad</strong> caput sui soceri flores ipsos latentcr posuit. Super quos<br />

cum ilie doiiniisset , protinus ante diluculum clamavit , ut <strong>ad</strong> epis-<br />

copuin mitlcrctur. Cuni aiitciu cpiscopus abcsset , sacerdos <strong>ad</strong> euin<br />

venit et ipsum , cum<br />

vixit , hoc<br />

ct crcdcrc diccret , baptisavit. Hic quamdiu<br />

verbum seinpcr iii orationc habiiit: Chrisle accipe spiri-<br />

luni nieuin , cuni lamcn hic beati Stephaiii ultiiua verba ncscirel.<br />

— — 3. Aliud siniilitcr in eodcm refert miraculum, quod qiiaedam<br />

matrona, iiouiiiic Pctronia, cuin diu iiifirinitatc gravissima torquere-<br />

lur ct iiiuila <strong>ad</strong>hibcns reincdia nullum senlirct libcrationis vesti-<br />

giiim . taiul.cm qucmdain Judaeum consuiuit, qiii annulum quendam<br />

(uim quodam lapidc ei tribuit , ut ipso aiinulo cum chorda <strong>ad</strong> iiuda<br />

corporis cingcrctur, ut ex virtutc iliiiis bcncliciuin reciperet saiii-<br />

talis. Sed dum lioc sibi nil valcrc conspicerct, <strong>ad</strong> ecclesiain pro-<br />

tomartiiis propcravit et pro saliite sua instaiitius bcatum Stepha-<br />

num cxoravit. Tuiic subito insoluta chorda cl illacso aiinulo rc-<br />

raanente aniiulus in tcnain prosiliit ct contiiiuo pcrfecte sanatam sc<br />

_scnsit. — — O. Aliud siiuilitcr in eodcm nou ininiis inirabile re-<br />

fcrt miraculum Apud iiamque (uicsarcam Cap<strong>ad</strong>ociac quacdam<br />

nobilis matrona eral, viri quidein destituta solatio , sed nobili val-<br />

lata multitudinc filiorum, nam deccm filios habuissc dicitur, quoruni<br />

septcm niarcs ct trcs feminac fuissc pcrhibciitur. Qii<strong>ad</strong>am igitur<br />

vicc duin malcr ab iis olTenditur, malcdictioncm suam filiis imprc-<br />

calur, subito autcin malcdictioncm niatris diviiia vin<strong>dicta</strong> subscqui<br />

liir, ct omiics pociia simili ct horribili fcriuntur. Nam omiics tic-

(Jajj. Vlll. l)e saucto Stepliauo. . hh<br />

iiioie membroriim omnium honibililer siiiil perciissi .<br />

(luapiopler<br />

iiimium dolentes et eorum civium oculos non fereiites per totuni or<br />

bem vagari coeperuiit et quocumque ibant , omiiium in se coiiverte-<br />

baiit aspectum. Ex his autcm duo, frater et soror, Paulus et Pal-<br />

l<strong>ad</strong>ia.Hypponcm vencruiil et ipsi Auguslino ibidem episcopo, quae<br />

sibi contigerant, narravcrunt, Ciim ergo jam quiudecira diebus aiite<br />

Pascha ecclesiam bcati Stcphani frequentaiites sanitatem ab ipso<br />

multis precibus postulassent, iu ipso die Pascliae cum frequens po-<br />

pulus praescns esset, unus ex iis Paulus repente cancelluin introi-<br />

vit et ante altare cam raulta fidc et revcrcntia se prostravit in<br />

orationc, et cum <strong>ad</strong>stantes rei exitum exspectarent , subito surrexit<br />

sanus , a tremorc corporis deinceps alicnus. Cum autein <strong>ad</strong> Au-<br />

gustinum fuisset <strong>ad</strong>ductus , ipsc euni <strong>ad</strong> populum protulit ct se-<br />

quenti dic libelluni de iiarratione ejns iis recitandum promisit, Cuin<br />

autem sic <strong>ad</strong> populum loqucrelur et soror illius ibidem omnibus<br />

fflcrabris treniens assisteret , surgens illa e mcdio beati Stepliani<br />

concellos intravit et statim velut obdormiens subito sana siirrcxit.<br />

Ipsa similiter in mediuiu producilur et dc utriusque sanitale Deo<br />

et beato Stephauo iramciisae gratiae refcruntur. Orosius uamque<br />

a Hicronymo <strong>ad</strong> Aiigustinura rediens quasdam reliquias sancti Stepliani<br />

detulit, <strong>ad</strong> qnas prae<strong>dicta</strong> et plura miracula facta sunt. —<br />

t. Notandum autcm , quod bcatus Stephanus hoc die passus<br />

non est, sed ea die, ut dicitur, qua ejus invenlio celebratur. Cu-<br />

jus autein iuventio hac dic dicitur exstilisse , scd quare festa mu-<br />

tata suiit, dicetur, cum de invcntione agctur. Ad praesens autem<br />

hoc dixisse sufficiat, quod duplici de causa ecclesia haec triafesta,<br />

quae sequuntur nativitatein domini, sic voluit ordinarc. Prima est,<br />

ut Christo spouso et capili omnes sui comitcs <strong>ad</strong>jungantur. Natus<br />

enira Christus , sponsus sponsae ecclesiac , iu hunc mundum tres<br />

sibi coraites <strong>ad</strong>junxit, dc quibus comilibus dicitur in Canticis: di-<br />

lectus mcus caudidus, et rubicundus, elcctus ex luillibus. Caudidus,<br />

quo <strong>ad</strong> Johaunem evangelistain pretiosuni confessorcin , rubicundus<br />

quantuin <strong>ad</strong> Stephanum protoinartirem , electus ex raillibus , quaii-<br />

tum <strong>ad</strong> turbam innocentium virginalem. Secunda ratio est, ut sic<br />

ecclesia omnium martirum gciiera secundum gr<strong>ad</strong>us dignitatis iii<br />

siinul <strong>ad</strong>unarct, quorura quidein inartiiii Christi ualivitas causa<br />

luil. Est enim lri|)Icx martirium, unuui voluntalc pt opcrc , sccun-<br />

duni voluntate e) noii opcrc. tertium opcrc scd iioii voiuiilalc. Pri-

58 Cai). IX. De sancto Johaiiue apostolo et evangelista.<br />

nmin iii bealo Slepliano , scciuulum<br />

innoccntibus.<br />

in boato Johannc ,<br />

CAP. IX.<br />

tcrlium in<br />

l>e ^ancto Joliaiine apoi^tolo el<br />

evaiig-elista.<br />

juiiannes in((;r|nctalui Dei gratia , vel in (|uo esl gralia , \el<br />

rui (lonatuin est, vel cui donatio a Deo iacla cst. Per lioc intcl-<br />

Jiguntur IV privilegia, quac fuenint in beato Joliannc. Priiuuni<br />

cst praccipua Christi dilectio. Christus enim prae caeteris aposto-<br />

lis eum dilexit et inajora dilectionis et famiiiaritatis signa ostendit.<br />

Et inde dicitur Dei gratia . quia domino gratiosus. Etiaiu phis<br />

Petro ipsuin dilexissc videtur. Sed est dilectio animi ct signi. Et<br />

illa, quac est signi, duplex est. Una quae consistit in ramiharita<br />

tis ostensione , et alia in bencriciorum exhibitione. Quantuin <strong>ad</strong><br />

primuin utruraque aequahtcr dilexit, .quantum <strong>ad</strong> secundum , plus<br />

Johanucm , quantum <strong>ad</strong> tertium plus Pctruin. Sccundum est caruis<br />

incorruptio, quia virgo a domiuo est eledus et iude dicitur, in quo<br />

est gratia. In ipso cuLm fuit gratia pudicitiae virgiualis, uudc ct<br />

de uuptiis volens uubcrc a domino vocatus fuil. Tcrtium est sc-<br />

crctorum revelatio. Et iude dicitur, cui donatum est. Eidcm euini<br />

douatuiu esl, inulta secrcta et profunda uosse, sicut diviuitatc vcrbi<br />

ct consuinmatiouc sacculi. Quartum cst luatris Dci rccommcndalio,<br />

ct iude dictuin est, cui donatio facta est. Maxiina euim donalio a<br />

doinino lunc eideni facta cs( , (|uando inatcr Dei in ejus custodia<br />

donata csf. Ejus vitam Milctus Laodiccac cpiscopus scripsit, qiiaiu<br />

Ysidorus in libro dc ortu ct vita vcl obitu sanclorum patrum ab<br />

breviavit.<br />

1. Johanncs apostolus ct cvangclista dilcctiis a doiniiio ct virgo<br />

clcctus post Pcnthecostcn divisis apostolis in Asiam csl profcctus,<br />

iibi ccclcsias luultas fundavit. Doinitianus igitur impcralor lyus<br />

iiitclligcns fainam acccrsidim ciiiii iii doliiiin lcrvcntis olci antc por<br />

tam latinam niitti jiissit. illc autciii indc cviit illacsus . sicut a (or<br />

ruptionc carnis (sxstilcrat alicnus V' idciis igitur impcrator . quod<br />

iiec sir a pracdicalioiic dcsistcrct , cuin in Pathinos iiisiilain iti cx

Cap, IX. De sancto Jolianne apostolo et evaugelista. 57<br />

siliuni relegavil, ubi solus degcus apocalipsini scripsit, Eodeiii aniio<br />

iiuperator propler sui niuiiain crudelitalem occiilitur et a scnatu,<br />

quidquid fecerat, revocalur sicquc factuin est, ut sanctus Johannes,<br />

qui cum injuria in insulam deportatus fiierat, cnin honore Epliesuin<br />

rcdirct, occurrcntc ei univcrsa turba et dicente : bencdictus ,<br />

qui<br />

vcnit in nomine domini. Cum autem ingrederetnr urbein , Drusiana<br />

ejns dilectrix , quac<br />

suuin plurimnm dcsiderabat <strong>ad</strong>vcntuin , mortua<br />

efferebatur. Parcntes igitur ejus viduac et orphani dixcrunt ci<br />

sanctc Johannes , ecce Drusiaaam cifcrimus , quac tuis semper ino-<br />

nitis obsecundans nos omnes alcbat tuumque piurimum desiderabat<br />

<strong>ad</strong>ventuin dicens : o si videam apostolum Dei , antequam moriar.<br />

Ecce tu venisti ct te videre non potuit. Tunc jussit feretrum de-<br />

poni et corpiis rcsolvi dicens : dominus meus Jesus Ciiristus susci-<br />

tet te , Drusiana, surge et v<strong>ad</strong>e in domum tuain et para mihi rc-<br />

fectiouem. Statiin illa surrexit et cocpit irc sollicita de jussionc<br />

apostoli, ita ut sibi videretur, quod non dc inoitc, sed dc somno<br />

cxcitasset eam. S. Altera autcm die Cralon philosophus in<br />

foro populum convocavit, ut ostcnderet, quomodo hic mundus con-<br />

lemncndus essct. Duos enim ditissimos juvcnes fratres prctiosissi-<br />

mas gcminas distracto toto patrimonio craerc fccerat, et easiucon-<br />

Si^ectu omnium confringi jusscrat. Contigit igitur apostolum .illuc<br />

transituin facerc vocansquc <strong>ad</strong> sc philosophum hujusmodi mundi<br />

contemtum triplici ratione coudemnavit. Prinio quia orc hominum<br />

laudatur, scd divino judicio condcmnatur; sccundo quia ex tali<br />

contcmlu vitiiim non curatur ct ideo vanus est, sicut mcdicina vana<br />

dicitur, ex qua morbus nequaquam curatur; tertio quia contcmlus<br />

merilorius est, qui sua pauperibus elargitur, sicut dominus juveni<br />

dixit : si vis perfectus csse , v<strong>ad</strong>e et vcndc omnia , quae habes , et<br />

da pauperibus. Cui Craton dixit: si verc Dcus magister tiuis est<br />

et vult, ut harum gcmmarum pretium pauperibus erogetur, fac ut<br />

rcintegrcntur , ut <strong>ad</strong> ejus facias gloriam , quod cgo <strong>ad</strong> hominum<br />

feci famam. Tunc bcatus Johannes gcmmarum fragmcnta in ma-<br />

nuin suam recolligens oravit , ct factae sunt integrae sicut prius,<br />

stalimquc philosophus et illi duo juvenes crediderunt ct gemmas<br />

vcndcntes prctium paupcribus erogarunt. — — 3. Duo insuper<br />

Juvencs honorati horum exemplo venditis omnibus ct paiiperibns<br />

erogatis apostoliim sunt scculi. Qu<strong>ad</strong>ani autcm dic videntes servos<br />

suos pretiosis indumentis fulgentes , in uno vcro pallio se egentcs.<br />

conlristari cocpcrunt. Quod cuin sanctus Johanncs <strong>ad</strong>vertissct. co<br />

:

58 (Jap. IX. Dc isancto Joliaaae aiiostolo et evaiigelista.<br />

qiiod facie tristes essent , virgas et lapides a iitlore iiiaris deterii<br />

fecit et eos ia auruin et gemmas convorlit. Qui jussu apostoli<br />

universos auritices et gemmarios per soptcm dios (luaerontcs revorsi<br />

sunt dicentes, quod illi nunquam lam purum aurum et tain prolio-<br />

sas gcmmas se vidisse testati sunt, dixitque iis: ite et redimilc<br />

volns torras , qnas vcndidistis, qura caelormn praemia perdidistis,<br />

estote floridi, ut marcescatis, estote divitcs teinporaliter, ut in per-<br />

petmira mendicelis. Tunc aposlolus contra divitias diutius coepit<br />

disputare , ostendeus, quod VI suiit, quac debent nos ab immodo-<br />

rato divitiaruin appetitu rctrahore. Primuin cst scriptuin , unde re-<br />

citavit hystoriam de divito cpidonc, qucin Deus reprobavit, et de<br />

Lazaro paupere , quoin Dcus elcgit. Sccunduin est iiatura , quia<br />

homo sine divitiis nascitur ct nudus et sino divitiis morilur. Ter-<br />

tinm est creatura, quia sol, liina, sydera, pluvia, aor omnibus sunt<br />

communia ct communiter sua beneticia largiuntur: sic et inter ho-<br />

mines omnia communia csso dobercnt. Quartum ost fortuna. Dixit<br />

cnim , quod sorvus eriicitur nuiumi ct dyaboli: nummi , quia non<br />

possidet divitias, sed ipse a divitiis possidetur; dyaboli, quia juxta<br />

evangoliuin amator pccuniac sorvus ost Maminonao. Quintiiin osl<br />

cura, quia habent curam ct sollicitudinem diurnam et nocturnam in<br />

acquirendo , in custodiendo tiinorcm. Scxtuin est jactura ct osten-<br />

dit, quod divitiac snnt causa jacturac , quao ost in acquisitione du-<br />

plicis inali , scilicet mali iii praescnti , quod est elatio , et inali in<br />

futuro, quod cst acterna damnatio , et altcrius , quod cst in pordi-<br />

tionc aeterna , scilicet duplicis boni , in pracsenti , quod est gratia,<br />

et boni ia futuro, quod cst actorna gloria. -4. Cuiu igitur<br />

sanctus Johannes contra divitias taliter disputarct, ccce juvenis qiii-<br />

dam luortuus ctrcrcbatiir , qui triginta dios Iiabebat, quod uxorcin<br />

acccpcrat. Vcniens igitur mater, vidua ct cactcri, qui cuiu Hcbant,<br />

<strong>ad</strong> pcdes apostoli prociderunt rogantes , quod hunc qnoquc , sicut<br />

Drusiaiiain ia noininc Dci suscitaret. Flenle igitiir apostolo diulius<br />

et oranto , continiio rcsurroxit praoccpilquo ci , ut illis duobus dis-<br />

cipulis enarrarct, quantara incurrissent pocnain ct quantam gloriam<br />

pordidissent. Qui niulta do gloria par<strong>ad</strong>isi et de poenls inferni,<br />

(|uas vidcrat, cnarravit dicens: o miscri , vidi angelos vestros ncn-<br />

tes ct daemones gralulantes. dixitque iis, (|uod perdidissent acterna<br />

palatia , (|uae sunt gcinmis coruscantiiais fabricata , claritatis mira<br />

bilis coatontiva. c(»pio.sis cpuliH rclVrla , dcliciis plcna . gaudiis glo

Cap. IX. De sancto Johanne apostolo et evangelista. 59<br />

riosa permansiua. De inferno autem octo poenas dixit , quae liits<br />

vcrsibus continenlur<br />

;<br />

Vermes et tenebrae, flagellum, frigus et ignis<br />

Daemonis aspectus, scelerum confusio. luctus.<br />

Tunc ille, qui fuerat suscitatus , et illi duo discipuli <strong>ad</strong> pedes apo-<br />

stolorum se prosternentes rogabant, ut misericordiam consequerentur.<br />

Quibus apostolus ait : XXX diebus poeiiitentiam agite, intcr<br />

quos orate, iit virgae et lapides <strong>ad</strong> naturam pristinam revertantur.<br />

Quod cum factum csset, ait iis : ite ct undc tulistis virgas et lapi-<br />

des, dcferatis. Quod cum fecissent et virgae ct lapides in sui na-<br />

turam reversi essent , omnium virtutum gratiam , quam habuerant,<br />

reccperunt. 5. Cum autem beatus Johannes per totam Asiam<br />

praedicasset , cultores jdolorum seditioncm in populo concitanles<br />

Johannem <strong>ad</strong> templum Djanae trahebant ') cogentes eum sacrili-<br />

cium ofFerre, quibus Johannes hanc disjunctiouem proposuit, ut aut<br />

ipsi <strong>ad</strong> invocationem Dyanae ccdesiam Christi evertcrent et ipsc<br />

ydolis sacrificaret, aut ipse <strong>ad</strong> invocatiouem Christi teniplum Dyauae<br />

everteret et ipsi in Christum credcrcnt. Huic ergo seutentiae cum<br />

major pars populi consensisset exeuntibus cunclis de templo oravit<br />

apostolus ct funditus templum corruit ct Dyanae imago pciiitus com-<br />

mimita^est. Aristodemus autem pontifex jdolorum in populo sedi-<br />

tionem maximam concitavit, ita ut una pars contra aliaui <strong>ad</strong> prae-<br />

lium pararetur. Cui apostolus : quod tibi vis , faciam ut placeris.<br />

Cui ille: si vis, ut credam in Deum tuum, dabo tibi venenum biberc<br />

et si nullam in tc laesionem '^) videro , verus Deus dominus tuus<br />

apparebit. Cui apostolus: fac ut locutus cs. Et ille: volo ut ante<br />

alios morientes videas , ') ut sic amplius pertimescas, Pergens<br />

igitur Aristodemus <strong>ad</strong> procousulcm duos viros decapitandos petiil<br />

et coram iis omnibus venenum dedlt, qui mox ut venenum dedit,<br />

biberunt et spiritnm exhalaverunt. Tunc apostolus calicem acci-<br />

piens et signo crucis se muniens totum veneiium bibit et nullam<br />

laesionem incurrit, quapropter Deum omnes laudare coeperunt. Ari-<br />

stodemus autem dixit: <strong>ad</strong>huc mihi inest dubietas , scd si veneno<br />

mortuos suscitaverit , absque dubio vere credam. Tuuc apostolus<br />

ei tunicam suam tribuit. Cui illc : cur niihi tuiiicam tuam dedisti ?<br />

1) F.d. Priiic. 1472. iiiale oiiuttit veibii cogejiles niiiii pI deiiide quoijiie<br />

j»ost vocem i iivo ca t i on em : D y aiia e ecclesia iii. 2) Recenliores : i n -<br />

liilerit pr.iefenint. i) Ed. Pr. male legit : et \it -ninpiins partipi<br />

e 1 ca s.

fiO Cap IX. De sancto Jolianne apostolo et evangelista.<br />

Ciii apostoliis: ut sic confusns a tua infidelitate diseedas. Cui ille<br />

nuuiquid tHiiita tua me credere faciet. Et apostoliis: v<strong>ad</strong>e ct mitte<br />

eam supcr corpora defuiictorum diceiis : apostolus Cliristi me raisit<br />

<strong>ad</strong> vos, ut iu Christi nomine exsurgatis. Quod cum fecisset , illico<br />

eurrexerunt. Tunc apostolus pontilicein et proconsulem credentcs<br />

cum omni parentela sua Christi nomine baj)tisavit . qui in honorem<br />

beati -Johannis ccclesiam constnixerunt. Q. Refert bcatiis<br />

(Jlemens , sicut in IV libro ecclesiaslicac hystoriae invenitur, quod<br />

quodam tempore apostolus quemdam juvenem pulchrum el forteni<br />

convertit et eum cuidaui episcopo siib depositi norainc coinmcndavit.<br />

Post aliquod autein teiupus juvenis dercliquit episcopuin ct factus<br />

cst princeps latronum. Apostolus ilaque <strong>ad</strong> episcopura venit et<br />

suum depositum requisivit. Cumquc ille de pecunia intelligeret et<br />

cx hoc vehcineuter stuperct, dixit ci apostolus : juvencin illum a le<br />

rcpeto, quem tibi tam studiose recoramendavi. Cui illc: pater san-<br />

cte , in anima mortuus est et in tali inonte cuin latronibus degit,<br />

quorum ipse princeps est. Quibus auditis vestcm suam scidit ct<br />

caput suum pugnis feriens: bonum, inquit, te custodcm fratris ani-<br />

mae dereliqui. Confestim igitur sibi cquum parari jussit el <strong>ad</strong> illuiu<br />

inontem intrepidus cucurrit. Uuem cum juvenis inspexisset , prae<br />

pudore nimio statim cquuin ascendit et velocius aufiigit. Aposto-<br />

ius autem aetatis oblitus urget calcaribus equuin et post terguni<br />

clamitat fugientis ') "^ '1"''-^ ''1' dilectissinic fugis patrem et incr-<br />

inem scnem? Ne timeas hli , quia pro te Christo rationem reddam<br />

el ccrtc pro tc libenter moriar , sicut pro nobis Christus cst mor-<br />

luus. Revertere, lili , revertere, quia dorainus ine luisit. Qui au-<br />

dieus compunctus rediit et ainarissime flevit. Apostolus autcm <strong>ad</strong><br />

pcdes ejus procidil et niannm taniquam per poenitentiaiu jaiu pur-<br />

gatain osculari cocpit. Jejunante igilur ct orantc pro eo apostolo<br />

vcniam impctravit ipsumquc postmodum in episcopum ordinavit. —<br />

'S. Legitur quoque in e<strong>ad</strong>em hystoria ecclcsiastica ct habctur<br />

in glossa super sccundam canonicam Johannis, (|uod cura Johan-<br />

ncs apud Ephesum balnea lavandi gratia introisset ct ibidem Cc<br />

rinthiiin hacrcticuin vidissct, protiuus cxiliit diccns : fugiamus hinc,<br />

nc baliica supcr nos corruaut, in quibus lavatur (icrinthus vcrita-<br />

tis inimicus. — 8. Cum avis quacdain . quae perdix dicitur -)- "*<br />

1) .SirnililPr \il siiinn png. 14. Krxo ioro ; .1 d (( \i i d iiosiliiiii pssc pwi.ins<br />

rs.<br />

:

Cap. IX. Dc baacto Johamie ajjostolo et e\angelista, 61<br />

ait Cassianus iii lihro tollationiiiii , viva beato Johaniii u qiio-<br />

(lam oblata fuisset el ilie eam (|iiasi demiikendo tangeret et eon<br />

trectaret, quidani <strong>ad</strong>olesccns hoc videns <strong>ad</strong> coacvos suos ridendo<br />

dixit; vidcte, quomodo ille sencx cum avicula sicut jnier liidit.<br />

()uod beatus Johanncs per spiritum recognoscens juvenem <strong>ad</strong> se<br />

vocavit et quid in manu tenercl, inquisivit. Cui cum se arcum te-<br />

«cre diceret, ait: quid indc facis ? Et juvenis: aves indc ac bestias<br />

sagiltainus. Cui apostolus : qualiter? Tunc juvcnis cocpit arcum<br />

tcndcre ct tcnsum iii inanu tenere. Scd ciim nil ei apostolus dicc-<br />

ret, juvcnis arcum distendit. Cui Johaniies: quare, fili, arcum dis-<br />

tendisti? Et illc: quia, si diutius tcnsus teneretur, <strong>ad</strong> jacicnda<br />

jacula infirmior redderotur. Kt apostolus <strong>ad</strong> hoc: sic ct humana<br />

fragilitas <strong>ad</strong> contcmplationcm minus valida hcret, si sempcr in suo<br />

rigore pcrsistcns fragilitati suac intcrdum condesccnderc rccusarct.<br />

Nam ct aquila cunctis avibus cclsius volat et solcm clarius conspi-<br />

cit ct tamcn naturae ncccssitatc <strong>ad</strong> iina dcscendit: sic ct humanus<br />

aiiifflus, cum sc modicum a contcmplationc rctrahit, crcbra innova-<br />

tione ardentius <strong>ad</strong> coclestia tendit. O. Beatus igitur Jolian-<br />

iies , ut tcstatur Hieronjmus , cuin ipsc usquc <strong>ad</strong> ipsam suain ultimam<br />

scncctutcm Ephesi moraretur , et vix inter discipulorum ma-<br />

nus <strong>ad</strong> ccclesiam dcfcrrctur iicc plura \crba diccre possct, <strong>ad</strong><br />

quamlibct pausam hoc diccbat: hlioli diligitc altcrutrum. Tandijm<br />

fratrcs , qui cum co erunt , <strong>ad</strong>mirantes , quod sempcr c<strong>ad</strong>cm dicc-<br />

ret, dixerunt ei: magister, quare seinpcr e<strong>ad</strong>em loqueris? Qui rc-<br />

spondit: quia pracccptuni domini est , ct si solum hoc fiat, suflicit.<br />

lO. Rcfcrl quoque llelinandus, quod cuni Johannes evangc-<br />

lisla evangclium scribcre dcberet, prius indixit jcjunium, ut orarcnt<br />

sc digna scripturum. Fertur autem ipsum pro illo loco secrctissi-<br />

ino, in quo divina scripturus sccesserat, orassc , ut nullas hiiic in-<br />

sistens operi ventorum ibi aut imbrium injurias pateretur. Haiic<br />

que cidein loco usque liodic rcverentiani elcmciita scrvare dicuntur.<br />

llaec Helinandus. — — It. Cum igitur essct nonaginta octo anno-<br />

ruin et a passione domini , s(!cundum Ysidorum , aniio sexagcsimo<br />

septimo, apparuit ei dominus cum discipulis suisdiccns: vciii dilecte<br />

mi <strong>ad</strong> ine , quia tenipus cst, ut in nicnsa mea cum tuis fratribus<br />

cpuleris. Surgeiis autcra Johanncs cocpit irc. Cui dominus: do-<br />

miiiica die <strong>ad</strong> mc venies. Veniente igitur dominica univcrsus po-<br />

piiliis convcnit iii ccclesia, quae fuerat ipsius nomine fabricata. Qui<br />

a primo pullorum cantu praedicavit iisdem, hortans eos , nt iu hde

62 Cap. X. De innoceutihus.<br />

csscnl stabilcs ct iii maiulatis Dei fervciites cssciit. Post iiot lo-<br />

veam") qii<strong>ad</strong>ratain juxta altare fccit iicii cl terrain extra ccclesiam<br />

jactari dcsccndensqiie in fovcam cxpansis <strong>ad</strong> Deuin manibus dixit:<br />

invitatus <strong>ad</strong> convivium tuum, dominc Jesu Cliriste , eccc vcnio gra-<br />

tias agens , quia dignatus es mc <strong>ad</strong> luas epulas iuvitarc , scicns,<br />

quod ex toto corde mco desidcravi te. Cumque orationem finiisset,<br />

tanta lux super eum emicuit , quod nullus eum respicerc potuit.<br />

Reccdcnte aulcm luminc manna fovca plcna invciiitur, quod in loco<br />

illo usquc hodic gcncratur, ita ut iii fundo foveae instar minutac<br />

arenac scaturire vidcatur sicut in fontibus licri consucvit.<br />

13. Sanctus E<strong>ad</strong>mundus rex Aiigliae nulli, petenti in noininc sancti<br />

Joliannis cvangclistac , aliquid denegabat, undc contigit, quod qiii-<br />

dam peregrinus absentc camerario in nominc sancti Johannis evan-<br />

gelistac importunc a rege elceinosinam postularct. Cui rcx prctio-<br />

sum animlum, cum iiil aliud in promtu habcrct, dcdil. Scd post<br />

plures dies quidam miles Angliac in transmarinis partibus consti-<br />

tutus ab eodeni percgriuo annulum rcgi rcfcrcndiim in liacc vcrba<br />

recepit: illc, cui ct pro cujus amorc annulum hniic dedisti, tibi rc-<br />

mandat. Undc liquido patuit, quod beatns Johannes cidcni in for-<br />

ma apparuit percgrini. .13. Ysidorus dc ortu ct vita vcl<br />

obitu sanctorum priorum: mutavit Johannes in aurum silvestrcs<br />

froiuUum virgas , littoreaque saxa iii geinmas mutavit , gemmarum<br />

fragmiiia in propriam rcformavit naturam , pracccplo viduam susci-<br />

tavit, et rcdivivum juvenis corpus remcante aniina reparavit, bibcns<br />

letiferum haustuin cvasit pcriculuin ct eodein proslratos in vitac re<br />

paravit slatum. Hacc Ysidorus.<br />

CAP. X.<br />

De iiiiioccntibii^.<br />

Innoceiitcs dicli suiit triplici ratione , scilicel ratioiie vitae , ra-<br />

lioiic pocuac ct rationc innoccntiac assccutac. Rationc vitae dicti<br />

siint iiinoccntes ex eo, quod vitain iniioccntcin , id cst, noii noccn-<br />

tcm habucrunt. Nulli cnim unquani nocucrunt . iicc Dco pcr inolic-<br />

1) Ed. rrinc. in.Tlo loco : q ii .'i

Cap. X. De iiinocentif^us. H;}<br />

(licntiaiii, iicc proximo pcr iajustitiaiu, iicc sibi per alicujiis pcccati<br />

inalitiaiii. Et ideo ilicitur in psaliuo: inuoceutes et recti <strong>ad</strong>hacse<br />

ruiil mihi. Inuoccates in vita et recti iu fide. Ratione pocuac<br />

quoniam innoceiiter ac injustc passi suut, uude psalmista: effude<br />

raut saaguiiiein innocentem. Rationc innoceiitiae assecutae, quo-<br />

uiam iu ipso inartirio assecuti suut ') baptismalem iuuoceatiam, id<br />

est ab origiiiali peccato muuditiam , de qua inuocentia dicilur iti<br />

psalmo: custodi innoceutiam et vidc acqiiitateui, id est, custodi iu-<br />

nocentiam baptisiuatis et postiuodum vidc aequitatem l)ouae opc-<br />

rationis.<br />

1. Innocentes ab Herodc Ascalonita iaterfecti suut. Tres eaiiu<br />

Hcrodes sacra scriptura commemorat , quos famosos fecit coruiu<br />

crudclitas. Primus diclns est Herodcs Ascalonita, sub quo domi-<br />

ims natus est et a quo pneri occisi suut. Sccu<strong>ad</strong>us dictus est He-<br />

rodes Antipas , qiii JohaiHiem dccollavit. Tertius, dictus est Hcro-<br />

des Agrippa, qui Jacobuiu occidit ct Petnim incarceravit , uude dc<br />

hoo exstaut vcrsus<br />

:<br />

Ascaiouita uccat pucros, Antipa Joliauncm<br />

Agrippa Jacobum, claudetis iu carcere Petruiu.<br />

Sed priini Herodis hystoriam breviter videamus. Autipater Ydu-<br />

maeus , ut iti hystoria scholastica legitur , neptem regis Arabuiu<br />

duxit uxorem , ex qua filiuiu habuit , qucm<br />

vocavit Hcrodem , qui<br />

postmodo Ascalouita dictus est. Hic a Caesarc Augusto reguuin<br />

Judaeae accepit et tutic primitus sccptrum ablatum est dc Judaca.<br />

Huic sex filii nati suiit, scilicet Autipater, Alexauder, Aristobiilus,<br />

Archclaus , Hcrodes Autipas et Piiilippus. Alcxaudriuu autem et<br />

Aristobuluiu ex e<strong>ad</strong>em matre Judaea gcnitos Romam misit liberali-<br />

bus artibus imbuendos: post hoc a studiis rcdierunt et crat Alexan-<br />

der -) grammaticus , Aristobulus autciu acerrimus perorator ; jam-<br />

que ^) frequcutius de susceptioue regai cum patre disccptabaat. Ab<br />

hoc pater off"ensus Antipatiein illis pracpouere satagebat , cumque<br />

illi de luorte patris tractasseut et ob hoc a patre rejecti fuisseat,<br />

Caesarera <strong>ad</strong>euut dc patris injuria coiM|uesturi. laterea magi Jlie-<br />

rosolimam veaiuat el dc ortu aovi regis diligeatiussciscitantur : He-<br />

rodes lioc audiens perturbatur timeus, ue de verorum rcgumgenerc<br />

aliquis natus csset, qiii eum tamquam rcgni invasorein repelleret.<br />

1) Ed. rrlnc. pessiine legit: blasphcmal em. 2) Antiqiiiores oiniltiiiil<br />

verb.T grainma ticus — aulem. • 3) provoce frequentius recentiorcs<br />

inalunt iiberi licentiu.?.

64 Cap. X. De iunoct-ntibus.<br />

Rogat igitdr magos iit co invento sibi ronuntieiit, sinnilans se velle<br />

<strong>ad</strong>oiarc, qucni volchat occidcrc. Vcnimtamen inagi pcr aliam viaiii<br />

rcvcrsi siuit in rcgioncm suam. Vidcns Hcrodes, qiiod ncqiiaquam<br />

<strong>ad</strong> sc venirent, stcllae visionc cos deccptos <strong>ad</strong> se redire erubuisse<br />

crcdidit ct idco ab inquisitione pucri animum revocavit. Cum antera<br />

audiissct quod pastorcs dixerunt et quae S^meon et Anna proplie-<br />

taverant , \ chcmeiiter tiniuit ct se a magis tiirpiter illusum putavit.<br />

Tunc Hcrodcs de nece pucroruin , qui erant in Bctlehcm , tractare<br />

cocpit, ut cum iis ille, quera ignorabat, occideretur. Ad monitioncra<br />

autem angeli Joseph cum puero et inatre iii Aegjptum , in civita-<br />

tem Hcrmopolis fugit ibique scptem annis usque <strong>ad</strong> obitum Herodis<br />

mansit. Ingredicntc igitur domino Aegyptum secundum Ysaiae va-<br />

ticiniuin universa ydola corruerunt. Tr<strong>ad</strong>unt qHoquc . quod siciit<br />

in exitu filiorum Israel de Acgjpto non fuit domus in Acgjpto, in<br />

qua procurantc domiiio non jaccret mortnus priinogcnitus , ita nec<br />

tunc fuit templum, in quo non corruisset ydoluiu. Rcfert Cassiodo-<br />

rus in hystoria tripartita, quod in Hermopoli Thebaydc dicatur esse<br />

arbor , quae vocatur pcrsidis, valcns in salutcm inultorum , si fru-<br />

ctus aut folium aut pars corticis collo aegrotantium alligetur. Cuin<br />

igitur beata Maria cum filio in Acgjptum fugeret, haec arbor ns-<br />

quc <strong>ad</strong> tcrram inclinata est et Christum suppliciter <strong>ad</strong>oravit. Haec<br />

Cassiodorus. — — 3. Guin igitur Herodes de ncce pueroruin dispo-<br />

neret, a Cacsarc Augusto por epistolam est citatus liliorum accusatio-<br />

nibus responsurus. Qui cuin per Tarsuni jter faceret, intellexit, quod<br />

magos naves Tarsensium transvexissent, ct ideo oiniies naves Tarsi<br />

comburi fecit, sccundum quod praedictum fuerat : in spiritu vchemenli<br />

conteres naves Tarsis. Cumquc patcr cuin filiis coram Caesare discep-<br />

tarct, definitum est, ut iilii patri in omnibus obedircnt et ipse , cui<br />

vellet, regnum dimitteret. Rediens igitur Herodes et cx confirmatione<br />

factus audacior, mittcns occidit oinnes pueros, qui eraiit iii Betlehem<br />

a biinatu ct infra, secundum tcnipu.s', quod exquisitum crat a inagis.<br />

Hoc autcm duplicem intclligcntiam continet. Priino ut infra dicat<br />

ordincm temporis; et est scnsus: a biinatu ct infra, id cst, ab in-<br />

faiitibus duoruin annorum usque <strong>ad</strong> pucros unius noctis Didiccrat<br />

cnini llcrodcs a niagis ea die , qua stclla apparuit, iis dominum<br />

natum csse, ct quia jain Jiiinus lluxerat , cx co quod Romam ierat<br />

et rcdicrat , dominum<br />

anniculum ct reliquorum insupcr dieruin essc<br />

crcdcbat idcoquc supra actalem ejus usquc <strong>ad</strong> biinos ct infra us<br />

que <strong>ad</strong> unius iioctis infantcs dcsaeviit in pueros, timcns pucri luor-<br />

i

Cap. X. De innocentiljus. 65<br />

phoscon, nc scilicct piicr, ciii sydcra famulabautiir , supra actatcm<br />

suam vel ita faciem Iransforinaret. Et haec scntcntia usitatior ct<br />

vcrior habctiir ct rcputatiir. Alio inoilo exponitur sccunduiu Chrj-<br />

sostoiuuiu , ut infra dicat ordiueiu nuuicri, ct cst scnsus: a bimatu<br />

et infra, id cst: a pueris duorum annoriim. Dicit cuim stellain per<br />

annum ante ortiiiu scrvatoris magis apparuisse. Hcrodcs autcin<br />

postquam hoc a inagis didicit, Roniam v<strong>ad</strong>cns <strong>ad</strong>hiic pcr annuiu<br />

distulit; crcdcbat autcin tunc dominum natum fuissc, quaiido magis<br />

stclla apparuit, et ideo dominum duorum annorum esse credcbat,<br />

unde pueros bimos occidit et dcinccps iisquc <strong>ad</strong> quinquc anuos, sed<br />

non niinorcs bimis. Cui as.scrtioni fidciu facere videlur, quod quae-<br />

daiu ossa inuocentiiim habentur <strong>ad</strong>co grandia, quam bimorum csse<br />

Hou possunt. <strong>Pot</strong>cst tameii dici , quod loiigc majoris erant tunc<br />

hoiniiics quautitatis , quam<br />

inodo. Ipsc autein Herodes -statiui<br />

ibi punitus cst, iiain (siciit dicit .Macrobius et in qu<strong>ad</strong>ain Clironica<br />

legitur) umis parvulus iilius Herodis ibidcin <strong>ad</strong> nutricndum fucral<br />

datus, qui cum aliis a carniiicii)us cst occisus. Tuiic <strong>ad</strong>iinplotmn<br />

cst, quod dictum cst per proplietam : vox ploratus ct ululatus, pia-<br />

rum scilicet matrum , audita est iii Roina, id cst in cxcelso.<br />

— 3. Deus autcm judex justissiinus ( ut in iisdcin hjstoriis lcgitur<br />

scholasticis) non est passus tautain llcrodis ncquitiain rcinaiicrc iiii-<br />

punitam. Divino cnim judicio factuin cst , ut qui multoS oihavciat<br />

tiliis , ipse suis miserabilius oibarelur. Xain Alexaiider ct Aristo-<br />

bulus iterum patri habili suut suspccti. Confessus cst autein unus<br />

de eoruin complicibus, quod Alexaudcr multa sibi doiiaria promi-<br />

sisset, si patri vencuuin propinarct: confcssus cst ctiaiu tonsor dc<br />

promissis sibi luuneribus, si dnin patris barbaiu r<strong>ad</strong>eret, cum con-<br />

tinuo jugularct, <strong>ad</strong>diditque .Mcxaudrum dixisse, nou esse ponendam<br />

spem iu sene , qui sibi capillos tingcret et juvenis apparcret. Ob<br />

hoc pater iratus eos occidi fecit , Antipatrcm autein futurum regem<br />

iustituit, sed ipsi Anlipatri Herodes Antipam in rcgnum subslituit.<br />

Insuper Hcrodes Agrippam et Herodi<strong>ad</strong>em uxorcin Philippi , quos<br />

cx Afistobulo susccperat, patcrua dilcctionc fovebat. Hac duplici<br />

dc causa Antipater intolerabile contra patrem conccpit odiuin , in<br />

tantum , quod eum attentavit occidere per veneuum , quod Herodes<br />

jam praesenticns eum in carcere posuit. Augustus autem Caesar<br />

audiens , quod filios occidisset , dixit: mallcm csse Herodis porcus<br />

quain filius , quia cum sit proselitus, porcis parcit ct filios occidit.<br />

4. ipse autem Herodcs cuin jam annos LXX haberet, iu<br />

5>

66 Cap. XI. De sancto Tlioma cantuarlensi.<br />

gravissimain aegritiullnem cecidit, nam febre valida, prurigine cor<br />

poris, conlinuis tormontis, pedum inflaramatione, vermescentibus tc-<br />

sliciilis, intolerabili foctore, crebro anhelitu et interruptis suspiriis<br />

torquebatur. A medicis voro in oleo posltus , indc quasi mortuus<br />

est allatus. Audiens autem Judaeos mortcm suam cum gaudio ex-<br />

spcctare, nobilioros juvenos ex omni Judaoa colloctos in carcerc<br />

posuit dixilque Salouiae , sorori suao : scio Judaeos de morte mca<br />

gavisuros , sed potero habere multos lugentes et nobiles exsequias<br />

funeris, si meis volneris parere mandatis, ut, cum spiritum cmisero,<br />

t unctos occidas , quos in custodia servo , ut sic omnis Judaea mo<br />

defloat licet invita. Habebat autcm in consuetudine, ut post omnem<br />

cibum pomura pro se purgaret et comederot, cumquc gl<strong>ad</strong>ium mann<br />

tenoret tussique violonta discinderctar, circumspiciens, ne se aliquis<br />

impediret, so ipsum pcrcussurus maniim sustulit, scd consobrinus<br />

ejus sustinendo doxtram impcdivit, Prolinus autem quasi rex mor-<br />

tuus esset, in aula regia ululatus insonuit, quo audito exsultat An-<br />

tipafer rauitaquc, si solveretur, custodibus poiiicctur. Qiiod curaco-<br />

gnovissct Herodes, gravius filii exsultationem quam propriara tulit<br />

mortora, mittonsque satellites euni occidi fecit et Archelaura post se<br />

rognaturum instituit sicque post dics V mortuus est , in aliis fortu-<br />

natissiraus, in rebus domesticis infelicissinius. Salomc autem soror<br />

ejus omnes absolvit, quos rex occidi mandaverat. Remigius autem<br />

in originali supor Malthaeum dicit , quod Herodos gi<strong>ad</strong>io , quo po-<br />

mnm purgabat , sc poreniit ot quod .Salome soror ojus omnos vin-<br />

ctos. prout cuni fralrc ordinaverat, interfecit.<br />

CAP. XI.<br />

Dc jsancto Tlioma caiitiiariciDSi.<br />

Thoraas interpretatur abyssus , gcminus vel sectus. Abjssus,<br />

id cst, profiindus in liumiliationo , quod patet in cilicio et podum<br />

pauperum lotione, gominus in praelatione , quia geminato praofuit,<br />

scilicct vcrbo ct exemplo, sectus in passiono.<br />

I. Tliomas Cantuaricnsis dum in curia regis Angliae consiste-<br />

ret cl quaodam ibi ficri conlraria reiigioni vidcrct, curiam ipsam<br />

deseruit cl Cantuaricnsi archicpiscopo se commisit, a quo archi-

Cap. XF. De sancto TJjoma caufuariensi. 07<br />

d>acomis factiis. Ad preces tamen ipsiiis episcopi regis cancella<br />

ri.am suscepit , nt priuleiilia , qua erat praeclitiis , nialignonim in<br />

ecclesiam prohiberet insultus, quem <strong>ad</strong>eo rcx dilexit, ut post de-<br />

ccssum arcliieplscopi euni in catliedralcm Iionorem procnraverit suh-<br />

limari. Qui licet plurimum resisteret, tandem (<strong>ad</strong>) obedientiae prae-<br />

leptum humeros supposuit <strong>ad</strong> portandum. Subita autem in virum<br />

pcrfectum alterum permntatur et caro ejus cilicio et jejuniis niace<br />

ratur. Non solum enim cilicium pro camisia defcrebat, sed et fcmo<br />

ralia cilicina usqne <strong>ad</strong>poplitem bajulabat, sanctitatcm autem suam ita<br />

subtiliter occultabat, ut salvo semper bonestatis rigorc, sub decen-<br />

tia veslium et apparatu utensilium concordaret cum moribus singu-<br />

lorum. Tredecim pauperum pedes quotidie curvatis genibus abluc<br />

bat et rcfectos datis cuilibet IV argentcis remittebat. Rex autem<br />

<strong>ad</strong> voluntatem suam in detrinientum ecclesiae ipsuni llectere niteba<br />

tur, volens ut consuetudines, quas contra libertatem ccclcsiac prae-<br />

decessorcs sui habuerant, ab codem similiter firmarentur. Qui dum<br />

omnino assentire noluit, contra se iram rcgis et principum provo-<br />

cavit. Qu<strong>ad</strong>am autem vicc sic ipse cum aliis episcopis a rege ar-<br />

tatus , ut eliam sibi mortis sententiani minaretur, magJioruni viro-<br />

rum deceptus consiliis verbolenus assensum praebuit voto regis.<br />

Verum ex boc videns animarum periculum imminere, se ipsum post-<br />

modum in poenitentiam gravius cruciavit ct ab altaris officio se<br />

suspendit , quousque a summo pontilice reslitui racreretnr. Re-<br />

quirit denique rex , ut quod verbo dixerat , scriplo confirmaret, cui<br />

viriliter contr<strong>ad</strong>ixit et a curia crectam sibi bajulans crucem disces-<br />

sit, exclaraanlibus irapiis contra cuni : capile furera, suspendite pro-<br />

ditorera. Et ecce duo magni proceres et fideles <strong>ad</strong> eum fusis la<br />

crjmis vcnientes sub juraraento asserunt , quod in ejus morteni<br />

multi proceres conjuravcrunt. Vir igitur Dei ecclesiae magis quani<br />

sibi metuens fugam iniit et Senonis a papa Alexandro susceptus<br />

et in raonasterio Fontiniaccnsi comraendatus poslmodum in Fran<br />

ciam usque devenit. Rex vero dum Romam misisset, ut legati ve-<br />

nirent, qui hoc negotiuni diffinirent, omnino repulsam palitur et ob<br />

lioc in iram contra archiepiscopura amplius concitatur. Unde omnia<br />

quac erant archiepiscopi et suorura , diripuit et tolani ejus proge-<br />

niera exsilio condemnavit, ncquaquam defcrens conditioni vel sexui,<br />

ordini vel actati. Ipse autem pro rcge, et pro regno Angliae quo<br />

tidie exorabat. Reveialur autem archiepiscopo, quod <strong>ad</strong> suara esset<br />

ecclesiam rediturus ct <strong>ad</strong> Chrislum cum palnia niarlirii niigraturus

68 Cap. XI. De sancto Thoma cantuariensi.<br />

Septimo igitur ainio siii exsilii redire concctlitur et a cunttis cuni<br />

Ijonore snscipitur. -— S. Per aliquos dics ante ejus inartirium juvcnis<br />

quidam de corpore exiens et postmodum niiraculose rediens ajobat.<br />

([uod usque <strong>ad</strong> supremuin sanctorum ordinem ductus fuit et inter<br />

apostolos sedcm quandam vacuam vidit: pcrcunctanti autcm, cujus<br />

essct haec sedes, augclus rcspondit, quod cuidam magiio sacerdoli<br />

Ann-Ioruiu servabatur. Sacerdos quidam missain de heata vir<br />

o-ine cclebrabat quotidie, qui arciiicpiscopo accusatus, ab eo accer-<br />

situs et taniquam jdiota ct iiiscius ab officio suspciiditur. Cum<br />

autem beatus Thomas ciliciuin suum suere debei^et , et suh lecto<br />

ipsuin abscondisset, xit <strong>ad</strong> coiisuendiim liorain aptarct , hcata Maria<br />

sacerdoti apparuit dicens : v<strong>ad</strong>e <strong>ad</strong> archiepiscopum cique dicas,<br />

quod illa , ob cujus amoreni missas dicebas, cjus cilicium, quod est<br />

in tali loco, consuit, et sctam ruheain, dc qua illud consuit, ibideiu<br />

11'liquit. Illa igitur sihi miltit, quod intcrdictum, quod tihi feceraf,<br />

dcbcat relaxare. Quod ille audicns ct ita invenieiis stupuit ct iii-<br />

lcrdictum rclaxans sacerdotem hoc sccretum hahcre praecepit. Dc-<br />

fcndit<br />

, ut prius, jura ecclesiae nec a rege flectitur vi vcl prcce.<br />

(]iim ergo nullatenus flecti posset, eccc militcs rcgis arinati vcniunt<br />

ct ubi archiepiscopus sit, vociferando inquirunt. Quihus iile occur-<br />

rcns dixit: ecce ego , quid viillis ? Et illi : vcnimus , ut occidarls,<br />

ct ultia vivcrc non valchis. Quibus illc dixit: ego pro Deo niori<br />

paratus sum ct pro dcfensione justitiae et ecdesiae lihcrtate. Si<br />

igitur mc quaeritis, cx partc Dei oninipotentis ct suh anatheinalc<br />

piohiheo, ne horuni cuiquam aliqiiatenus noccatis, Deo autcni, hea-<br />

tac Mariae et sanclis omnibus et heafo Djonisio causain ccdesiae<br />

ct me ipsum coinmendo. Quibus dictis vcncfanduin caput gl<strong>ad</strong>iis<br />

inipiorum iinpctiUir, sacra capilis corona praeciditur, ccrehrum per<br />

eccicsiae pavimentum dispcrgilur ct niartir doiniuo coiisccralur anno<br />

dumini millcsimo CLXXIV. ^3. Dum igitur clerici requiem<br />

actcrnain incipcrcnt el pro co inissam agerciit dcfmictorum, subito,<br />

ut ajuiit, angelorum cliori <strong>ad</strong>stantes voccs caiitantium intcrrumpunt,<br />

iiiarliris niissam incipiiint, lactahitur justus in doiniiio, concinunt<br />

ct cactcri dcrici prosc(|uuntur. llaec cst vcra mutatio dcxtrc excelsi,<br />

dum cantus mocroris vertitur in canticum laudis, cuin illuin, cui de-<br />

liinctorum sufl^ragia inchoaverant inartirum, postmodum h^innis lan-<br />

dant. Revcracximiacomprobatursanctitatc pracdilus etmarlir doniini<br />

gloriosHS, qucm laiilo lioiiore angdi pracvcncrunt etsancloriiminar-<br />

linim (lioro <strong>ad</strong>scriiisrM-iiiit. Passus est autcm saiiclus isle pro ec-

Cap. XI. De saucto Thoma cantuanensi. 69<br />

clcsia, iii ecdesia et in loco saiicto, tcmpore sacro, iiiter inamis sa-<br />

ccrdotura et rcligiosoriim , ut patientis sanctitas et persequcntium<br />

crudelitas ostendatur. Multa insuper et alia iniracula pcr sanctum<br />

suum dominus operari dignatus est, ineritis enim ejus caecis visus,<br />

surdis auditus, claudis gressus, vita mortuis restituta sunf. ")Porro<br />

aqua, qua panni conspersi ejus sanguine lavabantiir, multis exstitit in<br />

medelam. Quacdam domin<strong>ad</strong>e AngIiavariosoculosliabercobIasci\iaiii<br />

et majorem pulchritudinemafrectabat, super quo vovens votum nudis pc-<br />

dibus sepulchrum beatiThoniae visitavit. Qnac cum in oratione pro-<br />

strata esset, surgens invenlt se penitus excaccatam statimque poe<br />

nitens coepit rogare beatum Thomam, ut jam non varios , sed sal-<br />

tcin sibi suos redderct oculos, quod tandem cum magna difficultate<br />

vix valuit obtinerc. — 4:. Quidam autcm illusor aquam simpliccm<br />

pro aqua sancti Thomac domino suo in pixide oblulit convivanti,<br />

cui dominus ait: si nil unquam furatus fuisti mihi, sanctus Thoma<br />

aquam hiic te dcferre permittat , si autem reus furti es , aqua ipsa<br />

protinus evanescat. Iluic igitiir dicto consensit sciens , quod pixi-<br />

dera aqua nuper implesset. Mira res. Pixidem continuo aperuerunt<br />

et vacuam invenerunt sicque serviens in mendacio reperitur et furti<br />

reus evidcntius approbatur. 5. Avis quacdam sciens et docta<br />

loqui, cum nisus cam inscqueretur, sicut didicerat, cocpit clamare:<br />

sancte Thoma <strong>ad</strong>juva nie , et statini iiisus cccidit mortuus et illa<br />

evasit. 6. Quidam , quem saiulus Thoinas valdc dilexeral,<br />

cum graviter infirmaretur , ivit <strong>ad</strong> ejus tiunbam ct pro sanitatc sua<br />

rogavit et <strong>ad</strong> libitum inipctravit. Sed cuin sanatus redircl, coepit<br />

cogitare , quod illa sanatio animae suae forsilan non expcdirel.<br />

Cnde iterum rediens <strong>ad</strong> sepulchrum oravit, ut si non essct utilc<br />

animae siiae, continuo infirmitas ipsa rcdiret , statiiHque inlirmilas<br />

rediit sicut prius. In cjus aiitein intcrfcctores ultio divina dcsae-<br />

viit, ut alii digitos dcnlibns suis friistalim discerpentes, alii -) sanic<br />

defluentes, alii paralisi dissoliiti . alii ainciitcs cffecti miserabilitcr<br />

interircnt.<br />

1) Verba yorro — iiicdeliiiii omitlil i:J. Dresd. 14/2. 2) Ed. Receiit.<br />

iu.ilp iiiaefeniut faine difflueutes.

70 Cap. XII. De sancto Silvestro.<br />

CAP. XII.<br />

De jsancto Silvesfro.<br />

Silvester dicitur a sile, quod ost lux el lcrra, quasi lux terrae,<br />

id est ecclesia«, quac instar bouae terrae Iiabet piuguedinem honae<br />

operationis, nigrcdinem humiliationis et dulcedinem devotionis. Per<br />

ista eiiim Iria agnoscitur bona terra, ut ait Pall<strong>ad</strong>ius ; vel Siivester<br />

dicitur a silva et tlieos , quia homines silvestres et incultos ct du-<br />

ros <strong>ad</strong> fidem traxit. Vei sicut dicitur in glossario : Silvester dici-<br />

lur viridis , agrestis , urabrosus , nemorosns. Viridis coclestia con-<br />

teniplando , agrcstis se ipsum excolendo , umbrosus ab omni concu-<br />

pisccntia rcfrigeralus, nemorosus inter arbores coeli plantatus. Ejus<br />

legendam compilavit Euscbius Caesariensis, quam beatus Blasius in<br />

consilio septuaginta episcoporum a Ccatholicis legcndam commcmo<br />

rat, sicut in dccreto habetur.<br />

1. Silvestcr a matre re et nomine justa genitus aC^rino pres-<br />

bjtcro eruditus hospitalitatem summe exercebat. Timotheus autem<br />

quidam christianissimus ab eo in hospitium suscipitur, qui tamcn<br />

ob pcrsccutionem ab aliis vitabatur. Hic ') Timothcus per uiium an-<br />

iium et III menscs praedicavit et postca coronam assccutus estinar<br />

tirii, dum praedicaret constantissiinc lidcm Christi. Putans autcni Tar-<br />

qulnius praefectus Timothcum muitis abuudassc diviliis eas a Sil-<br />

vcstro expetiit, iuferens ei rainas inortis. Sed cuin vere Tinio-<br />

theum hujusmodi divitias non habuisse comperit, Silvestrum ydolis<br />

immolare praecepil, alioquin in crastinum diversa reciperet genera<br />

tormcntorum. Cui Silvcstcr: stiiltc , hac nocte morieris et sempi-<br />

terna tormenta recipies et, velis iiolis, verum Deum csse qucra coli-<br />

mus, recognosccs. Silvcstcr igitur carccri tr<strong>ad</strong>itur et Tarquinius<br />

<strong>ad</strong> prandium invitalur. Dum ergo comederet, os piscis in cjus<br />

gutturc sic vcrsatur , ut luilla ratioue rcjicerc potuerit vel glulire.<br />

Sicquc mcdia nocto (lcfunclus <strong>ad</strong> lumulum cum luctu ducitur et Sil<br />

vesler cuin gaudio a caicere libcralur, qui iioii soluin a christianis.<br />

scd ctiam a paganis niiro diligcbalur alTectu. Erat eniin aspectu<br />

angelicus, scrmone nitidus, intcgor corporc, sanctus opero , coiisilio<br />

1) Vcrlj.i: Timolhous — iiosleji foihissc ex glossfiiuil" )>-:il.i (l'\

(Jap. XII. De saiicto Silves.tro. 71<br />

maguus, fide catholicus, spe palientissiinus, caritatc diffusus. Mor-<br />

tuoigiturMelclii<strong>ad</strong>e, episcopo urbis Roniac, Silvester ab omni plebe<br />

plurimiun renitens in sunimum pontiticem est electus. Hic omniuni<br />

orphanorum et viduarum et pauperum nomina in matricula scripta<br />

habebat et oninibus necessaria providebat. Hic quartum et sextum<br />

diem et sabbalum jejuniis instituil tobservaiidum. quiiilum vero (fuasi<br />

dominicum rescrvandum. Graecis vero Christianis dicentibus sab-<br />

batum ') potius quam quintum diem celebrandum respondit , hoc<br />

fieri non debere, et quia hoc est tr<strong>ad</strong>itionis apostolicae ct quia do-<br />

minicae debetur compassio sepulturae. Cui illi: ujuim est sabba-<br />

tum sepulturae , in quo seme] in anno jejunium exhibendum. Qui-<br />

^bus Silvester: sicut omnis dies dominicus resurrectionis gloria, sic<br />

omne sabbatum decoratur dominicasepultura. Igitur de sabbato ac-<br />

quiesciuit, sed de quinta feria vehementcr contendunt asserentes,<br />

non debere christianorum solcmnitatibus sociari. Silvester autein<br />

cjus dignitatem praecipue in tribus osteiidit. Quoniam hac die do-<br />

miiius coeluin asceiidit et corporis sui et sanguiiiis sacrainentuin in-<br />

stitiiil et sacrum chrisma ecclesia coiifecit. Oinnes igitur rationibus<br />

ejus acquiescunt. — — 3. Persequente autem Constantino christia-<br />

nos , Siivester de urbe exiit et in quodam montc cuin suis clcricis<br />

mansit. Ipse autem Constantinus merifo persecutioiiis tyrannicae in<br />

iiicurabilem cecidit plagam lcprae. Tandem <strong>ad</strong> consilium pontili<br />

cum jdolorum <strong>ad</strong>ducta sunt tria millia puerorum , ut eos oecidi fa-<br />

ccret et se in eorum sanguine recenti et calido balncaret. Egre-<br />

dicnte autem eo <strong>ad</strong> locum , ubi balneum parari debcbat , matres<br />

puerorum eidem occurrcrunt, quae resolutis crinibus miscrabiliter<br />

iiliilabant, et lacrimans Constantinus jussit starc currnm et erigens<br />

sc dixit: audite mc comites ct comniilitones ct omncs populi qui<br />

<strong>ad</strong>statis! dignitas romani populi do fonte nascitiir pictatis, quae<br />

eliam hanc legem dedit, ulcapitali scntentiac subderelur, quicumque<br />

in bello occidissct infantem. Quanta ergo erit crudelitas, ut<br />

hoc nostris faciamus filiis. quod fieri prohibuimus alienis ? Quid<br />

juvat barbaros superasse , si a crudelitatc viiicamur? Nam vicisse<br />

extraneas nationes ralionc viriura est bellantiuin populorum, vincere<br />

autem vitia et pcccata virtus cst moruin. In illis crgo praeliis for<br />

liores nos cxsistimus illis, in his vero nobis ipsis fortiores suinus.<br />

Qui enim fucrit iii isto ccrtamine superatus , victoriain oblinct<br />

1) Edit. Pr. legil ^ S<br />

n M> ,1 I ii iii V clio r r- 1 m 1, r.n 11 il 11 11

72 Cap. XII. De sancto Silvestro.<br />

victiis , victor cniiu post victoiiain vincitiir, si pietas ab impictate<br />

supcratur. Vincat crgo pietas in isto cougressu. Bene cnim omnium<br />

<strong>ad</strong>vcrsariorum poterimus esse victores , si soia pietate vincamus.<br />

Omnium enim se essc tlorainum coniprobat, qui servum se nionstra-<br />

verit pietatis. Mciius est ergo rac raori salva vita innoceutium quam<br />

pcr cdrum iiitcritura vitam recuperare crudelem , quam tamcn recu-<br />

pcrare incertura est , cum tauieu ccrtum sit, quod sic recupcrata<br />

crudclis est. Jussit igilur, ut raalribus sui pucri reddereutur et dona<br />

plurima et inliuita vehicula praebercntur, sicquc matrcs, quac flcndo<br />

vcncrant, <strong>ad</strong> loca sua cum gaudio rcdieruut. Ipsc autera imperator<br />

<strong>ad</strong> palatium suum reversus est, Sequenti vero nocte Petrus et<br />

Paulus apparuerunt ci diccntes: quoniam cxhorruisti cffusioncra<br />

sanguinis iiinoccntis , uiisit nos doraiuus Jcsus Christus dare tibi<br />

rccuperandae consilium sanitatis. Silvestrura igitur episcopura, qui<br />

apud montem Siraptim latitat , accerse : hic tibi piscinam ostendet,<br />

in qua immcrsus tcrtio ab omni curabcris leprae niorbo. Tu vero<br />

Christo hanc vicissitudincm reddas , iit jdolorum templa diruas,<br />

Christi restaurcs ccclcsias ct ejus deinceps cultor fias. Evigilans<br />

igitur Constantinus statim militcs raisit <strong>ad</strong> Silvcstrum. Vidcns au-<br />

tem Silvester rallitcs statim <strong>ad</strong> palmam raartirii crcdidit se vocari,<br />

Deo autem se recommcndans et socios secura <strong>ad</strong>hortans Constan-<br />

lino inlrcpidus pracscntatur. Cui Constantinus ait: bcnc tc vcnisse<br />

gratulaniur; qui a Silvcstro rcsaliitatus iiarravit ci pcr ordiiicui<br />

sui soninii visionciu. Pcrcunctaiiti vcro (ioiistaiitiuo, qui essent illi<br />

duo I)ii, qiii sibi apparucruiit, Silvestcr rcspondit, illos esse Christi<br />

apostolos et non Ueos. Tunc <strong>ad</strong> prcccs iinpcratoris Silvcstcr apo-<br />

stolorum jniagincs sibi jussit aircrri: quas ut inipcrator aspcxit,<br />

talcs essc, qui sibi apparucrunt, cxclamavil. Silvcslcr igitur cuui<br />

catechuineiion fccit et unius hebdom<strong>ad</strong>ae sibi jcjunium iudixit ct<br />

carceres apcrire monuit Cuinquc iii aquaiu dcsccndissct baptisma-<br />

tis, mirabilis ibi cmicuit splcudor lucis, sicquc indc nuindus cxivit<br />

et Christum sc vidissc apcruit. Priina autciu dic sui baptisiuatis<br />

hanc legcin dcdit, ul (ihristus iu uibc Roinana tamquam verus Deiis<br />

colcretur. Sccunda , ut si quis (]hristuni blasplicmarct , punirctur.<br />

Tcrlia ut qHicunqiie Christiano fccissct injuriain , boiioruin suorum<br />

partc diinidia privaictur. Quarta, ut sicut impcrator Roniae si(<br />

Romanus pontifcx caput ab universis cpiscopis habcatur. Qiiinla<br />

ut quicunquc in ecclcsias confugcrit, ab omnibus servetur iiijuriis<br />

iinmunis. Scxta , ut nullus nisi de licentia sui antistitis ccclcsiain

Cap. XIF. De sancto Silvestro. 73<br />

acdifici'1 iiitra irniros aliciijus civitatis. Septima ut <strong>ad</strong> aediiicatiu-<br />

iicm ecclesiarum decimae possessiomim regalium tribuantur. Oclava<br />

imperator <strong>ad</strong> ecdesiam saiicti Petri venit et de suis culpis se la-<br />

mcntabilitcr accusavit, postmodum arrepto bidcnte <strong>ad</strong> fundamentum<br />

ccclesiae basiiicae constniendum terram primus aperuit et duode-<br />

cim copliinos in suis scapulis foras ejecit. — — 3. Haec ubi He-<br />

lena, mater Constautini Augusti iii Bethania consistens audivit , per<br />

litteras laudat fiiium, quod abrenuntiassct simulacris jdolorum , sed<br />

dure iacrepat, quod relicto Deo Judaeorum crucifixum iiominem<br />

Deum colat. Rescribit aulem Augustus, ut Judaeorum magistros<br />

secum <strong>ad</strong>ducal et ipse Ciuistianos doctores proferret, ut sic et dis-<br />

putatione uiutua appareat (ides vera. Adduxit igitur sancta Helena<br />

centum sexaginta unum doctissimos Judaeorum, inter quos duodeciin<br />

erant, qui sapientia et eloquentia prae caeteris rutilabant. Cuin<br />

igitur Silvester cum clericis suis et piaedicti Judaci <strong>ad</strong> disputan-<br />

dum coram imperatore insimul convenissent , de communi consensu<br />

duos judices gentiles sapientissimos et probatos nomiue Craton et<br />

Zenophilum statuerunt, <strong>ad</strong> quos pcrtineret sententia dicendorum.<br />

Qui licet gentiles erant , taraen justissimi et lideles, talique inter<br />

eos sententia est firmatum , ut uno stantc et loquente alius non lo-<br />

quatur. Incipiens crgo primus de illis -duodecim nomine Abiathar<br />

ait: cum isti tres Deos dicant , patrem et filium et spiritum san-<br />

ctum, nianifestum est , eos contra legcni agere , quac dicit: videte.<br />

quia cgo sum solus et non est alius Dcus praeter nie. Denique si<br />

dicunt, Christum Deuin esse, quia multa fecit signa, in noslra etiam<br />

lege fuerunt multi , qui miracula pluriina fecerunt et tamen nun-<br />

quam ex hoc deitatis iiomen sibi usurpare ausi sunt, sicut iste,<br />

quem isti <strong>ad</strong>orant. Ad quem Silvesler: nos unuin Deiim coliinus,<br />

sed non in tanta solitudinc euni dicimus , ut gaudium filii non ha-<br />

beret. Ex vestris autem libris vol)is trinitatcm personarum demon-<br />

sfrare valemus. Xam palrem dicimus , de quo propheta ait: ipse<br />

invocavit me paterineus es tu elc. , filium , de quo idem : filiiis<br />

nieus es lu , ego liodie genui te , spiritum sanctum , de quo ideiii<br />

spirilu oris ejus oninis virlus eorum. In hoc etiam , quod dixil<br />

faciamus honiinem <strong>ad</strong> jinaginem et siinilitudinem nostram , evideu-<br />

ter et personarum pluralitatem et divinitatis unitatem demonstrat.<br />

Licet autem sint tres personac , unus tamen Deus est, quod exem-<br />

plo visibili aliquatenus deiuonstrarc valemus. Et accipiens purpu-<br />

ram impcratoris, trcs ibi plicas fecit dicens : ecce videlc tres plicas.<br />

:

74 Cap. XH. De «ancto Silvestro.<br />

ct cxplicaiis eas ait: cccc videtis. qiuutres plicac siiiit iiiiiis pamius.<br />

Italrcs persoiiae siint uiuis Peiis. De hoc autein quod dicitur, qiiod<br />

ex iuiraculis Deus credi noii debcl, cuin alii plures sancti mira-<br />

cula fecenint nec tameii se Deos dixerunt, sicut Christus, Dcum<br />

per hoc se asserere voluit. Ceitc Dcus superbientos conlra se<br />

nunquam passus cst slne pocna accriiina praetcrirc , sicut patet<br />

iu Dathan el Abyron aliisquc quam pluribus. Quomodo ergo men-<br />

tiri potuit et se Deuin dicerc , quod iion erat , cum eum se Deum<br />

diceiitem luilla poena sccuta fucrit , sed virtutum efficacia comita-<br />

batur. Tunc judices dixcrunt : constat Abiathar a Silvestro supe-<br />

latum, nam et ratio hoc docct, quia si Deus non csset et se Deum<br />

dixisset, confcrrc vitam mortuis iion valeret. Tunc illo amoto se-<br />

cnndus qui ct Jonas dicebatur, <strong>ad</strong> conflictum acccdcns ait: Abra-<br />

ham a Deo circumcisioncm accipiens jiistilicatus fuit ct omnes fiiii<br />

Abrahac per circuuuisioncm justilicabantur ; igitur qui non fucrit<br />

circumcisus , noii crit justificatus. Ad qucin Silvestcr: conslat<br />

Abraham aiitc circumcisioiicm Deo placuissc et amicum Dci appel-<br />

latum csse , igitur iion circuiucisio ipsuin sanctilicavit, sed fides ct<br />

justitia ipsuin Deo placere fccit ; non igitur accepit circumcisionem<br />

in sanctificalionein sed in distinctioncm. Isto supcrato tertius , qui<br />

ct Godolias, acccdens ait: quoinodo Cliristns vester potest csscDeus,<br />

cum asseratis eum esse iiatuin , tentatum , tr<strong>ad</strong>itum , nudatum , fcllc<br />

potatum , ligatuin, sepultum, cuiu haec omiiia in Deo essc non pos-<br />

sint? Ad hoc Silvcstcr: de veslris libris haec omiiia probamus de<br />

Christo fuisse prae<strong>dicta</strong>. Nam de ejus iiativitate dixitYsaias: eccc<br />

virgo concipiet ctc. Dc cjus tentatione Zacharias: vidi Jesum sa-<br />

ccrdotcm magnum staiitcm coram Angclo ct Salhan slabat a dextris<br />

cjus etc. De ejus tr<strong>ad</strong>itione psalmista: qui cdebat paues meos<br />

magnilicavit supcr mc supplaiitationem ctc. Dc cjus nudationc<br />

idem: diviserunt sibi vcstimenta mea ctc. Dc cjus fcllca polatione<br />

idcm: dedcrunt in cscam mcam fcl et in siti mea etc. Dc cjus li<br />

gatione Esdras : yinxistis me noii sicut patrcm, qui liberavit vos dc<br />

terra Aegjpti, claniantcs antc tribunal judicis, humiliastis me sus-<br />

pcndenles in ligiio, tr<strong>ad</strong>idistis me. Dc cjus sepultiira Jercmias: iii<br />

sepultura ejus revivisccnt luortui. Cuui crgo Godolias quid rcspoii-<br />

derct , non haberet , data scnteiitia rcmotus cst. (juartus qui ct<br />

Annas, acccdcns ait: ea, quac de aliis <strong>dicta</strong> sunl, Silvester iste<br />

dc suo (ihrislo praedicla fuissc firmat, uiium superesl . ul probcl<br />

haec dc suo (ihristo praedicla fuissc. Ad (luem Silvcsler: dabis

Cap. XII. De sancto Silvestro. 7.><br />

cigo aliiiin. quam qiiein virgo ioiicepil. qui fclle est cibatus. spluis<br />

loronatus, crucilivus. niortuus et sepultus , qui surrexit a niortuis<br />

et <strong>ad</strong> coelos <strong>ad</strong>scendit. Tunc Constantinus ait : si alium non dc-<br />

derit , sciat se superatuiu. Quod cum facere non posset , hic amo-<br />

vetur et quintus, qui et Doeth , producitur. qui ait: si ex semine<br />

David Christus natus esset et sanctiticatus , ut dicitis , ergo bapti-<br />

zari non debuit, ut iterum sanctificaretur. Ad quem Silvcster: si-<br />

cut circumcisio in Christi circumcisione fiiiem accepit , ita iioster<br />

baptismus in Christi baptismate initium sanctiticationis habuit; non<br />

ergo baptizatus est, ut sanctificaretur, sed ut saiictificaret. Qui cum<br />

taceret, ait Constantinus: non taceret Doeth , si haberet contraria.<br />

quae proferret. Tunc scxtus, qui et Chusi , ait: vellcmus ut Sil-<br />

vester ille causas hujus virginalis partus nobis exponeret. Ad quem<br />

Silvester: terra, de qua Adain formatus est, incorrupta erat et vir-<br />

go , quia nec se <strong>ad</strong> bibendum humanuin sanguinem aperuerat nec<br />

inaledictionem spinarum acceperat , nec hominis mortui sepulturam<br />

habebat, nec') serpenti data fuerat <strong>ad</strong> edendum. Oportuit ergo ex<br />

Maria virgine novum Adam fieri, ut sicut serpens natum cx virgine<br />

vicerat , sic a nato ex virgine vinceretur, et qui Adae victor exsli-<br />

tit in par<strong>ad</strong>iso , idem tentator factus est domini in deserto , ut qui<br />

Adam vicerat manducantem , vinceretur a domino jejunante. Hoc<br />

superato septimus, qui et Benjamiii, ait : quomodo<br />

Christus vester<br />

filius Dei csse potest, qui a djabolo tentari potuit, ut modo in fame<br />

panem ex lapidibus facere urgeretur, modo in templi celsitudinem<br />

levaretur, modo <strong>ad</strong> <strong>ad</strong>oraiidum ipsiuu dyabolum induceretur. Ad<br />

quod Silvester: si dyabolum ergo vicit , quia ab Adam manducante<br />

est auditus , constat ideo eum esse superatum , quia cst a Christo<br />

jcjunante contemtus. Xos autem non in quantum Deus , sed in<br />

quantuin homo , eum tcntatuin csse fatemur. Ideo autem triplicitcr<br />

est tentatus , ut a nobis omnes tentationes excluderet, et formain<br />

vincendi daret. Saepe namque in homine victoriam abstincntlac<br />

sequitur tentatio humanae gloriae et tentationem humanae gloriac<br />

appetitiis dominii et excellentiae comitatur. Ideo a Christo de his<br />

vincitur, ut vincendi nobis forma donctur. Isto superato octavus,<br />

qui et Aroel, ait: constat , quia Deus summe perfectus est, et nui-<br />

lius indiget: quid ergo ei opus fuit , ut nasceretur in Christo?<br />

Quomodo iteriim Christum verbuin appeilas? Sed et lioc constat.<br />

1) Kd. Prjnc. loco vocis fpr[)(>nli legil : spontp.

76 Cap. XU. De snncto Silvestro.<br />

(liiotl Deiis aiitcquain haherct lilium , pater dici iioii potuit, cigo si<br />

palcr Christi postea dictus cst, inutahilis factus cst. Ad haec Sil-<br />

vcstcr: fiiius aiite tempora cx patrc cst gcnitus, ut laccrct , quae<br />

11011 erant , et in tcmporc cst natus , ut reliccrct quae perierant.<br />

Quae ctsi solo vcrho relicerc poterat, tamcii pcr passioncin, nisi<br />

iiomo licrct , redimcre non valehat, quia in sua dcitatc <strong>ad</strong> patien-<br />

dum aptus iion crat. Xcc hoc erat iinpcrfectionis, sed perfcctionis,<br />

si in sua non erat dcilatc passihilis. Porro liliuin Dci verhuin dici<br />

ex eo patet, quia proplieta ait : eruclavit cor ineum vcrhum hoiium.<br />

DcHS quoque semper patcr fuit, quia sempcr cjus iilius cxstitit,<br />

lilius cnim t^jus cst vcrhuin cjus , sapientia cjus, virtus ejus. In<br />

patre autera scmper fuit vcrhum , juxta illud: eruclavit cor mcuin<br />

verhum, Scraper sapicntia juxta illud: ego ex ore altissimi prodii<br />

primogenita ante oninem crcaturam. Seniper virtus juxta illud<br />

antc omncs colles ego parturii , nccduin fontcs aquarum cruperant<br />

ctc. (luin ergo pater iiuiiquam fucrit sinc verho, sapientia et vir-<br />

tute, quomodo putas hoc iiomcn sihi cx temporc <strong>ad</strong>venisse? Hoc<br />

crgo amoto iionus, qui ct Juhal, dixit: constat, quia Deus conjugia<br />

non dainnat nec iis malcdixit, quare ergo dc conjugio nalum denc-<br />

gatis hunc essc, qucm colitis? Nisi, ait, ohfuscare conjugia stu-<br />

dealis. Rursus quomodo tentatur, qui potciis cst ; patitur, (|ui vir-<br />

tus cst; moritur, qui vila est? Dcnique <strong>ad</strong> lioc cogeiis , ut duos<br />

lilios essc dicas, nnum , quem patcr geiiuit , altcrum, qucm virgo<br />

generavit. Rursus quomodo licri potcsl, ut patialur homo, qui<br />

assumtus est, sinc laesione ejus, a quo assumtus cst. Ad hoc Sil-<br />

vester: nos Christum non idco natuin de virgiiie dicimus , ut con-<br />

jugia condcmncmus , sed causas virginei partus rationahililer acce-<br />

ptamus. Nec hac asscrtione ohfuscantur, sed oriiantur coiijugia.<br />

quoniam haec virgo , quae Christum pcpcrit, dc coiijugio nata csl.<br />

Tcntatur autem Christus, ut omnes tcntationcs dyaholi vinccrct, pa-<br />

tilur , ul univcrsas passioncs suhjiccrct, moritur, ut inortis iinpc-<br />

rium subjugaret. Dci quoque lilius unus in Christo est, qui sicut<br />

cst vcrc Dci filius invisihilis , ita visibilis est Christiis. Est crgo<br />

invisihilc hoc , qiiod cst Deiis, ct cst visihile hoc, quod cst homo.<br />

Pati vcro posse hominem assumtum sinc passione cjus , qui assum-<br />

sil, cxemplo doccri potcst. Nain nt praesentis purpurae rcgis uta-<br />

mur excmplo, lana ciiiin fiiit ct huic lanac saiiguis acccdcns colo-<br />

icin purpurciim prachuit. Ciim ergo teneretiir digilis ct tor^iucre-<br />

l»r in iilo, quid toniuchalur ? hoc, quod legiac dignitatis color est,<br />

:

Cap. XII. De sancto Silvestro. 77<br />

aii lioc , qiioil laiia cxstiterat , antequain piirpwra lieret ? Laiiac<br />

ergo assimilatiir liomo, coloii piirpurae Peiis, qui siiiiiil iu passione<br />

fuit, (liim pateretur iu cruce, sed passioni iii iiiillo subjaciiit. Deci-<br />

mus, qui et Thara , dixit: non milii placet istud exeraplum , quia<br />

siinui color torquetur cuin lana. Cui cuin omnes tamen contr<strong>ad</strong>i-<br />

cerent, Silvester dixil: accipe ergo aliud exeinplum. Arbor habens<br />

in se solis splendorein, cum iiiciditur, ictum quideui suscipit, splen-<br />

dor autem ab incisionc ') immunis existit. Sic hoinine patiente di-<br />

vinitas nulli passioni subjacuit. Undecimus qiii et Sileon, ait: si de<br />

Christo tuo prophetac ista vaticinali sunt, tantac irrisionis, passionis<br />

ct niortis causas scire velleinus. El Silvcster: esurivit Chrislus, ut<br />

nos reficerel ; sitivit, ut ariditati nostrae vitalia pocula ininistraret,<br />

tentatus est, ut nos a tentatione liberaiet , tcntus est , ut iios a<br />

daemoniim captura dimilteret ; irrisus est, ut nos ab irrisionc dae-<br />

monum liberarct; ligatus est, ut nos a nodo ligationis et maledi-<br />

ctionis absolveret; humiliatus est, ut nos exaltaret; cxspoliatus cst,<br />

ut nuditatem primac -) privationis indulgentia tegcrel; spinarum co-<br />

ronam accepit, ut florcs par<strong>ad</strong>isi perditos redonaret; in ligno sus-<br />

pensus cst, ut concupiscentiam iti ligno genitain dainnaret; felle ct<br />

aceto potatus est, ut homincm <strong>ad</strong> terrain fluentem lac et uiel intro-<br />

duceret et fontes nobis mellifluos aperiret ; ^) mortalitatcm siiscepit,<br />

iit suam nobis immortalitatem donaret; sepultus est, ut sanctorum<br />

sepulturas bencdiccrct ; surrcxit, ut mortuis vitam reddercl ; asccii-<br />

dit in cochim, iit coeli jauuani aperirct; sedct a dextris ])ei , ut<br />

preces credentiiiin exaudiat. Ilacc Silvestro proseqiiente uiiiversi,<br />

tam imperator quam judices ct Judaei in laudem Silveslri prorupe-<br />

runt unanimitcr. Tuiic indignatus duodeciinus , qui et Zambri , in-<br />

dignatione magna dixit : miror vos sapientissimos judices vcrboruin<br />

ambagibiis credere et Dei omnipolcntiam aestimare hiimana ratione<br />

concludi. Sed jam ccsscnt vcrba et veniamus <strong>ad</strong> facta. Stultissiini<br />

namquc sunt, qiii criicifixum colunt, cum ego nomen Dci omnipo-<br />

tcntis sciain , cujus virtutem ncc sulTerunt saxa nec audirc valet<br />

quaelibet creatura. Et ut me vcruin dicere comprobetis, taurus <strong>ad</strong><br />

me ferocissimus <strong>ad</strong>ducatur ct duni in ejus aure nomen istiid inso-<br />

nifCrit, taurus illico morietur. Ad qucm Silvester: et tu qiiomodo<br />

1) Efl. l'r. iiinle iniiiiiniis Jegit. 2) Rooent. p rae v n r i ca I io n i s i ii<br />

(lulgentiae iii d ii inen t o leynnt, iiiiod rectins vldeliir. 3) Ed. Tr. oiniltll<br />

verba: in o r t a lit a t eiu — njierirot.

78 Cap. XII. De sancto Silvestro.<br />

hoc nomen ') audiens non deciclisti ? Zambri dixit: non ost tHum<br />

hoc noscere niisterium, qui Juclaeorum. inimicus es. Adducitur au-<br />

tcm taurus fcrocissimus, vix a centum liominlhus fortissimis traclus,<br />

al uhi Zamhri in aure ejus verhum protulit , continuo taurus mu-<br />

giens oculosque ejicicns exspiravit. Omnes igitur Judaei vehementer<br />

acclamant et Silvestro insultant. Quihus Silvester : non Dei nomen<br />

protulit, sed nomen pessimi daemonis nominavit, Deus enim meus<br />

JesHS Christus non solum vivenfes niortiiicat, sed etiam mortuos vi-<br />

vificat. Nam occidere posse et non vivilicare posse est ieonum.<br />

serpentum et ferarum. Si ergo vult, ut credam , quod nomeu dae-<br />

monis non fuerit, dicat itcrum ct vivilicet, quod occidit. Nam de<br />

Dco scriplum est: cgo occidam et ego vivere faciaiu; quod si non<br />

poterit, nomen daemonis ahsque dnhio nominavit, qui viventem oc-<br />

cidere potest, mortuum vivificare non potest. Cumquc Zamhri <strong>ad</strong><br />

suscitandum taurum a judicihus urgerctur, dixit : suscitet eum Sil-<br />

vester in nomiue Jcsu Galilei et omnes in eum credemus. Nam ctsi<br />

pennis posset volare, istud tauien non valeret perficere. Omnes igitur<br />

Judaei, si taiirum suscitaverit, se credituros promittunt. Tiinc Silvcstcr<br />

oratione facta <strong>ad</strong> aurem tauri se applicans dixit: o nomen nialedi-<br />

ctionis et morlis egredere jussu domini nostri Jesu Christi, in cujus<br />

nomine tibi dico: taurc, surge et <strong>ad</strong> armentum tuum mansuetus re-<br />

cede. Statim igitur taurus surrexit et «im omiii mansuctudine ahiil.<br />

Tunc regina, Judaei, judices et caetcri omnes conversi sunt iii<br />

fidem. Post aliquos vero dies ydolorum ponlifices <strong>ad</strong> imperatorem<br />

venerunt dicciilcs: sacratissiine imperalor, ille draco, qui est in fo-<br />

vea, poslquam fidem Christi recepistis, plus quam trcccntos homi-<br />

nes quolidie interiicit flatu suo. Consulente super hoc Constantino<br />

Silvestriim rcspondit: ego per Cliristi virtutem eum ah omiii ces-<br />

sare lacsione faciam. Promittunt pontifices , se, si hoc faciat, cre-<br />

diluros. Orante aulein Silvestro sanctus spiritus ci apparuit di-<br />

ccns: sccurus <strong>ad</strong> draco.Mcm dcscendc tii ct diio prcshiteri, qui sunf<br />

tecum, cumque <strong>ad</strong> eum vcneris, eum talilcr alioquaiis: domiiius<br />

noster Jcsus Chrislus de virgine iiatus , criicifixus et sei)ultus , qui<br />

resurrexit et sedct <strong>ad</strong> dextiam palris, hic vcntiirus est judicaie<br />

vivos et mortiios. Tu crgo Salhaiia ciim iu hac fovea, dum vene-<br />

lil, exspecta. Os aulcm cjiis ligahis filo et annulo crucis habente<br />

signiim desuper sigillabis. Postea <strong>ad</strong> nie sani el iiicoliimes ve-<br />

1) Ed. rriiic. forl.TSse lecliiis: ii o ii niiditiis didicisli.

Cap. XIII. De circumcisione domini. 79<br />

nietis et panem , quem vobis paravero , comedetis. Descendit ita-<br />

qiie Silvester cinn duobiis presbiteris in foveain per gr<strong>ad</strong>ns CL diias<br />

secum ferens latenias : tunc diacoiii prae<strong>dicta</strong> verba dixit et os<br />

ipsias stridentis et sibilantis , ut jiissus fnerat , alligavit et <strong>ad</strong>scen-<br />

dens invenit duos uiagos ,<br />

qiii eos secuti fiierant , ut viderent, si<br />

usque <strong>ad</strong> draconem destenderent, ex draconis foctore paenc mor-<br />

liios. Etiam eos secum <strong>ad</strong>duxit incolumes atqne sauos, qui statini<br />

ciim niultiludine infinita conversi sunt sitque romanorum populiis a<br />

diiplici morte liberatiis , scilicet a cultura daemoiiis ct veiieno dra<br />

conis. Tandem beatus Silvester morti appropinquans clerum de<br />

tribus <strong>ad</strong>monuit , scilicet ut inter se caritatem haberent , ecciesias<br />

snas diligcntius giibernarent et gregem a hiporum morsibus custo-<br />

dirent. Post liaec in domino feliciter obdormivit circa anniim do-<br />

mini CAICXX.<br />

CAP. xin.<br />

I>e circiimcii§ioiie domini.<br />

Circumcisionis dominicae diem qiiatuor celcbrein fatiunt et soleni-<br />

nem. Primuin est octava nativitalis domini, secundum iniposilio no\i<br />

t't salutifcri nominis, tertiuin elTusio sanguinis, quartnm signaculum<br />

circiimcisionis. Prinuiin crgo est octava nativilalis domiiii. Si enim<br />

aliorum sanctorum octavae solemncs suiit, qiianto magis octava dies<br />

>.uitti sanctorum solemnis erit. Sed iion videtur, quod nativitas<br />

ilDinini debeat habcre oetavani, qiiia ejiis nativitas tendebal <strong>ad</strong> mor-<br />

!»'in. Obitiis autcm sanctoruin ideo ottavas habent .<br />

quia<br />

ipsi tunc<br />

iiastiintur ea nativitate, quae est <strong>ad</strong> vitain aeternam, ut postea re-<br />

surgant in corporibus gloriosis. E<strong>ad</strong>ein ratione videtur, qiiod non<br />

debcat habcre octavam nativitas beatae virginis nec beati Johaiinis<br />

baptistae, similiter nec resurreclio domini , qiiia jam facta erat ')<br />

ipsa resurrettio in-re. Sed notanduin. quod, sicut dicit Praepositivus.<br />

sunt oclavae suppietionis , ut est octava nativitatis domini, in qua<br />

supplcmus, quod minus in festo factum fuerat , scilicet ofticium de<br />

parturientc. Undc etiam oliin in missa consueverat cantari <strong>ad</strong> ho-<br />

1) Rpo. iegiint : i 11 i p s n ri' 5 u r r pc I i o n e. Sed etr.

80 Cap. Xlll. De circiiincisione doniiiii,<br />

norem beatae virgiiiis : vultum liiuin etc. Item suiit otlavae veiie-<br />

ratiouis, ut Paschae, Penlhccostes, beatae virginis , beali Johanuis<br />

baplistae. Itein clevotiouis , ut cujuslibet saucti possuiit fieri octa-<br />

vae. Figuratiouis, ut suut octavae instituiae dc sauctis, quae sigui-<br />

ficaut octavam resurrcttiouis. Secundum est impositio novi et sa-<br />

lutiferi nominis , hodie enim impositum est ei nomcn novum , qiiod<br />

os doniini uominavit. Nomen pater, qiiod non est aliud sub caelo.<br />

in quo oporteat nos salvos heri. Nomen , quod sccunduin Bernar-<br />

duiu est mel iii ore, melos in aure etjiibihis in corde. Nomeu, quod.<br />

situt ditit idcm Bernardus . iustar olei lucet . praedicatiiiu pascit.<br />

recogitatiim lenit el ungit invocatum. Habuit aiitem triplex nomcu.<br />

sicut ex evangelio manifest.itur, scilicet tiliusDei, Christus et Jesus.<br />

Vocatur autem iilius Dei, in quantum est de Deo Deus, Christus, iii<br />

quantum est homo a pcrsoiia diviiia qiiantuni <strong>ad</strong> humanam naturam<br />

assumtus; Jesiis, in qiiautuiu esl Deus humaiiitati uuitus. Dehoctri-<br />

plici nomiue dicit Bcrnardus : vos qui in pulvere estis, expergiscimini<br />

etlaudate. Ecte domiiius venitcum salntc, venitcum unguento, vcnit cum<br />

gloriaueque enim sinesaliite venitJcsus ncqueChristus sinc unttione,<br />

ncque sine gloria venit filius Dei, siquidem ipse salus, ipsc uiictio,<br />

ipsc gloria. Quantum autera <strong>ad</strong> hot triplex iiomen, aiite passioneiu<br />

perfccte notus non erat. Naiu quantuiu <strong>ad</strong> primuiu , ab aliquibus<br />

cognoscebatur conjecturaliter, sitiit a daemouibus, qui ditebant<br />

ipsuin csse iiliiim Dei. Quantum <strong>ad</strong> setundmu partitularitcr , ab<br />

aliquibus euiin , licet pautis , tognostcbatiir csse (Jluistus. Qiiau-<br />

tum <strong>ad</strong> tertinm vocaliter, quia quo <strong>ad</strong> hanc voccm Jesus, litct noii<br />

quo <strong>ad</strong> ralionem noiiiiuis , quod est sahitarc. Post rcsurrcttionem<br />

autcm hoc uomeii triplex clariUcatum est. Primuin iioiuen quo <strong>ad</strong><br />

certitudinem, secuuduin qiio <strong>ad</strong> diirusionem, tcrtium quo <strong>ad</strong> iiomiuis<br />

rationem. Priinum igitur noiuen est (ilius Dci. Et quod hot nonieii<br />

sibi retlc convcniat, sit ditit Hjlarius iu libro dc triuitale: vcre<br />

Dei lilium unigenituin domiuum nostruiu Jesuiu Chrisluiu essc, mul-<br />

lis modis toguitum cst. Dum dc eo testatur pater, duiu de se ipse<br />

profitctur, dum apostoli praedicant . duui rcligiosi crcduul , duin<br />

dacinoues conlilentur, dum Judaei ncgant, duiu gentiles iu passione<br />

cognoscunt. Idem : domiuum<br />

Deuiu nostrum Jesum Christum his uiodis<br />

cognostimus , nomiuc , uativitalc. uatura, potcstate, professione.<br />

Sccundum noiuen est Christus, quod iiitcrprclaliir iiuttus. Ipse<br />

euim fuit unctus oleo laeliliac prae participibus .suis. Pcr lioc au-<br />

tciu quod ditilur unctus, iiisinualiir, quod ipsc fiiit prophcla, pugil,

Cap. XIII. De circiimcisione domiui. 81<br />

siuerdos et rex, Istae eniin (luatuor pcrsoriae olim consuevenint<br />

inungi. Fuit enim projjiieta in doctriuae eruditione , pugil in d\a-<br />

boli debellatione , saierdos in patris reconcilialione , rex in prae-<br />

niiorum retributione. Ab hoc secundo noniine denoniinauiur, qnia<br />

a Ciuisto dicimur Clirisliani. De quo nomine sic dicit Augustinus:<br />

christianus justitiae, bonitatis, integrilatis , patientiae, castitatis,<br />

pudentiac, humanitatis, innocentiae, pietatis est nonien. Et tu istud<br />

quomodo tibi defendis et vindicas , cui de tam plurimis rebus nec<br />

pauca subsistimt? Christianus cst iile, qui non nomine tantum,<br />

sed etiam opere est. Haec Augustinus. Tertiimi nomen est Jesus.<br />

Hoc autem nomen Jesus secundujn Bernardum dicitur cibus , fons,<br />

raedicina, et lux. Hic autem cibus multiplicem habet elTeclum , est<br />

cnim cibus confortativus, impinguativus , roborativus et yegetativus.<br />

De his sic dicit Bernardus: est cibus hoc nomen Jesus. An non<br />

toties confortaris , quoties recordaris ? Quid acquo menlem cogi-<br />

tantis ') impinguat? Quid ita exercitatos reparat sensus, virtutes ro-<br />

borat, vegetat bonos niores atquc castas fovet affectiones ? Secmido<br />

dicitnr fons, unde dicit idem Bernardus : Jesus esl fons vitae signa-<br />

tus, qui in quattuor rivos se diffundit in platcas. Unde qui factus<br />

est nobis sapientia, justitia, sanctificalio et redemptio ; sapicntia<br />

in praedicatione, juslitia in peccatorum absolutione , saactificatio in<br />

conversatione vel in convcrsione, redemptio in passione. Ilacc Ber-<br />

nardns. Alibi quoque sic dicitur: Ires rivi nuxerunt a Jesu, ver-<br />

bum doloris , in quo est confessio , sanguis aspersionis , in quo est<br />

afflictio, aqua cmundationis , in qua est compmictio. Tcrtio est<br />

medicina, mide sic ait: est etiam hoc nomen Jesus mcdicina. Ni-<br />

hil eflim ita irae impetum cohibet, superbiae tumorem sedat, sanat<br />

livoris vulnus , restringit luxuriae fluxum , cxstinguit libidinis flammam<br />

, sitim temperat , avaritac ct totius dcdecoris fugat prurigi-<br />

nem. Quarto est lux, unde ait: nnde putas, in toto orbe tanta el<br />

tam subita fidei lux, nisi de praedicatione vel pracdicato Jesu, hoc<br />

est nomen, quod Paulus portabat coram gentibus tamquam lucernam<br />

super candelabrum. Hoc iterum nonien Jesus est mullae suavilatis,<br />

unde Bernardus : si scribas , non sapit railii , nisi legero ibi Jesum.<br />

Si disputes ac conferas, non sapit mihi, nisi sonuerit ibi Jesus. Item<br />

Richardus dc Sancto Victore: Jesus est nomen dulce, nomen de-<br />

lectabilc, uomen confortans peccatorem et beatae spei. Ergo Jesu<br />

1) Rpcent. legunl imiiugiiat.

82 Cap. XII?. De eircumclsioiie clomiui.<br />

csto mihl Jesus. Secundo est multae vlrtuositatis, unde PetrusRe-<br />

veniias: vocabis nomen ejus Jesum, lioc cst , nomen , quod dedit<br />

caccis visura , surdis auditum , claudis gressum , sermouem mutis,<br />

vitam mortuis totamque dyaboli potestatcm dc obsessis corporibus<br />

virtus hujus nominis elTuf^avit. Tcrtio cst multae exccllentiae et<br />

sublimitatis, unde Bcriiardus : uomen salvatoris nostri , fratris mei,<br />

carnis meac , sanguinis mci , nomen<br />

a scculis absconditum , sed iu<br />

fine saeculorum revclatum , nojuen mirabile , nomen inefTabile , no-<br />

men inaestimabile, imo eo mirabilius, quo inacstimabilius, eo magis<br />

gratum , quo gratuitum. Hoc autcm iiomen Jesus impositum est ci<br />

ab aetcrno , ab angelo el a patrc putativo, id est a Joscpb. Jesus<br />

enim salvator interprctatur. Dicitur autcm salvator tripliciter , vel<br />

a potentia salvaudi, vel ab habitu, vcl ab actu. Secundum quod<br />

dicitur a potentia salvaudi, convenit ci iioc nomen ab aeterno,<br />

secundum quod dicitur ab liabitu salvandi, sic fuit impositum ab<br />

augelo et convcnit ei a principio conceptionis ; secundum quod di-<br />

citur ab actu salvandi , dicilur imposilum a Joseph ratione fulurac<br />

passionis, undc Glossa supcr illud: vocabis nomcn ejus Jesum , di-<br />

cit: nomen imponcs, quod ab angelo vel ab aeterno impositum<br />

est. Et tangit hic Glossa hanc prae<strong>dicta</strong>m triplicem denomi-<br />

nationcm. Cum enim dicitur : nomcn impones , tangitur denomi-<br />

natio a Joseph; cum dicitur: quod ab angelo vel ab aeterno im-<br />

positum cst, tanguntur aliae duae. Recte igitur in die capitis<br />

anni constitula a Roma capite mundi et insignita capitali littcra<br />

alphabeti Christus caput ecclesiac circumciditur, nomcn ejus impo-<br />

nitur ct ejus nativilatis octavus dics colilur. Tcrtium cst effusio<br />

sanguinis Christi. Hodie enim sanguincm suum primo pro nobis<br />

lundcrc coepit, qui ipsum postmodum pluries cITundcre voluit.<br />

Quinquc cnim vicibus sanguincm pro nobis cffudit, primo in cir-<br />

cumcisione , et hacc cffusio fuit nostrae redemptionis initium ; sc-<br />

cundo in orationc , ct hacc ostcndit noslrae redcmptionis deside-<br />

rium ; tcrlio in ilagcllatione, et hacc fuil noslrae rcdcmptioiiis mc-<br />

ritum, quia livore ejus sanali sumus ; quarto in crucilixione, et haec<br />

fuit nostrac rcdcmptionis pretium, tunc enim, quac non rapuit, ex-<br />

solvebat; quinto in lateris apcrtione et haec fuit nostrac rcdem-<br />

plionis sacramentum. Inde enira exivit sanguis ct aqua, quod figu-<br />

ravil nos per aquam l)aptismi dcbcrc mnndari. Qui quidcm bap-<br />

tismus babiturus eral cHicaciam a sanguinc Christi. Quartum ct<br />

ullimum cst signaculum circumcisionis, quod quidem Christus hodic

Cnp. XIII. De circumcisione domini. 83<br />

accipere dignalus est. Voluit autem domiiiHs circumcidi proptci-<br />

multas rationcs. Primo ratiouc sui , ul veram carucm humanam sc<br />

assumsisse ostcuderet , scicbat enim non defuturos , qui dicereut<br />

ipsum non corpus \ erum , sed fantasticum assumsisse. Et ideo ut<br />

eorum errorcm confutaret , voluit clrcumcidi et sanguincm ilii emit-<br />

tere. Corpus cnim fantasticiuu sanguinem non emittit. Sccuudo^<br />

ratione nostri , ut nos spiritualiter dehere circumcidi monstraret.<br />

Duplex enim est circumcisio sccundum Bernardum , {|nae dehet fieri<br />

a nobis, scilicet exterior in carnc ct iulerior in mcnte. Circumci-<br />

sio exterior consistit in tribus , scilicet in hahitu , ne sit notahilis,<br />

in actioue, ne sit rcprehensihilis , ct in sermone, ne sit contempti-<br />

bilis. Interior autem similiter in trihus consistit, scilicet in cogita-<br />

tionc, ut sit sancta, in affectionc, ut sit pura , in intentione, ut sit<br />

recla. Haec Bernardus. Iterum ratione nostri, ut nos salvarct. Quem-<br />

<strong>ad</strong>modum enim fuit cauterium in uno mcmhro, ut tolum corpus sane-<br />

tur, sic Christus voluit portare cauterium circumcisionis, ut sic<br />

totura corpus misticum salvaretur. Coloss. II. Circumcisi enim estis<br />

circumcisione uon mauu facta in eAspolialione cariiis, scilicct circum-<br />

cisionc Christi. Glossa : a vitiis tamquam petra Jicutissima , pctra<br />

enim erat Christus. I. Corinth: X et Exod. IV. Tollit illico Se-<br />

phora acutissimam petram et circumcidit carnem praeputii filii sui<br />

circumcisione etc. Dupliciter exponitur secundum Glossam. Primo<br />

raodo sic: circumcisi, inquam, estis circuracisione non manu facta,<br />

id cst, huraano operc; sed divino, id est, circumcisionc spirituali.<br />

Quae quidem circunicisio ht in exspoliatione corporis carnis , hoc<br />

est, depositione carnalis hominis, id est, vitiorum ct desideriorum<br />

carnalium, secuudum quod caro accipitur. I. Coriuth. VIII. Caro et<br />

sanguis regnum coelorum non possident etc. Estis , inquam , cir-<br />

cumcisi circumcisionc non manu facta, sed circumcisione spirituali.<br />

Secundo modo sic : circumcisi , inquara , estis in Christo et hoc cir-<br />

cumcisione non manu facta, id est , circumcisionc legali , quae qui-<br />

dera non manu facta sive legalis fit in exspolialione corporis car-<br />

nis , id est, corporis, quod est caro , scilicet cntis carnis , quae in<br />

circumcisione legali aufertur. Non estis , inquam , circumcisi ista<br />

circumcisione , sed circumcisione Christi , id csl , spirituali , in qua<br />

nmnia vitia amputata sunt. Unde Roman. 11: ') non enim qui in<br />

manifesto Judaeus est neque qui in raanifesto , in carne est circuni-<br />

1) Yerlja: non eniin — Jndaeiis est et desiuit in Ed. l'r, l^T"?, r)re

84 Cap. XIII. De tiiciimcisiout doinini.<br />

cisio : seil qui in abscotuiito Jiidacus cst, ct circumcisio oordis in spi<br />

ritu non lillora; ciijus laus est non cx liominibus, scil ex Dco.<br />

Circunicisi estis circuuicisione non manu facta in exspoliatione cor<br />

poris carnis , sed circumcisione Cliristi. Terlio rationc Judaeorum.<br />

ut inexcusai)iles essent. Si enim circumcisus non fuisset, potuissenl<br />

se Judaei excusare et diccre: ideo le non recipiinus, quia dissimi<br />

lis es patribus. Quarto ratione daemonum, iie scilicct incarnatioiiis<br />

misterium cognoscerent. Cum enim circumcisio fierct contra origi<br />

nale peccatum , credidit d^abolus ct bunc, qui circumcidebatur , si-<br />

militer peccatorem esse. qui circuracisionis remedio indigcret. Pro-<br />

pter eandem causam voluit, ut mater sua virgo perpetua esset de-<br />

sponsata. Quinlo ratioiic perfcctae justitiue <strong>ad</strong>implendae. Sicut<br />

cnim baptizari voluit, ut perfectam justitiam, id est, perfectam bu-<br />

militalem, quae est subdere se miiiori, iiiipleret, sic etiam voluit cir-<br />

cumcidi , ut candem nobis iuimiiitatem ostenderet, duin auctor et<br />

dominus legis voluit sc subdere legi. Sexto ratione legis Mosaj-<br />

cae approbandae, quae erat boua et sancta et coraplenda, quia<br />

non veiierat legcm solvere sed <strong>ad</strong>iiupiere. Roman.XV: dicoeniiuJe-<br />

sum ministrum fuisse circumcisionis, propter veritatem Dei etc. Quarc<br />

autem circnmcisio octava die fiebat, multiplex potcst ratio assignari.<br />

Prima sumitur peues intcllectum hjstoricum sive lilleralcm. Nain<br />

sicut dicit Rabbi Moyscs , maximus philosophus et thcologus , licct<br />

Judaeus: puer iu septem dicbus tantae <strong>ad</strong>huc tcneritudinis est,<br />

quantac est <strong>ad</strong>huc in utcro matris cxistens, in octava autem dic<br />

forlilicalur el solidatur et ideo, ut dicit, noluit doininus parvulos<br />

antc octavum diem circumcidi , ne ob iiimiam teneritudinem niiniuin<br />

laederenlui*; Ultra octavum vcro dicm ipsam circumcisionem iioluit<br />

prolongari propter tres causas, quas philosophus idein assignat.<br />

Prima ut periculum evitetur, nc scilicet , si nimium dilTerretur, sine<br />

circumcisione cos mori contingeret. Secunda, uf dolori parvuloruiu<br />

provideatur. Cum enim in circumcisiouc maximus dolor sit . voluit<br />

cos domiuus circumcidi , dum parvaiu <strong>ad</strong>huc jmagiiiatioucm Iiabc-<br />

rcnt, ut minorem ibi dolorcm sentirent Tertia, ut parentum tristitiae<br />

consulatur. \am cum cx circumcisione plerique parvuli morerentur, si<br />

circumcisi fuissent jam magui ct ex hoc morfui, major doior fuisscl<br />

parcntibus, quam si morerentur oclo taiitum dies liabentes Se-<br />

cunda ratio sumitur |)(;iics intelleilum auagogicum sive coelestem.<br />

Idco cnim oclavo dic licbat, ut daretur iiitclligi, quod in ocfava<br />

resurrcctionis ab omiii pocna et miseria circumcidcremur. Et secun-<br />

I

Cap. XIII. De circujucisioiie doiuiui. 85<br />

diim hoc octu dics erunt octo aetates, prima ab Atlam iisqiie aJ<br />

N^oae , secunda a Xoae usque <strong>ad</strong> Abraham , tertia ab Abraham us-<br />

que <strong>ad</strong> jMojsen , quarta a Moyse usque <strong>ad</strong> David , quinta a David<br />

usque <strong>ad</strong> Christum, sexta a Ghristo usque <strong>ad</strong> iinem mundi, septima<br />

morientium, octava resurgcntium. Yel per octo dies intelligunturocto,<br />

quae in aeterna vita possidebimus , quae enumerat Augustinus di-<br />

cens: quid aliud est, ego ero illorum Deus, nisi ero iis unde sa-<br />

lientur. Ero, quaecunque honeste desiderentur, scilicet vita, saius,<br />

victus, copia , gloria, honor, pax et omne bonum. Vel alitcr per<br />

septem dies intelligitur homo constans ex corpore et auima. Quat-<br />

tuor enim dies sunt quattuor elementa , ex quibus corpus consistil,<br />

ct Ires dies sunt trcs polentiae, quae sunt in anima, scilicetconcupis-<br />

cibilis, irascibilis et rationalis. Homo igitur, qui nunc habet seplcm<br />

dies , quando unitati aetcrnae incommutabilitatis conjungetur, tunc<br />

ccto dies habebit, et in illo octavo die ab omni poena et etiam<br />

culpa circumcidctur. Tertia ratio sumitur penes intelleclum tropo-<br />

logicum sive moralcm et secundum hoc octo dics divcrsiniodc pos-<br />

sunt accipi. Primus potest essc pcccati cognitio ; Psalm. : quoniam<br />

iniquitatem mcam ego cognosco etc. Secundus propositum dcscrcndi<br />

malum et faciendi bonum, quod notatur in lilio prodigo, qui dixil:<br />

surgam et ibo <strong>ad</strong> patrcm mcum etc. Tertius pudor de peccato, unde<br />

apostolus: qucmcnim fructum tunchabuistis in illis, inquibusnunc cru-<br />

bescitis? Quartus limor defuturojudicio. Jobus: quasi tumcntes super<br />

nic fluctus tiffluiDeum. Hieronjmus: sive comcdam, sive bibam, sivc<br />

aliquid aiiud faciam , scmper mihi vidctnr illa vo\ in auribus mcis<br />

insonare: surgite mortui ct vcnite <strong>ad</strong> juditium. Quinlus conlrilio.<br />

Unde Jeremias : luctum unigeniti fac tibi ctc. Scxtus confessio. Psal-<br />

mus : dixiconlitebor <strong>ad</strong>versumme injustitiam mcam etc. Septimusspes<br />

\cniae. Nam etsi Judas peccatum suum confessus fucrit, tamcniiou in spe<br />

vcniae, et ideo non est misericordiam consecutus. Octavus satisfactio<br />

et in hac dlc homo spiritualiTcr circumciditur, noii soluni a culpa,<br />

sed etiam ab omni pocna. VeJ duo primi dies suut dolor de pcr-<br />

pctratione pcccati et desidcrium emendandi ; alii duo confitcri mala,<br />

quac fcciuius , et bona quac omisimus ; alii quattuor sunt oratio,<br />

lacrimarum clfusio, corporis afdictio , clccmosinaruni ciargilio. Vel<br />

octo dies possunt esse octo, quorum diligens consideratio omnem<br />

voluntatcm pcccandi a nobis circumcidit. Ita, quod, qui ununi dili-<br />

gcuter consideravit. uuam niagiiam diaclam facict. Qiiorum scptem<br />

craunerat Bernardns diccns : scptcm sunt de cssentia hominis, quae

86 Cap. Xni. De cirouuirisione doiuini.<br />

si hoino consideraret . in actcnmui iion jteccaret , scilicel lualeria<br />

vilis, o|)cralio turpis, cxitus flcbilis , slatus instabilis, mors trista-<br />

Lilis, ilissolutio miserahilis et damnatio (letcstabilis. Et ociava<br />

potest csse consideratio ..gloriae ineffabilis. Quarta ratio sumitur<br />

penes intellectum allcgoricum sive spiritualem et secundum hoc V<br />

dies crunl V iibri Mojsis, in quibus coutinetur lex, duo crunt prg-<br />

phetac et psalmi, octavus dies crit doctrina cvaugclica. Sed in<br />

septem priniis diebus non licbal pcrfecta circumcisio, in octavo<br />

autcm pcrfccta circumcisio lit ab omni culpa ct ab omni pocna,<br />

mmc in spc, sed tandem in re Quarc autem data fuerit circumci-<br />

sio, sex sunt causae, quac iiotantur in his versibus:<br />

Cauterium, signum, nieritum, medicina, hgura,<br />

Exemplum fuit olim circunuisio dura.<br />

De carue aulem circumcisionis doniini dicitur , quod angclus cam<br />

Carolo Rlagno attulit et ipse eam Aquisgrani in ccclcsiam Sanctac<br />

Mariae houorilice collocavit, Carolus vero illam postea fcrtur Ca-<br />

rosium transtulisse, nunc autem dicitur essc Romae in ecclesia.<br />

quac dicitur Sancta Sanctorum. Unde ct ibidcm scriplum lcgitur:<br />

Circumcisa caro Christi sandalia clara<br />

Atquc umbilici vigel hic praecisio cara.<br />

Unde et ea die fit statio <strong>ad</strong> Sanctam Sanctorum Scd si hoc verum,<br />

valde utique mirabile cst. Cum cnim caro ipsasil dc veritate Iiumanae<br />

naturae, crcdimus, quod rcsurgentc Christo rediit <strong>ad</strong> locum suum<br />

glorificatum. Aliqui dixerunt , quod hoc verum sit juxta opinioncm<br />

illorum , qui dicunt illud solum essc de vcritate humanae naturae.<br />

quac ab Adam Ir<strong>ad</strong>ucta est, ct istam solum resurgere. Notandum,<br />

quod olim a paganis et gcntilibus in his calendis multae sujiersti-<br />

tioncs obscrvabantur, quas sancti ctiam a Cliristianis vix cxstirpare<br />

polerant, quas Auguslinus in quodam scrmonc commemorat. Cre-<br />

dentcs enim, ul dicit, Janum duccm quemdam Deum esse, eum in his<br />

calendis plurimum venerabantur et ei duas facies ligurabant, unam<br />

post sc , aliam ante sc , quia erat tcrminus anni praclcrili ct prin-<br />

cipium scquentis. Rursus in his calendis formas monstruosas assu-<br />

mcbant, alii veslicntcs sc pellibus pccudum, iilii assumcntes capita<br />

bestiarum, cx (|uo indicabalur, non ') lantum liabilum, sed belluinuni<br />

habcre sensum. Alii tunicis muliebribus vesticbanlur, non crubcscen<br />

les insercrc tnnicis muliebribus nii!i(ares lacevtos. Alii ila auguriii<br />

1) Kil, [\i'C, l-;.'. I.iiii )i. sf hcll, li;.l.. (iii.nili s.

Cap. XIV. Dti fcpipliaiiia Jouiiui. b7<br />

observabaiit , ut focum de domo sua vel aliud quodcuuque beuefa-<br />

clum cniiibet peteuti uou tiibuereut. Dyabolicas etiam ') slreuas el<br />

ab aliis accipiunt et allis tr<strong>ad</strong>uut. Alii iu nocte mensas laute prac-<br />

paraut et sic tota nocte manere sinunl, credentes, qnod per totum<br />

annum convivia iu tali sibi abundantia perseverent. Et subdit Au-<br />

gustinxis: qui de paganorum consuetudinc aliquid observare volue-<br />

rit, ^) timendum cst, ue uomen christiani ei prodesse non possit.<br />

Qui etiam stultis hominibus ludcntibus aliquam humanitatem im-<br />

penderit, peccati corum participem se esse uon dubitet: vobis au-<br />

lem, fratrcs, non sufliciat, quod non hoc malum facilis , sed ubi-<br />

(unque fieri vidcbilis, arguite, corrigite, castigatc. Haec Augustinus.<br />

CAP. XIV.<br />

I>e epipliania douiiiii.<br />

Epiphania domiui qu<strong>ad</strong>ruplici decoratur miraculo et ideo qua-<br />

druplici vocabulo nuncupatur. Hodic enim magi Christum <strong>ad</strong>oraut,<br />

Johannes Christum baptizat , aquam in viuum Christus mutat et<br />

quinque millia hominum de quinque panibus satiat. Cum enim Je-<br />

sus esset tredecim dierum , magi <strong>ad</strong> eum stella duce venerunt ct<br />

inde dicitur Epiphania ab epi , quod est supra, et phanos , appari-<br />

tio, quia tunc desuper slcUa apparuit sive ipse Christus per stel-<br />

iam , quae desuper visa cst, magls verus Dcus demonstratus est.<br />

E<strong>ad</strong>em die revolutis viginti novem aniiis cum jam aunum triccsimum<br />

attigisset, quia habcbat viginli novcm annos ct tredecim dies<br />

crat enim incipieus quasi anuorum triginla, ut dicit Lucas, vel se-<br />

cundum Bedam: habebat triginla annos plenos, quod ct romana ec-<br />

clcsia asserit. Tunc, inquam , in Jordane baptizatus est el ob hoc<br />

vocatur Theophania a theos, quod cstDeus, ct a phanos, quod est<br />

apparitio, quia tunc tota trinitas apparuit, pater in voce, filius in<br />

carne , spiritus in columbac specie. Ipso iterum dic , revolulo uuo<br />

anno, cum esset triginta vel triginta unius anuorum et trcdecim dic-<br />

rum, aquam in vinum mutavit et ob hoc vocatur Bethania, a beth,<br />

quod est domus, quia miraculo faclo in domo verus Deus apparuil<br />

1) Kd. IV. Ipt;it: sceiuis, iuiile. '->) rro voce : tijneiidiiin oUVrl Eil.<br />

rr. t.iniuin idem; paulo post pro : li ii iii «nitat em praeferl humi ) i t ri t f m<br />

;

88 Cap. XIV. De epiphania douiini.<br />

Ipso simililer ilie, revoluto anno, cum esset annorum Iriginta unius<br />

vel Iriginta duorum '), quinque millia hominum ile quinque pa-<br />

nibus satiavit, sicut (licit Bctla et sicut dicitur in illo lijmno, qui<br />

iu niullis ecclesiis cantatur ct sic incipit: ilhiminans altissinius etc.<br />

Et ob hoc vocatur Phagiphania a phagc, quod cst bucca sive mau-<br />

ducare. Dc hoc autcni quarto miraculo , utrum liac die contigcrit.<br />

dubitatur, tum quia in originali Bedae non sic expresse legitur, tum<br />

quia Johannis VI, ubi de hoc miraculo agitur, dicitur: erat autem<br />

proximum Pasclia ctc. Ista ergo qu<strong>ad</strong>ruplex apparitio ista die facta<br />

est. Prima facta cst per stellam in pracsepio , secunda per vocem<br />

patris in Jordanis fluvio , tertia per mutationem aquae in vinum in<br />

convivio , quarta per multiplicationem panum in deserto. Prima<br />

autcni apparitio praecipue hodic celcbratur et ideo ejus hjstoriam<br />

proscquamur. Nato cnim domino tres magi Jiierosolimam venerunt,<br />

((uorum nouiina in Hcbraeo sunt, Appellius , Amerius , Damascus,<br />

graece, Galgalat, Malgalat, Sarathin, laline Caspar, Ballhasar,'<br />

Melchior. Cujusmodi autem magi fuerint lii , triplcx cxstat senten<br />

tia, secundum quod magus tripliciter dicitur. Magus euim dicitur<br />

illusor, malelicus et sapiens. Dicunt crgo quidam hos rcges ab<br />

elTectu dictos fuisse magos , id est , illusorcs , ex eo scilicet quod<br />

Herodem illuscrunt, quia <strong>ad</strong> cum non redicrunt. Unde et dicitur de<br />

llcrodc: vidcns, quod illusus csset a magis ctc. Magus iterum di-<br />

oitur "maleficus. Unde malclici Pharaonis dicuntur magi. Et inde<br />

dicil Chrysostomus lios magos vocatos. Dieit cnim istos fuisse ma-<br />

leficos sed postca conversos, qiiibus doiuinus voluit nativitatem<br />

suam rcvclarc et eos <strong>ad</strong> sc <strong>ad</strong>ducerc ct pro hoc pcccatoribus veniae<br />

spem praebere. Iterum magus idem est ((uod sapiens. Xam<br />

graphice magus licbrajce scriba, graccc philosophus, laline sapiens<br />

dicitur. Dicuntur crgo magi , id est , sapicntcs , unde niagi quasi<br />

in sapienlia magni. Venerunt crgo hi tres sapientcs et regcs cuin<br />

magno comilatu Jlicrosolimam. Scd quacriiur, quarc magi Jhcru-<br />

salem vcncruul, (um ibi dominus nalus non sil. Supcr hoc assignal<br />

Remigius quattuor ralioncs. Prima, quoniam magi teiupus nativita-<br />

lis Christi agnovcruut, sed locum ignoravcrunl. Quia autem Jhe<br />

rusalem cral civitas regalis ct ibi cral suminum sacerdotium , sus<br />

picati sunt, ((uod tam egregius pucr nonnisi in regia civitale nasci<br />

deberet. Secunda, ut cilius nativitatis lorum dis(criicr(^ poluisscnl.<br />

1) Kd. Kpc. .1111111111; i'l tifdcciiii di-lMim.

Gap. XIV. De epiphauia domiiii. 80<br />

cum ilji sapieutes lcgis et scribae residerent. Tertia , ul Jiulaei<br />

iiiexcusabiles manerent, potuissent enim dicere: nos quidem nativi<br />

tatis locum cognovimus , lempus autem iguoravinms ct ideo non<br />

crcdimus. Magi ergo ostenderunt Judaeis tenipus et Judaei magis<br />

locum. Quarta ut sic studio magorum condemuaretur pigritia Ju-<br />

daeorum. \am illi uni proplietae crediderunt, isti pluribus credere<br />

uoluerunt. Illi (piaerunt regem alienum, isti nou quaerunt proprium<br />

Illi venerunt de longinquo, isti manserunt in vicino, Isti reges fue-<br />

runt succcssoresBalaam et <strong>ad</strong> visionem stellae venerunt, propterillam<br />

prophetiam patris sui : orietur stella ex Jacob et exsurgethomo cx Israel<br />

etc. Aliam causam, unde isti molisunt <strong>ad</strong> veniendum, ponitChrysosto-<br />

mus in originali super Malthaeuui asserens , quosdam<br />

dicere , quod<br />

quidam sccretorum inspectores clegerunt dc se ipsis XII, ct si quis<br />

moriebatur, filius cjus aut aliquis propinquorum in cjus locum sub-<br />

stituebatur. Ili ergo per singulos annos post mcnscm asccndebant<br />

supcr montera victorialem et tribus diebus ibidem inorantes ') se la-<br />

vabant et orabant Deum , ut iis illam stellam , quam Balaam prae-<br />

dixerat, ostenderet. Qu<strong>ad</strong>am autem vicc, scilicet in die nafalis do-<br />

mini, dum sic ibidem mancrcnt, stella quacdam <strong>ad</strong> eos super mon-<br />

lem vcnit, quae habebat formam pulchcrrimi pueri, super cujus ca-<br />

pite crux splcndcbat, quae magos allocula cst dicens: ite velocius<br />

_in tcrram Juda ct ibidcm rcgem , quem<br />

quaeritis , natum invenictis;<br />

Tunc illi continuo venire coeperunt. Scd quomodo in tam parvo<br />

tempore, scilicet in tredecim diebus per tanta tcrrarum spatia ve-<br />

nire potuerunt, scilicet ab orienie nsque in Jhcrusalcm , quae iii<br />

mediculo mundi dicitur esse sita , dicendum est ; secuudum Remi-<br />

gium , quoniam talis pucr, <strong>ad</strong> quem properabant, eos in tam brevi<br />

spatio perducere potuit. Vcl potcst dici sccundum Jeremiam, quod<br />

supcr dromedarios vcncrunt, quisuntanimaliavelocissima, quitantum<br />

currunt una dic, quantum equus in tribus. Unde dicitur dromcdarius<br />

a dromos, quod est cursus , et arcs , quod est virtus. Cum ergo<br />

Jherosolimam venissent, interrogaverunt dicentes, iibi est, qui natus<br />

est rex Judaeorum. Non interrogabant , an natus sit , quia hoc<br />

crcdebant, sed quaerunt, ubi natus sit, ct quasi aliquis interrogas-<br />

sct eos: unde scitis hunc rcgem natuni essc, responderunl: vidimus<br />

slellam ejus in oriente et venimus <strong>ad</strong>orare eum, hoc est: nos ex-<br />

.sistentes in oriente vidimus stellam cjus nativitatis ostensivam. Vi<br />

1) Ed. Rfi'. Ipgiiiil e I ei ;i I) n 11 1 11 r.

90 Cap. XIV. De e|jiphriuia domiui.<br />

{limus, iiuiuaui, supei Judaeam positam. Vei iios exsislentes in iios-<br />

tra regione vidimus stellam ejus in oriente, id est , iu oricntali<br />

parle. His YCr!)is , sicut dlcit Rcmigius iu originali , verum homi-<br />

nem et verura regem el verum Deum confessi sunt. Verum homi-<br />

nem, cum dixenuit: nhi est, qni natus esl? Verura regera, cura<br />

ajunt: rex Judacorum. Verum Dcura , cum snbjungunt : venimus<br />

<strong>ad</strong>orare cum. Pracccptura cnini fuit, nt nullus nisi soIusDeus <strong>ad</strong>o-<br />

raretur. Sed Herodcs hoc audiens lurbatns est et oranis Jheroso-<br />

lima cum illo. Triplici dc cansa rex turbatus est et oranis Jhcro-<br />

solima cum illo. Prirao nc Judaei regcra naluni tanquajn snum re-<br />

ciperent et se tanquani alicnigcnara expcllerent. Unde (Ihrysosto-<br />

mns: sicut ranuim arboris in excelso positum levis ctiara aura mo-<br />

vet, sic et sublimes homines in culrainc dignilatura exsistentes levis<br />

ctiam fama conturbat. Secundo nc a Romanis culpari posset, si<br />

aliquis ibi rex vocarctnr, qucm Augustus non conslituisset. Sic<br />

enim ordinaverant Roraaui , ut nullus Deus vel rex sine sui licen-<br />

tia et iraperio diccrctur. Tcrtio , quoniara, sicut dicit Gregorius,<br />

cocli rege nato rcx tcrrae turbatus est, quia niuiirura altitudo ter-<br />

rena confunditur, dum cclsitudo coclestis apcritur. Oranis autem<br />

Jhcrosolinia cura illo turbata est triplici de causa. Primo quia ini-<br />

pii gauderc nequcunt de <strong>ad</strong>ventu jusfi, secundo , ut regi turbato<br />

<strong>ad</strong>ularentur, pcr hoc quod se similiter turbatos ostendercnt, tcrtio,<br />

quia sicut scse vcnlis concuticntibus nnda coiicutitur, sic cl rcgibus<br />

<strong>ad</strong> invicem certantibus populus coiiturbatur , et ideo ex hoc tirauc-<br />

runt, ne scilicet praesenti et vcnturo rege <strong>ad</strong> invicera certantibus<br />

ipsi pcrturbatioiiibus involvercntur. Hacc ratio cst Chryso.stomi.<br />

Tunc llcrodcs oraucs sacerdotcs et scribas convocaus sciscilabatur<br />

ab iis, nbi Christus nasceretur. Cum autcni ab iis didicisset, quod<br />

in Bcllchcra Judac , vocatis <strong>ad</strong> se clani niagis diligcnter ab iis di-<br />

dicit lcmpus stcllae, nt vidclicct sciret, quid faccrct, si <strong>ad</strong> se magi<br />

non redirent. Dixitque iis, invento pucro ci rcnuntiarent, sinuilans<br />

se velle <strong>ad</strong>orare, quem volcbat occidere. El nola, quod cuni magi<br />

JluMosoIiniara ingressi fuisscnt , stcllae ducatum aniiscrunt: et hoc<br />

propler Ires rationcs. Prinia, ut dc loco nativitatis Christi quaererc<br />

cogcrcnlur, ut sic de ipsius orlu ccrlilicarcnlur, tani proptcr sfellac<br />

apj)arifionera quani pcr prophefiac asscrfioncra,- sicut ct factuni esf.<br />

Secunda, quoniara anxilium quacrcnlcs humanum juste pcrderc nie-<br />

ruerunf divinum. Tertia , quoniani signa inrulelibus dafa sunt sc<br />

nindum apostoluni. sed prophctia iidclibus . et ideo sigiiiim daliiiii

istis<br />

Cap. XIV. De epiphaiiia domini. 91<br />

, iliim <strong>ad</strong>imc esseut itifideles , iiO!i debuit apparcre , diim <strong>ad</strong>iiiic<br />

essent inter Judacos fideles. Hacc triplex ratio taiigitur in Glossa.<br />

(iUm autem Jhcrusalem egressi fuissent, stella antecedebat cos, us-<br />

que diim veniens staret supra, ubi crat puer, De hac stella, cnjus-<br />

modi fuerit, trcs suiit opinioncs , qiias ponit Remigius in originali,<br />

Quidain dicunt fuisse spiritum sanctum, scilicet, ut ille, qui postmodum<br />

desccndit supcr dominum baptizatum iii spccie columbae, apparucrit<br />

ctiam niagis in spccie stcllac. Alii, ut Chrysostomus , dicunt, quod<br />

fucrit angelus ut ipsc, qui apparuit pastoribus , apparuit etiam<br />

et magis. Sed ipsis pastoribus Judacis tamquam ralione uten-<br />

tibus apparuit iii forma rationali, gcntililius \ero , tamquam<br />

irratioHabiiibus in, specic inationali. Alii , quod vcrius crcdi-<br />

tur, quod fuerit stella de novo crcata , quae pacto suo ininistcrio<br />

rcdiit in pracjacentcm matcriam. Ista autcm stclla, secundum quod<br />

dicit Fulgcntius, diffcrebat ab aliis in tribus , scilicct in situ, quia<br />

non erat localitcr sita in firmamcnto , sed pendcbat in mcditullio<br />

aeris proximo terrac ; in fulgorc; quia caeteris erat splendidior,<br />

quod indo patct, quia splendorem ejus iion poterat splcndor solis<br />

obfuscare , immo in meridie lucidissima apparebat : in motu , quia<br />

praccedebat magos morc viatoris , iion enim movebatur motu circu-<br />

lari , scd qiiasi motu animali et processivo. Aliac tres difrercntiae<br />

tangnntur in Glossa Matthaei II, quac iiicipit sic: liacc stell<strong>ad</strong>omi-<br />

nicae nativitatis etc. Prima iu origine, quia aliac iu niundi principio<br />

sunt factac, haec modo ; secunda in officio, quia aliac factac sunt,<br />

ut sint in signa ct tcmpora, ut dicitur Genesisl., hacc autcm ut ma-<br />

gis viam praeberct; tcrtia in dHratione , quia aliac suiit pcrpetuae,<br />

hacc complcto officio suo lediit iii materiam praejacciilcm. Cum au-<br />

lcm stellam vidisscnt, gavisi sunt gaudio magno valde. Notandum,<br />

quod quintuplcx est stella, quam isti magi viderunt, scilicct stella<br />

materialis, stclla spiritualis, slella intcUectualis , stella rationalis ct<br />

stella supersubstantialis. Primam , scilicet materialem vidcrunt in<br />

oricnti, secundam scilicct spiritualem, quae est fides , viderunt in<br />

corde. Nisi cuim hacc stella, scilicet fidcs, in corum corde r<strong>ad</strong>ias-<br />

sct , ncquaquam <strong>ad</strong> visionem primae stellae venissent. Habucrunt<br />

cnim fidem de ejus humanitate, cumdixerunt: ubi cst qui natus est?<br />

ct de cjus regali dignilate , cum<br />

dixerimt: rex Judaeonun ; et de<br />

cjus deitatc, cum dixerunt: venimus <strong>ad</strong>orare eum. Tcrliam scilicci<br />

intellectualem , quac cst angelus , vidcrunt in somno . quando pcr<br />

angclum sunl moiiiti. no redirenl <strong>ad</strong> Herodcm. Scd sccundum quan-

92 Cap. XIV. De epiphania dojiiini.<br />

dam Giossani non angelus, sed ipse dominiis cos <strong>ad</strong>moniiif. Qiiar-<br />

lam . stilicct rationalem , quae fuit bcata virgo , viderunt in dever-<br />

sorio. Quinfam scilicet supcrsubstantialem, quac fuit Christus , vi-<br />

deriint in pracsepio, el de liac duplici dicifur: inlrantes donuim iii-<br />

veneriint pucnim cuni Maria malro cjus clc. Quaelibet autem ista-<br />

rum dicifur sfclla. l)e prima Psalmus: lunam et stellas , quae<br />

tu fundasfi. De sccunda Ecdcsiastic. XLllI: species coeli, id<br />

est cocleslis liominis; gloria stellaniui, id cst , virfutuni. De lertia<br />

Barucli III: sfellac autem dedcrunt lumen in custodiis suis vocatac<br />

sunt efc. De quarfa: Ave maris stella. Dc quinta Apocal. ultim.<br />

ogo sum r<strong>ad</strong>ix ct gcnusDavid, sfclla splcndida ct matulina. Propter<br />

visioncm primae ct sccundae sfellae inagi gavisi sunt, proptcr vi-<br />

sionem tcrtiac sfellac gavisi sunt gaudio, propter visionem quartae<br />

stellae gavisi sunt gaudio magno , proptcr \isionem quintae gavisi<br />

sunt gaudio niagno valdc , vcl sicut dicit (ilossa: illc gaudct gau-<br />

dio magno, qui dc Dco gaudct , qui est vcnim gaudium , cf <strong>ad</strong>dit<br />

magno , quia oo niliii est majus , ct: valdc , quia dc magno potest<br />

alius plus alius miiius gauderc. Vcl pcr horum verboium exaggre-<br />

gationem voluit ostcndere evangelisfa, quod homincs plus gaudent<br />

dc. rebus pcrdifis et iterum invcnlis , quani de scmpcr possessis.<br />

Cuinque domuiiculam intrassent cl puerum cum niatrc invcnisscnt,<br />

flevis gcnibus singuli liaec munera obtulerunt, aurum, tlms ct<br />

mjrrliam. llic cxclamans Augusfus dicif: o infanlia, cui asfra<br />

subduntur, ciijus cst ille magnitudiuis ct supernae gloriae, <strong>ad</strong> cu-<br />

cus pannos et angeli exciibanf ct sidera obsccuudant ct rcges tre-<br />

pidant ct scclafores sapiciitiae geniculant. bcalum fiigmiuni, o<br />

sedes Dci secunda post coeluni, ubi non Iiicenia Iiicct, sed stella,<br />

coelestc palatiiim , in quo habitat non rex gcmmalus , sed Deus<br />

incorporatus , cui crant pro mollibus toris dura pracscpia, pro la-<br />

quearibus aureis fuligineaculmis tecta, sed sideris obsequio dccorata.<br />

Stupeo , cum video pannos , et inlueor coclos, aestuo , cum aspicio<br />

in praesepio nicndicum et super astra pracclarum. Itcm Bcrnardus<br />

quid facitis niagi , quid facifis, lacfantem pucruin <strong>ad</strong>oiatis in tugu-<br />

rio vili, in vilibus paniiis, ergonc Dcus est isle? Quid facitis, quod<br />

auruni offertis ? Ergo rex est iste. Et ubi aula regia, ubi thronus.<br />

iibi curiae rcgalis frequcntia? Xumquid aula est sfabulum , thro-<br />

nus praesepium , cariae frequcnfia Joscpli cf INTaria? Isti insi<br />

pientes facti sunt, ul fierent sapicntcs. De hoc ctiani sic dicit IIj-<br />

lariii.s iii libro soc.undo do trinitatc: paiil virgo. sod parlus a Do

Cop. XIV. De epipliatiia doinieii. 93<br />

est. Infaiis vagit, laiulantes angdi aiuiiuntur, panni sonicnt, Deus<br />

<strong>ad</strong>oratur. Ilaque potestatis dignilas non aniitlilur, dum cainis liu-<br />

niiiitas praedicatur. Ecce (juoinodo in Cliristo puero non fantum<br />

fuerunt huiuilia ct iafirnia, sed eliani divinitatis suljliniia et excelsa.<br />

De lioc ileruiu dicit Hieron\mus super epistolam <strong>ad</strong> Ilebraeos : rc-<br />

spice cuuas Cliristi, vide pariter et cocluni: vagicntcm in praesepe<br />

intueris infantein , sed angelos siiuul ausciilta laudantes. Ilerodes<br />

persequitur, sed <strong>ad</strong>orant magi, quem iguoranl Pharisaei, sed stclla<br />

demonstrat, baptisatur a servo, sed vox Dci desuper tonantis audi-<br />

tur, aquis immcrgitur , sed columha desccndit, iinino spiritus san-<br />

ctus in columha. Quare aufem niagi luijusinodi muneva ohfulcrunf,<br />

inultiplcx cst ratio. Prima , quoniam tr<strong>ad</strong>itio anfiquorum fuif, ut<br />

dicit Rcmigius, ut nullus <strong>ad</strong> Deum vel <strong>ad</strong> regem vacuus infroiret.<br />

Pcrsac autcm ct Chaldaei talia niunera consueverant oflVrre. Isti<br />

enini , ut dicitur in lijstoria scliolastica , veiierunt a tinihus Persa-<br />

rum et Chaldaeoruni, ubi esl flumcn Saha, a qiio et Sabaca dicitiir<br />

rcgio. Sccunda quae cst Bernardi , quoniam hcatac virgini aurum<br />

obtiilerunt propler inopiae sublevationem , thus propter stabuli foe-<br />

lorcm, mjrrham propter memhrorum pucri consolidafionem et ma-<br />

lorum vcrmium cxpulsioncm. Terfia, quoniam aurum <strong>ad</strong> trihutum,<br />

tlius <strong>ad</strong> sacrificium, mjrriia <strong>ad</strong> sepulturam pcrtinct morfuorum.<br />

Per hacc tria ergo in Chrisfo intimatur regia potcstas , divina ma-<br />

jcstas ct hiunana mortalitas. Quarta, quoniam aurum significaf di-<br />

leclionem, tlius orationem, mjrrha carnis mortilicationem. Et liaec<br />

tria dehcmus Christo olTerre. Quiiita, quoniam per haec Iria signi-<br />

hcantiir tria, quae eraut in Christo, scilicet divinitas prctiosissima,<br />

anima devofissima et caro integra ct incorrupta. Haec fria signi-<br />

ficabantur pcr illa tria, quae erant in archa. Nam virga, quae flo-<br />

ruit, caro Christi, quae resurrexit, Psalm. : et refloruit caro mcaetc,<br />

labulac , ubi erant scripfa praecepta , anima , iii qua suiit oinnes'<br />

Ihesauri scicntiae et sapientiae Dci ahsconditi , manna dcitas , quae<br />

hahet omnem saporem et omncm suavitatem. Per aurum ergo, quod<br />

est pretiosius oifinibus metallis, intelligifur divinifas pretiosissima,<br />

per thus aniiua devolissiina, quia thus sigiiiricat devotionem ef ora-<br />

tionem. Psalm. : dirigatur oratio mea etc. Per mjrrham , quac<br />

conservat a corruplione, caro incorrupta. Adinoniti autein magi iii<br />

somuis, ue redircnt <strong>ad</strong> Hcrodem , per aliain viam reversi sunt in<br />

• TJ^gJlpjiem- suam. Eccc quomodo magi profccerunt, nam stcHa duce<br />

vencrunt, pcr horaines, immo per prophetas (^locti suiit, aiigelo duce

94 Cap. XV, De snncto Paulo eremita.<br />

redierunt ct in Cliristo quicveruiit. Horiim auliiin corpora Mcdiolani<br />

et in ccclesia, quac*nunc cst ') fralruui pracdicatonun, quicsccljant,<br />

sed nunc Coloniac requicscunt. -) Nam eorum corpora primo per<br />

Helenam, Constantiniraatrcm, rapta et in Constantinopolim translata,<br />

postca per sanctum Eustorgium 'cpiscopum Mcdiolanum translata,<br />

sed per Hcnricum imperalorem , postquam Mcdiolanura posscdit, in<br />

Coloniam supcr Rhciium lluvium sunt dclata , u))i in magna rcve-<br />

rcntia ct populi dcvotionc coruscant.<br />

CAP. XV.<br />

De ^aneto Paulo eremit.i.<br />

Paulus primus ercmita, ut tcslalur Hieronjmus , qui ejus vitam<br />

conscripsit , fervente Decii pcrsccutione ereraum vastissimum <strong>ad</strong>iit<br />

ibique in qu<strong>ad</strong>am spclunca LX annis hominibus incoguitus pcrman-<br />

sit. Iste autem Decius dicitur fuisse Gallienus , qui fuit binomius,<br />

qui coepit anno domini CCLYI. Vidcns enim sanctus Paulus Chri-<br />

stianis tot tormentorum geucra irrogari in crcmum aufugit. Eo si-<br />

qHidciu tcmpore duo juvcncs christiani comprchciiduntur, quorum<br />

unus toto corpore melle perungitur et sub ardore solis aculeis mus-<br />

carum et straboiium el vcsparum laccrandus cxponitur. Altcr vcro<br />

luoUissimo Icclo imponilur el in loco amocnissimo collocatur, ubi<br />

acris crat tcmperics, rivorum sonitus, cantus avium ct florum «Ifa-<br />

ctus; funibus tamcn florcis coloribus obtcctis sic juvciiis cingitur,<br />

ut manibus vcl pcdibus sc juvare non possct. Adcsl quacdam ju-<br />

vcncula corporc pulchcrrima ct impudica ac impudicc tractat juvc-<br />

ncin Dei amore rcplctuni, Cum autcm illc in carne motus contra-<br />

rios rationi scnsissct , non habcns arma, quibus ab hoslc se eruat,<br />

linguam propriam dcntibus suis incidit et iii faciem impudicae cx-<br />

spuit et sic tcntationcm dolor fugavil ct trophaciuu laude dignum<br />

promcruit. Horum ct aliorura pocnis sanctus Paulus tcrrilns erc-<br />

muiu pctiil. Eo tcmpore cuin Anloiiius priinum se inlcr moiiaclios<br />

1) E J. Rec. legit : cx " '"i " im n c e s l f r n l r u in o r d i n i s n o s t r i , s c i I i n p t<br />

fr.ilruni nraedic.-it oruni. 2) Ha(>c tota iieriodus deest in Ed. l'riuc.,<br />

«juae lioc cip. Tocdjulo; reijuicscunt cl.uulit.

Cap. XVI. De sancto Reinigio. 9a<br />

ereiuicolam cogitaret, in soninis aliiim se miilto mciiorcni eremum<br />

eolcre edocetur, Qiii diim chui pcr silvas inquirerct, obvium ha<br />

buit hippocentaurum , liomincm equo mixtum , qui ei viam dextram<br />

demonsiravit. Postmodum ohvium habuit animal , fcrcns fructus<br />

palmarum, supra ymagine hominis insignitum, deorsum vcro caprac<br />

formae Iiabens. Qui dum ipsum per Deum conjuraret, ut sibi di-<br />

ceret, quis esset, respondit sc esse Salyrum, Deum silvarum sccun-<br />

dum errorem gentilium. Postremo obviavit ei lapus, qui eum <strong>ad</strong><br />

cellam sancti Pauli perduxit. Paulus autem Antonium praesentiens<br />

oslium scra clausit. Antonius vcro rogat, ut sibi apcriat, asscrens,<br />

se nunquam inde recessurum , sed ibi potius moriturum. Victus<br />

Paulus ci aperuit, statimquc ambo in amplcxus ruunt. Cumque<br />

hora prandii <strong>ad</strong>esset, corvus duplicatam paiiis partcm attuiit, cum-<br />

que de hoc Antonius miraretur, respondit Paulus, quod Deus sibi<br />

onini die taliter ministrabat et praebcndam propter hospilcm dupli-<br />

cavcrat. Pia lis oritur, quis juagis dignus essct panem dividerc.<br />

Defert Pauius hospiti et Antonius scniori. Tandcm uterque manum<br />

apponunt et in aequas partes pauem dividunt. Cum autem Anto-<br />

nius redien^ jam ccllae suae appropinquaret , vidit angclos Pauli<br />

auimam deferentes, qui velociter rediens invenit corpus Pauli flexis<br />

genubus in modum orantis ercctum, ita ut ipsum vivcre acstiniaret.<br />

Sed cum ipsum mortuum didicissct, ait: o saucta anima, quod gerc-<br />

bas in vita , in morte monstrasti. Cum autem non habcret , undc<br />

sepulturam faceret, eccc duo leoncs <strong>ad</strong>vencrunt ct fovcam parave-<br />

runt sepultoquc eo <strong>ad</strong> silvam rcdicrunt. Antonius autem tunicam<br />

Panli ex palmis contcxtam assumsit, qua postmodum in solemni<br />

tatibus Htebatur, Obiit autem circa annos CCLXXXVII.<br />

CAP. X¥l.<br />

I>e saiiclo Remlgio.<br />

Remigius dicitur a remi , quod est pascens , et geos , quod est<br />

terra, quasi pascens terrenos doctrina. Vel Remigius dlcitur a rcmi,<br />

quod est pastor, et gyon, quod est luctatio, quasi pastor et luctator.<br />

Pavit cnim gregem suum vcrbo praedicationis, cxemplo conversationis,<br />

suffragio orationis. Est etiam triplex genus armorum, scilicet defen-

96 Cap. XVI. De sancto Remigio.<br />

siouis ul scnluni , puguationis ut gl<strong>ad</strong>ius , uiunilionis ul lorlca sivc<br />

galca, Luclatus est igitur contra dyabolum scuio iidei, glaclio verhi<br />

Dci ct galca spei. Ejus vitaiu ') Hincmarus Remensis archiepisco-<br />

pus scripsit.<br />

Rcmigius doctor egregius et coufcssor domini gloriosus a<br />

quodam ercmita nasci taliter cst pracvisus. Cum cnim Vandalorum<br />

persecutio totam Franciam devastasset, quidam rcdusus vir sauctus,<br />

qui luccm oculorum amiscrat , pro pace eeciesiae GaUicanae crehris<br />

orationibus dominum exorahat. Et ecce augelus domini iu visu ci<br />

<strong>ad</strong>stitit cique dixit: scito quod mulier illa nomiuc Cilina lilium no-<br />

mine Rcmigium gcnerabit , qui gentcm suam a malorum incursibus<br />

libcrabit. Cumque cvigilasset, statim <strong>ad</strong> domum Cilinae venit ct,<br />

quod viderat, enarravit. Cumquc illa non crederct, eo quod anus<br />

jam cssct, illc rcspondit: scias quod cum pucrum ablactavcris,<br />

oculos meos de lacte tuo pcruugcs et continuo mihi visum restitues.<br />

Cunique pcr ordinem haec omnia contigissent , Remigius munduni<br />

fugit ct reclusorium intra\it. Crcscente autem ejus faraa, cum cs-<br />

set viginti duorum annorum , ab omni populo Rcmensis archiepis-<br />

copus est electus. Tantae autem mansuctudinis fuit , quod etiam<br />

<strong>ad</strong> mcnsam cjus passeres venicbaiit et dc nianu cjus rcliquias ci-<br />

borum comedcbant. Quodam tcniporc cnm in domo cujusdam nia-<br />

Ironac hospitatus fuissct et illa modicum vini habcrct, Rcmigiuscel-<br />

larium iJitroivit et siipcr dolium cruccm fecit; cuukiuc ibidcm oras-<br />

sct, mox desuper vinum cgrcditur , ita quod per raedium cellariuui<br />

fundcbatur. (^um autem Clodovcus rcx Franciac tunc lcmporis gen-<br />

lilis essel nec ab uxorc sua christianissima convcrti posset , vidcns,<br />

quod inliuitus excrcitus Alcmannorum super se venissct , domino<br />

Deo , quem uxor sua colcbat , votum vovit , quod , si de Alcmannis<br />

sibi victoriam conecderet, raox fidem Chrisli recipcrct. Quod cum<br />

fuisset <strong>ad</strong> libitum conseculus , bcatum Remigium <strong>ad</strong>iit ct sc bapti<br />

zari poposcit, Cumque <strong>ad</strong> fontcm baplismatis <strong>ad</strong>vcnissct ncc ibi-<br />

dem sacrum chrisma habcrct, ccce columba quacdam ampullam cum<br />

chrismatc in rostro dcluiit, dc quo rcgem pontifcx linivit. Hacc<br />

autem ampulla in Remcnsi ecclcsia conservatur ct indc usquc hodi((<br />

rcges Franciae inungunlur. Post longum tempus cum Gcnebaldus<br />

vir providus et dignus iiciiUmu beati Kmnigii iii uxorcin Iiaberet ct<br />

se religionis causa rautuo absolvisseiit , pracdiclum (icncbaldiim<br />

I) ViilgO lll.ilc igiifirii» Ipyiluv, ifsliliil : II<br />

i li c m !i iii :

Cap. XVII. De sancto Reinigio. 97<br />

beatiis Reniigiiis Landiuienseni episcopum ordinavit. At Genebal-<br />

dus cum uxorcm suaiu causa instruendi <strong>ad</strong> se saepius vcnire per-<br />

mitterct , cx frequenti coUoquio aiiimus ejus in concupiscentiam in-<br />

flammatur et usque in peccatum secum proiabitur ; quae concipicns<br />

et filium pariens hoc episcopo intimavit et ille confusns <strong>ad</strong> eam re-<br />

mandavit dicens; quoniam puer de latrocinio acquisitus est, volo<br />

ut Latro vocetur. Ne autem suspicio aliqua oriretur, uxorem suam<br />

sicut prius <strong>ad</strong> se venire permisit, verunitamen post priuii peccati (letum<br />

secum ruit iterum in peccatum. Quae cum liliara peperisset ct hoc<br />

episcopo retulisset, illc respondil : illam filiam Vulpeculaiu nominate.<br />

Tandem <strong>ad</strong> se revcrsus beatum Reniigium <strong>ad</strong>iit et <strong>ad</strong> pedes suos<br />

procidens stolam de colio suo deponere voluit. Quod cum sanctus<br />

Rcmigius prohibuisset et ab eo , quid acciderit, audivisset , blande<br />

eum consolans ipsum in qu<strong>ad</strong>am cellula parva per septem annos<br />

reclusit et ipse interim ejus ecclesiam gubernavit. Septimo igitur<br />

anno cum In coena domini in oratione persisteret, angelus doinini<br />

eidem <strong>ad</strong>stitit et peccatiun suum sibi dimissum perhibuit ac, ut fo-<br />

ris abire debeat, imperavit. Gai cum respondisset: non possum,<br />

quoniam dominus meus Remigius ostium hoc clausit ct sigillo suo<br />

luunivit , angelus ait : ecce ut scias tibi coeluin apertum csse , hoc<br />

etiam hospitium salvo sigillo nunc aperietur. Statimque ut dixerat<br />

est apertum. Tunc Gcnebaldus jactans se in inedio ostii in mo<br />

dum crucis ait: etiamsi dominus nicus Jcsus Christus <strong>ad</strong> ine vcni-<br />

ret huc , hinc non egrediar , nisi dominus meus Remigius huc ve-<br />

niat , qui nie reclusit. Tunc sanctus Remigius <strong>ad</strong> <strong>ad</strong>monitioncm<br />

angeli Laudunum venit et ipsuin in locum suum rcstituit, qui usque<br />

<strong>ad</strong> obitum in sanctis opcribus perseveravit et Latro filius ejus in<br />

episcopatu eidem successit, qui etiam sanctus fuit» Tandem sanctus<br />

Remigius mullis clarus virtutibus in pacc quievit circa annuiu do-<br />

mini D. Eodem dic cclebratur natalis sancti Hilarii Pictavorum<br />

urbis episcopi ').<br />

l) Wrbrt; Eodeiii — episcopi desuiit in Ed, Vt.

98 Cap. XVII. De 6ancto Hilario.<br />

CAP. WII.<br />

Dc isaiicto Milario.<br />

Hilarius dictiis cst qiiasi liilaris, quia in scrvitute Dei valde lii<br />

laris fuit, vcl dicitur Hilarius quasi alarius,'ab ') altus ct ares vir-<br />

tus , quia fuit altus iu scicntia ct virtuosus in vita. Vei Hilarius<br />

dicitur quasi ab bylc, quod est quasi primordialis uiateria, quac<br />

obscura fuit , et ipsc in dictis suis magnam babct obscuritatcm ct<br />

profunditatcm.<br />

Hilarius Pictavonim urbis opiscopus rcgionis Aquitaniae oriun<br />

dus , quasi lucifcr refulgens intcr astra processit. Hic uxorem pri-<br />

raitus babcns ct filiam in laicali babitu monasticam vitam duccbat,<br />

tandcm in vita ct scicnlia prolicicns in cpiscopum est elcctus. Cuui<br />

igitur bcatus Hilarius non solum civitatem suam , scd totam Fran-<br />

ciam ab bacreticis dcfcnsarct , <strong>ad</strong> suggestioucm duorum cpiscopo-<br />

rum, qui ab hacresi fucrant depravati , ab imperatore, qui liacrc-<br />

ticorum fautor crat, cum bcato Euscbio VcrccIIcnsi cpiscopo est in<br />

exsilium relegatus. Deniquc cum ubiquc Ariana baercsis puUularct<br />

ct ab impcratore licentia data csset, ut omncs episcopi convenircnt<br />

ct dc vcritate tidci dispularent, cum sanctus Hilarius <strong>ad</strong>venissct,<br />

<strong>ad</strong> pelitioncm dictorum episcoporum, qui cjus cloqucntiam fcrre noa<br />

poterant , Pictaviam redirc conipcllitur. Cum autcm <strong>ad</strong> insulam<br />

Gallinariam, quae tota erat plcna serpcntibus, appropiuquassct et in<br />

ipsam dcsccndisset , omncs scrpcntes cx sua visionc fugabat ct in<br />

mcdio insulac palum fixit ncc amplius libcrtas data est illis occu-<br />

parc, quod vctuit , tanquam pars insulac non sit tcrra scd pelagns.<br />

Cum ergo Pictavis csset, quemdam infantcm sinc baptismo defun-<br />

ctura suis orationibus <strong>ad</strong> vitam rcstituit. Nam diu jacuit in pul-<br />

vere, doncc pariter surgcrcnt, scnex dc orationc ct infans dc mortc.<br />

Cum filia cjus Apia maritum vcllet accipere , Hilarius patcr cjus ci<br />

pracdicavit ct in sacrac virginitatis proposito conlirmavit. Quam<br />

dum illc lirmam considcrans ct nc aliquando flcctcrctur, formidans<br />

dominum instantius exoravit, ut eam <strong>ad</strong> se rcciperet nec ultra vi-<br />

vere pcrmiltcrct: quod ct factum cst, nam post paucos dics <strong>ad</strong> do-<br />

minum migravit; quam ipse propriis manibus scpelivit, quod mater<br />

1) Male Kd. t-pc. logunl bis (ilius loco vocis nitus.

Cap. XVH. De sancto Hilario. 99<br />

beatae Apiae coiisiderans opiscopum rogavit , ut sibi , quod et<br />

tiliac , inipetraret. Quod et fecit ct ipsam oratioue sua <strong>ad</strong> reg-<br />

luim pracmisit. Eo tempore Leo papa haereticorum perlidia de-<br />

pravatus omninm episcoporum consilium convocaAit, rjuibus con-<br />

vocatis Hilarius non vocatus <strong>ad</strong>venit. Quod audiens papa prae-<br />

ccpit, ue aliquis sibi assurgeret nec aliquem locuni daret. Cnni<br />

ergo ingressus fuisset, dixit <strong>ad</strong> eum papa: tu es Hilarius Gal-<br />

lus? Et ille: non sum Gallus , sed de Gallia ") id cst, non sum<br />

in Gallia natus sed de Gallia episcopus. Cui papa: et si tn es<br />

Hilarius de Gallia et ego sum Leo , romanae sedis apostolicns<br />

et jude\. Cui Hilarius: et si sis Leo, uon de tribu Juda, et si ju-<br />

dicans resides , sed non in sede majestatis. Tunc papa cum in-<br />

digiiatione suirexit dicens : modicum praostolare , donec redeam, et<br />

tibi , quid niereris , reddam. Cui Hilarius : si non redleris , quis<br />

mihi pro te responsurus erit? Et ille: concitus redibo et tuam sn-<br />

perbiam humiliabo. Cum crgo <strong>ad</strong> sccreta suac naturac ivissct,<br />

dissenteria periit et omnia intestina ibidem projiciens miscrabiliter<br />

vitam finivit. lutera videns Hilarius , quod nullus sibi assurgeret,<br />

patienter ferens in terram sc posuit diccns : domini est terra. Sta-<br />

timque nutu Dei terra , quam -) insederat, sursum se extulit ct usque<br />

<strong>ad</strong> aequalitatem aliorum episcoporum se levavit. Cum igitur papa<br />

miserabiliter nuntiaretur defunctus , assurgcns Hilarius omnes cpis-<br />

copos in fide catholica confirmavit et confirmatos <strong>ad</strong> propria remi-<br />

sit. Hoc autem miraculum de morte Lconis papae dubitationcm ha-<br />

bet, tum quia hystoria ecclesiastica vcl triparlita nihil de hoc lo-<br />

quitur , tum quia aliqiiem papam talis nominis tunc fuisse chronica<br />

non testatur, tum quia Hieronymus dicit: sancta romana ecclesia<br />

scrapcr immaculata permansit et in futuro manebit sine ulla haere-<br />

ticorum insultalione. Posset tamen dici , quod tunc esset aliquis<br />

papa sic vocatus , non quidem canonice electus , sed tjrannice in-<br />

trusus; vel forte Libcrius papa, qui Constantino haeretico favebat,<br />

alio nomine dictus est Leo. Tandera raultis rairaciilis perpetratis cum<br />

beatus Hilarius infirraatus obitum sum imminere cognosceret, Leontium<br />

prcsb^terum, quem maxime diligebat, <strong>ad</strong> se vocavit et nocte immi-<br />

nente, ut foras exeat, <strong>ad</strong>monuit, et si quid audiret, renuntiet, im-<br />

peravit. Hle jussa complens voces <strong>ad</strong>huc civitatis tumuUuantis se<br />

legunt.<br />

1) Verba i J — OalliH desiiiit in Ed. Pr. 2) Rec. inale intenderat<br />

7*

100 Cap. XVIII. De sancto Macario.<br />

auiliissc levertens exposuit et cnm circa enin vigiiaret fincm ejus<br />

cxspectans, media nocte iterum jubctur exire et quicl audiret, ') j*^<br />

centi referret. Qui cum se nihii audiisse renuntiasset , mox<br />

nimia<br />

claritas , quam etiam praedictus prcsbitcr sufferre non poterat , <strong>ad</strong><br />

eum intravit et sic paulatim recedcnte lumine <strong>ad</strong> dominum migravit.<br />

Floruit autem circa annos domini CCCXL sub Constantino. -) Fes-<br />

tum liujus sancti est in octava Epiphaniae. Cum duo mercatores<br />

niassam cerae communitcr habercnt et unus altero renitcntc eam<br />

<strong>ad</strong> altare sancti Hilarii obtulisset, statim pcr mcdium divisa pars<br />

una sibi romansit. roliqua renitenti devouit.<br />

CAP. XVIIL<br />

De sancto Macario.<br />

Macarius dicitur a macha , quod cst ingenium, et ares virtus.<br />

Yel dicitur a macha, quod est percussio, et rio magisler: fuit cnim<br />

ingeniosus contra daemonis fallaciam , virtuosus quantum <strong>ad</strong> vitam,<br />

pcrcussor in domatione corporis , magistcr in rcgimine praclationis.<br />

Vel Macarius , id est , beatus.<br />

Macarius abbas desccndit ^) per vastitatem dcserti et in-<br />

travit dormire in monumeiitum , nbi sepulta erant corpora paga-<br />

norum et cxtraxit unum corpus sub caput suum tam{|uam ^) pul-<br />

vinarium. Daemones autem volentes cum terrere vocabant quasi<br />

unam mulierem dicentes: surge et veni nobiscum <strong>ad</strong> balneum , et<br />

aiter daemon sub ipso tanquam ex mortuo illo dicobat: percgri-<br />

num qucmdam habco supcr me , non possum vcnire. Illc autem<br />

non expavit, sed ^) respondcbat corpori illi dicens : surgc et v<strong>ad</strong>e,<br />

si polcs. Et audicntes dacmonos fugorunt vocc magua clamantcs<br />

vicisti nos dominc! Dum aliquando abbas Macharius in paludo<br />

<strong>ad</strong> ccUam suam praclorirot, occurrit ei dyabolus cum faicc mes-<br />

soria et voicns cum cum falcc pcrcutore non potuit. Et dixit ei:<br />

multam violentiam patior a te Macari , quia non possum pracvalcrc<br />

— devenit clesiiiil iu<br />

Festiim 1) Ed. rr. offert Inteuti. 2) Vpib.i :<br />

Ed. \'r. 3) Ed. rriiic. legit de sili loco verborum: per v.t sli t a t eni deserti.<br />

Verisiiiiiliter euLin libr.irius textum de Syrti ita corrupit. 4) Rec,<br />

pluniaciuiu leguut. 5) Rccent. ui.ilo tundebnt corpus illud prne-<br />

ffruiil.<br />

:

Cap. XVI 11. De saucto Macaiio, 101<br />

<strong>ad</strong>versuui le. Ecce cniiii quidquid tu faeis et ego facio , jojuiias<br />

tu et ego penitus non coraedo. vigilas tu et ego modo non dormio<br />

Ununi est solunimodo , iu quo rac superas. Et dixit abbas : quid<br />

est ilhul? Cui ille: huinilitas tua, per quam non praeraleo <strong>ad</strong>ver-<br />

sum te. Dum tentationes ipsum ')juvenem molestarcnt, surgcns et<br />

nicagnum saccum arenae humcris suis imponeus diebus multis sic<br />

per dcsertum ibat. Quem Theosebius invenicns dixit : abba , cur<br />

tnntum onus portas? Et ille: vexo vexantem me. Abbas Macarius<br />

\idit Satanem transeuntem in habitu hominis et habentcm vesti-<br />

mentum lineum laceratum et per omnia foramina dcpcndebant am-<br />

puliae, et dixit ei: quo v<strong>ad</strong>is? Et ille": v<strong>ad</strong>o potionare fratres.<br />

Cui Macarius: quarc tot ampullas portas? Respondit: gustum fra-<br />

iribus porto , ct si unum alicui non placcbit, ofTeram aliud vel ter-<br />

tium, et sic per ordinem, ut aliquid placeat. Et cum rediret,<br />

dixit ei Macarius : quid fccisti ? Respondit : omncs sauctificali sunt<br />

et nemo mihi acquievit, nisi unus, qui vocatur Thcotistus. Sur-<br />

gens autem Macarius illnc ivit et fratrcm tcntatum invcnicns sua<br />

eura exhortatione convertit. Post hacc itcrum eum Macarius inve-<br />

niens dixit: quo v<strong>ad</strong>is? Cui ille: <strong>ad</strong> fratres v<strong>ad</strong>o. Rcvertcnti oc-<br />

currit scuex ct dixit: quid faciunt fratrcs illi? cui dyabolus: raale.<br />

Et dixit: quare? Quia omnes sancti sunt ct, quod est majns ma-<br />

ium , unum , qucm habcbam ,<br />

amisi ct omnibus sanctior factus cst.<br />

Audiens hoc senex gratias egit Deo. Quodam die sanctus Maca-<br />

rius caput defuncti reperit et , dum orasset , interrogavit illud , cu-<br />

jus caput fuerit. Et respondit , se fuisse paganum. Et dixit ei<br />

Macarius: ubi est anima tua? Rcspondit: in infcrno. Cumque re-<br />

quircret, si multum in profundo esset, respondit , quod tantuni in<br />

profundo essct, quantum distaret tcrra a coclo. (iUi Macarius : sunt-<br />

ne aliqui le profundiores ? rcspondit: ctiam , Judaei. Cui itcruui<br />

ille : ct ultra Judacos suntne aliqui profundiorcs? Cui ille: profun-<br />

diorcs oranibus sunt falsi chrisiiani, qui Christi sanguine rederati<br />

tantum pretium parvi pendunt Dum per quandam solitudinem pro-<br />

fiuidissimam pergerct, <strong>ad</strong> milliai-e arundinem ligcbat, ut postmodum<br />

redirc sciret. Sed dum jam novcm diaetas fecisset et in quodam<br />

loco quiesceret, djabolus omncs arundines collegit et <strong>ad</strong> caput ejus<br />

posuit, unde <strong>ad</strong> redeundum plurimum laborabat. Frater quidam<br />

plurimum cogitationibus suis molcstabatur .<br />

i) Recent, iiimiiiin offeniiil.<br />

quod<br />

scilicet in cella

102 Cap. XIX. De sancto Felice.<br />

sua iimliliter essct, sed si iuter lioiuiiies habitaiol , inultis piodesse<br />

posset. Qiii cuin cogitatioues suas Macario relulisset, illc ait: fili,<br />

sic illis responde, hoc saltcm facio , quia propter Christum parietes<br />

istius cellae custodio. Duin quendam pulicem se pungentem manu<br />

occidissct et multum de illo sanguinis emauasset, repreheudens se,,<br />

quod propriam vindicasset iiijuriain, iiudus sex mensilius in deserto<br />

mansit et iude a scabronihus totus laceratus exivit. Post hoc mul-<br />

lisVlarus virtutibus iii pace quievit.<br />

CAP. XIX.<br />

De isaiicto Felice.<br />

Fclix praenoraine in pincis dicitur , vel a loco , in quo rcqui-<br />

cscit, vel a subulis, cum quibus passus perhibctur, nam pinca su-<br />

bula dicitur. Ajunt eniiu , quod , cum magister puerorum exstiterit<br />

et iis nimium rigidus fiicrit, tciitus a paganis, cum Chrisluin liberc<br />

confiteretnr, tr<strong>ad</strong>itus fuit in manibus puerorum, qnos ipse docuerat,<br />

qui eum cum stilis et subulis occideruut. Ecclcsia tamen tenerc<br />

vidclur, quod non luartir exstitit, sed confessor. Hic <strong>ad</strong> quodcun-<br />

que jdoluiu ducebatur, ut ci sacrificarct, in illud exsuITIabat, ct con-<br />

tinuo corrucbat. Legitur autem in qu<strong>ad</strong>am legcnda alia , quod<br />

duin Maxiinus , Nolanus episcopus , persccutioneni fugicns fainc ct<br />

gclu alTIittus solo corruissct , Felix ab angelo <strong>ad</strong> cum mittitur, et<br />

cuin iiihil ibi cibi haberct , dc sente proxiiua pcndcntem vidit racemum<br />

, de quo in os cjus expressit vinum humerisque impositum se-<br />

tum dclulit. Ipso igilur dcfuncto Felix in cpiscopuin eligitur. Qui<br />

post dum pracdicaret et persccutor eum quaererct, inter parietcs di-<br />

rutos per modicuiu <strong>ad</strong>itum se occultavit statimquc nutu Dci per <strong>ad</strong>ituin<br />

iliuin lelas araucac texcrunt. Quas duin persccutores conspiciuut.<br />

nemincm illic essc putantcs absccdunl. Indc autciu <strong>ad</strong> aliuin locuin<br />

sanctus Fclix pergeiis a qu<strong>ad</strong>am vidua per ties menses alimenta<br />

suscepit , nunquain lainen cjus faciein vidit. Tandcni pacc reddilii<br />

•td etclcsiam siiain rcdiil cl ibi iii patc reqnievil. Sepullus juxlii<br />

uibfiii iii loco , qui dititui 1'iiicis. Huic ct alius erat IValer, iiiii<br />

Fclix siinilitcr diccbalur. Cumqne cliam ipse \dola <strong>ad</strong>oiare togo-<br />

lelur, dixil : inimici eslis Deoruin vestroruiu , quia si mc <strong>ad</strong> illos

Cap. XX. De sancJo Marcello. 103<br />

duxeiitis , in eos sicut frater meus exsufflabo et corruenl. Exco-<br />

lebat autem sancius Felix hortum , quidam vero olera ejus rapere<br />

cupientes , dum furtura se facere cogitabant , tota nocte bortum di-<br />

ligentius excolebant, mane autem a sancto Felice salutati peccatum<br />

sunni confitentes <strong>ad</strong> propria redierunt. Venientcs autem gentiles,<br />

ut sanctum Fclicem tenerent, manus eorum dolor nimius apprehen-<br />

dit, Qui cum ulularcnt, dixit iis : dicite , Christus cst Deus, ct do-<br />

lor continuo vos dimittet. Quibus dicentibus sanati sunt. Pontifex<br />

ydolorum fid eum venit dicens : domine, ecce Deus mcus, utteveni-<br />

entem vidil, continuo fugam arripuit. Cui dum dicerem : quarefugis?<br />

Ait : virtutem hujus Felicis ferre non possum. Si ergo Deus meus ita<br />

te timet, quanto magis ego timere te debeo. Quem cum Felix in fide<br />

instruxisset, baptizari se fecit. Adorantibus Apollinem dixit Felix<br />

si yere est Deas Apollo, dicat mihi, quid est quod in manu nunc<br />

clausum teneo? Habebat autcni in manu schedulam , in qua oratio<br />

dominica erat scripta. Quo niiiil respondente gcntilcs conversi suiit.<br />

Tandera missa celebrata ct populo data pace in pavimcntum in ora-<br />

tione se projiciens migravit <strong>ad</strong> dominum.<br />

c.\p. n.<br />

De ^aiicto Marcello.<br />

Marcellus dictus est quasi arcens malum a se, vcl dicitur Mar-<br />

cellus quasi maria percellens i. e. mundanas <strong>ad</strong>versitates percutiens<br />

et conculcans. Assimilatur enim mundus mari, quia, sicut dicit<br />

Chrysostomus super Matthaeum: in mari est sonus confusus , timor<br />

continuus , jmago morlis , undarum contentio infatigabilis , iiicon-<br />

stantia jugis.<br />

Marcellus cum Romae sunimus pontifex esset et Maximianum<br />

imperatorem de nimia in Christlanos saevitia increparet ct in qu<strong>ad</strong>am<br />

domo cujusdam matronae in ecclesia consecrata missam ageret, ira-<br />

tus imperator domum illam fecit stabulum jumentorum et eundeni<br />

Marcellum ibidem <strong>ad</strong> servitium cum custodia animalium deputavit.<br />

in qno scrvitio post multos annos in domino requievit circa annos<br />

domini CCLXXXVII.<br />

:

104 Cap. XXI. De sancto Autouio.<br />

CAP. ni.<br />

De saiicto Antonio.<br />

Ajitoulus cUcitur ab ana. quod cst sursuin, et teneiis, quasi su-<br />

perna tenens et mnndana despiciens. Despexit auteni munduui, quia<br />

iinmundus, inquietus, transitorius, deceptivus, aniarus. De his dicit<br />

.Aiigustinus : o iiuuide immuiidc, quid pcrstrepis? Quid avertere co-<br />

iiaris? Nos tencre vis fugicns? Quid faceres, si mancres? Qucm<br />

iioii deciperes dulcis, qui amarus dulcia alimenta ineatiris? Ejus<br />

vitam Anastasius scripsit.<br />

1. Antonius cum XX cssct annorum ct audiret Icgi in ec-<br />

desia: si vis perfectus esse, v<strong>ad</strong>e et vendc omnia , quae Iia-<br />

bcs et da pauperibus, omnia sua vendcns pauperibus erogavit<br />

et eremiticam vitam duxit. Vir innumerabilia daemonuin tcnta-<br />

inciita sustinuit. Qu<strong>ad</strong>am vicc duin spiritum fornicationis virtute<br />

fidei superasset, dyabolus in spccic pueri nigri ante eum prostra-<br />

tus apparuit et se ab eo victum confessus est. Nain et hoc<br />

precibus impetravit , ut vidcret fornicationis daemonem juvenibus<br />

insidiantem: quem cum in prae<strong>dicta</strong> forma vidisset, dixit: vilissima<br />

luihi apparuisti specie, te ultra iioii timebo. Alia vicc dum in quo-<br />

dam tumulo latitaret, multitudo daemonum eum <strong>ad</strong>eo laceravit, quod<br />

ministcr ejus quasi mortuum cum propriis humeris asportarct, cum-<br />

quc eum omncs , qui convcncrant , quasi mortuum plorasscnt , do-<br />

lentibus cunctis subito Aiilonius reviviscit ct a ministro <strong>ad</strong> prae-<br />

dictuin tumuhun se iterum portari fccit. Qui cuin ibi cx dolorc<br />

vulncrum prostratus jaccret , ex virtute aniini <strong>ad</strong> conflictuin dacmo-<br />

iies excitabat. Tunc illi iii formis variis fcraruin apparuerunt ct<br />

cuin itcrum dcntibus , cornibus ct nnguibus crudclissimc laceravc-<br />

runt. Tunc subito splcndor mirabilis ibi apparuit et daemones<br />

cunttos fugavit, Antonius autcin continuo sanatus cst. Ibiquc Chri<br />

slum <strong>ad</strong>cssc intelligciis ait: ubi eras , bone Jesii? ubi cras? quarc<br />

non a principio fuisti hic, ut mc <strong>ad</strong>juvarcs et vulnera mca sanares.<br />

V.n'\ dominus: Aiitoni , hic cram , scd cxspcctabam vidcrc ccrlaincn<br />

luum: nunc autcm , quia virilitcr dimicasti , in toto orbc tc faciain<br />

iioininari. Tanti autem fcrvoris erat, quod, cuni Maxiinianus im-<br />

pcrator chrislianos occideret , ipsc martircs sequcbatur , ut cuin iis<br />

martir lieri lucrcrclur, ct vchcmciiter tristabatur, co quod sibi uiar-

Cap. XXI. De sancfo Antonio. 105<br />

tiiliuii iion darcliir. — S. C.iim autcm iii .ilteram cremum pergercl.<br />

argentcum (liscum reperit ct lnlra sc sic diccre cocpit: unde hic ar<br />

gentcus discus, ubi liominum vestigia iiulla vidcntur? Si enim<br />

viatori cecidisset , utique prae sui magnitudine latere non posset,<br />

Hoc , djabole , artificium tuum est , voluntatem tamen meam nun-<br />

(juam poteris immutare , et hoc dicens , discus ut fumus evanuit.<br />

Postmodum ingentem massam vcri auri reperit , scd ut inccndium<br />

aurum fugit, sicque <strong>ad</strong> montem fugiens XX annis ibi permansit in-<br />

numeris coruscans miraculis, Qu<strong>ad</strong>am vicc dum in spiritu raptus<br />

cssct, totum mundum laqucis se inviccm conncctcntibus plcnum<br />

vidit. Qui exclamans ait: o quis istos ev<strong>ad</strong>et? ct audivit: humi-<br />

litas. Aliquando dum ab angclis in aere elevarctur, <strong>ad</strong>suiit dae-<br />

mones et cjus transitum prohibeiit. pcccata cjus ab cxordio nativi-<br />

tatis ejus objicicntes. Qiiibus angeli: non dcbclis illa narrare,<br />

quae Christi pictale jam sunt dcleta. Si qua autem scitis , cx quo<br />

factus est monacJius, illa profcrtc. Et cum in probatione deticc-<br />

rent , liber Antonius in sublime tollitur ct libcr depoiiilur.<br />

3. Narrat Antonius de se dicens: vidi aliquando dyabolum celsum<br />

corpore , qui se Dei virtutem ct providcntiam ausus cst dicere et<br />

ait: qiiid vis, ut a me tibi detur, Autoni? At ego sputa in os<br />

ejus congeminans totum me in eum Christi nominc armatus ingessi<br />

et statim cvanuit. Huic dyabolus aliquando in lanta proccritate<br />

apparuit, quod coelum capitc tangcre vidcrctur. Qucm cuni Anto-<br />

nius, quis esset, interrogassct ct ipsc se satanam csse dixisset, <strong>ad</strong>-<br />

didit satanas : cur me sic impugnant monachi ct maledicunt chri-<br />

stiani? Cui Antonius: juste hoc faciunt, quia tuis sacpe insidiis<br />

molestantur. Et ille: cgo eos ncquaquam molcsto, scd ipsiinvicem<br />

se conturbant , ego enim <strong>ad</strong> nihilum sum redactus , quia jam in<br />

cunctis partibus regnat Christus. Quidam sagittarius beatum Anto-<br />

nium gaudcntein cum fratribus qu<strong>ad</strong>am vicc conspcxit et ei displi-<br />

cuit, cui Aiitonius: pone sagittam iu arcu ct trahe. Quod et fecil,<br />

cumque hoc secundo et tertio fieri mandasset, dixit sagittarius : tan-<br />

tum trahere potero, quod de ejus fractione dolebo. Cui Aiitonius:<br />

sic est in opere Dei, quoniam si supra mensuram tcndcre vcUemus,<br />

citius frangeremur: expedit ergo rigorem aliquando rclaxari. Hoc<br />

audiens illc aediticatus recessit. 4L. Interrogavit quidam<br />

Antonium dicens: quid custodiens placebo Dco? Et rcspondcns<br />

dixit: quocunque v<strong>ad</strong>is, semper Deum pro oculis tuis habcas , iii<br />

his, quae agis. tcstimonium sacrae scripturae <strong>ad</strong>hibeas. in quocun

106 Cap, XXI. De sancto Autoiiio.<br />

(jue loco setleris , iioii iiido cito i-ecedas. Haec Iria ciislodi et sal-<br />

viis eris. Ai)bas quidain interrogavit Autoiiium dicens : quid fa-<br />

ciam? CuiAntonius: non confidas in tua justitia, \entris etlinguae<br />

sit til)i contincntia et ne poenitearis de rc transacta. Dixit iteruni<br />

Antonius: sicut pisces, si in sicco tardaverint, nioriuntur, ita et mo-<br />

nachi extra ccllam tardantes aut cum yiris saccularibus immoraii-<br />

tes a quietis proposito rcsolvuntur. Iterum dixit Antonius: qui se-<br />

det in solitudine et quiescit, a tribus bellis cripitur, scilicet audi-<br />

tus, locutionis ct visus ct contra unum tantummodo pugnam habe-<br />

bit, scilicet cordis. 5. Quidam fratres cum quodam sene<br />

<strong>ad</strong> abbatcm Antonium visitanduin iverunt dixitque Antonius fratri-<br />

bus: bonum comitem habuistis senem hunc. Deinde dixit seni:<br />

bonos fratres invcuisti tecum, abba ? Cui ille: bonos quidem inveni,<br />

scd liabitatio corum non habet januam: quicunque enim vult, intrat<br />

in stabulum et solvit asinum. Hoc autera dicebat, quoniam omnia,<br />

quac erant in corde eorum , statim erant in orc. Dixit abbas An-<br />

lonius : scire convenit , quoniam sunt trcs molus corporales, umis<br />

quidem nalurac , alius ex ciborum plenitudine , lertius ex daemone.<br />

Frater quidam rcnuntiayerat saeculo , sed non plene, (juia quaedam<br />

<strong>ad</strong>huc sibi retinebat. Cui Antonius : v<strong>ad</strong>e ct cmc carncs , qui va-<br />

dens cmit carnes et portans cas duni veniret, lacerabant eum caucs.<br />

Cui Antouius: qui reuuutiant saccnlo ct volunt habcre pecuuias, ita<br />

impugnati a daemouibus ') discerpuntur. Antouius dum in eremo<br />

taedio aniccrctur, dixit: dominc, volo salvus ficri ct noii permiltnnt<br />

mc cogitationes meac. Et surgens exivit foras ct vidit quemdam<br />

sedentem atque operantera et dcinde surgentcm et orautcin. Erat<br />

autcm angelus domini ct dixit ci: sic fac et salvus cris, Cum qua-<br />

dam vice fratres dc statu animarum ab Autonio quacsivissent, sc-<br />

quenti noctc vox vocavit eum diccns : surge et exi et vide, Et ecce<br />

vidit qucmdam lougum et tcrribikm caput usque <strong>ad</strong> uubes tollentcm,<br />

qui quosdam peunatos <strong>ad</strong> coelum volare cupieutcs cxtcusis manibus<br />

prohibebat ct alios libcre pcrvolautes retincrc non poterat; ct raa-<br />

ximum gaudiuin mixtuin cum niiiiio doiore audiebat ct iiilellcxit ani-<br />

marum illum csse <strong>ad</strong>sceiisum ct d;^abolum prohibentcm , qui quas-<br />

dani obnoxias retinerct et dc sanctorum volatu , quos rctincre non<br />

potcrat, sic dolerel. Aliquaudo dum cum fratribus operarctur Aii<br />

loniiis, suspiciens in coeluiu cum tristcm visioncm vidissct. provo<br />

)) K

Cap. XXI. Dt^ sancto Antonio. 107<br />

liitus aiite Ueiun logavit, ut fiitinuni scelus avertcret, fratribus vero<br />

supcr lioc eum interrogantibus cuui lacrimis et singultibus dixit,<br />

quod inauditum scelas seculis immineret. Vidi, inquit, altare Uei<br />

a multitudinc ') cquorum circumdatum , qui calcibus omnia disccr-<br />

pebant: magno enim turbine fides catliolica subvertetur ct Iiomines<br />

jumentis similes r.hristi sacraraenta diripient, factaque est vox do-<br />

mlni dicens : abominabuntur altare meum. Post duos autem annos<br />

erumpentibus Arianis ecclcsiae unltatem scideruut, baptisterium et<br />

ecclesias polluerunt ct supcr altaria christianos <strong>ad</strong> instar ovium<br />

mactaverunt. G. Uux quidam Aegjptius Arianus nomine<br />

Ballachius cum ita ecclesiam Uci infestarct ct virgincs et uionachos<br />

nudatos publice verberarct, sic ci scripsit Antonius : video iram Uei<br />

super te vcnienfem: jam dcsiiie persequi diristianos, ne ira Uei te<br />

occupet, qui proximum tibi niinalur intoritum. Infclix lcgit episto-<br />

lam, irrisit et in eam -) exsecrans <strong>ad</strong> tcrram projccit ac portitores<br />

verberibus multis afliciens Antonio talia remandavit: quando libi<br />

est tailta cura dc monachis , <strong>ad</strong> te quoque pervenict nostri disci-<br />

plina rigoris. Post quiuque autem dies equum suum mansuctissi-<br />

nuim insidens morsu ipsius cqui <strong>ad</strong> terram projicitur ct corrosis at-<br />

que laccratis ciuribus intra triduum exspiravit. Ciini quidam fra-<br />

tres vcrbum salutis ab Antonio quacsivissent, ait ille: aiidiistis do-<br />

minum diceiitcm , si quis te percusscrit in maxillani, pracbe ci altcram.<br />

Uiciinl ci : Iioc implere non possumus. Kt illc : saltcm dc una pa-<br />

tienter fcrte. Et illi : etiam nec haec possemus. ^) Quibus Anto-<br />

nius: saltcm ne vclitis percuterc magis, quam perciiti. Et illi: nec<br />

hoc possemus. Tiinc Antonius dixit discipulo suo : succos praepara<br />

fratribus istis , quia nimis delicati sunt: sola oratio ncccssaria est<br />

vobis. Haec in vitis patrum leguntur. Tandem beatus Antonius V,V<br />

anno vitae suac fratres deosculaiis in pace quievit siib Constantino,<br />

(|ui cocpit circa annum domini (iCGXL.<br />

1) Ed, Priuc. legil loco verboruin: equorum citciimd^ilu m laiilnni<br />

modo: circiimdaut ium. 2) Recenl, Jegimt exspneiij, 3) Yerb.T<br />

iiuil)\is> — iioeseinus oniilllt Ed. 1'riiic.

J08 C.ip. XXII. De saucto FaMaiio<br />

CAP. XXI!.<br />

De (^fancto Fabiauo.<br />

Fabianns qnasi fa!)ricans bcatitudinom supeniam ,<br />

id<br />

est , eam<br />

sibi acquirens triplici jure , scilicet <strong>ad</strong>oplionis . emtionis cl debcl<br />

lationis.<br />

Fabianus civis Romanus luit et cum jiapa defuncto pro alio<br />

digendo populus convenissct , inter eos et ipse venit rei exitum<br />

scire volcns. Et cccc cohimba candida dcscendit super caput ejus<br />

qiiod cuui omnes mirarentur, ab iis in papam eligitur. Hit, iit ait<br />

Damasus papa, per omnes regiones scptem dvacouos misit et iis-<br />

dem septem sul)dyacoiios tr<strong>ad</strong>idit, qui omiiium gesta martirum<br />

'collegerunt. Hic, iit ait Haymo, imperatori Philippo volenti inter-<br />

essc Paschac vigiliis et communicare misteriis reslitit nec, quous-<br />

que peccata confiteretur ct inter poeiiitcntes starel, interesse pcr-<br />

misit. Tandem poiitificatus sui aiino tredccimo jussu Dccii capitis<br />

obtruncalioiie marlirio coronatur. Passus est autem circa annum<br />

domini GCLIII.<br />

CAP. XXIII.<br />

De saiicto l^ebaistiano.<br />

Sebastiaiius dictus est a sequens et beatitudo , el astim , quod<br />

est civitas , ct ana, quod esl sursum , quasi sequens beatitudincm<br />

civitalis smnmac et supcrnae gloriae, lioc est, eam possidens ct<br />

acquirens: et hoc quintuplici denario secundum Augustinum , pau<br />

pcrtate regnum , dolore gaudium , labore requiem , igiiominia glo-<br />

riani , raortc vitam. Vcl dicitur Scbaslianus a basto. Nani miles<br />

Christus, cquus ccclesia, bastum sive sella Sebastianus, quo mcdi<br />

ante Christus in ccclcsia militavit et de multis martiribus victoriam<br />

obtinuit. Vcl Sebastiaiius interpretalur vallatus vel circumiens: val<br />

lalus , quia sagittis tamquam hericius fuit circumdatus, circumiens,<br />

quia omncs martires circumibat el omncs conforlabat.<br />

1. Scbastianus vir christianissimus , Narboiiensis gcncrc . civis<br />

:

Cap. XXIII. De sancto Sebastlano. 109<br />

Meiliolanensls Dyoeletiano et Maxiniiano Imperatoribus <strong>ad</strong>eo carus<br />

erat , ut principatuni ei priuiae cohortis tr<strong>ad</strong>erent et suo <strong>ad</strong>spectui<br />

juberent seniper <strong>ad</strong>stare. Hic militarem chlamidem <strong>ad</strong> hoc tantum<br />

ferebat, ut christianorum animas, quas in tormentis videbat dcficere,<br />

confortaret. Duni autem praeclarissimi viri ]\larcellianus et Marcus<br />

gemini fratres pro, fide Christi decoUari deberent, <strong>ad</strong> eos parentes<br />

<strong>ad</strong>vcniunt, iit ipsorum animos a suo proposito revocarent. Advenit<br />

ergo mater et soluto capite scissisque vestibus uberibusque osten-<br />

sis ajebat: o perdulces filii, circumdat me inaudita miseria et into-<br />

lerabilis luctus. Heu me miseram , amitto filios meos <strong>ad</strong> mortem<br />

ultro tendeutes, quos si milii hostes auferreut , per media sequerer<br />

bella raptores, si violenta judicia concludercnt carcere, irnunperem<br />

raoritura. Novum hoc pereundi genus est, in quo carnifex rogatur,<br />

ut feriat; vita optatur, ut pereat; mors invitatur, ut veniat. Novus<br />

hic luctus , nova miseria , iu qua natorum juventus sponte amittitur<br />

et parentum miseranda cogitur seuectus , ut vivat. Haec dicente<br />

matre pater senior manibus <strong>ad</strong>ducitur servorum et capitc <strong>ad</strong>sperso<br />

pulvere hujusraodi voccs dabat <strong>ad</strong> coelum: <strong>ad</strong> mortem ultro profi-<br />

ciscentibus filiis valedicturus <strong>ad</strong>veni , ut quae raeae sepulturae pa-<br />

raveram, filiorum sepulturis infelix expendara. tilii raei , baculus<br />

senectutis et gerainura meorum viscerum lumen cur sic mortem di-<br />

ligitis ? Yenite hic , juvenes , flete super juvenes sponte pereuntes.<br />

Yenite huc senes et mecum super filios meos plangite, accedite huc<br />

patres et prohibete, ne talia patiaraini. Deficite plorando oculi<br />

mei , ne videam filios meos gl<strong>ad</strong>io caedi. Haec dicentc patre <strong>ad</strong>-<br />

veniuut conjuges <strong>ad</strong>spectibus eorum proprios filios offercntes atque<br />

ejulando clamantes: quibus nos dimittitis, qui erunt horum infan-<br />

tium domini , quis vestras largas dividet possessiones ? Heu quam<br />

ferrea pectora , quia parentes despicitis , amicos respuitis , uxores<br />

abjicitis , filios abdicatis et vos caruificibus spontaneos exhibetis.<br />

Inter hoc autem coeperunt virorura corda mollescere. Tunc san-<br />

ctus Sebastianus,'qui ibi <strong>ad</strong>erat, ernrapens in mediuni dixit: o for-<br />

tissimi milites Christi nolite per raisera blandimenta coronam depo-<br />

nere sempiternam. Sed et parentibus dixit: nolite tiraere, non se-<br />

parabuntur a vobis, sed v<strong>ad</strong>unt in coelum vobis parare sydereas mau-<br />

siones. Nara ab initio mundi haec vita in se sperantes fefellit, se<br />

exspectantes decepit, de se praesumentcs irrisit et ita nullum<br />

omnino certum reddidit , ut omnibiis probetur esse mentita. Yita<br />

haec <strong>ad</strong>monet furem ut rapiat , iracundum ut saeviat . mendacem ut

110 Cap. XXIII. De sancto Sebastiano.<br />

lailat. Ipsa impcrat crimina , jubet facinora, sn<strong>ad</strong>ct Injusta, liacc<br />

autcm persecntio, quam hic patimnr, hodic excandcscit et cras eva<br />

nescit, liodie exardescit et cras refrigescit , snb una hora indncitur<br />

ct sub una hora excluditur. Dolor antcm aetcrnns rcuovalur . ut<br />

sacviat , augmcutatur , ut exurat , inflannnatur ut puniat. In amorc<br />

ergo martirii nostros jam suscitemus affcctus. Ibi enim djabolus<br />

se viucerc existimat, qui duui capit, captus est , dnm tenet , tentus<br />

est, dum viucit, victus est, ct dnm torqnct, torquctnr, dnm jngulat,<br />

occisns cst, ct dum insnltat, irrisus cst. Igitur dnm beatus Seba<br />

stianus haec cx ore proferret, subito pcr unara fere liorani a spleu-<br />

dorc nimio de coelo descendente iliuminatus cst et sub iilo splen-<br />

dore paliio candidissimo amictus et ab angelis septcm clarissimis<br />

circumdatus. Juvcnis etiam apparnit juxta eum dans ei paccm et di-<br />

cens: tu semper mecum eris. Cum antem bcatns Scbastianus hacc<br />

ct his similia praedicaret, Zoe uxor Nicostrati, iii cujus domo san-<br />

cti cnstodicbantnr , qnae loqnclam amiserat, pedibus ejus provo-<br />

Inta uutibus veniam postulabat. Tunc Scbastianus ait; si cgo<br />

Ghristi scrvns sum et si vera snnt omnia , quae cx orc mco haec<br />

mnlicr audivit et crcdidit, aperiat os cjus , qni apcruit os Zacha-<br />

riae prophetae ') sni. Ad hauc vocem mnlicr exclamavit: bcnc-<br />

dictus scrmo oris tni ct benedicti qni omnibns, qnac locutus es.<br />

crednnt. Vidi enim angelnm librum lencntem ante tc , nbi omnia,<br />

qnac dixisti, scripta crant. Vir autcm cjus hoc audicns procidit <strong>ad</strong><br />

pcdcs sancti Scbastiani sibi postnlans indulgcri statimquc absolvens<br />

martires rogabat, ut liberi abircnt. Qui dixerunt, nuliatcuns sc<br />

desertnros vicloriam, qnam ccpisscnt. Tantam igitnr gratiam ct vir-<br />

lutem verbis sancti Scbastiani dominns contulcrat, quod non solnm<br />

Marcclliaiuim ct Marcum in martirii constaiitia roboravit, scd ctiam<br />

patrem eorum noniinc Tranqnillinum ct nmtrcm cum mnltis aliis <strong>ad</strong><br />

fidcm convertit, qnos omncs Policarpus presbiter baptizavit. — —<br />

18. Tranquillinus aulcm morbo gravissimo laborans mox nt bapti-<br />

zatus cst , sanitatcm rcccpit. Pracfcctns anlcni urbis Romac, qni<br />

ct ipse morbo gravissimo laborabat , rogavit Tranqnilliinnu , ut <strong>ad</strong><br />

sc <strong>ad</strong>dnccrct cuni , qni sibi sanitatcm dcdcrat. Cum crgo <strong>ad</strong> enm<br />

venisseut Policarpus prcsbitcr et Scbaslianns et ipse cos rogaret,<br />

Ht ctiam sanitatcm rcciperct, dixit ci Scbastianns , ut prins jdola<br />

abnegarcl ct confringcndi ca sibi poteslatcm tr<strong>ad</strong>cret et sic sanita-<br />

I) Kd. IVinr. I(>all: t) e o.

Cnp. XX[II. De sancto Sebastiano. 111<br />

lein reciperel. Cul quum Clironiatius praefectus diceret, quod servi<br />

sui hoc facercnt ct noii ipse , dixit Sebastianus : tiiuidi Deos suos<br />

confringcrc formidant, scd et si djabolus hac occasione cos laedcret,<br />

dicerent eos infideles esse ob hoc iaesos, quod Dcos suos confringe-<br />

rent. Sicque Policarpus et Sebaslianus accincti plus quam CC jdola<br />

confregerunt. Post hoc autem dixerunt Chromatio : cum<br />

nobis jdola<br />

confringentibus sanitatem recipere dcbuisti ^) ncc recepisti , cerlum<br />

est, quia aut infidelitatem nondum abjecisti aut aliqua ydola reser-<br />

vasti. Tunc indicavit se habere thalamum , in quo erat omnis dis-<br />

ciplina stellarum , pro quo pater suus plus quam ducenta pondera<br />

auri expenderat et per quem futura omnia praevidebat. Cui Seba-<br />

stianus : quamdiu hoc integrum habueris , tc ipsum integrum non<br />

habebis. Cumque <strong>ad</strong> hoc illc asscnliret, Tiburtius cjus lilius , ju-<br />

venis egrcgius dixit : uon patiar opus dcstrui, tain praeclarum , sed<br />

ne paternae sanitati videar esse contrarius , duo clibani acccndaii-<br />

tur, ut, si destructo opere pater meus sanitatem non receperit,<br />

ambo vivi concrementur. Cui Sebastianus : sic hat, ut locutus cs.<br />

Dum igitur illa confringerentur , angelus praefecto apparuit et sibi<br />

a domino Jesu sanitatem redditam nuntiavit statimque sanus elTe-<br />

ctus cucurrit post eum , ut ejus pedcs oscularetur. Qui eum prohi-<br />

buit ex eo, quod baptismum uondum receperat, sicque ipse ct Ti-<br />

burtius filius ejus et luille CCCC de cjus fainilia baptizati sunf.<br />

Zoe autcm ab infidclibus tenta ct diu cruciata cmisit spirilum. Quod<br />

cum audiisset Tranquillinus, prorupit et dixit: feminae nos <strong>ad</strong> co-<br />

ronam praecedunt, =) ut quid vivimus? Ipse aulcm post paucos<br />

dies lapidatus est. 3. Sanctus autcm Tiburtiiis super pru-<br />

nas allatas ^) jnbetur aut incensum Diis imponere aut super istas<br />

nudis plantis incedere. Qui sibi signum crucis faciens constantcr<br />

super ipsas nudis ingrcssus est plantis dicens : videtur mihi , quod<br />

super roseos flores iiicedam in nomine domini nostri Jesu Christi.<br />

Cui Fabianus praefectus dixit: quis ignorat magicam artem Chri-<br />

stum vos docuisse? Cui Tiburtius: obmulesce iiifelix , quia non es<br />

dignus noraen taiu sanctum et tam mellifluum nominare. Tunc ira-<br />

tus praefectus jussit eiun decollari. Marcellianus autem et Marcus<br />

stipiti affiguntur, cumque fuissent affixi , psallentes dicebant: ecce<br />

1) Verba iiec rpcexiisti desimt iu Ed. Priiic. 2) El hic ut quid loco;<br />

Hd (juid posituin csf. 3) Rec. inale intrudunt ire verbuiu ante jubetur<br />

voceui , licet et Ed. Tr, inale iegat incensis loco iucensum.

112 Cap. XXIII. De sancto Sebastiano.<br />

qiiain bomini et quam jiicundum habere fratres in unum etc. Qui<br />

bus praefcctns : iiifeliccs deponite amentiani et vos ipsos liberate.<br />

Cni illi : nunquam tam bene cpulali sumus , utinam tamdiu sic nos<br />

esse permittas , quamdiu corporis tcgimur indumento. Tunc prae-<br />

fectus jussit eos lanccis per latcra transverberari et sic raartirium<br />

consummaverunt. Post hoc pracfectus Djocletiano imperatori de<br />

Sebastiano suggessit , quem <strong>ad</strong> se vocans dixit : ego tc inter pri-<br />

nios in palalio mco seniper habui et tu contra salutem meam et<br />

Deorum injuriam hactenus latuisti. Gui Scbastianus : pro salutc tua<br />

Christum semper colui et pro statu Romani imperii Deum , qui in<br />

coelis cst, semper <strong>ad</strong>oravi. Tunc Djocletianus jussil eum in mc-<br />

dium campum ligari et a militibus sagittari, qui ita eum sagittis<br />

iraplevcrunt, ut quasi hericius viderctur , et aestimantes illum mor-<br />

tuum abierunt, qui intra paucos dies llberatus, stans super gr<strong>ad</strong>uni<br />

palatii imperatores vcnienlcs de malis , quae christianis infercbant,<br />

durc redarguit. Dixcrunt iraperatores: islene est Sebastianus,<br />

quem diu sagittis iuterfici jusscraraus? Cui Sebastianus: <strong>ad</strong> hoc<br />

nie dorainus rcsuscitare dignatus est , ut convcniam vos ct rcdar-<br />

guam vos dc lualis , quae Christi faraulis irrogatis. Tunc inipcra-<br />

tor tamdiu cum fustigari jussit, doncc spiritura cxhalaret, fecitquc<br />

corpus ejus in cloacam projici, ue a christianis pro raartire coleretur.<br />

Sanctus autcm Sebastianus scquenli nocte sanctac Luciae apparuit et<br />

corpus ejus sibi revelavit et, ut juxta vestigia apostolorura illud se-<br />

peliret, praecepit, quod et factum est. Passus est autera subDyocle-<br />

tiano et Maxiniiano iraperatoribus, qui coepcrunt circa annos domini<br />

CLXXXVII. 4. Rcfert Gregorius in prinio libro dialogo-<br />

runi , quod quaedam mulier in Tuscia nupcr nupta cum <strong>ad</strong> dedica-<br />

lionem ccclcsiac sancti Sebastiani ab aliis invitata esset , in ipsa<br />

nocte , qua sequcnti die ire debebat , carnis voluptate stinuilata a<br />

viro suo se abstincrc non potuit. Facto autcra raanc niagis eru-<br />

bescens vultura liomiiiuni quam Dci illuc profccla cst. Mox autem<br />

ut oratoriuni , iibi craiit rcliquiac sancli Scbastiani , ingressa esl,<br />

dyabolus cam arripuit ct corara oinnibus vcxare cocpit. Tuiic prcs-<br />

biter illius ccclcsiac palliura altaris arripiens iiidc caiu opcruit, scd<br />

dyabolus statiin ipsuiu prcsbitcrum invasit. Duxcrunt aulem eaiii<br />

amici sui <strong>ad</strong> incantatorcs, ut suis incantationibus dyabolura elTuga-<br />

rent. Scd niox, duiu incantarctur, judicio Dci lcgio daeiuonuin , id<br />

cst VI inillia scxccnti ct LXVI in eain ingrcssi ipsain acrius vexarc<br />

cocpcrunt. Quidain autein vir. noniine Furtunatus sanctitatc con-

Cap. XXIV. De saiicta Agnete \irglne. 113<br />

spicuus siiis precibus caui saiiavit. — 3. Lcgitui' quoquc iti<br />

gestis Lougobardornm , qnoil tcmpore Gumberti regis Italia totii<br />

tanta pe^e percussa est, ut vix unus alterum sufficeret sepelire, el<br />

haec pestis maxime Romae .ac Papiae grassabatur. Tunc visibiliter<br />

bonus angelus multis apparuit malo angclo sequcnte ct venabulum<br />

fereuti praecipicns, ut percuteret ac caedem faceret. Quotiens autem<br />

aliquam domum percutiebat, tot inde mortui cffcrebantur. Tunc cui-<br />

dam divinitus revelatum est, qnod nequaquam haec pestis cessarct,<br />

douec sancto Sebastiano altare Papiae construeretur. Quod quidem<br />

constructum cst iu ecclcsia sancti Pctri , qui dicitur <strong>ad</strong> vincula<br />

quo facto statim cessavit illa quassatio. Et illuc a Ronia reliquiae<br />

sancti Scbastiani suut delatae. Ambrosius in praefatione sic ait:<br />

beati martiris Sebastiaui pro confessione nominis tui, dominc vene-<br />

rabilis, sanguis effusus siniul et tua mirabilia nianifcstat, quod per-<br />

ficis in infirmitate virluteni , el vestris studiis das profectum et in-<br />

firmis ') a prece praestas auxilium.<br />

CAP. XXIV.<br />

De sancta Ag^nete Tirg^ine.<br />

Agnes <strong>dicta</strong> est agna, quia mitis et humilis . taniquam agiia<br />

fuit. Vel a Graeco quodam agnos, quod est pius, quia pia et nii-<br />

sericors exstitit. Vel Agnes ab agnoscendo, quia viam veritatis<br />

agnovit. Veritas autem secundum Augustinum opponitur vanitati ct<br />

falsitati et dubietati, quia tria a se removit per virtutem, quam<br />

habuit.<br />

1. Agnes virgo prudentissima , ut testatur Ambrosius, qui ejus<br />

passionein scripsit, XIII. anno aetatis suae niortem perdidit ct vitani<br />

iuvenit. Infantia quidem computabatur in annis, sed erat senectus<br />

inentis immensa, corpore juvencula, sed aninio cana, pulchra facie,<br />

sed pukhrior fide. Quae dum a scholis rcvcrtilur, a praefecti filio<br />

<strong>ad</strong>amatur. Cui ille geramas et divitias innumerabiles proraisit , si<br />

(•onsensuiu ejus coiijugio non negaref. Cui Agnes respondit: dis-<br />

1) Eit. Rec. leguiit lono vfiljoiuiu n yirirp: npud I e. Coiitr.i Ed, Pi-<br />

iffert: profirit, —

114 Cap. XXIV. De sancta Agaete virgine.<br />

leile a uie foines peccati , mitiiineiitum facinoris , pabulum inortis.<br />

quia jam ab alio amatorc praevcnta siiin , coepitque ipsuiu suum<br />

ainatorem et sponsnm a qiiinque commcndare , quae sponsae in<br />

sponsis praecipuc requirunt, scilicet a uobilitate gcneris , a dccorc<br />

pnkhritudinis , a divitlarum abundantia , a fortitudinc et poleutiae<br />

eflicacia ct ab amoris exccllcntia, sic diccns : illum amo, qui longe<br />

te nobilior est et generc dignior, ciijus mater virgo est, ciijus pa-<br />

ter fominam nescit, cui angeli serviunt, cujus pulchritudincm sol et<br />

luna mirantur, ciijus opes nunquam dcliciiint, ciijus nunquam divi-<br />

tiae dccrcscunt, cujus odore reviviscunt mortui, ciijus tactu confor-<br />

tantur iniirmi, ciijus amor castitas est, tactus saiiclilas, unio virgi-<br />

nitas. Hacc aiitem quinque ponit in qii<strong>ad</strong>am auctoritate dicens:<br />

ciijus generositas celsior, possibiiitas fortior, <strong>ad</strong>spcctus pulchrior,<br />

amor suavior ct omni gratia elegantior? Dcinde ponit quinque hc-<br />

neficia, quae sibi sponsus contulit et aliis sponsis confcrt, scilicel<br />

quia cas fidei annulo siibarrat, multiplici virtutiim varietatc eas<br />

vestit et ornat, passionis suac sanguinc cas assignat, vinciilo amo-<br />

tis eas sibi copulat et thesauris coelestis gloriac eas ditat, sic di-<br />

cens: qui aniiulo suo subarravit dextram mcam et coUum mcum<br />

cinxit lapidibus pretiosis , induit nie cid<strong>ad</strong>e aiiro tcxta et immensis<br />

monilibus ornavit me, posuit signiim in faciem mcam , ut nnlluin<br />

praeter cum ainatorcm assuuiain, et sanguis cjus ornavil gcnas<br />

meas; jani amplcxibus cjus castis <strong>ad</strong>stricta sum ; jam corpus ejus<br />

corpori nieo sociatum cst ; ostcndit mihi thesanros incoraparabilcs,<br />

quos nillii se datuiiim, si in eo porseveravcro, rcpromisit. Aiidiens<br />

hacc insaiuis juvenis Icclo proslernitur et quod amore aegrotet,<br />

per alta suspiria a medicis aperitur, cumquc patcr juvenis c<strong>ad</strong>eni<br />

virgini replicarot ct illa prioris sponsi foodcra sc violarc non posse<br />

assereret, coopit praofoctus iiiquiroro, quis ossot illo sponsiis, dc<br />

cujus se Agnes potostatc jactarot. (]iim crgo quidain assereret,<br />

quod (".hristiim sponsum suum diccrct, blaiulis i^riiis scrinoiiibus,<br />

domum torroribus oam pulsat. (aii Agiics: quidqiiid vis, age qiiia<br />

quod qiiaeris, non poteris obtincrc. Ipsuin ciiini lorrontcm et blan-<br />

dicntcm similitcr doridobat. Ciii praefoctus: uniiin tibi de diiobus<br />

eligc, aut cum virginibus Ucac Ycslae sacrilica, si libi virginilas<br />

placet, aiit ciiin luerelricibus scortaberis. Quia enim nohilis erat,<br />

vim sibi iiiforro non potorat el idoo titulum sibi christiaiiitatis op-<br />

posuit. (;ui illa : ncc sacrilicabo Diis liiis , nco sordibiis polluar<br />

alicnis, mccuin onim habco custodcm corporis inci, angoluin dumiiii.

Cap. XXIV. De sancta Agnete virgine, 115<br />

Tmic praerecliis jiissit eam cxspoliari et nudam <strong>ad</strong> lupanai duci.<br />

Tantain autein densitalcin capillis ejus dominiis contulit , ut inelius<br />

capillis quaiu vestibus tegeretur. Ingressa autem turpitudinis lo-<br />

cnin angcluia domini praeparatum invenit, qui locum claritate nimia<br />

circumfulsit sibique stolam candidissimam praeparavit. Sicque lu-<br />

panar fit locus orationis , <strong>ad</strong>eo ut mundior exiret , quam<br />

fuisset •)<br />

ingressus , qui inimenso luinini dabat honorem. Praefecti auteni<br />

filius cum aliis juvenibus <strong>ad</strong> lupanar venit et eos prius <strong>ad</strong> ipsam<br />

invitavit. Qui ingressi, sed ex miraculo territi, ') compuncti redic-<br />

runt , quos ille iniseros appellans et <strong>ad</strong> eam fiirens intrans cuni<br />

eam vellet contingere, in ipsum Iiimen irruit. Qui cum Deo non<br />

dedisset honorem , praefocatus a djabolo exspiravit. Qiiod prae-<br />

fectus audiens cuin ingenti ploratu <strong>ad</strong> eaiu venit et causam mortis<br />

ejus diligentius sciscitatur. Cui Agnes : illc, cujus voluntatcm vo-<br />

lebat perlicere, potestatem in eum accepit et occidit , nam socii<br />

eJHS de viso miraculo territi rcdieiunt illaesi. Cui praefectus: iii<br />

hoc apparebit, quod non niagicis artibus hoc egisti , si iiiipetrare<br />

poteris ut resuscitetur. Orante Aguete juvenis resuscitatur et Chri-<br />

stus ab eo publice praedicatur. Ad hoc tempIorHin pontifices sedi-<br />

tionem cxcitantes in populo exclamaverunt: tolle magain, tolle ma-<br />

leficani, quae inentes mutat et animos alienat. Praefectus autem<br />

viso tanto miraculo eam liberare voluit, sed proscriptioncm metuens<br />

vicarium dereliquit et, quia eam liberare non potuit, tristis absces-<br />

sit. Tunc vicariiis, Aspasius noniine, jussit eain in copiosum igncm<br />

jactari, sed in duas partes flamma divisa seditiosum populum cxh-<br />

rebat ^) et eam miniine contingcbat. Tunc Aspasius in guttiire<br />

eJHS gl<strong>ad</strong>iuin imraergi praecepit et sic sponsus candidus et rubicun-<br />

dus ipsam sibi sponsam et martirem consecravit. Passa est autem,<br />

ut creditur, tempore Constantini magni , qui coepit anno domiiii<br />

CCCIX. Cura igitur corpus ejus Christiani et parentcs ipsius cum<br />

gaudio sepelirent, vix a paganis in eos lapides inittentibus evase-<br />

runt. — S. Emerentiana autem, ejus collactanea , virgo san-<br />

ctissima, licet <strong>ad</strong>huc catechumena , dum<br />

juxta sepulchriim ejus sta-<br />

ret et constanter gentiles argueret, ab iis lapidata est statimque<br />

terrae motus, coruscationes et fulgura exstiterunt a Deo et ex pa-<br />

ganis plurimi perierunt. ita quod ipsi de caetero vcnientes <strong>ad</strong> se-<br />

1) Sensus postulal = ingressus legit. Vulgo enini ingressa, quae, (juotl.<br />

panun liquet. 2) Ed. erinc. oniitlit coini^uncti. 3) Verba el —<br />

contingebat desunt in Edit. antiquioribiis.<br />

8*

116 Cap. XXIV. De sancta Agnete virglne.<br />

pultlinim virginis non laeserunt. Corpus aulem Eiucrentianae juxta<br />

corpus sanctae Agnetis posituin cst. Cumque parentes ejus VIII.<br />

Cap. XXV. De sancto Vinceutio. 117<br />

rain e?t, hoc de aiilore iiaturac cst. Novuin inartlrii genus iioiiduin<br />

idoaca paeiie et jaui malura victoriae, certare difficiiis, iiabilis coro-<br />

nari, magisteriain virtutis implevit, ') quae nondum judicium ha-<br />

bebat aetatis. Non sic <strong>ad</strong> tlialanium iiupta properat, ut <strong>ad</strong> supplicii<br />

locum laeta ') succcssu, gr<strong>ad</strong>u lestina, virgo processit. Itcm Ain-<br />

brosius in pracfatione : beata Agnes generositatis oblectamenta dc<br />

spiciens coelestem mcruit dignitateiu , societatis humanae vota con<br />

temnens aelerni regis est sociata consortio, prctiosam mortem pro<br />

Ghristi confessione suscipiens simiil est ei facta conforinis.<br />

CAP. XXV.<br />

De saiicto Vmcentlo*<br />

Vincentiiis quasi vitium incendens vel vincens incendia vel vi-<br />

ctoriam lenens. Ipse enim incendit, id est , consumsil vitia per<br />

carnis mortificationcm , vicit incendia suppliciorum per constanteni<br />

poenarum perpessionem, victoriam tenuit mundi per ipsius dcspe-<br />

ctionem. Vicit eniin tria, quae erant iu mundo, sciiicet falsos erro-<br />

res, immnndos ') ainores, mundanos timorcs, quos vicit pcr sapicn-<br />

tiam , munditiam cl constantiam. De quibus dicit Augustinus : ut<br />

cum omnibus erroribus, amoribus et timoribus vincatur hic mundus,<br />

sanctorum martiria docent et docuerunt. Ejus passionem quidam<br />

beatum Augustinum asscrunt compilasse ,<br />

lucnlenter exsequitur.<br />

quam" Prudcntius versibus<br />

1. Vincentius , nobilis genere sed fide ac religione nobilior,<br />

beati Valerii episcopi djaconus fuit, cui episcopus, quia expedilio-<br />

ris erat linguae, vices suas cominiserat ct ipse orationi et contcm-<br />

plationi vacabat. Jussu igitur Daciani praesidis Valentiam traliun-<br />

tur et diro carceri mancipantur. Cumque eos faine paene defecisse<br />

cerneret, eos suo <strong>ad</strong>spectui jussit <strong>ad</strong>stare, quos cumque sanos ccr-<br />

nerct et gaudentes, iratus in haiic voccm prorupit : quid dicis tu<br />

Valeri, qui sub nomine religionis contra decreta principum facis?<br />

Cum autem l)eatus Valerius lenius responderet , dixit ei Vincentins<br />

1) Ed. Pr. legif : cxui ju dici nm veliebal .iptatis. 2) Ed. Receiit.<br />

.success\iin gr<strong>ad</strong>ujn festinat, inale olTerunt. 3) Alii: amalores, ina-<br />

n es t. legiint.<br />

:

118 Cap. XX^'. De sancto Vincentio.<br />

Holi palcr venerabilis qiiasi niente tiinida subinunnnrare , seiJ libera<br />

Yoce exdama; si ergo jubes paler sancte, responsis juilicem aggre-<br />

(liar. Cui ille: jamdudum tibi, tili carissime, loquendi curam com-<br />

miseram et nunc pro lide, qua <strong>ad</strong>stamus, responsa committo. Tiiuc<br />

Viiiccntins conversus <strong>ad</strong> Datianum: hactenus , iiiqnit , a te scrmo<br />

de ncganda fide peroravit, scd nefarium apud cliristianorum pruden-<br />

tiani esse cognosce , deitatis cultuin abnegando blasphcmare. Tunc<br />

iratus Dacianus episcopnm iii exsilium initti praecopit, Vincentiuni<br />

vero . tamquam contumacem ct praesumtuosum juvenem, ut ejus<br />

exemplo alii terrcantur, in equulcum distentum membris oinnibus<br />

jussit dissipari. Cumque corpore totus dissiparctur , ait Dacianus<br />

dic mihi Vincenli, ubi nunc tuum miserrimum corpus conspicis? Al<br />

iile subridcns ait: boc est, quod sempcr optavi. Tunc iratus prac-<br />

ses coepit ei omnia genera tormentorum minari , nisi ci asscnsum<br />

praebcret, Cui Vicentius: o felicem inc, quo mihi irasci te gravius<br />

putas, co mclius incipis misereri ; insurge ergo miscr ct toto ma-<br />

lignitatis spiritu debacchare: videbis, me Dei virtute plus posse,<br />

dum torqucor, quam possis ipse , qui torqucs. Ad hoc praeses<br />

coepit clamare ct carnificcs ') verbis et fustibus verberarc, et ait<br />

Vincentius : quid dicis Daciane, tu ipse me vindicas de -) tortoribus<br />

nieis. Tunc pracses amcns factus dixit carnificibus: iniscrrimi nihil<br />

facitis: cur dclitiunt manus vestrae ? <strong>ad</strong>ultcros ct parricidas vin-<br />

cere potuistis, ut nihil intcr illata siipplicia celare possent, et nunc<br />

solus Vintentius vestra potuit supcrare torinenta. Tunc carniiices<br />

pectincs fcrreos usquc <strong>ad</strong> intiina costarum (ixcnint , ita ut de toto<br />

ejus corpore sanguis effluerct ct solutis costarum compaginibus<br />

visccra intcrna patcrcnt. Et ait Dacianus : commiscrcre lui , Vin-<br />

centi, ut possis tani pulchram rccupcrare juvcntutcm ct ea, quae<br />

supra sunt, lutrari torinenta. Et ait Vinccntius: o venenosa dya-<br />

boli liiigua, lorincnta tua non timco, sed lioc soluin valde nietuo.<br />

quod te inihi lingis velle misercri. Nam quo te niagis iratum vi-<br />

deo, co amplius et magis exsulto. Nolo ut aliquid ininuas de sup-<br />

pliciis , nt tc victum in omnibiis fatcaris. Tuiic cx cquuleo depo-<br />

silus atque ^) <strong>ad</strong> ignis craticulam raplus moras carnihcuin argucndo<br />

<strong>ad</strong> pocnain alacritcr properabat. (iraticulam crgo spontc consccn-<br />

(leiis ibidem assalnr, exuritur ct crcmatur meinbris([uc omnibus im<br />

1} Alii liKiiul vli;;is

Lap. XXV. De saiicto Yiucentio. 119<br />

ciiii ferrei et aidentes iaurmae infiguntui-, (lumque flamuja respergi-<br />

tur, vulnera vulneiibus imprimuntur, sal insuper in ignem spargi-<br />

!ur, ut in corpus ejus undique vulneiatum resiliens stridentibus<br />

ilammis crudelius comburatur. Jaiuquc non <strong>ad</strong> artus , sed <strong>ad</strong> vis-<br />

tcra tela jaciuiitur jamque intima visccra de ejus corpore extra la-<br />

buiitur: inter Iiaec ilie manct iinmobilis et sursum ercctis luminibus<br />

dominum precabatur. Cuuique niinistri liaec Daciano retulissent,<br />

iicu, ait Dacianus , vincimini , sed jam nunc ut in poena diutius vi-,<br />

vat, ipsum teterrimo carceri includite et ibi testas aciitissimas con-<br />

geritc , pedes ejus ligno afligite, siiie omni liumano solatio exten-<br />

sum sic super testas relinquite et, cura defecerit, nuntiate. Favent<br />

quantocius miiiistri crudeles domiiio crudeliori , scd ccce rex , pio<br />

quo milcs patitur, poonaiii commutavit in gloriam. Nam tonebrac<br />

larceris ab immcnsa luce cxpelluntur, testarum asperitas in oinnium<br />

Horum suavitatem mutatur, compedcs dissolvuntur ct angelorum so-<br />

liilio vencraudo pcrfruitur. Cumque supor llores cum angclis psallens<br />

incederet , modulalio ') dulcis ct mii*a suavitas florum procul dif-<br />

fuudilur. Pciterriti custodes cum per rimas carceris , quod iiitus,<br />

vidisscnt, <strong>ad</strong> lidem conversi suut. Hacc audiens Dacianus amcns<br />

factus ait : ct quid ci amplius facieinus ? Ecce cnim viclt sumus.<br />

Transferatur <strong>ad</strong> lectulum et stramentis mollioribus reponatur, ne<br />

plus eum gloriosum faciamus, si forte defccerit in tormentis, sed -)<br />

postquam recreatur, novis iterum suppliciis puniatur. Cum igitur <strong>ad</strong><br />

stratum molliorcm dcportatus esset ct ibidcm paululum quievisset,<br />

statim spiritum tr<strong>ad</strong>idit circa annos domini CtiLXXXVII sub Dyo-<br />

cletiano et Maximiano. Quo audito Dacianus vchementer expavit<br />

ct se sic victuiu dolciis ait: ctsi non potui cum superare vivontem,<br />

puniam vel defunctum ct sic satiabor de poena et sic poterit milii<br />

provenire victoria. '<br />

Jussu eigo Daciani corpus cjus in campnin ab<br />

avibus et bestiis devorandum cxponitur, sed statiiu angelorum cus-<br />

lodia praemunitur ct intactiim a bestiis conscrvatur, denique corvus<br />

ingluviei deditus alias aves se majores impetu alarum abcgit ct lu-<br />

pum accurrentem morsibus et clamoribus clTugavit , qui reflexo ca-<br />

pite in aspectu corporis sacri fixus cernitur, utpote qui ibidcm<br />

angelorum custodiam mirabalur. Quod audions Dacianus ait: puto,<br />

qiiod ncque defunctum potero suporare. Jubet ergo corpori cjus<br />

1) Ed. Vr. iii.ile dilectis. 2) Viilgo iegiliir : iiotius<br />

i e cr e a lii s.<br />

nectiorejii leclionein reslitui ex Ed. l'r. , ubi scriiiluin est: iiosl recreiiliir.

120 Cap. XXV. De sancto Viiicentio.<br />

ingeHtcm inolaui alligari et iii [)elago projici, ut, qiiod torra a be-<br />

stiis consumi non potuit, saltem in pelago a marinis beliiiis ilevo<br />

retur. Nautae ergo corpus ejus in pelagus deferentes submergunt,<br />

sed ipsis naiitis velocius littora corpus petit , quod a qu<strong>ad</strong>am ma-<br />

trona et quibusdam aliis ipso revelaiite invenitur ct ab iis lioiiori-<br />

fice sepelitur. De boc martire slc dicit Augustinus : beatus Vinceu-<br />

tius vicit in verbis , vicit in pocnis , vicit in confessione , vicit in<br />

tribuiatione , vicit exustus , vicit submersus , vicit ortus , vicit mor-<br />

tiius. Idein: torquetur Vincentiiis, ut cxerceatur, flagellatur, ut eru-<br />

diatur, tunditur, ut subsolidetur , exuritur, iit repurgetur. Ambro-<br />

sius in praefationc quoquc de ipso sic ait: torquetur Vincentius,<br />

tunditur, flagcllatur ct exuritur, sed invictus pro sanclo nomine<br />

animus noii coiicutilur, plus ardens igne zeli quam ferri, plus ne-<br />

ctitur timore Dci quam saeculi, plus voluit placere Dco quain foro.<br />

pliis dilexit mori mundo , quam domino. Item Auguslinus: antc<br />

ocnlos nostros mirandum spcctaculum conslitutuin cst, judcx ini-<br />

quus , tortor crucntus , martir invictus , crudclitatis piclatisquc cer-<br />

tamen. Prudeutius quoquc , qui claruit temporc Theodosii senioris,<br />

qui coepit anno doinini CCCLXXXVII ,<br />

ipsuni Daciano respondisse<br />

ait: tormcnta, cacceres, ungulae , stridcnsque flammis lamina atque<br />

ipsa poenarum ultima mors cliristianis hulus cst. Tunc Dacianus<br />

vinctuni, ') retortum brachiis sursum ac dcorsum extcnditc , donec<br />

compago ossium divulsa mcmbialim crcpct , ut pcr lacunas vuluc-<br />

lum jecur detcctum palpitet, Ridcbat hic milcs Dei inanus cruen-<br />

tas increpans, quod fixa non profundius intraret artus ungula. Cuin<br />

csset in carcere, aiigclus dixit <strong>ad</strong> eum: cxsurge inarlir indite, ex-<br />

surge securus ct almis coelibus iioster sodalis <strong>ad</strong>dere: o miles in-<br />

victissiine fortissimorum fortior , jam<br />

tc ipsa saeva et aspcra lor-<br />

incnla victorcm (rcinuiil. Exclamat Prudcntius: tu solus insignite,<br />

solus bravii duplicis paliuain tulisti, tu duas siinul paravisti l<strong>aurea</strong>s.<br />

l) Kd. Roc. retio lcsuut, (leiiiilH loco \ ocis ; coiiii>aso ^iiMcfeniiil coiii<br />

";»'

Cap. XXVI. De sancto Basllio episcopo. 121<br />

CAP. XXYI.<br />

De sancto Baisilio epi^copo.<br />

1. Basilius vcncrabilis cpiscopiis et doctor piaecipuus , cujus<br />

vilam scripsit Auiphiiochius Yconii episcopus , quantae sanctitatis<br />

exstiterit, cuidain ereuiitae noinine Effreni in visu nionstratum est.<br />

Cum enim dictus Effrem in exstasi positus esset , vidit columnam<br />

ignis , CHJus caput usque <strong>ad</strong> coelum pcrtingebat , et vocem desuper<br />

andiyit dicentem: taiis est magnus Basilius, qualis hacc colunina<br />

ingens , quam ccrnis. Vcnicns igitur in civitatem in die Epiplia-<br />

niae, ut tantum virum videre possct, cum vidissct eum stola can-<br />

dida indutum cum clericis venerabiliter procedentcin, aitintrase: ut<br />

video, iu vacuum laboravi ; iste enim, cum in tali sit honore ') po-<br />

situs, nequaquaui talis potcst esse, qucm<strong>ad</strong>modum cogitabam. Xos<br />

enini, qui portavimus pondus diei et aestus nihil tale consecuti su-<br />

mus, et hic cum in tali honore et constipatione positus sit, columna<br />

ignis est. Miror ista. Basilius igitur in spirilu hoc vidcns fecit<br />

eum <strong>ad</strong> se introduci ; qui cum introductus esset, vidit lingnam igne-<br />

am per os ejus loquentem et ait Effrcm: vere magnus Basilius,<br />

vere columna ignis Basilius , vere spiritus sanctus loquitur per os<br />

ejus. Dixitque illi Effrem: obsecro domine, ut mihi impetres, quod<br />

graece ioquar. Cui Basilius : rem diflicilem postulasti. Pro eo ta-<br />

men oravit et continuo graece loqui coepit. — S. Quidam<br />

alius eremita videns Basilium alias in pontificali habitu proceden-<br />

tem eum despexit, judicans eum in corde suo , quod in tali pompa<br />

plurimum delectaretur. Et ecce vox facta est <strong>ad</strong> eum diccns : tu<br />

amplius delectaris in palpaiido cattae tuae caudam , quam delcctc-<br />

tur Basilius iu apparatu suo. 3. Valens imperator, fautor<br />

Arianorum, ecclesiam quamdam a catholicis abstulit et Arianis de-<br />

dit, <strong>ad</strong> quem acccdens Basilius ait : imperator, scriptum cst , honor<br />

regis judiciiuu diligit et itcruin judicium regis justitia, et cur cor<br />

tuum imperavit, ut calholici ejicerentur de ecclesia et dareturAria-<br />

nis ? Cui imperator: iterum <strong>ad</strong> conlunielias revertcris, o Basili.<br />

non decet te. Et ille: decct me pro justitia etiam mori. Tiuic<br />

Demosthenes. praefeclus -) cpulariun imperatoris, fautor Arianorum<br />

1) Rec. <strong>ad</strong>diiiit el coii s t ip a l i o ii e. 2) l'erperajii Ed. l'r. legit e p ist oJ « i ii iii.

122 Cap. XXVi, De saucto Basilio episcopo.<br />

el loquens pro iis fecit baibarismiiiu, ciii ait Basilius: tuuiu est de<br />

pulmeiitaiMis regis cogitare, iioii dogmata divina decoquere; qui<br />

mox confusus tacuit. Dicit imperator: Basili , v<strong>ad</strong>e et judica iuter<br />

eos, sed non seoundum iminodcratum amorem populi. Abiens ergo<br />

dixit coram calholicis et Arianis , iit fores ccclesiae clauderentur<br />

et utriusque partis sigillo munirentur et <strong>ad</strong> quorum orationes apc<br />

rirentur, sua esset. Quod cum omnibus placuisset, orantibus Aria-<br />

iiis tribus diebus et noctibus et venientibus <strong>ad</strong> fores ccclesiae, non<br />

sunt apertae. Tunc Basilius processionc ordinata venit <strong>ad</strong> eccle-<br />

siain et facta oratione levi ictu de baculo pastorali fores tctigit<br />

dicens: tollite portas principes vestras ct elevaniini portae aeterna-<br />

les ctc. Et continuo sunt apertae et intrantes Deo gralias reddi-<br />

deruiit et reddita est ecclesia catliolicis. 4. Fccit autem<br />

imperator promitti multa Basilio , ut in livstoria Iripartita legitur,<br />

ut sibi consentiret. Et ille: pucris ista coiiveniunt, nam qui divinis<br />

saginaiitur eloquiis , corrumperc de divinis dogniatibus iiec unam<br />

sillabam jratiuntur. Tunc imperator iiidignatus, ut ibidem dicitur.<br />

duin de ejus exsilio scntentiam vellct scribere, primus , secundus.<br />

tertius calamus fractus est ; deiiide tiemor magnus ejus manum in-<br />

vasit, undc iiidignatus cliartani fiegit S. Vir quidam ve-<br />

iierabilis Her<strong>ad</strong>ius filiam unicain habcbat , (|uam consecrare domino<br />

disponebat, sed dyabolus , huinani gencris inimicus hoc <strong>ad</strong>vertens<br />

unnm de servis praedicti Her<strong>ad</strong>ii in ainorem puellae plurimum iii-<br />

llammavit. Verum cuiu impossibile ccrneret , ut ipse . qui servus<br />

erat, in amplexus tam nobilis puellae accedcre possct, <strong>ad</strong> unuiu de<br />

malcticis accessit, promittens ei multam pecuniae quantitatcm, si <strong>ad</strong><br />

boc cuin juvarc vellet. Cui dixit malelicus: ego Iioc agcre non<br />

possum , sed , si vis, mittam te <strong>ad</strong> d^abolum meiim domiuuui, et si<br />

fcceris, quac ipsc tibi dixerit, tuum dcsidcrium obtinebis. Et dixit<br />

jnvenis: quaecunique dixeris mihi , faciain. llle eigo malcficus<br />

epislolain <strong>ad</strong> dyabolum fccit et eum pcr dictuin juveiiem in hacc<br />

verba transmisit: quoniam quidem, mi doinine, oportet mc festinan-<br />

ter et sollicite quoscumque a christianorum religionc abstrahere et<br />

tuac <strong>ad</strong>duccrc voluntati, ut pars tua quotidie mulliplicetur, inisi<br />

tibi hunc juvenem cupidilatc in lalem puellam exarsum et p

Cap. XXVI. De sancto Basilio episcopo. 12H<br />

Qui \<strong>ad</strong>ens daemones invocabat ct cliaitam pcr aeiem cjiciebat.<br />

Et ccce <strong>ad</strong>est princcps lenebrarum valiatus multitudine daemonio-<br />

rum, qui cnm cpistolam perlegisset, ait <strong>ad</strong> juvenem: credis in me,<br />

nt tuam compleam voluntatem? Uui ait: crcdo domiue. Cui dyabo-<br />

lus: et abnegas Christura tuuni ? Qui ait: abnego. Dicit djabolus:<br />

perfidi estis vos christiani , quia quandoquidem me opus habetis,<br />

<strong>ad</strong> me venitis, quando autem desiderium vestrum assecuti estis,<br />

stalim me negatis et <strong>ad</strong> Christuni vestrum acceditis, illeautera, quia<br />

clementissimus est , suscipit vos. Sed si vis, ut tuam complcam<br />

voUintatem , fac mihi in raanu tua scriptum, in quo confitearis, tc<br />

abrenuntiare Christo, baptisraati et christianae confcssioni , et raeus<br />

sis servHS et mccum ia judicio condcranandus. Qui statim manu<br />

propria scriptum fecit, qualitcr Christo abrcnuntiaret et se servituli<br />

dyaboli manciparet. Continuo igitur djabolus accersivit spiritus,<br />

qui erant supcr fornicationem , jubens iis , ut <strong>ad</strong> prae<strong>dicta</strong>ra puel-<br />

lam accedcrent et cor cjus in amorenr juvenis innaraniarent. Qui<br />

accedentes cor ejus <strong>ad</strong>co acccnderunt , ut puella se in terrara pro-<br />

jiceret et <strong>ad</strong> patrcra lamentabiliter cxclaniaret: raiscrerc raihi , pa-<br />

ter, raiserere uiihi, quia dire torqueor propter araorera talis pueri<br />

nostri, et paternum amorem raihi ostcnde et puero , quem amo et<br />

pro quocrucior, rae conjunge; si non autcm. post niodicura me mo-<br />

rituram vidcbis, et pro me in die judicii rationem reddes. Palcr au-<br />

lem ejulans dicebat: heu rae niiserura , quid contigit miserae filiae<br />

raeae , quis mcuui thcsaurum furatus est , quis dulce lunicn oculo-<br />

rum meorura exstinxit? Ego te volebara coelesti sponso <strong>ad</strong>jungere<br />

ct per te salvari putabara et tu in araorem lasciviae insaniisti.<br />

Sine filia, ut, sicut disposui, te doniino conjungara : ne ducas sene-<br />

dutem raeara cum dolore <strong>ad</strong> inferos. Illa autem claraabat dicens:<br />

pater rai aut cito desiderium meum coraple aut morituram post mo-<br />

dicuDi me vidcbis. Cum igitur illa araarissirae flcrct ct quasi insa-<br />

niret , pater ejus in magna desolatione posilus et amicoruni con-<br />

siliis deceptus suam voluntatem complevit et eara pucro in uxorem<br />

dcdit ac universam substanliani sibi tribuit dicens: v<strong>ad</strong>e filia raea<br />

vcre misera. Cum ergo insimul permanerent, juvenis ille ecclesiam<br />

non introibat uec sibi crucis signaculum faciebat, nec Deo se re-<br />

commendabat, unde dc hoc notatus est a nonnullis, qui uxori suae<br />

dixerunt: scis quia vir tuus, quera tibi clcgisti. christianus non est<br />

nec ecclesiam ingreditur? Quod illa audiens vehementcr extirauit<br />

et humo sc prosteruens ungulis se ipsara discerperccoepil ac pcctus

124 ("ap, XXVI. De sanoto Dasilio episcopo.<br />

suiim contiUKlerc et dicere: Iicii mihi miserae , cur iiata snm .<br />

el<br />

iiata continuo rapta non sum? Cum ergo viro suo , quac audierat,<br />

retulisset et ille nequaquam rem sic esse assereret, sed omnino fai-<br />

sum, quod ipsa audicrat, afiirmaref, illa ait : si vis, ut credam tihi.<br />

ej;o et tu cras ecdesiam ingrediamur. Videns ille, quod latere non<br />

[jossct, narravit ci totum ordinem gcstae rei, quod illa audiens ve-<br />

hemcnter ingcmuit et <strong>ad</strong> beatum Basilium properavit eique omnia.<br />

quae viro suo et sibi contigcrant, enarravit. Basilius autcm pue-<br />

ruin vocans et omnia ab co audiens dixit ei : vis lili reverti <strong>ad</strong><br />

Dcum? Qui ait : ulique domino, sed non valco, quia dyabolo sum<br />

professus et Christum abuegavi et abncgationis meac scriptum fcci<br />

ct dyabolo ipsum dedi. Cui Basilius: non sit tibi curae. Benignus<br />

enim est dominus et tc poenitentem suscipiet. Et coiitinuo apprc-<br />

hendens puerum signum crucis in cjus fronte fccit et per tres dies<br />

cum reclusit, postea eum visitavit et dixit: quomodo habes iili?<br />

Qui ait: in magaa sum , domine, defcctione ncc sulTero clamores<br />

corum ct tcrrores scu dilapidationcs, tencntes enim manuscriptum<br />

meum ^) causantur mc dicentcs: tu vcnisti <strong>ad</strong> nos, non nos <strong>ad</strong> te;<br />

et dixit sanctus Basilius: noli timerc lili, tautummodo crcdc. Dans<br />

ei modicam rscam facicnsquc signum crucis itcrum eum reclusit et<br />

pro eo oravit; post aliquot dics eum visitavit et ait: quomodo lia-<br />

bes fili? Qui ait: pater a longe clamores corum ct -) misericordias<br />

andio , sed eos non video. Et dans ci iterum escam et signans et<br />

claudens ostium abiit et pro eo oravit ct ^) XL. die rediens dixit:<br />

(|uomodo habes? Respondit: bene habeo, sanctc Dei, vidi enim te<br />

liodie in visu pugnantem pro mc ct dyabolum vincentcm. l'ost hoc<br />

eum educens omnem clcruin et rcligiosos ct populum convocavit et<br />

omnes pro eo orarc <strong>ad</strong>monuit tcncnsquc manum pueri dnccbat euiu<br />

<strong>ad</strong> ccclesiam ct eccc dyabolus cum multitudinc dacmonum <strong>ad</strong> euin<br />

venit et invisibiliter apprehendcns puerHin conabatnr enm rapere dc<br />

manu cjus et cocpit clamare pner: sanctc Dci <strong>ad</strong>juva ine. Et tanta<br />

cum improbus inslantia aggressus cst, ut ctiam sanctnm impell(ft*ct<br />

trahens puerum, qui ait <strong>ad</strong> eum : improbissime non suflicit tibi pcr-<br />

dilio lua, iiisi ct Dei mei tcntes *) palinam? Djabolns autcm<br />

dixit <strong>ad</strong> cuni mullis audientibus : praejudicas inihi o Basili. Tunc<br />

oniiies clamavernnt: Kjric elejsoii, dixilque <strong>ad</strong> cum Basilius: in-<br />

I) Kcr. I) Alii m i ii .1 » Ipgiiiit. .1) ]](]. ncc.<br />

ofiiriiiil l> n i l .1 1 i i| 110 s tli p s. +) K

Cap. XXVI, De saiicto Basilio episcopo. 125<br />

(lepet te domiiius dyabole. Uui ait: praejudicas milii Basili ; uoii<br />

abii ego <strong>ad</strong> euui , sed ipse venit <strong>ad</strong> me, abucgavit Christum suuui<br />

ct pvofessus est mihi; ecce sciiptum ejus in manu habco. Qui ait:<br />

non cessabimus orare , donec scriptum reddas. Et orante Basilio<br />

et tenente in coclum manus, ecce charta pcr aerem delata et ab<br />

omuibus visa venit et imposita est in manibus Basilii , quam ilie<br />

suscipiens dixit puero: agnoscis has litteras frater? Et ille : etiam<br />

manu mca scriptae sunt. Et frangens Basiiius scriptum pcrduxit<br />

enm <strong>ad</strong> ecclesiam et dignum eum fecit misterio et bcne instrueus<br />

") et regulas sibi dans reddidit mulicri. O. Mulier quae-<br />

dam peccata inulta habens et ea in charta conscribens in fine quod-<br />

dam gravius conscripsit ct scriptum ipsum bcato Basilio tr<strong>ad</strong>idit<br />

rogans , ut pro ea oraret et suis orationibus peccata ipsa dclerct.<br />

Qui cum orassct et mulier chariam aperuisset, omiiia pcccata prac-<br />

ter istud gravius deleta invcnit. Quae ait <strong>ad</strong> Basilium : miscrerc<br />

mei serve Dei et pro hoc mihi indulgenliam impetra, sicut pro aliis<br />

impetrasti. Qui ait <strong>ad</strong> illam: recede a mc mulicr, quia homo pec-<br />

cator ego suin indigcns indulgentia sicut et tu. Cum autcm illa<br />

instaret, dixit ei: v<strong>ad</strong>e <strong>ad</strong> sanclum viruiu Effrem et illc, quae po-<br />

stulas, tibi poterit impctrare. Quae cum abiisset <strong>ad</strong> sanctum virmu<br />

Effrein et cur <strong>ad</strong> cuin a sancto Basilio missa sit , intimasset . ille<br />

ait: recede, quia homo peccator cgo sum , sed rcdi lilia <strong>ad</strong> Basi-<br />

iiiim , et qui tibi pro caeteris veniaiu impetravit, pro isto quoque<br />

impetrare valebit: festina cito, ut cuin vivuin invcnias. Quae cum in<br />

civitatem venisset, ecce Basilius <strong>ad</strong> tumulum fcrebatur. Illa autcni<br />

post eum clamare coepit .et dicere : videat Dcus ct judicct inler uie<br />

et te, quia -) valens placare Deum pro nie <strong>ad</strong> alium transmisisti<br />

iiie. Tunc projecit chartam super ferctrum et post modicum illain<br />

recipiens et aperiens illud peccatum peuitus deletum invenit. Sic-<br />

que ipsa et omnes , qui <strong>ad</strong>erant , Deo immensas *gratias reddidc-<br />

riint. 8'. Ante autem quam vir Dei migraret a corpore,<br />

poSitus in iufirmitate, qua et mortuus cst, qucmdam Judaeum no-<br />

mine Joseph medicinali arte valdc peritum , quem vir Dei inultum<br />

diligebat , eo quod se illum conversurum praevidebat <strong>ad</strong> fidem,<br />

quasi opera indigeret, vocavit, ille vero ejus pulsum tangens et ex<br />

1) Ed. Rec. offernnl: lianc regiil.Tin sibi dniis, ffiiod noii proliandiiin.<br />

2) Rectius valens ed. rec. offenmt, qnuiu volens, (fuod exliihet Ed. l'r.<br />

referens nd foeminajii, propler construclionein secjnentem ferri noii iiossit.

126 Cap. XXVH. De sancto Johanne Eleeinosinario.<br />

tattii moiteiii iii jaiiuls esse cognosceiis dixit faniiliae: qiiac <strong>ad</strong> sc-<br />

puUiuain neccssaria siuit, pracparatc, quia coulinuo morictiu-. Quod<br />

Basilius audiens dixit ei : ncscis quid dicis. Cui Josepli: crcde do-<br />

initie , quia sol cuin solc occidet liodie , et tu cuin sole occidcs ho-<br />

die. Cui dixit Basilius: quid dicis, si non nioriar hodie. Cui Jo-<br />

seph: nou cst possibiie domine. Et Bjisilius: et si in crastiiium<br />

usque <strong>ad</strong> horain scxtam supcrvlxcro , quid facies? Et Joseph ait<br />

si usque <strong>ad</strong> illam supcrvixeris liorain , utique ego moriar. Et Ba-<br />

silius: ctiam moriaris peccato , vivas aiitem Christo. Et ille: stio,<br />

quid dicis ; si usquc <strong>ad</strong> illam horam supervixeris, faciani quod hor-<br />

taris. Tunc bealus Basilius , licet secundum naturam illico moritu-<br />

rus esset , a domino taineu mortis inducias impetravit ct usque<br />

in crastinum in horam nouam vixit. Quod Joscph vidcns ct stupcns<br />

iii Chrislum crcdidit. Basilius autcin virtutc aniinae imbecillitatcin<br />

corporis superans de cubiculo suo surrexit et ecclesiam ingredicns<br />

eum suis propriis manibus baptizavit, postea vero <strong>ad</strong> lectulum suum<br />

rediit et statim spiritum Dco felicitcr reddidit. Floruit circa an-<br />

iios domini tricentesimo LXX.<br />

CAP. XXVII.<br />

De ^aiicto Johaimc £leemo,sinario.<br />

1. Johanncs Eleemosinarius patriarcha Alexandrinus qu<strong>ad</strong>am<br />

nocte in orationc persistens vidit quandam puellam pulcherrimam<br />

sibi assistcntcm ct coronam olivarum in capitc bajulantem , quam<br />

ille vidcns nimium stupefactus , quae essct , inquisivit; et illa: ego<br />

sum misericordia, quae Dei filiuin dc coelo <strong>ad</strong>duxi: mc sponsam<br />

accipe et bene tibi erit. Intclligens ergo per olivam misericordiam<br />

designari, ab illa die factiis est sic misericors , ut cleymor, id ^st<br />

clccmosinarius vocarctur. Paupercs autcm suos dominos scinper<br />

appellabat et indc hospitalarii habciitur ctiam , ut paupcrcs domi-<br />

nos suos voccnt. Omncs igitur suos fainiilos convocavit iisque<br />

dixit: cuntcs pcr tolam tivilalcm conscribilc milii usquc <strong>ad</strong> unum<br />

omncs dominos meos. Illis vcro non intclligentibus dixil: quos vos<br />

egciios ct mcndicos vocatis, istos ego dominos ct auxiliatorcs prac-<br />

dico. Isti cniin nobis vcre auxiliari et coelcste regiium donare po-<br />

:

Cap. XXVll, De sancto Johanne Eleeinoslnario, 127<br />

liiiitit. Voltiis houiincs <strong>ad</strong> elecniosiiiam iiivitare iiarraie consiievit,<br />

(|iiod paupcribiis scinel se <strong>ad</strong> soleni calefacientii)ns cocpcrunt invi-<br />

cem de elcemosinatoribus conferre ct bonos collaudare et malos vi-<br />

liiperare. Erat autem quidam tclonearius nomiue Petrus, dives vaidc<br />

ft praepotcns , sed uimis paupcribus iuimiscricors , quia <strong>ad</strong> domuiu<br />

suam acccdcutcs cum indiguationc nimia repeliebat. Cum ergo nul-<br />

Ins illoruin inventus fuissct, qui in domo sua elceinosiuam reccpis-<br />

set , uuus ijiorum dixit : quid viiitis mihi darc , si ego hodic ab co<br />

ciccmosiuam accipiam ? Et facicntibus cum eo pactum domum cjus<br />

veuit et eleeinosinam postiilavil. Al ille domum revertens et paupc-<br />

rem prae foribus videns, cum mancipiuui cjus paucs siiigiuis in do-<br />

uium dcfcrret, iiie lapidem non iuvenicus panem siligiuis arripuit<br />

ct cum furore iude cum percussit, quem protinus arripicns jiauper<br />

<strong>ad</strong> socios rediit et, quod de manu cieeiuosinain acccpil, indicavit.<br />

Post duos dics iniirmatus <strong>ad</strong> mortem vidit se aute judicium stare<br />

et Mauros quosdam supcr slateram ejus mala appcudere , ex aitera<br />

autem partc statcrae quidam dcalbati tristes stabant, eo quod ni-<br />

hil , quod ibi apponerent, invenire vaiebant. Tunc uuus eorum<br />

dixit: vcrc nihii habemus , nisi unum panem siliginis , quem ante<br />

duos dies Christo dedit coaclus ; quem dum super stateram pone-<br />

rcnt, aequalitas, ut sibi videbatur, facta est. Hixcrunt ei: <strong>ad</strong>augc<br />

<strong>ad</strong> siiiginem hanc, aiioqniu tc Mauri apprchcndcnt. Evigilatus au-<br />

tcm et liberatus dicebat: papac, si una siiigo, quam pcr furorem<br />

jactavi, ita profuit, quanto luagis oiniiia sua iudigcntibus clargiri.<br />

Qu<strong>ad</strong>am igitur die cuiu optimis vcstibus indiitus pcr viam pergeret,<br />

quidam naufragiis ab eo vestimentum aiiquod postulabat, continuo<br />

ille prctioso vestimento sc exspoliavit ct iiii dcdit. Quod ille ac-<br />

cipieus statim vendidit. Cuin autcin telonearius rcdirct et vcsti-<br />

nicntum suspensum vlderet , conlristatus est yalde , <strong>ad</strong>eo ut nec ci-<br />

bum sumere vellet dicens: quoniam non fui dignus , ut mei mcmo-<br />

riam haberet egcnus. Et ecce duiu dormiret, vidit quemdam supcr<br />

solem fuigcntem et super caput crucem fercntcm et habentem, in-<br />

dutum vestimcntum, quod dcdcrat cgeno, ct dicebat sibi : quid pio-<br />

ras Petrc ? Q«i cuui causain suae tristitiae sibi dixissct, iiic ait:<br />

cognoscis hoc? Et iile: ctiam domine. Et domiuus <strong>ad</strong> cum :<br />

ilio<br />

ego vestior, ex quo luihi dedisti , et gratias ago bonae voluntati<br />

tuae, quoniam frigorc affligcbar ct coopcruisti me. In se ergo rc-^<br />

versns coepit egenos beatificare ac dicere: vivit dominus, non mo-<br />

riar, doncc fiam unus cx iis. Dans ergo paupcribus, quac hahcbat,

12S Caj). XXVIl. De sancto .lolianiie Eleeinosinario,<br />

«;t accersilo notario dixil ci: socrotiun volo libi conuuittcrc , quod<br />

si propalavens aut si nio non audivoris, harbaris vendani le, dans-<br />

(|uc ci dcceni libras auri dixit ei: v<strong>ad</strong>c in sanctani civitatem ot<br />

mcrcos tibi cme et mc alicni christiano vondc ct jiauperibus prc-<br />

lium tribuc. IUo autem recusante dixit ci: si me non audieris, cgo<br />

barbaris Yondam te. Ducens crgo eum , ut dixcrat , cuidam argen-<br />

lario vestibus sordidis indutum tamquam suuni scrvum vendidit et<br />

XXX numismata inde accipicns paupcribus crogavit. Pctrus ergo<br />

omnia oflicia vilia facicbat, ita quod ab omnibus contemnebatur ct<br />

ab aliis scrvis frequenter pcrcutiebatur ct ctiam jam amcns appoi-<br />

labatur. Dominns autcm frequcntcr sibi ajjparcbat ct vestimenta<br />

et alia ostendcns ipsum consolabatur , vcrum impcratorc ct univer-<br />

sis de amissionc tanti viri dolentibus. Quidam vicini ojus a Con-<br />

stantinopoli <strong>ad</strong> visitandum loca sancta vcjierunl ct a domino ipsins<br />

invitati cum prandercnt , sibi <strong>ad</strong> invicem in anre dixerunt ; quam<br />

similis est puer iste domino Pctro teloneario , et curiose respicicn-<br />

libus unus dixit : vcrc dominus Pctrus cst, surgam ct tcncbo cum.<br />

Quod ille <strong>ad</strong>verteus latenter fugit. Erat autem ostiarius surdus ct<br />

mutus, qui per signum ostium ci aperiebat, cui Pctrus ut sibi apc-<br />

rirct, non signis, scd verbis impcravit. Et ille continuo audicns ct<br />

loquclam rccipicns sibique rcspondens ci apcruit et domum rcgre-<br />

diens cunctis dc ejus loquela *) mirantibus dixit: ille qui coquinam<br />

faciebat, cxiit et fugit, scd videtc ne Dei sit scrvus; cum enim milii<br />

dixit, tibi dico: aperi, raox ex orc ejus flamma cxiit, quac linguam<br />

ct aures mcas tctigit, et continuo auditum ct loquelam recepi. Et<br />

cxsilientes imivcrsi et concurrcntcs post cum ipsum amplius invc-<br />

nire non potucrunt. Tunc omucs de domo ilia poenitentiam ege-<br />

runt, co quod talcju virum sic vilitcr tractaverunt. — 3. Mo-<br />

nachus quidaju, Vitalis nominc, volcjis sanctum Johannom tentare, si<br />

possct sibi vej'bis peisu<strong>ad</strong>cri ct <strong>ad</strong> scandaluin facile inclinari, in-<br />

grcdicns crgo civitatcin omnes publicas mcretrices conscripsit. In-<br />

trabat ergo <strong>ad</strong> illas per ordinem dicens cuilibct : dona mihi noctein<br />

istam et noli fornicari. Ipsc autcm donium cjus intrans in angulo<br />

flcxis gcnibus tota noctc in oralioiie slabat ct pro illa orahat ol<br />

postea mane exibat piaccipiens cuilibct, nc alicui revelarot. Una<br />

autcm vilam cjus inanifcstavil, (|iiac stalim oranlo scne a daemone<br />

vcxari coopit. Cni oiniies diccbanl: rcddidit tibi Dcus, quod incic-<br />

I) Etl. l'r. iiiir.indo |ir.Tri'il.

Cap. XXVJI. De saocto Johanne Eleeinosinaiio. 129<br />

baris, quoiiiam ineiitita es ; ut roiiiicetur eiiim . ingreditur pessimus<br />

iste et nou propter aliud. Vespere autem facto dicebat praedictus<br />

Vitalis cunctis audieiitibus: volo ire, quia talis domiua exspectat<br />

me. Mullis vero iiluiu criminautibus respondebat: numquid ego<br />

non liabeo corpus, ut omnes, aut monachis solum iratus est Deiis?<br />

Vere et ipsi sunt homines ul caeteri. Dicebant autem quidam: ac-<br />

cipe tibi miilierem unam, abba, et muta habitum, utnon scaudalises<br />

alios. Ille autem lingens se iratum dicebat : vere non audiain vos,<br />

ite a me. Qui vult scandalisari , scandalisetur et ') collidat fron-<br />

tem in parietcm. Xumquid judices coustitiiti estis super me a Deo ?<br />

Ite et vobis curaiu habetc , vos pro luc non reddetis ralionem.<br />

Haec autem cum clamore dicebat cumque <strong>ad</strong> beatuiu Johauuem que-<br />

rimonia deferretur, cor ejus Dcus induravit, nc his lidem <strong>ad</strong>liiberel.<br />

Deprecabatur auteiu Deuui , ut post morlem suam opus suuin alicui<br />

revelaret, ut non imputaretur in peccatum his , qui de eo scaudali-<br />

sabantur. Multas igitur de praedictis mulieribus <strong>ad</strong> conversioneni<br />

perduxit et in monasterio plurlmas collocavit. Qiiodam mane dum<br />

ab una illarum egrederetur , obviavit ei quidam ingredieus <strong>ad</strong> for-<br />

nicandum cum ea dansque ei alapam dixit: usque quo pessime non<br />

emendas te ab his tuis immuiiditiis. Et ille: credc mihi , accipies<br />

a me talem alapam, ut tota Alexandria congregetur. Et ccce post-<br />

modura djabolus in specie Mauri sibi alapaiu dedit dicens: haec<br />

est alapa , quam mittit tibi abbas Vilalis, ot statiiu vexatur a dae-<br />

mone, ita quod <strong>ad</strong> voces ejus onincs currcbant, sed taraen poenitens<br />

per cjus orationem liberatus est. Vir auteiu Dei raorti appropin-<br />

quaus haiic scripturam reliquit: nollte autc tempus judicare ; um-<br />

lieribus auteiu conlitentibus , quae faciebat, omnes glorificabant<br />

Deum et praecipue beatus Johannes diceus: quoniam alapaiu, quam<br />

ille accepit, accepisscm et ego. -1. Quidam pauper in lia-<br />

bitu peregrini <strong>ad</strong> Johannem venit et ab eo eleeinosinam postulabaf,<br />

at ille vocato dispensatore dixit: da ei sex numismata Quae ille<br />

accipiens et abiens habitura rautavit et iterum <strong>ad</strong> patriarcliara re-<br />

diens ab eo cleemosiuam postulavit. Ille aulein dispensatore vo-<br />

cato dixit: da ei sex aureos. Qiios cum sibi dedissct ct ille abiis-<br />

set, dixit ei dispensator: per orationes tuas, pater, iste idem hodic<br />

mutato liabitu bis accepit. Beatus autem Johannes quasi hoc se<br />

nescire dissimulavit. Ileruiu ille tertio habitum mutans <strong>ad</strong> beatum<br />

1) Ed. Pr. (Iiiml.-ix.it oflVrt r d >• Iroiite i n p .t i ie t e in.

130 Cap. XXVn. De sancto Jolianne Eleeinosinario.<br />

Joliannciii vcnit et elecmosinam postulavit. Tunc dispcnsator bca-<br />

Inm Johanneiu fctigit iiunicns , quoil illc cssct. Cui beatus Johan<br />

ncs rcspondit: v<strong>ad</strong>c ct da ci duodecim numisniata: nc forlc sil<br />

dominus nieus Jesus Christiis , (pii tcntare mc vclit , utrum possit<br />

!)i

Cap. XXVII. De saricto Jofuinue Eleeinosinario. 131<br />

tans , quod trcceiiti (loiniiii sui de tanlo prctio coopciiri possciil.<br />

Tota insuper noctc laineiitabatiir et dicebat: quanti incoenati, qiianti<br />

in foro pluviis ni<strong>ad</strong>efacti , quanti prac frigore dcntibus strideutes<br />

hodie dormierunt, tu vero grandes pisces devorans et in tlialarao<br />

rcquicscens ciun oninibus inalis tuis insuper te coopertorio triginta<br />

scx nuinismatum calefacis , luunilis Johannes alia vice hoc non ve-<br />

slictur. Slatiinquc facto mane illud vcndi fccit et pretium pauperi-<br />

bus erogavit, qnod audiens ille dives ipsuin coopertorium secundo<br />

erait et beato Johanni tr<strong>ad</strong>idit, rogans , ut ipsuni de cactero non<br />

venderet, sed supcr ipsuiu tcneret. At ille istud accipiens jussit<br />

iterum vendi ct doiniuis suis pretium erogari. Quod illc dives au-<br />

diens iterum abiit et ipsum redcrait et bcato Johanni dctulit eique<br />

gratulabundus dixit: videbiinus, quis dclicict , aut tu vcndendo auf<br />

ego rediincndo. Et sic suavilcr quasi divitcm vindemiabat diccns,<br />

quod possit aliquis intentionc donandi pauperibus divitcs taliter<br />

exspoliare, ncc peccat. Diio enim lucraiur talis. unuin , quia ani-<br />

raas illorum salvat, alterum quoniam cx hoc racrccdem non modi-<br />

cam accipiet. — — O. Voleus beatus Johanncs horaincs <strong>ad</strong> elee-<br />

mosinam provocare iiarrare consiievit dc sancto Scrapione, qui cum<br />

amictura suuni paupeii tribuisset et alteri obvians, qui frigus pa-<br />

tiebatur, tunicam similiter tribuissct et evangeliura tenens nudus se-<br />

dcret, intcrrogavit eum quidam dicens : abba quis tc exspoliavit?<br />

Et deraonslrans evangeliura ipsuin dixil: ille nie exspoliavit. Alias<br />

autem uliura pauperem videiis , evangelium ipsum vendidit et pau-<br />

pcri pretium dcdit. Qui cum interrogaretur , ubi ipsum cvangeliuni<br />

haberct, rcspondit: evangelium praecipit diccns: v<strong>ad</strong>c ct vende<br />

omnia, quae habes, et da pauperibus; se ipsum ergo habebam et<br />

se ipsum vendidi , ut niandabat. lO. Cum cuidara clecmosi<br />

nam pctenti dari praeccpisset bcatus Johannes qiiinquenuramos, in-<br />

dignatus ille, quod majorem sibi eleemosinam non fccisset, continuo<br />

<strong>ad</strong> contumclias ipsius prorupit ac in ejus faciein conviciari coepit<br />

Quod ejiis famuli audicntes etiiiin euin voluerunt irrucre et ipsuni<br />

graviter caedere , quos beatus Johannes omnino prohibuit dicens<br />

sinite, fratres , sinile ut inihi maledicat. Ecce cnim habeo sexa<br />

ginta annos blaspheraans pcr opera mea Chiislum ot unum convi-<br />

cium non portabo ab isto ? jussitque sacculum afTerri et coraiu ipso<br />

apponi, ut inde tolleret, qiiantum vellet. 11. Cum popu-<br />

lus lecto cvangelio ecclesiam cxiret , ct foris otiosis verbis vaca-<br />

ret , qu<strong>ad</strong>ani vicc post evangclium patriarcha cuni iis exiit ct in<br />

:

13'2 (!ap. XXVII. l)e snncto Jolianiie Eleeinosiiiario.<br />

medio eonim sedeie coepit. Ouiiiibiis ferc de hoc inirantibus ilixit<br />

<strong>ad</strong> eos: fiiii , ubi oves , ibi pastores ; aut igitur iiitrate et ego vo-<br />

biscuin intrabo et ingrediar, aut mancte liic et ego pariter manebo.<br />

Semel igitur ot bis lioc fecit el sic popuhim stare in ecclesia eru-<br />

divit. — 18. (Inm quidain juvenis sanctiiuonialeni quan-<br />

dam rapuissct ct clcrici taiein juvenem coraiu bealo Johanne ex-<br />

probrarent, et ipsum excommunicandum esse dicerent, ^) utpote<br />

qui duas aniiuas perdiderat , sciiicct suam et illius , compescuit eos<br />

beatus Johanues dicens : non sic, lilii , noii sic. Ostendo vobis,<br />

(juia ct vos duo peccata committilis; primo quod contra praecc-<br />

plum domini facitis, qui ait: iiolite Judlcare ut non judicemini. Sc-<br />

cundo, quia nescilis pro ccrto , si usque hodie pecceiit et se non<br />

poeniteaut. Froquoiiler autom oxsistonte bcato Johaiine in oratione<br />

ot iu ox.stasi montis posito talibus verbis cuuiDoo disputare auditus<br />

est. Sic boiie Jesu cgo dispergendo ct tu ministrando videamus,<br />

quis vincat. Cum febre correptus sc morti appropinquare corneret<br />

dixit: gratias tibi ago Dous, quoniani exaudlsli miscriain mcam ro-<br />

gantem bonitatem tuam, ne invenirclur morienti mihi nisi unuiu<br />

tremisse. Hoc igitur pauporibus daii jubeo. Positum igitur vene-<br />

rabile corpus ejus in sepulchro , ubi corpoia duorum episcoporum<br />

fucrunt tumulata , ct corpora illa mirabilifor bcalo Johanni cesse-<br />

riiut et locuni mediuni vacuum rcliquoruiit. Ante autcin paucos dies<br />

(|uam mororetur, cum quaedam niulier quoddam nagiliosissiiuHin pec-<br />

catum commisissct ct nulli uiiquam conlitori audorct, dixit ei san-<br />

(lus Johannes, ut salloin illud scriborot, eo quod scribcre sciebat,<br />

ol sigillatuui ei alTerrot et ipse pro ea orarot; cui illa assensit et<br />

peccatum scribens diligenter sigillavit ct bcato Johanni . tr<strong>ad</strong>idit.<br />

Sed post paucos dios boatiis Joliannos iiiliriuatus in domino io(|ui-<br />

ovil: illa ut audivit illuiu dofuiulinu, so vituporalam et confusam<br />

putavit credens, quod scriplum aliciii commisisset ot <strong>ad</strong> niaiium alte-<br />

rius dovoiiissct. Ad tuinulum igitur sancti Johaiinis accossit ot ibi<br />

iiborrimo flons clamiil)al dicons : liou pulaiis confusionom vitarc coii-<br />

fiisio omnibus facla suni. (Juiuquo amarissime noret et beatuiii Jo-<br />

liannem rogarct, ut sibi oslondorot. ubiiiaiu scriptum suum dimisis-<br />

sot, ecce beatus Johannes iii habilu poiililicali i\v tumiiio procossit,<br />

duobus episcopis , qui socuiu quioscobiuit , liinc inde vallalus, dixil-<br />

que niHlicri: cur iios taiitiim infostas ot mo ot sanclos islos . (|ui<br />

1} Viiljici Ip^ilm- M I p II ( n.

Cap. XXVIII. De conversione sancti Pauli apostoli, 18.'i<br />

lui-i-um sunt , (juiescere nou peimittls ? Ecce stolae nostnie lacri-<br />

mis luis omaes m<strong>ad</strong>efactae sunt. Porrexitque sibi scriptum suum<br />

sigillatum, ut prius fuerat, dicens ei: vide sigillum hoc et aperi<br />

scriptum tuum et lege ; quod illa aperiens peccatum suum oninino<br />

deletum invenit , et ibi taliter scriptum reperit : propler Johannem<br />

servum meum dcletum est peccatum tuum, sicqne illa immcnsas Deo<br />

gratias retulit et beatus Joiiannes cum aliis episcopis in moniiinen<br />

tum rcdiit. Glaruit circa annos domini DC quiuto tenipore Pliocae<br />

iuiperatoris.<br />

CAP. XXVIII.<br />

De conTerisioiic ^aiicti Panli aiio^toli.<br />

Conversio sancti Pauli apostoli facta cst eodem anno, quo Chri-<br />

stus passus est et Stcphanus lapidatus anno non naturali, sed<br />

emergenti; nain Christus VIII cal. ') Aprilis passus est, Stephaiius<br />

eodcm auno III die Augusli iapidatus est , Paulus vero VIII cal.<br />

Februarii conversus cst. Quare autein convcrsio ejus potius quam<br />

aliorum sanctorum celebratur, triplcx ratio solet assignari. Primo<br />

propter exemplum, ut nullus quantumcunque peccalor desperet dc ve-<br />

nia, qnando tantum iii culpa postmodum conspicit fuisse in gratia;<br />

secundo propter gaudium , sicut ciiiin ccclcsia inagnani tristitiam<br />

habuit in cjus persecutionc , ita niaximaiu lactitiam recepit in cjus<br />

convcrsione ; tcrtio propter miraculuin , quod scilicet dominus ei<br />

ostcndit, dum de saevissimo pcrsecutoie fecit lidelissinium praedi-<br />

catorem. Ejus enim couversio fuit miraculosa rationc cflicicntis -)<br />

et disponentis et patientis. Rationc eflicientis , id est Christi , qui<br />

cum convertit: ibi cnim ostcndlt suam mirabilcm potcnliam in hoc<br />

quod dixit: durum cst tibi contra stimulum recalcitrare, ct in hoc<br />

quod ipsum tam subito immutavit, unde continuo immutatus rcspon-<br />

dit : domine quid vis me facere ? Augustinus super hoc verbo : oc-<br />

cisus agnus a lupis fecit agnos de lupis ; jam parat se <strong>ad</strong> obedien-<br />

duni, qui prius sacviebat <strong>ad</strong> pcrsequendum. Secundo ') ibi osten-<br />

1) Ed. Vr, iiiale legiL !•' e b f ii a r i i. 2} et — eirioientis male ojiiitlit<br />

l'd. Pr. 3) ibi os lendit desiint iit td. !'r.

134 C.'ip. XXVIll. De oonversione snncti Pauli apostoli,<br />

(Ht ojiis luirabilem sapiciitiam , mirabilis eiiiiii sapieiitia fiiit iii lioc.<br />

((uia ipsiiin a tumorc supcrliiac dejccit oHcre<strong>ad</strong>o iiilima liumllilalis.<br />

iioii sublimia majestatis, Ego , inquit , sum<br />

Jesus Nazarctius quem<br />

lu persequeris etc. Glossa: lioii Deuin vcl Dei lilium sc vocat. sed<br />

humilitatis, iiiquit , meae<br />

suscipe iiifima et superbiae tuae squamas<br />

(leponc. Tcrlio ibi ostciulit suam mirabilcm cleraeiitiam , quod no-<br />

tatur cx hoc , quod ipsuin cxsislciitein iii aclu ct voluiilate perse-<br />

quen(ii convcrtit. Licct cniiu liabcrcl dciormciu alTcctum , quia<br />

spi<br />

lans minarum el caedis pervcrsum conatum , quia accessit <strong>ad</strong> prin-<br />

cipcs ctc. , quasi se ingereiis, pcrniciosum tactnm , quia ibat ut viii-<br />

clos pcrduccrct in Jhcrusalcin et ideo cjus iter pcssimum erat, ipsum<br />

laincii divina misericordia coiivcrtit. Sccundo fuit miraculosa ralionc<br />

disponcntis, id est lucis ,<br />

quac<br />

ipsuin <strong>ad</strong> convcrsionem disposuit;<br />

ipsa cnim iux dicitur fuisse subila , immensa et coelica; ct subito.<br />

inquit, circumfulsit euni lux dc coclo. Paulus ciiim tria vitia in se<br />

habebat , primum erat audacia, quod notatur in hoc qnod dicitiir:<br />

acccssit <strong>ad</strong> principes sacerdotum etc. (Jlossa : iion vocatus . scd<br />

bpontc zelo concitanle eum. Secundum crat supcrbia . quod nota-<br />

lur iii hoc, quod dicitur spirans minarum elc. Tcrtium crat cariia-<br />

lis inlclligcntia, quam scilicct in lcge habcbal. Undc (ilossa supcr<br />

illud : cgo suin Jcsus ctc. Ego Dcus cocleslis loquor, quem mor<br />

liiuni putas scnsu judaico. Ipsa igilur lux diviiia fuit siibita , ut<br />

.ludaccm tcrrerct, immensa, ul siiblimcni el supcibuni in ima hu<br />

mililatis proslcnieret, fuit coelica, ut carnalem cjus intclligenliam<br />

in coclcstcm niutarct. Vel potest dici , quod illiid disponens fuit<br />

in Iribus, scilicet in voce clamante, in luce fulgente, iii virtule po-<br />

lcntiae. Terlio fuit miraculosa ralione paticntis, id csl ipsiiis Pauli,<br />

in quo facta est conversio ipsa. In co enim hacc tria miraculosc<br />

cxtcrius facta sunt, scilicct: prostratio, obcaccatio et triduana jcju-<br />

iiatio. Est cnim prostratus uf erigatur, quantum <strong>ad</strong> depressum af-<br />

fcctuni. Auguslinus: prostratus cst Paulus ut caecaretur , caecatus<br />

ut mutarctur, mutatus cst ut milteretur, niissus cst ut pro vcritatc<br />

palcrctur. Itcm Augustinus : elisus esl sacvicns ct factus est crc-<br />

dens , elisus cst lupus ct factus cst agnus , clisus cst pcrsecutor el<br />

factus cst pracdicator, clisus cst lilius perdilionis , crcctus cst vas<br />

clcctionis. Est obcaecalus »t illustrctur, quantum <strong>ad</strong> tcnebrosum<br />

intcllcclum ; unde ct in illo triduo . quo mansit, cacc.atus dicitur,<br />

quod doctus fueril evangelium. Non enim illud acccpit ab liominc<br />

MOqiic pcr homiiiem, ul ipsc leslalur, scd per rcvelaUoncm Jcsu

Cap. XXIX. De saiicta Paula, 135<br />

tlirisli. Augusliiiiis : Pauluui dico veruui athletam Ghrisli doctuui<br />

ab illo , unctuiu dc illo , criicifixuiu cum illo ct gloriosum iii illo.<br />

Est in carne inaceratus , ut ipsa caro disponatur <strong>ad</strong> bonae opera-<br />

tionis effectum: optime enim deinceps corpus ejus <strong>ad</strong> oranc opus<br />

bonuin dispositum est . nam esurire et abundarc sciebat et ubique<br />

et in omnibus institutus erat et omnia <strong>ad</strong>vorsa libcnter sufferebat.<br />

(Ihi^sostomus : tjraunos ac populos spirantes furorein velut quos-<br />

dam essc culices aestimabat, mortem vero atquc cruciatus et inillc<br />

suppiicia, quasi ludum putabat esse puerorum. Haec ainplcxabatur<br />

libenter et uiagis decorabatur catena vinctus quaiu dj<strong>ad</strong>ematc coro-<br />

iiatus , ac libentius recipiebat vulnera quam alii munera. Vel ista<br />

tiia dicuntur fuisse in eo contra tria, quae fuerunt in primo pa-<br />

rentc. In ipso cniin fuit contra Dcum crectio et e contra in Paulo<br />

<strong>ad</strong> terram prostratio , iii ipso oculorum apcrtio ct e contra in Paulo<br />

oculoruiu obcaecatio , in ipso cniiu fuit manducatio cibi vetiti et e<br />

coiitra in Paulo abstincntia cibi liciti.<br />

CAP. XXIX. )<br />

Dc isancta Panla,<br />

1. Paula fuit nobilissima matrona Romanorum, cujus vilam bea-<br />

tus Hicronymus composuit in haec verba : si cuncta corporis inei<br />

membra verterentur in linguas et oiunes artcs huuiana voce reso-<br />

iiarent , nihil dignum sanctae ac venerabilis Paulae virtutibus dicc-<br />

rem. Nobilis genere, sed multo nobilior sanctilalc , polens quon-<br />

dam divitiis, sed iiunc Chrisli paupertatc insigiiior, testor ct Jesum<br />

ct sanctos angclos ejus ipsunique proprium angelum ejus, qui custos<br />

fuit et comes <strong>ad</strong>mirabiiis feininac , mc nihil in gratiam , uil dicere<br />

more laudantium , scilicet quod dicturus suin pro testimonio niiiius<br />

ejus esse meritis. Vult ledor brcviter cjus scire virtutes, oinnes<br />

suos pauperes pauperior ipsa dimisit cl sicut inter nuiltas gemuias<br />

prctiosissinia gcmma mical ct sicut jubar solis parvcs igniculos<br />

stellarum obruit et obscurat, ita cuuctorum virtules sua huiuilitatc<br />

snpcravit miniiuaque fuit intcr omiies , ul omniuin majoi- csscl, VJ<br />

l) Toliim lioc r.iiMil dee5l iii Kd. riiiu .<br />

l»r".

13H Cap. XXIX. De saucta Paula.<br />

(liiaiilo pliis se lU-jiciebal, tauto inagis a Ghnsto sublcvabalur. La<br />

lebat pt uon latebat, fagieudo Yaiiam gloriam uierebatur, quae vir-<br />

lutem quasi unibra sequitur et appetitores suos desereus appetit<br />

loutemtores. Haec cuni quinquc liberos edidisset, Blaesillam, super<br />

cuJHS mortem eam Romae cousolatus sum ,<br />

Pauliuam,<br />

quae sauctum<br />

et <strong>ad</strong>mirabilem virum Pammachium el propositi el rerum suarum<br />

reliquit heredein , <strong>ad</strong> quem supcr ejus obitu parvum libellum edidi-<br />

mus , Eustochium , quae uuuc iu sauctis locis ct virgiuitatis et ec-<br />

clesiae mouile pretiosissimum est , Rutiuam , quae immaturo fuuere<br />

pium malris auiuium cousternavit, et ') Toxocium , post quem pa<br />

rere desiit , ut intelligeres eam uon diu servire voluisse ofticio cou-<br />

jugali. Postquam vir cjus mortuus est, ita eum planxit, ut prope<br />

ipsa moreretur, ita etiam se convertit <strong>ad</strong> Dei servitutcm, ut mor-<br />

tem ejus quasi videretur optassc. S. Quid ergo referam<br />

amplae et uobilis domus ct quondam opuleutissimae omnes paene<br />

divitias iu pauperes erogatas? Haec Paulini cpiscopi Antioceni et<br />

Epiphanii , qui Romam veuerant, accensa virlutibus per momenla<br />

patriam desererc cogitabat. Quid ultra diffcro? Desccndit <strong>ad</strong> por-<br />

tum fratre, cognalis, aflinibus et, quod his majus cst, liberis pro-<br />

bequcntibns et clcmcntissimam matreni vincere cupicutibus , jam<br />

carbasa teudcbantur et remorum ductu navis in altum protraheba-<br />

lur, parvus Toxocius supplices mauus tendcbat in litlore , Ruiiua<br />

Jam nubilis, ut suas exspeclarct nuptias, tacens fletibus obsecrabat<br />

ct tamcu illa siccos oculos tcndebat <strong>ad</strong> cocluni , pietatem in lilios<br />

pietale iu Doum supcrans Xesciebat se matrcm. ut (ihristi se pro-<br />

barct ancillam ; torqucbantur viscera et quasi a suis uicuibris dis-<br />

traherentur, cum dolorc puguabat. Hoc contra jura naturae plena<br />

fidcs patiebalur, inimo gaudens auimus appctebat et aiuorem lilio-<br />

rum majore in Deum auiorc contcmnens iu sola Eustochio ,<br />

quae<br />

et<br />

propositi ct navigatiouis cjus conies erat , acquiescebat. Sulcabat<br />

interim iiavis mare et cunctis, qui cuiu ca vehebantur, littora respi-<br />

cieiilihus illa versos leuebat oculos, nc videret, quod sine tormenlo<br />

viderc iion poterat. Cumquc <strong>ad</strong> loea tcrrac saiictac vcnisset el<br />

proconsul Palaeslinac . qui familiaiu cjus optimc novcrat pracniis-<br />

,<br />

sis appariloribus jussisscl ci pararc pracloriuiu, elcgit humilcm ccl<br />

lulaui. Quac cuucla loca Chrisli vestigioruni tanlo ardorc ac sludio<br />

circuibat, ut nisi <strong>ad</strong> reliqua fcstinarct. a priiuis iioii posscl abduci,<br />

11 Alil '1' x 1 (. II in Ipgiiiil.

Cap. XXIX. De sancta Paiila. 137<br />

|)i'ostralaquc aiite (•riicciu quasi peiuleiitcin doiuiiium teinerct , <strong>ad</strong>u-<br />

rabat , iugressaque sepulchruui resurrectionis osculabatur laitidem,<br />

quein ab ostio monuiuciiti ainoverat angelus , et ipsuiu corpoiis lo-<br />

cum, iu quo dominus jacuerat , quasi sitieus desidcratas aquas fidei<br />

ore lambebat. Quid ibi lacrimaruin , quantum gemituum , quid do-<br />

loris effuderit, testis est cuucta Jherosolima, testis est ipse domi-<br />

iiiis , quem<br />

rogabat. Deinde perrexit Bethlehem atque in specuin<br />

salvatoris iugrediens vidit sacrum virginis deversoriiim et ine au-<br />

diente jurabat se cernere iidei oculis infaiitem paunis involutum,<br />

vagientem in praesepio, doniinum luagos <strong>ad</strong>oraiites, stellam fulgen-<br />

tem desuper, matrein virgiiieui , nutiicium sedulum , pastores nocle<br />

venientes , ut viderent vcibum, quod factuin erat , quasi etiam luiic<br />

Evangelistae Johannis dedicarent: iu principio crat verbum ct ver-<br />

bum erat apud Deum et vcrbiim caro factum est , parvulos iiiter-<br />

fectos, Heiodein saevieulem, Josepli et ]\Iariam fugientes iii .\egjp-<br />

tuni, mixtisque gaudio lacriiuis loquebatur: salvc Betleheni , domus<br />

panis , in qua natus cst ille panis , qui de coelo descendit, salve<br />

EflFrata regio ubcrrima, cujus fertilitas Deus est, David loquitur<br />

confidenter, intro ibimus in tabernaculum cjus, <strong>ad</strong>orabimus in loco,<br />

iibi steterunt pedes ejus, et ego misera et pcccalrix digna suiu<br />

judicata deosculari praesepe, in quo dominus parvulus va^iit, orarc<br />

in spelunca , in qua virgo pnerpera Dciuu fudit infantein: hacc re-<br />

(|uies mea, quia domini mei patria est, hic habitabo. quoniam sal-<br />

vator elegit eam. 3. Taiita se humilitate dcjecit , ut qui<br />

eam vidisset et pro celebrilate nominis videre gesliisset, ipsam esse<br />

iion crederet, sed ancillaruin ultimam , et cum frequentibus choris<br />

virginum tingeretur , et veste et vocc ac habitu et inccssu miuiiua<br />

omniuin erat Xumquam post viri mortem usque <strong>ad</strong> diem dormitio-<br />

liis suae cum ullo comedit viro . quamvis eiim sauctuin et in ponli-<br />

ficali culmine posiium sciret. Balneas nisi periclitans non <strong>ad</strong>iit,<br />

inoUia etiam nisi in gravissima febre lectuli strata non habuit, scd<br />

super durissimum hunuim stratis ciliciolis quiescebat, si tamen illa<br />

quics dicenda cst, quae jugibus paene orationibus dics noctesquc<br />

jungebat. Ita levia peccata plangebat, ut illam gravissimorum cri-<br />

ininuiu crederes esse reain, cumque a nobis crebrius moneretur, ul<br />

parceret oculis cl cos servaret evangelicae lectioni, ajebat: turpanda<br />

est facics , quain conlra Dei praeceptum purpurisso et cerussa et<br />

stibio saepe depiuxi , affligenduin esl corpus , quod luultis vacavil<br />

dclitiis, longus risus peipcluo compensandus est lletu, mollia liiitc-

138 C.np. XXIX. De saiicta Paula.<br />

ainiiia ot scrita prctiosissiina asperilate cilicii coiumiilaiulrt siiiil.<br />

qiiae viro ct saeculo placui, nuuc Christo placcre desidcro. Si iiiter<br />

talcs taiitasque virtutes castitaleiu iu illa volucro praedicare, su-<br />

pcrfluHS videar, iii qua etiain, cum saecularis essct, omuium Romae<br />

inatronarum cxcmplum fuit, quae se ita gessit, ut nunquam de illa<br />

ctiam inalcdicorum quisquam auderct fainain confingcre. Fateor er-<br />

rorcm incum , cur in largicndo cssct profusior, argucbam , illud<br />

profercns dc apostolo: noii ut aliis refrigcrium sit, vobis autem<br />

tribulatio, scd cx aequalitate in hoc teinporc , ut vcstra abundan-<br />

tia sit <strong>ad</strong> illorum inopiam ct illorum abundantia slt <strong>ad</strong> vcstram in-<br />

opiaiu , et providcndum esse, ne, quod libentcr faccret, scmper fa-<br />

ccrc non posset, multaquc bujusmodi. Quac illa inira vcrccundia et<br />

sermone parcissimo pcritissimoque dissolvcbat, testcm iavocans do-<br />

niinuin , se pro illius noinine cnncta faccrc ct boc liabcre voti , ut<br />

incndicans ipsa morcrctur, ut unuiu nunimum liliae non dimitteret<br />

el in funere suo aliena siiidone involverctur. Ad extreinum infere-<br />

bat: cgo si petiero, multos invciiiam , qui luilii tribuant, istc mcn-<br />

dicans si a luc non acccperit , quid ei possuin ctiaiu de alieno tri-<br />

bucre, si morluus fucrit, a quo ejus anima requirerctur ? Nolebaf<br />

in his lapidibus effundere pecuniam, qui cum tcrra et saeculo Irau-<br />

siluri sunt , scd in vivis lapidibus , qui volvuntiir supcr tcrrain, dc<br />

quibiis in Apocalipsi Johannis; civitas inagni regis cxstruitur. Ex-<br />

ceptis fcstis dicbus vix oleum in cibo accipicbat, ul cx lioc uno acs-<br />

timaretur , quid de vino ct de liquaiuinc et piscibus ct lacte ct<br />

mclle ct ovis et reliquis, quae gustui suavia sint, jiidicarit, in qui-<br />

bus sumciidis quidam sc abstincntissimos putant et, si his vcnlrcm<br />

ingurgitavcrint , tutain pudiciliam suspicantur. Novi susurroncm<br />

quendam, quod genus hoininum vilc cst, quasi bcnevolum nuntiassc<br />

quod prac nimio fervorc virtutum quibusdam vidcrctur iiisana ct<br />

tcrcbrum illius diccrct confovcndum , cui ilia respoiulit: thcatruni<br />

facti sumus mundo ct angclis ct hominibus: nos stulli propter Chri-<br />

slum, sed stultum Dei sapientius cst honiinibus. Post virorum nio-<br />

nastcrium, quod viris tr<strong>ad</strong>idcrat gubcrnaiidum, plures virgincs, quas<br />

cx diversis provinciis congregavcrat , tain iiobilis quam niediocris<br />

ct infimi gcneris iii Ircs turinas et moiiaslcria divisit, ila dumtaxat,<br />

ut operc cl cibo separatae psaliuis ct oralionc jungcrcntur. Jur-<br />

gantes inter sc scrmone Icnissimo focdcrabat, lascivienlcm <strong>ad</strong>oles<br />

ccnlularum carncin crcbris el duplicatis fi;aiigcbat jcjuiiiis , malciis<br />

ras slomachum dolcre (|uam mcntcin, dicciis mundiliam corporis at

Cap. XXIX. De sancta Paula. 130<br />

(|tic vestinin aniinae essc imiminditiain et , quod iiiter saecull lioiui<br />

nes vel leve putatur vel niliil, hoc in luonasteriis gravissiiuuiu cssc<br />

delictum dicebat. cuiuquc aliis languenlibus, large praeberet oninia<br />

el esuin exhiberet carniuiu , si quando ipsa aegrotaret , sibi non<br />

indulgebal et in co inaequalis videbatur, quod iu aliis cleiuentiain<br />

iii sc durlliain comiuutabat. Referam quod expertus suin. Meiisc<br />

Julio fcrvenlissimis acstibus incidit in ardorem febris et post des-<br />

perationtiu cuin Dei miscricordia respirasset ct luedici su<strong>ad</strong>crcnt<br />

ob refcclionem corporis vino essc opus tcnui et parvo, nc aquain<br />

hibeus iii idropisiiu verterctur, ct cgo claiu bcatum cpiscopum Epi-<br />

phaniiim rogarciu, ut cam moneret, iinmo coiupelleret viiiuiu bibere,<br />

ut crat priideiis ct sollcilis iugenii, statiin scnsit insidias et subri-<br />

deus meuiu esse , quod ille diceret , intiniavit. Quid plura? Cum<br />

bcatus pontifcx posl inulla horamenta cxiisset foias, quaercnti inihi<br />

quid egisset, respondil: tantuiu profcci, ul ipsa mihi seni hoiuini<br />

paene persuaserit, ut vinuiu noii bibaiu. In luctu luitis crat et suo-<br />

rum mortibus frangebatur inaximc libcrorum, nain ct viri et filioruui<br />

doriuitione saepc periclitata est, cl cum os stomachumque signarel<br />

ct matricis dolorem crucis niteretur imprcssione Icnire , superaba-<br />

tur *) alTcctu et credulam lucntcm parenlis viscera constcrnebant<br />

aiiimoque vincens fiagililate corporis vincebatur. Scripturas san-<br />

ctas tenebat memoriter et cum amarel <strong>historia</strong>m et illaiu veritatis<br />

dicercl fuiidameiitum , inagis scqucbatur intclligcntiam spiritualem<br />

et hoc culmine aedificationis aniiuac protcgcbat. Loquar et aliud.<br />

quod fortasse acmulis videtur incfcdulum. Ilcbracam ringuam, quaiu<br />

ego ab <strong>ad</strong>olcscenlia luullo labore ct sudore ex partc didici et in-<br />

faligabili lueditatioiie non desero, ne ipsa ab ea deseratur, discere<br />

voluit et consecuta est ita, ut psalmos hebraice caueret ct scrinonem<br />

absque ulla latinaelinguacproprictatepersonaret. Quod quidcmusquc<br />

liodie in sancta filia ejus Eustochio cernimus. Hucusquc navigavl-<br />

luus prosperis ventis et crispantia maris aequora labens carina<br />

sulcavit , nunc in scopulos iiicurrit oratio , quis enim possel siccis<br />

oculis Paulani narrare luoricntem? Incidit in gravissimam valelu-<br />

dinem, imiuo quod optabat, invenit , ul nos dcserercl ct doiuino<br />

plenius jungcretur. Quid diu differo et dolorem meum in aliis im-<br />

morandn facio longiorcm? Sentiebat prudenlissiiua fcniinarum <strong>ad</strong><br />

esse mortcin ct frigescciite jaiu parte corporis atquc menibroruin<br />

J) Alii pfferlii, deindo r in d e 1 e iii loco vocis c r c tl u I aiii leguiil.

140 Cap. XXX. De saiicto Jiilifino.<br />

sohim aniinae ') leporeni in sacro el sancto pectore palpitare . el<br />

nihiloniinus, qiiasi <strong>ad</strong> suos pergeret alienosc|ue despicerct, iilos ver-<br />

siculos SHSurrabat : doniiue dilcxi decorem doiuus luae et locum<br />

liabitationis gloriae tuac et quam dilecta tabernaciila tua domine<br />

elegi abjecta csse in domo Dei nici. Cumque a me interrogaretur,<br />

cur taceret, cur nollet respondere, inclamanfi , an doleret aliquid,<br />

graeco scrinone respondit , niliil se liaberc niolesliae, sed oninia<br />

quieta et Iranquilla perspicere. Post hoc obmutuit el clausis oculis,<br />

quasi liumana despiccret , usque <strong>ad</strong> exspirationciu aniinae eosdem<br />

repetcbat versiciilos , vix ut aure apposita , quod diccbat, audire<br />

posscmus. Tota <strong>ad</strong> funus ejus Palaestinarum urbium turba conve-<br />

nit. Qnem ciiim monachorum latcntium in crcmo cellnla sua teiiuit.<br />

quam virginuni ciibiculoriim teiuieriiiit secrela , sacrilegium putabat,<br />

qui iion tali fcminac ultimuin reddidisset ofliciiiin , donec sublcr ec-<br />

clesiam et juxta specuin doinini condcrcliir. Venerabilis lilia ejus<br />

virgo Eustochium quasi ablaclata siiper malrcm suani absliahi a<br />

parente noii polerat, deosciilari oculos, hacrcre vultui , totum cor-<br />

pus amplexari et se cum malre velle scpclire. Testis est Jesus<br />

nec unum quidcm numinum ab ea tiliac dcrcliclum , sed iiiagis tri-<br />

buens egeiiis et quod liis diflicilius est, fralrum ct sororum imnieii-<br />

sam multitudinem , quain et suslcnlare ardiiuiii esl et abjicere iin-<br />

pium est. Yale o Paiila et culloris lui ultiinam sciiccluleiii ora-<br />

tionibus juva.<br />

m\ XXX.<br />

I>e i^ancto •Jnliauo.<br />

Juliaiius quasi jubilus el aua quod est sursum. Inde Jiiliaiius<br />

quasi Jubilianus , quia cum jubilo superua pcliil. Vel a Jiilius,<br />

quod est incipiciis, ct aiius. Nain in Dei servitio fuit scnex longa-<br />

iilmilatc, sed incipicns sui rcpulatione.<br />

B. Juliaiins Ceiioinaiicnsis episcopus fuil. Hic Siinon ille lcpro-<br />

sus (lidliir liiissc, quciii doiiiiiius a lepra sanavit el qui dominum<br />

<strong>ad</strong> convivium invitavil, qui posl asccnsioncin doinini ab aposlolis<br />

I) >^lii ofr>- I l t'in j) !• r i ( III.

Cap. XXX. De sancto Jullaxio. 141<br />

OeiiomaMensihus episcopus ordiiintus est; iiic inuitis virtutibus clarus<br />

tres etiaui inortuos suscitavil et postiuoduui iu pace quievit. Iste<br />

(licitur esse ille Juiianus, qui ab ilinerantibus pro inveniendo bono<br />

hospitio invocatur, co quod iu douio ejus doiniuus fuerit hospitatus.<br />

Sed verius videtur esse aiius Jiiiiauus, qui scilicet utniinque pareu-<br />

tem ignoranter occidit, cujus hjstoria infra ponctur. S. Fuil<br />

et alius Juiiauus de Alvcrnia gencre nobiiis, sed lide nobiiior, qui<br />

desiderio inartirii sc uitro persecutorihus olTerehat. Tandem Cris-<br />

pinns consuiaris misit ministrum ct eum occidi mandavit, quod sen-<br />

tiens Juiianus sponte foras prosiiiit et quaercnti intrepidus sc op-<br />

poiicns prolinus ictuui ferientis excepit. Ciijus caput ievantes <strong>ad</strong><br />

sanctnm Ferreolum socium Juiiani detuicrunt et eidem mortem si-<br />

inilem minantur , nisi protinus iinmoiarct. Quihus cum assentirc<br />

noilet, euin occidcrunt et caput saucti Juliani cuui corpore sancti<br />

Ferreoli in uno tumuio posuerunt ct post muitos annos sanctus Ma-<br />

lucrtus Viennensis episcopus invenit caput sancti Juiiani inter ma-<br />

nus sancti Ferreoli ita iliaesuni et integrum , ac si e<strong>ad</strong>ein die fuis-<br />

set sepultum. Inter caetera hujus sancti miracula solet referri,<br />

((uod cum quidam dyaconus oves ecciesiae sancti Juliani raperet et<br />

pastores eidem ex parte sancti Juiiani prohiberent , ille respondit:<br />

Juiianus non comedit arietes. Et eccc post modicum febre vehc-<br />

mentissima perurgctur et invalescente fcbre, quod a martire incen-<br />

ditur, confitetur fecitque super se jactari aquain , ut refrigeraretur,<br />

sed statiin tantus fumus et foetor de corporc ejus exiit, ut cuncti,<br />

qui <strong>ad</strong>erant , fugerent et ipse post modicum exspiraret. Cum qui-<br />

dam rusticus , ut ait Gregorius Turonensis , in die dominica arare<br />

veiiet, protinus contractis digitis luanuhriuin sccuiis , cum qua vo-<br />

merera mundare volebat, ejus dextrae <strong>ad</strong>haesit, sed post duos aiiiios<br />

iu ecclesia sancti Juliani <strong>ad</strong> ejus preces curatus cst. 3. Fuit<br />

insuper aiius Juiianus frater beati Julii: hi duo fratres <strong>ad</strong> Theo-<br />

dosium imperatorem christianissimum vcnerunt petcntes , ut tcmpia<br />

jdolornin, ubicunque invenirent, destruerent et Christi ecclesias ae-<br />

dificarent. Quod imperator luhentcr faciens scripsit, ut oinnes iis<br />

debeant obedire et eos in omnihus sub pocna capitis <strong>ad</strong>juvare. Ciun<br />

igitur beati Julianus et Julius in loco, qui dicitur Gaiidianum , ec-<br />

clesiaiii fahricarent ct cuncti transeuntes cos in opcre ob impera-<br />

loris imperium <strong>ad</strong>juvarent, contigit ut quidam cura curru inde tran-<br />

situm facercnt, qui dixeruiit <strong>ad</strong> invicem : quam excusationem prac-<br />

teudere polerimus , ut liberi transcamus et iu opere isto uou occu-

142 Cap. XXX. De saiicto Juliano,<br />

jieninr? dixeninlque: projiciamus uniini ex nobis iu plaustruni snpi<br />

nnm et euni paiinis cooperiamus (iicemusque , quod homineiu luor-<br />

tuum iii vehiculo habemus et sic Uberi transire poterimus. Arri-<br />

pientesquc hominem iinum in plaustriim projecerunt eique dixerunt:<br />

ti! sile ct ociilos ciaude et quousque transierimus , quasi mortuus<br />

jace. Cumque homiuem tamquam mortuum cooperuissent et nsque<br />

<strong>ad</strong> famulos Dei Julianum et Julium vcnissent, dixerunt ei servi Dei<br />

liiioli parunipcr SHl)sitite et nos in hoc onere modicum <strong>ad</strong>juvate.<br />

Qui responderunt : non possumus hic stare, quoniam hominem mor-<br />

luiuu in plaustro habemus. Quibus sanctus Julianus dixit: ') ut<br />

quid ita mcntimini tilii? Et illi : non mcntimur domine, sed sic<br />

est, ut loquimur. Et sauctus Julianus dixit: secundum veritatcm<br />

dicti vcstri ita vobis contingat. Et illi bovcs pungcntcs pcrtran-<br />

sieruut cumquc procul pcrtransiisscnt, acccdcntcs <strong>ad</strong> currum coepc-<br />

runt coUegam suum vocave ex nomine diccntes : surgc amodo et<br />

stimula boves , ut celerius transeamus. Cum autem nullatenus se<br />

movcret, eum pulsare coeperunt dicentes: ut quid dcliras? surgc<br />

et stiiuula bovcs. Sed cum nuUalcnus illc rcsponderct , accedcntes<br />

discooperuerunt eum et morluum iuvenerunt tantusque timor ipsos<br />

ct caetcros invasit, ut nuUus de caelcro famulo Dei mcutiri audc-<br />

rct. -4. Fuit etiam alius Julianus qui utrumque parcnteiu<br />

ncscicns occidit cumquc is Juliauus pracdictus juvcnis ac nobilis<br />

qu<strong>ad</strong>am die vcnationi insisteret et qucndam ccrvum rcpertum inse-<br />

querctur, subito ccrvus vcrsus euiu divino luitu se vertit ciquc<br />

dlxit: tu mc insequcris, qui patris et matris tuae occisor eris ? Quod<br />

illc audiens vchcmcntcr cxtimuit ct, ne sibi fortc coiitiiigerct, quod<br />

a cervo audicrat, rclictis oiunibus clain discessit, <strong>ad</strong> regioncm valde<br />

remotam pervcnit ibique cuidam principi <strong>ad</strong>liaesit et tam strcnuc<br />

ubiquc ct in bello et in pacc sc liabuit, quod princeps euin mili-<br />

tem fecit ct quandam castellanam viduam in conjugciu ei tr<strong>ad</strong>idil<br />

ct castclluiu pro dote acccpit. Intcrca parcntes Juliaiii pro amis<br />

sione filii Juliani nimium dolentcs vagabundi ubiquc pcrgcbaiit el<br />

iiliuin suuni sollicitc quacrebaut : taiulciu <strong>ad</strong> caslrum, ubi Julianus<br />

praccrat, dcvciicruiit. Tiiuc aulciu Julianus a caslro casu iccesse-<br />

rat. Quos cuiii uxor Juliani viilissct el, quinain esscnt, iiiquisivisset<br />

rt illi oiiiiiia, (|uac lilio siio accidcrant, cnarrasscnt, intellexit, quod<br />

viri sui parciilcs crant, ut piilo, quia lioc a viro suo fortc frcquciilci<br />

I) .Scripliim )>ro vii!i;.°iri: /i d i| ii I d.<br />

:

Cap. XXX. De sancto Juliaflo. 143<br />

iiudieial. Ipsos igitur benignc suscepit et pro ainore viri sui le<br />

••tum iis dimisit et ipsa sibi alibi lectulum collocavit. Facto auteni<br />

manc castellana <strong>ad</strong> ccclesiam pcrrexit et cccc Julianus mane ve-<br />

niens in thalamum quasi uxoreiu suani cxcitaturus intravit et in-<br />

veniens duos pariter dormientes, uxorem cuni <strong>ad</strong>ultero suo, silenter<br />

extracto gl<strong>ad</strong>io ambos pariter interemil Exiens autem domum vi-<br />

dit uxorem ejus ab ccclesia rcvcrtentcm et <strong>ad</strong>mirans interrogavit,<br />

(|uinam essent illi. qui in suo lccto dormircnl, at illa ail: parentcs<br />

vestri sunt, qui vos diutissime quacsierunt, et eos in vestro thala-<br />

mo collocavi. Quod ille audiens paene cxanimis effectus aiuarissime<br />

flere coepit ac dicere: heu miser quid faciain? Quia dulcissimos<br />

ineos parenlcs occidi ; ccce implctum est verbum cervi , quod dum<br />

\itare volui , iniseiTimus <strong>ad</strong>linplevi. Jam vale soror dukissima,<br />

quia de cactcro non quiescam , doncc sciam , quod Deus poeniten<br />

tiam meam acceperit. Cui illa: absit , dulcissime frater, ut te de-<br />

scram cl sine me abeas, scd quae fui tecum parliceps gaudii , ero<br />

particeps. et doloris. Tuuc insimul recedentes juxta quoddain nia-<br />

gnum flumcn , ubi inulti periclilabantur , quoddam hospitale maximum<br />

statueruut, ut ibi poenitentiain facerent et omncs, qui vellcnt<br />

transire fluvium , inccssanter transvehcrent et hospitio uiiiversos<br />

pauperes recipcrent. Post multuin vcro temporis media nocte, dum<br />

Julianus fessus quiesceret et gchi grave esset, audivit vocem mi-<br />

serabiliter lameutantem ac Julianum, ut se tr<strong>ad</strong>uceret, lugubri vocc<br />

iuvocantem: quod ille audiens concitus surrexit et jaui gelu dcfi-<br />

cicntcm invcnicns in doiuum suam portavit ct igneiu accendens ipsum<br />

calefacere studuit. Scd cum calelicri non posset et , nc ibi delice-<br />

ret, timcret, ipsuiu iu lecluluin suuni portavit et diligenter coope-<br />

ruit. Post paululum ille, qui sic inlirmus et quasi lcprosus appa-<br />

ruerat, splendidus scandet <strong>ad</strong> aethera ct liospili suo dixit: Juliane,<br />

domiuus misit me <strong>ad</strong> te, mandans tibi, quod tuain poenilentiaiu ac-<br />

ceptavit et ambo post modicum in domino quiescctis. Sicque ille<br />

disparuit et Julianus cum uxore sua post modicum plenus bonis<br />

operibus ct eleemosinis in domino requicvit. 5. Fuit et<br />

alius Juliauus, uon quidem sanctus scd sceleratissiinus , scilicet Ju-<br />

lianus apostata. Hic Julianus prius fuit monachus ct magnae reli-<br />

gionis siiuulator, quaedam autein mulier (ut refert magister Joliau-<br />

nes Beleth in Summa de ofiicio ecclesiae) habcns tres oIIAs plenas<br />

auri , auriim illud in orificiis ollarum cinerc , nc apparcret, opcrnit<br />

et prac<strong>dicta</strong>s oilas Juliano , quera sanctissinmm homineni aestima-

144 Ca[). XXX. De sancto Juliaiio.<br />

hnt , < orain quibusdam moiiaclus scrvaiuiuiu ti<strong>ad</strong>idit , quod autciii<br />

auiuin ibidem osset, non alitcr indicavit. Julianus igitur piac<strong>dicta</strong>s<br />

ollas accipiens ct taiu copiosum aurum ibidcm iuvcniens lotiim illud<br />

aurum fiiratus cst ot ollas implovit cincre. Post aliquod tcmpus<br />

cum mulier depositum suum requirerct, ille oUas cum cinere sibi<br />

leddidit , cum vcro auruni rcquiroret , convincorc illum non potuit,<br />

quia de auro testos iion liabuerat, quoniam monachi , coram quiiius<br />

hoc sibi tr<strong>ad</strong>idcrat , uil iii iis nisi cinerem viderant , et sic auruiu<br />

obtinuit, cum quo Romaiu fugit et por illud aurum soquenti tcm-<br />

pore Romac obtinuit consulatum: deindc in impcrium sublimatus<br />

est. Qui cum iiistructus esset a pueritia in artc magica et multum<br />

sibi placcret, magistros indc plurimos secum habebat, Pio aiitem<br />

qu<strong>ad</strong>ain, sicut in hjstoria tripartita habotur, cum pucr <strong>ad</strong>huc esset,<br />

et recodeiite magistro suo solus remausisset et <strong>ad</strong>jurationes dae-<br />

monum legere incopissot, ante cuiu mavima niultitudo dacmonum<br />

instar Acthyopum nigrorum <strong>ad</strong>vcnit. Tunc Julianiis hoc vidons el<br />

mctuens signum crucis protinus fecil ct oiunis illa multiludo dae-<br />

inonum cvanuit; qui cum magistro suo revcrtenti, quid sibi acci-<br />

derit , retulisset, di\it ei magistor suus : hoc signum criicis maxiiuc<br />

dacmones odiunt et timcnt. Sublimatus igitur in imperium hujus<br />

rei memovans cum per artcm magicam operari vollot, apostavit ot<br />

signum crucis ubiquo dostruxit ac christianos, in quantum poluit,<br />

persecutus est putans , quod alitor daomonos sibi minimc obodiront.<br />

Dcscendons Julianus iu Porsidam, sicut legitur in vitls patruiu , mi-<br />

sit dacmonom in occidentem , ut sibi indc dcportaret responsum,<br />

cuui autem dacmon <strong>ad</strong> qucmdam locum venissct, per deccm dies<br />

ibidem immobilis stetit, qula quidam monachus ibidcm die ac nocU'<br />

orabat , ct ci sine cfTectu rogrosso dixit Julianus : quare tantum<br />

tardasti ? Qui rcspondit: sustinui per dccem dics publicum mona-<br />

chum, si forte ab oralioiie ccssarot ot transire possem, cumquc non<br />

cessaiet, prohibltus sum transire et rodii nihil agcus. Tunc indi<br />

gnatus Julianus dixit , quod , cum illuc veniret, vin<strong>dicta</strong>m de illo<br />

monacho faceret. Cuiu ergo dc Persia victoriain sibi dacmoncs<br />

promitleront , sophista suus dixit cuidaiu christiano: quid putas,<br />

iiunc facit fabri lilius? £t illo: sepulchrum parat Juliano. Duui<br />

igitur (ut iii hjstoria sancli Hasilii iegitur ot Fulbortus, Carnotcnsis<br />

episcopus, lcstatur) Caosaroam Ijapp<strong>ad</strong>ociac dcvcnissel, sanctus Ha-<br />

silius cidom occurrit ol quattuor pancs liordeacoos pro inuucrc ci<br />

inisil, al Jiilianus iudigiialiis oos rocipcrc contcmsit et pro panihus

Cap. XXX. De saiicto .luliano. 145<br />

sibi foeiiuiu misit cliceiis : pahiiluui iiubis iirationahiliuui aniuialiuui<br />

uhtulisti , iccipe qnud inisisti. Responclit Basilius: iios quidcju,<br />

quod couicdimus, tibi misimus , tu vcro dcdisd iiobis , uudc bestias<br />

tuas nutris. Ad hoc iratus Jnlianus lespondit: cum Persas subege-<br />

ro, hanc urbcin destruain et arabo, ut ') farrifcra magis quam ho-<br />

ininifera nominctur. Sequcnti autcm nocte vidit Basilius in ecciesia<br />

sanctac Mariae in visu multitudincm angeloriim et in mcdiuni corum<br />

quandaiu fcminam in ihrono stanfciu ct <strong>ad</strong>stantibus diccntcin : vo-<br />

cate mihi cito Mercuriiim, qui Juliaunm apostatain occidat , qui nic<br />

et filiuui mcnm -) superbc blasphcmat. Erat autcni Mercurius miles<br />

quidain , qui ab ipso Juliano pro fide Christi fuerat iiiterfectus , ct<br />

in e<strong>ad</strong>cm ecclesia crat sepultns. Statiinquc sanclus Mercurius , ubi<br />

cum armis suis quiesccbat, quae ibi scrvabantur, <strong>ad</strong>fuit ct jussus<br />

ab ca iu proelium se praeparavit. ^) Expcrgefactus ilaque Basilius<br />

<strong>ad</strong> locum, ubi sanctus Mercurius cuin armis suis quicscit, ivitetmo-<br />

uumentum suum apcrieiis uec corpus ibidem repcrit iicc arma in-<br />

venit. Tunc custodcm, ^) an asportaverit, inquisivit, ille vero cuni<br />

juramento aflirmabat, c<strong>ad</strong>em arnia vcsperc ibidcm fuissc, ubi perpe-<br />

tuo servabantur. Inde igitur Basilius recedens et mane illuc rediens<br />

invenit ibidem corpus ejus et arnia ct lanceam sanguine crucntatain<br />

et ccce quidam de exercitu rcdicns dixit: cuin Julianus iuipcrator<br />

in exercitu moraretur, cccc quidain miles ignotus cum armis suis et<br />

lancea vcnicns et calcaribus urgens cquum audaci mcntc Julianum<br />

imperatorcm impctiit et lanccam fortitcr vibrans ipsuin valide per<br />

niedium perforavit et subito absccdcns nus(iuam comparuit. Ipse<br />

vcro Julianus dum <strong>ad</strong>huc spiraret, sanguiue manum suam implevit<br />

(sicut dicitur in hjstoria tripartita) ct in acra projccit dicens : vi-<br />

cisti Galilaea , vicisti , sicque in his vocibus miscrabiliter exspira-<br />

vit, ab omnibus autem suis iusepuitus reliiiquitur et a Persis ex-<br />

coriatur et de corio suo regi Persarum substratoriuiu eflicilur.<br />

De festivitatibus quae eveniunt infra teinpus<br />

deviationis.<br />

Dicto de festivitatibus, quac occurrunt infra lcmpus, quod par-<br />

tim continctur sub tempore reconciliationis, partira sub tempore pe-<br />

1) Alii legiiiit ferifera — homifera, Ed. Fr. f.-irrifar — Iioininifar.<br />

2) seinper Al. legunt. 3) Ex{) ergef act ii s <strong>ad</strong>dunt Recent. 4) Recent.<br />

quis arina asp. legunl.<br />

10

146 Cap. XXXI. De septuagesima.<br />

rcgrinationis, quod tcmpns repraesentat ecclesia a iiativitate Christi<br />

nsqiie <strong>ad</strong> scptuagesiniam , sequitur videre de festivitatibus , quae<br />

evcniunt infra tcinpus dcvialionis, quod inccpil ab Adam et duravit<br />

Hsque <strong>ad</strong> Mojsen, quod lcnipus repraescntat ecclesia a septuagesima<br />

usquc <strong>ad</strong> pascha.<br />

CAP. \\\l<br />

De septnag^e^ima.<br />

Septuagesima signat tempus deviationis, sexagesimatenipus vidua-<br />

tionis, quinquagcsima tcnipus remissionis, qu<strong>ad</strong>ragesimatempus poe-<br />

nitentiac spiritualis. Inchoatur autemscptuagesima <strong>ad</strong>ominica, in qua<br />

cantatur : circumdederunt me, et terminatur iu sabbato post pascha.<br />

Instituta est autcm scptuagesima proptcr trcs raliones (sicut inve-<br />

nitur in Summa de oflicio niagistri Johannis Bcleth) , scilicet pro-<br />

pter redenitionem, quoniam sancti patres statuerunt, ut propter vc-<br />

ncrationem diei asccnsionis , in qua natura nostra coelos <strong>ad</strong>scendit<br />

et supra choros angelorum sublimata est , sempcr ipsa quinta dic<br />

sollcninls et celcbris habcretur et in ea jejunium non observaretur,<br />

quia in primitiva ecdcsia aeque soUcmnis erat , sicut prima feria,<br />

unde et tunc soUcmnis processio fiebat <strong>ad</strong> repracsentandum proces-<br />

sioncni discipuloriim vcl ipsorum angdorum. Idco in vuigare pro-<br />

verbiuni versuni cst, ut dici domlnicae dicatur cognata dics Jovis,<br />

quia antiquitus fuit acque soUcmnis , sed festa sanctorum superve-<br />

nerunt et celcbrare tot festa crat oncrosum , idco solcmnilas illa<br />

cessavit. In rcdcmtionem ergo iilorum dicrum sancti patrcs unam<br />

scptimanam Christi in abstinentia <strong>ad</strong>diderunt et septuagesimam vo-<br />

cavcrunt. Alia cst proptcr signilicationcm , quoniam pcr hoc tcm-<br />

pus significatur dcviatio , cxsilium ct tribulatio totius huniani gene-<br />

ris ab Adam usquc <strong>ad</strong> lincin niundi. Quod (|uidcm cxsiliuin sub<br />

rcvolutionc septcm dicrum pcragilur ct sub rcvoiutione scptcm niil-<br />

liuin annorum includilur : pcr scptuaginta cnim dics scpluagiuta<br />

ccntcnas annorum intclligimus. Ab initio aulcm mundi usquc <strong>ad</strong><br />

<strong>ad</strong>sccnsioncm scx millia annorum coinputamus et tunc vcro quid-<br />

quid tcinporis scquitur, usquc <strong>ad</strong> liiicm niundi sub scplimo millcna-<br />

rio comprchendiinus, ciijus tcrminum solus Dciis novit, Nos Igilur

Cap. XXXf. De septuagesinia. 147<br />

Chrlstus iii sexta aetate muiuli ab hoc exsilio iii spe aetcriiac re<br />

tributionis reddita iiiiioccntiac stola pcr baptismuin cripuit , sed<br />

consummato lcmporc nostri exsilii utraque stola nos pcrfecte deco-<br />

rabit. Hinc est quod in hoc tcmporc dcviationis et exsilii cantica<br />

laetitiae deponimus , scd tamcn in sabbato paschac unuin allciuja<br />

decantaraus, tanquain in spe aetcrnae patriae gratulautcs et stolam<br />

innocentiae in sexta inundi aetate per Christum recuperantcs , cui<br />

etiam tractns subjicitur, pcr quem signilicatur labor, qucin <strong>ad</strong>huc<br />

<strong>ad</strong> implctioncm mandatorum Dci habere dcbemus. In sabbato post<br />

pascha, in quo , ut dictum cst , teriuinatur scptuagesima , duo allc-<br />

luja cantamus, quia complcto hujus inundi termino dupliccm stolam<br />

gloriac consequcinur. Alia est ratio propter rcpraesentationem,<br />

quoniain septuagesima rcpracscntat septuaginta aiinos , quibus lilii<br />

Isracl siib captivitatc Babilonica fucrunt , ct qucin<strong>ad</strong>iuoduiii illi dc-<br />

posuerunt organa sua diccnles :<br />

quomodo cautabimus canticum do-<br />

inini etc. , sic ct iios cantica laudis dcponimus. Postea vcro data<br />

illis licentia redcundi a Cjro sexagesimo aiino cocperunt laetari<br />

et nos quoquc in sabbato paschac tamquam in sexagesimo aniio<br />

alleluja cantainus coruin rcpraesentando laetitiam, sed tamcn illi in<br />

appariitu reditus et in colligcndo sarcinulas multuin laboraverunt<br />

et nos post alleluja tractum statim subjungiinus, quilaborcm signi-<br />

ficat , sabbato autcm , quo scptuagcsima tcrminatur , duo allcluja<br />

cantamus , corum plcnam lactitiam , pcr quam pcrvcnerunt in pa-<br />

triain, figurantes. Hoc etiam tempus captivitatis ct cxsilii iiliorum<br />

Israel rcpraesentat tcinpus nostrae pcrcgrinationis , quia sicut ipsi<br />

in sexagesimo anno sunt libcrati , sic nos in scxta luundi aclatc.<br />

Et sic ut <strong>ad</strong>huc in colligcndo sarcinulas laboravcrunt, sic et nos ctiam<br />

Hberali in complctione mandatorum laboramus. Scd cum <strong>ad</strong> patriam<br />

perventum fu^it, labor omnis cessabit ct gloria perfccla crit ct<br />

duplex allcluja in corpore et anima cantabiinus. In hoc igitur tcm-<br />

ptirc cxsilii ecclesia multis tribulationibus prcssa et fere in baratro<br />

dcsperationis posita ab alto trahcns suspiria clamat in ofticio et<br />

dicit: circumdcdcrunt ine gcmitus mortis ctc. , et ostendit ecclcsia<br />

inultipliccm sui tribulationem, quam habet, et pro miseria contracta<br />

et pro dnplici poena inflicta et pro culpa quo <strong>ad</strong> aliquos comiuissa,<br />

Sed taracn ne desperet , proponitur ei in evangello et in cpistola<br />

triplex salubrc remediuni et triplex praemium. Reinediura est, ut,<br />

si ab illis vult pcrfccte liberari, in vinea animae suac laboret, ab-<br />

scindendo vitia el peccata, poslca in st<strong>ad</strong>io pracsentis vitae ciura!<br />

10*

149 Cap. XXXfl. De sexngesiina.<br />

)ier poeiiitcntiac opera, deinde viriliter iu agonc piignet coiitra<br />

oninia dyaboli tentaincnta, et si hoc fecerit, triplcx praeiniuui liabe-<br />

bit , qiiia laboranti dabitur denarius , currenti bravium , pugnanti<br />

corona, quia etiam LXX signilicat tempus nostrae captivitatis, pro-<br />

ponitur nobis reiuediuin, per quod a captivitate possiinus liberari,<br />

scilicet per cursuni fugiendo , pcr pugnain proeliando , per dena-<br />

rium rediinendo.<br />

CAP. mii.<br />

Hc isexag^esiiiia.<br />

Scxagesima inchoatur in dominica, in qua canlatur: exsurgc,<br />

quare obdormis domiiic, et lerminatur in quarta feria po.st pascha.<br />

Inslituta cst autoin propter redemtionem et propter signiticationeui<br />

ct proptcr repraesentalionem. Propter redcmtionem, quouiam Mcl-<br />

chi<strong>ad</strong>es papa et bcatus Silvester statueruut, ut bis in omni sabbalo<br />

comcderetur, ne propter abstincntiam , quam hoinines sustinucrunt,<br />

in sexta feria, in qua omni teiiiporc jejiiiiandum est, iiatura debili-<br />

taretur. In redcmtioncm crgo sabbatorum illlus temporis unain<br />

scptimanam XL <strong>ad</strong>dideniiit et sexagesimam vocaverunt. Alia ratio<br />

cst propter signilicationcm , quoniam sexagesiina significat tcmpus<br />

viduitatis ecclcsiae ct moerorem illius pro abstinentia sponsi , quo-<br />

niaiu fructus sexagcsimus dcbctur viduis. In consolationcm autem il-<br />

lius pro absentiasponsi, qui<strong>ad</strong>coclos raptus cst, danturccclesiae duae<br />

alae , scilicet scx operum misericordiae excrcitatio et decalogi im-<br />

plctio, undc scxagesima sonat sexies dcccin , ut per sex iiitclligan-<br />

tur sex opcra misericordiae, pcr decem decalogus intelligatur. Ter-<br />

tia ratio est propler rcdcmlioncin, nain sexagcsima non soluin sigiii-<br />

ficat tcmpus viduitalis , scd etiain mistcriiim iiostrac rcdcmtionis<br />

rcpracscntat, nain pcr dcccm intclligitur hoino , qui est decluia<br />

dragina, co quod factus sit, ut ruinain novcin ordinuni rcpararct.<br />

Vcl inlclligitur per dcccm , co quod constat c\ quattuor humoribiis<br />

quantum <strong>ad</strong> corpus , ct habct trcs potcntias in anima, scilicct mc-<br />

moriam, intclligenliam ct vohiiilatcm , quac factac sunt, ut scrviant<br />

bcatissimac trinitati , ul in ipsain (iclclilcr crcdainus, ipsaiu fcrvcn-<br />

lcr diligjvmus et sempcr in mcmoria tcncamus. Pcr scx intclliguntur

Cap. XXXlil. De qulnquagesiina. 149<br />

bcx inisteria, per quae homo decimus est redemtus, quae suiit iu-<br />

cariiatio, iiativitas, passio, descensio <strong>ad</strong> inferos , resurrectio el in<br />

coelum ascensio , et protenditur sexagesima usque <strong>ad</strong> quartam fe-<br />

riam post pasclia, in qua cantatur: venite benedicti patris mei.<br />

quia illi , qui in operibus misericordiae se exercent , audient istud<br />

\enite benedicti (ut ipse Christus testatur) , ubi tunc sponsae janua<br />

aperietur et amplexu sponsi fructur. In epistola Pauli <strong>ad</strong>inonolur,<br />

ut instar Pauli tribulationem dc absentia sponsi patienter tolleret,<br />

in evangelio, ut seminationi bonorum operum scmperinsistat, etquac<br />

quasi desperans clamaverat: circumdcderunt me ctc. , nunc quoque<br />

<strong>ad</strong> se rediens petit in officio in tribulationibus <strong>ad</strong>juvari et ab ipsis<br />

cripi dicens: cxsurgc domine etc. et ponit ibi triplex exsurge. Qui-<br />

dam enim sunt in ccclesia, qui ab <strong>ad</strong>versis premuntur, sed noii-<br />

dejiciuntur; quidam, qui premuntur, ct dcjiciuntur, quidam qui iiec<br />

premuntur, nec dcjiciuntur, tauicn quia <strong>ad</strong>versa non tolcrant , pcri-<br />

culum est, ne prospera ipsos fraiigant. Clainat ergo ecclesia , ul<br />

cxsurgat: quantum <strong>ad</strong> primos, ipsos confortando , cum doimirc \i-<br />

deantur, ipsos non eripicndo clamat, ut exsnrgat; quantum <strong>ad</strong> se-<br />

cundos, ipsos convertendo, a quibus videtur faciem avertisse, ipsos<br />

qu<strong>ad</strong>ammodo rcpellendo clamat , ut exsurgat ; quantum <strong>ad</strong> tertios<br />

iii piosperis <strong>ad</strong>juvando el libcraudo.<br />

CAP. XXXIII.<br />

De qiiiiiqnag^c^ima.<br />

Quinquagesima durat a doininica, in qua cantalur: esto niihi<br />

in Deum protcctorem etc. et tcrminatur in ipso dic paschae. Institula<br />

est autera propter suppletioncm ct propter significationcm et propter<br />

rcpraesentationem. Proptcr siipplctionem , quoniain cum dcbeainus<br />

\L diebus jcjunaie <strong>ad</strong> similitudincm Christi ct non sunt ibi nisi<br />

XXXYI dies jejunabiles, quia in dominicis non jcjunatur generali-<br />

ter , tum propfcr lactitiam ct rcvcrcntiam resurrectionis , tum excin-<br />

plo Christi, ([ui ipsa die rcsurrcctionis bis comcdit , scilicet quando<br />

intravit <strong>ad</strong> discipulos januis clausis et ibi obtulcrunt ei partem pis-<br />

cis assi ct favum mcllis, et itcrum cum discipulis cunlibus iuEinaus<br />

seciuidnm quosdam. Ideo pro siipplcUonc dominicarum <strong>ad</strong>diti sunt<br />

:

150 (,iip. XXXlll. l)e cjiiijiquayesima.<br />

tjiialluor Utes. El iterum clerici vidcutes, quoil bicut praeoedfijanl<br />

popHlum ordiue , Ita praocedcre deberent sauctitate , per duos ite-<br />

rum dies aiitc iilos quattuor abstinere et jejunare iiicipiunt ct sic<br />

una scptimana <strong>ad</strong>dita cst, quae ct quinquagesima nominatur, ct lioc<br />

papa Telesphorus ordinavit, ut ait Ambrosius. Alia ratio est pro-<br />

ptcr sigiiificationcui , quoiiiam quiiiquaginta significat lempus remis<br />

sionis, id cst, tcmpus poenitentiac, in qua ouinia rcmittuntur, quin-<br />

quagesimus cnim annus erat jubilaens , qui crat annus remissionis,<br />

quia tunc dcbita rcmlttcbautur, scrvi iiberabantur ct omnes <strong>ad</strong> suas<br />

possessiones rcvcrtcbaiitur. Pcr quod siguificabatur, quod pcr poe-<br />

uitcntiam dimittuntur debita peccatorum et libcrautur omnes a ser-<br />

vitute daemonum ct rcvcrtuiitur <strong>ad</strong> possessioncm coelcstiuin man<br />

sionum. Tertia ratio cst proptcr rcpracsentationcm , nam quinqua-<br />

gesima uon solum tempus rcmissionis, sed etiam statum beatitudi<br />

nis repraesentat. Nam in quinquagcsimo anno servi efficicbantui<br />

liberi , in quinquagesimo dic a die agni immolati Icx dala cst, in<br />

quinquagesimo die a pascha datus cst spiritus sanctus , el ideo nu-<br />

mcrus bcatitudinem rcpraescntat, ubi crat <strong>ad</strong>cplio libertalis, cogiii-<br />

iio veritatis et perfcclio caritatis. Tria autem suiit ucccssaria,<br />

quac proponuntur uobis in epistola et in cvangelio <strong>ad</strong> hoc , quod<br />

opera pocnitcntiac suut perfecta , scilicet caritas , quae proponitur<br />

iii cpistola, mcmoria dominicae passionis et fides , quac intclligitur<br />

pcr illuminaticucm cacci. Et haec ponuutur in cvangelio, nain fides<br />

ipsa opcra facit acccptabilia ct placabiiia, quia sine fidc impossibile<br />

eslplacereDco, mcmoria dominicae passionis facit essc facilia. Undc<br />

Grcgorius: si passio (ibristi <strong>ad</strong> mcinoriam rcducitur, nihil csl, quod<br />

iion acquo aniiuo tolcretur. (uiritas facit cssc continua, quia, sicut<br />

dicit (iregorius, amor Dci iiou potcst cssc oliosus , operatur autem<br />

magna, si cst, si aulciu opcrari ncgligit, anior non est. Et sicut<br />

iii priiicipio ccclcsia quasi dcsperans clamavcrat: circumdederunt<br />

me etc. ct postmodum <strong>ad</strong> se redieiis <strong>ad</strong>juvari pelebat, ita hic jam<br />

conccpla liducia ct spc vcniac propter pocnitcntiaiu orat ct dicit:<br />

fsto niiiii iii iJcum protcctorcm ctc, ubi qualluor pctit, scilicct pro-<br />

lcclioncm , firmamcntum , rcfugium ct ducatuin. Oniiics cniiii filii<br />

sui aut suiit in gratia aut sunt in ciilpa aut iti <strong>ad</strong>vcrsis aut in pro-<br />

spcris. lllis, ({ui siiiil in gratia, pctil firniamcntum, ut sciiiccl in ipsa<br />

gratia confirmentur; iilis, qui suiit in culpa, petit, ut Deus sit eo-<br />

luin rcfugium ; illis, qui sunt in <strong>ad</strong>vcrsis, petit protcclionciu . ttl in<br />

i|)sis Iribulalioiiibiis piotcgautur ; illis, qui suut in prospcris, pclil duca

Cap. XXXIV. De qu<strong>ad</strong>ragesima. 151<br />

tuiii , ul scilicet iu ipsis a Deo innocenter ducantur. Terminatur<br />

autem qiiinquagesima , ul dictum est , ia die paschae , quia poeni-<br />

lenlia <strong>ad</strong> novitatera vitae facit resurgere. In Iioc tempore psalmus<br />

quinquagesinius , scilicet: miserere mei dominus , qui est psalmus<br />

poenitentiae ct remissionis, plurlmum frequentatur.<br />

CAP. XXXIY.<br />

De qn<strong>ad</strong>rag^ei^ifiina.<br />

Qu<strong>ad</strong>ragesima incipit a dominica, qua cantatur: invocavit nie,<br />

ubi ecclesia, quae tot tribulationibus pressa clamaverat: circumde-<br />

derunt me etc. , et postmodum respiraverat invocando <strong>ad</strong>jutorium<br />

dicens: exsurge etc. et esto mihi in Deum protectorem etc. , nunc<br />

ostendit se exauditara, dicens: invocavit rae etc. Notandura autera.<br />

quod qu<strong>ad</strong>ragesiraa continct XLII dies, computatis dorainicis die-<br />

bus , ex quibus dum sex dies dominicales subtrahuntur , remanent<br />

XXXVI dies in abstinentia, quae sunt deciraatotius annt. Annus enim<br />

habet trecentos sexaginta quinque dies, quorura XXXVI sunt decima,<br />

sed quattuor dies praecedenles <strong>ad</strong>duntur, ut saccr numerus qu<strong>ad</strong>ra-<br />

ginta dierum impleatur, quera salvator suo jojunio consecravit.<br />

Quare autcm in hoc nuraero ') jcjuniura obscrvamus, triplex ratio<br />

assignari potest. Prima est Augustini, quoniam Matthaeus XL ge-<br />

nerationes Christi ponit. Ad hoc igitur dominus suo qu<strong>ad</strong>ragenario<br />

numero <strong>ad</strong> nos dcscendit, ut nos <strong>ad</strong> eura nuniero qu<strong>ad</strong>ragcnario <strong>ad</strong>-<br />

scendamus. Aliam assignat idem dicens: <strong>ad</strong> hoc ut habeamus<br />

quinquagenarium, qu<strong>ad</strong>ragenario <strong>ad</strong>dendus est denarius, quia <strong>ad</strong> hoc<br />

ut venianius , <strong>ad</strong> bcatani requiem oportct nos toto praesentis vitac<br />

tempore laborare. Unde et dominus XL diebus cum discipulis raan-<br />

sit et post decima dic spiritum sanctura Paracletura misit. Tertiam<br />

assignat niagister Praepositivus in Surania dc ofliciis dicens : mun<br />

dus in quattuor partes et annus in quattuor terapora dividitur et<br />

hoc cx quattuor eleracntis ct quatluor coniplexionibus constituitur<br />

cl novara legera , quae in quattuor evangcliis consistit, et vetcrcm,<br />

quac in deccra niandatis, transgressi sumus. Oportct igitur, ut de<br />

1) Rec. <strong>ad</strong>dinit yu<strong>ad</strong>r ag eiirtiio.

152 C-ap. XXXIV, De qu<strong>ad</strong>ragesima.<br />

nariiis per qualernarium inultipiicetur , ut sic XL faciauius. id est.<br />

mandata veteris et novae legis toto tempore vitae hujus iuiplea-<br />

nius Consistit quideni corpus nostrum , sicut diximus . ex quattuor<br />

olementis, quae et quasi quattuor sedes in nol)is liabent. iiam iguis<br />

in oculis , aer iii liugua et axiribus , aqua iii genitalibus, terra in<br />

manibus et aliis mcmbris dominatur. In oculis igitur curiositas , in<br />

liiigua et auribus scurrilitas, in genitalibus voluptas, in manibus et<br />

iu aliis membris est crudelitas. Haec qualtuor conlitetur publica-<br />

nus, quia enim a longe stat , couiitetur luxuriam .<br />

quac<br />

est foetida.<br />

quasi dicat : non audeo appropinquare domiiie , ne iii naribus tiiis<br />

foeteam. Quod noii audet ocnlos <strong>ad</strong> coelum levare, conlitetur cu-<br />

riositatem; quodmauupcrcutitpectus, conlitetur ')crudelitatem ; quod<br />

dicit: propitius esto mihi peccatori, scurrilitalem, nam scurrae con-<br />

bueverunt vocari peccatores vel potius leccatorcs. Hacc Praeposi-<br />

livus. Gregorius quoque iu homilia tres ponit ratioiies diccns: cur<br />

jn abstinentia qu<strong>ad</strong>ragenarius munerus custoditur, nisi quia virtus<br />

decalogi per libros quattuor saiicti evaiigelii impletur? In hocetiam<br />

luortali corporc ex quattuor elementis subsistimus et per voluptates<br />

ejusdem corporis praeceptis dominicis coiitrariamur. Quia ergo per<br />

carnis desideria dccalogi mandala contemsimus, dignum est, ut ean-<br />

dem carnem quaterdecies affligamus. A praesenti quoque die us-<br />

que <strong>ad</strong> pascha sex hcbdom<strong>ad</strong>ae, id est XLII dies vcniunt, ex qui-<br />

biis dum sex dies dominici de abstiueiitia abstrahuntur, XXXVI. in<br />

abstinentia remanent, dum vero per treccnlos LXV. dics annus du-<br />

citur, quasi anni nostri decimas Deo damus. Haec Gregorius. Quare<br />

autcm non observamus nostruin jcjunium eodem tempore, quo Chri-<br />

slus jejunavit, qui statim post baplismum istud inchoavit? Sed<br />

cum pascha potius istud continuamus , qu<strong>ad</strong>ruplex ralio assignatur<br />

in Sunima dc oflicio magistri Johannis Bcletli. Prima est, ul si<br />

volumus cum Christo resurgere , pro nobis Clirislus cst passus ct<br />

nos cum co pati debemus. Sccunda causa cst, ut filios Isracl imi-<br />

leinur, (|ui primo co tempore exierunl de -) Aegjpto, postca eo<br />

tempoic dc Balnlonia, quod iiide probaUir, quoniam tam isti quam<br />

illi, quaiido cgressi sunl, cclebrarunt pascha. Sic et nos imitantcs<br />

eos hoc tcinporc jijuuamus . iil dc Aeg^plo ct Bab_^loiiia, id csl.<br />

Iioc niundo iii terram aclernae hercditalis iiigrcdi mcrcamur. Ter-<br />

lia causa cst, quoniain fcrvor libidinis ia temporc vcris magis soltil<br />

1) Hic el paulo i)Osl ttl. Pr. c i e cl ii I i l.i l c ni nllVii, i) Vfibrt Ao<br />

plij — il o dei-iiiil iii Ecl. l')-.

Cap. XXXV. De jejunio quattuor temporuui. lolJ<br />

iios aceendere; ut eigo rcfienciuus corporis aestum, in hocteinpore<br />

inaxinie jejunanius. Quarla est , quia statim post jejunium debeinus<br />

torpus domini accipere. Sicut ergo lilii Israel priusquani coinede-<br />

rent , afdigebantur el coniedebant agrestes iactucas et amaras , ita<br />

ct nos debeinus per poenitenliain prius affligi , nt digni valeamus<br />

comedere asrnum vitae.<br />

CAP. xnv.<br />

Oe jejniiio qiiiittiior temporimi.<br />

Jejunia quattuor tcmporum a Calixto papa instituta sunt : tiiiut<br />

autcin haec jcjunia quatcr iu anno sccuudum quattuor lcmpora<br />

ipsius aiini , et hujus mulliplcx est ratio. Prima est, quoniam vcr<br />

cst calidum et humidum , aestas est calida el sicca, auctumnus fri-<br />

gidus et siccus, hyems frigida et huinida. Jejunamus igitur in vere,<br />

ut noxiuiu humorem, id est Itixuriam , in iiobis temperemus; in ae-<br />

state, ut noxium calorcm, id est, avaritiain in nobis castigemus , in<br />

autumno , ut castigcmus ariditatcm superbiaef ; iii hjcme , ut casti-<br />

gcmus fiigus inhdelitatis et inaliliae. Secunda ratio est, quare sci-<br />

iicet quatcr iii anno jcjunamus , quoiiiam prima hujusmodi jcjunia<br />

liuiit iii Martio , scilicet in priiua scptimana qu<strong>ad</strong>ragesiinae , ut in<br />

iiobis inarccscant vitia, non eniin omnino possunt exstingui, vcl po-<br />

lius ut in nobis virtutum gcrmina oriautur. In aestatc hunt secun-<br />

da, ut in septimana pentecostcs, quia tunc vcnit spiritus sanctus et<br />

nos dcbeinus essc fervcntcs in spirilu sancto. In Septembri hunt<br />

anle festum sancti Michaelis, id est terlia jejunia, quoniam fructus<br />

tunc colliguntur et nos debcmus Deo reddcre fructus bonorum opc-<br />

rum. In Decembri fmut quarta , quoniam tunc moriuntur herbae,<br />

ct nos debemus niortihcari mundo. Tertia ratio est, ut Judacos<br />

imitenuir. Judaei quidcni quater in anno jejunabant , antc pascha,<br />

ante penlecosles , antc scenophegiam , id est ante infixionem taber-<br />

naculi in Septembri, et aiite cncacnia, idcsl, anlc dcdicationcm iuDe-<br />

ccmbri. Quarta ratio cst , quoniain homo constat cx quattuor ele-<br />

incntis quanlmn <strong>ad</strong> corpus ct Iribus poteutiis , scilicct rationali<br />

coucupiscibili cl irascibili quantum <strong>ad</strong> aniinam. Ul cigo haec uio<br />

dcrentur in uobis, quater in anuo per trcs dies jejunamus, ul qua

154 Cop. XXXV. De jejunio qiiattuor temporura.<br />

lernarius refcr.-^lur <strong>ad</strong> corpus, ternarius vero <strong>ad</strong> aniuiam. Et liae<br />

rationes sunt magistri Johannis Belelh. Quinta ratio est, quoniam,<br />

ut dicit Johannes Damascenus , in vcre auginentatur sanguis , in<br />

aestate colera, in aucluinno mclancolia, in hyeme flegma. Jejuna-<br />

luus igitur iii vere , ut in nohis debilitctur sanguis concupiscentiac<br />

et ineptc»,e laetitiae, sanguineus eniin est llbidinosus et laetus ; iii<br />

aestate, ut debilitetur colera iracundiae et fallaciae , colericus enim<br />

est naturaliter Iracundus ct versutus ; in auctuinno , ut debilitetur<br />

mclancolia cupiditatis et tristitiae , mclancolicus enim est naturali-<br />

ter cupidus et tristis ; in hyeme, ut dcbilitctur flcgina hebetudinis et<br />

pigriliae, nam fleginaticus naturalitcr est hebes et piger. Scxta<br />

ratio est , quoniam ver comparatur aeri , aestas igni , auctumnus<br />

terrac, hycins aquae. Jcjunamus igitur in vere , ut in nobis edo-<br />

metur acr clationis ct supcrbiae , in aestatc, ut in nobis edometur<br />

ignis cupiditatis ct avaritiae, in autumno, ut cdomctur terra frigiditatis<br />

spiritualis et tenebrosae ignorantiae, in hyeme, ut edometur in nobis<br />

aqua levitatis ct inconstantiae. Scptima ratio est , quoniam ut ver<br />

refertur <strong>ad</strong> pueritiam , acstas <strong>ad</strong> <strong>ad</strong>olcscentiam , auctumnus <strong>ad</strong> ma-<br />

turitatcin sivc virilem actatem, hycms <strong>ad</strong>scnectutcm, jcjunainus igitur<br />

in vere , ut simus pucri per innoccntiam , in aestate , ut efliciainur<br />

fortes vitaiido incontincntiam, in autumno, ut efficiamur juveiics per<br />

constantiam ct inaturi per justitiam, in hjcnie, ut efficiamur scncs per<br />

prudcntiam cthoncstam vitani, vcl potius in hyeine, ut satisfaciamus,<br />

quidquid pcr •) alias actatcs dominum ofTendimus. Octava ratio cst ma-<br />

gistiiGuiiicIiniAltissiodorensis. Idco cnim inquattuor aniiitcmporibus<br />

jcjunamus, ut emendemus, quae jn illis quattuor anni tcinpestatibus<br />

dcliquimus. Et fiunt pcr trcs dics , ut satisfaciamus in dic , quod<br />

dcliquimus in mcnsc, et fiunt in feriarum quarta, quia tunc domi-<br />

nus a Juda tr<strong>ad</strong>itus fuit, in scxta feria, quia crucifixus fuit, in sab-<br />

bato, quia in sepulchro jacuit ct quia tristes erant apostoli de ncce<br />

sui domini.<br />

1) Eil. Rec. m.ile per ill.is ijualliior apt.-ilos iiracferuiil.

Citp. XXXVl. De saiicto Iguatiu. 155<br />

CAP. \\m.<br />

De isaneto Tgrnatio.<br />

rgnatius dicitur quasi ignem patiens , id cst igneui patiens di<br />

\ini aiuoris.<br />

1. fgnatius fuit discipulus beati Johannis et episcopus Antio-<br />

cenus: hic epistolaui <strong>ad</strong> beatam virginem direxisse legitur in hacc<br />

verba. Christifcrae Mariae suus Ignatius. Me neopliitum Johan-<br />

nisqiic tui discipuium confortare ct consolari dcbucras , de Jesu<br />

enim tuo pcrcepi niira dictu ct stupcfactus sum cx auditu: a te<br />

autem, quae scniper fuisti familiariter conjuncla, ct sccrctorum ejus<br />

conscia, desidero ex animo fieri ccrtior cx auditis. Valeas et neo-<br />

phiti, qui mecum sunt, ex te et pcr te et in tc confortcntur. Beata^<br />

aulem virgo , Dci gcnitrix Maria , in haec vcrba sibi rcspondit<br />

Ignatio dilecto condiscipulo iiumiiis ancilla Christi Jcsu. De Jesu,<br />

quae a Johanne audiisti ct didicisti, vcra sunt: ilia crcdas , illis<br />

Adhaereas ct chrislianilatis votum lirmiler tencas ct mores ct vi-<br />

tam voto conformes. Veniam autem una cum Johanne te ct qui te-<br />

cum suut visere. Sta ct virilitcr age in fide, nc tc commovcat per-<br />

secutionis austeritas , sed valeat ct exsultet spiritus tuus in Deo<br />

salutari ') tuo amcn. — 8. Tantae autem auctoritatis bca-<br />

tus Ignatius exstitit , quod etiam Djonisius , Pauli apostoli discipu-<br />

lus , qui fuit in philosophia tam summus ct in divina scicntia tam<br />

pcrfectus, vcrbum bcati Ignatii <strong>ad</strong> conlirmationem dictorum suorum<br />

tanquam pro auctoritate <strong>ad</strong>duxeril. Cum cnim , ut ipsc in libro de<br />

divinis nominibus attcslatur , quidam nomcn amoris in divinis re-<br />

prchcndcrcnt diccntcs , in divinis non tam esse nomen amoris quam<br />

dilectionis , volens ostendcre hoc nomine amoris pcr omnia in divi-<br />

uis. esse utendum, ait: scribit autcm divinus Ignatius: amor meus<br />

crucifixus est. 3. Legitur in hystoria tripartita, quod<br />

Ignatius audivit angclos cantantcs antiphonas =) super montcm stan-<br />

les, exindc statuit antiphonas cantari in ecclesia ct psalmos sccuji-<br />

dum antiphonas intonari. Cum crgo beatus Ignatius diu pro pacc<br />

ccclcsiac dominum cxorasset , noa suum , sed infirmorum periculum<br />

1) Haec duo vocabula oinittit Ed. Tr. 2) Verba : super luuiitciu nn<br />

ii|>Iioiia3 oinillit EJ, Tr.. alliuia \ero vox inloiiari deesl iu iilurimis libris.<br />

:

156 Cap. XXXVI. De saucto Ignatio.<br />

iiietiiens, Trajauo imperatoii, qiii coepit aiuio iloiniiii C. de victoria<br />

redeuiili et cliiistiauis omnibus uiortem uiinaiiti occniril et libeie se<br />

cliiistiauum csse asscruit , qiiem Trajaims ferro vinctiuu deceni mi-<br />

litibus tr<strong>ad</strong>idit et Roiuaui <strong>ad</strong>diici praeccpit , minans eidem , ((uod<br />

Ir<strong>ad</strong>eretur ibideiu bestiis devoraudus. Cuui ergo Rouiaui duceretur,<br />

<strong>ad</strong> omucs ecclesias epistolas deslinabal et eas iu lide Chrisli cou-<br />

(irmabat, inter quas uuam scripsit <strong>ad</strong> romauaui ccclesiam , siciit le-<br />

gitur iii bystoriis ecclesiaslicis , rogaus , iie suuui uiartirium inipe-<br />

diat, Ubi sic dicit: a Syria usque <strong>ad</strong> Romam cum bestiis terra<br />

marique depugno die ac nocte couiiexus et colligatus decem leo-<br />

pardis militibus ducor <strong>ad</strong> CHstodiam datis , qui ex beueliciis nostris<br />

saeviores fiuiit, sed ego eorum nequitiis magis erudior. saluta-<br />

res bestias , quae praeparaiitur milii , •) quando venient, quaudo<br />

emittcntur, quaudo iis licebit carnibus meis frui? luvitabo eas <strong>ad</strong><br />

devorationem meaui cl deprecabor , ne fortc , ut in nonnullis fece-<br />

ruiit, timcaiit contingere corpus meuiu, qiiin iniiuo et si cunctabuntur,<br />

ego viin faciaiu, ego me iiigeram. Date quaeso veniani, ego novi,<br />

quidmihi expcdiat, ignes, cruces, bestiae, dispersiones ossiuni, discer-<br />

ptiones ouiuium niembrorum ct totius corporis et omniapaene iii nie uuum<br />

supplicia djaboli quaesita coutlentur, duiumodo Jesuin Christum me-<br />

rear <strong>ad</strong>ipisci. Cuui ergo Roinani veiiissct et ante Trajauum diictus<br />

fuisset, dixit ei Trajauus : Ignati, cur Anliochiam rebellare facis ct<br />

gciitem meam <strong>ad</strong> christianitatcm convertis? Cui Ignatius: utinaiu<br />

et te posseiu convertere , uf seinper obtineres fortissinium priiicipa-<br />

tum. Cui Trajauus: sacrilica Diis lueis et sacerdotum omniuiu priii-<br />

ccps cris. Cui Ignatius : nec Diis tuis sacrilicabo nec tuaiu affecto<br />

dignitateni, dc me, quidquid vis , facerc poteris , sed nullaleuus nie<br />

mulabis. Trajanus dixit: plumbatis scapulas cjus contuiiditc ct<br />

uugulis latera laniatc ct duris lapidibus vulncra ejus coufricatc.<br />

Cuinque hacc omnia in euui fecissent ct ipse imiuobilis pcrmaucret,<br />

dixit Trajaiius : carboncs vivos alTertc et ipsuiu midis plantis de-<br />

super ambularc facite. Cui Ignatius: irec ignis ardeus uec aqua<br />

bullieus poterit in mc Chrisli Jcsu caritatem exslinguere. Cui Tra-<br />

janus: nialeiicia sunl haec , quod lanta paticns noii consentis. Cui<br />

fgnatius: nos christiani nialeiici non sumus , scd in lege nostra<br />

niulclicos vi\erc prohibcmus , sed vos malelici cstis, qui ydola <strong>ad</strong>o-<br />

lalis Trajaniis di\il: dorsum ejus ) ungulis lauiate et plaga.s sale<br />

I^ Vfib.i i|ii,iinlij \ fiMi-iil (imiUO 1,(1. Vi. -') Alii viiuuli> lc^uiil. 4

Cap. XXXVl. De snncto Fgnatio. 157<br />

|teifiiiidito. Ciii [giiatiiis: iioii sunt condigiiae passioncs liiijiis tem-<br />

poris <strong>ad</strong> futnram gloriain. Trajanus dixit: jam nnnc enm toUilc<br />

vincnlis fcrreis , alligate in cippo , iii imo carccris cnstodite , sine<br />

cibo ct potu eum csse perraittitc et post (riduum devoraudum bes-<br />

tiis date. Tcrtia igitnr die imperator et senatns omnisque popu-<br />

lus convenernnt, nt viderent episcopum Aiitiocennm , qni erat cnm<br />

hestiis pngnatnrus , dixitqne Trajanus : qnoniam Ignatius supeibus<br />

et contumax cst, ipsnm alligatc et diios Icones <strong>ad</strong> ipsnm laxatc.<br />

nt nec nllas reliqnias ex eo relinquant. Tnnc sanctus Ignatins<br />

dixit <strong>ad</strong> popnlum , qui <strong>ad</strong>stabat: viri romani , qui lioc ceitamen<br />

aspicitis , non sine merccdc laboravi , qnia non propter pravila-<br />

teni , scd proptcr pietatcm lioc patior. Deindc coepit dicere (si-<br />

cut Icgitur in liy.storia ecclesiastica) : frumcntnin (Ihrisli suin, bcs-^<br />

tiarum dentibus molar, ut panis mundus efliciar. Hoc audiens<br />

imperator dixit: grandis est tolerantia cliristianoruiu , qnis Grac-<br />

corum tauta toleraret pro Deo suo ? Rcspondit Ignatius : non hacc<br />

mea virtnte , scd Ghristi <strong>ad</strong>jutorio toleravi. Tunc sanctns Igna-<br />

tius coepit leones provocare, ut <strong>ad</strong> se devorandnm accnrrerent.<br />

Accnrrentes igitnr duo sacvi leones ipsnm tantummodo praefocave-<br />

runt, carncm tamen ejus nullatenns tctigerunt, Trajanus autcm<br />

hoc vidcns cum nimia <strong>ad</strong>miratione discessit praecipiens , ut non<br />

prohiberetur , si quis vellct tollere corpus ejus. Quapropter chri-<br />

stiani corpus cjus tuleront et ipsum lionoriiicc sepeliernnt. Cuin<br />

autem Trajanns quasdam litteras reccpissct, in qnibus Plinius se-<br />

cundus christianos , qnos imperator occidi jusserat, plurimum com-<br />

mendabat, doluit dc his, quae Ignatio intnlerat, et praeccpit, ut<br />

nnlliis christianns inquircretur , si quis tamcn inciderct , puuirctur.<br />

-1. Legitnr autem, quod beatus Ignatius inter tot tormcn-<br />

torum gencra nunquam ab invocatione nominis Jcsn Christi ccssa-<br />

bat. Qucm cum tortores inquirerent, cnr hoc nomen toties repli-<br />

caret, ait: hoc nomen cordi meo inscriptnin habeo et idco ab cjus<br />

invocatione cessarc non valco. Post mortcm igitur cjns illi , quae<br />

audierant, volentcs curiosins cxperiri , cor cjns ab ejus corporc<br />

avcllunt et illud scindentes per medium totuin cor ejus inscriptum<br />

hoc nomine , Jesus Christus , litteris aureis inveniunt. Unde cx<br />

hoc plurimi credidernnt. De hoc sanclo sic dicit Bcrnardus super<br />

psalmum: Qui habitat: magnus ille Ignatius auditor discipuli, quem<br />

diligebat Jesns martir el ipsc , cujus prctiosis reliqniis nostra est<br />

ditata paupertas, Mariain qnidem in pluribus, quas <strong>ad</strong> eain scripsit

158 Cap. XXXVII. De purificatione beatae Mariae virginis,<br />

ppistolis , Cliristiferam coiisalutat: egregius planc titulus (lignitatis<br />

et coniinendatio honoris immensi<br />

!<br />

CAP. nXYIL<br />

De piiriiicafione beatae Mariae<br />

\^irg^iuiis.<br />

1. Purificatio virginis Mariae qu<strong>ad</strong>ragesimo die post nativitatein<br />

domini facta cst : consuevit autera illud fcstum tribus nomiuibus<br />

appcllari , scilicet purilicatio , hypopanti ct candelaria. Purificatio<br />

autem dicitur, ex co quod qu<strong>ad</strong>ragcsima die a nativitate domini<br />

beata Yirgo <strong>ad</strong> templum venit , ut secundum legis consuetiidinem<br />

mundaretur , cum tamen sub illa lcge non teneretur, Pracceperat<br />

autcm lex Lcvitic. XII , quod mulicr , quac susccpto seminc filium<br />

peperissct immunda csset septem dicbus, immunda scilicet a con-<br />

sortio hominum et ab ingressu teinpli. Sed completis septcm die-<br />

bus muiida quideiu efliciebatur , quo <strong>ad</strong> consortium hominum , sed<br />

<strong>ad</strong>huc usque <strong>ad</strong> XXXIII. diem , quo <strong>ad</strong> ingrcssum tcmpli immunda<br />

crat. Tandem completis XL diebus XL. die templum intrabat ct<br />

puerum cum muneribiis ofTcrcbat. Si vero fcminam pcperisset , du-<br />

plicabantur dics et qiio <strong>ad</strong> consorlium hominuin ct quo <strong>ad</strong> in-<br />

gressum tcnipli. Qiiare aiilcin dominus pracccpit, ut XL. die puer<br />

in templum olTerretur, triplex potest esse ratio. Una, ut per hoc<br />

intelligatur , quod sicut piicr XL. dic in matcrialc tcmpliiin induci-<br />

tur, sic et XL. die a conccptione, ut saepius aniina in corpus tan-<br />

quam in suum templum infunditur, siciit dicitur in scholastica hy-<br />

storia, licct physici dicant, quod XLYI. diebiis coipiis pcrlicialur.<br />

Secunda , ut sicut aniina XL. dic corpori infusa ab ipso corporc<br />

maculatur, sic XL. dic tcmplum ingrcdiens per hostias ab ipsama-<br />

ciila ain|)liiis cxpictur. Terlia , ut pcr hoc dctur inlclligi , quod in<br />

tcmpliim coclestc incrcrcnlur ingrcdi, qiii dcccm pracccpla ciim fidc<br />

quattuor evangclistarum voluerint obscrvarc. In paricntc vcro fc-<br />

ininam dirplicantur dics , qiio <strong>ad</strong> tcinpli ingrcssioiicm , sicut ct du-<br />

piicaiitiir qiio <strong>ad</strong> corporis fornialioncm , nam siciit iii XL. dicbus<br />

corpiis masculi organisatur ct pcrficidir, ct in XL dic anima iii-<br />

fiinditiir, iit saepiiis , sic coipus fcininac in LXXX pcrficitiir ct

Cap. XXXVII. De purificatione beatae Mariae virginis. 159<br />

LXXX die aniina ut saepius inspiratur. Quare autem duplo cor-<br />

pus" fcuiinac tardius perficitur in utero , quam corpus viri el ei<br />

aniraa infunditur, omissis rationil)us naturalibus triplex ratio as<br />

signari potest. Prima, quoniam Ciiristus assumturus erat car-<br />

nem in sexu virili, ut ipsum sexum honoraret et ampliorem sibi<br />

gratiam facerct, voluit, ut pucr citius formaretur et raater ci-<br />

tius mundaretur. Sccunda ut , quoniam mulier plus peccavit quam<br />

vir, sic et aerumnae ejus ab aerumnis viri duplicatae suHt exterius<br />

in mundo, sic ut duplicari debuerunt interius in utcro. Tertia vero<br />

per hoc intelligi detur , quod nuilier quodammodo plus fatigavit<br />

Dexim quam vir, ex eo quod amplius deliquit. Deus enim quodam-<br />

modo in nostris pravis operibus fatigatur, unde ipse dicit Ysai.<br />

XLIII. : servire mc fecisti in pcccatis luis. Et ilcrum dicit ») pcr<br />

Psalm.: laboravi sustinens. Beata igitur virgo huic legi purifica-<br />

tionis non tenebatur, quia non pcperit susccpto semine, sed niistico<br />

spiramine. Unde Mojses <strong>ad</strong>didit: suscepto semine , cum tamen ne-<br />

cesse non erat quantum <strong>ad</strong> alias mulicres , quae omnes suscepto<br />

semine pariunt, sed ideo' <strong>ad</strong>didit , ut dicit Bernardus , quia timuit,<br />

in matrem domiui blasphemiam irrogare. Voluit tamen in hoc se<br />

subdere legi propter quattuor rationes. Prima ratio est , ut excm-<br />

plum humilitatis daret ; unde dicit Bernardus : vcre beata virgo,<br />

non habcs causam ncc tibi opus est purificatione , sed numqutd<br />

filio tuo opus erat circumcisione ? Esto inter mulieres tamquam<br />

iina illarum , nam et filius tuus sic est in inedio puerorum. Haec<br />

autem humilitas non solum fuit ex partc matris, scd cliamexparte<br />

filii, qui similiter voluit se in hoc subdcre legi, nam in nativitate<br />

se habuit ut pauper homo , in circumcisione ut pauper et peccator<br />

homo , sed hodie ut pauper et peccator et servus horao ; ut pau-<br />

per in eo , quod oblationera pauperum elegit , ut pcccator in eo,<br />

quod ipse cum matre voluit cxpiari, ut scrvus •) quantum scilicet <strong>ad</strong><br />

similitudinem in eo , quod voluit redirai et ctiam voluit postniodum<br />

baptisari, non propter culpam purgandam, sed propter cjus humili-<br />

tatem raaxiraara ostcndcndara. Nara ouinia rcmcdia coiitra originale<br />

peccatum instituta Christus in se assuraere voluit, non quia aliqua-<br />

tenus indigcret, sed ut hurailitatcm suam maximam nobis ostende-<br />

ret et ut illa remedia pro terapore suo bona fuisse monstraret.<br />

Quinque enim remedia conlra ipsura originale peccatum per proces-<br />

1) Alii legiint: Jeremine VI. 2) "Verbn qiiaiituin — in omilt. Bec,

160 Cap, XXXVII. De }>iirificatione heatae Mariae viiginis.<br />

sum tonipoiis inslitiita siinl, {luoriiin tiia . secunduin (juod dicil<br />

lliigo de sancto Victore, in !cge veteri instituta suiit, scilicct ob!a-<br />

tiones , decimationcs ct sacriliciornm immolatioiies , per quae nuaxl-<br />

me opus nostrae redeintionis exprimcbatur. Nain luodus rcdiinendi<br />

exprimcbatur per oblationcin, ipsum prctium pcr sacrilicium, in qiio<br />

erat sanguiuis efTusio, ipsum redcmtum per decimatioucm, qiiia lio-<br />

mo significatiir per X dracliniam. Primiim cigo rcmedium fiiit ob-<br />

latio , inidc Cayn oblulit Deo muncra de rriigibus et Abcl de gre-<br />

gibus. Sccuudum fuit decimatio , unde et Abraham Melcliiscdech<br />

sacerdoti dccimas obtulit. Nam secundum Augustinum decimabatur,<br />

qiiod curabatur. Tcrtium fuit sacriliciorum immolatio, ipsa enim sa-<br />

crificia, secundum quod dicit Gregorius, erant contra originale pec-<br />

catum : quia tamcn cxigcbatiir, ut <strong>ad</strong> minus altcr parentum fidelis<br />

csset, ct aliquaiido utriqiic infidcles csse potcrant. Idco <strong>ad</strong>vcnit<br />

quartum remcdium scilicct circumcisio , quae , sivc parentcs fideles<br />

essent sive infideles , valcbat. Sed quia illud remedium non pole-<br />

rat convenirc nisi solis maribus nec januam par<strong>ad</strong>isi potcrat apcrirc,<br />

idco successit ct baplismus , qui est communis omnibus ct januam<br />

coeliapcrit. PrimumigiturremediumCliristus quodammodo assumsisse<br />

videtur, qiiando dominus in templo a parcntibus cst oblatus, secun-<br />

dum rcmcdium quodammodo assumsil, quaiido XL dicbus et nocti-<br />

bus jejunavil; quia cnim non habcbat, uude solvcrct deciinas rc-<br />

rum, saltcm Deo obtulit dccimas dicruin. Tertium assumsit, quando<br />

materejiis par turliirum aiit duos puilos coliimbarum pro co obtiilit,<br />

iit inde sacrificium iicrct, vcl quando in cruce se sacrificium obtu-<br />

lit. Quartum, quando se circumcidi pcrmisit, quintum , quando a<br />

Johannc baptisma siiscepit. Sccnnda ratio est, ul Icgem impleret.<br />

Non cniin vcncrat dominus Icgcm solvcre, scd <strong>ad</strong>implcrc. Nam si<br />

in hoc Icgcm solvisscl, potuissent sc Jiidaei cxcusare et diccre:<br />

qiioiiiam doctrinam liiam non rccipimus, cx eo quod dissimilis cs pa-<br />

tribiis nec legis Ir<strong>ad</strong>itiones oliscrvas. Triplici aiilcm legi hodic se<br />

') Cliristiis et viigo sul)jccit. Primo lcgi purificalionis in significa-<br />

tionem virtiilis, iit, postqiiam oinnia bciic fcccrimiis, dicamiis, qiiod<br />

scrvi inutilcs sumiis. Scciiiido lcgi rcdcmtionis <strong>ad</strong> excmpliim hii-<br />

militatis; lcrtio lcgi oblationis <strong>ad</strong> cxcmplum paupcrlatis. Tcrlia ra-<br />

lio cst, ut Icgcm piirificationis lcrminarel. Sicut cnim <strong>ad</strong>vcnicnle<br />

luce ccssant tcncbrac ct <strong>ad</strong>vcnicntc solc reccdit nmbra , sic ct <strong>ad</strong>-<br />

1) F.d, Vr. loyil spxiis.<br />

4

Cnp. XXXVIf. De pnrificatione beatae IMariae virginis. 161<br />

veniente purilicatiouc vera ccssavit purificatio tjpica. Ilii cnini <strong>ad</strong><br />

venit vera purificatio nostra, id cst Cliristus, qui active dicitur pu-<br />

rificatio, ox eo quod nos per fidem purificat, secundum quod dicitur<br />

fides puriiicans corda corum. Hinc enim est, quod nec dc caetero<br />

patrcs tenentur <strong>ad</strong> solutionem , nec matres <strong>ad</strong> purificationcm vel<br />

templi ingressionera , nec filii <strong>ad</strong> illam redemtioncm. Quarta ratio<br />

est, iit nos purificandos instrueret. Quinquc autem modis fit pur<br />

gatio ab infantia ') sccundum jura , licet tres inhibcantur , sccun-<br />

dum quos et nos purgari debemus , scilicet juramento , quod signi-<br />

ficat peccati abrcnuntiationem , aqua, quae significat baptismalem<br />

ablutionem, igne , qui designat spiritualis gratiac infusioncm, testi-<br />

bus, qui designant bonorum opcrum multitudinem, bello quod signi-<br />

ficat tcntationem. Veniens autem bcata virgo <strong>ad</strong> tcmplum filiuui<br />

suura obtulit ct cuni quiiiquc sicli.s redcmit. Notandum eiiim , quod<br />

quaedam priinogenita redimebantur sicut primogenita diiodecim tri-<br />

buum , quae rediinebantur quinque siclis , quacdam<br />

non rcdimcbau-<br />

tur, sicut primogenita levitarum, quac nunquam redimcbantur, scd<br />

cum in <strong>ad</strong>ultam actatcm perveniebant, semper in templo doinino<br />

servicbant, et sic primogcnita lumulorura animalium , quac iterum<br />

non rcdiracbantur, scd doinino oiTerebantur. Quacdam comrautaban-<br />

tur, ut primogcnitum asini , quod coininutabatur in ovem , quacdam<br />

occidebantur, ut primogcnita canis. Cum eiiim luit Christus dc tiibii<br />

Juda, quac fuit una XII tribuura, proptcr qiiod debuit rcdiini. Obtu-<br />

leruntctiaiu pro co domino par turturum aut duos pullos columbarum:<br />

haec cnira cral oblatio paupermn , scd agniis oblatio divituni. Non<br />

autem dixit piillos turturum , scd pullos columbarum , quia pulli co-<br />

lurabarum semper iiivcniuiitur, -) pulli cautcni turturura noii scniper in<br />

veniuntur, lurturcs autem scrapcr inveniuntur ; ncc dicitur par coluniba-<br />

rum, siciit par turturum, quia columba est avis libidinosa ct idco in sacri-<br />

ficio suo Dcus noluit ofTcrri, turtur autcm eslavispudica. Scd nonne<br />

beata virgo Maria paullo ante amagis miilta pondera auri receperat?<br />

Vidctur ergo, quod bcnc potuerit agnum uiium eincre. Sed diccn-<br />

dum , quod sine dubio secundum Bcrnardum magi niagiia pondera<br />

auri obtulerunt, quia non est verisimilc , quod talcs reges tali<br />

puero vilia munera obtulissent, sed tamen bcata virgo, ut aliquibus<br />

vidctur, illud sibi non retinuit, sed statim pauperibus crogavit, vcl<br />

lorle in Aegjptum peregrinationi per septcnnium iinininenli provi-<br />

2) secuiidujii )iii-.-i aJduiit Ed. Rec, quae deinde jubeanliir praereint<br />

loro i iilii b eHnt u r. 2) Veiba pulli — i n v e n iiin I ii r oniitljl Kd. I"r,<br />

11<br />

:

162 Caj). XXXVII. De purificatione beatae IMariae virgiiiis.<br />

ilc rcservavit , vel forlc non in niagna qiiautitate talia obtHlerunl<br />

tuni hoc in sjgnificationcni misticam olTcrrent. Ponit autcm expo-<br />

sitor trcs oblationes de domino factas: prima facta est de ipso a<br />

parcntibus, sccunda pro ipso de avibus, tcrtiam fecit ipsc in crucc<br />

pro hominibus. Prima ostcndit cjus liumilitatcm, quia dominus legis<br />

sc Ic£ji subjecit, sccunda paupcrtatcm , quia paupcrum oblationem<br />

cicgit, tcrtia caritatcm, quia sc pro pcccatoribus tr<strong>ad</strong>idit. Propric<br />

lates turluris habcntur liis vcrsibus:<br />

Alta petit turtnr, cantando gcmit, vcnicns ver<br />

Nuntiat ct caste vivit solusquc moratur,<br />

Pnllos notte fovct ) morlicinuuiquc fngit<br />

Propnclalcs vcro colunibac iiis vcrsibus nolantur:<br />

Grana lcgit, volitat, sociata c<strong>ad</strong>avcra vitat,<br />

Fellc carct, plangit socium, pcr oscula langit,<br />

Petra dat huic nidum, fugit hoslcm in lluminc visum,<br />

Rostro non lacdit, gemiaos pullos bcnc nutrit.<br />

Dicitur secundo hacc fcstivilas hypopanti, quod idcm est, quam rc-<br />

praesenlatio , cx co quod (.hristus cst iii tcmplo pracsentatus vel<br />

bypopanti, quod idem est quam obviatio, quia Symcon ct Anna ob-<br />

viavcrunt domino, cum offcrrctur in tcmplo, ct dicitur ab liypa, qnod est<br />

ire, ctanti, quod est conlra. Tunc autcm acccpit enmSymeon in ulnas<br />

suas. Et uotauduni, quod triplcx obumbralio sive exinanilio hic dc sal-<br />

vatore nostro facla cst. Priina cst exinaiiilio vcrilalis, ille enim, qui<br />

cst vcritas , quac oiiincm homincm pcr sc ipsum , quac cst via , iii<br />

sc ipsum, quae esl vita, ducil, hodie ab aliis sc duci pcrmisit.<br />

cum induccrcnl, iu(|uit, pucrum Jcsum clc. Sccunda cxinanilio<br />

bonitatls , quoniain illc ,<br />

qiii soliis sanclus et bonus est, tamquam<br />

inmundus voliiit cum malre cxpiari. Tcrlia cst cxinanilio majesta-<br />

tis, quoniam il!c, (|ui cst porlans omnia vcrbo virlutis suae , hodic<br />

in ulnis scnis sc rccipi et portari permisit, qui lamen portabat por-<br />

tantcm sc sccundum illud : scncx pncrum portabat, pucr autcm sc-<br />

ncm rcgcbat. Tunc autcm Syiucon bcncdixit eum diccns: nunc di-<br />

mittis scrvum tunm doinine ctc. Et appcllat cum Sjincon tribiis no-<br />

minibus, scilicet salutarc lumcn cl gloriam plcbis Isracl. Ralio au-<br />

iera hujus triplicis nomiiiis potcst qu<strong>ad</strong>ruplicilcr sumi ; primo penes<br />

nostrnm-Jnstincationcin, ut dicalur salulnrc rcmillcndo culpain, quia<br />

Jcsus inleiprctalur salvalor cx co (piod salvuiu facicl populum,<br />

O I'

Tap. XXXVir. De purificatione beatae Mariae virginis. 163<br />

scilicct peccatis corum, lumeii darido gratiam, gloriaai plcl)is daiido<br />

gloriam. Secnndo poncs nostram regenerationcm, nam primnm puer<br />

exorcisatur et baplizatur et sic a peccato mundafur , qno <strong>ad</strong> pri-<br />

nnim , secnndo candela accensa ei datur qno <strong>ad</strong> secundum , tertio<br />

<strong>ad</strong> altare offertur quo <strong>ad</strong> tertium , qnarto penes Iiodiernam proces-<br />

sionem. Nam primo candelae bencdicuntur et exorcisantnr, secnndo<br />

accenduntur et in manibus fidelinm dantnr, tertio ecclcsiam cum<br />

canticis ingredinntur , quarto pcnes tripliccm hnjus festi denomina-<br />

tionem, uam dicitur pnriiicatio quo <strong>ad</strong> purgationem culpae, per hoc<br />

quod dicitur salutare. Dicitur candelaria qno <strong>ad</strong> illnminationcm gra-<br />

tiac per hoc quod dicitur lumcn, dicitur hypopauti qno <strong>ad</strong> collatio-<br />

ncm gloriac per hoc, quod dicitnr: gloriam plebis tuae Israel. Tnnc<br />

enim occurrcmns obviam Chrislo in aera. Vel potest dici , qnia<br />

laudatur Christns in hoc cantico ut pax, ut salus, ut lux, ut gloria.<br />

Pax, quia mediator est, salus, quiaredemtor, lux, quia doctor, glo-<br />

ria, quia praemiator. Dicitur ct tertio hoc festuui candelaria ex eo,<br />

quod candelae acccnsac in nianibus portantur. Quare autcm cccle-<br />

sia hoc ordinaverit, ut scilicet in hac die candclae accensac in ma-<br />

nibus porlentur, possunt assignari quattuor rationcs : primo propter<br />

rcmovcndam erroncam consnctndincm. Romani enim olim in calcn-<br />

dis Februarii <strong>ad</strong> honorcm Febrnac matris Martis , qui eral Dcus<br />

bcllt, urbem dc quinto in qnintum annnm cum cereis cl facibus<br />

lota nocle illustral)ant , ut lilius suus iis vrctoriam de inimicis con<br />

cederet, cujns malrcm tam solemniter honorarcnt, et illnd spatiuui<br />

diccbatur iuslrum. Romani etiam in Februario sacrilicabant Februo,<br />

id cst Plntoni et caeteris Diis infernalibus ct hoc pro aniiuabns<br />

antccessorum suorum , ut ergo propitiarcntur corum, ideo ct iis<br />

solemnes hostias offcrcbant ct lota uocte corum laudibus insislcn-<br />

tes cum cereis et acccnsis facibus vigilabaiil. IMiiIicres cliam Ro-<br />

inanorum , ut ait Innocentius papa , his diebns festum luminarium<br />

exercebant, quod a quibnsdaiu fabulis poctarnm originem traxit.<br />

Ajunt enim , quod Proserpina fnit <strong>ad</strong>eo spcciosa, quod Pluto Deus<br />

infernalis cam concupiscens ipsam rapuit et Deara eam fecit. Pa-<br />

rentes autcm sui per silvas et nemora cum facibns et luminaribus<br />

eam multo temporc quaesierunt et istud inuliercs Romanoruui re-<br />

praesenlaiites cum facibus et luminaribus circuibant. Et- quoniam<br />

difiicile est consueta rclinquere, christiani de gcntibns <strong>ad</strong> lidcm con-<br />

versi difiicile poterant rclinqucre hujusuiodi consncludincs pagano-<br />

rum idcoque Sergius papa hanc consuctudinem in luelius coinmuta-<br />

11*

)64 (,np. XXXVII. De purificalione beatae Mariae virgiuis.<br />

vit, ut scilicet christiajii <strong>ad</strong> honorcui sanctac inatris domiiii omni<br />

anno in liac dic totiim mnndiim cum acccusis candelis ct bencdiclis<br />

cereis illnstrarent, ut solcmuitas quidcm staret, scd alia intcutiouc<br />

fieret. Secundo proptcr ostcndeudam virginis puritatcm. Ali(pii<br />

cnim audicntes virginem puriiicatam possunt crcderc ipsam purifica-<br />

liouc iudiguisse. Ut vero osleudatur , quod tota fuit purissima et<br />

splendida, ideo ordinavit ecclesia , ut luminosos ccrcos bajulcmus<br />

ac si in ipso facto dicat ecclesia: virgo bcala purificatione nou in-<br />

digcs , sed lota rutilas , tota spleudcs. Verc cnim purilicatione<br />

non indigcbat, quac ex susceplo scminc uou conceperat, et in ma-<br />

tris utcro pcrfectissimc muudala et sanctilicata crat. Adco autem<br />

fuit in matris utcro et iu <strong>ad</strong>ventu spiritus sancti glorificata et niuu-<br />

data , quod non soluui aliquod inclinainontum <strong>ad</strong> peccatum in ca<br />

peuitus nou rcmausit, scd ctiam virtus sauctilatis cjus usque <strong>ad</strong><br />

alios extcndcbatur et transfundcbatur, ita quod iu aliis omnes mo-<br />

lus carualis coucupiscentiac cxtinguebat. Tnde dicnnt Judaei, quod<br />

cum Maria pulcherrima fuerit, a iiullo tamen unquam potuit coucu-<br />

pisci , et ratio cst , quia virtus suae castitatis cuuctos <strong>ad</strong>spicicntes<br />

pcuctrabat ct omnes iu iis coucupisccntias repcUcbat. Uiide com-<br />

paratur ccdro, quia sicul cedrus scrpcutes odore iuterficit, ila ejus<br />

saiictificatio in aliis r<strong>ad</strong>iabat, ul omucs luotus in carnc ') serpcu-<br />

tcs occidebat. Coinparatur ctiaiu m\riliac , quia sicut mjrrha in-<br />

terlicit verines, sic cjus sauctifas concupiscciitias carnales , et hanc<br />

praerogativamhabuit prae caetcris sanctificatis iu utero dt virginibus,<br />

quia corum sauctitas et castitas in alios non tiausfunilfbatur iicc<br />

carnalcs niotus in aliis exstingucbat, virlus autem castitalis virgi-<br />

iiis etiam impudicorum corda mcdullifus penetrabat et ca quo <strong>ad</strong><br />

ipsaiu protiuus casla reddcbat. Tertio propler repracscntandam<br />

hodiernam processioiicm. Nam Maria et Joscph et S^^incon ctAnna<br />

hodie houorabilem proccssloncin fccerunt el puerum Jesum iii tcm-<br />

plum praesentaveruiit. Sic ct nos proccssiouem facimus et ccrcum<br />

acccusuin , per quem signilicatur Jesus , in manibus bajulamus ct<br />

nsquc iu ecclesias deferimus. Tria eniiu siiut in cera: I^chnus,<br />

ccra ct ignis. Pcr haec signiHcantur tria, quac fuerunt in Cliristo,<br />

nain tria sigiiificaut carncm (lliristi , quae nala est dc Maria vir-<br />

ginc sinc corruptionc carnis , sicut apes ccraui gignuiit siuc alter-<br />

utrnm coinmixtionc, l^chnus iu cera latcus significal animain caudi-<br />

1) Rcrcnf. s o

Lap. XXXVll. De purificatione l^eatae Mariae \irgiiiis. lOo<br />

dissimaui in carne latenteui, ignis vero si>e lumen signllical ilivi<br />

iiitalem, qiiia Dcus noster ignis cousumens est. Unde quidani sir ai(<br />

Hanc in iionore piae<br />

Caudelam porto Mariae,<br />

Accipe per ceram<br />

Carnera de virginc vcram.<br />

Per lumcn numen<br />

Majestatisque cacumcn.<br />

Lychnus est aniina<br />

Carne latens praeopima.<br />

(juarlo , propter instructiouem nostram. Iii lioc eiiim instruimur,<br />

quod , si volumus ante Deum esse purilicali cl niundi, Iria in nobis<br />

liabere debemus, scilicct lidcm veram, actioiiem bcalani, iiitentioneni<br />

rectam. Naiu candela in nianu ticcensa csl lides cum opcralione<br />

bona ct siciit candela sine luminc dicitur csse mortua et lumen per<br />

sese sine candela non lucct, scd niortuum esse videtur , sic et ope-<br />

ratio sine lide et fidcs sinc bono opere mortua essc dicitur. Lvch-<br />

nus aiitcm intus in cera occultalus csl intcntio rccta , undc Grego-<br />

rius: sic sit opus in publico , ut tanicn iiitcnlio niancat in occiilto.<br />

3. Quaedam raatrona nobilis in bcatam virginem maximam<br />

devotionem habcbat. Ilacc quandam capcllam juxta domum suam<br />

construxerat el propriuni capGllainim liabciis oinni dic raissam dc<br />

beata virgine audire volebat. Appropiiiquaiite autem festo purifi-<br />

cationis beatae virginis sacerdos ob quoddam suum negotium loii-<br />

gius secessit ct domina die ilio missaiu iiabcre nou potuit, vcl , ut<br />

alibi legitur, omnia quae habcre poterat et vcslimcnta pro amore<br />

virginis dabat. Undc cum chlamidcm dcdissct ct <strong>ad</strong> ecclcsiam irc<br />

nou posscl, sine missa illa ea die mancrc oportcbat. De quo cuni<br />

plurimum dolerct, ecclcsiaiu propriam scu cameram intravit, ctante<br />

altare bealae virginis se prostravit. Tuuc subito in cxccssuiu mcn-<br />

lis facta, videbatur sibi, se iu qu<strong>ad</strong>am ecclesia pulchcrrima ct spe-<br />

ciosa collocatam csse, et rcspiciens vidit turbam maximam virginum<br />

in ecclesiam venientem, quas quaedam virgo pulchcrrima dv<strong>ad</strong>cmate<br />

coronata praeibat, cumque omnes per ordinera conscdissent, cccc<br />

turba alia juvenum, qui ct ipsi juxta ordincm conscdcrunl, et ecce<br />

qiiidam maximum ccreorum fasccra dcfcrens cereum primo virgini,<br />

quae caetcras antcibat , dedil cl postea aliis virginibus ct juveni-<br />

bus tribuit, deindc <strong>ad</strong> illaiu niatroiiam \cnit ct ccrcum obtulit, quem<br />

illa libenter accepit. Tunc per choruni respiciens vidil duos cero-<br />

:

l(i() Cap. XXXVll. De purificatione beatae Mariae virgiuis.<br />

fcrarios, subclvaconuin; (Ijaeonum et saccrdotem sacris indiitos ves-<br />

tibus <strong>ad</strong> altare procedentcs, tamquam missarum soilcmnia ceiebrare<br />

volentcs. Videbatur autom sibi , quod acoliti csseut Vincentius ct<br />

Laurentius , dyaconus et subdyaconus duo angeli , ct sacerdos au-<br />

tem Cliristus. Facta autcm confcssione duo pulclierriml juvenes in<br />

medium cliori ierunt ct oHicium missae alta vocc ct devotissimc in-<br />

ccperunt et cacteri , qui iii choro erant, prosequuiitur. Cum autem<br />

<strong>ad</strong> oblationcm vciitum fuisset, rcgina virginum ct caeterae virgincs<br />

cum aliis , qui crant in clioro , cereos suos saccrdoti , ut moris cst,<br />

flexis genubus obtuleruut , cum aHtcm sacerdos iilam matronam ex-<br />

speclaret, ut sibi cereum suum oiTerret, ct illa ire nollet, misit <strong>ad</strong><br />

cam rcgina virginum pcr inuitium , quod rusticitalciu faccrel , quod<br />

sacerdotem tamdiu cxspcctare permitteret. llla autem rcspondit.<br />

quod sacerdos iii missa sua proccderet, quia cereum snuui sibi<br />

iion oITcrrct. Tniic iteruiu rcgina alium luintiiini misit, cui similitcr<br />

illa respondit , quod ccrcuin sibi datuin penitiis iiulli darct, scd ii-<br />

lum ex devotione teiieret. Regina autein virginum nuntio pracccpit<br />

dicens : v<strong>ad</strong>e cl itcruiu eain roga, ut cereum olTerat •) si non au-<br />

tcm, ipsum de nianibus ojus violentcr auleras, (Jiiiuque nuntius<br />

ivisset ct illa rogantem audire recusaret, dixit se in niandatis ha-<br />

bere. utipsum ab ea violcnlor aufcrret. Tuiic ille cum magna vio-<br />

lcnlia ccreuiu ipsum auferre conabatur, illa aiilom fortiiis tonoJjat<br />

et se viriliter defendcbat, cumque ionga lierel allcrcatio et hinc<br />

inde cercus violentius traheretur, subito cereus fractus csl ct me-<br />

dietas in manu nuiitii et alia mc<strong>dicta</strong>s in niaiiu ipsius doniinac rc-<br />

mansit. Ad Iianc igitur vehcmentcm fractioncm illa subito <strong>ad</strong> se<br />

rcdiit ct sc juxta altare . ubi se posucrat , invcnicns cercum fra-<br />

ctuni iu manu sua ropcrit, dc quo valdc <strong>ad</strong>miians immonsasgratias<br />

bcatae virgini roddidit, quae eam sine missa illa dic remanerc iion<br />

|icrmisit , scd tali oflicio intcrossc fecit. IJIa autcm ccrcuni diii-<br />

gcnter reposuit ct pro maximis reliquiis reservavit, sed et omnes,<br />

lU dicilur, qui tunc langobantur dc co , a quacumque dctinebantur<br />

infiruiitale , prolinus liberabaiitur. — — — 3. Quaedam alia nia-<br />

Irona cuin essct gravida. qu<strong>ad</strong>am noctc iii somnis vidit se portarc<br />

qiioddam vcxillum, quod colorc sanguiiico orat linctum, Evigilans<br />

autem continuo scnsum aniisit, quam dyabolus <strong>ad</strong>co ludiiicabat, ut<br />

vidcretur sibi , quod christianam iidem, (|uaiu hactenus liabucral,<br />

I) ll.T 3crli)si .illiiiiolii'5 fx Uil'' libr. pro vuly.ni li'Clioiie siii.

Cap. XXXVlll. De sancto Blasio. 167<br />

iutei' mauiillas haberct et tameii contitiuo exiiet. ^iuAd tiiiii iiiilla-<br />

temis ciiiari posset, iii qu<strong>ad</strong>am ecclesia beaiae viigiiiis iii lesto pii-<br />

rliicationis pernoctavit et integram sanitatem recepit.<br />

C\P. XXXVltl.<br />

De ^ancto Blasio.<br />

Biasius quasi blandus vel Blasius quasi belasius a bela , ((uud<br />

usl habitus, et syor parvulus. Fuit cniin blandus pcr dulcedinem<br />

scrmonum , habitus pcr habilus virtutum parvulus per huiuilitatem<br />

,<br />

morum.<br />

Blasius cum omni mansuetudinc ct sanctitate pollcret, christiani<br />

eum in Sebaste civitatc Capp<strong>ad</strong>ociae in episcopum clegerunt, qui<br />

episcopatu susceplo ob Dyocletiani persctutionem spcluiicam petiil<br />

et ibi cremiticam vitam duxit, cui avcs pabulum affcrcbaiit ac fere <strong>ad</strong><br />

eum unanimiter conlluebant ct, diim usquc imponeretmanum iis be-<br />

nedicens, non rcccdebant ab eo. Dcnique si quae inlirmabantur, <strong>ad</strong><br />

ciim continuo vcnicbant ct sanitalcm <strong>ad</strong> intcgrnm reportabant.<br />

Praescs igitur illins rcgionis dum niilitcs suos <strong>ad</strong> venandum misis-<br />

set ct ilii in vannm alibi laborantes <strong>ad</strong> tantrum sancti Blasii casuper-<br />

veiiissent, magnani ibidcia bestiarum niultitudincm ante ipsnm stan-<br />

tium repereruiit, quas dum nullatenus caperc posscnt, attoniti suo<br />

domiuo nuntiarunt, qui statim milites plurcs misit ct, ut ipsum cum<br />

omnibus thristianis <strong>ad</strong> se <strong>ad</strong>dutcrcnt pracccpif , in ipsa autem nocte<br />

ter Christus ei apparuit dicens: siirgc el olTcr niilii satiilitium.<br />

Eccc autem <strong>ad</strong>vcncrunt milites dicentcs : egredere , votat tc prac-<br />

scs. Quibus rcspoiulit sanctus- Blasius: bcnc venistis, lilii, imnc vi-<br />

dco, quod Dcus non est oblitus mci. Pcrgens vcro cum iis iiun-<br />

quam a praedicatione cessavit et coram iis mirabilia multa fecit.<br />

Tunc mulier quaedam filiuni suum moricntem. in ciijus gutturc os<br />

pistis transvcrsum erat, <strong>ad</strong> pedcs ejus attulit ct ut sanaretur, eum<br />

latriniis postulabat. Santtus vcro Blasius super eum manus impo-<br />

iiens oravit, ut puer ille et omncs, qui in ejus nomine aliquid pe-<br />

icrcnt, sanilalis beiicliciuiu obtinerent . ct statiui sanatus cst. Mu-<br />

licr quaedam paupcrcuia unum solum porcum habcns , quein tamen<br />

violcntcr lupus rapuciat. santtuni Blasiuin deprecabalur ,<br />

ul<br />

sibi

16^ Cap. XXXVlll. De sancto niaslo.<br />

leddi futciet siiiini porciini , qui subridens dixil : inulier nuli tontri-<br />

slari, reddetur tibi porcus luus. Continuo lupus venit et portum vi-<br />

duae reddidit. Ingrcdiens Blasius civitaten) jussu principis tarceri<br />

niancipatur, alia vero die jussit pracses ipsuin sibi praesentaii,<br />

(jueui vidcns blandis sernionibus salutavit dicens : gaudo Blasi amicc<br />

deorum. Cui Blasius: gaudc et tu optiinc pracscs , sed nc dicas<br />

cos Dcos scd daenioiics , quia acterno igiii cum bis, qui eos hono-<br />

rant, tr<strong>ad</strong>untur. Iratus pracses cum fustibus caedi jussit ct in car-<br />

terem refrudi fccit, cui Blasius di\it: insensate speras per poenas<br />

luas Dei mei a me aufcrrc amorctn , qui ipsum iii me habeo corro-<br />

boratorem? Audiens haec vidua illa, cui porcum reddidcrat, por-<br />

cum ipsum occidit et caput cum pedibus , candcla et panc <strong>ad</strong> san-<br />

ctum Blasium deportavit; ille grafias agens comedit sibique dixit<br />

singulis annis tandelam iii ccclesia nominis mci offeras , et tibi et<br />

quiciimquc hoc fecerit , bene erit. Quod scmper cgit et sibi pros-<br />

pcritas multa fuit. Post hoc cum eductum praescs a carccre <strong>ad</strong><br />

Dcos inclinare non posset, jussit eum in ligno suspcndi et carnes<br />

t\jHS cum fcrrcis pcctinibus laniari ct sic ilerum in carcercin rcpor-<br />

tari. Septcm ergo muliercs sequentcs guttas sanguinis colIigebTint,<br />

quae mox tenentur et <strong>ad</strong> Deorum sacriiicium compelluntur. Quac<br />

dixerunt: si vis ut Deos tuos <strong>ad</strong>orcmus , cum rcvercntia mitlc eos<br />

<strong>ad</strong> stagnum , ut facicbus ablutis mundius <strong>ad</strong>orarc possimus. Lae-<br />

tus praeses efficitur et citius qtrod dixcrat <strong>ad</strong>implctur. Illi vcro<br />

Deos airipuerunt ct cos in slagni mcdium projcccruut dicentcs: si<br />

Dei sunt, vidcbimus. Quod praeses audicns et prae ira insaniens<br />

ct se ipsum percuticns dixit ministris : cur non tenuistis Deos nos-<br />

tros , nt non mittercntur in profundum laci? cui dixcrunt: dolose<br />

tccum locutac sunt muliercs ct eos in staguum projeccriint. Gui<br />

inulieres: Deus vcrus dolos non palitur, sed et si Dii fuissent, prac-<br />

scivisscnt utique , quid iis faccrc volcbamus ; ct iratus prae-<br />

.ses jussit plumbum liquefactum ct pcctincs ferreos el VII lori-<br />

cas igne candentcs cx una parte parari et ex alia VII camisias<br />

afferri iiiicas. Quo diccnte, nl ex iiis , quod mallciit, cligcrcnt,<br />

iiiia illarum duos parvulos liabens audactcr cucuriil cl lincas canii-<br />

sias actipiens in caniiiuim projccil. pueri vcro nialri dixcrunt: iion<br />

iios matcr dulcissima posl te rclinquas , scd sicul nos rcplesti dul<br />

tcdiiic lactis, sic iios rcplc dulcedine regni toclcstis. Tunc pracsc;<br />

jussil oas .siispcndi (•! (ariies caruin pettinibus feircis laniari, qua<br />

iiim (ariies iil nix allii,s:simac craiit ci pro sanguinc lai lliicbaiil.<br />

:

Cap. XXXVIII. De sancto Blasio. lt)9<br />

Cum aulcm siipplicia invilae feiTciit , aiigeliis clomiiii <strong>ad</strong> eas veiiit<br />

ct eas viriliter coiifortavit diceiis : nolite timcre, boims enim ope,ra-<br />

lius, qui bene incepit et bene perficit et a conducentc se bcnedicti-<br />

onem meretur pro completo opere et mercedem accipit pro labore<br />

et gaudium possidet pro merccde. Tunc praeses jussit cas deponi<br />

ct in caminum milli, quae divinitus cxstincto igne cxierunt illacsae.<br />

Quibus praescs: jam nunc magicam artein diiuittitc et Dcos nostros<br />

<strong>ad</strong>orate. Quae responderunt: perfice quod cocpisli, quia jam <strong>ad</strong> re-<br />

gniim coeleste vocatae sumus. Tunc ille data sentcntia eas decol-<br />

laii mandavit, quae duiu decollari dcbcrent, flcxibus genubus <strong>ad</strong>o-<br />

raverunt diccnles: Dcus qui nos a tcncbris separasti et in lucem<br />

dulcissimam <strong>ad</strong>diixisti, qui nos sacriiicium tuum fecisti, aninias nos-<br />

tras suscipe ct <strong>ad</strong> vilam aetcrnam facias nos pervcnirc. Et sic<br />

truncalis capitibus <strong>ad</strong> doiuinum migraverunt. Post boc jussit prac-<br />

ses Blasiuin sibi praesentari et dixit ei : vel nunc <strong>ad</strong>ora Dcos vel<br />

non. Cui Blasius: iinpie non limeo minas tuas, age ut vis, corpus<br />

euim meum pcnitus tibi tr<strong>ad</strong>o. Tunc jussil mitti in stagnum. Ipsc<br />

vcro aquam signavit et mox slcut terra arida fixa permansit ; dixit-<br />

que: si veri sunt Dei vestri, ostcndite virtutem eorum et ingredi-<br />

mini buc. Ingrcssique LXV viri stagnum continuo suiit submersi,<br />

Angelus autem domini desccndens dixit ei: egredere Blasi et coro-<br />

nam tibi a Deo paratam suscipe. Cuinque exiisset, dixit <strong>ad</strong> eum<br />

praeses: omnino decrevisti non <strong>ad</strong>orare Deos? Cui Blasius: co-<br />

gnosce miser, quia Christl servus suui iicc daeraoues <strong>ad</strong>oro. Et<br />

statim jussit eum decollari, ipsc autem oravit <strong>ad</strong> dominuni , ut qui-<br />

cunqiie per infirmitatcm gutturis vel alia quacunque infirmitatc cjus<br />

patrociuia postularet, exaudiretur ct continuo libcraretur. Et eccc<br />

vox de coclis <strong>ad</strong> euiu venit, quod sic fierct, ut oravit, sic((ue ') cum<br />

duobus puerulis decollatus est circa annos domini CCLXXXIIl.<br />

1} Rc-ccut. <strong>ad</strong>diint prne II o 111 iii a l II s saiirlus.

170 Ciip. XXXIX. De saucta Agatlia virgiue.<br />

CAP. XXXIX.<br />

De ^aiieta A;^at1ia virgiiie.<br />

A^allia diiidir ab agios , qiiod esl saiiclus , et tiioos Dciis,<br />

qiiasi sancta Dci. Tria eiiiin simt, sicut dicit Clirjsostoiniis , quae<br />

baiictiuii faciiint, et illa pcrfecte fueriint in ca, scilicet cordis uiun-<br />

ditia, spiritus saiicti praesentia, bonoruin operum afflucntia. Vel<br />

dicitur ab a , quod est sinc , et geos terra , et tlieos Deiis , quasi<br />

Dea sinc terra, id est, sine amore tcrrenoruin. Vel ab aga, quod<br />

est loquens , et Ihau consumniatio , quasi consuinmate et perfecte<br />

loqucns , quod patet in suis responsis. Vcl ab agath , quod est<br />

servitus, et tTiaas supcrior, quasi servitus supcrior: et hoc proptcr<br />

illud quod dixit: summa ingenuitas esl ista etc. Vel ab aga, qiiod<br />

est solcmnis , ct thau , consninniatio, quasi solemniter consumniala,<br />

id cst scpulta, quod patot in aiigclis, qui eam sepclicrunt.<br />

Agatha virgo ingenua et corpore pulcherrima in nrbc Catanien-<br />

sium Deum scnipcr in omiii sauditale colcbat, Quintianus autcm<br />

consularrs Siciliae, cum csset ignobilis , libidinosus, avarus et ydo-<br />

lis dcditus, beatam Agatham comprehenderc nitebatur, ut quia ernt<br />

igno];ilis, comprehcndcndo nobilcm timerctur, quia libidinosus , cju.s<br />

pukhiiludiiic frucrclur, quia avarus, ejus divitias raperct, quiajdo-<br />

lolalra, Diis eain faccret immolare, fecitque eani <strong>ad</strong> sc <strong>ad</strong>duci. Quae<br />

cum <strong>ad</strong>ducla essct et cjus immobile propositum cognovissel , tr<strong>ad</strong>i-<br />

dit eam cuidain merelrici , nomiiie Aphrodisiae et iiovein liliabus<br />

ejus cjusdem turpiludinis, ut pcr XXX dics su<strong>ad</strong>ercnt ct quoniodo<br />

ejus animum immularcnt. El modo promiltcndo lacla modo ter-<br />

rcndo aspera sperabant eain a bono proposito rcvocarc , quibus<br />

beala Agalha dixit: mcns mea super pcliam solidala est et iii<br />

^hristo fuiidata, vcrba vcslra vcuti suiit, promissioiies vcstrac plii-<br />

viac, tcrrorcs veslri llumina suiit. Qiiae quaiiluunis impugiiant, slat<br />

fundainentum domus mcac, c<strong>ad</strong>erc noii valebit. Uaec auleni diceiis<br />

flebat (|uoIidic el orabat sitiens <strong>ad</strong> martirii iialmam pervcnirc. Vi<br />

dcns igitur Aplirodisia ipsaiu immobiiem pei)iiaiicre dixit Quiiiliaiio :<br />

raciliu.s possunt sa\a molliri el ferruni in plunibi mollitiemconverti,<br />

quam ab iiilentionc chrisliana mens istius puellac convcrli scu re-<br />

vocari. Tuik QiiiMlianus fecit cam <strong>ad</strong> se <strong>ad</strong>duci el ait illi: tujus<br />

condilioiiis cs? (Jii illa: iioii solum ingcnua . sed el .-^peclabilis

Cap. XXXIX. De sancta Agatha virgiue. 171<br />

geiiere, ut omnis pareiitclci inea testatiir. Ciii Quiiitianus : si ingo-<br />

nua es, tur moribus te servilem personam liabere ostendis ? lila<br />

respondil: quia ancilla Christi sum , ideo servilem meani exhibeo<br />

pcrsonam. Quinlianus dixit : si te ingcnuam dicis, quomodo ancil-<br />

iain asseris ? Illa respondit: suiuma ingenuitas est , in qua servi-<br />

lus Christi comprobatur. Quintiaiius dixil: elige quod volueris, aut<br />

scilicet Diis sacriHcare aut diversa supplicia sustinere. Cui Agatha:<br />

sit talis uxor tua, qualis Venus Dca tua, et tu talis sis, qualis fuit<br />

Deus tuHS Jupiter. Tunc Quintianus jussit eam alapis cacdi di-<br />

ceus : in injuriam judicis noli temerario ore garrire. Agatlia rc-<br />

spondit: miror te virum prudentcin <strong>ad</strong> tantam stultitiam devolutum,<br />

ut illos dicas Deos tuos esse, quorum vilam non cupias tuam coii-<br />

jugem vcl te imitari , ut dicas tibi injuriam fteri , si eorum vivas<br />

excmplo. Nam si Dei tui sunt boni, bonum tibi optavi, si aulem cx-<br />

secraris corum consortia, mccum sentis. Quintianus dixit: quid inihi<br />

superfluus verborum cursus? Aut sacrilica Diis aut te faciam di-<br />

versis suppliciis inlerire. Agatha respondit:si feras milii promittas,<br />

audito Cliristi nomine mansuescunt , si igncm <strong>ad</strong>hibcas , dc coelo<br />

mihi rorcm salvilicum angcli miiiislrabunt , si plagas vel toriucnta<br />

ingcras , habeo spiritum sauctnm , per quem despicio univcrsa.<br />

Tunc JHSSil cam tralii <strong>ad</strong> carccrcin, quia voce cuiu publicc confuu-<br />

debat, <strong>ad</strong> qucm lactissime et glorianter ibat et quasi <strong>ad</strong> cpulas in-<br />

vitata agoncm suum domiuo comniendabat. Sequcnti die dixit ei<br />

Quintianiis: abnega Cliristum ct <strong>ad</strong>ora Deos. Quac cuni rcnueret,<br />

jussit eam in equulcum suspendi ct torqueri, dixitque Agatha : cgo<br />

itf his poeuis ita dclcctor, sicut qui bonum nuntium audit aut qui<br />

videl, quem diu desideravit, aut qui inultos tlicsauros invcnit. Non<br />

cniiu potest triticum in horreum poiii, nisi theca fucrit fortiter cou-<br />

cultata et in paleis rcdacta, Sic anima luea non potest intrarc in<br />

par<strong>ad</strong>isum cum palina martirii , nisi diligenfer feceris corpus meuni<br />

a carnilicibns attrcctari. Tunc iratus Quiniianus jussit ejus inaniil<br />

lam torqueri et tortara dinlissime jussit abscidi. Cui Agatlia: iin<br />

pie trudelis cl dirc Ijranue, non es confusus amputare in fcniina.<br />

quod ipse in matre suxisti ? Ego habeo inamillas integras in ani-<br />

nia nica , cx quibus nutrio omnes sensus mcos , quas ab infaiitia<br />

domiiio cunsccravi. Tunc jiissit eain in carcereni redpi prohibens<br />

ingressum mediconiiu et panem vel aquaiu ,sibi ab aliqiio minis-<br />

irari. Et eccc cirta inediam noclem vciiit <strong>ad</strong> eaiu quidam seucx,<br />

quem antcccdcbat pucr luminis porlitor. diversa sctum rcreiis me

172 Ciip. XXXIX. De saucta Agatha vlrglue.<br />

dicauieiil;* et divit ci : licct consularis iiisamis toniiciitis te afflixe<br />

rit , tii cuin tuis respoiisis aiupliiis atflixisli ct licet ubera tua tor-<br />

scrit , sed illius ubertas iii ainaritudineni converlctur, ct quoniam<br />

ibi eram , quando hoc patiebaris , vidi , quia inainilla tua potcst<br />

curam salutis suscipcre. Cui Agatha: niedicinam carnalcm corpori<br />

nico iiunquani cxhibui, ct turpc est, ut, quod tamdiu scrvavi , uiiac<br />

pcrdani. Dixit ci scncx: lilia, ego christianus suni , iie vcrccundc-<br />

ris. Cui Agatlia: ct undc vcrccundari possum, cum tu sis scncx ct<br />

graudacvus , ego vero ita crudelitcr laccrata , quod iicmo de nic<br />

possit conciperc voluplatcin. Sed ago tibi gratias , doniine pater,<br />

quia sollicitudincm tuam mihi impeiulcre dignatus es. Cui ille: ct<br />

qnarc noii pcrmittis , ut curcm te? Agatlia rcspondit: quia habeo<br />

domiuum Jesum Cliristum, qiii solo vcrbo curat omnia ct scrmone<br />

reslaurat univcrsa. liic si vult, potest nic continuo curare. Et siib-<br />

ridciis sciiior dixit; ct cgo apostolus ejiis sum ct ipse me misit<br />

<strong>ad</strong>^c ct iii iiominc cjiis scias te csse sanatam, et conlinuo Petrus<br />

apostolus disparuit. Et procidcns bcata Agatba gratias ageiis in-<br />

vciiit sc undique sanatam el niamiilam suam pcctori restitutam.<br />

Cuiu crgo ex immcnso luniine custodes tcrriti aufugisscnl et aper-<br />

tum carccrcm reliquissent , rogant cani quidain , ut abircl. Absit,<br />

iiiquit , ut fugiam et corouam patieiitiae perdam ct custodes meos<br />

triliulationibus tr<strong>ad</strong>am. Post dics quattuor dixit ci Quiiitianus, ut<br />

Deos <strong>ad</strong>orarct, nc graviora supplicia sustincret. CuiAgatlui: vcrba<br />

tua fatua sunt ct vana, aercm niaculantia ct iniqua. Miscr sine<br />

inlellcctu, quomodo vis, ut lapides <strong>ad</strong>orcm et Dcum coeli , qui mc<br />

saiiavit, diinittam ? Quintianus dixit: ct quis te sanavil? Cui Aga-<br />

tha: Christus lilius Dci. Quintianus dixit: ilerum tu Christum au-<br />

dcs iiominarc, qucm ego nolo audirc ? Agatha dixit : quamdiu vi-<br />

xcry, Christum cordc et Uibiis invocabo. Quintianus dixit: nuiic vi-<br />

debo, si Cbristus tc curabit. Et jussit tcstas fractas spargi ct sub<br />

tcstas carboncs ignitos mitti ct ipsain dcsuper nudo corporc volu-<br />

tari. Quod cum lieret, eccc terrac motus iiimius factus cst, qui<br />

totain civilaleni ila concnssit, ul pabilium corrucns duos consiliarios<br />

Quinliaiii opprimcrcl ct omnis populus <strong>ad</strong> eum coucurrerclclamaiis,<br />

qiiod propter iiijiistum Agathae criiciatum talia patcrcntur. Tiiiic<br />

Quiiitianus c\ uiia parle tcrrae niotiim , ex alia scditioncm populi<br />

mcliicns ipsam ilcruin in carccrcm rccipi jussil , ubi sic oravit di-<br />

ccns: (lomiiie Jcsu Chrisle, (|ui mc crcasli ct ab infaiilia CHstodisli,<br />

qui corpus iiiciiin a pollulioiic scrvasli ct a nic ainorcni sacculi abs-

Cap, XXXIX. De sancta Agatlia virgiue. 173<br />

tulisti, et qui tormcnta nio vincere fccisli et in iis virtutein pa-<br />

tientiac tribuisti, accipe spiritum meum et jnbe lue <strong>ad</strong> tnam misc-<br />

ricordiani pervenire. Haec cuui orassct , cum ingeuti vocc spiritum<br />

tr<strong>ad</strong>idit circa annum domini CCLIII sub Daciano ') imperatorc. Cum<br />

autem fidelcs ciuu aromatibus corpus ejus condirent et in sarco-<br />

phago collocareHt, quidam juvenis scricis indutus cum plus quam<br />

ccntum viris pulchcrrimis et ornalis ac albis indutis, qui nunquam<br />

in illis partibus visi fuerant, <strong>ad</strong> corpus ejus vcnit et tabulam mar-<br />

morcani <strong>ad</strong> caput ejus poncns ab oculis omnium statim disparuit.<br />

Erat autcni in prae<strong>dicta</strong> tahula scriplum : mcntcni sanctani, sponta-<br />

neam , honorcm Deo et patriac iiberalioncm. Quod sic inteilii^itur<br />

mentcm sanctam habuit, spontancam sc obtulit, honorcm Deo dedit<br />

et patriac liberationem fecit. Et hoc miraculo divulgato etiam gen-<br />

tiles et Judaci sepulchrum ejus plurimuni venerari cocperunt. Quin-<br />

tianus autem , dum <strong>ad</strong> ejus investigandas divitias pcrgeret, duobus<br />

cquis inter sc -) fremitum dantibus calcesquc jactantibus unus euni<br />

morsu appctiit , alter calcc pcrcussum in flumine projccit , ila quod<br />

corpus ejus nusquam potuit inveniri. Revoluto anno circa dicm na-<br />

talis ejus mons quidam maximus circa civitatcm ruptus cructavit<br />

inccndium, quod quasi torrcns de monte desccndens et saxa terram-<br />

que iiquefaciens <strong>ad</strong> urbcm cum magiio impetu vcniebat. Tunc pa-<br />

ganorum multitudo desccndit de monte ct <strong>ad</strong> scpulchrum ejus fu-<br />

giens velum, undc coopertum erat scpulchrum, arripuit ctipsum sta-<br />

tuit contra igncm statimque in dic natalis ipsius virginis ignis ste-<br />

lit et ultra ullatcnus non processit. De hac virgine dicit Ambro-<br />

sius in praefatione: o felix et inclita virgo , quac meruit domini )<br />

pro laudc martirium fidelis sanguine clarificarc suum. illustris<br />

ct gloriosa gcmino illustrata dccore , quae inter tormenta aspera<br />

cunctis praelata miraculis et mistico pollens sufFragio apostoli me-<br />

ruit visitatione curari. Sic nuptam Christo susceperunt aethera,<br />

sic humani artus gloriosa fulgent obsequia, ut angelorum chorus<br />

sanctitatem mentis et patriae indicat liberationcm.<br />

J) RfC. <strong>ad</strong>diiiil. alins Dpcio. 2) Rec. J*"gimt : f re in e n t i hu .s d p ii t i<br />

l>iis calcesque. 3) Ed. Fr. ita legit, sed Receiit. in-ael'eniiit : ddniin<br />

|i r o 1 n 11 de f i d el i s in ar tiris sangii inein cl a rif icare snu iii.<br />

;

174 Cap. XL. De sancto Vedasto.<br />

CAP. XI.<br />

I>e isaneto Vedasto.<br />

Vedasliis qiiasi vcro dans aestns , (|uia vere sihi (letlit aestns<br />

afflictionis ct poenitentiae, vcl qiiasi vaeh distans. quia vacli aetcr-<br />

nnui ab eo distat. Naiii damuati seuipcr diccnt: vaeli, scilicet qnia<br />

nenm olTendi , vaeh quia dvabolo consensi, vaeh quia uatns fui,<br />

vaeh quia mori uon valeo, vaeh quia tani uialc torqneor, vach quia<br />

nnuquam liberabor.<br />

Vedastus a beato Remigio in Atrebatensem episcopnm ordina-<br />

tus fuit; qui cum <strong>ad</strong> portam civifatis venisset ct ibidcm dnos pau-<br />

jlcres, ujiuffl caecum et alium claudnm petenlcs clccuiosinam rcpcris-<br />

set, dixit iis: argcntum et aunun non est mihi, qnod autem habeo,<br />

vobis do. Et facta oratione utrosque sanavit. ('ura autem in qu<strong>ad</strong>ani<br />

ecdesia dcrclicta ct vepribus operta Inpns habitaret , ciilcm prac-<br />

cepit, nt inde fngerct nec ultra illKC redire andcret, quod ct failnni<br />

est. Deuique cnm verbo et opere mullos convertissct . qn<strong>ad</strong>ragesi-<br />

mo anno sui episcopatus vidit columnam igncam a coclo usque in<br />

domum suam descendentem. Qui linem sunm <strong>ad</strong>esse considerans,<br />

post modicum in pace quievit circa annum domini DL. Cum autem<br />

corpus ejus transfcrrctur , Audoniatus prac scnio caccus . dolcns<br />

qnod corpus Christi viderc non polerat, mox Inmcn rccepit , sed<br />

postmodum <strong>ad</strong> votum suam lumen amisit.<br />

CAP. \LI.<br />

De saiicto Aiiiaiido.<br />

Amandus dicitur, quia amabilis fuit: habuit cnim Iria in se<br />

quac faciunt hominem amabilcm. Prinium est societasgrata. Provcrb.<br />

XVllI: vir amabilis <strong>ad</strong> sociclatem niagis amicus cst quam fra-<br />

ter. Sccnndnm est convcrsationis honestas et sic dicitur de Estlier<br />

II. , quod omnium oculis amabilis vidcbatnr. Tcrtium cst probila-<br />

lis virtuosilas: II. Kc^ I Saul ct Jonathas amabilcs et dccori.

Cap. XLI. De sancto Amanflo. 175<br />

Aiiiaiicliis ex nobilibiis parentibns ortiis monastcrimn introivit<br />

Oiii (liim per inonasteriuin ainbulaiet, qnentlani niaxiinum serpentem<br />

iiivenit, quem statim virlute trntis ct oraiionc <strong>ad</strong> foveam niiiiquain<br />

iiitle cxilurnra redirc coegit. Veniens autem <strong>ad</strong> scpulchrHin sancti<br />

Martini, annis quindccim ibi mansit cilicio indutns et aqua ac pano<br />

hordeaceo siistentatus. Post hoc duin Romain ivisset, et in ecclesia<br />

sancti Petri iu orationc pcruoctaret, custos ecclesiac ipsum irrcvc-<br />

rcnter foras cjecit. Qiii duin <strong>ad</strong> <strong>ad</strong>monitionem sancti Pctri, qui sibi<br />

antc forcs ccciesiac dormicnti apparuit, <strong>ad</strong> Gallias ivisset ct ibideiu<br />

regem Dagobeituin pro suis criminibus increparet, iratus rcx eiim<br />

dc suo regno cjccit. Dc:iique c.nn rcx lilium non habcrct ct ora-<br />

lione facta <strong>ad</strong> domiuum lilium habuissct, cogilarc cocpit, a quo in-<br />

fantem suum fac-erct baptizari , vcnitqac in menteni cjus , nt ab<br />

Amando cum baptizari faccret. Quaesito igilur Amando ct <strong>ad</strong> rc-<br />

gcm <strong>ad</strong>ducto, rex <strong>ad</strong> pedes ejns prostcrnitur rogavitque , ut sibi<br />

indulgeret ct suum filium, qucm sibi dominus dcderat, baptizaret.,<br />

lllc vcro primaiu petitioncm bcnigne concessit, sed saecularibus ne-<br />

gotiis implicari metuens , secundam renuit et abscessit. Tandem<br />

victus precibus aiinuit voto regis; qucm cum baptizaret, taceiitibus<br />

cunctis iufans respondit: amcn. Post hoc rex ipsum in ') terra jacen-<br />

tem in episcopum sublimari fccit. Qui cum a plerisquc yerbum<br />

pracdicationis contcmni vidcret, in Vasconiam ivit. Ubi cuni qui-<br />

dam joculator vcrbis cjus irriderct, a dacmonc arripitur et propriis<br />

dentibus se discerpens, quod viro Dci injuriam fecerit, confitetur<br />

et statim niiserabiliter inoritur. Diim autem qu<strong>ad</strong>am vice manus la-<br />

varet, quidain cpiscopus aquain illam scrvari fccit,' de qua quidam<br />

caecns postmodum curatus fuit. (ium in quodam loco dc voluntatc<br />

rcgis monasterium constiiucre vcllct, quidaiu cpiscopus proximac ci-<br />

vitatis moleste hoc sustinens misit famulos suos , ut aiit ipsnm oc-<br />

ciderent vel iudc cjicercnt. Qui venicntcs eidem dolose dixcrunt, nt<br />

secum pergcrct et sibi locum aptum <strong>ad</strong> raonastcriuui ostcndcrent.<br />

Ille autcm malitiam illorum praecognosccns nsquc <strong>ad</strong> cacumen mon-<br />

tis, ubi euin occidere cupiebant, cum iis ivit, eo quod inultuin mar-<br />

tirium affectaret. Scd eccc tanta pluvia ct tcmpcstatc mons tcgi-<br />

lur, ut sc rautuo viderc uon posscnt , et jam sc mori putantcs pro-<br />

slrati vcniam postulabant et nt eos vivos abire permitteret , exora-<br />

bant. Qui orationem clTudit et scienitatcm raaximani impctravit.<br />

J) Rerpnt. Ipgunt ipjiiiii i ii T r n ( p r l ense m episcopnin.

176 Cap. XLII. De sancto Valenrino.<br />

Illi orgo ail propiia rediernnt et sanitus Aiuandus ev<strong>ad</strong>ens el mulia<br />

nlia luiracula faoiens in pace (juievit. Floruit circa annum doiuini<br />

nCLlII tenipore Eraclii.<br />

CAP. \in.<br />

De isaiicto Taleiitiiio.<br />

Valontinus dicilur quasi valoreiu tenens . hoc est, in sanctitate<br />

persevorans. Vel dititur Valentiuus, quasi valens t^ro, id est, miles<br />

Christi. Miles dicilur valens, qui nuuqnam cecidit, fortitcr ferit, sc<br />

valenter defeudit, potenter vincit. Sic Valentinus non cessit niarti-<br />

rium Yitando , percussit jdololatriam evacuando , defendit fideui ')<br />

communiendo, vicit palicndo.<br />

Valentiuus revereudus presbiter fuit, quem Claudius imperator<br />

<strong>ad</strong> se <strong>ad</strong>duci facieus intorrogavit dicens: quid est Valentino"? cur<br />

amicitia nostra nou frucris, ut Dcos uostros <strong>ad</strong>ores et superstitio-<br />

nem luae abjicias vanitatis. Cni'Valentinus: si gratiam Dei scires,<br />

isla noquaquam diceres, sed ab ydolis aniuium revocaros et Doum,<br />

qui est in coelis , <strong>ad</strong>orares. Tnnc quidam . qui Claudio <strong>ad</strong>stabat,<br />

dixit: quid vis dicere, Valentiuc, de sauctitatc Deorum nostrorum?<br />

Cui Valentinus : ego de iis nil dico , nisi quod fueruut homiues mi-<br />

seri et omni immuudilia pleui. Ad qucm Claudius: si Christus ve-<br />

rus Deus est, cur mihi uon dicis, quod verum est? Cui Valenti-<br />

nns: vere Christus solus est Deus , in queui si credideris , anima<br />

tua salvabitur, respublica augcbitur ,<br />

omuium<br />

iuimicoruui tibi victo-<br />

ria concedetur. Respondens autem Claudius <strong>ad</strong>stantibus dixit: viri<br />

Romani audile , quam sapicuter et recte homo loquitur istc. Tunc<br />

divit praefectus: scductus ost imperator: quomodo deseromus, quod<br />

ab iufantia tenuimus ? El tunc cor (ilandii iiuniutatum ost Tra-<br />

ditur autem cuidam priucipi in cuslodiam el cum iu domum ojiis<br />

ductus fuisset, dixit: domino Josu Christo , veruiu luiuoii. illuiniiia<br />

(jitniuiu istam . ut to veruiu Deuiu coguoscant. Cui pracfectus: mi-<br />

ror tc diccntom, quod Christus est Inmen: equidem si filiaui moaiii<br />

diu caccam illuminaverit, faciam ,<br />

r Rpr. Ipsiinl ronfitPinlo.<br />

quaecunque<br />

praeceperis. Tunc

Cfip. XLIII. De sancta Juliana. 177<br />

Valentinus orans ejus filiani i-accam illninuiavit et omnes de domu<br />

sua convertit. Tunc imperator Valentinum decollari praecepit circa<br />

annum douiini CCLXXX.<br />

CAP. XIIII.<br />

De sancfa «Jnliana.<br />

Juliana dum EiUogio praefecto Xicomediae desponsata esset et<br />

nollet sibi aliquatenus copulari , nisi reciperet fidem Christi, jussit<br />

eam pater suus cxspoliari et gravissime caedi ac ipsi praefecto<br />

tr<strong>ad</strong>i. Cui praefectus ait: dulcissima mea Juliana, cur me ita de-<br />

lusisti , ut me sic renucres? Cui illa : si tu <strong>ad</strong>oraveris Deum<br />

meum , acquiescam tibi, alioquiu nunquam dominus meus eris. Cui<br />

praefectus: doraina mea, hoc facere non possum , quia imperator<br />

amputari faceret caput meum Cui Juliana: si ita times iraperato-<br />

rem raortalem, quomodo vis , ut imperatorem non timeam iramorta-<br />

lem? Fac quidquid vis, quia me decipere non valebis. Tunc prae-<br />

fectus jussit eam gravissime virgis caedi et dimidia die per capillos<br />

appcndi et plumbum liquefactum in capite ejus fumli. Quod cum<br />

nihil ei uocuisset , ipsam catenis ligavit et iu carcerera reclusit , <strong>ad</strong><br />

quam venit dyabolns in specie angeli dicens : Juliana, ego sum an-<br />

gelus domini, qui me <strong>ad</strong> te misit, ut tc debeam coramonere, ut<br />

Diis sacritices, ne din crucieris et tara mala morte moriaris. Tunc<br />

Juliana flens oravit dicens : domine Deus meus , ue pcrmitlas rae<br />

perire, sed ostende mihi, quis est, qui mihi talia persu<strong>ad</strong>et. Facta<br />

cst <strong>ad</strong> eam vox, ut ipsum apprehenderet et , quis esset, ipsum co-<br />

geret eum contiteri. Quae cum eum tenuisset et, quis esset, inter-<br />

rogasset, dixit ei, quod daemon esset et quod <strong>ad</strong> eam decipiendam<br />

pater suus misisset ipsum. Cui Juliana: et quis est pater tuus?<br />

Respondit: Beelzebub , qui <strong>ad</strong> omnia mala nos dirigit et facit nos<br />

graviter verberari, qaotiens a christianis fuerimus superati, et ideo<br />

scio , quod malo meo huc veni , quia te superare non potui. Inter<br />

alia, quae confessus cst, dixit, quia tunc maxime a christiauis elon-<br />

gatur, quaudo misterium dominici corporis agebalur et quando<br />

orationes et praedicationes fiebant. Tuuc Juliana retrorsum mani-<br />

bus ipsum ligavit et <strong>ad</strong> terram ipsum dejiciens cura catena, cum<br />

qua erat ligata , ipsum durissirae vcrberavit, dyabolus autem cla-<br />

12

178 Cap. XLIV. De cathedra sancti Petri.<br />

inaiis rogabat eam dicens: doinina mea Juliana, niiserere inei. Tunc<br />

jussit pracfcctus, ut Juliana de carcere educeretur, et exiens trahe-<br />

bat post se daemonem aliigatuin , daemon autcm rogabat eam di-<br />

cens : domina Juliana noli ainplius de me ridicuhxm facere . non<br />

enim potero lUtra in qucmpiam pracvalere: christiani enim dicuntur<br />

miscricordes esse et tu iiuilain de lue miscricordiam liabes. Sicque<br />

pcr totum forum ipsuin traxit et postea iu quandam latrinam ipsuin<br />

projccit. Cum autem <strong>ad</strong> pracfectuiii pcrveuissct , in qu<strong>ad</strong>am rota<br />

<strong>ad</strong>eo est extensa, quod omnia ossa usque <strong>ad</strong> medullarum exitum<br />

sunt confracta, angelus domini autem rotam comminuens ipsam mo-<br />

mento sanavit. Quod videntes, qui <strong>ad</strong>erant, crediderunt et statim<br />

decollati sunt viri quingeiiti et muliercs CXXX. Dcinde cum in<br />

quandam ollam phimbo hquefacto plenam missa fuisset, sed plumbum<br />

velut teraperatum balneuiu factum esset, maledixit praefectus Diis<br />

suis , qui unam pueilam punire non poterant, quac tantam injuriam<br />

iis irrogabat. Tunc jussit eam decoUari : quae dum <strong>ad</strong> decollau-<br />

dum duceretur, daemon, qnem verberaverat , in specie juvenis ap-<br />

parens clamabiat dicens : nolite ei parcere , quoniain Deos vestros<br />

vituperavit et me hac uocte graviter verberavit , rcddite ergo sibi,<br />

quod meruit, cumque Juiiana paululum oculos aperuisset et videret,<br />

quis esset, qui talia loqueretur, daemon aufugiens exclamavit: heu<br />

rae miseruin , <strong>ad</strong>huc puto , quod me vult capere et ligare. Cum<br />

ergo beata Juliana decollata fuisset , praefectus navigans in mari<br />

cum XXXIV viris orta tempestate submersus est. Horum autein<br />

corpora cum raare eructassct. a feris et avibus sunt comesta.<br />

CAP. XIIV.<br />

De catlicdra ^ancti Petri.<br />

Cathedra triplex esse dicitur, scilicet regalis , II. Reg. XXJI:<br />

David sedens in cathedra etc. ; sacerdotalis, I. Reg. I : Heli sacer-<br />

dote sedcnte super scliain ; magistralis , Matth. XXIII : super ca-<br />

thedram Mojsis clc. Beatus ergo Petrus sedit in calhcdra rcgali,<br />

quia fuit priiiccps oinniuni rcgum, sacerdotali, quia fuit pastor om-<br />

niuin clericorum, magistrali, quia fuit doctor omnium cliristianorum.<br />

(iathedra saucti Fclri ab ecclesia festive recolitur, quia tuu(^ beatus<br />

Pelrus apiid Anlioehiaiu iii calhcdiali honore sublimatus fuisse per-

Cap. XLIY. De cathedra sancti Petri, 179<br />

hibetur. Hujiis autem solieniiiitatis institutio quaclruplicem causara<br />

habere vidctur. Prima causa est ; cum enim beatus Pelrus apud<br />

Anliochiam praedicaret, Theophilus princeps civitatis illius eidixit:<br />

Petre, qua ratione populum mcuni subverlis? Cum ergo Petrus<br />

sibi fidem Christi pracdicaret , ille eum yinculari fecit et sine cibo<br />

et potu eum manere permisit, sed cum Petrus jam paene dcliceret,<br />

resuratis tamen viribus elevans oculos <strong>ad</strong> coeluni ait: Jesu Chri-<br />

ste miseroruni <strong>ad</strong>jutor <strong>ad</strong>juva uie in his tribulationibus dchcientem.<br />

Cui dominus respondit: Pctre , credis te derelictum a me? Meae<br />

bonitati derogas, si talia contra me dicere non formides. Praesto<br />

cst, qui tuae subveniat miscriae. Audiens autem Paulus de incar-<br />

ceratione Petri <strong>ad</strong> Theophilum venit et se in mullis operibus et ar-<br />

tibus summum opiiicem essc asseruit, ligna ct tubulas se scirc scul-<br />

pere, tentoria pingere et raulla alia industrie opcrari dixit. Qui a<br />

Theophilo obnixe rogatur, ut in cjus curia sccum consistat Evo-<br />

lutis paucis diebus Paulus <strong>ad</strong> Pctrum absconse in carcerem introi-<br />

vit: qucm vidcns paene mortuum et consumtum amarissirae flere<br />

cocpit et in amplexus ejus quasi flendo delicicbat cl prorurapens<br />

sic inquit: o Petre frater meus, gloria mea, nieum gaudiuni , dinii-<br />

dium animae mcac, raeo introitu resurae vires. Tunc Petrus oculos<br />

aperiens et ipsum cognoscens lacrjmari coepit, sed sibi loqui non<br />

potuit, et accurrcns Paulus vix os ejus aperuit et imponens cibuni<br />

ipsum refocillavit. Cuni autcm Pelrus cibo confortatus luissct, ac-<br />

currens in oscula Pauli ruit et ambo plurinium fleverunt, Paulus<br />

autem occulte rediens Thcophilo dixit : o bone Theophile , magna<br />

cst gloria tua et curialitas tua, honcstatis amica. Dchonestat raulta<br />

bona exiguura malum , reminisccre, quid fecisti illi Deicolae , qni<br />

dicitur Pctrus, velut cssct aliquid raagnum. Pannosus, deformis,<br />

macie consumtus , per omnia vilescit, solo sermone clarcscit; ct<br />

talem decet ia carcerc ponere ? Qui potius si libertatc solita<br />

frueretur, posset tibi in aliquo utilior esse , nam sicut dc illo ho-<br />

mine quidam ajunt, infirraos sanat, mortuos suscitat. Cui Theophi-<br />

lus : fabulosa sunt ista , Paule , quae dicis, quia si niortuos susci-<br />

tare posset, ct se ipsum de carcere liberaret. (iui Paulus : sicut<br />

(^hristns suus a mortuis rcsurrexit (ut dicuut) , qui taraen de cruce<br />

desccndere noluit, sic Petrus (ut ajunt) hoc excniplo se non libcrai<br />

et pati pro Christo non forniidat Cui Thcophiius : dic ergo ei, ut<br />

filium meura jam per quattuordecim annos mortuum resuscitet ct<br />

incolumcm eum reddam ct liberum. Ingrediens igilur Paulus dixit,<br />

12*

180 Caj). XLIV. De cathedra bnnctl Pefri.<br />

quomodo resnscitationem filii priiicipis spopondissct. Cui Petrns:<br />

rcm griandeni , Paule , promisisti , sed tamen douiini virtutc faciili-<br />

niam. Scd cum Pctrus cductus de carccrc monumcnto apcrto pro<br />

eo orasset , continuo rcsurrexit. Hoc autem pcr omnia verisimile<br />

non vidctur, ut aut Pauhis humana astutia sc talia fabrilia sciro<br />

componerc fingerct ct sciitentia juvcnis pcr quaUuordccim annos<br />

suspensa fuissct Tunc Thcophilus ct univcrsus populus Antiochiae<br />

et alii quain plures domino crcdidcrunt et gloriosam ccclcsiam fabri-<br />

caverunt, in cujus medio cxcclsam cathcdrain collocavcrunt et Pe-<br />

trum , ut ab omnibus videri ct audiri possct , exaltaverunt , in qua<br />

septem aniiis sedit , scd postmodiim veniens Roinam in romana ca-<br />

Ihedra sedit XXV annis. De primo tamcn honore ccclcsia cclebrat,<br />

quia tunc priino praclall ecclcsiac coepcrinit loco , potestate et no-<br />

mine sublimari. Tunc crgo implctum cst illud , quod legitur in<br />

Psalm. : exaltent enin in ccclcsia etc, et notandum, quod triplex est<br />

ecclesia, in qua boatus Petrus luit cxaltatus, scilicct ccclesia niili-<br />

tantium, malignantium et trluinphantium. In hanc tripliccm cccle-<br />

siam exaltatus cst sccundum triplicein festivitatem , quam de ipso<br />

ecclesia celebrat. Est exaltatus in ccclcsia milifantium eidem prae-<br />

sidendo et eam in animo ct fidc ct moribus laudabilitcr rcgendo : et<br />

hoc quantura <strong>ad</strong> solcmnitatcm hodiernam , quae dicitur cathedra,<br />

quia tunc supcr Anliochcnam ecclcsiain ponlihcatum acccpit ct eain<br />

VII annis laudabilitcr rcxit Sccundo est exaltatus in ccclcsia nia-<br />

lignantium , ipsani scilicct dissipando et cam <strong>ad</strong> fidom convcrtendo.<br />

Et hoc pcrtinct <strong>ad</strong> socundam fostivitatom , quac dicitur <strong>ad</strong> vincula.<br />

Tunc cnim malignanlium ccclcsiam dissipavit ct multos <strong>ad</strong> fidcm<br />

convertit. Tcrtio cst exaltatus in ccciesia friumphantium in ipsam<br />

felicitcr introcundo ct hoc quantum <strong>ad</strong> tortiain solciniiitatom , quae<br />

est passionis ojus, quia tunc ecclosiam triumphantiuni inlroivil. No-<br />

tanduin etiam , quod pluribus aliis rationibus ecclcsia tcr in anno<br />

dc 00 fostivitatcm facit, scd proptcr primordiale principium vcl<br />

privilcgiuin , proptcr ofjicium , propter bcneficiuin , proptcr debitum<br />

ct proptor cxcmpluiu. Proptor privilcgium , quoniam bcatus <strong>Pot</strong>rus<br />

ab aliis apostolis iii tribus fuit privilogiatus, proptcr quac tria<br />

privilegia ecclesia ter in anno cum honorat. Fuil cnim prae caetc-<br />

ris dignior in auctoritafc , qnoniam princops aposlolorum cxsfilit ot<br />

claves regni coclorum accopit, forventior in amore , cum niajorc<br />

enim fcrvorc (ihristum dilexit, quain cactcri , sicut in luultis iocis<br />

cvangehi manifestalur, el cfficacior in virlulo. nam <strong>ad</strong> unibram Pe-

Cap. XLIY, De cathedra i>aiicti Petii. 181<br />

lii, ui legitur iii Actilius, saiiabantuf iiiiiriiii. Secuiiclo prupter uih-<br />

ciuin. Ipse eiiiui officium praelationis super universaiu ecclesiain ba-<br />

biiit ct ideo, sicut Petrus fuit princeps el praelatus totius ecclesiac,<br />

quae diffusa est in tribus partibus niundi, scilicet Asia, Africa et<br />

Europa, ita ecclesia ter in anno celebrat festuui ejus. Tertio pro-<br />

pter bcneficiuin , quia ipse , qui potestatem accepit ligandi atqiie<br />

absolvendi , liborat nos a tribus generibus peccatoruin, scilicot co-<br />

gitationis , lociitionis et operationis: vel quod in Deum , quod in<br />

proximum , quod in nos peccavimus. Vel istud benelicium potest<br />

esse triplex beneficium aliud , quod virtute davium peccator in ec-<br />

clesia consequitur. Primum est absolutiouis a reatu ostensio, se-<br />

cundum poenae ') purgatoriae in tcmporalem conimutatio , tertium<br />

poenae temporalis secundum partem relaxatio. Et propterhoc triplex<br />

beneliciiuu sanctus Petrus est triprKitcr bonorandus. Quarto pro-<br />

pter debitum , quia eiiim ipse tripliciter pavit et pascit ntis , scilicel<br />

verbo, cxemplo et temporali subsidio , sive orationis suiTragio, ideo<br />

obligamur, ut ipsum tripliciter honoremus. Quinto propter exem-<br />

plum, ut nullus peccator desperet, etiam si tertio , sicut Petrus<br />

Denm negaverit , si tamen eum sicut ipse vclit corde , ore , opere<br />

confiteri. Secunda causa institutionis est haec, quae quidcra de iti-<br />

nerario Clementis est sumta. Cum enim Pctriis verbum Dci praedi-<br />

caus Antiochiam appropinquaret, omncs de civifatc illa ei obvia-<br />

verunt nudis pedibus pcrgentcs , ciiiciis se induentes et caput pul-<br />

vere aspergcntes , agentes pocnitcnliam , quod contra eum Sjmoiii<br />

mago conscnsissent. Petrus vcro eorum pocnitentiam vidcns gra-<br />

lias Deo egit; tunc illi obtulerunt oinnes vexatos languoribus ct<br />

daemonibus fatigatos , quos cum Pctrus antc sc poni jussisset cl<br />

super eos nomen doiuini invocasset , immensum lumen ibi apparuit<br />

ct omnes protinus suiit sanati, eurrentes el osculantes vestigia san-<br />

cti Petri. Tunc intra septem dies plus quam dccem millia homi-<br />

num baptismasusceperunt, ita ut Theophilus princeps civitatis illiiis<br />

domuin suam in basilicam fecerit consecrari et ibidem Petro exccl-<br />

sam cathcdram collocari , ut ab omnibus viderclur etaudiretm.<br />

Xec istud conlrarium est his , quae supcrius <strong>dicta</strong> sunt. Poluit<br />

enim fieri , quod Petrus per operationem Pauli a Theophilo et toto<br />

populo niagnitice sit susceplus , sed recedente Petro Sjnion magus<br />

populum pervertit et contra Petrum graviter incitavit, postmodo<br />

1) Receiil. sempi lernalis legunl.

182 Cap. XLIV, De catliedra sancti Petri.<br />

vero poenitentiam agens iterum honorabiliter eiun recepit. Hoc au-<br />

tem festum de incathedratione sancti Petri consuevit appellari fes-<br />

tum epulanim bcati Petri et hinc tertia ratio suniitur institutionis<br />

Jiujus fesli , consuetudo enim fuit antiqultus gentilium (ut ait ma-<br />

gister Johannes Beleth ) singulis annis in mense Februario certo<br />

die epulas olTerre super tumulos parentum suorum et cas de nocle<br />

daemones consumcbant , ipsi autem ab animabus circum tumulos<br />

errantibus, quas umbras vocabant, vaslari putabant. Solebant emm<br />

antiqui dicere (ut idem ait) , quod, quando in humanis corporibus<br />

sunt, dicuntur animae , in inferis manes, spiritus vero vocabant,<br />

quando <strong>ad</strong> coelos <strong>ad</strong>scendebant, umbras, quando receus erat sepul-<br />

tura sive quando circa tumulos errabant. Hacc auteni consueludo<br />

de epulis vix a christianis poluit exstirpari, quod sancti patres at-<br />

tendcnles et penitus hoc exstirpare volentes festum de incathedralione<br />

beati Petri , tum dc illa , quae fuit Romae , tum de illa, quae fuil<br />

Antiochiae , statuerunt; illo scilicct eodem die, quo talia liebant,<br />

unde ab iliis epulis <strong>ad</strong>iiui ab aliquibus festum epularum beati Petri<br />

vocalur. Quarto inslituta est propter reverentiam coronac derica-<br />

Hs; notandum enim, quod juxta aliquorum tr<strong>ad</strong>itionem corona deri-<br />

corum hic primo sumsit initium. Xam dum Pelrus Antiochiae prae-<br />

dicaret, in contumcliam nominis christiani suuunitatem ejus capitis<br />

abraserunt, quod quidem postmodum toti clero tr<strong>ad</strong>itur in honorera,<br />

quod pro (^hristo apostolorum principi in conlumcliam fuerat irro-<br />

gatum. Circa autem ipsam coronam clericorum tria attenduntur,<br />

scilicet capitis abrasio , capillorum detruncatio et formae circulalio.<br />

Abrasio aulcm in supcriori parle capitis lit Iriplici ralione, quarum duas<br />

assignat D^onisius in (ioelesti llierarcliia diccns : detonsio capillo-<br />

rum signilicat mundani el noii forniabilcm vitam, <strong>ad</strong> capillorum enini<br />

detonsionem sive capilis abrasioneiu tria sequunlur, sciliccl niundi-<br />

liae conservalio, deformatio ct denudalio. iMunditiae conservalio,<br />

guia ex capillis sordes in capile aggregaiitur . dcrorniatio, quia ca-<br />

pilli <strong>ad</strong> ornalum sunt , signiiical ergo tonsura muiidam ct iion for-<br />

mabilem vitam. Hoc ciiim significal , qiiod clcrici debcnt habere<br />

munditiam mentis inlerius ct non formabilcm id est non cxquisi-<br />

tuin habituin exterius. Denudatio aulom sigiiilicat, quod inter se el<br />

llcuin niliil debet essc mediuni , sed immcdiate Uco debcnl uniri cl<br />

') revelata facie domiiii gloriam speculari. Gapillorum detruncalio<br />

1) Rccent. elevaln legiiiit.

Cap. XLV. De sancto Mathia apostolo. 183<br />

lil, ut cx hoc dctur iutelligi, quod clerici otuues cogitatioues super-<br />

fluas a lueute sua debeut absciudere et <strong>ad</strong> verbum Dei seuiper audi-<br />

tum paratuni et cxpeditum habere ct sic omuia teuiporalia praeter-<br />

quam <strong>ad</strong> necessitatem a se penitus removere. Fit autem circularis<br />

tigura multipiiti ratioue. Primo quouiam haec figura uoii Iiabet<br />

fiuem neque priucipium, per quod datur iuleiligi , quod miuistri Dei<br />

suiit clerici, qui uec habct principium ucquc fiuem. Secundo quo-<br />

niam haec figura uuUuui augulum Iiabet et siguificat, quod cle-<br />

rici nou debent hahere sordes iu vita , quouiam ubi angulus , ibi<br />

sordes (ut dicit Bernardus). Et debeut habere veritateiu iu doctii-<br />

na, qiioniam veritas augulos non aiuat (sicut dicit Hicionymus).<br />

Tertio quoniam haec figura cst oinuiuiu figuraruui puhherrima, uiide<br />

in hanc Deus coelestes creaturas fecit. Per quod siguilicatur, quod<br />

clerici debent habere pulchritudiuem interius ih meiitc et exteiius<br />

in conversalione. Quarto quoniam haec figura est oiuniuiu figura<br />

rum simpIiL-issima , nulla cnim figura (ut dicit Augustinus) cx uiia<br />

linea consistit, sola circularis figura est, quae una tantuiu linea<br />

clauditur. Per quod significatur, quod clerici habere dcbeiit siuipli<br />

citatem columbarum juxta illud: et siinplices sicut columbac.<br />

CAP. m.<br />

De isancto Iflatliia apoistolo.<br />

Mathias hebraice, latine dicitur donatus doiuino vel doiialio<br />

domini vei humilis sive parvulus. Nam donatus a domino fuit, quando<br />

ipsum de muudo elegit et inter LXXII discipulos desigiiavit. Do-<br />

natio doiniui fuit , quaudo sorle electus inter apostolos nouiinari<br />

promeruit. Parvus fuit, quia veram semper humilitatem servavit.<br />

Est autem triplex huniilifas (sicut dicit Ambrosius), priiua est aftti-<br />

ctionis , qua quis dicitur huiuiliatus, secunda consideralionis, quae<br />

procedit ex cousideratioue sui , tertia devotionis , quae procedit cx<br />

cognitione creatoris. Priinam habuit*beatus Mathias martiriuiu pa-<br />

tiendo, secunda se ipsura despiciendo , tertiaiu , majestatein Dei <strong>ad</strong>-<br />

inirando. Vel dicitur a manu , quod esl bonum , et Ihesis positio.<br />

lude Mathias bonum positum pro malo, scilicet pro Juda. Ejus vi-<br />

tain, quac per ectlesias legitur, Bedam scripsisse crcditur.<br />

Mathias apostolus iu locuin Jiidae substitutus est, sed prinio

184 Cap. XLV. De sancto Matliia apostolo.<br />

ortum et originem ipsins Jiidae breviter videamus. Legitur eniifl<br />

in qu<strong>ad</strong>am hystoria licet apocrjplia , quod fuit quidam vir in Jeru-<br />

salcm nomine Ruben , qui alio nomine dictus est Sjmon de tribu<br />

Dan, vel secundum Hieronymum de tribu Ysaschar, qui habuit uxo-<br />

rcni , quae Cjborea nuncupata cst. Qu<strong>ad</strong>am igitur nocte cum sibi<br />

niutuo debitum cxsolvissent , Cjborea obdormiens sonuiium vidit,<br />

quod perterrita cum gemitibus et suspiriis viro suo retulit dicens:<br />

videbatur milii, quod filium flagitiosum parerem , qui totius gentis<br />

nostrae causa perditionis exsistcret. Cui Ruben: nefariam rem,<br />

inquil, ncc relatu dlgnam profaris et spirilu, ccu puto , pliitonico<br />

raperis. Cui illa : si me concepisse sensero et tilium pcperero, abs-<br />

que dubio non spiritus phitonicus exstitit , sed revelatio certa fuit.<br />

Procedente igitur tcmpore cum filium pcperisset, parcntes plurimum<br />

timuerunt, et quid de eo facerent, cogitare coeperunt, cumquc<br />

filium abhorrerent occidere , nec vellcnt dcstructorem sui generis<br />

enulrire, ipsum in fiscella positum mari exponunt, quem niarini flu-<br />

ctus <strong>ad</strong> insulam propulcrunt , quae Scarioth dicitur. Ab illa igilur<br />

insula Judas Scariotes appellatus est , regina autem illius loci ca-<br />

rcns liberis <strong>ad</strong> littus maris causa spatiandi processit el fiscellam a<br />

marinis fluctibus jactaii videns , ipsam aperiri praeccpit inveniens-<br />

que ibi puerum elegantis formae suspirans ait: o si solatiis tautae<br />

sublevarer sobolis , ne regni mei privarer successore. Puerum igi-<br />

tur sccrcto nutriri fecit et sc gravidam simulavit , tandem sc filium<br />

peperisse mentitur ct per totum regnum fauia haec cclebris divul-<br />

gatur. Princcps pro suscepta sobole vehcmentcr cxsultat et in-<br />

genti gaudio plebs laetatur. Ipsum igitur sccundum magnificentiam<br />

regiam educari fccit, non post multum vcro tcmporis rcgina de<br />

rege concepit et suo temporc filium parturivit. Cum autcm pucri<br />

aliquantulum jam crevisscnt, <strong>ad</strong> inviccm sacpius colludcbant ctpue-<br />

rum rcgium Judas crcbris molcstiis ct injuriis molestabat ct <strong>ad</strong> fle-<br />

tum saepius provocab.at, rcgina autcm hoc molcstc fcrens et Judam<br />

<strong>ad</strong> sc non pertincre sciens ipsum crcbrius verbcravit. Scd nec sic<br />

a molcstia pucri dcsistcbat. Tandcin res panditur ct Judas non<br />

verus reginae filius, sed invcmus aperilur. Quod Judas ut compe-<br />

rit, vehcmenter erubuit ct fratrem suum pulalivum filiuni regis la-<br />

teiiter occidit. Ob hoc capitalcm scntciitiain tiinciis cuni tributariis<br />

in Jcrusalem aufugit seque curiae Pjlati, tunc praesidis, mancipavit<br />

(ct quoniam res similes sibi suiit habiles) Pylatus Judam suis mo-<br />

ribus invenit congrucre ct ideo cocpit ipsum valde caruin habcre.

Cap. XLV. De sancto Mathia apostolo. 186<br />

Cniversae igitur curiae Pjlati Judas praeftcitur et <strong>ad</strong> ejus iiutum<br />

omnia disponuntur. Qu<strong>ad</strong>am igitur die Pjlatus de palatio suo iii<br />

qaoddam pomoerium aspiciens , illorum pomornm tanto desiderio<br />

captus est, ut paene deficere videretur. Erat autem illud pomoe-<br />

rium Rubeu, patris Judae, sed nec Judas patrem neque Rubcn fili-<br />

um agnoscebat, quia et Ruben ipsum his mariuis fluctibus periisse<br />

patabat et Judas , quis pater aut quae patria sua fuerit , pcnitus<br />

ignorabat. Pjlatus itaque accersito Juda ait: tanto illorum fructuum<br />

captus snm desiderio, quod, si his frustratus fuero, spiritum exha-<br />

labo. Concitus igitur Judas in pomoerium insiliit et velocius mala<br />

carpit. Interea Ruben veuit et Judam mala sua carpcntem invenit:<br />

fortiter igitur ambo conteudunt et jurgia super<strong>ad</strong>dunt, post jurgia<br />

surguut <strong>ad</strong> verbera et mutuis se injuriis afTeccruut. Taudem Judas<br />

Ruben iu ea parte, qua cervix collo councctitur, lapide percussit,<br />

pariter et occidit. Poma igitur sustulit et Pjlato , quid acciderit,<br />

enarravit. Jam die inclinante et uocte supervenicnte Ruben mor-<br />

tuns invenitur et subitanea morte praeveutus esse putatur , tunc<br />

Pylatus omnes facultates Rubcn Judae tr<strong>ad</strong>idit et (lyboream uxorem<br />

Ruben conjugem Judae dedit. Qu<strong>ad</strong>am igitur die dum Cyborea<br />

graviter suspiraret et Judas vir ejus, quid haberet, diligenter in-<br />

terrogaret, illa respondit: heu infelicissima sum omniura femina-<br />

rum , quia infantulum nicum marinis fluctibus immersi et virum<br />

meum morte praeveutum inveni, sed et dolori misere Pylatus <strong>ad</strong>di-<br />

dit dolorcm, qui me moestissimam nuptui tr<strong>ad</strong>idit et invilissimam<br />

tibi in coujugcm copulavit. Cumque illa omuia de infantulo euar-<br />

rasset et Judas illa, quae sibi acciderant, retulisset, iuveutum cst,<br />

quod Judas raatrem suam in uxorem duxerit et patrem suum octi-<br />

derit. Poenitentia igitur ductus su<strong>ad</strong>ente Cjborea douiiuum nostrum<br />

Jesnm Christum <strong>ad</strong>iit et suorum delictorum veniam imploravit. Huc-<br />

usque in prae<strong>dicta</strong> hystoria apocrypha legitur , quae utrum reci-<br />

tanda sit, lectoris arbitrio relinquatur, licet sit potius relinquenda<br />

quam assereuda. Dominus autem suum eura fecit discipulum et de<br />

discipnlo in suum elegit apostolura, qui <strong>ad</strong>eo sibi farailiaris exstitit el<br />

dilectus, ut eum faceret suum procuratorem , quem<br />

postmodum per-<br />

tulit suum proditorem. Portabat euim loculos et ea, quae Christo<br />

dabantur, furabatur. Uolens vero tempore dominicae passiouis,<br />

quod unguentum , quod trecentos denarios valebat , non fuerat venditum<br />

, ut illos etiam denarios furaretur , abiit et dominara XXX<br />

denariis vendidit, quorum unusquisque valebat decem denarios usu-

186 Cap. XLV. De sancto Matliia apostolo.<br />

ales el clamuuin unguenti trkentorum clenariorum recompensavit<br />

vel (ut ciuidam ajuut) oninium, c]uae pro lihristo dabanlur, decimam<br />

partem furabatur et ideo pro decima parte, quam in unguento<br />

amiserat, scilicet pro XXX denariis, dominum vcndidit, cjuos tameu<br />

poenitentia ductus retulit et abiens laquco se suspeudit et suspen-<br />

sus crepuit medius et dilTusa sunt omnia viscera ejus. lu hoc au-<br />

tera delatum est ori, ne per os effunderctur, uon euim dignunl erat,<br />

ut os tara viliter iuquinaretur , quod tam gloriosum os scilicet<br />

Christi contigerat. Dignum cnim erat , ut viscera, quae proditio-<br />

nera conceperant , rupta c<strong>ad</strong>erent et guttur , a quo vox proditoris<br />

exierat, laquco artaretur. In aere etiara interiit, ut qui angelos in<br />

coelo ct homiiies in tcrra ofTcnderat, ab augelorura et hominum re-<br />

gione separarctur et in aere cura daeraoiiibus sociaretur. Cum<br />

igitur inter ascensionem et penthecosten aposloli iii coenaculo simul<br />

essent, videns Petrus , quod nunicrus XII apostolorum erat imrai-<br />

nutus, quos tainen dominus in hoc numero elcgerat, ut lidem trini-<br />

tatis in quattuor nuindi parlibus praedicarcnt, surrexit in medio<br />

fratrum diccns ; viri fratrcs , oportct ut aliqucm loco Judae subsli-<br />

tuamus, qui testctur nobiscum rcsurrcctioneiu Christi, quia doininus<br />

dixit nobis : crilis mihi tcstcs in Jcrusalcm et in orani Judaea ct in<br />

Samaria et usquc <strong>ad</strong> ultimum terrae : ct quia tcstis nonnisi dc his,<br />

quae vidit, debct tcstimoniura fcrre, ciigeudus est unus cx his viris,<br />

qui uobiscum semper fucruut, ct domini rairacula viderunt ct cjus<br />

doctrinara audicrunt. Et statucrunt duos dc septuaginta duobus dis-<br />

cipulis , scilicct Joscph , qui cognouiiuatus cst justus pro saiictilate<br />

sua, qui fuit frater Jacobi Alphci, et Mathiara, de cujus laude sub-<br />

ticetur, quia sufficit ci pro laudc, quod in apostolum est clcctus.<br />

Kt orantes dixerunt: tu douiinc , qui nosti corda oraniuin , osteiidc.<br />

quein elegeris ex his duobiis uiiuin accipcre locum ininisterii hujus<br />

et apostolatus, qucm Judas ainisit, ct datis illis sortibus cecidil<br />

sors super Mathiam ct annuiucratus est cum XI apostolis. Et no-<br />

tandum, quod cxcmplo hoc, ut ait IIicron,>inus, non cst sortibus<br />

utcnduiu , quia privilcgia paucorum couimunein Icgem non faciunt.<br />

Rursus ctiam, sicut dicit Beda, doncc veniret veritas, iiguram licuit<br />

obscrvarc. Vcra cnim hostia in passionc fuit iramolata, sed in<br />

Penthecoste consuramata et idco in clectionc Mathiae sortibus usi<br />

sunt, ne a legc discrcparent , in qua sumraus sacerdos sortc quac-<br />

rebatur. Post Pcnthecostcn vero jam veritalc propalala scptciu<br />

d^aooucs non sortc scd discipulorum clectionc ct aposloloriim ora-<br />

;

Cap. XLV. De saacto Mathia apostolo. 187<br />

tioiie et luaiiiium iiupositiotic ordinati sunl. CujusmotU autem liae<br />

sortes fuerint, duae sanctoruni patruni exstant sentcntiae, Hieronj-<br />

mus cuim et Beda volunt, quod hae sojtes tales fuerunt, quales<br />

illae , quarum iii veteri lege creherrimus usus erat. Djonisius au-<br />

tcm , qui fuit Pauli discipulus , iireligiosum cxistimat hoc arhitrari,<br />

asscrens sihi videri, quod illa sors nihil aliud fuerit nisi quidam<br />

splendor et r<strong>ad</strong>ius divinitus super Mathiam emissus, per quem ipse<br />

ostendehatur iu apostolum assumendus. Ait enim sic in libro Coe-<br />

lestis Hierarchiac : de divina autem sorte , quae super Mathiam di-<br />

vinitus cecidit , alii quidaiu alia dixerunt iion religiosc, sicut arhi-<br />

tror, meain autcm et ipse intcntioncm dicain. Videntur eniui mihi<br />

eloquia sortem nominarc ') thearlicum quoddam donum demonstrans<br />

illi theartico choro a divina electione susccplum. Hic igitur iMa-<br />

thias apostolus Judacam in sortcm acccpit ct pracdicationi ihidciu<br />

insistens et multa miracula facicns in pace quievit. In nonnullis<br />

vero codicihus legitur, quod patibuluni crucis pertulit et tali inar-<br />

tjrio coroiiatus coelos <strong>ad</strong>sccndit. Hujus corpus Roiuae in ecclcsia<br />

Sanctac Mariac Majoris sub lapide porphirctico scpultum esse dici-<br />

lur ctibidcmcaput ejus populo dcmonstratur. In qu<strong>ad</strong>aiu vcro lcgenda,<br />

quae Treveris iavcnitur, sic iiitercaetcralegitur, Mathiasdctribu Juda<br />

et civitatc Betlehem illustri prosapia oriundus fuit, qui litteris tr<strong>ad</strong>i-<br />

tus omncm in brevi legis et prophctarum scicntiaiu apprchcndit las-<br />

civiamque abhorrens pueriles annos morum luaturitate viiicehat. lu-<br />

forinabatur quoque ejus auimus <strong>ad</strong> virtutem, ut csscl <strong>ad</strong> intclligcn-<br />

tiam habilis , <strong>ad</strong> miscricordiaiu facilis , in prospcris nou clatus , iii<br />

<strong>ad</strong>versis constans et intrcpidus. Satagebal, ut, quod jussu pracce-<br />

perat, opere complcrct ct oris doctriuam luanuuni opcratione mou-<br />

straret. Hic cum per Judaeam praedicarcl , caccos illumiuabat, lc-<br />

prosos muudabat, dacmones expellebat, claudis gressum, surdis au-<br />

dituin , mortuis vitam restttuebat. Qui cuiu coram pontifice accusa<br />

relur, iu mullis respondit: de objectis, quae crimina dicitis , noii<br />

opus ine multa diccrc, quoniam christianum esse non est criininis.<br />

sed gloriae. Cui pontifex: si libi dantur induciae, vis pocnitere ?<br />

Et ille : absit , ut a veritate , quam semel iuvcni , per apostasiam<br />

digrediar. Igitur Mathias in lege crat doctissimus , corde mundus,<br />

aniino prudens, in solvendis qiiaestionibus sacrae scripturae aciitiis.<br />

in cousilio providus , in sermocinatione cxpeditus. Qui cum verbuiii<br />

1) Recent. legiiiil Iii erarcliicuia quoddRm doiuini — hierar cli ic o.

188 Cap. XLYI. De sancto Gregorio.<br />

Dei per Jiid;ieam praetlicaret , inultos signis et prodigiis converto-<br />

bat. Uude Judaei invidentes ipsuni in concilio slatueruut. Duo<br />

ergo falsi testes , qui ipsuiu accusaveraut ,<br />

primo<br />

in ipsum lapides<br />

miseriint, quos lapides in tcstimonium illis secum fecit sepeliri,<br />

Qui dum lapidaretur, securi more romauo percutitur ct extensis in<br />

coelum manibus spiritum Deo reddidit et subditur ibidem. Gujus<br />

corpus de Judaca Romam et inde Trevirim est translatum. In qua-<br />

dam vero alia legeuda legitur, quod , dum Matliias in Macedouiam<br />

<strong>ad</strong>venisset et fidem Christi praedicaret, quandam potionem toxica-<br />

tam , quae visu cunctos privabat , sibi dederuut , quam<br />

in Christi<br />

iiomiue bibit et uullaui laesionem incurrit, et cum illa potione plus<br />

quam CCL excaecassent , iiie siugulis mamim imponens omncs illu-<br />

ininavit. Djabolus autem in similitudinem infantis iis apparens<br />

suasit, ut Mathiam occiderent, qiii eorum cultum evacuaret, et cum<br />

ipse in medio eorum consisteret, tribus tameii diebus cum quaeren-<br />

tcs minimc invcnerunt. Tertia autem die se iis manifestans dixit:<br />

ego suin , queui mauibus post tergum ligalis et fune collo imposito<br />

crudeliter afflixerunt et sic in carcere recluserunt. Ubi dacmoncs<br />

apparentes deutibus in eum freinebaut , scd appropinquare non po-<br />

terant, dominus autem cum multo lumine <strong>ad</strong> cum veniens ipsum dc<br />

terra levavit et vinciila solveus et dulciter confortaus ostium ape-<br />

ruit. Qui cgressus verbum domini praedicavit, dum autem quidain<br />

obstinati persisterent , dixit iis: denuncio vobis, quod vivi in infer-<br />

num dcscendetis, uioxque tcrra se aperuit et cuuctos illos degluli<br />

vit, reliqui vero <strong>ad</strong> domiuiim sunt couversi.<br />

CAP. Xl\I.<br />

De isaiicto Oreg^orio.<br />

Gregorius dicitur a grex ct gore , quod est praedicarc t>ivc<br />

dicerc , unde Gregorius quasi grcgis pracdicator. Vcl dicitur (irc-<br />

gorius quasi cgrcgorius ab cgregius ct gorc quasi cgregius prae-<br />

dicator et doctor. Vei Grcgorius in lingua nostra vigilans sonat,<br />

quia ipsc vigilavit sibi , Dco<br />

et grcgi. Sibi per niunditiae conser-<br />

vationein, Deo pcr intcrnara contemplationem , grcgi per assiduam<br />

pracdicationcm; et haec tria mcrcntur Dci visionem. Aiigustiuus<br />

in libro de ordine: is videt Dcum , qiii bene vivit, beuc studet ct

Cap. XLVI. De sancto Gregorio. 198<br />

heiic orat. Ejiis vitam scripsit Paultis Longobardonini hystoriogra-<br />

phiis, qiiarn Johanncs dyaconiis diligentiiis postmodHm compilavit.<br />

1. Gregorius senatoria stirpe progenitus, cujus pater Gordianus<br />

t't matcr Siivia dicebatur, CHin snmmum philosophiae apicem in ipsa<br />

SHJ <strong>ad</strong>olescentia attigisset ac reruin et divitiarum copia piurimHia<br />

abundarct , cogitavit tamen haec omnia deserere et in religionem<br />

se transferre. Sed dum longius conversionem protraheret ct ut tu-<br />

lius se Christo famulaturum putaret, si sub praetoris urbani habitu<br />

mundo specie tenus deserviret, coeperunt multra contra eum ex sae-<br />

cUii cura succrescerc, ita ut non tantum spccie , sed in eo retinere-<br />

tur et mente. Tandcm patre orbatus sex monasteria in Siciiia<br />

construxit, scptimum intra moenia urbis sub honore sancti An-<br />

dreae apostoli in proprio domatc fabricavit , in quo rclictis sericis<br />

anro gemmisque r<strong>ad</strong>iantibus vili monastico habitu tegebatur. Ubi<br />

<strong>ad</strong> tantam perfectionem in brevi devenit, ut in ipso suae conver-<br />

sionis initio posset jam in pcrfeclorHm numcro computari. Cujus<br />

quidem perfectio ex verbis suis, quae in prologo super dialogum<br />

ponit, aliqualiter pprpendi potest, ubi sic dicit: iiifelix aniiuus mcus<br />

occupationis suae pulsatus vulnere meminit, qualis aliquando in<br />

monasterio fuit, quomodo ei labentia cuncta subtererant, quantum re-<br />

bus omnibus, quae volvuiitur, eniinebat , quod nulla, nisi coelestia<br />

cogitare consucverat, quod ctiam retcntiis corpore ipsa jam carnis<br />

claustra contemplatione transibat, quod mortcni qHoque, quae paenc<br />

cunctis poena est, videlicet ut ingrcssum vitae et praemium laboris<br />

sui amabat. Tania denique districlioiic corpus suuiu afflixit, ut in-<br />

iirmato stomacho subsistere vix valerct el incisionem vitalium,<br />

quam Graeci sjncopim vocant, patiens crebris augustiis per hora-<br />

rum momenta <strong>ad</strong> exitum propinquaret. 3. Qu<strong>ad</strong>am vice<br />

dum quodam in monastcrio suo, ubi abbas praeerat, scriptitaret,<br />

angelus domini in specie naufragi sibi afTuit sibiquc misereri lacrj^-<br />

mabiliter postulavit. Cui cum Gregorius scx argenteos dari fccis-<br />

set et abiissct, e<strong>ad</strong>em die iterum rediit , seque multa perdidisse,<br />

pauca vero accepissc perhibuit. Qui cum ab co totidem argenleos<br />

recepisset, iterum vice tertia reversus misereri sibi importunis cla-<br />

nioribus postulabat, sed Gregorius cum a procuratore sui monas-<br />

tcrii didicisset, nihil dandum praeter scutcllam argenteain, quam<br />

mater sua cum legurainibus mittere solebat, in monasterio reman-<br />

sissc, illam statim dari praecepit, quam libenter accipiens laetus<br />

abscessit. Hic autera angelus domini fuit, sicut se ipsum postmo-

190 Cap. XLVI. De sancto Gregorio.<br />

{Inin rcvelavit. — 3. Qncidain elie bcatus Grcgorius pcr fo-<br />

rnm urbis Romae transicns {crnit {jnos{iam pncros forma pnlchcr-<br />

rimos , vultu vcnustos , capiliorum iiitore perspicuos esse vcnales.<br />

Intcrrogat igitur mcrcatorcm , de {}na ilios patria attulissct. Qui<br />

respondit: dc Britannia, cujns incolae simili candore fnlgcnt. In-<br />

terrogat itcrum , si diristiani sunt. Cni mercator : non , scd paga-<br />

nicis crroribns iniplicati tencntur. Tunc Gregorins acriter ingc-<br />

iniscens: licn proii d(tlor, in(|Hit, {|nod splcndidas facies princcps<br />

tenebrarum nunc possidet. Intcrrogat igitur, {piod csset voca-<br />

bulnm gcntis illins. Cni ille: Anglici vocautur. Bcne , inquit,<br />

anglici quasi angelici , qnia ct angdicos vullns iiabent. Interroga-<br />

vit igitur cum , qnod nomen liaberet illa provincia. Ait lucrcator:<br />

provinciales illi Dciri vocantur. Et Grcgorius: bciie, inqnit, Deiri<br />

vocantur , quia de ira snnt erucndi. Rursns dc nomiiie rcgis iiiter-<br />

rogat. Ait mcrcator, quod Acile diceretur, et Grcgorius: benc<br />

Aelle , quia ailelnja in partibus illis dccantari opus. Qui inox <strong>ad</strong><br />

sumnuim pontificcm accedcns cnin innlta instantia ct prccibus vix<br />

obtinnit, ut <strong>ad</strong> iilos convertendos initterctur. Cumquc jam iter ar-<br />

ripuissct, Romani de cjns absentia plnrimum perturbati papain <strong>ad</strong>edestru-<br />

unt et cum taiiter alloqnuiitur: Pctruin ofFendisti , Romam<br />

xisti, Gregorinui dcinisisti, sicque papa pertcrritus <strong>ad</strong> cuni rcvo-<br />

canduin continuo iiuntios destinavit. Cnm{[uc (ircgorins jam iter<br />

triuin dicruin percgisset et iu qnodam loco devertens qnacdam cae-<br />

tcris qnicsccntibns Icctitaret, locnsta snpcrvenicns cuin coegit a ie-<br />

gendo quiescere et ex considcrationc sui nominis docuit eum in co-<br />

deni ioco starc deberc , quod iilc spiritu proplietico disccns statim<br />

comitcs <strong>ad</strong>hortatnr, ut vclocius dcbcant proficisci, scd supcrvciiicn-<br />

tibus apostolicis nuntiis rcdire compcliitnr , iicet de hoc plurimuin<br />

tristaretur. Tunc papa ipsmn a monasterio suo alistraxit ct sunm<br />

dyaconem cardinaicin ordiiiavit. -#. Quodam tcmporc Ty-<br />

beris fluvins alvcnm snnin cgrcssus in tanluin cxcrcvit, nt supcr<br />

muros urbis inducrct et ])luriinas domos cvcrfcrct. Tnnc ctiain pcr<br />

Tjhcriin fluviuin mullitudo scrpcnluin cnin draconc inaguo in mare<br />

dcsccndit, scd a flnclibns pracfocali cl <strong>ad</strong> liltus projccti totuin a('-<br />

rcm sna pntrcdine corrHpcrunt sicque plaga pessima, quain inguina-<br />

riaiu vocanl.secntaest, itautcliamcorpoiali visusagittaccoditus venirc<br />

ct singulos quosquc pcrculcrc vidcrcnlnr. Quac priino oinniuin Pc-<br />

lagium papain percussit ct sinc inora exstinxit, postinodnin vero ita<br />

in rdiqunm vnlgns dcsacviil, nl sublractis hahilatoribiis doinos pln-

Cap. XLVI. De sancto Gregorio. 191<br />

rimas vacaas in urbe reliquerit. Sed quia ecclesia Dei sine rectore<br />

esse non poterat , Gregorium licet totis viribus renitentem plebs<br />

omnis elegit. Cum ergo benediei deberet et lues populum devas-<br />

taret , serraonem <strong>ad</strong> populum fecit et processioncm faciens litanias<br />

instituit et, ut omnes Deum attentius exorareut <strong>ad</strong>uionuit. Cum igi-<br />

tur Deum omnis congregatus populus exoraret, in tantum lues ipsa<br />

desaeviit, ut in una hora homines XC spiritum exhalarent , sed ne-<br />

quaquam cessavit populum <strong>ad</strong>monerc, ut ab orationc nunquam de-<br />

sisterent, donec pestem ipsam divlna propnlsaret miseratio. Finita<br />

processione fugere voluit, sed ncquivit, quia die noctuque portas<br />

urbis propter eum vigiles observabant. Tandem mutato habitu a<br />

quibusdam ncgotiatoribus obtinuit, ut iu quodam dolio super qua-<br />

drigam de urbe educeretur. Qui mox svlvam expetiit , cavernarum<br />

latibula requisivit ibique tribus diebus latuit. Verunitamcn dum<br />

sollicitc quaereretur , columna lucida perfulgida a coelo depcndens<br />

super locum , in quo latitabat, apparuit, in qua columna angelos<br />

descendentes et ascendentes quidam rcdusus aspexit, moxque ab<br />

universo populo capitur, trahitur et sumnius pontifex consecratur.<br />

Quod vero <strong>ad</strong> hoc honoris culmcn invitus ascenderit, qui verba sua<br />

legit, patenter <strong>ad</strong>vertit. Nam in epistola <strong>ad</strong> Xarsum patritium sic<br />

ait: dum contemplatiouis alta describitis, ruinac meae mihi "•omi-<br />

tum renovatis, quia audivi , quod intus perdidi, dum foras <strong>ad</strong> cul-<br />

men regiminis immcritus <strong>ad</strong>sceudi. Tanto antcm me moerore per-<br />

cussum coguoscite, ut vix loqui sufficiam. Nolite ergo mc vocare<br />

Noemi , id est pulchrum , sed vocate me Mara, quia amaritudine<br />

plenus snm. Item alibi: quod mc <strong>ad</strong> episcopatus ordinem coo-nosci-<br />

tur pervcnisse , si me diligitis , plangite, quia et ego incessanter<br />

defleo atque ut Deum pro me exoretis , rogo. In prologo quoque<br />

super dialogum sic ait: ex occasione curae pastoralis animus meus<br />

saecularium hominum negotia patitur et post tam pulchram suae<br />

quictis speciem terrcni attus pulvere foedatur. Perpendo itaque,<br />

quid tolero, pcrpendo quid amisi. Dum intucor illud , quod per-<br />

didi, iit hoc gravius , quod porto, ecce enim nunc magis raaris flu-<br />

ctibus quatior atque •) in navi mcntis tempestatis valide procellis<br />

iilidor et cum prioris vitae recolo , quasi post tcrgum ductis oculis<br />

_viso littore suspiro. Sed quia Romam <strong>ad</strong>huc prae<strong>dicta</strong> pestis vas-<br />

tabat , more<br />

solito processionem cum litaniis per civitatis circuitum<br />

I) Recent. iiiale in.Tiii Ipjjiint et paiilo niitp magni loco <strong>ad</strong>v. m a g i s.

192 Cnp. XLVI. De sancto Gregorio.<br />

quodam teinpore paschalL ordinavit, in qua imaginem beatae Mariae<br />

sompcr virginis, quae <strong>ad</strong>liuc, ut ajunt, est Romac In ecclesia, quac<br />

dicitur Sancta Maria Major, quam Lucas arte medicus et pictor<br />

egregius formasse dicitur et eidem virgini simillima pcr omnia<br />

perhibetur, ante processionem rcverenter portari fecit. Et ecce<br />

tota aeris infectio et turbulentia imagini cedebat, ac si ipsam ima-<br />

ginem fugeret ct cjus pracsentiani fcrre non posset , sicque post<br />

imaginem mira scrcnitas et aeris puritas rcmanebat. Tunc in aere,<br />

ut refcrtur, juxta imagiiiem auditae sunt voces angelorum cantan-<br />

tiura : regina cocli lactare allcluja, quiaqucm meruistiportarc alieluja<br />

resurrexit, sicut dicit alleluja. Statimque bcatus Gregorius, quod se-<br />

quitur, <strong>ad</strong>junxit: ora pro nobis, Dcum rogamus, alleluja, Tunc bc-<br />

atus Gregorius vidit supra castrum Crcscentii angclum domini , qui<br />

gl<strong>ad</strong>ium crucntatum detergens in vaginam rcmittebat , inteilcxitque<br />

Gregorius, quod pestis illa cessassct, et sic factum cst. Unde ct<br />

castrum illud castrum angcli dcinceps yocatum est. Tandcm, ut<br />

desideraverat, Augustinum, Mellitum et Johannem cum quibusdam<br />

aliis in Angliara misit et eos suis precibus et meritis <strong>ad</strong> fidem con-<br />

vertit. 5. Tantac etiam humilitatis beatus Grcgorius exstitit,<br />

ut sc laudare nullo modo pcrmittcrct. Nam Stcphano cpiscopo, qui<br />

cuni in suis epistolis laudaverat, ita scripsit: multum mihi (ct ultra<br />

quara audirc dcbni indignus) favoreni in vestris epistolis demoa-<br />

stialis et lanicn scriptum cst: nc laudcs homincm , quamdiu vivit,<br />

tamcn ctsi audirc talia dignus non fui ; orationibus vestris peto,<br />

ut dignus efiiciar, ut , si bona idco in mc dixistis , quia non sunt,<br />

ideo sint, quae dixistis. Item in epistola <strong>ad</strong> Narsum patritium : quod<br />

causac ct nominis similitudinem facicndo pcr stripluras clansulas<br />

declamationcsquc formatis, ccrte fratcr carissimc simiam leonem<br />

vocas, quod co modo nos agere conspicimus, quo scabiosos catulos<br />

saepc pardos vel tigrcs vocamus. Item in cpistola <strong>ad</strong> Anastasium<br />

patriarcham Antiochcnum : quod Vos me os domini, quod Inccrnamdi-<br />

citis, quod loquendo multis prodcsse multisqueposscluccrcperhibetis,<br />

cxistimationeni meam, fateor, milii in inaximam dubitationom pcrdu-<br />

xistis. Considcro nainquc, qui suni, ct nihil iii rac cx hujusiiiodi boni<br />

signo dcprchcndo: considero antcra , qui estis ct vos mcntiii posse<br />

noii arbilror. Cum crgo cicdcrc volo, quod dicitis, contr<strong>ad</strong>icit<br />

milii inlirmitas mea, cum disputarc volo, quod in laudcm nicain di-<br />

citur, contr<strong>ad</strong>icit mihi sanctitas vcstra. Scd quacso, vir sancte, no-<br />

bis aliquid dc lioc ccrtaminc nostro convcnial , ut si noii , quod di-

Cap. XLVl. De sancto Gregorio. 193<br />

citis, ita est, sit ita, quia tliiitis. Vocabula ctiaiii jattantia vcl<br />

ijtilitatcm sonantia oninino respuehat, undc Euios^io patriarchac<br />

Alexaudriuo, qui euni universalem papam vocaverat, ita scribit: i»<br />

praefatione epistolae, quam <strong>ad</strong> me direxistis, superhae appeilationis<br />

verbum, univcrsalem mc papam diccntes, imprimerc curavistis. Quod,<br />

peto, dulcissima sanctitas vestra ultra nou faciat, quia vobis sub-<br />

Irahitur, quod altcri phis quam ratio exigat, praebetui". Ego eului<br />

verhis prospcrari non quacro , sed moribus, nec honorem esse de-<br />

puto . in quo fratres houorem suum perdere cognosco. Recedant<br />

ergo verba, quac vauitatem inflaut, caritateni vulnerant. Hinc cst,<br />

quod cum Johannes cpiscopus Constantinopolitanus hoc vocabuluni<br />

vanitatis sibi usurparct et se uuivcrsalcm papam vocari a syuodo<br />

fraudulenter obtinuissct, iiiter caetera sic de fo scribit Gregorius:<br />

quis cst iste, qui contra statuta evaugelica, contra canonum dccrcta<br />

novum sihi nouicn usurparc pracsumit, ut velut sinc minutionc sit<br />

umis, qni appctit esse univcrsus. Vcrbum ctiam jussionis sibi a<br />

cocpiscopis dici nolebat, unde ait in cpistola <strong>ad</strong> Eulogium cpisco-<br />

pum Alcxandrinum: vestra mihi caritas loquitur diccns ; sicnt jus-<br />

sistis, quod vcrhum jussionis pcto a mco auditu rcnioveri, quia scio,<br />

qui sum et qui estis; loco enim mihi fratrcs estis, moribus patres.<br />

Insnpcr ob niniiam humilitatem, qua erat pracditus, nolcbat quod<br />

matronae sc ancillas suas diccrent. Uudc Rusticanac patriciac scri-<br />

bensait: unum in tuis cpistolis acgre susccpi, quia. qnod scmel esse<br />

poterat, saepius dicebatur : ancilla vestra , et ancilla vesfra. Ego<br />

enira , qui pcr cpiscopatus onera omnium servus sum factus, qua<br />

ratione te mihi ancillam dicis ? cujus antc cpiscopatus susccptura<br />

proprius fui, ct ideo rogo pcr omnipotentem Deum, ne hoc verbum<br />

aliquando <strong>ad</strong> me iu scriptis tuis invcniam. Primus in suis cpistolis<br />

se servum scrvorum Dei nominavit et alios noniinari iustituit. Libros<br />

suos, dum <strong>ad</strong>huc vivcret, ob nimiam humilitatera puljlicari noIeJ)at<br />

et in aliorum comparationc suos ulhil valere acstimahat, undc Inno-<br />

ccntio praefecto Africae sic scrihit: quod cxpositioncm scilicct Joh<br />

vohis transraitti voluistis , vestro studio congaudemus , sed si deli-<br />

cioso cupitis pahulo saginari, bcati Augustini compatriotac vestri<br />

opuscula lcgite et <strong>ad</strong> comparatioucm illius siniilaginis nostrum fur-<br />

furem non quaeratis, neque enim volo, dura in hac carne sum , si<br />

^ ^uid dixisse me contigit , ea facilc hominibus innotesci. Legitur<br />

quoque in quodam libro de Gracco in Latinum translato, qiiod qui-<br />

dam sanctus pater nomine abbas Johaiuies , cum Romara <strong>ad</strong> visi-<br />

13

194 Cnp. XliVI. De sanoto Gregorio.<br />

tiiiida apostolorum limiiia vcnisset et beatiim Gregoriuni papam per<br />

mediiim civitatis transire videret, voliiit ei occurrere ac, ut decebat,<br />

revereiitiam exhiberc. Ccriiens vero bcatus Gregorius, quod sc in<br />

terram vellct prostcrnere, festinavit et prirao se coram ipso in<br />

terrain prostravit ncc inde surrexit, quo<strong>ad</strong>us((ue abbas primo sur-<br />

rexisset; in quo maxinia cjus humilitas commendatur.<br />

6. Taiitac autem largitalis clecniosinarum exstitit , ut iion soluni<br />

pracsentibus , scd ctiain longe positis ct in inonte Syna^v monachis<br />

neccssaria niinistraret, nam omniuin indigcntiiim noinina scripta ha-<br />

beb

Cap. XLVI. De sancfo Gregorio. 19o<br />

tempore fuit quidani eremita, vir magiiae virtiitis. qiii omnia propter<br />

Deiim reliqiierat ct iiiiiil praeter uiiam catlam possidebat, qiiam<br />

blaiidiens crebro qiiasi cohabitatricem in suis gremiis refovebat.<br />

Oravit igitur <strong>ad</strong> Deum, ut sibi ostendere dignaretur, cum quo fu-<br />

turae remunerationis mansionem sperare debuisset. qui illius amore<br />

nil ex divitiis hiijus saeculi possideret. Qu<strong>ad</strong>am igitur nocle sibi<br />

revelatur. quod cum Gregorio, Romano pontiticc, mansionem sibi<br />

sperare deberet. At ille fortiter ingemiscens parnm sibi volunta-<br />

riam paupertatem profuisse pulabat, si cum eo remuiierationem re-<br />

ciperet, qui tantis mundialibus divitiis abundarct. Cum crgo Gre-<br />

gorii divitias suae paupertati die noctuque suspirando conferret,<br />

alia nocte andivit dominum sibi dicentem: cum divitein non possessio<br />

(iivitiarum, sed cupido faciat, cur audes paupertatcm tuam Gregorii<br />

(iivitiis comparare, qui magis illani cattam , quam Iiabes, quotidie<br />

palpando diligerc comprolwiris, quam ille taiitas divitias, quas<br />

non amando. sed contemnendo cnnctis([uc liberaliter largiendo di-<br />

spergit. Itaque solitarius Dco gratias rctulit ct qui ineritum suura<br />

decrcvisse") putaverat, si Gregorio conferretur, orare coepit, ut<br />

cuni eo mansioncm qnandoque peicipere mererelur. 8. (ami<br />

apud Mauritium imperatorcm et filios ejus super morle cujusdam<br />

episcopi falso accusarctur, sic ait in epistola, quain apocrisario<br />

mittit: unum est, quod breviter suggeras dominis meis, quia si ego<br />

servus eorum in mortciu Longobardorum \cl damiium mc miscere<br />

voluissem, hodic Longobardorum geiis uec regein uec ducem nec<br />

comitcs haberct atque in sua confusione esset, sed quia Deuin timeo,<br />

in mortem cujuslibet liorainis ine miscere formido. Eccc quantac<br />

humilitatis cxstitit, ([uia cum csset summus pontifex, imperatoris sc<br />

sernira vocabat, dominum suum eum appellabat. Ecce quantae iii-<br />

nocentiae, quia in mortem iiiiinicorum suorum consentire nolebat,<br />

cum Mauritius imperator Gregorium et ecclesiam Dei persecpieretur.<br />

Inter caetera sic ei scripsit Gregorius: ([uia enim peccator sura,<br />

credo, quod omnipotentem Deum tanto vobis amplius placatis, quanto<br />

ine ci male servientem afAigitis. Qu<strong>ad</strong>am igitur vicc quidam mo-<br />

nastico habitu indutus spatam cvaginatam dextera tenens corain iiu-<br />

peratorc iiitrepidus <strong>ad</strong>stitit et contra eum vibrans illum gl<strong>ad</strong>io<br />

moriturum praedixit. Territus Maiiritius a persecutionc Gregorii<br />

1) Sic rpcte antiq. a verbo : decres<br />

levisse praefeninf.<br />

cer e, leginit. Recent. ex glos'?. de-<br />

13 *

196 C.np. XF.VI. De sancto Gregorio.<br />

cessavit ct ut pro se orare deberct, instantcr pctiit, quateniis ipsnin<br />

in hac vita de malis suis Deus puniret et non jjuuicndum extrcmo<br />

examini rcservaret. Qu<strong>ad</strong>am igitur vice vidit se Mauritius ante tri-<br />

bunal judlcis starc et judicem proclamare: date Mauritium. Et ca-<br />

picntes eum ministri ipsum antc jndicem posnerunt. Cui iilc: ubi<br />

vis, ut reddam tibi mala, quac in hoc sacculo perpetrasli? Illc re-<br />

spondil: hic potius ca domine mihi ct non in saeculo futuro retribue.<br />

Statimque diviiia vox jussit tr<strong>ad</strong>i Mauritiiim, uxorcm, filios et filias<br />

Phocae niiliti occidendos. Quod et factum est, non post niultum<br />

enim temporis Phocas quidam milcs ejus ipsum cura tota familia<br />

sua gl<strong>ad</strong>io occidit et ei in impcrio succcssit. 9. Oum apud<br />

sanctam Mariam majorcm in dic paschae missam cclebrarct et pax<br />

domini pronuntiaret, angelus domini alta vocc respondit: et cum<br />

spiritu tuo. Unde papa ajjud illam ccclcsiam in dic paschac statio-<br />

nem facit nec slbi, cum dicit pa\ domini, in hiijiis miraculi testi-<br />

monium respondetur. lO. Quodam teinpore Trajanus ira-<br />

perator Roinanus <strong>ad</strong> quoddam bellum vehcmentissimc festinabat,<br />

cui vidua flcbilitcr occurrit diceiis: obsecro ut sanguiiicm filii mci<br />

innocentcr percmti vindicarc digneris, cumque Trajanus, si sanus<br />

revcrterctur, vindicare se testarctur, vidua dixit: et quis raihi hoc<br />

praestabit, si tu in proclio niortuus fucris? Tiajanus dixil: ille, qui<br />

post me imperabit. (aii vidua: et tibi quid proderit, si alter mihi<br />

JHStiliara fccerit? Trajanus dixit: utique nihil. Et vidua: iionne,<br />

inqult, mclius cst tibi, ut mihi justitiam facias et pro hoc raerccdem<br />

accipias, quam alteri hanc transmittas? Tunc Trajanus pictate coni-<br />

motus dc equo desccndit ct ibidem innocentis sangiiinem vindicavit.<br />

Fertur quoquc, quod cum quidam lilius Trajani pcr urbeui equitando<br />

nimis lascivc discurreret, lilium cujusdam viduae interemit, quod<br />

cum vidua Trajano lacrimabiliter exponerct, ipse filium suum , qui<br />

hoc fecerat, viduac loco filii sui defuncti tr<strong>ad</strong>idit ct magnifice ipsam<br />

dotavit. Duin igitur qu<strong>ad</strong>ain vicc diu jain defiincto Trajano Cue-<br />

gorius per foruin Trajani transirct ct hiijus mansuetudineni judicis<br />

rccordatus fuisset, <strong>ad</strong> sancti Petri basilicam pervenit et ibidem pro<br />

ejus errore amarissimc flevit. Tunc sibi divinitus est respoiisum:<br />

ccce, pctitioncra tuaiu coniplcvi et Ti-cijano poenani acternam pe-<br />

perci, dc cactero autcm diligehtissime cavcas, ne pro daranato ali-<br />

quo prcccs fundas. Damasccnus') autem in quodiini suo sermonc<br />

l) Recent, m«le Damlnnus o(T(-niiil. cf. Dnmnsc. Op. Vol. I. j>, 591.

Cap. XLVI. De sancto Gregorio. 197<br />

narrat, qiiod Gregorius pro Trajano oralionem fundens audivit vo-<br />

cem sibi divinitus illatani: vocem tuam audivi et veniam Trajano<br />

~do. Cujus rei (ut ibidem dicit) tostis est oriens oranis et occidens.<br />

Super hoc dixerunt quidara, quod Trajanus revocatus fuit <strong>ad</strong> vitani,<br />

ubi gratiam consecutus veniam nieruit ct sic gloriam obtinuit nec<br />

crat in inferno finaliter deputatns ncc sententia') definitiva damiiatus.<br />

Alii dixcrunt, quod aniraa Tr.ijaiii non fuit simpliciter a reatu poenae<br />

aeternae absoluta, sed ejus poena usque <strong>ad</strong> terapus, scilicet usque<br />

<strong>ad</strong> diem judicii fuit suspensa. Alii, quod poena quo <strong>ad</strong> locuni vel<br />

modum aliquem tormenti sub conditione fuit taxata, donec orante<br />

Gregorio per Christi gratiam locus vcl modus aliquis inutaretur.<br />

Alii ut Johannes djaconus, qui hanc logciulam corapilavit, quod non<br />

legitur orasse, sed flevisse; ct frcquoiiler dorainus misertus con-<br />

cedit, quod homo quamvis desiderans pctere nou praesumit, et quod<br />

ejus anima non est ab inferno liberata et in par<strong>ad</strong>iso reposita, sed<br />

sirapliciter ab inferni cruciatibus liborata. Valot euim (ut dicit)<br />

anima et in inferno exsistere et inferni cruciatus per Dei misericor-<br />

diam non sentire. Alii, quod poena aeterna consistit in duobus,<br />

scilicet in poena sensus et in poena daiuni, quod cst carontia vi-<br />

sionis divinae. Poena igitur aeterna quantum <strong>ad</strong> primum est sibi<br />

dimissa, sed quantum <strong>ad</strong> secundura rotenta. Fertur quoque, quia ct<br />

angclus istud <strong>ad</strong>jecerit: quia enira pro damnato rogasti, duonim tibi<br />

datur optio; aut enim in purgatorio duobus diobus ciuciaberis aut<br />

corte toto tempore vitae tuae infiimitatibus ot doloribus fatigaboris.<br />

Qui praeelegit toto teiupore vitae suae doloribusconcuti, quam duo-<br />

bus dicbus in purgatorio cruciari. Undc f.actum est, quod serapcr<br />

deinccps aut fobribus laboravit aut podagrae molestia prcssus fuit<br />

aul validis doloribus conquassatus aut dolore stomachi mirabiliter<br />

cruciatus. Unde in qu<strong>ad</strong>am cpistola sic loquitur diceiis: tantis po-<br />

dagrae, tantis molestiarum doloribus premor, ut vita luca mihi gra-<br />

vissima poena sit, quotidie enim in dolore deficio et mortis reme-<br />

dium exspectando suspiro. Item alibi: dolor meus interdum niihi<br />

lentus est, interdura niraius, sed neque ita lontus, ut rccedat, ncque<br />

ita nimius, ut interficiat. Unde fit, ut, qui quotidie in morte sura,<br />

repellar a morte. Sic autom me iiifectio noxii humoris imbibit, ut<br />

vivere mihi pocna sit et mortoiu dosidoranter exspectem, quam gc-<br />

milibus meis solam credo esse reraedium. — 11, Matrona<br />

J) lla iiro vulgari diffinitiva scripsi.

198 Cap. XLVl. De sancto Gregorio.<br />

quaedain sinuulis diebus (lominicis beato Gregoiio panes ofTerebat,<br />

cui tuui per luissarum solleninia corpus domini olTerret et diceret:<br />

corpus domini uostri Jesu Christi proficiat tibi in vitam aelernan),<br />

lasciva subrisit. Ille coiitinuo dexteram ab ejus ore coiivertens par-<br />

lem iliam dominici corporis super altare deposuit, postmodum co-<br />

ram populo iuterrogavit. quani ol) causam ridere praesumserit? At<br />

illa: quia paneui. quem proprlis manibus iVceram, tu corpus domi-<br />

nicum appellabas. Tuiic (iregorius pro incredulitate luulieris se in<br />

oratioue prostravit et surgens particulam iilam panis iiistar digiti<br />

carnera factam reperit et sic matronam <strong>ad</strong> lidem reduxit. Oravit<br />

iterum ct carnem illam in pa)iem conversam vidit et matrouac su-<br />

menduiu tr<strong>ad</strong>idit. JS. Quibusdam principil)us aliquas prc-<br />

tiosas reliquias petentlbus aliquantulum de sancti Johannis evan-<br />

gelistae dalmatica tribuit, quod illi suscipientes tauquam viles le<br />

liquias cum indignalione iiimia eideiu reddideruiit. Tunc sanctus<br />

Gregorius orationc facta cultellum petiit ct paniium iiliim pupugit,<br />

de CHJus punclionibus sanguis protinus emanavit, sicque quain pre-<br />

tiosae essent reliquiae, divinitus est ostensum. 13. Quidaiu<br />

divitum Romanorum relitta conjuge fucrat a poutificc comniunionc<br />

privatus, quod ille molcstissime ferens, scd auctoritatcra tanti pon-<br />

lilicls evacuarc non valens niagoruin sufTragia reqnisivit, qui se suis<br />

carminibus agerc promiserunt, ut iuimisso daemone tamdiu caballus<br />

poiitilicis vexaretur, quousquc cum scssore suo periclitaretur. Cuin-<br />

que (Iregorius aliquaiulo super caballum suuiu transiret, iinmisso dae-<br />

nioiie inagi ejus equuui taiu fortiter vexari lecerunf, ut nequaquam ab<br />

aliquo teiieri valcret. Tunc Grcgorius rcvelautc spiritn dyabolicaui<br />

immissionem cogiiosceus facto ciucis siguaculo tam cabnllum a prac-<br />

senti rabie liberavit, quaiu maleficos perpefua caecifalc mulcfavil,<br />

qui reafum suuin confitenfes <strong>ad</strong> sacri baptismi grafiam postinodum<br />

pervenerunf. Quibus luinen, ^ic a)feiu inagicam relegereiif , reddi<br />

noluif, eos taineii ecclesiasfico subsidio nufriri piaecepif.<br />

1.4t. Legitur quoque iii liiiro, qui a (iraecis Lvinon dicifur, ([uod<br />

abbas. qui praeerat monaslerio saiicli (iregorii, eidein nuiiliavit.<br />

quod quidam inoiiaclius peiies se numismafa tria liaberet. Queiu<br />

(ircgorius <strong>ad</strong> alioruiu ferrorcm excoiniuiiiii(a\il. Postiuodiim vero<br />

lemporis fratcr morifur sancfo (iregorio iiesciciife, qui iiafus, quod<br />

sine absolufione niorfuiis fucrat, orafionem in epifaphio scripsit, (|ua<br />

euin ab cxcoinmunicationis vinculo absolvebat. Dcdit eain uni d^a-<br />

conorum praecipiens, ut eain supcr fovcain frafris defuiufi legcrct.

Cap. XLVI. De sancto Gregorio. 199<br />

qiio jussa coiuplcutc sequenti uocte, qui defuiictus fuerat, abbati<br />

apparuit et se usque modo in custodia detentum, sed heri absolu-<br />

tum fuisse perhibuit. 15. Officinm et cantum ecclesiasticum<br />

nec non et scholam cantorum instituit ct pro hoc (iuo liabitacula,<br />

unnm juxta basilicam Petri, alterum juxta Lateranensem eccle-<br />

siani fabricavit, ubi usque hodie lectus ejus, quo recubans niodu-<br />

hibatur, et flagellum ejus, quo pueris minabatur, cum antiphono<br />

autentico veneratione congrua reservantur. In canone apposuit : dies-<br />

que nostros in tua pace disponas atque ab aetcrna dainnatione nos<br />

eripi et in electorum tuorum jubeas grcge numcrari. Tandcm bca-<br />

tus Gregorius cum sedisset annis tredccim, mcnsibus sex ct die-<br />

bus deccm plenus operibus bonis uiigravit a corpore. In cnjus<br />

tumba hi versus scripti suiit<br />

;<br />

Snscipe terra tuo coi-pus de corporc sumtum.<br />

Rcddere quod valeas vivificante Deo.<br />

Spiritus astra petit, leti uil vira noccbunt*, *Aliim.i]e: juia.<br />

Cui vitae alterius inors magis ipsa via est.<br />

Pontificissummi hoc clauduntur membra sepulchro.<br />

Qui innumeris scinper vixit ubique bonis.<br />

Fluxeruut autem auni ab incarnatione domini DCVI sub Phoca im-<br />

peratorc. 16. Post mortein beati Grcgorii regioncm totam<br />

maxima fames invasit, unde paupercs , quos liberalitcr Gregorins<br />

pascere solebat, <strong>ad</strong> successorem suum venicntcs dicebant: domine,<br />

quos pater nostcr Gregorius solebat pascere, tua sanclilas famc non<br />

sinat perire. Quibus verbis papa indignatus semper taliter respon-<br />

debat: si Gregorius <strong>ad</strong> famam suae laudis cunctos populos curavit<br />

suscipere, nos autcm non possunms pasccre; et sic eos seraper \a.-<br />

cuos remittebat. Unde sanctus Gregorius ter ei apparuit et tunc<br />

blandc de sua tcnacia et dctractlonc rcdarguit, scd ille sc de nullo<br />

cmcndare curavit. Unde illi quarto terril)ilitcr apparcns illum cor-<br />

ripuit et in capite letaliter percussit, cujns dolore vexatus in brevi<br />

vitam finivit. Dum autem <strong>ad</strong>huc prae<strong>dicta</strong> famcs instaret, quidam<br />

invidi Gregorio coeperunt detraherc, asscrentes, quod totum the-<br />

saurum ecclesiae tanquam vir prodigus consumsisset. Unde ob hu-<br />

jus vin<strong>dicta</strong>m <strong>ad</strong> comburendos libros suos cacterornm aninios in-<br />

cliaaverunt. Quorum dum quosdam jani combussissciit et cactcros<br />

comburere vellent, Petrus dyaconus cjus familiarissiinus. ciim quo<br />

quatuor libros di^alogorum disputavcrat, tr<strong>ad</strong>ifur vchcincntissime<br />

restitisse, asserens hoc <strong>ad</strong> ejus dclendam memoriam nil valerc.

200 ('ap. XLVI. De sancto Gregorio.<br />

luui in divorsis luuiidi parlibus exemplaria tonereutur, ailjuugeiis<br />

iinmane sacrilegium esse, tanti patris tot et tales lllnos exurere,<br />

super cujus capnt ipse spiritum sanctum in similitudinc columbae<br />

frequentissime prospcxisset. Tandem eos in hanc senteutlam <strong>ad</strong>-<br />

duxit, ut, si illud, quod dixerat, jurejurando coniirmans mori con-<br />

tinuo mcruisset, ipsi a librorum exnstione desistercnt, si vero mori<br />

non debuisset. scd supcrstcs sui testimonii exstitissct, ipse quoque<br />

combustoribus manns daret. Fertur cnim Gregorius sibi dixisse,<br />

quod, si miraculum de visione columbae publicaret. post hoc vivcre<br />

iion valeret. Itaque cum apparatu dyaconi evangeliorum librum<br />

l)ajulans venerabilis Icvita Pctrus <strong>ad</strong>venicns mox ut tactis sacro-<br />

saiiclis evangeliis Gregorii sanctltati testimonium pcrhibuit et a do-<br />

lore mortis cxtrancus spiiitum iuter verba vcrae confessionis effia-<br />

vit. Iff. Quidam monacbus monasterii sancti Gregorii quod-<br />

dam pcnes se peculium congrcgavit, beatus autem Gregorius alteri<br />

luonacho apparcns dixit, ut sibi dcnunciaret, quod pcculium dispcr-<br />

gcrct et poeniteutiam ageret, quia die tertia essct moriturus. Quod<br />

ille audiens vehcmeiiter expavit, poenitentiam cgit et peculium red-<br />

didit nioxque fcbribus <strong>ad</strong>eo corrcptns est, ut a dlluculo diei tertiae<br />

usque <strong>ad</strong> horam tortiam prae nimlo inceiidio linguam ab ore pro-<br />

jicieiis ultimum flatum emittere videretur. Scd cuin ciicumstantes<br />

monachi corain ipso psallcrcut, psalmodiam taiulem iiiterrumpcntcs<br />

ei detrahere cocperuiif , illo aiitoin contiiiuo rcvivisceiis ct oculos<br />

subridendo concutions ait : parcat vobis dominus , fiatrcs, quare<br />

inihi dctrahore voluislis, iiam inipediinentum inilii iion luodicuin ge-<br />

nerastis, quia tam a vobis. quam a dyabolo sub uiio tompore accu-<br />

satus nesciobam, cui calumniae primitus responderom, sed si quaiido<br />

quemlibet migrantom vidoritis, eidom non dotractioiiom , sed coin-<br />

passioncm impendatis, utpote qui <strong>ad</strong> tam districti judicis cum cri-<br />

miiiatorc suo judicium v<strong>ad</strong>it. \am <strong>ad</strong> judicium cum dyabolo steti<br />

ot <strong>ad</strong>juvante saiiclo (iiegorio cuiictls suis ol)Joclionibus bene re-<br />

spoiuli, tantum de una objectionc convictus crubui, pro qua, ut vi-<br />

distis, taliter sum voxatus et <strong>ad</strong>hiic rae iioii potui libcrare. Guni-<br />

que de ea fiatres rcquirorent, ail: non audoo dicore, quia, cum <strong>ad</strong><br />

vos a bcalo fircgorio Jussus suin vcnirc, dyabolus de hoc plurimuin<br />

est conquestus, putans quod me <strong>ad</strong> poenitentiam agcndam pro causa<br />

illa Dcus remitterct, quaproptor beatum Gregorium v<strong>ad</strong>cin dedi, ne<br />

(oinmotain caluinniam cuilibel rcvclarem. Moxque clamaiis dixit:<br />

.\ndrca, .\iidroa Iioc aiiiio pcreas . qui me pravo consilio <strong>ad</strong> hoc

Cap. XLVI. De sancto Gregorio. 201<br />

periciiliim coiiipulisti. Et statiiu revoiutis terriljiiiter ocuiis exspira-<br />

vit. Erat auteiii ia urbe quidaiu uoiniae Audreas, qui eodem luo-<br />

mento, quo ei inouachus morieiis periculum fucrat imprecatus, iii<br />

tam gravem morl)uin decidit, ut defluentiljus carnil)us consumi posset,<br />

mori autem nou posset. Tunc moiiacliis monasterii saacti Gregorii<br />

convocatis confessus est , quod cum praedicto monaclio quasdam<br />

inouasterii cartulas rapuisset ac susceptis prctiis cxtraneis tr<strong>ad</strong>i-<br />

disset, moxque is qui dudum mori iion poterat, inter verl)a suae<br />

coafessionis spirituui exlialavit. I8.E0 tempore, ut in vita sancti<br />

Eugeuiilegitur, dum <strong>ad</strong>liucAmbrosianum oflicium magis quam Grego-<br />

riaaum ab ecclesiis servaretur, Romaaus pontifex nominc Adrianus<br />

concilium convocavit, ubi statutum est, ut Gregorianum officium de-<br />

beret universaliter observari. (iujus rei Carolus imperator exsecu-<br />

tor exsistens per diversas discurreiis provincias minis et suppliciis<br />

omnes clericos <strong>ad</strong> hoc ipsuin cogebat et libros Ambrosiani officii<br />

ubique comburebat multosque clericos rebelles iucarcerabat. Pro-<br />

licisceas autem beatus Eugcnius episcopus <strong>ad</strong> coacilium iavenit<br />

ipsum conciliuni per triduum jam solutum suaque prudeutia domi-<br />

num papaiu sic induxit , quod omacs praelatos , qui coucilio iiiter-<br />

fueraat et jam per tres diaetas decesseraat, revocavit. Coacilio<br />

"igitur coavocato omniuia patrum haec seateatia uaa fuit , ut missale<br />

Ambrosianum et Gregoriaauai super altare beati Petri apostoli po-<br />

iierentur et fores ecclesiae optime claudereatur ac plurimorum<br />

cpiscoporum sigillis diligeutissime munireatur et ipsi tota iiocte ora-<br />

lioni insistcreat , ut douiiaus pcr sigmiiu aliquod rcvelaret, quod<br />

horum ab ecclesiis magis servari vellct. Sicque i)er oiuaia, ut or-<br />

diuavcraat, facieates laaae jaauas ecclesiae aperueruiit et utrumque<br />

missalc super altare apertum iuvcncruat. Vcl ut alii asscrunt, mis-<br />

sale Gregoriaiium penitus dissolutum et huc illucque dispersiim iii-<br />

vcaeruut, Ambrosiaaum autem solummodo apcrtuiu supcr altare<br />

codcni loco, quo posuerant, repererunt; quo signo diviaitus sunt<br />

cdocti, ut Gregorianum officium deberet per totum mundum di-<br />

spergi, Ambrosianum autein tantum ia sua ecclesia observari,<br />

sicque sancti patrcs , ut divinitus edocti fueraut, statueruut ct sic<br />

usque hodie observatur. 19. Xarrat Johaiuies d^aconus, qui<br />

vitam beati Gregorii compilavit, quod, duiu vitam ejus coascriberet<br />

ct compilarct, quidaiu vir saccrdotaliter iusignitus ci dormienti et<br />

<strong>ad</strong> latcrnam . ut sibi videbatur, scribcnti <strong>ad</strong>stitit, cui desuper cau-<br />

didissiiua ct <strong>ad</strong>eo tenuissima vestis craf . ut cjus raritate nigredo

202 Cap. XLVII. De sancto Loiigino.<br />

subterioris tuiiicae appareret. Hic propiiis accessit et inHatis biiccis<br />

risiim contiiiere noii potuit. Cunupie Joliannes euin interrogaret,<br />

cur vir gravioris ofiicii sic dissolute rideret, ait: quia tu scrihis de<br />

mortuis , quos viventes nunquam vidisti, Cui Joliannes: etsi illum<br />

non noverim facie, tamcu de illo scribo, quae didici lectione. At<br />

ille: tu, inquit, iit video, sicut voluisti, fecisti et ego, quae facere<br />

potero , non cessabo ; moxquc illi luinen lueeriiae exstinxit et <strong>ad</strong>eo<br />

ipsuui perterruit , ut veliementer exclamans putaret , se a.b illo gla-<br />

dio jugulatum. Moxqiie Gregorius affuit coiuitante secuin dextror-<br />

suin beato Nicolao , siuistrorsuin vero Petro dyacono ei{{ue dixit:<br />

modicae fidei, quare dubitasti? Cunique post cortinam lecti <strong>ad</strong>ver-<br />

sarius latitaret, Gregorius ex manu Petri dyaconi magnam facem,<br />

quain teiiere videbatur , arripiens ejusque flainniis os facieiuque<br />

ipsius <strong>ad</strong>vcrsarii exurens <strong>ad</strong> iiistar Aetliiopis denigravit. Quaedam<br />

autem scintilla parvissiina c<strong>ad</strong>cns in ejus vestem candidain ipsain<br />

dicto cilius ^oiiflagravit et sic nigerrimus totus apparuit dixitque<br />

beato Petrus (iregorio: satis denigravimus euni ; cui (iregorius<br />

nos illum noii denigravimus , sed nigrum fuisse demonstravimus,<br />

sicque ibidem multo relicto luinine abierunt.<br />

CiVP. XIVII.<br />

Dc ^ancto liOiig^iiio.<br />

Longiiius fuit quidani ceiilurio , qui cuin aliis milKibus cruci<br />

doinini ') <strong>ad</strong>stans jussu Pylati latus domini laucea perforavit el vi-<br />

dens signa, quae fiebant, solein scilicet obscuratum et terrae niotum<br />

in Clirisliim credidit. IMaxiiue ex eo.ut quidain dicuiit , quod cum<br />

ex inlirinitate vel senecfufe oculi ejus caligassent, de sanguine<br />

(iliristi per laiiceam decurrente fortuito oculos suos tetigit et pro-<br />

tinus clare vidit. Unde renuntians militiae et ab aposfolis iiislructus<br />

in (hiesaria (iapp<strong>ad</strong>ociae viginfi octo annis monasficain vifaiii duxit<br />

ct vcrbo et exemplo <strong>ad</strong> fidem inullos converlit. (aini aufeni a prac-<br />

side tentus fuisset et sacrilicare nolief, jussit praeses oinnes deiitcs<br />

ejus excuti et linguain abscidi , Longiiius fainen ex lioc loquelam<br />

iion perdidit, sed accepta securi oinnia ydola coinminuit et fregil<br />

dicens : si dii sunt. videbiiiius. Daemones autcm de ydolis exeuntes<br />

1) Eil. Prinr. iiiiilc l)po piiipffil.<br />

:

Cap. XLVIif. De sancta Sophia. 203<br />

Ui piaesidom et iii omiies socios cjus iiilravcnint et insanientcs et<br />

latraiitcs se Lougini pedibus prostraverunt ct ait Longinus daemo-<br />

nibus: cur habitatis in jdolis ? Qui responderunt: iibi nou nemuia-<br />

tur Christus ct ejus signum non cst positum, ibi est habitatio<br />

nostra. Cnm ergo praeses insaniret et oculos amisisset, dixit ei<br />

Longinns : scito qnia sanari non potcris , nisi quando me occideris<br />

qnam cito cnim a te mortuus fucro, pro te orabo ct sanitatem tibi<br />

corporis et animae impetrabo. Et statim cum decollari jussit: post<br />

hoc abiit <strong>ad</strong> corpus ejus ct prostratus cum lacrimis poenitentiam<br />

egit; et continuo visum et sanitatcm reccpit et iii bonis operibus<br />

vitam linivit.<br />

CAP. XIVIII.<br />

I>e isaneta j^opliia et tribn>^ liliabns»<br />

ejns^).<br />

Item santtarum martirum Sophiae ct trium filiarum suarum,<br />

Fidei, Spei et Caritatis maximum tempium Constantinopoli <strong>ad</strong><br />

sanctam Sophiam dicitur et ipsa santta Sophia tres filias suas iii<br />

Uei timore sapieiiter nutrivit. Prima XL sctunda X et tcrtia MII<br />

fuit annorum. Vciiit ergo Romain et oiniii die dominica ettlesias<br />

V isitavit et multas Christo matronas Incrabatur. Accusantur Adriano<br />

et earum est pulthritudiiie sic allectus, ut eas in filias vellet<br />

<strong>ad</strong>optare, qucm ut finuun refutant. Fidcs primo a XXXM militibus<br />

caeditur, secundo mamillae praecisac coram cunctis evelluntur, lac<br />

de vulneribus, sed de mamillis sanguis profluit. Clamant videntes<br />

injustum Caesaris juditium et virgo gaudcns eidem etiam insultat.<br />

Tertio candenti craticulac puella imponitur illaesa, quarto in sar-<br />

lagine oleo et cera plena mittitur, quinto jubetur decollari. Ad-<br />

vocatur etiara soror illius Spes , scd non potuit flccti <strong>ad</strong> sacrtficia<br />

vlolorum. Idtirco primo in caldarium <strong>ad</strong>ipe, cera et resina plenum<br />

mittitur, a quo guttae -) exhibcntes infideles cremabant: novissime<br />

jubetur gl<strong>ad</strong>io consummari. Tnnc uiater tertiam filiam Caritatem<br />

confortabat. qnae cuni parvula essct, Adriano iii nullo <strong>ad</strong>ulatur ncc<br />

sihi obedire voluit, quare impiissimus jubet eam primo cxtendi ct<br />

1) Ilnec legenda deesl iii edit. receut. Q) fortasse legendiuii exeiintes.<br />

;

204 Cap. XLIX. De sancto Benedicto.<br />

per membra et jiiiictmas (lirumpi, secundo fustibus caedi, teitio<br />

virgis flagellari, quarto iii camimim ignitum projici, a quo per sexa-<br />

ginta cubitos ignis exiens sex niillia vdolatrorum occidil, virgo au-<br />

lem illaesa in igne luedio ambulabat ita, ut quasi aurum r<strong>ad</strong>iaret.<br />

Quinto candentibus perforatoriis perforatur et sic cum martiris tri-<br />

pudio transiit per gl<strong>ad</strong>ium <strong>ad</strong> coronaiu. Maier optima fiiiarum op-<br />

timarum reliquias cum multis praesentibus recondidit et super se-<br />

pulcbrnm se ponens dixit: desidero, filiae carissimac. vobiscum esse.<br />

Sic ergo in pace migravit et ab .<strong>ad</strong>stantibus sepulta est cum ca-<br />

rissimis iiliabus sancta Sophia, quae cum singula passa fuerat filia-<br />

rum tormenta et ideo plus quam martir fuit. Adrianus autem totus<br />

putrefactus cmarcuit confitcns sanctis Dei iiijuste iiijurias intulisse-<br />

CAP. XIIX. (48.).<br />

De ^ancto Beiiedicto.<br />

Benediclus diclus est vel quia multa bcnedixit, vel quia in hac<br />

vita multas bencdictioncs habuit, vel quia omnes benedicebant de<br />

eo , vel quia aeternam meruit benedictioncm habcre. Ejus vitam<br />

sanctus Gregorius scripsit.<br />

I. Benedictus ex Nursia provincia ortus cuin Romae libcralibus<br />

studiis tr<strong>ad</strong>itus esset, in ipsa sui infaiitia litcras dcscruit ct dcser-<br />

lum petcre decrevit, quem nutrix siia, quae eum tciicrrime diligcbat,<br />

usqiic iii quciidam locum, qui dicilur Aeside, sccuta est , ubi <strong>ad</strong><br />

purgaiidum triticum mutuo capisterinm pctiil, scd super meiisam in-<br />

cautc poiiens cuiu corruisset, in duabus partibus fractum vidit.<br />

Quam Benedictus flcre conspiciens partcs capistcrii accepit et ab<br />

oratione surgens iiitegre solidatum invcnit. Postmodum nulricem<br />

occultc fugiciis iii queiidam locum veiiit, ubi tribus aiiiiis lioiniiiibus<br />

incognitus maiisil , excepto quodam iiioiiaclio Roinaiio iiomine, qui<br />

sibi sedule necessaria miiiistrabal. (aim vcro <strong>ad</strong> spccum a Roniani<br />

nionasterio iter non essct, paiicm iii longissimo fuiie ligabat ct sic<br />

eum dcponcre consueverat. Tintinnabulum cliam ipsi cordac in-<br />

scruit, ut <strong>ad</strong> ejus sonituiii vir Dci cognosccrct, quando sibi Roma-<br />

nus paiicin pracbcrct , qucm cxicns acciperet. Scd aiiliquus liostis<br />

iinius caritati et altcrius invidciis rcfcctioni lapidem Jactavit et tiii-

Cap. XLIX. De sancfo Benedicto, 205<br />

tinnabulum fregit, sed taraeu Romanus ei ministrare non desiit.<br />

Post lioc cuidam presbitcro refectioncm sibi in paschali soleranitatc<br />

paranti dominus per \isura apparuit dicens: tu tibi delicias prac-<br />

paras et servus meus illo in loco fame cruciatur. Qui protinus<br />

surrexit et cura difficultatc magna eum inveniens dixit: surge et<br />

suraaraus cibum, quia hodie pascha domini est. Cui Benedictus:<br />

scio, quia pascha est, quia videre te merui. Longe quippc ab ho-<br />

minibus positus , quia die c<strong>ad</strong>cm paschalis csset sollemnitas, igno-<br />

rabat. (aii presbiter: veraciler hodie resurrectionis domiMicac dies<br />

est, abstincrc te nou convenit, quia ob hoc <strong>ad</strong> te missus sura"; sic-<br />

que Dcum benedicentes sumserunt cibum. — — S. Qu<strong>ad</strong>am die<br />

avis quaedam nigra, quae mcrula vocatur, iraportune circa ejus fa-<br />

ciem volutavit, ita ut ab eo manu capi potuisset, sed signo crucis<br />

edito avis recessit. Moxque dyabolus quandam feminani, quam<br />

aliquando viderat, ante ejus oculos mentis reduxit ejusque aninium<br />

tanto igne in specicm illius acccndit , ut paene ercnium voluptate<br />

victus deserere deliberaret. Sed subito divina gratia <strong>ad</strong> se revcr-<br />

sus continuo se exuit et in spinis et vepribus, quae ibi <strong>ad</strong>erant,<br />

se <strong>ad</strong>eo volutavit, ut toto corpore inde vulneratus exiret et per cutis<br />

vulnera mentis vulnera educeret; vicit itaque peccatura, quia ') mu-<br />

tavit incendium. Ab illo autera tempore nulla postmodum tentatio<br />

in ejus corpore pullulavit. 3. Crebresccnte itaquc ejus fama<br />

cum abbas raonastcrii cujusdam obiissct, tola ipsius monasterii con-<br />

gregatio <strong>ad</strong> eura venit et ut praeesse deberet iis, petiit. Qui diu<br />

negando distulit, suis illorumque fratrum moribus se (onvcnirc non<br />

posse praedixit, sed tandem victus assensum dcdit. Cumque re-<br />

gulam illic districtius servari praeciperet, seraet ipsos reprehcnde-<br />

bant , quia ipsum sibi praeesse poposccrant, quorum scilicet torti-<br />

tudo norniam ejus rectitudinis offcndebat. Cumque sibi cum eo<br />

<strong>ad</strong>spicerent illicita non licere et grave esse -) sedule assueta re-<br />

linqucre, venenum vino miscuerunt et sibi rccumbenti obtulerunt.<br />

Sed Benedictus signum crucis cdidit ct quasi jactu lapidis vas illud<br />

vitreum fregit. IntcIIigens igitur, quia potum mortis habuerat, quod<br />

portare non potuit signum vitac , illico surrexit et placido vultu<br />

dixit: niisereatur vestri oranipotcns Deus, fratrcs: numquid non dixi<br />

vobis, quia vestris ac meis nioribus non convenircm? Tunc <strong>ad</strong> lo-<br />

cum dereliclae solitudinis rediit, ubi crebrescentibus signis claruit<br />

1) Ed. Tr. iiialf rjuno ofTeit. 2) Haec diio vprb,-i oniitlif innle E

206 Cap. XLIX. De sancto Beneflicto.<br />

et inultis <strong>ad</strong> eum vcnieutibus (luocleclin raonastoiia construxit. In<br />

uno autem illorum quidam nionaclius erat, qui <strong>ad</strong> orationcm diii stare<br />

iion poterat, sed orantibus aliis mox foras exihat ct aliqua terrcna<br />

et transitoria agebat. Quod cum abbas iiiius monastcrii bcato Be-<br />

iiedicto narrasset, ivit ilhic et vidit, quod illum monachum, qui ma-<br />

nere in orationc non poterat, quidani niger parvuliis per veslimenti<br />

fuubriam foras tralicbat, dixitque abbati mouastcrii et Mauro mo-<br />

nacho: numqnid non <strong>ad</strong>spicitis, quis est. qui eum trahil ? Cumqiic<br />

respondissent : non, ait: oreinus ut vos etiam videatis. Orantibus<br />

illis Maurus vidit, sed abbas viderc non potnit. Die igitur alia,<br />

expleta orationc, vir Dei monachum foris reperit, quem pro sui<br />

caecitatc virga percussit et extunc immobilis in oratione permansit,<br />

sicque antiquus hostis dominari non ansus est in ejus cogitatione,<br />

ac si ipse percussus fuisset ex verbcrc. Ex his monasteriis tria<br />

sursum in rupibus montis erant, quac deorsum cum magno labore<br />

aquas hauriebant, cumque fratres illi viriim Dei sacpe rogarent, ut<br />

inonasteria sua nnitaret, qu<strong>ad</strong>am noctc cum quodani puero inontcm<br />

<strong>ad</strong>scendit, ubi diulius orans trcs petras in eodcm loco pro sigiio<br />

posnit, cunique inane <strong>ad</strong> domuni rcdiissct et fratres pro e<strong>ad</strong>em<br />

causa <strong>ad</strong> cuni venissent, dixit: itc et illam rupeni, in qua tres pe-<br />

tras positas inveneritis , in mcdio cavate, valct enini dominus inde<br />

vobis aqiiara producere. Qui euntes ct jani illam rnpcm sudantcm<br />

invcnientcs concavum locuiii iliuc feccruut et inox aqua rcplctum vide-<br />

riint, quae usquc iiunc tani sulTicicntcr niaiiat, ut ab iilo niontis<br />

cacuminc usqiic <strong>ad</strong> inferiora dcscendat. Qu<strong>ad</strong>am vice duin circa<br />

inonastcrium viri Dci quidam cuni falcastro vepres absciderct, fcr-<br />

runi dc manubrio prosilicns in queiidam locum profnndum cecidit,<br />

cuiuqnc de hoc ille nimis aiigustaretur, vir Dci nianubriuin in lacu<br />

posuit ct niox fcrrum <strong>ad</strong> suuni manubrium nsquc cnatavit. Placidus<br />

puer et inonachus <strong>ad</strong> hauriendam aquaiu egrcdicns iii nuiuen ceci-<br />

dit ct mox ipsum uiida rapuit et paciie in uiiius sagittac cursum a<br />

tcrra iulrorsus tiaxit, vir antcm Dci in cella consistcns hoc in spi-<br />

ritu slaliin jiovit et Mauruiu vocaiis, quid dc puero accidcrit, in-<br />

dicavit ac ut <strong>ad</strong> ipsuin eripiendura pcrgerct inipcravit. Acccpta<br />

bcnedictionc concitus Maurus perrcxit et per terrain se irc existi-<br />

inaiis supcr a(|uas usque <strong>ad</strong> pucruiii vciiit euiuque per capillos te-<br />

ncns de aqua cxtraxit; qui <strong>ad</strong> viruni Dei vcniens rctulit, quid acci-<br />

dcrat, sed ipso hoc non suis nieritis , scd cjus obcdientiac deputa-<br />

vit. Prcsbitcr quidani Florentius noiuinc viro Dci invidens <strong>ad</strong> tan-

Cap. XLIX. De sancto Benedicto. 207<br />

tam devenit inalitiani , ut paneni veneno infectum viro Dei tanquam<br />

per bcnedictioncra transmitterct, qiiem sanctus gratanter accepit ct<br />

corvo, qui de manibus ejus paneiu accipere consueverat, ipsum pro-<br />

jecit dicens: in nomine Jesu Cliristi tolle hunc panem et eum in<br />

tali loco, ubi a nuilo liomine sumi valeat, projicc. Tunc corvua<br />

aperto ore, expansis alis circa eundem paiiem coepit discurrcre at-<br />

que crocitare, ac si aperte diceret, obedire se velle et tamen jussa<br />

implerc non posse. Cui sanctus iterum atque iterum praecipiebat<br />

diceiis: lcva, leva eum securus atque ipsum, ut dixi, projicc. Qui<br />

tandem eum toUens post tres dies rediit et de manu ejus annonam<br />

quam consueverat, accepit. Videns autem Florcntius , quia corpus<br />

maj^istri necare non potuit, se <strong>ad</strong> exstins^uendas disci|)Hlorum animas<br />

accendit, ita ut septem nudas puellas in horto monasterii ludere et<br />

cantare facerel , ct sic monaciios <strong>ad</strong> libidinem inflammaret. Quod<br />

sanctus vir de cella prospicicns lapsum discipulis pertimescens in-<br />

vidiae locum dedit ct quibusdam sccum assumlis fratribus ipsc ha-<br />

bitationem mutavit. Scd Florentius cum in solario consistens eum<br />

recessise conspicerct et gauderet, repcntc solarium cecidit et ipsum<br />

protinus exstinxit. Tunc Maurus post virum Dei currens ait: ro-<br />

verterc , quia qui te pcrsequebatur, cxstinctus est. Quod ille au-<br />

diens vehementer ingemuit, vel quia inimicus occubuit, vel quia de<br />

inimici mortc discipuhis exsultavit. Qua de re factum est, ut cidem<br />

pocnitentiam indiceret, quod maiidaus talia gaudcrc dc inimici morte<br />

praesumsisset, ipse autem <strong>ad</strong> alia migrans locum non hostem muta-<br />

vit. Nam <strong>ad</strong> montem (iassinum venit ct tcnipluin Apolliiiis , quod<br />

ibi situni erat , in sancti Johaiinis baptistac oratoriuiu labricavit et<br />

circum<strong>ad</strong>jacentem populum ab ydololatria convertit. Sed hoc an-<br />

tiquus hostis graviter fercns corporalibus cjus oculis teterrimus<br />

apparebat et in eum ore oculisque flainmantibus visibilitcr saevie-<br />

bat atque dicebat: Benedicte, Bcncdicte ! sed cum ille nihil sibi re-<br />

sponderct, diccbat: Malodirte, Maledicte! non Bencdicte, quid rae<br />

persequeris ? Qu<strong>ad</strong>ain dic lapidem quendam in terra jaccnteni fra-<br />

tres in aedificium levarc volebant, sed nequaqnam valcbant. Cum-<br />

que virorum raultitudo <strong>ad</strong>esset ct ab iis levari non posset, <strong>ad</strong>-<br />

veniens vir Dci benedictioncm dedit et tunc maxima celeritate le-<br />

vatus est, ex quo perpcndilur, quod dyabolus illi insidcbat'), qui<br />

eum raoveri non perraittebat. Cumque fratrcs parietcm paulo altius<br />

1) ita scripsi, cuin in Ed. Pr. leg.-itur insidiebal, recent. vero scriiilur.i:<br />

illic incidebat manifesto a librario profecta sit.

208 Cap. XLIX. De sancto Benedicto.<br />

aedificarent, antiqiiHS hostis viio Dei appaniit et qiiia <strong>ad</strong> laborantes<br />

fratres pergerct , indicavit, qni protinns iis per nnntinni niisit: fra-<br />

tres , cante vos agite, qnia <strong>ad</strong> vos spiritiis nialignns venit. Vix<br />

antem nnntius verba coniplevit et eccc parietem anliquns hostis<br />

evertit et quendam puernm monaclinm rnina contrivit. Sed vir Dei<br />

puerum niortnum et laceratuni in sacco <strong>ad</strong> sc <strong>ad</strong>duci fecit et oratione<br />

sna ipsuni resnscitans operi praedicto restituit. •— — —<br />

4r. Laicus quidam honestac vitae singnlis annis <strong>ad</strong> visitandum vi-<br />

rnm Dei jejunans venirc consueverat. Qu<strong>ad</strong>am igitur die, duni illuc<br />

iret, se illi alter viator <strong>ad</strong>jnnxit, qni sumendos in itinere cibos por-<br />

tabat, cnmquc jam tardior hora excrevisset, dixit: veni , frater, su-<br />

mamns cibnm , nc lassemur in via. Quo respondcnte, quod nulla-<br />

temis cibum in via gustaret, <strong>ad</strong> horam ille snbticnit, postinoduin<br />

<strong>ad</strong> hoc ipsum invitavit, sed ille consentire noluit. Deniquc cuni<br />

hora jam practerisset et eos longum fatigasset itcr, pratuni et fon-<br />

tem et qnaecnmque poterant corpus <strong>ad</strong> reficiendnm delectare, in-<br />

venerunt. Tnnc viator hoc ei ostendens rogavit, ut paululuni gu-<br />

staret ct ibidem quiesceret; cuni igitur verba auribus et loca ocu-<br />

lis blandirentur, eidem consensit. (aimquc <strong>ad</strong> Benedictnm venissent,<br />

dixit ei vir Dei: ecce, frater, nialignus liostis seinel tibi persu<strong>ad</strong>erc<br />

non potuit, secnndo non valuit, sed tertio snperavit. Tunc ille pe-<br />

dibus e.jus <strong>ad</strong>volntus sc deliqnissc iiigemuit. 5. Thotila rex<br />

Gothoruni experiri volens/ntrum vir Dci prophctiac spirituni habeiet,<br />

cuidain suo spatario vestiinenla regalia tribiiit cuinque cum omni<br />

apparatn regio <strong>ad</strong> monasterium destinavit. qncm ille venientem con-<br />

spiciens dixit; pone, fili, pone: hoc quod portas , non est tnuni.<br />

Qui protinus in lerrani cecidit et quia tanlo viro illuderc praesum-<br />

sisset, expavit. C. (ilericus quidani, qni a dyabolo vexabatur,<br />

<strong>ad</strong> virnin Dei , nt sanaretnr, <strong>ad</strong>dnctns est, cnnique ab eo djaboluin<br />

expulisset, ait: v<strong>ad</strong>e et de caetero carnes non comedas nec <strong>ad</strong> sa-<br />

cros ordines accedas: quacumqnc autein die <strong>ad</strong> sacros ordines<br />

accedere praesumseris, jnri dyaboli niancipaberis. (him vero hoc<br />

aliquo tenipore custodiisset, sed niiiiores snos sibi praeponi in sacris<br />

ordinibus cerncret, verba viri Dei quasi ex longo teniporc oblitiis<br />

postposuit atque .<strong>ad</strong> sacrnm ordinem acccssit. Quein inox, qui enm<br />

r(li(|ueiiit, d_v'ibolus tenuit cnniquc is vexare , (|uousque aniinain<br />

ejus excnteret, non cessavit. 7- Vir')qiii(lam dinis nascones<br />

1) Srfjiipnles ijiiiii.ir.igr,'ii)lii — ). II, iksnnl iii Kil. l'rinr. Drosd.

Cap. XLIX. De sancto Benedlcto. 209<br />

viiii pcr queudam pueniin <strong>ad</strong> euin inisit , sed ille uinim iii via ab-<br />

scoiidit et aliuiii dotulit , vir autem Dei cuin gratiaruiu actioiie<br />

accepit unum et descendcutem pueruin <strong>ad</strong>uionuit dicens: fiii, vidc<br />

iic de illo flascoiie, t[uem abscoudisti, bibas, sed indiiia eum caute<br />

et vide , qnid iiitus habeat. Qui confusus valde ab eo exivit et re-<br />

versus volens <strong>ad</strong>huc probare , quod audierat, cum flasconem indi-<br />

iiasset, protinus de eo serpens egressns est. Qu<strong>ad</strong>am vice dum vir<br />

Uei iii sero coenai-et, monachus quidam filius defensoris ei assistens<br />

ct lucernam tenens per spirituin superbiae iiitra se cogitare coepit:<br />

quis est liic , cui ego mauducauti assisto , luceniam tenco , ser-<br />

vitiuiu impcndo : quis sum ego, ut isti serviain ? Cui statini vir Dci<br />

ait: signa cor tuum, frater, signa cor luum; quid est, quod loqae-<br />

ris? vocatisque fratribus lucernam jussit de maiiibus ojus tolii. ipsum<br />

vero jussit <strong>ad</strong> monasterium acccdere ct quictum sedcre.<br />

8. Gothorum quidam , Galla nomine , pcrfidiae fuit Aiianae , qni<br />

Thotilae rcgis temporibus contra catholicac ecclcsiae rcligiosos viros<br />

ardore immanissiniae crudelitatis cxarsit, ita ut quisquis ci clcricus<br />

nionaclmsvc ante faciem venisset , ab ejus manibns vivus nullo<br />

modo exiret. Qu<strong>ad</strong>ain vcro dic avaritiae suae aestu succcnsus iii<br />

rapinani rcx inhians cum quendam rusticum crudclibus tormentis<br />

affligcret eumque per supplicia diversa lauiaret, victus poeiiis ru-<br />

sticus sese et res suas Benedicto Dci fainulo commcndasse professus<br />

est ct, dum hoc a torqucntc crcditur, intcriin crudclitate <strong>ad</strong> vitam<br />

reparatur. Tunc idcm Galla cessavit rusticum toimentis affligere,<br />

sed cjus brachia loris fortibus <strong>ad</strong>striiigcus aiite equuin coepit iin-<br />

pellere, ut quis esset ille Benedictus , qui ejus res susceperat , de-<br />

monstrarct. Quem ligatis brachiis rusticus autccedens duxit <strong>ad</strong><br />

sancti viri monasterium eumquc ante ingrcssum ccllulae solum se-<br />

dentem repcrit ct legentem ; eidem autem subsequenti et sacvienti<br />

Gallae rusticus dixit: ecce iste est, de quo dixeram, Benedictus<br />

pater. Quem dum fervido spiritu cum perversae mentis insania<br />

fuisset intuitus, eo errore, quo consueverat, acturum se cxistimans<br />

niagnis coepit vocibus claniare dicens: surge, surge et res istius<br />

rustici redde, quas accepisti. Ad cujus vocem vir Dei protinus<br />

oculos levavit et a lectione cessavit, eumque uituitus mox et rusti-<br />

cum, qui ligatus tcnebatur, attendit. Ad cujus brachia dum oculos<br />

deflcxisset, rairo raodo tanta celeritate coeperunt alligata br<strong>ad</strong>iia<br />

lora dissolvere, ut dissolvi tam concite nulla homiiium festinatione<br />

potuissent cumque, qui ligatus venerat. coepisset subito <strong>ad</strong>stare<br />

14

210 Cap, XLIX. De snncto Bcnedicto.<br />

solutus, <strong>ad</strong> taiitae potestatis vlra trcinefacliis Galla <strong>ad</strong> terram cor<br />

ruit et cervicem crudelitalis rigidae <strong>ad</strong> ejus vcstigia inclinans ora-<br />

tionibus se illius comniendavit. Vir auteni sanclus a leclione mi-<br />

nime surrcxit, sed vocatis fratribus eum introrsus tolii, iit bene-<br />

dictionem acciperet, praecepit. Queni <strong>ad</strong> se roductum ut a tanta<br />

crudelitalis insania quiesccrc deberet, <strong>ad</strong>monuit. Qui refcctus rc-<br />

cedens , uiliil ulterius repetere a ruslico praesumsit , quem vir Pci<br />

iiou langeiulo sed respiciendo solverat. ©. Quodam tem-<br />

pore in Campaniae regione famcs incrcbuerat, magnaque omues<br />

alimentorum indigentia coangustabat jamque iuBeuedicli monasterio<br />

triticum deerat, panes vero paenc omnes consumti fucrant , ut nou<br />

plus quam quinque <strong>ad</strong> refectionis horam fratribus inveniri potuis-<br />

sent, cumque omnes vencrabilis patcr contristatos cerneret , eorum<br />

pusillanimilatem studuit modesta increpationc corrigere et rursum<br />

promissione sublevare diccns : quare dc panis inopia vester animus<br />

contristatur ? Iiodic qnidem minus, scd et crastiua abundanter Iia-<br />

bebltur. Sequenti autem dic duccnli farinao motlii anlo fores ccllae<br />

in saccis inventi sunt, quos omnipotens Dcus quibus defcrenlibus<br />

transmisissct, nunc usquc mauet incognitum. Quod cum fratres cer-<br />

nerent, domino gratias rcfcrentes didicerunt, jam de abundantia nec<br />

in cgcstatc dubitarc. lO. Legitur quoque, quod quidam ha-<br />

bebat tilium morbo elephantino corrcptum , ita ut jam pilis c<strong>ad</strong>en-<br />

tibus cutis intumesceret atque increscentem famem occultare iion<br />

posset, qui <strong>ad</strong> virum Dci ab eodcm patrc ejus missus saluti pri-<br />

stinae sub omni celeritatc rcstilutus cst ct de hoc immensas gratias<br />

Deo obtulcrunt et postmodum dictus pucr in bonis opcribus per-<br />

severans iu domino fcliciter obdormivit. II. Vaum quosdam cx<br />

fratribus <strong>ad</strong> ([ucndam locum niiUeret, ut ibidem monastcrium con-<br />

strucrcnt, coustitula die se <strong>ad</strong> cos venturum dicit ct, qualitor con-<br />

stniidebcret, indicare. Nocte vero c<strong>ad</strong>cm qua promissus illucebat<br />

dies , monacho , quem illic proposuerat , al(|ue ejus prae|)osil() iii<br />

somnis apparuit et loca singnla, ubi quaeque acdilicari debuisscnt,<br />

subtiliter designavit. (aim autem visioni lidem non darent et <strong>ad</strong>-<br />

Iiuc ipsum exspoclarent, tandom <strong>ad</strong> oum roversi dixcrunt: exspecta-<br />

vinius palor, ut voniros sicut promisoras, ncc venisli. (iui ille: quare,<br />

fratres , ista dicitis : numquid non vobis apparui ot loca singula<br />

dosignavi? Itc ct sicul per visionem vidistis, omnia ordinale.<br />

13. Non longe ab ejus monast(Mio duac sanctimonialcs feininae<br />

ex iiobili goncre erant, quao linguam non rcslriiigcbaiit, scd cum.

Cap. XLIX. De sancto Benedicto. 211<br />

qui iis praccrat, incautis scrinoniJ)us sacpc <strong>ad</strong> iracHudiauj provo-<br />

cabant. Qui cuni lioc viro Dei rctulisset, mandavit iis dicens: rc-<br />

stringitc linguam vcstram, alioquin cxcommunicabo vos. Quam ex-<br />

communicationis scntcntiam non profcrcndo intulit, scd intcntando,<br />

iilae autcm nihil mutatae intra paucos dics dcfunctae sunt ct in<br />

ccclesia scpultae. Ubi dum missae celebrarcntnr ct djaconus ex<br />

njore diccrct: qni non communicat, cxcat foras, nutrix carum, quac<br />

pro iis scmper oblationcm offercbat, eas de scpulchris suis pro-<br />

grcdi et cxire ecclesiam videbat, cumque sancto Bcnedicto nuntia-<br />

(nm cssct, ille manu sua oblationcm dcdit diccns: itc ct hanc ob-<br />

lationcm pro iis offcrte ct ultcrius excommunicatac non crunt. Quod<br />

cum factum fuisset et dyaconus ex more clamaret, ab ecclesia dc<br />

cactcro cxire visae non sunt. 13. Rlonachus quidam cuni <strong>ad</strong><br />

visitandos parcntes exiissct sinc benedictionc et ea die, qua <strong>ad</strong> cos<br />

pcrvenit, dcfunctus fuisset et scpultura semel ct bis tcrra rejecissct,<br />

parcntcs cjus <strong>ad</strong> eum vcncrunt ct , ut ci suam bcncdictioncm im-<br />

pcndcrct, rogaverunt. Qui corpus domini accipicns ait: ile ct hoc<br />

super pectus ejus ponite enmque sic scpulturae tr<strong>ad</strong>ile. Quod cum<br />

factum fuissct, scpultum corpus tcrra rctiiiuit iicc ultra pro-<br />

jecit. — ') 14. Quidam monachus in monastcrio manerc<br />

nou valcns viro Dei tantum institit, doncc ipsum iratus abirc<br />

permisit. Qui mox ut de monasterio cxiit, apcrto orc draconcni<br />

in itinere invenit , quem cum dcvorarc vcllct, clamavit diccns:<br />

currite, curritc, quia draco iste me vult dcvorarc. Currentes autem<br />

fratres draconem minime invcnerunt, sed trcmcntem atque palpilan-<br />

tem monachum <strong>ad</strong> monastcrium rcduxcrunt, qui statim promisit, S(!<br />

nnnquam de mouasterio recessurum. 13. Quodam temporc,<br />

dum totam illam provinciam famcs valida occuparct, ct vir Dci<br />

omnia quac invcnire potuerat, egcntibus tr<strong>ad</strong>idissct, ita quod nihil<br />

in monastcrio praetcr modicum olei iu vase vitreo rcmansisset, jus-<br />

sit ccllario , ut illud modicum olci cuidam cgenti daret. Ille vero<br />

impcrantem audivit, sed implcre contcmsit co , quod nihil olei fra-<br />

tribus remanebat. Quod ut vir Dei comperit, vas vitreum cum oleo<br />

pcr fenestram projici jussit, nc quid in monasterio pcr inobedicn-<br />

tiam rcmaneret. Projectum itaque vas cum supra ingentia saxa ccci-<br />

dissct, nec vas fractum nec oleum est cffusum, quod ille lcvari<br />

jussit et dari intcgrum postulanti. Monachum autem illum de in-<br />

l) Anlecpd. ^. 13. depst iii Ed, Princ.<br />

14

212 Tnp. XT-IX. De sancto nenediclo.<br />

obedloiitia et (liffiderifia increpans se ia oralionem dedit et con-<br />

linuo quoddani niagnnm dolium , quod ibi erat, oleo plenum fuit,<br />

quod <strong>ad</strong>eo excrevit , ut per pavimentum ')afnnerc vidcretur.<br />

IG. Qu<strong>ad</strong>ani vice <strong>ad</strong> visitandum sororem suam dcscenderat ,<br />

'Ciini<br />

autcm <strong>ad</strong> mcnsam sederet, roj^avit eum , ut secuni illa nocte ma-<br />

neret, cui, cum ille nullatcnus acquiesceret, illa caput in manibus<br />

dominum roc;atura inclinavit, cumque caput lcvasset, tanta corusca-<br />

tioms et tonitrui virtus , tantaquc inundatio pluviae erupit, ut ncc<br />

quidem pedem moverc potuisset, cuni tamen ante sercnitas mira<br />

esset. Illa enim , quia lacryraarura fluvios fudit , serenitatcm aeris<br />

<strong>ad</strong> pluviam convcrtit et traxit. Cui vir Dei contrislatus ait: parcat<br />

tibi omnipolciis Dcus, soror, qnid cst, quod fecisli? (iui illa: ro-<br />

gavi te et audire noluisli, rogavi domiinim ct exaudivit me. Modo<br />

egrederc, si potes : sicque factum cst , ut lotam illam noctem per-<br />

vigiles ducercnt atquc pcr sacra cloquia scsc vicaria rclatione sa-<br />

tiarcnt. Tunc ecce post triduum , cum ille <strong>ad</strong> monasteriura re-<br />

diisset, elevatis oculis animam sororis suae iu spccic columbac<br />

coeli seereta pcnctrantcm <strong>ad</strong>spcxit, qui mox corpus cjus <strong>ad</strong> inona-<br />

steiium jussit defeni ct in monumcnto , quod sibi pracparavcrat,<br />

collocari. 17. Qu<strong>ad</strong>am nocte dum scrvus doiniiii Bcncdictus<br />

per fenestrain conspiccrct ct dominuin exoraiet, vidit fusain Inccm<br />

dcsupcr cuiutas iioclis tcncbias clTugasse. Subito autcni totus mun-<br />

dus vclut sub uno solis r<strong>ad</strong>io collccfus antc oculos cjus <strong>ad</strong>ducfus<br />

est ibique animam (iciinani, cpiscopi -) capitalis, <strong>ad</strong> coclum dcfcrri<br />

videiis manifeste comperit posfca , quod liora e<strong>ad</strong>cm a corpore mi-<br />

gravit. 18. Eodcin aniio, quo dc Iiac vita crat exituius, obitus<br />

sni diem fratribus dciiuiiliavit. Aiifc scxfuin vero dicin sui cxitus<br />

sibi apcriri sepulchrum jubet. Qui mox febribus correplus, cuin per<br />

singulos dics laiiguor ingravcsccrct, scxto dic in oraforium se por-<br />

tari fccit ibique cxituin suuin domiiiici corporis ct sanguiiiis per-<br />

ceptionc niunivif . Atque<br />

inter discipulorum manus imbccillia menibra<br />

sustentans erectis in coclum manibus stctit ct ultimum spiritum<br />

inter verba oiationis cfllavif. Ijtsa autcin die, qua vir Dci Bcnc-<br />

dicfus dc hac vita migravit <strong>ad</strong> (ihristum , ^^ (inohus fialribus, uni<br />

iii cclla moranti, alteri longe posito rcvelatio c<strong>ad</strong>cm monstrata est,<br />

vidcrunt iiamquc viain lucidam palliis stratam ac innumcris conis-<br />

1) AliJ; pffliiprp Ipgmit. 2) Rpcriil. Icgiinl C.ipuani. 3) Kd. rrinc,<br />

cjiiae oinillil J.<br />

J.S, — .-kI voc. di i\ lnr^ iiis stMiueiili.i fNliibnt: d ii o frntres viileninl<br />

vi.ini Incidtim nc i u ii u iiieris elc.

Cap. L. De saucto Patricio. 213<br />

Laiitein Jiinipatlibiis a cella beati BeJietlicti versus orientcm atl coe-<br />

liiui tendenteni, cui venerantlo liabitu vir tlesuper clarus assisteiis,<br />

cujus esset via, (juam ceniercnt, inquisivit. Qui cum iiescire sc di-<br />

cerent, ait: baec est via, qua dilectus vir Dei Bcnedictus. cochini<br />

<strong>ad</strong>scendit. Sepultus vero est in oralorio sancti Joliannis baptislae,<br />

quod destructa ara Apollinis ipse coustruxit. Floruit circa anuos<br />

domini DXVUl tempore Justini senioris.<br />

CAP. L (19.).<br />

De ^aiicto Patricio.<br />

Patricius, qxii coepit circa aniios dotnini CCLXXX, duin Sco-<br />

toruin rcgi de Cbristi passionc praedicarct, stans aiite euui et appo-<br />

diaiis se super lerulam, quam manu teuebat elcasupedi regis super-<br />

posuerat, cum aculco pedem perforavit. Rex vcro credens sanctum<br />

episcopum cx industria Iioc faccre ct se alltcr fidcm Cbristi non<br />

posse susciperc, nisi similia pro (ihristo patcrctur, paticntcr susti-<br />

nuit. Sanctus hoc tandem intelligens obstupuit ct precibus regeui<br />

sanavit ac toti provinciae obtinuit, quod iiullum venenosum aninial<br />

ibidem possit vivcrc. Quod nou solum obtiiiuit, imo ctiam ligiia ct<br />

coria illius regionis contraria, ut dicitur, sunt veneno. Quidam vir<br />

ovem vicini sui furatus fuerat et comederat, et cum vir sanctus sae-<br />

pius hortaretur satisfacere furem , quicuuque ille esset, et nulhis<br />

conipareret, dum totus populus <strong>ad</strong> ecclesiam convenissct, in virtute<br />

Jesu Cbristi praccepit, ut in ciijus vcntrcm ovis intrassct, coram<br />

omiiibus balatum daret; quod factuni cst ct cgit rcus poenitentiaiu<br />

ct alii a furtis sibi cavcbant. Erat el consuetudo onincs cruccs,<br />

quas vidcbat, dcvote vcnerari, scd ante quandam cruccm magnam<br />

ct pulchram invisam praetcriit , a suis aiitem sociis <strong>ad</strong>monitus , cur<br />

illam iion vidcrit et inclinaverit, duin prccibus a doniino rcquire-<br />

ret, cujus esset, audi^it vocem de siib terra: non vidisti, quia ego<br />

hic scpultus sum paganus et signo crucis indigiius? unde fecit cru-<br />

cem illam abindc tolli. Cum beatus Patricius pcr H^berniam prae-<br />

dicart-t ct fnutum ibi pcrmodicum faccret, rogavit dominum, ut<br />

alitpiod sigiium ostcnderet, per quod tcrriti pocnitcrent. Jussu igitur<br />

doniini in quodam loco circulum magnum cum baciilo dcsignavit et

214

Cap. L. De sancto Patricio. 215<br />

himinis ferreis ciuideiitibus a dacmoniljus nsque <strong>ad</strong> viscera flagcllari<br />

aliosquc vciitrcs Iiabcntcs deorsum terram prae dolore mordcre ct<br />

clamarc : paroe , parce ! quos tunc dacmones graA'ius flagcllabant.<br />

Aliosque vidit, quorum mcmbra scrpentcs vorabant, ct bufones igni-<br />

tis aculcis corum visccra cxtrahcbant. Qui cum iis asscntire nollet,<br />

ui eondem ignem et poenas projicitur et iisdem laminis et pocnis<br />

flagellatur. Sed cum illc cxclamassct: Jcsu Christe etc. , a pocna<br />

prae<strong>dicta</strong> protinus libcratus cst. Dcinde ducitur <strong>ad</strong> quendani locum,<br />

ubi homines in sartagine frigebantur , iibi rota maxima erat uncinis<br />

ferreis ignitis plena , in quibus per divcrsa nicmbra homincs erant<br />

suspensi, quae tam vclocitcr volvcbatur, quod globum igncum cmit-<br />

tebat. Post hoc videbat maximam domum Iiabentem fovcas nictallis<br />

bullicntibus plenas, in quibus alii unum pcdem, alii duos habcbant.<br />

alii ibi crant usquc <strong>ad</strong> gcnua, alii usquc <strong>ad</strong> vcntrem, alii usquc <strong>ad</strong><br />

|)«ctus , alii usque <strong>ad</strong> collum, alii usquc <strong>ad</strong> oculos, sed hacc omnia<br />

percurrens nomen Dei invocabat. Processit itenim et qucndam la-<br />

tissimum putcuia intuetur, de quo funius horribilis ct foctor into-<br />

lcrabilis cxibat , indequc homines ut ferrum candcnlcs in modum<br />

favillarum exibant, scd dacmoncs cos reimpingcbant dixcruntque ci<br />

dacmones: locus ille, quem conspicis, est infcrnus, in quo doniinus<br />

noster Bcclzcbub habitat. In ipsuni igilur pulcum tc jactabinius,<br />

si nobis asscntire rccusas , postquam autcm illuc jactalus fucris,<br />

nullum inde remedium ev<strong>ad</strong>endi obtinebis. Quos dum illc audirc<br />

contcmnerct, ipsum arripicntcs in pracdictum putcum jactavcrunt,<br />

qui tam vchenicnti dolore absorptus cst , iit fcrc oblitus sit nonien<br />

domini invocare, scd dum ille <strong>ad</strong> se rcdicns : Jcsu Christe etc. ex-<br />

clamassct corde , quia voce non potcrat, protinus inde illaesus exi-<br />

vit ct oinnis daemonum multilndo tanquam victa evanuit. Dudus<br />

igitur <strong>ad</strong> locuin alium vidit qucndam pontcin, supcr quem enui trans-<br />

ire oportcbat, qui quidein crat strictissiinus et instar glaciei poli-<br />

tus ct lubricus, sub quo fluvius ingens sulphureus ct igncus flucbat,<br />

super quera transirc dum se posse omnino desperaret, tamcn re-<br />

cordatus vcrbi, quod eiiin de tot malis cripuit, confidenter acccssit<br />

et uiium pcdcm supcr poiitcm poncns, Jcsu (ihriste etc. dicere coe-<br />

pit. Validus autem clamor <strong>ad</strong>co eum tcrruit, ut subsistere vix va-<br />

lcrct, sed praedictum vcrbum protulit et sccurus maiisit, dciiidc<br />

aliiim pedcm posuit ct c<strong>ad</strong>cm vcrba iteravit, <strong>ad</strong> qucnilibct cniiu<br />

passum e<strong>ad</strong>em vcrba protulit et sic sccurus transiit. Cum crgo<br />

transiisset, in quoddam pratuui aniocnissimuul dcvcnit, ubi divcr-

216 Cap. Ll. De nnnuiitintione doininica.<br />

soruin flonuu miia sua\itas redolebat, ct ecce ihio speciosi juveues<br />

ci apparuerunt, qui ipsum usque <strong>ad</strong> quandam tivitatem speciosissimam<br />

ex auro et geuimis mirabiliter rutilaiitem perduxeruut, de<br />

tujus porta odor mirabilis emanabat, qui illum <strong>ad</strong>eo recreavit, quod<br />

jiullum dolorem vel foetorem sensisse videbatur, dixeruntque ei,<br />

({uod illa civitas par<strong>ad</strong>isus esset. In quem cum Nicolaus iulrarc<br />

vellet, dixerunt ei praedicti juvenes, quod primo <strong>ad</strong> suos rediret et<br />

per loca, per quae venerat, eum rcdire oporferet, daemoues lameu<br />

eum uon laederent, sed eo viso territi fugerent et quod post tri-<br />

ginta dies in pace quiesceret et tunc illam ci\itatem civis per-<br />

petuus iutroiret. TuncXicoIaus inde ascendens ')in loco, per qiiem<br />

asceiidit , sc restitutum invenit ct omuia ouinibus , quae sibi eon-<br />

tigeraut . narrans post triginta dies iu domino leliciter requievit.<br />

€AP. U. (50.).<br />

De auiiuiitiatioiie domiuica*<br />

1. Anmintiatio dominica dicitur, quia in lali dic ab aiigelo<br />

<strong>ad</strong>ventus filii Dei in carneiu fuit aununtiatus, congruum enim fuit,<br />

ut incarnationem praccederet angelica annuntiatio, triplici ratione.<br />

Primo ralione ordinis conuotandi , ut scilicct ordo reparalionis re-<br />

spoiideret ordiiii praevaricationis. Undc situt dyabolus tciitavit mu-<br />

licrem , ut eaiu pertraberet <strong>ad</strong> dubitatiouem ct per dubitalionem <strong>ad</strong><br />

consensuiu ct per consensum <strong>ad</strong> lapsuiu, sic angclus nuntiavit vir-<br />

gini, ut iiuntiando excitaret <strong>ad</strong> fidem et per fidein <strong>ad</strong> consensum ct<br />

per consensHin <strong>ad</strong> concipiendum Dci filium. Secuiido rationc mi-<br />

iiisterii angelici, quia eiiim angelus est Dei minister et servus ct<br />

beata virgo clccta crat, ut essctDei mater, ctcongruum cst miuislrum<br />

doniinac famulari, convciiieiis fuit , ut beatae \iigini aiinuntiatio<br />

per aiigclum licrct. Tci tio ralioiie lapsus angelici reparaiuli. Quia<br />

•'iiiin iiicaiiialio iioii laiilum facicbal <strong>ad</strong> rcparationcm iiuiiiaiii laj)-<br />

sus, sed eliam <strong>ad</strong> rcparationem niiiiac angclicae. ideo angcli iioii<br />

(lebucrunl excludi. Uiide sicut sexus niulieris iion cxcludilur a cog-<br />

Rcffiil. iiifiliiiil: sinir.i i> II I p II m se resl. flc.

Cap. Ll. De annuntiatione dominlca. 217<br />

iiitione uijsterll incarnationis et resurrectionis , sic etiam nec an-<br />

gelicus nuntius. Imo Deus utrumque angelo mediaiite nuntiat mu-<br />

licri, scilicet incariiatiouem virgiiii Mariae et resurrectionem Mag-<br />

daleiiae. Cum ergo virgo l)eata a tertio anno aetatis suae usquc<br />

<strong>ad</strong> qnartum decimum annum iii templo cum aliis virginibus exsti-<br />

tisset et votum de servaiida castitate emisisset, nisi Dcus aliter<br />

dispoueret, eam Josepli despoiisavit domiiio revelaiite, et Josepii<br />

virga froiidente , sicut in lijstoria de nativitate beatae Mariac ple-<br />

iiius coiitinetur , et in Bethlehem, uiule oriundus erat, necessaria<br />

nuptiis provisurus ivit , ipsa vero iu Nasareth in domum parentum<br />

rediit. Nasareth internretatur flos. Unde dicit Bernardus, quod<br />

flos nasci voluit de flore, ui flore et floris tempore. Ibi igitur ei<br />

angelus apparuit et ipsam saliitavit dicens: ave gratia plena , do-<br />

minus tecum, bene<strong>dicta</strong> tu iii mulieribus. Bernardus. Invitat nos<br />

nd Mariae salutatioucm Gabrielis exemplum , Johannis tripudium et<br />

rcsalutationis lucrum. Sed hic priiuo vidcndum est, quare douiinus<br />

inatrem suam Aoiuit desponsari. Super hoc c\ssigiiat Beniardus tres<br />

ratioiies dicens : necessario desponsata est Maria Joscph , quoniam<br />

per hoc mjsterinm a daemonibus absconditur ct a sponso virgiiii-<br />

tas comprobatur et virginis tam verecundiae quam lainae provide-<br />

tar. Quarta ratio est, ut ab omni gr<strong>ad</strong>u mulieris opprobrium<br />

tolleretur, scilicet a coiijugatis virginibus et viduis, unde ipsa virgo<br />

iii hoc triplici statu fuit. Quinta, ut viri ministcrio utcrclur; scxta<br />

ut matrimonii bonum comprobaretur ; septima, ut pcr virum genea-<br />

logiae series texeretiir. Dixit crgo angclus : ave gratia pleiia. Ber-<br />

nardus : in ventre gratia dcitatis, in coide gratia caritatis, in ore gra-<br />

tia afFabiiitatis, in manibus gratia misericordiae et largitntis. Idem:<br />

vere plena, qui<strong>ad</strong>eplenitudine ejus capiunt universi captiviredcmptio-<br />

ncm, aegri cuiationem, tristes consolationem, peccatores vcniam, justi<br />

gratiam, angeli laetitiam, deniquetota trinitas gloriam, filius hominis<br />

humanae carnis substantiam. Dominus tccum, dominus pater tecum,<br />

qui gcnuit, queui concipis, et dominus spiritus saiictus, dc quo coii-<br />

cipis, et dominus filius , quem carne tua induis ; sicut dicit Bcrnar-<br />

dus : bene<strong>dicta</strong> tu in mulieribus, id cst, super omnes mulieres, quia<br />

scilicet eris mater virgo et mater Dei. Triplici maledicto mulieres<br />

subjcctae crant, scilicet maledicto opprobrii , quo<strong>ad</strong> non concipicn-<br />

tes, unde dixit Rachcl: abstulil Deus opprobrium meum , male-<br />

dicto pcccati , quo<strong>ad</strong> concipientcs , unde psalmus : ecce enim in<br />

iniquitatibus conccptiis suiu etc. , malcdicto<br />

supplicii , quo<strong>ad</strong> par-

218 Cap. LI. De anuuntiatione dooiinica.<br />

turieiites, unde Geuesis: in dolore paries ctc. Sola autem vlrgo<br />

Maria l)ene<strong>dicta</strong> est iiiter omnes mulieres, cujus virginitati foecun-<br />

ditas <strong>ad</strong>ditur et foecuiiditati in conceptu sanctitas et sanctitati in<br />

partu jucunditas. Dicitur ergo gratia piena , sicut dicit Bernardus,<br />

propter quatuor, quae fulserunt iu ejus mente, quae fueruut devotio<br />

humilitatis, revereutia pudoris , maguitudo credulitatis , martirium<br />

cordis. Dicitur; dominus tecum, proptcr illa quatuor, quac ei ful-<br />

scruut de coelo, sicut ideiu dicit , quac suiit iMariae sauctificatio,<br />

augelica salutatio, spiritus saucli superveutio, iilii Dci iucariiatio.<br />

Dicitur etiam : benc<strong>dicta</strong> tu iii mulieribus, propter alia quatuor, quae,<br />

sicut ibidcm dicitur, fulseruut iu ejus carue, quae scilicct fuit vir-<br />

giuitatis primiceria siuc corruptioiie foecuuda, siue gravediuc gra-<br />

vida et siue dolore puerpera. Quae cum audiisset, turbata est iu<br />

scrmoue augeli et cogitabat, qualis csset ista salutatio. Hiuc appa-<br />

rct laus virgiuis iii auditu , alTectu ct cogitatu. lu auditu laudatur<br />

modestia, audit et tacet; iu affectu verecundia, iii cogitatu pru-<br />

dentia, quia cogitavit, qualis essct ista saiutatio. Turbata cst autcni<br />

dc augeli sermoue, uou de ejus visiouc, quoniam bcata virgo an-<br />

gelos saepe viderat, scd uuuquam talia loqueutes audierat. Petrus<br />

Ravennas: venerat igitur augelus blaudus iu spccic sed iu sermone<br />

terribilis. Uude quam lcviter laetificavit visus, nimiuni turbavit au-<br />

ditus. Beruardus. Quod turbata est, fuit vcrecuudiae virgi/ialis,<br />

quod uon pcrturbata, fortiludinis, quod tacuit ct cogitavit, prudcn-<br />

tiae et discretiouis. Ettunc augelus.coufortaus eam dixit: nc tiiueas<br />

Maria, iuvcnisti gratiaiu apud doiniiiuin. Bernardus. Quain graliam<br />

Dei et hominuin paceni , /inortis dcstructiouem , vitac reparationcm.<br />

Ecce concipies ct parics iiiium et vocabis nonicu ejus Jesum, id est<br />

salvatorcm, qnia salvum faciet populum suuin a peccatis ejus.<br />

llic erit magnus ct lilius altissimi vocabilur. Beruardus. Iloc esl: ille,<br />

qui est inaguus Deus futurus maguus , scilicct uiagnus honio, niag-<br />

nus doctor, niagnus piopheta. Dixil auteni xMaria <strong>ad</strong> augehim : quo-<br />

modo fiet istud, quouiain viruin iioii cognosco, id est, ine nou pro-<br />

pono cognituram? Et ita fnit virgo nieiite, cariic , proposito. Scd<br />

cccc Maria interrogat, et qni iiilcrrogat . dnbitat. (air ergo solus<br />

Zacliarias plagain taciturnilalis iiKurrit? Super hoc Pelrus Raven-<br />

iias assiguat quatuor rationes dicens : ille peccatorum cognitor noii<br />

verba sed corda praevidit, uon quid dixerint, sed quid seuseriiil,<br />

judicavit. Erat eiiiin interrogaiilinm causa dissiiuilis , sjjcs divcrsa.<br />

Haec coiitra iiaturani (ledidit, ille diibilavif pro iiahira. Hacc integre

Cap. Ll. De anniintiatione dorainica. 219<br />

ordiuem quacrit, ilie quae Deus viilt tieri, non possc praescribit.<br />

llle impellentibus cxcmplis non <strong>ad</strong>scendit <strong>ad</strong> fidem, haec sine exempio<br />

praecnrrit <strong>ad</strong> fidem. Haec niiratur de partii \irgiiiis, ille de con-<br />

ceptu disputat conjugali. Xon ergo dubitat de facto , sed modum<br />

qiiaerit et ordinem, nani cum triplex sit modus conceplionis , natu-<br />

raiis, spiritualis et mirabilis, quo istorum concipiat, sciscitatur. Et<br />

respondens angelus dixit ei: spiritus sanctus supervenict in tc, qui<br />

ipse tuum conceptum efficiet. Undc et dicitur dc spiritu sancto<br />

conceptus ct hoc propter quatuor rationes. Primo proptcr ostcn-<br />

sionem cximiac caritatis, ut scilicct ostendatur, quod ineffabiii Uei<br />

caritate verbum Dei caro factum cst. Johannis 111: sic Dcus dilexit<br />

mundum etc. Et hacc ratio cst Magistri scntentiarum. Secundo<br />

propter ostcnsioncm gratiae absquc mcritis, ut pcr hoc, quod dici-<br />

tur, conceptus de spiritu sancto ostcndatur, quod sit ex sola gratia,<br />

quam nulla hominum praecesscrunt nicrita. Et liaec est ratio Au-<br />

gustini. Tcrtio propter virtutcm opcrationis, quia scilicct opcra-<br />

tione et virtutc spiritus sancti conccptus cst, et haec cst ratio Am-<br />

brosii. Quarto proptcr motivum conceptionis , et hacc cst ratio<br />

Hugonis dc sancto Victore. Motivum , ut ait , <strong>ad</strong> conceptioncm na-<br />

turalcm , cst amor viri in muliercm ct amor mulicris in virum.<br />

Sic in virgine, inquit , quia in cjus corde amor spiritas sancti sin-<br />

gulariter ardebat, ideo in carne ejus amor spiritus sancti mirabiiia<br />

facicbat. Et virtus altissimi obumbrabit tibi. Hoc sccundum Glos-<br />

sam sic exponitur: urabra a lumine et corpore objecto solet formari<br />

et virgo , sicut ct purus homo , plcnitudincm divinitatis capcrc ne-<br />

quibat, sed virtus altissimi obumbrai)it tibi, dum in ea incorporca<br />

lux divinitatis corpus snscepit humanitatis, ut sic posset Deum pati.<br />

Hanc expositionem videtur tangcrc Bernardus , quia sic ait: quia<br />

Deus spiritus est, nos vero umbra corporis sui , tempcravit se no-<br />

bis ') , ut per objectum vivilicae carnis videamus verbum in carne,<br />

solem in nubc, lumen in testa , ccreum in laterna. Secundum Ber-<br />

nardum sic exponitur, quasi dicat: illum modum ,<br />

quo de spiritu<br />

sancto concipies , Dei virtus Christus in suo secretissimo consilio<br />

obumbrando occultabit, ut sibi tantum notum habeatur et tibi. Ac<br />

si dicat: quid a mc quaeris, quod in te mox expericris? Scies, scies<br />

el feliciter scies, sed illo doctorc quo auctore. Ego nuntiare missus<br />

sum virginaicm conceptum, noncreare. Vel obumbrabit, id est, tc a<br />

1) Alii juiile legunt iiul)e, f|u;ie Ifctio profecta videlur ex seqiienlibus.

220 Cap. LI. De annuntiatione doiulnica.<br />

vitiorum acstu refrigcrabit. Et ecce Elizabelii cogiiata etc. Ecce di-<br />

cit, ut ostcndat lioc esse magniim novum vicliium. Quatuor de Ciui-<br />

sis conceptus Elizabetli Mariae nuntiatur , secuiiduiu Beinarduin.<br />

Prima est cumulus laetitiae, secunda perfcctio scientiac, tertia per-<br />

fectio doctrinae, quarta obscquium misericordiae. Dicit enim sic<br />

Hieronyinus: sterilis cogiiatae conccptus Mariae nuntiatur, ul , duin<br />

miraculum miraculo <strong>ad</strong>ditur, gaudio gaudium cumuletur. Vel ideo,<br />

quia profecto docebat, ut veibum niox divulgandum ubique sciret<br />

prius virgo per angelum, quam audlrct ab Iioinine, nc niatcr Dei a<br />

consilils filii videretur amota, si eorum, quac in terris tam prope<br />

geruiitur, rcmansisset ignara. Vel ideo potius , ut duin tunc sal-<br />

vatoris , nunc praecursoris edocetur <strong>ad</strong>vcntus , reruin tempus ct or-<br />

dinem tencns, ipsa postinodum scriptoribus atque praedicatoribus<br />

rcscrvct veritatcm. Vel idco, ut audiens vetulam et gravidam cog-<br />

natam cogitet juvencula de obscquio , ut sic parvulo proplictac de-<br />

tur locus obsequendi domino et mirabilius miraculuin liat de mira-<br />

culo. Item Bernardus: da virgo responsiim festinanler, doiuina<br />

responde vcrbum et suscipe vcrbum , profer tuum et suscipe divi-<br />

num, einitte transitorium et amplectcre sempiternum, surge, currc,<br />

apcri. Surge per fidem , curre per dcvotionem , apcri pcr conscii-<br />

sionem. Tuiic Maria expansis manibus et oculis <strong>ad</strong> coelum lcvatis<br />

ait: ecce ancilla domiiii, fiat inilii sccunduin veibiim tiium. Bcriiar-<br />

dus : aliis in ore , aliis in aure , aliis in inanu vcilium Dei faclum<br />

fuisse memoratur. Mariac autcm factuiu cst in aurc pcr angclicam<br />

saliitationein, iii corde per lidem, in orc pcr confessioiiem, in manu<br />

per conlrcctationem, in vcntic per incarnationcm, iii gicinio pcr sus-<br />

tentationcm, in bracliiis pcr oblationem. Fial milii secuiulum vcr-<br />

bum tuuiii. Beriiardus: nolo ut fial inilii aul declamatoric prae-<br />

dicatiim, aut figuralitcr sigiiilicalum , aut jinagiiialorio somiiiatum,<br />

sed silentcr inspiratum , pcrsonalitcr incarnatum, corporalitcr in-<br />

visccratum. Statimque lilius Dci in utcro illiiis conccplus cst pcr-<br />

fectus Deus, pcrfcctus liomo et in ipsa prima die coiiccptioiiis tan-<br />

lae sapientiac ac potentiae cxstitit , quantac in XXX. aniio fuit.<br />

Tunc surgcns Maria abiit iii moiitaiia <strong>ad</strong> Elizabelh el cuiii eam<br />

salulasset Joliaiiiics, iii cjus ulero exsultavit. (ilossa: quia liiigua<br />

iion potcrat, aniino cxsultantc salutal et suac praccursionis officium<br />

iiidioal. Fuit autem in cjus obseqiiio tribus mensibus, donec Jo-<br />

liaiines iiasccrclur. (|iiciu iiianibus siiis de lcrra lcvavit, sicul iii<br />

libro jusloruiii Icgitur. Iii Iia( dic (iit dicitur) jicr niulla lciiipoium

Cnp, Ll. De anniintiatione dominica. 221<br />

riirricula Dciis multa operatus est, quae quidani egregiis versibns<br />

sic clcclaravit:<br />

Salvc justa dics quae vulnera nostra coerccs<br />

Angclus est missus, cst passus in cruce Cliristus,<br />

Est Adam factus ct codera tempore lapsus,<br />

Oi) mcritum decimae c<strong>ad</strong>it Aliel fratris ab ense,<br />

Offert Melcliiscdecli, Ysaac supponitur aris,<br />

Est decollatus Cliristi baptista Ijeatus<br />

Et Pctrus creptus, Jacobus sub Herodc percmptiis.<br />

Corpora sanctorum cum Cliristo nuilta resurgunt,<br />

Latro dulcc tanicn per Cliristum suscipit Ainen.<br />

)8. Miles quidam divcs ac nobilis sacculo abrcnuutiavit et ordinein<br />

Cistcrciensiuiu iiitroivit et quia littcras ncsciebat, crubescentes<br />

monachi tara nobileni personam iiitcr laicos deputari dederunt ei<br />

magistrum, si fortc modicum <strong>ad</strong>discere possct et sub hac occasionc<br />

inter monachos permanerct. Sed cuni diu cuin mugistro fuissct et<br />

nihil omnino praetcr hacc duo vocacula: ave ]Maria, disccre po-<br />

tuisset, hacc tain avide retinuit, ut quocumquc deambularet, quid-<br />

quid agerct, ea inccssaiiter ') >'W'n'»'^i't;t. Tandein moritur et in ciini-<br />

terio cuiu aliis fratribus sepelitur et eccc supcr ejus tuniuluin spc-<br />

ciosuni cxcrescit lilium ct quodlibct foliura: cive Maiia litteris aureis<br />

habebat inscriptum. Currcntcs omnes <strong>ad</strong> tani grande spectaculum<br />

terraiu de tumulo elTodcrunt et r<strong>ad</strong>icem lilii de ore defuncti pro-<br />

cedere repererunt. Iiiteilexerunt crgo , quanta devotione illa duo<br />

verba dixerat, quem doiuinus tauti honore prodigii illustravit.<br />

3. Quidain niiles quoddam in via castrum habebat et omnes trans-<br />

euutcs sine miseratione aliqua spoliabat, virginem tanieu matrem<br />

Dei quotidic salulabat ncc pro aliquo impcdimento emergenti ab<br />

ipsa salutatione aliqua die cessarc volebat. Accidit autcm, ut qui-<br />

dani vir religiosus ct sanctus inde trausituiu faceret et ipsuin prae-<br />

dictus luiles coutinuo exspoliari juberet, vir autem sanctus rogavit<br />

praedoues, ut ipsum <strong>ad</strong> dominum suum deducant, quia <strong>ad</strong> ipsum<br />

habet secreta, quae perfcrat. Adductus auteiu rogavit militem , ut<br />

omnes de familia sua et castro congregari faceret, ut iis verbura<br />

domini praedicarct. Cuin autem congregati fuissent, ille ait: ne-<br />

quaquam hic estis onines, sed aliquis <strong>ad</strong>huc deest. Cui quum om-<br />

nes se ibidein cssc assercrent, ajcbat: diligcntcr perquirite et ali-<br />

1) AVii Ip^miiiI II m i ii a r e l.<br />

!

222 Cap. LH. De snncto Timntlipo.<br />

qiiem iiivenietis abesso. Tunc nniis exclamans tlixit, qiioniam solns ')<br />

camcraiiiis illuc non vcnissct. IIlc autem dixit: vcre ii)sc csl, qui<br />

tlecst. Pro eo igitur cito mittitur ct in mctlium ilctlucitur. Ciim<br />

autem virum Dei vidisset, revolutis terribiliter oculis caput instar<br />

insaui agitabat iieo propius accedere audebat. Vir autcin sanctH.

Cap. LIII, De passione domini. 223<br />

el raenses tres docens Christl veritatein, cum mnlti per cum populi<br />

conversi fuissent, dignus martirio teiitus a populo paganorum et<br />

tr<strong>ad</strong>itus Tarquiuio urbis praefecto tormentis plagarura et carceris<br />

loHga custodia maceratus cum sacrificarc noluisset jdolis, quasi bo-<br />

nus atlileta Dei die tertio caesus inter homicidas decollatus est.<br />

Quem sauctus Silvester nocte <strong>ad</strong> domum suam tulit ibique sanctuni<br />

Melchi<strong>ad</strong>em episcopum vcnire fecit, qui cum omnibus presbiteris et<br />

dyaconibus per totam noctem in laudibus permanens ejus niailirium<br />

dedicavit. Quaedam autem christianissima mulier, nominc Theone,<br />

in horto suo juxta scpulchiuiu Pauli apostoli roga\it memoratum<br />

papam, ut suo sumtu sepukhrum aedificans sancti Timothei coi|uis<br />

exciperet. Quod factum placuit omnibus christianis, nt hujus no-<br />

minis martir , id est Timothcus , Paulo apostolo pro eo. quoniam<br />

discipulum quondam habuisset, in sepultura <strong>ad</strong>haercrct.<br />

CAP. IIIF. (51.).<br />

De pasisione flomini.<br />

Passio Christi fuit ex dolore amara, ex illusione despecta et<br />

cx utilitate multiplici fructuosa, dolor autcm causabatur ex quiiique.<br />

Primo ex eo, quod ipsa passio fuit ignominiosa ct hoc propter<br />

ignominiosum locnm, quia in Calvaria, ubi malefactores puniebantur,<br />

propter ignominiosum supplicium. quia morte turpissima condem-<br />

natus cst. Crux enim supplicium cral latronum , et licet crux tunc<br />

esset multae ignominiae, nunc cst immensae gloriae. Undc Augu-<br />

stinus: crux, quae erat supplicium latronum , nnnc transit <strong>ad</strong> fron-<br />

tes imperatorum. Si tantuin houorem Deus contulit supplicio suo,<br />

quid conferet servo suo ? Propter ignominiosum consortium , quia<br />

cum sceleratis deputatus est, id est, cum latronibus , qui primo<br />

erant scclerati. Sed postea unus conversus , scilicet Dismas , qui<br />

erat a dextris, sicut dicitur in evangelio Nicodemi, et alius dam-<br />

natus, scilicet Gesmas, qui erat a sinistris. Uni ergo dedit regnura,<br />

alteri supplicium. Ambrosius: auctor pietatis in cruce pendens in<br />

singulis negotiis pietatis officia dividebat, persecutionem apostolis,<br />

pacem discipulis, corpus Judaeis , crucifixoribus vestimenta, patri<br />

spiritum, virgini paranjmphum, latroni par<strong>ad</strong>isum, peccatoribus in-<br />

fcrnuin, crucein chrislianis pocnitentibus commcndabat. Ecce tcsta-

224 C.ip. LIII. De passione (loniini.<br />

nientuiu, quod fecit Cliristus in inortc peiulcns in cruce. Secundo<br />

cx eo , quod fuit iiijHsta, quia pcccatuin non fecit et iion est in-<br />

vciitus dolus in ore cjus , et idco quod vcnit indigne, poena do-<br />

leiida Ycnit. Dc tribus enim injuste praecipue euni accusabant, vi-<br />

delicet quia tributuui reddi proliibebat, quia se rcgcm dicebat cl<br />

quia filiuin Dei se faciebat. Coiitra lias trcs accusationes dicimus<br />

iu parasccue iii pcrsoua salvatoris trcs excusationcs: popule iiicus<br />

quid fcti tibi ctc. , ubi exprobrat Christus Iria bcnclicia iis coUata,<br />

scilicet liberationcm ab Aegypto , regimen in deserto , plantationcm<br />

vincac in loco optiino , quasi dicatChristus: accusas inc dc rcdditione<br />

tributi, potius dcbcres gratias agcrc, quia libcravi tc a tributo,<br />

accusas me, quia dixi me regein , potius dcbcrcs giatias agere,<br />

quia rcgalitcr pavi tc in dcserto, accusas quia inc filiuin Dci dixi,<br />

potius debercs gratias agere , quia tc in vincain mcain clcgi et in<br />

loco optimo plaiitavi. Tcrtio cx eo, quod fuit passus ab amicis,<br />

tolcrabilior cniin cssct dolor . si patcrctur ab his, qui aliqua de<br />

causa dcbcrcnt esse ejus inimici, vcl ab his , qui cssciit alicni vel<br />

extranei , vcl ab illis , quibus aliqua incoinmoda intulissct, scd<br />

tamcn patilur ab amicis, id cst, ab his, qui dcbcrcnt csse sui amici.<br />

Itcm a proximis , id est, ab his, de quoriim stiipc natus cst. De<br />

his duobus dicilur in Psalino : amici inci ct pioxiini inci ctc. , Job.<br />

XIX: iioti mci quasi alicni rcccsscruiit a ine. Itcm ab his, quibus<br />

multa boiia conlulerat, Joh. VIH: inulta bona opcralus sum iis. Bcr-<br />

iiardus : o bonc Jcsu quam dukitcr cum hominibus conversatus cs,<br />

quam magna ct abuiulantissima largitus iis cs, quain dura ct aspcra<br />

pro iis passus cs, dura verba, duriora vcrbera, durissiina lormciila.<br />

Quarto ex ratione tencritudinis corporis, undc in figura David dici-<br />

turll Reg. pcnult.: ipsecst quasi tciicrrimus ligiii veimiculus. Bernar-<br />

dus: Judaci lapidcs cstis, lapidcm pcrculitis niolliorcin , dc quo<br />

resonat tinnitus pictalis ct cbullit oleuin caritatis. Itcm Ilicrony-<br />

nius : tr<strong>ad</strong>itus est Jcsus militibiis vcrberandus et illud sacratissimum<br />

corpus pcctusque Dci capax llagclla sccucrunt. Quiiilo ex eo, quod<br />

fuit universalis , quia per oiuncs parles et omncs sensus. Priino<br />

cnim fuit hic dolor in oculis, quia lacrymatus est, sicut dicitur<br />

Ilcbr. V. Beruardus: <strong>ad</strong>scendit iii allum, ut longius audiretur, for-<br />

titer clamabat, ut nullus excusarctur, clamori lacr\iiias <strong>ad</strong>didit, ut<br />

lios compatcretur. Alias eliam bis lacrimas fudit. scilicct in rc<br />

surrectioiic Lazari ct supcr Jcrusalcni. Ilaquc priinac lacrvmae<br />

fiicruiil ainoris , iindc cl quidaiu cuin vidissciit cuiii Iaci\vinaiitciu,

Cap. LIII. De passlone donilni. 225<br />

dixcnint: ccce qiiomodo ainabat eum! Secundac fuerunt compassio-<br />

nis , sed tertiae fiioriint doloris. Secundo fiiit in auditu, cum ei<br />

scilicet opprohria et blasphemiac irrogatac sunt, Christus enini spc-<br />

ciaiiter quatuor hahcbat, in qnibus opprobria et blasphcmias audi-<br />

vit. Habuit cnini excellentissimam nobilitatem, quia quantum <strong>ad</strong> di-<br />

Tinam naturam fuit aeterni regis filius et quantum <strong>ad</strong> humanam de<br />

regia stirpe genitus, ita etiam in quantum homo fuit, rex regum ct<br />

dofflinus dominauliuffl. Habuit ineiTabiiem Ycritatem, quia ipse est<br />

via, veritas et vita, unde de se iterum dicit: sermo tuns veritas esf<br />

filius enim est scrmo sive vcrbum patris. Habuit insuperabilem<br />

potestatem, quia omnia per ipsum facta sunt et sinc ipso factum<br />

est niliil. Habuit insuper singularem bonitatem, quia ncmo bonus<br />

nisi solus Dcus. In his Christus audivit opprobria ct blasphcmias<br />

Primo quidem quo <strong>ad</strong> nobilltatcm; IMatth. XII: nonnc hic cst filiiis<br />

fabri? nonne mater ejus dicitur Maria etc. Secuiido quo <strong>ad</strong> po-<br />

tcstatem, Matth. XII: hic non ejicit dacnionia, nisi in') Bcclzebub<br />

principe dacnioniorum. Itcm Matth. XXVIl: alios salvos fccit, se<br />

ipsum non potuit salvum facere. Ecce dicunt ipsum impotentem,<br />

cum tamen <strong>ad</strong>co potcns cxsiitcrit, quod perseculorcs suos sola vocc<br />

prostravit. Nam cum intcrrogassct: qucm quacritis ? ct illi respon-<br />

disscnt: Jesum Nazarenum, et ipse dixisset: ego sum, continuo ce-<br />

cidcrunt in terram. Augustinus : una vox turbam odiis ferocem,<br />

armls terribilem sine ullo tclo percussit, repulit, stravit virtutc<br />

lateutis divinitatis. Quid judicaturus facict, qui judicandus hoc<br />

fecit? Quid rcgnaturus potcrit, qui moriturus hoc potuit? Tertio<br />

quo <strong>ad</strong> vcritatcm, Joh. VIII: tu dc tc ipso tcstimonium pcrhibcs,<br />

tcstimonium tuum non est verum. Ecce quia dicunt cum mcnda-<br />

cem, cum tamcn ipse sit via, veritas el vita. Hanc vcritatem Py-<br />

latus scire vel audire non meruit, quia ipsum secundum veritatcui<br />

non judicavit. Incho.ivit quippe judicium a vcritate , scd non in<br />

vcritate permansit et idco de vcritate quaestionem meruit inchoare,<br />

sed non meruit solutionem audire. Ratio alia est secundum Au-<br />

gustinum, quare solutioncm non audivit, quia, cum illam quacstionem<br />

fccisset, subito venit illi in nientem consuetudo Judacorum, qua so-<br />

lebat unus dimitti in pascha et ideo stalim exiit et solutionera non<br />

exspedavit. Tertia ratio est secundum Chrysostomura, quia sciebat,<br />

quod quaestio tara difficilis indigebat mullo tempore et multa dis-<br />

1) Hoc vocnbuliun OiniUit Ed. Fr.

226 Cap. Lin. De passione doinini.<br />

fussionp ot ipse <strong>ad</strong> libcrationem Christi properabat , et ideo statiiii<br />

exivit. Legitur tameii iu evangelio Xicodenii , quod cuin Pylatus<br />

Jcsuin interiogasset : quid est veritas?, Jesus ei respondit: veritas<br />

de coelo est. Et Pvlatiis: in terris non est veritas? Dicit ei Jesus:<br />

quomodo potest esse veritas in terris, quae judicatur ab his, qui potes-<br />

tatem habent in terris ? Quaiito quo <strong>ad</strong> bonitatein , dicebant enim<br />

ipsum esse peccatorem in corde, Joli. IX: iios scimus, quia liic homo<br />

peccator est ; seductorem in serraone, Luc. XIII: commovit populum<br />

docens per universam Judacain incipieiis a Gaiilaea: usque huc le-<br />

gis praevaricatorem in opere, Joh. IX : non est hic homo a Deo, qui<br />

sabbatum non custodit. Tertio fuit iii odoratu, quia magnum foeto-<br />

rem sentire potuit in loco calvariae, ubi erant corpora foetida mor-<br />

tuoruin. Unde dicitur in scholastica hystoria , quod calvaries pro-<br />

prie est os capitis humani nuduin, uude et quia ibi decollabantur rei<br />

et multa ossa capituin ibi <strong>ad</strong>spersa erant, dicebatur calvariae locus<br />

vel calvarium. Qiiarto fut iu gustu , unde cum clamaret: sitio , de-<br />

derunt ei acetum cuin inyrrha ct fcllc mixtum, ut ex aceto citius<br />

nioreretur et ipsi custodes a custodia citius liberarentur , dicitur<br />

eniin crucifixos citius mori, acetum si bibaiit, et ex myrrha paterc-<br />

tur olfactus , ct ex felle gustus. Augustinus : pro mero repletur<br />

sinceritas aceto , inebriatur felle dulcedo , <strong>ad</strong>jicitur innocentia reo,<br />

moritur vita pro inortuo. Quinto fuit in tactu , quia in omnibus<br />

partibus corporis, a plaiita enim pedis usque <strong>ad</strong> verticcm nou<br />

fuit in eo sanitas. De hoc aiitcm qualiter in omnibus seiisibus do-<br />

lorem habuit, dicit Bernardus: caput angelicis tremendum spiritibus<br />

densitatc spinariim puugitur, facies puklira prae liliis hominum<br />

sputis Judacorum deturpatur. oculi lucidiores sole caligant in morte,<br />

aures, quae audimit angelicos cantus , audinnt peccatoruiu insultus,<br />

os , quod docet angelos, felle et aceto polatur, pcdcs, quorum<br />

scabellum <strong>ad</strong>oratur, quoniam sanctum est , criui clavo affiguntur,<br />

manus , quae formaverunt coelos , sunt in cruce extensae et clavis<br />

affixae . corpus vciberatur, latus lancea perforatur, et quid plura?<br />

non remansit in eo nisi lingua , ut pro peccatoribus cxoraret et<br />

inatrem discipulo commendaret. Setundo pjus ])assio fuit e\ illu-<br />

sione despecta, quatuor eniin vicibus fuit sibi illusum. Primo in<br />

domo Aniiae, ubi recepit sputa et alapas, velationcin oculorum.<br />

Bernardus: vultum tuuin, bone Jesu , desiderabilem , in quem dc-<br />

siderant angeli |)i()spicere, spiitis iiiquinavernnt , manibus |)cicussc-<br />

ruiil , vclo pni dciusiftiie operueruiit, iiec ainaris vuliicril)iis pepcr-

Cnp. LIII. De passiont* clomini. 227<br />

(•eriiiit. Sccuiido in doino Herodis , qiii cuin raliium et noii saiiae<br />

nientis aestiinans ex co, qiiod niiihiiu al) co respoiisuin liahcre po-<br />

liicrat, pro dcrisione eiim vestc alha iiiduit. Beiisardiis : tii lioiuo cs<br />

et habcs scrtum de floribus et ego Pcus ct habco coronam dc spi-<br />

liis , tii habes chirothecas in manibus ct cgo habco davos dcfixos,<br />

tu in albis vestibiis tripudias ct cgo pro tc dcrisus fui ab Herodc<br />

iu veste alba, tu tripudias cum pedibus ct cgo Jaboran cum meis<br />

pedibus, tn in choreis brachia extcndis in modnm crucis iu gaudium<br />

et cgo ca in crucc extcnsa habui in opprobriuni, cgo in crucc dolui<br />

et tu in cruce exsultas, tu habes latus apcrtum ct pectus in signum<br />

vanac gloriae et cgo latus cffossum habui pro tc. Tamcn rcvcrtere <strong>ad</strong><br />

me ct ego suscipiam tc. Scd quarc dominus tempore siiac passionis<br />

coram Herodc. Pjiato el Judacis sic taccbat.hujus triplcx est ratio<br />

Priina ratio est, quia non erant digui audire suain rcsponsionem, sc-<br />

cnnda, quia Eva peccaverat pcr loquacitatcm et ideo Christus voluit<br />

satisfaccre pcr tacitiirnitatcm , tcrtia, quia quidquid rcspoudcbat,<br />

totum calumniabantur et dcpravabant. Tcrtio in domo P;\lati, ubi miJi-<br />

tes chlamjdcm coccineam circumdcdcrunt ei, arnndinem in manus dc-<br />

dcruiit ct coronam spincain super caput cjus posucrunt ct gcnu flcxo<br />

diccbant: ave rcx Judacorum. Illa autcin spiiica corona dicitur<br />

fuissc dc juncis marinis, quorum acics non niinus spina dura est ct<br />

pcnctrativa, unde ct sanguincm dc capitc crcditur illa corona spinca<br />

cxtraxissc. Undc Bernardus: caput illud divinum multiplici spina-<br />

rum dcnsitate usque <strong>ad</strong> cerebrum defixum est. De anima suut trcs<br />

opinioncs, ubi scilicct anima principalcin habcat sedcm, scilicel vel<br />

in cordc pr^ptcr illud: dc cordc cxcuiit cogitationcs malac ctc,<br />

vel in sanguinc proptcr illud Lcvitici : anima omnis *arnis in san-<br />

guinc cst, vcl in capitc proptcr illud: inclinato capitc tr<strong>ad</strong>idit spi-<br />

rituin etc. Hanc tripliccm opinioncm Judaci saltcin ipso facto vi-<br />

dentur scivisse , nam ut cjus animaiu a corporc evcllerent, quae-<br />

sierunt ipsam in capite, cuni spinas usque <strong>ad</strong> cercbrum inlixcrunt,<br />

quaesierunt in sanguine, cum cjus vcnas in manibus et pcdibus<br />

aperuerunt, quaesierunt in cordc , cuni cjus latus perforaverunt.<br />

Contra has tres illusiones in parasccuc praemittimiis antc rcvcla-<br />

tioncm crucis trcs <strong>ad</strong>orationcs diccntcs: Agios ctc. quasi tcr hono-<br />

rantcs tcr illusum propter nos. Quarto in cruce, Matth. XXVII : prin-<br />

cipes saccrdotes eum illudentes ciim senioribus ct scribis diccbanf:<br />

si rex Israel est, descendat nunc de cru^e et credaraus ei. Bcrnar-<br />

dus super huuc locuni : interim patienliam magis exhibet. hiimilita-<br />

15 *

228 Cap. LIII. De passione doraini.<br />

tom coniinenclat, obcdientiani imiilet, caritatem perficit. In his neni-<br />

pe virtutuni gemmis qnatuor crucis cornna ornantur et superemi-<br />

nentior caritas , a dextris obedientia, a sinistris patientia, r<strong>ad</strong>ix<br />

omniiim virtutHm humilitas in profundo. Kaec oninia, qnae Christus<br />

passus est, Bernardus breviter recolligit dicens: memor ero, quam-<br />

diu vixero , laborum, quos peilnlit iii praedicando, fatigationum in<br />

discurrendo, vigiliarum in orando, tentationum in jejunando, lacrjma-<br />

rum in compatiendo , insidiarum iii colloqucndo, postremo convicio-<br />

rum, sputoruni, colaplionim, subsanuationum, davorum, exprobratio-<br />

num. Tcrtiopassio ejus fuit utilitate multiplici fructuosa, cujus uti-<br />

litas potest esse triplex, scilicet peccatorum remissio. gratiae colla-<br />

tio et gloriae exhibitio, ct haec tria notantur in titulo crucis, quia<br />

Jesns quo <strong>ad</strong> priraum. Nazarenus quo <strong>ad</strong> secundum, rex Judaeorum,<br />

quo <strong>ad</strong> tertium, quia ibi crimus omnes regcs. I)c cjus utilitate di-<br />

cit Augustinus: culpam delcvit (ihrislus pracscnlem, practeritam<br />

ct futuram, praetcrila peccata tulit ca remittendo , praesentia liomi-<br />

ncs ab iis retrivhendo, fulura gratiam, qua vitarentur, confcrcndo. De<br />

cjus etiam utilitatc dicit Augustinus : <strong>ad</strong>mircmur, gratnlcmur, amemus,<br />

lauderaus, <strong>ad</strong>oremus, quoniam per rcdemtoris nostri mortcm de tcnc-<br />

bris <strong>ad</strong> lucem , de morte <strong>ad</strong> vitam , de corruptione <strong>ad</strong> incorruptio-<br />

nem , de exsilio <strong>ad</strong> patriam , de luctu <strong>ad</strong> gaudium vocati sumus.<br />

Quam utilis autcm modus nostrae rcdemtionis fuerit, patet cx qua-<br />

tuor rationibus, vidclicet quia fuit acceptissiraus <strong>ad</strong> placandum<br />

Deum, congrucnlissimus <strong>ad</strong> curanduni morbum, cfficacissimus <strong>ad</strong><br />

attrahendum gcnus humanum , prudentissimus <strong>ad</strong> cxpugnandum hu-<br />

mani gcneris inimicum. Prinio ergo fuit acceptissiraus <strong>ad</strong> placan-<br />

dum et rcconciliandura Dcuni , quia sicut dicit Anselraus in libro:<br />

cur Dcus homo , nihil asperius et difficiiius potest homo pati <strong>ad</strong><br />

honorem Dei spontc ct non ex dcbito quam niortem, et ncquaquam<br />

magis homo potest se dare quam cum se morti Ir<strong>ad</strong>it <strong>ad</strong> hono-<br />

rcm ipsius. Kt hoc cst, quod diciliir Kphes. V: tr<strong>ad</strong>idit scmet<br />

ipsum oblationem ct hostiam Dco in odorcm suavitalis. Qualiter<br />

autcm fuit sacrificiuiii nos Deo placans et rcconcilians, dicit Augu-<br />

stinus in libro de trinilate: quid tam gralc suscipi posset . quani<br />

caro sacrificii noslri corpus cfTccliiin saccrdolis iioslri ? Ul qnoniam<br />

quatuor considcranlur iii oinni sacrificio: cui olTcralur, quid ofTera-<br />

lur, pro quibus ofTcralur, ot quis ofTcrat, idem ijisc unus nlrius-<br />

qiic incdiator pcr sacrificiuin pacis rcconcilians nos Deo (iim ipso<br />

manerct, cui (ifrcreiial. iiiuiiii iii so facorct. pro ((iiibiis ofTorobat,

Cap. LIII. De passione domiui. 229<br />

uims ipse esset , qui olTerebat et quod offerebatur. De hoc tauteiii<br />

etiaui , qualiter per Christum sumus recouciliati, dicit idem Augu-<br />

stimis, quod Christus est saccrdos et sacrificium, Deus et templum.<br />

Sacerdos , pcr quem sumus reconciliati, sacrificiura , quo sumus re-<br />

couciliati, Deus, cui sumus reconciliati, tcmplum, in quo sunius recon-<br />

ciliati. Unde quibusdam hanc reconciliationem parvi pendentibus<br />

Augustinus in pcrsona Christi exprobrat dicens : cum<br />

esses ininiicus<br />

patri meo, reconciliavit te per me, cum esseslonge, ego veni ut rc-<br />

dimerera te, cura inter omnes montes et silvas errares , quaesivi tc,<br />

inter lapides et ligna inveiii te et ne luporum ferarumquo rapido<br />

ore laniareris, collegi te, humeris meis portavi te, patri meo reddidi<br />

lc, laboravi, sudavi, caput raeum spinis opposui, manus meas clavis<br />

objeci, lancea latus aperui , tot nou dicam injiiriis, sed asperitati-<br />

bus laniatus sum, sanguinem uieum fudi, aiiimam mcam posui ut<br />

conjungercm te mihi , et tu divideris a me. Secundo fuit cou-<br />

gruentissimus <strong>ad</strong> curandum niorbum, congruitas autein attenditur ex<br />

parte temporis , ex parte loci , cx parte inodi. Ex parte tcmporis,<br />

quia Adam factus fuit et peccavit in meuse Martio,feriasexta et hora<br />

sexta et ideo Christus pati voluit in Martio , quia iu die. qua fuit<br />

anuuntiatus, fuit et passus. Item in fcria sexta et hora scxta. Se-<br />

cundo ex parte loci , quoniam locus suac passionis tripliciter cou-<br />

fideratur, scilicet aul communis aut specialis aut singularis. Locus<br />

communis fuit tcrra promissionis , spccialis calvariae locus , singu-<br />

laris crux. In loco autcm conimuni primus homo fuit formatus,<br />

quia in partibus illis juxta Damascuni in agro Damasceno dicitur<br />

fuisse formatus. In loco speciali fuit sepultus, quia ibidem, ubi<br />

Christus passus est, Adiuu dicitur fuisse sepultus, licet autenticum<br />

iion sit, cum secuudum Hieronymum Adam iuHebron monte sepultiis<br />

fuit. sicut etiam Jos. XIV expresse habctur. Iii loco singiilari fuit<br />

deceptus, non quod in illo ligno, in quo Chri.stus passus est, Adam<br />

fuit deceptus, sed pro tanto dicitur, quia sicut Adam deceptiis fuit<br />

in ligno, ita Christus passus fuit in ligno. lu qu<strong>ad</strong>am hjstoria (Jrae-<br />

corum dicitur, quod in eodem. Terlio ex parte niodi curandi, qui<br />

quidem modus fuit per similia et per conlraiia: per similia, quo<br />

niam sicut dicit Augustinus iti libro de doctrina christiana, per<br />

feminam deceptus, per feminam natus homo homiiies. niorlalis inor<br />

tales, raorte raortuos liberavit. Ambrosius: ex terra virgiue Adam,<br />

Christus cx virgine. Ille <strong>ad</strong> imaginem Dei, hic imago Dei, per mu-<br />

lierem stultitia , per mulierem sapientia, nudus Adam, uudus Chri-

230 Cap. Llll, De passione doinini.<br />

stiis, uiors per arborcm , vita per criicem, in deserto Adam, iu dc<br />

serto Cliristus. Per contraria, quoniam primus homo secundum<br />

Gregorium peccaverat per superbiam, !nol)edieiitiam et gulam, voluit<br />

euiui assimilari Deo per scientiae sublimitatem , transgredi prac-<br />

cepti Dei limitem et gustare pomi suavitatem ; et quoniam cura-<br />

lio liabet fieri per contrarium , ideo istc modus satisfaciendi con-<br />

gruentissiinus fuit, qnia fuit per humiliationem , divinae vohintatis<br />

impletionem ct afflictionem. De his tribus <strong>ad</strong> Philipp. II: humiliavit<br />

semet ipsum quo <strong>ad</strong> primum , factus obediens quo <strong>ad</strong> sccundum,<br />

nsquc <strong>ad</strong> mortem quo <strong>ad</strong> tertium. Tertio fuit efficacissiiiius <strong>ad</strong> at-<br />

trahcndum genus humanum , nunquam enim salvo libertatis arbitrio<br />

niagis <strong>ad</strong> amorem suum ct fiduciam gcnus humanum attrahcrc po-<br />

tuit. Qualiter autcm pcr hoc <strong>ad</strong> amorcm nos attrahat, dicit Bernar-<br />

dus : snper omnia reddit te amabilcm, bone Jesu, calix, quem bi-<br />

bisti , opus redcmtionis nostrac. Hoc omnino amorem nostrum fa-<br />

ciic vindicat totum tibi, hoc cst, quod nostrum amorem et blan-<br />

dius allicit ct justius cxigit ct citius striiigit et vchcmentius afficlt.<br />

Etenim uhi tc cxinanisti, ubi te naturalibus r<strong>ad</strong>iis exuisti , ibi<br />

pietas magis emicuit, ibi caritas plus efrulsit, ibi gratia amplius<br />

r<strong>ad</strong>iavit. Qualitcr autcm <strong>ad</strong> fiduciam , dicitur Roman. VIII: qui<br />

ctiam proprio filio suo non pepercit, sed pro nobis omnibus tr<strong>ad</strong>i-<br />

dit illum , quomodo non etiam oninia cuin illo nohis donavit? Dc<br />

lioc etiain Bernardus : ((uis non rapialur <strong>ad</strong> spcm impctrandi fidu-<br />

ciam , qui cjus attondit corporis dispositionem, videlicct caput in-<br />

clinatum <strong>ad</strong> oscuiuin. l)racliia cxtensa <strong>ad</strong> aiiiplcxiim, inaiius pcrfora-<br />

tas <strong>ad</strong> largicndiiin, latus apcrtum <strong>ad</strong> diligcnduin, pcduin affixioncm<br />

<strong>ad</strong> nobiscum cominanendum , corporis cxtensionem <strong>ad</strong> sc totum no-<br />

bis iinpendciiduin. Quarto fuil prudciilissimus <strong>ad</strong> cxpugnanduni hu-<br />

mani geneiis iniiniciini . Job. XXV: prudcntla cjus pcrcussit su-<br />

pcrbum, el hUIiiio: iiuiiiquid potciis cajiere Leviatliaii Iianio ? (lliri-<br />

stus eiiim liamiim siiae deitatis absconderat sub esca liumanitatis<br />

et djabolus capcre volcns escam cariiis, captus csl ab hanio dcila-<br />

tis. Dc hac prudciiti caplione dicil Augustiiiiis : vciiit redemtor ct<br />

>iclus est deceptor: ct quid fccil rcdcmlor caplivalori iioslro? tetcn-<br />

(lit muscipulam crucem suum , posuit iii ea escam sanguineiu suuin.<br />

Ipsc autem voluit fundere sanguinem non debitoris, propter quod rc-<br />

cessit a dcbitoribus : hiijusinodi debitum apostolus vocat chirogra-<br />

phuin , qiiod (|uidein (ihristus (ulit ct cruci ariixil. De quo cliiro-<br />

giapho dicil .Xugiisliiius: Kva pcccalum a dyabolo miituavit, chirogra-

Cap. Llll. De passione doinini. 231<br />

phiim scripsit, fidejussoreni dedit et usura posteritati crevit, tunc<br />

enim a djabolo peccatum mutuavit, quando contra praeceptum Dei<br />

suae pravae jussioni vel suggestioni consensit, chirograpluini scrip-<br />

sit, quando uianuni <strong>ad</strong> pouium vetitum porrexit, fidejussorem de-<br />

dit, quando Adam pcccato consentire fecit et sic usura pcccati<br />

posteritati crevit. Contra igitur contemnentes hanc redemtionem,<br />

qua nos de inimici potestate rcduxit, Bernardus exprobrando dicit<br />

in persona Christi: populc meus, ait dominus, quid tibi lacere po-<br />

tui et non fcci? Quid causae est, quod inimico magis libet servire<br />

quam mihi ? iiec ille creavit vos nec pavit. Si parva haec vidcn-<br />

tur iugratis, non ille, sed ego redemi vos. Quo pretio ? noii utique<br />

auro corruptibili vel argento, non soie aut luna, noii saltem ange-<br />

lorum aliquo, sed proprio vos cruore redemi. Caeterum si nequc<br />

tam multiplici jure debitum cst a vobis elicere famulatuni , omissis<br />

omnibus mecum saltcm ex denario diurno convenite. Et quia in<br />

mortem Christum tr<strong>ad</strong>iderunt, Judas per avariliam , Judaei per in-<br />

vidiam, Pylatus per tiuiorem , ideo videiiduin esset de poena a Dco<br />

his inflicta merito hujus peccati. Sed de poena et origine Jndae<br />

invenies in legenda sancti Matthiae, de poena et excidio Judaeo-<br />

rum in legenda sancti Jacobi niinoris, de poena auteni et origine<br />

Pjlati in qu<strong>ad</strong>ani <strong>historia</strong> licet apocrjpha legitur: fuit quidam<br />

rex nomine Tjrus, qui quandam puellam nomine P^lam, filiam cujus-<br />

dam molendinarii nomine Atus cainalitcr cognovit et de ea filium<br />

generavit, Pjla autem ex nominc suo et nomine patris sui, qui di-<br />

cebaftir Atus, unum nomen coniposuit et nato puero imposuit nomen<br />

Pjlatus , Cum autem Pjlatus tres annos haberet, ipsum Pjla <strong>ad</strong><br />

rcgem transmisit: habebat autcm rex filium de regina conjuge sua,<br />

qui fere P^lato coaetaneas habebatur; isli dum annos discretionis<br />

attigissent , saepius luctaminc, pugna ct funda <strong>ad</strong> invicem coUu-<br />

debant. Sed regis legitimus filius , ut gcncre erat nobilior , sic in<br />

omni loco Pjlato inveniebatur strenuior et omni gencre certaminis<br />

aptior. Ob hoc Pylatus invidiae livore. commotus et felleo dolore<br />

stimulatus fratrem suum latenter occidit, quod rex audiens vehe-<br />

raenter doluit et concione convocata, quid dc scelerato et honiicida '<br />

faciendum sit filio, requisivit. Qui eum omnes reum mortis esse una-<br />

nimiter acclamaverunt, rex autem <strong>ad</strong> se revcrsus iniquitatcm iniqui-<br />

tate noluit duplicarc, scd ipsum pro tributo, quod annualim debebat<br />

Romanis , obsidem inisit, tum volens innoxius essc ab occisione<br />

filii. lum a tributo Romanorum cupiens libcrari. Tunc enim tein-

232 Cop. Llll. De passione (luiului.<br />

poris eial Roiiiae filiiis rcgis Fraiiciae , quem siuiiliter rex uiiserat<br />

Rouiaiii 1)10 tribiitis: huic Pylatus associatus cum se ab eo moribus<br />

et iudustria praecelli videret , enui iiividiae stimulis agitatus occi-<br />

dit. Sed cuin Romaiii , quid dc eo faciendum esset , inquirerent,<br />

dixcrunt: hic si supervixerit , qui fratrem necavit, obsidem jngu-<br />

lavit, reipubiicac plurimum ntiiis erit et colla ferocium hostinm ferox<br />

ipsc domabit. Dixeriint ergo: cnin reus mortis habeatur, in Pon-<br />

tos insulam goiitibus illis, quac nullum patiuntur judicem , judex<br />

praeficiatur , si forte ejus nequilia ipsorum contuuiacia cdometur.<br />

si non, quod meruit, patiatur. Missus igitur Pylatus <strong>ad</strong> gentem<br />

ferocem et suorum judicum percmtricem non inscius, <strong>ad</strong> qnos mis-<br />

sus sit et quam pendula vitae suae sententia , tacite rem consi-<br />

derans vitam suam servare voluit et gcntcm nequam ipse minis ct<br />

promissis , supplicio ct pretio penitus subjugavif. Qui igitur tam<br />

durae gentis victor exstitit, a Pontos insula Pontius Pylatus nomen<br />

accepit. Herodes autem hominis illius industiiam ut audivit, ver-<br />

sutiis ejus congaudens ipse vcrsutus cum <strong>ad</strong> sc muneribus et inter-<br />

nuntiis invitavit et super Judacam et Jcrusalem potestatem et vicem<br />

suam ei tr<strong>ad</strong>idit. Qui cum pccuiiiam innumcrabilcm congrcgassel, ne-<br />

Kcientc Horodc Romam <strong>ad</strong>iit et infiiiilam pccuniam T.\bcri() impcra-<br />

tori ()l)lulil ct ab co sibi dari, quod ab llcrodc tcncbat, muncribus<br />

impelravit. Hujusccmodi causa facli suiit inimici Pvlatus ct Hcro-<br />

des, quo<strong>ad</strong>usquc tciuporc passiouis domiiii cum sibi rcconciliavit,<br />

00 quod dominura <strong>ad</strong> sc misit. Alia causa inimicitiac assignatur in<br />

liystoria scholastica. Quidaiii cniiu sc filinm Dci faciciis niultos dc<br />

Ualilacis scduxcrat, quos cuin in (iariziin dcdiixissct, ubi dixcrat se<br />

<strong>ad</strong>scensurum in coclum, supcrvcnicns Pylatus ipsum cum oronihus<br />

occidit timciis , nc similitcr Judacos scduccrct. Ob hoc facti sunt<br />

inimici, quia Hcrodcs piacsidcbat Cialilacis, ct utraquc causa po-<br />

tuit esse vcra. Cum autcm Pylatus dominum Judacis cruciligcnc{um<br />

tr<strong>ad</strong>idissct , timens tamcn olTcnsam Tyberii Cacsarii co quod con-<br />

dcutnassct sanguincm innoccntcm, qucndam sibi familiarcm pro sui<br />

excusationc <strong>ad</strong> Cacsarcm dcstinavil. Iiitorca cum T^^^bcrius morbo<br />

gravi tcneretur, nunlialur cidcm, quod llicrosolimis quidam mcdicus<br />

csset, qui omnes morbos solo vcrbo curaret, nescicns quod eum Py-<br />

latus ct Judaci occidissciit. Dixit ita(|uc Volusiano sibi privato:<br />

(itius v<strong>ad</strong>c trans parlcs marinas diccsquc Pjlato, ut hunc mcdicuiu<br />

niiiii inittat, qui mc prislinac sanilati restiluat. Cum autcm illc <strong>ad</strong><br />

Pslaliiiii vcnissct cl mandatmu impcraloris cxposuisset cidcm , tcr

Cnp. LIII. De passione doiuiiii. 233<br />

litiis Pylatiis Xnil (lienini iiiducias postulavit. Intra quod spatium<br />

tum Volusianus quandara luatroiiain, quae fuerat faniiliaris Jesu, uo-<br />

niine Veronica, ubiuain Cliristus Jesus inveniri posset, interrogasset,<br />

ait: heu doniinus mcus et Deus meus erat, quem Pjlatus per in-<br />

vidiain tr<strong>ad</strong>ituin condeninaret et crucifigi praeccpit. Tuiic ille ni-<br />

luis dolens ait: veheinenter dolco , quia quod mihi doininus uieus<br />

explere jusserat, non valeo. Cui Veronica: dominus nieus cum<br />

praedicando circuiret et ego ejus praesentia niinis invite carerem,<br />

volui milii ipsius dcpingi imaginein , ut, duin ejus privarer prae-<br />

sentia, mihi saltem praestaret solatium imaginis suae figura, cum-<br />

que linteuin pictori deferrem pingendum , dominus mihi obviavit et<br />

quo tenderem, requisivit. Cui quum viac causain aperuissem , a<br />

me petiit pannuni et ipsum mihi venerabili sua facie reddidit in-<br />

signituni. Imaginis ergo hujus aspectum si dominus tiius devote<br />

intuebitur, continuo sanitatis bcnelicio potietur. Cui ille: estne<br />

hiijusmodi iinago auro vcl argento comparabilis ? Cui illa: non, sed<br />

pro affectu devotionis. Tecum igitur proficiscar ct videndam Cae-<br />

sari imaginem deferam et revertar. Venit igitur Volusianus cum<br />

Veronica Romam dixitque Tjberio imperatori : Jesum a te diu de-<br />

fcideratum Pylatus et Judaci iiijustac morti tr<strong>ad</strong>iderunt et pcr invi-<br />

diam crucis patibulo aflixerunt. Venit igitur matroiia quaedam me-<br />

cum ipsius Jesus imagiiiem deferens , quam<br />

si devote pcrspcxeris,<br />

mox sanitatis tuae bcneficium obtincbis. Caesar igitur paiinis se-<br />

ricis viam steini fecit et imaginem sibi pracsentari praecepit, mox-<br />

quc , ut eain fuit intuitus, sanitatem pristinara cst assecutus. Pon-<br />

tius igilur Pjlatus imperio Caesaris capitur et Romain perducitur;<br />

audiens Caesar Pjlatuin <strong>ad</strong>venisse , nimio furore contra cum reple-<br />

tus eum <strong>ad</strong> se <strong>ad</strong>duci fecit, Pjlatus autein tunicam doinini incon-<br />

sutilem secum detulit, quam indutam corain iinpcratorc porlavit:<br />

mox ut imperator eum vidit, omnem iram deposuit et ei protinus<br />

assurrexit nec sibi dure in aliquo loqui praevaluit, cl qui iu ejus<br />

absentia videbatur tam terribilis et fcrus, nunc in ejus praescnlia<br />

invenitur quodaniraodo mansuetus. Cumquc eum licentiasset, mox<br />

contra cum terribiliter exardescit , se miserum clamans , quod ei<br />

furorcm sui pectoris minime ostendisset , statimque eum revocari<br />

fecit, jurans et contestans, quod filius mortis esset nec fas sit eum<br />

vivere super tcrram. Qui ut eum vidit, continuo eum salutavit et<br />

omnem animi fcrocitalera abjecit. Alirantur omnes , mirabatur et<br />

ipse , quod sic coutra Pjlatum .<br />

dum<br />

abessct, exardesccrct et duiu

234 Cap. LIIl. De passione domiiii.<br />

praesens esset, nil ei aspcri loqiii posset. Tandciii divino niitu vel<br />

fortc aliciijiis cliristiani siiasu ipsiim illa tunica exspoliari fccit et<br />

contra illum pristinam animi fcrocitatcm rcsumsit, cunique de hoc im-<br />

perator plurimura miraretur, dictum est sibi, quod illa tunica fuisset<br />

domini Jcsu. Tiinc impcrator ipsum in carccre rccipi jussit, donec<br />

sapientum consilio delibcrarct, quid de eo fieri oportcret. Data cst<br />

igitur in Pjlatum senteutia, ut morte turpissima damnaretur. Audiens<br />

hoc P;slatus cultcllo proprio se necavit et tali morte vitam finivit. Cog-<br />

nita Cacsar mortc Pjlati dixit: verc mortuus cst inortc turpissima,<br />

cui manus propria non pepercit. Moli igitur ingenti alligatur et<br />

in Tjberim flumcn iminergitur, spiritus vero maligni et sordidi cor-<br />

pori maligno ct sordido congaudcntcs et nunc in aquis nunc in acre<br />

rapientes mirabiles inundationes in aquis movebant et fiilgura, teiupe-<br />

states , tonitrua et grandines in aere terrihilitcr generabant, ita ut<br />

cuncti timore horribili tencrentur. Quaproptcr Roinani eum a Ty-<br />

beris fluvio extrahentes derisionis causa ipsum ')Vicnnam deporta-<br />

verunt et Rhodano fluvio inimerserunt. Yicnna eiiiin dicitur quasi<br />

yia Gehcnnae, quia erat tunc locus maledictionis, vcl potius dicitur<br />

Bienna eo quod, ut dicitur, biennio sit constructa Scd ibi ncquani<br />

spiritus non defucrunt, ibidem e<strong>ad</strong>cm operantcs, homines ergo illi<br />

tantam infcstationem daemonum non ferentes vas illud malcdictionis<br />

a se removerunt et illud sepclicndum Losannae civitatis tcrritorio<br />

commiserunt. Qui cum nirais pracfatis infestationibus gravaren-<br />

tur, ipsum a se reraoverunt et iii quodam puteo montibus circum-<br />

septo immcrserunt. ubi <strong>ad</strong>liuc rclationc quoiuiulam quacdam dyabo-<br />

licae machinationcs cbullirc vidcntur. llucusquc in prae<strong>dicta</strong> hi-<br />

storia apocrvpha leguntur. Quac utrum recitanda sint, lectoris ju-<br />

dicio rclinquatur. Nota taincn, quod in hystoria scholastica lcgitur,<br />

quod P\latus a Judacis accusatus cst apud Tjbcrium de violcnta<br />

innocentium interfectione et quiaJudaeis reclamantibus imagines gcn-<br />

tilium iii tcmplo poncbat ct quia pccuniain rcpositam iii coibanam )<br />

in suos rcdigcrcl usus, indc facicns aquacductum iii doinum suain<br />

et pro his omnibus dcportatus cst in exilium Lugdunuin. uiidc ori-<br />

undus fucrat. ut ibi iii opprobrium gcntis suac inorcrctur. <strong>Pot</strong>uit<br />

csse, si taracii illa hystoria coiiliiicl veritatcm, quia priiuo jam<br />

cdictnm dederat, ut Lugdunum jam in exsilium porlarctur et quod<br />

antc rcvcrsioncm Volusiani <strong>ad</strong> inipcratorcm ^) ibi fuit dcporlatus.<br />

1) Alii: Vi gfiin.-i II). 'J) Alii li-giinl : corl) i> ii

Cap. LIV. De resuiiectione doraini. 235<br />

Scd postmoduin Tiljeriiis aiulieiis, qualiter Christuin occitlisset,<br />

ipsum de exilio educi et <strong>ad</strong> se Roraam <strong>ad</strong>duci fecit. Eusebius au-<br />

tcni et Beda in suis chronicis non dicunt ipsuin in exilio relegatHin<br />

sed tantum , quod in multas calamitates iucidens propria mauu se<br />

peremit. y<br />

De festivitatib us, quae occin-runt infra teinpus<br />

r e c n c i I i a t i n i s,<br />

Dicto de festivitatibus, quae occurrunt iiifra tempus deviationis,<br />

quod incepit ab Adain et duravit usque <strong>ad</strong> Moysen :<br />

quod tempus<br />

repraesentat ecclesia a septuagesima usque <strong>ad</strong> pascha, sequitur<br />

vldere de festivitatibus, quae eveniunt infra teinpus rcconciliationis,<br />

quod tempus repraesentat ccclesia a pascha usquc <strong>ad</strong> octavam pen-<br />

tecostes.<br />

CAP. in. (52.).<br />

De reisiirreetione domini.<br />

Resurrectio Christi tcrtia die a passione ipsius facta est. Circa<br />

autem ipsam rcsurrectionem dominicam seplera pcr ordineui sunt con-<br />

sideranda. Primuui qualiter veruin sit, quod tribus dicbus et tribus<br />

noctibus in sepulchro jacuit et in dic tertia resurrcxit. Secundo<br />

quare non statim ut mortuus est, resurrexit, sed usque in diein ter-<br />

tium exspectavit. Tcrtio , qualiter resurrexit: quarto, quare re-<br />

surrectionem suam acceleravit ncc usque <strong>ad</strong> gcneralem resurrectio-<br />

nem distulit: quinto, propter quid resurrexit: sexto, resurgens ') quo-<br />

ties apparuit: septimo, qualiler sanctos patres , qui erant in lirabo,<br />

inde cduxit et quid ibi egit. Circa primum notandum, quod Christus<br />

tribus diebus ct tribus noctibus in sepulchro fuisse dicitur, secun-<br />

dura Augustinuin per sjnecdochen -), ut priiua dies accipiatur se-<br />

cundum partem sui extremaiu , secunda dies secundum se totam et<br />

partem sui integrara , tertia secundum parteiu sui priraam : et sic<br />

erunt tres dies et quilibet horum dieruni suara noctein habuit prae-<br />

cedentem, Tunc enim secundum Bedara rautatus est hic ordo ct<br />

cursus dierum ac noctium , antea enim dies praecedebant et noctes<br />

1) Verbiim rpsiirgeiis .il, omillunt. 2) Vd. Tr. male legil : s i n i> docli eii

236 Cap. LIV. De resurrectione domiui.<br />

sequebantur , post passionem autem hic ordo mutatus est , ita quod<br />

noctes praecedunt et dies sequuntur et hoc mjsterio congruit, quo-<br />

niam homo primo de dic gratiae cccidit in noctem culpae, perChristi<br />

autem passionem et resurrectionem de nocte culpae rediit <strong>ad</strong> dicm<br />

gratiae. Circa secundura sciendum est, quod conveniens fuit , ut<br />

non statim , quando mortuus fuit , Christus resurgerct sed usque ia<br />

diem ter.tium exspectaret, propter quinque rationes. Prinio propter<br />

signilicationem. ut scilicct ex hoc significaretur, quod lux suae mor-<br />

tis curavit nostram duplam mortem et igitur una die integra et<br />

duabus noctibus jacuit in sepulchro , ut per diem iiitelligatur lux<br />

suae mortis, per duas noctes nostra duplex mors, et hanc rationem<br />

assignat Glossa super illud Lucae XXIV : oportuit Christum pati etc.<br />

Sccundo propter probatioiicra , quia sicut in ore duonira vel triura<br />

testium stat oninc verbura , sic in tribus diebus experilur quis omne<br />

faclum, et idco ut mortera benc probaret et se probassc ostcnderet,<br />

tribus dicbus jaccrc voluit in sepukhro. Tertio propter suac po-<br />

testatis ostcnsionera, quia si statini resurrexisset, non videretur po-<br />

testatera habere ponendi aniraara suam sicut resurgendi. Et haec ratio<br />

videtur tangi L Cor. XV superillo : quoniam Cliristusmortuus est etc.<br />

Idco , inquit, dc morte praerailtitur , ut situt vcra mors ostenditur,<br />

ita vera resurrectio ostcndatur. Quarto propter restauraiidorura<br />

praefigurationera. Hanc rationera assignat Pctrus Ravcnnas dicens<br />

trcs dies voluit csse suae sepulturae. quac in coclo sunt, rcstaura-<br />

turus , quac in terra , reparaturus, quac apud iiifcros, rcderaturus.<br />

Quinto propter triplicis status juslorum rcpraescntationcm. Hanc<br />

rationein assignat Gregorius super Ezech. diccns : scxla fcria Chri-<br />

stus passus cst, sabbato quievit in sepuUhro, dorainico autem die<br />

resurrcxit a morte, pracsens autcm vita <strong>ad</strong>huc nobis sexta feria est,<br />

quia in iingustiis et doloribus cruciamur, scd sabbato quasi in<br />

sepulcliro quiescinius, quia rcquiera aniraae post mortcm invcnimus,<br />

dominico autem dic a conditione, octavo cum corpore a morte re-<br />

surgimus et in gloria animac ctiam cum carnc gaudcnius. Dolor<br />

crgo nos in sexta, requies in septima et gloria ex(ipit in oclava.<br />

Haec Grcgorius. Circa tcrtium scilicet, qualilcr resurrcxit. nolan-<br />

dum, quod primo surrcxit potcnter , quia virtute propria. Joh. X :<br />

potcstatcm habeo poncndi aniniam nicani et itcrum sumcndi cara.<br />

Joh. II : solvite teraplum hoc ct in tribus dicbus excitabo illud.<br />

Kccundo fcliciler, quia deposita onuii miscria; Matth. XXVI: post-<br />

quam aulcin resurrcxero , praeccdam vos in Galilaeam. Galilaea<br />

:

Cap. LIV. De resurrectione domini. 237<br />

interprefatur transmigratio, Chrisfus crgo qnando surrexit, in Gali-<br />

iaeani praecessit, quia de miseria <strong>ad</strong> gloriam, de corruplione <strong>ad</strong> in-<br />

corruptionem transivit; Lco papa : post passionem Cliristi ruptis<br />

vinculis mortis iiifirmitas in virtutera, mortalitas in aeternitatem, con-<br />

tnmelia transiit in gloriam. Tertio utiliter, quia captapraeda, Jerem.<br />

IIII : <strong>ad</strong>scendit leo de cubili suo et praedo gentlum se levavit. Item<br />

Johann. : cum exaltatus fuero, aterra omnia traham <strong>ad</strong> me ipsum, id<br />

est: cum exaltatus fuero a terra, animam scilicet educendo de limbo<br />

et corpus de sepulchro ouinia traham etc. Quarfo mirabiliter, quia<br />

remanente clauso scpukhro. Sicut enim exsistente clauso matris<br />

utero exivit et <strong>ad</strong> discipulos januis clausis intravit, sic nimirum ex-<br />

sisfcnte clauso sepulchro indc exire potuit. Unde legitur in h}storia<br />

scholastica, quod cuidam monacho sancfi ')Laurentii extra niuros<br />

anno ab incarnatione domini millcsimo CXI. miianti dc cingulo suo,<br />

quo accinctus erat, insoluto projecto ante illuni vox in aere estfacta:<br />

sic potuit Christus clauso exire sepulchro. Quinto vercUiter, quia iu<br />

corpore vero et proprio. Scx aufcm modis se vere rcsurrcxisse pro-<br />

bavit, primo per angeluni, qui non mentitur, secundo per frequen-<br />

tem apparitioncm. -) Per haec duo ostcndit sc vere resurrexissc.<br />

Tcrtio per conicstioncm, pcr quod probavit, quod non artc magica;<br />

quarto per palpationem , per quod probavit quod in vero corpore ;<br />

quinto per cicatricum ostcnsioncm , per quod probavit , quod<br />

in eodem corpore , iu quo mortuus fuit; sexto pcr domus clausis<br />

jannis ingressionem , per quod ostendit, quod glorificatus surrexit.<br />

Hae enim omnes dubitationes circa Christi resurrecfionem viden-<br />

tur fuisse in discipulis Septlmo surrexil immortalifer, quia nun-<br />

quam de caetero moriturus. Roman. VI: Christus rcsurrexit ex<br />

mortuis jam non moriturus. Dixit tamen Dyonisius in epistola <strong>ad</strong><br />

Deraophilum , Christum efiara post <strong>ad</strong>scensionera cuidam sancto<br />

viro nomine Carpo dixisse : paratus sum rursus pro hominibus<br />

salvandis pafi ; per quod videtur, si possibile esset, <strong>ad</strong>huc pro<br />

horainibus niori paratus esset. Retulit enim praedictus Carpus, vir<br />

mirae sanctifatis , beato Djonisio, ut in c<strong>ad</strong>cm cpistoia continetur,<br />

quod cum quidam iniideliura fidclem qucndaui pervertisset, <strong>ad</strong>eo<br />

Carpus moleste tulit, ut ex hoc infirmitatem incurreret. Tantae au-<br />

tem sanctitatis erat, ut nunquara celebraret, quin sibi coeleslis vi-<br />

sio inferretur. Sed cum pro utriusque conversione orare deberet,<br />

1) Ed.Fr.legit Laurentio. 2)Verba Per — resurrexisse OJiiitt.Ed.Pr,

238 Cap. LIV. De rosurreotione (lomini,<br />

Deuiii tainen quolidie cxorahat, ut conibustione qu<strong>ad</strong>ain ainboruni<br />

simul iuimisericorditer abruinperet vitas. Et ecce circanoctis incdiuni,<br />

dum evigilaret ct hanc orationcni facerct , subito domus, in qua<br />

erat , in duo divisa fuit et quaedam fornax immcnsa ibidem appa-<br />

ruit respicicnsque snrsum vidit coelum apertum et ihidem Jesum<br />

circumdatuin uiultitudine angclorum. Dcindc jiixta fornaccm prac-<br />

dicti duo viri tremuli stare ccrnnntur, qui a serpentihus de fornace<br />

proredentibus raorsibus ct involutionibus violenter in fornacem tra-<br />

hchantur nccnon a quihusdam aliis viris inipingebantur. Haec vi-<br />

dens Carpus <strong>ad</strong>eo in istorum vin<strong>dicta</strong> delcctabatur , ut supcriorcm<br />

quidem visionem intucri contcnmcrct et in horum vin<strong>dicta</strong>ui totus in-<br />

tentus maneret, ita quod plurimuui molcste fcrebat, quod in fornacem<br />

non cito c<strong>ad</strong>cbant. Tandem cuin difficulter in coclum rcspexisset<br />

et prae<strong>dicta</strong>m visionem ut prius vidissct, ccce Jesus hominum illo-<br />

rum misertus ex supercoelesti throno surrexit et nsque <strong>ad</strong> illos<br />

eum niultitudine angclorum descendens manum cxtcndit ct ipsos<br />

eripuit dixitquc Jesus Carpo manu extensa : percutite contra me dc<br />

caetero , paratus sum enim rursus pro liominibus salvandis pati et<br />

hoc niihi aiuicum, non, quod alii pccccnt homincs. Hanc autcm vi-<br />

sionem, quam recitat D^onisius, gratia hujus verbi posuimus. Circa<br />

quartam, quarc non exspectavit cum aliis resurgcre. quando scilicct<br />

fiet gcneralis rosurrcctio. Sccundum cst, quod propter trcs rationcs<br />

voluit difrorrc. Primo propter corporis dignitatein. Cum cnim illud<br />

corpus csset dignissimum , cx eo quod erat dcificatum sivc divini-<br />

tati unilum , non fuit dcccns, nt tanidiu sub pulvcre jacerct. Unde<br />

Psalm. : non dahis sanctuni tuuin, id est corpus sanctilicatuni, id est<br />

dcificatum , vidore corruptioiiem. Itcm Psalni. : surgc doinine in rc-<br />

quiem tuam tu ct arclia saiictificationis tuao. Kt vocatur archa<br />

sanctificationis corpus illud, quod fuil contentivum divinitatis. Se-<br />

cundo pro])tcr fidei fiimilatem: si cniin tunc non surroxisset, fidcs<br />

poriissct nec veruiu Deum aliquis credidisset. Quod palot cx hoc,<br />

quod in passioiie cxcopta beata virgine onines fidoin aniisorunt, sed<br />

cognita rcsurrectione ipsam rccuperaverunt, I. Cor. XV: si Christus<br />

non resurrcxissct, vana est fides nostra. Tertio proptcr noslrae re-<br />

surrectionis exciuplarilalem. Raro ciiiin invenirelur, qui resurieclio-<br />

ncm futuram spcrarct, nisi cam in exemplo praeccssisc viderct , ot<br />

proptcr hoc dicit apostolus: quia si Christus rcsurrexit ct nos re-<br />

surgcmus, quia cjus rcsurrcctio cst causa excmplaris nostrac re-<br />

surrcctionis, Grcgorius: cxcmplo dominus monstravil .<br />

((uod pro-

Cap. LIV. De resurrectione domini. 239<br />

uiisil in pra*niio, ut sicut oinnes ipsuni resurrcxissc fideles cognos-<br />

cerent, ita in se ipsis in fine mundl praemia resurrectionis spera-<br />

rent. Idem: non plus quam triduanam esse mortem voiuit, ne, si<br />

in illo resurrectio diflFcrretur , in nobis omnino desperaretur. Idco<br />

habemus spem resurrectionis nostrae considerata gioria capitis<br />

nostri. Circa quintum, scilicet propter qnid resurrcxit. Sciendum,<br />

quod propter quatuor magnas utilitates nostras surrexit. Est enini<br />

cjus resurrectio operans justificationem peccatorum, doccns novi-<br />

latem morum , gcnerans spcm de rcccptione rcmunerandorura et<br />

causans resurrectionem omnium. De primo Roman. IV: tr<strong>ad</strong>itus est<br />

propter delicta nostra et resurrexit propter ') justificationem noslram.<br />

De sccundo Roman. VI: sicut (iliristus resurrexit a mortuis per<br />

gloriam palris, ita et nos in novitate vitae ambuiemus. De terlio<br />

I. Petr. II: qui proptcr magnam miscricordiam suara resuscitavit<br />

nos in spem vitae per resurrectionem Cliristi a mortuis. De quarto<br />

I. Cor. XV: Christus dominus rcsurrexit a raortuis primiliae dor-<br />

oiientium , quoniam quidcm pcr hominem niors et per hominem re-<br />

snrrectio mortuorum. Et notandum quod, sicut patet pcr prae<strong>dicta</strong>,<br />

Christus in sua rcsurrectione quatuor liahuit propria. Primum est,<br />

quod nostra resurrectio usque in finem differlur, sua vero die tertia<br />

ccichrata est. Secunduni quia nos per illura resurgimus , ille vero<br />

per se. Undc Ambrosius: quomodo potuit <strong>ad</strong>jutoriuni sui corporis<br />

quaerere suscitandi, qui alios suscitavit ? Tcrtium est, quia nos in-<br />

cineramur, sed corpus ejus incinerarinon potuit. Quartura est, quia<br />

sua resurrectio est nostrae resurrectionis causaefficiens, cxcmplaris<br />

et sacramentalis. De prima causa Glossa super Psalra. : <strong>ad</strong> ves-<br />

perum demorabitur flctus etc. Resurrcctio Christi est causa efficiens<br />

resurrectionis animae in praescnti et corporis in futuro. De secunda<br />

I. Cor. XV : si Christus resurrexit etc. De tcrtia Roman. VI<br />

ut quomodo Christus etc. Circa sextum, scilicct qnotiens resurgens<br />

apparuerit, notandum cst, quod ipsa die resurrectionis apparuit<br />

quinque vicihus -) et aliis dicbns sequentibus ctiara quuique vicibus.<br />

Primo enira apparuit Mariae Magdalenae. Joh. XX , item<br />

Marci ult. : surgens Jesus mane prima sahbati apparuit primo<br />

Mariae Magdalenae etc. , quae typum gerit poenitentium. Voluit<br />

aufem primo apparere Mariae Magdalenae quinque de causis.<br />

Primo quia ardentius diligebat, Luc. VII: dimissa sunt ei peccata<br />

i) Ed. Pr. legit j ii s t i( i n iii. 2) Verba et — vicibus Omittit Ed. l'r.

240 Cap. LIV. De resurrectione (lominl.<br />

iiinita, qiioniam dilexit multnin. Sccundo, ut ostcnderet se inortnnni<br />

pro peccatoribus. Matth. IX: non veni vocare jnstos secl pecca-<br />

tores, Tertio quia meretrices praecedunt sapientes in regno cae-<br />

loruni. Rlatth. XXI : anien dico vobis , quia meretrices praecedeut<br />

vos iu regno caelorum etc. Quarto, ut sicut uiulier fuit nuntia mor-<br />

tis, ita esset nuntia vitae, secundum Glossam. Quinto ut, uhi abun-<br />

davit delictum, superabundaret et gratia, Sicut dicitur Rom. V: se-<br />

cundo apparuit mulieribus rcdeuntibus a nionuniento, quando dixit<br />

iis : avetc , et acccsserunt ct tcnucrunt pcdcs ejus. Matth. ult.<br />

et tjpum gcrunt hnmilium, quibus dominus apparet. Tum ratione<br />

sexus, tum ratione afTectus, quia tcnucrunt pedos ejus. Tertio ap-<br />

paruit Simoni , scd ubi et quando , ncscitur , nisi forte, quando re-<br />

dibat a monuniento cum Johainic. <strong>Pot</strong>uit cnim esse, quod Petrus<br />

a Johanne alicubi divertit et ibi dominus sibi apparuit , Luc. ult.<br />

vel forte quando <strong>ad</strong> monumentum solus intravit , sicut dicitur in<br />

hjstoria scholastica, vcl forte in cavea sive spelunca. Dicitur enim<br />

iu iisdem hystoriis, quod, quando Christum ncgavit, fugit in caveam,<br />

quae modo dicitur Gallicantus , in qua, ut dicitur, per tres dies<br />

flevit, ex eo quod Christum negavit et ibi Christus sibi apparuit et<br />

eum confortavit. Petrusautcm intcrpretatur obedicns ct gcrit t^pum<br />

obcdientiun;. ^)quia illi dominus apparct. Quarto apparuit discipulis<br />

in Emaus , quod interpretatur desiderium consilii et signilicat pau-<br />

peres Christi , qui volunt illud consilium <strong>ad</strong>implcre: v<strong>ad</strong>e et vende<br />

omnia, quae habcs ct da paupcrlbus ctc. Quinto apparuit disci-<br />

pulis congregatis in unum et significat religiosos cum foribus quin-<br />

que sensunm clausos. Joh. XX. Hae quinque apparitiones ipsa<br />

dic resurrectionis factae sunt et has rcpraescntat sacerdos in missa<br />

quinquics se vertens <strong>ad</strong> populnm. Sed tertia versio est cum silcn-<br />

tiu , quia significat tertiam apparitionem factam Petro , quae nes-<br />

citur ubi vel quando facta fucrit. Scxto apparuit octava dic dis-<br />

cipulis congrcgatis pracsente Thoma ,<br />

qui dixerat, se non credcrc<br />

nisi vidcrct, et signilicat hacsitantcs in hde. Joh. XX. Seplimo dis-<br />

cipulis piscantibus. Johann. ult. ; ct significat pracdicantes , qui<br />

sunt piscatores hominum. Octavo discipulis in monte Thabor.<br />

Matth. ult. ; ct significat contcmplativos, quia in pracdicto monte<br />

transfiguratus fuit. Xono undecim discipulis recumbentibus in coe-<br />

naculo, ubi in crcdulitatem eorum et duritiam cordis exprobravit.<br />

1} Rpcent. pr.ieferiiiil :

Crip. LIV. De resurrectione domini. 241<br />

Matth. ult. : ([uos intclligimus pcccatores iu undcnario trans-<br />

gressionis positos, quos iloiuinus aliquando visitat iuiinisericorditer.<br />

Decimo et ultimo apparuit discipulis exsistentiljus in inontc oliveti,<br />

Luc. ult., per quos significantur miscricordes et misericordiae oleum<br />

diligeutcs. Dc hoc loco <strong>ad</strong>scenditur iu coelum, quia pietas <strong>ad</strong> om-<br />

nia valct promissioncin habcns ctc. I. Timoth. IV. Sunt ct aliae<br />

trcs apparitioncs, quac refeiuntur in ipsa die resurrcctionis factac,<br />

sed tameu hoc ex tcxtu non hahetur. Prima quando appaiuit Ja-<br />

cobo justo , id est Jacobo Alphci, de qua apparitione invcnics iu<br />

Icgenda ipsius Jacobi. Alia qua ipsa die apparuisse dicilur Joseph,<br />

sicut legitur in evangelio Xicodemi. Xam cum audiissent Judaei,<br />

quod Joseph corpus Jesu a Pjlato pctiisset ct ipsnm in monuuiento<br />

suo posuisset , indignati <strong>ad</strong>versus eum ipsuin ceperunt et iii quo-<br />

dam cubiculo diligenter dauso et sigillato rccluscruut, post sabba-<br />

tum cum occidere voleutes ct ecce Jcsus in ipsa nocte resurrectio-<br />

nis suspcnsa domo a quatuor angclis <strong>ad</strong> eum intravit ct faciem<br />

ejus cxtersit et osculum dedit et inde salvis sigillis eum educens<br />

in domum suam iu Arimathia ipsum <strong>ad</strong>duxit. Tertia, qua antc cac-<br />

teros virgini Mariae apparuisse creditur; licet hoc ab evangclistis<br />

taccatur. Hoc romaua ecclesia approbarc vidctur, quac statiui ipsa<br />

die apud sanctam Mariam celebrat stationem. Si cuim hoc ideo non<br />

crcditur, quia nullus evangelista testatur , consequcns cst, ut post<br />

resurrectioncm nunquam sibi apparucrit, quia ubi vcl quando, nullus-<br />

evangelista edisserit. Sed absit, ut talem matrem taiis filius tali<br />

negligcutia dchonoravcrit. Sed idco forsan hic evangelislae sub-<br />

ticuerunt, quia eorum fuit officium solummodo rcsurrettionis testes<br />

inducere, matrcm autem <strong>ad</strong> tcstificandum pro filio iiiducerc noii dc-<br />

cuit. Si cuim vcrba extraucaruin feuiiuaruin deliramcnta visa siint,<br />

quanto magis matrcm non pro filii amore credcrent delirare, hoc<br />

igitur evangelistae scribere noluerunt, sed pro conslanti reliquerunt.<br />

Debuit eiiim matrem prius laetificare de resurrcctione, quia amplius<br />

caetcris constat doluisse de morte, ne matrcm praetcrcat, qui sic<br />

alios consolari festinat. Hoc etiam Ambrosius tcstatur in libro<br />

tcrtio de virginibus dicens : vidit mater resurrcctionein doiniui, ct<br />

primo vidit et credidit, vidit Maria Magdalena, quainvis <strong>ad</strong>huc ista<br />

nutaret. Scdulius quoque agens de Christi apparitione sic dicit:<br />

semper virgo mancns , ')hujus sc visibus astans, luce palam do-<br />

i n J e X.<br />

1) Ed. Prino. Ipgil h o c rt onini.n se

242 Cap. LIV. De resurrectlone doinint.<br />

iiiiniis prius obtulit, hona matcr, graudia divulgans miracnla , quae<br />

fiiit olim <strong>ad</strong>venientis iter, haec fit redeuntis et index. De scptimo<br />

autem ct ultimo hic considerando, qualiter sanctos patres, qui erant<br />

iu limbo , Christus eduxit et quid ibi egit, evangelium aperte non<br />

explanavit. Augustinus taraen in quodam sermone et Nicodemus iii<br />

suo evangelio aliquatenus hoc ostendunt. Ait enim sanctus Augusti-<br />

nus: mox ut Christus spiritum tr<strong>ad</strong>idit, unita suae dcitati anima <strong>ad</strong><br />

infcrorum profunda descendit cumque tenebrarum terminum quasi<br />

quidam depraedator splendidus ac lerribilis attigisset , <strong>ad</strong>spicientes<br />

eum impiae ac tartareae legiones territae inquirere coepcrunt di-<br />

centes: unde est iste tam forlis , tam terribilis vel tam splendidus,<br />

tam praeclarus? mundus ille , qui nobis subditus fuit, nunquam<br />

nobis talem mortuum misit, nunquam inferis talia munera destina-<br />

vit; quis est ergo, qui sic intrepidus nostros fines ingreditur et non<br />

solum nostra supplicia non verctur, vcrum etiam alios de nostris<br />

vinculis absolvit? Ecce ipsi, qui sub nostris solebant suspirare<br />

tormentis , insultant nobis de perceptione salutis et non solum jam<br />

nihil vcrcntur, scd insuper nobis minantur. Nunquam hic sic mor-<br />

tui supcrbierunt nec aliquando sic potuerunt laeti esse captivi.<br />

*)Ad quid huc istum <strong>ad</strong>ducere voluistis ? princeps noster, periit<br />

lactiiia tua, in luctum conversa sunt gaudia tua. Dum tu Christum<br />

suspendis in ligno, ignoras, quanta damna sustineas in inferno. Post<br />

islas crudelium voces infernalium <strong>ad</strong> imperium domini omnes ferrci<br />

confracti sunt vectes et ecce innunierabiles sanctorum populi ejus<br />

genibus provoluti lacrimabili voce clamabant: <strong>ad</strong>venisti-) redemtor<br />

mundi, <strong>ad</strong>venisti, quem desiderantes quotidie exspectabamus ; dcscen-<br />

disti pro nobis <strong>ad</strong> infcros , noli nobis dcesse , cum reversus fucris<br />

<strong>ad</strong> superos: <strong>ad</strong>scende, domine Jesn, inferno cxspoliato et auctorc<br />

mortis suis vinculis irretito , redde jam laetitiam mundo, succurre,<br />

inquiunt, jam sacvas exslingue poenas et miserando resolvc capti-<br />

vos , dum hic es , absolve reos, dum ^)<strong>ad</strong>scenderis, defende tuos,<br />

Hacc Augustinus. In evangclio Nicodcini Icgitur, quod Carinus ct<br />

Leucius filii Simconis scnis cum (ihristo rcsurrcxerunt ct Annae et<br />

(Ja^phac et Nicodeino et Joseph ct fiamalieli apparuerunt et ab<br />

iis *) <strong>ad</strong>jurati , quae Christus apud iiifcros gcssit , narraverunt<br />

dicentcs: cum essemus cum omnibus patribus nostris patriarcliis in<br />

1) Vu1^o »it Ipgilur. 2) Rpcenliores ndJiml voccin desider.ib il is.<br />

3) Kd, Tr. uiale legit dcsccndcris. 4) Verba diio nnteccdentia uniillitKd. I'r.

Cap. LIV. De resurrecttone dominl^ 243<br />

caligine teuebraruni, subito faclus est aureus solis color purpureus-<br />

que et regalis lux illustraus super nos statiuique Aclani liuniani ge-<br />

ncris pater exsultavit diccns: lux ista auctoris est hiininis scnipi-<br />

terni , qui nobis prpniisit mittere lunien coaetcrnum suum. Et ex-<br />

clamavit Ysaias dicens : haec est lux patris , lilius Dci , sicut prae-<br />

dixi, cum essem vivns in tcrris, populus, qui ambulabat iu tcncbris,<br />

vidit lucem magnam. Tunc supervenit genitor noster Simeon et<br />

exsultans dixit: glorificate dominum, quia ego Christum inrantcm<br />

natum in-manibus susccpi in teniplo ct compulsus spiritu sancto<br />

dixi : nunc viderunt oculi mei salutare tuum quod parasti etc. Post<br />

hoc supervenit quidam eremi cultor ct interrogatus a nobis, quis<br />

esset , dixit: ego sum Johannes , qui Christum baptizavi ct anle<br />

ipsum parare vias ejus praeivi ct ipsum ostcndi digito diccns: ecce<br />

agnus Dei etc. et desccndi nuntiarc vobis, quia in proximo est<br />

Christum visitare nos. Tunc Seth dixit: cum ivisscm <strong>ad</strong> portas<br />

par<strong>ad</strong>isi rogare dominura , ut transraittcret milii angclum suum , ut<br />

daret mihi de oleo misericordiae , ut inungcrcm corpus patris niei<br />

Adae , cum esset infirnius , apparuit Michael angelus dicens : noli<br />

laborarc lacryniis orando proptcr olcum ligni miscrirordiae. Quia<br />

iiullo modo poteris dc illo accipere, nisi quando completi fucrint<br />

quinque millia ')quingcnti anni. Hacc audicntcs omnes patriarchae<br />

et prophetae exsultavcrunt niagna cxsultationc, tunc S^fflian prin-<br />

ccps et dux fflortis dixit <strong>ad</strong> inferum : pracparatc susiiperc Jesuni,<br />

qui sc gloriatur Ghristum filium Dei esse ct horao cst timcns mor-<br />

tcm dicens : tristis est anima mea usque <strong>ad</strong> raortem etc. ct raultos,<br />

quos fcci -)snrdos, sanavit et claudos crcxit. Respondeus iiifcrus<br />

dixit: si potcns es tu, qualis est horao illc Jesus , qui timcns nior-<br />

tcm potentiae tuae <strong>ad</strong>versatur? Nam si dicit sc tiracre raortem, ca-<br />

pere te vult et vach tibi erit in sempiterna saecula. Cui Sathan:<br />

ego •illum tentavi et populum <strong>ad</strong>versum illum excitavi, jam lanceam<br />

exacui, fel ct acetura miscui, lignura crucis praeparavi: in proxirao<br />

cst mors ejus, ut pcrducam cuiu <strong>ad</strong> te. Cui inferus: ^) ipsene cst,<br />

qui suscitavit Lazarum, quera tencbam ? Cui Sathan: ipse est. Cui<br />

infcrus : conjuro te per virtutes tuas ct meas , ne perducas cuiu <strong>ad</strong><br />

mc, ego eniiu cuui audivi irapeiiuni verbi ejus, contrcraui ncc ipsuni<br />

Lazarum coniiuere potui , scd cxculiens se ut aquila supcr omncm<br />

1) Recent. duceiiti legiint. Z) Recent. forlasse reclliis curvos lesuiit.<br />

3) Verba: ipse — inferus desunt in Ed, I'r,<br />

16 *

244 Cap. LIV. De resurrectione doiuini.<br />

agilitatem saliens exivit a nobis ct, cum hacc loqueretur, faota cst<br />

vox ut tonitruum dicens: tollite portas principes vestras et elcva-<br />

niiui portac aetcrnalcs et introibit rex gioriae. Ad lianc voccni con-<br />

curreruut dacniones et ostia acnca cum veclil)us fcrreis clauscrunt.<br />

Tunc dixit "^DaYid: nonne cgo proplictavi dicens: confiteantur do-<br />

mino etc. , quia contrivit porlas aeneas etc. Facta cst itenim vox<br />

maxima dicens : toliite portas etc. Vidcns inlcrus, quod duabus<br />

vicibas clamaverat, quasi ignorans dixit: quis est iste rex gloriae?<br />

2)Cui Danicl: dominus fortis ct potcns, dominus potens in proelio,<br />

ipse est rex gloriae. Tunc rex gloriae supervenit et aeternas tene-<br />

bras illustravit et extendens dominus manum et tenens dextram<br />

Adae dixit: pax tibi cum omnibus filiis tuis justis mcis, et <strong>ad</strong>scen-<br />

dit dominus ab inferis et omncs sancti sunt cum sccuti. Dominus<br />

autem tcnens manum Adae trajiidit Michacli archangclo et intro-<br />

duxit eos in par<strong>ad</strong>isum , quibus occurrerunt duo viri vctusti dierum<br />

et intcrrogati sunt a sanctis: qui estis vos, qui nobiscum in in-<br />

fcris mortui nondum fuistis et in par<strong>ad</strong>iso corpore collocati estis?<br />

Et respondit unus ex iis: cgo sum Enoch , qui hic translatus suni,<br />

hic autem est Eiias, qui huc curru igneo assumtus est, et <strong>ad</strong>huc<br />

mortein nou gustavinius, sed in <strong>ad</strong>vcntum Antichristi rescrvati su-<br />

nuis cum co procliatuii et ab eo occidcndi et post triduuni ct di-<br />

midium di^i in nubihus assumendi. Et cumhaec diccret, ecce su-<br />

pcrvcnit alius vir portans in humeris crucis signum , qui inter-<br />

rogatus, quis essct, dixit: ego latro fui et cum Jesu crucifixus fui ct<br />

credidi ipsum esse creatorem et oravi dicens: mcmor esto raei, do-<br />

mine, quando vcncris in rcgnum tuuin; tuiic dixit inihi: anicn dico<br />

tibi, hodic mccum cris in par<strong>ad</strong>iso, et dcdit mihi istud crucis signum<br />

diccns : hoc portans ainbula in par<strong>ad</strong>isum et si non dimiserit te in-<br />

grcdi angclus custos par<strong>ad</strong>isi, ostcndc illi signuin crucis ct dices<br />

<strong>ad</strong> iiiiiin, quia Chiistus, qui nunc crucilixus cst, transinisit me. At<br />

cum Iioc fecissem ct dixissem angclo, statiin apcricns introduxit mc<br />

ct <strong>ad</strong> dcxtrain par<strong>ad</strong>isi collocavit ine. (uim lioc Carinus ct Lcucius<br />

locuti fuisscnt, subilo transligurati sunt ct aniplius visi non sunt.<br />

Gregorius quoque N^ssenus vel secundum quosdam libros ^) Au-<br />

gustinus dc hoc codcin sic ait: confcstim aetcrna nox infcroruin<br />

(Jliristo dcsccndentc rcsplcnduit, mox ferruginci janitorcs talia iiitcr<br />

1) K

Cap, LV. De sancto Secundo. 245<br />

sc uuibrosa sileiitia luctii ')inciiinbeiitc subnnuiuurant: quis nani-<br />

quc est ille tPi-ribilis ct nimio splendore coruscus , nunquam talem<br />

nostcr exccpit tartarus , nunquam in nostram cavcrnam talcm evo-<br />

niuit mundus , invasor est iste , non debitor , cJTractor cst et de-<br />

structor, non peccator, sed praedator, Judiceni vidcmus, iion suppli-<br />

cem, venit pugnare, non succumbcro, eripere , non mancre.<br />

CAP. IV. (53.).<br />

De isaiicto

246 Cap. LV. De sancto Secundo.<br />

frater Secunde Deos audio <strong>ad</strong> te loquentes. Cui Secundus: ainbu<br />

lenius <strong>ad</strong> desideria cordis nostri. Cuni vero <strong>ad</strong> Burimani fliimen<br />

pcrvcnisscnt, angclus similiter ibidem sibi apparuit eique dixit : Se-<br />

cunde credis in Deum an forte tu dubitas? Cui Sccundus: credo<br />

verilatcm passionis cjus. Cui Saprilius: quid est quod audio? Cum<br />

ergo Tcrdonam ingrcderetur , Marcianus <strong>ad</strong> praeceptum angeli de<br />

carcere exiens Secundo apparuit eique dixit: intra, Secunde, viam<br />

vcritatis et perge, ut accipias palmam lidei. Sapritius dixit : quis<br />

est hic, qui nobis quasi somnians ioquitnr? Cui Secundus: tibi som-<br />

nium, sed mihi <strong>ad</strong>raonitio et confortatio est. Post hoc Secnndus Me-<br />

diolanum ivit et Faustinum et Jonitam, qui in carcere detinebantur,<br />

angelus dojnini <strong>ad</strong> se extra civitatcm <strong>ad</strong>duxit ct ab iis baptisma<br />

qu<strong>ad</strong>am nubc aqnam praebcnte susccpit. Et ecce subito columba<br />

dc coelo venit et corpus ct sanguineni domini defercns ea Fcaustino<br />

ct Jonitae tribuit. Dedit autcm Faustinus corpus et sanguinem do-<br />

raini Secundo, ut <strong>ad</strong> Marcianum deferrct , rediens igitur Secundus,<br />

cum jani nox esset et <strong>ad</strong> ripam P<strong>ad</strong>i venisset, angelus domini fre-<br />

num accipicns equi super P<strong>ad</strong>uni ipsum transvexit et usque <strong>ad</strong> Tcr-<br />

donam perducens in carcercra <strong>ad</strong> Marcianuni eum introduxit dedit-<br />

que Secundus Mareiano niunus Faustini et ipse illud sumens dixit;<br />

corpus ct sanguis domiiii niecum sit in vitam aetcrnam. Tunc <strong>ad</strong><br />

mandatum angeli Secundiis dc carccre exiit ct <strong>ad</strong> suura hospitium<br />

ivit. Posl hoc Marcianus capitaicm scntentiam acccpit et Sccundiis<br />

corpus cjus rapiens sepclivit. Quod audicns Sapritius ipsum <strong>ad</strong> se<br />

vocavit cique dixit: quantura video , (]hristianum te esse profiteris.<br />

Cui Secundus : vcrc christianum proliteor nie csse. Cui Sapritius<br />

malam mortcm desideras. (Uii Secundus: illa tibi potius debetur.<br />

(iUmque sacrilicare nollct, jussit cum exspoliari, statimquc angelus<br />

doniini ibi <strong>ad</strong>fiiit ct veslcin sibi paiavit. Tunc Saprilins euin in<br />

cquuleuin SHS|iciisum tamdiu torqueri fecit, donec ejus bracliia a<br />

suis compaginibus solverentur. Sed cum fuisset sanitati a domino<br />

restitutus , jussit euni in carcerem reduci. Ubi dum cssct, angelus<br />

doniini <strong>ad</strong> cum venit ci(|uc dixit: surgc Secunde, sequcre me ct<br />

ducam le <strong>ad</strong> creatorem tuuin. Tnnc ipsum usque in civitatcm<br />

Astenscm perduxit et euin in custodia, ubi erat (]aloccrus et sal-<br />

vator, euin posuit. Qucm vidcns Sccundus <strong>ad</strong> ejns pedcs se projrcit.<br />

(lui salvator: noli limerc, Secunde, quia cgo sum dominns Deus<br />

Inus, qui te de oninibus nialis eripiam , bcncdicensquc iis <strong>ad</strong>sccndit<br />

in cocluin. Maiie igilur Sajjrilius <strong>ad</strong> tarccrcm misit, qui carccrem<br />

:

Cap. LVI. De sancta Maria Aegyptiaca. 247<br />

(juitlcin signatmu inveiierunt, Secunduin vcro non invenerunt. Pergens<br />

autcni Sapritius de Terdona <strong>ad</strong> civitatem Astensem, ut saltein Ca-<br />

locerum puniret, jussit ut praedictus Calocerus sibi praesentaretur,<br />

ct ecce nuntiavenmt sibi, quod Seciuidus cum Calocero esset, quo<br />

audito eos <strong>ad</strong> se <strong>ad</strong>duci fecit iisque dixit: quoniam Dii nostri sciunt<br />

vos esse contemtores suos, vos insimulmori voluiit. Cum autem sacri-<br />

iicare nolleut, picem cum resina') liquari fecit et super eorum cn-<br />

pita fundi et in os eorum jactari. llii autem hoc tamquaui aquam<br />

suavissimam cum magno desiderio bibebant et voce clara dicebant:<br />

quam dulcia faucibus meis cloquia tua domine. Tunc Sapritius<br />

super eos dedit sententiam, ut Secundus in civitate Astcnsi de-<br />

collaretur, Calocerus vero Albiganum mitteretur et ibidem punire-<br />

tur. Cuni autem beatus Secundus dccollatus fuisset , eccc angcli<br />

domini corpus cjus tulerunt ct ipsuni cum multis laudibus et cantu<br />

eepulturae dedcrunt. Passus cst autem III. cal. Aprilcs.<br />

CAP. IVI. (51).<br />

De sancta Maria Acffyptiaca,<br />

Maria Aegyptiaca, quac peccatrix appellatur, XLVII annis in<br />

cremo artissimam vltam duxit, qnam circa annos domini CCLXX<br />

tpm])ore Claudii intravit. Quidam autcm abbas nomine Zosiinas,<br />

dum-) Jordanera transiisset et 'ercmum maguam percurreret, si<br />

fortc aliqnem sanctum patrem inveniret, vidit quendam^) ambulau-<br />

tem nudo nigroque corpore et ex incendio solis exusto. Hoc autcni<br />

erat Maria Acgyptiaca statinique haec fugam arripuit et Zosimas<br />

post eam vclocius currere coepit. Tunc ait illa: abbas Zosima,<br />

quid me persequeris ? Ignosce mihi , non possum facicm mcain <strong>ad</strong><br />

te convcrtere, eo quod raulicr sura et nuda, scd pallium tuum mihi<br />

porrige, ut possim sine verecundia te vidcre. Qui se nominari au-<br />

diens stupcfactus pallium tribuit et in terrain prostratus, ut se be-<br />

ncdiceret, rogavit. Cuiilla: <strong>ad</strong> tc, pater, bencdictio «lagis spectat,<br />

quem sacerdotii dignitas ornat. Ille ut audivit , quod nomen et<br />

1) Becent. llquefieri offeriint. 2) Kd. Fr. m;ile iii Jordanein legit.<br />

3) Alii; iiunndam et deinde ; liaec nuteiii etc. offerunt , jninua recte.

248 Cap. LVl. De saucta Maria Aegyptiaca.<br />

ofticiiun ejus sciret, amplius miral)atiir et se benetlici obnixius pre-<br />

cabatur. Tunc illa: benetlictus Deus redemtor animarum nostrarum.<br />

CHmquc illa extensis manibus oraret , yitiit eam quasi uuius cubiti<br />

mensura clevari a terra. Tunc senex tlubitare coepit, ne forte<br />

spiritus esset et fingentlo orationem faceret. Cui illa; satisfaciat<br />

tibi Deus , {jui me peccatricem mulierem immuutlum spiritum existi-<br />

luasti. Tunc Zosimas illam per ilominum conjuravit, ut contiitionem<br />

suam ei iiarrare tleberct. Cui illa: ignosce mihi, pator, tjuia, si<br />

tibi statum meum narravero , yelut a serpente territus fugies et<br />

aures tuae a sermonibus meis contaminabuntur et aer a sortlibus<br />

polluetur. Cumque ille vehementcr iiistaret, tlixit: ego , frater, iu<br />

Aegjpto nata sum, XII actalis nieae anno Alexautlriaiu veiii ibiquc<br />

XVII annis publice libitlini me subjeci et iiulli ullatenus me ne-<br />

gavi. Ciun autem bomines regionis illius pro <strong>ad</strong>oiantla sancla<br />

cruce Hierosolimam atlscentlerent, rogavi nautas, ut me secum niit-<br />

terent prOficisci. Cum vero me de naulo requirerent , ilixi:nou<br />

habeo, fratres, aliutl nauluiu, seil pro naulo corpus habeatis meuni,<br />

sicque sumseruut me et corpus meum iiauli gratia habuerunt. Cum<br />

autem Ilierosolimam pervenissem et pro <strong>ad</strong>orantla cruce usquc <strong>ad</strong><br />

fores ecclfsiae cum aliis dcvenissem , subito et iuvisibiliter repul-<br />

sam patior nec intus iiilrarc permittor. Iteruiu auleiii atquc iteruni<br />

perveni usque <strong>ad</strong> limen jaiiuae et subito injuriam patiebar re|)ulsae.<br />

Cum lanien omncs liberuin jiabereiit <strong>ad</strong>itum nec aliquod iiivenirent<br />

impedimentum, rcdieiis igitur <strong>ad</strong> me et cogitans, quod hoc niihi<br />

ob scelcrum meoruiu immanitatem accideret, pcctus meum coepi<br />

manibus tundere, lacr^mas amarissimas fundere ct a cordis inlimo<br />

gra\iler suspirare, respiciciisque \idi ibi iiuagineui beatae virginis<br />

Mariae. Tunc ipsam lacrymabiliter exorarc coepi , ut peccatorum<br />

meorum veniaiu impelraret et <strong>ad</strong> <strong>ad</strong>orandam crucem sanctam rac<br />

intrare permitleret, promittens mc saeculo abrenuntiaturam et de<br />

caetcro caste mansuram. Cuuu|uc lioc orasscm et iu uomine bcatac<br />

virginis fiduciam recepissera, fores ilerum ccclesiac <strong>ad</strong>ii ct sine<br />

aliquo impcdimenlo ecclesiam intravi. Cuni autem sanclam crucera<br />

dcvotissime <strong>ad</strong>orassem, quidain niihi tres nuiumos tribuil, de quibus<br />

Ires paiies cmi, audiviquc vocem diccntem raihi: si Jordancm<br />

liaiisieris, salva cris. Jordanem igitur transivi ct iu hoc descrtum<br />

veni , ubi XLVII aiinis nulliira penitus hoiniiiera \idcns inansi, illi<br />

autem Ircs panes , quos mecum deluli , inslar hipidis per tempora<br />

duravcruul et XLVII anuis mihi cx his coiiicdendo sulTccerunt,

Cap. LVI. De sancta Maria Aegyptiaca. 249<br />

vcstimenta autem mea jamdudum putrcfacta suiit, XVII') anuis ia<br />

hoc dcserto a tentationibus carnaliljus molestata fui , scd nunc per<br />

Dci gratiam omnes vici: ccce omnia opera mea tibi narravi et rogo,<br />

ut pro me <strong>ad</strong> Deum preccs fundas. Tunc senex <strong>ad</strong> tcrram pro-<br />

stratus in famula sua dominum bcnedixit. Cui illa: obsccro te, ut<br />

in die dominicae coenae <strong>ad</strong> Jordancm rcdoas et corpus doniinicum<br />

tecum fer.as; ego ibidem tibi occurram ct dc manu tua corpus sa-<br />

crum SHScipiam , nam a dic, qua liuc veni , communionem doniini<br />

non accepi. Rediens igitur senex <strong>ad</strong> monastcrium voluto anno, dum<br />

dies coenae appropinquarct , tulit corpus dominicum ct usque <strong>ad</strong><br />

ripam Jordanis venicns cx alia ripa muliercm staiitem prospexit,<br />

quae super aquas facto crucis signaculo ivit et <strong>ad</strong> scncm usquc<br />

pcrvcnit. Quam videns senex obstupuit et <strong>ad</strong> pedes cjus humilitcr<br />

se prostravit. Cui illa: vide, ne fcccris , cuin sacramcnta dominica<br />

penes tc habcas et sacerdotii dignitate refulgcas, scd obsecro , ut<br />

sequenti anno <strong>ad</strong> me. pater, rcdire digneris. Tunc illa facto signo<br />

crucis super Jordanis aquas ivit ct ercmi solitudinem petivit. Scnex<br />

vero <strong>ad</strong> suum mouasterium rediens sequenti anno <strong>ad</strong> locuin, in quo<br />

prifflum secum locutus fuerat, vcnit ct eam ibidem cxspirasse re-<br />

perit. Qui lacrjmari coepit et ipsaui tangere non praesumsit, dixit-<br />

que iiitra se: ego quidem corpusculum sanctae scpelirc volebam,<br />

sed timeo, ne hoc sibi displiceat. Hoc eo cogitante vidit juxta ca-<br />

put suum litteras in tcrra dcscriptas ita continentes: sepeli , Zo-<br />

sima, Mariae corpuscuium, rcddc tcrrac pulverem suuin et ora pro<br />

me <strong>ad</strong> dorainum, <strong>ad</strong> cujus praeceptum secundo die Aprilis reliqui<br />

hoc saeculum. Tunc sencx pro certo cognovit, quod mox, ut do-<br />

mini sacramentum accepit ct <strong>ad</strong> descrtum rediit, vitam linivit illud-<br />

que desertum, quod Zosimas per XXX dierum spatium vix ambu-<br />

lavit, illa in una hora percurrit et <strong>ad</strong> Deum migravit. Cumque se-<br />

nex tcrram foderct , scd nequiret, vidit lconem <strong>ad</strong> se venientem<br />

mansuclc, dixitque illi: sancta huc mulicr praecepit sepeliri corpus<br />

suura et ego, cum sim senex, fodcre non possum nec etiam habco<br />

=} ferrainentum , tu ergo terram fode, ut possimus cjus corpus<br />

sanctissimum sepelire. Tunc leo coepit fodere ct aptam foveaiu<br />

praeparavit, quo peracto Ico ut agnus mansuctus abiit et sencx <strong>ad</strong><br />

suum monasterium fflorificans Deum veiiit.<br />

1) Recent. <strong>ad</strong>duiit i)riinis. 2} Ed. l'r. male; f irma ju eii tu i

250 Cap. LVII. De saucto Ambrosio.<br />

CAP. lYII. (55.).<br />

De sancto Ambrojsio.<br />

Ambrosius dicitur de aiubra , quae est spccies valde rcdolcns<br />

et prcliosa. Iste enira ecclesiae valde pretiosus exstilit et iii<br />

dictis et in factis suis valde rcdoluit. Vcl dicitur Ambrosius ab<br />

ambra et sjos, quod est Dcus , quasi ambra Dei. Deus enim per<br />

eum quasi pcr ambram ubique redolet. Fuit cnim ct est<br />

bonus odor Cbristi iu omni loco. Vel dicitur ab ambor, quod est<br />

patcr lumiuis , et sior , quod est parvulus: quia patcr in multorum<br />

filiorum spirituali generationc, luminosus in sacrae scripturae expo-<br />

sitione et parvulus in sua humili conversatione. Vcl sicut dicitur<br />

in Glossario: ambrosia, esca angelorum, ambrosium coelcste mel-<br />

lis favum. Fuit enim coclcstis odor per odoriferam famam , sa-<br />

por per contemplationcm intimam, coelcste mellis favum per dul-<br />

cem scripturarum expositioncm , esca angelica per gloriosam fru-<br />

itionem. Ejus vitara scripsit Paulinus Nolanus episcopus <strong>ad</strong> Au-<br />

gustinum.<br />

1. Ambrosius , filius Ambrosii praefecti Romae , tuin iu cuna-<br />

bulis in atrio praetorii esset positus et dormiret, examen apum<br />

subito vcnicns facicm cjus et os ita complevit, ut quasi iu alveo-<br />

lum suuni inlrarent pariter ct exirent. Quae postea evolantes ia<br />

tantam acris altitudinem sublevatae sunt, ut humanis oculis minimc<br />

vidcrentur. Quo pcracto territus pater ait: si vixcrit infantulus<br />

istc, aiiquid magni erit. Postea cum <strong>ad</strong>olevisset et viderct nia-<br />

trem et sororem , sacram virginem , manus sacerdotibus osculari,<br />

ipsc ludcus sorori dextram ofFcrcbat asserens , ct sibi id ab ea<br />

ficri oportere. llla vcro , ut <strong>ad</strong>olesccntcm ct ncscientcm , quid di-<br />

ccret, respuebat. Romae igitur littcris eruditus cum causas prae-<br />

lorii splcndidc pcroraret, a Valcutiniano impcratore <strong>ad</strong> rcgcndam<br />

Liguriam Emiliamque provinciam dircctus cst, cumquc Mcdio-<br />

lanum venisset et ibidcm episcopus lunc dccsset , convcnit popu-<br />

lus, ut sibi de episcopo providerct. Scd cum intcr Arianos et ca-<br />

llioiicos dc cligcndo cpiscopo scditio non niodica orirelur, illuc<br />

Ambrosius causa scdandae seditionis pcrrexit ct stiitim vox infan-<br />

tis insonuit diccns Ambrosium ci)isco|;um , cujus voci omncs una-<br />

nimiter cojiscnscrunt Ambrosium cpiscopum acclamantcs. Quo ille

Cap. LYH. De sancto Ambrosio. 251<br />

cognito , iit eos a se terroribus removeret , ecclesiam exiens tribii-<br />

nal conscendit et contra consuetudinem suam tormenta personis <strong>ad</strong>-<br />

hiberi jussit. Quod cum faceret, populus nihilominus acclamabat:<br />

peccatnm tuum supernos. Tunc ille turbatus domumrediit et philoso-<br />

phiam profiteri voluit. Quod ut ne faceret, revocatus est. Publi-<br />

cas rauliercs publice <strong>ad</strong> se ingredi fecit, ut his visis ab ejus ele-<br />

ctione popuium revocaret, sed cum nec sic proficeret, sed semper<br />

populum peccatum tuum super nos acclamare videret, fugara media<br />

nocte concepit, cumque Ticinum se pergere putaret, mane <strong>ad</strong> por-<br />

tam civitatis Mediolanensis , quae Romana dicitur , invenitur. Qui<br />

inventus cum custodiretur a populo , niissa rel.itio est <strong>ad</strong> cleraen-<br />

tissimum imperatorem Valenliuianum , qui summo gaudio accepit,<br />

quod judices a se directi <strong>ad</strong> saccrdotium peterentur. Lactabatur<br />

enim probus praefectus , quod vorbum suum fuerat in eo <strong>ad</strong>imple-<br />

tum ; dixcrat enim, cum proficisccnti niaudata donaret: v<strong>ad</strong>e, age,<br />

non ut judex, sed ut episcopus. Pendente relatione iterum abscon-<br />

ditur , sed inventus cum <strong>ad</strong>huc esset catechumenus , baptizatur et<br />

Vni die in episcopalcm cathedram sublimatur. Cum autcm post<br />

annos IV Romani ivisset et soror sua , sacra virgo , ejus dextram<br />

oscularetur, sibi ridens ait: eccc, nt diccbam tibi, saccrdotis<br />

manum oscularis. S. Cum autem in quandam civitatcm pro<br />

quodam episcopo ordinando ivisset et ejus electioni Justina ira-<br />

peratrix et alii haeretici contr<strong>ad</strong>icerent , volentes ut aliquis de sua<br />

secta ordinaretur, una de Arianorum virginibus irapudentior caetc-<br />

ris tribunal conscendit et beatum Ambrosium per vestimentum ap-<br />

prehendit volcns ipsum <strong>ad</strong> partem mulierura trahere, ut ab iis cae-<br />

sus de ecclesia cum injuria pclleretur. Cui Ambrosins ait: etsi<br />

cgo indignus tanto sacerdotio , tibi tamen non convenit in qualem-<br />

cnnque sacerdotem uianus injicere, unde timerc debuisti judicium<br />

Dei, ne tibi aliquid contingat. Quod dictum exitus confirraavit.<br />

Nara die alio mortuam <strong>ad</strong> sepulchrum usque deduxit gratiara pro<br />

contumclia rependens. Quod factum omnes perterruit. Post boc<br />

Mcdiolanum reversus innumeras Insidias a Justina imperatrice per-<br />

tulit, muneribus et honoribus <strong>ad</strong>versus eum populum excitante,<br />

Cum ergo multi eum in exsiiium pellere niterentur, unus corum<br />

caeteris infeiiciorin tantum furorem excitatus est, ut juxta ecclesiam<br />

domum sibi locaret ac in ea qu<strong>ad</strong>rigam paratara haberet, quo pro-<br />

curante Justina facilius raptum <strong>ad</strong> exsiliura deportarct. Sed Dci<br />

judicio ipso die, quo eum rapere arbitrabatur, in c<strong>ad</strong>em qu<strong>ad</strong>riga

252 Cap. LVII. De sancto Ainhrosio,<br />

ile e<strong>ad</strong>em (lomo in exsiliiim pulsus est. Cui tamen Ambrosius retl-<br />

(lens bona pro malis, sumptus et necessaria ministravit. Cantus<br />

et onicium in ecclesia Mediolanensi celebrari instituit. Erant et<br />

tunc teniporis Metliolani niulti a dacmonibus obscssi , tjui se tor-<br />

(jueri ab Ambrosio magnis vocibus clamabant, Justina autem et<br />

multi Arianorum, cuni sinuil habitarcnt, dicebant Anjbrosium pecu-<br />

nia homines comparare , tiui se ab immundis spiritibus vexari<br />

inentirentur ct al) Ambrosio dicerent sc tortjueri. Tunc subito<br />

unus ex illis Arianis, tjui <strong>ad</strong>stabant, arreptus a daemonio in medium<br />

prosiluit atque damare coepit; utinam sic toriiueantur, ut torqueor,<br />

qui non credunt Ambrosio ! At illi confusi iu piscinam demersuui<br />

honiinem necaverunt. Quidam hacreticus acerrimus disputator et<br />

dnrus et incouvcrtibilis <strong>ad</strong> fidem cum audiret Ambrosium praedi-<br />

cantem, vidit angelum <strong>ad</strong> aures ejus loquentem verba, quae populo<br />

praedicabat. Quo viso fidem, quam persequebatur, cocpit defen-<br />

dere. 3. Quidam aruspex daemones <strong>ad</strong>vocabat ct ipsos<br />

<strong>ad</strong> nocendum Ambrosio transmittcbat, sed rcversi daemones rcnun-<br />

tiabant, quod non solum <strong>ad</strong> ipsum, scd nec ctiam <strong>ad</strong> fores do-<br />

mus suae appropinquarc valebant, quoniam ignis insuperabilis omne<br />

illud <strong>ad</strong>ificium communiret, ut etiam longe positi urercntur. Prae-<br />

dictus vcro aruspcx cum a judice propter quacdani maleficia tor-<br />

qucretur, claniabat ampliufi ab Am])rosio sc torqucri. Quendam<br />

daemoniacum Mcdiolanum ingredientem dacuion dimisit, egre-<br />

dientem invasit: interrogatus de hoc dacnion ait , Ambrosium se<br />

timcre. Alius quidam nocte cjus cubiculum <strong>ad</strong>iit, ut gl<strong>ad</strong>io ipsum<br />

necaret, prece ac prctio a Justina inductus, scd cum dcxtra gla-<br />

dium elcvassct, ut ipsum percuteret, continuo aruit manus ejus.<br />

Cum viri Thessalonicae civitalis imperatori aliquid dcliquisscnt, et<br />

iis imperator prccibus bcati Ambrosii indulsissct, clam agente cu-<br />

rialiuni nialitia, per jussum imperatoris ncsciente Ambrosio plurimi<br />

sunt occisi. Quod ut Ambrosius comperit, imperatori copiam in-<br />

trandi ecclcsiam dencgavit. Cui cum impcrator (litcret, quod Da-<br />

vid <strong>ad</strong>ullcrium et homicidium commisissct, rcspondit: qui secutus<br />

cs errantem, sequcre corrigcntcm. Quod cum audiissct clemcntissi-<br />

mus impcrator, ita gratantcr cepit, quod puram pocnilcnliam agcre<br />

non negavit. ') Quidani a dacjnonio arreptus clamarc cocpit, jvh<br />

I) lllsloiiolii niilcccil

Cnp. LVII. De sancto Ambrosio. 253<br />

Aiubrosio Be torqueri. Cui Ambrosius: obuiutesce , dyabole , quia<br />

iion te torquet Ambrosius , sed tua invidia , quia illuc bomines<br />

<strong>ad</strong>scendere conspicis , unde tu turpiter corruisti, naui Ambrosius<br />

nesQit inflari. At ille statim obmutuit. — — 4. Qu<strong>ad</strong>am vice<br />

cnm beatus Ambrosius per civitatem pergcret, quidam casu lapsus<br />

cst et in tcrra postratus jacebat, quod videns altcr ridcre coepit.<br />

Cui Ambrosius : et tu, qui stas, vide ne c<strong>ad</strong>as ; quo dicto statim lap-<br />

sum doluit suum , qui riserat alienum. Qu<strong>ad</strong>am etiam vice Ambro-<br />

sius <strong>ad</strong> palatium Macedonii , magistri officiorum , ut pro quodam<br />

intercederet , veuit, sed cum fores clausas invenisset nec intrandi<br />

copiam liabere potuisset , ait: et tu quidem venies <strong>ad</strong> eeclesiam<br />

et non clausis januis ingredi , sed apertis januis non valebis.<br />

Eiapso aliquo tempore metuens inimicos Macedonius <strong>ad</strong> ecclesiam<br />

fugit et patentibus januis <strong>ad</strong>ituni reperire non potuit. Fuit etiam<br />

tantae abstinentiae , quod quotidie nisi in sabbato ot die dominico<br />

et festis praecipuis jejunabat. Tantae etiam iargitatis er.it, quod<br />

omnia, quae babere poterat, ecclesiis et pauperibus nil sibi re-<br />

tinens tril)uebat. Tantae compassionis, ut, cum aliquis lapsum<br />

suum sibi confitebatur, sic amarissime flebat, quod illum similiter<br />

flere compellebat. Tantae hurailitatis ac laboris , ut libros , quos<br />

<strong>dicta</strong>bat, propria manu scribebat, nisi cum infirmitate corporis<br />

gravaretur. Tantae autem pietalis et dulcedinis , ut , cum alicujus<br />

sancti sacerdotis vel episcopi sibi obitus nuntiaretur, sic amaris-<br />

sime flebat , ut vix consolari valeret. Cum antem interrogaretur,<br />

cur viros sanctos , qui <strong>ad</strong> gloriam proficiscebantur, sic fleret, aje-<br />

bat : ne putetis me flere , quod recesserint , sed quia mc praeces-<br />

serunt et quia difticile invenitur , qui tam dignus ejus officii ha-<br />

beatur. Tantae etiam constantiae et fortitudinis , quod imperatoris<br />

vel principum vilia nou palpabat, sed eos voce libera constantis-<br />

sime arguebat. Cum quidam vir quoddam flagitium perpetrasset et<br />

coram eo <strong>ad</strong>ductus fuisset, dixit Ambrosius : oportet illum tr<strong>ad</strong>i<br />

Sathanae in interitum carnis , ne talia deinceps audeat pcrpetrare.<br />

Quem eodem momento, cum <strong>ad</strong>huc sermo esset, more ejus immun-<br />

dus spiritus discerperecoepit '). 5. Qu<strong>ad</strong>am vicc, utajunt, cum<br />

hcatus Ambrosius Romam pergeret et in qu<strong>ad</strong>am villa Tusciae<br />

apud quendam hominem nimium locupletem hospitatus fuisset, illum<br />

homincm super statu suo sollicitc requisivit. Cui ille rcspondit:<br />

1) Vcrlj.n: Ciiin

254 Cap. LVII. De sancto Arabrosio,<br />

status nieiis, domiiie, semper felix exslitit et gloriosus. Ecce eiiim<br />

divitiis iiiiinitis abnndo, servos et famulos quam plures habeo et ora-<br />

nia semper <strong>ad</strong> vota habui nec unquam mihi aliquid <strong>ad</strong>versum acci-<br />

dit vel, quod coiitristaret , evenit. Quod audions Ambrosius vehe-<br />

menter obstupuit et his, qui erant secum in comitatu, dixit: surgite<br />

ct hinc quantocius fugiamiis , quia dominus non cst in ioco isto.<br />

Festinate, iilii, festinate nec in fugiondo nioram facitc, nc nos hic<br />

divina ultio apprehendat et iu peccatis illorum pariter nos iiivol-<br />

vat. Cum ergo fugercnt et aliquantulum procossisscnt , stibito se<br />

terra aperuit et liominem illum cum universis, qui <strong>ad</strong> illum pertine-<br />

bant , ita absorbuit, ut nullum inde vestigium remaneret. Quod cer-<br />

uens Ambrosius dixit: ecce fratres , quam miscricorditer Dcus<br />

parcit, cum hic <strong>ad</strong>versa tribuit, ct quam sevcre irascitur, cum scm-<br />

pcr prospera elargitur. In eodem auteni loco fovea quaedam pro-<br />

fundissiraa reraansisse dicitur, quae usquc bodic in hujus facti<br />

testimonium persevcrat. G- Cum autom Ambrosius r<strong>ad</strong>icom<br />

omnium malorum avaritiam magis ac magis in hominibus crescere<br />

oerneret et maxime in bis, qui erant iu potestatibus constituti,<br />

apud quos orania prctio vendcbantur, ncc non ct in his, qui<br />

erant sacris ministcriis deputati, vehementer ingemuit et sc dc<br />

hujus saeculi aerumna liberari instautius exoravit. Qui cum se id<br />

obtinuisse gauderct, revelavit fratribus, quod usque <strong>ad</strong> rcsurrectio-<br />

nem dominicam sccura esset. Ante vero paucos dies quain Icctulo<br />

dctinerctur, cum XLIIII psalraum cum notario <strong>dicta</strong>ret, subito ipsi<br />

vidente notario in modum scuti brcvis igiiis caput ejus operuit at-<br />

que paulatim per os ejus, tanquaiu in doinum habitator, intravit.<br />

Tunc facies tanquam nix eirecta est, sed postmodum <strong>ad</strong> suam spc-<br />

ciem reversa est. Ipso igitur die scribendi et diclandi linem fecit<br />

nec ipsum psalinuin cxplere potuit, post igitur paucos dics inlir-<br />

mitate corporis laborare coepit. Tunc comes Italiac cum Mcdiolaui<br />

esset, nobiles convocavit diccns, quod tanto viro reccdente pericu-<br />

lum essct, nc Italiae intcritus iinraincrct, rogavitque ut <strong>ad</strong> virum<br />

Dci acccdercnt rogcxntcs, ut sibi <strong>ad</strong>huc spalium vivcndi uno anuo<br />

a doinino iinpctrarct. Quod ille ut ab illis audivit, rcspondit: nou<br />

ita inter vos vixi, ut me vivcre pudcat, iicc mori timeo, cuin bonuin<br />

domiuum habeamus. Eo tempore quatuor cjus d^aconi invicciu<br />

convcnerunt tractantcs intcr sc, quis post ejus obitnm bonus csset.<br />

Cum oigo a loco, iii quo vir Doi Anibrosius jaccbat, longc csscnt<br />

ct Simpiicianuin ita siiontcr nominasscnt , ut vix inviccm se audi-

Cap. LVII. De sancto Ambrosio. 255<br />

rent, ille ab iis longe positns tertio exclamavlt: senex, scd bo-<br />

nus. Quod audientes territi fugerunt et nonnisi ilhun post ejus<br />

obituni elegerunt, in loco autem, in quo jacebat, vidit Jesum <strong>ad</strong> se<br />

venicntem et sibi vultu alacri arridentem. Honoratus vero episco-<br />

pus Vcrcellensis , qui beati Ambrosii obitura exspcctabat , cum se<br />

sopori dedisset, vocem tcrtio se clamantis audivit: surgc , quia<br />

niox cst recessurus. Qui consurgens Mediolanuni concitus venit<br />

et ci dominici corporis sacramentum dedit moxque ille manus in<br />

modum crucis expandit et ultimum spiritum intcr vcrba oris cfflayit.<br />

Floruit circa annos domini CCCLXXIX. Cum autcm in nocte pa-<br />

schae corpns ejus <strong>ad</strong> ecclesiam fuisset delatum , plurimi infantcs<br />

baptizati cum viderunt, ita ut aliqui eum scdentcm in cathedra<br />

tribunali dicerent, alii <strong>ad</strong>sccndentcm digito suis parcntibus demon-<br />

strarent, nonnulli vcro stcllam supcr corpus cjus se vidcre narra-<br />

rent. Quidam presbiter cum in convivio cum multis aliis esset et<br />

sancto Ambrosio detrahcre coepissct, *) eum continuo plaga per-<br />

culit et de convivio <strong>ad</strong> Icctum ductus vitam finivit. In urbe Car-<br />

thaginicnsi cum tres episcopi simul convivarent et unus eorum<br />

beato Ambrosio dctraxisset, relatum est, quid illi presbitero, qui<br />

sibi detraxcrat, accidisset. Quod cum ille vilipcudcrct, subito<br />

letale vulnus accepit et extremum continuo diem clausit.<br />

ff. Notandum, quod bcatus Ambrosius in multis commendabiiis fuissc<br />

videtur, primo iu liberalitate, quia omnia, quae habebat , paupe-<br />

rum erant , unde refert de se ipso , quod imperatori petenti basi-<br />

licam sic respondit ct est in decreto XXIII qu. YIII: couvenior ctc,<br />

si a me peteret , quod mcum essct , id est fundum meum , argen-<br />

tum mcum ct hujusmodi mcum , non refragarer, quamquam omnia,<br />

quae mea sunt, paupcrum suut. Secundo in munditiae puritate;<br />

fuit cnim virgo. Unde refert Hieroujmus eum dixisse: virginitatem<br />

non solum efTcrimus, sed etiam servamus. Tertio in fidei firmitate,<br />

unde dixit, cum imperator petcret basilicam, et est in eodem capi-<br />

tulo : prius est, ut animam mihi quam sedcm auferat. Quarto in<br />

martirii aviditatc,. unde legitur in epistola sua de basilica nou tra-<br />

denda , quod praepositus Valentiuiani Ambrosio maiidavit diccns<br />

lu coutcmnis Valcutiniauum, caput tibi tollo. Cui Ambrosius : Deus<br />

permittat tibi, ut facias, quod minaris , atque utinam Deus avcrtat<br />

,) Ed. Pr. brevlus, eo continuo p.d lectuin ducto.<br />

:

256 Cap. LVII. De sancto Ambrosio.<br />

oos ab ccdosia, iu nie oiimia tcla siia convoitant et uieo sanguine<br />

silim suam cxpleant. Quiuto iu oratiouis iustautia, unde dicitur de<br />

00 et liabetur in libro XI bvstoriae ecclesiasticae: Ambrosiiis <strong>ad</strong>-<br />

versum reginae furorem uon se mauu defensabat aut telo, sed je-<br />

JHuiis et coutiuuatis vigiliis , sub altari positus pcr obsecratioues<br />

defcusorem sibi atque ecclesiae Deum parabat. Sexto iu lacryma-<br />

rum abundantia, babuit enini tria geuera lacrjmaruui, scilicct lacry-<br />

nias compassionis pro aliorum culpis, unde dicit Pauliuus de eo in<br />

logenda, quod, cum aliquis lapsum sibi coufitebatur, sic aiuarissime<br />

flebat, quod illum similiter flere compcllcbat; lacrjmas dcvotionis<br />

pro aeternis desideriis, unde supra dictum est a Pauliuo , quod,<br />

cum iuterrogabatur, cur sanctos , qui nioriebantur, sic fleret . re-<br />

spoudit : ne mc putetis flore, quod rocesserint, sed quia me <strong>ad</strong> glo-<br />

riam praecesseruut; lacr^mas compassionis pro alioriim iujuriis,<br />

unde ipse dicit de se et est in decreto in superiori capite : <strong>ad</strong>ver-<br />

sus milites Gotlios lacrymae meae arma suut mea, satis enim munimeuta<br />

sacerdotis sunt, aliter nec deboo nec possum resistere. —<br />

8. Scptimo iu forti constantia; cujus constantia maxime in<br />

tribus apparet, priiuo in defonsioue catbolicae veritatis , undo dici-<br />

tur iu libro XI ecclesiasticae hystoriae, quod Justina mater Valen-<br />

tiuiani imperatoris Arianae haoreseos alunma coopit conturbarc<br />

ecclesicarum statum , comminari sacerdotibus dcpulsioucs et exsilia,<br />

nisi Ariminensis concilii decreta revocarent, quo bello ecclesiae<br />

murum ac turrini validissimum pulsabat Ambrosium. Iii ejus quo-<br />

que praefatione sic de oo cautatur : tauta Ambiosium virtute soli-<br />

dasti, constanliae tanto munere coclitus dccorasti , ut per euni ex-<br />

clusa torquerontur , daemonia Arianoruiu impiotas propulsa tabos-<br />

ceret ac sccularium priucipniu colla tuo jugo subacta reddoreutur<br />

humilia. Secundo iu tuilioue ecclcsiasticac libertatis , undc cum<br />

imperator aufoirc voliet quandam basilicam, opposuit se Ambrosius<br />

contra impoiatorcm, sicut ipse testatur et ost in decreto XXIII,<br />

quaost. VI: convenior ipse a comilibus, ut por mo basilicac<br />

fiorct matura tr<strong>ad</strong>ilio, diconlibus iiiiperatoroiu jussisse, jure suo<br />

Ir<strong>ad</strong>i debere, respoudi : si palriiiioniuui pctit , iiiv<strong>ad</strong>ite, si corpus,<br />

occurram, vullis in vincula, imponito, vullis iii morlnu, volunta-<br />

tis est mihi. Non ego me vallabo coiifiisiono populorum iiec altaiia<br />

toncbo vilam obsecraus , scd pro altaribus giatius iinmolabor,<br />

mandatur tr<strong>ad</strong>ere basilicam , urgcmur igitur praecoptis regalibus,

Cap. LVII. De sancto Ainbroslo. 257<br />

scd ') confirraamur scriptnrae scrraonibus. Qiii rcspondit: tanquam<br />

una cx insipieutibus locuta es, noli gravare tc, iraperator, ut pu-<br />

tcs , te in ea, quae divina suut, jus habcre , <strong>ad</strong> imperatorcm pa-<br />

latia pertinent, <strong>ad</strong> saccrdotcs ecclcsiac. Sanctus "Naboth vincam<br />

suam proprio cruore defendit: si ille vineam suam non reddidit, nos<br />

tr<strong>ad</strong>emus Christi ecdesiam ? Tributum Caesari est , non negetur,<br />

ccdcsia Dei est, Caesari utique non donctnr. Si de me aliquid<br />

compcllarctur aut poscerctur, fundus aut domus aut aurum aut ar-<br />

gentura, id quod juris mei esset, libcnter ofTerrem , templo Dei<br />

nibil possum dcc^rpcrc nec dctrahcrc, cum ilhid custodicndum, non<br />

decerpendum acceperira. Tcrlio in objurgatione vitii ct omnis ini-<br />

quitatis ; unde legitur in h^storia tripartita in qu<strong>ad</strong>ara chronica,<br />

quod cum apud Thcssalonicara orta scditione quidam judiccs fuis-<br />

scnt a populo lapidati, Thcodosius imperator indignatus jussit om-<br />

nes interimi , nocentes ab innocentibus non secernens , ubi fere<br />

quinque millia hominum sunt occisa. Cum igitur iraperator Medio-<br />

lanum vcnissct et ecdcsiara intrare vcllct , occurrit ci Ambrosius<br />

<strong>ad</strong> januam eique <strong>ad</strong>itum prohibuit diccns: cur, imperator, post<br />

causam tanti furoris non agnoscis raolera tuae praesumtionis , sed<br />

forte recognitionera peccati prohibet potestas imperii? decet te, ut<br />

vincat ratio potcstatem , princeps es-), o imperator, sed conser-<br />

Yorum. Quibus ergo oculis <strong>ad</strong>spicies coramunis domini templum,<br />

quibus pcdibus calcabis sanctum paviracntum , quomodo<br />

manus ex-<br />

tendes, de quibus <strong>ad</strong>huc sanguis stillat injustus, qua pracsumtione<br />

ore tuo poculum sanguiuis cjus percipics, dum furore tuorum ser-<br />

monum tantus injuste sit sanguis cffusus. Recede ergo, recede, ne<br />

secundo peccato priorera nequitiara augere contcndas ; suscipe vin-<br />

culum , quo te dominus nunc ligavit , est enim medicina maxima<br />

sanitatis. His sermonibus imperator obediens gemens et flens <strong>ad</strong><br />

regalia remeavit. Cum ergo diu in fletu mansisset, Rufinus ma-<br />

gister militum causara tantae tristitiae iuquisivit. Cui ille: tu, in-<br />

quit , mea mala non sentis , quia servis et mendicantibus aperta<br />

sunt templa, mihi vero <strong>ad</strong> ea ingressus non est. Et hacc dicens<br />

singula verba singultibus interrumpebat. Cui Rufinus: curro , si<br />

vis, <strong>ad</strong> Ambrosium, ut tibi solvat vinculum, quo le ligavit. Et<br />

ille: non poteris su<strong>ad</strong>ere Ambrosio , quia non vcrcbitur imperialem<br />

polestatem , ut legem possit praevaricari diviiiam. Scd cum illo<br />

1) Kd. l'r. male conflnainur. 2) Ed, Pr. lcgil princeps es iiiiiit'ratoriiin.<br />

17

258 Cap. LVII, De sancto Ainbrosio.<br />

proniiltoret , quod eum flecteret, eum imperator ire praecepit , et<br />

ipse post paululum est secutus. Mox autem ut Ambrosius Rufinum<br />

vidit, ait: impudcntiam canum imitatus es , o Rufino, tantae vido-<br />

licet necis aucfor exsistens et nec pudorom ex frontc detcr2;ens uon<br />

erubescis coutra majestatem latrare divinam. Cumquc Ruiinus pro<br />

imperatore supplicasset et diceret eum soqui, superno zelo acceu-<br />

SHS Ambrosius ait: ego tibi praedico, quoniam ingredi eum sacra<br />

limina prohibeo, si vero potestatem in tyrannidem mutavorit, neccm<br />

libenter suscipio. Quod cum Rufinus iniperatori uuntiassct:' pcrgam,<br />

inquit, <strong>ad</strong> eum , ut justas in faciem conttimelias recipiam.<br />

Cuni ergo venissct et sua solvi vincula postulassct, occurreus Am-<br />

brosius et ingressum proliibens ait: quam poenitcntiam ostendisli<br />

post tantas iniquitates? Et ille: tuum est imponere, meum obtem-<br />

perare. Verum cum imporator tallegarct , quod et David <strong>ad</strong>ulte-<br />

rium ct liomicidium commisisset, ait Ambrosius : qui secutus es<br />

errautem, sequere corrigentem. Quod ita gratantor imperator sus-<br />

cepit, quod publicam poeniteutiam agere uon recus.avit. Cum igi-<br />

tur reconciliatus ecclcsiam intrassct et intra canccllos staret, re-<br />

quirit Ambrosius , quid ibi cxspectarct. Cui cuui dicerct, se pcr-<br />

ceptionem sacrorum ') ministcriorum cxspcctare , ait Ambrosius<br />

imperator interiora loca tantum saccrdotibus sunt -) collocata,<br />

egrcdore igitiir ct hauo exspectationom cum cactoris communem<br />

habe , purpura namquc imperatores facit non saccrdotes. Cui im-<br />

perator protiuus obedivit. Cum crgo (. Octavo insana doctrina,<br />

ejus uamquc doctrina liabet altam proiunditatom. Ilioronjmus de<br />

XII doctoribus : Aud)rosius supor pr(»luiul(»rum ^)pinna raplus ot<br />

aeris volucor quamdiu in prorundum ingroditur, fructum dc alto ca-<br />

perc vidotur; lirmam solidilatom , Ilioronjuius ibidoui: ojus omuos<br />

scntentiac fidei ct cccicsiae ct omniuni virtutum liruiac sunl colum-<br />

nac; elegantcm vonustatom , Auguslinus iu libro dc nuptiis c,t cou-<br />

Iraotibus: Pelagius liaorcsiaroha sic laudat Ainbrosium , utdicat:<br />

beatus Ambrosius episcopus , in cujus praecipuc libris romana lu-<br />

1) F.d. Rpc. forl.TSse rpcliiis m y s t e ri or iiin prael)pnt. 2) rdit. Reconl.<br />

collnl.T ofrernnl, dcindo vpro Ed. l'r. loco vocis cominimein, (niod rpcppi,<br />

coininiinionpin, 1pi;,|. 3) rd. Pr. ni.ilo i)Pnn.«.<br />

:

Cap. LVin. De sancto Georgio. 259<br />

cet fides , qul scriplores inter latinos flos qiiidam emicuit. Et sub-<br />

dit Augustinus: cujus fidem et purissimum in scriiituris sensum ne ini-<br />

micas quidem ausus est reprcliendere. Magnam auctoritatera , quia<br />

antiqui scriptores sicut Augustinus verba sua pro magna auctori-<br />

tate habebant. Uude refert Augustinus <strong>ad</strong> Jaiiuarium , quod , cum<br />

mater ejus mirata fuisset, cur Mediolani sabbato iion jcjiinaretur,<br />

et de hoc Augustinus Ambrosium interrogasset, ait Ambrosius:<br />

cum venio Romam. jcjuno sabbato. Sic et tu, <strong>ad</strong> quam forte cccle-<br />

siain veneris, ejus morem serva, si cuiquam non indc vis scanda-<br />

lum esse nec quemquam tibi. Et subdit Augustinus: ego de hac<br />

sententia cliam atque etiara cogitans, ita semper habui , tamquam<br />

coeiesti oraculo acccperira.<br />

Vita et passio Tiburcii et Valoriani in passione sanctae Cac-<br />

ciliae continetur.<br />

CAP. lYIlI. (56.)<br />

I>e .sancto Georg^io.<br />

. Georgius dicitur a geos,.quod est torra, et orge, quod est<br />

colere , quasi coiens terram, id est carnem suam. Augustinus au-<br />

tem in libro dc trinitate , quod bona terra est altitudine montium,<br />

temperamenio collium, planitie corporum. Priraa enira ost bona <strong>ad</strong><br />

vircntes horbas , sccunda <strong>ad</strong> vineas , tertia <strong>ad</strong> fruges. Sic beatus<br />

Georgius fuit altus despiciendo inferiora et ideo habuit virorem<br />

puritatis , temperatus por discretionem et ideo habuit vinum ') ae-<br />

ternae jucunditatis, planus per humilitatem et ideo protulit frugos<br />

bonae operationis. Vel dicitur a gerar. quod est sacrum. ct g^on,<br />

quod est arena , quasi sacra arena. Fuit enim arena, quia pon-<br />

derosus monim gravitate, minutus humilitate, et siccus a carnali<br />

voluptate. Vel dicitur a gerar. quod est sacrum , et gyon , quod<br />

cst luctatio , quasi sacer luctator, quia luctatus est cuni dracono<br />

ot carnifice; vol Georgius dicitur a gcro , quod cst peregrinus , et<br />

gir praecisio et ys consiliator. Ipse enim fiiit poregrinus in con-<br />

teratu niundi, praccisus in corona martjrii el consijiator in prao-<br />

l"i Alii Ipgiiiif- i n I pv II .T

260 Cap. LVIII. De sancto Ctorgio.<br />

tlicationc regiii. Ejus Icgeiula intcr 6cri|}turas apocrjphas in Ni-<br />

cacno contilio connuiucratur cx co , quod c_[us maitiriuin ccrlaiu<br />

relationcm non habet. Nam in calendario Bcdac Icgitur, quod sit<br />

passus in Pcrsica civitalc D^aspoli, quac prius Lidda vocahatur,<br />

ct est juxta Joppen. Alibi, quod passus sit sub Djocletiano et Ma-<br />

ximiniano imperatoribus; alibi quod sub Djocletiano imperatore<br />

Persarum praesenlibus LXXX regibus imperii sui. lliC), quod suh<br />

Daciano praeside imperautihus D^ocletiano et Maximiiiiano.<br />

Gcorgius trihunus genere Capp<strong>ad</strong>ocum pervcnit qu<strong>ad</strong>am vice in<br />

provinciam Libyae in civitatcm , quac dicitur Silena. Juxta quam<br />

civilatem crat staguum instar luaris , in quo drato pestifer latita-<br />

hat, qui saepe popuium coiitra se armatum in fugain couverleral<br />

flatuquc suo <strong>ad</strong> muros civitatis acccdens omnes iuficiebat. Qua-<br />

propter compulsi civcs duas oves quotidic sibi dabant, ut ejus fu-<br />

rorem sedarent, alioquiu sic luuros civilatis iuv<strong>ad</strong>e^at ct acrcm in-<br />

liciebat, quod plurimi intcribant. (lum crgo jain oves paene de-<br />

ficerent, maxiuie cum harum copiaiu habere non possent , inito<br />

consilio ovem cam <strong>ad</strong>juncto iioinine tribucbant. Cuiu igilur sorte<br />

oiuniuiu filii et filiae hominum darentur et sors neiuiiiem cxciperet,<br />

et jam paene omnes filii et filiae csscnt consumti, qu<strong>ad</strong>am vice<br />

filia regis unica sorte est dcprehcnsa ct draconi <strong>ad</strong>judicata. Tunc<br />

rex contristatus ail: tollile aurniu ct argeiituin et dimidium regni<br />

mei et filiaui niihi diinittitc , ne taliter moriatur. Cui populus cuui<br />

furore respondit: tu, o rcx , hoc edictum fccisti ct nunc oinncs<br />

pueri noslri mortui sunt ct tu vis fiiiaui tuam salvare? iiisi in filia<br />

tua tompleveris , quod in aliis ordinasti, suctciidemus te et domum<br />

luuin. Quod rex -') vidcns coepit filiam suam flere dicens: hcu mc,<br />

filia mea dulcissima, quid de tc faciam ? aut quid dicain? quando<br />

plus videbo nuptias tuas ? Kt tonversus <strong>ad</strong> populum dixit: oro, ut<br />

inducias otto dieruin lugcndi mihi hliam tribuatis. Quod cum po-<br />

pulus <strong>ad</strong>misisset, in fine otto dieruiu rcversus populus cst cuin fu-<br />

rore dicens: quarc perdis i)opu!um tuum proptcr filiam tuain ? En<br />

omncs afflatu dracouis morimur. Tuuc rcx vidcns, quod iiou posset<br />

filiain libcrare , induit cain vcslibus rcgaiibus el amplexatus eaiu<br />

cuin lacryniis dixit: heu me , filia mca dultissiiua, de te filios iii<br />

regali grcinio nntrirc crcdehain ct iiunc v<strong>ad</strong>is , ut a dracone devo-<br />

1) RocPiit. iiilriiri m.do ex SPcxueiilibus repeliuit<br />

tiisto (.'X glossii : nu dit-iis.<br />

Dyocletiuno. 2) Ali> for

Cap. LVIII. De sancto Georgio. 2G1<br />

reris. Heu nie , filiii mea dulcissiina, sperabam <strong>ad</strong> tuas nuptias<br />

princlpcs invitare , palatium margaritis ornare, tympana el organa<br />

audire, et nunc v<strong>ad</strong>is , ut a dracone devorcris. Et deosculans di-<br />

misit eam dicens: utinam , fiiia niea, ego antc te mortuus cssem,<br />

quam tc sic amisisscm ! Tunc<br />

illa procidit <strong>ad</strong> pedes patris pctens<br />

ab eo bcnedictlonem suam: quam cum patcr cum lacrymis bene-<br />

dixisset, <strong>ad</strong> lacum processit. Quam beatus Georgius casu indc<br />

Iransicns ut plorantcm vidit, eam, quid haberct, intcrrogavit. Et<br />

illa: bonc juvenis velociter equum <strong>ad</strong>scende et fugc , nc mccum<br />

pariter moriaris. Cui Georgius: noli timere, filia, sed dic mihi,<br />

quid hic praestolaris omni plebe spectantc ? Et illa: ut video,<br />

bone juvenis , raagnifici cordis es tu , sed mecum mori desideras ?<br />

fuge velociter. Cui Georgius: hinc cgo non discedam, donec mihi,<br />

quid habeas, intimabis. Cum ergo totum sibi exposuisset, ait Gre-<br />

gorius: filia, noli timere, quia in Christi nomine te juvabo. Et<br />

illa: bone miles , ')sed te ipsum salvare festines, mccum non pe-<br />

rcas ! sulTicit enim , si sola peream , nam me libcrare non posses<br />

ct tu mecum pcrires. T)um hacc loquerentur, ecce draco venicns<br />

caput delacu levavit. Tunc puella tremefacta dixit: fuge, bonc do-<br />

mine, fuge velocitcr. Tunc Georgius cquum asccndens et cruce<br />

sc muniens draconem conlra sc <strong>ad</strong>venicntem audaciter aggreditur<br />

ct lanccam fortiter vibrans et se Deo commendans ipsum graviter<br />

vulneravit ct <strong>ad</strong> tcrram dejccit dixitquc puellae: projice zonam<br />

tuam in collum draconis nihil dubitans , filia. Quod cum fccisset,<br />

sequebatur eara velut mansuetissima canis. Cum crgo eum in ci<br />

vitatem duceret, populi hoc videntes pcr montes et colles fngerc<br />

cocperunt dicentes: vae nobis , quia jam omnes peribimus Tunc<br />

beatus Georgius innuit iis diccns: nolite timere, <strong>ad</strong> hoc euim me<br />

raisit dominus <strong>ad</strong> vos, ul a poenis vos libcrarem draconis; tantum-<br />

raodo in Christum credite ct unusquisque vestrum baptizetur et dra-<br />

conera istum occidam. Tunc rex et omncs populi baptizati sunt.<br />

J}eatus autem Georgius evaginato gl<strong>ad</strong>io draconem occidit et ipsum<br />

extra civitatem efferri praecepit. Tunc quatuor paria boum ipsum<br />

ih magnum campum foras duxerunt, baptisati autcm suut iii illa die<br />

XX mjllia cxceptis parvulis et mulieribus, rex autem in honorem<br />

beatae Mariae ct bcati Georgii ccclesiam rairae magnitudinis con-<br />

struxit, dc cujus altari fons vivus emanat, cujus potus omnes lan-<br />

1) Ver'»! »e

^ii^ {';ij). LVII!. Df saiu-to Georgio.<br />

gaidos saiKvt , lex veio iiifiiiitam pecuniain beato Geoigio obtiilit,<br />

qiiam ille recipeie noleiis paiiperibus eam dari praecepit. Tunc<br />

Georgius regein dc quatuor hreviter iiistruxit, sciiicet ut ecclesia-<br />

rum Dei curi\m haberct, sacerdotes lionoraret, divinum olTiciuiu di-<br />

ligenter audiret et semper paupcrum inemor esset, et osculato rege<br />

inde recessit. la aliquibus tamen libris legilur, quod , dnm draco<br />

<strong>ad</strong> devorandam pucllam pergcret, Georgius se cruce munivit pt<br />

draconem aggrediens intcrfecit. Eo temporc imperantibus D^ocle-<br />

tiano et Maximiano sub praeside Daciano tanta persecutio clirislia-<br />

norum fuit, ut infra ununi uicnscm XVII millia iiiartirio coionaren-<br />

tur, unde inter tot lorinenlorum genera luulli christiaui dcliciebant<br />

ct jdolis immolabant. Quod vidcns sanctus Georgius tactus dolore<br />

cordis iiitrinsecus omnia, quae habebat, dispersit, inililarcm habi-<br />

tnm abjecit , christianorum habitum induit el in mediiim piosilicns<br />

exclaonavit: omnes Dii gentium daemoni.a ! dominus autcm caelos<br />

iecit. Cui praeses iratus dixit: qua praesumtione aiides Deos nostros<br />

daeinonia appellarc? Dic , undc es tu aut quo iiomine voieris?<br />

Gui Gcorgius ait: Georgius vocor, cx iiobili Capp<strong>ad</strong>ociura prosapia<br />

ortus Palaestinam Ciiristo faveiite devici , sed oinnia deserui , ut<br />

servire possem liberius Deo cocii. Guni autem pracses euiu <strong>ad</strong> se<br />

inclinare iion possct, jussit eum in equuleum lcvari ct mcmbratim<br />

corpus ejus ungulis laiiiari, apposilis insuper <strong>ad</strong> latera facibus paten-<br />

libus visccrum riniis salc plagas ejus fricari jussit. K<strong>ad</strong>ein nocle<br />

domiiius cuin ingenti lumine ei apparuit ct ipsum dulciter confor-<br />

lavit , cujus nielliflua ^isioiie et alloculione sic conforlatus est, ul<br />

pro uihilo duccret cruciatiis. Videns Daciaiius , quod eum jioenis<br />

superare non possel, queiidam luagum accersivit eique dixit: Chri-<br />

stiani suis niagicis artibus toimenta ludilicant et Dcorum nostroruiu<br />

sacrilicia parvi peudunt. Ciii magus : si artes ejus superare nequi-<br />

vero, capitis reus cro. Ipse, igitur maleficiis suis iiijectis et Deorum<br />

suorum nominibus invocatis vcnenuin vino immiscuit et sancto Georgio<br />

sumcnduiii porrcxit, coiitra qnod vjr Dei signuin crucis cdidit Iiausto-<br />

que eo nil laesionis seiisit. Rursum luagus priore fortius vencnum<br />

immiscuit, quod vir Dci signo crucis cdito sinc laesionc aliqua to-<br />

tum bibit. Quo viso magus statim <strong>ad</strong> pcdes cjus cccidit, vcniam<br />

lameiilcabililer petiit ct se chrislianum fieri jtostulavit, qucm luox<br />

judex decollari fecit. Sequenli die jussit Georgiuui poni iii rota.<br />

gl<strong>ad</strong>iis bis acutis undiquc circuniscpta, sed statiin frangilur el<br />

Gcorgius illaesus iienilus in>cnilur. Tunc iialus jussit enin in sar-

C'ap. L\'III. De sancto Georgio. 263<br />

tagineui plumbo liquefaclo pleiiam projlci, qui faclo sigao crucis<br />

iii eam intravit, sed virtute Dei coepit in ea quasi in balneo rc-<br />

foveri. Quod vitlens Dacianus cogitavit eum emollire blanditiis,<br />

quem minis superare non poterat vel tormentis, dixitque illi: vides,<br />

fili Georgi , quantae niansuctudinis sunt Dii nostri , qui te blasphemum<br />

tam patienter sustineiit, parati nibilominus, si converti volueris,<br />

indulgere. Age ergo, dilectissime fili, quod hortor, ut superstitione<br />

relicta Diis nostris sacrifices , ut raagnos ab ipsis ct a nobis con-<br />

sequaris honores. Cui Georgius subridens ait: *)<strong>ad</strong> quid a prin-<br />

cipio non magis mihi persnasisti blandis sermonibus quam tormen-<br />

lis ? ecce paratus suui facere , quod bortaris, Hac Dacianus per-<br />

missione delusus laetus efficiiur jussitque sub voce praeconis, ut<br />

omnes <strong>ad</strong> se convenirent et Georgium tamdiu reluctantem tandcm<br />

cedere et sacrificare viderent. Ornata igitur tota civitate prae gau-<br />

dio cum Georgius ydolorum templum sacrificaturus intrarct et om-<br />

nes ibidem gaudentes <strong>ad</strong>starent , flexis gcnibus dominum exoravit,<br />

ut templum cum ydolis sic omnino destrueret, quatenus <strong>ad</strong> sui lau-<br />

dem et populi conversionem nilill dc eo penitus remaneret, statim-<br />

que ignis de coelo descendens teniplum cuni Diis ct sacerdotibus<br />

concremavit terraque se aperiens oranes eorum reliquias deglutivit.<br />

Hic exclamat Arabrosius in praefatione dicens: Georgius fidelissi-<br />

raus railcs Christi , dum christianitatis profcssio silentio tcgcretur,<br />

solus inter christicolas intrepidus Dei filium est confessus. Cui et<br />

tantam constantiam gratia divina concessit, ut et tyrannicae po-<br />

testatis praccepta contertmeret et innumprabilium non formidaret<br />

tormenta poenarura. felix et inclitus domini proeliator! Qucm<br />

uon solum temporalis regni blanda non persuasit promissio , sed<br />

persecutore deluso simulacrorum ejus portenta in abyssum dejecit.<br />

Haec Arabrosius. Hoc audiens Dacianus Georgium <strong>ad</strong> se <strong>ad</strong>duci<br />

fecit eique dixit: quae -)malilia tua, pessirae hominum, quod tau-<br />

tum facinus commisisti? Cui Gcorgius: ne credas , rex , sic esse,<br />

sed niecura perge et iterum me inimolare vide. Cui ille: intelligo<br />

fraudera tuam , quia vis me facere absorberi , sicut templum et<br />

Deos meos absorberi fecisti. Cui Gcorgius: dic mihi miser, Dii<br />

tui , qui se juvare non potuerunt, quomodo te juvabunt? Iralus<br />

rex nirais dixit Alexandriae uxori suae: deficiens moriar, quia ab<br />

hoc homine me superatum cerno. Cui illa: tyranne crudelis et car-<br />

1) Vulgo: II 1 (jiiid. i) Keoeiil lesiinl ; suiil iufileficia.

264 Cap. LVIII. De sancto Georglo.<br />

nlfex, numqiiid non dixi libi, no saepius christianis moleslus esscs,<br />

quia Deus eorum pro ipsis pugnaret , et minc scias , rae velle ficri<br />

christianam. Stiipefactus rex ait: heu proh dolor! numquid et tu<br />

es seducta? Fecitquc cam per capillos suspcndi ct flagellis durissime<br />

caedi. Quae dum caederetur, dixit Georgio: Georgi lumcn verilatis,<br />

quo, putes, pervcniam nondum aqua baptismi rcnata? CuiGeorgius-<br />

nihil haesites, filia, quia sanguinis tui elTusio baplismus tibi re-<br />

putabitur et coi-ona. Tunc illa orans <strong>ad</strong> dominum emtsit spiritum.<br />

Huic attcstatur Ambrosius in praefatione diccus : ob hoc et gcntium<br />

rcgina Pei^sarum crudeli a viro <strong>dicta</strong>ta sententia nondum baptismi<br />

gratiam consccuta gloriosac passionis mcruit palmam, unde nec du-<br />

bitare possumus, quod rosca pcrfiisa sanguinis unda rcscratas poli<br />

januas ingredi meruit rcgnumquc possidere coelorum. Haec Am-<br />

hrosius. Scquenti vero dic Georgius accepit scntcntiam , ut pcr<br />

totam civitatem traheretur, postmodum capite puairctur. Oravit au-<br />

tem <strong>ad</strong> dominum, ut quicunque ejns imploraret auxiiinm , petitionts<br />

suae consequeretur cfFcctum , divina autem vox <strong>ad</strong> cum vcnit, quod<br />

sic fieret, ut oravit. Completa oratione capitis abscisione martirium<br />

consummavit sub Djocletiano et Maximiano , qui cocperunl circa<br />

annum domiui CCLXXXVIl, Dacianus autem cum dc loco, in quo<br />

decollatus cst, <strong>ad</strong> paiatium rcdirct, ignis dc coclo cecidit ct ip-<br />

6um cum ministris suis consumsit. Refert Gregorius Turoncnsis,<br />

quod , cum quidam quasdam rcliquias sancti Gcorgii dcfcrrcnt ct<br />

in quodam oratorio Iiospitati fuisscnl, nianc nullatcnus capsam mo-<br />

\Qre potuerunt, doncc ibidcm rcliquiarum particulam dimiscrunt.<br />

Legitur in hystoria Antiochcna, quod, cuni cliristiani <strong>ad</strong> obsiden-<br />

dum Jerusalcm pergcrcnt, quidani juvcnis spcciosissinius cuidam<br />

sacerdoti apparuit, qui sanctum Gcorgium ducem christianorum se<br />

csse diccns monuit, ut ijus rcliquias sccum in Jcrusalcm deporta-<br />

rent ct ipse cum iis cssct. Cum aulcm Jcrusalcni obscdissciit et<br />

Saraccnis resistcntibus pcr scalas <strong>ad</strong>scendcre non audcrcnt , bcatus<br />

(icorgius albis armis indutus ct cruce rubra insignitus apparuit in-<br />

iiucns, ut post sc sccuri <strong>ad</strong>sccndcrcnt ct civilalcm obtincrcnt. Qui<br />

lioc animati civilatcm ccperunl ct Saraccnos occiderunt.

Cap. LIX. De sancto Marco evangelista. 265<br />

CAP. IIX. (57.)<br />

Ile sancto Jflarco evang-elista.<br />

Marcus interpretatur subliiiiis raaiulato, ccrtus , doclinatus et<br />

amarus, Subliniis raandato rationc pcrfcctionis in vita , quia non<br />

solum scrvavit mandata coifimunia, sed etiam subliraia, sicut sunt<br />

consilia. Cerfus ratione certitudinis in doctrina evangelii sui, ^)quia<br />

docirinara evangclii sui certara tr<strong>ad</strong>idit doctrinara , utpote quam a<br />

Petro magistro suo didicit. Declinatus ratione profundae humilita-<br />

tis, nam propter nimiara hurailitatcra pollicera sibi aniputasse dici-<br />

tur, iit sacerdotio reprobus haberetur. Aniarus ratione pocnac accr-<br />

bitatis, quia ubique per civitatem tr.actus fuit et inter haec tormenta<br />

spiritum tr<strong>ad</strong>idit. Vcl Marcus dicitur a marco, quod cst raalleus nia-<br />

jor, qui quideni eodera ictu ferruni doraat, raelodiam generat, in-<br />

cudem firmat. Sic Marcus unica doctrina sui evangelii domcit hae-<br />

reticorum perlidiam , dilatat laudem divinani , confinncat ccclesiam.<br />

Marcus evangelista leviticus gcnere et sacerdos, Petri apostoli<br />

in baptismate filius atque in divino scrraone discipulus cum ipso<br />

beato Petro Roraam profectus ^est. Cuni autcni Pctrus ibidcni evan-<br />

geliuni praedicaret, rogavcrunt fidcles, qui erant Romae , beatum<br />

Marcum, ut evangelium <strong>ad</strong> perpetuam fidelium memoriam deberet<br />

conscriberc. Quod ille •quidem, ut ex orc magistri sui beati Petri<br />

audierat, fidcli stilo conscripsit, Petrus autcm ilhid diligcntcr exa-<br />

rainans ubi omnem veritatem plenc conspexit , recipiendum ab om-<br />

nibus fidelibus comprobavit. Videns autem Petrus Marcum constau-<br />

tcmiufidc, ipsum Aquilcgiani dcstinavit, iibi verbum Dci prae-<br />

dicans innumeras gentium multitudincs <strong>ad</strong> fidcm Christi convertit ac<br />

evangclium suum sirailiter ibi conscripsisse dicitur, quod quideni<br />

usquc hodie in Aquilegicnsi ccclesia ostcnditur ct devotione con-<br />

grua reservatur. Tandem beatus Marcus Aquilegiensem civcm,<br />

scilicet Ermagoram, qucm <strong>ad</strong> fidcm Christl convertit, Roniam <strong>ad</strong><br />

Petrum <strong>ad</strong>duxit, ut eum Aquilegiae in episcopum consecraret. Sus-<br />

cepto itaque Ermagoras pontificatus officio cura Aquilcgicnscm eccle-<br />

siam optimc gubernassct, tandcm ab infidelibus capitur ct ibidem<br />

martirio coronatur, Marcus vero a bcato Pctro Alcxandriam raissus<br />

est et ibi priraus verbuni Dei praedicavit. In prirao autcm introitu<br />

1) Yerba quin — sni (lesuiit iu Eil. Fnnc.

266 Cap. LIX. De saticto Marco evangelista.<br />

siio Alexantlriani (ul ail Philo , diserlissinuis Jiulaeoruui) niaxima<br />

nuiltitudo in fide et devotione et continentiae observationc <strong>ad</strong>unata<br />

est, Papyas quoque Hieropolitanus episcopns valde praeclara ejus<br />

pracconia praecipuo dilucidat stilo. Pctrus vero Damiani sic ait<br />

de eo : tantani eidem apud Alcxandrlam gratiam praerogavit , ut<br />

omnes , qui tunc <strong>ad</strong> fidei rudimenta conflueront , mox pcr contineu-<br />

tiam ac totius sanctae conversationis iustantiam tanquam <strong>ad</strong> mo-<br />

nasticae perfectiouis fastigium pcrvolarent, <strong>ad</strong> quod mox modo mi-<br />

raculorum prodigiis , non modo praedicationis eloquiis , sed etiam<br />

eximiis provocabat excmplis. -Et iufra: factum cst autcm, ut post<br />

mortem <strong>ad</strong> Italiam deiude sit revcrsus , ut terra, in qua datum est<br />

sibi evangelium scribere, sacras niercretur ejus reliquias possiderc.<br />

Beata es , o Alexandria , triumphaii hoc sanguine purpurata, fclix<br />

ct tu Italia corporis hujus thesauro divcs elfccta. Tantae auteni<br />

humilitatis dicitur fuisse , ut polliccm sibi amputaverit , ne <strong>ad</strong> ordi-<br />

nem sacerdotii posset humano judicio promovcri , vcrumtamcn dis-<br />

positio Pctri et auctoritas sancti Pctri praevaluit, qui ipsum Alcvan-<br />

driae episcopum destinavit. Mox auteiu ut Alcxandriam est in-<br />

gressus , subito calccamentum ejus ruptum cst atquc solutum, quod<br />

in spiritu intelligens ait: verc cxpcditum fecit doininus ilcr meuin<br />

nec me Sathanas impedirc poterit, qucm ab operibus morluis do-<br />

miiuis jam absolvit. Videns autein Marcus qucudam vclcra coii-<br />

sucntcm, cidem calccamcntum tr<strong>ad</strong>idit corrigcndum ; quod cum fa-<br />

ccret , sinistrain nianum gravitcr viilneravit ac fortitcr cxclainare<br />

coepit: unus Dcus. Quo audito vir Dei ait: vcrc prospcrum fccit<br />

dominus itcr incum, factoquc luto cx sputo nianum ejus unxit ct<br />

continuo sanitatem recepit. Videns homo illc tantam ejus cfficaciam<br />

in doniuni suam illuin introduxit, ct quis essct ct unde, pcrcunctari<br />

coepit. At ille se domiiii Jcsu scrvuin confcssus est. Cui ille ait:<br />

vellem ego viderc cuin. Kt Marcus : ego tibi cuin dcinonstrabo<br />

incipieiisque Marcus f.hristum ci cvangelizavit et ipsum cum tota<br />

domo sua bapli/,avit. Audiciitcs autem viri civitatis iliius quendain<br />

Galilacum, qui deoruiu sacrilicia conlemncrct, <strong>ad</strong>venisse, ei insidias<br />

posucrunt ; quod illc cognosccns hominem illum , qucm curavcrat,<br />

(|ui dicebatur Anianus, ibidem episcopuin ordinavit ct ipse Pcnta-<br />

polim perrcxit ct cum ibidcin duobus annis stetissct, itcruin Alcxan-<br />

driam rediit, qui et juxla rtiare in rupibus ccclcsiaiu constrnxerat<br />

in loco , qui dicitur Bncculi, ct fidclcs ibidcm multiplicalos invenit.<br />

PoiitirMcs aiitciii tciiiploruiii ciiiii ( omprcliciKlcic ioiiabantur; cuiii<br />

;

Cap. LIX. De sanrto Marco evaugelista. - 207<br />

aiileui iii soleiniiitate pasciiaii beatiis Maicus missam celehiaiel,<br />

coiivenenmt iiluc omnes et fuue iii collo ejus misso ipsuin pcr civi-<br />

tatem trahcbant dicentes: trahamus Inibalum <strong>ad</strong> loca bucculi. Car-<br />

iies autem ejus in teriain fluebant et sanguiiie lapides rigabantur.<br />

Poslhac iii carcere reduditur et ibidem ab angelo confortatur, sed<br />

et ipse dominus Jesus Christus euin visitavit eunique conf(»rtavit<br />

dicens: pax tibi, Marce evangeiista nieus , noli timcre, (|uia ego<br />

tecum suiu, ut cruam te. Mane ergo facto funein iterum colio ejus<br />

iiumiltunt et huc iilucque raptiin euni pertrahunt exclamantes: Ira-<br />

hite bubalum <strong>ad</strong> loca bucculi. Ipse autem dum traheretur, gratias<br />

agebat dicens : iu inanus tuas commendo spiritum mcum , et hoc<br />

dicens spiritum exhalavit sub Nerone, qui cocpit circa anmim do-<br />

miiii LVII. Cum autem pagani eum vellent coinbureie, subito aer<br />

turbatur, grando exoritur, tonitrua intonaiit, fulguraque coruscaiit,<br />

ila Ht quilibet ev<strong>ad</strong>ere niteretur, et sanctum corpus intactum reli-<br />

querunt, Christiani vero eorpus ejus rapuerunt et iii ecclesia cum<br />

omni reverentia sepelierunt. Fuit autem forina beati MarcL hujus<br />

loiigo naso, subducto supercilio, pulchris oculis , recalvastcr, pro-<br />

lixa barba, habitudinis optimae , aetatis mediae , canis <strong>ad</strong>spersus,<br />

alTectione continens , gralia Dei plenus. Beatus autein Ambrosius<br />

de co sic ait: CHin beatus Marcus innumeris coruscaret miraculis,<br />

contigit , ut sutor , cui calceamcntum tr<strong>ad</strong>iderat corrigcndum , sini-<br />

stram sibi ia (*jus labore pertunderet mauuin. Ilic cuin inflicto vul-<br />

nere: huus Deus, clamavit, Dei famulus audiens laetus <strong>ad</strong>fuit, litum<br />

ex sputo factum acccpit ejusque manuiu inunxit saiiamquc illico<br />

reddidit et labori contra dedit. Illius, cujus nempe praedicabat<br />

cvangelium , similiter imitatur iniraculum caeci videlicet a nativitatc<br />

illumiuati a doinino factuin. liaec Ambrosius. 3. Anno ab<br />

incarnationc domini CCGCLXVIII tempore Leonis imperatoris Veneti<br />

corpus sancli Marci de Alexandria Veuetias traiistulerunt, ubi eccle-<br />

sia in honore sancti Marci mira pulchritudine fabricata est. Qui-<br />

dam namque mercatores Veneti, qui Alexandriam perrexerant, duos<br />

presbiteros custodes corporis sancti Marci prccibus ct promissio-<br />

uibus induxerunt, ut occulte corpus illud tolli permitterent et Vc-<br />

nctias transportarent. Vcrum cuin corpus de tumulo levarctur, tan-<br />

lus odor totam Alexandriam sic perfudit, ut omnes , unde tanta<br />

prodiret odoris suavitas , mirarcutur. Cum autem navigarent et<br />

(lualitcr corpus saiicti Marci deferrent, aliis iiavibus revelasseiit.<br />

unus illorum ait: forsan aliciijus Aegyptii corpus vobis datuiu de-

268 Cap. LIX. De sancto Marco evaiigelista.<br />

fertis ct sancti Marci corpus vos deferre putatis. (^ontinuo igitur<br />

navis, in qua erat corpus sancti Marci, per se ipsain mira celeri-<br />

tate se vertit et in navem , in qua ille rcsidebat, insurgens lateris<br />

partem fregit, non prius illam diraittens , donec omnes se ibidem<br />

corpus esse beati Marci credcre acclamarent. Ciim qu<strong>ad</strong>am nocte<br />

naves cursu velocissimo diucrent ct nnutae tempcslatc conquassati<br />

et tcnebris obvoluti , quo<br />

pcrgerent, ignorarent, sanctus Marcus<br />

cuidam monacho custodi corporis sui apparuit diccns: dic onuiibus<br />

istis , ut velociter vela deponant , quia non longc a tcrra distaul.<br />

Qulbus depositis manc facto se juxta quandara insulam inv^nerunt.<br />

Verum cum per littora diversa transirent et sanctum thcsaurum om-<br />

nibus occultarcnt , venicntes incolac conclamahant: o quam bcati<br />

estis , qui sancti Marci corpus portatis. Sinite, ut ipsum supplici-<br />

ter <strong>ad</strong>oremus. Quidam nauta <strong>ad</strong>huc omnino incrcdulus a dacmone<br />

arripitur et tamdiu vexatur, doncc <strong>ad</strong> corpus <strong>ad</strong>ductus se credere<br />

confiletur. Qui liberatus gloriam Deo dedit et beatura Marcura in<br />

dcvotione magna dcinceps habuit Quodam temporc cum corpus<br />

sancti Marci infra quandam columnam de lapidibus marmoreis factam<br />

paucis consciis essct reposilum, ut ibi cautius servaretur, contigit,<br />

ut testibus illis ex hac luce sublatis , ncmo, ubinam sanctus esset<br />

thesaurus, posset agnoscere nec aliquibus indiciis invcnire. Fit ex<br />

hoc planctus in ccclesiis, dcsolatio ingens in laicis, mocror iraminet<br />

nniversis. Formidabat siquidcm plcbs devota, ne patronus tani<br />

inclilus furtive fuisset sublatus, ideoque jcjunium soUerane indicitur,<br />

proccssio sollcranior ordlnatur et ecce cunctis vidcntibus ac stupen-<br />

tibus lapides a colunina prosiliunt ct archara , ubi corpus ejus la-<br />

tebat, oranibus cvidcnter oslendunt. Mox devotas laudes agunt<br />

creatori, qui suuni iis dignalus cst revelarc patronum sicque dies<br />

illustrata tanti prodigii gloria ')annis dccurrcntibus postcris fuit<br />

festiva. Juvenis quidam cancri morbo in mamilla vmuibus corro-<br />

dentibus cruciatus coepit bcati Marci suHVagia mentc iniplorarc de-<br />

vota et ecce ibi dorraicnli qnidam pcregrino hiibitu insignitus appa-<br />

ruit, qui gr<strong>ad</strong>u concilo aliquo pcrgcrc vidcbatur. Qui ab co intcr-.<br />

rogatus, quis csset ct quo tara vclocitcr fcslinaret, Marcura se esse<br />

asseruit, qui lam vclocilcr pcrgcret ct cuidam navi sc invocanti pe-,<br />

riculo subvcnirct, extcnsaque manu inrirnuiin lcligil, qui mano evi-<br />

gilans penitus sc saualum sensit. lN)st luiulicuin iiavis illa portuni<br />

1) [lccnilloics .•i(l(liiiil ; eiiigiilis.

Cap. LIX. De sancto Marco evangelista. 269<br />

Veiietiariim intravit narrans ct suum pcricuhun ct Marci <strong>ad</strong>jutorium.<br />

Pro utriusque igitur bencficio Deo gratiarum actio exsolvitur et in<br />

sancto suo Marco Deus mirabilis praedicatur '). 3. Dum<br />

quidam mercatores Vcneli supra quandam navem Saracenorum Alcxan-<br />

driam pergerent et imuiinens periculum cvidenter viderent , mox<br />

super scapham <strong>ad</strong>scendunt et funem praecidunt statimque navis illa<br />

fluctuum inundatione pcriit et universos Saracenos unda vorax in-<br />

volvit. Uuus autem ex iis beatum JMarcum invocans voto, quo<br />

potuit, se <strong>ad</strong>strinxit, quod, si suum sibi conferret auxilium, et suo-<br />

rum baptisma susciperet et ijjsius limina visitaret. Mox sibi vir<br />

splendidus quidam apparuit, qui ereptum de fluctibus in scapha cum<br />

caeteris coliocavit. Ille autem Alexandriam vcniens, sed liberatori<br />

SHo ingratus cxistcns nec sancti Marci iestinat <strong>ad</strong> iimina nec nostrae<br />

Kdei suscipit sacramenta. Cui denuo Marcus apparuit et ipsum de<br />

sua ingratitudine increpavit. Redicns igitur <strong>ad</strong> se Vcnetias vcnit<br />

ct ibidcm sacro baptismatis fonte renatus ct Marcus appellatus et<br />

in Christum perfecte crcdidit et in bonis operibus vitam finivit. —<br />

4:. Vir quidam dum in summitate campajiilis sancti Marci de<br />

Venetiis quiddam operis exerceret, subito c<strong>ad</strong>it inprovidc menibra-<br />

tlm toto corpore laniatus, in ipso tamcn casu suo sancti Marci liou<br />

immcmor ejus patrocinium imploravit, qui c<strong>ad</strong>ens ex insperato cui-<br />

dam ligno prominenti substitit. et dato fune illacsus evasit ct <strong>ad</strong><br />

opus pristinum consummandum devotus assurgit. 5. Qui-<br />

dam cujusdam nobilis provincialis tcmporaliter servus dum voto <strong>ad</strong>-<br />

strictus corpus sancti Marci visitare vcllet , scd a domino suo li-<br />

centiam obtinere non posset, tandem timorem carnalis domiiii timori<br />

caclestis postposuit et insalutato doiuino <strong>ad</strong> sanctum visitandum<br />

devotus accessit. Quod dominus aegre ferens ipsum rcversum exo-<br />

ccllari mandavit. Favent quantocius crudeli doinino crudcliores sa-<br />

tellites , et Dei famulum sanctum Marcum invocantem <strong>ad</strong> terram<br />

projiciunt et acutos palos oculis cfTodiendis apponunt. Sed ulhil<br />

palorum proficiebant conamine, quia in se tabescebant subita fra-<br />

clione. Jubet igitur, ut securibus crura fraugantur et pedes prae-<br />

cidantur , sed indomabile ferrum securium protinus mollcscit in<br />

pluffibum. Jubet malleis ferreis os et dontes contundi , sed ferrum<br />

suae virtutis obliviscitur ct Dei potentia hebetatur. Quod dominus<br />

videns et stupens veniam petiit et cum scrvo scpulchrum saucti<br />

1) Ilistoriola antecedeiis iiide n verbis: Juvenis quidiim — praedica-<br />

1 11 r deest in Ed. rriiic.

270 Cnp. LIX. De sancto Marco evangelista.<br />

Marci devotione sediila visitavit. 6. Miles quidani in proc-<br />

lio sic vulncratiis in brachio , ut niaiius a biachio dcpondcrct, <strong>ad</strong>eo<br />

ut ipsam praccidcndam mcdici ct amici consulcrcnt , illc vcro cru-<br />

bcsccns licri mancus, qui consucvit haberi tani probus, uianum in<br />

locum suum rcstitutam pannis sivo niedlcaniciitis ligari fccit. In-<br />

vocavit ij^ilur bcati Marci siifTraf;;!^ ct nianus continuo iuit sanitati<br />

pristinae restituta, sola tamen cicatrix rcmansit ct in tanti niiraculi<br />

tcslimonium et in talis bcneficii monumentum. 1?. Vir qui-<br />

dam iii civitate JManluae falso ab immuiulis accusatus in carcereni<br />

est reclusus, qui cum XL dies peregisset ibidem et nimio afficere-<br />

tur taedio , tandem triduum jejunio sc macerans bcati Marci patro-<br />

cinium invocavit, qui sibi apparcns jubet, ut de carcere securus<br />

abscedat. Ille vero, dorniitans prae taedio , ncglexit parere jussio-<br />

nibus sancti existimans illusionibus sc dcludi. Deindc sccundo et<br />

ctiam tertio sibi apparuit et e<strong>ad</strong>em siniiliter imperavit. Qui <strong>ad</strong> sc<br />

rcdicns et ostiuni apertum conspicicns de carcerc securus cxiit et<br />

instar stuppae compedes mox confrcgit. Ibat igitur dic niedia pcr<br />

niedium custodum caeterorumquc omnium, ita ut ipse cunctos vidcns<br />

a ncminc vidcretiir. Qui vcniens <strong>ad</strong> sancti I\Iarci tumuluni cxsolvit<br />

devotc debitum gratiarum. 8. Cuin totaiu Apuliam sterili-<br />

tas inagna inv<strong>ad</strong>eret nec terram illam benedictionis pluvia irrigaret,<br />

revclatum est, quod tuli plaga percutitur co, quod ibi saiicti Marci<br />

festi\itas noii colatur. Dum igilur sanctum Marcuni invocarcnt et<br />

festuni cjus festfve se celebraturos promitterent , stcrilitJitcni ab iis<br />

Marcus dcpulit et iiisuper abundantiam ministravit, dans iis salubrem<br />

acrcm ct pluviam coiigruentcni. ')0. (iirca aniwim domini<br />

MCCXII apud Papiani iii convciitu ordinis fralrum pracdicatorum<br />

fuit quidain fiatcr religiosac ac sanctae vilac nomine Julianus, na-<br />

tione Favcntinus, juvenis corporc , sed caiius mcnte, qui inlirmitale<br />

iillima claborans cuin priorem domus supcr statu suo requisivisset<br />

ct illc niortcm vicinaiu sibi iniminere dicerct, statiin facic exhila-<br />

ratus et nianibus ac toto corporc applaudcns clainarc cocpit: datc<br />

locum , fratres, quia pcr niniiam laetitiae abundantiam aninia jam<br />

prosiliet ex corpore, cx eo quia jam jucuiidos runiores audivi, ct<br />

elevatis in coduin nianibus diccrc cocpit: cduc dc carccrc aniinam<br />

meam etc. Infclix cgo honio , quis mc libcrabit de corpore niorlis<br />

hoc? Intcr hacc ilie levi somno obdormicns vidit bcatum Marcuiu<br />

1) r.ir.-ii;i. 0.

Cap. LX. De sancto Marcellino papa. 271<br />

<strong>ad</strong> se venisse et se juxta ejus locum collocassc , et ecce vox <strong>ad</strong><br />

euni diceiis; quid ibi agis , o Marce? Et ille: <strong>ad</strong> morieiitein ac-<br />

cessi istum, quia Deo ejus ministcrium est acceptum. Et ilerum vox<br />

<strong>ad</strong> eum: quarc iiiter caetoros sanctos <strong>ad</strong> eum maximc tu vcnisti?<br />

Et ille: quia in mc specialem devotioncm habuit et locum, ui)i cor-<br />

pus meum quiescit , devotione sedula visitavit. Et ideo veui eum<br />

in hora sui exitus visitare. Et eccc quidam albati totam domum<br />

compleverunt. Quibus ait Marcusj^ quare huc venistis ? Et ilii: ut<br />

istins animam in conspectu domini praesentemus. Evigilans autem<br />

praedictus frater pro priore domus , a quo ego ista audivi , con-<br />

tinuo misit. et omnia que viderat, sibi recilans, cum multo gaudio<br />

in domino feliciter obdormivit.<br />

CAP. IX. (58.)<br />

De sancto Marcellii&o papa.<br />

Marcellinus annis novem et mensibus quatuor Romanam eccle-<br />

siam rexit. Hic jussu Djocletiani et Maximiani capitur et <strong>ad</strong> sacri-<br />

ficandum <strong>ad</strong>ducitur. Cum auterii non assentiret et ex hoc diverso-<br />

rum tormentorum genera sustinere deberef, metu passionis duo<br />

grana incensi in sacrificio posuit. Tunc magna <strong>ad</strong>esl infidelium lae-<br />

tilia , sed fideles ingcns tristitia percussit. Verumtanien in capite<br />

infirmato fortia membra rcsurgunt et minas principum parvi pendunt.<br />

Tunc fideles <strong>ad</strong> summum pontificem conveniunt et ipsum plurimum<br />

redarguunt. Quod ille cernens in concilio episcoporum se sup-<br />

posuit judicandum. Ad quem illi : absit ut summus pontifex ab ali-<br />

quo judicetur, sed tu in te collige causam tuam et proprio orc te<br />

dijudica. Ipse autem poenitens plurimum ingemuit et sc ipsum de-<br />

posuit, sed tamen eum omnis turba iterum reclegit. Quod Cacsares<br />

audientes iterum eum capi fecerunt et , dum' nullatenus sacrificare<br />

vellet , eum decollari mandaverunt et iterum crevit furor hostilis,<br />

ut infra mensera XVII millia christianorum perimcrentur. Marcellinus<br />

autcm cum decapitari deberet, se christiana sepultura indignum<br />

cssc asseruit et ideo omnes , qui se sepelirc praesumerent, excom-<br />

municavit. Quaproptcr corpus ejus insepultum XXXV diebus re-<br />

mansit. Post hoc beatus Pelrus apostolus Marcello successori

272 Cap. LXI. De sancto Vltali.<br />

apparuit dicens : fratcr Marcellc , quare iion sepelis inc? Cui ille:<br />

nonue duduni scpultus cs, dominc? Cui apostolus: nie inscpultum<br />

reputo , quamdiu Marccllinum inscpultum videro. Cui illc: nonne,<br />

dominc, nosti, quia illc omnes, qui eum sepelircnt, anathcmatisavit.<br />

Cui Pctrus : noniie scriptuni est, qui se lunniliat, exaltabitur? Undc<br />

hoo attendcrc dcbuisti. V<strong>ad</strong>c igitur ct ipsum <strong>ad</strong> pedcs mcos se-<br />

pclias. Qui statim ivit ct jussa laudabilitcr complcvit.<br />

CAP. IXI. (59.)<br />

I>e fsancto TitalL<br />

Vitalis quasi vivcns talis, quia qualis vivebat extcrius in opcre,<br />

talis erat intus in corde. Vel Vitalis a vita vel Vitalis vivcns alis,<br />

id est tuens se alis virtutum. Ipse enim fuit tanquam unus de ani-<br />

malibus Dci , quac vidit Ezcchiel , habens in sc quatuor alas , sci-<br />

licct alam spei, quq, volabat in coclum , alam amoris, qua volabat<br />

in Dcum , alam timoris , qua volabat in inferum , alam cognitionis,<br />

qua volabat in se ipsum. Ejus passio in libcllo Gcrvasii ct Pro-<br />

tasii reperta fuisse putatur.<br />

Vitalis miles consularis cx Valcria uxorc Gcrvasium et Prota-<br />

sium genuit. Hic cum Paulino judice Ravennam ingrcssus cum<br />

quendam ibidem christianum mcdicum nominc Ursicinum post multa<br />

tormcntorum genera jussum decollari viderct et illc mcdicus nimium<br />

expavissct, exclamavit <strong>ad</strong> eura sanctus Vitalis diccns: noli fratcr<br />

Ursicinc niedicc, qui alios curare consuevisti, te ipsum acterna<br />

morte occidere , ct qui <strong>ad</strong> palmam pcr multas passioncs vcnisti,<br />

noli coronam amitterc tibi a Deo paratam. Quod Ursicinus audiens<br />

confortatus est et de pavore suo pocnitcns martirium libcntcr ac-<br />

cepit, sanctus autcm Vitalis eum honorihce sepcliri fccit ct post<br />

hoc <strong>ad</strong> Paulinum dominum suum ultra venire contemsit. llle vero<br />

nimium indignatur, lum quia <strong>ad</strong> se vcnire noluit, tum quia Ursi-<br />

cinum sacrilicaie volcntem rctraxit, tum quia christianum sc csse<br />

ostendit, ct jussit eum in equuleum Icvari. Cui dicit Vitalis: stultissi-<br />

nius es , si nie putas decipcre, qui alios scmper studiii libcrare.<br />

Et ait Paiiliiius niinisliis: ducite cum <strong>ad</strong> paliuam, el si sacriiicare<br />

iiolucrit, fovcam profundissiiiiam , doncc pcrvcncritis <strong>ad</strong> aquam,

Cap. LXII. De vlrgine qu<strong>ad</strong>am Antiocliena, 273<br />

ibidem facite et ibi eiiiii Yivuni et siipiimm sepelite. Qnod ct fe-<br />

cerimt et beatiiiu Vilaiem Lbidem vivum sepelieruiit , sub Ner-one,<br />

qni coepit circa annum domini LII. Sacerdos autem, qui hoc con-<br />

silium dederat , statim a daemone arreptus per septem dies insa-<br />

niens in illo loco exdamabat dicens: Lncendis me sancte Vitalis,<br />

die autcm scptima in ilumen a daemone praecipitatus miserabiliter<br />

exspiravit. Uxor autem sancti Vitalis cum Mediolanum <strong>ad</strong>iret, in-<br />

venit quosdam ydolis immolantes, qui cum eain hortarentur, ut<br />

ydolis immolata comederet , respondit: christiana suiu, non licct<br />

mihi de vestris sacrificiis nianducare. Quod illi audientcs tam dire<br />

cam verberaverunt, quod homines sui , qui cum ea erant, usque<br />

Mediolanum eam semivivam deduxeruiit et inlra triduum feliciter<br />

migravit <strong>ad</strong> dominum.<br />

)CAP. l\ll. (60.)<br />

De virg^inc qn<strong>ad</strong>am Antiochena.<br />

Virgo quaedara fuit Antiochiae, cujus hjstoriam AmbrosiHS in<br />

II. libro de virginibus recitat in haec vcrb.i. Antiocliiae nuper virgo<br />

quaedam fuit, fugitans publici visus ostentationem. Sed quo magis<br />

vitabat oculos, incendebat affectus eo amplius impudicos. Pulchri-<br />

tudo euim audita nec visa plus dcsideratur duobus stimulis cupidita,<br />

tum amoris et cognitionis , dum et nihil occurrit , quod minus pla-<br />

ceat, et plus putatur esse, quod placeat; quod non index ocuius<br />

explorat, sed animus amator exoptat. Itaque sancla virgo, ne diu-<br />

tius aleretur potiendae spes cupiditatis, integritatem pudoris pro-<br />

fessa sic restrinxit improborum facies , ut jain non amaretur, sed<br />

prodcretur. Ecce persecutio. Puella fugere nescia, aetate pavida, ne<br />

incideret in insidiatores pudoris, animam <strong>ad</strong> virtutem paravit, tam<br />

religiosa, ut mortem non timeret, tain pudica, ut mortem exspecta-<br />

ret. Venit enim coronae dies, maxima omnium exspectatio , pro-<br />

ducitur puella duplex professa certamen, castitatis et religionis.<br />

Sed ubi viderunt tonstantiam professiouis, metam pudoris, paratam<br />

<strong>ad</strong> cruciatus, erubescentem <strong>ad</strong> <strong>ad</strong>spectus , excogitare coeperunt,<br />

1) Haec lesenda deest in Ed. rrinc.<br />

18

274 Cap. LXII. De virgJne qn<strong>ad</strong>am Antiocliena.<br />

qucm<strong>ad</strong>motlum spcm castitatis rcligioncm tolicrcnt, nt cum id ah-<br />

stulissent, quod crat amplius, ctiam id criperent, quod dcrelinquc-<br />

rent. Aut sacrificarc virgincm aut Inpanari prostitui jubctur. Quo-<br />

niodo colunt Deos suos, qui sic vindicant, aut quem<strong>ad</strong>modum ipsi<br />

vivunt, qui ita judicant? Hacc puella. non quod dc religione am-<br />

bigeret, scd quod dc pudore trcpidarct , ipsa sccum inquit: quid<br />

agimus hodic? aut martir aut virgo, altera nobis invidctur corona.<br />

Sed nec virginis nomcn cignoscitur, ubi virginitatis auctor ncgatur.<br />

Nam qucm<strong>ad</strong>modum virgo , si mcrctriccm colas, qucm<strong>ad</strong>niodum<br />

virgo, si <strong>ad</strong>ulterum diligas, quem<strong>ad</strong>modum virgo, si amorem pctas?<br />

Tolerabilius est menteni virginem quam carncm habcrc. Utrumque<br />

bonum, si liceat, et si non liceat, saltem non homini castae, sed<br />

Dco simus. Et Raab uicrctrix fuit, sed poslquam domino credidif.<br />

salutcm invenit. Et Judith se, ut <strong>ad</strong>ultcro placeret, ornavit, quae<br />

tamen quia hoc rcligioiie non amore faciebat, ncmo eam <strong>ad</strong>ultcram<br />

judicabat. Bene succcssit cxcmplum, nara si illa , quae sc com-<br />

raisit rcligioni, ct pudorem servavit ct patriam, fortassis et nos<br />

servando religionem servabimus etiam castitatcm. Quodsi Judilh<br />

pudicitiam religioni praeferrc voluisset, perdita prima ctiara pudi-<br />

citiam pcrdidisset. Itaquc talibus informata cxemplis silcntcr auinio<br />

tcnens rerba domini , quibus ait : quicunque perdiderit animam<br />

snam propter rae, inveniet eani. flevit et tacuit, ne cam vcl lo-<br />

qucntcm <strong>ad</strong>ultcr audirct , ncc pudoris clcgit injuriam scd Cliristi<br />

recusavit. Aestimatc , utruni <strong>ad</strong>ultcrare potuerit corporc , quac ncc<br />

voce <strong>ad</strong>ultcravit. Jamdudum vcrecundabatur oratio mca ct qnasi<br />

<strong>ad</strong>ire gcstornm scricm criniinosam atquc cxplanare formidat. (;iau-<br />

difc aurcs, virgincs Dci! ducitur puclla Dei <strong>ad</strong> lupanar, sed apcrite<br />

aurcs virgincs Dci, virgo prostitui potcst , <strong>ad</strong>ulfcrari non*i)otcst.<br />

Ubicunque Dci virgo est, tcmplum Dci cst, ncc lupanaria infamant<br />

castitatcm , scd castitas ctiam loci abolct infamiam. Ingcns pctu-<br />

lantium concursus fit <strong>ad</strong> forniccm. Discifc marfiris miracula sanctac<br />

virginis, distitc locorum vocabula, clauditur infus coluniba, sfrc-<br />

punt accipitres foris , certant singuli , quis pracdara primus in-<br />

v<strong>ad</strong>at. At illa nianibus <strong>ad</strong> coclum Icvafis quasi <strong>ad</strong> doraum orafio-<br />

nis vcnissct, non <strong>ad</strong> libidinis dcvcrsoriuni : (liiristc, inquit, doinuisfi<br />

virgini feros leoncs , potcs domarc ctiam honiinum fcras mcntcs.<br />

Ohaldaeis roravit ignis , Judacis scsc unda suspcndit miscricordia<br />

tua, non nafura sua, Susanna <strong>ad</strong> supplicium genna flcxit ct dc <strong>ad</strong>-<br />

ullcris triumpli:ivif , aruit dexfra. quae tcmpli lui dona violabat,

Cap. LXir. De vlrglne qu<strong>ad</strong>am Antlochena. 275<br />

nnnc templura ipsum attrcctalur tuuin , iie patiaris incestum sacri-<br />

lcgii, qui non passus es furtum. Benedicatur et nomen tuum , ut<br />

.quae <strong>ad</strong> <strong>ad</strong>ulterium virgo vcni , virgo discedam. Vix compleverat<br />

orationem el eccc miles specie tcrribilis irrupit: quem<strong>ad</strong>modum virgo<br />

tremult, cui populus treuiens cessit ! Scd illa non immemor lectio-<br />

nis: etDanici, inquit, supplicium Susannae spectaturus <strong>ad</strong>venerat<br />

ct quara populus damnavcrat, nnus absolvit. <strong>Pot</strong>est et iu hoc lupi<br />

habitu ovis latere. Habet et thristus milites suos , qui etiam le-<br />

giones habet: aut fortasse percussor intravit, ne verearis anijna:<br />

et tales solcut martircs faccre. virgo , fides taa te salvam fe-<br />

cit. Cui milcs: quacso , ne paveas soror : huc veni salvare ani-<br />

mam, nou pcrdere. Serva me, ut ipsa serveris, quasi <strong>ad</strong>ultcr in-<br />

gressus , si vis , martir cgredlar, vestimenta muteraus, couvcniunt<br />

niea tibi et tua mihi, sed utraque Christo. Tua vestis me verum<br />

militera faciet et mea te virginera. Bene tn vcstieris, ego uielius<br />

exuar, ut mc persecutor agnoscat. Sume habitum , qui abscoudat<br />

fcrainam, tr<strong>ad</strong>e , qui consecret raartircra. Indue chlaui^dera, quae<br />

occultet mcrabra virginis et servet pudorera , sume pileum , qni te-<br />

gat crines, abscondat ora: solent erubescere , qui lupanar intra-<br />

verunt. Sane cum cgressa fueris, ne respicias rctro: menior uxo-<br />

ris Loth, quae naturara suam , quia irapudicos licet castis oculis<br />

<strong>ad</strong>spexit, araisit; uec vereare, ne quid pcreat sacrificio. Ego pro<br />

te hostiaui Deo meo reddam: tu pro rae militera Christo habcns<br />

honani railitiara castitatis, quac stipcndiis militat scmpiternis, lori-<br />

ciira justitiae, quae spirituali raunimine corpus induat, scutum iidci,<br />

quo vulnus repellas, galeam salutis. Ibi enim est praesidium nostrae<br />

salutis , uhi est Christus: quoniam raulieris caput est vir, virgiuum<br />

Christas. Et intcr haec verba chlamydera exuit, suspectus tamcn<br />

<strong>ad</strong>huc habitus et persecutoris et <strong>ad</strong>ulteri. Virgo cervicera, chlarajdem<br />

coepit milcs olTerre. Quae porapa illa: quae gratia, cuni inlupanari de<br />

niartirio certarcnt. Addantur pcrsonae niiles et virgo. Hae dissirailes<br />

inter se natura: sed Dei raiseratione consimiles, ut corapleatur ora-<br />

culuui : tunc lupi et agui siniul pascentur. Ecce agna et lupus non solum<br />

simul pascuntur, sed etiam imraolantur. Quid plura ? Mutato ha-<br />

bitn evolat puella de laqueo: jam non suis alis, utpote quae spiri-<br />

tualibus ferebatur et , quod nulla unquara viderunt saecula , egre-<br />

ditur de lupanari virgo Christi. At illi, qui videbant oculis et non<br />

videbant cordc, ceu raptorcs <strong>ad</strong> agnara lupi freranere <strong>ad</strong> praedam.<br />

Unus , qui erat immodestior, introivit, sed ubi hausit oculis rei<br />

18 *

276 Cap. LXII. De vlrgine qu<strong>ad</strong>ain Antiocliena.<br />

lextum, quid hoc, inquit, ost? puclla ingressa est, vir vidctur.<br />

Ecce nou fabulosum illud ccrva pro virgine, scd quod verum cst,<br />

iniles ex virgine. At ctiaui audicram et non crediderara , quod<br />

aquas Christus in vina convertit, jam mutare coepit sexum. Recc-<br />

danius hinc, dum <strong>ad</strong>huc, quod fuimus, sumus. Numquld et ipse<br />

mutatus sum, qui aliud ccrno, quam crcdo. Ad lupanarvcni: cerno<br />

v<strong>ad</strong>imonium; et tamcn dum niutatur, cgrediar: pudicus exibo , qui<br />

<strong>ad</strong>uUcr intravi: judicio rci, quia dcbcbatur tanto coroiia victori:<br />

damnatus cst pro virginc , qui pro virginc comprchensus est. Ita<br />

dc lupanari non solum virgines, sed ctiam martires cxicrunt. Fcr-<br />

tur puclla <strong>ad</strong> locum supplicii cucurrisse, ccrtasse ambos de necc.<br />

Cum illc diceret: ego sum jussus occidi, tc absolvit sentcntia, quo-<br />

niam nie tcnuit. At illa clamavit: non cgo te v<strong>ad</strong>cm mortis elegi,<br />

sed pracsidem pudoris opt.avi. Si pudor quacritur, manct scxus :<br />

si saiiguis cxponitur, fidcjussorem non desidcro ! Unde dissolvam,<br />

habeo, in me lata est sententia, quae pro me lata est. Certe si<br />

pecuniae te fidejussorem dedissem ct abscnte nic judex tuum cen-<br />

sum foeneratori <strong>ad</strong>judicassct, c<strong>ad</strong>cm nic sententia convincercs mco<br />

patrimonio solvere tuos ncxus. Si rccusarem , quis mc indignam<br />

niorte censerct, quanto major est capitis hujus censura? Moriar<br />

innoccns , ne moriar nocens. Nihil mcdium cst hodie : aut rca cro<br />

sanguinis tui aut martir mei. Si cito redii , quis me audeat exclu-<br />

dere? Si moram fcci, quis nie audeat absolvcrc ? PIus lcgibus<br />

dcbeo rea non solum fugae mcac, scd ctiam cacdis alicnac. SulTi-<br />

ciunt mcmbra morti, quae non sufTiciebant injuriae. Est in virginc<br />

vulncri locus, qui non erat contumcliae ; ego opprobrium declinavi,<br />

non martirium: tibi ccssi vcstcra, non professionem mutavi, Quod-<br />

si mihi pracripis mortem , non rcdemisti mc, sed circumvenisti.<br />

Cavc quaeso , nc contendas , cavc nc contr<strong>ad</strong>icerc audeas. NoH<br />

eripere bcncficium , quod dedisti, dura raihi hanc sententiara ncgas,<br />

illam restiluis supcriorem. Seutentia cniui sciitcntia supcriorc mu-<br />

tatur, si posterior mc non tenet, supcrior scntcntia tcnct. Possumus<br />

utrique satisfaccre scntentiae , si rae prius patiaris occidi. lu te<br />

habent aliam , quam cxcrccant poenam , in virgine obnoxius pu-<br />

dor est. Itaque gloriosior cris, si videaris de <strong>ad</strong>ultera niartircm<br />

fccissc , quam de martirc <strong>ad</strong>ulteram rcddidissc. Quid cxspectatis ?<br />

duo contcnderunt ct viccrunt: nec divisa cst corona, scd <strong>ad</strong>dita.<br />

Itaquc saiKli marlircs inviccm sii)i bcnefuia confcrcnles, altera<br />

principium niartirio, dcdit altcr effcclum. At cliam philosophorura

Cap. LXIII. De sancto Petro martire. 277<br />

gymiiasia Dainonem et S^uthiam Pjthagoreos incolas feruiit, qiio-<br />

rum unus, cum esset morti <strong>ad</strong>judicatus, commenda<strong>ad</strong>onira suorum<br />

tempus poposcit. Tyranmis autemastutissimuscam reperiri nou posse<br />

existimaret, petivit, ut sponsorem daret, qui pro se fcriretur, si ipse<br />

moram faceret. Quid de duobus praeclarius, nescio : utrumque prae-<br />

clarura : alter v<strong>ad</strong>em mortis invenit, alter se obtulit. Itaque cum reus<br />

raoram supplicio faceret, fidejussor sereno vultu mortem non recusa-<br />

vit. Cum duceretur, amicus reVersus est, cervicem substituit, colla<br />

subjecit. Tunc <strong>ad</strong>miratus tyrannus cariorem philosophis amicitiam<br />

quam vitam fuisse, petivit, ut ipse ab ipsis , quos damnaverat, in<br />

amicitiara reciperetur: tantam virtulis esse gratiam, ut tjrannura<br />

incliuaret. Digna laude, sed minora nostris : nam illi ambo viri, hic<br />

nna virgo, quae primo etiam sexum vinceret ; illi amici, isti incogniti,<br />

illi tjranno uni se obtulcrnnt: isti tyrannis pluribus ac etiam cru-<br />

delioribus; quod ille pepercit, isti occiderunt. Liter illos in uno<br />

obnoxianccessitas, inhis amborura voluntas libera. Hoc quoque isti<br />

prudentiores: quiailllsstudii sui finisamiciliaegratia, istiscoronamar-<br />

tirii. Illi enim certaveruiit hominibus, isti domino. Haec Ambrosius.<br />

CAP. UIII. (61.)<br />

De jsancto Petro martire.<br />

Petrus interpretatur agnoscens vel discakians: vel diciturPetrus<br />

a petros, quod est iirmum. Per hoc intelliguntur tria privilegia, quae<br />

fuerunt in beato Petro. Fuit enim praedicator egregius et inde dicitur<br />

agnoscens: quia et perfectam scripturarnm notitiam habuit et in<br />

praedicatione , quid cuique conveniret, agnovit. Secundo fuit virgo<br />

purissinius : et inde dicitur discalcians , quia a pedibus suanim<br />

affectionum omnem amorem mortuum discalciavit et exuit: ut non so-<br />

lum corpore, sed etiam mente virgo esset. Tertio fuit martir doniini<br />

gloriosus et inde fuit firmus, quia martirium pro defensione fidei<br />

constanter sustinuit.<br />

1. Petrus Novus martir de ordine praedicatorum fidei pugil egre-<br />

gius de civitate Yeronensi exstitit oriundus. Hic taraquara splen-<br />

didum lumen de fumo, lilium candens de sentibus, rubens rosa de<br />

spinis exoritur, dum de parenlibus per errorem excaecatis lucidus

278 Cap. LXIII. De sancto Petro martire.<br />

praedicator exsurgit et de sanctitatis mente corporeque corrnptis<br />

virginalc decus procedit ac de spinis, id est aeterno incendio deputatis, ><br />

inclytus martir <strong>ad</strong>sccndit. Parentes namque suos infideles et hae-<br />

reticos bcatus Petnis habuit, a quorum tamen errore se penitus<br />

muudum scrvavit. Cum autem <strong>ad</strong>huc sepiem esset annorum et a<br />

scholis rediret. a patruo suo , qui haeresim sapiebat , quiduam in<br />

scholis didicerit , interrogatur. Qui respondit se didicisse : credo<br />

in Deum patrera omnipotentem creatorem coeli et terrae etc. Et<br />

ille: noli dicere creatorem coeli et terrae , cum<br />

ipse visibilium crea-<br />

tor non fuerit, sed d^abolus omnia ista, quae videntur, creaverit.<br />

Ipse vero puer se potius velle dicere, sicut legerat, affirmabat ct,<br />

sicut scriptum erat, se potius credere velle dicebat. Tunc ille per<br />

auctoritates hoc ei persu<strong>ad</strong>ere , ut poterat, nitebatur: quas oranes<br />

puer spiritu sancto repletus sic contra eum convertit euraque pro-<br />

prio gl<strong>ad</strong>io interemit , ut ille , quo diverteret , non haberet. Qui<br />

indigne ferens a puero se confusum patri totum , quod inter se<br />

gestum fuerat, retulit ct ut Petrinum a scholis removeret, modis<br />

omnibus persuasit. Timeo enim , ait , ne cum Petrinus bene fuerit<br />

eruditus, <strong>ad</strong> raeretricem illam Romanara ecdesiam se conferat et<br />

sic fidera nostram destruat et confundat. Qui nesciens verura dixit,<br />

dum Pelrura haercticorura perfidiara destructurura esse taraquam al-<br />

ter Cavphas prophctavit. Sed quia res a Deo fiebat, pater fratris<br />

monilis assensum non praebuit sperans , quod per aliquem haere-<br />

siarcham <strong>ad</strong> suara sectam eum trahi faceret, cum in gramraaticalibtis<br />

fieret crudilus. Videns igitur puer sanctusnon esse tulum cum scorpio-<br />

nibus habitare, mundum parenlesque despiciens, mundus ipse fratruni<br />

praedicatorura ordinera introivit. In quo quidera ordine quam lau-<br />

dabiiiler vixerit, Innocentius papa in sua epistola aperit dicens<br />

cum eiiim beatus Petrus a mundi fallaciis in <strong>ad</strong>olescentiae annis<br />

provide declinasset, <strong>ad</strong> ordiiiera fratrum pracdicatorum se transtulit.<br />

In quo qnidem ordiiie triginta fere aniiorum spalio fultus catcrva<br />

virtulum, fide praeambula, spe <strong>ad</strong>stante, comitante caritate sic prae-<br />

valuit et profecit circa defensionem ipsius fidei , pro qua totus ar-<br />

debat, quod contra illius diros hostes menle intrepida feivcntique<br />

spiritu continuum certamen exercens suum tandera agonein diutinuni<br />

victrici superante niarlirio felicitcr consummavit. Et sic Pctrus fir-<br />

mus in petra fidei petra demum passionis «allisus <strong>ad</strong> petrara Chrisli<br />

dignc laurcaiidus <strong>ad</strong>sccndit. Virginilatem quoquc mcntis ct corporis<br />

semper illibatain scrvavit, nec alicujus mortalis criminis unquam<br />

:

Cap. LXIII. De sancto Petro martlre. 279<br />

heiisit contactum, siciit siiorum confessorum fideli testimonio est<br />

inobatum, et quia servus delicate nutritus proteruit in dominum,<br />

carnem suam assidua cibi et potus parcitate restrinxit. Ne vcro<br />

per otii desidiam hostiiibus pareret insidiis, in justificationibus do-<br />

mini exercebatur assidue, ut eo circa licita totaliter occupato locuni<br />

in ipso illicita non habercnt ct a spiritualibus nequitiis tutus esset.<br />

Noctnrna quidem siientia humanae deputata quieti post dormitioneni<br />

brevcm decurrebat in studiis lectionum et somiii teinpus vigiliis<br />

occiipabat. Dies autem impendebat commodis animarum vcl sedulis<br />

imminendo pracdicationibus vel confessionum audientiae insistcndo<br />

aut hacreticorum dogma pestiferum validis rationibus confutando,<br />

in quibus specialis giatiacdono noscitur claruissc. Devolionc insuper<br />

gratus, humilitatc ienis, obedientia placidus, benigiiitatc suavis, pie-<br />

tate compatiens, patientia constans, caritatc praestabilis et in cun-<br />

ctis niorum maturitate coiupositus , alios profusis viitutum aromati-<br />

bus attrahebat, fcrvens quoque amator iidci, cultor praecipuus,<br />

propugnator ardeiis sic animo suo fidem iinpresscrat , sic se totum<br />

in illius uiancipaverat obsequium , quod quaequc ipsius opcra ct<br />

verba virtutera fidei redolcbaut. Pro hac quoque mortcin subire<br />

cupiens hic principalitcr a doinino attcntis et crcbris postulationibus<br />

supplicasse probatur, quod non sineret euin ex hac luce migrarc,<br />

nisi sumto pro illo calice passionis: nec fraudatus cst tandem a<br />

desiderio suo. S. Multis vero in vita sua miraciilis cla-<br />

ruit, iiam cum apud Mcdiolanum quemdam episcopum haereticorum<br />

a fidelibus captum beatus Petrus examinaret ct multi episcopi ct<br />

rcligiosi et maxima pars civitatis illuc convenisset, et dies tum cx<br />

praedicatione tum cxaininationc in longum protracta fuisset et ma-<br />

xiiuus aestus cunctos affligeret, dixit haeresiarcha coram omnibus:<br />

o Petre perverse, si tu es ita sanctus, sicut hic stultus populus tc<br />

esse affirmat, cur eum aestn mori pcrmittis et non rogas dominum,<br />

ut nubem aliquam intcrponat, ut non nioriatur hic stultus populus<br />

tanto aestu. Ad quem Petrus respondit: si vis promittere, tc ab-<br />

negaturuni haeresin tuain ct fidem catholicam recepturum , rogabo<br />

dominum et facict, quod dixisti. Tunc fautores haerclicoium con-<br />

clamantcs haeresiarchac dixcrunt: pioniitte, promitte. Cicdcbant<br />

eiiim, quod fieri non posset, quod Pctrus se facturiun coram oin-<br />

nibus spopondit, et niaxime cuin nuUa vcl ininima nubecula in acre<br />

appareret. Catholici autem super promissione beati Petri tristari<br />

coeperunt , timcntes , ne fides catholica cx hoc confusioni patcret.

280 Cap, LXIII. De sancto Petio inartire.<br />

Cum ergo haereticus se obligare nollet, bcatus Petrus cum magna<br />

fiducia dixit: <strong>ad</strong> hoc, quod vcrus Dcus visibilium et iiivisibilium<br />

creator monstretur et <strong>ad</strong> consolationem fidelium et <strong>ad</strong> confusionem<br />

haereticorum rogo Deum , ut aliqua nubecula <strong>ad</strong>scendat et se intcr<br />

solem et populum interponat. Quod raox praemisso crucis signa-<br />

culo factum fuit, pcr magnam horam in modum papilionis populum<br />

nubccula protegente. 3. Contractus quidam , nomine As-<br />

scrbus cum pcr quinque annos mansissct contractus , ita ut pcr<br />

terram in sextario trahcretur, JMcdiolanum <strong>ad</strong> bcatum Pctrum ductus<br />

fuit : quem cum bcatus Pctrus signasset, continuo sanatus surrcxit.<br />

Quacdam ctiam miracula, quac pcr cuni dominus, dum vivcrct, fe-<br />

cit, Innocentius in prae<strong>dicta</strong> epistola rccitat diccns : cujusdam no-<br />

bilis filium prae nimio et horribili totius gulae tumore nec loqui<br />

nee spirare valcntcm Icvatis <strong>ad</strong> dominum manibus et crucis in co<br />

facto signaculo illoquc accipicntc ipsius cappam et infirmo suppo-<br />

ncnte eum illico sanavit. Idem nobilis vehementi postmoduni cor-<br />

poris tortionc gravatus , credcns ct mctuens exinde sibi niortis im-<br />

minere discrimcn cappam ipsam , quam extunc conservavcrat , re-<br />

vcrcnter fetit afferri , qua suo apposila pectori mox vcrmem qucu-<br />

dam duo habentcm capita et pilorum dcnsitate villosum cvomuit<br />

plena liberationc secuta. Cuidam juvcni muto , immisso in os di-<br />

gito suaeque linguae soluto ligaminc bcneficium loquclac conccssit.<br />

Ilaec et alia plura, dum viverct, dignatus est per eum dominus<br />

opcrari. — — — 4. Verum cum pestis hacretica in Lombardlae<br />

provincia pullularet ct raultas jam civitates contagione pestifera in-<br />

fecissct, summus ponlifex <strong>ad</strong> pcstcm d^abolicam abolcndam divcr-<br />

sos inquisilorcs dc ordinc prac<strong>dicta</strong>torum in divcrsis Lombardiae<br />

partibus delegavit. Sed cum apud Mediolanum haerctici non solum<br />

multi numcro , scd etiam sacculari potentia aculi fraudulenta elo-<br />

qucntia et plcni d^abollca scicntia rcsidcrcnt, sumnius pontifcx sciens<br />

et intelligens beatum Pctrum virura csse magnanimum , qui ab ho-<br />

stium raultitudinc non pavcret, anini<strong>ad</strong>vcrlens quoquc cjus constan-<br />

tem virtuleni, pcr quam <strong>ad</strong>vcrsarioium potcntiac ncc in modico ce-<br />

derct, cognoscens ctiam ejus facundiam , per quam facile haercti-<br />

corum fallacias dctcgerct, non ignorans insupcr ipsuin in divina<br />

plcnc sapicntia cruditum, per quam frivola hacrelicorum argumcnla<br />

ralionabililer confutarct , ipsuin tain slrenuum fidci pugilem ct tain<br />

indefcssum domini bcllatorein in IMedioIano et ejus coinitatu insti-<br />

tttit, ct inquisitorem suum auctoritate concessa plcnaria ordinavit.

Cap. LXIII. De sancto Petro martire. 281<br />

Ipse igiliir injunctura officium diligentcr cxercens haereticos ubique<br />

perquirebat, nullam iis reqHiem tribuens, secl mirabiliter omncs<br />

confunilens , potcnter expcllens , sapienter convincens , ita ut non<br />

possent resistcre sapientiae et spiritni , qui per cum loquebatur.<br />

Quod Tidentes haeretici et dolentcs de ipsius morte cum suis fau-<br />

toribus tractare coeperunt, arbitrantes se posse pacifice vivere, si<br />

eorum tam validus persecutor de raedio tolleretur. Cum igilur prac-<br />

dicator intrepidus mox martir futurus de Cumis Mediolanum pro<br />

inquirendis haercticis pergeret , in ipso itiucre palmam marlirii<br />

assecutus cst, sicut Innocentius explicat in hacc verba. (aim de ci-<br />

vitate Curaaua, ubi fratrura sui ordinis ibi morantium prior crat,<br />

Mcdiolanum pergcrct pro exsequcnda inquisitionc conlra liaercticos<br />

sibi ab apostolica sede concessa, sicut iii publica pracdicatione prae-<br />

dixerat, quidam de ipsorura haereticorum credcntibus prece illorum<br />

inductus et prctio iu cum sahitaris propositi iter proscquentem fu-<br />

nestiis insiliit, in agnum utique hipus , fcrus iii mitcm , impius iu<br />

piura, furibundus in mansuetura, in modcstuin cffrcnis , profanus iii<br />

sanctuin, praesumit insultum , exercet conatum , mortcra intcntat,<br />

sacrum autem caput illius crudeliter iinpctens et diris in ipsura ira-<br />

pressis vulneribus satiato sanguino justi ense venerandum illum, noii<br />

divertentem ab hostc, sed exhibcntcm se protinus hostiam ct caesoris<br />

sustinentem iu patientia truces ictus dimisit spiritu pctcntc supcrna<br />

in ipso loco passionis occisum , ipso quoque sacrilego pcrcussuras<br />

in Christi ministrura gerainas inculcante. Ille non querula vocc ge-<br />

raens vel murmurans , sed suffercns orania patienter ,suura doinino<br />

coinmendabat spiritum dicens: in manus tuas, domine , coramendo<br />

spiritum meura. Symbolum etiara coepit diccre fidei , cujus nec iu<br />

hoc articulo desiit esse praeco , ')prout ipse ncfandus , qui a fi-<br />

dclibus captus fuit, et quidam fratcr dominicus, qui coraes illius<br />

erat, et ab ipso lictore percussus diebus aliquibus supervixit, postea<br />

relulerunt. Sed cura <strong>ad</strong>huc raartir doinini palpitaret, cultellura cru-<br />

delis lictor arripuit ct pcr latcra ejus transfixit. In ipsa autcm die<br />

sui martirii confcssor, martir, prophcta et doctor quodammodo<br />

esse promeruit. Confessor in eo, quod fidem Christi inter torincnta<br />

constantissime confessus fuit, et in co , quod ipsa die confessione<br />

morc solito facta obtulitDeo sacrificium laudis. Martir in co, quod<br />

pro defensione fidei sanguinem suum fudit, propheta in eo, quod<br />

1) Ed. Frlnc, : ul ipse i^ro nef.indis legit.

282 Cap. LXIII. De sancto Petro inartire.<br />

cuui ipse tiiiic qiiartaiiaiu patcretur ct socii dicerent , quod iioii<br />

j)ossent Mediolaiiuin applicarc, ille respondit: si non poterinms <strong>ad</strong><br />

domum fratruin pcrvenire, apud sanctuin Siiuplicianum polerimus<br />

liospitari. Quod et factuin est. Nain cum sacrum ejus corpus dc-<br />

ierrctur , fratres proptcr niuiiam populi frequentiam non potuerunt<br />

illud e<strong>ad</strong>em die <strong>ad</strong> domum dcducerc , sed ajjud sanctum Simpllcia-<br />

iiuiu deposuerunt et ihidem ea noctc pcrmansit. Doctor in eo,<br />

quod etiam , cuiu pateietur, fidcm veraiu edocuit, dum symboluui<br />

fidei clara voce cecinit. Cujus quoque passio veneranda dominicae<br />

passioni similis niultum fuisse videtur. Christus enim passus est<br />

pro veritate, quaiu pracdicabat, Petrus pro veritale fidei, quam<br />

defendebat, Christus passus est ab infideli populo Judaeorum, Pe-<br />

Irus ab iiifideli turba haercticorum , Christus in paschali temporc<br />

crucifigitur, Petrus codeiu tempore niart^rium palitur, Christus cum<br />

pateretur': in maiius tuas, domine, commendo spiritum meum , di-<br />

cebat, Petrus cum occideretur, vcrba e<strong>ad</strong>em clamitabat , Christus<br />

pro triginta denariis tr<strong>ad</strong>itus fuit , ut crucifigcrctur , Pelrus pro<br />

qu<strong>ad</strong>raginta libris Papicnsibus fuit vcndilus, ut interficeretur, Chri-<br />

stus pcr passionem suam multos <strong>ad</strong> fidem <strong>ad</strong>duxit, Petrus per mar-<br />

tiriuin haercticos niultos convcrtit. Quanivis eniin egregius doctor<br />

ct fidci pugil haercticorum dogma pestiferum in vita sua plurimuni<br />

er<strong>ad</strong>icaverit, post mortem tanien suain ejus meritis ct coruscantibus<br />

miraculis fuit <strong>ad</strong>co exstirpaluin, ut (|uaiii plurimi errorcm suum relinque-<br />

reutct<strong>ad</strong>gremiuin sanctae ecclesiae convolarent, ita ut civitasMcdio-<br />

lanuin ct comitatus ejusdcin , ubi tot haercticorum conventicula re-<br />

sidebant, <strong>ad</strong>co purgata cst, ut aliis cxemplis et aliis <strong>ad</strong> fidein coii-<br />

versis nullus ibidcin auderct aliqualiler comparere. Plures ctiam<br />

de iis maxirai et famosi praedicatores ordinem sunt ingiessi, qui<br />

usque nunc cunctos hacreticos et fautorcs fervore mirabili pcrse-<br />

(juuntur. Sic nostcr Samson plures Philistaeos interfecit moricns,<br />

(juaiu occidcret vivcns. Sic granum frumcnti c<strong>ad</strong>eiis in tcrram et<br />

infidelium manibus comprehcnsum et mortuum uberein coiisurgit iu<br />

spicam, sic botrus in torculari calcatus ruiuoris reduiHlat iii co-<br />

piara, sic aromala pilo conlusa Qdorcm plcnius circumrundunt , sic<br />

granum sinapis contritum virlutcm suara raultipliciter deiuonstravit.<br />

5. Post saiuti viri gloriosum triuniphum miiltis ciim do-<br />

minus miraculis illustravit, quorum quaedam sumiuus poiitifex lefert<br />

diccns: posl mortcm ipsius lamp<strong>ad</strong>es <strong>ad</strong> sepulchrum ejus dependen-<br />

tcs pluries per .sc ipsac absque omni humaiio studio ct minislcrio

Cap. LX[1I, De sancto Petro martire. 283<br />

divitiitiis siint accensae, quia conveniens niniis erat, ut qui ignc et<br />

liimine Hdei cxcelientcr claruerat, singularc de ipso ignis ac lumi-<br />

nis miraculuni appareret. Quidam autem , cum vesceretur cum aliis<br />

et ejus sanctitatem et miracula depravaret, sumto ')quodam sub<br />

obtestatione morsello, ^) qucm cum non posset, scd circa iioc deiin-<br />

queret, transglutire , sensit mox ipsum sic gutturi inhaerentem , ut<br />

illum inducere vcl educere non valcret. Quare illico pocnitens et<br />

jam vultus mutato colore, quia sentiens vicinum mortis eventuni<br />

iacto intra se voto , quod linguam de caelero <strong>ad</strong> talia non laxaret,<br />

fuit protinns illo evomito liberatus. ^^Hjtiropica quaedam <strong>ad</strong> locum<br />

passionis ejus auxilio viri sui perveniens fusa ibi oratione sanita-<br />

tem integram mox recepit. Obsessas a daemonibus marlir ipse dc-<br />

jectis illis cum multo sanguinis vomilu de corporibus liberavit, fe-<br />

bres CApulit, languores quam plurimos curavit et diversos. Cuidam<br />

sinistrae manus digitum ex morbo fistulac pliiriniorum foraininum<br />

concavitatc defossum mira consolatione sanavit. Quidam insuper<br />

pucr ex casu gravissimo sic oppressus, ut motu et sensu penitus<br />

destitutus tamquam mortuus defleretur , mox apposita de terra suo<br />

pectori sacro ejus martiris cruore contacta incoliimis resurrexit.<br />

Quaedam etiam mulier, cujus carnem cancer edax sedula corrosione<br />

vorabat, linitis liujusmodi tcrra vulncribiis est curata. Aiii etiam<br />

diversis infirmitatibus occupati, qui scpulchrum cjus in vcliiculis<br />

ct aliis snstentaculis <strong>ad</strong>ierunt, exinde postmodum plena incolumi-<br />

tate rcccpta sine aliquibus subsidiis rediere. — —6. (aiin au-<br />

tem summus pontifex Jnnocentlus quartus bcatum Petrum saiicloniui<br />

catalogo <strong>ad</strong>scripsissct, fratrcs apud Mediolanum <strong>ad</strong> capitulum con-<br />

venerunt: volentes autem cjus corpus <strong>ad</strong> altiercm locuin transferre,<br />

cum plus quam pcr annum sub terra jacuissct , ita sanum ct intc-<br />

grum ac sine alicujus exhalationc foetoris rcpcrtum est, ac si ea-<br />

dcm die scpultum fuisset. Fratrcs igitur siipcr magiuun pulpitum<br />

juxta plateain corpus cjus cum magna revcrentia dcduxcrunt ct ibi-<br />

dcm sic sanum ct intcgium coram omni populo est ostensum ct ab<br />

co suppliciter <strong>ad</strong>oratum. *) Praetcr miracula supra <strong>dicta</strong> in littcris<br />

summi pontificis posita plurima alia sunt comperta. Nam supcr lo-<br />

1) Ed. rr. male: quidam ob tesla<br />

t<br />

ionis. 2) Recent. non male legiuit;<br />

qiii eum non ijosset, si circa lioc delincjueret. 3) Sequentes historiolae<br />

de niiraculis Tetri ir.de a verbis Hydropica — subsidiis rediere<br />

desunt in Ed. l'r. 4) Sequeiitia inde a verbis: Praeter — teslati<br />

sunt desunt in Ed. Vr.

284 Cap. LXIII. De sancto Petro martire.<br />

cum passionis ejus saepe liuninarla de coelo descendentia plures<br />

religiosi aliique quam plures visibiliter conspexerunt. Inter quae<br />

luminaria duos fratres in Iiabitu praedicntorura se vidisse testati sunt.<br />

Quidam juvenis nominc Gunfredus, alias Guifrcdus •), de civitate Cu-<br />

mana dum de panno tunicae sancti Petri liaberet et quidam haereticus<br />

eidem deridendo diceret, ut, si sanctum eum crederet, in ignem pan-<br />

num ipsum projiceret et si comburi non contingeret, absque dubio<br />

sanctus esset et ipse suae fidei <strong>ad</strong>liaereret , moxquc supcr carbo-<br />

nes accensos pannum sancti Petri projecit, sed ab ipso igne altius<br />

resilivit, deinde per se super ipsos carbones resiliens ipsos arden-<br />

tes penitus exstinxit. Tuuc incredulus ilic dixit: sic per omnia<br />

pannus tunicae meae faciet. Positus est igitur super alios carbo-<br />

nes ex una parte pannus haeretici et ex altera parte pannus sancti<br />

Petri. Pannus autem haeretici mox, ut ignis calorem sensit, peni-<br />

tus combustus , pannus vero sancti Petri iji ignc pracvaluit et igiiem<br />

ipsum exstinxit, ita quod nec pilus aliquis de eo combustus fuit.<br />

Quod videns haereticus <strong>ad</strong> viam veritatis rediit et miraculum omni-<br />

bus publicavit. ^)!?, Apud Floccntiam juvenis quidam hae-<br />

reticus pravitate corruptus cum in ccclesia fratrum de Florentia<br />

cum quibusdam aliis juvenibus ante quandam tabulam, iibi est<br />

dcpictum martirium sancti Pctri, staret, videns lictorem eum pcr-<br />

cutientem evagin.ato gl<strong>ad</strong>io ipse dixit: iitinam cgo ibi fuissem, quia<br />

validius percussissem! Quo dicto statim mutus elTcctus est. Cum-<br />

que socii rcquirerent, quid haberet, et ipse niliil respoudere posset,<br />

eum domum rcduxcrunt. Scd cum in via ccclcsiam quandam sanctl<br />

Michaelis vidissct, elapsus de manibus sociorum ecclesiam intravit<br />

ct flectons genua corde sanctum Pctruin rogavit, ut sibi parceret,<br />

volo , sicut potuit , se obligans , quod, si liberaretur, peccata sua<br />

confiteretur et oninem hacrcsin abnegaret. Tunc subito loquclam<br />

recuperavit et vcnieiis <strong>ad</strong> doniuni fratrum abjurata hacrcsi pcccata<br />

sua confcssus est, data liccutia confcssori , quod hoc in populo<br />

praedicarct. Ipse quoque in publica fratrum pracdicationc surgcns<br />

coram omni inultiludine hoc confessus cst. 8. Navis quae-<br />

dam dum in medio maris paenc naufragium patcretur, saeva nucluum<br />

inuudatione quassata, omnesque caliginosae noctis tcncbris tenercn-<br />

tur, divcrsoruni sanctorum sulTragia postulabanl, sed cuni nulluiu<br />

suac libcralionis vidcrcnt indicium scquc pcriclilari pluriniuin for-<br />

1) Ed.-l'r. Ipgit: Cuifredus de elc. 2) Seiiuentes pnrnsiaiilii usijue <strong>ad</strong><br />

lCinnin desuut in Ed. Fr. , inrinileslO serioris oriijinis.<br />

J

Cap. LXIII. De sancto Petro martire. 285<br />

midarent quidaiu de iis uationc . JauuPiisis facto silentio sic cos<br />

,<br />

alloquitur: viri fratres, numquid non audistis, qualiter quidam fra-<br />

ter de ordine praedicatorum nomine frater Petrus nuper ob defen-<br />

sionem fidei catholicae sit ab haerctlcis interfectus multaque per<br />

cum dominus signa ostendat. Nunc igitur devote ejus patrocinium<br />

imploremus, quia spero , quod a nostra ncquaquam postulatione<br />

fraudabimur. Assentiunt universi beatum Pctrum in sui auxilium<br />

devotis precibus invocantes. Illis sic orantibus mox antenna navis,<br />

in qua velum appenditur, cereis accensis tota plena conspicitur, ita<br />

quod omnis obscuritas ipsorum cereorum mirabili fnlgore fugatur<br />

noxque illa tam caliginosa in diem clarissimam commutatur. Re-<br />

spicientes viderunt qnendam cum habitu fratrum praedicatorum su-<br />

per vclum stantem , de quo nulli dubium fuit, quin beatus Petrus<br />

cxstiterit. Cum ergo praedicti naulae Januam incolumes <strong>ad</strong>venissent,<br />

<strong>ad</strong> domum fratrum praedicatorum venerunt et Deo et bcato Petro<br />

gratias referentes eisdem fratribus totius miraculi seriem narravc-<br />

runt. 9. Mulier quaedam in Flaiidria cum jam tres lilios<br />

raortuos peperisset et ex hoc a viro odio haberetur , rogavit san-<br />

ctum Petrum, ut sibi in auxilium fieret. Cum ergo quartum filium<br />

peperisset, similiter mortuus est repertus. Quem mater accipiens<br />

<strong>ad</strong> rogandum sauctum Petrum totam se contulit, eum, ut filium suum<br />

reviviscere faceret, precibus devotis exorans. Cum igitur <strong>ad</strong> b.ip-<br />

tismum portatus fuisset, et ut Johannes vocaretur, definitum csset,<br />

saccrdos, cum ejus nomen diccre dcbuit, nesciens dixit Petrus, undc<br />

illud nomen postmodum ex devotionc sancti Petri semper retinuit. —<br />

lO. In provincia Teutoniae apud Trajectum mulieres quae-<br />

dam videntes <strong>ad</strong> ccclesiam fratrum praedicatorum in honore sancti<br />

Petri marliris magnum concursum ficri populorum, dum ipsi in pla-<br />

tea consisterent et filarent, <strong>ad</strong>stantibus sic dicebant: ecce isti prae-<br />

dicatores omncm modum lucrandi noverunt, nam ut magnam possint<br />

pecuniam cumulare et lata aedificare palatia, unum novum martirem<br />

invcnerunt. Dum haec et similia diccrent, ecce subito filum to-<br />

tum sanguine cruentatur et digiti, quibus filum torguebant, sanguine<br />

mox replentur. Quod illi videutes et <strong>ad</strong>rairantes digitos dlligenter<br />

extergent, ne forte in iis accidisset aliqua inscissura. Sed cum di-<br />

gitos omnino sanos conspicerent et filum sic sanguinolentum vide-<br />

rent, trementcs ac poenitentes dicere coeperunt: vere, quia pretiosl<br />

raartiris sanguini detraximus , nobis hoc sanguinis miraculum tam<br />

stupendum evenit. Currentes igitur <strong>ad</strong> domum fratrum priori omnia

286 Cap. LXIII. De sancto Petro jnartire.<br />

cxposncrunt 'ac filura sanguine cruentaluui eidem praesentavprnnt.<br />

Prior autem <strong>ad</strong> multorum instantiam sollenncm praedicalionem con-<br />

vocavit et quidquid praedictis niulieribus acciderat, coram oranibus<br />

retiilit et fiium ipsum sic cruentatum omnibus ostendit. Iterum qui-<br />

dam magister artis grammaticac in e<strong>ad</strong>em pracdicationc consistcns<br />

factum ipsum coepit pluriraum dcridere et <strong>ad</strong>stantibus dicere : videte<br />

modo , qualiter isti fratrcs simplicium corda decipiunt, Nam cum<br />

aliquil)us mulicrculis dc suis familiaribus conduxerunt, ut filum ip-<br />

suin in aliquo saiiguinc tingerent et sic miraculose accidisse narra-<br />

rent. Dum haec ilie diceret, protinus ultionis divinac plagam ac-<br />

cepit et ipsum validissimarum febrium aestus multis <strong>ad</strong>spicicntibus<br />

sic vexavit, ut a praedicalione ipsa inter manus amicoruin in pro-<br />

priam domum dcfcrretur. Sed cum vchcmcntcr fcbris excresceret<br />

et ille mortcm vicinam tinieret , pracdictum priorem accersere fa-<br />

cit et rcatum suuin conlitcus Dco et bcato Petro coram dicto priore<br />

votum vovit, quod, si ejus meritis sanitatem recipcret, eum semper<br />

in speciali devotionc habcret et dc caetero linguam <strong>ad</strong> talia iion<br />

laxaret. Mira res, mox iit praedictum votuni protiilit, sauitatem<br />

integram recepit. 11. Qu<strong>ad</strong>am vice cum supprior praedicti<br />

loci quosdam lapidcs pulcherrinios ct magnos in qu<strong>ad</strong>am iiavi pro<br />

constructionc prae<strong>dicta</strong>e ecclesiae duceret, navis ipsa ex improviso<br />

cuidain littori sic inhaesit, iit nullatenus possct moveri. Dcscen-<br />

dentes vcro nautae omnes unanimitcr ipsam irapellebant, sed nulla-<br />

tenus movcrc poterant. (aim crgo navem se amisisse putareut,<br />

praedictus supprior oninibus aliis licentiatis raanum <strong>ad</strong> navem ap-<br />

posuit et Icvitcr ipsam irapcllens dixit: in noiuine sancti Petri uiar-<br />

tiris , in cujus honorem lapides istos deferimus, v<strong>ad</strong>e. Statimque<br />

navis velocissirac se niovit et de littorc sana recessit, super quara<br />

nautae <strong>ad</strong>scendcntcs onines sani ct hilares <strong>ad</strong> propria remearunt.<br />

— — — 13. In provincia Franciae civitate Senonis puella quae-<br />

dam cura in aquam raptiin transcuntem cccidissot ct per magnum<br />

spatium tcmporis stctissct, tandcm de flurainc niortua cst ex-<br />

tracta. Cujus mortis erant quatuor arguinciita, scilicct magnum<br />

spatium temporis et rigiditas corporis ct frigiditas et nigrcdo.<br />

Delata cst ergo a quibusdara <strong>ad</strong> ecclesiam fratrura. Qui cum cam<br />

sancto Petro vovissent, coutinuo vitae cst reddita etsaluti. —<br />

13. Frater Johanncs Polonus cum apud Bononiam quartana labora-<br />

rct ct in festo sancti Pctri raartiris scrmoncm <strong>ad</strong> clerum facere de-<br />

beret, acccssionera e<strong>ad</strong>ein noctc juxta cnrsum naturalem exspcctans

Cap. LXIII. De sancto Petro raartire. 287<br />

timere valtle cocpit, iic iii injuuclo scrmone sibi dcficerct. Ail<br />

saiicti igitur Pelri couversus suffragia <strong>ad</strong> altare ipsius cum dcvo-<br />

lione accessit orans, nt ejus meritis juvaretur, cujus debebat glo-<br />

riam praedicare, sicque factum est, quod illa nocte febris pcnitus<br />

ccssavit ct postca nunquam eum invasit. 14. Matrona<br />

quaedam noniine Girolda uxor Jacobi de Vailesana cuni per XIIII<br />

annos ab immundis spiritibus fuisset obscssa, vcnit <strong>ad</strong> qucndam<br />

sacerdotcm diccns: cgo sum dacmoniaca ct spiritus m.ilignus vcxaf<br />

me. Mox sacerdos territus fugiens sacristiam intravit ct librum<br />

quondam , in quo erant conjurationcs dacmonum , et stolaiu latcntcr<br />

sub cappa defercns cum bona socictate <strong>ad</strong> mulicrem rcdiit, quae<br />

mox, ut vidit, ait: latro pcssimc, quo ivisti ? Quid est, quod siib<br />

cappa occulte portasti? Cuin autcm saccrdos <strong>ad</strong>jurationes suas fa-<br />

ceret et nil curationis affcrrct , venit illa <strong>ad</strong> bcatuin Petrum , dum<br />

<strong>ad</strong>huc viveret , ab eo postulans <strong>ad</strong>juvari. Cui ille propiietica voce<br />

respondit: confidc , filia , nc dcsperes, quia et si , quod postulas,<br />

<strong>ad</strong> praesens perficere non valeo, tempus tameu veniet, quo id,<br />

quod a me petis, plcnaric obtinebis. Quod et factuin cst. Nam<br />

post passioncm ejus, cum <strong>ad</strong> sepulchrum cjus prae<strong>dicta</strong> uiulier ac-<br />

cessisset, ab illa infestatione daemonum fuit penitus liberata.<br />

15. Mulier quaedam noniine Euphemia dc loco Corriongo Mcdio-<br />

lancusis djoccsis septeiu annis a daemouibus est vexata , sed cum<br />

<strong>ad</strong> sepulchrum sancti Petri ducta fuisset , coeperunt daemones eani<br />

amplius agitarc ct per os cjus cunctis audientibus clamarc: Ma-<br />

riola, Mariola , Petrine, Pctrinc. Tunc dacmoncs cxcuntcs eam<br />

quasi mortuam dimiserunt, sed modicum post duin plene sanata<br />

fuit, surrcxit. Asscrcbat autcm , quod dicbus domiiiicis ct feslivis<br />

ct maxime, quaudo missa celcbrabatur, eain daemoncs amplius mo-<br />

lestabant. IG. Quacdam mnlier nomine Verona de Beregno<br />

per M annos a daemonibus agitata cum <strong>ad</strong> sepulchrum sancti Pctri<br />

fuisset <strong>ad</strong>ducta, vix a niultis viris dctincri potcrat, iiitcr quos crat<br />

quidam credens haereticorum , nomine Conr<strong>ad</strong>us de L<strong>ad</strong>riano , qui<br />

illuc <strong>ad</strong>venerat, ut sancti Pctri miracula deriderct. Qui cuin prae-<br />

<strong>dicta</strong>in mulierem cum caeteris detineret, daemones eidcin per mu-<br />

lierem dixerunt : cur tenes nos , nonne noster es ? Noiine te <strong>ad</strong> ta-<br />

lem locuiu portavimus ct ibi tale homicidium pcrpelrasti? Nonne<br />

te <strong>ad</strong> talem et talem locum duximus et ibi tale ct tale flagitiuin<br />

coramisisti ? Cumque multa peccata sibi dicerent, quae nullus alius<br />

nisi ipsc solus sciebat, vchementer cxpavit: mox autem dacmoncs

288 Cap. LXIII. De sancto Petro martire,<br />

collum et pectijs mulioris excoriantcs et iiide exeuntes semivivam<br />

cam dimiserunt , sed post modicum penitus sanata surrexit. Prae-<br />

dictus autem Conr<strong>ad</strong>us haereticus haec Tidens et stupens <strong>ad</strong> fideni<br />

catholicam est conversus. — — — IT. ') Cura quidam haercticus<br />

acerrimus disputator et.eloquentiae singularis cum beato Petro, cum<br />

<strong>ad</strong>liuc viveret, disputaret et errores suos subtiliter et acute pro-<br />

posuisset in mcdium ac beatus Petrus, ut responderet <strong>ad</strong> proposiia,<br />

importuuus perurgeret, ille deliberationem pctens oratorium quod-<br />

dam , quod prope erat, iutravit cum lacrymis orans Deum, ut cau-<br />

sam fidei suae defenderet et loquentem tumidum aut <strong>ad</strong> fidei veri-<br />

tatem reduccrct aut linguae privatione puniret, ne per eam de cae-<br />

tero conlra fidei vcritatem tumeret, rediensque <strong>ad</strong> haereticum coram<br />

omnibus palam dixit , ut suas iterum proponeret rationes. Qui ita<br />

penitus factus est mutus , uti nec unum solum vcrbum aliquatenus<br />

proferre valeret. Unde haeretici confusi recesserunt ct catholici<br />

Deo gratias retulerunt. — 18. Vir quidam nomine Opiso<br />

credens haereticorum cum occasione cujusdam haerelicae consangui-<br />

neae suae <strong>ad</strong> ecclesiam fratrum venisset ct <strong>ad</strong> tumbam sancti Petri<br />

pergens duos ibi dcnarios conspexissct , ipse dcnarios accipiens<br />

dixit: bonum est, ut bibamus istos ; statimque totus coepit tremere<br />

nec de loco eodem aliquatcnus potuit se movere. Qui territus prae-<br />

dictos deuarios in loco suo mox restituit et sic inde abscessit. Vi-<br />

dens aulem beati Petri virtutem , haeresim deseruit et <strong>ad</strong> fidem ca-<br />

tholicamse convertit. 19.^) Sanctimonialis erat quaedam<br />

iu Alcmannia ct in claustro Oeteubach ordinis sancti Sixti Constan-<br />

ticnsis dyocesis, quac per annum et aniplius gravcm guttani iu geim<br />

perpcssa est, ita quod nullo remedio poterat liberari, llaec quia<br />

sepulchrum sancti Pctri corporalilcr visilare non polerat, utpotc<br />

quac erat sub obedientia constituta et quac infirmitatc gravissinia<br />

urgebatur, cogitavit saltcm pracdictum sepulchrum mentali grcssu<br />

<strong>ad</strong>ire ac devotione scdula visitare. Discens vero , quod in Xlll<br />

diactis dc loco illo Mediolanum posset <strong>ad</strong>ire, quolidic pro qualibet<br />

diacta centum pater noster <strong>ad</strong> honorem sancli Pclri diccre coepit.<br />

Mirum in modum: cum istas mcntales diactas taliter coepit facerc,<br />

successive semper ct paulatim coepit se melius habcre. At ubi<br />

ultimam diactam pcrfecit ct <strong>ad</strong> tunibam nicnlali grcssu pcrvcnit,<br />

1) KjirTce parngr.iijhiis iii odit. rccoiit. sotniitiir iiifra posl i)nr,i3r,ni)Iiiim 22.<br />

2) Itfnuii sonipnics p.ir.igrnplii ab ISiiia usnue nd 24m!un desiinl in Ed, rr. ina-<br />

iiifpsto recentiori» origLiiis.

Cap. LXIII. De sancto Pe(ro inartire. 289<br />

flcxis genibiis ac si pracseiitialiter coram lumba <strong>ad</strong>staret, psalte-<br />

riiim cum dcvotioiie maxiuia totum lcgit, quo expleto ab illa infir-<br />

matione <strong>ad</strong>eo Uberatam sc sensit, ut jam inde modicuin quid sen-<br />

lirct. Rcdiens vero eo modo , quo iverat , aiitequam<br />

omnes diae-<br />

tas cxplevissct, pcnitus est sanata. 80. Vir quidam de<br />

Canapicio de villa Mazzati iiomine Rufinus gravem valde infirraita-<br />

tem incurrit, nain vena fracta in infcrioribus partibus anterius siiie<br />

cessatione sanguincm emittcbat, quod a nullo medico aliquod sibi<br />

remedium potcrat <strong>ad</strong>biberi. Cum ergo sanguis pcr sex dies et<br />

noctes continuc effluxisset, ille beatum Petrum devotc in sui auxi-<br />

liuin invocavit, qni lam subito sanatiis est, ut intcr clTusam ora-<br />

tionem et receptain libcrationcm nuUum paene fucrit intcrvallum.<br />

Cuin autem se sopori dedisset, vidit queudam fratrcm in liabitu or-<br />

dinis fralrum pracdicatorum grossum atque facie brunmn , quem<br />

socium beati Pctri martiris cxistimabat, sicut vcre ct talis formae<br />

exstitcrat. Qui cum expansione palmas plenas saiiguine cum quo-<br />

dam suavi ungueiito cidem olTerebat dicens: sanguis <strong>ad</strong>huc recens<br />

est , vcni igitur <strong>ad</strong> recentem sanguinem sancti Pctri. Qui cvigilans<br />

sepulchrum sancli Pctri statuit visitare. 81. Quaedam co-<br />

mitissae de castro Massyno Ypozensis dyocesis cuin in bcatnm Pe-<br />

trum specialcra devotionein haberent et ejus vigiliam jcjunareiit.<br />

cuin <strong>ad</strong> suain ecclesiam, ut audirent vesperas, accessissent, uiia<br />

earum candelam quandam in honnrem sancti Pctri martiris anlc<br />

quoddam altare beati Petri apostoli posutt cflmburcndam. Quac<br />

cum doraum rediissent, sacerdos avarilia ductus in ipsam candclrtin<br />

sufflans eam exstinxit, sed inox lumen rediit et dcnuo ipsam ac-<br />

eendit. Secundo et terlio eam exstingucre voluit , sed lumen nt<br />

prius rediit. Unde taedio aflectus choruui intravit ct ante inajus<br />

altare aliam candelam invenit, quam clericus in honorem sancti Pc-<br />

tri posucrat, qui ejus vigiliam similiter jcjunabat. Quam sacerdos<br />

bis exstinguere voluit , sed ncquivit. Quod videns clericus iratus<br />

dixit: dyabole, apertmn miraculuin non vidctis et quod sanctus Pe-<br />

trus non vult, ut siiam exstinguatis candelam ? Territi igitur cl<br />

stupcntcs sacerdos ct clericus castrum <strong>ad</strong>scenderunt et praedictum<br />

—. miraculum omnibus narraverunt. — ~ «8!8. V^ir quidam nomine<br />

Roba de Meda cum usque <strong>ad</strong> vestes in ludis omnia perdidissct,<br />

domum in sero rediens cum lucerna accensa lectuin suiim <strong>ad</strong>iit ct<br />

videns se tam viles pannos haberc et so tantum amisisse coiiside-<br />

rans prae nimia despcratione coepit daemoncs invocare acse iisdem<br />

19

290 Cap. LXIII. De sancto Petro uuutiro.<br />

oic uel'aiio coninicntlart' , statitnqiie trcs daoniones afrncnint, qiii<br />

liiccriiam accensam in soiariuin projicicnlcs eum pcr colluin arri-<br />

pueniut tam forliter ipsum stringentes , ut nullatcnus loqui possel.<br />

Qucm cum plurimum agitarcnt, qui eraiit in ilomo infcriori, <strong>ad</strong> euni<br />

<strong>ad</strong>sccndentcs dixerunt: quid est, quod agis Roha? Quibus dae-<br />

mones responderunt: ilc in pacc vestra et lcctos vcstros intrate.<br />

Illi autem voccm esse credcntes praedicti viri protinus redierunf.<br />

Illis recedentihus cocpit multo fortius a daemonihus agitari. Quod<br />

illi cognosccutes sacerdotem protinus <strong>ad</strong>vocaverunt, qui cum pcr<br />

beatum Pctruin daeinoncs <strong>ad</strong>jurassct, duo protinus cxierunt. Sc-<br />

(luenti aiilem die <strong>ad</strong> scpulchriiin sancti Petri <strong>ad</strong>ductHS est, <strong>ad</strong><br />

qucm fralcr Guilhelmus Vcrceilensis accedcns coepit dacmoncm iii-<br />

creparc , qui cum , quem uunquam viderat, uomine vocans ait:<br />

fratcr Guilhelme pro tc nunquam cxibo, quia hic noster est ct opera<br />

nostra fecit. Qucm cum iuterrogasset, quo nemiiie vocarctur, ait:<br />

vocor Balcefas. Ycruinlamien cum per hcatum Petrum <strong>ad</strong>juratus<br />

fuisset, ipsum in terra projiciens mox cxivit, ipse autem perfecte<br />

sanus remansit et poenitentiam salutarem accepit.— — — 33. Cum<br />

in Ramis palmaruin, dum <strong>ad</strong>huc vivcrct, Mediolani praedicarct et<br />

ihi ulriusque sexus essct maxima nniltitudo, dixit publice alta vocc:<br />

scio pro ^crlo, qwod hacretici tractant mortem ineain, ila quod pro<br />

mortc raca jain pecunia diita est, scd faciuut, quidquid possunt,<br />

quia magis persequar cos uiortuus quam vivus. Quod vcruin fuisse<br />

raanifestum est. — 34. Apud Florentiam in raonasterio Di-<br />

scipulis s.anctimouialis quaedam in orationc posita ea dic , qua<br />

beatus Pctrus inortem suslinuit , vidit beatam virgineiu in excclso<br />

throno iu gloria rcsidere et duos fratrcs de ordiiic pracdicalorum<br />

in coelum <strong>ad</strong>sceudere ct hinc indc juxta cam collocatos esse. Et<br />

quum inquireret, quinam esscnt , audivit voccm diccntcm sibi: hic ;<br />

cst frater Petrus , qui iii couspectu doniiui taiuquam funius aroma-<br />

tum gloriosus <strong>ad</strong>sceudit. Repertumquc cst pro ccrto , quod eodcm<br />

dic mortcm subiit, qua <strong>dicta</strong> sanclimouialis visionem vidit. Unde i<br />

cum ionga et giavi iiiririiiilalc laboraret, <strong>ad</strong> rogandum bcatuin Pc<br />

truin tota se devotioiic coutulil ct sauitatciu iutcgram mox recepil.<br />

35. Schdlaris quidam cuin de Magalaiia <strong>ad</strong> Montcin<br />

Pessulauuin rcdiret, cx quodain saltu <strong>ad</strong>eo est ruptus iu iiiguiuc,<br />

ut dolorc niinis vexarelur ct iiicedcre iioii valeret. Hic aliquaudo<br />

audiens praedicare , quod quacdam mulicr tcrram sanguinc beali<br />

Petri respcrsam super cancri corrosioncm i^ouciis fucrat liberala,

Cap. LXIV. De sancto Fahiano. 291<br />

dixit: domine Deus de terra ilia nou lialjco , sed qui iili terrae me-<br />

ritis beati Petri tantam dedisti virtutem, potes et isti" dare. Acci-<br />

piens igitur de terra cum signo crucis et invocatione martiris loco<br />

supposuit et statim cujatus fuit. 36. Anno domini MCCLIX<br />

in civitate Apostella fuit quidam vir nomine Benedictus , qui tibias<br />

inflatas liabebat in niodum utrium , ventrem tumentem instar<br />

l)raegnantis , faciem pi-ae nimio tumore liorribilem , totumque cor-<br />

pus inflatum, ita ut nionstrum aliquod videretur. Hic cum a qu<strong>ad</strong>am<br />

matrona vix super baculum se sustentans elemosinam peteret, illa<br />

respondit: raagis fossa, quam alio bono indigercs , sed meo con-<br />

silio acquiesce ac domum fratruni praedicaloruni pergens ac peccata<br />

confitens beati Petri patrocinia invocato. Ille autem cum manc <strong>ad</strong><br />

domum fratrum venisset et ostium ecclesiae dausum esset, secus<br />

portam se posuit el dormivit et ecce quidam reverendus in liabitu<br />

praedicatoruni eidem apparuit et cappa ipsum operiens cum in<br />

ecclesiam introduxit , iile autem evigiians et in ecclesia se esse re-<br />

perit et perfecte sanatum invenit. Quod multis <strong>ad</strong>mirationcm intulit<br />

et stuporem , cura viderent bominem paene mortuum tam subito a<br />

gravi infirmitate fuisse liberatum.<br />

CAP. IXIY. ><br />

De i^ancto Fabiano.<br />

Sanctus Fabianus rexit Romanam ecclesiam multis annis et tan-<br />

dem temporibus Decii passus est. Iste dum eligeretur <strong>ad</strong> pontifi-<br />

cium urbis Romae, spiritus sanctus in specie colunibae mullis vi-<br />

sus est apparuisse. Iste passiones sanctorum , quae neglectae ser-<br />

vantur a notariis , fecit excipi et scribi et raultas basilicas per ci-<br />

miteria sanctorum fabricari fecit, quas et dedicavit. Hic instituit, ut<br />

chrisma vetus cremaretur et novuni onini anno in coena doniini coii-<br />

secraretur. Aliarequire in festo bcati Fabiani ef Spbnsli.Tni ninrtinnn.<br />

I) Hoc rapiit dePSt iii fdit. receiiliorihiis.<br />

19

292 {';ij). I-XV. De saiicto Pliilipjio npostolo.<br />

CAP. IXV. (62.)<br />

]>e isancto Pliilippo apostoio.<br />

Philippus (licitiir os lamp<strong>ad</strong>is vel os mariumn , vcl (lioitiir a<br />

philos, (iiiod est anior, et jper, quod est super , (juasi amator<br />

SHpernorum. Dicitur igitur os lamp<strong>ad</strong>is proptcr suam luculentam<br />

praedicationem , os manuum propter assiduam operationem , amator<br />

snpernorum propter coelestcm conlemplationem.<br />

PhLlippus aposlolus ciim XX annis per Silhiam praedicasset.<br />

a paganis tenetur et <strong>ad</strong> immolandum statiiae Martis ab iisdein com-<br />

pellitur. Tnnc snbito draco (juidani iiigens desub base exivit, (jui<br />

filium pontilicis, (pii inncm niinistrabat, iii sacrilicio interrecit diios-<br />

(jue tribunos, ((uoriim ministri Pliilippiim iii vinclis dctinebant, ex-<br />

stinxit caeterosque <strong>ad</strong>eo sui flatus foelore inlccit, ut omiies mor-<br />

bidi reddereiitur. Dixitipie Philippus: crcdile mihi et statuam istam<br />

confiingite et ,in loco cjus cruccm domiiii <strong>ad</strong>orale, ut iiiiirmi veslri<br />

sanculur ct inortui suscitcntur. At hi, qui cruciabaiitur, clamabant:<br />

tantuin fac, ut sancmur, ct hunc Martcm protiiius coiifringemus.<br />

Tuiic Philippus draconi praecepit, ut in locum desertum desccnde-<br />

ret , ita ut uulli omiiino nocerct, qui statiin recessit ct ulterius non<br />

comparuit. Tuiic Pliili|)pns oinnes sanavit et illis tribus mortuis<br />

vitae benelicium impetravit sicque universis crcdentibus per annum<br />

unum iis <strong>ad</strong>huc pracdicavit et in iis presbileros et djaconos ordi-<br />

nans in Asiam civitatcm llierapolin venit , ibique haeresin Hcbro-<br />

nitarum . qui Chrislum carnem phantasticam assumsisse dogmati-<br />

zabant, exstiuxit. Erant autem ibi duae sacralissimac virgines,<br />

per quas dominus multos <strong>ad</strong> fidem convertit, Philippus autcm ante<br />

VII dies obitus sui episcopos ct presbiteros convocavit iisquedixit:<br />

hos VII dies propter <strong>ad</strong>monitioncm vcstraiu mihi domiiius con-<br />

cessit. Erat autcm aniio LXXXVII. Post hoc inlidclcs ipsum te-<br />

nuerunt et cruci <strong>ad</strong> instar magislri sui, quem pracdicabat, alTixerunt<br />

et sic <strong>ad</strong> dominum migravit ct feliciler vitam complevit. Juxta au-<br />

lcm eum duac filiae ejus , una a dextris ct alia a sinistris sunt<br />

sepultae. De isto Philippo sic dicit Ysidorus in libro dc vita ct<br />

ortu et obilu sanctorum : Philippus (iallus praedicat (ihrislum, bar-<br />

baras gcntes vicinasquc tenebras et tumenti Oceano conjunctas <strong>ad</strong><br />

sciculiae lumcn fideique portum dcducit; demuiu iii llierapoli,

Ciip. LXVI, I)e b<br />

Ile isancta Apollouia.<br />

Cum apud Alexandriam temporibus Uecii impeiatoris immanis<br />

persecutio contra Dei servos sumsisset exordium , quidam Divinus<br />

nomine miser daemonum priucipalia praevenit edula, superstitiosuni<br />

contra ejusdem Christi famulos excitans vulgus , a quo multitudo<br />

iiicensa nihil aliud quam piorum sanguiucm sitiebat. Primo ergo<br />

quosdam religiosos utriusque sexus corripientes alios per cor-<br />

pus membratim fustibus conscisseruiit vultumque ct oculos acutis<br />

calamis terebraales extra civitatem ejecerunt , quosdam vero <strong>ad</strong><br />

vdola producentes <strong>ad</strong>orare cogebant recusantes , imo potius exse-<br />

crantes , vincla pedibus innectentes et per plateas totius civltatis<br />

trahentes foedoque horrendoque supplicii generc disccrpunt. Ergo<br />

erat his temporibus quaedam <strong>ad</strong>miranda virgo longaevae aetatis<br />

nomine Apollonia , castitatis, sobrietatis atque inuiiditiae floribiis<br />

redimita , tanquam columna fortissima ipso spiritu doniini confir-<br />

mata pro fidci suae inerito et virtute a domino perccpta <strong>ad</strong>miranda<br />

angelis et hominibus praebens spectacula. Cuin itaque furens mul-<br />

titudo pcr douios servorum Dei irrucret atqiie crudclitale hostili<br />

cuncta diriperet, rapitur protinus <strong>ad</strong> tribiinal impiorum beata ApoIIo-<br />

iiia simplicitate innocens , virtute fortissima , nihil sane aliud d<br />

J) Deesl Iiaec legeiula iii edilioiiibus rpceiitiorlbus.

294 Cap. LXVr. De saucta Apolioiiia.<br />

ferens quain suae iiitrepidae uienlis constantiam et illaesae con<br />

scientiae puritateni, devotam Deo offeieiis animam et castissimuni<br />

tr<strong>ad</strong>ens persequentibus corpus <strong>ad</strong> poenam. Igitur compreliensa beata<br />

virgine persecutores in ipsani crudeliter saevientes primo ei omnes<br />

dentes ejus excusserunt, deinde congestis lignis rogum ingcntein<br />

exstmxeruut , comminantes se vivam eam incensuros, nisi cum ip-<br />

sis pariter impia profcrret. At illa, «t rogum vidit esse succen-<br />

sum , paululum quidem intra semetipsam dcliberans repentc de<br />

manibus impiorum prorupit atque in ignem, quem minabantur, sponte<br />

prosiliit, ita ut pcrterrerentur etiam ipsi crudelitatis auctorcs. quod<br />

promtior est inventa femiua <strong>ad</strong> morteui , quam persecutor <strong>ad</strong> poe-<br />

iiam. Diversis igitur affectata supplicils : fortissimam martirem<br />

Christi nec incunibentium tormcnta poenarum et saevissiniorum per-<br />

secutorum superarc ffamnia potuit , quia longe ardenlius veritatis<br />

r<strong>ad</strong>iis mens ejus acccnsa fervebat. Undc ncc potuit dc infatigabili<br />

pectore calorcm divinitus infusum corporcus illc et mortaliuni uiini-<br />

stratus manibus ignis excludere. magnuni mirandunique certamen<br />

hujus virginis, quae luiscrantis Dei dispensante gratia arsit, ne ar-<br />

deret et ne ureretur, exusta est, quasi nullis esset ignibus et sup-<br />

pliciis tr<strong>ad</strong>ita. Fuerat quidcm securitas libertatis , sed iiulla ex-<br />

stiterat gloria dimicaiitis. Validissima virgo martir Christi Apollo-<br />

iiia inundi delicias continens, floreuteni muuduiu inentis despectu<br />

calcans et sponso suo Christo placere cupicns felici persevcrantia<br />

in virginali proposito inter cruciamcnta firmissima perstitit: prae-<br />

luinet ergo ct praefulget inter niartires nieritum liujus virginis<br />

lam gloriose et feliciter triumphantis; profccto virilis animus iu hac<br />

femina majus aliquod fccit , quoniam sibi tanto pondcre certaminis<br />

fragilitas non defccit. Oninem quoquc timorem terrenum a se per<br />

amorem coclestem cxpcllcns crucis Christi trophaeum arripuit et<br />

tam contra libidines quam eccc contra universa supplicia tide po-<br />

tius armata quam ferro dimicavit et vicit. Quod ipsc nobis prae-<br />

stare dignctur , qui cum patre ct spiritu sancto vivit et regnat in<br />

saecula saeculorum.

(\'ip. LXVII. De banoto J;icol)0 apostolo. Z^)iy<br />

CAP. IXVH. (63.)<br />

l>e fsancto «facobo apoistolo.<br />

Jacobus siippiantatoi' vel siipplaiitaus festinantcm vel praepai-aiis.<br />

Vel dicitur Jacobus a ia, quod est Deus , et cobar, quod est oiius<br />

vel poudus. Vel Jacobus quasi Jacopus a jaculo et cope , quod<br />

est caesio, quasi caesus jaculis. Dicitur ergo supplantalor niundi<br />

per conteintum , supplantans festinantcm dyabolum , praeparans <strong>ad</strong><br />

omne bouum corpus suum. Malac enim passioiies uobis insunt ex<br />

tribus , sicut dicit Gregorius N^ssenus : ex mala educationc sive<br />

conversatione , ex corporis mala habitudinc , ex vitio ignorantiae.<br />

Curantur autem, ut dicit, ex bona consuctudine, bona exercitatione,<br />

studio doctrinae. Sic beatus Jacobus se curavit et ideo corpus <strong>ad</strong><br />

omne bonum paratum habuit. Dicitur etiam pondus divinum per<br />

gravitatem morum , jaculis caesus per martirium.<br />

1. Jacobus iste apostolus vocatiis est Jacobus Alphci, stilicet<br />

filius , frater domini Jacobus minor et Jacobus justus, Jacobus Al-<br />

phei dicitur non taiitum secundum carnem, sed ctiara secundum no-<br />

minis interpretationem. Alpheus enim interpretatur doctus vcl do-<br />

cumentum tcI lugitivus vcl millesiuius. Dicitur crgo Jacobus AI-<br />

phei, quia fuit doctus per scicntiae inspirationem , d^^cumentura<br />

per aliorum eruditionem ,<br />

fugitivus dc mundo pcr dcspectioneni. ct<br />

millesimus pcr humililatis reputalioncm. Frater quidcm domini di-<br />

citur cx eo , quod similliinus sibi fuisse perhibetur, <strong>ad</strong>co ut pleri-<br />

quc in eoruni spccie fallercntur. Unde cuni Judaci <strong>ad</strong> capienduni<br />

Christum pcrgerciit, ne fortc Jacobum in pcrsona Christi capcrcnt,<br />

a Juda , qui Christura a Jacobo tanquam eoruin familiaris optime<br />

discernebat, signum osculi acccperunt. Hoc etiain testatur Igiiatius<br />

in cpistola <strong>ad</strong> Johanncni evangelistam sic diccus : si licitum est<br />

mihi apud te , <strong>ad</strong> Hierosolimae paitcs volo <strong>ad</strong>scendcrc , ut videam<br />

illiini veuerabilcm Jacobuui, qui cognoininatur justus, queni refcrunt<br />

Christo Jcsu siniillimum facie, vita ct niodo convcrsationis, ac si<br />

ejusdem uteri frater csset gemellus. Quem, dicunt, si vidco, vidco<br />

ct Christura Jesuui sccundum omnia corporis lineamenta. Vcl di-<br />

citur frater domini , quoniam Christus ct Jacobus, sicut a duabus<br />

sororibns dcscenderant , sic a duobus fratribus Joseph ct Cleopha<br />

descendere putabantur. Non enim dicitur fratcr domini, quia fuerit<br />

lilius Joseph sponsi Mariac dc alia uxorc . sicut aliqui volunt di-

296 Cap. LXYII. De sancto Jacobo apostolo.<br />

cere, sed quia eiat filiiis Mariae filiae Clcophac; qui quidcm (jleo<br />

phas fuit frater ipsius Joseph spousi Mariac , licet magister Jo-<br />

haiines Beleth dicat, quia Alphcus, pater ipsius Jacobi , fuit frater<br />

Joscph sponsi Mariae. Quod verum non crcditur. Judaei ergo fra-<br />

tres vocabant, qui se ex utraque parte sanguinis contingebant, vel<br />

dicitur frater douiini propter pracrogativam et exccUentiam sancti-<br />

tatis , ob quam prae cacteris apostolis Hierosoljmis est episcopus<br />

ordinatus. Dicitur etiam Jacobus minor <strong>ad</strong> differentiam Jacobi, lilii<br />

Zebedaci; licet enim Jacobus Zebedaei prior natus sit, fuit tfamcu<br />

vocatione posterior, unde etiam haec consuetudo in plcrisqiie rc-<br />

gionibus observatur, ut ille , qui posterior ijigreditur, niajor vo-<br />

cetur, ct ille , qui prior, minor, licet sit prior aut aetatc major<br />

aut sanctitate dignior. Dicitur ctiam Jacobus justus proptcr meri-<br />

tum exccllentissimae saiictitalis, naui secuiuliim Hieronymum tantae<br />

revcrentiae et sanctilatis in populo exstitit , ut finibriam veslimentj<br />

cjus certatim CHperent tangere. Undc ct de tyus sanclitalc sic scrip<br />

sit Hcgesippus apostolorum vicinus , sicut in ccclesiasticis h^storiis<br />

lcgitur: suscepit, inquil, ecclesiam fratcr douiini Jacobus , qui ab<br />

omnibus nominatus cst justus, ab ipsis teniporlbus doniini perdu-<br />

rans usque <strong>ad</strong> nos. Ilic ex utero matris suae sanctus fuit, vinum<br />

et siceram non bibit, carnes nuiiquam maiiducavit, ferrum in caput<br />

cjus non <strong>ad</strong>sccndlt , oleo non cst unctus , balncis non cst usus,<br />

sindonc, id est vcste linea, .scnipcr indntus. Totiens in oratione<br />

genua flexcrat, ut callos in genibus sicnt in calcaneis videretur<br />

habere. Pro hac inccssabili et summa juslitia appcllatus cst justus<br />

el abba, quod est interpretatum munimcntum populi ct justitia. Hic<br />

solus inter apostolos propter nimiam sanctitatem permittcbatur in-<br />

trare in sancla sanctorum. Haec Hcgcsippus '). Dicitur etiam,<br />

quod primus intcr apostolos missam cclcbravit; nam proptcr ex-<br />

cellentiam suae sanctitatis hunc sibi honorcm apostoli fccerunt, ut<br />

post <strong>ad</strong>sccnsioncm domini primus inter eos missam Hierosolymis<br />

cclcbraret, ctlam aiilcquam cssel episcopus ordinatus, cum ante<br />

cjus ordinationem in actibus dicatur, quod discipuli erant pcrseve-<br />

rantes iu doctrina apostolorum et communicationc fractionis panis,<br />

((uod dc missae cclcbr.ilionc accipilur, vcl fortc ideo primus cele-<br />

brassc dicitur, (piod priuius in pontificalibus eam dixisse pcrhibctur,<br />

sicut et Petrus postmodum primus in Antiochia missam celebravit<br />

1) KJ. Fr. nddit verljji sequenli.i .iiu-rle hiic iiou pevlijicnliii: iioii r|uideiu<br />

ii u s n i 111111 o 1 a l i o 11 i s sed nraliiiiiis.

Cap. LXVII. De sancto Jacobo apostolo. 297<br />

et Marcus iri Alexandria. Hic peipetnae virgiiiitatis exstitit , siciit<br />

testuturHieroii}iniJs in llbro coiitra Joviiiianuiu. lu parasceue auteni<br />

inortuo (lomino, sicut dicit Joseplms ct Hicroiijmus in libro de viris<br />

illustribus, Jacobus votuin vovit , se non comesturum , donec vi-<br />

deret doininum a inortuis surrexisse. In ipsa autem die resurrectio-<br />

nis cum usquc <strong>ad</strong> diem illam Jacobus non gustasset cibum , eidem<br />

dominus apparuit ac iis , qui cuin eo erant, dixit: ponite niensam<br />

et panem. Deinde panein accipiens benedixit et dedit Jacobo justo<br />

dicens: surge, fratermi, comede, quia filius hominis a mortuis<br />

resurrexit. Septimo igitur aniio episcopatus ejus cum <strong>ad</strong> diem<br />

paschae apostoli Hierosolymis convenissent, interrogante eos Jacobo,<br />

quanta per eos fecisset dominus corain populo , referebant. Cuin<br />

ergo VII diebus Jacobus cuiu aliis apostolis in templo praedicassel<br />

coram Caypha et aliquibus Judaeis et jam prope esset, ut bapti-<br />

zari vellent, repentc quidam templum iiigrediciis clamare coepit:<br />

o viri Israelitae, quid facitis? (Jur ab istis iios niagis decipi per<br />

mittitis? In tantum autem populum concitavit, ut apostolos lapidare<br />

vellent. Adscendit autcm hoiuo ille snper gr<strong>ad</strong>um , ubi Jacobus<br />

praedic.ibat el ipsum praecipitavit deorsum et extunc plurimum<br />

claudicavit. Haec autem VII anno post <strong>ad</strong>scensionem domini beatus<br />

Jacobus passus est. In anno autem episcopatus sui XXX, videntes<br />

Judaei, quod Paulum non possent occidere, eo quod Caesarcin<br />

appellasset et Romam niissus fuisset, persecutionis suae tyrannidcm<br />

in Jacobum convcrtcrunt , contra eum occasionem quaereiites, et<br />

siciit praedictus Hegesippus apostolorum contcinporaueus refcrt, se-<br />

cundum quod in hjstoria ecclesiastica invenitur, Judaei <strong>ad</strong> eum<br />

convenerunt dicentes : orainus te, ut revoces populuin, quia ipsc<br />

errat in Jcsu putans , quod ipse sit (ihristus. Precamur ergo, ut<br />

dissu<strong>ad</strong>eas omnibus convenientibus iii die paschae de Jesu, tibi eniiu<br />

obtemperabimus onines et de te tam nos quam populus testimonium<br />

ferimus, quia justus es et personain uullius accipis. Statuerunt<br />

igitur illum super pinnaju templi et voce magna clamantcs dixerunt:<br />

virorum justissime , cui nos omncs obtemperare debemus, quoniam<br />

popnlus errat post Jesum , qui crucitixus est , enuntia nobis . quid<br />

libi videtur. Tunc Jacobus cum ingenti voce respondit: quid me<br />

interrogatis de filio hominis, eccc ipsc sedet in coelis a dextris sum-<br />

_jnae virtutis venturus judicare vivos et mortuos. Haec audieutes chri-<br />

stiani valde gavisi sunt et libentereum audierunt, Pharisaei auteni et<br />

scribae dixerunt : male fecimus tale (estimonium praestarc Jesu, sed

298 Cap. LXVIl. De saucto Jacobo apostolo.<br />

ailsceiulaiuus et praecipiteiims euin deorsuiii , ul caeteri loiieanlur<br />

el ci credere iioii praesumaut . ct siinul voce magna exclama<br />

vcruiit dicentes : o, o et justus crravit. Adscenderunt ergo et<br />

praecipitaverunt euin. Cuin ergo praecipitassent , lapidibus eum<br />

ohruebant dicentes: lapidemus Jacobum justum ; qui dejectus non<br />

soluin mori non potuit , sed conversns ct super genua procumbens<br />

dicebat : rogo , domiiie, dimitte iis, qnia nesciunt, quid faciunl.<br />

Tunc unus ex saccrdotibus , ex filiis Raliab exclamavit: parcite.<br />

quaeso , quid facitis ? pro vobis orat hic justus , quein lapidatis.<br />

Tunc unus ex ipsis perticam fullonis arripiens valido ictu capiil<br />

ejus petiit et cerebrum excussit. Haec Hegesippus ; talique marlirio<br />

migravit <strong>ad</strong> dominum sub Nerone , qui coepit anno domini LVH,<br />

scpultus ibidem prope templum. Cuin autem populus vellet ejus<br />

mortem vindicare et malefactorcs capere et punire, protinus aiifuge-<br />

runt. S. Refert Josephus, quod piopter peccatuin morlis<br />

Jacobi justi factuin est cxcidium in Jorusalem et dispersio Ju<br />

daeorum: sed non sohun ob mortem Jacobi, sed etiam ob mortciii<br />

doinini praecipue destructio ista facta est, secundum quod dominus<br />

dicit: non reliiiquent in te lapidem super lapidem , co quod noii<br />

cognoveris tempus visitalionis tuae. Sed quoniam non vult dominus<br />

mortem peccatoris et ut ipsi excusationem non habereiit , per XL<br />

annos eorum pocnitentiam exspectavit et pcr apostolos, maxime<br />

per Jacobum fratrem domini inter cos continuo ])raedicantem cos<br />

<strong>ad</strong> poenitentiam revocabat , sed cum per <strong>ad</strong>inonitionera cos non<br />

possct revocarc , voluit eos saltcni prodigiis exterrcre, nam in his<br />

XL annis sibi <strong>ad</strong> poenitcntiain datis multa nionstra ct prodigia<br />

(sicut refeit Joscphus) evenerunt. Nam stella pracfulgens gl<strong>ad</strong>io<br />

per omiiia similis visa cst civitati desuper iinmiiierc ac per totuui<br />

aiinum cxitialibus flammis ardcrc. In quodam festo azimoruin hora<br />

noctis iiona taiitus fulgor arain tcmplumque circumdedit, ut omncs<br />

diem clarissimum faclum putarent. In e<strong>ad</strong>em festivitate velula <strong>ad</strong><br />

immolandum <strong>ad</strong>ducta inter ministrorum maiius agnain subito est<br />

cnixa. Post aliquot dies prope solis occasiim visi suiit currus el<br />

qu<strong>ad</strong>rigae in oinni regione per acrem ferri et ariuatorum cohortes<br />

niisccrinubibuset urbes circumdare agminibus improvisis. In alio die<br />

festo. quae pciitccoste appellatur , iioctu saccrdotes tcmplum ingressi<br />

<strong>ad</strong> inlnisteria cx inorc compleiida molus quosdam strepitusque seii-<br />

scrunt ac voccs subitas audierunt dicentes : transcamus ab Iiis se-<br />

dibus. Ante quartum etiani aiinuin belli qiiidam vir nomiiic Jcsus

Cap. LXVII. De s;incto Jacoljo apostolo. 299<br />

Auaiiiae tilius in festo tabeniaculoriim repente claraaie coepit: vox<br />

ab oriente, vox ab occidcnte , vox a IIII ventis , vox super Hiero-<br />

solyniani et super teraplum , vox super sponsos et sponsas , vox<br />

super populum universum. Praedictus ig4tur vir capitur, cacditur,<br />

verberatur , sed ille aliud dicere nequiens quanto plus verberabatur,<br />

tauto fortius clamabat. Ad judicem igitur <strong>ad</strong>ducitur, tormentis di-<br />

ris afficitnr, usque <strong>ad</strong> patefactioneni ossiuni laniatur. Sed ille nec<br />

preces nec lacrjraas effundebat, sed cura quodam ululatu per sin-<br />

gula paene verba e<strong>ad</strong>em proferebat, <strong>ad</strong>dens ctiam hoc: vaeh, vaeh<br />

Hierosolymis. Haec Josephus. Cum autera Judaci nec <strong>ad</strong>monitio-<br />

nibus converterentur nec tantis prodigiis terrerentur, post XL. an-<br />

num dominus Vespasianum ct Titura Jerusalem <strong>ad</strong>duxit , qui ipsam<br />

civitatem funditus destruxerunt. Haec autem fuit causa <strong>ad</strong>ventus<br />

ipsorum in Jerusalem , sicut in qu<strong>ad</strong>am hystoria mvenitur, licel<br />

apocrypha. Vidcns Pylatus, quia Jesum innocentem conderanaverat,<br />

timens offensara Tyberii Caesaris pro se excusando nuntium noraiuc<br />

Albanum <strong>ad</strong> Caesarem destinavit. Eo autera teraporc Vespasianus<br />

monarchiam in Galatia a Tyberio Caesare tenebat ; nuntius igitur<br />

Pylati a ventis coutrariis in Galatiara pellitur et <strong>ad</strong> Vcspasiannm<br />

<strong>ad</strong>dncitnr. Talis autera ibi servabatur consuetudo , ut quicunquc<br />

ibidem naufragium pateretur, rebus et serviluti principis subdcretur.<br />

Quem Vespasianus , quis esset aut unde veniret seu quo tendcret,<br />

requisivit. Cui ille: Hierosolymilauus sum , de partibus illis veni,<br />

Roraam usque tendcbara. Cui Vespasianus : de terra sapientuni ve-<br />

nis, artem nosti medicaminis, mcdicus es, curare me debes. Vcspa-<br />

sianus enira quoddara genus vermium naribus insitura ab infantia<br />

gerebat, unde ct a vcspis Vespasianus dicebatur. Cui *vir ille rc-<br />

spondit: artem medicaminis , doniine , nescio et ideo curare tc noi!<br />

valeo. Cui Vespasianus: nisi me curaveris, raorte niorieris. Cui<br />

ille ait: ille qui caecos illuminavit, daeinones effugavit, raortuos<br />

suscitavit, ille novit, quia artem medendi ignoro. Cui Vespasia-<br />

nus: quis est ille, de quo tanta profaris? Et ille: Jesus^ Nazare-<br />

nus, quem Judaei per invidiara occiderunt, in queni si credideris,<br />

sanitatis gratiara consequeris. Et Vespasianus : credo , quia, quod<br />

mortuos suscitavit, me etiam de infirniitatc hac liberare poterit.<br />

Et haec dicendo vespae de naribns ejus ceciderunt et continuo sa-<br />

nitatcm recepit. Tunc Vespasianus ingenli gaudio repletus ait<br />

certns sura., quia filius Dei fuit, qui nie curare potuit. Petila igi-<br />

tur a Caesare UcentLi Hierosolymain cum nianu armata pergam et<br />

:

300 Cap LXVII, De sancto Jacobo aposiolo.<br />

onines pioditores liiijus et occisores hmditus cvertam. Dixilqiie<br />

Albano iiunlio Pjlati: rebus el vita sanus et incolumis doinum tuain<br />

uiei licentia revertaris. Vespasianus igitur Roniam <strong>ad</strong>iit et dc-<br />

struendi Judaeam et Jerusalem a Tjberio Caesare licentiam impe-<br />

Iravit. Per annos igitur plures cxercitus congregavit, tempore sci-<br />

licet Xeronis imperatoris, cuui Jndaci imperio vebellasscnt. Unde<br />

( secundum chronicas ) non fccit Iioc zclo Cluisti , scd quia a do-<br />

minio recesserat Romanorum. Jcrusalem igitur cum copioso exer-<br />

citii Vespasianus <strong>ad</strong>venit et in die paschae Jerusalera pcr circuitum<br />

potenter obsedit ibiquc infinitam multitudincm, quae <strong>ad</strong> diem festum<br />

convenerat, conclusit. Per aliquod autcin tcm|)us, antequam Vcspa-<br />

sianus Jerusalem <strong>ad</strong>veniret, fidcles, qui ibi erant, a spiritu sancto<br />

<strong>ad</strong>monentur, ut inde rccedant ct in quodain oppido traiis Jordanem,<br />

quod Pella vocatur, secedant, ut ablatis ab urbe sanctis viris coe-<br />

lesti vin<strong>dicta</strong>e fieret locus tam de urbe sacrilega quam dc populo<br />

scclerato. Quandam auteni civitatem Judaeae, nomine Jonnpatam,<br />

in qua Josephus et dux ct prinCeps erat, primo omnium est agrcs-<br />

sus, sed Joscphus cum suis virilitcr rcsistcbat; tandcm videns Jo-<br />

sephus imminerc excidium civitatis assumtis XI Judaeis subterra-<br />

neam domum intravit, ubi qu<strong>ad</strong>riduana fame afflicti Judaci non<br />

consentiente Joscpho malcbant ibidcm mori , quam Vcspasiani se<br />

subjicere servituli, volebantque sc mutuo interficcre et sanguiiicm<br />

suum in sacrificium Deo offerre, et quoiiiam Josephus intcr eos<br />

dignior erat , volcbant cuin primitus occidcrc, ut ejus cffiisionc<br />

sanguinis Deus citius placaretur, vel ( ut in qu<strong>ad</strong>am chronica dici-<br />

tur) idco sc niutuo interficcrc volcbant , nc darcntur iii manibus<br />

Romanorum. At Joscphus vir prudciis ct mori nolcns judicem mor<br />

tis et sacrificii se coiistituit , et quis prior alio occidendus csscl,<br />

iiitcr binos ct biiios sortem mittcrc jussit. Missis igitur sortibus<br />

sors iiunc uiium nunc aliuin morti tr<strong>ad</strong>idit, doncc venluin est <strong>ad</strong><br />

ultimum , cuiu quo Joscphus sortcm missurus fiiit. Tunc Joscphus<br />

liomo strcnuus et agilis gl<strong>ad</strong>iuin illi abstulit ct quid magis eligerct,<br />

vitam scilicct aut mortcni , rcquisivit , et ut sinc dilatione cligeret,<br />

pracccpit; etillc liinens rcspondit: vivcrc noiirccuso, si gratia tui vi-<br />

tam conservare valco. Tunc Josephus iiiii familiari Vespasiani et sibi<br />

etiam familiari latcnlcr loculus cst , cl ut sibi vita donareliir, petiil<br />

(1, quod pctiit, inipclravit. (Iiiin aulem ante Vcspasianum Joscplius<br />

csset <strong>ad</strong>ductus , dixit ci Vcspasianus: mortcm meruisscs , si liiijus<br />

pctitioiiibus libcralus iion csses. Kl Josephus :<br />

si tpiid perperam

C.ip. LXVIf. De sancto JacoI)0 apostolo. 301<br />

acluiii Obt , iii ineliiis cotnniutari polest. Et Vespasianiis : qni victns<br />

pst , qiiid faccre potestV Et Josephiis: aliquiil faceie potero, si<br />

(lictis uieis aures tuas demulsero. Et Vespasianus: coiicedatur, ut<br />

vcrbis tuis inhaercas, et quidquid boni dicturus es, pacifice audiatnr.<br />

Et Josephus: iiuperator Roinanns interiit ct senatus impcratoreni te<br />

fecit. Et Vespasiauus : si propheta es , quare non es vaticinatus<br />

huic civitati , quod uieae .sit subjicienda ditioui. Et Josei^hus : per<br />

XL dies hoc iis praedixi. Interca legati Ronianoruin veniniit, Vespa-<br />

sianuni in imperinm sublimatum asserunt eumquc Roinam deducunt.<br />

Hoc quoque Eusebius in chrouica testatur , quod scilicct Josephus<br />

Vcspasiano praedixit tam de iiuperatoris raorte quam dc sua subli-<br />

raatione. Rcliquit autem Vespasianus Tituni filium suum in obsi-<br />

dione Jerusalem . Titus autem , ut in e<strong>ad</strong>eiu hystoria apocrvpha<br />

legitur, audieus patrem suum in iinperium subliujatum , tanto gau-<br />

dio et exsultatione repletur, quod nervorum contractione ex frigidi-<br />

tate corripitur et altero crure debilitatus paralysi torquetur , Jo-<br />

sephus autcui audieiis Titum paralysi laborare, causam morbi et teiu-<br />

pus inorbi diligenlissime inquirit. Causa nescitur, niorbus igiioratur.<br />

de tempore autein, quoniam audita patris electionc hoc sibi acci-<br />

derit, aperitur. Josephus autem vir providus et sapiens ex paucis<br />

multa conjecit et cx tempore luorbum et causam invenit, sciens,<br />

qnod gaudio et laetitia superabundanti dcbilitatus fuerit. Anim<strong>ad</strong>-<br />

verteus itaque, quia contraria coutrariis curantur, sciens eliam<br />

quia quod amore conquaeritur, dolore frequeiitcr amiltitur, quaerere<br />

coepit, an aliquis esset , qui priucipis iiiimicus obnoxius teneretur.<br />

Et erat ibi servus <strong>ad</strong>eo Tito uiolcstus, ut siue vehcmenti contur-<br />

batione nuliateuus iu eum posset respiccre , nec etiam noiucn ejus<br />

audire ; dixit itaque Tito: si curari desideras, omnes, qui in uieo<br />

comitatu venerint, salvos facias. Cui Titus : quicuiique in tuo co-<br />

mitatu veuerit, securus habeatur et salvus. Tunc Josephus cito<br />

prandium fieri praecepit et mensam suam meusae Titi oppositam<br />

locavit et servuui a dextris suis sedere fecit. Quem Titus respi-<br />

ciens molestia conturbatus infremuit et, qui prius gaudio infrigida-<br />

tus fuerat, accensione furoris incaluit nervosque distendens curatus<br />

fuit. Post hoc Titns et servum in sui graliam et Joscphum in sui<br />

amicitiam rcccpit. Utrum autem hacc hjstoria narranda sit, lecto-<br />

ris judicio relinquatur. Biennio igitur a Tito Jerusalera obsessa<br />

inter caetera mala, quae obsessos graviter perurgebant, tanta fa-<br />

mcs omues tenuit, quod pareutes tiliis et filii parentibus, viri uxo-

302 Cap. LXVIl. De sancto Jacol)0 apostolo.<br />

ribus et uxores viris cibos non tantum e nianibus, sed etiam ex ipsis<br />

(lentibus rapiebant, juvenes etiam aetate fortioi"es velut simuiacra<br />

per viam obcrrando prae fame cxanimes c<strong>ad</strong>ebant; qui mortuos<br />

sepeiiebant, saepe super ipsos mortuos mortni c<strong>ad</strong>ebant, foetorem<br />

itaque c<strong>ad</strong>averum nou ferentes ex pubiico sumtu ipsa sepeiiebant,<br />

sed deiiciente sumtu , vincente c<strong>ad</strong>averum multitudine de muro ca-<br />

davera praecipitabant. At Titus circuiens cum vidisset vailes re-<br />

pielas c<strong>ad</strong>averibus et totam patriam ex eorura foetore corruptara<br />

manus suas cum iacrjmis <strong>ad</strong> coeiura levavit dicens: Deus, tu vides,<br />

quia ego lioc non facio. Tanta cnim ibi faraes erat, quod calcea-<br />

nienta sua et corrigias comedebant. Matrona quaedara insuper ge-<br />

nere et divitiis nobiiis, sicut in lijstoria ecciesiastica legilur, cum<br />

praedones in ejus domura irruentes eara oranibus exspoiiassent nec<br />

sibi uitra, quid coinederet, remansisset, parvuiura lactenteni tenens<br />

in raanibusait: infciicis raatris infeiicior fiii, in beiio, in fame, in di-<br />

reptione, cui tc reservabo ? Veni ergo minc, o minate, esto raatri<br />

cibus, praedonibus scandalura, saecuiis tabula. Et Iiis dictis fiiium<br />

jugulavit et coxit et diraidium comedens partem aiterara occuitavit.<br />

Et ecce confestira praedones odorem carnis coctae senticntes in do-<br />

nium irruunt et, nisi carnem prodat, mortem minantnr. Tunc illa de-<br />

tegens infantis raembra: ecce, inquit, vobis partem optimam re-<br />

servavi. At iilos tantus horror invasit , quod nec loqui potuerunt.<br />

Et ilia: meus , inquit. iilius iiic , nicuni est pcccatum, securi edite.<br />

quia prior ego coracdi , quem genui, noiite fieri aut matrc rcligio-<br />

siores aut feminis raolliores: quodsi vincit vos pietas et horretis,<br />

ego totura comcdam, quod dimidium jam comedi. lili vero trcracn-<br />

tcs et territi disccsserunt. Taudem secundo anno imperii Vespa-<br />

siani Titus Jerusalcra cepit et captara subvertit terapluinque fun-<br />

ditus dcstruxit et, sicut Judaci Christum XXX denariis cmerant, sic<br />

et ipse uno dcnario XXX Judacos vcndidit. Sicut autcm narrat<br />

Josephus, nonaginta septem millia Judaeorum vendita sunt et unde-<br />

cics centcna miiiia fame ct gl<strong>ad</strong>io pericrunt. Lcgitur quoquc. quod<br />

Titus intrans Jcrusaicm qucndam murnra dcnsissinium vidit, ipsum-<br />

que perforari pracccpit, factoque foraniine quendam intus sencm<br />

<strong>ad</strong>spectu et canitie vcncrabiiem invcncrunt , qui requisitus , quis<br />

csset, respondit , sc essc Josepii ab Arimathia civitalc Judacai^<br />

sequc a Judaeis ibidcm ciausum ct rauratuni iuisse, co quod ilhri-<br />

stum scpelissct , <strong>ad</strong>didilquc, quod al) iilo tcmporc usquc nunc coe-<br />

lesti sit cibo paslus el di\ino luminc confortatus. In cvangelio ta-

{'ap. LXVIH. De inventione sanctae criicis. 303<br />

men Nicodemi dicitiir, quod eiim Jiulaei ipsum reclusissent, Chri<br />

stus resurgens eum iiide eripuit ct in Arimathiam duxit. <strong>Pot</strong>est<br />

dici, quod cum eductus a praedicatione Ciiristi non cessarct, a Ju-<br />

daeis iterum est reclusus. iMortuo quoque Vespasiano imperatore<br />

Titus filius ejus eidem in imperio succcssit, qui fuit vir clemeu-<br />

tissimus et mullac liberalitatis tantaeque bonitatis fuit, sicut ait<br />

Eusebius Caesariensis in chronica et testatur Ilieronymus, qirod<br />

dum quodam sero record.atus fuisset, quod illo die nil boni egisset<br />

aut nihil dedisset, ait: o amici diem perdidi. Post longa tempora<br />

quidam Judaei Jerusalem reacdificare volentes. exeuntes primo mane<br />

plurimas cruces de rore invenerunt , quas territi fugientes et se-<br />

cundo mane redeuntes , unusquisque. ut ait Miletus in chronica,<br />

cruces sanguineas vestibus suis insitas invenit. Qui vehementer<br />

tcrriti in fugam iterum versi sunt, sed tertio die reversi vapore<br />

i^nis de terra prodeuntis penitus sunt exusti.<br />

OAP. IIVIII. (64.)<br />

De iiiventione sancfae crncis.<br />

Inventio sanctae crucis dicitur, quia tali die sancta crux in-<br />

venta fuisse refertur. Xam et antea fuit inventa a Seth, filio Adam,<br />

in terrestri par<strong>ad</strong>iso, sicut infra narratur, a Salojnone in Libano,<br />

a regina Saba in Salomonis templo, a Judaeis in aqua piscinae,<br />

hodie ab Helena in morte Calvariae.<br />

Inventio sanctac crucis post annos CC et amplius a resurrectione<br />

domini facta est, legitur enim in evangclio Nicodcmi , quod cum<br />

Adam infirmaretur, Scth filius ejus portas par<strong>ad</strong>isi <strong>ad</strong>iit et oleum<br />

ligni misericordiae , quo corpus patris perungeret et sanitatem re-<br />

ciperet, postulavit. Cui apparens Michael archangelus ait: noli<br />

laborare neque flere pro oleo ligni misericordiae obtinendo.<br />

quia nullatenus illud assequi poteris , nisi quando completi<br />

fuerint quinque millia quingenti anni, licet ab Adam usque <strong>ad</strong><br />

passioneiu Christi anni tantum 'jquinque millia centum nonaginta<br />

novem fluxissc credantur. Legitur quoque alibi , quod angelus<br />

1) Ed. Vr. male legit : M. C. nongenti trigintn ties Pl in antec. post<br />

Isi<strong>ad</strong>dit: transactus et<br />

:

304 Cap. LXVIII. De iiiventione sanctae cnicis.<br />

eidein ramusciilum quciidam obtulil ct jussit, (luod in inoiitc Libani<br />

plantarctur. In (|u<strong>ad</strong>aiu vcro Jijstoria (iraecoruin licct ai^ocrvpha<br />

lcgitur, (juod angclns dc ligno , iii (juo peccavit Adain , cidcin<br />

tr<strong>ad</strong>idit disccns , (luod , quando facerct rructuiu, patcr sanaictur.<br />

Qui rcdiens ct patrem mortuHin invcniens ipsuin rainuin supcr tu-<br />

mulum patris plantavit, qui plantatus in arborcm magnaui crevit ct<br />

Hsque <strong>ad</strong> Salouionis tempoia perduravit. Utrum autem liaec vera<br />

siiit , lectoris judicio rclinqualur, cuni in iiulla chronica vel hjsto-<br />

ria autheiitica haec legiiiitur. Salomon aiitcm arborcm tain pul-<br />

chram considcrans ipsain pracccpit incidi ct in domo saltus locari.<br />

Nusquain tamen, ut ait Johanncs Beleth , locari potcrat nec alicui<br />

loco apta repcriii valcbat, scd luodo aut cxccdcbat loiigiludincm<br />

aut dcfuicbat nimia brcvilate , si quando vcro sccundum loci exi-<br />

gentiam ipsam rationabiliter decurtassent , <strong>ad</strong>co brcvis vidcbatur,<br />

quod oninino incongrua habebatur. Ob hoc indignati artiliccs ip-<br />

sam rcprobavcrunt et supcr qucndam lacum , ut cssct pons trans-<br />

euntibus, projeccrunt. Rcgina autem Saba cum venisset audire sa-<br />

pientiam Salomonis ct pracdictum lacuni transire vellet, vidit iii<br />

spiritu, quod salvator mundi in ligiio suspciidcndus fuerat, et idco<br />

supcr illud lignum transire uoluit , sed ipsiiin protinus <strong>ad</strong>oravit.<br />

In hystoria tainen scholastica legitur, quod praedictum lignum<br />

regina Saba in domo saltus vidit , cumque <strong>ad</strong> doinum suain rc-<br />

diisset, intimavit Salomoni, quod in illo ligno quidam suspcndcndus<br />

esset, pcr cujus mortein Judacoruui rcgnuni deleri dcbcret. Salo-<br />

mon igitur praediclum lignuin inde sustulit el in profuiulissimis<br />

terrae visceribus illud dcnicrgi fccit. Postca probatiia piscina ibi-<br />

dem facta est, ubi Natmci hoslias ablucbant, ct non solum ex dc-<br />

scensu angeli, scd ctiam cx virtute ipsius ligni tr<strong>ad</strong>itur ibi fieri<br />

ct aquac commotioncm ct inlirmorum curationcm. Appropinquanlc<br />

vcro passione Christi praedictuin lignuin supcrnatassc pcrhibctur.<br />

Cum autcra illud Judaci vidissent, ipsuni acceperunt ct crucem do-<br />

miiio paiaverunt, ipsa autcm cnix Christi cx quatuor gcncribus<br />

lignorum fuissc pcrhibclur, scilicct palmac , c.vprcssi , olivae ct<br />

cedri. Unde vcrsus: Ligna crucis palina, ccdrus, c;^prcssus, oliva.<br />

In crucc eniin fuit hacc qu<strong>ad</strong>ruplcx dllTcrciilia lignorum , scilicct<br />

ligiium crcctuin , lignum transvcrsum , tabula supposila et Innicns,<br />

cui crux eral infixa , vcl secundum Gregoriuin Turonensem tabula<br />

transvcrsa, quac fuit sub pcdibus («lirisli, uiidc quodlibcH Iiorum<br />

potuit essc alicujus piacdiclorum lignorum. Haiic difrcrciiliain ligiioruni

Cap, LXVIH. De inventione sanctae crucls, 305<br />

videtiir apostolus innuerc, cura dicit: ut possitis coinprehendcre<br />

cnm oninibus sanctis , quae sit longitudo , latitudo , sublimitas et<br />

profundum. Quae verba ibideni doctor egregius sic exponit: crucem,<br />

inquit, doniini, cujus latitudo dicitur in transverso ligno , quo ex-<br />

tenduntur manus, longitudo a terra usque <strong>ad</strong> ipsam latitudinem,<br />

quo a raanibus infra totura corpus affigitur, altitudo a latitudine<br />

usque sursura , cui <strong>ad</strong>haeret caput, profundura vero , quod terrae<br />

infixiim absconditur. Quo signo crucis omnis actio humana et chri-<br />

stiana describitur, bene operari in Christo et ei perseveranter in-<br />

haerere, sperare coelestia, sacranienta non profanare. Istud lignum<br />

crucis pretiosum per annos CC et ultra sub terra latuit, sed ab<br />

Helena, matre Constantini imperatoris, hoc niodo repertum fuit. Tn<br />

temj)ore illo congregata est juxta Danubiuni fluvium mullitudo in-<br />

numerabilis barbarornm, volens fluviura transire et omnes regiones<br />

usque <strong>ad</strong> occidentera suo dominio subjugare. Quod ubi Constan-<br />

tiuus imperator comperit, castra movit et contra Dauubiuni se cuni<br />

suo exercitu collocavit, at barbarorum crescente multitudine et jam<br />

fluvium transcunte Constantinus nimio terrore concutitur videns,<br />

quod essent die crastino cuni eo proelium commissuri. Sequenti<br />

igilur noctc ab angelo excitatur et, ut sursum respiciat, <strong>ad</strong>monetur.<br />

Qui in coelura <strong>ad</strong>spiciens vidit signura crucis ex clarissimo luniinc<br />

factum litteris aureis hunc titulum habens scriptum: in hoc signo<br />

vinces. Qui coelesti visione confortatus similitudinera crucis fecit<br />

et ipsam ante suum exercitura ferri jussit irruensque in hostes ip-<br />

sos in fugara vcrtit et multitudinera maxiraara intcrfecit. Tunc<br />

Constantinus omncs tempiorum pontifices convocavit et cujus Dci<br />

hoc signum esset, diligentius inquisivit. Quibus se nescire dicen-<br />

tibus quidam chrisliani <strong>ad</strong>venerunt et ei sanctae crucis mystcrium<br />

et fidera trinitatis plenius narraverunt. Qui in Christum perfecte<br />

tunc credidit et ab Eusebio papa vel, secundura quosdam libros, a<br />

Caesariensi episcopo sacrum baptisma suscepit. Sed in hac hjsto-<br />

ria multa ponuntur , quibus contr<strong>ad</strong>icit hystoria tripartita et ecdc-<br />

siastica et vita sancti Silvestri et gesta pontificura Romanorum.<br />

Secundum quosdara non fuit iste Constantinus imperator, qui a<br />

beato Silvestro papa fuit baptizatus et <strong>ad</strong> fidera conversus , sicut<br />

aliquae hjstoriae videntur innuere , sed fuit Constantinus pater ip-<br />

sius Constantini , sicut iii aliquibus hjstoriis invenitur. Ille enira<br />

Constantinus alio modo <strong>ad</strong> fidera venit, sicut in hjstoria sancti<br />

Silvestri legitur , nec ab Eusebio , sed a Silvestro baptizatus fuisse<br />

20

3(K5 Cap. LXVIU. De iuventione sanctae crucis,<br />

narralur.<br />

Mortuo tainen ipso Constantino Constanlinus mcmor vtcto<br />

riac patris, quam virtutc sanctac crucis liabucr.at, Hclenam matrem<br />

suam Hicrosol^miim pro ipsa cruce inveuicnda transraisit , sicut in-<br />

ferius est notatum. Hystoria taraen ecdcsiastica hanc victoriam<br />

aliter factam narrat. Ait enim, quod, cura Maxentius Romanum im-<br />

pcrium Invasisset , ConstantinHS impcralor juxta pontem ')All)inum<br />

cum Maxentio conflicturus <strong>ad</strong>venit. Cum igltur auxius multum cssct<br />

ot pro sibi raittendo auxilio <strong>ad</strong> coeluni oculos crebro levaret, vidit<br />

per sopOTcra <strong>ad</strong> oricntis partcni in coclo signum fulgore igneo ru-<br />

tilare angelosque <strong>ad</strong>stare et sibi dicere: Constantiiie, iu hoc viu-<br />

ces. Et, ut dicitur in hjstoria tripartita, dum Constantinus , quid<br />

hoc esset, uiiraretur, Christus noctc supervcniente eidcra apparuit cum<br />

signo, quod vidit in coclo, jussitque ut fieret ejus signi figuratio,<br />

quod forct auxilium in congressibus proeliorura. Tunc Constantinus<br />

laetus redditus et de victoria jani securus signuni crucis , quod :n<br />

coelo viderat, In sua fronte dcsignat, vexilla militaria in signacu-<br />

luin crucis transformat et in manu dextra <strong>aurea</strong>m crucem portat.<br />

Post lioc dominum exoravit, ne dcxterara suara, quara signo crucis<br />

munierat, salutari cruore Romani sanguiuis crueutari vel maculari<br />

pcrmitteret , sed sine sangumis effusione victoriam sibi dc tjranno<br />

praestaret. Maxentius autem jussit , navibus <strong>ad</strong> dccipulaiu coni-<br />

positis, fluviura steriii et suppositis pontibus -) exaequari. Cum jam<br />

autem Constantinus <strong>ad</strong> fluvium appropinquaret, Maxentius in occur-<br />

sum cura paucis vclocius ei pergit jubcns , ut caeteri subsequaiitur,<br />

suiquc oblitus opcris pontcui cum paucis conscendit et decipula,<br />

qua Constantinum decipere Yolebat, est deccptus et in lluvii pro-<br />

fundum demcrsus, Constantiiius vero ab omnibus unanirailer est<br />

susccptus et, sicut Icgitur in qu<strong>ad</strong>aiu chronica salis authcntica, Con-<br />

stantinus timc pcrfcctc non credidit nec luiic sacruin baptisina sus-<br />

ccpit, sed aliquanto tcmporis interjecto visioncm illam Pctri ct<br />

Pauli vidit ct sacro baptisniate per Silvcstrum papain rcnatus et a<br />

lcpra inundatus iii Christuin deinceps perfccte credldit ct sic ina-<br />

trciu suain Helenam Hierosoljinam misit , ut cruccin doiuini requi-<br />

reret. Ambrosius tamen i\i epistola dc obitu Theodosii et hjstoria<br />

tripartila dicunt , quod in uitimis constitulus baptisma susccpi!,<br />

baplisraum diffcrens, ut possct iu Jordanis flumine baptizari. lloc<br />

idem dicit Hieronjmus in chrouica. Cerlum cst autcin , quod sub<br />

1) Ed. l'r, in Albinnui, 2) Recent. Ies

Cap, LXVIII. De inventione sauctae crucis. 307<br />

Silvestro papa chrlstlanus effectus est, utrum autem baptismum distu-<br />

lit, in dubium vertitur, unde de illa legenda sancti Silvestri quo<br />

<strong>ad</strong> plura similiter dubitatur. Haec igilur hystoria de inventione<br />

sauctae crucis, quae iu ecclesiasticis hjstoriis ijivenitur, cui etiara<br />

consonant chronicae, videtur esse magis authentica quam illa, quae<br />

per ecciesias recitatur, Constat euim multa ibidem esse, quae non<br />

cousonaut veritati, nisi forte quis vcllet dicere, ut superius dietiim<br />

est, quod non fuit Constautiuus, sed Constautinus pater ejus ; quod<br />

tamen multum autheuticum non videtur, licet in quibusdam ultra-<br />

marinis hystoriis sic legatur. Cum autem Helena Jerusalcm <strong>ad</strong>ve-<br />

nisset, omnes Judaeorum sapientcs, qui per totam regionera reperti<br />

suut, <strong>ad</strong> se congregari praecepit. Hacc autem Helena prius sta-<br />

bularia fuerat, sed propter ejus pulchritudinem Constautinus cam<br />

sibi convinxit, secundum quod dicit Ambrosius in haec verba:<br />

stabulariam hanc fuisse asserunt, sed conjuucta est Coustantino<br />

seniori, qui postea regnum <strong>ad</strong>eptus est: bona stabularia, quae tam<br />

diligenter praesepe domini requisivit, bona stabularia, quae illum<br />

stabularium non ignoravit, qui vulnera curavit a latronibus vubie-<br />

rati, bona stabularia, quae maluit omnia aestimare stercora, ut<br />

Christum lucrifaceret: ideo illam Christus de slercore levavit <strong>ad</strong><br />

regnum. Hacc autem Ambrosius. Alii vero asserunt et in qu<strong>ad</strong>am<br />

chronica satis authentica legitur, quod ipsa Helena fuit filia ^)CIo-<br />

hclis regis Britonum , quam Constantiuus in Britanniam veuiens,<br />

cum essct unica patri suo, duxit uxorem, unde insula post murtem<br />

Clohclis sibi devenit. Hoc et ipsi Britones attestantur, licet alibi<br />

legatur, quod fuerit Trevirensis. Judaei igitur uimium formidantes<br />

dicebant <strong>ad</strong> Lnvicem: quare putatis, quod regina nos <strong>ad</strong> se faciat<br />

convocari? Unus autem ex iis nomine Judas dixit: scio enim, quia<br />

vult a nobis discei-e, ubinam sit lignum crucis, in quo Christus<br />

crucifixus fuit. Videte ergo, ne aliquis sibi confiteri praesumat,<br />

=)si non autem, certissime sciatis, quod lex nostra evacuabitur et<br />

paternae tr<strong>ad</strong>itioncs funditus destruentur. Zachaeus enim avus<br />

mcus praenuntiavit patri meo Sjmoni et pater moriens dixit mihi:<br />

vide , fili , quando inquiretur crux Christi , illam manifesta , ante-<br />

quam aliqua patiaris tormenta: nusquam euim extunc gens Judaeorum<br />

regaabit, sed illi, qui crucifixum <strong>ad</strong>orant, quia ipse Christus filius<br />

Dei erat. Cui ergo dixi : pater mi, si vere patres nostri Jesum Christum<br />

l) Alii legunt CLocIi. 2) Sic lesendum, <strong>vulgo</strong> sin.<br />

20 *

308 Cap. LXVIII. De inventlone sanctae crucis.<br />

esse Dei filiiitu cognoverunt, cur ipsum crucis patibulo affixerunt'^<br />

Et rcspondit: novit dominus, quia nunqnam in consilio corum ex-<br />

stiti, sed iis saepius contr<strong>ad</strong>ixi; quia vero ipse Pliarisaeorum vitia<br />

exprobrabat, ipsum crucifigi fecerunt. Ipse vero die tertia re-<br />

surrcxit et coelos discipulis videntibus penetravit. lu quem Stephanus<br />

frater uieus credidit, quem Judaeorum vesania lapidavit. Vidc ergo,<br />

fili, ne ipsum vel discipulos ejus audeas blasphemare. Non videtur<br />

autem multum probabile, quod patcr istius Judaei tempore passio-<br />

nis Christi esse potuerit, cum a passione Christi usquc <strong>ad</strong> Helenam,<br />

sub qua Judas fuit , fluxerint plus quam ducenti septuagiuta anni,<br />

nisi forte diceretur, quod tunc homines plus quam modo vivcbant.<br />

Dixerunt ergo Judaei <strong>ad</strong> Judam: nos talia nunquam audivimus.<br />

vcrumtameu si de hoc regina quacsieril, vide nc hoc sibi aliqua-<br />

tenus confitearis. Cum crgo illi ante reginam stetissent ct illa eos<br />

interrogasset Se loco , ubi fuerit dominus crucifixus , et ipsi locum<br />

nullatenus indicare vellent , jussit eos omnes igne crcmari. At illi<br />

omnes timentes tr<strong>ad</strong>idcrnnt Judam dicentcs : hic , domina, justi et<br />

prophetae filius optimc novit legem et tibi omnia, quae quaesicris,<br />

ab co indicabit. Tunc illa omnes dimittens tcnuit Judam solum.<br />

cui dixit: mors et vita tibi proposita sunt, quid malueris, elige.<br />

Ostende igitur mihi locum, qui Golgatha dicitur, ubi fuit dominus<br />

crucifixus, Ht crucem cjus invcnirc possiui. Respondit Judas: quo-<br />

niodo locum scirc valeam, cum ducenti anni jam et amplius fluxe-<br />

rint, et ncquaquam illo tcmpore natus essem. Cui rcgina: per<br />

crucifixum fame te perimam , nisi mihi dixeris veritatem. Ipsum<br />

igitur in puteum siccum jussit projici et ibidem famis molestia cru-<br />

ciari. Cum ergo ibidem VI diebus sine cibo mansisset , die sep-<br />

timo cxtrahi petiit et crucem se indicalurum promisit. Cum ergo<br />

extractus <strong>ad</strong> locum venissct et ibidcm orasset, locus subito coni-<br />

niovctur ct fumus aromatum niiri odoris scntitur , ita ut miratus<br />

Judas ambabus maiiibus plauderet et diccret: in veritate, Christe,<br />

tu es salvator mundi. Erat autem in loco illo, sicut in ecclesiasti-<br />

cis hjstoriis logilur, templum Vcneris , quod Il<strong>ad</strong>rianus imperator<br />

ibidcm construxcrat , ut , si quis christianorum in loco illo <strong>ad</strong>orare<br />

voluisset, videretur Vencrem <strong>ad</strong>orare , et ob hoc inrrcqucns ct<br />

paene oblivioni datus fuerat locus ; regina autem templum funditus<br />

fecit destrni et locum inarari. Post hoc Judas praecingciis se ^i<br />

rililrr fodcre coepit et XX passns fodicns trcs cruccs alisconditas<br />

repcrit , quas <strong>ad</strong> rcginam prolinus deportavit. Cum autem crutem

Cap. LXVIII. De inventlone sanctae crucis, 309<br />

Christi ab illis latromim nescircnt discernere, eas in medio civitatis<br />

posuerant ibidcm gloriam doniini praestolantes et ecce cum circa<br />

horam nonam {(iiidani jiivenis mortuus deferretur, Judas fcretnim<br />

tcnuit et priraam et secundam crucem super corpus defimcti appo-<br />

suit, sed nequaquam ilie surrexit, appouens autem tertiam protinus<br />

rcdiit defiinctus <strong>ad</strong> vitam. In hjstoriis autem ecclesiasticis legitur,<br />

qiiod cum quacdam mulier primaria civitatis semiviva jaceret, Ma-<br />

carius episcopus Hierosolyniitanus primara et secundam crncem <strong>ad</strong>-<br />

hibnit, sed nihil profecit, tertiam vero apposuit et mulier apertis<br />

oculis protinus sanata surrexit. Ambrosius vero dicit, quod dis-<br />

crevit ipsam crucem dumini pcr titulum, qucm posuerat Pylatus,<br />

quem titulum ibidem invenit et Ivgit. Dvabolus autem in acre voci-<br />

ferabatur diccns . o Juda, quid hoc fecisti? Judae mco contiaria<br />

operatus es : nam ille me su<strong>ad</strong>ente fecit proditionem et tu mc re-<br />

nuente Jesu invenisti crucem : ^)pcr illum multoruni Iucratus suni<br />

animas, per te perdere videor jani lucralas: pcr ilhim rcgnabam in<br />

populo , per te jara expellar a regno ; verumtamen tibi vicem rc-<br />

pcndam et contra te regem alium suscitabo, qui fidem descrens<br />

crucifixi cum tormcntis tc negarc faciet crucifixum. Quod quidem<br />

de Juliano apostata dictum vidctur, qui Judam episcopnm Hieroso-<br />

lymis factum multis tormcntis affecit et inartirem Christi fecit. Au-<br />

diens Judas vociferantcm dyaboluin nihil extimuit, sed constanter<br />

dyabolo nialedixit dicens: Christus te damnct in abyssuin ignis ae-<br />

terni. Post hoc Judas baptizatur, Quiriacus appcllatur et Hieroso-<br />

lyinorum defuncto episcopo ibidem in episcopum oidinatur. Venini<br />

cum beata Helena clavos domini non haberet, rogavit episcopum<br />

Quiriacum, ut <strong>ad</strong> locum pergeret et clavos domini quaereret. Qui<br />

cura veiiisset et <strong>ad</strong> dominum preces fudisse*, continuo velut tXurum<br />

clavi fnlgentes in terra apparuerunt, quos ille accipions reginac de-<br />

lulit: illa autem genua figens in terra et caput inclinans eos cum<br />

multa reverentia <strong>ad</strong>oravit. Crucis ergo partera Helena detulit filio,<br />

partem vero thecis argenteis conditam reliquit in loco, clavos vero,<br />

quibus dominicum corpus fuerat affixum , portat <strong>ad</strong> filium , ex qui-<br />

bus , ut Eusebius Caesariensis refert, frcnos, quibus uterctur <strong>ad</strong><br />

bellum, composuit et ex aliis galcam suain armavit. Nonnulli au-<br />

tem asserunt, ut Gregorius Tnronensis, clavos quatuor in doininico<br />

corpore fuisse, ex quibus Helena duos in freno iraperatoris posuit,<br />

l) Verba : per<br />

— luoains oiniltit Ed, Fr.

310 Cap. LXVIII. De iuveutione sanctae crucis.<br />

tertiura in imagine Constantini , qul Roinao supereminet urbl , loca-<br />

vit et quartum in mare Adriaticuni, quod usque tunc fuerat navi-<br />

ganlium vorago, projecit, praccipicns hoc festum de inventione<br />

sanctae crucis singulis annis sollcniniter celebrari. Ambrosius vero<br />

sic ait: quaesivit Helena clavos domini et invcnit et dc uno frenos<br />

fieri praeccpit, dc altcro dy<strong>ad</strong>enia intexuit: recte clavus in capite,<br />

corona in vertice et iu manu habena , ut sensus praeemlneat, fides<br />

laceat, potestas regat. Sanctuni autera Quiriacum episcopum Ju-<br />

lianus apostata poslmodum interfecit cx eo , quod sanctani crucem<br />

Invenit, cum ubiquc signum crucis dostruere niteretur. Cum cnim<br />

contra Persas pergeret , coepit Quiriacum invitare <strong>ad</strong> sacrificiura<br />

ydolorum : quod cura ille rcnueret, dextrara sibi abscidi fecit diccns<br />

hac manu multas epistolas scripsit , quibus multos a ')Dcorura<br />

sacrificiis revocavit. Cui dixit Quiriacus: multum mihi, -)canis in-<br />

sensate, profuisti , quia priusquara in Christura credercra, saepius<br />

<strong>ad</strong> synagogas Judaeorum suribcbam cpistolas, ut nullus in Christura<br />

crederet, et ecce nunc scandalum mei corporis abscidisli. Tunc Ju-<br />

lianus plurabum fecit liquari et in os ejus infundi, dcinde lectura<br />

ferrcura afFcrri ct in eo Quiriacuni extcndi et dcsuper carboncs,<br />

sal et <strong>ad</strong>ipera spargi. Scd cum Quiriacus immobilis permaneret,<br />

dixit ei Julianus: si non vis sacrificare Diis, saltem dic te Chri-<br />

stianum non esse. Quivcum exsecrans rccusaret , jussit altara fo-<br />

vcam fieri et serpentes venenatos ibidcra poni et Quiriacum in can-<br />

dem jactari, sed tamen serpentes continuo mortui sunt. Jussitque<br />

Julianus Quiriacum in caldariam oleo ferventissimo plenara niitti,<br />

qui dura se signans sponte intrarc vellct, rogavit dominum, ut eura<br />

itcrum de martirii lavacro baptizarct ; iratus Julianus jussit pcctus<br />

ejus gl<strong>ad</strong>io perforari ^et sic in doniino consummari promeruit-<br />

Quanta autem sit virtus crucis, in illo fidcli notario patet, quera<br />

quidara magus decepit et <strong>ad</strong> quendam locura, in queni dacmones<br />

<strong>ad</strong>vocaverat, duxit promittens ei, quod multis diviliis abundaret, et<br />

ccce vidil quendam magnum Acthiopem super excelsuiu thronum<br />

sedcntem et iu circuitu ejus alios Acthiopes circa eura cuni lanccis<br />

et fustibus stantes; tunc ille magura praedictum interrogavit diccns:<br />

quis est istc puer ? Et illc: doniine, servus noster cst. Cui dae-<br />

mon: si vis me <strong>ad</strong>orare ct servus nieus csso et Clirisluin tunin ne-<br />

garc, faciam tc sedere in dextera mea. IIIc autcm signum crucis<br />

J) Ed. Tr. lcgil Judneorum. 2) Ed. Tr. loco vocfibuli canis lcglt: i n<br />

caiisis.<br />

:

Cap. LXIX. De sancto Johanne ante portani latiuam. 811<br />

niox ctlidit et S8 Christi salvatoris seryum iiberc esse exclamavlt,<br />

stalimque nt edidit signum cracis , omnis illa daemouum raultitudo<br />

evaauit. Post lioc cum qa<strong>ad</strong>am vice tempiura sanctae Sophiae prac-<br />

dictus notarius cum domino suo intrasset et ante salvatoris iraagi-<br />

nem ambo starent, vidit dominus suus , quod prae<strong>dicta</strong> iniago su-<br />

per notarium oculos fixos haberet et ipsum attentc respiceret. Quod<br />

vidcns dictus dominus et <strong>ad</strong>mirans juvenem ex parte dextera stare<br />

fecit viditque , quod imago in illam iterum partem oculos volvisset<br />

et super notarium fixos haberet, rursumque fecit ipsum irc ex parte<br />

sinisira et ecce iterum imago oculos volvit et notarium ut prius<br />

respiccre coepit. Tunc <strong>ad</strong>juratns a domino, ut sibi diceret, quid<br />

apud Deuui meruisset, proptcr quod sic eum imago respicerct,<br />

dixit, se nullius boni conscium esse, nisi quod eum coram dyabolo<br />

negare noluisset.<br />

CAP. lin. (65.)<br />

De sancto Jolianne anteportamlatinam.<br />

Johannes apostolus et eyangelista dum Ephcsi pracdicarct, a<br />

proconsule capitur ct ut diis immolet, invitatur. Qui dum rcnueret,<br />

in carcerem mittitur et <strong>ad</strong> Domitianum irapcratoreni epistola niitti-<br />

tur, in qua magnus sacrilegus et Dcorum contcmtor ct crucifixi<br />

cultor nominatur. Jussu igitur Domitiani Romam dcducitur et de-<br />

ducto omnes capilli pro derisione a capite praescinduntur ac ante<br />

portam urbis, quae latina dicilur, in dolcura fcrventis olei igne de-<br />

subter candente mitti jubetur, nulluin tamen ibidem dolorem sensit,<br />

scd penitus illaesus exivit. In illo igitur loco ecclcsia a cbristia-<br />

nis fabricatur ct dies illa taniquara dics sui marlirii soleninizatur.<br />

Cum ergo nec sic a praedicatione Christi cessaret, jussu Doniitiani<br />

in Pathmos insulam relegatur ncc taraen imperatoBcs Roraani aposto-<br />

los perscquebantur , quia Christum pracdicabant , cura ipsi nullum<br />

Deum respuerent, sed quia ipsum sine scnatus auctoritate dcifica-<br />

tum ajebant, quod ipsi de nemine ficri prohibuerunt. Unde lcgitur<br />

in hystoria ecclesiastica, quod, cura Pjlatus qu<strong>ad</strong>am vice <strong>ad</strong> Ty-<br />

berium epistolas dc Christo misisset et ipse Tjberius cjus fidera a<br />

Romanis recipi asscnlirct, senatus omnino rcspuit ex co, quod non<br />

sui auctoritate Deus vocalus fuit, Alia causa est, quae legilur in

312 Cap. LXX. De letania luajori et miuori,<br />

qu<strong>ad</strong>am chronica, cx eo quod Roinanis prius non apparuerat. Alia<br />

causa est vero , quod ouuiium Dcorum cultum , cui Romani inser-<br />

viebant, evacuabat. Alia causa est ex eo , quod mundi despectum<br />

praedicabat et Romani avari et ambitiosi erant. Christus etiam<br />

hoc fieri non pcrmisit, ne hoc humanae potentiae <strong>ad</strong>scriberetur,<br />

Alia causa secundum magistrum Johaniiem Beletli, quare imperatores<br />

et senatus Chrislum et apostolos persequebantur , erat, quia vide-<br />

batur iis Deus nimis superbus et invidus , eo quod coiisortem ha-<br />

bere non dignaretur, Aiia causa est , quam Orosius refcrt , quia<br />

senatus indigne tulit , quod P;ylatus <strong>ad</strong> Tjberium et non <strong>ad</strong> sena-<br />

tum de Christi miraculis littcras destinavit, et ideo cjus consecra-<br />

tionem inter Deos (icri noluit, uiule iratus Tjberius multos de se-<br />

iiatoribus occidit et quosdam exsilio damnavit. Mater autem ipsius<br />

Johannis audiens hlium Romae detiiieri, matenia compassione per-<br />

niota Romam <strong>ad</strong> eum visitanduin accessit , sed dum vcnisset et<br />

ipsum in exsilium rclegatum audisset iiidcque rediret , in Canipania<br />

civitate Nerulana') nii^ravit <strong>ad</strong> Chrislum. Cujus corpus in quodam<br />

specu sepultum multo tempore jacuit, sed poslmodum a lilio suo<br />

Jacobo rcvelatuin fuit: quod quidem multo odore redolens ac niira-<br />

culis multis rcfulgens <strong>ad</strong> prac<strong>dicta</strong>iu civitatem cum mullo honore<br />

translatum est.<br />

CAP. in. (66.)<br />

I>e letania majori ct iniiiori-).<br />

Letaniae in anno bis fiunt, scilicet in festo sancli Marci, quac<br />

dicitur lelaiiia inajor, et tribus dicbus anle <strong>ad</strong>scensionein doinini,<br />

quae dicitur lctania ininor , et intcrpretatur lctania supplicationciu<br />

vel rogationem. Prima igituv letania tripliciter vocatur, priino lc-<br />

tania niajor, secundo dicitur processio septiforinis , tertio dicitur<br />

cruccs nigiiic. Dicitur aulciu letania inajor propter trcs causas,<br />

scilicet rationc illius, a quo instituta cst, scilicet a magno Grcgo-<br />

rio papa; ratione loci , in quo inslituta est, quia Romae , quae cst<br />

domina et caput niundi ex eo , quod ibi cst corpus principis apo-<br />

stulorum et apostolica sedcs; ratione causac, pro qua inslituta cst.<br />

1) «ec. leguiit vet ul nna. 2) Itn Eil. Fr. liliilum exliibet, iccdil. td.<br />

olTLTiii.t: de letaniit.

Cap. LXX. De letania inajori et raiuori. 313<br />

qiiia pro magao et gravissiino morbo. Romani enim cum in qua-<br />

dragesiraa continenter vixissent et in pasclia corpus domini recipe-<br />

rent, postmodum comissationiljus, ludis ct luxuriae freiia laxabant,<br />

ideoque Deus provocatus pesteni maximam in eos misit, quam in-<br />

gninariam vocant, id est aposteraa sive inflaturam in inguinc. Tani<br />

saeva autem illa pestis fuit, ut homines in via, in mensa, in lu-<br />

dis , in colloquiis subito morerentur, ita quod , cum aliquis, ut di-<br />

citur, sternutabat, saepe cum ipsa sternutatione spiritum cxhalabat.<br />

Unde, cum aliquis aliquem sternutantem audiebat, slatim accurrens<br />

Deus te <strong>ad</strong>juvct, acclamabat, et abinde, ut dicunt, <strong>ad</strong>liuc Iiaec con-<br />

suetudo servatur, ut, cuin aliquem sternutantem audimus, Deus te<br />

<strong>ad</strong>juvet, acclamemus. Rursus , ut fertur , cuiu aliquis oscitabat,<br />

frequenter continuo et subito spiritum emittcbat. Uiide cuni aliquis<br />

se velle oscitare sentiebat, continuo signum crucis sibi impriuicre<br />

festinabat, ct haec consuetudo siinilitcr usque niodo scrvatur. Haec<br />

autem pestis qualitcr ortuiu Iiabuerit, in vita sancti Gregorii repe-<br />

ritur. Secundo dicitur proccssio septiforniis ex eo , quod beatus<br />

Gregorius processiones , quas tunc faciebat, per scpterii ordines<br />

dlsponebat: nain in primo ordine crat omnis clerus , in secundo<br />

omues raonachi et religiosi , in tertio sanctimoniales , in quarto<br />

omncs infantes , iu quinlo oinnes layci, in scxto omnes viduae ct<br />

continentes , in seplimo omucs >)coiijugati. Scd quod, raodo noii<br />

possumus in numeio personarum , supplemus in numeio lelaniarum,<br />

quia scpties dici dcbeut , antequam iiisigiiia deponantur. Tertio<br />

dicuntur cruces nigrae, quoniani in signum moeroris cx taiita strage<br />

horainum et in signum poenitenliae homines nigris vestibus iiidue-<br />

bantur,' et forte propter eandciu causain cruces ct altaria sacris<br />

cilicinis velabant. Homines etiam fideles vestes pocnitentiales de-<br />

bent assumere. Alia autem dicitur letania niinor, quae fit tribus<br />

diebus ante <strong>ad</strong>scensionem , quain beatus Mainmertus episcopus<br />

Viennensis tempore Leonis imperatoris, qui coepit anno domini<br />

CCCCLVIII ante institutionem primae instituit , quae dicitur lctania<br />

niinor , rogationes et processio. Dicitur autem letauia niiiior <strong>ad</strong><br />

dilTcrentiam primae, quia scilicet instituta est a minori episcopo in<br />

rainori loco et pro minori morbo. Causa autein institutionis hujus<br />

haec fuit. Tunc cnim apud Viennam frequentes et niaximi terrae<br />

motus fiebant , quae doraos et ecclesias pluriraas subvcrtebant,<br />

1) Ed, Vr. perperain conjiigatae leglt.<br />

:

314 Cap. LXX. De letania inajori et iniuori.<br />

nocturiii soiiitus et clamores saepe audicbantur, tunc etiam aiiud<br />

terribile accidit, quia in die paschae iguis de coelo cecidit et regis<br />

palatiumcoucremavit. Aliud insupcrmirabilius fiebat. Sicut eiiim dae-<br />

Hiones porcos Dei permissione oliin intravcrunt, sic pcrmissiono do-<br />

mini propter peccata Jiominum lupos et alias feras intrabant et nullos<br />

vercntes non solum per vias sed per civitatein publice discurrebant,<br />

et passiui pueros et senes viros et feminas devorabant. Cuni igitur<br />

tam dolorosi casus quotidie fierent, praedictus episcopus triduanuiu<br />

jejuniura iudixit, letanias iustituit et sic prae<strong>dicta</strong> tribulatio couqnie-<br />

vit. Deiiide statutum est ab ecclesia et firmatum , ut liacc lctania<br />

nniversaiiter obscrvetur. Dicitur etiam rogationes, quia tunc oui-<br />

nium sauctorum sufTriigia imploramus , et meiito talis obscrvaiitia<br />

liis diebus servauda est et rogationibus saiictorum et jejuniis his<br />

diebus insistendum multiplici ratioiie: priino ut Deus bella pacilicet,<br />

quia in vere frequeiitius concitantur, secundo ut teneros <strong>ad</strong>huo<br />

fructus conservando luultiplicet , teitio ut motus caniales, qui hoc<br />

tempore magis fervent , in se quisque magis mortificet. lii vere<br />

eniiu saiiguis magis fervet et illiciti motus niagis pullulant. Qnarto,<br />

ut <strong>ad</strong> receptionem sancti spiritus sc quisque magis habilitet, nani<br />

per jejunium hoino magis hahilitatur ct per rogationes dignior<br />

redditur. Duas alias rationes assignat magister Wilhelmus Altissio-<br />

dorensis: primo, ut scilicet (ihristo <strong>ad</strong>scciidente et diceiite : petite<br />

ct accipietis , confidentius petat ecclesia; secundo, quia ecclesia<br />

jejunat et orat, ut parum liabeat de carne, per ipsius carnis nia-<br />

ceratiouem , et acquirat sibi alas pcr orationem, quia oralio est<br />

ala animae, qua volat in coeluin , ut sic Christum <strong>ad</strong>scendeutem<br />

liherc possit asseqiii, qui <strong>ad</strong>scendit iter pandens aute nos et vola-<br />

vit super pennas veutoruin. Avis enim, quac multuin abundat in<br />

carne et parum in plumis, benc volare non potest, sicut patet in<br />

struthionc. Dicitur etiam processio , quia tunc ccclesia generalem<br />

facit processionem : iu hac autem proccssione crux dcfertur, cani-<br />

panae pulsantur, vexillum portatur, draco quidam cum ingenti<br />

cauda in quihusdam ecclesiis bajulatur et omiiiuin sanctorum sin-<br />

gulariter patrocinia imploraiitur. Ideo autcni ihidein crucem de-<br />

ferimus ct campanas pulsamus , ut daemoues territi fugiaiit. Naiu<br />

sicut rex in suo exercitu habct iiisiguia regalia , scilicct tubas et<br />

vexilla , sic Christus rex aeternus in sua ccclesia militanti habet<br />

(ainpaiias pro tubis et criices pio vexillis: ct sicul aliquis Iviaiinus<br />

valdc timeret , ([ui aliciijus regis polentia ct sihi inimici tubas in

Cap. LXX. De letania majori et miuori. 315<br />

sua teira aiidiret et vexilla viderct , sic daemones, qui suiit iii isto<br />

aere caligiiioso, vehomcnter nietuunt, quando tubas Cliristi , scilicet<br />

canipanas piilsari scnliunt et vexilia, id est, cruces conspiciunt:<br />

et ista dicitur esse ^ratio , quare ecclesia campanas consuevit pul-<br />

sare, quando tempestates concitari videt, ut scilicet dacinones, qui<br />

hoc faciunt, tubas actemi regis audiant et sic tcrriti fugiant et<br />

a tempestatis concitatione quiescant, licet alia ratio sit, quia<br />

campanac tunc fideles <strong>ad</strong>monent et provocant , ut pro instanti pe-<br />

riculo orationi insistiint. Aliud ctiam vexillum aetorni regis est<br />

ipsa crux sccundum illud: vexilla regis prodeunt etc. Quod qui-<br />

dem vexillmn daemones valde timent, secundum quod dicit Chry-<br />

sostonius: ubicunque, inquit, daemoncs signuin dominicum vidoriiit,<br />

fugiunt timeutes baculum, quo piagain acccpcrunt: et Iiacc est ratio,<br />

quarc in quibusdam ecclesiis tcmporc teinpestatis crux de ccclesia<br />

extrahitur et tempestati opponitur, ut scilicct daeinoiies vexillum<br />

summi rcgis videant et tcrriti fugiant. Idco igitur crux in pro-<br />

cessione defertur et campanae pulsantur, ut daemones in ipso aore<br />

exsistentes territi fugiant et a nostra infestationc dcsistant. Ve-<br />

xilluin autem ibidcm defertur propter rcpraesentandam victoriam<br />

resurrectionis et victoriain <strong>ad</strong>scensionis Christi, qui cuin magna<br />

praeda coelos <strong>ad</strong>scondit, unde por aora vexillum incodcns cst Chri-<br />

stus in coclum <strong>ad</strong>scendens, et sicut vcxillum , quod in proccssione<br />

defertur, multitudo fidelium sequitur, sic Christum <strong>ad</strong>scendentem<br />

magna sanctorum collcctio comitatur. Cantus autom, qui ibi fiunt,<br />

significant cantus ct laudes angelorum, qui Christo <strong>ad</strong>scendonti<br />

obviaverunt et ipsum cum sua societate usque in coclum cum mul-<br />

tis laudibus perduxerunt. In quibusdam autom ecclesiis et maxiiue<br />

iu ecclesiis Gallicanis consuetudo habotur, quod draco quidam cum<br />

longa canda et inflata, plena scilicot paloa vcl aliquo tali diiobus<br />

diebus primis ante crucem et tertio cum cauda vacua post crucem<br />

defcrtur; per quod significatur, quod in priino die antc logom et<br />

in secundo sub lege dyabolus in hoc niundo regnavit, in tortio au-<br />

tem die scilicct gratiae per passionem Christi de suo rogno cx-<br />

pulsus fuit.', Rursus in ipsa proccssione oinnium sanctorum pariter<br />

patrocinia postulamus. Quare autcm tunc rogainus, plurcs causae sunt<br />

superius assignatae. Sunt autcm et aliae causae gencralos, proptor<br />

quas Deus ordinavit, ut sanctos oremus, scilicct proptor nostrain<br />

inopiain, sanctorum gloriam et Dei reverentiam. Sancti cniin vota<br />

supplic^ntiuin scire possunt, quia in illo aeterno speculo intelligunt,

316 Cap. LXXJ. De sancto Bonifacio niartlre.<br />

{luaiitiim vel illis pcrtiiiet ail gaiuliiiiii, vel nohis <strong>ad</strong> auxiiiuin.<br />

Priiiia crgo ratio est propter nostraiu inopiam ct iioc vel propter<br />

inopiam, qnam liabcmus in nierendo , ut, ubi nostra non suppetuiit<br />

luerita, patrocinentur alicna, vcl propter iaopiam , quam<br />

Iiabcmus<br />

ih contcmplaiulo, ut, qui non possumus summam lucem respicere in<br />

se, saltem iii saiictis <strong>ad</strong>spiccre valeainus ; vel propter inopiain,<br />

quam habcmus in amando , quia plerumque imperfcctus liomo ma-<br />

gis scntit se affici circa unuin sanctum , quain etiaui circa Deuin.<br />

Sccuuda ratio est propter sanctorum gloriam , vult enim Dcus , ut<br />

sanctos invoccmus, ut, dum pcr corum sulTragia, quod pcti-<br />

mus, iinpetrcmus, ipsos magnificemus et glorificando collaudemus.<br />

Tcrtia ratio cst propter Dci revcrentiam , ut peccator, quia Deuin<br />

olTcndit, quasi nou audeat, ipsuin iii propria persona <strong>ad</strong>ire, scd<br />

amicorum possit patrocinia implorare. In bujusmodi autcm letaniis<br />

csset illud angelicuiu caiiticum frequeiitaiiduin : sancte Dcus, saucte,<br />

fortis, sancte ct immortalis misercrc iioliis. Refert eniin Joliannes<br />

Damascenus libro tertio, quod , cum apud Constantinopolin proptcr<br />

quandam tribularioucm letaniae fierciit, quidam piicr de medlo po-<br />

puli in coelum cst raptus ct istud canticum ibidcm cdoctus, dcinde<br />

<strong>ad</strong> populum rediens illud angclicuiu canticum in couspcclu populi<br />

dccautavit et mox omnis tribulatio cessavit. In Clialcedoiiciisi quo-<br />

que sjuodo fuit istud canticum approbatum ct concludit ita Da-<br />

luasccnus: nos aulciu dicimus , quod pcr istud canticuin dacmoucs<br />

rccedant. IIiijus ergo caiitici laus et auctoritas ex qualuor colligi-<br />

tur, primo ex co, quod angclus illud cdocuit, sccuiulo cx eo, quod<br />

<strong>ad</strong> cjus prolationem illa tribulatio coiiquievit, tertio quod Chcilcc-<br />

donensis synodus illud approbavil, quarto cx co , qiiod daeinoncs<br />

illud timent.<br />

CAP. IX\I. :><br />

I>e sancto Boiiifacio martire.<br />

Passio sancli Bonifacii martiris siib Dvoclcliano ct Maximiiiiaiio<br />

apiid Tarsum civitalciii passi, sed Romae iii via, quae latiiia iiuii-<br />

cupatur, sepulti. Qui chiu cssel procurator rerum cujusdam iiobilis<br />

J) Ilaec l

Cap. LXXJ. De sancto Bonifacio martlre. 317<br />

inatronae nomine Aglaes el cum ca in stupro misceretur, tandem<br />

utiqne divino nnta compuncti consilium liabuerunt, ut <strong>ad</strong> requirendum<br />

corpora martirum Bonifaeius mitteretur, si quo modo servientes<br />

atque obsequeutes eis per eorum orationes salvari merercntur. Per-<br />

veniens igitur per dies aliquot Tarsum civitatem dixit <strong>ad</strong> eos, qui<br />

cum eo erant, Bonifacius : viri euntcs requirite nobis hospitium,<br />

cgo autem ibo videre eos, quos valde desidero, martires ccrtantcs.<br />

Festinans itaque <strong>ad</strong> locum vidit beatissimos martires , alium sus-<br />

pensum pcdcs igne snpposito , alium in quatuor lignis extensum et<br />

diutissime afflictum , alium ungulis exaralum, alium manibus ab-<br />

scissum, alium stipitem in colio habentem affixum et a terra ele-<br />

vatum , et sic per diversa supplicia martiria ab impio carnifice dis-<br />

posita cum eminus fervens et ipse aniore Ciiristi respiceret, magnum<br />

Deum sanctorum martirum daniare coepit et accurrens consedit pe-<br />

dibus eorum dcosculans viucula acdicens: certantes martires Christi<br />

calcate dyabolum , modicum perseverate, parvus quidem labor, scd<br />

multa requies ct inelTabilis postniodum satietas. Isla enim tor-<br />

menta, quae pro divinitatis amore patimini, temporalia sunt et quo-<br />

que iu momento transeuntia, post brevissimum tamcn temporis spa-<br />

tium <strong>ad</strong> pcrpetuae felicitatis vos transmittite gaudla , nbi regis<br />

vestri visione gaudentes illique coelestium cantionum laudes intcr<br />

choros angelorum immortalitatis decore vestili refcrentes in aeter-<br />

nae calamitatis abjsso impiissimos vivos vidcbitis cruciari tortorcs.<br />

Adspiciens autem Simplicius judex jussit eum applicari <strong>ad</strong> tribunal<br />

eique dixit: quis cs tu ? Sanctus Bonifacius dixit: christianus suni<br />

et Bonifacius vocor. Tunc iratus judex jussit cum suspcndi et<br />

tamdiu corpus cjus ungulis r<strong>ad</strong>i , donec ossa ejus apparerent, de-<br />

inde calamos acutos sub ungulas manuum ejus affigi, cumque sanctus<br />

Dei martir in coclum <strong>ad</strong>spicieus alacritcr dolores toleraret, videns<br />

inipius judcx jussit aperiri os ejus et plumbum bullicns infundi.<br />

Sanctus autem martir dicebat: gratias tibi ago, domine Jesu Christe,<br />

fili Dei vivi. Deinde judex jussit alTerri ollam et eam pice inipleri<br />

atque verso capite sanctum martirem in buUientem picem mitli.<br />

Sed cum nihil laesus esset, jussit judex, ut gl<strong>ad</strong>io caput ejus ab-<br />

scideretui*. Quo facto terrae motus factus est magnus, i(a ut multi<br />

infideles virtutem Chrisli in martirem cernentcs crederent. Con-<br />

servi vero martiris Bonifacii circuibant ubique requirentes eum et<br />

non invenientes <strong>ad</strong> inviccra dicebant: ille modo in <strong>ad</strong>ulterio aut in<br />

taberna positus epulatur. Cum ergo intcr se colloquerentur, con-

3l8 Cap, LXXII. De <strong>ad</strong>scensione domini.<br />

tigit, ut ohviaret ii8 nmis de Commentariensil)H9, Qiiem Interro-<br />

gant: vidisti aliquem virum peregrinum romanum ? Ille ait: he-<br />

sterna die vir peregrinns abscissus cst capite in st<strong>ad</strong>io. Et iteruni<br />

interrogaut: qualis crat <strong>ad</strong>spectus ejus? At illi dixerunt: vir qua-<br />

dratus et crassus , robusto capillo , coccinea anuillasia indutus.<br />

Et dicit illc: quem quaeritis , apud nos liesterna die martirio est<br />

iinitus. At illi: qucm nos quaerimus honiinem, <strong>ad</strong>ulter esl et ebrio-<br />

sus. Dixit iis illc : venite et videte eum. Cumque ostendisset iis<br />

bcatissimi martiris corpus et pretiosum caput ejus, dixerunt ei:<br />

iste cst, qucm quacrimus ; petimus , ut des nobis cum. Qui rc-<br />

spondit: ego gratis corpus cjus vobis dare non possura. Illi autem<br />

dantes ei solidos quingentos acceperunt corpus santti martiris ct<br />

ungentes eum aromatibus involventesque lintcaminibus prctiosis po-<br />

suerunt illud in basterna ct sic rcvcrtcbantur gaudentes ct glorift-<br />

cantes Deum. Angelus autem domini apparens dominac ipsius<br />

rem factam beati martiris indicavit , quac confestim cum omni<br />

venerationc obviavit sancto corpori et aedificans ei domum dignam<br />

reposuit illud in ca ab urbc Romana spatio st<strong>ad</strong>iorum quinque.<br />

Martirisatus est autem Bonifacius quarto decimo die mensis Maji<br />

apud Tarsum metropolin Cilitiae et sepultus est Romae nona Ju-<br />

lii. Beata vcro Aglaes abrenuntiavit mundo et pompis cjus distri-<br />

bucns universa, quae possidebat, egenis ac monasteriis , rclaxans<br />

univcrsam faniiiiam suam a jngo servitutis et ipsa sine intcrmissione<br />

vacans orationibus ct jcjuniis tantam gr.atiam a domino Jcsu pro-<br />

mernit, ut in ejus nominc virlutum claresceret signis. Supervixit<br />

autcm in habitu sanctimoniali annis XII, scpuita apud praefatum<br />

martircm opcribus piis consummata.<br />

CAP. IXXII. (67.)<br />

De <strong>ad</strong>iscciiisionc clomini.<br />

Adsccnsio domini XL dic a rcsurrcctionc facta cst, circa quam<br />

<strong>ad</strong>sccnsioncm septcm pcr ordincm considcranda sunt, primo, undc<br />

<strong>ad</strong>sccndil, sccundo , quarc non statim post rcsurrectioncm <strong>ad</strong>sccn-<br />

dit, scd tot dics cxspectavit, tcrtio qualitcr <strong>ad</strong>scendif, quarto cuni<br />

quibus <strong>ad</strong>sccndit, quinto quo mcrito <strong>ad</strong>sccndit, scxto quo <strong>ad</strong>sccn-

Cap. LXXII. De <strong>ad</strong>scensione domini. 319<br />

dit, septimo qiiaro <strong>ad</strong>sccudit, Circa primum notandum, quoniam de<br />

moute oliveti Tcrsus Bethauiam coelos <strong>ad</strong>scendit, qui mous secnu-<br />

dum aliam translaliouem dicitur mous trium lumiuum , nam de<br />

nocte ox parte occideutis iiluminabatur igne teuipii, quia erat ignis<br />

jugis iu altari, mane ex parte orientis primo excipiebat r<strong>ad</strong>ios so-<br />

lis , antequam illuminaret civitatem , liabebat iusuper in se copiani<br />

olei , quod est fomentum luminis, et idco dicitur mons trium lumi-<br />

num. In hnnc igitur montem Christus discipnlos ire praecepit, nam<br />

in ipsa die <strong>ad</strong>sceusiouis bis apparuit: semel XI apostolis comeden-<br />

tibus iii cocnaculo. Omues quidem tam apostoli , quam talii disci-<br />

pnli necnon et mulieres habitabant in illa parte Jerusalcm. quae<br />

dicebatur Mello, sive in niontc Sjon, ubi David construxerat sibi<br />

palalium, et erat ibi illud coeuacnlum graude stratum , in quo do-<br />

minus praeccpit sibi parari pascha , et in illo coeuaculo tuuc unde-<br />

cim apostoli habitabant, caetcri autem discipuli ct mulieres habita-<br />

bant circumquaque per divcrsa hospitia. Uum igitur in illo coe-<br />

naculo comedereut, doniinus iis apparuit ct incredulitatem eorum<br />

exprobravit, et cum comcdissct cum iis ct praccepisset, ut in mon-<br />

tem oliveti vcrsus Bethaniam irent , ibidem iis iterum apparuit ac<br />

iiidiscrete quacrentibus rcspondit et clevatis manibus iis benedixit<br />

et inde coram iis iu coelum <strong>ad</strong>scendit. De loco autem <strong>ad</strong>scensio-<br />

nis dicit Sulpitius episcopus Hierosoljmitanus et habetur iu glossa,<br />

quia , cum ibi postea aedificata esset ecclcsia , locus ille, in quo<br />

steterunt vestigia Christi <strong>ad</strong>scendentis, nunquani potuit sterni<br />

pavimeuto , iuio resilicbant marraora in ora collocantium. Cal-<br />

cati etiam pulveris a domino etiam hoc dicit esse documentum,<br />

quod vestigia impressa ccrnuntur et eaudem <strong>ad</strong>huc speciem vclut<br />

pressis vestigiis tcrra custodit. Circa secundura, quare scilicel<br />

non statim <strong>ad</strong>sceudit, ut resurrexit, scd per XL dies exspectarc<br />

voluit , uotaudum , quod hoc fccit propter tres rationes. Primo<br />

propter resurrectionis certificationem : difficilius euim erat probare<br />

veritatem resurrectiouis quam passionis , quia a prinia die usque<br />

<strong>ad</strong> tertiam vere poterat probari passio , sed <strong>ad</strong> veram rcsurrectio-<br />

nem probaudam plures rcquirebantur et ideo majus tempus require-<br />

batur inter resurrectionem et <strong>ad</strong>scensionem, quam intcr passiouem<br />

et resurrectionem. De hoc sic dicit Leo papa in sermoue de <strong>ad</strong>-<br />

sceusioue: qu<strong>ad</strong>ragenarius hodie dierum repletus estuumerus sacra-<br />

tissima ordinatione dispositus et <strong>ad</strong> utilitatcm nostrae eruditiouis<br />

impcnsus, ut, dura a domino in hoc spatio mora praesentiae cor-

320 Cap. LXXII. De <strong>ad</strong>scensione domlni.<br />

poralis cxtciiditur , fides resurrectlonis docuinentis necessariis mu-<br />

niretur: gratias agiuius divinac dispensationi et sanctoruni patruni<br />

noccssariae tarditati. Pubitatuin est ab illis , ne dubitaretur a no-<br />

bis. Secuudo propter apostolorum consohitionom , quia cniin con-<br />

solationes divinae superabundant tribulationibus et tcmpus passio-<br />

nis fuit tcmpus tribulationis apostolorum , idco plures dcbucrunt<br />

esse dics isti, quaiu illi. Tcitio proplcr mjsticam sigiiificationein,<br />

nt pro hoc daretur intelligi, quod consolationes divinae comparan-<br />

tur <strong>ad</strong> tribulationes , sicut annus <strong>ad</strong>diom, dics <strong>ad</strong> horain, hora<br />

<strong>ad</strong> momcntum. Quod enim comparcntur , sicut aiinus <strong>ad</strong> dioin , pa-<br />

tet per illud, quod legit Ysaias LXI: praedicarem annum placabi-<br />

lem domino et diem ultionis Dco nostro. Ecce pro die tribulationis<br />

rcddit anuum consolalionis. Quod autcm comparcntur sicut dios <strong>ad</strong><br />

horam, patet per hoc, quod dominus XL horis raortuus jacuit,<br />

quod fuit tribulationis, et pcr XL dies resurgens discipulis appa-<br />

ruit, quod fuit consolationis. Uiide glossa: XL horis inortuus fuoiat<br />

propter hoc XL dicbus se vivcrc confiimabat. Quod voro coiupa-<br />

rcntur sicut hora <strong>ad</strong> uiomciitum , insinuatur Ysaias LII: in momcnto<br />

indignationis meae abscondi faciera meam etc. Circa tertium qua-<br />

litor scilicct <strong>ad</strong>scendit. Primo potcntor, quia propriis viribus, Ysaias<br />

XLIII: quis est iste , qui venit dc Edom ctc. gr<strong>ad</strong>icns in mullitu-<br />

dine virlutis suae. Item Johann. : nemo <strong>ad</strong>sccndit in coclum, sci-<br />

licct propria virlute , nisi qui doscondit de coolo filius Iiomiuis, qui<br />

cst in coolo. Licct cnim quasi in quodam globo nubis <strong>ad</strong>scondcrit,<br />

hoc tainon non fccit , quod nubis ministcrio indigerct, scd ut pcr<br />

hoc ostcndcrctur , quod oinnis croatura parata est obsoqui croatori<br />

suo. Ipse cnim potoiilia doilatis suao <strong>ad</strong>scoiulit ct in lioc notatur ')<br />

potentia sivc dominiuin , sccundum quod diiilur iii hjstoriis scho-<br />

lasticis. Xam Enoch traiislatus ost, Ilelias subvoctus cst, scd Jcsus<br />

propria virtiite <strong>ad</strong>sccndit. Priiuus sccundum {irogoriuin pcr coituin<br />

gencralus ct gcncrans, sccundiis gcneratus, scd non generans, tcr-<br />

tius iion goiKM-atus ncc gonorans. Socimdo <strong>ad</strong>scendit palentor, quia<br />

disci|)ulis vidcntibus , undc dicitur: vidontibus illis cicvatus cst.<br />

Ilom Joliaiin. XVI: .v<strong>ad</strong>o <strong>ad</strong> eum , qui misit me cl ncmo cx vobis<br />

intorrogat nic , quo v<strong>ad</strong>is. Glossa: itaquo palam , ut nomo iiitcr-<br />

rogct, quod visu corporali fieri ccrnat. Idco cnim illis vidciitibus<br />

<strong>ad</strong>sccnderc voluit, ut ipsi tcstcs <strong>ad</strong>scensionis cxsistcrcnt ct iialuram<br />

1) Rccent. Ipgiint : dilf<br />

erp iilin seciindiiin elc.

Cap. LXXII. De ndscenslone domini. 321<br />

liiimanam in cocliiin feni gauderent et ipsiim scqui desidcrarent.<br />

Tertio laetanter, quia jubilantibus angelis, unde psalmus; <strong>ad</strong>scendit<br />

Dcus in jubilatione. Augustiuus : <strong>ad</strong>scendente Christopavet omne coe-<br />

lura, astra mirantur, plaudent aginina, tubae sonant et laetis se <strong>ad</strong>-<br />

miscentblanda modulamina dioris. Quarto velociter, Psalm.: exsul-<br />

tavit ut gigas <strong>ad</strong> currendam viain, valde cnim velociter <strong>ad</strong>scendit,<br />

qnoniam tantum spatiuiii quasi in moniento percurrit. Refert enira<br />

rabbi Moyses maximus pliilosophus, quod quilibct circulus sive quod-<br />

libct coelum cujuslibet planetac habet in spissitudinc viam quingeiito-<br />

rum annorum, id est spatiuni tantuin, quantum posset aliquis ire via<br />

plana in quingcntis annis, et distantia inter cocluni et coelum est si-<br />

militer, ut dicit, via quingentorum annorum, ct ideo cum sint septcm<br />

coeli, erit secundum ipsuin a centro tcrrae usque <strong>ad</strong> concavum coeli<br />

Saturni , ct quod est coelum septiniuui , via VII. M. annorum , et<br />

usque <strong>ad</strong> concavum coeli VII. M. DGC. annoruni, id est tantum spa-<br />

tium , quantum de via plana aliquis irct in VII niillibus DCC annis,<br />

si tantum viveret: ita quod quilibet annus componatur ex CCCLXV<br />

diebus et iter cujuslibet diei sitXL milliarium et quodlibet milliare<br />

sit duorum niillium passuum sive cubitorum. Hoc Rabbi Mojses.<br />

Ulruin autem lioc vcrum sit, Deus scit. Hanc enim mensurationcm<br />

ille novit, qui omnia fecit in nuinero, pondere et mensura. Iste<br />

igilur fuit magnus saltus , quein fecit Christus de terra, scilicet in<br />

coelum et de hoc saltu et quibusdam aliis saltibus Christi sic dicit<br />

Ambrosius: saltu quodam Christus venit in hunc munduni , apud<br />

patrem erat et in virginem venit ct ex virgine in praesepe traiis-<br />

siliit , descendit in Jordanem , <strong>ad</strong>scendit in crucem , descendit in<br />

tumulum , surrcxit e tumulo et sedct <strong>ad</strong> patris dextram. Circa<br />

quartum, cum quibus scilicet <strong>ad</strong>scendit, notandum , quod <strong>ad</strong>scendit<br />

cum magna praeda hominum et inagna multitudine angelorum. Quod<br />

enim cuin pracda hominum <strong>ad</strong>scendit, patct per illud , quod dicitur<br />

in psalmo: <strong>ad</strong>scendisti iu altum , cepisti captivitatem etc. Quod<br />

autem <strong>ad</strong>scendit cum multitudine angelorum , patct per illas inter-<br />

rogationes , quas Christo <strong>ad</strong>scendente niinores angeli fecerunt majoribus,<br />

ut habetur Ysaias LXIII: quis est iste, qui venit de Edom<br />

tinctis vcstibus de Bosra, ubi dicit Glossa, quod quidam angeli non<br />

plene cognoscentesmjsteriumincarnationis, passionis etresurrectionis<br />

videntes <strong>ad</strong>scendere <strong>ad</strong> coelos dominum cum multitudine angelorum<br />

et sanctorum hominum propria virtute, ipsum incarnationis et pas-<br />

sionis mysterium <strong>ad</strong>mirantur et angelis comitantibus dominum di-<br />

21

322 Cap. LXXII. De <strong>ad</strong>scensione (lomlni.<br />

ciint: quis cst istc, qui vcuit ctc. ct in psalmo: quls est rcx glo-<br />

riae? Dionysius autcm iu libro angclicae hierarcliiae cap. VII.<br />

insinuare vidctur, quod dum Christus <strong>ad</strong>sccnderet, tres quacstio-<br />

nes ab angells fattae sunt. Primam fecerunt raajores angcli <strong>ad</strong> in-<br />

vicem sibi ipsis, secundam fcccrunt ipsi majorcs Christo <strong>ad</strong>scendcnti,<br />

tcrtiam fecerunt minores majoribus. Quaerunt igitur inter se majores<br />

diccntcs: quis cst istc, qui vcnit de Edom tinctis vcstibus etc.<br />

Edom sanguinca iulcrprctatur , Bosra munita, quasi dicant: quis<br />

est istc, qui venit de mundo sanguinco per peccatum et munito pcr<br />

malitiam contra Deum , vcl qui vcnit de mundo sangulnco ct in-<br />

fenio munito? Rcspondct dominus: ego qui ioquor justitlam ctc.<br />

Dionysius ponit talcm literam: cgo cnim , dicit, dlsputo justitlani<br />

ct judlcium salutaris. In rcdemtionc Iiumani generis fuit justitia,<br />

in quantum scilioct factor crcaturam suam a domino alicnam rc-<br />

duxit, ct fuit judicium, in quantum d^abolum invasorem alieni juris<br />

ab eo , quem possidebat hominem, potcnter cjccit. Scd sccuuduni<br />

hoc facit Dionjsius qHacstioncm hanc : cum ipsi superiores angcli<br />

sint Deo proximi ct immediate a Dco illuminentur , quare ab invi-<br />

«em quaerunt, quasi ab inviccm discere cupieiitcs. Scd sicut sol-<br />

vit ipse et commcntator cxponit, in co qnod intcnogant, significant<br />

se scientiam appelere. In eo autcni, quod primo inter scconferunt,<br />

demonstrant, quod divinam in sc pcrcussionein non audcnt prac-<br />

vcniic. Apnd se ergo primo intcrrogare deliberant, iie fortc illu-<br />

rainationcm, quac ipsis a Dco fit, niiuis festina interrogatione prac-<br />

veniant. Sccunda quaestio est , quam fcccrunt ipsi suprcmi angcli<br />

<strong>ad</strong> Cliristum diccntcs: quarc crgo rubruin cst iiidumcntum tuuin cl<br />

vestigia tua sicut calcantium in torculari? Dominus dicitur ha-<br />

buisse indumentum , id est corpus suuin rubrum , id est sanguine<br />

crucntatum , cx co quod <strong>ad</strong>huc, dum <strong>ad</strong>sccndcrct, ia corporc suo<br />

cicatriccs habcbat. Voluit enim cicatrices in corporc suo scrvare,<br />

sccunduiu quod dicit Bcda, quinque de causis. Ait enim sic:<br />

cicatrices dominus servavit ct in judicio servaturus est , ut fidem<br />

resurrcctionis <strong>ad</strong>struat, ut pro liominibus supplicaiido cas patri rc-<br />

praesentel, ut boni , quain niisericorditcr sinl rcdcinti , vidcant, ul<br />

reprobi , quain juste sint damnati , recognoscant, ut pcipcfuac<br />

victoriae suae ccrtum triuniphum dcfcrat. Huic crgo quacstioni do-<br />

iniiius sic rcspondit : torcular calcavi solus ct dc gcntibus iion cst<br />

vir inccum et potest vocari torcular crux, in qua tamquam in prclo<br />

sic prcssus csl , ut ctiam sanguis sic crrundcrctur. Vcl torcular

Cap. LXXfl. De <strong>ad</strong>scensione doraini, 323<br />

vocat djaboliim , qnotl liumanum genus sic funibus peecatornra in-<br />

volvit et strinxit, ut quidquid in iis spiritualc erat, exprimeret et<br />

solum vinaria remanercnt. Sed noster bcllator torcular cakavit,<br />

vincula peccatorum dirupit et in coelura <strong>ad</strong>scendens postmoduni ta-<br />

bernam coeli apcruit et vinum sancti spiritus cffiidit. Tertia quae-<br />

stio est, quam feccrunt minores angeli majoribus dicentes: quis<br />

est iste rex gloriae? Uuibus illi respondcnint : doniinus virtutum<br />

ipsc est rex gloriae. De hac angclorum quaestione et aliorum con-<br />

venienti responsione sic dicit Augustinus : sanctificatur divino co-<br />

mitcatu immcnsus aer et omnis illa volitans per aera daemonum turba<br />

Christo <strong>ad</strong>scendente transfugit. Quibus accurrentes angeli, quis<br />

esset, sciscitantur diccntes: quis iste rex gloriae? quibus alii re-<br />

spondentes dixerunt: hic est ille valde candidus ct roseus, hic est<br />

ille, qui non habct speciem nequc decorcm, infirmus in ligno, fortis<br />

in spolio , vilis in corpusculo, armatus in proclio, foedus in niortc,<br />

pulcher in rcsurrectione, candidus ex virgine, rubicundus in cruce,<br />

fuscus in opprobrio, clarus in coelo. Circa quintura, quo scilicct<br />

mcrito <strong>ad</strong>scendit, notandum quod triplici mcrito <strong>ad</strong>scendit, de quo<br />

sic dicit Hieronyraus: propter veritatem , quia illa, quae per prophc-<br />

tas promiseras, <strong>ad</strong>implesti , et mansuetudincm, quia sicut ovis pro<br />

vita popali immolaris, et jastitiara , quia non potcstate sed justitia<br />

eripuisti hominem et deducet te mirabilitcr dextera tua potcntia sive<br />

virtus dcducet te, hoc est in coclum. Circa sextum , quo scilicet<br />

<strong>ad</strong>scendit, notandnm quod super omnes coclos <strong>ad</strong>scendit, secun-<br />

dum quod dicitur Ephes. IV: qui desccndit, ipse est, et qui<br />

<strong>ad</strong>scendit super omnes coelos ut <strong>ad</strong>iniplcret omnia. Super omnes<br />

coelos dicit , quia plures sunt coeli , super quos ipse <strong>ad</strong>scendit.<br />

Est enim coelum materiale , rationale, intellcctuale et supersub-<br />

stantiale. Coclum matcriale multiplex est, scilicet coelum acrium<br />

et acthereum, Olympium, igneum, sjdereum, christallinum et empy-<br />

reum. Coelum autem rationale est horao justus, qui dicitur coelum<br />

ratione inhabitationis divinae, quia sicut coclum est sedes et habi-<br />

tatio Dei, secundum quod dicitur in Ysai. LXVI : coelum mihi se-<br />

dcs est, sic anima justa secundura quod dicitur inSapientia: anima<br />

justi sedes est sapientiae. Ratione conversationis sanctae , quia<br />

sancti per conversationem et desiderium seraper habitant in coelo.<br />

Sicut dicebat apostolus : nostra conversatio in coclis est. Ratione<br />

operationis continuae, quia sicut coelura continue movetur, sic et<br />

sancti per bona opera continue mavcntur. Coelum intellectuale est<br />

21 *

324 (';i}i. LXXII. D>.: iulsconsionf iloiiiiiti.<br />

.uigeliis. An^fli ciiiiii (liciiiitin' i'ooluiii. quia iustar suiit (ocli ;il<br />

lissimi latione digiiitatis el cxcplleiitiae. De quoruin dignitate ct<br />

exccllenti;^ ilicit Dion.vsiiis in lihio de divinis noiuiuihus capit. IV:<br />

divinac incntes sunl supcr rcliqua cxsistentia ct viviint supcr rdi-<br />

qua vivcnlia ct intelligunt ct cognoscunt super scnsuiu ct rationciu<br />

ct plus quam oinnia exsistcntia |)u!cliruiu ct bomiiu desidcrant ct<br />

co particinant. Sccundo sunt pulcherrimi rationc naturae et gloriae,<br />

de quoruiu pulchritndine dicit Dionvsius in codem lihro: angolns<br />

cst manifcstatio occulti Inminis , spcculum purum , clarissimum, in-<br />

contamin;\tum, incoinquiiiatum, immaculatum , suscipiens, si fas vst<br />

dicere , pulcliritudiiiem Dcl bonirormis Dciformit;itis. Tertio sunt<br />

fortissimi ralione virtulis et potentiae, de quorum fortitudinc dicit<br />

Damiiscenus libro II. cap. III.: fortes sunt et parati <strong>ad</strong> Dei voluu-<br />

tatis cxplctionem ct uhiquc confeslim inveniuntur, uhicunquc divi-<br />

iius jusserit nutus. Coclum cniin h;ihct altitudincm, pulchritudincm,<br />

forlitudinem. De duobus priniis Ecclcsiast. XLIII. : allitudiiiis fir-<br />

mamciitum ctc. , de tcrtio Joh. XXyil: tu forsitaii cum illo labri-<br />

catus cs ctc. Coclum aulcm supcrsubstantiale esl acqutilitas di-<br />

vinae excclleiitiac, de quo Cliristus vcuil, ct usquc <strong>ad</strong> illud post-<br />

modum <strong>ad</strong>scendit. Dc quo dicitur in psaliuo : a summo coclo cgressio<br />

ejus ct occursus cjus usquc <strong>ad</strong> summum cjus. Super omues igitur<br />

hos coclos us(iue <strong>ad</strong> ipsum coclum supcrsuhstantialc Christus <strong>ad</strong>-<br />

scendit. Quod cniin <strong>ad</strong>sccudil supcr omncs coclos inaterialcs , ha-<br />

belur pcr illud . ([uod diciliii iii psalmo: elevata est m;vgnificciitia<br />

tua supcr coclos. Supcr oiniics ciiim coclos materialcs usque in<br />

ipsuiu cocliiin cmpyrcum <strong>ad</strong>sccndit iioii siciit llclias, qui in curru<br />

ignco <strong>ad</strong>scciidit iisquc <strong>ad</strong> suhluiiarcm rcgioncm iicc cam trans-<br />

sccndit, scd iii p;iriidisuiu lcrrcslrcm tninslatus esl, qui <strong>ad</strong>co ciui-<br />

nct, ut pertingat <strong>ad</strong> suhlunarcm rcgioncin , ncc cam transsccndit.<br />

In hoc crgo coclo cmp>rco (;iirislus residct ct cst spccialis et pro-<br />

pria cjus luansio ct angciorum ct alioriim sanctorum ct congruc<br />

convcnit liacc hahitalio liabilatoribns. Illud cuiin cocluin cactcros<br />

coclos cxcellit digiiitatc, prioritate, situ ct amhitu ct idco cst coii-<br />

venicns hahitatio Cliristi, (|ui oiuiics coclos ratioiialcs ct iutellcctu;i-<br />

lcs transsccudit digiiitiilc . actcrnitiilc , silii immuliibiiitatis ac aiu-<br />

bilu potcstatis. Siiuilitcr cst congrua habilatio s;iiictorum , illud<br />

ciuin cticluiu csl iinifonuc, iiumohilc. luminositatis perfcclac ct ca-<br />

pacilatis immensac, cl iccte (ongruil angelis et sanctis , qui<br />

lucruiit uiiiforiiics in iipi-ralioii)' , immohiles iii dilci lioiic , liiminosi

(iip. LXXll. De ailsceiibioiK' doiiiiiii. 32,")<br />

iii lidf sive coguilioiie, capaces in saiicti spiriliis recoptioiie, vliiod<br />

autem super coclos oiiines rationales, id est onines sanctos, <strong>ad</strong>scenderit,<br />

patet per illud, quod dicitiirCant. II.: ecce iste venit salieiis in inonti<br />

bns, transienscolles et vocantur montes angeli, colles vero viri sancti<br />

Qaod vcro siiper onincs coelos intellectuales, id est angclos, <strong>ad</strong>scen-<br />

derit. patet per illud. quod diciturin psalnio: qui ponis iiubeni <strong>ad</strong>steii-<br />

sum lauiu, qui ambulas supcr pennas venforuin. ')Item <strong>ad</strong>scendit ^-u<br />

per cherubim et volavit super pennas veiitorum. Quod autein usque <strong>ad</strong><br />

coelum supcrsubstaiitiale, id est, Dei aequalitatein <strong>ad</strong>sceiiderit, patet<br />

per illud , quod dititur Marc. ult. : et dominus quidein Jesus posl-<br />

qnam locutus est eis, assumtus est iii coelum ct sedet a dcxtris Dci.<br />

Dcxtia enim Dei est coacqualitas Dei. Bernardus: doniino nieo sin-<br />

gulariter a domiiio et dittuni et datuin cst sederc a dextris gloriae<br />

ipsius , utpotc in gloria acquali, in essentia consubstantiali, pro<br />

generatione consimili, niajestate non dispari, aelcrnitate noii poste-<br />

riori. Yel potest dici , quod Christus iii <strong>ad</strong>sceiisionc sublimis fuit<br />

qu<strong>ad</strong>ruplici sublimitatc , scilicel locali, remuneratione pra^mii cogni-<br />

tionali et virtuali. Dc primo illo Ephes. IV.: qui descendit ipse<br />

est ct qui <strong>ad</strong>scendit super omnes coelos. De secundo Phil. II.:<br />

factus obediens ete. Ubi dicit Augustiiius: huinilitas claritatis est<br />

incritum, claritas huinilitatis est praeinium. De terlio -) psalm.<br />

<strong>ad</strong>scendit super cherubiin , id est, super omnein scientiae plenitu-<br />

dincm. De quarto patet, quia <strong>ad</strong>sccndit etiaui super seraphim.<br />

Ephes. III: scit etiam superemincnlem caritatcni Christi. Circa<br />

scptimum , quare scilicet <strong>ad</strong>sccndit, notandum, quod <strong>ad</strong>scensiouis<br />

suae noveiu sunt fructus sive utilitates. Prinia utilitas est ^)humi-<br />

liatio amoris divini. Johaiin. XVI: nisi ego abiero, paracletus non<br />

veniet. Ubi dicit Augustinus : si carnaliter mihi <strong>ad</strong>haescritis , ca-<br />

paces spiritus non eritis. Secunda est major cognilio Dei , Joh.<br />

XIV: si diligeretis me, gauderetis ntique, quia v<strong>ad</strong>o <strong>ad</strong> patreiu etc.<br />

Ubi dicit Augustinus : ideo subtraho forniam istain servi , in qua<br />

pater major nie est, ut Deum spiritum aliter videre possitis. Ter-<br />

lia cst meritum fidei. De hac sic dicit Leo in sermone de <strong>ad</strong>scen-<br />

sionc: tuiic <strong>ad</strong> aequalein patri lilium eruditior fides gressu nientis<br />

coepit acccdere et conlrcclalione corporeac in Christo substantiae.<br />

c qua pa^tre minor est, noa cgcre^). Magnarum enim hic vigor<br />

est mentium incunctanter crcdere, quae corporeo no» videntur in-<br />

1) Eil. l'r. umiltit verba : 1 1 e iii — ventorii in. 2) Ed. ['r. iii.ile p o s t leyit.<br />

3) Rec. legiiiil ; consecntio. 4) Rec. legiiiit ; iii tjua palre ininor noii.<br />

:

326 Cap. LXXII. De <strong>ad</strong>scensione domini.<br />

tuitu, cl ibi figeic ilesideiium , quo nequeas inferre conspectuiii,<br />

Augustimis lib. confession.: exsultavit ut gigas <strong>ad</strong> currendum viam<br />

suain. Non enim tardavit, sed cucnrrit damans dictis, factls, morte,<br />

vita, descensu, <strong>ad</strong>scensu, clamans, ut redcamus <strong>ad</strong> eum , et dis-<br />

cessit ab oculis, ut redeamus <strong>ad</strong> cor et inveniamus eum. Quarta<br />

est nostra sccuritas. Idco cnim <strong>ad</strong>scendit, ut noster <strong>ad</strong>vocatus sit<br />

apud patrera. Valde autcra securi essc possumus, quando talem<br />

<strong>ad</strong>vocatum apud patrem habere consideramus. Joli. II: <strong>ad</strong>vocalura<br />

habemus apud patrem Jesum Cliristum justuin , ct ipse cst propi-<br />

tiatio pro peccatis nostris. De hac sccuritate dicit Bcrnardus: se-<br />

cunim accessum habcs, o hoino, apud Deum, ubi mater aiitc filium<br />

et filius ante patrcin , mater ostendit filio pectus et ubera, fiiius<br />

osteudit patri latus ct vuliiera: nulla cigo poterit esse repuisa, ubi<br />

tot suiit caritatis insignia. Quinta cst nostra dignitas. Maxiina<br />

quidem nostra dignitas est , quando natura nostra usque <strong>ad</strong> dexte-<br />

ram Dei exaltata est , unde ct angeli hanc dignitatcm in liominibus<br />

considerantes deinceps prohibuerunt se <strong>ad</strong>orari ab hominibus, sicut<br />

dicitur Apocal. XIX: cecidi , inquit, antc pedcs ejns , nt <strong>ad</strong>orarcm<br />

eura, et dixit inihi: vide ne feceris, conservus tuus sum et fratrum<br />

tuoruin, ubi dicit Glossa: in veteri lege non prohibuit se <strong>ad</strong>orari,<br />

scd post <strong>ad</strong>scensioncm doniiai videns super sc exaltari hominem<br />

tiinuit <strong>ad</strong>orari. Lco papa in scrmone de <strong>ad</strong>scensione doinini: ho-<br />

die natura nostrae humanitatis ultra cunctarum altitudinem potcsta-<br />

tum <strong>ad</strong> Dei patris est provccta ')consessnra, ut mirabilior ficret<br />

gratia Dei cuin remotis a conspcctu hominuin, qui mcrilo rcvcren-<br />

tiam sui senticbantur indicere, lides non dilTidcret, spes non nuctusi-<br />

rct, caritas non tcpcrct. Scxta cst spci nostrac soliditas; Hcbr. IV^:<br />

habentcs ergo -) pontificem magnuin, qui pcnctravit coclos, Jcsuni<br />

filiura Dci tencamus spei nostrae confcssioiiem. Iteni Ilcbr. VI: qui<br />

confugimus <strong>ad</strong> tcnendam propositam spem , quain [sicut ancorara<br />

habcmus animaram tutain ac firmain ct inccdenlcin usquc <strong>ad</strong> in-<br />

tcriora velaminis, nbi praccuisor pio nobis introivit Jcsus. De hac<br />

iterum Lco: Cliristi <strong>ad</strong>scciisio nostra cst provcctio ct quo prae-<br />

cessit gloria capilis, co spcs tendit et corporis. Septima cst viac<br />

ostcnsio, Mich. III: <strong>ad</strong>scciidit paiidens itcr aiitc eos. Augusliiius:<br />

via libi factus cst ipse salvator: surgc ct ambula, habcs qno, noli<br />

pigresccre. Octava jaiiuae coclcstis apcritio: sicul ciiiin priiiius<br />

1) Alli Ifyuiit: conrfisSiDii. 2) Kj. rr. loyil : !> oii 1 1 f i c e iii i Ji ij n o<br />

1). coeJiim jlluiii filiiim Dei te siiei.

Cap. LXXIH. De sancto spiritii. 327<br />

Adaiu apcruit jamias infcnii, sic sccundus par<strong>ad</strong>isi. lude ccclesia<br />

cantat: tu devicto mortis aculeo etc. Nona loci praeparatio. Joh.<br />

XIV^: v<strong>ad</strong>o parare vobis locuui. Augustinus: domine , para, quod<br />

paras: nos cnini tibi paras et tc nobis paras, quando locuui paras<br />

ct libi in nobis ct iu te iiobis.<br />

CAP. inm. (68.)<br />

Dc sancto ^piritii.<br />

Spiritus sanctus hodierna dic, ut sacra actuum testatur h^stc-<br />

ria, in apostolos in linguis igncis missus cst. Circa cujus inissionem<br />

sivc<strong>ad</strong> <strong>ad</strong>ventum ')octo considcranda sunt: primo, a quo inissus est;<br />

sccundo, quot modis mittitur sivc missus est; tertio , quo tempore<br />

missus cst; quarto, quotiens missus csti quinto, qualitermissus cst:<br />

sexto, in quos missus cst; scplimo, propter quod missus est; octavo,<br />

per quod missus est. Circa primuin scilicct, a quo missus est, notandum,<br />

quod ipsum spiritum pater misit ct filius misit et spiritus sanctus sc<br />

ipsum dcdit et misit. Dc primo Johannes XIV: paraclctus aulcm<br />

spiritus sanctus, qucm mittet pater in iiominc meo etc. Dc sccundo<br />

Joh. XVI : si autem abiero, mittain eum <strong>ad</strong> vos. Missio enim in istis<br />

inferioribus habct comparationem <strong>ad</strong> suum mittcntcm sub triplici<br />

habitudine, scilicct ut <strong>ad</strong> dantcm cssc, ct sic miltitur r<strong>ad</strong>ius a sole,<br />

ut <strong>ad</strong> dantem virtutcm, et sic mittitur jaculum a projectore, ut <strong>ad</strong><br />

dantem jurisdictioncm sivc auctoritatcm , et sic mittitur nuntius a<br />

pracccptore. Secundum hunc triplicem modum missio potcst con-<br />

vcnire spiritui sancto. Mittitur enim a patre ct filio , tamquam ab<br />

iis habcns csse et virtutcm ct auctoritatcm in operando : nihilomi--<br />

nus et ipse spiritus sanctus se ipsum dcdit ct misit, quod vidctur<br />

iusinuari Joh. XVI, cum dicitur: cum autem vencrit ille spiritus<br />

veritatis etc. Nam sicut dicit Leo papa in scrmone dc Pentccostc:<br />

beata trinitas , incommutabilis Dcitas una est in substantia , indi •<br />

visa in opere, consors iu voluntate, par in oranipotentia, aequalis<br />

in gloria. Divisit autem sibi opus nostrac redcmtionis misericor-<br />

dia trinitatis , ut pater propitiaretur , filius propitiarct , spiritus<br />

1) Ed. l'r. legll septem el deiiide omiUit verb.i octavo — esf.

328 Ciip. LXXIII. De sancto spiritu.<br />

sanctus igniret. Qiiia enim spiritus sanctus Dcus est , ideo recte<br />

dicitur sc ipsum dare. Hoc autem , quod spiritus sanctus Deus<br />

sit , ostendit Ambrosius in libro de spiritu sancto sic dicens: cx<br />

quatuor istis raanifesla divinitatis ejus gloria coniprobatur. Deus<br />

enini esse cognoscitur, aut quia sine peccato cst, aut quia pcccata<br />

condonat , aut quia creatura non est , sed crealor est , aut quia<br />

non <strong>ad</strong>orat , sed <strong>ad</strong>oratur. Et in hoc ostenditur, qualiter bcata<br />

trinitas se totaliter nobis exhibuit: pater enim omnia, quae habuit,<br />

iiobis exhibuit, quia, sicut dicit Augustinus, mi^it nobis filium suum<br />

in pretium nostrae redemtionis, spiritum sanctum in privilegium<br />

iiostrae *)<strong>ad</strong>optionis et se ipsum totum reservat in hercditatera<br />

<strong>ad</strong>optioTiis. Siniiliter iilius totaliter se nobis exhibuit, quia, sicut<br />

dicit Bernardus, ipse pastor, ipse pascua, ipse redenitio: dedit<br />

enira nobis animam in pretium , sanguinem in potum et carnem in<br />

cibum et dcitatem in praemium. Siniiliter et spiritus sanctus tota-<br />

liter omnia dona sua nobis cxhibuit et exliibet, quia sicut dicitur<br />

I. Cor. XII: alii per spiritum sanctum datur sermo scientiae, aiii<br />

sermo sapientiae, secundum eundem spiritum, alteri fides in eodew<br />

spiritu. Leo papa: spiritus sanctu^ inspirator est lidei, doctoi<br />

scienliae, fons dilectionis, signaculum castitatis et totius causa sa-<br />

lutis. Circa secundum , quot scilicet niodis miltitur sive missus est,<br />

notandum, quod spiritus sanctus duobus modis niittitur, scilicct vi-<br />

sibilitcr ct invisibiliter , invisibiliter cum mcntibus sanctis illabitur,<br />

visibiliter cum in aliquo signo visibili dcnionstratnr. De missione<br />

invisibili dicitur Joh. III: spirilus, ubi vull , spirat ct vocera cjus<br />

audis , sed nescis , unde vcniat aut quo v<strong>ad</strong>at. Xcc mirum: quia,<br />

sicut dicit Bernardus dc verbo iuvisibili: pcr oculos non intravit,<br />

quia non cst coloratum , scd neque per aures, quia non sonuil,<br />

scd ncque per nares , quia aCri uon miscctur, scd nienli, ncc inli-<br />

cit aerem, sed fecit , nequc vcro pcr fauccs, quia non csl mansura<br />

Ycl haustura , neque pcr lactuni corporis , quia illud palpabilc uon<br />

cst. Quaeris igitur, cum sint ita investigabilcs viac cjus, undc<br />

<strong>ad</strong>essc noverim ? nempc cx nictu cordis inlcllexi praescnliam ejus<br />

cl cx fuga vitiorum <strong>ad</strong>vcrli potcntiam virtutis cjus ct ex discussiouc<br />

bive rcdargutionc oculorum mcorum <strong>ad</strong>miratus sum profuiidilalcm<br />

sapicntiac cjus, ct cx qua quauluiacunque cmcndalione morum meo<br />

lum expertus sum bonilalcm mansucludiais cjus el cx rcformaliouc<br />

1) Vorb.i; <strong>ad</strong>o^)tioni« — Ii ei e d 1 1 n l c iii omiHil Ed. l'r.

Cop. LXXIII. De sancfo spirilii. 329<br />

et rcnovatione splritiis niciitis ineae percepi , Htcuinque speciein cle-<br />

coris ejtis ct ex contuitu horiiin omniuni expavi nmltitudinem magni-<br />

tudinis ejus. Haec Bcrnardus. Missio autem visibiiis cst, cum in<br />

aliquo signo visibili ostenditur. Et notanduni , quod iii quintiiplici<br />

specie visibili spiritus sanctus inonstratus est. Priino iu specie co-<br />

Uimbae super Christum baptizatum ; Lucas III: descendit spiritus<br />

sanctus corporali specie siciit coluinba in ipsuni. Secundo in specie<br />

nubis Incidae super Christum transfiguratmn ; Math. XVII : <strong>ad</strong>huc eo<br />

loquente ecce nubesUucida obumbravit cos. Ubi dicit Glossa: sicut<br />

baptizatio doinino sic et glorificatio. Mysteriuin sanctae trinitatis<br />

ostendit spiritus sanctus ibi in coluinba, hic in nube lucida. Ter-<br />

tio in specie flatus; Johann. XX: insufllavit et dixit iis, accipite<br />

spiritum sanctum etc. Quarto in spccie ignis. Quinto in specie<br />

linguae. Et in hac duplici specic apparuit hodierna die. Ideo autem<br />

in hac quintuplici specie rerum monstratus cst , ut detiir intelligi,<br />

quod harum reruin proprictates operatur in cordibus, quibus illa<br />

bitur. Primo monstiatus est in specii» coluinbae. Coluinba geinitum<br />

pro canta habet, fellc caret, in foraminibus petiae manet. Sio<br />

spiritus sanctus illos , quos replet, facit pro suis peccatis geniere,<br />

Ys. LIX: rugicmus quasi ursi oinnes ct quasi colurabae nieditan-<br />

les gememus. Corinth. YIIl: ipse spiritus postulat pro nobis ge-<br />

mitibus inenarrabilibus , id est, nos postulantes et geincntes facil,<br />

Secundo sine felle ainaritudinis esse. Sapient. XII: o quain bonus<br />

el suavis est, domine, spiritus tuus in nobis. Itein eod. VII: vo-<br />

catur suavis , benignus , huraanus ex eo ,<br />

quod<br />

suaves , benigiios,<br />

humanos faciat: suaves in serinone , benignos iii coide et huinanos<br />

in opere. Tertio in petrae foraminibus, id est , in Christi vulnc-<br />

ribus habitare. Cantic. II: surge ainica mea, sponsa niea, et vcni,<br />

columba mca. Glossa: fovens inihi pullos ineos infusione spirilus<br />

sancti ; in forarainibus petrae, Glossa: in Christi vulneribus Thrc-<br />

nor. ultim. : spiritus oris nostri Christus dominus captus est iii<br />

peccatis nostris , cui diximus , in unibra tua vivemus in gentibus,<br />

quasi dicat: spiritus sanctus, qui est oris nostri , quod os nostrum<br />

est Christus dominus , quia est os nostrum et caro nostra, facit<br />

nos diccre Christo: in umbra tua , id est, in passione tua, in qua<br />

Chiistus fuit tenebrosus et despectus , vivemus per jugeni memo-<br />

riam. Secundo nionstratus est in specie nubis. Nubcs a lerra<br />

elevatur, refrigerium praestat et pluviam gencrat: slc spirilus sanctus.<br />

quos rcplet. a teria clcvat per conlemtuin tcrrcnoruni. Ezech. VIII.

330 Cap LXXIII. De sancto spintu.<br />

clevavit me spiritus iiiter coelum et terram ete. Item Ezech. I:<br />

(|uocuuujue ibat spiritus, illuc eunte spiritu et rotae pariter eleva-<br />

hantur sequentes eum , spiritus enim vitae erat in rotis. Item Gre-<br />

gorius: gustato spiritu desipit omnis caro. Secundo refrigerium<br />

praestat contra inceiitiva vitiorum: unde et Mariae dictum est: spi-<br />

ritus sanctus supervcniet in te et virtus altissimi obumbrabit tibi,<br />

id est, te ab omni aestu vitiorum refrigerabit. Unde et spiritus<br />

sanctus vocatur aqua, quae habet vim regenerativani. Joh. VII:<br />

tlumina do ventre ejus fluent aquae vivae. Hoc autem dixit de spi-<br />

ritu sancto , quem erant accepturi credcntes in eum. Tcrtio gene-<br />

rat pluviam lacrjmarum. Psalm. : flavit spiritus ejus et fluent<br />

aquae, scilicet lacrymarum. Tertio monstratus est in specic flatus.<br />

Flatus est mobilis, calidus, lcnis et <strong>ad</strong> respirandum nccessarius:<br />

sic spiritus sanctus mobilis, id est, velox est <strong>ad</strong> se dilTundendum;<br />

omnibus enim mohilibus mobilior est. Glossa super illud: factug<br />

est repentc dc coelo somis <strong>ad</strong>venientis spiritus vehemcntis etc. di-<br />

cit: nescit tarda molimina sancti spiritus gratia. Secundo calidus<br />

est <strong>ad</strong> innammandum. Luc. XII: ignem veni mittere in terram et<br />

quid volo , nisi quod ardeat. Unde et austro vento calido com-<br />

paratur. Cantic. IV^: surge, aquilo, et vcni , austcr, perflarc hor-<br />

tum meum et flnent aromata illius. Terlio lenis est <strong>ad</strong> demulcen-<br />

dum, unde et <strong>ad</strong> ejus lenitatem insinuandam vocatur nomine unctio-<br />

nis , ut patct in canonica Joh. I. c. II : unctio cjus docct vos de<br />

omnibus. Nomine roris. Unde cantat ecclesia: et sni roris intima<br />

<strong>ad</strong>spersione foecundet etc. Nomine aurae tenuis. III. Reg. XIX:<br />

ct post igiiem sibilus aurac tenuis , et ibi dominus. Quarto ne-<br />

ccssarius est <strong>ad</strong> respirnndum. Adeo quippe flatus necessarius est,<br />

quod si <strong>ad</strong> Iioram subtraheretur, homo continuo moreretur. Sic et<br />

de spiritu sancto intclligendum est. Undc psalmus: aufcres spiri-<br />

lum eorum el deficient et iu pulverem suum revertentur. Emitte<br />

spiritum tuuui et creabuntur et reuovabis faciem terrae etc. Item<br />

Joh. VI: spiritus est, qui vivificat etc. Quarto spiritus sanctus<br />

nionstralus est in specie ignis. Quinto iu specie linguae ')secun-<br />

(lum illud: apparuerunt illis dispartilae linguae tamquam ignis se-<br />

dit supra singulos eorum etc. Quare auteni in hoc die duplici spe-<br />

cic apparuit, dicclur infra. tiirca terlium, scilicct quo tcmpore<br />

missus est, nolainluiu, qiiod missus est quinquagesimo dic a pascha.<br />

J) Verb.i s

Cap. LXXIll. De sancto splritii. 331<br />

Ideo aHtera In die quinquagesimo missus est , ut detur inteiligi,<br />

(juoniam a spiritu sancto est legis perfectio , aeterna rerauneratio<br />

et petcatorum reraissio. Legis perfectio, quoniara secundura Glos-<br />

sam a die agni praeiramolati quinquagesimo die data est lex in<br />

igne , in Novo ctiam Testaracnto quinquagesimo die a pastlia Christi<br />

descendit spiritus in igne , lex in moute Sjnay, spiritus in raonte<br />

Syon , lex in sul)lirais montis loco , spiritus datus in coenaculo,<br />

unde per lioc insinuatur, quod ipse spiritus sanctus est perfectio<br />

totius legis , quia plenitudo legum est dilettio. Secundo aeterna<br />

remuneratio, undc Glossa: situt qu<strong>ad</strong>raginta dies , quibus post<br />

resurrectionem cura discipulis convcrsatus est, praesentera ccclesiam<br />

designant, ita quinquagesimus dies, quo spiritus sanctus datur,<br />

dcnariura aeternae reraunerationis cxprimit. Tertio petcatorum rc-<br />

missio, unde Glossa ibidem: ideo in quinquagesimo anno indul-<br />

gentia fiebat in jubilaeo et per spiritum sanctura peccata reraittun-<br />

tur; et sequitur in Glossa: in spirituali jubilaeo rei solvuntur, dc-<br />

bita diraittuntur, exules in patriam revotantur, hereditas araissa<br />

rcdditur, scrvi, id est horaines peccato venumdati a jugo servitutis<br />

libcrantur. Hncusquc Glossa. Rei mortis solvuntur ct libcrantur,<br />

unde Rora. VIII: lex spiritus vitae in Christo libcravit mc a legc<br />

pettati ct niortis. Dcbila peccatorum dimittunlur, quia carilas<br />

opcrit multitudinem peccatorura. Exulcs in patriam rcvocantur,<br />

psalm. : spiritus tuus bonus deducct mc in tcrram rectam. Hcredi-<br />

tas ainissa rcdditur, Roni. VIII: ipse spirilus testimonium rcddit<br />

spiritui nostro , quod sumus filii Dci. Si autem lilii, et hcredes.<br />

Servi a peccato libcrantur, II. Cor. IV^ : ubi spirilus doraini, ibi li-<br />

bertas. Circa quartura, scilitet quotiens apostolis raissus est,<br />

sciendum est, quod secundum Glossam tribus vicibus iis datus cst,<br />

scilicet ante passionem , post resurrectionem et post <strong>ad</strong>scensionera.<br />

Prinio <strong>ad</strong> faticndum miracula, secundo <strong>ad</strong> rclaxandum pettata, tcr-<br />

lio <strong>ad</strong> confirmandum corda. Prinio quoniam eos <strong>ad</strong> pracdicandum<br />

misit ct super omnia dacmonia ct iit languores curarent, potestatem<br />

dedit iis. Haec cnira rairacula per spiritum sanctum fiunt , secun-<br />

dum quod dicitur Math. XII: si autera in spiritu Dei cjicio dacuio-<br />

nia etc. Non tanicn conscquens est, ut quicunque habet spiritum<br />

sanctura , faciat niiracula , quoniam sicut Gregorius ait , rairacula<br />

homineui sanctum non faciunt, scd ostcnduiit, ncc quicunquc faQit<br />

niiracula, habct spirilum sanctuin, quoniara cl mali asserunt sc fe-<br />

cissc miracula diccntcs: domine, iionne in nomine tuo prophclavimus

332 Cnp. LXXIll. De sancto spiritu,<br />

ctc. Deus oniin tacit miraciila per auctoritateni , aiigeii per iiiate-<br />

riae ')hHiiulitateni, daemoiies pcr virliitcs natiirales reliiis insilas.<br />

inagi per occultos contriictus cnm daeinonibus , boni cliristiani pei<br />

|)Hblicam justitiam, mali christiani per signa publicae justitiac.<br />

Secundo dedit iis spiritum saiictnm , quando in eos insuniavit di<br />

cens : accipite spiritum sanctum , {|uorHin remiseritis pecc.ita elc.<br />

N'on lamcn potest (juis peccatHUi remittere, (luantum <strong>ad</strong> maculam,<br />

(juae est in aninia , aut (juanluin <strong>ad</strong> rcatuiu , id est obligationem<br />

<strong>ad</strong> pocnam aelernain, aiit ({uantum <strong>ad</strong> Dei oPFensam, quae solum ex<br />

infusione gratiae et virtute contritionis remittuntur. Dicitur tanien<br />

sacerdos absolvere , luin (luia a culpa absolutuni esse -^insinuat,<br />

lum (luia poenam purgatoriam In tcmporalem conimutat , tum (|uia<br />

de ipsa temporali paitem relaxat. Tertio dedit iis hodierna die,<br />

([uando coruiu corda sic solidata sunt , ut nil tormenta timerent.<br />

Psalin.: spiritus oris ejus omnis viitus eorum. Augustinus : talis<br />

est gratia spiritus saiicti, (juod , si tristitiam iiivcnit, 3)dissolvil.<br />

si dcsiderium pciniciosum, coiisumil, si trepidationem, abjicit. Leo<br />

papa: sperabatur ab apostolis spiritus sanctus, non ut tunc prinium<br />

sanctorum habitator cssc incipcret , sed ut sacrata sibi pectora el<br />

ferventius accendercl el copiosius ^) inundarct, cumulans sua dona-,<br />

non inchoaus, nec ideo novus operc, quia ditior largitate. Circa<br />

quintum, qualiter scilicet missus esl, notandum, quod missus cst cum<br />

sono in linguis igneis el ipsae linguac apparuerunt sedendo, sonus<br />

aulem fuil rcpentinus, coclestis , vchemcns et rcplcns; repenlinus,<br />

quia spiritus sanctus larda molimina nescit, coelestis , quia coelestes<br />

efficit, vehcHiens , quia timorem lilialcm inducit, vel quia acternum<br />

vaeh <strong>ad</strong>imit, unde vcliemcns , quasi vaeh <strong>ad</strong>iniens, vel quia meii-<br />

tem ab omni carnali amore vehit, undc vehcmcns quasi vehens<br />

iiiciilcin. Fuit cl replcns , quia spiritus sanctus omnes apostolos<br />

replevil, unde rcpleti sunt omnes etc. Triplex est autcin signum<br />

plcnitudinis , quod fiiit in apostolis: priinum cst non resonarc, ut<br />

patcl in dolio, quod , cuiu plcnum est, non resonat; Job. Vi<br />

luimquid nuigiet bos , '•)cuiii piacsepe plcnum fucrit , quasi dicat:<br />

cuiu pracscpc cordis jileiiitudincm liabct gratiac, locuin non liabet<br />

mugitus iinpaliciiliac. Iloc signum habucrunt apostoli, quia iii tri~<br />

iiulationibus pcr impalienliam non lesonabanl, inimo ibant gaudcn<br />

1) Sic Kd. ri., Jilii leguul; li.i b i I i l h l i u ii i' iii. 2) Iloc VPibiim inali-<br />

niiiiUit fcd. Cr. 3) Receiit. male dissolvitur li'giiiil. 4) Alii iiiiiiinii-<br />

ilrtrel. Ti) Rcceiit. lcgiiiil: ciilii .iiite i» r »'!>i' plfiiiiin sli-terit.<br />

:

Cap. LXXIIl. De s.incto spiritu. 333<br />

tes a conspcctu coiisilii etc. SecuTuliim sigtium est iioii plus re<br />

ciperc sive satietatem Iiabeie. Quantlo eniin vas aiiqno liquoru<br />

plenuin cst, aliud recipcre non potest: siinilifer liomo satur noii<br />

appetit amplius. Sic sancti , qui habeiit plenitudincm gratiae , noii<br />

possunt recipere alium liquorein dilectionis terrcnae, Ysai. I: plo-<br />

nns suni et ideo holocausta etc. Similitcr qui gustavcrunt coc-<br />

lestem suavitatem , ideo nou sitiunt terrcnam voluptatem. Augusti<br />

nus: qui biberit de fluvio par<strong>ad</strong>isi, cujus una gutta luajor esl<br />

oceano , restat , ut in eo sitis hnjus mundi cxslincta sit. Hoc<br />

signum habebant apostoli, qui nihil proprium volucruiit habere,<br />

scd in coiumuni omnia dividcre. Tertium signum est supcrfluore,<br />

ut patct in fluvio inundantc ') ; Ecclcs. XXIV: qui iinplet quasi<br />

Phison sapientiam. Ad litterain: illius fluvii proprium est ernuere<br />

et circum<strong>ad</strong>jaccntia irrigare : sic apostoli cocperunt elfluerc, quia<br />

coepcrunt loqui variis linguis, ubi dicit Glossa: ccce signura plcni-<br />

tudinis; plcnum vas erumpit, ignis ia sinu non polest occullari.<br />

coepcrunt iteruin circum<strong>ad</strong>jacientia irrigare. IJndc slalim Petrus<br />

praedicarc coepit ct tria millia convcrtit. Sccuudo luissus est in<br />

liiiguis ign^^is , circa quod tria videnda sunt , primo , quare con-<br />

junctim iii linguis igncis, sccundo quare in igne potius , quam<br />

iii<br />

alio clemcnto, tcrlio quarc in lingua potius, quaiu iii alio mcmbro.<br />

De prinio sciendum , quod triplici modo apparuit iii linguis igiieis<br />

primo, ut verba igiiea proferrcnt, secundo ut legem igneain prae-<br />

dicarent, scilicet legcmamoris. De his duobus Bernardus: venitspiri-<br />

tus sanctus in linguis igncis, ut linguis oiunium gentium verba ignca<br />

loquercntur et Icgcin igneain liiiguae igiieae praedicarcnt. Tcrtio<br />

ut spirituin sanctmu , qui ignis est , per eos loqui cognosccrent et<br />

hoc ne diffiderent ct nc aliorum conversionem sibi attiibuercnt et<br />

ut omncs eorum verba tamquam Dei audirent. Dc secuiido scien-<br />

dum , quod missus est in specic ignis multiplici ralionc. Prima<br />

suinitur penes ejus scptcmplicem graliani: spiritus enim <strong>ad</strong> moduni<br />

ignis alta huiniliat per donum timoris, emollit dnivi pcr donuin pie-<br />

tatis , illuminat obscura per scientiam , restringit fluida per consi-<br />

lium, consolidat mollia per fortitudinem , darificat metalla tollendo<br />

riibiginem per donuin intellcctus , sursum<br />

tendit pcr donum sapieii-<br />

tiac. Secuiida sumitur pencs cjus dignitalcin et excellentiam; ignis<br />

cnim cxcellil oinnia cleineiita specie, ordinc ct' virtute. Spccio, ra-<br />

J ) Ed. Tr, 111 u nil .1 11 1 e iiiale.<br />

:

334 Cap. LXXIII. De sancto spiritu.<br />

tionc pulchrltudinis in luce, ordine, ratione sublimitatis in situatione,<br />

virtutc, rationc vigorositatis in actionc; sic et spiritus sanctus in<br />

liis ouinia excedit. Proptcr prinium dicitur spiritus sanctus iiicoin-<br />

quinatus, propter sccunduni, quia capiat orancs spiritus intcllii^i-<br />

bilcs, proptcr tertium habens omncm virtutcm , Sap. VII. Tertia<br />

sumitur pencs ejiis multipliccm efficaciam. Hanc rationcm assignat<br />

Rabanns sic dicens: ignis quatuor habct naturas, urit , purgat,<br />

calcfacit et illuminat. Similitcr spiritns cxurit pcccata, purgat<br />

corda, tcporcm cxcutit, ignorantias illustrat. Haec Rabanus. Exurit<br />

peccata, unde Zachar. XIV: pcr igncm uram eos , sicut uritur ar-<br />

gentuffl. Hoc ctiaui igne uri petebat prophcta diccns: ure renes<br />

meos etc. Purgat corda, Ysai. IV: si sanguincra Jerusalcm laverit<br />

de niedio cjus in spiritu judicii ct spiritu ardoris. Tcporem cx-<br />

cutit, unde dicitur dc illis, quos rcplct spiritus sanctus, Rora. XII:<br />

spiritu ferventes etc. Grcgorius : in ignc apparuit spiritus sanctus,<br />

quia ab omni corde, quod rcplct, torporem frigoris cxcutit et hoc in<br />

desiderio suae acternitatis accendit. Ignorantias illustrat, Sapicnt.<br />

IX: sensum autcm tuum quis sciet, nisi tu dcderis sapientiam et<br />

miseris spiritum sanctum tuum dc altissimis, et ita I. Corintli. II:<br />

uobis autem revelavit Dcus pcr spiritum sanctum. Quarta sumitur<br />

penes ipsius araoris naturam. Amor enira per ignera habet significa-<br />

tioncm triplici rationc. Primo quia ignis scuiper est in motu, sic et<br />

amor spiritus sancti, quos replct, semper facit esse in motu bonae<br />

operationis, unde Gregorius : nunquam est amorDei otiosus. Ope-<br />

ralur enim magna , si cst. Si autem opcrari ncgligit, amor non<br />

est. Sccundo quia ignis intcr cactera clcmcnta cst maxiuic formalc<br />

et raodicum habct de matcria et raultum dc forma. Sic amor spiritus<br />

sancti, quos rcplct, facit habcrc modicuin dc amorc tcrrcnorum et<br />

plurimura dc amore coclcslium ct spiritualium, ut jam iion carnalia<br />

carnaliter, scd potius spiritualia spiritualitcr diligat. Distinguit cnim<br />

Bernardus (|uatuor modos diligciuli, scilicct diligcrc carnem carna-<br />

liter, spiritum carnalitcr, carnem spiritualilcr ct spiritum spiritua-<br />

liter. Tcrlio quia ignis habct alta inclinarc, sursuin lciidcrc, Ihiida<br />

<strong>ad</strong>unarc ct congregarc, pcr haec tria intclligitur triplcx vis amoris.<br />

Ainor cnim, sicut habctur cx vcrbis Dionjsii in libro de divinis no-<br />

minibus, habet triplicem vini , scilicet inclinativara , elevativam et<br />

coordiiiativain. Inciinalivam, quia inclinat superiora infcrioribus,<br />

clr-vativain, quia clevat inferiora supcrioribus , coordinativam , quia<br />

coordinat acqualia coaequalibus. Hacc Dion^sius. Hanc cnira tri-

Cap. LXXIII. De sancto spiritu. 335<br />

pliccm vlm amoris spiritus sanctns efficit in his , quos replet, qnia<br />

incliuat eos per Iininilitatem et sui conteinlnni, elevat in desiderinni<br />

supernorum ct coordinat invicem per uniforniitatem nionun. De<br />

tertio scicndum, quod apparuit potius in lingua, quam in alio mcm-<br />

bro , triplici ratione. Lingua enim est uiembrum igne Gehennac<br />

inflammatum , difiicile <strong>ad</strong> regendum ct ntile bene rectuui. Quia<br />

ergo lingna igne infernali inflannnata erat, ideo ignc spiritus sancti<br />

indigebat; Jacob.III: liiigua nostra ignis est etc, qui<strong>ad</strong>ifficileregitur,<br />

ideo prae caeteris menibris gratia spiritus sancti indiget, Jacob.<br />

ni: omnis natura bestiarum etc. Quia utilis valdc , si bene regi-<br />

tur, ideo nccesse fuit, ut spiritum sanctuni rcctorcm habcrct. In<br />

lingua etiam apparuit, <strong>ad</strong> significandum, quod pracdicantibus valde<br />

necessarius fuit; pracdicantibus cnim ncccssarius est , quia facit<br />

eos loqui ferventer absque trepidilate, et ideo missus est in specie<br />

ignis. Bernardus: venit spiritus sanctus super discipulos in linguis<br />

igneis , ut verba ignea loquercnlur et legem igncani linguac igncao<br />

praedicarent. Confidenter absque pusillanimitate, Act. IV: repleti<br />

sunt omnes spiritu sancto et coeperunt loqui cum fiducia verbum<br />

Dci etc. Multipliciter proptcr capacitatis auditorlim divcrsitatem,<br />

et idco dicitur Act. II, quod coeperunt loqni variis linguis. Utililer<br />

<strong>ad</strong> acdificationem et utilitatem, Ysaias LXII: spiritus domini super<br />

me co quod unxerit me etc. Tertio ipsae lingiiae apparuerunt se-<br />

dcndo <strong>ad</strong> significandum, quod praesidentibus necessarius crat. Prae-<br />

sidentibus quoque et judicibus necessarius cst , qnia confert aucto-<br />

ritatem <strong>ad</strong> peccatum remittendum; Joh. XX: accipite spiritum<br />

sanctum , quorum remiseritis peccata etc. Sapientiam <strong>ad</strong> judican -<br />

dum , Ysaias XIII: ponam spiritum meum super eum , judicinm<br />

gentibus profcret. Mansuctudinem <strong>ad</strong> supportandum , Numeri XI:<br />

dabo iis de spiritu , qui in te est , nt supportetur onus populi te-<br />

cum. Spiritus Moysi erat spiritus mansuetudinis , ut patet Num.<br />

XII: erat Mojses mansuctissimus ctc. Ornatura sanclitatis <strong>ad</strong> in-<br />

formandum; Job. XXVI: spiritns domini ornavit coelos. Circa sex-<br />

tum, in quos scilicet missus cst, notandum, quod missus cst in<br />

discipulos, qui fuerunt rcccptacula munda et habilia <strong>ad</strong> susccptio-<br />

ncm spiritus sancti proplcr septem , quae fuerunt in iis. Ipsi enim<br />

primo fnerunt animo quieti, quod notatur in hoc, quod dicitur:<br />

dum complcrentur dies pentecostes, id est dies rcquietionis. Illud<br />

enim festum erat <strong>ad</strong> rcquicm deputatum, Ysai. LXVI: super quem<br />

requiescit spiritus meus, nisi super humilem etc. Secundo di-

336 Cap. LXXilF. De sancto spiritu.<br />

lectlonc imiti , (inoil notatiir in lioc , quocl dicitur : erant onuies pa<br />

rilcr. Erat cnini iis cor unum ct anima una. Sicut cnim spiritus<br />

hominis non vivificat nicmbra corporis , nisi") in vita, slc ncc spl-<br />

ritus sanctus scilicet membra spiritualia. Et sicut ignis lignonini<br />

divisione exstinguitur, sicspiritus sanctus pcr discordiam iuhominibus,<br />

ct ideo cantatur de apostolis : invcnit eos concordes caritate et illu-<br />

stravit eos iiiundans -)dcitas deitatis. Tertio loco secreti, quod no-<br />

tatur in iioc, quod dicitur in eodeni loco, scilicct in coenaculo. Hos. 11:<br />

ducam eam in solitudineni et ibi loquar <strong>ad</strong> cor ejus. Quarto ora-<br />

tione assidui, unde praemitlitur: erant perseverantes unanimiter<br />

in oratione; unde cantamus de iis: oranlibus apostolis ^^Deum ve-<br />

nisse nuntiat. Quod enim oratio necessaria sit <strong>ad</strong> susceptionem<br />

spiritus sancti, oslendit Sap. VIl: invocavi et venit in me spiri-<br />

tus sapientiae. Item Joh. XIV : rogabo palrem meuni et alium<br />

paracletum dabit vobis. Quinto humilitate praediti , quod notatur<br />

in hoc, quod dicilur sedentes; psalm: qui emittis fontes in con-<br />

vallibus, id est graliam spiritus sancti donas humilibus, et super<br />

quem requiescet spiritus meus etc. Sexto pace conjuncti, quod no-<br />

tatur in hoc, quod erant in Jerusalem , quae interpretatur visio<br />

pacis. Quod autem <strong>ad</strong> recipiendum spiritum sanctum pax necessaria<br />

sit, ostendit dominus Joh. XX: ubi primo pacem obtnlit dicens<br />

pax vobis , deinde statim insufflavit et dixit: accipite spiritum<br />

sanctum. Septimo in contemplatione erecti , quod notatur in hoc,<br />

quod spiritum sanctum rcceperunt in superiori coenaculo, unde di-<br />

cit Glossa ibidem: qui spiritum sanclum desiderat, carnis domici-<br />

lium transscendens nicntis conteniplatioiic calcat. Circa septinium<br />

propter quid scilicet missus esl, notandum quodmissusestpropter sex<br />

causas, quae notantur in hac auctoritate: paracietus auteni spiri-<br />

tus sanclus ctc. Primo <strong>ad</strong> consolandum moeslos , quod notatur,<br />

cum dicilur: paraclctus , quod idem est ac consolator, Ysaias LXI:<br />

spiritus domini super nie etc. et sequitur ut poncrem consolatio-<br />

nem lugenliims Sjon. Gregorius: consolator spiritus dicitur, qui<br />

dc peccati perpctratione moerentibus , duin spcm veniae paeparat,<br />

ab afflictione tristitiae menlem levat. Secundo <strong>ad</strong> vivificanduni<br />

mortuos, quod notalur, cuin dicitur spiritus, quod spiritus cnini,<br />

qui vivificat. Kzecli. XXX VII: ossa arida audite verbuin domini<br />

clc. Kcce ego imniittam in vos spiritnm et vivctis. Tcrtio <strong>ad</strong><br />

1) Hprciiliorp.s Ipgiiiil : 11 i ? I s ii ii I iinll.i. 3) Alii ; «1 i vi n i I « t 1 s<br />

.1) Sif H

Cap. LXXIV. De sancto Gordiano. 337<br />

sanciiiicandutn iuiniundos , qiiod notatur, cniu dicitur sanctus, sicut<br />

enim dicitur spiritus, qui vivificat, ita sanctus , quia sanctificat et<br />

mundat. Unde sanctus ideni est quod mundus. Psalm.: ')flumini9<br />

impetum , id cst, raundans et abundans gratia spiritus sancti laeti-<br />

ficat civitatem Dei, id est, ecclesiam Dci et pcr istud flumcn sancti-<br />

ficavit tabernaculum suum altissimum. Quarto <strong>ad</strong> confortandum<br />

amorem inter discordes et odiosos : quod notatur, cum dicitur pater:<br />

pater enim dicitur co, quod naturaliter diligitnos; Joh. XUI: ipsc<br />

onim pater amat nos. Si patcr ct nos filii cjus et fratres <strong>ad</strong> invicem ct<br />

inter fratres perfectaamicitiaperseverat. Quinto<strong>ad</strong>salvandum justos:<br />

quod notatur in hoc, cura dicitur: in nomlne meo, quod cst Jesus<br />

et salus intcrprelatur. In noniine igitur Jcsu, id est salulis , pater<br />

misit spiritum, ut ostendat, quod <strong>ad</strong> salvandas gcntcs vcnit. Scxto<br />

<strong>ad</strong> docendum ignaros, quod notatur in eo , quod dicitur: illc vos<br />

docebit omnia. Circa octavum notaudum, quod datur sivc missus<br />

cst in primitiva ccclesia; primo per orationcm, undc: orantibus<br />

apostolis etc. et Lac. III: orante Jesu desccndit spiritus sanctus etc.<br />

Sccundo per verbi Dei dcvotam et attcntam auditioncm. Act. X:<br />

<strong>ad</strong>huc loquento Petro cccidit spiritus sanctus etc. Tertio pcr assi-<br />

duam operationem, quod notatur in manuum impositione. Act. VIII.:<br />

tunc imponebant manus supcr illos etc. Vcl impositio manuum signi-<br />

ficat absolutionem , quae fit in confessione.<br />

CAP. IIXIV. (69.)<br />

I>e sancto Ooriliaiio').<br />

Gordianus a geos , quod est dogma sive domus, et dyan, quod<br />

est clarum, quasi clara domus , in qua habitabat Deus : sicut dicit<br />

Augustinus in libro de civitate Dei : bona domus est paribus mem-<br />

bris disposita, ampla et lucida. Sic ille sanctus fuit pariter dis-<br />

positus per concordiae imitationem, amplus per caritatcm , lucidus<br />

per veritatem. Epjmachus ab epy, ^)quod est supra et machin,<br />

quod est rex , quasi supernus rex , vel ab epy , quod est supra, et<br />

machos, quod est pugna, quasi pro supernis pugnans.<br />

1) Ed. Fr. jnnle lesit : rost<br />

fluminis. 2) Rec. legunt: de sanctis<br />

G. et Epiniacho. 3) Verba qiiod e3t — • piignans omittlt Ed. l*r,<br />

2'i

338 Cap. LXXV. Da sancto Nereo et Achilleo.<br />

Gordianus vicarius Juliaui iuiperatoris cum qucmdam chrislia-<br />

num noraine Januarium <strong>ad</strong> sacrificandum compclleret, <strong>ad</strong> praedica-<br />

tiouem tanien ipsius Januaril <strong>ad</strong> fulem cum uxorc sua, nomiue * )Ma-<br />

riria, et LIII viris conversus cst. Quod audiens Julianus jussit Ja-<br />

nuariura in exsiliura mitti, Gordianura vero, si sacrificare nollet, ca-<br />

pite truncari. Dccollatus est igitnr beatus Gordianus et corpus<br />

cjus <strong>ad</strong> canes per VIII dies projectum esl. Sed cum oninino rc-<br />

mansisset intactum , tandem a familia sua rapitur cl cum beato<br />

Ep.vmacho, quem dudura pracdictus Julianus occidi feceral , non<br />

longe ab urbe milliario fere uno circa annura domini CCC.LX<br />

scpelitur.<br />

CAP. IXIY. (70.)<br />

De sancto IVereo et Acliilleo.<br />

Nereus interpretalur lucis consilium vel Ncrcus a nerclh , quod<br />

est lucerna, et vs festinans; vel Nereus quasi ne, id est, nequa-<br />

quam rcus. Fuit ergo consilium lucis in virginitatis pracdicationc,<br />

hucrua in lionesta convcrsatione, fcstinans in coeli fervore, ne reus,<br />

id cst, nequaquam reus in conscientiae puritate. Achilleus ab achi.<br />

quod cst frater meus , et lesa, quod est salus, quasi fratrum salus.<br />

Ilunim passiones Eulhlccs, Victorinus etMacro, ^'^alias Maro, servl<br />

Christi scripscrunt.<br />

Ncreus ct Achilicus cunuchi cubicularii Pomicillae noptis T)o-<br />

mitiani impcratoris fuerunt, quos bcatus Pctrus apostolus baptiza-<br />

vit. Cum crgo prac<strong>dicta</strong> Domicilla Aurcliano hlio consulis nupta<br />

csset et gemmis ct purpureis vcstibus tegerctur, Ncrcus cl Achilleus<br />

fidem pracdicaverunt ct virginilatcra multipliciter commcndaverunt<br />

ostondentcs virginitatcm Deo esse proximam, angclis gormaiiam,<br />

hominibus innatam, uxorcm viro subjici, pugnis ot cakibus oaodi,<br />

deforracs partus saopius procrcari, rursus, quac vix matris pia mo-<br />

nita sustinobat, oporterc grandia convicia pati mariti. llla autcm<br />

inlor caotcra dixil: scio palrcm moum fuisse zclolvpum ct malroin<br />

inciim ab co convioia plurima passam csse: nuniquid vir mcus talis<br />

1) Becenf, uinitliint M.iriri.i. 2) Vcxb.i .ili.is IM .t r o (nnittil I-.tl. Tr.

Cap. LXXV. De sancto Nereo et Achllleo. 339<br />

fulnrna cst? Cul illi : qiioniain qyanullii 8unt sponsl, viclontur csse<br />

benigni, sed niariti elTecti crutleliter domlnantuv et aliquando ancillas<br />

praeferunt douiinabus, omnis auteni sanctitas amissa per poenitentiam<br />

revocari potest, sola auteni virginitas <strong>ad</strong> suum staluni rcvocari nou<br />

potest (reatus enimperpoenitentiam expelli potcst, virginitas revocari<br />

non potest), ^)ut <strong>ad</strong> statum pristinae sanctitalis atlingat tunc Flavia<br />

Domicillacredidit et virginitatcm vovit et a sanctoCIemente velatacst,<br />

Quod sponsus cjus audiens liccntia a Domitiano impetrata virginem<br />

cura sanclis Ncrco et Achilleo in Pontianam insulam relegavit, pu-<br />

tans se pcr hoc posse virginis propositum immutare. Post aliquod<br />

tcmpus , cum ipse <strong>ad</strong> iusulam perrexisset et niultis muneribus<br />

sanctos , ut virgini su<strong>ad</strong>erent, indiiceret , hiijiisniodi penitus re-<br />

spuentes magis eam in domino confortabant. Quapropter ciim <strong>ad</strong><br />

sacriiicia compellerentur et dicerent se a beato Pctro apostolo bapti-<br />

zalos nulla ratioue posse jdolis iiumolare, capite caesi sunt circa<br />

annum domini LXXX, quoruin corpora juxla scpukliriim Petronellac<br />

posita suiit. Alios etiain, scilicct Vittoriiium , Eiithicen et Maro-<br />

nem , quibus Domicilla <strong>ad</strong>hacrcret, tamquaiu servos tota die in<br />

suis pracdiis laborare facicbat et vesperc cantabrum <strong>ad</strong> manducan-<br />

dum iis dabat. Tandem Euthicem cacdi jussit, quousque spiritiim<br />

exhalarct, Victorinum vero in aquis foctcntibus sufTocari, Maroncm<br />

vero saxo ingenti opprinii jussit. Cum autein iinnianissiinam pe-<br />

tram, quam vix LXX viri movere potcrant, super eum jactassent,<br />

ipse praedictum lapidem iu humcros suos atcepit, et quasi Icves<br />

paleas <strong>ad</strong> duo milliaria poitavit ct, cum plurimi crcdidissent, con-<br />

sularis eum occidi fecit. Post hoc Aurelianus Domicillam de cx-<br />

silio reduxit et duas virgincs, Euphrosinam et Thcodoram, collatta-<br />

neas ejus, ut ei su<strong>ad</strong>erent, niisit, quas tamen Domitilla <strong>ad</strong> lidem<br />

convertit. Tunc Aurelianus cum sponsis praedittarum puellarum et<br />

tribus joculatoribus <strong>ad</strong> Domlcillam venit, ut cjus nuptias celebraret<br />

et ipsam salteiu violcnler oppriiucrct. Sed cum Domicilla praedictos<br />

duos juvenes convertisset , Aurelianus Domitillam in thalamum<br />

introduxit et ibidem mimos canere fecit et caeteros secum saltare<br />

jussit, volens cam postmodum violare. Sed cum deficerent mimi<br />

iu canendo et caeteri in saltando , ipse tamen per duos dies non<br />

cessavit, quousque iu saltando deficiens exspiravit. Luxurius")<br />

vero frater ejus irapetrata licentia omnes , qui credidcrant , inter-<br />

1) Yerba ut — atliiigtit omittit Ed l'r. 2) Luxwriosiis ;ilii ofTeniiit,<br />

22 *

340 Cap. LXXVI. De sancto Pancratio.<br />

fecit et cubiculo , ubi praeiliclao virgjucs morabanlur, igncin sup-<br />

posuit, quac oranles spiritum miserunt, ({uarum corpora sanctus<br />

Cacsarius niane iliaesa rcpericns sepclivit.<br />

CAP. IXWI. (71.)<br />

De fsancto Paiicratio.<br />

Pancratius a pan , quod cst totum , ct gratus , quod est citius,<br />

quasi totus cilo gratus , quia In sua pucritia, vcl sicut dicitur in<br />

(ilossario, pancras dicilur rapina , pancranarius flagcllis subjcctus,<br />

pancras lapis varie coloratus. Ipse enim rapuit pracdam captivorum,<br />

fuit suljjcctus ilagcllis tonnentorum, coloratus varictatc virtntnm.<br />

Pancralius nobilissimis orlus parcnlibus dum apud Plirjgiam<br />

ot patre ct malre orbatus esset, sub cura Uionysii patrui sui rc-<br />

lictus cst. Ainbo crgo Romam ,<br />

ubi largnm habcbant patriinonium,<br />

rcdicrunt, in quorum vico (lornclius papa cum fidclibus latitabat.<br />

A quo quideni Cornelio cum pracdictus ')Dionjsius ct Pancratius<br />

fidem Christi recepissent, tandem Dioiiysius in pacc moritur ct Pan-<br />

cratius capitur et Caesari pracsentatur. Erat autem Pancratius<br />

quasi annorum XIV, cui dicit Dyoclctianus Caesar: infantulc, sua-<br />

dco tibi, ne mala mortc moriaris , quia, cum puer sis, facile deci-<br />

peris , et quia nobilis comprobaris et carissirai mei filius exsti-<br />

tisti, rogo te, ut rcccdas ab hac vesania, ut vclut filium mcuin<br />

te habeam. Cui Pancralius: etsi pucr sum corpore , cor tamcn<br />

gcro scnile ct virtute domiiii mei Jesu Christi tcrror vcster tan-<br />

tum apud iios cst, quantum hacc pictnra, quam cciniinus, Dii au-<br />

tcin tui, quos me horlaris colcrc , dcccptorcs ct gcrmanaruin stu-<br />

pratores fuerunt, qui etiam nec parentibus pcpcrccruiit. Quod si<br />

hodie tuos scrvos talcs cognoscercs, protinus occidi jubcrcs. Ta-<br />

lcs Dcos miror, quomodo colcrc non crubcscis. Aiiguslus igitur<br />

putans se a puero victum , jussit cuin in via Aiirdiana dccollari<br />

circa annos doniini CCLXXXVII, ciijus corpus (iOcavilla scnatrix<br />

diligcnter scpclivit. Ad ejus scpuichrum , ut ,ait (iicgorius Tiiro-<br />

iicnsis , si quis falsuin jurarc volucrif, anlcquam <strong>ad</strong> clioii caii-<br />

1) K(l. l'r. iii.ilo Dy o c I e (i n nii s bis logit.

Cap. LXXVII. De sancto Url.ano. 841<br />

lellutu perveniat, aut statim a tiaenioiie captus insaiiit aut c<strong>ad</strong>ens iii<br />

pavimentum protinus vitara pcrdit. Lis non modica iutcr duos erat<br />

et j<strong>ad</strong>ex rcum ininime ignorabat. Zeio igitur justitiae judcx ductus<br />

arabos <strong>ad</strong> alt;ire sancti Petri deduxit et ibidem reum iiinoceiitiam<br />

suam , quam praetendebat , jaramento expiare cocgit, rogans apo-<br />

stolum , ut aiiquo judicio ostenderet veritatem. Cum autoin iile<br />

jurasset ct nihil maii passus fuissct, judex ejus malitiae conscius<br />

zelo accensus justitiae exclaraavit: scnior iste Petrus aut nimis mi-<br />

sericors est aut ininoii defert. Eamus <strong>ad</strong> Pancratium juvenem et<br />

ab eo requiramus. (aim ergo vcnisscnt ct super tumulum reus ju-<br />

rare falsuin praesumsisset, manuin inde traliere non potuit et ibidem<br />

postmodum exspiravit, unde usque hodie a plerisquc observatur.<br />

ut super rcliquias beati Pancratii pro arduis juramciitum fiat.<br />

De festivitatibus ,<br />

quae occurrunt Infra tenipus<br />

lieregrinationis.<br />

Dicto de festivitatibus, quae occurrunt inter tempus reconciiia-<br />

tlouis, quod tempus repraesentat ecclesia a pascha usque <strong>ad</strong> octa-<br />

vam pentecostes, sequitur videre de festivitatibus , quae evcniunt<br />

infra tcmpus peregrinationis, quod tcmpus repracscntat ccdcsia<br />

ab octava pentecostes usque <strong>ad</strong> <strong>ad</strong>ventum. Principium auteni hujus<br />

tcmporis non semper hic incfpit, sed juxla paschaicm terrainum<br />

varialur.<br />

CAP. IWYII. (72.)<br />

Dc ^aiicto Urbauo.<br />

Urbanus ab urbanitate dictus vel Urbanus ab ur, quod est iu<br />

nicn vel ignis, et banal responsio. Fuit enim luraen per conversa-<br />

tionciu honestam , ignis per caritatem succeiisam, responsio per<br />

doctrinara ; fuit iumcn sive lux , quia lux est in <strong>ad</strong>spectu amabiiis,<br />

in cssentia iinmaterialis, in situ coeiestis, in actu pcruliiis. Sic<br />

ille sanctus fuit araabilis in conveisatione, inimatcrialis in niuiuli<br />

•despcctione , coeiestis in conteinplalionc, ulilis in piacdicalione.

342 Caj). LXXVII. De sancto "Urhano.<br />

Urbaims Callxto papae siicccssit , cujus tempore cum fuissct<br />

inaxima pcrsecutio iu christiauis , taudem Alexauder, cujus mater<br />

Animaea cliristiaua erat , quam Origenes converterat, imperium<br />

sumsit. Ipsa igitur filium precibus maternis induxit, ut a persecu-<br />

tione christianorura cessaret, verumtamcn Aimachius urbis prac-<br />

fectus, qui beatam Caeciliam decollavcrat, iu christianos crudcliter<br />

saeviebat, sanctum igitur Urbanum diligenter inquiri fecit et in<br />

quodam antro procurantc Carpasio quodam ministro cum tribus<br />

presbiteris et tribus dyacOuibus repertum in carcerem niitti jussit.<br />

Post hoc coram se ipso <strong>ad</strong>duci praecepit et quod quiiique millia<br />

hominum cum sacrilega Caecilia et illustribus viris Tyburtio et Va-<br />

leriano seduxcrat, eidem objecit et thesauros Caeciliae requisivit.<br />

Cui Urbanus: ut video, plus te <strong>ad</strong> saeviendum iu sanctos ducit cu-<br />

piditas, quam cultus Deorum: thesaurus Caeciliac per manus pau-<br />

peruin coclos conscendit. Cum igitur saiictum Urbauum cum sociis<br />

plumbatis caedcreut et ipse uomen doinini Elyon invocarct, sub-<br />

ridcns praefectus ait: sapiens vult iste scnex videri et idco nunc<br />

ignota loquitur. Cuiu autein supcrari non possent, itcruin in car-<br />

cerein reduduutur, ubi tres tribunos <strong>ad</strong> sc vcnlentes cum custode<br />

carcerls Anolino sanctus Urbanus baptizavit. Audito igitur, quod<br />

Anolinus christianus factus cssct, praefecto sistifur et sacrificaie<br />

renuens decollatur, sauctus autein Urbauus cum sociis <strong>ad</strong> siiuula-<br />

cruin ducilur et thura imponerc urgetur: Juuc orante Urbano siinu-<br />

lacruin cccidit et XXII saccrdotes , qui ignein iniuistrabaiit , oc-<br />

cidlt. Tunc gravissimc laniantur et post Iioc <strong>ad</strong> sacrificaiidiim du-<br />

cuiilur, qui iu ipsuin ydoluin exspuentes frontes cruce municruiit<br />

ct inviceiu dalo pacis osculo cupitalciu sententiam acccpcrunt sub<br />

Alcxandio , qui coepit circa aniium doiuiui (]CXX. Sed staliin Car-<br />

pasius a daemone arripitur ct Deos suos blasphemans et christia-<br />

nos invitus magnlficans a daeinonc sulTocatur: quod cjus uxor Ar-<br />

mcnia videns cuin filia sua Lucina ct tota familia a saiicto Forlu-<br />

nato presbitero baptisma suscepit ct post hoc sanctorum corpora<br />

honoiificc scpelivit.

Cap. LXXVin. De sancta Petionella. 343<br />

(HP. IXmil. (73.)<br />

I>e jBsancta Petronella.<br />

PetroncIIa, ciijus vitam sanctus Marccllus scripslt. futt fllla<br />

saiicti Petri apostoli, quae cum nimis speciosa esset et ex volun-<br />

tate patris febribus laboraret, discumbentibus apucl cum discipulis<br />

dixit <strong>ad</strong> cum Titus: cum omncs a te sanentur inflrmi, cur Petro-<br />

ncllam jacere permittis ? Cui Pctrus: quia sic ei expedit. Vcrura-<br />

tamen ne putetur impossibilitas sanitatis ejus nieis sermonibus ex-<br />

cusari, ait <strong>ad</strong> illam: surge, Petronella, velocius et ministra nobis.<br />

Quae statim sanata surrexit et iis ministravit. Completo autem<br />

ministerio dixit Petrus: Pctronella, rcdi <strong>ad</strong> lectum tuum; quae sta-<br />

tim rcdiit et ut prius febribus laborare cocpit; at nbi in Dei amore<br />

coepit csse perfccta, eara perfcctc sanavit. Comes igitur Flaccus<br />

<strong>ad</strong> cam venit, ut ipsam propter ejus pulchritudinem accijjerct in<br />

uxorem , cui illa rcspondit: si me in uxorem desidcras, jube <strong>ad</strong><br />

me virgines vcnire, quae rae usquc <strong>ad</strong> domuni tuani debeant so-<br />

ciare. Quas cum ille pararct , PetroncIIa jcjuniis et orationibus<br />

insistcre coepit et corpus doniini suscipiens ac in lecto se reclinans<br />

post triduuin <strong>ad</strong> dominum migravit. Flaccus dclusnm se vidcns <strong>ad</strong><br />

Fcliculani sociam Pctronellae se convci-tit ct, ut aut sibi nubcret aut<br />

jdolis immolaret, praccepit. Quod cuni illa utruinquc rcnucret, prac-<br />

fcctus septem dicbus sine cibo ct pofu in carccre cara esse fecit<br />

ct postmodum in equulco lortani occidit ac cjus corpus in cloacam<br />

projecit; quam tainen sanctus Xicodcinus elevans scpelivit; unde a<br />

Flacco comite Nicodeuius accersitur ct sacrificare renucns pluinba-<br />

tis caoditur et in Tjberim corpus cjus projicitur, sed a Justo<br />

clcrico lcvalur et honorifice scpelitur.<br />

CAP. inix. ai.)<br />

l>e isancto Petro exorcistaO*<br />

Pclrus exorcista duin ab Arclicinio in carcere dclinerctur ct<br />

pracdicli Archcinii filia a dacmone vexaretur et ob hoc a patrc sae-<br />

pius plangeretur, dixit ci Petrus , quod , si in Christum crederet,<br />

stalim sanitatem filia ejus reciperet. Cui Archcmius: niiror, qua<br />

1) Recent. <strong>ad</strong>duiil : et Marcelliiio.

344 Cap. LXXIX. De sancto Petro exorcista.<br />

ratione tlomiims tuus filiara meam liberare poterlt, qui te tanta<br />

patientera pro eo libcrare non yalet. Cui Pctrus: potens quidem<br />

est Deus raeus eripcre rae, sed vuit, ut per passionem transito-<br />

riam perveniamus <strong>ad</strong> gloriam serapiternara. Cui Archeraius : si me<br />

catenas super te duplicante Deus tuus te liberavcrit ct filiara meam<br />

sanavcrit, protinus in Cliristum crcdam. Quod cura factum fuisset,<br />

sanctus Petrus candidis vcstibus iudutus ct tenens siguum crucis<br />

eidem apparuit et ille ejus se pedibus prostravit et filia cjus sa-<br />

nata ipse cum tota douio sua baptisma suscepit permisitque aliis<br />

incarceratis , quod exirent libcri, quicuraque vellent ficri cluistianl,<br />

nuiltisque credentibus a beato Marcellino presbitero baptizantur.<br />

Quod audiens praefectus orancs incarccratos <strong>ad</strong> se <strong>ad</strong>duci praece-<br />

pit, quos Archemius convocans ct mauus eonim deosculaus dixit,<br />

nt, si quis yellet venire <strong>ad</strong> martirium, veniret intrepidus , quodsi<br />

quis nollet, abiret illaesus. Coniperto') autera judcx, quod Mar-<br />

ccllinus et Petrus eos baptizassent, ipsos accersivit et cos separa-<br />

tim in carccre reclusit. Alarcellinus quidem nudus super vitrum<br />

fractum constcrnitur ct ei luraen et aqua negatur, Petrus vcro in<br />

alio carcere altissimo ct artissirao ^^cippo constringitur, angelus au-<br />

tem domini Marcellinum intuens et solvens ipsum cum Petro In<br />

domo Archeraii restituit ct, ut septeni dicbus populura confortarent<br />

ct postca se judici praesontareut , praeccpit. Cum ergo pracdictus<br />

judcx eos in carcere non invenisset, accersitum Archemium et sa-<br />

crificare nolentem in terra cum uxore sua obrui jussit. Quod sancti<br />

Marcellinus ct Petrus audientes illuc vcncrunt et illa crjpta ') sanctus<br />

Marcellinus christianis se protcgentibus niissara celebravit dixcrunt-<br />

que sancti <strong>ad</strong> incredulos: ccce Archcmium potuissemus libcrare cl<br />

iios abscondere, sed neutrum voluimus facere. Tunc irati gentiles<br />

Archcuiium gl<strong>ad</strong>io nccavcrunt, matrem vero cura filia lapidibus ob-<br />

ruerunt, Marcellinura autem ct Petrum <strong>ad</strong> silvara '')nigrara, quae<br />

nunc candida propter corum martirium vocatur, decollavcrunt, tem-<br />

pore Djoclctiaui, qui cocpit anuo domini (jCLXXXVII. Quornm<br />

animas vestibus splendidis et genimis indulas ab angelis iii coeluin<br />

dcferri spiculator noniino Dorotheus vidit , unde et christianus<br />

cfTcclus est: postiuodo in pace quicvit.<br />

1) Kd. rr. Jpgi» coinpcrliis. 2) Ed. rr. Ipglt cibo, 3) Rec. <strong>ad</strong>dniil<br />

spi>teiii diebiiB. 4) Sio Hbri receiit., Ed. l'r, forlasse recliu» mngniiiii<br />

offert.

Cap. LXXX. De sancto Primo et Feliciano. 345<br />

CAP. IX\X. (?5.)<br />

I>e isancto Primo et Feliciano.<br />

Pnrnus quasi summus et magnus, Feliclanus quasi felix anus,<br />

id est, felix senex. Ille enim dicitur summus sive raagnus digni-<br />

tate propter martirii perpessionera, polestate propter miraculorum<br />

operalionem , sanctitate propter vitae perfectioneni, fclicitate prop-<br />

ter vitae gloriosam fruitionem. Iste autem dicitur senex non tan-<br />

tKm propter teraporis antiquitatcni , sed etiam propter revercntiae<br />

dignitatera , propter sapientiae maturitatem et propter nioruni gra-<br />

vitatem.<br />

Priraus et Felicianus apud Djocletianum et Maximianura a tcmplo-<br />

rura pontificiljus accusantur, quod, nisi eossacrificarc fcccrint, iiulla a<br />

Diis beueficia obtiuere valebunt. Jussu igitur iuipcratorum in carccre<br />

recluduntur, sed ab angclo soluti') postraodum iterura impera-<br />

toribus praesentaiitur, qui cuni in fidc firnii persistcrent , crudclitcr<br />

laniatiab invicera separantur, dicitque pracscs Feliciauo, ut snae senectuti<br />

consnleret etDiis immolaret. CuiFcIicianus: ecce jamLXXX<br />

annos habeo et XXX anni sunt, ex quo veritatera agnovi et elcgi<br />

Deo vivere, qui me potest de tuis raanibus liberare. Tunc jussit<br />

praeses eum ligari et clavos in manibus et pedibus affigi eiquc<br />

dixit: tamdiu sic eris, donec nobis conseiiseris. Qui duni laeto<br />

vultu persistcret, eura ibidcm torqucri jussit et nihil penitus nii-<br />

nistrari. Post hoc sanctura Primura <strong>ad</strong>duci fecit cique dixit: eccc<br />

frater tuus iuiperatorum decrclis consensit et ob hoc niagnus in<br />

palatio veneratur , tu igitur similiter age. Cui illc: licet djaboli<br />

filius sis , verum tamen in parte dixisti, quia frater meus impera-<br />

toris coelestis dccreto conscnsit. Tunc iratus pracscs jussit faci-<br />

bus latera ejus incendi et plumbum bullicns in os ejus jnfundi, cer-<br />

nente Feliciano , ut sio terreri posset , ipse autem plumbum tan-<br />

quara aquara frigidara suaviter bibit. Tunc iratus praeses duos<br />

leones <strong>ad</strong> eos raitti praecepit , qui statira <strong>ad</strong> pedes eorura se pro-<br />

jecerunt et tamquam agni mansueti coram iis steterunt. Rursus<br />

ursas crudeles dimittit , ct cura leonibus mansuescunt. Adcrant<br />

.id hoc spectaculum plus quara XII raillia virorura, de quibus D<br />

viri in domino crcdiderunt, pracscs autcra sanctos fecit dccollari<br />

1) Rec. legunt: ab angelo visitantur, et a vinciilis, quibus erant<br />

ligati, absolvuritur et liberi in carcere deanibut ant es doininuin<br />

clara voce colJaudabant.

34G Cap. LXXXI. De sancto Barnaha apostolo.<br />

ct eorum coriiora canibiis et avibiis projici, sed tanien ab his<br />

illaesaa christianis honorifice sunt sepulta. Passl suut auteni circa<br />

annos domini CCLXXXVU.<br />

CAP. in\I. (76.)<br />

Dc isaiicto Itariiaba OapoiStolo.<br />

Barnabas interpretatur filius venientis vel filius consolationis<br />

aut filius proplietae aut filius condudens. Quatuor vicibus ponitur<br />

filius propter quatuor modos filialionis ipsius ; dicitur enim filius in<br />

scriptura ratiouc generationis , eruditionis, imitationis et <strong>ad</strong>opta-<br />

lionis, fuit enim a (Jhristo regenerc-jtus per baptismum, eruditus<br />

per evangelium, est ipsum imitatus per martirium et ab ipso <strong>ad</strong>op-<br />

tatus per coeleste praemium, et hoc quantum <strong>ad</strong> se, quantum vcro<br />

<strong>ad</strong> alios, fuit <strong>ad</strong>venlens, consolans, prophetans et concludens. Ad-<br />

venieus discurrendo ct praedicando ubiquo : quod patet, quia fuit<br />

socius Pauli; consolans pauperes et desolatos: pauperes, quibus<br />

elemosinam detulit, desolatos, quibus ex parte apostolorum episto-<br />

lam destinavit ; prophetans, quia prophetiae spiritu claruit; condu-<br />

deiis, quia magnam multitudinem in fide conclusit et <strong>ad</strong>unavit, sicut<br />

patet, cum missus fuit in Antiocliiam. De his qualuor Act. XI:<br />

erat vir, id est virilis , quantum <strong>ad</strong> primum , bonus quantum <strong>ad</strong><br />

secundum , plenus spiri(u sancto quantum <strong>ad</strong> tcrtium , et fidelis<br />

quantum <strong>ad</strong> quartum. Ejus passionem conipilavil Johaiiiies, qui et<br />

Marciis ejus coiisobrinus, et maxime a visioiie ipsius Johannis usquc<br />

lere in fiiicm, quaiu Beda de (Jraeco iii latiiiiim creditur Iranstulisse.<br />

Barnabas lcvites Cjprius gciiere , unus de LXII discipulis do-<br />

miiii ab hjstoria actuum in multis extollitur ct laudatur: fuit nam-<br />

que optiiiic iiifonnatus ct ordiiiatus et hoc quaiitum <strong>ad</strong> se ct quan-<br />

tum <strong>ad</strong> Dcum ct quautum <strong>ad</strong> proximum. Quaiilum <strong>ad</strong> se ordiiialus<br />

cxstitit secundum tres vires, secundum rationabiicm , concupiscibi-<br />

bilem ct irascibilcm. Habuit namque rationabilem illustratain lu-<br />

inine cognilionis, unde dicitur Act. XIII: crant aulem in ecclesia,<br />

quac erat Antiochiae, propliclae et doctores, in quibus Barnabas et<br />

.S^monetc. Secundo habult concupiscibilcm, purgalam a pulvcre mim-<br />

danae afTectionis, undc dicitur Act. IV, quod Joseph, qui cogiiomi-<br />

1) nfCfjiliorcs oiniUiiiit voccin .iiiostolo.

Cap. LXXXI. De sancto Darnaba apostolo. 347<br />

iialus cst Barnabas , cum haberct agruiu, veruHdit illuia et attulit<br />

j)retluin ct posuit <strong>ad</strong> pedos apostoloruni , ubl dicit Glossa: desti-<br />

tuendum probat, quod tcangere devitat, et docet calcaiidum esse<br />

aurum, quod subdit gressibus apostolorum. Tertio habuit irasci-<br />

bilem , roboratam niagnitudinc probitatis et hoc velut viriiitcr aggre-<br />

diendo ardua vel perseveranter agcndo fortia, vel constanter susti-<br />

nendo <strong>ad</strong>versa. Viriliter aggrediendo ardua, sicut patct in hoc,<br />

quod illam inaximani Antiochiam <strong>ad</strong> converlendum acccpit, sicut<br />

etiam patet Act. IX, quia cuni post conversionem Paulus Hicroso-<br />

Ijfinam venisset et discipulis se jungere vellct ct oinnes euin tam<br />

quam lupum agni fugerent, Bainabas ipsum audactcr apprehendit<br />

et <strong>ad</strong> apostolos duxit. Peiseveranter operaiulo fortia , quia corpus<br />

suura maceravit et jcjuniis afilixit, unde dicitur Act. XIII dc Bar-<br />

naba et quibusdam aliis: tninistrantibus autcm illisdoinino et jcjunan-<br />

tibus etc. Constanlcr sulTcrendo <strong>ad</strong>versa, sicut apostoli peihibcnt<br />

ei testiinoniuin dicciitcs: cum carissiinis nostris Bainaba'ct Paulo<br />

hominibus , qui tr<strong>ad</strong>iderunt aiiimas suas pro nominc domini nostri<br />

Jcsu Christi. Seciuulo fuit ordinatus quantuin <strong>ad</strong> Dcum defercndo<br />

Dei auctoritati, majcstati et boiiitati. Auctoritati, quod patet ex<br />

hoc, quod officium pracdicationis sibi noii usurpavit, scd hoc ex<br />

auctoritatc Dei accipere voluit, sicut habetur Act. XIII: dixit spi-<br />

ritus sanctus, segicgate inihi Barnabain ct Pauluiu in opus , <strong>ad</strong><br />

quod assumsi eos. Secundo Dei inajestati, cuin enim, nt sic habctur<br />

Act. XIII, majestatcin divinain sibi quidaiu vcllcnt attiibucre ct ei<br />

tamquam Deo hostias inimolaic , vocantcs euin Joveiu taiiiquain<br />

priorcm et Paulum Mercuriuin , tamquam prudcntein et eloqucntcm,<br />

continuo Barnabas et Paulus conscissis tunicis clamavcrunt: viri,<br />

quid facitis? Et nos mortalcs sumus similcs vobis, annuntiantcs<br />

vobis ab his vanis Diis converti <strong>ad</strong> Deum vivum. Tertio Dci bonitatc.<br />

Nam sicut habetur Act. XV, cum bonitatem gratiae Dci, qua gratis<br />

et non ex lege sumus salvati, quidam conveisi de Judaeis artare<br />

et deminuere vellent, asserentes hoc siiie circumcisionc nequaquam<br />

sufFicere, Paulus et Barnabas contra eos viriliter restiterunt et so-<br />

lam bonitatcm gratiae Dei sine Icge sufficere ostcndcrunt: insuper<br />

et quaestionem <strong>ad</strong> apostolos detulerunt et contra illorura errorem<br />

apostolorum epistolas impetraverunt. Tertio fuit optime ordinatus<br />

quantum <strong>ad</strong> proximuiu , quia gregem suum pavit vcrbo, benelicio<br />

ct exemplo. Vcrbo , quia verbum Dei sollicite evangelizavit, unde<br />

dicitur Act.XV: Paulus ct Barnabas demorabantur Antiochiae docen-

348 Cap. LXXX!. De sancto Barnalja apostolo.<br />

tes et evangelizantes ciun aliis pluribiis verbum doniinl. Hoc etlani<br />

patet per iliam maximam muititudinem , quam Antiocliiae converlit,<br />

<strong>ad</strong>eo ut ibi primo vocarentur discipuli christiani. Secundo exemplo,<br />

quia vita sua fuit omuibus speculum sanctitatis et exemplum reli-<br />

gionis. Fuit enim in omni opere suo virilis et religiosus et stre-<br />

uuHS, omnium niorum bonitate conspicuus, omni gratia spiritus<br />

sancti plenus et onini virlute et (ide praeclarus. De his quatuor<br />

habctur Act. XV: miserunt Barnabam Antiochiam, et sequitur: hor-<br />

tabatur omncs proposito cordis permanerc in domino, quia erat vir<br />

bonus , pienus spiritu sancto et fide. Tertio bencficio ct hoc du-<br />

plicitcr. Est enim duplex beneficiura sive elemosina, scilicct tcm-<br />

poralis , quae consistit in necessariorura subministratione, et spiri-<br />

tualis , quae consistit In ofTcnsae dimissione. Primam habuit bea-<br />

tus Barnabas , quando elemosinara fratribus, qui erant in Jerusaleui,<br />

detulit. Nara sicut dicitur Act. XI :<br />

cuni facta esset fames niaxiraa<br />

sub Claudio secundura quod prophetizaverat Agabus, discipuli,<br />

prout quisque habebat, proposuerunt in ministeriura raittere habi-<br />

tantibus in Judaea fratribus: quod ct fecerunt mitteiitcs <strong>ad</strong> scnio-<br />

res per manus Barnabae et Pauli. Secundani, quia Johanni , qui<br />

cognominabatur Marcus, oITensara diraisit: cuni enim praediclus<br />

discipulus Barnabam et Paulum reliquisset, redeunti tamen ct poe-<br />

nitenti Barnabas indulsit ct iterum in discipulum resurapsit, Paulus<br />

auteni ipsura iterum assunierc in discipulura renuit et idco iiilcr<br />

cos separatio facta fuit. Ulerque cnim cx pia causa ct intenliono<br />

fecit, nam quod Barnabas ipsum assumpsit, hoc fecit cx dulcedine<br />

raisericordiae , quod autem Paulus ipsum assuraere noluit, hoc fe-<br />

(it ex fervoris rectiludine. Nam sicut ibideni dicil Glossa Act. XV:<br />

quoniam in frontis facie se constituens nimis tropidus sleterat, mc-<br />

rito ipsura Paulus abjecit, ne illius quasi contagione vires aliorura<br />

corrunipercntur. llla aulem separatio non csl facta ex commolione<br />

vitii , scd ex instinclu spiritus sancli , ut scilicet ab invicem sepa-<br />

rarentur ct pluribus praedicarent , sicut et postmodum factum cst.<br />

Nam cum esset Barnabas iu Yconio civitate , pracdiclo Johannc<br />

cjus consobrino , vir quidam spleiididus in visu apparuit diccns:<br />

Johanncs conslans csto, quia amodo non Johannes , sed cxcclsus<br />

\ocabcris. Quod cum ille Barnabac retulisset, rcspondit ci: cave<br />

ililigcnter, ne cuiquam , quod vidisti, rcveles: nam et mihi simi-<br />

litcr dominus hac nocte apparuit dicens : constans csto, Barnaba,<br />

quia actcrna pracmia percipies. co quod gcntem tuani rcliquisti

Cap. LXXXF. De sancto Barnaba apostolo. 349<br />

et aniaiam tuani pro nominc meo tr<strong>ad</strong>idisti. Cum ergo Paulus et<br />

Barnabas diu iii Antiochia praedicassent , angelus quoque domini<br />

Paulo apparuit dicens: festina venire Jerusalcm , quia quidam fra-<br />

ter <strong>ad</strong>ventum tuum praestolatur ibidcm. Cum ergo Barnabas Cy-<br />

prum vcllet pcrgerc et parentcs suos invisere , Paulus autcm Jcru-<br />

salem propcrare vellct, sancto sic iiistigante spiritu ab invicem<br />

disccsserunt» Verum cum Paulus Barnabae , quod slbi dixerat an-<br />

gelus, indicasset, respondit Barnabasr fiat voluntas domini, iiunc<br />

autem Cjprum v<strong>ad</strong>o et ibidem vitam finiens te amplius non videbo.<br />

Et cum flens cjus pedibus se humilitcr volutaret, coinpatiens ei<br />

Paulus dixit: noli flcrc , quia sic domini est voluntas, iiam et inihi<br />

dominus in hac nocte apparuit diccns: ne prohibcas Baniabam iro<br />

Cjprum, quia mullos ibidcm illuminabit ct martirium consummabit.<br />

Pcrgens igitur Barnabas Cjprum cum Johanne evangelium sancti<br />

Matthaei secum detulit et super iiifiiinos poiicns multos Dci virtutc<br />

sanavit. Cuin autcm dc Gypro exiissent, invencrunt Eljmam ma-<br />

gum , quem Paulus lumine oculorum <strong>ad</strong> tempus privaverat; qui iis<br />

restitit et ")Paphum intrare prohibuit. Dic igitur qu<strong>ad</strong>am vidit Bar-<br />

nabas homincs et muliercs nudas curreiitcs et sic sua fcsta agen-<br />

tes , unde indignatus templo maledixit et subito pars ejus corruens<br />

multos oppressit. Tandem Salaminam devenit ct ibidem coiitra cuiu<br />

praedictus magus seditioncm non modicam excitavit, coinprchcndentes<br />

igitur Judaci Barnabam multis alTectum injuriis trahebant et judici<br />

civitatis puniendum tr<strong>ad</strong>ere festinabant. Comperto autem, quod Eu-<br />

sebius vir magnus et potens de genere Ncronis illuc <strong>ad</strong>venisset,<br />

timucrunt Judaci, ne ipsum de manibus eorum eriperet et sic li-<br />

bcrum abire permitteret, ligantes igitur funem in collo ejus extra<br />

portam eura traxerunt et ibideni eum protinus coinbusserunt. Dc-<br />

nique ncc sic impii Judaei satiati ossa ejus in quodam vase plum-<br />

bco recluserunt in marc e<strong>ad</strong>em praecipitare volcntes, Johanncs au-<br />

tera discipulus ejus cura duobus aliis de nocte consurgeiis ea ra-<br />

puit et in qu<strong>ad</strong>am crjpta occulte scpclivit, quae ibidein, ut ait<br />

Sigbcrtus , usquc <strong>ad</strong> tempora Zenonis iinpcratoris ct Gclasii papae<br />

et usque <strong>ad</strong> annura doinini D latuerunt , scd tunc ipso rcvelante<br />

repcrta fuerunt. Beatus autein Dorotheus sic ait: Barnabas iii<br />

Roina Chiistum primum praedicavit, episcopus Mediolani factus.<br />

X) Recent legunl P.inluin,

350 Cap. LXXXII. De sanctis Vito et Modesto,<br />

CAP. imil. (?7.)<br />

I>e jsaiictiiS Vito et ModejSto.<br />

Vitus (licitur a vita; distinguit autem Augustinus in libro de<br />

civitate Dci triplex genus vitae , scilicet actuosum , quod pertinct<br />

<strong>ad</strong> vilam activam , oliosum, quod pertinet <strong>ad</strong> otium spirituale vitao<br />

contemplativae, et ex utroque compositum. Et istud triplcx genus<br />

vitac fuit in eo. Vel Vitus quasi virtus , id est virtuosus.<br />

Modcstus quasi stans in niedio, hoc est in nicdio virtutis,<br />

quamlibet cnim virtutem tanquam niedium circumstant duo vilia,<br />

tamquam extrema. Nam extrema prudentiae sunt dolositas et fatuilas,<br />

extrcma tcmperantiae dcsiilcrioruni carualium <strong>ad</strong>implctio et omnimoda<br />

sui aftlictio , cxtrema fortitudiuls pusillanimitas ct temcrilas , cx-<br />

trenia justitiae crudelitas ct remissio.<br />

Vitus pucr cgrcgius ct lidolis annorum XII in Sicilia marlirium<br />

passus est. llic a palrc crcbro vcrberatus cx co, quod ^dola cou-<br />

temnebat nec ipsa <strong>ad</strong>orare volcbat: quocl autlicns Valerianus prae-<br />

fcctus pucruui acccrsivit ct sacrilicarc nolcntcm fuslibus cacdi jussit,<br />

br<strong>ad</strong>iia autcm vcrbcranliuni ct manns pracfccti slatim arucrunl cla-<br />

mavitquc pracfectus: vach milii, quia niauum aniisi. Cui Vilus:<br />

acccdant Dii tui ct sancnt tc, si possunt. Cui ille: numquid ct<br />

tu facere valcs hoc? Cui Vitus: in Mominc domiiii niei valco, sta-<br />

timque pro co oravit et sanitatcm sibi obtinuit. Dixitquc pracfcctus<br />

patri: corripe pucrum tuuni, nc nialc pcrcat. Tunc cuin in domum<br />

ducciis divcrsis musicorum gcncribus ct pucllarum lusibus aliarum-<br />

quc dcliciarum gencribus iminutarc aiiimam pucri satagcbat. Cum<br />

autcm cuin in thalamum inclusissct, mirabilis odoris fragrantia<br />

indc cxiit, quac patrcm ct totaiu familiam iiiiiiio odorc pcrludit<br />

<strong>ad</strong>spicicnsquc patcr pcr ostium vidit scptcin angclos circa infantem<br />

stantcs dixitquc: Dii vcncrunt in domiiin incain, slatiniquc coccatus<br />

cst. Ad ciijus clamorcm tota civitas Lucaiia coiumota cst , ila ut<br />

Valerianus jiccurreret et, quid sibi accidissct, intcrrogavit. Cm<br />

illc : Deos vidi igncos ct vultum corum fcrrc non potui. Ad tcni-<br />

plum igitur Jovis dcducilur ct pro rccupcratioiie luminis tauruin cum<br />

cornibus aurcis pollicetur, scd cum iiiiiil proficcret, lilium pro siia<br />

saiiatione rogavit et lumcn suis prccibns recuperavit. Cum autcm<br />

ncc sic crcdcrct, scd potius lilium occidcrc cogilarct , aiigclus do-

Cap. LXXXIII. De sancto Quirico et Julita ejus matre. 351<br />

ininl Modesto paedagogo cjiis appariiit el ut navem conscendcns<br />

pnerum <strong>ad</strong> aliam terram dnceret, imperavit. Quod cura fecisset,<br />

aquila iis cibum affercbat ct multa ibidem mirabilia faciebant. In-<br />

terea fiilus Dyodetiani iniperatoris a daenionc arripitiir ct, nisi<br />

Vitus Lucanus veniat, se nunquam exire fatetur. Vitus quaeritur<br />

et invenfus <strong>ad</strong> iraperatoreni ducitur, cui Dvocletiaiius: puer, puerum<br />

meum sanare vales ? Cui ille: non ego , sed dominus , statiraque<br />

super enm manus imposuit et protinus ab eo daemon aufugit. Et<br />

ait Dyocletianus: puer, consule tibi et Diis sacrifica, ne mala<br />

morte intcrcas. Quod cum ille recusaret et in carcercm cum Mo-<br />

desto missus fuisset, subito ferri moles, quae iis erat iniposita,<br />

cecidit et carcer imraenso lumine coruscavit: quod ,cura impcratori<br />

nuntiatura fuisset , eductus in clibanura ardentera niittitur, scd ta-<br />

men illaesus egreditur. Tunc leo terribilis <strong>ad</strong> eum devorandum<br />

mittitur, scd tamcn ab eo fidei virtute placatur. Tandem ipse cum<br />

Modcsto et Crescentia nutrice sua, quae semper eum secuta fiierat,<br />

in equuleum suspendi jubetur, sed subito aer perturbatiir , terra<br />

concatitur, tonitrua mugiunt, ydolorum teinpla corruunt et niultos<br />

occidunt, imperator autem territus fugiens pugnis se percutiebat di-<br />

cens : vach mihi, quod ab nno puero victus sum. Illi autem ab<br />

angelo continuo soluti juxta quoddam flumen se invcnerunt et ibi-<br />

dem pausantes et orantes animas domino reddidernnt , quornm<br />

cor-<br />

pora ab aquilis custodita Florentia ')sepelivit. Passi sunt autein<br />

sub Dyocletiano , qui coepit circa annos doinini duccntesimo octo-<br />

gesimo septimo.<br />

CAP. in\III. (?8.)<br />

De Sfineto Q.iiirico et Jnlita ejns matre.<br />

Quiricus quaercns arcuin. vcl a chisil , quod cst forlitudo. ct<br />

cus niger, -) quasi fortis per virtuteni et iiiger per huiniliationera,<br />

vcl a qniris , quod est hasta, vel a quiriles, quod dicitur sedilc.<br />

Ipse enim arcus fiiit , id est, curvus in sui buiniliatione , in tor-<br />

mentorum passione , niger in sui despectionc, hasta in inimici de-<br />

1) Recent. <strong>ad</strong>dnnt : illustris inatrona sancto Vito rerelante reperit<br />

et ea accijiiens honorilice s. 2) In seq. cap. oniittiint verbn<br />

iXiiasi — htiinil iat ionem.<br />

:

352 Cap. LXXXIII. De sancto Quirico et Julita ejus matie.<br />

bellatione, Dei scdile ex Dei habitatioiie, Haec enim in eo gra-<br />

tia supplevit, quae aetas negavit. Julita juvans vita , quia vita<br />

spirituali vixit et pcr Iiauc multis profuit.<br />

Quiricus fuit filius Julitae illustrissiuiae matronae Yconii, quae<br />

pcrsecutionem declinarc volcns iu Tarsum Ciliciae cum puero suo<br />

Quirico , qui crat trium aiuiorum, vcnit, sed tamcn Alexandro prac-<br />

sidi praesentatur in uluis suis puerum gcstaus , quod duac famulae<br />

suac videntes fugerunt et eam protiuus reliquerunt. Praeses igi-<br />

tnr puerum iu ulnis suis suscepit et matrem sacrificare nolentcm<br />

crudis nervis flagellari praecepit. Puer autcm matrcm flagcllari<br />

conspiciens amare flebat et lamentabiles votes dabat. At praeses<br />

puerum Quiricum in ulnas et super genua pouens eum osculis ct<br />

aliis blanditiis demulccbat , infans autcm <strong>ad</strong> matrcm respiciens<br />

pracsidis oscula abhorrebat et caput cum indignatione avcrtcus<br />

vultum ejus ungulis laniabat et uiatri consonas voces dabat, quasi<br />

diceret: et ego christiauus sum. Tandem diu reluctans praesidem<br />

in scapulis niomordit; tuuc praeses iudignatus , dolore cruciatus<br />

puerum ab alto per gr<strong>ad</strong>us praccipitavit , ita ut tribuuali teucllum<br />

cerebrum <strong>ad</strong>haereret, Julita vero filium <strong>ad</strong> regnum praecessisse vi-<br />

dens laeta gratias Dep reddidit. Tunc Julita jussa est cxcoriari<br />

et bullicnti pice perfundi et dcmum capite truncari. In qu<strong>ad</strong>am au-<br />

tem legenda invenitur, quod Quiricus t^rannum blandientem aeque<br />

ut niinaiitem parvi peudcns christianum se esse confitebatur, sccun-<br />

dum quidcra tempus clingHis iufanlulus , sed in eo loqucbatur<br />

spiritus sandus. Quem cum pracses interrogaret , quis cuiu do-<br />

cuisset, ait: tuam, pracscs, miror insipicutiam, qui mcam taulillam<br />

cerncns actalulam nccdum tcmporis circulo tricnucm percoiitaris,<br />

quis me diviuaui docucrit sapientiam. Qui cnm caederetur, clamabat:<br />

christianus sum , et quotiens hoc clainabat, totiens vircs iiitcr tor-<br />

meuta recipicbat. Praescs auteiu matrcm cum pucro incuibratiiu<br />

scindi fecit ct ooruin meinbra ne a christianis scpelirentur, dispergi<br />

mandavit. Scd tainen ab aiigelo suut collccta cl nocte a christia-<br />

nis sepulta. llorum coipora tcmpore (ionslauliiii inagui , cuiu pax<br />

cssct reddita ecclcsiac, ab una dc aucillis, quae <strong>ad</strong>huc supererat,<br />

revelantur et in dcvotionc inagna ab omui populo habciitur. Passi<br />

autcm sunt circa aunos douiiui duccntcsimo XXX. sub Alcxaudro<br />

imperatore.

Ciip. LXXXIV. De sancta Marina virgine. 353<br />

CAP. IXXXIV. (79.)<br />

JDe sancta OMarina virgine.<br />

Marina virgo uiiica erat patri suo : cum autein pater quoddain<br />

'nionasterium intrassct, mutavit habitum filiac suae, ut non fcmina,<br />

scd masculus videretur, rogavitquc. abbatcm et fratres , ut filiuin<br />

suuiB nnicum reciperent; quibus ejus precibus aunueutibus in mo-<br />

naciium cst receptus et frater Marinus ab omnibus appellatus.<br />

Cocpit autem valde religiose vivcre et valde obcdiens csse. Cum<br />

autem esset viginti seplem annOrum et pater ejus se morte appro-<br />

pinquare sentiiet, filiam suam vocavit ct ipsain in bono pioposito<br />

confirmans pracccpit, ne aliquando alicui revciarct, quod luuiier<br />

esset. Ibat igitur frequenter cuin piaustro et bobus et ligna mo-<br />

iiasterio defercbat: consucvcrat aulcin hospitari in domo cujusdam<br />

viri , cujus filia cum de quodam militc concepisset, iiiteriogata Ma-<br />

rinum raonachum sc violassc asseruit. Intcrrogatus autem Marinus<br />

cur tantum flagitium pcrpetiassct , se peccassc falctur et veniam<br />

prtcatur; statim de monastcrio ejectus <strong>ad</strong> ostium monastcrii maiisit<br />

ct tribus annis ibidem permaiiens bucclla panis sustentabatur.<br />

Poslmodum filius ablactatus abbati mittitur ct Marino educandus<br />

tr<strong>ad</strong>itur et cuin co ibidcin per duos annos commoiatur. Omnia<br />

autem cum raaxima patientia recipiebat et in omnibus gratias Dco<br />

refcrebat. Tandem ejus humiiitatis et patieiitiae fratres miscrti<br />

eum in raonasterium recipiiint cl quaequc officia viliora sibi in-<br />

jungunt, ipse autem omnia hilariler suscipicbat ct cuncta patienter<br />

ct devote agebat. Tandcm in bonis opcribus vitam duccns migra-<br />

vit <strong>ad</strong> dominum : cum autem corpus ejus lavarcnt, ct in vili loco<br />

sepclire disponerent , respicientes muliercm ipsum csse viderunt.<br />

Stupefacti suntfomnes ct perterriti, se in Dei famulam plurimum<br />

dcliquisse fatentur: currunt omnes <strong>ad</strong> tam grande spectaculum et<br />

veniam postulaiit igiiorantiae ct delicti. Corpus igitur cjus in<br />

ecclesia honorifice posuerunt , illa autem , quae famulam Dci infa-<br />

maverat, .1 daemone arripilur et scelus suuin confitcns et <strong>ad</strong> se-<br />

piilcliium virginis venicns liberatur. Ad ciijus tumulum populi<br />

undiquc toiifluuiit cl multa miiacula ihi fiunt. Obiit autem XIV<br />

calcndas Julii.<br />

1} Ed. l'i-. ubiiiiie retiiiel scriptiiram Maria loco : Marinae.<br />

2a

354 r.ip. l.XXXV^. Pe saiioto Cervasio et Protliaslo.<br />

CAP. IXXXV. (80.)')<br />

De ^aiicto Grervasio et Profliasio.<br />

(iervasius a gerar, quod cst sacriHii, et vas: vel a-gena, quod<br />

est iiKolalus, et syor, parvulus , quasi saeer per vitae meritum,<br />

vas per virtutum reccptaculiim, pcregrinus per iiiuiuli contemtum,<br />

parv^ulus per sui clespcctum.<br />

Protliasius a protlios, quotl est primuin , et syos Deus, sivc<br />

(livinus , vel a procul et stasis, quod est positio, quasi priinus pcr<br />

dignitatcm, divinus per dilectiouem , procul positus a raundi afTe-<br />

ctioiie. Horuiu passiouem Aiubrosius in libello <strong>ad</strong> caput eorum<br />

posito scriptam inTcnit.<br />

Gervasius et Protliasius gemiiii fralres lilii fuerHiit sancti Vi-<br />

talis ct beatae Valeriae ; qui oiunia sua bona pauperibus erogantcs<br />

manebant cum sancto Nazario, qui apud Ebruduuum oratorium con-<br />

Btruebat ct ei Celsus puer lapidcs porrigebat. Quod vcro Nazarius<br />

jam Celsum Iiabuisse narratur, Ibite per aiiticipatiouein actipitur,<br />

cum longe post euin sibi fuissc oblatum ox hystoria Nazarii colli-<br />

gatur. Cum auteiu omues <strong>ad</strong> Neronein iinpcratorem duccrentur,<br />

sequcbatur eos ejulaiis pucr (^elsus; quem cum unus militum alapis<br />

cacderct el caedentciu Nazarius increparet, irati milites Nazarium<br />

calcibus ccciderunt ct ipsum cuiu aliis iii carccre recluserunt el<br />

postmodum in mare praecipitaveruiit, Gervasium vero et Protha-<br />

sium Mediolaiium duxeruiit, Nazarius vero miraculosc libcratus Mc-<br />

dioiaiium vcnit. Ko teiupore supervenienle comite Astasio, qui<br />

coutra Marcoinaiiiios proliciscebatur <strong>ad</strong> bellum, Deorum cultores<br />

eidem occurrerunt assercutcs , quod Dii sibi respoiiderc coiitcm-<br />

nercnt, nisi prius (iervasius et Prolhasiiis immolarent. Continno<br />

igitur tcncntiir et iit sacrificcnt invitantur. Vau cuin (icrvasius om<br />

iiia jdola surda et luiita dicerel el ipsuiii ab oiiiiiipoteute Deo vii to<br />

riaiu<br />

-'} habere dot eret , iralus taiudiu euni pliiinbalis caedi jussit,<br />

quamdiu spiiilum exhalaret. Deinde Prolhasium accersiri lccil ei-<br />

quo dixil: miser, vel lii vivere stude et iioli cum Iratrc liio mala<br />

luorle pcrire. (-'ui Prolliasius: quis esl iniser, ego, qui le noii ti-<br />

mco, aut tu, qni luc limere |)robaris ? (]ui Aslasius: cgo le, miser<br />

1) Hoc caimt sciiiiitiir iii rcci-iilioiiljiis Jiliris c.ipiil spciuciis \>\ ^(iiiuiiii.<br />

'i) Alit I' c i| u i r o r (. it e 1) (? r ff.<br />

1

Cap. LXXXV. De sancto CitTvnsio et Protliasio. 355<br />

homo , quomotlo tiraeo? Cui Prothasius: iu hoc lue tiraere et te<br />

laecli probaris, si noii sacrificavero Diis tuis. Si enim te laedi a<br />

me nequaquam tiiueres, miuquam <strong>ad</strong> sacrificium jdoloruin me ipse<br />

compelleros. Tunc eum coraes in equuleum suspcndi praccepit.<br />

Cui Prothasius: non tibi, comes, irascor, quoniam caetos tui ocu-<br />

los cordis attendo, quin potius tui misereor, quia nescis , quid fa-<br />

cias, Age igitur, quod cocpisti, ut mihi cum fratre occurrcre possit<br />

benignitas salvatoris. Tuuc comes jussit eura decollari, Philippus<br />

autem servus Ghristi cum filio suo corpora eorum rapuit et occultc<br />

in domo sua iu archa saxea sepciivit et libellum eorum ortum,<br />

fineui et vitara coutiuentera <strong>ad</strong> eorum caput posuit. Passi sunt au<br />

tem sub Xeroue, qui coepit circa annos domini quinquagcsimum<br />

scptimum'). Iloruin corpora niulto temporc latuerunt, scd tempore<br />

beati Ambrosii hoc modo -reperta fuerunt. Ambrosio namque iu<br />

ecdesia sanctonim Naboris et Fclicis in oratione posito ita , nt<br />

ncc vigilaret apcrte, nec dormirct integre, apparueruut ei duo pul-<br />

cherrimi jiivenes vestibus caudidis , id est colobio ct pallio induti,<br />

caliculis calcati, secum manibus exteusi orantes. Oravit igitur<br />

Ambrosius, ut, si esset illusio , non ultra appareat, si auteiu veri-<br />

tas , denuo reveletur. Simili igitur modo cancnte gallo orantes sc-<br />

cura juvenes apparuerunt, tertia vero nocte defecto jam corporc<br />

2}vigiliis uou dorraieuti, scd stupenti cum tertia sibi iipparucre<br />

pcrsona, quae sirailis Paulo apostolo videbatur, secundum quod in<br />

pictura prospcxerat , illisque tacentibus apostolus sibi dixit : isti<br />

suut , qui nihil terreuum desidcrantcs monita niea sccuti sunt, quo-<br />

rum corpora iu eo loco reperies, in quo stas , duodecim pedum<br />

altitudine terra coopertam archain invenies et <strong>ad</strong> caput eorum li-<br />

hellum, in quo ortus eorum coutinctur ct finis. Couvocatis igitur<br />

viciuis cocpiscopis ipse prior terrae fossor accessit et omuia, prout<br />

dixerat sibi Paulus, iuvenit et licct jara trcceuti anni et ultra<br />

fluxissent, ita tamen corpora eorum sunt reperta, ac si ipsa hora<br />

ibidem fuissent reposita. Insuper vero odor suavissimus et iiobilis<br />

inde fragrabat, caecus autem quidam tangeus feretrum illuminatus<br />

est ct multi alii meritis eorum curati suut. lu horura sollemnitate<br />

pax inter Lougobardos et Romanum iniperium reformata fuitetideo<br />

Gregorius papa: loquctur domiuus pacem in plebem suam etc, in<br />

introitu raissae cantari instituit, undc ct officia partim sanctis con-<br />

J) E(l. Fr. iii.-ilo Ifgil:

356 Cnp. LXXXVI. De nativitafe sancti Joli. baptistae.<br />

veniunt ,<br />

partiin evcntibus , qui ipsis conligeic diebiis. Relei l<br />

Auo-ustinus in libro vieesinio dc civitatc Dei , quod ipso praesente<br />

et impcratore ct muita turba (|uidam caccus apud Mediolaiium <strong>ad</strong><br />

corpora martirum Gervasii et Protliasii lunien reccpit. -Utrum au-<br />

tem sit praedictus caecus an aliiis, ignoralur. Idcm quoque refert<br />

ibidem , quod quidam juvenis in villa Victoriana, quae ab Yppo-<br />

regio triginta miiliaribus distat, cum in quodam numine cquum la<br />

varet, conlinuo d.yabolus eum vcxavil et iii flnmcn taniquam mor-<br />

tuum projecit. Cum autem vespcrc in ecclesia bcatorum (ircgorii<br />

el Prothasii,, (piae propc erat , cantaretur, ille vocibus illis quasi<br />

percussns cum grandi fremilu eccle.siani inlrans altare tenebat, inde<br />

amoveri non valens , tamquam<br />

dacmon ,<br />

si iltidem alligatus fuisset. Kt cum<br />

ut inde exiret, <strong>ad</strong>juraretur, ille se ejus membra ampu<br />

Jare, si exiret , minabalur: ( um ergo <strong>ad</strong>juratus exirct, oculus cjus<br />

in maxillam fusus lenui \cnula dependebat , sed in loco suo , sicnl<br />

potucrnnt, oculum revocaverunl et ecce intra paucos dies nicrilis<br />

sanctornm Gervasii et Protliasii plene sanalus est. Ambrosius quo-<br />

quc in praefalione sic ait: lii sunt, qui vcxillo coelesti signati<br />

viclricia apostoli arma sumpseranl a mundanis nexibus absoluli,<br />

nequissinii hoslis vitiorum acicm prosternentcs liberi et expediti<br />

(iliristum dominum suiit sccuti. quaia fclix gcrmanitas , quae<br />

Si^icris inliaereiulo eloquiis nullo potuit interpellari contagio.<br />

quam gloriosa cerlaminis causa .<br />

ulerus matcrnus efTudil.<br />

nbi pariler coronanlur. quos uiius<br />

CiVP. l\\\V'[. (81.)<br />

Dc natlvitatc ^«aiieti Joliaiiiiiis b.Tptiistae.<br />

Johannes baptista multi|)liciter nominatiir. ni( itur enini pro<br />

pheta, amicus sponsi, luceina, aiigelus, vox , Melias, baptisla sal-<br />

vatoris, praeco judicis cl praecursor regis. In prophcta designatur<br />

praerogativa cognilionis , iii amico sponsi praerogativa dileclioiiis,<br />

in luccrna ardciiti i»raerogativa sanclitatis , iii aiigelo pracrogativa<br />

virginitatis , in voce pracrogativa humililatis, in Ilclia praei'ogali\a<br />

IVrvoris, in baplisla iuacrogativa mirabilis honoris, in piai^oiie prac-<br />

Kigaliva pracdicalionis. in piaccuisorc piaerogaliva pracparalionis

Cap. LXXXVI. De nativitate sancti Joh. Imptistae. 357<br />

1. Nativitas Joliannis baptistae ah arcliangelo hoc mocio annuu-<br />

liata fuit. David enim rex, sicut habetiir in hystoria scholastica,<br />

volens cultum Dei ampliare, XXIV summos sacerdotes instituit,<br />

quorum tamen unus niajor erat, qui princcps saccrdotum dicebatur.<br />

Statuit autem XV viros de Eleazar et VIII de Ytamar et secun-<br />

dum sortcs dcdit unicuiijue hebdom<strong>ad</strong>am vicis suae, Abias auteni<br />

VIII. hebdom<strong>ad</strong>am habuit, de cujus geiiere Zacharias luit. Erant<br />

autem Zacharias et uxor ejus senes et absquc liberis. Cum crgo<br />

Zacharias templum domini, ut inceiisum poneret, ingressus fuissct,<br />

et multitudo populi de foris exspectaret, appariiit ei Gabrici arch-<br />

angelus. Cum auteiu Zacharias in ejus visione timerct , ait an-<br />

gchis: ne timeas , Zacharia, quoiiiam exaudita cst oratio tua.<br />

Proprium est enim bonorum angelorum, secundum quod dicit Glossa,<br />

ex sua visione tcrrilos benigna exhortalione protiiius consolari,<br />

contra mali angcli se in lucis angclos transrigurantcs , si quos<br />

cx sui pracsentia territos senscriiit , ampliori cos lioirore concu-<br />

tiunt. Anminciat igitur Gabricl Zachariae ,<br />

se lilium habilurunr<br />

cujus iiomen Johannes essct , qui vinuin et siceram nou biberet ct<br />

antc dominum iii spiritu et virtute Heliae praecederet. Johannes<br />

vocatur Helias ratione situs , quia ambo in descrto ; ratione victus,<br />

quia ambo victu parci ; ratione cultus , quia ambo vcstitu inculti;<br />

ratione oflicii , quia ambo praecursorcs , scd illc praccursor judi-<br />

cis, iste salvatoris; ratione zeli , quia iitriusquc veibum quasi. fa-<br />

cula ardebat. Zacharias autem considcrans sui scnectutem et uxo-<br />

ris sterilitatcm dubitare cocpit et morc Judaeorum signum ab an-<br />

gelo rcquisivit, angelus autcm pro eo, quod vcrbis suis non crcdit,<br />

ipsum tacituruitatis plaga pcrcussit. Notandum autcm , quod dubi^<br />

tatio consuevit fieri et excusari aliquando propter promissorum<br />

magnitudinem , sicut legitur de Abraham. (]um enim dominus sibi<br />

promisisset, quod semen suum terram Canaan possidcrct, dixit <strong>ad</strong><br />

cum Abriihem : dominc Deus, undc scire possum, quod possessurus<br />

sum c.am? Kt rcspondens Deus: sume , inquit, mihi vaccam etc.<br />

Aliquando propter fragilitatis propriae considcrationem , sicut patct<br />

iii Gideone, qui ait: obsecro, mi doniinc, in quo liberabo Israel?<br />

Eccc familia mca infirma est in Manasse ct ego minimus in domo<br />

patris niei , tt ex hoc signum pctiit ct acccpit. Aliquando proptcr<br />

iiiiturac inipossibilitatem , sicut patct in Sara. Cum cnim dixissct<br />

doniinus: rcvcrtciis veniain <strong>ad</strong> te ct habebit Sara filium, risit Sara<br />

post ostium dicciis : postquam<br />

coiisenui ct dominus mcus vetulus

358 Cap LXXXVI. De untixitate sancti Joli. haptist.io.<br />

est etc. Quiil est ergo . qiiod soliis Zacliaii.is cx co , (jiunl dubi<br />

tavit, plagam iticurrit, cuin ibi essct et magniludo promissionis et<br />

considcratio propriac Iragilitatis , qiiia talcni iilium se Iiabiliiruni<br />

indignum reputabat? ct haec impossibiiitas naturalis. Hoc multi-<br />

plici de caasa factum fuisse putatur. Primo, sccundum Bedani,<br />

quoniam discredendo locutus est, ideo silentio plectitur, ut tacendo<br />

credere discat, secundo, quia ideo mutus effectus est, ut majus<br />

iniraculum in nativitate filii appareret. Cum enim in nativitatc Jo-<br />

liannis patri loqncla redditur, miraculuin miraculo cumulatur. Ter-<br />

lio, quia congruum fuit, ut vocein amitteret , quando vox nasceba-<br />

lur et legi silentium imponebalur. Quarto quoniam ipse a domino<br />

signum petiit ot ipsam taciturnitatem in signum accepit. Cum autein<br />

Zacliarias foias <strong>ad</strong> populum exiisset et cuin factuin niutum viderent,<br />

cognoveruiil ipso iiuiucnte, quod visionem vidissel in tcmplo ; coin-<br />

pleta autem septimana olTicii sui abiit in domum suain et concepit<br />

Elizabeth, et niensibus quinque se occultavit , quia, sicut ibi dicit<br />

Ambrosius , partus sui erubesccbat aetatem, ne iii sencctutc va-<br />

casse libidini videretur, et tamen gaudebat sterilitatis carere oppro<br />

brio, quia opprobrium est mulicribus non habere pracmium luiptia-<br />

rnm, propter quod nuptiac celebrantur ct carnalis coitus excusatur.<br />

Mcnse autem sexto beata Maria , quac jam doininum conceperat,<br />

congratulans virgo foccunda ablatac sterilitati et compatiens se-<br />

iiectuti venit <strong>ad</strong> Elizabeth et cuin eam salutassct, beatus Johanncs,<br />

jam spiritu sancto rcplctus, sensit filiuin Dci venire <strong>ad</strong> sc ct prae<br />

gaudio in inatris utcro exsultavit ct tripudiavit ct inotu salutavit,<br />

qucm vocc iion potuil. Exsultavit cnim, quasi gcstiens salutare el<br />

domiuo suo assurgerc. Mansit crgo virgo bcata cuin cogiiata sua<br />

Iribus nicnsibus ministrans ei natumque pucrum suis sanctis ina-<br />

nibus dc terra lcvavit, ut liabctur in liystoria scholastica, et quasl<br />

morem gerulac oniciosissiine peregil. Hic domini praecursor bea-<br />

lus novcin specialiter el singulariter privilcgiis daruit. Nani idcin<br />

angelus, qui dominum annuiitiavit, ipsuni annuntiavit , in iiloro ma-<br />

iris exsultat, mator domlni ipsuin a terra levat , linguam palris<br />

reserat , baplismum primus ordinal, (ihristuin indicc dcmonstrat,<br />

ipsum Cliristiini baptizal , ipsiim prao omiiibus laudat (ilirislus, iii<br />

linibo posilis (iliristiiin vonturuin praoiiuntial. Proptor liaoc iionoiii<br />

piivilcgia ^ocatur ab ipso doiniiio proi»liela cl jilus quam propliola<br />

(ilii^sosloinus. , qnaro dicalur oliam pliis (|iiaiii propliola ,<br />

sio<br />

ail<br />

|iiopliclao csl bcnciicium a Dco acdpero. iiuiiiquid prophclac csl<br />

:

Cap. LXXXVI. D(j iiativitatc saritli .luli. ij;ij)tiblac. oJU<br />

bciiificium haplismiilis Deo darc? Propliclae ost , iil ipsc tlc Itco<br />

pioplicliset, ')iiuiiiqui(l piophctac cst, ut Deiis ile illo proplictisct ?<br />

Oiiincs proplictac pioplictizavcraiit de (.'liristo, dc illis autem pro-<br />

plictizalum iiou cst, ipse autein iioii soluni proplictiza\il dc {;liiis4o.<br />

scd ctiam alii proplielae proplietizavcraiil dc illo, omnes jiortitores<br />

verbi fueruiit , istc autein ipsa vox ,<br />

quaiitum<br />

aulem vox pioxiniior<br />

vcrho, iion tamen verbum , lantum Joliannes propinquior Cliristo,<br />

non iamen Cliristus. Sccundum Ambrosium laus Joliannis cx quin-<br />

que colligitur vel comprehcnditur , scilicet ex parcnlihus, ex ino<br />

rihus , cx miiaculis, cx mmicie, ex praedicalione. I.aus autcm<br />

parcnlum secundum einidein Ambrosiuin cx quinque inanifestalur.<br />

Ait cnim sic: plcna laudalio , qui gcnns in morihus, niorcs iii ac-<br />

quitatc, officiuni in sacerdotio, factum in inandalis , judicium in<br />

justilicalionihus comprchcndit. Secundo cx miraculis, quorum quac-<br />

dam fuermit antc cjus conccplioncm in utcro , scilicct angelica an-<br />

iiuntialio , iiominis impositio ct loquelae patris amissio. CJuaedam<br />

quantuui <strong>ad</strong> cjus conccptioncm in utcro, scilicct supcrnaturalis con-<br />

ceptio , cjus in utero sanctilicatio ct prophetalis doni rcplctio.<br />

Quacdam quantum <strong>ad</strong> ejus nativitatcm ex utcro , scilicet utriusquo<br />

parcntis spiritus prophctalis <strong>ad</strong>eplio, quia ct niatcr nomen scivit<br />

ct patcr canticum cdidit. Loquelae patris rcscralio ct spirilus sancti<br />

rcpletio, unde ct Zacharias patcr ejus rcpletus esl spiritu sanclo etc.<br />

Amhrosius: respicite Johannem , quanta vis sit cjus vocahulo , cu-<br />

jus nuncupatio reddit muto voccni , patri prolcni. populo pictalcm<br />

ct sacerdotem. Prius eniin eral tacciis lingua, sterilis filio , priva-<br />

tus oflicio, at uhi Johaiines iiascitur, fit rcpcnte patcr proplicta.<br />

loquclae usum recipit, prolcm a spiritu sancto suscipit, saccrdotem<br />

functio recogiioscit. Tcrtio cx morihus, quia sanctissiraae vitae<br />

fuit. De cujiis sanctitatQ. dicit Chr^sostomus : convcrsatio Johannis<br />

oninium vitam culpabilcm faciehat apparerc. Qucm<strong>ad</strong>inoduiu enim,<br />

si vidcris albam vestem. dicis: satis candida vestis , si vero pro-<br />

posueris cam juxta nivcra , incipit libi sordida apparere, ctsi vcrc<br />

sordida non cst, sic quantum <strong>ad</strong> comparationcm Johannis oninis<br />

hoino vitlebatur immundus , tiijus quidcm sanctitatis triplex hahuit<br />

tcstimonium. Priino a supercoelestihus , id cst ab ipsa trinitale,<br />

ctprimoa palre. qui vocal cum angelum ; Malach. II: ecce mitto an-<br />

geliim meum etc. Angelus aulciu iionicii cst officii, non naturae, et<br />

J) Ed. Rec. •Neiba; ii u )ii ij u i d — i) i o ji liel i se I ojiiitlunt.<br />

,

360 Cap. LXXXVI. De nativitate snnoti Joli. haptistae.<br />

ideo dicitur angeliis latioiie officii ex co , quod oinnium angclor^iin<br />

oTficiuin exerciiisse videtur. Habuit cniin officiuin Scrapliiii. Intcr-<br />

pretatur cnim Serapliin ardens . ((uia illi nos ardentes faciuiit ct in<br />

Dei amorc plus ardcnt, ct de Jolianne dicitur in Eccles. : surrexit<br />

Helias quasi ignis etc. Ipsc enim venit in spiritu et virtutc Heliac.<br />

Sccundo habuit officiuni Chcrubin, Chcrubin cniin intcrprctatur pleni-<br />

ludo scicntiae et Johannes dicitur Lucifcr Jcs. XXXVin ex co, quod<br />

fuit terminus noctis ignorantiae ct initium Incis gratlac. Tertio habuit<br />

officium thronoruin, quoruin olTicium cst judicarc et de johanne di-<br />

citur, quia arguebat Hcrodcin diccns: iioii licet tibi habcre uxorcin<br />

fratris tui. Quarto habuit officium dominationum, quae doccnt nos<br />

crga subditos dominiuni gcrcre, ct Johaniies crga subditos habcba-<br />

tur iii amorc, crga rcges iii timorc. Quiiito onicium principatuuin,<br />

qui docent nos superiorcs revercri , ct Johaiincs dc sc diccbat:<br />

qui de terra est, dc terra loquitur, de Christo autcni , qui dc<br />

caelo venit, super oinncs est ctc. Itein: cujus non sum dignus sol-<br />

vere corrigiam caiceamenti ejus. Sexto officium potestatiun , per<br />

quas potcstates aercae vci contrariae arcentur, quae non potucrunt<br />

nocere sibi jam sanctificato. A nobis ctiam arcebat, cum <strong>ad</strong> bap-<br />

tismum poeiiitentiae nos disponcbat. Scptimo officium virtutuin,<br />

per quas fiuiit miracula, ct bcatus Johaiuies mulla miracula in sc<br />

ipso ostendit. Magna cniin iniracula niel silvestre et locustas edere,<br />

pilos camcloruin iiiducrc ct liujusmodi. Octavo officium arcliange-<br />

loruin , quando rcvelabat inajora, sicut ea, quae spcctaiit <strong>ad</strong> no-<br />

stiani rcdemtioncm, cum diccbat: ecce agnus Dci elc. Nono ofli-<br />

ciuin angcloruni, quaiulo aniiiintiabat miiiorn, sicut ea, quac spcctant<br />

<strong>ad</strong> morcs , nt illud: pocnilcnliain agilc clc. Itcm: ncinincm coii-<br />

cutiatis etc. Secundo habuit tcstimonium a filio, sicut patct Matth.<br />

\I, ubi cuin Christus mullipiicitcr ct niirabilitcr cominciHlat diccns<br />

iiitcr caetcra: iutcr iialos muliorum noii surrcxil niajor Joliannc<br />

baptista. Pctrus Dainiaiii: ab iilo vcrbo Johaniiis suiit dcproiiita<br />

pracconia , pcr ([uod fuiidata cst arida el inovcnlur .s\d('ia ct sunt<br />

condila clemciita. Tcilio a spiritu saiicto, cuiii pcr))alrcni suuni dixit:<br />

lii , piicr , prophcla allissimi vocaberis ctc. Secundo ab angclis ct<br />

loclcstibus , sicul jiatct Liicac primo, ulii cuin angclus niuUiplicitci<br />

coinmciidabat oslciidcns, quantac sil dignitatis quo <strong>ad</strong> Doiiiii, «uin<br />

dicit: cro ciiim magnus coram domino: quantac sanctitalis quo <strong>ad</strong><br />

sc ipsuni, cuni subdil: \iniini ct si(orain iioii bibit cl spiritu saiiclo<br />

oxplebitur ox uloro nialria. tiuanlao ulililalis (|uo <strong>ad</strong> proxiinum.

Cap. LXXXVI. De nativirate sancti Joh. haptistae. 361<br />

tiim dicit: ct inultos filiorum Isiael convertct etc. Tertio a sub-<br />

coelestibus, itl est ab honiinibus, sicut a patre suo ct vicinis, unde<br />

dicebant: quis , putas , puer istc erit ^tc. Quarto compreheiiditur<br />

laus Johannis ex munere. Habuit eniui munus in statu in utero,<br />

iu egressu ex utero , in mundi progressu ct in mundi cgressu. In<br />

utero hahuit triplex mirabile munus gratiae, primo gratiam , qua<br />

in utero sanctificatus fuit, unde fuit antc sanctus quam natus , Je-<br />

rem. I: prlusquam te formarem in utero, novi te etc. Secundo<br />

gratiam , quia prophetare raeruit. sicut quando in utero matris ex-<br />

snltans Deum <strong>ad</strong>esse cognovit. Unde Chrjsostomus volens osten-<br />

dcre, qualiter fucrit plus quam propheta, dicit: prophetae est pro<br />

merito convcrsationis et fidei prophetiam accipere. Numquid pro-<br />

phetae fuit, ut prius fuerit prophcta, quam homo , et quia consue-<br />

tudo erat, ut prophetac inungercntur , tuuc qnando bcata virgo<br />

Elizabeth salutavit, Christus Johannem in utero in prophctam inunxit<br />

sccundum quod dicit Chrysostomus in haec verba: idco (ihristus I\Ia-<br />

riam fccit salutare Elizabcth, ut sermo procedens de utcro raatris,<br />

nbi habitat dominus, et per aures Elizabcth ingressus descendcret <strong>ad</strong><br />

Johannem , ut illic eura ungcret in prophetani. Tertio graliam,<br />

qua suis meritis malri prophetiac spiritnm tr<strong>ad</strong>idit. Unde Chry-<br />

sostomus volens ostcndere, qualiter fucrit plus quam proplieta ait:<br />

quis prophctarum , cum csset prophcta , prophetam facere potuit?<br />

Helias quidam unxit Helisaeum in prophetam , non tamen prophe-<br />

tandi gratiam contulit. Iste autcm in utcro matris exsistens divini<br />

iiitroitus scientiam matri doiiavit ct os illius vcrbo confcssionis<br />

aperuit , ul, cujus non vidcbat pcrsouam , cognosceret dignitatem<br />

diccns: unde hoc mihi , ut mater domiiii mei veniat <strong>ad</strong> rae? In<br />

egressu cx ulero habuit triplcx munus gratiae , quoniam ortus ejus<br />

fuit miracalosns, sanctus ct jucundus. Quia niiraculosus, cxclu<br />

ditur dcfcctus impotentiac, qnia sanctus, rcalus culpae, quia jucun-<br />

dus, lamcntuni miscriac. Cclebratur auteui ejus ortus sive nativitas<br />

secundum magistrum Guilhelmuin Altissiodorensem triplici rationc<br />

primo ratione sanctificationis in utero , secundo rationc dignitatis<br />

in officio, ipse cnim tanquam lucifer vcnit ct aetcrnum gaudium<br />

nobis primus nuntiavit, tertio ratione jucunditatis iii ortu suo<br />

Dixcrat ciiiin angclus: ct niulti in cjus iiativitalc gaudcbunt ct ideo<br />

dignuui est, nl ct iios iii nalivitatc ejus gaudeamus. Iii progressu ha-<br />

buit similitcr inultiplex uiunus: in hoc autcra patcnt ejus excellen-<br />

:

3G2 Cn|). LXXWI. Dc iiativitate saiicti Joli. Ijaptislac.<br />

lissiina et divcisa muiicra gialiae. qiioiiiaiii lialiiiit pcifectioiiciii '),<br />

iiani piophcta fiiit, quantlo (lixil: qui post lue ventunis cst ctc.<br />

plus quam propiicta, quantlo Cliiislum iligito (lcnionstravit , apo-<br />

stolus , quia a Dco niissus fuit, apostolus cniin itlcm cst, quod<br />

niissus. Undc fuil lionio missus a Deo, cni noincu crat Jolianiics<br />

marlir, quia pro justitia niortcm suslinuit ; coiifcssor, quia loii-<br />

fessus est ct iion ncgavit, virgo, unde et proptcr ipsius virginita<br />

tem angclus cst appcllalus IMalacli.' H: cccc cgo mitto angcluin<br />

mcum ctc. In cgrcssu dc mundo habuil Iriplcx muiius, quia elTi-<br />

citur niartir invictus: tunc ciiim paimani marlirii <strong>ad</strong>cplus cst; di-<br />

rigitur iiuntius prcliosus , ipse tMiiiii tiiiic illis, qui craiit in liuibo,<br />

prctiosum nuntium atlulit, scilicct dc <strong>ad</strong>vciilu (iiiristi cl rcdcmtionc<br />

ipsorum , ct colifur cxitus gloriosus, cjus cnim cxilus dc omnibus.<br />

qui <strong>ad</strong> linibum dcscenderunt , spccialitcr ah ccclcsia sollcmnizatur<br />

ct gloriosc colilur. Quiiito cx pracdicalionc: circa ciijus pracdica-<br />

tioncm angclus qualuor poiiit, cum dicit: ct mullos liliorum Isracl<br />

coiivcrlit <strong>ad</strong> domiuum Dcum ipsorum ct ipsc praccedct etc. Tan-<br />

gil quatuor, sciliccl IVuctum , ordiiicm , virtulcm ct fincin, sicut in<br />

liltcra patct, cl nolanduni, quod pracdicalio Johannis triplicilcr fuil<br />

couimendabilis. Ipse iiamquc pracdicavit ferventcr, eflicacilcr cl<br />

prudcntcr. Fcrvcntcr ciiim diccbal: gciiimiiia vipcrarum ctc, , qui<br />

quidcm fcrvor fiiit iiillaininatus caritatc, quia crat luccrna ardcns.<br />

Uiide ipsc dicit in persona Jcrcmiac: posuit os incum quasi gla-<br />

dium aculum. Iiiformatus vcrilalc, (|Hia crat luccrna luccns. riide<br />

Jolianii. V: vos inisistis <strong>ad</strong> Johaiincm tU illc pcrliibuit leslimoiiiuin<br />

\critati. Directus a dis^retioiic sivc scicntia, unde turbis ct pii-<br />

bruanis cl inililibus sccundum uniuscujusque cxigcntiam propriam<br />

legcm dcdit. hrmus constantia, uiide cl tani conslantcr pracdicavil,<br />

quod cx lioc vitain aniisit. Ilaec cnim quatuor dcbet habcrc zclus<br />

sccunduni (|uod dicit Bcrnardus: zeluin tiium innamnict caritas.<br />

inforniet vcrilas, rcgat scicntia ct lirmct coiislantia. Secundo cfli-<br />

cacitcr, quoniain <strong>ad</strong> praedicalioncm cjus inulli convcrsi sunt. Prac-<br />

dicavil ciiiin vcrbo pca- assiduilatcm doclriiiac ct cxcinplo pcr sancti-<br />

latem vitae praedicavit cl coiiverlit nieritis cl orationibus dcvotis.<br />

Tcrtio prudcnter: cujus prudcnlia pracdicalioiiis in Iribus fuit<br />

\iriiuo in co , quod usus fiiit coniminationibu%, ul lualos terrcrcl,<br />

diccns: jani cniiu sccuris <strong>ad</strong> r<strong>ad</strong>iccin arboris posita cst: ,sccHndo<br />

J) Kd. II

Cap. LXXXVI. De natlvit;ite saiicti Joli. baptistae. ' 363<br />

proinissiouibns . iit l)onos ailitcrcl, diccns: poenilciitiani agltc , ap-<br />

propinqiiabit enim regnum coelonim; lertio inoderationibus, ut inc-<br />

diocies paulatim <strong>ad</strong> perfectioncin attraherel, unde turbis ct publi-<br />

canis et militil)us lcvia imponcbat, ut postmoduin <strong>ad</strong> inajora pro-<br />

vcherentur, turbis, ut opcra miscricordiac faccrent , 4»ublicanis, ut<br />

se ab aliorum appetitu abslinerent, railitibus, ut neininem concu-<br />

tcrcnt , nulli caluiniiiam facerent cl suis stipendiis contcnti csscnt.<br />

Et notandum, quod sanctus Johanncs cvangelista hac die migravit <strong>ad</strong><br />

doniinum, sed «cclesia ipsius festHni in tcrtiuin dieni post Christi na-<br />

tivitalem celebranduin instiluit, quia tunc ejus ecclesia dedic.ata<br />

fuit et sollcmnitas nativitatis bcati Johannis baptistae in suo die<br />

remansit, nimirum quia hic dies ab angclo gaudio nativitatis prae-<br />

cursoris authcnticatus fuit. Non autcm doginatizandum est, quod<br />

evangelista baptistae cesserit, tamquam ininor inajori; non cnim<br />

decens cst, quis raajor sit coruin , disputare. Quod etiam quodam<br />

cxemplo divinitus csl ostensum. Erant enim, ul legitur, duo docto-<br />

res theologi, quoruin unus Johannem baptistam , alter vero Johan-<br />

nem evangclistain pracfercbat; tandem supcr hoc sollemni dispu-<br />

tationc indicla quilibet valde sollicitus eral auctoritates ct eflicaccs<br />

rationes invenire, quibus suuni Johannem posset pracferre, <strong>ad</strong>ve-<br />

nicnte auteiu disputationis die quilibet sanctoruiu acmulatori suo<br />

apparuit eiquc dixit: benc concordes suunis in coelis, dc nobis non<br />

disputetis in terris. Tunc illi sibi <strong>ad</strong> inviccm ct oiuni populo vi-<br />

sioncm publicaverunt ct dominuin bciiedixerunt. — S. Paulus<br />

hjstoriographus Longobardoruiu , Roinaiiae ccclesiae dyaconus ct<br />

(iasinensis nionachus, cuiu debcret qu<strong>ad</strong>am vice ccreuni consecrare,<br />

fauces cjus raucac factae sunt, cuiu prius vocalis csset; ut crgo vox<br />

sibi restitueretur , hymnum scilicct, ut queant laxis resonarc fibris<br />

luiia gestorum famuli tuorum etc. <strong>ad</strong> honorem beati Johannis coin-<br />

posuit, ubi in principio petit sibi votcin restitui, situt et Zathariac<br />

icsliluta fuit. Ossa niortuorum animalium undecumquc collecta iu<br />

hac die.ab aliquibus comburuiitur , cujus duplex cst causa, ut ait<br />

Johannes Belelh: uiia cst ex aiitiquae institutionis observantia, sunl<br />

clenim quacdain animalia, quae draconcs vocantur, quac iii aere<br />

volanl,'ct in aquis iiatant, in terra ainbulant; quandoquc auteiu<br />

duin pcr aera aiiibularent, <strong>ad</strong> libidincm concitabantur, cl in putcis,<br />

el in aquis fluvialibus spcrma jaclabanl ct inde scqucbatur letalis<br />

annus. Conlra hoc ergo istud invenlum fuit reniediuin, ut dc ossi<br />

biis auiinaliuni logus liercl el sit talia aiiimalia fuinus fugaret , et

364 Cap. LXXXVll. De sanctis Jolianne et Patilo.<br />

quia istiul inaxiine lioc tcinpore liebat, ideo istiitl <strong>ad</strong>luic al) aliqui-<br />

biis ohscrvatur. Alia cansa est <strong>ad</strong> repraesenlandum , quia ossa<br />

santii Johannis in Sebaste civitatc ab iiirulelibus coinbusta fuenint.<br />

Fcruntur etiain faculac ardentes, quia Joliaiines fuit facula ardcns<br />

et luceus , et, rota vertitur, quia sol tuiic in circulo descendit <strong>ad</strong><br />

signilicanduin, quod ') ips€ tcstimoniuni perliibuit dicens: nie oportet<br />

iuiiuii , illuin autein crcscere. Hoc signilicatuni est secundum quod<br />

dicit Auguslinus in eorum ortibus ct in coruin luortibus ; in eoruni<br />

orlibus , quia tirca iialivitatcin Johannis dics incipiunt decrescere,<br />

circa iiativitatem Christi cresccre juxta illud: solstitiuin decinio<br />

Ghristuin praeit atque Johannem. Item in corum niortibus, quia cor-<br />

pus Christi in cruce fuit cxaltatuin , torpus Johannis capite niino-<br />

latum. 3. Rcfert Paulus in hjstoria Loiigobardorum, quod<br />

Rothgrith rex Longobardoruin juxta ecclcsiam sancti Johannis bap-<br />

tistae cum luulto ornatu scpultus fuit, quidam vcro cupiditate illectus<br />

noclc scpiilthrum apcrieiis abstulit universa, cui beatus Johamics<br />

apparens dixit: tur ausus fuisli tangere niihi tominissuin , ectle-<br />

siam nieain de caoteio ingredi non valcbis. Quod u1i(|ue sic eve-<br />

iiit, iiani quituinque praediclain ectlesiam intrarc volebat, quasi u<br />

validissiino pugile gutlur ejns fcriebatur el sic subilo rclio rucbal<br />

CAP. IXXXVII. (82).<br />

Oc «^aiicliis jroliaiiiie et Panlo.<br />

Johanncs cl Paulus priinicerii et pracposili ('onstaiitiac , liliac<br />

Constantini Augusti fucrunt: eo autcin teinpore cum geiis Sc\lliica<br />

Oaciani et Thratinin octuparet cl fiaHitaiius dux Roiuaiii cxercilus<br />

coiitra piacditlain gciilcm initli dcbcrct, Coiistaiiliaiii liiiaiii Coii<br />

slantini pro niertcde laboris sibi iii iixorcin dari petebat , quod<br />

ctiain Romaiii priiitipes iiislaiiliiis lieri posliilabaiil. Palcr aulem<br />

pliirimuin trislabalur sti(>iis liliaiii siiain , |iosl(|uaiii a bcala Agiiclc<br />

sanata fucral, iii virginitatis proposito positam facilius occrdi possc<br />

(|uain <strong>ad</strong> consensum iiiclinari . virgo tamcn de Deo conlidcns patri<br />

(oiisuiuit, ct eain .sibi spoiideal , tum<br />

1) Recenl. iiddiiiil : 1,<br />

< II n dii III

Cap. LXXXVII. De sanctls Jolianne et Paulo. 36.5<br />

(luas filias siias, ((uas ex uxore (lofuncta susceperat, idein Gallica-<br />

iius secuin manere permillerct, ut per eas inores ct votum patris<br />

scire possct, et ipsa duos praepositos suos Johannein et Pauluin<br />

sibi concederet in spe quasi niajoris firmitatis, rogans Deum, ut<br />

ipsuin ct filias convcrteret. Quod ubi oninibus placuit , Gallicanus<br />

assnmtis Johannc et Paulo et copioso cxercitu proficiscitur, sed<br />

tamen a Scjtharum geiitc ejus exercitus frangitur et in urbe ')Thra-<br />

ciarum ab hostibus obsidctur. Tunc accedenles Johannes ct Pauhis<br />

eidem dixcrunt: fac votura Dco coeli ct eris victor uielior (juam<br />

fuisti. Quod cuin fccisset, juvcnis in humcro ferciis cruccin statim<br />

sibi apparuit eicjuc dixit: sume gl<strong>ad</strong>ium tuum et se([ucrc me. Qucm<br />

illc accipieus pcr mcdia castra ruit et <strong>ad</strong> rcgem usquc dpvcnicns<br />

illumquc occidens solo timore uiiivcrsum exercitum subjugavit ct<br />

Romaiiis tiibutarios fccit , duo quoque miiilcs armali cidem appa-<br />

rcntcs CHin hinc iiide coulirmabant. Factus igitur christianus Romain<br />

rcdiit ct cum multo houorc susccpliis rogavit Augustum , ut sibi<br />

indulgerct, si filiam miaime despoiisaret, co quod dc caetcro Christo<br />

continenter vivere proponcrct. Quod cuin Augusto plurimum pla-<br />

cuisset ct duae filiae Gallicani a Gonstantia virgine <strong>ad</strong> Christuin<br />

conversae essent, ipse Gallicanus ducatu ccssit et omnia paupcri-<br />

bus tribucns Christo cum aliis servis Dei in paupertate servivit.<br />

Multa aiitcm miracula faciebat ita, ut solo visu daeinones de obsessis<br />

corporibus efTHgarel. Hujus sacrae opinionis faina in toto orbe<br />

tcrrarum in tantum excrevit, ul ab oriente ct occidentc vcnientes<br />

vidercnt virum cx patricio consulc lavantem pedes pauperum , po-<br />

ncntcm mensain, aquam inanibus cITundentem, langucntibus sollicite<br />

niinislraiitcm et caetcra sanctac servitutis officia exhibentcm. Constan-<br />

tino igitur defuncto Constantius Constantini niagni filius Ariana hae-<br />

resi depravatus imperiura tenuit, verura cuin Conslantius frater Con-<br />

stantini duos filios, scilicct Gallum et Julianum, reliquisset, Con-<br />

stantius impcrator dictum Galluin Caesarcm fecit et contra Judacam<br />

rebellantcm raisit , quem tamen postraodum iuterfecit. Julianu.s<br />

vero timens , nc exemplo fratris a Constantio periraerctur , mona-<br />

slcriuin ingressus est, ubi magnani rcligionem simuians lcctor or-<br />

dinatus est, qui per maleficura dacmoncm consuluit, rcsponsum ac-<br />

cipicns , quod <strong>ad</strong> imperium sublimaiulus esscl. Post aliquod tcni-<br />

pus urgentibus aliquibus negoliis tloiislantins jHliannm («acsarem<br />

i) Alii; Trn j c cla rn m.

366 Cap. LXXXVII. De snnclis .lohanne et Paulo.<br />

feeit et ipsum iii Galliam deslinavit, qui oiniiia Ktrciiue ag('i)at,<br />

mortuo autcm, ut dictum est, Constaiitio et Juliaiio aposlata iii iin-<br />

pcrium a Coiistantio subliinato, jussit Julianus , ul Gallicanus aut<br />

Diis immolarct aut abscedcrct: tauto eniui viro non audcbat nccein<br />

inferre. Ille igitur Alexaudriam perrcxit et ab infidelibus pcr cor<br />

transfixus martirii coroiiam percepit, at Julianus captus cupidilatc<br />

sacriiega avaritiam suam evangelii tcstimonio colorabaf. Nam fa-<br />

cultates a christiaiiis aufereus diccbat: Christus vcstcr dicit iu<br />

evangelio, qui noii rcnuntiavcrit omnibus, quac possidcf, non potcst<br />

meus esse discipulus. Audicns igitur, quod Johaiines et Pauhis<br />

ex opibus , quas virgo Coiistantia reliquerat, christianos pauperes<br />

sustciilabant , inaiidavit iisdcm , quod , sicut (]oiistaiitino, ifa quo-<br />

que ct sibi <strong>ad</strong>iiacrcrc dcbcrent. At illi dixcrmit: dum gloriosi im-<br />

peratorcs Constantinus ct filius cjus Constanfius sc essc scrvos<br />

(ihristi gloriabanfur, nos famuhibainus cisdcni, tu vero quia rcligio-<br />

iicm plenam virtutibus rcliquisli, a tc ouinino rcccssimus et tibi<br />

obedirc contemnimus. Quibus Julianus mandavit: cgo in ecclcsia<br />

clcricafuin obfinui ct, si voluissein, <strong>ad</strong> priinum ccclcsiae stafuin<br />

pervcnisscin, scd coiisidcrans vanuin cssc incrliam scctari ct otiuni,<br />

militiae aniinum dedi Diisque sacriiicans eoruni sulTragiis imperium<br />

obtinui. Unde vos iii aula rcgia iiufrifi iioii debctis latori mco dc-<br />

esse, ut primos vos iii palafio nieo liabcam. Quodsi a vobis cou-<br />

tcmtus fuero, agam necesse cst, ut contcmiii iioii possiin. Qui rc-<br />

spondcntcs dixerunf: Deum fibi pracponcnfcs inliias tuas ncquaquam<br />

limcmus, ne Dci aeterni iniinicilias iucurramus. Ad lioc Juliaiius:<br />

si infra decein dies ultro <strong>ad</strong> mc vcnire coutcmscritis, coacti post-<br />

moduni facictis, quod sponfc facere nou curatis. (hu saiicti rc-<br />

spondcrunt: jaiu dcccm dics practcriissc acsfiina ct liodic facifo,<br />

quod tuiic lc facfurum csse minaris. Quibus Julianus : pufatis,<br />

quod inartircs vos faciant chrisfiani: nisi mihi conscnscrifis, puniam<br />

vos , non ut marfires , scd ut publicos hostcs. Tunc Johanncs cl<br />

Paulus pcr totos dcccm dics clcniosinis insistciifcs omiiia sua pau-<br />

pcribus crogabaiit, dccima autcm die missus cst <strong>ad</strong> eos Tcreutia-<br />

nus, qui dixit iis: dominus nostcr Julianus sfatiunculum aurcum<br />

Jovis <strong>ad</strong> vos misit, uf cidcm fliura inccndatis : alioquin ambo sinuil<br />

peribitis. Cui saiicfi dixcrunt: si tuus dominus cst Julianus, habcfo<br />

paccm cum illo, iiobis alius domiiius nou cst iiisi Jcsus Chrisfus.<br />

Tunc jiissit cos occulfc dccollari cf iu fovca iiifra (ioinuin scpcliii,<br />

famain faciciis , quod iii cxsilium cssciit iiiissi. Fost hoc lilius Tc-

Cap. LXXXVI!!. De sancto Leon? papa. 367<br />

reiitiaiii a (laeiiione anipitiir ct iiiCra (loinum clainare coepit, (jMod<br />

a daemone vexaretnr: (juod videns Terentianns gcelus confitetur<br />

et cliristianus elficitur, passio sanctoruiu ab co conscribitur et cjiis<br />

filius liheratur. Passi sunt auteni circa anniim doniini CCCLXIV.<br />

Refert Gregorius iii hoinelia evangelii: si (|uis vult venirc post<br />

ine , quod (luaedani matrona dum ecclesiam istorum martirum frc-<br />

(lueiitius visitarct et dic ((u<strong>ad</strong>am iiidc rediret, duos stantes mo-<br />

iiaclios sub peregrino liabitu invenit, (|uos peregrinos credens ele-<br />

mosinam sibi dari praecepit, sed postquam dispcnsator iis <strong>ad</strong> lar-<br />

giendiun appropinquasset, <strong>ad</strong>stiterunt ei vicinius et dixerunt: tu nos<br />

inodo visitas, nos tc in dic judicii rcquirciuus, ct quidquid p(iteri-<br />

nius , tibi praestabimus. Quo dicto ab oculis cjus ablati sunt. Am-<br />

brosius de bis inartiribus iu praefatione sic dicit: bcati martires<br />

Johaiiues ct Paulus vciaciter iinpleveruiit , quod Davidica voce di-<br />

citur: ccce quam bonum ct quain jucunduni liabitare fratres inunum,<br />

nasccndi lege consortes, fidci socictati conjuncti , passionis aequa-<br />

lilatc consimilcs, in uno scniper domiiio gloriosi.<br />

CAP. IXXXVIII. (83.)<br />

De isancto liCone pap.a.<br />

Lco papa, ul iii iniraculis bealac Aiiginis legitur, duni iii eccle-<br />

sia sanctac Mariae ') inajoris missam cclebrarct, et dum fidcles pcr<br />

ordinem communicarct et quaedam matrona maiium cjus osculata<br />

fuisset, ex hoc iu cum Ycbemens cariiis tcnlalio insuricxit, at vir<br />

Dei in scmet ipsum saevissimus ultor insurgit el c<strong>ad</strong>cm die manum<br />

se scandalizantcm -)occultc pcnitus amputavit ot a se rejecit. In-<br />

lerea murnnir oricbatur in populo, cur summus poiitifcx divina<br />

inorc solito non cclcbraret. Tunc Leo <strong>ad</strong> beatam virginem se cou-<br />

vertit et ejus provideiitiae totaliter se commisit. Tunc illa conti-<br />

nuo sibi <strong>ad</strong>stitil et nianuiu iili suis sanctissimis inanibus restituit<br />

et confirmavit jubens, ut procedcret ct filio suo sacrificium immo-<br />

larct. Leo igitur oinni populo, quid sibi coiiligeril, pracdicavit ct<br />

itianum rcstilutam omnibus cvidentcr ostendit. Hic Clialccdoncnsc<br />

1) I\ec. leguiil: M, viiginis iii Jio re surr e c l iouis mlss.Tin. 7) nec.<br />

oniillnnt o ccul l o.

368, Cap. LXXXIX. De sancto Petro apostolo.<br />

rontirnun celebravil, solas virgines ibidcni ')vclari instituit. ibi<br />

ctiam slatiitiim fuit, ut virgo Mariamatcr neiappcUarctur. Eo quoquu<br />

tempore Attila Italiam devastabat, igitnr santtus Leo in ecclesia<br />

apostolorum tribus diebus ct tribus noclibus orationi vacans post<br />

hoc dixit <strong>ad</strong> suos : qui vult mc scqui , scquatur. Cuni igitur <strong>ad</strong><br />

Attilam appropinquasset, ille ut beatum Lconem vidit , de cquo<br />

descendit cjusquc pedibus provolutus rogavit, ut pcteret, quid(|uid<br />

vcllet. Qui pctiit, ut ab Italia disccderet et captivos rclaxaret, et<br />

dum argueretur a suis , quod triumphator orbis a sacerdote victus<br />

essct, respondit : providi niihi ct vobis . vidi cnim a dextris ejus<br />

fortissimum militcm evaginato gl<strong>ad</strong>io stantcm miliique dicentcm:<br />

nisi huic parucris , cum omnibus tuis interibis. Cum beatus Lco<br />

epislolam <strong>ad</strong> Fabianum episcopum CiOnslantinopolilanum <strong>ad</strong>vcrsus<br />

Eut^thium ct Xestorium scripsissct, supcr scpulchrum bcati Pclri<br />

ipsam posuit et Jcjuniis ct oralionibus insistens dixit: quidquid in<br />

liac cpistola iit homo crravi, tu, cui ccclcsia commissa cst, corrigc<br />

et emenda. Et post dies XL oranti illi Pctrus apparuit diccns<br />

Icgi et emendavi, accipiensqne Lco epistolam invenit eam manibus<br />

apostoli corrcctam ct cmendatara. Alias etiani sepulchro beali Pe-<br />

Iri XL dicbus jejmiiis et oratioiiibus Lco <strong>ad</strong>stitit obsccrans , ut<br />

suorum sibi peccatorum veniam impctraret. Cui bcalus Pelrus ap-<br />

parens dixit: dcprccatus sum pro te dominum et oniaia pcccata lua<br />

dimisit. Solummodo de nuuiuum iniposilionc dcbcs iiiquiri, id est,<br />

si benc sive aliter alitui manus imijosueris , cxigcris. Obiil cirta<br />

annos domini CCCCLX.<br />

c vp. iraix. (Si.)<br />

De isancto Pefro apostolo.<br />

Pctiiis Iriiioinius cxstitil, votatus cnim esl Sjnion Bariona,<br />

Symon intcrprctatiir obcdiciis vcl poncns Irisliliam, Bariona lilius<br />

tolumbac, har lingua Sjra filius, Jona hobraice columba. Fuit<br />

cnim obcdicns, i|uaii(lo Cliristiis cum vocavil, ct <strong>ad</strong> uniiis jussioiiis<br />

vocem domino obcdivit, poiicns tristiliam , quando Christum ncga-<br />

vit, cum cgressus foras ncvit amaic, lilins columbac, quia Mco<br />

simpliti intcntione scrvivil. Sccundo yotalus csl Caiphas , (|uod<br />

1) Vnn.iii Vfl.iri (iiiiillil K'l, Vr.<br />

:

Cap. LXXXIX. De sancto Petro apostolo. 369<br />

interpretatur caput vel petra vel increpans ore : caput ratione prin-<br />

cipatus in praelatione, petra ratione lirmitatis in passione, increpans<br />

ore ratione constantiae in praedicatione. Tcrtio vocatns est Petrus,<br />

quod interpretatur agnoscens vel discalcians vel dissolvens , quia<br />

Christi diviuitatem agnovit, cum dixit: tu es Cliristus filius Dei vivi, ct<br />

pedes affectuum suornm ab omni opere moituo et terreno discalciavit,<br />

cum dixit: eccenos reliquiraus omnia etc, et vincula peccatoruni a no<br />

bis dissolvit et Jioc per claves, quas a doniino accepit. Habuit autcm<br />

triplex coguomcn, dictus est enim Sjraon Jolianna, quod interpreta-<br />

tur domini pulchritudo ;<br />

secundo Sjmon Johannis, quod interpretatur:<br />

cui donatum est; tcrtjo Sjmon Bariona, quod interpretatur filius co-<br />

luiubae, per quod datur intelligi , quod ipse habuit pulchritudincra<br />

morum, dona virtutum, abundantiani lacrjmarum, quia columba<br />

liabet gemitum pro cantu. Istud autem nomen Pctrus Jesus primo<br />

sibi imponendura pcrmisit ct dixit Joh. I: tu vocaberls Cayphas,<br />

quod interpretdtur Petrus ; secundo promissum imposuit, sicut di-<br />

citur Marc. III: et imposuit Sjmoni nomen Petrus; tertio impositum<br />

confirmavit, cum dixit Matth. XVI: et ego dico tibi, quia tu es<br />

Petrus et super hanc petram etc. Ejus martirium Marcellus, Linus<br />

papa, Hegesippus et Leo papa scripseruut.<br />

1, Petrus apostolns inter caeteros et snper caetcros apostolos<br />

majoris fervoris exstitit, nam et scire domini proditorera voluit, quia,<br />

ut dicit Augustinus, si eura scivisset, dentibus discerpsisset et ob<br />

hoc dominus proditorem suum nominare nolebat, quia, ut ait Chry-<br />

sostomus , si ipsum nominasset , Petrus continuo surrexisset ct ip-<br />

sum protinus trucidasset. Hic supcr mare <strong>ad</strong> dorainum ambulavit,<br />

in domini transfiguratione et puellae suscitatione <strong>ad</strong>omino electus fuit,<br />

staterem in ore piscis invenit, claves regni caelorum a domiiio<br />

accepit, pascendas oves a Christo suscepit, tria miilia hominum<br />

in pentecoste sua praedicatione convertit, Ananiae et Saphirae nior-<br />

tem praedixit, Aeneam paraliticum curavit, Cornelium baptizavit,<br />

Tabitam suscitavit, umbra sui corporis infirmos sanavit, ab Herode<br />

incarceratur , sed ab angelo liberatur. Qualis autera ejus cibus<br />

vel induracntum fnerit, ipse hoc in libro Clementis testalur: pauis,<br />

inquit, solus est mihi cum olivis ct raro cum oleribus in usu est;<br />

indumentura autem hoc est mihi, qnod vides , tunica cum pallio, et<br />

hoc habens nihil aliud requiro. Fertur quoque, quia in sinu sem-<br />

per sudariura portabat, quo crebro fluentes lacrymas tergebat, quia,<br />

quando dulcis allocutionis et praesentiae Dei memor erat, prae ni-<br />

24

370 Cap^ LXXXIX. De saucto Petro apostolo.<br />

niia amoris dulcedine lacrymas continere non poterat. Quando etiam<br />

cuipam ncgationis <strong>ad</strong> memoriam rcducebat, ubcrtim lacrymas emilte-<br />

bat, unde <strong>ad</strong>eo in consuetudine Jiabuit flere , ut ejus facies tota<br />

<strong>ad</strong>usta lacrymis videretur, sicut dicit Clemens. Idem etiam dicit,<br />

quod audito in nocte gallicantu <strong>ad</strong> orationem surgere consuevcrat,<br />

ct tunc similitcr <strong>ad</strong> fletum prorumperc consuevit. Refert quoque Cle-<br />

mens, sccundum quod in hjstoria ccclesiastica invenitur, quod, cum<br />

uxor Pctri <strong>ad</strong> passionem duceretur, <strong>Pot</strong>rus ingenti gaudio cxsulta-<br />

vit ac cam proprio vocans nomiue, post eam clamavit: o conjux,<br />

memento domiiii. Qu<strong>ad</strong>am vicc dum Petrus «ipostolus duos dc dis-<br />

cipulis suis misisset <strong>ad</strong> praedicandum, dum vigiuli diactas ivisscnt,<br />

unus illorum defunctus cst , altcr vcro <strong>ad</strong> Petrum rediit et, quod<br />

accidcrat, nuntiavit, Hic dicitur fuisse beatus Martialis vcl sccun-<br />

dum quosdam Maternus. Alibi lcgitur, quod primus fuit beatus<br />

Fronto; socius, qui defunctus est, secundus fuit presbiter Cieorgius.<br />

TuncPclrussuumbacuIum sibitr<strong>ad</strong>iditpraccipicns, ut <strong>ad</strong> socium pcr-<br />

geret et eum super illum ponerct. Quod ciim focissct illc, qui jam<br />

per XL dics jacebat raortuus , protiuus surrcxit vivus. — S. Eo<br />

temporc crat in Jcrusalcm quidam magus nomine Synion, qui sc primam<br />

veritatem dicebat «t sibi credentes pcrpctuos eflici assercbat<br />

ct iiulla sibi impossibilia diccbat. Lcgitur cliam inlibro Clcmcntis,<br />

ipsum dixissc: <strong>ad</strong>orabor, ut Deus, publice, divinis donabor lionori-<br />

bus ct, quidquid volucro , facere potero. Aliqucindo cum matcr<br />

mea Racliel juberct me exire <strong>ad</strong> campum , ut mcterem , ego falcem<br />

videns positam praecepi faUi , ut per sc meteret, ct niessuit dc-<br />

cuplo amplius caeteris. Addidit quoquc, secundum quod dicit Hic-<br />

ronymus: ego sum scrmo Dei , ego spcciosus , cgo paraclitus , cgo<br />

cTmnia Dei. Scrpcntes quoquc aencos faciebat se movcro, statuas<br />

aencas ct lapidcas ridcre , et canes cantare. Ilic igitur , ut Linus<br />

ait, volcns disputarc cum Petro ct oslendere, quod Deus cssct,<br />

statuta die vcnit Pctnis <strong>ad</strong> locum ccrtaminis et <strong>ad</strong>slantibus Petrus<br />

dixit: pax vobis, fratres, qui vcritatem amatis. Cui Symon :<br />

nos<br />

tua pace opus non haberaus , si enira pax sit et concordia, <strong>ad</strong> in-<br />

vcniendam veritatem nihil proficcre potcrimus. Habent enim intra<br />

se pacom latroncs, proptcr quod noli invocarc paccm, sed pugnani:<br />

duobus cnim dimicantibus tunc erit pax, cum altor fuorit suporatus.<br />

Kt Pctnis : cur times audire paccm? Ex pcccatis cniin bolla nas-<br />

cuntur, ubi autcra peccatum non fit, pax cst; in dispulatioiiibus<br />

vcritas, ia operibus justitia inycnitur. Et Sjmon: iiihil dicis, sed

Cap, LXXXIX. De sancto Petro apostolo. 371<br />

ego ostftndam tibi deitatis incae potentiam, ut rcpcntc <strong>ad</strong>orcs mc;<br />

ego sum prima virtiis et possum volarc per acra , novas arhores<br />

facerc , lapides in panem mutare , in igne sine laesionc durare et<br />

omnia, quae volo , possum faccrc. Contra iiunc igitur Pctrus dis-<br />

putabat et omnia ejus malcficia detcgcbat. Tunc vidcns S^mon, quia<br />

Petro non posset resistere, omnes libros suae magicae artis, nc forte<br />

magus proderetur, in mare projecit et Romam , ut ibi Dcus habca-<br />

tur, perrcxit. Quod ubi Pctrus comperit, ipsum inscquitur ct Romam<br />

usque proficiscitur. Quarto igitur anno Claudii imperatoris<br />

Petrus Romam appiicuit ct ibi annis XXV sedit ct duos cpiscopos<br />

Linum ct Cletum slbi co<strong>ad</strong>jutorcs, ut ait Johannes Bclcth , unum<br />

cxtra muros urbis , alium intra ordinavit. Pracdicationi autcm in-<br />

sistens raultos <strong>ad</strong> fidcm convertcbat et infirmos quam plurcs ciira-<br />

bat, scd ct in praedicatione sua semper laudans ct pracfercns casti-<br />

tatcm quatuor concublnas Agrippac pracfecti <strong>ad</strong>eo convcrtit, qnod<br />

<strong>ad</strong> pracfcctum rcdirc ulterius rccusarent, unde iratus praefectus<br />

<strong>ad</strong>versus Petrum occasioncra 'quaerebat. Post hoc apparuit dominus<br />

Petro dicens : Sjmon et Nero contra te cogitant, scd iic timcas,<br />

quia tecum sum, ut eruam te, et dabo tibi scrvi mci Pauli solatium,<br />

qui cras Romam ingredietur. Sciens igitur Pctrus , ut alt Linns,<br />

quia vclox cssct dcpositio tabcrnaculi sui, in convcntu fratrum po-<br />

situs manum Clemcntis apprehcndit et eum in cpiscopura ordinavit<br />

et In catliedra loco suo sedcre coegit. Post hoc Paulus , sicut do-<br />

minus pracdixerat, Romam venit et cum Pctro Cbristum pracdicarc<br />

cocpit, S^mou autcm magus in tantum a Neronc araai)atur, quod<br />

vitae ejus et salutis ct totius civitatis custos sine dubio putabatur.<br />

Qu<strong>ad</strong>ara autem die , sicut dicit Leo papa , dura ante Ncronem <strong>ad</strong>-<br />

staret, ejus effigies subito rautabatur et niodo scnior, niodo <strong>ad</strong>o-<br />

lescentior videbatur. Quod cum videret Nero, vcrura huuc essc<br />

Dei filiura aestiraabat. Dixit itaque Sjmon magus Ncroiii, sicut idcm<br />

Leo refert: ut scias optime, imperator, mc Dci filium esse, jubo<br />

me decollari et die tcrtia resurgam. Pracccpit igitur Ncro carni-<br />

fici , ut eum decollare dcbcrct. Qui cum putarct se dccollarc Sy-<br />

raonem, decollavit arietcm, Symon autcm arte magica iliaesus eva-<br />

sit ct arietis mcmbra colligens ca abscondit et tribus dicbus sc<br />

occultavit, sanguis autera arielis ibidem congclatus remansit. Die<br />

autem tertio ostcndit se Ncroni dicens : fac sanguinem meum , qui<br />

eifasns est, extergi, quia ecce ego, qui decollatus fueram, sicut<br />

promisi , die tertia resurrexi. Qucm Ncro vidcns obstupuit ct ip-<br />

24 *

372 Cap. LXXXIX. De sancto Petro apostolo.<br />

siiin vcruiu filiun] Dei piilavit. Haec Leo. Aliqnando etiaiii cuin<br />

in conclavi cuin Nerone esset, dacinon in ejus specie foris populo<br />

lociuebatur: denique Romani in tanta veneiatione eum habuerunt,<br />

quod eidem imaginem fecerunt et hunc titulum superscripserunt:<br />

Sjmoni Deo sancto. Petrus autem et Paulus, ut Leo testatur, <strong>ad</strong><br />

Neronem inlroierunt et omnia ejus malelicia detegebant, <strong>ad</strong>didit<br />

quoque Pelrus, quod sicut in Christo sunt duae substantiae, sci-<br />

licet Dei et hominis, sic et in isto mago sunt duae substantiae,<br />

scilicet hominis et djaboH, dixitquc S^mon, ut tcstatur sanclus<br />

Marcellus et Leo : ne diutius hunc paliar inimicum, praecipiam an-<br />

gelis meis , ut viudicent me de isto. Cui Petrus: angclos tuos non<br />

timeo , sed ipsi me timent. Nero dixit: non times Symonem, qui<br />

divinitatem suam rcbus affirmat? Cui Pctrus : si divinitas cst in<br />

ipso , dicat nunc mihi, quid cogito vcl quid facio, quam cogitatio-<br />

iiem ineam prius auribus tuis insinuo, ut non audeat iHentiri. Nero<br />

dixit: accede huc et dic mihi, qnid cogitas. Petrus autem accedens<br />

secreto dixit: jube mihi pancm hordcciceum alTcrri ct occultc dari.<br />

Qui cuin allatus fuisset et Pctrus illum benedixissct et sua manica<br />

abscondisset , dixit: dicat Sjmon, qui se Deum fecit, quid sit co-<br />

gitatum, quid dictum vel quid sit factum. Respondit Symon: Pe-<br />

trus magis dicat, quid cogitem ego. Dixitque Pctrus: quid cogitct<br />

Sjmon , me scire docebo , dum, quod cogitaverit, feccro. Tunc<br />

Syinon indignatus clainavit: procedant canes magni et devorcnt eum.<br />

Et subito canes maxiini apparuerunt et in Petrum impetum fecerunt,<br />

illc vero panem benedictum obtulit et subito ipsos in fugain con-<br />

vertit. Tunc dixit <strong>ad</strong> Neronera Petrus: ccce ostendi ine nosse,<br />

quod contra nic cogitavcrat Sjinon , non verbis , sed factis. Nain<br />

qui promiserat contra me angelos vcnturos , exhibuit cancs, ut<br />

ostendat sc divlnos angelos iion habcre, sed caninos. Dixitquc<br />

Sjmon: auditc, Petre ct Paule , si hic vobis nihil possuin facere,<br />

veniemus, ubi oportct mc vos judicarc; cgo autem modo vobis<br />

parco. Uaec Leo. Tunc Symon, ut ait Hegcsippus et Linus , in<br />

superbiam clatus ausus est jactarc, quod posset mortuos suscitarc,<br />

ct accidit, ut quidam juvcnis inorerctur, vocatis crgo Petro et Sj-<br />

monc hanc oinnes de voluntatc Symonis scntcntiain firmavcrunt, ut<br />

ille occideretur, qui mortuum suscilarc non possct. Sjmon igitur<br />

dum super mortuum suas incantaliones faccret, visus est a circum-<br />

slantiiius caput agitarc dcfuiictus. Tunc omncs cxclamantcs Pc-<br />

truin lapidarc volcbant, Pctrus autcm vix impctrato silcntio dixit:

Cap. LXXXIX. De sancto Petro apostolo. 373<br />

si vivit derutictiis , surgat, aiubulet et loquatur, alioquin sciatis<br />

phantasnm esso, quod caput mortui couimovetur; separetur Sjraon a<br />

lectulo , ut plene figmenta djaboli denudentur. Separatur igitur Sy-<br />

mon a lectulo et puer immobilis remansit , Petrus autem a longe<br />

stans et oratione factaexclamavit dicens: <strong>ad</strong>olescens, in nominc Jesu<br />

Christi Nazareni surge et ambula, etstatim vivussurrcxit et ambulavit.<br />

Cum autem populus vellet Sjmonem lapidare, ait Petrus: satis est<br />

illi <strong>ad</strong> pocnam , quod se in suis artibus agnoscit superatum , ma-<br />

gister autem noster nos docuit , ut pro raalis bona reddamus.<br />

Dixit autem Symon: scltote, vos, PetrectPauIe, non vobis continget,<br />

quod cupitis, ut raartirio vos digner coronare. Ait Petrus: <strong>ad</strong>venial<br />

nobis, quod cupimus, tibi autcm nunquam bcnc sit, quia quaccumque<br />

loqueris, mentiris. Tunc Sjmon , ut ait sanctus Marcellus, ivit <strong>ad</strong><br />

domum Marcelli discipuli ejus ligavitque maximum canem <strong>ad</strong> ostium<br />

ejus domus dicens; nunc vidcbo , si Petrus , qui <strong>ad</strong> te venire con-<br />

sucvit, ingredi poterit. Post pauluium venit Petrus et facto signo<br />

crucis canem solvit, canis autem omnibus aliis blandus, solum Sj-<br />

nionem persequebatur, qui apprchendens eum <strong>ad</strong> tcrram subtcr se<br />

dejecit et eum strangulare volebat, accurrens autem Pctrus cani<br />

clamavit, ne ei noceret, et canis quidem corpus cjus non laesit, scd<br />

vestes <strong>ad</strong>eo laceravit, ut illc nudus positus rcmaneret, populus<br />

autem et maxime pueri cuin cane tamdiu post euin concurrerunt,<br />

donec illum quasi lupura de civitate fugarent. Cujus opprobrii pu-<br />

dorem non^^ferens per annum nusquam comparuit, Marcellus autem<br />

haec miracula videns dcinccps Pctro <strong>ad</strong>hacsit. Postea autcm Sy-<br />

mon rediens iterum in Neronis amicitiam est receptus. Syraon igilur^<br />

ut refert Leo, populum convocavit et se a Galilaeis graviter offen-<br />

sum pcrhibuit et ideo urbera, quam tueri solebat, se deserere vclle<br />

dixit et diera statuere , qua coelum deberet <strong>ad</strong>sccndere, quia non<br />

dignabatur in terris amplius habitare. Statuto igitur dio turrim<br />

excelsam vel, secundum Linuin, Capitoliuin <strong>ad</strong>scendit ct inde se de-<br />

jiciens coronatus lauro volare coepit. Dixit autem Paulus <strong>ad</strong> Pe-<br />

trum: meura est orare et tuum est iinpcrare , dixitque Nero: vcrax<br />

est hic liomo; vos autem seductorcs estis. Petrus autein dixit <strong>ad</strong><br />

Paulum: Paule, erige caput et vide. Cumque elevasset caput et<br />

vidisset Sjmoncm volantem, dixit <strong>ad</strong> Petruiu: Petre, quid ccssas,<br />

pcrfice quod coepisti, jam eniin vocat nos dominus. Tunc Pctrus<br />

ait: <strong>ad</strong>juro vos , ai)gcli Sathanae, qui cura in aera fertis., per do-<br />

niinum nostrum Jesum Cliiistum, ut ipsuin ainplius non feratis, sed

374 Cap. LXXXIX. De sancto Petro apostolo.<br />

comuTc diinittatis: ct conllnuo dimissus coiruit et confrattis cer-<br />

vicibus exspiravit. Audicns hoc Nero talem virum se perdidisse<br />

doluit dixitque apostolis: suspecto auinio me fccistis , propterea<br />

nialo excmplo vos perdam. Hacc Leo. Dcditque eos iu manu Pau-<br />

lini viri clarissimi et Paulinus tr<strong>ad</strong>idit eos in custodia '^Maraertini<br />

sul) cura railitum Proccssi et Martiniani, quos milites Petrus <strong>ad</strong><br />

lidcm convcrtit, unde carcerem apenierunt et eos liberos dimise-<br />

runt. Quapropter Paulinus post passionem apostolorum Processum<br />

et Martinianum accersivit ct comperto quod christiani cssent, Ojussn<br />

Xcronis capite cacsi sunt. Rogabant crgo fratrcs Petrum, ut inde<br />

disccderet, et cum discedere nollet, tandem victus precibus abs-<br />

cessit et, cum venissct <strong>ad</strong> portam , ut Lco et Linus tcstantiir, <strong>ad</strong><br />

locum, ubi nunc dicitur sancta Maria <strong>ad</strong> passus, vidit Christum<br />

sibi ocfurrcntcm et ait : dominc , quo v<strong>ad</strong>is ? Qiii respondit : venio<br />

Roiuam itcrum crutihgi. Cui Petrus: iteruin cruciligeris ? Cui do-<br />

minus: etiam. Petrus vero ait: ergo, domine, revcrtar, ut tecum<br />

crucifigar. His dictis dominus vidcnte Petro et lacrjmante in coe-<br />

lum <strong>ad</strong>sccndit. Quod cum dc sua passionc dictum intelligeret , re-<br />

diil: cumquc hoc fratribus rctulissct, a ministris Ncronis capitur<br />

et praefecto Agrippae praesentatur factaquc est cjus facics sicut sol,<br />

ut ait Linus. Cui dixit: tune cs iile, qui in plcbibus et mulierculis,<br />

quas a toro viroruin scparas, gloriaris? Qucm apostolus incrcpans<br />

dicebat, se in cruce domini gloriari. Tunc Pctrus tamquam alieni-<br />

gcna jussus est crucifigi , Paulus vcro, quia civis erat romanus,<br />

jussus est capitc truncari. Dc hac autein sententia in ipsos data<br />

dicit Dionysius .in epistola <strong>ad</strong> Timothcuin dc mortc Pauli in hacc<br />

verba: o friiter mi Timotheus, si vidisses agones cousnniinalionis<br />

ipsorum, dcfccisscs quidcm prac tristilia et dolorc. Quis nou fleret<br />

illa Iiora, quaiido praeceptum sentcntiae egrcssum in eos cst, ut<br />

Petrus scilicet crucifigcrctur ct Paulus dccollarctur. Vidisscs tuuc<br />

turbas gentilium et Judacorum pcrcuticntcs eos ct exspucntcs in<br />

facies corum. Advcniente autem tcrribili tempore consuinmationis<br />

ipsorum, cum separarentur ab inviccm, ligaverunt columnas niundi,<br />

Don utiquc absquc fratruin gcniitu ct planctu. Tunc inquit Paulus<br />

Pctro: pax tccum fundamcntuin ecclcsiarum et pastor ovium et<br />

agnorum Christi. Petrus ait <strong>ad</strong> Pnulum : v<strong>ad</strong>e in pace, pracdicator<br />

bonornm morum , mediator et dux sahitis justorum. Cuin aulem<br />

1) Kil. l'r. oiiiiltil inale vcrbn; Rliimci tin i — ct. 2) IIjicc diio vcrbn<br />

'mittil EJ. l'r.

Cap. LXXXIX. De Baiicto Petro apostolo. 37.')<br />

elongasseut eos ab invicem, secutus suin niagistrum meam , non<br />

eniin in eodem vico occiderunt eos. Haec Dionjsius. Petrus autcm,<br />

ut Leo et IVIarcellus testantnr , dum<br />

venisset <strong>ad</strong> cruccm, ait: quo-<br />

niain domlnus meus de coelo <strong>ad</strong> terram descendit , recta crucc<br />

subliinatus est, rae autem, quem de terra <strong>ad</strong> coelum vocare digiia-<br />

lur, crux inea caput lueum in terra debet ostendere et pedcs <strong>ad</strong><br />

coelum dirigere. Ergo quia non sum ita in cruce esse dignus, ut<br />

dominus mcus, crucem meum girate et capite demisso mc crucifi-<br />

gite. Tune illi crucem verterunt et pedcs snrsum , manus autcni<br />

deorsum fixerunt. Tunc autem populus furore rcplctus volebat Ne-<br />

ronem et praefectum occidere et apostolum liberare , qui eos ro-<br />

gabat, ne passionem suain impedire dcberent. Dominus autem, ut<br />

ait Hcgesippus et Linus, aperuit oculos eoium , qui ibi flcbaiit,<br />

ct viderunt angelos stantes cum coronis de iloribus rosarum ct li-<br />

iiorum et Petrum in cruce stantem cuin iis et librum a Cliristo<br />

accipientcm et ea verba, quae loquebatur, ibi lcgentem! Tunc<br />

Petrus , ut testatur idem Hegesippus, de cruce diccrc cocpit: te<br />

domine , imitari onlavi , sed rectus crucifigi non usurpavi: tu scin-<br />

perrectus, excelsus ct altus , nos primi bominis filii , qui caput<br />

suum demcrsit in tcrrain, cujus lapsuin significat species generatio-<br />

nis bumanae: sic enim nascimur, ut proni in terram videamur elfundi.<br />

Mutata quoquc conditio cst, ut hoc putet mundiis dextrum , qnod<br />

constat esse sinistrum: tu , domine, mihi omnia es, totum, quod cs<br />

tu mihi totum, et nihil aliudnisi tu solus : gralias tibi ago spiritutoto,<br />

quo vivo, quo intelligo, quo interpello. Ubi duae aliae rationes tangun-<br />

lur, quare rectus noluit crucifigi. Vidensque Petrus, quod fideies glo-<br />

riam suam vidisscnt, gratias agens ctDco fideles comracndans spiritnm<br />

emisit. Tunc Marccllus et Apulejus fratres, discipuli ejus, cnm de<br />

cruce deposuerunt et diversis condientes aromatibus sepclierunt.<br />

Ysidorus in libro de ortu et obitu sanctorum sic ait: Pctrus post-<br />

quam Antiochenam fundavit ecciesiam sub Claudio Caesare contra<br />

Sjmonem maguin Romam pergit ibique praedicans evangelium XXV<br />

aiinis ejusdcm urbis pontilicatum tenuit, tricesimo autem sexto anno<br />

a passione domini a Nerone deorsum, ut ipse voluit, crucifixus cst.<br />

Haec Ysidorus. In ipsa autem die Petrus et Paulus Dionysio appa-<br />

rucrunt, secundum quod ipse dicit in prac<strong>dicta</strong> epistola inhaec vcrba:<br />

attende miraculum, vide prodigium, frater nii Timotheus, diei victi-<br />

mationis ipsorum. Nain pracsto fui in tempore separationis ipsorum<br />

post mortciu autcm illurum vidi eos inviceiu manu <strong>ad</strong> raanum in-<br />

;

876 Cap. LXXXIX. De sancto Petro apostolo.<br />

trantes portas urbis , indutos vcstibus luminositatis vel veste lu-<br />

ininis et coronis ciarilatis et lucis ornatos. Haec Dionjsius.<br />

3, Nero auteni non inipunitus exstitit super hoc scelere et aiiis,<br />

quae commisit , nam uianu propria se peremit, quorura sceleruin<br />

hic aliqua breviter inscramns. Cum Seneca magister snus, ut in<br />

qu<strong>ad</strong>am hystoria, licet apocrypha, legitnr, condignam mercedeui la-<br />

boris sui speraret, jussit Nero ipsum eligere, in cujus arboris ranio<br />

suspendium affectaret, diccns, quod hoc praemium laboris sui ab<br />

eo rccepturus esset. Cum autem Seneca requirerct, nnde hoc<br />

mortis suppliciura meruisset, acutum gl<strong>ad</strong>ium super ejus verticcm<br />

crebro vibrari fecit, Scneca autem nutu capitis minanti gl<strong>ad</strong>io ce-<br />

debat , vehementer timens periclitari niortis periculum. Cui Nero<br />

ait: magister, ')<strong>ad</strong> quid nutu capitis miiianti gl<strong>ad</strong>io cedis ? Cui<br />

Seneca respondit: homo sum et idco mortcm vereor et invitus rao-<br />

rior. Cui Nero ait: sic ego <strong>ad</strong>huc te meluo, ut puer metuere con-<br />

suevi , quare te vivente quiete non potcro vivere. Dixitque Seneca:<br />

si me mori necesse est, sallem mihi concede, ut, quod voiuero,<br />

eligam genus niortis. CuiNero: festinus eligas , tantum mori ne<br />

differas. Tunc Seneca balneo in aqua facto in utroque brachio sibi<br />

minui fecit et sic nimio sanguinis fluxu ibidem vitam finivit ct sic quodam<br />

praesagio Seneca nomen habuil qnasi se nccans, quia quodammodo<br />

licet coactus manu propria se necavit. Hic Seiieca duos fratrcs habuisse<br />

legitur. Uuus fuit Julianus Gallio declamator egregius , qui manu<br />

propria sc pcrcmit, alius Mcla paler Lucani poetae, qui Lucanus<br />

jussu Ncronis incisione vcnarum obiisse legilur. Rursus Nero ne-<br />

faria mentis vesania ductus , ut in e<strong>ad</strong>em hjstoria apocrjpha re-<br />

peritur, matrem occidi et scindi jussit, ut vidcret, qualitcr in ejus<br />

utero fovebatur, physici vcro eum de matris perdilione arguentes<br />

dicebant: jura negant et fas prohibet, ut filiu? matrem necet, quae<br />

ipsum cum dolore peperit et cum tanto labore et sollicitudine enu-<br />

trivit. Quibus Ncro : faciatis nie pucro inipraegnari et poslca parere,<br />

ut, quantus dolor matri nieae fuerit, possini scire. Hanc insuper<br />

voluntatcin paricndi conccperat co , quod per urbem transicns quan-<br />

dain mulicrem paricntem vociferaiitcm audiverat. Dicunt ci: non<br />

est possibilc, quod naturae condarium est, nec cst =)facile, quod<br />

ralion non est conscnlaneum. Dixit ergo iis Nero : nisi mc fccc-<br />

rilis impracgnari et parerc, omnes vos faciain crudeli morlc inlcr-<br />

irc. Tunc illi cuin impotionantes ranam sibi occiillc <strong>ad</strong> bibcndiiiu<br />

J) Viilyo: ul

Cap. LXXXIX. De sancto Petrb apostolo. 377<br />

dedcrunt, et eain artificio suo in ejus ventre excrescere fecerunt et<br />

subito venter ejus naturae contraria non sustinens intumuit, ita ut<br />

Nero se puero gravidum aestimarct, faciebantque sibi servare<br />

diaetam, qualem nutriendac ranae novcrant convenire dicentes, quod<br />

propter conceptum talia eum observare oporteret. Tandem nimio<br />

dolore vexatus medicis ait: accelerate tempus partus, quia languore<br />

pariendi vix anhelitnm habeo respirandi. Tunc ipsum <strong>ad</strong> vomitum<br />

impotionaverunt et ranara visu terribilem, humoribus infectam et<br />

saugnine edidit crnentatam, respiciensqne Nero partum suum ipsuni<br />

abhorruit et mirabatur <strong>ad</strong>eo inonstruosum , dixerunt autem , quod<br />

tam diffornicm fetum protulcrit , ex eo , quod tempus partus no-<br />

luerit exspectare. Et ait: fuine talis de matris egressus latibuiis?<br />

Et illi: etiam. Praecepit ergo , ut fetus suus aleretur et tcstudini<br />

lapidum servandus includerctur. Ilaec autcm in chronicis non lc-<br />

guntur, sed apocrypha sunt. Deinde miiatus , qualls ct qnanta<br />

fucrit succcnsio Trojae, Romam per VII dics et noctes succcndi<br />

fccit, quod ex altissima turri prospectans lactatusquc flammac pul-<br />

cliritndine turgido habitu ')Ili<strong>ad</strong>em decantabat. Hic, sicut habetur<br />

in chronicis, rctibus aurcis piscabatur, canlibus intcndebat, ita ut<br />

oranes cjtharistas et tragoedos superaret, viruin in uxorem duxit,<br />

ipse a viro, ut uxor, acceptus est, ut ait Orosius, Romani vero ejus<br />

vesaniam ulterius non ferentcs in cum irapctura fccerunt et usque<br />

extra civitatcra persecuti sunt. Qui videns, quod cv<strong>ad</strong>crc non<br />

posset, fustera dcntiura worsibus exacuit ct se pcr mcdium palo<br />

transfixit et tali morte vitam finivit. Alibi tamcn lcgitur, quod a<br />

lupis devoratus sit. Rcdeuntcs Romani ranain in testudinc latitan-<br />

tera invencrunt et ipsara extra civitatcm projicicntes corabusserunt,<br />

undcetpars illa civitatis, ut aliqui dicunt, ubi latucrat rana, Latcra-<br />

ncnsis ^) noraen accepit. — 4. Tempore sancti Cornelii papae Gracci<br />

fidcles apostolorum corpora furati e<strong>ad</strong>cm asportabant, sed daemo-<br />

nes in ydolis habitantes divina coacti virtute clamabant: viri Ro-<br />

mani, succurrite, quia Dii vestri auferuntur. Quapropter fidclibus<br />

inlelligentibus dc apostolis , gcntilibus vero de suis Diis multiludo<br />

<strong>ad</strong>unata fiderunn et infidclium eos persequitur, undc Graeci tinien-<br />

tes apud catacombas apostolorum corpora in puteum projeccrunt,<br />

Bcd a fidelibus inde postmodum sunt cxtracta. Gregorius tamcn<br />

in registro dicit, quod tanta eos vis tonitrui atque fulguris terrnit ac<br />

1) Viilgo Ipgitiir: HhI y edam. 2) Adclitiir . a I a t eii t p rana. Male.

378 Cap. LXXXIX. De sancto Petro apostolo.<br />

(lispcrsit, iit ea apiul catacombas (limlttereiit , scd ciim dubitamit,<br />

(juac ossa esseiit beati Petri et (|uae beati Paiili, oraiitibus tidclibus<br />

et jejuiiris iiisistentibiis de coelo eis responsuin est: inajora ossa<br />

sunt praedicatoris , ininora vero piscatoris, ct sic ossa se ab in-<br />

\icem separavenint et in suis ecclesiis, qnas cuilibet aediftcave-<br />

raut, posueruut. Alii vero dicunt, quod Silvester papa volens<br />

ecclesias consecrare tam magna quam parva ossa in lancc sumuia<br />

reverentia pondcravit et medietatem in una ecdesia et medietateni<br />

in aiia collocavit. Refert Gregorius in d^alogo, quod in ecclesia<br />

sancti Petri , ubi corpus ejus requiescit, vir quidam erat, Agon-<br />

tius noraine, magnae bmnilitatis et sanctitatis exsistens. Cuni vero<br />

quacdain puella paralitica in ejus ecclesia permauens manibus reperet<br />

et dissolutis renibus et pedibus corpus per terram trabeiet diuque a<br />

beato Petro sanitatem peteret, ei per visionem <strong>ad</strong>stitit diccns: v<strong>ad</strong>c<br />

<strong>ad</strong> Agontiuin mansionarium et ipse te saluti restituet. Coepit igitur<br />

illa per ecclesiae loca se buc atque illuc tiabere et, quis esset<br />

Agontius, investigare , cui repente obviam ipse factus est, queiu<br />

quaercbat, eique dixit : pastor et nutritor nostcr bcatus Pctrus<br />

apostolus <strong>ad</strong> te me misit, ut ab iufirmitate mca me libcres, Cui<br />

ille rcspondit: si ab ipso missa es, surgc, apprcliensaquc ejus<br />

nianu ipsam ievavit illaquc nullo languoris vestigio rcmancntc plcne<br />

sanata fuit. In codem quoquc libro ait Grcgorius, quod Galia nr-<br />

bis Roinae nobilissima pucUa S;^mmacbi consulis ac patricii filia<br />

marito tr<strong>ad</strong>ita in unius anni spatio ejus est mortc viduata. Quani<br />

dura <strong>ad</strong> itcrandum thalamum actas et opes vocarent , clcgit luagis<br />

spiritualibus nuptiis copulari Dco, in ({uibus a luctu incipitur, scd<br />

<strong>ad</strong> actcrna gaudia pervcnitur, quain carnalibus nuptiis subjici, quae<br />

a lactitia scmpcr incipiunt, scd <strong>ad</strong> tincm cum luctu tendunt.<br />

Huic autem cum valde ignea conspersio corporis inesset, coepcrnnt<br />

medici dicere, quia, nisi <strong>ad</strong> amplcxus viri rediret, calorc nimio<br />

contra naturam barbain babitura esset. Quod ita post factura cst:<br />

sed illa nihil cxtcrius deforinitHtis timuit, quod intcriorcm specicni<br />

amavit, nec verita est, si hoc in ea focdaretur, quod a coclesti<br />

sponso non amarctur. Abjccto igitur sacculari Iiabitu apud ccdc-<br />

siam sancti Petri monasterio sc dedit ibiquc nostris annis in sim-<br />

plicilatc orationibus ct elcmosinis l)co scrvivit. Tandcm caiuii<br />

ulccrc in inammilla percussa, dum antc ejus lcctum duo candclabia<br />

scuipcr lucerent , qnia velut ainica liicis non soluni spiritualcs, scd<br />

et corporales lencbias odio Iiabcbaf, vidit bcatum Pelruni apostoluin

Cap. LXXXIX. De sancto Petro npostolo. 379<br />

iiiter ipsa dno luiuinaria aMv ejiis lettiim constitisse. Quae ex auiore<br />

sunicns audaciaui exsultavit et dixit : quid est, doniine nieus? Di-<br />

raissa sunt inihi peccata mea? Cui ille benignissiino vultu incli-<br />

nato capite annuit diceus : dimissa. Veni. Et illa: rogo, ut soror<br />

bene<strong>dicta</strong> raecum veniat. Et ille: non, licet talis veniat tecuin.<br />

Quod illa abbatissae indicans die tertia cum illa defnncta est. In<br />

eodem insnper iibro GiCgorins dicit, quod dum presbiter quidam<br />

«lagnae sanctitatis <strong>ad</strong> extrcma deductus essct, cum magua.Iaetitia<br />

clainare coepit dicens: bene veuiunt domini mei, bene reuiunt do-<br />

niiui mei , quod <strong>ad</strong> tantillum servura virum diguati estis veuire.<br />

Veuio, veuio: gratias ago, gratiasago. Cuinque.qui <strong>ad</strong>stabant, quibus<br />

haec diceret, iuterrogareut, ille <strong>ad</strong>miraudo respoudit: numquid coii-<br />

venisse huc sauctos apostolosPetrura etPaulumuon vitletis? Cum vero<br />

iteruin ut prius repeteret, saucta illa auiina e carue soluta est.<br />

Dubitatur auteui ab aliquibus , utrum e<strong>ad</strong>em die Petrus et Paulus<br />

passi sint. Dixerunt autem quidam, quod e<strong>ad</strong>era die revoluto anno,<br />

sed Hieronymus et omnes fere saucti , qui dc hoc tractant, in hoc<br />

concordaut,- quod eodcin die et anno passi sunt, sicut mauifeste<br />

etiam habetur ex epistola Dionysii et sicut dicit Leo vel Maximus<br />

secundum quosdam in quodam serraone, ubi sic ait: non eniin sine<br />

causa factum pHtainus, quod una die iu uno loco unius tyrauni<br />

toleravere scnteutiam. In uno die p*assi sunt , ut <strong>ad</strong> Christum pa-<br />

riter perveuirent, uno loco, ne altcri Roma deesset ; sub uuo per-<br />

secutorc, ut aequalis erudelitas utrumque constringeret. Dies ergo<br />

pro nierito, locus autem pro gloria, persecutor autem idem decre-<br />

tus est pro virtutc. Haec Leo. Licet autem e<strong>ad</strong>em die et hora<br />

passi slnt, uon tamcn eodem loco, sed in diversis : et quod dixit<br />

Leo, quod eodem loco passi suiit, hoc dicit ex eo, quod ainbo<br />

Romae passi fuernnt. De hoc quidam sic versibus dixit:<br />

Itcin alius<br />

:<br />

Ense coronatur Paulus , crucc Petrus , eodem<br />

Sub duce, luce, loco, dux Nero, Roma locns.<br />

Ense sacrat Paulum par lux , dux , urbs ciuce Petrmn.<br />

Licet autem e<strong>ad</strong>em die passi fueriiit, ordinavit tamen Gregorius,<br />

ut ipsa die spccialius fieret, quo <strong>ad</strong> officium, sollemnitas Petri, ct<br />

in sequenti die couimemoratio Pauli, tum quia ea die fuit dedicata<br />

ccclesia saucti Petri, tuiu quia major est dignitalc, tmn quia prior<br />

convcrsione, tum quia primatum lenuit Roraae.

380 Cap. XC. De sancto Paulo apostolo.<br />

CAP. XC. (85.)<br />

De iiiancto Panlo apostolo.<br />

Paulus intcrpretatur os tubac vel os eorum seu clectura uiira-<br />

bile vel elcctionis niiracnlura, vel Paulus a pausa, quod est requies<br />

hebralce, niodicus latinc. Per hacc intelliguntur scx pracrogativae,<br />

quas habuit Paulus prae caeteris. Primura est lingua fructuosa,<br />

quia ab Illjrico nsque <strong>ad</strong> Hicrosoljniara pracdicavit evangeliuni, el<br />

ideo dicitur os tubae, secundum caritas viscerosa, quia quis infir-<br />

uiatur et ego non infirmor etc. : inde dicitur os eoruni, os scilicct<br />

cordis, de quo ipse dicit: os nostrum patet <strong>ad</strong> vos, o Corinthii, cor<br />

nostruni dilatatura est. Tcrtiura est conversio miraculosa et inde<br />

dicitur electum mirabile, quia rairabilitcr electus ct conversus fuit.<br />

Quartura est manus operosa et indc dicitur electionis rairaculuni.<br />

Magnura enim miraculura fuit, quando elcgit sibi propriis raanibus<br />

sumptus acquirerc ct incessanter praedicare. Quintura fuit contem-<br />

platio deliciosa, quia raptus est usque in tertium coclura et inde<br />

fuit domini requies, quia in conteraplationc exigitur requies raentis.<br />

Sextum est humilitas virtuosa ct indc dicitur raodicus. De hoo<br />

autcm nomine Paulus tres suftt opiniones. Origenes vult, quod<br />

semper fucrit binomius et vocatus sit seraper Saulus et Paulus; Ra-<br />

banus vero vult, quod ante dictus est Saulus a Saulc , regc su-<br />

peijio , sed post conversionem vocatus est Paulus , quasi parvulus,<br />

a modico et huraili spiritu, unde ct noraen suum interpretando di-<br />

eebat: ego sum raininius apostolorura etc. Beda autcni vult, quod<br />

dictus est Paulus a Scrgio Paulo proconsulc , qucni <strong>ad</strong> fidcui con-<br />

vertit. Passioncm sanctt Pauli Linus papa conscripsit.<br />

Paulus apostolus post sui conversionera mullas pcrsecutiones<br />

passus est, quas bcatus Hilarius breviter cnuraerat diccns : Paulus<br />

apostolus in Philippis virgis caeditur, in carcere ponitur ct ligno<br />

pedibus affigitur, in Listris lapidatur, in Yconio et Thessalonica<br />

ab iniquis pcrsequitur, in Epheso feris datur, in llaraasco per<br />

sportam e niuro deponitur , in Jerusalcm sistitur, cacditur, ligatur,<br />

insidiatur, in Cacsaria clauditur, crirainalur, navigans in Italiani<br />

pcriculo dirigitur, Roniara veniens sub Neronc judicatur ct occisus<br />

finitur. Hacc Hilarius. Apostolatum inter gcntes acccpit, quendani<br />

conlracluin iii Lislris ercxit, juvcnein, qui dc fcncstra ceciderat

Cap. XC. De sancto Paulo apostolo. 381<br />

el exspiravcrat , suscitavit et multa alia luiracula fecit, apud Miti-<br />

lcnem insulam vipera raanum cjus invasit, sed nihil eum laesit,<br />

quin potius in ignem ipsani excussit. Dicitur quoque, quod oranes,<br />

qui de progenie illius hominis , qui Paulum hospitio excepit, nas-<br />

cuntur, a venenosis ullatenus non laeduntur, unde cum pueri nati sunt,<br />

in cunis eonim patres serpentes ponunt, ut probent, si veri eorum<br />

filii sint, Invenitur aute:n aliquando, quod Paulus est minor Petro,<br />

quandoque major, quandoque aequalis, sed revera minor dignitate,<br />

major praedicatione, aequalis sanctitate. Rcfert Hajrao, quod Pau-<br />

his a puUorum cantu usque <strong>ad</strong> quintam horam labori raanuum in-<br />

sistebat, dcinde praedicationi vacabat, ita quod plerumque usque<br />

<strong>ad</strong> noctem sermoncm protrahebat, residuum vero toraporis co-<br />

mestioni, somno , orationi salis nccessariuni erat. Dum venisset<br />

vero Romam, cum Nero nondum esset in imperium confirraatus et<br />

ctiani audiens , quod dc lege Judacorum ct fide christianorura inter<br />

Pauluni et Judaeos quaestio vertebalur, non multum inde curavit<br />

et sic Paulus, quo volebat, libere ibat et libere praedicabat. Hic-<br />

ronymus quoque in libro de viris illustribus ait, quod XXV. anno<br />

a passionc domini, hoc est Neronis secundo, Paulus Roraam vinctus<br />

niittitur et per biennium in libcra manens custodia <strong>ad</strong>versus Ju-<br />

daeos disputavit, deinde a Nerone dfmissus evangelium in occi-<br />

dentis partibus praedicavit , XIV vero Neronis anno , eodem anuo<br />

ct die , quo crucifixus est Petrus , capite truncatur. Haec Hierony-<br />

raus. Ejus autem sapientia et religio ubique divulgabatur et ab<br />

omnibus <strong>ad</strong>mirabilis habebatur , raultos etiam de domo Caesaris<br />

sibi in araicitiam copulavit et eos <strong>ad</strong> Ghristi fidem convertit, quae-<br />

dam etiam scripta ejus coram Caesare recitata sunt et ab oranibus<br />

mirabiliter commendata , senatus etiam de illo alta non mediocriter<br />

sentiebat. Qu<strong>ad</strong>am vero die dum Paulus circa vesperas in quodam<br />

solario praedicaret, quidam juvenis nomine Patroculus, pincerna<br />

Neronis et sibi <strong>ad</strong>raodura dilectus , ut Paulum propter multitudinem<br />

coramodius audiret, fenestram <strong>ad</strong>scendit et pauiulum ibi dormi-<br />

tando decidens exspiravit. Quod audiens Ncro plurimura de ejus<br />

morte doluit et statim alium in ejus officium ordinavit, Pauhis vero<br />

per spiritum hoc cognoscens dixit <strong>ad</strong>stantibus, ut illuc irent et Pa-<br />

troclura Caesaris carissiraum <strong>ad</strong> se defunctum afferrent, quem alla-<br />

tum Paulus suscilavit et <strong>ad</strong> Caesarem cum sociis suis misit. Qui<br />

cum de morte ejus laracntaretur, ecce Patroclus vivens <strong>ad</strong>esse prae<br />

foribus nuntiatur. Audiens Nero Patroclura vivum, quera paulo

382 Cap. XC. De sancto Paulo apostolo.<br />

anle novcrat niortunni, pluriinum quidcm cxpavit ct cum <strong>ad</strong> so iu-<br />

grcdi recusavit, sed tandcm pcrsuasu amicorum introire permisit.<br />

(]ui Xero ait: Patrode, vivis? Et illc: Cacsar, vivo. Et Nero:<br />

quis tc fecit viverc? Cui ille: Jesus Christus omniura rex saeculo-<br />

rum. Iratns Nero dixit: ergo iHe regnabit in saecula et rcsolvct<br />

omnia rcgna niundi ? Cui Patroclus: etiam Caesar. Tunc Ncro dc-<br />

dit ei alapam diccns: crgo niililas illi regi? Et ille: utique milito,<br />

quia me a raortuis excitavit. Tunc quinque ministri imperatoris,<br />

qui ci jugilcr assistcbant , dixcruntci: cur , impcrator, pcrcutis<br />

juvcnera prudentcm ct veraciter respondcntem? nam ct nos illi rcgi<br />

invictissimo miiitamus. Quod audiens Ncro eos reclusit in carce-<br />

rcm , ut eos iiimium torqucrct, quos aiite nimis dilcxcrat. Tunc<br />

omncs christianos fecit inquiri et oiniics siae interrogatione pcr<br />

tormenta varia puniri. Tunc Paulus vinctus iiiter caeteros ante<br />

Ncronem ductus cst; cui Ncro: o homo, magni rcgis servus , mihi<br />

autem vinctus , cur milites mcos mihi subtrahis ct tibi rccolligis?<br />

Cui Paulus : non soluin dc tuo angulo railites collegi , scd etiam<br />

de oibe universo, quibus rex nosler dona talia, quae nunquaiu de-<br />

ficicnt ct quae omnem cxcludcnt indigcntiara , largiclur. Huic si<br />

subjcctus essc vohieris, salvus eris. Qui tantae exstat potentiac,<br />

ut judex omnium veniat ct mundi hujus liguram per igncm resol-<br />

vat. Hoc audiens Nero et ira succcnsus , quia figuram mundi pcr<br />

ignera Paulus dixcrat dissolvcndam , omncs milites Christi igne<br />

jussit crcmari , Paulum vero tamquam majestatis reura capite trun-<br />

cari. Taiita auteni tunc chrislianorura occisa cst turba, ut populus<br />

Roraanus palatium virtute irrumperct et seditioncm coiilra euin cx-<br />

citarc molicns proclamarct: poue moduin , Cacsar, tcinpcra occisio-<br />

ncm vcl jussioncm, nostrates sunt, quos pcrdis, Ronianmn tuciitur<br />

iinpcrium. Tiracns imperator mutavit cdictum, ut nullus christiauos<br />

tangcret , doncc impcrator dc iis plenius judicarct. Quaproptcr<br />

Paulus itcrum est rcductus ct <strong>ad</strong>spcctui Ncroiiis oblatus ; qucm ut<br />

Nero vidit, vehcmentissirae exclamavit: tollilc malcficum, decollate<br />

impostorcm, ncc sinite vivcre criminatorcm, pcrdite scnsuum alicna-<br />

lorcni , aufcrtc de supcrficic tcrrac mcntium imrautatorem. Ad<br />

quem Paulus ait: Nero , tcmpore modico p

Cnp. XC. De sancto Paulo apostolo. 383<br />

lihi apparebo et tuiic c^gnosccre poteris , quod Chrislus cst Deus<br />

vitae , et uon mortis. Et his dictis <strong>ad</strong> locuin supplicii ducitur.<br />

Uui cuni duceretur, dixerunt ei tres milites, qui eum ducebant:<br />

dic nobis, Paule , quis est ille rex vester, qucm tantum diligitis,<br />

qnod pro eo magis mori quam vivere eligitis, et qualem inde mer-<br />

cedem habcbitis ? Tunc Paulus de regno Dei et poeuis infcrni<br />

praedicavit <strong>ad</strong>eo iis, quod eos <strong>ad</strong> lidem convcrtit. Qui cum roga-<br />

rent eum , nt libere abiret, qiu) vellet, ait: absit, fratres, ut fu-<br />

giam, non enim suni profugus, sed miles Christi legitimus ; scio<br />

enim, qnod per hanc vitam transitoriam <strong>ad</strong> vitam transibo acter-<br />

nam , mox autem , ut fuero decollatus , viri fidelcs rapient corpus<br />

meum. Vos autem locura notate et illuc cras manc venitc, invenic-<br />

tis enim juxta sepulchrum meum duos viros orantes, scilicet Tjtum<br />

et Lucam , quibus cum dixeritis , qua de causa vos <strong>ad</strong> eos misi,<br />

ipsi vosbaptizabuntet regni coeleslis facient consortes ct cohacrcdes.<br />

Quod cum loqueretur, misit Nero duos milites, ut vidercnt, si <strong>ad</strong>huc<br />

esset occisus, et cum eos vcllet convertere, illi dixerunt: cum raor-<br />

tuus fueris et resurrexeris, tunc credemus his , quae dicis; nunc<br />

autem cito vcni ct, quod meruisti, accipe. Cumque <strong>ad</strong> locum passio-<br />

nis duceretur, in porta Ostiensi cuidam matronae nomine Plantillae,<br />

discipulac Pauli, quae secundura Dionysium alio nomine dicebatur<br />

Lemobia , quia forte fuit binomia, obviam habuit, quae flens suis<br />

orationibus se recommendare coepit. Cui Paulus : v<strong>ad</strong>e , Plantilla,<br />

aeternac salutis filia, commoda mlhi velum, quo caput tuum tegis,<br />

et indc oculos meos ligabo et postmodum tibi restituam illud.<br />

Quod dum sibi tr<strong>ad</strong>eret, irridebant ei carnific^s dicentes: quid im-<br />

postori isti et mago tam pretiosum pannum tribuis , ut ipsum<br />

amittas? Cnm ergo <strong>ad</strong> locum passionis Paulus venisset, <strong>ad</strong> orien-<br />

tem versas et manibus in coelum extcnsis diutissimc cum lacrymis<br />

patria vocc oravit et gratias egit. Post hoc valefaciens fratribus<br />

oculos sibi de vclo Plantillae ligavit et utrunique genu in terra<br />

figens collum extendit et sic decollatus est. Mox ejus caput de<br />

corpore exsiliens: Jesus Christus , quod sibi in vita tam dulce ex-<br />

stiterat et tam crebro nominaverat, hebraice clara vocc insonuit.<br />

Dicitur enim ipsum in suis epistolis Christum vel Jesum vel utrum-<br />

que quingentis vicibus nominasse. De ejus autem vulnere unda<br />

lactis usque in vcstimenta militis exsilivit et postea sanguis effluxit,<br />

in acre lux immensa emicuit, de corporc odor suavissimus emana-<br />

Tit. Dionjsius autcm in cpistola <strong>ad</strong> Timolheum de morte Pauli

. caput<br />

384 Cap. XC. De sancto Paulo apostolo.<br />

sic dicit: In hora autem illa tristitiae plena, frater nii dilccte, di-<br />

cente carniiice Paulo: collum para, tunc beatus apostolus suspcxit<br />

in coclnm , municns frontem ct pectus suum signo crucis et dixit:<br />

domine rai, Jcsu Christe, in nianus tuas commendo spiritum meum<br />

et tunc absque tristitia et compulsione extendit coUum suum et<br />

susccpit coronara, pcrcutiente autem carnifice et amputaiitc Pauli<br />

caput , tunc beatissiuius in ipso ictu explicuit vclura ct collegit<br />

sanguincm"propriura in velo et ligavit eura et obvolvit et tr<strong>ad</strong>idit<br />

illi fcniinac et revcrso niiliti carnifici dixit Leraobia: ubi dimisistl<br />

raagistrum mcum Paulum? Rcspondit railes: cura socio jacet<br />

ibi extra urbem in yalle pugilum et velo tuo velata est facies<br />

ejus. Ipsa autera rcspondens ait: ccce, intraverunt nunc Pctrus et<br />

Paulus induti veste praeclara, et coronas fulgentes luce r<strong>ad</strong>iantes<br />

habcbant in capitibus snis, et protulit velura sanguine cruentatum<br />

ct raonstravit iis: propter quod opus niulti crediderunt domino et<br />

christiani facti sunt, Haec Dionysius. Audiens Nero, quod con-<br />

tigerat, vehcraenter extimuit et de his omnibus cuni philosophis<br />

ct araicis loqui coepit. Dum haec invicem loqucrentur, vcnit Paulus<br />

januis clausis et ante Caesarcm stans ait: Cacsar, ecce Puulus re-<br />

gis aeterni et invicti milcs , ycI nunc crede, quia non sum mor •<br />

tuus, sed vivus , et tu raiser aeterna morte morieris, co quod<br />

sanctos Dei injuste interficis. Et his dictis disparuit. Nero autem<br />

cx nimio timore vclut amcns clTectus, quid agcret, ignorabat ct<br />

suasu et consilio amicorum Patroclum et Barnabara cura aliis sol-<br />

vit et, quo vellent, libcre abire pcrraisit. Illi vero milites, Longinus<br />

magister militura et Accestus <strong>ad</strong> sepulchrum Pauli raane vcncrunt<br />

et duos viros, scilicet Tjtuni et Lucam orantcs ct in eorum nicdio<br />

Paulum stantem vidcrunt, quos Tjtus ct Lucas videntes vehcmentcr<br />

terrili fugerc coepcrunt ct Paulus dispaniit. llli aulcm post eos cla-<br />

mantes dicebant: non, ut putalis, vos perscquimur, sed a vobis<br />

baptizari volumus, sicut Paulus nobis dixit, qucm modo vobiscuni<br />

orantcm vidimus. Hoc illi audicntcs revcrsi sunt ct cum niagno<br />

gaudio cos baptizavcrunt. Caput autcni Pauli in quandani vallem<br />

projectum est ct prae niultitudine aliorura , qui intcrfccti fucrunt<br />

et illuc projccti, invciiiri non poluit. Legitur autcni in c<strong>ad</strong>cm<br />

epistola Dionjsii, quod cum qu<strong>ad</strong>am vicc fovca mundarctur, ct<br />

illud Pauli cum aliis purgamentis projectum fuisset, quidam<br />

pastor illud in virga sua levavit et juxta caulas ovium fixit. Vidit<br />

autcra pcr trcs noctcs continuas ipsc cum domino suo supcr prac-<br />

;

Cap. XC. De sancto Paulo apostolo. 385<br />

(Hctum caput luccm iiiefTabilcm -refulgcre; quod cum cpiscopo et<br />

ridciibus nunliatum fuissct, dixcrunt: vcre hoc cst caput Pauli.<br />

Egressus igitur episcopus et universa fidelium muititudo caput illud<br />

secum detulcrunt et in qu<strong>ad</strong>am nicnsa <strong>aurea</strong> illud deponcntes id<br />

corpori conjuiigcre volebant. Quibus patriarcha rcspondit: nos<br />

scimus, quod multi fidcles occisi sunt ct eorum capita sunt dis-<br />

persa, unde dubito illiul caput corpori Pauli conjungcre, sed caput<br />

hoc <strong>ad</strong> pedes corporis ponamus et omnipotcntcm dominum cxorc-<br />

mns , ut , si caput suum cst , convertatur corpus ct capiti conjun-<br />

gatur, Quod cum omnibus placuissct, caput ipsuni <strong>ad</strong> pcdcs cor-<br />

poris Pauli posuerunt et ccce cunctis orantibus et stupentibus cor-<br />

pus sc convcrtit et in loco suo capiti se junxit, ct sic omncs Deum<br />

bencdixcrunt et hoc cssc caput Pauli vcraciter cognovcrunt. Hacc<br />

Dionjsius. Refert Gregorius Turonensis , qui tempore Justini ju-<br />

nioris claruit, quod quidam desperans laqueum sibi parabat, no-<br />

uien tamen Pauli invocans sempcr dlccbat: <strong>ad</strong>juva mc, sancte Paule.<br />

Tunc <strong>ad</strong>fuit quacdam umbra squalida hortans cum ac diccns: cya,<br />

bone vir, age quod agis , moram ne fcccris. At illc scmper pa-<br />

rans laqucum dicebat: bcatissime Paulc , <strong>ad</strong>juva nic. Expedito jam<br />

laqueo <strong>ad</strong>fuit umbra alia, tamquam hominis, dicens illi , qui ho-<br />

mincm hortabatur: fuge, miserrimc, quia Paulus <strong>ad</strong>vocalus <strong>ad</strong>vcnlt.<br />

Tunc squalida umbra evanuit ct homo <strong>ad</strong> se rcdicns at laqucum<br />

projicicns poenitentiam condignam acccpil. Grcgorius irt registro:<br />

cx cateuis beati Pauli multa miracula demons»rantur et dum multi<br />

parum quid cx limatura pctunt , assistit saccrdos cum linia et ali-<br />

quibus pctentibus ita concite aliquid catenis ipsis exculit, ut nuUa<br />

niora sit. Quibusdam vcro pctentibus diu pcr catcnas ipsas lima<br />

ducitur ct tamcn , ut aliquid inde excat , non obtinetur. In e<strong>ad</strong>cm<br />

quoque cpistola , quae snpra <strong>dicta</strong> est, beatus Dionysius mortcni<br />

Pauli magistri sui piis vcrbis deplorat diccns: quis dabit oculis<br />

aquas et pupiUis nostris foutcm lacrjmarum, ut ploremus die ac<br />

nocte lumen ecclesiarum , quod cxstinctum est. Quis non induet<br />

iletum et gemitum? aut non vcstietur lugubribus et mcnte attonitus<br />

non obstupescet? Ecce ctenim Petrus fujidamenlum ecclcsiaram,<br />

gloria sanctorum apostolorum a nobis recessit ct nos orphanos de-<br />

reliquit, Paulus quoque gcnlium familiaris et consolator paupcrum<br />

defccit nobis et ulterius non invcnitur, qui fuit patcr patrum,<br />

doctor doctorum, pastor pastorum ; abyssum sapientiac, fistulam<br />

altisouam, pracdicatorem vcritatis infatigabilcm, Paulum dico no-<br />

•i5

386 Cnp. XC. De sancto Paulo apostolo.<br />

Jtilissiiniim aposloloniiii. Hic aiigelus toncstiis et lioiiio coelcstis,<br />

imai;(» ct siiuilitiKlo deitatis ct spiiitiis deiformis oiniies iios dereli-<br />

([iiit , nos , inquain , iuopes et indignos in hoc mundo conteintibili<br />

et maligno. Iiigressus est <strong>ad</strong> Dcum suuin doininum et amicnm : licu,<br />

fratcrniiTimollicus, dilcctc aniinac ineac, ubi cst patertuus, niagister<br />

et ainator? Unde te ulterius salutabit? Eccc cniin orphanus factus<br />

es ct rcmansisti solus, jain iic(|ua(iuain scribct tibi sua sanctissiina<br />

niaiiu diccns tibi: lili carissiinc , veiii IValer ini Timothcus, quid<br />

hic accidit Iristitiac et tcncbrarum ct damni, quia orphani facti<br />

sunius? Jam non vcniunt <strong>ad</strong> te cpistolae cjus, in quibus scriptuni<br />

. sit: Paulus modicus scrvus Jcsu (Miristi; jam non scribct de te ul-<br />

terius civitatibus diccns: suscipite filiuin ineuni dilectum. Coinplica,<br />

fratcr, libros proplietarum ct sigiia super cos , quia ncmincm ha-<br />

benms iiitcrprctcm parabolarum ct par<strong>ad</strong>igmalum et clo(|uioruni ip-<br />

soruni. David prophcta plangi^bat {iliuin suum ct diccbat : vaeh<br />

mihi fili mi , vaeh mihi. Ego autcin : vaeh inihi magistcr inci, verc<br />

vacli mihi. A modo dcfccit ct ccssavit concursus discipulorum tuo-.<br />

ruin Roinatn venientium et quacrentium nos. Jam ncmo dicturus cst:<br />

cainus et vidcanuis doctorcs nostros ct intciTOgcmus eos , qu.alilcr<br />

iios rcgcre oporteat ecclcsias nobis coiuniissas ct intcrprctabuntur<br />

nobis cloquia doinini iiostri Jesu Chrisii et eloquia prophctarum.<br />

Vcre vach his IHiis , fratcr ini , quia privati suiit patribus spiritua-<br />

libus , quibus privatus est grex, et nobis eliain , frater, vach , qui<br />

privati suinus inagistris nostris spiritualibus, qui collcgcrant in-<br />

tcllectum ct scicntiam yclcris ac novac legis et colligavcrant in<br />

suis epistolis. Ubi cst cursus Pauli et labor sanctoruin pcduin cjus,<br />

ubi cst os loqucns ct lingua consulcns ct spiritus bciic placcns<br />

Deo suo ? Quis non plorct et ululct? Nani qui incrucruiit gloriam<br />

ct^honorein apud Deum , tamquam malcfaclores tr<strong>ad</strong>untur in inor-<br />

lein. Vaeh mihi, quoniam in illa hora intuilus suin corpus sanctum<br />

sanguinc innoccnti crucntatuin. IIcu niilii , patcr ini inagistcr ct<br />

doctor , non quideni reus tali inorte exstitisti. Nunc crgo, quo ibo<br />

te quaerere, gloria chrislianoruni ct laus rulclium, quis coiiliccsccrc<br />

fccit vocem tuani , fistula ccclcsiarum cl lisliila altisona , |)lcctruni<br />

psallcrii dccachordi? Eccc iiitroiisli <strong>ad</strong> dominum Dcuni luiim, qiicin<br />

desidcrasti ct toto alTcctu coiicupisti. Jcrusalcm cl Koina prava<br />

amicitia acqualcs faclae suiit in inalo, Jcrusalcin crucifixit dominuin<br />

nostrum Jcsuin Cliristum, Roina vcro apostolos cjus iiilcrcmit , Jc-<br />

rusalcm autcin scrvit , qucin crucifixit, Roina aiitcm sollcmiiisando

Cap. XC. De sancto Paulo ajjostolo. 387<br />

glorifical, qiios iiitcreinit. Et iimic , fratcr mi Timothcus, quos<br />

dilexisti et toto corde dcsiderabas, Saiil dico regem et Jonathaii,<br />

in vita sua non smit separati nec in niorte, et ego non sum sepa-<br />

ratus a domiuo niagistro meo , nisi cuni separavcrunt nos homines<br />

pessimi et iniqui, et separatio hujus horae non erit semper, anima<br />

ejus cognoscit dilectos, eliain sine lioc, quod ei loquantiir , qui<br />

nunc ab eo elongati sunt, in dic autcin resurrectionis magna<br />

jactura esset separari ab iis. Hacc Dionjsius. Ideo Chrysoslomus<br />

in libro de iaudibus Pauli hunc gloriosum apostoluin multipliciter<br />

cominendat sic diccns: iiihil prorsus erravit, qui |)ratum insignc<br />

virtututu ac par<strong>ad</strong>isum spiritualem Pauli animaiu nuneupavit. Quae<br />

autcm lingua laudibus ejus inveniatur aequalis, cuin omnia, quae<br />

sunt in omnibus bona, anima sua uiia possideat et ca cuncta plene<br />

accumulet nou solum homiiium , scd eliam, quod est ainplius,<br />

angcloruin. Nec tamen idcirco reticebimus, quin potius pauca<br />

diceinus. Est eniin hoc maxiinum laudis genus, .cum orationis co-<br />

piaiu virtus superat et magnitudo laudati, sicque vinci niulto est<br />

nobis gloriosius quam saepe vicisse; unde igitur opportunius lau-<br />

dum ejus sumcmus exordium, nisi ab hoc ipso? primuni, ut osten-<br />

danius eum bona omniuin possidenteui. Abel obtulit sacrificiuin ct<br />

inde laudatur , sed si Pauli hostiam <strong>ad</strong>ducamus in mediuin, quan-<br />

tuin coelum a terra superior apparcbit. Siquidem semct ipsuni<br />

per dies singulos immolabat, quam tamen hostiam dupliciter olTere-<br />

hat, tuin in corde tum in corporc niorlificatioiiem circumferens,<br />

non eniin ovcs olTerebat aut boves , sed sc ipsum duplicitcr iinmo-<br />

labal, neque his contentus fuit, sed etiara orbem univcrsum studuit<br />

olTerre, quia terram ac mare, Gracciam atque barbariem omnemque<br />

sub sole regionem quasi volitans circumivit ex hominibus angelos<br />

faciens , quin iinmo ipsos hoihines quasi ex daemonibus in ange-<br />

los pervehens. Quid huic hostiae repcrietur aequale. quain Paulus<br />

gl<strong>ad</strong>io spiritus sancti immolavit et in illo altari , quod super coe-<br />

lum locatura est, obtulit? Sed Abel dolo germani percussus occu-<br />

buit, Paulus vero ab iis intcrfcctus est, quos ab innumcris malis<br />

cupicbat eruere. Vis autein ejus innumeras tibi ostendam mortes, tot<br />

utique quot etiam dies vixit? Noe se tantuin in archa legitur ser-<br />

vasse cum liberis , hic autem raulto saeviore inundantc diluvio<br />

non archam coaptando compaginibus tabularum , sed epistolas<br />

coniponendo pro tabulis universum orbeiu periclitantem ex racdiis<br />

fluctibus libcravit. Ilacc autcm archa iioii iiiio loco circurafcrtur, quae<br />

25*

389 Cap. XC. De sancto Paulo apostolo. - .<br />

orbis tcriniiios loinpreheiidit, nec bitmninc ac pice , scd<br />

spiritii<br />

saiicto cjus tabulae sunt perunctac. Haec snscipicns paene irrationa-<br />

bilibus aniinalibus stultiorcs iniitatores fecit angeloruin. Hinc quo-<br />

quc illam vicit archam , quia illa corvura recipicns corvuin rursuin<br />

emisit ct iucludcns lupuni feritatem cjus mutarc non potuit, hic<br />

vero accipitres milvosque suscipiens fccit columbas et excludens<br />

oiuncin ferilateiu mansuctudinem spiritus introduxit. Abraham mi-<br />

rantur oinnes, quia <strong>ad</strong> Doi pracccpluin patriam atque cognatos rc-<br />

liquit, sed quoinodo Paulo possit acquari , quia non tantuminodo<br />

patriain vel cognatos , sed ipsuin quoque mundrtm rcliquit, iinmo<br />

etiam coelum ct coelum coeli ct haec oinnia Christum suscipieudo<br />

despcxit, unnm pro cunctis istnd solum , id est Christi caritatem<br />

rcquirens, neque praesentia, iiiquit, nequc futura ncque altitudo<br />

etc. Scd ct Abraham in periculum se tr<strong>ad</strong>cns hoslibus filium fra<br />

tris cripuit , at Paulus , univcrsum orbein ut dc ipsa d^aboli ex-<br />

traheret manu. iunumcrabilia pericula sustimiit propriisquc inorlibus<br />

maximain sccuiitatcin aliis comparavit; filiuin quoquc Abrahain vo-<br />

luit immolarc, Panlus vero semetipsum millics immolavit; in Ysaac<br />

paticntiain aliqui <strong>ad</strong>mirantur, qui modo putcos a se factos obstrui<br />

paticbatur, at Paulus vcro putcos ccrncns lapidibus obrutos sci-<br />

licet proprium corpus non soluin, siciit illc, ccdebat, sed cos etiain,<br />

a quibus patiebatur, in coeluin studcbat cvchcre. Quanto cnim am-<br />

plius obrucbatur istc fons , tanto magis crninpebat ac plurics a sc<br />

clTuiidcndo fluvios manabat. De longanimitatc atque paticntia<br />

Jacob scriptura miratur ct quacnam illa cst tam <strong>ad</strong>amantina aiiiina,<br />

quac Pauli paticiitiam possit iinitari? ncquc ciiim scptcin anuoruin,<br />

sed lotius vitac scrvitium pro sponsa perlulit Cliristi. Noii <strong>ad</strong>ustiis<br />

solnm aestu dici et noctis gclu , scd tentatioiics millc pcrpclicns<br />

et nunc quidein vcrbcribus, nunc vero lapidibus scissus atquc colli-<br />

sus ct inlcr ccrtamiiia ubiquc prosilicns captas ovcs ex d^aboli<br />

faucibus abstrahcbat. Scd et Joscph pudiciliae viitutc dccoratus cst,<br />

ei cgo- vercor, nc jain ridiculuin sit Iiiiic ctiam Pauluin laudare,<br />

qui scinctipsuin crucifigens non solum huinanorum corporum pulchri-<br />

tudincs, scd omiiia etiam , quac vidcntur rcbus clara ac dccora,<br />

cerncbat, qucm<strong>ad</strong>modum iios faviilam cineremquc conspiciiiuis , qui<br />

quasi mortuus prorsus <strong>ad</strong> morliiuin immobilis pcrinancbat. Stupciil<br />

Job oinncs hoinincs , cst ciiiin atlilcta mirabilis, al Paiilus noii<br />

mcnsibus tantiiin, scd aiiiiis pliiribus iii agoiic pcrduraiis taiii clarus<br />

cmicuit non tcstac glcba sanicin carnis r<strong>ad</strong>ciis, scd in ipsius inlclli-<br />

gibilc os lconis frcquciitcr incurrcns ct pugnans <strong>ad</strong>vcisus lcnlalio-

Cap. XC. De sancto Paulo apostolo. 389<br />

)ics inniuneras oinni erat lapide tolerantior. Qiii non a tribus ct<br />

quatuor amicis, sed a cunctis iniidelibus, a fratribus etiam opprobria<br />

SHstinebat, consputatus ab omnibus atque malediclus: et illius crat<br />

magna hospitalitas et cura pauperum , scd quam ille curam impcn-<br />

debat carne debilibus , hanc iste animis morbidis exhibcbat, illius<br />

omni <strong>ad</strong>venienti apericbantur domus , hnjus vcro anima universo<br />

patebat orbi, et ille quidem cum oves et bovcs habcret innumeros,<br />

erat in pauperes liberalis , hic vero nihil amplius corporc suo<br />

possidens de hoc sufficientcr indigenlibus ministrabat, quod alicubi<br />

commcmorans, nccessitatibus, inquit, mcis et his, qui mecum crant,<br />

ministraverunt mamis istae. Sed etiam vermes atque vulncra sac-<br />

vos sancto Jobi infcrcbant dolores , sed si Pauli vcrbera, famcm<br />

catenasque seu pericula considcres , quae a domesticis , ab cxtra-<br />

neis , a caelero patiebatur orbe, solliciludinem , quam ipse pro<br />

ccclesiis, ustionem, quam pro scandalizatis singulis pcrfercbat,<br />

videbis, quod omni erat saxo durior anima illa ct fcrrum atque<br />

<strong>ad</strong>amantem firraitate superabat. Quae enim ille corpore, haec menle<br />

Ptaulus SHStinuit, qaem omni moerore molestior de singulis quibus-<br />

cunque labentibus niocstitia consumcbat, unde ct jugcs ex co fontcs<br />

lacrjniarum non diebus solum, scd etiam noctibus cfflucbant, omniquc<br />

mulicre parturiente vchementius affligebatur iu singulis , proplcr<br />

quod etiam dicebat: filioli mei , quos itcrum parturio. Mojscs pro<br />

Judacorum salute dcleri clegit de libro , Mojscs itaque se cum<br />

caetcris obtulit pcrire, Paulus pro cacteris; non enim ffum percun-<br />

tibus perire voluit, scd ut alii salvarentur , ipse dc gloriac aeter-<br />

nitate decidcre. Et quidcm ille Pharaoni , hic d^abolo quotidie<br />

repugnabat, ille pro una gente, iste pro univcrso orbc certavit,<br />

non sudore , sed sanguine. Johannes in cibum locustas ct mel sil-<br />

vcstre sumebat, sed Paulus ita in medio mundi strepitu, quem<strong>ad</strong>-<br />

modum ille in eremo quicte versatus est, non quidem pastus lo-<br />

custis aut melle silvestri. Multo .autcm victu viliore his contenl&s<br />

cst ac necessario quidem ibi indulgens cibo , fcrventi studio prae-<br />

dicandi. Veru.'» illius <strong>ad</strong>vcrsus Hcrodi<strong>ad</strong>em apparuit magna con-<br />

stantia, ct ille non unum aut duos aut tres , sed innumcros ct si-<br />

inili positos potcstate corripuit, inimo longe iills sacviorcs tjrannos.<br />

Restat, ut Paulura angelis comparcnius, in quibus maguificum prac-<br />

dicamus , quia cum omni cura Deo obcdivit. Quod David <strong>ad</strong>mi-<br />

rando diccbat; polentcs virtutc facientes vcrbum ejus clc. Jiuid<br />

vcro aliud propheta in angolis miratur? qui facit , inquit, angclos

390 Cap. XC. De sancto Paulo fipostolo.<br />

siios spiritus ei niinistros suos igncni urenlcni. Scd lioc iii<br />

Paulo possunius invcnirc, qui vclut ignis ac spiiilus tolum tciraruni<br />

)purgavit orbein, sed nonduin coelum iste sortitus est, et hoc cst<br />

oninino mirabilc, quia talis vcrsabalur iu tcrris ctiam mortali <strong>ad</strong>huc<br />

carnc circumdatus. Quanta crgo nos condciunatioiie digni sunius,<br />

cuin uno hominc bona in sc omnia congregante nec minimani qui-<br />

dein partciu corum stndemus imitari. Non cnim aliam cst ille sor-<br />

litus naturain ncc dissimilcm nactus animain ncc altcnim liabilans<br />

raundum, scd iu c<strong>ad</strong>cm tcrra c<strong>ad</strong>cmquc regionc, sub iisdcm eliain<br />

legibus nutritus et moribus cniictos , qui nunc homiucs sunt vel<br />

rnerunt, aniini virtutc transsccndit. Nec vero in illo hoc soluiu ini-<br />

rabilc cst, quod prae abundantia devotionis qnodainmodo non scn-<br />

sit dolores pro virtute susccptos , sed quod virlutem ipsain pro<br />

mercedc pensavit. Xain nos quidein -)proptcr cam proposita mcr-<br />

cede certainus , quam illc complectcns ctiain sinepraemio diligcbat,<br />

cuncta illa, quae aspcrltatc sui videntur impedirc virtntcm, cuni<br />

omni mansuetudinc pcrpcticns quotidie cclsior, quotidic assurgcbat<br />

ardcntior et intentatis sibi periculis nova scmpcr daritatc pugnabat.<br />

Qui cum sibi mortcm jam immincntem vidcrct, <strong>ad</strong> commuiiionem<br />

delectationcmquc gaudii alios provocabat dicens: gaudctc ct con-<br />

gratulamini mihi. Itaqiic <strong>ad</strong> confusionts et iiijurias, quas ob prac-<br />

dicandi studiuin sustiiicbat, inagis quam <strong>ad</strong> bonorum oblectamcnta<br />

properabat, mortis potius quani vitac dcsidcriuin appctcns, pauper-<br />

tatis , quain* opulcntiac , ct inulto amplius laborcs, quam alii rc-<br />

quicm postlaborcm, ac mocrorein niagis eligcns, quam alii vo-<br />

luptatem, studiosius pro iiiimicis ct fructnosius orans , quain alii<br />

<strong>ad</strong>versus iniinicos. Uiium illi forinidandum cral alquc inctucndum,<br />

olTcnsa nimiruin Dci, nec dcsidcrabilc aliud crat , nisi placerc do-<br />

iniiio scmper. Non aulcm dico, quod niiiil pracscnlium desidera-<br />

bat, sed ncc futuiorum. Non ciiiin inihi dicas mcrcedcm ct gcntcs^),<br />

cxcrcitus , pecnnias, provincias, potcstatcs: hacc eniiu ncc quasi<br />

aranearum fila rcputavit, scd ea, quae promittuntur in coclis, ct<br />

tunc cjus ardcntcm in Chrislo amorcm videbis. Ilic si(|uidcni pro<br />

cjus aniorc iioii angclorum, iion arcliangclorum dignilatcm , ncc<br />

qnidqiiam horiiiii siinilc concnpivil, ((uod cnim crat inajus oinnibus,<br />

(Ihrisli aiiiore fruchalur, cnm hoc bcaliorcm cunclis sc pnlabat,<br />

sin(! hoc autcni ncquc domiiianliuin nequc priucipaluuin socius cssc<br />

J) Alli ix-riullt ct [>o rciiir r II ilo ji nr i; a v i I lc^iiiil. 2) Kd. Ci<br />

prni) t «>r i .1 iip. 3) Alii iii i- r c p s iii;;nnli'S lcijnnl.

Cap. XC. De sancto Pauio apo.stolo. 39J<br />

ciipiebat, sed cuni liat {lilectioiie iiiagis cssc vel cxtrciiuis, iiiuiio<br />

eliaiii ex iiuiiicio puiiitoruiii , quain sine lioc inter suinnios lionores<br />

et subliincs. Hoc enini erat illi inaxinuiiii ac singulare tornientura ab<br />

hac cariiate disCedere, liot illi erat gehcnna , hoc sola poena, hoc<br />

inliiiita et intoleranda supplicia, sed perfrui caritale Christi, hoc<br />

illi vita, hoc inundus , hoc regnnm , hoc prouiissio , liacc bona vi-<br />

debanjur innuniera. Sic despiciebat universa, quae tinicmus, ut<br />

solet herba jam putrefacta contcmni. T^raiuios vero ac populos<br />

spirantes furore velut quosdam esse culices aestimabat, mortem<br />

vero atque cnuiatus ct millc supplicia quasi luduin putabat csso<br />

pucroruni, duininodo pro Christo aliquid sustiiieret , decorabatur<br />

eiiim vinctus catena magis quam dy<strong>ad</strong>emate coronatus , ctenim co-<br />

artatus carcere habitabat in coelo ac libcntius verbera recipicbat<br />

et vulnera, quam alii bravia diripiant, ct dolores non niinus quani<br />

praeinia diligebat. Cuin ipsos utique dolores duccret loco praeinio-<br />

rum , propterea ipsos eliain gratiam noininabat, quoniam, quae<br />

nobis sunt causa tristitiac, hacc illi' maximam pariebant voluptateni.<br />

Moerore quoque inaximo urebatur, proptcr quod ct dicebat: quis<br />

scandalizatur ct ego non uror? Etiamsi in moerorc dicat quis<br />

inesse aliquam voluptateni , multi cniin, qui tiliorum mortibus vul-<br />

nerantur, aliquid consolationis accipiunt, cuni suis flctibus rclin-<br />

quuntnr magisque dolent, cum dolerc prohibentur. Slc et Paulus<br />

uocte ac dic coHsoIationem accipiebat ex lacrjmis , nullus quippe<br />

tanto affectu mala propria, quanto ille deflebat aliena. Quem<strong>ad</strong>mo-<br />

duin enim illum opinaris afflictum , cum perditionem dcHcret pecca-<br />

toruin, qui, ut illi salvi fiercnt, a coelorura gloria cupiebat ex-<br />

cludi, nam non salvari illos inulto acerbius aestimabat, quam scmct<br />

ipsum perire. Hunc ergo cuinam rerum potcrit quis coinparare,<br />

cui fcrro , cui <strong>ad</strong>amanti? Quidnam aliquis illam appellet animam<br />

<strong>aurea</strong>m vcl magis <strong>ad</strong>ainantinam, nain et oinni crat <strong>ad</strong>aniaiite fortior,<br />

«vuro gemmisque pretiosior et alteram quidein nialeriam (irmitatc,<br />

alteram superabat pretiosilate. Cui igilur rei liujus ab aliquo<br />

aninia coniparetur? Earuin quidein, quae suut oiuniiio , iiulli.<br />

Quodsi velut auro <strong>ad</strong>amantis fortitudo , vcl <strong>ad</strong>anianti honor darctur<br />

auri , tuii

392 Cap. XC. De sancto Paulo apostolo.<br />

iiiiitidus co dignior iioii cst, scd forte vclcoeluin? sed istnd quoquc<br />

iiivenitur inferius. Si cniin non soluin coelura, sed ctiain, quae ha-<br />

bentiir in coclis/Dci postposuit caritati , quomodo non magis do-<br />

minus, qui tanto cst bcnignior Paulo , quanto inalitiam bonitas<br />

anlecellit, innumeris coelis euin judicat digniorem? Non cnim iios<br />

tantum diligit Deus , quantuni a nobis ipse diligitur, scd tanto<br />

clTusiHS, quanto iiec sermo sufTicit explicare. In par<strong>ad</strong>isum quo-<br />

que hunc Deus rapuit ct iii coelum terliuni sublevavit, nec imme-<br />

rito, siquidem Paulus in terra gr<strong>ad</strong>icns sic sc gcrcbat in cunctis,<br />

quasi angelorum societate fruerclur. Nam visibili <strong>ad</strong>huc corpori<br />

colligatus illorum pcrfcctione gaudebat, tantis fragilitatibus corporis<br />

subditus in imllo inferior supernis virtutibus apparerc certabat. Nain<br />

et tamquam pennatus totum doccndo pervolavit orbein ct velut iii<br />

corpore labores periculaque contcinsit et quasi jam coclum possi-<br />

dens cuncta prorsus terrena despexit et tamquam cum ipsis jain<br />

iiicorporeis virtutibus degcns jugi mentis intcntione vigilavit. Et an-<br />

gelis quidem saepe diversarum gentium cura commissa est, scd<br />

nullus corum ita creditum sibi populum gubernavit , ut Paulus uni-<br />

versum orbcm. Sicut autcm aliquis indulgentissimus patcr aflicitur<br />

crgafllium phrcnesi comprehensum, cujus quanto magis conviciis icti-<br />

busquc pulsatur, tanto ejus polius miseretur ct dcflct, ita Paulus istis,<br />

a quibus afnigebatur, inajora <strong>ad</strong>hibebat fomenta pictatis. Nainquc<br />

saepe pio iliis, qui eum quinquies verberaverant et ejus sanguincm<br />

siticbant, lacrymabatur ct vehemcnter dolebat et pro iis orabat:<br />

fratres , inquit , voluntas quidcin cordis mei ctc. Et vehcmenter<br />

quoque mordcbatur ac pcuitus dissccabatur , cum eos pcrcuntes<br />

vidcrct. Ut cnim inissum in ignem fcrruin toluin profecto ignis<br />

clTicitur, sic Paulus caritatc suspcnsus elTectus cst totus caritas.<br />

Qui quasi communis totius mundi csset pater, ita in amorc vel<br />

actione hominum et ipsos coruin imitabatur parcntes, imnio cunclos<br />

non carnales , verum ctiam spiriluales patres sollicitudiiie ac pic-<br />

tatc superabat. Omnein cnim prorsus homincm Deo cxhiberc cu-<br />

piebat, quasi cnim univcrsum inundum ipsc genuissct, et sic oinnes<br />

in Dci regno fcstinabat induccrc, corpus el aiiimam pro his , quos<br />

diligebat, iinpendeiis. Ili)nio iste ignobilis et circumferarius , qui<br />

ai-tcin excrccbat in pcllibus, tauta virtutc progrcssus cst, ut vix<br />

XXX annorum spatio et Romanos ct Pcrsas ct Parlhos et Mcdos,<br />

Iiidos ct Scjlhas, Acthiopes ct Saramatas atquc Saracenos et omiie<br />

prorsus liominum genus sub jugo mittercl vcritatis , ct sicut iit

Cap. XC. De sancto Paulo apostolo. 393<br />

stipulas aut focnum ignis ininiissus , sic oinnia daemonuin opeia<br />

jonsunisit. Paulo enim insonante lingua et onini igne velieraentius<br />

irruente ccdebant oninia atque fugicbant et dacmonnm cultus ct<br />

t^rannorum minae et domesticorum insidiae. Magis autem sicut<br />

r<strong>ad</strong>iis solis orientibus et tenebrae fugantur et <strong>ad</strong>ultcri ac fures fo-<br />

veis conduntur et latrones recedunt , homicidae <strong>ad</strong> antra fugiunt<br />

omniaquc lucida efficiuntur et clara desupcr illustrantibus r<strong>ad</strong>iis,<br />

sic ubique evangelium disseminantc Paulo fugabatur crror et veritas<br />

remeabat, <strong>ad</strong>ulteria et alia dictu foeda defecerunt atque consumta<br />

sunt isto ignis vapore palcarum vice pereuntes. Clara vero inter<br />

haec vcrilatis fama ceu flamma surgebat resplendens et usque -<strong>ad</strong><br />

coeli subliinitateui conscendens ab his potissimum sublevata , quae<br />

eam opprimcre videbantur, nec pericula aut impctus processura cjus<br />

impedire potucrunt. Erroris vero talis est conditio, quae nullo sibi<br />

obsistcnte consenescit ac delluit vel dcsinit. Talis autem e diverso<br />

veritatis slatus, quod multis iinpugnanlibus suscitatur et crescit.<br />

Quoniam igitur ita genus nostrum nobilitavit Dcus, ut ei similes<br />

studcamus inveniri neque impossibile istud putemus , quoniam tale<br />

rlli, qualc nobis corpus fuit, talis aniuia, tales cibi, ideni illum<br />

teque formavit et quem<strong>ad</strong>modum illius, ita est Deus tuns. Vis Dci<br />

dona in Paulo cognoscere, vestimenta ejus terror daemonibus erant.<br />

Haec vero amplius <strong>ad</strong>miranda , quia Paulus, nec cuni in pericula<br />

irrueret, temeritatis argui poterat nec, cum pericula surgerent , ti-<br />

miditatis. Amabat cnim praesentem vitam ob lucrum docendi et<br />

rursus eam valdc despiciebat ob philosophiam, <strong>ad</strong> quain illuui<br />

mundi contemtus evexerat. Deniquc cum videris Paulum pericula<br />

fugientem , non minus illum <strong>ad</strong>mireris , quam cum se periculis gau-<br />

dct opponere. Ut enim hoc fortitudinis, ita illud est sapicntiae: et<br />

cum videris illum de se ipso aliqua sonantem, siiniliter <strong>ad</strong>mireris<br />

ac si videris illuiu semetipsum despicerc. Ut enim illud humilitatis<br />

cst, ita istud magnaniinitatis. Magis eniin merebatur loquendo de se<br />

quam tacendo laudare , quoniam nisi fecisset istud, culpabilior illis<br />

esset, qui se ipsos importune laudare didicerunt. Nisi enim gloriatus<br />

fuisset, crcditos sibi oranes perdidisset, quia, dum se humiliasset,<br />

eos extulisset. Amplius tunc Paulus placuit gloriando , quam altcr<br />

laudcs proprias occultando. Ncc tantum quisquam profuit , cum<br />

sua merita celarct, quantum istc, cum proderet. Est autcm graiidc<br />

malum dc se ipso grande aliquid dicerc atque inirabUe extrcinaequc<br />

dcmentiae esl, nuUa iuiniinentc nccessilatc rcrum violcnta prorsus

394 Cap. XC. De sancto Paulo apostolo.<br />

laiulilnis vellc (lccorari. Nor. lioc scciiii(lum nouiii lo(|ui iiidiciuiu<br />

cst, sed potius insaniac est. Hoc eniin omiiciu mercedcm evacuat<br />

laboribus sudoribusquc quaesitam : etcniin altius de se efferrc ser-<br />

monein gloriosi est et insolcntis sescque jactaiitis , diccrc autcin<br />

illa, quae praesenti causae tantummodo neccssaria sunt, fructuiu<br />

amantis et multorum remedia cogitantis, sicut et fecit Paulus, qui<br />

duin a pscudo capcrctur, in laudes suas ire compulsus cst, uiaxiine<br />

quac dignitatein suam ostcndcrent, plura autein ct niixjora cclavit.<br />

Veniain , inquit, <strong>ad</strong> visioncs et revelationem dc parco etc. Tanta<br />

Paulus tamquc crebra cum Dco habens eloquia, quauta nec proplic-<br />

tarum nec apostolorum ullus liabuit, per ca ipse humilior rcddcba-<br />

tur. Visus est plagas mctucre, ut disceres, quia sccundum natu-<br />

rain unus erat ex pluribus, per voluntatein non solniu super multos<br />

hoinines, verum etiam unus ex angclis crat ncque vero mctuere<br />

plagas rcprehensione dignum. sed plagarum nietu aliquid iiidigiiiim<br />

pietate committere. Hoc ipso enim, quo plagas timct, qui in cer-<br />

laminc iion vincitur, <strong>ad</strong>mirabilior ostenditnr, quam illc , qui nou<br />

liinct. Sicut nec moerere culpabile est, sed per moerorem dicere<br />

aut facere aliquid corum, quae Dco displicent, Hinc qualis fucrit<br />

Paulus, ostenditur, quia in tali iiatura vivcns potuit quodauimodo<br />

supra naturam , quod si mortcm timuit, nec ipsam quidein rccusa-<br />

. bat. Non eniin naturam liabcre inrirmitalibus subditam , sed scrvirc<br />

infirmitatibus ciiminosum est , ut mcrito illc <strong>ad</strong>mirabilis habcatur,<br />

qui imbecillitatein naturae voluntatis virtute superavit, quam si Jo-<br />

liannem , qui dicebatur Marcus, a consortio scparavit. Hoc itaquc<br />

reclissimc per pracdicationis officium cffecit, cum siquidem , qui<br />

islud susccpit officium , non oportet esse mollem aut resolutum,<br />

scd fortem ct per cuncta robustum. Ncquc cnim aliquis dcbct at-<br />

tingcre praeclari Iiujus muncris functioncin , nisi paratus sit ani-<br />

niam millies tr<strong>ad</strong>cre in mortcm atquc discrimina. Qui eiiiin iion<br />

tali animo est, multos alios sno perdct cxcmplo , magisquc utile<br />

cst, si quiescat sibique tantuin vacet. Non ita gubcrnatorem, non<br />

Cap. XC. De sancto Paulo apostolo. 395<br />

irralionabiiitcr iiulioqiic justo flagitantc iiegotio commoveri nialiim<br />

est. Huiic cnim aiTectum providus noliis creator inseruit, ut dor-<br />

mientes animas atquc resoiutas al) incrlia atque dcsidia suscitarct.<br />

Qnasi cuim gl<strong>ad</strong>io acicra , ita mciiti nostrae irac acumcn imposuit,<br />

ut , cum<br />

oportct, ulamur. Bcnigiiitas autcm scnipcr i)ona est , scd<br />

cuni iliara tempus efflagitat, quando vero id non <strong>ad</strong>est, ctiam illa<br />

vitiosa cst. Ita et Pauius sacpc lioc usus est alTcctu ct imniodestc<br />

loquciitilnis melior crat iratus. Hoc auteni in co erat mirabiie, quia<br />

cum vinculis , vcrbcribus atque vulneribus longe splendidior crat<br />

dy<strong>ad</strong>emate purpuraque fulgcntibus cumque vinctus pcr tam vastum<br />

uelagus ducebatur, ita gaudcbat, tamquam in maxinium iinperium<br />

duceretur. Postquam vcro Roinain ingrcssus est, nec ibi stare<br />

contcntus est, sed iu Hispaniam percurrit iiec unum quideni dicm<br />

in otio passus est et quiete transirc, sed in praedicandi ardore<br />

ipso igne jvrdentior nec pericula tiinuit ncc irrisiones erubuit. Hoc<br />

vcro majori <strong>ad</strong>miralione dignuin est , quain cuin tam audax cssct<br />

ac velut <strong>ad</strong> pugiiam scinper accinctus ct ignein queiidain bclli aspi-<br />

rans rursus placabiicin atque flcxibilcm sc pracbcbat. Nain sae-<br />

vicnti vel polius fervenli praeceperunt, ut iret Tarsum , non rccu-<br />

savit, -dixerunt per murura euni oporterc dcponi et passus est.<br />

HujHS rei gratia ista facicbat, ut pracdiciitioni diutius insisteret et<br />

cum multis hinc credentibus irct <strong>ad</strong> (ihristum. Mctucbat profecto, ne<br />

forte pauper hinc alque inops salutis inullorum abscederet. Cctcrum<br />

cuinque hi, qui sub uno pugnant niagistro, vidcrint in eo intixa') vul-<br />

nera, fluentem saiiguincm et ncc sic ipsuni hostibus aliquando cedeu-<br />

tem, sed stantein fortitcr hastamquc vibrantcm ct crebris ictibus <strong>ad</strong>-<br />

versarios corruere facicntcni nec oniniiio dolori parcentcm , raajori<br />

absque dubio tanlo duci alacritate subduntur. Hoc ita factuin est<br />

in Paulo. Videntes enira iiium ligatuin catenis niliiiominus in car-<br />

cere praedicantem , videntes ctiam vuincratum ct tamcn verberantcs<br />

ipsos sermonc capicntem , majorem profecto hduciara coHigebant.<br />

Id quod significans ait, ita ut plurcs e fratribus confidentes ih vinculis<br />

nieisabundanter audereivt, sine timore verbura Dei loqui. Tunc certio-<br />

rcin alacritatem ipse capiebat et vehementius in <strong>ad</strong>versarios fcrcbatur.<br />

Sicut eniin ignis in diversas plerumque materias incidens augetur<br />

magis et incrcmcnta sortitur, sic etiam lingua Pauli quibuscunque<br />

fuisset <strong>ad</strong>mota, <strong>ad</strong> se eos continuo transferebat. ^-j i,j,p„gn;^ty,cs<br />

1) Alii iu po fixa legiint. 2) Ecl. Pr. Irgit: I iii<br />

i> u jj ii n I o r e s qiio-<br />

q 11 e i II ejus p .i b u I ii iii siiirituale ef f i ci eb a l ii r.

396 Cap. XCl. De septem fratribus, fillis heatae Felicitatis.<br />

qiioque ejus pabuliim spirituale efficiebantur jgiii , quia per ipsos<br />

evangelii flamma luagis crescebat. Haec Ciirjsostoinus.<br />

CAP. m. (86.)<br />

I>c iseptem fratrlbiiN, Oqni fiierniit filii<br />

beatae Felicitati.s.<br />

Septem fratres fucrunt filii beatac Felicitatis, quorum nomiiia<br />

sunt Januarius, Felix, Pliilippus, Silvanus, Alexandcr, Vitalis ct<br />

Martialis. Hos omncs cuni niatrc jussu imperatoris Antonii Fublius<br />

praefectus <strong>ad</strong> se vocari fccit suasitquc matri, ut sui et liliorum<br />

suorum inisereri deberet. Quae ait: neque blanditiis tuis potcro<br />

allici , ncc tcrroribus frangi; sccura cnim sum dc spiritu sancto,<br />

qucm habeo , quia te supcrabo viva ct mclius vincam occisa. Et<br />

convcrsa <strong>ad</strong> filios ait: vidcte, filii , in coclum ct sursuiu <strong>ad</strong>spioitc,<br />

carissimi, quia ibidcm Cliristus nos cxspectat, fortitcr pro Christo<br />

pugnatc et fidcles vos in Christi amorc cxhibctc. Quod pracfcctus<br />

audicns eam alapis caedi jussit. Cum crgo matcr ct filii iii fide<br />

constantissimi apparcrcnt , oinncs niatrc vldcntc ct confortante di-<br />

vcrsis sunt suppliclis pcrcmti. Hanc beatam Fclicltatcin vocat (irc-<br />

gorius plus quaiii inartircm, quia scpties passa cst in scplcm filiis et<br />

octavo in corporc suo. (ircgorfus in hoiniliis: bcata Fclicitas, quae<br />

crcdcndo cxstitit ancilla Christi, pracdicando ctiam facta cst inartir<br />

Christi , scptcin quoquc filios sic post sc rclinqucrc limuit vivos iii<br />

tarne , sicul cainalcs parcntcs solent metucrc , nc mortuos prac-<br />

inittant; parturivit spiritu, qiios carne pcpcrcrat, ut praedicando<br />

parcretDeo, quos camc pepcrcrat mundo ; filios suos, quos cariicm<br />

suam csse novcrat, sine dolorc non potcrat rnoricntcs vidcrc,<br />

sed erdl vis ainoris interior, quac dolorcm vinccrct cariiis. Recte<br />

ergo hanc reminam ultra martircm dixerim , quae tolieiis in filiis<br />

cst ct tam desidcrantcr cxstincta. Duin cnim multiplcx martirium<br />

obtinuit, ipsa quoquc marlirii palinam vicit, quia ct ainorc (^hrisli<br />

sola mors sua ci miniinc sulTccit. Passi suntcircaaiinos doinini -)^"^-<br />

I) V.rl).i ij\ii — 1 flicilnlis (iiiiillil Kil. Tr. U) h.il. I'r. )ii.il.- i.yil<br />

MIX.

Cap. XCII. De sancfn Tlieodora. 397<br />

CAP. XCIL (87.)<br />

De isaiicta Tlieodora.<br />

Theodora nobilis inulicr ct sponsa apud Alexandriain lcniporc<br />

Zenonis imperatoris vlrum hab«bat divitcm et timcntem Deum, dya-<br />

bolus autem Theodorae invidens sanctitati virum quendam divitem<br />

in illius concupiscentiam incitavit, qui eam crebris nuntiis et<br />

muneribus molestabat, ut assensum sibi pracberet. Sed illa Jiun-<br />

tios respuebat et niunera contemnebat. In tantum autem eam nio-<br />

lestabat, quod ipsam quietem habere non permitterct et paenc dc-<br />

ficere videretur, taudem quandam niagani <strong>ad</strong> cam niisit, quac eam,<br />

ut viri iliius misercrctur sibiquc conscntirct, plurimum liortabatur.<br />

Quae cum diceret, se coram oculis Dei cuncta ccrnentis tam grande<br />

peccatum nunquam committere, malelica <strong>ad</strong>jun\it: quidquid in die<br />

fit, hoc utiquc Deus scit et videt, quidquid autem <strong>ad</strong>vesperascente<br />

ct occidente sole committitur , Deus minime intuetur. Dixitquc<br />

puella maleficae: numquid vcritatcm dicis? Et illa: etiam dico ve-<br />

ritatem. Deccpta puella verbis maleficae dixit, ut <strong>ad</strong>vespcrasccnte<br />

die virum <strong>ad</strong> se venire faceret, et voluntatem suam <strong>ad</strong>implerct.<br />

Quod cum viro retulisset, ille vehcmenter cxsultans hora, qua con-<br />

dixerat, <strong>ad</strong> eam venit sccumquc concubuit et absccssit, Theodora<br />

autcm <strong>ad</strong> se ipsara redicns aniarissime flebat et facicm suam pcr-<br />

cuticbat dicens : heu , heu me , perdidi animam nieam , destruxi<br />

aspcctum decoris mei. Vir autem ejus domura redicns et uxorem<br />

suam sic desolatam et moerentem vidcns causam tamcn ncsciens<br />

eam consolari nitebatur , sed illa nullam consolationem percipcrc<br />

volcbat , manc autem facto quoddam monastcrium monialium <strong>ad</strong>iit<br />

ct abbatissam interrogavit, an Deus quoddara grave dclictum, quod<br />

die <strong>ad</strong>vesperascente commiserat, scirc possct. Cui illa: nihil Deo<br />

abscondi potest et Deus scit et videt omne , quod fit , quacumquc<br />

hora illud committatur. Quae flens amarc dixit: da mihi librum<br />

sancti cvangelii , ut sortiar mcmet ipsam. Aperiens rcpcrit:<br />

quod scripsi , scripsi, Rediens ergo domum , dum qu<strong>ad</strong>am dic vir<br />

suus abesset , comani suam praccidit, veslimcnta viri assumcns <strong>ad</strong><br />

quoddara monastcrium monachorum, quod pcr octo milliaria dista-<br />

bat, festinabat et, ut ibidem cum monachis reciperetur, pctiit et,<br />

qiiod petiit, inipctravit. Interrogata de noniine dixit , se Thcodo-

398 Cap. XCII. De sancta Theodora.<br />

riuu iiuiKUjiari ; illa vcro officia omnia humiliter iaciebat ct cjus<br />

scrvitiuiu omnibus j^ratum fuit. Post aliquol crgo aiinos abbas fra-<br />

trem Tlieodoruiu vocavit ct, ut bovcs jungcret et olcuin de civitale<br />

affcrret, praccepit. Vir autcm ejus plurimum flcbat timens , ne<br />

cum viro altcro recessisset. Et ccce angclus domini sibi dixit:<br />

surge maiie ct sta iii via martirii Pctri apostoli et quae tibi ob-<br />

viaverit, ipsa tua uxor crit. Quo facto Thcodora cum caiuelis ve-<br />

nit ct virum suum vidcns ct rccognosccns iiitra se dixit: hcu ine,<br />

vir bone nicus , (luantum laboro, ut cripiar a pcccato , quod fcci<br />

in te. Cum autcin appropinquassct , salutavit cum dicens : gaudeat<br />

dominus mcus. llle autcm cani penilus iion cognovit, scd cum diu-<br />

tissiine cxspcctarct ct se deccptum clamarct, facta cst vox <strong>ad</strong> cum<br />

diccns: illc , qui lc heri manc salutavit, uxor tiia crat. Taiitac au-<br />

tcm sanctitatis fuit bcata Thcodora, ut iiuilta niiiacula faccret, nam<br />

ct Uomineiu a bestia laccratuiu cripuit et suis prccibus suscitavit,<br />

ipsaiu quoque bestiam insccuta malcdixit, quac subito niortuacorruit.<br />

D^abolus autcm suam sanctitatciu fcrrc non vojciis cidem apparuit<br />

dicens: ineretrix prac omnibus ct <strong>ad</strong>ullera rcliquisti virum tuuiu,<br />

ut huc vcuircs ct inc contemneres: pcr virtutcs nicas trcincndas in<br />

tc suscitabo proclium ct, si non tc fcccro crucilixum ncgarc , non<br />

dicas , quia ego suni. Ipsa autcm signum crucis sibi cdidit ct pro-<br />

tinus daeinou evanuit. Qu<strong>ad</strong>aiu autciu vice dum dc civitatc cum<br />

camclis rediret ct in quodam loco hospitata fuissct , puella qn<strong>ad</strong>ani<br />

nocte <strong>ad</strong> eaiu venit dicens : dormi luccum. Quac cum rcspuerct,<br />

ivit <strong>ad</strong> altcrum, qui in codcm loco jacebat; cum aulcm cjus venter<br />

intumuissct ct , de quo conccpisset, interrogata fuissct, ait: luo-<br />

naehus ille Tlieodorus dormivit luecuiu. Natuiu igitur pucrum <strong>ad</strong><br />

abbatcm luonastcrii transiuiserunt , qui cuin TheodoTum incrcparct,<br />

ct illc sibi indulgeri petcrct, scapulis suis pucrHiu imposuit ct dc<br />

inonasterio projccit. Illa autem abjccta pcr septein auuos cxtra<br />

luonastcriuiu mansit et de lactc pccoruin infantem nutrivit. llya-<br />

holus autem tautae cjus paticiiliae invidciis in spcciem viri sui sc<br />

transliguravit ciiiuc dixit: quid hic agis, doiniua luea? eccc langueo<br />

pro tc ncc aliquain consolationein rccipio. Vcni ergo , lux mca,<br />

quia, si cuin \ii'o aliquo jacuisti , hoc libi indulgeo. At illa cre-<br />

deiis viruin suuiu cssc, dixit <strong>ad</strong> illuiu: nun(|uaiu ain|)Iiiis tccuin ma-<br />

ncbo , quia lilius Johannis luilitis jacuit uiecum ct volo agerc poe-<br />

nitcntiain dc co , quod in tc peccavi. Et cuin orasset, statiiu eva-<br />

nuit ct daeiiioiicin fuisse coguovit. Allcra ilcrum vice dvabolus vo-

Cap. XCII. De sancta Tlieodorn. 399<br />

Mciis caui terrerc , iii siinilitudincm rerarum tcrribilium dacmoiics<br />

<strong>ad</strong> eam vcnerunt ct vir quidam insligans cas diccbat: comeditc<br />

ineretricein hanc. Ista autem oravit et evanuerunt. Altcra vite<br />

imiltitudo uiilitum vcniebat, quam princeps praeccdebat , et cum<br />

caeteri <strong>ad</strong>orabaiit , dixcruntqiic milites Theodorae: suigc ct <strong>ad</strong>ora<br />

printipem nostrum. Quae rcspondit: dominum Deuiu <strong>ad</strong>oro. Quod<br />

cuin principi iiuntiatum fuissct, jussit cam <strong>ad</strong>duci ct tot tormeniis<br />

afFici, ut niortua putaretur, et postniodum oinnis turba evanuit.<br />

Alia ilcruin vice vidit ibidcm auruin multum , quac signans se illud<br />

relugit et Deo se recommcndavit. Altera etiain vicc vidit qucndam<br />

canistrum plenum onini genere tihorum fcrcntcra ct dicentein sibi:<br />

dicit princcps , qui tc tecidit , tolle , comedc , quia nesticns fctit<br />

hoc. Illa aiitcin se signavit et protinus evanuit. Coinplctis autcin<br />

scptcm annis abbas patientiam ejus considerans eam rctontiliavit<br />

ct cuin puero suo in monasterium introduxit. Ubi cum duos post-<br />

modum annos laudabililcr peregissct , pucruin acccpit et secum<br />

jllum in cclla sua clausit: quod cum abbati rcvelatum fuisset, inisit<br />

quosdain uionathos , qui diligentius auscultarent, quidnam tum eo<br />

loquerctur. lila autcm pucruiu amplexans ct deostulaus dixit: liii<br />

ini dulcissiiue, tempus vitae meae venit, relinquo te Deo, ipsuin<br />

patrem et <strong>ad</strong>jutorem habeas, fili dultissime, jejuniis et orationibus<br />

insistas et fratribus tuis devote servias. IIoc diteus spiritum tr<strong>ad</strong>idit<br />

ct in domino feliciter obdorniivlt circa aunos douiini CCCCLXX:<br />

quod puer ccrncns plurimum flere coepit. In ipsa autcni iiotte visio<br />

abbati monastcrii inonslrata est iu hunt uiodum. Nuptiae maximae<br />

parabantur et veniebaut ordines angelorum ct prophetarum. et luar-<br />

tirum et oinniuin santtorura et cccc in medlo corum inulier sola,<br />

gloria inelTabili cirtumdata, et vcuit usque <strong>ad</strong> uuptias ct sedit su-<br />

pe^* lettum et oinnes <strong>ad</strong>stantcs <strong>ad</strong>vocabant cam. Et ecce vox di-<br />

cens : hic est abbas Thcodorus , qui falso de puero attusatus est,<br />

VII tcinpora supcr ea mutata sunt ; castigata cst cnim , quia cubile<br />

viri sui coinquiuavit. Excitatus autein abbas contitus tum fratribus<br />

<strong>ad</strong> cellam ejus ivit et eaiu jam defunctam invenit et intrantes et<br />

distooperientes ipsam csse feminam invenerunt luisitque abbas pro<br />

patre puellae, quac eam infamaverat , et dixit illi: vir filiae tuae<br />

mortuus est; et aufereus vestimentum mulicrem csse cognovit.<br />

Factus est igitur tiinor inagnus super omnes , qui hoc audiernnt,<br />

angelus autem domini abbati locutus cst: surgc vclocitcr, cquum<br />

<strong>ad</strong>scende et v<strong>ad</strong>e in civitatem et, si quis obviaverit, assume et

400 Cnp. XCin. De sancta Margareta.<br />

tecum <strong>ad</strong>diic. Qui diini pcrgeret, ((uidaiu vir currcns sibi obviavit.<br />

Quein cuiu abbas iuterrogaret , quo |iergerct, ille ait: inuller inca<br />

inorlua cst ct v<strong>ad</strong>o vidcre eaui. Et assumsit abbas virum Theo-<br />

dorae in equum et venlentes plurimum flcverunt et ipsam cum inul-<br />

tis laudibus sepclierunt. Vir autcm ejus ccllam uxoris suac Theo-<br />

dorac acccpit et ibidcm pcrinancns tandciu in domino obdormivit,<br />

puer autein Thcodorae nulriccm sequens omni luoruiu honeslatc<br />

pollcbat, ita quod luortuo abbate inonastcrii in abbatcm ipse una-<br />

nimitcr est clectus.<br />

CAP. XCm. (88)<br />

I>e isaiicta ITIcarg^arcta*<br />

Margareta dicitur a qu<strong>ad</strong>ain pretiosa gcinina, quae inargarila<br />

vocatur: quac gcmina est candida, parva ct virtuosa. Sic bcata<br />

Margareta fuit caudida pcr virginitalcin , parva pcr huinilitatcin,<br />

virtuosa per miraculorum opcrationcm, Virtus autcm hujus lapidis<br />

dicitur essc contra sanguinis clTusioncm , contra cordis ijassioncm<br />

et <strong>ad</strong> spiritus lonfortationcin. Sic beata Margarcta liahuit virtutcin<br />

contra effusioncm sui sanguinis per constantiam , quia in suo mar-<br />

tirio constantissima exstitit , contra cordis passioncin , id cst, dac-<br />

inonis tcntationein per vicloriain , quia ipsa dyabolum superavit, <strong>ad</strong><br />

spiritus confortationcm per doctrinam , quia per suain doctrinain<br />

inultorum aniinos confortavit ct <strong>ad</strong> Christi fidcin convcrtit. Ciijus<br />

lcgcndam Theotimus *) vir erudltus scripsit.<br />

Margarcta dc civitate Antiochiac filia fuit Thcodosii gcnliliuin<br />

patriarchae: hacc nutrici tr<strong>ad</strong>itur et <strong>ad</strong> <strong>ad</strong>ultam aetalcm vciiicns<br />

baptizatur et propter hoc cxosa patri plnrimum habebatur. Qua-<br />

dain igitur die, duin jain annum XV. attigissct ct cum aliis viigi-<br />

nihus ovcs nutricis custodirct , praefcctus Oljbrius iiide transitum<br />

faciens ct.pucllain tam spcciosam considerans mox iii ejus ainore<br />

'cxarsit ct pueros <strong>ad</strong> se concitus niisit diccns: ite et eain conipre-<br />

henditc , ut, si libcia cst, cam inihi in uxorein accipiani, si ancilla<br />

cst, eain inihi in concubinam habcam. (]um crgo cjus <strong>ad</strong>spcctui<br />

1) ll.i l

Cap. XCIII. De sancta Margareta. 401<br />

fiiissct pracseiitata , eam do genere suo ac nomine et reiigione re-<br />

quisivit. Illa auteni respondit, se genere nobilem , nominc Marga-<br />

retamac religione cliristianam. Cui praefectus: duo prima tibi<br />

recte conveniunt, quia nobilis haberis et pulcherrima margarita<br />

comprobaris , sed tertiura tibi non convenit, ut puella taui pulchra<br />

et nobilis Deum habeat crucifixum. Cui illa: unde scis, Cbristum<br />

fuisse crucifixum? Et ille : ex libris christianorum. Cui Margareta:<br />

cum igitur legatur poena Christi et gloria , quae verecundia cst<br />

vestra, ut unum credatis et alterum denegetis? Cum autem Mar-<br />

gareta eum sponte crucifixum fuisse pro redemtione nostra assererct,<br />

sed nunc eum in aeternum vivere affirmaret, iratus praefectus eam<br />

in carcerem mitti jussit, sequenti autem die eam <strong>ad</strong> se vocari fecit<br />

eique dixit: vana puella, miserere pulchritudinis tuae et Deos<br />

nostros <strong>ad</strong>ora, ut tibi bene sit, Cui illa: illum :Joro , qucm terra<br />

contremiscit, mare formidat et omnes creaturae timent. Cui prac-<br />

fectus: nisi mihi consentias , corpus tuum faciam laniari. Cui Mar-<br />

gareta: Christus in mortem semetipsum pro me tr<strong>ad</strong>idit et ideo pro<br />

Christo mori desidero. Tunc praefectus jussit eam in equuleum<br />

suspendi et tam crudeliter primo virgis , deinde pectinibus ferreis<br />

usque <strong>ad</strong> nudationem ossium laniari, quod sanguis de ejus corporo<br />

tamquam de fonte purissimo • emanavit. Flebant autem , qui ibi<br />

<strong>ad</strong>erant, et dicebant: o Margareta, vere de te dolcmus , quia cor-<br />

pus tuum tam crudeliter laniari conspicimus; o qualem amisisti<br />

pulchritudinem propter tuam incredulitatem , tamen nunc vel saltera<br />

crede, ut vivas. Quibus illa: o mali consiliarii, recedite et abite,<br />

haec carnis cruciatio est animae salvatio, dixitque <strong>ad</strong> praefectum:<br />

impudens canis et insatiabilis Ico, in carnem potestatem habcs, sed<br />

animam Christus reservat. Praefectus autem facicm chlamjde ope-<br />

riebat nec tantam sanguinis effusionem videre poterat. Dcinde eani<br />

deponi fecit et in carcerem recludi jussit et mira ibi claritas fulsit.<br />

Ubi dum esset , oravit dominum , ut inimicum , qui secum pugnal,<br />

sibi visibiliter demonstraret , et ecce draco immanissimus ibidem<br />

apparuit, qui dnm eam devoraturus impeteret, signum crucis edidit<br />

et ille evanuit, vel, ut alibi legitur, os super caput ejus ponens<br />

et liuguam super calcaneura porrigens cam protinus deglutivit, sed<br />

dum eam absorbere veilet, signo crucis se munivit et ideo draco<br />

virtute crucis crepuit et virgo illaesa exivit. Istud autem, quod di-<br />

citur de draconis devoratione ct ipsius crcpatione, apocryphum ct<br />

frivolnm reputatur. Dyabolus ilerura , ut eam decipere posset, in<br />

26

402 Cap. XCIII. De sancta Margaret.*».<br />

spcciem houiinis se imilavit , qucm vidcns in oratloncm sc dcdit ct<br />

dum surrexissct, dyabolus <strong>ad</strong> cam acccssit et manum tencns dixit:<br />

sufficiant tibi, quae fecisti, ideo nunc cessa de mea persona. Illa<br />

autcm cum per caput apprehcndit ct sub sc <strong>ad</strong> tcrram dcjccit el<br />

supcr ccrviccui ejus dcxtcrum pcdcm posuit ct dixit: sterncrc, su-<br />

pcrbe i)daemon, sub pedibus fcminae. Daemon autem clamabal:<br />

beata IVlargarcta, superatus sum ; si juvenis mc viuccret, noa<br />

curassem , cccc a tenera puella supcratus sum ct inde plus doleo,<br />

quia pater tuus et matcr tua aniici niei fucrunt. Illa vcro cum<br />

cocgit, ut diccret, cur vcnissct. Qui sc vcnissc ait, ut sibi con-<br />

sulcret, quod monitis praesidis obcdirct. Cocgit quoque , ut dicc-<br />

rct, cur christianos tam multiplicitcr tcntaret. Qui respondit. na-<br />

turalc odium sibi esse contra viros virtuosos, ct quamvis saepc ab iis<br />

rcpellatur, sed tamen desiderioseduccndi ipsc infestus exsistit ct, quia<br />

invidct liomini de fclicitatc .<br />

quam<br />

ipsc amisit, quamvis cam rc-<br />

cupcrare non possit, ipsam tamen aliis aufcrrc contcndit. Addidit-<br />

quc, quod Salomo» infinitam dacmouum multitudincm iu quodam<br />

vase inclusit, post mortcm suam ciim dc illo vase daemoncs ignem<br />

mittercnt ct homincs ibidcm magnum csse tbcsaurum putarcnt. vas<br />

confregerunt et daemoncs cxcuntes acrcm iniplcvcrunt. His dictis<br />

virgo pedem sublevavit et dixit: fnge , miscr ; ct dacmon statim<br />

evanuit. Sccura igitur cfficitur, quia, quac principcm viccrat. mi-<br />

nistrum procul dubio supcrarct. Sequcnti igitur die convcnieutibus<br />

populis judici pracscntatur ct sacrificarc contemnens cxuitur corpus-<br />

quc facibus ardentibus comburitur, ita ut cuucti mirarcnlur, quo-<br />

modo tam tencra puclla tot posset tormenta sustincre. Dcinde in<br />

vasc plcno aqua ipsam ligari atquc poni fecit , ut cx pocnarum<br />

commutatione cresceret vis doloris , sed subito terra concutitur ct<br />

cunctis vidcntibus virgo iliacsa cgrcditur. Tunc V millia virorum<br />

crcdiderunt ct pro nomine Ghrisli capitalcm scntcutiam acccperunt,<br />

pracfcctus autcm timcns, iie alii convcrlcrcutur, concitus bcatam<br />

Margarctam dccollari praeccpit, illa .autcm impctralo orandi spatio<br />

pro se et suis pcrseculoribus nec non et pro cjus mcmoriam ngen-<br />

tibus ct se invocanlibus dcvotc oravit, <strong>ad</strong>dens , ut, quaccumque in<br />

partu periclitans se invocaret, illacsam prolcm cmittcrct, factaquc<br />

cst dc coelo vox, quod in suis se noverit pctitionibus cxaudilaiii.<br />

surgcnsque ab oratione dixit spiculalori : fratcr, tollc gl<strong>ad</strong>ium tuum<br />

I) Alii iion iimle „ tl p m ii m " Joco vouis ,,(lnrMnon" Irgiiiit.<br />

j

Cap. XCIV. De sancto Alexlo. 403<br />

et perciitc mc. Qul percutiens caput ejus uno ictu abstulit ct sic<br />

martirii coronam suscepit. Passa est autem XIV. cal. Augustr, ut<br />

iii cjus hystoria invenitur. Alibi legitur, qnod III. jdus Julii. De<br />

hac sancta virgine sic dicit quidam sanctus : bcata IMargareta fuit<br />

timoris Dci piena, justitia praedita, rcligione cooperta, compunctione<br />

perfusa, honeslate laudabilis, patientia singularis , nihilque in ea<br />

contrarium religioni christianac invenicbatur, odiosa patri suo, di<br />

lecta doraino Jesu Christo.<br />

CAP. XCIV. (89.)<br />

Dc sancto Alcxio.<br />

')AIexius dicitur ab a, quod cst valde, ct lexis, quod est<br />

sermo: inde Alexius quasi valde in verbo Dei robustus.<br />

Alexius fuit filius Euphemiani, viri nobilissimi Romanorum et<br />

in aula imperatoris primi, cui tria millia pucrorum assistebant, qui<br />

zonis aurcis cingebantur ct vestimcntis sericis inducbantur. Erat<br />

autem pracfcctus Euphemianus valde misericors ct singulis diebus<br />

in dorao sua tres raensae pauperibus, orphanis, viduis et pcregrinis<br />

parabantur, quibus strenuc serviebat et hora nona ipse cuni viris<br />

religiosiosis cibum in timore domini capicbat. Cui uxor nomine Aglaes<br />

cjusdem rcligionis ac propositi erat. Cum autem filium non habe-<br />

rent, <strong>ad</strong> preces tamen suas dominus contulit iis filium, ^)post quem<br />

ipsi dcinceps in castitate vivcre firraaverunt. Tr<strong>ad</strong>itus autcm puer<br />

liberalibus disciplinis, cum omnibus philosophiac artibus ipse flore-<br />

ret et jam <strong>ad</strong> pubercm aetatcm pervcnissct, puclla sibi de domo<br />

iraperiali eligitur ct sibi in conjugem copulatur. Venit nox , in<br />

qua cum sponsa sua suscepit secreta silentia: tunc sanctus juvenis<br />

coepit sponsam suam in Dei timore instruere et ipsam <strong>ad</strong> virgini-<br />

tatis provocare pudorem ; deinde annulum suum aurcura et caput<br />

balthei, quo cingebatur, sibi servanda tr<strong>ad</strong>idit diccns: suscipe hoc<br />

et serva, donec Deo placuerit, ct dominus sit inter nos. Post hoc<br />

de substantia sua accipicus <strong>ad</strong> mare disccssit <strong>ad</strong>sccndensque occultc<br />

navem Laodiceam usque devenit indeque pergcns in Edessam civi-<br />

tatem S^fiiae profectus est, ubi iraago domini nostri Jesu Christi<br />

sine humano opere facta in sindone habebatur. Quo perveniens<br />

1) Verba Alexius — robustus omittU Ed. Vr. 2) Alli: poslciuam.<br />

26 *

404 Cap. XCIV. De sancto Alexio.<br />

oninia, quae secum (letulerat, pauperibus distribuit el vostimenla<br />

vilia induens cum cacteris paupcribus , in atrio Dci genitricis Ma-<br />

riae sedere coepit. De eiemosiuis vero quantum sibi sufficere po-<br />

terat, sibi retinebat, caetera vero aliis pauperibus erogabat. At<br />

vero pater de recessu filii plurimum ingemisccns per universas<br />

inundi partcs pueros suos misit, qui euni inquirercnt diligentcr.<br />

Quorum cum aliqui <strong>ad</strong> civitatem Edcssam venisseut, ab eo cogniti,<br />

sed ipsi eum minime cognoscentes cidcm cum caetcris pauperibus<br />

elemosinas tribuerunt, quas accipiens Deo gratias agcns dixit:<br />

gratias tibi ago , domine, qnia a servis nicis elcmosinam recipore<br />

me fecisti. Reversi autem pueri rcnuntiant patri, quod nusquam<br />

valeat reperiri, mater autem sua a dic sui recessus saccum in pa-<br />

vimento cubiculi sui stravit, ubi evigilans lamentabiles voces da-<br />

bat dicens : hic semper in luctu mancbo, donec filium mcura re-<br />

cuperavero. Sponsa vero <strong>ad</strong> socrum dixit: donec audiam de sponso<br />

meo dulcissirao, instar turturis solitaria tecum mancbo. Cum igi-<br />

tur Alexius in praedicto atrio XVII. anno mancret iu Dei scrvitio,<br />

iraago tandem beatae virginis, quae ibidcm erat, custodi ecclesiac<br />

dixit: fac introirc hominem Dei, quia dignus est rogno coclorura<br />

et spiritus Dci requiescit super eum , nam oratio ejus sicut inccn-<br />

sum in conspectum Dei <strong>ad</strong>sccndit. Cum autcm custos, de quonam<br />

')diceret, ignoraret, iterum ei dixit: ille, qui foris scdct in atrio,<br />

ipse est. Tunc custos fcstinus exiit et ipsum in ecclcsiam intro-<br />

duxit. Quod factura dura cunctis innotescerct et ab oninibus ve-<br />

nerari cocpisset, humanam gloriam fugicns indc rcccssit ot Lcao-<br />

diccam venit ibique navem <strong>ad</strong>sccndens cum in Tharsum Ciliciae<br />

vellet pergere, dispensantc Deo ncivis a vcntis pulsa in Romanum<br />

portum dcvenit. Quod ccrnens Alcxius ait intra sc: ia donio pa-<br />

tris mei ignotus nianebo nec «alteri onerosus cro. Patrcm igitur a<br />

palatio redeuntem multitudinc obsequcntiura circur<strong>ad</strong>atum obviiim<br />

habuit ac post cum clamare cocpit: scrve Dci , me pcregrinum in<br />

dorao tua suscipi jubcas ct dc micis mcnsae tuac mc nutriri facias,<br />

ut tui quoquc pcregrini dignetur dominus miscrcri. Quod audiens<br />

patcr ob amorem fiiii sui cum suscipi jussit ct locum proprium in<br />

domo sua constituit ct cibum dc mcnsa sua tribuit- ct minislruin<br />

proprium dclegavit , ipsc autem iii orationibus perscvcrabat ct cor-<br />

pus suura jejuniis ct vigiliis macerabat, famuli autcm doraus ipsura<br />

1) Verbn dicerfir, jgriornrft omiltil i:J. Tr.

Cap. XCIV. De sancto Alexio. 405<br />

tuuttipliciter deridebaiit et aquain uteiisiliuni super caput ejus fre-<br />

quenter fundcbant, ) et niultas injurias ei irrogabant, sed ipse <strong>ad</strong><br />

oninia patiens valde crat. Scptendecim igitur anuos in domo pa-<br />

tris permansit sic ignotus: videns igitur per spiritum, quod appro-<br />

pinquaret tcrminus vilae suae, chartain cum atramento petiit et to-<br />

tum ordinem vitae suae ibidem conscripsit. Dominica igitur die<br />

post missarum sollemnia in sanctuario vox de coelo insonuit dicens<br />

vcnite <strong>ad</strong> me omnes, qui laboratis et onerati cstis, et ego reficiam<br />

vos. Quod audientes omnes territi iu facies suas decidcrunt et<br />

ecco vox secundo dicens: quaerite hominem Dei, ut oret pro Roma.<br />

Quaerentibus illis et nilnime iuvenientibus iteruin dictum est: iii<br />

domo Euphemiani qnaerite. Requisitus ille se nihil scire de hoc<br />

dicebat Tunc imperatores Arc<strong>ad</strong>ius et Honorius una cum pontifice<br />

Innocentio <strong>ad</strong> domum praedicti viri venerunt et ecce minister Alexii<br />

<strong>ad</strong> dominuui suum venit dicens: vidc domine, ni ille peregrinus<br />

noster sit, quia niagnae -)vitae et patientiae hoino est. Currens igitur<br />

Euphemianus eum defunctum rcperit et vultum cjus tainquara angeli<br />

rutilaiitem vidit voluitque chartam, quaiu in manu habebat, acci-<br />

pere , sed nequivit. Exeunte igitur eo cum hoc imperatoribus et<br />

pontificibus retulisset et illi <strong>ad</strong> eum intrassent, dixeruiit: quamvis<br />

peccatores sumus, regni tamen gubernacula geriraus ct hic curam<br />

uuiversalem regirainis pastoralis: da igitur nobis chartani, ut scia-<br />

mus , quae in ea scripta sunt. Et accedens pontifex chartam de<br />

manu sua acccpit et ille eain statim sibi diniisit fecitquc eain legi<br />

coram omui populo et luultitudiue et patre ipsius. At Euphemia-<br />

iiHS hoc audiens nimio dolore conturbatus obstupuit ct factus cx-<br />

animis resolutusque viribus in teiram dccidit. Cum vero aliquan-<br />

tulum <strong>ad</strong> se rediisset, vestimcnta sua scidit coepitque canos capitis<br />

sui evellcre , barbam trahere atque semet ipsum discerpcrc ac su-<br />

pcr filii sui corpus exdaraabat: heu me, fili rai, quare ine sic<br />

contristasti et per tot annos mihi dolores ct geraitus incussisti?<br />

Heu me miserum , quia te vidco baculum scnectutis meac iu gra-<br />

bato jacentem et non loquentem niihi , heu ine , qualem consolatio-<br />

nera dc caetcro habere potero? Mater vero ejus hoc audiens,<br />

quasi leaena rumpens rete, scissis vestimentis ruens coma dissoluta<br />

<strong>ad</strong> coelum oculos levabat, et' cuin prae niinia inultitudine sanctum<br />

corpus <strong>ad</strong>irc non posset , claraavit dicens : date mihi, viri, <strong>ad</strong>ituiu,<br />

1) Yerba et — irrogabant oinillit Ed. Pr. 2) Alii: luagnae vere yai.<br />

:

406 Cap. XCIV. De sancto Alexio.<br />

ut videam filium meum, ut vicleam consolationem animae meae el<br />

qui suxit ubera mea. Et cum pervenisset <strong>ad</strong> corpus , inciimbens<br />

super illud claniabat: heume, fili mi , lumen oculonini mcorum,<br />

quare sic fecisti et tam cnideliter nobiscum egisti ? Videbas pa-<br />

trem tuum et me miseram lacr^mantes et non ostendebas te ipsum<br />

nobis: servi tui injuriabantur tibi et sustlncbas! Et itcrum atque<br />

iterum prosternebat sc supra corpus ct nunc bracbia super ilfud ex-<br />

pandebat, nunc manihus angelicum vultum contrectabat osculansque<br />

claraabat: plorate mocum omncs, qui <strong>ad</strong>estis, quia per XVII annos<br />

euiri in donio mea habui et non cognovi, quia uuicus filius meus<br />

esset, servi etiam eum conviciabantur et alapis percutiebant. Heu<br />

me, quis dabit oculis meis fontem lacrymarum , ut plangam die ac<br />

uocte dolorem animae meae? Sponsa vero ejus iiuluta veste Adria-<br />

tica cucurrit plorans et dicens: heu me , quia hodie desolata suui<br />

et apparui vidua, jam non habeo, in quera conspiciara nec in queni<br />

oculos levem, nunc ruptum est speculum meum et pcriit spcs mca:<br />

amodo coepit dolor, qui finem non habet. Populus autera audiens<br />

hoc lacrjinabiliter flebat. Tunc poutifex cum jmperatoribus po-<br />

suerunt corpus in honorafo feretro et duxerunt in mediam civita-<br />

tem et mintiatum cst populo inventum essc hominem Dei, quem ci-<br />

yilas tota quaerebat , ct omnes obviam currebant sancto. Si quis<br />

autcm infirmus illud corpus sanctlssinium tangebat , protinus cura-<br />

batur, caeci visum recipiebant, daemoniaci curabantur. Imperatores<br />

autem tanta mirabilia videntes cocperunt pcr se cum pontifice Icctuni<br />

portare, ut et ipsi sanclificarentur ab eodeni corpore sancto.<br />

Tunc imperatores jusserunt copiam auri et argcnli in plaleis spargi,<br />

ut turbae occuparcntur amorc pecuniarum et sinerenl corpus sancti<br />

perducere <strong>ad</strong> ecclesiam. Sed plebs amore pecuniarura ')seposito<br />

raagis ac raagis <strong>ad</strong> tactum sacratissinii corporis irruebat el sic cuni<br />

magno laborc <strong>ad</strong> teniplura sancli Bonifacii marliris illud tandcm<br />

pcrduxerunt et illic per septem dics in Dei laudibus persistentes<br />

operati sunt raonuracnlum cx auro ct gemmis et lapidibus prctiosis,<br />

in quo sanctum corpus cura raagna vcncralionc collocavcrunt. De<br />

ipso quoque nionumcnto ita suavissiraus odor fragravit, ut omnibus<br />

viderctur aromatibus csse plcnum. Obiit autem XVI. cal. Augusti<br />

tirca annos doniini C(;CXCVI1I,<br />

1) Alii mnle s ii p p o 8 i to.

Cap. XCV. De saiicta Praxede. 407<br />

CAP. XCV. (91.)<br />

I>e isaneta Praxede.<br />

Praxedis virgd fuit beatac <strong>Pot</strong>enlianae soror, quae fueruiil so-<br />

rores sancti Donati et Tiinotliei, qni ab apostolis in iide eruditi<br />

sunt. Qni cum persecutione saevicnte multorum christianonim cor-<br />

% pora sepeiiisscnt ct fiicultates suas paupcribus crogassent, tandcm<br />

in pace quieverunt circa annos domini CLXV sub Marco et Anto-<br />

nio secundo.<br />

CAP. XCVI. (90.)<br />

De sancta Maila ITIag^claleiia.<br />

Rlaria interprctatur aniarum mare , vel illuminatrix aut<br />

illuminata. Pcr Iiaec tria intclliguutur tres partes , optime quas<br />

elegit, scilicet pars pocnitenliae, pars coMtemplatioiiis iuternae cl<br />

pars coelestis gloriae. ])e qua triplici parte intclligitur, quod di-<br />

cil dominus: Maria optimam parlem clegit, quae non auferctur ab<br />

ea. Prima autem pars non aufcretur ratione linis, quae cst con-<br />

secutio beatitudinis, secunda ralione continuitatis, quia contcmplatio<br />

viae continuatur cum contcmplatione patriae , tcrtia ratione suae<br />

actcrnitatis. In quantum igitur clcgit optimam partem poeuitentiac,<br />

dicitur amarum mare , quia ibi multam amaritudinem habuit, quod<br />

patet, quia lot lacrymas fudit , quod inde pedes domini lavit. lii<br />

quautum elcgit optimam partcm contcmplationis iutcriiae, dicitur<br />

illuminatrix, quia ibi hausit avide, quod postmodum clfudit almiide:<br />

ibi lumen accepit, quo postiuodum caelcros illustravit. In quanlum<br />

clegit optimam partciu coelcstis gloriae , dicitur illuminata , quia<br />

nunc illumiuata est lumiue pcrfectae cognilioiiis in mciitc ct illumi-<br />

nabitur lumine claritatis in corpore. ftlagdalcna dicitur, quasi ma-<br />

iicns rca, vcl Magdalena interprctalur muiiita vcl invicta vel magni<br />

iica , pcr quae insinuatur, qualis fuil aiite convcrsionem , qualis iii<br />

convcrsione et qualis post conversionem. Xam ante converslonem<br />

fuit manens rea per obligatiouem <strong>ad</strong> poenauv aeternam ; in conver-<br />

1) In edil. recciit. Iioc cn^ml scfiuitur ciiii. 90. de snncla Mrtria Masdalena.

408 Cap. XCVI. De sancta Maria Magdalena.<br />

siono vel munita vcl invicta pcr pocnitentiae arniaturam , optime<br />

enim omnibus armis pocnitentiae sc munivit, quia quot in se ha-<br />

buit oblectamenta, tot de se reperit holocausta; post conversioneui<br />

magnifica per gratiae superabundantiam , quia ubi abundavit de-<br />

lictum , superabundavit et gratia.<br />

1. Maria Magdalena a Magdalo castro cognominata darissimis<br />

est orta nataiibus , utpote ex regia stirpe descendentibus : cujus<br />

pater Sjrus, matcr vero Eucharia nuncupata est. Haec cum fratre<br />

suo Lazaro et sorore sua Martha Magdahim castrum , quod est<br />

sccuudo milliario a Genezareth, Bethaniam, quae est juxta Jeru-<br />

salem , ct magnam Hierosolymorum partem possidebat. Qui tamen<br />

omnia inter se taiiter diviserunt, quod Maria Magdalum , a quo et<br />

Magdalena luincupata est , Lazarus partem urbis Jerusalem et<br />

Martha Bcthaniam possideret. Cum autem Magdalena deliciis<br />

corporis se totam exponerct et Lazarus plus militiae vacaret, Martha<br />

prudens partes sororis et fratris sui strenue gubernabat et militi-<br />

bus ct famuiis suis ac pauperibus necessaria ministrabat. Omnia<br />

tamen haec post <strong>ad</strong>scensionem domini vendiderunt et <strong>ad</strong> pedes<br />

apostolorum pretium posuerunt. Cum igitur Magdalena divitiis<br />

abundaret, quia rerum affluentiam voluptas comes sequitur, quanto<br />

divitiis et pulchritudine splenduit, tanlo corpus suum voluptati sub-<br />

stravit, unde jani proprio nomine perdito peccatrix consueverat<br />

appellari. Scd cum Christus illic ct alibi praedicaret, illa nutu in-<br />

spirata divino <strong>ad</strong> donuuu Simonis leprosi , ubi jvudivit eum discum-<br />

hcre, propcravit ct non audcns, ut peccatrix, intcr justos comparere<br />

retro secus pedcs domini niansit , ubi pcdes ejus lacrjmis lavit,<br />

capillis tersit ct unguento prclioso pcrunxit, nam incolae regionis<br />

illius proptcr vehcmcntissimum solis calorem ungucntis ct balncis<br />

utcbantur. Cumque Symon pharisaens intra se cogitaret, quoniam,<br />

si hic essct propheta, a peccatrice tangi se nequaquam pcrmittcret,<br />

dominus illum dc supcrba justitia rcdai-guit ct mulicri omnia pcc-<br />

cata dimisit. Hacc est igitur illa Maria Magdalena, cui dominus tam<br />

magna bencficia contulit et tanta signa dilcctionis ostcndit. Nam<br />

ab ea septem dacmonia cxpulit, in suo amore eam totalitcr accen-<br />

dit, familiarissimam eam sibi constituit , hospitam snam fecit ct<br />

procuratriccm suam cam in itincre habcre voluit et cam sempcr<br />

dulciter excusavil. Nam excusavit cam apud Pharisacum , qui di-<br />

cebat ipsam immundam , ct apud sororem suam , quae dicebat ip-<br />

sam oliosam ct apud Judam , qui diccbat cam prodigam , lacry-

Cap, XCVI. De sancta Maria Magdalena. 409<br />

maiitcm videnslacrymas contincre iion potuit. Cujiis dilcctione qiiatri-<br />

duanuiu fratrem suumresuscitavit, cujusamorelMarlhamsororemsuam<br />

a fluxu sanguinis, qucm septem annis perpessa fuerat, liberavit, cu-<br />

JHS meritis Martillam sororis suae famulam , ut illud tam beatum<br />

et tam dulce verbum exclamans diceret: beatus venter, qui te por-<br />

tavit, dignam fccit. Nam secundum Ambrosium illa fuit Martha et<br />

haec cjus famula. Haec cst , inquam , illa, quae doraini pcdcs la-<br />

crymis lavit, capillis tersit et unguento perunxit, quae in temporc<br />

gratiae soUeranem poenitentiam primo fecit, quae optimam partem<br />

elegit, quae <strong>ad</strong> pedcs sedens domini verbum audivit et doinini ca-<br />

put perunxit, quae juxta crucem in domini passione fuit, quae<br />

unguenta parans corpus ejus ungere voluit, quae a monumento<br />

discipulis recedentibus non recessit, cui Christus rcsurgens primo<br />

apparuit et apostolorum apostolam fecit. Post <strong>ad</strong>scensionem igitur<br />

domini , scilicet anno XIV. a passione cum Judaci Stephanum jam-<br />

diu occidissent et caeleros discipulos a Judacae finibus ejecissent,<br />

diversarum gentium discipuli subcunt rcgioncs , vcrbum domini ibi-<br />

dcm seminantes. Erat autem tunc tcmporis cum apostolis beatus<br />

Maximinus unus de LXXII domini discipulis , cui a bcato Petro<br />

Maria Magdaiena fuerat comraendata. In hac igitur dispcrsione<br />

beatus Maximinus , Maria Magdalcna, Lazarus fratcr ejus, Martha<br />

soror ipsius et Marlilla pedisscqua Marthae nec non et bcatus<br />

Cedonius , qui caecus a nativitate exstiterat, scd a domino fuerat<br />

liberatus, omnes hi insimul et plures alii christlani navi ab infi-<br />

delibus impositi et pclago sinc aliquo gubernatore cxposili, ut om-<br />

nes scilicet simul submergerentur , divino tandem nutu Massiliaui<br />

<strong>ad</strong>venerunt. Ubi cum nullos, qui eos hospitio recipere vcllent, in-<br />

venissent, sub qu<strong>ad</strong>am porticu, quae Tano gentis iilius terrae prae-<br />

erat, morabantur. Cum autem beata I\Iaria Magdalena videret po-<br />

pulum <strong>ad</strong> fanum confluere, ut ydolis immolaret, assurgens vullu<br />

placido, facie serena, lingua discreta eos ab jdolorum cultura re-<br />

vocabat et Chrislum constantissime praedicabat , et <strong>ad</strong>mirati sunt<br />

universi prae specie , prae facundia , prae dulcedine eloquentiae<br />

ejus. Nec mirum, si os, quod tam pia et tam pulchra pedibus<br />

salvatoris infixerat oscula , caeteris amplius veibi Dei spiraret<br />

odorem. — S. Post hoc autem <strong>ad</strong>venit princeps provinciac illius cum<br />

uxore sua, ut pro habenda prole jdolis immolaret. Cui Magdalena<br />

Christum praedicans sacrificia dissuasit. Interea evolutis aliquot-<br />

dieruin curriculis apparuit in visu Magdalena illi matronae dicens:

410 Cap. XCVI. De sancta Maria Magdaleua.<br />

qiiare, ciun tot divitiis iibundetis, sarictos Dei fame et frigore luori<br />

permittitis ? Addidit et minas , nisi marito sno persu<strong>ad</strong>eret , ul<br />

sanctorum inopiam revelaret, iram Dci omnipotentis incurreret.<br />

Ipsa autera viro suo visionem indicarc timuit. Scquenti igitur nocte<br />

eidem similia dicens apparuit, sed <strong>ad</strong>lmc viro suo Iioc indicare<br />

neglexit. Tcrtio vero sub intempestae noctis silentio apparuit utri-<br />

que fremens et irata vultu igneo, ac sl tota domus arderet, et ait:<br />

dormisne tyranne, membrum patris tuae Satanae, cum vipera con-<br />

juge tua, quae tibi indicarc nohiit verba mea? quiescisne crucis<br />

Christi inimice, diversis ciborum generibus ventris tui refecta in-<br />

gluvie, et sanctos Dci fame et siti permittis perire? Jacesne in pa-<br />

latio pannis involutus sericis et illos desolatos sine hospitio vides<br />

ct praetcris? Non sic , inique , non sio ev<strong>ad</strong>es ; nec impune feres,<br />

quod tantum iis benefacere distulisti. Sic locuta est et abscessit.<br />

Cumque m.itrona evigilans suspiraret et tremeret, viro suo e<strong>ad</strong>em<br />

de causa suspiranti ait: domine mi, vidistinc somnium, qnod vidi?<br />

Vidi, inquit, et <strong>ad</strong>mirari et paverc non desino ; quid iiide facie-<br />

uius? Cni mulier: utilius est, ci obtemperare, quam iram Dci sui,<br />

quem praedicat, incurrcrc. Quapropler ipsos hospitio recepcrunt<br />

et iis necessaria ministraverunt. Cum autem qu<strong>ad</strong>am dic Maria'<br />

Magdalena praedicarct, praedictus princeps dixit e^: putas posse<br />

defcndere fidem, quam pracdicas? Cui ilia: cquidem illam dcfen-<br />

dere praesto suni , utpotc quolidianis miraculis ct pracdicatione<br />

magistri raei Petri , qui Roraae praesidet, roboratam. Cul princeps<br />

cum conjifge dixit: ccce dictis tuis pcr omnia obtcmperare parati<br />

sunius, si a Dco, qucm praedicas, nobis lilium impctrabis. Proptcr<br />

hoc, inquit Magdalena, non renianebit. Tunc beata Maria pro<br />

ipsos dominura exoravit, ut sibi iilinra conccdcre dignaretur.<br />

Cujns prcces dominns exaudivit et matrona illa conccpit. Tunc vir<br />

ejus coepit velle prolicisci <strong>ad</strong> Petrum, ut probaret, si, ut Magda-<br />

lena dc Christo praedicaverat, sic vcritas sc haberet. Cni nxor<br />

dixit : quid est, dorainc, putasne sinc nic prolicisci? Absit; te<br />

cnira rccedente recedara, te vcniente vcniaui , te quicscentc quics-<br />

cara. Cui vir ait: non sic liet , doraina, clcnira cuni sis gravida ct<br />

in mari sint inlinita pcritula, de facili pcriclitari posscs , donii igi-<br />

lur quicsccs ct possessionibus nostris curara impendcs. Econlra<br />

illa instabat, femincuni ncc niutans fcniina niorcra, ct cuin lacrjmis<br />

pedibus cjus obvoluta, quod pclcl)at, tandciii obtiiiuil. Maria crgo<br />

Iiiimcris coruin signunt crutis iniposuil , nc cos antiquns Iioslis in

Cap. XCVI. De sancta Maria Magdalena. 411<br />

aliquo Ltinere iinpcdiret; navem igitiir omnibus necessariis copiose<br />

oncranles caetcra, ((uae liabeliant, in Mariae Magdalenae custodia<br />

relinquentes proticisci coeperunt jamque unius diei et noctis cursu<br />

consuramato coepit nimium mare intumescere, ventus flare , ita ut<br />

omnes et maxirae matrona gravida et debilis tam saeva inundatione<br />

fluctuum quassati gravissimis angustiis urgerentur, in tantum, quod<br />

in eara subito dolor partus irruit et inter angustias ventris et pressu-<br />

ras temporis fillum parturiens exspiravit. Natus igitur puerulus<br />

palpitabat et mammillarum materHarnm qnaerens solatia lamenta-<br />

biles dcibat vagitus. Proh dolor! et natus est infans vivus et ma-<br />

tricida elTcctus , mori eum convenit, cum non sit, qui vitae tribuat<br />

alimentum. Quid faciet Percgrinus, et cum uxorem mortuam vi-<br />

deat et puerum vagientem querulis vocibus matris niammam appe-<br />

tentem? Lamentabatur plurimura et dicebat: bcu miser, quid fa-<br />

cies? lilium habere desiderasti , et inatrem cum filio perdidisli.<br />

Nautae acclaraabant dicentes: projiciatur in mare hoc corpus, ante-<br />

quam iusimul pereamus, quamdiu enim nobiscum fuerit, haec<br />

quassatio non cessabit, Et cuni corpus apprehendissent , ut illud<br />

in mare jactarent: parcite , inquit Peregrinus, parcite, et si nec<br />

raihi nec matri parcerc volueritis , misereamini saltem parvuli va-<br />

gientis, sinite modicum et sustinete, si forte mulier prae dolore ia<br />

exstasi posita <strong>ad</strong>huc valeat respirare. Et ecce uon procul a mari<br />

quidam collis apparuit, quo viso utilius esse credidit corpus et<br />

puerulum illuc deferri, qnam marinis belluis <strong>ad</strong> devorandura dari<br />

et ^)vix a nautis prece et prctio extorsit, ut illic applicarcnt,<br />

cumque illic prae duritia foveara non potuisset clTodere , in secre-<br />

tiori parte coUis chlamyde supposita corpus coUocavit et pueruluui<br />

maramis ejus apponens cum lacrjmis ait: o ]\Iaria Magdalena, <strong>ad</strong><br />

perditionis meac cumuiuni ==)MassiIiae parlibus applicuisli: cur in-<br />

fclix <strong>ad</strong>raonitione tua hoc iter arripui? petistine Deum , ut mulier<br />

mea hac dc causa conciperet et periret? Ecce enim concepit et<br />

pariendo mortera subiit, conceptusquc est natus , ut pcrcat, cum<br />

iion sit , qui enutriat. Ecce , quod prece tua obtinui , tibi enim<br />

omnia mea commendavi Deoque tuo commendo ; si potens cs , me-<br />

mor sis auimae matris, et prcce tua misereatur, ne pereat natus.<br />

Tunc chlamyde sua corpus cum puero circumquaquc opcniit et<br />

postfflodum navcm consccndit. Gumque <strong>ad</strong> Pctrum venisset , Petrus<br />

1) Ed. l'r. legit: iuxta nautis. Male. 2) Ed. Vr. legit: Massiliae<br />

applicuisti, Alii <strong>ad</strong>diint ante meae \erba et uiiseriae.

412 Cap. XCYI. De sancta Maria Magilalena.<br />

ei obvius fuit, qui viso signo crucis iii luuncro suo , qui esset et<br />

unde veniret, sciscitatus est. Qui omnia sibi per ordinera narra-<br />

vit, cui Petrus: pax tibi fiat, beno venisti et utili consilio crcdi-<br />

disti nec molcste feras, si niuller lua dorniit, si parvulus cum ea<br />

quiescit, potcns cnini cst dominus , cui vult, dona dare , data<br />

aufcrre, ablata rcstitucre, et jnoerorem tuum in gaudium comniu-<br />

tare. Petrus aulem ipsum in Hicrosoljmam duxit et omnia loca,<br />

in quibus Christus pracdicavit ct miracula fecit , locum etiam , in<br />

quo pa^sus est et iu quo coelos <strong>ad</strong>scendit, eidem ostendit, cuni-<br />

que de fide fuisset instructus diligenter a Pctro, biennii spatio jani<br />

elapso navcm <strong>ad</strong>sccndit rcpatriarc curans, Cura igitur navigarent,<br />

domino disponente juxta collera, in quo corpus uxoris cura puero<br />

positum fucrat, pcrvcnerunt, qui prcce ct prctio cos ibi <strong>ad</strong> appli-<br />

candum induxit. Puerulus autcra ibidem a Maria Alagdalena inco-<br />

lumis conservatus frequenter <strong>ad</strong> littus maris procedebat et ibideni,<br />

ut puerorum moris est, cum lapillis et glareis luderc solitus erat<br />

ct, cum applicuissct , vidit puerulum niore sollto in liltore maris<br />

cum lapiilis ludentcra , et quid esset , <strong>ad</strong>rairari non desincns , dc<br />

scapha exsiliit. Qucravidcnsparvulus, cuni nunquamtale quid vidisset,<br />

cxpavit et <strong>ad</strong> solita niatris recurrcns ubcra occultc sub chlani^dc<br />

latitabat. Pcregrinus vcro , nt nianifestius videret, illuc accessit et<br />

pueruluin pulcherrimura matris ubera sugcntcm invenit et accipicns<br />

pucruin ait: o bcata Maria Magdalena, quaui fclix esscin , quain<br />

niihi cuncta prospera <strong>ad</strong>venissent , si mulier respirarcl et raecum<br />

xcpatriare valcrct. Scio equidcm , scio et procul dubio credo,<br />

quod tu , qui puerura dedisti et in hac rupe pcr bicnuiuiu pavisti,<br />

potcris inatrcm suain prece tua pristinac rcstitucre sanitati. Ad<br />

liacc vcrba niulier rcspiravit ct quasi a soinno cvigilans ait: niagni<br />

nieriti es, beata Maria Magdalena, ct gloriosa , quac in partus<br />

mei prcssuris obstctricis iinplcvlsti officiuin ct iii oiniiibus ncccssi-<br />

tatibus ancillac scrvitiuiu cxplcsti. Quo audito Pcregrinus <strong>ad</strong>iuirans<br />

ait: vivisne uxor inca dilccta? Cui illa: vivo equidcin ct nunc<br />

prinio de percgrinationc, de qua et tu venisli, vcnio, ct sicut bea-<br />

tus Pctrus tc Hicrosol^inain duxit et oiunia loca, iu qulbus Chrisliis<br />

passus est , niortuus et sepultus , et alia plura loca ostcndit , sic ct<br />

ego una cuni bcala Maria Magdalcna duce ct comitc vobiscuiu lul<br />

ct conspccta incnioriae coraincndavi. iit incipicns loca oraiiia , iii<br />

quibus Christus passus cst , ct miracula , quac vidcrat , <strong>ad</strong>co plcnc<br />

cxpliciiit , iit ncc iii aIi(|uo dcviarct. Tunc Percgrinus rcccpta con-

Cap. XCVI. De sancta Maria Magdalena. 413<br />

juge et puero navim laetiis conscendit et paulo post Massiliae por-<br />

tibus applicuerunt ct ingressi invciicrunt beatam Mariam Magdale-<br />

nam cum suis discipulis praedicanteni, et ejus pedibus cum lacrjmis<br />

provoluti omnia, quae iis acciderant, narraverunt et a beato Maxi-<br />

mino sacrum baptisma suscepenint. Tunc in civltate Massiliac om-<br />

nium ydolorum templa destruentcs Cliristi ecclesias construxenint<br />

et beatum Lazarum in ejusdem civitatis episcopum unanimiter ele-<br />

gorunt. Tandem divino nutu <strong>ad</strong> Aquensem civilatem venerunt et<br />

populum illum <strong>ad</strong> fidem Christi per raulta miracula <strong>ad</strong>duxerunt, ubi<br />

etiam beatus Maximinus in episcopum est ordinatus. Interea beata 1<br />

Maria Magdalena supernae contemplationis avida asperrimum crc-<br />

mrfm petiit et in loco angelicis maiiibus praeparato pcrXXX annos<br />

incognita niansit. In quo quidem loco ncc aquarum fluenta nec ar-<br />

borum nec herbarura erant solcXtia, ut ex hoc raanifcstarctur , quod<br />

redcmtor nostcr ipsani non terrenis refcctionibus , scd tantum coc-<br />

lestibus epulis disposuerat satiare. Qualibet autem die septem<br />

horis canonicis ab angelis in aethera elevabatur et coclestium<br />

agminum gloriosos concentus etiara corporalibus auribus audiebat,<br />

unde diebus singulis his suavissiinis dapibus satiata et inde per<br />

cosdem angelos <strong>ad</strong> locum propriuin revocata corporalibus aliraentis<br />

nullatcnus indigebat. Sacerdos autein quidain solitariara vilaiu<br />

agere desiderans <strong>ad</strong> duodeciin st<strong>ad</strong>ia loco eidem vicinam sibi cellam<br />

locavit. Die igitur qu<strong>ad</strong>aiu dominus praedicti sacerdotis oculos<br />

aperuit et corporeis oculis evideiiter <strong>ad</strong>spexit , qualiter angcli <strong>ad</strong><br />

praedictum locum , in quo beata Maria raorabatur, discedcbant et<br />

eam in aethera sublevabant et post horae spatium <strong>ad</strong> eundcm lo-<br />

cura cum divinis laudibus revocabant. Volens autem sacerdos tani<br />

<strong>ad</strong>mirabilis visionis veritatera agnosccre creatori suo prccibus se<br />

commendans <strong>ad</strong> praedictum locuin audaci devotione properabat,<br />

cumque <strong>ad</strong> uniusjactum lapidis appropinquaret, coeperunt ejus<br />

crura resolvi et tiinore valido ipsius praecordia medullitusanhelare,<br />

curaque retro rediret, ambulandi usum crura cum pedibus simul<br />

praebebant, sed si verso tramite <strong>ad</strong> praedictum locum" accedere<br />

conaretur, totiens eum languor corporis et hebetudo inentis niodis<br />

omnibus prohibebant. Iiitellexit igitur vir Dei illud procul dubio<br />

coeleste esse sacramentuin, <strong>ad</strong> quod accedere humanum non poterat<br />

expcrimentum. Invocato igitur salvatoris noinine exclamavit: <strong>ad</strong>juro<br />

te per dominum , ut, si hoino es vel aliqua rationalis creatuia,<br />

quac in ilia spelunca habitas, mihi respondcas et tui edisscras ve'

414 Cnp. XCVI. De sancta Maria Magdalena.<br />

ritatcni. Cumque lioc tcrtio rcpetiissct, beata Maria Magdalcna<br />

ei rospondit: acccde propius ct oninium, quae desiderat anima<br />

tua , scire poteris vcrltateni. Cuniquc iUc trcnicns usque <strong>ad</strong> nicdii<br />

spatii terminum appropinquassct, ait <strong>ad</strong> eum: meministi cx evan-<br />

gelio dc Maria illa famosa pcccatrice , quae pedes salvatoris la-<br />

crjmis lavit , capillis tcrsit et suorum delictorum vcniam promcruit?<br />

Cui sacerdos: memini ct plus quam triginta annorum evolata sunt<br />

curricula, quod hoc factum etiam sancta credit ct confitctur eccle-<br />

sia. Ego , inquit , suni illa , quae pcr triginta annorum spatium<br />

omnibus hominibus ignotft permansi ct sicut tibi hcri ccrnere<br />

permissura est, sic singulis diebus angclicis manil)us in aethcra<br />

sublevata coelestium agmimira dulcissimam jubilationcra septchis<br />

vicibus per singulos dies corporeis auribus audire promcrui. Quia<br />

igitur mihi a domino revelatum est, quod ex hoc migratura sum<br />

saeculo, beatum Maximinum <strong>ad</strong>eas et ei hoc studcas intimare,<br />

proximo die resurrectionis doniinicae tempore, quo <strong>ad</strong> matutinum<br />

surgere consuevit , oratorium solus ingrcdiatur ct mc illic pcr an-<br />

gelorum ministerium inveniet consistcntem. Sacerdos autem voccm<br />

cjus velut vocem angeli audicbat , neminem autcm vidcbat. Con-<br />

citus igitur bcatum Maximinum <strong>ad</strong>iit et ci orania pcr ordinem<br />

enarravit, sanctus autem Maximinus nimio replctus gaudio salva-<br />

tori gratias immensas retulit et illa die ac hora, ut sibi jussum<br />

fuerat, oratorium solus ingressus videt bcatam Mariam Magdale-<br />

nam , in choro <strong>ad</strong>huc stantera eorum , qui eam <strong>ad</strong>duxcrant, ange-<br />

lorum. Erat autem spatio duorum cubitorum elcvala a terra, stans<br />

in mcdio angclorum et extcnsis manibus Dcum exorans. Cum au-<br />

tcm beatus Maxirainus <strong>ad</strong> eam acccdere trepidaret, conversa dixit<br />

<strong>ad</strong> eum: acccde huc propius nec fugias filiam tuam , pater. Ap-<br />

propinquanle autera co, sicut iii ipsius bcati Maximini legitur li-<br />

bris , ita vultus dominac ex continua et diuturna visione angclorura<br />

r<strong>ad</strong>iabat, ut facilius solis r<strong>ad</strong>ios quam facicni suam inlucri quis<br />

posset. Convocalo igitur univcrso ciero cl sacerdote praedicto<br />

corpus et sanguinem domini ab episcopo beata Maria Magdalena<br />

cura multa lacrjmarum inundalionc susccpit, dcinde tolo corpore<br />

ante allaris ')prostrato crcpidincm sanctissima iila aniina migravil<br />

ail dominum. Post cujus cxitum tanlus odor suavilalis ibidcm re-<br />

mansit, ut per septcm dics fere ab ingredientibus oratorium senti-<br />

1) K(l. l'r. iiialf j>roslrnl.T rrriiidiiic I''Kil.

Cap. XCVI. De sancta Marla Magdalena. 415<br />

retnr. Cnjus sanctissininin corpus beatus Maxlrainus diversis con-<br />

dilum aromatibus lionorifice sepclivit ct post niorleni suam juxta<br />

se sepeliri praccepit. Hegesippus antcm vel secundum quosdam<br />

libros Joscphus satis cum prae<strong>dicta</strong> <strong>historia</strong> concordat , ait enim in<br />

f(uodam suo tractatu , quod Maria Magdalcna post domini <strong>ad</strong>scen-<br />

sioncra pro ardore caritatis Christi ct taedio, quod hal)cbat, nun-<br />

(luam horaincm videre volebat, sed postquara <strong>ad</strong> Aquense territo-<br />

rium venit, in desertum abiit et triginta ibi annis incognita raansit,<br />

ubi , ut ait, qualibet die septem horis canonicis ab angelo in cocla<br />

elevabatur. Addidit tamen, quod sacerdos , duni <strong>ad</strong> eam venissct,<br />

reperit eam in cella clausara : qui <strong>ad</strong> ejus pctitionem vestem sibi<br />

porrexit, quam inducns in ecclesiam secum ivit et ibi communionc<br />

perccpta elevatis in oratione manibus juxla altare in pace quievit.<br />

— 3. Temporibus autem Caroli Magni , scilicet anno doniini<br />

DCCLXIX G^rardus, dux Burgundiae, cum de uxore sua (ilium ha-<br />

bere non posset, larga manu res suas paupcribus erogabat et niiU-<br />

tas ecclesias et monasteria construebat. Cum crgo Yizeliacense<br />

monasterium construxisset, misit ipse et abbas ipsius monasterii<br />

monachum quendam cura decenti coraitatu <strong>ad</strong> Aquenscni civitatem,<br />

ut inde, si posset, bealae Mariae Magdalenae reliquias transpor-<br />

taret. Veniens igitur praedictus monachus <strong>ad</strong> prac<strong>dicta</strong>m civitatem,<br />

cum ipsam funditus a paganis destructam reperisset, casu quodam<br />

invenit sepulchrum , cujus sculptura marmorea deraonstrabat, quod<br />

corpns beatae Mariae Magdalenae repositura intus erat: in ipso<br />

autem sepulchro hystoria cjus miro opere sculpta erat. Nocte<br />

igitur illud effringens assumtas reliquias <strong>ad</strong> hospitiura deportavit.<br />

In ipsa autera nocte beata Maria Magdalena eideni monacho appa-<br />

ruit dicens, ne timeret, sed coeptura opus perficeret. Rediens igitur<br />

cum <strong>ad</strong> mediam leutfam a monasterio vcnisset, nullo modo inde re-<br />

tiquias raovere potucrunt, donec veniente abbate cura raonachis pro-<br />

cessione honorifice sunt receptae. — 4, Miles quidara, qui singulis<br />

annis <strong>ad</strong> corpus beataeMariacMagdalenaevenireconsueverat, in proe-<br />

lio occisus est: qui dum in feretro a parentibus ploraretur, Magda-<br />

lenae piis querelis opponebant, cur devotum suura mori sine con-<br />

fessione et poenitentia perraisisset. Tunc subito , qui defunctus<br />

erat, stupentibus cunctis surrexit et sacerdotem <strong>ad</strong> se venire prae-<br />

cepit, cumque devote confessus fuisset et viaticum recepisset, pro-<br />

tinus in pace quievit. — 5. Navis quaedam viris et feminis one-<br />

rata naufragium pcrtulit, una, autem femina, cum csset praegnans

416 Cap. XCYI. De snncta Maiia Magdalena.<br />

ol se iii niari pcriclitari <strong>ad</strong>spieerct, Magdalcna, iii (inaiitum pofc-<br />

rat , acclaiudbat vovens , quod , si suis nieritis a naufragio cv<strong>ad</strong>c-<br />

rct et filium parcret, ipsuiu cjus uionaslerio condonaret, statiuique<br />

femina quaedam specie ct liabitu vencranda ci apparuit , quae eam<br />

per inciitum accipiens pcriclitantibus aliis incolumcm <strong>ad</strong> ripam per<br />

duxit: illa autem postraodum filium pcpcrit et votum suum fideliter<br />

<strong>ad</strong>implcvit. — 6. Ajunt quidain Mariam Magdalenain sponsain fuissc<br />

Johannis evangelistae, quam duxerat tunc, quando dc nuptiis Chri-<br />

stus euin vocavit: ex hoc ipsa indignata, quod scilicet sponsum<br />

sibi abstulcrat, abiit et oinni voluptati se dcdit. Sed quia con-<br />

gruuin non erat, ut Johaniiis vocatio dainnationis sibi occasio fieret,<br />

domiiius <strong>ad</strong> poenitentiam ipsam misericorditer convertit, et quia a<br />

sumina delectatione carnali eam removit, ideo ipsam suinnia de-<br />

lectatione spirituali, quae est in Dei amore, prae caeteris<br />

implevit. Quod et de Johannc quidam fatentur , quod ideo<br />

dulcitudine suae familiaritatis eum prac caetcris dccoravit, quia<br />

a prac<strong>dicta</strong> delectatione cum rcmovit. Haec autem falsa ct frivola<br />

reputantur, quia frater Albertus in prooemio super evangclium Jo-<br />

hannis ponit, quod haec sponsa, de cujus nuptiis vocatus fuit idciu<br />

Johannes , in virginitate permansit et in societatc beatae Mariae<br />

virginis matris Christi postraodum visa fuit et tandeiu fine bpno<br />

quicvit. — '7, Vir quidain oculorum luminc privalus cum <strong>ad</strong> mo-<br />

nastcrium Vizeliacense causa visitandi corpus bcatae Mariae Magda-<br />

lenae veniret et suus ei ductor diceret, se ecclesiam jam viderc,<br />

illc niagna voce cxclamavit: o sancta Maria Magdalcna , utinain<br />

aliquaudo videre nicrcar ecclesiam tuain , stalimque oculi ejus sunt<br />

aperti. — 8. Quidam dum pcccata sua in qu<strong>ad</strong>ain schcdula scrip-<br />

sisset, eam sub palla altaris bealae Mariac Magdalcnac posuit,<br />

rogans cain, «t sibi indulgciitiaiu iinpelrarct. Qui postiuodum sche-<br />

dulani accipicns peccata sua de ipsa schedula omuino delcta invcnit.<br />

— 9. Quidam dum ob pecuniae exactioncm compedibus lcneretur,<br />

Mariam Magdalcnam in sui <strong>ad</strong>julorium invocaJ)at, et ecce qu<strong>ad</strong>am<br />

noctc niulier quacdain spcciosa sibi apparuit, quae vincula fraiigens<br />

et ostium rcserans sibi , ul fugcrct, impcravit. Qui sc absolulum<br />

videns prolinus inde aufugit. — ' lO.<br />

(ilcricus quidam dc Flandria,<br />

Stephanus nominc, in tantam scclcruin iiuinanitalem cecidcrat, qnod<br />

oiunia exerccns flagitia ea, quae salutis erant, non soluin noii fa-<br />

cerc, scd ncc audirc volebat. ]t\ bcalam tamen Mariam Magdalc-<br />

nain devolioncm niagnain habcns cjus vigilias jcjunabat ct fcsluiu

Cap. XCVn, De sancto Apollinari. 417<br />

colebat. Diim igifur ejus tumulnin visitassct, Maria Magdalcna nec<br />

ex toto (lormienti nec ex toto vigilanti tamqnam mulier forraosa<br />

Iiigubres gerens oculos et duorum angelorum dextra laevaque<br />

sustentata praesidio apparuit eiqucdixit: cur quaeso, Stephane, in-<br />

digna meis mcritis facta rependis, cur labiorum meorum instantia<br />

nulla compunctione moveris? Ex quo enim devotionem in me ha-<br />

bere coepisti, pro te dominum seniper instanter exoravi : surge igi-<br />

tur et poeniteas , ncquc enim ego te deseram , donec Deo fueris<br />

reconciliatus. Ille igitur mox in se infundi tantam gratiam sensit,<br />

quod saeculo abrenunlians religionem introivit et perfectissimae<br />

vilac fuit. In cujus mortc visa est Maria Magdalena juxta fe-<br />

retruni cum angelis <strong>ad</strong>stitisse ct ejus aniinam quasi columbam can-<br />

didam cum laudibus in coelum sustulisse.<br />

CAP. XCTII. (92.)<br />

De sancto Apollinari.<br />

ApollJnaris dicilur a pollcns ct ares , quod est virtus , quasi<br />

pollens virtutibus. Vel dicitur a pollo, quod ijiterpretatar mirabilis,<br />

et uaris, per quam intelligitur discretio, quasi mirabilis discretionis<br />

vir. Vel ab a. quod est siue, ct polluo et arcs, virtus, quasi vir-<br />

tuosus sinc pollutionc vitiorum.<br />

Apollinaris Petri apostoli discipulus fuit et ab eo Ravennam de<br />

Roma missHS cst, ubi uxore tribuni ab eo sanata ipsam cum viro<br />

et ejus familia baptizavit : quod quidem judici nuntiatur et <strong>ad</strong> eum<br />

Apollinaris primus accersitur ductusquc <strong>ad</strong> tcmplum Jovis , ut ibi<br />

iinmolaret, cuin diccret sacerdotibus, ydolorum auruni et argentum<br />

3'dolis appensum melius pauperibus dari , quam<br />

ante dacmones sic<br />

appendi, protinus capitur ct fustibus caesus semivivus rclinquitur,<br />

eed a discipulis collectus ii» domo cujusdam viduae septem luensibus<br />

refovetur. Inde vcnit autcm <strong>ad</strong> eivitatem Classensem, ut quen-<br />

418 Cap. XCVll. De sancto Apollinari.<br />

terra jaccns clainabat , quoniain ipse verus cst Dens. Tunc nudis<br />

pedibus super pruiias euiu stare fecerunt , sed cuiu <strong>ad</strong>huc Christuni<br />

constantissime praedicaret, extra urbem eum projecerunt. Eo tem-<br />

pore dum Rufus patricius Raveiinae filiain infirmam haberet et <strong>ad</strong><br />

eam sanandain Apoliinarein vocasset, mox ut domum ingressus est,<br />

defunctaest. Cui')Rufus: utinam donium ineain non introisses, Dii<br />

eniin inagni irati sunt, et filiain meain sanare noluerunt: tu vero<br />

quid ei facere poteris ? Cui Apollinaris : noii tiinere, tantuin mihi<br />

jHia, quod, si puella surrexerit, eam creatorcin SHHin sequi nequa-<br />

quam prohibebis. Quod cuin fecissot, facta oiatione pueiia surrcxit<br />

et noiuen Christi confitens cum matre et inagna multitndine bap-<br />

tisma suscepit et virgo periuansit. Quod audiens Ciaesar scripsit<br />

<strong>ad</strong> pracfectum praetorii, quod Apollinarem aut sacrilicare faccret<br />

aiit in exsilium mitleret. Praefcctus igitur eum sacrificare nolentem<br />

fustibus caedi fecit ct iii cqnnleo extensum toiqueri inandavit. Ubi<br />

duni doniinum coiistantissime praedicaret, aquain ferventein in ejus<br />

vulneribus jactari jussit et sic gravi pondcre ferri vinctum iii ex-<br />

siliuni mittere voluit. Videntes aulem christiani tantam inipietatcm,<br />

accensi animo in paganos irrueruiit et plus quain ducentos viros ex<br />

ipsis occiderunt. Quod videns praefectns abscondit se ct Apolli-<br />

narcin in aitissimum carcerem tnisit, deiiide catenatum in iiavim<br />

posuit et cum tribus clcricis euin scquentibus in exsilium destiiiavit,<br />

ubi solHininudo cuin duobus clcricis ct duobus militibus periculuni<br />

tempcstatis ev<strong>ad</strong>eiis ipsos inilites baplizavit, deinde Ravennam rc-<br />

diens a paganis capitur et <strong>ad</strong> leinplHui ApoIIinis ducilur, cujus si-<br />

mulacruin videns nialedixit ct subllo corniiti Quod videntes ponti-<br />

ficcs ipsuin Tauro jiidici pracsentaruiit, qui judex, cuin filiuin suum<br />

caecuin illuininasi^ct , crcdidit et i|)SHm aiinis qualuor in suo prae-<br />

dio manere fccit. Post hoc cuin pontificcs apud Vespasianum cum<br />

accusassent, jussit Vcspasianus, ut, qHicHncine Diis irrogaret inju-<br />

riain, aut sacrilicet aut uibe piivetur, noii cniin justum est, ut<br />

Dcos vindiccnius , scd ipsi dc iiiiniicis snis se ulcisci poterunt, si<br />

irascuntur. Tunc Deinoslhenes patricius eum nolcntcm sacrificare<br />

cuidam ccnturioiii jain chiisliano ti<strong>ad</strong>idit, cujus rogalu pergens in<br />

vicum lcprosorHin , ut ibidcm propter furorem gcntilium habitaret,<br />

^'^populus autcin eum inscculus cssct, usque <strong>ad</strong> inortcm diutissiine<br />

caesus est, ubi scptem dics supcrvivens ct discipulos <strong>ad</strong>moncns<br />

1) Ed. Tr. et liic et niite P.ii^us legil. 2) Receiit, legunt : n png.inis<br />

inseciitua fst.

Cap. XCVm. De sancta Christina. 419<br />

spiritum tr<strong>ad</strong>idit et ibidcm a christianis honorifice sepultns est sub<br />

Vespasiano , qui coepit circa annos doniini LXX. De hoc niartire<br />

sic dicit Anibrosius in praefatione: Apollinaris dignissinius praesul<br />

a principe apostolorum Petro Ravennam mittitur Jesu noraen incredulis<br />

nu!itiarc ; qui dum illic mira virtutum signa conferret in Christo cre-<br />

denlibus suis, verberum flagellis saepecontcritur et senile jam corpus ab<br />

impiis horrendis cruciatibus laniatur. Scd ne de suis vexationibus<br />

fideles trepidarent , in virtutc domini Jesu Christi signa apostolica<br />

perfecit. Post tormenta puellam resuscitat mortuam , visum con-<br />

spicuum caecis reddit ct muto restaurat loquelam, obsessam a dae-<br />

nionio liberat , contagionem mundat leprosi , dissoluta morbo pesti-<br />

fero sanat membra ,<br />

portentum simulacri simul cum tcniplo dejicit.<br />

dignissimus <strong>ad</strong>niiratione praeconii pontifex , qui cum poutificis<br />

dignitate apostolicam prouieruit accipcre potcstatem. fortissimus<br />

athleta Cliristi, qui aetatis jam frigcscente calore constantcr in<br />

poenis Jesuni Christum inundi praedicat rcdemtorem.<br />

CAP. XCVIII. (93.)<br />

I>e sancta Cliriisitiiia.<br />

Cliristina quasi chrismate uncta, habuit ciiim baisamum boni<br />

odoris in convcrsatione et olcum devotionis in mentc ct benedictio-<br />

nem in ore.<br />

Christina nobilissimis parentibus orta in Tyro Italiac a patre<br />

suo in qu<strong>ad</strong>ain turri cuin duodecini pedissequis collocala est, Deos<br />

argentcos et aureos secum habens: et cum pulcherrima csset et<br />

a multis in conjugium peteretur , parcntcs ejus nulli cam coiicc-<br />

derc volentcs , ut in Deorum cultu manerct. Ipsa autem a spiritn<br />

sancto docta \doloruin sacrilicia abhorrebat et incensa Diis imnio-<br />

landa in fenestra abscondebat. Vcnienti autcm patri ejus pedisse-<br />

quae dixerunt: filia tua domiua nostra Diis nostris imniolare con-<br />

temnit, sed christianam se esse asscrit. Pater autem ei blandiens<br />

<strong>ad</strong> Deorum culturam eam provocabat, cui illa: noli me vocare filiam<br />

tuam, sed ejus , qucm sacrificium laudis decet. Non enim Diis<br />

mortalibus , sed Deo coeli sacrificium offero. Cui patcr: filia mea,<br />

ne uni Deo tantum sacrificium offeras , nc tibi alii irascantur. Cui<br />

illa: bcnc locutus es nesciens verilatem , offero enim sacrificium<br />

patri et tilio et spirilui saiuto. (^ui pater: si tres Dcos <strong>ad</strong>oras,

420 Cap, XCVIII. De sancta Clirlstina.<br />

tur etiain alios non <strong>ad</strong>oras? Cui illa: tres illi una Deitas sunt.<br />

Post lioc Cliristina patris sui Deos confregit et aurum el argentum<br />

pauperibus erogavit. Rediens pater, ut Deos <strong>ad</strong>oraret, sed ipsos<br />

non inveniens et ab ancillis, quid de illis Christina fecerit, audiens<br />

iratus eam jussit exspoliari et a duodecim viris caedi , <strong>ad</strong>eo ut<br />

ipsi ministri deficercnt. Tunc Cliristina patri dlxit: sine honore et<br />

pudore et abominabilis Deo , qiii me caedunt, deficiunt, pete illis<br />

a Diis tuis virtutem , si valeas. Tunc catenatam eam in tarccrem<br />

mitti jussit. Audiens hoc raater vestimenla sua scidit et <strong>ad</strong> car-<br />

cerera pergens filiae pcdibus se prostravit dicens: filia mea Chri-<br />

stina, lumen oculorum, miserere raei. Cui illa: quid me dicis<br />

filiam, nescis, quia nonicn Dei mei habeo? Cumque nihil sibi per-<br />

su<strong>ad</strong>ere possct, <strong>ad</strong> virum rediit et, quid sibi responderit, indicavit.<br />

Tunc pater jussit eam ante tribunal suum duci. Cui dixit: sacri-<br />

fica Diis, ')si non autem, multis afflicleris sacrificiis et mea filia<br />

non dicerlfr. Cui illa : niagnam milii gratiam praestitisti , quia jani<br />

me non vocas filiam dyaboli. Quod autem de djabolo nascitur,<br />

daemon est, tu es pater ipsius Sathanae. Tunc ille jussit carnes<br />

ejus ungulis r<strong>ad</strong>i ct membra ejus tenera disriimpi, Christina autem<br />

de carnibus suis accipiehs in vultum projecit patris dicens: accipe,<br />

tjranne, et carnem a te genitam comede. Tunc pater supcr rotam<br />

eam posuit et ignem cum oleo acccndit, sed flamma exsiliens MD.<br />

viros occidit. Pater autcm ejus omniji haec magicis artibus <strong>ad</strong>scri-<br />

bens ipsam iterum in carcerem mitti fecit ct facta noctc jussit<br />

pueris suis, ut lapidem grandem <strong>ad</strong> collum ejus ligarent et in mare<br />

projicerent. Quod cum fecissent, prolinus angcli eam assumunt,<br />

Christus autem <strong>ad</strong> cam desccndit et eam in mari baptizavit dicens :<br />

baptizo te in Doo, patre meo, et in me Jesu (Ihristo filio ejus et<br />

in spiritu sancto. Et commisit eani Michaeli carchangelo, qui eam<br />

<strong>ad</strong> terram <strong>ad</strong>duxit. Quod audiens pater frontem suam percutiens<br />

dixit: quibus malcficiis hoc facis, ut in mari maleficia tua exerceas ?<br />

Cui illa: stulte el infelix, a Christo hanc accepi gratiam. Tunc in<br />

carcerem eam misit jubens , ut in crastino debeat dccollari. Ipsa<br />

aulem noctc Urbanus pater suus morluus invcnitur. Huic quidam<br />

judcx iniquHS successit, nominc Elius, qui cunam ferream succen-<br />

sam cum oleo , resina et pice parari fecit et Christinara ibideni<br />

jactari cunamquc a viris quatuor agitari, ut citius oonsumeretur.<br />

1) Viilgo: sin nntPi

Cap. XCIX. De sftncto Jacofjo majore. 421<br />

Turic Christina Deuin lamlavit, qiii eain nuper renatam denuo vo-<br />

lcbat, ut infantulam, incunabnlis jactari. Tunc judcx iiatus fecit<br />

r<strong>ad</strong>i caput ejus et nudam per civitatem usqne <strong>ad</strong> Apollinem duci,<br />

ubi ydolo iraperavit et '^corruens in pulverem est redactum. Quod<br />

autem judex expavil ct spiritum tr<strong>ad</strong>idit. Huic successit Julianus,<br />

qui fornacem succendi fecit et Christinam intus jactari, ubi per<br />

quinqiie dics cum angelis cantans et deambulans illaesa permansit.<br />

Quod audiens Julianus et magicis artibus hoc <strong>ad</strong>scribens duas aspi-<br />

dcs, duas viperas, duos colubros <strong>ad</strong> cam initti fecit , scd serpeii-<br />

tes ejus pedes lingunt, aspides nil nocentes <strong>ad</strong> ubera pcndent,<br />

colubri collo se volventes sudorem lingunt, Julianus autein incan-<br />

tatori dixil: numquid et tu inagus es? irrita bcstias. Quod cum<br />

faceret, scrpcntes in eum iinpetum fecerunt ct cum protinus occi-<br />

derunt , tunc serpentibus inipcravit Cluistina et <strong>ad</strong> desertum locum<br />

ire fecit et mortunm hominera snscitavit. Tunc Julianus maramillas<br />

ejus praecidi mandavit, de quibus lac pro sanguine fluxit, Dcinde<br />

linguam cjus praecidi fecit , Christina vero nequaquam loquelam<br />

amittcns praescissuram linguae accipicns in faciem Juliani projccit<br />

et oculum ejus item percutiens eum excaecavit. Iratus JuUanus<br />

duas sagittas circa cor ejus et unam in latus ejus diinisit et illa<br />

percnssa spiritum Dco tr<strong>ad</strong>idit circa annos domini CCLXXXVII<br />

snb Dyocletiano. Requiescit autcm corpus ejus in quodam castro,<br />

quod Bulspnum vocatur, inter Urbcm Veterem et Viterbum sito.<br />

=)Tnrris cnim, quae juxta castrum illud crat, fuiiditus est eversa.<br />

C.\P. XCn. (91.)<br />

De sancto Jacobo majore.<br />

Jacobus iste apostolus dictus est Jacobus Zebedaei , Jacobus<br />

frater Johannis , ^^Boanerges, id cst, filius tonitrui , et Jacobus<br />

major. Dicitur enim Jacobus Zebedaei , scilicet filius. non tantum<br />

carne , sed etlam norainis interpretatione. Zebedaeus interpretatur<br />

donans sivc donatus , et beatus Jacobus se ipsum Christo donavit<br />

per mortis martirium et a Deo nobis donatus est in spiritualem<br />

patronum. Dicitur Jacobus frater Johannis, quia fuit ejus fratcr<br />

non tantum carne , sed etiam mormu simililudine. Ambo enim<br />

1) Verba corruens — et OJiiittit Ed. fr. 2) Ed. Fr. Tyriis legit. 3) Alii<br />

Bonngeres lcgiiiil.

422 Cap. XCIX. De saiicto Jacobo inajore.<br />

fiierunt ejusdem zeli , ejusdem studii , ejusdem voti. Ejusdeiii zeli<br />

<strong>ad</strong> dominum ulcisccndum: cuin eiiim Sainaritani Cliiistum noii reci-<br />

perent, Jacobus et Joliannes dixerunt: vis, dicimus, descendat ignis<br />

de coelo et consuuial illos. Ejusdein sludii <strong>ad</strong> discendum: undc<br />

isti praecipue fuerunt, qui Christum de die judicii el aiiis venturis<br />

interrogaverunt. Ejusdem voti <strong>ad</strong> olilinendum , quia sessionem <strong>ad</strong><br />

dextram et sinistraiu Cliristi ambo liaberc voltierunl. Dicitur filius<br />

tonitrui ratione sonorae praedicationis, quia malos tcrrebat, pigros<br />

cxcitabat, omnes sua altitudine in <strong>ad</strong>mirationem convertcbat.<br />

Unde dicit Beda dc Johannc : qui tam altc intoiiuit, ul, si aliquaii-<br />

tulum allius intonuissct, totus niundus euin capere noii potuisset.<br />

Dicitur Jacobiis inajor, sicut alter minor. Primo ratioiic vocatiouis,<br />

quoniam primo vocatus cst a Christo. Secundo latioiic {amiliarita-<br />

tis, quoniam majorem fainiiiaritatein videtur Christus habuisse cuiu<br />

illo , quam cum isto , sicut palet , quia ipsum <strong>ad</strong> secrcta sua <strong>ad</strong>-<br />

mittebat, sicut fiiit <strong>ad</strong> puellae resuscitationcm ct <strong>ad</strong> oloriosani<br />

Iransfigurationem. Tertio ratione passionis , quia primus inlcr cac-<br />

tcros apostolos passus est. Siciit ergo dicitur major alio ex eo,<br />

quod vocatus est <strong>ad</strong> aposlolatus gratiam , ita potest dici major cx<br />

eo, quod prius vocatus est <strong>ad</strong> aeternitatis gioriam.<br />

1. Jacobus apostolus filius Zebcdaei posl <strong>ad</strong>scciKsionem douiiiii<br />

dum per Judaeam ct Samariam pracdicarel, iii llis|)auiam taiidem<br />

ivil, ut ibi veibuin Dci seminarct Sed dum ipsc sc proliccrc iiil<br />

vidercl et soliim ibideiu novem discipulos <strong>ad</strong>quisivissel, duos ex<br />

illis caiisa |)raedicaiidi ibi rcliquil et alios septein secuiii assuiiiens<br />

iteniin iii Jiulacaiii rcdiit. I\lagi.sler autem Johaiiiies Hclelli dicit,<br />

quod taiitum uiiuin ibi convertit Cuiii ergo iii Judaea vcrbuiii Dei<br />

pr.icdicaret, magus qiiidaiii iioiiiiiic llcrmogeiies, cuin pharisaeis<br />

discipuliiiii suuiii nomiiie Phiictum <strong>ad</strong> Jacobum niisit, ul ipsum<br />

Philclus coiam Judacis coiiviin eiet ,<br />

qiiod sua pracdicalio falsa esscl.<br />

Sed cum apostolus ((uaiii oiiiiiibus ratioiiabililer eiiiii coiniiiieret<br />

ct niiilta coraiii eo miiacula lecissct, rediit Philetiis <strong>ad</strong> HenMogciieni<br />

doctrinam Jacobi approbaiis et iiiiratula recitans ac cjus discipuluiu<br />

se vellc fieri contestans, cl, ul ipse similiter eincerelur discipulus,<br />

persu<strong>ad</strong>cns. Tuuc Ilcrinogciies iratus arlc sua magica ila eum<br />

iminobiiem fecit, ut sc nullateiius iiiovere posset, dicens: videbiiiiii.s,<br />

si Jacobus tuus te solvat. Otiod (iim Philclus Jacobo per pueiiiiii<br />

suum nunliassct, iiiisit <strong>ad</strong> eiiui sudaiium suum diceiis : aicipiat<br />

sudarium et dicat, dominus erigit elisos , ipsc solvil compcditos,

Cap. XCIX. De saiicto Jacobo majore. 423<br />

Statimque ut de sudario tactus est, solutus a vinculis magicis<br />

artibns Hermogenis insultavit et <strong>ad</strong> Jacobum properavit. Iratus<br />

Hermogcnes daemones <strong>ad</strong>vocavit praecipicns, ut ipsum Jacobum<br />

vinctuni cum Phileto <strong>ad</strong>ducant, ut de ipsis se vindicaret, ne disci-<br />

puli ejus de caetero audeant tallter insultare. Vcnientes autcm<br />

daemones <strong>ad</strong> Jacobum in aere ululare coepcrnnt dicentes : Jacobe,<br />

apostole, miserere nobis, quia, antcquam tempus nostrum <strong>ad</strong>veniat,<br />

jani ardemus. Quibus Jacobus ait: ')<strong>ad</strong> quid venistis <strong>ad</strong> me?<br />

Qui dixerunt: Hermogenes misit nos, ut te et Philetum <strong>ad</strong> ipsum<br />

duceremus, sed mox .<br />

ut <strong>ad</strong> te veninius, angelus Dei nos catenis<br />

igneis religavit et plurimum cruciavit. Quibus Jacobus: exsolvat<br />

vos angclus domini , et <strong>ad</strong> ipsum redite et eum <strong>ad</strong> mc vinctum<br />

<strong>ad</strong>ducite, scd illaesum. Qui cum abiissent, apprehendentes Her-<br />

mogenem manus ei a tergo ligaverunt et ipsnm sic vinctum <strong>ad</strong> Ja-<br />

cobum <strong>ad</strong>duxerunt dicentes: misisti nos , ubi inccnsi sumus et gra-<br />

viter cruciati. Dixeruntque daemones <strong>ad</strong> Jacobum : da nobis in<br />

eum potestatem , ut possimus tuas injnrias et nostra incendia vin-<br />

dicarc. Quibus ait Jacobus: ecce Philetus ante vos est, cur eum<br />

non tenetis? Cui illi : nos non possumus nec formicam , quae in<br />

cubiculo tuo est, manu contingere. Dixitque Jacobus <strong>ad</strong> Pliiletum :<br />

ut bona pro malis, secundum quod Christus nos docuit , rcddamus,<br />

Herraogenes te ligavit, tu eum solve Solutus Hermogenes con-<br />

fusus stetit et Jacobus ei dixit: v<strong>ad</strong>e, liber, quocun

424 (S.n\i. XCIX, De sancto Jacoho uiajore.<br />

scditiuiiein lii populo excitavit el niisso fiuie in tollo apostoli ipsuiii<br />

<strong>ad</strong> Herodem Agrippain <strong>ad</strong>duci fecit, cumque jussu ejus <strong>ad</strong> de-<br />

lolianduui duceretur, (luidani paraliticus in via jacens <strong>ad</strong> cuin<br />

tlainavit, ut sibi sanitatem conferret. Cui Jacobus ait: in noinine<br />

Jesn Christi , pro cujus iide ducor <strong>ad</strong> decollandum , exsurge sanus<br />

et benedic creatorcni tuum. Et statim saiiatus surrexit ct dominum<br />

benedixit. Scriba aiitcm, qui funem in collo suo miserat et trahe-<br />

bat, nomine Josias, hoc videns <strong>ad</strong> pedes ejus se projecit et veniam<br />

petens se christianum fieri postulavit. Quod videns Abiathar eum<br />

teneri fecit sibique dixit: nisi nomini Christi maledixeris, cuin ipso<br />

Jacobo decollaberis. Cui Josias: maledictus tu et maledicli omnes<br />

dies tui , noinen autem domini Jesu Christi sit benedictuin in sae-<br />

tula. Tunc Ahiathar os ejus pugnis cacdi jussit et niissa de eo<br />

legatione <strong>ad</strong> Herodcm iiupetravit, ut cuin Jacobo decollaretur. Cuni<br />

autein ambo decollari deberent, Jacobus a spiculatore lagenam<br />

aquae petiit et ibidein Josiain primus baptizavit, et statim capitis<br />

obtruncatione uterque niartirium consuminavit. Decollatus est auteni<br />

beatus Jacobus Ylll cal. April. in annunliatione dominica et VIII<br />

cal. Augusti Coinpostellam translatus est et III cal. Januarii sepultus.<br />

quia sepulchri ejus fabrica fuit ab Augusto usque <strong>ad</strong> Januarium<br />

')prodeIata. Slatuit igilur ecclesia , ut festum ejus VIII cal. Au-<br />

gusti in temporc scilicet inagis congruo deberet universaliter cele-<br />

brari. Decollalo auteiu Jacobo , ut ait Johannes Uelelli , qui hanc<br />

traiisiationein diligeiiter exsequitur, discipuli cjus coipus nocle ti-<br />

niore Judaeoriiin rapientes iiavi illud iuiposueiuiit et scpulturain<br />

diviiiac priuleiiliae conwiiillciites naviiii sine regiiniiie coiisceiiderunt<br />

el aiigelo di)inini duce iii (laliciaiii in rcgiio Lupae appiicucriint.<br />

Erat eniin iii llispaiiia rcgiiia quacdain .sic <strong>dicta</strong> a noniiiie cl nierito<br />

vitae. Dcpoiienles igilur corpus dc navi super qiieiidain niagnuin<br />

lapideni illud dcposucruiit, qui lajiis iiiox ut cera corpoii liaesit cl<br />

in sarcuphagum corpori se mirabililer coaptavit. liigredientes igi-<br />

tur discipuli <strong>ad</strong> Liipain dixeruiil, doiniiius Jesus Chrislus iniltit <strong>ad</strong><br />

te corpus discipuli sui, ut, (|ueiii noliiisti suscipere vivuin, susci-<br />

pias defunctuin. Kt narrantes ei miraculuin , qualitcr scilicet sine<br />

regimine illuc veiiissel, locuni <strong>ad</strong> ejus sepulturam cuiigruum pc-<br />

tierunt. Quud duin regina audiisset, iit d^cit idcni Johannes -fie-<br />

leth , eus iii dolo <strong>ad</strong> quendam viruin crudelissiiuum vel , sccundum<br />

1) n

Cap. XCIX. De sancto Jacobo majore. 425<br />

alios, <strong>ad</strong> regem Hispaniae destinavil, ut ejus super hoc consensuin<br />

haberciit, qui eos ccpit et in carcerem reclusit. Cum autem ille<br />

discumberet, angelus domini carcerem aperuit et eos libere abire<br />

permisit. Quod dum ille cognovisset, velociter post eos milites,<br />

qui eos capercnt, destinavit. Cum autein milites illi pontem trans-<br />

irent, fracto ponte omnes in flumine sunt suhraersi. Quod ille<br />

audiens poeuitenlia ductns sibi ct suis metuens misit post illos ro-<br />

gans, ut <strong>ad</strong> se redirent et, qnidcunque vellent, <strong>ad</strong> libitum impelra-<br />

rent. llli autein rcdierunt et populum civitatis <strong>ad</strong> fidcm doinini<br />

converterunl: quod Lupa audiens vehementer doluit et redeuntibus<br />

<strong>ad</strong> se discipulis et assensum regis aperientibus illa rcspondit;<br />

accipite boves , quos habco iii tali loco vel nionte, et plaustrum<br />

jungite ac corpus domini vustri dcfertc et locum, sicut volueritis.<br />

aedilicatc. Haec autem lupina cogitatione dicebat, sciebat enim<br />

boves tauros esse indomitos et silvcstres, et ideo putavit, quod<br />

non possent jungi nec applicari, vel si jungcrentur, huc illucque<br />

discurrerent , et sic currum dissiparcnt et corpus dcjicerent et ipsos<br />

nccarent. Sed non cst sapientia contra Deum. Illi enim doluin<br />

cjus non cogitantes montem <strong>ad</strong>scendunt et draconem quendam<br />

ignein spirantem et in eos incurreiitem cruce opposita per mediuni<br />

ventrem scindunt. Facto ctiain signo crucis supcr tauros velut<br />

agni subito mansuescunt et eos jungentcs corpus sancti Jacohi cum<br />

lapide , super quem positum fucrat, in curru posuerunt. Boves<br />

autem sine alicujus rcgimine corpus in medium palalium Lupac<br />

detulerunl: quod illa videns et stupens crcdidit et christiana elTecta<br />

omnia, quae petierunt, tribuit et palatium in ecclesiam sancto Ja-<br />

cobo dedicans magnifice ipsam dotavit et in bonis operibus vitam<br />

tinivit. — — — 3. Vir quidam nominc Bernardus de episcopalu<br />

Mutinensi, ut ait Calixtus papa, dum captus et catenatus in pro-<br />

fundo turris positus esset, et semper beatum Jacobum invocaret,<br />

apparuit ei sanctiis Jacobus dicens: veni , sequere me in Galiciam,<br />

ct confractis catenis cum disparuissct, ille vinculis <strong>ad</strong> collum sus-<br />

pensis <strong>ad</strong> summitatem turris conscendit et inde sine aliqua lae-<br />

sione unicum saltum fecit, cum tainen turris LX cuhitorum altitu-<br />

dinein possideret. — — — 3. Quidam , ut ait Beda, cum enorinc<br />

plurimum peccatum conimisisset et episcopus confitcntem absolvere<br />

timuisset, hominein illum cum schedula , in qua illud peccatum<br />

scriptum erat, <strong>ad</strong> sanctum Jacobum misit. Cuin crgo in fcsto ejus-<br />

dera schedulam super altare posuissel et sanclum Jacobum , ut

426 Cap XCIX. De sancto Jacol)o majore.<br />

illud peccatuin deleict, suis meritis exoraret, schedulain postmoduin<br />

aperuit et penitus delctuin invenicns Deo et sancto Jacobo frratias<br />

reddidit et factum omnibus publicavit. — — — 4-* Trijrinla viri<br />

dc Lolaringia, ut ait Ubertus Bysuntinus, circa annum domini<br />

MLXX <strong>ad</strong> sanctum Jacobum properantes omnes uno excepto fideni<br />

sibi mutui ofTicii promiscrunt. Unus igitur illorum infirmatus XV<br />

diebus a sociis exspectatur, sed tandem a cunctis rclinqnitur ct a<br />

solo illo , qui fidein non proiniserat , <strong>ad</strong> pedein montis sancti Mi-<br />

diaclis custoditur, sed <strong>ad</strong>vespcrascente dic moritur. Vivus autcm<br />

propter illius loci solitudiiiein et defuncti praesentiam et imminen-<br />

leni noctis caliginem et gentis barbarae fcritatem valdc tiinuit , scd<br />

statiin beatus Jacobus in specie cquitis sibi apparens ct eum con-<br />

solans ait: tr<strong>ad</strong>e mihi hunc moitunm et tu <strong>ad</strong>scendc post me super<br />

cquum, sicque illa nocte ante solis ortum diaetas XV^ peragrantes<br />

<strong>ad</strong> monteni gaudii , qui est dimidia leuca circa sanctum Jacobum,<br />

pervenerunt ibique sanclus Jacobus utrumque deposuit praecipiens,<br />

ut canonicos sancti Jacobi <strong>ad</strong> sepeliendum peregrinum mortuum<br />

convocaret et suis sociis diceret, quod propter fidein fractam eorum<br />

peregrinatio nil valeret. Qui jussa coinplevit et stupenlibus sociis<br />

de ejus itincre ea, quae sanctus Jacobus dixerat, intimavit.<br />

a. Teutonicus ') quidain , nt ait Calixtus papa, cuin filio suo circ^<br />

aiinum domini MXX <strong>ad</strong> sanctum Jacobuin pergcns et in urbe Tolosa<br />

gratia hospitandi divertens ab hospite inebriatur et ab eo in<br />

^)inallia argentcus scyphus absconditur. Mane igitur cxeuntes<br />

quasi latrones insequens revocavit ct, quod scjphuin argcntcum<br />

furati fucrint, iisdcm objccit. (lui cuin diccrent, quod punirc eos<br />

faceret, si apud cos scyphum iiivenirc posset, et cum apcrta inallia<br />

inventus fuissct, protinus <strong>ad</strong> judicem rapiuntur. Data ergo sen-<br />

tcntia oinnia, quae habcbant, hospiti tr<strong>ad</strong>untur ct unus eoruin <strong>ad</strong><br />

suspendium judicatur. Sed cuni pater pro filio et filius pro patre<br />

inori vcllct, taiidein filius suspenditur et pater <strong>ad</strong> sanctiim Jacobum<br />

moercns progreditur. Igitur post XXXVI dics rediens et <strong>ad</strong> corpus<br />

filii divcrtens super cuin lainentabiles voces promebat ct ccce, filius<br />

siispensus cousolari cocpit ipsuin diccns: dulcissime patcr, ne flc-<br />

vcris, quia nunquam niihi sic bene fuit, quoiiiam hucusque sanctus<br />

Jacobus mc sustcntavit cl coclcsti dulcedine mc refocillat. Quod<br />

patcr audicns <strong>ad</strong> urbcm cucurrit ct venientes populi filiuin pcrcgrini<br />

1) Kd. rr. Icyil: Tlieoliiiiicii s. 2) Kil. l'r. in ;i I n JPgil.

Cap. XCIX. De sancto Jacol)0 inajore. 427<br />

iiicoluinem deposneriint el hospitoin siispendeinnt. ^ G, Refert<br />

Hugo de sancto Vittore, quod cuidani peiegiino <strong>ad</strong> sanctuin Jaco-<br />

buin pergeiili dyabolus in speeie sancti Jacobi apparuit et de ini-<br />

seria praesentis vitae plnra eoinnieinorans felicem se esse, si ob<br />

honorem sui se necaret, asseruit. Qui inox gl<strong>ad</strong>ium arripuit et<br />

protinus se ipsum occidit. Et cnm ille, in donio cujus hospitatus<br />

fuerat, suspectus haboetur et mori plurininm formidaret , continuo,<br />

(|Hi inortuus fuerat, revixit asserens , quod duin daemon, qui mor-<br />

tem snaserat, <strong>ad</strong> supplicia ipsuiu duxisset, beatus Jacobus mox<br />

occurrit et ereptum <strong>ad</strong> tliroiium judicis deduxit et accusantibus<br />

daemonibus, ut vitae restitueretur, obtinuit. — !?, Quidam<br />

juvenis de territorio Lugdunensi , ut iiarrat Hugo abbas (ilunia-<br />

censis , qui <strong>ad</strong> sanctuin Jacobuin fiequenter cuin devotione inagna<br />

iie solebat, qu<strong>ad</strong>ain vice , diim illuc lenderc vellet, nocte illa in<br />

foriiicationem lapsus cst. Pcrgoiiti igitur noctc qu<strong>ad</strong>ain dyabolus<br />

in specie sancti Jacobi apparuit diceiis: nosti , qni sum? Roganti<br />

illi dixit d^abolus: ego suin Jacobus apostolus, quem singulis annis<br />

visitare consuesti. Scias, quod multum dc devotione tua gaudebam.<br />

scd nuper de doino tua egredieiis in fornicationem incidisti et noii<br />

coiifessus <strong>ad</strong> me accedere praesuiusisti, quasi tua percgrinatio Deo<br />

el mihi placere possit. Xon sic expedit, sed quicunquc <strong>ad</strong> ine<br />

peregrinaiido venirc desiderat, prius peccata sua per confessioneni<br />

debel pandere et post peregiiiiaiulo e<strong>ad</strong>em commissa punire. iil<br />

his dictis daenion evanuit: luiic juveiiis anxiatus doinum suam re-<br />

dire et pcccata sua conliteri , deiiide iter reincipere dispoiifbat.<br />

Et ecce d^abolus apparens iteruin in spccie apostoli hoc oinnino<br />

dissuasit, asserens, quod pcccatum illud luillo modo sibi remilte-<br />

i-et, iiisi penitus genitalia sibi ineinbra secarel: beatior autem foret,<br />

si se vellet occidere et pro cjus noiuine martir esse. Juvenis igi-<br />

tur nocte sociis dormientibus gl<strong>ad</strong>ium accipiens geiiitalia sibi prae-<br />

scidit, deinde codem cultro se per veiitrem transfixit. Kxpergefacli<br />

socii hoc videntes et pluriinum foruiidantes protinus aufugerunt. ne<br />

suspccti de homicidio habcrentur. Vernmtamen dura fovea ei pa-<br />

raretur, qui fuerat defunctus , revixit et cunctis fugieiitibus et stu-<br />

pcntibus, quae sibi accidcicnt. enarravit dicens: cuin me <strong>ad</strong><br />

suggestionem daemonis occidissem, dacmoncs ine capientes versus<br />

Romam deducebant et ecce , post nos beatus Jacobus protinus cu-<br />

currit et dacmones de fallacia plurimuin increpavit, cumque <strong>ad</strong> in-<br />

viceni diulius disceptarent-, cogente beato Jacobo <strong>ad</strong> quoddam

428 Cap. XCIX. De sancto Jacoho innjore.<br />

pratiiiii veniimis, ubi virgo beata cumimiltis saiiclis colloqueiis<br />

rcsidebat. Cui cum beatus Jacobus pro rae conquestus tuisset, illa<br />

plurinium daeinones incrcpavit et nie vitae restitui praecepit. Bea-<br />

lus igitur Jacobus me suscipiens vitae reddidit, ut videtis. Post<br />

triduum ergo solis in illo cicatricibus remanentibus iter arripuit et<br />

juvenis sociis omnia per ordineni enarravit. — — — 8. Francns<br />

quidam , ut ait Calixtus papa, circa annum domini MC cum uxore<br />

et filiis <strong>ad</strong> sanctum Jacobum ibat, tuin volens mortalitatem , quae<br />

crat in Francia, fugere , tum sauctuin Jacobum cupiens visitare.<br />

Qui cum <strong>ad</strong> urbein Pampillonem vcnisset, uxor ejus ibidem obiit<br />

et hospes totam illius pecuniain sibi cum jumcnto , quo velieban-<br />

tur pueri, usurpavit. Ille autem dcsolatus incedens pueros quosdam<br />

in hHineris poitavit, quosdain <strong>ad</strong> inanuin tiahebat. Cui vir cum<br />

asino compassione commotus occurrens sibi asinum commodavit, ut<br />

super illuiu pucri veherentur. Qui cum <strong>ad</strong> sanctum Jacobuin per-<br />

venisset , eidem vigilanti et oianti sanctus Jacobus apparuit et, aii<br />

se cognoscerct , requisivit. Cul neganti ait: ego sum Jatobus<br />

apostolus, qui tibi nieuin asinum accommodavi et iteruin acconimodo<br />

revertenti , scd scito i^iaenoscens , quod hospes tuus de solario<br />

corruens morietur et oninia, quae tibi abstulerat, rehabebis. Quae<br />

cura oiunia coutigisseiit, ille domura laetus rcdiit et pueris de asino<br />

depositis asinus statim disparuit. — — — 9. Quidam mercator a<br />

quodani tjranno injuste spoliatus in cuslodia tenebatur, qui devote<br />

sanctum Jacobum in sui auxilium invocabat. Cui sanclus Jacobus<br />

vigilantibus custodibus apparuit ct usquc <strong>ad</strong> turris suinniitatcm ip-<br />

sum perduxit statimque lurris <strong>ad</strong>eo sc inclinavit , quod ipsius sum-<br />

mitas terrac aequalis fuit, de quo sinc saltu descendens solutus<br />

recessit, quem custodes insequentes licct juxta eum pergcrcnt, ta-<br />

men ipsum viderc non poterant. — — — lO. Dura tres milites,<br />

ut ait Ubertus Bysuntinus, Lugduncnsis dioecesis <strong>ad</strong> Siuictum Ja-<br />

cobum pcrgerent, unus coruin a qu<strong>ad</strong>am muliercula rogatus saccu-<br />

ium ipsius amore sancti Jacobi super equuui suuiu portabat, dcinde<br />

quendam infirmum in via deficientem invciiiens ipsum super equum<br />

posuit ct infirmi burdonem cuin sacculo iniilieris accipiens cquura<br />

paritcr scquebatur, sed fervorc solis et labore ilincris fractus cuni<br />

Galiciain <strong>ad</strong>vcnissct, inlirmitate gravissima laboravit, cunique a so-<br />

ciis de salute aiiimac rogaretur, ille tribus diebus cxstitit mutus,<br />

sed quarto die sociis cjus inortem exspcctantibus gravitcr suspi-<br />

rans ait: gratias Dco et sanclo Jacobo, quia ejus sum mcrilis<br />

J

Cap. XCIX. De sancto Jacobo inajore. 429<br />

liberatiis. Ciim enini , quod nioneb.itis, facere vellcin , daemones<br />

<strong>ad</strong> ine venerunt ine tam gravitcr coiistringentes, ut niliil, quod <strong>ad</strong><br />

salutem animae pertineret , aliquatenus loqui possem. Vos quippe<br />

audiebain, scd prorsus respondere non poteram. Nunc autem sanctus<br />

Jacobus liuc intravit ferens in sinistra raanu sacculum mulieris , in<br />

dextera baculum pauperis, quos in via <strong>ad</strong>juveram, ila ut bur-<br />

donem pro lancea et sacculum pro scuto haberet, et dacmones quasi<br />

iratiis aggrediens elevato baculo terruit et in fugain convertit.<br />

Xunc eigo ecce beati Jacobi gratia me liberavit et loquelam resti-<br />

tuit. Vocate ergo sacerdotem <strong>ad</strong> me , quia diu in Iiac vita esse<br />

non possuin. £t conversus uni eorum dixit: amice, noli amodo<br />

domino tuo militare, quia veraciter est damiiatus el inala inorte in<br />

proximo inoriturus : sepulto autein socio cum illc domino suo dixisset,<br />

ille pro nihilo hoc dicens et se emendare conteranens post modicum<br />

lancea in bello confossus intcriit. 11, Cuin cuidara viro<br />

de Vilizilaco , ut ait Calixtus papa , <strong>ad</strong> sanctum Jacobum prope-<br />

raiiti pecunia defecisset et ille mendicare erubesceret: sub qu<strong>ad</strong>am<br />

arbore requiescens somiiiabat, quod sanctus Jacobus eum pascebat.<br />

Evigilans igitur subclnericium panem <strong>ad</strong> caput rcperit , de quo<br />

XV diebus vixit, quonsque <strong>ad</strong> propria remcabat. Singulis enim<br />

diebus sufficienter bis de eo comcdens sequenti die ipsmn in sacculo<br />

integrum inveniebat. — — — 13. Refcrt Calixtus papa, quod civis<br />

quidam Barcillonae urbis circa annum domini MC <strong>ad</strong> sanctum Ja-<br />

cobum veniens hoc solum postulasse dicitur, ne deinceps ab ali-<br />

quibus hostibus caperetur. Redicns igitur per Siciliam in mari a<br />

Saracenis capitur et pluries ab iis per nundinas venditur, sed ta-<br />

men seniper catenae, quibus ligatus fuerat , solvebantur. Cuin<br />

autem jam XIII vicibus venditus fuisset et duplitibus catenis <strong>ad</strong>-<br />

striclus esset et ille beatum Jacobum invocaret, sanctus Jacobus<br />

eidem apparuit dicens: quoniam in ecclesia mea consistens postposita<br />

salute animae liberationera taincn corporis postulasti, idco in hacc<br />

pericula incidisti , sed quia dorainus misericors est, misitme, nt<br />

te redimam. Statimque ruptis catenis per terras et castella Sara-<br />

cenorum partem quandara catcnae in testimoiiium hujus miraculi<br />

ferens <strong>ad</strong> terram suam cunctis vidcjitibus et stupentibus rediit. Cum<br />

eum aliquis capere volebat, visa catena territus protinus fugiebaf,<br />

sed cum leones aliaeque ferae in eum per deserta gr<strong>ad</strong>ientem<br />

vellent insurgere, mox visa catena concuticbantur terrore niraio et iii<br />

fugam protiuus vertebantur. 13, Anno domini CCXXXVIII

430 Cap. C. De saiicto Christophoro. -<br />

iii yigilifj saiitti Jacobi in quodam castro, qnod dicitiir Pratiiin, inter<br />

Florenliaui ct Pistoriuin sito , juvciiis quidain rustica qu<strong>ad</strong>ain sim-<br />

plicitate dcceptus in segetes tutoris sui ignem apposuit, eo quod<br />

liereditatem suain sibi usurpare volebat. Tentus igitur et conressus<br />

<strong>ad</strong> caudain equi traheiidus inccndio <strong>ad</strong>judicatus est: qui peccatum<br />

contitcns et sancto Jacobo se devovens cum super terram petrosam<br />

in sola camisia tractus fuisset , nec in corpore nec camisia sensit<br />

aliqnain jaesionem. Tandein <strong>ad</strong> paluin ligatur, ligna und(,>cuiiquc<br />

congeruntnr, igne supposito ligna et vincula coinburuntnr, sed ipso<br />

seinper beatum Jacobum invocaiite nec in camisia nec in corpore<br />

aliqua laesio reperitur. Queni dum in igiiem vellcnt iterato mittere,<br />

a populo eripitur et Deus in apostolo inagnifice coliaudatur.<br />

CAP. C. (95.)<br />

He .^ancto €lii*ii§toplioro.<br />

Cliristophorus ante baptismum dicebatur Reprobus, scd post-<br />

inoduin Christophorus dictus est, quasi (llhi-istuni ferens, eo scilicct,<br />

quod Christum quatuor iiiodis portavit, scilicct in humcris per tra-<br />

ductionem , in corporc per inacerationem, in inentc pcr devotioncm,<br />

in orc pcr confcssioncm sive pracdicationem.<br />

Christophorus gcnte Cananaeus , procerissiinae staturac vultu-<br />

que tcrribili erat ct XII cubltos in longitudine possidcbat. Qui,<br />

ut in quibusdain gestis suis lcgltur, cuin starct cuin quodam rege<br />

Cananacoruin , venit sibi in inente, ut majorein principcm , qui in<br />

miindo csset, quaercrct et <strong>ad</strong> cundcin sccuin moraturus accederet.<br />

Vcnit igilur <strong>ad</strong> qucndain niaxiinnni regcm , dc quo generalis faina<br />

habebatur, quod majorem mundus principem non haberet. Quein<br />

rcx vidcns libentcr reccpit et in sua curia inancre fccit, quodain<br />

aiitcin die joculator quidani cantionem corain rcgc cantabat, in qua<br />

frequcntcr dyabolum nominabat. Rex autein cum fidein Christi habc-<br />

ret , qucmcumquc d^aboluin iioniiiiari audiebat, protinus in facicin<br />

suain crucis signaculuin iinpriinebat , quod vidcns Christopliorus<br />

pluriinum <strong>ad</strong>mirabatur, cur hoc rcx agcret ct quidnam hujusinodi<br />

signuin sibi vcllct. Ciini antein de hac rc regein intcrrogarct ct<br />

illc hoc sibi manifestarc nollet, respoudit Christophorus: iiisi hoc<br />

niihi dixcris, tccum ulterius non inanebo. Quaproptcr coactus rex<br />

dixit ci: queincunique djaboluni nominari audio , hoc signo inc

Ciip. C. De sancto Christophoro. 431<br />

(iiiiriio tiinens , ne in nie potestatcin accipiat inihiqiie noceat. (Ini<br />

(Ihristopliorus: si (lyahohiin, ne tibi noceat , nietiiis , ergo ilie ina-<br />

jor et potentior te esse convincitur, qiiem in tantuni formidare pro-<br />

baris. Frustratus igitur suin spe mea putans , quod raajorein et<br />

polenlioreni inundi doininuni invenisseni , sed jain nunc valcas , quia<br />

ipsum djabohim quaerere voio, ut ipsuiu mihi in dominnm assuraaiu<br />

et ejus servus efficiar. Discessit igitur ah illo rege et djaholum<br />

quaerere properabat. (^uin autem per quandam solifudinem perge-<br />

ret, vidit magnam muititudincm militum, quorum quidam miies ferus<br />

et terribilis venicbat <strong>ad</strong> eum et, quonam pergeret, requisivit. Cui<br />

C.hristophorus respondit: v<strong>ad</strong>o quaeicre doiuinum djabolum , ut ip-<br />

sum in doininum mihi assuinam. Cui ille: ego sum ille, quem<br />

quaeris. Gavisus Christophorus se sibi in servuin perpctuum obli-<br />

gavit et.ipsum pro domino accepit. Cum ergo anibo pergcrcnt et<br />

in qu<strong>ad</strong>am via commuiii cruceni crectain invenissent, inox ut dya-<br />

bolus ipsam crucein vidit, territus fugit et viain deserens per aspe-<br />

rain solitudinein Christophorura duxit et postmodum ipsum <strong>ad</strong> viain<br />

rcduxit. Quod vidcns Christophorus et <strong>ad</strong>inirans intcrrogavit illum,<br />

cur in tantum timens viam plaiiam rcliquerit et tantum devians per<br />

tam asperam Siolitudinem ierit, Quod cum ille millatenus indicare<br />

vellet, dixit Christophorus: nisi niihi hoc indicavcris, statim a te<br />

discedam; quapropter conipulsus djabolus dixit ei: quidam hoino,<br />

qui dicitnr Christus , in. cruce fixus fuit, cujus crucis signum cum<br />

video, plurinium perlimesco et tcrritus fugio. Cui Christophorus<br />

ergo ille Christus major et potcntior te est , ciijus signum in tan-<br />

tum formidas? In vacuuin igitur laboravi nec <strong>ad</strong>huc majorem mundi<br />

principem inveni. Jam nunc valcas , quia te volo deserere et ip-<br />

sum Christum inquirere. Cuni igitur diu quaesivisset , qui sibi<br />

Christi notitiam indicaret, tandem <strong>ad</strong> quendam eremitam deve-<br />

nit, qui sibi Christum praedicavit et in ejus fide ipsum diligenter<br />

instruxit, dixitque eremila Christophoro: rox iste, cui servire desi-<br />

deras, istud requirit obsequium, quia frcquenter jcjunare oportebit,<br />

Cui Christophorus : aliud a me lequirat oljscquium , quia istam rem<br />

ncquaquam agere valeo. 'Rursus ercraita: multas quoque oiationes<br />

te sibi facere oportebit. Cul Christophorus : nescio , quid sit hoc,<br />

nec hujusmodi obsequium perficere possura. Cui ercraita: nosti ta-<br />

lem fluviuin, in quo inulti transeuntes periclitantur et pereunt? Cui<br />

Chrislophorus: novi. Et ille: cum procerae staturae sis et fortis<br />

viribus , si juxta fluvium illum resideres et cuuctos tr<strong>ad</strong>uceres, rcgi<br />

:

432 Cap. C. De sancto Christophoro.<br />

Cliristo , ciii serviro dcsidoras , pluriinuiu gratuin ossot et spero,<br />

(juod ibidem so inaiiifostaret. Cui Christophorus: utique istud ohsequiuin<br />

agere valeo ct me sibi iii hoc serviturnin proinitto. Ad<br />

praedictuni igitnr fluvium accessit et ibidein sibi habitacuhim fahri-<br />

cavit portansque loco haculi quandam porticam iu inanibus, qua se<br />

in aqua sustenfabat et oinnes siue cessatione trausferebat. Evohi-<br />

tis inultis diobus cuin iu domuiicuha sua quioscerot, audivit vocem<br />

cnjusdam pueri se vocantis et dicentis: (]hristophore, veni foras et<br />

ine ipsuin tr<strong>ad</strong>ucas. Coiicitus Chrislophorus exsiliit, sed noininem<br />

rcperit, redicnsque in doniHncuhun suain prac<strong>dicta</strong>m iterum vocein<br />

se acclainantis audivit. Qui rursus foras cucurrit et neminem in-<br />

'venit. Tertia vice ab eodein ut prius vocatus exiit et puermn<br />

quendam juxta ripain fluminis iiivenit, qui Christophoruin, ut se tra-<br />

duceret, obnixe rogavit. (^hristophorus igitur puernin sibi in humeris<br />

clevans et haculum snuin acoipicns flumon transiturus intravit. Et<br />

ecce aqua fluininis paulatim intuniescobat et pucr instar pluinbi<br />

gravissime ponderahat, quantoque inagis procedebat, taiito amplius<br />

unda crescehat et puer magis ac magis Christophori humeros pon-<br />

dere intolerabili depriinebat, <strong>ad</strong>eo ut Christophorus in angustia<br />

multa positus esset et se periclitari forinidaret. Sed cuin vix eva-<br />

sissot et fluvium transfretasset, pueruin ia ripa doposuit oiquc dixit:<br />

in magno periculo , puer, me posuisti et <strong>ad</strong>eo pondcrasti , quod,<br />

pi totuin mundum super me habuisscm , vix majora pondera prae-<br />

sensissem. Ad quein puer respondit: nc miroris, Christophorc,<br />

qaia non soluin super te totuin inundum habuisti, sed etiam illuin,<br />

qui creavit niundum , tuis humoris bajulasti. Ego eniin suin rex<br />

(jhristns tuus , cui in hoc opcro ipse deservis, ot ut ine veruin ditere<br />

coinprobos , cum perlransioris, baculum tiiuin juxta doinunculain<br />

tuam in teria fige et inanc ipsuin floruisso ct fructiflcassc videbis,<br />

statiinquc ah oculis cjus cvanuit. Veniens igitur Christophorus<br />

cuiu baculuin suuin iii tcrrain fixisset, inanc surgens invenit ipsum<br />

<strong>ad</strong> inodum |:almae frondes et dactylos pcrtnlissc. Post hoc autein<br />

Samon civitatem Ljciac venit, uhi, duin eoruin linguam non in-<br />

telligoret, oravit doiniiiuin, ut illius linguae sibi concedoret iii-<br />

telloctuin. Duni autoin in procc coiisisterct, judiccs euin insanum<br />

putantcs rcliquerunt, assecutus Christophorus, quod pctebat, vultuin<br />

opericns, <strong>ad</strong> locuin ccrtaminis venit et cliristianos etqui torquebantur<br />

in douiino, confortabat. Tunc unus exjudicibiis in facicin euin por-<br />

cussit, cui Christophorus vultum discoopcricns dixit: nisi christianus

Cap. C. De sancto Christoplioro. 433<br />

©ssera, meam protinus Injuriam vlndlcassem. Tuno Chrlstophorus<br />

virgam suara in tcrra fixit et ut propter conyersionem populi frou-<br />

deret, dominum exoravit. Quod dum protinus factura fuissct, octo<br />

raillia hominura credidcrunt. Rex autcm (]G railitcs, qui cura <strong>ad</strong><br />

se <strong>ad</strong>ducerent, uiisit, ct cuni cum orantcra invenissent et sibi hoc<br />

intimare tiracrcnt, iteruni totidcni niisit, qui ct ipsi cuni co orante<br />

protinus oravcrunt. Surgcns Christophorus dixit iis: qucra quae-<br />

ritis? Qui cjns vultuni videntcs dixeruiit: rex misit nos, ut tc <strong>ad</strong><br />

ipsura vinctuin ducainus. Quibus Christophorus: si ego volucro,<br />

nec solutus ncc ligatus a vobis duci potcro. Dicunt ei: si ern-o<br />

nonvis , v<strong>ad</strong>e libcr, quocuinque volueris, ct nos rcgi dicemus, quod<br />

te nequaquara invcninius. Non ita , inquit, sed ego vobiscum va-<br />

daui. Ipse autera eos <strong>ad</strong> fidcm convertit ct ab iis raanns sibi tergo<br />

ligari fecit et se regi vinctura praesentari. Qucin rex vidcns terri-<br />

tus est et de scde sua protinus corruit. Dcinde a servis suis lc •<br />

vatus dc noniine suo et patriac cura intcrrogavit. Cui Christopho-<br />

rus : ante baptismum Rcprobus diccbar, nunc autem Christophorus<br />

vocor. Cui rex: stultura tibi noracn imposuisti , scilicct Chrisli<br />

crucifixi , qni nec sibi profuit nec tibi prodessc potcrit. \unc<br />

ergo, Cananaee raalefice, quare non sacrificas Diis nostris? Cui<br />

Christophorus: recte vocaris Dagnus, quia tu es niors inundi, so-<br />

cius djaboli , Dii autcin tui sunt opcra raanuum hominura. Cui<br />

rex: intcr fcras nutritus es et tu non potes nisi opera feralra ct<br />

hoiuinibus incognita loqui. Nunc ergo si sacrificaveris , magnos<br />

honores a rae consequeris, si non autem, suppliciis consumeris. No-<br />

lentcra ergo sacrificarc in carccrein niitti jussit ac illos niilitcs, qui<br />

<strong>ad</strong> Christophorura raissi fuerant, pro Christi nominc decollari fecit.<br />

Dciude duas formosas puellas, quarum una dicebatur Nicaea et al-<br />

lcra Aquilina, secuiu in carcercin recludi fccit , proraittcns iis<br />

raulta rauncra, si cum <strong>ad</strong> peccanduui secum alliccrent. Quod vi-<br />

dcns Christophorus protiuus in orationeui se dedit. Sed cum a<br />

puellis plausu nianuum ct ainplexibus urgeretur, surrexit ct ait<br />

illis: quid quacritis et ob quani causam huc interductae cstis?<br />

At illae claritate vultns ejus perterritae dixerunt: misercre nostri,<br />

sancte Dei, ut in Deura, queiu praedicas, credcrc valeanius. Quod<br />

audicns rcx cas <strong>ad</strong> se duci fccit dicens : ergo ct vos scductae cstis?<br />

per Deos juro, quod, nisi Diis sacrificaveritis, raala niorte peribitis.<br />

Quae rcsponderunt : si vis, nt sacrificcraus, jubc platcas nuindari<br />

ct omncs <strong>ad</strong> teinplum congregari. Quo facto cum illae introissent<br />

28<br />

'

434 Cap. C. De snncto Cliristo|ilioro.<br />

teinpliiin, solventes cinouliim siuiin posncriint in collii ncorHni ct<br />

<strong>ad</strong> tctraiu Irahcntcs in puiverein conrregernnt dixeruntquc <strong>ad</strong>staii-<br />

tibus: ite et vocate mcdicos, ut cureiit Deos vestros. Tunc jussu<br />

regis AqHiiiua suspenditur et liiijalo <strong>ad</strong> cjus pedes ingenli saxo<br />

niembra ejus oinnia diruinpunlur. Quae cuin migrasset <strong>ad</strong> doininHin,<br />

soror cJHS Nicaea in igncin projicitur, sed iiide illaesa exiens pro-<br />

tiuus decollatur. Post crgo Cliristophorus regl praesentatur , qui<br />

JHSsit euiu virgis fcrrcis cacdi ct cassidcm ferream et igncani iii<br />

caput cjus poni, deiude scamnum ferreum licri fccit ct Cliristopho-<br />

rum ibidcm ligari et igncin injecta pice succeiidi. Sed instar<br />

cerae scamuum confriugitur et Christophorus illaesus cgredilur.<br />

Dcinde jussit euni <strong>ad</strong> stipitem ligari et a CCCC railitibus sagittari.<br />

Sagittae aHtcin onincs iu acre suspeudebcantur uec ipsum .iliqna<br />

coiitiiigcre potuit. Rex autciu putans ipsum a militibus sagiltatum<br />

cum cidcm iiisultaret, subito uua de sagittis ab acre veniens et<br />

relro se verleiis regem iu oculo pcrcussit ct ipsum protinus ex-<br />

caccavit. Cui Chrislophorus : crastiua die cousunimandus sum, tii<br />

igitur, tjranne, lulum de sauguiiic meo facies ct oculum iuHugcs<br />

et sanilatem rccipies. Tuuc jussu rcgis <strong>ad</strong> dccollaudum ducitur et<br />

ibi fusa oratioue decollalHr, rex aulcm modicum de sauguine ejus<br />

accipiens et super oculuin suum poucus ait: iu uomineDeict sancti<br />

Christophori, et coutiuuo sauus effcctus cst. Tuuc rcx credidit<br />

daus praccepluin, ut, si quis Dcum et sauctHin Christophoruin blas-<br />

pheuiaret, couliiiuo gi<strong>ad</strong>io ferirclur. Anibrosius autcin iu praefatiouc<br />

sic ait de hoc luartirc: Chrislophoro tautae virtutis cuinulum ct<br />

doclrinae gratiaiu , domiiie, conlulisti , ut XLVIII luillia hoiniuum<br />

de geiilililalis crrorc <strong>ad</strong> chrisliaiii dogmalis cuIIhui coruscanlibHS<br />

miraculis rcvocares , quiqHC Nicacam ct Aquilinam publico lupanari<br />

longo tempore sub nierctricia sorde lamulautes <strong>ad</strong> castitatis habi-<br />

tuni provocavit easdcm(|uc coroiiam pcrcipcrc edocuit, proptciea<br />

iuter igucum rogum fcrreo scainuo conslriclus iiimiuni calorcin iiou<br />

timuit alqiic pcr dicin intcgrHiu oninium militum sagiltis Irausligi<br />

iion poluil; caclerHin nna cx his carni(i(is ociilum collisil, cui ta-<br />

ineii heali inarliris cruor inixlus cuin lcrra lumeii rcsliliiil et cor-<br />

poris caccitalcm toilcudo illuiniiiavil ct inenlcm, nani apud le ve-<br />

uiain impclravit atquc. ul niorbos ct iiiiinnitatcs rcpi^-llat, suppli-<br />

( itcr obtiiiuit.

Cap. CF. De sepk-m clorinientil)Us. 435<br />

CAP. Cl. (96.)<br />

De ^eptem dormientibnis.<br />

Septeni dormientes in civitate Eplicsi orti snnt. Deciiis autem<br />

imperator persequens christianos cum venisset Epiiesum , jussit<br />

aedificari tempia in medio civitatis, ut omnes cum eo miscerentur<br />

sacrificiis ydoiorum. Cum ergo ouines christianos inquiri jussisset<br />

et vinctos aiit sacrificare aut raori coinpelleret , tantus poenaruin<br />

terror cunctis inerat , quod amicus amicum et filium pater et pa-<br />

trem filius abnegabat. Tunc in illa urbe inventi suiit christiani<br />

septein, Maximianus . ^)Malchus, Marcianus , Dioiiysius, Johannes,<br />

Serapion et tonstaiitinus , qui hoc vidcntcs nimis dolebant. Et cum<br />

essent primi palatii, sacrificia ydolorum spernentes in donio sua<br />

se celabant et jejuniis et orationibus vacabant, accusati igitur aiite<br />

Decium statuuntur et coniprobati veraciler christiani dato iis resi-<br />

piscendi spatio usque <strong>ad</strong> reditum Decii dimittuiitur , at illi patri-<br />

inonium suum iiiteriin iiiter paupercs expendentcs inito consilio in<br />

montem Celion secesseriuit et ibi esse secretius decreverunt. Dia<br />

crgo sic lateates uuus eoruni semper ministrabat et quoties intra-<br />

bat urbem, figura se mendici et habitu vesliebat Cum ergo Decius<br />

in urbeni rcdiisset et eos <strong>ad</strong> sacrificandum perquiri jussisset, Mal-<br />

chus niinister eorum territus <strong>ad</strong> socios rediit et iis furorem inipera-<br />

toiis indicavit. Qui cuin graviter terrercntur, Malchus allatos pa-<br />

nes iis apposuit, ut ciho conlortati fortiorcs <strong>ad</strong> praelium rcdde-<br />

rentur. Postquam autem coenahaiit scdcntes et colloqucntes in<br />

luctu et lacrymis, subito , sicut Dcus voluit, dormiveruiit. Mane<br />

facto cum quaesiti fuisscnt et inveniri noii possent et Decius dole-<br />

ret, quod talcs juvenes perdidissct , accusati sunt, quod hucusque<br />

in inonte Cclion latuissciit et sua christiaiiis pauperibus erogantes<br />

i« suo proposito pcrmauercnt. Jussit eigo Decius, ut parentes co-<br />

ruiu <strong>ad</strong>essent, et comminatus cst iis luortem, iiisi de iis dicercnt,<br />

quidquid scircnt. Illi autcm eos similiter accusaverunt et divitias<br />

suas pauperibus expendisse conquesti sunt. Tunc cogitans , quid<br />

de iis faccret, uutu Dei jussit os spcluncae lapidibus ohstrui, ut<br />

ibi morereiitur faine et inopia circumclusi. Quod ininistri quidcm<br />

1) Ed. Rec. leguiit M a r c n s , M a r t i ii i a u ii S.<br />

28

430 Ciip. Cl. De sepfem clormientibus.<br />

fccenuit et diio diristiaiii Tlieodorus el Rufinus conun innrtirium<br />

dcscribentcs caute inlcr lapidcs posueruul. Mortuo igitur Decio<br />

et tota illa generationc post annos CCCLXXII aiuio XXX iinperii<br />

Tlieodosii pullulavit haeresis eorum , qui negabant resurrectionem<br />

moi-tuorura , undc contristatus Thcodosius christianissimus impera-<br />

tor, quia fideni tam iinpic agitari videbat, indutus cilicio sedens in<br />

interiori loco per singulos dies flebat. Quod videns niiscricors Dcus<br />

consolari lugentes et conlirmarc spem de resurrectionc voluit mortuo-<br />

rum et thesaurum suae pietatis aperiens ita praedictos martires<br />

suscitavit. Misit siquidcm in cor cujusdam civis Ephcsi, ut in illo<br />

montc aedificaret stabula pastoribus suis. Caementariis speluncam<br />

aperientibus surrexerunt sancti et se inviccin salutantes putabantse<br />

tanluin una nocte doruiivisse ct praedianam tristitiam rccordantes<br />

interrogaverunt Malchum, qui iis ministravcrat, quid dc iis Dccius<br />

dccrcvisset. At ilie respondit, sicut dixit in scro: quacsiti fuimus,<br />

ut ydolis immolcmus. Eccc quod de nobis cogitat impcrator. Rc-<br />

spondit Maximianus: et Deus scit, quod non sacrilicabimus. Cura-<br />

que socios confortasset, jussit Malclio, ut cmturus panes <strong>ad</strong> urbeni<br />

dcsccndcret et plures quain heri alTcrens pancs, quac jussissct im-<br />

pcrator, rediens nuntiaret. Tollcns ergo Marcus quinque solidos<br />

de spehinca exiit et vidcns lapides miratus est, scd aliud cogitans<br />

paruni dc lapidibus cogitavit. Venicns igitur tiinidus <strong>ad</strong> portam<br />

urbis valde iniratus est videns supposituin signuin crucis , unde<br />

pcrgcns <strong>ad</strong> alteraiu portaui , dum idein signum invenit, ultra mo-<br />

dum miratus cst videns orancs portas sigiio crucis apposito et<br />

mutatain civitatcin , signansquc sc <strong>ad</strong> priinani portain rediit cxisti-<br />

raans se somniare. Undc sc confirinans et vultuni operiens urbcm<br />

ingrcditur et veniens <strong>ad</strong> venditores panum audivil homines loqucn-<br />

tes dc (ihristo et amplius stupefactus ait: quid cst, inquit, quod<br />

heri neino Christura audebat nominarc , et nunc onines Christum<br />

coniitcntur? puto, quod hacc non cst Ephesorura civitas, quia<br />

alitcr acdificata est , sed aliam civitatem nescio talem. Et cum<br />

intcrrogans audivisset, hanc cssc Ephesuin, errare vcraciler se pu-<br />

tavit ct rcdire <strong>ad</strong> socios cogitavit, acccssit tanien <strong>ad</strong> eos , qui<br />

pancin vcndcbant, et cuin argentcos protulisset, inirati vcnditorcs<br />

dicebant <strong>ad</strong> invicem , quod illc juvenis antiquum thesaurum invc-<br />

iiisset, Malchus vero eos <strong>ad</strong> invicem loqucntcs vidcns putabat, qiiod<br />

veilent euiu trahere <strong>ad</strong> iinperalorcin , et territus rogavit eos , ut sc<br />

diniilterent et pancs et argcntcos rctincrent. At illi tcnentcs cum

Cap. CI. De septem donnientiijiis. 437<br />

(lixciiiiit ei: iiiide es tu? quia thesauros aiitiquoruiii inipcrntorum<br />

iiiveiiisti, indica nobis et criiuus socii tccuin et celahiinus te , quia<br />

aliler celari non potes, Malchus vero non inveniehat , quid dicerel<br />

illis, prae tiniore, illi vero vidcntes eum taccntem uiisso fune in<br />

collo ejus trahcbant per vicos usque in incdium civitatis et exiit<br />

ruiuor <strong>ad</strong> onines, quod quidam juvenis thesauros invenisset. Con-<br />

gregatis ergo <strong>ad</strong> eum universis ct eum luirantihus volebat iis salis-<br />

facere, quod nihil invencrat, et circumspiciens omnes a nemine<br />

cognosci poterat et prospiciens in populum volebat coguoscere ali-<br />

quem de consanguineis suis, quos veracitcr vivere putabat, et nul-<br />

luin inveniens stabat quasi insanns in inedio populi civitatis. Quod<br />

cum nudiissct sanctus Martinus episcopus et Antipater proconsul,<br />

qui nuper in urbein <strong>ad</strong>vcncrat, inandavcruiit civihus, nl cuni caule<br />

<strong>ad</strong>dncercnt et argenteos ejus. Cuniquc a ministris traheretur <strong>ad</strong><br />

ccclesiam , putabat, quod duteretur <strong>ad</strong> imperatorcm. Episcopus<br />

Igitur et proconsui mirantcs argentcos intcrrogavcrunt cum , uhi<br />

thcsaurum incognituin invcnisset. At ille respondit, sc nihil peni-<br />

tus invcnisse , scd de sacculo parentum suoruin eosdein dcnarios<br />

hahuisse. El iiiterrogatus , cujus civitatis cssct, rcspondit: bcne<br />

scio, quod hujus civitatis sum, si tantum haec est civitas Epheso-<br />

ruin. Proconsul dixit: fac vcniie pareiiles tuos , ut teslentur pro<br />

le. Quos cum nominasset et nullus eos cognoscerct , dicehaiit euiu<br />

se fingcre , ut aliquo inodo ev<strong>ad</strong>eret. Et ait proconsul: quomodo<br />

credimus tihi, quod hoc argentum parentum tuoruin fuerit, cum<br />

scriptura ejus hahcat plus quain trcccntos sepluagiiita scptiMU aniios<br />

ct sit priinoruni dieruiu Dccii iuipcratoris et in nullo siiniles siiit<br />

argcnteis nostris ? Et quoinodo parenles tui aiite tautum lempus<br />

fuerunt, tu vero juvenis vis decipere sapientes ct seiics Ephesi?<br />

Idcirco jubebo te lcgihus tr<strong>ad</strong>i, doiiec conlitcaris, quid invcnisti.<br />

Tunc procidens Malchus antc cas dixit: pro Ueo, doinini , dicite<br />

mihi, quod vos interrogo, ct ego dicain vohis, quod est in corde<br />

ineo. Decius impcrator, qui fuit in hac civilatc, nbi nunc est?<br />

Episcopus dixit: fili, non est hodie in terra , qui Decius nomina-<br />

tur , impcrator autem fuit antc longum tenipus. Malchus autem<br />

dixit: in hoc, domine, ita slupeo ct neino credit mihi, scd sequimini<br />

nie el ostendani vohis socios meos ,<br />

qiii sunt in nionte Cclio, ct<br />

ipsis credile. Hoc eiiiiu scio , quod a facie Decii iinperatoris nos<br />

fuginius ct ego sero vidi , quod iugrcssus cst Dccius in hanc ur-<br />

hcm, si lantum haec est civitas Ephcsi. Tunc cpiscopus cogitans

438 Cap. Cl. De septem (lonnientibus.<br />

iri semet Ipso dixit pioconsiili , qiiia visio est, qiiam Deiis vnlt<br />

oslendere in jiivcne isto. Pencxerunt ergo cuni eo et civitatis<br />

plnrima multitudo et ingressus est primo Malchus <strong>ad</strong> socios siios et<br />

post eum episcopus ingrcdiens invenit inter lapides litteras sigiila-<br />

tris duoi)us sigiiiis argentcis et convocato populo legit eas et au-<br />

dientibus el <strong>ad</strong>mirantibus cunctis, et videntes sanctos Dei sedentes<br />

in spelunca et facics eorum tamquam rosas florentes procidentes<br />

glorificaverunt Deum statimque cpiscopus ct proconsul miserunt <strong>ad</strong><br />

Theodosium imperatorem rogantes , ut cito vcniret ct miracula Dei<br />

nuper ostensa vidcret. Qui protiiius surgens de humo et de sacco,<br />

in quo lugebat , glorificans Deum venit a Coiistantinopoli Ephesum<br />

el obviantibus ei cunctis <strong>ad</strong>sccnderunt simui omnes <strong>ad</strong> speluncam<br />

et mox ut sancti viderunt imperatorem , respleiiducruut et facies<br />

eonim sicut sol et ingressus imperator procidit aiitc cos glorilicans<br />

Deum et surgens amplexatus est eos et super singulos flevit diccns:<br />

sic video vos, tamquam si viderem domiiium resuscitantem Laza-<br />

rum. Tunc dixit saiictus Maximiauus <strong>ad</strong> eum: crede nobis , quod<br />

propter te resuscitavit nos Dcus ante dicm magnae rcsurrectionis,<br />

ut credas indubilanter, quod resurrectio mortiiorum est. Vere' eniin<br />

resurreximus et vivimuset sicut infaiis est in utero niatris non seiiliens<br />

laesionem et vivit, sic fuimus videntes, jacentes et dormicntes et non<br />

senticntcs. Et his dictis videntibus cunctis inclinantes capita sua<br />

la terram obdormierunt et tr<strong>ad</strong>iderunt spiritus suos secundum Dci<br />

imperium. .Surgens autem imperator cecidit super eos flens ct dc-<br />

osculans eos, et cum jussisset ficri loculos aureos, in quibus niitte-<br />

rentur, in ipsa nocte apparuerunt imperatori dicentes , ut, sicut<br />

hactciius in tcrra jacucrunt ct cx tcrra resurrexerant, ita eos di-<br />

mitterct, donec dominus iteruin cos resuscitaret. Jussit crgo im-<br />

perator iocum illuin inauratis lapidibus <strong>ad</strong>ornari et omiics episco-<br />

pos resurrcctioncm contideiiles absolvi. Qiiod (ICCI.XXIi aniiis dor-<br />

miissc dicuntur, dubiuiu csse polcst, quia aniio domini (XJCtiXLViil<br />

suiTcxcrant, Decius autein regnavit uno lantuni anno el tribus incn-<br />

sibus , scilicct aiino domiiii (]CLiI ct ila iioii doriuicrunt uisi<br />

')CXCV1 annis.<br />

II II t.<br />

1) Ed. IV. CCCVl .-iiiiiis Ifj4ll rl i^.uilo ,iuU? . COCXLVlll<br />

siirrexe-

(tij). ("II. De haiictis Nazario et Cels'.». 439<br />

CAP. CII. (97.)<br />

De ^aiictis Hazario ')et €el;$o.<br />

Nazarius dicitiir qiiasi Nazarcnus, quod iuterpretatur consetia-<br />

tus vcl inundus vcl separatus vel floridus aut custudicns. In ho-<br />

Hiine requiruntur liaec quinquc, scilicet coij;itatio , alTcclio, inteiitio,<br />

aclio et locutio. Cogitalio anteni dehet csse sancta, affectio inunda,<br />

inlenlio rccla, actio justa et locutio moderiita. Haec oninia fuerunt<br />

in beato Nazario, hahuit eniui cogitationeni sanctani et inde dicitur<br />

consecratus ; afleclionein niuiidani et inde dicitur nuindus ; inteii-<br />

tionem rectaui et inde dicitur separatus , intentio eiiiin est, quac<br />

separat opera, quia ex oculo siinplici corpus lucidum , cx oculo<br />

ncquam corpus tcnehrosum creatur; aclioiicm justain cl inde dici-<br />

tur floridus, quia justus florehit sicut liliuin; locutionein moderatam<br />

ct inde dicilur cuslodieiis , quia custodivit vias suas et non deliquit<br />

in lingua sua. Celsus , quasi excelsus, quia sc supra sc extiilit,<br />

dum actatcm pucrilcm virtute aniini snperavit. Horum vitain ct<br />

passioncm Anihrosius in lihro Gervasii et Protasii repcrissc dicitur,<br />

in quii)usdain auteni lihris legitur , qiiod quidain philosophus Na-<br />

zario devotus ejus passionem conscripsit, quain =)Ceratius, qui<br />

sanctorum corpora sepclierat, <strong>ad</strong> caput ipsorum posuit.<br />

Nazarius iilius illustrissimi viri noniinc Alricani, sed Judaci,<br />

et bcatae Perpctuac christianissimac et Romanorum nohilissimac ct<br />

a beato Pctro apostolo haptizatae , cum<br />

liaheret IX aniios, pluri-<br />

muui mirahatur vidcns patrcin suum ct niatrem in observationc rc-<br />

ligionis tain dissiiuilitcr variari et quia inater sua Icgcni haptismi,<br />

patcr vero suus legem sahhati scquerctur. Unde cui magis <strong>ad</strong>hae-<br />

rcre dehcret, pluriinuin duhitabat , cum uterquc <strong>ad</strong> lidem snam eiim<br />

traherc nitcretur. Tandeiu nutu Dei vestigiis niatris <strong>ad</strong>haesit el a<br />

bcato Lino papa sacrum baplisma susccpit, quod pater intelligens<br />

coepit ipsum a sancto proposito avertere et torinentorum gcnera,<br />

quae thristianis infcruntur, per urdincin cxplicare. Quod autem<br />

dicitur eum a Lino papa haptizatuiu, fortc inteliigitur non , qui<br />

tuiic papa crat , sed qui futurus erat. Nazarius eiiim post haptis-<br />

jnum, sicut infra patet, annis inultis supcrvixit, qui taincii a Ncrone<br />

i) Verbn . et Celso umlllit Kd. l'i. 2} EJ, Tr. leslt cerariiis.

440 Cap. CII. De sanctls Nazarlo et Celso.<br />

martirlHin pertulit, qui Pctruni anno iiltimo sul impcril crucifixit,<br />

Linus autcm post mortcm Pctri papa fuit. Cum autcm patri nuila-<br />

tcnus assentiret, secl potius Christum constantissime pracdicarct,<br />

<strong>ad</strong> prcces parentum , qui, nc otcidcrctur, tiniebant, dc nrbc<br />

Roma cxiit ct VII samarios de parcnlum diviliis oneratos accipicns<br />

per civitates Italiae venit ct omnia pauperibus erogavit. Decimo<br />

autem anno digressionis suac a Roma Placentiam ct deinde Mcdio-<br />

lanum <strong>ad</strong>venicns sanctos Gervasium et Protasium ibidem in carcere<br />

detineri reperit, audito autcm , quod Nazarius pracdictos martires<br />

animaret, cilo <strong>ad</strong> pracfcctum pcrtraliitur et in confcssionc Ciiristi<br />

perdurans fustibus verbcratur , et sic ex urbe illa projectns dum<br />

de loco <strong>ad</strong> locum pergcrct , mater cjus, qnae obicrat, sibi appa-<br />

ruit et filium suum confortaus , ut <strong>ad</strong> Gallias propcraret, <strong>ad</strong>monuit.<br />

Cumque <strong>ad</strong> urbem Galliae , quac Gemellus dicitur, <strong>ad</strong>venisset et<br />

ibidem plurimos convcrtisset, quaedam matrona filium suum nomine<br />

Cclsum elegantcm puerum sibi obtulit, rogans , ut ipsum baptizarct<br />

et sccura duceret. Quod praefectus Gallianim audicns ipsum cum<br />

puero Celso retro manibus vinctum ct collo catena constrictum in<br />

carcere reclusit, iit cum in crastiiio tormcntis afficeret, Tunc uxor<br />

sua misit <strong>ad</strong> eum asserens injustum csse judicium, ut innocentes<br />

occideret et Deos omnipotentes vindicare praesumeret. Quibus vcrbis<br />

praescs correclus sanctos absolvit, sed nc ibipraedicare pracsumcrent,<br />

<strong>ad</strong>monuit ct interdixit. Venit aufem <strong>ad</strong> urbem Trevirjs etibitiliristum<br />

primus praedicans etmultos<strong>ad</strong> fidem Cbristi convertcns ibidem sibi<br />

ecclcsiam aedificavit. Quod audiens Cornelius vicarius Neroni im-<br />

peratbri mandavit, qui C militcs <strong>ad</strong> eum capicndum misit. Qucm<br />

cum illi juxta oratorium , quod sibi construxcrat, invenissent, liga-<br />

verunt manus ejus dicentes : magnus Ncro te vocat. Quibus Naza-<br />

rius : inconipositus rcx incompositos milites liabct; quarc cnim ve-<br />

nicntes honcste non dixislis : Ncro te vocat , ct vcnisscm. Vinctum<br />

igitnr <strong>ad</strong> Neronem ducebant et puerum Celsum plorantcm alapis<br />

caedentes, ut scqueretur, nrgebant. Quos cum Ncro vidissct, jussit<br />

cos in carcere rccludi, donec ipsos suppliciis cxcogitalis perimerct.<br />

Interea cum Nero qu<strong>ad</strong>am vice <strong>ad</strong> capiendas fcras misissct vCnato-<br />

res, subito fcrarum niulliludo erumpcns viridarium Ncronis inlravit,<br />

nbi mullos laccravit et plerosque occidit, in tantum , nt Ncro tur-<br />

batus difTugeret ct vulncrato pedc vix <strong>ad</strong> palatium pcrvcnit. Mul-<br />

tis autcm diebus illius vulneris dolore dccumbcns tandcm Nazarii et<br />

Celsl meminit et putavit Deos sibi iratos fuissc, co quod lamdiu ipsos

Cap. Cll. De sanctis Nazario et Celso. 441<br />

vlvere permisit. Jussu igitur linpcratoris milites Nazarium calcibus<br />

tundenles et pueruni verberantes do carcere eduxerunt et corain<br />

imperatorc statuernnt. Yidens autem Nero faciem ejus iiistar solis<br />

se pliantastice dcludi putavit et ut magicas artes deponcret, sibi<br />

dixit ac ut Diis inunolarct, praeccpit. Ductus crgo Nazarius <strong>ad</strong><br />

templura rogavit, ut onmes exircnt, et sic eo oriintc omnia ydola<br />

sunt confracta. Quod audicns Nero jussit eum in mare praccipi-<br />

tari , praccipiens , ut, si forte ev<strong>ad</strong>erct, ipsum insequentcs igni<br />

comburcrent et pulvcrem ejus in mare projiccrent. Nazarius igitur<br />

et puer Cclsus navi iraponuntur et in medium pelagus producti ibi<br />

praecipitantnr, sed statim circa navem tompestas maxinia concita-<br />

tur et circa saiictos tranc|uillitas maxima ccrnitur. Cumque illt<br />

periclitari timercnt et malorum , quae in sanctos coniiniscrant, poc-<br />

nitercnt, ccce Nazarius cum puero Celso super aquas ambulans lii-<br />

lari vnltu iisdeni apparuit ac super naveiu coiiscendens ipsis jam<br />

crcdentibus orationc sua marc placavit ac indc cum iis <strong>ad</strong> locum<br />

per passus DG juxta urbein Januensem pervcnit. Ubi cum diutiiis<br />

praedicasset, INIediolanuin tandem, ubi Gcrvasium ct Protasium re-<br />

liquerat, venit. Quod cum Anolinus pracfcctus audivissct, eum<br />

rcmanentc Celso in domo cujusdam niatronac in exsilium dircxit,<br />

Nazarius vero Roinain veniens ct patrcm suum jam scnein et chri-<br />

stianum invciiicns, quomodo convcrsus fuerit, inquisivit. Cui dixit,<br />

apostolum Petrum sibi apparuisse ct ut praecedenlcs <strong>ad</strong> Christum<br />

uxorem et filium sequcretur, <strong>ad</strong>inonuisse. Dciiule a tcmplorum pon-<br />

tificibus <strong>ad</strong> urbem Alediolanum, unde Roinain missus fucrat, redirc<br />

cum injuria multa compellilur, ubi cum puero Celso praesidi prae-<br />

sentatur. Qui eductus extra portam Romanam in loco, qui dicitur<br />

Tres Muri, cum pucro Cclso dccollatus cst. Quoruin corpora cum<br />

christiani rapuissent et in liortis suis collocassent , in ipsa nocte<br />

sancti cuidam, nomine Ceratio, apparentes dixerunt, ut coruin cor-<br />

pora in domo sua propter Neronem profuudius sepeliret. Quibus<br />

ille: quaeso , doinini , sanate prius filiam meam paraliticam, Quac<br />

cura continuo sanata fuisset, corpora eorum tulit et, ut jusscrant,<br />

sepelivit. Post longum vero tempus dominus corpora eorura beato<br />

Ainbrosio revclavit, Celsum vcro in loco suo relinquens, Nazarium<br />

cura sanguine recenti quasi e<strong>ad</strong>em hora sepultum, rairo oddre fra-<br />

grantem, intcgrum ct incorruptum cum capillis et barba repericns<br />

ipsura <strong>ad</strong> ecclesiam apostolorum transtulit et ibi honorifice sepeli-<br />

vit. Passi sunt autem sub Nerone, qui coepit circa annos domini

442 Cap. Clll. De sancto Felice papa.<br />

LVII. Dchocmarllro sicdiclt Ainbrosius lu praefatioiie: riiartir saiutiis<br />

roseo liistratus cruoro Nazarius coeleste incruit consceiulero regiuim.<br />

Qui dum per innumera tormentorum supplicia ccudclius vexaretur,<br />

tyrannicam rabiem lidei constantia supcrabat nec potuit persecuto-<br />

ruin ilialis cederc minis , quando pro se certante ipse actor victo-<br />

riae (]Iiristus dominus dimicabat. Diicitur interea <strong>ad</strong> tcmplum ydolis<br />

praclibare profanls, quoruin porlenta divino fultus praesidio mox, ut<br />

ingressus est, redegit in pulvcrem. Ob hoc liquidas maris in uiidas<br />

longius a tcrra projectus angelici muncris famulatu solida inter<br />

fluctus vestigia pracfigebat. felix et inclitus domini proeliator,<br />

qui mundi aggressus principem innumeram populi multitudiiiem<br />

vitae sociavit aetcrnae. magnum ac inelTabile sacrainentnin, ut<br />

dc illorum polius salutc laelctur ecclcsia, quos punivisse mundus<br />

cxsultat. beata inater natorum suoruin glorilicata torinentis,<br />

quos non planctu, non gemitu <strong>ad</strong> inlcrna deducit, sed <strong>ad</strong> coelcstia<br />

aeterna migrantes perpctua laude proscquitur. testis fragran-<br />

tissiine, nitore coelesti fulgide , cujus inaestimabilis odor Sabacicis<br />

pracpoUct aruinatibus. Qucm Ambrosius rcpericns pcrennem pa-<br />

Iroiium dcdit ct mcdicum, lidei propugnalorem, sacri proclii bclla-<br />

torcm<br />

:<br />

Hacc Ambrosius.<br />

' We<br />

Tu dudum multo latitantem pulvcrc dragmam<br />

Invenis acccnsa verbi virtulc supcrna,<br />

Ut patcant cuiulis tiia, (-'liristc, niuncra sedis,<br />

Angelicos ccrnant huinanaque lumina vultus.<br />

CAP. CIII. (98.)<br />

saiicto Felice pap.a.<br />

Felix loco Libcrii iii papain eligitiir et ordiiialur: cum cnim<br />

Lib(!rius papa iiollct Arianac hacresi assentire , missus cst in ex-<br />

siliiim a (loiistaiitio lilio (ioiistaiitini cl ibi per trieiinium moratus<br />

esl, Uuaproplcr uiiivcrsus clcrus Komdiiiis loco cjus Fcliccm ordi-<br />

navcrunt ipso Liberio volcnte ct consciiliciile. U"i quidciii Felix<br />

coucilio convocato coram XLVIII cpiscopis (ainstanliuin imperato-<br />

rciu .\riaiiuui liacrclicum ct duos presbilcros sibi favcnlcs coiidcm-

Cap. CIV. De sanctis Simplicio et Faustino. 443<br />

navit. Quapropter (,'oiistaritiiis iiidignatus Fclicem de cpiscopalu<br />

suo dejecit et Liberium eo pacto revocavit, ut scilicct solummodo<br />

Constantino et aliis, quos Fciix danuiavcrat, conimunicarct. Libe-<br />

rius igitur taedio alTectus cxsilii iu haerctica pravitato subscripsit<br />

et sic in tantum persecutio excrevit, ut quam plurimi sacerdotes et<br />

clerici Liberio nou prohibente intra ccclcsiam sunt necati. Fclix<br />

vero de episcopatu dejectus cum in pracdio suo habitaret , inde<br />

ednctus martirium capitis obtruncationc proiueruit circa aniios do<br />

iiiini CCCXL.<br />

CAP. CIY. (99.)<br />

De isanctiji^ Simplicio et Faiistino.<br />

Simplicius et Faustinus fratres cum sacrificare contcmiiercnt,<br />

sub Dyocletiano impcratore Romac multa supplicia peitulerunt.<br />

Tandcm data supcr eos scntcntia dccollati sunt ct iii Tibcriin cor-<br />

pora eorum projecta, soror autem coruni nomine Beatrix eorum<br />

corpora de fluminc levavit ct honorilicc sepclivit, Lutrctius autein<br />

praefeclus ct ejus vicarius , dum praedium ipsorum ambirct "ani<br />

leneri fecit et , ut jdolis immolaret , praecep' Qu-'" rpnueiitcm<br />

Lucretius nocte a scrvis suis praefocari<br />

pi^^ccepit, ciijus corpus<br />

Lucia virgo rapiens juxta fratres suos sep" * » '"aciectus post<br />

hoc Lucretius pracdium ipsum inlravit, ubi i'^*^'*^<br />

vivio cuin martiribus insultarct , infantulus qui><br />

amicis suis con-<br />

'" '

444 Cnp. CV. De sancta Martlia.<br />

CAP. CV. (100.)<br />

Dc !§)anctaMart]fta.<br />

Martlia liospita Christi Syro patrc, Eiuharia inatre regali ex<br />

progciiic dcscciulit : patcr cjiis Sjriae ct iiiariliiiiariim iniiltarum<br />

orarmu diix exslilit, iria aiitciu oppida, scilicct Magdalum ct Bc-<br />

thauiam utranique ct Hierosolimitanae urbis partem Martha cum so-<br />

rore jurc inateruac hcrcditatis possidcbat. Nunquam auteiu Icgi-<br />

tur Yiruni habuisse aut homiuum contubcrnium subiissc. Ministra-<br />

bat autem doniino nobilis hospita et sororem pariter ininistrare yo-<br />

lcbat, quia videbatur sibi , quod <strong>ad</strong> servicndum tanto hospiti nou<br />

SHlTiccrct ctiam totus niundus. Post <strong>ad</strong>scensionciu domiui cuin facta<br />

csset dispersio discipulorum , ipsa cum fratre suo Lazaro et sorore<br />

sua Maria Magdalena iiccnou et beatus Maximinus , qui cas bapti-<br />

zavcrat et cui a spiritu sancto fucrant coinincndatac, multique alii<br />

ablatis remis , velis et gubernaculis omnibus et alimeutis ratibus<br />

ab infidelibus includuntur, qui domiuo duce Massiliam pcrvcnerunt.<br />

Tandcin tcrritoriuiu Aquense <strong>ad</strong>cunt et ibidem populum <strong>ad</strong> rulem<br />

convertunt. Erat autcni beata ]\lartha valde facunda et omuibus<br />

gratiosa. Erat autem tuiic teniporis supcr Rhodanum in ncmore quo-<br />

dani intcr Arelatem et Aveuioucm draco quidam, inedius animal,<br />

incaiuo i';--is, grossior bove, lougior cquo, habens dcntcs ut spata,<br />

acutos ut )co...uii, *^""^ paiiiiis exutiaqucpartemuuitus, quilatensin<br />

flumiue omncs transeun^pg pcrimcbat et naves submcrgcbat. Vcncrat<br />

autem pcr mare de Giv.^^.^ ^^-^.^^^ gencratus a Lcvialhan, quiestscr-<br />

Iicns aquosus ct fer(\.jygi„,yg^ ^^ ^^^ 2)0nacho auimali, quod tJalaliae<br />

rcgio gignit, quojj j„ sectatores suos per spatiumjugcrisstcrcussuum<br />

vclut spicur.i^;\ dirigit ct quidquid tctigcrit, velut igiiis cxurit. Ad<br />

quciu j\arllia a populis rogata acccdcns ipsuiuquc in uciuore qucii-<br />

(llliu homincm manducantcm rcpcriens aquain bcne<strong>dicta</strong>iu supcr eum<br />

jccit ct cruccm quandam sibi ostendit. Qui protinus viclus ut ovis<br />

stans a sancta Marlha proprio ciiigulo alligalur ct illico a populo<br />

lanccis ct lapidibus pcrimitur. Vocabatur aulem draco ab iucolis<br />

Tarasconus, undc iii hiijus ineiuoriam 3)iocusille <strong>ad</strong>hiic vocatur Ta-<br />

rascona, qui aiitca vocabatur ^)NciIuc, id csl nigcr lacus, co quod<br />

1) Ut coriiua (iiiiiUiiMl riT. lilirl, (|iii (|iii(l(iii ,1(1(111111 liiiiis iinriiiis i\.<br />

2) Alii lcyiiiil lloiiiiclio vcl IloiiHcliOj sinc (liiiiio rpspiciliir (iii.'iK''r, dc (|ii(i<br />

iiiiill.U' liiiii iciii|iuris f.tbulim ffrebniiUir. 3) Ed. Vt. l.iciis le^it. 4) Kd.<br />

l'r. Neiliii; lcyit.

Cap. CV. De snncfa Martlia. 44.^<br />

il)i erant neiiiora nigra et uinbrosa. Ibl igitur bcata Martha do<br />

liccntia magislri sui Maximiui ct sororis suae deinccps rcmansit ct<br />

orationibus et jcjuniis indesincnter vacabat, deinde congregato ibi-<br />

dcm magno sororuin convcntu et <strong>ad</strong> honorcm beatae Mariae sem-<br />

per virginis inagna aedificata basilica satis ibi asperam duxit vi-<br />

tam, carncm ct oinneui pinguedincm, ova, caseum, et vinuin vilans<br />

semcl taiituin in dic cdcbat, centics in die, toties in noctc genua<br />

flcctebat, Qu<strong>ad</strong>aui vice dum apud Avcnionem inter urbeiu et llu-<br />

vium Rhodani pracdicarct, juvcnis quidaiu ultra fluvium consistcns<br />

ejus verba audirc dcsiderans, cum navigio careret, midatus natarc<br />

coepit, sed subito vi fluminis rapitur ct protinus sufi"ocatur. Cujus<br />

corpus, vix sccunda die invcntum anle pcdes sanctae Marthac rc-<br />

suscitandum pracscntatur , iila vcio in luodum crncis sola prostrata<br />

taliter oravit: Adona^' doininc Jcsu Christc, qui fratrcm incum La-<br />

zarum dilcctum tuum olim rcsuscitasti, rcspicc, mi Jiospes care,-<br />

<strong>ad</strong> fidcm circumstantium et rcsuscita puerum istum, et apprehensa<br />

cjus inanu mox juvcnis surrexit ct sacrum baptisnia susccpit. Rc-<br />

fcrt Euscbius in libro Hystoriac ecclesiasticac quinto, quod inu-<br />

licr Einorroissa, postquaiu sanata fuit, in curia sive viridario suo<br />

statuam fccit <strong>ad</strong> imaginem Christi cum vcste ct fimbria, sicut ip-<br />

sum vidcrat, et eaiu plurimuin reverebatur, licrbae vcro sub illa<br />

statua crescentes, quac aiilc nuUius crant virliitis, cuiu fiinbriam<br />

altingercnt, tantae virtutis eraut, ut nuilti iiilirnii indc sanarcntur.<br />

lilain autcm Eniorroissam , quam dominus sauavit , Anibrosius dicit<br />

fuissc Marthain. Refcrt autcm Hicron^iuus ct habctur in H^storia<br />

tripartita , quod Julianus apostata imagincin , quaiu Emorroissa fc-<br />

cerat, inde sustulit et suaiu ibidem collocavit, quae ictu fulminis<br />

confracta fuit. Obituin autem suum sibi dominus ante per annum<br />

rcvelavit, iu quo toto anno fcbribus elaborans antc octavum diem<br />

sui exitus angclicos choros sororis suac in cocluni animam dcfcren-<br />

tcs audivit, quae mox fratrum ct sororum convcntu congregato ait:<br />

mei comites et dulcissiini alurani, mihi, quaeso , congratulamini,<br />

quoniara angclicos choros sororis mcac animam <strong>ad</strong> scdes pollicitas<br />

ferentes ovantcr cerno. pulcherriina et ini dilecta soror vivas<br />

cum magistro tuo ct hospite meo in sedc beata. Statimque beata<br />

Martha exitum suum viciuum praesenticns suos <strong>ad</strong>monuit, ut lumi-<br />

naribus accensis circa se usque <strong>ad</strong> obitum vigilarent, nocte vcro<br />

raedia ante transitus sui dicin custodibus sorano gravatis ventus<br />

vehcmens irruit ct liiminaria cuncta cxstinxit, illa vcro malignorum

446 Cap, CV. De sancta Mnrtha.<br />

spirltnum turbam coriions orare copitit: mi pater ely , mi hospcs<br />

care, coii£jre»ati suiil ail devorandum mc seductores mei, Bcripta<br />

lenentes maia, quae gessi. Ely ne elongcris a mc , sed in <strong>ad</strong>juto-<br />

rium mcum inteude. Et ecce sororem <strong>ad</strong> se venientcm vidit , quae<br />

raanu facem tenens cereos et lamp<strong>ad</strong>cs inde accendit, dumque al-<br />

tera alteram proprio nomine vocarct, ecce Christus <strong>ad</strong>vcnit dicens:<br />

veni , dilccta hospita, et ubi ego sum , illuc mecum cris. Tu mo<br />

suscepisti in hospitio tuo , ego te recipiam in coelo meo et invo-<br />

cantes te exaudiam amore tuo. Appropinquante vero hora sui<br />

transitus foras deferri se fecit , ut coelum posset videre, jussitquo<br />

se in terra super cinerem poni ct signum crucis coram se tencri<br />

et in haec verha oravit: hospes nii care , hanc pauperculam tuam<br />

custodi, ct sicut mecum dignatus es hospitari, sic mc suscipe in<br />

hospitio tuo coelesti. Jussitque, ut passio sccundum Lucam coram<br />

se legeretur, et cum diceretur: pater, in manus tuas commendo<br />

spiritum meum ,<br />

illa cmisit spiritum. Se([ucnti vcro die, scilicct<br />

dominica, dum circa corpus ejus laudes exsolvercnt, circa horani<br />

tcrtiam apud Pctrogoricas hoato Frontoni missam celcbranti ct post<br />

epistolam in cathedra doruiitanti dominus apparuit dicons ei: dilecte<br />

mi Frouto , si vis <strong>ad</strong>implerc , quod olim hospitae nostrae pollicitus<br />

es , surge vclociter ct sequcre me. Quo jussa complente subito<br />

amho Tarasconam venerunt et circa corpus cjus psallontcs totuni<br />

ofhcium ambo caeteris respondentibus percgerunt et corpus ejus<br />

in sepulchro suis manibus collocavcrunt. Vorum dum apud Petro-<br />

goricas finitls cantibus djaconus evangclium lccturus bencdictionoin<br />

petons episcopum excitarct, ille vix cxcitatus respondit: fratros<br />

inei, cur me excitastis ? Duminus Josus Clnistus <strong>ad</strong> corpus Mar-<br />

thae hospitae suae me duxit ot ipsain tr<strong>ad</strong>idiinus scpulturae , diri-<br />

gite igitur iliuc velociter nuntios , qui iiobis annulum nostrum, au-<br />

rum et cyrothecas criseas dofoiant, quae, dum <strong>ad</strong> corpus sepolionduin<br />

me aptarcin, sacristae coiiiinoiidavi et cx oblivionc diiiiisi, quia<br />

me tain cito excilastis. Missi nuntii et hoc, ut cpiscopus dixerat,<br />

invcnientcs annulum solamquc cyrothccam attulorunt, aliain vero in<br />

hujus rei tostinionium sacrista rctiiiuit. Addidit quoquc bcatus<br />

Fronlo dicens: cum post scpulturam ab ecclesia cxiremus, fratcr<br />

quidain illius loci liloris poritus nos insecutus dominum intcrroga-<br />

vit, quo nomine vocarctur. (iui ille nihil rospondons ostondit ci<br />

codiccm , qucm in raanu tcnehat, apertuiu , in quo nihil aliud erat<br />

scriptum, nisi versus iste: in mcmoria aeterna crit justa hospita

Cap. CVf. De sanrtis Abdon et Sennen. 447<br />

iiiea, ab aiulitionc inala non timpbit in dic novissinio. Cum vero<br />

coiliccm revolveret, cunctis foliis boc rcperit scriptum. Cum autcm<br />

<strong>ad</strong> cJHS scpulcbrum crebra miracula fiorcnt, Clodoveus rex Franco-<br />

rum chrislianus effectus a sancto Rcmigio baptizatus cum gravem<br />

rcnum patcretur dolorem , <strong>ad</strong> cjus tumulum vcniens sanitatcm in-<br />

tegrani reportavit, quapropter illum locuni ditavit et trium millia-<br />

riornm spatio in giro ex utraque parte Rbodani terram , villas el<br />

castra dedit locumque illum liberuni lccit. Martilla vero ejus ramufa<br />

vitam conscripsit ipsius, quae postmodum in Sclavouiam pcrgens<br />

et ibi evangclium Dci pracdicans post decimum annum a dormitione<br />

Martbae in pace quievit.<br />

C\P. CYI. (101.)<br />

De sancti^ Abdoii et ^ennen.<br />

Abdon et Sennen sub Decio imperatore martirium passi sunt.<br />

(luni enim Decius imperator Babjloniam cum aliis provinciis sn-<br />

perasset, quosdam christianos ibi invenit, quos secum <strong>ad</strong> urbem<br />

Cordubam dcduccns divcrsis suppliciis consummavit, et eos duo sub-<br />

reguli capientes, scilicet Abdon et Sennen, sepelierunt, unde accu-<br />

sati et Decio praesentati Roniam post eum vincti catenis ducuntur<br />

et in conspectu Decii et senatus introducti aut sacrificare et rerum<br />

suarum recipere libertatem aut morsibus bestiarum devorari jubentur.<br />

Contemnentes itaque et exspuentes in siniulacra <strong>ad</strong> tbeatrum pertra-<br />

buutur et <strong>ad</strong> eos duo leones et ursi quatuor dimittuntur, qui cum<br />

sanctos non tangerent, sed etiam custodirent, injectis in eos gla-<br />

diis occiduntur et ligatis pedibus tracti sunt et jactati ante simu-<br />

lacrum solis. Qui cum ibi triduo jacuissent, Quirinus subdyaconus<br />

eos collcgit et in domo sua sepelivit. Passi sunt autem circa annos<br />

domini »)C(iLllI. Tempore autem Constantini ipsi quatuor martires<br />

eorum corpora revelaverunt et a chrtstianis translata sunt in ciraite-<br />

rium Pontiani, ubi dominus per eos multa praestat beneficia -)popnlo.<br />

1) Kd. Vt. legit C C. 2) Ed. l'i. leait poijulorum.

48 Cap. CYII. De sancto Germano fpiseopo.<br />

CAP. CTII. (102.)<br />

I>e ^anclo GerMiaiio episcopo.<br />

Gcnnanus dicitiir a gerniiiie et ana, quod est sursum , quasi<br />

supernura gcrnien. Tria enim reperiuntur iu scgcte germinante,<br />

scilicct calor naturalis , luinior nulrinientalis et ratio seminalis.<br />

Bcatus igitur (icrnianus dicitur quasi scnicn germinans: quia in<br />

ipso luit calor pcr fcrvorem dilcctionis , liumor per pingucdinera<br />

dcvotionis et ratio scminalis per virtutcui praedicationis, per quam<br />

multos in fide et moribus gcncrabat. Cujus vitam Constantinus<br />

prcsbitcr <strong>ad</strong> sanctum Censuriuin cpiscopum Aitisiodorensem scripsit,<br />

Germanus nobiiissimus genere in urbc Altisiodoro iiatus ct li-<br />

hcralibus studiis pluiimum eruditus tandcm Romain <strong>ad</strong> disccndum<br />

juris scientiain cst profectus, ubi tantuin dignitatis acccpil, nt cuin<br />

scnatus <strong>ad</strong> Gallias transmittcrct , ut apiccin ducatus totius Burgun-<br />

diac oblincrct. Cum crgo Altisiodorcnscm civitatcm caetcris dili-<br />

gcnlius gubcrnaret, arborem quandam pinuin in media civitatc lia-<br />

bcbat, <strong>ad</strong> cujus ramos pro <strong>ad</strong>miiationc vcnatioiiis fcrarum capita<br />

suspcndcbant. Scd cuni sanclus Amator ejusdcm civitatis cpiscopus<br />

dc tali cuin vaiiitatc sacpc rcdaigucrct , nioncns , ut ctiain illain<br />

arborcm incidi mandarct, ne aliqua inala occasio cx hoc christianis<br />

cvcnirct, illc nullatcnus acquicvit. Qn<strong>ad</strong>ain autcm vicc absentc<br />

{iermaiio aiborem incidit et incendio totani dcdit , quod Gcrmanus<br />

audiciis christianac rcligionis oblitus vallatus militibus illuc <strong>ad</strong>venit<br />

cl mortcin cpiscopi intcntavit. Episcopus autem divina rcvclationc<br />

(i(!rmanuin sibi successuruin agnoscens fnrcnti ccssil ct Augiisto-<br />

dunum perrcxit. Postmodum Altisiodorum revcrsus (Jcrmanuin in<br />

ccclcsia cautc conchisit ct ibidcin cum tonsurans ipsuin sibi suc-<br />

ccssorem essc pracdixit. Quod factuin cst. Nam j^aulo post cpisco-<br />

pus fcliciter obiit ct (icrmaiiuin j^lcbs omiiis ii: antistilcm postula-<br />

vit, qui subslanlia paupcribus crogata cl uxorc in sororcin com-<br />

inutata corpus siium pcr tiiginta aiinos sic afflixit , ut nuiiquain<br />

panein fruinenti, iion viiiuin, noii ')lcgunicn, nunquam vcl salcni pro<br />

saporc comcdcrit. Bis tamcii in anno, scilicct in pascha ct nalali,<br />

vinum suincbat, sed taiuen ipsuin vini saporcin aquis nimiis cx-<br />

II Olll.<br />

1) Alii sngimen It-giiiit , ox

Cap. CVII. De sancto Germano episcopo. 449<br />

stinguebat. lu refectione priino cinerem praelibahat, dcinde panein<br />

hordeaccutu suinebat, semper autem jejunans nunquain nisi in<br />

vespeie comedebat. In aestate vel hjeme nullam vestem hahuit<br />

praeter ciiicium ')et unicum cucullum, quae vestis nisi forte alicui<br />

donarclur, tanidiu fcrebatur, donec allrilione niinia solveretur.<br />

Lectus cinere, cilicio ac sacculo ornabatur, nullum pulviuar caput<br />

ab humeris ejus levabat, sed semper gemens et reliquias sanctorum<br />

collo gerens nunquam vcstimentum, raro calceamcnta et raro cingu-<br />

lum detrahebat: supcr homincm siquidem fuit omnc, quod gessit.<br />

Talis enim ejus exstitit vita, ut, si iniraculis -)caruisset, incredihi-<br />

iis videretur. TiUita fucrunt miracula, ut, nisi mcrita praecessissent,<br />

phantastica putarentur. Hospitatus in quodam loco cum post coe-<br />

nain mcnsa iterum pararetur, <strong>ad</strong>miratus interrogat, cni denuo prae-<br />

pararent. Cui quuin dicercnt, quod honis illis mulicribus, quae<br />

de nocte incedunt, praepararent, illa nocle saiictus Germanus sta-<br />

luit vigilare, et ecce vidit inultitudineiu dacmonum <strong>ad</strong> nicnsam in<br />

forina hoininum et mulierum vcnientcm , qui iis praecipicns , nc<br />

abirent, cuuttos de familia excilavit inquirens , si personas illas<br />

agnoscerent. Qui cum oinues vicinos suos el vicinas suas esse di-<br />

cercnt, niisit <strong>ad</strong> domos singulorura daemonibus praecipiens , ne<br />

abirent , et ccce omnes in suis lecluiis sunt inventi. Adjurati igi-<br />

tur se daeinones esse dixerunt, qui sic hoininibus illudebant. Ko<br />

temporc heatus Lnpus cpiscopus ^)Trahasmac Horehat, cujus urbein<br />

cuin Attiia rex obsiderct, super portam beatus Lupus acclainans,<br />

quis esset , qui eos sic impeterct, inquisivit. Cui illc: cgo suin<br />

.\ttila flagclluin Dci. Quo contra huinilis praesul Dei ait diccns ct<br />

gemens: et cgo Lupus, heu vastator grcgis Dei et indigeiis flagello<br />

Dei, inoxque portas reserari jussit. Illi autcin divinitus excaecati<br />

per port.am <strong>ad</strong> portam transierunt, neinincm autein videntes aut<br />

laedcntcs. Beatus igitur Germanus assumto praedicto cpiscopo Lupo<br />

in Britannias , ubi haerctici pullulavcrunt, profectus est, sed duin<br />

in mari essent et teinpestas maxima orirctur , <strong>ad</strong> orationem sancti<br />

Gcrmani protinus tranquillitas magna efficitur; honorifice igilur<br />

a populis suscipiuntur, quorum <strong>ad</strong>vcntum daeinones jam praedive-<br />

rant, quos sanctus Germanus de ohsessis expulerat. Veruin cum<br />

haereticos convicissent , <strong>ad</strong> propria rcdierunt. Cum in quodam loco<br />

infirinus decumheret, contigit, ut totus ille vicus repentino incendio<br />

l) Rec, legunt : fl tunicnin et oucullain. 2) Ed. Vr. r I a r ii i i<br />

3) Rec. legunt :<br />

T r a c a s i n a e.

450 Cap. CVII. De sancta Genniino episcopo.<br />

conflagraret. Uni cuiii rogaretiir, ut iiule asportatus ignem eva-<br />

deret, ille incendlo se opponit et ultra citraque omnia consumente<br />

flaiuma hospitiHin ejus non tetigit. Dum <strong>ad</strong> Britannias itcrato re-<br />

diret . ut liaereticos confutarct, quidaiu ex discipulis ejus gr<strong>ad</strong>u<br />

concito ejus vestigia sequebatur, qui taiucn apud Gordomaruin in-<br />

firmitatns occubuit. Rcdicns iiide beatus Germanus scpulchrum cjus<br />

apcriri fccit ipsumque vocans cx nomine, quid ageret, an <strong>ad</strong>huc<br />

secum militare cupcret, requisivit. Mox ille residens cuncta sibi<br />

constare suavia ac se noile e contra ulterius revocari respondit.<br />

Tuuc sanclo annuentc , ut rcquiesceret, ille deposito capite rur-<br />

sum in doiuino obdorinivit. Dum iu Britannia praedicaret et sibi<br />

et sociis rex Britanniac hospilium denegasset, subulcus regis re-<br />

gressus a pascuis receptam pracbendam in palatio <strong>ad</strong> tuguriuin<br />

propvium rcfcrcns vidit bcatuiu Gerinanum cum sociis fame et fri-<br />

gore laborantem , quos in domo sua benigne rccepit et unicuin vi-<br />

tulum , qucin liabcbat, hospitibus occidi praecepit. Post coenain<br />

sanctus Gcrmanus oinnia ossa vituli super pellcm componi fccit et<br />

<strong>ad</strong> ejus orationcm vituius sinc mora surrevit. Sequcnti dic Ger-<br />

nianus regi festinus occurrit ct, cur ci hospHium dcncgarit, potentcr<br />

inquirit. Tunc rex vehemcntcr allonitus sibi rcspondcre non po-<br />

tuit et illc: egrcdcrc , inquit, et rcgiium mcliori dimitte. Gcima-<br />

niis igilur Dci mandato subulcuin cum uxorc venire fccit ct univcrsis<br />

stupentibus regcin constituit ct c\ tunc rcgcs dc subulci gcncre<br />

prodcuntes dominantur gcnti Britonum. Cuin Saxoncs conlra Bri-<br />

toncs dimicarcnt ct se paucos vidcrcnt, sanctos imlc traiiseunlcs<br />

vocavcrunt et ab iis pracdicati ccrtatim omncs <strong>ad</strong> baptismi gratiain<br />

convolabant. Dic igilur pasdiac cx fcrvore iidci projcctis armis pro-<br />

poiiunt fortiter proeliari, quod illi audicntes audacter contra inerines<br />

propcrant. sed Gcrmanus latcns cum suis oiuncs <strong>ad</strong>moiniit, ut, cum<br />

ipsc allcluja clamaret, oiniies sibi uiio clamorc rcspomicant. (Juod<br />

cum factuin essct, tantus hostes super se jam irruentes terror invasit,<br />

ut projectis arinis noii soium montcs scd coeluin ctiam snper se rucre<br />

putarcnt, cunctiquc difTugcrunt Qu<strong>ad</strong>am vice dum pcr Augusto-<br />

dunuin transicns <strong>ad</strong> tumulum sancti Cassiani cpiscopi devenisset,<br />

quomodo se haberct, inquisivit. Dlc statiin c\ tuinulo cunctis au-<br />

dientibus sic respondit: dulci quictc pcrfruor ct <strong>ad</strong>ventum redem-<br />

toris exspecto Et illc: quicsce pcr longum in Cbristo tcnipus et<br />

pro iiobis attcntius inlerccdc, ut obtinere sacrac rcsurrcctionis<br />

gaudia mereamur. Duin apud Ravennam dcvcnissct, a regina Pla-

Cap. CVn. De sancto Gerinano episcopo. 4ol<br />

cida ct filio suo Valentiniano honorifice susceptus est, liora vero<br />

coenae regina ei niisit vas argenli aniplissimum delicatioribus cibis<br />

plcnuni , quod ille sic suscepit, ut cibos famulis tr<strong>ad</strong>eret et sibi<br />

pro pauperibus ipsum vas argenteura retineret. Loco vero mu-<br />

neris misit reginae scutellam ligneam panem hordcaceum continen-<br />

tem, quod illa libeuter recepit et vas illud postmodum argcnto<br />

texit. Uu<strong>ad</strong>am autem vice dum prae<strong>dicta</strong> regina eum <strong>ad</strong> conviviuni<br />

invitasset, ille benigne annnens ab hospitio suo usque <strong>ad</strong> palatiuro,<br />

eo quod jejuniis et orationilius esset confectus, asino deferenfe<br />

porlatus est, sed dum comederet, asinus sancti Gennani mortuus<br />

est. Quod regina audiens cquuni mirae niansuetiidinis episcopo<br />

praesentari fecit, quem intuens ait: meus mihi asinus praesentetur,<br />

quia, qui me hac attulit, reportabit. Pergensque <strong>ad</strong> c<strong>ad</strong>aver : surge,<br />

inquit, muscio revertaniur hospitio , statimque subsiliens se ipsum<br />

concussit et quasi nihil uiali passus esset , Gcrmanum <strong>ad</strong> hospitiuin<br />

deportavit. Sed antequara de Ravenna exiret, praedixit , quod<br />

nequaquam in hoc saeculo diutius nioraretur. Post modicum fcbre<br />

corripitur et die VII iu doinino inorilur et corpus ejus <strong>ad</strong> Gallias,<br />

sicut a regina petierat, transportatur. Obiit circa annos domini<br />

CCCCXXX. Verum cum sanctus Germanus beato Euscbio Ver-<br />

cellensi episcopo promisisset, quod iu sua reversione ecclesiam,<br />

quam fundaverat, sibi dedicaret, cum intellexisset sanctus Eusebius<br />

beatuiu Germanura exiisse de corpore, ecclesiara suam dedicaturus<br />

cereos accendi jussit, sed quanto plus accendebantur, tanlo plus<br />

exstinguebantur. Quod videns Eusebius intellexit dedicationem aut<br />

alio tempore fieri oportere aut alteri episcopo reservari. Cuin<br />

igitur bcati Germani corpus Vercellas delatuni fuisset, niox iu<br />

prae<strong>dicta</strong>ra ecclesiam inducitur et statini cerci oinnes divinitus in-<br />

flammantur. Tunc sanctus Eusebius proraissionis beati Gerraani<br />

meminit et quod vivens se facturuiu promiserat, niortuuni fecisse<br />

cognovit. Hoc ita oportet accipi , ut non intelligatur de magno<br />

Eusebio Vercellensi, quod tenipore illius factuin sit hoc, nam ipse<br />

sub Valente iraperatore morluus fuit et a raorte ipsius usque <strong>ad</strong><br />

niortem sancti Gcrraani ullra annos L effluxerant. Fuit ergo alius<br />

Eusebius , sub quo istud , quod narratur , evenit.<br />

29

452 C.ip. CVIIl. De sancto Eusehio.<br />

CAP. CTIII. (103.)<br />

De isaucto JEii^ebio*<br />

Ensebins {iiuifur ab cu , qiiod est bonuni , el sebe, quod tli-<br />

eitur eloquenlia vel statio. Vel Eusebins sonat bonus cultns. Ipse<br />

namque habuit bonitatcm in sanctiticatione sui , eloquentiam in tle-<br />

fensione fidei , statiouem in constautia uiartirii, bonum cultum in<br />

reverentia Dei.<br />

Euscbius semper virgo exsistens tlum <strong>ad</strong>liuc catcchumenus esset,<br />

ab Eusebio papa baptisma susccpit et norarn, in quo baptismo<br />

manus angelicae visae sunt, qnae ipsum de sacro fonte levaverunt.<br />

Matrona quaedam cjus pulchritudine capta cum ipsius cubiculum<br />

vellet <strong>ad</strong>ire, custodientibus angelis pervenirc nou potuit, unde<br />

facto mane <strong>ad</strong> ejus pedes procidit et ab eo veniam petiit. Ordi-<br />

natus presbitcr tanta sanctitate emicuit, ut iu niissaruni sollcmniis<br />

inter manus ejus ministerium angclicum apparerct. Post hoc cum<br />

Ariana pestis totam Italiam inliceret , imperatore Conslantio eidem<br />

haeresi faventc Julianus papa Euscbiiim in Verccllenscm episcopum<br />

consccravit, quae tunc obtinebat iiitcr alias urbes Italiae principa-<br />

tum. Quod haeretici audientes omncs fores eccicsiae ciaudi fcce-<br />

runt, at Eusebius urbcm ingressus ante ostium inajoris ecdcsiae,<br />

quae est beatae Mariae, gciiua Ilexit el oinnia ostia inox sua ora-<br />

tione aperuit. •)Maxentiuin Mediolancnscm episco|)um haerctica<br />

pravilate corruptum de episcopatn ejecit et pro co viruin catholicum<br />

D^onisinm ordinavit sicqne Euscbius tolain ecclesiain occidciilis ct<br />

Athanasius totain ecdcsiain oricnlis ab Arianoruin pcstc purgabanl.<br />

Arius nanique prcsbilcr Aicxandrinus fuit, qui (lliristum puram<br />

treatnrain cssc diccbat, asscrcns , quod crat, quaiido non crat, et<br />

quod proptcr nos factus cst , ut nos pcr cnni tani(|uain pcr iiislru-<br />

mcntuin Dcus crcarct, ct idco ntagiiiis (lonslanliniis cclcbrari fccit<br />

Nicacnuin (oncilinin , ubi crror condcinnaliis cst Ipsc autcni post-<br />

tnoduni miserabili mortc inleriit, quia oiniiia visccra ct inleslina<br />

per secessuni emisit. Constantius aulcni Conslanlini iilius ipsa<br />

hacresi corruptus fuit, quocirca (lonslanlius impcrator conlra<br />

Euscbium plurimum indignalus muitornm episcoporum concilium<br />

1) K(l. Pr. A iix

Cap. CVIII. De sancto Eusebio. 453<br />

coiivocavit ct Dyonisiiim acccrsivit multasque cpistolas <strong>ad</strong> Euscbium<br />

deslinavit, qui scieiis malitiam iii multitudiiie pracvalerc , veiiire<br />

coiitcmsit ct suam sencctutpm opposuit. Unde imperator statuit contra<br />

siialn cxcusationem in Mcdiolanensi urbc, quac propc erat, concilium<br />

celebrari. Ubi cum Eusebiuin decsse videret, jussit Arianos tidem<br />

suam dcscribere ct Dyonisium episcopum Alediolanensem ac >)XXXIIi<br />

cpiscopos cidem fidci subscribcre. Quod audiens Eusebius ex urbe<br />

sua profecturus Mediolanum exiit et sc multa passuruin pracdixit.<br />

Cuin igitur <strong>ad</strong> quendain fluvium venisset, ut Mediolanum pergeret,<br />

navis procul ex alia partc fluminis exsistens eo jubente <strong>ad</strong> euin<br />

venit ct ipsum cum sociis sine gubernatorc alio transportavit.<br />

Tunc ei pracdictus D,yonisius obviavit ct <strong>ad</strong> pedes ejus piocidens<br />

veniam postulavit. Cuni igitur Eusebius ab imperatorc nec minis<br />

ncc blanditiis flccti posset, coram omnibus dixit: vos dicitis filiuin<br />

minorcm csse patre, cur crgo mibi filiuin mcum et discipulum prae-<br />

tulistis? Non est cnim discipulus super magistnim nec servus<br />

super dorainum suum nec filius super patrein. Qiia illi ratione<br />

commoti statim cliirograplium , quein scripseraiit et cui D^onisius<br />

subscripserat , ei obtulerunt. At ille: nequaquam post filium scrt-<br />

bam , cui anctoritate pracsum, scd istum inccnditc novumquc,<br />

cui subscribam, si viiltis, conscribite. Sicque nutu Dei succcnsus est<br />

chirographus, cui Dyoiiisius et alii XXXIII episcopi subscripserant,<br />

rursuinque Ariani alium chirographura conscripscrunt el Euscbio<br />

et aliis cprscopis , ut subscribcrent , tr<strong>ad</strong>iderunt, sed cuni ab Eu-<br />

sebio animati nullafenus consentircnt , cocperunt plurimum gratu-<br />

lari, quod chirographum, cui coacti subscripserant, penitus com-<br />

bustum videbant. Tunc iratus (lonstantius Eusebium voluntati<br />

Arianorum tr<strong>ad</strong>idit. Qui protinus ipsum dc medio aliorum episco<br />

poruin rapientes et durius flagellantes eum per gr<strong>ad</strong>us palatii a<br />

summo usque <strong>ad</strong> imum et rursus ab inio usquc <strong>ad</strong> summum traxerutit.<br />

Cum crgo capite -)concusso multum sanguinem fudisset et <strong>ad</strong>huc<br />

non assentiret, vinctis post tergum raanibus per collum cum func<br />

ipsum trahebant. Ipse autein gratias agens diccbat, se pro con-<br />

fcssione catholicac fidei raori esse paratum. Tuiic Constantius Li-<br />

berium papain , D^onisiuin, Paulinum et omnes alios episcopos,<br />

qui cjus excmplo fuerant animati, in cxsilium mitti fecit, Euscbium<br />

vero apud Scytopolin. urbein Palaestinae, Ariani duxerunt ct ipsum<br />

i) Kd. l'r. el Iiic el inlr

454 Cap. CIX. De sanctis Machabeis.<br />

iii quodani loco sic artissimo reclusenmt, ut essct ilio longitudiiie<br />

brevior, latitudine angustior, ita ut curvatus nec pedes extendere<br />

nec se in latus alterum verlere posset, capiteque depresso humeros<br />

tantuin et cubilos movere valebat. Verumtamen Constantio defuncto<br />

Julianus eidem succedens et omnihus piacere volens juhct exsulatos<br />

episcopos revocari et Deorura templa apcriri et pace frui, sub lege,<br />

qua quisque vellct. Et sic Eusebius inde exiens <strong>ad</strong> Athanasium<br />

veiiit et quaiita passus fuerat, eidcm exposuit. Defuncto autcin<br />

Juliano et Joviniaiio regnante sopilis Arianis Eusebius Vercellas<br />

rediit et euni populns cum magna exsultationc susccpit. Scd itcrum<br />

Valente regnante Ariaiii rcpullulant et Euschii domum vallantes et<br />

extra doinuni supiiium ipsum trahcntes lapidibus eum obrucrunt et<br />

sic <strong>ad</strong> domlniim fcliciter migrans in ecclcsia , quam ipse construxe-<br />

rat, sepultus est. Fertur quoque hanc gratiam suae civitali Eusc-<br />

bius a Deo precibus impelrasse, ut milius Arianus ibidem vivere<br />

posset. Vixit autem sccundum chronicam <strong>ad</strong> minus LXXXVIII<br />

annis. Floruit circa anuos doiuini (]CCL.<br />

CAP. CIX. (101)<br />

De sancti^ Macliabciis.<br />

Machahci fuerunt scplcm fratres cum niatre reverenda et Kiea-<br />

zaro saccrdole , qui pro observatione Icgis cuin carncin porcinam<br />

nolient comedcre, inaudita suppliciorum genera pertulerunt, secun-<br />

dum quod in II. Machab. ploiiius continctiir. Et nolaudum , quod<br />

ecclesia oiientalis facit fcsta dc saiutis ntriusquc tcstamcnti, occi-<br />

dentalis autem non facit fcsta dc saiictis vctcris testamenti eo,<br />

quod <strong>ad</strong> inferos descendcruiit, practcrquam de innocentihus, ex eo<br />

quod in ipsis singulis occisus est Christus, ct de Machabcis. Sunt<br />

autein quatuor rationes, quare ecclesia de istis Machabeis, licet<br />

<strong>ad</strong> iiifcros dcsccndcrint, sollcinnizat. Priina est proptcr praeroga-<br />

tivani martirii. Quia ciiiin inaudila supplicia iiitcr sanctos vcteris<br />

testanienti passi sunt, ideo privilcgiati suut, ut eorum passio mc-<br />

rito celcbrelur. Haec ratio poiiitur in hjstoria scholaslica, se-<br />

cuiida cst propter rcpracscntationein m^slerii. Scplcnarius ciiiiii<br />

nuincrus cst nuiuerus HHlvcrsilatis. Signilicantur ergo in istis omnes<br />

patres vetcris tcslaiuciiti cclcbritatc digni, naiu licet dc ipsisnonsol-

C;)p. CX. De sancto Petro <strong>ad</strong> vincula. 455<br />

leinnizctecclcsia, tnmquia<strong>ad</strong> ijinbum descenderunt, tuinquiainuititudo<br />

inullorHin novoruni sul)intravit, in liis tanien soptoni inipcndit oainibus<br />

levcrcntiain, quia per septem, ut dictum cst, univcrsitas dcsigna-<br />

tur. Tcrtia est propter exemplum paticndi, proponuntur oniin in<br />

exemplum fidelibus, ut secundum liorum constantiani <strong>ad</strong> zeluin (idci<br />

aniuiontur el <strong>ad</strong> pationduin pro loge cvangelii, sicul illi pro lege<br />

Moysi fortius accinganuir. Quarta est propter causam supplicii,<br />

nam pro dcrensione legis ')suae talia supplicia passi suirt, sicut<br />

ot christiani pro defonsione legis evaiigolicac patiuntur. Has Ircs<br />

ultimas rationcs assignat magister Joanncs Beloth in summa dc<br />

officiis C. V.<br />

CAP. C\. (105.)<br />

')I>e sancto Petro <strong>ad</strong> Tinciila.<br />

Festum sancti <strong>Pot</strong>ri apostoli , quod <strong>ad</strong> vincula dicilur, qu<strong>ad</strong>ru-<br />

plici de causa institutum fuisse putatur, scilicet in memoriam libe<br />

ralionis <strong>Pot</strong>ri, in momoriam liborationis Aloxandri, pro dcstruondo<br />

ritu gentilium et pro impetranda absoiutione spiritualium vinculornm.<br />

Pifma ergo causa est in memoriam liborationis <strong>Pot</strong>ri. Nam,<br />

sicut dicitur in hystoria scholastica, Horodos Agrippa Roiuam <strong>ad</strong>iit<br />

et ibi Cajo nopoti Tyberii Caosaris familiarissimus exstitit. Qua-<br />

dam autein die cum essot Herodos in curru cum Cajo, lovatis in<br />

coeluni inanibus ait: utinain vidorem niortom senis ct tc dominum<br />

totius orbis. Scd hoc auriga Herodis audivit et Tjbcrio continuo<br />

intimavit. Quaproptcr indignatus Tjberius Caesar Herodem reclusit<br />

in carcere. Ubi duin qu<strong>ad</strong>am die juxta arborcm innixus essot,<br />

cujus frondibus insidebat bubo, unus de contaptivis poritus in au-<br />

guriis dixit ei: noli timere, qnia cito liberaberis et in tantum<br />

sublimaberis, quod ainicos tuos in tui invidiam concitabis ot in hac<br />

prosperitate morioris. Quam cito autcm hujus gcnoris animal super<br />

te videris , ultra quintuin diom vivere non valebis. Post aliquod<br />

tompus Tjbcrius inorilur et Cajus in impcrium sublimafur, qui<br />

quidein Herodem de vinculis liberavit ct magnifice sublimatum re-<br />

1) Ed. Fr. oinitlil verba suae — legis el luiii legit evaiigelicH. 2) Alii<br />

45B C^ip. CX. De saticto Petro <strong>ad</strong> vincula.<br />

goin iii Jiuliieam niisit, cunique venisset, niisit manus, ut affligere!<br />

quosdam dp ecclesia. Occiso autem JacoI)o (ratre Joannis gl<strong>ad</strong>io<br />

ab codeni ante dies azimorum, videiis, quia hoc gratum esset Ju-<br />

dacis. in diebus azimorum Pctruiu apprehendit et iii carcerem ini-<br />

sit volciis post pascha producerc cum populo. Aiigeius autem<br />

iioctu eidem assistens mirabiliter cum a vtnculorum ncxibus iibera-<br />

vit et <strong>ad</strong> ininisterinm praedicationis irberum ire jussit. Facinus<br />

autem regis dilationem iion pntitur ultionis, sequeiiti vero die<br />

custodes <strong>ad</strong> se veiiire fecit, ut pro fiiga Petri diris eos poenis<br />

afficeret. Hoc tamen impeditus est facere, ne soiutio Petri alicui<br />

iiocerel. Nani concitus in Caesaream descendit et ibi percussus ab<br />

aiigelo cvpiravit. Eteiiim, sicut refcrt Josephus in XIX. antiquita<br />

tuin libro, cum Caesaream <strong>ad</strong>venissct et <strong>ad</strong> eum tolius provinciae<br />

viri unanimiter convcnisseiit, ille fulgenti veste ex auro argentoque<br />

mirabiliter contexla iiidutus, incipiente die procedit <strong>ad</strong> tlieatrum.<br />

Ubi cuin primuni solis r<strong>ad</strong>ios vcslis aigcntea suscepit, repertusso<br />

splendore duplicatam spectantibus lucem fulgiir metalti vibrantis<br />

elTudit, ut intuentibus perstringeret aciein lerror aspectus et pro<br />

hoc phis aliquid de eo, quam huuianae naturac est, artifcx arrogan-<br />

tia mentiretur. Illico <strong>ad</strong>ulanlis vulgi concrepatil voccs dicentis:<br />

hucusque ut hoininem te tenuimus, scd ex hoc jain supra humanani<br />

natuiam te csse falemur. Et dum ailulatoriis demuU eretiir hoiiori<br />

bus ct ohlatos sibi divinos hoiiores iioii respueret, respiciens vidit<br />

insidcntem super fiiiiiculum capiti suo angclum, id est buboiiem,<br />

mortis ejus proxiinue nuiitium rcspiciensque <strong>ad</strong> popiilum di\il: eii<br />

cgo Dcus vester iiiorior. Sciebat cnim juxta praedicationcm auguris,<br />

se infra quiuquc dics morilurum , ct coiitiiiuo percussus per quiiique<br />

dies vermibus euni corrodentibus expiravit. llaec Josephiis. In incmo<br />

riam igitur tam tnirae liberationis princi|)is apostolorum a viuculis<br />

cl tam dirae vin<strong>dicta</strong>e iii t^rannum protinus subsecutae, ecclcsia<br />

fcstuin sancli Petri <strong>ad</strong> vincula sollemnizat, IJiide ct epistola iii<br />

inissa canitur, in qua haec liberalio facta fuisse perhibelur, et sc-<br />

cuiidum hoc videtur, quod lioc fcslum deberet vocari Petri a vin-<br />

culis. Secunda causa institiitioiiis exstitit, quoniam Alcxander papa,<br />

qui scxtus post bi^atum Pelruni rexit ectlesiam , el llermes prae<br />

fectus urbis Koniac, qui per Alcxandrum <strong>ad</strong> fidcm conversus fuerat,<br />

a Quiriuo Iribuno in diversis locis ia custodia tencbantur, dixil-<br />

quc Iribunus <strong>ad</strong> Ilcrmem praefcctum: iniror le viruin prudcntcni<br />

honorem dimittcrc praefccturae ct vitain aliam somniare. Cui

Cap. CIX. De sancto Petro <strong>ad</strong> vincula. 457<br />

Heriiies dixit: et ego aiite hos aiiiios haec oiiiiiia deridebaiu et<br />

haiic vitara solatn esse putabaiii. Respoiidit Qiiiriims: fac ergo pro-<br />

bare ine, qiiod aliam vitain noveris esse et coiitiniio fidei tuae dis-<br />

cipulnin nie habebis. Cui Hermes dixit: sanctus Alexander, quem<br />

tenes in vinculis, ipse hoc melius te doccbit. Tunc Quirinus niale-<br />

dicens Herinen ait: ego dixi tibi , ut me probare faceres hoc, et<br />

nunc nie mittis <strong>ad</strong> Aiexandrum, quem pro suis sceleribus teneo<br />

vinculatum. Verumtamen super te et Alexandrum custodiam dupli-<br />

cabo ct si ipsum tecum vel te cum ipso invenire potero, veie fidem<br />

tuis el ejus dictis vel serinonibus <strong>ad</strong>liibebo, Fecit, quod dixit, et<br />

Alexandro hoc Hermcs protinus indicavit. Orante igitur sancto<br />

Alexandro angelus <strong>ad</strong> euni venit et ipsuni <strong>ad</strong> Hennen iii carcerem<br />

duxit ct inveniens eos Quiriiius iiisimiil pjiiriinum <strong>ad</strong>iniratus est,<br />

et cum Hernies Quirino nanaret, quomodo Alexander iiliuin suum<br />

inortuum suscitasset, dixit Alexaiidro Quiriiius: liabeo liliam gutlu-<br />

rosain nomine Balbinam , proniitto igitur me tuam recipere fideni,<br />

si filiae meae impetrare potcris salutem. Cui Alexandcr: v<strong>ad</strong>e<br />

citius et ipsam <strong>ad</strong> carcerem meum <strong>ad</strong>ducito. Cui dixit Quiriiius:<br />

cum hic sis , quomodo in carcere tuo potcro teinvenire? Ad quem<br />

Alexander: v<strong>ad</strong>e cito , quia, qui mc huc <strong>ad</strong>duxit, ilie nie illuc cito<br />

reducet. Pergens igitur Quirinus filiam suam <strong>ad</strong> carcerem Alexaii<br />

dri <strong>ad</strong>duxit et ibidem ipsum inveniens <strong>ad</strong> pcdes siios se prostia-<br />

vit. Tunc filia ejus coepit vincula sancti Alcxandri devote oscu-<br />

lari , ut sanitatem reciperet. Cui Alexander dixit: noli, filia mea,<br />

has meas osculari catenas , sed bojas sancti Petri diligenter in-<br />

quire, quas devote osculans recipieS sanitatem. Quirinus igitur iii<br />

carcere, ubi Petrus detentus fuerat, diligenter bojas inquiri fecit,<br />

easque cum invenisset, filiae suae osculandas dedit. llla mox , nt<br />

osculata est vincula , sanitatis cst iiitegrae beneficium assecuta.<br />

Tunc Quirinus veniam petens Alexandruni de carcere extraxit et<br />

ipse cum familia et aliis quam pluribus baptisma susccpit. Tunc<br />

sanctus Alexander hoc festum in calendas Augusti celebrandum iii-<br />

stituit et in honorem apostoli Petri ecclesiam fabricavit, ubi vin-<br />

cula reposuit et <strong>ad</strong> vincula nominavit. \n hac sollemnitate <strong>ad</strong><br />

prac<strong>dicta</strong>m ecclesiam magnus fit concursus populi et ibidem popu-<br />

lus viiicula osculatur. Tertia causa institutionis secundum Bedaiii<br />

haec est. Octavianus iniperator et Antonius sibi invicein affinitate<br />

conjuncti sic inter se niuiidi totius imperium diviscrunt, ut Ocla-<br />

vianus in occidenle Italiam , Galliam et Hispaniain , Anlonius vero

458 Cap. CX. De sancto Petro <strong>ad</strong> vinciila.<br />

In oriente Asiani , Pontiim et Africam possiclerct. Antonins antcni<br />

lascivus et Inbricns cuni sororeni Octaviani in uxorem hal)erct, ip-<br />

sam repudiavit et Clcopatram reginam Acgypti in uxorem accepit.<br />

Ob hoc indignatus Octavianus manu arniata in Asiam contra An-<br />

tonium procedit et ipsum in omnibus superavit. Tunc Antonius et<br />

Cleopatra victi fugerunt ac semet ipsos prae nimio dolore occide-<br />

runt. Aegjpti igitur , regnum<br />

Octavianus destrnxit et Romanam<br />

proviiiciam fecit. Inde in Alexandriam perrexit et omnibus eam<br />

divitiis spolians Romam ipsas transvcxit, unde rempublicam auxit,<br />

ita quod pro uno dcnario darclur, quod prius pro quatuor vendc-<br />

batur. Et quia civilia bella valde «rbem vastaveraut, ita eam rc-<br />

novavit, ut dixerit: inveni lateritiam , relinquo marmorcam. Ouia<br />

igitur iu tantum rempublicani auxit, Augustus primo omnium vo-<br />

catus est, unde ct ab eo Augusti dicti sunt, qui sibi in imperio<br />

successerunt, sicut a Julio Cacsare ejus avunculo Cacsares appel-<br />

lantur. Unde et hunc menscm Augustum , qui prius Sextilis dice-<br />

batur, quia a Marlio scxtus erat, popnlns suo nomine intitnlavit<br />

cum Angustum vocans. In memoriam itaqne ct honorcm victoriae<br />

illius, quam prima dic Augusti Octavianus liabuit, omnes Roniani<br />

hanc diem sollcmnizabant usque <strong>ad</strong> tcmpns Theodosii impcratoris,<br />

qui coepit regnare anno domini C(]CCXXVI. Eudoxia igitur filia<br />

praedicti Tlieodosii impcratoris uxor Valcntiniani Ilicrosolimam ex<br />

voto perrexit, ubi quidam Judacus pro magno niuncre duas ei ca-<br />

tcnas obtulit, quibus siib Herode Pctrus apostolus vinctus fuit.<br />

Cum igitur Romani rcdiisset in calcndis Augnsti ct honorcni inipo-<br />

ratoris gentilis ronianos sollemnizare vidcrct, dolens , quod dam-<br />

nato homini taiitus honor exhibcrctur, cogitansqnc, quod non cos<br />

dc facili a tali cultiira ct consuctudino rcvocarc posset, cogitando<br />

Iractavit, ut observantia quidcm sic staret, sed iu honorem sancti<br />

Pctri ficrct, et illum diem univcrsns populus <strong>ad</strong> vincula noiniiiarct.<br />

Ilabita igilur collalione cuin Iicato Pclagio papa popnluni blandis<br />

exhortationibus induxerunt, ut oblivioni tr<strong>ad</strong>erctur nicmoria prin-<br />

cipis paganorum ct cclebris ficrct mcnioria principis apostolorum.<br />

Ouod diim cunctis placuisset, illa catciias, quas dc Jerusalcni at-<br />

tulcrat, protulit ct po|)ulo ostendit. Papa vero ct illam catcnam<br />

protulit, qua sub Ncronc idcin apostolus vinctus fuit. Hao crgo<br />

illis sociata ita iniraculose una catena facta est, ac si scnipcr una<br />

ct c<strong>ad</strong>cin cxslilissct. IJiide papa ct rcgina protiniis slaliMTiiiit , ut,<br />

quod homiiium indiscreta rcligio facicbat gcntili damuMto , in mc-

Cap. CX. De sancto Petro <strong>ad</strong> vincula. 4.59<br />

liiis inutata faceret apostoloruin priiuipi Petro. Ipsa igitnr vincuia<br />

papa cuin regina in ecclesia sancti Petri <strong>ad</strong> vincula posuit et ipsani<br />

uiuneribus multis et privilegiis niagnis dotavit ac praedictuni dieiu<br />

ubique celebrem fore instituit. Haec Beda. Idem dicit Sigbeitus.<br />

Quantae aiitein virtiitis haec catena fuit, anno domini CCCCLXIV<br />

apparuit. Quendam enim comitem imperatoris Oltonis propin{|uuia<br />

djaboJus ante oinnium oculos tain crudeliter arripuit, ut se ipsum<br />

dentibus laceraret. Tunc Jussu iinperaloris <strong>ad</strong> Johannem papani<br />

ducitur, ut catcna sancti Pctri ejus collo circuindaretur, sed cuni<br />

quaedam alia catena furentis collo fuissct imposita et nihil ex hac<br />

provenisset salutis, nimiruin ubi nihil latebat virtutis , tandem vera<br />

Petri catena producitur et furentis collo iniponitur. Tantae autein<br />

virtutis pondus djabolas ferre non poluit, sed niox coiain omnibus<br />

exclamans abscessit. Tunc Theodoiicus Metensis episcopus ipsam<br />

cateiiam arripuit et eam se iiuliatenus dimissuiuin , nisi manus sibi<br />

praecidcietur , asseruit. Cuin igitur snper haec inter episcopuin<br />

ct papani aliosque clericos gravis oriretur conteiitio, inipcrator taii-<br />

dem ipsuin litigiuin sedavit et episcopo ex ipsa catena anniiluni<br />

a papa impetravit. Narrat Miletus in chronica et idem habcUir in<br />

hystoria tripartita, quod his diebus apud Epiruin draco ingens ap-<br />

paruit, in cujus ore Donatus episcopus virtute insignis exspnciis<br />

inox eum occidit, prius tamen aute ejus faciem digitis crucem de-<br />

signans et eidera ostendens , quein vix VIII juga boum, ne ejus<br />

putredine aer inficeretur, <strong>ad</strong> locuin incendii trahere potuerunt.<br />

Idein quoque ait ibidem et in e<strong>ad</strong>ein tripartita habetur, quod in<br />

Creta dyabolns in specie Mojsi se posuit, qui Judaeos undccumque<br />

congregans super magnum monlis praecipitiuni juxta mare eos<br />

duxit. Quos dum <strong>ad</strong> terrain proniissionis sicco pcde se pr.aeeuute<br />

ducere polliceretur, innumeros enecavit. Unde creditur, quod dya-<br />

bolus indignatus, quia occasione Judaei , qui reginae catenam de-<br />

derat, plausus Octaviani cessavit , de his se taliter vindicavit.<br />

Multi autem ex his, qui evaserunt, <strong>ad</strong> 'baptismi gratiam convolave-<br />

runt. Cum eiiim mons ipse declivis incumberet et illi sese evolve-<br />

rent, priores tam acutis rupibus lacerali quam in mari praefocati<br />

inortui sunt. Cumquc reliqiii idein faceie vellent et de prioribus,<br />

quid iis acciderit, ignorarent, quidam pisciitores inde transeunles<br />

lualum, quod acciderat, narraverunt eisdein et sic illi conversi<br />

siint. Hacc in hystoria tripartita. Quarta c.ausa institutionis liic<br />

assignari potest. Dominus eniin a vinculis Petrum miraculose ab-

4H0 Cap. CX. De sancto Petro <strong>ad</strong> viiiciila.<br />

solvit et eidein ligaiuli el absolveiidi potestateiii dedit, iios aiiteiii<br />

Yiiiciilis peccatoruni obiii^ati teneiimr et absolvi indigenius. Ideo<br />

igitiir ipsiiin in solloiniiitate, quae dicitur <strong>ad</strong> vincula, honoranius,<br />

Ht, siciit ipse a vinculis absolvi promeruit et sicut absolvendi po-<br />

testateni a doinino accepit, sic et ipse a pcccatorum vinculis nos<br />

absolvat. Hanc ultiiuain inslitutioiiis causam nonnuliam exslilisse,<br />

quis de facili pcrpeiulat vel perpeiulere potest, si videat, quod<br />

absolutionein a viuculis in apostohiin factain epistola commeniorat<br />

ct absolvendi potcstatein sibi concessain evangelista recitat. Ab-<br />

solutionein autein ab ipso nobis liendam hodierna oratio postnlat.<br />

Quod autem per claves , quas accepit, iuterduin ctiam damnandos<br />

absolvat, in quodain iniraculo, quod legitur in libro miraculorum<br />

beatae virginis, satis claret. Apud nanique Coloniam urbem in<br />

inoiasterio sancti Petri erat quidam inonachus lcvis , lubricus el<br />

lascivus. Hic dum subila morte esscl praeventus , daemoncs ipsum<br />

accusabant et quaelibet pcccatorum gciiera contraipsum clamabant.<br />

Unum dicebat: ego sum cupiditas tua , qua coiitra Dei praeccpta<br />

lain frequenter cupisti. Aliud clainabat: ego suin vana gloria,<br />

qua te apud homines jactanter exaltasti. Aliud : ego sum menda-<br />

ciuin, in quo menliendo peccasti. Et caetera similiter. Contra quae-<br />

dam bona opera, quae fecerat, ipsuin excusabant dicentia: cgo suin<br />

obcdientia, quam senioribus spiritualibus exhibuisti , ego suni psal-<br />

inorum cantus , quein frequentcr Deo concinisti. Sanctus autciu<br />

Pctrus , cujus erat moiiachus, pro ipso deprecaturus Deum <strong>ad</strong>iit.<br />

Cui respondit dominus: numquid iioii propheta me inspirante dixit,<br />

doinine, quis liabitabit iii tabcrnaculo tuo etc. ? Qui ingreditur sine<br />

uiacula etc. Quoniodo hic potcst salvus csse, cuin ncc siiic nia-<br />

cula ingressus ncc sit justiliam opcratus. Rogantc igitur Pctro<br />

pro eo CHin virgiiie luatrc liaiic domiiuis scntcntiain protulit, ul <strong>ad</strong><br />

corpus redirel et ibi iiocnitcntiam agerct. Tunc coiifcstiin Petrus<br />

clavi , qiiam inaiiu tcnebat, dyabolum terruit ct iii fugain convertit.<br />

Animain vcro cjus iii niaiiu ciijusdam, qui in praedicto inonaslerio<br />

monachus lucrat, tr<strong>ad</strong>idit et ut <strong>ad</strong> corpus ipsani rcdiiccrct, prae-<br />

cepil. Uui ab eo pro nicrredc reductioiiis poposcit , nl siiigiilis<br />

dicbus psalmiini: iiiiscrcrc iiici (loiiiiiius, dici^ret ct scpiilturam cjus<br />

sacpe scobis miiiidarct. Ipscque dc iiiortc rcdiens, quae sibi coii-<br />

ligcranl , oniiiibus cnarravil.

(ap. CXI. De sancto Stepliauo papa. 461<br />

CAP. CXI. (106.)<br />

De isancto |§tep]iano papa.<br />

Stephanus papa cHni inultos gentilinm verbo et exemplo con-<br />

vcrtisset et multa corpora sanctorum martirum sepeliisset, a Vale-<br />

riano et Gallieno anno domini CCLX summo studio perquiritur, ut<br />

oum et clericos aut sacrificare cogercnt aut suppliciis diversis pu-<br />

nirent. Dedcruntque edictum, ut , quicunque eos proderet, totani<br />

eorum substantiam possideret. Quapropter dccem dc ejus clericis<br />

comprehensi sunt et sine audientia decollati. Sequenti die Stephanus<br />

papa comprehenditur et <strong>ad</strong> templum Martis ducitiir, ut ibi aut<br />

jdolum <strong>ad</strong>oraret aut capitalem sententiam subirct. Sed cum tem-<br />

plum ingressus fuisset et Deum , ut ipsum teniplum destrucrct , ex-<br />

orasset, slatim magna pars templi corruit ct omnis multiludo prae<br />

nimio timorc aufugit, ipse vero <strong>ad</strong> cimiterium sanctac Luciae pcr-<br />

rexit. Quod audiens Vaierianus milites plures prioribus <strong>ad</strong> eum<br />

misit, qui vcnicntes eum niissam celcbrantem invencrunt et stantem<br />

intrepidum ac incepta devote perficientem in sua sede decollaverunt.<br />

CAP. cxii. (lor.)<br />

De inventione saneti iStepliani<br />

protom

462 Cap, CXII. De inventione sancti Steph. protomartiris.<br />

iiuleceiiter despecto loco reconditi suinus , v<strong>ad</strong>e igitur et dic Jo-<br />

lianni episcopo Hicrosoliinitano, ut nos in honorabili loco reponat,<br />

quja, cuni siccitas et trihulatio inunduiu concusserit, nostroruin<br />

sufTra2;iis Deus mundo propitiari dccrevit. Cui Lucianus prcshiter<br />

dixit: doinine, quis es? Ego suin, iiiquit, Gainaliel, qui Pauluni<br />

apostoluui enutrivi et <strong>ad</strong> pedcs ineos legem perdocui. Qui autein<br />

mccunt jacet, sanctus cst Stephanus, qui a Judaeis lapidatus cxtra<br />

civitatein projectus est, ut a feris et avihus devoraretur. Sed hoc<br />

oinnino ille prohihuit, cui ideni martir illaesam lidein servavit, ego<br />

aulcm ipsuin cuin reveientia inulta collegi et in inco novo tuinulo<br />

sepelivi. Alius autein, qui mecuni jacet, est Nicodcnuis , ncpos<br />

meus, qui nocte Jesuin <strong>ad</strong>iit et a Petro et Johanne sacruin haptisma<br />

suscepit, quapropter indignati ia euin priiicipes sacerdotum euni<br />

occidissent, nisi oh nostri reverentiam destitissent. Verumtanien<br />

omnein substantiain ejus diripuerunt ct a pi-incijtatu deposuerunt,<br />

inultisque euin afKcientes verberibus seinivivum reliquerunt. Hunc<br />

cum ego in domo mea duxisscm, dicbus aliquihus supervixit et de-<br />

functum juxta pedcs heati Stephani sepeliri feci. Tertius vero, qui<br />

inecuni est, est ipse Abibas filius ineus , qui anno aetatis suae XX<br />

niecuin baptisma suscepit et virgo permanens cum Paulo discipulo<br />

meo legeni didicit. Uxor vero mea Aethea et Scleinias filius mcus,<br />

quia fidcin Christi nolucrunt recipere, nostra nequaquam digni se-<br />

pultura fuere , sed cos alibi sepultos invenies et eoruni tuinulos<br />

Tacuos et inanes. Hoc dicto sanctus Gamaliel disparuit, Lucianus<br />

vero evigilaiis dominum exoravit, ut, si hacc visio in veritate fierct,<br />

eidem secumlo ac tertio apparcrct, In sequenti igitur feria VI ci-<br />

dcin sicut prius apparuit et cur ea, quac sibi dixcrat, neglcxerit,<br />

requisivit. Non , inquit, dominc, neglexi, scd rogavi doininuin, ut,<br />

si haec visio ex Deo esset, niihi tertio apparerct. Dixitquc ci Ga-<br />

maliel: quoinodo iu incnte tua cogitasti, si nos invenires, quomodo<br />

reliquias singulorum disccrncre posscs, cx his, quac tibi sub simi-<br />

litudinc olTcro, singuloruni loculos cl rcliqnias cdoccho. Ostcndit-<br />

que ei trcs calathos aurcos et quartum argcnteum, quorum unus<br />

erat plcnus rosis rubentibus et alii duo rosis albis. Quartuin etiain<br />

ostendit argcnlcuin plcnuni croco dixitquc Gamalicl: hi calalhi<br />

nostri sunt loculi ct nostrac rcliquiac suiit hae rosac. Galathus<br />

plcnus ruhcis rosis cst loculus sancti Stcphani , qui solus cx iiobis<br />

martirio nieruil coronari, alii duo rosis albis plcni inci ct Nicodcini<br />

sunt loculi, qui sinccro cordc in confessione Ghrisli pciscvcraviuius.

Cap. CXII. De inventione sancti Steph. protomartiris. 46.3<br />

quartns vero argentcus croeo plenus cst Abibae fiiii uiei , qui can-<br />

dore virginilatis pollebat et inuntius de mundo exivit. His dictis<br />

iterum disparuit. Feria autcm VI. sequeutis Iiebdom<strong>ad</strong>ae eidem<br />

iratus apparuit ct de dilatione et negligentia eum graviter increpa-<br />

vit. Continuo igitur Lucianus Hierosolimam <strong>ad</strong>iit et Jolianni epi-<br />

scopo cuncta per ordinem enarravit. Pergunt igilur cum aliis epi-<br />

scopis accersitis <strong>ad</strong> locura pracdictum Lnciano ostensum , cumque<br />

coenissent fodere, terra coiuutitur et suavissiinus odor sentitur.<br />

Ad cujus odoris miram fragrantiam mcritis sanctorum LXX homincs<br />

a diversis infirmitatibus liberantur sicque in ecclcsia ')Syon, quae est<br />

in Jerusalem, ubi sanctus Sleplianus arcliidyaconi officio functus est,<br />

cum magno gaudio sanctorum reliquias tianstulerunt et eas ibidem<br />

^pnorifice condiderunt. Ea autem hora pluvia magna descendit.<br />

Hujus visionis et inventionis nientionem facit Beda in chronica sua.<br />

Haec inventio sancti Stcphani facta est ea die, qua ejus passio<br />

celebratur et ejus passio in hac die fuisse dicitur. Festa autem<br />

ab ecclesia mutata sunt duplici ralione. Prima est, quoniam Chri-<br />

stus ideo natus est in terris, ut homo nasccretur in coelis. Dccuit<br />

enim , ut nativitati Christi continuaretur natale sancti Stephani, qui<br />

priinus pro Christo martirium sustinuit, quod est nasci in coelo,<br />

ut pcr hoc notarctur, unam ex alia scqui , unde etiam cantatur de<br />

ipso : heri Christus natus est in terris , ut hodie Stephanus nasce-<br />

retur in coelis. Sccunda ratio est . quoniain festum de inventione<br />

soliemnius agebatur, quain festum de passione et hoc tum propter<br />

reverentiam nativitatis domini , tum propter multa miracula, quae<br />

in ipsius inventione dominus oslendit. Quia ergo passio ipsius<br />

dignior est quain inventio et ob iioc sollcninior debct esse, idco<br />

ecclesia festum de passione <strong>ad</strong> illud tempus transtulit, in quo in<br />

ampliori reverentia habeatur. Translatio autera ejus , ut ait Au-<br />

gustinus , hoc modo fuit. Nam Alexander senator Constantinopoli-<br />

taiius Jernsalem cura uxore sua <strong>ad</strong>iit et protomartiri Stephano pul-<br />

cherrimura oratorium constrnxit ac post ejus obitum juxta ejus<br />

corpusse sepeliri fecit. Evolutis ergo VII annis Juliana ejus uxor<br />

in patriam suain volens redire, utpote quae a principibus injuriam<br />

patiebatur, corpus viri voluit deferre. Quod cum ab episcopo<br />

multis prccibus postulasset, episcopus duos loculos argenteos pro-<br />

tulit dicens: non novi, quis sit ex his loculus viri tui. Et illa:<br />

1) Syon vocein ouiittit Ed. Fr.

464 Cap. CXII. De inventione sancti Stepli. protoinartiris.<br />

ego novi, ct impctiim faiiciis aiiiplcxata est corpus sancti Stcphaiii.<br />

Sic prj>o duin coipus viri putat acciperc, casu corpus protoiiiarliris<br />

accppit. Cuni autem navim cum corpore coiiscendissel, lijiiiiii au-<br />

diiinlur angelici, odor effragrat, dainant dacnioncs , saevain susci<br />

taiit teinpestatein dicentes: vae nobis, quia protomartir Slepliaiius<br />

transit diro nos verberans igne. Cum crgo nautae naufragium for-<br />

midarent, Stcphanus invocatur ct continuo apparuit dicens: ego<br />

suiu , nolite tiinere. Statiinquc traiiquillitas inagua subsccuta cst.<br />

Tunc auditae sunt voces daeinonum clainantimn: impie princeps,<br />

navein acccndc , quia <strong>ad</strong>versarius noster Stcphanus est in ea.<br />

Tunc princeps daemonum V dacinones, qui navcm inccndercnt, ini-<br />

sit, sed angelus doinini in profunduiu cos demersit, et cuin Chalce-<br />

donein venissent, daemones clainabant: scrvus Dei venit, qui ab<br />

iniquis lapidatus est Judacis. Constantinopolim igitur incoluines<br />

pcrvenerunt et in qu<strong>ad</strong>ain ecclesia corpus sancti Stcphani cura<br />

uiagna reverentia coiididermit. Haec Augiislinus. Coiijunctio autcm<br />

corporis sancti Stephani cutn corpore sancti Laurentii hoc ordinc<br />

facta fuit. Contigit eniin Eiidoxiain filiain Theodosii iinperatoris<br />

a daemone gravitcr cruciari. Quod cum palri suo Constantinopolim<br />

constitutG intimatum fuisset, jubet filiam Coustantinopolim <strong>ad</strong>duci,<br />

ut sacrosancti protomartiris Stcphaiii reliquiis langeretur. Dacmon<br />

-autem in ea clainabat : nisi Stephanus Roinara vcniat, non exibo,<br />

quDiiiain sic est apostoli voluntas. Quod cura imperator audivisset,<br />

a cloro et populo Constantinopolitano obtinuit, ut corpus sancti<br />

Stephani Roinanis darctur ct ipsi bcati Laurcutii corpus accipercnt.<br />

Tunc iinperator Pelagio papac super hoc scripsit, papa vero de<br />

consilio cardinaliuin iui|)craloris pctitioni conscnsit. Missi igilur<br />

Coiistaiitinopolitn cardiuales corpus sancti Stcpliani Roinam deferunt<br />

ct Gracci pro accipicndo corpore sancti Laurentii prosequuntur.<br />

Capuae igitur corpus Stcphani recipitur ct brachiuin ejus dcxtruiu<br />

a (ia|iuanis devotis prccibus oblinctur ct nictropoiitana ccclesia in<br />

ejus honorem fabricatur. Cnm iuitcin Roinam venissent et in eccle-<br />

siani sancti Pctri <strong>ad</strong> vincula corpus defcrre vellcnt, vectorcs sub-<br />

sisluiit ncc ultra proccderc possunt, daeinon autem in puclla cla-<br />

mabat: frustra laboratis , quia non hic, sed apud fratrcin suuin<br />

Laurentium sedem elcgil. Illuc igitur corpus dcfcrtur ct <strong>ad</strong> cjus<br />

tictuin puclla a daemone liberatur. At Laurentius <strong>ad</strong>vcntui fratris<br />

sui quasi congratulans ct arridcns in allcrain partem sc|)ulchri se-<br />

ccssit ct incdiclatcm iliius vacuain fralri rcliquit. Gracci vcro dum

Cap. CXll. De inventione sancti Stepli. protoMinrtiii-.. 40.'»<br />

niaiiiis apponunt, ut Laurentium lcrant , <strong>ad</strong> terram velut exanimes<br />

corrucrunt, scd orantibus pro iis papa , clero ct populo vix <strong>ad</strong> se<br />

<strong>ad</strong> yesperam rcdierunt, omnes tamen infra decem dies morlui sunt,<br />

Latini etiam , qui sibi conscnserant, in frenesin versi sanari non<br />

potuerunt, quo<strong>ad</strong>usque sanctonim tornora insimitl tumulata fucrunt.<br />

Tunc vox in coclo audita cst: o fclix Roma, quae corpus Laurentii<br />

Hispani et Stephani Hierosolimitani uno claudis mausoleo, gloriosa<br />

pignora. Facta est ista conjunctio *)X cal. I\Iaji circa annos domini<br />

CCCCXXV. Rcfert Augustinus in libro XXII de civitate Dei VI mor-<br />

tuos <strong>ad</strong> invocationem sancti Stephani suscitatos. Videlitct quendam,<br />

qui cum mortuus sic jacerct, ut ei jam pollites ligarcntur, invoc.ato<br />

super eum norainc beati Stcphani continuo suscilatus est. Itein<br />

qnendain pueruin a piaustro contritum, quein niater <strong>ad</strong> ccclcsiam<br />

santti Stephani defcrens vivuin ct sanum rctopit. Itcm quaiidam<br />

sanctiinonialcm, quae, cum in cxtrcmo spirilu constituta et <strong>ad</strong> ccclc-<br />

siam sancti Stephani delata fuissct ct ibidcm exspirasset, vidcntibu.'^<br />

omnibus et stupentibus sanata surrexit. Itcm quandam putilam npiul<br />

Hypponcm, cujns -^tunicain cum palcr <strong>ad</strong> ettlesiam santli Stepliani<br />

deportassct, cainpostmodunisuper corpus defiinttaepuellaeprojecitct<br />

illastatim surrcxit. Item quendam juvenom, ciijuscorpus tum inuntlinii<br />

1'uisset oloo sancti Stephani, stalim surrexit. Item qucndam pucrum,<br />

qui cum <strong>ad</strong> ecclesiam sancti Slephani morluus fuissctdeiatus, <strong>ad</strong>invo-<br />

cationem santti Stephani vitae cst protinus rcstitutus. Dc lioc luartire<br />

sic dicit Augustinus : martircm istum Ciamaliol stolatus rcvclavit,<br />

Saulus spoiiatns ^)laudavit, Chrisius pannis involutus dilavit ot pre-<br />

lioso lapide coronavit. Idem: in Stophano cmicuit pulthritudo<br />

corporis , flos aetatis, cloquenlia sermotinantis, sapiontia santtissi-<br />

mae mentis et operatio divinitatis. Idcm: fortis columna Dci cuin<br />

inter lapidifcras inanus captatorio fortipc tcnerclur, *)fidci fundi-<br />

bilis igniobatur, fcricbatur et producobatur, constringcbatur et<br />

angebalur, caedebatur et non vincebatur. Idem supcr illud , dura<br />

cervice etc. : hic non blanditur, sod invchitur, non palpat , scd<br />

provocat, non trepidat, sed instigat. Idom: attcndc Stephannm<br />

conscrvuin tuum, homo erat situt et lu, de uiassa peccati erat,<br />

sicut et tu, eo pretio redemtus, ')quo ct tu, et cuin d^aconus crat,<br />

evangelium legebat, quod legis vel audis el tu, ibi invenit scriplum:<br />

diligitc inimicos vcstros, didicit legendo, perlecit obediendo.<br />

1) Ed. Or. oinitlit: X cal. Mnji.<br />

tiinicam — jiivenem oinittit Ed. Pr.<br />

Alii legiiiit IX c h 1. M.<br />

3) E 11 1 i c .") H.iec tiia rprl>;i oii.lttit Kd. Pr.<br />

~"<br />

3«

46() Cnp. CXIIl. De saiiclo Dominuo.<br />

CAP. CXIII. (108.)<br />

Dc jB^aucto Dominico*<br />

Douiiuitus ilicitar qH.^xsi domini cuslos vel a domino custodiliis.<br />

Vei dicilur Doiiiinicus, (juantuin <strong>ad</strong> etvniologiam liujus iiomiuis, quod<br />

est dominus. Dicitur auteiu custos domini trlbns niodis, scilicet custos<br />

')houorisdomini quo <strong>ad</strong> Deuni, custos vincae domini velgregisdomini<br />

quo <strong>ad</strong> proximum, custos volunlatis domini sive praeceptorum doniini<br />

quo <strong>ad</strong> seipsum. SccundodiciturDouiinicus ([uasi a doinino custoditns,<br />

doiuiuus euim custodivit ipsuiu quaiituin <strong>ad</strong> triplicem statuiu suuin.<br />

iu quorum priiuo fuit laicus, iu secundo regularis canonicus , in<br />

tertio vir apostolicus. Nain in primo eum custodivit faciendo euiu<br />

laudabiliter incipcre, in secundo ferventer proficerc, in tcrtio per-<br />

fcctionem apprchcndere. Tertio potest dici Doniinicus per ctjino-<br />

logiam hujus noininis dominus. Doininus namque dicitur quasi<br />

donans minas -)vel donans minus vel donans munus. Sic bcatus<br />

Dominicus fuit donans, id cst, condonans miiias per injuriarum<br />

diniissionem, donans minus pcr corporis maceratioiiem. quia cor-<br />

pori suo seinper miijus dabat, quam appetcbat, donans munus pcr<br />

libertatis largitionem, quia nou solum sua paupcribus tribuit, scd<br />

etiam se ipsum pluries vendcrc voluit.<br />

Dominicus ordinis pracdicatorum dux ct pater inclitus ex<br />

Ilispaniae partibus villa, quac dicitur ^)CalIarega, Oxovicnsis djoc-<br />

ccsis patrc Felicc matre vcro Johanna uomine secundum carncni<br />

origincm duxit. Cujus matcr ante ipsius ortum vidit in somniis se<br />

catulum gestantem in utero , ardenlcm in ore facnlam bajulantem,<br />

qui egressus ex utcro tolaiu mundi machinam incendebat. Cuidain<br />

ctiain malronae, quac ipsum ex sacro loiitc levavcrat, videbatur,<br />

quod pucr Dominicus stcllam perfulgidam haberct in frontc, quac<br />

totum orbein illusliabat. Diim <strong>ad</strong>liuc esset pueruliis et sub nutricis<br />

custodia conslitutus , deprelicnsus est sacpe lectuin dimitterc et<br />

super nudain liumuin jacerc. IMissus tandein Palenliam <strong>ad</strong> stu-<br />

dium aniorc sapieuliac viiiuni pcr deccniiium non gnstavit. Ubi<br />

cuiu fanics valida csset , libros cum omiii supcllcclili vendidit ct<br />

pretium corum paupcribus erogavit. Cresccnte jam cjus faina ab<br />

l) Vciljn: Iionorig — ciistos oinitlit Kd. l'r. 2) Vorltn : Vfl<br />

n.-isin.ile oiiiittit Ed. Vr, 3) Flcc. Icsiiiit : Cnl.Tgora<br />

Oxoniensis.<br />

— in i -<br />

\el Cnl.Trpgi.-»

Cap. CXIIt. De sancto Dominico, 467<br />

episcopo Oxoviensi in sna ecclcsia canoniciis regularis efficitiir ot<br />

postmodum factus omnibus vitae spcculum a canonicis supprior or-<br />

dinatur. Ipse autcm die ac noctc lectioni ct orationi vacabat,<br />

assidne Deum exorans , ut sibi hanc gratiam infundere dignaretur,<br />

qua se totum aliquando saluti possct impcndcre proximorura. In<br />

libro quoque de coliationlbus patrum studiosissimc legens magnum<br />

perfectionis cumulum apprehendit. Pergens autem cum praedicto<br />

episcopo Tolosaui deprchendit hospitem suuni liaeretica pravitate<br />

corruptum, quem <strong>ad</strong> fidem Christi converlit et quasi quendam pri-<br />

miliarum manipulum futurae messis domino praesentavit. Lcgitur<br />

in gestis comitis Montisfortis, quod, cum beatus Dominicus qu<strong>ad</strong>am<br />

vice vel die <strong>ad</strong>versus iiaercticos praedicassct, auctorilates, qiias<br />

in medium produxerat, redegit in scriptis et cuidam haeretico<br />

schedulam illam tr<strong>ad</strong>idit, ut super objectis dcliberare dcberet.<br />

Illa autem iiocte <strong>ad</strong> ignem haercticis congregatis schedulam, quam<br />

reccpcrat, produxit in medium. Cui socii dixerunt, ut in igncni<br />

illam projiceret et si comburi coiitingeret, eorum fidcs, imo perfidia<br />

veraesset, si vero comburi non posset, vcram fidcm Romanac ecclc-<br />

siae praedicarent. Quapropter schcdula in ignem projicitur, Quac<br />

cnm aliquantulum moram in ignibus fecisset , incombusta ab igne<br />

protinns prosiliit. Stupentibus cunctis unns cacleris durior ait: proji-<br />

ciaturiterura etsic experentia plcnius reperielur ct plenius cxperiemnr<br />

veritatem. Projicitur iterum et iterum prosiliitincombusta. Ilerum ille<br />

dixit : tertio projiciatur el nuuc sine dubio rei exitum cognosccmus.<br />

Projicitur tcrtio et iterum incombusta prosiliit et illacsa. Haeretici<br />

antem in sua duritia permanentes districtissima inter se juratione<br />

firmavernnt, ne hoc aliquis publicarct. Qnidara tauicn miles , qui<br />

ibi <strong>ad</strong>erat et nostrae fidei aliquantulum <strong>ad</strong>haerebat, istud mira-<br />

culnm postmodum publicavit. Factum est autem hoc apud montcm<br />

Victorialem. Simile quoddam dicitur accidisse apud fanum Jovis<br />

in<strong>dicta</strong> ibidem in dicbus illis contra haercticos qu<strong>ad</strong>am disputatione<br />

sollemni. Caeteris igitur <strong>ad</strong> propria redcuntibus et episcopo Oxo-<br />

vienst defuncto solus ibidem sanctns Dominicus cum paucis reman-<br />

sit contra haereticos constanter verbum domini annuntians. Irri-<br />

debaut autem enm <strong>ad</strong>versarii veritatis , sputa, lutam ct hujusmodi<br />

vilia projicientes in eum et a tcrgo pro derisu sibi palcas alli-<br />

gautes. Cnm autem sibi interitum minarentur , imperlerritns re-<br />

spondcbat: non ego martirii dignus sum gloria, nondum merui<br />

islam morlcm, Quapropter locnm transiens. in quo si!)i paratae<br />

30 *

468 Cap. CXIII. De sancto Domiuico.<br />

fercbantur insidiac , non soiiuii ititrcpidus . vcrnin ctiam caiitans el<br />

alaccr proccilebat. Quod iili <strong>ad</strong>mirantes dixcrunt illi: numquid<br />

non tu inortis honore conculeris? Quid acturns eras, si coinpre-<br />

hendissemus te? At ille: rogasscm vos , ne repentinis nie subito<br />

perimerctis vulncribus , sed paulatim et successive meinbra singula<br />

mutilantcs deinde oslensis corain oculis meis detruncatis raembro-<br />

rum parliculis, ipsos etiam oculos eruentes <strong>ad</strong> ultimum semivivum<br />

laceiatunuiHO corpus sic permiltentes in suo sanguine volutari, vel<br />

prorsus <strong>ad</strong> libitum me necarctis. Cum qucndam reperisset proptcr<br />

niiniam , quam paticbatur, inopiam haereticorum consortiis <strong>ad</strong>-<br />

haesisse, decrevit se ipsum venumdare, quod ex accepto pretio de<br />

se ipso et cgestatis simul occasioncin praecideret et sub crrorc<br />

venuindatum libcrarct. Quod ct fccissct, nisi inopiac cjus divina<br />

misericordia aliter providisset. Alias etiam, cum quaedain mulicr<br />

fratrem snum in Saraccnorum caplivitatc dctcnlum lamentabili sibl<br />

conquestione expoiieret iiullunique sibi <strong>ad</strong> cjus liberationem fatcrc<br />

tur consilium superesse , ille intinia compassionc commotus sc ip-<br />

sum pro redemtione captivi vendcndum obtulit, scd Dcus , qui<br />

ipsum ncccssariorcm <strong>ad</strong> redomlioncm spiritualcm inultornm capti-<br />

vorum praeviderat, non permisit. Ilospilatus in partibus Tolosac<br />

apud quasdam matronas ab haereticis pcr ostentationem rcligionis<br />

deceptas per totam qu<strong>ad</strong>ragesimam, ut sic clavuni clavo rctnndcrct,<br />

in pane solum ct aqua frigida cuiu <strong>ad</strong>jnncto sibi socio jcjnnavit,<br />

noctc vero cvigilans, cniu nccessitas cogebat , lassa inembra snpcr<br />

nudam tabulam rcclinabat, sicquc factum cst, ut illas matronas <strong>ad</strong><br />

agnitionem veritatisperduccret. Post boc antcm coepit de institutione<br />

ordinis cogitare , cujns oflicinm cssct, pcr mniidiim pracdicando<br />

discurrcre ct contra hacrcticos fidcni calholicain communire. Cum<br />

igitnr in partibns Tolosanis mansissct per X annos , a transitii<br />

Oxovicnsis cj^iscopi usquc <strong>ad</strong> tciupus , quo Lateranense concilium<br />

debuit cclebrari, cum Fnlconc Tolosano cpiscopo Roinam <strong>ad</strong> con-<br />

silium gcncrale <strong>ad</strong>iit ac a summo pontificc Innoccntio ordinem, qui<br />

praedicatornin diccrctur et cssct, confirmari sibi suisqnc snccessoribns<br />

postulavit. Qui cuin aliqnantnlnm se dilTicilcm cxhibcrct, nocte qua-<br />

dam idein pontifcx vidcbat in soinnis , quod Lateranensis ecclesia<br />

gravem snbito rninam ininarctur. Quod duiu trcmens <strong>ad</strong>spicerct,<br />

cx <strong>ad</strong>verso vir Dei Dominicus occurrebat hniucrisqne snis sup-<br />

positis totain illam casuram fabricam snstentabat. Evigilans autcin<br />

et visioncni intclligcns pelitionem viri Dci hilaritcr acccplavit lior-

C;i{)i CXIli. Dti saiicto Doiniiiicu. 469<br />

laiis, ut <strong>ad</strong> iialres suos redieiis regulam aliquam approbatam sibi<br />

eligerct et sic <strong>ad</strong> ipsuiii rediens confirinationem <strong>ad</strong> iibitum irape-<br />

tiaret. Regressus igitur verbum summi pontificis fratribus patefecit.<br />

Erant aiitem fratres numero circiter XVI, qui invocato spiritu<br />

sancto regulam beati Augustini doctoris et praedicatoris exiinii<br />

ipsi pariter ct re ct noininc praedicatores futuri uiianiiniter elege-<br />

runt , quasdain quidem arlioris Titae consucludines, quas sibi per<br />

formam constitutioiium observandas statuerunt, insuper assumentes.<br />

Verum interea Iniioccntio defuncto et Uonorio in suinmum pontificem<br />

sablimato confirmationem ordinis anno doinini MC(]XVI a prae-<br />

dicto Honorio impetravit. Dum igitur Romae iii ecclesia sancli<br />

Petri pro delatione sui ordinis exoraret, gloriosos principes aposto-<br />

loruni Petrum et Pauluin <strong>ad</strong> se venientes <strong>ad</strong>spexit, quorum primus<br />

Petrus videlicet baculuin , Paulus vero sibi librum tr<strong>ad</strong>ere videban-<br />

tur <strong>ad</strong>debanlque dicentes; v<strong>ad</strong>e , praedica , quia a Dco <strong>ad</strong> lioc<br />

fuinisterium es electus. Moxque in momento temporis vidcbatur ei,<br />

quod filios suos per totum niundum dispersos <strong>ad</strong>spiccret incedentes<br />

binos et binos, quapropter Tolosam rediens fratres suos dispersit<br />

et quosdam qnidem in Hispaniam , quosdam vero Parisios , alios<br />

tandem Bononiam destinavit, ipse vero Romam rcversus est. Mo-<br />

nachus quidam ante ordinis pracdicatorum institutionem in exstasi<br />

factus vidit beatam virginem flcxis genibus et junctis manibus pro<br />

hamano gencre fiiium deprccantem , qui dans saepe piac inatri re-<br />

pulsam tandcm instante ea sic ait: niater mea , quid possum vc<br />

debco amplius iis facere ? Misi patriarclias ct prophetas et paruui<br />

se emendaverunt. Veni ego <strong>ad</strong> eos, deinde misi apostolos et me<br />

et illos occiderunt. Misi martires et confessores et doctores nec<br />

illis acquieverunt. Sed quia non est fas , ut tibi aliquid denegem,<br />

dabo iis meos praedicatores , per quos valeant illumiuari et inuii-<br />

dari, ')si non autem, veniam contra illos. Similem visionein alius<br />

vidit eodem tempore, quo XII abbates Cisterciensis ordinis Tolo-<br />

sam contra hacrclicos sunt transmissi. Xam cuin filius luatri oranti<br />

respondissct, ut supra, dixit inater : bone fili, non secunduin eoruin<br />

malitiam, scd secundum tuam misericordiam agere debcs. Tunc<br />

lilius victus precibus ait: <strong>ad</strong> votum tuuiu <strong>ad</strong>huc hanc cum iis mi-<br />

sericordiam faciaiu , quod praedicatores meos iis mittain , qui eos<br />

nioneant et informcnt , et si se non correxcrint , ainplius iis nou<br />

1) Viilgo S in.

470 Cap. CXIU. De sancto Doininico.<br />

parcam. Qiiidain fratcr iiiinor, (itii multo tcmpore socius sancti<br />

Franclsci exstitcrat, pluribus fratriljus dc ordine praedicatorum<br />

narravit: cum beatus Dominicus Romac pro confirmatione sui or-<br />

dinis apud papam instaret, iiocte orans vidit in spiritu Christura<br />

in acre exsistentem ct tres lanccas in manu tenenlera et contra<br />

inunduin eas vibrantem. Cui velociter mater occurrcns, quidnam<br />

vellet facere , inquisivit. Et ilic: ecce totus mundus tribus viliis<br />

plenus est, scilicet supcrbia, concupisccntia, avaritia, ct ideo his<br />

tribus lanceis ipsum voio pcrimcrc. Tunc virgo <strong>ad</strong> ejus gcnna<br />

procidens ait; fili carissime, miserere et tuam justitiam misericor-<br />

dia tempera. Cui Cliristus: nonne vides , quantae mihi injuriae<br />

irrogantur? Cui illa: tcmpera, fili, furorem et paulispcr exspecta,<br />

habeo enim fidelein servum ct pugiicm strcnuum , qui ubiqne dis-<br />

currens mundum cxpugnabit ct tuo dominio subjugabit. Aliuin<br />

quoque scrvum sibi in <strong>ad</strong>jutorium dabo , qui sccum fideliter deccr-<br />

tabit, Cui filius: eccc placatus facicm tuani susccpi , sed vellem<br />

ego viderc, quos vis <strong>ad</strong> taiitum judicium destinarc. Tunc illa<br />

Christo sauctum Dominicum praescnlavit. Cui Chrislus: vere bonus<br />

et stremius pugil isle ct studiose faciet, quae dixisti. Obtulit<br />

ctiam sanctum Fraiiciscum ct hunc (ihristus sicut et primum pariter<br />

comme<strong>ad</strong>avit. Sajiclus autem Uouiiuicus sociuin suum iii visionc<br />

diligenter considcraiis, queiu aiilc iion noverat, iii crastino in<br />

ecclesia invcntuin cx his , quac noctc viderat, sine indice recogno-<br />

vit et iii ejus amplexus ct oscula pia rueiis ait: tu cs socius meus,<br />

tu pariter currcs mecum, stcmus simul ct nullus <strong>ad</strong>vcrsarius prae-<br />

vaicbit. Yisioncin quoquc prac<strong>dicta</strong>m sibi per ordincm enarravit<br />

ct cxlunc factum cst iis cor unum ct aninia una in domino. Quod<br />

ct iii postcris mandaverunt pcrpcluo observari. Cuin quendain<br />

iiovitium Apuliiin <strong>ad</strong> ordiiicm rcccpisset, quidam , qui pracdicti<br />

novitii socii fiicrant, cuiu <strong>ad</strong>co pervcrtcrunt , quod <strong>ad</strong> sacculum<br />

jaiu rcdire deliberans vestes suas inodis omnibus cxpelebat. Quod<br />

bcalus Dominicus audicns coutinuo orationi se dedit. Igilur cum<br />

dictum juvcnem jam rcligiosis vestibus cxspoliasscnt ct jam sua<br />

camisia induissent, illc magiiis vocibus clainarc cocpit ac dicerc:<br />

cn aestuo , en ardco , en tolus exuror; cxtrahite, extrahite haiic<br />

(amisiam malcdiclam , quac me totuin exurit. Nullo ergo modo<br />

quicscerc potuit, quousquc cxutus camisiam rcligiosis veslibus dc-<br />

iiuo cst indutus et <strong>ad</strong> clauslrum rcduclus. lixistcntc bcalo Doiiii-<br />

nico Bononiac cuiu fialics jam <strong>ad</strong> dormicndum ivissent, quidam

Cn\}. C.XIII. Dc baiaJo Doniiiiiio. 471<br />

tValer coiiveriius a dpbolu vexari coepit. Quotl

472 C";ij>. (IXIII. De sniicto Doiiiiuico.<br />

ailliacriMc, diiiiiiiuxlo noviitii tcstaiiieiiluin sihi <strong>ad</strong> piaeilicaiidiiiii iic-<br />

cessariuni liabcie possct. Hacc co cogitaiitc iiuidani juvcnis vcnale<br />

testaniciilum sub vcstc hajulaiis <strong>ad</strong>fuit, quod statim sacerdos ciim<br />

iiiagno gaudio cmit, sed dum <strong>ad</strong>huc aliquantulum duhitarct, fusa<br />

<strong>ad</strong> Dciiiii prcce imprcssaquc super lihiuni cxtcrius cruce librum<br />

aperuit et oculos <strong>ad</strong> capituluin, quod prinio se ohtulit, mox con-<br />

jecit et iilud, quod in actibus Pctro dictHin est , eidem occurrit:<br />

surge, descende et v<strong>ad</strong>c cuni iis nihil' duhitans , quia ego niisi<br />

illos. Statimque surgcns iisdcin <strong>ad</strong>haesit. Cum apud Tolosam in<br />

iheologia regeret magister quidam scientia et faiua praeclarus,<br />

quodam niane aiite diein, cuni suas praevidcrct lectiones, oppressus<br />

somno capul suum in cathedra paululum rcclinavit visumquc est<br />

sibi , quod VII slcllac ei praesentarcntur. Qui cum de novitate<br />

talis exennii plurimum iniraretur, suhito in lumine et quantitate<br />

prae<strong>dicta</strong>c stellae iii tantuin crevcruiit, quod totum inundum illumi-<br />

iiaverunt. Qui evigilans, quidnam sihi vellet, plurimum inirahatur,<br />

ct ccce, dum scholas intrasscl ct legcref, bcatus Dominicus et cum<br />

00 ')sex fratres ejusdem hahitus <strong>ad</strong> praedictum niagistrum huinl-<br />

liter accesscrunt et suum sihi propositum intimantcs dixcrunt, qiiod<br />

scholas suas cuperent frcqucntare. Qui recolens visionem ipsos<br />

cssc septem stcllas , qiias vidcrat, iion dubitavit. Romae viro Dei<br />

Dominico posito vir quidam inagi.stcr Rcginaldus saiicti -) Amiaiii<br />

Aurclianensis dccanus, qui cliam Parisiis in jure canonico ')rexe-<br />

rat annis quinque, Romam cum Aurelianensi cpiscopo inare transi-<br />

turus <strong>ad</strong>vcncrat. Dudum autcm in iiroposifo hahchat rclictis oni-<br />

iiihus piacdicationi insisfcrc, scd quonani niodo id complcrc posset,<br />

iiccduni <strong>ad</strong>vcrtcrat. Cum autem a quodam cardinali, cui hnjusniodi<br />

votuin cxpresscrat , de instilutioiic praedicatoruni didicissct ct<br />

bcato Doniinico acceisito cidcm suuni proposilum rcvciassct, tuiic<br />

ipsius ordiiiis dcliberavit ingrcssum, nec niora, giavi fchriuni iiilir-<br />

initate corripitur ct dc cjus salutc pciiitus dcspcratiir. Perscverantc<br />

autem iii oratioiie hcato Doininico ac hcalam virgincm , cui tani-<br />

(|iiaiii s|)cciali patronac curani ordinis totani conimiscrat, exorantc,<br />

ut vcl saltem niodico tcmporc cuni sihi coiiccdcrc dignarctur, ccce<br />

siihito rcginam misericordiac duahus comitatam pucilis <strong>ad</strong>modum<br />

spociosis Rcginaldus vigilans cl inortem cxspcctaiis <strong>ad</strong> sc visihilitcr<br />

^cnicntcni <strong>ad</strong>spcxit blandaquc facic sibi diccntcm: pclc a inc, quod<br />

J) KJ. ri. .ici.lrui I. ^lt. J) l.il. Vr. .A i r i ,i ii I. .

Cap. (JXIII. De saiicto Doiliiiiico. 473<br />

vis, ol ilabo libi. Deliberanti , (|iiid peteret , uiia ex piaeclictis<br />

puellis snggessit, iie quid peteret . sed se totuin regiiiae iiiiseri-<br />

cordiac coininittcret. Quod duni fecisset, illa inanuin cxtendens<br />

Yirgineam aures ejus et nares, inanus cjus ct pedcs saliitari, quani<br />

tulerat, unctione perunxit, forinulas verborum proprias <strong>ad</strong> singulas<br />

unctioncs subinfercns <strong>ad</strong> renes ait: stringantur rencs tui cingulo<br />

castitatis. Ad pedes ait: unge pedes in pracparationcni evangelii<br />

pacis. Addiditqnc: die tertia inittani tibi anipullani restitutionis<br />

plenariae sanitatis. Tuuc ei habitum ordinis ostendeiis: cn, in-<br />

quit, istc cst habitns ordinis tui. Hanc autcin Tisionem similiter<br />

beatus Dominicus in orationc positus vidit. Mane autem facto <strong>ad</strong><br />

cum veniens sanctus Doniiiiicus et saiiuin reperit ct ab eodeni to-<br />

lius visionis scriein audivit et habilum , queni virgo monstraverat,<br />

assumsit, nam antea fratres snperpclliciis utcbantur. Die autem<br />

tertia Dei mater <strong>ad</strong>fuit et corpus Reginaldi <strong>ad</strong>eo pcrunxit, quod<br />

non solum acstuin febriuin, sed eliam ardorem concupisccntiae sic<br />

exstinxit, nt, sicut ipsc postniodum est confessus, nec primus in<br />

co motus libidiiiis ')dc cactero pullulavit. Hanc visioncm iterato<br />

exhibitam quidam religiosus de ordine hospitalariorum pracsente<br />

bcato Dominico propriis oculis vidit et stupuit. Hanc visioncni<br />

mullis fratribus -)post illius obituin beatus Doininicus publicavit.<br />

Missus igitur Reginaldus Bononiam praedicationi ardeiiter instabat<br />

ct fratrum numerus cxcrescebat. Post hoc autem missus Parisios<br />

iion post niultos dies in doinino obdormivit. Juvenis quidain iiepos<br />

domini Stephani cardinalis dc Fossa Nova cuin cquo in foveain<br />

praccipitio lapsus inde mortnus cst eductus, qui bcato Dominico<br />

ublatus oratione fusa vitac pristinac esl restitutus. In ccclesia<br />

sancti Sixti architectum quendani conductuin a fratribus sub cripta<br />

quacdam ruina desuper resoluta contrivit, denique sub cumulo ca-<br />

dentis inateriae jacentem cxstinxit, sed vir Dei Doininicus corpus<br />

de cavcriia subductuiu <strong>ad</strong> se deferri jnssit orationuinque suaruni<br />

suffragio statim yitae simul et sanitati restituit. In c<strong>ad</strong>eni ccclesia<br />

3)dum fratres circiter XL mancrcnt et qu<strong>ad</strong>am vice panis valde nio-<br />

dicum invcnisscnt, beatus Doininicus id modicum , quod habebatur,<br />

panis inpartes dividi super mcnsam mandavit, dumquc unusquisque buc-<br />

cellam panis cum gaudio frangeret, ecce duo juvenes habitus cl<br />

forniac consiiuilis refectorium intravernnl. palliorum sinus. qui a collo<br />

J) Verbn d e caeteio uiniltit Y.d. Vr. 2) Eil. Rcc. iijdiiiil m.ixiine.<br />

3) Rec. <strong>ad</strong>duiit aiiiul Roin.tin.

474 C;»[). CXIll. Dc sancto Dominico.<br />

j)erulobaiit , plenos panibus deferentes. Qiilbus in (apiie iiu-nsae<br />

servi Dcl Dominlci sileuter oblatis ita subito discesscrunt , ut<br />

nullus de caetero, vcl unde venerint vel quo abierint, scire possel.<br />

Tunc sanctus Doniinicus nianu <strong>ad</strong> fratres circumquaquc protensa<br />

aiodo , inquit, fratrcs niei, conieditc. Cuniquc bcatus Doniinicus<br />

aliquando in itiiiere positus esset ct gravis pluviarum inundatio<br />

lacta essct, illc signum crucis cdidit et a sc ct a socio oninem<br />

pluviam ita propulsavit, ut quasi facto papilionc de cruce , cum<br />

tota terra dcnsa imbrium inundationc m<strong>ad</strong>esccret , ncc una gutta<br />

<strong>ad</strong> spatium trium cubitorum eos contingeret. Qu<strong>ad</strong>am vice dum<br />

iu partibus Tolosanis transiisset navigio quandam aquam , nauta<br />

ab co denarium pro mercede transitus exigebat, cui vir Dei pro<br />

scrvitio sibi impcnso cum coeloruin regnuin promitteret , <strong>ad</strong>deiis,<br />

quod discipulus Christi essct ncc aurum vcl pccuniam dcportaret,<br />

ille euin per cappam trahens: raihi, inquit, aut cappam aut dena-<br />

rium dimittcs. Tunc vir Dei ercctis <strong>ad</strong> coelnin oculis paHliulumquc<br />

intra se orans, inox in tcrram respiciens et divino nec dubio pro-<br />

curatum nutu dcnarium jacentem videns: ecce, inquit, frater, quod<br />

postulas, tolle ct me liberum in pacc diinittc. Contigit aliquando<br />

viro Dei iter agente associari sibi religiosum quendam convcrsationis<br />

quidem sanctitatc domesticum, scd loquela ct linguapcnitus alienum,<br />

dolens itaque , quod divinis cloquiis una cum illo mutua sc colla-<br />

tione refoverc non posset , ')taiidem a domino , ut unus lingua<br />

loqucrctur altcrius vcrbisquesic alterutrum variatis scse per triduum,<br />

quo videlicet ituri erant, iiitelligcrent, impetravit. Qu<strong>ad</strong>ain vicc<br />

quum quidaiu inuUis obscssus dacmoniis sibi fuissct oblatus, illc<br />

stolam accipiens prius super proprium collum posuit, deindc dac-<br />

moniaci collum cinxit mandans illis, ut de caetcro illum bominem<br />

non vcxarent. Ipsi vero in ejusdcm obsessi corpore -) stalim vexari<br />

coeperunt et clamarc: pcrmitte nos exirc, quaie nos cruciari hic<br />

compellis? At ille: non diinittam vos , inquit, nisi mihi fidojusso-<br />

rein dcdciitis , quod ultra ncquaquam redeatis. Quos , iiiqiiiunt,<br />

fidejussores poteriinus tibi darc? Et ille: sanctos marlires, quo-<br />

rum corpora in ccclosia hac requioscuiit. Kt illi : non possuuius,<br />

quia iiostra nierita conlr<strong>ad</strong>icunt. Oportct vos, inquit, darc, alio-<br />

1) Kd, Pr. pl.-uifi nliler liaiir iieriodiiiii ila clniidit : Iniidein ii l hiiiis<br />

liiiijii.-i 1 ori II H rc t iir alleriiis verbiscpie se ref oc illaron t per I r i-<br />

«1 II n 111 -^ i'ri In l is n s q n e n d I o c ii ni , (| ii o v i d e 1 i c p l i In r i c r .i n I, i iiipc<br />

l r .1 \ 1 l. .;) Alii : f o r I i lir l u r cj ii p ri lci;iiiil.<br />

:

Cap. CXlll. De sancto Doininico. 475<br />

qHiii a cruciatu hoc nequaquam libcros vos diuiitlam. Tunc re-<br />

sponderunt <strong>ad</strong> hoc, operam se daturos, ct post modicum dixerunt:<br />

ecce impetravinuis licet immeriti, quod sancti martires fidejusserunt<br />

pro nobis. Requirente autem eo hujus rei signum dixerunt: eatis<br />

<strong>ad</strong> capsam, in qua sunt recondita capita martirum, et eara invenietis<br />

inversara. Quaesitura est et inventum , sicut illi fuerunt protestati.<br />

Praedicante eo aliquando quaedam matronae ab hacreticis depra-<br />

vatac ejus pcdibus provolutae dixcrnnt: serveDei, <strong>ad</strong>juva nos. Si<br />

Ycra sunt, quae hodie praedicasti, diu raentes nostras errorum<br />

spiritas excaecavit. Quibus ille: constantes estote et exspectatc<br />

panlisper, «t videatis , qnali doraino <strong>ad</strong>haesistis. Statimque vidc-<br />

runt de medio sui i)catura unura tcterrimura prosilire, qui magni<br />

canis quantitatera praeferens habebat grossos oculos et llammantes,<br />

linguam longam latamque atquesanguinolcntam ctprotractamusquc<strong>ad</strong><br />

urabilicura, caudam vcrohabenscurtara sursumqueprotcnsam posterio-<br />

rura turpitudinem, quocnnque se vcrteret, ostendebat, dc quibus foctor<br />

intclerabilis exhalabat. Cumque circa illas matronas sc aliquamdiu<br />

huc illuc vertisset, tandcm pcr cordam cauipanac in canipanile<br />

conscendens disparuit, foeda post sc vestigia relinquens. Illae<br />

ergo matronae gratias agentes <strong>ad</strong> catholicam fidera sunt conversae.<br />

Cura in partibus Tolosanis quosdani haercticos convicisset et illi<br />

csscnt incendio dcputati, inspicicns inter eos qucndam Rayranndum<br />

noraine, ait ministris: istum servate, ne aliquo raodo cum caetcris<br />

comburatur. Conversusque <strong>ad</strong> eum blandeque alioquens: scio, in-<br />

quit, fili mi, scio , quod <strong>ad</strong>huc, licct tardc, boiius homo eris et<br />

sanctus. Uimissus itaque per annos XX in haeretica pravitatc<br />

permansit, tandem conversus ct frater pracdicatoruni elTectus in<br />

eodera ordine vitam suani laudabiliter duxit et fcliciter consumma-<br />

vit. Cum esset in Hispania, quibusdam sibi fralribus sociatis,<br />

apparuit ei per visum immanissimus draco quidam , qui fratres<br />

illos, qui secum erant, absorbere apertis faucibus nitebatur. Quod<br />

vir Dei intelligens fratres -) patres fortiter resistere hortabatur.<br />

Postmodum omnes illi cxceptis fratre Adara ct duobus conversis ab<br />

co recesserunt, interrogatus autem quidara ex illis ab co, an si-<br />

militer vcllet abire, ait: absit, pater, ut rclicto capite sequar pe-<br />

dcs , et continuo orationi se dedit. Et fcre omncs post modicum<br />

sua oratione converlit. Apud sanctum Sixtum in nrbe Romana cum<br />

1) Ed, rr. jiiiile caiiem — maijis c.iiiis oJlerl. 2) td. Tr. .i 1 i o s iiddil.

476 Cnp. CXIIl. De saiuto Doniiiiico.<br />

fratribiis existens subilo facto supcr euui spirilu douiiiii <strong>ad</strong> rapitu-<br />

him fralribus couvocatis palam omuibus nunliavit, quatuor fralres<br />

ex ipsis in brcvi , duos videlicet in corpore , duos vero in aniuia<br />

morituros. Post inodicum duo fratres <strong>ad</strong> dominum inigraverunl,<br />

duo vero de ordine recesserunt. Existente eo Bononiae erat ibi<br />

quidam inagister Conr<strong>ad</strong>us Teutonicus, ciijus ingrcssum <strong>ad</strong> ordinem<br />

fratres niirabiliter afTcctabant. Cuin autciu lieatus Doniinicns cum<br />

priore monasterii ')Casa INIariae de Ordine Cistercicnsi in vigilia<br />

assumtionis beatae Mariae serinocinaretur , familiari qu<strong>ad</strong>am confi-<br />

dentia exigente-) inter alia dixit ei: fateor tibi , prior, quod ta-<br />

men <strong>ad</strong>liuc nulli uiiquam exposui , nec tu alteri, quamdiu vixero,<br />

revelabis , quod nunquam <strong>ad</strong>eo in bac vita aliquid pctii, quod non<br />

assequercr juxta votum. Cui quuin praedictus prior diceret, quod<br />

forsitan antc eum vitam finiret, beatus Dominicus spiritu propbe-<br />

tico dixit, quod ipse prior diu post se viveret. -^)Sicque factum est,<br />

ut praedixit. Tuiic ille prior <strong>ad</strong>jecit: petc ergo , pater , ut det<br />

tibi magistrum Conr<strong>ad</strong>uni <strong>ad</strong> ordinem , cujus fratres introitum tan-<br />

tuni flagitare videntur. At ipse: reui , inquit, bone frater, dilTici-<br />

lem postulasti. Finito conipletorio caetcris <strong>ad</strong> quiescendum per-<br />

gentibus ipse in ecclesia remansit et in oratione inore solito per-<br />

noctavit. Convenientibus igitur fratribus <strong>ad</strong> priinam cum cantor<br />

inccpisset, jam lucis orto sidere ccce lucis iiovaesidus novuin futurus<br />

inagister Conr<strong>ad</strong>us subito veniens <strong>ad</strong> pedes beati Dominici sc pro-<br />

sternens babituin ordinis iustanter pctiit et persevuranler acccpit.<br />

Hic fuit in ordiiic valde rcligiosus ct lcctor in ordinc plurimum giatiosus.<br />

Qui tandcni moriens cuin jam oculos dausisset el fratres euiu ini-<br />

grasse crcdcrent, ille apcrlis oculis fratrcs circunispiciens ait:<br />

dominus vobiscuni. Quibus respondentibus : ct cum spiritu tuo,<br />

<strong>ad</strong>junxit: iidclium animae per memoriain Dei rcquicscunl in pace,<br />

ct sic protinus ille in pace quievit. Incrat autcin scrvo Dei Domi-<br />

nico firma valdc mentis aequalitas, nisi cum <strong>ad</strong> coinpassionem ct<br />

inisericordiam tiirbaictur, et quia cor gaudcns exhilarat facieni, p!a-<br />

cidain iuterioris boininis compositioncni nianifesta de foris bcnignitate<br />

prodebat. Tempore diurno cuni fratribus suis sociisvc salvo qui-<br />

dem boncstatis tcnore ncmo comniunior , nocturnis boris vigiliis<br />

ct orationibus ncmo instaulior, dicin iniparticbalur proxiniis, iioclem<br />

Dco. De oculis suis quasi qucndam foiitcm clTeceral lacrimarum,<br />

1) Alii : C.issiiinnriii p. "J) ni>c. liliii .iililunl innlrriii. .TlAlii:<br />

j i r II l o I f .1 c t II in f ii i ,< j e r ri n i 1 ,-i 1 . p r a e il i x i I.

Cap. CXIIJ. De sancto Doniinico. 477<br />

Frequeiitcr, quando coipus clouiini lcvabatur In niissa , in tantuin<br />

«icntis rapiebatur excessuiu, ac si ibidcin Christuin incarnatuni prae-<br />

scntem videret. Propter quod niissam niulto tenipore cuin caetcris<br />

nou audivit. Erat autein sibi in ccclesia pernoctandi consuetudo<br />

creberriina, ut vix aut vel raro certnm <strong>ad</strong> quiescendum locum vi-<br />

deretur habcre, et cum lassitudiiie succcdcnte somnii interpollarct<br />

nccessilas, sive ante altare aut super lapidein capite rcclinato<br />

paulnlum quiesccbat. Tres singulis noctibus accipiebat manu pro-<br />

pria dc qu<strong>ad</strong>am calena fcrrea disciplinas, unam videlicet pro se,<br />

alteram pro peccatoribus , qui versantur in niuudo , tertiam vero<br />

pro his, qui in purgatorio eruciantur. Eleclus aliquando in ')Co-<br />

toroncnsem , aliis Citaviensem episcopum, omnino rcnuit contestans<br />

se prius terram desererc, quam electioni aiicui de se factae ali-<br />

quatenus conscntire. Interrogatus aliquando , cur non libcntius<br />

Tolosae in Tolosanaquc djoeccsi, in cjus -)videlicet d;yoccesi,<br />

quam in Carcassonensi dyoecesi moraretur, rcspondit: quia in To-<br />

losana dyocccsi multos, qui nie honorant, invenio, apud Carcasso-<br />

nam vero omncs me e contiario iinpugnant. Intcrrogatus a quo-<br />

dam , in quo libro plus studuisset, respondit: in libro caritatis.<br />

Qu<strong>ad</strong>ain vice dum vir Dei Dominicus apud Bononiam consti-<br />

tutus in ecclesia pernoctaret, djaboius in specie fralris cidem ap-<br />

paruit, quem sanctus Dominicns fratrem existimans ei iniiucbat,<br />

Ht CHin caetcris <strong>ad</strong> quiescendum pergerct. lllc vero quasi dcri-<br />

dendo eundcm sibi nutibus rcspondebat. Tunc sanctus Dominicus,<br />

quisnam csset, qui suuiu mandatum contcmncret, scire voleiis,<br />

candclam <strong>ad</strong> larap<strong>ad</strong>em accendit ct in facicm cjus rcspicicns, quod<br />

dyabolus esset, conrestira coguovit. Quarc cuin eum vchcmentius<br />

increpasset , mox eidem djabolus de fiaclione silentii insultare<br />

coepit, sanctus autem Dominicus, utpote fratrum magistro sibi loqui<br />

licere asserens, cogit ipsura , ut sibi diccrct, de quo fratres iii<br />

choro tcntaret. Qui respondit: facio eos tarde venirc et cito exire.<br />

Deinde duxit eum <strong>ad</strong> dormitorium , de quo ibidem fratrcs tentarct,<br />

inquirens. Qui ait: facio eos nimis dormire, tarde surgere, sicquc<br />

a divino officio remancre et interdum immundas cogitationcs habere,<br />

Dcinde <strong>ad</strong> refectorium ipsum duxit et, de quo fratrcs ibidcm tcn-<br />

tarel, quaesivit. Tunc dacmon per mcnsas saliens : plus et ^^ininus,<br />

pluset ininus saepius repetendodicebat. Quod cum sanctusDominicus,<br />

I) Ed. rr. ofFerl: C i t a veren s em ep. 2) Etl. Pr, male judioem loco<br />

videlicet legit. 3) Ed, Pr. iniinis p I ii s saepiiis legll.

478 Cap. CXIII. Dc sancto Domlnico.<br />

quid sibi hoc vcllct, iiitenogaret, ait: quosdam fratrcs tciilo, iit pliis<br />

comcdant et sic cx iiimia cihi sumtioiic dclinquant , quosdam , ut<br />

luinns suraant et sic iii Dei servitio et sui ordinis observatione<br />

debiliorcs fiant. Indc duxit cum <strong>ad</strong> locutorium , de quo ibidem<br />

fratrcs tcntaret, iiiquirens. Tunc ilie crebro linguaiu revolvens<br />

mirabilis confusionis sonum promebat. Qucm cum sanctus Domini-<br />

cns, quid sibi hoc vellet, inquircret, ait: hic locus totus meus<br />

cst, cum cniiu fr.itrcs <strong>ad</strong> loquenduin couveniunt, eos tentare studeo,<br />

ut confuse loquantur, sese inutilibus verbis commisceaut et «)unus<br />

alium non exspectet. Postremo duxit cum <strong>ad</strong> capituluin , scd cuiu<br />

antc ostium capituli fuissct, daeiuon nullatenus intrare voluit, sed<br />

ait: huc nunquam iugrediar, quia locus malcdictionis et infernus<br />

inilu est, et totum ibi ainitto, quod ia aliis locis lucror. Nain cum<br />

aliquem fratrem per aliquam negligcntiam delinquere fecero, mox<br />

in loco hoc maledictiouis de ipsa negiigentia se purgat et coram<br />

omnibus se proclamat. Nam hic monentur, hic conlitentur, hic<br />

accusantur, hic verberantur, hic absolvuntur, et sic totum amisissc<br />

me doleo, quod alibi me lucratum gaudebam. £t his dictis evanuit.<br />

Tandem appropinquaiite peregrinationis tcrmino constitutus apud<br />

Bononiam gravi coepit corporis infirmitale languere. Sui autem<br />

corporis dissolutio sibi iii yisione monstr.ita est. Vidit enim juve-<br />

nem pukherriinum his verbis se vocantcm et diccntcm: veni, dilectc<br />

lui, vciii .id gaudia , veni. Convocitis igilur fratribus Bononiensis<br />

conventus XII, iie eos exhaeredes et orphanos derelinqueret, testa-<br />

mentum condidit diccns: haec sunt, quac vobis tanquam filiis hac-<br />

reditariis jurc possidcnda rclinquo, caritatcm habctc, huiuilitatem<br />

servate, paupertatem voluntariam possidcle. Illud vcro, qua po-<br />

tuit, districlione prohibuit, ne quis unquain in suo ordine posscssio-<br />

ncs induccret tcmporalcs, malcdiclioiiem Dei omnipotciitis ct suam<br />

tcrribiliter iinprccans ei, qui pracdicatorum ordinein tcrrcnarum di-<br />

vitiarum pulverc pracsumerct macularc. Fratribus vero dc ejus<br />

dcstitutione inconsolabiliter dolciitibus dulcitcr cos consolans ait:<br />

ne vos mea, filii, *)corpornlis turbct discessio, nullatcnus dubitantes<br />

utilioremmc vosmortuum habiturosquaiu vivum. Proinde <strong>ad</strong> extremain<br />

horain vcnicns auno doniini I\lC(iXXI dormivit in domino. Ctijus<br />

quidcin transitus c<strong>ad</strong>cin die c<strong>ad</strong>emquc hora fratri 3)(uiivli priori tunc<br />

fratruiu pracdicatorum de Brixia postmoduiu cjusdcm civitatis<br />

I) Kd, l'r. uiiuiii nliud Ifglt. 2) Kd, fi. cniiinlis, 3) r.pcrntioies<br />

.ironii.l A ll.crld.

Cap. CXIII. De sancto Dominico. 479<br />

episcopo hoc iiiodo monstratus est. Xain cum in campanill friUruiu<br />

Ccipite <strong>ad</strong> uiuruni inclinato Icvi somno dormitasset , vidit coelum<br />

apertuDi et duas scalas caudidas <strong>ad</strong> tcrram submitti , quarum sum-<br />

niitatcs Christus cura matre tenebat et angeii per eas jubilantcs<br />

asceudcbant et descendebant. In medio autem scalarum in imo<br />

scdes posita erat et super sedem veiato capite frater scdens, Jesus<br />

autem et mater ejus sursum scalas traliebant, doncc sedente in<br />

coclum elevato apertura coeli clausa est. Veniens igitur praedictus<br />

fratcr Bononiam continuo c<strong>ad</strong>cm die et hora patrciu migrassc<br />

cognovit. Fratcr quidani nominc ^)Rao positus apud T^bur e<strong>ad</strong>em<br />

die ac hora , qua pater migravit a corpore , tuissam celebraturus<br />

accesserat <strong>ad</strong> altare. Cum audiissct eum Bononiae aegrotassc ct<br />

<strong>ad</strong> locum canoiiis veniens, in quo de vivis mentio fieri consuevit,<br />

vellet pro ejus salute orare, subito factus est in excessu mentis<br />

viditque viruin Dei Dominicum corona qu<strong>ad</strong>aiu <strong>aurea</strong> l<strong>aurea</strong>tum to-<br />

tumque mirabili splendore fulgcntein , duobus quidem reverendis<br />

viris comitaluin, hinc iiide extra Bononiam in via regia proceden-<br />

tem. Diein igitur notans et horam invenit tunc servum Dei Domi-<br />

nicum a corpore migrasse. Cum igitur corpus ejus multo tcm-<br />

pore sub terra jacuisset et crebrescentibus in dies indesinenter<br />

miraculis non posset ulterius ejus sanctitas occuUari, fidelium dignum<br />

duxit devotio corpus ejus <strong>ad</strong> altiorem locum translerre , cumque<br />

monumcntum fuisset, fracto vix ferrcis instrumentis cacmento<br />

sublatoque lapide, patefactuni, tanta ex ipso suavissimi odoris pro-<br />

rupit fragrantia, ut non taiu sepulchrum quam cclla videretur aro-<br />

matuiu patuisse. Qui quidein odor cuncta superabat aromata nec<br />

alicujus rei naturalis odor similis vidcbatur ncc solum ossibus aut pulvcri<br />

sacri corporis inerat vel capsae, vermn etiam terrae circuuiquaque<br />

congestae, ita ut <strong>ad</strong> longiiiquas regiones etiam postmodum delata<br />

odorem ipsuin longo tempore retineret. Fratrum vero manibus aliquid<br />

de ^^reliquiis tangentibus sic inhaesit, ut quantumcunque lotae vel eliara<br />

confricatae fragrantiae diu testimonimn praesentarent. In provincia<br />

Ungariae vir quidain nobilis cura uxore sua et filio parvulo <strong>ad</strong> re-<br />

liquias beati Dominici, quae iu Silon habcbantur, visitandas ac-<br />

cessit, at filius ejus infirmitatus ibidcm <strong>ad</strong> extremum vitae moriendo<br />

pervenit, pater autein corpus filii corain altari bcati Dominici<br />

eoUocans lamentari coepit et dlcere: beate Dominice, laetus veni<br />

1) Alii Rnbo leguiit. 2) Rec. nddunt sncrosanctis et posl confricatne:<br />

essent per pliires dies consecratne.

480 Cap. CXIII. De sancto Doininioo.<br />

<strong>ad</strong> te , cn tristis ledeo , cum<br />

filio veni ct orbatus recedo; reilde<br />

inilii, quaeso, filium meum , redde milii laetitiam cordis mei. £t<br />

ecce circa mortis medium puer revixit et per ecclesiam amhulavit.<br />

Juvenis quidam cujusdam nobilis dominac mancipium, dum in quo-<br />

dam flumine piscandi gratia insisteret, in aqua lapsns et sufTocatus<br />

disparuit, magno auteni spatio temporis interjecto ejus corpus de<br />

profundo fluminis est eductum , domina autem ipsius pro ejus re-<br />

suscitalione beatum Dominicum invocans promisit se <strong>ad</strong> suas reli-<br />

quias nudis pedibus accessuram ct resuscitatum mancipium libertati<br />

daturam, statinique, qui fuerat morluus, in medium videnlibus om-<br />

nibus ^itae redditus prosiliit votumquc suum prae<strong>dicta</strong> domina,<br />

sicut promiserat, <strong>ad</strong>implcvit. In e<strong>ad</strong>cm provincia Ungariac cum<br />

quidam vir filium suum defuncliim amare lugcrct et bcalum Domi-<br />

nicum pro ejus resurrecliouc invocaret, circa pullorum cantum, qui<br />

mortuus fuerat, oculos aperuit et patri dixit: quid est, pater, quod<br />

sic babco faciem m<strong>ad</strong>efactain? Et iile: lacrimae patris tui sunt.<br />

fdi, quia tu mortuus fueras et cgo solus remanseram omiii gaudio<br />

destitutus. Cui ille: miiltum flevisli , pater, sed beatus Dominicus<br />

desolationi tuae compaticns , ut tibi vivus reddcrer, suis mcritis<br />

iinpetravit. Languidus quidani ct per XVIII annos caecus reliquias<br />

beati Dominici visitarc desiderans, tanquam tenlans ire de Iccto<br />

surrexit taiitanique subito sibi sciisit infundi virtutem , quod passn<br />

concito gr<strong>ad</strong>i cocpit, taiitoque niagis in convalescciilia corporis et<br />

illuminationc oculorum proficiens, quanto quotidie in itinerc proccdebat,<br />

donec tandcin <strong>ad</strong> locum destinalum pcrvcniens pcrfectum rcccpit<br />

utriusque beneficium sanitatis. In c<strong>ad</strong>cm provincia Ungariae matrona<br />

quaedam <strong>ad</strong> lionorem beali Doininici missam disponens facere cele-<br />

brari sacerdolem liora dcbita iioii inveiiil, quapropter caiidclas tres<br />

<strong>ad</strong> lioc paratas manutcigio niundo involvit ct in quodam vase re-<br />

posiiit, aliquantulum aulem devcrtens ct postca rcdieiis caiidelas<br />

flamiuis palciilii)us ardere vidit. (iurrcntcs omnes <strong>ad</strong> tain grande<br />

speclaculum laiiHJiu ibidem trementes ct orautcs stelerunt , donec<br />

sinc lacsionc manutergii penitus cxarsernnt. Apud Bononiam scho-<br />

laris quidam nomiiic Nicolaus gravl reuuiu ac gcnuuni dolore <strong>ad</strong>eo<br />

cst vexatus, (|uod dc lcclo surgerc non valebat, ciijus ct fcinur<br />

lacvuin emarcuit intantum, quod omnis ab cospes curalionis abscessit.<br />

Dco igitur ct beato Dominico sc devovens cuni sc filo, de quo ficnda<br />

erat candela, totuni mciisus esset in longuni, coepit ctiaiu corpus,<br />

colluin cl pcrtiis cingcre. Cuiii laiKlcin gemi fil aiiibienli' ciiivisset.

Cap. CXHI. De sancio Dominico. 481<br />

invocato <strong>ad</strong> quamlibel inensiirationcm nomine Jesii et beali Domi-<br />

nici continuo se allcviatiim senticns exciamavit: ego sum liberatns.<br />

Exsurgens et prae gaudio lacrjmans siuc aliquo fulcimenfo venit <strong>ad</strong><br />

ccclesiam. in qua corpus sancti Dominici quiescebat. In e<strong>ad</strong>cni<br />

quoque civitale niulta et fcre innumcrabilia miracula Deus per<br />

suum servum Dominicum opcratus est. In Sicilia apud Angustam<br />

cum puclla quaedam , quae vitio lapidis laborabat, incidi deberet,<br />

niater ejus pro instanti periculo filiam suam Deo et beato Dominico<br />

commendavit. Sequcnti igitur nocte dormienti puellae beatus Do-<br />

niinicus <strong>ad</strong>slitit ct in manu cjus lapidem , quo torquebatur, posuit<br />

et abscessit, qucm puella evigilans et se liberatam inveniens matri<br />

dedit et visioncm per ordinem explicavit, mater vero lapidem <strong>ad</strong><br />

doraum fratrum attulit et ipsum in niemoriam tanti miraculi coraiii<br />

imagine beati Dominici suspendit. Iii Augusla civitate cuin in fest»<br />

translationis bcati Dominici matronae quacdam , quac in occlesia<br />

fratrum missarum sollcmniis interfuere, domuin redircnt et quandain<br />

raulicrem prae loribus doinus suae filaiitem vidcrcnt, ipsam carita-<br />

tive redarguerc coepcruut, cur in festo tanti putris a servili opcrc<br />

non ccssarct, illa vcro indignata respondit: vos , quae eslis<br />

')bizotae fratrum, festum colite vcslri sancli, Statimque oculis<br />

jn tuinorcm cum pruritu conversis cx ipsis cocperunt verines pro-<br />

tinus scaturirc, ila quod vicina quacdam XVIII vcnncs eduxit cx ejus<br />

oculis nuraeratim. Compuncta igitur <strong>ad</strong> ccclesiam fralruin vcnit<br />

ibiquepeccata sua confitcns et votum emittcns, quod de cactero sancto<br />

Dei Doniinico nunquam dctrahcrct et ejus fcstum devote agcrct,<br />

protinus restituta est pristinae sanifati. Sanctimonialis quaedam no-<br />

mine Maria apud Tripolin in monasterio , quod dicitur Magdalcna,<br />

validissimis infirmitatibus claborans, at iii tibia graviter percussa<br />

V mensibus cruciatu miserabili urgebatur, ita ut singulis horis exifus<br />

timeretur. Quae intra sc rccolligens semetipsam sic oravit: mi do-<br />

raine, non sum cgo digna orare te nec a te exaudiri, sed rogo do-<br />

rainum incum beafuin Dominicum, ut sit mcdiator inter me et teet mihi<br />

impetret bencficium sanitafis. Cum crgo diu cum lacrymis exorarct,<br />

in exstasi facta vidit bcatum Dominicum duobus cum fratribus aperta<br />

cortina, quae ante lectuni cjus pendebat , intrantem sibique diccn<br />

tem: quare tantum sanari dcsidcras? Et illa: doininc , ut Deo<br />

meo devotius servire possim. Tunc illc desub cappa unctioncm<br />

niirae fragraiitiae profcrcns tibiam ejus uiixit ct statini saiiala niit.<br />

1) nri^iolrip logU F-ii. I'r.<br />

31

482 Cap. CXIll. De sancto Domii\ioo.<br />

')Et ait: haec unctio est valiie pretiosa, diilcis ct diiTlcilis,<br />

Cujus verbi cuin inulicr requireret rationeai , dixit: liaec unctio<br />

dilectionis est signuni, quac videlicet pretiosa est , quia nullo<br />

pretio emi potest et quia in donis Dei riullum est melius dilectione,<br />

dulcis, quia nihil dulcius carilate, difficilis, quia cito perditur, nisi<br />

caute CHStoditur. Ipsa etiam noctcsorori suae in dormitorio quiesccnti<br />

apparuit diccns : cgo saiiavi sororem tuam; quae currens ipsam<br />

sanatam iiiveiiit. Quac cum sc etiam sensibili unctione inunctam<br />

sentiret, ipsam cum bombice ct rcverentia mulla extersit. -) Quac<br />

cum abbatissae ct confessori ct sorori omnia rctulisset, et unctio-<br />

nem in bombice praesentasset, tanta et tam nova odoris fra-<br />

grantia sunt percussi, ut nulla iis possent aromata comparari , ip-<br />

sam autcm unctioncm cum multa reverentia scrvaverunt. Quam<br />

gratus autemDco exstat locus, in quo sacrosanctum corpus beati Do-<br />

minici requiescit, licct ex miraculis nniUis clarucrit, unum tanien hic<br />

posuisse sufTiciat. Refert niagister Alcxander episcopus ^)Vindoni-<br />

censis in postillis suis super illud verbum :misericordia et veritasob-<br />

viavcrunt sibi etc, quod quidamscholaris degeusBononiae vanitatibus<br />

saeculi deditus visioncm talem conspcxit. Videbatur siquidcm sibi,<br />

quod in quodara canipo magno consisteret et ibidem tenipestas in-<br />

gens super ipsum descenderet. Qui dum fugerct a facic tempesta-<br />

tis, <strong>ad</strong> quandam domum pervcnit, quam cum clausam iuvenisset et<br />

pulsans <strong>ad</strong> ostium sc ibidcm rccipi postulasset, quae deintus<br />

crat hospita, respondit: ego sum justitia, quae hic habito, ct haec<br />

domus mea est , quia autem tu justus non es , in ea habitarc non<br />

vales. Ad cujus vcrba illc phuimum moerens abscessit et aliani<br />

domum ultra illam conspiciens <strong>ad</strong> eam vcnit ct pulsans <strong>ad</strong> ostiuni<br />

se ibidem recipi postulabat. scd quae deintus erat hospita, rcspon-<br />

dit: ego sum vcritas , quae hic habito, et hacc domus niea cst,<br />

te autem hospitio non rccipiam, quia veritas eum non liberat, qui<br />

cam non amat. Indequc abscedens tcrtiam domum ulfra illam pro-<br />

spicit, <strong>ad</strong> quam veniens se simililer contra impctum lempcstatis<br />

recipi flagitavit. Cui, quac dcintus cratdomina, respondit: cgo<br />

sum pax , quac hic habito, non est autcm pax impiis, sed homi-<br />

nibus bonae voluntatis. Vcrum quia cgo cogito cogilationcs pacis<br />

ct non afflictionis, utile consilium tibi dabo: ultra me soror habi-<br />

tat, quae niiscris scmper auxilium praestat, <strong>ad</strong> hanc acccde ct<br />

cjus nionila complc. Cum crgo accessissct, quac deintus crat, rc-<br />

1)V

Cap. CXIV. De saiicto Sixto. 483<br />

.spondit: Pgo suiii nnsericordia, quao liic liabito , sl igitiir ab im-<br />

minciiti leuipestate salvari dcsideras, v<strong>ad</strong>e <strong>ad</strong> domiiin, m qua fralres<br />

pracdicatores habitant, ibiquc invenies stabuliiin poenitentiac et<br />

pracsepc continentiae et pabiilum doctrinae, *)asinuni siuiplicitatis<br />

cuin bovc discrctiouis, Mariam iiliiininantem ct Josepliuiu pcrricientcm<br />

ot pucrum Jesuni te salvantem. Cum igitur pracdictus scholaris<br />

evigilasset, <strong>ad</strong> doniuni fratruin vcnit cl visioneiu per ordincin<br />

rocitans habituin ordinis pctiit ct acccpit.<br />

CAP. CXIV. (109.)<br />

De saiicto l^ixto').<br />

Sixtus dicitur a Sios, quod cst Deus , ct stalus , quasi ')di-<br />

vinus stalus, vcl Sixtus a sisto, sistis, quasi fixus ct firmus in fide<br />

vel passione ct bona opcratione.<br />

1. Sixtus papa Atheniensis nalione priino quidcm philosophus,<br />

sed postea Christi discipulus et pontifex summus elcctus Decio et<br />

Valeriano cum duobus dyaconibus suis Felicisslmo etAgapito prac-<br />

sentatus est. Quem cum Decius iiuUis posset persuasionibus iii-<br />

clinare, fecit cum duci <strong>ad</strong> tenipluiu Martis, ut aut sacrificaret aut<br />

\n custodia ^)Mamertini reciperetur, sed cum sacrificare renucret,<br />

in custodiara duccretur. Beatus Laurentius post cum damans ibat<br />

ct diccbat: quo progrederis sinc filio, pater? quo, saccrdos sanctc,<br />

sine niinistro properas? Cui Sixtus : non cgo te descro, fili, nequc<br />

derclinquo, sed majora tibi dchcntur pro fidc Christi certainina, post<br />

triduum luc sequcris saccrdotem Icvita, iiiteriin crgo tlicsauros eccle-<br />

siae accipc et, quibus tibi videtur, dividc. Ouos cuin illc christianis<br />

pauperibus distribuisset, Valerianus praefectus dccrevit, ut Sixtns<br />

<strong>ad</strong> templuin Marlis sacrificaturus duccretur, quodsi renucret, ibi-<br />

dem capilc truncaretur. Quo cuni duceretur, beatus Laurcntius<br />

post euinclamarc coepitac dicerc: noli nie dcrelinquere, pater sanctc,<br />

quia thesauros tuos jam cxpcndi, quos tr<strong>ad</strong>idisti niihi. Tunc milites<br />

audientesthcsauros noiniuareLaurentium tcnucrnnt, Sixtuin vero cum<br />

Feliclssimoet Agapito ibidem dccollavcrunt. 3. Iii hac dic cst<br />

festum transfigurationis domini et sanguinis Christi de novo vino,<br />

1) Ed. Fr. veiba asinum — perfic. oinlllit. 2) Receutiores nddiiiil :<br />

p.lXJa. 3) Verba: divinus — sistis omittit Ed. Tr. 4) Ed. Tr. jid-<br />

dit de t i u

484 Caji. CXV. De sancto Donato.<br />

si ficri potcst et iiiveniri, in aliquihns ecdesiis conficitur vcl sal-<br />

tem de niatura uva aliqnantuliim in calicc cliqnatnr, ')In<br />

liac die ctiam racerai benedicnntur et populus inde commnnicat.<br />

Ratio autem hnjns cst ex eo , quod dominns discipulis suis<br />

dixit in die cocnac: non hiham amodo de hoc gcnimine vitis,<br />

donec bibam illud novum iii regiio patris mei. Illa vcro<br />

transfiguratio et. quod dixif, novum vinuin, repraeseiitat gioriosam<br />

innovatioiiem , quaiu Cliristus post resurreclionem habuit, et idco<br />

in hac die transfigurationis, qui resurrectionem repracscntat, vinum<br />

novum rcquiiitur, et noii quod in hac die, ut quidam ajunt, trans-<br />

figuratio sil facta, sed in hac die ab apostolis manifestata. Trans-<br />

figuratio cnim facta dicitur fuisse circa principium veris, discipuli<br />

aulein proptcr prohibitionem iis factain ipsaiu taindiu cclaverunt ct in<br />

bac die manifostavcruiit. Sic legitur in libro, quod dicitur ") mitralc.<br />

CAP. CXV. (110.)<br />

I> c ^ a n c t o I> o II a t o.<br />

Donatus dicitur quasiaDeo '')natus, ethoc per regenerationem el<br />

gratiae infusionem et glorificationcin , quae est triplex ^)genera-<br />

tione, spiritu vel a deo. Xain cum sancli moriuiitur, tunc nasci<br />

dicuntur, unde obitus sanctorum non mors, sed natalc vocatnr,<br />

pucr enim appetit nasci , ut recipiat ampliorem locuin <strong>ad</strong> niancndum,<br />

uberiorcm cibuin <strong>ad</strong> vescenduni , liberiorem aereiu <strong>ad</strong> rcspirandum<br />

et hicein <strong>ad</strong> vidcnduin. Et qnia sancti dc utero niatris ecclesiae<br />

per mortem cxeunt, illa quatuor sccundum modum suum rccipiunt,<br />

idco nasci dicuntur. Vel dicitur Donatus quasi dono Dei datus.<br />

1. Donatus cum Juliano impcratore cruditus et nutritus est,<br />

ita quod praedictus Julianus fuit tunc iii subdyaconum ordinatus,<br />

sed cum in imperium sublimatus fuisset, patrem et matccin heati<br />

Donati occidit, Donatus vcro in Arelinain civitatem aufugit ct apud<br />

H^Iariuiu monachum manens niulta miracula fccit. Nam cum prae-<br />

fectus civitatis habcns filiuin daemoniacum cuin <strong>ad</strong> Donatuin <strong>ad</strong>-<br />

duxisset, spiritus iinmundus ciamarc cocpit ac diccre: iii noinine<br />

1) Vsrb.T: in — beiipd. oinitlit Kd. Ti-. 2) Recentiores Jegunt mifrs.<br />

3) Ed l*r. il.Tlus. 4) Sic Ed. Vi. Recent, lrg\iiit : generalio<br />

n n o n.<br />

sp ir i tii alis

Ctip. CXV. Df baiicto Douato. 4&5<br />

(loiuiui Jesu Chtisli iioli luilii essc niolestus. ut de (ioiuo uica<br />

egicdiar, o Douate, quare uic exire eoartas cmn toiineulis? ' Sed<br />

orante Douato fuit protiuus libcratus. — — — 3. Vir ({uidaui<br />

Eustachius uoiuiiie cxactor fisci iuTuscia puhlicam i)ecuiiiamiucusto-<br />

dia uxoris uomiueEuphrosinae dereliquit, scd cuin provincia ab liosti-<br />

bus urgeretur, pecuniani abscondit ct dolore praeventa vitam finivit.<br />

Vir antem ejus redieus cutn pecuniam invenire nou posset et jam cum<br />

tiliis suis <strong>ad</strong> supplicium tr<strong>ad</strong>i debcret, <strong>ad</strong> sauctum Donatum confugit,<br />

Donatus autem <strong>ad</strong> sepulchrum uxoris cum eo pergens oratione<br />

facta clara voce dixit: Euphrosina per spirilum saiictum te <strong>ad</strong>juro,<br />

ut dicas nobis , ubi taleui pecuniam posuisli. Et facla est vox de<br />

sepulchro diceus: in ingressu domus mcae ,<br />

ibi eain subfodi. El<br />

cutites cam ibi, ut dixerat, iuvenerunt. — — — 3. Post aliquot<br />

autciu dies Saljrus episcopus in domiiio obdoniiivit ct omnis clcrus<br />

Donatum in episcopum elegit. Cum autein, ut refcrt Gregorius in dja-<br />

logis, qu<strong>ad</strong>am die tnissa cclebr.ita populiis communicarct et dyacoiius<br />

couimunicans Christi sanguiiiem propiiiaret, subito pagauorum itn-<br />

piilsu djaconus cecidit et caliccm sanctutn fregit. De quo cum<br />

ipse et omnis populus plurimum moestus esset, Donatus fragmenla<br />

coliigens calicis oratione facta ipsuni in pristinam formain restauravit.<br />

llna auteni particula a dyabolo absconsa fuit , quae iu calice prae-<br />

dicto defecit, quac tainen cst <strong>ad</strong> testimoniuin miraculi hujus. Pa-<br />

gaui autein hoc viso niiraculo sunt conversi et LXXX baplisma<br />

susccpcrunt. — -- — .#. Fons quidam <strong>ad</strong>co erat infcclus, ut, qui-<br />

cunquc de illo bibcret, prolinus moicreliir. Duni igitur sanclus<br />

Donatus supcr asitium suum iiluc ircl , ut orationc sua aquatu sa-<br />

narct, draco terribilis iiidc crupit cl pcdcs asini cauda invoiveus<br />

contra Douatum se protinus crexit. Qucm Donatus flagello quodain<br />

percutiens vel, secundnm quod alibi lcgitur, iu os cjus exspucns<br />

continuo iuterfecit oravitque <strong>ad</strong> douiiuum, ct ouiiie veneuutn a fonlc<br />

fugavit. Alium quoque fonlcm , duiu ipse cum sociis siiis valdc<br />

sitiret, qu<strong>ad</strong>am vice oratione ibidem produxit. — — — 3. (-uiu<br />

filia Theodosii imperatoris a daciuone vexarctur ct <strong>ad</strong> sanctuiu Do-<br />

iiatuiu <strong>ad</strong>diicta fuisset, dixit Donatus: exi , iminunde<br />

spiritus, cl<br />

iioli iii plasmate Dei habitare. Cut dacinon: da tuUii tiansiluin<br />

quo cxcam aut quo v<strong>ad</strong>am. Cui Donatus: undc huc venisli? (iui<br />

daetnon: de eretuo. Et sanctus : illuc rcvertcrc. Et daeniou : video<br />

siguuiu crucis in tc, dc quo ignis exit coiilta lue, cl prae tiiuore<br />

igiioio , quo v<strong>ad</strong>aiii , scd da iitilii locuni pxcuiuli ct cxco. (aii

486 C;ij). CXVI. De sancto Cyrlaco et sociis ejiis.<br />

Donatiis: ecce habcs transitum , redi <strong>ad</strong> locum tuuin et universam<br />

doinum coiicutiens cxivit. 6. Cum quidam mortuus efferre-<br />

tur, <strong>ad</strong>vcnit cjuidam cum cliirographo asserens debcri sibi ab ipso<br />

CG solidos , unde nullatenus ipsum sepeliri sinebat. Quod cuin<br />

uxor cjus vidua bcato Donato cum lacrimis indicassct, <strong>ad</strong>jnngens,<br />

qnod homo illc pecuniam totaliter rccepissct, assurgcns <strong>ad</strong> loculuin<br />

ivit et uianu defunclum tangens ait: audi ine. Qui respondit: ego<br />

snm. Et sanctus Donatus <strong>ad</strong> eumait: surge et vide, quid agas cnin<br />

homiue islo, qui te sepeliri non sinil. Qui residens eum de solu-<br />

tione debiti coram omnibus convicit et chirographum accipicns inanu<br />

scidit. Deinde dixit sancto Donato: jubc ine iteruin , pator, dor-<br />

niire. Et illc: v<strong>ad</strong>e amodo , fili, quiescere. — l?. Eo tera-<br />

pore cuni fere annis tribus non pluisset et sterilitas magna esset,<br />

infideles <strong>ad</strong> imperatoretn Theodosium convenerunt petentes, ul sibi<br />

Donatum tr<strong>ad</strong>eret, qui per artem magicam hoc fccisset. Ad impe-<br />

ratoris igitur instantiam Donatus egressus dominum exoravit, et<br />

pluviam copiosam dedit siccisque vestibus cacteris pluvia infusis<br />

domum rediit. — — — 8. Cum autem Gothi eo tempore Italiam<br />

devaslarent et multi a fule Christi rccederent , Ev<strong>ad</strong>racianus prae-<br />

fectus a sancto Donato et *) Ilylariano de apostasia repvehensus<br />

sanctos ipsos cepit compeliens eos, ut Jovi iminolarent. Qiiod cuin<br />

renuerciit, H^larianuin cxspoliatuin tamdiu caedi fecit, quousque<br />

spirituin exhalaret, Donatum vcro in carcercin rcclnsit et poslmoduin<br />

euni decollari fecit circa annuiu doinini CCCLXXX.<br />

(111.)<br />

i^^G (^jmvto Cyri.ico ')ct ^ociis^ cjns.<br />

C^riacus a Marccllo papa d^aconus ordinatus coinprehcnsus cl<br />

<strong>ad</strong> JMaxiinianum dcductus jnssus cst cuin sociis suis, ut terrain fo-<br />

deret et <strong>ad</strong> locuin , sciliccl Ihcrinas , qui ibidcni conslrucbatur, suis<br />

eani humcris deportaret, ubi crat sanctus Salnrninns sciicx, qnein<br />

C^riacus ct Sisinnius <strong>ad</strong> porlandum juvabanl. Tandcni in carcere<br />

ruclusuin praefectus jussit (;;^riacuin pracsenlari. Kl cnin ciim<br />

1) Alii : Ililaiiiio. -') NpiIj.i vl — r j<br />

ii s oiJiilUuil lit-c.

(Jaj». CXVl. De baiicto Cyriaco fct bociis ejus. 487<br />

Apronianus educeret , subito vox cum luce ile coelo venleiis dixit:<br />

vcnite benedicti patris mei etc. Apronianus credidit et baptizari<br />

sc fecit et <strong>ad</strong> praefcctuni confitens (iliristiim venit. Cui pracfectus:<br />

numquid tu Clirislianus factus es? Qui respondit: vaeh niilii, quiii<br />

perdidi dies meos. Respondit praefectus: vere niodo perdes dios<br />

tuos; et misit eum decollari , Saturninus vero et Sisinnius cuni<br />

sacrificare noUent, diversis suppliciis aHecti taiidem decollati sunt,<br />

Filia autem Djocletiani nomiiie Arliiemia cuni a daemonio vexa-<br />

retur, clamabat in ea daemon dicciis: iion exeam , nisi Cvriacus<br />

d^aconus veniat. Unde <strong>ad</strong> eara <strong>ad</strong>ductus Cjriacus cuin dacmoni<br />

imperaret, respondit: si vis, ut exeam , da milii vas ajiquod, iii<br />

quod intrem. Responditquc (ijriacus: ccce corpus meum , si poles,<br />

ingredere. Cui daemon: in vas tuum intrare non possum , quia<br />

undique est sign.atum et clausum, sed, si ejicis me, scito, quod iii Ba-<br />

byloniam te venire faciam, et cum coactus exiissct , Artlicmia cla-<br />

mavit dicens , quod Deuiu, quem (-^riacus praedicat, videret. (]um<br />

igitui- illam Cyriacus baptizasset et ex gratia Dyocletiani et Se-<br />

rcnae uxoris ejus in domo, quam dederant ei, sccurus vivcrct, veiiit<br />

nuntius a rege Peisarum <strong>ad</strong> D^ocletianum rogans, nt <strong>ad</strong> sc C^ria-<br />

cus mitteretur, quia fiiia sua a dacmone vexaretur. Ad preces<br />

igitur Djocleliani Cjriacus cum '}Largo ct Smaragdo navi imposi-<br />

tis necessariis in Babyloniam laetus ivit, cuinquc <strong>ad</strong> pueliam pcr-<br />

venisset, daemon per os ejus clamavit dicens: fatigatus es, Cyriace?<br />

Cui Cjriacus respondit: non sum fatigatus , sed ubique Dci auxilio<br />

gubernatus. Ait daemon : tamen ego, <strong>ad</strong> quod volui , te perduxi.<br />

Tunc Cyriacus dixit daeinoni: imperat libi Jesus, ut exeas. Et<br />

statim exiens daeraon dixit: o noinen terribile, quod rae coartat<br />

exirc. Et sic sanatam puellam cuni patre et matre et multis aliis<br />

baptizavit et, cum multa sibi munera olTerrentur, recipere noluit.<br />

sed XLV diebus ibidcm in pane et aqua jejunans tandem Romam<br />

rediit. Post duos autem menses Dyodetianus defunctus est , cui<br />

Maxiinianus succedens iratus de sorore sna Arthemia Cjriacum<br />

coraprehendit et nudum catenis ligatum ante currum suum trahi<br />

jussit. Iste Maximianus pro tanto potest dici fiiius Dyocletiani,<br />

quod sibi successit et filiain ejus habuit in uxorem , quae Vale-<br />

riana nuncupata est. Deindc jussit Carpasio vicario , «t ipsuni<br />

cura sociis sacrificare compelleret aul diversis suppliciis occideret.<br />

I) nPLeiiL. iicsjime; ] ,i i ;; o s/ii •! r .t i; ilo l('i;iiiil.

488 Cnj). CXVII. De saiicto Laurentio mnrtire.<br />

Et ciim ipst' picciii siiper capiit cjus iiquasset cl iii cijuuleo siis-<br />

peiulissct, lctit (^jriacmn ciini oinnibiis sociis (lccoliari. Carpasius<br />

aHtciii cuin doniuin sancti Cjriaci inipetrasset ct ail derisionein<br />

cliristiaiiorum in loco, ubi Cyriacus baptizabat, se lavaret epulas-<br />

que cnin XIX sociis celcbrarct , subito oinnes inortui sunt ct ex-<br />

tuiic clauso balnoo gentiles clirislianos timere ct vencmri coeperuiit.<br />

. Laurenlius<br />

CAP. CXYII. (112.)<br />

Oe sancto liaiireiitio Omartire.<br />

dicitur quasi lanrcam tcnens, quac est corona dc<br />

iauio lacta, quia oliin de liiijusmodi ramis viclores coronabantur,<br />

Haec autem arbor est victoriae ostensiva, continua viriditate araoena.<br />

odore grata el elTicacia virtuosa. Beatus igitur Lanreiitius dicitur<br />

ii lauro, quia victoriam obtinuit in sui passionc, unde el contiisus<br />

Dccius dixit: pufo, quia jam vicli sumus, Viriditrttem liabuit in<br />

cordis numditia et puritatc , unde ct dixit: mea nox obscnrum non<br />

habet elc. Odorcm habuit per memoriae perpcluilatem , undc:<br />

dispersit, dedit paupcribus et idco justitia ejus manet in saeculuin<br />

saeculi. Bcatus Maximus : qnomodo non in aeternum hujusmodi<br />

manet jiislilia, quam et sancto complcvit opere et gloriosissimo<br />

niartirio consccravit. Eflicaciain per virluosam praedicalionem, per<br />

quaiu Lucillum, U^ppolituin ct Romaiiuin -')convicit. Uujusmodi<br />

autem arboris efficacia est, quia calculum frangit, surditati sub-<br />

venit, ruluien non mctuit. Sic Laurculius frangit cor duruni, spiri-<br />

tualein reddil audilum, protcgit a fulinine ')scnlentiae rcproborum.<br />

Laurentius niartir ct levita gtMiere Hispanus a bcato Sixto<br />

Romain dcductus cst. Xain siciit dicit magistcr Joliannes Beleth,<br />

cum idcm bcalus Sixtus in Hispaiiiain profcctus cssel, duosjuvcnes<br />

ibidem repcricns, scilicct Laurenlium cl Vincentium cjus cognatum<br />

moruin honestalc compositos ct iii omiii aclioue pracclaros , ipsos<br />

secum Romam abduxit, quorum alter, scilicct Laurentius , sccum<br />

Komae mansit, Vinceutius vcro in Hispaniam rediit el ibi glorioso<br />

inartirio vitam liiiivit. Huic aulein opiiiioiii magistri Joliannis Beleth<br />

repugiiat teinpus marlirii ulriusquc. nain Laurenlius suh Decio,<br />

i) lloo eiiillielon dtesl iii rec. libiis. -'} .4lii; coiivPilil, S) Kil. l'i.<br />

s c i li ce I,

Cap. CXVIl. De btiucto Laureutio niartire. 489<br />

Vincentiiis autcin in jiivcnili aetate sub D^oclctiano et Daciaiio<br />

passus est. Sed inter Decium et Dyoclctianuin fluxerunt anni cir-<br />

ciler XL et iniperatorcs septeni incdii fueruiit, ut tunc lieatus Vin-<br />

centius non potucrit juvenis exstitisse. Beatus autein Sixtus Lau-<br />

rcntiuin suuin arcliidyaconum ordinavit. Eodem tempore Philippus<br />

imperator et filius suus nomine Pliilippus fidera Christi receperant<br />

et christiani efTecti ecclesiani subliinare plurimum iiitebantur. Iste<br />

Philippus primus imperator fuit , qui fidein Christi reccpit , qucm<br />

Origenes , ut dicitur, <strong>ad</strong> fidera convertit, licet alibi legatur, quod<br />

beatus Pontius cuni convertcrit. Regnavit autem anno M ab urbe<br />

condita, ut raillcsimus annus Roinae Christo potius quaiu jdolis de-<br />

dicaretur. Qui quidem annus millesimus fuit a Romanis cuin ingenti<br />

ludorura et spcctaculornm apparatu cclebratus. Erat autem Phi-<br />

lippo imperatori miies quidam nomine Decius in armis bellicis<br />

multum strenuus ct famosus. Cum auteiu iisdera temporibus Gallia<br />

rebellaret, illuc imperator Dcciuin misit, ut rebellaiitem Galliaiu<br />

Roraano irapcrio subjugarct. I\Iissus Decius prospere cuncta gessit<br />

et <strong>ad</strong> libitum potitus victoria Romam rediit. Audiens imperator<br />

ejus <strong>ad</strong>ventura , eura altius honorificare voluit et eidein a Roma<br />

usque <strong>ad</strong> Veronara obvius ivit. Sed quia raalorum raentcs, quo<br />

magis se honorari scntiunt, eo amplius pcr supcrbiara intumescunt,<br />

Dccius in superbiam clalus imperium coepit ambirc et dc morte<br />

sui domini pertractare. Cura igitur imperator in stratu suo sub<br />

papilione quiesceret, Dccins papilioncm latenter introivit ct dor-<br />

micntem dominum jugulavit, excrcitura autem , qui cura imperatore<br />

venerat , <strong>ad</strong> se prece et pretio , muneribus et promissis attraxit et<br />

<strong>ad</strong> urbcin reglam gr<strong>ad</strong>a concito propcravit. Audiens hoc Phi-<br />

lippus minor cxtimuit ct totum thesaurum patris et suuin, ut ait<br />

Sicardus in chronica sua, bcato Sixto et sancto Laurcntio com-<br />

mendavit, ut, si ipsum a Decio iiiterfici contingcret, thcsaurura<br />

ipsura ccclesiis et pauperibus erogarent. Nec te moveat, quod the-<br />

sauri, quos beatus Laurentius dispensavit, non dicuntur thesauri<br />

imperatoris , sed ecclesiae, quia potuit esse, quod cum ipsis the-<br />

sauris Philippi impcratoris aliqucm etiam thesaurum ecclesiae dis-<br />

pensavit. Vel forte ideo dicuiitur thesauri ecclesiae, quia Phi-<br />

lippus eos reliqucrat ecdcsiae paupcribus dispcnsandos. Licet habeat<br />

dubitationem vchcmenlcm .<br />

ulrnm<br />

Sixtus tunc tcmporis fuerit, sicu!<br />

infra dicelur. Poslea Philippus aufugit ct se a facie Decii occultavit.<br />

scnalus igitur ob\iamDecio processit ct ipsum iiiimpciiuiu conhrmavil.

490 Cap. CXVll. De sancto Laurentio martire.<br />

Ne veroproditorie, sed zeioydololatriae dominumsHiimoccidisse vide-<br />

retiir, dirislianos coepit crudelissime perscqui, praecipiens illos sinc<br />

ulla misericordia trucidari. In hac persecutione multa railliamartiruin<br />

corruerunt, inter quos et Philippus junior martirio est coronatus.<br />

Post hocDecius de Ihesauro domini sui inquisitionem facieiis, oblatus<br />

est ei bcatus Sixtus, tamquam qui Cliristiini colerct et imperatoris<br />

thesauros haberet. Tunc Decius jussit cum in carcerem rccipi, ul<br />

pcr illata tormenta Cluistum negarct et tlicsauros proderet. Bea-<br />

tus aulcm Laureiitius ipsum sequens post eum tlamabat ; quo pro-<br />

grederis sine filio, patcr? quo, sacerdos sancte, sine djacono pro-<br />

peras? Tu nunquam sine ministro sacrificium ofTerre consuevoras.<br />

Quid in nie displicuit paternitali tuae? nuraquid degenerem me<br />

probasti? Experiie certe, ulrum idoncum ministrum elegeris, cui<br />

commisisli dominici sanguinis dispensationeni. Cui beatus Sixtus<br />

dixit : non ego te desero , fili , neque derelinquo , sed luajora tibi<br />

debentur pro fide Christi tertamina. Nos quasi sencs levioris<br />

pugnae cursum recipimus, te autem quasi juvenem manet de ty-<br />

ranno gloriosior triumphus: post triduum me sequeris sacerdotem<br />

lcvita. Deditque ei omnes thesauros praecipiens, ut ccclesiis et<br />

pjiHperibus erogaret. Beatus igitur Laurenlius christianos die ac<br />

iiocte diligenter quaesivit et unicuique, prout opus fuerat, niinistra-<br />

vit. Venit <strong>ad</strong> douiHm cujusdam viduae, quae multos christianos<br />

in domo sua absconderat, quam longus dolor capitis dctinebat,<br />

sanctus autem Laurentius per impositioncm nianus eam a dolore<br />

capitis iiberavit et pauperibus pedes lavans omnibus clcmosinam<br />

dedit. E<strong>ad</strong>em nocte in domo cujusdam chrisliani vcniens quendam<br />

caecum ibidem reperit el facto signo crucis eum illuminavit. Ciim<br />

autem beatus Sixtus Decio nollct consentirc nec jdolis imniolare,<br />

ipsum <strong>ad</strong> dccollandum duci praccepit. Accurrens autem beatus<br />

Laurcntius post ipsum clamavit: noli me derelinquere, paler sancte,<br />

quia thesauros tuos jam cxpendi , quos tr<strong>ad</strong>idisti mihi. Tunc mi-<br />

liles audientes thesauros Laurcntium tenuerunt el Parllieiiio tribuno<br />

tr<strong>ad</strong>iderunt. Ipse autem eum Decio praesentavit, ciii Decius Caesar<br />

ait: ubi sunt thesauri ccclesiae, quos apud te cognovimus esse<br />

rcconditos? Qui cum sibi non respoiiderct, tr<strong>ad</strong>idit enm Valeriano<br />

pracfecto, ut aut thcsauros prodal ct :^dolis saciificct aut divcrsis<br />

cum iiilcrirc faciat suppliciis cl tormcnlis. Valcrianus auteni ciii-<br />

ilain praefeclo noininc lljppolito iii cHStodiani ciim ti<strong>ad</strong>itiil, (jueiii<br />

ille cuin inuHis aliis \n carcerc recliis^il. Krat autcin iii tiislodia

Cap. CXVII. De sancto Laurentio martire. 491<br />

ihi quidam gentilis noininc LiKillus, qul plorando himcn oculoruni<br />

amiserat. Cui cnni Laurentius lumen se restaurarc proniitterct , si<br />

1n Christum crcdcrcl ct haptisina susciperet, ille se inslantius hap-<br />

lizari poslulavit. Accipicns eigo aquam Laurenlius dixit ei: omnia<br />

in confcssione lavantnr. Cuinque ipsum de articuiis fidei diligenter<br />

inlcrrogassct ct illc oninia se credere confessus fuisset, aquam<br />

super caput ejus cfTudit et ipsum in Cliristi noniinc haptizavit.<br />

Quapropter multi <strong>ad</strong> cum caeci venichant et ah eo illuminati rc-<br />

diehant. Hoc vidcns Hyppolitus dixit ci : ostcndc milii thcsauros.<br />

Cui Laurentius: o Hjppolite, si iii doniinum Jcsum Cliristum cre-<br />

dideris, et tliesauros tihi ostendo et vilain aetcrnani promitlo.<br />

Cui Hyppolitus : si <strong>dicta</strong> faclis coinpcnscs , faciam , (juod hortaris.<br />

E<strong>ad</strong>eni hora Hyppolilus crcdidit et sacium haptisma cum fainilia sua<br />

suscepit. Baptizatus autcm ait: vidi animas innocentium lactas gau-<br />

dcie. Post hoc mandavit Valcrianus <strong>ad</strong> Hvppolituin, ut Laurcntium<br />

praesentarct. '<br />

Cui Laurcntius ait: anihulcmus amho parilcr, quia<br />

niihi el tihi gloria praeparatur, Ad trihunal ergo amho vcniunt<br />

et fit iterum iiiquisilio dc thcsauro , Laurenlius aulem triduo in-<br />

ducias pctiit, quas Valcrianus eidcm suh Hyppoliti custodia coh-<br />

cessit. In hoc triduo Laurentius paupcres claudos ct caecos colle-<br />

git et eos in palatio *)SaIustiaiio corain Decio praesentavit dicens<br />

ecce isti sunt thcsauri aeteriii, qui nunquam minuuntur, scd crescunt,<br />

qui in singulis disperguntur et in omnihus invcniuntur, horum<br />

cnim nianus thcsauros in coeluin dcportaverunt. Valerianus piae-<br />

sente Decio dixit: quid variaris per multa ? jain nunc sacrifica et<br />

raagicara artem dcponc. Cui Laurentius : quis dehct <strong>ad</strong>orari, qui<br />

factus est, an qui fccit ? Iratus Dccius jussit cum scorpionihus<br />

caedi et omnc genus tormcntoruni antc ipsum defcrri. Quem cum<br />

sacrificare juberet, ut haec torraenta cv<strong>ad</strong>eret, respondit: infelix,<br />

has epulas seniper optavi. \Cui Decius: si epulae istac sunt, tibi<br />

similes pande profanos, ut tccum pariter cpulcntur. Cui Laurenliiis:<br />

jam in coclis nomina sua dcderunt ct idco eorum aspectibus non es<br />

dignus. TuncjuhenteDecionudus fustibus caedituret ardcntcslaininac<br />

<strong>ad</strong> latera apponuntur, dixitquc Laurcntius: doniine Jcsu Christe,<br />

Deus de Deo, miserere niei servi tui, quia accusatus non negavi<br />

nomen saiictuni tmim , intcrrogatus te dominum confessus suni.<br />

Dixitqiic ei Dccius: scio, quia pcr artcm niagicani torracnla dcludis,<br />

1) Kd. l'r, S.iliii ( i uiii Ir-il.<br />

:

492 Cap. CXVll. De bancto Lameiitio iiiaitire.<br />

iiic autfiu deludeie diii iiou valebis. Testor Deos Deasque, quia,<br />

iiisi sacrificaveris , diversis suppliciis perimeris. Tuuc jussit euni<br />

plumbatis diutissime caedi, Laurentius autem oravit dicens: doinine<br />

Jesu Christe, accipe spirituin ineum. Tunc audieiite Decio vox de<br />

coelo insonuit: <strong>ad</strong>huc tibi multa certamina debentur. Tnnc Decius<br />

furore repletus dixit: viri Romaiii , audistis daemones istum sacri-<br />

legum consolantes , qui nostros Deos non colit nec tormenta metuit<br />

nec iratos priiicipes expavescit. Jussit ergo eum iteruin scorpio-<br />

nibus caedi , subridens autein Laurentius gratias egit et pro <strong>ad</strong>-<br />

stantibus exoravit. E<strong>ad</strong>ein hora inilcs quidain nomine Romanus<br />

credidil et beato Laurentio dixit: video ante te juvenem puiiherri-<br />

muni stantem et menibra tua cum linteo lergentem , <strong>ad</strong>juro te per<br />

Deum , ne ine derelinquas , sed festina me baptizare. Dixitque<br />

Decius Valeriano: puto , quod jam per arteni niagicam victi suinus.<br />

Jussit ergo eum de cathasta solvi et in custodia Hyppoliti recludi,<br />

Romanus autem afferens urceum cuin aqua <strong>ad</strong> pedes Laurentii pro-<br />

cidit et sacrum ab eo baptisma suscepit. Quod ubi Decius com-<br />

perit, Romanuui fustibus cacdi jussit, qui cum liberc se christianum<br />

profiteretur, jussu Decii dccollatus est. E<strong>ad</strong>em nocte Lanrentius <strong>ad</strong><br />

Deciuni <strong>ad</strong>ducitur. Cuiu aulein Hvppolitus fleret ct se christiaiiuin<br />

csse clamaret, dixit <strong>ad</strong> eum Laurentius: iii interiori hominc niagis<br />

Christum absconde ct, dum clainavero, audi ct veni. Oinnia igilur<br />

tormentoruni gcnera alTeruntur. Dixit ergo Decius Laurenlio : aut<br />

Diis sacrificabis aut nox ista in te cuin suppliciis expendetur. (aii<br />

Laurcntius: mea nox obscuruin noii habet, sed oninia iii luce cla-<br />

rcscunt. DixitqueDecius : alTeratur lectus ferrcus, ut requiescat in eo<br />

contuinax Laurcntius. Ministri ergo cum cxueruiit et super cratem<br />

ferream extenderunt et prunis suppositis eum cum furcis fcrreis com-<br />

prcsserunt, dixitqueLaurentius Valeriano: disce, miser, quiacarbones<br />

tui niihi refrigeriuin , tibi autcm aeteriium suppliciuni pracslant,<br />

quia ipsc doininus novit, quod accusatus non negavi euni, iiiler-<br />

rogatus Christum confcssus sum , assatus grafias ago. Dixilque<br />

hilari vuitu <strong>ad</strong> Decium: ecce, miser, assasti uiiaiu parteiu , gira<br />

aliam et manduca. Et gratias agcns dixit: gratias tibi ago , do-<br />

minc, quia januas tuas ingrcdi mcrui , et sic spiritiiin emisif.<br />

Coiifusus Decius cuin Valeriano abiit in palalium T^berii relictd<br />

corporc super igncni , quod Hvppolilus niiine rapuil ct cumi Jusfinn<br />

presbitero in agro Vcrano conditum aromalibus sepclivif. (ihristiani<br />

igitur jcjnnaiites triduo ^igilias celehrariinl. iiiiigitus diinlcs ct la

Cap. CXVn. De sancto Lanrentio marriiP. 493<br />

criinas effiindentes. Utriim autcm lioc vernm sit , quod Laurentlus<br />

sub isto Decio impcratore martirium sit passus, a multis dubitatur,<br />

cum in chronicis Sixtus longe fuissc ')ante Decium legatur. Eutro-<br />

pius autem hoc asserit dicens: Decius persecutionem in cliristianos<br />

movcns intcr caeteros bcatum levitam et niartireni Laurentium nc-<br />

cavit. In qu<strong>ad</strong>am autcm chronica satis authcntica dicitur, quod<br />

non sub Decio imperatore, qui Philippo successit, sed sub quodain<br />

Decio niinore, qui Caesar, non impcrator exslitit, martirium pas-<br />

sns fuit. Xam inter Dccium imperatorem et Decium minorem , snb<br />

quo Laurentius dicitur passus, plurimi iniperatores et summi pon-<br />

tifices inlermedii exstitcrunt. Etenim, ut ibidcm dicitur, cum Dc-<br />

cio impcratori Gallus et Volusianus ejus filius in imperio suc-<br />

cessissent et Valerianus cum Gallieno post cosdcm imperium tcnuis-<br />

sent , dicli Valerlanus et Gallicnus minorem Decium Caesareni,<br />

non imperatorem fecerunt. Xam anliquitus quandeque aliqui ab<br />

imperatoribus fiebant Caesares, non tamcn Augusti vel inipcratores,<br />

sicut Icgitur in chronicis, qnod Dyoclctianus Maximianum Caesarem<br />

fecit, postmodura ex Caesarc Auguslum creavit. Tcmpore auteni<br />

horura impcratorum, scilicet Valeriani et Gallieni, Sixtus Romanani<br />

sedem tenebat. Hic igitur Caesar Decius appcllatus, non iinperator<br />

efTectus beatum Laurcntium marlirem fccit, unde nusquam in le-<br />

genda beati Laurentii vocatur Detius impcrator, scd Dccius Caesar<br />

tantuin, Decius cnim impcrator dnobus tantum annis rcgnavit etbeatnin<br />

Fabianura papam martirem fecit. Fabiano succcssit Cornelius , qui<br />

sub Volusiano et Gallo passus est. Cornelio successit Lucius, Lucio<br />

Stephanus: hic sub Valeriano etGallieno, qui annis XV iraperaverunt,<br />

passus est. Stephano successit Sixtus. Haec in chronica illa leguntur.<br />

Omnes autem chronicae, tara Eusebii quam Bedae et Ysidori in hoc<br />

concordant, quod Sixtus papa non fuit teinpore Decii iraperatoris, sed<br />

Gallicni Legifur tainen in alia qu<strong>ad</strong>ain chronica , qiiod pracdictus<br />

Gallienus fuit binomius, dictus est enim Gallienus et Decius et sub illo<br />

passi sunt Sixtus et Laurentius circa annuin domini ducentesirauin<br />

quinquagesimum septimura. Godofridus quoque in libro suo, qui<br />

dicitnr -)Panlheon, ideni asserit, quod scilicet Gallicnus vocatus<br />

cst alio noraine Decius et quod snb eo passi sunt Sixtus et Lau-<br />

rentius. Et si haec vera sunt, tunc positio Johannis Beleth vera<br />

possct esse — S. Refert Gregorius in libio dyalogoruni,<br />

1) Sic td. rr. , ;ilii j) o 5 t legiint, 2) Ed. l'r. iiiHle panclio Ifgit.

494 Cap. CXVH. De sancto Lanrf-nlio inartire.<br />

quod ')Saljina quaedatn Baiictimonialis fuit , quac cainls quidpm<br />

contincntiam hahuit, scd iinguac procacitatem non dedinavit. llacc<br />

diim in ecclesia sancti Laurcntii fuissct sepulta, antc altare mar-<br />

tiris a dacnionibus secata pars illaesa permanct, altcra concrcma-<br />

lur, ita ut mane Aisibilitcr <strong>ad</strong>uslio apparerct. — 3. (irego-<br />

rius quoque Turoncnsis ait, quod dum quidam sacerdos quandam<br />

ecclcsiam sancti Laurentii repararct et trabs quacdam nimium brc-<br />

vis cssct, rogavit beatum Laurentium , ut, qui paupcrcs foverat,<br />

suae inopiae subvenirct. Quae subito sic excrevit , ut pars non<br />

niodica ahundarct, quam parlcm saccrdos minutatim incidit ct<br />

mnltas inde infirmitatcs sanahat. Idem tcstatur heatus Fortunatus.<br />

Factum cst autcni hoc apud Prioras castrnm Italiae-). — — —<br />

-1. Quidam insuper preshitcr nomine vSanctuIus. ut rcfcrt Grcgorius<br />

iii dvalogo, saucti Laurcntii ccclcsiam a Longohardis inccnsam rc-<br />

parare volcns artificcs multos conduxit. Qu<strong>ad</strong>ani autcni dic dum,<br />

quod iis apponcret, non hahcret, pracmissa orationc in clihano rc-<br />

spexit ct ihidcni candidissimum pancm invcnit, scd cum vix <strong>ad</strong> unius<br />

prandii csum trihus pcrsonis sulTiccre vidcrctur, Laurcnlius artifices<br />

suos nolens dcficere sic pracdictum pancm multiplicari fecit, quod<br />

in alimcntum dccem dicrum opcrariis cunctis sulTecit. — — —<br />

5. In ecclcsia sancti Laurentii apud IMcdioIanum , ut refcrt Vin-<br />

ccntiiis in chronica, calix quidain crystallinus mirac pulchritudinis<br />

habebatur. Qui cum in qu<strong>ad</strong>ani sollcmnitatc <strong>ad</strong> altarc a dyacono<br />

portarctur, clapsus c manihus in tcrram cecidit et statiin commi-<br />

nutus fuit, At dyaconus mocrcns fragmenta collcgit ct supcr altarc<br />

poncns hcatum Laurcntium cxoravit ct fractum caliccm intcgrum ct<br />

solidatuiu reccpit. fi. Lcsjitur (luoquc in lihro dc mira-<br />

culis bcatac viiginis, quod quidain judcx Stcphanus noininc Romao<br />

crat, qui muncra lihcntcr accipicns mullorum jiidicia pcrvcrtchat.<br />

Hic trcs domos ccclesiae sancti Laurentii ct unum hortum sanctac<br />

.Agiiclis violcntcr ahstulit et ahlala iiijustc posscdit. Accidit autcm,<br />

ut inorcrctur ct ante Dci judicium duccretur. Ad quem Laurcnlius<br />

cuin nimia indignationc accessit ct trihus vicihus brachium cjus<br />

diulissiiiic strinxit et dolorc niinio cruciavit. Sancta vcro Agnes<br />

CHin cactcris virginihns cum vidcrc noluit. scd facicin suam avcrlit.<br />

Tunc jndcx super cum scntentiam fcrcns dixit: quoniam alicna<br />

sublraxit et nuinera accipicns vcritatem vendidit, in loco Judac<br />

1) ner; .nd.l. in. 2) Hf>c. /iild. : III p r r l II r, d e i 1 1 o I i g n o t .1 n g i 1 11 V r t p r o I i 1111 » il o 1 1 f 11 « n l 11 r.

Cnp. CXVII. De sancto Laurentlo martire. 495<br />

jroilitons tr<strong>ad</strong>atur. Sanctus auteni Projectus , quem iclem Stepha-<br />

ms in vila sua valcle dilexerat, <strong>ad</strong> bealum Laurenlium et <strong>ad</strong> bca-<br />

tim Agnetera accedens pro eo veniam precabatur. Illis vero et<br />

oeata virgine pro eo orantibus concessum est , ut ejus anima <strong>ad</strong><br />

corpus rediret et ibidem ')triginta diehus poenitcntiam agerct. Ac-<br />

cepit insuper a beata virginc in mandatis , ut psaimum Beati im-<br />

maculati in via singulis diebus vifae suae diccret, cumque <strong>ad</strong> cor-<br />

pus rcdiisset , brachium ejus ita erat -)nigrum et <strong>ad</strong>ustum , ac si<br />

hoc iii corporc passus esset. Quod signum in eo exstitit, quo<strong>ad</strong> vixit.<br />

Mala igitur ablala restitucns ct poeuitcntiam agens dic XXX mi-<br />

gravit <strong>ad</strong> domiuum. ?. Lcgitur in vita imperatoris Hein-<br />

rici, quod dum ipsc et Konegondis uxor ejus virgines insimul per-<br />

manerent, dyabolo instigantc de quodam milite uxorcm suspectam<br />

habens super candcntcs vomcrcs XV pcdum nudis pedibus incederc<br />

fccit, qua <strong>ad</strong>scendente dixit: sicut me ab Ileinrico et omnibus<br />

intactam novisti, ita <strong>ad</strong>juva me , Christc. Heinricus vero verccun-<br />

dia ductus cam in maxillam percussit, cui vox dixit: virgo Maria<br />

te virginem liberavit. Totam igitur candcntem massam illaesa per-<br />

currit. Cum ergo Caesar obiisset, multitudo maxima daemonuni<br />

ante cellam cujusdam eremitae transibat, qui aperta fencstra inter-<br />

rogavit ultimum , quinam esscnt. Et illc: legio daemonum sumus,<br />

qui <strong>ad</strong> mortem Caesaris properamus , si forte aliquid proprium in<br />

eo reperire possimus. Adjuratus autcm , ut <strong>ad</strong> se redcat, rediens<br />

dixit: nihil profecimus, quia dum falsa uxoris suspicio ct alia mala<br />

et etiam bona in statera fuissent posita, <strong>ad</strong>ustus ille Laurentius<br />

ollam aurcam immensi ponderis attulit et, dum superasse videba-<br />

mur, illa jactata pa^-s alia staterae scilicct plurimum ponderavit:<br />

tunc ego iralus unam partem <strong>aurea</strong>e ollae praerupi. Ollam cali-<br />

cem vocabat, qucm dictus Caesar ecclesiae ^)Ajstetensi in honore<br />

sancli Laurentii fieri fecerat, quem in speciali devolione habuerat:<br />

cui propter magnitudinera duae aurcs inerant. Repertumque est<br />

et iraperatorera tunc obiisse et unam aurem calicis fractam fuisse.<br />

')Refert Gregorius in registro, quod dum pracdecessor suus quen-<br />

dam <strong>ad</strong> corpus sancti Lanrentii cuperet nieliorare et, ubinam cor-<br />

pus esset, nesciret, subito corpus cjus ignoranter aperitur omnes-<br />

que, qui <strong>ad</strong>erant, tara monachi quani mansionarii, qui corpus<br />

1) Ed. rr. hic XXXIII legit, iiilra vero (aiitiiia XXX. 2) Alii : livi-<br />

duiii. 3) Eil. Fr. legit Ein st eiic n s i. 4) Verba: Roferl — s ii ii t<br />

oinittit Kd, P)-.

496 Cop. CXVII. De sancto Laurontio mnrtirp.<br />

ejiis vlderant. iiifra X ilics inortui sunt. — — — 8. Nolan-<br />

dum , quod passio beati Laurcntii inter cacteras sanctoruni mar-<br />

tirnni passiones excellentissiuia esse videtur, scilicct in quatuor,<br />

sicut ex dictis sancti Maxiini episcopi et beati Auguslini colligitur.<br />

Prirao iu passionis acerbitate, secundo in cfTcctu sivo utiiit.atc,<br />

tcrtio in constantia sire fortitudino, qnarto in mirabili pngna ct niodo<br />

victoriae. Priino igitur excellentissima fuit in poenac acerbitate,<br />

de cuJHS pocnac accrbitatc sic dicit beatus Maxiinus episcopus,<br />

vel secundnin quosdam libros Ambrosius: non cnim, fratres, beatus<br />

Laurentius brevi vel simplici passione ^)patitur, nain qui gl<strong>ad</strong>io<br />

pcrcutitur, seincl inoritur, qui in flammarum camino mergitur, uno<br />

impetu libcralur, hic autem longa et multiplici poena cruciatur, ut<br />

mors ei non dcsit <strong>ad</strong> supplicium et desit <strong>ad</strong> filiem. Lcgimns bea-<br />

tos pueros in pocnarum suaruin deambulasse flammis et igneos<br />

globos pedibus conculcasse, undc et beatns Laurpnlius non minore<br />

gloria praefcrendus est, siquidem illi in poenaruin flammis ambiila-<br />

bant, hic in ipso supplicii sui igne discubuit, iili vostigiis pcdum<br />

conculcavcrunt inccndia, iste laterum suorum difrusionc restrinxit,<br />

isti stantes in poena elevatis manibus orabaiit <strong>ad</strong> dominum , iste<br />

prostratus in sua. pocna toto corpore dominum dcprccabatur. Et<br />

notandum , quod bcatus Laurcnlius post bcatum Stophanum inter<br />

cactcros martircs priinatum leiicre dicilur, noii quia majorem pocnain<br />

sustinucrit , quam cacteri martires , cum multi tantam poenam et<br />

aliqui etiam majorcm sustinuissc lcgantur, sed hoc dicitur propter<br />

")sex causas insiinul occurrcnles. Primo proptcr passionis locuin,<br />

quia Romae , quac cst caput muiidi ct ubi est scdes apostolica,<br />

passus est. Sccuiido proptcr pracdicalionis ofliciuiu, quia olTicium<br />

pracdicalionis diligenter iniplcvit. Tcrlio proptcr laudabilem distri-<br />

butionem thcsaurorum , quos omncs pauperibus sapiciitcr distribuit.<br />

Has tres rationes ponit inagistcr (iuiliclmus Altisiodorcnsis. Quarto<br />

proptcr aulhcnticatum ct approbatum cjus martirium , quia, ctsi<br />

dc aliquibus inajora tormciila legaiitur, tamcn hoc authcnticum iion<br />

habetur ct aliquando in dubiiim vcrlitur. hujus autciu passio in<br />

ccclesia valdc cst sollcmnis et approbata, unde ct iniilti sancti in<br />

suis scrinonibus cjus passioncm approbant et confirmanf. Quiiito<br />

propter dignilatis gr<strong>ad</strong>um ,<br />

quia fuit archidyaconus sedis aposto-<br />

licac , post quem , iil ajuiit, in Roinana scde archid^aconus non<br />

l^ F,(l. Vr. innli- ji fi l i I ii r l'';,'il. ?) K

Cap. CXVII, De sancto Lanrentio inartire. 497<br />

surrexit. Sexto proptcr saevitiam toriuentorum , quia gravissiina<br />

supplicia pertnlit, utpote qui supcr cratcm ferream assatus fuit.<br />

Unde et de co dicit bcatus Augustinus: laceratos artus et multa<br />

verberum sectione concisos subjecto praecepit igne torreri, ut per<br />

cratem ferream, quae jam de fervore continuo vim in se haberet<br />

urendi, convcrsorura aiterna mutatione membrorura fieret cruciatus<br />

vehementior ct poena productior. Secundo fuit excellentissima in<br />

effectu sive utilitate. Ipsa enim poenae acerbitas secundum Au-<br />

gustinum et JMaxinnim fecit eum giorificatione subiimem, opinione<br />

et fania celebrem, devotioue laudabilem et imitatione insignem.<br />

Primo igitur glorificatione sublimem , unde Augustinus dicit: sae-<br />

viisti persecutor in marlireni, conscvisti ct auxisti paimam, dum<br />

aggeras poenam. IterumMaximus vel secundum quosdam Ambrosius:<br />

quamvis in favillam mcmbra solvantur, fidei lamen fortitudo non<br />

solvitur, corporis detrimentum sustinct, scd lucrum sahitis acquirit.<br />

Itcm Augustinus: vcrc beatuin corpus, quod non a fidc Christi<br />

tormcntura iramutavit, sed <strong>ad</strong> requiem sancta rcligio coronavit.<br />

Secundo opinionc et fama celebrem. Maximus vel sccundum quos-<br />

dam libros Ambrosius : beatum martirem Lanrentiuin grano sin-<br />

apis possumus comparare , quia diversis attritus passionibus per<br />

totum orbeni gralia sui incruit fragrare mjsterii ,<br />

qiii antca consti-<br />

lutus in corpore humilis, ignotus ct vilis, posteaquam vcxatus, la-<br />

ccratus, exustus fuit, univcrsis per totum mundum ecdesiis odorem<br />

suae nobilitatis infudit. Idem : sanctuin cst ac Dco placitum, ut<br />

natalc sancti Laurentii praecipua dcvotione vencreraur, ciijus ra-<br />

diantibus flammis victrix in hunc quoquc diein toto orbe Christi<br />

coruscat ecclesia. Idem: tanla eniin gloiia inarlir praeclarus ex-<br />

stitit in passione sua, quod mundum illuininaverit universum. Tcr-<br />

tio dcvotione laudabilcra. Quare autcm sit laudandus et cum dc-<br />

votione suscipiendus , oslendit Augustinus tribus rationibus sic<br />

dicens: beatum virum Laurentium tota dcbemus devotione suscipere,<br />

primo quia pretiosum sanguinem proptcr Deum tr<strong>ad</strong>idit, deinde<br />

quia ei pracrogativam apud Dcura nostrum non niiniraam contulit<br />

ostcndens , qualis dcbet essc christiana iides, de cujus consortio<br />

existere martires nieruerunt, tertio quia idem tantac et tam sanctac<br />

vonversationis fuit, ut coronam martirii tempore pacis invenirct.<br />

Quarto fecit euin iraitatione insignem. Unde Augustinus: haec to-<br />

tius causa passionis, propter quam raorti <strong>ad</strong>dictus est vir sanctus,<br />

ut sui similcs caeteros esse hortaretur. In tribus autem se nobis<br />

32

498 Cap. CXVII, De sancto Laurentio martire.<br />

imitabilein exhibet. Primo iii tidversorura forti perpessione. Unde<br />

Augwstinus: <strong>ad</strong> erudiendura Dei populura nullorum est utilior forma<br />

quam martiruni. Eloquentia facilis <strong>ad</strong> exhortandum fit ratio, efficax<br />

<strong>ad</strong> su<strong>ad</strong>enduni, Validiora tamen snnt cxempla quani verba et plus<br />

cst opere docerc quara vocc. In quo exccllentissimo gencre doctrinac<br />

beatus martir Laurentius quam gloriosa polleat dignitate , etiam<br />

persecutores ipsius sentirc potuerunt, quo illa mirabilis fortitudo<br />

animi non solum non cedcret, scd ctiam alios cmemplo suae tole-<br />

rantiae roboraret. Secundo in fidci magnitudine ct fcrvore. Maxi-<br />

nius vcl Ambrosius: dum in fidc sua pcrsccutoris flammas vicit,<br />

ostendit nobis pcr ignem fidci Gehennae incendia supcrare ct aniore<br />

Christi diem judicii non tinicre. Terlio in ardenti devotionc. Idem<br />

vcl Ambrosius: illuminavit mundum planc Laurentius in co luminc,<br />

quo ipse succensus cst , ct flammis, quas ipse pcrtulit , omnium<br />

christianorum corda calefccit Dcque his tribus etiara sic dictt<br />

Maximus vcl Ambrosius sccundum quosdam libros: bcati Laurcntii<br />

exemplo provocamur <strong>ad</strong> martirium , accendimur <strong>ad</strong> fidcni, incalcsci-<br />

raus <strong>ad</strong> devotionem. Tcrtio fuit cxcellentissima in constantia scu<br />

fortitudine. Dc cujus constantia et forlitudine sic dicit bcatus Aii-<br />

gustinus: beatus Laurentius inansit in Christo usque <strong>ad</strong> tyrannicam<br />

intcrrogationem , usque <strong>ad</strong> acerrimani comminationcni , nsque <strong>ad</strong><br />

pcremtioncm. In qua longa mortc quia bcne manducaverat ct<br />

bcne bibcrat, tamquam illa esca saginatus et illo calice cbrius<br />

factus tormcnta non scnsit, non ccssit, sed in rcgnum succcssit.<br />

Adco autcni fuit constans ct firmus , quod non solum tormcntis<br />

non succubuit, scd ctiam ex ipsis tormentis , nt habetur ex dictis<br />

bcali Maxinii, factus csl pcrfcctior in liniorc, fcrvcnlior in aniore<br />

cl jucundior in ardorc. Dc primo sic dicil: extcnditur super flam-<br />

marum ignitos globos ct sacpius vcrsatur in latcra, scd ')qunnta<br />

plus pocnarnm palitur, tanlo palicntius (ihrislum dominuni pcr-<br />

limcscil. Quanlum <strong>ad</strong> sccundum sic ait Maxiuius vcl sccundum<br />

quosdam libros Ambrosius: granura sinapis cum tcritur, acccndilur,<br />

Laurcntius cum patitur, inflammatur. Idcm: novo <strong>ad</strong>mirationis<br />

gencrc alius illum torquct cl aiii sacvicnlcs tormcnla pcrficiunt.<br />

scd devotiorcm Laurentium salvalori supplicia atrociora fecerunt.<br />

Quantum <strong>ad</strong> tcrtium sic dicit: cor cjus tanta fide in Christi magnani<br />

iiiitatc coaluit, ut dcspcclis proprii corporis cnuiatibus insanissinio<br />

1) i:>l. I'r. I.iiiliiiu — iiuii II I II III ii.Tl irnl iiis, r'Ii'|i'i )il'ri Innlo<br />

i( II ,1 II t o .1 Mi |) I i II s oireriinl.

Cap. CXVII. De sancto Laiirentio raartire. 499<br />

tortori suo ct triuraphanter ejus ignibus laetus illudcret. Quarto<br />

fuit cxcellentissinia in inirabili pugna et niodo victoriae. Beatus<br />

namque Laurentius , sicut ex verbis beati Maxiini et Angustini<br />

colligitur, quinquc ignes exteriores quodamuiodo habuit, quos ta-<br />

raen superavit fortiter et exstinxit, Primus fuit ignis Gehennae,<br />

secundus ignis niaterialis ilammae, tertius carnalis concupiscenliae,<br />

quartus ardentis avaritiae, quintus furentis insaniac. De exstinctione<br />

primi ignis, scilicet Gehennae, sic dicit Maximus : numquid cederc<br />

poterat moraentaneae corporis ultioni, cujus fides aeternum Gehcnnae<br />

exsiinguebat ardorem ? Item: transiit per ignem niomentaneum atque<br />

terrenum , sed flammam Gehennae perpetuo exurentis evasit. De<br />

exstinctione secundi ignis, scilicct materialis flammae, sic ait Maxi-<br />

nius vel Ambrosius secundum quosdam libros : corporali laborat<br />

incendio, sed divinus ardor uiatcrialcm restrinxit ardorcm. Itera:<br />

quainvis rex improbus ligna subjicerct, inccndia majora supponerct,<br />

tamen beatus Laurcntius has flamraas fidei calore non sensit. Item<br />

Augustinus: superari caritas Christi fliiinma non potuit et segnior<br />

fuit ignis, qui foris ussit, quam qui intus accendlt. Dc exstinctione<br />

tertii ignis, scilicet carnalis concupiscentiae, sic dicit Maximus: ecce<br />

beatus Laurentius transiit per ignem, quo non <strong>ad</strong>ustus inhorruit,<br />

sed illuminatus effulsit: arsit, ne arderct, et ne urcrctur, ustus est.<br />

De exstinctionc quarti ignis, scilicet avaritiae: qualiter cvanuit ava-<br />

ritia illorum, qui thcsauros cupiebant, ct frustrata cst, sic dicit<br />

Augustinus: armatur gemina face homo cupidus pccuniac et verita-<br />

tis inimicus avarllia, ut rapiat aurum, impietate, ut auferat Christum:<br />

nihil obtines, nihil proficis, humana crudelitas, subtrahitur inventis<br />

tuismateria mortalis etLaurenlio in coelum abeunte tu deficis flammis<br />

tuis. De exstinctione quinti ignis, scilicet furentis insaniae, qua-<br />

liter videlicet insania persequeiitium frustrata est ct annihilata, sic<br />

dicit Maximus: superatis flammarum luinistris ')omniinodae inundantis<br />

insaniae restrinxit inccndium. Ad hoc usque dyabolica profecit in-<br />

tentio , ut vir fidelis <strong>ad</strong> dominura suura gloriosus <strong>ad</strong>scendat et cru-<br />

delitas persequentiuin cura suis ignibus perfusa torpeat. Quod eniui<br />

persequentium insania ignis fuerit, ostendit, cura ait: furor gentilis<br />

accensus craliculara praeparat ignitara, ut indignationis suac flammas<br />

ignibus vindicaret. Nec mirum , si hos quinque igncs exteriores<br />

superavit, quoniain ex verbis praedicti Maximi habentur tria refri-<br />

geria, quae intus habuit, et tres ignes in =^)corde portavit, per<br />

1) Alji: oinne muiidanae, forie rectius. 2) Ed, Pr, corpore,<br />

32*

oOf) Cap CXVII. De Siuicto Laurentio iuartire.<br />

quos oniiiem igneiu exteriorcin et refrigerio niitigavit el luajori<br />

ardoris incendio superavit. Priinuin nauique refrigerium fnit deside-<br />

riuin regni coelestis, secundum meditatio divinaelegis, tertiuin puritas<br />

conscientiac. Per hoc triplex rofrigerium omncm ignein exteriorem<br />

exslingui fecit el frigiduni leddidit. De priino refrigerio, quod est<br />

dcsiderium coclestis patriae, ditilMaximus vel Ambrosius scciuidum<br />

quosdam libros: neque eniin beatusLaurentius ignium senllretormenta<br />

pcterat, qui in sensibus rcfrigerium par<strong>ad</strong>isi possidcbat Item: ja-<br />

cet ante pedes Ijranni exusta caro , corpus cxanime ; nihil detri-<br />

mcnti patitur in tcrris, cujns animus demoratur in coclis. I)e se-<br />

cundo refrigerio, quod cst mcdilalio lcgis diviiiae, sic dicit<br />

Maximus vcl Ambrosius; duin Chrisli cogitat praeccpta , frigidum<br />

cst illi oinne, quod patitur. Ue tertio rcfrigerio, quod est puritas<br />

conscieiitiac , sic dicit: ardet profecto lolis visceribus fortissimus<br />

martir et uritur, sed regnuin Dei pertractans refrigerio conscientia«<br />

viclor exsultat, Habuit nihilomiiius, ul idein IMaximus ostendit,<br />

tres ignes iiiteriorcs, pcr qiios omncs ignes exleriores majori in-<br />

ccndio supcravit. Primus fuit fidci magnitudo, secundus ardens<br />

dilcclio, tertius veia Dei cognitio, quae ipsum irr<strong>ad</strong>iavit tamquani<br />

iguis. Dc primo ignc sic dicit idcm vel Ambrosius: iu qiiantum in<br />

illo fidei ardor fcrvet, iu laiilum supplicii flarama frigescit. Item<br />

esse sjvlvaloris ignem fervorein fulei legimus in evangelio : iguoin<br />

veni mitterc iu lerras. Hoc igilur igne bcatus Laurcntiiis accensus<br />

llammaruin non sensit iiiceiidium. Dc secundo igue sic ait idem<br />

vel Ainbrosius: ardebat cxtrinsecus marlir Laurentius l^raniii sac-<br />

vientis incendiis , scd major illmn intrinsccus (ihristi amoris llamma<br />

lorrcbat. Dc lcrtio ignc sic dicit: forlissimuiu inartirem sae-<br />

vissiina pcrseculoris flamma superarc noii potuit , quia longc ar-<br />

«lenlius veritalis r<strong>ad</strong>iis ineiis ojus accensa fervebat. Itein: odio pcr-<br />

fidiae et ainorc verilatis accensus appositani sibi extrinsecus flam-<br />

mam aut non sensit aut vicit. Habct aulcin intcr cacteros martircs<br />

Laurcntius tria privilegia quanlum <strong>ad</strong> onicium. Priinum est in vi-<br />

gilia, solus enim inler raartircs vigiliam habct. Sed vigiliae<br />

sanctoruin propter niultas deordinationes hodic iii jojunia mutata<br />

sunt, mos cnim fuit olim (ul refert Johannes Bclelh), nl in festi-<br />

vilatibus santtorum homincs cuni uxoribus ct filiabns in ccciesiam<br />

vcnirent ct ibi cuin luininaribus pcrnoclurent, scd quia multa <strong>ad</strong>ul-<br />

tcria in his vigiliis fiebant, stalutum fiiit, nt vigiliac in Jcjunia<br />

(oiivortorenliir, nonicn taraen antiquum est rolciiliiin . (|iiia iiou Jc-

Cap. CXVIII. De saacto Hyppolito et sotiis ejus. 501<br />

juuia , sed vigiliae <strong>ad</strong>huc appellautur. Secuuduiu cst iu octava<br />

ipse nanique solns cam Stephauo habet octavaui iutcr martircs,<br />

sicut ')MartiuHS inler coufessores. Tertium est in regressionibus^<br />

autipho.naruiu , quod solus ipse ct Paulus habet, sed Paulus propler<br />

exceUoutiam praedicatiouis , ipse proptcr excelieutiam passiouis.<br />

CAP. CXVIII. 013.)<br />

De i^^aiicto UyppolUo ')et soeii^ ejii.s.<br />

Hjppolilus dicitur ab hyper, quod est super. ct litos, quod<br />

esl lapis , quasi supcr lapidem , id est (ihristum, fuudatus: vcl ah<br />

in et polis, quod est civitas: vcl Hyppolitus quasi valdc polilus.<br />

Fuit enim supcr lapidem Chrislum beue luudatus per coustautiam<br />

et firmitatem, fuit in civitatc supcrua per desidcrium ct aviditatem,<br />

bcue politus per tormeutorum acerbilatem.<br />

1, Hyppolitus postquam corpus beati Laurculii sepclivit , veuit<br />

iu domum suam et daus pacem suis scrvis ct ancillis omucs sacra-<br />

mento altaris , quod Justiuus presbiter obtulerat , commuuicavit et<br />

apposita inensa priusquam cibum sumcrct , vcuicutes militcs cum<br />

rapuerunt et <strong>ad</strong> Caesarem duxeruut, Quem videns Decius Caesar<br />

subridens dixit ei: uumquid et lu niagus efTectHS es , qui corpus<br />

Laurentii abstulisti? Cui Hyppolitus: hoc feci uou quasi magus,<br />

sed quasi christiauus. Tuuc Dccius furore repletus praeccpit, ul<br />

habitu , quo ut christianus utebatur , cxspoliaretur ct os ejus lapi-<br />

dibus tunderctur. Cui Hyppolitus : uou me cxspoliasli, sed magis<br />

vestiisti. Cui Decius: quomodo iusipieus cfTectus es, ut nuditalcm<br />

tuam nou crubescas! Nunc evgo sacrifica et vives , nc cum Lau-<br />

rentio tuo pereas. Cui Hyppolitus: exemplum fieri merear beati<br />

Laureutii, quem tu ore polluto ausus cs iiomiuare, Tuuc Decius<br />

fecit eura fustibus caedi et pecliuibus ferrcis laniari, ille aulem se<br />

christianum csse voce clara confitcbatur, et cum tormenta hujus-<br />

modi derideret, veste militari, qua anlea utebatur, cum vestiri fecit<br />

hortans , ut amiciliam et pristiuam militiaui retiueret. Cui Hyppo-<br />

iitus cum diceret, se Christo militare , Decius ira replctus Vale-<br />

1) Ed. r»'. iiiailireg legil. 2) Verbic et sociisejus ojiiilUuil libri rec.<br />

;

502 Cap. CXVIll. De sancto Hyppolito et sociis ejus.<br />

riaiio praefecto eiiui tr<strong>ad</strong>idit, ut oiniies faciiitates ejus acciperet et<br />

diris tornieiitis euiu iiiterficerct. liiveiito quoque, quod ejus fa-<br />

tnilia christiana esset , <strong>ad</strong>ducti sunt antc conspcctuin ejus. Qni<br />

cum <strong>ad</strong> sacriftcia cogerentur, Concordia nutrix Hyppoliti pro oinni-<br />

bus rcspondit: nos cuin doiniiio nostro voiuinus mori potius pudice,<br />

quani iinpudice vivere. Cui Valerianus : gciius servoruin nonnisi<br />

cum suppliciis einendatur. Tunc praesente Hyppolito et gaudcnte<br />

jussit eain tar<strong>ad</strong>iu pluinbatis caedi, quousque emisit spiritum, dixit-<br />

que Hyppolitus: gratias tibi ago , doinine, quia nutricein meam<br />

aiite conspectum sanctonim tuorum praemisisti. Deinde extra por-<br />

tam Tjburtinara Valeiiaims Hjppolitum cura faniilia sua ducL fecit,<br />

Hyppolitus autera omnes confortans dixit : fratres nolite metuere, quia<br />

ego et Yos unum Deuin liabemus. Jussitque Valerianus, ut in con-<br />

spectu Hyppoliti omnibus capila amputarentur, Hyppoliti vero pedes<br />

<strong>ad</strong> colla indoraitorum equorum fecit ligari et per ')carduos et<br />

tribulos trahi tamdiu, donec spiritum exhalaret, circa annos domini<br />

CCLVI. Eorum corpora Justinus prcsbitcr rapuit et juxta corpus<br />

sancti Laurentii scpelivit, corpus vero sanctae Concordiae inveniri<br />

non potuit, quia fuerat in cloacam projectum. Miles autera quidaiu<br />

noraine Porphirius credens beatain Concordiain aurura et gcmmas in<br />

vestiinentis habere, <strong>ad</strong> quendam cloacarium nomine Yreneum, qni<br />

crat occullc cluislianus , accessit et dixit: secretum custodi et ex-<br />

trahe Concordiara, quia spero, quod auruin aut gcnimas in vestibus<br />

suis habnit. Cui ilie: ostcnde mihi locuin et sccretum habeo et,<br />

quidquid invenero , nuntiabo. Cum crgo cxtractum fuisset et nihil<br />

invenissent , miles ille protinus fugit et Yreneus vocato quodam<br />

christiano noininc -"iHabundo corpus <strong>ad</strong> sanctum Justinuin dctnlit,<br />

quod ille dcvotc suscipicns juxta corpus sancti Hyppolili ct aliorum<br />

sepelivit. Quod Valerianus audicns Yreneuni et Abundum tenuit<br />

ct ainbos in cloacain vivos niisit, quorum coqiora Justinus rapuit<br />

et cuin aliis scpclivit. Post hoc Dccius cum Valcriano in currum<br />

<strong>ad</strong>scendit aureum ct pergunt <strong>ad</strong> aniphithcatrura, ut crucient christia-<br />

nos. Arreptus igitur Decius a daeraono clainabat : o Hvppolitc,<br />

calenis asperis vinctum me tenes. Valerianus siiniliter clamabat:<br />

o Laurenti, igneis catenis mc ligatuin trahis, et c<strong>ad</strong>cm hora Vale-<br />

rianus cxspiravit, Dccius aulein domuin reversus triduo a dacmone<br />

vcxatus clamabat: <strong>ad</strong>juro te , Laurcnti, modicum ccssa a tornicntis,<br />

1) fA. Pr. iii.de c.irdoiies Iftsil, 2) Alii Habiiinlino IfSiinl.

Ciip. CX\'lll. De saiicto Hy(i|julito et sotiis ejiis. 503<br />

et sic luiserabiliter morluus est. Quod uxor ejus Triphonia cru-<br />

(lelis vidcns diuiissis oiunibus <strong>ad</strong> sanetum Justinuin cuni filia sua<br />

C^rilla accessit et ab eo cuin uiultis aliis se baptizari fecit. Alia<br />

vcro die cuin oraret Tripliouia, euiisit spiritum: ciijus corpus Justi-<br />

nus presbiter juxta eorpus saucti H^ppoliti scpelivit. Audieutes<br />

XLVII milites, quod regina et ejus filia christianae effcctae cssent,<br />

venerunt cum uxoribus suis <strong>ad</strong> Justinuin presbiterum , ut baptisma<br />

susclperent, quos omnes Dionysius, qui sancto Sixlo successerat,<br />

baptizavit , Claudius autem imperator C3 rillam , cum sacrificarc<br />

noUet, juguiari fecit et caeteros milites decollari, quoruin corpora<br />

in agro Verano cum caeteris sepcliuntur. Et <strong>ad</strong>vertcndum , quod<br />

expresse habetur hic, quod illi Decio, qui Laurentium et U^ppo-<br />

litum martirisavit, successit (ilaudius. Ciaudius autem non suc-<br />

cessit Decio imperatori, iiuo Decio successit secundum chronicas<br />

Volusianus, Volusiano Gallienus , Galiieno Claudius. Oportet ergu<br />

diccre (ut videtur), quod ante Gallienus fuerit binomius et quod<br />

dictus sit Gallicnus et Decius, sicut dicit Vincentius in chronica sua<br />

ct Godofridus in libro suo , aut quod Gallienus in sui <strong>ad</strong>jutorium<br />

quendam nominc Decium feccrit Caesarcm, non tamen imperato-<br />

rom, sicut dicit Richardus in chrouica sua. De hoc martire sic<br />

dicit Awbrosius in praefationc: beatus niartir H^ppolitus Christum<br />

verum ducem consideraus niiles ejus esse maluit, quam dux militum<br />

comprobari beatumque Laurentium suae custodiae mancipatum noii<br />

persecutus est, sed subsecutus. Qui cum thesauros ccdesiae dis-<br />

cuteret, iuTenit thesaurum , ')quem non t^ranuus eriperet, sed<br />

quem pietas possideret, invenit thesauriim, unde verae divitiae<br />

petereiitur, sprcvit -)furorcm t^ranni, ut cum rcgis perpetui<br />

gratia conprobaretur, membris dividi non refugit, ne nexibus<br />

divelleretur aeternis, — — — S. Bubulcus quidam nominc<br />

Petriis cuin iu festo Mariae Magdalenae plaustrum junxisset<br />

et boves sequens ipsos raaledictis urgeret, protinus boves et<br />

aratrum a fulmine assumuntur et ipse Fctrus , qui hoc imprcca-<br />

tus fuerat , supplicio atrociori torqucbatur, iiain ignis eum arripuit<br />

<strong>ad</strong>eo,

504 Cap. CXIX. De assuintione beatae Mariae virginis.<br />

virginem lacrymis cl precibus pro sua liberatione rogavil et ccce<br />

nocte qii<strong>ad</strong>am beala virgo cum beato Hvppolito , ut Petrum pristi-<br />

uae sanitati restitueret, impelravit statimque sanctus Hjppolitus<br />

tibiam de foraminc accipicns loco suo quasi snrculum arbori in<br />

momento inseruit. Iii qua insitione tantos dolores scnsit, ut suis<br />

clamoribus totam familiam excitaret , quia surgentes et lumen ac-<br />

cendentcs Pctrum duo cnira et duas tibias habere conspiciunt, sed<br />

se deludi putantes ipsum iterum atque iterum contrectabant et<br />

uiembra vcra ipsum habere conspiciebant, Qui vix eum excitan-<br />

tes, unde sibi hoc acciderit, sciscitantur, sed illc eos luderc existi-<br />

mans tandem victus rcra vidit et exstupnit, sed tamen coxa nova<br />

mollior quam vetusta <strong>ad</strong> sustinentiam corporis non poterat ex-<br />

aequari. Unde <strong>ad</strong> publicationem rairaculi per annum claudicavit ct<br />

tunc iterum beata virgo ci apparens sancto Hjppolito dixit , ut,<br />

quidqiiid curationi deessct, supplere doberet. Evigilans igitur et<br />

se plcnc sanatura inveniens reclusorium introivit, cni djabolus in<br />

specie nudae mulieris frequentissime apparcbat et nndam ei se in-<br />

gerens , quanto ille fortius resistebat , tanto illa ei impudentius<br />

incumbebat. Cum crgo illa eum plurimum vexaret, tandem ille<br />

stolam saccrdotalem accipicns collum ejus cinxit et mox djabolo<br />

abscedcnte c<strong>ad</strong>avcr putridum ibi rcmansit tantusquc foctor inde<br />

exhalavit, ut nullus, qui hoc vidit, ambigeret , quin corpns ali-<br />

cujus mulieris mortuac fuissct , quod dyabolus assumsit.<br />

CAP. CXIX. (111.)<br />

JDe aisisniiitione beatae ll

Cap. CXIX. De assiiiutioiie beatae Mariae vlrginis. 505<br />

annoruat XIV et in XV ipsum peperit et vixit cuni eo annis XXXIII<br />

et post mortem Christi supervixit XXIV Annis et secundum hoc,<br />

qnando obiit, erat annonim LXXII. Probabiliter tamcn videtur,<br />

qnod alibi legitur, ut XII annis filio supervixerit et sic sexagena-<br />

ria sit assumta, cuin sipostoli totidem annis pracdicaverint in Ju-<br />

daea et circa partcs illas, sicut ecdesiastica tr<strong>ad</strong>it hystoria. Die<br />

igitur qu<strong>ad</strong>ain duin in filii desiderium cor virginis vchementer<br />

accenditur, aestuans animus commovetur et in exteriorera lacri-<br />

raaruin abundantiam excitatur, cumque <strong>ad</strong> tcmpus subtracti fili»<br />

acquanimiter non ferret subtracta solatia , ecce angclus cuin multo<br />

lumine eidcm <strong>ad</strong>stilit et reverciiter utpote sui matrcm domini salu-<br />

tavit. Ave, inquit, bene<strong>dicta</strong> Maria suscipicns benedictionem illius,<br />

qui mandavit salutem Jacob. Ecce autcm rainum palinae de par<strong>ad</strong>iso<br />

<strong>ad</strong> te dominam attuli , quein ante feretrum portarc jubcas, cuin<br />

die tertia de corpore assuracris, nain tuus filius te matrein revc-<br />

rendam exspectat. Cui Maria respondit: si invcni griitiam in oculis<br />

tuis, obsecro, ut nomcn tuum mihi revelare digneris, sed hoc peto<br />

instantius, ut filii ct fratres inci apostoli <strong>ad</strong> me paritcr congregen-<br />

tur, ut eos , antequam moriar, corporalibus oculis vidcain et ab<br />

iis sepeliii valeam et ipsis pracsentibus spiritum Deo reddain.<br />

Hoc iternra peto et obsecro, ut anima raea de corpore exiens nullum<br />

spiritum teterrimnm videat nullaqne mihi Sathanae potestas occurrat.<br />

Cui angelus: cur scire dcsideras , domina, noraen mcura , quod<br />

<strong>ad</strong>inirabiie est et magnuin ? Ecce autem onines <strong>ad</strong> te ')venieiit<br />

hodic et congregabuntur apostoli , qui nobiles tibi exhibebunt ex-<br />

scquias funeris, et in eorum conspcctu spiritum exhalabis. Nain<br />

qui olim prophetam de Judaea in Babyloncm in crine attulit su-<br />

bito, ipse procul dubio <strong>ad</strong> te apostolos <strong>ad</strong>ducere potcrit in moraento.<br />

Malignura autera spiritura vidcre cur ractuis , cuin caput cjus oinnino<br />

contriveris et spoliaveris ipsuni suae iinperio potestatis ? Fiat ta-<br />

men voluntas tua , ut ipsos non videas. His dictis angelus cuin<br />

multo liimine coelos <strong>ad</strong>scendit, palma autcin illa nimia claritatc<br />

splendebat et erat quidcm virgae viriditate consimilis, sed folia<br />

ipsius ut stella raatutina fulgebant. Factuin est autein , dum Jo-<br />

hannes in Epheso praedicaret: coeluin rcpcnte intonuit et nubes<br />

candida ipsuiu sustulit ac raptum ante Mariae januas collocavit<br />

perciitiensque ostiuin interius introivit ac rcverenter virgo virgincm<br />

1) "Verbiim veiiient alque copul.iiii el oiulUuiil Rec.

506 Cap. CXIX. De assmutione saiictae Mariae virgiuis.<br />

salulavit, Qiicin felix iMaria couspiciens vclieinenter obstupuit et<br />

prae gauclio iacrinias contincre nequivil dixitque : iili Johanues,<br />

niemor csto verborum magistri tui , quibus<br />

me tibi matrem et te<br />

milii iu filium commendavit. Ecce a domiuo evocata debitum hu-<br />

manae couditiouis cxsolvo ac corpus nieum tibi cura sollicila<br />

commendo. Audivi cuim , Judaeos iuiisse cousilium diceutcs: ex-<br />

spectemus , viri fratres , quo<strong>ad</strong>usquc illa , quae Jesum portavit,<br />

subeat mortera, et corpus ejus coutinuo rapiemus ac injectum igni-<br />

bus comburemus. Tu igitur hanc palmam defcrri facies ante fere-<br />

trum, cum corpus meum duxeritis <strong>ad</strong> sepulchrum. Dixitque Jo-<br />

haunes : o utiuam hic essent omues apostoli fratres mei , ut de-<br />

ccnter tihi parare possemus exsequias et exsolvcre laudcs dignas.<br />

Haec illo dicente omucs apostoli de locis , iu quibus praedicabant,<br />

a nubibus rapiuntur ct antc Mariae ostium collocautur, qui videntes<br />

se ibidcm iusimul cougregatos mirabantur dicentes : quaenam causa<br />

est, propter quam nos hic dominus insimul congregavit? Johannes<br />

igilur <strong>ad</strong> eos cxiit et domiuam de corporc rccessuram pracdixit et<br />

<strong>ad</strong>didit dicens : videte , fratres, ne, cum obierit, aliquis eam de-<br />

fleat, ne hoc videns populus conturbetur ct dicat: eccc isti quo-<br />

modo timent mortem, qui tameu aliis pracdicant resurrectionem.<br />

Dionysius Pauli apostoli discipulus in libro de divinis nominibus<br />

hoc idem asserit, apostolos scilicct in dormitione virginis convc-<br />

nisse et se similitcr interfuisse ac unumqucmquc in laudem Christi<br />

et virgiuis sermouem fecissc. Ait cnim sic loqucns <strong>ad</strong> ')Hierotheum<br />

nos , ut nosti ct ipse , ct multi sauctorum nostroruui fratrum cum<br />

convenissemus <strong>ad</strong> visionem corporis vitae priucipis ct quod Deum<br />

susceplt, <strong>ad</strong>erat autem cl fraler Dei Jacobus ct Pelrus ct summa et<br />

perfectissima tlieologorum summitas -)PauIus. Postea visum cst, ut<br />

^)universi Hierarchae laudarcnt, sicut unusquisque crat ''^sufTicicns,<br />

iufinitac virtutis bouitatcm tliearticae inlirmitatis. Hacc Diouysius.<br />

Cum autem bcata Maria omncs apostolos cougrcgatos vidissct,<br />

dorainum keucdixit ct in medio corum ardcutibus lamp<strong>ad</strong>ibus et<br />

iuccrnis consedit. Circa voro horam noclls tcrtiaui Jesus<br />

<strong>ad</strong>venit cum angelorum ordinibus , palriarcharum coelibus, uiar-<br />

tirum agmiuibus, coufessorum acic virginuraque choris ct nntc<br />

throuum virginis acics ordinautur et dulcia cantica frcquentantur.<br />

1) Ed. Tr. Ti mo t lieii 111. 2) rAiilii& oiiiilliliir iii Kd. l'r. 3) hec. ii ii i -<br />

Tersiie Ii i pr ii r cli iae Ipgiiiil el anle ii t iiarliciijaiii iiiseriiiit posl visio-<br />

n^iii. 4) Kd. Tr. sii«riiiien«, Rec. lniii l li c a t ri c.ie pr.iefeniiif.<br />

:

Cap. CXIX. De assuintione sanctae Mariae virgiuis. 507<br />

Qiialcs antem exsequiae ibidem celebratae siiit, cx praetlicto libello,<br />

qni Johaiini <strong>ad</strong>scribitnr, edocetur. Nam ipse prior Jesus imjieavit<br />

et dixit : veni, elecla luea, et ponam te in thronum meum, quia<br />

concupivi speciem tuam. Et illa: paratura cor meum, domine,<br />

paratuin cor meum. Tunc omnes , qui cum Jesu venerant, dukiter<br />

intonant dicetites: haec est, quae nescivit torum in delictis, habe-<br />

bit fructum in refectione animarum sanctarum. Ipsa autem die<br />

semetipsa cecinit dicens: beatain me diccnt omnes generaliones,<br />

qnia fecit mihi ma

508 Cap. CXIX. De assumtlone saiictae Marlae viiglais.<br />

pasloreiu et priiicipcm ordiiiavit. Cui Petrus: hanc potius portarc<br />

te conveuit, quae virgo a (lomino cs electus , et dignum cst, ut<br />

paluiam virginis virgo ferat. Tu supcr pectus domini rccunibere<br />

nicruisti et exinde sapieutiae et gratiae plus cactcris fluenta por-<br />

tasti, et justuin vidctur, ut , qui a filio rcccpisti plus muncris, im-<br />

pendas virgini plus honoris. Tu igitur portare debes hanc palmam<br />

luminis <strong>ad</strong> exsequias sanctitatis, qui polatns cs poculo lucis de<br />

fonte perpetuae claritatis, ego autem portabo cuin fcrctro sanctum<br />

corporis , cacteri autein fratres nostri circmndantes fcrctruni rcfe-<br />

rant laudes Deo. Paulus autein dixit ei: ct cgo, qui miiumus vestrum<br />

omnium suum , portabo tecum. Elevantes itaque Petrus et Paulus<br />

fcretrum , Petrus inccpit cantare ac diccre: exiit Isracl de Ac-<br />

gypto alleluja. Cactcrl autcin apostoli cantus dulciter proscquuutur,<br />

dominus autem fcretrum et apostolos nube praetexit ita, quod ipsi<br />

non vidcbantur, scd tantuni eorum vox audiebatur. AlTucrunt et<br />

angeli cum apostolis concinentes ct tcrram totam sonitu inirae suavi-<br />

tatis replentes. Excitati omnes <strong>ad</strong> tam dulcem sonum et melodiam de<br />

tivitate velocius exeunt et, quidnam hoc sit, diligenter sciscitaiitur.<br />

Tunc exstitit, qui diccrct: Mariam illam discipuU Jcsu efTerunt<br />

mortuani, circa illain haiic, quam auditis, concinunt melodiam<br />

Tunc <strong>ad</strong> arma concurruiit et sc mutuo hortabantur diccntes: venite,<br />

omnes discipulos occidamus ac corpus illud, quod seductorem illuni<br />

portavit, ignibus comburamus. Princeps autem saccldotum hoc<br />

videns obstupuit et ira repletus ait: ecce tabernaculum illius, qui<br />

iios et genus nostrum coiiturbavit , qualem gloriam nunc accipit.<br />

Et hoc dicens inanus <strong>ad</strong> lcctuin misit volens ilhid evcrtere et <strong>ad</strong><br />

terrain deduccre. Tunc nianus cjus subito ambae aruerunt et lectulo<br />

<strong>ad</strong>iiaeserunt, ila ut <strong>ad</strong> Iccluluin inaiiibus pcndcrct ct niinio cruciaiu<br />

vexatus laracntabilitcr cjularct , rcliquus autem populus ab angelis,<br />

qui crant in nubibus, caccitalc pcrcussus est. Princeps autem<br />

sacerdotum clainabat dicens: sancte Petrc , in hac tribulatione mc<br />

non despicias , sed pro mc, obsccro , <strong>ad</strong> dominum prcccs fundas,<br />

mcmor eniin dcbcs esse , «lualitcr aliquando tibi <strong>ad</strong>sliti et qualiter<br />

tc accusantc aiicilla ostiaria cxcusavi. Cui Pctrus: in obscquiis<br />

dominac nostrae inipcditi sunius et curationi tuac intenderc non va-<br />

lemus, verunitamen si in dominuni nostrum Jesuin (ihristuin ct in hanc,<br />

quae ipsuin gcnuit el portavit, credidcris , spcro, quod continuo<br />

sanitatis bencficio potieris. Qui respondil: ciedo, dominum Jesum<br />

verum cssc lilium 1)ci ct lianc sacratissimam niatrcm ejus, slalim-

Cap. CXIX. De assumtione sanctae Mariae viigiuis. 509<br />

que a feretro luanus pjus solnlae sunt , sed lainen in brachiis <strong>ad</strong>-<br />

!mc ariditas reniansit et dolor vchcinens non rccesserat, dixitquc<br />

ei Petriis : osculare ferctrum ct dic, credo in Deuin Jcsum Chri-<br />

stum, quem ista in utero portavit et post partum virgo permansit.<br />

Quod cum fccisset, continuo prislinac cst rcdditus sanilati dixitquc<br />

ei Petrus : accipe hanc palmam dc raanu fratris nostri Johannis et<br />

ponas eam super populum excaecatum, et quicunque crederc voluerit,<br />

recipiet yisuni, qui autem crcdcre noluerit, vidcre non potcrit in<br />

aeternum. Mariam autcm portantes apostoli in monumcnto posuc-<br />

runl ct juxta iiiud, ut dominus jusserat, conscderunt, tcrlia autcm<br />

die vcuicns Jcsus cum mulliludine angclorum ipsos salutavit diccns:<br />

pax vol)is, qui responderunt: gloria tibi Dcus , qui facis mirabiiia<br />

magna solus. Et dixit apostolis doniiiius: quid graliac ct honoris<br />

vobis vidctur, iit mcae nunc confcram gcnetrici ? El ilii: jusluiu<br />

vidclur, domine , servis tuis , ut, sicut tu devicta mortc regnas in<br />

saecula, sic tuae resuscitcs matris corpus, Jcsu, et a dcxtris tuis<br />

colioces in aeternum. Quo annucnte Michacl archangelus continuo<br />

alTuit et Mariae animam corain doinino praesentavit. Tunc salvator<br />

locntus est dicens: surge proxima mea, columba mea, tabcrnacu-<br />

luin gluriae, vasculuin vitae, templum coelestc, ut, sicut per coilum<br />

labem non sensisti criininis , sic in sepukJiro solutioiicm corporis<br />

minimc patiaris. Statimque aninia <strong>ad</strong> Mariae accessit corpusculuni<br />

ct de tumulo prodiit gloriosuin sicque <strong>ad</strong> acthcreum assuinitur tha-<br />

lainura comitante sccum muititudinc angelorum. Thoinas autcm cum<br />

abcsset et rediens crcdcrc recusarct , subilo zonam , qua corpus<br />

eJHS praecinctum luerat, ab acre recepit illaesain, ut vel sic in-<br />

telligeret, quod totaliter fuisset assunita. Hoc autcm, quod prae-<br />

dictum est, totum illud apocryphum ')cst, de quo Ilieronymus<br />

in epistola sive sermone iid Paulum ct Eustochium sicait: iilc sanc<br />

libcllus vere apocryphus cst censendus, nisi quo <strong>ad</strong> aliqua fide digna,<br />

quae Tidentur a sanctis approbata , quae sunt novcm, scilicet quod<br />

promissa sit et exhibita virgiiii oiunimoda consolatio , apostolorum<br />

omnium congregatio , sine dolore consuinmatio , scpulturae in valle<br />

Josaphat praeparatio, cxscquialis dcvotio Christi ct totius curiae<br />

coelestis obviatio , Judacorum pcrsccutio, miraculorum in omni<br />

causa condccente coruscatio , in anima siinul et corpore assumtio.<br />

Forro alia multa sunt ibi posita potius <strong>ad</strong> siinulationem , quain <strong>ad</strong><br />

1) Receiitiores Ie§iint: videlur esse.

510 Cap. CXIX. De assumtione sanctae Mariae virginis.<br />

veritatein, ut, qnod Thomas noii affucrit et veiiiens tlubitaverit, et his<br />

similia, quae per sc patent, quod sunt relinquenda potius quam asse-<br />

renda. Vestimcnta autem ipsius <strong>ad</strong> consolationem fidelium dicuntur<br />

in tuinulo remansisse, unde et dc qu<strong>ad</strong>ain parte ipsarura vestium<br />

tale rairaculum contigissc narratur. Cum dux Normannorum urbcm<br />

Carnotensiura obsedisset, episcopus iliius urbis tunicam beatae<br />

Mariae, quac ibidem servabatur. niore vcxilli hastae iraposuit ct<br />

subsequente populo securus <strong>ad</strong> hostes exivit statimque omnishostllis<br />

exercitus amentia et caecitate percussus est stabatque totus corde<br />

tremulus ct totus aniino stupefaclus. Qiiod illi dc civitate vidcntcs<br />

divino judieio super<strong>ad</strong>dunt et atrociter hostes caedunt, quod beatae<br />

Mariae pluriraum displicuisse probatur cx eo, quod protinus tunica<br />

illa disparuit ct visum continuo hostis rccepit. In rcvelationibus<br />

sanctae Elizabeth legitur, quod, dum ipsa Elizabeth qu<strong>ad</strong>ain vicc<br />

in spiritu capta esset, vidit in loco valdc reinoto quoddam se-<br />

pulchrum raulto lurainc circumfusura et quasi spccicm raulicris in<br />

eo, ct circurastabat raultitudo angeloruni et post pusillum de sc-<br />

pulchro erepta esl et in sublime cuin illa <strong>ad</strong>stantiuin luultitudine<br />

elevata, et ecce in ejus occursum vir quidara de coelis <strong>ad</strong>mirabilis<br />

et gloriosus <strong>ad</strong>venit, portans in dextra crucis vcxillura, et cura eo<br />

infinita millia angelorura, sicque eain alacriter suscipientes cum<br />

raagno concentu cain in coelos deduxcrunt. Post modicuni vero<br />

lemporis Elizabcth angelum , cum quo saepe loquebatur, de prae-<br />

<strong>dicta</strong> visione interrogabat , qui rcspondcns ait: ostensura cst tibi<br />

in hac visionc , quoinodo tain in carne quam in spiritu domina<br />

nostra in coclum assumta est. Dicit autem in iisdem revelationibus<br />

sibi rcvelatum cssc , quod post XL dics sui transitus in corpore<br />

sit assuiuta. Nain bcata Maria secuiu colloqueus ait: post asccn-<br />

sionem doraini ct tot diebus, quot sunt a die ascensionis usque<br />

<strong>ad</strong> diera raeac assuintionis, supcrvixi, onines autcm apostoli dor-<br />

mitioni mcae intcrfuerunt ct corpus ineuiu reverentcr sepulturae<br />

dederunt, scd XL. die postmodum resurrexi. Cuin autem Eliza-<br />

beth eain interrogassct , utrum hoc manifcstarc vcl cclare dcbcrct,<br />

dixit: iicc carnalibus et incrcdulis rcvclanda, nec devotis et fidcli-<br />

bus abscondenda. Notandura cst ergo , quod gloriosa virgo Maria<br />

assumta ct cxaitala csl integralitcr, honorabiliter , laclantcr ct<br />

exccllenter. Assumta cst cniin integrc in aniina ct corporc, sicul<br />

pie crcdit ecclesia. Quod quidem mulli sanctorum non soluni assc-<br />

runt, sed ctiain hoc probare mullis ralionibus inoliiintur. Bcinardi

Cap. CXIX. De assuintione sanctae Mariae virginls. 511<br />

pnim ratio cst, quoiiiam sanctorum corpus Dcus pretiose subli-<br />

mavit, ut puta Petri et Jacobi tam gloriose venerabilia rcddidit<br />

et honorc tam mirifico subliinavit, ut et ipsis dcputetur locus<br />

eorurn vcnerationi congruus et <strong>ad</strong> ipsa niundus propcrct uni-<br />

rersus. Si igitur Mariae corpus super tcrram cssc dicatur ct<br />

tamcn nec devota frcquentetur visitatione fidclium, sed ctiam ncc<br />

cidcm locus deputetur honoris, nimirum videbitur Christus honorem<br />

raaterni corporis contenisissc, cum tamen super terram aliorum<br />

sanctorum corpora sic iionoret. Hicronymus cliam dicit, quod<br />

XVlil cal. Seplembres Maiia <strong>ad</strong> coclos <strong>ad</strong>scendit , quod vcro dicit<br />

de Mariac corporali assumtione, ccclcsia potius eligit pie dubi-<br />

tare, quam aliquid tcmcre dcfmire. In sequcntibus credendum csse<br />

sic probat. Si non desunt, qui dicunt, in his, qui cuin Chrislo re-<br />

surrcxerunt, perpetuam rcsurrectionem jam esse completam et non-<br />

nulli credant custodem virginis Johannem etiam glorificata carne<br />

gaudere cum Christo, cur id non magis cst credendum de malrc<br />

salvatoris? Qui enim dixit: honora patrein et matrcm , et, non<br />

veni solverc lcgcm, sed <strong>ad</strong>implcrc, profecto matrcm suam super<br />

omnes honoravit, nec nos de beata Maria modo factuin ambigiinus.<br />

Auguslinus aulem non solum hoc affirmat, scd etiam tribus rationibus<br />

hoc probat. Et prima quidcm cst carnis Christi et virginis<br />

unitas. Ait enim sic: putredo namque et vermis humanae est op-<br />

probrium conditionis , a quo opprobrio tum Jesus aiienus sit,<br />

Mariae natura cxcipitur, quam Jesus de ea assumsissc piobatur,<br />

Secunda ratio est corporis cjus dignitas, unde ait: thronum Bei,<br />

thalamum domini, tabcrnatuium Christi dignuin cst ibi csse, ubi ipse<br />

est, tara pretiosum thcsaurum dignius est coclo scrvari, quain terra.<br />

Tertia est virginalis carnis perfecta intcgritas. Ait cniin sic: laetare,<br />

Maria, laetitia inenarrabili corpore et anima in Christo proprio filio<br />

cum proprio filio per proprium filium, nec sequi debet corrnplionis<br />

aerumna, quam nulla sccuta cst tantum filiuin pariendo integritatis<br />

corruptio, ut sil semper incorrupta, quam tanta perfudit gratia, sit<br />

integre vivcns, quae omniumintegram perfcctamquc genuit vitam , sit<br />

cum illo, quem in suo gessit utero, sit apud iliuni illa, quae gcnuit,<br />

fovitet aluit illum, Maria Dei genitrix, Dci ministrix et servilrix. Dc<br />

qua, quia aliter sentire non audeo, aliud diccrc nonpracsumo. Adhoc<br />

facit, quod illc cgregius versificator ait: scandit <strong>ad</strong> acthera virgo<br />

puerpera, virgula jesse non sine corpore sed sine tempore tcndit<br />

<strong>ad</strong>essc, Sccundo laetantcr. Dc hoc dicit Gerardus episcopus ct

512 Cap. CXIX. De assumtione sanctae Rlariae virginis.<br />

iiiartir, in siiis lioincliis scilitct: hodie virgiiiein hcatani coeii sus-<br />

ceperunt laetaiitcr, angeli gaudcndo, archangeli jubilandu, llironi<br />

cxaltando, dominationes psallendo, principatus harmonisando , po-<br />

lestates citliarisando , chcrubin ct seraphin h^uinizando atque <strong>ad</strong><br />

supcrnum majcstatis divinae tribunal ducendo. Tcrtio honorabili-<br />

ter, quia ipse Jesus et totus militiac coelestis exercitus eidera<br />

obviam venit. Undc Hicronjmus: quis illud cogitare sufficiat, quam<br />

gloriosa hodie regina mundi proccssit, quanto dcvotionis alTcctu,<br />

tanto in cjus occursum coelestium legionum prodicrit multitudo,<br />

qnantis <strong>ad</strong> thronum canticis sit dcducta, quam placido vultu, quain<br />

serena facie, quam divinis amplexibus a filio sit suscepta et super<br />

omnem creaturam exciltata. Idem : hodierna die credcndum est,<br />

militiam coclorum festive genitrici Dci obviam <strong>ad</strong>vcnissc eaiuque<br />

inn^enti luminc circumfulsissc et usquc <strong>ad</strong> Dci tliroimm cuin lau-<br />

dibus et canlicis spiritualibus pcrduxisse, coelestcm quoqne Jeru-<br />

salcm militiain tuiic incfTabili laetitia exsultassc ct ')jucundain tain<br />

incffabili curitate ct omni gratulatione jubilasse. Quoniain festi-<br />

vitas haec , quae nobis hodie revolvitur Jiuuua, illis omnibus facta<br />

est continua, creditur quoquc, quod ipse salvator per sc totus<br />

festivus occurrcrit et cum gaudio eam sccum in Ihrono collocaverit.<br />

Alias quoque non iinplesset, quod in lege ipse mandavit: honora<br />

patrcm tuum et inatrem tuam. Hacc Hicronymus. Quarlo exccllcnter.<br />

Hieronjmus: hacc est dies , in qua usque <strong>ad</strong> throni celsitudincm<br />

intcmerata mater et virgo proccssit .atque in rcgni solio subliinata<br />

post Christum gloriosa resedit. Qualiter autcm in coclesti gloria<br />

Kublimata et honorificata sit, ostendit beatus ») Gerardus in suis<br />

homeliis dicens : solus dominus Jcsus (^hristus potcst hanc magni-<br />

ficare , qucm<strong>ad</strong>niodum fccit, ut ab ipsa m.ijestate laudcm continue<br />

.iccipiat ct honorem, angclicis stipata choris, archangelicis vallata<br />

turinis , thronorum hinc indc posscssa jubilationibus, dominationum<br />

circumcincta tripudiis, principatuum circumscpta obsequiis , po-<br />

tcstatum amplexcita plausibus, virtutum girata honoribus , chcrubin<br />

circumstantiata hymnificationibus, scrapliin undique possessa inclTa-<br />

bilibus cantationibus. l|)sa quoque iiiclTabilissima trinitas pereniii<br />

tripudio sibi applaudit atque sua gratia in ca tuta redundante<br />

oinnes ciucm attcndcre facit. Apostoloruin splendidissimus ordo<br />

incrrabili laude cam cxtollil, martirum inultitudo oinnimode suppli-<br />

I) Kd. l'r. j II c«iii(J .1. \un iii.ile. 'i) Alii : Geraldiis cl .iiiten Gir.irJiis.

Cap. CXIX, De ossumtioue sanctae Mariae virginis, 513<br />

cat tantae dominae , confcssonnn exeicitus innunierabilis continuum<br />

Bibi personat cantuiu , virginuui candidissima concio jugem clioream<br />

<strong>ad</strong> suara celebrat gloriam, invite etiam infernus sibi ululat et pro-<br />

cacissimi daemones conciamant. — 3. Quidam clericus virgini Mariac<br />

dcvotus contra dolorcm V vulrierum (iliristi eam quotidle pcr haec<br />

Terba quasi consolari studebat dicens: gaude, Dei genitrix, virgo<br />

immaculata, gande, quae ab angelo gaudium suscepisti, gaudc,<br />

quae genuisti aeterni luminis claritalcm , gaudc, niater, gaude,<br />

sancta Dei genitrix virgo , tu sola mater innupta , te laudat omnis<br />

creatura et factura, genitrix lucis , sis pro nobis, quaesumus , per-<br />

pelua interventrix. Hic cum nimio languore correptus <strong>ad</strong> extrema<br />

venisset, pavore perturbari coepit. Cui virgo apparcns dixil : cur,<br />

fili , tanto tiraore trepidas, qui totiens niihi gaudiura nuntiasti,<br />

gaude etiam tu et, ut aeternaliter gaudeas , vcni mecuni. —•<br />

3. Miles<br />

quidara potens valde et dives dum omnia bona sua indiscreta libe-<br />

ralitate dispergeret, <strong>ad</strong> tantam devenit inopiam , ut, qui consue-<br />

verat raagna tribuere., jam inciperet minimis indigere. Habcbat<br />

autem quandam uxorem pudicissimam et beatae Mariae valde de-<br />

votam; appropinquante autem qu<strong>ad</strong>am sollcninilale, in qua prae-<br />

dictus milcs multa donaria consueverat clargiri, cumjam, quod<br />

tribueret, " non haberet, nimia confusionc ct verecundia dnctus,<br />

quousque praedicla transiisset sollcmiiitas, desertum locum mocro-<br />

ris amicum expetiit, ut fortunac suae incommoda plangeret et<br />

verccundiam evitaret. Et ecce subito quidam equus valde terribilis<br />

terribiliorem habcns sessorem <strong>ad</strong> eum acccssit, cujus sessor eum<br />

alloquitur et causam tantae tristitiac sciscitatur. Cui cum omnia,<br />

quae sibi contigerant, per ordinem enarrasset , ille ait: si mihi in<br />

niodico obtemperarc volueris , magis quam antea gloria et diviliis<br />

abundabis. Spondet illc principi tenebrarum se, quidqujd jusserit,<br />

libenler facturum, dummodo ipse sibi impleat, quae promiltit. Et<br />

illc : eccc pergens in domum tuam tali loco requiras et ibidcm tot<br />

auri et argenti pondera, lot lapides pretiosos invenies, raihi autcni<br />

hoc facias , ut tali die huc uxorera tuani <strong>ad</strong> rae <strong>ad</strong>ducas. Sub tali<br />

promissione miles <strong>ad</strong> doraura revertitur et in loco , de quo sibi<br />

dixerat , quaerens orania reperit , quae pracdixit. Quae inveniens<br />

mox emit palatia, largitur dona, redimit fundos, comparat servos,<br />

appropinquante vero die statuta uxorem suam vocavit et dixit:<br />

equum conscendite, quia aliquo longius mecum pergerc vos opor-<br />

tct. At illa tremens ac pavens et viri imperio contr<strong>ad</strong>icerc nou<br />

83

514 Cap. CXIX. De asstitntioae sauctae Mariae Yirginis.<br />

praesuinens beatae Mariae devotc se comraendavit ct post vlrum<br />

al)ire cocpit. Cum auteui longius processissent et in via quandam<br />

occlcsiani invenissent, illa de equo descendens ecciesiam intravit<br />

viro exterins exspectantc. Dum vero beatae Mariae se devotc<br />

commendaret, illa subito obdonnivit et virgo gloriosa prae<strong>dicta</strong>e<br />

matronae in habitu et qualilate per orania similis de altari pro-<br />

cessit et foras exiens equum conscendit, malrona illa in ecclesia<br />

dorraientc et rcmanentc, vir autem suam uxorem essc arbitrans<br />

profectus est. Cum autem <strong>ad</strong> locum statufum venissent, ecce prin-<br />

ceps tencbrarum cum impclu nimio vcniebat et <strong>ad</strong> locum fostinabat.<br />

ct cum appropiuquasset, stallm ille infrcmuit ct tremcns ac pavens<br />

accedere nou praesurasit dixitquc milili: inftdelissime liominum, cur<br />

mc taliter illusisti et pro lantis bcueficiis mii\i talia contulisti?<br />

Ego enim tibi dixeram, nt <strong>ad</strong> me tuam <strong>ad</strong>duccres conjugom, ct tu<br />

<strong>ad</strong>duxisti domini gcnitricem : volebam uxorem tuam et tn <strong>ad</strong>duxisti<br />

mihi Mariam. Nam cum uxor tua mihi mullas inforat injurias, de<br />

ca volcbam cxpeler^ ultionom , ct tu <strong>ad</strong> me istam <strong>ad</strong>duxisti, ut mc<br />

torqueat et <strong>ad</strong> infernum mitlat. Audiens hoc vir vehcmenter slu-<br />

pebat et prac timorc ct <strong>ad</strong>miratione nimia loqui non polcrat, beata<br />

autcra Maria dixit: qua tcmeritatc, nequam spiritns, devotae meae<br />

nocere praesumsisti? Non hoc tibi impune cedet et nunc tc hac<br />

plector sentcntia, ut in infcrnum desccndas et alicui cum dcvotionc<br />

nie invocanti noccre de caotoro non pracsumas. Illc autcm cum<br />

multo cjulatu recessit ct vir dc equo exiliens se <strong>ad</strong> ejus pedes<br />

prostravit, quem virgo incropans <strong>ad</strong> suam uxorcni, quae <strong>ad</strong>huc in<br />

ecclesia dormivit, jubot redirc ct omnos divitias dacmonis abjicere.<br />

Rediens igitur cum <strong>ad</strong>huc uxorcm suam dorraicntem invenirct, eani<br />

cxcitavit et sibi, quac atcidcrant, narravit. Cnra autem domum<br />

rcdiisscnt et omncs dacmonis divitias abjecissent, et in laude vir-<br />

ginis devotissinie permanserunt et multas postmodum divitias ipsa<br />

largicntc virginc receperunt. — ^f. Ad judicium Dci quidam in visione<br />

rapitur, qui pcccatorum sarcina gravabatur, ct cccc Sathan <strong>ad</strong>fuit<br />

et dixit: nihil in hujus anima habctis proprii, scd raei potius cx-<br />

stat dorainii . habco cnim inde publicum iiistrumentum. Cui dixit<br />

dominus: ubi csl tuum instrumontum ? Et illc: instrumentura habeo,<br />

quod oro proprio ipsc didasti et perpctuu duraturum sanxisti.<br />

Dixisti cnim : quacunquc hora comcderitis, niorte nioricmini. Cuni<br />

igilur iste sil do progenic illorum. qui cibuin vctitnm comcderunt,<br />

Jurc instrumonli publiii mccum in judioio dcbct niorl. Dixit autom

Cap. CXIX. De assumtione sanctne ]\Iariae virginis, 515<br />

domiiuis: periiiittitiirtibi, o lionio, pro te loqiii. Ilie autein obraHtuit.<br />

Dixit iterutn daeiuon : mea est iterura praescriptione, quia cain jain<br />

XXX annis possedi ct mihi tamqnam servus piopriiis obcdivit. Et<br />

<strong>ad</strong>liuc illc obmutuit. Daemon iterumdixit: mea est etiain, quia, etsi<br />

aliqua bona fecerit, ejus tamen mala incomparabiliter vincunt bona.<br />

Dominus autem nolens contra eum cito proferre sentcntiam , eidcin<br />

tcrininum concessit octo dierum, nt octavo die corain se coinpare-<br />

ret et de his omnibus rationem redderct. Ciiin igilur a facie do-<br />

mini timens ac mocrens abiret , quidam ei obviavit ct causain tan-<br />

tae tristitiac requisivit. Cui quum illc omnia pcr ordinein retulisset,<br />

ait ille: ne timeas nec formides, quia de primo viriiitcr tc juvabo.<br />

Cum autcm ab co intcrrogaretur, quo iiomine vocarctur, ait: ve-<br />

ritas cst nomcn meura. Invcnit quoque secundum, qui proniisit cum<br />

juvarc cfficacitcr de secundo; iiiterrogatus , quo nomine vocaretur,<br />

rcspondit: juslitia vocor. Die antcin octavo ante judicium venit<br />

ct daemon ci primum objecit. Ad quem respondens veritas ait:<br />

duplicem mortem essc novimus, corporis scilicct et gehcnnae, illud<br />

crgo instrumentum, quod pro te, daemon, allegas, non loquitur<br />

de morte gehcnnae , sed corporis. Quod quidein cx hoc manifcstum<br />

est, quia cum oiiines in illa sententia iucludantur, scilicct quod<br />

corporc moriantur, non tamen omnes geheniiac ignibus moriuntur.<br />

Quantum enim <strong>ad</strong> mortem corporis, cst semper duraturum, quantum<br />

vero <strong>ad</strong> mortcm animac, est per Christi sanguincm revocatum.<br />

Tunc daemon videns , quia in primo succubuit, secunduin sibi ob-<br />

jicerc coepit, sed justitia <strong>ad</strong>fuit et pro eo taliter respondit: licet<br />

cum multis annis servura possederis , tamen ratio scmper contra-<br />

dixit, semper enim ratio raurmurabat, quod tam crudeli doinino<br />

serviebat. Ad tertium objcctum nemincm habuit <strong>ad</strong>jutorein dixitque<br />

dominns : afferatur statera et bona et raala oraiiia ponderentur. Ve-<br />

ritas autem ct justitia peccatori dixcrunt: <strong>ad</strong> matrem misericordiae,<br />

quac juxta dominum scdct, tota mente recurre et eam in tui <strong>ad</strong>-<br />

jutorium invocare stude. Quod cum fecisset, beata Maria in cjus<br />

<strong>ad</strong>jutorium venit, et supcr staterain ex illa partc, ubi crant pauca<br />

bona, raanum apposuit, djabolus autem ex alia parte trahere co-<br />

nabatur, sed niater misericordiae praevaluit et pcccatorem liberavit.<br />

Ille igitur <strong>ad</strong> se rcdiens in melius vitara mutavit. — 5. In civitate<br />

Bituriccnsi circa annos domini ')DXXVII, cum christiani ia die<br />

paschae communicarcnt, cum pueris christianorum quidam puer<br />

1) AVii DXVII legiint.<br />

33 *

5I(> Ct\[-). rXIX. D« assumtione sanctae Mariae virgiuis.<br />

Jiulaeoruni <strong>ad</strong> altarc accedens corpus doRiinl cum iisdein percepit.<br />

Reversus doniuni, cuin a palre , unde venissct, interrogaretur , re-<br />

sjiondit sc cum pueris christianis, cum qnibus <strong>ad</strong> scholas ibat , <strong>ad</strong><br />

ecdesiam ivissc et cum iis communicasse. Tunc patcr ejus inrorc<br />

repletus puerum appreliendit ct continuo in fornacem ardentem, qui<br />

ibidem erat , projecit. Statim autcm Dei genitrix in specic ima-<br />

ginis , quam<br />

puer super allarc viderat , eidcm <strong>ad</strong>fuit et eum illae-<br />

sum ab ignc scrvavit. Matcr vcro pucri multos cliristianorum et<br />

Judacorum suis clamoribus congrcgavit , qui vidcntcs pucrum in<br />

fornacc nil lacsionis habcntem ipsum indc cxtraxerunt et, quomodo<br />

potuissct cv<strong>ad</strong>crc, intcrrogavernut. Qui respondit: quoniam illa<br />

rcverenda doinina, quae supcr altarc stabat, niihi auxiliuin prac-<br />

buit ct omne a nie incendium propulsavit. Tunc christiani intelli-<br />

gcntcs esse imaginem bcatac Mariac patrcni pucri accepcrunt et<br />

ipsuni in fornacem projcccrunt, qui conlinuo combustus et penilus<br />

consuuitus est. — G. Quidam monachi ante diem juxtafluviumstabanl<br />

ct ibidcm sc fabulis ct otiosis scrmonibus cxsolvcbant, et ccce<br />

audiunt remigcs per (luinen iinpetu niinio navigantes, quibus nio-<br />

nachi dixerunt : qui estis vos? Et iili : dacmones sunuis, qui ani-<br />

inam Ebroini praeposili domus regis Francorum , qui a monaslerio<br />

sancti Galli apostatavit , in infcrnum deferimus. Quod audicntes<br />

nionachi vehcmcntissimc timucrunt ct fortiter exclamaverunt: sancta<br />

Maria, ora pro nobis. Quibus dacmones dixcrunt: bcnc Mariam<br />

invocastis , vos cniiu disccrpere ct submergcre volebamus , quia<br />

vos dissolutc et cxtra horam confabulantcs inveniiuus. Tunc monachi<br />

rcdcunt <strong>ad</strong> cocnobiuin ct dacmoncs propcrant <strong>ad</strong> infernum. —<br />

7. Erat quidam monachus valdc lubricus, scd in bcatamMariam valdo<br />

dcvotus. Qu<strong>ad</strong>am nocte <strong>ad</strong> scclus <strong>ad</strong>suctum pcrgcns ct corain allari<br />

transicns bcatain virgincm salutavit et sic dc ccclcsia exicns, dum<br />

qucndam fluvium vellet transirc, in aquam decidens exspiravit.<br />

(lujus animam cum dacmoncs rapuisscnt, <strong>ad</strong>fucrunt angcli , ut cam<br />

libcrarcnt. Quibus dacmoncs dixcrunt: ')<strong>ad</strong> quid huc <strong>ad</strong>vcnistis?<br />

nihil in hac aniiua habctis Statimquc bcata Maria <strong>ad</strong>fuit et, cur<br />

ejus aniinam raperc praesuinscrant, incrcpavit. Illi autcm dixerunt,<br />

(|uia euiu finiisse vitam in nialis opcribus invcncruiit. At illa: falsa<br />

siint, quae profcrtis, scio cniin , quod aliquo pergens nie priinuiii<br />

salutabat ct rcdiens siinilitcr facicbat. Quodsi dicitis vobis viin<br />

J) VlllyO Ul rj II i (l.

Cap. CXIX. De assumtioue saiiclae Mariae viigiuis. 517<br />

fieri, poiiatnns in jueliiio siimiiii rcgis. (liiiii de lioc coraiu cloiniiio<br />

clisceptarent , placuit ei , ut aniina <strong>ad</strong> oorpus reclirct ct clc suis<br />

aclibus poenitcret. Interea fratres \iclentcs matutinas difrcrrl, sa-<br />

crislain quaerunt et nsfjue <strong>ad</strong> lluinen pergenlcs submersuin in aqua<br />

reperiunt, cuinque extratto corpore sccuin , quid factuiu fuerat.<br />

mirarentur, ille repcnte <strong>ad</strong> vitain rcdiit et rein gestain rcfcrens<br />

vitam iii bonis opcribns consumavit. — 8. Quaedara mulier a dae-<br />

niune sibi visibiliter iii forma boininis apparentc inultas molestias<br />

suslinebat inultaquc remedia, uunc aquae bcnc<strong>dicta</strong>e aspersionein,<br />

nunc boc, nunc illud <strong>ad</strong>hibebat, sed nec sic ille cessabal. Quidain<br />

autcm vir sanclus sibi consuluit , ut , cuin <strong>ad</strong> eam accederct, illa<br />

elevalis manibus: sancta Maria , <strong>ad</strong>juva inc, prolinus cxclamarct.<br />

Quod cum illa fecisset, d^abolus quasi lapide pcrcussus territus<br />

stetit et postinodum dixit: inalus d^abolus intrct in buccani illius,<br />

qui te istud docuit, et statiin cvanuit nec <strong>ad</strong> eaiupostiuoduni acccssit.<br />

De modo assuintioiii.^ beatac ]7Iariae-<br />

Modus sacratissimae assuinlionis Mariae ti<strong>ad</strong>iUir in quodam<br />

seriuone ex diversis dictis sanctoruni coinpilalo , qui in pliiribus<br />

ccclesiis sollcmniter legitur, ubi sic habetur: quae in sanctorum<br />

patrum narrationibus in toto orbe de venerauda migratione Dci geni-<br />

tricis invenire potui , <strong>ad</strong> ipsius laudem coinmemorare curavi.<br />

Sauctus Cosraas cognoinento Vestitor ea , quae ab eorum posteris,<br />

qui interfucrunt , se didicisse certa relatione coinmeraorat, omitten-<br />

dum nou est. Ait enim: quoniam Christus <strong>ad</strong> sc vitae gcnitriceiu<br />

disposuit <strong>ad</strong>ducere , per angclum consuctum ci praenuntiat exhibi-<br />

tioneiu dorniitionis, ne mors inopinate veniens turbationein ipsi<br />

afTcrret. Obsecraverat illa facie <strong>ad</strong> faciem, cum <strong>ad</strong>huc in lerra<br />

conversaretur filius, ne vidcret quemquam spirituum malignorum.<br />

Pracraittit igitur angcluiu <strong>ad</strong> cain cum bujusinodi verbis: tempus est<br />

te assnmendi <strong>ad</strong> me raatreni ineain. Sicut eiiiin terrain gaudio rc-<br />

plevisti , ita fac coelestia gratulari; patris nici mansiones jucundas<br />

redde, sanctorum meoruiu '^spiritus consolarc; nc turberis dcsc-<br />

rcns corruinpendum cuin suis vanis concupiscentiis mundnm, <strong>ad</strong>eptura<br />

coelcste palatiura , ncc , o raater, terreat te cariiis sequcstratio,<br />

(|uac <strong>ad</strong> vitani vocaris perpctuaiu, <strong>ad</strong> gaudium iiulcficicns, <strong>ad</strong> patis<br />

requiem, <strong>ad</strong> conversationein securam , <strong>ad</strong> refcctionem interminabi-<br />

lcm, <strong>ad</strong> lucem inacccssibilem, <strong>ad</strong> dicin non vespcrastentera, <strong>ad</strong> glo-<br />

1) Ed. Vv. posles olTort,

518 Cap. CXIX. De assuratione sanctae Mariae vlrginis.<br />

riam iiieiiarrabilcni, <strong>ad</strong> nie ipsura tuuiu filiuiu universitatis factorem.<br />

Ego eniiu suiu vita aetcnia , dilcctio incoinparabilis, liabitatio in-<br />

effabilis, luincu nesciens tcnebras, inaestimabilis bonitas. Da sine<br />

trepidatione tcrrae, quod siuiin est. Non te quisfjuaiu de nianu juea<br />

rapiet, quouiam in uiauu mea sunt oiunes fines tcrrae, depone niil»i<br />

corpus tuum , quia in utcro tuo posui divinitatem meain. Non glo-<br />

riabitur super tc niors, quia vitaiu genuisti, non obfuscabit to<br />

caligiuis uinbra, quia Jumen pepcristi, non concisionis contritio<br />

te attinget, quia meum vas fieri meruisti. Veni jam <strong>ad</strong> cum , qui<br />

ex te natus esl, rcceptura materui uteri pignora, educatiouis mer-<br />

cedeiu, lactis et escae vicissitndinein, babita cum unigcnito, festina<br />

<strong>ad</strong>haerere filio. Novi eniin , quod altcrius affectu tilii non an-<br />

gustieris. Qui te virginciu matrciu exhibui , totius mundi exliibco<br />

te luurum, archain salvandorum, pontcm fluctuautiuiu, baculum im-<br />

becillium, scaiaiu <strong>ad</strong> coelos <strong>ad</strong>scendcntium , propitiatricem peccan-<br />

tium. Adducam autcni apostolos <strong>ad</strong> te , quorum, ac si mcis , se-<br />

peliaris manibus. Decct namque, ut spiiitualis mcae lucis filii,<br />

quibus saiictum tr<strong>ad</strong>idi spirituiu, tuuiu corpus seiteliant ct ipsi in<br />

tuo <strong>ad</strong>iuirabili fuiicre nieain personam implcant. Post horum narra-<br />

lionciu dat angelus virgijii braviuin palmae missuin ex par<strong>ad</strong>isi<br />

propagine <strong>ad</strong> certitudincin <strong>ad</strong>versus corruptionciu morlis victoriae<br />

et vestiiuenta funcbria ac coelum, ex quo vcncrat, repetit. Beata<br />

Maria convocaiis amicos ct cognatos dixit : notuin vobis facio, me<br />

a temporali vita fore hodic tiansituram , oportct crgo vigilare,<br />

quia unoquoque transeuntc divina virtus augelorum ct maligni spi-<br />

ritus <strong>ad</strong> moricntis lcctum veniunt. llis dictis omnes flcre coeperunt<br />

ac dicere: tu times facieni spirituum , quac auctoris omnium mater<br />

cffici meruisti , quae praedoncm infcrni genuisti, quae supcr chc-<br />

rubiu et scraphiu praeparatuin soliuin habcrc mcruisti ? Quid igitur<br />

nos facicmus aiit qualiter fugiemus? Adcrat multitudo mulierum<br />

flentium ct dicentium , nc se orphanas dcrcliuqucret. Beata autcm<br />

virgo cas consolans ait: si vos corriiiitibiliuiu natorum niatrcs noti<br />

toleratis ab iis modicum scparari , quomodo ego mater et virgo<br />

desiderare non debeo <strong>ad</strong> mcum pergcrc filiuiu Pci patris unigenitum ?<br />

Si quaelibet veslrum aliquo orbabitur filio, cousolabitur supcrslite<br />

vcl nascitiiro, cgo autcni, quac unicuiu possideo ct incorrupta maiieo,<br />

quomodo <strong>ad</strong> euiu nou propcrcm anxia , qui omiiium cst vita.<br />

Dum autem haec agerentur, bcatus Johauncs <strong>ad</strong>venicns, quomodo<br />

sc rcs liabeat, ]tercontalur. Cui cuni virgo suain coelcstem lui-

Cap. CXIX. De assuuitioiie sancfac Maiiae virgiuis. 519<br />

gialloiiem aumiiitiasset, lile in lena prostratus cuiii laciiniis cla-<br />

niabat:. qiiid suiniis nos, doniinc, quoiiiani super nos tantas tribu-<br />

lationesinducis? ')<strong>ad</strong> quid potiusdfcorpoienienoii eduxisti, utinagis<br />

-)sepullus fuissein a doniini niei luatie, quani ejus funeri interessein?<br />

Quein virgo flentein in tlialainuni iiitroducens palniaui et vcstiinenta<br />

ostendit et post Iioc sibi in iecto <strong>ad</strong> sepultuiain strato requievit. E{<br />

ecce validissimus tonilrui sonus auditur, tuiho quasi nubes candida<br />

generatur et apostoli ante jaiiuam donius virginis instar inibriuni<br />

collocantur. Qui cuin de Iioc pluriinuni niirareiitur, Joliannes <strong>ad</strong><br />

eos progrediens revelat, quae bealae virgini per aiigeluni nuiitiata<br />

erant. Qui cum omnes flerent, Joiianncs eos consolatus est. l)e-<br />

tersis igitur lacijmis inlroierunt et bealani viigiiiem reverenter sa-<br />

lutantes eam <strong>ad</strong>oraveruiit. Etilla: avete, lilii unigeniti inei. lit dum<br />

uiodum <strong>ad</strong>ventus eorum ab iis aiidivisset, illa iis oninia inanifestat.<br />

(lui apostoli: iu te , celeberrima virgo, quasi ipsuni dominum et<br />

niagistruin nostruin <strong>ad</strong>spitientes consolabamur, lioc soluni refrige-<br />

rium habemus, quod te lucdiatricem apud Deum nos haberc spe-<br />

ranius. Quae cum Paulum noniinatira salutasset, illc ait: ave<br />

520 Cap. CXIX. De assumtione sanctae ^larlae virglnis, •<br />

hoiiorcui, qui e\ its tibi <strong>ad</strong>niinistratus cst, angeli factum in te<br />

obscquium praeclicant, quo videlicet apostoli <strong>ad</strong> te in Jerusalem<br />

coiivenerunt. Magnus quoque Dionysius Areopagila lioe idera testa-<br />

tur dicens: nos, ut nosti et ipse, et multi cx fralribus nostris <strong>ad</strong><br />

visionera corporis, quod doniinum susccpit, convcnimus , praesto<br />

autcm erat Jacobus frater Dei et Petrus eximia et maxima theo-<br />

logorum summitas. Dcinde placuit, quod post visioncm ct universi<br />

summi saccrdotcs liymnizarent , prout unusquisque essct immcnsae<br />

virtutis, bonitatis vivificae et inflrmitatis. Subsecutus aulcm sanctus<br />

Cosmas suam narrationein ait: post hoc tonitruum niagnum totam<br />

domuin concussit ct spiritus fiagrans domum tanta suavitate re-<br />

plevit, ut cunctos, qui <strong>ad</strong>crant, exceptis apostoiis ct tribus vir-<br />

ginibus lucernas gcstantibus, ingens sopor opprimcret. Dominus<br />

enim cuin mullitudine angelorum descendens aniinam niatris suae<br />

assurasit. Tanta autem ejus anima claritate resplenduit, ut nullus<br />

apostoloruin in eam rcspiccre posset, dixitque dominus Petro<br />

corpus niatris mcae cuiu omni rcverentia sepclite et tribus dicbus<br />

illud cum diligentia custodite, ego quippe tuuc veniam et illud <strong>ad</strong><br />

incorruptioneiiK transfcram et simili mecum claritate induam, ut id,<br />

quod acccptum cst, et id, quod acccpit, pariter conveniant et con-<br />

cordcnt. Refert quoque et idein sanctus Cosmas terribile et mira-<br />

bile nijslerium , quod non indigct naturali discussionc nec curiosa<br />

invcsligationc, cum omnia, quae dc Dci gcnitricc dicuntur, sint<br />

supernaturalia ct <strong>ad</strong>miranda et tremenda potius quain investiganda.<br />

Egressa, ut ail, de corporc cjus aniina hacc vcrba protulit corpus<br />

gratias tibi ago, domine , quac tua digna suiii gloria, mcmcnto<br />

mci, qnoniam tuum suin figmcntuiu et tuuiu servavi dcposituin.<br />

Expcrgcfacti igitur, ut ait, cacteri videntes corpus virginis exanimc,<br />

contristari plurimum ac gcmcrc cocpcruiit. Tollcntcs igitur apostoli<br />

corpus <strong>ad</strong> monuincntum fercbant incipicnle Pctro psalmum : in cxilu<br />

Isracl de Aegypto. Cliori quoque angclorum virgincin laudanl ita,<br />

quod Jcrusalcm <strong>ad</strong> tantam gloriam cst concussa. Tunc summi sa-<br />

ccrdotcs cuin gl<strong>ad</strong>iis ct fuslibus muititudincni inittant, uiius autcm<br />

impetuiu facicns <strong>ad</strong> grabatum acccssil, cnpicns <strong>ad</strong> terrani trahcre cor-<br />

pus genitricisDeiMariac. Qui quia indigne tangcrc nititur, ejus taclii<br />

inuniiius incrilo privatur, uliaquc iiaiii(|uc iiianus a cubilis cviilsa<br />

abscidilur illisquc <strong>ad</strong> giabalum pcndentibus dolorc horribili cruciatur.<br />

Iinplorat aulcm vciiiam ct promittit cmcndam. Cui Pelrus: nuila-<br />

tcniis vciiiam conscqui potcris , nisi corpus pcrpcluac virgiiiis os-<br />

:

Cap. CXIX. De assumtione sanctae Mariae virginis. 521<br />

culeris et Cliristum ex ea propagatum Dei filium esse confitearis.<br />

Ouocl cum fecissct, niauus, luule avulsae fuerant, cubitis sunt <strong>ad</strong>-<br />

junctae accipiensque Petrus unum dactylum ex palma dedit illi<br />

dicens: v<strong>ad</strong>e, ingredcre civitatem et pone supcr infirmos et om-<br />

nes , qui credlderint, rccipicnt' sanitatcm. Pervenientcs igitur<br />

apostoli <strong>ad</strong> praedium Getlisemane, invcnerunt ibi sepulchrum siniile<br />

Christi sepulchro vivifico, ubi corpus cum raulta reverentia po-<br />

sacrunt, illud sublimissimum Dei vas tangcre non audentcs , sed<br />

hinc inde apprehensa sindone deponentes. Quo niunito dum apostoli<br />

et discipuli domini juxta mandatum doniini circa sepulchrum sta-<br />

rent, tertio die nubcs splendidissima sepulchrum circumdedlt, voces<br />

angelicac resonant, incffabilis odor sentitur, fit omnibus stnpor<br />

immensus , dura dominum illuc cernerent descendisse et corpus<br />

virginis cum gloria tam immensa transferre. Osculantes igitur<br />

apostoli sepulchrum in domum cvangclistae et theologi sancti Jo-<br />

hannis rcycrsi sunt, tantae virginis custodem laudantcs. Unus au-<br />

tem ex apostolis sollemniis defuit , qui tanta mirabilia audicns et<br />

<strong>ad</strong>mirans sepulchrum sibi aperiri instantius postulabat, ut horum<br />

omnium cognosccret verltatem. Quod cum apostoli pcnuerent, suffi-<br />

cere sibi tantorum testimonia asserentes, ne forte, si hoc infidcles<br />

intelligerent, corpus furto sublatum cssc praedicarent, ille con-<br />

tristatus dicebat: cur nie similem vobis communis nostri thcsauri<br />

portione fraudatis? Tandem sepulchrum aperientes corpus minimc<br />

invenerunt, sed tantum vestimcnta et sindonem repererunt. In<br />

')Euthiniiata quoque hystoria, libro III. cap. XL., sanctus Ger-<br />

Dianus Constantinopolitanus archiepiscopus sc reperisse dicit,<br />

quod et magnus Damascenus similiter atteslatur, quod sanctae<br />

memoriae pulchcrrima Augusta, cum apud Constantinopolim multas<br />

ecclcsias erexisset, inter caetcras apud Balthcrnas <strong>ad</strong>mirabilem<br />

ccclcsiam tempore Martiniani imperatoris <strong>ad</strong> honorera sacrae<br />

virginis aedificavit, ct convocans luvcnalera archiepiscopum Hicro-<br />

sol^initanum et alios Palaestinae episcopos, qui tunc in urbe regia<br />

morabantur propter synoduin, quae facta est Chalcedoniae, dixit<br />

iis : auuiviraus corpus sanctissiraae virginis in praedio Gethsemane<br />

turaulatuin, voluuuis igitur <strong>ad</strong> custodiam hujus urbis corpus illud<br />

cuin debita revcrcntia huc transferre. Cui quum Juvenalis respon-<br />

disset, corpus illud, sicut ex antiquis hjstoriis compcrcrat, in<br />

gloriam esse translatum et sola vestinicnta in raonuniento cuni sin-<br />

1) Alil; Eulhumaln,

522 Cap. CXIX. De assumtlone sanctae Marlae vlrgiuis.<br />

done reniansisse, Jpsa vcstlinenta dictus Juvenalis Constantinopoliin<br />

misit ct in <strong>dicta</strong> ecclesia lionorifice collocantur. Ncc nie quisquaui<br />

proprio hoc arbitretur sensu finxisse , scd ea posui , quao pcr<br />

doctrinam et studium lectionis coruni didici , qui verissinia tr<strong>ad</strong>i-<br />

tione a prioribus acccperunt. Hucusque sunt verba, quae in prae-<br />

dicto sennone habentur. Verum Johannes Damascenus, qui et ipse<br />

Graecus exstitit, plura miranda de hac sacratissima virginis assum-<br />

tione prosecutus est. Ait enim in sermonibus suis: hodic sacra-<br />

tissima virgo coelesli ')thaIamo invehitur, hodie sacra et animata<br />

archa, quae iiltra sc suum tulit artificem, in templo non manu<br />

facto reponilur, hodie sacratissima columba innoccns et siraplex<br />

evolans ex archa, id est ex corpore, quod Deum suscepit, pedibus<br />

suis requiem <strong>ad</strong>invenit, hodic immaculata virgo tcrrenarum passio-<br />

mim nescia, irao coelestibus iutcllectibus erudita non -)in terram<br />

abiit, sed verc coelum aniraatum appcllata in coelestibus taberna-<br />

culis habitat. Licet enim naturalitcr sacerrima beataque anima tua a<br />

gjorioso tuo corpore separetur ct sepulturac corpus tr<strong>ad</strong>atur, vcruni-<br />

tamcn non manct in morte nec dissolvitur in corruptione. Cujus<br />

enim parientis virginitas inviolata permansit, hujus et niigrantis<br />

corpus irresolutum per omnia perscverat et <strong>ad</strong> meliorem sanctio-<br />

reraque vilam transducitur, non mortc dissolutum, sed etiam in ae-<br />

terna saecula pcrmansurum. Sicut enim sol iste splcndidus ac luci-<br />

fluus ')sublunari corporc lcitens <strong>ad</strong> brevem horam vidctur quodam-<br />

luodo deficere , tamcn ipsc suo non privabitur lumine habens in<br />

se pcrenncm fontem luniinis, sic ct tu , fons veri luniinis, incon-<br />

sumtus vitae thesaurus , licct quodam brcvi iiitervaiio temporis<br />

corporaliter morti sis <strong>ad</strong><strong>dicta</strong>, taraen copiose nobis infundis in-<br />

dcficientis luininis claritatem. Hiiic sacra tua obdorinilio non esl<br />

luors appcllanda , sed transmigratio sive recessus scu magis pro-<br />

prie <strong>ad</strong>ventus. Disccdens cnini a corpore <strong>ad</strong>vcnis coelo , tibi ob-<br />

viant angcli et archangeli, asccnsum tuuin horrcnt spiritus imraundi,<br />

non ivisti virgo beata in coeluni, ut Hcljas, ncquc ut Paulus usquo<br />

<strong>ad</strong> tertium coeluui <strong>ad</strong>scendisti , scd usque <strong>ad</strong> regalem thronum lilii<br />

tui attigisti. Mors alioruin sanctorum bcncdicilur eo , quod ipsos<br />

bcalos exhibet , in te aulcin hoc locum non habct, mors enira lua<br />

ncc beatitudo tua, ncc transniigratio lua, nec profectio tua, sed<br />

ncc reccssus largitur libi bcatitudinis sccurilatcm , oniniuni enim<br />

1) Ed. l'r. iiinlo teinplo leail. 2) i:

Cap. CXIX. De assuintione sanctae Mariae virginis. 523<br />

boiiorum, quae humaiiam mentem exceduiit, tu priiicipium, medium<br />

et finis. Tua securitas et vera profectio et siiie semiiic eonceptio,<br />

divina inhabitatio. Unde vere dixisti, non a niorte, sed ab ipsa<br />

conceptione ab omnibus geneiatioiiibus te beatificari. Hinc te mors<br />

non beavit , sed tu mortem clarificasti , solvens ejus moestitiaiu<br />

raortemque convertcns in gaudiura. Si enim Deus dixit: ne forte<br />

')protoplastus extendat inanuiu suam et arripiat de ligno et vivat<br />

in aeternnm, quoraodo, qui ipsam vitain portavit, vitain sine prin-<br />

cipio , vitam sine fine , non vivet in saeculum sempiternum ? Olim<br />

Ucus parentes humani generis in morte peccafi dormientes, in-<br />

obedicntiae praecipilio jam sepultos, peccali crapula jain ")foe-<br />

tcntes cxules de par<strong>ad</strong>iso expulit, nunc autem hanc, quae toto<br />

humano generi vitam attulit, Dei ac patris obcdientiam exhibuit,<br />

totius passionis immissionein excussit, quomodo par<strong>ad</strong>isus non sus-<br />

cipiet, coeluin gaudens januas non patefaciet? Eva scrpenti aurcin<br />

exhibuit, pestiferum virus hausit, voluptatibus Jillicitur, partus<br />

dolori subjicitur et cum Adam condemnatur. Hanc autem vere<br />

beatam, quae aurem inclinavit Deo, quain spiritus sanctus replcvit,<br />

quae paternaiu misericordiam in utero bajulavit, quae sine viri<br />

contactu concepit, sine dolore peperit, quoinodo mors absorbet, quo-<br />

niodo corruptio audet aliquid in corpus, qaod ipsam vitam por-<br />

tavit? Addit quoquc ideniDaniascenus in iisdem scrmonibus dicens:<br />

veruin apostolos, qui ubique terrarum dispersi hominum piscationi<br />

vacabant, sagina verbi homines dc profundis tenebris <strong>ad</strong> coelestem<br />

niensam cnriae vel sollemnes patris nuptias educentes, divinum<br />

praeceptum , quasi sagina quaedam vel nubes , e finibus terrae<br />

Jcrusalem contulit , nltra quasdam aquas congregans et colligens.<br />

Tunc quidein Adam et Eva primi parcntes exclamaverunt: veni <strong>ad</strong><br />

nos , o sacruin et salutiferuin cellarium , tu nostrum implesti<br />

gaudium. Econtra sanctorum caterva, quae coiporaliter <strong>ad</strong>erat,<br />

dicebat: mane nobiscum, consolatio nostra, ncc derelinquas nos<br />

orphanos, quara habemns laborum solatium , sudorum refrigerium,<br />

tibi viventi convivere, tibi niorienti commori gloriosum. Nobis<br />

eniin haec vita quomodo vita tua deslilutis praescntia. Haec et<br />

his similia, ut arbitror, apostoli cum reliquis plenitudine ecclcsiae<br />

^)crebris singultibus querelas interruiupentibus proponebant. Hla<br />

<strong>ad</strong> filiuin conversa ait: tu dilcctis filiis, quos fratres appcllare pla-<br />

1) ViJgo jnale : p r o t o plaus tus. 2) Milgo iiiale : ferentes. 3) Male<br />

E(l. Pr. pl enis.

524 Cap. CXIX. De assimitione sanctae Mariae virginis.<br />

cuit, de lueo iliscessu (lolcntibiis fias consolator et impositioni<br />

nianuuin niearum apponc benecliclioncm supcr benetlictionein coium.<br />

Deindc cxtendens inanus fideliuin collcgiuin bcnedixit ct <strong>ad</strong>didit:<br />

in inanus tuas , doniine, coininendo spirituin ineuin, suscipc ani-<br />

inam ineam tibi dilcctain, quam inculpatain scrvasti, tibi ct<br />

noii terrae comiueudo corpus ineuin, custodi illud integrum , quod<br />

libi inliabitare coinplacuit. Transfcr me <strong>ad</strong> te , ut, ubi tu es, vis-<br />

cerum mcorum partus , siin et cgo tibi cohabilans. Illinc itaque<br />

talia suiit audita: surgc, vcni itaque , dilecta luea, o pulchra in<br />

inulicribus, puklira es amica mca et luacula non cst in tc. Haec<br />

beatissima virgo audicnscommcndat in manus filii spiritum suum, pro-<br />

fusis autem apostoli lacrymis figunt oscula tabernaculo domini, bcne-<br />

diclionc ac sanctitatc cx contactu sacri corporis <strong>ad</strong>implcti. Tunc<br />

niorbi et dacmones fugantur, ai.n- ct coelum saiictificntur, spiritus<br />

ascensionc, terra corporis dcposilione, acpia vero ')corporis ablu-<br />

tione, Abluitur eniin sacruin corpus a(|ua mundissima , non ab<br />

ipsa mundatum, scd ab ipso sanctificata. Dcinde sacrum corpus<br />

niunda sindone involutum lccto supponitur, lamp<strong>ad</strong>cs corascaiit,<br />

unguenta rcdolent, Iiymni angclici rcsonaiit. Apostolis autcm aliis<br />

que sanctis, qui <strong>ad</strong>crant, divinas odas modulantibus arclia domini<br />

c monte Sjon sacris apostolornm cervicibus imposita <strong>ad</strong> sacra-<br />

tissimam villam Gethsemane <strong>ad</strong>ducitur, angelis antcccdciitibus sub-<br />

scqucntibusquc, aliisque sacrum corpus vclanlibus , tota ecclcsiac<br />

^'jmultitudinc concomitante. AITucrunt et quidain Judacoruin fermento<br />

vcteris ^^iualitiac obstinati. Refcrnnt cliani, cum jam e montc S^on<br />

desccndercnt, sacruiu corpus Dci gcnitricis ferentcs , hcbraeiim<br />

quendam organum djaboli temerario actuiu impctu d^abolique im-<br />

pulsu cursu <strong>ad</strong> sacrum corpus acccssissc, <strong>ad</strong> quod angeli trepidabaiit<br />

acccdcrc . ac utraquc inanu furibuiulc lcclum arripicns <strong>ad</strong> terraiu<br />

traxissc. Fertur tamcii niaiius illa tamquam lignuni arida decidissc<br />

eralquc vidcrc tamquain truncum inutilem , donec fides lucnlem<br />

alteravit suique scclcris poenituit iiigcmcntcm. lli autcm, qui por-<br />

tabant fcrctrum, stctcre, doncc niiscr imponcns manuin sanctissimo<br />

corpori <strong>ad</strong> tactum ejus iu slatum prislinuni rcvocatur. Inde igilur<br />

<strong>ad</strong>itur Gcthscmauc, ubi oscula, coniplcxus, li;ymni sacri , lacrymac,<br />

sudoris guttac fluciitcs, ct sic sacrum cor|)us vcncrabili in scpulcliro<br />

poiiitur , scd noii cst dcrclicta aninia tua in infcrno, ncc corpus<br />

i) Ed. l'r. posl vero inscrit iinlnra. ->) Alii : i)l eni lii Ji n c-. 3) Alii.<br />

ro iisu el iidi up.

Cap. CXIX. De assiimtione sanctae Mariae virginis. 525<br />

tuum vidit corruptioiicin. Deccbat auteni Dei sacrariura, fontcm<br />

indefossum , agrum inaratuni, vineam non irrigatam, olivam fnicti-<br />

ferara tcrrae gremio non teneri. Decuit matrem a filio sublimari,<br />

Ht <strong>ad</strong> ipsum <strong>ad</strong>scendat , sicut <strong>ad</strong> ipsam desccnderat , ut , quae in<br />

partu servavit virginitatem , post raortem corpus non videat cor-<br />

ruptionem, et quae crcatorem portavit in sinu , in divinis taberna-<br />

culis coramoretur , et quam pater desponsavit in sponsam , in coe-<br />

lestibiis thalarais conservetur ct a matre, quae sunt filii, possi-<br />

dcantur» Haec Damascemis. Sanctus quoquc Augustinus in quo-<br />

dam serraonc cjus sacratissimam assumtioncm multiplicitcr ostendit<br />

dicens : de sanclissimo corpore perpetuac virginis ejusque sacrac<br />

animae assumtione loqui snscipicntes Iioc prinium dicimus, quod<br />

in scripluris , postquam eam dominus in cruce discipulo coraraen-<br />

davit, nihil de ea reperitur, praeterquam quod Lucas commemorat<br />

in actibus dicens: hi onincs craiit perseverantcs unanimitcr in ora-<br />

tione cum ftlaria malre Jesu. Quid ergo de morte , quid de ejus<br />

assumtione dicendum cst? Unde scriptura nil commemorat, nisi quae-<br />

rendum ratione, quid conscntiat vcritati. Fiat ergo ipsa veritas<br />

auctoritas , sine qua nec valct auctoritas. Memores igitur con-<br />

ditionis huiuanac niortem iilam subiisse temporalcm dicerc non<br />

inetuiraus , sed si dicimus cam resolutam in communem putredincm,<br />

vermem ac cinerem , deliberaudum cst, si tantae conveniat sancti-<br />

tali, tantae aulae Dci praerogativae. Scimus ciiiin dictum primo<br />

parenti: quia pulvis es , et in pulvercm ibis. Hanc conditionem<br />

caro Christi evasit, quae corruplioncm non sustinuit. Excipitur<br />

ergo ab illa gcnerali sententia de virgine suinta natura. Mulieri<br />

quoque dominus dixit: multiplicabo aerumnas tuas, in dolore paries.<br />

Acrumnam Maria sustinuit, cujus animain gl<strong>ad</strong>ius pertransivit, sed<br />

sine dolore genuit, Maria ergo, etsi communicat aerumnis Evae,<br />

non taraen coramunicat parturiendo cum dolore. Excipitur crgo a<br />

quibusdam generalibus, quain tanta attollit dignitatis praerogativa.<br />

Si ergo dicitur mortem subiisse , nec lainen vinculis ejus retineri,<br />

nnmquid impium erit, si voluit Deus »)integruin matris virginila-<br />

tis servare pudorem? Cur non velit incorruptam a putrcdinis<br />

servare foetore? Numquid non pertinet <strong>ad</strong> benignitatem domini<br />

matris servare honorcm , quae legem solvere non venerat, sed <strong>ad</strong>-<br />

implere. Qui cnim in vita prae caeteris illain gratia sui conceptus<br />

1) Ed. Tr. leK't: i ti I «' ;; r.i m in.itrpiii v i r g i n i t ;il i s elc.

626 Cap. CXiX. De assiuntione sanctae Mariae virginis.<br />

honoravit, pimii cst creclerc, eain in niorle singiilari saliitatione ct<br />

speciali gratia honorasse. Piitredo et vermis humanae cst oppro-<br />

Lriiun coiiditionis. Ab hoc opproiirio ciiin Jesiis sit alienus , iia-<br />

tura Mariac cxcipitur, quain Jcsus de ea assumsisse prohatur.<br />

Caro eniin Jesu caro cst Mariae, (juain supra astra traiisvexit ho-<br />

norans omiiein hmnanain naturain ct inulio magis maternam. Si<br />

natura niatris est iiliiis, convcniens cst, ut sil et filii mater, non<br />

quantum <strong>ad</strong> nnitatem pcrsonae , scd quantum <strong>ad</strong> unitatcm corpora-<br />

lis naturac. Si enim nnitatem facere potcst gratia sine proprictatc<br />

spccialis naturac, quanto niagis, ubi graliae unitas ct corporalis<br />

specialis nativilas. llnitas gratiae cst ut discipulorum in Ciirislo,<br />

de quibus dicil: ut sint unum, sicut et nos, et postca: pater, volo,<br />

ut, nbi sum ego, ct illi sint inecum. Si igilur secum liabcre vnlt<br />

cos , qui hic sua fidc ')juncti unum cuiu co esse judicantur , quid<br />

existimandum est de niatre, ubi digna sit liaberi, nisi iii pracsentia<br />

filii ? Quantum igitur intclligo, quanlum credo, Mariae anima ex-<br />

cellcntiori qu<strong>ad</strong>aiu praerogativa a lilio honoratur, possidcns in<br />

Christo corpus suuni, quod genuit glorificatuin ? Et quarc non suuin,<br />

per quod genuit? Si non obviavcrit , ncc duin pcrspccta auctori-<br />

tas , vere crcdo : et per quod genuit, quia tanta sanctificatio<br />

dignior est coclo quain terra. Tlironuin Dei, thalamum sponsi, domum<br />

domini atque Clirisli tabcrnaculum dignum est ibi essc , ubi<br />

ipsc est; tam pretiosum ihcsaurum dignius cst coehini quam terrain<br />

servare. Tantain intcgritatem inerito incorruptibilitas, non putrc-<br />

dinis ulla resolutio sequitur, illud sanctissimum corpus in escaiu<br />

vermibus tr<strong>ad</strong>itum , quia scntire non valeo , dicere pertiincsco.<br />

Quam existimationcm procul pellit inconiparabilis gratiac niunus,<br />

quod me diccre multarum scripturaruni considcratio invilat. Suis<br />

aliquando ministris veritns ait: ubi cgo sum, illic ct iniiiistcr ineus<br />

erit. Si haec est gcneralis sententia omniuin pcr fidcm ct opera-<br />

tioncm Cliristo ministrantium, quanto niagis quodammodo spccialitcr<br />

Mariae , quae absque dubio omni operc ministratrix cxslitil, quac<br />

hunc in utero gessit parluque profusum aluit et fovit et in prae-<br />

scpio rcclinavit ct fugiens in Aegjptum abscondit et omncm infan-<br />

liaiu ejus prosecuta 6sque <strong>ad</strong> crucein ab ejus iion rcccssit sectatu.<br />

Non potuit autcm cjus divinilatis non esse credula, quac se no-<br />

vcrat hunc non virili scminc, scd divino spiraminc conccpissc.<br />

1) Allt : 1111 i 1 i.

Cap. CXX. De sancto BerDardo. 527<br />

Unde de filil potestalo taiiiqnain do Doi virtuto rion nutabimda de-<br />

ficiente vino dixit: vinuin non liabcnt , sciens cum lioc potuisse,<br />

quod eum mox contigit niiraculo coniplevisse. Ecce igitur Maria<br />

fidc ct opere Christi niinistratrix! Si ibi non fucrit, ubi Christus<br />

miuistros suos vnlt esse , ubi ergo erit? ct si ibi fucrit, numquid<br />

acquali gratia? et si aequali gratia, ubi aequa Dei censura, quae<br />

rcddit nnicuique sccundum mcrita? Si mcrito prae omnibus Mariae<br />

viventi tanta est gratia donata , cl gratia mortuae erit miimcuda?<br />

Absit. Si enim omnium sanctorura mors cst pretiosa, Mariae sanc<br />

cst prctiosissima. Confitcndum igltur censeo , Mariam <strong>ad</strong> aeterni-<br />

tatis gaudium assumlam bcnignitatc Christi et honorabilius suscep-<br />

tain caetcris , quain gratia honoravit prac caeteris, atque <strong>ad</strong> com-<br />

munem huiuanitatcm non esse abductam post mortcin putredinis,<br />

videlicet vermis et pulvcris , quae suuin ct oinnium genuit salva-<br />

toreni. Si elegit divina voluntas intcr ignium flammas puerorum<br />

vestimenta servare illaesa, cur abnuat in matre propria, quod<br />

elegit in veste aliena? Jonam servare in vcntrc ccti incorruptum<br />

voluit sola mlsericordia, Mariam incorruptain non scrvabit gratia?<br />

Servatus est Daniel in desperatissima farac leonura , non servanda<br />

est Maria tantis donata ctiam meritis dignitatum? Haec ergo<br />

cuncta, quae dixiinus, quia naturara non scrvasse cognoscimus, in<br />

integritate quoque Mariae plus gratiain quam naturam potuissc<br />

non dubitamus. Christus crgo laetari facit Mariam anima et cor-<br />

pore in se proprio filio , nec ullain scqui corruptionis aerumnam,<br />

quam nulla secuta cst tantuin pariendo filium integritatis corruptio,<br />

ut sit semper incorrupta, quam tanta perfudit gratia, sit integra-<br />

liter vivens , quae omnium intcgram genuit vitam. Si crgo dixi,<br />

ut dcbui, approba, Christe , tu et tui, si vero non , ut debui,<br />

ignosce, obsecro , tu et tui.<br />

CAP. m, (U5.)<br />

De tsancto Bernardo.<br />

Bernardus dicitnr a ber, quod cst puteus vci fons et nardus,<br />

quae, ut dicit Glossa super cantica, herba est humilis et calidae na-<br />

turac ct odorifera. Fuit enim calidus in ferventi amore, humilis

628 Cap. CXX. De sancto BernarJo.<br />

in conversationc , fons in tloctrinae enianatione, putcus in scien-<br />

tiae profunditate et odoriferus in famae suavitate. Ejus vitam<br />

Wilhelmus abbas sancti Tlieodorici , socius beati Bernardi et<br />

*)Herualdus abbas Bonae Vallls scripsit.<br />

Bernardus in Burgundia castro Fontanis cx nobilibus valde et<br />

religiosis parentibus ortus cst» Cujus pater -)Coelestinus niiles<br />

saeculo strenuus , nec ininns Deo religiosus , mater vero Aalctli<br />

nuncupata est. Hacc septeni fillos gcnuit , scx inarcs et feminam<br />

unam , marcs autem omnes monachos futuros, feminam autem sancti-<br />

monialcm 3)promiserat. Mox autem, ut lilium partu ediderat, manibus<br />

propriis ipsum Deo ofTcrebat, alicnis uberibus ipsos nutriri rcfu-<br />

gicbat, quasi cum lacte niaterno matcnii quodanunodo boni infnn-<br />

dens iis naturam. Cum autem crevissent, quamdiu sub raann ejus<br />

erant, ercmo magis quani curiae nutricbat, cibis grossioribus et<br />

communibus pascens eos qunsi continuo <strong>ad</strong> creunun transmittendos.<br />

Cum igitur tertium filium , scilicct Bernardum , <strong>ad</strong>huc gestarct in<br />

utero, vidit somniura pracsagium futurorum , catcllum scilicct<br />

totum candidura , totum in dorso subrufum ct latrautcm in utcro<br />

se habere. Quod cum cuidam viro Dei exposuisset, illc prophctica<br />

voce respondit: optimi catelli mater eris , qui domus Dei custos<br />

futurus magnos contra inimicos dabit latratus. Erit enim prae-<br />

dicator egregius et multos medicinalis linguae gratia curaturus.<br />

Cum autera Bernardus l<strong>ad</strong>huc pucrulus essct et gravi dolore capitis<br />

acgrotarct , venientem <strong>ad</strong> sc mulicrculam , ut dolorcra suis carmi-<br />

nibus raitigarct, cum indignationc nimia exclamans rcpulit et ab-<br />

jecit. Pueruli auteui bono zelo miscricordia Dci non defuit, sed<br />

tunc continuo surgens libcratum se esse cognovit. In sacratissiraa<br />

dominicae nativitatis nocte cum puer Bcrnardus matutinale oflicium<br />

in ccclesia exspecfaret , ct qia hora noctis Chrislus nalus fuissct,<br />

scire cuperet, apparuit ei pucrulus Jesus, quasi iterum aute oculos<br />

suos nascens cx utero matris. Undc, (|uamdiu vixit, hanc fuisse<br />

horara nativilatis dominicac sempcr putavit. Ab illa crgo hora in<br />

liis , quae <strong>ad</strong> illud pertinent sacramentum , et scnsus ci profundior<br />

ct scrmo copiosior datus cst, unde et postmoduni in laudcm gcni-<br />

tricis et gcniti iiitcr ipsa suorum tractatuum inilia insigne opuscu-<br />

lura edidit, in quo iilara lectionem cvangclicam: raissus est angclus<br />

Gabriel, explanavit. Videns antiquus hostis proposituni pucri tam<br />

1) Alii Ifgiiiit : nprnnrdus<br />

S) Hoc verbiim ouiilliJ Kd. Pr.<br />

.ibli.is Bonnlis. 2) Alii D e co 1 i ii i: s.

Cap. CXX. De sancto Bernardo. 529<br />

salubre, ejus castitatis proposlto incidit niultosquc sibi laqueos teri-<br />

lationis opposuit, Cuin cnim aliquando in quandam feminam oculos<br />

defixos aliquamdiu tcnuisset, conlinuo de sc ipso erubescens in<br />

scmet ipsum severissimus ultor insurgit ac in stagnum gclidarum<br />

aquarum insilicns tamdiu ibidem pcrmansit, donec paene exsangnis<br />

cffectus per gratiam Dei a calore carnalis concupiscentiae totus<br />

refriguit. Circa idcm tempus instinctu daemonis puclla quaedam<br />

in lectum dormientis sc nnda injccit, quam illc sentiens cum omni<br />

pace ct silentio partcm ei Icctuli, quam occupaverat, cessit et in<br />

latus alterum se convcrtens dormivit, miscra vcro illa aliquamdiu<br />

sustinens ct exspcctans, deinde palpans ct stimulans, novissime, cum<br />

immobilis ipsc pcrsistcret, illa licet impudentissima essct, cnibuit<br />

ct horrore ingenti atque <strong>ad</strong>miratione pcrfusa surgens aufugit. Cum<br />

itcrum in domo cujusdam matronac hospitaretur, iila <strong>ad</strong>olescentcm<br />

aspccta decorum considcrans, vehementer in concupiscentiam ejus<br />

exarsit, cum autcm scorsim Icctum sibi sterni fccisset, ipsa impu-<br />

denter et silenter dc nocte surgcns <strong>ad</strong> eum accessit. Quam illc sen-<br />

tiens protinus exclamavit: lalroncs, latrones. Ad quam voccm mulier<br />

fugit, familia surgit, luccrna acccndilur, latro quacritur, sed mi-<br />

nimc invcnitur, <strong>ad</strong> lectulos singuli redcunt, quicscunt caeteri, sed<br />

non illa miscra rcquicscit, nam denuo cxsurgit, Bernardi Icctulum<br />

petit, sed ille: latrones, latroncs, denuo cxclamavit. Latro itcrum<br />

quaeritur, sed ncquaquam ab co , qui solus noverat, publicatur,<br />

usque tertio improba mulier sic repulsa vix tandem nictu vel de-<br />

speratione victa cessavit. Cum autem scquenti die iter ageret,<br />

arguentcs cum socii, quod tolicns latroncs soniniavcrit, perquircbant.<br />

Quibus ille ait: veraciter Iiac nocte iiisidias sum pcrpcssus latro-<br />

nis, quia hospita mihi nitcbatur aufcrre thcsaurum irrccuperabilem<br />

castitatis. Perpendcns igilur non esse tutum cohabifare serpcnti,<br />

fugam mcditari cocpit ct ordinem Cistercicnsium extunc ingrcdi<br />

dclibcravit. Quod cum fratrcs cjus cognoscerent et cum ab hoc<br />

proposito modis omnibus prohibcrcnt, tantam ci graliam dominus<br />

contulit, ut non solum ipsc a convcrsione non prohiberetur , sed<br />

omnes fralres suos et multos alios <strong>ad</strong> religionem domino lucraretur.<br />

Gcrardus tamen fratcr ejus miles strenuus haec fratris verba vana<br />

pulabal et cjus omnino monita rcpellcbat; lunc Bernardus fidc jam<br />

igneus et fraterno caritatis zelo mirum in niodum cxaspcratus: scio,<br />

inquit, fratcr nii, scio, sola vexatio intellectum dabit audilui. Digi-<br />

lumquc lateri ejus apponcns. vcnict, inquil, dics ct cito vcnict,<br />

34

530 Cap. CXX. De sancto Bernftrdo.<br />

t|iian(lo lancea latus lioc perforabit et <strong>ad</strong> cor liiuni consilio , quod<br />

abjicis, viani liabil. l'ost paucos dies Gcrardus ab inimicis capi-<br />

tur et in loco , cui frater digitum imposuerat, infixani la?iceam<br />

jrestans traliitnr et in custodia vinculatur. Ad quem Bernardus ve-<br />

niens, cuiu sibi loqiii non pcrmitteretur , <strong>ad</strong> cum cxclamavit: scio,<br />

fraler Gerarde, quia in proximo iluri sumus et monastcrium intra-<br />

turi. E<strong>ad</strong>eui nocte compcdes de cjus pedibus ccciderunt ct ostio<br />

per se apcrio laetus aufugit indicavitquc fratri, se mutasse proposi-<br />

tum et fieri veile monaclium. Anno ab incarnatione domini MCXIl<br />

a constitulione domus Cistcrciensium XV servus Dci Bernardus<br />

annos naclus circiter XXII cum sociis amplius quam XXX ordinem<br />

Cislerciensium ingressiis est. Cum anteni '^Bcrnardus cum fratri-<br />

bus suis domum pateriiam egrederctur , Guido primogcnitus videns<br />

Nivardnm fraticm suum miiiimum puerum ludcntem in platea<br />

cum pueris: eya, inquit, frater Nivarde, <strong>ad</strong> te soluin rcspicit oninis<br />

terra possessioiiis nostrae. Cui non pnerililcr pucr respondit: vos<br />

ergo coeium liabcbilis et milii solum terram relinquitis? Non ex<br />

aequo divisio facta est hJiec. Modico igitur temporc cum patre<br />

reniansil, sed fratres poslmodum secutus cst. Ingressus igitur<br />

ordinem servus Dci Bcrnardus ita lolus in spirilum absorptus est<br />

ct Deo tolaliter occupatus, ut jam nullis sensibus corporis uterelur.<br />

Jam quippc annnm in cella novitiorum cxcgerat et <strong>ad</strong>huc, an do-<br />

inus haberct testudincm , ignorabat. Multo tcmporc ccdcsiam<br />

intrans ct exiens in capite, ubi ')tres erant, unam tantum putabat<br />

esse feneslram. Abbas autcm Cislerciensium fratres <strong>ad</strong> acdilican-<br />

dum domum Claraevallensem misit et iis Bernardum in abbalia<br />

praefecit, qui multo ibidem tempore in iiiinia pauperlate degebat<br />

ct pulmenta saepius ex foliis fagi conficicbat Vigilabat autem<br />

scrvus Dci ultra possibilitatem humanam , nullum cnim tcinpns<br />

80 magis perdere conqueri solcbat, quam quo dormivit, idoncam<br />

satis reputans comparalionem somui et morlis , ut sic dormientes<br />

videantur mortui apud homincs, quoinodo apud Dcuin mortui dor-<br />

inicnlcs. Undc ctiam , si qucm forte durius slerlentem audicrif,<br />

.scu miiius coinpositc vidcrit jaccnlem , paticnter ferre vix potuit<br />

cl carnalitcr seu scculariter eum dorinire ^)causaba(ur. Ad come-<br />

licndum vix aliqiia voluptatc trahcbatur appelilus, scd solo timore<br />

dcfcctus sic accedebat <strong>ad</strong> siimcndiim cibum , quasi <strong>ad</strong> tormontuin.<br />

n ImI. Tr. (; cr .1 rdii s cl (li>iri(1r in.ilp: i n s ic il c ic I ii c. -') liil. I'i. tiii-<br />

li,« olfril. .\) Kil. I'r. iii.df-: ( ii i ;i I' .t I ii r.

Cap. CXX. De sancto Bernardo. 631<br />

Post ciliiim, quantiiin comedcrit, semper cogitare solitiis erat, si<br />

quando vel <strong>ad</strong> modicum mensuram solitam excessisse se deprehen-<br />

dit, impune abire non patiebatur. Sic gulae iliecebras edomuerat,<br />

ut ipsam quoque saporum discretioncm ex magna parte perdiderit.<br />

Nam et oleum sibi pcr errorem aliquando proposilum bibit et pe-<br />

nitus ignoravit ncc prius id est cognitum, doncc quidam ejus labia<br />

nurarctur inuncta. Sanguinem crudum insupcr per errorem sibi<br />

oblatum pro butjro multis diebus noscitur coraedissc , solum autem<br />

aquam sibi sapere dicebat co , quod , dum sunieret, fauces et<br />

giittnr cjus refrigerarct. Quidquid in scripturis didicerat, maxime<br />

in silvis et in agris mcditando ct orando se confitebatur acccpisse et<br />

nullos se aliquando magistros habuisse, nisi quercus et fagos, intcr<br />

amicos diccre solcbat. Denique confessus est, aliquando meditanti<br />

Ycl oranti sacram omncm velut suppositam vel expositam sibi<br />

apparuisse scriptaram. Quodani tcmpore, sicut ipse in canticis<br />

rcfert, cum intcr loquendum ex his , quae suggcrcbat spiritus, etsi<br />

)non fidcli nimis, tamcn fidenti animo rcscrvaret, ut haberet, quid<br />

diceret, dcnuo tractatnrus, eccc vox <strong>ad</strong> cnm vcnit diccns: donec<br />

istud tenucris , aliud non accipics. In vestibus ei sempcr paupertas<br />

placuit, sordes nnnquam, nimirum aninii fore judices ajebat aut<br />

negligentis aut inanitcr apud sc gloriantis aut foris hunianam glo-<br />

riam alTeclantis. Proverbium ilhid in ore cjus frequcntcr, semper<br />

in cordeerat: qui Iioc facit, quod nemo , niirantur omncs. Undc et<br />

ciliciuni pluribus annis portavif, quanidiu occultuni esse potnit, sed<br />

ubi hoc cognituni cssc sensit, continuo illud abjicicns <strong>ad</strong> comniunia<br />

se convcrtit. Nunquam sic risit , ut non potius <strong>ad</strong> ridcndum quain<br />

<strong>ad</strong> rcpriincndum vim sibi facerc oporterct ct risui suo magis sti-<br />

luulum <strong>ad</strong>hibere quain frcnuin. Cuin autem paticntiae gcnus solilus<br />

crat dicere tripartitnm, vidclicet <strong>ad</strong> verborum injurias , <strong>ad</strong> damna<br />

rernm, <strong>ad</strong> corporis laesioncm , hanc ipsc his exemplis se habere<br />

probavit. Cnm eniiu cuidam episcopo ainicabiliter <strong>ad</strong>nionens quan-<br />

dam scripsisset cpistolam, ille vehenicnter exaccrbatus amarissiraam<br />

scripsit ei cpistolam in principio ita dicens: salutem ct non spiritum<br />

blaspheiniae, tamquam ex spiritublasphemiae illascripsissct Ad quod<br />

ille: ego spiritum blasphemiae inc haberc non credo nec nialedixisse<br />

cuiquam aut raaledieerc rae velle scio , praesertim principi populi<br />

raoi. Quidaiu abbas pro uno coenobio conslruendo sexccntas raar-<br />

cas cidein raisit argenti, sed tota pecunia, dum deferretur, a prac-<br />

Alli : n o n i n )'i (I o 1 i , iniuns<br />

t .n m f" n f i «1 f> t i legunt.<br />

34 *

532 Cap. CXX. De sancto Bernar^lo.<br />

doiiibus siiblata e&t. Qiio audilo nihil aliud dixit iiibl: beiiedictiis<br />

Deus, qui iiobis pepercit ab oncre, scd et illis , inquit , qui lule-<br />

ruut, levius est fercndum, tum quia hoc humana cupiditas sustulit,<br />

tura quia niagna pecunia magnam iis >)tentationem ingessit. Quidam<br />

insupcr caiionicus rcgularis <strong>ad</strong> eum vcuit et ut in monachum reci-<br />

perctur, instanler rogavit. (]ui quum ille non acquiesccret , sed<br />

<strong>ad</strong> snam ecclcsiam rcdiie pcrsu<strong>ad</strong>cret ; ^j<strong>ad</strong> quid ergo , ait ilie, iii<br />

libris tuis perfeclioncm tantopcre comincndasli , si cam non ex-<br />

hibes cupienti ? Utinain illos tuos tencrcm libros , ut eos penitus<br />

iacerarein! Cui ille; iii iiullo eorum legisti , non possc te in tuo<br />

claustro essc perfeclum ; morum coriectionem , non locorum inuta<br />

tioncm iii libris omnibus coinmendavi. Ille vero insanus in eum<br />

inipetuin faciens tain graviter niaxillam ejns percussit, ut succederet<br />

rnbor ictui ct tuinor riibori. Jam, qui <strong>ad</strong>crant, in sacrileguin in-<br />

surgebant, scd praevenit cos servus Dei clamans et <strong>ad</strong>jurans per<br />

noinen Cliristi, iit nullateiius tangeretur iicc sibi quitlquid iiijuriae<br />

Inferrctur. Noviliis aulem intrare volentibus dicere cousueverat:<br />

8i <strong>ad</strong> ea, quae iiitus sunt, festinalis , hic foris diinittitc corpora,<br />

quae de saeculo altulistis , soli spirilus ingrediaiitur, caro autein<br />

non prodcst quidquam. Patcr ejus, qui solus domi remanserat, <strong>ad</strong><br />

monasterium ivit et ibidem post aliqiiod teinpus in sencctute bona<br />

decessit. Soror aulein ejus saeculo nupta cuin in divitiis ct deliciis<br />

saeculi periclitaretur, qii<strong>ad</strong>am vice fratrcs suos <strong>ad</strong> monasterium<br />

visitatura accessit, cnmque venissct cum comitatu et apparatu su-<br />

perbo, illc eain tanquam rcte dyaboli <strong>ad</strong> aninias capiendas ab-<br />

horruit uec <strong>ad</strong> vidcndam cam cxirc ali(|uatciius acijuicvit. Vidcns<br />

llla, quod nullus fratrum suorum occurrcrct, sed ab uno corum,<br />

qui tunc portarius erat , stcrcus involulum diccretur, tota in lacry-<br />

luis resoluta est. Etsi pcccatrix suni , inquit, pro talibus Christus<br />

raorluus est: quia enim pcccatricem ine sciilio , idcirco consilium<br />

el colloquiiiin bonoriim rcquiro , ct si despicit frater ineus carneni<br />

mcam , nc despiciat scrvus Dei aniniain meam , vcniat ct praeci-<br />

piat, ct quidqaid praeccpcrit, <strong>ad</strong>implcbo. Haiic ergo promissionem<br />

tcnciis exiit <strong>ad</strong> cain cum fratribus, et quia cain a viro separarc non<br />

poterat, priino oniiiem ei mundi gloriam iiiterdixit et formam inalris<br />

imitandam eidem iiidiccns illam ditnisit. liia vero redieus ita rc-<br />

peiitc mutata cst , ul in iiiedio sacculi vitam ducerct crcmiticam<br />

cl ab omiii saeculo prorsus se facerct nliciiam. Tandem prccibus<br />

r \lii Irnt '! 1 i fi II i < .. r - i ? i "ii i iii -') 4lii. n t u i i|.<br />

'J

Cctp. CXX. D« »aiicto Ueinardo. 533<br />

umliii viruiii suuni vlclt et ab '^episcopu absolula inoiiastcriuui in<br />

tiavit. Infiriuatus aiiquaiido vir Dci, cum extrcmum jaiu spiriluui<br />

traliere videretur, in excessu mentis suae aiite tribunal Dei visus<br />

cst praescntari; affuit antem et Sathan cx <strong>ad</strong>vei-so improbis cum<br />

accusationibas pulsans. Ubi vcro illc oinnia ruerat prosecutus ct<br />

viro Dei pro sua fuit parle dicendiiin niliil territus aut turbatus<br />

ait: fateor, non sum dignus cgo, nec propriis possum uieritis ob-<br />

liiierc regnum coelorum. Cacterum duplici jure illud obtinens do-<br />

minus ineus , heredilcite sciiicet palris et merito passionis, altcro<br />

Ipse contentus alterum inihi donat; ex ciijus dono jurc illud mihi vin-<br />

dicans non confundor. Coufusus in lioc vcrbo iniinicus, conventus<br />

ille solutus el vir Dei in se rcversus cst. Taiita aulein nbslinentia,<br />

labore et vigiliis coipus suuni allrivit, quod et gravissiina et fere<br />

continua aegritudine languens convcntum vix sequi posset. Qu<strong>ad</strong>aiu<br />

vice duin giavissimc iiifirmarctur, fratribus pro co instantcr oran-<br />

tibus aliquantulum convaluisse sc sensit , congregatis aulcm fiatri-<br />

bus dixit: quid tcnetis miscrum houiiiiein? forliores cstis et in-<br />

valuistis , parcite, quacso , parcite ct sinite inc abirc. A mullis<br />

autcm civitatibus vir Dci in episcopuiu clcttus, praccipue a civitate<br />

Januensi et civitate Mediolanensi, pelcntibus se nec annuens nec<br />

improbe rcnuons dicebat, se non csse suuin , scd aliorum scrvitio<br />

depiitatum. Fratrcs aulem ex consilio viri Dci sibi providcrant el<br />

suiumi pontiiicis auctoritate muniti erant, nc quis gaudium suuiii<br />

ab iis tollere possct. Quodam tcinporc cum fratrcs Cartusienses<br />

visitassct et ipsi ab eo in oinnibus plurimum aedificati fuissent,<br />

unum fuit, quod praedicti loti priorein aliquantulum raovit, sciliccl<br />

quod sclla, cui equitando insidcbat, niii:us ncglecta erat et paruni<br />

praeferens pauperlalem. Quod quum diclus prior uni cx fralribus<br />

el illc viro Dei retulisset, non ininus ipse miratus, qualis essct<br />

sella, quaerebat , nam a Claravalle usque <strong>ad</strong> Cartusiain vcncrat cl<br />

tamen, qualis esset sella, penitus ignorabat. Juxta lacum Lau-<br />

sanncnsem totius diei itinere pergens penitus euin non vidit aut se<br />

videre non vidit. Cum enim scro facto de eodem lacu socii loque-<br />

rentnr, interrogavlt eos , ubinam lacus ille essct. Quod illi au-<br />

dientes plurimum <strong>ad</strong>niirati sunt. Yincebat sane in eo subliinitalcm<br />

nominis humilitas cordis nec tani potcrat uiiiversus cum erigere<br />

mundus , quam sc ipse dejicere solus. Summus reputabalur ab<br />

omnibus, infiinus ipse se repulans, ct qiicni sibi omncs ,<br />

V, Alll; i Ji S loCO VUCJS 6 p i 5 i; C> i' O Itglllil.<br />

ipse sc

534 Cap. CXX. De iancto BeniarJo.<br />

nemini pracferebat. Dcniqtie, sicut saepius fatebatur, iiiler suninios<br />

quoque honorcs et favores populorum alteruni sibi niuluatus honii-<br />

nem viilebatur seque potius reputabat absentem , velut quoddara<br />

somnium suspicatus, ubi vero simpliciorcs fratrcs crant, ct amica<br />

semper humilitatc frui ibi sc inveuisse gaudebat ct in propriam re-<br />

diisse personam. Somper aulem invcniebatur aut oraus aut legens<br />

aut scribens aul meditans aut fratrcs verbo aedificans, Qu<strong>ad</strong>am<br />

vice cum populo praedicarct et omnes verba cjus attcntc ac devotc<br />

susciperent, ejus aninio quaedam talis irrepsit tentatio : vere nunc<br />

optimc praedicas ct ab jjominibus libenlcr audiris ct sapiens ab<br />

omnibus reputaris. At vir Dei tali tentatione pulsari se senticns<br />

parumper substitit et an procedcret vel finera faceret, cogitare<br />

coepit statimquc divino confortatus auxilio tcntatori silenter re-<br />

spondil: nec pcr tc iuccpi ncc pcr tc dimitlam, sicque securus<br />

praedicationem nsque <strong>ad</strong> fincm prosecutus est, Monachus quidam,<br />

qui in saeculo ribaUlus fuerat atque lusor, maligno stimulatus spi-<br />

riln <strong>ad</strong> saeculum rcdire voluit. Cum autem beatus Bernardus enm<br />

retinere non posset, interrogavit cum , unde victurus essct. Qui<br />

rcspondit: <strong>ad</strong> taxillos ludere scio et indc viverc polero. Et ille:<br />

si tibi capilalu commiscro , vis singulis annis <strong>ad</strong> mc rcdirc et me-<br />

cum lucrum dividere? Quod ille audiens gavisus est et se libenter<br />

sic aclurum promisit. Viginti igilur solidos ci dari praecepit et<br />

ille cum illis abiit. Hoc autem faciebat vir sauctus, ut euni iternm<br />

revocare possct, sicut ct poslmodum factum est. IIIc igitur abiens<br />

lotum pcrdidit ct <strong>ad</strong> porlam confusus rcdiit. Quo audito vir Dci<br />

<strong>ad</strong> oiim lactus cxiit extcnditque grcmium, ut simul dividcrciit lucrum.<br />

(iUi illc: iiiliil , patcr, huiatus sum , sod eliara capitali nostro nu-<br />

datus sum ,<br />

bi vultis, pro iiostro capitali rocipilc nie. Cui Bcr-<br />

nardiis bcnignc rcspoiidit: si ita , inquit, est , mclius cst, ut hoc<br />

rcciiiiam, quain simul utrumque perdam. Qu<strong>ad</strong>am vicc dum beatus<br />

Bernardus jumcnto insidcns aliquo pcrgerct, cuidaiii rustico matc-<br />

ria sic sc oncrcnte dc cordis iiistabilitate iii oratione esl conqucstns.<br />

Quod illc audicns mox cum dcspexit el in orationibus suis cor fir-<br />

luura et stabilc habere se dixit. Volcns aulem Bernardus cnm<br />

convincere et a sua tcmcritale cocrccre dixit: scquosharc paulispor<br />

a nobis et tola, qua potcris, iiitcntioiie orationcin doiuiiiicain in<br />

clioato , quain si absqiic aliqua cordis intontione ot vagalione fiiiirc<br />

polcris, juinciilum , ciii insidco , luum procul diibio mo\ habcbis.<br />

Tu auloiM iiiilii III lulc liia spoiidcas . qiiod , .si alic.d ii^idoiii ( ogi

Caj). CXX. De haiicto IjL-rnardo. 535<br />

laverls, hoc iiiihi aliqiiatcuus non cdahis. Laetaliis ille el laiii-<br />

(inam jumentura jam lucratuni se rcputans andacler seccdit el se<br />

ipsum recoliigens orationeni doininicam dicere inchoavit. Vix ora-<br />

tionis explevit dimidium et ecce iniportuna cogitatio de sella cordi<br />

siio se ingerit, utruin eain liabere dcbeat cnm jumento, (]uod illc<br />

<strong>ad</strong>vertcns concilns <strong>ad</strong> Bcrnardum rediit et quid in ipsa orationc<br />

sollicitc cogitaverit, iiidicavit et de se postea tenierc non prae-<br />

sumsit. Fratcr Robertus ejus moiiRchus et sccundum saeculum<br />

propinquns in <strong>ad</strong>olescentia sua quorundam persuasioiie deceptus<br />

Cluniacuni se contulerat. Venerabilis autem pater poslquam ali-<br />

quanidiu dissiraulavit, cundein statuit per cpistolam rcvocare. Qiiam<br />

cura sub divo <strong>dicta</strong>ret ct alius monachus eam cx orc suo conscri-<br />

beret, subito inopinatus iinber ernpil et hic, qui scribebat, char-<br />

tam complicare voluit. Cui Bernardus: opus Dei est, scribere me<br />

formides. Scripsit ergo epistolam in medio iinbrc sine imbre.<br />

Cum enini undique pluerct, ibidcin tanien molestiam iinbris virtus<br />

expulit carltatis. Cuin quoddam inonasterium , quod vir Dei con-<br />

struxerat, occupassct muscarum incredibilis multitudo , ifa nt oin-<br />

nibus gravem molestiam generarent, ille dixit: ego excommnnico<br />

eas. Mane autem omnes pariter mortuas invenerunf. Cuin a sumino<br />

pontifice Mediolanum niissus fuisset, nt ipsos cutn ecclesia recon-<br />

tiliaret et jam Papiam rediisset, quidain uxorem suam dacinoniacam<br />

<strong>ad</strong> euin <strong>ad</strong>duxit moxque per os miserae mulieris djabolus in con-<br />

tumelias cjus prorupit dicens : non ine de ')anicula inea hic<br />

porrulos edens et brassicas devorans pellet. At vir Dei ipsain <strong>ad</strong><br />

ecclesiam beati Sjri remisit, beatus autein Syrus hospiti suo dc-<br />

ferre voluit nec eideni aliquid curationis impcndil sicque iterum<br />

<strong>ad</strong> beatum Bernardum <strong>ad</strong>ducta est. Tunc d^abolus per os cjus<br />

garrire coepit ac dicere : non nic cxpellct Sjrnlus nec cjiciet<br />

= )Bernardinus. Ad hacc servus Dei respondit: nec Sjrus nec Ber-<br />

nardus te ejicict, sed dominus Jesus Christus. Mox ut illc oralio-<br />

nem efTudit , spiritus ncquaui dixit : quain libcnter egrcdcrer ab<br />

hac anicula, graviter niolestatus iii ea ! Quam<br />

libenter cgrederer 1<br />

Sed non possuiu , quia nonvult magiius dominus. Cui sr.nclus<br />

ct quis est niagnus dominus? Cui ille : Jcsus Nazarenus. Ad<br />

(|uein vir Dci: vidistine unquain cum? Quo respondcntc: cliam,<br />

ail: ubi cum vidisti? Et illc: iii gloria. tt sanctus : et tu iii<br />

gloria fuisti? Quo rcspondente: ulique, ait: quomodo inde cxiisli?<br />

1) Rcc. .Tgiiicula ofFpninl. "i^ Ed. Vr. Bpinardus oirert.<br />

:

536 Cop. CXX. De saucto Beniardo.<br />

Et llle: cuiu LucLfero niulti cecidimus. Haec autem omuia voce<br />

lugubrl per os vetulae omuibus audientibus loquebatur, dixitque<br />

ei vir Dei: numquid in illam gloriam redire veiles? At ille miro<br />

modo cacliinnans ail: modo tarde est. Tunc orante viro Dci daemon<br />

de muliere exiil, sed cum vir Dei inde rccessisset, djabolus ilerum<br />

ipsam invasit, vir autem ejus posl eum accurrens, quod acciderat,<br />

indicavit. Ille autem collo ejus alligari chartulam continentem<br />

haec verba praeccpit: in nominc domini nostri Jcsu Cliristi prae-<br />

clpio tibi, daemon, ne hanc mulierem amodo contingerc praesumas.<br />

Quod cum factum fuisset , <strong>ad</strong> eam poslea non est ausus accedcrc.<br />

Apud Aquilaniam quaedam mulier miscrabilis erat, quae a quodam<br />

daemone petulante et incubo vexabatur. Scx enim annis abusus<br />

esl ea et incrcdibili vexavit libidinc. Advenicnte autem illuc viro<br />

Dei dacmon mulieri, ne <strong>ad</strong> cum acccderet, vchcmenter minatur,<br />

quia nil ei prodcsse possct, ct recedente eo ipse, qui fuit ejus<br />

amator, crudelissimus (icret persecutor. At illa secure <strong>ad</strong> virum<br />

Dei accessit ct quae paterctur, cum mullo gcmitu enarravit. Cui<br />

ille: tolle hunc meum baculum ct in tuo lectulo pone et si quid<br />

agcre potest , agat. Quod cum fccissct et in lectulo suo rccumbc-<br />

rct, <strong>ad</strong>est illc conlinuo, sed nec <strong>ad</strong> consuetum opus ncc <strong>ad</strong> ipsum<br />

tubile praesumit accedere, sed acerrime minatur, quod illo rece-<br />

dcntc sc de ca atrociter vindicabit. Quod cum illa Bcrnardo rc-<br />

tulisset, illc populum convotavit ct omncs candelas in manu accensas<br />

liabere praecepit daemonemque cum universo, qui <strong>ad</strong>erat, coetu<br />

cxcommunicavit ac ne <strong>ad</strong> illam vcl aliam dcinceps acccssum ha-<br />

berct, intcrdixit sicque illa a tali illusionc penilus libcrata est.<br />

Cum in e<strong>ad</strong>cm provincia vir sanclus lcgalione fungcrctur, ut ducem<br />

Aquitaniac ecclcsiac rcconciliaret et ille modis omnibus reconciliari<br />

rcnucrct, vir Dei <strong>ad</strong> altarc cclcbraturus accessit, ipso duce tani-<br />

quam cxcommunicato prac foribus exspectante. Cum autcm pax<br />

domiai dixit, corpus douiinicum super patenam ponit et secuni<br />

lollil atque ignea facic et flammeis oculis foras cgreditur ct verbis<br />

tcrribilibus tomitem aggrcditiir. Rogavimus tc, inquil, ct sprcvisti<br />

iios. Eccc <strong>ad</strong> tc proccssit virginis lilius, qui cst dominus ecclcsiac,<br />

quam tu pcrsequeris. Adcst judex tuus , iii ciijus noinine omiic<br />

genu curvatur. Adcsl judcx tuus, in ciijus manibus illa anima tua<br />

dcvcnict. Nuin([uid ct ipsuiii sicut scrvos cjus contcmiics? Rcsislc<br />

ci , si valcs. Statimquu dux lotus irriguit ct mciubris oiiiiiibus<br />

dissDlutis <strong>ad</strong> pcilcs cjus protiiiiis proi.iIuit. Qiicni vir saiatus caUe

Cap. CXX. De sancto Bt*rriardo. 537<br />

pulsans sufgerc jubet etDci audirc sententlam. Illc aiiteni trerncbiiii-<br />

dus snrrcxit ct quidquid vir santtus praecipicbaf, prolinus <strong>ad</strong>iiuplevit.<br />

Cum regunm Germaniae pro qu<strong>ad</strong>am magna scdanda discordia servus<br />

Dci intrassct, archicpiscopus >)Mogunlinciisis venerabilcm quendam<br />

clericnm obviam ei misit. Cui durn tlcricus se sibi obviam a suo<br />

domino tnissum fuisse diceret , vir Dci respondit: alius dominus<br />

misit te. IVIiratus ilic se nonnisi a suo domino artliicpiscopo<br />

missum fuisse affirmabat. Econtra scrvus Cliristi diccbal: fallcris,<br />

fili, falleris; major dominus est, qui misit te, Christus. Quod clcricus<br />

intelligens ait: putas, quod monachus vcliin ficri ? Absit hoc a<br />

mel non cogitavi ncc <strong>ad</strong>scendit supcr cor incum. Quid plura? In<br />

eodem itinere saeculo valefccit et a viro Dei habituin susccpit.<br />

Cura quendam militcm valdc nobilcin <strong>ad</strong> ordinem rcccpisset et<br />

virura Dei quodam tcmporc sequerctur, gravissima tocpil tcn-<br />

latione pnlsari. Cum autcm cum quidam de fratribus tam tristem<br />

videret, causam tantac tristitiae requisivil. Cui ille rcspondit:<br />

scio , inquit, scio , quod nunquain aniplius lactus cro. Quod vcr-<br />

bum cum dictus frater <strong>ad</strong> servum Dci retulisset, ille pro eo altcntius<br />

oravit statimquc illc frater, qui tain gravitcr tcnlatus cttamtristis crat,<br />

tantum caeteris apparuit jucundior et hilarior, quanfum prius cac-<br />

teris tristior. Cuin autem ei dictus frater verbum moestitiae, quod<br />

locutus fuerat, amicabiliter improperarct, ille rcspondit ct dixit:<br />

-)ctsi tunc dixi, numquam amplius lactus ero, sed nunc dito, nun-<br />

qnain amplius tristis cro. Cum sanctus Malathius cpiscopus Hy-<br />

berniae, ciijus vitain plenam viitulibus ipsc dcscripsit, <strong>ad</strong> Christura<br />

felicitcr in monasterio suo migrassct ct vir Dci pro eo hostiam<br />

salutarem offcrret, gloriam cjus Deo revelante cognovit ct codcin<br />

inspirante post coinmunioncm forinain orationis mntavit laeta vocc<br />

sic dicens: Dcus, qui beaUim Malacliium sauctoruin tuorum nicrilis<br />

coaequasti , tribue, quaesumus, ut, qui pretiosae moitis cjus fcsta<br />

agimus , vitae quoque imitcmur exempla. Cui dum cantor innueret,<br />

quod erraret, ait: non erro, sed novi , quod dico. Deindc acce-<br />

dens sacra cjus vestigia osculatur. Cuin inslaiitc qu<strong>ad</strong>ragcsinia a<br />

multis fuisset tironibns visitatus, rogavit eos , ut in iilis saltera<br />

sacris diebus a suis vauilatibus et lasciviis abstinerciit. Quibus<br />

nullo modo atquicsccutibus jussit iis piopinari vinum diccns : bibitc<br />

poculum animarum. Quo hausto subito inutati rctcdunt ct qui<br />

1) Ed. rr. pro v. Mo g u ii tiiie iis i 5 leait 'iiiiilam. 2) Verba : elsi —<br />

(i i.vi oinitlil YA. l'r.

538 Cap. CXXI. De sancto rimotlico.<br />

luodicum teiiipiis denegavcraiit , totiini tcinpiis vitae siiao Uco<br />

dedcriiut. Tatidem beatus Bernardus morti feliciter appropiii(|uans<br />

ait fratribus suis : tria vobis observanda rciiii(}uo, (juae iu st<strong>ad</strong>io<br />

praesentis vitae , cjuo cucurri , inciniiii ine pro viribus obscrvassc.<br />

Ncmini scandalum facerc volui ct, si ali^iuando iiicidit, celavi ut<br />

potui. Minus sempcr sensui meo, (juain alterius crcdidi , laesus<br />

dc laedente nunquam vin<strong>dicta</strong>m expetii , ecce caritatcin, humilita-<br />

tem et patientiam vobis rclinquo. Dcnique poslquam inulta inira-<br />

cula perpetrasset cl CLX monastcria construxisset inultosque libros<br />

et tractatus compiiassct, consummatis vitac suae dicbus clrcitcr<br />

LXllI annis anno domini ')MCLIII intcr filiorum manus obdormivit<br />

in domino. Post obitum suum multis gloriam suam manifestavit.<br />

(lUidam cnim abbati in qnodam monasterio apparuit ct, ut seque-<br />

retur, <strong>ad</strong>monuit Qui abbas cum sequcretur, dixit ei vir Dei: ecce<br />

<strong>ad</strong> inontem Libani vcnimus ct tu hic mancbis , ego autem illuc <strong>ad</strong>-<br />

sccndam. ^)Interrogatus ab eo, <strong>ad</strong> quid vellet <strong>ad</strong>scendere: disccre,<br />

inquit, volo. Miratus illc: quid , inquit vis discere , pater, 2)cui<br />

nullum hodie in scientia credimus esse sccunduin? Et ille: nulla<br />

hic scicntia, nulla veri cognitio, sursum scientiae plenitudo, sur-<br />

sum Ycra notitia vcritatis. Et in hoc verbo disparuit. Ille autem<br />

dicm notavit et tunc virum Uei Bcrnardum dc corporc migrassc<br />

invcnit. Multa autem alia et paeiie innumerabilia miracula pcr<br />

servura suum Deus opcratus est.<br />

CAP. C\XI. (116.)<br />

De isaucto Tiinotlico.<br />

Timotheus quasi timorein lenens , >el a tiinore et llicos, quod<br />

cst Deus , quasi tiinor Dci. Causiitur autcni illc tiinor in (|uolibet<br />

viro sancto, sicut ait (ircgoriiis, coiisideraiido, ubi fiiil, iibi crit,<br />

tibi cst ct ubi noii cst. Ubi iuit, qiioni.ini iii pcccato . iilii cril. in<br />

judicio, iibi csl , iii iniscria , ubi non csl , in gloria.<br />

Tiinotlicus siib Neronc a praefeclo urhis Roiiiae diini gravilcr<br />

torqucrctur et calce viva ojus plagac <strong>ad</strong>spcrgcrcntnr el ijisc iii his<br />

I) F.l. l-r. M(:X|, 11 1 lH).it. -JIV.tIjvi: 1 ii I ' ir o s n I im ^ .. 1 .- niiMllil<br />

L.l, Vr. i; I.|. I'i. rp. r.„i., in.

C(tp. CXXll. De sancto Simphoriaiio. 539<br />

gralias ageret, diio aiigeli sibi <strong>ad</strong>stiterunt dicente^ : erige taput<br />

in coelis et vide. Adspiciensque vidit coelos apertos ct Jcsuui<br />

foronam geniniatani tenenteni et dicentem sibi: hanc de manii mea<br />

accipics. Quod quidam vir nomine Apoliinaris videns se baptizari<br />

fecit. Quapropter praeses jussit ambos in confessione domini<br />

pcrseverantes decoUari circa annos domini LVII.<br />

CAP. CXXII. (il7.)<br />

De isaiicto l§implioriano.<br />

Simphorianus dicitur a siniphonia. Fuit enim tamquaui vas<br />

niusicum, cmittens harmoniam virtutum, in quo tamquam in vasc<br />

musico tria fuerunt. Xam ut dicis Averrois: sonativum debet<br />

esse durum <strong>ad</strong> rcsistendum, ')Iene <strong>ad</strong> continuandum, latum <strong>ad</strong> im-<br />

plendum, sic et Simphorianus tamquam vas musicum fuit, durus<br />

sibi per austeritatem, lenls aliis per mansuctudinem, latus omnibus<br />

per caritatis amplitudinem.<br />

Simphorianus in Augustodnnensi urbe ortus dum <strong>ad</strong>huc <strong>ad</strong>oles-<br />

cens esset, tanta morum gravitate pollebat, quod seniorum vitam<br />

antitipare videretur. Cum igitnr pagani festnm Veneris celebrarent<br />

ct statuam ante Hcratlium pracfectum deferrent, Simpliorianus<br />

afFuit et nolens eam <strong>ad</strong>oraie diu caeditur et carceri mantipatur, ct<br />

cum eductns de carcere <strong>ad</strong> satrifitium togeretur ct multa ei dona-<br />

ria prni!iitterentur, dixit: Deus noster, ut novit remunerare merita,<br />

ita novit punire peccala; vitam , quam Christo soluturi sumus cx<br />

dcbito , solvamus ex voto. Sera poenitudo est sub judicis timuisse<br />

conspectu. Munera =^) vestra fucata mellis permixta dulcedine male<br />

credulis mcntibus venena parturiunt. Cupiditas vestra omnia ha-<br />

beudo nil possidct, quia dyabolicis artibus obligata miseri lucri<br />

detinetur ^) compedibus ct gaudia vcstra in similitudine vitri , cum<br />

toeperunt splendere, franguntur. Tunc judex ira rcpletus data sen-<br />

tentia praeccpit, ut Simphorianus occideretur. Qui cum <strong>ad</strong> locum<br />

duceretur, niater cjus de muro exclamans ait: nate, iiate, memento<br />

actcrnac vitac ; sursum respice et regnantem in coelo intuerc, tibi<br />

1) Kd. l'r. levis oflerl. 2^ Hic ct p.iiilo iiO!-t Kd. Vr. ]>"i'd: nojfrn.<br />

': l.il. Tr. i 111 £) ed i n i I' u S.

540 Ca[). CXXIII. D« bimcto B.iitliolomco.<br />

>ita iioii tullitiir, scd iii melius coiiiiiiutalur. Mox igilur detoilatus<br />

cst el a chrislianis corpus ejus sul)latuin lionorifvce est sepultuni.<br />

Ad cujus sepulchruin tanta fiebant niiiacula, ut etiain a paganis in<br />

honore niaxiino haheretur. Refert GregoriusTuroncnsis, quod de loco,<br />

ubi sanguis cjus effHSUs est , quidani chrislianus trcs lapillos<br />

sanguine respersos suslulit et in capsa argentea tabulis ligneis<br />

circunisepta locavit. Quaiu cuin in quodain castro locasset et to-<br />

tum castruni incendium consumsisset, de inedio ignis prae<strong>dicta</strong><br />

capsa sana et iategra est educta. Passus est circa annos doiuini<br />

)CCLXX.<br />

CAP. Cnill. (118.)<br />

De isaiicto BartUolomeo.<br />

Bartholoiueus interpretalur filius suspendentis aquas vel lilius<br />

se suspendentis. Dicitur cnim a bar, quod est filius , et tholos,<br />

quod est summitas, el uioys, quod est aqua. Inde bartholomcus, id est<br />

filius suspendentis aquas , id cst Dei , qui mentes doctoruni sur-<br />

suiu elevat, ut aquas doctrinaruin inferius fundant. Et est noiuen<br />

Syrum , non Hebraeum. Per priinum enim notatur triplex<br />

suspcndiura , quod ipse habuit. Fuit cniin suspcnsus, id cst ele-<br />

vatus ab amore mundi , vel suspensus , id est intentus aiuore coe-<br />

lesti , vel suspensus , id cst totalitcr innixus gratiae et auxilio<br />

Dei , ut iion a suis meritis, scd a Dci <strong>ad</strong>jutorio tota vita sua dc-<br />

pendeat. Pcr sccundum vero profunditas suae sapientiae. Dc<br />

cujus sapientiae profunditate dicit Dionjsius iii injslica theologia:<br />

diviiius Bartholomcus dicit ct niultam thcologiam essc et minimam<br />

ct cvangeliuiu latum et magnuiu ct rursus concisum. Et vuit Bar-<br />

Iholomcus ostcndcic secundum intcnlionein Dionysii , quod uiia<br />

considerationc possunt omiiia affirmari dc Dco , alia coiisidcralioiic<br />

magis proprie negari.<br />

1. Bartholomcus apostulus vcnicns <strong>ad</strong> Indiam, quac est in fiiio<br />

orbis, tcinplum, in quo erat ydolum iiomine -').\scaroth , iiitravil et<br />

quasi pcregrinus ibidem mancrc ^)coepit. Iii hoc ydolo quidam dae-<br />

mon habitabat, qui se laiigueiitcs curare dicebat, scd iion sananilo<br />

subvcniebat, scd a lacsioiie ccssandu. Sed cum tcmpliiin laiigueii-<br />

1) Alii CCLXX! ofrenml. 2) Alii ; .\5t.nroth. 3} Alii . r.-ct-iMt.

Cap. CXXIIl. D« sancto Bartlioloineo, 541<br />

tibus plciuim essct ct >)quoti(lianls sacrificatlunibus pro infiiniisctiani<br />

ex longinquis rcgionibus <strong>ad</strong>iluctis nHlluin ab jdolo responsum habere<br />

possent, <strong>ad</strong> aliam civitciteni perrexerunt, ubi aliudydolum nomine Berith<br />

colcbatur, ct intcrrogantibus , cur sibi Ascaroth rcsponsum non<br />

daret, respondit Berith: Deus noster catenis igncis est conslrictus<br />

nec respirarc nec loqui audct ex illa hora, qua apostolus Dei<br />

Bartholomcus ingressus cst. Dicunt iili: et quis est iste Bartholo-<br />

meus? Et daeinon: amicus est Dci omnipotentis et ideo venil in<br />

istam provinciam , iit oinncs Deos Indiae evacuet. Et illi: dic<br />

nobis signa cjus , ut euin invcnire possinius. Quibus daciuon ail<br />

capilli ejus crispi et nigri , taro candida, oculi grandcs , narcs<br />

aequalcs et diiectae, barba prolixa habcns paucos canos , statura<br />

aequalis , collobio albo clavato purpura vcstitur, induitur pallio<br />

albo, quod per singulos angulos gemmas habct purpureas. Viginti<br />

sex anni sunt , ex quo vestcs ct sandalia cjus ncc vcterascunt nec<br />

sordidantur, centics flcxis gcnibus pcr dicni orat et ccntics per<br />

noctem, angeli cum eo ambulant, qni nunquam cuin fatigari nec<br />

esurire pcrmittunt. Semper codcin vultu et aniino lactus ct hilaris<br />

persevcrat, oinnia pracvidct, omnia iiovit, oninium gentiuin linguas<br />

novit et intclligit, et quod vobiscuin loquor, ipse jani novit et<br />

quando quacrilis euin , si vult , ostcndct se vobis , si aulcni non<br />

vult , cuin non poteritis invenire. Rogo autcm vos , ut, cum euin<br />

inveneritis, rogetis enin, ne huc vcniat, ne angeli sui hoc mihi<br />

faciant , quod meo socio jam fecerunt. (iUm igitur pcr duos dies<br />

sollicite quacrentes cuin mininie invenisscnt, qu<strong>ad</strong>am die quidam<br />

dacmoniacus exdamavit diccns: apostole Dei Bartholomee, inccn-<br />

dunt ine orationcs tuac. Cui apostolus: obmutcscc ct exi foras<br />

ab eo. Et statiin est liberatus. Quod audicns rcx regionis illius<br />

Polemius, cuin haberet filiam lunaticani , misit <strong>ad</strong> apostolum ro-<br />

gans , ut <strong>ad</strong> se veniret et filiam suam sanarct. Ad quem cum<br />

apostolus venisset ct eara catenis ligatam videret, quia accedentcs<br />

raorsibus lacerabat, jussit cani solvi, et cura ministri <strong>ad</strong> eam acce-<br />

dcre non auderent, dixit: ego dacmonium , quod in ea erat, jain<br />

ligatum leneo, et vos timetis? Et soliita statim liberata^est. Tunc<br />

rcx camelos auro et argcnto ct lapidibus prcliosis oneravit et<br />

apostoiuin inquiri faciens nullatcnus invenire potuit. Mane autem<br />

sequenti apparens apostolus cura solo rege in cubiculo dixit ei:<br />

*)<strong>ad</strong> quid rae cuin auro et argento ct lapidibus pretiosis tota die<br />

1) T':i1, IV. vorlja 4110 t iil i ,tii i s — «idJiiclis omittit. 2) Viilso : nt qHid,<br />

:

54J Cap. CXXIIl. De sancto Bartliolomeo.<br />

quaeslvisti? Ista mmicia siint necessaiia his, qui tcrrena requi-<br />

runt , ego nihil terrenum , niliil carnale desidcro. Tunc sanctus<br />

Bartholomeus coepit eum multa de modo redemtionis nostrae docere,<br />

ostendens inter caetcra Christum vicissc dyabolum per niirabilem<br />

congrucntiam, potentiam , justitiam et sapientiam, Congruum enim<br />

fuit , ut, qni filium virginis, id est Adam factum dc terra, dum<br />

<strong>ad</strong>huc esset virgo, vicerat, a filio virginis vinceretur. <strong>Pot</strong>enter<br />

quoque ipsum vicit, cum de sua dominatione potenter ejecit, quam<br />

djabolus pro dejectione primi hominis usurpavit, Et sicut alicujus<br />

victor tyrauni comites suos mittit, ut ejus titulos ubique erigant et<br />

tyrannos dejiciant, sic Christus victor nuntios ubique mittit, ut<br />

dyaboli cultum evacuent et Christi statuant. Juste vero, quia<br />

justum est, ut, qui comedente homine vincens hominem detinebat,<br />

a ')jejunante homine victus hominem amplius non teneret. Sapienter<br />

autem, dum ars djaboli deluditur arte Christi. Ars djaboli fuit,<br />

ut, sicut accipiter rapit avem , ita in desertum rapcrct Christum,<br />

ut, si ibi jejunans nou famesceret , absque dubio Dcus esset, si<br />

autem esuriret , ipsum ut primum hominem per cibum devinceret.<br />

Sed coguosci Deus non potuit, quia esurivit, nec vinci, quia ejus<br />

tcntationi non cessit. Cura ergo eidem sacraraenta fidci pracdicasset,<br />

dixit regi , quod , si baptizari vellet, Deum suum catenis ligatum<br />

ostendcret. Sequenti igitur die juxta regis palatium dum pontifices<br />

jdolo sacrificarent, coepit ciamare daenion ac dicere: cessate, mi-<br />

Beri , sacrificare mihi, ne pejora me patiamini , qui catenis igncis<br />

ab angelo Jesu Christi, quem Judaci crucifixerunt, religatus sura,<br />

putantes cura a mortc detineri. Ille autem ipsam mortem , quae<br />

regiiia nostra est, captivavit ct ipsum nostrum principem autorem<br />

mortis vinculis igneis vinxit. Statimque omncs miscrunt funes , ut<br />

simulacrum evertercnt, scd non poluerunt. Apostolus autem dae-<br />

moni praecepit, ut inde cxiens ydolum coraminueret. Qui statim<br />

exiens oninia ydola tenipli pcr se ipsum confregit. Deinde fusa<br />

oratione ab apostolo omnes infirmi curati suiil, apostolus autcm<br />

lemplum Dci dedicavit el dacmonem iu deserto abire pracccpit. Tunc<br />

angelus domiiii ibidem apparuit et templum circumvolans in quatuor<br />

angulos sigiium crucis digilo suo scripsit dicens: haec dicit do-<br />

ininus, sicut vos omnes nb infirmitate vestra mundavi, ita ct tcni-<br />

plnm hoc ab omni sordc inuiidiibitur et habilalore ejus , quom<br />

J) Kil. Vr. j j ij II » I (, li ,. 1,1 i I, r V i II rl II « iM-riuT.im l

Cap. CXXIll. De sancto Bartbolomeo. - 543<br />

apostolus ia clcsortum locum ire praecepit. Priiis tamen eum yobis<br />

ostendam, qucm videntcs nc timeatis , scd quale signum In lapi-<br />

^ dibus his sculpsi , tale in vestris frontibus imprimalis. Tunc ostcn-<br />

dit iis Aelliiopem nigriorem fuligitie, facie acuta , barba prolixa,<br />

crinibus usque <strong>ad</strong> pedes protcnsis, ocuiis igneis ut ferrum ignitnm<br />

scintillas emittentibus , flanimas sulpbureas ex orc et oculis spiran-<br />

tem , catenis igncis vinctum rctro manibus, cl dixit ei angelus:<br />

quoniam visionem apostoli audivisti et de templo exiens omnia<br />

jdola confregisti, solvani le, ut v<strong>ad</strong>as in talem locum, ubi nullus<br />

homo moratur, et sis ibidem usque <strong>ad</strong> diem jndicii. lllcautem solutus<br />

cum magno strepitu ct ululatu disparuit, angelus autcm domini in<br />

coelum cunctis videntibus evolavit. Tunc rcx cum uxorc et filiis<br />

omnique populo baptizatus est et reliclo regno apostoli discipulus<br />

est effectus, Tunc omnes templorura pontiiices congregati <strong>ad</strong><br />

")Astragem regem fratrem ejus convcnerunt et de Deorum suorum<br />

amissionc et templi subversione et regis pcr artcni magicam de-<br />

ceptione contra apostolum sunt conquesli. Astrages igitur rex in-<br />

dignatus mille viros armatos <strong>ad</strong> capiendum apostolum destinavit.<br />

Qui cum <strong>ad</strong>ductus fuissct coram eo, dixit ei rex: tunc es ille, qui<br />

evertisti fratrem meum? Cui apostohis: ego illum non cverti, scd<br />

converti. Cui rcx: sicut tu fecisti fratrem meum Dcum suum rclin-<br />

quere et tuo credcrc , sic et ego te faciam Deum tuum relinquere<br />

et meo Deo sacrificarc. Cui apostolus : ego Deum , quem colebat<br />

frater tuus, ligavi ct ligatum ostendi, et ut simulacrum frangeret,<br />

coegi ; si sic potcris facere Deo meo, poteris mc <strong>ad</strong> simulacrum<br />

provocare, -')si non autem, ego Dcos tuos comminuam et tu crede<br />

Deo meo. Haec illo diccnte nuntiatur regi , quod Dcus suus Bal-<br />

dach cecidisset et comminutus fuisset. Quod rex audiens purpuram<br />

scidit, qua indutus crat, ct apostolum fustibus caedi jussit el<br />

caesuni vivuni excoriari mandavit, christiani autem corpus cjus<br />

lulerunt et honorifice sepelierunt. Rcx autem Astrages et templo-<br />

rum pontifices a daemonibus arrepti mortui sunt, rcx autciu Pole-<br />

mius in episcopum ordinatur et XX annis offioium episcopatus lau-<br />

dabiliter implens plenus virtutibus in pace quicvil. De genere suae<br />

passionis diversa opinio est, nam bcatus Dorotheus dicit, quod<br />

crucifixus est. Ait enim sic: Barlholomeus Indis pracdicavit, qui<br />

et evangelium secundum Matthaeuni in propria eorum lingua iis<br />

r ncr. jA 5 I i .1 c r- III lcsiint. J) 'Viilyo; s I ii niilfiii.

544 Cap. CXXIII. De sancto BartJiolomeo.<br />

tr<strong>ad</strong>idit. Dormivit \n Albana civitalo niagnao Anueiilae crucifixus<br />

deorsuni caput habcns. Beatus autcin Theodorus dicit, quod fuit<br />

cxcorialus. lu niultis autcin lihris legitur, quod tantuin fuit de-<br />

coliatus. Hacc auteni conlrarielas laliter solvi potest, ut dicatur,<br />

quod primo crucifixus fuit, deinde antequani inoreretur, de cruce<br />

fuit depositus et oh majorcin crucialuin fuit cxcoriatus , postremo<br />

capitc truncatus. — — — S, Anno domini CCCXXXI Saraceni<br />

')Siciliam inv<strong>ad</strong>entes Liparitanani insulam, uhi corpus sancti Bar-<br />

tholoniei quiescchat, vastaverunt ac ejus scpulchrnin confringcntes<br />

ossa ejus dispcrscrunt. Nain <strong>ad</strong> hanc insulain corpus ejus taliter<br />

de ludia <strong>ad</strong>venissc pcrhihctur. Cuin cniin piigani propler signorum<br />

frcqueiitiam viderent corpus ejus plurimum venerari , indignati lo-<br />

culo plumheo iinposiluin in mare praecipitavcrunt, quod diviiio nutu<br />

<strong>ad</strong> insulain prac<strong>dicta</strong>m dcvenil. Cuiu igitur Saraceni cjus ossa<br />

dispcrsissent, illis recedenlihus apparuit apostolus cuidani monacho<br />

dicens: surge ct coHige ossa inea, quae dispersa sunt. Cui ille<br />

qua ratione ossa tua colligere aut aliquem tihi honorem cxhihere<br />

dehcmus, cum nos deleri pcrmiseris nec auxilium nohis impenderis?<br />

Cui ille: per mullum tcmporis incis meritis douiinus populo huic<br />

pepercit, sed coruin peccatis niinis invalescenlihus ct usquc <strong>ad</strong><br />

coclum clamantihus jain pro iis non potui veiiiain ohlinere. Scd<br />

cuin inonachus diceret, quomodo inter tot alioruin ossa sua quando-<br />

que invenire posset, ait: noctc <strong>ad</strong> ea colligcnda ihis et ea, quae<br />

ut ignciu splendentia vidcris, protinus haec lcvahis. Qui omnia,<br />

ut dixerat, invcniens apostoli ossa levavit et super quandam navcin<br />

consccndens Bencvcnlum, quae eslinelropolis Apuiiae, ca transtulit.<br />

Nunc autcin dicitur, quod sint Roinae , licet Bencventani sc <strong>ad</strong>huc<br />

corpus illud hahere anirnicnt. — 3. Cuni quaedam niulier<br />

vas plcnuiu olco allulissct, ut in lamp<strong>ad</strong>em hcali Barlholomei po-<br />

nerelur, quaiilumcunque vas super lamp<strong>ad</strong>ein inclinarent, nil cx co<br />

cxirc valehat, cuin laincn digitos in vas miltcrcnl et oleuin liqui-<br />

dum oninino palparent, lunc quidani cxclamavil: j^uto, quod aposlolo<br />

acceptum non cst, ut hoc oleuni in suain lamp<strong>ad</strong>cm infundatur.<br />

Quaproptcr in aliain lainp<strong>ad</strong>ein infuderuut cl prolinus olcuin cma-<br />

navit. — — — 4. Cuin iinpmalor Fridericus Bcncvcntuin de-<br />

strucret cl oinnes ccclcsias, quac ihidcm eranl, dirui mandassel,<br />

civitalem tolam <strong>ad</strong> aliuin locnin transfcrrc intcndcns, vir quidain<br />

I) E(l. Vr. H.tl.- Cilici.ini.<br />

:

Cap. CXXIII. De sancto Bartljoloraeo. 545<br />

qiiosdam vlros >)aIbatos et fulgeufcs iiivenit, qui <strong>ad</strong> iiiviccm loqui<br />

ct aliqua intcr se tractare videbantur. Qui cum vehementer <strong>ad</strong>mi-<br />

rans, quinam essent, intcrrogassct, unus eoruin respondit: iste est<br />

Barthoiomeus apostolus cum ceteris sanctis, quorum in urbe eccle-<br />

siae habebantur; qui insimul conveiierunt , ut intcr se inquirercnt<br />

et tractareut, quali poena esset illc plectendus, qui eos dc habita-<br />

culis suis ejecit. Et jara iuter eos iuviolabili sententia est firma-<br />

tum , ut ille sine mora <strong>ad</strong> judicium Dei accedat, de his oninibus<br />

in judicio Dei responsurus. Post modicum vero tonipus dictus im-<br />

perator niiserabiliter vitaiu finivit. — 5. Legitur in quodain libro de<br />

miraculis sanctorum, quod quidam magister festum sanctiBarlholomei<br />

omni anno soliemuiter celebrabat, cui praedicanti d^abolus in spe-<br />

cie cujusdam puellae <strong>ad</strong>inodum speciosac apparuit, quam injectis<br />

iu eam oculis <strong>ad</strong> prandiuin invitavit. Qui dum in inensa consiste-<br />

rent, illa in amorem suuin euin mulluin allicerc nitcbatur. Beatus<br />

Bartholomeus in specie peregrini prae foribus affuit ct ut aiuore<br />

sancti BJirthoIoraei iulroducerctur, obnixius flagitavit. Qua dis-<br />

su<strong>ad</strong>ente panis ei mittitur, sed ille hunc accipere rccusavit. Rogavit<br />

tum magistrum per nuntium , ut sibi diceret, quid magis iii homine<br />

proprium csse putaret? Cui quuin ille diceret: risibilc, puclla re-<br />

spondit: immo peccatuin , cuin quo hoino concipilur, nascitur atque<br />

vivit. Cui Bartholomeus respondit, quod illc bcnc intulit. Sed<br />

inulier profuudius indagavit. Secundo dictus peregrinus magistro<br />

misit, ut sibi diccret, quis locus unius pcdis csset, ubi Dcus in<br />

terra inajora miracula ostendisset? Cui cum ille diccret: locus<br />

crucis , iu quo Deus mirabilia opcratus est, illa ait: iino caput<br />

hominis, in quo quasi minor luundus existit. Utrorumque scntentiam<br />

apostolus approbavit. Tertio inquisivit, quanta distaiitia csset a<br />

summo coeli usque <strong>ad</strong> profundum inferni? Cui cum magister se<br />

nescire diceret, illa ait: inodo video , quod praecipitor; sed ego<br />

hoc novi, quia de altero <strong>ad</strong> alterum dccidi , et oportct, quod hoc<br />

tibi ostendam. Tunc dvabolus cuiu magno ejulatu se in abjssum<br />

praecipitavit , et duin quaercreiit peregriuum , ininime invenerunt.<br />

Siinile fere Icgitur debcato Andrea. — 6. Bcatus autein Ambrosius in<br />

praefatione, quam facit de illo apostolo , ejus legendara abbrevians<br />

ita dicit: ^) discipulis , Christe, tuis unica divinitate praedicanlibus<br />

trinitatem tuam mundo, mirabiliter dignatus es ostendere majestatem.<br />

1) Ed. Fr. abbHles iierperam legit. 2) Ed. Vr, iii.nle disripvilus<br />

Oiristi tui ir^it.<br />

36

540 Cop. CXXni. De snncto Bartlioloineo,<br />

Intcr qiios beatissiinum B.irtholomcum inagna virtutiiin praerogativa<br />

colcnduin bcnigna tui ')prospectio ail popuium direxit longinquum,<br />

^)qncin, licct pcnilus liumana conversaiione rcmotum, lihi tamcii<br />

pracdicationis augmcnto incruit consignarc ^) vicinum. quantis<br />

pracconiis apostolum miiabiicm cclcbrandum ! cui dum <strong>ad</strong> scminan-<br />

dumruiem proximorum corda nou sufriceicnt populorum, *)alatis quasi<br />

vestigiis cxtremos terrarum (ines penetravitlndorum. (Uim langucsccn-<br />

tium innumcra caterva templum ingrcssus dacmoniaeum cJTccit<br />

illico, ut nuihun '^)daemon pracberct responsum. quam mira<br />

virtutuin ipsius insignia, dinn bumana voce vcrbosantcm contra se<br />

<strong>ad</strong>vcrsarium solo jussu lacerafis diutissime viris reddidit niutum<br />

Reginam dyabolica contagione lunaticam libcravit puellam solutisque<br />

ncxibus patri rcpraesentavit sanissimam. quam sublimo saiuli-<br />

tatis cjus miraculuin, dum anliquuni liuuiani generis inimicum suum<br />

fecitin niliilum redirc simulacrum! Quam digne exercitui numerandus<br />

coelesti, cujus ut iniraculis fideni commodarct certissimam, angelus<br />

apparuit superna dclapsus ab aula. Is igitur catenatum dacmoncin<br />

cunctis ostendcns dcformem salutiferam saxo dominicam impresscrat<br />

crucem. Rex reginaque simul baplizantur cum gcnle urbiumquc<br />

XII accolac tc Deuni patreni corporc sequunlur et incnle. Ad ex-<br />

tremuin vcro temploruin delatu pontificum neopiiili Polcmii frater<br />

tjrannus bealum Apostoluin oniiiimodc in fide constantein cacsum<br />

atquc exeoriatum acerrimam fccit suscipcrc niortcni. Qui lamen<br />

inortis virilitcr pcrfcrcndo discrimen gloriosi certaminis <strong>ad</strong> coc-<br />

lcstc gaudium reportavit triumplium. Bcatus autcm Tbcodorus<br />

abbas ct doctor praecipuus de Iioc aposlolo iuler caetcra sic ait<br />

apostolus Dci Bartholomeus primuiu in '')Lycaonia pracdicavit,<br />

postmodum in Iiidia, ")<strong>ad</strong> ultimuin in Albana urbe scilicct majoris<br />

Armeniae, ubi priino excoriatus, taiidcin capite plexus , ibidcm se-<br />

pullus est. Qui duin <strong>ad</strong> praedicandum millerelur a doiniiio, ut opinor,<br />

audivit: v<strong>ad</strong>e, discipulus mcus <strong>ad</strong> praedicandum, ^^xi <strong>ad</strong> pugnan-<br />

dum, capax csto pcriculorum ; ego patcrnum opus consummavi,<br />

priiaus teslis factus, vas , quod neccssarium est, iniple, iinitarc<br />

niagistruin tuuin , aeniularc dominum luuni , sanguinem sanguinibus<br />

pone, carnibus carnciu tr<strong>ad</strong>e, quac pro tc passus sustinui , patcrc.<br />

Arma sint tibi bcnignilas iii sudoribus. inansuetudo intcr maleficos,<br />

J) K

Cap. CXXIII. De sancto Bartliolomeo. 547<br />

patientia \n his, qaae ')i)creuiit. Non -)refiitavit apostoliis, sed<br />

iit famuhis litleiis doiiiinico acquicscens praeccpto, pergit gaudens<br />

tanquam lux mundi, ut tenebrosos illuniinaret, taniquam sal terrae,<br />

ul gcntes insipidas saiirct, tamquam agricola, ut spirilualis cultura<br />

perficeretur. Petrus quoque apostolus docet iiationes, sed Bartliolo-<br />

raeus consequenter paria investigat, Pctrus opcratur prodigia magna,<br />

sed Bartiiolomeus facit rairacula valida, Petrus capite deoisuni cruci-<br />

fi"-itur, Bartholonieus, postquam vivus cxcoriatus est, capite plecti-<br />

tur. Ad quot valet Petrus capcssenda niisteria , <strong>ad</strong> tot Bartholo-<br />

meus sufTicit penetranda , aoqualiter fccundat ccclcsiam , aequa<br />

lancc haliuit ^)ct caetcra divina carisniala, Hic ex divino diio-<br />

denario numero medius ex utraquc paitc sonuin divinae sermocina-<br />

tionis dat, sicut in cithara harmoniam. Omncs apostoli universilatem<br />

sibi dispcrlientcs pastores rcgis regum constiliiti sunt. Iluic auteni<br />

cst sors et portio Armeniac locus, quac est ab *)EjuIath usque <strong>ad</strong><br />

Gabaoth distributa. Igitur vidc cuni linguae aratro rationabilia rura<br />

sulcantem , fidci Ycrbuin in profundo cordis recondcntem, par<strong>ad</strong>isos<br />

ct viiieas domini plantaiitcm, singulis passioiium rcniedia mcdicina-<br />

liter insereiitem, spinas *)inutiles cvcllcntcni , silvas iin|)ictatis<br />

secare , sepcs dogmaticas circumponcrc. Scd qualcs mercedes<br />

crcalori obtulerunt! Utiquc pro honorc inhonorantiam , pro benc-<br />

dictione malcdictionem, pro rauneribus pocnas , pro requicscibili<br />

vita amarissiniam raortem. Nani postquam intoicrabilia tormenta<br />

subiit, ab iis decoriatus in raorem follis fuit , ncc , poslquam<br />

raigravit ab hoc mundo, ncglcxit occisorcs , sed invitabat mira-<br />

culis perditos et prodigiis <strong>ad</strong>mittebat <strong>ad</strong>versos. Sed bestialem<br />

mentem nil crat, quod compcsccret, jiil quod a nialo retrahcrct.<br />

Quid de caetero faciunt? Insaniunt contra illud sacruin corpus, rc-<br />

spuunt aegroti medentem, orbati "•) manuducentem , caeci ductorem,<br />

naufragi gubcrnatorem, nioitui vivilicatoreni. Et hoc quomodo?<br />

Projiciunt nainque in pelagus corpus sanctum. Mofa est igilur cnm<br />

impetu dc regionibus Armeniae archa cuin IV alioruin maitiruiu<br />

archis , quae , siinilitcr duni opcrarcntur , cum<br />

ea fucrant in niare<br />

projectae et pcr tantum spcatium niaris quatuor his praccedcntibus<br />

et lanquam ministris obsequium quodammodo apostolo facientibus<br />

venerunt in partes Siciliae in insulam , quac Liparis nuncupatur,<br />

1) Ed. Tr. : (j u a e iiereuni legit. 2) Alii: r e sul t avi t. 3) Ed. Vr.<br />

spquputia ita offert: etc.diYina carismata beatiis ex divino du o denarii<br />

nuinero ex utraque parte clc. 4) Alii : Euilatli. 5) Ed.<br />

Pr. n ri i n t e 1 1 i g i 1) i ] i s. 6) Ed. Vr ninlp : ni n ii d u c n n t e m — d o c I o r e m.<br />

35*

548 Cap. CXXIV. De sancfo Aiigiisflno.<br />

slciit oplscopo Hostiensi , qul lunc pracsens orat, revplatiim fSiit.<br />

Vcnit <strong>ad</strong> paupcrculum thcsaurus ditissimus, vcnit <strong>ad</strong> ignoliilem<br />

prctioslssima margarita, vcnit <strong>ad</strong> nioestam splendidissimum Inminare.<br />

Aliis igitnr quatuor <strong>ad</strong> diversas terras euntibns sanclum apostolum<br />

in dicla insula rcliquerunt. Etcnim praedictos IV martires apostolus<br />

relinquens retrorsum unum , scilicet Papinuin, in civitatcm Siciliac<br />

')Milas, alium vero '-^LHcianum norainc Mcssinam transmisit,<br />

reliqnos vcro duos in Calabrilidcm tcrram dircxit, fucgorium quidcm<br />

in civitatem Coliimiiain, Aclialiiim autcm in civilalein, quae Clialo<br />

vocatur, qui usquc hodic suffragiis suis splcndcnt. Susccptus est<br />

Igitur cuin multis h.vmnis , laudibus et candelis et templuin sibi<br />

magnificc fabricatur. Mons aulcm Vulcanus insulac contiguus cuin<br />

habilatoiibus esset nocivus eo , quod ignem einitlebat, quasi per<br />

st<strong>ad</strong>ia septcin se invisibililcr clongavit circa mare suspensus, ila ut<br />

iisque hodie appareat vidcntibus quasi figuratio fugientis ignis.<br />

Nunc igitur avc o bcatc beatorum, ter beate Bartholomce, qui cs di-<br />

vinae lucis splendor, sanctac ecclesiac piscator, rationabilium<br />

pisciuin 3)jioiite caplurae, dulcis fructus vividae palmitis, vulne-<br />

rator d^aboli niundiim suo latrocinio vulnerantis. (iaudcas sol orbis<br />

tcrrac cuncta illuminans, os Dci lingua ignita sapicntiam proniens,<br />

fons jugitcr sanitatera cmanans , qui niare meabilibus grcssibus<br />

sanclificasti, *)qui tcrram pnrpurcam tuo crnorc fecisti, qui <strong>ad</strong> caclos<br />

commeasti, «bi in nicdio '*)divinac acici rcfulges, in splcndorc im-<br />

inarcescibilis gloriao splendes , in cxsultalionc jucundilatis insatia-<br />

bilis gaudes. Haec Theodorus.<br />

CAP. CX\IV. (119.)<br />

I>c isancto Ang^iiistino.<br />

Augustiiuis hoc nonicn sortitus est vcl proptcr cxccllenllam<br />

dignitalis vcl proplcr fcrvorem dilcclionis vcl jiroptcr ct^niologiam<br />

nominis. Proplcr excellcnliara , quoniam, sicut Auguslus prac-<br />

collebat oinnes reges, sic ct iste cxcellit onincs doclorcs, secundum<br />

quod dicit Reinigius. Undc alii doclores comparanlnr slcllis, l)a-<br />

I) Alii: MiIo3 vfl niilr». 2) Alii :<br />

I.iirinniiin<br />

lcgiinl. .1) Eil.<br />

Vr. innlc: iicrilurno. 4) Vcrlia : ij ii i — r o m in (• « S 1 i OMiitdt IJil. Tr.<br />

r.} fil. Tr. il 1 > i u i o I r i i.

Cap. CXXIV. De saiicto Augiistiiio. 649<br />

iilt'1. Xli : quL iul Justitiaui crudiaiit muilus qnasi stcliac elc. llic<br />

auteiu coniparatur soli, sicut patcl ia cpistola, quae de eo oau-<br />

talur. Quoniam sicut sol rcfulgens sic ipse rcfulsit in tcuiplo Dci.<br />

Secundo propter fervorcm dilcctionis, quoniam sicut uicnsis Au-<br />

gustus valde fervct aestu caloris, sic et ipse valde incaluit igne<br />

divini aiuoris. Unde ipsc in liliro confcssioiium de se dicit: sagitta-<br />

vcras tu cor meum caritate tua ctc. Itcrum ibideiu: aliquando<br />

introinittis mc ia alTectum multura iuusitatum introrsus , nescio <strong>ad</strong><br />

quam dulcedineni; quae si perficiatur in me, nescio, quod crit,<br />

')si vila aeterna non erit. Tertio proptcr clyinologiam nominis. Di-<br />

citur cniin Augustinus ab augco et astin, quod est civitas, ct ana,<br />

quod cst sursum. Inde Augustiiius quasi augens supcrnam civita-<br />

tem, unde de eo cantatur; qui pracvaluit auiplilicarc civitatcin ctc.<br />

De qua civitate ipse dicit in libro XI. de civ. Dei: inest civitati<br />

Dei ct origo ct informatio et beatitudo , quoniam , si quacratur,<br />

undc sit, Dcus eain condidit, si, uiidc sapicus, a Deo illuiiiinatur,<br />

si, unde felix , Deo fruitur, subsistens modilicatur, conteioplans<br />

illuslratur, iuliacrcns jucundatur: videt et aniat, in acternitatc Dci<br />

viget, in veritatc Dei lacct, in bonitate Dci gaudct, vcl , ut dici-<br />

tur in Glossario , Augustinus dicitur magnificus , felix, praeclarus.<br />

Fuit enim magnilicus in vita, praeclarus in doctrina, felix iii glo-<br />

ria, Ejus vitani compilavit Possidonius Calaiuensis cpiscopus, ut<br />

dicit Cassiodorus in libro de viris illustribus.<br />

1. Augustinus doctor egregius in provincia Africana civitatc Car-<br />

thaginicnsi ortus ex honestis valde parentibus, scilicct patrc Pa-<br />

Iricio, niatrc ^)Moniacha genitus, in liberalibus artibus sufficicnter<br />

edoctus fuit, <strong>ad</strong>eo ut suinnius philosophus et rlietor luculcntissinius<br />

haberetur. Nam libros Aristotelis ct oniiies libros liberalium artiuni,<br />

quoscunque legcre potuit, pcr se didicit ct intcllexit, sicut in libro<br />

confessionum testatur dicens: oiunes libros, quos liberales vocant,<br />

tunc nequissimus malarum cupiditatum servus pcr me ipsum legi et<br />

intellexi, quoscunque legere potui. Iteiu in eodeni: quicquid est de<br />

arte loqueudi et disserendi, quicquid de diinensionibus ligurarum<br />

et de muslcis et dc numeris, sine magna diflicultate nullo hominnm<br />

tr<strong>ad</strong>ente intcUexi. Scis, tu domine Dcus meus , quia celeritas in-<br />

telligcndi ct disccndi acumen donmn tuum cst, scd non inde sacri-<br />

(icabam tibi, vcrum quia scientia sinc caritate non acdilicat, sed<br />

iuliat. In errorem Manichaeoruni, qui Christum phantasticum fuisse<br />

1) Ed. l'r.: quod \ila ista iioii. 2) Receiit. Moiijca legiiiit.

550 Cap. CXXIV. De saiicto Augus.tino.<br />

aftirinaiit et tariiis resurrectionem negant, incidit et in eo per<br />

annos IX, diuu <strong>ad</strong>lmc <strong>ad</strong>olescens esset , perraansit, Ad lias etiam<br />

nngas <strong>ad</strong>ductus est, ut arborem fiti plorare dicerct, cura ab ca<br />

folium vel ficus tollcrctur. Cuin igitnr esset annorum XIX et<br />

quondam iibruin cujusdam i)pi!iIosophi, in quo vanitas luundi con-<br />

tcmncnda et philosophia appelenda diecbatur, perlegcret, cx hoc<br />

quideni liber pluriiuum placuit, scd quia nonien Jcsu Christi, qnod<br />

a matre imbiberat, ibi iion crat, dolere coepit, niater vero ejus<br />

plurimum flebat et ipsum <strong>ad</strong> -)veritatem fidei reducere satagebat.<br />

Qu<strong>ad</strong>ain igiturvice, nt legitur in libro III confcssionum, vidit sc starc<br />

in qu<strong>ad</strong>ain liiica lignca licet tristcm et quidam ei juvcnis <strong>ad</strong>stitit<br />

et causam tantae tristitiae requisivit. Quae cnm dicerct: perditio-<br />

jiera niei filii dcploro, illc rcspondit: eslo secura , quia ubi tu, ibi<br />

ille. Et etcc continuo filiuin suum juxla se stare vidit. lloc cum<br />

Augustino retulissct, illc ait: fallcris, matcr, falleris nec sic tibi<br />

dictum est, sed nbi ego , ibi tu. Econtra illa diccbat: non, fili;<br />

mihi dictum cst: ubi ille, ibi tu, scd non: ubi tu , ibi ille. Ro-<br />

gabat igitnr scdula inatcr quasi importuna quendam episcopura,<br />

sicut iii codem libro confessionum Augusliiius testatur , ut pro filio<br />

suo intcrcedcrc dignarctur, Qui taiita qiiodammodo iniportunitate<br />

devictiis prophctica voce rcspondit: v<strong>ad</strong>e secura, quia impossibile<br />

est, ut filius tanlarum lacrjniarum percat. Cuin auteni apud Car-<br />

thagincm mullis annis rlictoritain docuissct, occulie matre nesciente<br />

Roiuani vcnit ct ibidcin multos discipulos congrcgavit. Cum autem<br />

matcr nsquc <strong>ad</strong> portam eum sccula fuissct, ut aut cum rctraheret<br />

aut sctum iret, ipse cani dccipiens nocte latenter rcccssit. Quod<br />

illa niane considcrans aures Dei clanioribus implebat. Quolibet<br />

aiitem die, manc ct vcsperc, <strong>ad</strong> ecclesiam ibat ct pro filio orabat.<br />

His temporibus Alhciiicnscs a Symmacho pracfctto Roinanorum<br />

petierunt, sibi doctorcm in rhctorica dcstinari. Pracsulabatur<br />

tunc ibi vir Dei Ambrosius ct <strong>ad</strong> preccs Mediolanum illuc mittilur<br />

Augustinus. ]\Iater autcra ejus quiescere no» valens cum raulta<br />

dilficullate <strong>ad</strong> cuin vcnit ct ipsuin jam nec vcrc Manichacum nec<br />

vcre calliolicum rcperit. Cocpit autem Auguslinus bcato Ambrosio<br />

<strong>ad</strong>hacrcrc ct pjus praedicationes frcquentcr audirc. Erat autem<br />

valde in praedicationc suspensus, ne quid tontra ipsain Manicliaeo-<br />

rum haercsin vcl pro ipsa ditcrclur. Qu<strong>ad</strong>ain enim vice coiilra<br />

illum crrorcm Ambrosius diulius disputavit ct ipsum apcrlis ralio-<br />

1) Alii («(liUiiitt srilirel Ciceroiiis. 2) Alii: n n i t .T I «'iii.

Cap. CXXIV. De saiicto Aiigubtiiio. 551<br />

iiibus el ar.cloiitalibiis coiiriilavit , i(a ut enor iile a corde Aii-<br />

giistiiii peiiitiis pellcretiir, Uiiiu' aHleiii post lioc sibi contigerit, ipse<br />

iii libro confessioiium narrat dicens: cuin te priinuiu cognovi , rc-<br />

verberasti inririuitateiu <strong>ad</strong>spectns luei , r<strong>ad</strong>ians in me vehementer.<br />

et contreniHi amorc et horrore et inveiii mc longe esse a te, in re-<br />

gione dissimilitudinis , tancjuam audirem vocem luam de cxcelso.<br />

Cibus sum grandium, crescc et maiidncabis me, nec tu me mutabis<br />

in te, sicut cibum caniis tuae, sed tu mutaberis in me. Cum<br />

autem, sicut ibidem refert, via (Ihristi sibi placeret, sed per istas<br />

angustias <strong>ad</strong>huc irc pigeret , immisit doniiaus in mentem ejus, ut<br />

<strong>ad</strong> Simplicianum, iu quo lucebal lux, divina scilicet gratia, pcrgeret,<br />

utsibi ')aestussuos secuiu coiiferenli proferret, ((uisessetaptus modus<br />

viveiidi <strong>ad</strong> ainbulanduin in via l)ei, iii qua aiius sio, alius sic ibat.<br />

Displicebat cnim ei, quidquid agebat iii saeculo, prae dulcedinc Dei<br />

et decorc domus ejus, quain dilexit. Siiiiplicianus auteiu coepit euui<br />

hortari, -jipse quoquesc ipsuin hortari et dicerc: quotpueriel pucllac<br />

intra ecclesiam domiui l)eo serviunt, et tu iion poteris, quod istc et iste,<br />

an vero istc ct istc in sc ipsis possunt et non in Deo suo ? Quid in te<br />

stas et noii stas? Projice te in eum et excipiet tc etsalvabit te. Inter<br />

liorum colloqnia mcmoria ^jViclorini in medium venit. Undc exhilara-<br />

tus Simplicianus narrat, qualiler ibidem <strong>ad</strong>huc gentilis ob sui sa<br />

pienliam Rouiac, quod maxinium tuiic erat, statuam in foro njc-<br />

ruisset et qualiter se saepius christianum diccbat. Cui quutn Siin-<br />

plicianus diceret: non credo, nisi te in ecclcsia videro, ille jocando<br />

dicebat: numquid parietes faciuut hominem christianum? Tandem<br />

dum <strong>ad</strong> ccclesiam venissct et ci iamquara vcrecuudo occultc libcr,<br />

ubi crat sjmbolum fidei, <strong>ad</strong> legcndum ct prouuntiandum , ut tunc<br />

moris erat, datus fuissct, ille in alluni <strong>ad</strong>scendit ct alla vocc pro-<br />

uuntiavit mirautc Roma , gaudente ecclesia, omnes autetn subito<br />

perstrepuerunt: Yiclorinus, Victorinus, cilo sonueruut et cito siiuc-<br />

runt. Tutic ctiam ab Africa quidam amicus AugustiniuomincPontianus<br />

supervenit et vitam et miracuia iliius magiii Autonii, qui nuper in<br />

Aegjpto sub Conslantiuo imperatore defunctus fuerat, recitavit.<br />

llorum exeraplisAugustinusvehementerexarsit ita, quod socium suuui<br />

Alipium tam vultu quain mentc turbalus invasit et fortiter exclamavit:<br />

quid patimur, quid audimus? Surgunt i<strong>ad</strong>octi et coeluni rapiunt et<br />

nos cum doctrinis nostris in inferuum demcrgimur, an quia prac-<br />

1) Alii: actiiS legunt. 2) Vej-bn; ipse — Iioit.iri oiuittil EJ. l't,<br />

3) Ed. fr. victorniu offerl.

552 Cap, CXXIV. De .saiicto Augustino.<br />

cesserunt, piulet sequl et non pudet nec saltem sequl? Et aceurrcns<br />

In quendam hortura sub qu<strong>ad</strong>am ficu se projecit, ut iii eodera libro<br />

confessionura coniraemorat , et amarissirae flens lamentabiles voces<br />

dabat: quamdiu, quamdiu cras et cras, sine modo , sine pauluiuni.<br />

Modo nou habebat raodnm et sinc paululura prodibat in longinquum.<br />

De hac sui taiditate plurimum conquerebatur , sicut postmoduni iii<br />

eodem libro scripsit: heu milii, quoniam excelsus es in excelsis et<br />

quoniara profundus in profundis et nusquam recedis ct vix rcdimus<br />

<strong>ad</strong> te. Age, domine, et fac et excita et revoca nos, Accede et<br />

rape et fragra et dulcesce. Impediracnlis omnibus sic timebam<br />

expediri, quera<strong>ad</strong>raodura impediri timenduni est. Sero te amavi,<br />

pulchritudo tam antiqua et tara nova, sero te aniavi , iutus eras et<br />

ego foras ct ibi te quaerebam et in ista forraosa, quae fecisti,<br />

deforniis irrucbam. Mecura eras et tecum non cram, vocasli et<br />

claraasti et rnpisti surditatem raeara, coruscasti, splenduisti et fu-<br />

gasti caecitateni meara , fragrasti et duxisti spirituni et anhcio tibi<br />

gustavi et esurio et silio te , teligisti mc et cxarsi in pacem tuam.<br />

Cuni autem amarissime fleret, audivit vocera dicentem sibi: toile<br />

lege, tolle lege. Aperuitque statira codiceni apostolicura el con-<br />

jectis oculis <strong>ad</strong> priniura capitulura legit: induimini domiuum Jesura<br />

Ghristum et statira oraues ab eo dubietalis tenebrae diffugerunt.<br />

Inlerira autem tnm vchcmentissimo dentiuni dolore torqueri coepit,<br />

ut fere, sicut ipse ait, <strong>ad</strong> credendara opinionera Corueiii philosophi<br />

duccretur, qui sumniura bonuni aniniac in sapieiitia, suinrauni vero<br />

bouum coiporis in nulluin scntiendo dolorein posucrat. Taiu vehe-<br />

mcns auteiu ille dolor fuit, quod cliam loqueiain auiisit, quocirca,<br />

ut iu libro confcssionum refert, in tabulis ccreis scripsit, ut omncs<br />

pro eo orareiit, ut dolorcm illum doiniiius initigaret. Ipse igitur<br />

cuin aliis gcnua flexit ct subilo sanura se seiisit. Insiiiuavit ergo<br />

per littcras sancto viro Ambrosio suura votum , ut inoneret, quid<br />

sibi de libris sanctis legcndum csset , quo aptior lieret lidei<br />

thristianae. At ipse jussit Ysaiain proplietain eo , quod evangelii<br />

el vocatioiiis gentium praenuntiator aptior videatur. Cujus princi-<br />

pium cum Augusliiius iion intelligcret, totum aliud tale esse arbi-<br />

traus distulit, ut iliud relegcret, cuin in scriptis sanctis luagis exer-<br />

citatus csset. Adveniente vero paschali tcmporc Auguslinus, cuiu<br />

esset annorum X.\X, cuin filio suo Adcodato puero valde ingenioso,<br />

qucin Augustinus in sua <strong>ad</strong>olesceutia, duin <strong>ad</strong>huc genlilis et philo-<br />

sophus esset, geuucrat, uccnon et cuiu Alipio amico suo mcrilis luatris

Cap. CXXIV. De sancto Augustino. 553<br />

et praedlcatione Ainbrosil sacriim baptisnia suscepit. Tunc, siciit<br />

fcrtur, Anibrosiiis: te Deiun laiidanius , inquit, et Augustiiius: tc<br />

dominum confilemur, respondit et sic tunc ipsi duo hunc hjuinuni<br />

alternatim composuerunt et usque in finem decantavcrunt , sicut<br />

eliam testatur Honorius in libro suo, qui dicitur spcculum ecclcsiae.<br />

In aliquibus autem libris antiquis titulus talis praeponitur : canticum<br />

ab Ambrosio et Augustino compilatum. Protinus autera in fide ca-<br />

tholica mirabiliter confirmatur, spcm omnem, quam habcbat in<br />

saeculo, dereliquit et scholis, quas regebat, abrenuntiavit. Quanta<br />

autem dulcedine divini amoris extunc frueretur, ipse in hoc libro<br />

confessionum apcrit dicens: sagittaveras tu cor nicum caritate tua<br />

et gcstabam verba tua transfixa in visceribus et exempla servorum<br />

tuorum , quos de nigris lucidos et de mortuis vivos feccras, con-<br />

gesta in sinuni cogitationis meae urebant ct assumebant graveni<br />

torporem el <strong>ad</strong>sccndcnti a convalle plorationis et cautanli canticum<br />

gr<strong>ad</strong>uum dederas sagittas acutas et carbones vaslatores ncc satiabar<br />

in iilis dicbus dulcedine mirabili considerare altitudincm consilii<br />

divini super salutem generis humani. Quantum flevi in hymnis et<br />

canticis tuis suave sonantis ecclcsiae vocibus commotus acriter,<br />

voces illae influebant auribus nicis et eliqnabatur veritas tua in cor<br />

meum et currebant lacrjmae et beue mihi erat cura iis, Tunc<br />

enira in ecclesia Mediolanensi haec cantica instituta sunt. Et cla-<br />

mabam claraore alto cordis mci: o in pace, o in id ipsura, o qui<br />

dixit: dormiam et rcquiescam et somnum capiam. Tu cs cnim in id<br />

ipsum, qui non mutaris, et in te requies obliviscens laborum omnium;<br />

legebam totum psalraum illum et ardebam, qui fueram latrator ama-<br />

rus et caecus <strong>ad</strong>versus littcras de melle cocli mcliitas et de lumino<br />

tuo luminosas et super scripturas hujusmodi tabesccbam , (^hriste<br />

Jesu <strong>ad</strong>jutor meus , quam suave mihi subito est faclum carcrc<br />

suavitatibus nugarum mearum, et quas amittere melus fucrat, jam<br />

diuiittere gaudium erat. Ejicicbas enim eas a me , vcra tu et<br />

summa snavitas, ejiciebas et intrabas pro iis omni voluptate dul-<br />

cior, sed non carni et sanguini , omni luce clarior , sed orani<br />

secreto interior, orani honore sublimior, scd non sublimibus in se.<br />

Post hoc assuratis Nebrodio et Euodio et matre <strong>ad</strong> Africam re-<br />

raeabat, scd cum essent apud Hostiam Tjberinam, pia mater ejus<br />

defuncta est. Post cujus mortem reversus est Augustinus <strong>ad</strong> agros<br />

proprios, ubi cum his, qui sibi <strong>ad</strong>haercbant, jejuniis et orationibus<br />

Deo vacabat , libros scribebat ct indoctos docebat. Fama autcm

554 Ca]). CXXIV. De saiicto Augustiiio.<br />

pjus ubiqiie tiiffuiulehatur et iii oiniiibus libris suis et actibus <strong>ad</strong>-<br />

iiiirabilis habcbatur. Retugiebat aulcm <strong>ad</strong> aliquain civitatem ac-<br />

cedere , quae episcypo carerct, ne ipsuin iii praedicto olTicio iiu-<br />

pediri coiitingeret. Eodem teinpore apud Hypponem erat quidam<br />

vir niagnarum opuin , qui Augustiiio inisit, quod , si <strong>ad</strong> euin acce-<br />

dcret et verbuin cx ore suo audirct, saecnlo rcnuntiare posset.<br />

Quod Augustinus ubi compcrit, illuc concitus ivit, audicus autem<br />

Valerius Hypponcnsis episcopus fainam ejus, ipsuin plurimum reni-<br />

tentein iu ecclesia sua prcsbiterum ordinavit, nonnullis quidein<br />

lacrymas suas supcrbe intcrprctantibus ct tamquam cum consolan-<br />

tibus et dicentibus, quia et locus preshitcrii, licct ipse inajori<br />

dio-nus esset, appropinquarct tamen episcopatui. Qui staliin mo-<br />

nasterium clericorum instituit et coepit vivere secuiidum regulam<br />

a saiiclis apostolis conslitutam, dc cujus monasterio fere X cpiscopi<br />

sunt elccti. Et quia praedictus cpiscopus erat graecus et miiius iii<br />

latina lingua ct litteris doctus , Augustino poteslatem tribuit, iit<br />

contra morem orientalis ccclcsiae coram se in ecclesia pracdicarct.<br />

Unde cum multi cpiscopi dcrogarcnt, iilc de hoc non curabat,<br />

dummodo pcr eum fierct, quod per se ficri non valebat. Eo tem-<br />

])ore Fortunatum presbitcrum Manicliacum et alios hacreticos prae-<br />

cipue ')rcbaptisatores Donatistas et Manichaeos convicit, abstulit et<br />

confutavit. Cocpit autem Valerius formidare, ne sibi Augustinus<br />

lollerctur et ab alia civitatc in episcopnm pctcrctur. Nam sibi ali-<br />

quando ablatus fuisset, nisi euin <strong>ad</strong> locuin secretuin iransire curasset,<br />

ita ut invcniri minimc potuissct. Impetravit igitur ab archiepiscopo<br />

riarlhaginiensi, ut ipsc tcderet ct Auguslinum llypponcnsi ecclcsiac<br />

in cpiscopum promovcrct. Sed cum hoc Augustinus oinuimode re-<br />

cusarct , compulsus tamcn et coactus succubuit et cpiscopatus<br />

curaiu susccpit. Quod in se fieri non debuisse, ut suo vivcntc<br />

cpiscopo ordinarctur, postca et dixit ct scripsit proptcr concilii<br />

univcrsalem prohibitioncm , quam<br />

poslmodum ordinatus didicit, nec<br />

quod sibi factum esse doluit, -)aliis lieri voluit, Unde etiam<br />

satcgit, ut in conciliis cpiscoporum conslituerctur, ut omiiia slatuta<br />

patrum ordinandis dcbcrcnt ab ordinatoribus iiitimari. Ipse auleiu<br />

(le se dixissc postinodum legiliir: iti iiulla rc miiii dominum sentio<br />

»ic iratum, sicut in hoc, quod, quuin noii esscm dignus, poni <strong>ad</strong><br />

rcmuin, posuit mc <strong>ad</strong> amplustrc iii apicc regiiniiiis ecclcsiac. Vcsli-<br />

mcnta cjus ct calccamenla et ornamenla alia ncc nitida niininm nec<br />

1) Ed. l'r. rebniilizaiidos iir.-i( liil. 0) Ilnec ojiiillil I.d. Tr.

Cap. CXXIV. Dti saiicto Augustiao. 555<br />

abjecta plurimiun , sed cx motlerato et coinpetenti habltii erant.<br />

Ipse enini de se dixisse legitiir: fatcor, de pretiosa veste erubesco<br />

et ideo , ciim datur mihi, vendo cam , ut, quia vestis non potcst<br />

csse communis , pretiura sit commune. Mensa frugali ct parca<br />

semper usus est ct inter olera et legumina propter inlirmos et<br />

Jiospitcs plerumque carnes habcbat, in ipsa autem mcnsa magis<br />

lectionem vel disputationem , quam epulationem diiigcbat ct contra<br />

pestem detractionis in ea sic scriptum habebat<br />

Quisquis amat dictis absentum rodcrc vitam,<br />

Hanc mensam indigFiam novcrit csse sibi.<br />

Nam et aliquando, cum quidam sibi familiarissimi coepiscopi <strong>ad</strong><br />

detractioncm linguam laxassent, <strong>ad</strong>co dure cos redarguit, ut diceret,<br />

quod, nisi desistcrenf, aut versus ipsos dcleret aut meiisa recederet.<br />

Qu<strong>ad</strong>ara vice cum quosdara suos familiare <strong>ad</strong> prandium invitassct,<br />

nnus illorum curiosior caetcris coquiiiam ingressus est, cumquc oninia<br />

frigida reperisset, rcvcrsus <strong>ad</strong> AHgusliuum interrogavit , quid cibo-<br />

rum ipse pransurus paterfamilias praeparasset? (Jui Augustinus<br />

nequaquam talium epularum curiosus rcspoudit: et cgo ^obiscum<br />

nescio. Tria a beato Ambrosio se didicisse ait: primum est, quod<br />

uxorem cuiquam nunquam peterct, sccunduin , quod niilitare vo-<br />

lenteiu <strong>ad</strong> hoc non commendaret, lcrtium , quod <strong>ad</strong> couvivia invi-<br />

tatus noii iret. Causa prima est , ne illi intcr se non convcniaiit<br />

ct sibi maledicant; causa secunda est, iic niilitantcs calumniam<br />

exerceant ct in cum alii culpam rcfundant; causa tertia est, nc<br />

forte tcmperantiae modum perdat, Tantae autcm puritatis et hu-<br />

militatis fuit, ut ipsa etiain minima peccata, quae apud nos nulla<br />

vcl minima reputantur, in libro confessionum de his confitcatur ct<br />

de his coram Dco huiniliter se accuset, Xam ibidem accusat se de eo,<br />

quod , cura puer esset, ludebat <strong>ad</strong> pilam , dum<br />

:<br />

<strong>ad</strong> scholam ire de-<br />

beret. Item de eo , quod nolebat legere vel <strong>ad</strong>discere , nisi a<br />

parentibus vel magistro urgeretur. Item de eo, quod fabulas<br />

poetaruin , sicut fabulam Aeiieae, cum <strong>ad</strong>huc esset puer, libentcr<br />

legebat et Didonem mortuam propter amorein plorabat. Item de<br />

hoc, quod de cellario parentura vel mensa aliquid furabatur, wt<br />

pueris ludentibus daret. Item dc eo, quod in ludo pucrorum frau-<br />

dulentas victorias exercebat. Item de co, quod pirum de qu<strong>ad</strong>am<br />

arbore vicina vineae suae, cura <strong>ad</strong>huc esset annorum X\T, furatus<br />

fuit. In eodcm quoque libro de confessionibus accusat se de ipsa<br />

modica dclectatione , quaiu aliquando in comedendo scnliebat, di-

556 Cap. CXXIV. De sancto AugiiKtino.<br />

cens: sic tno docuisti, iit i|uciii(icliiioi!iiui meclicaniciita, sic aliinent:!<br />

siiniturus acceclam. Secl clum acl quietem satielatis cx iiicligentiae<br />

molestia transeo, in ipso transitu insldiatur milii laciueus concu-<br />

piscentiae; ipse enim transitus voluptas est et non est alius , quo<br />

transeatur, quam quo transire cogit necessitas, et cum salus sit<br />

causa edendi et bibeiidi, <strong>ad</strong>jungit sc tamquam pedissequa pericu-<br />

losa jucunditas et plerumque praeire conatur, ut ejus causa fiat,<br />

quod salutis causa me facere vcl dico vel volo. Ebrietas longe<br />

est a me, misereberis, ne appropinquet milii. Crapula autcm non-<br />

nunquam subrepit scrvo tuo, misereberis , ut longe iiat a me. Et<br />

quis est, domine, qui non aliquando rapiatur aliquantulum extra metas<br />

necessitatis? Quiscjuis ille est, magnus profecto estj magnificet<br />

noiuen tuuin. Ego non sum, quia lioino peccator suni. Habebat eliain<br />

se suspectuni de ollactu dicens: de illecebra odorum non salago<br />

niinis, cuin absunt, ncc requiro, cuin <strong>ad</strong>sunt , ')iioii rcspuo, pa-<br />

ratus iis etiaiu senipcr carere: ila milii videor ct forsitan fallor.<br />

Nenio enim securus esse debet in isla vita, quae tota tentatio no-<br />

minatur.* Ycrum qui licri potuit ex deteriori melior , non fial ex<br />

meliori deterior. Iteium de auditu confitetur dicens: voluptales<br />

auriuiu tenacius me iinplicaverant et subjugaverant , sed resolvisti<br />

et liberasti nie. Guin milii accidit, ut me amplius cantus, quam<br />

res, quae canitur, movcat, poenalilcr inc peccare conlilcor ct<br />

luiic mallein noii audire caiitantein. Accusat etiain sc dc visu, sicut<br />

de eo , quod aliquando nimis libenter vidit canem currentem , ct<br />

dc co, -')quod per agruin casu transicns vcnalionem libenter prospexit,<br />

ct de eo, quod domi existens araneas niuscas suis rctibus capientes<br />

niniis attentc conspexit. Ideo autcin de his coraiu domino confi-<br />

lctur, ut ibidein dicit, quia aliquando liacc a bonis lueditationibus<br />

avcrtunt ct orationes interrumpuiit. Accusat ctiain se de appetitu<br />

laudis ct motu inanis gloriac dicens: qui laudari ab hominibus<br />

vult vituperantc te , non dcfendetur ab hominibus judicante te,<br />

ncc cripictur damnante te. Laudatur hoino propter aliquod donuni,<br />

quod dcdisti ci , et tainen plus gaudet sc laudari, quain donuin.<br />

Tcntainur liis tentationibus quotidie sinc cessatione, quolidiana<br />

fornax est huinana lingua. Vcrumtamen ^)nolIein, ut vel augcret<br />

iiiihi gaudium cujuslibet boni mei sufTragatio oris alieiii, Scd augct,<br />

absiiiit, iioii resjiiio pariiliis.<br />

1) Ed. l'r. Jinec «lale itn jmisit : ciim<br />

lis eliain s Piii p e r ca rer e iiiilii illavideor elo. 2) Ed. Tr. omillit<br />

verba ; (iiii. d — de e o. 3) Kd. Tr. Iiaeo itn leyit: iiollejii, ii t vel « g e-<br />

r e t 111 i li i<br />

i; a II d i II 111 cii j u s I i b e t b o Ji i ii o m e ii s ii f I r a « i o o r i 8 a 1 i e ii i.

Cap. CXXfV. De SMiicto Atigustino. 557<br />

ftiteor, non soluni, sed vltnperatio jninuit. Contristor autcm aliquando<br />

landibus nicis, cum ea laudantur in me, in quibus mihi ipse displl-<br />

ceo , vcl cliara bona rainora vel levia pluris existimantur , qnam<br />

cxistimanda sunt. Haereticos vir istc sanctus validissime confuta-<br />

hat , ita ut ipsi inter se publice praedicarent , peccatura non esse,<br />

interficere Angustinum, quem lamquam Inpum occidendum diccbant,<br />

et occisoribus omnia sua peccata a Deo dimittcnda asscrebant.<br />

Mulfas ab iis insidias pcrtulit, ita iit sibi aliquo pcrgcnti in via<br />

insidias ponerent, scd Dei providentia itineris errore seducuntur,<br />

ntinvenireeumnon possent. Corapauperum sempcr mcmor erat, iisque<br />

cx his, quae habere poterat, liberalitcr exhibebat, nam et de vasis<br />

dominicis propter pauperes et captivos aliquando jubebat frangi et<br />

conflari et indigentibus dispcnsari. Domum vcl agrura sive villam<br />

nunquam emere voluit. Multas etiam hcrcdit.itcs sibi dimissas re-<br />

spuit eo, quod mortuorura fiiiis vel propinquis potius ipsa deberi<br />

dicebat. In his quoque, quac in ccclcsia possidcbat, intentus amore<br />

vcl implicatus non erat, sed die ac nocte de scripturis et de rcbus<br />

divinis cogitabat. Fabricarura quoquc novarnm nunquani studium<br />

habuit, dcjurans in iis iraplicationcni sui animi, qucm semper li-<br />

bernra liabcre volebat ab omni molestia corporali, ut libere vacarc<br />

posset continuae mcditationi et assiduae lectioni. Non taracn illa<br />

aedificare volentes prohibebat , nisi fortc imraodcrate fieri con-<br />

spexisset. Laudabat quoque ')plurimum illos , quibus moricndi<br />

desiderium inerat, et super hoc trium cpiscoporum exempla sac-<br />

pius recitabat. Ambrosius enim, cura in cxlrcniis csset ct roga-<br />

retur, nt prolongationera vitae sibi prccibus obtincrct , rcspondit:<br />

non sic vixi , ut me pudeat intcr vos viverc, ncc niori timeo, qno-<br />

niam bonum habemus dominum. Quod rcsponsnm Augustinus mira-<br />

biliter extollcbat. Addebat quoquc de alio episcopo , cui cum<br />

diceretur, eum ecclesiae multura nccessarium fore et ideo <strong>ad</strong>huc<br />

cura dominus liberaret, ait: si nunquam, bcnc, =)si aliquando,<br />

*)qiiare non modo. De alio quoqnc episcopo ajcbat Cyprianum<br />

referrc, quod, cura infirmitate gravi laborarct, <strong>ad</strong>huc sibi sanitatem<br />

rcslitui exorabat. Cui juvenis spcciosus apparcns cum indignatione<br />

infrcmuit ct ait; pati timetis, exire nonvultis , qnid faciara vobis?<br />

Feminarum nullam unquam nec etiam germanam sororem aut fratris<br />

1) Ed. Fr. pessiine popnlmn exliilx-t. 2) Ed. Pr. sed praefert. 3) For-<br />

tasse legenduiu «iiinere, ets! oiiines, qnos iioti, libri in rulg.it« lectione coii-<br />

seiitiiiiit.

558 Cap. CXXiy. De snncto Augustino,<br />

sni filias , quae Deo paritcr serviebaiit, secum habitare permisit.<br />

Diocbat ciiim, quod , etsi de sorore ct ncpotibus nuila niali possct<br />

oriri suspicio, tauien quia taics personae siue alils sibi necessariis<br />

esse non possent et <strong>ad</strong> eas ctiam alii <strong>ad</strong>ventarent, ex illis posscnt<br />

infirmiores aut bumanis tentationibus commoveri aut ccrle maiis ho-<br />

minum suspicionibus infamari. Nunquam cum mulicre soius loqui<br />

volebat, iiisi sccretum aliquod interesset. Consanguinois sic bcne<br />

fecit, non ut divitias haberent, sed ul aut iion aut minus cgercnt.<br />

Raro pro aliquo aut litteris aut verbis intcrcedcrc volebat, reco-<br />

lens quendam philosophum contemplatioue famae amicis non multa<br />

praestitisse, ct saepe diccbat: plerumque potcstas , quae *)pclitur,<br />

premit. Cum autem id faciebat, sic stylum temperabat, ul oncro-<br />

sus non esset, sed mercretur urbanitate <strong>dicta</strong>minis cxaudiri.<br />

Volcbat potius intcr ignotos, quam intcr amicos causas audire,<br />

dicens, quia inter illos poterat libere iniquum cognoscere, et unum<br />

cx his amicum csset facturus, pro quo scilicet justilia mcdiante<br />

sententiam darct, cx amicis vcro csset uiium perditurus, scilicct<br />

contra qucm proferret sententiam. A multis ccclesiis invilabatur<br />

et ibi vcrbum domini praedicabat et multos ab errore converlebat.<br />

Aliquando a proposHo digressionem faccrc consuevcrat in praedi-<br />

calionc et tunc dicebat, Deum hoc <strong>ad</strong> profeclum salutis alicujus<br />

ordinasse, sicut in quodam ")RIanichaeorum negotialore patuit, qui<br />

in praedicatione qu<strong>ad</strong>am Augustiui, ubi ipse digressionem faciens<br />

conlra hunc errorem praedicaverat, conversus fuit. Eo tempore,<br />

dum Gothi Romam cepissent, ;^dololatrae ct infideles christianis<br />

plurimum insultabant, proptcr quod Augustinus librum dc civilale<br />

Dei composuit, in quo justos in hac vita debcrc premi, impios<br />

autem florere ostendit, ubi de duplici civitale, scilicct Jerusalem<br />

et Babvlone et earum regibus agit, quia rex Jerusalom (^hristiis,<br />

rex Babylonis dyabolus. Quas duas civitates, ut ibidem dicit, duo<br />

amores sibi iabricant, quia civilatem dyaboli conslruxit amor sui<br />

crescens usque <strong>ad</strong> coutemtum Dci, civitalem Dci amor Dei cresccus<br />

Hsquc <strong>ad</strong> contemtum sui. In diebus autera ejus, anno scilicct do-<br />

inini CCCCXL. Wandali totam Africac provinciam oceupavcrunt<br />

vastantes omuia ncc parcenles scxui , ordini vcl aetali. Post hoc<br />

autem <strong>ad</strong> Plypponcnsium civitatem pervcnerunt ct ipsam manu va-<br />

lida obsedcrunt. Sub liac tribulatione Augustinus prae caeteris<br />

suac senectutis amarissiinain et lugubrem duxil vitain fucruntque<br />

1) Alii icgiiiil: |>iililiir. 2) H.Tiic vocrin liiiiliim Kil. Vr. orrni.

Cap. CXXIV. De sancto Augustliio. 559<br />

sibi lacrymae ejiis pancs die ac nocte, cuni alios viderot occisos.<br />

aiios efrugatos , ecclesias saccrdotil)iis viduatas, civilatcs cum<br />

accolis dissipatas. Inter tot tamcn niala cujusdam sapientis sen-<br />

tenlia se consolabatur dicentis : non erit magnus magnum putans,<br />

quod c<strong>ad</strong>unt iigna vel lapidcs ct moriunlur niortalcs. Convocatis<br />

autem fratribus dixit iis: eccc rogavi dominum , iit aut nos ab his<br />

periculis eruat aut patienliam tribuat aut me de hac vita suscipiat.<br />

ne tot calamitates viderc conipellar. Et eccc tcrlium, quod petivit.<br />

obtinuit, et tertio obsidionis mcnse febribus laborans lecto de-<br />

cubuit. Intelligens autcm dissolutionem sui corporis imminere.<br />

VII psalmos poenitentiales sibi scribi fecit, ipsosque in loco contra<br />

parietcm positos lccto dccubans Icgebat et ubcrtim ac jugiter la-<br />

crjmas fundebat, ct iit Deo vacaret libcrius et ejus intcntio a nullo<br />

impediri possct, ante X dies sui exitus iiullum <strong>ad</strong> se ingredi prae-<br />

cepit, nisi vel cum i)mcdicus ingrcderctur vcl cum sibi refcctio por-<br />

taretur. Quidam autcra aegcr <strong>ad</strong> eum venit et ut sibi maiuim im-<br />

poncret ct ab iufirmitate curaret, ipsum instanter rogavit. Cui<br />

Augusiinus rcspondit: quid esthoc, lili , quod loqueris? Putas,<br />

quod, si tale quid faccre posscm , niilii Iioc ipsuin non confcrrcni ?<br />

Ille autem instabat asserens sibi in visionc praeceptum csse, ut <strong>ad</strong><br />

cum accederet et sanitatem rccipcret. Vidcns autem fidcm ejus<br />

pro ipso oravit et sanitatcm rccepit. Energumcnos nuillos curavit<br />

et plura alia miracula fecit. In libro XXII. dc civ. Dei duo niira-<br />

cula de se tamquam de quodam alio refcrt dicens: Hvppoiieiiscm<br />

quandam virgincm scio, quae cum se oleo perunxissct, -)cui pro<br />

illa orans presbytcr lacrjmas suas instillaverat , mox a daemonc<br />

fuisse sanatam. In eodera ctiain libro sic ait: scio ctiain cpisco-<br />

puin seinel pro <strong>ad</strong>olcscciite, qucm non vidit, orasse illumque illico<br />

dacmonio caruissc. Nullum autem dubium videtur, quin de se ipso<br />

loquatur, sed humilitatis causa se ipsum noluit noininare. In eodcm<br />

quoque libro de civ. Dei sic ait, quod, cum quidam infirnius intidi<br />

deberet et dc cjus morte ob incisionem plurimum limcretur, ct<br />

infirmus multis lacrymis Deum exoraret, cum eo et pro eo Augusti-<br />

nus oravit et sine incisione aliqua integram sanilatem rcccpit.<br />

Dcnique 3)dissoIutionc corpoiis appropinquantc hoc memoriale do-<br />

cuit, nulluin videlicet hoiiiincm quantumcunque cxcellentis merili<br />

sine confessione et eucharistia debcrc transire, Ad extremam autein<br />

horam vcnicns racmbris oninibus sui corporis incolumis integro <strong>ad</strong>-<br />

1) Ed. rr. medico. 2) Viilgo: ciini. 3) Kd. rr. ntidiKiiOininativisHlisoliilis.

560 Cap. CXXIV. De sancto Augustino.<br />

spectu atqnc auditii aiino aetatis suac LXXVII, episcopatus vcro<br />

XL coram posilis fr.itribus et oraiitilius migravit acl (loniinuin.<br />

Testamentumniilium fccit, quia,undcfaccrct,paupcrCliristinonhabuit.<br />

Floruit circa annos domini CCCC. Itaqiie Augustinus sapientiae<br />

lumen perfulgidum , propugnaculum veritatis ct fidei muniincnlum<br />

omncs ccdcsiae doctorcs tam ingenio quam scicntia vicit incoin-<br />

parabiliter, florens tam excniplis virtutum quam affluentia doctri-<br />

naruni. Undc et bcatus Rcmigius Hicronjmuin c.t quosdam alios<br />

doctorcs commemorans sic conclndit: hos onincs Augustinus ingcnio<br />

et scicntia sua vicit, nam licet Hieronjmus VI millia volumina<br />

Origenis se legisse fatcatur, iste tamcn tanta scripsit, nt non so-<br />

lum diebus ac noctibus scribere libros ejus quis non possit , sed<br />

nec legere quidem occurrat. Volusianus autcm, cui Augustinus<br />

cpistolam scripsit , sic de eo dicit: Icgi Dei dccst , quidquid Au-<br />

gustino contigerit ignorare. Hieronjmus quoquc in qu<strong>ad</strong>am epistola<br />

scribcns Augustino ait: duobus libcllis tuis cruditissiiuis ct omni<br />

cloquentiae splendore fulgcntibus respondere non potui, ccrtc quid-<br />

quid dici potuit ct assumi ingcnio et de scripturarum hauriri fontibus,<br />

a te positum atque discrtum est, scd quacso revcrentiam tuam,<br />

parumper patiaris nie tuum laudarc ingcnium. Hicronjmus ctiam<br />

in libro de XII doctoribns sic de co scribit: Augustinus episcopus<br />

volans pcr montium cacuniina quasi aquila ct ca, quae sunt in<br />

montium r<strong>ad</strong>icibus, non considcrans niulta coclorum spatia tcrrarum-<br />

qne situs et aquarum circulum claro scrmone pronuntiat. Denique<br />

in quanta cum revcrcntia ct dilcctionc Hicronjnius habuit, patet<br />

in cpistolis, quas cidcm niisit, in quarnm nna sic dicit: Domino<br />

sancto tic bcatissiino papac Hicron_\inus. Oinni quidcm tcmporc<br />

beatitudincm tuain co , quo dccct, hoiiorc vencratus snin ct habi-<br />

tantcm in tc dilcxi dominum salvalorcm , scd nunc , si fieri potest,<br />

cumulo aliquid <strong>ad</strong>dimus et plena complcinus , ut absquc nominis<br />

tui mcntionc ne unam horain quidein practerire patiamur. Idem in<br />

alia cpistola <strong>ad</strong> eundcin: absit autcm, ut quid(|uam de libris bca-<br />

titudinis tuac attingerc audeam, sufl^icit enim mca probarc ct aliena<br />

iion carpcrc. Grcgorius quoquc in cpistola <strong>ad</strong> Innoccntium Africac<br />

pracfcctum dc cjuS libris sic ail : quod cxpositioncm sancti Job<br />

vobis transmitti voluistis, vcstro studio coiigaudcmus, sed si deti-<br />

cioso cupitis pabulo saginari, beati Augustini compalriotac vcstri<br />

opuscula Icgitc ct <strong>ad</strong> comparationem illius siniiljxginis nostrum fur-<br />

furcin iion quacrclis. Idem quoquc in rcgistro sic ait : lcgitur,

Cnp, CXXIV. De sancto Aiigiistiao. 561<br />

quod beatus Aiiguslinus nec cum sorore habitare consensll diccus:<br />

qnae cura sorore inea sunt, sororcs ineae nou sunt. Docti ergo<br />

viri cautela niagna iiobis dcbct csse instructio, In pracfatione<br />

quoqne Aiubrosiana sic iegitur: inagnificcntiain tuam in niortifica-<br />

tione Augustini <strong>ad</strong>oramus , tua in omnibus operante virtute , ut<br />

nullis proinissis blandimentorum fallacium vir tuo ignitus spiritu<br />

vinceretur, quia eum ita omni genere pietatis iiubueras , ut ipsc<br />

tibi ara et sacrificium et saccrdos cssct et teinplum. Beatus igitur<br />

Prosper iu tertio libro de vita contemplativa sic de eo dicit:<br />

sancius Augustinus episcopus acer ingcnio , snavis eloquio , saecu-<br />

laris literaturae peritus , in ecclesiasticis laboribus opcrosus, in<br />

quotidiania disputationibus clarus , in omni sua actione composilus,<br />

in quaestionibus solvendis aculus, iu convinceudis haereticis cir-<br />

cumspectus, in cxpositioue fidei iiostrae catholicus, iu ') cxplanandis<br />

scripturis canonicis cautus. Bcrnardus quoque sic de eo scribit:<br />

Augustinus hic est validissiinus lualleus haereticorum. Post hoc<br />

autein, cum barbara gcns tcrram illam occupasset et sancta loca<br />

profanaret, fidcles corpus Augustini ceperunt ct ipsuin in Sardiniam<br />

transtulerunt. Transaclis autem ab cjus obitu aunis CCLXXX<br />

circa annos doiniui D(!CXVIII Liprandus dcvotus Longobardoruiu<br />

rex audicns Sardiuiaiu a Saraceuis depopulatam sollcmncs illuc<br />

nuntios inisit , ut doctoris sancli reliquias Papiam deferrcnt , qui<br />

magno pretio dato corpus sancti Augustini tuleruut et ipsum usque<br />

Januam deportaverunt, Quod devotus rcx audicns usque <strong>ad</strong> prae-<br />

<strong>dicta</strong>m civitatein cum niagno gaudio eidem obviavit et reverenter<br />

exccpit. Cuin autcm mane vcllent corpus deduccre, nullo raodo<br />

de loco inoveri potuit, donec rcx votum einisit, quod , si se inde<br />

diici permitteret, ibidem in suo nomine ecclesiain fabricaret. Cuin<br />

autcin votuin fecisset , statim sine dilTicuItate inde deductuin est,<br />

rex autem , quod voverat , implcvit et ibidcin in honorera sancti<br />

Augustini ecclesiam construxit. Idein miraculum -)die scquenti in<br />

qu<strong>ad</strong>ain villa episcopatus Terdonensis , quae dicitur Cassellac,<br />

contigit et eodem modo ibidcm in honore sancti Augustini eccle-<br />

siara fabricavit. Insupcr villam ipsam cuin omnibus suis appendciitiis<br />

concessit servientibus ecclesiae Augustini perpetuo possidendara.<br />

Quia vero rex viderat sancto complacere, ut in suo nomine ecclesia<br />

fieret, ubicunque mansissct, et timens , ne in alio loco , quam<br />

1) Excmi)] audis offert Ed. Fr. 2) Ed. Fr. de sey. praefert.<br />

86'

562 Cap. CXXIV. De sancto Aiigiistino.<br />

iibi (lesiderabat , lociiin sibi eligcrcl , in orani loco , ubi de nocte<br />

ciim corporc hospitabatiir, in hoiiorem ipsinsecclesiain constrncbat,<br />

sicquc cum magno gaudio Papiam deducitur ct in ecclesia sancti<br />

Petri , quae coeluin aurcum dicitur, honorificc collocatur. — — —<br />

)8» Molendinarius quidam in beatum Augustinum specialem devo-<br />

lionem habens cum qiiaiidam iiifirmitatem , quae dicitur phlcgina<br />

salsum, in tibia patcretur, beatuin Augustinum devote in sui <strong>ad</strong>-<br />

jutorium iiivocabat. (iUi pcr visum sanctus Angustinus apparuit ct<br />

tlbiain nianu ^) palpans integrae restituit sanitati. Qui excitatiis sc<br />

liberatum invcnit et Dco ct bcato Augustino gratias reddidit.<br />

3, Quidam puer cum vitio lapidis prcmeretur ct dc consilio inedi-<br />

coruin incidi deberet , mater pueri mortis sibi timens periculum<br />

bcalum Augustinum dcvotc iii sui filii subsidium invocavit stivtimquc<br />

fusa oralionc puer lapidem cuin uriiia cmisit et plenain sanitatcm<br />

recepit. — — — -4, In monasterio , qnod Elcmosina dicitur, mo-<br />

iiachus quidam in vigilia sancti Augustiiii raptus in spiritn vidil<br />

nubcm splcudidain coclltus delapsam et supcr nubem Augustiiiuin<br />

scdcntcm pontificalibus insignituin , ciijus ocnli quasi duo solis<br />

r<strong>ad</strong>ii tolam illain ecclesiam iliuniinabaiit et odor inde nimius ex-<br />

halabat. Sanctus quoqne Bcriiardns duin qu<strong>ad</strong>am vice in matutinis<br />

cxsistcns aliqucintulnm obdorinivissct ct de quodam tractatu Au-<br />

gustini lectioncs legcrentnr, vidit quciidam pulcherrimum juvencm<br />

ibi stantem , de cujus ore tantus inuiidaiilium aquarum impetus<br />

exibat, quod totam illain ccclcsiam videietur replerc. Qni Au-<br />

gustinum esse non dnbitavit, qni foiite doclrinae totain ecclesiam<br />

irrigavit. — 5. Quidam sanctum Augustinum valde diligcns<br />

monacho cuslodi corporis sancti Augustini pccuniam niagnain dedit,<br />

Ht sibi sancti Angustini digitiim niiuin darct, scd illc acccpta pc-<br />

cunia digitum ciijusdain mortui scricis involutum sibitribuit, si-<br />

niulans essc digitum Augustini. Qucm illc revcrciilcr accipieiis<br />

semper devotissiinc ^)<strong>ad</strong>orabat et ori oculisquc apponcns crcbro<br />

peclori <strong>ad</strong>stringebat. Cujus fidein Deus intucns digito illo prqjeclo<br />

Hnum digitum sancli Angustini tain mirabililcr qiiam miscricorditer<br />

sibi dcdit. Qui cum ^)rcpalriassct el mulla ibi miracula fiercnt, fania<br />

nsquc Papiam dclata cst. Scd ciini pracdiclus monachus asscreret,<br />

quod ciijusdam mortui digilus illc cssct, scpulchruin aperuernnt ct<br />

iiiium dccssc dc cjus digitis iiivcncrunt. Uiide abbas rc cognita<br />

1) Alii : V p n ! r n 1> .T l u r. 2) ImI. Pr. jiiilsnns. 3) f!(l. Pr. rriio-<br />

» II is s ( I.

Cap. CXXIV. De sancto Aiigustino. 563<br />

monachiun ab officio deposuit et dire afflixit. 6. Apud<br />

Burgundiam in monasterio , quod dicitnr Fontanetum , crat quidani<br />

monaciujs , Hugo nominc, sancto Augustino valde dcvotus , qui in<br />

ejus scriptis miro dcsiderio pascel)alur, queui cliam creljra suppli-<br />

catione rogaverat , ut ipsum ex hac luce migrare non sineret , nisi<br />

in die suae sacratissimac sollenuiitatis. Ipse igitur XV. die antc<br />

festum ejusdem sic coepit duris feluibus aestuare, ut in vigilia<br />

ipsius super luunura tamquam moriens ponerelur. Et ecce plures<br />

decori ac fulgcntes viri amicti albis ccclesiam dicti monasterii pro-<br />

cessionaliter intraverunt, quos scqucbatur quidam reverendus pon-<br />

tificalibus insignitas. Quidam autcm monachus in ecclesia con-<br />

sistens hoc videns obstupuit et, quinam essent vel quo pergerent,<br />

inquisivit. Cui unus eorum dixit, quod sanctus Augustinus esset<br />

cum suis canonicis, qui <strong>ad</strong> devotum suura moricntem pergeret, ut<br />

cjus animam <strong>ad</strong> rcgnum gloriae dcportaret. Post hoc illa reve-<br />

renda processio <strong>ad</strong> infirmarium ingredilur; ubi cum aliquamdiu<br />

mansisset, sancta illa anima a carnc soluta est, quara dulcis ami-<br />

cus ct ab hostium insidiis sccuram rcddidit et <strong>ad</strong> coeli gaudia<br />

introduxit. 7. Legitur quoque, quod , dum Augustinus in<br />

carne vivcret et quaedam relegeret, ante se transire vidit daemo-<br />

nem librum huraeris bajulanteni. Qui ab eo protinus <strong>ad</strong>juratur, ut,<br />

quae ibi scripta lateant, sibi pandat. Qui peccata hominura ibi-<br />

dera esse asserit scripta, quae undecunique collegit et in eo reposuit.<br />

Moxque ei praecepit, ut, si aliquid suorum peccatorura ibi scriplura<br />

rctineret, sibi Icgendum continuo manifeslct. Ostenso autera loco<br />

nihil Augustinus ibi scriptum reperit, nisi quod qu<strong>ad</strong>am vice com-<br />

plctorium ex oblivione dimisit, praecipiensque djabolo, ut suum<br />

pracstoiaretur <strong>ad</strong>ventum , ecclesiam est ingressus et completorium<br />

devote dixil ct solit.as oraliones complens peregit rcvcrsusquc dixit<br />

ei, ut pracdictum locum sibi ostenderet iterum relcgendura. Qui<br />

dum crebro revolveret et tandem locura vacuura reperisset , iratus<br />

dixit: turpiter mc decepisti , poenitet me, quod librura meum tibi<br />

ostendi, quia peccatum tuum orationura tuarum virtute delevisti. Et<br />

his dictis confusus evanuit. — 8. Cum quaedam mulier a<br />

quibusdam malitiosis injuriara pateretur, illa <strong>ad</strong> beatum Augusti-<br />

nura accessit, ut super hoc ejus consilium iraploraret. Quae cura<br />

ipsuni studentem invenisset et cum reverenter salutasset , ille nec<br />

<strong>ad</strong> cam respexit nec quidquara sibi rcspondit. Cogitans illa, ne<br />

fortc ob nimiam sanctitatera in facicm mulieris nollet intenderc, pro-<br />

36 *

564 Cap. CXXIV. De sruicto Augiistlno.<br />

plus accessit et iiegoUum diligenter exposuit. Sed ille iiec se <strong>ad</strong><br />

eam convertil nec responsuin aliquod sibi dedit ideoque illa cuin<br />

Iristitia inagna recessit. Allera autem dic, cuin Augustinus missam<br />

celebraret cl <strong>dicta</strong> mulier intcresset, post elevationem corporis<br />

rapta in spiritu vidit se posilain ante tribunal sanctissiinae trini-<br />

latis , ubi vidit Augustinum facic inclinata de Irinitatis gloria atten-<br />

tissime et subliiuissime disputantem, factaquc est vox <strong>ad</strong> eam diccns:<br />

cum <strong>ad</strong> AHgustinum ivisti, iilc sic dc Irinitatis gloria atten-<br />

tissime disputabat ct ideo , quod ibi fueris, pcnitus non <strong>ad</strong>vertit,<br />

sed <strong>ad</strong> cum securc redcas, quia ct cnni clementem invenics et con-<br />

silium salubrc repcries. Quod cum fccissct, Augustinus benigne<br />

cara audivit el consilium salubre donavit. — — — 9. Fertur quo-<br />

que, quod, dum quidam vir sanctus in spiritu raptus sanctos in<br />

gloria conspexissct ct beatum Augustinum niinime vidisset, quen-<br />

dam de saiictis, nbiiram Augustinus esset , percunctatus cst. Qui<br />

respondit: Augustinus residet in excelsis, ubi dispulat dc gloria<br />

excellentissiinae trinitatis. — fi©. Cuin quidam Papicnscs a<br />

inarchioiie JMalaspiiiac in carccrc detincrcntur, ab iis oinnis potus<br />

pcnitus cst iiiterdictus . nt possct ab iis niagna pecunia extorqueri.<br />

Unde plciique jain spirituin cxhahibant, quidain vcro urinam bibc-<br />

bant, at quidani juveiiis iiiter eos, qui in beatuin Augustiiium magnain<br />

devotioncm Iiabcbat , ipsum in sui <strong>ad</strong>jutorium iiivocavit. Tunc<br />

circa noctis mediuni sanctus Augustinus praedicto <strong>ad</strong>olcscenti ap-<br />

paruit et quasi raanum cjus dcxtram apprehendens usque <strong>ad</strong> flunicn<br />

Graveloiii ipsuin deduxit ibique cuin folio vitis in aqna m<strong>ad</strong>efacto<br />

sic ejus linguam rcfrigcravit , nt , qui nriiiam bibcre cupicrat, de<br />

potu nectaris nou curaret. 11. Pracpositus ciijusdam eccle-<br />

siae in beatum Augustinum magiiam dcvotioncm habens, cum pcr<br />

Ires annos gravom infinnitalem incurrisset, ila ut dc lecto surgcre<br />

iion valeret, <strong>ad</strong>vcniente solleinnitate sancti Augustini, cum jam in<br />

vigilia <strong>ad</strong> vespcras pulsarctur, <strong>ad</strong> rogandinu sanctum Augustinum<br />

tota dcvotionc se contulit. Cui in albis Augustinus apparcns<br />

eidein tcr cilato proprio nominc dixit: ccce assuin totiens a te ro-<br />

gatus, surge cito et celcbra inihi olicium vespertinum. Qui sanus<br />

surgcns cunctis stupentibus ecclesiam intravit ct oflicium devote<br />

pcregit. — — -^ 1«. (aim cuidain pastori saevum ulcus inter<br />

scapnlas ortuin cssct, <strong>ad</strong>co inorbus invaliiit, ut jain totis cssct<br />

viribus dcstilutus. Qui duin <strong>ad</strong> sanctuin Augustinuin preccs cmit-<br />

teret , eidcm<br />

Angustinus in visu apparuit et snpcr locuni iiifMiniim

(^ap. CXXIV. De saiicto Augustiiio. 5t)r><br />

inaiium apponeii.s perCecte cnin sanavit. Ideni qiioque vir pioccilenle<br />

lenipore oculoruin luinine cst privatus. Qui cuni sanclum Augusti-<br />

nnm seilulo iuvocarct , quodam die circa meridiem eidcm apparuit<br />

ct oculos manii)HS suis tergens pristinam sibi sanitatem restiluit.<br />

— ^<br />

13.<br />

Circa annum domini DCCCCXII. viri quidain gravitcr<br />

infirmi numcro plus quam XL de Gcrmania et Gallia Roinain<br />

ibant <strong>ad</strong> liinina apostolorum visitanda. Quoruin quidam scamnis<br />

in terra curvi se vehentes , alii cum baculis sc sustcntantes , alii<br />

privati oculis post alios se tralienles , alii conlractas inanus ct<br />

pedes habentes pcrgebant. Qui inontes transeuiites <strong>ad</strong> locum , qui<br />

dicitur Carbonaria, pervcncrunt. Cmn autcm paene <strong>ad</strong> locuin , qiii<br />

Cana dicitur , <strong>ad</strong>venissent , qui tribus millibus a Papia distat,<br />

sanctus Augustinus pontificalibus indutus, de qu<strong>ad</strong>am ecclesia in lionorc<br />

sanctoruin Cosmae et Uauiiani coiislructa cxicns, eisdcm apparuilcosque<br />

salutans, quo tenderent, rcquisivit. Qui cum ei, quo tcndercnt, re-<br />

spondissent, <strong>ad</strong>jecit: ite Papiain et dc coenobio sancti Pctri, quod<br />

dicitur Cocluin AurcMin , intcrrogate cl ibi misericordiam Iiabebitis,<br />

quara optatis. Qui cum cum de noininc suo intcrrogasscnt, ait: ego<br />

sum Augustinus quondam Hjpponcnsis civitatis cpiscopus. Statimque<br />

ab ocuiis eoruin evanuit , illi auteiu Papiain peigentes, cuin <strong>ad</strong><br />

dictum monasterium pcrvenissent ')ct ibi corpus sancti Augustini<br />

requicscere didicissent, coeperunt omnes voccs levarc ac una-<br />

nimitcr conclamare : sancte Augustinc, <strong>ad</strong>juva nos. Ad quoruin<br />

clamorcs civcs et monachi excitati <strong>ad</strong> tain graiide spcctaeulum con-<br />

flacbant, ct ecce ex ncrvorum distentione sanguis multus coepit<br />

effluere, ita ut ab iiitroitu cocnobii usque <strong>ad</strong> tunibam saiicti Au-<br />

giistini tota tcrra sanguine viderclur respersa, Cum autein <strong>ad</strong><br />

sepulchrum sancti Augustini venissent, oinncs saiiitati sunt integrae<br />

restituti, ac si niilla in eorum corporibus laesio cxslitissct. Coepit<br />

extunc faraa sancti Augustini crebrescere et muititudo languentiuin<br />

<strong>ad</strong> ejus tumulura <strong>ad</strong>ventare , qui oinnes sanitalis bencficia repor-<br />

tantcssuae salutis pignorarelinquebant, factumquc est, ut tanta prae-<br />

dictorum pignorum fuerit mullitudo , ut indc totum oratoriuin<br />

sancti Auguslini ct porticus plena esscnt, ita ut eundi ct rcdeundi<br />

impediuiculum non modicum generarent. Quapropter monachi nccessi-<br />

tate conipulsi ea inde removcri fccerunt. 1-1. Xotaiidum,<br />

quod, cuin tria siiit, quae a mundanis hominibus appetuntur, scilicet<br />

1) Ed. Pr. verba et — didicissent oiniltit.

566 Cap. CXXV. De decoUatione sancti Joliannis baptistae.<br />

divitiae, dclitiae ct honores , vir iste sanctiis lantae perfectionis<br />

exstilit, quod ipse divitias tontenisit , honores respuit, voluptates<br />

abhorruit. Quod cnini divitias contenmeret , ipse testatur in libro<br />

soliloquioruin , ubi ratio eum interrogat dicens: divitias nullas<br />

cupis? Et respondct Augustinus: hoc quideui nec nunc prinuun;<br />

nani cum XXX annos again , XIV fcre anni sunt , ex quo ista<br />

cupcrc destiti nec aliud in his praetcr necessarium victum cogitavi,<br />

prorsus unus Ciceronis libcr niihi facile persuasil, nullo modo<br />

csse appetendas divitias. Quod autcm honores respuerit, in codem<br />

libro testatur, ubi ratio cum iuterrogat diccns: quid honorcs? Et<br />

respondet Augustinus: fateor, eos niodo ac paene his diebus cupere<br />

destili. Voluptatcs quoquc et divilias contemsit et quantum <strong>ad</strong> con-<br />

cubitum et quantum <strong>ad</strong> guslum. Quantum <strong>ad</strong> primum interrogat<br />

eum ratio diccns in codcm llbro: quid uxor? Nonne te delettat<br />

pulchra , pudica, morigerata, dives, praesertim si certus sis, uihil<br />

ex ea te molestiae esse passurum? Et respondct Augustinus: quan-<br />

tumlibct velis cam dcpingcre atque cumulare bonis omnibus , nil<br />

mihi tam fugicndum quam concubitum esse dccrcvi. Cni ratio: non<br />

ego quacro , quid decreveris, scd utrum <strong>ad</strong> hoc alliccris? Et<br />

respondct Augustiiuis: prorsus nihil in hujusmodi quaero, nihil<br />

dcsidoro , cliani cum oiicre , horrore et aspernatione talia recor-<br />

dor. Quantum <strong>ad</strong> secundum interrogat eum ratio dicens: quid de<br />

cibis? Et rcspondet Augustinus: sive de cibo et polu sive de<br />

balneis caelcraque corporis volnptale niliil inlcrroges ; tuntum ab<br />

ea peto, quantum in valeludinis spcm conferri potcst.<br />

CAP. CXW. (120.)<br />

]>c dccollatiouc isancti JToliaiiuiii^<br />

bapti^tac.<br />

1. Uecollalio saiKli Johaunis baptistae quatuor de causis insliluta<br />

fuissc videtur, sicut in libro demitrali officio invcnitur. Primo propter<br />

cjus decollationem , sccundo propter capitis ipsius cremationcm el<br />

t ollcctioiicm, terlio proplcr capitis ipsius iiivcnlioncni, quarto proptcr<br />

digiti ipsius translationem ')ct ccclesiac dcdicationcm. Et sccnndum<br />

1) H.iei- lrl*i vrrb.i &C(|iii'ii|1h i>iiiillil Kil \i.

Cap. CXXY. De cJecollatione sancti Jolianiiib baptistae. 567<br />

hoc festiim istiul aquibusdaui diversiuiodenouiinatur, scilicctdeculiatio,<br />

collcctio, inventio ac dcdicatio. Prinio igitur celcbratur hoc festuui<br />

propter ipsius decollationoin , quae quidein hoc modo facta cst.<br />

\am,Mit habelur in h^storia scholastica, Hcrodes Antipas liiiiis<br />

magni Hcrodis Romam proficiscens el per fiatrcm suiiin Pliilippuni<br />

transituni faciens , cuin Herodi<strong>ad</strong>e uxore Philijipi et secunduin Jo-<br />

sephum sorore Herodis Agrippae secreto pepegit, quod in reditu<br />

suo iixorem repudiaret et ipsam in conjugem duceret. Quod uxo-<br />

rcm suam scilicet filiani Arctliac rcgis Dainascenorum miiiimc latuit<br />

et ideo non exspeclato viri reditu <strong>ad</strong> patriani quantocius feslinavit.<br />

Rediens autera Herodes Herodi<strong>ad</strong>ein Phiiippo ')abstalit ct Aretham<br />

regem et Herodcm Agrippam et Philippum in sui inimicitiani incitavit,<br />

Johaiines autem cum de lioc arguebal , qiioniam sccuiiduni legcm,<br />

quam reccperat, fratris sui uxorem ipso vivente sibi niininic haberc<br />

licebaf, Videns Herodes, quod Johannes tani dure cum supcr hoc<br />

redargueret, et quia ob praedicationem et baplisinuni secunduin<br />

Josephum magiium populum congrcgaret , ipsum in carcere vincu-<br />

lavit, Hxori placere cupicns et populi subscqucntis Johanncm dis-<br />

pendiuin perlimescens. Ipsuin antc occidere voluit , sed populum<br />

tiniuit. Desiderantes autein Hcrodias ct Herodes parilcr occasioncm<br />

aliquam invenirc, ut Johannem occidere posscnt, vidcntur inter se<br />

secrcto condixisse , ut Herodes natalis sui dicm corain primis<br />

-) Galilaeae suisquc principibus celebraret et pucllac saltaiiti filiae<br />

Hcrodi<strong>ad</strong>is , quidquid pclierit, se sibi daturum juramento hrmarct,<br />

ct ipsa caput Johanuis petente illud sibi propter juramcntuni factuin<br />

tribuere oporteret, scd de juramento facto se contristari siniularct.<br />

Quod enim hanc versutiain ct simiilationem liabucrit, videtur innui<br />

in hjstoria scholastica, ubi sic dicitur: credibile est, quod He-<br />

rodes cum uxorc de ncce Johannis sub tali occasione facienda<br />

prius secreto tractaverit. Item Hieronymus in Glossa: ideo forle<br />

juravit, ut occasioncm Inveniret occidcndi; nani si illa palris aut<br />

niatris interitum postulassct , Hcrodes non nliquc consensissct,<br />

Ordinato igilur convivio puella <strong>ad</strong>est, corain oninibus sallat, placet<br />

cunctis , sc sibi , quidquid pctierit, daluruin jurat rex, a matre<br />

pracmonita caput Johannis expostulat, scd vcrsipcllis Herodes<br />

proptcr jusjurandum se contristatum siiiiulavit, eo quod , ut dicit<br />

Rabanus, jiirasset, quod euin facere oportcret. Sed tristitiam prae-<br />

oITprl.<br />

1) Ed. l'r. verb.T: nbslulil — sui oiiiitlit. 2) Kd. l'r. G.Tllic.iP in.ilf

568 Cap. CXXV. De decoUatione sancti Johannis I)nptistae.<br />

ferebat in facie , cum laetitiam haberet iii mente; cxcusat scehis<br />

juramento, ut sub occasionc pietatis impius fieret. Igitur spicuhx-<br />

tor miltilur, caput Johannis praesciditur , puellae datur et a puella<br />

matri <strong>ad</strong>ulterae praesentatur. Augustinus occasionc hujus jura-<br />

tionis narrat in sermone quodam, quem fecit in decoilalione sancti<br />

Johannis baptistae, tale exemplum. Fuit quidam homo innocens ct<br />

fideiis, a quo audivi, quod narro. Cum enim quidam sibi negasset,<br />

quod ei accommodaverat, vel quod sibi debebatur, commotus ille pro-<br />

vocavit eum <strong>ad</strong> jusjurandum. lile igitur juravit, iste pcrdidit.<br />

Videbat ergo in ipsa nocte , se <strong>ad</strong> judicem raptuni fiiisse et ab eo<br />

interrogatum fuissc his verbis: quare provocasti liominem <strong>ad</strong> jura-<br />

tionem , quem sciebas falsnm cssc juraturum? Respondit ilie: no-<br />

gavit mihi rem meam. Et judex: melius erat , ut rein tuain<br />

perdcres , quam ut animam ipsius falsa juralione perimeres.<br />

Prostratus igitur tani graviter caedi jussus est, ut in dorso evigi-<br />

hintis plagarum vestigia apparerent. Sed indultum est ci , post-<br />

quam emcndatus est. Haec Augustinus. hi hac autcm die Jo-<br />

hannes dccollatus non cst, sed circa dies azimorum anno prac-<br />

cedente passioncm Christi. Oporluit ergo , ut propter dominica<br />

sacranienta minor cederet inajori. Ilic cxclamat Johaiines Chry-<br />

sostomus dicens: Joliannes schola virtutum, magisteriura vitae,<br />

sanctitatis forma, norma justiliae, virginitatis specuhim, pudiciliac<br />

tituhis , castitatis exemplum , pocnitcnliae via, peccatorum venia,<br />

fidei disciplina, Johanncs niajor Iiomine, par angelis , legis<br />

summa, evangelii ')sanctio, apostolorum vox, silciitiuin prophcta-<br />

ruin , lucerna mundi , praecursor judicis, totius medius trinitatis.<br />

Et hic tantus datur incestuosae, tr<strong>ad</strong>itur <strong>ad</strong>ultcrae , <strong>ad</strong>dicitur sal-<br />

tatrici. Herodes autem impunitus noii abiit, scd exsiUo damnatus<br />

fuit. Nam, sicut habetur in h^storia scholaslica, alter Herodes seu<br />

Agrippa cum essct vir strcmius, scd paupcr, prac niinia paupertate<br />

desperans quandam turriiu intravit, nt ibidem se fame afliciens<br />

moreretur. Quod cum Hcrodias soror sua audivissct, viro suo,<br />

scilicct -'^Hcrodi Antipae tetrarchae supplicavil , ut eum indc cdu-<br />

ceret ct sibi nccessaria minislraret. Quod cuni fecissel et ambo<br />

invicem epularentur, Herodes tetrarcha vino incaiuit ct Herodi<br />

Agrippae bciielicia, quae sibi contiilcrat, iiiipropcrare coepit cl<br />

ii(»c iilc vchcmcntcr doluil et Koniani prolicisccns iii tantuin a Cajo<br />

1) Kd. rr. s.i n i l i 1 ,1 s. 2) Alii iifssiiiip If :;. ; s c i 1 I i' ( ,i ii 1 i ^i c 1 r ii r c li ii e.

Cap. CXXV. De decollatione sancti Joliannis baptistae. 569<br />

Cacsare in gratiam est receptiis , ut ei duas tctrarchias , scilicot<br />

Lisaniae et Abilinae, tribueret et regcni in Judacam iniposito dja-<br />

demate destinaret. Videns Herodias , quod fratcr ejus hahcret<br />

nomen rcgis, viro suo niolcstis precibHS insistebat, ut Roniain<br />

pergerct et sibi regiuin nomen conipararet. Ille vcro, cum multis<br />

divitiis abundaret , acquiescore nolebat, magis diligcns otiiiin,<br />

quam honorein laboriosuni. Taiidem devictus uxoris precibus Ro-<br />

main cuin ipsa perrexit. Quod Agrippa intelligcns Caesari litleras<br />

destinavit, quod Ilerodes cuin rege Parthorum ainicitias firmaverit<br />

ct Roniano imperio voluerit rebellare , et in argumentum hiijus<br />

rci significavit ei, quod in civitatibus suis habebat arma, quae<br />

sufficercnt LXX iniliibus armatorum. Lecta autem cpistola Cajus<br />

quasi aliunde accipicns Hcrodem de statu suo intorrogavit ct intcr<br />

cactera , utruin tanta copia armatorum essct in urbibus, quanfuni<br />

ipse audieral, requisivit. Qiiod illc miniine ncgavit. Tunc Cajus<br />

verum csse credens , quod Herodos Agrippa scripsit, ipsum in ex-<br />

silium relegavit, uxori autein ejus, qnia crat sororHcrodis Agrippae,<br />

quein niaxime diligobat, potcstatem Iribuit, ut in tcrram suam re-<br />

diret. Ipsa autein virum suum voluit comitari dicens, quod illuni,<br />

cui communicaverat in prosperis, non derclinqucret in <strong>ad</strong>versis.<br />

Lugdunumigitur deportati fucrunt et ibi vitain misorabilitcr finicrunt.<br />

Haec in hy&toria scholastica. Secundo propter ossiuin ipsius con-<br />

creraationem et collectionem, quacipso die sccundum quosdam fuoruiit<br />

concrcmata ct a fidclibus ex partc collccta. Unde quasi sccunduin<br />

martiriuin patitur, quoniam ipsc in suis ossibus concrematur, ct<br />

ideo ecclesia tamquam secundum ejus martirium hoc fcstum celebrat.<br />

SicutenimlegiturinlibroXII. hystoriae scholasticac vcl occlcsiasticae,<br />

cum discipuli Johannis corpus ojus apud Sobastoii urbem Palaesti-<br />

nac inter Elisacum et Abdiam scpelivissent et <strong>ad</strong> ejus tumuluin<br />

multa miracula ficrcnt, jubente Julian(> apostata gentiles ejus ossa<br />

sparscrunt, et cuni miracula non cessarenf, post collecta et igue<br />

concremata in pulvcrem redogerunt et per agros ventilaverunt,<br />

sicut dicitur in hystoria scholastica et ccclcsiastica. Beda vero<br />

dicit, quod ipsa ossa collecta latius sparscrunt et sic secundum<br />

martirium quodammodo passus vidctur, Hoc quidain repracsentant<br />

ncscientes, dum iii ejus nativitate ossa undecunque collecta con-<br />

crcmant. Dum autcm <strong>ad</strong> concrcmandum colligcrcntur, ut liabcfur<br />

in h^storia scholastica et Beda tcstatur , quidain monachi a Hiero-<br />

soliniis venientes latentor colligentihus sc niiscuerunt et inagnam

570 Cap. CXXV. De decollatlone saiuti Johaouis baptistae.<br />

eornm parteni tiilenitit. Ipsa quoqiie ossa <strong>ad</strong> Philippum Hieroso-<br />

limitarum cpiscopum (letulerunt, qui ea postmoilum ')Anastasio<br />

Alexandrino episcopo misit, Postmodum vero Theophilus ejusdem<br />

urhis episcopus ca in templo Serapis a sordihus purgato reposuit<br />

ct in honorem sancti Johannis hasilicam consecravit. Haec Beda<br />

et hystoria scholastica, Nunc autem apud Januam devote colun-<br />

tur, sicut Alexander tertius et Innocentius quartus rei veritate<br />

cognita suis priviiegiis approbaverunt, Sicut autcm Herodes , qui<br />

ejus caput amputari fecit, suorum scelerum poenam pcrtulit, sic<br />

ct Julianum apostatam, qui ejus ossa comburi jussit, nllio divina<br />

percussit. De cujus persecutionc hahetur in hystoria sancti Juliani,<br />

quae est post conversionem sancti Pauli. De hujus autem Juliani<br />

apostatae origine, iniperio , crudelitate et morte in hystoria tripar-<br />

tita pleiiius cdocetur. Constantius nauique frater niagni Constan-<br />

tini ex eodem patrc duos habuil filios , scilicet Gallum ct Julianum.<br />

Mortuo autcm Constautino Constantius ejus filius Gallum Caesa-<br />

rem fecit, quem tamen postmodum intcrfecit. At Julianus mctuens<br />

monachus effectus est cocpilque magos consulere , si posset <strong>ad</strong>huc<br />

in inipcrium pervenire. Post hoc Constautius Julianum Cacsarem<br />

fecit ct <strong>ad</strong> Gallias misit, uhi victorias mullas excrcuit. Corona<br />

autem lauiea inler duas columnas dependens rupto fiiniculo supcr<br />

caput cjus inde transeuiitis decidit eunique aptissime coronavit<br />

cunctis clamantibus, quia imperii siginim essct. Cumque a militihus<br />

appcUaretur Augustus cl corona, cuiu qua coronaretur, ibidcin<br />

deesset, unus torqucm, qucm habcbat, in collo Juliani tapili imposuit<br />

ct sic ab iis imperator est efTcctus. Tunc figmcutum chrislianitatis,<br />

quod habebat, abjecit et templa jdolorum aperiens et iis sacrifi-<br />

cans se paganorum pontificcm nominabat et signuin crucis ubiquc<br />

(lcstruebat. Uu<strong>ad</strong>am vice ros super cjus veslimeiita caetcrorumque,<br />

qui cum eo erant, cecidit et gutta quaclibct se in crucis signa-<br />

culuin transformavit. Volcns autcm complacere omnibus mortuo<br />

Gonstantio voluit, ut uiiusquisque, cui vcllet ritui, dcserviret, ac<br />

de curia sua eunuchos , tonsores et coquos fugavit, Kunuchos<br />

quidcm, quia uxor (^jus obierat, post quain aliam non duxerat, co-<br />

quos, quia cibis simplicioribus uterctur, tonsorcs autem , quia<br />

unus , inquil, sulTicit multis. INIuKos lihros <strong>dicta</strong>vit, in quibus<br />

omncs antc sc principes laceravit. Ut crgo coquos atquc tonsores<br />

J) Kd. rr. A t h.-iii.Tsio lesil.

Cap. CXXV. De tU'colIatione sancti Johannis baptistae. 571<br />

expcllcret, opiis philosoplii , non imperatoris egit, ut autem de-<br />

traherel atque laudaret, neque philosophi neque inipcratoris fuit.<br />

Dum aliquando Julianus jdolis sacrificaret, in viscerihus pccudis<br />

imnioiatae signacuUini crucis corona circumdatum eidem ostcnsum<br />

est. Quod ministri videntcs timuerunt, interpretantes crucis futuram<br />

unitatera, victoriam et interminahilitalem. Quos Julianus confortans<br />

ait, hoc esse signuni clirisliani dogmalis coercendi nec ultra cir-<br />

culum dilatandi. Dum Constantinopolim Fortunac Julianus sacri-<br />

ficaret, Maris episcopus Chalccdoniae , qui prae senectute lumcn<br />

amiserat, <strong>ad</strong> cum acccdens ipsuin impium et apostatam appcllavil.<br />

Cui Julianus ait: neque Galiiacus tuus potuit te curare. Et ille: dc<br />

hoc gratias ago Deo nico, quia ideo luniinc me privavit, ne te<br />

vidcam pietate nudatuui. Jnlianus autcm nil aliud rcspondcns<br />

abscessit. Apud Anliochiaiu vasa sancta et pallia colligens ct in<br />

tcrra projiciens, supcr ea sedit et ignoniiniam <strong>ad</strong>didit inoxquc in<br />

locis illis aJeo est percussus , ut inde vernies scalurircnt ct car-<br />

nes corroderent; a qua passione, quousque vixit, liberari non po-<br />

tuit. Julianus quoquc pracfectus, duin <strong>ad</strong> praeceptum impcratoris<br />

ccclesiarum vasa abstulisset, supcr ea mingcns ait : ecce, in quibus<br />

vasis Mariae filio ministratur. Cui repente os versum est in anum<br />

et egestionis organum cst factuni. Duin apostala Julianus For-<br />

tunae templum intrarct et ministri tcmpli aqua, ut niundarcntur,<br />

ingiedientes <strong>ad</strong>spergerent, Valentinianus aspersionis gultam vidit<br />

in chlaniyde et indignatus pugno percussit ministrum diccns, sc<br />

maculatum potius quain puigatum. Quod videns imperator jussit<br />

euin in custodiam rcdigi et <strong>ad</strong> ercmuni destinari. Erat enini<br />

christianus, qui pro mercede meruit postniodum <strong>ad</strong> iinperium subli-<br />

mari. In odiuin quoquc christianorum Julianus teniplum Judaeorum<br />

jussit reparari, ipsis Judacis suintus largissime subministrans, sed<br />

dum maximam caementi copiam subministrassent, subito ventus<br />

maximus veniens tolam dispersit; deinde terrae raotus raaximus est<br />

eifectus; postmodum ignis a fundamento egrediens plurimos con-<br />

cremavit. Alia vero die signura crucis in coelo apparuit et Ju-<br />

daeoruin vestes nigro calorc crucis signaculo sunt irapletae. Cuin<br />

<strong>ad</strong> Persas v<strong>ad</strong>cns Ctcsiphontem vcnisset et regein obsidcret, rex<br />

suae patriae parteni obtulit, si ab eo disccderet. Ille autein nulla-<br />

tenus acquievit. Piitabat enim secundum Pjihagorae Platonisque<br />

sententiam ex rautatione coiporum Alexandri aniniam possidere aut<br />

polius csse in alio corpore alius Alcxandcr. Scd jaculuin rcpcntc

572 Cap. CXXV. De decollation».' t.ar.< ti Johaiuiis baptistae.<br />

iliscurrens ejus lateri est intixnm , quo vulnpre tcrniiiium vilae<br />

SHSccpit. Qui vero intulit, hactenus ignoratur, sed alii quciulam<br />

in\isibilium hoc intulisse ferunt, alii uiiuin pastorem Isniaelitarum,<br />

alii militem fame et itinere fatigalum. Sed sive homo sive angeius<br />

fucrit, palam est , quia divinis jussionihns ministravit. Calixtus<br />

autcm ejus familiaris dicit, eum a daemone fuisse percussum. Haec<br />

in Iiystoria triparlita. Tcrtio propter ipsius capitis invcntioneni.<br />

Nam hac die, ut ajunt, caput ejus repertum est. Sicut dicitur in<br />

libro XT. hjstoriae ecclesiasticae , Johannes in castello Arahiac<br />

dicto INIaclicronta fuit vinctus ct ca|)itc truncatus , Heiodias autcni<br />

caput Johannis Hierusalem fecit deferri et juxta Herodis hahita-<br />

culuin caute sepeliri , timens , ne propheta resurgeret, si cum<br />

corpore caput sepullum fuisset. Terapore vcro IMarciani principis,<br />

ut habetur in liystoria scholastica, qui cocpit anno domini CCCLIII<br />

Johanncs caput suum duobus monachis, qui Hierosolimam venerant,<br />

revclavit, qui <strong>ad</strong> palatiuin, quod Ilcrodis fuerat, properantes caput<br />

ejus invencrunt saccis ciiicinis iiivolutum vestibus, aestinio, quihus<br />

in deserto fuerat ohvolutus. Qui dum cuin praedicto capite <strong>ad</strong> pro-<br />

pria remearent, qiiidam Eiuissenae civilatis ligulus paupertatcm<br />

fugiens comitem se iisdein exhihult. Hic dum pcram sihi creditam<br />

cuin sacro capite portaict, <strong>ad</strong>inoiiitus nocte a sancto Johanne ipsos<br />

fugicns Emissciiam urhcm cum ipso capite est ingrcssus ibique,<br />

quamdiu \ixit, in quodani specu sanctum caput venerans prospcri-<br />

tatem non inodicam assecutus est. Moriens autein illud sorori<br />

suae sub fide revclavit et sccundum cuiulcm nioduiu sibi inviccm<br />

succcssores. Post multuiu vcro tcinporis saiicto Marcello nioiiaclio<br />

in eodem specu dcgenti beatus Johanncs caput suum hoc modo<br />

revelavit. Vidcbalur cuini sibi dormicnti, quod mullae turbac<br />

psallentes inccderent ac diccrcnt: eccc, saiiclus Johaniics haplista<br />

vcnit. Dcinde vidit hcatuni Johannem , quem uuus a dcxtris, alius<br />

a sinistris duccbat, omncsquc <strong>ad</strong> eum accedentcs ab eo hcnedicc-<br />

baiitur. Ad ([uein cum JMarcellns accessissct ct ejus pedihus sc<br />

prostravisset, clevans cnin et per mcnluin apprehendens dcdit ci<br />

osculum pacis. Tuiic Marcellus inlcrrogavit enm dicens: domine<br />

mi, unde <strong>ad</strong> nos vcnisli? El illc: dc Scbastc vcni. Cum igitur<br />

excitatus fuisscl ct dc hac visionc pluriinum miraretur, qu<strong>ad</strong>ain<br />

alia noctc, cum dormiret, qnidain <strong>ad</strong> euin venicns ipsum cxcitavil,<br />

ct cccc dum cxcitalus fuissel , vidit slellam fulgentciu iii ostio<br />

ccllulac residcrc. Quain suigciis duin palparc vcllcl , suhilo iii

Cap. CXXV. De decollatione sancti Joliannis I^aptistae. 573<br />

aliam partem se traiistulit, iile aiitem coopit ahire post stollam,<br />

quoustine stclla stctit in loco, ubi crat caput Joliannis baplistae,<br />

ubi fodiens reperit urnam et in ea sanctum thcsaurum. Quidam<br />

autem cum non crederct, nianum <strong>ad</strong> Iijdriam raisit, sed statim<br />

manus exaruit et hjdriae <strong>ad</strong>haesit. Oraiitihus aulem sociis manum<br />

extraxit, sed inviilida remansit. Apparuit autem eidem Johannes di-<br />

cens: cura capnt meum in ecclesia deponetur, hjdriam continges<br />

et sanitatem recipics. Quod et fecit ct saiiilatem integram rcccpit.<br />

Haec autem cum Alarcellns Juliaiio ejiisdem nrbis episcopo indi-<br />

cassct, ab iis est elcvatuin ct in uibem dclalunj. Ex quo tempore<br />

cocpit in e<strong>ad</strong>em urbe decollatio sancti Johannis celcbrari, ipsa dic,<br />

ut arbitramur, sicut dicilur in hystoria scholastica, qua caput est<br />

invcntum sive elcvatum. Quod postmodum Constantinopolim est<br />

translatum. Nara sicut dicitur in hystoria tripartita, cum Valcns<br />

iraperator jussisset , sacrum capiit in vehiculo poni et Constantino-<br />

polim transferri, cura circa Chalcedoniani venisset, vehiculum nulla-<br />

tenus trahi poterat, quantumcunque boves stimulis urgerentur, ideo-<br />

que ipsuin ibidein dcponere sunt coacti. Scd cum postea Theodosius<br />

ipsura inde auferre vcllet et quandain niatronam virgincin custo-<br />

diae capitis deputatam repcrisset, ibidein rogavit cam ,<br />

ut sibi<br />

auferre dimitteret sacnim caput. Illa aulcin coiiscnsit crcdcns,<br />

quod sicut tcinpore Valentis, ita etiam ct iiunc iion permitteret se<br />

auferri. Tunc dcvolus inipcrator purpura caput araplectens Con-<br />

stantinopolim transtulit et ibi pulcherriiiiam ccdesiam aedificavit.<br />

Hacc in hystoria triparlita. Et iiide Gallias apud Pictaviam regnante<br />

Pipino postmoduiu cst translatum , ubi cjus meritis raulti raortui<br />

sunt rcsnscitati. Et sicut punitus est Hcrodes , qui Johannera de-<br />

collavit, ct Jnlianus aposiata, qui cjus ossa coiubussit, sic et Hc-<br />

rodias puntla est, quae puellae , ut caput pcteret, suggessit, ct<br />

ipsa puella, qnae hoc petiit. Quidain enim dicunt, quod Hcrodias<br />

in exsilium damnata non est nec ibi dcfuncta, scd cum caput Jo-<br />

hannis in raanibus teneret et eidem gaudcns plHriinum insultarct,<br />

divino nutu caput ipsuiu in ejus faciem insufflavit et illa protinus<br />

exspiravit. Hoc quidem vulgariter dicitur, scd quia superius dictum<br />

est , quod in exsilio cura Herode niiserabiliter consunipta fuerit,<br />

sancti Ir<strong>ad</strong>unt in chronicis et sic tenendum videtur. Filia vero<br />

ejus , cum super glaciem deambularet, sub ea glacies resolvitur<br />

et ipsa in aquis continuo praefocatur. In chronica vero qu<strong>ad</strong>ain<br />

dicilur, quod terra ipsam vivain deglutivit. Quod potest intclligi.

574 Cap. CXXV. De decollatione sancti Joliannis baptistae.<br />

sicut do Aegjptiis iii iiiari rul)ro praefocatis dicitur: devoravit eos<br />

terra. Quarto propter digiti ipsius translalionein ct ccclesiae dc-<br />

dicationein. Digitus eniin suus, quo dominum ostendit, nt fertur,<br />

coinburi non poterat. Undc ipse digitus a praedictis monachis est<br />

repertus , qucm postmodum, ut Iiabetur in hjstoria scholastica,<br />

saiicta Theda intra Alpes detulit et in ecclesia sancti ')Maximi<br />

collocavit. Hoc ctiam testalur Johanncs Bcleth dicens, quod prae-<br />

<strong>dicta</strong> sancta Thecla ipsum digitum , qui coinburi non potuit, de-<br />

ultra partibus marinis in Normanniam attulit et ibi in honore sancli<br />

Johannis ecclesiain fabricavit, quain ecclesiain, ut ibidem dicit,<br />

quidam hac die dcdicatam fuisse asserunt. Unde a doinino papa<br />

statutum fuit, ut hacc dies per totum niundum celebris haberetur.<br />

— S. Apud -) Mariennam urbem Galliae matrona quaedam<br />

Johanni baptistae valde devota Deuin instantius exorabat, ut sibi<br />

de reliquiis Johannis aliquando donaretnr aliquid. Cum autem<br />

orando nihil proficere se videret, sumta de Deo fiducia juramento<br />

se <strong>ad</strong>strinxit, quod liactcnus non comederet, donec, quod pctebat,<br />

accipcret. Cum autem diebus aliquibus jejunasset , pollicem super<br />

altare miri candoris vidit et Dei doiium laeta suscepit, tres autcm<br />

episcopi illuc accurreiUes, cum quilibct de illo pollicc partcni vellet<br />

acciperc, tres sanguinis gultas stillare videntes in linteo supposito<br />

stupuerunt et singuli singulas se meruissc laetati sunt. — — —<br />

3. Theodolina regina Lombardorum Medoenae juxta Mediolanum<br />

nobilcm ecclesiam in honore sancti Johannis baptistae construxit<br />

ct ditavit. Procedcnte tempore , ut testatur Paulus in hjstoria<br />

Longobardorum , Constantinus, qui ct Constans iinperator, volens<br />

Italiain a Loinbardis eripere, a quodam sancto viro , qui spiritum<br />

prophctiae habuit, de exitu bclli quaesivit. Qui nocte oralioni<br />

vacans nianc respondit: Jphanni ecclesiam regina construxit ct<br />

ipse pro Lombardis continue intercedit et ideo supcrari non possunt,<br />

venict famcn tcmpus , quo locus iile despicietur, et tuiic supera-<br />

buntur. Quod temporc Caroli fuit implctum. #. Vir qui-<br />

dam inagnae virtutis, ut ait Gregorius in dyalogo, nomine ')Sanctulus,<br />

cum qucndam dvaconum a Longobardis captum in sua custodia<br />

tali conditionc reccpisset, ut , si fugerct, ipse pro eo capitalcm<br />

sententiam subiret, cocgit praedictus Sanctulus ipsum djraconum.<br />

1) K;;niif, Kd. Vr. M .i ni c r c n .i lu olTert. 3) Kd. l'r, S c .-i n I ii I n s<br />

lc^'il.

Cap. CXXVI. De sanctis Felice et Adaucto. 575<br />

iit fiigcret ct sc liberaret. Qiiapropter Sauctiilus <strong>ad</strong> decollandiim<br />

<strong>ad</strong>diicitur et <strong>ad</strong> hoc fortissimus spiculator eligilur , de quo du-<br />

bium noti erat, quiii uno ictu caput ejus abscinderet, extcnsoquc<br />

collo, cum carnifex forti annisu brachium cum ense in altum le-<br />

vasset, ille protinus ait: sanctc Johannes , suscipc iilum, statinujue<br />

brachUun percussoris irriguit et erccto in coelo gl<strong>ad</strong>io inflexibile<br />

remansit pracslitoque jiiraniento , quod de caetero nullum christia-<br />

num feriret, vir Dei pro eo oravil et brachium statim deposuit.<br />

CAP. CXXVI. ((21.)<br />

De jsaiictij§ Felice et Adaiicto.<br />

Felix presbitcr et frater suus , similitcr noininc Felix et pres-<br />

biter, Djoclctiaiio ct Maximiaiio oblati sunt. Quorum senior cum<br />

<strong>ad</strong> templum Serapis, ut ibidcm sacrificaret, <strong>ad</strong>ductus esset, in-<br />

sufflavit in facicm statnae et protinus cecidit. Ductus similiter <strong>ad</strong><br />

statuam Mercnrii pariter insufflavit et proliiius statua cecidit.<br />

Duclus tertio <strong>ad</strong> simulacrum Dianae similiter fccit, Tortus igitur<br />

in equuleo ductus est quarto <strong>ad</strong> arborem sacrilcgam , ut ibidcni<br />

immolaret, qui flexis genibus oravit el in aiborem sufllans eam a<br />

r<strong>ad</strong>ice subvcrtit et simulacruni cum ara et templo arborc corruente<br />

conlrivit. Quod cum praefectus audivisset, eum ibidem dccollari<br />

praecepit ct corpus ejus lupis ct caiiibus dercliquit. Tunc quidam<br />

in medium repente prosiliens christianum se libere professus est.<br />

Ambo igitur se invicem osculantcs ibidein insimul dccollati sunt,<br />

christiani vero ejus nomen igiiorantes eum Adauctum vocaverunt,<br />

co quod sancto Felici auctus sit <strong>ad</strong> coronam martirii. Quos cum<br />

christiani in fovea , quam arbor elTecerat , sepelivissent, pagani<br />

eos effodere volentes protinus a djabolo sunt arrepti. Passi sunt<br />

circa annos doniini CCLXXXVII.

576 Cap. CXXVII. De sanctis Saviniano et Saviiio.<br />

CAP. CXXVIl. (122.)<br />

De ^ancti^ l§aviiiiaiio et l^aT^iiia.<br />

Savlnlaiius ct Saviiia fiiermit filii Saviiii viri nobilissimi , sed<br />

pagani . qui cle prima uxore Savinianum genuit, de secunda Savi-<br />

nam filiam geiicravit et ex nomiiie sno ainbos vocavit. Lcgens<br />

autem Saviiiiaiius versuin illum: <strong>ad</strong>spcrges nie , doinine etc, quid<br />

boc esset , quaercbat, scd intelligcre non valebat. Unde intrans<br />

in cubiculum in cinere et cilicio prostratus jaccbat diccns, se inalle<br />

niori , quam noii intelligere sciisum vcrbi. Cui apparcns angelus<br />

dixit : noli te usqiie <strong>ad</strong> mortem affligcre , qnoniam invenisti gra-<br />

tiam apud Deum, et cum baptizatus fueris , nive candidior eris cl<br />

tunc iiitelliges, qnod nunc quaeris. Recedente angclo lactus effici-<br />

tur et \dola de caetero vencrari contemnens a patre plnriraum ob-<br />

jurgatur. Cum crgo patcr saepius sibi diceret: melius cst, ut,<br />

quia Dcos non <strong>ad</strong>oras , tu solus moriaris, quam nos omncs iii<br />

uiortc tua insimul involvamur, latenter aufugit et <strong>ad</strong> urbeni Trc-<br />

casinam dcvenit. CumqHC super fluvium Sccanae vcnissct et ut<br />

ibi cx co baplizaretur , dominuin exorassct, ibidem baptizalus est<br />

dixitquc ci dominus: nunc invenisti, quod taindiu quacrcndo labo-<br />

rasti , statimquc in terra baculum fixit ct facta oratione baculus<br />

illc coram mullis <strong>ad</strong>stantibus frondes et flores produxit, ita qnod<br />

OMCVIII viri domino crcdiderunt. Impcrator autem Aurelianus<br />

boc audiens mililcs <strong>ad</strong> cuin capicnduin plurcs direxit , qui cum<br />

orantcm invenicntcs <strong>ad</strong> ipsuin acccdcre timucrunt, iinperator autcin<br />

plurcs prioribus misit, qui veiiiontes cuin co orantc paritcr oravc-<br />

runl surgciitesque dixerunt: impcrator dcsidcrat tc vidcrc. Qui<br />

cum vcnisset ct nollct sacrificare , inanus ejus et pedcs fccit ligari<br />

cl vectibus fcrreis cacdi. Vau Savinianus: <strong>ad</strong>auge tormcnla , si<br />

potes. Tunc jussit eum in mcdia civitalc ligari sujwr scainnum<br />

et suppositis lignis, oleo cl igne incciidio concremari. Rex autein<br />

intuens vidit euin in nicdia flamina stantem paritcr ct orantem.<br />

Stupcfactus iii suam facicni cccidit ct surgcns ci dixit: fera mala,<br />

non tibi sufficiunt aniinac , quas deccpisti, nisi ct nos per inagi-<br />

cam aitein decipere nioliaris? Cui Savinianus: <strong>ad</strong>huc multac aniniae<br />

Alii: MCVII.

Cap. CXXVII. De sanctis Savininno et Savina. 577<br />

et tu Ipse per me suiit (loinino creiliturae. Cum autem impera(or<br />

ex hoc nomeii Dei blasphemasset , iii crastiiiuiii jussit eum <strong>ad</strong> sli-<br />

pitein ligari et sagittari, sagittae auteiu a tlextris et a siuistris<br />

in aerc suspendebantur nec aliqua eum laesit. Altera die impera-<br />

tor <strong>ad</strong> enin veniens dixit ei: et ubi est Deus tuus? veniat nunc et<br />

dc sagittis istis te liberet. Statimquc una de illis sagittis exilicns<br />

regem in oculo percussit et penitus excaecavit. Unde iratus jussit<br />

cum in carcere recipi et in crastino decollari. Savinianus auteni<br />

orans, ut <strong>ad</strong> locuin, ubi baptizatus fuerat, transferretur, con-<br />

fiaclis catenis et apertis ostiis per medios milites tiansiens illuc<br />

venit, quod audiens iinperator jussit eum illuc insequi et capitc<br />

truncari. Videns autem Saviiiianus mililes insequentes supcr aquam<br />

velut supra petrain ambulavit, quousquc <strong>ad</strong> locum sui baptismi<br />

pervcnit. Cum igitur miiites ') (ransv<strong>ad</strong>assent et euiu percutere<br />

fonnidarent, dicit illis: sccuri me peiculite et dc sanguinc mco<br />

<strong>ad</strong> imperatorem defcrte, ut Iiuuen recipiat et Dci viitHtem agnoscat.<br />

Percussus igitur caput suum levavit el passibus XLIX illud por-<br />

tavit. At imperator, cum Je ejus sanguine oculum teligissct, con-<br />

tinuo sanalus est diccns: vere bonus et nicignus cst Deus christia-<br />

norum. Quod audiens ^)quaedam, quae annis XL lamcn amiserat,<br />

<strong>ad</strong> locum portari se fccit et facta oratione protinus luraen accepit,<br />

Passus est autem circa annos domini CtiLXXIX cal. Februarii.<br />

Sed hoc ideo inseritur, ut Iijstoriac sororis suae, cujus festum<br />

praecipue hic recolitur, haec quoquc hjstoria coiijungatur. Cura ejus<br />

soror igitur Savina fratrein suum quolidic fleret et pro eo jdolis<br />

supplicaret, tandem sibi dormienti apparuit angclus dicens: Savina,<br />

noli flere, sed quaecumquc habcs, derelinqne ct invcnies fratrcm<br />

tuum in honore maximo constitutum. Quae cvigilans collactaneae<br />

suae dixit: amica niea, aliquidne sensisti? Et illa: ctiam, domina;<br />

nam vidi hominem tecum loqiientem , scd ncscio quidein quid di-<br />

centem. Xon nie. inquit , accusabis? Et illa: absit, doraina;<br />

quaecunquc vis, facias, tantuin non tc occidas. Sicque in crastiuo<br />

ambae reccsscrunt. Cuin ergo pater diu fecissct eain inquiri et<br />

non invenisset, elevatis <strong>ad</strong> coeluin manibus ait : si tu es Deus<br />

potens in coclo , ydola mea coinminue , quae natos meos salvare<br />

non potucrunt. Tunc dominus intonans omnia comminuit et con-<br />

fregit. quod multi videntes crediderunt. Verum bcata Savina Ro-<br />

1) Alii : t v« nsn ecla s s eii t, t r aii su <strong>ad</strong>es senl. 2) Alii: quitlnni — (i\ii.<br />

37

578 Cnp. CXXVII. De sanctis Saviniano et Savina.<br />

niam venieiis ab Eiisebio papa baplizatiir et diios caccos duosquc<br />

contraetos sanans V annis ibi perniansit. Cui dormienti apparcns<br />

angehis dixit: Savina, quid est, quod facis, ut tuas divitias dc-<br />

serciis nunc igilur in deliciis liic epuleris? surgc et v<strong>ad</strong>e in Trccas<br />

civitateni , ut fratrcm tuum ibidcm invenias. Dixit crgo famulac<br />

suae: non oportet nos hic amplius habitare. Et illa: domina, quo<br />

vis ire? Ecce omncs valde te diligunt, et tu peregre mori cupis?<br />

Et illa: Deus nobis providcbit. Et accipicns pancm hordeaceum<br />

in urbem Ravennam devenit vcniensque <strong>ad</strong> domum cujusdam divitis,<br />

cujus filia quasi mortua plangebatur , se ibideni a faninla hospilio<br />

recipi postulabat. Quae ait: domina mea , quomodo hic hospitari<br />

vales, cum filia dominac meac inoriatur et omnes se graviter affliganl?<br />

Non proptcr me , inquit, morietur. Intrans igitur domum manum<br />

pucllae apprehcndit el sanani ipsam crcxit, et cnni vellcnt eam rc-<br />

tinere, nuUatenus acquievit. Cum crgo juxta Trccas <strong>ad</strong> milliarc<br />

venissct, dixit famulae suac, ut pauluni repausarent. Et eccc vir qui-<br />

dam nobilis Liccrius de civitate veniens dixit ci: undc estis? Cui<br />

Savina: hinc sum dc ista civitatc. Etille: cur mcntiris, cum loquela<br />

indicat tc esse peregrinam ? Et illa: domine, vere pcregrina sum ct<br />

fratrem meum Savinianum diu perditum rcquiro. Cui ait: vir illc,<br />

qucm quacris , antc paululum pro Cliristo decollalus esl ct in tali<br />

loco scpultus, Tunc se prostcrncns in orationc ail: dominc, qui<br />

mc semper in caslitate servasli , non pcrmittas mc ampiius duris<br />

itineribus fatigari aut corpus mcuni de loco isto ultcrius movcri,<br />

commcndo tibi famulani mcam, quac proptcr mc tanta suslinuit<br />

fratremque meuni , qucni hic vidcrc non polui, fac, ut in rcgno<br />

tuo videre mercar. Finita autcm oratione migravit <strong>ad</strong> dominuni.<br />

Quod videns cjus fainula cocpit flcrc, quia <strong>ad</strong> sepcliendum ne-<br />

ccssaria non habcbat. Pracdictus autem vir pracconcin pcr civita-<br />

tem misit, ut homincs <strong>ad</strong> scpelicndum mulicreiu pcrcgrinam venirent.<br />

Qui vcnicntes honorifice eam scpclierunt. Ilac quoquc dic fit fesluin<br />

sanclac Sabinae , quac fuit nxor Valcnlini mililis , quac , cuin<br />

nollet sacrificare, sub Adriano impcratorc dccollala cst.

Cap. CXXVIII De sancto Liipo. 579<br />

CAP. CXXVIII. (123.)<br />

De sancto linpo.<br />

Lnpns apiiil Aureliaiinm cx gciicrc rcgali orliis, (liini ciinclis<br />

virfulibus enitorct, Scnonensis archicpiscopus cst clcclus. Qui<br />

cnm omnia ferc paupcribus erogaret ct qu<strong>ad</strong>ani die plurimos <strong>ad</strong><br />

conviviuni invitassct, cum vinum <strong>ad</strong> mcdium non Iiaberct, sic rc-<br />

spondit ministro: credo , quod Deus, qui volalilia pascit, nostram<br />

pcrliciet caritatem, et statim nuntius alTuit, qui ccntum vini modios<br />

<strong>ad</strong>essc prae foribus nuntiavit. Cum oinnes de curia sibi vchcmcntcr<br />

detrahcrent, quia virgincm Dci faniulam et filiam praedccessoris sui<br />

nirais imraoderate amaret, corain detrahcntibus ipsam viiginem ap-<br />

prchcndcns osculatus cst cani diccns: nihil noccnt homiauin vcrba<br />

aliena, quem propria non maculat consciontia. Quia cnim ipsam<br />

Dcnm amarc ardcnter cognoverat, eam nicnte purissiina diligebat.<br />

Cum rcx Francorum Lotharius Burgundiam intrans scncscallum suuin<br />

contra Senoncs dircxisset ct civitatem obsiderct, sanctus Lupus<br />

ecclcsiam sancti Stephani ingrcssus campanam pulsarc cocpit, quain<br />

hostes audicntcs tantus tcrror invasit, ut, nisi fugcrcnt, inortem<br />

sc cv<strong>ad</strong>crc non patarcnt. Tandcm obtento rcgno Burgundiac cuin<br />

rex alium senescallnin Senonum misissct ct beatus Lupus ci cum<br />

uiuncribns non occurrissct, indignatus nimis cnm apnd rcgcin infama-<br />

vit, ut rex bcatuin Lupum in cxsilium dcstinaret, qui ibi doctrina<br />

ac miraculis valdc cmicnit. Intcrea Senonici qnendam cpiscopum,<br />

qni locuni sancti Lupi invaserat , occidentcs , ut sanctus Lupus de<br />

cxsilio rcdirct, a rege impctravcrunt. Queni rcx videns exsilio<br />

*)tabefactuin ita divinitus cst mutatus , ut coram illo prostratus<br />

veniain peteret, multisque auctum muncribus suac rcstituit civitati.<br />

Qui dum pcr Parisios reraearet, ei raulta incarccratorum turba<br />

apertis ostiis solutisque vinculis obviavit. Qu<strong>ad</strong>am die dominica,<br />

dura missain celebraret, lapsa est coelitus gemma in cjus sancto<br />

calice, quam rex inter suas reliquias collocavit. Rcx Clotarius<br />

audicns , quod canipana sancti Stcphani in sono miram habcret<br />

dnlccdincm, misit, ut Parisios dcferrctur, ut ab ipso saepiuS audi-<br />

retur, Scd cura hoc sancto Lupo displicuissct, mox ut de urhc<br />

1) Ed. Pr. legit: exsilio talem anncluin ita etc.<br />

37

580 Cnp. CXXIX. De s;incto M;unertiuo.<br />

Senonica delata est, soni sui dulccdinem perdidit. Quod rcx au-<br />

diens slalim restitui eam jussit slatimque sono reddilo insonuit<br />

seplimo ab urbe milliario. Itaquc sanctus Lupus obviam perrexit<br />

et quod dolcns pcrdidcrat , cum honore recepit. Nocte qu<strong>ad</strong>am<br />

cum orarct, instinctu d^aboli vchemcnter sitiens jussit sibi aquam<br />

frio-idam dcportari. Doios autcm inlclligens inimici pulviiiar suum<br />

supcr vas posuil ct ibi d^abolum inclusit, qui tota nocte vociferaudo<br />

ululare cocpit. Facto autcm niane , qui clam tentare venerat, iii<br />

die confusus abscessit. Qu<strong>ad</strong>am autcm vice, dum niore solito civi-<br />

tatis ecclesias circumiissct, rediens donuini auditclericos suos rixau-<br />

tes , eo quod cum niulieribus fornicari vellcnt. Qui ecclesiam iu-<br />

Irans pro iis oravit et mox ab iis oinnis stimulus tentationis<br />

absccssit vcnientcsque anle illuin vcuiam postulaverunt. Tandem<br />

niullis clarus virtntibus in pace quic\il. Claruit circa aniios do-<br />

mini DCX. ')fempore Eraclii,<br />

CAP. CXXIX. (124.)<br />

De isancto Mainertiiio.<br />

Mamertinus paganus prius, cum .\dola qu<strong>ad</strong>ani vice coleret,<br />

unuin ociihim perdidit et unius manus ariditatem incurrit. Qui dum<br />

se Deos offendisse putaret ct <strong>ad</strong> templum <strong>ad</strong> <strong>ad</strong>orandum jdola per-<br />

geret, obviavit ei vir quidam rcligiosus nomine Savinus, qui cum,<br />

uiide sibi tanta acciderit inlirmitas, requisivit. Qui ait: Dcos mcos<br />

offcndi ct ideo eos orarc v<strong>ad</strong>o , ut, quae mihi irati abstulerunt,<br />

reddant piopitii. Qui ait: crras, frater, crras, si daemones Deos<br />

putes, sed v<strong>ad</strong>e <strong>ad</strong> sanctuin Gcriiianum Altissiodorcnscni cpiscopum,<br />

et si ejus consilio acquicvcris , continuo sanus cris. Qui statiin<br />

iter arripiens venlt <strong>ad</strong> sepulchrum saiicti Amatoris cpiscopi et plu-<br />

riniorum cpiscoporum saiictorum, seccssit(|uc propter pluviam iioctc<br />

illa <strong>ad</strong> qnandam ccllulam supcr tuiiibam sancti Concordiani colloca-<br />

tani. Cuni aulcni obdorniivisset, apparuit ci visio quacdam mirabilis,<br />

quod quidam scilicet vir venit <strong>ad</strong> ostium cellae ejus vocavilque<br />

sanctnm Concordianum , ul veniret <strong>ad</strong> festuni. Quod saiictus<br />

1) rlliin,! (luo > Of^iliiil.i oiiiiltlt Kd. I'r.

Citp. CXXIX. De saiicto Mamertiiio. 581<br />

Peregiinus et sanctus Amator ciiin aliis episcopis faciebaiit. Cui<br />

ilie de tuinulo respondit: non possuin modo venirc, quia hospiteiu<br />

(juendam me custodire oporlet, nc a serpentibus , qui hic habitant,<br />

occidatnr. Abiens illc, quae audierat , nuntiavit reversusquc ait:<br />

sancte Concordianc , surgc, veni et <strong>ad</strong>duc tecum Vivianum sub-<br />

dyaconum ct Junianum acolitum, ut orficium suum faciant, Alexander<br />

autcm hospitem tuuni custodiet. Visunique est igitur Mamertino,<br />

quod sanctns Concordianus appreheiisa manu duceret eum secum,<br />

cumquc <strong>ad</strong> cos vcnisset, dixit iis sanctus Aniator: quis est istc,<br />

qui tecum ingressus esl? Qui ait: hospes meus cst, Et ille: ex-<br />

pclle eum , quia pollutus cst et nobiscum noii potest essc, Qui<br />

cum expelleretur , prostratns coram iis sancti Amatoris graliam<br />

impotravit, qui jussit ei , ut <strong>ad</strong> sanctum (jcrmanum pergere fcsti-<br />

iiaret. Evigilans igitur <strong>ad</strong> sanclum (iermanuin vcnit ct coram eo<br />

prostratus veniam postulabat. Qui cum ea , quac sibi contigerant,<br />

enarraret , perrexerunt ambo <strong>ad</strong> tumbam bcati Concordiani et re-<br />

moto lapidc viderunt plurcs scipcutcs , qui decem pcdum longitu-<br />

dinem cxcedebant, cuniqiie omncs dilTugerent, bcatus Germanus<br />

iis impcravit , ut <strong>ad</strong> talein locum pcrgant , ubi de caetero nemini<br />

praesumant nocere. Sicquc Mainertinus baptizatus est et sauatus<br />

factusque est monachus monasterii sancli Gcrmani, ubi post sanctum<br />

')Allodium abbas fuit. Hiijus tcmpore in ejus monastciio sanctus<br />

Marinus exstitit, ciijus obcdientiam sanctus Mamertinus probare<br />

volens vilius officium monastcrii ei commisit, pastorem scilicet cum<br />

faciens bubalorum. Cuin igilur in silva qu<strong>ad</strong>am bovcs et vaccas<br />

libentcr custodiret, tanta sanctitatc pollcbat, quod etiam avcs sil-<br />

vcstres <strong>ad</strong> se venientes manu propria nutriebat. Nam et aprum,<br />

qni <strong>ad</strong> ccllam ejus confugerat, a canibus cripiiit ct abire fccit.<br />

Latrones quidam cum eum exspoliassent ct vcstcm cjus sccum fe-<br />

rentes abirent, solum ei palliolum dimiserunt, qui statim posl cos<br />

clamavit diccns: rcvertimini, domiiii mei, ccce dcnarium coHlgaUim<br />

in medio pallio inveni, qui vobis forsitan necessarius crit. Qui<br />

protinus revertcntcs palliolum cum dcnario abstuleruiit ct luuhiiu<br />

penitus diniiserunt, sed cum fcstiiianlcr <strong>ad</strong> suas latcbras propcra-<br />

rcnt, tota nocte euutcs in ipso crepusculo <strong>ad</strong> ejus ccllulain sunt<br />

rcperti. Quos illc salutans in cella sua benigiie rcccpit pcdesque<br />

corum lavans necessaria, quac potuit, miiiistravit. Qui stupcfacli<br />

!) Ed. fr. Ol I<br />

iidium leyit.

582 Cap. CXXX. De sancto Aegidio.<br />

(lc eo , (iiioil fcccrant , doliicrunt ct unus(iuisque conirn <strong>ad</strong> fidciii<br />

tonvcrsus cst. Qu<strong>ad</strong>ain vice , cuiu quidam juniorcs raonaclii secuni<br />

luancntcs ursac cuidain , quae ovibus iusidiabatur, laqueos tctcn-<br />

disscnt, illa in laqucos nocte irrueiis capta tcncbatur. Quod sanctus<br />

Mamertiuus pracsciens dc lecto surrexit ct eani invenicns dixit illi:<br />

(luid facis, o iniscra? fuge cito , ne capiaris , eainque dissolvcns<br />

diraisit. Verura cuin raortuus fuissct et corpus ejus Altissiodoruin<br />

dcportaretur, ct cuin fuissent in qu<strong>ad</strong>am villa , nullo inodo illud<br />

indc inovcrc potucrunt, quo<strong>ad</strong>usquc quidam incarceratus subito<br />

fractis vinculis libcr exsilicns vcnit <strong>ad</strong> corpus et cum aliis usquc<br />

<strong>ad</strong> urbera portavit, ubi in ccclcsia sancti Gcrraani houorilice est<br />

scpultus.<br />

CAP. C\XX. (125.)<br />

Acgidius dieitur ab e , quod est sine , ct gcos tcrra ct djaii<br />

clarura sive divinum. Ipse nainquc fuit sine tcrra pcr terrenorum<br />

dcspectionem, clarus pcr scicntiae illustrationcm, divinus pcr aino-<br />

rciu, qui assimilat amantem amato.<br />

Acgidius Athenis ex rcgia stirpe progenitus ct sacris littcris<br />

ab infantia cruditus, duin qu<strong>ad</strong>am dic <strong>ad</strong> cctlcsiam pergcrct, cui-<br />

dam acgro iu platca jaceuti ct elemosinaiu pclcnli tunicam suam<br />

tribuit, qua indiilus sanitatem integram inox reccpit, Post Iioc,<br />

parentibus suis in domiuo quicscentibus, patriiuonii sui Christum<br />

fetit hercdcm. Qu<strong>ad</strong>am vicc dum ab ecclesia rcdlrct, quldam vir<br />

a serpcnte pcrcussus eidein obviiis cxstitit, scd oratione fusa Ae-<br />

gidius protinus virus fugavit. Quendam dacmoniatum iu ctclcsia<br />

tum taclcris cxsistciitcm ct lidclcs clamoribus suis turbaiitcm Ac-<br />

gidius dacraone fugato sauavit. Vcruin humani favoris formidans<br />

pcriculuin claiu littus raaris pctiit et nautas quosdara in mari pcri-<br />

tlitantcs conspcxit et facta oratione tcmpcslalcin oiunciu scdavit.<br />

Applitantibus autcin nautis, aiidito, quod Roinam tcndcrct, gratias<br />

cjus uicrilis cgcrunt ct, quod euin sccum gratis vehcrcnt, pro-<br />

niiscrunt. Ouin igilur Arclalcm vcnissct ct bicnnio cuiu sanclo<br />

(.'acsario c.jusdcm tivitatis cpistopo mansissct ct ibidcm (lucndam

Cap. CXXX. De saiicto Aegidio. 583<br />

trtennio febricitantem curassct, eremnra cupiens clam discessit et<br />

cura *)Vcredonio eremita sanctitate conspicuo diu niansit, ubi ste-<br />

rilitatcm terrac suis meritis fugavit. Sed duui ubique niiraculis<br />

coruscaret , hunianae laudis timens pericuhim relicto eo interiorem<br />

eremum penetravit, ubi quoddam antrum et qucndam fonticulum<br />

reperiens qnandam niliilominus ccrvam praeparatani ibidem habuit<br />

in nutrlcem, quac certis lioris lactis alimoniam sibi praebebat, Sed<br />

cnm ibidcm regis pueri venarentur, prae<strong>dicta</strong>m videntes ccrvam<br />

caeteris feris contemtis hanc cum canibus insequuntur; a quibus<br />

dum vchementer urgerelur, <strong>ad</strong> pedes sui confngil alunini. Illc vero<br />

<strong>ad</strong>mirans, cur praeter solitum sic mugiret, exiens et venatores<br />

audiens dominum exoravit, ut, quam sibi tribucrat nutricem , ser-<br />

varet, Canum autcm nullus infra lapidis jactum sibi appropinquare<br />

ansus cst, sed cum nimio ululatu <strong>ad</strong> venatores revertebantur.<br />

Nocte igitur supervenientc doraum redeunt et insequenti die illuc<br />

revertentes casso laborc domum itcrura rcdierunt. Quod dura rex<br />

audiisset, rera ut erat suspicatus, cum episcopo ct multitudinc<br />

venatorum illuc properavit, sed cura canes ut prius non accedere<br />

pracsunierent, sed omnes ululando redirent, locum veprium densifate<br />

inacccssibilera in girum circumdederunt, unus autem incaute sa-<br />

gittara dirigens , ut inde cervam expellerct, viro Dei pro cerva<br />

oranti grave vnlnus inflixit, sed militcs semitam ferro aperientes<br />

<strong>ad</strong> ipsius devcnenint spcluncara et vidcntes scncm habitu monachali<br />

vestitum , canitie autem ct aetate venerabileui , ccrvara quoque <strong>ad</strong><br />

ejus genua provolutani, solus episcopus ct rex eum pedites <strong>ad</strong>ierunt,<br />

caeleris retro stare jussis, ct interrogavcrunt cum , quis essct vel<br />

unde venisset aut cur tam densam eremi vaslilatera peliisset seu<br />

quis euni vulnerare tam gravitcr pracsumsissct. Quibus cum <strong>ad</strong><br />

singula rcspondisset et illi ab co huuiiliter veniara postulassent,<br />

medicos sanando vulneri spoponderunt et niulta donaria obtulerunt,<br />

sed ipse nec raedicinam <strong>ad</strong>hibere voluit et muncra contemnens <strong>ad</strong><br />

ipsa etiara non respexit, quin potius sciens virtutem in infirmitate<br />

perfici, dominum exoravit, ne , quamdiu vivcret, sanitali pristinae<br />

reddcretur. Sed cura rex eura frequcntcr visitarct et pabulura sa-<br />

liitis ab eo rcciperet, iraniensas divitias obtulit, sed eas ille re-<br />

cipcre rccusavit, <strong>ad</strong>moncns , ut indc nionasterium conslrucret, ubi<br />

raonastici ordinis disciplina vigcrct. Quod cura rex -)fccisset,<br />

1) Ed. Fr. : Verecleino.<br />

2) Ed. Fr. innle: venisset legif.

584 Cap. CXXX. De sancto Aegulk).<br />

victus Aegidius lacrjmis cl precibus rcgis , postquam plurimum<br />

reiiuisset, iliius monasterii curam suscepit, Hujus lamam rcx Ca-<br />

rolus ut audivit, ejus impetrato <strong>ad</strong>vcntu reverenter eum suscepil.<br />

Inter caetera salutis colloquia rex eum rogavit, ut pro co digna-<br />

retur orare , quia quoddam facinus enorme conimiserat, quod nulli<br />

unquam nec ipsi sancto confiteri auderet. Sequenti igitur donii-<br />

nica, dum Acgidius celebrans pro regc orarct, angelus domiui<br />

cidcm apparens schedulam super altare posuit, in qua scriptum<br />

erat per ordinem et regis peccatum et Aegidii precibus jam esse<br />

dimissum, sed tamen poenitens et confitens ab illo deinccps absti-<br />

neret, Adjuiictum erat in fiiie, ut, quisquis sanctum Acgidium<br />

pro quocunque commisso invocaret, si tamen ab illo dcsistcret,<br />

ejus meritis sibi remissum non dubitaret. Oblata igitur rcgi schc-<br />

dula peccato suo rex agnito veniam bumiliter postulavit, Aegidius<br />

autem cum honore rediens apud Nemauscnscm urbeiu filiuni prin-<br />

cipis, qui tunc obierat, suscitavit. Post aliquantulum vero teniporis<br />

praenuntians monaslerium suum non longe ab hostibus evertendum<br />

Romam <strong>ad</strong>iit et privilegium ecclesiae duoquc ostia cyparissina, iu<br />

quibus sculptae erant imagines apostolorum , a papa iinpctrans di-<br />

wittensque ea in Tjberim divino rcgimiui commciidavit ct <strong>ad</strong> luo-<br />

nastcrium rcdiciis cuidam contracto apud Tybcronem grcssum<br />

rostituit. Cumquc <strong>ad</strong> nioiiaslcriuin rediisset, prac<strong>dicta</strong> oslia in<br />

portu invenit ct gralias agcns Deo, quod intcr tot maris pcricula<br />

illaesa servasset, ca in i)Iimiiiibus ccclesiae suae <strong>ad</strong> dccus eccle-<br />

siae et moniiuenluiu pacli Romanac sedis crexit. Tandcm domiiius<br />

dicm sui obilus iminincrc sibi per spiritum revclavil, quod illc<br />

fratribus indicans ct pro se orare su<strong>ad</strong>cns in douiino fclicitcr ob-<br />

dormi^it, ubi choros angcloiiim cjus aiiimaiu iii cociiiin lcrenlium<br />

pluiiini sc audivissc lcslali suiit. Claruit circa annuiu doiuini DCG.<br />

1) Kd. \'r. iiHilc : 1 n 111 i ni b >is.

Ciip. CXXXI. De uativitate beatae Mariae virgiiiis. 585<br />

CAP. Cmi. (126.)<br />

De nativitate beatae ITIariae virg^ini^.<br />

1. Nativitas gloiiosae virginis Marlae ex trilm Jiula et legia<br />

stirpe David diixit origineni. Mallhacus auteni etLucas nongeneralio-<br />

nem Mariae, scd Joseph dcscribunt, qui tamen a conceptione Christi<br />

penitus alienus fuit, quia consuetudo scripturac dicitur fuisse, ut<br />

non jHulierum , sed virorum generationis series texeretur. Ve-<br />

rissime tamcn virgo beala ex progenie David descendit; quod<br />

praecipue patet ex hoc , quoniam , ut saepe scriptura testatur,<br />

Christus de semine David duxit originem. Cum igitur Cliristus<br />

de sola virgine natus sit, manifestum est, et ipsam virgiuem cx<br />

David natam esse et hoc cx catena Natlian. David enim inter cac-<br />

tcros iiabuit duos filios Nathan ct Salomonem. Ex catena igitur<br />

Nathaa filii David, ut testatur Johanncs Damascenus, Levi genuit<br />

Melchi et >)Panlhar, Panthar genuit Barpanthar ct Barpanthar<br />

genuit Joachira , Joachim virginem Mariam. Ex catena autera<br />

Salomonis Nathan habuit uxorem , ex qua geiiuit Jacob , defuncto<br />

autcm Nathan Melchi ex tribu Nathan , qui filins quidem Levi,<br />

frater autem Pantharis, nupsit uxori Nathan , matri autcra Jacob,<br />

et genuit cx ea Heli. Facti autcni sunt fratres utcrini Jacob ct<br />

Heli, Jacob quidem ex tribu Salomonis, Heli ex tribu Nathan.<br />

Defunctus est autera Heli ex tribu Nathan sine liberis et accepit<br />

Jacob frater ejus, qui est ex tribu Salomonis, uxorcm ejus et susci-<br />

tavit semen fratris sui et geuuit Joseph. Joseph igitur natura cst<br />

filius Jacob ex descensione Salomonis, secundum lcgem autera Heli,<br />

qui ex Nathan. Nara filius , qui nascebatur, secundura naturaui<br />

quidem erat generantis , secundura autera legem defuncti. Haec<br />

Damasceuus. Sicut autem in ecclesiastica hjstoria dicitur et Beda<br />

in sua chronica testatur, cura omues generationes Hebraeorum et<br />

alienigeiiarura in -)archivis templi secretioribus servarcntur, He-<br />

rodes omnes jussit incendi, existimaus se nobilem possc vidcri, si<br />

deficientibus probainentis progenies sua <strong>ad</strong> Israei pertinere crcde-<br />

retur. Fuerunt taraen quidam dicti dominici , sic dicti ob propin-<br />

quitatem Christi , qui eliam Nazaraei fueruut , qui ordinem genera-<br />

tionis Chrisli partiin, ut a proavis didiceranl, partim, ut a quibusdam<br />

J) Ed. I*r. l'nii lli e la , ;i!ii l'aiiliicr. 2) rieteul. praeleruul ; arcis.

586 Cap. CXXXI. De natlvitate beatae Mariae virgiuis.<br />

iibris iiabucrunt, quos donii habcbant, quanluni poterant, pcrdocc-<br />

bant. Joacliini autem acccpit uxorcin noniine Annam , quac habuit<br />

sororcui nominc Uismcriam. Hacc autcni Hismeria genuit Elizabeth<br />

ct Eliud, Elizabcth Johanucm baptistam. De Eiiud natus cst<br />

^)Eniinen, de Einincn natus est sanctus Servatius , cujus corpus<br />

cst iu oppido Trajecti super Mosam iu episcopatuLcodicnsi. Anna<br />

autein trcs viros habuisse dicitur, sciiicct Joachini, Clcopham ct<br />

Salome. De primo auteni viro, scilicet Joachira, unani hliani, sci-<br />

licet Mariam, raatrem domini gcnuit, quam Joseph nuptui dedit,<br />

quae Christum doininmn genuit et pcperit. Mortuo Joachim accepil<br />

Clcopham, fratrcin Joseph, et gcnuit ex eo aliam iiliani, quam<br />

similiter Mariain vocavit, et Alpheo postmodum iii conjugcm socia-<br />

vit. Hacc autciu Maria cx Alpheo viro suo quatuor filios genuit,<br />

scilicct Jacobuiu minorcm, Joscph justum, qui ct Barsabas, Simo-<br />

ncm et Judam. Mortuo secundo viro Annac tcrtium acccpit, sci-<br />

licet Saloinc, cx quo aliam filiain genuit, quam rursus Mariam<br />

vocavit ct Zcbcdaco in conjugem tr<strong>ad</strong>idit. Haec auteni Maria ex<br />

Zebcdaeo viro suo duos filios genuit, scilicet Jacobum majorcm ct<br />

Johanncm evangclistain. Unde et de hoc cxstant vcrsus:<br />

Anna solet dici Ires conccpissc Marias,<br />

Quas gcnucre viri Joacliim, Cleophas Salomeque.<br />

Has duxcre viri Joscph, Alphcus , Zcbedaeus.<br />

Prima paiit (

Cap. CXXXI. De nativitate l)eatae Mariae virgiuis. 587<br />

tribu orat. Voliiit cnim doiiiiiius, ut iiae tribus privilegiatae propter<br />

niisterium <strong>ad</strong> iiivicem niiscerenlur, quia dc iis doininus nasciturus<br />

crat , qai vere rex et sacerdos pro nobis se ipsum offerret et fide-<br />

les SHOS in nialitia luijus vitae pugnaiites regeret et posl victoriam<br />

coronaret. Quod etiain ex nominc Christi, id est inuncti, innuitur,<br />

quia soli sacerdotcs ct rcgcs et prophctae in lege vcteri inungc-<br />

bantur, unde ct nos a Christo chrisliani diciinur ct genus cleclum<br />

et *) regalc sacerdotiura appcllainur. Scd et quod diccbatur,<br />

quod inuliercs tamcn suac tribus hominibus jungercntur, dictum<br />

fuisse constiit, ne distributio sortium confundcrctur. Quia vcro<br />

levitica tribus sortem inter caetcros non habcbat , niulieres de iila<br />

tribu nubere potcrant, cui volcbant. Hystoriam autem nativitatis virgi-<br />

nis bcatus Hieronjmus, ut in prologo refert, <strong>ad</strong>olescentulus in quodain<br />

libello lcgit, scd post multuin lcmporis , ut se ibidem iegisse rccoluit,<br />

primo rogatus transscripsit. Joachim namque ex Galiiaca ct civi-<br />

tate Nazareth sanctam Annam ex Bcthlchcm duxit uxorcm , ambo<br />

autem justi erant et ambo sinc reprchensione in omnibus mandatis<br />

domini inccdebant onincmque suam substantiam trifaric dividebant,<br />

unam partcm templo ct tcmpli scrvitoribus impcndebant, aliani<br />

percgrinis et pauperibus erogabant , tertiam sibi ct familiae suac<br />

usibus reservabant. Et ita pcr annos XX prolcin ex conjugio noii<br />

habcntcs voverunt domino , quod, si iis sobolcm concederct, cam<br />

scrvitio domiui manciparent. Cujus rei gratia cuin singuiis aiinis<br />

in tribus fcstis praccipuis Jcrusalcm frcquentarcnt, in fcsto ciicae-<br />

nioruin Joachiin cum contribuUbus suis Hicrusalcm <strong>ad</strong>scendit, ct cum<br />

cacteris <strong>ad</strong> altarc acccdcns oblationem suam offerrc voluit. Quem<br />

videns saccrJos cuin indignatione niinia rcpulit, ct cur <strong>ad</strong> allare<br />

Dci acccdere pracsumerct, incrcpavit asscrcns non esse convcnicus,<br />

maledicto legis obnoxium oblationem domino legis offerrc, nec intcr<br />

foecundos infoecundum, et qui populum Dci non auxit, <strong>ad</strong>stare.<br />

Joachim igitur sic confusum sc vidcns prac pudorc domuin rcdirc<br />

noluit, ne similitcr a contribalibus suis, qui hoc audicrant, tantuin<br />

opprobrium sustineret. Seccdens igitur <strong>ad</strong> pastores suos , cum ibi<br />

aliquamdi.i fuissct, qu<strong>ad</strong>aia die ci soli angclus cuni niagna clari-<br />

tatc apparuit ct de cjus visionc turbatuin , ne tiracrct, <strong>ad</strong>monuit,<br />

diccns: cgo sum angclus domiiii missus <strong>ad</strong> tc , ut annunticm tibi<br />

prcces tuas cxauditas csse ct clcmosinas tuas in conspcctu domini <strong>ad</strong>-<br />

1) Adject. regale oiuiUk Ed. Tr.

588 Cap. CXXXI. De luUivitate lje;\tae Mariao virgiais.<br />

sceiKlisse; vicli enim piidorcm tiuim el .iiulivi sterilitatis opprobrium<br />

iioii recle tibi objectuiii. Peccali quippc, iion naturae uitor cst Deus<br />

el iileo, cum aliciijus utcrum clamlit, <strong>ad</strong> hoc facit, ut mirabilius<br />

denuo apciiat, et non libidinis esse, quod nascitur, sed divini fore<br />

nnineris cognoscatur, Prima gcntis vestrae niater Sara nonne<br />

Hsque <strong>ad</strong> nouagesimum annuni sterilitatis opprobrium perlulit et<br />

tamen Ysaac, cui repromissa erat omnium gentium benedictio,<br />

geiieravit? Rachel etiam noiine diu sterilis (uil et tainen Jospphum<br />

genuit, qui totius Aegypti domiiiiuin habuit? Quis fortior Sainsone<br />

vel sanctior Samuele? Et tamcn hi ambo iiiatres slcriles habucrc.<br />

Rationi igitur et exemplis crede, dilatos diu conceptus et stcrilcs<br />

partus mirabiliores esse solcre. Proinde Anna uxor tua parict tibi<br />

filiain et vocabis noinen cjus Mariam. Haec, ut vovislis, erit ab<br />

infantia domiiio consecrata et <strong>ad</strong>huc ex iitero matris suae spiritu<br />

sancto plena, nec forinsecus iiitcr populares , scd in templo do-<br />

luini semper morabitur, ne quid siiiistrum de ea aliquis suspicctur.<br />

Et sicut ipsa ex stcrili matre nascetur, ita et mirabilitcr ex ca<br />

altissiini filius generabitur, cujus nomen eril Jcsus, et pcr eum<br />

omnibus gcutibus erit salus. Et tibi hoc signum : cum perveneris<br />

Hierosolimis <strong>ad</strong> <strong>aurea</strong>m porlain, Annain uxorem tuain obviam ba-<br />

bebis , quae de tua tardationc modo sollicita tunc in conspcctu tuo<br />

gaudebit. His dictis angelus ab eo recessit , Anna autcm , cum<br />

amare flcret ef, quonam vir suus ivissct, ignoraret, idein angclus<br />

eideni apparuit et sibi e<strong>ad</strong>em, quac viro annuntiaverat, patefecit<br />

<strong>ad</strong>dens, ut pro signo nierusalcm <strong>ad</strong> aurcain portam pergeret et<br />

ibidcm viro suo redeunti obviarct. Igitur juxta angcli prae-<br />

ceplum ambo sibi invicem obviantes de mulua visionc laetati ct de<br />

prole promissa securi <strong>ad</strong>orato domino domum redierunt divinum<br />

promissum hilariter cxspcctantcs. Anna igitur conccpil ct filiam<br />

pcperit et nomen ejus Mariaiu vocavit. Coniplcto igitur pcr trien-<br />

nium ')ablactalionis tenipore <strong>ad</strong> tcnipluni doniini virginem cum obla-<br />

lionibus <strong>ad</strong>duxerunt. Erant autem circa tcmplum juxta XV gr<strong>ad</strong>uuni<br />

psalmos XV <strong>ad</strong>sccnsionis gr<strong>ad</strong>iis, nain quia templum iii monte erat<br />

conslitutum, allarc holocausti, quod forinsecus erat, <strong>ad</strong>iri iiisi pcr<br />

gr<strong>ad</strong>us non potcrat. In horum itaquenovissimo virgoconslituta cuiictos<br />

siiic alicujus <strong>ad</strong>jutorio ita consccndit, ac si jain aclatis pcrfcctac<br />

cssct. Pcrfccta igitiir oblationc liliam cuin aliis virgiiiibiis iii<br />

tcniplo dimittentes <strong>ad</strong> propria redierunt, virgo autcni ((uolidic iu<br />

J) KJ. Vr. ol)l,«lloiiif. Ivyil.

Cap. CXXXl. De natlvitate beatae Marlae virgiDis. 569<br />

onini sanctitatc proficicns et ab angclis qiiotidie visitabatiir et vi-<br />

sione divina quotidie fruebatur. Ait Hieronymus in qu<strong>ad</strong>am epistola<br />

<strong>ad</strong> (-hromatinm et Heiiodorum , quod bcata virgo hanc regnlam<br />

sibi slatuerat , iit a raanc usque <strong>ad</strong> terliam orationibus insisteret,<br />

a tcrtia usque <strong>ad</strong> nonam textrino opcri vacaret , a nona ab ora-<br />

tionibus non recedebat, qnousque angclus apparens sibi cscani<br />

daret. Quarto autera decirao actatis suac anno pontifex publicc<br />

denuntiavit, ut virgincs , quac in tcmplo instrnebantur et aetatis<br />

tcmpus implcssent, domum reverterentur, ut viris icgitime jungc-<br />

rentur. Cujus mandato cnm caeterae paruissent, sola beata Maria<br />

virgo hoc sc facere non possc respondit, tnm qnia parentes sni<br />

eam domini servitio mancipassent, tura quia virginilateni suam do-<br />

mino ipsa vovisset. Tunc anxiatus est pontifex eo, quod ncque contra<br />

scripturara , quae dicit: vovete et rcdditc, votum infringendura pu-<br />

taret nec morem genti insuctum introduccre audcret. Ad imminentem<br />

fcstivitatcm JudaeorHm senioribus convocatis omnium liaec una fuit<br />

sententia , ut in re tam dubia consiliura domini quacreretur. Cum<br />

antem oralioni insisterent ct pontifcx <strong>ad</strong> consulcndum dorainum<br />

accessisset, raox de loco oratorii cunctis audientibus vox insonuit<br />

dicens, ut, quicunquc de domo David nupliis habilcs non conjugati<br />

essent, singuli virgas singulas <strong>ad</strong> altare dcfcrrcnt ct cujuscunquc<br />

virgula gerrainassct ct in cacuminc ejus sccundum Ysaiae vatici-<br />

niura spiritus sanctns in colnrabae specie consedissct, ipse procul<br />

dubio esset, cui virgo dcsponsari dcberct. Erat inter cacleros Jo-<br />

seph de domo David , cui cum incongruuni vidcretur, si vir tani<br />

proveclae aelatis tara tenerani virgincm duccret in uxorcm, caetcris<br />

virgas suas alTerentibus solus ipsc virgam suam subtraxit. Unde<br />

cuni nil divinae voci consonum apparcrct, pontifex iterato dominum<br />

consulendum putavit, qui rcspondit , quod solns ille virgam suani<br />

non attulit, cui virgo dcsponsari dcbcrct. Proditus itaque Joseph<br />

cum virgam suam attulisset, et ipsa illico florera gcminassct ct iii<br />

ejus cacumine columba de coelo <strong>ad</strong>veniens consedissct, liquido<br />

omnibus patuit, ipsi virginem dcsponsatara fore. Desponsata igilur<br />

virgine Joseph ipse quidcm in suam civitatem Bethlehem reccdit do-<br />

mura suam dispositurus et nuptiis neccssaria provisurus, virgo<br />

autem Maria cura VII virginibus coaevis et collactaneis suis , quas<br />

ob ostensionera miraculi a sacerdolc acceperat, <strong>ad</strong> domura parentum<br />

in Xazarcth reversa cst, in dicbus aulcm illis angclus Gabriel ei<br />

oranti apparnil ct de ca nascilurmn Dci filium nuntiavit Dies au-

590 Cap. CXXXF. Dg nativitate heatae Marine virginis.<br />

tcm nativitiitis virginis aliquanto tcinporo fiilelcs latuit. Contigit<br />

igitnr, sicut rcfcrt Jolianncs Bclclh, quod quidani vir sanctus<br />

scdiilac contcniplationi insistens, singulis annis VI Idus Scptcinbrcs<br />

in orationc positus jocundissimain angclorum societatcm sollcnini-<br />

zantcm audirct, cumque dcvotissimc sibi revclari pcterct, cur quo-<br />

libet anno illo tantum dic ct non alio hoc audiret, divinum recepit<br />

rcsponsuin , quod virgo gloriosa Maria tali die fucrit mundo nata,<br />

ct ideo hoc manifcstarct liliis sanctac ccdesiae, ut coiicordcs<br />

fiercnt iii hac cclebrilatc coelesti curiae. Cum autcm hoc summo<br />

pontifici ct aliis intimassct ct illi orationibus ct jcjuniis, scripturis<br />

et antiquitatum tcstiinoniis vcritatem comperisscnt, hunc dicm in<br />

honore nativitatis virginis cclcbranduin univcrsaliter statuerunt.<br />

Oclava autcm nativilatis bcatac Maiiae *)olim non cclcbrabatur,<br />

scd doininus Innoccntius IV. natione Janucnsis ipsam instituit ccle-<br />

brandain. Cujus haec causa fuit. Gregorio cniin noiio per mortcin<br />

sublalo de mcdio Romani omncs cardinales in quodam conclavi incln-<br />

scrunt, ut citius ccclesiae providcretur. Scd cum pcr plurcs dics<br />

concordarc non potuisscnt et ipsi a Romanis multas molcslias susti-<br />

nerent, vovcrunt reginae cocli , quod , si cjus mcritis concordarcut<br />

ct libcri abirc posscnt, octavas suae nativitatis diu ncglcctas de<br />

cactcro statucrent celebrandas. Sicque in dominum Cocleslinuin con-<br />

vcncrunt ct liberali pcr dominum Innoccnlium votuin <strong>ad</strong>implcvcrunt.<br />

Coclcstinus cuim modico tcmporc supervixit ct ideo pcr eum im-<br />

plcri noii potuit. Et nota, quod trcs nalivilalcs ccclcsia sollcm-<br />

nizal, scilicct nativitatcin Chrisli, sanclac Mariac ct Johannis<br />

baptistac, quac trcs designaiit trcs spiritualcs nativitatcs: cuin<br />

Johanne namquc in aqua, cuin Maria in poenitcntia, cum Christo<br />

rcnascimur in gloria, Cuin igitur nativitalcin baptisini in <strong>ad</strong>ultis<br />

oporleat piacccdcrc contritioucm ct gloriac similiter, ideo illac<br />

duac incrito vigilias habent, sed cuin pocnitcntia to(a sit pro vigilia,<br />

non oportuit, ut vigiliam habcrct. Oclavas vcro omncs Iiabcnt,<br />

quia omncs <strong>ad</strong> octavam rcsurrcclioiiis anhclant. S. Milcs<br />

quidam valde strenuus et bealac Mariae valdc devotus <strong>ad</strong> tornca-<br />

nicntum v<strong>ad</strong>ens quoddain priino monastcrium <strong>ad</strong> honorcm bcatac<br />

Mariac constructum in itincrc rcpcrtum missam auditurus intravit.<br />

Cum autcm missa missac succcdcrct ct ille ob honorcm virginis<br />

nullam practcrmittcrc vcllet, tandem monastcrium cxiens <strong>ad</strong> locum<br />

1) KJ. l'r, iil.-iiio conlr.iiio li.ifc it;i Icyit ; Hliiri.TC c cl o 1) rnlur s p d elc.

Cap. CXXXf. Dc natlvltate heatae IMariae virginis. 591<br />

concitiis propcrabat. Et ccce redcHiilcs cidcin occurrerunl et ipsum<br />

streiiuissime miiitasse referunt. Quod dum omnes, qui <strong>ad</strong>erant,<br />

assererent ct universi eum strenuissime niilitassc acclamarent,<br />

necnon et quidam , qui sc ab eo captos diccbant, se eidem ofTenent,<br />

perpendcns vir discretus urbanam reginam urbano niodo sc hono-<br />

rasse, quid acciderit, nianifestavit et <strong>ad</strong> nionastcriuin rediens filio<br />

virginis dc cactcro militavit. 3* Episcopus quidam , qui<br />

bcatam Mariain in summa rcvcrcntia ct dcvotione habebat, quaii-<br />

dam ecciesiara bcatae Mariae in nocte mcdia cx devotione <strong>ad</strong>ibat<br />

ct ecce virgo virginum comitata univcrso virginum clioro vcnicnli<br />

viro occurrit et cum summo honore susceptum <strong>ad</strong> ecclesiam , <strong>ad</strong><br />

quam tendebat, ducere coepit praecinentibus duabus de choro<br />

puellis atque dicentibus<br />

:<br />

Cantemus domino , sociae , cantemus honorcm,<br />

Uiilcis amor Christi rcsonct orc pio.<br />

Qnos vcrsus totus alius cliorus virginum rcsumciido pcrcantat prac-<br />

<strong>dicta</strong>equc binae cantatrices binos, qui scquuntur, in ordinc versus<br />

subscquutac sunt:<br />

Primus <strong>ad</strong> ima ruit magiia de Iiicc superbus,<br />

Sic hoino cum tumuit, priinus <strong>ad</strong> ima ruit.<br />

Sicquc virum Dci cuni lali proccssione usquc <strong>ad</strong> ccclcsiain per-<br />

duxerunt duabus scniper incipientibus ct caeteris rcspoiidcntibus.<br />

4. Quacdam mulier solatio viri sui destituta unicum filium<br />

habcbat, qncm tcnerrime diligcbat. Qu<strong>ad</strong>ain aulcin vice hlius ejus<br />

ab iiiimicis capitur et iii custodia carcciatur et viiiculatur. Quod illa<br />

andiens inconsolabililer flebat et beatam virgincm, cui niultum de-<br />

vota erat, pro liberationc filii importunis precibus exorabat. Tan-<br />

dem vidcns , quod sic nihil proficcrct , ecclesiam , in qua crat<br />

sculpta imago bealae Mariae, sola intravit et coram imagine slans<br />

ipsam sic alloquitur dicens : virgo beata, pro libcrationc filii rael<br />

te sacpc rogavi et <strong>ad</strong>huc nequaquam matri raiscrae subvenisti,<br />

patrocinium tuuin pro filio inco imploro et nulluin <strong>ad</strong>huc scntio<br />

fructum. Igitur, sicut filius meus mihi ablatus est, sic et ego<br />

filium tuum tibi auferam et obsidem pro filio raeo in custodiam<br />

p&nam. Et hacc diccns propius accessit ct iinagincni pucri, quam<br />

virgo in grcmio bajulabat , auferens domuin abiit accipiensquc<br />

ifflagincDi pueri ipsam in linteo mundissiuio involvit ct in archa<br />

rccondens ipsain cum clavc diligcntius obfirmavit, bonuiu obsidcin<br />

pro filio suo habcrc gaudens et ipsuui diligenter custodicns. Et

592 Cap. CXXXI. De natUitate beatae IMariae virginis.<br />

ecce scqucnti nocte bcata virgo jiivcnl apparuit ct januam carceris<br />

apericns, inde ut excat, praeccpit eique 'dixit: matri tuae , fiii,<br />

dices , ut menm rcddat filium , ex quo reddidi sil)i suum. Qui<br />

exiens <strong>ad</strong> matrcm vcnit et, quaiiter bcata virgo eum libcraverit,<br />

enarravit. Ula autcm plurimum exsultans imaginem pucri acccpit<br />

et <strong>ad</strong> ccclesiam v<strong>ad</strong>ens beatae Mariae reddidit fiiium dicens: gra-<br />

tias vobis, domina, rcfcro, quia niihi meum unicum fllium rcddi-<br />

distis , et nunc vobis filium vcstrum reddo, quia nicum rae recepissc<br />

profiteor. — — — 5. Erat quidam fur, qui saepe latrocinia exer-<br />

ccbat , sed beatam Mariam plurimum in devotione habcbat ct eam<br />

crebrius salutabat. Qu<strong>ad</strong>am igitur vice fur quaedam rapiens capitur<br />

et snspcndio <strong>ad</strong>judicatur. Cum autcm suspcndcretur, continuo bcata<br />

virgo ei alTuit et snspcnsum tribus diebus, ut sibi videbatur, suis<br />

nianibus sustcnlavit ita , quod nuliam laesionem pcrscnsit. Ilii<br />

vero , qui eum suspcndcrunt, casu indc transcunlcs cum viventem<br />

et vultu hilari repererunl et arbitrantcs, quod non bcnc fuisset<br />

laqueo <strong>ad</strong>strictus, gl<strong>ad</strong>io ipsum jugulare volebant, scd bcata Maria<br />

fericntium gl<strong>ad</strong>io manuni opponcbat et illi sibi nil nocerc potcrant.<br />

Cognosccntcs ergo refcrcntc illo , quod beata Maria sic eum juva-<br />

bat, mirantes cum dcposuerunt ct aniore virginis abire liberum<br />

dimiserunt. Qui abicns nionastcrium intravit ct, quo<strong>ad</strong> vixit, in<br />

servitio Dci gcnitricis pcrmansit. — G. Fuit quidam dcricus,<br />

qui bcatam Mariam valde diligens horas ejus sedulo decantabat.<br />

Cum aulem parentes ejus morcrcntur, alium non habcntes here-<br />

dcm cidcm hcrcditatcm dimiscrunt. Compulsus cst igitur ab amicis,<br />

ut uxorcm acciperel et hcrcditatcm propriam gubcrnarct. Qu<strong>ad</strong>am<br />

autcm die, cum <strong>ad</strong> celcbrandas nuptias tendcrct , in ilinere quan-<br />

dam ccclesiam repcrit, et recordatus scrvitii bcatac INIariae in ipsam<br />

ingrcdiens horas cjus diccrc coepit, ct cccc beata Maria cidcm ap-<br />

paruit et quasi scvcrius ei dixit: o stultc et inftdclis, cur me ami-<br />

cam et sponsam tuam rclinquis ct mihi feminam aliam antcponis?<br />

Ad hoc ille compunctus <strong>ad</strong> socios rcdiit ct totum dissimulans celc-<br />

bratis nuptiis media nocte omnibus relictis de domo aufugit ct<br />

monasterium intrans bcatac Mariae dcvotc scrvivit. — — —<br />

9, Saccrdos cujusdam parochiae et honestac vitac nullam missam<br />

nisi missam beatac Mariae scicbat , quam<br />

in ejus honorcm scdule<br />

decanlabat. Apud cpiscopum igitur accusatur et ab eo citius ac-<br />

ccrsitur. (Inm vero coram episcopo se aliam missam ncscire<br />

diceret, cpiscopus ipsum quasi scdnclorcm durc rcdarguil ct ab

Cap. CXXXI. De nativitate l)eatae Mariae virginis. 593<br />

officio eam suspendens, ne tle caetero eaui niissam cantarc Jiuderet,<br />

interciixit. Sequenti nocte l)eata Maria episcopo apparens cum<br />

plurimum increpavit et, cur suum sic male tractasset ') canceJlarium,<br />

requisivit <strong>ad</strong>diditque , quod die XXX. moreretur, nisi ille <strong>ad</strong> con-<br />

suetum ofticium restitueretur. Tremefactus episcopus presbiterum<br />

accersivit et veniam postulans, ut nullam missam praetcr illam,<br />

quam sciebat, de beata Maria celebrare debeat, imperavit.<br />

8. Quidara clericus vanus et lubricus erat, sed tamen Dei geni-<br />

tricem plurimum diligebat et ejus horas sanctas devote et alacriter<br />

decanlabat. Qu<strong>ad</strong>am igilur nocte in visione vidit sc anlc tiibunal<br />

Dei <strong>ad</strong>stare ct dominum circumstantibus dicere: de illo, qui vos<br />

<strong>ad</strong>spicit, quo judicio dignus sit, vos ipsi dccernalis, queni tamdiu<br />

et toleravi ct nullum <strong>ad</strong>huc in eo emendationis signura inveni.<br />

Tunc dominus omnibus approbantibus super cum damnationis tulit<br />

scntentiam, et ecce virgo beata surrexit et filio dixit: pro islo, pie<br />

fili, ciementiam tuara rogo , ut super eum damnationis sentcntiam<br />

mitiges ; vivat ergo hic ob gratiam niei , qui ob propria nicrita<br />

<strong>ad</strong>dicitur morti. Cui dominus: tuis enim petitionibus eum tribuo,<br />

si vel saltem nnnc ejus correctionem inspexero. Et conversa virgo<br />

<strong>ad</strong> hominera dixit: v<strong>ad</strong>e et amplius noli peccare , ne deterius tibi<br />

contingat. Ille igitur cxcitatus vitam mutavit et religionem petiit<br />

ct ibi in bonis operibus vitam finivit. — 9. Apud -)Siciliam<br />

anno domini DXXXVII fuit quidam vir nomine Theophilus cujus-<br />

dam episcopi vicedominus, ut ait Fulbertus Carnotensis episcopus,<br />

qui tam prudcnter sub episcopo rcs ecclesiaslicas dispensabal,<br />

quod mortuo episcopo eum dignum episcopatu oninis populus accla-<br />

mabat. At ille vicedominatu contentus alium in episcopum maluit<br />

ordinari. Tandem ab ipso onicio invilc Jib ipso cpiscopo depo-<br />

situs in tantam impaticntiam est delapsus, ut <strong>ad</strong> suam rccuperan -<br />

dam dignitatera cujusdam Judaci raalcfici consilium expeteret. Ille<br />

igitnr dyabolum <strong>ad</strong>vocavit et <strong>ad</strong>vocatus concitus venit. Theo-<br />

philus igitur jussu daemonis Christnm et matrem ejus abnegavit,<br />

christianae professioni abrenunliavit et ipsius abrenunliationis<br />

et abnegationis chirographura suo sanguine proprio scripsit et<br />

scriptum annulo sigillavit et sigillatum daemoni tr<strong>ad</strong>idit et<br />

sic ejus servitiu se <strong>ad</strong>dixit, In crastinum igitur procuratione<br />

daemonis Theophilus In gratiam episcopi recipitur et in sui digni-<br />

1) Becfrnt. famulv. 111 legunt. 2) Ed^ Tr. Hiale : Ciliciain,<br />

38

694 Cap. CXXXl. De nativitate beatae Mariae virginis.<br />

tatem officii restiluitur. Tandem ail se reversus de eo, quod<br />

fecerat, valde ingemuit et <strong>ad</strong> virginem gloriosara , ut sibl in <strong>ad</strong>jii-<br />

torium fieret, tota mentis devotione confiigit. Qu<strong>ad</strong>am igitur vice<br />

beata Maria in visionc ilii apparens de impictatc ipsum redarguit<br />

et dyabolo abrenunliare praecepit ac Clirislum Dci filium et omne<br />

christianitatis propositum confiteri fecit et sic ipsum in sui et filii<br />

gratiam recuperavit et <strong>ad</strong> indicium indultae veniae iterum sibi ap-<br />

parens cliirographum , quod djabolo dcderaf, sibi reddidit et super<br />

pectus posuit, ut jam non se d^aboli servum timeret, sed per vir-<br />

ginem se liberum factum gauderet. Quo Theophilus recepto rehe-<br />

menter exsultans coram cpiscopo omniqne populo , quod sibi acci-<br />

derat, retulit et cunctis <strong>ad</strong>aiiranlibus ct virginem gloriosam lau-<br />

danfibus ipse posl triduum in pace quicvit. — lO. Quidam<br />

vir et uxor sua filiam unicam liabentes eam cuidam juveni nuptui<br />

tr<strong>ad</strong>iderunt, ob amorem autem filiae gcnerum secum in domo te-<br />

nebant. ]Mater autem puellae juvenem amore filiae suae tam dili-<br />

genter colcbat, nt non major esset amor puellae <strong>ad</strong> puerum, quam<br />

socrns <strong>ad</strong> gcnerum. Inter haec nialitiosi dicere coeperunt, quod hoc<br />

non filiae causa facerct, sed nt eidem pro filia sese ingcrcret.<br />

Cum igitur mulieris animum tanta falsitas concussisset, tiniens ne<br />

in vulgi fabulam verteretur, dnos rusticos alloquitur, et si occulle<br />

generum strangulare velint, cuilibet XX solidos pollicctur. Qua-<br />

dam crgo dic eos in ccllario recludcns raaritum suum ex industria<br />

aliquo ire consuluit et filiam alio transmisit. Tunc <strong>ad</strong>olescens<br />

jussu dominae suae ccllarium , ut vinum afferret, ingreditur et mox<br />

a latronibus strangulatur. Mox socnis ipsum in lectnm filiae de-<br />

tulit et quasi dormientem vestibus circumtexit. Rcdeuntibus ergo<br />

marito et filia et <strong>ad</strong> mcnsam positis jubct niafer filiac, ut maritum<br />

debeat excilare et <strong>ad</strong> mensam vocare. Quac cum dcfunctnra repe-<br />

risset et haec concita nuntiasset, tota familia in lamentum vertitur<br />

et illa mulier homicida quasi dolens cum caetcris lamcntafur.<br />

Tandem niulier de perpetrato scelerc valde ingemuit et sacerdoti<br />

omnia per ordinem confcssa fuit. Post aliquod tcmpus inter mu-<br />

lierem et saccrdoteni liligium oritur et a sacerdotc sibi gcncri<br />

homicidium irrogatur. Quod cum <strong>ad</strong> parentum ')juvcnis notiliam<br />

dcvcnissct, <strong>ad</strong>ducitur <strong>ad</strong> judicem et ab eo ignibus concrcraanda<br />

<strong>ad</strong>mnalur. Fineni ergo sunra imminerc considcrans <strong>ad</strong> bcatam vir-<br />

i) Vorpiii • jiiTeiiis<br />

oinillif Kd. rr.

Cap. CXXXII. De sanctis Cornelio et Cypriano. 595<br />

glnem so convertit et cjus Intrans ecclesiam in oratione cum lacrymis<br />

se prostravit, Post modicum exire compellitnr et in niagnum pro-<br />

jectam ignem omnes ibiclem stare illaesani ct incolumem contuentur.<br />

At parentes pneri ignem parvum esse putantcs atl sarmenta con-<br />

currunt ct in ignem projiciunt, videnles autcni , quotl nec sic in<br />

aliquo laederetur, lanccis et hastis eam impugnare coeperunt.<br />

Tunc judex, qui <strong>ad</strong>erat, vcliementcr obstupuit et eos ab ipsius<br />

impugnatione compescuit, eam autem diligcnter considerans nullum<br />

in ea signum incendii praeter sola vulnera lauceanun invcnit. Cura<br />

autem parentes ejus donium eam ')rcduxissent et eam fomcntis et bal-<br />

neis rccrcarent, nolens eam Deus ultcrius huinana suspicione foedari,<br />

post triduum in laude virginis perseverantem ex liac vila avocavit.<br />

''CAP. CXnil. (132.)<br />

De (sanctis Cornelio et Cypriano.<br />

Cornelius interpretatur intelligens circumcisioncm. Ipse cnim<br />

intellexit et intclligendo servavit circumcisionem a superlluis licitis<br />

et etiam necessariis. Vel Cornelius a cornu ct leos , quod est po-<br />

pulus , quasi cornu, id est fortitudo populi. Cvprianus dicitur a<br />

cypro, quod cst raixtura, et ana, quod cst sursum. Vel dicitur a<br />

cypro , quod est raocstitia vel hereditas. Ipsc enim habuit super-<br />

nam mixturam graliae ct virtutum, moestitiam peccatorum ct here-<br />

ditatcni coelestium gaudiorum.<br />

Corneiius papa succcssor sancti Fabiani a Dccio Caesare cum<br />

suis clcricis in exsilium relegatur ibiquc a sancto Cjpriano Cartha-<br />

giniensi episcopo litteras confortationis accepit. Tandcm de cx-<br />

silio reductus Decio praesentatur, et dum immobilis permaneret,<br />

JHSsit enm Decius plumbatis caedi praecepitque , ut <strong>ad</strong> templum<br />

Martis duceretur , et ibi ant sacrificaret aut sententiam capitalcm<br />

subiret. Cum ergo illuc duceretur, miles quidam rogavit euni , nt<br />

<strong>ad</strong> domnm suam deverteret et pro uxore sua Sallustia, quae pcr<br />

quinque annos paralitica jacebat, oraret. Quae dum <strong>ad</strong> orationcm<br />

ejus sanata esset, XX railites cum ipsa et viro suo domino credi-<br />

1) Ed. Pr. reclusisspnt ofFert. 2) Hoc caput Tiilgo est c. 132. In Ed.<br />

Pr. inscribitur: De Sfiucto Cornelio.<br />

38*

59G Cap. CXXXni. De sancto Laroperto.<br />

dcrunt, qul omnes jubciitc Decio <strong>ad</strong> tcmplum Martis deductl et in<br />

illiid exspucntes cum sancto Cornelio martirizati snnt. Passus est<br />

autcm circa annos domini CCLIII. Cjprianus autcm Cartliaginiensis<br />

episcopus in e<strong>ad</strong>cm civilate Patrono proconsuli praesentatur. Qui<br />

cum a fidc nullatcnus niutari posset, in exsilium mittiturindcquerevo-<br />

catus ab Anglirico proconsulc, qui Patrono successcrat, scntentiam<br />

capitalem accepit. Qua sentcntia lata dixit Cyprianus Dco gratias.<br />

Cum autem <strong>ad</strong> locum cum spicuhUore venissct, praeccpit suis , ut<br />

eidera spiculatori pro nicrcedc XV aurcos darcnt, accipiensque lin-<br />

teum raanu sua oculos texit et sic coronam susccpit circa anuos<br />

domini CCLVI<br />

'CAP. Craill. 0(34.)<br />

E>e j^ancto Ijampcrto.<br />

Lanipcrtus nobilis genere, scd nobilior sanctitatc vitao ct a<br />

primaevo aetatis suac litleris cruditus <strong>ad</strong>eo pro sui sanctitatc ab<br />

omnibus amabatur, ut post Thcodardum magistrum suum 2)Tre-<br />

ccnsis ccclesiac in episcopum mcruit promoveri. Quem Cbildcricus<br />

rex plurimum diligcbat et prac omnibus episcopis carum semper<br />

liabcbat, sed crescentc invidorum malitia eum sine causa impii<br />

cxpcllentcs Jionorc debito privavcrunt et ^^Feramundum in cjus<br />

cathcdram statuerunt. Al Lampertus monastcrium ingressus pcr<br />

*)quinquc annos ibidem optimc conversatus cst. Qu<strong>ad</strong>am vcro nocte<br />

<strong>ad</strong> orationem surgcns in pavimcnlo pcr ignorantiam sonum fccit,<br />

quod audicns abbas dixit: quisquis hunc fccit somim , stalim v<strong>ad</strong>at<br />

<strong>ad</strong> crucem. Tunc Lampertus iliico nudis pcdibus in cilicio <strong>ad</strong><br />

crucem cucurrit ibique tamdiu ct in nivc et gclu ac glacic fixus stctit,<br />

duni fratribus posl matulinas sc calcfacientibus abbas cum dccsse<br />

cognovit ct audiens a quodam fratrc, quod illc csset, qui <strong>ad</strong> cru-<br />

ccm ivissct, cum introduci fecit ct ab co cum monachis vcniam<br />

poslulavit. lllc vero non solum clemcnter indulsil, scd et dc bono<br />

paticntiae iis sublimitcr pracdicavit. Post scptem annos Feramun-<br />

dus est expulsus et sanctus Lamperlus jubentc Pipino <strong>ad</strong> scdem<br />

1) Hor c.iiiiil viilfO p.st c. 134. 2) Fd. l"r. TinjcclPiisis liijil. .3) Kj.<br />

1*1-. P or r« m c II (1 11 m logit. 4) Alii .1 p j) l P m ofreriiiil.

Ciip. CXXXIV, De baiicto Adiiano cuin sociis «uis, 597<br />

propriam est rcductus. Ciiin autcni sicut prius verbo et exeniplo<br />

pollercl, insuigpiites in euin duo niaiigni euni graviter insectari<br />

coeperuiit, quos amici pontificis ') , siciit uieruerant , occiderunt.<br />

Eo teinpore Lainpertus Fipinuin de qu<strong>ad</strong>ani meretrice, quani tene-<br />

l)at, pluriinum increpavit, Dodo autem consanguineus eorum , qui<br />

occisi fuerant, et frater ipsius meretricis, domesticus aulae rcgiae<br />

congregato exercitu domum episcopi circuinquaque obsedit, volens<br />

occisorum necein in sancto vindicare, At cum puer Lamperlo iii<br />

oratione posito nuntiasset, ille confisus in doinino, ut eos expugna-<br />

ret, mucronem arripuit, sed <strong>ad</strong> se rediens gl<strong>ad</strong>ium de niaiiu pro-<br />

Jeoit, raelius judicans , ut persistendo et moriendo vinceret, quani<br />

ut sacratas niaiius de impiorum sanguine niacularet. Tunc vir Dei<br />

suos <strong>ad</strong>monuit, ut peccata sua confiterentur et mortem patienter<br />

Bustinerent, statimque iinpii irruentes sanctum in orationc Lainper-<br />

luni prostratum peremerunt circa annos doinini -)DGXX. Quibus<br />

discedentibus quidain ex ejus famulis ev<strong>ad</strong>entes corpus ejus occulte<br />

<strong>ad</strong> cathedralem ecclesiam navigio perduxerunt et cum multa civi-<br />

latis mocstitia scpulturae dederunt.<br />

CAP. mw. (127.)<br />

De ^ancto Adriano ')cnm ^ocii^ siiis^.<br />

Adrianus a Maximiano imperatore regnante martirium passus<br />

est, Cum enim praedictus Maximianus in Nicomedia urbe jdolis<br />

immolaret, jussu ejus cuncti christianos perquirentes alii timore<br />

poenae, alii amore promissae pecnniae , vicini vicinos, propinqui<br />

domesticos <strong>ad</strong> supplicium trahebant, inter quos XXXIII a perqui-<br />

rentibus comprehcnsi ante regem <strong>ad</strong>ducti sunt. Quibus rex: non<br />

audiistis, qualis poena <strong>ad</strong>versus christianos posita sit? Cniilli:<br />

audivimus et stultitiae tuae jussionis Irrisimus. Tunc rex iratus<br />

nervis crudis eos caedi jussit et lapidibus ora eorura contundi<br />

mandavit ac annotata uniuscujusque confessione ferro vinctos in<br />

carcere recludi praecepit. Quorum constaiitiam Adrianus prior<br />

officii railitaris considerans dixit iis: <strong>ad</strong>juro vos per Deum vestruin,<br />

1) Viilgo inale acldititr; eos. 3) Ed. Tr. DC legit. 3) Aerba: cum<br />

sooiis suis libri recent. ojiiittuiit.

598 Cap. CXXXIY. De sancto Adriano ciim sociis suis.<br />

ut inihi dicatis , quac est remuueraUo , quam exspectatis per ista<br />

tonncuta. Acl hoc dixerunt saucti: oculus uou vidit uec aurls au-<br />

divit nec iu cor honiinls <strong>ad</strong>scendit, quae praeparavlt dominus dili-<br />

gcutibus se perfccte. Tunc Adrianus in niedium prosiliens ait:<br />

aunotate nie cuni istis , quia et ego christianus sum. Quod cum<br />

iniperator audivissct , nolcutem sacrificare vinctum fcrro in carcere<br />

posuit. Natalia vero uxor ejus , audiens viruni suum in carcere,<br />

scidit veslimcnfa sua flens pluiimum ct cjnlans. Sed cum audi-<br />

visset, quod propter fidem Christi incarceratus fuisset, gaudio<br />

repleta <strong>ad</strong> carcereiu cucurrit et vincula viri sui et aliorum osculari<br />

coepit. Erat enim christiana , scd proplcr persecutionem se non<br />

publicaverat. Et dixit <strong>ad</strong> virnni : beatus es, doinine mi Adiianc,<br />

quia invcnisti divitias , quas uon dimiserunt parcntes tui , quibus<br />

egebunt lii, qni multa possident, qnando non crit foenerandi tempus<br />

iiec mutno accipicndi, ')dum nullns de poena alium liberahit nec<br />

pater filium iicc mater filiam ncc scrvus domiiium ncc ainicus ami-<br />

cum nec diviliae possessorcm. Cuinque cum <strong>ad</strong>monuisset, ut om-<br />

neiu gloriam terrcuain contemuerct ct ainicos et pareutes spcrncret<br />

ct semper <strong>ad</strong> coclestia cor habcrct, dixit <strong>ad</strong> eam Adrianus: v<strong>ad</strong>c,<br />

soror niea, tempore passiouis nostrae acccrsam te, ut videas fiuem<br />

nostrum. Sicque virum suum aliis sanctis recommcndans, ut eum<br />

scilicet confortarcnt , rediit iii doinum suain. Postinodum audicns<br />

Adrianus dicm passionis suae <strong>ad</strong>esse , dans muncra custodibus ct<br />

-)sanclos, qui secum erant , iii fidejnssores abiit domuin vocare<br />

Nataliam , sicut ci jurainento promiscrat, ut eorum passionibus<br />

praescns esset. Quidam autem eum vidcns praecurrit ct nuntiavit<br />

Nataliac diccns: absolntus cst Adrianus et ecce venit. Quod illa<br />

audicns uon crcdcbat dicens: ct quis potuit eum absolvere a vin-<br />

culis? Non mihi contingat, ut absolvatur a viuculis ct scparctur<br />

a sanctis! Dum hoc loqucretur , puer domcsticns venit diccns: en<br />

dominus meus diinissus cst. lila aulem putans, quod marlirium<br />

refugisset, amarissime flcbat, ct cum vidissct euiu , surgeus vclo-<br />

cius ostium doinus contra oum clausit et dixit: longc a inc cfficia-<br />

tur, qui a Deo corruit, nec mihi contingat loqui ori iilius, pcr quod<br />

doininum suum abnrgavit. Et convcrsa <strong>ad</strong> cuiu dixit: o tu miser<br />

sine Deo, quis te cocgit apprchcndcrc, qnod uon potuisti pcrficcre,<br />

quis tc separavit a sanctis aul quis tc scduxit, ut reccdcres a<br />

1) Ed. rr. iiinle : Deus loeo coiijiincliuiiis dum logit. 2) Ed. Tr. : sniiclis<br />

— f i d ej u s s o r i b 11 1 i>rHefert.

Cap. CXXXIV. De sancto Adriauo cum sociis suis. 5yy<br />

conyentu pacis? Dic mihi, cur fiigisli, autequam pugiia fteret,<br />

antequam repugnantem videres, quomudo vulneratus es necdum<br />

efflissa sagitta? Et ego mirabar, si ex gente sine Deo et de genere<br />

impionim ')aliquis offerretur Deo. Heu me infclitem et miseram,<br />

quid faciam, quae conjuncta sum huic cx genere impiorum? Non<br />

est concessum mihi, ut unius horae spatio vocarer uxor martiris,<br />

sed ut dicerer uxor transgressoris, <strong>ad</strong> modicum quidem exsultatio<br />

mea fuit et ecce per saecula opprobrium meura erit. Haec autem<br />

beatus Adrianus audiens vehementer gaudebat, <strong>ad</strong>mirans de femina<br />

juvene pulcherrima et nobili et ante XIV mcnses nupta, quomodo<br />

talia loqui posset. Unde ex hoc <strong>ad</strong> martirium ardentior eifcctus<br />

verba cjus libentissime audiebat, sed cum eam uimis affiigi vidc-<br />

ret, dixit ei: apcri mihi, domina mca Natalia ; non enim, ut putas,<br />

raartirium fugi, sed te, ut promisi, vocare veui. Quae nou credens<br />

ait: vide, quomodo me seducit transgressor, quomodo mentitur<br />

alter Judas , fnge a me niiser, me ipsam jam interficiam, iit sa-<br />

tieris. Et dum moraretur <strong>ad</strong> aperiendum , ei dixit: aperi citius,<br />

nam v<strong>ad</strong>ara et ultra non videbis rae et post lioc lugebis, quod me<br />

ante exitum meum non videbis; ftdejussores dedi sanctos martires,<br />

et si ministri me requirentes non invenerint, sustinebunt sancli<br />

tormenta sua et mea simul. Haec audiens Natalia aperuit et sibi<br />

Invicem prostrati <strong>ad</strong> carcerera simul abierunt, ubi Natalia per VII<br />

dies sanctorum ulcera cum linteis pretiosis extergebat. Statuta<br />

autem die iraperator eos praesentari jussit, qui rcsoluti poenis,<br />

quia arabnlarc non poterant, velut aninialia portabantur, Adrianus<br />

vero yinctis manibus sequebatur. Deinde Adrianus ')portans sibi<br />

equuleum Caesari praescntatur , Natalia vcio <strong>ad</strong>jungens se ei di-<br />

cebat: vide, domine mcus, ne forte trepides, cnm tormenta videbis;<br />

roodicum quidem nnnc patieris, sed continuo cum angelis exsultabis.<br />

Adrianus igitur sacrificare nolens gravissime caesus est, currensque<br />

Natalia cnm gaudio <strong>ad</strong> sanctos, qui erant in carcere, ait: ecce<br />

dominus meus inchoavit niartirium. Cum autem rex, ne Deos snos<br />

blasphemaret , moneret, ille ait: si ego torqueor, quia eos, qui<br />

non sunt Dii, blasphemo , qualiter ipse torqueberis, qui Deum<br />

verum blasphemas? Cui rex : haec veiba te illi seductores do-<br />

cuerunt. Ad quem Adrianiis : quare seductores eos dicis, qui sunt<br />

doctores vitae aeternae? Currcns Natalia haec responsa viri sui<br />

1) Ed. Fr. male nliis praefert. 2) Ed. Vt. malp: iiorlalus super eq.

600 Cop. CXXXIV. De sancto Adiiano cuin sociis suis.<br />

aliis ciiin gaudio referebat. Tiuic rex a quatiior validissimis virlsfecit<br />

eum graviter caetli , omnes autem pocnas et interrogaliones et re-<br />

sponsiones Natalia aliis niartiribus , qui eraiit in carcere, continuo<br />

referebat. In tantuin autein caesus est, ut ejus viscera effunderentur.<br />

Tunc fcrro vinclus cum aliis iu carccre recluditur. Erat autcm<br />

Adrianus juvcnis delicatus valde et decorus annorum XXVIII, Na-<br />

talia vero viruiu suuin supinuin jaccntem et totum laceratum con-<br />

siderans, milteiis inaiiuiu sub verlice ejus dicebat: beatus es, do-<br />

mine meus, qui dignus effectus es de iiumero esse sancloruin; beatus<br />

es, lumen meuin, ut patiaris pro eo, qui pro te passus est. Perge<br />

nunc , dulcis meus, ut videas gloriam ejus. Audieus autem impe-<br />

rator, quod multae matronae sanctis in carcere niinistrarent, prae-<br />

cepit, ne ulterius <strong>ad</strong> eos ingredi permittantur. Quod audiens<br />

Xatalia se ipsam tousuravit et habitum virilem assumens sanctis<br />

in carcerc ministrabat. Alias quoque exeinplo suo <strong>ad</strong> lioc induxit<br />

rogavitque virum, ut, cuin esset in gloria, hanc preceni pro se<br />

faceret, ut se intactam custodiens Deus ab hoc saeculo citius evo-<br />

caret. Audiens autem rex, quae inatronae fecisscnt, jussit incudem<br />

afferri, ut fractis super euin cruribus sancti martires interircnt.<br />

Timens vero Natalia, ne vir suus ex alioruin suppliciis terreretur,<br />

rogavit ministros, ut ab eo incipcrcnt. Abscissis igitur ab co<br />

pedibus cruribusque fractis rogavit cuni Nataiia, ut maiiuiu sibi<br />

abscidi perinitterct, quatenus aliis sanctis, qui plura passi fuerunt,<br />

conipar esset. Qiio facto Adrianus spiritum reddidit caetcrique<br />

uUro pcdes protendeutes <strong>ad</strong> doiniuum migraveruut. Rex auteni<br />

coruiu corpora crcmari niandavit, Natalia vero inanuin Adriaiii iu<br />

sinu suo abscondit. Cum auteiu corpora sanctoruiu in igiiem prae-<br />

cipitarentur , voluit et Natalia se cuin iis iu ignein praecipilarc,<br />

sed subito vehementissimus imber erupit et igncm cxsliugucns<br />

corpora sanctorum illacsa scrvavit, chrisliani vcro consilio inilo<br />

corpora Constantinopoliiu transfcrri fcccrunt , quousquc pacc eccle-<br />

siac reddita cuin honorc rcferrentur. Passi suiit circa annum do-<br />

inini CCLXXX. Natalia vero domi remanens inanum sancti Adriani<br />

sibl rctinuit, quam in solatium vitae suae scmper <strong>ad</strong> caput lectuli<br />

sui tcncbat. Post hoc autcm tribunns vidcns Nataliam taiu pul-<br />

cherriiuam tamque divitcin ct iiobilcm de voluntate imperatoris<br />

honcstas matrunas misit, ut in suuin conjugium consenliret. Uuibus<br />

Natalia rcspondit: quis inihi pracstarc poterit, ut coiijungar tali<br />

viro? Scd pcto , ut Iriuin dicrmn luihi dcntur induciac, ut ine

Cap. CXXXV. De sanctls Gorgonio et Dorotheo. 601<br />

valeam praeparare. Hoc autciu ditebat , ut liide fiigcre posset.<br />

Cuni auteni DcHm exoraret, ut se intactam conservaret, subito ob-<br />

dormi^^it et ecce unus martirum ei apparuit et eam dulciter con-<br />

solans , ut <strong>ad</strong> locum, in quo sunt corpora raartirum, veniat, impe-<br />

ravit. Evigilans igitiir et manum Adriani solam accipiens cura<br />

mullis christianis navcm conscendit. Quod tribunus audiens cum<br />

multis militibus eam per navigium insecutus cst, exsurgens autem<br />

ventus contrarius multis eorum subraersis eos redire compulit.<br />

Media autem nocte dyabolus in specie naucleri cum navi phantastica<br />

his, qui erant cum Natalia, apparuit et quasi voce nauclcri ait iis<br />

unde venitis aut quo pergitis? Et illi: ex Nicoraedia venimus et<br />

Constantinopolim pergimus. Quibus ille ait: erratis, <strong>ad</strong> sinistram<br />

pergite, ut rectius navigelis. Hoc autem dicebat, ut eos in pelagus<br />

initteret et perirent. Cum autem vela nuitarent , subito Adrianus<br />

in navicula sedens eisdem apparuit et eos navigare , sicut prius<br />

coeperant, <strong>ad</strong>monuit, asserens raalignum spiritum fuisse, qui sibi<br />

locntus fuerat, ponensque se ante eos praecedebat illos et viam<br />

iis ostendebat. Natalia vero Adrianura praecedere videns iraraenso<br />

gaudio repleta est sicque, antequara illucesceret, Constantinopolim<br />

<strong>ad</strong>venerunt. Cum autem Natalia in domura, ubi erant corpora mar-<br />

tirura , inlroiisset et raanura Adriani <strong>ad</strong> corpus posuissct ct post<br />

orationeni dormitasset, Adrianus ei apparuit et salutans eam, ut<br />

in aeternam pacera secum veniret, praecepit. Quae cum evigilasset<br />

et soraniura <strong>ad</strong>stantibus retulisset, valefaciens oranibus craisit spi-<br />

ritum, fidules autem corpus ejus accipientcs juxta corpora raartirura<br />

illud posuerunt.<br />

CAP. C\X\V. (128.)<br />

De sancti^ Gorjyonlo et OUorotlieo.<br />

Gorgonius et Dorotheus apud Nicomediara primi in palatio<br />

Djocletiani antiquae militiae rcnuntiant, ut libcrius regcm suuni<br />

scquantur, et christiaiios se voce libera confilentur. Quod Caesar<br />

audiens pluriraum anxiabalur, aegre ferens perdero talcs viros,<br />

1) Ed. Pr. Thorotlieiis legil.<br />

:

602 Cap. CXXXVI. De sanctis Protho et Jacincto.<br />

quos Intra palatium nutritos nioruin et generis nobilitas decoravit.<br />

Cuin igitur ncc minis nec blanditiis movercntur, in cquulco disten-<br />

duiitur et flagellis ct uiigulis toto corpovc laccrati aceto et sale<br />

nudatis paene eorum visceribus perfunduntur, et cum haec ala-<br />

crius tolcrarent, in crjvticula assantur, ubi quasi iii lecto florum vi-<br />

debantur jacere nihilquc lacsionis sentire. Dcinde jussu Caesaris<br />

laqueo suspenduntur et corpora hipis ct canibus exponuntur, sed<br />

taincn intacta a iidelibus colliguntur. OP^issi sunt circa annum<br />

domini CCLXXX. Post niultos annos corpus sancti Gorgonii Ro-<br />

mani translatum est. Anno domini ^jDCCLXIII. cpiscopus Metensis<br />

nepos Pipini regis ipsura <strong>ad</strong> Gallias transtulit et Gorgociensi mo-<br />

nasterio eos collocavit.<br />

CAP. CIXXVI. (129.)<br />

De jsanctis Protlio et Jaciiicto.<br />

Prothus et Jacinctus fiicrunt domicelli et in studio pbilosophiac<br />

socii Eugcniae filiac Philippi nobilissimi Ronianorum gcncre. Qui<br />

quidcm Philippus a scnatu praefecturam Alexandriae acccpcrat ct<br />

illuc Claudiain uxorcm suam et filios Avitum et Scrgium filiamquc<br />

3)Eugcniam secuni duxit. Porro Eugcnia oninibus liberis artibus<br />

ct lilteris erat perfccta, Prolhus quoque et Jacinctus sccum stu-<br />

duciant ct <strong>ad</strong> pcrfcclioncm oinnium scicnliarum dcvcncrant. Eu-<br />

genia igitur XV. aetalis suac anno ab Aquilino Aqnilini consulis<br />

filio pctitur uxor. Cui illa; ct marilus non natalibus, scd moribus<br />

est cligcndus. Pcrvcnit igitur <strong>ad</strong> inanus cjus docfrina Pauli ct<br />

coepit aninio fieri christiana, Permissuiu crat tnnc christianis circa<br />

Alcxandriain habitarc, nnde illa quasi solatiando pcrgcns <strong>ad</strong> villam<br />

transicns audivit chrislianos cantantcs: omncs Dii gcntium dacmo-<br />

nia, dominus autcm caclos fccit, Tunc dicil <strong>ad</strong> pucros Prolhum<br />

et Jacindum ,<br />

qui sccum studucrant: philosophorum sjllogismos<br />

scrupuloso sludio Iranscgimus, Aristotclica argumcnta ct Platonis<br />

idcas ct Socriilis inonita et brcvitcr quidquid caiitat pocla, quidquid<br />

orator ct quidquid philosophus cogilat , hac scnlcntia cxcluduntur;<br />

1) K(l. Vr. o/TpH: pnssiis esl. 2) Alii letuiit : DCCLXXIII.<br />

Tr. niale limr lln cxliil)!'! ; 1': ii g i- n i .1 iii , q ii a e omnibu» rlc.<br />

3) Ed

Cap. CXXXVI. De ^anctis Protho et Jaciucto. 603<br />

dominam me vcrhis usiirpata potestas, sororem vero sapicntia feoit,<br />

sinius ergo fratres et Christiimsequamur. Placct consilium ct assumto<br />

hahitii viri atl monasteriiim , ciii Helcnus vir Dei pracerat, venit,<br />

qui nullam <strong>ad</strong> se fcuiinani vcnirc sinebat. Qui edani qu<strong>ad</strong>am vice<br />

cum haeretico disputans, cum vim argumcntorum fcrre non posset,<br />

niagnum ignem accendi fecit, ut ille, qui non comhurcretur, veram<br />

fidem probaretur hahcre. Quod cum factum esset, prior intravit<br />

et illaesus exiit, haereticus autem, cuni iiitrare nollet, ah omnihus<br />

expulsus est, Ad hunc igitur cum accessisset et se virum diceret,<br />

ait: recte vir diceris, quia, cuin sis femina, virililer agis. Nam<br />

sibi cjus conditio a Dco fuit rcvclata. Ah eo igitur cum Protho<br />

et Jacincto monasticum hahitum susccpit et se fratrcm Eugenium<br />

ab oranihus appeilari fccit. Palcr autein et niater videntes currum<br />

Eugeniae domum vacuum rediisse, mocreutes undique filiam inquiri<br />

feccrunt, scd rainime invenire potucrunt. Intcrrogant vates , quid<br />

de filia factura sit, qui rcspondciit, eam a Diis inter astra trans-<br />

latam. Quocirca patcr iinaginem filiae fccit et ipsam ab omnihus<br />

<strong>ad</strong>orari niandavit, ipsa vero cuin sociis in Dei tiniore permansit<br />

ct mortuo praeposito ipsa pracfititur. Erat tunc Alexandriae nia-<br />

trona quaedam dives et nohilis Mclancia noraine , quain sancta<br />

Eugenia oleo perungcns a quartana liberavit in noniine Jesu Christi,<br />

imde multa ei raisit inunera , scd non reccpit. Prae<strong>dicta</strong> igitur<br />

matrona fralrem Eugcniura honiincm csse arbitrans sacpius eum<br />

visitahat vidensque elcgantiam juventutis et pulchritudincm cor-<br />

poris in e}us amorein vcheraentcr exarsit, et qualitcr cum eo com-<br />

misccri possit, anxia cogitare coepit. Simulans igitur languorem<br />

niisit, ut <strong>ad</strong> eam venirct et se inviscre dignarctur. Qui cum ve-<br />

nisset, aperuit sibi, qualiter cjus amore capta esset et qualitcr<br />

in cjus concupiscentia acstuarct, rogans, ut sccum carnaliter coni-<br />

niiscerctur, statimque euin apprehendens araplectitur et osculatur<br />

et <strong>ad</strong> crinien hortatur. Quod factum frater Eugcnius abhorruit di-<br />

cens ci: rccte nomcn Melanciam hahcre cognosceris , nigrcdinis<br />

enim replela perfidia nigra diceris ct ohscura filia tencbrarum, aniica<br />

d^aholi, dux pollutionis, fomcntum libidinis , soror anxictatis per-<br />

petuae et mortis filia seinpiternae. llla veio se deceptam vidcns<br />

et tiiuens, ne forte scelus publicaret, voluit ipsa prior detegere<br />

clatnareque coepit, quod Eugenius ipsain voluit violare. Abiit<br />

igltur <strong>ad</strong> Philippum praefectura ct conqucsla cst diceiis : juvenis<br />

quidam pcrfidus christianus <strong>ad</strong> nic medciidi causa ingressus in

604 Cap. CXXXVI. De sanctis Protho et Jaciricto.<br />

rae irnicns iinpudenter ine voluit violare, et nisi luiius anciliae,<br />

quae intra cubicnlum erat , fuissem liberatus sulTragio , suae me<br />

libidini sociasset. Audiens igitur praefectus ira acccnditur et missa<br />

apparitorum multitudine Eugcniam caeterosque servos Christi ferro<br />

vinctos <strong>ad</strong>duci fecit dicmque statuit, in quo omnes tr<strong>ad</strong>i deberenl<br />

luorsibus bestiarum. Accersitis etiam iis coram se dixit <strong>ad</strong> Eu-<br />

geniam: dic nobis, sceleratissime , an hoc vos Christus vester<br />

docuit, ut operam corruplionibus dctis et matronas impudenti ve-<br />

sania violetis. Cui Eugenia demissa facie , ne agnosceretur , re-<br />

spondit: dominus noster castitatem docuit et integritatem servantibus<br />

aeternam vitam promisit. Hanc autem Melanciam falsam testem<br />

monstrare possumus , sed mclius est , ut nos patiamur , quam quod<br />

illa, cum convicta fuerit, punialur et fructus patientiae nostrae de-<br />

pereat. Verumtamen <strong>ad</strong>ducat ancillam , quam dicit nostri sceleris<br />

esse testem , ut cx ore ejus possint refutari mendacia. Quae cura<br />

<strong>ad</strong>ducta esset, illa a domina sua docta constanter sibi apponebat,<br />

quod dominara suam oppriraere voluit, cumque omnes de familia<br />

similiter dcpravati sic esse testarentur, aitEugenia: lenipus tacendl<br />

transiit et tempus loquendi <strong>ad</strong>venit; nolo , ut irapudica in servos<br />

Christi criraen imponat nec faliacia glorietur; ut autera racndacium<br />

veritas superet et sapientia malitiara vincat, veritatem ostendam,<br />

non propter jactantiam , sed propler Dei gloriam. Et haec dicens<br />

tunicam a capite usque deorsura sive usque <strong>ad</strong> cingulura scidit et<br />

fcuiina apparuit dixitque praefecto: tu miiii pater, Claudia niater,<br />

fratres hi duo, qui tecum sedent, Avitus et Sergius, ego Eugenia<br />

filia tua, hi duo Prothus et Jacinctus. Quod patcr audiens et<br />

filiam cognosccre incipiens in amplcxus cum matre irruit ct la-<br />

cr^mas mullas effudit, Eugenia autem vestibus aureis induilur ct<br />

in sublirac tollitur, ignis autera de coelo vcnit ct Melanciam cura<br />

suis consurasit. Sicque Eugenia patrem, matrera ct fratres totam-<br />

que familiam <strong>ad</strong> fidcm Christi convcrtit, ita quod patcr proptcr<br />

hoc a pracfeclura depositus a christianis cpiscopus ordinatur et in<br />

orationc persistens ab infulelibus occiditur, Claudia autcm cuni<br />

filiis suis et Eugenia Romam revertitur ct ibi mulli ab iis <strong>ad</strong><br />

Christum sunt conversi. Eugcnia autcm jussu impcratoris ligata<br />

grandi saxo in Tjberim praecipitatur , sed rupto saxo super undas<br />

incolumis gr<strong>ad</strong>icbalur. Tunc in fornaccm ardcntem projicitur, sed<br />

cxslintta fornace refrigerio utebatur. Recluditur dcindc in tenc-<br />

brosura carcercm , sed lumen splendidissimum r<strong>ad</strong>iabat eidcm.

Cap. CXXXVII. De exaltatione sanctae criicis. 605<br />

cumqiie per X dies sine cibo fuisset, salvator eidem apparnit et<br />

panem cnndidissinmm sibi porrigens dixit: accipe cibum dc manu<br />

mea, ego sum salvator tuus, qucm tota mentis intentionc amasti;<br />

eodem die , quo <strong>ad</strong> terras desccndi, ipse te cripiam. In die igitur<br />

natalis domini spiculator nilKitur et caput cjus abscidit. Quae<br />

postmodum matri apparuit et quod die dominica se sequeretur,<br />

praedixit. Veniente igitur dominica dic Claudia in orcitionc posila<br />

cmisit spiritum. Protlius autcm et Jacinctus, cum <strong>ad</strong> templum ydo-<br />

lorum trahercntur, oratione simulacruni comminucrunt et cum sacri-<br />

ficarc nollent , capitis obtruncatione martirium postmodum coniple<br />

verunt. Passi sunt autem sub Valeriano et Gallo circa annos<br />

domini CCLVI.<br />

CAP. CXXIYII. (130.)<br />

I>e exaltatloiie i^anctae crnciis.<br />

Exaltatio sanctae crucis dicitur co , quod tali die fides et<br />

sancta crux plurimum exaltata fuit. Nolandum autem, quod ante<br />

Christi passionem lignum crucis fuit lignum vilitatis , quia hujus-<br />

modi cruces de lignis vilibus parabantur; infructuositatis, quia,<br />

quantnmcunque in monte Calvariae plantabalur, fruclum niinime<br />

faciebat; ignobilitatis quoque, quia erat supplicium latronuni; tene-<br />

brosilatis, quia tenebrosum et sine omni decore erat; mortis , quia<br />

ibi homincs morti tr<strong>ad</strong>ebanlur; foctoris , quia in niedio c<strong>ad</strong>avcrum<br />

plantabatur. Post passionem vero fuit multipliciter exaltata , quia<br />

Tilitas transiit in preliositatem , undc dixit Andreas: salve crux<br />

pretiosa etc. ; infructuositas in fertilitatem , Cant. VII.: <strong>ad</strong>scendam<br />

in palmam et apprehendam fructura ejus; ignobililas in sublimi-<br />

tatem, August. : crux, quae erat supplicium latronum , transiit <strong>ad</strong><br />

frontes imperatorum; tencbrositas in claritatem, Chrysostomus:<br />

crux et cicatrices Christi r<strong>ad</strong>iis solis in judicio erunt lucidiores;<br />

niors in vitae perpctuitatem , unde cantatur: ut unde mors orieba-<br />

tur; foetor in odorem suavitatis, Cant. I.: cum esset rex in accu-<br />

bitu suo; nardus , id est crux sancta, dedit odoreni suum.<br />

1. Exaltatio sanclae crucis sollcniniter ab ecclesia cclebratur,<br />

quia in ca fides quamplurimum exaltala fuit. Anito cnim domini

606 Cap. CXXXVIl. De exaltatlone sanctae crucis.<br />

DCXV. perraittcnte domino flagellari populiim Biium per saevitlam<br />

paganorinn , Cosdroe rcx Persanira omnia rcgna terrarura suo im-<br />

pcrio subjugavit, Jerusalem autcm veniens a sepulchro domini<br />

lerritus rediit, sed tamen partem sanctae crucis, quam sancta llc-<br />

lena ibidcm rcliquerat, asportavit. Volcns autcm ab omnibus coli<br />

utDcus, turrim ex auro ct argento interlucentibus gemmis fecit<br />

ct ibidem solis et lunae et stellarum imagincs collocavit, pcr sub-<br />

lilcs etiam afquc occultos ductus quasi Deus ^)aqnam desuper infun-<br />

dcbat et in ")subterranco spccu cqui qu<strong>ad</strong>rigas trahentcs in circuitu<br />

ibant, ut quasi turrim movcrcnt et tonitruum simularent. Filio<br />

igitur suo rcgno tr<strong>ad</strong>ito in tali fano profanus rcsidet et juxta se<br />

cruccm domini collocans appellari ab omnibus se Deum jubet et,<br />

sicut Icgitur in libro dc niitrali officio , ipse Cosdroe in throno re-<br />

sidcns tanquam patcr lignuni crucis sibi a dextris imposuit loco<br />

filii ct gallum a sinistris loco spiritus sancti, se vero jussit patrem<br />

nominari. Tunc Er<strong>ad</strong>ius imperator exercitum copiosum collcgit<br />

et contra filium Cosdroe juxta Danubium fluvium dimicaturus <strong>ad</strong>-<br />

venit. Tandem utrisque principibus placuit, ut ipsi supcr ponicm<br />

soli confligerent, et qui victor cxsisteret, sine damno utriusque<br />

exercitus impcrium usiirparct. Dccretum ctiam exiit, ut, quicumque<br />

principem suum juvare praesumcret, cruribus excisis et brachiis<br />

ob hoc continno in flumine mergerctur. At Eraclius totum se Deo<br />

obtulit et sanctae cruci dcvotione, qua potuit, commendavit. Am-<br />

bobus igitur in conflictu duranlibus , Eraclio victoriara dominus<br />

contulit ct conlrarium excrcitum suo impcrio subjugavit, <strong>ad</strong>eo quod<br />

universus populus Cosdroc fidei christianac se subdidit ct sacrum<br />

baptisma susccpit. Cosdroe autem ignorabat cxilum bclli, quia,<br />

cum ab omnibus ^^oiiiictur , sibi a ncmine inlimalur. Eraclius<br />

autem <strong>ad</strong> euni pervcnit ct in throno aureo eum sedere rcpcriens<br />

eidem dixit: quia lignum sanctac crucis sccnndum tuum modulum<br />

honorasli , si baptismum ct fidcm Christi susccperis, <strong>ad</strong>liuc vitam<br />

et regnum paucis a tc acceptls obsidibus obtinebis, si autem hoc<br />

implere contcmscris , gl<strong>ad</strong>io nieo te fcriam ct caput tuura prae-<br />

cidam. Cum igitur illc acquiesccrc nollet, cxlraclo gl<strong>ad</strong>io cum<br />

pcnilus dccoliavit, ct quia rcx fucrat, scpclire praecepit, filium<br />

vcro suuni X annorum, qucm cum eo rcpcrit, baptizari fecit ct<br />

dc sacro fonte ipsum suscipicns rcgnum paternum ci dimisit.<br />

1) K(l. Pr. nijunn otTpil. 2) Kd. Vr. Ifgit: siipruino. 3) Kd. Cr :<br />

<strong>ad</strong>orarr t ii>'.

Cap. CXXXVir. De exaltatione sanctae crucis. 60?<br />

Turrlm rero illam destruens et argcnttim in praedam siii exercitus<br />

tribuens , aurum vero ct geraraas <strong>ad</strong> reparandum ecclesias , quas<br />

tyrannus destruxerat, reservavit. Sacram igitur crucera suscipiens<br />

Hierosolimam reportavit, cumque autcra de monte oliveti dcscen-<br />

dens per portam, qua dominus passurus intravcrat, in equo regio<br />

et ornaraento imperiali ingredi vellet, repente lapides portae descen-<br />

derunt et invicem quasi murus vcl uiius paries se clauserunt, Super<br />

qno cunctis stupentibus angelus domini signum crucis in manibus te-<br />

nens super portam appaniit dicens: cum rex coelorum <strong>ad</strong> passionem<br />

per hanc portam intraret, nec cullu regio, sed Iiumili asello ingrc-<br />

diens humilitatis exempliim suis cultoribus dereliquit; el his diclis<br />

angelus abscessit. Tunc imperator lacrjmis infusus se ipsum dis-<br />

calceavit et vcstimcnta usque <strong>ad</strong> camisiam exuit crucemque domini<br />

accipiens usque <strong>ad</strong> portam humiliter hajulavil moxque duritia lapi-<br />

dum coeleste persensit imperium statimque porta se suberigens libe-<br />

rura intrantibus patefecit ingressum. Odor autem suavissimus, qui<br />

eodem die eodemque momento, quo de turri Cosdroe sacra crux<br />

fuit ablata, Hierosolimis de Persarum provincia per tara longa<br />

terrarum spatia fuerat illapsus, tunc rediit omnesque mircibili suavi-<br />

tate refecit. Rex antem devotissimus in has crucis laudcs pro-<br />

rupit: trux splendidior cunctis astris, mundo celcbris, hominibus<br />

multum amabilis, sanctior universis, quae sola fuisti digna portare<br />

talentum mundi , dulce lignum , dulces clavi, dulcis mucro , dulcis<br />

hasta, dulcia ferens pondcra, salva praesentem catervam in tuis<br />

hodie laudibus congregatam, tuo vexillo signatam. Sicque pre-<br />

tiosa in suo loco restituitur ct antiqua miracula renovantur. Mortui<br />

quidam vitae restituuntur, paralilici quatuor curantur , lcprosi<br />

dccem mnndantur, caeci quindccim illuminantur, dacmoncs effugantur<br />

et a variis languoribus plurimi liberantur et sic imperator ecclesias<br />

reparans et regiis muneribus cumulans <strong>ad</strong> propria reraeavit. In<br />

chronicis antem hoc gestum aliter fuisse narratur. Dicitur enim,<br />

quod, dumCosdroe occnpans universa regnaHierusalem cumZacharia<br />

patriarcha et ligno crucis cepisset et Er<strong>ad</strong>ius cum eo pacem facere<br />

vellet, juravit , se cum Romanis pacem non facturum, donec cruci-<br />

fixum abnegarent et solem <strong>ad</strong>orarent. Tunc Eraclius zelo armatus<br />

contra eum exercitum niovit et Persas raultis proeliis devastavit et<br />

Cosdroe usque <strong>ad</strong> Ctesiphontem fugere compulit. Tandcm Cosdroe<br />

dissenteriam incurrens ')Medasan filium suum in regem coronare<br />

1) Ed. Pr. Dnsain Ipgit,

608 Cap. CXXXVII. De exaltatione sanctae crucis.<br />

voluit. Qiiod Syrois priinoo;enitus cjus audiens cum Eraclio foedus<br />

iniit patreinque cuin nobilibus persequens in vinculis jecit , quem<br />

pane tribulationis et aqua angustiae sustentans tandem sagittari<br />

et occidi fecit. Postraodum autem omnes incarceratos cum patriarcha<br />

et ligno crucis Eraclio destinavit, ille autem pretiosum lignum<br />

crucis Jcrusalem detulit et postmodum Constantinopolim depor-<br />

tavit. Haec in multis chronicis leguntur, S* De hoc autem<br />

ligno crucis sic dixit Sibilla apud paganos, sicut dicitur in hjstoria<br />

tripartita: o ter bciitum lignum, in quo Deus extensus est! Hoc<br />

forte dictum est propter vitam nciturae , gratiae ct gloriae , quae<br />

ex cruce provenit. 3* Apud Constantinopolim Judaeus<br />

quidam ecclesiam sanctae Sophiac ingrcssus quandam imagincm<br />

*)Christi ibidem conspcxit. Qui se ibi solum considerans gl<strong>ad</strong>iiim<br />

arripuit et appropians imaginem Christi in guttuVe percussit statim-<br />

que inde sanguis exivit et Judaei faciem et caput <strong>ad</strong>spersit. Qui<br />

territus imaginem acccpit et ipsam in puteum projiciens slatim<br />

aufugit. Qiiidam autem christianus eidem obviavit sibique dixit:<br />

unde venis, Judaee? aliquem hominem occidisti. Et ille: faisum<br />

cst. Cui rursus homo ille dixit: vere homicidium pcrpetrasti et<br />

ideo sanguine aspersus es. Et Judaeus: vere Deus christianorum<br />

magnus est ct fides ejus firraa per omnia coraprobatur j nequaquam<br />

enim hominem percussi , sed Christi imaginem, et continuo sanguis<br />

cmanavit de ejus gutture. Duxit autem Judacus homincm illum <strong>ad</strong> pu-<br />

teum et indc sanctam imaginem extraxerunt. Plaga autem in gut-<br />

ture Christi, ut fcrtur, <strong>ad</strong>liuc liodie cernitur ct Judacus conlinuo<br />

fidelis cflicitur. 4. ApudSjriani in civitate -)Berich quidam<br />

christianus sub annua pcnsione hospitium habens imagincin domini<br />

crucifixi contra lcctuli faciem in pictate alTixerat et ibi orationcs<br />

suas continue faciebat. Post annum vcro aliain domum locavit et<br />

imaginem ibidem ex oblivione reliquit, quidam autcm Judacus<br />

prae<strong>dicta</strong>m domuraconduxit et die qu<strong>ad</strong>ain uiium de suis contribulibus<br />

<strong>ad</strong> convivium invilavit. Inter epulas autem illc, qui invitatus fuerat,<br />

casu circumspicicns iinaginem infixam parieti contuctur ct in illum,<br />

qni se invitaverat, ira frcmcns, cur imagincni Jcsu Chrisli Nazareni<br />

tenere audcat, comminatur. Illc autcin, cuin <strong>ad</strong>huc prae<strong>dicta</strong>m<br />

imaginem non vidisset, sacramcntis, quibus potcrat, affirmabat,<br />

quod illam, de qua diccbat. imagincm pcnilus igiiorabat. Tunc<br />

l) Clirisli vorein oiiilUil K

Cap. CXXXVII. De exaltatione sanctae cruciy. 609<br />

ille placatiim se siniiilans valefccit et principein siiae gentis acliens<br />

Judaeuiu illuin de eo, quod viderat, accusavit. Judaei igitur con-<br />

gregati <strong>ad</strong> domuiu ejus conveniunt et visa iniagine illuin contti-<br />

ineliis duris alficiunt et extra synagogam seinivivuin projiciunt,<br />

imagiiicni vero coiiculcantes pedibus cuncta in ea doininicac passio-<br />

nis opprobria renovarunt. Cum vero latus laiicea perforassent,<br />

ubertiiu sanguis et aqifa exivit et supposituiu vas implevit. Slupe-<br />

facti Judaci sanguinem illuni <strong>ad</strong> s^nagogas dctulerunt et omiics<br />

infirnii ex ipso ') inuncli protinus curabantur. Tunc Judaei cpiscopo<br />

terrae illius omnia per ordinem narraverunt et baptisnium et fidein<br />

Christi unanimitcr susceperunt. Episcopus autciu sanguineni illiim<br />

iii ampullis cr^stallinis et vitreis conservavit, christianuni etiam<br />

illum accersivit et, quis tain pulchram imagincm composuissct, in-<br />

quisivit. At ille djxit: Nicodemus illam composuit, quam -)n)oriens<br />

Gamalieli , Gamaiiel Zachaco , Zachaeus Jacobo , Jacobus S^moni<br />

dereliquit, sicque in Jerusalem usque <strong>ad</strong> cxcidiuin urbis fuit, donec<br />

inde a fidelibus in regnum Agrippae delata et iiide <strong>ad</strong> patriam meam<br />

deducta a parentibus meis <strong>ad</strong> ine hcreditario jure devcnit. Factuni<br />

cst hoc anno domini D(>CL. Tunc oinnes Judaci s^nagogas iii<br />

ecclesias consecrarunt et extunc hic inos inolcvit, ut ccclesiae con-<br />

secrarentur, quia ante tantum altaria consccrabantur. Propler istud<br />

miraculum ordinavit ccclesia V cal. Ucccnibics mcinoriam ficri do-<br />

ininicae passionis, vel, ut alibi legitur, V Idus Novembres. Unde<br />

et Romae consecrata ecclesia est in honorc salvatoris, ubi ampulla<br />

cum illo sanguine reservatur et sollemne festuin agitur.<br />

S. Virtus crucis etiam apud infideles maxima per omnia coinpro-<br />

batur. Nain, ut Gregorius in III. dyalogorum libro commcmorat,<br />

Andreas Fuiidanae civitatis episcopus, dum quandam sanctimonialem<br />

episcopus feininam secuin habitare perinilleret, antiquus hostis<br />

coepit speciem illius mentis cjus oculis imprimere, ut in lecto nc-<br />

fanda cogitaret. Qu<strong>ad</strong>am vero dic Judacus quidam Romam veniens,<br />

cum jam diem declinare cerneret, et ubi manere posset, minimc<br />

reperisset, in quodam lemplo Apollinis <strong>ad</strong> nianendum se contulit.<br />

Uui ipsuni loci ipsius sacrilegiuin pertimescens, quamvis fidem<br />

crucis ininimc haberct, signo ciucis lanien sc muiiire curavit.<br />

Nocte autcm mcdia cvigilans vidit malignorum spiriluuiu tuibani<br />

quasi in obscquium cujusdam ') poiestatis prodire eumque, qui<br />

legunt,<br />

1) Ed. Fr. : invenli. 2) Ed. Tr. : niinori. 3) Recent. polentis<br />

3U

610 Cap. CXXXVH. De exaltatlone sanctae crucis.<br />

caeteris pracerat, in eornin inedio consldero, qui coepit singnlornm<br />

spiritnum sibi obseqnontinm cansas aclusquc iliscntcre, quatenus,<br />

nnusquisquc qnantnm egisset uequiliac, invcnirct. Moduin autcm dis-<br />

cussiouis Grcgorins cansa brevitatis pertrausit, sed ex simili in<br />

quodam exeinplo, quod lcgitnr in vitis patrnm , innotcsccre polest.<br />

Nam duin quidam in tcinplum ydolornm intrasset, vidit Sathanam<br />

scdcntcm et oranem ejns inilitiam ei <strong>ad</strong>staiitem. Et venicns unns<br />

de malignis spiritibns <strong>ad</strong>oravit euin. Cui ille: unde venis? Et ille:<br />

in illa provincia fui et ibi bclla pluriina snscitavi ct pertnrbationes<br />

ninltas fcci et sauguiiicin copiosnm clTudi ct veni nuiitiare tibi,<br />

EtSathan ait: quanto tcinpore hoc fecisti ? Etille: in XXX dicbns.<br />

Et Sathan: quarc hoc tanto tempore fccisti? Et ait assistentibns:<br />

itc ct flagellis eum cacdite ct dnrins vcrbcratc. Et sccnndns vc-<br />

niens <strong>ad</strong>oravit cnin diccns: in inari , doniinc, crain ct coinmotiones<br />

maxiinas excitavi et navcs mnltas dcinersi , hoinines quamplnrimos<br />

occidi. Et ait: qnauto tcinporc hoc fecisti? Etillc: in XX dicbus.<br />

Et jussit hunc siiiiilitcr flagcilari diccns: ita inodicnm tanto tcmporc<br />

laborasti. Et tertins veniens ait: in qu<strong>ad</strong>ain civitate fui ct rixas<br />

in qnibusdam nuptiis cxcitavi ct inultam sanguinis cfTusionem fcci<br />

ct sponsum ipsnm occidi et vcni nniitiare tibi. Cui dixit: qnanto<br />

tcmpore hoc fccisti? Et ille : in X dicbus. Et illc ait: nonne<br />

plura in tot diebns opcratns es? Et jussit euin a circuinstantibus<br />

vcrbcrari. Et qnartus vcnicnsait: in ereino mansi ct perXLannos<br />

circa qncndam inonachum laboravi et vix tandem ipsnni in lapsuin<br />

carnis praccipitavi. Quod Sathan andicns dc solio sno surrexit ct<br />

enm osculans dc capite sno coronam abstulit ct capiti iliins im-<br />

posnit, ac ipsum sccuin considcre fccit diccns: inagnam rcm for-<br />

tiler egisti ct pliis oinnibus laborasti. Ilic igitur vcl similis potcst<br />

csse inodus illius discussionis , qnam (Jregorins practcrniiltit. Cnni<br />

crgo singuli spirilus exponercnt, qnid cgisseiit, nnus in incdinni<br />

prosilivit, ct qnanta carnis tentatione dc illa sanctimoniali fe-<br />

inina Andrcac animuin commovisset, apernit <strong>ad</strong>dcns, qnod hcri<br />

liora vespcrarum usqne <strong>ad</strong>huc ejns nientem traxcrit, ut iu tcrgum<br />

ejus blandiens alapain darct. Tunc malignns spiiilus cum hortatns<br />

est, nt pcrdcerct, quod coepissot, nt illius rniiiac singularcm intor<br />

cacleros palmam tcnerct, praeccpitqne, ut quaererct, quisnam essct,<br />

qui jaccre in teinplo eodem pracsninsissct. Cnm autein ille vche-<br />

incntius palpitarcl ot niissi spiiilus onm crncis ni^slcrio signatum<br />

vidcrcnt, lorriti clainavcrnnt: vcrc vas vacuuin , scd signatuin.<br />

i

Cap. CXXXVIII. De sancto Johanne Clirysostomo. 611<br />

Ad hanc Yoccm piotiniis illa nialignonnn turba ilisparuit spirituum,<br />

Judaeus autem concitus <strong>ad</strong> episcopum vcnit ct ci oninia per ordi-<br />

nera cnarravit. Quod ille audiens vcliementer ingemuit ct omneni<br />

niulicrcra a dorao sua protinus reniovit ct Judacum baptizavit.<br />

6. Refcrt quoque Gregorius in libro dyalogoruni, quod quacdam<br />

sanctimonialis hortum ingrcdicns ct lactucam conspicicns concupivit<br />

camque signo crucis bcncdiccre oblita avide niomordit, scd arrepta<br />

a dyabolo protinus cccidit. (ium autcm bcatus ')£qnitius <strong>ad</strong> eam<br />

vcnissct, djabolus clamare coepit ac diccre: cgo quid fcci ? cgo quid<br />

eci? Sedcbam hic super laclucam, illa vcnit ct moniordit nie. Ad<br />

impcrium autem praedicti viri mox dc ea exivit. 7. Legitur<br />

in hjstoria ecclcsiastica libro XI. , quod gentiles pcr Alexandriam<br />

arma Serapis in parictibus depinxcrant, Thcodosius vero illis dc-<br />

lctis signum crucis depingi mandavit. Quo viso gcntilcs et sacer-<br />

dotes jdolorum baptizati sunt dicentcs, tr<strong>ad</strong>itum csse ab antiquis,<br />

quod ea, quae colcbant , starcnt , donec veniret signura illud , in<br />

quo est vita. Quaedani tunc litcra apud illos , quani sarrani vo-<br />

cabant, habebat formaiu crucis, quani diccbant inlcrpretari vitain<br />

futuram.<br />

CAP. CXXIVIII. (131.)<br />

De ^ancto Jolianne €liry>^o^tomo.<br />

Johanncs cognominc ChrjsostomHS Antioccnus iilius Sccundi<br />

et -)Anthurae nobilium fuit. Cujus vita, genus , convcrsatio ct<br />

persecutio in hystoria tripartita plenius dcclaratur. Qui cum philo-<br />

sophiae studium inipendissct, tandcm hanc descrens divinis lectio-<br />

nibus incumbebat. Qui presbiter ordinatus propler zclum castitatis<br />

scverior habcbatur et fervori inagis quam mansuctudini servicbat<br />

et propter vitae rectitudincm incautus <strong>ad</strong> futura prospiccrc ncscie-<br />

bat. In confabulatione arrogans a nescicntibus pulabatur, in do-<br />

ccndo erat praccipuus, in cxponcndo cgrcgius, <strong>ad</strong> morcs coerccndos<br />

optimus. Rcgnantibus igitur Arc<strong>ad</strong>io ct Honorio Auguslis , ct Da-<br />

maso in Romana sede pracsidentc factus cst cpiscopus. Qui duin<br />

1) Alii Ipgiint: Kijnioiis. 2) Rpopiil. Jfaiiirap Ipgiint.<br />

35» *

612 Cap. CXXXVIll. De sancto 'Johanne CJirysostomo.<br />

vltaiii tlericormu repeiito corrigere volult, omues iii sni oilium<br />

foiicilavit et euin vclut furiosuiu (lecliuabaut et apud omues ei de-<br />

trahebaut, et c[uia uunquaiu aliqucm <strong>ad</strong> praudiuiu iuvitabat, ncc<br />

ab aliquo invilari volebat, dicebant cum lioc idco facere , quia<br />

lurpitcr luauducarct. Alii proptcr excclleutcm ct exquisitum usum ci-<br />

boruni hoc euin facere praedicabant, revera auteiu propler abstinentiam<br />

stoinachuin et caput saepe dolebat et ideo praudiorum epulas evi-<br />

tabat. Populus auteiu propter sermoucs, quos in ecclesia faciebat,<br />

cum pluriinuiu diligebat parvipendens , quod coulra eum aemuli<br />

loquerentur. Apposuit quoque Johannes et quosdam proccrum ob-<br />

jurgare et ideo contra eum luajor invidia cst accensa. Aliud quo-<br />

que fecit, quod cunclos valde commovit. Eutropius namque prae-<br />

positus iniperaloris et habens coiisulis dignitatcm, volens in quibusdam<br />

<strong>ad</strong> ecclesiam fiigicntibus ')se vindicare, sluduit, ut lex ab imperatore<br />

poneretur, ut nullus <strong>ad</strong> ecclcsiam fugcret, inio qui duduin refuge-<br />

rant, exlrahercnlur. Post paucos autem dies cuiu Eutropius regem<br />

offendisset, <strong>ad</strong> ecclesiam mox confugit, episcopus autem hoc au-<br />

diens <strong>ad</strong> euin sub altari latitantcm accessit ct homiliam increpato-<br />

riain contia eum facicns ipsuin durissime objurgavit. Ex quo<br />

inultos offendit eo , quod hoinini infelici noluil inisericordiam im-<br />

pendere, sed insupcr non destitit objurgare. Imperator crgo Eu-<br />

tropium rapiens ejus caput abscidit. Pro diversis igitur causis<br />

inultos homines liducialius objurgabat et idco erat plurimis odiosus.<br />

Theophilus autein Alexandrinus episcopus Johannem deponere vo-<br />

icbat et presbiteruin quendam nomine Ysidoruin intrudcre affectabat<br />

et ideo causas dcpositionis diligenter quacrebat, populus autciu<br />

defendebat Johanncm et ejus doctrina mirabili aviditate pascebatur.<br />

Sacerdotes quoquc Johanncs sccundum ccdcsiasticas sanctiones<br />

\iverc cogebat dicens , non debere frui honore sacerdotii , qui<br />

coruin vitani contemnerent iinitari. Non solum autem -)civitatcm Con-<br />

stantinopolitanam strenue gubcrnabat, sed ct plures circum<strong>ad</strong>jaccntes<br />

provincias iinperiali auctoritate providis Icgibus ordinabat, cuniquc<br />

cognovisset, in Phoenicc <strong>ad</strong>huc dacmonibus sacrilicia ministrari,<br />

clericos illuc ct monachos destinavit omniaque templa ^doloruni<br />

destrui fecit. Eodcm tcmporc (laimas quidam crat gcncrc Cclticus,<br />

consilio barbarus, studio tjrannico vclienicntcr elatus, Ariana hae-<br />

rcsi dcpravatus , magistcr tainen inilitum factus. Hic impcratorem<br />

X) til, I'r. Icgil : iir I iil icn re. '.!) Kil. Vr. iir.ifffit s .t ! r l i l ii 1 oiii.

Cap. CXXXVIII. De sancto Joliaiine Clirjsosfoino. 613<br />

rogavit, ut intra civilatcni silil siiisque ecclesiani unain darot.<br />

Quod cuin pennisisset, rogavit Johannein , nt ecdesiam unam sibi<br />

concederet, ut sic ejus tjrannidem refrenaret. Ac Joliannes virlute<br />

fortissimus ac totus zelo ignitus: noli , inquit , o iniperator, lioc<br />

pennittere ncc saiictum canil)us dare ; nec liunc barbaruin metuas,<br />

sed ambos nos jube vocari et sub silenlio, iiiter nos qnac dicnntur,<br />

audi. Ego namque hujus linguam sic rcfienabo, ut hujusmodi<br />

petcre non pracsumat. Quod audiens impeiator gavisus est et<br />

utrumque altera die vocavit. Cumquc Gaimas unum pro se oralo-<br />

rium peterct, ait Johannes: ubiqne tibi divina domus aperta esf,<br />

ut nullus te vetet orare. At ille: ego alteiius scctae sum et ununi<br />

templum cum ineis habcre deposco ; raultos quidein pro Romana<br />

rcpublica labores assumsi et ideo non debeo in mea petitione<br />

contemni. Cui Johannes: plurima pracmia et quae transscendunt<br />

tua certamina, recepisti, magistcr milituin factus cs, consulari toga<br />

insupcr exornatus , et oportet te considcrare, quid dudum fucris<br />

et qiiaiis modo conspiciaris, quae prisca paupertas et quae modo<br />

•)supcrbia, quibus vestimentis antcutebaris ct quibus ornaris inodo.<br />

Igitur quia pauci laborcs maxima tibi praemia contulerunt, contra<br />

honorantem te non sis ingratus. His sermonibus ejus os obstruxit<br />

ipsumque compulit, ut taccrct. Duin igitur Constantinopolitanam<br />

urbein strcnue gubcrnarct, Gaimas impcrium ambicns , cuin in die<br />

nihil agcre posset, nocte barbaros inisit, qui palatium concrcina-<br />

rent. Tunc apcrte monstratum est, quomodo sanctus Johanncs<br />

custodiebat civitatera. Barbaris enim angelorum armatorura corpus<br />

habentium copiosa turba apparuit, quae ipsos protinus elfugavit.<br />

Quod cuin doniino suo nuntiassent, ille valde iniratus est sciens,<br />

excrcitum militum per civitates alias constitutum. Cum igitur se-<br />

quenti nocte eos iterum destinassct, a visione angelorum sunt si-<br />

militcr cffugati. Novissime ille cgressus miraculum vidit et fugit,<br />

aestimans militcs in die latere et noctc civitatem custodire. Egressus<br />

inde <strong>ad</strong> Thraciam ivit et inagno congregato exercitu cuncta vasta-<br />

bat, timentibus cunctis barbaricam feritatcm. Imperator ergo Jo-<br />

hanni sanCiissimo onus Icgationis imposuit, illc autem inimicitiarum<br />

iinmcmor alacriter est profectus. Gaimas vero agnoscens ejus<br />

fiduciam ")pietate assumta longo itinere eidcm occurrit suisque<br />

oculis dextram ejus circumposuit et filios suos sacra ejus genua<br />

1) Alii: substantia olTeruut. 2) Ed. Vr. proprietate periter.nu legit.

614 Cap. CXXXVllI. De sancto Johanne Chrysostomo.<br />

osculari praecepit. Hiijiis namquo virtutis Jolianncs fuif, ut etiain<br />

valde terribiles humiliari cogerct ct timere. Eodcra quoque tcm-<br />

pore quaeslio mota cst , utrum Dcus corpus iiabcret. Ex qua<br />

quaestione contentiones et certamina surrexerunt, aliis hoc aliis<br />

illud affirmantibus. Maxime tamen monachorum turba simpliciura<br />

est detcpta diccnlium, Deum forma corporea essc distinctum.<br />

Theophilus autem cpiscopus Alexandrinus contrarium sapiebat, ita<br />

ut in ecclcsia contra eos, qui bumanae forniae Deum asseruerant,<br />

contenderet ct Deum incorporeum praedicarct. Quod AcgYptiorum<br />

monachi agnoscentes habitacula sua rcliquerunt et Alexandriam<br />

venientes seditionem contra Thcophilum excitarunt, ita ut euni<br />

occidere niterentur. Qund ille cognoscens et timcns ait illis : sic<br />

Yos, inquit, video, sicut Dei vultum. Et illi: si vere , inquiunt,<br />

dicis , quia vullus Dci sic cst, ut nostcr, anathematiza libros<br />

Origenis, qui nostrae opinioni <strong>ad</strong>vcrsantur. Quod si non fcceris,<br />

qui imper.atoribus ct Dco rebellis es, a nobis opprobrium sustinebis.<br />

Et ille: nolite ')saevire, ego quidem , quae vobis placent, facio,<br />

Et sic monachos a suo impetu revocavit. Exercitati vero et per-<br />

fecti monachi in hoc seducti non sunt, sed simplices ardore fidei<br />

contra fratrcs contrariiim sapientes insurrexerunt et multos occidi<br />

fccerunt. Dum hacc in Aegjpto fierent, Johannes apud Constanti-<br />

nopolim doctrina llorebat et apud omncs <strong>ad</strong>mirabilis habebatur.<br />

Vcrum cum Ariani plurimum pullularcnt ct extra civitatcm ecclesiam<br />

habercnt , sabbato lamen et dominica intra portas ct porticus con-<br />

grcgati hvmnos ct antiphonas nocte cantabant, diluculo autem cuni<br />

ipsis antiphonis per mediam civitatcm portas cgrcssi <strong>ad</strong> suam ecclc-<br />

siam concurrebant. Haec aulem <strong>ad</strong> vitupcrationcm -)orthodoxoruni<br />

faccrc non ccssabant, frcqnenterhocdccantantcs: ubi sunt, qui dicunt<br />

tria virtute unum. Johannes autem metucns, ne simpliccs his cantibus<br />

trahcrcntur, instituit, ut fidelium turba nocturnis hymnis insisteret,<br />

ut ct illorum opus olTuscaretur ct fidclium professio firmarctur,<br />

fecitque cruccs argcntcas , quae cum argcntcis ccrcis portabantur.<br />

Tunc Ariani zelo accensi invidiae usquc <strong>ad</strong> neccra insurgunt.<br />

Una igitur nocto potra percussus est Brison cunuchus 3)Auguslae, qui<br />

<strong>ad</strong> Iijmiios oxorcoiulos a Johaiiiie fucrat dcputalus, sed eliam qui-<br />

daiii dc populo ulriusquc partis cxstincli sunt. Ex his motus iin-<br />

porator prohibuit Arianos hjmnos publicc dccantare. Eo tcmporc<br />

1) Ilecent. nddiiiit: in ine. 2) Iliiuc vocem oiniUit hd, Vr. 3) F.d.<br />

Fr, loco A u g n 1 1 n c legil : i ii jj u i n e.

Cap. CXXXVHI. De sancto Johanne Chrysostomo. 015<br />

Scveiianus Giibalorisis cpiscopus honorabilis apiul inultos proccres<br />

et ab ipso imperatore et Augusta luultum dileclus Constantinopolim<br />

venit et a Johanne gratanteracccptus est, cuinque Johannes in Asiam<br />

perrcxisset, suain eidcm ecclesiaiu coniincndavit. Ille autein non<br />

fuleliter ambulabat, scd seiuetipsuin populo comincndabat. Scra|)ion<br />

autem clericus Johannis hoc Johanni studuit nuntiare. Transcunti<br />

autcm Sevcriano non assurrcxit Scrapion, ille autcm indignatus tla-<br />

mavil: si Serapion clericus non mortuus fuerit, Chrislus in hu-<br />

mana natura natus non cst. Ilaec audicns Johanncs rediit et ipsuui<br />

taraquam blasphcmum dc civitate ejccit. Quod Augustac niullum<br />

displicuit et ipsum evocari lecit rogans Johanncm sibi reconciliari,<br />

qui nullatenus acquievit, doncc Augusta iiliuni suutn Thcodosiutu<br />

ejus gcnibus imponerct, snpplicans et coiijurans, ut Severianuin<br />

rcconciliarct. Eodcin quoque tcinporc Theophilus Alcxandrinus<br />

episcopus Dyoscorum vinitn sanctissinium et Ysidorum prius sibi<br />

ainicissimuin injustc ejecit. Qui Coiislantinopolim venerunt, ut<br />

priiicipi et Johanni ea facta narrarent. Johaniies autem eos quiJcm<br />

honorabat, sed ante causae cognitioncin cuin iis participarc iiolebat.<br />

Falsus tameu rumor <strong>ad</strong> Theophilum vcnit, quod Johanncs cuin illis<br />

communicaret ct iis auxiliutn fcrret. At Theophilus indignatus non<br />

solnm in illos vin<strong>dicta</strong>m exercere , sed Johanncin deponere fortitcr<br />

se armabat. Celans igitur intcntioncm suam misit <strong>ad</strong> singularum<br />

cpiscopos civitatum dicens , se Origenis velle libros damnarc.<br />

Epiphanium quoque cpiscopum Cypri virum sanctissimum et fanio-<br />

sissimuin circumvenit et amicuin fecit rogans, ut et ipse similiter<br />

libros Origenis damnaret. Epiphanius propter sui sanctitatem ejus<br />

fallacias non attendcns apud Cyprutn suos episcopos convocavit<br />

ct lectionem Origenis intcrdixit, rogans Johanncm per littcras, ul<br />

Bc ab horum lcctione librorum suspcnderet et, quae ordinata fue-<br />

rant, confirmarct. Johannes autem hoc parvipendcns in doctrina<br />

ccttlcsiastica laborabat et in ea florcbat nihilque de his, quae<br />

contra eum cogitabantur, curabat. Demmn Theophilus odium diu<br />

celatum manifestavit et se vclle Johannem deponere indicavit.<br />

Mox inimici Johannis multique clerici et proccres palatii tenipus<br />

opportunum invenicntes nitebanlur, ut contra Johanncm apud Con-<br />

stantinopolim consilium ficret. Post hoc autcm Epiphanius Con-<br />

stantinopolim venit, damnalionem librorum Origcnis secum ferens<br />

el invitationcm Johannis causa Theophili decliiiavit et quidain<br />

proptcr Epiphanii revcrcntiam damnalioni librorum Origenis siibscii-

616 Cap. CXXXVIII. De sancto Johnnne Chrysostomo.<br />

bcbant, phiriini autom faccrc rccusabant. Quoruni unus fuitTheotinus<br />

Sichiae pracsul , vir rccliluiline vitac faniosissimus, qui ila respon-<br />

(lit: C2;o, inquit, Epiphani , acque cjus, qui dudum bcne requievit,<br />

injurias non fero ncque rem blasphcmam tontarc pracsumo, dani-<br />

naiis ca , quac priores nostri rcspucre nohionint. nam ncque ma-<br />

lam doctrinain in libris cjus esse conspicio. Qui liis contumelias<br />

infcrant, nesciunt semelipsos , Athanasius autcm defcnsor Nicaeni<br />

concilii contra Arianos testem suae fidoi hunc virum appeilat, illius<br />

libros suis conjuiigens ot dicens : niirahilis, inquit, et laboriosissi-<br />

mus Origencs hoc de filio Dei iiobis tcstimonium perhibet asserens<br />

coactcrnum euiu patri , Johanncs autcm indignatus non cst, cur<br />

absquc rcgulis in ecclcsia sua Epiphanius ordinalionem fccerit.<br />

Scd tamcn rogabat, iit inter episcopos cum eo maneret. At ille<br />

ncc se cum co mancrc noc orare respoiidit, nisi Dyoscorum ejiceret<br />

et damnationi librorum Origenis subscriberet. Johanne hoc facere<br />

renuentc <strong>ad</strong>versus Joiiaiincm ab ojus iuvidis Epiphanius iiicitatur.<br />

Unde Epiphanius libros Origenis damnavit et Djoscorum <strong>ad</strong>judica-<br />

vit et Johanni tanquam horum defensori dclrahere coepit. Cui<br />

Johanncs niandavit: contra rogulas multa focisti, o Epiphani; pri-<br />

nium, quia ordinationcm fceisti in occlcsia sub meo jnre instituta,<br />

deinde, quia in ca auctoritatc propria sacra celchrasti , rursus,<br />

quia invitatus cxcusasti, ct nunc donuo, quia in te ipsum confidis;<br />

quaproptor obsorva, nc in populo seditio oriatur et hujus rei<br />

periculum ipse suscipias. Hoc autein audicns Epiphanius disccssit.<br />

Qui cum <strong>ad</strong> C\prum revorsurus esset, niandavit Johanni: spero,<br />

quia cpiscopus non inorieris. At ille remandavit: spero , quia <strong>ad</strong><br />

tuam patriam non rodibis. Quod sic evonit. Nam Epiphaiiius iii<br />

via obiit et Johannes post modicum de cpiscopatu dopositus iii<br />

exsilio vitain finivit. Ad sopulchrum autem hujus Epiphanii viri<br />

sanctissimi dacmoncs expclluntur. Fuit autoin vir mirac libcrali-<br />

tatis <strong>ad</strong> pauperes. Qui cum qu<strong>ad</strong>am vice totam ecclcsiae pecuniam<br />

erogasset ct niliil sibi romansissot, quidam subilo vcnions sacculum<br />

multaruin pccuniarum sibi obtulit ac discessit, nec undc vcncril<br />

aut quo abierit, scitum fuit. Paupcrcs quidain volontes Epipha-<br />

niuin dociporc, ut aliquid iis darot, uiius eoruiu supinuin se iii<br />

terra prostravit, nltcr supcr eum stans quasi mortuuni flcbat et<br />

tpiod nihil, undc eum sepclirc posset, haberet, qucrulis vocibus<br />

clamabat. Epiplianiu.s igilur suporvcniciis , ut iii quiote dormiret,<br />

oravit cl scpulturac noccssaria ininistravit hominemquo coiisolntus

Cap. CXXXVIII. De sancto Jolinnne Clirysostoino. 617<br />

abiit. Ille auteni sociiim pulsaiis (liccbat: siirgc, Iiodie laboribiis<br />

cpulciimr. Qucin ciim crebro piilsassct et mortuiim agnovissct, <strong>ad</strong><br />

Epiphanium cncurrit et quid acciderit, nnntiavit ac , ut cum rc-<br />

suscilaret, rogare coepit. Ille autcm benignc eum consolatus cst,<br />

non tainen cuin resuscitavit, ne niinistris Dci facile illudatur. Ve-<br />

rum cum Epiphanius discessisset, rclatum cst Jolianni, quod Eudoxia<br />

Augusta contra eum Epiphanium incitasset. Qui solito zclo acccn-<br />

sus scrinonem <strong>ad</strong> populuin fecit, qui cunclarum mulieruin vitupera-<br />

tioncin omnimodam continebat. Hic scrnio ab omnibus cst acccptus,<br />

ulquasi contra Augustam sit prolatus. Quod cum Augusta cognovisset,<br />

iinpcratori conquesta est dicens, contumcliam illatam uxori in cum<br />

potius redundare. Motus <strong>ad</strong> Iiacc imperator contra Johanneiu<br />

praecepit synoduin celebrari. Thcophilus igilur festine cpiscopos<br />

convocabat, omnesque Johannis inimici alacriter conHuebaiit, super-<br />

buin et iinplum eum vocantes. Univcrsi igitur episcopi apud Con-<br />

stantinopolim constituti non jam de libris Origenis tractabant, scd<br />

conlra Johannem se nianifesto erigebant, Mittcntes igitur pro Jo-<br />

hanne ipsuin citaverunt. Qui eos vclut inimicos vitarc ccnsuit ac<br />

univcrsalem sjnodum fieri proclamavit, illi vcro qualcr cum denuo<br />

concitaverunt. Qul cum eos refugeret et sjnoduin fieri proclamarct,<br />

damnaverunt eum iii nullo eum culpantes, nisi quod vocatus noluit<br />

obedire. Quod populus audicns <strong>ad</strong> seditiones maximas excitatur<br />

et euin trahi ab ecclesia non sinebat, sed ut hoc <strong>ad</strong> majus rc-<br />

ferretur consilium, proclamabat. Jussio autem principis compellebat<br />

emn velociter ejici et in exsilium deportari, Johanncs autcm timcns,<br />

ne in populo seditio oriretur, nesciente populo scniet ipsuin tra-<br />

didit in exsiliuin deferenduui. Quod cuin populus cognovissct, ini-<br />

portabilis seditio est exorta, ita ut cliain multi inimicorum ejus <strong>ad</strong><br />

misericordiam moverentiir, dicentes eum calumniam passum , qucm<br />

paulo ante desiderabant vidcre deposituin. Severianus autem, dc<br />

quo supra serino habitus est, in ecclcsia doccns Johanni dctialicbat<br />

dicens: ctsi nullum aliud crinien haberet, ejus tamen superbia dc-<br />

positionis ejus causa sufficicns csse posset. Orta igitur contra im-<br />

peratorem ct episcopos inimcnsa scditione in populo, Augusta<br />

imperatorcm rogavit, ut Johanncm de exsilio reduci faceret.<br />

Tcrrae motus quoque inaximus civitatem invasit diccntibus cunclis,<br />

hoc accidcrc proptcr injustam cjectioncm Johannis. Missi igitur<br />

sunt legati <strong>ad</strong> Johanncm rogantcs, ut cito rcdiret et civitati pcreunti<br />

suis orationibus subvcnirct et in populo scditioncm excitatam sedaret.

618 Cap. CXXXVIII. De sancto Jolianne Clirjsostoujo.<br />

Alli qnoque post illos et rursus alii dcstlnatl sunt, qui euin eito<br />

redire conipcilercnt. Qui euni rcdire nolentem <strong>ad</strong> propria cito reduxc-<br />

runt , eidem cum cereis et lanip<strong>ad</strong>ibus universo populo occurrente.<br />

Ipse autem in episcopali sede residere nolcbat dicens , oportero<br />

hoc ficri in judicio sjnodali et eos, qui damnaverant, suam sen-<br />

tentiam revocarc. Populus autem miro modo accendcbatur, cuni<br />

in cpiscopali sedc residcntem videre et vcrba docloris audire,<br />

Praevaluit igitur populus coactusque est sermonem facere <strong>ad</strong> po-<br />

pulum ac in sua catliedra rcsidere. Theophilus igitnr inde anfugit.<br />

Qui cum Hicrapolim <strong>ad</strong>venisset, mortuus est ejusdeni civitatis episco-<br />

pus et ibi Lamon sanctissimus monachus est electus. At ille cum<br />

crebro rcfugeret , ei Theophilus su<strong>ad</strong>cbat, ut suae elcctioni con-<br />

scnsum praeberct. Tunc ille promisit dicens: cras, quod domino<br />

placet, implcbitur. Crastina ergo die venicntcs <strong>ad</strong> cellam suam eum,<br />

ul cpiscopatum suscipcret, instanter rogabant; qui ait: oremus primo<br />

<strong>ad</strong>dominum. Qui, dum oraret, mox cum illa oratione terminum vitae<br />

suscepit. Johanncs itaque doctrinac sedulac insistebat. Eo auteni<br />

lempore statua argcntea chlam^dc circumamicta in platea juxta<br />

ecclesiam sanctae Sophiae <strong>ad</strong> honorem Eudoxiae Augustae consti-<br />

tuta erat, nbi militcs et proccrcs ludos publicos exercebant. Quod<br />

quidem Johiinni plurimum displicebat, cnm videret hoc <strong>ad</strong> ecclesiae<br />

spectare injuriam. Consueta igitur fiducia rursus linguam suam<br />

armavit, et cum oporterct principes supplic.atiouis verbo dcflectere,<br />

ut a tali ludo reccdcrcnt, hoc non fccit , scd impctu sui usus<br />

cloquii jubcntes hcri talia ')nialcdiccbat. Augustavcro rursus <strong>ad</strong> suani<br />

hoc trahebat injnriani et denuo laborabat, ut <strong>ad</strong>versus eum synodus<br />

itcrum cclcbrarelur. Hoc senticns Johanncs illam famosissimam in<br />

ccclesiam protulit homiliam, cujus initium est: rnrsus Hcrodias<br />

vcsanit, rursus turhatur, denuo caput Johannis -)in messorio<br />

concupiscit accipcre. Quod factum <strong>ad</strong> iracundiam plus incitavit<br />

Augustam. Dum autcm quidani Johanncm vellet occidcre, a populo<br />

est comprchcnsHs ct <strong>ad</strong> judicandum tr<strong>ad</strong>ilus, sed a pracfccto, ne<br />

occidcrctur, arrcptus cst. Quidam etiam servus cujusdam prcsbiteri<br />

in cum impctum faciens ipsum occidere molitus est. Qui dum a<br />

(|uodam tcncrctur, ipsum, qui tcncbat, ct alium <strong>ad</strong>stantcm ct ter-<br />

tium pcrcussit. Tunc clamore facto mullis concurrcnlibus plurinios<br />

intcrfccit. Ex illo tcmporc popnlus Jolianncni custodicbat, cjus<br />

1) Ed. Pr. Incornbnl. '_>) Rcc. locO i^rnopos, in sii1;sliliiuiil iifirlio. ii o ii.

Cap. CXXXYIII. De saiicto Johanne Chrysostoino. 619<br />

dotniiin (liebus ac noclibus muiiieiis. Su<strong>ad</strong>entc igitur Augusta<br />

episcopi Constanlinopollm convencrunt et accusatores Joliannis<br />

fortitcr insistere coeperunt. Cum auteni lestivitas nataiis dominisuper-<br />

Ycnissct, mandavit iinperator Johanni, quia , nisi prius criminibus<br />

exucrctur, non commHnicaret eidem. Episcopi autcin nihil contra<br />

euin repererunt, iiisi quod post depositionein residcre iii sede<br />

cpiscopali sine dccrcto concilii piacsumsissct , ct sic damnavcrunt<br />

cum. Appropinquaiite tandcm sollcmnitate paschali mandavit ei<br />

impcrator, non posse secum in ecclesia maiierc, cuiu cuin duo<br />

concilia condemnasscnt. Vacabat igitur Johannes et ncquaquam<br />

in ecclcsiam descendebat. llli, qui Johanni favcbant, Johannitae<br />

diccbantur, Post hoc autera imperator Johanncm de civitatc expclli<br />

fccit ac duci in cxcidium in quandam civitatem parvam , ubi fincs<br />

sunt pouti impcriique Roniani , quac loca crudclibus barbaris sunt<br />

vicina. Sed clemens dominus non permisit diu in locis talibus<br />

athlctam suum fidclissimum conimorari. Hoc Innocentius papa au-<br />

diens molestc fcrcbat volensquc concilium celcbrare, scripsit clero<br />

Constantinopolitano, no Johanni successorem aliquem ordinarent.<br />

Cum igitur longo fuisset itincre fatigatus et dolore capitis vche-<br />

mcntissimc cruciatus ncc non ct ardorem solis intolciabilcm pate-<br />

retur, sancta illa anima in Cumanis XIV. die mcnsis Scptcmbris<br />

e carne soluta est. Quo dcfuncto grando vchcmens in Constanti-<br />

nopolim et omnia suburbana dcsccndit, dicentibus cunctis, hoc Uci<br />

iracundia gcstum esse eo, quod injuste Johanncs fuerit condemnatus.<br />

Quibus vcrbis fidem facit mors Augustac protinus subsecula: quarla<br />

nainque die post grandincm est defiincta. Mortuo quoquc omiiium<br />

doctorc tcrrarum occidcntales episcopi cum oricntalibus nullatcnus<br />

communicare volucrunt, doncc illius sacratissimum noincn inter<br />

praedeccssores episcopos poneretur. Verum Thcodosius christia-<br />

nissimus filius praedicti Arc<strong>ad</strong>ii , qui avi sui nomcn et pietatem<br />

tenebat, sacras hiijus doctoris reliquias in incnse Januario in rcgiam<br />

civitatem transferri fccit. Cui fidclissimus populus cum lamp<strong>ad</strong>ibus<br />

et cereis obviavit. Theodosius autein supplicitcr ejus <strong>ad</strong>orans re-<br />

liquias pro Arc<strong>ad</strong>io et Eudoxia gcnitoribus supplicavit, ut igno-<br />

ranter delinqucntibus venia condonarctur. Duduui cnim parcntes<br />

ejus mortui fucrant. Hic Theodosius cleinenlissimus fuit <strong>ad</strong>co , ut<br />

nullum se laedentiuiu morti <strong>ad</strong>judicaret, dicens: utinani csset mihi<br />

possibile <strong>ad</strong> vitam etiam mortuos rcvocare. Ejus curia monasterium<br />

videbatur, matutinas laudes agcbat, codiocs divinos lcgcbat. Huic

620 Cap. CXXXIX. De sancta Eufemia.<br />

erat uxor iiomine Eudoxia. quae hcroico metro poemata multa<br />

confctit, Iiabuitquc filiam nominc Eudoxiam , quam Valcntiniano,<br />

qucm imperatorcm fecerat, dcdit uxorcni. Hacc omnia dc hjstoria<br />

Iripartita cxtracta sunt. Mortuus cst autem circa aiinos doraini CC(]C.<br />

CAP. CXniX. (133.)<br />

De sancta E]iifcmia.<br />

Eufemia dicitur ab eu, quod est bonum, et fcmina, quasi bona<br />

femina, id ost utiiis, honesta ct delcclabilis, quia hoc triplici modo<br />

dicitur bonum. Fuit cniin utilis aliis per conversationem , honesta<br />

sibi per moruin compositionem , dclectabilis Dco per coelestcm<br />

conlemplationcm. Vel Eufemia dicitur quasi enphonia, quod est<br />

suavis sonoritas. Suavis enim sonus fit tribus modis, scilicet voce<br />

ut in cantu , pulsu ut in cjthara, flatu ut in organo. Sic bcata<br />

Eufemia fecit Deo dulccm sonum cum voce praedicationis, cum<br />

pulsu bonae operationis et cum flatu internae dcvotionis.<br />

Eufemia filia scnatoris, videns christianos tempore Djocleliani<br />

tam diversis pocnis laniari, <strong>ad</strong> Priscum judicem properavit ct Chri-<br />

stum publice confltcns exemplo suac constantiae etiam virorum<br />

aniinos confortabat. Cnm igitur judcx christianos successivc occi-<br />

deret, alios pracsentes esse jubebat, ut saltem territi immolarent,<br />

dum ')constantcs tam crudelitcr laniari viderent. Cum crgo corain<br />

Eufcmia sanctos crudeliter detruncaret, ipsa corum constantia am-<br />

plius provocala injuriam a judice se pati clamabat. Tuuc judex<br />

gavisus est putans , cam satrificiis vcllc conscntirc. Unde cum ab<br />

ea, quam sibi injuriam facerct , requisivisset, illa ait: cum sim<br />

generc nobilis , cur milii ignotos ct <strong>ad</strong>vcucas antcponis et priores<br />

facis <strong>ad</strong> Ciiristum pertingcrc ct <strong>ad</strong> promissam gloriam pcrvenire?<br />

Ciii judex: putabam tc <strong>ad</strong> mciitem rcdiissc et gaudebam tc tuae<br />

Hobililatis vcl scxus mcminisse. Reclusa igitur in carccic et se-<br />

qucnli dic cum viiictis sinc vinculis esl <strong>ad</strong>ducta. Itcrum gravissimc<br />

csl conqucsta, cur contra legcm impcratorum sibi soli a vinculis<br />

parccretur. Tunc alapis durissimc caeditur ct in carccre recluditur.<br />

1) Eil. l'r. m.ile ; c i r ciim s t n n lo s — liicrimnri lcyit.

Cap. CXXXIX. De sancta Eufemia. 621<br />

Quain judcx Becutus ex libidine opprimerc voluit, sed illa viriliter<br />

reluctaiilc inaiiuin ejus virtus divina contraxit. Tunc putans sc<br />

incantatuni praeposituiu doinns suac <strong>ad</strong> ipsam direxit, ut niulta<br />

pronulleret, si eain faceret consenlire. Sed ilie carcerem clausuni<br />

nec clavibus aperire potuit nec securibus frangere, donec a daemone<br />

arreptus clamans et se ipsum dilanians vix evasit. Deinde educta posita<br />

est super rotam, ciijus vectes carbonibus pleni erant, et artifex intra<br />

rotatn tale signuni tralientibus dedit, ut, quando sonuin faceret, simul<br />

traherent et sic cxeunte igne vectes corpus ejus dissiparent. Sed<br />

uutu Dei ferramentuin, quo rota teinpeiabatur, de inanu ejus de-<br />

cidens sonura fccit et continuo illis tralicntibus rota artilicem<br />

comminuit ct Eufcmiam stantein super eani illaesam servavit. Tunc<br />

parentes artificis lamentantes supposito igne ipsam cuin rota com-<br />

burcre voluerunt, sed rota combusta Eufcmia ab angelo soluta in<br />

quodam loco excclso incoluinis stare conspicitnr. Appcllianus judici<br />

ait; virtus christianoruin nonnisi in ferro viiicitur, unde consulo,<br />

ut eam facias decollari. Ercctis igitur scalis cuin quidam <strong>ad</strong> eaiu<br />

capiendam manum mittere vellct, mox totus paralisi solutus vix<br />

inde scmivivus cductus est. Alius autein nomine Sosthenes ascen-<br />

dens continuo mutatus ab ea vcniam pctiit et evagiiiato gl<strong>ad</strong>io <strong>ad</strong><br />

Judicem clamavit, quod se ipsum libentius occidcrct, quam eam,<br />

quam angcli defendebant, contingeret. Deniquc indc educla judex<br />

cancellario suo dixit, ut <strong>ad</strong> eain omncs petulantcs juvenes convo-<br />

caret, qui tamdiu eam illudcrent, doncc fatigata deliceret. Sed<br />

ille <strong>ad</strong> eam ingrediens et multas virgines splendidissimas circa<br />

eam orantem videns monitis ejus protinus chrislianus elTectus est.<br />

Praeses vero per capillos virginem suspcndit, sed ctiain immobileiu<br />

pcrmanentem negato cibo in carcere rccludi fecit, ut VII. die inter<br />

quatuor magnos lapidcs sicut oliva constringcretur. llla vero quo-<br />

lidie ab angelo satiata duiu VII. die intra lapides durissimos<br />

posita csset, <strong>ad</strong> ejus orationein ipsi lapides in cinerein ')tenuissimum<br />

sunt rcdacti. Unde praeses se victum a puclla crubescens<br />

eam in roveam projici jussit, ubi tres tantae iinmanitatis besliac<br />

erant, quac omnem honiincm deglulirent. Quac stalim blandiendo<br />

<strong>ad</strong> virginem concurrentcs et junctis <strong>ad</strong> inviccin caudis ci quasi<br />

cathedram <strong>ad</strong> sedendum praebentes judicem hoc videntem vehcmcn-<br />

tius confuderunt. Unde cuin praeses fere prae angustia moreretur,<br />

i) Ed. l'i-. iiinle teiier i s s iin uiii olTerl.

622 Cap. CXL. De snncto Mattliaeo apostolo.<br />

ingressus carnifex, ut domirii sui injnriam vindicaret, gl<strong>ad</strong>ium In<br />

latus suum fixit ct Christi marlirem fecit. Qucm judex pro mercedc<br />

veste scrica induit et torf|ue <strong>aurea</strong> eum circumdedit, sed egrediens<br />

a leone arripitur ct ab co penitus devoratur. Undc sui eum diutius<br />

pcrquircntes vix pauca cjus ossa cum ^)veste scissa et torque <strong>aurea</strong><br />

repererunt. Priscus quoque judex se ipsum comedcns morfuus est<br />

inventns. Sancta autem Eufemia in Chalccdonia cum lionorc scpulta<br />

est, meritis cujus omncs Judaci ct gcntiles Chalcedoniac in Christuni<br />

eredlderunt. Passa est autem circa annos domini CCLXXX. Am-<br />

brosius de hac virgine in praefatione sic ait: virgo alnia triumpha-<br />

trix Eufemia virginitatis retinens mitram passionis meruit vestiri<br />

corona, cujus precibus hostis inimicus convincilur, Priscus <strong>ad</strong>versa-<br />

rius superatur, a fornacis igne virgo sospes eripitur, duri lapides<br />

in pulverem revertuntur, ferac mansucscunt collaque submittunt,<br />

atquc omnia poenarum supplicia cjus oratione superantur, novissimc<br />

gl<strong>ad</strong>ii mucrone confossa carnca rclinquens claustra coelesti choro<br />

jungitur I.aeta; hacc sacra virgo tibi, domine, ecclesiam tuam<br />

commendet, hacc pro nobis peccatoribus interpcllct, hacc ctiam<br />

vota nostra, ut virgo vcrnula illibata, tibi praestet.<br />

CAP. C\L. (135.)<br />

Dc sancto Iflatth.ico apo^stolo.<br />

Matthacus binomius exstilit, scilicct Matthaeus et Levi.<br />

Matthacus autcm inlcrpretatur donum festinationis vel don.ator<br />

consiiii. Vcl dicitur Matthaeus a magnus et thcos, quod est Dcus,<br />

quasi magiius l)co , vcl a nianus et theos , quasi manus Dei. Fuit<br />

enim donum festinationis pcr festinam convcrsioncm, donator con-<br />

silii per s.alubrem praedicationcm , ==)magnus Deo per vitae per-<br />

fectioncm, manus Dci per cvangclii conscriptioncm. Levi interprc-<br />

latur assumlus vcl applicatus sivc <strong>ad</strong>ditus aut appositus, Fuit enini<br />

assumtus ab exactione vcctigalium, applicatus numcro apostolornm,<br />

<strong>ad</strong>ditus consortio cvangclistarum ct apposilus c

Cap. CXL. De sancto Mattliaeo apostolo. 623<br />

qni ita liomines snis artibns dcincutabant , ut, qnoscnnque vellent,<br />

incnibrornni officio et sanitatc privarc vidcrentnr. Qni in tantam<br />

snpcrbiam ernperunt, ut sc qnasi Dcos ab hominibus facerent <strong>ad</strong>-<br />

orari. Mattliaens antcin apostolns prae<strong>dicta</strong>m civilatcni ingressus<br />

et apnd ennnclinm Candacis reginae, ')f|"cin Philippns baptiza-<br />

verat, hospitatus ita magorum pracstigia detegebat, quod, quid-<br />

qnid ipsi faciebant hoininibus in pernicicin, lioc ipsc convertcrct<br />

in salutem. Eunncho autcm sanctnm INIatthaeum interroganle, quo-<br />

modo tot linguas loqncretur ct intclligeret , exposnit ei Matthaeus,<br />

qnod spiritu sanclo desccndcnte omninm linguarum scientiain re-<br />

perisset, ut, sicnt illi, qni per supeibiam turriin nsqne in coelum<br />

aedificare volcbant , prae confnsione linguarnin ab aedificationc<br />

cessavernnt, sic apostoli pcr onininin lingnarnm scicntiain tnrriin<br />

iion de lapidibus, scd de virlnlibus constrnant, per quain omnes,<br />

qni crediderint, in coeluin <strong>ad</strong>sceudant. Tunc venit, qni diceret,<br />

magos illos cnm duobus <strong>ad</strong>vcnisse draconibns, qui igncm sulphu-<br />

reum ex ore et naribns evoinenles cunctos lioniines occidcrent,<br />

apostolus autein signo crucis sc muniens <strong>ad</strong> eos secure exivit,<br />

Qucra mox ut dracones vidcmnt, ante ejus pedes protinus dor-<br />

micrnnt dixitquc inagis; et ubi est ars vcstra? excitate eos, si<br />

potestis; ego autcm , nisi dominnm rogassem , qnod in ine cogita-<br />

veratis inferre, in vos protinns reforsissem. Cuin autcin populns<br />

convenisset, in noinine Jcsn draconibus , ut abircnt, praecepit et<br />

nulluin laedentes protinns abiernnt. Coepit qnoque populo de gloria<br />

par<strong>ad</strong>isi terrcstris inagnnm scrmoncm contcxcre assercns, ipsuin<br />

omnibns montibus cmincrc ct proxiinuin coelo csse, spinas vcllribulos<br />

ibi non esse , lilia vel rosas ibi non marcescere, scnectutein ibi noii<br />

evenire, sed homines ibi jnvcncs sempcr inanere, angelorum organa<br />

ibidem sonare , aves vocatas conlinuo obcdirc. De hoc autein<br />

par<strong>ad</strong>ifeo terrestri dixit hominem ejectum esse, scd per Christi<br />

nativitatera in par<strong>ad</strong>isum coclestem revocatuin fuisse. Et cuin haec<br />

populo loqueretnr, ecce snbito tnmnltns exortus cst, in quo regis<br />

filius mortuus plangebatnr. Qucm cum raagi suscilare non posscnt,<br />

su<strong>ad</strong>cbant regi, quod in Deoruin consortium raptus fuissct, ct ideo<br />

siinulacrum et templum sibi construi oportcrct. Pracdictus antem<br />

ennuchus inagos cnstodirc faciens apostolum <strong>ad</strong>vocavit, qui<br />

oratione fnsa eum protinns suscitavit. Quaproptcr rex noinine<br />

Egippus hoc viso per universas suas provincias niisit diccns:<br />

1) Ed. Fr. qunin pmefeit.

624 Cap. CXL. De sancto Mattliaeo apostolo.<br />

vcuite et videte Deum iii effigie hominis latentem. Veneriint igitur<br />

cum coronis aureis et dlvcrsis sacrificiorum generibiis volentes<br />

sacrificare ei. Quos Matlhaeus compcscuit dicens: viri, quid fa-<br />

citis? ego Deus non sum , sed servus domini Jesu Chrisli, llli<br />

io-itur de auro et argenlo, quod sibi allulerant, ipso jubcnte ecclc-<br />

siam magnam fabricaverunt, quam intra XXX dies consummavcrunt,<br />

in qua apostolus trigiuta annis ct tribus scdit et totam Aegyptum <strong>ad</strong><br />

fiiiem convcrtit, rex autem Egippus cum uxore sua et omni populo<br />

baptizatur. ^)Ephigcniam quoque filiam regis apostolus Deo dedi-<br />

catam plus quam ducentis virginibus praefecit. Post hoc Hirtacus<br />

regi succcssit et virginem prae<strong>dicta</strong>m concupiscens dimidiunj rcgnum<br />

sui aposlolo promisit, si cam in conjugium suum sibi faceret con-<br />

sentire. Cui apostolus ait , ut juxta morcm praedecessoris die do-<br />

minica <strong>ad</strong> ecclesiam conveniret et praescnte Ephigenia cura caeteris<br />

virginibus , quam bona sint jusla conjugia, audirct. Quo rex cum<br />

gandio fcstinavit putans, quod Ephigeniae vellet conjugium su<strong>ad</strong>cre.<br />

Matthaeus igitur virginibus et omni populo congrcgalis dc bono<br />

matrimonii diu loculus a rege plurimum est laudatus ; credens,<br />

quod hoc ideo diceret, ut virginis aninium <strong>ad</strong> matrimonium provo-<br />

caret. Deinde -)imperato silentio scrmonem repelit diccns: cuni<br />

bonum sit matrimoniura, si salvo foedere tcneatur, bene scitis <strong>ad</strong>-<br />

stantes , quod, si regis sponsam aliquis servorum usurpare prae-<br />

sumcret, non solura regis olTcnsara, scd mortera insuper nicreretur,<br />

non, quia uxoreni duxisse probatur, scd quia sponsam doniini sui<br />

accipiens cjus matrimonium violasse convinceretur; ita et tu, rex,<br />

sciens Ephigeniara regis acterni sponsam elTectam et sacro velamine<br />

consecratara, quomodo potcris sponsam polcntioris te tollcre ct<br />

tao malrifflonio copulare? Quo audito rex prac ira insanicns furi-<br />

bundus absccssit, apostoliis autcra intrcpidus ct constans oranes<br />

<strong>ad</strong> patientiam et constanliara confortavit et Ephigcniam corara se<br />

cx timore prostratam cum caeteris virginibus benedixit. Post<br />

missarura autem sollcmnia rex spiculatoreni niisit, qui juxta altare<br />

Matthacura stantem ct cxpansis manibus in coeluni orantcm misso<br />

a tergo gl<strong>ad</strong>io interfecit ct martircm consccravit. Quod populus<br />

audiens <strong>ad</strong> palatium rcgis inccnsurus omnia propcrabat, scd a<br />

presbiteris ct d^aconibus vix detenti apostoli martiriura cum gaudio<br />

cclebraverunt. Rex vero cum nec pcr malronas <strong>ad</strong> cam dircclas<br />

1) Ed. l'r. «-t hic et infra ubifjue K ii p li i g p ii i.i iii lcjjif. 2) td, Vv. iiinle<br />

iiii p er .1 1 li losif.

Cap. CXL. De sancto Matthaeo apostolo. 025<br />

iiec pcr niagos Ephigcniain posscl aliquatcniis iinniulare , totam<br />

ejiis doiuuin igne copioso vallavit, ut ipsam cuin caeteris virginibus<br />

concrcmaret, apostolus autem cisdem apparens omnem igncm ab<br />

earum domo excussit, qui eruinpens regis palatiuni invasit el solo<br />

rcge ev<strong>ad</strong>ente vix cuni unico filio cuncta consumsit, sfatimquo<br />

filius arrcptus a dacmonio patris criinina confitcns <strong>ad</strong> sepulchrum<br />

apostoli properavit, pater vcro turpissimus lcprosus effcctns, cuin<br />

curari non posset, manu propria gl<strong>ad</strong>io se pcremit. Populus autcm<br />

fratrcm Ephigeniae ab apostolo baptizatnm regem constituit, qui<br />

pcr annos LXX regiiavit et filiuni suuin sibi substituens christianum<br />

cultuin magnifice ampliavit et totain Acthiopiac provinciam ccclesiis<br />

Christi replevit, Zarocs autein ct Arphaxat ab ca die, qua regis<br />

filium apostolus suscitavit, in Pcrsidem fugcrunt, scd Sjmon ct<br />

Judas eos ibidem viccrunt. Notanduin , quod in bc.ato Matthaeo<br />

quatuor considcrantur, Primum cst obedientiae vclocitas, quia<br />

mox , ut Christus eum vocavit, continuo ')teloncuin reliquit nec<br />

dominos suos timcns rationcs vectigalium impcrfcclas rcliquit et<br />

Christo perfccle <strong>ad</strong>haesit. Pro hac velocitate obcdicntiae quidain<br />

occasionem crroris sibi assumserunt, sicut rccitat Hicronjmus in<br />

originali supcr pracdictuin locum diccns: arguit in lioc loco Por-<br />

phirius ct Julianus Augustus vcl imperitiam hystoricL mcntienlis<br />

vcl stullitiam eorum, qui statim sccuti sint salvatorcm, quasi irra-<br />

tionabiliter quemlibct vocantcm liominem sunl sccuti. Eum tantae<br />

virtutes tantaque signa praecesserunt, quae apostolos , antcquam<br />

crederent, vidisse non dubium est. Certe fulgor ipse et majcstas<br />

divinitatis occulta, quac ctiam in humana facie rclucebat, ex primo<br />

<strong>ad</strong> se videntes trahcre poterat <strong>ad</strong>spcctu. Si cniiu in magnctc haec<br />

esse virtus dicitur, ut annulos et fcstucas sibi copulet, quaiito<br />

magis dominus omnium creaturarum <strong>ad</strong> se poterat trahere , quos<br />

volebat. Haec Hieronjmus. Secundum est cjus largitas sive libe-<br />

ralitas, quia statim fecit ei convivium magnum in dorao sua. Quod<br />

quidem convivium non tam fuit magnum rationc lautae praepara-<br />

tionis, sed etiam fuit magnum primo ratione voli, quia cum magno<br />

aflectu ct desiderio ipsum reccpit, Sccundo ratione mysterii, quia<br />

illud fuil indicativum magni mjstcrii. Quod mjsterium cxponit<br />

Glossa supcr Lucain dicens: qui domicilio Chrislum recipit interno,<br />

maximis cxuberantium pascitur delcctationibus voluptatum, Tertio<br />

1) Eil. Vr. iii.ile Tlicoloiiiuin ofFert.<br />

40

62G C:\\). CXL. De sancto Matlliaeo apostolo.<br />

ratione (iodimentonun , qiiin ibi niagna docuiuenta exhibuit, sicut:<br />

inisericordiaui volo, ct nou sacrifuiuni, ct: non egent, qui sani<br />

sunt , uiedico ctc. Quarto ratione invitatorum , quia magni dis-<br />

cunibentes eliani invitati fueriint, scilicet Christus et discipuli ejus.<br />

Tertium ejiis humilitas, quac apparuit in duobus. Primo in hoc,<br />

quod se publicanum manirestavit. Caetcri evangelistae, ut dicit<br />

(ilossa, verecundiac causa et evangelistae honore nonien vulgatum<br />

non ponuut, ipse, secundum quod scriptum est, justus inprimis est<br />

accHsator sui, Matlhacum se et publicanum nominat, ut ostcndat,<br />

nullum conversum dcbere de salute dilTidere, cum apostolus et<br />

evangelisla de publicauo rcpcnte sit faclus. Secundo iu hoc, quod<br />

<strong>ad</strong> suas injurias patiens fuit. Quaiido eniiti pharisaei inurinurabant,<br />

quod Christus <strong>ad</strong> hominein peccatorom ')devcrtisset, potuisset iis<br />

')nierilo rcspoiidcre ac dicere : vos potius miseri ac pcccatorcs estis,<br />

qui vos juslos arbilrautos inodicum rcfugitis, ego aulom jain pecca-<br />

tor dici non vaieo, qui <strong>ad</strong> modicuin saliilis coiiliigio et eidem<br />

vulnus nieiiin uou abscondo. Quartum est cvangolii ipsius in ecclc-<br />

sia luagiia sollemnitas. E}us enim evangelium prac caetcris cvau-<br />

gcliis magis iu ccclcsia frequentatur, sicut psalmi David et epistolae<br />

Pauli prac cacteris scripturis amplius in ccclcsia recitanlur. Cujus<br />

haec est ratio, quoniam tcste Jacobo tria sunt genera peccatornra,<br />

scilicct poccalum suporbiac, ^jlnxurificetavaritiae. Pcccatosuperbiac<br />

peccavit Saulus a Saulc superbissimo rcge dictus, quiecclesiam super<br />

inoduin pcrseculus est. Peccato luxuriac pcccavit Uavid, qul et <strong>ad</strong>ul-<br />

lerium coinmibit ct proptcr <strong>ad</strong>ulterium lidolissimuni militem Uriani oc-<br />

cidit. Poccato avaritiae pcccavit iMatlhacus, qui pcr avaritiam lucris<br />

turpibus inhiabat, fuit cnim tclonearius. Est autcin tcloneuin , ut<br />

dicit Ysidorus, iocus in portu maris, ubi mcrces naviuin et nautaruin<br />

emolumcnta rcdduntur, telos autein graece , ut dicit Bcda, latinc<br />

dicitur vecligal. Licct igitur isti pcccalores exstiterint, eorura<br />

tamen pocnitontia <strong>ad</strong>eo placuit, ut non soluin dominus eoruin culpis<br />

ignosccrct, sod ctiain in iis dona sua inultipiicius cuinularct. Nain<br />

sacvissiimim pcrsoculorcm focit lidolissimuni praedicatorom , <strong>ad</strong>ultc-<br />

rum ct homicidam fecit prophctani ct psalinistam ct lucris inhiantem<br />

et cnpidum fccit apostolum et cvaiigelistam. Ideo igitur horuin<br />

triuin <strong>dicta</strong> nobis tam frequcntius recitanlur, ut nullus, qui con-<br />

nl lli .ipii s res p o ndi s s e no<br />

1) Ed. Vr. (1p.sccih1 issof. 2) Alii : M<br />

di.xisse. 1) Ed. Tr. oinillil vpiIjm : liixiirinp — s nner b i ae et (fliiliiiii<br />

...I.II. .,.n,.

Cap. CXL. De saocto Mattliaeo apostolo. 627<br />

vcrti volueiit, clespcret de venia, quandu taiitos in culpa tales con-<br />

spicit fuisse in gratia. Notanduni insuper, quod secundum beatum<br />

Ambrosiura circa conversionem beati Matthaei quaedam ex parte<br />

medici , quaedam ex parte infirmi sanati , quaedam ex parte modi<br />

sanandi conslderantur. In mcdico tria fuerunt, scilicet sapientia,<br />

quac r<strong>ad</strong>icem morbi cognovit, bonitas, quae medicamenta <strong>ad</strong>hibuit,<br />

potentia, qnae ipsura tam subito mutare potuit. De his tribns sic<br />

idem dicit Ambrosius in persona ipsius Matthaei: hic potest<br />

auferre cordis mei dolorem et animae pallorem , qui novit occulta;<br />

et hoc quantuni <strong>ad</strong> primum. Inveni medicum , qui in coelis habitat<br />

et in tcrris spargit medicamcnta; Iioc quantum <strong>ad</strong> secundum Hic<br />

potest solus sanare vulnera niea, qni nescit sua, hoc quantum <strong>ad</strong><br />

tcrliura. In ipso autem infirmo sanato , scilicet in beato Malthaeo,<br />

tria considerantur, secundum quod dictus Ambrosius ostendit. Ipse ,<br />

namque morbum perfecte *)curavit, curanti gratus exstitit et in sa-<br />

nitate rcccpta scraper niundum sc servavit. Unde ait: sequebatur<br />

Matlhacus jam laetus et alacer et exsultabat dlcens: jam non publi-<br />

canum gero, jam non porto Levi, exui Levi, postquam Christum<br />

indui ; et hoc quo <strong>ad</strong> primum. Odi gcnus mcum, fugio vitam raeam,<br />

solum tc sequor, doraine Jesu, qui sanas vulnera mca; hoc quo<br />

<strong>ad</strong> secundum, Quis est, qui me scparat a caritate Dei, quae in me<br />

est, tribulatio an angnstia an fames? hoc quo <strong>ad</strong> tertium. Modus<br />

autera sanandi secunduni beatum Ambrosiuni triplex fuit: prirao<br />

enira Christus ipsura vinculis ligavit, secundo cautcrium ipsum<br />

irapressit , tertio omnem putredinem emendavit. Unde ait Arabro-<br />

sius loquens in persona Matthaei: ligatus sum fidei clavis et bonis<br />

corapedibus caritatis, aufer, Jesu, meorum putredines peccatorum,<br />

dura habes vincuiis caritatis ligatura , seca , quodcunque inveneris<br />

vitiosum. Hoc quantum <strong>ad</strong> primum. Oninc mandatum tuum sicut<br />

cauterium irapresstim tenebo el si urit cauterium mandati , tamen<br />

putrefacta carnis cxurit, *)nc <strong>ad</strong> virus scrpat contagio, et si<br />

niordet medicamcntum , tamen ulceris tollet vilium. Hoc quantum<br />

<strong>ad</strong> secundura. Veni cito , domine, incidens occultas et latentes<br />

varias passiones, aperi cito vulnus, ne noxius serpat huraor, emunda<br />

omne , quod foetidum est, peregrino lavacro. Hoc quantum <strong>ad</strong><br />

tertium, Ejus autem evangelium anno doraini D , quod manibus<br />

suis scripserat, cum ossibus beati Barnabac repertura est. Quod<br />

1) Alii: exuit. 2) Ed. Vr. male : nec <strong>ad</strong> vitiuin usurpat cont.<br />

Roc. legiint :<br />

nc nt viriis Ptc.<br />

40*

{V2S Cap. CXLI. De s;tncto M;mritio et sociis snis.<br />

(|iiiiloiu evaiigelinin bcatns Barnabas sccum ferebal et super infirinos<br />

illud ponens oinnes tain fidc Barnahae, quain inerito Mattliaei coii-<br />

tinuo libcrabat.<br />

CAP. CIII. (136.)<br />

De isaiicto JTIauritio ')et ^ocii^ siiiisi.<br />

Manrilins dicilur a ')inari et cis, quod dicitur voinens vel<br />

durus, ct us, quod intcrpretatur consiliator vcl fcstinans. Vel dicitur<br />

a inauron , quod sccunduin Ysidornin gracce dicitur nigruin. Ipse<br />

nainqnc liabuit aniaritndinein pro incolatu iniseriac ct 3)di!atione<br />

patriae , fiiit voinens »)pcr supcrflnoruin abjcclionein , durus et<br />

firinus pcr torinentornm '^)pcrpessionem, consilialor per comniili-<br />

tonnm cxhortatioiiem , fcstinaiis per fervorem et bonoruin operuin<br />

inullipiicalionein , niger per sui dcspcctioncm. Hornm passionem<br />

scripsil et coinpilavit bcatus Eucharius Lugduiicnsis archiepiscopus.<br />

1. Mauritius in sacralissima lcgione, quae Thebaca dicilur,<br />

dnx exslitissc perhibetnr. Dicti antein sunt Thcbaei a civitate sua,<br />

quac Thebac nniicupata est. Est autein ipsa rcgio in partibus<br />

orieiitis ultra fincs Arabiae, habilis opibus , frnclibus fcrlilis, ar-<br />

boribus dclcctabilis. Habitalorcs vcro illiiis rcgioiiis dicuntnr esse<br />

inagiii corporibus, arinis strcnui, iii bello fortissimi, callidi ingcnio,<br />

sapienlia locnpletissiini. Ipsa autcin civitas C portas liabuit, ct<br />

supcr 5i'iluin fluvinni, qui de par<strong>ad</strong>iso egrcditnr et («^on dicitur,<br />

sita fuit, dc qua dicitur: ccce vetns Tliebca ccntuin jacct obruta<br />

portis. His Jacobus fratcr xlomini verbuin salutis pracdicavil ct<br />

fidein Chrisli perfectc eos docuil. nyocletianus autcin et Maximia-<br />

iius, (|ui cocpcrunt anno doinini CCLXXVll, volenles fidem Christi<br />

penitns cxstirparc, tales epistolas per oinnes provincias, in qnibns<br />

christiaiii inorabantur, transiniscrunl. Si aliquid detcriniiiari opor-<br />

lcict ant sciri et lotus inundus cx niia partc congrcgatus csscf.<br />

1) Tria iilliiii.T vnc.Tl>iil.i Omllliint libii ipc. 2) Kil. rr. iii .i ii ri iii.ili-<br />

ollcrt , (luoiii.iiii Hebriiit-um JjD niii.'irii$ " vcl ' lX5 (iiiciis<br />

. r<br />

.'iiii.inis s. iiii aiii.irc)<br />

lifio loco necrssiirio riidi\ illiiis iii ;i r i CiSP (lchcl. 3) Alli il i 1 c c I i o iic<br />

lcauiil. 4) Verliiii p c r - fiilcm omltlil vA. V\. '") Alii :<br />

5 i 011 Clll.<br />

pi-rii-i,-

Cap. CXLF. De sancto Mniiritio et sociis suis. 629<br />

el sola Rouia ex alia paite corisisterct, mnndiis tolns victus fuge-<br />

ret el sola Roma in culmine scientiae rcmanpiet. (iUr crgo vos,<br />

parva plebecula, ejus praeceptis resistitis et contra ipsius slatuta<br />

tara stolide superbitis ? aut igitur Dconini immorlalium fidcm sus-<br />

cipite aut immntabilis a vobis sententia profereiur damnatioiiis.<br />

Christiani antem hnjusmodi litteras suscipientcs iiuntios omnes<br />

vacuos dimisernnt. Tnnc Djocletianus et Maxiniianus in iram coni-<br />

moti pcr orancs provincias misernnt, ut onines bcllicis armis apti ')<strong>ad</strong><br />

Romara venirent et oranes rebellesRomano imperio subjngarent. Literae<br />

autem Auguslorum <strong>ad</strong> populum Thebacornm dclatae sunt. Qui popu-<br />

lus secniidum Dci pracccplum , quae Dei crant , Dco<br />

ct , quac ciaiit<br />

Caesaris, Cacsari reddebant. Congregantes igitur eleclam militum<br />

legionem, scilicet VI millia DCLXVI, cos <strong>ad</strong> impcratores miserunt,<br />

ut iu bellis justis imperatores juvarcnt , uon ut contra christianos<br />

arma moverent, sed eos potius defenderent. Huic autcm sacra-<br />

tissimae legioni dux erat inclitus vir ]\Iauritius , signifcri autem<br />

Candidus, Innoceiilius , Exsuperius^, Viclor ct Constantinus. Dyo-<br />

cletianus igitur Maximianum, qnein sibi ia collegam impcrii assnm-<br />

serat, contra Callias cura infinito exercitu inisit et ei Icgionem<br />

Thebaeam sociavit. Hi a sancto Marcellino papa exhortati sunt,<br />

nt ante gl<strong>ad</strong>iis interircnt, qnain fidem Christi , quam acceperant,<br />

violarcnt. Cnra igitur univcrsns exercitus monles Alpinm trans-<br />

meassct et ^) Ottodorum <strong>ad</strong>vcnisset, jubet iraperator, ut omnes,<br />

qui secuni erant, jdolis immolarent et contra rebelles imperio et<br />

maxime contra christianos unaniraiter conjurarent. Quod sancti<br />

milites audientes octo milliaribus ab excrciln secesserunt ct in quo-<br />

dam loco ainoeno, cui ^^Aganum iiomcii cst, jnxta Rhodanum<br />

consedernnt. Quod andicns Maxiraianus missis militibus praecepit,<br />

ut <strong>ad</strong> Deorum sacrihcia cuin aliis festinarcnt. Qui se non possc<br />

faccre responderunt , ntpote quia tidein Christi haberent. Tniic<br />

imperator ira succensus ait: jungitur despectni meo coelestis in-<br />

juria et mecum religio Romana conlemnitur, sentiat contumax<br />

miles, non solum mihi , scd etiam Diis meis me posse dare vin-<br />

<strong>dicta</strong>m. Tnnc Caesar inissis militibus suis jussit, ut aut Diis<br />

sacriiicare cos compellerent, aut decimura quemque eorum protinns<br />

decollarent. Sancti igitur cnm gaudio capita extendcntes . unns<br />

ante alternm festinabat ct <strong>ad</strong> mortcra pervenire properabat. Tnnc<br />

1) Voces: <strong>ad</strong> Romain oiuhtit Ed. Fr. 2) Ed. Pr. Otrodorum Jegit.<br />

3) Alii A g 1111 m legunt; nl Ed. l'r. yerba jiixta R li o d a niun Omillil.

630 Cap. CXLI. De sancto Mauritio et sociis siiis.<br />

sanctus Mauritius assurgens iriter caetera sic concionatus est; con-<br />

gratnlor vobis, quia pro ftde Chrisli onincs niori parati estis;<br />

rommilitones vestros necari sustinui , quia vos <strong>ad</strong> passionem pro<br />

Christo paratos vidi et domir.i mandatura servavi , qui ait Petro:<br />

mitte gl<strong>ad</strong>lum tuum in vaginam; quia ergo jam commilitonum<br />

corporibus vallati suraus et socioruni sanguinibus rubricatas vestcs<br />

habcmus, nos ipsos <strong>ad</strong> martirium scquamur. Haec ergo, si placet,<br />

Caesari mandemus responsa: milites tui , inipcrator, sumus et <strong>ad</strong><br />

defensionem reipublicAc arma susccpimus; non est in nobis per-<br />

ditio , non formido , sed Christi fidem nullatenus dcscrcraus. Cum<br />

hoc impcrator audivisset, jussit itcrum , nt dccimura trucidarent.<br />

Quo facto Exsuperius signifer vexil!ura ariipiens et inter commiii-<br />

tones stans dixit: gloriosus dux noster Mauritius de nostrorum<br />

coramilitonnm gloria est locutus nec Exsuperius signifer vester ideo<br />

haec arma arripuit, nt talibus rcsistanius; projiciant dextrae nostrac<br />

arraa hacc carnalia et armcntur virtulibus, ct talia, si placet, im-<br />

peratori remandemus: militcs sumus , impcrator, tui, scrvi autem,<br />

quod libere proliteraur, Christi; tibi debcmus militiam, illi inno-<br />

centiam ; a te laboris stipcndium, ab illo cxordium snrasimus vitae,<br />

oniniaque pro ipso torracnta suscipcrc parati sunius ct ab ejus<br />

fide nunquara discedcmus. Tunc irapius Caesar jussit suura exer-<br />

cituni totani legioncm circur<strong>ad</strong>are , ita ut nnus ev<strong>ad</strong>ere non posset.<br />

Vallantur igilur niilitcs Cbristi a mililibus djaboli et nefandis nia-<br />

nibus trucidantur et pcdibus concukantur cquorum ct Christo pre-<br />

tiosi martires consecrantur. Passi sunt autcm circa annos doraini<br />

CCLXXX. Dei auteni nutu quaniplurcs evascrunt , ut in rcgiones<br />

alias venientes Christi nomen pracdicarcnt et gloriosissime in locis aliis<br />

triurapharcnt. Ex quibus fuissc dicunlurSolulor, ") Advcntor ctOcta-<br />

vius apud Taurinuni, Alcxandcr apud Pcrgaranm , Sccnndus apud<br />

Vintinum , iiccnon ct bcatus Constantius ct Victor ct Ursus et<br />

quaniplurcs alii. Cuni igilur carnifitcs praedam dividcrcnt ct in-<br />

siinui cpularcntur , qucndani scncm norainc Victoreni inde casu<br />

transeuntcm <strong>ad</strong> sccum convivandum invitant. Ille requireru cocpit,<br />

quoniodo intcr lot niillia occisorum possent cnm gaudio cpulari.<br />

Cum autcra a quodam audivisset, quod pro lide Christi niorlui<br />

essent, suspirans ille vchcmcntcr ingeiiiuit, beatum oinnino sc cla-<br />

niitans , si cuni illis fuissct occisus. (aiin antem compcrisscnt,<br />

I) Kd. Vr. in.ilp Ii.ipc il^i. .ivpiilor ocl.-tviis — A 1 c x .1 n (1

C

632 Cap. CXLII. De sancta Justlna viralne.<br />

ppiibus et ecclesiis crogaret, queiidaiu prcsbiteriuu misit , iit sibi<br />

de sacrosanctis ipsorum rcliquiis asportaret. ') Qui cum reliquiis<br />

impetratis rediens, dum navis orta tempestate in lacu Lausanncnsi<br />

periret, capsara cum reliquiis fluctibus opposuit et mox secuta fuit<br />

tranquillitas niagna. -1:. Anno domiiii DCCCtiLXlII, cum<br />

quidam monaclii obtentu Caroli a Nicolao papa corpora sancti Ur-<br />

bani papae ct sancti Tiburlii martiris impetrasspnt et redeuntcs<br />

sanctorum marlirum ccclesiam visitassent, ab abbate et monachis<br />

impetrarunt, nt corpus sancti IMaurilii et caput sancti Innocentii<br />

apud Antissiodorum in ecclcsia, quam sanclus (iprmarius eisdem<br />

raartiribus dudum dedicaverat, transportareiit. — 5. Refcrt<br />

Fetrus Damiani , quod in Burgundia erat quidam clcricus supcrbus<br />

et ambitiosus , qni quandam ecdcsiam sancti Mauritii sibi usur-<br />

paverat, quodam potente niHitc sibi plurimuin obsistcnte. Dura<br />

autcm qu<strong>ad</strong>am die missa cantaretur et in fine cvangelii diceretur:<br />

omnis, qui se cxaltat, huiniliabitur , derisit miser et ait: falsum<br />

est, nara si cgo mcis hostibus me humiliassem, tot hodic divitias<br />

ecclesiae non haberein. Et ccce fulmen instar gl<strong>ad</strong>ii in os cjns,<br />

per quod blasphcniica vcrba evomuit, introivit et siibito eum<br />

exstinxit.<br />

CAP. CXIII. (137.)<br />

l)e saiicta Jii^tiua virgliic.<br />

Justina a justilia <strong>dicta</strong> est , ipsa enini pcr justiliam nnicuiquc,<br />

quod suuni cst, reddidit; scilicct Deo obcdicntiain, supcriori prae-<br />

lalo rcverputiani , pari concordiam, infcriori disciplinam , inimicis<br />

patientiain, niiseris et afflictis -)compassioncin opcrosam, sibi sancti-<br />

nioniam et proxirais caritatem.<br />

Jiislina virgo dc civitale Aiitiochiae, (ilia saccrdotis ^dolorum,<br />

((uolidic <strong>ad</strong> fcnestram scdcns Proclum d^aconem cvangelium lcgcn-<br />

tcin audicbat, a quo tandcm conversa cst. Quod cum maler patri<br />

in lecto rctulisset et anibo dorinivissent, (iiiristus cum angclis ap-<br />

paruit iis dicens: vpiiitc <strong>ad</strong> nie ct dabo vobis rcgnuin cocloruni.<br />

1) Ed. Pr. ; rjiiein r. r. i iii p «^ I r .1 n s. 2) Eil. Vr . 1 11 c r s s i o ii fiii Ipgil<br />

p| Toces iilliiins Pt — ( a r i l .( I • 111 Miinlhl.

Cap. CXLII. De sancta Jiistina virgine. 633<br />

(iui evigilantes statiin cuin filia sc baptizari fecerunt. Haec ergo<br />

Justina virgo a Cjpriano plurimum uiolestata ipsum tandeni <strong>ad</strong><br />

fidem convertit, Cyprianus cnim a sua pueritia magus exstiterat:<br />

nam cum septem annorum esset, a parentibus dyabolo consecratus<br />

est. Hic igitur raagicae arti inserviebat et raatronas in jumenta con-<br />

vertere videbatur et multa alia praestigia exercebat. Ardens igitur<br />

in amore Justinae virginis <strong>ad</strong> raagicas artes se contulit, ut ipsam<br />

pro se vel pro viro quodam Acl<strong>ad</strong>io , qui similiter in ejus araorem<br />

exarserat, posset habere. Advocat igitur daeraonera , ut <strong>ad</strong> se<br />

veniat et Justinani per cum valeat habere. Advcniens dacinon<br />

dixit ci : quid ine vocasli? Cui Cyprianus: amo virginera de Gaii-<br />

laeis; potesne facere, ut ipsam habeam et voluntatem meam se-<br />

cum perficiara? Cui daemon: ego, qui hominem dc par<strong>ad</strong>iso ejicere<br />

potui , Cajn fratreiu suura bccidcrc procuravi, Judaeos Ciuistum<br />

occidere feci, homines perturbavi, et non potero facere , ut unam<br />

pnellain habeas et ca juxta tuum placitum fruaris? Ungucutuin<br />

hoc accipe et circa doinuin ejus de foris sparge et ego supcrvcnicns<br />

cor ejus in tuuin amorem inccndam et tibi eam assentirc com-<br />

pellain, Sequenli nocte daeraon <strong>ad</strong> eam ingrcditur et cor ejus <strong>ad</strong><br />

araorein illicituin incitare conatur. Quod illa senticns devote se<br />

domiiio coramendavit et totum corpus suuin signo crucis munivit.<br />

Ad signum autem sanctaecrucisdjabolus territusfugitet <strong>ad</strong> Cyprianum<br />

veniens ante eum stetit. Cui Cyprianus dixit: quare non <strong>ad</strong>duxisti<br />

<strong>ad</strong> me virginem illani ? Cui dacmon: ')vidi iu ca quoddam sigiium<br />

et contabui et omnis virtus in rae defecit. Cjprianus autem cuin<br />

dimisit et fortiorem vocavit. Cui daeraon: audivi tuain jussioncm et<br />

vidi illius irapossibilitatem , sed cgo cmcndabo et tuam complebo<br />

voluntatem; aggrediar eam et cor ejus vulnerabo in amorem<br />

libidinis et ea juxta desiderium tuum perfrueris. Ingrediens igitur<br />

dyabolus nitebatur ei persu<strong>ad</strong>ere et aniinam ejus <strong>ad</strong> ainorem illi-<br />

citum inflammare. Ilia autcin se Deo devote recommendans signo<br />

crucis omnem tentationera repulit et insufflans in daemonem pro-<br />

liiius eum abjecit, daeraon aiitem confusus abiit et aufugit et anto<br />

Cyprianudi stetit. Ad quem Cyprianus: et ubi est virgo, <strong>ad</strong> quam<br />

te transraisi? Et daemon: victuin me fateor, et qualiter, dicere<br />

pertimesco ; quoddam enira sigiium terribile iii ea vidi et continuo<br />

robur orane ainisi. Tunc Cyprianus euiu deridens diiuisit et ipsuin<br />

J) Ed. l'r. A erba \ i cl i — Cii i dacinoii: CJiiilUt.

634 Cap. CXLII. De sancta Justiiia virgiiie.<br />

principeni daemoniuu <strong>ad</strong>vocavit, cuinquc vcnisset, <strong>ad</strong> euni dixil:<br />

quac est virtus vcstra tain inodica , ut viiicatur al) una pueUa?<br />

Dixit daeinon : ccce egrediens variis feljril)us eam vexabo ct ani-<br />

inum eJHS ardentius inflammabo ct totuin coipus cjns vehemenli<br />

ardorc rcspergam et freneticam illam faciam nt varia sibi fantas-<br />

inata ofTcram et media nocte eam <strong>ad</strong>ducam tibi. Tunc djabolus in<br />

spccicm unius virginis se transfiguravit et <strong>ad</strong> virgincm veniens dixil:<br />

ecce <strong>ad</strong> te venio, quia tecum in castitate vivcrc concupisco, vcruin-<br />

tamen dic, quaeso te, quaenam ccrtaminis nostri incrces crif?<br />

Cui sancta virgo respondit: merces quidem inulta, labor modicus.<br />

Dixit ei daemon : quid cst ergo, quod Deus praecepit, crcscite el<br />

luultiplicaniini ct replele terram? Tiineo ergo, bona socia, quod,<br />

si in virginitate manserimus, verbuin Dei irritum facienuis et velut<br />

contemnentes et inobcdientcs in grave judiciuin decidcmus, et unde<br />

vidcbamur sperare praemium, et grave incurremus toimentum.<br />

Coepit autcm cor virginis gravibus cogilationibus pcr inunissionem<br />

daemonis concuti et ardore concupisccntiae fortius inflammari, <strong>ad</strong>co<br />

ut jam surgens abire vellct. Tunc sancta virgo <strong>ad</strong> se revcrsa ct<br />

quis esset, qui secnm loqueretnr, intclligens continno sc crucc<br />

munivii et in dyabolum sufflans ipsum instar ccrac prolinus Jique-<br />

fecit et ab omni tcntalione statiin liberatam se scnsit. Postmoduin<br />

dyabolus in specieni juvcnis pulchcrrimi se transliguravit ct thala-<br />

inum ejus ingrcdiens , cuin ipsa in lcctulo jaccret, impudcntcr in<br />

ejus lectulum prosiluit et in ejus amplexus ruere voluit. Quod<br />

videns Justina et maligiuim spiritum <strong>ad</strong>osse cognoscens inox signuin<br />

crncis edidit et inslar cerae djaboluni liqucfecit. Tnnc dvabolus<br />

pcrinitlente Deo febribus eam fatigans ct plurcs cuin gregibus et<br />

armcntis occidcns maximam mortalitalciu in tota Antiochia futurain<br />

per daemoniacos pracdiccbat, nisi Justina conjugio conscnlirct.<br />

Quapropter tota civilas morbo languens <strong>ad</strong> januam parentum Justi-<br />

uae convcnit clainans, ut Jnstiiia conjugio tr<strong>ad</strong>cretur et sic civi-<br />

tatcm a taiito pcriculo libcrarcnt. Scd cuin Justina nullateniis coii-<br />

sentiret ct ex hoc mortein eidcin omnes iiiinarciitur , scptinio anno<br />

mortalitatis ipsa pro iis oravit cl oiniicm pcslilciitiam propulsavit.<br />

Vidcns djabolus, quod iiiliil proliccrct, in forniain Justinac se<br />

transmulavil, nt fainain Justinae pollucrct, cl Cyprianum dcludens<br />

sc Jiistinam <strong>ad</strong> ac <strong>ad</strong>duxisse Jactabat. Pcrgciis igilur dyaholiis<br />

<strong>ad</strong> (l^prianum iii specic Jusliiiac <strong>ad</strong> ipsnin cucunit ct cuni , (|uasi<br />

qiiae cjus amorc langiicrct . osciilari voliiit. (Jiiaiii C^priaiiiKs vi-

Cap. CXLII. De sancta Justina vlrgine. 635<br />

(lens et Justinam esse credcns gaudio repletus Jiit: bene venisti,<br />

Justina omniuin feminarum decora, Mox ut Cyprianus nonien Justi-<br />

nae nominavit, djabolus nomen illud ferre non potuit, sed <strong>ad</strong> ejus<br />

prolationcm instar fumistatimevannit. Qiiapropter (ijprianus deliisum<br />

se videns tristis remansit, unde et amplius in amorem Justinae<br />

aestuans <strong>ad</strong> ostium virginis diu vigilavit et quandoque in feminam<br />

quandoqne in avem, ut videbatur, arte niagica se commutans, cuni<br />

venisset <strong>ad</strong> ostiuin virginis , neque femina neque avis , sed (]y-<br />

prianus protinus apparebat. Acl<strong>ad</strong>ius quoque arte dyabolica mu-<br />

tatus in passcrcin cum <strong>ad</strong> fenestrain Justinae volassct, mox nt<br />

virgo eum <strong>ad</strong>spexit, non passer, sed Ad<strong>ad</strong>ius apparuit angustiarique<br />

nimis coepit ac tremere , quia nec fugere poterat nec salire. Ti-<br />

mens vero Juslina, ne c<strong>ad</strong>crct et creparet, euin per scalam de-<br />

poni fecit et <strong>ad</strong>monens , nt a sua vesania cessaret , ne juxta leges<br />

tainquam maleficus punirctur. Ista omnia secundum figmenta d)'a-<br />

bolica <strong>ad</strong> quandam apparentiam fiebant. Victus igitur per omnia<br />

djabolus <strong>ad</strong> Cyprianuin rediit ct ante euin confusus stetit. Cui<br />

dixit Cyprianus: numquid et tu victus cs? Quae est, miser, virtus<br />

vestra , ut unain puellam no» possitis vincere nec in eam potcsta-<br />

tem haberc, sed e converso ipsa vos vincat ct tain miserabiliter<br />

vos prosternat? Dic taraen mihi , obsecro, in quo est ejns tam<br />

maxima fortitudo? Cui dacmon ait : si inihi juraveris, ut a mc<br />

nequaquam recedas, virtutem ejus victoriae tibi pandani. Cui<br />

Cyprianus: per quid tibi jurabo? Cui daenion : juia mihi per vir-<br />

tutes mcas magnas , quod a ine nunquam discedas. Dicit ei (]y-<br />

prianus: per virlutes tuas magnas tibi juro, quod a te nunquam<br />

discedam. Tunc dyabolus quasi securus ei dixit: puella ilia signuin<br />

crucifixi edidit et statiin coutabui ct omnem virtutem ainisi et quasi<br />

cera a facie ignis effluxi. Dicit ei Cyprianus: ergo crncifixus<br />

major te est? Et daemon : utique major omnibus est et nos et om-<br />

nes, quos hic decipimus, tr<strong>ad</strong>et igni inextinguibili cruciandos. Cui<br />

Cyprianus : ergo et ego araicus debeo ficri crucifixi , ne tanlam<br />

aliquando poenam incurram. Cui dyabolus: jnrasti mihi pcr vir-<br />

tutes raei exercitus , pcr quas neino perjurare valet, quod a me<br />

nunquain disccderes. Ad quera Cyprianus: te et omnes fumigantes<br />

tuas virtutes contemno el tibi ct omnibus dyabolis tuis abrcnuntio<br />

ct crucifixi salutari nie signo niunio. Statimque ab co dyabolus<br />

confnsus discessit. Tunc Cyprianus ;ul episcopum ivit. Qucin vi-<br />

dens episiopus el crcdcns .<br />

eum vcnissc, ut diristianos in crrorem

636 Cap. CXLIII. De sanctis Cosma et Danilano.<br />

initteret, ait ci: sufficiant lihi , Cypriaiie, iii, qui foris sunl; nihil<br />

eniin poteris <strong>ad</strong>versus ecdesiam Dei, inviLta cst enini virtus Christi.<br />

Cui (]}prianus: cerlus suni, quia invicta est virtus Christi, narrans-<br />

que, quae sibi acciderant, ab eo se baplizari fecit. Qui post-<br />

inodum tain in scientia, quam in vita valde proficiens mortuo<br />

cpiscopo ipse in cpiscopum ordinatus est , beatain vcro virgincm<br />

Justinam in monasterio posuit et inultis sacris virginibus eain ibi-<br />

dein in abbatissam praefecit. Sanctus autem C;yprianus martiribus<br />

epistolas saepe niittebat et eos in certainine roborabat, Coincs<br />

autem regionis illius audiens famam Cjpriani et Justinae cos <strong>ad</strong><br />

se praesentari fecit et, au sacrificarc vellent, requisivit. Qui duin<br />

in fidc Christi persisterent firmi, jussit eos in sartaginein plenaitt<br />

cera, pice el <strong>ad</strong>ipe poni , quae tamen iis mirum refrigcrium prae-<br />

stilit nec aliquod supplicium irrogavit. Sacerdos autein ;^doloruin<br />

praefecto dixit: jubeas me ante sartagincin stare et confcstim vin-<br />

cain omnem virlHtem eorum. Cum ergo juxta sarlagincm venisset,<br />

dixit: inagnus es Deus Herculcs et paler Dcorum Jupitcr! Et eccc<br />

continuo dc sartagine ignis exivit et penitus euin consumsit. Tunc<br />

Cjprianus et Justina dc sartagine cxtraliuntur ct data supcr cos<br />

senlentia pariter dccollantur. Horum corpora cuin septcin diebus<br />

<strong>ad</strong> canes projecta niansissent, postmodumRomam translata sunt, nunc<br />

autcin , ut dicitur, Placentiae rcquiescunt. Passi sunt autein VI<br />

cal. Octobres circa annos domini CCLXXX. sub D^oclctiano.<br />

CAP. CXIIII. (138.)<br />

Dc i^aiicti^ Coi§ma ct Dainiaiio.<br />

Cosmas dicitur a cosmos , quod est forma vcl ornalus. Vel<br />

secundum Ysidorum cosinos graecc dicilur niundus latinc. Fuit<br />

eniin fornia aliis in excmpluin , ornatus virtutibus bonis, inuiidiis<br />

ab omnibus vitiis. Daniianus diclus est a dama, qu<strong>ad</strong>aiu beslia,<br />

quae humilis esl ct mansucta. Vcl Damiaiius a dogina , quod cst<br />

doctriua, ct ana , ((uod csl sursum, vel a ')dainuin, quod est<br />

sacrificium. Vcl Damianus (|uasi doniini inanus. Ipse enim inaii-<br />

1) Rfi riit. Ill.llf: ll ;i 111 II 11 111

Cap. CXLIII. De sanctis Cosma et Damiano. 637<br />

snetudinein habnit in conversatioiie , doctiinain SHpernam habuit<br />

in praedicatione, sacrificiuni fuit in carnis maoeratione , doinini<br />

manus ruit in medicinali curatione.<br />

1, Cosmas el Damianus germani Iratres in civitate Egea ex<br />

religiosa matrc nomine ')Theodoche nati sunt. Hi arte niedicinae<br />

cdocti tantam a spiritu sancto gratiam accepernnt, ut omiies languores<br />

non solum ab hominibus, sed etiain a jumentis curarent, gratis omnia<br />

tribuentes. Matrona autem quaedam nomine Pall<strong>ad</strong>ia, cum omnia<br />

sua in medicis consnmsisset , <strong>ad</strong> sanctos accessit ct ab iis sanita-<br />

tem integram reportavit. Tunc illa quoddam inunusculum sancto<br />

Damiano obtulit, et cum nollet rccipere , illa eum sacramentis<br />

terribilibus <strong>ad</strong>juravit. Quod ille acquievit recipere non quidein<br />

ductus cupidilate muneris , scd et devotioni satisfaciens offcrentis,<br />

ct ne nomen domini videretur spernere, per quod videbat sic se<br />

<strong>ad</strong>juratum esse. Hoc ubi sanclus Cosmas comperit, praecepit,<br />

ne corpus cjus una cum ipsius corpore poneretur. Sed sequenti<br />

iiocte dominus Cosmae apparuit et fratrem dc suscepto munere<br />

cxcHsavit. Audiens eorum famain proconsul Lisias eos <strong>ad</strong> se<br />

accersiri fecit et quae eorum sunt nomina , quac patria, quae for-<br />

tuna , inquirere cocpit. Sancli martires dixerunt: noinina nostra<br />

sunt Cosmas et Damianus , alios tres fratres habemus , quorum<br />

iiomina sunt -)Anlimus, Leontius et Euprepius , patria autein<br />

nostra Arabia est; porro fortunam christiani nesciunt. Jussit ergo<br />

proconsul, ut fratres suos <strong>ad</strong>ducerent et simul ydolis immolarent,<br />

sed cum omnino immolare contemnerent, praecepit eos in manibus<br />

ct pedibus dire torqucri, Cum autcm ejns tormenta deriderent,<br />

jussit eos catena ligari et in mare praecipitari , sed statim ab an-<br />

gelo de raari liberantur et ante praesidem statuuntur. Quod praeses<br />

considerans ait: per Deos magnos nialeficiis vincitis, quia tormenta<br />

contemnitis et inare sopitis, docete ergo me haec vestra maleficia<br />

ct in noinine Dei Adriani sequar vos. Et hoc dicto statim duo<br />

daemones <strong>ad</strong>fuerunt et eum gravissime in faciem ceciderunt, et ille<br />

clamans dixit: dcprecor vos, o boni viri, ut pro mc <strong>ad</strong> dominum<br />

veslrum orelis. Quibus orantibus continuo daemones discesserunt.<br />

Pracscs autem dixit: vidctis , qnaliter <strong>ad</strong>versum nie Dii indignati<br />

sunt, quia cos relinquere cogitabam , jam<br />

crgo Deos ineos vos<br />

non patiar blasphemare. Tunc cos in ignem copiosuin jactari<br />

1) Alii: Tlicodoi-.i. 2) Kd. l'r. loglt: Aiiiliuii» — E up e liipiii s

638 Cap. CXLIII- De sanctis Cosnia et Dnmiano.<br />

pracccpit, scd taincii cos nil laesit, quiii potius flamiua prosiliit<br />

loiige et multos de <strong>ad</strong>stantibus interemit. Jubentur ergo in equulco<br />

suspendi, sed ab angelo ipsos custodiente fatigatis <strong>ad</strong>modum in<br />

caedendo ministris ante praesidem deponuntur iilaesi. Trcs igitur<br />

fratres in carcerem fecit recludi et Cosmam ct Damianum crucifigi<br />

et a populo lapidari , sed in suos lapidcs redibant auctores et<br />

quampluriinos vulnerabant. Tunc praescs furore repletus eductis<br />

tribus fratribus et stantibus juxta crucein jussit Cosmam et Damia-<br />

num ')supra ciuccm poni et a quatuor militibus sagiltari, sagittae<br />

vero conversae pluriraos vulnerabant , sed sanctos martires non<br />

laedebant. Videns aatein praescs in omnibus se confusum, usque<br />

<strong>ad</strong> mortem anxiatus omnes quiiique fratres fecit manc decollari.<br />

Mcraores autcm christiani verbi, quod dixerat sauctus Cosmas, ne<br />

in unum sepelirentur, cogitabaut , quoinodo vellent martires sepe-<br />

liri, ct ecce subito camelus <strong>ad</strong>venit humana voce proclamans et<br />

sanctos in uno loco sepeliri praecepit. -)Passi sunt sub Dyocletiano,<br />

qui coepit circa annos domini C(iLXXXVII. 3. Rusticus qui-<br />

dam cum post laborem mcssis in cainpo aperto ore dormiret, ser-<br />

pens in ejus 3)ore ingressus est. Evigilaiis autcin cuin iiihil scntiret,<br />

domum rediit et scro facto gravissime torqueri se sensit; voces<br />

igitur iniseiabiles emittebat et sanctos Dei Cosmain et Damianum<br />

in sui auxilium invocabat, sed cuin dolor semper incresceret, <strong>ad</strong><br />

ecclcsiaui sanctoruin martirum confugit et ibidem, eo subito dormiente,<br />

serpens, sicut intraverat, per os ejus cxivit. —<br />

3. Vir quidam longe profecturus sanctis martiribus Cosuiae ct Da-<br />

niiano iixorcm suam coinmcndavit, dans ci signuin crucis , cui pro-<br />

tinus deberet annuerc , si aliquando caiu vocaret. Post hoc autcm<br />

scicns signum dyabolus , quod ei inaritus dederat , sc in homiiiem<br />

transliguravit et signum viri afTorens dixil: vir tuus ab illa civitate<br />

misit <strong>ad</strong> te , ut ducain tc <strong>ad</strong> euni. At illa <strong>ad</strong>huc ire formidans<br />

ait: sigiiuin quidein agnosco, scd quia sanctis martiribus (^osmac<br />

et Damiano coinmcndata sum , super eorum altarc luihi Jura, quod<br />

sccnram ific duces, ct tunc protinus proflciscar. Ille autcm continuo,<br />

ut dixciat, sibi juravit. Secuta crgo cuin, cum <strong>ad</strong> quendam locuni<br />

sccrelum vcnisscnt , voluit eam de jumcnto dyabolus praecipitare,<br />

ut eain occidcret. (iuod illa scntiens exclamavit: Dcus sanctorum<br />

1) Ed. Vr. juxtn Ipgit. 2) Vfrh.T : P.TSsi olc. Iiin oniillil Ed. Tr. pl iii;.le<br />

iid fiiiPiii liiijiis c.ip. .Tildit, slriit cl rcliqiii lil>ri . ii1>i I.Tinpn CCLXXX oflpriint.<br />

3) Aiii iioii niitle: venlrpin.

Cap. CXLIV. De sancto P'or.seo episcopo. 639<br />

Cosiuac et Damiani <strong>ad</strong>juva me; vobis eiiim credidi et secuta suin<br />

eum. Gonfestim autem saiicti cuiu multiludine dealbatorum ibideui<br />

afTucrnnt et eam liberarerunt, d^abolus autem statim evannit, et<br />

dixeruutei: nos sumus Cosmas et Dainianus, quorum juramento<br />

credidisti, ideoque feslinaviiuus veiiire iii auxilium tibi. —<br />

4-. Felix papa *)attavus sancti Gregorii in bonore sanctorum<br />

Cosmae et Damiani nobilem ecclesiam Roraae construxit. In hac<br />

ecclesia quidam vir sanclis martiribus serviebat, cui cancer ununi<br />

crus totum consumserat. Et ecce dormiente illo sancti Cosmas ct<br />

Damianus devoto suo apparuerunt unguenta et ferramenta sccuni<br />

portantes ; quorum unus alteri dixit: ubi carnes accipiemus , nt<br />

abscisa carne putrida locum vacuuin replcamus? Tunc ait aller:<br />

in cimiterio sancti Petri <strong>ad</strong> vincula hodie Aelhiops reccns sepultus<br />

est, de illo autem afFer, ut huic suppleamus. Et ecce <strong>ad</strong> cimi-<br />

tcrium properavit et coxara Mauri attulit, praecidenfesque coxam<br />

infirnii loco ejuji coxam Mauri inseruerunt ct plagara diligcnter<br />

ungcntes coxam iniirmi <strong>ad</strong> corpus Mauri mortui detulcrunt. Evigilans<br />

autem cum se sine dolore sensissct, manum <strong>ad</strong> coxam apposuit et<br />

nii laesionis invenit, apponensquc candelam cum in crure nil mali<br />

videret, cogitabat, an non ipse, '')qui erat, sed alius -)alter cssct.<br />

Rcdiens autem <strong>ad</strong> se prae gaudio de lectulo prosiliit ct quid iu<br />

somnis viderat ct qualitcr sanatns fucrat, oranibus cnarravit, Qui<br />

conciti <strong>ad</strong> tumnlum Mauri miserunt et coxam Mauri praecisam ct<br />

coxam pracdicti viri loco illius in tuinulo positam repcrernnt.<br />

CAP. CXIIV. (139.)<br />

Ue saiicto ')Forseo epi^copo.<br />

Forseus cpiscopns, cujus hjstoriam Beda scripsisse creditur,<br />

dura oinni virtute ct bonitate polleret, <strong>ad</strong> cxtreinum veniens spiri-<br />

tuin einislt. Vidit quoque duos angelos <strong>ad</strong> sc venientcs, ut cjus<br />

aniinam deferrcnt, tcrtium vero armatum scuto candido ct gl<strong>ad</strong>io<br />

fulgureo sc pracccdentem conspexif ; deinde dacmoncs clamantes<br />

audivit: pracccdamus ct aiitc facicm cjus bclla cominovcamus.<br />

1) Male Ed. Pr. et rcr, libri legiiiit: octavns. 2) Ed. Fr. ipse sed<br />

"liiis

640 Cap. CXLIV. De sancto Forseo episcopo.<br />

Ciiin crgo praecessissent, conversi in eum jactabanl ignita jacula,<br />

scd angelus praccedens scuto ea suscipicbat et protinus exstinguebat.<br />

Tunc daemones angelis ')opponenles dixerunt: oliosos sermones<br />

saepe dixit et ideo illacsus non debet perfrui vita beata. Quibus<br />

angelus: nisi principalia vilia contra eum protuleritis, propler mi-<br />

nima non perihit. Tunc dixit cis daenion: si justus est Deus, bomo<br />

hic non salvabitur; scriptum est enim: nisi convcrsi fueritis et<br />

cfficiamini sicut parvuli , non intrabitis in regnum coelorum. Cui<br />

angclus cxcusans ait: indulgcnliam in corde babuit, sed consuctudo<br />

bominum ')conticuit. Cui dacmon : sicut accepit malum cx consuc-<br />

tudine, ita accipiat vin<strong>dicta</strong>m a supcrno judicc. Sanctus angclus<br />

dixit: judicemur ante Dcum, Proelianlc angclo <strong>ad</strong>vcrsarii 3)contrili<br />

sunt. Tunc dacnion dixit: scrvus , "*)fiui scit voluntatem domini<br />

sui et uon facit, plagis vapulabit multis. Cui angelus: quid<br />

enim iste de domini sui voluntate non imijlcvil? Etdaemoii: dona<br />

iniquorum rccepit. Cui angclus: credidit, quod unusquisque corum<br />

pocnitentiam egisset. Dacmon dixit: aiitc dcbuit probarc pocni-<br />

tentiae perseverantiam ct sic fructus suscipcre. Angclus respoudit:<br />

judicemur ante Dcum , sed dacmou succubuit. Itcrum autem <strong>ad</strong><br />

bellandum surrcxit dic-cns: usque nunc Dcum cxtimcsccbam veraccm,<br />

qui omue delictiim, quod in terris non purgatur, se iu aetcrnum<br />

puiiiUnum promisit , bic crgo bomo qiiandam vcstem a quodam<br />

usurario rcccpit ncc dc boc punitus fuit; ubi cst ergo justitia Dci?<br />

Cui angelus: silctc, quia occulta Dci judicia ignoratis; quamdiu<br />

cnim spcratur pocnilcntia, coniilatur bomincm diviiia misericordia.<br />

Dacmon rcspondit : scd nullus bic locus cst pocnilcntiac. Cui an-<br />

gelus: profunditalem judicionim Dci ignoratis, Tunc djabolus tam<br />

graviter cum pcrcussit, ut postmodum vilac rcstitulus semper pcr-<br />

cussionis vestigium rclincrct; arripicntcs cnim dacmoncs unum de<br />

bis , quos in ignibus torquebant, ipsum in eum jactaverunt, qui<br />

cjus bumerum maxillanique incendit, cognovitquc hominem , quia<br />

ille erat, cujus vcsteni acccperat. Dixitquc angclus: quod inccn-<br />

disli , arsit tc; si enim hujus viri in peccatis mortui donum non<br />

accepisses, nec poena in te arderet. Et banc pcrcussioncm pcrmittcntc<br />

Dco pro *)rcccptione vcstinicnti illius pracccpit. Alter aulcm daemon<br />

dixit: <strong>ad</strong>huc reslat illi angusta porta , ubi illum superarc potcri-<br />

I) Eil, Tr. n p j>On Pii t es. 2) Alil : c n n ri I ,i v i I. 3) y\lii : I ! i r i I i<br />

otreninl. 4) Ed. Tr. Ii-;;il : s f> i v ii i» scicns. 5) o<br />

— recoi> it.<br />

••••'• ''>• r p

Cap. CXLIV. De s.'incto Forseo ejiiscopo. G41<br />

mus ; (liligcs proxiinum timm sicut te ipsum. Rospontlil angplns :<br />

vir istc iii proximos suos opcrcTtus cst hona. Adversarius rcspon-<br />

(lit: non suflicit hoc, nisi etiam sicut sc ipsuui dilexcrit. Cui an-<br />

gelus: fructus dilcctionis cst hcne operari , (juia Dcus reddit uni-<br />

cuiquc secundum opera sua. Dixit(|ue dacmon :<br />

scd quia verbum<br />

de diligendo non impleverit, damnatus erit. Pugnante turba nefanda<br />

sancti angeli victorcs fuerunt. Dixit itcrum daemon: si Deus<br />

iniquus uon est ct verbi illius transgressia ci displicet, istc poc-<br />

naruni cxpers non erit; promisit cnim scculo ahrcnuntiare el e<br />

conirario scculum dilexit contra id, quod dictum cst : nolite diligcre<br />

mundum neque ea ,<br />

quuc<br />

in niundo sunt. Sanctus angclus rcspon-<br />

dit: non sibi ca, quae sunt seculi, sed hominihus indigentibus<br />

dispensanda dilexit, Dyabolus respondit: qualicumque modo<br />

diligatur, conlra pracccptum divinum cst. Victis <strong>ad</strong>vcrsariis rursus<br />

d^aholus <strong>ad</strong> callidas convcrtilur accusationcs diccns: scriptum<br />

cst, si non annuntiaveris iniquo iniquitatem suam, sangnincm cjus<br />

dc manu tua rcquiram; hic non annuntiavit digne pccoatorihus<br />

pocnitenliam. Sanctus angclus rcspondit: quando auditorcs dcspi-<br />

ciunt verhum , lingua doctoris loqui praepcditur, dum videt, quod<br />

pracdicatio audita despicitur, unde prudcntis cst, dum non est lo-<br />

qucndi tcmpus, nossc tacere. In omni vero contr<strong>ad</strong>ictioiic dacmoiinm<br />

praevalida nimis exstitit pugna, doncc judicc domino triumphanli-<br />

bus angelis deviclisquc <strong>ad</strong>versariis immcnsa clarilalc vir sanclus<br />

circumfusus cst. Unus autcm , ut Beda testatur, ex angclis dixit<br />

ei: respice mundum, respicicnsque vidit vallcm tcncbrosam ct qua-<br />

tuor ignes in aere aliquibus spatiis a se distantcs , dixitquc ei<br />

angelus: hi sunt quatuor igncs , qui mundum succcnduiit; unus cst<br />

ignis uiendacii , cum hoc, quod ahrcnuntiare d^abolo ct omnibus<br />

pompis ejus in baptismo homincs promiscrunt, luinimc implent;<br />

sccundus cupiditatis , cum uiundi divitias amori coclestium prac-<br />

ponunt; tertius est dissensionis, cuui animos proximorum in supcr-<br />

vacuis rcbus olTendere non formidant ; quartus impietatis , cum<br />

in-<br />

firmiores exspoliare et iis fraudem faccre pro nihilo ducunt. Deinde<br />

illi ignes appropinquantes in unum redacti sunt et illi appropin-<br />

quabant, timensque angelo dixit: domine, ignis mihi appropinquat.<br />

Cui angclus: quod non accendisti, non ardebit in te, ignis cnim<br />

iste secundum merila opcrum hominum singulos examinat; nam<br />

sicul corpus ardet per ')voIuntatcm illicitam, ila etiam ardcbit pcr<br />

1) Kt}. IV. V u 1 m) t.i t om i)i-(pfert.<br />

41

642 raj). (XL\. De *ai!cto .Micliaole arcliaiigelo.<br />

debilain pocnaiii. Taiulcin atl [uopiiuiii reductus est corpus plaii-<br />

o-eiitibus propiiiquis , qui euiii luorluum acstimabaul. Illc aufcin<br />

aliquauto tciupore supcrvixit et iii bonis operibus laudabilitcr vilam<br />

li:ii\it.<br />

(]AP. CXLV. (140.)<br />

De ^ancto Micliaclc arcIiaii;^clo.<br />

Michael iuterprctalur: qualis ut Deus, et quoticns, sicut ait Grc-<br />

gorius, mirac virtulis aliquid anitur, Midiacl mitli pcrliibclur, ut ex<br />

ipso actu et nominc dclur intclligi, quod nullus potcst faccre, quod fa-<br />

ccre praevalct Deus, et idcirco eidcin Micbaeli mulla, quae sunt<br />

inirae virtutis, attribuuntur. Ipse enim, ut Daniel lestatur, in tcmpore<br />

Aiitichristi consurgct ct pro clectis tamquam dcrciisor et protector<br />

<strong>ad</strong>slabit; ipsc cum dracoue et angelis cjus pugnavit et ipsos de<br />

coelo ejicicns victoriam lecit magnam; ipse cum d^abolo de Mojsi<br />

corpore altercatus est e.o, quod d^abolus cjus corpus perdcre vo-<br />

luit, ut ipsuni pro Dco Judaeorum populus <strong>ad</strong>oraret; ipse sancto-<br />

ruiu animas vecipit et in par<strong>ad</strong>isum exsultationis perducit; ipse<br />

oliiu priiiceps luit sjnagogae, sed nunc coiistitulus est a domino<br />

in principein ccclesiac; ipsc , ut dicitur, plagas Aegjptiis intulit,<br />

mare rubrum divisit, populuiu per descrlum duxil et in lerrain<br />

promissioiiis inlroduxil; ipse inter sanclorum acies angcloruiu<br />

signifer Christi habetur; ipsc <strong>ad</strong> domini iinpcriuni Antichristum<br />

oxislentein in inonte oliveti praepotcnler occidct; in voce ipsius<br />

archangcli Michaclis inortui resurgent; ipsc crucem , clavos , lan-<br />

ccain et coronaiu spincam in die Judicii praesentabit.<br />

Michaelis archangcli sacra soUcmnitas dicitur apparilio, de-<br />

dicalio, vicloria et mcmoria. Apparitio ipsius angcli multiplex est.<br />

Prima, qua in inoiitc (jlargano apparuil. In Apulia iiamque est quidam<br />

inons noinine (iarganus Juxta civitatem, quac dicitur S,ypontus. Aniio<br />

aulcin domini (U;(^X(J in prae<strong>dicta</strong> urbe S^ponto erat quidain vir<br />

iioinine (iarganus, qui sccuiidiim

Ciip. CXLV. De saiicto Micliaeie arcliangelo. G43<br />

iiifiiiita uiultitiuliiic pollebat. Cum autein circa praodicti iiioiitis<br />

latcra pascerenlur, coutigit , qucndam faurum alios reliiiqucrc et<br />

vcrticem Jiionlis conseendere. Cuni doinHiu aliis rcdeuntibus iion<br />

rediisset, coliecta dominus muliitudiue fainiiiorum per devia quaeque<br />

rcquirens ipsum tandem in verticc montis juxta ostium cujusdaiii<br />

speluncae invenit. Permotas itaque , cur solivagus incederet, niox<br />

in ipsum sagiltain toxicatain direxif , sed statiin velut a vcuto re-<br />

torta ipsum , qui jccerat, repercussit. Turbati supcr Iioc civcs<br />

episcopuiu <strong>ad</strong>eunt ct siiper rc tam stupenda ipsum rcquirunt. Qui<br />

triduanum jejuiiium iis iudixit et a Deo quacrciidum csso <strong>ad</strong>monuit.<br />

Quo peracto sanctusMichael episcopo apparuit diceus: sciatis, Iiomi-<br />

ncm illum Toluntate mea sno telo esse percussum ; cgo cnim sum<br />

Michael archangelus , qui locum hunc in terris incolcre tutuiuque<br />

servare statucns lioc volui probare indicio, ipsius mc loci inspecto-<br />

reni esse atque cuslodem. Siatimquc episcopus alque civcs cuiii<br />

processione locum <strong>ad</strong>ennt et ingredi non praesnmcntes orationi<br />

prae foribus insistunt. Sccunda apparitio est, quac circa annuin<br />

domini DCCX accidissc describitur. Nain in loco, qui Tumba dici-<br />

tur, juxta mare, qui VI millibus ah urbe "^Apricensi distat, Michacl<br />

episcopo prae<strong>dicta</strong>e civitatis apparuit dicens ct jubens ,' nt prae-<br />

dicto loco ecclesiain construeret et , sicut fit in moiite Gargano,<br />

ita et ibi in niemoriam sancti Michaelis archangeli celebraret.<br />

Cum antem episcopns dc loco, in qno ccclesiam construeret, dnbi-<br />

taret, ab ipso cdocefnr, nt ibi coiistrui eam faccret, ubi taurum<br />

a latronibus absconditum inveniret, itcrumque de loci amplitudinc<br />

dnbitans jnbetnr modnm in amplitudine sfatncre , quaiitum vidcret<br />

tauruin in circuifu pedibns intrivisse. Duae aiitem rupcs ibidein<br />

eraiit, qnas nnllatenus virtus humana niovcre polerat. Tunc<br />

Michael cuidam viro apparuit praecipiens , ut <strong>ad</strong> pracdictum locnm<br />

accedat et ipsas rupcs removeat. Quo accedente tam facile rupes<br />

inovit , nt nihil habere ponderis viderentur. Aedificala igitur ibi-<br />

deni ecciesia de raonte Gargano partcm pallii, quod sanctus Michael<br />

super altare posuit, et partem marnioris , snpcr quo stetit, <strong>ad</strong><br />

suam ecclesiam detulerunt. Cum vero ibidcm aqnae pennriam pa-<br />

terentur, luonitu angeli quoddam foramen in quodam saxo durissimo<br />

feccrunt ct tanta aqnarnm copia protinns emanavit, ut usque nunc<br />

ejus bcnericio copiosius sustententur. Hacc autem apparitio in<br />

1) AJii : .4briaceiisi<br />

legiint.<br />

41

644 rap. CXLV. De sancto Michaele archangelo.<br />

practlicto loco XVII. cal. Noveinbris solltMnniter celcbrcatnr. Im<br />

codcni autcni loco (luoddam nicnioria dignuni contigisse refcrtur<br />

miraculuni. Ille cnim mons undiquc Oceano cingitur, sed bis in<br />

die sancti Micliaelis itcr pracbens populo aperitur. Cuni crgo co-<br />

piosa turba <strong>ad</strong> ccclesiam pcrgcrct, contigit et quandam niulicrem<br />

gravidam vicinamquc partui sccum ire. Et ecce magno impctu<br />

unda rcdiit ct oninis turba timorc perculsa <strong>ad</strong> litlus fugit, sola<br />

autem mulicr pracgnans fugere nou valuit, sed a marinis fluclibus<br />

capta fuit. Al Michael archangelus mulicrem scrvavit illaesam,<br />

ita eliam , quod in mcdio pelagi filiura parturivit, quem in ulnis<br />

suscipiens lactavit, et mari iterum sibi iter praebente cum puero<br />

laeta cxivit. Tcrlia apparitio est, quae Romae tempore Gregoril<br />

papac lcgitur accidissc» Nam dum idem Gregorius papa proptcr<br />

pestem inguinariam litanias majores instiluisset ct dcvote pro sa-<br />

lutc populi cxorarct, vidit supra castrum , quod olim Mcmoria<br />

Adriani dictbatur, angclum domini, qui gl<strong>ad</strong>inm cruentatum terge-<br />

bat ct in vaginam mittcbat. Undc sanctus Gregorius intelligens<br />

preccs a domino exauditas ccclcsiam in honorcm angelorum ibidcm<br />

construxit: unde et castrum iliud usque nunc castrum sancti angeli<br />

vocatur. Haec autem apparitio cum ilia, quae in montc Gargano<br />

apparuit, cum Sjpontanis victoriam dcdit, VIII idus Maji cclebratur.<br />

Quarla apparitio est, quae consistit in »)gerarchiis ipsorum angc-<br />

lorum. Nam prima gcrarchia dicitur cpiphania, id est superior<br />

apparitio: media dicitur h^perphania, id cst mcdia apparitio; ultiina<br />

dicitur hypophania, id est infcrior apparitio. Et dicitur gerarchia<br />

a gerar, quod cst sacrum, ct arclios , princeps , quasi sacer prin-<br />

cipatus. Quaelibet autem gerarchia continet trcs ordines: nam<br />

supcrior continet seraphin, cherubin et thronos; media autem con-<br />

tinct secundum assignationcm Dionjsii dominationes , virtutes et<br />

potcstates ; ullima continct sccundum assignationem ejusdem princi-<br />

patus, angclos ctarchaiigclos. Et horum ordinalio et dispositio potcst<br />

vidcri per siniilc in terrenis potestatibus. Nain ministrorum, qui<br />

sunt sub uuo rcgc , quidam operantur immediatc circa pcrsonam<br />

rcgis , sicut cubicularii, consiliarii et assessores. Similes his sunt<br />

ordincs primac gerarchiae. Quidam vero habent officia <strong>ad</strong> regimen<br />

regni in communi 2)non dcputati huic vcl iili provinciae, ut principcs<br />

militiac ct judiccs curiac. Similes sunt his ordincs sccundac<br />

I) Libri recenl. et Iiic el iii SPfiupiitibus ubifjue prnefeniiit Ii iern rcliln.<br />

2) til. Vr. oiiiiltit negationein.

Cap. CXLV. De sancto Micliaele archangelo, 645<br />

gerarchiae. Qiiidam vero praeponuntur <strong>ad</strong> regimen alicujus partis<br />

regni, ut praepositi et balivi ct hujusmodi minores officiales. Et<br />

his similes sunt ordines tertiac gcrarchiae. Tres igitur primae<br />

gcrarchiae accipiuntur , in quantum Deo assistunt et <strong>ad</strong> ipsum<br />

convertuntur. Ad haec tamen tria necessaria sunt, scilicet summa<br />

dilectio, et hoc quanlum <strong>ad</strong> ordinem seraphin, quod inlerprelalur<br />

ardentes; perfecta cognitio, ct hoc quantum <strong>ad</strong> cherubin, quoniam<br />

interprelatur plenitudo scientiae; perpetua comprehensio sivc fruitio,<br />

ct hoc quantum <strong>ad</strong> thronos, quod intcrprctantur sedes, quia in iis<br />

sedet Dcus ct quicscit, dum eos in se quiescere facit. Tres autem<br />

ordines mediae gerarchiae accipiuntur, in quantum habent praeesse<br />

et regere univcrsitalem hominum in communi. Hoc autem regimen<br />

consistit in tribus: prinio in praesidendo sive imperando, ct hoc<br />

peitinet <strong>ad</strong> ordinem dominationum , <strong>ad</strong> quera spectat inferioribus<br />

praeesse et eos in omnibus ministeriis divinis dirigere ac iis omnia<br />

imperare, quod innuit Zachar. V., ubi unus angelus alteri dixil:<br />

currc et loquerc <strong>ad</strong> puerum istum dicens etc. Secundo in opcrando,<br />

et hoc pertinet <strong>ad</strong> ordinem virtutum, quibus nihil est impossibile<br />

exsequi , quod imperatur, quia iis datum est possc super omnia<br />

difficilia <strong>ad</strong> divinum ministerinm pcrtinentia, et ideo iis attribuit<br />

miracula facere. Tertio in arcendo , ut scilicet impedientia et in-<br />

festantia arceantur, et hoc perlinet <strong>ad</strong> ordinem poleslatum, quac<br />

habcnt coercere contrarias polestatcs; quod signatum est Tobiac<br />

cap. VIII, ubi dicitur, quod Raphael religavit daemonium in dc-<br />

serto superioris Aegypti, Trcs vcro ordincs ultimae gcrarchiae<br />

accipiuntur, secunduni quod habcnt regimen determinatum ct limi-<br />

tatum. Quidam enim eoruui pracsunt uni provinciae. Hi sunt de<br />

ordine principatus , sicut erat princeps Persarum , qui praeerat<br />

Persis; de quo habetur Daniei. X.: quidam vero deputati sunt <strong>ad</strong><br />

regimen multitudinis, ut, puta, unius civitatis, ct hi dicuntur<br />

archangeli; quidam vcro <strong>ad</strong> regimen personae singularis , ct hi<br />

dicuntur angeli. Unde et dicuntur minima nuntiare ex eo , quod<br />

eorum ministerium <strong>ad</strong> unum homincm limitatur, archangcli vcro<br />

dicuntur majora nuntiare, quia bonum unius multitudinis dignius<br />

est, quara bonura unius hominis. In assignatione autem ordinum<br />

primac gerarchiac Gregorius et Bernardus cum Dionysio concor-<br />

dant , quia accipitur peues eorum fruitionem , quae consislil in<br />

ferventi dilectione quo <strong>ad</strong> seraphin , profunda cognitione quo <strong>ad</strong><br />

chcrubin , perpctua relenlione quo <strong>ad</strong> thronos. Sed in assigna-

646 Cap. CXLV. De saocto Micliaele arcliangelo.<br />

tioiie inediae ct iiltiniae in tliiobus oidinibiis , scilicet piincipatii et<br />

virtiite, disscnlirc videntur. Gregorius enim et Bernardus aliani<br />

consideralioaem habuerunt, prout scilicet media gerarchia accipitur<br />

pencs praelationem , ultinia penes ministrationem. Praelatio autem<br />

iii aii-^^clis triplex est : pracsunt<br />

enini angcH angelicis spiritibus ct<br />

hi doniinationes dicnntur, praesunt ctiam angeli bonis Jiominibus<br />

el hi dicuntur principatus; praesunt daemonibus, et hi dicuntur<br />

potchtates. Et ordo ct gr<strong>ad</strong>us dignitatis in his patet. Ministe-<br />

rium autem triplex est; quoddam, quod consistit in oporando,<br />

quoddam in docendo aut inajora aut minora. Primum est virtutum,<br />

secundum archaiigelonim , tcrtium angelorum. Quinta apparitio<br />

cst, dc qua lcgitur in hjstoria tripartita. Nam juxla Constantino-<br />

poliiu est locus

C

649 Cap. CXLV. De sancto Michaele arcliangelo.<br />

occiclalis. Quarta victoiia est, qiiani ardiangelus Micliael ile Anli-<br />

iliristo halnturus est, quaiulo ipsmn occidet, Tunc cnim Michacl<br />

piinceps inagnus, ul (licitur Daniel. XII., consurgcl et pro clectis<br />

tanquam <strong>ad</strong>jutor et prolector contra Antichristum fortiler slabit.<br />

Deinde Antichristus, ut dicit Glossa Apocal. XIII super illud : vidi<br />

unuin de capitibus ejus occisum ctc, inortuuin se finget et per<br />

tiiduuin latens postea apparebit dicens se suscitatuin artequc nia-<br />

gita fcrentibus eum dacinonibus in aijia <strong>ad</strong>scendet et universis<br />

iniraiilibus <strong>ad</strong>orabunt euni. Tandeiu in inontem oliveti <strong>ad</strong>scendens,<br />

ut dicit Glossa super illud II Thessal. II. : quein doininus Jesus<br />

inlerficict etc., dura slabit in papilione et in solio suo iu illo loco,<br />

contra quem doininus <strong>ad</strong>scendit, Mithael <strong>ad</strong>veniens ipsuiu inter-<br />

fitiet. Dc quo praclio ct victoria intelligitur secunduin Gregorium<br />

illud , quod dicitur Apocal. XII: factum cst proclium uiagnum in<br />

coelo , Mithael etc. lllud enim verbuin de triplici proelio Mithaelis<br />

inteiligitur ; scilicet de proelio, quod habuit cuin Lucifero , cum<br />

ipsum de coelo repulit, et de proclio, quod cum daemonibus habet<br />

uos infestaiitibus, et de isto, dc quo hic agitur, quod scilicet ouin<br />

.\ntichristo in fine mundi habiturus est. Tertio hic sollemnitas di-<br />

titur dedicatio cx co , quod liac dic praedictum locuin in montc<br />

Gaigano a se dcdicalnm fuisse Michael arcliangclus revclavit. Re-<br />

vcrsi eniin Svpoiilaiii a caede <strong>ad</strong>vcrsariorum ct tain magnifita potiti<br />

vittoria <strong>ad</strong>huc dubilare cooperunt, utrum praedittuin lotuin ingrcdi<br />

vel dedicarc dcbereiit. Tunc episcopus duxit supcr his papam<br />

Pclagiuin consulciidum , qui rcspoiidit dicens: si honio illain eccle-<br />

siain dcditarc dtberct , hot inaxiinc die, quo victoria data est,<br />

lieri oporterel, si veio aiiter santto Mithacli platuerit, ab ipso<br />

est super hoc cjiis rcquiicnda voluiilas. Inslantibus igitur papa<br />

cl cpistopo tuni civibus Iriduano jejuuio Mithael iu hac dic apparuit<br />

cpiscopo dicens: noii est opus vobis, quaiu ego acdificavi, dedicarc<br />

cCtlcsiain, ipse cnini, ([ui condidi , dcdicavi, praetcpilquc, ut dic<br />

scqueiiti locuiu cuiu populo ingrediciis ipsuin tuni pretibus frequcnta-<br />

rcnt ct sc spccialcm suuin patronum sentirent, dcdilquc ei prac-<br />

<strong>dicta</strong>e tonsecratiouis sigiiuin, ut scilitct ab orienle per poslcrulani<br />

<strong>ad</strong>sccnderciit ct ibidcin vestigia hoininis iinpressa niariuori invc-<br />

irnrnt. Manc igitur cpiscopus ct universus populus <strong>ad</strong> locuiu vcniunt<br />

ct introgrcdicntcs cryptain inngnam et tria altaria invenerunt, quo-<br />

luni diio iii aiistiaii partc posila erant , tertiuin veio iii oriciitali,<br />

vciiorandimi quidcin i-t mbco |ialli(! tirtunilccluiii (-'tlebratih igitui

C«p. CXLV. De saucto Micli<strong>ad</strong>e archangelo. 649<br />

ibidem missarum solleinniis, cum sacrani cominunionem singuli acce-<br />

pissent, omnes <strong>ad</strong> propria cum immenso gaudio rcdienint, episco-<br />

pus autcm ibidem saccrdotes et clericos delegavit , qui jugiter<br />

divinuin officium celcbrarent. In e<strong>ad</strong>cm spelunca aqua lucida et<br />

iiiniiuni dulcis einanat, qua post communionem populus potatur ct<br />

diversae acgritudincs sanantur. Tunc summus ponlifex his auditis<br />

hunc diem in honorcm sancti Michaelis et omnium beatorum spi-<br />

rituum per totum orbein Hniversalitcr slatuit celebrandum. Quarto<br />

hacc soUcmnitas dicitur memoria sancti Michaelis: in qua tamen<br />

sollemnitate omniuin angelorum mcmoriam agimus et omnes gcnc-<br />

raliter honoramus. Dccet namque nos iisdem laudcm et honorera<br />

impendere mnltiplici ratione. Ipsi enim sunt cnstodcs nostri, mi-<br />

nislratores nostri, fratres et concives nostri , animarum noslraruin<br />

portitores in coelum, orationum Roslrarum apud Dcum repracsenla-<br />

tores, regis aeterni nobilissimi milites et tribnlatornm consoiatores.<br />

Primo igitnr debcmus eos honorarc, quia sunt cnstodcs nostri.<br />

Cuilibet enim hoiniiii d.mtnr duo angcli, unus malus <strong>ad</strong> cxercitinm,<br />

altcr bonns <strong>ad</strong> custodiendum. Cnstodia enim boni angeli deputatur<br />

homini et in nativitatc cl in utero et statim post nativitatcm ex utero<br />

et scmper est cum ipso jam <strong>ad</strong>ullo. In hoc cnim triplici statu<br />

necessaria est homini cnstodia angelica: nam dnm parvulus est<br />

<strong>ad</strong>hnc in utero , potest interim et daranari ; dum est exlra utcruin<br />

ante <strong>ad</strong>ultam aetatem, potest a baptismate inipediri; diiin est in<br />

<strong>ad</strong>ulta aetate, potest <strong>ad</strong> diversa peccata pertrahi. Djabolns eniin<br />

iii homine <strong>ad</strong>ulto rationcm seducit per astutias, voluntatcm allicit<br />

pcr blanditias , virtulem oppriinit per violcntiam. Idco nccesse fuit,<br />

ut bonus angelns eidcm <strong>ad</strong> custodiam deputctur, ut homincra erndiat<br />

ct dirigat contra fallaciain , exhortctur et incitet <strong>ad</strong> bonura contra<br />

blanditias et defendat ab oppressione contra violcntiara. Effectus<br />

autem angelicae custodiae in homine qu<strong>ad</strong>rupliciter assignari potest.<br />

Piimus est, ut proficiat anima in bonum gratiae, et hoc facit an-<br />

gelns iu anima tribus modis: primo omnc impedimentum <strong>ad</strong> bonnm<br />

reraovcndo; hoc signatum est Exod. XII, ubi angelus pcrcussit<br />

primogenita Aegjpti ; secnndo pigritiam excilando, quod sigiiatum<br />

cst Zachar. IV, ubi dicitur: aiigclus domini exeitavit mc quasi<br />

hominem, qui excitatur a soaino; terlio iii via poenitentiac diiceudo<br />

ct reduccndo , quod signilicatum est Tob. V. in angelo , qui enm<br />

duxit ct reduxil. Sccuiidus est , ut iion c<strong>ad</strong>at in malum culpac,<br />

el hoc facil angciiia liibus modis. primo iinpcdicndo pcccatura fu-

650 Cap. CXLV, De saiicto Midiaele aroliangelo.<br />

tiiniiu iic tiat, lioc sigiiatum cst Niiiner. XXII iii Balaaui , qui <strong>ad</strong><br />

maledicciulum Isiael pergoiis ab angelo impoditus est; secundo in-<br />

crepando practeritum, ul ab oo quis rotedat , lioc signatum est<br />

Jnd. II, ubi, cuin angelus (ilios Israol de praevaricatione incrc-<br />

passet, ipsi elcvavorunt voccin ct floveriint; tertio violontiam quasi<br />

inferendo, iit a praesenti pcccato crijiiat, hoc signatum ost iii violenta<br />

cductionc Loth et uxoris cjus dc Sodoniis, id ost poccati consuetu-<br />

dine. Tcrtius efTcctus cst, si c<strong>ad</strong>at, quod postmodum resurgat, ct lioc<br />

facit angelus tribus modis: priino uiovcndo <strong>ad</strong> contritionem , hoc<br />

signatum est Tob. XI, ubi <strong>ad</strong> docHmentura angeli dc felie, pcr quod<br />

intelligitur contritio , linivit patri oculos , scilicet cordis; secundo<br />

purgaiido labia <strong>ad</strong> confcssionem, quod signatum est Ysaiac YI, ubi<br />

per angelum labia Ysaiac purgantur; tertio gaudendo <strong>ad</strong> satis-<br />

faciendum , Luc. XV. dicitur, quod majus gaudium cst in coclo<br />

super uno peccatorc etc. Quartus effectus est, nc totiens vcl in<br />

tot mala c<strong>ad</strong>at, quotiens vcl <strong>ad</strong> quot dyabolus incitat, et hoc facit<br />

tribus modis, scilicet potostatem daomonis refrcnando, concupiscen-<br />

tiam debilitando , et mcmoriain dominicae passionis nostris mentibus<br />

imprimendo ; dc quibus supra dictum est, Secundo debemus cos<br />

honorare, quia sunt miiiistr.atores noslri, omnes cniin, sicut dicitur<br />

Hebr. L, sunt <strong>ad</strong>ministratorii spirltus. Onines enim propter nos<br />

raittuntur, quia suporiores <strong>ad</strong> raedios, medii <strong>ad</strong> inliinos, infimi<br />

mittuntur <strong>ad</strong> nos : haec cnim raissio competit bonitali divinac. In<br />

hoc eniin raanifestatur divina bonitas, quantuin uostram salutem<br />

diligat, dum nobilissimos spiritus, qui ci intima caritatc junguntur,<br />

dirigit ct transmittit <strong>ad</strong> procuranduiu salutem iiostrara. Secundo<br />

caritati angelicae; cuin cnim caritatis ardentis sit, raaxime dcside-<br />

rarc alioruin salutem , ob quam etiain dixit Ysaias: cccc cgo, do-<br />

mine , mitte mc , et angcli possunt nos juvarc pro co, quod vidcnt<br />

nos suo exsilio indigere ct malos angelos nos impugnarc, ideo quod<br />

<strong>ad</strong> nos mittuntur, Icx cxigit augdicae carilatis. Tertio liumanac iii-<br />

digcntiac; mittuntur cnim boiii angeli <strong>ad</strong> inflaramaiidum afl"octuin <strong>ad</strong><br />

araoreni, undc iu figuram hujus Icguntur raissi fuisse iii currii igiieo.<br />

Secundo <strong>ad</strong> illuminandum iiitdlectum <strong>ad</strong> cognitioncm, lioc signatuin<br />

cst Apocal. X. iii angolo, qui habebat llbruni apcrtum iii inanu<br />

sua. Tcrtio <strong>ad</strong> corroborandum iu nobis oinne iinpcrfectum usquo<br />

in fineiu , lioc signatuin est III. Rog. XIX, ubi aiigclus porlnvil<br />

Hcliac panein subciiiericiuiu ct vas aquac cl coiiiodil ct ambulavil<br />

iii forlitudine cibi illius usquc <strong>ad</strong> monlcra Dei Oicb. Torlio lioiio

Cap. CXLV. De sanrto Michaele arcliangelo. 651<br />

randi suiit, qnia ipsi simt fralres et concives nostri. Omnes cnim<br />

clecti assiimHntnr ac! ordines angelornm , quidam <strong>ad</strong> snperiorcs,<br />

qiiidam <strong>ad</strong> inferiorcs , qiiidam <strong>ad</strong> medios, pro diversitate siiorum<br />

meritoruni , licet beata virgo snper omnes sit. l>uod beatns Gre-<br />

gorius in homilia infirmare videtur, iiara , ut ait, sunt nonnulli,<br />

qui parva cupiunt, sed tamen hoc annuntiaro fratribus non de-<br />

sistunt, isti in angelornra numero cnrrunt; et sunt, qui secretorum<br />

coelestium sumraam capere praevalcnt et nuntiare, hi cum archan-<br />

gelis; et sunt, qui raira faciunt signa et valenter operantur, et hi<br />

cum virtutibus; et sunt, qui malignos spiritus virtute orationis el<br />

vi acceptae potesfatis fugant , et hi cum potestatibus; et sunt, qui<br />

acceptis virtutibus electorura merita transscendunt et electis fra-<br />

tribus principantur , et hi cum principatibus meritnm sortiunfur; et<br />

sunt, qui sic in seniet ipsis omnibus vitiis dorainantur, ut ipso<br />

jure munditiae Dii inter horaines vocentur, unde <strong>ad</strong> Moysen dici-<br />

tur: ecce constitui te Deum Pharaonis, et hi cum dominationibus;<br />

ct sunt, ^) in quibus velut in throno suo dominus pracsidens alio-<br />

rum facta examinat, per quos dum sancta ecclesia regifur, plerumque<br />

de suis quibusdam infirmis -)actibus alii electi judicantur, et hi cum<br />

thronis; et sunt quidam, qui Dei et proximi caritate amplius cae-<br />

teris pleni snnt, ct hi meritorum suorum sorte intcr cherubin<br />

numerum acceperunt, quia clierubin plenitudo scientiac dicifur ct<br />

juxta PauUim plenitudo legis est caritas ; et sunt, qui supernae<br />

contemplationis amore accensi in solo conditoris sui desiderio an-<br />

helant, nihil jam in hoc mundo cupiunt, solo actcrnitafis amore<br />

pascuntur, terrena quaeque abjiciunt , cuncta tcmporalia meiife<br />

transscendunt, amant et ardent atque ipso suo ardorc requiescunt,<br />

amando ardent, loquendo accendunt et, quoscunque vcrbo tangunt,<br />

ardore protinus in Dei amore faciunt, quo isti 3)nisi inter sera-<br />

phiu numerura sortem suae vocationis acceperunt. Haec Gregorius,<br />

Quarto honorandi sunt , quia ipsi sunt animarum nostrarum in<br />

coelum porfifores, et hoc faciunt triplici raodo: primo viam prae-<br />

parando, Maleach.III: ecce ego raitto angelum meum, qui praeparabit<br />

viam ante faciem tuani; secundo per viam praeparatam in coelum<br />

bajulando, Exod. XXIII: ecce ego mitto angelura raeura , qui te<br />

custodiet iu via, et inducat te in terram, quam promisi patribus<br />

tuis ; tertio in coelo colloca<strong>ad</strong>o, Luc. XVI : factum est, ut moreretur<br />

1) Wale Ed. Vr. lesil qiii. 2) Eci. rr, k-jli :<br />

ilirmi. 3) Mnle ¥A. Vr. visi intus.<br />

.K.libiis<br />

u iii ii < s oloiici

652 Cap. CXLV. De sancto Michaele archangelo.<br />

mcndiciis ct portaretur ab angelo insinnin Abrahae. Quinto honorandi<br />

snnf, quiaipsisnnt orationum nostrarum apudDeumrepraescnlatorcs.<br />

Ipsi namquc primo orationcs nostras Dco rcpracscnlant, Tob. XII:<br />

quando orabas cum iacr^mis ct sepeHebas mortuos, cgo obtuU<br />

orationem tnam domino. Sccundo ibidem pro nobis alligant, Job.<br />

XXXIir. si fucrit pro co angelus loqucns ')"""S de millibus, ut<br />

annnntiet hominis aequitatem, misercbitur ejus etc. Item Zachar. I.:<br />

ct respondit angclus dominietdixit: domineexcrcitnum, nsqncquonon<br />

misercberis Jerusalcm ct urbium Juda, quibus iralus cs? iste jani scp-<br />

tuat^csimus annus cst. TertioDcisententiamnobis renuntiant, Dan.IX,<br />

ubi dicitur, quod Gabriel <strong>ad</strong> cum volans dixit: ab cxordio prccum<br />

tuarum 2)egressus est scrmo, Glossa: id est, scntentia a Dco, et sc-<br />

quitur: ego autem vcni, ut indicarcm tibi, quia vir desideriorum es.<br />

Dc his tribus dicit Bernardus super canticum: discurrit angclus<br />

medius inter dilectum et dilcctam vota ofTcrens, rcferens dona,<br />

cxcitat istam , placat illum. Sexto honorandi sunt, quia ipsi sunt<br />

regis acterni nobilissimi milites, sccundum quod dicitur Job. XXV:<br />

numquid est numcrus militum ejus? Sicut autcm vidcmus in mili-<br />

libus alicujus regis, quod quidam corum semper in aula regia<br />

commorantur et rcgcm associant ct <strong>ad</strong> cjus honorcm ct solatium<br />

cantant, Quidam autcm civitatcs ct castella rcgni custodiunt, qui-<br />

dam vero regis inimicos expugnant , ita et horum militum Ciliristi<br />

quidam in aula rcgia, scilicct in coelo empjrco scmper rcgem<br />

rcgum associant et <strong>ad</strong> ejus honorem cantica lactitiae et gloriae<br />

scmper cantant diccntcs: sanctus, sanctus , sanctus etc. Itcm:<br />

benedictio ct claritas ct sapicntia clc. Apocal. VII. Alii antcm<br />

custodiunt civitates, suburbana ct villas ct castra. Illi scilicet, qui<br />

nobis sunt <strong>ad</strong> custodiam deputati , custodicntes statum virginum,<br />

contincntium, conjugatorum ct castra religionum, Ysaias XII: supcr<br />

muros tuos , Jcrusalem, constitui custodes ctc. Alii vero Dci ini-<br />

micos, id cst dacinones, cxpugnant, Apocal. XII: factuin cst prodium<br />

magnum in coclo, id cst sccuiidum unam cxpositioncm, in ccclcsia<br />

militanti. Michael ct angcli cjus procliabanlur cum draeonc. Scptimo<br />

ct ultimo honorandi sunt, quia ipsi sunt tribulaforum consolatorcs,<br />

Zachar. I.: angclus, qui Io((ucbatur in mc vcrba bona el coiisola-<br />

loria. Item Tob. V. : forti aiiiino cslotc ctc. Et hoc faciunt tribus<br />

modis: primo confortando cl roborando, Dan. X, nbi , cuni Danici<br />

J) Eil. rr. logit ; II II II III ile s i in i I i b u j. 3) Alii iiigiess iis.

Cap. CXLVI. De sancto Hieronyino. 653<br />

corruisset, tetigit eum angclus dicens: noli timcre, pax tibi , ct<br />

confortare et esto robustus; secundo ab impatientia conservando,<br />

Psalm. : angelis suis mandavit de te etc. h\ manibus portabunt to<br />

etc. ; tertio ipsam tribulationem refrigerando et minuendo , ct boc<br />

signatur Dan. III, ubi angelus domini cum tribus pueris in fornacem<br />

descendit et fecit raedium fornacis quasi ventum roris flantcm.<br />

CAP. CIIYI. (141.)<br />

De ^ancto Hieronymo.<br />

Hieronjmus dicilur a gerar, quod cst sanctum, ct nemus, quasi<br />

sanctum nemus , vel noma, quod est lex. Unde dicitur in le-<br />

genda sua, quod Hicronymus interpretatur sacra lex. Fuit enim<br />

sanctus, id cst firmus vcl mundus vel sanguine tinctus , vel usui<br />

sacro deputatus, sicut vasa tcrapii diccbantur sancta, quia sacro usui<br />

deputata. Fuit enira sanctus, id est firmns in bono opcre propter<br />

perscvcrantiae longanimilatem ct mundus in mente per purilatem et<br />

sanguine tinctus pcr dominicae passionis mcditationem, ')sacro usul<br />

deputatus per scripturac sacrae expositionem ct interprctationem.<br />

Dicitur et nemus a ncraore, ubi aliquando conversatus fuit, et Icx<br />

proptcr regularem disciplinam, quam raonachos suos docuit vel quia<br />

sacram legem exposuit et inlcrprctatus fuit. Hieronjmus etiara intcr-<br />

prctatur visio pulchritudinis vel dijudicans locutiones. Est autem<br />

multiplex pulchritudo: prima est spiritualis, quae est in anima^<br />

secunda moralis, quae consistit in honestate morum; tertia in-<br />

tellectualis , quae est pnlchritudo angelica; quarta supersubstan-<br />

tialis, quac est divina; quinta coelcstis , quae est sanctorum in<br />

patria. Hanc quintuplicem pulchritudincm Hieronymus in se vidit<br />

et habuit, nara habuit spiritualcm in virtutum varictate , moralem<br />

in vitae honcstate , intcllectualem in cxccllenli puritate , supersub-<br />

stantialem in ardenti caritatc, coclcstem in actcrna vel in excellenti<br />

caritate. Dijudicavit etiara locutiones sive verba, tam sua, quam<br />

aliorura ; sua examinate proferendo , aliorum vera confirraando,<br />

falsa confutando, dubia vero exponendo.<br />

1) Verba: sacro — t n t e rp re talio iiem omlUit Ed. Pr,

654 Cap. CXLVI. De sancto Ilieronynio.<br />

Hierofiyinus Eusobii viri nobilis tilius ab uppido Slridonis,<br />

ijuod Dalmatiac et Paunoniae confinia tenet, exslitil oriundus. Hic<br />

<strong>ad</strong>huc juvcnis Romain <strong>ad</strong>iit et liltcris graecis et lalinis etjvebraycis<br />

plenc eruditus est. In arte grainnialica Donatum habuit praecep-<br />

toreiu , in rheforicis cautein Victorinum oratorem, in scripluris autem<br />

divinis cxercitabatiir die ac noctc, et inde hausit avide et post-<br />

niodum cfTudit abnnde. Quodain vero tempore, siciit ipsc in cpistola<br />

<strong>ad</strong> Eustochium pcrhibct, cum de die TuUium et de nocte Platonem<br />

avide legeret, co quod sermo incultus sibi in libris prophcticis<br />

non placeret, circa niediam qu<strong>ad</strong>ragesimam tam subita et ardenti<br />

febrc corripitur, ut toto frigescente jam corpore vitalis calor in<br />

solo pectore paipitarct. Dum ergo exsequiae funeris pararcniur,<br />

subito <strong>ad</strong> tribunal judicis trahitur et intcrrogatus , cujus conditio-<br />

nis esset, christianum se esse libcrc profilctur. Ad quem judex:<br />

nicntiris, inquit, Ciccronianus es , non Ciiristianus, ubi enim est<br />

thesaurus tuus, ibi est et cor tuum. At Hicronjmus obmutuit ct<br />

coiitinuo ipsum judcx durissime cacdi jussit. Timc exclamavit cl<br />

dixit: miscrere mei , domine, iniscrcre mci. Tunc qui <strong>ad</strong>stabant,<br />

precabantur judicem, ut veniaiu tribuerct <strong>ad</strong>olcscenti. Ipse eniin ju-<br />

rare coepit ac dicere: domine, si unquam habucro codices secularcs,<br />

si lcgcro, ')te negabo. In haec igilur juramenti verba diinissus<br />

subito rcviviscil , tunc lacrpiis totum sc invcnit pcrfiisum et ex<br />

verberibus , quae ante tribunal susccpcrat, scapulas terribiliter<br />

rcpcrit livicntes. Tanto autem studio libros divinos legit extunc,<br />

quanto libros gentiles nnquaiu legerat. Dum autein essct annornin<br />

XXIX, in Romana ecclcsia cardinalis prcsbitcr ordinatus cst,<br />

inortuo autein Liberio |)apa Ilicronyinus dignus summo saccrdolio<br />

ab oinnibus acclamatur. Sed dum quorundam clcricorum et mo-<br />

nachorum lasciviam incrcparct, illi nimium indignati ci insidias<br />

paravcrunt , scd et pcr vcstein inulicbrcm, ut ait Johannes Bcleth,<br />

ab iis turpiter cst dcrisns. Nain cura Hicron^mus <strong>ad</strong> inatulinns<br />

solilo inore surgcrct, vestem mulicris , quain aemuli juxta lcctuin<br />

posucrant , reperit suamque essc crcdens induit ct in ecclcsiain<br />

sic processit. Hoc autcin acninli facicbant, ut mulicrcm haberc in<br />

thalamo credcrelur. Qnod illc vidcns tantac coruni vesaniac<br />

locuin dedit ct <strong>ad</strong> Grcgoriuin Nazianzcnum Conslantinopolitanac<br />

urbis episcopuin prrvcnit. Posfquam aufcin ab ipso sacras litlcras<br />

I) rroiioin''!! I r; oiiiitlil Ed. Cr.

Cap. CXLVI, De sancto Hieronymo. 655<br />

(lidicit, iii erenium propcravit , ubi pro Cliristo qiiaiita sustimierit.<br />

ipse <strong>ad</strong> Eustochiniii narrat diceus: quoticns in cremo constitutus<br />

ct iu illa vasta solitudinc, quae exusta solis ardoribus horridum<br />

iiionachis praestat habitaculum, putabam me roinanis dcliciis inter-<br />

csse, Horrebant sacco meinbra derormia, squalida cutis situm<br />

Acthiopicae carnis <strong>ad</strong>duxerat, quotidie lacrjmae, quotidie gemitus,<br />

et si quando repugnantem somnus iniminens oppressissct, i^humo<br />

nuda vix ossa haerentia collidebantur. De cibis et potu tacco,<br />

cum etiam languentes aqua frigida utanlur el coctum aliquid acce-<br />

pisse luxuria sit, et dum scorpionum tantum esseni socius et fcrarum,<br />

saepe choreis intercrain puellarum et ia frigido corpore et carnc<br />

pracmortua libidinum incendia pullulabant. Ilaquc continuo Hcbaiii<br />

ct lepugnanlem carnem hcbdom<strong>ad</strong>arum inedia subigebam. Dies<br />

crebro coiijuuxi cum noctibus ncc prius a pectoris ccssabam<br />

verberibus, quam a domino tranquillitas redderclur. Ipsam quoque<br />

ccllulam nieani quasi cogitalionum conscicntiam pcrtimescebam ct<br />

mihi iratus et rigidus solus deserla pcnetrabam ct ut niihi testis<br />

est dominus, post multas lacr^mas et nonnunquaiu videbar intcrcsse<br />

agminibus angeloruin. Per qu<strong>ad</strong>rienniuni igitur ibidcm -)pocnilentia<br />

sic peracta <strong>ad</strong> Belhlehcm oppidum remeavit, ubi ')quasi domcsticum<br />

animal <strong>ad</strong> praesepe doinini sese obtulit perinansurum , bibliothecam<br />

autein suam, quaiu summo studio sibi condiderat clausam, aliosquc<br />

librosilerum relegensdiem jejuniis ducobat<strong>ad</strong> vespcruin,muItosibidem<br />

discipulos co<strong>ad</strong>unans in sancto proposito ct transiatione scriptura-<br />

rum quinquagiiita quinque annis et sex niensibus dcsudavit et usquc<br />

<strong>ad</strong> finem vitae virgo permansit. Licet autem in hac Icgenda di-<br />

catur, quod seinper virgo fuerit, ipse tamen dc sc ita scribit <strong>ad</strong><br />

Pammachiuni: virginitatcm iu coelo pracfero , non quia liabeo.<br />

Tanta denique lassitudinc fatigatus cst , ut iu stratu suo jaccns<br />

funiculo <strong>ad</strong> trabem suspcnso supinis manibus se Icvaret, ut scilicet<br />

officium nionasterii, prout poterat, exhiberet. Qu<strong>ad</strong>am vcro die<br />

<strong>ad</strong>vesperascente cum Hieron^mus cum fratribus <strong>ad</strong> sacraiu lcclio-<br />

neni audiendiim scderet, subito leo quidam claudicans inonasteriuin<br />

ingrcssus est. Quo viso cum caeteri fratres fugercnt, Hicron^mus<br />

ei quasi hospiti obviavit. Leo igilur duin pcdein sibi iacsum osten-<br />

deret, vocatis fiatribus pedcs sibi praecepit ablui ct diligentcr<br />

ejus plagam inquiri. Quod cmn factum fuissct, invencrunt leonis<br />

1) Ed. Pr. lcgit: iiude liuino — collideh n m. 2) Eil. Tr. leglt : pocniteutinui<br />

pcrnctnui. 3) Ed. Fr. : prudeus auimal.

C)50 Cap. CXLVI. De sancto Ilieronymo,<br />

plantam a sentibns vuincratam ; <strong>ad</strong>iiibita igitiiv diligenti cura leo<br />

lonvaluit et omni ')lcritate deposita inter eos quasi domesticum<br />

animal habitavit. Tunc Hieronjmus videns, quod nou tam pro<br />

sanitate sui pedis, quam pro corum utilitatc domiuus leonem mi-<br />

sissct, de fratrum consilio cidcm boc injunxil officium, ut asinum,<br />

qucm habcbant, qui ligna de neniore defercbat, ipsc lco <strong>ad</strong> pascua<br />

duccret et ductum ibidem custodiret. Quod factum cst, Nam in-<br />

juncla leoni asini cura more pastoris industrii cundo <strong>ad</strong> pastum<br />

socius inccssanter itineris rurc pascendo uiulecunque defensor tu-<br />

lissimus erat, vcrumtaraen ut sc cibaret el asinus solitum pcrficerel<br />

opus , consuctis scuipcr horis cum co domum rcdibat. Qu<strong>ad</strong>am<br />

igitur vicc pascentc asino ct lconc graviter soporato nicrcatorcs<br />

cum camelis indc traiiscuntcs asinum solum vidcrunt et cum quan-<br />

tocius rapuerunt, Expcrgcfactus itaque lco cum socium non inve-<br />

niret, rugicndo buc illucque ibat, quein tandcm non invenicns <strong>ad</strong><br />

portas monastcrii tristis <strong>ad</strong>iit ct intus, ul soiitus erat, prae verc-<br />

cundia ingredi non praesumsit. El videntes fralrcs , quod tardius<br />

solito more ct sine asino venissct, putaverunt, quod famc compul-<br />

sus asinum comcdissei, nolentesquc ei annonam attribucrc consuc-<br />

tam dicebant: v<strong>ad</strong>e ct rcliquani partem aselli, quac tibi rcmansit,<br />

mandc et tuam ingiuviem rcple. Hacsitautcs tamen, utrum hoc<br />

malum perpetrasset, cxierunt <strong>ad</strong> pascua, si forte aliquod indicium<br />

invenirent, et nihil invcnientcs hoc Hieron^mo retulcrunt. Tunc<br />

raonitis cjus officium asini leoni injungunt cl ligna cacdentes lconi<br />

imponunt, Quod cum leo paticntcr fcrrct, qu<strong>ad</strong>am die expleto<br />

operc agrum exiit, hac illaquc discurrit scirc dcsiderans, quid de<br />

suo fuisset socio factum, et ccce vidit a longc ncgotiatores cura<br />

onustis camelis praecedente asino vcnientcs. Mos enira illi rcgioni<br />

est, ut, quando cum camclis longius gr<strong>ad</strong>iuntur, camcli , ut di-<br />

rectius v<strong>ad</strong>ant , praccedenlcm ct collo funiculum gestantcra asinum<br />

subsequantur. Recognito igitur leo asino cum ingcnti rugilu supcr<br />

cos irruit ct omnes homines in fugam convertit. Et leo terribililer<br />

rugiens percutiebat canda fortitcr tcrram pertcrritosquc camelos,<br />

sicut crant onusli, antc se <strong>ad</strong> cellam ire coegit. Quod cuni fratrcs<br />

vJdisscnt ct Hieron^mo nuntiasscnt, ille ait: hospitibus nostris,<br />

fratres carissimi , pcdcs abluite, cscas praebetc et supcr hoc vo-<br />

luntatcm domini cxspcctate. Tunc lco per monastcrium cocpit, ut<br />

J) Kd. I'r. iii ririii i tn t p.

Cap. CXLVf, De sancto Hieronymo. 657<br />

solebat, lacliis discnnere, sijiguloriim fiatruin vestigiis se pro-<br />

sternens et qnasi dc perpelrata , quani non fcccrat, cuipa cauda<br />

ailudens veniani postnlabat. Hicronymns antera fnturorum praescius<br />

ait fratribus: ite, fratres , et venientibus hospitibus neccssaria<br />

praeparate. Adhuc eo loquenle nuntius <strong>ad</strong> cum venit annunlians,<br />

ante fores hospites <strong>ad</strong>essc, qni abbatcm vcllent viderc. Ad quos<br />

cum ille ivisset, prolians illi ejus pedibus provolvuntur, pro culpa<br />

veniam postulantes ; qnos illc benignc elevans pracccpit , ut sua<br />

rccipcrcnt et alicna non usurparent. Rogabant igitnr illi bcatuin<br />

Hieronjmum, ut medietatem olei pro benedictione accipiat. Qnibus<br />

vix asseutiens, tandcm coactns suscipi jnbet. Promiscrnut autem<br />

se annuatim eandcm olei mensuram fratribns ipsis daluros ct a suis<br />

darihaeredibuspracccptnros. Cum autem olim in ecclcsia unusqnisquc<br />

caneret, quod volcbat, Theodosius imperator, ut ait Johanncs Bclctli,<br />

Damasnm papam rogavit, utalieui viro docto oflicium ccclesiaslicum<br />

committcrct ordinandum. Ipse igitur scicns Hicron^mum in lingua<br />

graeca ct hebrayca perfcctum ct in omni sapienlia summnm, cidcm<br />

onicinm piaedictnm commisit. Hicronymus igitnrpsaltcrium pcr ferias<br />

distinxit et unicnique feriac noclnrnnm proprinm assignavit ac gloria<br />

patri in ftnc cujuslibet psalmi diccndnin instituit, ')ut ait Sigebertus.<br />

Ueinde epistolas ct evangcliapcranni circulum decautandascaelcraque<br />

<strong>ad</strong> ofticium pcrtinentia post canium rationabililcr ordinavit misitquc<br />

illum dc Bcthlchem <strong>ad</strong> snmmum pontiticem et ab co cl cardinalibus<br />

suis fuit valdeapprobatnm et perpcluo anthenticalum. Post hoc antcm<br />

in orc spcluncae, ubi dominns jacuit, monumentum sibi constrnxit,<br />

ubi cxplelis nonagiuta oclo annis et sex mcnsibns sepultus fuit.<br />

In quanta rcverentia cum Augnstinus habucrit, patct pcr epislolas,<br />

quas sibi misit; in qnarum uiia ci tali modo scripsit: doinino di-<br />

Icctissimo et cnltu sincerissimo carilatis obscrvando atqne am-<br />

plectcndo Hieronymo Angustinns etc. Alibi quoqnc de co sic<br />

scribit: sanctns Ilieronymus piesbitcr gracco , latino ct hcbraeo<br />

cloquio crudilns in locis sanclis atque in littcris sacris usque <strong>ad</strong><br />

decrepitara vixit actatem, cnjns nobilitas cloquii ab oriente in occt-<br />

dentem instar solis lampas resplendnit. Beatns autem Prosper in<br />

suis chronicis de co sic ait: Hieronynuis presbitcr in Bcthlchcm<br />

toto jam mundo clarus habitabat egregio ingenio et studio uni-<br />

versae ecclesiae serviens. Ipse quoque de se sic ait <strong>ad</strong> Albigen-<br />

1) T.d. Fi-. et liic et siiiiin veiba \i t a i I elc. oinitiit.<br />

. 42

658 Cnp. CXLTI, De sanclo HleroiiYmo.<br />

sciii : iiiliil ."x pncritic\ ila vilarc conatiis smn , nt animnni tiinienlcm<br />

ct crcclani ccrvicom, Dei contra se odiiim provocantem. Iilcm: cgo<br />

cliam tula omnia tiuieo. Idem: in monastcrio liospitalitati cx cordc<br />

intendimns et omnes <strong>ad</strong> nos Ycnientes praetcr haereticos laeta<br />

fronto snscipimus ac vcnientium pedcs abluimus. Ysidorns vcro<br />

in libro clvmologiarura ait: Hicronymus trium lingnarum cxstitit<br />

pcrifus, CHJus inlcrprclatio caclcris antcfcrtur, quoniam ct verbo-<br />

rnm lenacior cst el pcrspicuilafc scnfenfiac clarior, tamquam nlpofc<br />

a cluisliano ')inierprclc verior, In dyalogo quoque Sevcri discipuli<br />

sancti Martini , qui ejus tempore fuit, sic de Hicronymo scriptuin<br />

liabclur. Ilieronvmus praeler fulei merilum dolemque virlntnm<br />

non solum lalinis alque graecis, scd eliain Iiebraeis ila lifferis in-<br />

sfrucfus cst, nt sc illi in omni scientia nenio audeat comparare,<br />

cui jugis <strong>ad</strong>versus iiialos pugiia perpcluumque cerlamen. Odcrunt<br />

eum Iiaeretici, quia cos iinpngiiarc non desiit, odcrnnt clerici,<br />

quia vifain eoruin insecfatur et crimina, sed planc boiii omncs et<br />

miraiitur el diligunt. Nam qui cuin liaereticum esse arbilianlur,<br />

insaniniif; fofus sempcr iii lecfione , tofus in libris est, non dic,<br />

non iiocfc requiescit, aut legit aliquid aut sempcr scribit. Haec<br />

Severus. Et sicut cx liis vcrbis pafet et siciit efiam ipsc saepc testa-<br />

lur, multos persccutorcs et niullos defracforcs perpcssus cst. Qnas<br />

lamcn pcrsecnfiones quam libenter susl^nucrit, pafet cx co, quod'<br />

sic dicit iii cpistola <strong>ad</strong> Assellam : gralias ago Dco, quia dignus<br />

snm liabifus, queni odcrit mniidus, el malcficuin mc garriunt, sed<br />

scio <strong>ad</strong> regnuni pervenirc per infamiam et bonain famain. Ilcni:<br />

iilinain ob doiniiii niei noinen alque juslifiani universa me infidelium<br />

lurba pcrsequatur! ntinain in o])probriiim meuin solidius cxsurgat<br />

Iiic inuiidus! Tantum iit merear a (ibrislo laudari ct suac pollici<br />

talionis sperare niercedeut. Grata nfiquc ct desiderafa tentatio est,<br />

cujus praeniiiiin a (llirisfo speralur in coelo, ncc maledicfio gravis<br />

cst , quac divina I.uide niutatiir. Obiit circa annos domini<br />

rccxcviii.<br />

O Kil. I'r. Ii"^ll : !ii I

Cap. CXLYII. De soiido Uemlgio. 059<br />

CAP. CXIVII. (142.)<br />

De ^ancto Remig^io.<br />

Roniigiiis (licitur ii reiiiige, qui cst iiavis (liiclor vel reclor;<br />

vel (licilur a rcniis, ijuae sniit iiislrunicnta , (|uil)ns navis ducilur.<br />

Et (licitur a gjoii, (juod cst luclalio. Ipsc cniin ccclesiain guber-<br />

navit a pcriculo naufragii, caiii daxit <strong>ad</strong> porlam par<strong>ad</strong>isi, pro ca<br />

luctatus cst coiitra insidias d^aboli.<br />

Reinigius regcin et gentein Francoruin <strong>ad</strong> Cliristuni convertissc<br />

dicitur. Habebat cniiu rex uxorem, iioniinc ')Clotildiii cliiistia-<br />

nissiinain , (juao viruiu suum nitebatur <strong>ad</strong> fidein convcrtcrc, scd<br />

ne{juibat. Quac cum lilium genuisset , ipsuin baplizarc voluit, scd<br />

rex omniiio pioliibuil; illa auteni (juiescerc iion valens tandein vix<br />

Iioc a rcgc obtinuit ct (iliuni baptizavit. Qui duni baptizatus cssct,<br />

subito est dcfunctus. Cui rex ait: nunc apparet. quod Clirisliis<br />

vilis cst Dcus, qui cuni, per qucm fidcs cjus potcrat sublimari, i»<br />

vita conservarc iion potuit. Cui ilia: inio in lioc a Deo nico valdc<br />

nic diligi senlio , quod primum fructum ventris mei ipsum rccepissc<br />

cognosco , qui regiium iiifinitiim tuo melius filio nieo largilus est.<br />

Conccpit igitur ilcrum ct flliuin alium pcpcrit, qucm sicut primuni<br />

cuin niulta instantia baptizari fccit, sed cccc subito infirmatur, ita<br />

quod dc ejus vita despcretur. Dixilquc rex uxori : vcrc dcbilis est<br />

Dcus tuus, qui nulluiu in suo noniine baptizatuin in vita conservarc<br />

polest, nam sl niillc genueris et cunctos baptizaveris, onines siinul<br />

peribunt. Scd taincii pucr convalnit et saiiitatem recepit, ita quod<br />

post patrem regnavit. At fidclis ninlier viruni suiim <strong>ad</strong> fidem rcduccrc<br />

conabatur, sed ille modis omnibus resistebat. Qualiter autcm <strong>ad</strong><br />

fidem couvcrsHS est , in alio festo , quod cst post epiplianiam,<br />

dicluin cst. Volcns autem piaedictus rcx Clodoveus factus christia-<br />

nus Remensoni ccclesiam dotarc, beato Rcinigio dixit, ut, quantnm<br />

circuiiTt, dum ipsc in meridic dormlrct, sibi dari vollct. Quod<br />

ct factum cst. Sed cum quidam molcndinum suum babcbat intra<br />

fincs beati Remigii , moleudinarius ipsuin , dum circuirct, cum in-<br />

dignalionc repulit. Cui dixit Rcniigius: amicc, non sit tibi duruin,<br />

ut hoc molendinum simul liabcainus. At illc ut cum rejecit, statim<br />

J) Ed. rr. lesit: Ch ro l Iiil d i u,<br />

42 *

660 Cap. CXLYIH. De sancto Leotlegario.<br />

rota iti coiilrariiiin vcrti cocpit clamavitquc post sanctum Remigium<br />

dicciis: serve Dci vcni ct habcainus paritcr inolentlinnm. Cui illc:<br />

ncc inihi ncc tibi, statiintiuc se tcrra apcruit et inolcndinum pcnilus<br />

(lcglntivit. Pracviilcns Reniigius famcin futnram , cuin in villa<br />

qn<strong>ad</strong>am bl<strong>ad</strong>i cuniulos congrcgassct , incbriati ruslici scnis pru-<br />

dcntiam dcridentes igucm snpposnerunt. Quod illc audicns illuc<br />

vcnit ct prac (rigorc aetatis ct vespcrtini tcniporis sc calefacere<br />

roepit et tranqnilio cordc dixit: scnipcr focus bonus est ; veruin-<br />

(aincn qui hoc fcceruiit ct posleri cjus viri in genitalibus rupli<br />

fcminae gutturosae crunt. Quod sic in illls cvenit, quousquc per<br />

Carolniu suiit dispcrsi. Notandnin antcin, qnod iiiud fcstum saiicli<br />

Reinigii, quod agltnr in nicnse Januarii, cst fcstum de fclici obilu<br />

illins. Istud anlcm dicitnr essc dc fclici obilu illius ct dc cjus<br />

sarri corporis translationc. Cnin ciiim corpus cjns post ipsius<br />

obitum <strong>ad</strong> ccolcsiain sanclorum Timothci ct ApoUinaris cnin fcrcfro^<br />

deferrctur secns ccclcsiam sancti Christophori , cocpit <strong>ad</strong>co poiidc-<br />

rarc, quod nullatenus inovcri potuit. Tandcm coacti rogavcrunt<br />

dominum, nt iis ostendcrc dignaretiir, si forte in ecclcsia illa sancti<br />

Christophori, nbi niille rcli(|uiae sanctornm qniesccbant, scpdiri<br />

vellct, statiinque corpus levissime sustulerunt et ipsnm ibi honori-<br />

hcc posHcrnnt. Ubi cum innila miracula ficreiit, ecclesiain ainplia-<br />

verunt et facta crvpta rctro altarc , cum clTosum corpus ibi rc-<br />

poncre vcllcnt, inovcre nullalciius potuerunt. (jim antem in ora-<br />

lionibus pernoctarciit ct incdia iiodc onincs paritcr obdormivisscnt,<br />

in crastinuin, scilicct calcnd. Ottobrcs, invencrunt scpulchrum cum<br />

corpore sancli Rcinigii in iilain cr\p(ani ab aiigdis dcpoitatiiin, quod<br />

tamcn post longuin tcnipns in puldiriorem cryptam c<strong>ad</strong>cin dic cnm<br />

capsa argcntca tianslalum csl, rioniit circa aiinuin domini qua-<br />

dringcnlcsimnin nonagcsiinum.<br />

CAP. CXLVllI. (143.)<br />

Do (Sancto IiCOclcg:ario.<br />

Leodcgarius duin omni virtutc pollcrct, Eduensi ccclcsiae me-<br />

ruit in pontifucm promovcri. Qui dum (ilolario rcgc dcccdcnte<br />

cura rcgni gravius prcmcrcliir, voluntalc l)ci ct principum consilio<br />

(ihildericum Iralrcm Ciolarii <strong>ad</strong>olesccntcin valde idoneum pracfccil

Cap. CXLVIK. De sancto Leotlegario. 661<br />

in regein. Sed Ebroiniis Tlieoderlcum ipsius Childerlci gerinanum<br />

piaelicere nilebatur, non propter regni commodum , sed quia de<br />

polestate ejectus et omnibus odiosus irain rcgis el principum vere-<br />

batur. Tiinens igitur Ebroinus licentiam a rege petiit ct monaste-<br />

rium introivit. Quo conccdente et fratrem suuin Theodoricum , ne<br />

contra regnuni aliquid moliretur, in custodia detinente sanclitate et<br />

providentia cpiscopi pace inirabili omncs gaudebant. Sed post<br />

aliquod tempus rex inalignorum consilio depravatus in tantuin in<br />

viri Dei odium incitalur, quod opporlunitatcin et moduin mortis<br />

ejus attentius inqnirebat. Sed episcopus blande ferens et oinnes<br />

ininiicos suos ut ainicos amplcctcns egit cum rcgc, nt dicm paschae<br />

in urbe, cui pracerat, cclebraret. Et ecce illa die nuntialum csl<br />

ei , quod rex in illa nocte, quidquid dc moite ejus traclaverat,<br />

peificerc decrcvisset. At illc iiiliil trcpidans, sed illa dic cuiu rege<br />

in mensa communicans persecutorcni sic fugit, quod in Luxuniensi<br />

monasterio domino scrviens eliam Ebroino, qui in inonastico liabitu<br />

latilabat, scdula caritatc scrvivit. Post modicum rex morilur et<br />

Thcodericus in regnuin sublimatur. Quapropter Leodegarius po-<br />

puli sui lacrjmis et precibus niotus et abbatis impcrio compulsus<br />

<strong>ad</strong> sedcin suani rediit ac Ebroinus protinus apostatavit et rcgis<br />

senescallus ordinatus est. Qui licet prius nialus fuerit, tamcn<br />

postea fuit pejor totoquc studio Leodegaiium occidere nitebalur.<br />

Missis igilur niilitibus , qui euin caperent, cuin hoc Leodegarius<br />

compcrisset, corum furori ccdens duin in habitu pontificali de urbc<br />

cgrcdcretur , a militibus capitur, qui ei statim oculos eruerunt,<br />

Post bienniuin sanclus Leodcgarius cuni fratre suo Garino, qucin<br />

Ebroinus exulaverat, in palatium regis est <strong>ad</strong>ductus. (^uni <strong>ad</strong> irri-<br />

sioncm Ebroini sapicntcr et paciftce rcspondcrct, ncquam ille<br />

JHSsit Garinum lapidibus obrui sanctumquc episcopuin tota die nu-<br />

dis pedibus per quendain fluvium super acutissimos lapides de-<br />

currentcm dcduci, et audicns, quod in his tormcntis Deuin laudaret,<br />

linguam ejus praescidi fccit ct postmoduin cum cuidam custodi<br />

tr<strong>ad</strong>idit, ut ipsum novis suppliciis rcservaret. Ille aiitem usuni<br />

loquendi non perdidit, sed praedicationi ct cxhortationi , prout<br />

potcrat, vacabat praedixilque, quando ct qualitcr ipsc et Ebroinus<br />

ex hac vita migrarent. Lux autem ')imraensa <strong>ad</strong> nioduiu coronae<br />

caput ejus circumdedit: quam cum niulti vidissent, quid hoc cssct,<br />

ab cpiscopo quacsierunt. At ille se in oratione prosternens gia-<br />

1) Rec, luiile legiml: iii iiieus

662 Cop. CXLIX. Dc sancto Francisco.<br />

lias Doo rctiilit el oinnes <strong>ad</strong>stantes , ut in melius vilam mutarcnt,<br />

ailnioniiit. Quod Ebroiniis audiens et invidens missis t|iialu(>r spi-<br />

lulatoribus ipsuin decollari praecepit. Cum ergo ipsutn ducerent,<br />

ait iis: iion est. intfuit, opus, fratres. vos diutius fatigari , sed<br />

hic impletc desiderium ejus, qui vos misit. Ad hoc tres illoruin<br />

<strong>ad</strong>co sunt compuncti, quod <strong>ad</strong> pcdes ejus procidentes veniain pre-<br />

cabantur, quarlus vero , cmn cum decollasset, protinus a daemonc<br />

arreptus et in igneni projectus vilain misorabiliter terininavit.<br />

Biennio cxplcto audiens Ebroinus corpus sancti viri multis niira<br />

culis illustrari, miscrabiliter cruciatus invidia miiilem iiluc misit, ut,<br />

an sic se haberct veritas, intimaret. Milcs autciu superbus cl<br />

arrogans cum illuc vcnissct, calce tuinbani sancti pcrculicns excla-<br />

niavil: moriatur, qui morluum niiracula facere possc credit, Mox<br />

ille arrc|)tus a dacmonio et subito moriens morte sua sanctum am-<br />

plius commcndavit. Ilis auditis Kbroinus auiplius invidia torquc-<br />

hatur et fainain sancti cxstinguerc molicbatur, sed juxta praedica-<br />

tionem saiicli gl<strong>ad</strong>io ncquiter nequain occiditur ipsc. Passus esl<br />

aulem circa annum doniiiii DCLXXX tcmpore Constantini quarti.<br />

CAP. C\ll\. (141)<br />

Dc saiicto FrciiicijSico.<br />

Franciscus prius diclus cst Johannes, scd posdnodiim niulalo ikj<br />

iiiinc Franciscus vocatuscst. Ciijus nominis mutationis mulliplcxcaus.i<br />

fuissc vidctur. Priino ralione miraculi connotandi , linguam eiiim<br />

gaHicam miraculose a Dco- recepissc cognoscitur. Uiidc dicitur iu<br />

lcgcnda sua, quod seinpcr, cum ardorc sancti spirilus replerctur,<br />

aidcntia foris verba cructans gallicc loqncbatur. Scciiiido rationc<br />

ofiicii divulgaiidi, unde dicilur in legenda, quod divina prudcntia<br />

sibi lioc vocabulum indidit, ut cx singulari ct insucto nomiiic opinio<br />

mvstcrii cjus toli cilius innotcsccrct orbi. Tcrlio ralionc cirectus<br />

coascqucndi , ut scilicct pcr hoc darctur inlclligi , qiiod ipsc pcr<br />

sc ct per lilios suos iiiultos scrvos pcccati ct dvaboli dcbcat<br />

IVniicos et libcros facere. Quarlo ratioiic magiiaiiiinitalis in cordc,<br />

iiuni Franci a ferocilate suiil ditli, quia iis incst naliiralis vcrilas<br />

cl luagiiaiiimilas animonim. Quinlo ratioiic \irluosilalis in scinioiic,

Cap. CXLIX. De saucto Kraucisco. 6t>3<br />

quia ejus scrnio instar seciais vitia incidebat. Sexto -)ratione tenoris<br />

in daemonuni fiigatione. Septimo ratione securitatis ex virtute et<br />

opcrum perfectione et honeslatis in conversatione. Ajunt cnim IVau-<br />

ciscas dici signa quacdam instar securium, quac Roniae ante consulcs<br />

fereljantur, quae erant in terrorem, in securitalcm et in lionorem.<br />

Franciscus servus ct amicus altissimi in civitate Assisii ortus<br />

cl negotiator e/Tcctus fcrc usque <strong>ad</strong> viccsimum aetatis suae annuni<br />

lempus sunm vane vivcndo consumsii. Uueni doniinus iniirmitatis<br />

tlagcllo corripuit et in virum alterum siibito transformavit, ita quod<br />

jam spirilu prophetico pollcrc cocpit. Nam cum qu<strong>ad</strong>am vicc ipse<br />

cuin plurimis a Pcriisinis captus diro fuissct carccri mancipatus,<br />

dolcntibus aliis hic solus cxsultat et rcdargutus supcr hoc a con-<br />

captivis rcspondit: idco mc cxsultarc noverilis, quia <strong>ad</strong>iiuc sanctus<br />

pcr totuni sccnlum <strong>ad</strong>orabor. Qu<strong>ad</strong>am vicc Romani causa dcvolio-<br />

nis prohciscens vestimcnta sua deposuit et pauperis cujusdain<br />

\estimenta inducis ante ecclesiam sancti Pctri inlcr pauperes sedit<br />

ct cuin iis velut unus ex illis avide inanducavit, et saepius similu<br />

fccissct, nisi notoruui verecundia inipedivissct. Antiquus hostis<br />

cum a salubri proposito conabatur avcrlere et fcminam quandam suae<br />

civilatisgibbosamcordiejus immiltit, etiiisi resipiscatacoeptis, siinilcm<br />

se facturum minatur, sed a doinino confortatus audivit: Franciscc,<br />

amara pro dulcibus sume ette ipsuincontemne, si mc cupis aguosccre,<br />

Quendam igitur lcprosuin obviuin habens, cum hujusmodi homincs<br />

-)multum abhorrentur, divinitamen nienior oraculi accurrcns iii oscula<br />

ejus ruit, et post hoc illc statim disparuit. Quapropter <strong>ad</strong> lcpro-<br />

sorum habitacula properat ct eorum manus devote osculans pecu-<br />

niam donat. Ecclcsiam sancti Damiani oralionis causa ingreditur<br />

et iniago Chrisli euiu miraculose alloquilur: Francisce , inquit,<br />

v<strong>ad</strong>e, repara donnim meain, quae, ut ccrnis, tota dcstruilur. Ab<br />

ca igitur hora anima cjus liquefacta cst ct crucifixi compassio<br />

cjiis cordi mirabilitcr cst infixa. Insistit sollicile ccclesiae repa-<br />

randae et vendilis, quae habebat, cuin jiecuniam cuidam presbiteio<br />

daret ct illc timorc parcntum recipere recusaret, coram ipso cani<br />

projiciens tamquam pulvcrcm vilipcndit: quaproptcr a patrc ligatus<br />

ct captus pecuniain eldcm restituit ac vcsteni pariter rcsiguaYit ct<br />

sicnudus <strong>ad</strong> dominum cvolavit et cilicio se induit. Advocat insupcr<br />

servHS Dei qucndani simplicem virum , quem loco patris suscipieiis<br />

1) Eil. rr. oiiiillll \-:i: r.ilioiic — Si'i>liiuu el paulo iiost i u scturi-<br />

l rt l c 111. 2) Rcc. .idduiil . 11 .1 1 u i' ii 1 i l c r.

(i04 Cap. CXLIX. De sancto Francisco.<br />

rogat, ut, ciim patcr ejus male<strong>dicta</strong> congeminet, ipse slbi e converso<br />

bencdicat. Frater ejus carnalis hyemali tenipore Franciscum viii-<br />

l)us panniculis tcctum orationi vacantem ct trcmebunclum videns<br />

ait cuidam: dic Francisco, ut de sudorc sno unam tihl nummaliim<br />

vendat. Qiiod ilie audiens alacritcr rcspondit: revera crgo hanc<br />

domino nieo vcndam. Qii<strong>ad</strong>am die dum audiret ea , quae dominus<br />

discipulis suis <strong>ad</strong> pracdicandum missis locutus est, statim <strong>ad</strong> uni-<br />

vcrsa servanda tota virlute consurgit, solvit calceamcnta dc pe-<br />

(libus, tuniea una, scd vili induitur ct pro corrigia mutavit funi-<br />

culum, Temporc nivis pcr silvam amhulans a latronibus capitur<br />

ct ab iis , quis sit, rcquisitus pracconem Dei sc esse asscruit.<br />

Quem illi arripicntcs in nivcm projiciunt dicentes: jace, rustice<br />

|)raeco Dci. IMulti nobiles ct ignobiles clerici et layci sprcta se-<br />

culari pompa ejus vcsligiis <strong>ad</strong>haescrunt, quos pater sanctus (locuit<br />

cvangelicam pcrrcclioncm implcrc , paupertalem apprcliendere ct<br />

pcr viam sanclac simplicitatis inccdere. Scripsit praeterea evan-<br />

gclicam rcgulam sibi ct suis fralribus habitis ct habendis, quam<br />

dominus papa Innoccnlius conllrmavit. (ioepit exlunc fcrvcnlius<br />

verbi Dei seniina spargcrc ct civitates ct caslella fervorc ')mirabiil<br />

circuire. Fralcr quldam erat, qiiantum a foris videbatur, cximiao<br />

sanclilatis, scd tamcii <strong>ad</strong>moduni singularis, qui tanta districlionc<br />

silcntium observabat, ut non verhis, scd nutihus conlitcrclur, cum<br />

que sanctus ah omnihus laudarclur, vir Dci illuc <strong>ad</strong>venicns dixil:<br />

sinitc, fratrcs , ncc mihi in co d^abolica figmcnta laudatc; monca-<br />

tur semel vel bis in hcbdoui<strong>ad</strong>a confiteri, quod si non fcceril,<br />

d^abolica lcntatio cst ct dcceplio fraudulenta. I\Ioncntibusque<br />

illum fratribus digilum ori suo imposuit ct caput concuticns se I<br />

iiullalcnus coiifcssiirum inniiit. Non post niultos dics <strong>ad</strong> vomiluin<br />

rediit cl in fatiiiorosis aclihus vitam fuiivit. Fatigatus in ilincre<br />

bcrvus Dci dum asiiium equitarct, sociiis cjus frater Lconardus dc<br />

^)Assisio siinilitcr fatigalus iiitra se coc|)it cogilarc ac diccrc:<br />

^)nondc pari ludcbaiit liiijus parcntes et mci. (a)nliiiuo vir Dci de<br />

asino dcsccndcns dixil fratri suo: non convciiit nie cquitarc et lc<br />

pcditcm vciiirc , quia nobilior nic fuisti. Slupcfactus fratcr <strong>ad</strong><br />

pcdcs i^atris procidit ct vcniain postulavit. Transcunli sibi ali<br />

(|uando innlicr (|(iacdam nobilis concito gr<strong>ad</strong>u occurrit, ciijiis<br />

lassitudincm ct interclusos auheiitus iniscratus, quidnam rci|uircrct,<br />

1) Alii: III I 1,1 c II I i. i) Ld, Vt. .i .• i n , Illiil''. ' ''• l'r. iii^ile<br />

II .1 111 "iriTl.

Cap, CXLIX, De saiicto Francisco. 665<br />

iiiqtiisivit. Et illii: ora pro nic, pater, quia salubre proposituni,<br />

quod concepi , viro iinpeclicnte non cxseqHor, setl in servitio<br />

(ihristi inilii pluriniuni <strong>ad</strong>vcrsatur. V.ai ille: v<strong>ad</strong>e, filia, qula cito<br />

de eo sonsolationeni recipies, ct ex parte Dci omnipotentis et mea<br />

sibi denunties, quod nunc est tcinpus salutis, postmodum aequitatis.<br />

Qua denuntiante vir suiiito inimutatur et continentiam pollicetur.<br />

Cuidain rustico in qu<strong>ad</strong>ain solitudine siti deHcienti fontem aquae<br />

ibidcin suis orationibus impetravit. Cuidain fratri sibi <strong>ad</strong>niodum<br />

fa>niliari secrctum boc sancto instigaute spiritu relulit dicens : liodic<br />

est aliquis servns Dei super lerram , propter quein , quamdiu<br />

vixerit, non pcrmittet dominus fanicin supcr bomines desaevire.<br />

Sed sic procul dubio fuisse narratur. Sed illo sublato tota in con-<br />

trarium conditio perinutatur, nara post ejus felicem transitum prae-<br />

dicto fratri apparuit dicens: eccc jam venit fames, quain , donec<br />

vivcrem cgo , venire super tcrrani dominus non pennisit. In festo<br />

paschac cum fratrcs in eremo ')graeci mensain accuratius solito<br />

albis ct vitreis praopararent ct vir Dei boc conspexisset, protinus<br />

gressnm retrahens capcllum cujusdam paupcris , qui tunc <strong>ad</strong>erat,<br />

capiti suo imponit et baculum inanu gestans foras egreditur et <strong>ad</strong><br />

ostiuin praestolatur« Manducanlibus igitur fratribus clamabat <strong>ad</strong><br />

ostiuiu, ut ainore Dei peregrino paupori ct infirmo clcniosinam<br />

largiantur. Vocatus pauper ingredilur et in terra solus recumbens<br />

discum ponit in cinere. Quod videntcs fralrcs stupore nimio sunt<br />

repleti. Quibus ille ait: mensain vidi paratam et ornatam et pau-<br />

pcrum ostialiin euntium uiiicuin non csse cognovi. Paupertatcm in sc<br />

et aliis <strong>ad</strong>eo diligcbat, ut pauperlatcin doininam suam semper vo<br />

caret, sed quando pauperiorein se ipso videret, protinus invidebat<br />

et se ab alio vinci timebat. Nam et cum die qu<strong>ad</strong>am pauperculum<br />

quendain obviam liabuisset, ait socio suo : inagnam verccuiidiam<br />

intulit nobis hujus inopia ct nostram paupertatein pluriinum reprc-<br />

hendit. Nam pro ineis diviliis nieam doininam paupertatem clegi<br />

ct ecce amplius relucet in isto. Dmn quidam pauper corain co<br />

transiret et \ir Dei intiiua fuissct coiupassione cominotus, dixit ci<br />

socius: etsi hic sit pauper, scd forsitan in tola provincia non est<br />

co ditior voluntate. Cui vir Dei dixit: cito tunicam tuaiu exuc et<br />

pauperi tribue et <strong>ad</strong> cjus pedes proslralus culpabilem te claina.<br />

Cui ille protinus obedivit. Qu<strong>ad</strong>aiu vicc tres inulicrcs ^)facie per<br />

1) Rec. giessi leguuL 2) IaI, Vr. faliiite ofleit.

660 Cap. CXLIX, De sancto Fiancisco.<br />

«iniiiii ct liabitu slniiles obvias iiahuit, qiiae cum taliter saiutave-<br />

runt: bciic veiiiat liomiria paupertas , ct coiitiiiuo tlisparucrunt et<br />

ullra visae non sunt. Cuia atl civitatem Aretii ilcvenisset ct ibi<br />

bellum intcstiiium cominotuin fuisset, vitlit vir Dci tlc burgo supcr<br />

terrain illam tlacmoncs cxsultantcs vocansque socium suum nomine<br />

Silvcslrum tlixit ei: v<strong>ad</strong>e ail portam civitatis et tlaemoiiibus, ut ci\i-<br />

tatem cxcant, cx partc Uei omnipotentis praecipe. Qui fcslinans<br />

ante portam valcnter clamavit: ex parte Dci et jussu pafris nostri<br />

Francisci tliscetlite, tlaemones universi , sicquc omiics cives post<br />

motlicum atl concortliam retlicrunt. Practlictus auteiu Silvestcr tlum<br />

atlliuc sacertlos sccularis csset, vitlit in somnis cruccm <strong>aurea</strong>m tle ore<br />

Fraiicisci proilcuntcm, cujus suminitas coclos tani;;cbat, ciijus bracliia<br />

protensa latus utramquc muntli partem amplexantlo cingebant,<br />

(lompunctus saccrtlos protiiius inuntluin tlcscrit ct viri Dci per-<br />

fectus imitator cfficitur. Exsistentc viro Dei iu oratioiie tl^abolus<br />

tcr CHin proprio nominc vocavit. Cui cum sanclus rcsponilisset,<br />

ailjccit: nullns cst atleo in hoc muiulo pcccator, cui, si conversus<br />

fuerit , non intlulgcat tlominus , sccl quicuiiquc semet ipsum poeni-<br />

tcntia dura nccaverit, miscricortliam iii perpeluo non inveniet,<br />

Continuo servus Dci pcr rcvelationem cognovit hostis fallaciam,<br />

quomotlo nisus fucrit enm atl tcporcm retluccre. Ccrncns autcm<br />

liostis antiquHS, quia sic non praevaluit, gravcm carnis tentationem<br />

citlein iminisit; quotl vir Dci scntiens vestc deposita cordula du-<br />

rissima sc vcrbcrat diccns: cya, frater asinc, sic tc niancrc decct,<br />

sic subirc flagcllum. Scd cuin tcntatio nequaquam discedcret,<br />

foras exicns in magnam niveiu sc nudum dcinersit accipicnsquc<br />

nivcm in modum pilac septcni glehas compingit, quas sibi proponcns<br />

coppit alloqui corpus: cccc , inquit, haec inajor uxor tua, istae<br />

quatuor duo sunt lilii ct doac liliac tuac , rcliquac duae sunt ser-<br />

vus ct ancilla, festina ergo omncs induere , quoniam frigore mo-<br />

riuntur, si aufcin earum multiplcx sollicitudo tc molcstat, uni doiniiio<br />

soHicitiis scrvi. Illico dvabolus confusus abscessit ct vir Dci Dcum<br />

gloriiicans in ccliam rcdiit. Cum apud dominum Leonem cardinalcm<br />

sanctac crucis ab co rogatus aliiiuanuliu niorarctur, nocte qu<strong>ad</strong>am<br />

dacmoncs <strong>ad</strong> ipsnin vcnientcs cuin gravissimc vcrberarnnt, vocaiis-<br />

quc socium ct rem sibi apcricns ait: dacinoncs sunt Castaldi do-<br />

mini nostri, quos dcsfinat ipsc <strong>ad</strong> punicndos cxcessus, cgo cnim<br />

olfcnsain noii rccolo , quain per miscricordtam Dci cl salislaclioiiciu<br />

iion lavcrim, scd fortc idco Caslaldus suos in me pcrmisit irnicrc,

Cap. CXLIX, De santto Kraucisco. 667<br />

([uiii inaiu'0 Iri ciiriis magnatuiii, qiiod rorsitati fiatribus meis<br />

paupercnlis boiiain suspicionciu non gonerat, quia fortc ine existi-<br />

inaiit (ieliciis abundarc, Et surgcns sununo inanc iiule reccssit.<br />

Exsistente aliqnando co iu oratione audit supcr domus tectuin ca-<br />

tcrvas daeinonum discurieiitcs cum strcpitu. Qui concitus foris<br />

pxiciis ct crucis signum sibi impriineiis dixit: ex partc omnipotcntis<br />

Uci vobis dico , daetnoncs, ut, quidquid vobis permissum est, iii<br />

mco corpore faciatis; libcntcr enim omnia susliiicbo, quia, cum<br />

majorcm inimicum noii habeam corpore, vindicabitis inc de <strong>ad</strong>-<br />

versario meo, duin in ipso vicc mca excrcebilis ultioncm. Confusi<br />

igitur daemones cvanescunt, Fratcr qiiidam socius viri Dei iii<br />

exstasi factns intcr caeteras cocli sedcs vidit unam dignissimam<br />

et ifobili gloria praefulgentcm. Qui cum mirarctur, cuinniu tam<br />

praccbira sedes servarctur, audivit: scdes ista nnius de ruentibus<br />

principibus fuit ct nunc buniili Francisco paralur. Et exicns ab<br />

oratione virum Dei interrogavit dicens: quid de te opinaris, patcr?<br />

Et ille: videor niibi maximus pcccator. Stalimque iu corde fratris<br />

spirilus dixit: cognosce , ')quam vcra fuerit visio, qnam vidisli;<br />

quoniam <strong>ad</strong> sedein per superbiain pcrditam humilitas levabit hu-<br />

millimuni. In visione servus Dei supra se seraphin crucilixuin <strong>ad</strong>-<br />

spexit, qui crucilixionis siiac signa sic ei cvidenter iinprcssit, nt<br />

crucilixus videretm' et ipsc. Consignantur inanus ct pedes et latus<br />

crucis cbaraclere, scd diligenli studio ab omniuin oculis ipsa stig-<br />

mata abscondebat, Quidam tamcn hacc in vita vidcrunt, scd<br />

in morte plurimi conspexcrunt. Quod autcm bacc sligmata per<br />

omnia vera exstitcrint, niultis miraculis ostcnsum cst, quorum duo,<br />

([uac post ejus obituin contigorunt, bic inseruissc sufficiat. Iii<br />

Apulia vir quidain nomine Rogerus antc imagiiicm sancti Francisci<br />

staiis coepit cogitarc diccns, essctnc hoc vcrum, ut tali claruisset<br />

miraculo an pia fuisset illusio sive snorum fralrum simulata inten-<br />

tio. Quod dum incnfe rcvolveret, subito audivit sonuin , quasi<br />

spiculum prosilicns de ballista sensitquc sc in sinistra nianu gra-<br />

viter vulneratum, scd cum iii chirotbeca nihil laesionis apparerct,<br />

chirolhecam dc manu cxtraxit ct grave vulnus quasi sagittae iii<br />

palina conspcxit, cx (juo tanta vis proccdebat ardoris, ut totus ex<br />

dolore ct ardore deficore videretur, cumqHC poeniterct et se bcati<br />

Francisci stigmata credcrc vcraciter tcstarclur , posl duos dics,<br />

1) Ed. Tr. lu.ile liaec il.i exliibfl : ijiicieiiaia fiierit, qiiniii viclisli',<br />

'Hi e m <strong>ad</strong> — lev.ivit li uuii Ilijii lun. In visioiieDei servusDei,

668 Ca2>. CXLIX. De sancto Francisco.<br />

diim saiictiim Dei per sua stigmala cxorassct, fiiit coiitiiiiio libe-<br />

ratiis. Iri rcgno qiioquo Castellae, cum quidam vlr sanclo Frau-<br />

cisco devotus <strong>ad</strong> complelorium pergcret , ab insidiis <strong>ad</strong> inortcni<br />

alterius ibi paratis ex errore impetitur et letaliter vulneratus seini-<br />

vivHS relinquitur. Deindc gl<strong>ad</strong>ium in gutture crudelis lictor infixit i<br />

ct cxtraliere non valcns rcccssit. Fit undique concursus et clainor<br />

ct ah omnibus plangitur niortuus. Cum antcm nocto mcdia cam-<br />

pana fratruiu <strong>ad</strong> matutinas pulsarctur, uxor clamarc cocpit : nii<br />

domine, surgc ct v<strong>ad</strong>c <strong>ad</strong> matutinas, quia campana tc vocat.<br />

Statim ille manuin elcvans videbatur alicui innucre , iit gl<strong>ad</strong>ium<br />

cxtraherct, ct eccc vidcntibus omnibus gl<strong>ad</strong>ius, quasi validissimi<br />

jactatus manu pugilis, cniinus prosiluit, statinique iilc perfcctc sa-<br />

natus se crcxit diccns : bcatus Franciscus <strong>ad</strong> mc veniens suaquc<br />

stigmata nicis vulncribus apponens corum suavitate cuncta vulncra<br />

dclinivit et contaclu mirifice solidavit; qui cum vellet disccdcre,<br />

sibi innuebain , ut gl<strong>ad</strong>ium abstraherct , quia loqui alitcr non va-<br />

lcbam. Qucni apprchcndens validc projccit statimquc stigmatibus<br />

sanctis vulncratum guttur dcmulccns pcrfectc sanavit. In urbe<br />

Roma clara luminaria orbis scilicct beatus Franciscus ct bcatus<br />

Doininicns corain domino Ilosticnsc, qui postca fuit suinmus ponlifcx,<br />

<strong>ad</strong>erant dixitquc iis cpiscopus: cur non facimus dc vcslris fratribus<br />

cpiscopos ct praclatos, qui documcnto ct cxcmplo cacteris prac-<br />

valcnt. Fit intcr sanctos de rcspondcndo longa contcntio : vicit<br />

tandcm humilitas Franciscum, ne se pracponcrct; vicit ct Domini-<br />

(uin, ut priinus rcspondcndo humiliter obcdiret. Dixit ergo bcatus<br />

Doininicus: dominc , gr<strong>ad</strong>u bono , si cognoscunt, sublimati sunt<br />

fratrcs inci ncc pro meo possc permittain , ut aliud asscquantur<br />

spccimcn dignitatis. Post hoc rcspondcns sanctus Franciscus dixit<br />

dominc, minorcs idco vocati sunt fratres mci, ut majorcs fieri non<br />

praesumant. Igitur beatus Franciscus columbina simplicitatc plcnus<br />

omncs crcaturas <strong>ad</strong> c rcatoris hort.itur amorcin , pracdicat avibus,<br />

auditur ab iis, tanguiitur ab ipso ncc nisi licciiliatc rcccdunl;<br />

liirnndincs, duin co pracdicantc garrirent, ipso inipcrantc protinus<br />

conticcscunt. Apud Portiunculam juxta cjus ccllain cic<strong>ad</strong>a in ficu<br />

rcsidcns frc(|ucnter cancbat, quain vir Dei inanuin cxtcndcns vo-<br />

cavit diccns: soror mca cic<strong>ad</strong>a vcni <strong>ad</strong> luc. Quac statim obcdicns<br />

siipcr cjus mannin <strong>ad</strong>sccndit. Cui illc: canta, soror inca cic<strong>ad</strong>a,<br />

ct doiuinuiii liium laiida. Quae prolinus cancns nonnisi liccntiata<br />

icccssit. Parcil lutcrnis , lamp<strong>ad</strong>ibus ct candclis nolcns sua nianu<br />

:

Cnp. CXLIX. De sancto Francisco. 669<br />

tleliupare fulgoreni. Super petras reverentcr ambulabat intuitii<br />

ejus, qui (licilur petra, legit dc via vcriniculos, ne transeuntiuni<br />

pedibus conculcentur , ct apibus, nc niedia percant glacie li^emali,<br />

mel et optima vina jubet apponi , fraterno nominc animalia cuncta<br />

vocabat. Miro et inclTabili gaudio replebatur ob creatoris amorem,<br />

cnm solem, lunam et stellas inlucbatur, et eas <strong>ad</strong> creatoris amorem<br />

invitabat. Coronam sibi niagnam fieri prohibebat diccns : volo, quod<br />

fratres mei simpliccs parlem habeant in capitc meo. Vir quidam<br />

<strong>ad</strong>modum saecularis, cnm servum Dei Franciscum apud sanclum<br />

Severinum praedicantem invenisset, vidit Deo sibi reveiante<br />

sanctum Franciscum duobus transversis ensibus valde fulgentibus<br />

in modum crucis signalum , quorum unus a capite nsquc <strong>ad</strong> pedes,<br />

alius a nianu in manum pcr pectus transversalitcr tcndebalur.<br />

Qucm cum nunquam vidissct, tali judicio recognoscens compunctus<br />

nrdinem inlroivit et vitam feliciter consummavit. Gum infirmitatem<br />

oculorum ex fletu continuo incurrisset, su<strong>ad</strong>entibus, quod abstincret<br />

a lacr^mis , sic respondit: non est ob amorem luminis , quod ba-<br />

bcmus communc cum muscis, aeternae lucis visitatio repcllenda,<br />

Cum autem a fratribus urgeretur, ut paterctur infirmitati visns<br />

remediuiu <strong>ad</strong>hiberi et chirurgicum instrumentum ferreum igne caii-<br />

dens in manu teneret, vir Dei ait: mi frater ignis , esto mihi in<br />

hac hora propilius et curialis; prccor dominum , qui tc crcavit, nt<br />

tuum inihi calorem temperet. Et haec dicens signum crucis contra<br />

illud edidit profnndatoque illo in tcncra carne ab aure usque <strong>ad</strong><br />

supcrciliuin nulluin , ut retulit , dolorcm sensit. Apud eremuin<br />

sandi Urbani servo Dei aegritudine validissima laborante, cum ipse<br />

defectuin naturae senticns vini poculum postulasset nihilque <strong>ad</strong>essct,<br />

allalam sibi aquam signo crucis edito benedixit; mox in optiuium<br />

vinum convcrsa est. Quod deserli loci paupertas impetrare nonpotuif,<br />

viri sancti piiritas impetravit, <strong>ad</strong> cujns gustnm subito convalnit.<br />

Malebat de se vituperiuiu audirc qnam laudem ct ideo, cum populi<br />

merita in eo sanctitatis extollerent, praecipicbat alicni fratri, nt<br />

verba ipsnm vilificantia suis auribus concnlcando proferret, cumqne<br />

frater ille, licct invitus, cum rusticum ct niercenarium impcritum ct<br />

inutilem diceret , exhilaratus dicebal: benedicat tibi dominus, qnia<br />

tu verissima loqueris , et talia me decet audire. Non tam servus<br />

Dei praeessc voluit quam subessc ncc tam praecipere quaiu per-<br />

agere. Idcirco geiicrali cedcns officio guardianum pctiit, cujus<br />

per omnia voluntali subjacerel. Fralri quoqne, cum quo solitus

670 Cnp. rXLIX. De snncto Francisco.<br />

er.it irc. scnipcr inomiltcbat obcdiciitiain ct scrval)at. Ciim fiatc<br />

(|ui(lain contra lcgcm obcdicatiao Hliquicl fccissct ct pocnilciilia<br />

signa liaberct, vir tamen Dei <strong>ad</strong> aliorum tcrrorcm cjus capnciu<br />

in igncm projici jussit, cumquc pcr moram capucium fuisset iu<br />

medio ignis, pracccpit ipsum cxtrahi et fratri rcstitui. Extraliitur<br />

igitur capucium dc mcdio llammarum nullum liabcns <strong>ad</strong>ustionis<br />

vestigium. Quodam tcmporc i)cr paludcs Venctiaruin ainbulans in-<br />

venit maxiinam avium mullltudincm cantantium in paludc dixilquc<br />

<strong>ad</strong> socium: sororcs aves laudant crcatorcm suum , camus in coruin<br />

mcdio, horas canonicas doniiiio decantcinus, Quibus intrantibus<br />

aves motac non suiit, scd quia ob niiniuin garritum sc <strong>ad</strong> invicem<br />

audirenon potuerunt, ail ;<br />

sororcs avcs, a cantu ccssate, doncclaudes<br />

debitas domino pcrsolvamus. Qiiibus slatiin taccntibus fiiiilis iaudii)us<br />

liccntiain cantandi dcdit ct staliin suuin cantuin niorc solito resumsernnt.<br />

Invitatus dcvotc a quodain mijitc, dixit ei: fralcr hospcs, mcisnionilis<br />

acquiesce ct pcccala tua coiilitcrc, qnia cito alibi mandncabis. Qui<br />

stalim acquicsccns donuii suac disposuit ct poenitcntiam salularcni<br />

acccpit. Cum crgo <strong>ad</strong> niciisam intrasscnt, hospcs subito cxspiravit.<br />

Cuin quandam aviuin nuillilndincni rcpcrisset ct cas vchit ralionis<br />

participcs salutassct, dixit: fratrcs nici volucres, nuiltum dcbetis<br />

laudarc crcatorem vcstruin, qui pluinis vos iiuluit, pcniias <strong>ad</strong> vo-<br />

landuin tribuit, acris puritalcm conccssit ct siiic vcslra sollicitudinc<br />

vos gubernavit. Avcs antcni cocpcrunt vcrsus cum extenderc colla,<br />

prolendere alas, apcrire rostra et in ilium allcntc rcspiccrc. lilc<br />

vcro pcr mediiini caruni transicns tunica perlingcbat casdcin nec<br />

tainen aliqua dc ioco cst niota, doncc liccntia dala onincs insimul<br />

avolavcrunt. (iiiin apud castruni Aiinariuin pracdicarct , propter<br />

garrilus hiruiuiiiuiin ibidcm iiidiricantinm audiri non potcrat.<br />

Quibus illc: sororcs incac hirundincs, jain tcnipus cst, nl loquar<br />

c^o. qiiia vos salis dixistis, tcncte silentium , doncc vcrbuin do-<br />

inini coiiiplcalnr. Ciii conliiuio obedicntcs protinus coiiticucrnnt.<br />

Traiiscnnte ali(inando viro Dci pcr Apuliani, uiiain buisani magnani<br />

repcril iii via dcnariis tumesccntcm , quain socius vidcns accipcre<br />

voluit, ut paiipcribiis crogaret, sed illc iiullatcnus pcrmisit dicciis:<br />

iion licct, lili, alicnuni aulcrrc. Scd cuin illc vchcnieiiter instarct,<br />

Francisciis pauliilum orans jiibct, nt bursam tollat, quac jam colii-<br />

brum pro pccunia coiilincbat. Quod vidcns fratcr timcrc coc|)il,<br />

scil obcdirc volcns ct iniplcrc inandalnin bursam iiianibus capit ct<br />

indc iiiiii-iius scipcns proliiius cxiiivit, Kl ail sanclus: pecunia<br />

III

C

672 Cap. CXLIX. De sancto Fraucisco»<br />

longa infiriiiltale confcctus super nuilam humuin poni se fecit feclt-<br />

quc omnes fratrcs ibiilein assistcntes <strong>ad</strong> se vocarl ct inanns sin-<br />

gulis imponcns omnibus ibi pracsciilibus benedixit ct inslar coenae<br />

ilominicae singulis bucellam panis divisit. Invitabat, iit moris sui<br />

erat, omnes creaturas <strong>ad</strong> iaudcm Dei; nam et mortem ipsam cunctis<br />

terribiiera et exosam liortabalur <strong>ad</strong> laudcm eique laelus occurrit ei<br />

<strong>ad</strong> suum iuvitabat liospitium dicens : benc vcniat soror mea mors.<br />

Ad extreinam igilur lioram veniens dormivit iu doinino. Cujus<br />

animam quidam frater vidit in moduin stellao similis luiiae in<br />

quantitatc, soli in splcndore. I\Iinister fratrum in terra laboris noniinc<br />

Augustinus in hora jam ultima positus, cum diu Jam amisisset<br />

loqueiam, subito clainans dixit: exspecta me , patcr, exspecta;<br />

ecce jam veuio tecuui. Quaercntibus fratribus, quid diceret, ail:<br />

non vidctis patrem nostrum Franciscum, qui v<strong>ad</strong>it in coeluiu? £t<br />

statim iu pace obdormivit ct patrem secutus est. Cuiu quaedam<br />

domiua, quac bcato Francisco devota exstiterat, viaiu universae<br />

carnis fuisset ingressa , et clcrici et prcsbiteri ferctro exsequias<br />

celebrantes <strong>ad</strong>starcut, subito se raulier erigit super lectuiu et unuiu<br />

de <strong>ad</strong>stantibus saccrdotibus vocat diccus: volo, pater , conlitcri<br />

ego enim , pater, mortua fucram et diro eram carceri mancipanda,<br />

quoniam peccatum , quod tibi paudam, necduiu coufcssa fuerani.<br />

scd orante pro lue sancto Francisco <strong>ad</strong> corpus luihi rcdire indultum<br />

est, ut illo rcvciato peccato vcuiam mercar; statiniquc, ut istud<br />

manifcstavero , in pace ccrucntibus vobis quicscam. Confcssa<br />

igitur et absolutione reccpta inox iu domiiio obdorniivit. Cuiu<br />

fratres de Viccra plaustrum quoddain a quodam viro mutuo pctc-<br />

rcut, illc indignatus rcspondit: ego potius duos ex vobis cum<br />

sancto Francisco excoriarem, quaiu plaustrum meum vobis accom-<br />

raodarem. Sed in sc rcversus sciuct ipsuin rcdarguit et bhisplieiniiU'<br />

pocnituit irain Dei forinidaiis, inoxque lilius ejus iufirmatur et <strong>ad</strong><br />

cxtrema dcducitur. Qui filium dcfuuctum vidcns iu terra voluta-<br />

batur ct flcus ct sauctum Frauciscum invocans dicebat: ego suin,<br />

qui pcccavi, nie flagellare debuisti; rcddc, sanctc, jaui dev(»te<br />

precauti , quae abstulisti imi^ic blaspliemanti. Mox filius ojus<br />

surrexit et plauclum prohibciis ait: cuui mortuus essein, sanctus<br />

Franciscus pcr quandam viaiu longain ct obscuraiu lue duccns iii<br />

(piodam tandcm mc viridario pulchcrrimo collocavit ac dciiide dixit<br />

niilii : revcrtcrc <strong>ad</strong> patrcin luum, iiolo te amplius (lctincr(!. Panper<br />

(liiidaiii ( uKlaiii diviti dcbciis (|uandain pocuniac quantitatein rogavil.<br />

;

Cap. CXLIX. De sancto Francisco. B73<br />

ut sancti Francisci amoro sibi tcrminum prolongarct. Cui iile<br />

snperhc rcspondcns: tali, inquit , loco te recludani , ubi ncc Frau-<br />

ciscHS nec aliquis poterit tc juvare. Moxquc illum vincuiatum iu<br />

carccrcm obscurum iuclusil. Paulo post sanctus Franciscus affuit<br />

et Ijacto carccre ruptisqne vinculis boniinem incoluniem reduxit <strong>ad</strong><br />

propria. Quidam niiles sancti Francisci operibus et miraculis de-<br />

trahcns, euin qu<strong>ad</strong>am vice luderet <strong>ad</strong> taxillos , vesania et incredu-<br />

litate plcnus circumstantibus ait: si Franciscus est sanctus, XVIII<br />

vcniant in taxillis. Mox in iis senarius triplicatus apparuit et<br />

usque <strong>ad</strong> novem viccs quolibet suo jactu triccnos acccpit. Sed<br />

insaiiiam <strong>ad</strong>dens insaiiiae ait: si veruin cst, quod Fraiiciscus islc<br />

sit sanctus , c<strong>ad</strong>at hodie corpus meuin gl<strong>ad</strong>io , si vero sanctus<br />

non est, ev<strong>ad</strong>am incoluniis. Ludo finito, ut ejus oratio fieret in<br />

pcccatum, cum iiepoti suo iiiferret iiijuriam , ille gl<strong>ad</strong>iuiu accipicns<br />

in viscera patrui transfixit et piotiiius intcrfecit, Vir quidam crure<br />

sic perdito , ut nullatenus se movere posset , sanctuin Franciscuin<br />

talibus vocibus inclamabat: <strong>ad</strong>juva nic, sancte Francisce , inemor<br />

devotionis et servitii, quod tibi impeiidi ; nain in asino meo to<br />

portavi, sanclos pedes tuos el inanus osculatus fui ct ecce morior<br />

doloris hujus durissiino cruciatu. Moxque illc sibi apparens cum<br />

parvulo haculo, qui Thau in se figurain habebat, locum doloris<br />

tetigit et fracto apostemate sanilatem protinus recepit, sed Thau<br />

signum super locum reinansit. Hoc sigiio sanctus Fraiiciscus litteras<br />

suas consueverat consignare. Cuni in castro Poinerelo in montanis<br />

Apuliae puella quaedam et patri et matri unica fuisset defuncta et<br />

mater sancto Francisco dcvota niniia tristilia fuisset absorpfa, ap-<br />

paruit ei sanctus dicens: noli flcre, quia luccrnae tuac lumen,<br />

quod deploras exslinctum , mea<br />

est tibi intercessione redden-<br />

duni. Mater igilur suinta ftducia corpus cxstinctum non pcrmisit<br />

efferri, sed sancti Francisci noinen invocans ct mortuam filiam<br />

apprehendens eam. incolumem allcvavit, In urbe Roina, cum puer<br />

parvulus dc fencstra palatii cecidissel et penitus exspirasset, beatus<br />

Franciscus invocatur et vitae protiuus reslituitur. In civitate Suessa<br />

cum quaedam doinus corrucns qucndam juvcnem exstiuxisset et<br />

c<strong>ad</strong>avcr jain in lecto <strong>ad</strong> scpeiiendum posuisscnt, niatcr heatuiu<br />

Franciscum tota devotione , qua poterat , invocabat, ct ecce circa<br />

mediam noctem puer oscitavit ct sanus surrcxit et in laudis vcrba<br />

prorupit. Fralcr Jacobus Rcatinus, cum iii navicula parva fluviuiu<br />

quendam cum fralrihus perfransiisset ct sociis jam super ripaiu<br />

43

674 Cap. CL. De sancta Pelagla.<br />

posUis postremo so <strong>ad</strong> iiavis exitum praepararet , revoluta navc<br />

ipse iii profunduin Huminis est demersus» Fratiibus igitur pro<br />

liberatione subracrsi beatura Franciscum invocantibus, ipso etiain<br />

cordc, ut poterat, beati Francisci auxiliura implorante, ecce prae-<br />

dictus fratcr per profundum sicut per aridam ambulabat et de-<br />

mersam naviculiun capiens cum ea pervenit <strong>ad</strong> littus. Vestimenta<br />

antem ei m<strong>ad</strong>ida non sunt nec aquae gulta proxiraavit <strong>ad</strong> tunicain.<br />

CAP. Cl. (145.)<br />

De saiicta Pclag^ia.<br />

Pelagia prima fcminarnm Antiocliiac civilatis rebus et divitiis<br />

plena, corpore pulcherrima, habilu ambitiosa et vana'), aniino<br />

et corpore impudica qu<strong>ad</strong>am vice per civitatem cum ambitione<br />

maxima transibat , ita ut nihil super eam nisi aurum et argentuin<br />

et pretiosi lapides viderenlur, ita ut, quocuiiquc iret , aerein !<br />

diversorum aromatum odore repleret. Quam pracccdebat et seque-<br />

batur multitudo maxima puellarum et pucroruni , qui et ipsi prae-<br />

claris crant induti vestimentis. Quam quidam sanctus pater nominc<br />

-)Veronus episcopus Heliopoleos, quac nunc s^Damieta vocatur,<br />

videns amarissime flere cocpit cx eo, quod majorem curain habebat<br />

placere mundo, quamipsehaberet, placereDeo, procidcnsquesuperpa-<br />

Timcntum faciem suam cuin terra percutiebat et ipsam tcrrain lacrymis<br />

rigans dicebat: altissiine Deus, ignosce inilii peccalori, quia unius dici<br />

meretricis ornatus tolius vitae meae industriam superavit. Ne ine, do-<br />

inine, confundat unius mcrctricis ornatus ante conspectum tremendae<br />

inajestatis tuae; illa pro lerrcnis snmmo se studio decoravit, ego tibi<br />

immortali domino placere proposui et per meam negligentiam non im-<br />

plevi, Dixitque his , qui secum erant: in veritate dico vobis, quia<br />

Deus hanc contra nos in judicio producturus est, quoniain haec tani<br />

sollicile sc depingit, ut terrenis amatoribus placeat, et iios coc-<br />

lesli sponso placcre negligimus, Dum hacc ct siinilia dicerct, su-<br />

bito obdormivit visumque cst sibi, quod quacdam columba nigra el<br />

foclida nimis circa euni cclebrantem inissam volaret. Qui dum cale-<br />

1) K(l. Tr. ndilil veibo: nc vnrin. 2) Ed. Fr. Ncronus, 3) Alii<br />

nninin n n.<br />

;

Cap. CL. De sancta Pelagia. 675<br />

chaincnos absccdcrc praecepissct, cohiinha disparuit et post inissam<br />

rcdiens ct ab ipso episcopo in vasc quodani aqiiae mersa munda<br />

et candida exicns tam alte volavit, quod vidcri non potuit. Evi-<br />

gilans igitnr, duni qu<strong>ad</strong>am vice <strong>ad</strong> ecclesiam procedens praedicaret<br />

et Pelagia praescns csset, <strong>ad</strong>co compnncta est, qnod ei littcras<br />

per nuntium misit diccns : sancto episcopo discipulo fihrisli Pclagia<br />

discipula djaboli; si vcre Christi discipulus comprobaris, qni , nt<br />

audivi, pro peccatoribus dc coclo desccndit, me peccatricem, sed<br />

poenitentcm suscipere digncris. Cui ille remisit: rogo , ut humili-<br />

tatem meam non tentcs , quia homo peccator sum , sed si vcrc<br />

salvari desideras, solum mc videre non poteris , sed inter alios<br />

me videbis. Cumquc <strong>ad</strong> cum coram pluribus <strong>ad</strong>vcnisset, pedes<br />

ejus apprehcndit ct amarissime flens diccrc coepit: ego sum Pe-<br />

lagia pelagus iniqnitatis cxundans lluctibus peccatorum, cgo sum<br />

perditionis abyssus, ego vorago ct laqueus aniinarum , mnllos dc-<br />

ceptos decepi, quJie nunc cuncta perhorrui Tunc cpiscopus inter-<br />

rogavit cam dicens: quod tibi nomen cst? Cui illa: a nativitatc<br />

Pclagia vocor, sed propter vestiincntorum pompam mc Margaritam<br />

appcllant. Tunc episcopus clemcntcr cam suscipicns pocnitcntiani<br />

ci salutarcm injunxit ct in Dci timorc diligcnter instruxit ct sacro<br />

baptismate regeneravit. Dyabohis autem ibidcm clamabat diccns:<br />

violentia , quam palior ab lioc sene dccrepito ! violcntia<br />

sencctus mala! Maledictus dics, in quo contrarius natus es<br />

mihiquc spcm mcam maximam abstulisti. Qn<strong>ad</strong>am insupcr noctc,<br />

cum Pelagia dormirct, d^abolus <strong>ad</strong> eam vcnit et eam cxcitans<br />

dixit sibi: doniina Margarita, quid unquam tibi malc fcci? Num-<br />

quid non omnibus diviliis et gloria te ornavi? Quacso dic mihi,<br />

in quo tc contristavi, ct prolinus tibi satisfaciam. Tantum ob<br />

secro , ue me dcscras, ne opprobrium christianis efficiar. Ipsa<br />

autera se signavit et in djabolum insufflavit et statim evanuit,<br />

Die terlio omnia, quae habcbat, praeparavit ct congrcgavit et<br />

pauperibus tribuit. Post aliquot autem dies cunctis ignorantibus<br />

Pelagia indc noctu aufugit et in monlc oliveli dcvenit, ubi habi-<br />

tum ercmitae accipicns in parva cella ibidem se collocavit et Deo in<br />

multa abstincntia servivit. Maximac autem fainac ab omnibus habcba-<br />

tur ct frater Pclagius dicebatur. Post hoc quidam dyaconus supr<strong>ad</strong>icti<br />

cpiscopi Hicrosolimam causa visitandi loca sancta <strong>ad</strong>vcnit. Cui dixit<br />

cpiscopus, nt post sanctorum locorum visilationem quacreret qucn-<br />

dain nionachum nomine Pclagium ct ipsum visilaret, cuin vcrus<br />

43*<br />

!

676 Cap. CLI. De sancta MargarUa.<br />

Dei scrvus csset. Qiiocl cum ille fecisset, niox ab illa cognitiis<br />

iiequaquain ipsain propter nimiam inaciem cognovit. Cui dixit<br />

Pelagia: habesepiscopum? Et ille: imo domiue. Et illa: oret pro mc<br />

<strong>ad</strong> domintun, quia vere apostolus Christi est. Recedcns autem indc<br />

dietertia<strong>ad</strong>cellamejusrediit, scdcuin <strong>ad</strong> ostimn pcrcussisset et nullus<br />

ei aperuissct , fcnestram aperuit et morluuin cum inveiiit ac vidit.<br />

Currensque cuin hoc cpiscopo nunliassct, episcopus et clcrus oin-<br />

nesque monaclii convencrunt, ut tam sancto viro exsequias cclcbra-<br />

rcnt , cumque dc cella coipus ejus extraxissent , rcpcrcrunt, quod<br />

mulier essct, et plurimum <strong>ad</strong>mirantes Deo gratias reddideruut ct<br />

sanctum corpus honorificc scpclierunt. Obiit autem VIII. die in-<br />

trantc Octobri circa aniios doiuini CCLXX.XX.<br />

CAP. Cll. (146.)<br />

De sancta Marg^arita.<br />

Margarita <strong>dicta</strong> Pclagius virgo pulcherrima, dives et nobilis,<br />

tanta fuit parcntuin sollicitudine custodita ct optimis inoribus in-<br />

structa tantaque pudicitiac honestatc vigcbat , quod ab hoininibus<br />

videri modis omnibus rcnucbat. Dcnique a quodam <strong>ad</strong>olescente<br />

nobili in conjugium quaerilur ct ulriusquc parcntis asscnsu cuncta<br />

nuptiis neccssaria cuin immensa divitiarum ct deliciaruin gloria<br />

pracparantur. Cum ergo nuptianiin dics <strong>ad</strong>vcnissct ct juvcnes et<br />

pucllac et cuncla simul nobilitas ante thalamum jain paratum nuptia-<br />

ruin fcsta cum gaudio cclcbraicnt. virgo Deo inspirante considcrans<br />

damnuin virginitalis tam damnosis plausibus comparari, prostrata in<br />

tcrrain cum iacrjmis gloriam virginilalis ct niiptiaruni molestias<br />

tanta in cordc suo compcnsalioiic libravit, quod omiiia hiijus vilac<br />

gaudia quasi stcrcora rcspucbat. Undc noclc illa a viri consortio<br />

abstincns, media noctc Dco se rccoramendans tonsis crinibus in virili<br />

habitu clam aufugit. Loiigc aiitcin <strong>ad</strong> quoddain nionastcriiim<br />

vciiicns ct fratrcm Pclagiuin sc appullaiis ab abbatc rcccptns cst<br />

ct diligcntcr instructus. Qiii tam saiiclc ac religiose sc habiiit,<br />

quod dcfuiicto sanclimonialiuin provisorc dc scniorum consilio ct<br />

abbiitis iinpcrio licct invitus nionastcrio virginum cst praclatus.<br />

Dum crgo iis non soluiu corporum , scd ctiam animaruiu pabula

Cap. CLII. De sancta Tliaisi meretrice. 677<br />

continue et inculpabiliter rainistrarel, dyabolns ei invidens studuit,<br />

qualiter prosperuui ejus cursurn objcctu criniinis impediret. Nain<br />

unam yirgiueui, quae prae foribus erat, in <strong>ad</strong>ulterium traxit et<br />

tumcscentc utero cum jam celari non posset, tantus pudor et dolor<br />

omnes virgincs et monachos utriusque nionasterii consternavif, quod<br />

solns Pelagius utpote earum familiaris atque praepositus sine ju-<br />

dicio ct cxaminationc ab omnibus condemnaretur, qui foras cum<br />

ignominia pellitur et in quodam rupis specu recluditur, sibique<br />

monachorura severissimus depufatur, qui sibi panem hordeaceum<br />

et aquam tenuissime ministraret. Quibus gestis monachi recesserunt<br />

et solura ibi Pclagium reliquerunt. At ille oninia patienter susti-<br />

nens in nullo turbatus fuit, scd gratias sempcr Deo referens per<br />

sanctorura cxenipla sc confinue confortabat. Tandcm cura finera<br />

suum <strong>ad</strong>esse cognovisset , abbati et monachis pcr litteras sic raan-<br />

davil: nobili orta gpnere Margarita in saeculo <strong>dicta</strong> fui, quae, ut<br />

pelagus tentafionum transirem, Pelagius niihi nomen imposui; vir<br />

sum non pro dcceptionc mentita, quod factis ostendi; dc crimine<br />

vlrtutem obtinui, poenitentiam egi innocens, et jam quaeso, iit, quam<br />

viri feminara nescierunt, sanctae sorores sepeliant et sit expiatio<br />

viventis, ostcnsio nioricntis, ut fcminae virginem recognoscant,<br />

quam calumniafores <strong>ad</strong>ulterum judicabant. His audifis monachis et<br />

sanctimonialibus <strong>ad</strong> spchnicara currentibus Pclagius a ferainis fcmina,<br />

virgo intacta cognoscitur et cunctis poenitentiam agentibus in mo-<br />

uaslerio virginum honorilice sepelifur').<br />

CAP. Clll. (117.)<br />

De sancta ')Tliaisi meretrice.<br />

Thaisis meretrix , ut in vitis patrura lcgilur, fantae puhhritu-<br />

dinis exstitit, ut raiilti propter eara vcnditis substantiis suis<strong>ad</strong>ulliniara<br />

paupertatem devenireiit, sed aniafores sui prae zelo litibus inter<br />

se consertis frequenter puellae limina sanguine juvenum replebant.<br />

Quod cum audiisset abbas 3)Pafuntius, surato habitu seculari et uno<br />

1) Rec. <strong>ad</strong>diinl: Finit legenda de !> r iiua f eiuin aruiii A n li o cliift e<br />

ciTitalis abundanlissima tnndem Pelagius appellaia. 2) Recentiores<br />

legiinl : Thaide quondam mer. 3) Alii ; 1' auf un t i us.

678 Cap. CLII. De saiicta Tl»aisi meretrice.<br />

solido profectus cst nil eam in qu<strong>ad</strong>ani Acgypti eivitatc (lcditque<br />

ci solidnm, quasl pro nicrccdc peocaudi. IUa acccpto prctio ail<br />

illi: ingrcdiamur in cameram , cumquc ingrcssus cssct et lectum<br />

pretiosls vestibus stratura <strong>ad</strong>scendcre invitarctur, dicit <strong>ad</strong> cani:<br />

si est intcrius cubiculum , in ipsuni eamus. Et cum duxisset cum<br />

per plura loca, illc semper dicebat, qnod videri timcbat. Illa<br />

autcm dixit: cst quoddam cubiculuni, ubi nuUus ingreditur, si vcro<br />

Deum times , «on cst locus , qui Deitati cjus abscondatur. Quod<br />

cum sencx audivissct, dixit ei: ct scis csse Deum? Cumque illa<br />

rcspondisset, se scire Deum ct regnum futuri sacculi nccnon ct<br />

lornicnta pcccatorum , dixit ci: si ergo iiosti , cur taiitas animas<br />

perdidisti ? Et non solum pro tua, sed pro illorum rcdditura ratio-<br />

nem damnabcris. Illa vcro liacc audicns provoluta <strong>ad</strong> pedcs abbatis<br />

Pafuiilii cuiu lacrymis exorabat dicciis: scio cssc pociiilciitiam,<br />

pater, ct coiilido rcmissionem tc orantc sortirij taiitum peto tribus<br />

horis inducias ct post hoc, quo jasscris, ibo ct, quaecumquc<br />

pracccpcris, faciam. (ainiquc locuin illi abbas coiistituissct, ubi<br />

venire debcrct, illa collcclis omnibus , qiiaccunque cx pcccalo lu-<br />

crata fucrat, pcrlalisquc in niediam civitalcm populo spcctanlc<br />

igne conibussit clamans : venitc omncs , qui pcccastis, uiccum ct<br />

videte , quomodo ea , quae mihi contulistis , cxuram. Erat autem<br />

pretium auri librarum qu<strong>ad</strong>rlngentarum. Qiiae cum oniiiia incen-<br />

dissct , <strong>ad</strong> locuin , qucin abbas Pafuiitius conslitueiat, pcrrcxit.<br />

Quam ille rcperlo virginum monasterio in cellulam parvam reclu-<br />

dens ostium cellulae plumbo signavit ct parvam reliquit fcncstram,<br />

per quain ei victus niodicus iiiferretur, jussitque ci oiniiibus dicbns<br />

parum panis ct paululuin aquae a cacteris niinistrari. Gum autcin<br />

sencx discedcret, Thaisis <strong>ad</strong> cuin ait: quo jubes, pater, ut cx Jia-<br />

turali mcatu aquam meam cfriindam? Et ille: in cella, sicut digna<br />

cs. Cumque iteruni, quoiiiodo Deum deberct <strong>ad</strong>orarc, inquircrct,<br />

respondit: nou es digua noniiiiarc Dcuni iicqiie iii labiis tuis iiomcn<br />

trinitatis <strong>ad</strong>ducerc, scd ncc <strong>ad</strong> coclum inaiius cxpanderc , quoniam<br />

labia tua iniquitale [ileiia siint ct inaiius tiiac sordibus iiiqiiiiialae,<br />

scd tauluniniodo incuin!)ens coiitra oiientcm respicc, huiic sciiuonein<br />

frequentcr ilcrans: qui plasniasti mc, miscrcrc nici. Cnin cigo<br />

tiibus aiinis fuisset iiulusa, condoliiit abbas Pafiinlius el profcclns<br />

cst <strong>ad</strong> abbatem ') Aiiloiiiuni , ut ab co reqiiireret, si reniisisset illi<br />

1) Kd. l'r. lo^il a l ( oiii 1 iiiii , alii libri: Aiillioiiis (WlVruiit.

^ Cap. CLII. De saacta Thaisi meretrice. 679<br />

Deus peccata sua. Et narrata causa sanctus Antonius convocatis<br />

discipulis suis praecepit iis , ut iila nocte vigilantes in oratione<br />

persisterent, singillatim utique, quatenus alicui ex his declararet<br />

Deus causain , pro qua abbas Pafuntius venerat. Cum igitur in-<br />

cessanter orasscnt, abbas Paulus major discipulus Antonii vidit<br />

subito in coelo lectum pretiosis vestibus ornatum, quem tres vir-<br />

gines clara facie custodiebant. Trcs istae virgines fuerunt timor<br />

poenac fnturae, quae ipsara a raalo retraxit, pudor culpae com-<br />

missae , quae el veniam promeruit, amor justiliae, qni eara <strong>ad</strong><br />

superna transvexit. Gumque Paulus illis diceret, gratiam illam<br />

tantam esse Antonii , vox divina respondit: non est patris tui An-<br />

tonii, sed Thaisidis meretricis. Quod cum abbas Paulus mane re-<br />

tulisset, cognita Dei voluntatc abbas Pafuntius cum gaudio dis-<br />

cessit et raox profcctus <strong>ad</strong> raonasterium ostiura ccllae dlssipavit.<br />

Illa vero rogabat, ut <strong>ad</strong>huc niancret inclusa. Dixit autcm ei:<br />

egredere, quoniara remisit tibi Deus peccata tua. Et illa respondit:<br />

testor Deura , quia, ex quo huc ingressa sum , ex omnibus pcccatis<br />

feci velut sarcinam et statui ante oculos nieos , ct sicut non dis-<br />

cedit anhelitus de naribus meis, sic non discesserunt peccata niea<br />

ab oculis meis , sed flcbam scniper illa considerans. Cui abbas<br />

Pafuntius dixit: non proptcr pocnitcntiam tuam reraisit tibi Dcus<br />

peccata tua, sed quia tiraorcm scrapcr habuisti in animo. Et<br />

cum indc illam cduxisset, XV dics supcrvixit- ct pausavit in<br />

pace. Abbas quoque EflFrcm aliam mcrctricera simili vcrc raodo<br />

convcrtere voluit. Nani cuni illa racrctrix sanctuni EITrera <strong>ad</strong> peccan-<br />

dum alliceret impudentcr, dixit ci EfTrem: sequcre nie. Qua se-<br />

quente cum <strong>ad</strong> quendam locum , ubi crat niulliludo hominum,<br />

venissct, dixit ci: sede huc , ut comniiscear tecunr. Et illa: quo-<br />

raodo possum hoc facere , tanta nuiltitudine hic stante? Et ille:<br />

si homines erubescis, nonne niagis lunm dcbes crubcsccre crca-<br />

torem, qui revclat occulta tcnebrarum? Illa autcra confusa recessit.

680 Ciip. CLIll. De sanctis Dionysio, Uustico et Eleutherio.<br />

CAP. eilll. (148.)<br />

')Ilc sancti.s I>ioiiyisio, Rii^tico et<br />

£leutherio.<br />

Dioiijslus iiitcrpretatur velicineiiter fugicns , vcl dicitur Uio-<br />

ujsius a ilyo , quod cst duo, et nisus, quod cst clcvatio , quasi<br />

secunduin duo elcvatns, scilicet scciinduiu corpus el secunduiu<br />

aniinam. Vel dicitur a D;yana , quod est Venus, scilicet Dca pul-<br />

cliritudiiiis , ct S30S, quod cst Dcus , quasi pulclier Dco. Vcl , ut<br />

quidain ajunt, dicitur a -^dion^sia, quae (nt dicit Ysidorus) est<br />

quaedani geninia nigra valens contra ebrietatcin. Fuit ergo vehcinen-<br />

ter fugiens de nuiiido proptcr perfcctam abrenuntiationem, elev.atus<br />

pcr internorum contcmplatioiiem, pulchcr Deo per decorcm virtutuia,<br />

valens peccatoribus contra cbrictatein vitioruin. Ilic ante convcr-<br />

sioncin mnlla praeiiomiiia habuit. Vocatus cst ciiiin Arcopagita a<br />

vico, iii quo habilabat ; ilem dictus est ••_) Thcosophus, id est, Dcuiu<br />

sapiens. Item a Graecoruin sapientibus nsque hodic dicilur ^) Plc-<br />

rigiontuuraiii , quod latinc dicitur ala cocli , quia in coelum ara<br />

spiritualis intelligcnliae mirabililcr volavit. Idcm dictus cst Maca-<br />

rius, id cst bcatus. Itein a patria dictus cst Jonicus; Jonica autcni,<br />

ul ait Papias , una cst cx linguis Graccoruin , vcl Jonicae sunt<br />

genera columnaruin, vcl Jonicum ( ut idcm dicit) cst pcs , quae<br />

habct duas corrcptas et duas longas; per quod ostcnditur, (|uod<br />

ipse fuil sapicns doinini pcr occultoruin invesligationem , ala cocli<br />

per coelcstiuin conlemplationcm , bcatus per actcriioruiu possessio-<br />

ncin. Per alia ostenditur, quod ipse fuit inirabilis rhctor per elo-<br />

quciiliam , ccclesiae sustciitator pcr doctrinam, brevis sibi pcr hu-<br />

luilitatcm, longus aliis pcr ca.ritatein. Augustinus autcin in L, Vill<br />

(lc civitatc Dci dicit, quod Joiiicum est gcnus pliilosophoruui.<br />

Distinguit cniui ibidein duo gencra philosophorum, scilicct Italicum,<br />

quod csl ex parte Italiac, el Jonicum, quod cst cx parte Graeciac.<br />

Quia crgo Dionjsiiis suinmus crat philosophus , idco aiiloiiomatice<br />

ditcbaliir Joiiicus. Ejus passioiicm cl vitaiu graccc <strong>dicta</strong>vit JMc-<br />

1) Tiliiliis c.npitis viilgo l.inliiiii iiiscriliiliir : I) o s.iiiclu Dioiiysln.<br />

'i) Kil. l'v. il i ;i iii si .1. Apud Isidnr. (Jriy. XVI. 4. l.niis iiii' diciliir I) i o ii y -<br />

iiiis. 3) Kil. Tr, T li f sc pli II s. 4) Kd. Tr. Pl rcliiiiii liliri oiiiiies iii.ili'<br />

lc^iiiil : l' I o ri g io II t II iirn III i , ijiiod corrcxi , iiiiiiiii in.uiilcilo coiiiiiosiliiiu sil<br />

cx Orfieco nri^tryioy Tov orfjcirov.

Cap. CLIII. De sanctis Dionysio, Rustico et Eleutlierio. 681<br />

tiiodius Constantinopolitanus, latine vero Anastasius apostolicac<br />

scdis bibliotiiecarius, ut dicit ')Hincniarus Rcmoruni cpiscopus.<br />

Dionysius Areopagita a beato Paulo apostolo <strong>ad</strong> fidcin Gliristi<br />

conversus fuit: qui Areopagita a vico civitatis , in quo habitabat,<br />

dictus fuisse dicitur. Arcopagus eniin erat vicus Martis, in quo<br />

scilicet erat templum Martis. Athenieiises enira singulos vicos de-<br />

nominabant a Diis , quos colebant, ut vicum, in quo colebalur<br />

Mars, vocabant Areopagum , quia Areo dicitur Mars. Yicum , in<br />

quo colebant Pan, vocabant Panopagura, ct ita a singulis Diis<br />

singulos vicos dcnominabant. Areopagus auteni vicus erat ex-<br />

cellentior, quia ibi crat curia nobilium et scholae liberalium artium.<br />

In hoc ergo vico morabatnr Dionysius maximus philosophus, qui<br />

ob plenitudinem divinorum nominum et sapicntiae Theosophus, id<br />

cst Deo sapiens, dicebatur. Erat ct secum Apollophancs, id est<br />

ejus conphilosophns. Ibi crant ctiam Epicnrei, qui poncbant fell-<br />

citatem hominis in sola corporis voluptate, ct Stoici, qui in sola<br />

animi virtutc. In die igitur dominicae passionis, cnm tcnebrae<br />

factae fuissent super univcrsam terram , philosophi, qui erant<br />

Athcnis, non potuerunt hujus causam in causis naturalibus invcnirc.<br />

Nonfuitenimnaturalis eclipsis solis, tum quia luna fere crat c rcgioue<br />

<strong>ad</strong> solcm, cclipsis vero fieri solet tantum in S}nodo solis ct lunae, luna<br />

autcra tunc crat quinta dccinia et -jita in perfecla distaiitia a solc,<br />

tum quia cclipsis non aufcrt lumcn univcrsis paitibus tcrrac, tuin<br />

quia per tres horas durarc non potcst. Qnod autcm illa cclipsis<br />

iu universis partibus tcrrae lunicn abstulcrit , patet ex co , quod<br />

Lucas evangelista hoc dicit, et cx eo, quod ^) univcrsitatis dominus<br />

patiebatur, et ex eo, quod fuit apud Heliopolin Acgjpti, et cx eo, quod<br />

fuit Romae ct in Graccia ct in Asia minore. Quod autem fueritRomae,<br />

testatur Orosius dicens: cum dominus patibulo anixus est, maxiiuo<br />

terrae motu per orbem facto saxa in monlibus scissa maximarum-<br />

que urbium plurimae partcs plus solita concussione ceciderunt<br />

codemque dic ab hora diei sexta sol in totum obscuratus est, tetra<br />

nox subito obducta terris est , <strong>ad</strong>co ut stellas tunc diurnis horis<br />

vel potius in horrenda nocte toto coelo visas fuisse referatur. Haec<br />

Orosius. Fuit etiam apud Aegjplum, et hujus meminit Dionjsius<br />

in epistola <strong>ad</strong> Apollophanem dicens: oITusi naniquc orbes uuifor-<br />

1) Kd. Pr. Igiiariis, Rec. Igmariis. 2) Ed. Fr. et iiiii) erfe c ta legil.<br />

3) Ed, Vr. verba : u ii i v e r s i l a l i s — q u o d el deliide verba : et — niinore<br />

ojuitlit.

682 Cap. CLIII. De sanctis Diouysio, Rustico et Eleutherio.<br />

mUer tcnebraruin caligine tabescente, ut purgatuin rediit solis dia-<br />

inetruDi, regulam Philippi Arrhidaei assumsinins, curaque reperimus,<br />

quod et erat notissiniuni, solem pati molestias non debere, ajo <strong>ad</strong><br />

te: peritiac vastae sanctuarium, <strong>ad</strong>huc nescias tantae rei injsterium.<br />

Quid, inquatn, spcculum doctrinae Apollophani, hissecretis <strong>ad</strong>scribis?<br />

Ad quae tu niihi ore divino et non humani scnsns sermone : o bone<br />

Dionjsi, divinarum permutationes sunt rerum. Denique notatum fe-<br />

riac diem et annum annuntiationis, quam Pauius nostris auribus sus-<br />

pensis intonuit, signis acclamantibus recordari cxpertus dedi veritali<br />

jnanus et falsitatis sum nexibus absolutus. Haec Dionysius. Hujus<br />

etiam meminit idem in epistola <strong>ad</strong> Pol^carpuin loquens de se ct<br />

Apollophane dicens : ambo apud Heliopolim tunc praesentes et<br />

co<strong>ad</strong>stantes inopinabiliter soli luiiam incedcntem videbamus ; non<br />

cniin erat convcniens tempus , ct rursus ipsam a nona hora usque<br />

<strong>ad</strong> vesperam <strong>ad</strong> solis diametrura supernaturaliter restitulam. Eclipsira<br />

autein illam vidimus in oricnte inchoalam ct usque <strong>ad</strong> solarem tcr-<br />

minuin venieiilcm, postca rcgrcdientem ct rursus non ex codem<br />

et defectum et repurgationem, sed e converso secundum diamclrum<br />

factani. Tunc cnim Dionysius cum Apollophanc voto astrologicae<br />

discipliiiae apud Heliopolim Aegjpli perrcxcrat et postea inde re-<br />

versus est. Quod autem fuerit in Asia, testatur Eusebius in chro-<br />

nica assercns , sc in dictis cthnicorum legissc, quod tunc in Bi-<br />

Ihynia, quac provincia cst Asiae minoris, fuit tcrrac motus magnus<br />

ct major solis obscuratio , quain unquam fucrit , et quod dics hora<br />

sexta in tenebrosam noctcin vcrsus sit, ut stcllao iii coelo visae<br />

sint, et quod Nicacae, quac urbs est Bithjiiiac, cunctas aedcs<br />

terrae motus subverterit. Tandcin, ut in hjstoria scholastica le-<br />

gitur , philosophi <strong>ad</strong> hoc <strong>ad</strong>ducti sunt, ut diccrent, quod Dcus<br />

naturac patitur. Alibi t^mcn Icgitur, quod dixcrunt: aut ordo na-<br />

tnrae pervertitur aut elcinenta incntiuntur aut Dcus naturac palitnr<br />

ctclcmcntasibi compatiuntur. Alibi verodicilur, quodDionjsius dixit:<br />

hacc nox , quaiu novam iniraniur, tolius niuiidi vcram luccm <strong>ad</strong>-<br />

venturam significat. Tunc Atlicnienses illi Deo aram construxcrunt<br />

ct supcrpositus cst titulus: ignoto Dco. Singulis enim aris supcr-<br />

poncbatur titulus indicans, cui esscnt dedicatac. lit cum vellcnt<br />

illi olfcrri holocausta et victinias, dixcrunt philosophi: bonorum<br />

nostrorum non cgct, scd faciclis gcnunectationcs anlc aiam ejus<br />

cl supplicahilis ci , quia noii quaciil oblatioiies pecornm , sed dc-<br />

volionem aiiiinoruin. (.'uin crgo Pauliis vcni.sscl Alhcnas , lipiciirci

Cap. CLIII. De sanctis Dionysio, Rustico et EleutLerio. 683<br />

et Stoici philosophi cum co dispiitabant , quidam aatem dicebaut:<br />

quid seminator verljorum hic vult dicere? Alii dicebant: novorum<br />

daemoniorum vidctur annuntiator esse. Adducentes ergo eum <strong>ad</strong><br />

vicum philosophorum, ut nova doctrina ibidem examcn reciperct,<br />

dixerunt: nova quidem infers auribus nostris, volumus ergo scire,<br />

quidnam velint haec esse. Athenienses autem <strong>ad</strong> nihil aliud vaca-<br />

bant, nisi aut dicere aut andire aliquid novi. Cum crgo Paulus<br />

Deorumaltaria perlustrasset et inter caetcra ignotiDei altare vidisset,<br />

dixit illis philosophis: qucmignorantes colitis, huncegoanuuntio vobis<br />

verura Deum, qui fecit coelum et tcrram. Deinde dixit Dionysio, quem<br />

prae cacteris magis doctum in divinis vidcbat: quis cst, Dionjsi, ille<br />

Deus ignotus ? Cui Dionjsius: ipse est Deus vcrus, qui inter caeteros<br />

Deos non cst demonstratus, sed nobis est incognitus ct nobis ignotus<br />

ct sacculo venturo futurus et in perpctuum rcgnaturus. Et Paulus<br />

homo an tantum spirilus est? Et Dionjsius: Dcus et homo est,<br />

sed ideo incognitus est, quia ejus tantum in coclo convcrsatio est.<br />

Cui Paulus : ille est, qucm praedico, qui de coelis desccndit, car-<br />

nem susccpit, mortem suslinuit et die lertia resurrexit. Cum autem<br />

Dionysius <strong>ad</strong>huc cum Paulo disputaret, forte transiit caccus per viam<br />

coram iis statimquc dixit Dionjsius Paulo: si dixeris huic caeco,<br />

in nomine Dci tui vide, et vidcrit, statim crcdam, sed vitatis vcrbis<br />

magicis , quia forlc nosti verba, quae habcnt hujusmodi cfTicaciam.<br />

Ego formam verborum tibi pracscribam. In hac igilur forma ver-<br />

borum dices ei: in nomine Jesu Christi, nati de virgine, crucifixi,<br />

mortui, qui resurrexit et <strong>ad</strong> coelum <strong>ad</strong>scendit, vide. Sed ut oranis<br />

suspicio toUeretur, Paulus dixit Dionjsio , ut haec ipse verba pro-<br />

ferret. Cum ergo in e<strong>ad</strong>era forma Dionysius cacco, iit videret,<br />

dixissct, protinus visum recepit. Statim Dionjsius cura Damarl<br />

uxorc sua et tota familia baptizatus est et fidelis cfTectns sicque a<br />

Paulo per Iriennlura instructus Alhenis cpiscopus ordinatus est,<br />

ubi ille praedicationi insistens ipsara civitatem et maxiraara par-<br />

tem regionis illius ab fidem Christi <strong>ad</strong>duxit. Huic Paulus ea, quae<br />

in tertium coelum raptus vidit, rcvelasse dicitur, sicut ct ipsc<br />

Dionysiusin plerisque locis insinuare videtur. Unde et de *)gerarchiis<br />

ipsorum angelorum, ordinibus, dispositionibus ct officiis tam luculcntcr<br />

et clare disseruit, ut non putares, ipsum hoc ab alio didicissc, sed<br />

ipsum potius usque in tertium coclura raplum cssc et ibi haec omnia<br />

1) Rec. : Iiie laic li iis.<br />

:

684 Cap. CLIII. De sanctis Dlonysio, Rustico et Eleutherio.<br />

conspexisse. )Proplietiae spiritii clariiit, slcut p.itct iii cpistola,<br />

quam inisit <strong>ad</strong> Johannem evangelistam in Pathmos insiilam in cx-<br />

silio relegatiim, iibi' prophetavit, quod rediturus esset, sic diceiis:<br />

gaude vere dilecte, vere araabilis et desiderabilis ct diligibilis<br />

valde dilectc; ct infra: ex custodia, quae est in Pathmos,<br />

dimitteris et <strong>ad</strong> terram Asiae reverteris et facies ibi boni Dei<br />

imitationes et his , qui erunt post te , tr<strong>ad</strong>es. Dormitioni beatae<br />

Mariae iuterruit, sicut ipse in libro de dLvinis iiominibus insinuare<br />

videtur. Cuin ergo audivisset, Petruin ct Paulum Romae a Nerone<br />

in carceribus dclineri , cpiscopum sibi substituit et <strong>ad</strong> eos visitan-<br />

dos accessit. Vcrura cum illi <strong>ad</strong> dominum fcliciter migrasscnt ct<br />

postinoduin Glemens pracsideret, ab ipso beato Clemcnte post ali-<br />

quod spatium tcmporis in Franciam destinatur et sibi Rusticus et<br />

Elcutherius sociantur. Missus igitur Parisios vciiit ct multos ibidcui<br />

<strong>ad</strong> fidem convertit ct ccdesias plurimas fabricavit et clericos di-<br />

vcrsi ordinis collocavit. Taiita autcm in co gratia coelitus cmicuit,<br />

quod, cuin saepius pontificcs ydolorum contia cum scdilionciu po-<br />

puli concitarent et populus <strong>ad</strong> cum perdendum sacpc cura armis<br />

concurrcrct, mox illo viso aut omni feritate dcposita se ejus pe-<br />

dibus provolvcbant aut nimio liinore soluti ab ejus pracscntia fii-<br />

gicbant. Sed dyabolus vidcns ct iuvidcns, quod qnotidic sui<br />

cultura decrcsccrct ct inultiplicatis fidclibus ccclcsia triumpharet,<br />

Domitianum imperatorcm iii tantaiu commovit saevitiam, ut prae-<br />

ceptuin daret, quod, quicunque christianuiu aliquein rcperirct, aut<br />

ipsuin sacrificare cogcret aut diversis suppliciis cruciarct. Prac-<br />

fcctus igilur *)Fcsccnninus contra christianos Parisios a Roma di-<br />

rcctus bcatum Dionysium populo pracdicaiitcm invcnit, statimque<br />

captuin, colaphizatuin , consputum, dcrisuiu ct loris durissimis alli-<br />

gatuni cum sanctis Rustico ct Eleutlierio sibi praesentari praeccpit.<br />

Cum ergo sancti coram illo in confessionc Dei constantcs <strong>ad</strong>starent,<br />

cccc quacdam matrona nobilis <strong>ad</strong>vcnit ct viruin suum lubricuni tur-<br />

piter ab his niagis deceptum asscruit. Pro ejus itaqiic viro ciliiis<br />

miltilur ct in Dci confessione pcrscvcraiis iiijustc nccatur, sancti<br />

vcro a duodcciin mililibus flagcllanlur. Dciiidc magno pondcrc<br />

catcnaruin coiistricti carccri inancipanlur. Sequcnli dic Dionjsius<br />

supcr cralcin fcrreani supposilis naiiiinis iiudus extcndilur, iibi do-<br />

inino dccantabat diccns: ignilum tuum clo(|uiuin vclicnicnler et<br />

J) Ed. Vr. iiliiloscpIiiiiH i>i;ii'lVil. 2) Alii; T es c ^" ii ii i iis.

Cap. CLIII. De sanctis Dionysio, Rustico et Eleutherio. 685<br />

servns tuiis dilexit illud. Iiiile nuteui erlgitur el <strong>ad</strong> bestias feroclssi-<br />

nias inulto jejunio excilatas projicitur. Sed cuiu in euin impetuose<br />

currercnt, signum crucis opposuit ct inansuciissimas eas fecit;<br />

deinde in clibaiuim jactatur, sed exstincto ignc nil laeditur, cruci<br />

alTigitur ct diutius ibidem torquetur, inde depositus cum suis sociis<br />

cl inuitis aliis fidelibus carceri mancipatur. Ubi duin missam<br />

celebraiet et popiiluin communicaret, doininus Jesus eidem cnm<br />

immenso luinine apparuit ct pancin accipicns ci dixit: accipe hoc,<br />

care meus , quia mecum est niaxima merces tua. Post hoc judici<br />

praesentati iteruin novis suppliciis mactantur et juxta jdolum Mer-<br />

ciirii cum securibus trium capita in confessione trinitatis praeci-<br />

duntur, statimque corpus sancti Dionysii se erexit et caput suura<br />

iuter brachia angelo ducc ct coelcsti luinine praecedente pcr duo<br />

inilliaria dcportavit a loco, qui dicitur inons martiruni , nsque <strong>ad</strong><br />

locum, ubi nunc sua clectione ct Dei providenlia requiescit. Taiita<br />

antein ibidein angelorum mclodia insonuit, ut inter innltos, qui audie-<br />

runt ct crediderunt, etiain ')Laertia uxor praefecti Lubrii christianam<br />

sc esse clamavit et mox ab iinpiis decollata ct in suo sanguine bap-<br />

tizata occubnit, filius antem ejus nomine Virbius Romac sub tribus<br />

linperatoribus militavit. Deinde Parisios rcdiens baptizatur et reli-<br />

giosorura numero sociatur. Dum autem infideles metuercnt, nc<br />

sanctornm Rustici et Eleutherii corpora christiani sepclircnt, jusse-<br />

runt, ut in Sequana mergerentur. ]\latrona autcm quacdam nobilis<br />

vectores <strong>ad</strong> prandiura invitavit et illis epulantibus sanctorum cor-<br />

pora furtive surripuit et agro suo occultc scpcliri fecit, quae<br />

postea perseculione cessante iiide sustulit et corpori beati Dionysii<br />

honorifice sociavit. Passi sunt sub Domiliano anno domini XCVI,<br />

aetatis vero beati Dionysii XC. -) Circa annos domini DCCCXV<br />

tempore Ludovici legati Michaelis iinperatoris Constantinopolitani<br />

intcr caetera munera detuleruut Ludovico filio Caroli magni<br />

libros Dionjsii de gerarchia de Graeco in Latinum translatos,<br />

qui cum gaudio sunt recepti , et XIX infirmi in ipsa nocte<br />

in ecclesia ejus curati. Cum apud Arelatium sanctus Regulus<br />

episcopus missarum sollemnia cclebraret, apostolorum nomi-<br />

nibus in canone recitatis <strong>ad</strong>junxit: et beatis martiribus tuis Dio-<br />

njsio , Rustico ct Eleutherio. Quo dicto cuin <strong>ad</strong>huc Dci famulos<br />

vivere crederet, plurimura mirari cocpit, cur eoruin iiomina sic<br />

1) VulgO: Lartia, Yerba aiitecedfiilia: et cred. oinittit Ed. Fr. 2) Ed.<br />

rr. oiuittit verba: C i rca — D C C CX Y.

686 Cap. CLIV. De sancto Calixto.<br />

nescicus<br />

lii canoiie protulisset. Et ccce eidcni mirantl trcs colunibae<br />

a|)paruerunt super crucem altaris residentcs, quae sanctorum mar-<br />

lirum noraina habebant suis pectoribus sanguine insignita. Quas<br />

diiigentcr iutuens sanctos migrasse a corpore intellexit. Circa<br />

annum domini DCXLIV Dagobertus rex Francorum (ut in qu<strong>ad</strong>am<br />

habetur chronica) ,<br />

qui longe ante Pipinum regnavcrat, a sua puc-<br />

rilia sanctum Dionjsium in magna veneratlone habere cocpil; nam<br />

et quando Clotarii patris sui iram raetucbat, <strong>ad</strong> ecdesiara sancti<br />

Dionysii continuo fagiebat. Cum ergo factus jam rex mortuus<br />

fuissct, cuidam sancto viro iu visionc monstratum est, quod ejus<br />

anima <strong>ad</strong> judiciura rapta fuit et multi saucti suarura ecclesiarum<br />

cxspoliationera objiciebant cidem. Cumque ergo mali angeli jam<br />

<strong>ad</strong> poenas rapcre eam vellent, alTuit bcatus Dionjsius ct cjus inter-<br />

vcntu liberata est ct pocnam evasit. Forte cnim cjus anima <strong>ad</strong><br />

corpus rcdiit et ibi poenitentiam egit. Clodoveus rcx corpus<br />

sancti Dionjsii minus religiose discooperiens os brachii ejus frcgit<br />

et cupide rapuit , qui mox in amentiam raptus est. Et nota, quod<br />

>)Hiucmarus episcopus Remensis dicit in epistola, quam misit <strong>ad</strong><br />

Carolura , quod Dionjsius iste niissus in Galliara fuit Dionysius<br />

Areopagita, ut supra diclum cst. Idcm tcstalur Joliannes Scotus<br />

in epistola <strong>ad</strong> Carolura, ncc forle ratio cx computo tcmporis contra-<br />

dicit, sicut aliqui objiccrc yolucrunt.<br />

CAP. CIIV. (149.)<br />

Dc isancto Calixto'').<br />

(M)lixlus papa anno domini CCXXII sub Alcxandro inipcratorc<br />

niartiriuni passus cst. Cujus tcmporibus pars cmincutior urbis llomac<br />

divino est incendio concrcraala cl sinistra raanus Jovis ')aurca lique-<br />

facla. Tunc onincs saccrdotcs <strong>ad</strong> Alcxandrum inipcratorera vcncrunt<br />

petcnlcs, ul Dii irati sacriliciis placarcnlur, Duni crgo oircrrent,<br />

subito coclo sercno raauc dic Jovis divino fulmine quatuor sacer-<br />

l)Alii: Igii.nliis, Ignnrus, Igii.Triiis. Sod riiin Iiiler scriiit.i Hiiicm.nrl<br />

ep. nnin. opislol.i <strong>ad</strong> Cnrolnni Calviiin de .Tucturilali» vilac; s. Dionysii nb Ann-<br />

st.isio liibliollioc-irio Ir.inslalno iiiveni.iliir (M.iliiilon. Aiial. T. I. \k 59 Six. [pd,<br />

II. i». 421), non diiliiiiin pssp iiolcsl, (luin de llincinaro illo liOC loco scruio sit.<br />

2) Roc. «ddunl iinpii, 3) Kd. Vr. oinillil (idj. nurefl.

Cap, CLV. De sancto Leonardo. 687<br />

(lotcs ydolorum luortni sunt ct ara Jovis concremata est et sol<br />

obscnratus est, ila ut populus Ronianus fiigcret cxtra rauros. Au-<br />

diens autcra Palraatius consul , quod Calixtus cum suis clcricis<br />

traus Tiberim latitaret, rogavit, ut christiani, per quos hoc nialum<br />

contigerat, <strong>ad</strong> purgalioncra civitatis penitus dclerentur. Palmatius<br />

itaque potestate accepta, cum iliuc cum militibus properasset, scd<br />

illi protinus excaecati fuissent , territus Alexandro hoc protinus<br />

nuntiavit. Tunc imperator jussit, ut die Mercurii oranis populus<br />

conveniret et Mcrcurio iramolaret, ut ab co super his responsa<br />

acciperet. Quod dum fierct, virgo quacdam templi, nnniine Juliana,<br />

arrepta a dacmoue exdamavit: Deus Calixti est vcrus et vivus<br />

Deus, qui nostris est pollulionibus indignatus. Quod audiens Pal-<br />

matius trans Tiberim <strong>ad</strong> urbcm Ravennatium <strong>ad</strong> sanctum Calixtum<br />

accessit et cum uxore sua et faniilia se ab eo baptizari fecit.<br />

Quod audiens imperalor accersitum Siuiplicio senatori tr<strong>ad</strong>idit,<br />

ut verbis blandis eum moneret ex eo, quod reipublicae plurimum<br />

neccssarius esset. Palmatio vcro in jejuniis et oratione perseve-<br />

rante, venit <strong>ad</strong> eum quidam miles, proraittens, quod , si uxorem<br />

suam paralilicam sanaret, continuo crederct. Cum ergo Palraatius<br />

orarct, iila sanata <strong>ad</strong> Palinatiuin cucurrit dicens: baptiza rae in<br />

nomine Christi, qui tenuit manura meam et allcvavit rae. Tunc<br />

Calixtus vcniens ipsain cuin viro suo Simplicio et multis aliis bap-<br />

tizavit. Quod audiens impeiator jussit omnes baptizatos decollari,<br />

Calixtum vero quinque diebus sine cibo ct potu manerc fecit. Ille<br />

autem videns eum amplius conforlari, jussit eura diebus singulis<br />

fustigari, deinde per fcnestrain praecipilatuni alligatumque saxo in<br />

puteura praecipitari. Asterius autem presbiter corpus ejus de putco<br />

elevavit et ipsum in cimiterio Calipodii sepclivit.<br />

CAP. CIV. (150.)<br />

De sancto lieonarclo.<br />

Leonardus odor populi a leos , quod est populus, ct nardus,<br />

quod est herba redolens , quia odor bonae faniac populuin <strong>ad</strong> se<br />

trahebat. Vel Leonardus dicitur, quasi Icgcns ardua, vcl Leonardus<br />

dicitur a leonc. Lco enim quatuor habet in se. Primo habet for-

688 Cap. CLV. De Bancto Leonardo.<br />

titiuliiiein, quara fortitudincm (ut dicit Ysidonis) habet in pectore<br />

et in capite. Sic heatus Leonardus habult fortitudineni in pectore<br />

per nialarum refrenationem cogitationum , et in capite per infati-<br />

gabilem supernorum contemplationem. Secundo habet sagacitatem,<br />

ct hoc in duobus , scilicct in aperlionc oculoruni , cum dormit,<br />

ct in directionc vestigiorum , cum fiigit. Sic Leonardus vigilavit<br />

pcr laborem actionis , et vigilando dormivit per quietem contem-<br />

plationis et in sc dclevit vestigia muiidaiiac totius alfcctionis.<br />

Tcrlio habct virtuositatem in voce, quia cjns vox tertia die sus-<br />

citat leunculum natuin niortuum ct omnem besliam figere facit<br />

gr<strong>ad</strong>um. Sic Leonardus multos inortuos in peccatis resuscitavit et<br />

inultos niorluos bestialitcr viventcs in operibus bonis fixit. Quarto<br />

habet timorera in corde, quia (secundura Ysidoruni) diu tiinet,<br />

scilicet slrepitum ')rolaruinet ignem acccusuin. Sic Leonardus tiinuit<br />

cl tiincndo vitavit strepituin mundanae sollicitudinis ct ideo in de-<br />

seitura fugit et igncin terrcnae cupiditatis et idco oiuncs thesauros<br />

sibi oblatos conteinsit.<br />

Leonardus fuisse dicitiir circa annuni doinini D. Hic a sancto<br />

Reinigio Reincnsium archicpiscopo dc sacro fonte Icvatus et ab<br />

ipso salutaribus disciplinis instructus est. Cujus parcntes primi in<br />

palatio rcgis Franciae habebantur. Hic tantaiu gratiam a rege ob-<br />

tinuit, quod onines incarcerati, quos ipse visitabat, protinus ab-<br />

solvcbantur. Cuin igitur faina sanctitatis cjus excrcsccret, rex<br />

multo tcmpore eum secum manere coegit, donec opportuno tcmpore<br />

ei cpiscopatum donarct. Quod ille renuit et solitudinem dcsiderans<br />

rclictis omnibus Aurelianura piaedicando cum confratre suo Lifardo<br />

devcnit, ubi, postquam in quodain coenobio aliquamdiu vixerunt, duin<br />

Lifardus snpcr ripain Ligcris solitarius inancrc vcllet et Lconardus<br />

pcr sancli spiritus <strong>ad</strong>inonilionem in Aquitania disponcrct praedicare,<br />

osculantcs se ab inviccm discessenint. Leonardus igitur ubique<br />

pracdicans, niulta iniracula cxerccns in qu<strong>ad</strong>am silva civitati Lemo-<br />

vicae viciiia habitavit , ubi crat aula rcgia causa vcnationis con-<br />

structa. Accidit autera, ut qu<strong>ad</strong>ain dic rcx ibi venarclur et rcgina<br />

illuc causa dilcclionis cgrcssa partu pcriclilarctur. Cuin crgo rcx<br />

ct fainilia proptcr rcginac pericritationcin lugcrcnl cl Lconardus<br />

pcr nciniis transirct ct gcracntiuin voccs audircl, pictatc commotus<br />

illuc propcravit cl a rcgc vocatus prolinus iiitroivit. Cum igitur<br />

1) Kd. Pr. oiiuUil: rotnriim.

Cap. CLV. De sancto Leonardo, (589<br />

a lege intcnogatus, quis essel, et se sancti Rcmigii discipulum<br />

fuisse narraret , rex spem bonam concipiens ct a bono magistro<br />

ipsum bcnc inslructum existimaiis ipsum <strong>ad</strong> reginam induxit rogans,<br />

ut suis precibus de recuperata conjuge et cdifa prole duplex gau-<br />

dium obtineret. Tunc ille orationc fusa, quod petebat , protinus<br />

impetravit. (hira autem rex multa in auro ct argcnto sibi olTcrrct,<br />

illc protinus recusavit <strong>ad</strong>moncns, ut hacc pauperibus daret, diccns<br />

ego nullis horum indigeo , scd tantum in aliqua silvarum contemtis<br />

huJHS mundi divitiis soli Christo famulari desidero. Cum autcm<br />

rex totum illud ncmus sibi tr<strong>ad</strong>ere vcllet, ille ai(: non totum illud<br />

accipio , sed quantum nocte cum mco ascllo circuire potcro, tantum<br />

niihi concedcre exopto. Quod rcx libcntissime <strong>ad</strong>implcvit. Con-<br />

structo itaquc ibidcm monastcrio, ibi diu cum <strong>ad</strong>junctis sibi duobus<br />

monachis in abstinentia multa degebat. Cum autcm aqua uno ab<br />

iis milliario distarct, putcum ibidem siccum pcnitus fodi jussit,<br />

qwem aqua orationibus suis implevit. Locum autem illum Nobilia-<br />

cum appellavit eo , quod. a rege nobili tr<strong>ad</strong>itus sibi fuissct. Ibi<br />

tantis miraculis coruscavit, quod , quicunquc ejus nomcn in carcere<br />

invocasset, mox ruptis vinculis nullo contr<strong>ad</strong>icentc liber abirct et<br />

suas eidem catenas vel compedes praesentaret. Horum plurcs<br />

secum nianebant et ibidem domino serviebant. Septem quoquc ')fa-<br />

miliae de cjus nobili stirpe vcnditis omnibus <strong>ad</strong> cuni vcnernnt ct<br />

distributis singulis in ncmore cum ipso manentes excmplo suo plu-<br />

riraos attraxerunt. Dcnique sanctus vir Leonardus niultis clarus<br />

virtutibus VIII Idus Xovcnibrcs <strong>ad</strong> dominum migravit, ubi, post-<br />

quam nmita fecisset miracula, tlcricis illius ccclesiae est reve-<br />

latum, ut , quia locus illc proptcr mullitudinis frei(jientiam artus<br />

erat, alibi ecclesiam fabricarenl el illuc corpus sancti Lconardi<br />

honorifice transportarcnt. At illi cum populo triduano jojunio ct<br />

orationi insistcnles respicicntes vidcrunt totam provinciam nive<br />

coopertam, locuro autem illum, in quo sanctus Leonardus quiesccre<br />

volebat, omnino vacuum conspexernnt. Ibi itaque translatus;<br />

quanta miracula praecipue circa incarceratos dominus per cuni<br />

faciat, immensa ferri varietas ante cjus tumulum dependentis testis<br />

exsistit. — !S. Vicecomcs Leraovicensium <strong>ad</strong> terrorem ma-<br />

lorum quandam gravissimam catenam fecerat, quam in ')cippo suae<br />

tnrris affigi mandaverat; qua catcna quicunque collo cingebatur,<br />

1) Ed. Pr. faiimlne legit. 2) Ed, Pr. typo.<br />

44<br />

:

690 Cap. CLV. De sancto Leonardo.<br />

ciillibet a(iris inteinperiei expositus non una, setl quasi mille mor-<br />

tibus angebatur. Accidit auteni , ut quidara scrvus sancti Leonardi<br />

illa catena sine culpa ligaretur; qui cum fcre ultimum spiritum effla-<br />

ret, intra se, quo poluit, >)toto sanctum Leonardum alTectu rogavit,<br />

ut, qui alios liberaret, sibi quoquc servo suo subveniret. Statimque<br />

sanctus Leonardus in veste candida sibi apparens dixit: noli ti-<br />

mere , quia non raorieris ; surge et hanc catenara tecura <strong>ad</strong> eccle-<br />

siam mcara deferas, sequere rae, quia ego praccedam lc. Qui<br />

consurgens et catenam accipicns sanctum Leonardum praccedentem<br />

usque <strong>ad</strong> ecelesiam suam sccutus est statimque, ut ante forcs fuit,<br />

beatus Leonardus ipsura diniisit ct ecclesiara intrans, quani sanctus<br />

Leonardus sibi fecerat, omnibus enarravit et calenara illam tam<br />

maxiraam ante tuniulum ejus suspendit. — — — 3. Vir quidam<br />

in loco sancti Lconardi Nobiiiaco habitaiis ct eideni sancto valde<br />

fidelis exsistens a quodam tjranno captus est; qui tyrannus intra<br />

se cogitans diccbat: Leonardus iste orancs absolvit ct oinnis vis<br />

ferri ante euni, vclut cera antc igncm, liqucscit. Si hunc igitur<br />

vinculis ligavero , protinus Leonardus <strong>ad</strong>crit ct ipsuin liberabit,<br />

si autem ipsum custodire possem, inillc solidis ipsum rediiuerc<br />

facercm. Scio igitur, quid faciain. In turre inea profundain fo-<br />

veani faciam et horainera hunc coinpcdibus aggravatuin ibidcin<br />

»)subraergam , deinde super os foveae ligneain archain construain,<br />

iu qua ariuatos niilites accubare faciain. Licct cnim Lconardus<br />

ferrum confringat, tamcn nonduin sub terra iiitravit. Qui cum totuin,<br />

quod cogitaverat , implevisset ct ille homo sanctuin Leonarduiu<br />

saepius inclamaret , Leonardus nocte veniens archam, in qua ja-<br />

cebant niilites, revolvit et taraquain inortuos in scpulchro. ita cos<br />

sub ipsa conclusit. Dcinde cuni multa lucc foveani ingrcssus inanuin<br />

fidclis sui tenuit cic dixit: dorniis an vigilas? Ecce Leoiiardus,<br />

quein tu desideras. At ille <strong>ad</strong>inirans ait : domine, <strong>ad</strong>juva me.<br />

Confestiin confractis catenis apprchensuin propriis ulnis cxtra<br />

turriin portavit, dcinde sccutu, sicut amicus cum amico confabulans,<br />

usque <strong>ad</strong> locura suuin et domum ipsum dcduxit. 4. Perc-<br />

grinus quidam , cuin a visitatione sancti Lconardi rediisset ct in<br />

Avernia captus in cavca inclusus csset, eos plurinium deprccabalur,<br />

ut amore sancti Leonardi, cuin nihil unquam eos ofTendissct, euin re-<br />

laxarc debcrcnt. Quircspondcrunl, quod, nisi sc copiose rcdimeict,<br />

1) Ed. Pr. TOto Jeijil et oiuiltit «ffectii. 2) Ed. Pr, sii 1) j ii n gn iii.

Cap. CLV, De sancfo Leoiiardo. G91<br />

iion exiret. Et ille: sit iiiter vos et saiictuiii Leonarcluin, cui luc sciatis<br />

reconunendatum. Sequenti igitur nocte sanctus Lconardus doniino<br />

illiuscastri apparuit et, ut peregrinura suum diuiitteret, iinperavit. Ille<br />

vcro inane ')cvigilans cl visioneni quasi somniuni parvipciulens nulla-<br />

tenus dimitteie voluit. Altera nocte e<strong>ad</strong>cni impcraiis silii apparuit,<br />

sed ille iterum obedire contemsit. Tertiavero noctesanctusLeonardus<br />

peregrinum accipiens extra oppidum deduxit sfatinique turris cuin<br />

raedia parte castri corrucns oppressis phuibus solum principcm <strong>ad</strong><br />

sui confusionem fractis cruribus reservavit. — — — 5. Miles<br />

quidam in Britannia incarceratus sanctuni Leoiiarduin invocabat,<br />

qui statim cunctis videutibus et cognoscentibus et stupcntibus in<br />

inedia domo apparuit et carcerem intrans et vincula frangcns lio-<br />

mini catenas in manibus posuit et per inediuin illoruni deducens<br />

omnes stupore perterruit. — 6. Fuit et alius Leonardus<br />

ejusdem professionis et virtutis, cujus corpus apud Corbiacum<br />

requiescit. Hic, cuin in monasterio esset praelatus, tanta se huini-<br />

litate dejiciebat, ut omnibus inferior videretur. Sed cuin oninis<br />

paene populus <strong>ad</strong> euni conflueret , quidam invidi rcgi Clotario<br />

suaserunt, quod, nisi sibi praevideret, pcr Leonarduin , qui multos<br />

suh obteiitu religionis colligebat, regnura Franciae detrimentum<br />

non modicum sustincrct. Quibus lex niinium credulus eum expclli<br />

jussit. Venicntes autem milites <strong>ad</strong>eo hujus verbis couipuncti sunt,<br />

quod se suos futuros discipulos spoponderunt. Rex quoque poe-<br />

iiitens veniani petiit ct detiactores rebus et honoribus privari fecit,<br />

ct sanclum Leonardum valde dilcxit et vix <strong>ad</strong> prcces sancti de-<br />

Iractores dignitati pristinae restituit. Qui a Dco similitcr impetravit,<br />

ut, quicunque in carcere tenerentur, niox invocato suo nomine<br />

solverentur. Dum autein qu<strong>ad</strong>am die oiationi incumbcrct , serpens<br />

quidam inaximus a parte pedum usque in ejus sinum tetendit.<br />

-)Qui propter boc nullatenus ab oratione surrexit, completa<br />

vero oratione dixit ei : scio , quia ab initio creationis tuae<br />

homines, quantum praevales , inquietas, sed nunc , si in me<br />

tibi tr<strong>ad</strong>ita est poteslas , fac in nie, quidquid merui. Quo dicto<br />

serpens per caputium ejus exsiliens <strong>ad</strong> pedes ejus mortuus corrui»<br />

Post hoc autein , cum duos episcopos discordautes sedasset , in<br />

crastinum sc finienduni praedixit , circa annos domini DLXX.<br />

l) Verbn: evigilaii> — «lu.isi oiikittit Ed. Tr. 2) Verb.i ;<br />

re X il oiniitit Ed. rr.<br />

44<br />

Oui<br />

— sur

(i0'2 («!). CLVI. De sancto Luca evangoHsta.<br />

CAP. CIVI. (151.)<br />

De isaiicto liiica e^^aiig^eli^ta.<br />

Liuas intprprctatui' ipsc consurgens vel eievans , vel (licitui<br />

Lncas a luce. Ipse enini fuit consurgens ab amore munili, elevans<br />

80 in amorem Dei, Fuit eliam lux nuuuli eo , quod munclum iiln-<br />

minavit univcrsum, Mattli. V.: vos estis lux mundi. Lnx autcm<br />

nuindi est ipse sol. (iuac {|uiilem lux lial)ct in silu sublimitatem,<br />

Eccl. XXVI; sol oriens mundo in altissimis Dci; in aspcctu dc-<br />

lectabilitatem , Eccl. XI: duice lumcn et deiectabilc est ocuiis<br />

videre solem ; iu motu vclocitatem, '^II. Esdr. IV^: magna cst lcrra<br />

et excclsum est cocium et vciox cursus solis; in cfFcclu utilitalem,<br />

quia sccundum piulosopluuu iiomo gcncrat iu)niinem ct soi. Sic<br />

Lucas habuit subiiraitatcm per coclestium contempiationcni, dclecta-<br />

biiitatcm per duiceni conversationem , veiocilalcm per ferventcm<br />

pracdicationem, utilitatcm per doctrinac suae conscriptionem.<br />

1. Lucas S^'rus natione Antioclicnus arte medicus fuit sccuudum<br />

quosdam unus de LXXII doniini discipulis. Sanc cum Hieronymus<br />

dicat , cum<br />

fuissc discipuium aposloiornm , non domini , el fiiossa<br />

supcr Exod. XXV notet, quod domino pracdicanti non <strong>ad</strong>haesil,<br />

scd post resurrectioncm ejus <strong>ad</strong> fidem venit, magis tenendum est,<br />

quod non fucrit uiuis de LXXII, licet aiiqui sic fuerunl opiiiati.<br />

Qui tantae fuit perfcctionis in vila, ut optime ordinatus fucrit,<br />

quantum <strong>ad</strong> Deum et quantum <strong>ad</strong> proximum et quantum <strong>ad</strong> se ip-<br />

Bum et quaiituru <strong>ad</strong> suum olficium. Kt in signuin hujus qu<strong>ad</strong>ru-<br />

pruis ordiiiationis quatuor facics haiicre dcscribilur, sciiiccl facicin<br />

hominis et Icoiiis, bovis et aquiiae. (Juodiibet cnini dc auimalibus<br />

habcbat quatuor facies et quatuor pcnnas, ut dicilur Ezech. I. Et<br />

ut hoc inclins videatur, imagincmur aiiquod aiiimal , quod habeat<br />

caput qu<strong>ad</strong>ratum, ut lignuni qundratum, ct in qiiaiibct supcrficie<br />

imagincmur unani facicm, a parlc anlcriori faciem hominis, a dex-<br />

tris facicin lconis , a sinislris faciciu vituii, a parlc posleriori<br />

laciem aquilac. Quia vero facics aquiiac supcr alias cmincbat proptcr<br />

colli productionein , quod in ca longum est, ideo dicilur, quod<br />

erat desuper. (}uodlibct eliam lioruni qualuor pciinas habcbat, quia,<br />

cum quodlibel animal quasi qu<strong>ad</strong>ralum imaginemiir et in qu<strong>ad</strong>ialo<br />

sint quatuor anguli, in quoiibet angulo erat una penna. Pcr isla qua-<br />

1) Lonii.s niliiliis in Viilj!. I. I. iion occiirrit.

Cap. CLVI. De sancto Luca evangelista. G93<br />

tiior rtiiinialia seciiiKliiiii saiielos quatuor evangelistae sigiiificantur.<br />

quoruin quiiibet liabuit quatuor facies scribeiido, scilicet de huina-<br />

nitate, passione, rcsurrcctione et divinitatc: singuiae tainen singulis<br />

per quandain appropriationein attribuuntur Secundum Hieronyniuiu<br />

Mjitthaeus in honiine figuratur, quia principaliter circa Ghristi<br />

humanitatein iinnioratur, Lucas in vitulo agens de Chrisli sacer-<br />

dotio, Marcus in leonc evidentius scribens de resurrectione. Catuli<br />

cnim lconum, ut dicunt, usquc in diein tertium quasi mortui jacent,<br />

sed rugitu leonis in die tcrlio excitantur, Iterum quia incepit a<br />

rugitu praedicationis , Johaniies in aquila cactcris altius volaiis,<br />

scribcns de Christi divinitatc. Christus etiam, de quo scribit,<br />

omnia ista quatuor luit, scilicet hoino natiis de virginc, vitulus in<br />

passionc, leo in resurrectione, aquila in asccnsionc. Pcr has<br />

igitnr quatnor facics, in quibus designatus est Lucas , sicut qui-<br />

libct alius cvangelista, ostenditur, qualiter illis quatuor inodis<br />

fuerit ordinatus. Nani pcr faciein hoiuiiiis ostenditur, quod reclo<br />

fuerit ordinatus quantuin <strong>ad</strong> proximuin, quem debet rationc in-<br />

struere, mansueludine attrahere et libcialitate fovere. Ilomo cnim<br />

est animal ralionale , maiisuetum et liberale. Per facieni aquilae<br />

ostenditur, quod rccte fuerit ordinatus quantum <strong>ad</strong> Dcuni , quia in<br />

eo oculus intellectus contuctur Dcum pcr contcmplationem, rostrum<br />

alTectus <strong>ad</strong> ipsum cxacuitur per meditationem , senectus insupcr<br />

abjicitur per novam conversationem. Aquila enim acuti luminis<br />

cst, ut rotam solis irrcvcrberatis oculis <strong>ad</strong>spiciat ct in altuin niira-<br />

biliter clevata pisciculos in inedio maris vidcat. Rostrum ctiain<br />

nimis <strong>ad</strong>uncatuin , nc iinpcdiatur in cibo capiendo , pclrac allidit<br />

ct sic usui cibandi habilcin efficit. Exusta insuper a calore solis<br />

et in fontem magno impetu sc projiciens seneclatem abjicit, calore<br />

solis oculoruin caliginein consumente et pennas alleviante. Per<br />

faciem leonis ostenditur, quod rccle fuerit ordinatus quantum <strong>ad</strong><br />

se, quia habuit gcnerositatem per nioruin conversationem ho-<br />

ncstam, sagacitatem pcr insidiarum hoslilium vitationein ct passihili-<br />

tatem pcr afflictorum coiupassioncni. Leo cst enim animal gene-<br />

rosura , quia rcx animalium ,<br />

cum fugit, nc invcniatur ,<br />

passibilc,<br />

est sagax, quia vestigia cauda delet,<br />

quia quartanam patitur. Pcr<br />

faciein vituli sivc bovis ostendilur, quod recte fuerit ordinatus<br />

quantum <strong>ad</strong> suum ofRciHm, quod fuit scribcrc evangelium; ibi enim<br />

morose processil , quia incepit a nativitate praecursoris ct iiativi-<br />

tatc cl infantia Chrisli, et sio paulatim processit usque <strong>ad</strong> ultimam

H94 Cap. CLVI. De sancto Luca evangelista.<br />

toiisiuniiiationem : discrete incepit, quia post alios duos cvangciistas,<br />

ul, quod illi oinisissent, iste suppieret ct, quod sunicienter dixissent.<br />

oinitteret; circa tcinpluin ct sacrificiuru imnioratus tuit, quod patet<br />

in principio .<br />

iii mcdio et in tinc. Bos eniin est aniinal morosum.<br />

in ungulis iissum . pcr quod intelligitur discrctio iinmolantium.<br />

"^erum qualiter beatus Liicas it» praedictis quatuor modis ordinatus<br />

fuerit, melius ostcnditur , si vitae ejus series nielius indagalur.<br />

Primo igitur ordinatus luit quantuiu <strong>ad</strong> Dcum. Tripliciter autei»<br />

ordinatur homo quantum <strong>ad</strong> Deum (secundum bcatum Bernarduin),<br />

scilicct afTcctione , cogitalione ct intcntione. Aircctio debct cssc<br />

sancta cogitatio mnnda ct intentio recta. AfTectionein igiiur sanctain<br />

liabuit , quia sancto spiritu plenns fuit. llieronymus in prologo<br />

super Liicain: obiit, inquit, in Billiynia plcnus spiritu sancto.<br />

Secundo habuit cogitationem rnundam, quia fnit virgo corpore et<br />

inente ; in quo notatur muiiditia cogitationis ipsius. Tcrtio habuit<br />

iiitentioncm rcctain . qiiia in oinnibus, quac faciebat, honorein do-<br />

mini quacrebat. De his duobus ultiniis dicitur in prologo supcr<br />

actus apcslolorum. Siuc crimine in virginitate perinanens , hoc<br />

quantuin <strong>ad</strong> miinditiain cogitationis j doinino inaluit scrvirc, id est<br />

<strong>ad</strong> honorein domini, Iioc quantum <strong>ad</strong> rcctitudinein intentionis.<br />

Secundo fuit ordinalus <strong>ad</strong> proximum; <strong>ad</strong> proxiinum autcm ordi-<br />

namur , tum<br />

ei iinpeiidiinus, quod debcinus. Tria autcm secuii-<br />

(liini Kidiardiiiii de sanclo Victore sunt, quae proxiino debcmus,<br />

scilicet nostruin posse. nostruni iiosse, nostrum vcllc, ut quartum<br />

<strong>ad</strong>datur nostruin agcrc. Nostrum posse iii subsidiis, nostrum nossc<br />

in consiiiis, iiostrum velle iii desideriis, nostrum agcrc in obse-<br />

quiis. Uuantiini <strong>ad</strong> liaec qiialuor, ordiiiatus iiiit beatus Lueas.<br />

Dedit ciiim prinium pro\inio posse siiuiii iii subsidiis , quod patet<br />

ex hoc, quod Paulo in omnibus tribulalionibus semper <strong>ad</strong>hacsit et<br />

ab cu niinqiiani diseedens (Mdeni in praedicatioiiis subsidiuin fuit,<br />

II Titnolh IV: Lucas est niecuni solus. Iii hoc, qiiod dicit: inc-<br />

cum, tamquani scilicet <strong>ad</strong>julor ct defcnsor, iiotatur. i|ualiter sibi<br />

fcubsidia praeslilil. Iii hoc, quod dicitur: solus, iiotalur,

Cap. CLVI. De sancto Luca evangelista. 695<br />

principio diligenter ex ordine tibi scribere, optime Theopliile, iit<br />

agnoscas eorum verborum, de quibus es eruditus, veritatem. Qua-<br />

liter etiam praebiiit suum nosse in consiliis, patet ex illo verbo,<br />

quod dicit Hieronymus in prologo, quia ejus verba animae languentls<br />

sunt medicina. Tertio ejus velle in desideriis, quod patet ex hoc,<br />

quod iis saluteni aeternam desideravit , Coloss, IV. : saliitat vos<br />

Lucas medicus, salutat, id est, salutem acternam cxoptat. Quarto<br />

ejus agere in obsequiis , quod patet ex hoc, quod dominum, quetn<br />

aliquem peregrinum existimabat , hospitio rccepit et ei omne ob-<br />

sequium caritatis exhibuit. Fuit enim socius Cleophae , dum ibat<br />

in Emaus, sicut aliqui dixerunt, prout refert Gregorius in Moralibus,<br />

licet Ambrosius dicat aliuin fuisse, ciijus etiam nomen ponit.<br />

Tertio fuit bene ordinatus, quanlum <strong>ad</strong> se ipsura. Tria aiitem sunl<br />

secundum Bernardum , quae optimc ordinant homineni <strong>ad</strong> se ipsuin<br />

et sanctum faciunt, scilicet victus sobrius , actus justus, sensus<br />

pius, et quodlibethorum secundum ipsuni Bcrnardum in tria dividitur:<br />

victus, inquit, sobrius erit, si contincuter, si socialiter, si hurailiter<br />

vixerimus; actus justus erit, si fuerit rcctus , discretus , fructuo-<br />

sus ; rectus per bonara intenlionera , ')discretus per moderationein<br />

et fructuosus per aedificationera ; sensus pius erit , si fides<br />

nostra sentit Deum summe potentem , sumnie sapientem , summe<br />

bonum, ut per ejus potentiam nostrain credaraus juvari infir-<br />

mitatem , per ejus sapientiani nostrain ciedainiis corrigi igno-<br />

rantiam, per ejus bonitatem nostrara credamus dilui iniquita-<br />

tcm. Haec Bernardus . In his omnibus beatus Lucas fuit optinie<br />

ordinatus, Primo enim habuit victum sobrium, et hoc tripli-<br />

citer, quia vixit continenter; nam, ut testatur Hieron>inus de eo<br />

in prologo super Lucam , ipsc ncc uxorera unquam habnit nec<br />

filios. Secundo socialiter; hoc notatur in hoc, quod dicitur<br />

de ipso et de Cleopha opinione piae<strong>dicta</strong> Luc. ult: duo ex<br />

discipulis Jesu ibant ipsa die etc. Socialitas enim notatur in<br />

hoc, quod dicitur: duo, et ex hoc, quod dicitur: discipuli , quia<br />

disciplinati, id est bene morigerati. Tertio liumiliter; cujus hii-<br />

militas insinuatur in hoc, quod nomen socii sui , scilicet Cleophae,<br />

repressit et suura tacuit. Nara secundum opinionera quorundara<br />

Lucas ex huniilitate nomen suura siluit. Secundo habuit actura<br />

justura , qui quidem actus fuit rectus per intentionera; hoc notatur<br />

1) Ed. Pr. ; di<br />

i i ne ni.<br />

!C r e tu s per bonnm intentioneui et coinin en su r«

696 Cap. CLVI. De sancto Luca evangelista.<br />

iii oralionc ,<br />

ciini (licitur; qui cnuis inortilicationein jugiter in siio<br />

corporc pro tiii noininis ainore portavit. Discretus pcr moderationein,<br />

iindc in rorma bovis monstratus cst, qui iingulaiu iindit, per quod<br />

virtus discretionis cxprimitur. Fructuosus per acdificationeuii ')<strong>ad</strong>eo<br />

quippe fuit proximis fructuosus, quodab omiiibus carissimus habebatur,<br />

nnde Coloss. IV vocatur ab apostolo carissimus : salutat vos Lucas,<br />

niquit, mcdicus carissiinus. Tertio habult sensuin pium, quia cre-<br />

didit et in suo evangelio professus csl Dcuin esse summe potentem,<br />

suninie sapicntem, summe bonuin. De duobus primis dicit in IV. capi-<br />

tulo: stupebant in doctrina ejus, quia in potestate erat sermo ipsius.<br />

l)e tertio palet XVIII. capilulo: neino boiius nisi solus Deus.<br />

Quarto ct ultinio fuit optimc ordinalus, quantum <strong>ad</strong> suuin officium,<br />

quod fuit scribere evangelium. Iii lioc autem patet, qualiter ibi<br />

fuerit ordinatus , quoniam ipsum suuni evangeliuiu fulcitur multa<br />

veritate, -)repletur multa ulilitate, decoratur multa venustatc et au-<br />

thenticatur inultorum auctorilate. Primo namque fulcitur luuUa<br />

veritate. Est autein triplex veritas , scilicet vitae , justitiae el<br />

doctrinae. Veritas vilae est <strong>ad</strong>aequatio manus <strong>ad</strong> linguam, veritas<br />

justitiac est <strong>ad</strong>aequatio sententiae <strong>ad</strong>.causam, veritas doctrinae<br />

<strong>ad</strong>aequalio est rei <strong>ad</strong> intellectum. Hac triplici vcritate ipsum evan-<br />

geliuni fulcitur, quia in ipso evangelio haec triplcx veritas edocctur.<br />

Ostcndit eniin Lucas, Chrislum hanc triplicem vcritatcin in se ha-<br />

buisse ct alios docuisse. Ostcndit autein Christum hanc tripliccm veri-<br />

tatein habuisse per testinionium <strong>ad</strong>versariorum, sicut patet Luc. XX:<br />

magistcr, scinius, quia rccte dicis ct doces ; ccce veritas doctrinae.<br />

Et noii accipis personain; ccce veritas justitiac. Sed in veritale<br />

viain Dei doces; ccce veritas vitae. Bona eniin vita dicitur via Dei.<br />

Secundo ostendilur in ipso suo evangelio, Christuin lianc triplicein ve-<br />

ritatcin docuissc. Prinio cnini ibidein docctur vcrilas vitac, quae coii-<br />

sistit in obscrvalione mandatoruiu Dci. Undc dicitur X. cap : diligcs<br />

dominumDeum etc. hoc fac, ctvives HemXVIII: interrogaviteum qui-<br />

dam princcps dicens. magisler boiic, quid faciens vilain aclernam pos-<br />

sidcbo ? Elscquitur :<br />

inaiulalaiiosti, noii occides etc. Sccundo veritas<br />

doclrinae. Unde quibusdam haiic veritatem doctrinac pcrvertentibus<br />

dicebat .XI. cap. : vaeh vobis Pharisacis. qui dcciinatis, id cst dc-<br />

cimando praedicalis , niciitam ct rulain ct onine olus, ct praelcrilis<br />

judiciuiu ct carilatem Dei clc. Ilcni ibidcin: vach vobis lcgis pcri-<br />

l) Ed. I'r. rt dPO legil ft nmildl ;iili. I i ii r 1 ii o .s iis. 2) Ed. I'i. i

Cap. CLVI. De saucto Luca evangelista. 697<br />

lls , qui tulistis clavein scientiae elc. Tcrlio verilas juslitiac<br />

ostenditur XX. cap.: ledtlitc crgo , quae Caesaris sunt, Caesari et,<br />

quac Dei sant , Dco. Iteni XIX. cap. : verunitamcn ininiicos uieos<br />

illos , qui nolucrunt me rcgnare supcr se, <strong>ad</strong>ducitc liuc et inter-<br />

ficile ante me. Item XIII, ubi agitur de judicio, ubi reprobis<br />

dicturus esl: disccditc a mc omiies opcrarii iiiiquitatis. Sccundo<br />

cjus evangeiiuui rcpictur mulla utilitatc. Unde et ille, qui scripsit,<br />

medicus fuit <strong>ad</strong> designanduin, quod nobis luedicinam validissimam<br />

propinavit. Est autem triplex medicina: curativa, praeservativa et<br />

iflcliorativa. Hanc triplicem medicinam nobis Lucas in suo evan-<br />

gelio coelestem mcdicum ostendit propinasse. Medicina aulem cura-<br />

liva est, quae curat a morbis, et haec est poenitentia, quac oinues<br />

inorbos spirituales curat. Hanc uiedicinain dicit medicum coelestcm<br />

nobis exhibuisse, cum ait IV. cap. : sanare contritos corde , prae-<br />

dicarc captivis remissionem elc. Itcm V, cap.: non veni vocare<br />

justos ctc. Mcdicina mcliorativa est, quae sanitatein auget , ct<br />

haec est observatio consiliorum. Consilia enim homincm mclioreni<br />

et perfectiorem faciunt. Hanc medicinam oslendit nobis medicum<br />

propinasse, XVIII. cap., cum ait: omnia, quaccunquc habes, vende<br />

et da pauperibus etc. Item VI. cap. : ab eo , qui aufert vestl-<br />

mentum etc. Medicina autein preservativa est, quae preservat a<br />

casu , et haec est vitatio occasionum pcccandi et malarum societa-<br />

tum. Hanc uiedicinaiu ostendunt medicuin tr<strong>ad</strong>idisse, cum ait XII.<br />

cap.: atlcndite a fermento Pharisaeorura ctc, , ubi edocet inalorum<br />

consortia evitare. Vel potest dici , quod ipsuin evangelium multa<br />

utiiitate replelur, quoniam in ipso virtus omnis sapicnliac conti-<br />

netur. De hoc sic dicit Ambrosius: Lucas omnes sapicntiae virtu-<br />

tes evangclii sui complectitur hystoria. Docuit enim naturalia, cum<br />

de spiritu sancto dominicam incarnationem exstitisse reseravit. Unde<br />

ct David naturalem docens sapientiam ait: emitte spiritum tuum et<br />

creabuntur. Item cum docuit,tenebras in passione Christi factas, terram<br />

tiemuissc, solem r<strong>ad</strong>ios extraxisse , docuit moralia, cum in ipsis<br />

beatitudinibus raorcs docuit. Docuit rationalia, cura ait: qui fidclis<br />

est in niinimo, in magno fidelis est. Sine hac triplici sapientia<br />

ipsa fides , ipsum mysterium trinitatis csse non potest , hoc est<br />

nalurali, rationali ct morali. Haec Arabrosius. Tcrtio ejus evan-<br />

gclium dccoralur raulta venustate; cjus enim stjlus et modus lo-<br />

queudi valdc venustus ct decorus cst. Ad hoc autem, quod aliquis<br />

iii diclis suis vcnustatcm et dccorem tcneat , tria sunt ncccssaria

698 Cap. CLVi. De sancto Luca evangelista.<br />

(qiiae tiaiiit Aiigiistiiius ) , scilicel iit placeat , ut patcat et iit nio-<br />

vcat. Ut placeat, debel loqui ornate, ut pateal, debet loqui aperte,<br />

ut nioveat, debet loqui cuin fervore. Hunc triplicem modiim Iiabuit<br />

Lucas in scribeiulo et in praedicando. De duobus priniis II. Cor.<br />

VIH: misiniHS auteiii cuin illo fratrem. Glossa: Barnabam vel Lu-<br />

cara , cujus laus est iti evangelio per omnes ecclesias. In hoc,<br />

quod dicitur: cujus laus est etc, notatur, quod locutus est ornate.<br />

In hoc, quod dicitur: per ouines ecclesias, notatur, quod locutus<br />

cst aperte. Quod autein cum fervore locutus sit, patet ex hoc,<br />

quod cor ardcns habiiit dicens: nonne cor nostruin ardens crat<br />

in nobis etc. Quarto ejus evangelium authenticatum niultoruin<br />

auctoritatc ; inultorum quippe auctoritate authenticatum fuit,<br />

quoniam a patre fuit ordinatuin, Jereni. XXXI: ecce dies<br />

veniunt, dicit dominus, et feriam doiuui Israel et domui Juda<br />

foedus novuin, non secundum pactum, quod pepigi cum patribus<br />

eorum etc. , sed hoc erit pactum , quod feriam cum domo Israel<br />

post dies ijlos , dicit doininus, dabo legein meam iu visceribus co-<br />

rum etc. Ad litteram loquitur de doctrina evangelica. Secundo a<br />

filio corroboratuin. Undc dicitur in eodem evangelio XXI. cap.<br />

coelum et terra transibunt, verba autem niea non transibunt. Ter-<br />

tio a spiritu sancto inspiratum, unde dicit Hieronjmus in prologo<br />

super Lucaiij : sancto instigante spiritu in Achajae partibus hoc<br />

scripsit evangelium, Quarto ab angelis praefiguratum. Fuit enim<br />

praefiguratum ab illo angelo, dc quo dicitur Apocal. XIV: vidi<br />

angelum Dei volantem per medium coeli, habentein evangelium ae-<br />

tcrnum. Istud autem evangelium aeternum dicitur, quia ab aetcrno<br />

efficitur, id est a Christo, qui est aeternus, de aeternis matcria-<br />

liter , <strong>ad</strong> aeteina finaliter, in aeternum pcrpetualiter. Quinto a<br />

prophetis praenuntiatum. Nam Ezechiel prophcta istud cvangelium<br />

pracnuntiavit, cum unum dc aniinalibus faciem vituli habcrc dixil,<br />

per quod evangelium Lucac signatum cst, ut supra dictum cst.<br />

Itein quando dictum est Ezech. II, sc vidisse librum, qui eral<br />

scriptus intiis et foris, ct in quo crant scripta lamcntuin , carnicn<br />

ct vaeh. Pcr Iiiinc ciiiiu librum intelligitur evangelium Lucac, quod<br />

cst scriptum intus per profundi mysterii occullationcm ct foris pcr<br />

hystoriac apcrlioncin. In quo ctiam continetur lamentum passionis,<br />

carincn rcsiirrcclioiils cl vach aetcrnae dainnalionis, sicut patct<br />

XI. cap., cnm multa vaeh ponuntur. Scxio a virgine rcscratum. Virgo<br />

rnini bciilii rfmni;i in corde suo conscrvabal cl diligcnlcr conforcbat,<br />

:

Cap. CLVI. De sancto Luca evangelista H99<br />

iit dicitiu- Luc. II, ut liaec postinoduin scriptoribus rescraret , ut<br />

dicit Glossa ibidcin: oinuia, quae de doiniuo vel a domiuo facta<br />

vel <strong>dicta</strong> cognovit, iu lucmoria recolebat, ut, cum teinpus prae-<br />

dicandae vel scribeudae incaruatiouis <strong>ad</strong>veuiret, sufficienter uni-<br />

versa, prout essent gesta, posset explicare quaerentibus. Unde<br />

etiara Bcrnardus assignans rationein, quare angelus bealae viigini<br />

nuntiavit conceptuiu Elizabeth, ait: ideo conceptus Elizabeth nun-<br />

tiatur Mariae, ut, duin nuuc salvatoris nunc praecursoris edocetur<br />

<strong>ad</strong>ventus , rcruin tempus et ordineiu tenens ipsa postmodum inelius<br />

scriptoribus ac praedicatoribus evangelii reseraret veritatem , quae<br />

plene de omnibus a principio coelitus fuit instructa mysteriis.<br />

Creditur igitur, quod evaugelistae eam de multis inquirebant et<br />

Ipsa eos certiHcabat, et specialiter creditur de beato Luca, quod<br />

<strong>ad</strong> eam tainquam <strong>ad</strong> archam testamenti recurrit et ab ea de inultis<br />

ccrtificatus fuit, praecipue de his , quae sibi soli constabaut, sicut<br />

de angelica auuuntiatione et Christi n.itivitate et hujusmodi, dc<br />

quibus solus Lucas agit. Septimo ab apostolis intimatuin. Cum<br />

vero Lucas non fuerit cura Christo in omnibus actibus et miraculis<br />

Christi , idec) suum evangeliura scripsit secunduui quod apostoli,<br />

qul pracsentcs fuerant, sibi intimaverunt et relulerunt, sicut ipse<br />

in prologo suo insinuat diccns: sicut tr<strong>ad</strong>iderunt nobis , qui ab<br />

inilio ipsi viderunt et rainistri fuerunt sermonis etc. Cum enim<br />

dupliciter consuevcrit ferri testimonium , scilicct de visis et auditis.<br />

ideo doiniuus ( ut ait Augustinus) duos tcstes voluit habere de<br />

visis, scilicet Matthaeum et Johannem , et duos de auditis, scilicet<br />

Marcum ct Lucam. Et quoniam testiraonium , quod est de visis,<br />

tirmius et certius est, quara illud , quod est de auditis, ideo, nt<br />

dicit Augustinus, duo evangelia, quae sunt de visis, ponuntur ex-<br />

trema, et alia duo, quac sunt de auditis, ponuutur raedia, ut haec<br />

mcdia tamquara infirmiora ab illis extrerais, quae sunt certiora,<br />

hinc inde fulciKntur ct roborentur. Octavo a Paulo mirabiliter ap-<br />

probatuin. Nam ejus cvangelium inirabiliter approbabat, quando <strong>ad</strong><br />

confirmationem dictorum suorum Lucae evangelium <strong>ad</strong>ducebat. Undc<br />

dicit Hieronymus in libro de viris illiistribus: quidam suspicantur,<br />

quotiescunque Paulus iu epistolis suis dicit: secundum evangelium<br />

nienra, de Lucae significarc volumine. Ejus etiaiu evangelium mira-<br />

biliter approbavit, cum de eo scribit II. Cor. VIII: cujus laus est<br />

in evangelio per oranes ecclesias. — — — S» Legitur in h^storia<br />

Aiitiochcna , quod ,<br />

duin<br />

christiani . qui crant in Antiochia, multi.s

700 Cap. CLVll. De sancto Crisanto et Daria.<br />

Hagitiis sc ileilissent. obsossi a imiltitiidiiie Turcoinni faiiie ac ini-<br />

seria inultiplici affligebaiitHr. Secl ciiin plene acl doininum por<br />

poenitentiain fiiissent convcrsi, appariiit cnidain in ecclesia sanclae<br />

Mariae dc Tripoli vigilanti vir qiiidam lucidns candidis veslimentis<br />

iiidiitus , et cum quaercrel , quisnam esset , dixit se essc Lucara,<br />

qui de Antiocliia vcncrat, ubi dominus militiam coeli ct apostolos<br />

et niartircs convocaverat, ut pro suis pcregrinis pugnarent. Cliristiaiii<br />

«gitur auimati omncin Turcorum exercituui confreffcrunt.<br />

CAP. CIVH. (152.)<br />

l>e sancto Criisanto ')et Daria.<br />

Crisantus iilius ')Polimii viri illustrissimi , dum lidem Christi<br />

edoclus csset et a patrc <strong>ad</strong> ydola revocari non posset, jussit euin<br />

pater in eonclavi recludiet quinqne puellas eidcm, ut carum seducatur<br />

bianditiis, sociari. Qui cum orasset Deuin, ne a fera pessima car-<br />

nali, scilicet concupiscentia, superaretur, continuo prac<strong>dicta</strong>e puellae<br />

sonino opprcssae nec potuin ncc cibum suincre poterant, sed eductae<br />

cxtcrius continuo haec suniebant. Tunc Daria virgo prudentissima<br />

Deae Vestae dicata rogatur, ut <strong>ad</strong> Crisantum introeat et cum Diis<br />

ct patri rcstituat. Quae ingrcssa et a Crisanto dc pompa vestiuni<br />

seprchcnsa respondit, sc nou propter pouipain, scd ut Diis el<br />

patri eum lucrifaceret, sic indiitam. Cum Crisantus itcruin eam<br />

reprehenderct , cur pro Diis illos colcrct, quos autorcs ipsorum<br />

flagitiosos sacpe viros et impudicas fcmiiias alTirmarcnt, rcspondit<br />

Daria , philosophos per nomina hominuin elementa saiixissc. (iUi<br />

Crisantus: si unus tcrrain nt Deain vcnerelur et alter ut rusticus<br />

aret, plus ruslico quaiu vcneranti exhibere probatur, ct de inari<br />

et aliis similitcr. Tunc Crisantus ct Daria tab eo conversa sancti<br />

spiritus copula uiiiti ct carnale matrimoniuin simulantcs <strong>ad</strong> Christum<br />

plurimos convertcbant. Nani ct Claudium tribunuin, qui prius cjus<br />

')lutor fuerat, ciiin uxorc cjus et filiis ct pluribus aliis militibus <strong>ad</strong><br />

ridem convcrtcrunl. Crisaiitus igitnr jussu Numcriani in loctidissi-<br />

inum carcercin rccluditur, scd foctor in odorcin suavissiinum coin-<br />

1) Ri'c. ojMillniit voces . p\ Darid. 2) Kd. l'r. rolliiii iiA''-il. 3) Ali<br />

I ml nr.

. Cap. CLVIII. De undecim milllhus virginum. 701<br />

inutatnr. Daria ai)tein iupaiiari tr<strong>ad</strong>itur, scd leo ab am|)liitheatru<br />

fiigiens ostiarius lupanaris cflicitur. Miltitur igitur quidam, ut<br />

virgincin corrumpat, scd a leonc capitur et quasi iiinucns a sancta,<br />

quid de captivo fieri jubeat, sciscitatur. Quae praecepil, nc cuiu<br />

laederet, sed <strong>ad</strong> se venire permitterct. Qui mox conversus per<br />

uibcin cucurrit et Dariam Deain esse clamarc cocpit. Mittuntur<br />

igitur venatores, ut lconem capiant , scd omncs a lcone capiuntur<br />

et ante pcdes virginis ponuntur ct ab ea eonvertuntur. Tunc prae-<br />

fectus copiosum ignein jussit in introifu ccllac mitti, ut leo cmn<br />

Daria comburatur, Quod leo consideians tiniuit ct rugicns a virglno<br />

iicentiam accepit, ul nullum laedens, quo vellet, abiret. Cum crgo<br />

praefectus Crisanto ct Dariae divcrsa pocnarum supplicia irrogarct<br />

et ncquaquain laedi valerent, tandem inviolati coiijugcs in fovcam<br />

deponuntur ct terra ct lapidibus obruti Clirislo inarlircs consc-<br />

crantur, ')tcmpore Cari Narbonensis cpiscopi, qui coepit anno do-<br />

iniiii CCXI. Horum sollcmnilas bic celebrius rccolitur.<br />

CAP. ClVin. (153.)<br />

De imdeciiti millibiis virg^innm.<br />

1. Undecim millium virginum passio hoc ordine celcbrala fuit.<br />

In Britannia namque rcx christiaiiissimus quidain fuit iiominc Xothus<br />

vel Maurus, qui quandam filiam noinine Ursulam generavit. Ilaec<br />

mirabili roorum honestate, sapientia et pulchritudine pollebat, ita<br />

quod ejus fama ubique volabat. Rcx autem Angliae, cuin nimis<br />

praepotens esset et multas nationes suo iniperio subjugaret, audita<br />

hujus virginis fama beatum se per omnia fatebatur, si prae<strong>dicta</strong><br />

virgo suo unigenito copularctur. Juvenis etiain <strong>ad</strong> hoc plurimum<br />

aestuabat. Mittunt igitur solemnes nuntios <strong>ad</strong> patrem virginis,<br />

magnis promissionibus et blanditiis inagui^xs <strong>ad</strong>jicientes minas, si<br />

<strong>ad</strong> dominum suum vacui revertantur. Rex autem coepit plurimum<br />

anxiari , tum quia Chrisli fide insignitam cultori jdolorum tr<strong>ad</strong>cre<br />

indignuin duceret , tum quia ipsam nullatenus consentire cognosce-<br />

ret, tum quia regis ferocitatem plurimuin formidaret. Ipsa autem<br />

1) E(l. Pr. vprbn; lempore — CCXI, oinittit.

702 Caj). CLVIII. De uutleciin uiillibiis virginiini.<br />

divinitiis iiispirata patri suasit, iit pracdictu rcgi asscnsuin prac-<br />

berct, ea tainen eoiidilionc proposita, ut ipse rex cuin patrc dcccni<br />

virgines elcctissimas sibi <strong>ad</strong> solatiuui tr<strong>ad</strong>eret et tani sibi quain<br />

aliis milie virgines assignaret et coiuparalis tiicribus inducias<br />

triennii sibi darct <strong>ad</strong> dedicationcm suac viiginitatis, ct ipscjuvenis<br />

baptizatus in liis tribus annis in fide instrucrctur, sapienti siquidcm<br />

usus consilio, ut aut difficnltate propositae conditionis aniinuin ejus<br />

ab hoc avcrterct aut hac opportunitate prae<strong>dicta</strong>s virgines sccuin Dco<br />

dcdicaret. At juvcnis libcnter hac conditione accepta apud patrein<br />

institit et prolinus baptizatus accelcrari cuncta, quac bcata virgo<br />

praeccpcrat, imperavit. Patcr autem puellac ordinavit, quod filia<br />

sua, quam valde diligebat, viros , quorum solatio tam ipsa quain<br />

ejus cxercitns iiuligcbat, in comitatu suo haberet. Undique igitur<br />

virgincs coiifliiunt, undique viri <strong>ad</strong> tam grande spcctaculum currunt.<br />

Nain multi episcopi <strong>ad</strong> eas confluxerunt , ut secuin pergcrent, intcr<br />

quos erat Pantulus Basilcensis episcopus , qui eas usque Romam<br />

perduxit et inde rcvcrsus cum iis martiriuin suscepit. Sancta quo-<br />

que Gerasina regina Siciliae, quae viruni suiini rcgcm crudclissimum<br />

quasi de lupo feceratagnum, soror ')Macirisi episcopi ctDariac malris<br />

sanctaeUrsulae, cum eidempater sanctacUrsulac secretuin per litteras<br />

intimasset, continuo inspirautie Deo cum quatuor filiabus suis, Babilla,<br />

Juliana, Victoria et Aurca et parvulo suo H<strong>ad</strong>iiano, qui amorc sororum<br />

suarum ultro sc pcrcgrinatioiii ingcssit, relicto reguo in manu uniiis<br />

(ilii sui usqne in ^)Britanniam navigavit. Cujus consilio v4rgines de<br />

diversis regnis colligebantur ct caruin scinper ductrix cxsistcns cum<br />

iis tandem martirium passa cst. Juxta condictuin igilur virginibus,<br />

trieribns et suintibus praeparatis cominilitonibus suis rcgina se-<br />

creta revelat et in novam militiam omncs coiijurant. Nain inodo<br />

belli praeludia inchoant, modo currunt modo discurrunt, intcrduin<br />

belli causa, plcrumquc fugain simulant omniquc gcncre ludorum exer-<br />

citatac nihil, quod animooccurrebat, relinqucbant intactuin, aliquando<br />

mcridic, aliquando vix vespcre redibant. Conflucbant procercs et<br />

primatcs <strong>ad</strong> tain grande spcctaculum et omncs <strong>ad</strong>miratione ct gau-<br />

dio rcplebantur. Tandein cuin Ursula omncs virgincs <strong>ad</strong> fidcin<br />

convcrtisset, sub unius diei spatio flante prospero vento <strong>ad</strong> por-<br />

tum Galliac, qui T^ella dicitur, et inde Coloniam dcvciieruiit , ubi<br />

Ursulac angelus doinini apparuit ct pracdixit, cas illuc intcgio<br />

ndtlil<br />

1) R'-c. Mfilrisii Ipguiil. 2) M.iiiifeslu Kd. Vr. ex glossn A ii (; 1 i ii iii

Cap. CLVIII. De undecim inillibus virginuiD. 703<br />

nuuiero reversuras et coronas ibideni martirii percepturas. Inile<br />

igitur <strong>ad</strong> angeli <strong>ad</strong>inonitionem Rouiam tendentes <strong>ad</strong> urbcm Basiieam<br />

appticuerunt et ibidem relictis navibus Romam pedestres venerunt.<br />

Ad quarum <strong>ad</strong>ventum papa Cyriacus valde gavisus , cura ipse de<br />

Britannia oriundus essct et multas ibidein inter eas consanguineas<br />

haberet, cum omui clero ipsas sumuio cum honore suscepit. In<br />

ipsa autein nocte papae divinitus revelatur, eum tum ipsis virgi-<br />

nibus palmam luartirii percepturnm. Quod apud se celans inultas<br />

ex ipsis , quae <strong>ad</strong>huc baptizatae non fueraut , baptizavit. Verum<br />

cum opportunum tempus viderct et anno uno et undecim hebdoma-<br />

tibus post Petrum ecclcsiam decimus nonus rexisset, in convcntu<br />

omniuin propositum suum indicavit et coraui omnibus et dignitati<br />

et officio resignavit. Sed cum omncs reclainarent ct maxiine car-<br />

dinales, qui eum ^)delirare putabant, co quod relicta pontificatus<br />

gloria post quasdam muliercuias faluas ire vellet, iile nullatenus<br />

acquiescens quendain viruin saiutum, qui -)Ametos dictus est, loco<br />

suo in pontificem ordinavit, et quia sedem apostolicam invito clero<br />

reliquit, nomen ejus de catalogo pontificum idein clerus abrasit<br />

omnemque gratiam , quam sacer illc virginum chorus in curia Ro-<br />

mana habuerat, a tempore illo amisit. Duo autein iniqui principes<br />

Romanae militiae, scilicet Maximus et Africanus, vidcntes magnam<br />

multitudiucm virginum et quod mulli multaeque <strong>ad</strong> eas confluerent,<br />

timuerunt, nc per eas nimis cresceret religio christianorum. Qua-<br />

propter iter earum diligentius explorantes nuntios miserunt <strong>ad</strong><br />

Julium cognatum suum principem gentis Hur.norura, ut educto contra<br />

eas exercitu ipsas, cum christianae essent, cum venirent Coloniam,<br />

trucidarent. Beatus igitur Cyriacus cum illa nobili virginum mul-<br />

titudine de urbe egressus est, secutus est autein ipsuin Vinccntius<br />

presbiler cardinalis et Jacobus, qui de Britannia patria sua in<br />

Antiochiam profectus archiepiscopatus dignitatem septem annis ibi-<br />

dem tenuit. Qui cura papain tunc temporis visitasset et jara urbcm<br />

egrcssus de virginum <strong>ad</strong>ventu audiisset, concitus rediit et itineris<br />

ac passionis se iis sccium fecit. ^^Maurisius quoque Levicanae<br />

urbis episcopus, avunculus Babilae et Julianae , necnon et Folla-<br />

rius Lucensis episcopus et Sulpicius Ravennensis episcopus, qui<br />

tunc Romam <strong>ad</strong>venerant, praedictis virginibus <strong>ad</strong>haeserunt. Ethereus<br />

quoque sponsus beatae Ursiilae manens in Britannia per visionem<br />

r i t i u s.<br />

1) Ed. Fr, deliahere legit, 2) Ed, Fr. Metos Jegil. 3) Alii ; Mau

704 Cap. CLVni. De undeciin mlllibus virginum.<br />

angciicain a doniitio <strong>ad</strong>monelur, ul niatrem suam hortarelur fieri<br />

cliristianani. Nam patcr ejus Ethcreus primo anno, quo christianus<br />

factiis fucrat, mortuus cst et fiiius ejus Ethereus eideni in rcgno suc-<br />

cessit. Cum autcm sacrae virgines cuin pracdictis cpiscopis a Roma<br />

redirent, Ethercus a domino <strong>ad</strong>monetur, ut protinus surgcns sponsac<br />

snae occurrat, ut cuin ca in Colonia niartirii palmain accipiat.<br />

Qui divinis monitis acquiescens matrcm suam baptizari fccit el<br />

cnm ipsa et sorore sua parvula Fioreiitina jain christiana neciion<br />

et Clementc episcopo ipsis virginibus obvians se <strong>ad</strong> martirium so-<br />

ciavit eisdem. Marculus quoque cpiscopus Gracciae el iieptis sua<br />

Constanlia, filia Dorothei regis Constantinopolitani, quae nnbcns<br />

cuidam <strong>ad</strong>oiescenti filio ciijusdam rcgis , scd antc nuptias mortc<br />

pracvcnto, virginitatcm suam doinino vovit, per visioncm <strong>ad</strong>moniti<br />

Romam vencrunt et pracdictis virginibus <strong>ad</strong> martirinm se junxerunt.<br />

Omnes igitur virgines cuin praedictis episcopis Coloniam redierunt<br />

et ipsain jain ab Hnniiis obsessam invcncrunt. Quas barbari vi-<br />

dentes supcr eas cum clamore nimio irruerunt ct quasi iupi sac-<br />

vientes in oves totam iilam multitudinein occiderunt. (hiin autcm<br />

<strong>ad</strong> beatam Ursnlam caetcris juguiatis venissent , vidcns princcps<br />

ejus miram pulchritudinem, obstupuit el consoians cam super necem<br />

virginum promisit, quod eain sibi in conjugem copularet. Sed cuin<br />

hoc ilia penitus rcspuisset, illc contcmtuin se videns directa sa-<br />

gilta cain tiansfixit et sic niartiriuin consummavit. Quacdam autein<br />

virgo nomine Corduia timore perterrita in navi nocte iiia se ab-<br />

scondit, sed in craslinum spoiite morti se olTcrcns martirii coronam<br />

suscepit. Sed cum cjus fcstum non ficret co, quod cum aliis passa<br />

non cssct, ipsa post longum tcmpus cuidam rcciusae apparuit prae-<br />

cipiens, ut scqucnti die a festo virginum cjus quoque sollcmnilas<br />

recoialur. Passae sunt anno doniini CCXXXVIII. Ratio aulcin<br />

tcmporis , ut quibusdam placct, non sustinct, quod haec tali lcm-<br />

pore sint pcracla, Sicilia enim tunc non erat rcgnuin ncc Con-<br />

stantinopolis , cum hic fuisse dicatur cum virginibus has reginas.<br />

V^erius crcdilur, quod diu posl Constantinum imper

Cap. CLFX. De sanctis Syinone et Jnda apostolis. 705<br />

ilam nocle, duni abbas Ipsuis monasteril ciim suo convenlu nialii-<br />

tinas cantaiet , vhgo illa corporalitcr desiipcr altari dcscendit et<br />

ante allarc reverenter se inclinans per niedium clionun videntibus<br />

monacliis et sliipentibus indc recessit. Abbas igitur <strong>ad</strong> capsain<br />

currens et vacnam ipsam inveniens Coloniam propcravit et abba-<br />

tissae rci ordincm intimavit, pergcntesquc <strong>ad</strong> locum , unde illud<br />

corpus sumserant, iilud ibidem invenerunt. Cuin abbas vcniain<br />

petens illud vel aliud pcteret, certissinie promillens , capsain prc-<br />

tiosain citius sc facturuin, nullatenus inipetravit. — — — 3. Rc-<br />

ligiosus quidam , cuin lias virgines in devotione multa liaberet,<br />

')qu<strong>ad</strong>ain dic, duni graviter infirmaretur, vidit quandam vir-<br />

gincm pulchcrriniam sibi apparcntcin et, si sc cognosceret,<br />

inquirentem. Qui cuin <strong>ad</strong> ejus visionem miraretur et se ncqua-<br />

quain ipsain cognoscere faterctur, illa ait: ego suin una virgi-<br />

num , erga quas tantuin habes devotionis alTcctum , ct ut indc<br />

nicrcedein accipias , si amore et honore nostri undecics millies do-<br />

niinicain orationem dixcris, in hora morlis in proteclioncm ct sola-<br />

tium nos habebis. Qua disparente ille, quain cilius potuit, haec<br />

implevit statimquc vocato abbate inungi sc fecil. Qui cum inunge-<br />

rclur, subito exclamavit, ut fugcrent et venientibus sacris virginibus<br />

locuin darent. Quemcumabbas, quidhoc esset, interrogaretctillcpro-<br />

hiissionem virginis sibi pcr ordinem cnarrasscl, rcccdcntibus cunctis<br />

et paulo post rcdeunlibus ipsum migrassc <strong>ad</strong> dominum repcrerunt.<br />

CAP. CIIX. (151)<br />

De isaiicti.s j^ymonc ct Jnda apo^toliis.<br />

S^mon interprelatur obediens vcl poncns tristitiatn. Hic habuit<br />

duplex cognomcn. Dictus cst cnim Sjmon Zclotcs etSjmon Cananaeus<br />

a Cana vico Galilaeac, ubi dominus aquam in vinuin inutavit, ct ideni<br />

est Zelotes, quod Cananacus, Cana enim Zelus intcrprctatiir. Ilabuit<br />

igilur obcdicntiam praeceptorum per exsecutionem, tristitiam afflicto-<br />

rum per compassionein , zelum animarum per constantem fervorem.<br />

Judas interpretatur confidens vel gloriosus, vel Judas quasi jubilum<br />

dans. Ipsc eniiu Iiabuit confessionem fidei , gloriam regni ct jubi-<br />

1) Kil. Fr. vorba : t|n<strong>ad</strong>

700 ("op. CLIX. De sanctis Symone et Jiula apostolis.<br />

luin iiitcriil gaudii. Hic miiltiplex habuit eognomen , ilictus est<br />

euitn Jutlas Jacobi, supple frater; fuit cniin frater Jacobi minoris.<br />

Secundo dictus est Th<strong>ad</strong>daeus, quod intcrpretatur apprehendens<br />

principcin, vcl dicitur Th<strong>ad</strong>dacus a *) th<strong>ad</strong>ca et deus. Th<strong>ad</strong>ea dicitur<br />

cssc veslis regia. Ipse eniin fuit vcstis regia Dei per ornaincntuni vir-<br />

tutuin , pcr quam apprehcndit principem Christum. Vcl Th<strong>ad</strong>daeus<br />

quasi tam Deus, id est niagnus Dcus, scilicet per <strong>ad</strong>oplionem. Tertio<br />

dictus est in hystoria ecclcsiastica Lebbaeus, quod soiiat quasi cor<br />

vel corculus, id cst cordis cultor, vel Lebbaeus, quasi lcbes; cor pcr<br />

magnaniinitatcm, corculus per puritatem, lebes per gratiarum pleni-<br />

tudincm, quia quasi olla et vas virtutnm ct gratiac essc promcruit,<br />

Eorum passionein et legcndam hebrajcc Abdias episcopus Baby-<br />

loniae ab ipsis apostolis episcopus ordinatus scripsit, quam -)Tro-<br />

peus Abdiae discipnlus transtulit in graecum, Africanns in latinnni.<br />

I, Symon Caiianacus ct Judas, qui ct Th<strong>ad</strong>dacus, fralres fue-<br />

runt Jacobi niinoiis et filii Mariae Cleophae, quae Alpheo nupta<br />

fuit. Judas vcro <strong>ad</strong> ^^Abgarum rcgein Edessae a Thonia missus fuit<br />

posl asccnsionem doinini. Legitur eniin in ecclcsiasticahystoria, qnod<br />

praedictus rcx Abgarus domino nostio Jcsu Chrislo in hunc moduin<br />

epistolam dcstinavit. Abgarus rex Euchaniac filius Jesu salvatori<br />

bono, qui apparuit in locis Ilicrosoliinorum, salutcin: Auditum est<br />

niihi de te ct saiiilatihus, quas facis, quod sino mcdicamenlis aut<br />

herbis fiant ista pcr tc, ct quod verbo facis caccos vidcrc, claudos<br />

ambnlarc, lcprosos muiidaii ct luorluos rcviviscere. Quibus omni-<br />

bus andilis dc te statui in aiiiino inco unuin cssc dc duobus, aut<br />

quia lu sis Deus ct descenderis dc coclo, ut hacc facias, aut quod<br />

filius Dci sis, qui haec facis. Proptcrea crgo scribcns rogavcriin tc,<br />

nt digneris fatigari usque <strong>ad</strong> me ct acgritudinem meain, qua diu<br />

laboravi, curare. Nam cl illud conipcri, quod Judaci murmurant<br />

<strong>ad</strong>vcrsum tc, volnnt insidiari tibi. Vcni crgo <strong>ad</strong> me, quia cst<br />

milii parva civilas, scd honesta, quae ulrisque sufficict. Doiniiins<br />

aulem Jesus in haec vcrlia sibi respondit: beatus es, qui crcdidisti<br />

in me , cum ipsc non videris nie. Scriptum est cnim de mc, quia<br />

hi, qui me non vident, credcnt, ct hi, qui mc vident, non credcnt.<br />

Dc co autcm , quod scripsisli <strong>ad</strong> mc ,<br />

ut vcniain <strong>ad</strong> te, oporlel<br />

me hacc omnia coinplcre, proptcr quac missus sum , ct poslca<br />

1) Kd. I'i-. lli.-irca ofTerl el vprh.i: Ipsp — rpgia oiiiillit. 2) Kil. Tr,<br />

loro iiomiiiis: T ro p eus logil : III. jiost, 2) Kil. Tr. in.ile li'j;it: A b .i-<br />

garuiii regem Edissae iii Iioin.i inissus iiosl elo.

Cap. CLfX. De sanctis Symone et Jiula apostolis. 707<br />

rccipi mc ab eo, a quo missus sum. Cum ergo assumtus fuero,<br />

aliquem de (liscipulis meis mittam <strong>ad</strong> (e, ut curct te et vivificet te.<br />

£t haec in hystoria ecclcsiastica. Viilens autem Abgarus , quod<br />

liraescntialiler Cliristum viderc non posset (secundum quod in qua-<br />

dam antiqua hjsloria invenitur, sicut Johaiuies Damasceiuis in lit)ro<br />

lY. tcstatur) pictorcm quendam <strong>ad</strong> Jcsum misit, ut domini imagi-<br />

nem figuraret, ut sic Ipsum saltem per imagincm conspiceret, quem<br />

in facie videre non potcrat. Sed cum <strong>ad</strong> eum pictor venisset,<br />

propter nimium fulgorein, quiab ojus facie proccdebat, in cjus facicm<br />

clarc nequibat videre vei intendcre nec ipsam, ut sibi jussum fuerat,<br />

figurarc. Quod cerncns dominus, vestinicnlum lintcum ipsius picloris<br />

accipiens ct snac faciei supcrimponens, sui ipsius imagincm eidem<br />

impressit ac desideranti regi Abgaro desliiiavit. Cujusmodi aulem<br />

imaginis dominus fuerit, in c<strong>ad</strong>cm antiqua liysloria legitur (sicut<br />

idcm Johannes testatur). Fuit cnim bene oculatus , benc super-<br />

ciliatus , longura vultum habuit ct fuit acclivis, quod est signum<br />

maturitalis, Illa autem cpistola domini nostri Jcsu Christi tantae vir-<br />

tutis esse dicitur, ut in illa civitatc Edessa nullus haereticus vet<br />

paganus vivere valeat ncc tjrannus aliquis eidem nocere praesumat.<br />

Nam si aliquando gens aiiqua armata manu contra illam civifatem<br />

insurrexcrit, infans aliquis suner portam stans epistolam illam legit<br />

et ea die hostes aut territi fugiunt aut pacati cum iis componunt,<br />

sicut fertur olim fuisse <strong>ad</strong>im])Ietum. Sed postmodum civitas a<br />

Saracenis capta fuit et profanala, sublato bcneficio propter abun-<br />

dantiam peccatorum in oriente undiquc patcfactam. Poslquam vero<br />

dominus assumtus est (ut in hystoria ecclesiastica legitur), misit<br />

Thomas aposlolus Th<strong>ad</strong>dacum, qui et Judas dictus cst, <strong>ad</strong> Ab-<br />

garum rcgem secundum Dei promissionem. Qui cum <strong>ad</strong> eum ve-<br />

nissct et se discipulum Jesu sibi promissum dixisset, vidit Abgarus<br />

in vultu Th<strong>ad</strong>daei quendam mirum ct divinum splendorem. Quo<br />

viso stupefactus et territus dominum <strong>ad</strong>oravit dicens: vcre disci-<br />

pulus es Jesn filii Dei, qui mihi dixcrat, mittam aliquem <strong>ad</strong> lc de<br />

discipulis mcis, qui tc curct ct tibi vitain pracstet. Cui Th<strong>ad</strong>dacus:<br />

si in lyei filium credideris, omnia tui cordis desideria obliiiebis.<br />

Cui Abgarus : credo vcre , et Judaeos , qui cum crucifixerunt , li-<br />

benter trucidarem , si mihi possibiiitas <strong>ad</strong>esset et neqnaquam Ro-<br />

manorum auctoritas impediret. Cuin igilur Abgarus (ul in aliquibus<br />

libris legitur) , leprosus csset, Th<strong>ad</strong>dacns epistolam salvatoris<br />

accepit ct dc ea ejus faciein coiirricavit ct statim plenam sanita-<br />

45*

708 Ciij). CLIX. De sanctis Symone et Jiula apostolis.<br />

ti'iii icccpit, S. Jiulas autem postea in Mesopotaniia et<br />

Ponto pracdicavit, Sjnion vero in Acgjpto, Dcinde in Persitlem<br />

ambo venerunt ct ibidcm duos niagos , Zarocn et Arpliaxat, quos<br />

Maltliacus de Acthiopia fugaverat, invenerunt. Tnnc Bar<strong>ad</strong><strong>ad</strong>i,<br />

dnx rcgis Babjloniae, contra Indos <strong>ad</strong> proelium profecturns nulhim<br />

a Diis suis potuit habere responsum. Pergentcs autcni <strong>ad</strong> fanum<br />

proxiniac civitatis ibidcm habuerunt rcsponsnm , quod propter<br />

apostolos, qui venerunt, Dii respondcrc non possent. Tunc dux<br />

eos inquiri fecit et invenlos , quinam csscnt vel qua dc re ve-<br />

nisscnt, iiiquisivit. Qui rcsponderunl: si gcnus quacris, hebraei<br />

sumus, si condilionem, servos Christi nos esse fatcmur, si cansam,<br />

salulis vestrac causa huc venimus. Qnibus dux respondit: cum felix<br />

rcversus fuero , audiam vos. Cui apostoli: niodo magis congruum<br />

cst, te cognoscerc illum, ciijus ope vinccre possis, vel certe re-<br />

belles pacalissimos invenire. Quibus dux: Diis nostris potentiores<br />

vos vidco , fincni belli nobis, rogo, praedicite. Cui apostoli: nt<br />

Deos tuos mcndaces esse cognoscas , jubemus illos <strong>ad</strong> qnaesita<br />

dare responsa , ut, dum dixerint, quae ignorant, probenius cos<br />

per omnia csse nientitos. Tunc phantastici grandc bcllum dixe-<br />

runt futurum et multum populum hinc indc proclio ruiturum. Tunc<br />

apostoli ridcre cocpcrunt. Dicit iis dux: nie timor invasit, el vos<br />

ridclis ? Cui apostoli : noli liinere, quia pax huc nobiscuni intra-<br />

vit, et cras Jiora dici tcrtia lcgati Indorum <strong>ad</strong> te vcnicnt et tuac<br />

sc potcslati cuin pacc subjicient. Tunc pontificcs risuin cliain<br />

kjvavcrunt ct duci dixerunt: <strong>ad</strong> hoc isti te securuin reddcrc volunt,<br />

nt,

Cap. CLIX. De sanctis Syinone et Juda apostolis. 709<br />

(4111 magi:si vis vidcre , quia nobis praeseutibus loqui uon pote-<br />

ruut, veuiani huc viri eloqucutissimi, et si corani nobis ausi ioqui<br />

fuerint, nos per oinuia iinperilos probabis. Cuin autem piurimi<br />

<strong>ad</strong>vocati <strong>ad</strong>ducti fuisseut, conliuuo corain inagis ita niuti facli suut,<br />

ut nec nutibus, quod loqui noii poterant , indicareut. Dixcruut-<br />

qae raagi <strong>ad</strong> regem: ut scias nos Deos esse, permittemus eos loqui,<br />

scd ambulare non posse, itcruinque reddciuus iis grcssuni , sed<br />

faciemus eos aperlis oculis non vidcre. Qui cum liacc omuia fe-<br />

cissent , dux <strong>ad</strong>vocatos illos turpiter confusos <strong>ad</strong> apostolos duvit.<br />

Quos cum <strong>ad</strong>vocati pannosos vidisscut, cos in auinio coutemscrunt.<br />

Quibus Symon: saepc evenit, ut iutra scriiiia <strong>aurea</strong> et gemmata<br />

vilia quaeque babeantur inclusa et iutra vilissiinas ct ligncas<br />

capsas siut gemmarum monilia preliosa coinposita. Quicumque<br />

ergo alicujus rei cupit esse possessor, nou magnopere ) gestatorium,<br />

sed ipsuin, quod gestatur, exspeclat. Promittitc igilur, vos ab<br />

jdolorum cultura disccdere et soluin Deum iuvisibilem <strong>ad</strong>orare ,<br />

et<br />

nos sigiium crucis in froutibus vcstris facicmus ct inagos confutare<br />

potcritis. Quod cuin fecissent el in frontibus cousignati essent, <strong>ad</strong><br />

regem corain magis iterum iugressi sunt, ct cuni a magis superari<br />

uon possciit, imo ipsis coram omnibus insultarent, irati inagi multi-<br />

tudinein serpeutium <strong>ad</strong>veuire fecerunt , statimquc <strong>ad</strong> jussum rcgis<br />

vcnientes apostoli pallia sua dc scrpentibus implevcruut et in rna-<br />

gos projecerunt dicentcs: in nomiuc domini nou moricmini, scd a<br />

scrpeutibus lacerati dolorum vestrorum mugitus dabilis, Cuni ergo<br />

serpcules carnes coruiu coraedcrent et ipsi tamquam hipi ulularent,<br />

rex et caeteri rogabant apostolos, ut cos a scrpentibus occidi per-<br />

inittcrent. Quibus apostoli rcspondcrunt : nos niissi sumus rcduccre<br />

de mortc <strong>ad</strong> vitain , nou a vita praccipitare in mortcm , et facta<br />

oratione jusserunt serpeutibus, ut omne vcnenum, quod infudorant,<br />

revocarcut ct postmodum <strong>ad</strong> loca sua rcdircnt. ]Majores aulem<br />

cruciatus inagi seuserunt, cum venena serpentcs retrahcreut, quam<br />

cura ante carnes coiuederent. Quibns apostoli dixerunt: tribus diebus<br />

dolores sentielis , tertia vero dic saui eritis, ut vel sic a vcslra<br />

Dialitia recedatis. (luin ergo tribus diebus sine cibo et polu ac<br />

sninno doloribus uiinium cruciati mansissent, apostoli vcnicntes <strong>ad</strong><br />

eos dixernul: non dignalur dominus babere coacta srrvilia, idcoquc<br />

surgite saiii ct abite habentcs liberain facullatem facieiidi . quac<br />

Yullis. Illi autcin in malilia perdurantes ab iis uigerunt et paeiie<br />

J) EJ. Vt. geslalnriuii le'^il.

710 Cap. CLIX. De saiictis Symone et Jiula apostoHs.<br />

toiitra eos totam Babyloniam coininoverunt. Post hoc filia ciijnsclam<br />

ducis ex fornicatione concepit et filiiim partiuiens qnendam sanctnm<br />

dyaconuin infamavit, qui eam violaverit ct cx ipso concepeiit. Cnni<br />

autem parentes dyaconnm occidere vellent, apostoli <strong>ad</strong>vcninnt ct,<br />

quando pucr natus sit, requirunt. Qai respouderunt: liodie hora<br />

priniii diei. llixcruntquc apostoli: infautcm huc <strong>ad</strong>ducile ct dja-<br />

conum , quem accusatis, huc eliain perducite. Qnod cum factniu<br />

esset, apostoli infanti dixcnint: dlc, infans , in noniine domini, si<br />

iste dyaconus hoc praesuinsit. Ad hoc infans: iste, inquit, dja-<br />

conus castus ct sanctus est nec unquain carncni suam coinquinavit.<br />

Cum autcm parentes pueliac instarcnt, ut apostoli quaererent, quis<br />

auclorhujus sccleris fuisset, respondcrunt apostoli: nos innoccntes<br />

absolvcrc dccet, nocentcs perderc non dccct. Tunc etiam tcniporis<br />

contigit, ut duae tigrides ferocissimae , quac in singulis caveis<br />

chmsae erant, fugerent et oinnes, qui sibi occurrerent, devorJirent.<br />

Tunc apostoii <strong>ad</strong> eas vcnerunt et in nomine domini eas vclut oves<br />

inansuetas fcccrunt. Voientibus autcm aposlolis inde discedeie,<br />

rogati pcr aunuin et tres luenscs ibideiu peruianserunt , in quo<br />

spatio plus quani LX millia hominum exccptis parvniis tum rege<br />

ct principibus baplirati sunt. Pracdicti autcm inagi <strong>ad</strong> quandam<br />

civitatcm noinine •)Sainir, ubi erant LXX ydoloruin pontilices, vc-<br />

nerunt et eos contia apostolos concilaverunt, ut, cum illuc vcnissent,<br />

aut eos sacrificare coiiipcllcicnt aut pcnitus nccarcnt. Perlustrata<br />

igitnr nnivcrsa provintia cuin apostoli <strong>ad</strong> prac<strong>dicta</strong>m civitatcin ve-<br />

iiissent, eccc pracditti pontiliccs tum univorso populo cos capiunt el<br />

<strong>ad</strong> tcuipium solis dcducunt. Daenionesanlein per encrgumcnos tlaniaie<br />

coepcrunt: quid nobis ct vobis, apostoli Dci vivi? Etce in ingrcssu<br />

vcslro flanimis cxuriinar. Tuiic angelus domini iis apparcns dixil:<br />

unuin e duobus cligite, aut horum repenlinum intcrilum nut vcstruni<br />

inarlirium. CuL apostoii: *)<strong>ad</strong>oranda cstDci misericordia, ut et istos<br />

convcitat et nos <strong>ad</strong> palniain martirii pcrducat. Fatto aulem silcntio<br />

apostoli dixerunt: ut stialis, quod haec jdola dacinonibus pltna sunt,<br />

ccce iis iinperamus, ut cxeant et singuli simulacra sua confringant.<br />

Statimque duo Acthiopcs nigri ct nudi cunctis stupcntibus dc<br />

simulacris cxicrunt ct confratlis illis cum diris votibus abstcsscrunt.<br />

Quod videntes pontificcs in apostolos irrucruul ct cos prolinns tru-<br />

tidarunt. Iii ipsa autcm hoia, cum niniia csset cocli scrcnitas, tanl.i<br />

fulgura cxstitcruiit, nt tcmplum ipsum trifaric scindcretur ct illi<br />

J) Ed. l'r. Sunmair et LXXX lijjit. .!) Ou.ttuor >octs scij. (.'iiiillil Cit. Vt

Cap. CLX. De sancto Quiatino. 711<br />

duo inagi in carbones ictu fiilguris veitereiitiir. Rex auteni cor-<br />

pora apostolornui <strong>ad</strong> suam urbera transtulit et in honorem eornni<br />

eccleslam mirae magnitudinis fabricavit. De beato autem Symone<br />

pluribns locis invenitur, quod crucis patibnlo sit affixus, quod<br />

etiani Ysidorus in libro de obitu apostolorum et Euscbius in hystoria<br />

ecclesiastica et Beda super actus apostolorum et magister Johannes<br />

Belcth in snmma sua testantur. Cum enim , nt ajunt, in Aegypto<br />

praedicasset, Hierosolimam rediit et post mortem Jacobi minoris in<br />

episcopum Hierosolimitanum ab apostolis unanimiter est electus el<br />

ante mnrtem suam XXX mortuos suscilasse narratur. Unde can-<br />

tatur de eo: ter dcnos morluos fluctibus raersos humanae vitae<br />

reddidit. Cum autcm ecclesiam Hierosolimitanam pcr annos raultos<br />

rexisset et ')CXX annum agcret, tempore Trajani imperatoris, cum<br />

^) Alticus consuiaris Hierosoliinis haberetur, ab eo capitur ct injuriis<br />

niultis afTicitur. Ad ultimuni in cruce ipsnm aftigi jussit, omnibus,<br />

qui <strong>ad</strong>erant, et ipso judice mirantibus, nt CXX annorum scncx<br />

crucis supplicium pertulisset. ^^Nonnulli vero dicunt, sicut est rei<br />

veritas, quod non fuit iste Symon, qui crucis inartirium pcrtulit et<br />

qui cpiscopus Hierosolimitanus fuit, scd fuit alius S^mon filins Cleo-*<br />

phae fratris Joscphi, quod et Euscbins Cacsareensis episcopus in sua<br />

chronica testatur. Idein dicunt Ysidorus et Beda in suis chronicis.<br />

Nam Ysidorus et Euscbins, quod prius dixerunt, postmodum in chro-<br />

nicis suis correxerunt, quod patet per Bedani , qui se hoc scnsissc<br />

redarguit in retractalionibus suis. Usuardus quoque in suo martiro-<br />

logio idem lestatur.<br />

CAP. CLX. (155.)<br />

De saiicto Q,iiiiitino.<br />

Quinlinus genere nobilis et civis Romanus <strong>ad</strong> urbem ArabianHin<br />

veniens et innlta miracula faciens jussu Maximiani a praefecto urbis<br />

capilur et usque <strong>ad</strong> defectura caedentium verberatus carccri inanci-<br />

patur, sed solvente eum angelo in mediam nrbem ivit et ibi po-<br />

pulo praedicavit. Unde iteruin captus et in equuleo nsquc <strong>ad</strong><br />

i) Ed. l'i.: ci rca centesiinum. 2) E

7ri Cap. CLXI. De saiiclo Eustacliio.<br />

rupfioiieui venaniiii disleiitus , neivis quoque cruilis iliirissiiiie lae-<br />

sus oleuin, picem el <strong>ad</strong>ipein ferventissiinum toleravit, et cuni piae-<br />

sidein derideret , iratus cakein, acetuin et sinapiuin in os ejus<br />

projecit. Sed cum <strong>ad</strong>huc iinmobilis permancret et apud Veroinan-<br />

dum <strong>ad</strong>ductus luisset , duos clavos a capite usque <strong>ad</strong> crura el<br />

decem inter nngulas et carnem praescs infigeiis tandem eum de-<br />

collari fecit. (iujus coipus iii fluincii projectum , cuiu per annos<br />

LV latuisset, a qu<strong>ad</strong>ain matrona nobiii Romana taliter repcrtuiu<br />

est. Nam dum assidue orationi vacaret, nocte ab angelo inonita<br />

ud castrmn Veroinaiuhim j)roperare jubetar, ul in tali loco corpus<br />

.sancti Quintini requireret et hoiiorifice sepeliret. Cuin igilur <strong>ad</strong><br />

praedictum locum cuiu inulto comitatu vcnisset et orationem ibideni<br />

funderet, corpiis sanctiQuiiitini incorruptum ct redolens superfluvium<br />

protinus enatavit. Quod sepelicns pro sepullurae bciieficio luineu<br />

oculoruin recepit el ibidem acditicata ccclesia <strong>ad</strong> propria remeavit.<br />

CiP. CIXI. (156.)<br />

De isaiicto KiiNtachio.<br />

Eustachius ante Placidus vocabatur. Hic cral inagister mililum<br />

Trajani impcratoris. Eral autcm operibus misericordiae valde<br />

assiduus , sed tamen jdolorum cultui dedilus, llabcbat autcm cou-<br />

jagcm ejusJeiu ritus cl miscricordiac cxsistcntcm duosquc lilios<br />

procrcavit, quos juxta suain magnificentiam magnifice cducari fecit,<br />

et quia operibus miscricordiac scdulus insislebat, <strong>ad</strong> viam veritatis<br />

nieruit illustrari. Qu<strong>ad</strong>ain ciiim die, cum vcnationi insisterct, gre-<br />

gem cervorum reperit, inter quos unuin caeteris spccipsiorcm el<br />

uiajorcm conspexit, qui ab aliorum societatc discedens in silvam<br />

vasliorcin probiliit. Vcrum aliis niilitibus circa cervos rcliquos<br />

occupalis Placidus hunc toto nisu insequitur et ipsuin capcrc nitc-<br />

bafur. Quem cum totis viribus inscqueretur , cervus tandcm super<br />

quandam rupis altitudinem consccndit ct Placidus appropians, qua-<br />

liter capi posset, aniino sedulus revolvcbaf. Qui cuin cervuin dili-<br />

gcnter considcraret, \idif inter coriiua ejus forinam sacrac crucis<br />

supra solis tlarifafem fulgeiifem cf iinagiiicm Jesu Chrisli, qui per<br />

os ccrvi, situt olini per asinam Balaain .<br />

sit ci lotutus est ditciis;

Cap. CLXI. De sancto Eustachio. 713<br />

Placide, quid nie pctsequeris? Ego tui gratia in hoc aniniaii<br />

tibi appnnii , ego suin (iiiristus, quein tu ignorans colis; eleuiosinae<br />

tuae corani me <strong>ad</strong>scendenint et oh hoc veni et per hnno, quem<br />

venabaris, corviim ego quoque te ipse venarer. Alii tanien dicuiit,<br />

quod ipsa iinago , quac intcr cornua cervi apparuit, haec verba<br />

protulit. Haec audiens Placidus nimio timore correptus de cquo<br />

in terratn procidit et post unain horam <strong>ad</strong> se rediens de terra<br />

surrexit et aii: revela mihi, quod loqueris, et sic credam in te.<br />

Et ait Christus : cgo , Placide, sum Ghristus, qui coelum et terram<br />

creavi , qui lucem oriri fcci et a tenebris divisi , qui tenipora ct<br />

dies ct annos coiistilui, qui hominem de liino tcnae forinavi, qui<br />

propter salutcm iiumani geiieris in tcrris in carne apparui, qui<br />

crucifixus ct sepultus tcrlia die resurrexi. Haec audiens Placidus<br />

ilerum in lerram decidens ait: credo , doinine, quia tu es, qui<br />

oninia fecisti et qui errantes convertis. Et dixit <strong>ad</strong> euin dominus<br />

si credis, v<strong>ad</strong>e <strong>ad</strong> episcopuin civilatis , et te baptizari facias. Oui<br />

Placidus: vis, doniine, ut baec c<strong>ad</strong>ein uxori meae et liliis nuntieni,<br />

ut et ipsi paritcr ia te credant? Cui doininus : renuntia illis, ut et ips^<br />

pariter tocum mundeiitur; tu quoque die crastiiia huc venias , ut<br />

tibi rursus appareani et, quae futura sunt , plenius tibi pandam.<br />

Cuin ergo donium venisset et haec uxori in lecto renuntiasset, ex-<br />

clamavit uxor ejus dicens : doraine mi, et ego eum transacta nocte<br />

vidi dicentem raihi, cras tu et vir tuus et hlii tui <strong>ad</strong> me venietis,<br />

ct nunc cognovi, quoniam ipse cst Jesus Christus. Perrexerunt<br />

igitur <strong>ad</strong> episcopum Romae incdia nocte, qui eos cuin magno gau-<br />

dio baptizavit et Placidum Eustachium vocavit, ejus uxorem Theospi-<br />

teni et filios ejus Agapetuin et Theospilura. Manc facto Eustachius,<br />

sicut prius, <strong>ad</strong> venationem proccssit et prope locum veniens milites<br />

suos quasi sub obtentu invesligandac venalionis dispersit stansquc<br />

in loco formain primae visionis aspexit, c<strong>ad</strong>ensquc in faciem suain<br />

dixit: supplico, doinine, ut manifestes, quae promiscras servo<br />

tuo. Cui dominus: beatiis es, Eustachi , qui accepisti lavacrum<br />

gratiae meae, quia inodo d^aboluni superasti modo euni , qui te<br />

decoperat, conculcasti , modo apparebit fides tua. Djabolus enim<br />

00, quod ipsum dercliqueris, contra te saeve armatur; oportet<br />

igitur te niulla sustinere, ut accipias coronani vicloriae; oportet<br />

te nuilta pati, ut de alta saeculi vanilate huinilieris et rursus iii<br />

spiritualibus divitiis exalleris. Tu cigo iic delicias iiec <strong>ad</strong> gloriani<br />

pristinani respicias. quia pcr lcnlationcs opoilol te alloriini Jol»<br />

:

714 Cap. CLX[. De sancto Eustachio.<br />

deiiionstrari. Sed cum liumiliatiis fiicris, veniara <strong>ad</strong> tc et in glo-<br />

riam pristinam restitiiam lc, dic ergo , si niodo tcntationcs vis<br />

accipere aut in fine vitac. Dicit ei Eustachius : domine , si ita<br />

lieri oportct , modo nobis tenlationes accidere jube , scd virtutem<br />

patientiac tribue. Cui dominus: coastans esto , quia gratia mca<br />

custodict animas vcstras. Sicquc dominus in coeluui <strong>ad</strong>scendit ct<br />

Eustachins domum rediens haec uxori suae nuntiavit. Post paucos<br />

igitur dies mors pestifera cunctos servos et ancillas ipsius invasit<br />

et universos occidit; deinde post aliquod tempus omncs equi ct<br />

omnia ejus pccora subito interierunt. Quidam autem scclesti ejus dc-<br />

praedationcm videntes ct pcr noctem in domum ejus irruentcs cuncta,<br />

quac repercrunt, asportarunt et domum totam auro et argento cl rcbus<br />

aliis spoliarunl et ipse cum iixorc sua ct filiis gratias ageiis noctc au-<br />

fugit nudus. Qui ruborcm verentcs Aegjptum pergebanl, totaque cjus<br />

possessio per rapinam malorum <strong>ad</strong> nihilum est redacta. Rcx autem<br />

totusque senatus pro magistro militum tam slrenuo multum dolcbant,<br />

eo, quod dc co nullum indicium reperirc potcrant. Cum autein itcr<br />

^gerent, appropinquavcrunt luari et invcnicntes navem super eain na-<br />

vigare coepcrunt. Videns autem domiiius navis uxorcm Eustachii,<br />

quae pulchra essct niniis , ipsam plurimum habcrc dcsidcravit , cum<br />

vero transrretassct, naulum ab eo exigcbat, non habentibus vcro<br />

illis, undc solverent, jussit pro naulo detincri uxorem, volens illam<br />

sccam habcre. Quod ut Eustachius audivit, iiullatcnus asscntirc<br />

voluit. l)iu vero eo conti<strong>ad</strong>iccntc iniiuit dominus nautis suis, nt<br />

cum in mare praccipilarciit, ut sic uxorcm suam habcrc possent.<br />

Quod cuin Eustachius comperissct, uxorcm iis tristis reliquit ct<br />

duos infantes accipiens ingcmisccns ibat ac diccns: vaeli mihi ct<br />

vobis, quia mater vcstra alienigcnae marilo tr<strong>ad</strong>ita est. Pcrvenicns-<br />

quc <strong>ad</strong> qucndain lluvium proptcr aquarum abundantiam non cst<br />

ausus cuiu duobus filiis flnvium pcrtransire , sed uno circa ripain<br />

fluminis relicto alterum tiansportabat. Qui cum fluvium traiisva-<br />

dassct, illum infanlem , qucin bajulavcrat, supcr tcrram posuit ct<br />

<strong>ad</strong> accipicndum alium fcstinavit. Cuin autcm circa medium iluminis<br />

pervenissct, ecce lupus concitus vcnit ct infantcm, qucm depo-<br />

Buerat, rapieiis iii silvain aufugit. Qui de co despcraiis <strong>ad</strong> aliuni<br />

fcstinavit. Scd cuin abirct, leo venit ct alium liliiim rapiens abiit.<br />

Vudc euin consequi non valcns, cum cssct in mcdio fluminis, coepit<br />

plangerc et capillos suos cvcIIitc, volens sc iii aquani projicere,<br />

nisi eiim ili\iiia provideiitia conliiiuisset, Pastorcs aiilem. videnles

h<br />

Cap. CLXI. De saucto Eustachio. 715<br />

leoriem pneriim vlvum portantem, eum cum canibns insecuti snnf. Pcr<br />

divinam autem ('ispensationera leo puerum illaesum abjiciens recessit.<br />

Qnidara insupcr aratores post lupum inclaraantcs alinm puerum<br />

dc cjus faucibus incolnmera liberarnnt, utriqnc vero, scilicet pasto-<br />

res et aratores, dc uno vico fuerunt ct penes se pneros nntriernnt.<br />

Hoc Ycro Eustachius nesciebat, sed mocrens ac plorans ibat<br />

dicens: hen mihi , qnia ante , nt arbor, pollcbam , sed modo pe-<br />

ttitus sum n<strong>ad</strong>atus! Hen me , qni a multilndine militum circnr<strong>ad</strong>ari<br />

solebam, sed nunc solus remanens nec filios snm concessus habcre!<br />

Memini, domine , tc raihi dixisse , quia oporlet te tentari sicut<br />

Job , sed ccce plns aliquid in me lieri vidco , illc enim , etsi pos-<br />

sessionibns nudatus fnerit, tamen stercus habuit, super qnod sedere<br />

poluit, niihi autcm nil horum remansil5 illc amicos sibi coinpa-<br />

tientes habuit, ego ininiilcs fcras liabui, qnac raeos filios ra-<br />

puerunt; illi uxor est rclicta, a mc vero ablata; da reqniem,<br />

domine, tribulationibns meis et pone custodiam ori nieo , ne de-<br />

clinet cor racum in veiba malitiae et ejiciar a facic tna. Et haec<br />

dicens cum lacr^niis <strong>ad</strong> qnendam vicnm abiit ct data sibi mercede<br />

agros illoruin honiinuin per annos XV cnstodivit , filii autem ejus<br />

in altcro vico edncati snnt nec se essc fratres sciebant. Dominns<br />

autem uxorein Euslachii conservavit nec illain ille alienigena cogno-<br />

vit, sed potius eam intactam diniillcns vilain finivit. Iinpcrator<br />

antein et populus Romanus plurirauin ab hoslibus inolcstabatnr et<br />

recordatns Placidi, qui strcnne contra ipsos hoslcs saepius dimi-<br />

casset , de ejus subita rautatione pluriraum trislabatur direxitqne<br />

uiultos niilites per diversas ranndi partes, proinillens oinnibus, qui<br />

eum invenissent, innltas divitias et honores. Duo antcm ex niilili-<br />

bns , qni aliqnando Placido ininislraveiant , <strong>ad</strong> ipsum vicntn, in<br />

quo degcbat, venerunt. Qnos Placidus de agro veniie consiJe-<br />

raiis, eos ex incessn protinns recognovit et veniens in inemoriam<br />

dignitatis suae pertnrbari coepit ac dicere: domine, sicut istos,<br />

qui aliquando niecnin fuerunt, praeter spcin vidi , sic da, ut ali<br />

quando conjugem ineam viderc possim ; nam de filiis scio , quod<br />

a feris coinesti snnt, Venit autem <strong>ad</strong> emn vox dicens: coniide,<br />

Eustachi , quia cito honorem tuuin recuperabis et filios et nxoreni<br />

rccipies. Cnin igitur militibus obviasset, ipsi enm minirae cogno-<br />

vernnt, cuinque cnm salutasscnt, quacsierunt, si aliqucni peregri-<br />

num nomine Plauiduin cuin nxorc ct dnobus liliis cognosccrct. Illc<br />

antein se ncscirc piofcssus cal. Ad prcces tamcii ejus in hospitio

716 Cap. CLXI. De saucto Eustacluo.<br />

deverterunt et Eustachius iis serviebat. Et recolens pristiniim sta-<br />

tum suum lacr^mas contincre non potcrat, egrcssns antcm foras<br />

snam faciem lavit et iterum redicns iis serviebat. Illi vero con-<br />

sidcrantes <strong>ad</strong> invicem dicebant: quam similis est homo hic illi,<br />

quem qHaerimus ! Et rcspondens alter dixit: valde quidem similis cst;<br />

considercmus igitur ct si Iiabet siguum cicatricis in capilc, quod sibi<br />

in bello accidit, ipse est. El respicicntcs et signum videnles ipsnm<br />

esse , quem quaerebant, protinus cognoverunt et insilientes et os-<br />

culantes cum de uxore ct filiis ejus sciscitati sunt. Qui dixit iis,<br />

quod filii mortui essent ct uxor dctenta. Vicini autem omnes quasi<br />

<strong>ad</strong> spcctaculum concurrebant, dum milifcs virtutem ejus et primam<br />

gloriam praedicabant. Tunc milites pracceptum impcratoris ei ex-<br />

ponunt cl optimis vestimentis ipsum incluunf. Post iter XV dicrum <strong>ad</strong><br />

imperatorem dcvcncrunt, qui ejus <strong>ad</strong>ventum audiens protinus eidem<br />

occurrit et ipsuni videns in oscula ejus ruit. Narravit qnoqueomnibus<br />

cuncta, quae sibi pcr ordinem accidissent, staliuuiue <strong>ad</strong> magiste-<br />

rium militiac trahitur et idem , quod prius, officium cxerccre com-<br />

pcllitur. Qui numeratis mililibus et paucos contra tot hosles esse<br />

cognoscens jussil tirones colligi peromnes civitatcs ct vicos. Conligit<br />

aufcm, illam terram, in qua lilii cjus educafi sunt, dcscribi, ut daront<br />

duos tirones. Universi autem ejus loci incolae illos duos juvcnes tam-<br />

quam caetcris apfiorcs magistro militum consignarunt. Vidcns vcro<br />

juvenes clcgantcs ct morum lionestate compositos , cum sibi plu-<br />

limuin placuissent, iiiter piimos convivas suos ordinavit eosdem ct<br />

sic profecfus <strong>ad</strong> bcllum subjeclis hosfibus exercifuin sunin tribus<br />

dicbus in quodain loco , ubi uxor sua paupcr hospifa mancbal,<br />

requiescerc fccit. Illi vcro duo <strong>ad</strong>olescentes in tabernaculo malris<br />

suae nutu taincii Uci Iiospitafi sunt, nescicntcs, quod mafcr sua cssct,<br />

cl scdcntcs circa inciidipin ct niufuo coiifabulantcs cxpoiicbant sibi<br />

iiivicein dc infantia sua. Matcr vero eoruin de contra scdciis, quae<br />

ipsi rcfcrcbant, atfcntius audicbat. Dicebat cniiu niajor miiiori:<br />

cgo , duin infans esscm , nihil aliud rccolo , nisi quod palcr ineus<br />

magistcr militum crat ct mater inea speciosa valdc , duosquc filios<br />

habuerunt, scilicct me ct aliuin minorcm ine, qui et ipsc spcciosus<br />

valde eral, accipicnlcsquc nos cgrcssi sunt de donio noctc in-<br />

gressiquc sunt navcin, ncscio quo cuiitcs. (]uin autem de navi<br />

cgrcdcremur, matcr nostia, ncscio quo inodo , iii iiiari rclicla csl,<br />

l)atcr veio noslcr porfans iios duos llciis pcrgcbal porvciiiciiS(|iu'<br />

.id qiiciid.iiii niiviiiiii traiisivif cuiii fratrc iiicd juniorc cl iiic siipcr

\<br />

Cap. CLXF. De sancto Eustachio. 717<br />

ripain niiniinis (lcreliquit. Cuin autem rcvcrtcretur, ut ine acci-<br />

pcrct, lupns vcnit et illum infautem rapuit et, antequaiu <strong>ad</strong> nie<br />

appropinquaict, leo dc silva exiens me rapuit ct in silvam deduxit.<br />

Pastores yero crucrunt mc de orc lconis ct nutrilus sum in illa<br />

posscssionc, in qua ct ipse scis, ct non potui scirc , quid facluru<br />

sit dc palic mco ncquc de infante. Hacc audiens minor coepit<br />

flere ac dicere: per Dcuin, ut audio, frater tuus snin cgo, quoniam<br />

et qui nie educaverant , hoc dicehant, quod de lupo cruimus tc.<br />

Et in amplexus ruentes osculahantur se inviccm ct flcvcruiit. Au-<br />

dicns hacc matcr eorum ct considcrans , quod cventum suum ita<br />

scriatim dixisscnt, diu apud sc tiactavit, si illi filii sui csscnt,<br />

altera autcm die <strong>ad</strong> magistrum militum <strong>ad</strong>iit ct interpellavit euin<br />

dicciis: deprecor tc , dominc, ut me <strong>ad</strong> patriam nicani perduci<br />

Juheas, cgo cniin de terra Romanorum suin ct percgrina hic suni.<br />

Et haec dicens vidit in co signa inariti sui et cuin cognoscens,<br />

cum sc jam conlinerc non possct , procidit <strong>ad</strong> pcdcs suos ct ail:<br />

precor te , domiiie, ut cxponas mihi pristinam vitam tuam , puto<br />

enim , quod tu sis Placidus magister niilitum, qui alio nomine di-<br />

ceris Eustachius, qucm Placidum salvator convcrtit, qui talem^t<br />

talem tcntatioiicm suslinuit, ct cui uxor, quae ego suin , iii mari<br />

ablata fuit, quae taiucn ah omni corruptionc scrvata sum , qui ct<br />

duos filios scilicet Agapctum ct Thcospitum hahuit. Haee audicns<br />

Euslachius ct ipsaiu diligcnter consideians uxorcin suam recognovit<br />

ct lacrimatus prac gaudio ipsam osculatus cst glorificans Deum,<br />

qui consolatur afflictos» Tunc ditit ei uxor sua: dominc, uhi sunt<br />

filii nostri ? Et ait: a feris capli sunt. Et exposuit ci , quoniodo<br />

pcrdidit illos. Et illa: gralias againus Dco, pulo enini , quod,<br />

quem<strong>ad</strong>modum Deus donavit ^iohis, ut invcnireinus nos iiiviceni.<br />

(lonahit ctiam recognoscere (iiios nostros. Etille: dixi tibi, quod a<br />

feris capti sunt. Et illa: hestcrna die sedens in horto audivi duos<br />

lilios juvcnes sic et sic suam infaiitiani cxponentes et crcdo , quod<br />

hlii noslri sint ; interroga igitur ah iis et diccnt tibi. Et convocans<br />

eos Eustachius et audiens ab iis infantiam suain recognovit, quod<br />

filii sui cssent, et amplectcntes cos ipsc ct niater super eorum<br />

colla pluriinum flevcrunt et cicbrius eos osculabantur. Oinnis igitur<br />

exercitus plurimum gaudebat et de inventione eorum et de victoria<br />

barbarorum. Cum igitur rediret, contigit jani Trajanum obiisse et<br />

succcssisse ci pejorem in scclcribus H<strong>ad</strong>rianum , qui pro vicloria<br />

oblcnta ct invcntione uxoiis et filiorum niagnificc eos suscepit et

718 Cap. CLXII. De omnlbus sanctis.<br />

tiiagnuni conviviiim praeparavit. Altera autem dle <strong>ad</strong> tenipium<br />

jdolorum processit, ut ibi sacrificaret pro victoria barbarorum.<br />

Viilens vero imperator , quod Eustachius ncc pro victoria nec pro<br />

inventionc suorum sacrificarc vellet, hortabatur, ut sacrificium ini-<br />

molaret. Cui Eustachius: cgo Christum Dcum colo el illL soli<br />

sacrifico. Tuiic impcrator ira rcpletus ipsum cuin uxore et filiis<br />

>u arcna statuit et leoncm feroccm <strong>ad</strong> eos dimitti fccit. Accurrens<br />

vero lco et demisso capite quasi eos sanctos <strong>ad</strong>orans ab iis hu-<br />

mililer roccssit. Tuuc impcrator bovcm aeneum incendi fecit et<br />

eos ibidem vivos mitti mandavit, Orantes igitur sancti et se do-<br />

mino commendantes bovem intraverunt et ihidem domino spirituin<br />

rcddiderunt, tcrtia autem dic de hove sunt coram imperatore<br />

extracti. Ila peiiitus iutacti inventi suiit, quod nec capillos nec<br />

quidquid coriim vaporcs incendii arK|iialcaus contigcruiil. Christiani<br />

vcro eorum corpora tulcrunt ct in ioco cclcberrimo recondentes<br />

ibidcm oratorium construxerunt. Passi sunt autem sub H<strong>ad</strong>riano,<br />

qui coepit circa annuiu domini CXX calendis Novcmbr. vcl secun-<br />

dum quosdam duodccim calcndis Octobr.<br />

CAP. CIXIL (157.)<br />

]>c omiiibnis saiictis.<br />

Omnium sanctorum festivilas qualuor dc causis instituta fuissc<br />

videtur: primo propler cujusdam templi dcdicatioiicm , sccundo<br />

proptcr omissorum suppletionem , tertio proptcr negligcnliarum ex-<br />

pialioncm, quarto propter faciliorcm orationum nostrarum impctra-<br />

tionem. rrimo igitur iustituta est proptcr cujusdam tcmpli dedi-<br />

catioiicm. Romani cnim, cum univcrso orbi dominarcntur, quoddam<br />

tcmplum inaxiinum conslruxerunt , in ciijus mcdio suum ,\dolum<br />

collocaiiles omniuin provlnciarum simulacra pcr circuitum slatiicrunt,<br />

rcspicicnlia rcctis vultibus jdoluin Romanorum. Si quando aulcm<br />

aliqua provincia rcbellaret, continuo , ut ajunt, arlc dyabolica<br />

illius provinciae simulacruru jdolo Romanorum postcriora volvcbat,<br />

tiinqunm innucns , quod ab cjus doininio reccssi.^^sct. Concili igiliir<br />

Komani <strong>ad</strong> illaiu proviiiciam copiosum cxerciluin dcsliiiabaiil ct<br />

ipsaiu dominio suo siibjugabanl. Venim non suirccil Homanis, quod

Cap. CLXir. De oinnlbus sanctis. 719<br />

omniiim provinciarnm siniulacra in urbe sua habcrenl, quin potins<br />

ferc singiilis Diis templa singula constnixerunt, taniquara qui eos<br />

cunctaruin provinciarum victores et (loniinos elTecissent. Sed quia<br />

omnia jdola templum ibidcra habere non poterant, <strong>ad</strong> niajorein<br />

suae vcsaniae ostenlatioiiein unum tcniplum caeteris mirabiiius et<br />

sublimius in honorem Deoruni oninium crcxcrunt ct panthcon, quod<br />

sonat; toli Dii, vocaverunt a pan, quod est totuni . ct thcos Deus.<br />

Ponlifices enim jdolorum <strong>ad</strong> inajorem populi deceptionein finxerunt,<br />

quod sibi a Cjbele, quain oinnium Dcoruni matrem vocabant, fuerit<br />

impcratnm, iit, si de oninibus gentibus vellcnt victoriam obtinere,<br />

(iliis suis templum luagnificum fabricarent. Fundamcntuni autcra<br />

ipsius tcnipli ^)sphacricum jacitur, ut cx ipsa forma Dcoruin ac-<br />

tcrnitas demonstretur, sed , quia latitudo tcstudinis insustcntabilis<br />

vidcbatur. cum supra tcrrani in aedificio aliquantulum processissent,<br />

toturn intus terra rcplcbant, simul, ut dicitur. cuin tcrra dcnarios<br />

jacicntes, et sic fecerunt, quousque praedictum templuin est mira-<br />

bililer consummatum. Tunc data liccntia, ut , quicunque terram<br />

aspoitare vellet, tota, quain iii ipsa terra invcnisset, pccunia sua<br />

esset, festine turba properat et ipsuin templuin cito evacuat. Dc-<br />

niquc Romani ^)pinnam acncain ct dcauratain fabricant et in summi-<br />

tate collocant. Ajunt quoque, quod in hac omnes provinciae<br />

uiirabiliter sculptae eraiit, ita ut, quicuinquc Romani venisset,<br />

versus quo esset sua provincia , scirc posset. Haec autcm pro-<br />

cedente tcmpore inde cecidit, unde et in pracdicto tcmplo in<br />

summitate apcrtura rcmaiisit. Tempore igitur ^)Phocae impcrato-<br />

ris , cnin jani dudum Roma lidcni domini recepisset, Bonifacius<br />

papa quaitus a magno Grcgorio circa annos domini DCV prae-<br />

dictum templum a Phoca inipcratorc impctravit ct omniuin jdolo-<br />

rum eliminata spurcitia ipsuin teraplum IV Idus Maji in honore<br />

beatae Mariae et omnium martirum consecravit ac locuni sanctae<br />

Mariae <strong>ad</strong> raaitircs appcllavit , qui nunc sancta Maria rotunda a<br />

populo appellatur. Nonduni eniin confessoruni sollcninia ab eccle-<br />

sia agcbantur, scd quia <strong>ad</strong> hoc festum multitudo maxima conflucbat<br />

et propter dcfectuni victualiuin celebrationi vacare non poterant,<br />

ideo quidam papa Gregorius hoc festum in calendis Novcmbris,<br />

quando niajor victualinm copia videtur esse, mcssibus et vindemiis<br />

celebratis fieri instituit ac per universum niundura hunc diem in<br />

hoiiorc omnium sanctorum celcbrari sollcmniter ordinavit. ct sic<br />

J) Vuigo : spericum.<br />

2) Yulgo ; pinoain, 3) Ed. l'r. Vocni'.

720 Cap. CLXII. De omnihus sanctis.<br />

tenipliini, qnoil fabiicatum fuerat omnibus ydolis , nuuc dedicatum<br />

cst onuiibus sanctis, et ubi multitudo colebatur jdolorum , ibi de-<br />

vote laudatur multituilo sanctorum. Sccundo instituta est propter<br />

omissorum suppletionem ; nos enim multos sanctos omisimus, de<br />

quibus nullam feslivitatem sive etiam mcmoriam fecimus, Kon<br />

cnim possumus omnium sanclorum festa agere tum propter sancto-<br />

rum muUiplicationem, quia multi et quasi intiniti sunt, tum propter<br />

nostram inrirmitatem, quia iiidrmi et debiles sumus nec <strong>ad</strong> hoc<br />

sufficere possenius , tuin propter temporis brevitatem , quia etiam<br />

tcmpus noii sufficcret. Nam, sicul ait Hieronymus in epistola, quae<br />

in suo calendario praeponitur, nullus dies est, excepto die calen-<br />

daruin Januariarum , qui non intra V millium martirum numerum<br />

reperiri posset <strong>ad</strong>scriptus, ideoque ecclesia rationabiliter ordinavit,<br />

ut, quia oiniiium sanctoruin singulariter festa facere non possumus,<br />

salteiu omnes gencraliter et insimul honorcnuis. Quare autem in-<br />

stilutum sit, ut festivilates sauctorum in terris againus, magister<br />

Guillermus AUissiodorensis in summa de officio ponil sex raliones.<br />

Priaia cst proptcr honorem divinac majestatis; cum eniiu sanctis<br />

honorem impcndimus, Deum in sanctis honoramus ct ipsum in iis<br />

mirabilem pracdicainus , quia, qui sanctis honorcm tribuit, illuni<br />

spccialitcr honorat, qui eos sanclilicavit. Sccunda cst propter<br />

auxilium nostrae inlirmitatis; quia eiiim per nos salutem habcre<br />

non possuuius, ideo sanctorum intcrccssionibus indigemus, a quibus<br />

ut <strong>ad</strong>juvari mercamur, merito ipsos honorare debemus. Legilur eniin<br />

Ill.Rcg. I., quod Bcrsabcae, quod inlerprelatur puteus ^)salietatis, id<br />

est ccclesia triumphans, lilio suo, id est ccclesiac militanti, rcgnum<br />

suis precibus obtinuit. Terlia est propter augmentum noslrae securi-<br />

tatis , ut scilicet per sanctorum gloriam , quae nobis in eorum<br />

fcstivitatc proponitur, nostra spes ct securitas augmcntclur; si<br />

eniin homincs mortales iiobis siiuilcs potucrunt ita per sua merita<br />

sublimari, coiistat, quod nos simililcr poterimus, cuin manus do-<br />

mini abbreviata non sit. Quarta est propter exempluiu nostrac<br />

imitationis; cuiu cniiu eorum fcstivitas rccensctur, <strong>ad</strong> corum iinita-<br />

tionem provocamur, ut scilicet eoruin exemplo tcrrcna coiitemnanuis<br />

ct coelestia desidereiuus. Quinta est proptcr dcbitum mufuae<br />

vicissitudinis; sancti enim de iiobis ia coelo fcstuin faciunt, gaudium<br />

enim cst angclis Dei ct aiiimabus sanctis supcr uno peccatorc<br />

poenitcntiam agcnte. Ut igitur iis vicissitudincm repciidamus,<br />

I) Recent. in.ile legiinl : socielnlis.

Cnp. CLXII, De omnibus snnctis. 721<br />

JHStum est, ut, quia ipsi de nobis festum agunt ia coeiis , et nos<br />

de ipsis feslum agamus in terris. Sexta est piopler procurationem<br />

nostri honoris; cum enim sanctos honoramus, tunc nostram reni<br />

agimus ct noslrura honorem procuramus, quia eorum feslivitas est<br />

nostra dignitas. Xam cum honoramus fratrcs noslros, et honoramus<br />

nos ipsos, carilas namque facit omnia cssc communia; omnia qui-<br />

dem nostra sunt coalestia , terrestria et aeterna. Praeler autem<br />

has rationes ponit alias rationcs Joliannes Damasccnus L. IV.<br />

cap. VII., quare scilicet sancti ct paritcr eorum corpora sive corum<br />

reliquiae debeant honorari, quarum quaedam sumuntur quantum<br />

<strong>ad</strong> eorum dignitatem , quaedam quantum <strong>ad</strong> corporum ipsorum<br />

preliositatem. Dignitas autem eorura , ut ibidem ditit, qu<strong>ad</strong>rupicx<br />

est, quoniam ipsi sunt amici Dci, fiiii Dei , hacredes Dei et duces<br />

nostri. Et ponit istas auctorilates , de primo Johannes XV: jam<br />

non dicam-vos servos , sed amicos etc. , de secundo Joh. I: dcdit<br />

potestatem fiiios Dei fieri , de tertio Rom. VIII : si autem filii et<br />

haeredes etc. , de quarto sic dicit: quantum laborares, ut ducem<br />

invenires, qui mortali te regi <strong>ad</strong>duceret et pro te <strong>ad</strong> ipsum sermonem<br />

faceret. Duces igitur generis totius Iiumani, qui <strong>ad</strong> Deum pro nobis<br />

interpellationes faciunt, nonne honorandi sunt? utiquc quidem Jio-<br />

norandi sunt templa erigentes Deo et eorum memoriam venerantes.<br />

Aliae sumuntur quautum <strong>ad</strong> corporum ipsorum prcliositatem et<br />

ponit idem Damascenus quatuor ct Augustinus <strong>ad</strong>dit quintum, per<br />

quod manifestatur pretiositas corporum sive reliquiarum sanctorum.<br />

Ipsa enim sanctorum corpora fuerunt promtuarium Dei , tempium<br />

Christi, alabastrum spiritualis unguenti , fontcs divini et organum<br />

spirilus sancti. Primo cnim fuerunt promtuarium Dei , undc dicit:<br />

hi enim promtuaria Dci pura cocnacula facti sunt. Secundo templum<br />

Christi, unde sequitur, quoniam per iutellectum in corporibus eorum<br />

habitavit Deus , ul ait apostolis: nescitis , quoniam corpora vestra<br />

templum inhabitantis in vobis spiritus sancti sunt? Deus autcm<br />

spiritus cst; quaiitcr igitur non honoranda animata templa Dei et<br />

animata Dei tabcrnacula etc. ? De hoc etiam (liujsostomus: homo<br />

in aediricatione parietum dcleclatur, Deus aulem in coiivcrsalione<br />

sanctorum, unde Psalm. : domine , dilexi decorem domus luac.<br />

Qucm dccorem? Non quem diversitas marmorum splendentium<br />

facit, sed quem praestat varielas viventium graliarum. Ille decor<br />

carnem delectat, iste vivificat animam ,<br />

ille pro tcmpore dejicit et<br />

decipit oculos, iste autcm in perpctuum aedificat intelleclum. Tertio<br />

46

722 Cap. CLXII, De oiunlbus 8anctis.<br />

nlab

Cap. CLXII. De omnibus sanctis. 723<br />

riim digiiitas ct excellcntia niatiifestatur ex eo, qiiod omncs alios<br />

saiictos iii quatuor cxcedunt. Primo iti praecininentia dignitatis;<br />

ipsi enim siint sapientes principes ecclesiae niilitantis, potentcs<br />

asscssorcs aelerni judicis , dulces pastorcs doininici grcgis. Ber-<br />

nardus: tales decel)at liuraaui generis pastorcs et doctores coa-<br />

slitui , qui et dulces essent et potentes esseut et sapientes, duiccs,<br />

ut ine blande ct inisericorditcr suscipcrent, potentes , ut fortiter<br />

protegerent, sapientes , ut <strong>ad</strong> vitam et pcr viam duccrent, quae<br />

perducit <strong>ad</strong> civitatem supernam. Secundo in praeeminentia potestatis,<br />

dc quoruui potcstatis praccminentia sic dicit Augustinus: apostolis<br />

Deus dodit potestateia super naturam, ut eain curarcnt, super dae-<br />

mones, ut eos evertercnt, supcr cleinenta, ut ea luutarcnt , super<br />

aniinas , ut ipsas a poccatis solvcrcnt, super niortem, ut ipsam<br />

conteinncrciit, super angclos, ut corpus doininicuiu consecrarent.<br />

Tertio in praerogativa sanctitatis; unde proptcr coruin maximam<br />

sauctitatem et *)gratiarum plenitudiuem vita et convcrsatio Cliristi<br />

in iis tamquam in spcculo relucebat et cognosccbatur in iis sicut<br />

sol in suo splendore , sicut rosa in suo odore , sicut ignis in suo<br />

calore. De hoc dicit Clir^sostoinus supcr Matthacum: inisit Cliristus<br />

apostolos, quasi sol r<strong>ad</strong>ios suos , quasi rosa suavitatis suae odo-<br />

rem, qaasi ignis scintillas suas dispersit, ut, sicut sol in r<strong>ad</strong>iis suis<br />

apparet, sicut rosa in odoribus suis sentitur, sicut ignis in scin-<br />

lillis suis <strong>ad</strong>spicitur, sic in illorum virtutibus Cliristi potcntia<br />

coguoscatur. Haec Chrysostomus. Quarto in efficacia utilitatis^<br />

de quoruin efficacia sic dicit Augustinus loquciis dc aposlolis:<br />

'*)ex abjectissimis, ex iinpcritissiiuis, ex paucissiniis nobilitantur,<br />

illuminantur , niultiplicantur dulcissima eloquia, praeclarissima in-<br />

genia, copiosissima agiuina, mirabilesque peritias auctorum facun-<br />

doruin atque doctormn subjugant Christo. Secunda dilTerentia est<br />

martirura, quoruni diguitas ct cxcellcntia manifestatur ex eo, quod<br />

passi sunt luultiplicitcr , uliliter et conslanter, Multiplicitcr, quo-<br />

niam praeter martirium saiiguinis passi sunt triplex aliud inartiriuni<br />

sine sanguine. De quo triplici niartirio dicit Bernardus: triplcx<br />

cst raarlirium sine sanguine, scilicet parcitas in ubcrtate, quain<br />

habuit David , largitas in panpertate , quam cxhibuit Tobias et<br />

vidua , castitas in juventute , qua usus cst Joseph iu Acgypto.<br />

Secunduni autein Gregorium triplex cst martirium sine sanguine,<br />

1) Alii leguiil: j u s t i I i ;i iii, p I o ii i I ud i ue ;n, vi t aiu u t. 2) Ed. Fi', bre-<br />

\iii5 liaei- it.T leijil : i' i .t b j r- ct i.s $ i iii i s et paucissimis ii o b i I i 1 n ii t ii i'.<br />

4(i*

724 Cap. CLXII. De omnibus sanctis.<br />

sdlicet patlcrUi.-i <strong>ad</strong>versoruin , undc diclt: sliic fcrro inartlrcs csse<br />

possHinus, si paticiitiain in aniino vcracitcr custodiinus; coinpassio<br />

afflictoniin, undc dicit: qui dolorein cxhibct in alicna necessitatc,<br />

crupem portat ia inente; dilectio inimicofum , unde dicit: ferre<br />

contumelias , odientem diligere , martirium est in occulta cogita-<br />

tione. Secundo utiliter; quae utilitas ex parte ipsoruiu martiruin<br />

cst oinnium peccatoruin reinissio , meritorum cuniulatio ct aeternae<br />

gloiiac pcrccptio. Ista prctio sui sanguinis sibi emcrunt et idco<br />

coium sanguis dicitur prctiosus , id est prclio plcniis. De piiino<br />

et secundo dicit Augustinus dc civitate Dci: quid est pretiosius<br />

quani inors, proptcr quam delicta rcraittuntur et merita cumulantnr.<br />

Idcin supcr Johanncin: prctiosus est sanguis Christi sine pcccato,<br />

fccil tamcn ipse ctiam suoruin sanguinem pretiosum , pro quibus<br />

dedit sanguinein in pretium. Nara si scrvoruin sanguinem non faccret<br />

prctiosum, non dicerctur prctiosa in conspcctu doniiiii etc. Itein<br />

Cjprianus : martirium est dclictorum finis, periculi terminus, diix<br />

salutis, patientlae magister, doinus vitae. De tertio Bernardus:<br />

tria sunt, quac mortein sanctorum faciunt prctiosam, quies a la-<br />

borc, gaudium dc novitate, sccuritas de aeternilate. Ex partc<br />

nostra duplcx cst utilitas , quia dati sunt nobis in cxemplar <strong>ad</strong><br />

ccrtandum. (Ihr^sostoraus: tu christiane, delicatus es miles, si<br />

putas tc posse sine pugna vincere , siiic ccrtaminc triumphare,<br />

excrcc vircs fortiter, diinica atrocitcr, in proclio isto conccrta,<br />

considera pactuni , conditioncm attcnde , militiam iiosce; pactuiu,<br />

quod spopondisti, conditioneni , quam assuuisisti, luilitiain, cui<br />

noinen dcdisti. Hoc cniin pacto cuncti pugnaverunt , hac condi-<br />

lione univcrsi vicerunt, hac militia triumphavcrunt. Haec Chrj-<br />

sostonius. Sccundo d.ati sunt nobis in patronos <strong>ad</strong> auxilianduin,<br />

<strong>ad</strong>juvant eniin nos ct mcritis suis ct orationibus suis. De priiuo<br />

Auguslinus: o iinmensa Dei pietas, niartiruin raerita nostra vult<br />

cssc sufTiagia, illos cxaminat, ut nos erudiat, illos conterit, ut nos<br />

acquirat, illoruin cruciatus nostros vult csse profectus. Dc sccundo<br />

Hicronymus contra Vigilantium: si apostoli et inartires <strong>ad</strong>huc in<br />

corpore positi i^ossunt orare pro caeteris, quando de sc <strong>ad</strong>huc debe<br />

rcnt esse solliciti, quanto inagis posl coronas, victorias ct triumplios!<br />

Unus homo Mo^ses impetravit veniam a Deo sexccntis millibus arina-<br />

toruni et Stcphanus ')Paulo et inultis aliis vcniain obtinuit; scd post-<br />

I) Ed. rr. li.iec it.i li-gil : .S 1. v i! u i .1 m il c p rouii 1 11 r •I - c oi' p i' r 11 11 f ,<br />

III ! II II s V II li> li n II t.

Cap. CLXII. De omnibus sanctis. 725<br />

quam cum Christo cssc cocperunt, inulto magis possunt. Paulus<br />

apostolus CCLXXVI sibi dicit in navi animas conilonatas, el post-<br />

qnam resolutus coepit essecumChristo, ')"iuIlo magispotest? Tertio<br />

constantcr, Augustinus : framea cst anima martiris splendida cari- ^<br />

tate, acuta veritate, Dei pugnantis vibrata virtute, quae bella fecit,<br />

quae contr<strong>ad</strong>icentium catervas redargucndo superavit, percussit<br />

Infestos, prostravit <strong>ad</strong>versos. Item Chrjsostomus: torti torquen-<br />

tibus fortiores steterunt -)ac laniantes ungulas laniata mcmbra<br />

vicerunt. Tertia differentia est confessorum , quorum dignitas et<br />

excellentia manifestatur ex eo, quod Deum confessi sunt tribus<br />

modis, scilicet corde, ore et opere. Confessio autem cordis non<br />

sufficit sine confcssione oris , sicut probat Chrjsostomus super<br />

Matthaeum quatuor rationibus. Quantum <strong>ad</strong> primam sic dicit:<br />

r<strong>ad</strong>ix confessionis fides est cordis, confessio autem fructus est fidei;<br />

sicut ergo, quamdiu r<strong>ad</strong>ix est viva in terra, necessc est, utautramos<br />

producat aut folia, si autem non produxerit, sine dubio intclligc,<br />

qnia r<strong>ad</strong>ix ejus in terra siccata est, sic quamdiu fides cordis in-<br />

tegra est, semper germinat tonfessioncm in ore, si autem con-<br />

fessio marcida fucrit oris, inteilige sine dubio, quia fldcs cordis<br />

ejus jam ante siccata est. Quantum <strong>ad</strong> secundam sic dicit: si tibi<br />

prodcst corde crederc ct coram hominibus non confitcri, ergo ct<br />

infideli hjpocritae confiteri Christum prodest, ctiamsi corde non<br />

credat; si autcra ille nihil proficit sine fide confitens, nec tu pro-<br />

ficjs credendo sine confessione. Quantura <strong>ad</strong> tcrtiam sic dicit:<br />

et si sufficit Christo, quia cognoscis eura , ctianisi confcssus cum<br />

non fueris coram hominibus , ergo et tibi sufficiat , qnia cognoscit<br />

te Christus, etiarasi confessus non fucrit te coram Dco; si autem<br />

tibi non sufficit cognitio ejus , ncc illi sufficiet fides tua. Quaiitum<br />

<strong>ad</strong> quartam sic dicil: si enim snfficcret fides cordis , cor tantum-<br />

modo tibi Deus creassct, nunc auteni et os tibi crcavit, ut cordc<br />

credas et ore confitearis. Tcrtio confessi sunt Deum opere. Qua-<br />

liter autem quis Deum opcre confiteatur aut neget, oslendit Hiero-<br />

nymus super illud in originali: confitetur se Dsum nossc dicens:<br />

Christns sapientia est, justitia , veritas , sanctitas , fortitudo. Ne-<br />

gatur per insipientiam sapientia , per iniquitatem justitia, per<br />

mendacium veritas , per turpitudinem sanctitas, pcr imbecillitatem<br />

animi fortitudo, et quotiescunque vincimur vitiis atquc pcccatis,<br />

1) Tuiic ora clausiirus est Ed. Vr. praeferl. 2) Ed. Vr. pessime<br />

olTerl : :i c c ) (1 111 H II t e s u n g ul a s.

726 Cap. CLXn. De oiunibus «anctis.<br />

toticns Dciitn ucgamus , et e converso, quotiens bene (\\ih\ aglmus,<br />

Deum confilemur. Quarta difrcrentia est virginum, quanim dignitas<br />

cl exccllentia manifestatur primo, quia ipsae sunt sponsac aeterni<br />

regis , Ambrosius: pulchriludinem quis potest majorcni existiraare<br />

decore cjus , quao aina!ur a rege, probatur a judicc, dedicatur a<br />

Dco , senipcr sponsa, seinper innupta? Sccundo quia comparantur<br />

angclis, Ainbrosius: virginilas conditionem hunianac naturae super-<br />

greditur, per quain Iiomines angelis sociantur, inajor tamcn cst<br />

victoria virginuni quani angelornm; angeli cnim sine carne vivunt,<br />

viigines vero in carne triumphant. Tertio quia illustriorcs suiit<br />

iidelibus uiiivcrsis ,<br />

nndc<br />

(]jprianus: virginitas est flos ccclesiasticl<br />

gcrininis, dccus atqiie ornaincntum gratiae spiritualis, laeta in-<br />

dolcs laudis el honoris , opus iiitcgrum atque incorruptum , Dol<br />

iinago , rursus <strong>ad</strong> santtiinoniam Dci ilhistiior porlio grcgis (ihristi.<br />

(>uarto quia pracfcrunlur coiijugatis; hacc autcin cxcellentia, quam<br />

habct viigiiiitas rcspcctu copulac conjugalis, patct ex iiiultiplici<br />

( omparalione <strong>ad</strong> iliain : illa eiiiiu impraognat vcntrcin, ista mentein,<br />

Augustinus : gciicrosus eligit in carne vitam jam imitari angclorum,<br />

qiiain in carne nuincrum augere mortaliuni. Est autem uberior<br />

fcliciorquc foccniidilas non ventrc gravcsccre, sedinente grandcscere;<br />

illc parlurit filios doloris , ista filios gaudii ct exsullationis , Au-<br />

gustinus: ipsa confincntia nequaquam sterilis cst, scd foccunda<br />

niater filioruni gaiidiorum de luarito te, doniine. Illa 'iiiis replct<br />

lerram , ista oociiini , Hieronymus<br />

: nuptiae terram implciit, virgi-<br />

nitas par<strong>ad</strong>isum. llla autcin est multae sollicitudinis , ista quietis,<br />

(lilbertiis: virginilas est curarum silcntium, pax caruis, rcdcmtio<br />

vitiorum , principatus virtntuin. Illa est bonuin, ista melius, Hie-<br />

ronjmiis <strong>ad</strong> Pammachiuni: tantuin est inter nuptias et virginitatcni,<br />

quanlum intcr noii pcccarc ct bcatificare; iino, ut levius dicam,<br />

o Ifgit. 2) Kil Vr c o ii r n V o iir.-icleii<br />

.

Cap, CLXII. De omnibus sanctis. 727<br />

iiobis insiniul intercedant, ut sic Dei inisericordiam facilius iwpe-<br />

trenuis. Si enini impossibile cst, multorum preces non exaudiri,<br />

constat, quia impossibile valde erit, omniuni sanctorum pro nobis<br />

orantium preces non exaudiri. Haec ratio in oratione tangitur, cura<br />

dicitur; desideratam nobis tuac propitiationis abundantiam multi-<br />

plicatis intercessoribus largiaris. Intercedunt enim sancli pro nobis<br />

merito ct affectu ; merito , dum nobis eorum merita suffra-<br />

gantur, afTectu, dum vota nostra cupiunt <strong>ad</strong>impleri, quod tamen<br />

non faciunt, nisi voluntatem Dei noverint <strong>ad</strong>implcndam. Quod<br />

autem in bac die omnes sancti <strong>ad</strong> intercedendum univcrsaliter pro<br />

nobis conveniant, ostcnditur in qn<strong>ad</strong>am risione, quac sequenti.annoab<br />

hujus sollcmnitatis institutionc contigisse narratur. Cum enim in<br />

hac die custos ccclesiae sancli Petri ex devotionc omnia altaria<br />

circuisset et omnium sanctorum sufTragia implorasset et demum <strong>ad</strong><br />

altare sancli Petri rediisset, ibi paululum requiescens extra sc ra-<br />

pitur et ecce vidit regera regum in sublimi solio consistentom ct<br />

omnes angelos in ejus circuitu coraraorantes. Tuuc virgo virginnm<br />

in dy<strong>ad</strong>emate praefulgcnti <strong>ad</strong>vcnit, quam innumerabiiis multitudo<br />

virginum et continentium scquebatur. Huic rex protinus assurrcxit<br />

et posito solio juxta se sedere fecit. Post hoc <strong>ad</strong>venit quidam<br />

vestitus de pilis camclorura, quem sequebatur multiludo vcnera-<br />

biiium seniorum ; dcinde <strong>ad</strong>venit ct alius pontiricali babitu decora-<br />

tus, quem iiliquorum chorus in habitu consimili scqucbatur, postca<br />

vero processit innumerabilis multitudo militum. Post quos <strong>ad</strong>vcnit<br />

turba diversarum gentium inlinita. Oiunes igitur antc rcgis soliuni<br />

<strong>ad</strong>venerunt et ipsum flcxis gcnibus <strong>ad</strong>orarunt. Is autcm , qui in<br />

pontificali habitu erat, matutinas caetcris proscquentibus inchoavit,<br />

angelus autera , qui praedictum custodem ducebat, cidem visioncm<br />

exposuit, asserens viigincm in prinia acie matrem Dei esse, vcsti-<br />

tura de pilis caiiiclorum Johannem baptistam cum patriarchis simul<br />

ct prophetis, pontificali ornatum habitu Petrum cura caeteris apostolis,<br />

roilites martires, turbara reliquaiu confessores. Qui ideo omncs<br />

ante rcgem venerant, «t pro houore sibi hac die a inortalibus ex-<br />

hibito gratias agerent et pro orbe universo orarent. Dcinde <strong>ad</strong><br />

locum alium ipsum duxit ct utiiusque sexus horaiiies , alios iii<br />

stialis aureis , alios in mensis gaudentes divcrsis dcliciis, alios<br />

nudos et inopes auxilium mendicantes ostendit. Dixit autera hunc<br />

locum puigatoriuni esse, abundantes vero animas illas csse, quibus<br />

ab aniicis pcr nuilla suffragia copiose subvcnicbalur , egcntes<br />

vero

728 Cap. CLXIll. De coinmemoratione animaniin.<br />

csso , qiioriim (iirit niillatcmis habcbatur. Jiissit crgo ,<br />

ut onmia<br />

SUII1II10 pontitiii intimaict, ut post lcstum uinnium sanctorum (iicin<br />

statucrct animaruin , ul saltem generalia SHlTiagia pro illis illa<br />

dic ficreut, qni spccialia habere neciuirent.<br />

CAP. CLXIII. (i58.)<br />

De eommemoratiouc ')animariim.<br />

(iommcinoralio omiiium fidcliuin (lcfunctorum hoc dic in ceclc-<br />

sia fieri instituta est , ut generalibus bcneficiis <strong>ad</strong>juvcntur, qui<br />

spccialia habcrc non praevalcnt, sicut in prac<strong>dicta</strong> rcvciatione mon-<br />

stratum cst. Ait quoque Pctius Damiani, qiiod sancfiis Odilo abbas<br />

(lliiniaccnsisconipcricns, quod apud Vulcanum Siciliae crebro voces ct<br />

ululatus daemonuin audiebantur plangentiumque animac dcfnnctoruin<br />

pcr clemosinas ct oraliones de coruin nianibus cripicbantur, in suis<br />

inonasteriis ordinavit, ut post festum ouiniuin sanctorum fierct<br />

coinincmoratio dofunct.orum. Quod fuit post ab oinni ecclesia ap-<br />

probatum De duobus autein hic spccialitcr vidcri polcsf , priino<br />

(le ipsis purgandis , sccundo pcr quos purgantur, tcrtio , ubi pur-<br />

gantur. Illornin autem , qui purgaiitur, tria sunt gcncra. Priini,<br />

qui salisfactionc sibi injuncta nonduni coniplcta dccedunt. Vcrnm-<br />

lanicn si tanfam liabcrent cordis contritioncm, quae sufficeret <strong>ad</strong><br />

dclcnduin pecc

Cap. CLXIII. De coramemoratione animaruin. 729<br />

satlsfaceie non valeal, sed <strong>ad</strong>juvari indigeat. Tertium est ex parte<br />

iilius, in quem ftt commutatio, scilicet caritas, quia nccesse est ipsnm<br />

esse in caritate.qui faciat ipsam satisfactionera esse meritoriam et<br />

satisfactoriam. Quartnm est ex parle poenae, scilicet debila propor-<br />

tionabilitas, ut vidclicet minor poena commutctur in majorem, qula<br />

plus satisfacit Deo poena propria qaam aliena. Est enim triplex<br />

poena, scilicel propria et voluntaria, et haec maxime satisfacit<br />

Secnnda est propria et non voluntaria , quae est in purgatorio.<br />

Tertia est voluntaria , sed non propria , sicut est in prae<strong>dicta</strong><br />

commutatione , et haec minus satisfacit , quam prima, ex eo , quod<br />

non est propria , et magis quam secunda, ex eo , quod est volun-<br />

taria. Verumtamen si iste, pro quo satisfactio est assumta, decedit,<br />

nihilominus tamcn in purgatorio cruciatur, sed tamen per poenam,<br />

quam ipse sustinet et quam alii pro eo solvunt, citius liberatur,<br />

quoniam dominus et poenam suam et poenam illorum in sortem<br />

computat. Unde si debuit in purgatorio poenam duorum mensium<br />

sustinere, taliter sic poterit juvari, quod liberabitur uno raense.<br />

Nunquara taraen indc eripitur, quousque dehitura sit solutum,<br />

Quo soluto illud debitum , quod solvilur, deinceps est ipsius, qui<br />

facit, et in sinum ejus convertitur et si ipse non indiget, convcr-<br />

litur in sinum ecclesiac, vcl valet aliis, qui in purgatorio sunt. Se-<br />

Gundi, qui in purgatorium descendunt, sunt, qui satisfactionem quidem<br />

injunctam complevernnt, sed tamcn illa poena propter ignorantiam<br />

vel negligenliam sacerdotis sufficiens non fuit. Hi enim, nisi magni-<br />

tudo contritionis suppleat, totura in purgatorio complebunt, quod<br />

rainus in hac vita fecerunt. Deus enim , qui modos et mcnsurara<br />

ppccatorum et poenaruni novit, <strong>ad</strong>dit poenam sufficientera, ne ali-<br />

quod peccatum impunitum remaneat. Unde poenitcntia injuncta aut<br />

cst major aut aeqnalis aut niinor; si niajor, tunc illud , quod plus<br />

feccrit, cedit ei <strong>ad</strong> augmentum gloriae, si aequalis, tunc sufficit<br />

<strong>ad</strong> dimissionem totius culpae, si minor, tunc illud , quod rcstat,<br />

suppletur ex virtute divinae justitiae. De his vero , qui in fine<br />

poenitent, audi, quid Augustinus sentiat: baptizatus <strong>ad</strong> horam se-<br />

curus hinc exit, fidelis bene vivens securus hinc exil agens poeniten-<br />

tiam, et reconciliatus, cum sanus est, securus hinc exit, ego non sum<br />

securus; ergo tene certum et dimitte incertum. Haec autem ideo<br />

dicit Augustinus , quia tales consueverunt potius poenitcre ex ne-<br />

cessitatc quani cx voluntate, potius limore poenac quam amorc<br />

gloriae. Tertii qui in , purgaiorium descendunt , sunt qui lignum,<br />

,

730 Cap, CLXIII. De commemoratione auimaruui.<br />

foeniim et stipulam seciim feriint , qnl scilicet circa siias divitlas<br />

infra tamen Deiim carniili tenentnr affecln. AfFectiones enim car-<br />

nales, quibas dediti sunt, domibus, conjugibus, possessionibus, ita<br />

tamen, ut nil Deo pracponant, illis tribus siguificantur, qui sccunduni<br />

suos amandi raodos vel ")diutlus ut lignum vel minus ut foenum vel<br />

minimum ut stipula creraabuntar. Qui ignis, sicut dicit Augustinus,<br />

etsi aeternus non sit, miro taraen inodo est gravis, excellit enim<br />

omnem poenain, quam uiiquain passns est aliquis in hac vita; nun-<br />

quam in carne inventa cst tanta poena, licet mirabilia nicartires<br />

passi sint tormenta. Circa secnndum, per quos scilicet purgantur,<br />

sciendum ,<br />

quod<br />

illa puigatio et punilio tit per nialos angelos ct<br />

non per bonos; boiii onim angeli non vexant bonos, sed boni malos,<br />

mali bonos et mali nialos. Pie tamcn credendura cst, quod boni<br />

angeli fralres et coiuivcs suos frcquenter visitant ct consolantur<br />

et, ut patienter snfTcrant, exhortanlur. Habciit etiam nliud conso-<br />

lationis remediuin ex eo scilicet, quod ccrti gloriam fnturam ex-<br />

spectant; habeiit eiiini cerlitudincm de gloria, minorcm taraen quaiu<br />

illi , qai sunt in patria, sed majoreni quam illi , qui sunt iii yia.<br />

Certitudo enim illorura, qui snnt in patria , est sine exspectationc<br />

et tiraore , quia ncc iUain futurani cxspcctant, cuin praesenteiu ha-<br />

beant, iiec illain de cactero amittere formidant. Ccrtitudo autem<br />

illorum, qni sunt in vita, e contrario cst , sed cerlitudo illorum,<br />

qui sunt in purgatorio, niedio inodo cst. Est enim cum exspecta-<br />

tione, quia ipsam futnrain exspectant, sed est sine tiniore, quia,<br />

cum habeant libcrum arbitrium coulirmatuin, de caetero se peccare<br />

non posse cognoscunt. Habent etiain aliain consolationem, quando<br />

pro se suffragia ficri dicunt. Forte tainen vcrins ciedciiduin est, qnod<br />

illa punilio non fit per malos angclos, sed divina justitia jubciile ct<br />

flatu cjus succcdente. Circa tertinin, ubi scilicet pnrgantur, scicn-<br />

dum est, quod pnrgantur in qnodain loco juxta infernuin posito,<br />

qui purgatoriiun dicitur, secundum positionem plnfiniornm sapieiitum,<br />

licet aliis videatur, quod sit in acre et in lorrida zona. Scd tamcn<br />

pcr divinam dispcnsatioiicm divcrsa loca diversis aniinabns ali-<br />

qiiaiido depulaiitur, et lioc multiplici de causa, scilicet aut proptcr<br />

«orum levcin punitionein aul proplcr eorum celciiorem liherationcm<br />

aut proptcr nostiain instriictionem ant proptcr culpae iii loco pcr-<br />

peiralioncin ant pioptcr aliciijns saiicti oralioiiein. Frimo pioptcr<br />

coruni levcm punitiuneni, sicut quibusdam secundum (ircgorium rc-<br />

1> K(l l'r. Ic^-it ; \ f l divitii; \ fl lignis vel iiiiiuis.

Cap. CLXIII. De commemoratione animarum. 731<br />

vclatinn est, auimas quasdam in umbra punitas esse. Secundo<br />

propter eorum ccleriorem liberationem , ut scilicet possint aliis in-<br />

dlgentiam suam revelare et ab iis suifragia petere et sic celerius<br />

de poena exire, sicut legitur, (piod quidam piscatores beati Theo-<br />

baldi in auturano frustum magnum glaciei pro pisce prendiderunt,<br />

de quo magis quam de pisce gavisi maxime sunt, quia episcopns do-<br />

lore pedum iaborabat, et ipsara glaciem ejus pedibus supposuerunt et<br />

inagnum ei refrigerium praestabant. Qu<strong>ad</strong>am vero vice de glacie ho-<br />

minis vocem audivit, qui ab episcopo <strong>ad</strong>juratus, quisesset, dixit: sum<br />

quaedam aniraa, quae in hoc gelicidio pro peccatis meis affligor,<br />

et liberari possera, s: XXX missas sine intervallo XXX diebus<br />

continuis diceres. Qui cum missarum medietatem dixisset et se<br />

jam <strong>ad</strong> missam aliam praeparasset, dyabolica suggestione contigit,<br />

quod fere omncs homines illius civitatis inter se bella raoverent,<br />

unde vocatus episcopus <strong>ad</strong> scdandam discordiani sacras deponeus<br />

vcstes missam illa die praetermisit. Iterum reincipiens et jain duas<br />

partes coraplens exercitus inagnus, ut videbatur, civitatem obsedit<br />

et compulsus raissae officiuni interinisit et deinde reincipiens, cuin<br />

omnes missas «Itima cxcepta dixisset et uitimam inchoarc vellet, tota<br />

villaet domus episcopi, ut videbatur, accensaest. Cui cuin servi dice-<br />

rent, ut inissam intermitteret, ille dixit: si tota villa cremari deberet,<br />

inissam non intermilterera. Qua celebrata glacics protinus resoluta<br />

cst et ignis , quem se vidisse credebant, tanquam phantasma re-<br />

cessit et nullum daranum intulit. Tertio propter nostram instructio-<br />

nem , ut scilicet inagnam poenara post hanc vitam infligi peccantibus<br />

cognoscamus , sicut Parisiis contigisse legitur, ut ait cantor Pari-<br />

siensis. Alaglster eniin Silo quendam suum scholarem socium<br />

aegrotantem obnixe rogavit , ut post mortem <strong>ad</strong> se rediret et<br />

statum suum sibi renuntiaret. Post aliquot igitur dics sibi apparuit<br />

cura cappa de pergameno tota de sophismalibus descripta et intus<br />

flarama ignis tota confecta. Qui requisitus a magislro, quisnam esset,<br />

ait illi : ille utiqnc sum, qui <strong>ad</strong> te redire promisi. Qui de statu suo<br />

rcquisitus ait: haec cappa plus super me ponderat et plus me<br />

prerait, quam si unam turrim snper me haberem, et est inihi data,<br />

ut eam portem pro gloria , quam<br />

in sophismatibus habui; porro<br />

flainraa ignis, qua cooperta est, pelles sunt delicatae et variae,<br />

qnas ferebam , quae flamma me crucial et exurit. Sed cum ma-<br />

gister illam poenam facilem judicaret, dixit eidcm defunctus, ut<br />

luannm extenderet. ct sic facilitatem suae poenae sentire posset.

732 Cap. CLXIII. De commemoratione anlmarum,<br />

Ciiiiiquc mauuin cxfentlissct, ille guttain unam sui sudoiis (limislt,<br />

qui praedicti inagistri inannin quasi sagitta citius perforavit, ita quod<br />

cruciatum inirabilcin seiisit. Et ait: talis suin tutus. liic igitur<br />

magister ex illlus poenae acerbitate perterritus sacculum deiibera-<br />

vit desercre ct rcllgioncin intrare , unde mane scholaribus con-<br />

gregatis hos versus coniposuit<br />

:<br />

Linquo choax raiiis, cra corvis, vanaque vanis<br />

Ad logicain pergo , quae inortis non timet crgo.<br />

Et sic scculuin deserens <strong>ad</strong> rcligionem confugit. Quarto propler<br />

culpae in loco perpctrationcin , slcut aliquando sccunduin Augusti-<br />

num anlinae punluntur in locis, in quibus dellquerunt, sicut patct<br />

per illud exemplum , quod recitat Gregorius in quarto dyalogorum.<br />

Quldain namque presblter, dura baltieum intraret, quendam virHn*<br />

iiicognituin <strong>ad</strong> suuin obsequium pracparalum invenit, qui semper<br />

gibi sedule mlnistrabat. Qui dum qu<strong>ad</strong>ain die pro benedlctione et<br />

laboris mercede qucndam pancin benedlctum slbi exlilbcret, ille<br />

inoerens respondlt: inihi ista quare das, pater? Istc panis sanctus<br />

est, ego autcin hunc manducare non possuin, ego enim aliquandohujus<br />

loci doininus fui , scd pro culpis ineis hic post mortein meam de-<br />

putatus suin , scd quacso, ut omnipotcnti Dco hunc pancm pro<br />

peccatis mcis offerasj tunc autem te cxauditum cognosce, cuin huc<br />

<strong>ad</strong> lavandum vcneris et luc mlnlme inveneiis. Presbitcr autem per<br />

unain hebdom<strong>ad</strong>cm salutarein pro co quotidie obtulit hostiain ct re-<br />

versus cuin jain ininime Invenit. Qulnto propter c^licujus sancti ora-<br />

tionem, situt legitur, quod sanctus Patiicius iii quodain loco in tcrra<br />

quibusdam purgatoiium impctravit, ciijus hjstorlain post fcstuin<br />

sancti Bcncdicti rcpeiics. Clrca sctundum, quod est dc satrificlls,<br />

tria vidcnda suiit: prirao dc ipsls suffragiis, quac fiunt , sccundo<br />

dc his , pro quibus huut, tertio dc his , per quos fiunt Girca<br />

Buffiagla, quae fuint, iiotanclum, quod quatiior sunt gcncra suffra-<br />

gioruin , quac luaxlmc defunttis prosunt, scllicct fidclluin ct ami-<br />

corum oratio , eleinoslnaruin largltlo , salutarls hostlae iinmolatio<br />

ct jcjunlorum observalio. Quod prlinura genus suffragloruin, stilitct<br />

amicorum oratio iis prosit, patct pcr cxcmplum de Paschasio, de quo<br />

Grcgorius in IV. Libro d^alogorum iiarrat, quod , cuin vir mirac<br />

sanctltatis ct virtulis exslitcrit ct duo tunc in suinmos poiitificcs<br />

clecli fulsscnt, scd tamen poslinodum iii unuiu illorum cctlcsia<br />

coiivcnissct, ipsc taincn Paschasius quasi cx crrorc «iliuni scinpcr<br />

practulit «-t in hat scntcntia usquc <strong>ad</strong> luortcm pcrinansit. Qui tuin

Cap. CLXIII. De coramemoratione aoimarum. 733<br />

cssct dcfuiictiis et dalmaticain fcretro suppositam dacmoniacus tcti-<br />

gisset, statim sanatus est. Post multum vero tcmpcris, cum Germanus<br />

Capuanns episcopus balneum ob gratiara sanitatis petivisset, prae-<br />

dictum Pascliasium dyaconum stantem et obscqucntem invenit. Quo<br />

viso vclicmcriter cxtimuit et, quid illic tantus vir faceret, inquisivit.<br />

Qui pro nulla alia causa se in illo poenali loco deputatuni asseruit,<br />

nisi qnia in illa tali causa plus justo scnsit. Et <strong>ad</strong>didit dicens:<br />

quacso te , pro me dominum deprccare, atque iu hoc cognosces,<br />

quod exauditus sis, si huc redieus me non invcneris. Qui cum<br />

pro eo orasset et illuc post paucos dics rediissct, praedictum<br />

Paschasium in loco codcm minimc invenit. Pctrus quoquc (;iuni

734 Cap. CLXIII. De commemoratione animarum.<br />

flnvlum laberetur, justi vero sccuro*gressu <strong>ad</strong> loca amoena pcrve-<br />

iiirent. Ibique quendara , Petrum nomine, deorsum positum magno<br />

ferri pondere ligatum se vidisse asseruit , qui dum requirerct,<br />

cur iliuc esset, dictum est ei: hoc idcirco patitur, quia, si quid<br />

ei pro facienda uitione jubebatur, <strong>ad</strong> infercudas plagas plus ex<br />

crudclitatis desiderio quam obedientia servicbat. Ibi etiam quen-<br />

dani pcregrinum se vidissc fatebatur, qui <strong>ad</strong> pracdictum pontem<br />

vcniens lanta cura auctoritate transivit, quanta hic sinccrilate vixit.<br />

Altcr vero , Stephanus nomine, dum transire voluisset, ejus pea<br />

lapsus est ex medio corpore cl jam extra pontcm dejectus est.<br />

Tunc a quibusdara tcterrirais viris ex fluniine surgcntibus pcr coxas<br />

dcorsum atque a quibusdam albatis ct spcciosissimis viris coepit<br />

per brachia trahi sursum, cumque haec luctatio fieret, is, qui<br />

videbat , <strong>ad</strong> corpus rcdibat, et quis in illo occuiti arbitrii exaniino<br />

ubtinucrit, scire non valuit. In quo datur intelligi, quod in illo<br />

niata carnis cum elemosinaruin largitione certabant. Quod eniin<br />

pcr coxas deorsum, pcr brachia attrahebatur sursuni , patel<br />

nirairum, quia ct elcraosinas aiuaverat et carnis vitiis perfccte<br />

non restiterat. Quod autcm tcrlium genus sulTragiorum, scilicet<br />

sacrac hostiac imniolatio, pluriinuiu dcfunctis prosit, cx muitis<br />

exemplis apparet. Refert igitur Gregorius in IV. libro djalogorum,<br />

quod, cum quidam monachus suus, noininc Justus, <strong>ad</strong> extrcinum<br />

veniens tres se occultos aureos indicasset habcre el de hoc inge-<br />

miscens mortuus fuisset, praecepit Gregorius fratribus, ut corpus<br />

ejus cum tribus auieis in slerquilinio scpclircnt diccntes: pccunia<br />

lua tecuin sit in perditione. Tandem cuidain e fralribus Grcgorius<br />

pracccpit, ut usque <strong>ad</strong> XXX dies orani die \)vo eo hostiam imraolaret.<br />

Qui cum jussa coraplcsset, is, qui defunctus fuciat, in dic tricesiina<br />

cuidatn fialri apparuit. Qucin frater requisivit dicens: quoinodo cs ?<br />

Cui ilie rcspondit: nunc usque malc fui, sed jam modo benc suin,<br />

quia hodie coinraunioncm reccpi. Hacc autcin hostiae iminolatio<br />

non soluin inortuis , scd etiam vivis pluriniuin profuisse inventa<br />

cst. Quidam namque, cum in qu<strong>ad</strong>am rupc argentum fodeicnt,<br />

subito rupes cecidit et fundilus cunctos exstinxit. Unus auteiu<br />

coruin subtus in qundam sinu ipsius rupis mortem evasit, indc<br />

tamen cxire non valuit. Uxor autcm iilins, ciiiu dcfunctum cxisti-<br />

inans , omni dic pro co inissam cclcbrari facicbat ct jiancm iiiaim<br />

ct urccum vini cuin caiidcla quotidic oflercbat. (iui dyabolus iini-<br />

dcns per tres dics coiiliiuios cidcra ia foima huinana a|)paruit c(

Cap. CLXIlf. De coinmemoratione animarum. 735<br />

qno tenderct, requisivit. Ciii cum illa sul itincris causam cxponerct,<br />

ilie ajcbat: noli frustra vexari , quia jam missa celcbrata est, ct<br />

sic illa tribus dicbus raissani intcrmisit nec ipsam celebrari fecit.<br />

Quidani autem post hoc in prae<strong>dicta</strong> rupe argcntum fodiens quan-<br />

dam vocem audivit de subtus dicentem : piane pcrcutias, quia capiti<br />

meo imminct raagnus lapis. Cum autem ille trenicret ct <strong>ad</strong> hanc<br />

vocem audiendam plurimos convocasset, iteruui fodit et similiter<br />

voccm audivit. Tunc omnes propius accedentcs dixerunt: quis<br />

enim es tu? Qui respondens ait: plane faciatis , qnia magnus<br />

lapis quasi super me c<strong>ad</strong>it. Qui a latcre fodientcs ct <strong>ad</strong> eum<br />

nsqae pervenicntes cuni sanum et incolunicm cxtraxcrunt et scisci-<br />

tantes, qnomodo ibi tamdin vixisset, dixit, quod qualibct die panis<br />

unus ct urccus vini ct candela acccnsa, nisi tantum tribus diebus,<br />

sibi oblatus fuit. Quod uxor ejus audiens et vchcmenter cxsultans<br />

agnovit, quod de oblatione sua fucrit sustentatus et quod dyabolus<br />

cam deccperit, nc illis tribus diebus missam canfari fecerit. Illud,<br />

ut testatur Petrus Cluniaccnsis , accidit in villa nomine Ferraria<br />

Grationopolitanae dyoecesis. Gregorius ctiam refert, quod, dum<br />

qnidam nauta in mari naufragium perpessus fuisset et quldara sa-<br />

cerdos pro eo hostiam imraolasset, ipse tandera dc niari sanus<br />

exivit. Cuni aatcm, qualitcr evasisset, interrogaretnr, dixit, quod,<br />

dum in medio niaris exsisteret et jam paene fatigatus dcficeret,<br />

quidam <strong>ad</strong> eum venit et pancm quendam sibi obtulit. Qucm cum<br />

ille comedisset, statim confortc^itus vircs rcccpit ct in qu<strong>ad</strong>am navi<br />

inde Iranseunte receptus fuit inventumque est, quod illa hora pa-<br />

neni habuit, qaa pro eo sacerdos hostiam immolavit. Quod vero<br />

quartum sulTragiornm gcnus, scilicet jcjuniorunj observatio , de-<br />

functis prosit, testatur Gregorius agcns tam de isto, quam de aliis<br />

tribus dicens : aniniae defunctonim quatuor modis sulvuntur, aut<br />

oblalionibus sacerdotnm aut prccibus sanctorum aut carorum elc-<br />

mosinis aut jejunio cognatorum. Valct nihilominus pro iis poeui-<br />

tentia facta ab amicis. Undc retulit quidam sollemnis doctor, quod,<br />

cum qnaedam mulier viro niortuo de paupertate dcspcraret, appa-<br />

ruit ei dyabolus dicens, qnod eam ditarct, si snam faceret volun-<br />

tatem. Cui proraittenti prirao injunxit, ut viros ecclesiasticos in suo<br />

hospitio receptos facerct fornicari , secundo, qnod pauperes in die<br />

reciperet et in nocte vacuos expellcrct , tertio , quod orationes in<br />

ccclesia garriendo irapediret, quarto, quod nulli conliteri deberet de<br />

hoc. Tandem cum niorli appropinqnasset ct a filio <strong>ad</strong> confessionem

736 Cap. CLXIII. De commeuioratione animarum.<br />

<strong>ad</strong>moncretur, illa ei factiini apcriens dixit, se confiteri non posse<br />

nec sibi aliquid confcssio valeret. Sed cum ille cum lacrjmis in-<br />

staret et poenitcntiam se pro ea facturum promitteret, illa com-<br />

puncta pro sacerdote filium destinavit. Sed antequam sacerdos<br />

veniret, daemones <strong>ad</strong> eam irruerunt, quorum timore ac horrorc<br />

percussa ea mortua est. Filius suus et peccatum niatris confitens<br />

ct poeuitentiam septenncm faciens ipsa compieta vidit matrem ei<br />

de sua liberatione gratias referentcm. Valent etiam iis indul-<br />

gcntiae ecclesiae. Unde cum quidam apostolicae sedis legatus<br />

quendam strenuum rogaret, ut in terra Albiensi in servilium eccle-<br />

siac militaret , facta indulgenlia patri suo defuncto per uuani ibidcm<br />

qu<strong>ad</strong>ragenam moratus cst. Qua compieta paler luce clarior ei appa-<br />

ruiletde sua liberatioue gratias ci egit. Circa sccundum Iiujus partis,<br />

scilicet illos, pro quibus fiunt, etiam quatuor vidcnda sunt. Primo qui<br />

8unt illi, quibus possunt prodesse, secundo quarc dcbent iis prodcssc,<br />

iertio si omnibus aequaliter prosunt, quarto qualiter suffragia,<br />

quae pro ipsis fiunt, scire possunt. De primo, qui sciiicet sunt<br />

illi , quibus possunt prodessc, scicnduni est, quod , sicut dicit Au-<br />

gustinus, omnes, qui de hac vita decedunt, aut sunt valde boni<br />

aut valdc mali aut mediocriter boni. SulTragia igitur facta pro<br />

valde bonis sunt gratiarum acliones, pro valde malis sunt vivoruni<br />

qualescumque consolationes, pro niediocriter bonis snnt expiationes.<br />

Valdc autem boni dicuntur, qui statim evolant et ab utroque ignc<br />

tani purgatorii quam inferni liberi sunt. Eorum autem sunt tria<br />

-gcnera, scilicct baptizati, martires ct viri pcrfecti , qui scilicet<br />

tam perfecte aedificaverunt aurum, argenlum et lapidcs prctiosos, id<br />

est Dei dilectionera, proximi amorcm ct bonam operationem , ut non<br />

cogitarcnt placere mundo , sed tantum Deo. Qui etsi quandoque<br />

vcnialitcr peccant, fervore tamen caritatis ita in iis pcccatum con<br />

Bumitur, sicut gutla aquae in caniino ignis pcnitus absorbetur, ct ideo<br />

secum cremabilia nunquam fcrunt. Qui igitur pro aliquo istorum trium<br />

generum oraret vel aliqua alia suITragia faceret, iis injuriam faceret,<br />

quia, sicut dicit Augustinus, injuriam facit martiri, qui orat pro niar-<br />

tire. Si vero aliquis pro aliquo valde bono exoraret, de quo tamcn, ali<br />

evolasset, dubitarct, tunc illae orationes cssent gratiarum actiones ct<br />

<strong>ad</strong> mcritum ccderent cxoranlis, sccundiini illud: oratio nica in sinuui<br />

nieum converleliir. Ilis ciiim triiius giMicrihus coclum prolinus apc-<br />

ritur, cum deccdunt, iicc aliquein purgatorii ignem sentiunt. Qiiod<br />

significatum est pcr illos tres, quihus coclum apcrtum est. Apertiun

Cap. CLXIII. De coinraemomtione aniraariini. 737<br />

est cniui Cliristo baptizato , Luc. III : Jesu baplizato ct orantc<br />

apcrtiiin est coeluin. Per quod significatur, quoil coeluni aperitur<br />

omnibus baptizntis , sive sint parruli sive <strong>ad</strong>ulti, ita quod, si hinc<br />

dccedcrent, protinus evolarcnt. Baptisinus cniin virtute passionis<br />

Christi mundat ab onini peccato ct originali ct inortali ct vciiiali.<br />

Secundo apertuui est Stepliano lapidato , Act. VII: ecce video<br />

coelos apertos etc. Pcr quod signilicatur , quod aperitur omnibus<br />

martiribus, ita qiiod slaliin evolant, cuni dcccdunt, et si aliqiia<br />

creinabilia habebant, oinnia falce martirii resecantur, Tcrtio aper-<br />

tuni cst Johanni perfectissimo , Apocal. IV': vidi et ecce ostiura<br />

apertum in coelo. Per quod signilicatur , quod viris perfectis , qui<br />

totaliter poenitcntiam coiuplerunt ncc veuialia <strong>ad</strong>miserunt, vel si<br />

aliquando <strong>ad</strong>mittuiitur, a fervore caritatis protinus consumuntur,<br />

coclum ipsuin continuo aperitur et mox in illud perpctuo iTgiiaturi<br />

ingrcdiuntur. Valde autera niali sunl, qui continuo in infcrni ba-<br />

rathrura dcmcrguntur, pro quibus, si de eorum dainnatione coii-<br />

staret, nulla suffragia aliquatenus essent fienda, sccunduin quod<br />

dicit Augustinus: si scirem patrem meura esse in inferno, non plus<br />

orarem pro eo, quam pro djcibolo. Si autem pro aliquibus dam-<br />

natis, de quoruin damnationc dubitatur, aliqua sufTr.agia iicrent,<br />

nihil taincn iis prodesscnt, nec quantum <strong>ad</strong> liberationcra, ut scilicet<br />

ab ipsis pocnis liberentur, ncc quantuiu <strong>ad</strong> mitigationem, ut scilicct<br />

pocna in iis mitigetur vcl diininuatur, nec quanlum <strong>ad</strong> suspcnsio-<br />

nem , ut scilicet <strong>ad</strong> tcinpus vcl <strong>ad</strong> horam eorum damnatio suspcn-<br />

datur, ncc quantum <strong>ad</strong> forlificationein , ut scilicct <strong>ad</strong> toleraiiduni<br />

levius roborcntur, quantuin cniiu <strong>ad</strong> aliquid horura in inferno nulla<br />

redcratio est. Mediocritcr autcin boiii dicuntur, qui cremahilia<br />

aliqua, scilicet lignum, focnum , stipulain sccum fcrunt, vcl qui<br />

poenitentiaiu injunctain ct sufficicntem inorte praeoccupati complere<br />

non possunt. Qui ncc <strong>ad</strong>eo boiii sunt, quin suffragiis cgeant, ncc<br />

<strong>ad</strong>co mali, quin iis prodcsse valeant sulTragia. SulTragia igitur<br />

facta pro his sunt coruin expiationes. Undi isti sunt illi , quibus<br />

ipsa sulTragia solum prodesse possunt. lu hujusinodi autcm sulTia-<br />

giis facitndis ecclesia consuevit triplicem numerum dieruiu niaximo<br />

observare, scilicet septenarium, tricenarium et anniversarium et<br />

ratio liorum assiguatur in libro de mitrali officio, Observatur<br />

septenarius , ut animae <strong>ad</strong> aetcrnum quietis .sabbatum perveniaiit,<br />

vel ut iis rcmittantur omnia peccata, quae in vita cgerunt; qui<br />

per septcm dics ducitur, vcl ut iis rcmiltantur pcccata, quae cge-<br />

47

738 Cap. CLXni. De coinnioninratione animarnm.<br />

rniit cuin corporc, qiiac coiisistuiil cx quatiior liunioiibiis , el cum<br />

aninia, in qua sunt tres vires. Ohscrvatur tricenarius, qui constat<br />

ex tribus denariis, ut purgctur in iis , quidquid in iide trinitatis<br />

et in'.tiaiisgrcssioiie dccalogi dciiqucruni. Observatur annivcrsarius,<br />

ut de aiinis calaniifatis perveniant <strong>ad</strong> annos aetcrnitatis. Sicut<br />

eniin anniversarium sanctoruin celebramus <strong>ad</strong> ipsorum honorcm et<br />

nostram utilitatcm , sic et annivcrsarium defunclorum <strong>ad</strong> ipsorum<br />

utiiitatem ct nostram devotionem. Dc secundo quaeritur, quare<br />

scilicet iis debent suffragia prodesse. Scienduin , quod triplici ra-<br />

tione debent iis prodesse. Primo ratione unilatis, sunt enim unum<br />

corpus cuin illis de eccicsia militantc ct idco bona sua dehent iis<br />

cssc communia. Secundo rationc dignitatis , quoniam, dum <strong>ad</strong>huc<br />

viverent, inerueruut, «t haec sihi prodcssent. Et itcrum dignum<br />

est, ut, qui alios juverunt, et ipsi ab aliis juveiitur. Tcrlio rationc<br />

neccssitalis, quia scilicet sunt in statu, in quo se juvare non possunt.<br />

De tertio , utruni scilicet aequalitcr omiiihus prosint, scicndum,<br />

quod, si ipsa sulTragia in speciali fiunt, niagis prosunt iliis , pro<br />

quibus specialitcr tiunt, quam aliis. Si autem in communi Aunt,<br />

inagis prosuiit iis, qui plus merucrunt in hac vita, ut sibi prodcssent,<br />

si in aequali vel majori uecessitate exsistunt. De quarto , qualitcr<br />

scilicct suffragia , quae iis fiunt, scire possunt, sciendum , quod<br />

secundum Augustinum scirc possunt trihus modis. Primo pcr di-<br />

vinain revclationem, quoniani scilicct Deus hoc iis rcvclat; secuudo<br />

per bonorum angelornm manifestationcm , angeli enim , qui hic<br />

scmpcr iiobiscuin sunt et omncs actus nostros considerant, in iu-<br />

stanti quasi <strong>ad</strong> eos possunt descendere et iis protinus nuntiare<br />

tertio per animarum hinc cxeuntiuni intimalioncm , animac enim,<br />

quae de hoc niuiido tianseunt, liaec ct alia iis nunliarc possunt;<br />

quarto nihilomiuus scire possunl pcr experieiitiam et revclalioncm, cum<br />

eniin a poenis se revclari sentiunt, suffragia pro se lieri cognoscunt.<br />

Circa terlium ')hujus secuudac partis, scilicct illos, per quos fiunt,<br />

scicndum, quod ipsa suffragia, si prodcssc debcnt, oporlct quod fiaiil<br />

ah his , qui sunt in caritatc, nam si per malos fiuut, prodesse<br />

non possunt. Undc legitur, quod, dum quidani luiles in Iccto cum<br />

uxore cssct et luna valdc lucens per riinas intraret, niirabalur,<br />

quomodo horao ratioiialis creatori suo non parcrct, cum eidem<br />

crcaturae irrationalcs parerent, ct dum cuidam niiliti defuncto,<br />

qui sihi fucrat familiaris , dctrahcrct, subito illc, qui mortuus<br />

1) Ed. Tr, ojuiltit verbn : li ii j ti s Sfcuiicliic j^.irtis.<br />

;

Cap. CLXIV. De quntiior coronatls. 739<br />

fuerat, iii thaianium introivit et dixit illi: amice, noli malc suspi-<br />

cari dc aliquo , et coiidoiia niihi, si quid ia tc peccavi. Cumqae<br />

saper stata suo interrogarctur , dixit: variis poenis afHigor, prac-<br />

cipue quia tale cimiteriHm violavi ct ibi quendam vulncrans cum<br />

cappa exspoliavi sua, quae mihi supponitur ct uno monte magis<br />

me prcmit, rogavitque, ut pro se orationcs fieri faceret. Cum<br />

auteui ille sibi diceiet, an vellet, quod a tali et tali sacerdote ipsas<br />

oraliones facerct fieri, iile <strong>ad</strong> hoc nihil rcspondens caput more<br />

renuentis concussit. Dcinde dixit , si vellet, quod talis eremita<br />

pro se orarct. Cui ille: utinam ille pro mc orarct! Quod cuni<br />

se facturum promilterct, ille ait: et ego dico tibi, quia ab hac<br />

die nsque <strong>ad</strong> duos annos tu etiam inorieris, sicque ille disparuit<br />

ct miles vila sua in melius mutata in domino obdormivit. Quod<br />

autein dictum cst , sulTragia facta per malos prodesse non posse,<br />

intelligendum est, nisi sint opera sacramentalia, ut est cclcbratio<br />

missae, quae a malo luinistro violari non potcst, vel nisi ipse de-<br />

functus vel aliquis cjus amicus aliquibus ctiam malis aliqua dis-<br />

pcnsanda reliquissct. Quac tamen cwitinuo dispcnsare dcbent, nc<br />

sibi contingat , quod cuidam contigisse legitnr. Miles cnim quidam<br />

in bello Caroli Magni cuiu Mauris pugnaturus rogavit cognatum<br />

SHum , ut, si in bcllo morerctur, cquum snum vcnderet et pauperi-<br />

bus prctium daret. Quo mortuo cum equus sibi nimis placcrct,<br />

enm sibi retinuit et post modicuin temporis dcfunctus ei tainquain<br />

sol rcfulgcns apparuit diccns: cognatc bonc, per octo dics mc fc-<br />

cisti pati pocnas in purgatorio propter equum , cujus pretiuni, ut<br />

dixeram , pauperibus non dedisti; sed impnne non fcrcs , hodic<br />

enim fercnt aniiuam tuam in infeinum djaboli et ego purgatus<br />

v<strong>ad</strong>o in rcgnum Dci. Et ecce subito in acre auditus est clamor veiut<br />

leonnm , nrsorum et luporum et ipsum dc medio abstulcrunt.<br />

CAP. CmV. (159.)<br />

De qnatiior coronatis*<br />

Quatuor coronali fuerunt Severus, Sevcrianus , Carpophorus<br />

et Victorinus, qui jubente Dyocletiano usquc <strong>ad</strong> inortem ictibus<br />

plumbatornm cacsi sunt. Horum nomina cum icperiri non possent,<br />

47*

740 Cap. f LXY. De sancto Theodoro.<br />

laiKlem post inultos aiinos doniino revclante rcperta Bunt stalutiini-<br />

quc fuit, ut coruni mcmoria sub nominibus aliorum^quiuque mar-<br />

tinim , scilicet ')Glau(Iii, Castorii, Symphoriani , Nicostrati el<br />

Siniplicii recolcretur, qui post duos anr.os a maitirio pracdictoruin<br />

passi sunt. Isti cnini niartircs , cum omncm sculpturae artcm lia-<br />

bcrent el Dyocletiano ydolum quoddam sculpere nollcnt nec sacri-<br />

ficarc aliquatcnus couscntircnt, jussu ipsius Dyoclctiani in loculos<br />

phunbeos vivi missi smit et sic in mare praccipitati circa annos<br />

domini CCLXXXVir. Sub nominibus igitur istorum V statuit Mel-<br />

chi<strong>ad</strong>es papa praedictos IV honorari ct IV corouatos vocari , scilicct<br />

antcquam eorum nomiiia rcpcrircutur, ct licct postmodum nomina re-<br />

pcrta fuerunt, usus tamenobtinuit, utlVcoronati delnceps vocarentur.<br />

CAP. CIXY. (160.)<br />

De isancto Tlieodoro.<br />

Theodorus in uibe Mannanitanorum sub Dyocletiano ct Maxi-<br />

iniano niarlirium passus est. Cui cuni praeses diceret, quod sacri-<br />

ficarct et pristinam militiam rcciperet, rcspondit Thcodorus: ego<br />

luilito Deo mco ct filio ejus Jesu Christo. Cui praeses: cigo Dcus<br />

luus filiuin habet? Cui Theodorus: etiam. Ad quem pracses:<br />

possemus eum cognoscere? Et Thcodorus: eum ulique potestis<br />

cognosccrc ct <strong>ad</strong> euiu acccdere. Datis igitur induciis saucto Thco-<br />

doro, ut sacrilicaret, templum -^matris Dcoruin noclu sanctus introivit<br />

ct igne supposito totum illud succendit. Qui a quodam , qui hoc<br />

viderat, accusatus in carcerera , ut fame ibi moreretur, rcclusus<br />

est. Cui dominus apparcns dixit: confide, servc mi Theodorc,<br />

quia cgo tccum suni. Tunc turba dcalbatorum virorum clauso<br />

ostio <strong>ad</strong> cuin vcnicns cuin eo psallerc coepit. Quod vidcntes<br />

custodcs tcrriti fugcrunt. Cuin autcm indc cductiis fuissct ct <strong>ad</strong><br />

sacrilicia invitarclur, ait: si carncs nicas igne crcmavcris cl variis<br />

consumas suppliciis, doncc fucril spiritus in naribus meis, noii<br />

dencgabo Dcum mcum. Tuiic <strong>ad</strong> pracccptum pracsidis in ligiio<br />

suspcnditur ct ungulis fcrrcis tam crudclitcr ialcra i\jus r<strong>ad</strong>untur,<br />

I) Kd. rr. Cl.idii. 2) Ed. rr. M .( r t i s Jcgil.

Cap. CLXVI. De sancto Martino episcojjo. 741<br />

ul eliam costae niularentur. Ad quem praeses: vis, Theodore,<br />

nobiscura esse aut cuni Chrislo luo? Cui ille: cum Christo meo<br />

et fui et sum et cro. Tunc jussus est igne cremari, ') in quo quidem<br />

igne spiritum emisit. Sed tamen corpus ejus ab igne illaesura per-<br />

niansit circa annos doniini CCLXXXVIF. Odore vero suavissimo<br />

oranes repleti sunt et audita est vox diccns : veni, dilecte mi, intra<br />

in gaudium doniini tui. Coelum quoque npcrlum multi vidcrunt.<br />

CAP. CIWI. (161.)<br />

De sancto ITIartmo episcopo<br />

Martinus quasi Martem tenens , id est bellum, contra vitia et<br />

peccata, vel Martinus quasi martirum nnus, Fiiit enim niartir<br />

saltem voluntate et carnis mortificatione. Vel Martinus interpretatur<br />

quasi irritans vel provocans seu dominans. Ipsc nanique pcr me-<br />

ritum suae sanctitatis irritavit djabolum <strong>ad</strong> invidiam , provocavit<br />

Deum <strong>ad</strong> misericordiam , dorainatus est carni suac pcr maceratio-<br />

ncm continuam. Cui scilicet carni ratio sive animus dominari debet,<br />

ut dicit Dionysius in epistola <strong>ad</strong> Demophilum, sicut dominatur do-<br />

niinus servo aut pater filio aut senior lascivo juvenculo. Ejus<br />

vitara 2)Severus cognoraento Sulpicius discipulus sancti Martini,<br />

quera Gcnn<strong>ad</strong>ius inter illustres viros connumerat, scripsit.<br />

Martinus Sabariac Pannonionim oppido oriundus, scd inlra<br />

Italiam Papiae alitus cum patre suo , tribuno niilitura , sub Con-<br />

stantino et Juiiano Cacsaribus railitavit, non tamen sponlc , quia<br />

ab infantia divinitus inspiralus, cura esset annorura duodccim , in-<br />

vilis parentibus <strong>ad</strong> eeclesiam fugit et catecliunicnum se fieri postu-<br />

lavit, et extunc ercraum intrasset, nisi carnis infirniitas obstitisset.<br />

Scd cum Caesares decrevissent, ut veteranorum filii pro patribus<br />

railitarcnt, Martinus, cum esset annorum quindecim, <strong>ad</strong> militandum<br />

urgetur, uno tantum contentus servo, cui tanien Martinus scrvicns<br />

sacpius rainistrabat et calceamcnta detrahcbat atque tergebat.<br />

Quodam hyemali terapore per*portam Arabianensium transiens pau-<br />

perem quendara nudum obviuni habuit. Qui cum a nullo elcmosinam<br />

1) Ed. Pr. veiba in — emisit oinillit. 2) Ed. Vi; Severius — Sin)-<br />

l>lic ius legll.

742 Cap. CLXVI. De sancto Martlno episcopo.<br />

accepisset, Marlinus hunc sibi servatuin intelligens arrcpto cnse<br />

chlamyilem, quac silji supcrerat, dividit et partem pauperi tribuens<br />

reliquam partem rursus induit. Sequenti igitur nocte Christum<br />

chlamjdis suae, qua paupercm texerat, parte vestitum vidit ipsnmque<br />

<strong>ad</strong> circunistantcs angelos sic loquentcm audivit: Martinus <strong>ad</strong>huc ca-<br />

techumcnus hao mc veste contexit. Unde vir santtus non in gloriam<br />

elatus , Bcd Dei honitatcm cognoscens , cum esset annonira decem<br />

et octo , baptizari se fecil et <strong>ad</strong>huc <strong>ad</strong> instanliam tribuni sui , qui<br />

tempore sui tribunatus expleto sc saeculo abrcnuntiaturum pro-<br />

«littebat, pcr bionnium militavit. Intcrca irnicntibus intra Gallias<br />

barbaris Julianus Caesar contra cos pugnaturus pccuniam militibus<br />

erogavit, at Martinus nolens deinceps militare donativum recipere<br />

iioluit, sed Caesari dixit: Christi ego miles sum, pugnare inihi non<br />

licct. Indignatns Julianus dixit , quod non religionis gratia, scd<br />

nictu belli imminentis niilitiae rcnuntiaret. Vau Martinus intrepidus<br />

respondit: si hoc ignaviae , non fidei <strong>ad</strong>scribitur, crastina die ante<br />

aciem inermis <strong>ad</strong>stabo et in nominc Christi signo crucis, non clypeo<br />

protectus aut galca hostium cuneos penetrabo seturus. Uiide custo-<br />

diri jubclur, nt inerniis, ut dixcrat, barbaris objiceretur. Sed<br />

die seqncnti hoslcs legationem niiserunt sua oninia scquc dantes.<br />

Unde non dubium est, mcritis sancti viri taleni victoriam sine<br />

sangninc datam esse. Exindc rclicta niilitia <strong>ad</strong> sanctum Hilariuni<br />

Pictavicnseni episcopum perrexit et ab eo acoljtus ordinatus mo-<br />

iictur a domino pcr soporcm, ul parcntes suos <strong>ad</strong>huc gcntiles visi-<br />

tarct. Profectns igitur mulfa <strong>ad</strong>vcrsa passurum se esse pracdixit.<br />

Nam inter Alpes incidit in latrones, cumquc unus seturim in caput cjus<br />

vibrassct. iclum fcricntis dextrae sustinuit altcr. Vinctis tamen post<br />

tcrgum manibus uiii cornin cuslodiciulus Ir<strong>ad</strong>ilur, pcrcunctanli vcro<br />

latroni, an timuissct, rcspondit, nunquam sc ila fuisse sccurum,<br />

qnia scirct misericordiam Dci maximc in tcntationibns afTuturam.<br />

Incipiensque latroni pracdicavit ct ipsum <strong>ad</strong> fidcni Christi tonvcrtit.<br />

Qui Martinum <strong>ad</strong> viain reduccns laudabilitcr poslinodum vitani<br />

finivit. Cum autem Mcdiolanum practeriissct, dyabolus in humana<br />

spccie sibi obvius fuit et, quo tendcrct, rcquisivit. Cui cum re-<br />

spondisset, sc, quo cuin doiniiius vocaret, tcnderc, ille ait: quocunquo<br />

ieris , dyabolus tibi <strong>ad</strong>versabitur. Cum autcra Martiiuis sibi rc-<br />

spondissct: doiMinus mihi <strong>ad</strong>jutor cst, iion tiincbo, quod faciat inihi<br />

hoino , blalini illc (!vaiiuit. Ilaquc malrein coiivertil, patcr vcio iii<br />

rrrorc pcrmansil. Scd tuiii hiiurcsis Ariaiia pcr loluni orbcin

Cap. CLXVI. De sancto Maitino eplscopo. 743<br />

pullularet el ille paeiie solus obsisteret, publice caesus cl cxtia<br />

tivitateiii ejectus Mediolanura rediit et ibi sibi inonasteriura statuit,<br />

sed indc ab Arianis ejectus <strong>ad</strong> insulam Gallinariam cum uno solo<br />

presbitero pcrrcxit, ubi helleborura grainca veneiiatum iiiter alias<br />

herbas in cibum suinsit et vicinam mortem sentiens omne periculuiu<br />

ct dolorcm virtute orationis fugavit. Audiens vcro , quod bealus<br />

Hilarius de exsilio rediret, obviara ci profcctus est ct juxta Picla-<br />

viuiH mouastcrium ordinavit, ubi, cum quendam <strong>ad</strong>liuc catcchume-<br />

num haberet, parumper a inonasterio discedens ct rediens reperit<br />

euni sine baplismo defunctum. Quem in ccllain ducens ct super<br />

cjus corpus sc proslerncns ipsuin sua oratione <strong>ad</strong> vitam pristinaiii<br />

revocavit, Idein vcre hoino referic consucvit, quod, dum super<br />

euin data sententia obscuris locis dcputatiis fuisset, per diios au-<br />

gelos judici est suggestum, hunc esse, pro quo Martinus orarct<br />

Jussum cst igitur, ut per ipsos duos reducerctur et Martino vivus<br />

redderetur. Aliuin insuper, qui laqueo vitain finierat, vitae rcsti-<br />

luit. Verum cum plebs Turonica episcopo carcrct, ipsum pluriinum<br />

renitcntciu sibi ordinari petiit. Quidain autcm ex episcopis, qui<br />

convenerant, eo, quod deformis cssct habitu ct vultu despectabilis,<br />

rcsislebant. Intcr quos praecipuus fuit quidam nomine Defensor.<br />

Sed cum lector tunc decsset, quidam acccpto psaltcrio priiuum,<br />

qucin invcnit, psalmum lcgit, ubi vcrsus hic erat: cx ore infantium<br />

ct lactcntium Deus perfccisti laudem, ut destruas inimicum et dcfcn-<br />

sorein. Et sic ille Defensor cst ab oinnibus confutatus. Ordinatus<br />

ilaquc cpiscopus cum populi tumultum non fcrret, duobus fere inillia-<br />

riis cxtra urbem nionastcrium constituit, ubi cum LXXX discipulis<br />

in inulta abstinentia vixit. Nam ibi vinum nemo biberat, nisi<br />

qiiem infirmitas coegisset; inollior habitus ibi pro crimine crat.<br />

Plurimac tivitates de his episcopos eiigebant. Cuin quidam suh<br />

nomine martiris coleretur ct a Martino nil de cjus vita vcl mcrito<br />

inveniri posset, qu<strong>ad</strong>am die supcr sepulchruin stans oravit doini-<br />

num , ut, quis esset vel ciijus mcriti, indicarct. Convcrsus <strong>ad</strong><br />

laevam vidit umbrani nigerrimam stare , qui a Martino <strong>ad</strong>juratus<br />

dixit, se latronein fuisse et ob scelus percussum esse. Continuo<br />

igitur Martinus altare dcstrui pracccpit. Lcgitur quoquc in dya-<br />

logo Severi et Galli discipulorum sancti Martini, ubi multa suppleta<br />

sunt, quae in cjus vita Scvcrus dimiscrat, quod Martinus quodani<br />

tcmpore Valentiniaiium iinperatorem pro qu<strong>ad</strong>am necessitate <strong>ad</strong>iit,<br />

sed illc scicns cum velle petere , qiiod ipsc nolcbat dare , fores<br />

'

744 Cnp. CLXVI. De sancto Martino episcoj)0.<br />

palatii sibi claiuli fecit. At Martimis semel atqne Itenim passus<br />

rcpnlsam cilieio obvolutus et cinere conspcrsns per nnam hcbiloma-<br />

(lam cibi et potns absliuentia maceratnr. Tnnc monente angelo <strong>ad</strong><br />

palatinm venit et nnllo sibi prohibcnte <strong>ad</strong> imperatorem nscine per-<br />

venit Qiicm cnm venientem videret, iratus, qnia fnisset <strong>ad</strong>missus,<br />

ei assurgcre noinit, donec sellam regiam ignis operiret et ipsuni<br />

impcratorom a parte posteriori ignis succcndcrct. Tunc sancto<br />

Martino iratus assnrgens virtutem divinam se scnsisse confessus<br />

cst mnltumque ipsum complectens sibi omnia, antequam rogaref,<br />

concessit multaque niunera obtnlit, sed Marlinus non accepit. In<br />

codeni qnoquc d^alogo legilnr, qualitcr tertium niorlnum suscilavit.<br />

Cum cnim quidam juvenis defunctns fuisset et mater pro resusci-<br />

tatione filii beatum JMartinum lacrjmis exorarct, iste in medio<br />

campi, nbi erat innumerabilis multiludo genlilinm , gcnua flexit et<br />

CHnctis videntibus puer surrexit. Quapropter onines illi gcntiles<br />

<strong>ad</strong> fulem conversi sunt, Eidem quoquc viro sancto obediebant<br />

ctiam inscnsibilia, vcgctabilia ct irrationabilia. Insensibilia sicut<br />

ignis ct aqua. Nam quum in quodam fano igneni niisisset, in<br />

domo proxima <strong>ad</strong>liacrcnte agcnte vcnlo flanuna cfTerebatur. Tunc<br />

Martinus super tectuni domus <strong>ad</strong>sccndcns obvium se nanimis <strong>ad</strong>-<br />

Ycnientibus inscruit. Mox contra vim vcnti flanuna rctorquctur, ut<br />

confliclus qnidani compugnantium inter se clcnicntoruni viderctur.<br />

Navis etiani qnaedani cum periclitarctur, ut in pracdicto dyalogo<br />

lcgitur, quidam negotiator necdum christianus exclamavit: Deus<br />

Martini cripe nos, et slatim Iranquillitas niagna successit. Similitcr<br />

vcgclabilia. Nam cum in quodam loco lcmplum antiqnissimnm di-<br />

ruisset ot arborcm pini d^abolo dedicalam vcllct cxcidcrc, ob-<br />

sistentibus rusticis et genlilibus nnus corum dixit: si dc Deo tuo<br />

liduciam habes , nos hanc arborcm snccidcmus et tu cam suscipc,<br />

ct si tecum est Dcus tuus, nt dicis, ev<strong>ad</strong>es. Quo annucntc succisae<br />

arbori et jam versus eum ibidem ligatum c<strong>ad</strong>cnti signum crucis op-<br />

posuit ct in aliam partem rcdicnsrusticos, qui in tuto loco crant, fero<br />

opprcssit, qui viso miraculo <strong>ad</strong> lidem conversi snnt. Irrationabilia<br />

qnoque animalia sibi pluries obedierunt, sicut legitur in pracdicto<br />

d^alogo. (aun cnini cancs lepusculum inscqucntes vidissct, imperavil<br />

canibus, ut animal inscqui desistcrent. Mox illi constitcrunt et<br />

qua.si vincti in suis vcstigiis fixi nianserunt. Serpens cliani quidam,<br />

cum nuvium (|uendam iiatando transirct, Martinus ail <strong>ad</strong> scr|)ciilem:<br />

ui noiiiinc domini juhco tc rcdiro. Mox se <strong>ad</strong> vcibnin saiuli rc-

Cap. CLXVI. De sancto Martlno episcopo. 745<br />

torsit et in ripain aliatn transmeavit et ingemiscens Martinus ait:<br />

serpentes me auiliiint et homines nou audiunt. Canis similiter quidam<br />

onm cuidam cx Martini discipulis latraret, ille <strong>ad</strong> eum conversus ait:<br />

in nomine Marlini jubeo te obmutcscere. Canis continuo obmutuit,<br />

ac si linguam habuisset abscisam. Fuit autem beatus Martinus<br />

tnultae hnmilitatis , nam leprosum quendam cunctis horribilem Pa-<br />

risiis obviam habens ipsum osculatus est atque benedixit statimque<br />

mundatus est. In sacrario quoque residens nunquam cathedra usns<br />

est, nani in ecclesia nemo unquam cum sedere conspexit: sedebat<br />

autem in »)sellula rusticana, quos tripodes vocant. Multae digni-<br />

tatis , quia par apostolis dictus est, et hoc propter gratiam spiri-<br />

tus sancti, qui in eum in specic ignis <strong>ad</strong> robur descendit, sicut<br />

fuit in apostolis. Legitur enim in praedicto dyalogo, quod qu<strong>ad</strong>ain<br />

vice, dum Martinus in cella solus sederet, et Severus ct Gallus<br />

ejus discipuli prac foribus exspectarent, subilo mirabili concussi<br />

horrore plurcs in cella audiunt insimul colloquentcs. De quo ^)cum<br />

postmodum Marlinum requisivissent, ille ait: dicam vobis , scd<br />

vos, quaeso, nuUi dicatis; Agnes, Thccla et Maria <strong>ad</strong> me vene-<br />

runt. Nec tanlum illo die, sed sappius sc ab iis confessus est<br />

visitari et Petrum et Paulum apostolos a se saepe videri perhibuit.<br />

^MuIlae justitiae, cum enim ab imperatore, nomine Miiximo , invi-<br />

tatus fuisset et Martino poculum primo fuisset oblatum , spcran-<br />

tibus cunclis, ut post se regi tribueret, presbitero suo dedit nullura<br />

aestimans digniorem , qui post se deberet bibere, et indignum ju-<br />

dicans , si aut rcgem aut regis proximos prcsbitero praetulisset.<br />

Multac patientiae; tantani cnim inomnibus palicntiam servabat, quod,<br />

cum esset summus sacerdos, impune saepe a clericis laedebatur nec a<br />

sua eos propter hoc caritate repellebat. Nemo illum unquam vidit<br />

iratum, ncmo moerentem, nemo ridentem, nunquam in illius ore nisi<br />

Christus, nunquam inilliuscorde nisi pictas, nisi pax, nisi misericordia<br />

incrat. Legitur quoque in praedicto dyalogo, quod, dum Martinus<br />

qu<strong>ad</strong>am vicc in veste hispida , nigro et pendulo pallio circunitectus<br />

super asellum procederet, equis de contra venicntibus expavcfaclis<br />

niilites in terram saltu praecipiti se dederunt et Martinuin arripientes<br />

graviter verberavcrunt, llle autem quasi rautus caedentibus terga<br />

pracbebat, sed niagis illi furebant co, quod ille quasi non sentiens<br />

verbera illala contemncre vidcretur. Protinus autem animalia <strong>ad</strong>eo<br />

1) lA. l'r. loyit: celliilii — triiiedes. 2) Ed. l'r. iajiieii.

746 Cap. CLXVF. De saacto Martiiio episcopo.<br />

liutno fixa permanebant , ut quantumcuinque flagellata velut saxea<br />

nioveri non possent, quousque <strong>ad</strong> Martinuin rcdeuntcs et peccatum<br />

suum , quod ignoranter in eum commiserant, confitentes , illc iis<br />

licentiam dedit et gr<strong>ad</strong>u concito animalia processerunt. Multae<br />

> assiduitatis in orando, quia, ut in lcgenda sua dicitur, nunquam<br />

iilla hora momcntumque praeteriit, quo non aut orationi aut lcctioni<br />

incumberet. Inter legendum tamen et operandum nunquam animum<br />

ab oratione laxabat, nam ut fabris ferrariis moris ost , qui inlra<br />

operandum pro quodam laboris levamine incudcm fcriunt, ita Mar-<br />

y^tinus, dnm aliquid ageret, seinper orabat. Multae austeritatis in<br />

sc ipso j rcfert enira Severus in epistola <strong>ad</strong> Euscbium, quod, cuin<br />

Martinus in quandam villain suae djoecesis venisset ct clerici Icctnm<br />

sibi plurimo straminc praeparassent , ilie ibidcin requiesccns in-<br />

suetam mollitiem perhorrescit , quippe qui nuda humo uiio tantum<br />

cilicio supcijecto cubare consueverat. Itaquc perniolus injuria sur-<br />

gens stramentum omnc projccit ct se super nudani liumum collo-<br />

cavit, circa incdiam vero noctem tota illa palca igne acccnditur et<br />

Martinus cxcitatus, dura exirc tcntaret, sed nequiret, ab igne ca-<br />

pitur et ejus jam vestiinenta uruntur. Rediens vcro <strong>ad</strong> solituin<br />

oiationis confugiura ct crucis eniittcns signaculum in nicdio igiiis<br />

intactus perinansit et flammas sensit rorantes, quas inale cxpertus<br />

erat urentcs. IMonachi igitur cxcitati concurrunt ct Martinum,<br />

quem jam consuintum putabant, de medio flammarum illacsuni cdu-<br />

/ cunt. Multae compassionis erga delinquentes, quia onines volentes<br />

pocnitere compassionis sinu recipicbat. Nain et cuin dyabolus Mar-<br />

linuni rcprehendcrct , cur semel lapsos <strong>ad</strong> pocnllcnliam rcciperet,<br />

cidem rcspondit: si tu ipse , o miserabilis, ab hominum infcstatione<br />

dcsistcrcs ct te factorum tuorum poeniterct, cgo tibi confisus iii<br />

doniino Chrisli niisericordiam polliccrcr. Multae pictatis erga pau-<br />

Vpercs; legitur in praedicto dyalogo, quod Martinum in qu<strong>ad</strong>ani<br />

fcstivitate .<strong>ad</strong> ecclesiam tendenlem pauper quidain nudus secutus<br />

csl. Marlinus autem archid;^acono praecepit, ut egcntem vestiret,<br />

sed CHin hoc illc facerc distulissct, ingrcssus Martinus sccrctariuin<br />

tunicam suam illi tribuit ct continuo absccdcrc jussit. (]uin crgo<br />

archidjaconus moncret, ut <strong>ad</strong> sollcmnia peragenda proccdcrct, ille<br />

de se loquens respondil , sc irc non possc , doncc paupcr vcstcm<br />

accipiat. Archid^aconus vcro iion inlelligcns, quia, cuni extrinsccus<br />

cappa teclub esscl, ipsum nuduin intcrius noii vidcbat, paupc-<br />

rem non <strong>ad</strong>cssc causalur. At iilc: niiiii , ini|uit. veslis dcfcratur

Cap. CLXVI. De sancto Martino episcopo. 747<br />

el pauper non <strong>ad</strong>erit vestiendus. Compulsus ille <strong>ad</strong> foruni v<strong>ad</strong>it<br />

et quinque argcnteis tunicam viiera et curtam , quae dicitur p.ie-<br />

nula, quasi paene nulla, rapicns ante pedes Martini iratus pro-<br />

jecit. Qiiam ille secreto induit, cujus nianicac usque <strong>ad</strong> cubitum<br />

et longitudo usque <strong>ad</strong> genua protendebatur, et sic missam celebra-<br />

turus procedit. Dum autem niissam celebraret, globus igneus super<br />

caput ejus apparuit ct a multis ibidcm visus fuit. Ob hoc par<br />

apostoiis dicitur. Huic autera miraculo <strong>ad</strong>dit raagister Joliannes<br />

Beleth, quod, cum in missa manus <strong>ad</strong> Deura , ut moris est, leva-<br />

rct, nianicis linteis retro labentibus, cum nec brachia ejus esscnt<br />

grossa ncc niultum carnosa nec praefata tunica protenderetur nisi<br />

usque <strong>ad</strong> cubitum, remanserunt c<strong>ad</strong>em brachia nuda. Tunc mira-<br />

culose torques aurei et gcmmati dcferuntur ab angelis ct brachia<br />

deccnter opcriuntur. ')Qui etiam tonsam qu<strong>ad</strong>am vice conspiciens:<br />

cvangelicum, inquit, mandatum ista coniplevit; duas tunicas habuit<br />

et unam non habcnti largita cst, ita ct vos, inquit, facere debclis.<br />

Multae potestatis erga daemones pellendos , sacpe enira ipsos dae-<br />

mones ex horainibus cxpulit. Legitur etiara in dicto d^alogo, quod<br />

quacdani vacca a dacmonc agitata, cum ubiquc saevirct et multos<br />

confoderet ct versusMartinura et socios suos in itincre furibunda con-<br />

curreret, ille manu elevata ipsam sistere jubet. Qua imraobili per-<br />

manente vidit daemouera dorso illius insidentem , quem increpans<br />

discede , inquit, funcste de pecude et innoxiura aninial agitare de-<br />

siste. Quo protiiius discedente vacca <strong>ad</strong> ejus pcdes prosternitur<br />

et <strong>ad</strong> ejus imperium cura oranl mansuetudinc <strong>ad</strong> gregem suum rc-<br />

vertilur. Multae subtilitatis <strong>ad</strong> eos cognoscendos; daemones enim '--<br />

sibi ita conspicabiles reddebantur, ut apertc ab ipso sub quacunque<br />

imaginc vidcrentur. Nam interdum daemoncs in Jovis persona, plu-<br />

rimumque Mercurii, aliquando Veneris vel Minervac transfiguratos se<br />

cjus -) vultibus offerebant, quos ille omnes suis nominibus increpa-<br />

bat, Mercurium maxirae paliebatur infestum , Jovcm brutura atque<br />

hcbetera esse dicebat. Qu<strong>ad</strong>ara etiam vice djabolus in forraa regis<br />

purpura et dj<strong>ad</strong>eniate etaureiscaligisornatussereno orelaetaquefacie<br />

sibi apparuit, cumque diu arabo tacuisscnt: agnosce, inquit, Martine,<br />

qucni colis; Christus ego suui descensurus <strong>ad</strong> terras, prius me tibi<br />

raanifestare volui. Ad hoc cum <strong>ad</strong>huc Martinus <strong>ad</strong>mirans taccret,<br />

rnrsus ait: Martine, cur dubitas credere, cum nie videas? Chrislus<br />

J) V11I30; quein i>ei'i)

748 Cap. CLXVl. De sancto Martlno episcopo.<br />

ccTo siim. Tunc ille a spiiitu sancto doctus ait: doniinus Jcsws<br />

Clnistus uon se purpuratum , inquit, ct d^<strong>ad</strong>ematc reniteutem ven-<br />

turum esse praedixit , ego Cliristum nisi in eo habitu ct forma,<br />

qua passus est , nisi crucis stigmata praeferentem vcnisse non cre-<br />

dam. Ad hanc vocem ille disparuit et totam cellam foetore com-<br />

plevit. Martinus autem obitum suum longc ante praescivit, quem<br />

etiam fratribus revelavit. Intcrca Candacenseni djoecesiu causa<br />

sedandae discordiac visitavit, pergens vero vidit mergos in flumine<br />

piscifous insidiantcs et quosque capieutes: forma, inquit, hacc dac-<br />

nionum est, insidiantur incautis, capiunt nescientcs , captos devo-<br />

rant, saturari nequcunt devorantcs. laiperat igitur, ut relicto gur-<br />

gite desertas peterent regiones , statimque gregc facto montes<br />

silvasquc petierunt. lu illa igitur djoeccsi aliquamdiu comraoratus<br />

viribus corporis coepit dcstitui et discipulis iudicat se jam rcsolvi.<br />

Tunc omncs flcntes : cur nos , inquiunt , pater, deseris aut cui nos<br />

desolatos relinquis? inv<strong>ad</strong>ent enim gregem tuum lupi rapaccs. Et ille<br />

corum motus precibus fletibusque flens quoque sic oravit: doniine, si<br />

<strong>ad</strong>huc populo tuo sum nccessarius, non recuso laborem, fiat voluntas<br />

tua. Dubitavit enim paene, quod mallet, quia ncc hos deserere<br />

nec a Christo volebat diutius separari. Itaque cum aliquamdiu<br />

molcstia fcbrium tcneretur et a discipulls rogaretur, ut in Icctulo<br />

6uo , ubi in cilicio et cinere dccumbebat, stramentum aliquod<br />

poneretur: non decet, inquit, filii, christianum nisi in cilicio et<br />

cinere mori ; ego si vobis aliud cxcniplum rclinquo, ipsc pcccavi.<br />

Oculis ac Kianibus in coelum semper intentus invictum ab oratione<br />

spiritum non relaxabat, et cum supinus scmper jaceret ct a pres-<br />

foiteris rogarctur, ut corpusculum mutatione lateris rclcvarct: sinitc<br />

nie , inquit, fratrcs , sinite coclum potius rcspiccre, quam terram,<br />

ut spiritus <strong>ad</strong> doniinum dirigatur. Et hacc diccns vidit d^^abolum<br />

assistcrc: quid hic , inquit, <strong>ad</strong>stas, cruenta bcslia? nihil in nic fu-<br />

nestum rcperics , Abrahae me sinus rccipict. Et in hac vocc sub<br />

Arc<strong>ad</strong>io et Honorio , qui cocpcrunt circa annum doniini CCCXCV,<br />

vitae ejus LXXXI spiritum Dco rcddidit vultusquc cjus tamquara<br />

jam glorifu^atus rcsplcnduit ac chorus angclorum ibidcni concincns<br />

n roultis auditus fuit. Ad cjus transitum Pictavi sicut Turonici<br />

convencrunt ibiquc magna altcrcatio orta est. Dicebant enim Pidavi:<br />

nostcr est monachus, nos rcquirimus comnicndatum. Quibus illc:<br />

vobis ablalus cst nobis a Dco donatus. Noctc igilur nicdia Pictavi<br />

omncs pcnilus sopiuntur ct sic a Turonicis pcr fcncstram cjcclus

Cap, CLXVI. De sancto Martino episcopo. 749<br />

per Ligeriin navigio <strong>ad</strong> nrbem Turonicani cum magno gaudio de-<br />

porlalur. Beatus autem Severinus Colonicnsis episcopus, cum die<br />

dominica loca sancta post matntinas morc solito circuiret, illa<br />

hora , qua vir sanctus obiit , angelos cantantes in coelo audivit<br />

vocansque archidyaconum interrogat, si aiiquid audiret. Et cum sc<br />

nihil audirc diceret et archiepiscopus, ut diligenter auscultaret, nio-<br />

neret , coepit sursum colium extendere, aures erigere ct super<br />

summis articulis baculo se sustentans stare. Sed dum archiepiscopus<br />

pro eo orasset, quasdam in coelo voccs audire se dixit. Cui archi-<br />

episcopus: dominus meus Martinus est, qui migravit e uiundo , et<br />

nunc angeli eum iu coelum deferunt. Daemones autem afTuerunt,<br />

qni cum retinerc voluerunt, scd nihil in eo reperientes confusi re-<br />

cesserunt. Archidyaconus igitur diem ct horara notavit et tunc<br />

Martinum migrasse cognovit. Severus cliam luonachus , qui vitam<br />

ejus scripsit, cum post raatutinas leniter obdormivisset, sicut ipse<br />

in qu<strong>ad</strong>am epistola testatur, sanctus Martinus albis indutus, vultu<br />

igneo , stellantibus oculis, crinc purpureo , tcnens librum in manu<br />

dextra, quem de vita cjus idem Severus scripserat, eidem appa-<br />

ruit , cumque post benedictionem in coelum conscenderc ipsum vi-<br />

deret et cum eo <strong>ad</strong>scendere cuperet , evigilavit. Post hoc autem<br />

nuntiis venienlibus c<strong>ad</strong>em nocte sanctum Martinum migrasse audivit.<br />

Eo quoque die sanctus Ambrosius Mcdiolanensis episcopus missam<br />

celebrans super altare inter proplietiam et cpistolam obdoimivit,<br />

et cum nullus cum excitare praesumcret et subdyaconus nisi ipso<br />

jubente epistolam non auderet legcre , transactis duarum vcl trium<br />

horarum spatiis excitaverunt eum dicentes: jam hora praeteriit ct<br />

populus valde lassus exspectat, jubeat domiuus nostcr , ut clcricus<br />

epistolam legat. Adquosille: nolite tuibari, frater eniin meus Marti-<br />

nus <strong>ad</strong> Dcum migiavit et ego ejus funeri interfui et obscquium prae-<br />

bui, sed ultimam responsionem vobis excitantibus explere non valui,<br />

Tunc illi diem ex hora notantcs invencrunt saiictum Martinum tunc<br />

migrassc <strong>ad</strong> coelum. Cappam ejus , ut ait magister Johannes Be-<br />

leth, reges Franciae in proeliis poitarc consucvcrunt, unde ipsius<br />

cappac oustodes cappcllani diccbantur. Post mortem auteni ejus<br />

anno sexagesimo quarto, cum bealus Pcrpetuus ejus ecclesiain<br />

magniiice ampliasset et in eam corpus ejus transferre vellet, semel<br />

et bis ct terlio jejuniis et vigiliis insistenles scpukhrum cjus nulla-<br />

tenus movere potuerunt, cumquc vellent dimilterc, quidam senex<br />

pulcherrimus iis apparuit diccns: ub([ue quo tardatis? non vidctis

750 Cap. CLXVF. De soncto Martino episcopo.<br />

santtum Martinum paratura juvare vos, si maimm apponitis? Tunc<br />

illc cum iis manum supposuit et cum summa velocitate sepuichrum<br />

levaverunt ct in loco , ubi nnnc coiitur, posuerunt. Senex autem<br />

ille post hoc nusquam comparuit, Haec translatio in mense Julii<br />

celebratur. ')Refcrt Odo abbas Cluniacensis , quod tunc omnes<br />

campanae in omnibus ecclesiis nullo tangentc pulsabantur ct omnes<br />

lamp<strong>ad</strong>es divinitus accendcbantur. Fertur quoque, quod tuncduosocii<br />

erant, quorumunus erat caecusetalter contractus. Caccus autem con<br />

tractum ferebatetcontractus caeco ^)viam dcmonstrabat, sicquetaliter<br />

uiendicantcs multaui pecuniam acquirebant. Audientcs vcro, quod<br />

<strong>ad</strong> corpus sancli Martini multi sanabantur inlirmi, cum in trans-<br />

latione ejus corpus circa ccclcsiam processionaliter duceretur, ti-<br />

mere coeperunt, ne praedictum corpus juxta domum, ubi manebat,<br />

duceretur et sic ipsi forsitan curarentur. Nolebant cnim sanitatcm<br />

consequi , ne deperiret materia quaestus sui. Quaproptcr de illa<br />

strata fugientes se <strong>ad</strong> aliani transfcrebant , pcr quam corpus ne-<br />

quaquam duci putabant. Dum ergo fugerent, corpori ejus de im-<br />

proviso protinus obviaverunt, et quia Deus multa praestat invitis,<br />

ambo contra eorum voluntatcm conlinuo sunt curati, licct dc hoc<br />

plurimum tristarentur. Ambrosius autcm de sancto Martino sic ait:<br />

beatus Marlinus profani erroris tcmjjla destruxit , vexilla pietatis<br />

erexit, mortuos suscitavit, ab obsessis corporibus dacmonia sacva<br />

exclusit ac variis laborantcs languoribns salutis rcmedio sublevavit.<br />

Qui ita pcrfectus inventus est, ut Ciiristum tcxissct in paupere et<br />

veste, quam egenus acccpcrat, niuiuli doininum induisset. fclix<br />

largitcvs , ^^qua divinitas operitur! chlamjdis gloriosa divisio,<br />

quae militem contexit et regcm ! iiiaestimabile doiiuni , quod<br />

vestirc meruit divinitatcm! Dignc huic, doiniiie, coiifcssionis tuae<br />

praemia contulisti , digne ei Arianorum subjacuit feritas, digne<br />

aniore luartirii pcrsccutoris lormenta non tiiiiuit. Quid erit pro<br />

oblatioiic integri corporis recepturus , qui pro quantitalc vestis<br />

cxiguae Dcum vestire mcruit et viderc? Sic sperantibus contulit<br />

medicinam, ut alios supplicationibus, alios visu salvaret.<br />

I) Verl).-»: Rofprt — .T c c eii j1 el) n n t u r oiniltil Ed. l'r. 2) Ed. Tr. legh<br />

niniiu loco vocis vi.iiu, 3) Ed. l'r. ij u.nm d. operjil ur lcgit.

Cap. CLXVJI. De sancto Briccio. 751<br />

CAP. CIXVIF. (162.)<br />

De ^ancto Briccio.<br />

Briccius sancti Maitiiii d^aconus ejusque plurimum excmplum<br />

multa eidem sancto convicia inferebat. Nam cum quidam pauper<br />

Martinum requireret, dixit ei Briccius: si illuni delirum quaeris,<br />

prospicc eminus , iilc cnim est, qui quasi amens coelum respicit.<br />

Cum igitur pauper a Martino, quae pclicrat, acccpisset, vir sanctus<br />

Bricciura <strong>ad</strong> se vocans dixit: an ego tibi dclirus vidcor, Bricci?<br />

Quod cura ille prae vcrecundia sc dixisse negarct, ait ]\Iartinus:<br />

nonne aures mcae <strong>ad</strong> os tuum erant , quando hoc eminus loque-<br />

baris? Araen dico tibi, quia ab domino obtinui, ut milii in cpisco-<br />

patu succcdas, sed scias, multa te in opiscopatu <strong>ad</strong>vcrsa passurura.<br />

Quod Briccius audicns irridebat dicens: noune verum dixi, istuni<br />

delirura esse ? Post mortcni igitur Martini Briccius iu cpiscopmii<br />

est clcctus , qui deiuccps oratioui vacabat ct licet <strong>ad</strong>liuc superbus,<br />

tamen corpore castus crat. Anuo autcm cpiscopatus sui XXX mulier<br />

quacdam rcligiose vestita, quae ejus vestiinenta lavabat, coucepit et<br />

filium pcperit. Tunc omnis populus cum lapidibus <strong>ad</strong> cjus januani<br />

congrcgatus est diccns: diu pictate sancli Martini luxuriain tuani<br />

dissimulaviinus, sed jaiu ncquaquaiu pollutas luauus osculari va-<br />

leraus, Ilio autein viriliter hoc ncgantc: <strong>ad</strong>ducitc, ait, <strong>ad</strong> nie in-<br />

fantcin. Quo allato, cura XXX cssct dieruin, dixit <strong>ad</strong> euni Briccius:<br />

<strong>ad</strong>juio te per filiuin Dei, ut dicas corain oinnibus, si ego te genui.<br />

Et illc : non tu , inquit, es palcr meus. Populo auteni urgcntc, ut,<br />

quis essct cjus patcr, rcquircrct, illc ait: non cst hoc lueuiu<br />

feci , quod <strong>ad</strong> me pertinuit. Populus autem hoc totum niagicis<br />

nrtibus attribuebat dicens: nequaquara nobis falso pastoris noraine<br />

doiniiiaberis. Tunc ille pro sui purgatione pruiias ardcntes usque<br />

<strong>ad</strong> turabain sancti Martini cunctis videntibus deportavit, projcctis-<br />

que prunis vestis ejus illaesa apparuit et ait: sicut hoc ineuin<br />

vestimentum a prunis niansit illacsum , sic corpus lucura a contactu<br />

rauLicris est munduin. Populo autera <strong>ad</strong>huc non credente sanctmu<br />

Bricciuin contumeliis et injuriis aHiciunt et a sua dignitate ejiciunt,<br />

nt verbnm , quod sanctus Martinus dixerat , impleretur. Tunc<br />

Briccius flcus papam <strong>ad</strong>iit et VII annis ibidera pcrmaneus , quid-<br />

quid in sanctum Martinuin deliquerat, poenitcndo dclcvit. Populus<br />

;

752 Cap. CLXVIII. De sancta Elizabelli.<br />

autcm Jnstiniamun praefecit et Romam contra Briccium misit, ut<br />

episcopatum sibi contra Briccium defensaret, Qno cum tendcret,<br />

in civitate Vercellensi vitam finivit et Armcniura loco ejus populus<br />

omnis praefecit. Septimo igilur anno Briccius cum auctoritale<br />

papae redieus sexto ab urbe milliario hospitium accepit et Arme-<br />

iiius e<strong>ad</strong>em nocte spiritum exhalavit. Quod Briccius per revela-<br />

tionem cognosccns ait suis , ut surgcrent ct secuui <strong>ad</strong> tumulandum<br />

Turonensem episcopum properarent. Cum ergo Briccius per unam<br />

porlam civitatem ingrederctur, ilie autem per aliam mortuus elTere-<br />

batur. Quo sepulto sanctus Briccius scdcm suam accepit et VII<br />

postmodum annis praesidens et vitam laudabiicm duccns ')XLVIII.<br />

anno episcopatus sui in pace quicvit.<br />

CAP. Clivm. (163.)<br />

Ilc ^ancta E]lizabctli*<br />

Elizabeth interpretatur: Deus mcus cognovit, vel: Dei mei sep-<br />

lima vel Dei mei saturitas. Dicitur ergo primo Elizabeth: Deus<br />

lueus cognovit , quia Dcus eam cognovit, id est, suo bene placito<br />

observavit ct approbavit vel cognovit, id est notiliam suae cogni-<br />

tionis sibi iiifudit, Secuiulo dicitur Eiizabclii, id est Dei mci septima;<br />

ipsa eniin habuit septiniam Dci, vcl quia VII operibus misericordiae<br />

se cxercuit vcl quia nunc est in scptinia aetate quiescentium, per-<br />

venlura tandem in octavam rcsuigentiuin, vel proptcr VII status,<br />

iii quibiis iuit. Ipsa nanique fiiit prinio iii statu virgiiiali, secundo iii<br />

statu coiijugali, terlio iii statu viduali, qiiarlo in statu activo,<br />

quinto in statu contempiativo , sexto iii stalu rcligioso et iiunc<br />

scptimo cst iii statu glorioso. El isli scptcm status niaiiifeste coiili-<br />

nentur in legcnda sua. ut possit dici de ca, quod dicitur in Da-<br />

niele de Nabuchodonosor : scptem tcinpora mutabuntur supcr eaiu.<br />

Tertio dicitur Dei mei saluritaS) Deus eniin iiiodo satiavit cam et<br />

replevit splendorc veritatis, dulccdine suavitatis et vigore ^jactcr-<br />

nitatis. Uiide Augustinus in libro dc civilate Dei agciis de civitatc<br />

toclesti dicit: in acteiiiitatc Dei vigct, in veritate Dci lucet, in<br />

bonitatc Dei gaudct.<br />

1) t

Cap. CLXVni. De sancta Elizabeth. 753<br />

]. Elizabcth, illiistris Ungariac regis filia, geiicre nobilis, sccl<br />

fidc ac religioiie nobilior stirpcm tam nobiiera nobilitavit exempiis,<br />

illustravit miracnlis et dccoravlt gratia sanctitatis. Quani auctor<br />

naturae supra naturam (juodainmodo extulit, dum puclla regalibus<br />

nutrita deliciis omnia puerilia aut omnino contcinneret aut e<strong>ad</strong>ein in<br />

Dei obsequium manciparet, ut liquido clarcat, tenera ejus infanti.i<br />

quanta simplicitate viguit, quanla dulci devotione incepit. Extunc<br />

siquidem coepit bonis assuesccre studiis, ludos sperncre vanitalis,<br />

successus prosperos fugerc raundi, proficere seniper in revcreiitia Dei.<br />

Cum enini <strong>ad</strong>huc essct quinqucnnis , in ecclesia orandi gratia tam<br />

scdula pcrmanebat, ut cam ejus sodales vel ancillae avellcrc vix<br />

valerent. Quam cuin ancillae vel coaclaneae obscrvarcnt, aliquam<br />

de illis causa hidi versus ^)cappellam inscqui videbatur, ut ex<br />

hoc intrandi ecclcsiam opportunitatcm captaret. Quam ingredicns<br />

gcnua flectcbat aut pavimento totaliter iiicumbebat, ct licet littera-<br />

rum peritiam non haberet, tamen coram se in ecclcsiis saepc<br />

psalterium expandcbat, ut quodammodo se legcre fingeret, ne velnt<br />

occupatain qnis impediret; se quoque cum pncllis <strong>ad</strong> tcrram pro-<br />

stratam ludi spccie mcnsurabat, ut sub tali occasione Dco rcve-<br />

rentiam cxhiberet. In ludo etiam et annulornni et aliis ludis spcm<br />

totam in Deo ponebat. Et ex his, quae puella parvula luciabatur vcl<br />

alias peculiaritcr possidebat, puellis paupcrculis decimas cxbibcbat<br />

inducens eas, ut saepe orationein doininicam dicerciit ct crebro vir-<br />

gincm salutarcnt. Crcscens vero per aelatcm tcmporis et crescebat<br />

amplius per alTcctum dcvotionis, nam beatara virgiiicm Dci geni-<br />

tricem in sui patronam ct <strong>ad</strong>vocatam ct beatum .lohanneni evange-<br />

listam in suae castitatis custodem clegit. Cmn enim singulac<br />

schcdulae singulorum apostolorum nominibus inscriptac altari im-<br />

ponerentur et quaelibct aliarum puellarum casu sibi schcdulam<br />

coritingentem acciperet, ista oratione fusa tribus vicibus schedulam,<br />

wbi nomen sancti Petii erat inscriptum, ut desiderabat, accepit,<br />

<strong>ad</strong> quem tanto dcvotionis fcrcbatur afl^ectu, ut niliil in ejus nomine<br />

petentibus dcnegarct. Ne vero inundi successus sibi nimiuin blan-<br />

diretur, quotidie in rebus prosperis sibi aliquid detrahebat. Cum<br />

cniin in aliquo ludo sibi prospere succcder(;t, rcMquum intermittens<br />

dicebat: nolo procedere , sed propter Deuin rcliquum intermilto.<br />

Ad choreas quoque cuin puellis caeteris <strong>ad</strong>vocata , cuin unura cir-<br />

1) Ed. Pr. cn iui 1 .1 in — ex hoc inlivnidi e, u t op p ortiinlt a t Pin elc. legit.<br />

48

^754 Cap. CLXVIII. De sancta Ellzabeth.<br />

cuitum pcrcgissct, dicebat: sufficiat vobis unus circuitus, jain proplcr<br />

Deum alios dimitfamus, ct sic per talem modum pnellas a vanita-<br />

tibus tempcrabat. Vestimentonim lascivos usus scmpcr abborruit<br />

et onincm in his boncslatcm dilexit. Certum qnoque sibi nunierum<br />

orationum indixerat, qiicm si quando aliqua occupatione prac-<br />

venta non potuisset pcrficerc ct ab ancillis lectnm ingredi cogerctnr,<br />

cnm coclesti sponso vigilias vigilantcr solvebat; dies quoqu sol-<br />

lemnes pnclla nobilis tanta dcvotione colebat , ut ctiam inanicas<br />

sibi coiisui nnlla rationc pateretnr, antcquam missarum sollcmnia<br />

complerentur. Chirothecarum ctiam usus ante raeridiem in dicbus<br />

doniinicis sibi intcidixit, volcns in hoc et sacrac defcrrc sollemni-<br />

tati et suac satisfacere devotioni. Propter quod solita erat <strong>ad</strong><br />

haec et similia sc per votnm <strong>ad</strong>stringere, nc quis eam posset<br />

aliquibus suasioiiibus a suo proposito revocare. Officinm ecclc-<br />

siasticuiu audicbat cum tanla rcvercntia, iit, cum sacra Icgerentnr<br />

evangclia vel sacra hostia conficcretur, manicas, si fortc consutac<br />

essent, solveret, monilia deponerct et cactera capitis ornamcnta in<br />

inio locarct. At ubi gr<strong>ad</strong>um virginaiem prndcntcr rcxit ct innccciitcr<br />

percurrit, conjugalcm gr<strong>ad</strong>nm intrare compcllitur, utpote quae <strong>ad</strong><br />

hoc ')patcrno impcrio urgebatur, fructnm perceptura triccsimum,<br />

quac fidem trinitatis scrvavit -) cum dccalogo praeccptornm. Con-<br />

scnsit igitur licct invila in copulam conjugalem , non ut libidini<br />

consentiret, sed ne palris pracceptnm contemncret et ut filios cdu-<br />

candos <strong>ad</strong> Dei servitium procrcarct. Quamvis cnim fncrit lcgi tori<br />

conjngalis <strong>ad</strong>stritta, nulli tamen dclcctationi fuit subjccta. Quod<br />

Inde manifeste constat, quoniam in manibus magislri Conr<strong>ad</strong>i votum<br />

emisit , quod , si viio sno cain supcrvivcre conlingcrct, contincii-<br />

tiam perpctnam obscrvarct. Fuit crgo lantgravio Thuringiae so-<br />

ciata conjugio , prout rcgalis ^) cxigebat magnificcnlia ct disposilio<br />

ordinavit divina, ut scilicet ibidein mullos <strong>ad</strong> Dei aniorcm <strong>ad</strong>duccret<br />

ct incultos homiiics cdoccrct. Licct autcm niulavcril slatum incntis,<br />

non tamen niulavit nicnlis affectum. Quantae aulcin fucrit dcvolionis<br />

et huiniliatioiiis <strong>ad</strong> Dcum , quantac austcritatis et abstincntiae <strong>ad</strong><br />

se ipsam , quantac largitatis ct miscricordiac <strong>ad</strong> paupercs, cx his,<br />

quae subjecla sunt, ajicrtius dcclaralur. Nam in oratione tanti<br />

exslitit fcrvoris, ut ctiain aiicillas <strong>ad</strong> ccclcsiam gr<strong>ad</strong>u concito prae-<br />

vcniret, ut quasi quibusdam clandestinis orationibus aliquam Dci<br />

l) EJ. Vt. iiracmillit throno. 2) Ed. Vr. legil in. 3) Alii; ex-<br />

ljil)fb.T 1.

Cap. CLXVIII. De sancta Elizabeth. 755<br />

gratiam impetraret, In nocte <strong>ad</strong> oratioucm saepc surgebat, ro-<br />

gante cam niarito, ut sibi parceret et quieti alicui corpus donaret.<br />

Ordinavit autem cum qu<strong>ad</strong>ani domicella sibi inter caeteras magis<br />

famillari, ut, si forte somno deprcssa non surgcret, eam pcde tan-<br />

gens cxcitaret. Qu<strong>ad</strong>am vero vice pcdem dominae tangere voluit<br />

et casu in pedem mariti impegit, qui subito excitatus rem, ut erat,<br />

didicit ct patienter sufTerens prudentcr dissimulavit. Et ut oratio-<br />

Hum suarum Deo pingue rcdderet sacrificium , sacpc ipsum irriga-<br />

bat abundantia lacrjmarum; quas quidcm lacrjmas fundcbat jucundc<br />

et sine aliqua indecenti vullus pcrniutatione , ita ut semper cum<br />

dolore fleret et de dolore gaudcrct et hoc qu<strong>ad</strong>am vullus laetitia<br />

venustarct. Tantae humilitati se subjecit, ut propter Dei amorcni<br />

vilia et abjecta non sperneret ct hoc cum devotione nimia exerceret.<br />

Nam infirmum quendam vultu deformcm , caprtis foctore horribilem<br />

in sinu proprio reclinavit et horridum crinem tondens ejus caput<br />

ancillis ridentibus lavit. In rogationibus scmpcr proccssioncm nu-<br />

dis pedibus induta lancis sequcbatur et in praedicationum statio-<br />

nibus inter pauperculas tamquam pauper et humilis residcbat, iti<br />

purificatione post partura nequaquam se ut caeterae gemmis ornabat<br />

vel vestibns deauratis tegebat, sed exemplo intemeratae puer-<br />

perae lilium propriis gestans in ulnis ipsum <strong>ad</strong> altare cum agno<br />

et candela huuiiliter olTerebat, ut ex his ct scculi pompam con-<br />

temnendam ostenderet et se illibatae puerperae confonnarct.<br />

Deinde domum rediens vcstimcnta ipsa, cum quibus <strong>ad</strong> ecclesiam<br />

processerat, alicui pauperi mulieri tribucbat. Accidit quoque <strong>ad</strong><br />

suae humilitatis pracconium, quod ipsa liberlate praecellens et<br />

dignitate sublirais cujusdam viri, scilicet magistri (lonr<strong>ad</strong>i pauperis<br />

et medici , sed tamen scientia et religione praecipui, salvo jure<br />

matrimonii et cousenticnte marito, obedientiae <strong>ad</strong>eo se subjccit,<br />

ut, quidquid praeciperet, ipsa cum reverentia et multo gaudio <strong>ad</strong>-<br />

impleret, ut ex hoc obedientiae perciperet meritum et doraini sal-<br />

Tatoris , qui factus est obediens usque <strong>ad</strong> mortem , imitaretur<br />

cxcmplum. Qu<strong>ad</strong>am autcm vice <strong>ad</strong> quandam praedicationem ab<br />

ipso vocata, supervcniente marchionissa Misenensi impedita non<br />

vcnit. Quod ille aegre ferens tantam ejus inobedientiam relaxare<br />

noluit, donec usque <strong>ad</strong> camisiam cxspoliatam cum quibusdam an-<br />

ciilis suis , quae culpabiles fuerant, fortiter verberari fecit. Sibi<br />

qnoquc tantam abstinentiam et rigorem imponebat, ut corpus suum<br />

vigiliis , disciplinis ct jcjuniis raaceraret. Nam sacpc a viri toro<br />

48*

756 Cap. CLXVIII. De sancta EHzabeth.<br />

absliiiens iiot tos iliacbat insoinncs , ut orationibns possct insislore<br />

ct in absconilito patroni cocloslom orare, cnnKjuc somni intcrpolia-<br />

rct iiecessitas, siiper strata tapclia dormicbal, sod cum maritus<br />

abcsset, cnm sponso coclosti in orationibus pornoctabat. Saope<br />

cliam per manus ancillarnm faciebat se in cnbiculo fortitor vcr-<br />

berari, ut salvatori flagcllato viccm repcndorct et ')carneni ab<br />

omni lascivia cocrccret. Tantani aulom in cibo et potu tompcran-<br />

tiam cxhibobat, ut in uionsa marili inter diversa fcrculorum i;cncra<br />

inlcrdum panc simplici cssct contcnta. Magistcr cnim Conr<strong>ad</strong>us<br />

sibi iutcrdixit, ne de cibis mariti quidquam contingcrct, dc quibus<br />

sanam consciontiam non habcret. Quod ipsa tanta diligcntia ob-<br />

Bcrvavit, ut aliis divcrsis dcliciis abundanlibus ipsa cum ancillis<br />

suis cibis grossioribus ulcrctur. Sacpc tanicn <strong>ad</strong> mensani scdobat<br />

ct cibos manu contrcclabat et dividobat, ut ex Loc comedcrc videre-<br />

tur, ne suporstitionis notam incurrcrct, scd urbanitate tali cundos<br />

couvivas laetificaret. Qu<strong>ad</strong>ani vicc, cuni longi itineris fuissot labore<br />

ilcprcssa, et marito ct sibi fuisseut cibi diversi oblati, qui -)nou<br />

credcbantur do justis laboribus acquisiti , omnino abstinuit ct<br />

iiigruni pancm ct duruiu in aqua calida m<strong>ad</strong>ofactum cuni suis au-<br />

cillis patienter comcdit. Ob hoc quosdain reditus justos vir suus<br />

sibi assignaverat, de quibus cum quibusdam ancillis suis, quac<br />

sibi <strong>ad</strong> Iiacc omnia consoutiobant, vivcbat. Saope autoni cibos<br />

curiae respuit et aliquorum bonorum virorum cibaria rcquisiviS.<br />

Haec autcm vir suus omnia cum palicntia supportabat, assorens,<br />

quod bacc ct ipse libontor faceret, si turbationom suac faniiliac nou<br />

timerct. Statuni quoque paupertatis insunimagloria constitutasummo-<br />

perc afTcctabat, ut et Cliristo paupcri vicem rcpondcrct ct mundus<br />

in ca iiil proprium liaberct. Quaproptcr intcrdum , cnni sola cssct<br />

cum ancillis, vestimentis vilibus iuducns se et dcspecto volo caput<br />

suum opericns diccbat: taliter incedam, cuni <strong>ad</strong> slatuni vcnero<br />

paupcrlatis. Licet aulcm sibi abstincnliae frcnum iniposuorit, tanta<br />

tamcn libcralitatc sc <strong>ad</strong> pauperes eiTundcbat, ut nulluni aliqua<br />

premi incdia patcrotur, scd omnibus <strong>ad</strong>oo largissimc subvciiiobat,<br />

ul ouincs cam niatrcni paupcrum acclaniarcnt. ')Soptoni cnim niisori-<br />

cordiae opcribus tota vigilanlia insndabat, ut rcguum pcrpcluum<br />

pcrpctuo rcgnatura pcrcipcrct ct patcrnani bonodiclioncm cum bciic-<br />

dictis <strong>ad</strong> dextram possidcret. Ipsa nani(|uc iiudos vcslicbat, si-<br />

1) Ed. Tr. .T(ldjl carcere. 2) Ed. Vr. ivirliculain ii I loco nrg.-ilioiiis cxliibet.<br />

3) Alii: sex.

Cap. CLXVIII. De sancta Elizaheth. 757<br />

(luidcm vcstimcnta impcndcbat nudis pcregrinorum ct pauperum<br />

corporihus scpclicndis et pueris baptizandis, qnos quidcm pueros<br />

saopc dc sacro fonte lcvabat et propriis raanibus eorura vestimcnta<br />

sucbat, ut compaternitate contracta iis libcrius subvcniret. Accidit<br />

antcm , ut cuidam paupcrcuiac quoddam satis bonum tribucrct<br />

vcstimentum , illa autcm videns donum tam magniricum, tam in-<br />

gcnti gaudio est perfusa , ut <strong>ad</strong> tcrram c<strong>ad</strong>cns mortua credcretur.<br />

Quod beata Elizabeth vidcns doluit, sc sibi tanta dcdisse, timens,<br />

nc sibi ficret causa mortis, sed tamen pro ea oravit ct ipsa sanata<br />

snrrexit. Saepe autem ipsa cum ancillis propriis manibus lanam<br />

filabat et inde vcstimenta fieri facicbat, ut cx hoc bonorum laborum<br />

gloriosnm reciperet fructum et cxcmplum verae bumilitatis prae-<br />

beret et de proprii corporis laboribus clcmosinam daret Dco.<br />

Ipsa esurientes pascebat, paupcribus enim alimcnta praebcbat,<br />

<strong>ad</strong>co ut lantgravio viro suo profeclo <strong>ad</strong> curiam Fridcrici irapcra-<br />

toris , quae tunc erat ')Crcmonae, ip.sa omnem annonam de suis<br />

grangiis collcgit ct congrcgalis undecunquc paupcribus quotidie<br />

iis necessaria ministrabat co, quod tunc ')charistia ct valida famcs<br />

immincbat. Sacpe autcm, cura pecnnia iis dcficeret, ornamenta<br />

vcndebat, ut pauperibus subvenirct: mulla enim sibi ct suis an-<br />

cillis consuevit snbtrahere ct pauperibus rcscrvarc. Ipsa silientcs<br />

potabat. Qu<strong>ad</strong>am autem vice cercvisiam paupcribus distribucns,<br />

cum unicuiquc sufficienter dedisset, invcntum est, quod vas nullam<br />

habuit dcminutionem, sed eandeni, quara prius, mensuram scrvavit.<br />

Ipsa hospitio pcregrinos et paupcrcs suscipiebat, domum cnim<br />

maximam sub altissimo castro construxit, in qua infirmorum magnam<br />

multitudinem rcfovcbat, quos diebus singulis non obstante difTicultate<br />

ascensus vel dcscensus visitans ct iis omnia nccessaria ministrabat<br />

et verbis excitatoriis <strong>ad</strong> patientiam induccbat, et licct omncm cor-<br />

ruptioncm acris scmper aegre portaverit, infirmorum tamen corrup-<br />

tioncs proptcr Dei araorem ctiam tcmpore aestivo non abhorruit,<br />

sed rcmcdia <strong>ad</strong>hibuit, velo proprii capitis tersit ct manibus pro-<br />

priis contrettavit, licet ancillac talia ')gravifer tolerarent. In c<strong>ad</strong>em<br />

quoque dorao puerulos paupcrura fcminarum nutriri cum summa dili-<br />

gcntia faclebat, quibus se tam dulccm et humilcm exhibcbat, ut eam<br />

omncs raatrcm vocarent et intrantem doraum cuncti tamqnani matrem<br />

filii sequercntur ct ante eam catcrvatira cura summo studio colloca-<br />

1) Ed, Fr. legit: Treiumoiiine. 2) Ed. l'r. legit; e ticlinr islia.<br />

3) Ed. Tr. non ne^ationein pro ndverbio graviter olTert.

758 Cap. CLXVIH. De sancta Elizabetli.<br />

renliir. Ipsa vero ol oHicnlas et annnlos vilreos et quaedam alia<br />

vitrea eiiii feccrat , nt pncri luclos piicriles in talibns exercercnt.<br />

Qiiae tliun in pallio proprio eqiiitans in castrnin ilcfcrret, de rupe<br />

altissiina super lapides ceciderunt , sed nulla in iis Jaesio est in-<br />

venta. Ipsa intirmos visitabat, iniseroruin enim compassio <strong>ad</strong>eo<br />

ejus animum viiidicabat, quod eornm hospilia frequcntcr perquirens<br />

cos solKcite visitabat , cornm camcrulas familiariter el devote<br />

subinlrans nec difficultate viae pertenta nec longitudine lacessita,<br />

qnibus subveniebat iii necessariis, et verba exhibebat cousolatio-<br />

nis. Propter quod ex quiiitnplici considcratione rcraunerationein<br />

accepit, scilicet ex dignalione visitationis , ex labore itineris , cx<br />

affectu compassionis, cx affata consolationis et ex largitione rau-<br />

iieris. Ipsa sepulturas pauperuin frequenlabat , incnte namquc de-<br />

vota paupcrum currebat <strong>ad</strong> funera et vcstcs, quas propriis manibus<br />

fccerat , coruni corporibus coaptabat <strong>ad</strong>co , ut seniel vclum suum<br />

liiitcum magnuin in parlcs concideret ct cujusdam pauperis corpus<br />

iiivolvcrct. Eoruin ctiam funcra propriis manibus conlrcctabat ct<br />

in ipsorum obsequiis devota maiicbat. Inter hacc laudanda cst<br />

devotio viri sui , qui licet ncgotiis multis csset iini)Iicitus, in Hci<br />

tamcn obscquio erat devolus ct quia ipsetaiibuspcrsonalitcr intcndcro<br />

iion valebat, n\ori suae potcstateni concesscrat agendi oinnia, quae<br />

Dei honorem respicercnt ct aniniae suae salutem affcrrcnt. (lupiens<br />

vcro bcata Elizabcth, ut vir suus in fidei defensionein ')potcntiae<br />

suae arma couvcrteret . ipsum salubri exhortationc induxit, ut <strong>ad</strong><br />

terrain sanctam pcrgerct visitandam. Ubi duni csset, ipse lant-<br />

gravius princcps fidelis , devotus ct incl^tus fidc integra et devo-<br />

tioiie sincera Deo reddidit spiritnm , suorum opcrum fructuin<br />

recipicns gloriosuni. Et sic ipsa vidualein statuni cum devotione<br />

ampleclitur, ne vidualis conlincntiae praemio fraudarctur, sed fructum<br />

^)sexagesimum sic percipcrct, utpote quae decaloguin pracceptorum<br />

cuin 5)septem misericordiae operibus observarct. Yerum cnni mors<br />

viri sui per totain fuisset Tliuringiam divulgata, dc patria ipsa tam-<br />

quam dissipatrix et prodiga a quibusdam vasaliis viri sui turpiter<br />

ct totaliter est ejecta, nt cx hoc cjus paticntia clarcsccrct cl pauper-<br />

tatis diu conceplum desiderium obtineret. Advenientc igitur nocte<br />

iii domo ciijusdain tahcniarii iii loco. wbi porci jacucrant, sc re-<br />

ccpit Dco gratias niultas agens. Ilora vcro matutinali <strong>ad</strong> doinuni<br />

I) Il.ii;u tJ. Vr. il.') eNliibit : \i t i)olenlinf s ii .i e nriti.i s.ilutcm .ifferreiit,<br />

c o n v «r t ere (. 2) td. Tr. oiiiittit s t'X n g e s i iii uiii. j) Alii sex.

Cap. CLXVIII. De saiicta Elizabeth. 759<br />

fratrum minorum pergcns rogavit , ut pro siia Iribulatione Deo<br />

gratias agerent ct te Dciira laudamus canlarcnt. Seqiienti die do-<br />

uium cujusdam sui aemuli cum suis parvulis jussa est ingrcdi, aito<br />

sibi !oco ibidcm <strong>ad</strong>modum assignato. Quae dum ab hospite ct<br />

hospita plurimum gravaretur, parietibus valefecit dicens: libeutcr<br />

hominibus valefacerem, si bencficos invcnircm. Compulsa igitur<br />

<strong>ad</strong> locum priorem rediit et parvulos suos <strong>ad</strong> loca diversa aleudos<br />

transmisit. Dum vero per quandam viara strictam luto profundo<br />

plenam supcr quosdam lapides ibidcm positos pcrgeret et vetula<br />

quaedam , cai jam multa bcncficia obtulerat , supcr cosdcm lapides<br />

transiens eidem cedere recusaret, ipsa in lutum profundum cccidit<br />

et surgcns vestimenta sua gaudeiis et ridcns absteisit. Post hoc<br />

autem abbatissa ejus matertera ipsius nimium paupertali couipaticns<br />

<strong>ad</strong> episcopum Babeubcrgcnsein ipsius avunculum eain duxit, qui eam<br />

honeste suscipiens caute retinuit, intendcns ipsaiu sccuudis nuptiis<br />

copulare. Quod cura ancillae, quae secum conliueiitiam vovcrant,<br />

didicisseat et ex hoc se raultis lacrjmis affligerent, heatae Eliza-<br />

bcth cura gemitu hoc retulcrunt, quae eas confortans ait: confido<br />

in domino , pro cujus amore continentiam vovi perpetuam, qui<br />

meum propositura firmum custodiet et omnem violcntiara conterct et<br />

consilium humanum dissolvet, et si forte avuiiculus meus volucrit<br />

me alicui copulare, animo dissentiam et verbis pariter contr<strong>ad</strong>icaiu,<br />

ct si uullura aliud mihi ev<strong>ad</strong>endi supercssct remediuiu, nasuiu miiii<br />

proprium detruiicarem, ut me sic dcforracra quilibet cxhorreret.<br />

Cum igitur de mandato ipsius cpiscopi <strong>ad</strong> quoddam castruin invita<br />

fuisset deducta raoratura ibidem , doncc in conjugimn tcnderetur,<br />

ct ipsa suara castilatcm domino cum lacrjmis commendasset, ecce<br />

domino disponcnte ossa viri sui de ultramarinis partibus dcfcruntur.<br />

Jussa est igitur ab episcopo reduci, ut ossibus viri sui devota<br />

occurrat. Ipsa ergo ossa ab episcopo cum honorabili processione<br />

ct ab ipsa cum multa devotione et lacrymarum elTusione suscepta<br />

sunt. Quae conversa <strong>ad</strong> domiuura dixit: gratias tibi ago, doinine,<br />

quia iu susceplione ossium viri mei dilecti tui uie miscram cousolari<br />

dignatus es} tu scis , doiuine, quia , licet ipsuni te ainaiitem niul-<br />

tum amavcrim, tamcn ob tui amorem ejus praeseiitia carui ct iu<br />

sanctae tcrrae tuae subsidium destinavi, ct quaiuvis dclectabile<br />

mihi essct <strong>ad</strong>lmc cum co vivcre tali conditionc, ut cum ipso pcr<br />

tolum luunduiu paupcrcula mendicarein, tainen tc tcstc coiitra taam<br />

voluntatcra uno crine ipsum non redimerem nec <strong>ad</strong> vitam mortalcm

760 Cap. CLXVni. De sancta Elizahetli.<br />

itcriiiu rcvoeareni, ipsiiin aiilein et ine tnae gratiac recoinmendo.<br />

Veruin ne fructum centcsiinum iierdcret, qui perfcctionem evangc-<br />

licam servantibus datur, qui dc sinistra miscriac <strong>ad</strong> dcxtram glo-<br />

riac transferuntur, religiosum habitum induit, vcstcs scilicct grisias<br />

liuinilcs et abjcctas, contiiicnliam post mortcin viri pcrpctuam scr-<br />

vans, obedientiam perfectara custodiens et volnntariam panpertatein<br />

complectcns, ^)inendicando quoque ire ostiatim voluit, sed magisler<br />

Conr<strong>ad</strong>us non peiinisit. Fuit autcra ejus ]iai)itus tain dcspcctus, ut<br />

deferrct palliura griscuin panno coloris altcrius prolongatum, inanicas<br />

ctiam tunicac ruptas alterius coloris panno liabuit enicndatas, Pater<br />

vero suus , rex Ungariae, audiens, filiaiu suain <strong>ad</strong> tantain devc-<br />

iiissc inopiain, comitcin qucndain <strong>ad</strong> eam niisit, ut ipsam <strong>ad</strong> paterna<br />

limina rcduccre procuraret. Qui videns cam taii babitu ornatam<br />

cerncnsquc scdentem bumiliter ct filanlcm prac confusione et <strong>ad</strong>nii-<br />

ratione exclainans dixit: nunquam (ilia regis tain vili iiiduta liabiiii<br />

tipparnit ncc lanain aliquam filarc visa fuit. Cuin vcro pro sua rc-<br />

ductionc vcliciucntcr institissct, nullatenus acquicvit, cuni paupcribus<br />

malens in paupertatc dcgere, quam divitiis inultis cum divitibus<br />

abundare. Ut vero cjus aniinus in Deum totus transirct et intenta<br />

ejus devotio nulium impcdiincntuin babcret, rogavit doininum, ut<br />

omnium tcinporaliuin conlcmtum sibi infunderct ct filiorum dilcctio-<br />

ncm a suo cordc evcllcrct ct contra onines contumelias contcmtuin<br />

et constantiam largirctur. Fusa vero orationc audivit doininuni<br />

sibi diccntcin: cxaudita est oratio tua. Quae dixit ancillis: cxau-<br />

divit dominus voccm mcain, quia ct omnia tcinporalia nt stcrcora<br />

rcputo et dc (iliis incis iion plus quani de aliis proximis curo ct<br />

mci contcintum et opprobria parvi pcndo nibilqnc aliud jaiu dili-<br />

gerc vidcor nisi Dcum. Magistcr quoqne Coiir<strong>ad</strong>us sacpc sibi<br />

molesta ct contraria imponcbat et quos ainplius diligere vidcbatur,<br />

ab cjus cousortio scparabat, <strong>ad</strong>eo ut duas (idclcs ancillas et<br />

pracdiicctas, quae a juventutc sua secuin fucrant cnutritae, ab ca<br />

removcrit, ^ultis cITusis Iacr;yinis hinc et iiide. Hoc faciebat antetn<br />

vir sanctus , ut ejus voluntatcin frangcrct ct ut ipsa suuin aiTcctuin<br />

<strong>ad</strong> Dcum totalilcr crigerct ct nc aliqua dc aiicillis iirislinam glo-<br />

rlam <strong>ad</strong> cjus memoriam rcvocarct. Iii bis autcin omnlbus invcnieba-<br />

tnr ct vclox <strong>ad</strong> obcdicnliain ct constans <strong>ad</strong> palienliam, nt pcr<br />

palicntiam aniinam suatn possidcrct et pcr obcdicnliam victoria<br />

1) KJ. Vi. virb.ii III oiiUica II d u — pcriiiisit uiiiitlil.

C.'ip. CLXVIH. De sancta Elizabeth. 761<br />

decoraretur. Dicebat (luoqiic : propter Dcum taiitum timco homincni<br />

mortalem , quautum tiuicre clebeo judiccm coclcstem ; ideo autcm<br />

inagistro Conr<strong>ad</strong>o pauperi et mendico, non alicui episcopo obe-<br />

dientiam facere voluit, nt omnem occasionem tcmporalis consola-<br />

tionis a me penitus abdicarct. Qu<strong>ad</strong>am vice dum ciaustrum qua-<br />

rundam sanctimouialium ab iis obnixe rogata inlrasset, non habita<br />

licentia a suo magistro, fccit cam tam gravitcr verbcrari , ut post<br />

tres hebdom<strong>ad</strong>es in ea vesligia verberum apparerent. Dicebat au-<br />

tcm suis ancillis se et illas consolaus: sicut gramen fluvio inundante<br />

deprimitur et decrescente erigitur, sic nos aliqua afflictione <strong>ad</strong>-<br />

veniente dcbemus per humilitatem submitti, cessante vcro <strong>ad</strong> Dcum<br />

per spiritualem laetitiam elevari. Tantae se humilitati deprimebat,<br />

ut nullatenus patcretur, quod ancillae cam dominam appellarent,<br />

sed singulari tantum <strong>ad</strong> eam numero loquercntur, eo modo scilicel,<br />

quo inferioribus loqui solcmus. Scutellas insuper aliaque coquinae<br />

utensilia lavabat et, ne ab ancillis prohiberetur , eas <strong>ad</strong> loca alia<br />

transmittebat. Dicebat etiam: si vitam aliam magis dcspectam in-<br />

venissem , ipsam potius elegissem. Caeterum , nt cum Maria optimam<br />

partem possideret , sedulae contemplationi vacabat. In qua<br />

quidem contem|)latione spccialcm gratiam habuit lacrjmas funderc,<br />

coelestes visiones crebro videre et <strong>ad</strong> amorem alios inflammare.<br />

Quandoquidem magis jucunda videbatur, tunc jucundae devotionis<br />

lacrymas cmittcbat, ita ut lacrymae dc vultu t\jus jucundae tanquam<br />

de fonte serenissimo effluere viderentur, ut simul flcns vidcrctur<br />

et gaudens , nunquam in dcformitatem vcl rugas vultum cx flelu<br />

convertens. Dicebat enim de his , qui vultum in fletu deformanl:<br />

vidcntur quasi dominum dcterrcre; dcnt enim Deo, quod habent,<br />

cum jucunditate et hilaritate. Visiones coclestes in ipsa sui ora-<br />

tione et contemplationc saepe videbat. Qu<strong>ad</strong>am vero die sacro<br />

qu<strong>ad</strong>ragesimali tenipore in ecclesia exsistcns sic <strong>ad</strong> altarc oculis<br />

dehxis intenta mancbat, ac si ibidcm Dei praesentiam mirarctur,<br />

ubi per magnum spatium consolata divina est revelatione refecta.<br />

Dcinde domum reversa, dum se prae debilitatc in ancillae grcmium<br />

appodiasset et illa per fenestram oculos <strong>ad</strong> coelum defixos attollc-<br />

ret, tanta hilaritate vultus ejus pcrfunditur, ut etiam risus mira-<br />

bilis sequeretur, Quae cum diu tota jucunda visione laetificata<br />

fuisset, subito in lacrymas cst convcrsa. Rursus oculos aperiens<br />

pristina jucundilate perfruitur oculosque claudens pristinis ')lacrymis<br />

l) Ed. Pr. oJrert: gauJiis.

762 Cap. CLXVIII. De sancta Elizabeth.<br />

irrigatur et sic usqiic <strong>ad</strong> coniplctorium talibus est diviiiis coiisola-<br />

lioriibus iuiinorata. Cum vcro diu taccns millum vcrbum cmisisset<br />

|)cuitus, taudcm prorumpcns locuta est dicens: ita, domiuc, tu vis<br />

csse niecuiu et cgo tccuin et nuuquam volo a le scparari. Post-<br />

inodum cum ab ancillis rogaretnr, ut <strong>ad</strong> Dci honorcm et ipsaruin<br />

aedificationcm, quid viderit, iudicaret, illa ipsoruin inipoitunitate<br />

dcvicta ait: vidi coclum apcrtum ct Jcsum se <strong>ad</strong> inc benignissime<br />

iuclinantem vullumque <strong>ad</strong> luc sincerissimum oslciidcntcm, ego vcro<br />

de sna visionc ineffabili jucundilate pcrfusa dc suo recessu rema-<br />

iiebam multo inocrorc dejccta. Qui mci miscrtus iteruin mc sui<br />

vultus ostcnsiouc laetilicans ait: si tu vis esse mccuiu, cro tccum.<br />

Cui cgo respoudi , prout mc loqueiitciu audivistis. Cuinque roga-<br />

retur, ut cliaiu visioiicm, quam juxta allare vidit, exponerct, illa<br />

respondit: quae ibi vidi , non expedit ciiarrarc, ibi tameu in gau-<br />

dio fui mullo et Uei inirauda coiispexi, ')Saepe quoque, duni in<br />

orationc consistcrct, facics cjus mirc spleiidcbat ct ex cjus oculis<br />

instar solis r<strong>ad</strong>ii prodibant. Sacpe autem cjus oratio lanli fer-<br />

voris iiivenicbatur, ut etiain alios innammaret. Juveiicm namque<br />

quendam secularilcr iiidutmn <strong>ad</strong> sc vocans ait: vidcris iiimis disso-<br />

lule vivcrc, cuiu dcberes crcatori tuo servire, vcllesnc, quod pro<br />

te Deura orarem ? Et ille : volo el id vehcmenter exposco. Cuiu<br />

igitur orationi sc dcdissct ct juvenem similitcr pro se orationi in-<br />

tumbcre monuisset, juvenis alta voce clamavit dicens: cessate,<br />

domina, nb oratioiie, jain ccssate. Scd cum illa attcntius orarct,<br />

juvenis altius clamaus dixit: ccssate, domina, quia totus deficio ct<br />

comburor. Ipse eniiu tanto calore fucrat succeusus , ut tolus su-<br />

dans et fuinans corpus ct brachia vclut amens jactarct, <strong>ad</strong>eo ut<br />

plcrique occurrcntes ipsumque tcucnles vcstcs ejus prac nimio<br />

Budore in<strong>ad</strong>idas invcnirciit et acstum ejus fcrre non posscut, ipso<br />

vero clamaiitc et diceutc: totus ardco et consumor. Ut. vero beata<br />

Elizabeth oralioncm complevit, juvenis acstuare ccssavit, qui re-<br />

diens nd se ipsum ct divina gratia illustratus ordiuem fratrnm<br />

minorum iiigrcssus est. Illa autein inflammatio sic oslcnsa fervo-<br />

rcin orationum suarnm igncuin dcmonslrabat , qui taiu validus<br />

cxstitit, quod ctiaiu frigidum iiinammavit. Scd ille carnalibns<br />

assuctus el spiritualibus noiuliiin idoiicus talia capcre iioii valcbat.<br />

Ad summum vcro cunuilum pcrlcclioiiis proplcr Mariae conlempla-<br />

1) Kil. l'i-, virl)!i ouiitlit; Srtppn — p ro (l i 1) n II t.

Cap. CLXVIII. De sancta Elizahetli. 763<br />

lionis otinm non deseruit Marthae oniciiini laboriosum, sicut supra in<br />

')sp|)tera operibus niisericordiac est ostensum. Niiiiloiniuus tainen,<br />

postquain religiosum habitum induit, seduiae pietatisoperibiis dcservi-<br />

vit. Nam cum pro dote sua ^jduo niiiiia marcaruin recepissct, parteni<br />

in paupcres distribuit et de reiiquo in IMarpurg magiium hospitaie<br />

construxit. Propter quod omncs eain reputabant dissipatriccm et<br />

prodigam et cuncti eain appellabant insanam , ct quia omnes in-<br />

jurias novcrat gandcnter accipere, iinpropcrabant ei, quod nimis<br />

cito memoriam viri sui a corde abjecerat, quae talitcr exsultabat.<br />

Postquara autem liospitale construxerat, scrviliis paupcrum se tani-<br />

quain ancillam humilem mancipavit, nam pauperibus sollicita <strong>ad</strong>mi-<br />

nistrabat, ut cos etiam balnearet et in lectis collocans operiret, <strong>ad</strong>co<br />

ut anciilis gratuiabunda diceret: qnam bene nobiscum agitur, quia<br />

dominuin sic balneamus ct tegimus. In ipso aulein paupcruin ob-<br />

sequio sic huniilitcr sc habuit, quod puerulum quendani monoculum<br />

et scabie porfusuin una nocte ^) septera vicibus propriis brachiis <strong>ad</strong><br />

locum necessitatis detulit ct paiinos ipsius focdatos libenter lavit.<br />

Uuandain ctiam mulierein horribiliter leprosam saepe abluens in<br />

lcctulo collocavit ulcera tergens et ligans, mcdicamenta <strong>ad</strong>hibcns<br />

unguesqne praccidens, cjus ctiain pcdibus prostrata corrigias cal-<br />

ceamentorum solvcns. Ipsos autcm infirmos <strong>ad</strong> confessionera ct<br />

communicationera inducens vetulani quandain penitus renuentem<br />

verbere castigatam induxit. Cuin vcro a pauperuin vacabat ofiicio,<br />

iilabat lanam de quodam monasterio sibi missam et pretium, quod<br />

indc accipiebat , pauperibus dividebat. Cuin autem post multain<br />

paupcrtatein quingentas inarcas pro dote sua receptas pauperibus<br />

dividerct et omnibus ordinate locatis ipsa succincta transiens ini-<br />

nistraret, posita est lcx , ut, si quis *) in alioruin pauperum<br />

praejudicium locura mutaret, ut iterum acciperet, capilioruin suorum<br />

detruncationcin aliqnam sustincrct. Et ecce quaedam puclla noiuine<br />

R<strong>ad</strong>cgundis, quae mira capilloruin pulchritudine pollebat, indetransi-<br />

tura<strong>ad</strong>venit, non <strong>ad</strong> eleinosinam, sed ut quandain sororem suam infir-<br />

mara visitaret. Quae cum tainquam legls praevaricatrix <strong>ad</strong> beatain<br />

Elizabeth <strong>ad</strong>ducta fuisset, ejus capillos proliiius dctruncari niandavit,<br />

ipsa flente et pluriin«m reluctante. Cuin vero quidam de <strong>ad</strong>stantibus<br />

eam innoceutein asscrercnt, illa ait: saltein de caclero non poterit<br />

cuin tanta capilloruin ambitionc <strong>ad</strong> chorcas acccdere, nec cura illis<br />

1) Alii: sex. 2) Ed. Tr. leyil : duas<br />

4) Ed. Pr. veiba i ii — i t e r u in ouiittit.<br />

luarcas. 3) Alii sex leguiit.

764 Cap. CLXVIII. De sancta Elizabetl».<br />

vaiiitatcs aliqnas exerccre. Iiitcrrogata vcro pnclla a hcata Eliza-<br />

bctli, ntrum aliquando saluhris vitae propositnm conccpissct , re-<br />

spondit, quod jamdin habitum rcligionis assunisisset, nisi tanta<br />

fuisset in ea dclcctatio in capillis. Et illa: carius est mlhi , quort<br />

capillos pcrdidcris, quam si filius meus fuissct in imperinmsuhlimatns.<br />

Continuo igitur puella hahitnm rcligionis induit et in hospitali oum<br />

beataElizahcth dcgenslaHdahilcm vitam dnxit. Cura quaedam panper-<br />

cula hliam pcperisset, beata Elizaheth filiam de sacro fonte levavit ct<br />

nomen sunm, ')scilicct Elizaheth, eidera iniposnit et matri necessaria<br />

ministravit, ita ut de pellicio ancillac suae manicasauferens <strong>ad</strong> invol-<br />

vendum puellam sibL trihuerct et calceos proprios eidcm donaret.<br />

Post tres autcm septimanas mulier dimissa puella latcnter cnm viro<br />

suo aufugit. Quod cum sanctae Elizahelh nuntiatum fuissct, in<br />

orationcm se dcdit ct vir et niulier ultra progredi non valenles <strong>ad</strong><br />

ipsam coacti rcdicrunt ct ah ca vcniam postulantes. Quos, ut<br />

justum erat, dc ingratitudine rcdargucns, cis puellam iiutricndam<br />

tr<strong>ad</strong>idit ct de neccssariis iis providit. Appropinquantc vcro tcm-<br />

pore, quo dominusdilectam suam de mundi ergastulo vocarc disposuit,<br />

ut, quae contcmscrat rcgnum mortalium, rcgnum pcrcipcrct ange-<br />

lorum, ^) Chrislns sibi apparuit diccns : vcni, dilecta mca, in prae-<br />

parata tibi aeterna tabernacula. Dura igilur febre corrcpta dccuni-<br />

beret ct <strong>ad</strong> parictcm facicm vcrsam tcncrct, audita est a circnmstan-<br />

tibus dnlcissiniam promerc melodiam. Quac cum ah nna ancillarum,<br />

quidnara hoc cssct, percunctata fnisset, illa respondit: avicula quac-<br />

dara inter mc cl parictcm sc ponens tam suaviter ceciiiit, quod me <strong>ad</strong><br />

cancndum similitcr provucavit. In ipsa autcm sui acgritudine semper<br />

hilaris exstitit ct nunquam ab oratione ccssavit, ultima vero dic antc<br />

cjus transitum dixit iis: quid acturac essclis, si djabolus <strong>ad</strong> vos <strong>ad</strong>-<br />

vcniret? Post paululum vcro alta vocc quasi dyaboluni liccntians:<br />

fugc, tribus vicibus cxclamavit. Deinde dixit: ecce appropinquat<br />

mcdia nox , in qua hora Christus nasci voluit et in pracscpio re-<br />

quicvit. Appropinquantc vero hora sui transitus ait: jam tcmpiis<br />

instat, in quod omiiipotciis Dcus cos, qui amici sunt, <strong>ad</strong> coelcstcs<br />

nuptias cvocavit. Post paululum vero anno doniini ]\1CCXXVI <strong>ad</strong><br />

cxtremain horain veniens dormivit in pacc. Licct autem cjus vene-<br />

rabile corpus iiihumatum quatuor dichus jacuissct , iiulliis tamcn<br />

foetor cx co prodibat, scd quidam odor aromaticus cunclos rclicicns<br />

1) Kd. Tr. I('Hit: s u ii iii e i; r, I c s ! .1 c i iri p. — jii-opiios ccclcsi.ie do-<br />

— t n b c r n ncu I

Cap. CLXVIII. De sancta Elizabeth. 765<br />

exlialabat, Tunc autciu visae suHt aviculae multac super cacunien<br />

ecclcsiae congrcgatac, quas nunquain aliquis prius viderat, quac<br />

tain suavi niodulationc canlabant et tanla varictate moclos cantandi<br />

formabant, ut cunctos in <strong>ad</strong>mirationcm <strong>ad</strong>ducerent, co quod ejus<br />

cxsequias quodammodo agere viderenUir. Multus autcni ibi fuit<br />

damor pauperura, multa devotio populorum , ita ut alii capillos<br />

capitis dctruncarent, alii particulas pannorum inciderent et pro<br />

summis reliquiis reservarent. Ejus autem corpus in monumento est<br />

positum , quod postmodum redundare oleo rcpertum est. Mani-<br />

fcstum est igitur in ejus transitu, quantae ipsa beata Elizabcth<br />

fucrit sanctitalis, ct hoc quo <strong>ad</strong> aviculac modulationera et dacmonis<br />

cxpulsionem. Illam autcin aviculain , quac inter ipsam ct parietcm<br />

se posuit et tam dulciter cecinit, quod etiam ipsain <strong>ad</strong> cantanduin<br />

induxit, credimus fuisse ejus angelum, qui fuerat <strong>ad</strong> ejus custodiain<br />

deputatus , qui eidem aeternum gaudium nuntiavit. Sicut eniin rc-<br />

probis interdum ante suum transitum revelatur aetcrna sui dainnatio<br />

<strong>ad</strong> majorein sui confusioncni, sic electis inlerduin revelatur aetcrna<br />

sui salvatio <strong>ad</strong> niajorcm sui consolationem. Ille autein cantus,<br />

quem ipsa protulit, fuit immensum gaudium, quod cx tali rcvela-<br />

tione concepit, quod quidcm tam inimensuin exstilit, quod in cordc<br />

totalitcr capi non potuit, scd se pcr suavitatis voccm manifcsta-<br />

vit. Dyabolus insupcr, si fortc aliquid jus habeat, <strong>ad</strong> saiictos<br />

etiain morientcs accedit, scd quia in beata Elizabcth nil juris ha-<br />

buit, ideo turpitcr iicentiatus aufugit. Per hoc igilur intclligi<br />

datur, quantae fuerit mundiliae et puritatis, et hoc quo <strong>ad</strong> odoris<br />

cxhalationem. Quia eniin corpus cjus ouini niunditia ct castitatc<br />

in vita nituit, idco in morte odoris suavitate fragravit. Manifestum<br />

est tcrtio , quantae fuerit excellentiae et dignilatis , et hoc quo <strong>ad</strong><br />

avium jubilationem. Illas enim aves, quae in cacumine ecclesiac<br />

jubilantes et cantantes apparuerunt, credimus fuisse angclos, qui<br />

a Dco missi fuerunt, ut cjus animam in coelum dcferrent et corpus<br />

coelestibus jubilationibus honorarent. Sicut <strong>ad</strong> reprobos moricntes<br />

multitudo convcnit daemonuin , ut eos terroribus crucient et eorum<br />

animas au tartara rapiant, sic <strong>ad</strong> electos decedentcs multitudo<br />

confluit angelorum, ut eos coufortcnt et eorum animas <strong>ad</strong> coelestia<br />

regna perducant. Manifestum cst quarto , quantae fuit miscricor-<br />

diae et pietatis, ct hoc quo <strong>ad</strong> olei emanationcm. De ejus eniin<br />

corpore olcum emanavit, quia in vita misericordiae operibus tota<br />

redundavit. quanlus pietatis visceribus ejus nunc affluit spi-

766 Cap. CLXVIII. De sancta Ellzabeth.<br />

rilus, cnjus |irofundi oleo inventum est in pulvere jacens corpus.<br />

Maiiifcstuni est quiiito. quantae sil apud Dcuin potestatis et ineriti,<br />

et hoc inultiplici miraculoruin operatione. Postquain enim de cor-<br />

pore transiit , Deus eain multiplici miraculorum gloria illustravit,<br />

quorum quacdam inferius sunt posita , multa vero brcvitatis gratia<br />

intermissa. — — — S. In paitibus siquidcm Saxouiac moiiastcriu<br />

quodam Hildesiensis dyoecesis monacbns ordinis Cistercicnsis, Hciu-<br />

ricus nomine, tanta fuit infirmitate dcpressus et gravibus doloribus<br />

circuindatus , ut omncs <strong>ad</strong> compassionem induccrct et clamoribus<br />

inquietaret. Qu<strong>ad</strong>ain igitur iiocte apparuit sibi quacdain vcncra-<br />

bilis domina vestibus albis aiuicta , quae eum <strong>ad</strong>monuit. ut, si<br />

sanitatem recipere cuperet, bcatae Elizabeth se devoveret. Se-<br />

quenti noctc similia persu<strong>ad</strong>cns apparuit. lile autein , cum abbas<br />

ct prior deesscnt, de consilio supcrioris votum cmisit. Tertia<br />

iiocte eidem apparens signum crucis supcr euin edidit et lllc con-<br />

tinuo sanilatcm recepit. Cum autcm abbas ct prior rcdeuntes haec<br />

audivissent, mirari quidcm dc cjus sanitate cocperunt, scd de voti<br />

<strong>ad</strong>implctionc plurimuin dubitarunt, cum nulli monacho liceat aliqua<br />

vota emittcre ncc se <strong>ad</strong> talia obligarc. Adjccil quoquc prior, luo-<br />

iiacbos sacpe <strong>ad</strong> hujusmodi illicita sub spccic boni dacnionuin<br />

apparitione deludi, et ideo essct illi monacho consulcndum, ut<br />

inentcm suain instabilcm confcssione firmaret. Scqucnti igitur nocte<br />

e<strong>ad</strong>cm pcrsona, quac prius, sibi apparens dixit: infirmus scmper<br />

eris, donec impleas, quod vovisti. Statim ergo e<strong>ad</strong>em infirmitas<br />

ipsum arripuit et iisdem doloribus torqucri cocpit. Quod cuin abbas<br />

audivissct, ipsum statim licentiavit et ccram pro imagine facicnda<br />

dari praecepit. Qui mox sanitatc rcccpta votum suum <strong>ad</strong>implcre<br />

studuit et illius innrmitatis nihil postmodum passus fuit.<br />

3. Puclla quaedam , nominc Bcnignii, Rlogunticnsis djoeccsis cum<br />

ab ancilla potuin pctiissct, illa commota potum porrexit dicciis.:<br />

accipe et dyabolum bibe, visumque cst pucllae, ut ardcns litio per<br />

cjus guttur descendcrct , <strong>ad</strong>co ut sc in collo pati clamarct. Coii-<br />

tinuo igitur venter cjus instar utris iutumuit et quiddam in ejus<br />

venlre per singula membra discurrerc visum est. Illa vero gcinitus<br />

iniscrabilcs facicns et voccs iiisanas cmiltcns obsessa a dacmonc<br />

fore crcdebatur. In statu vcro tali pcr bicnnium inansit. Deducta<br />

igitur <strong>ad</strong> tumulum sanctae Elizabcth ct ibidcin pro ca voto cinisso,<br />

dum supcr tumbam posita fuissct, vclut cxanimis ibidcm aii|)aruit,<br />

sed dum modicum [tanis <strong>ad</strong> manducandutu ct aquam bcnc<strong>dicta</strong>m <strong>ad</strong>

Cap, CLXVIII. De sancta Elizaheth. 767<br />

bibcnduro super eandem tumbam eidcm obtulissent , mox canclis<br />

Btupcntibus ct mirantibus sana surrexit. 4. Vir qnidam<br />

de dyoecesi Trajectensi, Gedcricus nomine, cum una manu con-<br />

tractus ejus usum pcnitus amisisset et sepulclirum beatae Elizabcth<br />

bis visitans curationem minime recepissct, terlio illuc cum uxorc sna<br />

cum multa devotione accessit. Q"o dura tenderet, scnem quendam<br />

reverendi aspectus habuit obviuni, qui ab eo salutatus et, unde ve-<br />

nissct, requisitus dixit, sc de Marpurg, ubi corpus sanctae Eliza-<br />

bcth requiescit, venirc, ubi Deus niulla miracula operatur. Cum<br />

autem vir suam infirraitatem exposuisset eidem, ille manu elevata<br />

benedixit eum diccns: sccuruspcrge, quiasanitaterarecipies, dumraodo<br />

manum infinnam <strong>ad</strong> caput scpulchri in qn<strong>ad</strong>am fovea ibi facla sub<br />

lapidc miscris; qnani quanto profundins miscris. tanto citius sanitatcni<br />

obtinebis. Tunc autcm sanctum Nicolaura in mcmoria habcas, quod<br />

sanctac Eiizabcth tamquam comes et socius in suis miraculis com-<br />

paratur cidera. Adjecit etiam stultos esse , qui projectis oblatio-<br />

nibus statini disccdunt, cum sanctis placeat, ut cum pcrscverantia<br />

eorum sulTragia postulentur. Moxquc senex ab iis disparuit nec<br />

ultra ipsum vidcre potucrunt, super quo plnriniura <strong>ad</strong>niirati<br />

pergebant, plenam sanitatis recupcrandae fiduciara obtineatcs.<br />

Vir igilur juxta senis pracdicti consilium manum sub lapide mo-<br />

numenti posuit et ipsam continuo retraxit omnino sanalam.<br />

5. Quidam de djoecesi Coloniensi, Hermannus noinine, dum in<br />

carcere a judice teneretur, <strong>ad</strong> Deum se totaliter contulit et beatani<br />

Elizabeth et raagistrum Conr<strong>ad</strong>um in sui <strong>ad</strong>jutorium devotione,<br />

qua poterat, invocabat. Scquente autem nocte arabo insiraul cura<br />

tnulto lumine sibi apparucrunt, multipliciter cura consolantcs. Tan-<br />

dem sententia in eum data suspenditnr et <strong>ad</strong> spatiuni unius milliaris<br />

Teutonici in patibulo detinetur. Judex autera concessit parcntibus,<br />

ut ipsum deponerent et in tumulo sepelirent. Praeparata igitur<br />

fovca , cum esset depositus, pater et patruus coeperunt pro mortuo<br />

bcatae Elizabeth patrocinia invocare, et ecce miranlibus et stupcntibus<br />

universis, qui fucrat raortuus, surrexit visus. — — —<br />

6. Scholaris quidara de dyoeccsi Moguntinensi Ouitardus nomine,<br />

dum piscationi minus cautus insisteret, in fluraen lapsus cccidit.<br />

Magno autem temporis spatio interjecto, dum ejus corpus csset<br />

extractum, <strong>ad</strong>eo sine scnsu et niotu et rigidura est repertum, quod<br />

nullo in eo signo vitae invento vcre roortuus ab hominibus est<br />

judicatas, Tunc beatae Elizabcth iraplorantur merita et cunctis

768 Cap. CLXVin. De sancta Elizal^eth.<br />

vulciitibus ct <strong>ad</strong>inirantibus sibi restituitiir salus ct vlta.<br />

!?. Juvenis quidam tres aniios et dimitliuni habens de dyoccesi<br />

IMoguntincnsi, Hugolinus nomine , dum spiritum emisissct ct eor<br />

rjus per spatium quatuor miiliarium leutonicorum rigidum ct exaninic<br />

jacuisset, mater <strong>ad</strong> invocandam sanctam Elizabcth tota devotionc<br />

se contulit et puerum vivum ct sanum reccpit. 8. Puer<br />

quidam quatuor annorum dum in puteum cecidissct, casu quidam<br />

veniens aquam haurire anim<strong>ad</strong>vertit puerum submersum intiis jaccre.<br />

Quem postquam cuin dilTicuItate extraxit , ipsum mortuum dcpre-<br />

hcndit. Cujus quldcra mortis erant inditia tcmporis diutiirnitas,<br />

corporis rigiditas, oris et oculorum horribiiis apcrtio, dcnigratio<br />

cutis, vcntris inflatio et omniinoda motus et sensus privatio.<br />

Pro ipso igitur suscilando <strong>ad</strong> bcatara Elizabeth votnin cmittitur et<br />

continuo vitae pristinae rcstauratur. Quaedain etiam puelia in<br />

flumine submersa, duin fuisset extracta, beatacElizabeth meritis pro-<br />

tinus est vitae restituta. O. Vir quidain noininc Fridericus<br />

dc d^occcsi Moguntinensi in arte natandi valdc pcritus, duin sc in<br />

qu<strong>ad</strong>am aqua balnearet, ct, paupercm qucndam per bcatam Eliza-<br />

beth illuminatum dcridens, in cjus faciem aquam conteintibiliter<br />

spargerct , ille provocatus dixit: doiniiia illa sancla, quae raihi<br />

gratiam praestitit, dc tc nie viiidicet, ita ut hic non cxeas nisi<br />

inortuus ct submersus. Illc autem iinprccationcra pauperis p.arvi<br />

pcndens et in aquain sc lascive iininiltcns viribus pcnitus dcstitulus<br />

sc juvarc non potuit, scd in profundum quasi lapis dcsccndit.<br />

Post multuiu vcro tcinporis rcquisilus dc aqua inorluus est ddatus,<br />

cumque niagiius plaiutus ficrct supcr euin, quidam cjus propinqui<br />

cocperunt pro eo <strong>ad</strong> beatam Elizabeth votum faccrc ct ejus sulTragia<br />

devotissiine iinplorare. Statim igifur iii cuin spiritus rcdiit ct vivus<br />

ct sanus surrcxit. lO. Quidain noininc Johaiincs dc djocccsi<br />

Moguntincnsi cum quodam fure innoccnter dcprehcnsus ct suspcn-<br />

dio cum ipso <strong>ad</strong>judicatus cunctos rogavit, ut bcatain Elizabcth<br />

orarcnt, ut sccuiidura sua niciita juvarctur. Cum cssct suspeiisus,<br />

andivit vocem supcr sc dicentem: confidc ct in sanctam Elizabeth<br />

fiduciam habe ct libcraberis, statimquc alio rcmanentc ipso fuiic<br />

fracto dc loco alto gravissiinc cecidit, nullain tamcn lacsionem in-<br />

cnrrit, licet nova, qua indutus crat, camisia ruinpcretur. Qiii<br />

cxhilaratus ail: saucta Elizabeth , tu me liberasti ct in stratuin<br />

mollc ine c<strong>ad</strong>crc fccisti. (iuin cniin aliqui dicercnt , ipsuin itcruin<br />

siispcndendum, judcx ail: qucm Dcus libcravit, dcnuo suspcndi noii<br />

I

Cap. CLXVIII. De sancfa Elizal.eth. 769<br />

pcrinittain. !! (lonvcrsus quidani fuit in quotlani mo-<br />

nastcrio djoecesis Moguntiiieiisis, ^)VoIeiuanis noininc, <strong>ad</strong>inoduni<br />

religiosHS, qui carnem suani sic afilixit, ut circa aunos viginti<br />

loricain <strong>ad</strong> carnem portaret et inter lapides et ligna jaceret. Hujus<br />

inanuin , duin in inolcndino essct, lapis uiolaris casu apprcliensani<br />

sic conlrivit, ut carnem ab utraque parle avelleret, ossa el nervos<br />

contereret, ila ut in quodam mortario contrila quodammodo vide-<br />

retur. Qui tanto doloris aculco urgebatur, ut rogaret, quod inanus<br />

sibi praecideretur, Cuin igitur beatam Elizabelb crebro in sui<br />

auxiliuin invocaret, quae ctiam iii vita sua sibi famiiiaris cxstiterat,<br />

qu<strong>ad</strong>ain noctc sibi apparuit dicens: vis sanus fieri? Qui cum re-<br />

sponderet: libenter, illa mauum apprehcndens ncrvos sanavit, ossa<br />

inlegravit et cariicm ab ulraque parte reslituit et pristinae sanitati<br />

donavit, mane autem faclo pcrfecte saiiatuni se rcperit ct toli<br />

conventui ipsain manum cunctis stupeiitibus sanalain ostcndit.<br />

18. Quidain pucr quinqucHiiis, Discrelus noniine, Mogunlinac d^oc-<br />

ccsis, cum caecus natus esset, nieritis beatae Elizabetb lumen re-<br />

cepit. Pellis siquidein integra sine pilis palpcbrarum vcl aliqua,<br />

pellis divisio oculis superinduta fuerat <strong>ad</strong>eo, ut tolaliter oculos<br />

tcgeret ncc substantiae oculoruiu ullum indiciuin apparcrct. Mater<br />

ejus igitur <strong>ad</strong> sepulchruin beatac Elizabctb ipsuin ducens de terra<br />

sepulchri oculos ejus linivit et super eum beatae Elizabcth merita<br />

invocavit, et ecce pellis intcgra pcr nicdium sciiidilur ct ojiis oculi<br />

parvissiini turbulenti ct sanguinolenli vidcntur, sicque puer bcatac<br />

Elizabeth nieritis surTragaiitibus visus beneficio est potitus.<br />

13t Puella quacdam cjusdem dyoecesis, Beatrix noinine, cum diii<br />

inagnis et diversis fuisset iniirmitalibus molcstata, tandeiu gibbo<br />

in dorso et struina in pectore excrescentibus sic cst toto corporc<br />

iacurvata, ut nulla sc ratioiic crigerct, sed maiiibus super genua<br />

positis corpus suuin taliter sustentaret. Cuin igitur mater in qua-<br />

dain sporta eain <strong>ad</strong> tumulum sanctae Elizabeth deportassct et per<br />

decein dies commorantes ibidein nulium potuissent sanitatis remedium<br />

invenire, irata maler ejus contra bcatain Elizabclh murmuravit<br />

dicens : oinnibus beneficia impcndis ct mc iniscrain non exaudis?<br />

revcrtens igitur oinnes , quos potero, a visitatioiie tui avertere<br />

procurabo. Cuin igitur irata recederet ct jam niilliare et dimidium<br />

peregisset ct ejus filia doloribus cruciata lugeret, tandcin ipsa<br />

puella obdormiens vidit qnaiidani pulcherrimam doiuinam cum facie<br />

1) Ed. l'r. V a 1 e m .-i<br />

j ii s,<br />

49

770 Cap. CLXVIH. De sancta Klizahcth.<br />

relulgcnti , quac corpns cjiis iii doiso et pcctore liniciis dixit ci<br />

snrge el auibula. Evigilans puella cl sc ab oinni defonnitatc ct<br />

curvitale penitus sanatam inveniens visioiiein nialri rclulit et gau-<br />

dinin el laetitiani gencravit. Redcuiites igitur <strong>ad</strong> scpulcliruin sanctac<br />

Elizabelh Deo ct sibi gratias cgerunt cl ibidcuj sporiain , in f|ua<br />

puella portata fuerat, diiniscnint. 14, Mulicr quaedaiii,<br />

(icrtrudis noiniiic, cjusdeni djocccsis pcr inuttos aunos ntroque crurc<br />

coutracta et tolo corpore curva iu souiiiis <strong>ad</strong>inouctur, ul <strong>ad</strong> saiuiuni<br />

Nicolauiu proficiscens ejus dcbeat uierita iinplorare. Quae <strong>ad</strong> ccclc-<br />

siani sancli Nicolai portari sc fecit ct in nno crure saiiitatcin iii-<br />

vciiit. Taudcui <strong>ad</strong> scpuUhruui bcalac Elizabcth perducta ')ct<br />

supcr cjus tuiuuluiu posita, gravissiuiis doloribus stiniulata et velut<br />

aincns elTccta sana ct iucohnnis cxsuncxit. — 15» Mulicr<br />

(|uacdaiu, Scintrudis uoiniiic, cjusdein d^oeccsis, cum pcr aniiuiu iu-<br />

tegruin penitus caeca luaiisisset ct alioruin scniper auxilio duccretur,<br />

<strong>ad</strong> roganduui sanctain Elizabcth tota devotione sc coiitulerat cl<br />

aiuissuin luuien rccepit. 16. Vir quidaui llciuricus Mo-<br />

guiitiucnsis djoeccsis, cuiu luiniuc oculoruin pcnitus csset privatus,<br />

sepulchrnm sanctae Elizabcth visitaus plcuae curaliouis bcncfuium<br />

reporlavit. Postiuodum vcro idcin vir fluxu sangninis <strong>ad</strong>co cst<br />

gravatus, ut luoriturus a familia crcderctur. Accipicus vcro de<br />

tcrra sepulchri sauctae Elizabeth ct ipsam conficicus aqua com-<br />

luiscuit ct bibcns plciiam sauilatcm reccpit. 1.7. Puclla<br />

quaedaiu, Meciitlldis nouiiiie, Trevireusis dyocccsis, dniu visu cl<br />

anditu privata cssct ct loquendi ct ambnlaudi poteutiaiu amisissct,<br />

patcr suus ct matcr <strong>ad</strong> bcatain Elizabcth eaui devovcrunt ct pcrfcctc<br />

sanatani Dci ctElizabcth laudautcs luagnalia reccpcruiit. —<br />

tH, Mulier quaedaiu, uomiuc Ilclibingis, Treviiciisis djocccsis, cnm<br />

pcr auiiuiu caeca peuitus exstitissct ct pro sua curatiouc bciitac<br />

Elizabctli inerila invocassct, <strong>ad</strong> tuinuluiu cjus duci sc facicns unius<br />

ocuii lunicu rccei)it, quac <strong>ad</strong> propria rcversa iu alio gravitcr tor-<br />

i|ucri sc seusit. (^um vcro iteruin cjns merita implorassct, apparuit<br />

ci dicciis: acccdcus <strong>ad</strong> altarc fac cuni corpoiali luos oculos vcnti-<br />

lari cl sic rccipies sauitatcm. Quac cuiu jussa complcvissct, sani-<br />

tatciu reccpil, lO. Vir quidain, Theodericus iiominc,<br />

Moguiitineiisis djoecesis, iu genibus cl cruribus diu gravissimc<br />

iniirmatus , ila ut uon possct pergcrc, uisi ab aliis portarctur,<br />

votuiu fccit, qnod sepnUhrum sauctac Elizabcth cnni oblationibus<br />

I) V«-il>.i i'! — sl i m II l.i l.T iiiiiillil Kil. I'r.<br />

:

Cap. CLXIX. De sancta CaecIUa. 771<br />

visitarct, et cum lociis cjiis a tumiilo tantum per ilecem milliaiia<br />

distaret, vix iii octo diebus potuit perveiiiie. Cum vero ibideni<br />

per quatuor septimanas mansisset et nullum remedium impetrassetf<br />

domum redibat, cumque in loco quodain juxta aliuin infirmum de-<br />

cumbcns quiesceret, vidit in soinnis quendam <strong>ad</strong> se venieatem et<br />

aqua totaliter perfuhdentem. Qai evigilans contra socium iratus<br />

ait: quare me aqua totaHter pcrfudisti? Qui ait : ego te non per-<br />

fudi, sed credo , quod illa perfusio erit tibi causa salulis. Illc<br />

igitur surgens et se saMatum totaliter inveniens baculos super<br />

humerum posuit et <strong>ad</strong> tumulum sanctae Elizabcth rediens et gratias<br />

agens laetus <strong>ad</strong> propria remeavit.<br />

CAP. CIXIX. (164.)<br />

De ^ancta Caecilia.<br />

Caecilia quasi coeli lilia ccl caecis via vel a coelo et lya.<br />

Vel Caecilia quasi caecitate carcns. Vel dicitur a coelo ct leos,<br />

quod est populus. Fuit eniin coeleste lilium per virginitatis pudo-<br />

rem; vel dicitur lilium, quia habuit candorem munditiae, virorem<br />

conscientiae, odorem bonae famae. Fuit enim caecis via pcr exempli<br />

informationem, coclum pcr jngein contemplationem, Ija per assiduara<br />

operationcm. Vel dicitur coeluin, quia, sicut dicit Ysidorus, coc-<br />

lum philosophi volubile, rotuiidum et ardens csse dixerunt. Sic<br />

ct ipsa fuit volubilis per opcralioiicm sollicitaiu , rotunda per pcr-<br />

scverantiam, ardcns per caritatem succensam ; fuit caecitate carcns<br />

pcr sapicntiae splendorem , fuit et coclum populi, quia in ipsa<br />

tainquam irt coelo spirituali populus <strong>ad</strong> iinitanduin iiituetur coe-<br />

lum, solcm, lunam et stcllas , id est sapientiae pcrspicacitatem,<br />

lidei niagnanimitatem et virtutum varietatcm.<br />

Caecilia virgo praeclarissima cx nobili Romanorum genere<br />

exorla et ab ipsis cunabilis in fide Christi nutrita absconditum<br />

semper evangelium Chrisli gerebat in pectore et non diebus nequc<br />

noctibus a colloquiis divinis ct oratione ccssabat suamque virgini-<br />

tatem conscrvari a domino cxorabat. Cum auteiu cuidam juvcnl,<br />

nomineValeriano, desponsata fuisset et diesnupliaruminstituta esset,<br />

illa subtus <strong>ad</strong> caruem cilicio erat induta et dcsuper dcauratis vesti-<br />

bus tegebatur ct cantanlibus organis illa iu corde soli domino<br />

49*

772 Cap, CLXIX. De sancta Caecilla.<br />

«lccaiitabat dicciis: fiat, doiniiic, cor nrcuni ct corpiis niciini iin-<br />

maculatuni , nt no» confundar, ct biduanis ct triduanis jcjiiiiiis<br />

orans conimcndabat doinino, quod tinicbat. Vcnil autcm nox, in<br />

qua susccpit una cum sponso suo cubiculi sccrcta silcnlia , et il?i<br />

cum alloquilur: o dulcissinie atque ainar.tissiinc juvcnis, est mjstc-<br />

riuin , quod tibi confitcar, si inodo tu juratus asscras, tola tc iliutl<br />

obscrvantia custodirc. Jurat Valcrianus, sc illud nulla ncccssitatc<br />

dctcgcrc, nulla prodcrc ratioiie. Tunc illa ait: angcliiin Dei habco<br />

amaiorcm, qui iiiniio zclo custodit corpus meain. Hic si vel levitcr<br />

senscrit, quod tu me polluto amore contingas, slatim fcriet tc ct<br />

amittcs florcin tuac gratissiniac jiiventulis, si autem cognovcrit,<br />

quod mc sinccro ainore diligas , ita quoque diliget te sicut me et<br />

ostcndet tibi gloriam suain. Tunc Valcrianus nutu l)ci corrcctus<br />

ait: si vis , ut credani libi , ipsum aiigclum niilii ostciide , et si<br />

vcre probavero , quod angclus sit, faciam, quod liortaris, si autcin<br />

viruin alium diligis, te et illmn gl<strong>ad</strong>io feriani. Cui Caccilia dixit:<br />

si in Dcuin vcrum credidcris et te baptizari proiuiscris , ipsum<br />

vidcrc valcbis. V<strong>ad</strong>e igitur in tertiuin milliariiiin ab urbc via,<br />

quae Appia nuncupatur, cl paupcribus , quos illic invcnies, dices:<br />

Caccilia nie misit <strong>ad</strong> vos , ut ostcndalis niihi sanctum scncm Ur-<br />

banum, qnoniam <strong>ad</strong> ipsum habeo secreta mandata, quae pcrferam.<br />

Ilunc dum tu videris, indica ci omnia vcrba raca, et postquam ab<br />

co purificatus fueris et rcdieris, angelum ipsum videbis. Tunc<br />

Valerianus perrexit et seciindum signa, quae acccperat, sanctuin<br />

Urbanum cpiscopum intra sepulchra inartirum latitantcm invcnit,<br />

cunique ei oninia vcrba Cacciliac dixissct, ille manus <strong>ad</strong> cocluiii<br />

cxpandens cuin lacrjinis ait: doniine Jesu Chrisle, seininafor casti<br />

consilii , suscipe scminum fructus , quos in Caecilia scininasti , do-<br />

inine Jcsn Christe, pastor bone, Caccilia famula tna quasi apis<br />

tibi argumenlosa dcscrvit; nam sponsum , qucin quasi leoncm fe-<br />

roccin acccpit, <strong>ad</strong> tc quasi agnum mansuelissimum dcslinavit. Et<br />

ecce subilo apparuit scnex quidam nivcis vcslibus indutus, tenens<br />

librum aureis litlcris scriptum. Qucm vidcns Valcrianus prae nimio<br />

liiuore quasi morluus cccidit ct a scne lcvalus sic lcgit: unus Deus,<br />

una fidcs, unuin baptisma, unus Dcus et patcr oinnium , qui siipcr<br />

omnes ct pcr oinnia et in omnibiis iiobis. Cumqiic hacc lcgisset,<br />

dixil ci sciiior: crcdis ila esse an <strong>ad</strong>huc dubitas? Tunc cxclama-<br />

vil diccns: iion cst aliud, quod vcrius trcdi possil, sub coclo.<br />

Slalimque illo disparcnle Valcriaiius a saiicto Urbano baptisma

Cop. CLXIX. De sancta Caecilia. 773<br />

suscepit et rcdiens Cacciliam cum angelo lotiucntcm iti cubiculo<br />

invcnit. Angehis autcm duas coronas ex rosis et liliis ia manu<br />

liabebat et unam Caeciliae ct alteram Valcriano tr<strong>ad</strong>idit diccns:<br />

islas coronas immaculato corde et mundo corpore custodite , quia<br />

de par<strong>ad</strong>iso Uei cas <strong>ad</strong> vos altuli , ncc unquam marcesccnt nec<br />

odorem amittent nec ab aliis , nisi quibus castitas plcacucrit, vidcri<br />

poterunt. Tu autem , Valerianc, quia utili consilio credidisti, pete,<br />

quodcumque volueris, et conscquens, Cui Valerianus: nihil mihi iii<br />

hac vita exstitit dulcius, quam unicus fralris mci affectus, peto igitur,<br />

nt et veritatem ipse mecuin agnoscat. Cui angclus: placet domino<br />

petitio tua ct anibo cum palma martirii <strong>ad</strong> dominum vcnielis. Post<br />

Iioc ingrcssus Tiburtius rrater Valcriaiii , cuni nimiuin rosarum<br />

sensisset odorcm, dixit: luiror, hoc tempore roseus hic odor et<br />

liliorum unde respiret; nain si ipsas rosas vcl iiiia in manibus nieis<br />

tenerem, nec sic potcrant odoramcnta tantac milii suavitatis inlun-<br />

dere; confiteor vobis , ita sum rcfectus, ut putcni nic totum subito<br />

immutalum. Cui Valerianus: coronas habcmus, quas tui oculi<br />

viderc non praevalent, floreo colore et niveo candore vernantcs, et<br />

sicut me interpellante odorem sensisti, sic et, si credideris, vidcrc<br />

valebis. Cui Tiburtius: in somnis hoc audio an in vcritate ista<br />

lu loqueris, Valeriane? Cui Valerianus; in somnis usque modo<br />

fuiinus, scd jam nunc in veritate manemus. Ad qucm Tiburtius:<br />

unde hoc nosti? Et Valerianus: angelus domini me docuit, quem<br />

tu videre poteris, si tu purilicatus fueris et omnibus jdolis abre-<br />

nuntiaveris. Huic miraculo de coronis rosarum Ambrosius attcstatur<br />

in praefatione sic dicens : sancta Caccilia sic coclesti est dono re-<br />

pleta, ut niartirii palmam assuineret; ipsum munduin cst cuni tha-<br />

lamis exsecrata; testis est Valeriani conjugis et Tiburtii provocata<br />

tonfessio, quos, domine , angelica manu odoriferis floribus coro-<br />

nasti, viros virgo duxit <strong>ad</strong> gloiiam, mundus agnovit, quantum<br />

valeat devotio castitatis. Haec Ambrosius, Tunc Caecilia evidenter<br />

ostendit ei, omnia ^dola esse insensibilia et muta, ita ut Tiburtius<br />

respondcet ac diceret: qui ista non credit, pecus est. Tunc Cae-<br />

cilia osculans pectus ejus dixit: hodie te falcor mcum esse cogiia-<br />

tuin, sicut enim amor Dei fratrem tuum mihi conjngem fecit, ita<br />

tc mihi cognatum contemtus facict jdolorum. V<strong>ad</strong>c igitur cum<br />

fratre luo , ut purificationcm accipias et angclicos vultus videre<br />

valeas. Dixitquc Tiburtius fralri suo : obsecro te, fratcr. ut inihi<br />

dicas, <strong>ad</strong> quem mc ducturus es. Cui V^alerianus; <strong>ad</strong> Urbaniun

774 Cap. CLXIX. De sancta Caecilia.<br />

episcopum. Cui Tihurtius : de illo Urbano dicis, qui toticiis (iain-<br />

natus est et <strong>ad</strong>huc in latchris coiiinioratur? hic, si invciitus fucrit,<br />

cremahitur ct nos in illius flaminis paritcr involvemur , ct duiu<br />

quaeriums dirinitatem latcntem in coelis, incurremus furorem cx-<br />

urentem in tcrris. Cui Caecilia; si hacc sola cssct vila, justc<br />

hanc perdere timercmns; est autcm alia mclior, quae nunquam<br />

amittitur, quain nohis Dei filius enarravit. Oiunia cnim, quac<br />

facta sunt, filius ex patrc gcnitus condidit, universa autcin, quae<br />

condita sunt, cx patre proccdens spiritus animavit. Hic igilur filius<br />

Dei in mundum venicns verhis et miraculis aliani vitam essc nobis<br />

raonstravit. Cui Tihurtius : certe nnum Dcum esse asscris, ct<br />

quomodo nunc trcs esse testaris ? Rcspondit Caecilia: sicut in<br />

una hominis sapientia sunttria, scilicet ingcniuin , mcmoria et in-<br />

tellectus, sic et in una divinitatis csscntia tres pcrsonae csse possunt.<br />

Tunc coepit ei de <strong>ad</strong>ventu filii Dei et passione praedicarc et mul-<br />

tas congruitatcs ipsius passionis ostcndcre. Nain idco , inquit,<br />

filius Dei cst tentus, ut gcnus humanum dimittatur pcccato detcntum;<br />

bcncdictus nialcdicitur, ut homo malcdictus bcncdictionem conse-<br />

quatur; illudi se patitur, ut hoino ab illusione dacmonum lihcretur;<br />

spincam coronam acccpit in capitc , ut a nohis scntentiam aufcrat<br />

capitalem; fcl suscipit amarum, ut sanarct hominis dulccm gustum;<br />

cxspoliatur, ut parcntum noslrorum nuditatcm opcriat; in ligno<br />

suspcnditur, ut ligni pracvaricationcm tollat. Tunc Tihurtius<br />

fratri suo dixit: miscrcre mci et perduc mc <strong>ad</strong> homincm Dci, ut<br />

purilicatioiiein accipiam. Ductus igitur ct puriritatus angelos Dci<br />

saepc vidcbat et omiiia , quac postulabat, protinus obtinchat.<br />

Valerianus igitur ct Tiburtius clcniosinis insistchant ct sanctorum<br />

corpora, qnos Aimachius pracfcctus occidchat, scpullurac tr<strong>ad</strong>cbant.<br />

Quos Almachius <strong>ad</strong> sc vocans , cur pro suis scclcribus damiiatos<br />

sepclircnt, inquisivit. Cui Tiburtius :<br />

uliiiam illorum servi csscmus,<br />

quos tu damnatos appcllas! Qui contcinscrunt illud , quod vidcli;r<br />

cssc ct non cst , et iiivcnerunt illud, quod non videtur cssc et cst.<br />

Cui pracfcctus: quidiiam cst illud ? Et Tiburlius: quod vidctur<br />

essc et non cst, cst oninc, quod in hoc mundo cst, quod hoiuinem<br />

<strong>ad</strong> non cssc pcrducil; quod vcro iion vidctur essc ct cst, est vila<br />

justorum ct poena malorum. Cui praefcctus: non puto, quod mentc<br />

tua loquaris. Tunc juhct <strong>ad</strong>starc Valcriaiiuin dicciis ci : quoniam<br />

noii cst sani capilis fratcr tuus , tu sallcm polcris sapiciilir dare<br />

rcsponsuin; constat plurimuni vos errarc, qui gaudia rcspuilis ct

Cap. CLXIX. De sancta Caecilia. 775<br />

oiiinia iniiiiiea gaudiis aflfeclatis. Tunc Valcrianns se viilisse ait<br />

giaciali lcinpore otiosos jocantcs ct opcrarios agricolas deridcntcs,<br />

sed acstivo tcmpore, duin <strong>ad</strong>vcuissent gloriosi fructus laborum,<br />

gaudentibus illis, qui putabantur vani , cocperunt flere, qui vidc-<br />

bantur urbani. Sic et nos nunc quidcni sustincnius ignoniiniain ct<br />

laborem, in futuro auteni recipienius gloriam et acternam niercedcm.<br />

Vos auicm nunc transitorium habetis gaudium, in futuro autem iii-<br />

venietis actcrnum luctum. (^lui pracfectus: crgo nos invictissimi prin-<br />

cipes actcrnum habebimus luctum et vos pcrsonae vilissimae perpc-<br />

Inum possidcbilis gaudiuin? Cui Valcrianus: homuntiones cstis , non<br />

principcs , tcinpore nostro nati, citius morituri et Deo rationcin<br />

plus omnibus rcddituri Dixit autcm pracfcctus: quid verborum<br />

circuitu immoramur? ofTcrte Diis libamina ct iliaesi absccdite. Sancti<br />

respondcrunt: nos Dco vcro quotidic sacriliciuin cxhibcmus. Quibus<br />

pracfectus: quod est noinen ejus? Cui Valerianus : nomen cjus in-<br />

' venire iion poteris, ctiamsi pcnnis volavcris. Pracfcctus dixit : ergo<br />

Jupiter nonien Dei non est? (hii Valerianus : nomen homitidae ct<br />

slupratoris est. Ad qucm Almachius : crgo totus mundus errat et<br />

tu cum fratre tuo vcrum Dcum nosti? Valerianus rcspondit: nos<br />

soli non sumus, scd innumcrabilis multitudo hanc sanctitatcm rc-<br />

ccpit. Tr<strong>ad</strong>untur igitur sancti in custodiam IMaximi. Quibus illc<br />

ait: juvcntutis flos purpurcus, o gcrmanus fratcrnitatis alTcctus,<br />

quomodo <strong>ad</strong> mortem quasi <strong>ad</strong> epulas fcstinatis? Cui Valcrianus ait,<br />

quod, si crediturum se proinitteret, gloriam animarum coruin post<br />

inortem viderct, Et Maximus: fulminibus igneis consumar, si non<br />

iUum solum Deum confltear, qucin <strong>ad</strong>oralis, si contingat, quod dicitis.<br />

Ipse igiiur Maximus ct oinnis cjus familia ct universi carnificcs crcdi-<br />

dcrunt et ab Urbano, qui illuc occulte vcnit, baptiiiina susccpcrunt.<br />

Igitur duin auroia nocti fincmdarct, Cactilia exclamavit diccns:<br />

eia luilitcs Cihristi, abjicitc opcra tencbrarniu et induimini arina<br />

lucis. Quarto igitur inilliario ab urbc sancti <strong>ad</strong> statuam Jovis<br />

ducuntur cl dum sacrificarc noilciit, pariter decollaiilur. Tuiic<br />

Maximus cuin jurejurando asscruit , se iii liora passioiiis coruin<br />

augelos vidisse fulgcntcs ct aiiimas coruin quasi viigincs de tlia-<br />

lamo cxeunles, quas in greniio suo iu coeluni angeii dctulcrunt.<br />

Almacliius vcro audicns Maximum christianum elTectum, cuui plum-<br />

batis taindiu cacdi fccit, quousque spiritum cxcussit. (iiijus corpus<br />

sancla Caecilia juxta Valcrianum cl Tiburtium scpclivit. Tuiic<br />

Almachius facultatcs amboruin cocpit inquircrc cl Cacciliam (am

776 Cap. CLXIX. De sancta Caecilia.<br />

(juam Valcriaiii conjngcm coram sc fccit <strong>ad</strong>slare jnssitquc, ut<br />

jtioiis imraolarel aut sciitcntiam uiortis iiicurrcrct. Cum autem acl<br />

hoc ab apparitoribus uigcrctur et illi veheincntcr flercnt, eo quod<br />

puella tain dccora ct nobilis ultro se inorti tr<strong>ad</strong>cret, dixit <strong>ad</strong> eos:<br />

hoc, boiii juvenes, non est juvenlutem perdcre, sed mutuare, dare<br />

lutum ct accipere auruin , darc vile habitaculum et acciperc pre-<br />

tiosum, dare brcvcm angulum ct acciperc forum pcllucidum. Si<br />

quis pro nummo solidos daret, nonne vclocius fcslinarctis? Deus<br />

autem, quod accepit simplum, rcddet ccntuplum. Cruditis his, quae<br />

dico? Et illi: credinius, Christum vcruin csse Deum , qui talem<br />

possiJet famulam. Vocato igitur Urbano episcopo CCCC et aniplius<br />

baptizati sunt. Tunc Almachius sanctain Caeciliam <strong>ad</strong> se vocans ait:<br />

cujus condilionis es? El illa: iiigenua sum et nobilis. Cui Al-<br />

machius: ego te de rcligione intcrrogo. Cni Caecilia: interrogatio<br />

tua stultniH suinit initium , quae duas responsiones una putat in-<br />

quisilione concludi, Cui Alinachius: unde tibi tanta praesumlio<br />

respoudcndi? At illa: de conscientia bona ct lidc iion ficta. Cui<br />

Almachius: ignoras ,<br />

cujus potcstalis siin? Et illa: potestas vestra<br />

cst quasi uter vcnto rcplctus , quem si acus pupugerit, omnis pro-<br />

linus rigor pallescit ct quidquid in se rigidum habere ccrnitur,<br />

incurvatur. Cui Almachius: ab injuriis coepisti, et in injuriis pcr-<br />

severas. Caccilia rcspondit: iiijuria noa dicilur nisi quod vcrbis<br />

fallentibus irrogatur; uiidc aut iiijuriam docc, si falsa locuta sum,<br />

aut tc ipsum corripe calumiiiam infcrentcin , scd nos scicntes<br />

.sanclum Dci iionicn omniiio ncgarc non possumus , niclius cst enim<br />

fclicitcr inori, quam iiifclicitcr vivcrc. Cui Almathius: ')ml quid<br />

cuin tanta superbia loqucris ? Elilla: iionestsupcrbia, sedconstautia.<br />

Cui Almachius: infclix , ignoras, quia vivificandi ct niortiticandi<br />

niihi ti<strong>ad</strong>ita cst potcstas? Et illa: contra vcritalem publicam probo tc<br />

nunc essc mcntitum , vitam enim viventibus tollere potes, >) mortuis<br />

autcin darc non potcs; cs igitur iniiiistcr inortis, iion vitac. (aii Al-<br />

inachius: jain dcpoiie amciiliam ct sacrilica Diis. Cui Caccilia: nescio,<br />

ubi ocuios amiscris ; nam, quos tu Dcos dicis, omnes nos saxa cssc<br />

vidcmus; initte igitur inanuin ct tangeiido discc, quod oculis non<br />

valcs vidcre. Tunc iratiis Almacliius jussit cam <strong>ad</strong> doinuni suam<br />

reduci ibique tota noctc ct dic jussit cain in bullicnte balneo con<br />

crcmari. Quac quasi iii loco frigido inansil iicc niudicum sallcni<br />

suduris pcrscnsil. Quod cuni audivissct Almachius, jussit cam iii<br />

1) Viilao: ul liuid legilur. '.') V

Cap. CLXX. De sancto Clemente. 777<br />

ipso baliico (lecollari. Qnam spiculator tribus ictibns in collo per-<br />

cnssit, sed tamcn capnt cjus amputare non poluit, ct quia decrc-<br />

tnm crat , ne quartani percussionem dccollandus acciperet, cam<br />

semivivam crucntus carnifex dcrcliquit. Pcr triduum autcm supcr-<br />

vivens cmnia, quae habcbat, pauperibus tr<strong>ad</strong>idit et omncs, quos<br />

<strong>ad</strong> fidem converlcrat, Urbano cpiscopo commendavit diccns: tri-<br />

duanas niihi inducias postulavi, ut nos tuac beatitudini commcn-<br />

darcm ct hanc domum meam in ecclcsiam consecrarcs. Sanctus<br />

autcm Urbanus corpus cjus intcr cpiscopos sepelivit ct domum suam<br />

in ecclesiara , ut rogaverat, consecravit. Passa est autcm circa<br />

annos domini CG et XXIII tcmporc Alcxandri impcratoris. Alibi<br />

autcni lcgitur, quod passa sit temporc ftlarci Aurelii , qni iinpcra<br />

vit circa annos doiuini CCXX.<br />

C\P. CllX, (165.)<br />

De sancto Clementc.<br />

Clcmcns dicitur a clcos, qnod cst gloria , ct mcns, qnasi glo-<br />

riosa mcns. Habuit cnim gloriosain mcntem , scilicct pnrgatain ab<br />

omni sorde, ornatain omni virtutc ct dccoratam nunc omni fclicitatc;<br />

quae felicilas consistitinhoc, sicutdicitAugustinusin libro dc trinitatc,<br />

qnia ibt csse nostrum non habcbit mortem, nossc nostrum non habcbit<br />

errorem , ainare nostruin non habcbit o(Tcnsionera. Vcl dicitur a clc-<br />

mentia, quia clemcns ct miscricors valde fuit. Vcl, sicut dicitur in<br />

glossario , Clemens dicitur dulcis, justus, maturus, pius. Justus in<br />

actione, dulcis in sernionc, inaturusin convcrsatione, pius in intcntionc.<br />

Ejus vilaiu ipse in sno itinerario inseruit maxiine usquc <strong>ad</strong> illnin lo-<br />

cum, in quo, qualitcr beato Pctro in pontificatu successit, ostenditur.<br />

Cactera ex cjus gestis , quae coniinuniter habc:itnr, sumuntur.<br />

Clernciis cpiscopus cx nobiliRonianoruin prosapiaortus cst. Pater<br />

cjus Faustinianus, matcr vcro ejus Macidiana nuncupata cst, habuit-<br />

que duos fratrcs , quorum nnus Faustinus , allcr Faustus diccbatur.<br />

Cumquc Macidiana mater cjus niira corporis pulchritudine pollcrct,<br />

frater viri sui libidinoso aniorc in cain vehcmcnter cxarsit. Cuin<br />

autem cam quulidio molestaret ct ipsa sibi nuliatcnus assciilirc<br />

vcllct viroque suo hoc rcvclarc timcrct, iio intcr duos fratrcs ini-

778 Cap. CLXX. De sancto Clemente.<br />

niititias suscitarcl, cogitavil per aliqiiod tenipus se a patria abscn-<br />

tare, donec illicitus amor conquiesceret, quem <strong>ad</strong>spectus presentiae<br />

innamraarct. Ut autem hoc a viro suo obtincre posset, somnium<br />

valdc confinxit callide , quod in hunc modum viro retulit dicens<br />

ccce quidam miiii pcr visum <strong>ad</strong>stitit milii praecipiens, ut confestini<br />

cum duobus gcminis , scilicet Faustino et Fausto, cx urbe disce-<br />

derem et tamdiu abcsscm , doncc ipse mihi reditum impcraret,<br />

quod si non facercm , simul cum duobus libcris interirem. Quod<br />

vir audicns vehcmentcr expavit ac uxorem cum duobus liberis<br />

ct familia mnlla Athenas misit, ut et ibi maneret et lilios faccrct<br />

erudiri , minorem autem filium, scilicct Clementcm , cum essct<br />

annorum quinque , sibi patcr in solatium relinuit. Cum autem<br />

inatcr cum filiis navigaret, nocte qu<strong>ad</strong>arti navis naufragium pertulit<br />

et raater sine filiis a fluctibus ejecta super quoddam saxum evasit,<br />

quae duos natos periisse considcrans prae nimio dolorc in maris<br />

fundum sc praecipitasset, nisi quia corura c<strong>ad</strong>avera se repcrtu-<br />

ram sperabat. At vero, ubi nec vivos nec mortuos se repcrirc<br />

possc cognovit, clamores et ululatus maximos dabat, nianus suas<br />

morsibus lacerabat ncc ullam consolationcm ab aliquo recipere vo-<br />

lcbat. Cumque multac mulieres <strong>ad</strong>starent, quac sua infortunia<br />

eidem narrarent et illa ex hoc consolationeni non recipcret, alTuit<br />

quaedam mulicr intcr cacteras , quae virum suum <strong>ad</strong>olesccntcm et<br />

nautani in mari periissc asseruit ct ob hoc sui amorem postmodum<br />

nubcrc recusavit. Rccepla igitur qualicumque consolatione apud<br />

ipsam mancbat ct quolidianum victum suis manibus atquirebat, scd<br />

non multo post manus cjus, quas crobris morsibus laceravcrat, sinc<br />

scnsu et ')motu <strong>ad</strong>eo sunt circtlac, ut cum ipsis nullatenus opcrari<br />

possct, Illa autem , quae eam suscepcrat , paralisin incurril et<br />

de Iccto surgerc non valebat sicquc Macidiana mcndicarc com-<br />

pellitur et ipca cum hospita cx his, quae invcnire potcrat , pasce-<br />

batur. Complcto igitur anno , quo Macidiana cum libcris disccssit<br />

c patria, niisit Alhcnas nunlios vir cjus, ut ijjsos requircrcnt ct,<br />

(]uid agcrent, intimarcnt. Sed illi , qui missi fuerant, nullalenus<br />

redicrunt. Deniquc cura alios misissct ct illi rcvcrtentcs se nullum<br />

inde vestigiura reperissc narrarent, Clemcntem hliura suum sub<br />

tuloribus dereliquit et ')ipsc <strong>ad</strong> quaerendum nxorcm cum iiliis<br />

navcra constendit, sed minime rcdiil. Viginti igilur annis (;ie-<br />

1) Alli: 111 (1 I- 1 11 ;i (>, 2) Kd. \'r. Ii.ipr iic^ssiine il.i iiiviTlil: i ji > i n .i v c iu<br />

todiil. Vigiiili i g i l ii r niiiiis c oii sceudi t, s ed iii iii iiii'', CJeiii. flc.<br />

:

Cap. CLXX. De sancto Clemente. 770<br />

iiiens orbalns slctit nec de patre vel de inatre vel de fratrihiis<br />

aliquod iiiditiiim iiiveiiire potuit. Ipse aulcin Cleniens studio lide-<br />

rarnin sc contulit et suniinum pliilosophiac apiccin apprcliendit.<br />

Desiderabat autcin veheraenter et studiosc quaerebat, qualitcr sibi<br />

animae iminortalitas persu<strong>ad</strong>eri possct. Ob hoc philosophorum<br />

scholas scmpcr <strong>ad</strong>ibat ct siquidcin, quod immortalis essct, obtiuc-<br />

balur, gaudebal, si quando vcro, quod mortalis esscl, concludeba-<br />

tur, tristis disccdebat. Dcniqne cum Barnabas Roiuam venissct et<br />

fidem Christi praedicarct, phllosophi cum tamquam insanum ct<br />

amenteni dcridcbant. Undc et quidam, qui secundum qnosdam Fuit<br />

Clcmens philosophus, qui eum primo sicut alii dcridebat et ejus<br />

praedicationcra contenincbat, talem quaestioncin pro dcrisu Bar-<br />

nabae fecit dicens: cuiu culex aniinal sit exigunm, qnid cst, qnod<br />

scx pedes habet ct insuper alas possidct, elcplias autcin , cuin sit<br />

iinmane animal , ncc alas possidet et lantum quatuor pcdcs habct?<br />

Cui Barnabas: slnlte, tuae quaestioni respondere pcrfacile possem,<br />

si veritatis causa discendae quacrcre vidcrcris, scd nunc de crca-<br />

turis vobis dicerc aliquid absurdum est, cuin a vobis creaturaruni<br />

conditor ignoretur; quia cnim creatorem non cognoscitis, jusluni<br />

est, ut in crcaturis erretis. Hoc vcrbum cordi Clemcntis philo-<br />

sophi valde inhaesit, ita quod fidcm Chrisli instructns a Barnaba<br />

reccpit et in Judacam <strong>ad</strong> Putruin postmodum properavit, qucni ille<br />

de fide Christi instruxit et animae immortalitatcm cvidenlcr cdocuil.<br />

Eo tenipore Symon magus duos discipulos habcbat, scilicct Aqni-<br />

lain ct Nicetani , qui cjus fallacias agnosccntcs enin reliquerunt ct<br />

<strong>ad</strong> Petrum confugerunt et ejus discipuli sunt ciTccti. Cum aulcm<br />

Petrus Clemcntem de sua inlerrogasset progenic, ille, quid inatri<br />

et fratribus et patri accidcrit, pcr ordincm enarravit <strong>ad</strong>dcns, quod<br />

crcdebat , qnod matcr cum fialribus in niari pcriisscnt, pater vcro<br />

ant moerore aut similitcr naufragio intcriisset. Quod audiens<br />

Pctrus lacrjmas continere non poluit. Qu<strong>ad</strong>ani aulein vice Petriis<br />

cuin discipulis suis ^)Anlandruin et inde <strong>ad</strong> insulam pcr sex niillia-<br />

ria distantcin, in qua Macidiana mater Clementis niorabatur, venit,<br />

nbi quaedam columnae -)vitreae mirac magnitudinis crant. Quas cuin<br />

Petrus cuin caetcris niiraretur, videns ipsain mcndicantcni, cur non<br />

potius suismanibus operaretur, incrrpavit. Quae respondil: specieni<br />

tantum, domine, habeo manuuin , quae incis sic sunt dcbililalac<br />

1) Ed. Pr. legit: cum disclpulis suis Aiilar<strong>ad</strong>is el Jubae <strong>ad</strong> elc.<br />

Alii loco vocis Anlandrum oJleruul: Antar<strong>ad</strong>um, 2) Hocndj. omillit Ed.l'r.

780 Cap. CLXX. De sancto Clemente.<br />

iiiorsibus, iit onmiiio sint iiiscnsibilcs clTcctac , atqiie utinain mc in<br />

inare praecipitasscm, ut ultra iion vivcrem. Ciii Petnis : (iiiid cst,<br />

(juod loqueris? uescis, quia animac corum, qui se intcriinunt,<br />

graviter puniuntur? Ciii illa: utinain hoc milii certum lieret, quod<br />

aniinae post mortcm vivant, libcnter enim mc ipsam occiderem,<br />

iit saltem una hora diilces mcos natos viderc posscm. Cumquc<br />

Pctrns ab ea causam tantae tristitiae interrogassct ct illa ei or-<br />

dinem gcstae rei narrasset, ait Pctrus: cst quidain <strong>ad</strong>olcscens<br />

apud nos , nominc Clemcns, qiii haec , quac refers, matri ct fratri<br />

asserit accidisse. Quod illa audiens niniio stupore pcrcussa corruit,<br />

cumque <strong>ad</strong> semct ipsam rcdiisset, cuin lacrymis ait: ego suin<br />

<strong>ad</strong>olescentis matcr, et procidcns <strong>ad</strong> pcdcs Pctri rogarc cuin coepit,<br />

ul sibi filium suuin fcstinanter ostcnderc dignaretur, Cui Petrus:<br />

cum <strong>ad</strong>olcsccntcm videris , paullulum dissiinula, quousque ab in-<br />

sula cum navi egrediainur. Quod cum illa se facturam promisissct,<br />

tcncns Petrus manum ejus ipsam <strong>ad</strong> navem, ubi crat Clcmcns, du-<br />

ccbat. Videns vcro Clemcns Pctrum manu mulicrem duccntem<br />

ridere coepit. Mox autein , ut mulier juxla Clementem fuit, sc<br />

contincre non potuit, scd statini in amplcxus cjus ruit et crcbro<br />

osculari coepit. Quam ille tamquam insanicntcm muliercm cum<br />

indignationc rcpcllebat et <strong>ad</strong>versus Petruiu indignalionc non modica<br />

niovebatur, Cui Pctrus: quid agis, o fili Clcmcns? iioli rcpcllere<br />

matiein tuain, Quod cnm audivisset Clemens, lacr^mis infiisus<br />

supcr matrem jacentein concidit et cain rccognoscere coepit. Tunc<br />

<strong>ad</strong> pracceptum Pctri hospita sua, quae paralitica jacebat, <strong>ad</strong>duci-<br />

tur ct ab co contiiiuo libcratur. Tuiic mater Clementein de patre<br />

interrogavit. Cui illc: <strong>ad</strong> tc quacrendum ivit ct ultra non rediit<br />

At illa audicns solummodo suspiravit, grandc cniin pro filio in-<br />

vcnto gaudium habcns rcliquns consolabatur mocrores. Intcrea<br />

cum Nicefas ct Aquila dccssent ct rcdcuntes muliercm cum Petro<br />

vidissent, quaenam sit hacc mulicr, pcrcunctantur. Quibus Clc-<br />

incns ait: inatcr inca est , quain inihi Deus rcdonavit pcr dominnm<br />

mcuin Petruin. Post haec Petrns omnia iis pcr ordincm cnarravit.<br />

Quac cum audivissent Nicctas ct Aqnila, snbito surrcxerunt ct<br />

obstupefacti conturbari cocpcrunt dicenfes: dominator domine Dcus,<br />

vcranc sunt hacc an somiiiiiiii cst, quod audiviinus? Tuno Petrns:<br />

fili, non, inquit, iios insaniinus, scd hacc vera suiit. At illi facicm<br />

coiifricanfes ajunl: iios sumus Faustinus et Faustus, quos niatcr<br />

nosfra acsfiiuaf iii mari infcriissc. Lf accuircnfcs iu coinplcxus

Cap. CLXX. De sancto Clemenfe. 781<br />

matris lunnt ct cani cichrius osculantur. At ilia ait: qnid vnlt<br />

hoc csse? A(l quam Pelnis: isti sunt filii tui Fauslinus et Faustns,<br />

quos in mari periisse putabas. Hacc audiens mater prae niniio<br />

gaudio vehit amens elTccta corruit et post <strong>ad</strong> se reversa ait: ob-<br />

secro vos, (luicissinii filii , narrate mihi, quomodo evasistis. Qni<br />

rcsponderunt: cum navis fnisset rcsoluta ct nos super quandam<br />

tabulam veheremur, quidam piratae nos invenientes in suara navi-<br />

cnlam posuerunt ac mutalis nominibus cuidam nos honestae viduae,<br />

Justinae noniine, vendiderunt, quae taraquam filios nos habuit et<br />

libcralibus artibus nos erudiri fecit; tandem philosophiae operara<br />

dedimus et S^moni cuidani niago nobiscura educato <strong>ad</strong>hacsimus,<br />

cunique ejus fallaciara cognovissemus, ipsum omiiino deseruimus et<br />

Pctri discipuli per Zachaeum circcli sumus. Sequenti autem dic<br />

assumtis Petrus tribus fratribus , scilicet Clemente, Aquila et Ni-<br />

ccta, <strong>ad</strong> quendam secretiorem locum orationis gratia dcscendit.<br />

Quos vencrandus quidam scnex, sed tamen panper alloqui coepit<br />

diccns: misereor vestri, fratres, quia sub specie pietalis vos gra-<br />

viter errare considoro, ncque cnini Deus est nequc cultus hic aliquis<br />

cst nec providentia in mundo, sed fortuilus casus et gcnesis omnia<br />

agunt, sicut ct ego ex me ipso nianifeste coniperi, in disciplina<br />

mathesis prae caetcris cruditus ; nolite ergo errare, sive enini<br />

oretis sive non , quod vestra gcnesis continet, vobis erit. Glcmcns<br />

autem in cum respiciens animo pulsabalur et sibi se eum alias<br />

vidisse videbatur. Cumque de mandato Petri Clemens , Aquila et<br />

Nicetas cum eo diutius disputassent et providcntiam apertis ratio-<br />

nibus ostendissent eumque ob revercntiam crebro patrcm vocarent,<br />

dixit Aquila: quid necesse est, ut cum patrem vocemus, cura in<br />

mandalis habeamns ncminera super terram patrera vocare? Et<br />

post hoc respiciens <strong>ad</strong> scnem ait: non injuriose accipias, pater,<br />

quod fratrem meam culpavi, quia te patrem vocavit; habemus cniin<br />

lale mandatum , ne aliquem nomine isto voceinus. Cumquc Aquila<br />

hoc dixissct, risit oniniuin <strong>ad</strong>stantiura coetus una cum sene ct<br />

Petro , et cum ille causam risiis inquireret, dixit <strong>ad</strong> eum Clemens:<br />

quia facis id, de quo alios culpas, senem patrera vocando. At ille<br />

HCgabat dicens: vere nescio , si enm patreni vocaverim. Verum<br />

cnm satis de providentia disputatnm esset, dixit senex: crcderem<br />

utique, providcntiam esse, sed a propria conscientia prohibeor,<br />

huic fidei acconuuodare consensum; novi eniin nieam ct conjugis<br />

incae genesin et scio ea, quac unicuique nostrum <strong>dicta</strong>bat gencsis.

782 Cap. CLXX. De sancto Clemente.<br />

actidisse aiidito -,<br />

igiliir conjiigis mcnc tliciiia el iiivcnlctis schcnia,<br />

onjus exitus accidit. Ilabuit nainquc ')Martcin cum Vciierc snpcr<br />

cenlruin, luaain veio in occasu in doinoMartis ct finibus Saturni ; quod<br />

scilicet scheina <strong>ad</strong>alteias facit ct scrvos proprios amare ct pcregre<br />

proficisci et in aquis dcfuiigi, quod et factuin est. Incidit naniquc in<br />

ainorem scrvi et periculum atque opprobrium metuens cum ipso au-<br />

fugit et iu mari periit. Nain, sicut fraler meus retulit, ipsmn primo<br />

<strong>ad</strong>amavit, sed cum ipsc assentire sibi nollel, iii scrvuin suae libi-<br />

dinis auiorem retorsit , ncc tamen ei imputandum est , quia eain<br />

genesis hoc facere compulit. Narravitque, quomodo somnium<br />

finxerit ct quoniodo cuin llbcris Athcnas v<strong>ad</strong>ens naufragio pcricrit.<br />

Cumquc filii vellcnt in cum irruere et rcm aperire, prohibuil Pctrus<br />

diccns: quicscite, quo<strong>ad</strong>usque mihi placucrit. Dixilque ei Pctrus: si<br />

hodie coiijugcm tuam caslissiinam cuiu tribus filiis tuis consignavero,<br />

credes, quia gcncsis nihil sit? Cui illc: sicut impossibile cst tc<br />

cxhibere , quod promisisti , ita et impossihile est, cxtia gcnesiii<br />

aliquid fieri. Dixitquc ci Pctrus: cccc iste est filius tuus Clcmens<br />

ct hi duo geinini tui Faustinus et Fauslus. Tunc senex resolutis<br />

mcmbris cecidit ct exaniinis factus est. Filii autcm irruentcs in eum<br />

osculabantur verentcs, ne spiritmn revocare possct Taiidcm <strong>ad</strong><br />

sc rcdiens ainnia, ut acciderant, per ordinem audivit. Tunc subito-<br />

uxor <strong>ad</strong>vcnit et cuin lacrjinis clamare coepit: ubi cst vir meus ct<br />

doniinus ineus? Hacc cniu illa quasi aincns clamarcf, sencx cucurrit<br />

ct cum nmltis lacrjinis amplccti ct stringcre eain cocpit. Duiu<br />

igitur simul maiiercnt, <strong>ad</strong>vcnit quidam nuiitians Apioncm ct Am-<br />

bioncin Faustiniaiii amicissimos cum S^mone uiago hospitari. De<br />

quoruin <strong>ad</strong>ventu Faustinianus valdc gavisus <strong>ad</strong> cos visitandos ivit<br />

ct ccce nuntius vciiit , qui dicerct, ministrum Cacsaris Antiochiam<br />

<strong>ad</strong>venissc, ut inagos oinnes quaereret et mortc punirct. Tunc<br />

Sjinon magus in odium filiorum, qui ipsuiu rcliqucrant , vultus sui<br />

siinilitudiiicm iii Faustinianum iinprcssit , ut non Faustinianus , scd<br />

Sjmon magus ab omnibus putarctur. IIoc autem fecit, ut a ini-<br />

iiistris Cacsaris loco sui tcncrctur ct occidcrctur. Ipsc autem<br />

S^inon dc partibus illis absccssit. (^um autcin Fausliiiianus <strong>ad</strong><br />

Pelrum ct filios rediissct, expavcruiit fiiii vultum Symonis , in eum<br />

iiitucntcs, voccin autcm patris sui audiciitcs. Solus autcm Pclrus<br />

crat, qui vultum cjns iiaturalcm vidcbal, cumquc filii cjus et uxor<br />

I) Kil. l'i-. Miiilf iiiniiciii legil.

Cap. CLXX. De sancto Clemente. 783<br />

eiini vefiigcrcnt ct exsecTarentur, diccbat iis: cur exsccramini ct<br />

rcfugitis patrcm vestrnm? Qui responderunt, quod ideo cum fu-<br />

gereiit, quia in eo vultus Sjmonis magi apparerct. Confecerat<br />

cniiu Syiuon qnoddam unguentum et faciem ejus perunxerat et<br />

vultuin suum arte magica impresserat in eum. Ipse igitur lainen-<br />

tabatur ct dicebat: quid mihi miseri) accidit, nt uiia die recognitus<br />

abuxoreet fiiiis laetari non potucrim cum iis? Uxor vcro ejus sparsis<br />

crinibus et filii plurimum flebant. Sjmon autem magns, duin <strong>ad</strong>huc<br />

esscl Antiochiae, Petrum plurimuiu infainaverat , magum<br />

nialeficuin<br />

et homicidain eum dicendo, denique in tantum <strong>ad</strong>versus Petruin<br />

popnluiu concitaverat, ut ipsum invcnirc plurimum afTectarent, ut car-<br />

nes ejus denlibus laniarent. Dixit ergo Petrus Faustiniano: quoniain<br />

quidcm Sjmon luagns essc videris, pergc Antiochiam , coram onini<br />

populo mc excnsa ac ea, quac de me dixit Syinon , ex persona<br />

sui retracta; post haec ego Antiochiam veniam et alicnuin hunc<br />

vuKuin a te cffugabo et propriuin vnltum corain omnibus reddam.<br />

Hoc tamen nullo modo credendnm est, quod bcatns Petrus mcntiri<br />

inandavcrit, cum Dcus non indigeat nostro mendacio. Ideo itinerariuin<br />

Olementis, in qno hacc scripta sunt, liber apocryphus est nec, ut qui-<br />

busdam placet, siiscipiendus in talibus. Verumtamen dici polest,<br />

qnod Petrus, si diligeiiter verba sua considerentur, non sibi dixit, ut<br />

Symonem uiagum cssc sc diceret, sed ut populo cfligicm faciei super-<br />

inductam ostcndens Petrum cx persona S^monis commendarct et mala,<br />

quac dixcrat, revocaret. Et ille dixit, se csse Sjmonem, non qnantum<br />

<strong>ad</strong> vcritatem, sed quantum <strong>ad</strong> apparentiam , uiide qnod dixit infra<br />

Faustinianus : ego S^raon ctc. , sic debet accipi : id est , quantum<br />

<strong>ad</strong> apparcntiam, videor csse Sjmon. Fnit crgo Sjmon, supplc:<br />

putativus. Pcrrexit ergo Faustinianus pater Clemcntis Antiochiain<br />

et populum convocans dixit: ego Sjmon annnntio vobis ct con-<br />

fiteor omnia fefellisse de Petro, neqnaquam enim cst seductor vel<br />

magns, sed <strong>ad</strong> salutcm mundi missus. Quapropter, si de caetero<br />

aliquid contra ipsum dixero , tamqnam seductorem ct maleficuin<br />

repellatis; nunc enim poenitentiam ago, quia malc ine dixissc<br />

cognosco. Moneo igitur vos, nt ipsi credatis , nc vos et civitas<br />

vestra insimul pereatis. Cumquc haec omnia, quae Pelrus jusse-<br />

rat, complevisset et jam in amorcm Pctri populnra incitasset, Petriis<br />

<strong>ad</strong> enm venit et oralionc facta effigiem vultus Sjmonis ab eo pe-<br />

nitus clTugavit, populus autem Antiochenus Pclrum benigne ct cum<br />

niullo honorc recepil ct ipsum in cathedra sublimavit. Quod au-

784 Cap. CLXX, De sancto (^leinente.<br />

diens Syinon illiic pcrrcxit el populum convocans ait: miror, quod,<br />

cum vos salubribus praeccptis instruxerim et a scduclorc Pctro<br />

vos cavere monucrim, vos ipsum non soliim audivislis, sed ctiarn<br />

episcopali cathedra sublimastis. Tuncomncscumfurorc <strong>ad</strong>versus cum<br />

dixerunt: monstro nobis similis cs, nudius tcrtius te pocnituisse di-<br />

cebas ct nunc te et nos praecipitare conaris, et impctum in eum<br />

facientcs cuui ignomiuia cum prolinus expulcrunt. Hacc omnia Clc-<br />

mens in libro suo de sc ipso narrat ct Iianc hjstoriam ibidcni inseruit.<br />

Post hacc autem Petrus, cum Romam venissct ct suam passioncm im-<br />

minere videret, Clemcnlem post se cpiscopum ordinavit. Rlorluo<br />

igitur principe apostolorum Petro Clemens vir providus praecavcns iu<br />

futnrum, nc scilicct pcr boc exenipluni quilibet vcllet sibi in<br />

ccclesia succcssorem statuerc ct heredilatc sanctuarium domini<br />

possidere, Lino cessit ct postmodum (;lelo, Nonnulli asserunt,<br />

quod Linus ct Clctus non fucrunt suuimi pontiliccs , scd tantum<br />

Pctri apostoli co<strong>ad</strong>jutorcs, propter quod in catalogo ponlilicum<br />

ineruerunt annumcrari. Post hos autcm Clemens cligitur ct prae-<br />

sidcrc compeiiitur, qui ila niorum ornamento pollcbat, ut Judaeis<br />

et gentilibus et omnibus chrislianis populis complaccret. Singula-<br />

rnm inopcs provinciaruni nomiuatim scriptos habcbat, ct quos bap-<br />

lismi sanctificationc mundaverat, non sinebat publicae ficri mcndi-<br />

citati subjectos. Cum itaque Domicillam virginem, ncptcm Domitiani<br />

impcratoris, sacro vcIamiueconsccrassctctTheodoram uxorem Sisinnii<br />

araici impcratoris <strong>ad</strong> fidcm convcrlisset ct in castitatis proposito raa-<br />

iiere promittcrct, Sisinnius zelo ductus ccclesiam post uxorem suam<br />

octulte intravit, stirc volcns, propter quod illa sic ectlcsiaui frc-<br />

qucntarct. Al vcro a sancto (^leracntc oratio fusa est ct a populo<br />

responsuin est. Tum Sisinnius caccus ct surdus penitiis cfTcttus<br />

cst, qui statim pucris suis dixit: cito luc tollite ct forns cdutitc.<br />

Pucri autcm pcr totam cctlcsiain cum girabant, scd ct <strong>ad</strong> januas<br />

pcrvcnire non poterant. (iuos tum vidissct Thcodora sic crrantes,<br />

primo quidcni ab iis dcclinavit, putans, quod vir suus cuin cognosccrc<br />

])0ssct, postiuodum autcm, quidnam hoc cssct, cos intcrrogavit, qui<br />

dixerunt: doininus noslcr, dum vult vidcrc ct audirc, quac non licct,<br />

caccHS ct surdus factus cst. Tunc illa in orationcm sc dcdit dcprc-<br />

tans, ut vir suus indc cxire posset, et post oralioncm dixit puoris:<br />

ilc modo ct pcrdutilc doniinum vcslruin <strong>ad</strong> domum. Cuniquc<br />

abiisscnt , santto Clemcnti Thcodora, quid atcidcrit, inditavit.<br />

Tnnc santtus rogalu Thcodorae <strong>ad</strong> cum vcnil el ipsum invcnit

Cap. CLXX. De sancto Clemente. 785<br />

apertis oculis nil videntein et niliil penitus audientein, cumqueCIeraens<br />

pro eo orasset et ille auditnra et luraen recepisset, videns Cieraen-<br />

tem juxta uxorem suara stantem araens efficitur ct so illusura raagicis<br />

artibus suspicatur praecepitquc servis suis, ut tcnerent Cleraentem,<br />

dicens: nt ingrederclur <strong>ad</strong> uxoreni meani, niagicis artibus me ex-<br />

caecavit. Praccepitque ministris, ut Clementera iigarent ct liga-<br />

tum trahcrent. Al illi ligantes columnas jaccntes ct saxa putabant,<br />

sicut etiani Sisinnio videbatur, quod sanclura Clcnicntem cura suis<br />

clericis traherent ct ligarent. Tunc Cleraens Sisinnio ait : quia<br />

saxa Dcos dicis , saxa trahere meruisti. IIIc autem vere cum li-<br />

gatum exislimans ait : ego te inlcrfici faciani, Cleraens auleni inde<br />

abscedens Thcodorara rogavit, ne ab oratione cessarct, donec<br />

virum suum doniinus visitarct. Oranti igilur Theodorae Petrus<br />

apostolus apparuit dicens : pcr te vir tuus salvabilur, ut impleatnr,<br />

quod dixit frater niens Paulus, salvabitur vir iniidclis per mulierera<br />

iidclera, et hoc dicens abscessit. Statimque Sisinnius uxorein snam<br />

<strong>ad</strong> se vocavit obsecrans, ut pro se orarct et sanclum Clcraentera <strong>ad</strong><br />

se vocaret. Qui cum venisset, ipsum iii lide instruxit ct cum cura<br />

CCCXIII de doino sua baptizavit. Pcr hunc autem Sisinnium muiti<br />

nobiles et ainici Ncrvae impcratoris domino credidcrunl. Tunc<br />

coines sacroruni pccuniam muilis dedit et contra sanctum Clementeni<br />

seditioncm maxiinain excitavit. Tunc Mamertinus urbis praefectus<br />

populi seditionem niaxiiuam non fcrens <strong>ad</strong> se Clemenlcm <strong>ad</strong>duci<br />

fecit. Quera cuni rcdargueret et <strong>ad</strong> se incIiHare altcfllaret, illeait:<br />

optarcin te <strong>ad</strong> lationeni accedcrc, nain si canes niulli contra nos<br />

Jatravcrint et inorsibus allrectaverint , nunquain Iioc nobis auferre<br />

possunt, quod nos sumns rationabiles iiomines et ipsi sunt irratio-<br />

nabiies canes, seditio autem ab imperitis exorta ostcndit se nihil<br />

habere certura vel verum. Tunc JMamcrtinus dc eo Trajano inipe-<br />

latori scribens rcsponsum accepit, quod aut sacrificaret aut trans<br />

pontuin maris in erenio , quod <strong>ad</strong>jacet civitati ')Tersonae, ipsuin<br />

in exsiliuin mitlcrct. Tunc praefectus Clenienti cum lacrjmis ait<br />

Dens tuus , quem pure colis, ipse te <strong>ad</strong>juvct. Praefectus autem<br />

ei navem tribnit et oinnia necessaria ministravit, niulti autem cle-<br />

rici et laici ipsum in exsiliura sunt sccuti. Profectus autem in<br />

insulam invenit ibi plus quain duo millia christianorum ibidem<br />

jamdudum <strong>ad</strong> secanda marraora damnatorum, qui sanctum Cleincntem<br />

Tidentes statiin in fietum et lacrymas proruperunt. Qiios ille con-<br />

1) E>1. l'r. Crison;ie Ipgil.<br />

50<br />

:

786 Cap. Cl.XX. Dp «nncto Clemente,<br />

solans ait: iion niris niciilis ail vos nie niisil dominns vostrac<br />

coronae principem nic fieri. Et cuin ab iis didicisset, qnod a sexto<br />

niilliario aquani snis hnmcris dcportarent, dixil iis: oreinus omnes<br />

doininum nostrum Jesuni (iiiristum, nt confcssoribus suis roiitcm in<br />

islo loco ac veiias aquae a|ieriat, et qui pcrcussit pctram iii deserto<br />

Svna ct Ruxerunt aquae in abundantia, ipse nobis laticem arfluen-<br />

tem impcrtiatur, ut de ejus bcucfuiis gratulcinur. Cumquc oratione<br />

facta hinc inde circumspiccrct , vidit agnum slaiitein, qui pcde<br />

')erec1o qnasi iocnm episcopo ostendebat. Kl iiitclligcns doniinnin<br />

Jesnin (Hiristuin csse ,<br />

quein<br />

solns ipse vidcbat , perrc\it <strong>ad</strong> locum<br />

el dixit: in nomine p;itris et filii ct spiritus sancli iii isto loco<br />

percutitc. Scd cum iinllus in isto loco , iii quo acpiiiis stctcrat.<br />

conling;erct, ipsc atcepto brevi saiculo lcvi idu locum snb pedc<br />

agni pcrcussil et slatim maximus fons crupil ct in iluvium crcvit<br />

Tnnc nnivcrsis gaudeiitibns saiiclus (ilcmciis ait : fluminis impclus<br />

laeliticat civilatcm Dci Ad iiaiic lamaiu iiiulti connuxcniiil ct nna<br />

die qiiingenti ct aiiiplius ab eo liaplisma susccpcruiit ct vdoloruin<br />

templa dcstrncntes pcr tolain provinciam inlia aniium niiuiu LXXV<br />

ecdesias acditicavernnt. Post Ircsaulcin aiiiios Trajanus inipcralor,<br />

qui coepcrat aiiiio domiiii (;V1, lioc audiciis quciidam duccm illuc<br />

inisit, (|ui, cum oniiics libenlcr niori conspiccret, niultitudiiii ccssit ct<br />

soluin Cleinciitcin ligala <strong>ad</strong> colluin cjus ancora in niarc praccipitavit<br />

diccns: jani non potcrniit ipsiini |)ro Dco colcrc -)chrisliani. Stantc<br />

antein onini ninltitudine <strong>ad</strong> littus niaris (iOrnclius ct Phocbus disci-<br />

puli ejus niiies orare praccepcrunt, nt doininus corpus sui martiris<br />

iis monstrarct. siatimquc niari pcr tria niilliaria reccdcntc onincs<br />

per siccnm ingrcssi invcnerunt in modum teinpli inarinorei habila-<br />

cnlnni a Deo paratuin ct ibi iii archa corpns sancti (^lcmcntis et<br />

ancoram jnvta enin. Rcvclatnni cst autcni discipulis cjus, ne indc<br />

tollcrent corpus cjus. Onini autcm anno tcmpore passionis cjus<br />

per septcin dies <strong>ad</strong> tria niilliaria marc rcccdit ct siccum itcr <strong>ad</strong>-<br />

vcnientibns iriliiiit. In una antcin solleinnitatum niulicr cum filio suo<br />

parvulo <strong>ad</strong> locnni acccssit. (]omplctis autcin festivitatis sollemniis<br />

cum puer obdormirct , sonns inundantium aquaruin subito factus<br />

est, innlier autein territa et lilii sui oblita cuin rcliqua inultitudiiic<br />

<strong>ad</strong> ripain aufiigit. (inac postmodiim filii mcmor cuin cjulatu in.aximo<br />

flcbat et Hsquc <strong>ad</strong> coeluin lamcntabilcs voccs dnbat ac per litlora<br />

clainans ct ejulans discurrebat, si forte filii corpus a liltoribns<br />

I) F(l. I'i ilp\(ro lpgi». >) A^)CPin r li r i s 1 i.i ii i oinlllil Kil, Ci<br />

.

Cap. CLXX. De sancto Cltinente. 787<br />

ejeclnm viderct , sed ciim in ea spes omnis deficeret , <strong>ad</strong> donium<br />

lediit et totnni ilinni annnm in flclu ct raoerorc duxit. Post annum<br />

igitiir aperto niari onincs anticipans <strong>ad</strong> iocuin concita veiiit, si de<br />

filio forlc aliqnod vcstigium invcnire posset. Cuni trgo ante tu-<br />

mnlnm sancti Clenientis sc in orationeni dcdissct, siirgens vidit<br />

inrantem in loco, nbi cum rcliqnerat doniiicntcm. Acstimans<br />

antem cum csse dcfinictnm, acccssit propius, quasi collcctura<br />

corpus exaniine, scd cuni enin dorinicntcm cognovissct, excitalum<br />

velocitcr spectantibns popuiis inioluincm in nlnis levavit cl, nbinam<br />

pcr illnm annum fuerit, rcquisivit. Ilie anlcm se nescirc respondil.<br />

si annus integer praeterierat, scd lantnm nnius noctis spalio sc<br />

suaviter donnivisse putabat. Ainbrosius in pracfationc sicait: cum<br />

iniquissimus pcrsccutor bcatnin Clcincnlcm poeiiis afficcre a AyA-<br />

holo cogcrctur, non ci torincntum inlulit, sed triumphnin ; jactatar<br />

ergo niartir in flnctihus , ut mcrgerclur, el ex hoc pcrvcnit <strong>ad</strong><br />

pracininm , nndc Petrus inagisler cjus pcrvcnit <strong>ad</strong> cocluin. ')Am-<br />

borum crgo in fluctibns (ibrisUis npprobans mentcs Clcmenlem <strong>ad</strong><br />

palmam victoriae de profundo revocat , Pelrum <strong>ad</strong> coeieslia regna,<br />

in eodem elcincnto ne mcrgcretur, clcval. Rcfcrt Lco Ostiensis<br />

episcopus , quod tcinporc , quo Michacl iniperator -)novae Romae<br />

regehat iniperiuin, saccrdos quidam nomine Philosophns, qui ob<br />

suminum ingcniuin a pucritia fucrat sic vocatus, cuin Tersonam<br />

pervenisset et dc his, qnae narranlur in Instoria (Mcincnlis, habita-<br />

tores intcrrogasset, quia <strong>ad</strong>vcnac polius quam indigcnac erant, se<br />

nescirc profcssi sunt. Siqiiidcm niiracnlum inarini rcccssus ob<br />

culpain inliabilanlium janidiu cessavcrat ct ob iiicursum barbaroruin<br />

tcinporc inarini rccessus vcnicnlium teinplum dcslructum fuerat et<br />

archa cnin corpore marinis fluctibus obrnta crat, exigcntibus culpis<br />

inhabilantiuin. Super quo niiratus Philosophns ct accedens <strong>ad</strong><br />

civitacuiam, nomine Georgiam , cum cpiscopo ct tlcro ct populo<br />

acccssit <strong>ad</strong> quaerendum sacras reliquias <strong>ad</strong> insulaiu , in qua aesti-<br />

mabant esse corpus inartiris. Cum hvninis ct orationibus fodienles<br />

divina revelalione invenerunt corpns et ancoram , cum qua fuerat<br />

in mare projcctum, ct dcporlavcrunt Tcrsonain. Dcindc praedictus<br />

Philosophus cum corporc sancti Cienicntis Roinam vcnit et uiultis<br />

ostensis rairaculis in ecclesia, quae nunc dicilur sancti Cleinentis,<br />

honorifice corpus collocatum fuit. In qn<strong>ad</strong>am chronica autem le-<br />

1) Ed. Pr. iii.iIp .A in I> ro s i ti ^ ioco ,1 ii, li o r ii in ofFfrt. 2) Ed. Vr. innlp:<br />

n oin i 1; e.<br />

50*

798 C.ip. riAXI. De soncfo rrisogoiio.<br />

o-itnr, qnod niaii al) illo lo(o exsiccato a l»t';i\o Cviillo ')Mr.invo<br />

niin opisfopo Roinani translntnni est.<br />

(;ap. cini. (166.)<br />

De isaiicto Cri^ogoiio.<br />

(hisosonns jnssn Pyoildiani in carecrc reclnilitnr, nbi sancfae<br />

Anastasiae alinioniis fovcbalnr. Cnni ergo Anastasiam vir ejus in<br />

arlissiinain cnstodiani posnisset, Crisogono , ((ui eani crndiin-at,<br />

talia scri|)ta direxit. Sancto confessori (Ilirisli Crisogoiu) Anastasia.<br />

Sacrilegi jngnin inariti suscepi, ciijns Deo niiseranle foruin nieiitita<br />

inlirmitatc declinans die noctufine domiiii iioslri Jesu Cliristi am-<br />

plector vesligia. (ium iste palrinuininm nienm, c\ (|no illiislrainr,<br />

(um iiidigiiatione ac tnrpihiis ^ydololafris exliauriat, me (|nof|ne<br />

vehit inagain at(ine sacrilegam custodiae tani giavissiniac nianci-<br />

pavit, ut inc vitain teniporalcm ainitfere snspicer. Niliil eniin<br />

snperest , iiisi nt aiiiisso spiritu niorti snccnmbani. In (|ua niorle<br />

licet giorier, taineii inea meiis valde conteritur, (|iiia opes nieac,<br />

(|uas Deo devoveram , a fnrpibus coiisumniitnr. Vale , vir Dei.<br />

mcmentoqnc mei. Cui (aisogoiins respondit: vide, (|uod non con-<br />

tiirberis in hoc, (jnod fibi pie vivcnfi iiiferaiitiir <strong>ad</strong>versa, iion<br />

cniin deciperis, sed probaris; cito <strong>ad</strong> tc placiluni fcmpiis -)Clirislus<br />

convertet ef (piasi post noctis fcnebras (loridnin Dei Innien <strong>ad</strong>spiiics<br />

ct post giaciei IVigus <strong>aurea</strong> tibi tcinpora ac serena succedent. Valc in<br />

domino el ora pro nie. DeirK|ne ciiin beata Anaslasia sic iii cnsfodia<br />

artarctnr, ut vix ei panis qn<strong>ad</strong>rans daretur, cxistimans sc mori-<br />

turam , sancto (^risogono cpistolam in hacc verba scripsit, (^on-<br />

fessori (Jlirisfi (Irisogono Anasfasia. Finis vcnit corporis mei , nt<br />

egredienlem aiiiniain ipse snscipiat, pro ciijus amore ista suslineo,<br />

(|uac ex orc hiijus vctnlac recognoveris. Cni ille rcscripsit: super-<br />

cst, ut lunien tenebrac antpcedant: sic ctiain post infirniifatein<br />

salus revcrfifnr et vifa post morlem proinittitnr. IJno finc concln<br />

dnntur ct <strong>ad</strong>vcrsa hnjiis inundi ct prospcia, nc vel tristibus dc-<br />

sperntio vel laetis clalio doininelnr. rnnni inare csf , in (|iio<br />

|1 Viilfo Miii.-innr lcKiliii. !) \oiiipii : C<br />

li i i .1 1 ii s oiiiili;! Kd. Ci

ti(p- < LXXII. Dc saucta Catljeriiia, 789<br />

iiavicuiae torporis iiostri veliHcant cl siib uiio coi|)Oiis gubeiiialoie<br />

animae nostrae iiaulico funguntur oflicio. Quoiunclaii! igilur iiaves<br />

fortissiinis ")catenaruin nexibus solidatae crebros aequoris conci-<br />

tatos fluctus illaesae praelereunt, ({uorundani vero fragiles juncturae<br />

lignoriim eliani in tranquillo vicinnm iiiorti coiiKciunt cursuni. Tu<br />

autein , o (Iliristi lainula, crucis tropaeuin tota nieute constriiige<br />

el te ipsain praepara <strong>ad</strong> opus Dei, Igitur U^ocletianus Aquilejae<br />

partibus positus caeteros christianos occidens sanctuin Ciisogonuni<br />

sibi praesentari jussit. Cui cuin diceret: accipe potestatein prae<br />

fecturae tuac el consulatum generis tui et sacrifica Diis , respondit<br />

Crisogonus: unuin Deuin in coclis <strong>ad</strong>oio et dignitates luas quasi<br />

liituin conteinno Data igitur snper eiini seiiteiitia <strong>ad</strong> queiidani<br />

locuni ducitur et ihideni protiiius decollatur circa annos domini<br />

CCLXXXVII, CuJHS corpus cuin capile sanclus Zelus piesbiter<br />

hepeli^it.<br />

CAP. CllXII. (167.)<br />

I>e i^aiicta Catlieriiia.<br />

Catherina dicitur a catha, quod est uiiivcisum, el niina, quasi<br />

univcrsalis ruina; omiie eiiim aediliciuni dyaboli iii ca universaliter<br />

corruit. Nain in ea corruit aedilicium superbiae per liuniililatem,<br />

quani habuit, carnalis concupiscentiae per virginitalein , quani ser-<br />

vavit , cupiditatis mundanae, quia oiniiia mundana despexit. Vel<br />

(;atherina quasi catenula ; ipsa eniin .sibi per boiia opcra quaiidain<br />

catcnam fecit, per quain usque <strong>ad</strong> coeluiu <strong>ad</strong>scendit, Quae quideni<br />

catena sive scala quatuor gi<strong>ad</strong>us habet, qui sunt innocentia operis,<br />

niunditia cordis, despectio vanitatis et loculio veritatis , quos pro-<br />

pheta per ordinem ponil dicens: quis <strong>ad</strong>scendet in montem domiiii<br />

ctc. Et respondet: innocens manibns et inundo corde, qui iiou<br />

accepit iti vano animain suam, iieque juravit in dolo proxinio siio.<br />

Qualiter auteiu isti quatuor gr<strong>ad</strong>us iii beala Catherina fuerunt,<br />

palet cx legenda sua.<br />

(^atherina Costi regis tilia oniiiibus libeiaiium artiuin studiis<br />

erudita fuit. Cuni autein Maxentius impcrator oniiies tam divites<br />

1) Alii ; Cii r i II « r u iii Ipguiif.

790 Cop. CLXXII. De saucta Cathetina.<br />

quain paupcrcs ail Alcxaiitlriain convocaret, ut jdolis inunolarcnt , ct<br />

cliristianos iinniolarc nolcnlcs pnnirct, Calherina, cnin essct annorum<br />

dccem et octo ct in palatio divitiis et pueris plcno sola rcinansisset,<br />

audicns aniinalinin divcrsoruni niugitus et cantantiuin plausus inisso<br />

illuc nnnlio inquiri jussit celcritcr, quid hoc essct. Quod cuin<br />

didicisset, assnintis aliquihus de palatio signo crucis se inunicns<br />

illuc acccssil ihique inultos christianos inclu inortis <strong>ad</strong> sacriiicia dni i<br />

conspexit. Quac vchenicnti dolorc cordis sauciata <strong>ad</strong> iinpcratorein<br />

audaclcr sc ingcssit ct sic ail: sahitationein tihi profcrrc, inipcrator,<br />

ct ordinis dignilas et rationis via praemonehat, si creatorcni coc-<br />

loruni agnoscercs ct a Diis aniinum revocares. Stansque antc januam<br />

templi pcr varias conchisiones sjllogismorum allegoricc ct ') ineta-<br />

phorice , discrtc ct myslicc multa cum Caesare disputavit. Deinde<br />

rcdicns <strong>ad</strong> communc colloquium dixit: hacc tibi tanquam sapiciiti<br />

pioferre curavi , nunc autem quare incassum congrcgasti hanc<br />

multitudinem <strong>ad</strong> colcndam stultitiam jdolorum? Miraris hoc tcin-<br />

plum manu artificum operatnm , miraris ornamcnla prctiosa, quae<br />

Yelut pulvis ante faciein vcnti crunt. Rrirarc potius coelum ct<br />

terrain , niarc et oninia, quae in iis sunt; niirare ornanicnta coe-<br />

lorum , solcm vidclicct et luiiain et stcllas; mirare faniulatum corum,<br />

qualllcr a nuiiidi iiiilio usqnc <strong>ad</strong> lincm nocte ct dic currunt <strong>ad</strong> occi-<br />

dcntcin ct rcdcniit <strong>ad</strong> orientom iiec uiiquam fatigantur, ct cum hacc<br />

aniin<strong>ad</strong>vcrtcris , iiitcrroga ct disce , quis sit corum polcntior; cum<br />

autcin ipsuin ipso doiiaiite iiitcllexeris nec siniilem ilii iiivcnire va-<br />

lueris, ipsuni <strong>ad</strong>ora, ipsuin glorifica, ipsc ciiini cst Dcus Dcoruin<br />

ct doininus domiiiaiitiuin. Cuniquc de filii intarnatioiicsapiciitcr plu-<br />

riina disputnssct , stupcfactus (iacsar iion valuit <strong>ad</strong> hoc rcspondcrc,<br />

landcm <strong>ad</strong> sc revcrsus dixit <strong>ad</strong> cani : siiic, o niulicr, siiie nos<br />

iinirc sacrihciuni ct post lioc lihi rcspoiisa reddcmus. Praeccpit<br />

igilur, cain <strong>ad</strong> palatiuiii diui cl ciiin diligeiitia custodiri, <strong>ad</strong>miians<br />

niniiuni cjus pnidciitiain ct corporis pulchritudincm. Erat cnimspcciosa<br />

.valdc ot incrcdibili pulchritudinc omniuin ocnlis <strong>ad</strong>niirahilis vidcha-<br />

tur et gialiosa. Veniciis igitur Cacsar <strong>ad</strong> palatium dixit Calheriiiac:<br />

audivinius tuain eloqucntiam ct mirati sunuis tuam prudciiliam , scd<br />

iii Deoruin sacriiiciis occupali omiiia plcnc intclligcrc iicquiviinus,<br />

nuiic autcm ah iiiitio progciiicin tuam rcquirimus. Et saiicla Ca-<br />

thcrina <strong>ad</strong> lioc: scriptum csl , iicc tc collaudcs iicc lc culpavcris<br />

1) Alii . 111 ! 1 11 y )ii ir (• l

Ca^j. CLXXII. De s.iiuta C^atlieiin.i. 7Di<br />

i|)ot'; hoc rHciiint stiilti, qiios glojia vexat iiianis. lionliti-oi lameii<br />

nieam progeniciu noii tuinorc jactantiae, scd luiinilitatis ainoie,<br />

cgo cniiu suni (iathcrina Costi rcgis unica Klia, quae, quainvis iii<br />

purpura nata ct lihcralibus disciplinis non niediocritcr instiucla,<br />

hacc tajiicn oninia contcnisi et <strong>ad</strong> doininuui Jesuin Christuiu con-<br />

fugi. Dii autem, quos colis, ncc tc ncc alios juvarc possunt.<br />

U igitur inleliccs taliuiu ^dolorum cultorcs, quibus <strong>ad</strong>vocata iii<br />

ucccssitate non <strong>ad</strong>sunt , in tribulationc noii succnrrunt, in pcriculo<br />

non defcndunt! Cui rex: si ita est, ut dicis, tolus inundus crrat<br />

ct lu sola vcruin dicis; cum tamen omnc verbuiu in orc duoruni<br />

vel Irium tesliuin confirinetur, si angclus csscs, si coclica virlus,<br />

<strong>ad</strong>huc tibi neino crcdcrc dcberct, quanto ininus , cuin femina fra-<br />

gilis essc probaris! Cui illa: ne, obsccro , Cacsar a furorc<br />

tuo te vinci pcrmittas, ut in sapiculis animo non stet turbatio<br />

dira. Sic nainquc pocta ait: tu si animo rcxeris, rex eris, si cor-<br />

pore, servus. Et rex: ut video, pcstifcra calliditate nos illaqueare<br />

disponis, duin pcr cxcmpla philosophorum scrinoncm protraherc iiitc<br />

ris. Yidens autcm Caesar, quod cjus sapicntiac obviare non possct,<br />

inandavit occultc pcr littcras , ut omiics graminatici ct rhetores <strong>ad</strong><br />

praelorium Alcxandriac fcstinantcr vcnircnt immcnsa muncra re-<br />

cepturi , si concionatricem virgincm suis asscrtionibus supcrarcnt.<br />

Addutti sunl igitur de divcrsis provinciis L oratorcs , qui orancs<br />

mortales in onini mundana snpicntia cxccllcbant. Quibus iiitcr-<br />

rogantibus, cur de tam rcmotis parlibus cvocali fuisscnt, (lacsar<br />

rcspondtt: est apud nos quaedam puclla scnsu ct prudcnlia iiicom<br />

parabilis, quae omncs sapietites confutal ct Dcos omncs dacmoncs<br />

esse affirmat. (iuam si superavcrilis, cum honore niagno <strong>ad</strong> pro<br />

pria redibilis. Ad haec unus indignatus stomachanli voce rcspoudit:<br />

o inagnum imperatoris consilium , qui ob unius degencrcm puellac<br />

conflictum sapicntcs mundi dc rcniolis partibus <strong>ad</strong>vocavit, cum unus<br />

cxnostris clienlulis eain poteral levissime confutarc. Etrex: polerain<br />

quidcmhanc vi <strong>ad</strong> sacrificandum impellerc aut pocnis cxstinguere, sed<br />

inelius judicavi, ut vestris arguinentis pcnilus confutctur. Cui illidixc-<br />

runt: <strong>ad</strong>ducatur coram nobis puclla, ut sua tcmcritateconvicta nun-<br />

quam sc sapicntcs vidisse cognoscat. Scd cum virgo certamcn, quod<br />

sibi immincbat, didicissct, totam sc domino commcndavit ct ccce an-<br />

gelus domini <strong>ad</strong>slitit sibi ct, ut constanter starct, <strong>ad</strong>monuit asserens,<br />

quod non soluin ab his vinci non polerit, scd iiisupcr illa ipsos<br />

convcrsos <strong>ad</strong> palniam marliiii dcslinabit, Ciim crgo coram orato-

792 Coii. {'lAXII. De hiincta Catheiliia.<br />

libiis acUiiicta fiiissel, dixil iiiipcialori : (juali jutlicio toiitia unam<br />

puellani quinquaginta oralores oppcnis, quos et pro victoria re-<br />

niuncrandos proniittis, et nie sinc spc mcrccdis pugnarc compellis ?<br />

Erit tainen nicrccs inihi doniinus Jcsus ('hristus, qui cst spes et<br />

corona pro sc ccrtantiuni. Vcruin cum oratorcs Dcum ticri lio-<br />

minem aut pati inipossibiie dicerent, virgo etiam hoc a gcntilibus<br />

pracdictum csse ostcndit. Nain Plato <strong>ad</strong>struit Dcuin circumrotnn- !<br />

dum ct docurtatum. Sihiiia qnoque sic ait: fclix ille Dcus, ligno<br />

qui pciidcl ab allo. Cuni igilnr virgo cuin oratoribus sapicntissiine |<br />

disputarct ct eos apcrlis rationibns confutarct, obstupclacti illi ct,<br />

quid diccrcnt, non invenicntes muti penitus sunt clTccti. Tnnc<br />

impcrator contra cos nimio furore replctus incrcpare cos coepit,<br />

cur ab nna i)uclla tam turpitcr se vinci pcrmittercnt. Tunc imus<br />

inagistcr alioruui sic ait: novcris , impcrator, quod nnlius unquatn<br />

ante nos starc poluit, quin continuo vinccrctur, hacc autcin puclla,<br />

in qua spiritus Dei loquitur, sic nos in <strong>ad</strong>inirationcm convcrtit, nt<br />

contra Clirislum aliquid dicere aut omnino nesciamus aut pciiitus<br />

forinidcnius; undc, iiiipcrator, constanlcr fatcmur, qnod , nisi pro-<br />

babiiiorcin scntenliam de Diis, quos nsque modo colnimus, pro-<br />

tulcris , ccce omnes <strong>ad</strong> Chiislum tonvcrtimur. Audiens hacc<br />

t^rnnnus niniio furore sncccnsus omiics in medio civitatis concrc-<br />

mari jussit, at virgo ipsos tonfortans <strong>ad</strong> niartirium constantcs<br />

cfTccit ct dc lide diligcntcr inslruxit. Et cum dolcrciit , quod sinc<br />

baptismo dcccdcrcnt, virgo respondit :<br />

iic tiincalis, quia cfTusio vestri<br />

sanguinis vobis haplismus rcpnlnhilur ct corona. Cuin crgo signo<br />

crucis muniti fuissent flaniniis injccti , ita aiiiinas doniino rcddidcrunf,<br />

ut ncc capilli ncc vcslimcnta coruin ab igiic iii aiiquo lacdcrciitur.<br />

Cuin autcin a chrislianis fuisscnt scpulli , l^raiinus viigini loquiiur<br />

diccns: o virgo gcncrosa, juvcntuti tuac consulc ct posl rcginam<br />

in palalio mco sccunda vocaberis cl imaginc tua in incdio civilatis<br />

fabricala a cunctis vclut Dca <strong>ad</strong>orabcris. Cul virgo: desinc talia di-<br />

ccre, quac scclus cst ctiam cogitarc; cgo mcCliristo sponsain tr<strong>ad</strong>idi,<br />

illc gloria nica , illc amor incns , illc dulcedo ct dilcctio mea,<br />

ab ejus amorc nec blandiincnla ncc tornicnla inc potcrnnt rcvocarc.<br />

Tunc illc furorc rcplctns jussit cam spoliatam scorpionibus cacdi<br />

ct caesain in obscuruin carccrcni tr<strong>ad</strong>i ii)iquc dicbus duodcciin famc<br />

cruciari. Rcgc autem pro quibusdam causis instantihus cxlra re-<br />

gionis tonlinia protcdcntc, rcgina cjus nimio amorc succcnsa cuni<br />

principc militiim , nominc Poiphjrio, incdia noctc <strong>ad</strong> cartcrcm vir-

Cap. CLXXII. De sancta Catherina. 793<br />

giiiis properavit. Qiio ciim regiiia inlroiisset, vjdit carccrein iii-<br />

aestiinabiii clarilale fiilgentem et angelos plagas viiginis peningeiites,<br />

incipiensqnc virgo aeterna ei gaurfia praedicavit et <strong>ad</strong> fidem con-<br />

vertcns martirii coronam eidem praedixit sicque usque <strong>ad</strong> mcdiain<br />

noctem sermoncm protiaxcrunt. Quae cum omnia Porphyrius audi-<br />

visset, <strong>ad</strong> pedes virginis procidit et cura ducentis militibus fidem<br />

Christi recepit. Quia vcro pcr duodecim dies sinc cibo tyrannus esse<br />

eam jiisscrat, Christus pcr hos dies, missa de coelo candida columba,<br />

coelesti eam cibo refovebat. Deindc dominus cum inuililudine<br />

angelorura et virginum eidein appaniit dicens : agnosce, filia, crea-<br />

torein tuum , pro cnjus noininc laboriosura subiisti coiiflictum,<br />

constans esto, quia tccum suin. Rediens igitur impcrator cam sibi<br />

praesentari jussit et videns eam splendidiorem , quam<br />

tanto jejunio<br />

aestiinabat afniclam, putavit, qnod eam aliqnis in carcere snsten-<br />

tasset, et furore replctus custodcs torqucri praecepit. Illa vero<br />

ait: ego cibum ab homine non accepi , sed Christus me per an-<br />

geluin enutrivit. (iUi imperator: reconde, oro, quod moneo, iii<br />

corde tuo et noli dubiis respondcrc sermonibus; non te quasi fa-<br />

mulam possidere cupimus, scd regina potens et clecta dccore in<br />

regno meo triuinphabis. Cui viigo: attende ct tu , obsecro, et<br />

judicii examiiie veridica saiiclionc decerne, quem niagis cligere<br />

debeo, an potentem, aetenium, gloriosuin et decorum vcl iMfirmum,<br />

mortalem , ignobilem et deformem. Tiinc imperator indignatus<br />

ail: e duobus unum tibi elige , aut sacrifica, ut vivas , aut exqui-<br />

sita tormenta subi, ut pereas. Et illa: quaecumque tormenta potes<br />

cogitare, ne difTeras , quia carnem et sanguincm meuin Christo<br />

offerre desidero , sicut et ipsc pro nie se ipsuin obtulit: ipse eniin<br />

Deus meus, amator meus, pastor et spoiisus nnicus nicns. Tunc<br />

quidam praefectns furcnti regi suasit , ut intra tiiduuin quatuor<br />

rotas serris fcrreis et clavis acuJissiinis circuinseplas praepararet,<br />

ut eam tam horribile tormentuin dissecaret et caeteros christianos<br />

tara dirae inortis exemplum terreret, ordinatumque cst, ut duae<br />

uno ordine volverentur, duae autein contrario iinpetu agerentur,<br />

ut illae deorsum iacerando contrahcrcnt, illae repugnantes sursum<br />

devorando iinpingerent. Tunc virgo beata dominum exoravit, ut <strong>ad</strong><br />

laudem sui nominis et conversionem populi circumstantis ipsam ma-<br />

chinain dissiparet. £t ecce angelus domini molam iilani cuin tanto<br />

impctn divcllendo concussit, quod quatuor millia gentiliuin intercmit.<br />

Regina autcm , quac desuper hoc <strong>ad</strong>spiciebat ct usquc tunc se

794 Cap. CLXXU. De santta Catlieriiia.<br />

tclavciat , slatim dcscendcns ini|)cratoicin ile tanta sacvitia (liiriu<br />

incrcpavit. Rex autcni furorc replctus , cum rcgiiia saciilican<br />

tontcmnerct, jussit cam extractis prius mamillis ilecollari. Quat<br />

cum <strong>ad</strong> martirium duccretur, Cathcrinam logavit , ut pro sc do-<br />

minum prccarctur. Quae rcspondit: ne tinieas, a Deo dilccia re-!<br />

gina, quia libi hodie pro transitorio rcgiio comniutabitur aeternuii<br />

ct pro mortali sponso tibi immortalem acquires. Tuiic illa constant,<br />

cfTecta toitores hortabalur, nc, quod jussi fuerant faccre, mora<br />

reutur. Ministri igitur cxtra civitatcm cam ducentes ferrcis hasli<br />

libus mammilias ejus cvellunt ct post cajiut cjus praccidunt, ciiju;<br />

corpus Porphyrius rapicns sepclivit. Scquente die, cuin de corpon<br />

reginae quacstio ficrct ct multos cx hoc <strong>ad</strong> supplicium tyrannui<br />

protrahi jubcrct, Porphjrius prorumpens in mcdium cxclaiiiavit<br />

ego sum, qui Christi famulara sepelivi et Christi fidera rccepi. Tui»<br />

Maxentius amens cffcctus rugitum tcrribilcm emittens cxclamavit<br />

mc miscruin ct omnibus miscrandum, ccce Porphjrius, qui cra<br />

unicus animac incae custos ct totius laboris solatium , deceptus esl<br />

Quod cum suis militibus rcferrct, illi protinus rcspondcrunt: e'<br />

nos christiani sumus ct mori parati sumus, Tunc Cacsar furort<br />

cbrius praeccpit omnes cuin Porphyrio dccollari cl corpora eoruu<br />

canibus dimitti, Deiiule Cathcrinam <strong>ad</strong>vocans ait: quamvis arl(<br />

magica rcginaiu mori feccris, si taincii ') rcsipucris, prima in pala<br />

tio mco cris j hodie igitur aut Diis sacrificia offeres aut capui<br />

amittes. Cui illa: fac, quaccumque anirao conccpisti , paratan'<br />

cnim inc vidcbis <strong>ad</strong> omnia sustinenda, Data igilur supcr cam scn-<br />

tentia decollari jubetur. Quac cum <strong>ad</strong> Jocum dcducta fuissct, crectic<br />

in cocluin oculis oravit diccns: o spcs ct salus crcdentium. o decu!<br />

ct gloria virginum! Jcsu , rcx bonc, obsccro tc , ut , quicumqui<br />

passionis uieae mcmoriara egcrit seu in exitu aniinac vcl iii quacunqui<br />

ncccssitatc nic invocavcrit, tuae propitiationis consequatur cffcctuin<br />

Factaquc cst vox <strong>ad</strong> eam dicens: vciii, dilccta mea, sponsa mcal<br />

cccc tibi coeli janua cst aperta, nam ct his, qui passioncin tuan<br />

devotis mcntibus cclcbravcrint, optata pracsidia promitto dc coelis<br />

Dcindc cuin dccollata fuissct, de cjus corporc pro sanguinc Im<br />

rmanavit , angeli autcui corpus accipientcs ab illo loco <strong>ad</strong> raontcu<br />

Synai itinerc plus quam dierura vigiiiti dcduxcrunt ct ibidcm hono<br />

rificc scpclicrunt. Ex cujus ossibus indcsincntcr ulcum cmanal<br />

J) K'J. \'r. iii-ifiiiif iir.iclcrl .<br />

r<br />

c s p ii e r i 5 . ii.itri.i '.11 ctc.

Cap. CLXXII. De sancta Catlierina. 795<br />

quod cunclorum dcbilium mcnibra sanaf. Passa est autcni sub<br />

Maxentio sivc Maximino tjranno, qui coepit circa annos domini<br />

CGCX. Qualitcr aulcm Maxcnliiis pro hoc scclere et aliis , quae<br />

commisit, punitus fucrit, in li^storia de invcntione crucis liabctur.<br />

Dicitur, quod quidam monachus Rothomagensis <strong>ad</strong> montcm Synai<br />

perrcxil ibiqne perseptcm annos inservitio beataeCatherinae dcvotns<br />

pcrmansit. Quam cum instanlius exoraret, ut aliquid de corpore suo<br />

habcre mererelur, subilo irrupit ') de manu illius unus digitorum.<br />

Qui donum Dei laetus acccpit et <strong>ad</strong> suum monastcrium deportavil.<br />

Fcrtur quoque, quod, dum quidam beatae Catherinac devotus cxsistc-<br />

ret et eam crebro in sui <strong>ad</strong>julorium invocarct, per proccssum leiiiporis<br />

mcniis incuria resolutus et devotionem mentis perdidit ct ab ipsius<br />

iuvocatione cessavit. Qui in oratione positus vidit mullitudincm vir-<br />

ginum antc sc transcuiitium , iiitcr quas una crat , quac caclcris<br />

splcndidior videbatur. Quae cum sibi appropinquasset, facicm suam<br />

operuit ct sic ante ipsum facic velata transivil. (^iujus splcndorem cuni<br />

ille nimium mirarelur ct, quae esset, interrogarct, una cx iis ei<br />

rcspondit : haec est Cathcrina, quain oliiu cognoscerc solilus eras,<br />

nunc autein, quia cam cognosccrc non vidcris, coram tc sic velala<br />

Jacie tamquam a te incognita perlransivit. Notandura, quod bcala<br />

Catherina miiabilis apparct iu V: primo in sapiciilia, sccundo in<br />

cloqucntia, tertio in constantia, quarlo in mundilia castitatis,<br />

quinto in privilcgio dignitatis. Primo <strong>ad</strong>mirabilis apparct in sa-<br />

picntia; in ipsa eniin fuit omnis spccics philosophiac. Philosophia<br />

ciiim sive sapicntia dividilur in thcoricam , practicam ct logicam.<br />

Thcorica dividitur secundum quosdam in tres partcs, stilicct in iulel-<br />

lcclualcm, naturalcm et malhematicam. Habuit igitur bcala Catherina<br />

sapicntiam intelleclualcm in cognitionc divinorum , qua maximc usa<br />

cst in disputationc contra rhetores, quibus uniim soluni Deum<br />

verum esse probavit et Dcos omiics falsos cssc convitit. Sccundo<br />

naturalem iii cognitione omnium inferiorum, qua maxime usa cst<br />

iii dispulatione contra imperalorcin , situt patet ibidem. Tcrlio<br />

inathemalicam in conlcmlu tcrrcnorum ; haec cnira scientia secunduin<br />

Hoethiuin speculatur formas sine matcria in abstractione. Hanc<br />

bcata Catherina habnit, quando animum snum ab omni materiali amorc<br />

abstraxit. Hanc ciiim se habcrc ostendit, cum imperatori inlcr-<br />

di-<br />

unus 1) Ed. Cr. oiiiittit praeposilioiieiii , sed receiit, libri pio verbis :<br />

;itoruni ofTprunt : uuus fi r t i c u 1 u s digitoruin. lleni oiiiitlil Ed. l*r. verba:<br />

• t — dep orlay il.

79G C;)p. CLXXII. Dv Siiiuta Callieiiiui.<br />

icaiiti ri'Si)oii(!it: cgo onini siiiii Catheriiia Costi legis iilia, (|iiae,<br />

qiiamvis iii piirpuia iiata etc. Hac inaxiine usa est ciiin regiiia,<br />

quam<strong>ad</strong> tonteintnin nniiuli etdespecliinisui et desideriuin regni aeterni<br />

animavit. Pratlica autein dividitnr in tres partes, scilitet iii elhicain,<br />

oeconomicain et pHblicam sivc politicain. Priina docct inores in<br />

lirmare ct sc virtutibus exornare et pertinct <strong>ad</strong> liomines , secunda<br />

docet fainiliam bcne coinponere el pertinet <strong>ad</strong> patreslamilias,<br />

tertia docet urbes cl populos ct reinpublicam benc regerc et per-<br />

tinel <strong>ad</strong> rettores urbiuiu. Hant etiain triplitem stieiitiam habuit<br />

beata (^alheriiia. Primain eiiim liabuit , tuin se omiii iiiornm ho-<br />

nestate toniposuit; setundani, tum familiam suain, quac sibi inagna<br />

relicta fuit, laudabilitcr rcxit ; tertiam, cuin impcratorem sapienter<br />

instruxil. Logica dividitnr in tres partes , stilitet iii demoiistra<br />

livani, probabilcm et sophistitam. Prima pertincl <strong>ad</strong> philosophos,<br />

sccunda <strong>ad</strong> rhctores et dialccticos, lertia <strong>ad</strong> sophistas. llanc etiam<br />

triplicem scientiam habuissc vidctur, cum dc ea scribitiir: per va-<br />

rias contlusiones sjllogismorum allcgoricc et ')nietapIiorice, disertc<br />

et mjsticc mnlta cum Cacsarc disputavit. Secundo fuit <strong>ad</strong>mirabilis<br />

in eloquentia, habuit eniin eloqucntiam facundissiinam in prae-<br />

dicando , sicnt patct in suis praedicationibus; discrtissimam in ra-<br />

tionein rcddendo , sicut patet, cuni dicebat imperatori: mir

Cf\\). CLXXIII. De s. Satiirnino, Perpetua, Felicltate etc. 797<br />

Intor iiaec hcnta Catlicrina castitatcni servavit. Habuit eiiiin inaxiinain<br />

arflitcntiain rcruin , utpotc qnac tain ditissiinis parentibus succcssit.<br />

Habuit opportuiiilateni, utpote quac sicut doniina tota die inter suos<br />

ranuilos vcrsabatur. ')Habuit ilcruin aetatein juvcnilein; itein sui li-<br />

bcrtatein , qiiia sola ct libcra in palatio reniansit. De his quatuor<br />

dicitursupra: Cathcrina, cuin e.isct ctnnoruni XVHI, in palalio divi-<br />

tiis ct pueris pleno sola rcinansit. Habuit cliain pukliritudincni, undc<br />

dicilur: quia crat speciosa valde et incredibili piiIchritHdiiie om-<br />

iiium oculis <strong>ad</strong>inirabilis videbatur. Quinto in privilcgio digiiitatis,<br />

quacdam eniin priviicgia spccialia fiicrunt in aliquibus sanctis, duni<br />

dccedcrcnt, ut Christi visitatio, quae fuit in Johanne evangclista;<br />

olei einanalio, quac fuit in bcato Nicolao; lactis elTusio, quae fuit<br />

iii bcalo Paulo; scpulchri pracparalio , -^quae fuit in bcalo Cle-<br />

incntc; pelitionum cxaudilio, quae fuit in bcata Margaretha, quando<br />

oravit pro agentibus sui mcmoriani. Hacc autcin omnia fucniiit<br />

in bcata (]athcrina, sicut patct in legenda. Dubitationcm autcrn<br />

habcnl aliqui apud aliquos, ulrum a Maxentio vcl a Maximino<br />

niartirizala sit. Tunc enim tres imperium tcncbant, scilicct Con-<br />

stantinus^ qui ex successione palerna impcrium suinsit, Maxcntius<br />

Maximiani filius a practoriaiiis militibus Romae Augustus appcllalus<br />

ct Maximinus in oricntis partibus Cacsar cfTeclus. Sccunduin autciu<br />

chronicas Maxcntius Roinac , Maxiniinus vero in oriente contra<br />

christianos tjrannidcm exeicebat. Vidctur ergo, ut aliquibus placet,<br />

quod vilio scriptoris sit factuin, utproMaximinoMaxcntius ponerctur.<br />

CAP. ClXXm. (168.)<br />

De sancto ^atiirnino, ^)Perpetua,<br />

Felicitate et alii^ isociis.<br />

Saturninus ab apostolorum discipulis ')cpiscopus ordinatns in<br />

urbem Tolosanam dircctus cst. (iUm autcin ipso ingredientc dae-<br />

mones a responsis cessarent, unus gentilinm dixit, quod , nisi<br />

Saturninum occidereht, a Diis suis nil pcnitus oblinerent. Apprc-<br />

I) £d. Vr. oiiiittit verba: Habuit — juTenilem. 2) Ed. Cr. oiniltit<br />

elc.<br />

vorlin : (lu.ie — exauditio. 3) I\ec. oniitlunl noniina : l'erpetua<br />

4) Vooeui: episropus omittit Ed. Tr.

798 Cap. CLXXIII. De s. Saturnino, Perpetua, Felicitate etc.<br />

hendciitcs igitnr SatHniinmn nolentoin sacrificare <strong>ad</strong> pedcs taiiri<br />

ligaverunt euinque cum stiinulis agitanlcs a suinina arcc per gr<strong>ad</strong>us<br />

capitolii praecipitaverunt sicque capitc confracto et cerebro ex-<br />

cusso martirimn feliciter consuininavit. Oujus corpus duae feininae<br />

rapientcs in profundo loco propter mctuni gentilium condiderunt,<br />

quod postca successorcs ejus <strong>ad</strong> locuin revcrenliorcin transtulerunt.<br />

Fuit alius Saturninus , qucm Roinae praefectus diu in carcere ma-<br />

ceratum in equuleura levari ct ncrvis, fustibus et scorpionibus<br />

caedi fecit, deindc latcribus <strong>ad</strong>ustis deposituin ab equuleo dc-<br />

collari praeccpit circa annns doinini (iCLXXXVI sub Maximiano.<br />

Fuit et alius Saturninus apud Africani, frater sancti Satjri, qui<br />

cuiu praedicto fiatre suo et Revocato et Felicitate sorore dicli Re-<br />

vocati necnon et cum Perpctua genere nobili inartirium passus est,<br />

quorum passio alio tcmporc potissiinum rccolilur. Cuni ergo pro-<br />

consul iis dixissct, ut jdolis immolarcnt et illi nullatenns asscn-<br />

tirent, in carcerem missi sunt. Quod vidcns patcr Pcrpeluae <strong>ad</strong><br />

carcercm flens cucurrit dicens: filia, quid fccisti? dchonestasti<br />

genus tuuin ; nunquam aliquis dc gcncre tuo in carccrcm luissus fuit.<br />

Cum autem audivisset, quod christiana csset, in eain cuin impetu<br />

digitis irruit iii oculos ct ci oculos eruere voluit et exclamans<br />

egrcssus est. Vidit autcm beata Pcrpetua hujusinodi visionem,<br />

quani in crastino sociis cnarravit dicens: vidi scalam <strong>aurea</strong>in mira-<br />

bili allitudine usque <strong>ad</strong> coelum crectam , quae <strong>ad</strong>eo angusta erat,<br />

ut nonnisi unus et parvus <strong>ad</strong>sccndere posset. In dcxtra vero et<br />

lacva crant fixi cultri ct gl<strong>ad</strong>ii ferrci liniati ct exacuti , ita ut <strong>ad</strong>-<br />

sccndcns circa vel infra sc nullatoiius rospiccrc possct, sed scmper<br />

<strong>ad</strong> coeluin cum eroctuin slare oporlcbat. Sub ea draco tcterrinius<br />

et ingontis forniac jacebat et prae timore quilibct <strong>ad</strong>scondcre for-<br />

niidabat. Vidit etiam Sat^ruin per cain <strong>ad</strong>scciHlontcm usquc sursuin<br />

et respicientcm <strong>ad</strong> nos et diccnteni : nc timeatis hunc draconem,<br />

sed sccuri <strong>ad</strong>sccndite, ut mecum csse possitis. Hacc audicntes<br />

oinnes gratias egcrunt, quia se vocalos <strong>ad</strong> martirium cognoverunt.<br />

Praescntati igitur judici cum sacrilicarc nollent, fecit Saturninum<br />

cum aliis viris a mulicribus scparari et dixit Felicitati: habcs vi-<br />

runi? Et illa: habco, scd conleiniio. Cuiille: niiscrcre tui, puclla,<br />

ut vivas, maxime cuin infantcm iii utoro habcas. Ad qucm ait:<br />

fac dc mc, quidquid vis , quia <strong>ad</strong> tuam voluntalem nunquam mc<br />

traherc valcbis. Parcntos autom boatac Pcriictuac cum viro ac-<br />

currentes iufantem parvulum bcatae Pcrpetuae, qui <strong>ad</strong>liuc lacta-

Cap. CLXXIV. De snncto Jnoobo interciso. 799<br />

haliir, aildiixoriint ot videns oani pater staiiloin antc pracfoctiini,<br />

c<strong>ad</strong>ons in facicin dixit: filia nioa clulcissinia, niiscrcre nici et liiijus<br />

niocstissiniac niatris Inac ct liiijus niiserrinii viri lui, qui post tc<br />

vivcre non valcbit. Pcrpctua vcro iinniobilis stabat. Tunc patcr<br />

tiliuni <strong>ad</strong> colluin cjus jactavit ct ipse cl niater ct niaritus cjus<br />

manns tciienlcs ct llcntcs oscnlabantur cam diccntcs: miscrerc<br />

nostri , filia, cl vive ncbiscnni. At illa projicicns parvuluin et illos<br />

ropcHens ait: disccditc a nic, iniuiici Dci , quia non novi vos.<br />

Videns vcro pracfcctus coruin constantiam diutissinie verberatos<br />

iti carcoro posuit . saiicli vcro, duin plurinium moesti csscnt dc<br />

Felicitale. quao octo mensibus jaiu praognans cial, pro ca cxora-<br />

vcrnnt cl doloics partus subito in cam irruorunt pcperilque filium<br />

vivum. Cluidain voro de ciistodibus dixit <strong>ad</strong> cain : quid facics, cuin<br />

aiito pracfcctum vcneris , si iiunc tain graviter cruciaris ? Respoiidit<br />

Fclicilas: liic cgo pro nic patior, ibi pro me Dcus patictur. Ex-<br />

tracti igitur de caicerc ligatis post tcrguni manibus ct nudatis<br />

nalibus per platcas ducuntur ct dimissis bostiis Sat^rus ct Pcipctua<br />

a leonibus dcvorantur. Rovocatus ct Fclicitas a lcopardis coinc-<br />

duntur, bcatus vero Saturiiiiins glailio capite truncatur circa annos<br />

doniini (JflLVI sub Valeriaiio ct Gallicno impcratoribus.<br />

CAP. CHXIV. «69.)<br />

De ^ancto Jacobo interciiso.<br />

Jacobus niartir cognomcnto intcrcisus nobilis gcnorc, scd fide<br />

nobilior cx regione Pcrsarum ct civitate Elapc oriundus fuit. Hic<br />

e\ diristianissimis parentibns ortus cst et nxorem christianissimani<br />

liabuit eratque notissimus rcgi Persarum et intcr optimates priinus.<br />

Accidit autem , ut a principe niraio ainore scduceretur et <strong>ad</strong> co-<br />

lenduin ydola flecteretur. Haec anteni mater et uxor audicntes<br />

protinus sibi scripseruiit dicentes: obcdicndo mortali dcscriiisti eum,<br />

cnm quo vita est, placendo futurae cito putrcdini descruisti sein-<br />

pitcrnum odorem, veritatem in mendacium commutasti ct mortali<br />

obtemperans vivorum ac mortuorum judicem reliquisti ; novcris<br />

ergo nos aniodo a te futuras extrancas nec tecum de caetero<br />

aliqnatenns inoraturas, Cum aulein lias littcras Jacobus legisset.

800 Cop. CLXXIV. De saucto Jacoho iiiterciso.<br />

aiiiare fleiis ait: si iiialer mca, quae ine geiiuit, et uxor mea a inc<br />

extraneae faclae sunt, qnanto magis a me extraneus factus est<br />

ergo pro errore suo se plurimum afflixisset,<br />

Deus mcus ! Cnm<br />

iiuntius venil atl principcm, qui diceret, Jacobuin christianum esse,<br />

qucm princeps <strong>ad</strong>vocans ait: dic milii, si Nazarcnus es. Cui<br />

Jacobus : etiain, Nazarenus sum. Et iilc : crgo magus es. Cui Ja-<br />

cobus: absit a mc magum csse. Cuin ergo ei multa supplicia<br />

minarctur, dixit Jacobus: non inc conturbant minae tuac, quia<br />

tamquam vcntus flans supcr petrain furor tuus aures mcas cito<br />

pertransit. Cui princeps : noli iniprudenler agcrc, nc gravi inorte<br />

pcrcas. Cui Jacobus : hoc non inors, scd somnus polius cst di-<br />

ccndum, cuin post modicum rcsurrectio tribuatur. Cui princeps:<br />

non tc seducant Nazarcni dicentcs niortem esse soinnum , quia<br />

inagni impcratorcs timcnt eam. Cni Jacobus : nos mortcin non<br />

timcnius, quia de mortc <strong>ad</strong> vilam transire speramus. Tunc priii-<br />

ccps de consilio amicoruin hanc supcr Jacobuni tulit scntcntiam,<br />

ut <strong>ad</strong> tcrrorcin alioruin membratiin Jatobns puniatur. Cuin autcin<br />

quidam ex compassione supcr cum flcrcnt , illc ait: nolile supcr<br />

me flere, scd supcr vos ipsos plangitc, quia 'cgo <strong>ad</strong> vitam pcrgo<br />

ct vobis supplicia actcrna debcntur. Tunc carnificcs pollicem<br />

nianus ejus dextrae abscidcrunt ct exclainans Jacobus ait: libcrator<br />

Nazarcne , suscipc ramum aiboris miseiicordiae tuac, nani a cul-<br />

torc vincae sarmentnm absciditur vitis , ut potius gcrminct ct ube-<br />

rius coronetur. Cui carnifex: si asscntire vis , <strong>ad</strong>huc tibi parco<br />

ct medicamcntum <strong>ad</strong>liibco. Cui Jacobus: noiinc piospcxisti stipitcin<br />

vitis? (|uia, cum ampulaiilur saimcnta , ille nodus, qui remanct,<br />

iii suo tcinporc, cuin tcrra calesccrc iiuipit, pcr singula abscisioiiis<br />

loca producit gcrmina; si ergo vitis putatur vicissitudine tcmporis,<br />

ut gerniinct, quanto inagis fidelis homo , qui in vera vitc Christo<br />

compactus est! Tunc accedcns carnifcx sccundum abscidit digitum,<br />

bcalus antcm Jacobus dixit: suscipc duos ranios, quos plantavit<br />

dcxtera tua, doininc. Abstidit cl tcrtiuin ct dixil Jacobus: dc triplici<br />

tcntatione libcratus bencdicam patri ct filio ctspirilui sancto et cuin<br />

Iribus ercptis dc cainino pucris conlitcbor tibi, doinine, ct iii<br />

choro inarliruin psallain iioiiiiiii luo, (;lirislc. Abscisns cst ct quar-<br />

tus et Jacobus dixil: prolcclor liliorum Isracl , (|iii iii quarta bciic-<br />

dictioiK! proiiunlialns cs , suscipe a scrvo tuo coiifcssioncm quarli<br />

digili lanqiiain iii Jiida biMicdicti. Absciso quiiilo ait: complcluiii est<br />

gaudiuin incum. Tiiiic carnificcs dixcruiit ci: parce jam nunc aniinac

Cap. CLXXIV. De sancto Jacoho interciso. 801<br />

tiiae, ne pereas, nec contristeris, si nnam inanuin aniiseris, (|uoniam<br />

nniiti snntnnain nianuintantnin hal)entcs et nuiltis divitiis et lionoribns<br />

ahnnclantes, Beatus Jntobus ilixit: quaiiilo pastoics iiicipinnt pccora<br />

loiKlerc, nuinquid dcxfrum tantnin vcliiis auferunt et sinistruin di-<br />

inittnnt, si ergo pccus , qnod aninial brutuni cst, totuin vnlt vellus<br />

ainiltere, quanto niagis ct ego hoino rationalis nondcdigiiaborproDeo<br />

occidi? Accedentes igitur inipii <strong>ad</strong> sinistram inanum digitum ini-<br />

niinnni incidcrunt et Jacobus dixit: tu, doininc, cum inagnus csses,<br />

niiniinusct parvus pro nobis fieri voluisti et idcirco reddo tibi corpus<br />

et aniinain, quam creasti ct proprio sanguine tuo rcdcniisti. Absci-<br />

ditur scptiinus digitus etait: septics iii dic laudcm dixi domino. Absci-<br />

dilur octavus ct dixit: octavo die circumcisus est Jcsus ct Hebraeus<br />

circuniciditur oclavo die, ut transeat <strong>ad</strong> legalcs cacrimonias et<br />

mcns scrvi tui, doinine, transcat ab his iiicircumtisis cl toinqui-<br />

natum habentibus praeputium , ut vcniam ct conspiciam facicm tuain,<br />

domine. Inciditur etiaiu iionus digitus et ail: hora nona tr<strong>ad</strong>idit<br />

Christus in crucc spiritum, undc ct cgo, domine, in dolorc noni<br />

digili tibi confilcor ct gralias ago. Inciditur dccimus ct ait: deci-<br />

mus numcrus cst in pracccplis ct Jota priina liltcra cst noniinis Jcsii<br />

Chrisli. Tniic quidam de <strong>ad</strong>stantibus dixcrunl: o dilcclissimc<br />

quoiidam iiostcr, profitcre Deuin lanlum coram consule, ut viverc<br />

valeas ; licct cnim abstisac sunt maiius tuac, suiit taiucn pcritissimi<br />

medici, qui tuis doloribus valcant snbvciiire. Qiiibus Jacobus dixit:<br />

absit a mc hnjusmodi ncfanda siinulatio, ncnio cnim mitlciis inanuin<br />

suain <strong>ad</strong> aratrum et respiticns rclro aptus est rcgiio Dci. Tnnc<br />

indignati carnificcs accesseruiit ct polliccm pcdis dcxtii abstidcruiit<br />

et Jacobus dixit: pes Christi perforatus cst et sanguis exivit.<br />

Absciditur secundus pcdis digitus et ait: magna mihi dies haec<br />

est prae omnibus dicbus; hodie quippe <strong>ad</strong> Dcuin fortem convcrsus<br />

ibo. Abscidernnt et tertiuin ct antc ipsum projecerunt et subridens<br />

Jacobus dixit: v<strong>ad</strong>c, tcrtie digite, <strong>ad</strong> sotios tuos et qucin<strong>ad</strong>modum<br />

granumtriticimultuin rructumaiTert, ita ct tu in novissimis dicbus cnni<br />

sociis tuis requiesces. Abscidilur quartus et ait : quare trislis es,<br />

aniina raea, et quare conlurbas mc ? spero in Dcum , quoniam<br />

<strong>ad</strong>huc confitebor illi , salus vultns mci et Dcus mcus. Absciditur<br />

quintus ct ait: nunc incipiain dicere <strong>ad</strong> dominuiu, quoniam dignuin<br />

me fecit sociuin servis suis. Tunc actedentcS <strong>ad</strong> pedein sinistruin<br />

digitum parvum absciderunt et dixit Jacobus : digite parve , cou-<br />

forlare, quia inagnus ct parvus nnam habent rcsurrectionem, ra-<br />

51

802 Cnp. CLXXIV, De sancto Jacobo interciso.<br />

|)illiis capitis non peribit, (juanto miiius n sociis tuis, miiiimo,<br />

scparaberis? Absciditur secuiulus et Jacobus ait: liestruitc vetcrcm<br />

(loinum, qnia splendidior paratur. Absciditur lertius ; ait Jacobus<br />

tunsipnibus firmatur ')incHS. Absciditur et quartus et ait: coufortft<br />

nie, Deus veritatis, quoniam in te conlidil anima mea et in umbra<br />

alaruin luarura sperabo, doncc transeat iniquitas. Absciditur et<br />

quintus ct ait: ccce me tibi, domine, inimoio vicies. Tunc<br />

aceedentes pedein dextrum absciderunt ct dixit Jacobus: nunc offc-<br />

ram raunus coelesti regi, pro cujus amore haec patior. Abscide-<br />

runt et pedcm sinistrum et beatus Jacobus dixit: tu cs , qui facis<br />

mirabilia, exaudi me, doniine, et saiva me. Absciderunt dextram<br />

nianum ct ait: misericordiae tuae, domine, atijuvcnt nie. Ad<br />

sinislram ait: tu es Deus, qui facis mirabiiia. Absciderunt dextrum<br />

bracliium ct ait: lauda, aniina mea, doininuin , laudabo<br />

in vita mea, psallain Deo mco ,<br />

dominum<br />

quamdiu fuero. Absciderunt et<br />

bracbium sinistrum et ait: circumdcdcrunt me dolores mortis, in<br />

iiomine doinini vindicabor in iis. Tunc accedcntes absciderunt<br />

suram dcxtri cruris , scindcntes usque <strong>ad</strong> fcmur. Tunc bcatus Ja-<br />

cobus inclTabili dolore gravalus cxclamans ait: domine Jesu Christe,<br />

<strong>ad</strong>juva me, quia circunulederunt me geiuitus inortis. Et ait carni-<br />

iicibus : carne nova me dominus induet , quam vestra vulnera ma-<br />

cularc ncquibunt. Jain carnificcs defecerant , co quod a prima<br />

hora dici nsquc <strong>ad</strong> ^)nonain in cjus incisione sudassent. Tunc<br />

iterum accedentes sinistri cruris snram abscidendo usque <strong>ad</strong> femnr<br />

cxtraxerunt. Tunc exclamans beatus Jacobus dixit: dominator do-<br />

minc, cxaudi me scmivivum , vivoruiu ct mortuorum dominus; digi-<br />

tos , doininc , non habeo , ut ipsos <strong>ad</strong> tc porrigam , ncc manus , ut<br />

cas <strong>ad</strong> tc cxtcndara , pedcs inci truncati et genua demolita, ut tibi<br />

genua flccterc non valcam, ct suiu vclut casura doinus ablatis,<br />

quibus suslcnlatur, columnis; exaudi me, dominc Jcsu Christe,<br />

ct cduc de carcerc aniraam. Hacc cum dixisset, unus de carnifi-<br />

cibus accessit ct capnt cjns amputavit. Christiani igitur occultc<br />

accesscrunt et corpus cjus rapientcs honorifice sepelierunt. Passus<br />

cst autem V calcnd. Dccembrcs.<br />

1) Eil. Fr. l

Cap. CLXXV. De sancto Pastoie. 803<br />

CAP. CIXXV. (170.)<br />

De sancto Pastore,<br />

Sanctus Paslor in creuio iiuiltis aiinis in abstinentia inagna sc<br />

afnigcns niiilta sanctitate et religione pollebat. Cuin autem inater<br />

cjus ipsuin et fralrcs cicsideraret viilerc, sed non posset, obscrvavit<br />

diera et illis <strong>ad</strong> ecclcsiain cuntibus , protinus se iisdcin obtulit.<br />

At illi tugientes et cellaiu intrantes in ejus facieiu clauserunt<br />

ostium. Ula autcra ante ostiuin stans cum niinio iletu clamabat, Pastor<br />

nutcm <strong>ad</strong> ostiiiin veniens dixit ci: quid sic clainas, o vctula?<br />

Quae audicns vocem cjus anipiius ciamabat flens et diccns: volo<br />

vos vidcre, filii mei. Quid cniui , si vidcam vos? Numquid iion<br />

ego sum mater vcstra, quac lactavi vos , ct jam canis tota sum<br />

plcna? C^ui filius: hic nos vis vidcrc ant in alio scculo? Quac<br />

respondet: si non vidcro vos h*c , vidcbo vos illic, filii. Qui ait:<br />

si acqiianimiter ferre vales, ut nos hio non videas, iliic procul<br />

dubio nos vidcbis. Quae discessit gaudens et dicens: si vos vi-<br />

sura sum illic, nolo vos vidcre hic. Judcx provinciae cuin abbatein<br />

Pastorem vidcre cuperct, sed nequiret, liliuin sororis suae tamquam<br />

lualefaclorcm tenuit ct in carcere posuit dicens : si Pastor vcncrit<br />

et pro eo intercesserit , cum dimittam. Mater igilur pueri <strong>ad</strong><br />

ostiuin scnis plorans, duin ille sibi nil rcspondit, ait: ct si viscera<br />

ferrea habcs ct nulla compassione moveris , saltciu miseratio<br />

sanguinis tui flectat te, et quod nnigcnitus niihi exsistit. Ille autem<br />

mandavit ei: Pastor filios noii generavit ')ct idcirco non dolet.<br />

Qua cum dolore discedeutc , dixit ci judcx: saltciu vcrbo jubeat<br />

et ego eura dimittam. lUc autciu ci rcmandavit dicens : examina<br />

causam secundura lcgcm ct, si dignus morle habclur, protinus<br />

flioriatur, -)si non autein , quomodo placet tibi , fac. Doccbat auteiu<br />

fratres sic dicens: cnstodire ct sc ipsum coasiderare et discretioncm<br />

habere, operaliones sunt animacj paupertas, tribulatio et discretio<br />

sunt opcrationcs solitariae vitae. Scriptum est eniin: si fuerint hi<br />

tres viri Noe , Job et Daniel etc. Noe personara habet nihil possi-<br />

deutium, Job tribulatorura, Daniel discretorum. Si duas res oderit<br />

inonachus , potest ab hoc mundo libcr essc. Et qucierenti fratri,<br />

1) Veiba; el — dolel omittil Ed. Tr, 2) ViilgO: sin.<br />

51

804 Cap. CLXXV. De sancto Pastore.<br />

quac essent, dixit : canialis rcpaiisatio et vana gloria. Si vis rc<br />

quiem invenire in hoc saeculo ct in futuro, in omni causa dic:<br />

quis ego sum ? et: non judices quemquam. Cum quidam frater dc<br />

coiigregationc ofTendisset, abbas dc consilio cujusdam solitarli eum<br />

cxpuUt. Qui cuni quasi flendo desperarct , abbas Pastor cum <strong>ad</strong><br />

se <strong>ad</strong>duci fecit, qucm benigne consolans misit <strong>ad</strong> illum solitariuni<br />

dicens: audicns dc te vidcre te desidero, faliga igitur te usque <strong>ad</strong><br />

nie. Qni cum venisset, dixit Piistor: duo homiucs crant, qui ambo<br />

habebant mortuos suos ; reliquit autem unns mortuum snum et abiit<br />

plorare mortuum altcrius. Quod solitarius andiens et inteliigens<br />

in sernionc ejus compunctus est, Cuni quidani frater Pastori<br />

dixisset, sc perturbatum esse et locuni vclle desercre, eo quod quac-<br />

dam verba de quodam fratre audivissel, quac cum non aedificaverant,<br />

dixitPastor, ne hacc verba crederent, qula vcra non essent. llle veni<br />

vera esse asserebat, quia frater Fidclis ca sibi rctulit. Cui Pastor:<br />

non est fidclis, qui tibi dixit, quia, si lidelis cssct , nequaquam<br />

sibl talia diceret. Et ille : cgo vidi oculis ineis. IIIc autom inter-<br />

rogatus dc festuca et de trabe, quid essent, rcspondit dc festuca,<br />

quod festuca csset, dc trabe, quod trabs esset. Et Pastor: pone<br />

in corde tuo, quia pcccata tua sunt sicut hacc trabs, illius autcm<br />

velut hacc parva festuca. Frater quidani , qui peccatum grande<br />

fecerat<br />

, volcns poenilcre triennio interrogavit Pastorem, si multum<br />

esset. Qui dixit: multuin est. Et quaesitus, si annum jubcrct,<br />

ait: multum est. Adstantes aulcin diccbant usquc <strong>ad</strong> XL dies et<br />

illc: niullum est. Et <strong>ad</strong>jecit: puto , quod, si ex toto cordc hoino<br />

pocnitucrit et peccatuin non iteravcril, ct poenitcntiam Iriduanam<br />

suscipict dotninus. Intcrrogatus de illo vcrbo: qui irascitur fratri<br />

suo sine causa etc, ait: ex omni re, qua tc gravare voluerit fratcr<br />

tuus , ne irascaris <strong>ad</strong>versus euin, doncc oculuin dcxtnim tibi ex-<br />

Irahat, ct si alitcr fcceris , sine causa sibi irasceris; si autem<br />

aliquis te voluerit separare a Deo, pro hoc irascere ei. Dixit<br />

iteruin Pastor: qui qucrulosns cst, monachus non est; qui malitiam<br />

in corde suo tenucrit, monachus non cst; qui iracundus cst, mo-<br />

nachus non cst; qui maluin pro inalo rcddit, nionachus non est;<br />

qui clatus et vcrbosus cst , nionachus non est; qui vero vcrc cst<br />

monachus, scmper cst humilis , niansuelus , caritate plcnus cl ti-<br />

morem Dei scrapcr ct ubiquc prac oculis habct, ut non pcccct.<br />

Dixit itcrum, quod , si sunt trcs in unum, cx quibus unus bene<br />

qaiescat, alius autem infinnetur ct gratias agat, tcrtius vcro mi-<br />

!

Cap. CLXXVI, De sancto Jolianne al)bate. 805<br />

iiisler ejns sil ex sinceia voluntate, Iii tres similes sunl, velut<br />

sint unius operis. Cum qnidam frator sibi conquereietur, quod<br />

inultas cogilaliones Iiabens in ipsis periclitaretur , eum sub acre<br />

tuido ejecit dicens: expande sinnni et appreliende vcntum. Qui<br />

ait: non possuin. Et ille: nec cogitationes proliibere potes, ne<br />

inlroeant, sed tuum cst resistere iis. Interrogatus a quodani<br />

fratre, quid de hereditate sibi diniissa faceret, dixit, iit post tres<br />

dies <strong>ad</strong> se redirct. Qui cuni rcdiisset, ait illi: si dixero, da eam<br />

)clericis, facicnt inde convivia; si dixero, da cain parentibus,<br />

non est tibi inerces; si dicain, da cain pauperibus, securus eris.<br />

Quicquid ergo vis , fac, ego causain non habco. Hacc in 2)vitis<br />

palrum.<br />

CAP. Cl\X¥I. (171.)<br />

I>e tsancto Joliaiinc abbate.<br />

Johannes abbas, cum Episius pcr annos qu<strong>ad</strong>raginta in ercmo<br />

habitasset , interrogavit euin , quantum ex hoc profecisset. Et<br />

dixit 3)johannes: ex quo coepi solitarius esse, nunquam ine vidit<br />

sol manducantem. Et *)ille: ncc me irasccntcm. Simile vero le-<br />

gitur ibidcni , quod , cum Epiphanius cpiscopus abbati Hilarioni<br />

darct carnes, ille ait: ignosce niilii , quia, ex quo accepi habitum<br />

hunc, non mandncavi quidquid occisum. Cui cpiscopus: cx quo<br />

accepi habituni huiic, non dimisi aliqucm dormire, qui <strong>ad</strong>vcrsum<br />

me aliquid haberet, nec dormivi Iiabens aliquid <strong>ad</strong>versus aliqucm.<br />

Cui ille: ignosce niihi, quia mclior cs , quam cgo. Volens Jo-<br />

hannes <strong>ad</strong> siniilitudinem angelorum nihil operari, sed Deo sine<br />

intcrmissione vacare, se ipsum cxspoliavit et unam hebdoin<strong>ad</strong>cm<br />

in ercmo fuit. Cuin autem farae periclitaretur et aculeis muscaruni<br />

ct vesparum totus vulncrarctur , rcversus <strong>ad</strong> ostium fratris sui<br />

pulsabal. Ad quem ille: quis es tu ? Et ille: cgo sum Johannes.<br />

Frater autem dixit: nequaqnam ; Johannes cniiu angelus faclus cst<br />

et inter homines ultra non est. Et ille: cgo vere sum. Et non<br />

aperiens ei dimisit euin affligi usque mane, Postea apcriens dixit:<br />

1) Ed. Pr. praeferl : ecclesiae. 2) Vulgo el lilc el in seqiienliljiis caiip.<br />

legitur; vilas. 3) Ed. Pr. praeferU ille. 4) Ed. Vt. praefert: Jolianaes.

806 Cap. CLXXVII. De sancto Moyse abbate.<br />

si homo es, opus Imbcs iteruni opcrari , ut pascaris ct vivas ;<br />

si autcin angclus cs , quid quacris inlrare cellam? Et ille dixit:<br />

io-nosce mihi , fratcr, quod pcccavi. (^um autcm moreretur, roga-<br />

vcrunt cum fralres, ut aliquod verbum saiutarc ct compcndiosum loco<br />

hereditalis sibi rciinqucret. Qui ingcniisccns ait: nunquam lcci<br />

propriam voluntatcm nec aliquid douui, quod prius ipsc non leccrim.<br />

Haec in vitis patruni.<br />

CAP. CIXWII. (172.)<br />

De sancto JTIoyse abbate.<br />

Moyses abbas dixitfratri petenti a sesermonem: sede in cclla tua<br />

et docebit te univcrsa. Cum quidani senex inbrmatus in Aegjptum irc<br />

vellet, ne fratres nirais gravaret, dixit ci abbas Mojses: iion va-<br />

das, quoniam in fornicationem casurus es. Qui conlristatus dixit:<br />

mortuum cst corpus nieum , ct tu niihi isla dicis? Cum ergo<br />

ivisset ct quacdam virgo cx dcvotionc sibi serviret , ille conva-<br />

lescens eam violavit. Quae cum lilium pcpcrisset, senex puerum<br />

in ulnis accipicns in dic niagnac fcstivilatis , quac crat in Sixti<br />

ccclesia, coram niultitudinc fralrum intravit. V,\un antem omnes<br />

flerent, dixit; vidctis infantcm hunc? lilius est inobcdicnliae ; cavete<br />

ergo vobis , fralrcs, quia in scncctutc hoc fcci , ct orate pro me.<br />

£t pergcns <strong>ad</strong> cellam <strong>ad</strong> pristinum statum reversus est. Alins quoquc<br />

scnex cum dixisset alteri: mortnus sum , illc dixit: non conlidas<br />

in te, donec cxcas de corporc, nani si dicis, quia morluus cs,<br />

Sathanas tamen mortuus non cst. Cum frater pcccassct, miscrunt<br />

<strong>ad</strong> abbalcm Mojscn, qui acccpta sporta plena arena venit <strong>ad</strong> cos,<br />

Qucm cum fratres, ((uidnani hoc cssct, inlcrrogarent, dixit: pcccata<br />

raca sunt post nic currcnlia ct non vidco ca ct vcni hodic alicna<br />

judicarc pcctata. llli aulcm hoc audicntcs fratri pcpcrccrunt.<br />

Siniile lcgilur dc abbatc Priori, Nam cum fratrcs de quodam<br />

fratre cuipabili loqucrentur, illc taccbat. Cum crgo acccpisscl<br />

sacculum plcnum arcna rclro ct de c<strong>ad</strong>cm arcna niodicum anlo se<br />

ferrct, intcrrogalus, quid lioc cssct, dixil: mulla arcna sunt pcccala<br />

mea, quae post me fcrcns ipsa non considcro ncc pro iis dolco,<br />

modica vcro arcna sunl pcccata fralris anlc mc posita. quac scmpcr

Cap. CLXXVIII. De sancto Arsenio abbate. 807<br />

considero ct ipsiirii jiulico, ciiin tamen peccata nica ante me senipcr<br />

portarc ileberem cl dc ipsis cogilare et pro ipsis Deuin rogare.<br />

(hini abbas Moyses factus fuisset clericus et imposuissent ci supcr-<br />

IiHinerale, dixit ei episcopus: abbas faclus est candidatus. Et<br />

illc: M^i foris, doniinc, puipura, utinam intus! Volcns autemepisco-<br />

pus euni probare, dixit dericis suis, ut, quando <strong>ad</strong> altare accederet,<br />

ipsuni cum ijijuria expellerent, deindc eum sequentcs, quidquid lo-<br />

qucrctur, audircut. Piojicientcs autem cum foras dixcrunt: beiic libi<br />

fcccruut cineratae et -)caccabatae, quia, cum liomo nou sis, quare<br />

tc in tnedio hominum dare praesumsisti? Hacc iti vitis patruin.<br />

CAP. ClXIVm. (163.)<br />

De isancto Ariseiiio ')abl>ate.<br />

Arsenius cuin <strong>ad</strong>buc in palatio consislcrct et , ut <strong>ad</strong> salutcQi<br />

diiigerctur, oraret, audivit: fuge homincs et salvaberis. Accedcns<br />

igitur <strong>ad</strong>monachalemvitam et ibidcmoransaudivit: Arseni, fuge.tace,<br />

quiescc. Lcgilur enim ibidcin de hac quicte appetenda, quod, tres<br />

fratres cura facti fui&sent nionachi , unus clegit discordaiitcs <strong>ad</strong><br />

paccm reducere, secuudus infirinos visitare, terlius in solitudinc<br />

quicscere. Primus igitur laborans propter lites hominum non poluit<br />

oninibus placere et tacdio victus venit <strong>ad</strong> secunduin , quem invenit<br />

animo deticientem et luandatum perhcerc non valcntem. Et coti-<br />

cordantes <strong>ad</strong> tertium , qui crat in solitudinc, vcnerunt. Cui cuin<br />

tribulationes suas narrassent, ille missa aqua in scypho dixit:<br />

attendite in aquam, et crat commola ct turbulcnta. Et rursus dixit:<br />

atlcndite tnodo , qnomodo quieta ct limpida facta cst. Qui cum<br />

intendercnt et vullus suos viderent, ait: sic, qui in medio hominum<br />

consistunt, prae turba non vident peccala sua, cum auteni quieve-<br />

rint, tunc peccata sua videre valebunt. Quidam etiam cum invc-<br />

nissct qucndam in erenio vclut bestiam herbas manducantem et<br />

iiudum, currebat post ipsum fugientcm dicens : exspecta luc, quia<br />

proptcr lieum scquor tc. Et ille : et ego proptcr Dcutn fugio tc.<br />

Cuin autctu vestem projecissct, exspectavit cuin dicens: quoiiiam<br />

1) Ed. Tr. ofTerl : aiit foris, cloiiiiiie p a ji a , n ii t i n l u s ! i) EJ. I'r,<br />

cacabotae oiri-r(. 3) Hoc epillietoii oiiiitlit Ed. rr.

808 Cap. CLXXVlll. De sancto Arsenio obbate.<br />

materiam miiiuli inojecisti a te, exspcctavi te, Cui ille: dic milii,<br />

(juomodo salvHS cniciar. Qui lespoiiilciis ail: fuge homiiics el tace.<br />

Malrona quaedain nobilis ct scncx veiiit, ut abbatem Arscniuin ex<br />

devolioue videret, qni rof^atus a Thcophilo archiepiscopo, ut se<br />

videri permiltcrcl, iiullalciius acquievit. Taiidcm illa <strong>ad</strong> ejus cellani<br />

|)ropcraiis ipsum foris aiitc oslium cellac invenit et se <strong>ad</strong> ejus<br />

pedcs proslravit. lllc antcm cum iiulignationc niiiiia elevavit eam<br />

diccns: si faciem meani viderc vis , vide. llla autein faciem ejns<br />

prac confusioiic et vciccundia non consideravit. Cui sencx: qno-<br />

luodo, ciim mulicr sis, tantam navigationcin facere praesumsisti?<br />

ccce eiiiin Roniani rcdibis ct, quod abbatcm Arsciiiuin vidcris, aliis<br />

inulicribus enarrabis et illae simililer venient, ut videant mc.<br />

Et illa: si Dco danlc Romam rcdirro, nullam huc venire permittam,<br />

sed saltem obsccro , ut orcs pro me ct mci mcmor sis semper.<br />

(Jui ille: oro Dcuin , nt dcleat mcmoriam tuain dc corde meo. Et<br />

illa audicns turbata nimiuin vcnit in civitatem ct prac tristitia fe-<br />

liricitare cocpit. Quod archiepiscopus andicns <strong>ad</strong> eam consolandam<br />

a/;ccssit, illa autem diccbat: ccce ego contrislata morior. Cui<br />

archicpiscopus : ncscis, quod inulier es ct iniinicus per inulicres<br />

sanclos iinpngnat? ct propterca senex lioc dixit; nam pro anima<br />

tua seinpcr orat. Sic consolatione recepta cum gaudio <strong>ad</strong> propria<br />

remcavit. De quodam alio patre legitur, quod, cum discipulus ejus<br />

sibi dicerct: sciiuisli, abbas, acccdamns parnni juxta mundum, ille<br />

ait: nbi non cst miilicr, ibi eaiuus. Dixit discipulus: ct ubi csl<br />

locus 11011 habciis mulicrein, iiisi fortc solitudo? Ei ille; crgo in<br />

solitudincm metollc. Alius cliam fratcr cuin inatrcm suam vctulam<br />

trans nuvium portarc dcbcrct, illc nianus suas pallio involvil.<br />

(^ii illa: ')<strong>ad</strong> quid opcruisti manus tuas, lili? Et illc: corpus<br />

niulicris ignis cst et ex co , quod tc contiiigebam , aliaruin femi-<br />

iiarum mcinoria in inco animo vcniebat. Arscnius autcm per lotum<br />

lcmpiis vitac suac <strong>ad</strong> opus scdciis nianuum suaruni pannum habc-<br />

bat iii .sinii jiroptcr laci\viiiis, quac crcbro dc oculis cjus currc-<br />

bant. Tolam noctcm insomncm duccbat, maiic autcm faclo , cum<br />

proptcr iiaturac lassitudincm dormirc vcllcl, diccbat sonino: vcni,<br />

servc malc, ct subripiebat paruin somni scdcndo cl staliiu surgc-<br />

bal. Diccbat quoquc : sufficil monacho , si dormicrit una hora,<br />

si csl taiucn pugnalor. (iumquc patcr saiicti Aisenii nobilissimus<br />

J) ViilgO: II I (jui (1.

Cap, CLXXIX. De Agatlion .abl.ate. 809<br />

seiialor vitain finieiis ct tcstameiiliiin facicns niagnain liereditatein<br />

Arseisio (liinisisset, Magistrianiis pragdictuin tcstamenluin <strong>ad</strong> ipsmn<br />

dctulit, quod ille accipicns voluit scindcre. Magistrianus auteiii<br />

cjus pcdibus provolutus rogavit, ne hoc faceret, quia caput ojus<br />

praccidcretur, Cui Arscnius: prius mortiius suin quain iilc; ipsc<br />

igitur, cum modo mortuus sil, quoniodo mc fccit heredem ? Et re-<br />

niisit lestamentum nihi'. accipcre voicns. Qu<strong>ad</strong>aiu vice facta est<br />

vox <strong>ad</strong> euin dicens: vcni et oslcndam lihi opera hominum. Et eduxit<br />

euin iii quendam locum. Oslcndit quoque ei Acthiopein inciden-<br />

tem ligiia et facientem sarcinam grandcin, quam portare noii poteral,<br />

Deinde iterum ligna incidebat et <strong>ad</strong> sarcinam <strong>ad</strong>debat el Iioc facicbal<br />

diutius. Ostcnditque ei rursus hoininem liaurientem aquam de lacu ct<br />

efTundenlcm aquam in cisteriiam pcrtusain , quac aquam rcfundcbat<br />

in lacum, ct ipsani cistcriiain implere volcntcm. Et oslcndit ci iteruin<br />

tcmplum ct duos viros in cquis portantcs lignum transvcrsuin ; vo-<br />

ientcs aulem inlroire in tcmplum, non potcrant co, quod lignum<br />

in transverso portarcnt. Et cxposuit diccns: hi sunt, qui porlaiit<br />

quasi jugum justitiae cum supcrbia et non liumiiiantur, proptcr quod<br />

remancnt foris a regno Dei. Qui ligna incidit, hoino est in peccatis<br />

multis ct pro co, ut agat poenitcnliam , non sublrahit dc pcccatis,<br />

sed <strong>ad</strong>dit iniqiiitates iniquitatibus ; qui autein aquain haurit, homo<br />

est bona opcra faciens, sed quia cuin iis sunt permixta mala, pcr-<br />

didit bona opera sua. Vespere sabbati vcniciite die dominico rclin-<br />

quebat post se solcin et cxtendcbat inanus suas <strong>ad</strong> coelum , donec<br />

mane die dominico sol asccndens facicin cjus illustrabat, et sic<br />

residebat. Haec in vitis patrum.<br />

CAP. CiniX. (171)<br />

De Ag^atlion abbate.<br />

Agathon abbas ,per triennium lapidcra iu os suuni mitlcbat,<br />

doncc taciturnitatem disceret. Alius quoquc frater, cum intrasset<br />

congregationein, dixit intra se: tu et asinus unuiu csto ; sicut crgo<br />

asinus vapulat ct nou loquitur, injuriam patitur ct non rcspondet,<br />

sic ct tu. Alius quoquc fraler a mensa expulsus iiihil respondit;<br />

poslinoduin supcr hoc intenogatus ail; posui iu corde meo ,<br />

quod

810 Cap. CLXXIX. De Agathon nhbnte.<br />

aequalis suin caiii, qui, cum sectatur, foras egreditur. Iiiterrogatus<br />

Agatlioii, quac virtus plus haberet laboris, respondit: puto iiou<br />

esse talein laborein , qualcin orare Deum ; nam iniinici cjus scinper<br />

iaboraiit ejus orationem destruere , nam in caeteris laboribus liomo<br />

aliquain requiem possidet, orator autein opus habet magni certa-<br />

ininis. Interrogalus Agathoii a quodain fratre, quomodo cum fra-<br />

tribus habitarc deberet, ait: sicut ia prima die, et non assumas<br />

fiduciam, non cst enim pejor passio quain iiducia, genitrix est<br />

cnim omninin passionum. Dixit iterum: iracundus, si mortuos<br />

suscitet, non placet alicui vel Deo propter iracundiam suani.<br />

Frater quidam iiacundus intra se ait: si solus habitarem , <strong>ad</strong> iram<br />

non cito moverer. Qu<strong>ad</strong>ain vicc, cuin urceoluin aqua impleret,<br />

versatus est; sccundo implevit et iterum versatus cst; tertio iin-<br />

plevit et versatus est, qui coinmotus furore fregit vasculura, In<br />

se autcin reversus cognovit, quod ab codem daemone iracundiae<br />

stt itlusus, et dixit: ccce solus suin et lamcn ira me vicit; re-<br />

vertar ergo in congregationem, quia ubique labor ct ubique patcntiii<br />

ct <strong>ad</strong>jutorio Dei opus est. E contra crant duo fralrcs, qui inultis<br />

annis invicem conversantes nunquain <strong>ad</strong> iracundiain potcraiit provocari.<br />

Qu<strong>ad</strong>am vicc dixit unus alleri : faciainus etnoslitcm, sicut homincs de<br />

inundo faciunt. Et ille respondit: ncscio, qualitcr liat lis. Et dixit<br />

Iratcr: pono in inedio laterculnin et dico , meuin cst, tu autein dic,<br />

non, sed ineuin cst, et inde liet lilis inilium. Posita est crgo tcsta iii<br />

inedio. Dixitunus: meuin est hoc, ct aller dixit: non, scd ineuin cst.<br />

El ille respondit: etiain, tuuin cst, tolle cigo et v<strong>ad</strong>e. Et discesse-<br />

runt ncc iiitcr sc conlendere potuerunt. Erat auteni abbas Agathon<br />

sapicns <strong>ad</strong> intelligenduin , impiger <strong>ad</strong> laboraiulum , parcus in cibo<br />

alque vestiincnlo. Dixit autem : sccunduin voluntutcin nicain iiun-<br />

quain (lonnivi rclinens in cordc <strong>ad</strong>veisus queniquain dolorcm, noii<br />

dimisl dorinire aliuin habentem <strong>ad</strong>versum inc aliquid. Moriturus<br />

quuquc Agatlion tribus dicbus mansit iinmobilis apertos tenens<br />

oculos. Qui cum pulsarctur a fralribus, rcspondit: in conspeclu<br />

divini judicii assisto. Dicunt ei: et tu times? Et ille: in custo-<br />

dicndis niandalis Dei virtule, qua potui, laboravi ; scd homo sum<br />

i>t iicscio , nlrum placuerunt opera inea doniino. Dicunt ci: et non<br />

lonridis de operihus tuis, quod secunduiu Deuni sunt? Et illc: noii<br />

pracsumo, donec venero antc illuin, alitcr cniin sunt judicia Dei et<br />

alitcr judioia hominuin. (^uiii aulciii cuiii <strong>ad</strong>huc iiilcrrogarc vcllent,<br />

nil: oslcndile carilatcin ct iiulilc iiicciiiii loqui. ijuia occiipalus suiii

Cap. CLXXX. De sanctis Barlaoin et Josaphat. 811<br />

Qiio dicto stalim spiritum ciim gaiulio emisit. Yidebant enim euni<br />

toHigcntem spirititm , quem<strong>ad</strong>modiim si quis salutct amicos suos<br />

dilectos. Hacc in vitis patrum.<br />

CAP. CLXXI. (175.)<br />

De sanctiis Barlaam et Jo^apliat.<br />

Baarlaam ,<br />

cujus hystoriam Johanncs Damasccnus diligenti stu-<br />

dio compilavit, opcrante in co divina gratia sanctuin Josaphat<br />

rcgein <strong>ad</strong> fidcm convcrtit. Etenim cuin Hiiivcrsa India christianis<br />

ct monachis plcna esset, surrexit rex quidam pracpotcns, nomine<br />

Auennir, qui christianos et praecipuc monachos plurimum pcr-<br />

scquebatur. Accidit autem , ut quidam regis amicus et in palatio<br />

suo primus divina commonitus gratia regiam aulam rclinqucret ct<br />

monasticura ordinem inlroiret. Quod rcx audiens prae ira insaniens<br />

euin per quacque dcscrta inquiri fecit ct vix invcntum <strong>ad</strong> sc <strong>ad</strong>-<br />

duci mandavit, vidcusquc cum vili tunica coopcrtum ct fame ma-<br />

ceratum , qui splcndidis vestimentis ornabatur et multis divitiis<br />

afflncre consueverat, dixit ei : n stuite et mentis perdite, cur ho-<br />

norem in contumeliam comrautasti? Eccc, ludum puerorum tc fe-<br />

cisti. Cui ille: si hujus a nie rationem audire dcsidcras, inimicos<br />

tuos procul a te ahjicias. Regc antcm , qui cssent hujusmodi iiii-<br />

mici, quaerente ait: ira et concupisccntia; haec cniin impediunt,<br />

ne veritas vidcatur, assideant autcin <strong>ad</strong> audientiaiu dicendoriim<br />

prudcnlia et aequitas. Cui rcx: fiat, ut loqueris. Et ille : insi-<br />

pientcs ca , quae sunt , despiciunt, quasi non sint, ca vcro, quac<br />

non sunt , quasi sint , apprehendere moliuntur. Qui autem non<br />

gustaverit eorum , quae sunt, dulcedinem , non poterit eoruin,<br />

quae non sunt , <strong>ad</strong>discere vcritatem. Multa autcm illo de mystcrio<br />

incarnationis ct fidei prosequente rex ait: nisi tibi in principio pro-<br />

raisissem , quod dc medio consilii iram removcrcm , nunc ntiquc<br />

ignl carnes tuas tr<strong>ad</strong>ercm ; surgc igilur et fuge cx oculis mcis, nc<br />

ultra te videam et male tc perdain. Vir Dei autem tristis ab-<br />

scessit eo , quod inarliiium perpcssus non essct, Interea dum rex<br />

liheros iion haheret, pucr ci pulchcrrimus nascitur et Josaphai<br />

appellatHr. (^ongrcganlc aulcm rcgc inhnitam muUitudinem, nt

812 Cap. CLXXX. De sanctis Barlaara et Josaphat.<br />

Uiis pro oitii pueri iniinolnrcnt , »)sexaginta astrologos convoca\i(,<br />

a quibus, quiil futurum esset filio suo, ililigenter quaesivit. Cunctis<br />

autcm rcspondentihus, euni niagnuni in potentia et divitiis ruturiim,<br />

iinus sapieiilior ex ipsis dixit: puer isle, qui natus est tibi, o rex,<br />

iion in tuo erit regno , scd in alio inconiparabiliter raeliori, nani<br />

illius, quam persequeris, christianae religionis, ut neslimo, futu-<br />

rus est cultor. Hoc autcm non a seniet ipso, sed a Deo inspirantc<br />

dixit. Audiens hoc rcx et plurinuim expavescens in civitate seor-<br />

sum paUlium speciosissiniuiu construi fccit et ibi puerum <strong>ad</strong> habi-<br />

tandum posuit ibique secuin juvencs pulchcrriraos collocavit, prac-<br />

cipiens illis , ut nec niortcm nec senectutem nec inlirmitateni vel<br />

paupertatem nec aliquid , quod possct sibi afTcrrc tristitiara , ei<br />

nominaient, sed omnia jucunda ei proponercnt, quatcnus nicns ejus<br />

Iixctiliis occupata nil dc futuris cogitarc possct, Si qucin vero<br />

ministrantium inhrniari contingerel, hunc protiniis rcx praccipiebat<br />

cjici et alium loco ejus incolumem subrogari, praecepitque , nc<br />

sibi de Christo aliquam facercnt inentionem. Eodem tempore crat<br />

cuni rege vir quidam christianissimus, sed occultus , qui inter no-<br />

biles regis principes priraus crat, Hic cura aliquando cum rcge<br />

<strong>ad</strong> venandiim ivisset, hominem quendam pauperem, pcdcin lacsum<br />

a bestia liabentcra ct in tcrra jacentem , invcnit, a quo rogatur,<br />

ut se suscipere debeat, quia sibi in aliquo forsitan prodcsse possct.<br />

Cui iniles dixit: ego quidein te libentcr suscipio , scd in quo utilis<br />

invcniaris, ignoro. Et ille dixit: ego hoino medicus sura verboruin;<br />

si cnim aliquis in vcrbis lacdatur, congruam scio <strong>ad</strong>hiberc ine-<br />

dclain. Milcs autcin, quod ille diccbat, pro nihilo coinpntavit,<br />

propler Deuin taincn ipsuin suscipicns ejus curain egit. Viri aulein<br />

quidam invidi ct malitiosi videntes, praedictum principcm in taiita<br />

gratia cssc regis, ipsura apud regem accusavcrunt, quod nou so-<br />

luni <strong>ad</strong> ciiristianorum fulcm dcclinassct, scd iiisuper regnura cona-<br />

batur sibi surripere tnrbam sollicitaiis ct sibi concilians. Scd si<br />

Iioc, inquiunt, ita csse, o rcx, scire dcsideras, ipsuin secreto<br />

<strong>ad</strong>voca ct vitani liaiic cito finieiidain coniinemoia et idcirco gloriam<br />

regni te vcllc derclinquerc ct nionachorum habitum assunicre asse-<br />

ras, quos tamcn ignorantcr hactenus fucras pcrsccutus , et tunc<br />

videbis, quid tibi respoiiderit. Onud cuin rcx omiiia, ul illi suasc-<br />

raiit, fccisscl, ille doli ignarus peifusus lacr^mis proposilura legis<br />

I) Alii lijjmil tj . II i n ij ii .1 1; i 11 1 ;i 'j u i 11 ij up.

Cnp. CLXXX. De sanctis Barl.iam et Jos.npliat. 813<br />

Iniidavit ot vaiiitatcm iniiiuli renieniorans quantocins hoc <strong>ad</strong>iin-<br />

piendum consnluit. Quod rex audiens ct veruin esse, quod dixerant,<br />

rredcns furore rcpletns est, niiiil tainen sibi respondit, vir antcin<br />

perpcndcns, quod rex gravilcr verba sua acceporal, trcinens abscessit<br />

ct medicuin verborum sc habcrc rccolcns oinnia sibi narravit. Cui<br />

ille: notum sit tibi , qnod rex suspicatur, nt proptcr hoc dixeris,<br />

quod ejus reguuin vclis inv<strong>ad</strong>cre; surge igilur et comam tuam<br />

londe ct veslimenta abjiciens cilicium indue et snmino diluculo <strong>ad</strong><br />

regem ingredere , cumque rex, quid sibi hoc velit, interrogaverit,<br />

respondcbis: ccce , rex, paratus sum sequi te , nam<br />

efsi via, pcr<br />

quain cupis ire, diflicilis sit, tecuni tamcn cxsistenti facilis inihi<br />

erit, sicnt enim socium me habuisti in prospcris , sic habcbis pa-<br />

ritcr in <strong>ad</strong>versis; nunc igitnr praesto sum , quid moraris? Quod<br />

cum ille pcr ordincm fecisset, rcx obstnpuit et falsarios arguens<br />

virum ampliore honorc dilavif. Filius autem cjus in palatio edn-<br />

catus <strong>ad</strong> aetatem <strong>ad</strong>ultam pervenit et in oinni sapicntia plenc<br />

edoctus fuit. Admirans aulem, cur palcr sic enm rcclusisset, unuin<br />

dc servis sibi familiariorem secrcfo de hac re interrogavit dicens,<br />

sc in mnlta mocstitia positum pro eo , quod sibi foras cgrcdi non<br />

licerct, <strong>ad</strong>co ut nec cibus sibi saperct nec potus. Quod pafcr<br />

audiens et dolens equos idoneos parari fecit et choros plaudcntes<br />

ante euin mittcns, ne quid sibi foedum occurrcret, diligcntcr pro-<br />

hibuit. Praediclo igitur juvene talifcr procedcnlc qu<strong>ad</strong>am vice<br />

unus leprosus et unus caecus sibi obviavenint. Quos ille videns<br />

ct stupens, qni sint et quidnam habeant , inquisivit et ministri<br />

dixerunt: passiones istae sunt, quae hominibus accidunt. Et ille<br />

omnibus hominibus hoc contingere solel? Ncgantibns illis rcspon-<br />

det: noti sunt igitur, qui hoc pati debeant, an sic indcfuiile<br />

proveniunt? Etilli: quis hominum futura scire valet ? Valdc igitur<br />

anxius esse coepit pro inconsuetudinc rci. Alia autcin vice quen-<br />

dam valde senem , rugosam habentcm faciem et dorsum incurvatum<br />

et candentibus dentibus balbutiendo loquentem invcnit. Stupcfacfus<br />

igitur discere cupit visionis miraculum, cumquc didicisset, quod<br />

propter annorum multitudinem <strong>ad</strong> talcm statum venisset, ait : et quis<br />

est huJHS finis? Dicunt ei: mors. Et ille: oinniumne inors vel ali-<br />

quorum? Cumque didicisset, omnes mori dcbcre , intcrrogavil: et<br />

quot annis haec supervcniunt? Et ille: in ocfoginta vel cenlum<br />

annis senectus inducitur, deinde mors ipsa subsequitur. Haec<br />

igitur juvenis frequenter in cordc suo rccogifans in multa desola-<br />

:

814 Cap. CLXXX. De snnctis Bai-laain et Josapliat.<br />

lioiic orat, sed coraiii patre laetitiam protendebat, pliirinuiin<br />

desideraiis in hiijusmodi dirigi el dooeri. Igitur quidam moiiaclius<br />

vita cl opinione perfectus habitans in deserto terrac Sennaar, no-<br />

niine Barlaain , hic, quae circa fiiiuin regis agcbantur, per spi-<br />

rituin cognovit et mercatoris habituin sumens <strong>ad</strong> civilatem illain<br />

devenit accedensque paedagogo filii regis locutu^ est: ego , cun;<br />

iicgotiator sim, lapidein pretiosum venalcm habco, qui caccis lumen<br />

tribuit, surdis aures a|)crit, mutos loqui facit, insipientibus sa-<br />

pientiam infundit; nunc igitur duc mc <strong>ad</strong> filiuin regis et hunc sibi<br />

tr<strong>ad</strong>am. Cui illc: videris hoino inaturae prudcnliae, scd vcrba tua<br />

prudcntiae non concordant, vcrumlanicn cuin lapidum notiliaiu ha-<br />

bcam , ipsuin lapideiu mihi osleiide ct , si talis, ut asseris, fueril<br />

coniprobatus, a filio rcgis honorcs niaxinios conscqueris. Ad qucni<br />

ille: lapis meus insuper hanc habct virtutcm, quia , qui non habcl<br />

sanam oculoruin acicin et qui non servat iiitegram castitatcin, si<br />

forte illum <strong>ad</strong>spcxcrit, ipsam virtutcm, quam habet ^)visibilcm,<br />

perdit; cgo autcm medicinalis artis non expcis vidco te saiios<br />

oculos non haberc , iiliuin autem regis nndivi pudicum cssc ct<br />

oculos pukhcrriinos habcre et sanos. Cui ille: sic si est, noli<br />

inihi ostendcrc, quia et oculos sanos non habco et in peccatis<br />

sordesco. Nuntians igitur filio regis ipsuin <strong>ad</strong> eum quantocius<br />

introduxit. (

(.'ap. CLXXX. De sanctis I3arlnam et Josapliat. 815<br />

tiis tui , ciii niliil te deliquissc cognoscis, <strong>ad</strong>co timuisti , qnoinodo<br />

piaecones doinini niei , in quein <strong>ad</strong>co pcccavi, timere non debeain,<br />

qiii sonabiliiis tuba inihi niorteni significant et lerribileni Judicis<br />

<strong>ad</strong>rentum mihi dcnuntiant? Deindc quatuor capsas fieri jussit ct<br />

duas earum cxtrinsecus auro uiulique operiri ct ossibus morluorum<br />

pulridis inipleri, duas vcro pice liniri etgeniniis etmargaritis prctiosis<br />

iniplcri fecit, vocansquc illos niagnatcs, quos sciebat querimoniani<br />

apud fratrem deposuisse, quatuor illas capsas antc eos posuit ct,<br />

quac pretiosiorcs essent, inquisivit. Illi vero duas deaurafas magni<br />

essc prctii , reliquas vero vilis prelii esse judicavcrunt. Praccepit<br />

igitur rex deauratas aperiri ct continuo inde foetor intolerabilis<br />

cmanavit. Quibus rex: hae illis similcs sunl, qui gloriosis vestibus<br />

sunt amicli, intus vcro iiumunditia viliorum pleni. Dcindc alias<br />

apcriri fccit ct ccce odor mirabilis inde cxhalavit. Quibus rex<br />

istac illis paupcrrimis, quos honoravi, similes sunt , qui, ctsi vi-<br />

libus vesliinentis operianlur, intus tamen oiniii virlutum odore rc-<br />

splcndcnt; vos autcm solum, quae dc foris sunt, attenditis ct quac<br />

dc intus sunt , non considcraVis. Secundum igitur illuin regcm tii<br />

quoquc fecisti bene suscipiens mc. Incipiensque igitur Barlaam<br />

coepit et dc mundi crcatione et liominis praevaricalione ac filii<br />

Dei incarnatione, passione et resurrectione longum sermonein con-<br />

texerc nccnon ct de dic judicii et de rctributionc bonorum et malorum<br />

inulta proferre et scrvicntes jdolis plurimum cxprobrare ac de<br />

coruin fatuitatc talc cxemplum ponerc diccns. Sagittarius quidain<br />

aviculam parvain, noinine philomenam, capiens cum vellet cam occi-<br />

dere , vox data est philomenac ct ait: quid tibi prodcrit, o lionio,<br />

si mc occidcris? neque cnim vcntrem tuuin de mc implere valcbis,<br />

sed, si mc dimittere velles, tria tibi mandata darcm, quac si dili-<br />

gentius conscrvarcs, magnam inde nlilitatem consequi posses.<br />

Ille vero <strong>ad</strong> ejus loquelam stupcfactus promisit, quod cam dimittc-<br />

rct, si haec sibi mandata proferrct. Et illa: nunquam rcin , quac<br />

apprehendi non potest , apprehcndcrc studcas; dc re perdila irrc-<br />

cupcrabili nunquam dolcas; vcrbuin incredibile nunquam credas;<br />

haec tria custodi ct benc tibi erit. Ille autem, ut promiscrat, cam<br />

dimisit, philomena igilur per aera volitans dixit ei: vach tibi,<br />

hoino , quod malum consilium habuisli ct quod niagnum thesauruni<br />

hodie pcrdidisti, est cnim in meis visceribus margarita, quae<br />

struthionis ovnin sna vincit magnitudinc. Quod ille audiens valde<br />

contristalus est, quod cam diiniscrit, ct cam apprehendcre cona-<br />

:

816 Cap. CLXXX, De snnctis Barlaain et Josnpliat.<br />

balur iliiciis: vcni in doinuin incain et onmcni tibi liuinaiiitalcm<br />

cxliibcbo et lionoiifice te iliinittani. (aii pliiloinena: nunc pio tcito<br />

cogiiovi te fatuum esse , nain ex liis, ipiae tibi ilixi , nulluin pro<br />

fectuin liabuisti , quia ct tle nie peiilita el iirecupcrabili tlolcs ct<br />

inc tcntas capere, cuni netpicas ineo ilinere pergere, et insuper<br />

inargaritam tam grandem in mcis visceribus creditlisti cssc , cuin ego<br />

lota <strong>ad</strong> magnitudincm ovi slruthionis non valcain pertingcrc. Sic ergo<br />

stulti sunt ilii, tpii conlidunt iii ^dolis, tpiia plasniatos a sc <strong>ad</strong>orant<br />

et custoditos a se cuslodes suos appcllant. Coepiltpic contra falla-<br />

cem nuindi delcclatioiiem et vanitatcm multa disputare ct plura <strong>ad</strong><br />

lioc excmpla <strong>ad</strong>duccre dioens, Qui corporalcs dclcctalioncs dcsi-<br />

dcrant ct animas suas fame mori pcrmittunt, similes suiit cuidaai<br />

homiiii , tpii , dum a facie unicornis, ne ab co devoraietur , velo-<br />

cius fugcrct, in tpioddam baratlirum magnum cecidit, dum autcm<br />

c<strong>ad</strong>erct, manibus arbustulam apprchcndit (piandam ct in basc<br />

tpi<strong>ad</strong>am lubrica et instabili pedcs iixit. Respicicns vcro vidit dnos<br />

murcs, Hiimn albuin et unum iiigrnm, iucessanter r<strong>ad</strong>iccm arbustulae,<br />

quain apprehcnderat , corrodcntcs et jam propc crat, ut ipsam<br />

abscidercnt. In fundo autcni baralhri vidit draconcm terribilcni<br />

spirantcm ignein ct aperto orc ipsum devorare cupientem, super<br />

basein vero, ubi pcdes tencbat, vidit tpiatuor aspidum capila indc<br />

prodcuntia. Elevans autem oculos vidit cxiguum mcllis de raniis<br />

illius arbustulae stillans oblitustpic pcriculi , in quo undiquc po-<br />

situs erat, sc ipsum dulccdini illius modici mcllis totum dedit.<br />

Unicornis autem morlis tcnet figuram , quac homincm scmpcr per-<br />

scquitur ct apprchcnderc cupit, barathrum vcro niundus est oinnibns<br />

malis plenus. Arbustula uniuscujusque vila cst, quac per horas<br />

dici ct noctis quasi pcr murcm album ct nigrum inccssantcr con-<br />

sumitur ct incisioni appropiiupiat. Basis vcro aspidum quatuor<br />

corpus cx quatuor clcmciitis composilum , quibus inordinalis cor-<br />

poris compago dissolvitur. Draco tcrribilis os iiircrni cunctos de-<br />

vorarc cupiens, dulccdo ramuscnli dclcctalio fallax muiidi , pcr<br />

quain liomo scducitur, ut pcriculum suum miiiime intueatur. Addidit<br />

quoquc diccns: similes sunt itcrum muiidi amatorcs liomini , qui<br />

trcs amicos habuit, quorum uiiuin plus qiiam sc , sccundum tantuni<br />

quantum sc, tcrtiuin mimis quain se ct qiiasi niliil dilexit. In<br />

inagiio itaque periculo positus ct a rege tilatus cucurrit <strong>ad</strong> priinum<br />

ainicum , ejus auxilium quaercns et, qualitcr cum dilcxcrit, seinper<br />

rommcmoraiis. (lui illc: iicscio, qiiis sis, o hoino, liabco alios

Cap. CLXXX. De sanctis Barlaam et Josaphat. 817<br />

amicos, cum quibus me hodic laelarl oportpt, qiios et amicos<br />

amotlo possitlebo, praebeo tamcn tibi diio cilicioia , ut liabeas,<br />

qiiibus valcas operiri. Confusus igitur <strong>ad</strong> secuiidum vcnit et simi-<br />

liter ejus auxilium postuiavit. Cui iiie: non vacal mihi tecum<br />

subirc agoncm ; curis etcnim mullis circumdor, modicum taincn<br />

nsqne <strong>ad</strong> ostium palatii te sociabo ct statim domuin revertar propriis<br />

vacans ncgoliis. Tristis igilur ct (lespcraiis <strong>ad</strong> tcrtiuin ainicum pei-<br />

rexit sibique facie dcniissa dixit: non Iiabco os ioqucndi <strong>ad</strong> tc, quo-<br />

niam non, ut dcbui, aiiiavi te, scd in tribuiatione circiimdatus et ab<br />

nmicis deslitutus rogo, ut milii auxilium fcras ct milii veniam prae-<br />

bcas. Et ille hilari vultu dixit: ccrte ainicum carissimuin fatcor<br />

te cssc el tui , licct inodici, bcncficii non iinincinor pracccdain tc<br />

ct apud rcgcm intcrvcniam pro tc, nc iii manibus tc tr<strong>ad</strong>at inimi-<br />

coruin. Priinus igitur ainicus cst divitiarum posscssio, pro quibus<br />

homo multis periculis subjacct, veniente vcro inortis tcrmino nihil<br />

ex omnibus nisi vilcs accipit <strong>ad</strong> sepclicndum paiiniculos. Sccundus<br />

amicus est uxor, filii ct parcnles, qui taiiluin usqiic <strong>ad</strong> inonHincn-<br />

tum secuin pcrgcntcs protinus revertuntur suis vacanles curis; ter-<br />

tius amicus est fides , spcs ct carilas et clcmosina ct caclcra bona<br />

opera, quae nos , cum eximus de corpore, possunt pracccdere ct<br />

pro nobis apud Deum inlcrvcnire ct ab iniinicis dacmonibus nos<br />

liberare. Hoc insuper <strong>ad</strong>didit dicciis. In qu<strong>ad</strong>am niagna civitatc<br />

consuetudo fuit, quod homincm cxtraneum ct ignotum omiii anno<br />

in principcm eligcbant, cui omni potcstate acccpla, quidquid vole-<br />

hat faccre, licitum erat ct sinc omni conslitiitione terram rcgcbat.<br />

Illo igitur in omnibus dcliciis pcrmanente ct scmpcr sibi sic esse<br />

existimaiite, repcnte civcs in cuin insurgcbant ct pcr totam civita-<br />

tem nudum trahentes in rcmotam insulam exsulcm transmittebanl,<br />

ubi nec cibum nec vestimentum invenicns fame et frigore urge-<br />

batur. Tandcni quidam alius sublimalus in rcgno , cuin illorum<br />

civium consuetudinem didicisset , iiifinilos thcsauros <strong>ad</strong> insulain<br />

illain praemisit, ubi post aiinum in cxsilium rclcgatus cacteris faine<br />

dcficicnlibus illc immensis dcliciis abundabal. Civilas liacc inundus<br />

iste esl; civcs tcnebrarum principcs , qui nos falsa inundi dclccta-<br />

tione alliciunt, nobisqtic insperantibus mors supervenil ct in locuin<br />

tenebraraiu demeigimur; divitiarum vero <strong>ad</strong> aetcrnum locura jirae-<br />

niissio fit manibus egcnorum. Tgitur cum Barlaam perJccle filium<br />

regis docuissct ct ipsc cnm jam rcliclo patre sequi vellet, dixit<br />

Barlaam: si hoc feceris. cuidam juvcni similis eris, qui, cum quan-<br />

52

818- Cap. CLXXX. De sanctls Barlaam et Josaplial.<br />

(lain nobileiii iiollet despoiisaie uxoiein , ipsc renuens aufugit et iii<br />

quendain locuin devciiiens virginein quandain, cujusdani scnis pan-<br />

pcris fiiiara , laborantcin et ore Deuin laudantein vidit. Ad quani<br />

iile : quid est, quod agis , niuiier? cuin cniin ita pauper sis, gra-<br />

tiain tanien agis Deo , ac si inagna recepisses ab eo. Ad quem<br />

iila: sicut parva niediciiia sacpe a niagno languore iiberat, sic gra-<br />

tiariiin actio in parvis donis magnorum enicilnr auctrix donoruin<br />

liacc tanien, quae cxtrinsecus sunt, nostra non sunl, sed ea, quae<br />

in nobis sunt et nostra sunt, a Deo raagna accepi, quia nie <strong>ad</strong><br />

suain iinagiiiein fecit, inleiiectuni niilii dedit, <strong>ad</strong> suain nie gloriani<br />

vocavit ct januani regni sui jam milii aperuit; pro tantis ergo el<br />

tain magiiis donis ipsuiu laudare conveuit. Videns juvenis ejus<br />

prudciiliain cain a patrc suo in uxorein petiit. Cui ilie: fiiiam<br />

mcam acciperc iion vales , quia divitum et nobiiium fiiius es, ego<br />

autem paupcr suni. Sed cum iiie omiiino instarct , ait scnex : non<br />

possuni eaiu tibi dare, ut in doniuin patris tui ducas eain, cuin<br />

unica niibi sit. Et iile: apud vos manebo ct vobis me in omnibus<br />

conforinabo. Deponens igitur pretiosum ornameiitum liabituin senis<br />

induit cl apud euin manens ipsam in uxorem accepit. Postquain<br />

autein senex diutius emn probavit, in thalainuin euin duxit ct iin-<br />

inensum pondus divitiarum, quantum nunquam viderat, sibi ostendit<br />

et oninia sibi dedit. Dixit autein Josapbal: convenienter inc ista<br />

tangit narralio ct a tc boc dictuin cssc dc mc existinio, sed dio<br />

mihi, pater, quot annoruni cs et ubi convcrsaris, quia a te nun-<br />

quam volo scparari. Et iiic: annorum suin XLV iii dcsertis tcrrac<br />

Sennaar degciis. Ad qucin Josapliat: ainplius pater inilii appares<br />

LXX annoruiM. El ille: si analivitalc niea. oiniics aiuios nicos quac-<br />

ris discerc, bcnc eos cxistimasti, scd nullo niodo a me in mcnsura<br />

vilae coinputanlur, quotquot in vanitatc nuiiKli cxpcnsi sunt ; tuiic<br />

enini in intcrioii liuniiiic mortuus craiu ct annos inortis niinquain<br />

vilae nominabo. V.iun igitur Josaphat euiu iii dcscrtuni scqui vcllet,<br />

dixit Barlaain: si iioc feceris, et tuo consortio carcbo ct pcrsecu-<br />

tionis fratribus raeis auctor exsistain, sed. cuin o|)poi-tunuiu lempus<br />

videris, <strong>ad</strong> mc venies. Barlaam igitur iiliuni regis baptizans el in<br />

fide optiine inslrucns euin osculatus cst ct <strong>ad</strong> locuiu suuni reversus<br />

cst. Postquain autein rcx liliuin clirislianuin factum andivit, in do-<br />

lore nimio positus est. Quem quidain atnicus suus, iiominc Arachis,<br />

consoians ait : cognosco , rcx scncx , qucndam<br />

ercinilam , qni dc<br />

iiostra sccla cst , qui pcr oniiiia Barlaani siniiiis cst; liic igilur<br />

;

Cap. CLXXX. De sanctis narlanm et Josapliat. 819<br />

Bariaani se sininiaiis primo (-liristianornin rKiein (lercniiet, (leiiulc sc<br />

snperari periniltcl et oinnia, quae docucrat, rcvocahit ct sic filins re<br />

.gis <strong>ad</strong> nos rodibit. Assnnilo igitnr praedicto prinripe inagiio excrcihi<br />

«<strong>ad</strong> quaereiidum Barlaam ivit ct ereniitam iiinin cnpicns se Bariantn<br />

cepisse dixit. Quod filius regis audicns, captnin scilicct niagistruni<br />

ainarc flevit, scd postinoduin pcr Dei revclationcm liunc nou esse<br />

cognovit. Ingressus igitur pater <strong>ad</strong> filium ait: fili nii, in trislitia<br />

magna me posuisti et mcain canitiem inlionorasti cl Inmen oculorum<br />

meorum al)stnlisti ; ciuare , fili , lioc fecisti ct Dcoruni nicoruin cul-<br />

tum rcliquisti? Cni ille: tencbras, patcr, fugi , <strong>ad</strong> lumcn cncurri<br />

et errorcin dcserui et veritatcm agnovi , noli autem frustra labo-<br />

rarc, qnoniam nunquam a Cliristo ine potcris revocare, sicut cniin<br />

tibi impossibile cst, altitudincin cocii maiiu tangcre ant maximnm<br />

siccare pclagus, sic et islnd esse cognosce. Tuiic rex ait: et quis<br />

iioruin milii anctor cst malorum, nisi cgo, qui tam magnifica tibi fcci.<br />

quae nunquam aliquis palruin fccil lilio? Qiiaproptcr |)ravi(as volun-<br />

lalis tuaeclcontciilio clTrcnata <strong>ad</strong>versus capul incuin te insaiiirc fc(it.<br />

Merilo astrologi in nativitate tua dixerunt tc arroganlcm cl parenli-<br />

bus inobediciitcni fuluruin; nunc vcro, iiisi mihi acquicveris, a inea<br />

disccdcs filiationc cl pro palrc iniinicus clfectus illa libi faciam,<br />

quae nec boslibus <strong>ad</strong>huc feci. Cui Josaphal: cur, rex , tristaris.<br />

quia bonoruin parliccps cfTcclus sum? Quis nnquain jjater in filii<br />

sui prospcrilate tristis apparuit? Non crgo jam patrcin te vocabo,<br />

sed, si milii <strong>ad</strong>versaberis, sicut a scrpenle fugiain a te. Rex<br />

igitur ab co cum ira disccdcns Arachi aniico nolani fccit filii duii<br />

tiam , qui sibi consuluit, ut noii aspcris vcrbis cnin co ulcrctur,<br />

quia blandis el lenibus pucr melius tralicretur. Scqucnlc igitur<br />

die rcx <strong>ad</strong> filium venit ct circuniplcclcns osculabalur cuin diccns:<br />

fili duicissime , lionora caniticin palris tui , vcrcrc, fiii, patreni<br />

luum; an nescis. qualc bonuni cst, patri obcdire ct cum iaetilicare,<br />

sicut econlra inalum est, ipsos exaccrbare? Quotquot enim fece-<br />

runt, malc perierunt. Cui Josaphat: tcmpus amandi ct tempus obc-<br />

diendi, tempus pacis et teinpus belli ; nullo enim modo avertentibus<br />

nos a Deo obedire dcbcmns, sive sit mater, sive sit pater. Vidcns<br />

igitur palcr cjus constanliain ait: ex quo vidco tuam pertinaciam<br />

nec inihi obcdire vis, sallem vciii et anibo paritcr verilati creda-<br />

mus, Barlaam cnim, qui te scduxit, a me vinctus tenetur; nostri<br />

igilur et vestri cuin Barlaam convcnianl et pracconem niitlam, nt<br />

omues flalilaci siue liiuorc veniant, ct disputatione inccpfa, si vcstcr<br />

52*

820 Cnp. CLXXX. De sanctis Barlaani et .Iosaj)liat.<br />

Barlaam oljtiiiuerit , vobis treclenius , si autem nostri, nobis con-<br />

sentietis. Quod cum regis filio placuisset et iili cum simulato Bar-<br />

Jaam ordinassent , quoinodo prius deberet simulare, se fidem<br />

christianoruni defendcre et postea sc promiltere superari , omncs<br />

insimul convcnerunt. r.onversus igilur Josapliat <strong>ad</strong> Nachor dixit:<br />

nosti. Barlaam , qualiler nic docuisti; si igitur fidem , quam ine<br />

docuisti, defenderis, in doilrina tua usque <strong>ad</strong> fiiiein vitac perma-<br />

nebo, si autem superatiis fueris, slatim in te incam conturaeliaiiv<br />

vindicabo ct cor tuuin et linguam nianibus extrahens dabo canibiis,<br />

nc alii amplius praesuinant , filios regum in errorein miltere. His<br />

auditis Nachor tristis et pavidus veJieinenlcr factus est , videiis so<br />

ipsuin in foveain , quam<br />

fecit, decidisse el laqueo suo comprehen-<br />

suin esse. AMim<strong>ad</strong>veileiis igitur cognovit nielius esse , lilio siii<br />

regis <strong>ad</strong>haerere, ut periculum niortis ev<strong>ad</strong>ere posset. Rcx autem<br />

sibi palam dixerat, ut fidein suain sine tiinorc defenderct. Unus<br />

ergo rhetorum surgens dixil: tu es Barlaam, qui lilium regis se-<br />

duxisti? Et ille: cgo suin Barlaain, qui liliuin regis in errorcin<br />

non misi , scd ab errore liberavi. Et rhetor: cum eximii et luira-<br />

bilcs viri Dcos nostros <strong>ad</strong>oravcrunt, quomodo tu <strong>ad</strong>vcrsus eos<br />

audes insurgcre? Et illc rcspondcns ait: Chaldaci, Graeci ct Ae-<br />

gyptii crrantcs creaturas Deos esse dixcrunt, nam Chaldaci cle-<br />

menta Deos essc aibitrati suiit, cum crcala siiit <strong>ad</strong> utilitatcm ho-<br />

niinum, ut corum dominationi subjaceant ct multis passionibus<br />

rorrumpantur. Graeci quoque nefandos homines Deos putant, sicut<br />

Saturnuin, quem ajunt tilios suos coinedisse et virilia sibi abscidisse<br />

et in inarc projecissc ct Venerem indc iiatam cssc, a filio quoque<br />

sno Jovc aHigatnm et in tartarum projectum essc. Jupitcr quoquc rex<br />

alioruni Deornm cssc describitiir, quem tanien in aiiimalia trans-<br />

forinatuin saepe dicuiit, ut <strong>ad</strong>ultcria cominilleret. Vcnerein quoquc<br />

J)eain <strong>ad</strong>ulteram essc di

Cap. CLXXX. De «iinctis Ijarlaatu et Josaphat. 821<br />

meiiin permitle meeum liac nocte inanere, nt siniiil de responsio-<br />

nibiis ficndis crastino conferannis, et tu tuos tecum assun-.as et cum<br />

iis ccnferas, aut tuis niecuni pcmiissis accipe meuin, alioquin non<br />

Jiistitiam , scd violentiam excrcebis. Quapropter Naciior sibi con-<br />

cessit, spcni <strong>ad</strong>huc habens, quod eum seduccrct. Cum i

822 Cap. CLXXX. De sanctis Barlaam et Josapfiat.<br />

tiirbahatur et Deo se totiim recomniendaiis ilivinam tonsolatioiieiri<br />

letepit et omiiis tentatio absccssit. Deincle qiiandam puellam pul-<br />

tlierrimain cnjusdam regis filiam, sed patre oibatam <strong>ad</strong>eummisit. Cui<br />

tum vir Dei praedicaret, illa rcspoiidit : si mc ab jdolorum cura sal-<br />

vare desideras, tonjungcre inilii nuptiarum copnla, iiam ct thrisliani<br />

tonjngia non abhorient, sed laudant, quia patriarcbae corum et<br />

prophetac et Petrns eorura apostolus conjuges habucruiit. Ad<br />

([nain illc: inanitcr, mulicr, ista milii prosequeris; pcrmitlilur qui-<br />

dem tliristianis uxorcs ducere, sed non his, qui promiscrunt Christo<br />

virginitatem scrvarc. Et illa: sit ita, iit vis; sed , si animam meam<br />

salvare dcsideras , nnam miniinam petitionein mihi pertice, coii-<br />

tuinbc inecuin tantuin hac notte et proinitto tibi , quod suinmo<br />

diluculo ciriciar christiana. Nam si, ut dititis, gaudiuin est angelis<br />

in coclo super uno peccatore poenitcntiam agcntc, ipsi autori conver-<br />

sionis iionne magna incrces dcbetnr? scmcl tantnm mihi acquiesce<br />

et sic me ipsain salvabis. Illa igitur turriin animae illius fortitcr<br />

tontulcrc coepit. Quod daeinon videns sotiis suis ait: videtis,<br />

quoniodo puella ista toncussit, quae nos non potninuis tontutere;<br />

veiiite eigo et in euin fortiter irrnainus , ex quo congruum teinpus<br />

invenimus. (Jerncns igitur santtns juvcnis, se tain fortitcr capti-<br />

vatuin, quia et tontnpisccntia intitabat et salus nnius puellae,<br />

iljabolo suggerentc , ipsnm toinmovebat, latrjmis iiifusns orationi<br />

se dedit. In qua orationc obdoriniciis vidit se duti in quoddam<br />

pratuin detoris floribns exornatuin, ubi folia arbornm dulcein sonum<br />

reddebaiit aura qii<strong>ad</strong>am grata agitata, et odorcin miridtum emanabant,<br />

ubi fructus visu spetiosissiini et guslu desiderabiles , nbi sedes<br />

positae crant auro el gcramis fabritatae, lecti lutidi tum pretio-<br />

sissimis ornamcntis, aquae limpidissimac praeterlluentes. Dehinc<br />

in civitatem ipsuin introduxerunt , cujus mnri ex auro ')obrizo<br />

crant, quod tlaritate mirabili refulgebat , ubi aelhcrei quidain<br />

exertitus tantantos tantitum , qnod auris mortaliiitu non audivit,<br />

ditlumque cst ci: iste est locus bcatorum. Cum autem viri vcllcnt<br />

eum rcducere, rogabat, nt cum ibi manere permilterent. Qni<br />

dixcrunt: cuin labore mullo <strong>ad</strong>huc venies Inic, si taineM tibi vini<br />

inferre poleris. Deinde <strong>ad</strong> lota toterrima ipsuni duxerunt onini<br />

focdilale pleiia dictninque esl: istc cst locus injustorum. Ciiin<br />

autein tvigilasset , pnlthritudo illius puellae cl taeterariun slcrtorc<br />

I) K'\. Vr. ]p\i\t . .Tiiio ' l oljiisu.

Cap. CLXXX. De sanctis Barlaaio et Josaphat. 823<br />

foetiilior ei videbatur. Veniin ciun inaligni spiritiis <strong>ad</strong> Theotlain<br />

rediissent et ipse eos exprobraret, dixernnt: prinsquain signo<br />

crncis signaretnr, super ipsiiin irruentes fortiler ipsuin conturba-<br />

vimus; ut antem se ipsuin signo crucis inunivit, nos pcrsecutus cst<br />

CHin ira. Tunc Theodas cum rege <strong>ad</strong> eum intravit sperans, (luod<br />

ei persu<strong>ad</strong>ere posset. Sed praedictus magus captus est ab eo,<br />

qucm capere voluit, et ab eo conversns baptisma snsccpit et lau-<br />

dabilem vitam duxit. Rex igitur desperans dimisit ei dc consilio<br />

amicoruin inediura regni sui. Ille antcm licet deserlum tota incntc<br />

desidcraret, tamen propter fidei dilatationein <strong>ad</strong> tcnipus ipsum regnum<br />

SHScepit ac in suis civitatibus teinpla et cruces erexit et oinnes <strong>ad</strong><br />

Christum convertit. Pater aulem tandein filii rationibus et pracdi-<br />

cationibus asscnsuin pracbcns fidcm Christi rcccpit et baplismuin<br />

siiscipiens et totum regnuin filio suo dimittens ipsc misericordiac<br />

operibus vacabat et post hoc laudabiliter vitam fiiiivit. Josaphat<br />

autem Barachiam regcm pronuntians pluries fugerc voluit, sed<br />

semper a populo captus vix tandem evasit. Cum crgo per desertum<br />

pergeret , cuidam pauperi regalem habitum dcdit ct ipse in pau-<br />

perrinia veste remansit, d^abolus autem niultas ci iusidias parabat.<br />

Aliquando eniin gl<strong>ad</strong>io evaginato in eum irruebat et euin percutere<br />

minabatur, nisi desistcrct, aliquando in forina feraruin sibi apparcbat<br />

frendens et dirum mugituin cmittens. llle auteni diccbat: dotniiius<br />

inihi <strong>ad</strong>jutor cst, non timebo , quid faciat mihi hoino. Duobus igitur<br />

annisineremo Josaphat vagabundusinansitnccBarlaaininvenirepotuit,<br />

tandcra aulem speluncam iuveiiit ctanleostiuin stansdicebat : bcuedic,<br />

pater, benedic. Cujus vocem Barlaam audicns foras exsiliit et oseu-<br />

lantcs ferventissinie sese alterutrum aniplexibus constringebant nec<br />

satiari potcrant. Retulit autein Josaphat Bariaaiu oinnia, quac ci<br />

acciderant, et ille imraensas gratias cgil Deo. Rlansit aiitcin Josaphat<br />

ibidera multis annis in abstinentia inirabili et virtute. tandem complctis<br />

diebus Barlaara in pace quievit circa annos domini CCGLXXX.<br />

Josaphat igitur in anno XXV regnuin dcserens triginta quinquc<br />

annis cremiticum laborein subiit et sic luultis clarus virtutibus iii<br />

pace quievit et cum corporc Barlaani positus fuit. Quod audiens<br />

rex Barachias illuc cuin inulto cxcrcitu venit et eorpoia rocrcntcr<br />

assumcns in civitittem suam transtnlit, <strong>ad</strong> quoruin tumuluia miiacula<br />

multa iiuiit.

24 ('itp, CLXXXI. De sancto Peliigio papa.<br />

CAP. ClXni. (176.)<br />

De isancto Pelag^io iiapa.<br />

1. 1'elauiiis papa imiltae sanctitatis riiit ac iii puiililieaiii laiulabi<br />

litcr se gereiis taiulein plcnns bonis opcribiis in pace (|uicvil. Non<br />

fuit autem isle Pclaajius piaedecessor sancti Gregorii, sed alius aiite<br />

ipsum. Huic euiin Pelagio successit Joliannes terlius, Johanni suc-<br />

ccssit Benediitus, Benediclo Pclagius, Pelagio Gregorius. Tem-<br />

pore igitnr priini Pelagii Longobardi in Italiam venernnt ct quia<br />

inulti hiijus hjstoriain igiiorare probantur, ideo eain hic iiiscrcndain<br />

decievi , piout in hjstoria Longobardoruin , quani Paulus Loiigo-<br />

bardorum hj'Storiographus compilavit, et in divcrsis chronicis expla-<br />

iiata habctur. Gcns eniin quaedain erat Germanica plurimuin<br />

populosa, quae de liltoribus Oceaiii parte scptentrioiiali egressa,<br />

cum de insuia Scandinaria pcr bcllorum niulla certamina divcrsarum-<br />

que terrarum circuitus tandcm in Pannoiiiam deveiiisset, ultra non<br />

iiudcns procedere scdem sibi in ca perpctuae habitalionis instituit.<br />

Hi primo ')\Yiiiuli, postea Longobardi sunt appellati. Dum autcm<br />

<strong>ad</strong>huc in Germania rcsidereiit , -jAgilmud rex Longobardoium \\l<br />

pueros in piscina a meretrice <strong>ad</strong> nccaiidiim projcctos invcnit, quos<br />

iino partu dicla meretrix edidcrat. Quos dum rex casu repertos cuiii<br />

hasta <strong>ad</strong>miraiis revolvcret, unus corum hastam regis raanu tenuit.<br />

(Juem rex vidciis ct slupens nutriii lccit et Lainissioncm vocavit,<br />

inagnum cum futurum esse pronuntians. Qui taiitao probitatis ex-<br />

stitit, quod inortuo rege eum Longobardi regcni feccruiit. Pcr<br />

idem fere tcmpus, scilicet anno ab incarnationc doinini CCGCILXXX,<br />

dum qiiidam episcopus Arianus, ut ait Eiitropius, quendam nomiiiu<br />

Barbam baplizare volciis diccrel: baptizo tc, Barba, in nomiiic<br />

patris pcr (ilium in spiritu sancto, lilium et spiritum sanctum ini<br />

iiorcm patre pcr lioc ostcnderc volens , subito aqua disparuil et<br />

baptizandus <strong>ad</strong> ecclcsiam confugit. Pcr idein fere tenipus floruc-<br />

runt sancti Medardus et Gildardus fratrcs utcriiii uno dic nati,<br />

uno dio cpiscopi consecrati , uiio dic mortui , niio dic a Christo<br />

assumti. Autc voro hoc tcmpus, ut in qu<strong>ad</strong>atn chroiiica dicitui,<br />

tirca aiinuin domini C(;CCL, diini intra Gallias Ariana hacrcsi.-»<br />

1) EJ. l'i-. Iiiverinili ofl"i'il, .ilii 1.' v i ii ii I i IfBiiiil. 2) Alii ; Aijii-<br />

iitiiii dii*.

Cap. CLXXXI. De saiicto Pelagio papa. 825<br />

piillularet , ntiitas ^)substaiitiac triuui pcisoiiarmn eviileiiti niiraculu<br />

(lenionstratur, ut ait -)Sigibertus. Duin enim in urbe Vasacensi<br />

missani episcopus celebraret, vidit tres guttas clarissimas acqualis<br />

luagnitudinis supcr allarc eniissas , quae siinul deflucntes in iinuni<br />

conjunctae gemniain pulclierriinam cfTccerHnt. Quam cum in inediu<br />

ciiJHsdain crucis <strong>aurea</strong>e posuissct, aliae gemniae, quac ibi erant,<br />

dc ipsa protinus ccciderunt. Addidit quoque , quod impiis obscura<br />

et niHndis clara videbatur, ct quod intirmis dabat sanilatein et <strong>ad</strong>-<br />

urantibus crucem augcbat devolionem. Post hoc autcin Longobardis<br />

his quidain rex praeerat, nomine AlbHiiius, vir quidein fortis et<br />

strcnuHS , qui cuin rcgc Gcbidaniormn proeliuin gerens ejus cxcr-<br />

citura contrivit et rcgeni interfecit. Quaproptcr lilius praedicti<br />

regis occisi, qui sibi in rcgiiuni successcrat, iii ullionem patris<br />

sut contra Albuinnm inaiiu annata fortiter processit. Contra qucni<br />

Albuinus cxercitum suuin niovit et ipsuin supcraiis interfccit liliani-<br />

quc suain , noinine Rosimundam , caplivain ducciis in Hxorcin ac-<br />

cepit, sed ct de capitc ipsius rcgis sibi cupani paravit, quain argcnto<br />

circumducens inde bibcbat. In illis autcni dicbus Justiiius ininor iin-<br />

perium gubernabat, qui queiidani ^)cunucluim principcm habcbat, qui<br />

dicebatur Narses, viruin qucndam nobilein et strcnuum, qui contra<br />

Gothos, qui totam Italiain invaserant, proccdens ipsos supcravit<br />

el regein ^)Golhorum occidit ct Hnivcrsam Italiam pacatani rcddidit,<br />

qui pru magnis bcneficiis magnam iiividiani pcrtulit a Rumanis.<br />

Quapropter apud iniperalorein falsu accusatus a praefato iinperatore<br />

depositus est. Uxor (|uoque iinpcratoris , iiominc ')Sopliia, hanc<br />

contHincIiam sibi misit, quod euni cum ancillis suis faceret tilare<br />

cl lanaruin pensa dividere. Ad haec vcrba Narscs rcspondit: ct<br />

ego lalein lelain tibi ordiri procurabo, quain , donec vixeris, de-<br />

poncre non valcbis. Neapoliin igitur Narscs secedens Longobardis<br />

mandavit, nt pauperrima Pannoniao rura desererent ct <strong>ad</strong> Italiau<br />

fertile soluni possidcndum conflucrent. Quod Albuinus audiens<br />

Pannoniain dcseruit et aniio ab incarnatione doinini quingentcsimo<br />

scxagcsimo octavo cuin Longobardis Italiam inlravit. Eratautcm con-<br />

suetudo eorum longas valde barbas portare. Unde cuin qu<strong>ad</strong>ain vice,<br />

ut ajuiit, exploratores <strong>ad</strong> cos venire deberent, praecepit Albuinus,<br />

ut oiunes mulieres solutos criiies circa mciitum ciicuindHcerent , ut<br />

1) Ed. Pr. pro voce; s u Ij s ta n l iae ofTerl s p e c i e. 2) Ed. Cr. Sigillihertus.<br />

3) Vocem : eiin\ichuin omittit Ed. Tr. 4) Alii legunt : eoruinAttilnin.<br />

5)Alii: Seiphiaa.

826 Cap. CLXXXI. De sancto Pelagio papa.<br />

barbiiti honiines ab cxploraloribus credercritur, ct inile Lonj^obarili<br />

a longis barbis postniotliim sunt vocati , barda cniin in corum lingua<br />

barbain sonabat. Alii tlicunt, quod , cum Winuli cuni Wandalis<br />

pugnaturi cssent, et <strong>ad</strong> quendani , qui habcbat spirituni prophetiae<br />

accessissent, ut pro eorum victoria exorarct ct iis bencdicerct,<br />

de consilio uxoris juxta fencstram, in qua mane <strong>ad</strong> orientem ora-<br />

bat , sc posucrunt ct mulicrcs circa mcntum capillos circumduccre<br />

dc ejusdcm consilio pracceperunt. Cuni crgo ille fcncstram apcricns<br />

eos vidisset, exclamavit; qui sunt isti Longobardi? ct uxor sua<br />

<strong>ad</strong>junxit, ut, quibus iiomen dederat, victoriam condonaret. Ingressi<br />

jo^itur Italiam oinnes pacnc civilatcs ceperunt cunctis habitatoribus<br />

Intcrfectis, Papiain autem tribus annis obsessam tandem ceperunt.<br />

Rex autem Albuinus juraverat , se onines christianos occisurum.<br />

Unde, cum Papiam intrare debcrct et cquus ejus anlc portam civi-<br />

tatis gcnua ligens, quantumcunquc calcaribus urgeretur, surgere<br />

non valcbat, qnousque <strong>ad</strong> <strong>ad</strong>monitioncm cujusdam christiani rex<br />

juramcntuin mutavit. Mediolanum ergo Lonibardi ingressi totain<br />

paene Italiam intra brevc tcmporis spalium subjugarunt, praeter<br />

Romam ct Romaniliam, quae Romanilia cst vocata , quia altera<br />

Ronia, ex eo scilicet, quod Romae scmper <strong>ad</strong>hacsisset, (]um igitur<br />

rex Albuinus Veronac cssct ct quoddam magnuin eonvivium prae-<br />

parasset et scyphum suuin , quein de capite rogis fcccrat, afTcrri<br />

facicns cx co bibit et uxorem suara , nomine Rosiinundam , de eo<br />

biberc fccit dicens: bibc cum patre tuo. (Juod cuni Rosimunda<br />

didicisset, odium magnum contra regcni conccpit. Erat autcin rcgi<br />

dux quidain, qui quandam domicellam rcginae carnaliter cognosce-<br />

bat, at rcgina abscntc rege qu<strong>ad</strong>ain iioctc aiicillae suac cubiculuni<br />

intrans praediclo duci ex pcrsoiia ipsius ancillac mandavit, ul <strong>ad</strong><br />

se illa nocte dcberct accedcrc. Qui cum venissct, regina praedicto<br />

duci vice ancillac se supposuit ct postmodum dixit ci: scis, quae<br />

suin? (iui cuin sc cssc talcm amicain suain dicerct, illa ait: iie-<br />

quaqnam , sed sum Rosimunda; certc talcin rem pcrpctrasti Iiodie,<br />

quod aut AII)iiiiium occidcs aut Albuini gl<strong>ad</strong>io intcribis; volo igitur,<br />

iit dc ipso viro mco ,<br />

qui patrcin niciim occidit ct dc cjus capite<br />

cupani sibi facieiis ine ia ca bibere fccit, inc dcbcas vindicare.<br />

(iui ille iion acquicscciis aliiiin se iiivcnirc proinisit, qui hoc nc-<br />

gotiuin pcrpotrarct. Uiidc illa arnia subtralicns , spathain illius.<br />

qiiac cral <strong>ad</strong> lccliili caput, nc tolli aiil cvaginari possct, forliter<br />

iolligavit. Miiin crgo rcx iii slralu dorniiicl, homicida f)Us cubi-

Cap. CLXXXI. De sancto Pelagio papa. 827<br />

tulmn intrare conatur. Quod rcx sentiens de stratu exsiliit ct<br />

spatham arripiens, sed extralicre non valens cnrn scabello se viri-<br />

litcr defendere cocpit, sed ille, cum oplime esset armatus, in re-<br />

gem invaluit et occidit. Accipicns igitur universos thcsauros palatii<br />

cum RosimundaRavennam (ut dicitur) aulugit, scd cum Rosimunda<br />

quendam juvenem pulcherrimum praefectHm,scilicetRavennae, vidisset,<br />

ipsum in virum habcre dcsidcrans venenum viro in calice propinavit,<br />

CHJus amaritudincm illc praescntiens jubet uxori, ut residuum bibat.<br />

Quod cum recusaret , ille evaginato gl<strong>ad</strong>io eam biberc coegit ct<br />

sic ambo ibidem pericrunt. Tandem rex quidam Longobardorum,<br />

noniine Adalaoth , baptizatus est et fidem Christi susccpit. Scd et<br />

Theudclina Longobardorum regina, christianissima et devota apud<br />

Modoctiam pulchcrrimum oratorium constituit. Ad quam rcginam<br />

Gregorius libros dyalogorum transmisit. Quac virum suum Agisul-<br />

phum primo ducem TaHrincnscm, sed postmodum Longobardorum<br />

regcm <strong>ad</strong> fidem convertit et cum Romano imperio et ecclesia eum<br />

pacem habcre fecit, sicque in fcsto sanctorum Gcrvasii et Protasii<br />

facta est pax intcr Romanos et Longobardos el ideo Gregorius in<br />

codem fcstocantarcinstituit in officiomissac: loquctur dominus paccm<br />

etc. In nativitate quoque sancti Johannis baptistae praedictorum pax<br />

et conversio aniplius coniirmata fuit. Theudelina vero in bcatuni<br />

Johannem specialem devolioncm habebat, cujus mcrilis gentis suac<br />

conversioncm <strong>ad</strong>scribens praedictum oralorium apud Modoetiam<br />

fabricavit ejusque gentis Johanacm patronum ct defensorcm cssc<br />

cnidam viro sancto revelatum fuit. Mortuo Gregorio succcssit ei<br />

Sabinus et Sabino Bonifacius terlius et Bonifacio tertio Bouifacius<br />

quartus, <strong>ad</strong> cnjus preces Phocas impcrator donavit ecclesiae Christi<br />

Panthcon circa annos domini DCX et <strong>ad</strong> prcccs tcrtii Bonifacii<br />

prins statnit sedem Romanam essc caput oiunium ccclesiarum, nam<br />

ccclesia Constantinopolis se priinam oninium ccclcsiarum scribebat,<br />

S. Hujus Bonifacii tcmpore mortuo Phoca ct reguante<br />

Heraclio circa aunum domini DCX I\Iagumeth pseudopropheta et<br />

ctiam magus Agarenos sive Ismaelilas, id cst Saraccnos , lioc<br />

modo dccepit, sicut legilur in qu<strong>ad</strong>am h^storia ipsius et in qu<strong>ad</strong>am<br />

chronica. Clericus quidam valde famosus, cum in Romana curia<br />

honorcm , quem cnpiebat, asscqui non potuissct, indignatus <strong>ad</strong><br />

partcs ultramarinas coufugiens sua simulatione innuiuerabiles <strong>ad</strong><br />

sc altraxit iiivcniensquc Magumeth dixit ci, quod ipsum itli populo<br />

praeficcrc vellct, nutricnsque coluiubaui jijraiia ct aliii hujusmodi iii

828 Cap. CLXXXI. De sancto Pelagio papa.<br />

aurilnis Maguiuetli poticbat. (^oluinba autem supra ejus liunieros<br />

staiis dc auribus ejus tibum sibi sumebat sicquc jam <strong>ad</strong>eo asuefacta<br />

crat, quoil, quaiulocuniquelMagumcth vidcbat, protinus super humeros<br />

ejus prosilieiis roslrum in ejus aure ponebat. Praediclus igitur vir<br />

populuin convocans dixit, se illuiu sibi velle praeficerc, qucin spi-<br />

ritus sanctus in spccie columbac nionstraret, statimque tolumbam<br />

secrete cmisit et illa super huineros Magumeth, qui cum aliis <strong>ad</strong>-<br />

stabat, evolaiis rostrum in ejus aure apposuit. Quod populus vi-<br />

dens spiritum sanctum cssc tredidit, qui supcr eum dcscenderct<br />

ac in ejus aure vcrba Dci inferret, ct sic Maguineth Saracenos<br />

deccpit, qui sibi <strong>ad</strong>liaerentes regnum Pcrsidis ac orientalis imperii<br />

lines usque <strong>ad</strong> Alexandriam invascrunt. lloc quidcm vulgariter di-<br />

cilur, sed verius est, quod infra habetur. Magumcth igitur proprias<br />

lcgesconlingens ipsas a spiritu sancto in spccie columbae, quae sacpe<br />

vidcnte populo supcr euin volabat, se rcccpissc mcnliebatur, in quibus<br />

quaedam dc utroque testamcnto inscruit. Nam cum in priina actatc<br />

inercimonia exerccret et apud .\cgyptuin ct Palacstinam cum ca-<br />

mclis pergcrct, cum christianis et Judacis sacpe convcrsabatur, a<br />

quibus tain novum quam vctus diditit tcstameiituin. Unde sccunduin<br />

ritnin Judacorum circumciduntur Saraccni, carncs portinas non co-<br />

inedunt. Cujus rationcm cum vellct Magumcth assignare, dixit,<br />

quod cx rimo camcli porcus post diluvium fuerit procrcatus el ideo<br />

tamquam immundus a inuiido populo cst vitandus. Cum thristianis<br />

autcm convcniunt, quod crcdunt unum soluin Dcum onniipotcntcm<br />

omniuin crcalorein. Asscruit cliain pscudoprophcla, vcra quaedain<br />

talsis imtniscens, quod Mo^ses fuit magnus propheta, scd Christiis<br />

inajor est, suminus prophetarum natus cx Maria virgine virtutc Dci<br />

absquc scininc honiinis. Ait quoquc in suo alchorano, quod<br />

Christus, diiin <strong>ad</strong>huc puer essct , dc liino terrac volucrcs pro-<br />

crcavit, scd vcnciium immiscuit, quia Christuin non vcrc passum<br />

nec vcre rcsurrcxissc dixit, scd aliuin qucndam hoiuinein sibi si-<br />

miiein hujusmodi cgisse vel passuin csse docuit. Quacdam autem<br />

matrona , nominc C<strong>ad</strong>igan, quac praccrat cuidam provintiac, no-<br />

mitie Corocanica, videns homincin Judaeoruin et Saracenorum con-<br />

tubcrnio vallari, existimabat in illo majcstatcin divinam latcre, et<br />

cum esset vidua, ipsum in marituin acccpit et sic Maguincth totius<br />

illius provinciae obtinuit principatum , illc autcin suis pracstigiis<br />

noM soluin prac<strong>dicta</strong>m domiiiam, sed etiam Judacos et Sarateiios<br />

dcmum <strong>ad</strong>co dciuutavit, ut se Mcssiam in legc promissum publice

Cap. CLXXXl. De sancto Pelagio papa. 829<br />

fatcretur. Post hoc vero Magumplli coepit frequcnler c<strong>ad</strong>ere iii<br />

cplleptica passione. Quod (^<strong>ad</strong>igan cernens plurimum Iristabatur<br />

eo , quod impurissiino homini et epileptico nupsisset. Quain ille<br />

placare desiderans talibus eam sennonibus demulcebat dicens: fia-<br />

brielera archangclum frequcntcr niecuin loquenteni conteniplor et non<br />

ferens splendorcm vullus ejus in nie deficio et tabcsco. Quod sic<br />

esse nuiiier et caeleri crediderunt. Allbi taincu legitur, quod fuit<br />

quidam monachus, qui Magunictiium instruxil, nomine Sergius, qui in<br />

errorem Ncstorii incidcns, duin a nionachis fuissct expuisus, in<br />

Arabiam venit ct Magumctho <strong>ad</strong>haesit, licct alibi legatur, quod<br />

fuit archidiacoiiHS in partibus Anliocliiae degcns et fuit (ut assc-<br />

runt) Jacobita , qui circuincisioncni pracdicant Christumquc noti<br />

Deuin , sed hoinincra tantuin justura ct sanctum , de spiritu sancto<br />

conccptum et de virgine natum afrirmant. Quae omnia Saraceni<br />

afflrmanl et credunt. Praediclus igitur Sergius I\lagumethuin de<br />

novo et vcteri testamcnto (ut tr<strong>ad</strong>unt) plura edocuit. Magumelhus<br />

cniin utroquc parentc orbatus sub patrui sui cura pueritiae annos<br />

agebat mulloque tcinpore cum universa gcnte sua Arabum jdoloruin<br />

cultui deservivit, quem<strong>ad</strong>raoduin iii alchorano suo tcstatur Deuiii<br />

sibi dixisse: orphanus fuisti et suscepi te , in crrore ydololalriae<br />

diu mansisti et inde cduxi tc , pauper eras et ego lociipletavi te.<br />

Universa cuira gens Arabum cuin .Maguinctho Vcnercm pro Dca<br />

colcbat et inde est , quod <strong>ad</strong>huc scxta feria apud Saraceiios in<br />

magna vcncratione habctur, sicut apud Judacos sabbatum et apud<br />

christianos dies dominica colitur. Magumcthus igitur prac<strong>dicta</strong>c<br />

C<strong>ad</strong>igan locupletatus diviliis iu tanlam prorupit mentis audaciam,<br />

ut regnum Arabuin sibi usurpare cogitarct. Scd cum videret, se<br />

per violentiam hoc assequi non valere, niaxinie cum a contribulibus<br />

suis, qui eo inajorcs fuerant , despiceretur, prophelain se hngere<br />

voluit, ut, quos non polcrat subjugare per potentiam, satlein pcr<br />

sanctitatem attraheret simulalam , praedictique Sergii viri valdc<br />

prudcntis consiliis <strong>ad</strong>haerebat, Ipsura enini abscondite manere fa-<br />

cicbat ct ab eo omnia requirebat et populo referebat ac Gabrielem<br />

archangelnm eum noininabat, et sicMagumcth totius gentis illius pro-<br />

phetam se simulando obtinuit principatum omnesque sibi sponte vel<br />

timore gl<strong>ad</strong>ii crediderunt; et istud veriusest, quam illud, quod dictura<br />

esl de coluraba, ct sic est tenendura. Praediclus igitur Sergius, cutn<br />

iuonachus essct, voluit, ut Saraceni monachali habilu uterentur,<br />

scilicel cucula siiic canucio, et ut instar raouachorura multas el

830 Cap. CLXXXI. De sancto Pelagio papa.<br />

oidiiialas gcmiflexioncs faccicnt et ordiiialc valdc orarcnt, ot qiiia<br />

Judaci versiis occidentem ct clirisliani vcrsns orientem oraliant,<br />

voliiit, ut siii vcrsHS mcridicm orarent. Quac oninia <strong>ad</strong>huc Sara-<br />

ccni obscrvant. Multas autem lcges Magumctlius proinulgavit.<br />

quas praedictus Scrgius cum docuit, (|narum niultas dc Mosajca<br />

lege acccpit. Saepe naiuque Saracciii se lavant ct maximc, cuiu<br />

orare debent, >)vereiida sua, manus, hracliia, facicm et os et<br />

omnia mcnibra corporis abluunt, ut mundius orare possint. Orantcs<br />

antcm nnuin confitcnlur Dcuin , qui nullum acqualcm vcl similcni<br />

habcat, cjusdcmque ftlaguincthuin proplictam, In aniio quoque<br />

intcgnim mciiscm jojunant, jcjunaiitcs autcm nocturno tcmpore<br />

cofficdunt, diurno vero jcjunant, ita nt ab ca hora diei, qua ni-<br />

gruin ab albo distingucre possunt , nsquc <strong>ad</strong> solis occasum comc-<br />

derc vcl bibcre aut se uxoris commixtionc focdarc ncmo audcat.<br />

Post solis occuhituin usquc <strong>ad</strong> sequentis diei crepuscuhini scmper<br />

licet iis cibo et potu ct propriis uxoribns uli , iiifirmi autem <strong>ad</strong><br />

hoc non obligantur, Semcl autem per singulos aiinos causa re-<br />

coguilionis <strong>ad</strong> domnin Dci, quae est in Mcclia, irc praccipiunlur ct<br />

ibi <strong>ad</strong>orare eamquc inconsulilibus tcguincntis circuire et lapidcs pcr<br />

incdia -)forainina pro djabolo lapidiindo jactarc, quain doiniim<br />

dicunt Adam construxissc omnibusque hriis cjns ct Abraham ct<br />

Ismacli locum oralionis fuissc, dcnium Maguincthum cam doiiiuin sibi<br />

cunctisquc gcntibus suis tr<strong>ad</strong>idisse affirmanl. Onines carncs pracler<br />

porcinas , sanguincm ct morlicinuin comcdcre possunt. Qnatuor<br />

lcn-itimas nxores insimul Iiabcre iis licct ct quamlibct usquc tcrlio<br />

rcpudiare ct rursus rccipcrc, ita tamcn , nt qualcrnarium iiumcrum<br />

non transscoiidaiil. Kmtilias vcro alquc caplivas, quot volunt, ha-<br />

hcre licilum cst ct cas vciulcre possunt, ciim vcliiit, nisi carum<br />

aliquam impracgnasscnt. C.onccdilur iis dc propria cognationc ha-<br />

bcrc uxorcs , nt saiiguinis prolcs accrcscat ct fortius inlcr cos<br />

amicitiac viiiculum aslringalur. (iirca posscssioncs rcpctcndas ob-<br />

servant, ut actor tcstibiis probct ct rcus juramcnlo sc coinprobet<br />

innoccntcm. Cuin <strong>ad</strong>ullcra dcprchciisus cum ca paritcr lapidalur,<br />

cuin alia autcm fornicatus oclogiiila vcrbcribus plcclilnr. Magu-<br />

mcthus tamcn dixit sibi a doinino angclo (iabricle nuntiante fuissc<br />

conccssum ,<br />

(|uod <strong>ad</strong> aliorum nxorcs acccdcrc possct, iit viros vir<br />

tiitis ct propliclas gciicrarcl. Quidani autciu scrvus cjus , ( um<br />

1) Vulao: rf.rrii(l.i. 2) K.l, IV. iij.ilo fcmor.i (ifT.Ml: r f. ron.M K S|,<br />

Ar.il). p. IIC.

Cap. CLXXXI. De sancto Pelagio pnpn. 831<br />

pulchram uxorem haberct ct sibi , ne cum domitio suo loqueretur,<br />

interdixissct , qu<strong>ad</strong>am die ipsam cum eo loquentem invenit et pro-<br />

tinus eam a sc rejecit. Quam Magnmeth recipiens inter alias<br />

suas mulieres connumeravit , timens vero cx hoc murmur populi<br />

chartam de coclo sibi delatam confinxit, qua continebatur, quod,<br />

si aliquis uxorcm repudiarct, ejus esset uxor, qui cam snscepissct,<br />

quod Ssraceni usque hodie pro lege observant, Fur prima et<br />

sccnnda vicc verbcribus plectitur, tertia manus ei praeciditur,<br />

qnarta pedis truncationc punitur. A vino semper abstinere jubcntur.<br />

Servantibus haec et alia mandata promisit Deus, ut asserunt, para-<br />

disum , id est hortura deliciarum aquis praeterflucnlibus irrigatum,<br />

in qno scdcs habebunt pcrpetnas nec frigorc aut aestu aliquo<br />

affligentur, oranibus ciborum generibus vescentur, quidquid autem<br />

petierint, coram iis statim invenient, sericis vcstimentis omni-<br />

coloribus induentur et virginibus speciosissimis conjngenlnr, in<br />

deliciis omnibus accubabunt. Quibus angeli pincernarum morc cum<br />

vasis aurcis et argcnteis deanibulabunt, in aureis lac , in argcnteis<br />

Yinum afrercntcs ct diccntes: comedite ct bibite in laetilia, Tria<br />

flumina, scilicct lactis. raeliis et vini optimi aromatici eos habere<br />

ditit ]\Iagunietlius in par<strong>ad</strong>iso, et quod angclos pulcherrinios sunt<br />

visuri ct <strong>ad</strong>eo raagnos, quod ab uno oculo angeli usquc <strong>ad</strong> alium<br />

sit spatium unius diei. Non credentibus vero Deo nec I\Iagumetho<br />

erit, ut asscrunt, infernalis poena sinc fine. Quibiiscunquc autem<br />

pcccatis quilibet obligafus fuerit, si in dic morlis Deo et Magu-<br />

metho credidit, in dic judicii Magumetho intcrvenicnlc , ut asse-<br />

runt, salvns erit. Hnnc pseudoprophctam Saraceni tenebris invo-<br />

luti spiritum prophetiae supcr omnes habuissc affirmant ct decem<br />

angelos sibi faventes ct euin custodientes euin habuisse pracdicant.<br />

Addunt quoque, qnod , antequam Deus coelum et terram creassct,<br />

noraen Maguracthi in conspectu Dei <strong>ad</strong>stabat ct nisi ipse Magu-<br />

methus futurus fuisset, nec coeluni nec terra nec par<strong>ad</strong>isus fuissct.<br />

Mentiuntur quoque de eo , quod hina <strong>ad</strong> eum accessit, quam illc<br />

in sinu recipiens in partes duas divisit et iterum conjunxit. Venc-<br />

num insuper sibi in carne agnina obiatum fuisse dicunt. Agnus autem<br />

ei locutns cst dicens: cave, nc me sumas, quia in nie habeo vene-<br />

num. Et lamcn post plures annos veneno sibi dalo interiit.<br />

3. Sed jain nunc <strong>ad</strong> Longobardorum hjstoriam prosequcndam<br />

stylus se verlat. Longobardi igitur Romano iinperio plurimuin<br />

molesti crant, licct fidem Christi rcccpissent. Post hoc autem

832 €.»[). CLXXXI. De sancto Pelagio papa.<br />

Pipiiins princeps rnajor rcgiae donius Francorum (lefunctns est, eiii<br />

sncccssit Carolus filins ejus, qni Tntides appellabatnr , qni mnltas<br />

victorias faciens rcliqnit duos cjusdem aulae regiae principcs, scilicet<br />

rarolnm cl Pipinnm, Sed Caroius magnns relicla saecnii pompa^<br />

Casinensis nionaclius est cfTeclus , Pipinus antcni aulam regiam<br />

strenne gnbcrnabat. Sed cnm Cliiidericus rex csset inntilis ct rc-<br />

missHS, consuluit Pipinus Zachariani papara, an ille deberct essc<br />

rex, qui solo nominc regio erat contentus. Cni papa respondit,<br />

illum debcre rcgcm vocari , qni bcnc rcmpnblicam gcreret. Qua<br />

responsione Franci aniniati Childericum in nionastcrio rcclnserunt<br />

et Pipinum regcm creavcrunl , circa annos doniini qningentcsimo<br />

ducenlesimo qu<strong>ad</strong>ragesinio. Verum cum Arstulphns rex Longo-<br />

bardorum ecclcsiam Romanam suis posscssionibus et dominio spo-<br />

liasset, Stephanus papa, qui Zachariac succcsserat , <strong>ad</strong>^Pipinum<br />

regcm Franciae contra Longobardos auxilium pctilurns accessit,<br />

Pipinus autem copiosnm excrcitum congregans in Ilaliam venil et<br />

Arstulphum reg

Cap. CLXXXI. De sancto Pelagio papa. 833<br />

Circa anmim doinini DGLXXVII Dagol)eiliis rexFiancoriini, ut inqua-<br />

(lam chronica haljeliir, qiii longe antePipinuin regnaverat, a sui pueri-<br />

tia sanctum Dion^sinin in magna venerationc hahcrc coepit, nani et,<br />

quando Lotharii patris sui irain meluebat, <strong>ad</strong> ecclesiamsancliDionjsii<br />

conrugiebat. ('um ergo factus jam rcx mortuus fuissct, cuidain<br />

sancto viro in visione monstratum cst, quod anima cjus <strong>ad</strong> judi-<br />

cium rapta fuit et mulli sancti suarmn ccclesiaruin exspoliationcin<br />

ohjicicbant eidein. Cuin ergo inaii angcli Jam <strong>ad</strong> pocnas rapcre<br />

cam vellent , alTuit bcatus Dionjsius ct cjus interventu liberatus<br />

cst et poenain cvasit. Forte eniin ejus anima <strong>ad</strong> corpus rcdiit<br />

et ibi poenitentiaiu cgit. Clodoveus rex corpus saiicti Dionjsii<br />

minus rcligiose discooperiens os brachii ejus frcgit et cupide rapuit,<br />

qui inox in amenliam vcrsus est. 4» Circa annum doinini<br />

1)(;LXXXVII Bcda Vencrabilis presbiter ct inonachus in Anglia<br />

claruit, qui, licet in catalogo sanctorum coniputetur, tamen ab<br />

ecclesia non sanctus, sed vencrabilis appcllatur, et hoc duplici de<br />

causa. Prima est, quia, cuin prae nimia scnectutc cjus oculi<br />

caligassent, habcbat, ut ajunt, qucndam ductorem, a quo per<br />

villas et castella sc duci facicbat et ubiquc vcrbum doniini prae-<br />

dicabat. Qu<strong>ad</strong>ain vicc , diim per quandam vallein inagnis lapidibus<br />

plenam transirenl, ejus discipulus dcrisionis causa eidem dixit,<br />

quod ibi esset magnus populus congregatus, qui cju

834 Cnp. CLXXXI/ De sancto Pelngio papn.<br />

sc cxislimarent. Ejus corpus cuin tlcvolionc congrua colitur<br />

aputl Januani. Per itleni tempus , scilicct circa annum ilomini<br />

I)C(4 Rachortlus rcx Frixonum , cum baptizari tlclierct ct jam<br />

unum petlcm in lavacro intinxissct, allcrum retrahens intcrro-<br />

gavit, nbinam plurcs niajoruni suoruni csscnt, in inferno an in<br />

paratliso , ct audiens plures essc in inferno, intinctum petleni<br />

retraliens: sanclius est, infpiit, plures f|uam pauciores seiiui, et<br />

ila luililicatus a tlaenione proniitlenlc, fjuoil t'Mtia tlic abhinc in-<br />

comparabilia bona sibi ilarct, ipse fiuarla tlic subita ct actcrna<br />

niortc pcriit, In Campania Italiae frunientam cthortleum ct Icgumina<br />

instar pluviae tlc coelo ccciilissc refcrtur. Per itlcm tempus , sci-<br />

licet circa annum tlomini n(

Cap. CLXXXI. De sancto Pelaglo papa. 835<br />

snporavit, ccfidcriiiit, ct liic tcrininaliiiii cst rc£^niiin Loiigobardoruiii,<br />

nain deinccps iliuin rcgcin hahcbant, qucin (lacsaics sibi dabant.<br />

Proliciscente Carolo Roniam papa synoduin (;LIV cpiscoporuin con-<br />

lijrcgavit , in qiia sjnodo papa jus cligcndi pontificem Romanuin ct<br />

ordinandi aposlolicam scdcm (iarolo dedit, archicpiscopos quoque<br />

ct cpiscopos pcr siiigulas provincias antc consccralioiicm ab<br />

ipso investituram accipcre dclinivit, filii quoqiie cjus Romac in<br />

rcgcs liiiguiitur, scilicet Pipiiius supcr Ilaliam , Ludovicus super<br />

Aquitaniam. Alcuinus inagistcr Caroli lunc florcbat. Pij)inus (;a-<br />

roli filius de conjuratione conlra patrcin convictus in monaclium<br />

tonsuralur, Circa annum doniiiii DCCLXXX, tcmpore scilicet<br />

Ircnae imperatricis et lilii sui iiomine Constantini, homo quidani<br />

in longis muris Thraciae fodicns, sicut in qu<strong>ad</strong>am clironica le-<br />

giliir, invcnit archain la|)idcam. Quam cum cxpurgassct et reve-<br />

lassct, viruin jacentcm ibi rcpcrit et litteras taliler continenles:<br />

Christus nascetur ex Maria virgine et credo in eum, sub Constau-<br />

tino et Irene impcratoribus o sol ilcrum inc vidcbis. Dcfuncto<br />

Adriano Lco in Romanam scdem sublimatus cst, vir pcr onuiia<br />

rcvcrendus, cujus sublimationcm propinqui Adriani acgre fcrentcs,<br />

cum lilanias majorcs agcret , contra eum populo concitato ci oculos<br />

crucrunt et linguam praecidcrunt. Scd Dcus miraculose linguani<br />

sibi et visum restituit, qui dmn <strong>ad</strong> Carolum confugissct, ipse euin<br />

in sede sua collocavit ct reos punivit, Romani igitur su<strong>ad</strong>ente<br />

papa anno domini DC(;LXXXIV rclicto iinperio (^oiistantinopolitano,<br />

nno omnium consensu impcratorias laudcs Carolo acclamant, cum-<br />

quc per manum Lconis impcratorem coronant Caesarem et Au-<br />

gustum appellant. Post Constantinuiu cnim Magnum imperialis<br />

scdes apud Constantinopolim habebatur pro eo , quod praedictus<br />

Constantinus Romanam sedein vicariis beati Pctri rcliquit et apud<br />

prae<strong>dicta</strong>m urbem scdcm sibi ordinavil. Veruintamen propter<br />

dignitatcm iinperatores Romani nuncupali sunt usque <strong>ad</strong> illud teiu-<br />

pus , quo imperimn Roinanum <strong>ad</strong> reges Francorum translatum est.<br />

Postea vcro illi Graecoruin sive Constantinopolitani , isti vcro Ro-<br />

manornm imperatorcs vocati sunt. lloc autciu de lanto impcratore<br />

valde mirabilc fuit , quod nullam iiliarum suarum , quamdiu vixit,<br />

voluit conjugio copularc. Diccbat enim se earuin contubcrnio nou<br />

posse carcrc et, ut Alcuinus ejus magister de eo scribit, licet<br />

alias felix csscl, in hoc <strong>ad</strong>versae forlunae malignilatcm expertus<br />

est satis declarans , quid suner hoc dicere vellet. Quod tameu<br />

53*

836 Cap. CLXXXI. De snncto Pelagio papa.<br />

ita iniper.itor ilissiniulavit , ac si dc co nulla suspicio liabcrolnr,<br />

(]iiamvis de hoc multus scrnio iicret. Undc et, quocumque iijat,<br />

scmper eas secum ducebat. Hujus Caroli teinpore olTicium Ambro-<br />

sianum jnaxime dimissum est et Grcgorianuni sollcmniter divuigatum,<br />

impcriali auctorilatc <strong>ad</strong> hoc plurimum <strong>ad</strong>juvaiite. Ambrosius nam-<br />

que , iit testatur Augustinus in iibro confcssionum , eum a Justina<br />

imporatricc, Ariana pcrlidia dcpravata, pcrsecutionem pateretur ct<br />

inlra ecclesiam cum plcbe catliolica insidiis urgcretur, instituit<br />

hjmnos et psalmos, scd more orientalium, dccantari , ne popuius<br />

mocroristacdio contabcsceret. Quodper omncs fuit postmodum ecclc-<br />

sias derivatura. Vcrum firegorius postmodum supcrveniens plura<br />

Miutavit, <strong>ad</strong>didit et dctruntavit. Sancti enim patres non statim<br />

omnia <strong>ad</strong> decorem oflicii pcrtini^ntia videre potucrunt, sed divcrsi<br />

divcrsa ordinaverunt. Nam ct niissae inceptio tres varietates habct,<br />

olim cnim a lectione inchoabatur, sicut <strong>ad</strong>huc in sabbafo sancto<br />

fit. Postmodum Coclestinus papa psalnios <strong>ad</strong> introilum missac can-<br />

tari instiluit, Grcgorius vcro inlroilum missac cum canlu ordinavit<br />

et unum versum de illo psalmo, qui totus cantabalur, rclinuit.<br />

Psalmos olim circa aram in niodum coronac circumstantcs concor-<br />

diter concinebant ct inde chorus dicitur, sed Flavianus ct Theo-<br />

dorus, quod alternatim tantarcntur, institucruiit, ab Ignalio hoc ha-<br />

bentcs , qui supcr lioc divinitus fuit edoctus. Hieron^uuis quoquc<br />

psalmos, epistolas, evangelia et cx magna partc olficia diurna ct<br />

nocturna practcr caiitum ordinavil, Ainbrosius, (iclasius ct Grcgorius<br />

oralioucs et cantus <strong>ad</strong>didcrunt et cum lectionibus ct cum cvangcliis<br />

coaptavenint; gr<strong>ad</strong>ualia, tractus et allcluja Ambrosius et Gela-<br />

sius ct Gregorius <strong>ad</strong> niissam cantari institucrunt ; Ililarius vel<br />

sccundum quosdam Sjmmachus papa vcl sccundum alios Tclcs-<br />

pliorus papa <strong>ad</strong>didit <strong>ad</strong> gloria in cxcclsis: laudamus te, et cac-<br />

tera , quac scquuntur. Nocherus abbas sancti Galli sequentias<br />

pro ncumis ipsius allcluja primus composuit, scd Nicolaus papa<br />

<strong>ad</strong> missas cas cantari concessit. Hcrmannus Contractus Teuloni-<br />

CHS fccil: rcx omnipotens, sancli spirilus assil nobis gratia, avc<br />

Maria, et antiphonam: alma redcmtoris matcr cl Symon bar^ona.<br />

Pctrus vcro dc (^ompostclla cpiscopns fecit: salvc regina. Sigi-<br />

bertus taincn dicit, quod Robertus rcx Francorum fccil sequcntiam:<br />

sancli spirilus nobis assil gralia clc. Carolus (ut rcfcrl Turpinus<br />

archicpiscopus) crat corpore dccorus, scd visu fcrus, slatura cjus<br />

pcdum oclo ct facics cjus palniam ct dimidium in loiigitudinc

Gap. CLXXXI. De sancto Pel.igio pnpa. 837<br />

possidcbal , baiba vcro palmaiii, froiis crat niiius pedis, militem<br />

siiper C(pniiii arinatum scdentem a verlire simul cuiii cquo uno iclii<br />

lum spatlia scindebat, qualnor ferratuias cquorum simul facile<br />

manibiis extcndebat. Miiilcm armatiim rccle staiitcm supcr ma-<br />

num snam a terra usque <strong>ad</strong> caput suum sola manu vclociler cle-<br />

vabat, leporem integruin aut duas gallinas vel anserem edebat,<br />

modicum vinum et lympliafum bibcbat, tain parcus in bibcndo erat,<br />

ijuod scmper iri coeiia raro plus quam tcr biberc solcbat. Coe-<br />

nobia inulta construxit ac landabilitcr vitain finivit et in fine rerum<br />

suarurn Chrislum baercdcm fccit. Cui in impcrium succcssit Ludo-<br />

vicus cjus filius vir cleincntissimus circa annos domini DCCCXV, cujus<br />

tcmpore episcopi et clerici cingula auro texta ct cxquisitas vestcs et<br />

alia ornaincnta secularia dcposucrunt. Thcodulplius Aurcliancnsis<br />

ppiscopus falso apud imperatorcm accusatus ab codcm est custodiae<br />

Andcgavis mancipatus. Cum autcm (ut in qu<strong>ad</strong>am chronica ha-<br />

bclur) in die palmarnm proccssio juxfa domum, in qua cusfodicba-<br />

tur, transiret, ille aperla fencsfra factoquo silcntio pulchcrrimos illos<br />

vei'sus a sc editos, scilicct: gloria, laus ct horior fibi sit rcx Christe<br />

redcmtor clc. pracscnte impcratore cantavif, qui in tanfum impcratori<br />

placuerunt, quod ipsuin a vinculis mox absolvit ct in suam scdcm<br />

icstituit. Legali Michaelis imperaloris Conslantinopolitani iiitcr<br />

cactera munera dctulcrunt Ludovico filio Caroli Magni libros Dio-<br />

njsii de hierarchia de gracco in lafinum translatos, qui cum gaudio<br />

sunt reccpti, ct XIX infirmi in ipsa noctc in ccclcsia cjus sunt curati.<br />

Mortuo Ludovico Lolharius impcrium tcnuit, cui fratrcs cjus, sci-<br />

licel Carolus et Ludovicus, bcllum indicciifcs, tanla ufrimque facta<br />

est strages, ut nulla actas incmincrit faiitam aliquando fuisee in<br />

regno Francorum. Tandcm pacfo iiiito Carolus rcgnat in Francia,<br />

Ludovicus in Germania, Lotharius in Italia et parte Franciae, quae<br />

ab ipso Lotharingia <strong>dicta</strong> est. Qui postmodum Ludovico ejus filio<br />

impcrium dcrelinqucns habituin monachalcm acccpit Hujus tem-<br />

pore, ut in alia qu<strong>ad</strong>am chroiiica dicitur, crat papa Scrgius natus<br />

Romanus, qui primo os porci dictus cst , sed mufato noinine vo-<br />

catus cst Scrgius. Ab illo tempore ordinatum est, ut omnes papae<br />

nomina mutent , tum quia dominus his , quos in apostolatum<br />

clegit, nomen mulavit, tum quia sicut mutantur iii nomine , sic<br />

mutari debcnt in vitae perfectione, tum ne ille, qui <strong>ad</strong> tam decorum<br />

officiurn eligitur, aliquo noininc iiidccoro turpclur. Hiijus Ludovici<br />

fcmporC; scilicct auno domiiii DCCtXVI. ut in chronica qu<strong>ad</strong>am

838 Cap. CLXXXI. De sancto Pelagio papa.<br />

liabclnr, iii parotliia Mogiinliiia nialigiius spiritns pariotcs donio-<br />

rnm qnasi niallcis pulsaiulo cl nianifcstc lotpicndo ct discordias<br />

scininaudo <strong>ad</strong>co honiincs iiifestabat , ut, quocHnKiHe intrassct,<br />

stalini illa domus cxurcbatHr. Prcsbiteris autcni lilanias agcntibus<br />

et aquani bcncdiclam spargentibus inimicus lapidcs jaclabat el<br />

inultos cruentabat. Tandem aliquando conquiescens tonfcssus est<br />

se , quando aqua spargcbatur, sub cappa talis saccrdotis quasi<br />

familiaris sui latuisse, accusans CHin , quod cum filia procHratoris<br />

in peccatum lapsus fucrit. Per idein tcmpHS rcx Bulgarorum cuin<br />

gentc sua <strong>ad</strong> lidcni conversus tantac pcrfectionis fuit , ut majore<br />

lilio in regnHin ordinato ipse liabilum monaclialcin atcepit, sed<br />

cum ejus filius juveniliter agens <strong>ad</strong> gcntilitatis culluni redire vellet,<br />

resumla militia persccutus ipsHin ccpit crTossisquc oculis in car-<br />

ccrein trusit et iii rcgnum slatuto lilio juniore Iiabituin sacrum<br />

resumsit. In Ilalia apud Brixiam tribus diebus ct tribus noctibus<br />

sanguis de coclo pluisse narratur. Pcr idcni tempus locustac in-<br />

numerabilcs in Galliis apparuerunt, senas Iiabentes alas, scx pcdes,<br />

duos dciitcs lapidibus duriorcs, ut castrorum acics tHrmatiiu vo-<br />

lantes spatium diurni ilincris qualuor aut (jninque milliaribus ex-<br />

tcndentcs, oninia viridia in herbis et arboribus vastanlcs, quae<br />

usque <strong>ad</strong> niare Brilannicum pcrvcnicnlcs tandciu tlalH vcntoruin iii<br />

profundo maris demersae sunt, sed aestu Oceaiii <strong>ad</strong> liltus rcjcctae<br />

cx putrediiie sua acreni corrupcrunt. Unde niorlalitas maxiina ct<br />

raincs praevalida est secula , ul fcrc tcrlia pars hominum interirct.<br />

Deiiiqiic priinus Otlo impcravil, scilicct aiiiio doniini DCCtlCWXVllI.<br />

Duin autcin in paschali sollcmnitatc dictus Ollo principibus coiivi-<br />

viuin praeparasset, antequam sederciit, ciijusdain priiicipis filius<br />

niorc pucrili ferculum de niciisa acccpit, (|ucm dapilcr fusle pro-<br />

stravit. Quod ccrncns pacdagogus pueri ipsuin dapifcruin mox<br />

pcrcinit. Qucin cuin sine andientia Cacsar condemnarc vellct, illo<br />

Caesarem <strong>ad</strong> tcrram dcjccit ct suffocarc coopit, qui, cum de cjus<br />

manibus vix erutus fuissct, ipsuin rescrvari jussit, se tulpabilcm<br />

clamans, quod feslo honorem non dctulit. Unde ipsuin liberc abire<br />

pcrmisit. Ottoni primosuccessitOtto sccundus. Ilic, duin Ilalici pacciii<br />

saepe violarcnt, Roinam venit ct oninibHS proccribus, magnalibus<br />

et pontilitibus apud gr<strong>ad</strong>uin ccclesiac convivium grande fecit,<br />

Quihus epulantibus lalcntcr omnes cingi fecit armatis , dcinde dc<br />

violala pace qHcriinoniain inovens Jiibet in striplis culpabilcs rccl-<br />

lari, (iHos slaliin ibidcm dctollari fccil, alios vcro cpulari satagebat.

Cap. CLXXXI. De sancto Pclagio papa. 839<br />

lliiif siiicessit Otto teriiiis circa anniiin doinini DCCCCLXXXIV.<br />

Istc fognoininabatiir iiiirabilia muMdi. liic, iit iii qu<strong>ad</strong>ain clironica<br />

(licilur, qnandani uxorein lialiiiit, ^)qMae cuidam coiniti se pro-<br />

slitiierc voluit. Sed cuin ilie iiollet taiiluni facinus perpctrarc, illa<br />

indignata praedictuni coniitoni apud iiiiperatorcin <strong>ad</strong>co infainavit,<br />

qiiod eiiin iinperator sinc audientia decollari fccit. Qui, anlequani<br />

dccollarelur, rogavit uxorein siiain, nt judicio caiidcntis ferri posl<br />

niorteni euin coniprobet innocenlein. Adest dies, iii quo Caesar<br />

pupillis ct viduis se asserit judiciuin facturuni, alTuil ct vidua ina-<br />

rili caput secuin suis porlans iii uliiis. Tunc quaesivit ah impera-<br />

lore, qua niorte digiius csset, qui iiijuslc aliqueni occidissct. Qui<br />

cum privationc capitis digiium cuin assereret, illa inUilit dicens:<br />

tu es illc vir, qui niariluin meuin <strong>ad</strong> suggcstionein uxoris tuae<br />

innocentcr occidi inaiidasli , ct iit ine veriiin dicere coniprobcs, Iioc<br />

candcntis ferri judicio coinprobabo. Uuod (

840 Cap. CLXXXI. De sancto Pelaglo pnY>a.<br />

tantabat, ct secrelarius iiniicratoris ciini aliis dixcriint , sc intcr<br />

missarum sollemnia vidisse sanctum Ambrosium imperatorl conimi-<br />

nantem Hujus Oonr<strong>ad</strong>i tcmpore, sciiicct anno domini MXXV comcs<br />

Lupoldus, ut in qu<strong>ad</strong>am clironica dicitur, iram rei;is mctuens cum<br />

uxore sua in insulam fugicns in (piodam tugurio latitaliaiit. In<br />

qua sjlva dum (^aesar venarclur, noctc superveniente in codein<br />

lugurio ipsum oportuit iiospitare. Cui hospita pracgnans vicinaque<br />

partui dccenter, ut potuit, stravit el necessaria ministravit. E<strong>ad</strong>cm<br />

nocte mulier filium peperit ct voccm tcrtio <strong>ad</strong> se vcnienlem Caesar<br />

audivit: Conr<strong>ad</strong>e, liic puer modo progcnitus gcner tuus erit. Mane<br />

ille surgcns duos armigcros sibi secrctarios <strong>ad</strong> se vocavit dicens:<br />

ite et puerulum illuin de manibus matris violenter auferte ct ipsuin<br />

per medium scindentes cor cjus milii portate. Conciti illi euntcs<br />

de grcmio matris pucrum rapuerunt. Qucm videntcs elcganlissimae<br />

formae miscricordia commoti ipsuni super quandam arborcm , nc a<br />

feris devorarctnr, rcposucrunt, ct leporcm scindcnles cor ejus Cac-<br />

sari detuicrunt. Eodein dic dum quidam dux iiidc transiret et<br />

puerum vagientem audirct, eum <strong>ad</strong> se duci fccit et, dum filium<br />

non habcret, uxori attulit, et nutriri cum facicns a se dc uxore<br />

sua genitum essc finxit et llcinricum vocavit. Cum igitur jam cre-<br />

vissct, crat corporo pulcherrimus , ore facundus ct omnibus gratio-<br />

sns. Quem Cacsar tam dccoium et prudoiilem vidcns a patre ipsuiii<br />

pctiit et in curia sua inanere fecit, sed cum viderel puernin omnibus<br />

gratiosum ct ab omnibus commcndari, dubitare coepit , ne post se<br />

regnarct ct nc iste sit illc , quem occidi mandavcrat. Volcns<br />

igitur csse securus littcras inanibus suis scriptas pcr euin uxori<br />

dirigit in hunc inodum: in quantum est tibi cara vita tua , inox, ut<br />

litleras islas rcccpcris, pucrum hunc nccabis. Durn igilur pergcns<br />

in qu<strong>ad</strong>am ccclcsia liospitalus fuissct ct fcssus supcr bancuin<br />

quicsccrct ct bursa , in qua crant liltcrac, dcpcndcrct, sacerdos<br />

curiositatc ductus hursam apcruit cl liltcras sigilio rcgis niunitas<br />

vidcns ipsas salvo sigillo apcruit ct lcgcns scclus abhorruit cl<br />

l<strong>ad</strong>cns subtilitcr, quod diccbatur: istuin lu-cabis , scripsit: iiliaiu<br />

nostram i.sli in uxorcm dabis. (himquc rcgiiia lillcras sigillo im-<br />

peratoris inunilas vidcret ot dc maiiu impcratoris scriplas essc<br />

cognosccrct , coiivocatis principibus cclcbravit nuptias ct liliani<br />

suain cidem iii uxorcm dcdit. Quac nupliac Aquisgrani cclcbral.ic<br />

sunt. Cum autem Caesari a diccntibiis iiarrarclur, quod sollcmniler<br />

fuisscnt liliac suac niipliac cclchratac, illc obslupcfaclus a duohus

Cnp. CLXXXI. De sancto Pelagio papa. 841<br />

armigcM-is ct diice et saccrdote vcrilatc coinperta Dei onlinatiotii<br />

resisfendum non esse vidit et ideo pro piicro uiittcns ciim essc shuui<br />

genenim approbavit et post se regnarc institnit. In loco autem,<br />

ul)i puer Heinricus nalus fuit, nobile monasterium aedHicalum cst,<br />

quod usque hodie Ursania nominata est. Isle Ilcinricus omnes jo-<br />

culatores a curia sua removit et quae liis dare coiisueverat , pau-<br />

peribus erogabat. Hiijus temporc tantum schisma in ecclcsia fuil,<br />

ut tres in sunimos ponlilices electi cssent. A quodain tamen pres-<br />

bitcro, nomine Gratiano, magna illis data pecunia eidcm cesserunt<br />

et ipse papatum obtinuit. At Heinricus dum pro sedando schisinate<br />

Romam pcrgeret, Gralianus ci obvians aurcam coroiiam sibi obtulil,<br />

Ht propitium sibi haberet. llle autem cuncta dissimulans synodo<br />

convocata Gratianum de simoiiia convicit ct alium subrogavit. In<br />

librotamen ')Bonizi, qucm misit <strong>ad</strong> comitissam =)Mcchtildini, dicitur,<br />

quod , cuin presbiter simplicitate ductus pontificatum sibi pcr pecu-<br />

niam acquisicrit, ut scliismati obviarct , ipse postmodum erroreni<br />

suuin cognoscens se ipsum su<strong>ad</strong>ente imperatorc deposuit. Post<br />

liunc Heinricum terlius Heinricus iinpcrat. Hiijus tempore Bruno in<br />

papam eiigitur et Leo vocatur, qui, dum <strong>ad</strong> capessendam sedeiu<br />

apostolicam Romam pergcrct, audivit voces aiigclorum canentium:<br />

dicit dominus, ego cogito cogitationes pacis etc. Ilic dc mullis<br />

sanctis cantus composuit. Hoc tcmpore per Bcrengarium turbata<br />

luit ecclesia, qui asscrebat corpus et sanguincm Christi non vere,<br />

sed figurative esse in altari. Contra quem scripsit egregie Lanfrancus<br />

prior Betensis natione Papiensis, qui fuil niagister Anselini Can-<br />

tuaricnsis. Dcinde quartus Hcinricus iinpcrat aiino doinini I\ILVII,<br />

cujus tempore niaxime floruit Lanfiancus. Ad ciijus eximiam<br />

doctrinam convolavit de-Burgundia Anselmus vir postmodum ninlla<br />

virtute et sapientia <strong>ad</strong>ornatus , el ei in prioraUi inonasterii Be-<br />

tensis successit. Sub hoc tempore Jerusalem a Saracenis capta a<br />

fidelibus recuperata cst. Ossa bcati Nicolai apud Baronsem urbein<br />

translata sunt. De quo inter caetera legitur, quod, dum in qu<strong>ad</strong>am<br />

ecclesia, quae dicitur sancta crux, subjccta sanctaeMariae dccaritate<br />

nondum beatiNicolai novahjstoriacantaretur, fratics priorem, ul eam<br />

sibi cantare ILccret, instantius cxorabanl. Qui nullatenus acquicscens<br />

dixit , incongruuin esse , niorem pristinuin de novitatibus iinmulare.<br />

Cuin <strong>ad</strong>huc fratrcs instarent, illc indigiiatus rcspondil: recedile, IVa'<br />

1) £d. l'r. boueti Jcull. 2) Ed. ri;. Matilam olierl.

842 Cap. CLXXXI. De sancto Pelagio papa.<br />

trcs, minquam a me licetitia coiiccdcliir, iil nova caiilica, imo jociila-<br />

loria (luaetlam iii iiiea ecclesia {lecaiileiitur. Advenieiitc vero lesli-<br />

vitale ejusdem fratrcs cuin qn<strong>ad</strong>ain tristitia inatulinarum vigilias<br />

peregeruiit, cumque omnes se in Icctis recepissent, ecce Nicolaus<br />

priori visilHliter apparuit terribilis, quem per capillos a leclo ab-<br />

strahens dormitorii pavimenlo collisit iiicipieiisque aiilipbonani:<br />

o pastor aeterne, per singulas vocuin dilTerentias virgis, quas in<br />

iiianu tenebat, gravissimos ictus super dorsuin prioris ingemiiians<br />

per ordinem morose canendo aiiliplionam <strong>ad</strong> finem usquc |)erduxit.<br />

Qui cuin omnes suis clamoribus excitassct, semivivus <strong>ad</strong> lectum<br />

deporlatur. Tandem <strong>ad</strong> se rediens ait: ite et bjstoriam novain<br />

sancti Nicolai aniodo dccaiilate. Hoc tenipore ex IMolinensi coc-<br />

nobio XXI monaclii cuni abbatc suo Roberto Cistercii solitudinein<br />

<strong>ad</strong>euntcs, ut ibi regulae suae professionem districtius obscrvarcnt,<br />

iiovum ordinem cx veteri iiistitueruiit. Hildebrandus prior Clunia-<br />

censis faclus papa Gregorius est vocatus. Hic, dum in minoribus<br />

consiitutis Icgatione fungerclur, apud Lugdunum archiepiscopuin<br />

') Ebronciisein de siinor.ia convicit miraculosa. Nain dum idein<br />

archiepiscopus onines accusatores suos corrumperct ct conviiici iion<br />

posset , legatus , ut: gloria palri cl filio ct spiritui sancto dicerct,<br />

imperavit. Illc: gloria patri et filio, cxpeditc diccbat, spiritui saiicto<br />

vero dicere non potcrat, quippe quia iii spiritum saiictum peccaverat.<br />

Qui pcccatum suum conlilens inox , ut deposilus est, clara vocc<br />

spiritum sanctuin nomiiiavit. lloc niiraculum recitat Bonizo in libro<br />

<strong>ad</strong> comitissam I\lcchtildini. Mortuo Ileiiuico quartoSpirae et cum aliis<br />

regibus sepulto in ejus epilaphio versus iste fuil inscriptus: filius<br />

hic, paler hic, avus hic, proavus jacct istic. Huic successit Ileiii-<br />

ricus quinlus aiino domiiii IMCVIl , qui papam cuin cardinalibus<br />

cepit ct cos dimilteiis iiivcstiturain cpiscoporum ct aljbalum per<br />

aniiuluin et baculuin pastoralein acccpif. Sub Iioc tcmpore Her-<br />

iiardus cuin fratribus suis (-'islcrcium ingrcdilur. Iii parocliia<br />

Lcgicnsi porca porcellum lacicin houiinis habeiilem ciiixa est; pulliis<br />

gaHinac qu<strong>ad</strong>rupcs natus est. Lolliarius successit Hcinrico, ciijus<br />

(cmporc mulicr quacdam in Hispaiiia monslrum bis gcmiiii corporis<br />

oiiixa est aversis viillibus clcorporibus sibi coliacrens, Aiit(! (|uidcm<br />

clfigies erat hoininis integro corporis inciiibroruin(|uc ordiiie distincla,<br />

iclro vcro facics canis, corporis ct mcinbrorum proprietate intcgra.<br />

J) tJ. l'r.; K b ra ci' iis ciii.

Cap. CLXXXI. De sancto Pelagio papa. 843<br />

Post liiiiic icgnavit Conr<strong>ad</strong>iis aniio cloniini MCXXXVIII. Eo tein-<br />

|)ore Ilngo de sancto Victorc (loclor exccilentissimus cl in oiniii<br />

scientia snmniiis et rcligione devotiis oliiif. Dc qiio refernnt, qnod,<br />

ciini iiilirinitale nltinm laboraret ct nullnni cibum rclincrc posset,<br />

corpiis tamen doininicum sibi dari cuin niulta instautia postulabaf.<br />

Tunc fratres ejus tnrbationem sedare volcnfcs simpliccm hostiam<br />

instar corporis dominici sibi detulerunt. Quod illc pcr spirilum<br />

recognoscens ait: niisercalur vcslri dominus, fnitrcs , cnr me de-<br />

ludere voluistis? Iste enim non est doininus incus , qncin depor-<br />

tasiis. Mox illi stupefacti cucurrerunt et sibi corpus doinini dc-<br />

tulcruht, scd illc vidcns , quod reciperc iion valcrct, clcvatis in<br />

coclum inaiiibus sic oravit: <strong>ad</strong>sccndat filius <strong>ad</strong> patrein et spiiilus<br />

<strong>ad</strong> Deuin suum , qui fccit illum. Et iiitcr liaec verba spiritum cx-<br />

lialavit el corpus doniini ibidem disparuit. Eugcnius abbas sancli<br />

Anastasii papa conslituilur , qui ab urbc cxpulsus co, quod sena-<br />

lores aliiini crcavcrant, iii Gallias venit et Bcrnardum antc se misit,<br />

qui viain domini pracdicabat ct niulla miracula facicbat. Gilberlus<br />

Porretanus florebat. Fridericus ncpos Conr<strong>ad</strong>i iniperavit anno doiniiii<br />

J\1CL1V. Eo tempore noriiit maj^ister Petrus Loinbardus episcopus<br />

Parisiensis, qui libruin sciifentiarum, glossam psaltcriiet epistolarum<br />

Pauli utiliter compilavit. Eo tempore trcs lunac in coclo visac suiit<br />

ct in medio signum crucis nec mullo post visi suiit tres soles. Tunc<br />

Alexander in papam caiionicc est clectus, conlra quem Octaviaiius<br />

Johanncs Creniensis tituli sancti Calixti et Johannes Strnmcnsis suc-<br />

cessive in papam cligunfiir et favorc impcratoris fulciuntur. Duravit<br />

hoc schisma aiinls XVIII, infra qiiod tempus Tcutonici, qiii apiid<br />

Tusculanuin pro iinpcialore morabantur, Romanos apud monlcm<br />

Portuin inv<strong>ad</strong>unt et tot a iiona nsquc <strong>ad</strong> vcsperas occidcrunt, ut<br />

nunquam ex Romanis tot millia sint occisa , licet tenipore Ilaiinibalis<br />

tot occisi sint , ut tres cophiiios annulorum , quos dc digitis pro-<br />

cerum occisorum ')idein Hannibal cxtrahi fccerat, Carlhagineni<br />

destinaverit. 2)Q„oruin mulli apud sanctum Slcphanum et sanctiiin<br />

Laurcntium scpulti sunt ct habciit lioc epitaphiuin: niille dcceni decics<br />

sex dccics quoque seni. Iniperator Fridericns, dum terram sanclam<br />

visitasset et ia fluminc quodam lavaretur, ibidcm nccalus periit,<br />

vel ut alii asserunt, equo suo iinpingente in aquam cccidit ibique<br />

intcriit. liuic succcssit Heinricus filius cjus anno doinini MCXt*.<br />

1) Ed. rr. <strong>ad</strong>dit atile pionoiiipn :<br />

Vr. ojnlltit verba : Ouoruin<br />

;i b sl ul era ii 1 ^ iiiiii 1 e v t: ru n t. 2) td.<br />

— Seiii.

844 Cap. CLXXXI. De sancto Pelagio paj)a.<br />

Eo lenipore tantae pliiviac ciini lonilrnis et fulminibiis et teni-<br />

pestatibus raclae sunt, quantas nulia nieniinit hominum antiqiiitas.<br />

Lapides eniin in quantitate ovornm quatlraiiguli inixti cuin pluvia<br />

(le coelo c<strong>ad</strong>entes arliores, vineas et segetes ilestruxerunl et inullos<br />

liouiines occiderunl. Corvi quoque et quainplures avcs per aeia iu<br />

hac tempestate volanles visi sunt carbones vivos in rostris porlare<br />

et (loinos inccnderc. Oontra Roinanain ecclesiam seinper t^rannideiu<br />

Heinricus exercuit et ideo co inortuo Innoccntius tcrtius, nc fratcr<br />

ejus Pliilipnus promoveretur , se opposuit et Ottoni filio ducis<br />

Saxoniae <strong>ad</strong>liacsit et euiu Aquisgrani in regein Alemanniac coronari<br />

fccit. Eo temporc , duin plurcs barones Franciae pro libcratiune<br />

lcrrae sanctac ultra inare pergerent, Constantinopoliin ccpcrunl.<br />

His tcmporibus ordincs pracdicatoruni et oinnium fratrum orli suiit.<br />

Innoccutius quartus legatos <strong>ad</strong> Pliilippum rcgem Francoruiu misit,<br />

ut tcrram Albigensiuiu inv<strong>ad</strong>eret et liaerclicos dclcret, qiii oiunes<br />

capiens concreniari fccit. Denique Innoccntius Oltonein inipera-<br />

torciu coronavit et, ut jura ecclesiac salvaret, ab eo juramentuiu<br />

exegit, qui statiin ipso die conlra juramentum fecit ct Roinipetas<br />

exspoliari jussit. Uiide papa euin cxconimunicavit et ab iinperio dcpo-<br />

suit. Eo tempore fuit sancta Elizabctli filia regis Ungariac, quac fuil<br />

uxor landgravii Tliuringiae, quac iiiler alia innuincra miracula plures,<br />

id est, XVI morluos, iil scribitiir, suscilavit et caecuiu iiatuiu illu-<br />

ininavit, de ciijus corporc usque hodic olcuiu fluere perhibctur.<br />

Oltonc deposito Fridericus, Ileinrici filius, eligitur et ab Ilonorio<br />

coronatur. Leges oplimas pro libertatc ecclesiae ct coiitra hac-<br />

rcticos edidit. Hic super omnes divitiis et gloria abundavit, sed<br />

iis iu snpcrbia abusus fuit, naiu t^raniiidein tonlra ecclesiam cxer-<br />

cuit, duos cardinales viiiculavit, praelatos, quos Grcgorius IX.<br />

<strong>ad</strong> concilium convocavcrat, capi fecil et ideo ab ipso excominuni-<br />

Cap. CLXXXII. De declicatione ecclesiae. 845<br />

CAP. CIXXXII. (177.)<br />

I>e (lcdicatione ecclei§»iae.<br />

Dedicatio ccclesiae iiiter alias feslivilatcs ah ecclesia cclcl)raliir<br />

ct qiioniam iliipiex cst ecclesia sivc teinpliim, scilicet matcriale ct<br />

spiiituale, itlco dc hujus teinpli duplicis dcdicatione hic brcviter<br />

cst agenduni. Circa dedicationeni autcm teinpli materialis Iria<br />

videnda sunt; priino quare dcdicatur sive consecratur, secuiuln<br />

qualitcr consccratur, iertio pcr quos profanatur. Et quia iii<br />

teinpio duo sunt , quae consccrantur, scilicct allare et ipsuni<br />

teinplum , idco primuin vidcndum est, quare consecratur allarc,<br />

secundo quarc teniphin). Altare autem consecralur <strong>ad</strong> tria, priino<br />

<strong>ad</strong> sacraincntum doinini ofTercndHm, Genes. VIII: aedilicavit No<br />

altarc doinino et tollens de cunctis volucribus et pecoribus nuindis<br />

obtulit super altarc, Hoc autem sacramenUiin est corpus et san"uis<br />

Christi, quae in niemoriam passionis dominitae iminolamus, juxta<br />

quod nobis praecepit dicens: hoc facies in mcam commcmorationcm.<br />

Habemus eniin triplex roeinoriale dominicac passionis , unum in<br />

scripto , scilicet passio Christi imaginibus rigurata, ct hoc habet<br />

fieri qHantum <strong>ad</strong> visum. Ipsa enim crucifixi iniago et aliae ima-<br />

gines in ecclesia fiunt propter rcincmorationem excitandam, devo-<br />

tioneni et instructioncm, quia sunt quasi libri la^corum. SecHnduin<br />

in verbo , scilicet passio Christi praedicata, et hoc habct ficri<br />

quantuin <strong>ad</strong> auditnm. Tertium in sacraincnto, scilicet passio in hoc<br />

sacraincnto tam signanter cxpressa, in quo corpus et sancuis<br />

Christi veraciter continetur et nobis olTcrlur ct hoc mcmoriale habet<br />

fieri quantum <strong>ad</strong> gustum. Si ergo afTectum nostrum accendit<br />

passio Christi dcscripta et ainplius praedicata, niulto fortius in-<br />

ilammare dcbct in hoc sacramento tatn signanter expressa. SccHndo<br />

<strong>ad</strong> nomen domini invocandum, Genes. XII: aedificavit Abrahain<br />

altare doniino, qui apparucrat ci, et invocavit ibi nonien domini.<br />

Haec autem invocatio secundum apostolum prima<strong>ad</strong> Timoth II. habct<br />

fieri aut per obsecrationcs, quae fiunt cum <strong>ad</strong>juratione pro malis<br />

removendis, aut pcr postulationes , quae fiuiit pro bonis ciiinulan-<br />

dis, aut pcr gratiaruni actioncs , quae fiuut pro boiiis liabitis con-<br />

servandis, Invocalio autcm , quae fit supcr allare, proprie dicilur

846 Cap. CLXyXJI. De dedicatione ecclcsiae.<br />

iiiissa 00, qiiocl coeleslis inissus, scilicet (liirislus, a palie niillitiir,<br />

(jiii i|isain iiostiani consecrat, ct per eiindeni a nobis patri niittitnr,<br />

iit pro nobis intercedat. Unde Ihino: ipsa liostia sacra missa vo-<br />

cari potcst, quia transmissa cst; prinio a palrc nobis per iiicar-<br />

iiationeni , secniulo a nobis patri per passionein. Simililer iu<br />

sacramcnto priino a patre iiobis pcr sanctificationem, qiia nobiscum<br />

osse incipit, postca a nobis palri per oblationem, qua pro nohis<br />

intcrccdit. Et iiota, quod inissa in tribns liiiguis caiiilur, sciliiet<br />

graeca, hcbra^ca ct lalina, <strong>ad</strong> rcpraesentandum titulum doininicac<br />

passionis, qui scriplns crat graece, licbra^cc ct latine. Itcm etiani<br />

in tribus linguis canitnr <strong>ad</strong> notaiulnni, quod omnis lingua debct<br />

Dcum laudare, quae per liaiic triplicem liiiguam inlelligitiir. La-<br />

tina autcni suiit evaiigelia, cpistolac, oiationes ct canlus , gracca<br />

sunt K}rie cleison, Christe eleison, quae iiovem vicibus cautantur,<br />

ut <strong>ad</strong> socictatem novcm ordinum angelorum perveniainus , licbrayca<br />

sunt allcluja, amcn, sabaolh ct osaniia. Tcrtio <strong>ad</strong> cnntandum,<br />

Ecclesiast. XLVII: dedit illi conlia ininiicos poteiitiam ct starc Tecit<br />

coiilra altare caiitores ct in sono coruin lecit dulces modulos. Et<br />

dicit modulos in plurali, quia secuiidum llugoncm de sancto Victore<br />

trcs sunt spccics sonorum , quac laciunt trcs modulos. Fit cniin<br />

sonus pulsu, flatu ct cantu. Ad cilliaram pertinct pulsus, <strong>ad</strong> or-<br />

ganum flatus, <strong>ad</strong> voccm canlus. Assignari potest liaec consoiiantia<br />

sonorum concordiae morum , si referatur <strong>ad</strong> pnlsum cilharae nia-<br />

iiuum operatio, <strong>ad</strong> flatum organi inentis devolio, <strong>ad</strong> caiitum vocis<br />

scrmonis cxhortalio; ct infra: quid prodest dulcedo oris sinc dul-<br />

ccdinc cordis? Frangis vocem , frangc ct volunlatcin , scrvas con-<br />

sonantiaiu vocuni , scrva coiicordiam iuoruin, ut pcr cxcniplum<br />

concoides proxinio , per voluntalem doniino, per obcdicntiani ma-<br />

gistro. IIoc igitur triplex gciins niusicoruin rcferlur <strong>ad</strong> tripliceni<br />

diircrenliaiu olTicii ccclesiae, sicut dicilur in milrali dc oflicio,<br />

nam ipsuin oflicium ccclesiae coiisistit in psalmis, in cantu ct iii<br />

lcctionibus. Pnmuin igilur genus musicoruin est, quod fit pulsu<br />

digilorum, ut in psalterio ct in similibus, ct <strong>ad</strong> illud perlinct<br />

psalinodia; Psalin.: laiidale cuin iii psallerio ct cilhara. Secuiidum<br />

cst, quod lit canlu, sicut in voce, ct <strong>ad</strong> istud pcrlinent leclioncs,<br />

Psalin. : psallite ci in vocifcralione. Tcrlium cst, qiiod lil llatu,<br />

sicut in tuba, ct <strong>ad</strong> istud perlinet cantiis, Psalin.: laudale cum iii<br />

sono lubae. Tcmplum antein scu ccclesia consccratnr quintuplici<br />

ralionc. Priino , ut indc d;)abolus ct ejus polestas cxpellalur. Ut

Cap. CLXXXIf. De dedicatione ecclesiae. 847<br />

rcfert Crcgorius iii djalogo, qiiod , ciiiii (|iiacflam ccclcsia Ariaiio-<br />

ruiii fideiibus rcddita coiisecraretur ct reliquiae saiicti Scbastiani<br />

ct bealae Agaliiae illuc delatae fuissciit , populus ibidcm coiigre-<br />

gatus porcuin subito intra suos pcdcs buc iliuc discurrere scnse-<br />

runt, qui forcs ccclcsiae rcpctcns a nuMo vidcri poluit oiiincsquc<br />

in <strong>ad</strong>inirationcm coinmovit. Quod idcirco dominus oslcndit, ut<br />

cunclis patefieret, quod de loco codcm ininnindus habitator exiret.<br />

Scquenli autem iiocte niagnus in cjusdcm ccclcsiae teclis slrcpilus<br />

factus cst, ac si in lioc aliquis errando discurrcrct. Sccunda<br />

itcrum nocte gravior sonus increvit, tanto vcro terrore tcrtia in-<br />

sonuit, ac si omnis illa ccclcsia a fuiidanicnlis fuissct cversa.<br />

Slatimquc recessit nec amplius illa anliqui hostis inquietudo appa-<br />

ruit, scd pcr tcrroris sonitum, quem fecit, iiinoluit, a loco, quem<br />

diu tcnuerat, quain coactus cxibat. Hacc (ircgorius. Sccundu<br />

consccratur, ut <strong>ad</strong> eani fugienles salveiitur. Undc aliquae ecdcsiae<br />

post dcdicalioneni a principibus privilcgiantur , ul , qui <strong>ad</strong> eam<br />

confugcrint, salvcntur. Unde dicit caiion: rcos sanguinis dcrcndet<br />

ccclesia , nc vitain perdant et meinbra, et ob hoc Juab in lale<br />

tabcrnaculum confugit et cornu altaris appreheiidit. Tertio con-<br />

secratur, ut ibidem orationcs cxaudianlur, quod signatuin cst<br />

III. Rcg. VIII., ubi Salomon dcdicato tcuiplo ait: quicuiiquc roga<br />

verit in loco isto, exaudies in loco habilaculi tui in coclo, et cuin<br />

exaudieris, propilius eris. Adoranius autcm in ipsis ccclcsiis <strong>ad</strong><br />

oricntem , quod fit triplici ratione sccunduin Damasccnum L. IV.<br />

c. V. Primo, ut patriam noslram nos rcquircrc ostcndamus, se-<br />

cundo. ut <strong>ad</strong> Chrislum crucilixum rcspiciainus, tcrtio, ut venicntcin<br />

judiccm nos exspcctare raonslrcmus. Ail eniin sic; Deus par<strong>ad</strong>isnni<br />

in Edcin <strong>ad</strong> oricntem 'plantavit , unde hominem cgressum cxsulcm<br />

fccil ct aiite par<strong>ad</strong>isum ex occideute habitare fccit. Anliquam igitur<br />

patriam exquircntes et <strong>ad</strong> ipsam <strong>ad</strong>spicicntcs Dcum <strong>ad</strong> oricntein<br />

<strong>ad</strong>orainus. Scd ct dominus crucifixus <strong>ad</strong> occidenlem respiciebat ct<br />

ita <strong>ad</strong>oramus <strong>ad</strong> ipsuin rcspicienlcs el assumfus <strong>ad</strong> oricntcm sursuiii<br />

fcrebatur et ita ipsum apostoli <strong>ad</strong>oravcrunt et ita vcniet, quomodo<br />

videruiit cuntcin in coclum. Ipsum igitur cxspcclantcs <strong>ad</strong> orien-<br />

tcm <strong>ad</strong>oramus. Haec Damasccnus. Quarto consccratiir , ut ibidcm<br />

laudes Deo rcddantnr. Quod quidcin lit in soptcin horis canonicis<br />

sivc niatutinis, prima, tcrtia, scxta, nona, vcspcra et completorio,<br />

Et licct in quaiibet hora dici Dcus csset laudandus, tamcn, quia<br />

<strong>ad</strong> hoc inlirmitas noslra uon suHicit, oruinafuin cst, ut his horis

848 Cap. CLXXXII. De tledicatione ecclesiae.<br />

specialilor Deiiin laiuleniiis co , quod liae liorae ab aliis privilegialac<br />

sunl in aliijuibus. Xani in nocte media, qua niatutinac celcbraiitiir,<br />

Ciiristus natus cst, captus et iiiusus a Judaeis fuit. In liac iterum<br />

liora iiifernum spoliavit, Dicitur cnim iu mitrali, quod in inedia<br />

nocte infernum spoliavit large accipiendo. Scilicet ante lucciii<br />

inanc surrexit, hora prima apparuitj in media etiam iiocte <strong>ad</strong><br />

judicium venturus asseritur. Unde Hieroiiymus: reor, inquit, tra-<br />

ditionem apostolicam perinansisse, ut dic vigiliarum pasdiac ante<br />

noctis mcdiuin dimillere non liceat populos exspectantes <strong>ad</strong>ventum<br />

Cliristi , ct postquain <strong>ad</strong>venerit illud tcnipus, sccuritate praesuuila<br />

fesluiu cunctos agore diem. In hac igilur liora laudes Dco can-<br />

tamus, ut ei de ejus nativitatc, captionc et patruin libcralioiic gra-<br />

tias agamus et cjus <strong>ad</strong>vcntum solliciti cxspcctemus. Adduiilur etiaiii<br />

matulinales laudcs, quia in mane Aeg^plios in niarc submersit, mun<br />

dum creavit et resurrexit. In hac ergo hora laudcs Deo rcddimus,<br />

ne in niari hujus inundi cuin Aegjpliis dcnierganiur , ut pro nostra<br />

trcatione et ejus resurrectionc gratias Deo reddamus. In hora prima<br />

Clirislus <strong>ad</strong> teinplum maxinie convcnicbat et populus ibidcin <strong>ad</strong> cuni<br />

inanicabat , id est, <strong>ad</strong> euin inane fostinabat, ut dieitur Luc. XXI,<br />

Pjlato praescntatus fuit. Iii Iiac etiam Iiora rcsurgcns inulieribus<br />

primo apparuit. Hacc est etiain j)riiiia hora dioi. Moo ergo in hac<br />

hora in ccclcsia Deo laudes exsolvimus, ut Cliristum imitoniur ct sihi<br />

resurgenti et apparcnti gratias agauuis, ct ut Deo tamquani oinniuin<br />

])rincipio ipsius diei priinitias solvamus. In hora tortia Christus<br />

linguis Judacorum crucifixus cst, a Pjlato <strong>ad</strong> coluiiiiiain llagellatus<br />

cst ct <strong>ad</strong>huc, ut dicitur in bjstoriis, columna, ubi ligatus fuit,<br />

vestigia cruoris ostcndit ct hac e<strong>ad</strong>cni hora spiritus sanctus<br />

inissus est. In scxta in crucc clavis confixus cst, tenobrae por<br />

nnivcrsum muiuliim factac sunt, ut in morto domini sui sol lugcns<br />

sc vestibus nigris contcgoret et ne domiiium crucifigciitibus lumen<br />

praebcret. El iii hac hoia in die asconsioiiis cuin discipulis discubuit.<br />

In nona Iiora (ilirislus spiriliiin omisil, milos lalus ojiis aperuit,<br />

coctus apostoloriim <strong>ad</strong> oraiidum convoiiire consuevit ct (]hrislus in<br />

coolum <strong>ad</strong>scondif. Proplor has praorogalivas Douin in his Iioris<br />

laudamus. In vcspera (^hristus in coona sacramoiilum corporis ot<br />

sanguiiiis iiistituit, podos discipulorum lavit, dc cruco dopositiis in<br />

sopulcliro collocalus fuit , discipulis in habilu peregrini se inaiii-<br />

fcslavit, et pro his omnibus in Iiac hora ecclesia Christo gratias<br />

agit. Iii com|ili'l()iio Cluisliis sanguiiicas gultas sudavit, moiiiimento

Cap. CLXXXII. De detlicatione ecclesiae. 849<br />

ejus cnstodia depulata fiiit et ibidein quievit, rcsurgens pacem<br />

discipulis minliavif, et pro his gralias Deo reddinius. Has autcin<br />

laudes qnaliter Deo exsolvere debeainus , dicit Beriiardns: fratres<br />

mei, iminoiantes liostiain laudis juiigamus vcrbis sciismn, sensui<br />

affcctum , alTectui exsultationem , exsultalioiii maturilatem, maturi-<br />

tali liumilitatem, humilitati libertatcm. Quiiito consccratur, ut ibi-<br />

dem sacramenta ccclesiaslica ministrenfur. Unde ipsa ecclesia<br />

efficitur quasi ipsa taberna Dei , in qua sacramcnfa continentur ct<br />

ministrantur. Quaedam cniiu minislrantur et dantur intrantibus,<br />

ut baptismus; quaedam exeuntibus, scilicet exfrema unclio; quae-<br />

dam commoranfibus, et horum quidain sunt miiiistrantes, liis datur<br />

ordo; quidam pugnantes, et hornm quidam pngnae succumbunt,<br />

his datnr poenitentia; qnidam insistunt, et his confertur audacia<br />

animi , ut roborcntur, et hoc per confirmationem ; datur cibus, ut<br />

suslcntentur, ct hoc pcr cucharisliae sumtioncin ; fil remotio impe-<br />

dimenti, ne dejiciantur, et hoc pcr matrimonii conjunctioncm, Sc-<br />

cundo videnduin cst, qualiter consecrafur , sed priino de allari, sc-<br />

cuiido de ecdesia. Ad consecrationem auteni altaris plura concurrunt.<br />

Primo cniin quafuor cruccs de aqua bene<strong>dicta</strong> in quatuor cornibus<br />

altaris configuranfur, secundo ipsum scptics circuitur, terlio aqua<br />

bencdicfa cum jsopo septies <strong>ad</strong>spcrgifur, quarto incensum in ipso<br />

crcmatur, quinto chrismate inungilur, scxfo mundis pannis operilur.<br />

Haec autcin repraescritant ea, quae dcbcnt liabcre illi, qui <strong>ad</strong><br />

alfarc accedunt. Dcbent enim primo liabcrc carilatcin qu<strong>ad</strong>ruplicem<br />

per cruccm acquisitam, ut scilicet diligant Dcuin , se ipsos, amicos<br />

ct inimicos. Et haec signantur per quatuor cruces in qnatuor cor-<br />

nibus altaris factas. Et de his quatuor coniibus caritatis dicitur<br />

in Genes. XXVILL: dilataberis <strong>ad</strong> oricntem ct occidcntem, scptcntrio-<br />

nem et meridiem. Yel idco quafuor cruces in quatuor cornibus<br />

iiunt <strong>ad</strong> significandum , quod Chrisfiis pcr cruccm quatuor mundi<br />

partcs salvavit. Vel ideo <strong>ad</strong> significaiidum , qiiod crucem doinini<br />

qualuor modis dcbemus portare, sciliccl in corde pcr mcdilafionein,<br />

in ore pcr confcssioiiem , in corpore per mortificafioiicin , in facic<br />

per assiduam impressionem. Secundo dcbcnt habere cuiam et<br />

vigilantiam; quod significatur pcr circuitus. Unde tunc canfatur:<br />

invenerunt me vigiles etc. Dcbcnt eiiim solliciti vigilare super<br />

gregein suum. Uiidc negligcntiam praclafi ponit Gilbcrtus intcr<br />

ridiculosa dicens: ridiculosa an magis pcriculosa rcs est speculator<br />

coecus, praecursor claudus, negligens praelalus, doctor nescius,<br />

54

850 Cap. CLXXXII. De declicatione ccclesiae.<br />

praoco inutiis. Vol per scptem circuitiis circa altarc siguificaiitnr<br />

scptcin inedilalioncs ct consiileiationes , quas circa septenipiicein<br />

virtiiteni liuinilitatis Cliristi lialiere debeinus ct per ipsas frcquenter<br />

circuire. Piiina virtus est , quod, cuni divcs esset, factus est<br />

pauper; secanda, quod in praesepio positus ; tertia, quod parcnti<br />

l)us subditus; quarta, quod sub inaiiu servLcapHt inclinavit; quinta,<br />

quod discipuluin furein ct proditorein sustinuit; sexta, qiiod aiitc<br />

iniqnuni jiuUcein inansuelus tacuit; septiina, quod pro crucifixoribus<br />

cleinentcr oravit. Vel per septein illos circuitus si»;iiificaiitur sep-<br />

lcm viac Cliristi. Prinia fuit de coeio in uteruin, secuiida de utcro<br />

in pracsepiHiii , tcilia de praesepio in inundiiin, quarta de inundo<br />

in patibuluin, quiiita dc patibuio in sepulcliruin, scxla de scpulchro<br />

in liniluiiu, sepliina de linibo resurgcns in coeluin. Tertio debeiit<br />

Jiabcre doniiiiicae passionis nieinoriain ; qnod siiifnificalur per aspcr-<br />

sioiieni aquac. Septein eiiiin aquae aspcrsiones suiit septeni sanouinis<br />

Cliri.sli ciTusioiies, quaruin priuia fluxit in circunuisione, sccunda<br />

in ornlioiie, tcrlia in coiporis fliigeliatione, (|uarta in capitis coro-<br />

natioiie, quiiila iii inauuuni perfoialione, sq\ta iii pcduin affixione.<br />

septiuia in lateris aperlioiic. .Ilae auteni saiifrinnis aspcrsiones<br />

factae fucruiit cuni jsopo liutnililalis ct iiiaesliinabilis caritatis.<br />

Ysopus ciiiin est berba buinilis et calida. Vel ideo septies <strong>ad</strong>-<br />

spcrgitur <strong>ad</strong> sigiiificanduni, quod in baptisino septein doiia spirilus<br />

sancli danliir. (Juarto debeiit babere orationem fervenlein et de-<br />

votaiu , quod significatur jier coiicremalionciu tliuris. Tliiis eniin<br />

Iiabct virlulem asccndeiidi ex fuini lcvilatc, coiisolidaiidi ex sua<br />

qualilale. coiislringcndi cx conglutinitatc , coiifortandi cx aroniati-<br />

ritate. Sic oralio <strong>ad</strong>sceiulit iii I)ei memoriam ;<br />

aniniam consolidat.<br />

quantum <strong>ad</strong> cu!|)ain praelcrilam, impelraiulo mcdelani; coiistringil,<br />

quanluin <strong>ad</strong> futuram, iinpctrando cautclam ; coiifortat, (^uanlum <strong>ad</strong><br />

praesenlem, impetrando tutelam. Vel potcst dici, quod dcvota oratio<br />

per llius significatur, quia babct <strong>ad</strong> Deum asccndere, Eccles. XXXV:<br />

oratio liuiniliantis sc nubcs pcnetrat; odorcin Peo rcdderc, Apocal. V:<br />

Iiabentes singnli citliaras ct phialas suas pleiias odoramentorum etc ;<br />

ex cordc innammato proccdcrc, Apocal. VIII: data sunt ilii in-<br />

censa innlla ctc. , et infra: accepit angelus tliuribulnm et iinplcvit<br />

illiid dc igne al. clc. Qninto debeiit liabcrc nitorem conscientlae<br />

ct odorein bonac faniac, quod significatur per cliri.snia, quod con-<br />

ficitur ex olco ct balsamo. Debeiit cniin Iiaberc pnram coiiscicn-<br />

tiain , Ht possint diccrc cuin aposlolo : gloria nostrn iiaec c^t

Cnp. ("LXXXn. De {ledirnfione ecclesi;\e. 851<br />

lestinioiiiuin conscicntiac nostrac; J)onain fainain , I. Tiinolli. III:<br />

oporlet iliiiin tcstinioniiiin liabcrc boiinin ah liis , (|ui foris sunt,<br />

riirjsostoinus : clcriti nnllain (lel)cnl liabcrc matulain ncc in vcrbo<br />

iicc in cogilatu ncc in facto iicc iii oj)inionc, (|iiia ipsi snnt<br />

pulclirilndo ct virtus ccclcsiac? et si niali fuerint, tolam dclur-<br />

pant ccclesiain. Scxto debcnt habcre mundiliani operationis bonac.<br />

Quod significatur pcr pannos nlbos ct innndos, t|uibus allarc opc-<br />

rilur. Usus eniin vcsliinciitoruin invcntus est <strong>ad</strong> tcgciuliiin , calc-<br />

racicnduni ct ornanduin. Sic bona opcra tegiiiit aniinae nudilalcin.<br />

Apocal. III: vesliincntis albis induaris, iit non apparcat tonfusio<br />

iniditatis tuac. Ornant animain <strong>ad</strong> honcslalciii , Roinan. XIII: in-<br />

duainur arina lucis elc. Calcfaciunt innaniinaiido <strong>ad</strong> carilalcin,<br />

Job. XXXVII: nonne vcslinienla tua calida sunt elc. ? Modituni<br />

cniin vnlerct acccdenti <strong>ad</strong> allarc, si liabcrct dignilatcin siiininani<br />

ot vitam inlimain , Bcrnard.: monstruosa res est scdes prima ct<br />

vita inia, gr<strong>ad</strong>us supremus et stalus inliinus, vullus gravis, actns<br />

levis, scrino inultus, frnctus nullus, ingcns auctoritas et animi in-<br />

stabilitas. Secnndo videndum cst, (|ualilcr ecciesia consecralur, ct<br />

<strong>ad</strong> lioc plura concHrrunt. Epistopus cniin ipsain ccclesiam ter<br />

circuit et qualibct vicc vcnii ns <strong>ad</strong> ccclesiam januain percutit baculo<br />

paslorali diccns: apcrlle porlas principes vcslras clc. Intcrius cl<br />

cxterius a(|ua bcncdicla ipsa etclcsia irrigalur, in paviincnlo fil<br />

crux de cinere ct sabulo ex transverso aii

852 Cnp. CLXXXII. De cledicatione ecclesiae.<br />

lodis saiutiiarii (|iiaiii tlioriis ct clionis t|iiaiii coipiis , (|iiia tligiiior<br />

cst onlo viigiiiiiin (|iiaiii coiitiiiciitiuin et coiitinciitiuiii (|iiain coiijiiga-<br />

tornin. Ilacc Ricliartlus. Sccniuluni, scilicet triiia atl ostinin pcr-<br />

cussio. sigiial tripiox jus, (|nod liabct Clirislns in ccclesia, tjuare<br />

tibi (Icbet aperiri. Est enini sua creatione, retleintiuiie ct glorifi-<br />

cationis pcrniissione. l)e Iioc triplici jure tlicit Anselinus: ccrle,<br />

tloinine, tiuia nie lccisti, tlcbeo aniori tuo nie ipsuin totnin, tjnia nie<br />

rcdeniisli, tUbco ainori tuo ine ipsnin totuiii, tinia tanta proiiiitlis,<br />

(lebco nie ipsuin loluin, iino taincn debeo aiuori tuo plus (|uain<br />

ine ipsuni, (jiiaiiliiin tu es iiiajor nie ipso, pro qHO dcdisti te ipsuin<br />

ct cni proniitlis lc ipsuin. Trina autcni proclainatio : attoliite<br />

porlas principcs vcstras, sigiiilicat triiiain ejus potentiani, scilicet<br />

iii coelo , iii niuiido ct in inferno. Terlio interius et exterius atjua<br />

bciicdicla aspcrgitur, quod lit triplici de cansa. Priino propter<br />

dacnionis cxpulsioiiein. Aqna eniin bcnc<strong>dicta</strong> babct propriam vir-<br />

tutcm expellendi ipsuin d^abohun. Undc in exorcismo aquae<br />

dicitur: ut sis aqua exorcisata <strong>ad</strong> cirugandam oinncin potestatcm<br />

inimici et ipsum inimicHin er<strong>ad</strong>icare etc. Ista autem aqua bene-<br />

<strong>dicta</strong> fit ex quatnor, scilicet ex aqna, vino, sale et cinere, quia<br />

vidclicet quatnor sunt, quae inaximc ininiicum expellunt, sci-<br />

licet lacryniarum efrusio, qnae per aquam, spiritualis exsultatio,<br />

qnae per viniim, matura discrelio,

Cap. CLXXXII. De dedicatione ecclesiae. 853<br />

repracscntat iiriioncm iii fuie popiiii gentiiis et Jnilaci pcr crucein<br />

Cliristi factam. Unde et illa criix ex transvcrso angulo orientis<br />

usquc ail angiilum occidcntis ducitnr, <strong>ad</strong> significanduni, (juod illc,<br />

qui prius erat dcxtcr, faclus est sinister, et (lui erat in capite,<br />

factus est in cauda, et e converso. Secundo rcpraesental pagiiiam<br />

ntriusque testamenti, qiiod pcr cruccm Chrisli <strong>ad</strong>impletuin est.<br />

Unde moriens dixit: consuminatiim est. El crux ex transverso duci-<br />

tur, quia nnum testameiituin in alio continctur, qiiia rola eral iii<br />

rota. Tertio repraescntal articulos fidci , ecclesiac enim pavimen-<br />

tum est nostrae fidei fuiidaineiitum , elementa, qiiae inscribuntur,<br />

snnt articuli fidei, quibus rudcs et ncophjli de utroque populo iii<br />

ccclesia erudiuntur, qui se pulvercm et ciiierem rcpntaio dchciit<br />

juxta illud, quod dixit Abrahain Genes. XVIll: loquar <strong>ad</strong> domimim<br />

meum , cuin siin pulvis et ciiiis. Quiiito cruccs in ccdcsia dcpin-<br />

guntur, quod quidcm fit triplici rationc. Priino proptcr daemonum<br />

terrorem , ut scilicet dacmones, qui indc expulsi sunt, videiitcs<br />

signnm crucis terreanlur et illnc ingredi non pracsuinaiit. Tiinciit<br />

enim valde signum crucis , nnde Chrysostomus : ubicumque dae-<br />

mones signum dominicum viderint, fugiunt tiincntes J)aculuni, quo<br />

plagam acccperunt. Secundo proptcr triumplii ostcnsionem: cruces<br />

enim siint vexilla (^hristi et signa ejus triumplii , unde, ut osteii-<br />

datur, quod locus ille Christi dominio subjugatus est, ideo ibidein<br />

cruces depinguntur. Nam ct apud iinpcrialem magnificcntiam ob-<br />

servatur, ut , quando aliqua civitas ei tr<strong>ad</strong>itur, impcriale vcxillum<br />

in ea crigitnr. In hujus figuratione dicitur ficnes. XXVIII, quod<br />

Jacob lapidcm, quem supposuerat capiti suo, erexit in titulum,<br />

videlicct in titulum praeconialem , memorialein et friuniphalcm.<br />

Tertio propter apostolorum rcpraesentationem , nain illa XII liinii<br />

naria ante cruces posita significant XII apostolos, qiii pcr lidciii<br />

crucifixi totum munduiu illiiiniiiavcrunt. Hae igitur cruccs illiinii-<br />

nantur ct chrismale unguiitur, quoniam ct aposloli fide passionis<br />

(ihristi totuin niundum illuininaverunt <strong>ad</strong> cognitioiicm , iiillamma-<br />

verunt <strong>ad</strong> amorein, uiixerunt <strong>ad</strong> conscicnliac nilorem, qiiod pcr<br />

oleuin, et <strong>ad</strong> bonac vifae odorein, quod pcr balsainum intclligitui.<br />

De tertio, scilicet per quos iirofaiiatur, sciendum , quod ipsaiu<br />

domuin Dei pcr trcs protanatam legimus , scilicct per Jerobeam,<br />

per Nabuzardain ct per Antiochum. Jerobcain cniin , sicut lcgitur<br />

III Reg. XII, duos vitulos fccit poiiens uiium iii Dau ct aliiiiu iii<br />

Bethel , quac dicitur domus Dci ; ct hoc propter avaritiani lccit,

854 C"np. CLXXXl!. De dcJlcatioiie ecclt^siae.<br />

ne siiiicet rcgtiiim <strong>ad</strong> Roboain lediict. Pi-r lioc sigiiiHtaiiir . iinod<br />

avaritia tlericoriiin iniiltiiin (Hclcsiam Dci coiilaniinat, qiiac in ipsis<br />

tlcricis imillnm rognat, Jcrcin, IV: a inininio usqiio ail inaxiinuni<br />

omnes avariliam sc(|nniit;ir, Bcniardns: (]iicin dabis niiiii dc iinnicro<br />

|)raeIatorum , (|ui iion inagis invigilct suhdilornm evaciiaiulis inar-<br />

siipiis (|uam viliis exstirpandis ? Vituli siint ncpoluli, (pios iti<br />

Betlicl, id cst doino Dci , ponunt. Ecclcsia cliatn per Jerobcaiii<br />

profanatur, si ex avaritia usurariorum vel raploruin aedilicalur.<br />

Uiidc lcgitur, (juod , cuin (luidam usurarius ecclcsiani (luandaiu dc<br />

rapinis et usuris conslruxissct, episcopum <strong>ad</strong> cjus dcdicationem<br />

multis pretibus invitavit. (lum igitur episcopus cum suo clcro<br />

oriicium coiisccrationis agerct, vidil post allarc dvabolum slantcm<br />

in calliedra in liahita episcopali. Qui dixit episcopo; ({uarc eccle-<br />

siam nieam coiisecras , cessa jam, (juia <strong>ad</strong> me cjus jurisdictio<br />

perlinct, ([iiia de usuris ct rapinis aedilicala est. Ciim ergo cpi-<br />

scopus inde cum clcricis tcrritus fiigeret, d^abolus continuo ipsam<br />

ecclesiam cum grandi slrcpilu destruxil. Xabu/.ardain aiilcin siini-<br />

iiler, utlcgiturlV. Reg. XXV, domum Uei comhussit. Nahazardam<br />

aufein princcps co^iuorum significat illos , (jui gulac cl luxuriat;<br />

dcditi sunt, (|ui dc ventrc suo Deum suum fccerunt, secundum<br />

qiiod dicit apostolus: (|uorum Dens veiiter est etc. Qualitcr auleni<br />

vciitcr Deus dicatur, ostcndit Hugo de sancto Victore in suo<br />

clauslrali dicens: solent Diis teinpla construi, altaria crigi , mi-<br />

nislri <strong>ad</strong> serviciidum ordinari, imiuolari pecudcs, tliura concrcmari.<br />

Deo si(|Hidem vcnlri templuin est coquiiia, allarc inciisa , niiiiistri<br />

coqui, immolare pecudes carnes coctac , fiiinus iiitcnsorum odor<br />

saporum. Rex Antiochus, qiii fuit superhissimus ct ainbiliosus,<br />

doiiium Dci polluit ct profanavit, sicut lcgilur I. Macc. 1: pcr qucm<br />

significatur , (|iiod superhia ct nmbitio , quac vigent in clcriois, qui<br />

iion appeliint prodesse, scd praeesse, multum ecclesiam Dei con-<br />

taminat, De quorum supcrha amhilioiic dicit Bernardus: honorali<br />

inccdunt de honis domini, cui taincn domino hoiinrcin non dcferuiit,<br />

iiidc his, (|ucm qiiotidie vides, mcrctricius nitor, hislrionicus hahitns,<br />

regius apparatiis, aiiriim iii frenis ct scllis ct calcaribiis , plus<br />

calcaria (|iiam allaria fiilgciil, ct siciit pcr trcs profanala cxslitit,<br />

ita per alios trcs dcdicala'ct consccrata fuit. Dcdicalioncm ciiim<br />

priino fc(it ,Mo\scs ,<br />

scciindo Salonion, lertio Jiidas Maccahaciis;<br />

pcr (|iiod iiisiiiiialiir. (iiiod iii dcdicalionc ccclcsiac dchciiiiis liahcrc

Cap. CLXXXII. De clciiicatioiie ecclesiae. 855<br />

iMiinililatt-ni, (|iiae tiiit iii I\Io}st;, sapiciiliam ct (iigcretionein, (]uae<br />

luerunt iii Saloiiioiie, veiae liclci coinini.ssioncm, quae iii Jutla designa-<br />

lur. Secuiulo videnduin est de consecratione sive dedicatione lenipli<br />

spiritualis , qtiod teniplum sunius nos, scilicet congrcgatio oninium<br />

fidelium, quod cunstruitur ex la|)idil)iis vivis, I. Petr. II: tan(|uaiii<br />

lapidcs vivi superaedificati etc. ; cx lapidibus politis, nnde can-<br />

tatur: tunsioiiiljus pressuris expolili lapidcs ctc. ; cx lapidibus qua-<br />

dris, quatuor eniin latcra lapidis spirilualis suiit lides, spes, caritas<br />

et opcratio, quae aeqnalia sunf, quia, ut dicit Gregorius, quantum<br />

credis, tantuin spcras , quantum credis et speras, tantuin diligis,<br />

quantum crcdis, spcrasetdiligis, tantumoperaris. Iii liocquidemtemplo<br />

altare cst cor nostrum, super quod allare tria dcbent Deo olferri.<br />

Friinum cst ignis dilectionis perpctuae, Levit. VI: ignis scilicet di-<br />

lectionis crit perpctuns et nunquam dciicit in allari scilicclcordis; sc-<br />

cundum incensum orationis odoriferae, L Paral. VI: Aaron ct lilii<br />

cjus <strong>ad</strong>olebunt inocnsum super altare liolocaustomatis ct tli^mia-<br />

malis, Tertium cst sacrificium juslitiac, (|uod sacrificiuin consistit<br />

in oblatioiic poenitentiae ct iii holocausto dilectionis perfectae,<br />

et in vitulo carnis morlificatae ; de his Psalm. : lanc acceptabis<br />

sacrificiuin justitiac oblationcs ct liolocausta , tnnc imponcnt<br />

snpcr allare tuum vitulos. Teinplum aiitcin S|)iriluale, quod<br />

sumus iios, <strong>ad</strong> siinililudinem tcinpli inaterialis consccratur. Primu<br />

cnim suminus pontifex, scilicet Chrislus, ostiuin cordis clausuin<br />

invcnicns ter circuit, dum peccatum oris , cordis et o|)cris <strong>ad</strong> nie-<br />

moriam ejus reducit I)e hoc triplici circuitu dicitur Ysaias XXIII:<br />

suine citharam, quo <strong>ad</strong> prinuim , circui civitalem cordis, scilicet<br />

quo <strong>ad</strong> secundum, nicrelrix obiivioni tr<strong>ad</strong>ita , quo <strong>ad</strong> terlium.<br />

Hecundo ipsum ostium cordis clausuiii ter percutil, ut sibi aperialur.<br />

Percutit enim ipsuin cor ictu beneficii, coiisilii et flagelli. I)e<br />

qua trii)lici pcrcussione dicilur Proverb. I qnaiitum <strong>ad</strong> inalos, extendi<br />

nianuin meam etc. IIoc qiiantum <strong>ad</strong> collata beneficia; despexislis<br />

onine consilium ineuin, lioc quantum <strong>ad</strong> inspirata consilia; et incre-<br />

pationes nie.as iieglexistis, lioc quaiitwm <strong>ad</strong> illata flagella. Vel<br />

ter perculit, dum rationalem movel <strong>ad</strong> peccati cogiiitionem , con-<br />

cupiscibilem <strong>ad</strong> dolorem , irascibilem <strong>ad</strong> peccali vin<strong>dicta</strong>m ct de-<br />

tcstatioiiem. Tertio ipsnm tcmplum spiritualc ter aqua intus et<br />

cxtra debct irrigari. Haec autcm trina irrigatio est trina lacr^-<br />

inarum inlcrionim vcl aliquando extcriorum cirusio. Mcns cnim

856 Cap. CLXXXII. De dedicatioiie ecclesiae.<br />

sancti viri, ut ilicit (irogoriiis, ilolore afficitur consideraudo , «l»i<br />

luit, ubi erit, ubi est et ubi non est. Ubi liiit, in(|uit: in pcccato<br />

ubi erit: in judicio; ubi cst: in nuseria; ubi non est: in gloria.<br />

Quando ergo interiores vel exleriores Jacrvmas fiindit, considerando<br />

scilicet, qiiia fuit in peecato, et dc ipso ralioncin reddet in judicio,<br />

tunc istud tcmpluiu jam seincl aqua aspergitur. Qiiando autem<br />

pro niiseria, in qua est, <strong>ad</strong> flelum coinpungitur , luiic secundo<br />

irrigatur. Quando pro gloria, in qua noii esl , lacrjinas fundit,<br />

tunc tertiam aquam spargit. lluic autein aquae <strong>ad</strong>miscentur vinuin,<br />

sal etcineres, quia cum liis lacrjmis debemus babere viiium spiritua-<br />

lis exsultationis , sal maturae discretionis et cineres profundae<br />

humiliationis. Vel per vinum lymphatum intelligitur liumilitas<br />

Christi, quain habuit in carnis susceptione. Vinuin eniin Ijiuphatum<br />

est verbuiu humanatum ,<br />

per sal iiitelligitur sanctilas suae vitac,<br />

quae est omnibus condimentum rcligionis. Per cinerein intelligitur<br />

ejus passio, Ilis igilur tribus cor noslruin debemus aspcrgere,<br />

scilicet beneficio incarnationis , per quod provoccmur <strong>ad</strong> humilita-<br />

tera , exemplo suae conversatiouis , per quod informemur <strong>ad</strong> sancli-<br />

tatein , et memoria passionis , pcr quod incitcniur <strong>ad</strong> caritatcm.<br />

Quarto scribitur in hoo lemplo cordis spirituale alphabctuni, id est<br />

spiritualis scriplura. Haec autem scriptura, quae ibi scribitur,<br />

triplex est, scilicct diclamina faciendorum , testiiuoiiia divinorum<br />

benclicioruni, accusatio propriorum dclictorum. De his tribus Roui.<br />

II: cuin eniin gentes, quae lcgcin non liabent, naturaliter ea , quae<br />

legis suut, faciunt, ejusmodi legem non habcntes ipsi sihi sunl<br />

lcx , qui ostcndunt opus legis scriptuin iii cordibus suis. Eccc pri-<br />

niuin tcstimoiiium reddcnte illis conscicntia ipsorum, eccc secunduiu<br />

et iiitcr invicciu sc cogitalioncm accusaiitium vcl cliam dcfcuden-<br />

tium , ecce tcrlium. Quiuto dcbcut piiigi cruces , id esl assunii<br />

poenilentiae austeritates, scilicct quae quidciu dcbcnt iiiungi et<br />

Igne illustrari, quia non soluin fcrciidac sunt paticnlcr , scd etiam<br />

libenter, quod signilicatur per unctioiiem, et ardcntcr, quod signi-<br />

ficatur per igncm. Unde Bcriiardus: qui moratur in timorc, cruccni<br />

(^hristi porlat palicnter, qui prohcit iii spe, porlat libeutcr, scd<br />

qui conSHmmatui' in caritatc, amplcctilur jam ardcntcr. Item: mulli<br />

vident cruces iioslras , sed non vidcnt unctioncs nostras. Qui<br />

crgo in se haec habcbit, vcre tcmplum <strong>ad</strong> honorein Uei dcdicatiim<br />

erit. Dignus plaiie , iii ([uo (;lirislus habilct pcr giatiain, iil tan-<br />

;

Cap. CLXXXU. De dedicatlone eccleslae. 857<br />

dcm iii eo habitarc (ligiietiir per gloriaiii. Quocl ipse nobis prae-<br />

stare dignetiir, (iiii vivil el regnat Dcus per oinnia saecula sae-<br />

culoruin. ')Anicn.<br />

')Explicit <strong>Legenda</strong> <strong>aurea</strong> sive Lonibardica <strong>historia</strong><br />

J a c b i d e V o r a i g n e o r d i n i s p r a e d i c a t o r ii m<br />

episcopi Januensis.<br />

1) Iloc Yerbuni ouiiltit Ed. Tr. 2) Uesunt liaec in Ed. Vr,

SEOlllTUR OIAEDAM lEGEKDAE A OIIBCSDAM<br />

AllIS SliPERADDlTAE.<br />

CAP. CIXX\III. (178.)<br />

He clecem millibiii§ martiruiit.<br />

Passio et iiieiiioria decem millliim innrtiniia veneratur et colitur X calendHS<br />

Jiilias. Oui oinnes uuh die pro Clirisli nomine jiassi sunt sub Il<strong>ad</strong>rinno iinpera-<br />

tore aliisiiue VI regilnis, «lui veiicruiit iii <strong>ad</strong>jiitoriiim. Hi sancti iiiartjres, cuiii<br />

nh iniperatore <strong>ad</strong> sacrlficandum ydolis compellerenlur, dlxermil: sacrificiuin<br />

vivuiii et immnculatuin oireriinus iiosiuet ipsos doinino nostro Jesu Cliristo, ((ui<br />

iiro liuinano genere uasci dignntus est et descendere decoelis, luultis malis<br />

afiligi , et <strong>ad</strong> ultimuiii voluit etiam pro nobls cruciligi, quein tu, miser, ignoras.<br />

Tunc iratus iini^erator jiissit eos' dlii foniiieri et <strong>ad</strong> ultimum crucifigi et oiiinia<br />

tormenta, quae iiassus est domlnus noster Jesus Cliristus, forti aiilmo et lide<br />

iirmissima pro doiiilno sustlnuerunt. Locus igitur, ubi passi Sunt beati iiiartires,<br />

iiioiis est luagnus et vooaliir l)ArraIie et distat ab Alexandrin civltate CCCCC<br />

iliiasl st<strong>ad</strong>ils. A qiiibus auteiii passi suiit, fiierunt exercitus regum, qui illi<br />

\enerant in <strong>ad</strong>jutoriuiii, XXX millia. Hora vero sexta illius diel terrae inotus<br />

f.ictus est inagnus, petrae scissae suiit, sol obscuratus est et oinnla sigua , quae<br />

iu iiassioiie domini visa fuerant, ecce ibi visa siint. Tunc snncti mnrtires fun-<br />

deiites orationein <strong>ad</strong> dominum dixerunt : doinine Deus, meinenlo iioslri iii lioc<br />

patibulo crucis et susciiie pelllionein iiostram et ea , quae n te exposcimus,<br />

iiobis concedere digneris, ut quicuinque inemoriam noslri corde et ore ciiin jejunio<br />

et devotione celeliraverint , inereaiitur a te asseqiii fructuosam iiiercedeiii , tri-<br />

biiendo iis sanitalem coriioriiin , me(!icam(>n niiimae, et in domibus eorum iiitiis<br />

et foris bonoriim oninium iiberl.iteiu concede. IJt si in proelio fuerint, non iis<br />

iiocere pr.ievnleniit iiiiinici visibiles ef invisibiles te exiiiigiianle, sed, sicut<br />

[ilacet tibi, armis tuis eos ]>rotege dlesqiie unlus diei nosfri passionis unuin<br />

ixrenitentiaruiii anuuin coinpleal observantibus se devoto corde. Et hoc, donii-<br />

ii.itor doiiiine, a te posclnius, dissipa oiiinem occiipationeni et oinneiii iminuii-<br />

duiu spirltum omneiiKiue iiirirmitatem eorum expelle, quia gloriosum ot Inudn-<br />

bile csl nomen tuum per omnin sneculn saectiloruin. Kt respondenfibiis<br />

oiiinibus ninen fncfn est vo.x de coelo diceiis : qiiae petiistis, dileclissinii mei,<br />

scilole vos impetrnsse. Oaiidefe qii0(|ue et Inefamini , qiiin ornlliiiies veslrne<br />

corniu Clirislo el immorlali rege vcracilcr siiiil cxniKlilae. Kt liis diclls iii con-<br />

fcssione eiuiseriint spiriluiii veracjter peixepturi pr.ieiuin regni coeloruin.<br />

1) Alii: Arnrnt leguiit.

Cai). CLXXXIV. De saiicto JoJoco. 839<br />

CAP. CIXXXIV. (182.)<br />

l>e iiaiicto Jodoco.<br />

Beatiis Jodociis fiiit JiidnTioIi regis Britonum filius linbiiilque fratrem mnjorem<br />

natii, benliim videlicet Jiidalieluiii, (xui suocessit patri in regno. Isti diio<br />

fratres, imo diiae geiiimae coelestes coiitenijioraneae fueriint regis Fraiicoruiii<br />

Dagoberti, ciim quo post grives iiiimicitias <strong>ad</strong> iiivicem pacificalus est ipse rex<br />

Britonnm Judaliehis et magiiis ab ipso iniineribns Iionoratus. Regressus itaque<br />

iii I3ritaiiiiiam cogilavit regnum terreiiuiu pro coelesti regiio reliiuiuere et vitam<br />

inonacliicam ducere. Fratrem suiim Jodociun jiiniorein coram se conveiiiri fecit<br />

de siiscipiendo regni giibernaculo, nt siiuiu posset <strong>ad</strong>implere proposituiii et<br />

frui coliabitalione inoiiacliorum. Ueatus aiitem Jodocus iion miniis fervens iu<br />

Dei dilectione, deliberandi inducias YIII dieniiu vix a fratre inipetravil.<br />

liiteriin die noctu

860 Cap. CLXXXIV. De sancto Jodoco.<br />

Iioiiore bp.'ili M.irliiii et m.-insluiiciila , ibldem plurlin.TS nb bosti> anti(iiio priSSiL?<br />

est insIJI.TS i>pr XIV annos, (iiiibus illic est coinnioratus. Eo iii loco siyno crii-<br />

cis fiiiie dlom cl.iiisil exiicniiiiii.

Cap. CLXXXV. De sancto Othmaro. 861<br />

Frolixitatein aiilein miraculoniin, «jiine per ipsnin doininns exliibeie dignntiis<br />

est siiis fidt-libus , iii noslris teinporibus vidiinus, sicut de iiliiribus n morte<br />

resuscitatis ve] susjiendio vel a)io mortis genere defunctis sive in aqiia suffoca-<br />

tis, sive etiain ipsius beneficia qiio <strong>ad</strong> miiltiplicalionem boiioruin lemporaliiini<br />

nec c.ilamo scribere nec sermone enarrare siifllciinus. Cuiusdain devoti sibi<br />

filium iii ciinabulis jacentein, cum esset incendium undique iii domo circa,<br />

])uerum beatus Jodocus miraculose conserv.-ivit , pannis, quibus involutus fuit,<br />

et ipsis cunabulis, ciim puer levatus esset, in favillam et cinerem penitus re-<br />

solufis, ut Oiniiibus pateret, quod edacitas ilainiiiae, quae lignorum ac lapiduin<br />

potiiit duritiain consumere, tenerum infantem beati Jodoci ciistodiae tr<strong>ad</strong>ituiu<br />

non liciilt laedere. Oui jiostmodum filius in inonasterio snncti Jodoci ]nonacliiis<br />

factiis est, Ouot siirdos, claudos, paraliticos et alios infinnos curavit , non est<br />

nuinero colligere. Unde est , qiiod de regio fasligio sibi voluit post mortein<br />

retinere, ne in loco, iibi sacrum ejus corpiis requiescit, alius ardeat liqiior nisi<br />

liqiior cerae. Oiiod in infortunio suo experti sunt tres monaclii, qui in ecclesin,<br />

ubi corpus ejus fuit delatum, de sevo liicernas tent.iverunt nccendere nec ali-<br />

qiialenus potuenint. Contigit autein in sigiiiiin temeritatis su.ie diios ipsoruin in<br />

ronlinenti decedere , tertium vero oris contractione puniri, ac itn iiermansit<br />

oiiinibus diebus vJtae siiae. Sunt antem liae festivilates beati Jodoci. Friin.-i<br />

videlicet in die beati Barnnbae, qunndo infr.i inissarum solleinnia maniis doinini<br />

super eiim nppariiit. Oiiod etinm iniraciiliiin saepius per alios sanctos ostensiim<br />

virtiis diviiia <strong>ad</strong> veritateiu illius veri et santtissiiiii sncrificii coinprobandam in<br />

cordibus fragiliiiin misericorditer dmonstravit. Seciuida est in die sancti Jncobi<br />

npostoli fralris sancti Joliannis evnngelistae de inveiitione sacri corporis ejus.<br />

Tertia est de morte ejus in die sanctae Liici;ie virginis.<br />

CAP. CIXXIV. (183.)<br />

De isancto Otlimaro»<br />

Otlimarus in provincia Aleinanniae nntus ntque nutrltus est. Diim esset<br />

puer, a fralre suo iii curiam perdncitiir et litteris imbuitiir. Yirliitibus tamen<br />

plus vel aeqiie ut scientiae studuit, juxtn illiid Sapientlae : qune in jiiventiite noii<br />

congregnsti , qiiomodo invenies ea in senectuteJ Victori coiniti ejiisdein regionis<br />

factus <strong>ad</strong>olesceris servivit. Per cujus providentiam nc dilectioiiein integram nd<br />

ipsuin, quia vidit in eo indolem bonain, <strong>ad</strong> sacerdotiuin proinovetur tituJo<br />

sancti Florini. Cogente praefato comite prnelatus ibi positus est iiropter sunin<br />

religionem, scientiam, fainam volantem de munditia vitae suae. Waltramus,<br />

qui ex jiire liereditnrio doininus fiiit erenii illius, in quo beatus Gallus cellaiii<br />

sibi construxerat , obtinuit a praefnto comite, ut Olhmnrus praeesset illi cellae<br />

in oiniiibus, quae <strong>ad</strong> ipsuin pertinere videbaiitur. Iiisuper duxit eum <strong>ad</strong> Pipi-<br />

niim regem , ut nuctorltnte regia concedente ipsiiin ejiisdein loci abbatein con-<br />

firmaret. Ciijus petitioni tanqunm justiis rex consensiim praebuit et per mnnuiii<br />

regis Otlimaro confirmato in nbbntein Wnltrnmus omnin boiin sua seii possessio-<br />

nes libere et integraliter resignavit. Mandavit itnque rex nc proprio ore jiissit<br />

ibidem vitnm instituere regiilarein, Rediens igitur Otlimarus locnin reforinavit<br />

et infra annos paucos tam in xiossessionibus qunin in religione vnlde dives<br />

efTectus est et in aedificiis pluribus confirmatus. Beatus igitur Otlimarus abbas,<br />

cuiu vidisset possessioues teinporales siio monasterio ex Uei bonitate accrescere<br />

in iminensiun, tiinens suae personae virtiidiin incrementa decrescere a se ipso<br />

incepil et parsimoiiiae vehementins insistebnt, ita ut elinm in prnecipuis jejii-

862 Cap. CLXXXV. De sancto Othmaro.<br />

iilonim ditbus ilo consiichKline I>iJao alistinentiain conlinuaret, Fanpert.ilis ct<br />

Iiiiiiiilitatis ainator jiraeciinnis et cnin liis eleiiiosinator niagniis fnit. raiiiiorlatis<br />

ejus illnj oslemlit, quoJ crebrius sine tunica sula tantnm capjia iiKlnlns aJ<br />

nioiiasteriiim remeavit exeiiiijlo Cliristi, qni vilibus pannis iii sua iiatlvitale ob-<br />

voliitus fnil. Et postea crevit iii oinnibus ejus paupertas, ut iios super instanli<br />

peciuiia iniiiinie confidainus. In necessilate inonasterii sui asello pro eijuo fre-<br />

c/uentius utebatiir, in misericorJia et eleinosina nulli servus fiiit. Unde et<br />

pauperibus in propria persoiia servivit. Leprosis non ]onge a monastcrio Iiabi-<br />

taculiiin fecit, capita panperiim et peJes in propria persona Javit, unde etiam<br />

paler paiiperum a pluribns est apptHaluS. Nocte eos visilavit et eisJem , ut<br />

dictuni est, Jiliyeiiter obseciitiis est, hospitale insiipcr constiuxit, ubi caeci<br />

jianperes recipiebaiiliir ,

Cap. CLXXXVl. De sancto Conr<strong>ad</strong>o. 803<br />

CAP. CiraVI. (i85.)<br />

De fsancto Conr<strong>ad</strong>o.<br />

Sanctiis Conr<strong>ad</strong>us de nobilibiis parentibiis in Aleinannia genitns pI ediionlits<br />

est. Hic, qnia vlr imiltae Iionestatis et bononiin niorniii fuit , <strong>ad</strong>vocatns a No-<br />

thingo ecclesiae l)Constaiitiensis episcopo toti eiiiscopaliii auditor praeficitur<br />

causarum. Succedente autein teinpore jn praeposituiii majoris ecclesiae ellgitnr.<br />

Notliiiigo auteiii e])iscopo viain universae carnis ingresso vocatnr sanctus Udal-<br />

ricus ecclesiae Angustensis eplscopns et ab ipso corpiis defiincti episcopi sepe-<br />

Jitiir, (jiii clero et jiopnlo triduanuin indixlt jpjuniiiiii, ut benisnitas Dei Illi<br />

ecclesiae daret placenfein slbi antistltein. Statnto igitiir die, cjuo <strong>ad</strong> electionein<br />

ve! potius cominunem inspirationpin de episcopo providendum fuil, saiicliis<br />

I7dalricus describit Ipsiim praeposltuin beatum Conr<strong>ad</strong>uin talein esse, sicut apo-<br />

stolns <strong>ad</strong> Tliiiotlieum et Tituin: oportet episcopum esse irrepreliensibilem,<br />

unius uxoris vlniin, sobriiun, crnatuin, pnidentein, pndicnm, Iiospilalem, docto-<br />

rein, non vinolentum, non percnssorein, sed inodestum, non liligiosum, noii<br />

cupldum, siiae doimii bene praeposltiim , filios liabentem subdilos ciiin oinni<br />

castilale. Si qnls doinl suae praeesse nescll, qiiomodo ecclesiae Del diligpiiliain<br />

liabpblll Non neopliytum, non in siiperbiain elaliim, ne in judlciiiiii decidat<br />

dyaboli. Oportet aiitem et testimoniuin Iiabere boniim ab Iiis, fiul foris sunt,<br />

nt in opprobrlum iion incldat et In lafpiPiim dyaboli. Ilein <strong>ad</strong> Tliiiollieuin sic<br />

ait : oportet enim eplscopum sine criinliie esse, sicut Dei dlspensatorem, non<br />

superbuin, non Iracundiiin , non vinolentum, non percussorein , non turpls lucri<br />

cupidum, sed liospltalem, benigniun, pnidentem, sobrium, justum, sancliim,<br />

continentem, amplectentem euin , eiiii secundum doctrlnam est, fidelem serinonem,<br />

nt potens sit exhorlatione in doctrlna sana et eos, fjiil contr<strong>ad</strong>iciiiit,<br />

arguere. His omnlbus coram inultiludine a sancto Utlalrico de ipso recllalls<br />

oinnes Ibldem consensenint, Vnde ibldein ra])itur, trahitur et fpiainvis plnriinum<br />

renllens episcopus Inslituitiir. In calliedrall ergo Iiifiila siiblimatus sanclus<br />

Conr<strong>ad</strong>us priiicipalein sanctae l)ei genitricis eccleslain dllavit rpli

864 Cap. CLXXXVIl. De sancto nylarione.<br />

le iii Ii«c callieilia sedebit, viilelicet Gamelonus, Sanctiis etiain Conr<strong>ad</strong>iis iniVa<br />

nissaniui solleinnia post consecrationeni corporis et sangninis doniini nostri<br />

Jesu Christi in die sancto pascliae araneani Japsaiu in calicein cniu saugnine<br />

doiuini fiducialiter siimsit , cuinque terminatis rite mlssarum soUemniis, prout<br />

dignissiinum est, ipsa die <strong>ad</strong> prandiuin consedisset, attenuatus corpore per<br />

sanctam qu<strong>ad</strong>ragesimam non comedit. Interrogatus a suis, cur non comederet,<br />

ait : exspecto liospitem in proximo venientein , et iuclinato capite super mensam<br />

exitum araneae praebet aperlo ore. Ouanta de tali <strong>ad</strong>venlu, quin potins mira-<br />

culo, iiiter cunclos ibidein exsisteiites fuerit laetitia, nulliis saiiae inentis ignorat.<br />

Obiit autem beatus Conr<strong>ad</strong>us episcopiis iiost multaruin exercitia virlutum VI<br />

ral. Decembr. anno domini nongentesimo LXVI, rpiscopatus vero XLII senex<br />

el plenus dieriun.<br />

C.\P. ClXnVII. (186.)<br />

De isancto Hylarioiie.<br />

Hylarion sanctus monachus fuit, cujus vitam virlutibus plenam scribit<br />

Hieronymus. Hiijus parentes ydolis dedlti, ipse ( ut dicitur) rosa de spinis<br />

floruit. Alexaiulriam missus et ibi graminaticain discens ibideni etiam bapti-<br />

zatns est totaque illi voluntas iii ecclesiae congregalionibus fuil. Audieiis<br />

jioinen Antonii, iii Aegyptum perrexit <strong>ad</strong> videndum eum. Quem ut vidit, statim<br />

habituin mutavit et duobus mensibus vix cum eo mansit. Contemplatus<br />

est enim ordinem vitae suae, gravitatem morum , quaiii creber in orationibiis,<br />

quam humilis in suscipiendis fratribus , quam severiis iii corripiendis , alacer in<br />

exhortandis. Talein eliain habiiit continentiam , ut cibi ejus asperitatem iiulla<br />

ejus infirmitas frangeret. Ilis virtutibus Hylarion instructiis rediit <strong>ad</strong> patriam<br />

cuin qiiibusdam monachis. l*aientibus suis jam defunctis partem substantiae<br />

fratribus, partem etiaiu pauperibiis dedit, sibi iiihil oinnino reservans. Erat<br />

antein annoriiin XV et soliludiiiem ingressus est sacco tantnm coopertus et<br />

sagum rusticiiin, quod beatiis Antonius ei dedit , cum ab eo discessit, secum<br />

tiilit. Tandein XV caricas post solis occasum comedens hoc cibo contentus<br />

fuit , a XV. usque <strong>ad</strong> XX. aetatis suae annum aestus et pluvias brevi tiigurio,<br />

/juod junco et caricis texerat, declinavit. Deinde breveiu cellam paravit latiludine<br />

peduiu IV, longitudine vero peduin V, ut sepulchrum poliiis quain domnm<br />

crederes. Capillos seinel in aniio, scilicet die paschae, tolondit , super niidam<br />

terram in inilio usque <strong>ad</strong> mortem cubavit. Saccum, quo seinel indutns fiiit,<br />

nunqiiam lavans nec mutans allero, nisi cum primo scissus esset. Scrijituras<br />

sacras cpiasi inemoriter teiiens j)Ost oralionem jisalinos qiiasi Deo jiraesente<br />

cecinit, a XXI. anno usque <strong>ad</strong> XXVI. tiihiis annis iirimis diinidiae lentis sexla-<br />

riiim m<strong>ad</strong>efactum aqiia frigida comedit, aliis tribus sequenlihiis jianein aridiiin<br />

ciiin sale et acjiia siimsit. A XXVIl. usque <strong>ad</strong> XXX. Iierbis agreslibns et virgiiltorum<br />

r<strong>ad</strong>icibus crudis sustentatiis est, a XXX. unciain jianis et coctiim mo-<br />

diciiin olus absciiie oleo comedit. Sentiens aiitem caligare oculos et toliim corj)US<br />

iii impetigiiiem verli et jiunicea scabedine contrnhi, <strong>ad</strong> suj>erioreiii cibuin <strong>ad</strong>jecit<br />

j)arum olei. Et lioc usque <strong>ad</strong> LXIV, annuiu vitae suae tali cuciirrit gr<strong>ad</strong>ii iiihil<br />

giistans j)0in0rum aiit legumiiiuin seu ciijuscunqiie alteriiis delectahilis rei. Ilic<br />

dnm videret, se corpore f.itigaliiin , el exiliim crederet imiuinere, a LXIV.<br />

iisqiip <strong>ad</strong> LXX. j)ane absliniiil incrcdibili fervore nientis, iit co teinpore quasi<br />

iioviis accederel <strong>ad</strong> scrviliilein Dei, qiio cacleri soIi'iit ri'missius vivere. ricbat<br />

nulcm ei surbitiiinculn de fariiin et cum mbiimo oJei, vix i)ro cibo ul polu V<br />

"

Cap. CLXXXVIH. Hystoria Caroli Magni. 8()5<br />

nncias aiipeiideiis sicqiie complevit ordinem vitae siiae. Nimquani ante solis<br />

occasiim nec in diebiis fcslis nec iii siimma valetudine unqnam solvit je)uniiiin.<br />

Igitur potenl issimus in jniraculis, sanctitate incomjiarabilis LXXX. aetatis suae<br />

aiuio, cum al)sens esset Elicius, qiii pum sejnper fainiliaris dilexerat, quasi ii»<br />

lestimonium testamenti bj-evem uiaiiu propria scrij^sil literam, omnes divilias<br />

866 Cap. CLXXXVIII. nystoria Caroli Magni.<br />

notiiit. Cnm pniiu nliijuis cliristinnus «d illiul .npproi)ini<br />

Romaricus moriens cuidam consanguineo ejns snum eqnum et caeter.a sacerdotibus<br />

et pauperibus dislribuenda commisit, quoniam super se audivit daemones<br />

quasi rngilus leonum, luporum et vitulornm habentes, raptus per diaelas l\<br />

ductus ab exercitu Cnroli est inventus. Carolo in crnstinum pugnnlnro c.inn<br />

Argolando, qni Hyspnniam rencqnisiverat , in sero pnrant se milites C.iroli, nt<br />

mane sint <strong>ad</strong> bellum promti, ct Iiastas suns nnte tentoria in prntis fixernnt iu<br />

teriTi, qnas mniie invenernnt in corlicibus el frondibus decoratas et in terrn<br />

r<strong>ad</strong>icatas. Absciderunt ens prope terrnm et de r<strong>ad</strong>icibus poslen crevil maana<br />

silva. Horum Iiast.ie Iloiuerunt, qui ipso die occidendi er.int el snnctornm nn<br />

mero inserendi. Snnt anlem timc occisa XL inillia et dux Milo pater Rotolnnili<br />

etequns Caroli. Tniic slelit Cnroliis cum diiobus tanluin inilllbus et spnllm, quae<br />

dicilnr g.audiosa, multos paganos occidit. In sero utrique redeunt in caslr.i.<br />

Craslino veniunt IV nobiles cum IV inillibns pngnatornm, nnde p.igani fiiginnt<br />

et Carolns in Gnlliam redilt. 1'ostea rediens iterum cnm IV inillibus inilitnin<br />

Carolns et liorum Iiasl.ie Jlornerunt, qui laeti et priini pugnaverunt et jiagnnos<br />

innuiuerabiles occiderunt et post ij)si Occisi sunt et eqiius Ciroli, nbi .'-taiis<br />

mnltos occidit, donec fngerent pagnui. Iternin mnndnvit Argolandns Carolo<br />

bellnin, unde C.irolns venit cum CXXXlll inillibns. Tnuc Cnrolus et Argolandiis<br />

mulla sininl loculi sunt de causa be/Ii et lide. Inter quae dixit Argo-<br />

landus: imgneinns jiro fide; si vincar, bajilizabor. V<strong>ad</strong>unt ergo XX cliristi.uii<br />

contra XX jiaganos et occiduut eos. J'oslea XL et evenit ut iiriino, postoa C et<br />

factuin est similiter, ileriim M, sed seinper cTiristiani paganos occideriint. Tnnc<br />

datis treiigis venit Argolandns nd Carolum bajilizaudns , dicens Carolo: lex lua<br />

sanctior est, et jiraecejiit pnganis, nt bni)lizarenlur ; illi consenserunt. Tiiiic<br />

Argolandns vidit ordines in ineiisa et qunesivit, qni essent. Resj)ondit Cnrolns,<br />

lios esse ej)Iscopos, Iios moiin» Iios , Iios canonicos, Iios pnnjieres, qiios dicit<br />

nunlios esse Dei. Ciii ille: inale Irnctas nuntios Dei , propler Iioc uolo bapii-<br />

7.nri. Hic nolandniii, quod gr.ive j>eccalum sit, iiiale tiviil.ire jjnnjieres. Propter<br />

lioc Caroliis tanln laelilia bnplizandoriim est piivatus. Ciastino Caroliis pugna-<br />

liiriis Iiabnit CXXXIV millla, Argol.indus C millia. Ibi occisus est Argolandiis<br />

et sua C millia. Viclores in sangnine stabant iisque <strong>ad</strong> bases civitatis, qiine<br />

inox capla est paganis omnibus occisls. Tunc M cbristiani nocte Sj)oIiaveriint<br />

mortuos Carolo ignorantp. qui omistati auro et argenlo cum <strong>ad</strong> Carolnm rediie<br />

vellent, a paganis, qni fiigernnt, sunt occisi. El lioc fecit iis avaritia. l*rincej)s<br />

Navarrorum mandal ileriim Carolo bellnm, qui ornvit dominum, nt ostendnt sibi<br />

in illo bello iiKirilnros. Crastiiio nrinato exercitii C.iroliis vidit rnbenm crucem<br />

iii linineris inorlendoriiin relro suprn lorlcas , quos omiies iii oratorio suo retrii-<br />

sit, ne occideieiilur. reracto bello et oc( isis fere C millibns ji.ignnornm Cnro-<br />

lus, qnos in oralorio Iriisernt, reperit morluos, videlicet CL. Tunc Cnroliis<br />

exj^ngnavit totam patrinm Navarrornm. 1'oslen dicitur Carolo , quod rex Kaby.-<br />

lonis iniserat contra eum de Syria XX millia ciirrnum, et ipse de genere r.olialh,<br />

qui vulnerari non j^olernt, nisi in iimbilico, vires XL fortium hnbiiit. Slatui-.i<br />

e|iis (•iibiloriim XII, f.iries ejin longa liiiiiis cnliili, digili Iribiis paliiiit,, qiii

Cap. CLXXXVIII. Hystorla Caroli Magni. 867<br />

oiiiiies coiitra se luissos portavit iii civit.itein (Jlogonim. l*riiiio nfiyiiiiKluiii,<br />

^eoiindo Coiisl.iiitiiiiiin regeirt Roiiiaiioriiiii et aliiiia coiiiilein, tres illo» oiiuies<br />

i-iiiiiil Jevaiis qiiasi piieros dextra et laeva liilil in carcerein, et XX piiyiiatores,<br />

«]uos siiniiiter dexiortavit. Rotolandus vero JiKit euni iii unibilico , uiide claiiiavit:<br />

Maguinetli juva , iiiiia inorior. Accurruiit ergo iiagani et x>ortaut eum<br />

inox in civitateiu et sic cliristiani ciiin iis iiitraveriiiit et praefaliiin giganteiii<br />

occidunt et civitateiii capiunt. Rololandiis gisanti praedicavit de tiiiiitale iiuae-<br />

renti : Abraliain vidit tres elc. lleiii : in citliara, cuin sonat, tria siuit, ars, inanus<br />

et chorda. lii ainygdalo tna suiif, coriiiiii, testa, nucleiis. Similiter in sole<br />

ciirsus, spleiidor et calor. In rota jilaustri iiiediiim , bracliia, circiiliis. In lio-<br />

iniue corpiis, aniina, iiinbra, Sic unum est tria. Ita iii Ueo tres personae uiiiiiu<br />

suiit. Itein quaerit giyas: quoinodo potiiit virgo i^arere? Respoiidit Rololandus<br />

Deus, qui fabae, gurgiilioiii et nrbori facit gignere verines multosque pisces ex<br />

aqua prodiicit , volucres, apes, serpentes siiie masculino seiiiine facit proleiii<br />

gigiiere, jiotuit idein J)eus virginein facere parere. Ue ascensione quaereiiti re-<br />

spoiidit: rota inoleiidini qitantiim <strong>ad</strong> iiiia descpnderit de superius, taiituin asceu-<br />

dit e converso, avis de inoiite desceiidens redil in allum, sol iii oriente siirgit et<br />

lendit iii occidenlein et ilerum redil iii orienleiii. It.i et Clirisliis, iiiide desceiidit,<br />

iteruin asceiidit. Ciii gigas; inodo pugneinus defide. Tuncaccidit, qiiod in proximO<br />

capilulo dicluin est, qiioiiiodo exercitus Caroli facies equoriim linleis operiiit, ue<br />

videreiit larvas liostluiii, et obslruxeriint aures cquoriim, iie audirent tyiniiana, per<br />

quae prius fugali fiieraiit, quando paganifecerantsingiilos viros ante singulos equos<br />

incedere larvatos et tympaiia perciitientes, unde iiiodo vicloriam Iiabuerunl.<br />

Tiinc Carolus irrumpeiis vexillum iii ciirrii abscidit, alias eiiim iiuiiqiiam fuglssent.<br />

Sic occidit VIII luillia pagaiioruin, urbem cepit et pnstea iii Hyspania<br />

iieiiio Carolum ausus est inipiigiiare. l'oslea veiiit <strong>ad</strong> sanctuin Jacobiim el oiiinia<br />

destriicta ibi reaedificat slaliiilque <strong>ad</strong> hoiiorein saiicti Jacobi oiiiiies reges et<br />

principes praesentes et fiiliiros eplscopo sancti Jacobi obedire. Tiiiic ergo Tur-<br />

piiiiis Hemeiisis arcliieplscopiis saiictl Jacobi ecclesiam et altare cuiii LX eplsco-<br />

pis Caroli rogatu cal. Junii honorifice dedicavit et Carolus tiinc dedlt eccleslae<br />

sancll Jncobi in dotem totaiu Oalllclain et Ilyspanlam, ut quillbet possessor<br />

domus annuatim IV denarios persolveret et ab oiitni servitute regis et priiicipum<br />

liberi essent , et ut ibi sint concilla et vlrgae episcopales et coroiiae regales<br />

jier inaitns episcopi loci praebeantur. Et ut beatus Jacobiis et Johaiiiies cum<br />

iiialre petleruiit, ttt units sedeat <strong>ad</strong> dextram, alter <strong>ad</strong> sinlstram Christl, Johannes<br />

iit orleule patronus est apud Lpliesum, Jacobtis in occidente. Romaiii aposto-<br />

Ilcain sedeiii retrus habet merilo, qiiia ipsl eraiit Christo prae caeterls famillares.<br />

l'rliiclpalls tainen est l'elnis, qula Clirislus ciiin vohiit esse ^'rincipeiii ajiostoloriiin.<br />

Tantae fortiliidinls fiilt Carolus, quod IV ferraliiras equl siiiuil manibus<br />

faclle exlendebat et iiiililem ariiialiiin stantem siiper jialmam suaiit a terra usqne<br />

<strong>ad</strong> caput suum faclle levabat. Tantae largltalls, iiuod iii qualiior festls curiani<br />

praeciptie liabuit in Hyspania, scilicet in iiativllate Christl, iii pascha et pente-<br />

< oste Jacobi, per slngtilas iiocles euin ciistodiebant CXX fortes, prima iioctis<br />

\ igHia XL ei <strong>ad</strong>stllerunt, X <strong>ad</strong> caput, X <strong>ad</strong> pedes, X<strong>ad</strong> dextrain, X <strong>ad</strong> sinistram,<br />

dextra spalliam uudairi, sinlstra candelam ardentent habentes. -Hoc iiiodo se-<br />

(iindain vlglliain qii<strong>ad</strong>ragliita , sic qu<strong>ad</strong>raglnta terllam vlgiliam fecerunt. Oiii<br />

phira de -Nirtutilnis ejus sciie voliierlt , ceriiat, quomodo Roiiiae iiiippralor fuit.<br />

tccleslas iiiultas et abbatias iiistiluit, sepiilclirum doniini vlsllavit, niuUorum saiiclo-<br />

ruiii torpora iii argeiito et auro locavit. Citiit rediret Caroliis de Ilyspanla, <strong>ad</strong>liuc<br />

eranl duo reges pagaiii aptid Caesaream Augiistain Marsirus et Hellgaiidus fra-<br />

ter ejus a rege Babyloniae de l'erside in Ilyspaiiiaiu iiilssi, qui Carolo ficte<br />

siib)acebaiit. Oiiibiis Carolus mandavll, tit baptizarentnr vel tribiitum sibi<br />

mltlant. Oui mlserunU ei XXX eqiios oueratos auro et argPnto gazisque Hyspa-<br />

iilcis et CCCC equos viiio diilclsslmo oneratos pugnatoribus <strong>ad</strong> potandiiin et<br />

iiiille Saracenas feiiiinas foriiiosas. Nuiitio vero Caroli Gamaleoni XXX eqitos<br />

iuieratos aiiro et argeiito et iialliis dederiint, tit xnigiiatores iii iiianus eoruiii<br />

Ir<strong>ad</strong>ciet, Oitod el feclt. Niintiiis Carolo iiiuncra ttilit, sed viiuim et inulieres<br />

:

868 Cap. CLXXXVIII. Hystorla Caroli Magni.<br />

accepeniiit imgii.itores , dixilqne rex Marsiius, quod voniiet baiilizaiulus. Cui<br />

occurrit Carolus cum LV inillibus, venerunt et pag.ini et horuin XX inilli.i occidenint<br />

cliristiani. Siniiliter et cliristianorum XXX iiiillia a paganis sunt occisn<br />

liropler liebctudiiiem animi et foriiicationem eonim. Ibi occisi sunt oiiines<br />

pugnntores praeter Rotol.induin et .ilios quimnie. Tunc Rotolandus cuni V \iris<br />

evasit et occidit Marsiriim, ipse solus IV lanceis fixus evasit. Tiinn mariiioreiiiii<br />

lapidem trino iclii in duas parles divisit a suinino usijiie deorsum gl<strong>ad</strong>io siio,<br />

ijueni vohiit frangere, (juando vidit se nioriturum, iie pagani eundem gl.idiiiin acci-<br />

pereiit. Coniu siium sufibindo fregit et cervicem colli sui laesit socios voc.iiido.<br />

Cum sulllationem Carolus .-ludivit, venire voluit, sed praefatiis tr.iditor eiim avertit,<br />

dicens euiii in venatione esse. Adliuc Carolus necem et tr<strong>ad</strong>ilionem siuirum<br />

igiioravit. Ad obituin Rotol;indi venit Tlieodericus , epii vidit compunctionem<br />

et orationem ejus. Tribus vicibus carneni siiam tetegil diceiis : et iii carne iiiea<br />

videbo Deuiii salvatorem iiieuin. Similiter tetigit et oculos diccns: (jiiem visiiriis<br />

sum ego ipse etc. Et ait: uiemento mei, domine, ipiia pro hoiiore tuo exsiil<br />

inorior, iiiemor esto socioniin meorum similiter occisoriim pio te. Tunc signaiis<br />

secruceait: iiuiic videbo, ipiod oculus iion vidit etc. Et sic e\spira\it sanctissimus<br />

innrtir Rotolandus. Ego Turpinus nescieiis Rotolandum defunctum ipso<br />

die obitus ejus inissam defunctoruiu praesente Carolo ceJebravi XVI cal. Julii<br />

et raptus in exstasi audivi choros in coeleslibus cantaiites, ignorans, (piid hoc<br />

esset ; post Iioc daemones qiiasi praedam diicentes, ipiibus diici: (]uid fertis !<br />

respcmdenint : Marsirum nd iiifeniuiu, siciit Micliael Rotol.indiim <strong>ad</strong> coelestin.<br />

Missa celebrata dixi Iioc Carolo. Cum hoc dicerem, venit IJaldevinus super<br />

eipiiim Rotol.indi dicens, Rotolandiim se reliqiiisse iii agoiiia. Cito exercltin.<br />

venit <strong>ad</strong> fiiiius, sed Carolus priiiius invenit eiim exanimaliim, brachi.i siiper<br />

pec-liis posuerat iii formain crucis. Tunc Carolus irruit siiper illiini; (jiiis<br />

planctum illiiis expliceti IJalsamo, myrrha et oleo condltus est et ciim eo ilii<br />

pernoctnvil exercitiis ; XXXVIll annorum obiit. Crastiiio armati v<strong>ad</strong>iint <strong>ad</strong> locum<br />

certaminis, iibi ali^piis ainicum seinivivum reperit , aliijuis iiioitiium, (^li-<br />

veriiiiii defiinctiim inveniunt (jualiior palis in terrain fixis , extensum vcstibiis<br />

retortis , ligatiim a collo iisipie <strong>ad</strong> ungiies pedum et maiiuuin, excoriatum s.i-<br />

gitlis, laiiceis, spalhis perfor.itiim, Totum nenius clanioribus impletiir, (jiiilibet<br />

suiiiii amiciim ejiilando. Tiinc Carolus jiiravit jier oinnijiotenlem, (juod curr(>re<br />

iioii cessaret, doiiec liostes iiiveiiiret. Et iiivenit eos coenaiites IV iiiilli.i(|iie occidit.<br />

Stetit sol iiiimobilis et jirolongala est dies illa sjiatio triuin dienim etinvenlo tr.idl-<br />

tore Gamaleone jiraecejiit eiiin CarohislVeijiiis forlissiniis tolius exerciiiis alllg.irl et<br />

siijier oos assessores agltanlos contrn IV jilagas orbis. Et sic dlgnn iiiorle iiilcriit<br />

dis(-erplus exenij)Io Jiidae jirodltoris. XII millla uiiciaruin argeiiti etXlf inilli.i t.ilenlonim<br />

nnri, vestes et cibaria datn sunt pro anlmnbus defuiicloniiii. Rolol.iiidiis<br />

iii ecclesia Roniaiia sejielitur, glndliis ejiis <strong>ad</strong> cajiiit susjiendllur. Oiniieiu terraiii<br />

circa ojijiidiim IJl.ivieiise VI dieruiii sjiatio, ubi Rotolnndiis sejiulliis est , (^aiio-<br />

nicis rogiilarlbiis , (|uos Ij)se C.iroliis roslniir.ivorat , jiissit d.iri, iit aiiiiii.illiii<br />

aniilvorsario s.incli Rotolandi triglntn i^nnperos oinnibus nocessarlis voslibiis<br />

induerenl, cibis relicerenl, triylnl

Cap. CLXXXIX. De conceptione Ijeatae Mariae virginis. 869<br />

oiiiiics li-aiisiissfiil, viili imiiiii qiiasi Aelliioiipin sressii tarilo seniienteiii, cui dixi:<br />

qiio ilis! Respoiidit: Aquissrani tollere ciiiiiu.nm CnroJi. Cui dixi : <strong>ad</strong>jiiro te pei<br />

Clirisluiii, ut roderis ,'id me dicens, qiild acliiin sit. Tunc paniiii inorati redeiml ul<br />

iniiis ordliiall. Dixi ergo ei, cni jirius dlxerain : (jnid eglslis ! Res|uiiidil : Gallclaniis<br />

sliie capile lol lapides et ligiia ecclesiarum tnllt in slalc^ra, ijnod pliis appende-<br />

riint ei bona quam inala, et ideo nnimam ejus a nobis abslnlll. Oiio diclo<br />

cvaiuilt et ego cognovi, illa liora Cnrolum esse defunclum. Jpse ellani iiiDii,<br />

ipiando ab invicem recessiinns, ine rogaiite i>romisit, iiiilii , si fieri posset , iiiin-<br />

liuin snae iiiortls iiiilleret. Siiuiliter ego sibi de mea morle proiiiisi. Viide<br />

aegrotaiis <strong>ad</strong> iiiortem iiraecepit cnidam iniliti alumiio siio , nt morleiii ejns inilii<br />

niiiillaret. Ouod et fecit, Ouiiito cal. Februarii obiil anno domLiii uclingentesimo<br />

decimo ixuarto.<br />

CAP. ClliXXI^. (188.)<br />

De conceptioiie beatae I?I.iriae virg^iiii^.<br />

Aiislielmus Canlii.iriensis arcliieiilscopns et paslor Aiiglonim coeplscopis<br />

siiis ciinclisiiue orlliodoxls saliilem et perpptuam in doinino benediclinnein.<br />

Conceplin veneraiida I)ei genllrlcls et peipetu.ie virginis Mariae, dllecllsslini<br />

fratres, quein<strong>ad</strong>iiiodnm per mnllornm si^nornm experiinenla in Anglla et Fr.in e i I o<br />

el oinilllt verba, qiiae seqimiilur usque <strong>ad</strong> vocem : tolius elc. J) td. Vr.<br />

legit ; Xj I siii u iii.

870 Cap. CLXXXIX. De couceptione beatae Mariae virgiiiis.<br />

corntuiu qiiasi iiiter iiiul.-is n.ivl proximum videnint. Qui ndvocans hcI se Hel-<br />

^iuum iibb.item liis verbis coepit lomiiellare euni : vis, iuquit , periculum eva-<br />

«lere, vis <strong>ad</strong> ii.ilriaiu sauiis ire ! Cuuujue ille cum iletu in toto corde desiderare<br />

id soluiii expetere responderet, tunc ille: scias, inquit, iiie nd te a doiuina<br />

iiostra Uei genitrice Maria, <strong>ad</strong> quam dulciter reclamasti, directum et si dictis<br />

iiieis obtemperare volueris, sanus cuiu comitibus imminens ev<strong>ad</strong>es periculiim<br />

iiiaris, Siiondet ille, illico se ei in oninibus obteniperaturnm, si lioc ev<strong>ad</strong>eiet<br />

pericnluin. l'roinitte, intinit, luilii et Deo, quod diem conceptionis et creationis<br />

jnatris CUristi celebrnbis et celebrandniu iiraedicabis. At ille ut vir prudentissi-<br />

miis: el qiils , inquit, luihi dies festus erlt celel)randus! Sexto, ait, idus I)ecembris<br />

hoc festiim tenebls. Et quo, Iiiquit, abbas, officio uteniur in eccle-<br />

slastlco obsequlo! Oiiine, inqiilt, ofliclum, quud diciliir iii uativit.ite ejiis,<br />

dicelur in concejitlone, excepto, quod noiuen nativitalls miitabilur in iioinen<br />

toncei)tionis. His dlctls ille dlsp.iruit, et cilius dictu stdata teiupest.ite abbas<br />

iiim suis incolumis coucilo ilatu ajiplicult AiisHcIs lltlorlbus et qiiae viderat et<br />

andierat, qulbus jjotuit, notificavit. Statuit autein Ideni festuni iii •^RamesIensi<br />

coenobio solleinniter celebrari et ipse, qiio<strong>ad</strong> vixit, devotls obsequlis sollein-<br />

iiiter celebravll. 2)Et nos ergo, fratres carisslinl, si jiorlnin salutis voluinus<br />

aj>j>reliendere, Dei genltricis creatioueiu et concei^tiouem dignis officils celebn.'-<br />

luiis, ut ab ejns filio dlgna mercede remuneremur, qiil cuin j)alre et sj)Irilii<br />

t,ancto vlvlt et regiiat in secula seculorum. Amen. Bursum liaec sollemuitas<br />

allo inodo alibl declar.ilur. Temj)Oril)us nainque Caroli regls clerioiis quldnin<br />

ordlne Levita Ungarlae regls germauns beal.un Uei geuilricem Blariam toto<br />

corde diligere ejusque horas c.intare solifus i^arentum suoruiii consillo iiubere<br />

volens ciim qundam <strong>ad</strong>olescentiila vnlde , accej)tn n nresbltero nuj)ti;ili beneilictionp,<br />

die qu<strong>ad</strong>ain inissa etlniu jam celebratn recordntur, quia ejusdein beatae<br />

Marlae virglnls lioras die illa jiixla morem snum iioii cantnvernt. Oinnes ab<br />

ecclesla e.tlre coegit, sj)Oiisam doinum millens et )j)Se jiixta nltare solns remaii-<br />

slt, cnmque soliis doiulnicae malrls lioras decautnndo linnc aiilij)lionam, scillcet:<br />

jinlchra es el decora, cantaret, subllo aj)j)aruil ei domina iiostra et j)erj)elu.i<br />

Dei genltrix vlrgo Maria ciiin duobns augelis dextram ei el laevam teneiililius<br />

diceus ei: si ego Siim j)ulchra et decora , quid est, qiiod lue diiuitlis et aliaiu<br />

sj)0nsam accij)Is! Numqiild ego nou suiii j)uIchrIor illn! Nniuquld non ego sum<br />

ojillme formosa ! Kiimquld iion ego suin valde deeora ! Ubi vldisll tain j)ul-<br />

chraiul Ciii ille: domiun inen , inquit, claritudo tua Oinnptn pulchritudlneui<br />

iiiiindi exccllll, tu es suj)er Ihronos et choros angeloruin elevat.i, tu es suj)er<br />

coelos coeloruin exallata. Onid ergo vis, ut faclam ! Al Illa: si sj)Oiisain, iuqiiit,<br />

carnalein, ciil <strong>ad</strong>haerere vls, amore iiiei dlmiserls, iiie sjionsnm in coelesti regno<br />

Ii.ibebis, et si concej)tioiiis iiieao festa nnnualiin sexlo idiis Dccembr. sollemiiiler<br />

lelebrnveris et colendn iiraedicnverls, meciiin in regiio uiilgeuili luei Inurenliis<br />

«ris. Ills Il.Kjue dlclis domiiia iioslrn ab ociilis so videnlis di.sji.irnlt , clerlcus<br />

vero doiiiiim redire noleus absque jiarculum siiorum cDUsilio illico .ibbiili.im<br />

qiiandam Ingressus monachl hiibllu decoiiiliir, ubi j)OSl e.vignuin leiuj)0rls inerl-<br />

lls bentae Mariae semj^er virglnis, qnae dillgentes se semjipr reinuuernl, decorat<br />

«•l beneficat, Aqiiilejae ej)iscoj)uS patrlnrchn factus festnm ejusdein concejillo-<br />

iiis dle jiraefalo, qunmdiii vixit , aniinatlm cum j>roj)rIis etiiiin octnvis diligentijr<br />

celebravlt et celebrnndnm j)rnedlcavit. Iteruiu linec festivitas aliter allbl decla-<br />

riiliir. Iii Jiago Oalllco cnnonlcus qnidiim ordiiie sncerdos , sollicltus caiilare<br />

liiMlae Marlae vlrgiiiis horas noclurnales a vllla qn<strong>ad</strong>nni, ubi cum uxore cujus-.<br />

iliiiu <strong>ad</strong>iilleriiliis liiei-iit , rediciis iid oj)j)iduiii , iibi morabatur, tendere ciirans,<br />

lliiviiim Seqiiiinae Iraiisiiienre

Cap. CLXXXIX. De conceptlone beatae Marlae virginis. 871<br />

rripiiornnt <strong>ad</strong> tonnenta. Die nutem tertio nd locnm , quo daemones cum tor-<br />

nientis enm nfiiciebant, venit beafn virgo Maria cum snnctoniin turba dicens<br />

iis'- i)<strong>ad</strong> quid inei familiaris animam injuste afficitis? Nos, iniiuinnt, eam debemus<br />

habere, quoniam capta est in nostro Opere. Si ilbus, inquit virgo , esse<br />

debet, cujus opera faciebat, ergo nostra esse debet, quoniam matutinas nostras,<br />

dum vos eum iieremistis, decanlabal; unde niagis rei facli estis, qui.i erga nie<br />

inique egistis. His itaque diclis daeinonibus Jiuc et iliuc fiigieiilibus sanclisslma<br />

virgo animam reduxit <strong>ad</strong> corpus et per bracliium liomiiieni ab utroqiie fiiiiere<br />

resuscitatum arripiens aqiiam a dexlris et a sinislris quasi inurum stare jubens<br />

de profnndo Huvii <strong>ad</strong> jiortuin incolunioin <strong>ad</strong>duxit. At ipse gavisus pedibus ejus est<br />

prostratus et ait ei : carissima domina niea et virgo gratissiina, quid tibi retribuam<br />

pro tanlis beneflciis, quae mibi fecisti ? Precor, inquit Dei genitrix, ne<br />

amplius in <strong>ad</strong>ullerii peccata c<strong>ad</strong>ens conceptionis mene festn sexto idus IJecem-<br />

bris sollemniter celebres et celebrandn denunties. Mox, ut ipsa locuta esf,<br />

coelos eo vidente nscendil, at ipse ereiniticam vitam ducens, quod sibi acci-<br />

derat, cunctls nudire cupientibus enarravit et

872 Cap. CLXXXIX. De conreptione beatae Mariae virginis.<br />

Ri-alinm pjiis ndqiiiniiif. Niilli ergo sit pigmin, iiiilli onprosiim cplehrarp pjiTS fost.i.<br />

Siilntioueni. O qiinnla est<br />

dies Illa, qna nostrae reparatrlcls anlma digna crealiir pt conspcratiir pt<br />

sanctissimo corpori unitur. Non est verus nmator virglnis, (jiil despicit colere<br />

(lipin pjns concpjillonis. Erubescant iternm insani, cjni lianc diem colere nolnnt,<br />

ickirco qnod alioiiim sanctoriun conceptiones niinime colere consuevit ecclesla.<br />

Maxiiiia qulppe rnstlcltas est, eam allis sanctls in hoc coniparare, iu qua Dens<br />

cariiPin assnmsit, ciuam ptlam snper oniiips snnctos et arcliangelos iii coells<br />

snbllmavit. Ouamvis enlm caetprls snnclis dies conceptionis eoruiu nou sit<br />

cOnCPSSiiiu iif celebrpiitnr, isti tamen n splritn sanclo concessnm est, (jiiod<br />

niajor et excellenliur cnnctis est. rnlclue et digne lianc dominnlloiiPiii siipcr<br />

capleros s.inctus illa debet habere , per qn.im omnes sancli snnctiiicanliir el<br />

bpatilicantnr. Dicitur enim Cliristiis sancliis sanctornm et dicitur haPC sancfa<br />

saiiclarnm et siciit sine nioip suiiiinns reriiin dlspositor siiper onines sanctos c*<br />

sanctas illnm digiiil.item ei tribnil, nt verbuin caro racliim virgo conciperpt pf<br />

virgo pareref ef post partnin vlrgo pprmauprpf, sic ipse pro Oinnibns abscjiip<br />

inore haiic dignltateiii illi jnste conliillt, ut conceptionis et nativllatis ejns<br />

sollpinnia s.icrosnncfa in saiicla celpbreiilnr pcclesla. Oiiid longiiis? Conceptio-<br />

ni'iii doiiiiiiicae niatrls colcre pst Chrisll gpiipralloiipm coinmPiiiorare , nam vir-<br />

gliiis IVIarl.ie coiicpplio Chrisll gpiipratioiiis est liiiea. Onaprojiter pvaiigpliiim<br />

libpr gpnprallonls liac die, slciil In n.ilivll.ilp donilni aiile maliilinas Iniides boiio<br />

inore dpcnnl.inius et <strong>ad</strong> inissam Ipgiiniis. Mprlfo igltiir coliliir et filii genpralio<br />

pf matrls concpjillo, qiioniani concpplio Pt iintlvltas matrls generalio esf (illi.<br />

Cplpbremiis ergo digiils ofliciis alacriler ulramque coucpplioiiPin , spiriliinlpm<br />

scillcet el humanam, ut ipsiiis nierltis et prpclbus a Spciilarlbus cnrls el a ciiiiclis<br />

villis iiipreamnr eripi ef <strong>ad</strong> gandi.i par<strong>ad</strong>isl perdiici, inaeslante domiiio nostro<br />

Jpsu Clirislo filio pjiis, qiii cniii p;ilre et splrilii saiiclo el mafre sua Maria vlr-<br />

gine vivit et rpgnal Dpiis per infinila secul.i scc-iiluriiiii. AiiiPii >).<br />

1) Jam spciiiiiiilur longior px Ansliclmi iir.illunc (|iinilnin luciis iicciion cxcprpla<br />

cs (l.(rc|u ruiicilii Uasilppiisls (Scss. XV cil. Oaubr. MCCCCXX.MX) de<br />

lioc fpsto . (iii.ic uiiiillpiida pulavlmiis.

Cap. CLXXXIX, De conceptione beatae Marlae virginis. 87.3<br />

jSequnntur miracula de conceptione 1>eatissimae<br />

virginis Mariae*<br />

Ad inforinalionem denlque linjus veritatis de conceplione beatissimae virginis<br />

geiiitricis Dei inveniiuitur plura scripta miracula iu libro, qui dicitur defensorium<br />

virginis, appenso catenis in i)Iuribus librariis fuitque compositus<br />

circa annum domini MCCCXC. Ubi sic scribitur: Ouidam baccalaureus foruiatus<br />

de ordine Carmelitarum ia qu<strong>ad</strong>am disputatione lacta Tarisiis in scbolis uni de<br />

ordine praedicalorum retnlit, quomodo tempore caucellarialus magistri Joliannis<br />

de Tolete, cum in provincia Boliemiae iu civitate Cracoviensi quidam fraler<br />

praedicaiorum in .-.mbitioiie praedicasset populo virginem gloriosam iu peccato<br />

Originali conceptami subito corruit et portalus <strong>ad</strong> locum Iiabitationis suae paulo<br />

post obiit. Haec asserebat referentibus viris lionorabilibus magistris in tlieo-<br />

logia, scilicet Heinrico de Hassia et magistro Heinrico de Huta et magistro Johanne<br />

de Uolonia doctore in medicina et baccalaiu-eo in tlieologia, qui liaec se<br />

vidisse et interfuisse dicebant. Ex his conclusit diclus baccalaureus , quod<br />

credebat, istam opinionem de origiuali in virglne post tanla mirarula esso<br />

sufficientem in fide. Item venerabilis doctor Giroldus de l'iscariis ordinis minorum<br />

liujus piae conclusionis <strong>ad</strong>versarius exsistens, cum semel in sermone de<br />

conceptione contra sacram virginem diutius praedicasset , finito sermone missani<br />

suam devotissime celebrans elevatione corporis Christilacta, e<strong>ad</strong>em virgine sibi<br />

praeseiitialiter apparente, correptus fuit et speciebus panis ab altari sublatis<br />

iiiquit virgo : qua fronte corpiis de me suintum sumere vis, frater iiiique, quam<br />

hodle tain verbis >. quam factis voluntarie maculasti Ipso<br />

autem magnis geini-<br />

tibus petente veniain eucharistia sibi reddita fuit, missam finivit et immediate<br />

ascendens pulpitum, qiiod in priino sermone contra virginem dixerat, revocavit<br />

et miraciiluiu referens <strong>ad</strong> longiiin fecit sermonem, slcul ego ipse habui a plii-<br />

ribus fide dignis. Item iii clvitate Ydoiii, ciim qiudam fraler ordinis i>raedicatorum<br />

Wiennensis nationis de materia conceptiouis coram (Jdonio Campaneusi<br />

ordiuis beatae Jlariae respondere deberet juagiio popiilo congregato in ecclesia<br />

cathedrali monachorum <strong>dicta</strong>e civilatis, et cum i)Ositionem suam dicfus fraler<br />

dicere vellet, a Deo mirabiliter tactus quasi mutus et ainens factiis est. Depor-<br />

tatus autein pet fratres siios <strong>ad</strong> lociim religionis eoruin octava die e<strong>ad</strong>eiii<br />

nmentia contlniiala mortiius est, sicut habui ab illis, qui praesentialiter alTuerunt.<br />

Item in Villa llrine Leinoniscensis dyoeceseos quidam Itctor de ordino praedicatorum<br />

istiiin articuliim conceptionis ita odiosum habens, ut niinquam sermonem<br />

faceret, quin virgiuem conceptam iu origlnali peccato dicen^t et fundaret<br />

iii suo conveiitu, quod.im die sollemiii, iu quo sermonem de <strong>dicta</strong> matcria feclt,<br />

ipso iiiter fralres siios magno populo praesente <strong>ad</strong> diviiium officium exeuiite,<br />

qiiidam lupus a silvis veniens usqiie <strong>ad</strong> convenlum istiim secrete accedens di-<br />

missis parvis et magnis usque <strong>ad</strong> chorum <strong>ad</strong>sceiidit et dictum fratrem per guttur<br />

arripiens interfecit , sicut Parisiis et in ipsa terra clara faina et publica attesta-<br />

tur. Haec in dicto libro, qiiod defensoriiua virginis dicitur, plenius contlnentur.<br />

llhid autem inter alia miracida merito mirrindum venit, quod quidem Alexander<br />

de Ales doctor iii Iheologia famosisslmiis slbi accidisse refert in libro al) eodem<br />

composito, qui dlcllur Mariale, coiitlnens sex libros parliales, in qulbus diversa<br />

capilula sunt. Ciijus priinum capilujum iiUiluIatiir de genealogla bealae virginis<br />

et iiicipit: sancta et superlaudabilis seiiiper virgo Dei genitrix Maria ab aeterno<br />

provisa. Inter alia autem libro III. hujus voliiminis capite ultlmo, qiiod intitulatur<br />

de conceptione beatae. virglnis et incipit : fiat liix , post responsionem <strong>ad</strong><br />

quandam invectionem dicentium, virginem conceplam fore copula mantali, sic<br />

dicitur: nonne possibile est, iit talis actio <strong>ad</strong> inspirationem spiritus sancti per-<br />

petrata et speciali praecepto completa absque oinni peccato exerceatur ! Sequitur<br />

post pauca : ego ipse, qui haec scribo, duin publlce legerem in theologia, veliemeuler<br />

erravi asserendo, quod dles roiiccptioiiis beafae Mari^ie celpbrandus noii<br />

esset. Unde el quolibet aiiiiO illa die legeie decreveram , siciit et in profestis<br />

55*

874 Cnp. CLXXXIX. De conceptione beatae Mariae virginis,<br />

diebns consuever.im. Sed protestor solleinnissime, qula repentino morbo ve:^a-<br />

tiis fui Uxoniae siuyulis anr.is ill.T die, ita quod nullo modo illa die susceiituni<br />

ni.-is!slerii officium exsequi valerem, sive casus ageret sive diviua volunlas,<br />

(jiiisque consider.ire potest. Sed et viri prndentes, qui me tuuc teinporis iii<br />

scliolis audierunt, me secrete corripueraut , eo quod iinpngnare velle videbar<br />

diem festum celebranles concei)lioiiis bealae viryinls. Ego vero doceo, assero<br />

et credo, illos bene vldlsse et iiotliis in lioc commendandos fore, qiii jiie et de-<br />

vote se praedictum festum celebrare sataguiit in lionorem perpetune virginis<br />

Mariae. Haec ille. Oilert se praeterea illiid commemoranduni, quod, cuni super<br />

liac materia de sancta conceptione beatissimae virginis flerent publicae dispu-<br />

lationes coram sancta synodo Basileensi, quamplures ex patribns interesseiitibns<br />

retulernnt singularla beneficia miraculose a Deo recepisse ob devolionem, qnain<br />

babebant <strong>ad</strong> celebrilatem de liac sancta conceptione beatissimae virglnis. Iiiter<br />

quos .lutem revereiidiis iii Chrlsto pater et doniiiiiis IJeinnrdas episcopiis nioiilis<br />

Albani die sabbali XXI. Aprilis anno a nalivltale domini MCCCCXXXVI, (jiiaiido<br />

iiriina allegatio facta fiiit piibllce de bac inaleria, retiillt, (|nalller eo eqiill.inle<br />

Miper iiontem Jluvii , (jui est inler civitatem Lbredinensein et oppidiim sancti<br />

Crisplni , ijise pons erat riiplus in medio eo loco super jluinen, ubi eral navis<br />

periculnm, habens unum magiiniit foramen, eoqne in<strong>ad</strong>verteiite eqniis, qnem<br />

equil.'ibat, transiens ex illa parle, ubi pous ruptiis erat , posuit duos pedcs au-<br />

leriores super dictum foramen vac.uiim, cuiiuiue rueret in praeceps <strong>ad</strong> a^iuani<br />

jainque capnt eqni esset qiiasi infra pontem, concussus pavore niagiio iiivo-<br />

cavit beatissimam virginem in anxiliiim siium, vovens celebrare annualim fesliim<br />

de sua sancta conceptloue, et nesciebat referre, (lualiter exivit, sed st.itiin<br />

absque laesloiie alujiia sni et efjiii vldlt se posltiim iu securo ab altera parle<br />

foramlnis. Unde exluiic ni.ijori splritii ciim devotione contlnuavit celelirationem<br />

diclae festivlt.itls. Itein maglster Joliaiines Roieli canonicus Anlclensls iii sermone<br />

ab eo facto de Iiac celebritate coram s.tncta syuodo liaslleensi anno domini<br />

MCCCCXXXV inter alia mlraciila retulit de domiiio Heylia de Lestranglis<br />

episcopo <strong>dicta</strong>e ecclesiae Aniciensis proxime defuncto , qiiod, cuin dictus reverendus<br />

pater iii iiniversitate Tolosana in die celebritalis conceptionis beatae<br />

Marlae viiginis contra Iianc sanctam conceptionem praedicare decrevisset et,<br />

priiiS(iuam ascenderet ambonem, solito more fundaret oralionein aiite altare <strong>ad</strong><br />

virglnein Mariam et eo ibi exeiinte oiiines oratioiies et piiiicta, (piae coiilra conceptionem<br />

virginis conceperat, siibito de siia meinorla evanueruiit, opposills et<br />

contrarlis in e<strong>ad</strong>em lixe perinanenlibus, coacliiS(iue est <strong>ad</strong> confusionem vllandam<br />

opposltiiin siii prlini iiropositi praedicare. Oiiem casuiii, nt sibi conllgeral, <strong>ad</strong><br />

exallationein virgliiis, qiiamdlu vixil, privallm et piiblice freiiiientlus enarravlt.<br />

Ilein aliud asserliiin est, qiiod IJarchinone in moiiaslerio beatae" Mariae de Merrede<br />

cousuetiido est, praeler^iiiain iii diebiis pascliae et paiicis maximis festivilatibiis<br />

omni die tribiii fratrlbns paiies recentes coctos e<strong>ad</strong>em die suinmo<br />

mane. Ou<strong>ad</strong>ain aulem vice , cnm in die Iiujns festivilalls de snncta conceptione<br />

vlrglnls plstor pr.ieparasset niassam velleliiiie ex ea panes formare, discooperiens<br />

reperll eam , (iu.isi esset coagiil.ilus saitguis respersa nlyredliie aiit luliiin <strong>ad</strong><br />

iiiodiim coeni, divulgataqiie postea nolllla miraciili hon piiblice ordiii.iluin est<br />

per civilalem muiilclpali siio statiito, qiiod e.i die coiiceplionis iion inceiidaiiliir<br />

furni. Et ila in e<strong>ad</strong>ein civllate observaliir usque iii hodieriium diein. 1'raeter<br />

liaec autem tempore Johaiinis regis Aragoiiiae bonae memoriae, (pii circa nnnos<br />

domini MCCCC regnavit in regno Aragoniae, Iiabila iirlnio cornm ipso sollemni<br />

et publica per pliires dies dispnt.ilioiie ioler defensores virglneae iniiocenliae et<br />

assertores macnlae originalis, regls ordinalione statnta esl sollemnis coiifraternitns<br />

(lcvotorum hnjiisiiiodi feslivll.ilem de conceptlone beallssimae virginis celebraii-<br />

tliiin. Oiioriiin priiiiiis confr.itriiin fuil ipse rex Aragonnm, et ordinatum fiiil,<br />

qiiod anniiatjm ea die fieret solleiniiis processio <strong>ad</strong> laiidein et gloriain hiijiis<br />

feslivllalls. Demiiin de aniio doiniiii MCCCCIX ciiin ipso dle beatae Marlae<br />

vlrginis in erflcsla ('.enindlensi pr.iedlrassel de iiraeservalloiie ab orlginali nia-<br />

(iila fralcr Joli.iiiiies de Hota ordiiils miiKiium sacrae llieologiae professor obqiie

Cap. CLXXXIX. De conceptione heatae Maiiae virginlii. 875<br />

liiijiismoJi sermoiiein iiKjiiisitor (iiiid.iiu Iiaereticae pravitafis de orJiiie praeJi-<br />

CHtoriim detiilisset iii jiidiciiim fi Jei , exsisteiile in prnedicla civitate Barcliiiio-<br />

nensi siiccessore immediate dicti Joliannis Martino rege Aragoiiiae, Iiabita fuit<br />

inter praedictos de manJato hc in iiraesentia regis sollemnis et publica disputa-<br />

tio. Oua finila praefatus rex in siyiiuiu viotoriae jjosiiit super caput praedicti<br />

Johannis sertuin viriJe vernantium folioruin siciiiie insigniliis una cum tubicinis<br />

fnit Iionorifice associatus per Jictam civilalem nliasqiie civitates et oppida cir-<br />

ciimjacentia, praecone regis clamante, ijiioJ nemlni Je caetero in omnibiis reyiiis<br />

suis et Jominiis liceret asserere vel Joginatizare contra Iinnc doctrinam de<br />

sancta et pnra conceiilioiie beatae virgiiils coiitiiiueiiue iiuininenii IiujiismoJi<br />

festivitate fiiit postea observatiiin nc iit coiumuiiiter observatur Je Jie in Jles.<br />

Itein Basileae Jie liinae sexlo inensis Octobris aniio a nativitate Joinini<br />

MCCCCXXXV iii inanibus juJicis fiJei Jepiitali per sanctam synoJuin fuit lestilicatum<br />

etiain cuiu jurainenlo, qnod nono die mensis Septembris anno Joniini<br />

MCCCCXXVIII in civitate Minorisse quiJam Frnncisciis Mileti canonicus ecclesiae<br />

collegiatae Jictae civitntis Vicenensis Jyoecesis, cuiii iii extreinis ageret et jaiu<br />

quasi mortuus appareret, sic, poslquain fiierat in agonia et e.xstasi, luagiio ciini<br />

snspirio clamavit in Iiaec verba : o virgo Blaria, ita igitiir est, quoJ propter<br />

lioc ego erain coiiJemnatus j lu scis , qiioj ego a nie ipso iioii Iiabiii. Slalimque<br />

vocaiis aJ se priorem praeJicatorum et conressorem iiioiiialiuin sanctae Clarae<br />

dixit publice coram praeJictis et aliis aJstanlibiis, qiioJ coinbuierent certas<br />

conclusiones et unum tractaluin Je coiicejitione virginis in peccato originnli,<br />

quae ipse audierat, ciini esset stuJens. Nisi fuisset alias devotus virgini 31ariae<br />

et ipsa eiJein subvenisset, ob lioc erat conJeinnatus iii Jiviiio juJicio, iJeoque<br />

ipse firmiler creJeb.it, ipsam fuisse conceptam absqne originali peccato. ruenint<br />

praeterea coram Jicta synodo Masileensi a multis patribus omni acceptione ina-<br />

joribus qiiaiuplura alia de Iiac snncta conceptione narrata miraciila etiam in<br />

sennoiilbiis publicls factis de liac sollemnitale, sed non tam cnra altendere fiilt<br />

<strong>ad</strong> illa nec redigere in scrlptis. Illiid aiilem lidiicialiter licet asserere, quod,<br />

cuin de anno donilni MCCCCXXXIX vigeret gravissiina i^estls in civilate liasi-<br />

leensi, ubi <strong>dicta</strong> saiicla synoJiis celebrabalur, eo ipso, qiio fiilt sancta Je Iiac<br />

jiiateria synoJalls Jefinltlo per sacriiiu conclliiiiu JecIaranJo in sua sollemni ac<br />

publica sessione, Joctiinnin istnin dlssereiitem, gloriosnm Dei genitriceiu Mariam<br />

iiiinqnaiu actualiter subjacuisse orlglnnli peccato, sed iminuneni semper fuisse<br />

ab originnli et actunli ciilpa sanctanique et iiuiuaciilat.ain tamquam piain et<br />

consonaiu fidei publicne, rectae rationi et sacrae scrlplurae ab omnibiis cntliolicis<br />

apjirobandam fore, tenendam et amplectendain, niilli de caetero fore licitnm iii<br />

coiilrarium praedicare sive Jocere, iinmedlnte palres, qul erniit in concllio, hc<br />

tota civitas experlmento pnlpablli coelesti quasi iniraculo sensenint nuN.iliuni<br />

divlnae misericordiae. EqHidem remissa est ac cessavlt statlin, quae pliiriinum<br />

ante vexnbat, acerbissima pestls. Fraeterea, qnuiu Je hac synoJali Jefinitioiie<br />

quamplurimae bullae expeJitae fuerant et aJ Jiversns muiidi partes Jestinatae,<br />

per lilteras fiJe Jlguas siguificatum est in generali congregalione, quod in prin-<br />

clpali conventu ordinis Cluniaceusium tempore, qiio inllii praesentala fuit uii.-i<br />

ex dlctis bullis, taiii de religiosls qiiam aliis personis dicti conventus Lufirma-<br />

bantiir Je <strong>dicta</strong> peste quasi XXX personae et staliin, cum <strong>dicta</strong>m bullain re-<br />

ceperiint, processionallter magnn cum Jevolione agentes gratias Deo pro ipsa<br />

declaratloJie aJ lauJem perpeliiain virglnis gloriosae, qui infirmi tiiiic erant,<br />

convaluernnt cessavitque aiiioJo in Jicto conveiilu pro illo aiiiio pestileiitiae<br />

morbus. Multa etiain alla iuerito Jigna miratlone aJ glorlam vlrgliiis, qiiae<br />

prae<strong>dicta</strong>ni verifatem confirinnnt , siiuilifer de hac <strong>dicta</strong> fuere, sed intentionls<br />

fiiil, non oinnia, sed ex inultis dlcere iiauca , et sic omnibus conslat, qnod<br />

singularlssime Deiis filius virginis beatissiinam genitricem suam magnificare<br />

dignatiis esf freqiientatis iniraculis, quae de veritale snnctae conceptioiiis Suae<br />

iunl lestimonium domini fidele sapientlam praeslans parvulis.

S7G Cap. CXC. De sancta Oclilia.<br />

'CAP. C\C. (189.)<br />

Dc sancta Odilia.<br />

Odiliae virgiiiis i),itcr Adalricus sive Aetliicus, iiiater yeio IJellisuiiiJis<br />

sive rersiiiJa vocabatur. ex iiobilissiiiio Francoruin geiiere orti. Aelhicus eiiiiu<br />

(oliiis UurguiiJiae sive Alsatiae sub CliilJerico rege iirincipatuiii habebat, in<br />

ciijus eliaiu iinibus luonasteriuiu sanctiinonialiuiii in lioiiore sanctae Mariae<br />

seiiiper virginis iii suinuiilate montis, qui vocatur Hohenburg, aj Dei servitiiim<br />

l)eragenJiim inaxiino suintu et ornatu construxit. IIujus uxor l*ersinJa liliaiii<br />

caecain i^eperit, pater aulem propter iiiiuiain verecuiiJiam ipsam occidi jussit,<br />

seJ inaler ipsaiii cuiJam ancillae siiae alendaiii coiumisit. Ouae postea propter<br />

miirmiir poi)uIi jiibente iiiatre longissiiiie cuiii puero iiigit <strong>ad</strong> lociiin, ipii dicitiir<br />

I'aliiia. 2) Ubi cum ipsam piiellam nutriret, dominus Jesus Christus episcopo<br />

Erardo de partibus Uavariae apparuit JicensJ vaJe <strong>ad</strong> txuoJJam monasterium,<br />

ijuod dicitur l'nlma, ibi iuvenies puellam a nativitate caecaiii, quam baptizabis,<br />

iioinen Odilia impones ei et inox post baptisimim visuiu reciplet. Cunuiue<br />

ociilos ejus chrisinate liniret, visum clarissime recepit. Haec ab infantia se<br />

Dei servitio subdidit, vigiliis et orationibus, iejimiis et elejnoslnis dle noctu

Cap. CXCI. De nativitate sancti Uilalrici episcopi. 877<br />

propria in.iiiu tres tilins plfiiilavit, quae iisque nunc valde ntiles sunt in calore.<br />

Orainlo vas oiniiino vacuiim implevit viiio, cuiu ijaaedam soror inler diviiia<br />

i>ffici.i vasa esse vacua vidit. Itein (jiiia in baptismo visum recepit, specialiter<br />

beatuin Johanuein baplisfam venerabatur i ). Oui Joliannes baptista ei iii visu<br />

app.iniil sibiqiie oratoriuin fieri praecepit. Odilia autem (pi<strong>ad</strong>am nocte se dedit<br />

or.ilioni super petraiu, ubi iiuiic magna crux. lignea locatur ob memoriaiu tanli<br />

iiiiraculi, ibi Joliaiinem rogabat ostendere sibi moduiii aedificii. Oiiod et recit.<br />

Joliannes eiiim in forma , (jua Christum baptizavit, in m.ixima clarilate silji<br />

.ippareiis ecclesiae lociiin in lonsitudinem et Jatitudinein ostendit et constrnclani<br />

dedicavit. Ouod viclif uiia soror, lucein videlicet, sed Joliannem iion vidit.<br />

Ciii Odilia inhibuit, ne aiite ipsius obitiim alicui visionem jnanifestaret. In<br />

inclioatione claustri sancti Johannis boves cum plaustro lapiduin c<strong>ad</strong>unt de<br />

inoiite, qiii liabef iii latitudirie LXX pedes et illaesi obviant servis <strong>ad</strong>scendendo<br />

iterum onerafi. Yenerant eniin servi cuin gaudio ipsos occidere, «t iion<br />

essent cibus vermium, sed lioiniiiuni, 2)et invenerunt illaesos. Habebat auleiii<br />

fratrem , (jui tres filias liabiiit, Eugeniam, Atlalam et Guiidelindam , cpiae etiaiii<br />

iiiiiiidum reliriuerunt. Odilia suain niifricem propriis maiiibus sepelivif et post<br />

LXXX aiinos sepiilchro aperto dexlra mammilla nutricis, (jna eam lacfaveral,<br />

iiitegra inyenfa est reli(ju0 corpore incinerafo. Fost plurima virtiituin insigiila<br />

Odilia scieiis finem sibi <strong>ad</strong>esse, convocatis <strong>ad</strong> se sororibus apud sancfum Joli.inneiii<br />

praedinavit iis et rogavit eas orare pro se et pro pafre suo. Fost hoc<br />

praecepit iis, iit ireiit iii oratorium inafris Dei Mari;ie et legerenf psalteriuiii.<br />

liiterini, duin Iiaec fierenf, ipsa oijiif sola fantuS(jue odor ibi fnit, tjiiasi oniiies<br />

domus plenae essent aromatibus. Redeuntes sorores cum videreiit iiiatrem suaiii<br />

sine eiicharisfia defunctam , <strong>ad</strong>eo instanfer oraveriint, (juod de morte siiscitala<br />

iis dixit : cur lue intjuielastis J Liiciae coiijiincta fiii et illud gaudiiim Iiabiii,<br />

(juod oculiis non vidit iiec auris aiidivif nec in cor hoiiiinis <strong>ad</strong>scendit. Re-<br />

spoiiderunf : nobis fiiisset confusio, domiiia, si abs(jue communione sacr.i obiisses.<br />

Tuiic Odilia calicem allatiiin, iii quo erat corpiis et s.ingiiis Christi, propriis<br />

iiianibus conlrectavit et 3) communicavit et omnibiis cernentibus emisit spirifuiii.<br />

Ijjse aufem calix in Hohenburg ob memoriam venerabilis facti hacfenus per-<br />

iiianet, coelilus eiiim credifiir illuc pervenisse. Tiinc corpiis ejiis ante allare<br />

sancfi Johannis honorifice sepelifnr et odoris fragraiitia iistjue iii octavani dieiii<br />

ilii iiianebat. Martirii Luciae ideo conjuncta fuit, (jiiia ipsa Odilia duoLms modis<br />

inartir fuit, volunt.ite et caniis luaceratione.<br />

CAP. CXCI.<br />

Dc nativitate isaiicti Udalrici episcopi.<br />

Egregiiis Clirisfi confessor Udalricus ex Aleiiiaiinoriim jirosajiia exslitit<br />

oriundiis. Ciijus jiarenfes secuiidum seculi liiijus digiiitalem clari ef nobiles,<br />

sed fide at(jue divina religione iiiulfo clariores fuerauf .if^jiie nobiliores. Oiii<br />

lalis ac tantae prolis foeciinditate divinitus difati inox eandein ciiidam fideli <strong>ad</strong><br />

aleiKbiin, uf inos est, commendaveruiit nutrici, ubi iiiter ij)Sa nafivitalis j^rimoidia<br />

coelestia noii defiierunt auspicia. Licet ergo blando nufriretiir aireofii.<br />

1) Ed. Fr. legit: Venerabalur et ei ecclesiam f a ce r e co g i f a v i t.<br />

Qiiailaiii etiam nocte elc. 2) Ed. Fr. omiltil verba: el — reli(|iieriiiit.<br />

3) Ed. l'r. haec ifa coiitraliil: co m iii n uio a v i t. Ob hoc i d n iii<br />

calix us(iue iiiodo servalur. Odor vero per dies VIII diiravit.<br />

Martirii etc. 4) Hoc caput in plerisijue libris deest.

678 Cap. CXCI. De nativitate sancti Udalrici episcopi.<br />

lopJ.» l.inien iuncie» iiunedai» (ippnreb.nt iii vultii. Qii.i ex cnus.i dum iiiiiiium<br />

tristes ejus eriicereiitur pnreiites nc iu iingustis illuruiii pectoribus curne > ers.ireiitiir<br />

iiigeules, quidiiiii liospes iieregrinus ofHcio clericus , secunduiii quod<br />

illonuu Obtliiiu semiier vintori pntiiit, benlgne nb ipsis suscipitur et per nliiiuid<br />

teiniioris siiiitiiiin liiiiiiine trnctiiliir. Cnin ir.teriiu qundnin die liorii refectionis<br />

residens praedictiim iiiliintiihiiu nonduni duedeciin liebdoinnrnin dies nb orlii<br />

i)d plenuiu hnbenlem nndivit iiiter A-nyitus vocem einilteulein, ex qun provldu»<br />

lutnroruin tnle ed.id.it orncuhiin: nisi, iiiquit, iste infiins celerius fiierit nblnclntus,<br />

iioii poteril snlvus esse. Cuinque seinel nc secuiido ndinoniti ininus tnnti priie-<br />

coiiis dicln vellent exsequi , tertin demuiii die, cuin prnedictiiin ac snepe diceu-<br />

duiii iiifnntuhiin <strong>ad</strong>liibitn niire perseiisisset <strong>ad</strong>liuc iiifirmiorein , Iinuc iiraesngniii<br />

cornin oninibiis intnlit vocein : scintis pro certo, quod, iiisi contiiiiio a Incle<br />

fimrit suspensus, Iinc nocte erit inorituriis ; nt vero si eo, quo dixi, orJiiie<br />

iiiorli subtrnctus fiierit, innyniis iii fntnnim cornin doinino erit. Hujus proplie-<br />

tiiie inysterin qunliler siiit <strong>ad</strong>iinpletn , noii iiostri styli eget ofdcio desii;iiari,<br />

quod tnni nssidue nd ejus sepulclirum coruscnntibus inirnculis polest probiiri.<br />

Taiidem ergo nmotns a Jiicte coepit corpore et aniino in <strong>ad</strong>mirnlione oniiiiuin<br />

jirohcere nc circiimqiiaque iiiiinentibus de suo profeclu gaudium conferre. Ilic<br />

itnque inysteriornin Dei dispensiitor futurus jain solido cibo opiis linbebnt coii-<br />

fortari, ut in iiicnsa nllaris Clirisli veliit nd coeleste convivinm qiiandoque coii-<br />

sislens posset iii tempore suo tritici inensurain dnre conservis siiis. Inciiilebnt<br />

piiim tunc inler conevulos inodesle conversnri , timorein Dei Iinbere, Iionoreiii<br />

Iinrenlibus deferre, lascivinm declinnre nc in quniitnm jiossiblle tnli ndliiic<br />

i-riit netali, in corporis inotu , geslii, incessii forls osleiidere, qiinlls hiibiUis<br />

forinabntur inlus in inente. \identes liujus pueri j^iireiiles tanlnju Dei grnlliiiii<br />

iii eo fulgere comiiiendnvernnt eiiin in inonnsteiiiiin snncti Galli friitribiis<br />

rellgiosis, ut eorum magisterio tnm seculnrium litternruin studiis qunm coe-<br />

lestibus instrueretur disclplinis, ubi iiiter egregios regulnres disciplinae iiin-<br />

gistros diilces theoriae carpebat quolidie frucfus, cuin verba , qiine iii sncris<br />

codlcibiis legebnt, mox in ojiera vertebat. Jnm summitntem illlus Jncob scalne<br />

virtulum gr<strong>ad</strong>ibus <strong>ad</strong>scendendo tnngebnt, jain .1 snlvnlore ifudiernt : vnJe, veiide<br />

oiniiin, qiine habes et dn piiiiiieribiis et veni, seqiiere ine. Elinin tunc ino-<br />

nnsticne conversntionis habitiim suinsisset, si in divinn revelnlione iidmonilus<br />

desilsset. Eriit tiinc leiniioris in eodeiii inonnsterio qiinedam Dei nncillii pro<br />

Clirisli uoiiilne incliisn, Miibernt iuuicupiitn, qiine die nocluque jejiiniis, oralio-<br />

iiibiis iic vigiliis Ciislum Mnrclinno jiectorls doiiiliio i)rnr'j)nrnbiit teiniihim, iii<br />

qiio grntuin creatori omniuiu innctiivit seinper holocnusliiin , dicens ciiiii jisiil-<br />

liiistn: in liie sunt, Deus, votn tun, qiine reddnin Iniidiiliones tibi. Hiiic sniiclus<br />

ndolescens diiiiv sni desiderii secreluin pnnderet, illn rein a Deo qiinerendnm<br />

slntuit ac triiim dieriiin iiidiiciiis super hoc postulavit. Tosteriori vero dio<br />

Rpirilii iustructn dlvino Iiiijusmodi usa est respoiiso : non , inqiiit, vir religiose,<br />

divinne est voliintnlls, ut Iioc in loco detiiienris, sed est in plagn orieiitnli<br />

lociiSi ibi qiildiim Ibiviiis diins dividit region(,'S, in quo Deo jiibeiile episcopnlis<br />

niiicem dlgiiiliills debes coiiscendere, et liin'l iiiiillii tniii n piigiiiiis qiinin a iiinll»<br />

christinnls sis passiiriis <strong>ad</strong>versn , tu tnnien in eo conrisus, qui dlxll : coiiHde,<br />

ego vici inundnm, siipernbis uiiiversn diceiis cum psnlmisln : in doinlno fiiciemii»<br />

virtulem, el ipse nd nlhlliim deduces iniinicos nostros. Haec niidilii perciplens<br />

nc iiiente pertractnns qiilbusdnin, qui sibi fnmilinris nmiclline cnusn ndhiierebniil,<br />

secrelo pnndebat, et ut inlerim silentio legerent, ndmonebat. Yoleiis domiiius<br />

lioc, qiiod de servo suo Udnlrico per ora suoruin ridellum niitea prnedlxit, <strong>ad</strong>-<br />

iiiiplere, totiiis cleri et pojiuli voto in uniiiii conciirreiile et regis voliintnle iii<br />

id ipsiim coiispnllenle, idem vir I)ei snncliis in cnthedrnm episcopalem est<br />

MibllmnliiS, Accejilo vero liinliie (llgiilliilis Iionoie qiiiilis qiiniitiisve exsllleril,<br />

iiiilliis serino nd iiilegniiii expllcnre vnlebil. ToliiS ernl seiiiper iii ornlloiie,<br />

loliis iii leclioiie, iiinxline iillpndens,

C np. CXCIF. De vita snncti Galli confessoris. 879<br />

jxTrigil se ipsuin in ara cordis ppr orntionls stndia macfnvit , die rero snper<br />

altari visibili sahitareiu hostiain iininolavil , quo ejns sacrincinin redeintori omnium<br />

esset gralnin et acceptum. Erat eniin ei solleinnis consuetiido, post com-<br />

pletoriuin nil cibi aiit potns sumere, silentio shidere , sciens a domino dictnni<br />

ex verbis tuis justificalieris et ex verbis tuis condeinnaberis. Et ut brevitalis<br />

coinpendio utar, sic exlerins gerebal olTiciiim sacerdotis, ut interius non omille-<br />

ret religionem monasticae conversationis. Aiino autem incarnalionis doinini<br />

nostri Jesii Chrisli iiongenlesimo sepluagesiino terlio, aet.ilis snae oclogesimo<br />

terlio, ordiiiationis vero fjuiiiquagesimo velut in jiibilaeo, lioc esl plenae re-<br />

inissionis aiino, veriis Hebraeus traiisiil de hujus mundi Aegypto liber iii netej—<br />

nuiii victiirus cuin doiiiiiio siiu.<br />

"CAP. CXCII. (190.)<br />

I>e vita isancti Glalli confe$$soriis.<br />

Ciim praeclara sanctissimi viri Cohimbani, qni et Cohimba, conversalio<br />

per oinnein Hiberniaii- celebris haberetur et vehit spl^ndiduin ignei solis visi<br />

jubar singulari decore Oinnium provocaret aiiiorem, sicuti de eo, iirinsrjiiam<br />

nasceretur, provisum esse liber gestorum ipsius plenius indicat, inler caeleros,<br />

«luos fama virtutnm ejns attraxerat, pareiiles beali Galli, secuiidiim Deiiin reli-<br />

giosi, secuiidum seculiim nobiles filiuin suum primae aetalis flore nitenteiii<br />

ciiin oblatione domino a/Ferentes illius inagisterio coinmendavenint, ul in reguhtris<br />

proficeret vitae discipl-na et iiiter pluriinos spiritualis vilae sectalores <strong>ad</strong><br />

obedientiae et ardoris propositi invitaretur exempla. Ciiinqiie bonae iiidolis vir<br />

caro nufriretur afTectii, magno virtuliim crevit augmenfo. Siipernn cpioqiie gratia<br />

se praeveniente tanto sludio divinas enotavit scripluras, ut de thesauro siio nova<br />

proferre posset et vetera, graminalicae eliam artis regulas inetroruinque sublili-<br />

tates capaci sequeretur ingenio. Obscura autem scripturaruin tam sapienler<br />

scire volentibus reseravit, jit cuncli, qui ejus prudentiam et serinones aiidieraiit,<br />

<strong>ad</strong>miratlone eum et laude digiiisslmum jiidicarent. Oua sapientiae inntiiritnle<br />

factum esl , ut unlversorum commiini consillo et jussioiie Cohimbaiii abbalis per<br />

singulos sacrae x^roinotionis gr<strong>ad</strong>iis <strong>ad</strong>scendens invitiis sacerdotii siiscijieret<br />

dlgiiitatem. Ergo diiin sacrls instaret olficils, die noctii.jue precibns doininiim<br />

placavlt et larrymis et snpernl inspectoris oculis plncere desiderans jiro virtiitum<br />

et vitae uieritls amabalur nb oiiinibiis, jilacuit unlA^ersIs, Cum haec agerentur<br />

quotidie, beatiis Coluinbaniis evnngelicam cujilens assequi perfectionem , iit<br />

vldelicet oinnibus, quae liabebat, rellctis crucein suain tolleret et nudiis doininum<br />

sequeretur, consilio suo egit cum fratribus, qiiorum idein fervor acceiiderat<br />

aniinos, iit spreta propinqiioriim et praedioriiin dulcedine iiieiitis ardorem ojiere<br />

coinjirobarent. Ascendentes ergo navem veneriiiit in Britanniam et inde <strong>ad</strong> Galllns<br />

transfretarunt. Cuinque vlr Dei <strong>ad</strong> Sigibertum regein ciim suis pervenlsset , ro-<br />

gavit eum rex, ut infra Galllas reslderet nec iis relictis <strong>ad</strong> geiites alias coinini-<br />

graret, se vero spopondlt oinnia, qune sanctus jiater peteret, iiraeblturum. Accept.i<br />

ergo licentia eligendi locuin , iibicuinque vohiissent, cum loca j)luriiiia jier-<br />

lustrassent, venemnt infra partes Alemanniae <strong>ad</strong> lliivium, qui Lindimacus vo-<br />

catur, juxta quem <strong>ad</strong> superiora tendentes perveneiiint nd lacnin Turiciiuim.<br />

Forro hoinines ibidein commnnentes crudeles erant et impii siinnlncra colentes,<br />

ydola sacrificiis venerantes, obser\nnles auguria et dlvinaliones et multn, qiiae<br />

l) Hoc cai>ul iii plerisqne codd. el edit. libiis deest.<br />

:

880 Cap. CXCII. De vita sancti Galli confessorls,<br />

contrarl.T suiit cultui diviiio, superstitlosn seclantes. Sancli ergo honilnes cum<br />

coepissent niter illos lial)ilare, docebant eos <strong>ad</strong>orare palrem et Uliiim et spirl-<br />

tniu sanctuiii et custodlre lidei iinltalcni. IJeatus quoque Gallns sancli viri dis-<br />

ciiniliis zelo pietatis annatus fana , iii ijuibus daeinonils sacrificabant , igna<br />

succendit et ciuaecunque luvenit oblata, deinersit In lacum. Oiia causa pennoti<br />

ira et invidia sanctos iiisectabantur et coinniuni consUio Galliim iierimere vo-<br />

luerunt , Coluinbanum vero Jlagellls caesum et conlninellis afFecluin de suls<br />

(iiiibiis prolurbare. Tosl liaec noii timore persecutionis perterritus, sed amore<br />

spiritualls lucri persiiasus contumaclum sterllein turbam reliquit, ne iii.iiiiter<br />

arld;i corda diulius irrigaret, qni benevolis inentibus quanipliirlmiuii prodesse<br />

inlerim potuisset. rergens ergo lude cum suis pervenit In castruin, quod Atbona<br />

vocatiir, et invenit Ibl presbiterum boiiilale conspiciium noiniiie Hlullima-<br />

ruiii. Dyacoiius supr<strong>ad</strong>lcti presbileri nomine Hillibaldiis omiies eromi seiiiitas<br />

iiotas liabebat et secessiis. Huic cuin vlr saiictus fainillarllalis suae gr.iliam<br />

praestltisset , quaesivit ab eo, an invenlsset unquam In solitudlne locuin .•iqiiis<br />

nbiindantem pnris et saliibrlbus, iu planilie strntum et humanis cultlbus oppor-<br />

tiinum? Desiderlo, inqulens, aniini ferventis exaestuo cupiens in solltudliie<br />

dies ducere huic vitae concessos. Dyaconus respondit: haec, o pater, solitudo<br />

.nqiils est iiifusa frequentibus , asperitate terribllis, inonflbus pleua praecelsls,<br />

aiiguslis vallibus tlexuosa , bestiis possessa saevlsslniis. N"am praeter cervos et<br />

iiiiiociioriuii greges anlmallum ursos slgiiit plurimos, apros innumerabiles, lupos<br />

iiiiinerum excedeutes rable siiigiilares. Tiiueo ergo, ne, si te Illuc duxero, ab<br />

liujusmodi liostibus devoreris. AJ liaec vlr sanctus: apostoll , inqiiit, seiileiitl.i<br />

est : sl Deus pro iiobis, qiiis coiitra nos i et scliiius, quoiiiodo diligenllbiis Deum<br />

omnla coopeiaiitur in bonuni. Igitur vir bealiis die eodem jejiiiiils iieniianslt<br />

et usque <strong>ad</strong> alteriiis diel dikiculum in orallonibus pernoctavit. Dlgnnm quippe<br />

erat, iit, quod divlno inclioabat amore, instantissiina prece domino coniinen-<br />

davit. Ciim autein Lucifer suo processu noctis latlbiila detexisset el sol inferior.i<br />

dlniittens cursu consueto superlorls orbis plagas inviseret igneumque jubar ab<br />

orientis axe mortallbus denionstraret , athleta Dei ea, qune duclor suns dlxerat,<br />

secuiii assumens, cuin orationis benedictlone Illo praeeunte vlaiii aggressiis ost,<br />

cuinque per totiim diem ila agereiit, circa horam uoiiam dixlt dyacoiius: paler,<br />

hora refectionis jam iiist.it, siim.iiiiiis ergo p.iuliiluin panis et aquae, re maiisiiiiiciilis per gyriim dls-<br />

positis nd coiiimanendum fiatribus, quoruiii jam duodecim monnstlci sanclit;ilo<br />

proposili roboratos doclrina et exemiiiis <strong>ad</strong> aeternoriim desideri.l concitavit.<br />

Ou<strong>ad</strong>aiii itaque die , duin post laborem luatiitiiialis officii quiescondi gr;ili;(<br />

lectos suos reviserent , primo diliioiilo vir Dei vocnvlt Mngiinldiiin dyaconum<br />

suuiii dlcens illi: Instrue sncrae obbilionls iiiinlsterluiu , ut possim divina siiie<br />

dilaliiine celebrnre inysterin. El ille: qii;iiido, inquit, tu palcr inissam cele-<br />

brabisl Dixit ergo nd illiim: post iiiijus vigilias iioctis; cognovi per visionem<br />

domiiiuiu el p;ilrciii ineiiin Coliimbniiiim de hiijiis vil;ie angiisliis hodle <strong>ad</strong> par;i-<br />

disi gaiidia coiiiinigrasse, pro ejiis ilaqiic? reijiiic s;iliilis liOsli;iiii dcbeo Iiiiiii(ii;irc,<br />

Kl siguo piilsato oraloriiim iiigressl proslr;ivcruiil se In orntioiie et coepcriinl<br />

iiiissas agere el precibus iiisistero pro comnieiiiorntione bentl Colnnibaiii. Coii-<br />

llgit autnin qii<strong>ad</strong>aiii die, dum iu coiislrueudo or;ilorio ciiiii fralriiiiis i;ibornicl,<br />

iil l.ibiil.i qii;icd;iiii p;iiic|i jiiiponeiid.i brc\ior < ;icleris iliciisiir.i piliji;iniui IV

Cap. CXCIir. De sancto Arbogasto episcopo Argentinensl. 881<br />

^j)pareret, qnmn Jiiin ejiisdem operis nrtifices vellent abjicere, beatiis Oallus<br />

virliilis, cjuam in (loiiiino liabebat, sibi consciiis iiissit eos ab opere disjiingere<br />

et doinum <strong>ad</strong> parciiiieudam secuin refeclioiiem,

&82 Cap. CXCIII. De sancto Arbogasto episcopo Argeritinensi.<br />

M vero tanti patris iiisignia , tniibus in diebns siiis miraciilis coruscnutibiis cl.t-<br />

riiit , non ex toto silentio sunt oppressa, iiuae per aures fiJcliiiin traiiseuniJo<br />

posleris narrantibiis auribus nostris siiiit iiiiiisa. Tr<strong>ad</strong>unt nanique eiim in teinjio-<br />

ribus Dagoberti regis, cuiu sancta ecclesia loiige laletiue llores doctrinae catlio-<br />

licae suave redolentis diiFunderet et verbum Dei usqueciuariue prospere ciirreret,<br />

de Aqiiitauia progressum divino iiiitii Argenliiiensis ecclesiae cathedram coii-<br />

sedisse susceptiuuque culmen regiiiilnis lelici gubernatione diii rexisse. Hic<br />

beatus Christi sacerdos praefato regi amica familiaritale <strong>ad</strong>eo est iiinexiis , nt<br />

eo intra regalem aulain ascito illius a|loquio delectaretur, consilio uterotur.<br />

Oua jucunditate cuin uterqup, suo rex in regno, episcopus in episcopatu prospere<br />

se agerent, hostis humani generis invidia res laela verlitur in contraria. Nan»<br />

ciiin tpt<strong>ad</strong>am die venatores regis iiiore solito apruiii iusequerentur iii saltu, regis<br />

etiaiii filius , qui erat ei unicus, pariter cum iis in eodem discursu fesliiiavit.<br />

Duin aiitein illi per devia quaeque et diversos anfraclus cum canibus oberr.ireiit,<br />

solus relictus singulari occurrit incaulus. Ouo viso sonipes, iii quo sedit, pave-<br />

taclus cursum retorquens iii fugain vertilur. Tuer vero, cum euiii freno retiiiere<br />

conaretur et in alleram partem habenam slriclius tralieret, heu niniium proiius<br />

a sella est elapsus, <strong>ad</strong>luic autem liabenae , quain in inaiiu teuebaf , inhaerens<br />

per terram tracfus calcibus equi miserabiliter est protrilus. Ouem siii pedissequi<br />

diu quaesituin et ila invenientes attritum non sine maximo moerore tollentes<br />

el in eqiiis levanles funere lugubri doiiium sunt reversi. Cum aiitem in palatio<br />

regis , quod factiim fiiit, personaret, quantns undique concursus virorum ac<br />

mulieruin, qiiaufus iilancfus, quantus ejiilalus regales aedes , vicos , cainpos,<br />

iibiciimqiie aiiditum esf, inipleverit, iiemo valet explicare. liilerea puer in lecto<br />

collocalus altera die vila praesenli est exutus. Oiiid igitur hiijusiiiodi coiicussio-<br />

nis faclo opus sif et quoinodo regls dolorem inltigareuf , ciim seciiin quaerereiit,<br />

tandeiu consilio inveuto, ul episcopus invitetur, regi Siiggerunf. Ouod ille de-<br />

votissiine amplectens inox sine dilatione legatis direcfis, ut <strong>ad</strong> se episcopus<br />

Omui festinantia se fatigare diguelur, exposcit. Nec mora : jussa facliint, episcopuin<br />

<strong>ad</strong>eunt, causam invitafionis noii sine luctu expoiiunt. llle vero andito<br />

casu ainici fotus spirilii conturbatus, Ilens iiiultumque geniens sfatini properare<br />

non dislulit. Nec minus inlerea rex <strong>ad</strong> <strong>ad</strong>ventiim ponfificls impatiens egressus,<br />

senem eininus fesfinanlem coiispicafus fusis lacrymis , velato caplfe, multis co-<br />

initaiifibiis atqiie lacrymantlbus stlpalus occurrit. Oiii ciiin se invlcem sollto<br />

salutare parareut , prae nlmio cordis dolore vox liaeslt in giitturo. ^^uaiilum<br />

lacryinarum e.x iitraque parle lliixerit, iiulll cognlliim esse poterlt. Tandem<br />

lucfu saitciati, ciiin no.x <strong>ad</strong>veiiisset et oinnes sopor gravissimus ojipressisset <strong>ad</strong><br />

orationem processit episcopns. Quomodo aiit qiiibus verbls oraveril, uoii<br />

patel ; quid aiitem impefraverif , non latet. Finlla autem oraflone accessit <strong>ad</strong><br />

feretrum ejeclisqiie omnibus <strong>ad</strong> exsequlas vigllanllbus Jlexis geuibus se coin-<br />

mittit Mariae pafrociniis, iif illa , quae vilam iiiundo geniilf , vilani pitero im-<br />

pefraret a fillo. Inter oraiidiim piier siirre.xlf exutuiiKiue funebribus Indiiinontis,<br />

qiiibiis ante iisiis est, episcopiis jusslt iiidul regallbus. Igltiir, qiii hiiic officlo<br />

<strong>ad</strong>erant, clamorein gaiidii cohlbere iioii poteraiit, qiilii libere eriijitiiiii atriuin<br />

oinnemqiie aiilam regls vocilerafo inaxiino iiiijilebal. Oiio omnes a somiio ex-<br />

cussi liuc illucque discurrebant, causaiii taiifi sonitiis ignorantes. Necnoii rex<br />

ipse, qui tuiic jiriiiium jiariim soiiiiii carpebat, exlerriliis est , nain nlinium<br />

tristls tota iiocte jacebat insomnis. Citbiciilum, iibi iantiis fragor exortus est,<br />

festinus erujiil. Ouaiita laetitla cor ejiis jnilsaverit, fiisae jirae gaiidio lacrymae<br />

testantiir, cum reviviscere vidit, jiro «luo , si Piiin recijierct , Ijise iiiori concii-<br />

pivlt. Vocata inater <strong>ad</strong> sancti viri j)edes fesllnat , qiila cor ejus Irisle filins<br />

vivus inulcebat. Necnon oiniies , qiii <strong>ad</strong> fiiiiiis di'llendiiin ciuilhixeranf , gaudio<br />

repleti <strong>ad</strong> <strong>ad</strong>iiilralionem resurgeulis piierl quique jjiae aliis Ire feslliiabaiif.<br />

Rex ergo, iie iiioram f.iceret ejilscojio doiiiiiiii, ne laiid.ireliir a ])Opiilo,,feslInaiiti<br />

consilium cuiii regliia diixil , quoniodo sanctiim remiiiierarel, ijiii iis fanln bene-<br />

iicia u Ueo jiraestllissel. Aiiriiin, argeiiluin, qiiaeciinciiie conciijilsciliilia ol regio<br />

doiio honorabiliura In thcsnuris invonire polerant , grallssiiiie jiraecejiil olTerri

Cap. CXCIV. De sancto Adelfo. 883<br />

liuiniliter deprec.iiis, iit accipere dignHretiir. Oiine sanctiis vir accipere devitans<br />

.•lit: si aliquid pro gratiariiiii actione Deo offerre te delectat, «d aiigendiim Dei<br />

sen-itiuin iii ecclesia heatae luatris Cliristi. cnjus uieritis filimn recepisti, ter-<br />

iiiinos ejus, qnia angusti sunt <strong>ad</strong> tantnin servitiuin, dilatare aliqua parte regni<br />

tui, ut sit in usu frnctnario ibi servienlibus Deo, si ita regiae uiajestati pla-<br />

cet , x>oteris , qui.i hoc firiuius ac stabilius est <strong>ad</strong> beatitudineiu tuain tuorumqiie<br />

et praecedentiuia patruin et sequentium posteroruin promerendam, quaiii auruui,<br />

quod oculos, cum videtiir, delectat et cor, ciiin perditum fuerit, coiitristat.<br />

Ouain propositionem pontificis rex gratiilanter amplectens : ubi, iiiquit, iuvenire<br />

poteriuius locuin talem, qui congruat <strong>ad</strong> servienduiu inatri coelestis regis, ciijus<br />

sunt universa in coelis et in terris. Cuinque Iiaec secnm volveret mentemque<br />

jier oinnem Alsaliam spargeret, sicubi forte talis locus inveniretiir , qui tantae<br />

dominationi aptus Iiaberetur, occurrit animo, Rubiacliain oppidiim cunctis usi-<br />

bus, id est agris, viueis, campis ac silvis, aqiiis, aetlificiis, pOj)ulo opuleiitissi-<br />

iiiuin suinmae reginae iu dotein convenire. STon distnlit rex voto tandein iuvento,<br />

coram Optlinatibus suis assensuin tam bono consilio praebentibus testamentum<br />

facit, ut Rubiaclia cum omr-ibiis appenditiis confinibusqiie <strong>ad</strong> se pertinentibus,<br />

f-tiain et cum villis totiim et iiitegruin amodo et deiiiceps sit sub dominio<br />

sanctae Argentineusis ecclesiae servientis genitrici Dei Wariae stabili et inextricabili<br />

stipulatione subnixuin. Hoc nobili donativo ditatus valedicens regi <strong>ad</strong><br />

propria reiueavit episcopus convocatoque clero inilitumque coetu populi qiio-<br />

ipie conventu ciuictis <strong>ad</strong>stantibus ef <strong>ad</strong>spicientibiis testamentum acceptum posuit<br />

super altare consecratiiin in lionore sanctae Mariae. Postea vero iiiultis aniiis<br />

vixit pollens virtiitibus sauctis, e quibus unum iniraculiiin fidelibus valde pro-<br />

ficuiim huic operi dignuin duxeriin inserendum. Ferunt namque euin circa lliimen,<br />

quod de saltu Vosagi , nomine Briusclia, jnixtuin cum Alsa lluvio , qui alveo<br />

per Alsatiam eo usque decurrit , oratorium ligueum parvuin sibi fieri jussisse,<br />

quo nocturno silentio iluviuin transiens veniret, ut ibi secretius in oratione<br />

iioctaret, inentem quoque in divina contemplatioue latius extenderet. Siibinde<br />

vero , cum navigium non iuvenit, siccis pedibus iluvium transivit, completaque<br />

oratione rursiis super luidam ambulans repedavit. Ita ergo religiosam vitam<br />

ducens diversis inorbis oppressos ciiravit, daemones ab obsessis corporibus<br />

fiigavif, discordautes concordare fecit , quibiis secundiiin modniii necessitatis<br />

cominodiis exstifit inoderator. Cuin aiitem sentiret iiuminfre sibi difin exlre-<br />

iiiuin, in inonticulo urbi vicino extra civitafem, ubi sancti IVlichaelis est ecclesia<br />

consfifiifa, sepulturam sibi fieri praecepit et eo se ferri ac sejieliri, imitans sal-<br />

vatorein Christuin, qui extra porfajn elegit sibi sepulchriuu.<br />

CAP. CXCIV. (181.)<br />

De sancto Adelfo.<br />

Beati Adelfi Metensis episcopi celebratur natalis, qiii deciinus a bealo<br />

Clemenfe, qui priinus eaudem sedein regendam a beato 1'etro snsceperat, giiberiiavit.<br />

Hnjiis pater Felix nomine de Aqiiitania orfus exstitit, mater Bealrix de<br />

nobili Biirgundionum genere originem duxit. Huic in somno angelus Dei appa-<br />

reiis, qiiod filiiim paritiira esset, anuiinfiavit , et ciijus noininis quanlaeque virtiitis<br />

et inerifi siiccedente teiiipore foret , iiitimavit. Natiis ergo beatiis Adelfus<br />

»1 ahlactafiis ecclesiae discipliiiis iinbiiendis tr<strong>ad</strong>iliir, iu qiiibus ita jirofecit, ut<br />

niilli videretur esse seciindiis. Ad perffclum igitiir eriiditiis beato Riifo aviiiiciilo<br />

suo.Meleusi episcopo tr<strong>ad</strong>itiir, ut ejus bonis actibus probisqiie jnoiibus <strong>ad</strong> bene

884 Cap. CXCV. De visitatione beatae virg. Mariae <strong>ad</strong> Elisa!)etl).<br />

viveiiduin iiiform.Tretur, Beato auteiii Rufo vicesiiiio oolnvo episcopntiis siu<br />

111110 (lefunclo saiiclus Adelfiis coiicordi voto cleri el iiopuli eiiiscopiis eligitur<br />

et licet reluctnnte pastor Metensi ecclesiae consecratur. Adepto Hiileiii episco-<br />

jialu, (|uaiu largiis in eleiiiosinis , quain pernox in oralionibus et vigiliis, (jiiaiii<br />

Hssiduus in jejuniis fuerit, nullius lingiia <strong>ad</strong> liquiduin enarrare poterit. Cuiii<br />

autem eandem sedem decem et septem aiinos iii oiiiiii sanctitate rexisset, de<br />

lioc saeculo <strong>ad</strong> coelestia regna inigravit et juxta beatum Rufum avunculuiu<br />

suiiiii iii ecclesia sancli Felicis martiris seimllus esl , et (juanti ineriti apuJ<br />

Deum uterque iiierit , niiraciila oslendnnf. Tost mulla vero aniioriim ciirricuht<br />

nnno videlicet dumiiiicae iiicaruationis DCCCXL sub Liidovico iiiiperatore Drugone<br />

veuerabili episcopo IMelensem regeiile sedein , jielitione Lanlfridi coepi-<br />

scopi ipsius ecclesiae el lolius congregalioiiis inonaslerii, (jiiod dicitur Novuiii<br />

VVilere, clero (luoiiue et popiilo Alsaliae provinciae id siimma devotione fieri<br />

poscentibus <strong>ad</strong> supra noiiiiiiatiiin coenobium venerabile corpus snncti AdelfV<br />

translatum est , eo (luod idem locns Welensi ecclesiae subjectus sit. Cum aiitem<br />

sacratissimum corpus de tuinulo levaretur, odore iinmensae suavitatis <strong>ad</strong>stantes<br />

perfiisi sunt et Iiic odor, usque (juo <strong>ad</strong> destinatuin locum perventuia est, a na-<br />

ribiis comitanlium iioii recessit. Silva etiam Vosagi viae , (juao ferebatur coiitigiia,<br />

se ob lionorem sacri corjioris quasi salutaudo inclinavit. Cum aulem de<br />

villis et ngris omnilniS(jue locis <strong>ad</strong> Dei viri coij)us deduceiiduni multitudo po-<br />

puli conciirreret, (jiiidam hoino in agro occujiatiis cum caeteris occurrere iioliiit,<br />

liisui>er etiam sancto Dei couvicia ingesslt dicens, quod non vere Dei sanctus<br />

esset , sed j^rojiter jiecuniam congregandam ejus corjius iii feretro deduceretur.<br />

Statim ergo , iit blasjiliemiae verba ore jirotulit, ita febribus colligaliis esl, ul<br />

.1(1 jirojirlain domuin nisi alioriim inanibus dejiortatus redire non j)0sset. Utruiu<br />

auleiii ab liac indrinitate convaluerit vel in sua infidelilale deJecerit, nobis<br />

Hiaiiet incogiiltum. Aliiis (juO(jue inulto temjiore iii iiiagna infirinitale dej)ressus<br />

accessit <strong>ad</strong> ferelriiiii et se <strong>ad</strong> dejiortandum siibinisit el statim sauilateiii, ijuaiii<br />

desiderabal, accej)it. Ut autein <strong>ad</strong> locum saejie jam noininatum j)ervenit,<br />

inaxima cleri et jioj)uli turba exoij)itur et ciim iiiagna gloria in ecclesia sancti<br />

- Joliannis bajitistae collocaliir ibique, (jiiod cum Cluisto reguet, manifeslis sigiiorum<br />

iiidiciis cojnprobatur.<br />

CAP. CXCV. (179.)<br />

De vi^itatioiic beatae virg^iiii«si Iflariae<br />

<strong>ad</strong> Elisabetli.<br />

Beatissima virgo Dei a siiis jiriinordiia Deo consecrata : j)roj)ter beneficla<br />

ijiis inaudlla exliibila iiOjuilo invocanli omnes in iiecessilale coiistiluli <strong>ad</strong> eam<br />

confiigiiinl, laiiiqiiain<strong>ad</strong> siiigiilare remediiini, iibi subsldiiim non sullicll reiiiiisitiiin.<br />

Disjiosiiil iiaiiKjiie oiiinia inferiora sua saj)ieiilia , iirovldenlia , iiidiistrla et gralia<br />

(iroj^iilsala, iibi giibernalrix saeculi et terrenae potfiillae , in Maria , iibi iiialer<br />

iiiisericordlae et inipelralrix veiiiae, Iii Maria , iibi mater mililaiitls ecclesiae, iii<br />

Maria, iibi <strong>ad</strong>vocata saeciili , in Maria. Hiijiis rei conslderatione Urb.iniis, Ro-<br />

iiianus jiontifex sextiis, diire ferens inaleriam scliisinalis occurrpntcm jierpeii-<br />

deiisqiie aiilino persjiicaci, quod beata virgo sif perltissim.i <strong>ad</strong>vooafa delln-<br />

jiienlium vialiirum, rejiaralrix sagacissima discrejiantiiim animoriiiii et visilalri.v<br />

dlligHiihssiiiia sliigiiloriim, j)ro gralia exstlnctionis sclilsmalis iinjiclr.iiida pie<br />

^l.ilult, qiiod, llci-l fesliim visitalionls M.iriae <strong>ad</strong> Kll/.abelli illo leiiipore jiosl<br />

.iniiiiiiti.itioiiein domiuic.im dcbueril celtbrari, quo ips.im tlizabetli visilavil

Cap. CXCVf. De saocta Scholastica sorore s. Benedicti. 885<br />

])ioi>ter iiia\iiii.-)s virliites iiiibi oper.ifas. Qiiia tniiien ecclesiii illo tempore circa<br />

olficiuiu qii<strong>ad</strong>ragpsiiiiale niit passioiiein Cliristi sjieclaliter occiii^atiir, ne taiit.i<br />

officii sollemnilns iirnelermittatiir, aJ laudem et gloriam virgiiiis gloriosae idem<br />

Urb.mus sextiis pie statuit visilatloiiis praefati festi ineinoriain in crastinum<br />

octavnriuii benti Joliniuiis baptistae cum octavis seciuentibus de festo visilationis<br />

Mariae n cunctis fidelibiis celebrari. Vt nutem oinnis fideliiim inultitudo <strong>ad</strong><br />

laeinoriam praefntae visitatioiiis Mariae nd Elizabeth artiiis et devotius excitetur,<br />

voliiit idein Urbanus, ut oinnibus vere confessls et coulrills dlctiim festum visi-<br />

talionis Mariae celebrnntlbus cmn octnvis loco distribulioniim innterinlium iii<br />

ecclesiis fieri consuetis de tliesniiro spirltuali verae iudulgeiitiae , sicut in feslo<br />

corporis Christi, futuris teiiiporibiis elFectualiter larglrentur. Ciim igitur nngehis<br />

nuiitlavit Marine , quod invenit grntinm apud dominiiin et quod de ea concipe-<br />

retur filius Dei <strong>ad</strong> snlutein oinniiiin populoriun, qiiam cito ipsa credidlt, statiiii<br />

concepit in utero verbuin Dei et post grntias exJiibilas de tanto beneficio sibi<br />

facto ex inngna caritate et pietale studuit suaiii cognatain Elizabelh jam sex<br />

iiiensibus gravidam tam in Hiemsaleiu snlutare et sibi coinpnti ac servire. Unde<br />

dicitur de e<strong>ad</strong>ein : exsurgens Mnria abiit in inontana cuin festinntlone iii civitatem<br />

Jiida et intravit doinuin Zachariae et snliitnvit Eliznbeth. Abiit igitur Maria<br />

iii inontana cuin festinntlone, quin ab nngelo in itiiiere facililer ductnta fiiit,<br />

tplritus snncti inliflmiiinllune per nbriiptn inontliim diicebatur, qiine ejusdeni<br />

spiritiis motione siiaviter fiiit agilntn. lieala Igitur Maria in domiiio confidens<br />

hilariter trnnsmigrnvit super cacumina montium sicut passer. In asperilnte iti-<br />

neris congaudebat, per vinin suavitalein colloquiorum aspernnbntur, bona luon-<br />

tiuin in Hierusaleiii in inontnnis celerrime cupiebnt. Kulult ibi inveiiiri iii<br />

publico vel videri , sed abilt festlnanter, Bblit cuin feslinnlione in civitateiii<br />

Jiida, iit Johnnnes praecursor domiiii stntlm sanctificnretur in utero, ut Christi<br />

incarnatio in civitale inngis publica panderetiir et ut de illo loco <strong>ad</strong> fines terrae<br />

laiitoruin inyslerioruin declarnlio ullerlus panderetur. Et iiilrnvit domum Zacha-<br />

rine et snlutnvit Ellzabelh: ecce qiiomodo intravit siiperior <strong>ad</strong> minorein, domiiin<br />

nd servain , regina coeli et terrae <strong>ad</strong> fnmulam et ancillnm, ut sic laudiiudo<br />

laudibus Elizubelli visitiiiet et laus ejus Inudeg reciprocas resoiiuret }.<br />

CAP. CXCVI. (193.)<br />

De Nancta ^cholasticca isorore saucti<br />

Benedicti.<br />

Soror benti Benedicti Scholaslica iiomine omnlpotenti domino nb ipso<br />

ptieritiae siiae tempore dedlcata nd eiiiii seiiiel per aniiiim venlre cousueverat.<br />

Ad qiinm vir Dei non longe extra Jnnunm in possesslone monnslerii descen-<br />

debnt. Oundam vero die veiiit ex more ntqiie nd enm cum discipulis vener.i-<br />

bilis ejiis descendit frnter. Qul totuin diem in Dei Inudibus sncrisque colloquiis<br />

ducentes iucumbentibus )nin iioctis tenebris similiter acceperunt clbos, ciiinque<br />

<strong>ad</strong>hiic <strong>ad</strong> iiieiisnm sederent et inter se sacra eloqiiia narrassent tardiorque se<br />

hora protraheret, endein snnctimonialis femina soror ejus rognvit euin dicens<br />

qiineso te, iie ista iiocte ine deseras et usqiie uinne aliquid de coelestis vitne<br />

1) Secpillur )ain teiior biillae per Bonifnriiiin IX. papnin frnnsmlssne <strong>ad</strong> diversns<br />

iiiiindl pnrles suj>er feslo visltallonis bentae Marine vlrgliils nd Elizabelli<br />

necnon lonalor lorus ex serinone venernbilis Ued.ie de e<strong>ad</strong>ein re pelitus , qiine<br />

omhtenda putaviinus.<br />

:

886 Cap. CXCVI. De sancta Scholastica soroie s Benedicti.<br />

g.iiiJiis loiinnmur. Cui ille respondit i quid est, quod loqueris , eoror ! in.Tnere<br />

extra cellaiu niillatenus possum, Tanta vero serenitas coeli eral, ut niill.T iii<br />

aere nubes appareret. Sanctiinonialis autem feinina, cuin verba fratris negantis<br />

.lutlilsset, insertas digitis inaniis siipra inensain posuit et caiiut iu inaiiibiis<br />

omniiiotenlein doininuin rogatiira declinavit, ctiincjue levaret de inensa capiit,<br />

tanta coruscationis et tonitrui virtus tantaque inundatio pliiviae erupit, ut neque<br />

venerabiiis pater Benedictus neqiie fratres, qui cuin eo <strong>ad</strong>erant , extra loci<br />

liinen, quo consederaiit, pedes inovere potiiissent. Sanctiinonialis qiiippe femina<br />

rapiit in inanibus declinans lacryinariim iliivios in inensam fuderat, per qiio*<br />

Berenitatem aeris <strong>ad</strong> pluviam traxit, nec paulo tardius post orationem inundatio<br />

illa secuta est. Sed tanta fiilt convenientia orationis et innndationis , iit de<br />

inensa capiit jain ciiin tonilrno levaret , quateniis uniim ideinque esset inomen-<br />

tuin, et levare caput et pluviam deponere. Tiinc vir Dei inter coniscationeiir<br />

et tonilruos atqiie ingentis pliiviae inundationes videns, se <strong>ad</strong> inonasterium non<br />

posse reineare, coepit conquerl contristatus dicens : parcat tibi Deus omnipotens,<br />

eorori qtiid est , qiiod fecisti? Ciii illa respondit : ecce te rogavi et audire iiie<br />

noluisti, rogavi dominum inetim et exaudlvit ine, inodo ergo, si potes, egredere<br />

et ine dlinissa <strong>ad</strong> inonasterliim recede. Ipse aiitem exire extra tectiim noii<br />

valens, qui manere sponte noliierat, in loco inansit invitiis sicque factuin est,<br />

iit tolain noctem pervigilein ducerent atque per sacra spiritiialis vitae colloqiiia<br />

sese vicaria relatione satlarent. Qna de re dixi eain voliiisse aliqiiid, sed ini.i<br />

iiime potuisse, quia, si venerabilis viri inentein <strong>ad</strong>spicliniis , dubiiim non est,<br />

qiiod eandein serenitatem voliiit, iii qua descenderat , perinanere, sed contra<br />

lioc, quod voltiit, in virtnte oinnipotenlis Dei ex feminae pelitione iniractilum<br />

invenit: iiec inirum, qiiod plus illa feinlna, quae dlti fralrem videre ctipiebat,<br />

iii eodein tempore valiiit. Dlcitttr enim jiixta Joliannls vocein: Deits caritas est.<br />

Justo valde judicio illa plus potuit, qtiae ainplius ainavit. Ciimque die altero<br />

e<strong>ad</strong>ein venerabilis femina <strong>ad</strong> cellain propriam recessisset, vir Dei <strong>ad</strong> monaste*<br />

riHin rediit. Cum ecce post trid«um in cella consistens elevatis in aera ociilis<br />

vidit ejusdein sororis suae animain de corpore egressam in coliiinbae specie<br />

coeli secreta penetrare. Qiu tantae ejtts gloriae congattdens omnlpotenli Deo iu<br />

ttyinnis et laitdibiis gratias reddidit ejusqite obiltiin fratribus denuittiavit , qiios<br />

etiam protinits inisit, ut ejus corpns <strong>ad</strong> iiionasteriuin deferrent afqite iit sepulcliro,<br />

quod sibi ipse praeparaverat , ponerent. Quo facto contiglt, iit, qtiorum ineiis<br />

iina semjier in Deo fiierat, eoruin qiioque corpora nec separaret. Eodem vero<br />

.iiino, qtio de Iiac vita beattis Benedictus erat exittirus , quibiisdam discipiilis<br />

secitm conversantibtts, qttibusdam longe inanentibus sanctisslmi stii obilus de-<br />

nnntiavit diem praesentibus indicens, ut nudita per silentiiim tegerenf, nb-<br />

sentibiis indicans, quod vel quale iis signum fieret, qnando ejiis aniina de corpore<br />

exiret. Ante vero sexfiim exltus stii dieiit aperiri slbi sepulcliriiin jubet,<br />

qui inox correpfns febribus nc.ri coi^pit ardore fatigari, cumque per dies siiigulos<br />

langiior ingravesceret , sexlo die portari se in oralorium a discipiills fecit. Ibl-<br />

ilein exilum suttin dominici corporis et sangtiinis jiercepllone niunivlt ntqtie<br />

inter disciptilorum inaniis imbecillia ineiitbra stistentans erectis in coelitm iiia-<br />

itibus stetit et ulllmnin spiritum inter verba orallonls efllavit. Qua soilicet die<br />

dtiobus de eo fralribiis, uni in cella contmoranli, alteri autem longlus posilo<br />

revelalio iiniiis afque indlsslmllis vlslonls aiipariiit. Videriint nainque, qtiia<br />

strala palllls alqite inniimeris cornscans Jamp<strong>ad</strong>ibiis via reclo orienlis tramitp<br />

ab ejiis cella In coeliiin usqiie tendebalitr. Ciii venerando liabitii vir desuper<br />

rlariis asslslens , ciijiis esset via , (iiiam cernerenl, iiKpiisIvit. Alli aiilem se<br />

nesclre profcssi suitt. Oiiibiis ipse all: liaec esl via , qiia illlerliis doinlni Uene-<br />

diclns coeliim <strong>ad</strong>scendit. Tiinc ilaqiip sancli viri obiliim siciil jiraesenles disci-<br />

piill videriint, ila nbsenles ex signo, qiiod ils praedlcliim fueral , cogiiovemiit.<br />

Sepiilliis vero pst in oratorio beati Juhannis bnptistae, qtiod destructa ara<br />

Apollinis ipse construxit.

Cap. CXCVll. De saiicto Ruperto, 887<br />

CAP. CXCVII. (19i.)<br />

De sancto Rnperto.<br />

Hodienia festivitas saiictissiini BC bealissiini patris nostri Ruperti, cjn/ip<br />

ejns nobis in pcirfidisuni traiisitiiiii exsullabileni reddit , piis ineiitibns inysticii<br />

gaiidLa fiibibet. Ouae, duju aiinorum cnrsiis inde volvitiir, iii iiostris cordilins<br />

seiiijier retenta jiicunditate iiiiiovatiir. Ciiin eiiiin dicat scriptiira: iii ineinori.i<br />

neteriia erit jiistus, digne in ineiuoriaiii vertitnr lioininuin, ijui <strong>ad</strong> ^.ludiuiii<br />

transit angeloruiu, duuKjue dicat: gloria patris est filius sapiens, ixuantae liuius<br />

suiit gloriae, cjiii tot barbaricas nationes <strong>ad</strong> agiiitioneiii Dei in Christo Jesu iiei<br />

evangeiiuiu regeneravit ! Teuipore naincjue Hylojierti regis Francornni , anno<br />

«cilicet ejus regni secundo, sanctus confessor Clirisli in Worniatia liabebatiir<br />

episcopus, cjiii ex regali prosajiia Francoruni nobililer ortns iiobilior lide el<br />

polestate fuit. Erat enim iiiansiietus et castus, sinijilex et jirudens, in Jaucle<br />

Dei devotus, pleiins sjiirilii sancto, jirovidiis in coiisilio, jusliis iii jiidicio, a<br />

dextris et a siiiislris virluliiin arjiiis munitiis, gregi suo furiiia beiie ageiidi<br />

factus, quia, quod verbis uioiieret, lioc ojierum praerogativa confijinavil. Hiiir<br />

eniin se frecjiientibns exercebat vigiliis, inde continuatis macerabat inediis, ojiiis<br />

suum inisericordia ornabat, cjua tliesaiiros disjiersit, ut saepe egente jiaujieres<br />

ditesceret, cjui suuin solum lioc esse credidit, cjiiod iiudus aut inoj)S accejiisset,<br />

Cuin igitur jiraecellentissiina faina Iiujus viri iii fiiies terrariim exiisset, qii.im-<br />

|)liirinii illuslres viri non soluin a vicinis, sed etiam ab e.xleris nationibus <strong>ad</strong><br />

ejus sanctissiiiiajn conJiuxerant doctriiiam, ut vel illius sacratissimo alloqnio iii<br />

tristitia cujuslibet anxietatis consolalionein suscij)erent , vel ecclesiasticae religionis<br />

ab eo j)iiram veritalem aiidirent. Unde et multi illius benigna devotione<br />

a laqueis liostis antiqui liberati suiit et vias jierjieluae vitae ingrediebanlur,<br />

sed infideles , cjiii j)luriiiu erant iii regione VVoriuacensi, illius sanctitalein iioii<br />

ferentes inultis eum suj)j)Iiciis a/rectnm et virgis caesum a civitate cuin magii.i<br />

ejecerunt injuria. Igitur eodem temjiore Tlieodon diix Bavarorum audieiis beali<br />

viri sanctitatein et miracula , quae faciebaf , desideravit illum videre et inissis<br />

Oj)timalibu8 suis obnixe euin j)0stulabat, cjuatenus regiones Bavarorum visitare<br />

dignaretur et ejus salutiferae crediilitatis viam insinuaret. Sanclus vero epi-<br />

scoj)US , ubi tantae legationis })Ostulationes jiercejiit , sciens hujusmodi causaiii<br />

ex divina disj)ensatioiie jirocedere, gratias coelestl cleinentiae agebat, quod<br />

sedentes in tenebris et uiiibra mortis autorem vitae luiuen verum Christnm<br />

Jesuin agiioscere oj)tarent. Itacjiie cum iisdein legatis sacerdotes suos cjuasi<br />

r<strong>ad</strong>ios fidei <strong>ad</strong> eundem ducem j)raemii>il et ij^se non loiigo teinjioris spatio<br />

interj)Osito j)OSt eos iu Bavarorum terrain iter aggreditur. Oiiod ciim jiraefatiis<br />

dux audiisset, inagno j)erfusns gaudio cuin j)rociiictu j)rocerum suoriim obviam<br />

projieravit et iii iirbe Ratisbona ciiin siiinma alacritate illum excej)it. Tuno<br />

ibidein sanctiis Ruj)ertus indicto jejunio coelestibus ininisteriis duceiii informa-<br />

vit et iii fide vera roboravit et ydolorum cultibus abreniintiare fecit et iii<br />

noinine sanctae et individuae trinitatis baptizavit. Baj)tizati sunt cuin eo 0j)ti-<br />

inates sui et j^oj^ulus non niodicus nobilium ac igiiobiliuin redemtorein inuiuli<br />

Jaudantium, cjui eos de tenebris iii <strong>ad</strong>niirabile lumeii siiiim vocare dignatiis est,<br />

beatum confessorein Christi , j)er cujus verba irr<strong>ad</strong>iata sunt corda tenebrosa et<br />

infidelium arentia pectora fontem vitae sitiebant, Bajitizato itacjue duce et po-<br />

pulo, cjui divina illustrante gratia sacramentuin salutaris lavacri suscejierat,<br />

obsecratus a Theodone sanclus Ruj)ertus navi ascensa j)er alveum Danubii di*scendendo<br />

vicis et castellis libera voce evangeliuin Christi j)raedicavit et j)er<br />

termlnos Noricorum usque <strong>ad</strong> inferiorem Fannoniam ij)se clara lucerna sujier<br />

candelabrum j)osita luiiien fidei ministraiido pervenit indeque j)er terram re-<br />

versus Lauriacensium urbejn intrarit, in

888 Cap. CXCVII. De sancto Ruperto.<br />

r.inilo «b jdoloriiin culttira convcrtit Lt plurcs variis Innguoribiis opiiressos iii<br />

nomine cloiiiini sanavit. L,niiriaco nauii]ue dcgressiis, in (juociiiuiik» Ioco aiiipliiij<br />

lervere gentiiitatis errorem cognovit, illic intrejiivhis accessit, deslruens yikila,<br />

(leiiiinuens simulacra, coniinendnns nbiiiue domiiii nostri Jesii Cliristi diviiiita-<br />

teiii pariter et sacram ejiis incariiationeni, iil uniis ideuKiiie Deiis esse crederetiir<br />

et liomo niite Luciferuni a pntre Deo verus Dens genilus, in fine temporiun pro<br />

liumana saliite ex virgine inatre verbum Dei verus hoino iiatus, (jui illiiininai<br />

omiieiii liominein venientein in liiinc inuiidiiin. Sed cuiii jain vir domini secuii-<br />

duin poslulationein ducis et populi sibi locum <strong>ad</strong> episcopnleiii sedem eligere<br />

npluin ineditarelur, secus slagiiuin Walarii laci venil , ubi ecclesiam in lionore<br />

principis apostoloriim relri conslruxil et dedicavit. Kxiil inde <strong>ad</strong> Jiinarum ilu-<br />

viiiin, ubi oliin Juvaiio civilas luit, quae anti(iiiis iiiirabililer exslrucla teinpo-<br />

ribiis iiiter Bavaricas iirbes eininebat nobilissiina , sed tiinc raro iiicola iiihabitante<br />

paene dilapsa et virgultis eiat cooperta. ^)uein lociim servus Dei <strong>ad</strong><br />

cntliedram episcopalem considerans esse idoneum, iiuippe inter inoiitaua n<br />

popiilari tuinullii semotiim, proprietate liiijus a duce sibi tr<strong>ad</strong>ila cuin siimmo<br />

studio renovavit, coiistruens ibi basilicain, quain in lionore beali l'etri aposto-<br />

loruin priiicipis dedicavit et clericoruin officiis rebiisque necessariis iniinificeiitia<br />

Theodonis mngnifice dotavit, postea vero delegato sacerdofiim officio oiniiem<br />

ibideni quotidie ciirsiiin congruo ordiiie fecit celebrari. Saiiclns vir domiiii<br />

ciipiens argninentnre loca a praefato duce aliquem fisciim siium , vocabiilo<br />

dicliim ridigen, iiiter auruin et argentum cum millenis coinparavit solidis et<br />

sic deinceps Deo Hiixilinnte ex tr<strong>ad</strong>itione regiiin sive diicum sive fideliiim virorum<br />

loci les accrescere coeperunt, rorro diebus quidain probabiles viri beato<br />

poiitifici cum inagna <strong>ad</strong>miratioiie narraveriint, qiiod ipsi in ereino, tiiine tiiiio<br />

teinporis verbo appellatioiiis caruit, nunc Woiigobi dicitur, coeleslia prodigia<br />

ardenliiiin lucernarum ter qualeniue vidissent et inirificae suavitalis odorein<br />

ibi redolere sensissent. Mirantibiis aiitem cunclis, qui <strong>ad</strong>ernnt, supor talibus<br />

prodigiis sanctus episcopus Doinningiim presbiterum snum <strong>ad</strong> eundein lociim<br />

inisit, praecipiens, ut veritalem hiijus sigiii dillgenler approbaret, poiiendo in<br />

eodein loco criicem ligneam , quain ipse sanctiis siia iiiaiiu benedixit et illio<br />

direxit. Domningus vero cuin illuc pervenisset, statim priiiio noclis exordio<br />

cuin religiosis , qiii secuin <strong>ad</strong>erant, coelilus emlssns ndspiciebat clnras lucernag<br />

desceiidere et totam illnm regionem loci inslar solaris r<strong>ad</strong>ii irrndiare, et linnc<br />

visionem per tres iiocles cum suavitnte inirifici odoris ibi viderat irr<strong>ad</strong>iare.<br />

Tunc ipse in eodein loco bene<strong>dicta</strong>in crucein erexit et superfabricato tugnrio<br />

<strong>ad</strong> snnctum Rupertum regressus est, priorem assertionem cerla relntione con-<br />

iirinaiis. Sanclus Riipertus qiioque coinmiinicniis consilio cuin Theodone per<br />

semetipsuin eandem eremum <strong>ad</strong>iit et videns locum hiimnnis linbilntioiiibiis<br />

posse fieri aptum annosn robora exslirpare silvariiiiKiiio coiidensa in plniiiliein<br />

campi redigere ac ecclesiain ciim hnbilaciilis servoruin Dei aedilicare coepit.<br />

lisdem vero teinporibus Theodo <strong>ad</strong>versnm incidit in valetudinem , cunique sibi<br />

vitao lerminiim nppropiiiqiiare senliret, vocavit <strong>ad</strong> se Theobortiim filiuin suuin<br />

et diicem Noricorum illiim constituil, praecipions ei obedire sanclo Riiperto, nd<br />

christianilatem sunin et nd opus diviiium illuin diligentor ndjuvare sanctiim-<br />

qiie locnm Juvaviensis ecclcsiae aiiiore el honoribus et dignilalibus jugiler Subli-<br />

inare. Cumiiiie hiijuscemodi mandatis et omnibus, quibiis voluerat, filium instruxissot,<br />

iiltiiniiin dieiii clausit migrans nd dominiim. Post lioc voro Theo-<br />

borliis cuin oplimnlibus suls <strong>ad</strong> sanclum Riiporlum viseiidi gralia iro porrexlt<br />

et veniens <strong>ad</strong> illuin iii supr<strong>ad</strong>lcla eromo loriiin pio vonerabatur alloclu , dans<br />

nd occlesinm , quaiii sniK-liis Riiporlus Ibi conslruxil nc ipso duce praesenle in<br />

honore sancll Maxliniaiii dodicavlt, trla iiillllarln undniiie de e<strong>ad</strong>om sllvn ot<br />

villain Alblnnm cnni caetorls donarils in alimoniam iiionachorum , quos snnctiis<br />

ponllfox ibi Deo sorvieiidiim posuernt. His itn geslis vldons vir Dei llnvariae<br />

digiiilatls cnlinen jiigo Clirlsti sese subdidlsse, sed gontilitatis errore pliires in-<br />

voliitos suporesse, <strong>ad</strong> patrlam smin repodavit et inde ciiiii dundecim nd prae-<br />

dirandiim slbi sorils oloclis, inlor (iiios oraiit exlmii Crlsaiiliis, CLsilariiis,

Cap. CXCVnr. Dc snncto Floriano. P^^O<br />

.iinTin prpsliltcii, iiiiibo viii s;inrti, rt 6oriiin Yirglnom C)irlsti Sfiiirf.im Ki-inliiitliiu<br />

iifpfciii sii.-iin .TddurPiis (|ii;isi riiin lot iiiinin.iril>iis nd iirliem Juv.ivienscm re-<br />

«reilitiir. Twnc iii siiperiori cnslro ejnsdem oivitalis constriixit in lionore (loiniiii<br />

nostri Jesii Cliristi et suae Sanotae «eiiilriris periieln.io virijinis M.iri;ie mnnasleviiim<br />

et ibidein congresjalionein saiirtiinoni.Tliuin , jiosiilt snnct.Tin Erii(lriiilem <strong>ad</strong><br />

servifiiini coelpsfis regis atqup cnm Tlipoberti dncis <strong>ad</strong>stipnUtione, ijiii possessio-<br />

nes <strong>ad</strong> illnd copnobinm tr<strong>ad</strong>idit infinilas, eariiiii convers.ilionem per oinnin<br />

ratioiiabiliter disposuit. His ita expletis iste vir beatus inceptum praediciitioiiis<br />

opiis ciim siiinini opificis <strong>ad</strong>juforio stndens <strong>ad</strong> perfeclioiiein perducpro, Norica<br />

regna disci]niloriim siiomin coinitaiite caterva cirriiire destinavit et «b iirbe<br />

eorediens Jiivaviensi j;entes, (inibiis noiiduni fidei liiinen resplenduerat, vlsifavit<br />

et iis friticnm credulilalls lolio pereiinte seininavit. Jfaiii a cordibiis eoriim<br />

barbarirls liospitibus dyabolicae decepfionis lierfuijatis illuc iiilroiiiislt fidein,<br />

castltatem , inlsericordiam , liumilitateiii , per cjnos pacilicos liabitatores Clirlslus<br />

oiiiiiiuin bononim largitor et origo liuinanae ' inentis (lomiciliuin iiifrare solef.<br />

Cuin(|ue sic IJavarorum terminos clrcuiret ac oinnes arl fidein converlisset , eos,<br />

nf in fidi^ stabiJes permanerent, <strong>ad</strong>moniiit et dlmissls presbileris, qiii popubiin<br />

«d divina mysferla consuescerent, ipse <strong>ad</strong> urbem Juvaviensem renieare stiidnit,<br />

((ula spirifn proplietico repletiis diem vocafioiiis suae instare praescivit , quem<br />

discipiills suis praeniintiavlf . Illi fall Pt fam tristi iiidicio coiisteriiati , citr eos<br />

et tam novellam clirisliaiiitatis plebein desereret, larry-inali siiiit. llle spe erecl.'i<br />

<strong>ad</strong> Cliristnm iirbpin Juvaviensein et popnlnm IVorirnrum oninlpofenti Deo coin-<br />

inendavit et Vitalem virum saiictnin et oinni jiopiilo acceptuin sibi fieri siic-<br />

cessorein elegit, Cuin vpro dips qu<strong>ad</strong>ragesimalis observantiae agerentnr, febriuiii<br />

ardore vir Doi fatigari coepit, cninrjup sancfissima dies resnrrpctionis Cliristi<br />

illnxisspt, solleinnia inissariiin celebravit et innnitus sacro sancti corporis Cbristi<br />

viatico post dulces paternae pietatis <strong>ad</strong>monitionps Pt post extrein.i carilalis<br />

verba fratres confirinanlia inler sanctas maniis, lacryinantliim voces, inter pios<br />

plan^eiilliim sliigiillus coetns angellci a quibiisdam rellgiosis viri.i in coelo<br />

andiebanfnr, (jjiii vore canora aiiiinam sanctam ferebant nd aeternam fi>llrilatem.<br />

CAP. CXCVIII. (195.)<br />

I>c ^aiicto Florinno.<br />

Teinpore nyocleliani sanctiis Florianus princeps officii mililiae fult , do<br />

(jiio XL inilites crediderunt Cliristo. Oui ali Aqnilino praefecto <strong>ad</strong> partes Nori-<br />

roruin, id est Bavarornm, destiiiati apud Laiiriacuin siippliciis alTpcti incarceraiifiir.<br />

Tunn sanctus Florianus ultro se christiannm coiifitetiir, et ciiin Ilecti non posset<br />

nd riiltuin ydoloruin, bis diiriler caesiis est et aciitis fuslibiis scapulae ejus per-<br />

fodiuiitur. Tandem jubet Aqiiilinus, ut n ponte in Jliiiniiie Avisi jiraecliiitetiir.<br />

Orat sanctus, stiident llctores, sed iiniis qliis alrocior sanctiim praecipitat; cujus<br />

ociili st;itiin videiitibiis omnibiis crepueriint. Martir <strong>ad</strong>scendens contra lluxum<br />

fluvii in inagno saxo, aqiiila <strong>ad</strong>volat, expansls alis in inoduin criicis tegit corpiis,<br />

inatronae devotae sanctus apparuit, pingit ill.i animalia et corpus virgultis involvit,<br />

ne a persecutoribus videatur. Sed cuin aestii animalia delicerent, nd<br />

preces feininae fons erupit, qui uscpie liodie fluit. Yeiiientes ergo boves <strong>ad</strong><br />

locuin martiri paratum nltro se iiiovere noii poternnt, ibicxue sepuUus iniraculis<br />

niultipliciler coruscnt.<br />

56

890 Cap. CXCIX. De snnctn Erasino.<br />

CAP. QCI5. (196.)<br />

De sancto Erasmo.<br />

Faeta psl persecutio clirisliHnonnn a Dyocleti.ino iiiiiipratore , nt , si qnis<br />

iiivpntus fiiisset non sacrlfic.ire Diis, iniiltis snppliciis interiret. Aniliens Jioc<br />

bealns Erasnius fngiens ex Antiocliia civitate ereinuin petiit et habitavit in «'.»<br />

aiinis spptein , ubi in nionte Lib.inO' die ac nocte dominnin dpprecans ninlta<br />

inirabilia egit. Nam psca ei de coplo veniebat per corvum, otiain angeli loqiiebanlur<br />

cum eo , diversae etiam ferae veniebant in cellain ejus et jnosternebant<br />

sp <strong>ad</strong> vestigia ejus et facta est <strong>ad</strong> eiim vox de coelo dicens : Erasmo, descende<br />

<strong>ad</strong> tuam civitatem. Et statiiu surrexit et dpscendit <strong>ad</strong> civitatem , cuinque de-<br />

scendisset, miilli qiiidein vexabaiitiir a spirilibus iinmnndis et occurrebant ei.<br />

Tunc beatiis Erasnins iin|ionebat iis manus in nomiiie domiiii et statim salvi<br />

fiebant, multos etiam per baptismum convertebat <strong>ad</strong> domiiiiiiii. Hoc andiens<br />

Dyocletianus imiierator jussit bealnm Erasiiiniii teneri et pr.iesentari sibi, cum-<br />

qiie introduceretnr sedente imperatore pro tribiinali, iiiterrogavit eum dicens<br />

qnid vis esse aut de qno genere ps i Tunc bealus Erasmus dlxit: clirislianns<br />

suni Pt iiisuin confiteor. Erat beatus Erasmns noii soliim spirilii , sed etiain<br />

corpore pulcher, viiltus eliain ei angellcus, oculi ejiis lamquam r<strong>ad</strong>ll solis, hi-<br />

quela ejus sine ulla oirensione, seourus respondebal , uon Irepidabat. El .•lil<br />

iinperator: acqiiiesce et sacrific.i Diis meis , ne male inori.iris. Dlril ei beatns<br />

Er.isiniis : hoc, iinperator, nunquam ego sum factnriis, ut lapidlbus et Sculptilibns,<br />

i)uibus tu ipse similis es , ego sacrilicem, sed ego sacriiico Deo vivo, qui fecit<br />

coeluin et terram, mare et omnia, quae in iis sunt, ipsi soli vivo et aniina<br />

niea , nam tibi nnnquain conseiitio. Tiinc imperator furore repletus jussit miiiislros<br />

plumbatis tnndere latera ejus. Oul dnm caederetnr, respexit in coelum<br />

et dixit: gralias tibi ago, domlne Jesii Christe , qui es vi.i in te credenliuiii,<br />

c|uia pervpiii, <strong>ad</strong> qiiod desideral aniina mpa , <strong>ad</strong>juva servuin tiiuiii , ut me noii<br />

absorbeat .ibyssns morlis. Tunc iinppralor dixil: Erasme, video le jiivenem et<br />

pulchriim, consule aniiii.in liiae el sacrifica Diis meis et dabo libi aurniii et<br />

argHiilum, veslein inaesliiiiabilpin et faciam te nobllem in palalio meo. Dixit<br />

ei Erasmiis : liipe rapax, spdnctor aiiimarum, non praemia tua sppareiit me a<br />

caritale Cliristi, nain auruin et argentnm et vestes tuae inapsliinabilps siint teciim<br />

iii dies perdilionis tuae; pgo aulcin habeo loricam fidei, quain inferiiiis corrum-<br />

pere non potest, tii vero cum palre tiio dyabolo erls iii igiiein npternnin arsiiriis.<br />

linperator fiirore repletus jussit beatuin Eiasiiiiim fiislibiis maclari, ct ter bino»<br />

mulans, et iu dorso ejus niilla maciila videbaliir. Uiilversa vero plebs claiii.ib.il<br />

dicens: vere inagiins est Deus chrislianoruin, qiii taulain virtuleiu operatur iii<br />

illo. Iinperalor dixit <strong>ad</strong> popnliim : erraslis, artes maleficas operaliir Iste. Dixit<br />

bealiis Erasniiis : noiine el tu dyaboliis es slinills illi, qiii priiiio proloplastniii<br />

de par<strong>ad</strong>iso projecit, impie c.irnifex, drsco iniqnit.itis, diix m.ileficoriiin , iiialp-<br />

ficia mea, Chrislus est illiiis Dei vivi, qneni virgo genult IMaria ex verbo palris,<br />

qiiem proplietae VPnlurum praedicavernnt, qui solvit pecc.ila iniindi illnmiiians<br />

tenebras ignoraiitiae nostrae, qiii te perculiel iii aeteriinin, cui tii rationeni<br />

reddiliinis es. linperator fnrore repletiis jussit beati Erasini carnes nngnlis<br />

ferreis elTodl , graliilans, psallens, iiropheticnin psalmnin Deo canebat dicens.<br />

posuenint Hienisalem ut |>oiiiornm custodiam, posueruiit morllcina servOMini<br />

liioriim besliis tcrrap. Tiinc imppralor fnrore replclns jussit miiiislris, pliiin--<br />

biiiii, plcpiii , siilplmr el reslii.im ciim cera el oIpo solvi et bealiiiii Erasmiiiii<br />

perfiindi. Slab.il niilem aiigclus domiiii cum po , e tnae et (iirnr tiiiis magnns f<br />

pccp corpori iiieo praeslilisli in.ignum refrigerinin. Universa vero plebs clainn-<br />

bal dicpns: diiiiilte lioiiiinem isliiiii et ppiscnpiiin ( ivll.ilis siiai' , qiiia Deiis<br />

:

Cap. CXCIX. De sancto Erasino. 891<br />

uliri^tiaaoriiiit operatiir iii illo. Et ecce siibito est lactus terrae inotiis in^giius,<br />

tonitriia, coruscatioiies, ita ut paeiie tertia pars populi iiioreretiir. Augelus vero<br />

dniuini cuiii sancto Erasino stabat et caecos lioiniues <strong>ad</strong> Clirisli luiiien dedu-<br />

cebat. linperator aiitem fugiens quasi tiinens, civitatem ab ira Dei perire,<br />

locutus est <strong>ad</strong> jjopuliim et dixit : iste, queui vidistis , Deuin blasplieinavit ; ideo<br />

talis est conturbatio. Tunc imperator repletus furore jussit beatum Erasintim<br />

jn carcerem iiitroduci et LX pondera ferri in^ cervicein vel in inanibus ejus<br />

lioni, et praecepit miiiistris, si qiiis iiiveutus fuisset paiiem vel aqiiain ei dare,<br />

inorte inoreretur. Et fecerunt iniuistri, siciit iinperavit iis. Imperator autem<br />

anniilo siio signavit ostiiim carceris et circa inediam noctem exclainavit beatiis<br />

Erasnius <strong>ad</strong> doiniiiuiii diceiiS: doinine Jesii Clirisle, acceJera et eripe ine, ne<br />

glorietur inimicus in servis tuis, iie dicaiit gentes: iibi est Deus eorum; Et ecce<br />

subito carcer illuxit et fragravit, quasi fuisset aroniatibiis iilenus, et visa suiU<br />

velut XII candelabra ardenlia aiite beatum Erasmuin martirem et episcopum.<br />

-Angelns doiniiii ingressus fuerat <strong>ad</strong> euiii dicens: Erasine, ecce ego veni <strong>ad</strong> te,<br />

et statim litiuefaclum est ferrum taiiiquani cera et in inedio eoruin stabat<br />

psallens et benedicebat Deum diceiis : beiiedictiis es, domine, qui fecisti coelum<br />

et terram, ciii <strong>ad</strong>staiit aiigeli et archanseli cuiii treinore et nuinerus martirum,<br />

ijiii iiassi sunt propter te, qiti fecisti mispricordiam cum seivo tuo et liberasti<br />

aniinam ineam de inanibus iniiiticoruin , siout liberasti Sydrac, Mysac et Abde-<br />

iiago de medio fornacis ignis ardeutis et de iiiaiiii \abucltodonosor regis, et siciit<br />

Danielem servuin ttium de lacu leonuin el oblato prandio per Abacucli pro-<br />

phetain saturasti, et Susannam de falso criinine liberasti, ita et mecum fecisti<br />

misericordinm. Et ecce nngelus doiniiii dixit <strong>ad</strong> eum: Erasme, exsurge et aiii-<br />

bula uiecum iisque in Italiain, ibi ttbi Detis aeternam vitain tribuet in saeciiluiii<br />

saeculi. Et quasi coluinbaCliristi plaudens sic iii Lugrido deposuit. Alia vero die<br />

iinperator currens <strong>ad</strong> carcerem sign.ittiin anniili stii invenit, cuinque desiguasset,<br />

praecepit ministris: <strong>ad</strong>ducitemagum, quiDeos ineosiiro niliilo fecit. Ingressi aulem<br />

carcerein nusquain euui inveneriint, ferruiu quoque siciit ciiiis inventiiiii est, et<br />

factus est clamor iiiagiitis dicentium : Iiominein non iiiveninius , iiain et ipsiim<br />

ferrum nobis cinis videtiu esse. Ouod ut audivit imperalor, slbl alapam iii<br />

fronte percussit diceiis: vaeli, iiiilii deliisum est regtium meiim I quid dicturus<br />

ero populo meo! Venerant enim quasi XL iitillia virorum et iiiiilieruiii aj<br />

speclactiluin militis Cliristi, titrbabaltir tota civitas in tremore graiidi posita,<br />

christiani christianum quaerebant, vidiiae et orphani episcopum reqtiiiebant<br />

dicenles: quid fecisti hoinini, pastor? Tiinc iinperator tlmore perterriltis dixit,<br />

quia a Deo ejus in coeltim raptiis fuisset et per praeiiiiiim magntinise redeinisset.<br />

tt ciim beatus Erasmus iii Lugrido Aeiiisset, inultos in Cliristi noinine baplizans<br />

oiiiiiia virtutibiis operabatiir, nam infirmos et caeoos omlionibus salvabat. Nain<br />

erat ibi ((uldain nobllis et priinarius civilatis, nouiine Auastasius, ctijus tllius<br />

uiorliius fiierat , et corpus ejiis <strong>ad</strong> sepiiUhriim dticebatiir. Jtissum eniiii fiieiat<br />

n domiiio beato Ernsino , ut eiiiii resuscitaret et redderet parentibus stiis , et<br />

«pprehendens beatus Erasinus corpiis deftincti dixit patri ejtis: Anaslasi, si<br />

credis in domino nostro Jesii Christo, qiil natus est de spiritii saiicto ex Marl.i<br />

virgiiie, reclples filium tuuiit salvuiu. Multa eiiini turba jiopuli inlrabatur <strong>ad</strong><br />

liaec verba. Anastasius dixit : et tti potes filiuin meiim resuscitare; Beatiis<br />

Erasmus dixlt: iion ego , sed doiiiinus iioster Jesus Chrlstns , ciii ego servlo.<br />

Aiiastnslus dixit: si filiuin ineitin salviim inilil reddideris, credo ego et doinus<br />

mea et popultis unlversas. Tiiuc beattts Eiasmus jtissit corpus ejtis depoiii,<br />

secreto intrem et inatrem jussit stare, ilexis genibus super corpus ejus dixlt<br />

in iiomine Jesu Chrisle surge. Cumqtie surrexlsset, clamavit voce iiiagnn: vere,<br />

ijuia inagnus est Detis chrlstlanorum , et conversiis <strong>ad</strong> patrein ail : iiater, iisque<br />

iiiinc erravlnius i Dii eniiii, quos colebamus, niliil siiiit, vldi eiilin eos in iiilerno<br />

iion habere reqiileiu a tortorlbus, Deiis auteiii vlvus faiittdi Erasnii inngniis est.<br />

Et credidil Anaslaslns el tota domus ejus et pojitiliis unlversiis, qui in illa hora<br />

fuerunl baplizali, qtii stiiit quasi XL niillla hominuin. Tuuc beaius Erasinus<br />

(xclainnvil voce inagiia tlicens : gralias ngo tibi , dojiilue Jesu Clirisle, qui con-<br />

:

892 Caj). CXCIX. De sancto Erasino.<br />

Sregnsti iiopuliiiii Imim iii via veritcitis, ti» enim dixisti ev.Tiigolicii voce: petili'<br />

ft aocl|)ielis, iiiinerite et iiivenielis, piilsale el a|)erietiir vobis; beaedic popiiluiii<br />

tiiuiii liiinc, quem HCerator dixlt: si tibi dixm pars<br />

pojutli clainabat: serve sancte Dei, ora jiro iiobis, ut ne j)ereaiuus .ib islo

Cap. CXCIX. De sancto Erasuio. 893<br />

pij^cparavit vobis doiiiinus, Pt ego post inodiciiin teinpus siiI)SPientes aiiinias eornm et Iriiiinpliantes<br />

niartires ns

894 Cap. CC. De sancto Kiliaiio.<br />

tiuiie s.iiictiiiii ri-Jdidit spiiitiilii et \'h>h esl .'iiitiiia ejiis CriiididH, taiiu|ii.tiii iiix,<br />

.liiHiido itb iiiigelis dediiceb.ttiir ciiiu gloria iiiagna , et cuiii illis cut;liiiii peiie-<br />

trab.it terlio iionas Jiiiiias regiiaiite doiuiiio uoslro Jesii Christo.<br />

CAP. CC. (197.)<br />

]>e sancto Kiliaiio.<br />

Iviliaiiiis Scotoriiin geiiere , iiobilibiis iiareiitibiis , divinae taiiieii giatiae<br />

i.icliis est iiobilitate clarissimus. Scotia, qiiae et Hyberuia dicitiir, iiisiila esl<br />

iiiaris, foecmida quiJein glebis, sed sanctissiinis clarior viris. Ex tiuibiis Co-<br />

liiiiibaiio gaudet Itali.i, Gallo ditalur Aleinannia, Iviliano Teiitonica nobilitatur<br />

Francia. Qui, ut dixinius, nobili prosapia edilus a pueritia liberalibiis stiidiis<br />

tr<strong>ad</strong>itiis siinul ciiin litteraruin iiicrementis diligenter coepit indagare viam veri-<br />

talis. Tandein praeveniente se gratia Dei spretis liumanaruin litteraniin studiis<br />

omnibusque liiijusinodi illecebris inonasleriuiii jieliit, abnegavit seiiiet ipsuiii<br />

tiilitqiie crucein suain et secutiis est Cliristnin. Igilur in inoiiasterio positus<br />

(liiantae obedieutiae , quautae fuit vigiliaruin et oratiomun instantiae, vitae<br />

praeseutis terminus declaravit. Qiiamvis eteniin inarlirii paliua per gratiain<br />

inagis quaiii per inerituin constet, bouis taineu <strong>ad</strong>implelur opibus. Videntes<br />

ilaque fratres inonasterii in virtiitum perfectioiiibus beati viri perseverantiain<br />

priiuo euin per ecclesiasticos gr<strong>ad</strong>us <strong>ad</strong> ofliciuin jiresbiteralus jirecibiis asceu-<br />

dere, deinde ejusJein monasterii curaiii suinere coej)erunt. llle auteiii sciens,<br />

jierfectionein carit.itis siiie dilectione jiroxiini perfecte constare noii jiosse, jiassus<br />

est in jirojiriis aliquantuluiu ininorari , ut fratruin jirodesse jiossef iilililati, iiiii-<br />

tatus aj)OStoluin cujiientein auatheina fieri a Cliristo j)ro fralribus et cognatis<br />

secunJuin carnein. Veruiiitainen cuin faina beati viri loiige lateque crebresceref,<br />

iiietuens ipse, iie favor j)oj)ularis juaculae sibi rugaiii infigeret , coejiit ineditari,<br />

Cap. CC. De snncto Kiliano. 895<br />

rrliera, quae ego facio, et vos facietis. Sed cuin jain seinina divini eIo(iiiii<br />

.siiccrescerent et plebs gr<strong>ad</strong>alini iiiiiineretiir ab errore gpiitililatis, iisque <strong>ad</strong><br />

princiiies populi saiicti viri faina pervenil, ut dncem ([iioqiie provinciae non<br />

lateret. Oiii eundem sanctniu viruiii sibi praesentari jnssit, experiii cnpiens,<br />

qiiae esset liaec doctrina sibi hacfenus incognita. Erat antein ipse princeps<br />

natnrali ingenio praeditus, licet gentilitalis errore foedatiis. Ad qiiem beatus<br />

Kilianus perveniens conslanter verae religionis dogina iiisinnare coepit, docens<br />

palrem et filiuin et spirituin saiictum uiiiiin esse Deum incominntabileni visibi-<br />

liuin et invisibilium oinnium crealorem. rraefatus vero prinreps <strong>ad</strong>iniratus<br />

tantam beati viri constantiam et serinonum insnperabilem veritatem, qnia natu-<br />

rali, ut dixiinns , pollebat ingenio, veris se senlentiis snperatum <strong>ad</strong> ejiis distulit<br />

auditionpin, voleiis frequenti apud se tractatu rimari, utruin , qnem Kilianus<br />

docebat, an Dianae cultiis praeponeiidus foret. Diaiia naiiique apud illuiu<br />

suiiima veneratione liabebatur. Veriiintainen vir egregius jiigi inslantia labora-<br />

bat , nt Deo redderet animas, qiias dyaboliis perdere conabalur. Porro prae-<br />

noiiiinatus diix cernens constantiam i^raedicationis beati Kiliani secreto venit<br />

<strong>ad</strong> eum, cupiens doctrinis suis instnii, (jnatenus inito trainite veritalis abigere<br />

valeret anfractus erroris. Sed a beatissimo viro catholicae fidei docuinenfis<br />

diligenter instructns proxiino die doininicae resnrrectionis cuin iniiltis aliis dato<br />

noinine aqna lofus baptisinalis absolulionem prislini proiiieruit erroris, sicqiie<br />

factuin est, ut paene tola provincia orientalis Franciae relicto daemonuin cultii<br />

divinae religioni operain daret. Praedictus dnx Gosbertiis moiiilu assidiio beali<br />

Kiliani <strong>ad</strong> meliora de die in diem proficiebat. Erat autein illi conjux secnndum<br />

genlilitalis ritniii, qiiae quondam fralris ipsius conjugio fiieral copuiata , iioinine<br />

Geilana. Sed vir Dei idcirco in initio fidei tale iioluit conjiigium proliibere, iie<br />

in poenitudinem crednlitatis gravitate in oninibus praelibatns princeps diicerelur.<br />

Et lioc est, quod apostolus nondum in fide perfectis dicit : tainquain parvnlis in<br />

ChristO lac vobis potum dedi, non escain , perfectorum enim solidus est cibus.<br />

Ideo (piod iioverat gravius, distiilit in fiitiirum siinnlque divino revelante spiritn<br />

sciens, iii hac re sibi el sociis caiisain constare inartirii, iit inultis interea<br />

prodesset, interim Oniisit tale damnare coiijugium, licet ciiperet dissolvi et esse<br />

cum Chrislo, iinitalus apostoluin, (iiii in sporta a fratribns per muriim dimissiis<br />

esf, non ut inortein tlineret, sed ut inultis ante iiiortem prodesset. Veninitaineii<br />

ciim qu<strong>ad</strong>ain die bealus praesul ducem familiariter alioquerelur, dixisse inter<br />

caetera ferf ur : filimi, quein per evangelium genui, gaudeo valde iii profectu<br />

fidei tuae, sed inulfuin me movet, quod illicitis niiptiis detlneris , et vereor<br />

nimis, qiiod a recto itinere tali conjugio refarderis, legltur eiiiin beafo Jacobo<br />

docente , quia , qui totain legem servaverit, oftendit auteni iii uno, factus est<br />

oinnium reus. Praeferea in bapfismate innovalur hoino et noii ex parte, sed<br />

totusi ut autein totus innovari possif, niliil pristiiii retinere debet erroris.<br />

Audiens autein hoc princeps primo haesit stupore, deinde alla su*piria trahens<br />

(valde enim diligebat eain, quain liabebat uxorem ) tale deiude fertiir dedlsse<br />

responsum : audivi , pater, fe diceiite, quia doininus Jesiis praecepit nihil suo<br />

ainori praeferendum , non patrem, non inatrein, non filios, non uxorem , et<br />

idcirco, qnamvis unice diligam junctam inihi uxorem, praepono tamen dlvinuin<br />

ainorein -, sed nnnc non <strong>ad</strong>est inihi otium inquirendi, qnaliter eain diniiftam,<br />

quia contra hostes nostrae reipublicae festino , cuin anteiii reversus fiiero , inventa<br />

opportunitate diinittendi separabor ab illa. Hoc vero cnin <strong>ad</strong> aures Gei-<br />

lanae pervenisset ( quis enim fallere posset ainantein?), gravi incandnlt ira ceu<br />

raptis cafnlis leaeiia diiiqne secuin bacchala ex eo coepif quaerere, qiioinodo<br />

;

89G Cap. CC, Do sancto Kiliano.<br />

s.inrtos rltoi pxstingnoref. Niill.i eiiim bpsfia iii hoo iniindo siniilis rst nmlievis<br />

innliK». Sic liaoc inulii-r ncf.Tnila cnlliila inoJitrilionn peninirebat , (jualiler siiip<br />

|ui|)iilari slre|)itii el viil^i rognitione sanrtos viros pfrderot. Armaliatnr iinniiiiie<br />

inipatientia irao ot liliitliiiis fiirore. Et quia (Ijrabolns inirpia ciipicntibns fo-<br />

iiionta inalitiao siibininistral , invenli snnt diio ininislri criidoiilalis, qiii pro-<br />

inittorent se satisracliiros Geilanae desitleriis , ilalis sibi iniinoribns miserriinaa<br />

exseontionis. Solebat ilai|iio bealiis Tvlliaiiiis jiost parvain (lorniitionom nocossi-<br />

talis ail stiiilinin vlsilaro iiroverlaoinie or.itionis, qii<strong>ad</strong>ain vero noole, cnm ioves<br />

somnos ca[)oret, ita nt nec dorniiret iiitegre nec vi^ilarol a|)orte , apparnil ei<br />

vir Iiabitn forinaiino |)iilcliorriinns dicens: Kiliane aiiiice siirge, iiolo te dinliiis<br />

l.iborarP; niio diiintaxat cerlainine taii.^eris et sic seinper ineciim eris. His<br />

dictis abscessit. Evigilans antem egregiiis vir, intelligens, (livinam sibi <strong>ad</strong>essf*<br />

visitationein, convocalis fralribns ait : fratros vigilale, cito nderil ijominns et<br />

piilsabit januam, caveiidnm ergo est, ne nos soinuO torpeiitos inveiiiat, <strong>ad</strong>dainiis<br />

ergo oloiim lamp<strong>ad</strong>ibus, diim tempns est, iip , si forte defecerif, tunc incipia-<br />

iiiiis (|iiaeron>, cpiando noii poteriiniis invPiiire. lliis itaiiiip media r.octe oralioni<br />

vacantibns carnifices slrictis gl<strong>ad</strong>iis locniii, in (|uo orabant , penolrarunt. Oiiod<br />

cniii sacerdos Dei intiiilus essef , ait : ainici , <strong>ad</strong> ipiid venislis! iniplobitis praecejitum<br />

, consiiiumabitis ciirsum. Hls diclls intorfocli siint il)iiiiie lorrae maudali,<br />

iie quis scire possot , ipiid (Ip illis iaclum ioret. Veslimenla (piO(jiie, cnm<br />

(jiiibns divina officia peragobant, sacri ciiiO(pie iibri siiniil cuin iis defossa sunt,<br />

ne (piid iudiciiim necis eoriiin deprobpiidi posset, sed claiii discessisse pntaren-<br />

tnr causa solitae perpgrinationis. Erat taineii (piaedain nobilis.inulier Uurgiindn<br />

nomlne , qiiae a principio praodicatioiiis eoruin sanctis <strong>ad</strong>liaosorat viris, baben»<br />

collnlam jiixta oratoriiiin sanctoriim, qiio faciliiis divlnis laudibiis interosse va-<br />

lorot. Haec inlenta vigilils, qiiae facla fiiorant, diligenti stiidio invPStlgavit.<br />

Rocodpiitibiis f(iiO([ue cariiilicibus lintpolo niiindo fiisum sauguin(>m sanctorum<br />

rolleglt ac ferrao diligentpr Inlodlt, vigiliis pf oratioiiibus vaciiis, iibl sanclonim<br />

corpora obruta novprat , pxcolcbat loca vonoraliono, ([ua jioteraf, licot sllpnter,<br />

ne, sicut postea factnin esf, Gpllanae jiissii rpinoveretur. E<strong>ad</strong>ein nam(|ne scele-<br />

rafissiina inulier stralis r[U0(pie iilaiitis slabnlum P((uoruin in loco, nbi sancli<br />

inarlirps biimati Prant, fieri jussit, iie ([UO indlcio sacra corpora ])rodprpntur.<br />

rpnint fainen ab liis , (|iil tniic fiiere, postoris relatum, ([iiod animalia slabulala<br />

siiper sepiilcliriiin inartiriim nec slercora iiec iiriitain jacorpiil , lioiiorpin iiiar-<br />

tiribns exliibpiifia , iit , ([110(1 de capite proiilipfa vaticiiiatus est , bic in ejiis<br />

inpinbris rppprlrofur: cognovit, in(|uioiis, i)OS possossorom siium elc. , tsraol<br />

aiiloiu non cognovlt ine. Tali(pie inodo , iil dicliim osl , S.incloriini cor[)Ora<br />

boiniiiibus paoni» igiiola forenl, iilsl praolal.i lliirgiinda in oxlrpino vifae [losil.i<br />

(liill)US(bnin bdolibus, libi posila essent , rovelasset. Contlglt aiileiii, iit dii\<br />

porachi iiiililia r(?verloroliir <strong>ad</strong> locuin, iibi sanctos viros dlmiseraf, Oiios ciiin<br />

non iuvenlsset, coeplt stndiose perquiroro, qiiando el qua c.iusa recesseriiit<br />

«[uove abierlnf. Ejiis vero iixor voneno inaliliae foedata , ali(jiiando rniiore ppr-<br />

liisa , ali([iiaiido jiallore deprpssa', aliquando coiifidentia roborala dlversos nn-<br />

fractiis siiae npijiiiliae jiraetendebaf dicens, iioii se eos ciistodivisse np(|iip<br />

rnstodes <strong>ad</strong>liibulssp, (piaiido voliipriiil, vpuisso, (jiiando sibi j)lacu(>rit, recpssisse,<br />

(jiio j)PrpgrinationIs siiap morPiii servarent. Oihmii ipiiiinae vprba iion Piiiolliniit,<br />

ijiiein a statii roctiliidiiiis iion rplraliiintl Crediiliis ita(|iie vPrbis conjiigis jirlii-<br />

Cap. CCI. De sancfo Henrico imperatore, 897<br />

CAP. CCI. (198.)<br />

De isancto Henrico imperatore.<br />

Anno ab incHrnatione doiuiiii MI, ab iirbe autein conditn MDCCLII Ottone<br />

UI. Roinaa defiincfo, vacanfi regiii solio, ciim de princiiie agereliir subrogando,<br />

oinniiiiii vota nutu diviiio <strong>ad</strong> eum inclinantur, qiii tunc iii regiio iiotissinms<br />

babebatur. Fuit namque eodein teinpore quidam dux Bavnroruin noinine Heii-<br />

ricus, Henrici ejusdein gentis ducis filius, cujus teinporibus saiictus VVolfgangus<br />

Batisbonensiuni p^-iefuit episcopus, taiu bonitate (luam nobilitate regia conspicuus<br />

et universa moruin bonestate praeclarus. Hic initium sapientiae timorem doinini<br />

pleniter est seculus, qiiia eral omniuiii litlerarum studio i)riucipaliter imbutus<br />

et totns sana fide et actioiie catholicns. Hic ergo ab omnibus jiari voto<br />

et communi consensu omiiium <strong>ad</strong>sciscitur, divina ulirjue dispoiiente clementia,<br />

ut per talis regni suffragia <strong>ad</strong> culinen regni coeleslis perliiigeret. Cumqiie praodictus<br />

rex Heiiricus necdum Caesaris vel iiiiperatoris obtineret dignilatem, apparuit<br />

ei Ratisbonae beatus Wolfgangiis cpiscopus tali visione. Visuin namqiie<br />

est ei, quod manens in ecclesia sancti Eiumerani episcopi et martiris accederet<br />

orandi gratia <strong>ad</strong> beati Wolfgangi sepulchruin iii e<strong>ad</strong>em basilica silum, cuinque<br />

ibidem dominum et saiictuin Wolfganguin intiniis precibus conaretur exorare,<br />

subito videbatur ei ipse sanclus Wolfgangus <strong>ad</strong>stare euinque liujusinodi verbis<br />

nppellare: intiiere diligeuler litteras in inuro, qui est seciis lumuluin, scriptas.<br />

Erat autein, sicut sibi videbatur, scriptuiu soluiuinodo: post sex. Evigilans<br />

autem rex retraclatione divina secum revolvit paucissima hujus visionis scripta<br />

Iii primis ergo arbitratus, quod post sex dies esset morilunis , iiiulla dispensat<br />

pauperibus, ciimque itenim sex luimeriis iiraeleriisset et iiihil in se rex mo-<br />

lestiae corporalis sensisset, pulavit prae<strong>dicta</strong>in visionem <strong>ad</strong> sex inenses per-<br />

tinere. Transaclis vero sex iiieiisibHS ciim nihil infirmitatis in se pateretiir,<br />

arbitratus esl, luinc numernin <strong>ad</strong> sex annos pertinere, ideoqiie et siipra coepit<br />

tiinere. Cuinque sex annorum iiumerus inleger pertransiisset et septiini anni<br />

dies revolntus venisset, ipso die per apostolicam benediclioiiem suscepit Cae-<br />

saris dignitatem. Tunc laudem seiitiens , qiialis esset sua visio, gratias agit<br />

Deo sanctoqne Wolfgango episcopo, qui sibi talem revelare digualus est digni-<br />

tafem. Unctiis ergo in regein beatissimiis Dei famiilus Henricus temporalis<br />

regni non contentus aiigustiis pro <strong>ad</strong>ii^isceuda iiiimortalitalis coroiia suinini<br />

regis, cui servire regnare est, inililare disposnit. Suinmam elenim diligenliani<br />

in amplificando cultii religiouis <strong>ad</strong>hibuit , ecclesias Dei dilare i)Ossessionibus et<br />

immensis ornatibus augere coepit, sedes quoque episcojiales , Hildesheim videlicet,<br />

ubi a puero fiierat emitrilus et litteris edoctus, Magdeburg et Argentinam,<br />

Misnaiu et Mersenbiirg, quae barbarica iinmauitale <strong>ad</strong>jacenliam Slavorum vastataefuerant,<br />

restauravit et tain ipsis quam aliis episcopalibus i^er iiuiversum<br />

regmim in possessionibus et ornaiuentis innumera dona distiibuit. Deuique con-<br />

suininatis hujiis vilae laboribus, poslquaiu bouae opiuiouis odorem longe lateque<br />

redolere fecerat locumque sibi dileclum et caelera mouasteria ditando et oruando<br />

et excoleudo <strong>ad</strong> perfectuin <strong>ad</strong>duxerat, <strong>ad</strong> percipiendam immarccscibilem coronam<br />

a domino vocatus est ab ergaslulo carnis. Oiii cernens, diein mortis sibi<br />

immiuere, vocatis <strong>ad</strong> se parenlibus beatissimae iinperatricis Ivunegiuidis uecnon<br />

etiain quibusdam regni jirioribus, manu eam appreheudit et commendavit eam<br />

illis liujusmodi verbis memoria dignissimis : lianc ecce, iuquit, iiiilii a vobis,<br />

imo a Christo consignatam ipsi Christo domiuo noslro et vobis resigno virginem<br />

immaculatain. In ejus vero transitu terra ploranle coelum exsullavit, sicut etiam<br />

doininus i^er siiam misericordiam revelavit. Iii ipsa etouim hoia exifus illius<br />

ciiidam servo Dei in solitudine cominorauli dyabolus in huiuaua specie fertur<br />

apparuisse. OuPin vir TiPt per spiritiim i^rolinus aguovil et ait <strong>ad</strong>eum: quo<br />

57

g98 Cap, CCII. De sancta Barbara.<br />

pergisl M ille respouilit: ml exsequiits iinpeMforis iiergo, Ciil ille nit: v<strong>ad</strong>e<br />

tt coinple iiegotiiiin tiiiiin, (jiiaiituin a doiiiino tilii permiltitur, vernintnineii<br />

ronsuininnto offirio tuo ndjnralus per Deuin vivuin <strong>ad</strong> in« reverlere, ut per te<br />

rei exitnni possiin cogiioscere. l'ost modicuin vero reversus cornm servo Dei<br />

gemebundus ndslilit et voce nuerula ciiin iiigenti ejulntn dixit : lieu, heii delnsi<br />

sumus, iu vnnuiu Inboravimus, «luiii etinm nb angelis Dei confusi recessimus.<br />

De Ijoc rt^cpiire in legendn snncti Lnurentii marliris.<br />

CAP. CCII. (199.)<br />

De ^aiicta Barbara.<br />

1. Ernt teinporo Maximiani iinperaloris vir qiiidam gentilis in Nicomedia<br />

nobilitnte generis praeclarus ac temporalium reriim abimdniilia suinmus, noinine<br />

Dioscorus, cui eral filin speciosissinin noiiiiiie Unrbara. Ipsa aulem «pila erat<br />

corpore pulclierrimn, enm pater plurimiim dillgebnt ; qiinpropter recliisit eani<br />

In turri altissima, «juain eidem aedilicare fecerat, iie ab aliquo liomiiie vKlerelur.<br />

Erat aulem beala Baibnra ingeniosn et a lenera aelnte vanas cogltalloiies relln-<br />

«luens coeplt divina cogilare. Ciim eiiim semel teinplnm inlrarel , videus slmu-<br />

lacra parenllbus siils all; quid sibi voliint Iine simiiltudines lioniiinimt Respoii-<br />

dent parenles : taceas , non bonilniiin, sed Deonim sunt et voluiit <strong>ad</strong>orari per<br />

illud, quod iiescltnr et quod non videlur. Barbara dlxit : fuerunt r ei<br />

nobllls el valde poleiis, ergo iiiysteriiim suiim ei non revelavll. Ciim nemiiiem<br />

curalorem baberet , recurrlt nd Iioc consllinm, nl lilterns eldem snplenllssliiio<br />

Orlgenl dlrlgeret el secrelnm ei palefaceret iii haec verba. Ylro Alexaiidriae<br />

nobllilnte aiilnil loiige Inleque consperso Orlgeiil Unrbnra Nicomediae tiia ancllla.<br />

Decns el lionorem deslderii mei accepi le verae divlnitalis ostensorein ; a priiii»<br />

•nim sclnlllla ingenli iiiei ciim toto corde conciipivi , ut <strong>ad</strong> veri Dei notilinm<br />

(lervenirem , meiilc coiireiii , iinllam dellatem iiiesse Ilgnis et Inpldibns, quae<br />

liiiinana nrle composlln snnl, qiine iion recljiliiiil senslbllllnlem el iiec loqiii ncc<br />

nuilire possunl. Uiide seniper Irnclavi, esse f.ilsos Deos iiec Iioiiilnes jiosse esse<br />

Deiis, iiiiln lioiiio iiicipll et desinlt esse, Deiis aiilein anle leinjinra liill. Nmi<br />

•rgo niKjiiniii Deos (n-dere jioliii, (jiios lioiiilnes morlalcs cogiiO\i. in iiiiillls<br />

laineii mulibiis |iosila semixr Deiiiii iiobls Igiioliiiii jirociil diiliio essc j>iilnvi,

Cap. CCll. De sancta Baibara. 899<br />

qm Soliis ciincta fecH, qiiein seinper ainavi, hiiic iiie seinper devovi, a qiio sinii-<br />

id, c(uod siiiu, nisi ine senteiitia fallit, ciijus spiritii niiiinataiii ine sentio, nec<br />

desistain, donec «d eiiin perlingaui. Quapropter fainae tiiae tuniiiltu percussa,<br />

pater venerabilis, ineaui liis aptius volvere ceiisui, illum Deiiin soluininodo<br />

vesligare, cujns cognilioneiu npiid te esse cognovi. Uude, si ita est, ut faiiia<br />

refert , supplices offero preces , qiiaf eniis disciitere digneris noclein ignorantiae,<br />

cliaos confiisionis «b nncilla tua et iiiducere solein pislitiae luiuenqiie discretio^<br />

iiis. Apjielo eniin veriiin Deuin scire, qiii fecit visibilia et invisibilia, el utruin.<br />

vere uiius sit, ut ipsa jain niinc duduin ineciiin argiiinentata siiin ctc. Ilanc<br />

ppistolain direxit Alexandriain nd Origenem presbiteriun, quae est in partibiis<br />

Africae caput regionis illiiis longo distans n Nicoinedia. Ne autem privaretur<br />

legatione, quaiii Jegaverat, <strong>ad</strong> Deum, quem noverat , in ciibiculo cordis sui<br />

lacryinas fiulit dicens : domine, firmn pedem ejus, quein <strong>ad</strong> famuluin lunm misi,<br />

ne niit ine aut illiim inors praeveniat, iisque relegalio veniat. His et nliis x>ostu-<br />

lationibus, qiiibus devote polerat , inintiiis Alexandriain ingreditur, Origeiiein<br />

reperit in palalio Maininaeae inatris Caesaris Alexaudriae, nbi occupalur iii<br />

docendo cliristianain religionein. ^)ni laelilia magna litteras Unrbarae nccepit<br />

laiidans Deuiii, qui hiijusmodi seinen siiscitabat et talia operatur. £t statim<br />

Origenes doctor iir.iestantissiinus accelerat el edidil desideriuin Uarbarae iu<br />

liuiic moduin. Origenes veri Dei insignis sacerdos, et ut possibile est, ostensoi'<br />

ejus <strong>ad</strong>liuc etiniii Alexandriae nunc degens IJnrbarae barbaricae geiilis <strong>ad</strong>ox>tio-<br />

neui filiornui Dei et Jesii Christi verain saliitem. Siciit scrii^seras scire te velle<br />

veniin. Deniii, quis sit , scire debes , qiiod uiuis est verus Dens in substanlia et<br />

trinns iii jiersouis, scilicet i^ater et filius et splritus sanclns. Qiiiciiiique Iiaec<br />

Oinnia credil, onuiino Iiabet, quo <strong>ad</strong> Deuin xierliiigere possit. Tn niilem haec<br />

iutellige et intellecta crede, el si quid defuerit <strong>ad</strong> plenitudiiiem desiderii, iii<br />

legato reqiiire, qui te legein s.inctain erudiet el libros, quos secnin defert, tibi<br />

leget. Non eiiam dubiles , te pro nomlne Chrisli inullis tonnenlis tr<strong>ad</strong>i. Ipse<br />

eniiii dicit voce evnugelica: qiii perdideril nniinnm siiaui in hoc miindo proptev<br />

ine, in vilam Heteruain custodit eam. Origenes luisit unuin ex pluribus ciiiii<br />

niuilio Barbarae <strong>ad</strong> llarbnrain, qiii inodiun mngno ejtis desiderio daret. Fiae-<br />

cessit uunlius Barbnrae et niiutiavit, nuuliiim viriim Dei <strong>ad</strong>esse fecit et per-<br />

inisit eum forls stare , utrum couvenieus esset eiim inlrare. Tiinc illa hoiiiiuem<br />

<strong>ad</strong>vocnri fecit, qui ingressus offereiis salulalionem iii Chrislo , ill.i assiimeus iu-<br />

clinatur et laiii Dei iioinen qnain hoiuluem veiierntur. Fater ejus gr.ilia visita-<br />

tionis <strong>ad</strong> eam venit, videiis vlriim iynoliim , treiiieus inquit: qiils hlc et cur<br />

liic ! Bespondit: Alexandriiius medendi nrte peritiis, qui spondet magislrum se<br />

habere Alexandriae, qni contra usus medicorum eliam aniinas curat. Pnter au-<br />

diens recessit et concessit fieri cuni eo colloqiiia. Tunc Valentinus sacerdos el<br />

Bnrbara couferiint inler se sua mysleria. Ibi tiinc perlecta epistola et bene<br />

docfa , qiiod dehiit epistolae, nd pleniliidiuem desiderii a legato quaeslvit et<br />

<strong>ad</strong> libiluin invenit. Cognito nutem , qiiomodo paler et ftliiis et spiritus sanctiis<br />

sit solus Deus et quomodo filiiis inissus sit a palre et per siisceptain Iiuinaiii-<br />

tatein hoininem perdituin rovocasset , captivuin redemisset el per sacrum lava-<br />

criiin ejus peccata lavisset, acceleravit <strong>ad</strong> bapllsmi gratiain el ab eodeiii pres-<br />

bitero Valentino, qiiein Origeues <strong>ad</strong> Ipsain misernt, bapti^nfa est in turri, iii qiia<br />

eain pater posiierat. Amplius, quae Dei ernnt, qiiaeslvit et quae sursiim siiiil,<br />

cupieiis libros, quos ei Origenes iiilserat, diligeiiter leglt et valde crevit iii<br />

scientia divinoruiii etinin sine magistro et in sapieiifia diviiin. Legitiir etiani<br />

de ea, qiiod, quia pulclira fuit, quidnin de opllmatibus terrae illiiis palri ejus<br />

locuti sunt, ut virnm sibi acciperet, ipse vero nd eaiii accedeus iii turriin pei-<br />

sii<strong>ad</strong>ebal eain dicens; filia mea , quidam de potenlibus cominemor.ili siiiit de te,<br />

ut acciperent te iu conjuglo ; cpiid ergo vis de Iioc! Ipsa vero iuluila patrein<br />

cuin ira dixil: ne cogas lue hoc agere, paler. At ipse secessit ab ea descen-<br />

clensque iiisllliiit mullitiidinein artihciiiu, qiii facerent lavacruiu , constituil,<br />

quoinodo fieri debuil, tribueiis singiilis inercedem in inlegriim profectnsque est<br />

in regioiiem loiigin

900 Cap. CCII. De sancta Barbara.<br />

est, vidit contra 8ei>tenlrionem diias soltimniodo fenestras, dixit nrlificibiis<br />

quare duas fenestras institiiistisl Dicunt ei : pater<br />

tuus disposuit, Qiiibus illa:<br />

facite et miiii nliam feneslrnin. Qiii dixenint; timemiis, doiiiiiia , ne Liidignetiir<br />

pater tiius contra nos. Dicit iis fainiila Dei : facite mihi fenestram, ego de hoc<br />

ncqiiiescere faciain patrem meum, Ipsi vero fecerunt Bliam fenestram. Ferambulans<br />

vero Barbara in natatorio contra orienlem institiiit iii innrmoribus<br />

ejus digito jiretiosam cnicem, depost <strong>ad</strong>scendens In tiirrim vidit siinulacra,<br />

quae colebat paler ejiis, suscipiens spirilum sanctum inspiiit in faciem eoruin<br />

et dixit; siiniles vestri finnt, qni faciiint vos, et omnes, qiii confidnnt iii vobis.<br />

Finitoqiie opere reversus est pater ejiis de peregrinatione et contemplatiis tres<br />

fenestras dixit nrtificibus: quare tres fenestras iiislitiiistis? Diciint ei: filia tua<br />

sic nobis praecepit. Ipse vero ait filiae : tii imperasti tres fenestrns fieri > At<br />

illa : etinm : benefeci, nam tres fenestrae illumiiiant totum liomiiieni, et assiimens<br />

eam pnter ejiis descendens in nalatorio et dixit ei: qiiomodo abuiidantius illu-<br />

ininnnt tres feneslrne duabiis? llln resjiondit : tres simt miiudum illuminnntes<br />

et stellariim cursum regiilnnles , pater scilicet, filius et spiritus snnctiis, et iii<br />

tres sunt in essenlia. Tunc repletiis furore pater tulit spatliam suam, ut enin<br />

occideret, ipsa nutem orabnt nd domiiium et abscissn est petra et suscepit eani<br />

intiis et ejeclt enin super montem , in qiio duo pnstores erant pascentes oves<br />

suas, et illi considernvenint, quod beata Barbnrn n fncie pntris extrn petram<br />

fiigeret. Fnter nutem ejiis quaerilnndo dlscurrcns venit <strong>ad</strong> praedictos pastores<br />

inquireiido , iifrum vidissciit Bnrbnrnm filiam siinm. Uniis autem eoriim consi-<br />

derans iram pntris jurnvit , se nesclre enm , nller vero digilo enm prodidit.<br />

Benla niitem Bnrbara proditori suo mnledixit et siibito ipse versus esl in stntnam<br />

inarmoreain et oves ejus in locustns mutntae siiiit. Hoc npocrypliiim est. At<br />

pnter eain reperiens Jlngellavit et coma traxit eain, catenis et clave reclusit, ut<br />

non nperiret ei quisquain, conslituitque custodes, iisqiie dum nbiens iiuntiaret<br />

praesidi Wnrciano. .Aiidicjis ergo prneses jussit enm prnesentnri, prncses nntein<br />

videns miram inilchritudinem ejiis dixit ei : quid vis? parce libi ipsi el sacrifica<br />

Diis, nut ncerriinis tormeiitis Irndeiis. Cui illn : ego linbeo sncrificare Deo nieo<br />

Jesu Clirislo, qiii fecit coclum et terram et omiiia, qiiae iii iis suiit. De daemonibns<br />

tuis dicit propheln, rsnlin. CXIII ; os habent et non loquuntur, ociilos<br />

liabent et non videbunt. Siiiiiles illis finiit , qui fnciunt en , et omnes, qiii con-<br />

fiduiit in iis. Tuiic prneses fiirore r(>pletus jiissit enm exspoliare el carnes ejus<br />

nervis taurinis sine misericordia discerpere, ila ut omne corpus ejiis inquiiiarelur<br />

sniiguinc , et jussil eain carcere recludi , quateniis tractaret , qua poena eam<br />

consiimeret. Media nocte circuinfiilsit eam liix de coelo, in qua nppaniit ei<br />

Christus dicens: coiifortare , filia, quoiiiain copiosum fil gnudiiim iii coelo et iii<br />

lerra siiper passione tiia. Non ergo meliias minas tyranni, ego enim sum leciiin,<br />

\\t eriinin te nb omnibus plngis, quno inreruntur tibi, et slatim iiusquam aiipa-<br />

ruerunt. Gaiidebat auteni et txsuUnbnt benln Bnrbnra super exliorlatione do-<br />

jiiini. Mnne nutcm fncto jiissil iiraeses nlTerri enm et iiitiiens , quia illnln tor-<br />

iiienta nusquam compnrueruiit , aicil ei: ecce quOinodo repropitiali sunt libi tiii<br />

Dii et diligunt te, quia plagas tuns sanaverunt. Res])ondit Bnrhara : similes<br />

sunt tibi Dii tui surdi, cneci et niiili, Et quomodo plngas mens ciirare polue-<br />

riint, qui sibi ipsis rcmedium conferre non possiint? Jlle nutem, qui ciiravil,<br />

est Chrislus filiiis Dei vivi, qiiom tii non vides, qiiia indnrntiim est cor tuum n<br />

dyabolo. Tunc praeses, ut leo fremens, jussit ei Jnmp<strong>ad</strong>es ardenles applicari<br />

<strong>ad</strong> latern et mnlleo caput iis cnedl, ipsn niitem iiitiiita in coeluin dixit: tu nosli,<br />

cognilor doinine, quln ainoris tiii ocrnsione palior, ine ergo no dereliiiqiias.<br />

TiMic jussit iiiipiiis praeses glndio nbscidi mnmmillns ejus. Oiine aspiciens iii<br />

coelum nit: ne projicins ine n facie lun, domiiie, et spiriluin sanclum ne aiiferas<br />

a ine. Cum aiitem hanc iil.igam forlilor susliueret, jussit eain iiiidnm circiiire<br />

regionem illam et jilngis iiiferentibiis llagellnri. At iiinrlir Chrisli videiis in<br />

roeliim nil: doiiiine Dous, qui operis coeluin niibibus, ndjiilor el proleclor ineiis<br />

esto el lege nudnliim corpiis meiim , ne videntiir nb ociilis impiorum viroriim.<br />

Hnec diceiis desrendil angeliis doiiiiiii operieiis enm slola candidn. Hoc cuin<br />

:

Cap. CCII. De sancta Barbara. 901<br />

viderel iiiipius praeses, praecepit eaiii glaJio truciJari. Tunc fiirore repletus<br />

pater ejus siiscepit eaiii n praesiJe et perJuxit eain iii luontein. At vero ipsa<br />

gauJeiis sui>er Iioc feslinabat, ul perfectuiii vilae aeternae braviuiii ncciperet,<br />

ef aJJvicta in niontem orabat nJ Joininuiii Jicens ; Jomine Jesu Cliriste, ciii<br />

omnia obeJiunt; praesta milii Iianc petitionem, ut, si quis inemor fuerit noini-<br />

nis tui et famulae tuae faciens inemoriam passionis meae , Jomiiie, ne meini-<br />

neris i>eccatorum ejiis in Jie juJicii, seJ propiliiis esto ei, tu enim scis, qiiia<br />

caro sumus. Et facta est vox Je coelo nJ eain Jicens ; veni, pulclierriiiia mea,<br />

requiesce iii cubilibus patris mei, qui est in coelis , quod postulasti, donatum<br />

est tibi, Qiio facto martir Cliristi nJ locum supr<strong>ad</strong>ictiim venit et ibi martirium<br />

suum finivit. A proprio enim patre Jecollata est. Talre ejiis Je monte Jescendente<br />

ignis de coelo descenJit et combiissit enm , ita iit nec pulvis ejus inveni-<br />

retur. Finita est nulem sancta martir Cliristi Unrbarn cum saiicta JiJiana quinta<br />

Jie jnensis Decembris imperaiite Maximiano et praesiJenle Marciano. —<br />

2. Fuit vir nobilis coines Saxoniae, qiii inimicum siiiim captivavit, quem staliin<br />

in turrim recluJi fecit et faiiiiliae suae sub poena magiia mnndavit, ne sibi nli-<br />

qiiis cibiim vel pofuin ministrarpl, ut sic eo citius inoreretur faiiie. Cumqiie per<br />

nliquod tempiis sine cibo et polii maiisisset, ciistodem tiirris voce lugubri el<br />

lamentabiliter rogavit, ut ei modicum daret de paiie ob revereiiliam glorlosae<br />

virginis Barbarae, ne sic fame iiioreretiir. Custos nec clamorem nec preces nd-<br />

vertebat , et sic per aliqiiod tenipiis jacebat et iieminl responsum dabat. Custos<br />

vero aestimabat ilhiin jnm morliiuiii , rogavit ergo Jominuiii, iit illuin exlrahi<br />

permitteret, prinsqiiam corpiis mortiiiim exlialaret foetorem. Injecerunt igitur<br />

funem iii colluin Jetenti et nd siimmitntem Jeducentes sic eiun do nlto projece-<br />

ruiit. Oiii cum nd terraiii pervenisset , statim se erexit et oinnes , qiil ndernnt,<br />

lioc videntes in fugnm conversi siint. Oiios ille dulciler moniiit ac propter<br />

Deuni rogavit , ne fiigereiit, sed ut propiiis accederent. Et cum nccessissent <strong>ad</strong><br />

eum , interrogaverunt eum , quomodo lioc fieret niit quomodo vlvere possel.<br />

(Iiilbus ille respondit : beatn virgo Barbara me in omnibiis nngnstiis meis cuslo-<br />

Jivit et iii ejectlone tiirrls suis sanctissimls manlbus ine sustentavlt et mori noii<br />

possiun nlsi confessus et sacra communlone inunitiis et Iiiunctus. Interrogaliis,<br />

unJe iiaiic gratiain Iiaberet, Jixit : jejiinils et orntioiilbiis omni Jie oiiini nnno<br />

honornvi eam et hanc gratlam inihi apiij Deum obtlnuit, ut morl non possim<br />

absque sacramenlis. Qulbus perceptls statlm spirltiim exhalabat. — — —<br />

3. AlIiiJ exeniplum legimus tempore serenisslmi AJolfi regis Romanorum. Ac-<br />

ciJIt , ut quiJam comes ex manJato regls iii pnrtibiis orienlnlibus praesiJerel.<br />

Labente vero tempore faniulus qniJam ex prosapla mllitarl, quoJ virginem vio-<br />

laverat , incusntur. Oul captiis vliiculis Iiiclusiis, quousque cogitaret de consillo<br />

iiobilluin Bc civltatls, qiiae contra eum esset senleiilia facleiida , et leinpore<br />

statiito omnes convenerunt et juvenis deductiis est , qiii inliine rognvit, iit coii-<br />

fileretur. Yocatur confessor, audiens eiim Innocentem euin iiivenit. Unde confessor<br />

eum induxit, ut beatae Barbarae perpetuuin servltlum voveret nec <strong>ad</strong><br />

Joinuui venlret nec reJIret, nlsi prlus locuin Antiquum Culinen In frussln vlsi-<br />

Inret, quod et jiivenis fecit. Interen inulier clamaus jiiJIciuin Implornt: juveiils<br />

<strong>ad</strong> judiclum diicltur. Jiidex qunerit de seiiteiilia : jiivenls jaiii de vlta sun Je-<br />

sperans, Quidain Ignotus accessit, quem nemo novit , exhortans juvenem, iit<br />

judlcem rogaret Ipsum suum verbiim loqui. Quod factum est. Tunc tota iini-<br />

versitas cucurrlt, quae et qualiter ille Jespectus vellet fari, et rallonablllter<br />

ostenJens seiiteutiam prolatam conlra juvenem esse nullaiii, et coiistanler probans,<br />

quoJ omnes, tam nobiles quam clves et omnes, qui nJeraiit, illiij verum<br />

esse Jlcebant. Et slc senteiillam revocariinf, quia ultra humanum seiisiim pro-<br />

tullt, cui nullus contraJicere poliiit, et Jum praeJIclus jiivenis anfe trlbunal<br />

exlstebnt, prne nimio gauJio piosternere se volens, casii nccidif, uf colluin<br />

liidicis amplecferetur. Qiiod vldenfes servi judlcls liosflllter Irruerunt Iii eum.<br />

Hoc pater et ainlcl vldenfes Jesperafl lleiites et lamenfantes qiiasl inortuuiii<br />

euin rellquerunt. Quod intelligens confessor confidenter nmlcis suis nlf: nequaquain<br />

sic de beneficlls bealae Barbarae dlfridnlis, qiiia veraciter scio, quod

«>02 Ciip. CClll. De saiicta Biigiilii.<br />

s.tniis i>st el iiiill.iiii patitiu corporis iiiolcsli.iiii. Accttlenles iKiler et Hiiiici e|us<br />

ciini restiiiHtione iiulluin vestigiiiiii viilneris inveiieriiitt in eo, tjriitiihib.tiitur illi<br />

i't iiieritis el beiieficJis be;il.ie U.Trb.irne ei itraestitis el iii.ignirice laiidaveritiit<br />

ciim el sic juveais t.indem in servitio bealae Uarbarae vitam buaiii ilnivit.<br />

c\p. ccm. (200.)<br />

De sancta Briglila.<br />

S.mct.i 15rii;id.i virgo religios.i, vldens sibl instaie (eiiipiis desponsatioiiis,<br />

doniiitiim rogavit, iit alit|uam deroriiiitatem sibi iminilterel, iil sallem lioc cnodo<br />

procorum iiislantiaiii vilaret. Tiiiic uniis oculiis ejiis crepuit et liiiuefactus est<br />

111 c.ipite Stio. Accepto ergo sacro velaiiiine IJrigiila ciim nliis virginibiis sacris<br />

velalis et Deo devolis in oppido Rledi e.vslilit, itbi domiiiiis ejus oralioiie plu-<br />

riiiia digiiatiis est facere miracula. Hospilem tjuendam Maicum nomiiie Saiia-<br />

vil, decem et octo ecclesiis de iiiio modio cerevisiam a coeiia doinint usque<br />

iii liiiem paschae sufrtcieiiter miiilstravil, leproso cuidam petenll Jac, cum iion<br />

liaberet, aiiu.im frigidam porrcxit, sed in lac ncjua conversa esl eoqiie liaiisto<br />

puella quaedam saiiata est. Deiiide leprosuiii curav^It, diios caecos Illumiiiavit.<br />

Contigil, ut causa cogenle Iter f.tcieiis iii v<strong>ad</strong>tiin tluvii labereliir, et fr.icto capile<br />

saiigiiis em.inavlt, nuo niiilleres diiae miitae lliiitae vocem receperuiit. Tost lioc<br />

vas prellosiim regis a manu ritslici lapsum dissllult et, iie riisliciis damnaretur,<br />

a liriglda iiitegrum reslilulum est. Cnmqiie inulier iptaedam leproso poma ne-<br />

Karet , IJrigidae x^fecibiis pomarium fuiidilus exartilt el poma noviler iittus re-<br />

licta peiiitiis evanuerunt. Iliiic Iter faclens in currti vidit paiiperem qiiendnin<br />

cuin f.iiiillia siia inulto siidore ligna ferentem et mlserta dedlt illi eqiios siios,<br />

Et illa cuin piiellls suls juxta viam coiisedlt et ait: fodlte sub cespile i>ropiiiquo,<br />

til aqtia proruinpat propler peregrinanleSi mox cesplte ejerlo foiis prosiliens<br />

< niaiiavil. Hoc faclo diix iiide Iraiisieiis Ilrlgidae duos eqitos dedit. Approplii-<br />

i|itaiite dle p.iscltae dixit Urigida puellis suis: quae iavabit iiilirmas iioslras sorores<br />

I Cuinque illae tilpole jiiveiiculne omnes recusarent, Uriglda iiilravlt ma-<br />

nibus illaS lavans et ab iiilirmltate sanavll : quariiin iiita erat paralitica, nlla<br />

daeinoniaca, nlla leprosa. In doiito qii<strong>ad</strong>am alienn saiicta Urigida inaiiente<br />

i^onligit, iil oiiines exlreiit, el veiteriinl quidaiii peleiites pnnem et Itrigidn cir-<br />

ciiiiispicieiis dixit piiero prope ctibnnti paralitico et iiiitto, qiiod t.imen ipsa<br />

ignornbat: puer, scis, iibi sil clavls ! Kt ille respondit: scio. Dixit ei Urigida:<br />

siirge et miiilslra illis. Et farliim est ita. Iit doiiio tiita XII iiiririiios cur.ivit.<br />

Iii coiicillo inagiio iiiiiller (pi.'ii.>dain iini episcopo crimen siti parliis iiiiposiiit.<br />

Ciii cum be.ila Itrigida OS slgiio criicis sigiiassel, illa iiiliiiiitilt a verlic»' ca])ilis<br />

iisqiie <strong>ad</strong> plaiilain pedis iiec laiiien veritalem conlessa csl. Dixit : ilic, iiifanlitle,<br />

qiiis esl paler liiiis! Kl ille respondil: episropus paler metis iion esl , sed qtil-<br />

Cap. CC[V et CCY. De sanclis Gangolfo et Uclalrko. 903<br />

«prppiites, iinde grnviter a Brigid.'» cor.iin episcopo iiirrppat.ie suiit. Tiiiic iis<br />

jiOPiuleiifibiis illis ontnlibiis serpenles miit.iti snnt iii i>;iiieiM. Tost innll;i I.Tlin<br />

ubiiir.Tnd.-i Itri^id.t inigr.ivit <strong>ad</strong> doininmn.<br />

CAP. CCIY. (201.)<br />

De isancto (^aiig^olfo^<br />

G.Tngolfns ex nobili genere Bnrgnndi.ie oriundns fnit. Qui (|n.id.iiii vice<br />

in C;iinp.-ini.-( .id fontem veiiieiis ct de .Tqii.-i bibens, venit «loininiis loci , ubi<br />

lons tinan.-ivil et ei fontein ven.-ilein exhibuit. S.inctus vero ineinor illiiis verbi<br />

doiniiiici: si dixerilis Ir.iic inoiili, lolle te elc. , einit fontein cenliiin solidis,<br />

Ciiin .-nileni lioc nxori doninin veniens n.-irr.iret, et .-ib'e.-i derisns b.-iciiliiin, (|ueiii<br />

in.Tiin ieiieb.-it, solo infixit. Ono retr.-iclo st;itiin fons erupit sicnt ille, (jnein<br />

emer.it, et in loco, iibi iii C.-»ini>.ini.i fnerat, iiniKin.im pliis emanavit. U.\or<br />

.lutein eJHS a qiiodam clerico iiefnrio pollnilnr, ita «inod de hoc enm super his<br />

interpellnret et ijisa inslanler negaret. Iinmille, intiuit , innnum in fontem, nt<br />

Deus , qui cuncta videt , veritiileiu ostendat. Illa imperlerrila iinmisit; statiiii<br />

carnes usque <strong>ad</strong> ossa dependebnnt. Tunc ille: morte qiiidam digna es, sed ei,<br />

qiii cuncta jiidicat, reservo te. Clericns vero mulieri <strong>ad</strong>h;ierens (xu<strong>ad</strong>am nocte<br />

cervicem Gnngolfi abscidere voleiis ipsuin in coxa vnlnernvit. Oiii post aliqnos<br />

dies sninta coinmunione <strong>ad</strong> dominuin migraA-it. Oui inii';icii1is muilis cLiruit,<br />

rlericns vero iit Jiidas inorluns crepnit niedins. 1'xor aiilcin Gangolfi cum aii-<br />

divil , qiiod inariliis ejiis negros sniiarel , respondil :<br />

sic facil virlnles Gangolfus<br />

sicnt aiins meus. Stntim n parte illn tnrpis soiius prodiil lall(pie deinceps siib-<br />

jacnit opprobrio, nt Omni vita sua eodem die , sciiicel sexta feria, qiiOl veibn<br />

prolulit, tot turpes sonos «b illa parte emisit.<br />

CAP. CCV. (202.)"<br />

I>e isancto Uclalrico.<br />

Udalricus ex iiobili Aleinannoniin geiiere orliis iii monnslerlo sniicli G;illi<br />

(nntritiir. Ubi diim liabitum vellet accipere, ab iiiciiisa j^rohilielnr dicenle sil)i,<br />

(jnod fuliirus essel episcopus iii Augusla. Ouod jirocedeiile lemiiore iacliiin<br />

est. Qu<strong>ad</strong>am vero die cuin sancto Conrndo Constantiensi ejiiscopo <strong>ad</strong> meiisam<br />

consedit, a qiia consnrgens ter missam celebr.ivit. Oiiod dnin Conr<strong>ad</strong>o innotult,<br />

dlxit : nemo iilo liodie satnrior <strong>ad</strong> inissain concessit , credens enm coinedisse.<br />

I'er oleum Iii coena doinini ab eo consecratum inuili siint sanati et ociili iilurimi<br />

Illiiinlnati. Oiiodain teinj>ore in die sancti Jolinnnis b;ipllstne gr.ivi infirinitate<br />

ojipressus, diio jiivenes ndslilorunt ei, qnoriim unus all : qnare noii surgis?<br />

debes eiiim <strong>ad</strong> sancUim Johannem inissam hodle celf^brare. Oiii suigens bis<br />

rodein die celebravit. Tost iniilln iniiacula anno domlni nongontesimo, aetatis<br />

suae LXXXIII, ordlnallouis suae L jnlgravit nd doininuia. Cujns coipus cnia<br />

1) Cf. cap. 191.

904 Cap. CCVI et CCYIT. De sanctis AfTra et OswaUlo.<br />

,nd l.iv.imliim fiiit ilmuiil.itiim, t.iiit.T fr.ng.iiiti.n ile pO Pinan.ivil, iil riincla pprfor.i<br />

aJst.iiilia rfplereiitur. Torlatur igitiir nd ecclesi-im i siiperveiiil Wolfg.iiii^iis Rh-<br />

lisboiieusis ejuscOinis et ipsuin iii eccliisin s.mctne AfTr.ie lioiiorilice sepeliYit.<br />

CAP. eCVI. (203.)<br />

De sancta Affra.<br />

AfTra filia Hilnriae, ciijiis progenitores a Cyjiro vener.int, ciiin esseiit ciillnl<br />

Veiieris dediti, ipsa ciim auciilis siiis meretricio se dedicaverat. Hariim prosti-<br />

iMiliim Nnrcissns ejiiscopus ciim Felice dyacoiio persecutiouem Dyocleliani de-<br />

vilaus igiiorans ingressus est. Et iiriino pro tiirpi aiuatore susceptns est, postea<br />

cliristianonim eiiiscopns coauitus, AfTra jiedibus episcopi <strong>ad</strong>volvitiir et slatim<br />

converlilur. De luane cliristiaai qnaeruntur, sed AlTra siib )ini fasciculis eos<br />

abscondit. Tuuc AfFra episcoiuim <strong>ad</strong> Hilnriain matreiii snnm ducit, quae etiam<br />

<strong>ad</strong>volula pedibiis ejus efficitiir christiana. Tunc clamat daemou , se injuste H<br />

siiis linbitnliouibns expelli et recusat abscedere, nisl aliqua anima sibi in po-<br />

tostalem detiir. Datur ergo ei draro magnus nb episcopo iu faiicibus Alpiuin,<br />

(|iipm stnliiu daemon occidebat. Tunc Nnrcissiis doiniim Hilnri.ie in ecclesiam<br />

consecravit et Diouysiiim avunciiliim Aflrae episcopiim ordinavit in Augiista.<br />

AfTrn vero cniu soliln exercere negligil, Gajo Jiidici accusnlur. Ciii duiu jiidex<br />

pnganns diceret , Deiiin cliristianorum merelrlces .ibhorrpre et Clirisliiin habitare<br />

iu talibus non posse, AfTra respondit, Christum pro peccatoribus veuisse. Ju-<br />

betiir in lusnla Lyci iluniinis cremari, lunter aiilem el nncillnc, duia eam sepe-<br />

livissenl, ibidem compreliensae iii igne cremnnfur.<br />

CAP. CCVII. (204<br />

jDc saiicto Oiswaldo.<br />

I. Oswaldiis rex Angloriim filiiis Achiae sororis sancll Admundi regis, qul<br />

el jiro Chrislo occnbiiil , fiiil vir inagn.-iriiiii elpinosinariiin. In die paschae «b<br />

Aydnno Lindifnrneiisi divinn niidiens, et ciim lingunm ignornret, rex populo in-<br />

Iprprelabaliir. Et die, diim pauperes conlluereiil el jnm oiiiuia vlctiialla esseiit<br />

distribula, discuin argenlenin fecil confringl el dnrl egeuls. Ciii eiilscopns congratiilans<br />

inauum ejiis osculabalur dicens : nuncjuam inveternscal hnec manus,<br />

el facliim est ila. rennanet enim iisque hodie. Oiil eliaiu dle ac nocte vacnbat<br />

diviiiis et niil siipiiils aut ilexis genibus gratias ngebat. Frnlre siio C.imfrldo ab<br />

iinjilis peremlo diicem lirltonuin cum nultis super se venlentem Ipse ereclo<br />

cnicis vexillo el ile.xis genibus superavit. Nouo aulem resiii sui anno , nctntls<br />

vero XXXVHI rex Merlciorum, qiil Iiitercessorem suum peremerat, ipsnm in<br />

proelio occidlt el capiil ciiiii inaiilbiis et brachiis iguoiiiiniose slipili siispendil.<br />

Oiii poslea niiillis claniil iiiiraciilis. — 2. Scholnsliciis qiiidain boiia di-<br />

reiis el maln faciens <strong>ad</strong> exlieiiia perdiicliis vidil se <strong>ad</strong> Iiiferos iliici, invocat<br />

aiixiliiiin Osw.ildi et .ill.ila sibi parliciil.i i>.'ili, iii ijiio cnpiil OsAvnldi ciiiii niaiiibiis<br />

pependil, ct iii n(jua bcuedicla posita et en polala vilaiit obliniiit ct snliilem.<br />

)

Cap. CCVIII et CCIX. De sanctls Tliecla et Kunegnnde. 905<br />

CAP. CCYIII. (204.)<br />

De sancta Tlieela.<br />

Tliecla spons.i Thainiri sedens in fenestra sua niidlvil raiilum , qni Yconium<br />

venenil, de virginitale praedicanteni ; illi <strong>ad</strong>Jiaesit. Titiis inilji iiraecesserat<br />

el ranluiii se descripsit. Statnra brevis, capite robnsto, superciJiis jiinclis<br />

naso aquiJiuo, gratia plenus, Tuuc iiiater Tlieclae iiliam ciim ajiostolo acciisa-<br />

verat. Tunc ambo <strong>ad</strong> p*roconsiilem trahuntur, matre contra filiain clamanlp,<br />

quia sponsum siium conlemuit et hiiic <strong>ad</strong>haeret. Timc Taulns expellitnr et<br />

Thecla igni injecta illaesa exivit et invenit Pauliim pro se orantem et slatim<br />

sequitiir Antiochiam, ibique a qiiodam concnpiscitur, sed videns se contemni,<br />

pro sacrilega judici tr<strong>ad</strong>itiir. Sequenti die Thecla inter leoiies et leaenas et<br />

nrsos projicitur, sed omnes se invicem interficiiint et virgo illaesa permansit.<br />

Tunc in aquam inter feras projicitur et dixit : in nomine patris et fUii et spirilua<br />

sancti sit iiiilii Iiaec aqua fons baplismi, et oinnes ferae statim inoriebantur.<br />

Iterum in amphitheatro inter feras crudeliores projici jubetur, sed piae matronae<br />

conJluiint et odorifera (piaedam aptant, ut ferae dormiant et initigenlnr.<br />

Qnibus statim soporatis taiiri fortissimi <strong>ad</strong>ducuntur , quibus ignita ferraineiila<br />

<strong>ad</strong> genitalia ligantur, ut niagis saeviant. Et virgo ligata inler illos projicitur,<br />

sed illaesa et coinbustis vinculis absolvitiir. Deiiide iteriim ciim apostolo Suiro-<br />

nain pergit. TandeiU a Paulo recta benediclione siimta Yconium rediit et sponsum<br />

inortuuin reperil. Mater ejiis in siia neqiiitia iiermansif, ipsa vero iniiltarniii<br />

virginiiin inaier exstitit et oraiis <strong>ad</strong> doininiim inigravit.<br />

CAP. CCn. (206.)<br />

De isancta Knneg^nnde.<br />

Ex nobilissiino parentum magnorum videlicet Augustomiii sangnine diio<br />

immarcescibilis gloriae ilores eniicuerunt, seciindus videlicet Henricus , Romani<br />

iinperii gloriosissimum deciis , ejusque dignissima collectalis pi.ie memoriae<br />

Ivunegundis imperatrix. E<strong>ad</strong>em vero beata et Deo dilecta Ivunegundis terreiio<br />

iinperatori corporaliter, non carnaliter conjiincta coelesti regi virginitatem suain<br />

consecravit, qiiam usque iii finem casli conjugis consensu teste Deo conservavit.<br />

Ouod postmodum diviiiitatis testimoniuin ne lumen in tenebris lateret, ostendit<br />

dum eam <strong>ad</strong> confundenduin virginitatis hostem et obstruendmn os mendaciuni<br />

contra virginem Christi loquenlium snper ignitos vomeres incedere et illaeSam<br />

procedere dedit. In fastibus itaqiie constituta coiitinentiae siiae gloriam siib<br />

terreni chlainyde imperii satagebat abscondere, ut tanto propensius, qiianto<br />

efficaclus erat, promoveret, quain Deo instigante illo quoque <strong>ad</strong>juvante <strong>ad</strong> ]audem<br />

ipsius cogitabat perficere. Deniqiie postmoduin novellam foeciuidissiime<br />

plaiitationis suae ecclesiam , qu.Tin cuiii illo suo studiosissimo cooperatore Hon-<br />

rico iii loco Bainbergensi venustissiine , sicut Iiacleniis cernitiir, fabricavit, siib<br />

palrocinio principis apostolorum beati Petri et sancli Georgii martiris inonaste-<br />

riiiinsub regiila beali Benedicti <strong>ad</strong> aqiiilonarem plagain in honore sancll Micliaelis<br />

archangeli exstrusit, noii ininori studio praedlorum qiioque ac diversoriim donariis<br />

ornaineiitorum. Tertiaiii demiiin versiis, meridieni siib ordiiie cnnonicoriim<br />

5?*

90(i Cap. CCIX. De saucta Kunegunde.<br />

$ub titalo besti protomnrtiris Slephnui pnrvo rjuiilein scheiuate, sed lu.-ijori Oper.-t<br />

de suo matriuionio ecclesi.iui dedic.ivit, .'id (ju.im dedic.iud.im Uenedictum \tniiam,<br />

qiiem i)rivntus Deo dignus iinnerntor Henricus <strong>ad</strong> confirmaudum Bniubergeusem<br />

poutificalum <strong>ad</strong>vocnvernt, venire rognvit. Ipsa quotiue illud iisalniographi<br />

secum decantans; domiue , dilexi decorein doiuus tn.ie, diversa eidem<br />

ecclesiae juxta iuiperialein magnificeuliam inunera contiilit, iii diversis ecclesine<br />

ornamenlis, quae omuia iiise dominus apostollcns, ut seini^er memoria funda-<br />

Iricis ipsius illic floreal, ne qunndo per fraiidem aut violeutinm vel furto subtraliereutiir,<br />

dirra banni sui inuodalione, LXXI quoque dnorum episcoporum,<br />

qui illuc <strong>ad</strong>eranl , nuctoritaf e ipso die confinnnvit. Item monasterium <strong>ad</strong> hono-<br />

reju sancli salvatorls noslri Jesu Chrisli et ejus victoriosissiinne crucis in loco,<br />

qui Confugia dicitur , mnguifice constnixit et nncillarum Dei ibidem Deo secunduni<br />

regulnin beati IJenedicti servientiuin congregatlonejn deceutissiine declinavit.<br />

rorro cooperante ei in omnibus imperinli mnjestnte idem inounsterium omni<br />

ornatii decornvit, aule priucipale altare yconain de auro et lapidlbus pretiosissl-<br />

jnis slatuit, cnlices nureos et argenteos, cntinos aureos, aureos urceos, pallns et<br />

cnsulas, vela et cortiuas, cappas auro et pretiosis gemmis inlextas et caetera<br />

utensilia sive vasa <strong>ad</strong> iniuistoria tanlo studio et tam sumtuosis expensis eideiQ<br />

ecclesiae contiilit, ut, qulcunque ea iutuentur, reginm inunlficentiam et miram<br />

utriusque imperatoris, videlicet el iinperatricis devolionem in Denm, maguopere<br />

inirari non cesseut. rrneler Iins priuclpales suae operntionis et i^rimarlas eccle-<br />

sias , qune conventunlis ecclesin, qune inonasterin illorum donntivo non glorlnu-<br />

tur, se aut in praediis dilatatas nut decorntns ornamentls ! Alias eniin nntiqni-<br />

tate collnpsas reaedificnrunt, qunsdain eliam desti'uclas et nd nlhilnin i-edactas<br />

in pristinuin vel etiam in meliorem stntum instanraverunt , et sicuti prudentes<br />

virgiues oleum suae inisericordiae in diversos fudernnt, ut merito dicere possiut:<br />

Chrlsti bonus odor sumus iu omni loco. O conjugium non vohiptate, sed bona<br />

voluntale copulatum, o sanctum inatrlmoniuin , ubi una fides inviolntae castlla-<br />

tls, ubi unjis spii-ilus juisericordlae ot veritatis, ubi idem velle in virtutibus<br />

idenuiue nolle in vitiis, ubi nec prlinus nec nlter dlscerni potuit, duin alter,<br />

quod priinus, volult, ubi pnr animus in mulllfaiils operiim elfectibus pares in<br />

duobus ostendit affectus, quales hns nuptias dixerim, iiescio, unuin scio , qui.i<br />

nostrn modo nescit reglo tnlos , duin propter leguum coeloruiii se castrantes neo<br />

pj-olem terrenae foccunditalis exspeclantes coelibem a Deo geucrationem reci-<br />

perent, a quorum ore Inus Dei nunqunm deficiet. Haec esf gouerntio quaerentium<br />

dominuin, - qui viventes in Cliristo, inembra sua mortificantes prppter<br />

Chrisfum , super terrain inortentium inodo rognantes cuin Christo boiia domini<br />

sui vident in j-egione viveulium. Ouoninm de viln ot inirnculis pii Ilourlci<br />

christinnlssiini imperaforis el miseialioiiibus vnriis, quns feclt in domo doinlni,<br />

de slguis quoque ct mlr.iculis, quae post trnnsitum ipsins por oum frclt Dous,<br />

satis et dlgue scriptn sancl.i rcceplt ecclesi.i, nunc nnlmum pupugit nc in incntein<br />

venit, vitain ine inemorandac virglnis nostrae breviter explicare ct ineinorlae<br />

scripto commendnre, ut nd exeinpln ojus se intuentos quaecumque virgines,<br />

quaecumqne verae viduae perfeclae vitne norin.-iin arbitrentur convprsafionein<br />

ilJIus. Indlgnuin eniin nobis et inngls oporne prolliim dlgnae duximus, ut illi<br />

officiuin subtrnhainus oris, cujiis providentln qiiolidle nllinenta porclpimus corporis.<br />

Ilenrico itaquo suo suae cnstitntls pntlentissimo sempcr cnstode, ubl oam<br />

suis virglneiu, uti trniisduxernt , in Chrislo rosignnvit, nd coeloslia, qune jngitor<br />

suspirnbat, gandia tr.-insl.ito, illa se nd Deiim ut somper fotniii contiilit, ipsum<br />

suae castilnli, iiecossitnti ac s.ihiti ndosse, illiim siils ccclesiis, illum filiis, qiios<br />

ei in ipso nggrogaveraf , praesonlom alfore, ndvoc.iro , vlgilibus oralionibus instnre,<br />

die prncticnm Qnin M.irthn , noclu coulomiilntlvnm ciiin Mnrl.-i vilnm<br />

ngere non cessabat. Ou.infa vero eJomosinnrum Inrgitale, qiianfn oralionis iii-<br />

stantia pro benli conjugis defuncti niilina dosudnverit, in subscrljita pnglu.i,<br />

rjunin ipsa per se, nain litfernrum et nrlium alinruin distingnere nuro geininlsijiio<br />

sncrns veslos peritissimn fuit, coinposuil ct scripsif. Quicunque voluorif,<br />

agiiosror? liolorlf. Kiiuc-Mindis diviui d!

Cap. CCIX. De sancta Kuuegunde. 907<br />

spinliialiter dilectne congregatioiii in Coiifiigi.i. Quidqiiid fiistae convenit di-<br />

lectioni, i)roi)rine <strong>ad</strong>versitatis sarcinnm faciliiis, veJiiti aestiiiio, tolerarein , si<br />

vestras res salvas incolumesque exsislere viderein. Ouainvis eiiim mens procellosis<br />

curnrum fluctibus undique quatiatur, vestrne tainen recordationis nncora<br />

a cordis profunditate uoii evellilur, et Jicet loiige reinoli ab ociilis, ab<br />

Hniino tamen nunqunm recedetis, quos non sepnrnbit ;i caritate Christi casus do-<br />

loris ac loiisinquilas reinotionis. Ouiu etiniii , si ninissae facultatis usus coiice-<br />

deretur , volnntas liaec operis exlubiliono coinprobarelur. Ipsiim taiiion inodicum,<br />

quod <strong>ad</strong>liuc Deo volenle reliquum tcneiniis, vestrae coinmunilioni alienuni<br />

esse noliiiniis, ut participalioiie parvilatis reveletiu' magnitudo devotionis. Mator<br />

nninque, si parum liabuerit, pnrum filiis Iribiiit. Ecce haec inodici siimtus inu-<br />

nuscula nd refectionem vobis miiluntur carnis, iit nniinnm senioris patris vestri<br />

coiitinua orationis aliinonia reficintls, quoninm tot jnslonim preces iinnniiniter<br />

contiiiuatae apud Deum miilluin possuiit i>roficore Jacobo atteslaiite: inultuni<br />

vnlet doprecatio jiisti assidiia. llle etinin ntque etinin jiistiis doininus, qui<br />

jiistilias dilexit, aequilatem siipplicatlonis exaiidlre non respuit, sed vobis in-<br />

defessis intercessoribus suprndicti cnri nieinoriain ficienlibus snhitis dnbit prne-<br />

miuiu, qiiod ipse pronililit dicons : qui i)orseveraverit usque in fiiiein, snKnis<br />

erit. Atque boniiin opus in conspectn eliam Doi plaGihim esse cernitis, si non<br />

solum pro illis, qui in hac vila posili, miilta vobis doiia, sed qui nulla fece-<br />

riuit , oraveritis. Obsecro ergo, ut eum it cordlbus vestris nunquam abjiciatis,<br />

qiii vos taiiiqunin i^roprins ainavit, atqiie liunc locum veslrn servilute llorere<br />

voluit. Estote quoque inene necessilnlis menioros, seinper in lillnrilnte cordis<br />

inisericordes, secunduin ilhim npostoli: dileclio sine simnlatione. Necnon vestrae<br />

mentes in qiindnin niutune caritntis solidilnte inngis alque magis concrescanl,<br />

quateniis in dle trlbulationis clamorein veslriim ipslus auros exnudinnt, qui<br />

dicit : ubi duo vel tres eongregati fuerint in noinine ineo , in niedio eoruin siiiii.<br />

Ouod vos onini inodo promereri hortor eodein prnostniito, qui ciiin pntre et filio<br />

et spiritii sancto vivit et regnat per omiiia saeciila saeculoriiin. Ainen. Denique<br />

Conr<strong>ad</strong>o sibi succedente iii regno, ipsa ciirls saecularibus, sicut jaindiu deside-<br />

raverat, exonerata jam in ipso anniversario die transilus sancfi Henrici archi-<br />

epfscopos cuin eiiiscopis <strong>ad</strong> dedicationem Confnglensls eccleslne convocavit, ubi<br />

iiiter missarum sollemnin imperlnli deceiitissiine omnl ornntii culla a'nte prin-<br />

cipiale altare virgo Dei devota processlt ibique thesaurum Incoinparabilem, ligni<br />

videlicet dominici crucein, parvnin quideni in mnterln , sed ninximnm in virtute<br />

domlno obtiillt. At ubl lecllo evnngelii, in qiin super nrborem criicis descendens<br />

consplcientein se Jesiiiu siiscipere et nb co benedictlonem pnslllus meruit<br />

accipere, lectn fuit, regalem purpiirnm exiiens Innlcnm fusclorein, qnain ipsa<br />

slbi manibiis suis operatn fuerat, sacerdotali bonedlctione dala vestein rellgionis<br />

induit et multls quidem pro se Jlentlbiis, pro illa autein gnudentlbus, quae jam<br />

saeculum dainnasset in vestibus , capillls, qui Iiiicusque in eodem monnslerlo<br />

pro veneratione servantur, ])rnecisis, imposito sibi nb episcopo velo niinulo fidei<br />

Siibarrata grntiilnbunda siiccinuit: posuit sigiium in facieiu inenm et aniinlo suo<br />

subarravit ine domlnus meus Jesus Chrlsliis. Ita sponso Chrlsto consecrala,<br />

dum filiarum suarum se sanctlssiino conlubernio appllcuisset , iion iit inater<br />

filiabus se praoferebat, sed omnibus insorviens servlleiii porsonniu se ostendebntj<br />

ita tainen, ut, cuin omnla faceret, ostentatlonem fugeiet sliiguloriini , ne reci-<br />

peret in praesenti saeculo inercedem suani. Operabntiir manibiis suis sciens,<br />

scriptum esse: qui non operatur, non inanducet. Sponso suo aut orniis loquebaluc<br />

aut psallens <strong>ad</strong> ecclesiae llininn pnene in^^-isn propernbnt. Nihll severitate<br />

illius jucundiiis, nihil jucundltate soverius, trislis in risu , in tristltln suavis<br />

breve vllae spatium aeterna memoria compensabat. Idoin illi orntionis locus<br />

et quielis fuit, ideni seinper hnbitus in ciiltum corporis, duin sciret, rejlciendns<br />

delicins corporis, qiiod pnulo post veiniibiis exnrnndum fuit. Semper eaiii<br />

legere aut legentem nudire vidlsses , iiuilta illi circn coiitubernales devolio<br />

frequens deciibnntlum vlsitntio, sollicita pniiperiim consohillo. Prneteren eaiii<br />

fecisse phira iniraculn crediinus, sed quod glorlnm humannni et olouni <strong>ad</strong>iilntionls

908 Cap, CCIX. De sancta Kunegunde.<br />

semper liigerft, illn voliiit esse suppressa, fiiit iiiciiriae hominuin seu revolutioni<br />

tejiiporuin , iioii defeclui tleputaiidum virlutiiin. Unde eli;iin tantae m.ijestati<br />

indigna scribendi minor materia fiiit, pnuca tamen , quae in scriptis reperiinus<br />

vel veridica sancliinonialinm, ubi ilJa pro Cliristo miiltabal , rejatione cognovi-<br />

inus, Iiic inserere dignum du\.iinus. Cuin post orationis frequentiain inter lectio-<br />

nis lassitudinein ancilla Cliristi in lecto non iilnmis exstmcto , sed cilicio strato<br />

iiiembra sopore gravala remisisset, puella sacra, quae de more illi assidebat,<br />

sacros codices legens, cuin fere <strong>ad</strong> inediuin noctis lectionein extenderet, cali-<br />

gantes oculos clausit luinenque e manibus elapsum paleas corripiens sni fragore<br />

circuinjacentes sorores excitavit, clainore et concnssn facto virgo Chrisli de<br />

somno excussa , diini colluctantos inter se flammas circa se aspexit, <strong>ad</strong> orationis<br />

arina se convertit et signo crucis <strong>ad</strong>ustionein illam absque omni suarum laesione<br />

vestiuin avertit. Tua haec, Cliriste, opcra , qui Babylonensem regem in sno<br />

furore confudisti et Babylonios ignes, ut pneri lui liberenlur illaesi. Aliud mi-<br />

raciilum lam timendum, qiiam iniraiidnm Iiuic placuit subscribere, in quo aniiiii<br />

illius constantiam et rigoris severitatem discere poteris. Habuit secum sororis<br />

suae iiliam, Jutlani iiomine, quam a i)rimis annis educalain oinni disciplina<br />

saeculariuin qiioque littorarum scienlia instruxerat. Haec malerleiain non minns<br />

religionis qnain dileclionis amore in monasterio secuta et consecrata fuit. Haiic<br />

in omnibus plene instructain, ut ejus in orationibiis, vigiliis ac jejuniis perseverantiam<br />

et a domino patientiam perspexit, omiiiiim nssensu et rogatu primaia<br />

in ipso coeiiobio eain abbatissam praefecit. Cum vlrgo mater fillain susclpiens<br />

juxta cominonltionem sanctam jamdudum habitam praecedentium patruin repe-<br />

tens alloquia inonet ob salntis affectum utilla ac Deo placlta saepe dicere, frequenter<br />

audire, solitas religlosi itineris vias non deserere , inagis magisque<br />

errorum devia et dyaboli calcare figinenta. Niillam liici ac tenebris, verilati<br />

atque mendaclo , turpitudini atque egestati apud Dei servos decet esse cominu-<br />

nionein, sollicite cavere, ne vana sectando desiiieret esse templum Dei, fieret<br />

liabilatio leiiebraruin , fieret daemonis inonuinentum , luinina sua in Dei defigere<br />

aspectiim. Friinainque docel facere, ut fructnm doctrinae siiae ipsa in illo Deo<br />

<strong>ad</strong>juvante possit invenire. Haec et hujusmodi iteruin alque ileruin maleriio<br />

stiidio el inculcans quasi in oinnibus jam perfectam el ipsain magistram venerari<br />

coepit. Ilia ubi in iiialiira libertate poslta esl, p.iiilatim a rignre siio dellcere,<br />

meliorein cultiim, laiitloreiii cibiim, vitiorum alimeiita desiderare, ultlnia iii<br />

clioro, priina in convivlo, iiuellanim f.ibulis interesse et in oinnihus laxius se<br />

agere coepit. rro hujusmodi levit.ilibiis dum oam sancla Dei privatiin inter se<br />

publice coram omnibus argiieret, saepiiis obsecraret, increp.iret , nec illa veliit<br />

malerlerae patrocinlo aut fainlllarltate vane confisa einendarat. Ou<strong>ad</strong>am die<br />

rum ipsa nim conventu crucein ( iiam dies domiiilciis eral) sequilur, abbatissa<br />

defiiil , qiiain illa inquirens el ejiilantem ciim coaevis in conclavi reperiens zelo<br />

liielatls armata cuin verbo correptlonls dextra maxillam ejus perciisslt, qiiae<br />

qiiasi sigillum qiioddain form.im digitorum accepil, qua omiil tempon^ vitae suae<br />

iion carult. De quo iiiinirum facto, constat, qula non tam pro se, sed alioruin<br />

emendatione hoc pertiilit, ut Iiujus visio aliis iiroficeret et <strong>ad</strong> melioris vitae<br />

sttliim a vitils snis retorqueret. Forte et illiid detractoribus fabulosnm et infi-<br />

delibiis videre visibile putabilur, quod sanctltatein illius, quain gratia Iiiimlli-<br />

latis ipsa homines l.ilere voliilt, elementa loquunlur. Denlque cuiii i>ost lectionein<br />

evangelii suo sollemni modo <strong>ad</strong> altare sacrificalura accederet, dexlra manus<br />

suae chirothecam detrahcns, cuin nnllns, qiil rociperet, <strong>ad</strong>essel , a se rejocit.<br />

Ou.iiii r<strong>ad</strong>liis solis per fenestrae rimulas iutr.iiis siiscoplt ot tamdiii quasi f.iiim-<br />

lando siistinuit, donec illa post sacrificiiim rodleiis e.iiii reciperet. Tale ollain<br />

qiiid iii beati veste Goarls allquaudo divlna virtute ostensum fuisso legitur.<br />

Oui duiii a sede rustici Trevirensls ponllficis dospicltur, a suinina innjestate<br />

per inajoris liiininarls iamiilaluin Iionor

Cap. CCIX. De sancta Kunegunde. ' 909<br />

liariiiit iiicredibili perseverantia coepit corpore laiigiiescere et ingravesceiile<br />

morbo paulaliiii deficere. Sed diun meiiibra dolore contralierentnr exterhis,<br />

taineii spiritus , quia laus Dei in ore liujus seinper conforlabatur interius.<br />

Vocabat sanctos angelos, quorum hic vita, illic nunc consortio frnitur, apostolos<br />

et confessores, quonim fideni semper et confessionem tenuit, interpellabat,<br />

virginuin Cliristi iu suo exitu invitabat clioruin, quaruin aeinulatioiie iii carne,<br />

dum propter carnem viveret, iinmaculatuin Cliristo consecraverat tomm, omniuiiL<br />

Deo famulantium sibi <strong>ad</strong>esse, sibi occurrere orabat auxilium. Yere quod scrip-<br />

tuin est: tiineiitibus Deiun omnia cooperantur iii bomtm, in obitii tantae virginis<br />

videinus comiirobatiun. Necduin si^iritum eshalaverat, necdnm Christo debitaiii<br />

reddiderat vitam et jaiii fama volans tanti praenuntia hictiis non tam sacratas<br />

virgines aut diversi ordinis viros, sed et totius urbis populos <strong>ad</strong> exsequias congregabat.<br />

Sonabant psalmi et totain domum , ubi sacrum corpnscuhim in medio<br />

super illo nobili suo cilicio composltum jacebat, in siibliine resonans litania<br />

pro exeiuite anima quatiebat, Interim ex more regales tamquam imperatrici,<br />

iion ut paupercuJae debentur sorori , parantur obsequiae , <strong>aurea</strong> feretro obteiidenda<br />

proferuntur velamina. Cuin illa pallentes vultus , quos ante ut sponso<br />

venienti laetos videres, <strong>ad</strong> os retorquere, inanu annuere : amictus iste, ait, non<br />

est meus, auferte hinc. Ornatus Iiic alienus est, his terreno sponso, istis coe-<br />

lesti sum copulata , nuda de utero matris ineae egressa suin , iiuda regrediar<br />

illuc, his miserae vilem carnis materiam involvile et corpusculum meuin juxla<br />

tuinulum fratris mei ac domini Henrici iiniieratoris, quein me vocantein video,<br />

in proprio locello reponite. His dlctis in manum doinini siiiritum condemnans<br />

carnis sarcina abjecla <strong>ad</strong> suum ainica revolabat autorem et in pntlcpiam iiossessio-<br />

nein diu peregrinata conscendit, terris matrem communem se amlslsse fleritibus,<br />

coelis autem concivem in suiim consortluin se suscejiisse gaudentibus. Ita de-<br />

iiium sacro illo corpore feretro supposlto nobilium ordine praeeiuite , mullls<br />

hlnc inde conHuentibus turmis cuin illo sibi semper familiarlssimo pauperum<br />

contubernio <strong>ad</strong> locum praedestinatum sepulturae fellces exsequiae usque delalae<br />

siint. Cum vero relictas arbes, vacua rura, desolatas civitales, undique con-<br />

ciirrere populos videres, inatres par\ulos suos in brachils gestanles, infirinos in<br />

grabbatis jacentes sanitatis gratiam sperare, fellcem se credere, si cui aut feretro<br />

jungi aut ab ipso contigissel obuinbrari. Tandein in ecclesiain sancti Petri corpus<br />

non sine labore deportatum triduanas ibi merilis suis acbeneficlis condignas<br />

habuit exsequias. Filii, quos illic ipsa in Christo aggregaverat, de matris pace<br />

jain securi, pro se anlein solllclti incessanter psallebant, duin eam sibi <strong>ad</strong> horani<br />

subtractaju sine timore amissionis in spe iierpetuae intercessionis recepisse<br />

plaudebant. Mater de coelo filiorum prospectans affectum gaudebat. Ita vela-<br />

tuin sacrum corpus sacris veslibns dy<strong>ad</strong>emate Christi smiposilo suo loculo in<br />

dextro latere , sicut hactenus venernlur, reposiliim est, O felix Bainbergensis<br />

ecclesia, recepisti Ihesaurum, quPm amiserns, procax et malefica IJngua detractoruin<br />

occultorum testiinonio confutata est, duin virglnitas ejus rebus approbata<br />

sanctitas clarescentibus signis videtur testificata per Chrlstum dominum<br />

nostrum, Christianae religloni proficiens, fidelis ecclesiae, quae in evangelio voce<br />

domini testante Dei mater et filia per gratiam nominatur. Mater, quia sanctae<br />

operatlonis exemplo filios domino generat : filia , quia virginis filio pro saliile<br />

nnmdi incarnato eruditione sanctorum patrnm qnotidie generatur, salutem missam<br />

a domino coelestis archiatri eiTectlbus medlcinae plenam tam corporls aurlbus<br />

anim<strong>ad</strong>vertat. Mundanae machlnae condilor, luimano generi per inobedlentiam<br />

lajiso condolens, ut aeternae vitae fructus faclentem novam plantationem,<br />

scilicet primitivam ecclesiam insereret, palriarclias et prophetas in munduin<br />

initlere dlgnatus est. Qui creditum sibi officium qulnque coiporis senslbus,<br />

sexlo quoque, qui est sxilrltus prophetlae, myslerium incarnationls Christi et<br />

oinnia , quae de ipso nnnuntiTinda erant, praedlcanles alii asperltate vitae, alii<br />

diversis poenarum mortibus, ii'si, quem prophetabant, famulatum suum fideliler<br />

impleverimt. Horum limes Clirislus aeterni pntrls consilio pro liberandis hoiui-<br />

nibus de intemeratae virglnis utero processlt , ut jam inclioanfe plantalione

910 Cap. CCX. De sanc(a Dorotheo.<br />

inissis l>er orbein a^ioslolis araiu de siio corpore fiiso SRuguiue fabricalciia uovellam<br />

superaedificnrel ecclesiain, quae sanctae triuitatis fide iuibuta et imiiidnta<br />

baptisini gratin iiiartlres, confessores et infirini sexus virgines aniiiio taiuen<br />

constautes priinilias obtulit, inter quas beata Kuuegundis ilos Bambergeiisis<br />

ecclesiae cuin snncto Henrico , qui Romanum tenuit iinperium , sub conjugii<br />

specie immortali sponso castne virginitatis honore deservivit. Unde jam ejus<br />

snuctitatis inerita per orbem manifestn declnrntione apparent, quin in loco, ubi<br />

sanctum corpus ejus quiescit, iufirmi quncuinque Inbornntes nagriludiiie sniiita-<br />

tein recipiunt. Ut auteni <strong>ad</strong> oinnia caulissiini testes simus, veritatis amntoribus<br />

netati nostrae succedenfibus de Iiis , qune scribimus, curiose indngantibus, sci-<br />

licet quo tempore curationuin operatioues meritis praefatne impernlricis iiiitium<br />

liabuerunt, largiente domino, prout possuimis, exjilicare volunius. Aniio doininicae<br />

incarnatioiiis MCLXXXIX indictione 11 Tliieinone XIll Bambergensis<br />

ecclesiae episcopo quarto pontificatus siii anno <strong>ad</strong> vincula sancti Vetri, iie de<br />

snnctitate prne<strong>dicta</strong>e virginis ambigeremus, slgnonim experlentin certificati su-<br />

mus. Nnm duiii solito more jiopulus nd praedlclum lociiin oralionuiu et vlgillanim<br />

causa coiivenlsset, alTuIt etlaiu quldam dnemoniacus de vllla , quae dlcltiir<br />

liairreutt, qul iiec plelntem agiioscens nec scelus nbhorrens fillum suum igne<br />

cremnvernt. Hic diiris fuuibiis <strong>ad</strong>slrlctus <strong>ad</strong> sepiilcliruin snnctne Ivuuegiiudls<br />

ila mausuescere coeplf, ut furiali morbo absolutiis Deum omulpofeutem lauda-<br />

ret elque, cujiis patroclnantls merifis lioc accidlsse coguovit, cum caterva, quae<br />

praesens exsliternt, debltas laiides declninaret. Igitur duin haec ciiiii solleinnitale<br />

chori et populi devotlone ngerentur, quidaiu contrnotus in siibiirbio de<br />

liospitali sancti Aegldii <strong>ad</strong>ductus sanltatem iiostulabat et misericorditer exau-<br />

ditiis, quod precabatur, obliniilt. Dum slgnorum fainn toliiin Baiiibergensem<br />

lociun resperslsset, coiitractus de doiiio Conr<strong>ad</strong>i praeposlti majoris ecclesiae<br />

saiiltnteiii allectnns, et quaiuvls nntiira Iii meiiibrls ejiis oberrnssef, taiiieu, prout<br />

poluit, velocius reptniis vcuernbiH sepiilchro se Ingesslt, ubi a domliio salutem<br />

optatam inveiilt. Aiidlens hoc etinm contractus de domo Oltonls in endeiii<br />

ecclesla cnnoiiici veiilt quantocius <strong>ad</strong> locum sepulchri sperans slbi ex beneficio<br />

gratiae sicut caeteris subveniri, cui slne morasubventum esse in Cliristo lestninur.<br />

CiVP. CCX. (20?.)<br />

Dc isaiicta ]>oi'otlica.<br />

Oloriosa vlrgo et innrllr Dorotlien ex palre Doro et iiiatre Thea fiilt pro-<br />

genita ex nobili snngiiiue seiintoriim. lllis teiuporlbiis vlgiiit persecutlo chrlstla-<br />

iiorum iu terra Roinnnoruin. Unde Ipse Doriis speriiens ydola, Roiunnn dere-<br />

liuqueus iirnedln ciim posscsslonibus , ngrls , vin(>is, cnslris ac doiiiibiis IrnuS'<br />

fretavit cuiii iixore siin el diinlnis filinbus Chrislen et Callslcn, jierrexit iii<br />

regniiin Cnppndoclne venilqiie iii clvltnlem Caesaream iblqiie hnbllnus geiiult<br />

fillain, de cujus viln niiuc inleudlmiis loqul. £t ipsa gcnitn secuiidiim iiiorem<br />

clirisllniiorum occiilfe bnptlzntn est n qiiodam episcopo saiiclo, qiii nomeii ei<br />

iiuposult ex patre et matre composiluiu. Dorothen nuteiii ipsa puella repleta<br />

cst splritii sniicto, vlrtiitlbus et omiil pncls dlsciplliia imbutn, forinosn valdc<br />

siiper omnes iiuellas regioiils illiiis. Oiiod luvidiis serpens iulmiciis caslitalls<br />

dyabolus nou siistincns Fabrlcluiii lerrae praefeclum Iii ainorem vlrglnis Doro-<br />

tlicne sliiiiiilaiis, iit Ipsniii cnruali coucupisceiitla nppclerct. Oul inillciis pro ea,<br />

flioiideiis thesniirum et res nbsqiio coiiipoll delermliialloiie pio dole i^rodere<br />

ipsnm legiliino toro produccndniii. Audlens hoc dulcis Dorolhen quasi lutuiii

• Cap. CCX. De sancta Dorotliea. 911<br />

lerrne tlesinciens lerrenas divili.ts et JntrepiJa se Cliristo desiiOnsatain fateljfitnr.<br />

Ouod nudiens Fabricius furore succensus inox eam iii dolium jilenum ferventis<br />

olei milti jiissit, ipsaque <strong>ad</strong>jutorio Clirisli illaesa manens, ac si balsamo nnge-<br />

retur. Multi autem x'aganorum videntes lioc miraculum intra se <strong>ad</strong> Cliristum<br />

convertuntur, Fabricius vero credens hoc magicis arlibus fieri, ij>sam in carcerem<br />

reclusit novem diebus absque ciborum alimentis. Ouae nutrita a sanctis angelis<br />

dum producitur <strong>ad</strong> tribunal , imlclirior, quam nunquam visa fuerit, apparuit<br />

cunctique mirabantur, quod tot diebus absque cibo tam formosa videretur.<br />

rabricius vero dixit: nisi Deos in praesente <strong>ad</strong>ores, equulei poenas non ev<strong>ad</strong>es,<br />

Dorothea respojidit : Deum <strong>ad</strong>oro , nou daemone)!!-, Dii enim tui daemones simt.<br />

Et prostrata in terram elevatisque in coelum oculis oravit <strong>ad</strong> dominum, ut<br />

oslenderet omnipotentiam suam , et quod ipse sit solus Deus et non alius prae-<br />

ler eum. Erexerat namque Fabricius cohunnam et desuper ydolum. Et ecce<br />

mullitudo angeiorum cum impetu veniens conterit ydolum, quod neo parlicula<br />

cohimnae Lnveniretur. Et audita est vox daeinonum per aera clamantium : Doroihea,<br />

cur nos sic devasfas? Et multa millia paganonim <strong>ad</strong> Christum manifeste<br />

convertebantur, qui etiam martirii pahnam ingressi sunt. Ipsa autem Dorothea<br />

equuleo est suspensa i>cdibus elevatis, iincis laceralur corpus e/us , virgis casti-<br />

gatur, Jlagellis IlageJlatur, deinde <strong>ad</strong> mammillas virginis faculae ardentes appli-<br />

catae snnt et ipsa semimortua nsqne <strong>ad</strong> crastinuni reclusa esl. De mane pro-<br />

ducta nec nlla mactila nec ulla laesio apparuit. De qno etiam cum ipse praeses<br />

mirarelur, dixit ei: <strong>ad</strong>huc revertaris amoena puella, salis namque casligata es.<br />

Et misit eam <strong>ad</strong> duas sorores suas , Christen et Calisten, quae metu mortis a<br />

Christo recesserant, ut ipsae Dorotheam sororem snam a Christo avellerent.<br />

Dorothea autem leniter alloquens prae<strong>dicta</strong>s sorores, auferens ab iis caecitatem<br />

cordis et eas <strong>ad</strong> Cluistum convertit. Ouod audiens Fabricius ambas sorores<br />

dorso <strong>ad</strong> dorsum ligari fecit et in ignem iirojici et cremari. Et dixit Dorotheae:<br />

quousque, malefica, nos protrahis? aut sacrifica et vives, aut sentenlia capilali<br />

plecteris, llla laeto vullu respondit: quicquid vis, passura sum pro Christo<br />

domino et sponso meo , in cujus horto deliciae, et rosas cam poniis colligam et<br />

Jaetabor cum ipso in aeternum, Hoc audiens tyrannus in so ipsum infremuit<br />

praecepilque, ut pulchritudo ejus et facies ejus baculis et fustibus caederelur, et<br />

ut lortores fatigarentur et quod nec vestigia faciei in ipsa apparerent , et in<br />

carcere servata in crastinuin. De mane vero producitur illaesa a salvatore<br />

noslro curata, sententia capitali judicalur , et dum extra muros ducitur, videjis<br />

eam Theophllus protoiiotarius regni qnasi illusorie rosas de viridario sponsi<br />

sui petens sibi iniltl, qnod illa proinisit. Cum autem venit <strong>ad</strong> locum decollationis,<br />

rogavit doininuin pro omnibus, qui <strong>ad</strong> lionorem sui nominis suae memoriam<br />

passionis poragerent, nt in omnibus salvarentur tribulalionibus et praeclpne<br />

a vei-ecundia , paupertate et a falso crimine liberarentur et in fine vitae conlri-<br />

tionein et remissionem Oinuium peccatorum obtlnereiit, mulleres vero parientes<br />

iioinen ejus invocantes celerem senliant in doloribus piofectum. Et ecce vox<br />

de coelo audita est: veni, elocta mea, oinnia, quae petiisti, inipetrasti. Dorothea<br />

vero inclinata <strong>ad</strong> ictiim spiculatoris apparuit puer piirpura indntus, discalceatus,<br />

crlspo capite, iii cujus veste stellae fuenint, ferens in manu<br />

orariiun, id est sportulam cum tribus rosis et tot malis. Cui Dorotliea: obsecro<br />

te, doinine mllii feras , eas Theoi^hilo scribae. Et decollala et <strong>ad</strong><br />

Cliristum suum spoiisum feliciter collocala est. Passa est auloin gloriosa virgo<br />

et martir Doiolhea anno doiniiii CCLXXXVII Idus Februarias Fabrlcio praeside<br />

sub Dyocletiano el Maximiano iinperatoribus Romanorum. Theophiliis autem<br />

Slans in palatio praesidis et ecce puer apparuit circa eum et sustulit eum iii<br />

partem dicens: Iias rosas cum pomis inittit tibi soror mea Doiothea de par<strong>ad</strong>iso<br />

sponsi sui. Puer vero disparuit. Tunc Theophilus prorupit in voces laudando<br />

et glorificando Christum Deum Dorolheae, qui mense Februario, diim magna<br />

frjgora terram cogebant nec aliquod virgullum frondibus Teslitur, rosas et poma,<br />

quibus vult, mittere potens est, ciijus nomen sit benedicfum. Et illius affirina-<br />

tione et praedicationc fere tota terra convertitur. Vldens hoc tyrannus plurlbiis

912 Cap. CCXl. De sancto Wolfgango,<br />

generibus tormentoniin, (jnnni Dorofheain crnciayit, iiltiinum vero in particnl.it<br />

niinimas suecidi jussit et <strong>ad</strong> manducandnm projicitur. Theoiiliilus vero sacro<br />

baiitismate mystico coriiore et sanguine Chrisli comninnicalus est, perrexit ail<br />

Christum, qui glorificat sauctos suos, et glorilicalur ipse iii his, qiii patri sanctoque<br />

spiritui consnbstantialis et coaeternns vivit et regnat Deus in saecula saeculorum.<br />

Amen.<br />

CAP. CC\I. (208.)<br />

De sancto Wolfg^ango.<br />

Wolfgnngus natione cxnidem Alemannus, genere vero ingennus, ab ipsis<br />

infantiae nidimentis Deum fontem vitae sitiens et sancti spiritus gratia illustra-<br />

tus, quamvis mundi amatoribns videretur contemtibilis, magna meritorum prae-<br />

rogativa eminere coeplt. N.iin revera necesse ost , ut, ijuem mnndus odit , dili-<br />

gatur a Deo. Sanctos viros in hoc saeculo constat peregrinos esse et hospites<br />

nnde et reprehenditur Fetrns, quod tabernacuhim in inonle fieri cogitavit, qula<br />

sanctis in hoc mundo tabernacnhun non est, quibus palria et domns in coelo<br />

est. Sancti virl fundilus saecnlo renuntiantes ita Imlc mundo morinntnr, ut soli<br />

doinino vivere delectentur, qnantoque ab hujus snecnli conversatlone se sub-<br />

trahunt, tanto internae mentls acie iJraesentiam Dei et angelicae societatis frequeutiam<br />

contemplantnr. Qui enim remmtiat rebns suis, sua abnegnt, qul vero<br />

renuntiat moribus iiravis, semetipsum scllicet abnegat. Hoc <strong>ad</strong>lmplevlf beatus<br />

^Volfgnngus. Prlmuiu inter canonicos landabilem et castam vitam duxerat,<br />

deinde artlorlbus regulis implicari desiderans in Suevia apud coenobitas, qul<br />

solitarli vocantur, monachlcae vltae normam professus esf. In quo qu.anto<br />

rigore, qualique observantla vixerit, et vlrfutum suaruin exitus et ostensae sibl<br />

divinitatls visionis patefecit provenfns. Xam cuui beatus Wolfgangus <strong>ad</strong>liuc iii<br />

palerno solo positus peregrinari pro ainore divino aflfecfaret et hujusinodl desi-<br />

derlis sanctorum se snfFragiis jugiter commendaret , beatnm Chrlsti confessorem<br />

Otiuanun , cui se suaqne frequentissiine coinmendabat, sibi iii somnis <strong>ad</strong>stare<br />

videbat, quem jussus intendere ab eo hujnsmodi accepit verba: qula rogatus<br />

a te rogavi dominum pro te, manifesto tibi nunc fiilura quaedam j panper et<br />

inops de hac provlncia egrcderis, sed in alla, in qnam pro amore Cliristi exn-<br />

labis, eplscopatum c<strong>ad</strong>ucis rebus sntis locnplelem praedestinalione divina suscepturus<br />

erls. Cujiis In <strong>ad</strong>inlnistratione si fidelein te exliibuerls, expletis XXII<br />

annis vifain transiloriam erls e.xifurus et aelernam ingressurus. Et hoc procul<br />

diibio scire te volo , quod anlinam tuam condltori redditurus es in loco, ubi<br />

snb noinlne Chrisli a chrislianis meinoria mea veneratnr et colifur. Ouo me iu<br />

hora exitns tui de Aegypto hujus mundi spero <strong>ad</strong>venturum cuin caeferis, quos<br />

de clvibus supernis <strong>ad</strong> fe venturos consolafores habere menierls. Sanctus igitiir<br />

Wolfgaiigus Iiac visione percepta eo ampllus, qiio cerfius infendebat aciem<br />

inentis in speculum dlvinae confeinplafionis repntans jugiler secuin , qiialiter in<br />

salule aliorum sibl concessum dupllcarel l.ilentiim. Cnjus rei gralla luoiiaslerium<br />

el monachum deserens , Iino suiiin aposlulum in;ijora nemnlari chnrlsmata cuplens<br />

per Aleinannlaiii devenit exul iii Noriciim, <strong>ad</strong> cujiis orlentaleiii parfem<br />

riim huiiiili coinifatu jiraelendens prnedicandi gralia rannonlae peliit coiiruiia,<br />

e qua per 1'iligriiium l'ntaviensein rpiscopuiii evocalus pl.ie, iit deciilt, huiuani-<br />

l.ilis nb eo suscipifiir et foveliir officio. Apud qiiein eliain cum rogaliis essel, invlliis<br />

iiiniisit allquot diebus, Iioc iiifer rnetera piiideutlsecuiii Iraclansmente, qunre<br />

proliiMliis sil nb <strong>ad</strong>diicendn nd Deum Pannonionim iienle. Q\io coiiimoialloiiis

Cap. CCXI. De snncto Wolfgango. 913<br />

l

914 Cap. CCXII. Mirnculum de sancta Catherina.<br />

c\nn caiiticis laetiliae suscipilur alijiie inore ponllficum inlhroniz.ilur, n clero<br />

fl i)Oiiulo sumnio iiaslori coniniendatur necnon a Frederico archiepiscopo illius-<br />

fjue suiTraganeis i)OSt aliqiios dies in sacerdoteni apostolic.uin ibideni consecralur,<br />

Igitur post jnulta pielatis el aequitatis opera, qnibus Deo servire studebat,<br />

febricilare coepit, ijuam corporis molestiam iili, qui nescit occasum, sedulis<br />

precibns vitae suae commejidavit excursum dicens : Deiis iniscrere dignelur et<br />

inlhi misero peccalori mortem nuuc siibeunti el cuique eam timlde ac Immiliter<br />

.ndspicienti. Haec cum dixissel , reverpuler oculos clausit nc velut in soinno<br />

pausnns pridie calendns Novenibres in pace qulevit.<br />

CAP. CCXII. (209.)<br />

Miracnlnm dc isaiicta Ccitlicriiici.<br />

Episcnpus quidam JVIediolanensis Sabiniis nominP, vir vit.ie venerabilis,<br />

sicnt referl relnis Ravenneiisls in libro gestornm nolabiliuin, posl malrem do-<br />

mini virginem Catlieriiiain In praecipua devolione habebnt. llanc etiain ab in-<br />

fanlia sibi sponsam elegerat et ipcam omnibus sacrls Tlrginibns iiraeferre sole-<br />

bat, ntpote <strong>ad</strong>jutricem ildelissliuain, Ciiin igitnr praedietns praesiil ullra inare<br />

ii.-ivlgasset et cum nbbale Theodoro de monte Cassino et duobus cnpellanls el<br />

iiiilitibus et quindeclm servis sepulchrum doinlni visitnsset, montein Synai<br />

<strong>ad</strong>ierunt et ecce dux qnldam Turcoruin feroclsslinus Iiostls chrisllnnoriiin a<br />

Soldano redlens cum mullls aiiuatis episcopo Iii pede inontis occurrit, cujus coini-<br />

livain ut Tidit, atrociter mox peremlt diceiis : sicut feci famillae, sic fnciaiii do-<br />

iiilnls. Ouod cnm diclus episcopiis el abbns vidissenl, coeiierunl diicem rogare<br />

dicentes : liceat, quaesumus, iiobis monlein Ipsius prins ndscendere el gloriosae<br />

virginis tnmbnin visitare, deliide, qiildquid llbi placuerit, siistinebimus patienler.<br />

Q\ii respondit : necesse est hnc vice, ut inea, noii vestra vohiiitas fiat. Et confesliin<br />

praeceiilt, ut lingun, oculis, aiiribus, nnrlbus, manuum nc pediim suminilatibus<br />

uterque privarctur sicque ndlnic semivlvi in pimentis nd tumuluin<br />

veherentur, dixilque: iiunc quld vobis valel Imjus sepulchri visilalio? Kt <strong>ad</strong>-<br />

)ecil: cum inembra vobis renascuntur, quod Iinpossibile esl, tiinc absqiie dubio<br />

Dei vcslrl legibus <strong>ad</strong>haerebo. Ciim ergo <strong>ad</strong> tiinibnin Tirgiiiis Tenissent, nbbns<br />

continuo exsplrnvlt, episcopns vero , sicul poliiit, preces fiidil. Et ecce circ.i<br />

noclls inedinm inons totiis veheinenter contremnll, tantusque terror .'JC pnTor<br />

diicein invasit cum snis, nt inde fugere velleiit nec vnlerent. rostea vero per<br />

Iriuin hornruin spnlia Innta himinis nbundnntin ibidem resplenduit, ut non<br />

soluin viclni, sed etiam S.vrnceni in reniolis pnrlibus constituti horn e.-idem vi-<br />

gllnntes diem clnrnm crederent esse faclain, el Ipsuin nionlem Sjnn in solein<br />

conversnm nestiinnbant. Interen virgo Cnthorinn de tumulo processit ct Irisle<br />

caput sul nin.Ttoris tnnlu blniide jieriiiiilceiis priino ociilos, aiires, nasiiin et<br />

linguam, deliide iiieinbrn oiiinin dohirosn iicriingcus prislinne restiliiit saiiitali.<br />

Cuin vlr Dei gloriosnm virgincin corpornlibus cerneret oculls, InefTnbili gaudio<br />

replebntur, sed fiilgorein pulchriludinis ejns ferre non valens nd pedes e;u3<br />

cecldit. Quein ipsa stntlin prneclpiens elevnri (nain duo pnloherrimi juvenes<br />

jiixta eam stabanl), ipsnm de lerra elevnbanl. Cni vlrgo: scire debes, ini<br />

care, qnod nmnlor inens et sponsus meus Jesns Chrisfns liic et in fiituro le et<br />

Oinneg honornntes me parnlns est honorare , et qiiia perdidisti itropter me<br />

lingnam liiain, vlx In proprio ydiomale expeditnm , ecco commodnvl fibi inenin<br />

in graeco el Inlino perilissininm. rrnetoren oiniies aniinas familiae luae noveris<br />

i-8»e in sinii Abrae. Facta insupcr die craslinn, cuni mlssarnm solleinnln cele-

Cap, CCXIH. De sancto Ludovico rege Francoruin. 915<br />

braveris, lecfo ernngelio siiigula inenibra abb.itis de oleo, quod sndnt de tiimulo<br />

ineo, periuiges, siciiue suscilabilnr et, nntequani diviMuni ofriciuni com-<br />

jdeas, <strong>ad</strong> vigorem et st

916 Cap. CCXIII. De sancto Ludovico rege Francoruin.<br />

ingfiiiofus et bonaiii sortitus nniniam sujier conetaneos suos profeclt vnlile Inu-<br />

dabiliter in iitrisque. Cujus sanctitnti congaudens pia mnter pluries dicebat<br />

eideni : plus Tellcm, fili cnrissinie, te niorteni incurrere teinporalem, quaiii per<br />

alicxuod peccntnm mortale te tuum offendere crentoreni. Ouod verbum devotus<br />

filiiis in animo sic firmavif, qiiod divinn comitante gratin a villis abslinens nd<br />

ciilmen virhitum jierveiiisse ab omnibus censeratur. Deliinc divina providenlia,<br />

ne tam nobile regnum regnli snccessione careret, uxorein duxit, de qua siisceiilam<br />

sobolem generosam vir saiiclus suinmo opere studuil educare, doccns eos<br />

super omnin tlmere Denm et ab oinni peccnto jugller nbstinere. Sertn qnoqiie<br />

de rosis seu nlios capellos eos portare sextis ferlis proliibebnt propter coronaiii<br />

spineam tnli dle Imposllnm capitl snlvntorls. Ipse vero exemplo npostoll corpus<br />

suiim cnstlgaiis et in servltulcin redigpns castigatione iniiltipllci suo spiritiii<br />

ser\'ire cogebat, niulto teinporo clliclum <strong>ad</strong> cnrnem npplicaiis. Jejiinabnt qiio-<br />

qiie omni tempore sextis ferils et maxime iu ndventu et qundrngeslmn, In qulbiis<br />

a plscibus et fructibiis nbsllnel^nt, laboribus , vigiliis, orntlonibns et nliis secretis<br />

abstinentils et discipllnls juglter se nflligens. Ouollbet etlnm sabbalo<br />

consiievernt iii loco secretissimo quorundnm pnuperum propriis mnnibus abluere<br />

pedes et deinde tergere nc liiimiliter osculari, siinillfer et maniis , ciiilibet cer-<br />

tain summam peciinlae trlbiiondo. rluries etiaiu CXX pnuperibiis , qiii iii ciiria<br />

sua omnl dle reficiebanlur abunde, et vigillis solleinnibiis ac quibiisdnm cerfis<br />

diebus per anniim CC pnuperibus, aiileqiiam Ipse comederpt, manu proprin<br />

ferculn niinlslrnvit. Seiiiper eniin In prandio el coenn prope se tres senes pau-<br />

peres recumbentes Iiabebnt, quibus de clbia sibi appositis caritative inlnistra-<br />

bat, Clirlstum pauperem in siils pniiperibus venernndo, de qiionim reliqiiils<br />

comedere non IiOrrebaf. Scnrlefo etiain seii bnineto aut viridi vel alia vesfe<br />

poinposa nti nolebat iiec pellibiis variis aut niinlum snmluosis, inaxime posl-<br />

qiiain de partibus traiisinnrinls rediit primn vice. Dllatationem vero fidei nr-<br />

denti desiderio cuplebat, nnde lamquam verus amalor fidei et zelafor tres<br />

fratres suos commilitones ac majores regni barones et inillles seciim ducens<br />

cuin exorcifu niaxiino ajipHcuIt in Aegyplum , ubi multa in se et siiis mala per-<br />

pessus delilnc nb Iiostlbiis captus el carcrri manclpalus modlco tandem pretio,<br />

qiiod mlrablle est, redeiiitus fuit et liberalus. Eductus ilnque de carcere per<br />

qiiinque annos iii Syria remansit miiltos Snrncenos <strong>ad</strong> fidem convertens ac<br />

capfivos cliristlnnos rediinens, quonim corpora plerumque propriis mnnibus<br />

sepeliebaf. Ubi qunnfa pro fide Cliristi iii hno peregrinntione ac eliam in alin,<br />

qunm secniido transrretnvil, sustiniiit, nisi qui afluit aiit niajora volumina iii-<br />

sppxlt, iienio sufficleiiter ineiile perppiidit. Oune quia in Iiistorlali circa fiiieiii<br />

satls diifuse narrat Vliicpntlus, ubi non de nudltis relnfu, sed suo teiiipore<br />

gpslis fidem fncit, brevilnfis giatin dlmitliintur. roslmodum vero niidila morte<br />

reginae inatrls siiae bnioniim siionim coiisilio rcilire iii Francinm ncijuipvil, el<br />

dum esset in mari, nnvis Ipsiiin defereiis bina impulslone <strong>ad</strong> rupem tam fortiler<br />

est collisa, qiiod a naulis et allis perllurn crederelur. Tanta igilur concussione<br />

perterrlti sacerdotes, clerici et alii sanclum regem iiivenerunt ornntein coraiii<br />

sacro corpore Jesii Cbrlsti et fuit ebruin oninium firinn fides , quod ejus meritis<br />

et precibus eos omnijiolens Deiis a morlis perlculo Ilbornssef. Reversiis itaque<br />

Iii Fraucinm ciim Iiioirabili gaiidlo nb oinnibiis esl receptus nc exlunc de virliile<br />

in virliilem proficlens nd omniiiiodnm vltae perfeclioiiein pervenll. Tunc enini<br />

coepit fiiiidarp Iiosjiilales domos jiniippniin, r(>ligiosorum nedificnre inoiinslprln,<br />

claustrn di)rmllorin, eccleslas, loca et nlln npdilicin Opjiorliinn. Caecis, bpgiiinls<br />

fillnbiis DpI fere In oiiiiil clvilalo rpgiil cuin cerlls pli'iiiosiiiis' de locis el iKimibus<br />

sibi comjiPlenlibiis pro^idil. Tlura eliam )ii0ii;i$lerla divprsonim ordlnuiii<br />

nb ipso fiiiid.ifa ex tofo magnis donavit rpdillbiis, iiiler qune abbali.im regalis<br />

iiionlis Cisterciensis ordinis magnirice fundavil et doln>it. Iii qii.i semel, qiiod<br />

iiiirnbile est diclii, ciiidani inonaclio Jejiroso iii qiiodnni praiidio Jlexis ^jeiiibii.s<br />

riliiiiii el poliim in os ejiis iiiimittcndo Iiiimililpr iiiliilslravil, abbale el qiii<br />

<strong>ad</strong>pranl in lacrymas proniiiij)eiilil>iis , prai; liorrore vix videre vnleiilibiis. rrae-<br />

clpun ell.im devolione sniiclns vpiiprnbaliir rpliiiuins et Dei ciilliim pf Iioiiurein

Cap. CCXIII. De sancto Liulovico rege Francorum. 917<br />

sanclonnn jugiter niiginentabat. F;irisiis siquidem in regali pal.-itio capellain<br />

speciosissiinaiii coiistruxit, in qua sacrosanctam coronam doinini et maximam<br />

partem sanctae crucis ferruinque lanceae, quod latus aperuit salvatoris, cuiii<br />

pluribus aliis reliquiis dignissiine collocavit, quas a Constanlinopolitano iiiipe-<br />

ratore receperal cum iminensis laboribus et expensis. Opprobiia vero ftdei<br />

christianae audire non poterat, sed zelando zelum Dei graviter puiiiebat. Unde<br />

quendam civein Parisieiisem , qiii turpiler jurando Cliristiim blaspliemaverat , iii<br />

peccati poenam et alioruin terrorem ferro caiidenti in labiis siiis cauterisari<br />

praeoepit dicens: vellem , quo<strong>ad</strong> vixero, in labiis meis talein indecentiain siisti-<br />

nere, duiiimodo Iioc jjessimiim jiiralioiiis vitiuin de regiio iioslrO penitus tolle-<br />

retur. Similiter Saracenis j)elentibus iii pactione de solvenda pecuuia pro se et<br />

siiis <strong>ad</strong>dere, quod fidem Cliristi negaret, si pactnm non teneret , facere con-<br />

slanter denegavit et persu<strong>ad</strong>eiitibus , qui <strong>ad</strong>eranl, quod lioc sine peccato facere<br />

possit, respondit: tantum Iiorreo verbum de neganda fide etiam siib conditione<br />

audire, iiuod non possein illud exprimere sono vocis. Ibidem etiain qiiendam<br />

iiobilem Saracenum, qui recenter Soldanum occideraf, facere mililem recusavit,<br />

dicens, qiiod nec pro morte nec pro vita iiifidelem queinquain iiisigiiirct balllieo<br />

inilitari. In tanta etiain veneralioiie babebat signaculiim crucis, qiiod desiiper<br />

calcare nolebat et a pluribus religiosis exegit, ut in clauslris eorum, in tiimbis<br />

cruces non insculperentur et iiisculptae penitus r<strong>ad</strong>ereiitur. Iii regiiuine vero<br />

ila jmdenter se gerebat, quod absqiie personarum acceptione jiisliliam reddebat<br />

imiciiique. Timens vero, ne causae pauperum vix ingredereiiliir <strong>ad</strong> judices, bis<br />

in liebdom<strong>ad</strong>a audienduin conquireiites, loco patenti se ponebat et eos celeriter,<br />

quantuin poterat, expediri faciebat. Et quando negotium fidei per praclatos<br />

seu inquisitores deferebatur nd euin, omnibus aliis postposilis faciebat qiiam<br />

citius expediri. Duella vero tamqiiain a jure proliibita cujiisquam inslanlia non<br />

<strong>ad</strong>mittebat, sed per aliam viain juri consonam etiam magiiatum maleficia<br />

puniebat. Statuit iiisuper <strong>ad</strong> aboleiidum usiiras , ut obligatos Judaeis aut ahis<br />

publicis iisurariis nullus jiidex coiiipelleret <strong>ad</strong> solvendiim. Et quia pacem ope-<br />

ratiir justitia, dedit sibi Deus paiem et regno tranquillitatem. Tandem post<br />

miiltorum annoruin spatia audiens desolationem teriae sanctae et mala cliristianae<br />

gentis ferre non valens cum filiis suis ac regni comitibns et magnalibus<br />

secundo transfretare disposuit. In qna transfretatione diem suum iiltimum<br />

appropinquantem videns filios siios <strong>ad</strong>monebat, ut pro ecclesia Dei et defen-<br />

sione terrae sanctae, iiti ipse faciebat, omiii virlute insisterent. Ciirrenle igitur<br />

navigio versus Tiinicium et exercilu suo libere capiente portum in Afrlca,<br />

Cartliagliiis castrum et <strong>ad</strong>jacentem regionem vi nrmorum ceperunt. Delnde<br />

inter Cartliaglnem et Tunlcliim fixei-aiit teiitoria , ibi nliquaindiii iiioratiiri. llllc<br />

ergo beatiis Liidoviciis post tot laudabilia virtutuin opera, post lot laboriosos<br />

agones, quos pro fide Cliristi indefesso aniiiio loIeraAerat, dispoiieule Deo , qui<br />

labores suos voluit feliclter consuiiiinare et laborum suoruin fructum retribiiere,<br />

lecto decubuit febre conflnua fatigalus. Invalescenle igltur morbo, saua mente,<br />

integro afTectii ntque audltu orans ac sanctos invocans devole suscepit omiiia<br />

ecclesiastica sacrainenta, Demum <strong>ad</strong> exlremaiu horam veniens et siiper stratuin<br />

cinereiim recubans verba proferens ultlina j^arte: in manus tuas , domiiie, commendo<br />

spirituin meuin. Anno doinini ]MCCLXX hora IX feliclter migravlt <strong>ad</strong><br />

Cliristum , corpus vero illius delalum fuit <strong>ad</strong> sepiilclirum patruin suorum apiid<br />

sanclum Dionysium in Francla , ubi et etiam alibl in dlversis muiidi partibiis<br />

crebrls coruscat miraculis. In die sejjulliirae ejus quaedam mulier Sagieiisis<br />

dyoecesis visum, quem prius perdlderat, recuperavit omnino nierifis et precibus<br />

pii regis. Ouidam juvenis de Burgundla surdus et mutus a nallvitale cum aliis<br />

veiiiens <strong>ad</strong> sepiilchrum ejiis, prout vldebat alios facere, nulibus exteriorlbus<br />

sancti sullragliim iiiiplorabat. Et cum Ibi aliquaindlu permauslsset, apertao sunt<br />

aiires ejus et solutum vinculum llnguae ejiis, et qiii luuiquam Galllcum audierat,<br />

piire Gallicum loquebatur. Et cum aiidlvlt prlmo campaiias inilsari, inaximo<br />

lerrore perterrilns jnitabat, lotam ecclesiam super se rulluram. Aiino, qno<br />

bealus Ludovicus fuit ascriptus sanclorum catalogo, iii diversis partibiis <strong>ad</strong> In-

918 Cap. CCXIV. <strong>Legenda</strong> sancti Thoinae dc Aqulno.<br />

vocationeiii ipsiiis inulta contigeruiit iniracula. Ebroicis naimiue i^iieruni (juen

Cap. CCXIV. <strong>Legenda</strong> sancti Thomae de Aquino. 919<br />

in scliola sninini inagistri jiliiriiniim profpcit et veliementis libidinis snggestricem<br />

a carcere cnin stijiite ignito fiigavit. Uiide ex liac victoria tale doniiin a I)eo<br />

consecutiis est, iit niilliiin stiiniiliiin volnptatis venereae pcslea senserit. Tost-<br />

iscoj)atuin<br />

Neajiolltannm , <strong>ad</strong> quem eum volebnt jiromovere doininus Clenieiis qunrtus<br />

pajin, recusaverit et homilias Clirysostomi Siijier Mattliaeuiii jiraeelegerit civitati<br />

i'arisiens', et rntionein reddens dixit frntrlbns : civilas Iiaec, si esset inea, jirojjter<br />

cur.fln reglmiuis milii erijieret contemplationem divinorum et consolatioiieiii<br />

niiiini iinjiediret, qnain scrij)lnra sniicta donat. Tandeiii vero isle doclor egre-<br />

gius llorens scienlia et doclrina einiuens vocntus j)er Gregorium decimum j)aj)am<br />

<strong>ad</strong> generale concilium , quod celebralum fiilt Liigduni calendls Mnji anno do-<br />

inini MCCLXXIV, obiit iii itinere in inonasterio Fossae Novae Cisterciensis ordinis<br />

Terracinensis dyoecesls nonis Martii netntis suae nnno L inclioante. lu<br />

obitii antem ejus non defuerunl slgna miranda, quae sancli doctoris iiidicarent<br />

exitiiin ex lioc innndo ol aeternae siiao felicitntis demonstrnrent inltiuin. Nam<br />

slelln quaedam <strong>ad</strong> moduin cometae trlbns diebns ante docloris obilnm snj)er<br />

idein monasterinm visa fuit etiam in die, qiiae snncto doctore migrante dis-<br />

pariiit. Dominiis eliain Alberlus magniis Coloniae in inensa exsistens coejiit<br />

subito lacrymari dlxllque assistentibus ! frnter Thomas de Aquino, filius meus<br />

in Christo, qui fult luinen ecclesiae, ex hac Iiice hodie inigravit. Siii^j^rlor etiain<br />

Fossae Novae j)allens in ociilis fere oinnimodam caecllatem einisso voto <strong>ad</strong>-<br />

diictus <strong>ad</strong> sepulclirum sancti Thomae et orans Deiiin nierllls siii saiicli visus<br />

beneficiuin recepit et clnmavit corain toto couventn : benedicliis Deus , qiii meritis<br />

sancli Tlioinae clare me videre feclt. Et longo tempore j)Ost vlvens Um-<br />

bralicensis ecclesiae faci.us est ej)iscoj>us. Mnnifestnm quoque miraculum iii<br />

dnabns translationibus sacri corjiorls beati Thoinae aj)j)aruit. Ex eo eniin<br />

prodiit odor snavissiiniis et fragrantlssimus , qiiod signuin fuit scienflae siine<br />

diffnndendae per totuin orbem, et ijisnin, dum viveret, redolnisse oinnlbus vir-<br />

tntibus. Nullns eniin stimuliis suj)erbiae nec aliquis foetor cnjuscunque jieccati<br />

inortalis eo vivenle exivit. Ouarto declino efinm nnno ab ejiis felici obitu, cuin<br />

pretiosus ihesaiirus sacri corj)oris jiatefnctiis esset, inventnm est corj)us inte-<br />

grnin membris et jiannls sni habitus solaque nnsi suinniitns j^aululnm deininula<br />

visa est. Odor quoque tantus einanavit, ut oniiies monachi inde excitnti snns<br />

cellas exirent <strong>ad</strong> videndnm tantuin miraciilnm. Ejnsdem sacri corj^orls maniiin<br />

dextram domina Theodora coinltlssa j^etlvlt nb nbbate inonaslerii Fossae Novae,<br />

qnam non j^otuit avellere leviter a coij)ore, quamvis jain annls XIV jacuisset<br />

in terra, sed coiiij)uIsns eam ferro delruncavit, qnne mirandum odorein eam<br />

Teiiernntibus cfTundebat, Unde cum quidnm vir inagnne famae anno ab obitu

920 Cap. CCXIV. <strong>Legenda</strong> snncti Tliomno cle Aquino,<br />

sanrti Tlioinne XLII qnaprpret prptiosas rpliejiiins nd repoiipndiiin in qiindaiii<br />

onpplln snnctae crucis , qnnm npdificnri fecernt npud Snlernuin, et venisset iu<br />

rniielln cnstri snncli Sevprini Snlernilnnne dyoecpsis Pt sibi ostensa fuissel<br />

iiinnus praedicla pnmqiie dpspexisset, stalim tiemore inagno tolius corporis<br />

aegrotare coepit videbaturque sibi , qnod hnberet caput grossum <strong>ad</strong> inodum<br />

iiniiis cistne et iiiinis ponderosiim. In se nulein reversiis et poenitens acerriine<br />

de irreverenlin fncta, cum reveronler illam <strong>ad</strong>orasset, n tremore illo el iiillatione<br />

corporis libpratus est. Ouaiii cum deosculnlus esspt, odorem maximum<br />

ex ea jirogrpdi sensit, qualein pt qiinnlum niinqunm se ineininerat pprcepisse.<br />

Odor autem ille ex traclu sncrne innnus sibi et ejiis caputio, quod in collo<br />

gerebat, multo temi>ore sic ndliaosit, qiiod ipse et capulium redolebanl iliis,<br />

iiiler quos conversabautiir. Ouod pluribiis interrognntibus, quid seciim ferret<br />

odoriferum, compellebntur iiiirnculi seriem snepe recitare, et extunc, iit asseruiit,<br />

tanlam devotionem nd sanclum Tliomam et confidentinm accepit, quod,<br />

quotiens aliqua tentnlio sibi <strong>ad</strong>veiiiret vel periciilum immiiieret, recoininendnns<br />

se meritis snncli Thoinae et invocans iiomen ejus se seiisil nb iinpiignalione et<br />

periculo slntim liberatum. Advertendum aulem est, quod odor ille prodleiis a<br />

iiiembris beati virl inlraculosus esl, quia non senlitur, quollens <strong>ad</strong>oranlur<br />

iiiembrn, iiec ab omiilbus, qiii ipsa <strong>ad</strong>oiaiit, sed qiinndo placet el personnriim<br />

devolio promeretur. Ex quo maiiiresluin est, quod non slt odor huinano in-<br />

geiilo procuratus, qiii dlvina existit virlute concessus, nec nllius rei iialuralis<br />

odor slmnis illl reperitur. Ut aiitem ampllus glorllicetiir Deus in sanclo suo,<br />

quein inirlficavil, pnucn de inullis mlrnciills <strong>ad</strong> nugmenlum devotionis fidelliim<br />

hic subduntur. 2. Ouidnm arle chirurglcus, sed per decennliim iiilir-<br />

initnte podngricus nec vnlpns por se ainbulnre se Deo et benlo Thoinae dpvovll,<br />

juxta ejus tuinulum incumbens orallone facta sniiiis prosilill Inudans Dpiim et<br />

snnclum ejus. •— 3. Aller quidnin propler liorribilem fnnlnsmnlis visionem<br />

oniiii virlule deslitutus et morliio similis vidpbntiir, <strong>ad</strong>eo nt igne inembris ejiis<br />

<strong>ad</strong>molo nullatenus sentirot. Oui porlntus nd tumiilum snnctl Thomae post<br />

moruhniii llber et snnus omnino n sepulchro surrexit. 4. Mnller qiinedam,<br />

cum filiuin siium duoruiu mensiuni in cnnis decubanlem perlclltnrl formldarel,<br />

pro eo praesertlm , quod per menses qiiatuor ex surditate <strong>ad</strong>eo gravata esset<br />

decies exclainare, vaglentem etlain puerum vix audivit. Viri sui inductione,<br />

qui inoestus una cum illa communis filii periculo condoleljat, prnedlcto viro<br />

Dei, ut eam ab e<strong>ad</strong>ein infirmitale eriperet, obnixiiis devovlt emissoque vofo<br />

ciim nocte secuta dormilsset, iii crnsllno se liberalnin sancli inerllls roperlt , ut<br />

optabnt. — 5. ruolla gulliiris siii f.iiices squinnullne hnbens Iiilirmilnle<br />

constricfas in taiitum, ut neqiie siimere quidqiiam posset iieqiie respirnre, diim<br />

devole se bento viro n inntre persuasa coinmendaret diiclaqiie fuisset iii crnslinum<br />

<strong>ad</strong> prapdictum monasteriuiu Fossae Novae siippositls gutliiri suo sanclls<br />

relii]iiiis confesfim inelioratain se sensit, panein comedit iierfecteque snnata<br />

rediit. — — — 0. Ouidam conversus Fossae Novae <strong>ad</strong>eo grnvem in brnchlo<br />

dexfro et spatulo dolorem paliebatiir, ut illud deferret suspensum <strong>ad</strong> collum<br />

ot penitus ci iniillle ntqiio dolore vehemenler afHIctum. Oiil neque medicoriiiii<br />

auxlllo rpmedlum invpiiipiis , imo ampllore dohne grnvaliis, diiin dicfo sniicto<br />

pro siia sniictilnle se humililer coiniiieiidassol , n somiio surgens so penitiis Ilbe-<br />

rnliim cognovil. — — — 7. Infnns (iiiidnm qiinluor annoriim tiimorem et riibo-<br />

rein in costls et crure usque <strong>ad</strong> pedem pnlicbalur ndeo alllictivuin, ul iiec a<br />

matre siia vel alio langi sine Inesloiie et clamore aliquntenns iiotnlssef, iieque<br />

se movere pofernt, Cuinqiie iiiier per inensem in tnnlo dolore ct anxietate<br />

fiiisset, et a medicis spes curntlonis sine incisione pueriili iioii inveniretur, deficienle<br />

nnlurn nrlisque snfrrngio non inveulo recursum est nd Deum et snnctum<br />

siiiiiri Thomnm. Mater enlin infnntnli benfo Thomne ipsiim dpvolissime com-<br />

jncndnvif , ut a dicfn inllrmitnfe nbsijiie incisioiie suis inerllis puerum liberarel,<br />

qiil delaliis nd inonnslerlum et posiliis siiper lumuliim post aliqunm morulam<br />

saniis inde surrexit. rropler liapc el alia Ipslimonin inulln , qiiae de lioc viro<br />

)uslo inortnlibus cr^dibilin jier Deuin fnctn sunt iiimis, donilnus Juhanues XXII

Cap. CCXV. De sancto Marcello Parisiensi episcopo. 921<br />

jiapa npiiJ Aveiiionem iiontificntus sui anno septiino XV caleiul. Augusti, anno<br />

verbi iiic.iinHti MCCGXXIII a felict yero transitu Inijns viri beati ex hoc inundo,<br />

anno L decurrente illniii snncloriiin confessoruiii catalogo ndjuiixit <strong>ad</strong> Inudem<br />

et gloriidii doiiiini nostri Jesu Cliristi, qui hunc snnctuiu <strong>ad</strong>liiic in terris viventem<br />

et jain <strong>ad</strong> coelos trnnslntuin inullis fecit coriiscare inirnciilis, ut fideles<br />

ipsnin invenireut apud Deuiu benignissiinum liatroiiiini et ejus vestigid Liaitantes<br />

regna coelestia consetjui possent.<br />

CAP. CCXV. (212.)<br />

He sancto Marccllo Pariisienj^l<br />

epijscopo*<br />

Beatissiinns Mnrcelliis antlstes natus rnrisil, sed civis par<strong>ad</strong>isi, iii terri»<br />

huiiiilis , ereclns in coelis, mediocris pnrentibuS', sed inerltis celsus, cni lioc<br />

fuit nobilitalis luinen insigne, Cliristo sine culpa servire. Non de generis intumescens<br />

sujierbia, sed habens de inerilis oriiamentn , nec siiinens de paren-<br />

telae laude jactnntinni , sed grntinm possideiis in virluluin exemplis, iutra so<br />

suos thesnuros reliiiens, Deuiii inuiido corde coinplectens. Sed cuin Chrislo<br />

pnuper iste regnnvit, qiii iii huinililntis conversntione , in carilntis ubertnte, iii<br />

castitnlis liiinine, in lejiiniortiiii piugtiedine ila se totuiii trnilidit discipliuae,<br />

iit nb ipsa iufnntia ninturus ndscenderet et positiis iii corpore tju.isi iiiliil de<br />

cnrne porlarel. Hic ilafjue bentissima institiitioue succiiictiis et venerniidis Ope-<br />

ribiis paene prius sacerdos exslitit tjuam clericiis, jaiiidudum digniis, tjui siisci-<br />

peret dignitalein, antea i)raeiiaratus <strong>ad</strong> id, cjiiod ernt sine inora fiitiiriis. Cnlcntn<br />

iniindi poinjia vel criiiiinibus , cum divinis ariiiis iiiitintus accingeretur <strong>ad</strong><br />

spein, felicem paliiiam de hosle publico rejatiirus iu mililin Christi exercitnndo<br />

lector effeclus est ac se ipsum teinplo Christi pro prlmiliis offerens velut a bellis<br />

sacrificium liostin victae caruis et piirae ineiilis elTectus est. (Itii clnrior mercede<br />

quam noinine et inerilo innjor quain grndu sine oireiidiculo siuiin gerens<br />

officiiim, coejiit in inilile crescere, tjiiod ncrejiit n rege, Deinde tliiin ndhiic<br />

clericnli tyrocinio celnretur, mirnciilis jiroditiii et signis coelestibus illuslrnliir.<br />

Uiide qii<strong>ad</strong>am vice <strong>ad</strong> officiimin accessit fnbricnlem, tjiii despeclus nb nrlifice<br />

cogitur , ut extracta de ardeiili cniiiino ferri mnssn candens manu sua ferruni<br />

accensum attolleret et, qunnti ponderis esset, enarraret. Tunc vir beatissiinus<br />

iion ignarus tolum de Christo praesumere, et ijiiantne virtutis causa sit, iu rebus<br />

non tiirpibus obedire, inox supposita inaiiu ferrum altius elevavit dicens: de<br />

cnlore cnlel , sed novem ;)Oiidera habet. Ouod postea tnntum <strong>ad</strong> stnteram inventum<br />

est , quantum ejus vox librare prnedixerat. Itaque ciim subdiacoiinli<br />

ininislerio fiiiigeretur in die ej)iplinniaruin , haiiriens ntjuniii de lluvio Setjunnne,<br />

duin benlo rrudeiitio mnnibiis nbliiendis ncjuam olTprret, inutalis elementis vini<br />

sapor inventus est. Oiio viso obsiupesctns iioiitifex jussit ex ijiso iirceolo in<br />

calicem sacruin defundi. Unde universus jiopiilus missa celebrnta et cominu-<br />

nioiiem accepit et ijisuin vns, ciiin nd plebis multitutlinem snfFecisset, nc si noii<br />

tactum et integruin sic plenum remnnsit. Cujiis vini inystico beneficio jioslea<br />

mulli snnati suut. Ciim vir sanclissimus cjii<strong>ad</strong>ain vice ex sui officii servitute<br />

nquam nianibus jiraefalo episcopo venerabili porrexisset, inox inde balsama<br />

coejierunt fragrare, et dum uuda curreret, visa sunt chrismata resjiirnre, ut<br />

paene j^ontifex crederet, se mnnus inngis ungere cjuaiii Invare, et alleras aqiins<br />

qunereret, lU priores ungns nblueret. Ouo viso sacerdos veiiernbilis obslu-<br />

58*

922 Cap, CCXVI. De sancta Genovefa.<br />

ppsopns Deo gralias de concepto iminere retnlit et beato Marcello reverenlinm<br />

Je religione servavit, duni euin nou taleni , q\ii serviret , sed jiotius, cui servi-<br />

retur, agnovit. Matrona quaedaui prosapia nobilis , sed oiiinione vilis, niacu-<br />

lans crimine, quod fulgebat ex genere, postquain dies fugitivae vitae rapla<br />

luce concluslt, <strong>ad</strong> tuniuluiu iioiupa coniitante sed uon profutura processit. Ouo<br />

condita liorresco referens lioc contigisse jjost funera , quia dujilex naseilur<br />

laiuentatio de defuucta. Ergo <strong>ad</strong> suiaeuduiu ejus c<strong>ad</strong>aver coepit serpeus ini~<br />

inanissinius Irequenlare, et ut dicain clarius, inulieri, cujus menibra bestia de-<br />

vorabat, ipse draco factus sejmllura, quo viso jierterrifi liomines de siiis sedibus<br />

inigravenuit. Beatus igitur Marcellns intelhgens, se de cruento Iiosle triumphum<br />

acquirere, collecta plebe de clvitate progreditur et relictls civibus in prospectn<br />

populi soliis Cliristo duce <strong>ad</strong> locuiu pugnaturus accessit. Et cum coluber de<br />

silva redlret <strong>ad</strong> tumulum, obviantes sibi invicem, dante oratiouein beato Mar-<br />

cello , ille capile siipplici coepit veniam blandienle cauda precari. Tunc prae-<br />

cedente pontifice bestiam fere tribiis milliaribus Omnes prosecuti sunt, reddenles<br />

domino gratias et solventes exsequias inimico. Deinde increpans eum beatiis<br />

Marcellus dlxit: ab I>ac die aut deserta tene aut in mare te demerge. Mox<br />

dimissa bestia iiulla ejus ulterius indlcia sunt inventa. Ecce propugnaculiiin<br />

patriae in iino consistere sacerdote, qui fraglli baculo fortius lioslem edoinuit,<br />

quam si b.ilistae transfixissent, Sic igitur sanctorum virorum ex factis meril.i<br />

conferantur, miretur Marcellum Gallla, d«m Roina Silvestrum, nisi hoc distet<br />

in opere, quod draconcm slglllavit ille, iste jactavit. Ilis itaqiie operibiis<br />

saiictus Marcellus semper intentiis, conversalioue clarus , consummatione praocipuus,<br />

beatitudine gloriosiis, reinuneratione ditalus, ciiin perpetuo domlno<br />

regnaturus, vincens iiiundi contagium, inuudiis migravlt <strong>ad</strong> Cliristiim dle caleiidarum<br />

Noveinbrlum regnanle domino nostro Jesu Christo, cui est lionor et<br />

gloria , virtns et potestas.<br />

CAP. CCXVI. (213.)<br />

De sancta dcnovofa.<br />

(ienovefa dlciliir a genos, et efa , qiiod est inensura, quasl liabeiis naliirn-<br />

lla .id inonsnrain seii ])lenitiidlneiii. Ipsa euiin ex boiiis natiirallbiis, qiiae lia-<br />

biiit, facililer Dei gralla ccinllaiite siipernaluralla est assecuta. Vel dlciliir .n<br />

genos, quod est barba seii virillfas, ct ela , elTusio seu pleniludo, quasi efTiisa<br />

el plcna operatiouibns vlrlllbus ct fortibus. Ipsa eiiim , ut ex ejiis geslls colli-<br />

glliir et de ea in ecclesia caiiitiir, ipsis ctiam viris nliquatemis iinitanda atqne<br />

aequlparanda est.<br />

Beata virgo Genovefa honestis parenlibus, palre Severo nominc, inalre<br />

Geroiilia orta apud IVaiuelodorum oppldinn liaiid longe a rarlsiensi iirbe exstlllt<br />

progeuita. Diim autem sanclns Gerinaiius Anllssiodorensls cpiscopus qii<strong>ad</strong>aiti<br />

dle apud basilicain iu ipso oppido sllain orandl gratla se confullsset, occurrente<br />

ejiisdem loci populi multiliulliie sliiiul Genovefa .•iiruit. Oiiam Intnilns iii Spirilii<br />

sanctns Gerinaniis magnanlinem Genovefain <strong>ad</strong> se dediici praecipieiis, circnni-<br />

Staiiti popiilo clccl.im a Deo sponsain praedlxll in ejiisiiue nallvltale angelos<br />

cecinisse deiiuiiliavlt ac felice^ lant.ie sobolis prdgeiiltores i^raedlcavll iiiiillos-<br />

ijiie ejiis eNciiiplis a vlta sua iiiala converleudos arHrmavIt. Oiiae duin ab eo<br />

acccrsilnr et de vlrglnilale coelesli sponso coiiservaiidn ndiiioueliir, id se volis<br />

oiiiiiibiis sempcr desid(.'rasse respoiidil. Ciiiille: coiifide, lilia, virilller a^e et,<br />

ciiiod corde credls et Oro prulileiis, operibiis coniprobare sSiide, ilalill eiiliii

Cap. CCXVI, De sancta Genovefa. 923<br />

doininiis forlitiidiiiem el virtutem decori tiio. Ciiinqiie seixuenti die Genovefnin<br />

ileniiu sibi i^raesentari fecisset, dixit ei: ave filia GenOvefa , i"Pminisceris, qiiid<br />

liesterna die de corporis tui inlegiilate milii sis pollicitaT Ciii illa: reminiscor,<br />

iiater. Tunc ille nummuiii nereiim Dei nutu allatum Iiabeiitem signum crucis<br />

a lerra colligeiis iiuiuit <strong>ad</strong> eaiii: liunc trnnsfoialum pio memoria mel <strong>ad</strong> colliiiii<br />

suspensum semper liabeto nulliiisque melalli aut margariturum ornamento collum<br />

digilosqiie tiios ornari patiaris. £t valedicens cajmtque ejus deosciilaus abiit.<br />

Ciim inater ejus die solleinni <strong>ad</strong> ecclesiam jiergeret et Geiiovefam reclamanteiii<br />

domi reniauere praeciperet , confestim, ut sibi iiiater alapam in faciein dedit,<br />

Iiimen amisit sicque fere jier biennium divinam iraui perpessa precibus filiae<br />

taiidem pristiiiae sanitati est reslituta. Alia vice diim Genovefa cum diiabus<br />

sacratis virginibus aetate proveclioribus loco novissimO iiicederet, obviante<br />

Carnoteiisi eiiiscopo i)Julito statini iiicedeiidi eversus est Ordo, nam: illa, quae<br />

sequitur, ait episcopus, antepoualur , quoniam ijisa coeliliis jam est sanctificationem<br />

<strong>ad</strong>ejita. rarentibiis ejus sublatis de medio ciiin iu Parisium urbem trans-<br />

iisset, taiita paralisis , iit videbatur, infirmilate deteiita est , tit corpus ejiis<br />

laxatis iiudiqiie artubus ac dissolulis compagibiis triduo exanime crederetiir.<br />

Ouae ciim denuo esset sanitatein assectita , ajebat se in spiriiii ab aiigelo iii<br />

gloriam saiictoruiii et supplicium impioriim fuisse deductam ac extuiic secreta<br />

conscientiaruin in non modicam <strong>ad</strong>iuirationeni coepit revelare ac manifestare.<br />

Saiicto aiitem Gerniano redeiinte, ciiin rarisium ihlrasset, cniifestim GenoA^efa,<br />

ubiiiam esset et qiiidquid ageret , inqiiireiis, in ejus liospltiiiin descendit ac<br />

male de ea colloquentibus, (derldebalur eiiiin tunc, iit ploriimque fit, jiisti<br />

siinplicitas ) terrain suis lacryinls iirigatain o&tendlt sicque eain <strong>ad</strong>stanti popiilo<br />

cominendans discessit et <strong>ad</strong> teiiipus os loqueiitiuin iiiiqua obstruxlt. Yeruin<br />

post obitum beati Germanl, ciini Altila Ilunnoruin rex Galllas ac praecipiie<br />

urbeiii Farlslorum inv<strong>ad</strong>eret ac suae dilioni niiiiaretur subjicere, singulls paeiie<br />

<strong>ad</strong> tutiores, ut sibi videbatur, urbes facultates deferentibus, Genovefa opera-<br />

tloiiibus et vigillls insistebat, Iiisque, cuin quibus degebat, ita facere exlior-<br />

tans, non esse pertlmescendos Iiostes dlcebat, quin iiiio civllatem illaesam fore<br />

praedicabat. Ouamobrem nonnulli ejus cives iiisurgentes dicebant, pseudo-<br />

prophetissain suis teinporlbus <strong>ad</strong>venlsse ac in ejus mortein coeperunt conspirare.<br />

Eodem tempore venit ab Antisslodorense urbe arclildyaconus, qui liaec aiidiens<br />

ita cives <strong>ad</strong>orsus est : nolite, o clves, hoc <strong>ad</strong>mittere faciiius , (piia Iianc, de<br />

ciijus interitii tractatls , didlclmus narranle saiicto Germaiio anlislite nostro ex<br />

utero matris a Deo sponsain electani, et ecce eiilogias ab eo sibi derelictas ex-<br />

hibeo. Ouas illico perlegentes ab inceptis destiteruut, Ilunni autein protinus<br />

abieriint. A Bituricense urbe veult iniilicr quaedam Farisios, quae post coii-<br />

secrafionein vlolata fuerat, ut Genovefam alloqueretur. Ouae mox inlerrogata<br />

a Genovefa , an sanctlmonialls aut vidua esset , confestiin ut se virginem asse-<br />

ruit, viruin, qiii eam vlolaverat, et locum et tempus exposult. Unde <strong>ad</strong> vere-<br />

cundiain provocata supplex Genovefae veniain jiostulavit. Matronae ciijusdam<br />

filius aetatis annorum quatuor, cum in puteum cecldisset ac post tres horas<br />

inortuus inde siiblractus , malre in lacr j-inas prorumpente ac crines dilacerante,<br />

Genovefae oblatus fuisset, <strong>ad</strong> oratioiiem reciirrens palllo suo super corpiis ejus<br />

apposilo piierum vivuin confestim matri reddidit. Cum ob diiillnam obsidlonem<br />

clvitas rarlsiensis inedia affiigeretiir, Genovefa paiiperlbus condolens navim<br />

buper Sequanam <strong>ad</strong> emendam annonaiii Ingreditiir. Diim autein <strong>ad</strong> quendam<br />

lecum, in quo erat arbor, juxta qiiein naves saepiiis periclitarentur, <strong>ad</strong>venisset,<br />

confestiin arborem incidl praecipiens <strong>ad</strong> oralionem coiiversa, duo horribllia<br />

jnonstra ex illo loco egredi suiit visa. Ab Illo autem dle illio navis noii perlil,<br />

sed prospero cursii coeptiim iter tiaiisfretavlt. Rediens aulem virgo panes<br />

pauperibus juxta necessitates suas distribiiil. Dum qii<strong>ad</strong>am vice civitalein Trecasium<br />

<strong>ad</strong>iisset, piotimis occurrens ei mullitudo popiili innumeros ulrlusquesexus<br />

diversis infirmitalibus afllictos obtulit, inter quos etiam oblalus est ei<br />

1) Alii; Vilico leguiit.

924 Cap. CCXVr. De sancta Genovefa.<br />

iioino quidam, qiiem clomiiiico die Operanfem ultlo divina excaeca\eraf , necnon<br />

puella !ib annis fere duodecim caeca , cjuos illa benedicens sine dilalione inco-<br />

lunies reddidit. In civitate Bleldensi puella (juaed.iiii <strong>ad</strong>olescenti ciiidam jiromissn<br />

ut GenOTefae virtutes comiierit, Testem sibi iminutari ac iii coiitiibernio<br />

virgiuTiin anniimerari a GenOTefa expetiit, iinde iiidignatiis <strong>ad</strong>olescens sponsam<br />

cum furore persequitur, Oiiod GenOTefa aiidiens eam <strong>ad</strong> ecclesiam, qiiae proxima<br />

erat, seciim duxit ef fores ecclesiae, qiiae claiisae eraiit, divinn Tirlule<br />

inirabiliter reseraTit et puellam a fnrore <strong>ad</strong>olescentis liberaTil. Aiire>i;mis diiiii<br />

ciiidam patrifamilias pro servo, qui <strong>ad</strong>Tersus eum deliquerat, GenOTefo Te-<br />

iiiam expeteret, ille Tero oiuiiiiio reimeret , confeslim iit doinuni ingrediiur,<br />

Telieineiiti febre correplus iion prliis saiiitatl resllluitur, qiiam (ienovefae veniam<br />

postulans famulo misericordiam elargltur. Ecce eccleslaiu sanctl Mcirlliii<br />

Turoiiensis ingressa (jiiampliirlmos a daemone obsessos oleo priiis innnclos<br />

llberavit. Duin niitein vellet semel quosdam inun^ere nc olenm in Rinpnlln,<br />

pontifex etlain, qui olenm benedlceret, deesset, inox terrae recubnns in oratlone<br />

2>osita, ainpulla in niaulbns ejus oleo, quo postmodum sanatl siint nesjrotl , est<br />

repleta. De ejus abstlnentla nc elinm Tirlnlibiis inter nlin miiltn sic diclt Viii-<br />

ceiitiiis in sjieculo. A deciino qulnto netatls siine nnno iisqiie <strong>ad</strong> qiiinquagesimum<br />

esca erat ei paiiis liordenceus el fnba , qunm posl duas nut tres liebdoin<strong>ad</strong>as<br />

in olla recoiiimiscens edebnt. A dle domliiico nsque In qiiliila ferl.T jejunabat<br />

et a feiin qiiliitn iisque iii dle doiniiilco ) Tlnuin aulein et qiiodllbet inebrians<br />

nnnqiiam potavit. Post quinqnageslmiim vero niiniim sundentibits episcopis<br />

propler obedleiitlam piscem ef ]nc cum pnne liordeaceo edere coeplt. ]\l»lt,-i<br />

aiitem veneratlone Catulacensem vleuin, iii qiio bentiis DlDnysIiis passus esf,<br />

dllexit, ciii etiam devotio ernt, iii lionore illius basillcain construere. Sundebnt<br />

presbiteros , iit fnceret uniisqiilsqne collntionem nd lioc aedlllcinm, qiil respoii-<br />

(leriint: erunt forsilan parvifati iiostrae vires nedificaiidi , sed coqiieiidne cnlcis<br />

copln deesf. At illa spirltii snncto repleta vntlclnans alti egredimini, qiiaeso,<br />

<strong>ad</strong> ponteiii civitatls et, qiiae ;iudlerills , iiuiitlate iiillil. Oiii egressl in jilate.i<br />

stabnnt nttonitl. Et occe duos ciislodes porcoruin sermoclnantes, qiionim inius<br />

nd alterum nlt : duin suls, id est porcae, vesllgliim ob partus vagantis legerem,<br />

inveiil furnuni calcls mirae inagnitudlnls, nlter responditi et ego inveiii Iii silv.i<br />

siib r<strong>ad</strong>lclbiis arborls n vento evulsae fiirniim calois, de quo nilill sublntuni<br />

credo iinquain fiiisse. Ouod aiidieiiles presbilerl gr;itias ngentes reversi siint.<br />

Aiidiens etlam Ii;iec saiicfn lacrymis iirne gnudio siniim implevif. Lacesslvit<br />

ilaqiie Genesium presblleruiii , iit iii lionore praedlcti martlrls basilicam conslrueret,<br />

slcque oinnibiis clvlbiis illn Implorante constructa est. Iii cujus opere<br />

oolleclis carpeiilariis , cniii potiis deliceret, accipiens sancta ciipam seorsuni<br />

prosfrata cnm lacrymls oravit. Deiiide siiigens fncto sigiio criicis siiper Tas<br />

nsqiie nd summiim jiociiliim impletiim esf, ex quo operaril iisqiie nd consuiuniatlonem<br />

bnsllloae iiberriiiie pol;inles grallas egerunl. Ou<strong>ad</strong>aiii nocle s.ibbnti<br />

circa galli cnnfuin egressa est bentn Genovefa nd basilicam sniicfi Dionysii,<br />

cereus vero, qiii niileferebntiir , exstlnctus est, Ouo turbafis vlrglnlbus , qune<br />

cum e

Cap. CCXVI. De sancta Genovefa. 925<br />

b.isilicn benti Dionysii ipsa ornnte vociferabantur clniitnntes, prope jam esse, qiios<br />

sil)i- iii soJatio veiiire benla Genoveln precabntiir, forsitaii nn^eli vel iiinrtires.<br />

Oiiae siirgens et signaiis iinumcjueiuque ciiravit n spiritu iinmundo, ut foetor gra-<br />

vissiiniis <strong>ad</strong>stantiuiu iiares attingeret. A die etiam epiphaniae usqiie <strong>ad</strong> coenain<br />

doinini beatn Genovefa iii cella recbisn soli Deo vacabnt in orntionibns et vi-<br />

giliis. Audiens nut»?in puella quaednm religiosn nd fores ejus lungls ciiriosilnle<br />

qiiniii fide permotn, qiild snnctn iii celln snn ngebnf, scire voleiis, stntiui Iniueii<br />

nniisit. Ounm snncta consummaln qundragesiina egrediens oratione et sigiio<br />

criicis illiiminnvit. In ecclesin etiam benti Mnrlliii Tiironensis, cum in angulo<br />

qiiodnmornret, uniis de psallentibiis nrreptus a daemonio proprios artns lacerabnt,<br />

ciiinque beatn Genovefn spiritum iinmundum exire jiiberet et ille per ocnlnm<br />

progredi se ininaretur, impernnte illn Iliixu ventris ejectus est foeda relinqiiens<br />

vestigia. l'er idem teinpiis stans in <strong>ad</strong>ltu doiiiiis sune vidlt piiellam in inaiiii<br />

aiiipullnm gestantem, qiinm pnnlo nnte eniernt, et interrogala, quid esset, vidit<br />

daeinonem sedentem in ore ainpiillae eJ ininans insufflavit iii eam stntimque<br />

pars de ore ainpullne cecidlt. In territorio Meldensi cuin j>roprinin messeni<br />

ineteret , vnlde turbati siint ojiernrll jjropter iinbrem imminentem. At ilJn in-<br />

gressa tentorium, quod sine intermisslone facere consueveral , cuin Incrjiuis<br />

prostrntn oratione obtinuit, ut, cuin in circuitu omnes segeles jilnvia rign-<br />

ret, nec messein nec ejus messores giittn nllqiia contingeret. Taiiln etiain snnclitate<br />

j)oIlebnt, quod etinm sj)iritu j)roj>Iieliae jilena omnes qiioque inorbos ab<br />

linmanis corj>oribus exj>ellebat. Egentibus jianes integros dabnt ndeo, ut ejiis<br />

puellae saej)e j^nrtein pnnis, qunm in clibnno j)OSuernnt, non invenirent. Yixit<br />

aiitem j)lus qnam LXXX annis. Hujns autem nalale celebratur tertio nonas Ja-<br />

iiiiarii. Hnec Vincentius. Reliqiia nuteiii , qnne liic inseruntur, ex certissimis<br />

ac j)robntlssiinis ecclesine, iii qua benta virgo j)rnesldet, codicibus, qnoniiii<br />

etiam nonnulla ij)se Yincentius testafiir, extracta sunt. rost transitnni vero<br />

beatissiinae virginis inmpas ejus sepulcliro apposita esf, in qiia j)raeter olei<br />

consiiintionem ignis j)erinanebnt , cujus contJtctii iidirmi sannbnntur, Inmpnde<br />

videlicet mutnta in fontein, oleo in medicinnm. Hoino quidnm lingiine et<br />

oculorum j)rivatns officio nd sepulclinim virglnis nccedeiis et visum et loquendi<br />

iisuin recniiernvit. Mulier qunednm in vislone <strong>ad</strong>inoiiita riliiim a iiatlvi-^<br />

tnle cnecum nd j>rnefnlae virglnis }ocuin detulit, cuniqiie in ecclesia miracnliim<br />

recitarelur, quoinodo doinlnus Jesiis Clirislus oculos caeci nati aj)eruit, contlnuo<br />

aperti snnt ejns oculi. Revelntur cnldnin n nalivitnte inuto , ut <strong>ad</strong> sej)ulclirum<br />

virginis se transfernt, vocis illic beneficiiim j)ercej)turus. Cnmqiie in fide reve-<br />

Intionls die doininico illuc j)ervenisset , slntiin liiigune illius vinciilum est solii-<br />

fiiin et loquebatur inngnificnns neuiii. Inlerrogatus ergo nb nbbnte, qiild jiosl<br />

indiiltnm slbi vocis beneficlnm ngere velit, resj>oiidet, quod n loco illo rocedere<br />

nolif, nollt nd proprla redire, nolit omnibus dlebns vitne suae slne j)rnesenlin<br />

vlrginis vivere. Ciij"ns votuin laefo animo niiijileclens abbas vitae sibi necessa-<br />

rln jiibet inlnistrari. Cum latro quidnni carceri innncij)atns ciislodis negligentin<br />

de carcere exiisset fiiglentemque nd sepnlcliruiii virglnis j^rneses insequeretiir<br />

virginisqne Intro auxilluin imj)lorando acclnmaret, jiraeses vero iii ejus blas-<br />

j>1ieiniain proruinj)eret , subito cnsii Injisiis j)raeses lafrone llberato misernbillter<br />

exsjiirnvif. Ciim nlio teinj>ore Jluinen Sequanae ultra inoduin iiitiiniesceret et<br />

<strong>ad</strong> caj^ellam virginum, quain prope eccleslam sancti Joliannis bnj)tistne virgo<br />

construxerat , <strong>ad</strong> inedium usque aedificii j)ertingeret, lectulus, in quo decessernt,<br />

qui ibidem servnbnfur, fiiiinlne infusns nquis continue descendentibus nfque<br />

discedenfibns nb illis intacfus est inventns. Fost aliquot vero dies cum coenobio<br />

a Norinannis incendlo consumto corj)us virginis a fratribus <strong>ad</strong> Ategias<br />

villam snuin deportnretnr, multis elinm ibidem clnruisse miraciilis co]nj)robntur.<br />

Siquidem nlfare ecclesiae, cui nssessiira erat virgo, snnctn criice sanctorninque<br />

reliquiis, ul inoris esl , ndornatiiin Inmqunm ejiis ndventni congrntulaiis movebatur,<br />

cni siijierjiosifa , qnod cujiiernt, se ndej)tum deinonslraiis firmum nec<br />

nmplins moveri coiiij)robntum esf. lii ciijiis quidein dej>ortatione cereiis, nfi<br />

duin viveret , iteruiii atque iteruiu iniraciilcse est acceiisns, Cnm auteiii abbas'

926 Cap. CCXVI. De sancta Genovefa.<br />

iraret. Experti sunt igltur alqiie in dies experiuiitur quaniplurimi, qiianlu<br />

ciim tremore Cliristi virginein oxiorteat venerari , ubi ciim Iiuinililate capit cae-<br />

citas visiim, debilitas gressiim ac e diverso obstructne inlldelitale mentes ca-<br />

piuiit inleritiim. Nostris igitur' qualibuscunque laudibus Genovefam veneremiir,<br />

sed cuiii tremore ; venerantes ejiis siiirragia iniploremiis, sed cuiu fide. Kt revera<br />

dignum est, Genovefam laiidibus Uonorari, qnae rarisioruiii inclytam urbeni<br />

regiii clirislianissimi praecipiiam stabillssiiiiamqiie columnaiii totiusqiie clirislia-<br />

nitatis iii lide et doctrina magistrnm eruditissiinam toties a tantls

Cap. CGXYII. De dominica in rnmis palmarum. 927<br />

CAP. CCXVII. (214.)<br />

I>e domiiiica in rami^ palmariim.<br />

Hodie s.Tncta mnter ecclesi.i duas processioiies solleinuiter recolit. rriin.i<br />

fiiit, (111.1111 Jiid.iei a moiite oliveti iisque iii Ilierusalein cuiu rainis i>alinai-uiii<br />

et olivarum et cum iiiagnis canticis ipsis associavenint, et ista processio fuit<br />

iiiagiiae revereiitiae et lionoris et lianc reiiraeseiitat ecclesia iu Iiodiemo evange-<br />

lio. Secunda processio fuit , qiia Judaei Cliristum ab Hierusalein in monte cal-<br />

variae cuin magnis opprobriis et irrisionibus deduxeriuit, et ista fuit ignoininiae<br />

inagitae et doloris, et lianc repraesentat ecclesia in evangelio passionis liodierno.<br />

Circa priiuam processioneiii quatnor siuit videiida, primo, a riuibus ista pro-<br />

cessio sit facla, quia non est facta a magnis aut divitibus, sed a pueris et<br />

paiiperibus , iinde dicitur in evangelio liodierno : pliirima autem lurba strave-<br />

runt vesliinenta in via. Oiioniam enim piieri et pauperes Cliristiim processioiia-<br />

liter dediicebant , Fliarisaei et priiicipes Cliristi inorteiii tractabant. Siniplices<br />

••iiini et pauperes Christo <strong>ad</strong>haerebant, unde Chrislus de oinnibus divitibus<br />

iiiiiim soliim, scilicet Zachaeuin, liabiiit aniiciim, unde Luc. XIX: Cliristus de<br />

omnibus pofenlibus unum soliiin, scilicet centiirionem liabuit ; Matth. VIII: de<br />

omiiibiis sapientibiis unuin soluin, scilicet Nicodeinuiii liabuit; Johann. III, iinde<br />

I. Cor. I: videte vocationem vestram, fratres, quia noii multi sapientes secunduiii<br />

carnein, non inulti potentes , non iiiiilti iiobiles, sed qui stiilti siinl mundi,<br />

elegit dominus, iit confundat sapientes. Secundo videndiim est, quare Christus<br />

v<strong>ad</strong>ens <strong>ad</strong> inortein tantuin honorem recipere vohiit, cuui alios lionores regum<br />

respuit , iit dicitur Joli. \'I. Hic dicendum , quod Christus hoc ideo fecit, qui.i<br />

ille, qiii constilutus est in lionoribus inagnis, debet liabere inortis memoriain,<br />

ut non superbiat. Si aulem qiiis habet magnas divitias, cogitet, quod v<strong>ad</strong>it <strong>ad</strong><br />

mortein et qiiod de omnibiis suis divitiis niliil nisi sudariuin secum porlabit.<br />

tjiide dicilur Job. XVII: qui fiii magniis, sacciun consiii super cutem ineam et<br />

operul cinere carnem meam. Itein ejusdem I: niidus egressus suin de utero<br />

mntris ineae, nudus revertar illiic. Si quis est in magiiis Iionoribus constitulus,<br />

cogitet, qiiia v<strong>ad</strong>it <strong>ad</strong> mortem, ubi si erat in gr<strong>ad</strong>ii supreino , ponetur in loco<br />

iiilimo, quia sub terra, si super alios <strong>ad</strong>scenderit dominando, serpentes et<br />

bestiae ascendent conculcando euin. Ideo Eccles. X. dicitur: cum inoriliir<br />

lioino, hereditabit serpentes, bestias et vermes. Item, cuin aliquis nutrit corpiis<br />

suuin diversis deliciis, diversis coloribus ipsum ornando , voluptates corporis<br />

exercendo cogitet, quia v<strong>ad</strong>it <strong>ad</strong> morlem , ubi vermes corpus suum delicate<br />

nutrituin coinedent et lacerabunt, Job. XXVII: viscera ejiis plena sunt <strong>ad</strong>ipe<br />

et inedullis, ossa illius plena irriganlur et tainen in pulvere doiniieiit et vermes<br />

operient eos. Hngo de sancto Victore in libro de claustro aniinae sic ait: cur<br />

carnem tuain pretiosis rebus iinpinguas, quam post paucos dies vermes comesluri<br />

sunt in sepulchro, et aniinam tuam preciosis operibus iion <strong>ad</strong>ornas, quae Deo<br />

et angelis ejus praeservanda est in judicio! Cur animam tuam vilipendis et ei<br />

carnem praeponis ancillam dominari? et dominam ancillari iiiagna abusio est.<br />

Terlio videndum est, quare Chrislus tanto lionore sibi impenso voluit lacrj-mas<br />

emiltere. Dicitur enim Luo. XIX: Christus cuin venisset Hierusalein , cum tanlo<br />

honore Uevlt supcr eain. In lioc ipse voluit ostendere, quod gaudia et honores<br />

liiijus saeciili lacrymis et doloribus sunt permixta. In coelo oinnia siint pura,<br />

in mundo omnia mixta, in inferno snnt foetulenta. Unde Augustiniis in libro<br />

de trinit.ate in persona Cliristi dicit : quid est illud, ero illoruin Deus, nisi , ero<br />

oinnia, quae desiderantiir , scilicet vita, salus, victus , copia, gloria, bonor et<br />

pax. Isla iii coelo oinnia sunt pura , in mundo mixta , in inferno foetiilenta.<br />

Videamus iier ordinem; vita in coelo est pura, quia ibi est sine timore, prout<br />

est, in inundo est inixta, quia ibi est vita cum morte, prout est, in inferno<br />

foetiileiita et corrupta, quia est ibi mors sine vila. Salus, iirout est iii coelo.

928 Cap. CCXVn. De dominica in rarais palinarum.<br />

pst pura, quia ibi est salus siue negritudine, prout est iii inundo, est nn\ta,<br />

Cap. CCXVIII. De coena doiniui. 929<br />

sicHt Maria Magdalena et caelerae inulieres ,

930 Cap. CCXYIJI. De coena doinini.<br />

jiislilicat ppccatorpin plpue. Jerpin. V: perciissisli eo9 et non dohieriint, nttri-<br />

visli eo3 et reiiueb.int fiocipere discipliii.iin, Alii suut inajoris i^eifeclionis, qui<br />

seilicet non soliim pecc.il.i conlemnt, sed eliani lacrym.TS emitlnuli jsti siiinunt<br />

.ngnmn cniii succo I^clucarnui , id est cuin nbnudautia lacrjinarum. Gregor, in<br />

Mori\1.: carnes ciiin lactiicis agreslibus Sunt edeuda , ut, cuiu corpus red«iiitoris<br />

.iccipiinus , iios pro pecca4is nostris iii Jletibus nflligamus. Quare ipsa amari-<br />

tudo poenitentiae abstergit n inentis stoniaclio perversae Immorein vitioruin."<br />

(^)narta debet coinedi cum panibus aziiuis, id est cum panibus non ferinentatis.<br />

Panes comedit cum fermento secunduin Gregoriuin, qui bona sua ciiin corruptione<br />

Taii.ie gloriae facit, quibus doiniuus dicit: sacrificate de fermento laudein. Ue<br />

fermento namque iminolat, qui Deo de rapiiia parat, sed ille sine ferineiito<br />

cnstodit, qui se a inala societafe cuslodit, I. Coriutli, V: modicnm ferinentnm<br />

tolain inassam corriimpit, Secuudo Cliristus assuinsit iiersonam servi in eo,<br />

quod pedes suorum discipulonim lavit. Lavit autem pedes corporales et spiriluales.<br />

rrimo lavit corporales in exeinplnm et docuinentnm •, iii exemplum qnidem<br />

humnnitatis, iit ijjse dicit: exeinpliim dedi vobis, ut vos ita fnciatis,<br />

Istain tamen liumiJitntem Tetrus nbliorruit dicens: non lavnbis mihi pedes in<br />

neternuin. Cui respondit Chrislus : si non lavero te, non habebis partem mecum.<br />

Tiinc 1'elrus timore ac amore i^ercussus obtulil lavandos pedes , caput<br />

et inanus, sed Christus corripuit euin asseiens , qiiod non iiidigebnt lotioue<br />

capitis nec inanuuin, sed taiitum peduin. Ter capiit iiitelllgitiir inlentio , per<br />

inauiis operalio , per pedes niTectio, Diio primn , scilicet iiileiitio et operaiio,<br />

in Tetro munda erant et ideo lotione capilis et mauuum noii iiidigebnt. Habebat<br />

autein inlentionein in omnibus bonain , operationem muudain, Secundo lavit<br />

pedes in docuinentum <strong>ad</strong> oslendendum, quod prnelati debent lavnre subdilos.<br />

Tunc nutem non bene Invatur, ant qnia iiinnus est iniqua, niit quia nqua est<br />

iminunda et turbida, Eccles. XXXII: ab immundo quis imindnbitnr! Gregorius:<br />

prius oiiorlet te mundnri, si ;iHuin vis mundaiP, sapientem prius fieri et sic<br />

nlios facere snpientes, Jumen-fieri et sic nlios ilhimiuare, accedere <strong>ad</strong> Deum et<br />

Iinbere<br />

sic alios <strong>ad</strong>ducere, snnctificari et sic alios sniiolificare. Itein : manns<br />

rectas et sic esse recti consilii, ut , piila , roctuin dnre coiisiliiim. Secundo<br />

quaiido est aqiin iinmuiida; nqua iiumiinda est niiior mundi, Jerem. U: qiiid tibi<br />

in via Aegypti, ut bibns nqunin tiirbidamJ Tnlis enim aqua non Invat, sed<br />

coinquinnt, .Augustinus: quisquis es iii miiiido, nd te venit , qui fecit inundiim,<br />

iit eripint te de mundo, quia, si aliqun deleclatio te delectet in mundo, seinper<br />

vis esse iminundus, si tninen nliqna necessitas te retinet, iiiundus, scilicet Dens,<br />

iiabitat in te , qui mundat miindos, et eris inundiis. . Tertio quoiiiam ipsa ma-<br />

cula pednin ex nimin frequentnlione elTicitiir iiiinis lenax et inveleratn, Eccles.<br />

XXXIV: qiii bnplizatur a inortiio, id est , qui lavnlur a mortali peccato el<br />

ilenim taiigit luortuiim, qiiid proluit l.ivalio eius ( Uiide II. Petri: fncta suitt<br />

posteriorn deleriora prioribiis. Convenit illis illud: cnnis reversus nd vomitum<br />

siium et siis lotat ileruin in vohilnlionem lull. Tertio Invit pedes spiritualil^r<br />

nqna sui snnguiiiis, de qiio dicitur Apocnl. II: lavernnt stolns suns iii snngniii?<br />

.igni et dealbnverunt eas, Ex quo mngis sanguis Christi dealbare dlcitur, vide-<br />

tur, quod habet virtutein lactis et sangulnls, Lac enliii est sanguis iii uberibus<br />

excoclus. Sanguls aulem Chrlsti fuit excoctiis in corpore siio et in corde nostro,<br />

In corpore sno fuit excoctiis igue amoris sul, qiii taiii veliementer in corpore<br />

suo ebnllit, quia aperto lalere cum Iiiipelii einanavit. In corde aiitem noslro<br />

sunt duo iibera, scilicet iulelleclus el alleclus. Dicitiir aulein exco

Cap. CCXIX. De sancto Dernarcluio confessore. 931<br />

|>ote*l;i(em iion dedit angelis, sed soli* sacerdotibus, quia divina virtute corpus<br />

«t saiiguineui in speciem panis et vini converliint. Unde Eiisebius : invisibilis<br />

s.icerdos, id est Christus, per miuislros suos visibiles creaturas in corpus et<br />

sangiiineiu suum sacrata polestate convertit verbo suo, scilicet illo: hoc est<br />

fiuin corpus etc. Ujide non debet aliiiuis attendere <strong>ad</strong> visiiin siium , cjuia visus<br />

piiiaret se videre colorem panis, nec <strong>ad</strong> gustum, quia- putaret, se sentire giistuiii<br />

panis, nec <strong>ad</strong>olfactnin, quia putaret, se sentire odorem panis et viiii , sed<br />

Jiltribiiere debet nd auditum , quia, cum audit consecrationis verba , ita est<br />

oiuniiio, sicut audit , hoc est enim cor etc. Ouod significaluin est Genes. XXVU<br />

iii isaau, qui, cum benedixisset Jacob, fuit deceptiis ejus visus, qiiia ociili siii<br />

caligaverant, et ipsum non agnovit j fuit deceptus olfactiis, qiiia credidit, se<br />

senlire odorem vestiinentorum Esau) fiiit etiam deceptus gtistirs, quia credidif,<br />

selcomedere de venatione Esau, et comedit de venatione Jacob j fuit et deceptus<br />

in tacta, quia pulabat, se tangere maniis F.sau et tangebat m.iniis Jacob. Sed<br />

aiidilus, qui vocem Jacob niidivit, non fuit decepliis, imo dixit : vox qiiideiii<br />

Jacob est. Sic etiam in isto sacrameiilo oiiines alii sensus decipiuntur praeler<br />

aiiditiim et ideo oinnes fideles, qui niidiunt verba consecrationis, firmiler, vera-<br />

liler credere debeut, quod corpiis Christi est sanguis ujiis.<br />

CAP. CCXIX. (189.)<br />

De tB^aiicto Bernardiiio confe^isore.<br />

Uernardiniis coiifessor nntioiie Tusciis e.i noblli familla Albizescorum procreHtus<br />

jiatre Tolosanensi , matre Xerainass.iiia Uliidi filia post tertium ejus na-<br />

tivitatis .-innuin defiiucta, iiifra sexliim palr, malerlerae Uianae educaiidiis<br />

rciuaiisit, qiii aniio XI. a patruis Senas ndvocalus est , iibi liberalibus artlbus<br />

iiiibiitus canonico juri vacavit, devolas iiiinquiim i)raclerniitlens orationes. Oui-<br />

Inis corroboratus Senis fraternitati sauclae Mariae de Scala sanclimonia cele-<br />

berrimae <strong>ad</strong>scribi se procuravit, ubi cilicio iiidiitus Super tabulas aut paleas<br />

dorniiens circa languentes ernt officlosissimus. liiterea anno doiiiiiii saevienle<br />

Senis eiiidemla inortuis lere omnibiis miiiistrls hospitalis dicli sanclae Mariae,<br />

cum niillo pretio conduci possent , Beriinrdiiiiis tyro cliristianornm XX laiignenlium<br />

se obliillt in jiiiiiislniiu. Oui ciiin SP ;id tanluin oiiiis imbecillem fore perpenderet<br />

, qiiosdain ojiisdem fraternitntis consoclos <strong>ad</strong> jiiiim opiis sibi <strong>ad</strong>sciscere<br />

talibiis procuravit: evaiigelio «idmonemnr, regiuim coelorum vim palitur et vio-<br />

leiiti rapiunt illiidj inferamus ergo TloleiilI;iiii nobismet ipsis iiec x>ro Cliristo<br />

niori pertiiiiescainiis. Oiiid tam luagnuin alqiie pulcherrimum, quain peracto<br />

tempore <strong>ad</strong> martiril coronain perveiiire ! Si moriiiiiir pro Christo, cerle inorlmur,<br />

qua uiorte inerces augetur et omne crinieu excliidiliir, omnls eonsummatlo et<br />

status vitae martirio decoraturj lioc fuiidameiitum vlt;ie el fidei, hoc praesidium<br />

salutls, lioc vlnciilum libertnlis et houorls. Mors quippe iiilpgriorein facit vitnm,<br />

mors inngis diiclt <strong>ad</strong> glorlam. Ouid eiiiin iiobis cuin liac liice, quibus lux ae-<br />

terna proinitlitur! Ould cuiu hiijus vilne natiiineqiie commercio, quos coeli<br />

altitudo deposcln Intra oinnium glorlam pulclirior est pro Christo mori titulus<br />

el integrlor corona signatur. Forro nobis contemnenda mors est, qiilbiis Cliristus<br />

occlsus est aule oculos. Nobis, quaero, concurraiit dominlcne passionis exempla,<br />

coucurranl oblata et praemla, quonlam misericordiam prnestnntes mlserlcordiam<br />

conseqneuUir. His Inllainmati juvenes ciincli iiunnimes confesslone rlte expiir-<br />

gati el coininunlone <strong>ad</strong> funestam Illain domiim iion slne parentum et amicoriim<br />

Inrrynils se contiilerunt, die nocleqiie sediilo iiifirmis iniiiistrantes , quandoqiie<br />

mortuoriim corpora sepelientes. Demum sedala pestllenlia phiribus de consoclis

932 Cap. CCXX. De s. Bonaventura episcopo et conlessore.<br />

clefiiiictis reliqiii nJ iialenias domos remeanint, quod feclt el Bernardiinis, qui<br />

statini febre coucussus pt non multo post saluti restilutus nniiila facultate pau-<br />

^ieribus erogata die nativitatis Mariae virginis, cujus gratia a pueritia , quo<strong>ad</strong><br />

vixit, sabbato jejunavit, beati Frnncisci factus est imitator, niliil praeter habitum,<br />

femoralia et funiculum possidens et primo in locum columbarii in Senensi<br />

territorio contemplationi aptissimum destinatur, ubi vigiliis, jejnniis, disciplinis<br />

«Itra regulae praecepta et cilicio corpus macerabat. llluc per multa milliaria<br />

nndis pedibus panis ac vini collectam elemosinam luimeris afTerebat praelatis<br />

obediens. Hic inter caelera passione Cliristi amarissime sciudebatnr, qui sa-<br />

cerdos ordinatus quofidie amore in Denm inllammatus celebrabat, sed altius<br />

«spiciens et nniinarum snlutem siliens gravi jnncta cruce ex columbnrio Sagianum<br />

ut ebrivis spiritu praedicaturus accessit , cujus integritate prius cognifa a<br />

praelatis ordinis pr.iedica<strong>ad</strong>i officiuiu conccdilur. Sed cuin linguam haberet<br />

aliquaiituluin praepeditain , facfa <strong>ad</strong> dominum oratione igneus e coelo globus<br />

dimittitur, qiii sic ejus linguae raucitafem decoxlt, quod exinde illud sanctissimuin<br />

nomen Jpsus Ifali.ie urbes, castella, villas quasque perlustraiis expedife<br />

iion sine maximo fructu praedicaret. Tiinc eiiim terras et inaria praedones ob-<br />

sidebant, tiuic tanla Guelplioriim no Ghibellinorum rnbies invaluernt, ul inutuo<br />

fraternoqiie cruore ruberet Italia. rubiica ludoriim gymnasia frequenlabantur,<br />

iisurarum voragines inhiabant, vigebat magia , rcligio paruin colebatur et festi<br />

dies a ferialibus nisi spectaculorum gratia dignoscebantur. Sed quo inagis in-<br />

digebnt Italin, eo pliis iii Bernardiiio siipernae gratiae favor et virliis foecuii-<br />

davit. Oiiis ennrrare posset, quantum boni per liernardinum coiisecufa est<br />

Italia? per hunc sedatne caedes, erecla hospitalia , exstirpatae foeneratonim ra-<br />

pinae, <strong>ad</strong>ulterini femiiianim ornatus cremati , festi dies culti et pliires ulrliisque<br />

sexus non sine iniraculorum si>lendore <strong>ad</strong> Dei servifium conversi. () virum<br />

Itnliae fnigi! In his itaque Operibus Bernardinus perseverans apiid Aquilam<br />

Apriicii urbem anno salutis MCCCCXLIII, aetatls vero suae LXIII vitae teriui-<br />

iiiim complevit. Ciijus corpiis A(iulfani cives pluribus diebus inhiiinatum tenue-<br />

riitit odore slmiil et inirncnlis frngrans et ibidein iii monasterio sancli Francisci<br />

pusfmoduin hoiiorillce sepelieriint. Et hunc Nicolaiis ponfilex i|iiintiis nniio do-<br />

iiiliii MCCCCL sancloriim cnfalogo concervnvlt. Sollemiiis ejus dles XIII. cnl.<br />

.Jiiii. colitiir. Tr.iiislafuin est aiifem corpiis e/us in femplum iioviiiii ei dedicnlum<br />

niino MCCCCLXXII cal. Jun. Sixfo pontilioe iiiaxlmo, ejus poiililicatus aiiiio I.<br />

CAP. CCXX. (190.)<br />

De s^ancto ]Iona\reiitiir.i epii§icopo et<br />

confessoro.<br />

Bonavenliira episcopiis Albanensis el cardinnlis de Bnlneo Regio oriundiis<br />

ex voto malrls pro ipsiiis inrirniilate <strong>ad</strong>hiic |)ueriili beati Fraucisci liabilum<br />

Siiscepif, qiii siib Alexnndro de Ilales Iheologiae et iiiorum sic evasit inlegerrimus,<br />

ut saeplus de eo diceret Alpxander: veriis Israelifa est isle, in quo Adam<br />

noii jieccasse videttir. Ilic aiinoriim XXXV inler fot venerabiles rellgioiiis pntres<br />

propler siinm perfcctiotiem f.icliis minisler regulam beafi Francisci periclilaiilem<br />

Narboiie iii generali capltiilo reformnvit el magislri Geraldi npologeticiim li-<br />

belliim conlra ininores subtilifer confufavit. Ilic in beafi Antonii Iranslalioiie<br />

ralaviuin XXXII, nnno obilus ejiis linguam receiilem ac riiblciindnm in manibiis<br />

leiiens inler lacryinas ait : o lingiia qiiae Denni semper benedixisli et alios<br />

,<br />

beiiedirere doculsti, num iierspicue rerultur, i|iianli iiierifi fiierls .ipiid Demu<br />

»

Cnp. CCXXl. De sancto Roclio confessore. 933<br />

et sic osculans deposuit. Laborante vero difTicultatibiis roinana sede n Gregorio<br />

XI. et sacro senatu cardinalis et eiiiscoims Albanensis quamvis renuens<br />

Iiroclamatur et statiin <strong>ad</strong> concilium Lugdunense cuiu Rotliomagense et TripoIItano<br />

episcopo de rebus arduis pertractandis destinnfur, in quo <strong>ad</strong>eo prudenler<br />

Graecorum haereses composuit , qu.od omnes praesente tunc 1'alaeologo eoruin<br />

iniperatore libere se deinceps Romanae sedi parere velle profiterentur. Hic<br />

libros edidit intitulatos de septeni visionibus, sententiae sentenlianiiii , super<br />

evangeliis, praesertim Lucae, olficiuni de cruce, officinm beati Franclscl et de<br />

ejus vlta, de sex alis Serapliiin, illnerarium nienlis in Denin, alterum in se<br />

ipsum , defensorium religionls mendicanlium , arbor crncis , breviloquia , sermones<br />

dominicales super evangelils et epistolis per anni circnliiin, conipendiiim<br />

veritatls sacrae scripturae, de instltutione nnviliorum, de stiinulo aiiioris, pliaretra.<br />

Multa in officio reformavlt et <strong>ad</strong>didit ct alia plnra opuscula usque <strong>ad</strong><br />

tricenariuni ninnerum, quae in partibiis Galliarum frequenter in manibus ha-<br />

hentur. Et sic in pari sanclitate et opum friiclii proficiens ex liumanls snblHtiis<br />

est anno doinini MCCLXXIV. tertio idiis Jul. et aetatis suae LIII. , Lugdiini iu<br />

pcclesia beatl Franclsci sepnltus, iniraculis r<strong>ad</strong>ians, Ciijiis cor reliqiio corporc<br />

incineralo incorruplum inventiiin est et a Slxto poiitifice IV. aniio sahilis<br />

MCCCCLXXXII sanctoruin ponlificnin munero <strong>ad</strong>scriplus est, Ejus festuin doininlca<br />

secunda Julil celebratur.<br />

CAP. CCXXI. (191.)<br />

l>e .«^ancto Roclio confe^^ore.<br />

nocliiis confessor genere Narhonensis apud inonlein 1'essulanuni ex palre<br />

Joaiine, iiialre libera progenllus annorum XII corpiis siiiiin coepit ahslineiilia<br />

castigare, qni mortuis parentibus amplissima liereditate paiiperibus distribHla<br />

a priucipatu se abdicans , oppldis palernis patriio cominendatis , breA-i veste indutus<br />

cum plleo, pera et baculo in Italiaiii peregrinus devenit, et quuin Roinaiii,<br />

Aqiiam peudentem , Cesenam aliaque pluriina loca Irucl peslilenlia vexata<br />

sigiio crucis Ilberasset, 1'lacentlam e<strong>ad</strong>ein Iiie iiifectam <strong>ad</strong> qiioddam aegrotaiitiiim<br />

liospitale deverlit. Oulbus omnihus siiiilliter sanalis statim slnislra coxa<br />

sagilla transfigitur, sed post acerbam passionem salutem conseciitiis in Galllani<br />

arniis lunc vexatam remeavlt et in paterno captiis oppldo ut explorator carceri<br />

delriiditur, in quo exaclo qulnqneniilo In inaxiina patientia et vitae ausleritale<br />

dominum orans, nt invocantes noineii suum a saevisslma pestllentia protegerentur,<br />

in pace obdormivit anno domlnl MCCCXXVII, aetatis suae XXXII, XVI<br />

cal. Sei>teinbr., <strong>ad</strong> cujus latns reperta est tabella Iiis Illterls inscripta : peste<br />

laborantes <strong>ad</strong> Rochi patroclnium confugientes contagionem illain triiciilentissi-<br />

iiiam evasnros signlfico. Quo a patruo cognito Inter multas lacryinas peractls<br />

longo tractii exseqnlis sancluin corpus tr<strong>ad</strong>idlt sepulturae, eldein teinplum<br />

niagni suintus erigens. Hujus vero noinen redeunles a concilio Constantiae ah<br />

eo recenter a furenli pestilentia liberatl aniio salulis MCCCCXV detulerunl iii<br />

Italinm, in qiia ob ejus iiinuinerabllia miraciila basilicae et sacella ubitpie iii<br />

dies erigiintur et anno ejusdem WCCCCLXXXV corjHis ejus fiirliin Venellas de-<br />

laliim a seiiatii devolissiine suscepluin est et ejus nomliii teinplum celeberriinuiii<br />

fahricalum. Fesluin ipsiiis XVH cal. Septemhr. veneratur.

\y,iA ('.in. ('('Wll. Pi' k.iiul.i Ami.i UKitn' Mr^iiii^ M.iri.U'.<br />

cvr. ccwii. mi)<br />

l>€^ Nniir|iiii f»llt> iii (!'••'i$> iiivirO))i.imi Jcd iii(> nn ,-ir|in.it .N.iiKlil.is V(>slrn , si<br />

•.l.nliin )>(>tili(^ni V(lr.ivi (>t itr.-K^ciiiii (l(>|>[>sliil.iliim, >|n(>(l Uci<br />

l>nivi>lnlin in in.iitns nrtstr.i» inr.idit, in l.iliiuim .s(>riiuini>m nou transtiili. rMtr<br />

iiim pni r(>i m.iiinilndiiio .i>l t.inli ni^ijolii tr.iii.ilntiiii m.S(> r.i .inii.i n>lincr.il>ililcv nd l>sc>)nio nniiclornm. Ad .iclcrnnm siitnidcm i>.ilvi.ii-cli.ivnin «c i>n>i>lictnriiin<br />

jslorios.A ct fcli\ i>ci\cnil (-iil>) siio Ocns inillcvcl n-di-iiilioix-ni. (>nn-<br />

(lc.ll orjso s.icn>s.iiK-l.i iii.il(>v (siii linins s.nicl.ic iii.ilvoiiic ninnil.i snlVv.iijii*<br />

(-1 in cjiis l.mdilins cnm omni ilc\olion cvsnltcl ll.i»>o »>sl onim ill.i sn))crn.ic<br />

liciicdictionis tcrr.i , d(> (inn coclcslis liiiiilns oll.im spi-i nostr.ic c0in))O»iiil lic.i-<br />

ti«»imnm >-ivitiiicm M.ivinm, ()ii.ic (>n. divini roris imlin» ronnintii , jiisliis ii>-nlinni, nni!(-lns l.iclitinm, dciii>in lol.i Irin-iln.s lili^riini nliliio<br />

lilii jicrsiinn cnriiis snlislnnlinm c\ snn miscriconlin inliiiiln nccc|^it, Itmncs<br />

criiO liodic lir.itxlcmnr in doniino innlvi>)iic |!l(< lnclnl>i)nil)>.<br />

c\«iillnlc ct V(>,i vidnnc cl omiics n\>)v.ilnc iii t.ml.i doinilin i>n> nlVccln linndc.mt<br />

cl oiiincs vivi, in nniiclnr Annnr fcslo »>\Millct tinin ufliijl totii«, ()iiin c\ c.<<br />

l>nxliil viiiio, iii (|nn vcrlinm fnclnni csl, ldcin-i> OmncA snilclnm Aniinm<br />

(>rnlr in.iionrol«»<br />

»cvvicl>«t , A|>i>nniil l cc tii rt iniinmcvnliilr» liOiniiics rl frn> omiics<br />

clirislinni iiic -,>iO)d iiniici Minl , i|iii ii)nln>iii iii(>nm<br />

snnclnm ,\i)ii.iin )>i>>i>lcv iiic li)>i)>>vciit. ^>iinn> si l>(>i)C inilii scv> ivc ciiiii» cl<br />

Kiiininr jilnccvc dcsidcvns. .imoilo volo, iil clinm iiinln>in in(>nm dnlcissimnm<br />

nli)|nn S)>ivilnnli drvolionr lionon>» C)n»i|iic fcsliini dcvotc i>cr nmplins »-rl(>l)n>S|<br />

(|noil , ()iiniiidiii vi\il, frcit rt drvolr ni«lii''> il>idcm pcrniAnrii» siiic iinr ! Vrnr ciinclis<br />

rnim onnrli» tn miU in corli» dinini<br />

i-ruinn , Dri rlrcln innlrr nc Inmcn «Irri mci lilin. Vn» i>sl nd nposlolii» lo^iiii<br />

rl ipsn polrsl .<br />

isti<br />

snnl scnnli», prinripc» nposliiloinin , in(1i((s<br />

Knrrnli. sol mcniiim lilinnim siint lilii. I iidr nd cjns drv(>li(>nrin dicric lil>c( .<br />

pin iii.ilrr rl liiimili», dr ipin M.iri.l pi\>diil , tnis ndc»lo fninnli» , ipios iiilp.i<br />

d

Cap. CCXXIII. De sacratissinio corporo Cliristi etc. 935<br />

(jrdvi? iliii'-ril;« iii.-(iics riiiii siiinino jiidirp, «iicoiirre, in.Tl»»r<br />

iikUI.i, iiI viv/iiiiiis |i.-ii ifici-, iit,

936 Cap. CCXXIV. De nostra domina de pietate.<br />

eliam ."» negligenlia et torpore. Secuudo debet probare corpus doiuinicuin,<br />

quanlae sit innjestatis: non eniin recipit panein inalerialem, sed coelesteiu, illuiu<br />

videlicet, qui dixit : ego suin panis vivus, qui de coelo desceiidl, i"aiiis eniin<br />

isle Iiabet maguain et fructiiosaiu perfectionein, quoiiiain pnnis vivus liabet lon-<br />

gain et virtuosaiii durationein , quia ego siim. Eteniiu vero tria iii re qualibet<br />

coiisiderantur: esse, operatio et fiuis. Tertio probet reclpiendi luoduui, quaiitae<br />

sit sauctitatis, quoniain illud salvificuiu sacrainentiim est reclpienduin cuiii coii-<br />

scientiae puritate, cuiu vera fide, cuin niulto desiderio et magna devolione,<br />

Si eniin beatus Johaniies baptista sanctificatus in iitero, ut dicitur in sancto<br />

evangelio , tiinebat, quoniam debebat eum baplizare et iion audebat sauctuiii<br />

Dei caput tangere, quanto magis boino debet tiinere, qui non est sanctificatus<br />

in utero, sed est tolus conceptus in peccatis, natus et iintritus, qiii nou sohiiii<br />

tangere eum debet , sed intra se recipere. Uebet equidein cuin magiia liumili-<br />

tate, fide et devotloue dlcere ilhid, quod ceulurio dlcebat domino, Matth. VIII:<br />

doinine , non sum dlgiius, ut iiitres sub tectuiu ineum , sed taineu dic veibum<br />

et sanabitur puer meiis, item aiilma mea. Sancti aiilem doctores quaeruiit,<br />

utruiu instltullo hujus dlgnissimi sacramenti fuerit iiecessaria. Respondet docfor<br />

beatus Tliomas in IV. di. VIII. et art. IXI. et doiuinus Fetrus de Tarentasi.i<br />

pontifex Innocentius quintus ejusdein ordinls praedicatorum, quod fuit talis<br />

institutio hnjus sacraineuti neccss.iria xiropler tres causas. rriino , ut memoriaui<br />

seinper habeamus de passione, unde l'auhis ait: lioc faclle in meain coinmemo-<br />

rationem. Ideo beatus Thoinas dicit : iininensa dlvinae largitalis beneficia exhibita<br />

populo christlano inaesllinabilem el conferunt dlgiiltaleni , neque enim<br />

est aut fuit aliqunndo taiii gtandls natio, quae liabeat Deos approplnqiiautes<br />

slbl. Adest iiobis Deus uosler unigenitus, slquldem Dei fillus suae dlvlnitatls<br />

volens nos esse participes, nostram naturam assumslt, ut liomines Deos faceret,<br />

factus Iioino et hoc insuper, quod de nostro assumslt, totuin nobls contulit <strong>ad</strong><br />

sahitein. Corpus nainque suum pro nostra reconclliatione in ara criicls hostlaiii<br />

obtulit Deo jiatrl et sangulnem' siium fudit In prelium siinul et lavacruin, ut<br />

redemtl a iniserabill servltute a peccatis omuibus inundaremur. Secund.i causa,<br />

jit, sicut hoiuo iirlmus Incnrrerat mortein ratlone cibl veliti sumll contra volun-<br />

tatein Dei, Genos. II, nunc autem vitam aeleriiaiu possideat ratlone hujus clbi,<br />

id est corporis Cliristl, quoniam teste evangelista Johanne c. VI: si qiiis mandn-<br />

caverit ex. hoc paiie, vlta vivet et in aeternuiu. Terlla, ut, slcut quotldle pecca-<br />

inus saltein venlaliter, ita quotldle eiiin reclpere aut <strong>ad</strong>orare debemus, quoiiiain<br />

puiii <strong>ad</strong>orando devote peccata venlalia remittantur. Ideo Ainbroslus de poeni-<br />

tentla dlst. 11 : quotiescunque , qui semper pecco , seinper inedlcinain recliiere<br />

debeo. Ad hanc sacratlssimam hostlam consecratam, sub qua contiuetur veruin<br />

corpus ct sanguls Jesu Clirlsti domlni nostri, devotlonem non modicam Iiudn-<br />

vicus XII. Frnncorum re.v liabebat, qui a medlcis per phires dies derelictus de-<br />

liilnuin Jesuin invocavit et ab incurablli aegriludine conv.ihiit oidinavitque, ut<br />

in regno Franciae ob reverenliain sacrae hostlae iii elevatlone corporis Christi in<br />

)uissa devota oratlo canlaretur videjicel : o salutaris hostla , quae coeli paudis<br />

ostiuin, bella premunt Iiostilia, da robur, fer auxlllum. Amen.<br />

CAP. CCXXIV. (195.)<br />

Dc iiostra «loinina ilc pietatc.<br />

In laudibus virgiiiis bene<strong>dicta</strong>c .iliqiiid loquiiniir dilecllssiini , licet de e.i,<br />

i|uidqiiid dixeriiuus, mluoris sil Inudis, qiiam diguilas ejus mereatiir. Nam per-<br />

ipctlsslinn Dei inntris opera in openiiii sanctoriim omliiiim coiiipassione e.\.c(Ileiilis

Cap. CCXXiV. De nostra domina de pietate. 937<br />

s.-inctltatls iiraerogativam habent, de qua loqiiitur divns Hieronj-nius dicens : si<br />

directe attendas, niliil est virlntis, niliil gratiae, niliil splendoris, quod totuin<br />

non refulgeat in virgine gloriosa. l'orro Gregorio (esle tanto quis x>erfectior<br />

est, quanto pietas allenas perfeclius senlit dolorcs. Noii igitnr ipsius, quae est<br />

piaruin piissiina, silenda est virlus pietatis, in qua non videtur sancloruin ali-<br />

qiiem Iiabere superiorem nec parein. Ouis enim nmjiliori agnitione internae<br />

compassionis lamenfationes super inortem salvaforis scivit edicere pnidentius<br />

matre ejus doclissimal aut quis inlensiori dolore plangendo lugere i)0tuit Jlaria<br />

moestissima 7 Jure enim plusquam marlir est , quae nimio amore vulnerata<br />

teslis exstitit salvatoris et prae moerore in animo cruciatiim suslinuit passionis.<br />

Augustinus : Christus Jesus carnem et Maria virgo immolat inentem. Ad teinpng<br />

igitur prout colenda sollemnitas bis diebus exposlulat instiluta Dei gpnitricis<br />

Mariae iuimensa pietas, qua in spiritu fuit passa, considerauda, <strong>ad</strong>miraiida, laudandaqne<br />

ac imitanda est. Ipsa equidein viigo Maria , iit Joliannes testalur<br />

cap. XIX, slabat juxla crucem mater Jesu, non insensibilitale vel iiiiinulablli-<br />

tate, sed sanctitalei stabat enim fide elevata, stabat peccato noii inclinata,<br />

stabat Dei voluntale conforinata. Prima equidem recliludo mentis est vera /ides<br />

fundamentum virtuluin. Tempore eleniin passionis oiiines discipuli Christi Jesii<br />

doinini nostri, qui prius stabant fide elevali <strong>ad</strong> Clirislum credendum non soluin<br />

veniin hominem, siinul et venim Deuin. Unde Pelrus pro Omnibiis dixerat<br />

Matlli. XVI: tii es Christus filiiis Dei vivi. Oinnes proslrali sunt in infidelita-<br />

teni , sola eniiii beatissinia Maria stabat fide elevata, de ejus divinitale ex-<br />

spectaiis indubie suain tertia die resurrectionem. In hujus signiiin tridiianc<br />

officio dominicae passionis cuin quindecim candelae accensae firmentiir aiite<br />

altare, paulalim oinnes exstinguuntur, sola una accensa absconditur, quae post<br />

officium omiiibus jiraefertur <strong>ad</strong> illuminandum. lllae quindecim candelae accensae<br />

significant XII apostolos et tres Marias, Magdalena, Saloine et AL|>hei, quae<br />

prae caeteris videbantur fide illustratae et firmatae. Sed in illd Iridiio oinnes<br />

exstincti sunt luinine fidei deilalis Chrlsti Jesu , soluin in virgine benedicla remansit<br />

lumen fidei occullum, quod postmoduin omnibus palefaclnm est <strong>ad</strong><br />

oinnes suo exemplo illuminandum. Stabat secundo a peccalo non inclinala, non<br />

jacebat, non sedebal, non denique curva erat, sed slabat. Jacet qiiis in peccalo<br />

per pravain operationem, sedet per mentis consensionem, inclinatur per sensiialem<br />

dilectionem, Oinnes cecidiinus quasi folium, scilicet a jierfectione virlulum<br />

saltem quo <strong>ad</strong> coinplacentiain sensualem, ubi consislit veniale, quoniain, si<br />

dixerimus, quod peccatum non hnbeimis, verilas iii nobis non est. Etiain tertio<br />

stabat firma vohinlale Dei confirinans se. Ideo stabat, non inurmurabat , quod<br />

filius innocentissiinus paleretur: non blaspheinri-bat Jndaeos, quod ab iis, qiiibus<br />

tot beneficia fecerat, tam crudeliter tractaretiir, non vin<strong>dicta</strong>in a Dco petebat,<br />

quod illi a terra vivi absorberentur, ut merebantiir. Non capillos vel vultum<br />

scindebat, quia vidua et sine filio consolatore remanebat, sed stabat verecunda,<br />

modesta, lacrymis plena , doloribus iminersa. Ideo Anselmus ait: o doiiiina,<br />

quos fontes lacrymaruin dicam erupisse de pudicissimis ociilis tuis, cuin alteii-<br />

deres unicum filiuin tuum innocenlem coram te flagellari, ligari, mactari et<br />

carnem de carne tua ab iinpiis crudeliter dissecari et tainen ila divinae volun-<br />

tati conformis fiiisti, iit salnlis Iiumani generis avidissima esses, ut confornus et<br />

fixa in Dei voluntate esses. Ouamvis tunc impleta esset illa prophetia Syineonis<br />

dicentis, Luc. II: tuam ipsius aniinam pertransibit gl<strong>ad</strong>ius. O doinina, dicebat<br />

juslus ille Syineon, vos fuistis sine dolore iii parlu, sed veniet teinpus, quando<br />

erili juxta crucein filii vestri et euiu videbitis morientem, gl<strong>ad</strong>ius tunc penetrabit<br />

cor vestrnm. Ipsa eniin virgo Maria habuit singularem coinmunicationem omniuiii<br />

dolorum passionis filii siti propter fidem , propter cognitionem et propter<br />

satisfartionein. Juxla crucein equidem erat moestissima inater et quo non<br />

poterat, tentabat exigere Jnauus, cupiebat ainplecti fillum in alto pendentein.<br />

Sed quodaininodo frustra tensae manus compli^ae redibant. Postquam vero<br />

suscepit corpus Christi Jesu a cruce depositum, qune lacryinabili voce dicebat:<br />

quid fecisti , o Jesu fili ini carissime, quare Judaei te crucifixerunt? quae causa<br />

5«)*

938 Cap. CCXXV. De sancto Josepli sponso virginis Mariae.<br />

inortls tiiae, o filiT qunm (liira et amara est tibi liumnni geiieris redemtio, pro<br />

qua tum Deo patri et tibi cuiu splrilu sancto gratias ago. Unde ecclesia devo-<br />

tissime nos invitando <strong>ad</strong> luijus diei compassionem cantat dicens : mentes juvet<br />

fidelium dolores et susiilriuiii inatris Chrlsti revolvere cuin gratianun munere,<br />

casta parentis viscera poena torquentur aspera , dum illum, quem genuerat,<br />

virgis perversl verberant, Jesum lisant, crudeliter caeduiit, cruentant acriter el<br />

ejus matris maximae sic augenlur tristitiae. Ouae vlrgo Dei filium genuerat,<br />

puerpera stat gemens <strong>ad</strong> supiilicluin cernendo crucem misera. Tantum sibi<br />

compatitur, quod fere secuui moritur: niillus dolor ainarior, nam nulla proles<br />

carior. Cuncti ergo Mariae servull cultores verae fidei Jesum occisum collte et<br />

cum Maria plangite et devotionem de caetero accipite, slcut quidam doctor iu<br />

utroque }ure de parlamento Parisiensi. Oui audiens praedlcationein cujusdam<br />

fratris ordinis praedicatorum concionantem de pietate virginis gloriosae , cum<br />

jnfirmus esset usque <strong>ad</strong> mortein, et loquelam per plures dies perdldisset, vo-<br />

cafus praedicator a sua uxore, ut eum vlsitaret, el facta visitatione frater illico<br />

<strong>ad</strong> conventum inislt, ut fratres dicerent orationem ante dominam nostraiu de<br />

pietate. Oiia dlcta aperiens oculos infirmiis loqui coepit merltisque virginis<br />

confcssus est , quainTis iiifra spatiiim X anuoruiu non fuisset vere coiifessus, et<br />

posl per aliquos dles supervixit. Hi suiit dolores, quos virgo habuil; disce,<br />

salvator, nostros meniinlsse dolores virginis seplenos, ut tibi quaque die prosint<br />

dolores. Virginls praedixit Symeon aniinam mucrone feriri et matrem nati vul-<br />

nera ferre sui. Secuudus: huic cum caesa fuit pueroruin turba piorum, pertiiU<br />

in Aegyptum non bene tuta ineuin. Tertius: et dolui quaerens puerum divina<br />

docente in templo. Ouartus : liunc csptuin liujus ferre poudera crucis cum<br />

vidi. Sextus: et ligiio fixuin eum morte sopltuin deponi. Septiinus inquit<br />

petra linquere pulsa frui ; nos igitur nostros qulsquis meditatur dolores, per-<br />

eipiet natum ferre salutis opem. Quod ipse praestare diguotur. Ainen,<br />

CAP. CCXXV. (196.)<br />

De jsancto «Foisepli jsponiso virg^inist<br />

Mariae.<br />

Nobilissima res est nobis inlseris inorfallbus in lioc muiido liabere singularem<br />

devotionem non soliim Deo aeterno, sed etiam suls glorlosis sanctis. Et<br />

lioc propler nostrain inopiam, qula iiil ex nobis ineremur coram Deo, imo pleni<br />

peccatls deinereinur suppllcla. 1'ropter quod <strong>ad</strong> sanctos opus est nos refugere,<br />

qualcmis eoruiu meritls Deiis placetur, et quod petlmus, oflicaciter consequiniur,<br />

Hulc Job. V: <strong>ad</strong> allquem sancforuin convertere. Tiim etiam proi)ter Dei nostri<br />

reverentiain , quonlam Deus, qui in iis Iiabitat , lionoiatiir. Qui neinpe snnctis<br />

lionorem trlbuit, illiim speclaliter Iionoraf, qui eos inhnbifando per gratinin<br />

sanctificavit. Tuin efiam tertio propter eoruin virtuosltatem et gloriain, propter<br />

qiinm digni sunt honore. Nam teste philosopho in IV. ethic, : lionor est prae-<br />

miuin virlutis et viituti perfectae non fit condignus honor. Debeiit ergo sancti<br />

lionorari tainquam virtuosisslmi et glorlosisslmi nostri patroni spiriluales, quo-<br />

niain, uf habofiir XI qu. VII cap. qiialis, qiil pnlroniiin sive patrein splrlliinlem<br />

iioii lionornt, plus vldotur peccare, qiiain qui iialrom carnalein conlomnlf, et<br />

quoiilaiii sniicfiis Josoph esl unus de gloriosloribus sanclis j)arndisl, cui.dominus<br />

tanfnin gratinm coiifiilit, ut siinm dilectlssiinnin inntrom ei in custodlam ot<br />

sponsain daret. Ideo nd ipsuiu merifo devotione utiunin magnn moveinur.<br />

Hnbi-t eiiiMi ip»r sancliij Josojih jdiiriiiia iirivileyia. 1'rliiium dicitiir noblllssiinnc<br />

:

Cvtp. CCXXV. De liaiicio Josepli spotiso virgiiiis Matiae. 939<br />

gpiieratioiiis. Erat eniiii leste evaiigelio de domo et ffiiiiiliii Darid, Miillli. 1;<br />

Joseph, fili David, noli tiinere accipere Mariain conjiigein, ex qiia doino David<br />

Christus Jesus descensurus erat. Si autein quis inodiun genealogiae scire vellet,<br />

secundum Juliannem Damascenum notandum foret, quod per catenam Xatlian<br />

prcphetae fllii David descendit Melciii, a quo Melchi qiiarto gr<strong>ad</strong>u descendit<br />

et distat in recta linea ipse Joseph, ut patet Luc. III, et Melchi est ii^si Josepli<br />

aviis avi , Melchi vero habiiit Iratrem noiniue Panthera, qiii geiiuil Uarpr.iitliera,<br />

et hic genuit Joachiin, qiii genuit gloriosam virgiiiem H.Triam. Per catenaiu<br />

auteip. ipsius Salomonis filii David naturalis descendit Matlian, qiii fuit avus<br />

sancli Joseph. Ipse autem Mathan liabuit uxorein, ex qua genuit Jacob itatrem<br />

Joseph, Ex his omnibus aperte monstratur nobilitas tam beatae virginis quam<br />

ejus spoiisi Joseph, quoniain fiierunt propinqui. O igitiir quain nobilissiiuus est<br />

iste sponsus, qui utique est proi>inquus multorum sanctonim, ut Johannis bap-<br />

tistae et multorum apostolorum domiiii uostri Jesu Cliristi. Secundum privilegium<br />

ipsius spoiisi gloriosae virginis Mariae est evangelicae commendationis,<br />

quoniam in saiicto evangelio ipse Josepli cominendatur jiistus fiilsse, Matth. I:<br />

cuin esset Joseph justus, uolebat tr<strong>ad</strong>ucere, quia, ut testantur doctores catho-<br />

lici, veritati cominondatur a perfecta virtiiositate. l'r.iecipue in talibus scriptis<br />

nccipilur juslilia, in quantum est virtus gpiieralls oinnes virtules comprehendens.<br />

In ipso slquidem videre potiilsseinus virtutes ferine omiiium patriarcharum et<br />

prciphetariim, et certe haud dubluin, quia iii ipso erat obedlenfia prointa, qiiae<br />

fiiit in AbrahamO, immolando filium suum dilectissliiiuin , palieiitia Joseph patriarcliae,<br />

huinilitas David, devotio prophetaruin et sanctorum patrum et devotarum<br />

mulieruin, ex qiiibus reddebntur sponsus virgiiiis. Tertluui privilegium<br />

virgineae electionis, refiilget nempe gloria et aureola virginllatis. Tuit eniiu<br />

electus virgo incorruptus, quam virginlfatein voverat mutuo consensu una cum<br />

virgliie benedicfa. Unde Hieronymus sanctus contra Helvidium ait; grata gratift<br />

et llorida fuit virginis inatris et Joseph sociefas, et sicut ainatores puritalis in<br />

mafrimonio virgiuifatis fiierunt a spiritu sancto electi. Et Augiisfinus in libro<br />

do conjugali bono: Joseph nisi virgo fuisset, virgo maler Dei nequaquam in<br />

sponsam slbi a Deo data fuisset, alias hoc sanctuiu conjuglum claudicassel.<br />

Quartuin fuit privilegium dilectionis et sanctae conversationis. Fuit enim inter<br />

bene<strong>dicta</strong>m virginem Mariam et sanctum Joseph aiuor sanctissimus et conversatio<br />

saiicta. Generalls enlm regula est, quod cuin s.cncto sanclus eris, et cum<br />

persona mala et perversa perverteris. Psalm. Cum autem sanctus Joseph sanctissi-<br />

niain socletatein habuerit Mariain filiam Dei , ileute enlm virgine fiebat etiain<br />

sanctus Josepli, eunte iu Aegypfuin etiam ibat, suiit etiam alia privilegia dul-<br />

cissimae consolationis, angelicae frequentationis et visitationis, potissimae iiiipe-<br />

trationis et sufFragationis. Quisquis ergo ei devote servit, quisquls ejus siifrragla<br />

exposcit, absque dubio exaiidietur in suis precibus apud dominum nostrum<br />

Jesuin Christum. Non enifu est fas negare , quod petlf propter honorem suum,<br />

quoniam fuit pater putativus. O igitur viroriim felicissime et sancte Joseph,<br />

rogamus, ora pro nobis una cuin tua sponsa Tirglue bene<strong>dicta</strong>, ut no« perducnt<br />

<strong>ad</strong> coelestia regna, Amen.

940 Cap. CCXXVl. De sancto Irenaeo arcliipraesule etc.<br />

CAP. CCXXVI. (197.)<br />

De siaiicto Irenaeo arcliipraesiile<br />

Ijiig-dniien^i dig^ni^isimo.<br />

Sanclus Policarpus disciimlus beali Joliaiiuis evangelistae, y.elalor uiaxiinus<br />

audiens, quod Antoniiius de Gallianiui provinciis uomen cuperel exslinguere<br />

clirislianum, ac sanctum rliotiinim episcopuui Lugduueuseui cum snis, quautoscunque<br />

habuit cliristiauos, diversis sniiidiciis macei-atos per jnarlirii palinam<br />

evolasse <strong>ad</strong> coeluin, sanctum Irenaeum presbiterum, de quo multa inagnificH<br />

in ecclesiastica uarraiitur liystoria, de latere suo <strong>ad</strong> Lugdunensem urbein angelo<br />

duce transmisit, ut cliristiauos latenfes per loca diversa confortaret et geutiuin<br />

innltitndinem sua praedicalione Jesu Cliristo aggregaret. Venieus aiitein sanctus<br />

Irenaeus cuin Zacliaria djacoiie el duobus clericis coinitibus nobiiissimam Lugdunensein<br />

ingreditur urbein, virliilibus autem et signis et praedicatiouibus ejus<br />

lota civitas illa in proximo teiupore credidit Jesu Cliristo doinino nostro. Ouo<br />

nnteiii ire non valuit, suas epistolas trausiuittebat et per eas Cliristo an\.iliaiite<br />

{jentiliuin mullitudo converlebatur. Ingemiscens super liis callidilas dyabolica<br />

senis Severi iinperatorls peclus intravit, et in cliristiauonim persecutionein ex-<br />

nrdescens, quo ipse iion ibat, ejiistolas suas inittebat data sententia, ut christianl,<br />

qui noii sacrificarent ydolis, diversis suppliciis interirent. Cuin anlem tunc<br />

lemporis Caesar essot in extremis finibus Galliaruin, sanctus Irenaeus a papa<br />

riomano pontificalis accepit gratiam apud Lugdunuin et gaudentes coepenint<br />

ecclesiain construere clirlsliani. Audleus aulem iniquisslmus Caesar, quod beala-<br />

civitas iila suis rpnunliaret caerijnoniis, ferocissiinos gl<strong>ad</strong>iatores elegit et veniens<br />

iindique civitalem circuindari praecepit dicens : praecurrile portas, circnmdale<br />

domicllia et quicunque de iis non sacrificaverit , gl<strong>ad</strong>lo jubeo fiuire vitam.<br />

Verum Christi piet^s ante inislt angelum suuin <strong>ad</strong> sanclum Irenaenm fntura<br />

nuntlantem. Medio igitur fere noctis tempore angel.is domini lociilus est <strong>ad</strong><br />

eum facie <strong>ad</strong> faciem Zacliaria presbifero audiente et alt: Irenaee sancte, Clirlslus<br />

dominus noster te post inultos labores tnos cum populo tuo per juarllrii coro-<br />

nain <strong>ad</strong> coelestia regna invitat. Exspectant te cum tuls iiillltibus patrlarchae et<br />

proplietae, gaudet de fe apostolornin chorns, qiiorum prapdicalionis sonus exivlt<br />

in urbein istain praeclaram, stant angeli anle trlbunal Christi luain pronuntianles<br />

constantiain. Angelus rursiim alt: aglt tlbl grallas sancta I\larla ciiin sanclis<br />

virgiiiibus, quariim viigiiiilalem per popnlos aiinuntias, pro te et inarlirum pelit<br />

exercltus, iit cuin hls mllitlbiis, qiios socios jiassionis esse fecisli, agmlnlbus<br />

par<strong>ad</strong>isi jungarls, in gloria vos e.xspeclant trlciinia variis inslgnibus ornala, in<br />

qiioruin atriis collocatus est anlecessor tuus sanctus l'holiuus. Conforta ergo<br />

fratres nec timeas eum, qni occidlt corpus, auimain autein non potest occidere,<br />

Zachariam autem cum dnobus dyaconibus latentein per loca panlisper reserva,<br />

ut, sicut tu post bealum 1'hotlnum praedlcasti et fecisti, ila et ipse poslmodnm<br />

oonforlet itpriim fralres in Chrlsto, quos slmills coronae triumphus exspeclat,<br />

et qul oorporls liii inembra recondat iu sepulchro. Ilaec andiens sanclus Ire-<br />

naons ait: grallas ago libi, doiniiio Jpsn Christe fili Dci vivi , liiiueii aolprnum,<br />

splendor justltlae, fons et orlgo iilelalls, (juod ila me jier angoliim luiim laeti-<br />

ficare dignatns es , da Iiuic popiilo tno, doniine Deus, constaiiliain, iit nullus<br />

sit, qui a tua confessione recedat, sod lua virliite confirmali iiromlssionis tnae<br />

bravium consequanlur. Et completa oralioiie coepit fratres conforlaro , qnoriiin<br />

vlscera sic splrilus sanclus replevll, iil neino a recto ilinere deviarot, sod iiiins-<br />

quisqiip allerum coiiforlarel. Dala igltur sentenlia felicissima iirbs a iiillitibns<br />

nircniiidata est , fraler vero fratrem el pater filluin malerqno filiam «frpiobal<br />

pro Clnii,t(p doiniiio ac iiniversi soxns, coiidllioiiis ol aclalls siiinm.im in.iilirii

Cap. CCXXVII. De saucto Fortuuato. 941<br />

coronain accepit. Tyrannus neinpe vocato Irenaeo ciun toto populo ait : aut<br />

Diis iiostris sacrifica et tali loco ydoluin <strong>ad</strong>ora , et vives cuin populo tuo aut ex<br />

altero elige mortem ndorando crucein. Mox populo iteriun <strong>ad</strong>monito <strong>ad</strong> cnicem<br />

cuin populo cucsirrit, ac satellites daemonuin totain illain saiiclnm societatem<br />

ftd coelos per iiiartirii palinam emisenmt, currebant per plateas rivi sanguinis<br />

pretiosu S

942 Cap. CCXXVIII et CCXXIX. De s. Honorato et Fusciauo.<br />

CAP. CCXXVIII. (199.)<br />

De jsancto Honorato.<br />

Venanlii (luoiij.iin patricii in Savinae parlibiis villa fiiit, in cjiia colonus<br />

pjus filium Honorntum nomine liabuit, qui ab annis iiuerilibus <strong>ad</strong> amorein coe-<br />

lesfis jiatriae per abstinentiam exarsit, cumcjue tain inagiia conversatione polleret<br />

sesecjue jam ab otioso sermone restringeret multunicjue , «t jtraefalur, suam<br />

per abstinentiam carnem domaret, cju<strong>ad</strong>am die j)arentes illius vicinis suis conviviiun<br />

fecerunt, in quo <strong>ad</strong> vescendum carnes i>aratae sunt. Ouas dum ille <strong>ad</strong><br />

esiini contingere iiro abstinentiae amore recusaret, coejierunt jiarentes ejus irridere<br />

et dicere : comede, mimquid jiiscem in his montibus ablaturi sninus! Illo<br />

vero in loco audiri jiisces consueverant nec videri. Sed cum liis sermonibus<br />

beatus Honoratus irriderelur, rej)ente in convivium acjua <strong>ad</strong> ministeriuin defuit,<br />

cumque situla ligiiea, sicut illic inos est, mancipiuui <strong>ad</strong> fontem perrexit, ut<br />

liauriret acjiiam. Piscis situlam intravit reversumcjne mancij)ium ante ora discuinbentium<br />

j)iscem cum aqua efFundit, cjui <strong>ad</strong> tolius diei victum j)Otuisset<br />

Honorato sufTicere. Admirati omnes totatjue illa jiarentum irrisio cess.ivit, namque<br />

coejiere in Honorato venerari abslinentiain, cjuain ante deridebant, sicque a<br />

Dei liomine irrisionis delersit opj>robria jiiscis de inonte. Oui cuin magnis vir-<br />

tutibus cresceret, a jiraedicto domino siio libertate donatus est atcjue in eo loco,<br />

qui fiuidus dicitur, inonasteriuin construxit, in cjuo ducentoriMii inonacliorum<br />

pater exstitit ibicjue vita illius circumcjuacjue exeinj)Ia eximiae conversatiohis<br />

dedit. Ou<strong>ad</strong>ain eniui die ex eo nioute, cjiii ejus monasterio in excelsuin prominet,<br />

ingentis saxi inoles eruptn est, cjuae jier devexum iiiontis latus veniens<br />

lotius riiinam cellae omuiumcjue fratrum interilum minabatur, Quaiii cuin ve-<br />

iiieiilem desujier vir sanctus vidisset, j)OSt nominis Jesu invocationem signuin<br />

crucis ei oj)j)Osuit et in inoiilis latere c<strong>ad</strong>entem fixit j et post j)Iures annos iii<br />

doinino recjuievit.<br />

CAP. CCniX. (200.)<br />

JDc isancto Fn>sciano martire.<br />

Rictionarius in catliedra j>estilentiae residens jiosl mortem dalam jier euin<br />

el <strong>ad</strong>ej>tain coronain martirii a beato Quinlino, sanctus Dei Fuscianus cum beato<br />

Viclorico fraterna caritate snccensl et in fide doinini noslri Jesu Cliristi fun-<br />

dati, j)raesens lyrannus allocutus est , ut a doinino Clirlsto recedenles ydolis et<br />

Diis suls sacrificareiil. Ouod cum illi j)riiilus abominantes resjniorent eumcjue<br />

landein <strong>ad</strong> inferpnda siij)j)licia, cjualia vellel, abscjue mora invitarent, tyraiwius<br />

ille sudes ferreas in nares coruin et aures cudendo jussit iminitti el clavis candeii-<br />

tibus eoruin caj)Ita transngl, oculos cjuoque eoruin a foraminibus snls j>elli, Isqut?<br />

inaniis lato crisjians Iiastilia ferro nd sanctoruin corj)ora transforanda ea dlrexil<br />

cisque <strong>ad</strong>liuc palpilanlibiis capila amj>ulari j)raecej>it Oj)taloque j)0lilus solito<br />

laellor et cjuasl de qu<strong>ad</strong>aiii jilacide rideiis viclori.i celerilcr ambiens regressus<br />

»st inoxqiin iiltlone dlvina jierciissiis Intestinorum doloie rej)letiis esl el jier<br />

lolnin clvllalem clamare coepit ac dlcere : Iieu , lieii, lieii , qiiid agam aut qiiid<br />

iiiilii iiilsero denique reslat , qiii iiropler Dei sanclos Fiisclauum et Violorlciini,

Cap. CCXXX. De sancto Justo archiepiscopo etc. 943<br />

dira iti tali siii>i)licio intolerabili cnicior poeiia J E.iqiie die, qiia decolJali siint,<br />

ingeiis fiilaor snper eoruin corpora apparuit, exstincta quoque ciim jacerent<br />

truncata capitibus, ipsi super pedes erecti sunt et aniinabiis recipientes proprin<br />

capita firmo rectoque gr<strong>ad</strong>ii <strong>ad</strong> liospitium beati Gentiani , de quo ediicti fue-<br />

rant , redieriiiit, nt cum eodem in doinino simul dorniirent.<br />

CAP. CCXXX. (201.)<br />

I>e isancto Jiiisto areliiepij^copo inclytae<br />

civitatiis liiig^dnnenisis.<br />

Bealus Justus Lugdunensis urbis primo sacerdos factus, mmc vero npuJ<br />

dominum iiostrum Jesiim Cliristum exiinius patroiuis et intercessor: cujiis cum<br />

recolo inexpugnabilem in operibus fidem , praecipuiim in viclu rigorein, longinquam<br />

in solitiidine commorationem , incunctanter affirmo , liunc non iinplet.i<br />

passione palinam martirii non ainisisse. Fuit enim antistes Lugdiinensium a<br />

Deo et clero creatus et electus cum tanta puritate, modestia, pietate, patientia,<br />

pauperuin cura , divinorum mandatorum observantia, ut etiam magniiicos do-<br />

inini sacerdotes omni praeiret gratia virlutum. Justiis aiitem nomine et re offi-<br />

ciiiin dignitatis deserere et peregriiia, quo lateret, expetere voluit et decrevit<br />

et comitein sui itineris egregiae indolis juvenem, qui in ecclesia officium lectoris<br />

gerebat, assumsit pueroque recepto iix solatium suae peregrinationis eremuin<br />

petens in Aegyptum navigavit. Jactata iii doinino omni cogilalione soli <strong>ad</strong>liaerens<br />

animo , qui est spes oinniuin finiuin terrae et in mare loiige , cum vero<br />

muJto jain teinpore morain in erpiiio ac multoruin exemplar traxisset, sanctus<br />

Antioclius tunc presbiter Lugdunensis pio incitatiis officio usqiie <strong>ad</strong> visendum<br />

episcopum siium beatiim Justum peregre animo intendit , vir dlscretione praecipuus<br />

et qui non iininerito teinpore interjecto <strong>ad</strong> ejusdein pontificii cnJinen est<br />

assuintiis. Hic ergo cum desiderio tanti antistltis terras et marla transvagaretur,<br />

praenuiitlasse ejus <strong>ad</strong>ventum et dlxlsse ita fertur: carus noster Antiocliiis Iiodie<br />

illic inoratur. Etiam dip, quo <strong>ad</strong> ipsum venit, Jiuiic venturuin esse novit spiritn<br />

propJietico ilJustratus. Veriim ciiin aJiqiiot annis in eremo et angells proximam<br />

egisset vitam et dlgnus <strong>ad</strong>esset finis tantis laboribiis, rpgnuin spondens coeJorum<br />

atque illis jain extreiiiis sanctae cominigrantls animae flens et consternatus<br />

mente viator et sibi <strong>ad</strong>stans ait : cur me, domiiie , reJinquisl Juslus devotus<br />

pastor ecclesiae respondit: fili carlssime, ne turberis quasl destitutus solatio,<br />

quia brevl teinpore exacto ipse ine sequeris. Ouain utlqiie proplietiain ac reve-<br />

lationem cito traiisitu sancti jiivenis conslat fiiisse complefam. Sed In gloriam<br />

tanti patroni nostri iJlam Lugdunensem gratiam tacite praeterlerlin, quod in re-<br />

ferendo sancto ejus corpusciilo post dignain sacramentonim susceptlonein iisque<br />

in australem pJagam venerabllem se clviuin cura porrexit, qui scrutatl illas<br />

paeiie inaccessas ardoribus solltudlnes et ab ipso <strong>ad</strong>modum solls occasu prope<br />

vicliia loca devotlone currentes totum paene orbem pietatis siiae testem fece-<br />

runt, qiiantuinque se abegerat verecundissiml et sancti sacerdolis fiiga, in tantum<br />

se fidelluin sludia Intenderunt. Ut qiil deseruerat despectione deJIcti, approbanint<br />

se tam pracclaro noii indignos antlstile, cum gratiae ejus magnltudini<br />

officii gloriam aequiparaveruiit. In tanto egregii Justi exemplo factum quoque<br />

jldelisslmae pJebis exJiibitum est, quod non minus iniruin vldeietiir. IlJa vene-<br />

randi saucti senis ossa a remotls terrae partlbus cum aJacrltate et reJiglone<br />

exliibuerunl, cum lacrymis et exiinio cullu susceperunt atque elaborarunt , ut,

944 Cap. CCXXXI. De sancta Catlierina de Senis etc.<br />

«ini jain ciim ijisis spirilu erat, cnm ipsis etinm corpore esset in lionore «loiniiii<br />

nostri Jesu Cliristi filii Dei benedicti, ciii est polesl.is, gloria et iinperiiim cum<br />

patre et spiritu sancto in snecula saeculoruin. Amen.<br />

CAP. CCnXL (202.)<br />

De isancta Catlierina de j^enis» sacri<br />

ordinis praedicatornm*<br />

Gloriosa virgo et si>onsa doinini nostri Jesit Christi dilectissima beata<br />

Catlierina de Senis, ut Pius papa secundus testntur, patrein Jacobum, inatrem<br />

vero noinine Lappain in civilate Senensi virtute fideque probatos liabuit. Haec<br />

duin aetatis suae undecimuin annum ageret, virginitnlis votum einisit ducta vir-<br />

ginis benediclae benlae Mnriae exeinplo. Ouam, cuiii volum emilteret, rogabat<br />

attentius, iit sibi dignaretur filium suuin Jesuin dominum nostrum in sponsum<br />

<strong>ad</strong>hibere. Cum autem pervenisset <strong>ad</strong> aelfitem XII annorum , parentes ejas<br />

nescienles votum constituebant eam nuptui tr<strong>ad</strong>ere. Quod virgo nudiens cajiillos<br />

r<strong>ad</strong>icitns incidit et iis votiim sunin revelnvit. Hoc facto vigiliis el orntionibus,<br />

jejuniis miilliplicibusque bonis operibus die noctuque vacabat, ndeo ut fama<br />

ejus inciperet circiiinquaque dilTundi. Agens autein XV annuin, ipsi tantisper<br />

obdorniienti apparuil benliis Doininiciis prnedicntoruin ordiuis diix et pnler iiiclytns<br />

eiqne sunsit, iit liabitum sune religionis, hoc est de poenitentin ejnsdem<br />

patris beati Doininici reciperet viveretque secundum ejus ordinis inslitula, et<br />

ipsa libenter perfecit et liabituin requisivit et cnin devotione accepit et in eo<br />

nsque <strong>ad</strong> mortein cuin innxlma poenilentia et ndinirnbili nbslinenlia et austeritate<br />

perdurnvit. Qni inodus vivendi fuit approbntus per ponlificem mnNimum<br />

et in dies iniiltae i^ersonae iiobiles et devolne ipsuin profilpnlnr. Nihil enim<br />

Iiuic virgini sanclins niliilqne dignius in rerum naturn visuin est quain Jesii<br />

Chrisli domini nostri praecepta et vilnm aeleriiain oinnibus persii<strong>ad</strong>ere. Ciboriim<br />

fnigalitate cum nbstinentia Innla nlebnUir, iit etiain jier pliires inenses solo<br />

corpore salvntoris el imllo nlio cibo recreareliir. Disclpliiiis diirissiinis se nfJIi-<br />

gebat usque <strong>ad</strong> sniigiiinis effusionem, iiifirinniitibus iiiaxima ciim caritate ser-<br />

viebat, aliqiinndo propriis et necessnriis vestimentis se exuebat et ea pniiperibiis<br />

erogabat. Propler qiiod a domino ineruit eliam in hac vita invisibili veste tegi.<br />

Cuiii semel uni pnuperi tribiiisset chlamydem, cumque objiirgareliir a familiari-<br />

bus, quod vestem iiecessarinm sibi Iribuisset alleri, virgo benigne respondit<br />

vesliinenlo carere possuin , inisericordia nequaquam. Ouandnm vero sororem<br />

sui ordlnis infirmam et iiiipnllenllsslinnm ejusque fninae alqiie inorum praestnn-<br />

fiae di-lralioiitein, itn liuinlllter toleinvlt el servivil, quod inlrabile est credendiim.<br />

Ouanla aiilem ergn aiilmarum saliitem cnrllnle movebalnr, ex mtillls ejiis ope-<br />

ribus liquide appnret. Nain cum qnidnm nobilis rerusinus, qui cnplt.ili sententia<br />

n Senonsi senatu pleclendus erat, dolore inortls alTectiis a Jesii Clirlsto domino<br />

noslro aniiiiuin ])onitus averteret et a nullo posset <strong>ad</strong> pocnltentlam revocari,<br />

hnjus virginis exhortatione conversns <strong>ad</strong> cor inore christlanorum se Clirlsto recoininendans<br />

palienter tnorlein sustlnnlt. Fiilt enlm maxiina sapleiilia praediia,<br />

litteris lepidissimls, qiiac nuiic exstnnt, teslnntlbiiS) insuper dlcla sniictoriiiii<br />

nfilaiite sancto spirllii Ita dllucidabnt, iit ellam Ipsos suiiimos llieulogos siipe-<br />

rarel. Nam ciiin seiiiel diios perltlsslmos viros llieologos, nlleriim iiilnorum,<br />

nllerum vero eremilaruin hnberet conlra se nlncriler dispiitnnlcs, <strong>ad</strong>eo eos<br />

piiblice vicit, iit illi divinain virginem non Iiuiiiannin rrede^^enl. Oiininobrem<br />

:<br />

1

Cap. CCXXXIf. De sancto Vinceotio confessore etc. 945<br />

postinOiJum iimocentissiinam vitaiu deinceps aggressi sunt eoqiie in proposito<br />

ab hac luce migrarunt. Aiuid Gregoriuin XI et apiid Urbanuin VI pontifices<br />

maximos luculentissime perornTit, proplietiae etiam spirituin inter caetera suae<br />

virginitatis insignia consecutn est. Signis autem ntque iniraculis (juainplurimum<br />

fnit a Deo privilegiata. Nam inatreiji propriam impoenitentem inorluam <strong>ad</strong><br />

vitHiii suis precibus revocavit, spirilus malignos ex corporibus obsessis expulit<br />

et inultn alia per eam suam sponsam doininus est operatus. Tandem, cum<br />

Bomae esset a doinino evocatn, ciiin sciret sibi diem morfis imminere, disci-<br />

imlos discipulasque longn oratione <strong>ad</strong> suuin invitatn spoiisum consolata est atque<br />

<strong>ad</strong> bene sancteqiie vivendum oinnes hortntn, denique in illum prorumpens ver-<br />

siculiim : in inanus tuas, domine, coinmendo spiritiun ineum, iniiocentissiinnm<br />

animnin emisit anno aetatis suae XXXllI, snlutis nutein nosfrne MCCCLXXX.<br />

Ad cujus corpus nccedentes a diversis infirinitatibus curabantur. Sepulta est<br />

autem in ecclesia sanctae Mnrine super Miiiervam honorifice et a Pio secundn<br />

pontifice sumino anno MCCCCLXI sanctarum virginuiii catalogo <strong>ad</strong>scripta. Haec,<br />

Catherina virgo, monimentn laudis, quae tuis Inefi, Dei si>onsa, sacris hoc qiiodam<br />

pacto modulainur oinnes, perfer Olyinpo. Si satis digne nequeant referri, <strong>ad</strong>iiiias<br />

nobis veninm, precamur, non siiinus tanti ingenli, fatemur, optima virgo. Ouns<br />

fuit dignas modulatus nuinquis virginum laudes, quis in orbe toto? feminae<br />

invictae peritura mimquam carininn pnnde. Frnedita exeinplis Cnlherinn caris<br />

moribus praestans, snpiens abunde , teinperans, fortis qiioque, justn, prudens<br />

aethera scandis. Ouem latex vlrtns faclnusque clarum, cpio nequit dlci sanctins<br />

per orbem , vulnerum forinam miserata Chrisfl exprliiiis ipsa. Nam brevis<br />

moestne miseraeque vitae et malls cunclis penilus referfae forfiter spemens<br />

quaeque sidera <strong>ad</strong>isti. Unde cum tempus properat ipsum, quos sacros artus<br />

cineresque busto llnqueres, coelos <strong>ad</strong>iturn Ilenles ipsn docebas. SIc sncrum<br />

Chrlsfi venerata corpus hostlam llbans lacrymis nbortus dixeras ciinctis docu-<br />

inentn vitne voce suprema. Sic <strong>ad</strong> sedes regni faciat transire superni virgo fovens<br />

ineritis nos Cafherina suis. Ameu,<br />

CAP. CCXXXII. (203.)<br />

De sancto Tinceiitio confessore isacri<br />

ordinis praedicatornm.<br />

Beatiis Vlncenflus clarlssima Hyspaniae clvifate Vnlentia ex Ferrarioruin<br />

anfi

94(» Cap. (XXXXll. De sancto Vincentlo confessore etc.<br />

f|iii eo snepius ecclesianim liinina frequentasset aiit avidins praedicatonini<br />

(lortrlnani audiisset vel crebrius jojunasset. Froborum liominum vestigiis iiiliap-<br />

rfb.it , iiraA^orum vestigia devilans, paiiperibus ac luiseris corde compatiebatur,<br />

laciiltatum suarum portionem <strong>ad</strong>ministrans. 1'osteaquam vero coelesti rore perfiisus<br />

ngens decimum octavum aniiiim atligit, siib regula et institutis fratrum praedica-<br />

toruin vivere sumtoque habitii singularissime legere studuit sancti patris sni<br />

Dominici gesta , ut illa impriinis intelligeret, in qiiibus suiiin ducem esset imi-<br />

taturns. Deinde ob ejus virtiites mirificas et eximiae sanctitatis nomen effugere<br />

uon potuit, quo miniis per duos annos summum pontificem sequeretiir essetque<br />

confessor suiis et magister sacri palatii. Denique apud Avenionem ei gravissiinis<br />

febribiis occnpato doiuinus Jesus Chrlstus iiiira qii<strong>ad</strong>am claritate coriiscans ap-<br />

pariiit mittens eum <strong>ad</strong> se PA^angelizandiini per universas occldeiitls regiones,<br />

inaxime ut nuiitiaret judicii diem temporibus nostris esse propinqiium, et post<br />

iniilta , quibiis Christum consolatus est et instruxit , extendeus mamim maxillam<br />

ejus leviter tetiglt in signum slngularis familiaritafis. Oiio discedente ab eo ex<br />

lectulo surrexit saniis moxque se succinxit, ut Cluisti domlni nostri legatiouem<br />

diligenter exsequeretur. Peragratis autem Galliarum et Hyspaniarum locis uni-<br />

versis verbum Dei iibiqiie disseininando pervenit <strong>ad</strong> Italiam disciirsisque ali-<br />

quibus Lombardiae civitatibus venit <strong>ad</strong> regein Gran<strong>ad</strong>ae et verbum Dei prae-<br />

dicans inagnam miiltitiidinem Saracenorum convertit. Sanctus vero Vlncentius<br />

siiis precibus mulla miranda fecit et miracula dominus per eum operatus est et<br />

in patrla Tolosaua et in varils locis, Nam Tolosae cum mulier lunatica filium<br />

peperisset , divisit eum et coxit, vir autem ejiis ciiin lacrymis portavlt ipsiim<br />

<strong>ad</strong> sanctum Dei. Ad cnjiis preces filium siiscltavit reservatis insigniis iu corpore<br />

usque <strong>ad</strong> inortem in signum miraculi. lllud nou est praefereundum, quod actuin<br />

est in civilale lllardensi provinciae Aragouiae. Cuin enim praedicasset omnesqne<br />

meretrices convertisset <strong>ad</strong> Deum iudeqiie recedens societas , qiiae eum<br />

comitabatur, videns lenones eanim ineretricnm armatos contra sancfum Dei; et<br />

quam citiiis inslnuare festiuant. Onibiis dixit: isti sunt lenones earum, qui<br />

quaprunt lue interficere, sed praecedatis me et ego vos sequar. Approximantes<br />

autem illl arma contra sanctiim Dei paraut. Vir sanctiiS signo crucis se miiniens<br />

dixit : jier signum crucis de inlmlcis uostris libera ine, domine. lllico arinis<br />

depositis iii terram se proslerinint veniam petentes et mirantur omnes de servo<br />

Jesu Christi. Cum enlm Benedictus XI. papa et ordinis sui , vldelicet praedlca-<br />

toriim, vellet eum cardinalem facere, ex sua hiimilitate renuit sciens illiid<br />

veriiin , quod ponltur dist. IV. c. ult. : quicunque primatiim desiderat in terra,<br />

inveniet confusionem in coelis. Oinnein sane dignitatem refutavit, verborum ejiis<br />

frnctus tantus fiiit, ut flagiliosorum hominiim iniiuinerain multiludinem <strong>ad</strong> Deiiiii<br />

couverlerit; contra Judaeos copiosus acerque praedicator fiill , scripturaruin<br />

.lenigiiiata, qiiantum homini fas est , eisdeiu reserans. Tropter (juod iii diversis<br />

Hyspaniariiiii locis supra vigluti el quinqiie millia ex ipsis <strong>ad</strong> verae fidei cogni-<br />

tioiiem baptlzari fecit : Saracenorum etiam octo millia cuin sancta praedicatione<br />

traxit; discordes, quosciinqiie invenit, non jirins deseruil, douec concordes<br />

faceret ; iiiler c.ietera vero spirllus sancti dona linguis variis loqui promeruit.<br />

Nam cnm inultis et dlversis populls materna llngiia praedicaret, ab omnibus et<br />

singiilis dlstincte inlelligebalur, ac si singiilorum lingua praedicasset. Kt habuit<br />

etiain dounm prophetiae: cum eniin praedicaret Valeutiae, avunculus papne<br />

Cnlixll diclns Ferrandiis eduxit parvum Calixlum <strong>ad</strong> eiim, nt vir Dei sibi suain<br />

daret benedictionem. Cui sancfus Vincenlius ait: inittainus liunc puerum <strong>ad</strong><br />

scliolas, quia inagnus <strong>ad</strong>liuc eril ; in ecclesia videlicet eril papa, qui me hono-<br />

rabif. Oiila ipse fiiit, qui eum postmodum cnnonizavif. Etlain de illo, qni<br />

capul sui fratris ab eodem interfecti siib chlamyde forebal, credens habere caput<br />

vituli, prnedixit eiim amori jiibento jaslilla. Oinnibiis amabilis, venerabilis,<br />

gratiis et carus pater erat orphanorum ac pupillonini, vidiiarum defensor, jiaiiperum<br />

et miseroniin opliiniis consolntor. Receplis deiniim ecclesiasticis sacramenlis<br />

agens annum septuagesimnm octavum coram positus fratribus et orantibns<br />

sui ordinis el illiislrissiina diicissa Britanniae obdormivit in domino anno

Cap. CCXXXIIl. De sancto Aiiiieuiuudu arcliiepiscopo etc. 947<br />

MCCCCXVIIl. Sepullus esl fiulein nd V.iMuoaes coruscniis v.iriis signis. O Vin-<br />

centi, praedicator veritatis et doclor luaxiiue, ijueui angeloruiu cuui ordiiiibus<br />

triuinphautem felices anijuae prosequuntur , nos fove tiiis jirecibus subliines in<br />

lesuis coeleslibus. Amen.<br />

CAP. CCXXXIII. (201.)<br />

l>e jsancto Aimemiindo arcIiiepiiNCopo<br />

et martire.<br />

nilectus Deo et liomiuibus sanctus Annemiiudus Lugdiineiisis arcliipraesul<br />

el inclytus marlir ex iilustri prosnpia ducens oriyinem inter aulicos Dagoberti<br />

Fraucorum regis nulritus fuil , sed eoruiidem evilans consortia Tiain mandalorum<br />

Dei cucurrit, qui ob vilae sanctimoniain <strong>ad</strong> Lugduiiensis urbis arcliieijiscopatum<br />

meriiit iiroinoveri. Is itaque poiitificali decoratus infula omnibus cuin regni iii<br />

colis tuin peregrinis pergratiis exstitit , quod noiiuulli iirocerum aegre ferentes<br />

eum quasi regni eversorem laesae majestatis criminis apud regem accusaverunt.<br />

Ouam ob cansam .-ib episcopali sede exulavit. O inale<strong>dicta</strong> invidia, per te Abel<br />

justiis occiditur, per te Johannes baptista decollatur, per te Jesus Cliristus filius<br />

Dei venis crucifigitur, per te divais iiraesul Anueinuiidus apud regein accusatur.<br />

Sed vir Dei omnia aequo ferens aniiiio elemosiuis, jejuiiiis, vigiliis et orationibus<br />

ceterisque pietatis operibiis ciiin clero semper instabat. Fuit eniin mar-<br />

tiriuin hujus gloriosi praesulis beati Annemundi et sua passio siiiiilis passioni<br />

salvatoris domini iiGslri Jesu Cliristi in quinque. rriiiio in tr<strong>ad</strong>ilione; fuit nempe,<br />

iit teslatur sanctum evangelium , doiuinus noster tr<strong>ad</strong>itus propter iuvidiain:<br />

sciebat, iiiquit 1'ylatus , quod projiter invidiam tr<strong>ad</strong>idissenl euin. Sic beatns<br />

Annemundus accusatus est et inurtuus. Secundo fuit siinilis in iniinicorum dilectioue;<br />

salvator noster iii cruce expansus oiuniiim ferme dolorum immemor<br />

oravit <strong>ad</strong> patreiii pro suis iiiiinicis ita dicens : pater ainantissiiue, pater be-<br />

nignissiine, ex corde exoro , ignosce iis, quia nesciunt, quod faciunt. Beatus<br />

Anneinundus sic oravit pro siiis persecutoribus et inalis. Tertio iii sancta oratione<br />

Cliristus Jesiis sciens Iioraiii sui transitus oravit <strong>ad</strong> patrein, ut siios, quos<br />

dilexerat, custodire dignaretur. Sic gloriosiis martir sciens mortem suam vici-<br />

nain esse, <strong>ad</strong> orationem fugit , et cum civilas esset circumdata cohorte ex inan-<br />

dato principis, diviuis celebratis luysteriis <strong>ad</strong> suiiiu populuin ait : quaeso vos,<br />

fratres mei, et oiniies, ut si in aliquo vos oITenderim atque qulcquam violenter<br />

abstulerim , non indigne feratis, sed remittatis pacifice, quoniaui neininem<br />

vestnim gravare volui. At illi unauimiter respondenmt ; numquid, pastor bone,<br />

nobis ingratus exstitisti? a miniiuo enim usque <strong>ad</strong> maximum tuis beneficiis re-<br />

levatos atque ditatos esse censemus. Tu nostra indulge facinora , et pro iiobis<br />

Dei clementiam, petimus, exora. Et fidelibus dans benedictionein oravit , ut<br />

Deus dignaretur populum suum praeservare. Ouarto judicis praesentatione<br />

ostenditur siinilitudo, quia doininus ante judicein Pylalum praesentatus fuit,<br />

iiaiii victoriosus pouliffx Annemundus <strong>ad</strong> eos , qul euin quaerebant, accessit.<br />

Ouibus salutatis diceiis iis : pax vobis, furore repletus tyraiinus cum sua turba<br />

dixit : volumus, ut <strong>ad</strong> praesentiam regis protinus venias. Et eductus ab iuimicis<br />

pergunt Matisconem et visitato episcoi)0 <strong>ad</strong> terriloriuin Cabilonense veniunt.<br />

Oiiidaiii vero sanctus sncerdos euin visitando animavit <strong>ad</strong> tolerautiam passiouis.<br />

ul angelus in horto salvatorem noslnun animavll. Ouinto est siinilis in finali<br />

ronsnminatione, nain explelo die nox vicina successit, in qua virDeijJOSt loiiga»<br />

60*

948 Cap. CCXXXIV et CCXXXV. De s. Finnino et Lazaro.<br />

orrtlioiies et iis.iliiioniiii )iibil.i faliijaUis ex iliiieis exposituiii iii siralii refecit<br />

corpiisciiliiin. Et cunclis liuinnnis absentibus diio suut submissi viri neqiuti;! jileni,<br />

s.inctiini Del viniiu gl.idio iiecavenmt et iiaiin.-i innrlirii beatus est coronalu.s.<br />

Coiisuiiiinnto autein inartirio sanctmu coiiniscuUiin a Dei fainulis defertnr, Araris<br />

veliicnlo <strong>ad</strong> suani Lngdnnensein civitatem renienvit, in sua eoclesia cum inaxiiiio<br />

lionore SPinillnrae tr<strong>ad</strong>itus est et sepultnra decentissiinn cuin inngnis iiiiraciilis<br />

<strong>ad</strong> Hdel probatioiiein ostendiliir.<br />

CAP. CCXXXIV. (205.)<br />

De jsaiieto Firmino epiiscopo et martire.<br />

Fuit teiiipore Dyocletinni ct M.ixiiiilnni in urbe Yberiensi, quae alio nomiiie<br />

vocatur Fainpilonia, senator in ordiiie iirimus, nomine et opere Firinus,

Cap. CCXXXVI. De sancta Clara. 949<br />

Sanctiis Lazariis es nobili et regali progenie cuin Maria Magdalena et<br />

Marllia sororibus siiis snmserunt orlginem , Syro jiatre et Eiicbaria matre nati<br />

sunt, a beato Maximino discipulo domini baptizati sunt, Lazarus autein partem<br />

urbis Hierusalem possidens operain dabat niilitiae. Oui quantiim fuerit dilectus<br />

a doinino nostro Jesu Cliristo, secretariiis ejus beatissiinuS Joliannes cap. XI<br />

descripsit dicens, quod erat quidam ]anguens Lazarus, iniserunt aiitein <strong>dicta</strong>e<br />

sorores <strong>ad</strong> dominiiin dicentes : doinine ecce, quem ainas, infiriiiatiir ; Jesiis au'em<br />

mundi salvator respondit: infirmitas haec non est <strong>ad</strong> uiortem, sed pro gloria<br />

Dei et ut glorLficetur filius Dei per eam. Et post suis ait discipulis: Lazarus<br />

noster amicus dorinit , sed v<strong>ad</strong>o , ut a soinno excitein eum. Cuin autem <strong>ad</strong><br />

lociim accessisset et sorores sancti Lazari cum maximis lacryinis eum <strong>ad</strong>orassent,<br />

querulose dicendo baec : doiniiie, si fuisses Iiic, frater ineus non fiiisset mor-<br />

tnus , <strong>ad</strong> locum accessit et beatuiii Lazarnm jam quatriduanum mortiium susci-<br />

tavit. rost ascensionem doiiiini cuin gravis esset cbristianorum persecutio,<br />

Jiidaei jirodere sanctuin Lazaruin cuiii suis sororibus et cliristianoruin magna<br />

copia cupienles in navi absquo reinls posuerunt, divino vero niitii et angelo<br />

regente veniunt <strong>ad</strong> Masslliain. Praedicans vero Cliristiiin salvatorem nostrum<br />

priinus episcopus Massillensls exstltit et ipse post laudabilem vilam et totitis<br />

patriae conversionein lertio decimo imperli Claudii anno seciinda inorle inigravit<br />

<strong>ad</strong> domlnuin. Hujus qiilppe sanctissiini viri Lazari reliquiae apiid urbeni Massiiiain<br />

pi-aecipuo venerantur obsequio. Ejus festivitas XVI cal. Jaiiuarii devo-<br />

tissiuie cejebratur.<br />

CAP. CCXXXVI. (207.)<br />

I>e ^aiicta Clara.<br />

Geiniiie <strong>ad</strong>mlrabills Clara vocabulo et virtule de civitate Assisil claro Sritis<br />

genere traxlt orlglnem beatoqiie Krancisco priino concivis in terrls postinodiim<br />

conregnans iii excelsis. Talpr ejus iiilles et tota utroque parente progenies iiiill-<br />

taris, doinus abundans, mater vero ejiis Ortiilana dicla est. Cuin aulein praegnans<br />

esset ipsiiis sanctae futiirae et aiile cruclfixl iiiiaghiem in ecclesla pro salubri<br />

partus expeditione devotiiis e.xoraret, aiidivit vocein dicentem slbi : iie paveas,<br />

mulier, quia quoddam luinen salva parluries, quod ipsiiiii inundum clarius<br />

illustrabit. Ouo edocla oraculo natam in bai>tisiiio Claraiii nonilnari voluit.<br />

Adliuc infanlula libenter extendebat inanus <strong>ad</strong> pauperes et de abuiidanlla do-<br />

inus suae supplebat inoplas pluriinorum egeiilium, proprlo corpusculo dellcala<br />

sublraliebat cibaria, sub vestlbus autein pretlosls et inollibus cilicloliiin gerebat<br />

abscondiliim et inundo exterlus fiorens Clirlstum Jesuin interius induebat.<br />

Denlque suls eain iiiiptiii dare volentibus nunqiiam acquievit , sed virglnltatein<br />

Snain doinino commlttebat. Hlnc ruinor bonitatis ejus coeplt in popiilo divulgari.<br />

Audiens autein sancta puella post multaruin injiiriaruin latratibus mo-<br />

iiasteriuin snnctum institult, pauperum dominariiin ordlnein incboavlt et in alto<br />

reclnsorio post XLII annos franglt sui corporis alabastriim, ut doinus ecclesiae<br />

repleatur fragraiitia nngiientoruin. Spargilur paulo post opinio sanctllalis virginis<br />

Clarae, festlnaiit vlrglnes ejns exemplo servlre Cbrlsto domlno , quae sunt<br />

inarltatae, casliiis agere satagunt, nobiles et lllustres amplls conteiiitls palatils<br />

alta sibi monasteria conslruunt alqiie pro Chrlslo filio Dei in cilicio et clnere<br />

vivere inagnam gloriam ducunt. Maler fillani , filia inalrein invllat <strong>ad</strong> Clirlsfuni,<br />

soror sorores allicit , cara iiianens Clara lolo clarescere inundo iiiclpit et lauduin<br />

litulis praeclara refulget. Haec gloriosa beata Clara sui ordinis lapis primarius

950 Cap. CCXXXVII. De sancto Philiberto confessore.<br />

ac nobile fiindaiuentiim in fundamento lunnilitatis virtutnm omnium fabricam<br />

ab ipso principio studiiit coUocare, carnem per crebra jejunia macerabat, ora-<br />

tioni instabat, saepissime <strong>ad</strong> orationem iirostrata terram infundit lacrymis<br />

osculisque demulcet, iit semper suum domiiuun Jesuin Christum tenere manibus<br />

Tideretur. Lacrymanti semel profunda nocte <strong>ad</strong>fuit nngelus tenebrarum in<br />

forma nigri pueruli, dicens : ne tam plores, quia caeca ftes. Cui cum illico xesponderet:<br />

caecus non erit, qui Deum videbit , confusus ille discessit. Cum<br />

in Assisium hoslilis semel furor irrueret et ipsis portis exercitus appropinquarel<br />

Saracenorum , gens pessiuia sanguinem semper sitiens christianorum intra<br />

claustrum virginum inihixerunt. Liquescunt dominarum corda timoribus et <strong>ad</strong><br />

matrem sanctam Claraiu referunt Jletus suos, quae se infirmam inipavido corde<br />

<strong>ad</strong> liostium agmen duci jiibet et ante hostes poni, praecedente eam capsula<br />

argentea, in qjia erat sacramentiim eucharistiae. Cumque ,se totam in oratione<br />

substravisset , Christo domino cum lacrymis ait : placet , mi domine , inermes<br />

ancillns tuas , quas tuis amoribus enutrivi, manibus tr<strong>ad</strong>i paganoruml custodi,<br />

domine, has fainulas tuas, quas ipsa in praeseiili articulo custodire non possum.<br />

Yox qiiasi puerilis de propitiatorio <strong>ad</strong> aures ejus iutoiuiit dicens : ego vos seniper<br />

custodiain. Mi doinine, <strong>ad</strong>didil illa , et hanc civitatem, si placet, protege,<br />

quae nos pro tuo ainore sustentat. Et vox <strong>ad</strong> eam : gravamina sustinebit, sed<br />

ineo luunere defenditur. Tunc surgens Clara tlentes confortat dicens : fldejubeo<br />

pro vobis, filiolae, quod niliil mali patiemini. Nec mora : statim canuin illorum<br />

repressa pavescit audacia et per muros, qiios ascenderant, descendentes celeriter<br />

exeunt orantis virtute turbati. Et post miiltorum sanationem et exhorlationem<br />

et sacramenlorum sumtionem in domino quievit.<br />

CAP. CCXnVIl. (208.)<br />

De saiicto Pliiliberto confessore.<br />

Sanctus Pliillbertus, cnm esset bonae indolis <strong>ad</strong>olescens , regi Francorum<br />

Dagoberto nuntiatus <strong>ad</strong>vocatur in palatiiim receptiisque est in ordinem nobilium<br />

et eornm consortiuin. Oui sub aureo baltlieo Dcuiii valde diligens postinoduiii<br />

praefulgentibus vitae suae meritis cathedram subiit Rothomagensls ecclesiae.<br />

Cuin aulein esset rhlllberlus annorum vigiiiti, divina praecepta audipiis elegit<br />

discipulus Christi doinlnl Jesu fieri agnitoque Dei milile Agili noinine, qui prae-<br />

erat Resbacensi coenobio , illuc veniens comain deposuit omnlbusque suis in<br />

elemosinam erogatis jugiim domini suave receplt. Ubi cum inulto rellgionis et<br />

abstinentiae ciilmlne cresceret , ita iit vlris pprfeclioribus imitabllis fleret, an-<br />

tlqiius hostls invidens pulsare nnlmum coeplt, ut anipllora edulia sumeret.<br />

Nain cum qu<strong>ad</strong>am nocte fulsset cibo refeclus, ille ventrem ejus palpare et di-<br />

cere: inodo hoc est bene. Tunc ille inlinici jaculn cognoscens rlgorem abstinentlae<br />

coeplt trlplicare et contra arina tyranni Dei auxllium implorare. Cum-<br />

Cap. CCXXXVIII. De sancto Anselmo episcopo. 951<br />

Sed nltrix innnus domini hoc impunihun non pertulit, naia uiius ex iis iclu ful-<br />

guris interiit, alius etiam inore Arii in sterquiliniuiu omnia intestina ejus de-<br />

posuit indignamque vitam indigna morte finivit. Postque coiistructionem coenobiorum<br />

et miracidorum multorum operationein et post labores immensos pro<br />

doinino feltcem exitum fecit.<br />

CAP. CCXXIVIII. (209.)<br />

De isancto Anselmo epiiscopo.<br />

Anno dominl millesimo LXI floruit glorlosns archiepiscopus Caiituarleusls<br />

sanctus Anselinus. Hic fuit ex confinlo Longobardiae et Uiirgundiae oriiindiis ;<br />

litteris tr<strong>ad</strong>itus didicit et in bre^^H mullum profecit, necdiim XV aetatis siiae<br />

annum coiifigerat , ciun jam, qualiter vlfain suaiii secundum Deum instituere<br />

posset melius, mente tractabat. Explelo autem nliquo tempore patriam egressus,<br />

cuin in transcensn montls cujusdain fatigatus corpore deficeret, vlres suas juvenls<br />

mandendo reparare tentabat. Neque enlm tunc illuc, quo vesceretur, praesto<br />

erat. Ouod ininlster ejus videns dolult, et ne forte quid edendum In sacculo<br />

eomm liaberetur, diligenter Investigare coepit et mox contra spem in eo nitldlsslmum<br />

invenlt panem. Ouo illo refectus et recreatus cst et vlae Incolumls<br />

redonatus et faclus inonaclius religionl per omnia serviebat. Ouldam enim ex<br />

antlquiorlbus fratribus , qui vetere odlo plurimum erat infestus beato Anselmo<br />

nec poterat euin uUatenus respicere, slinplicl ociilo Iiifirinitate pressus <strong>ad</strong> extrema<br />

est deductiis. Cumque fratres In ineridie in lectis ex inore quiescerent,<br />

ipse In domo infirmorum jacens coeplt miserandas voces emlttere et quasl quorundam<br />

horrendorum <strong>ad</strong>spectum subferfugere, pnllens et tremens vultum siiuiu<br />

delilescendo hinc inde commiifare. Territi fratres, qni <strong>ad</strong>erant, quid liaberel,<br />

quaerebant. At ille : gemlnos immanes liipos inter brachia sua ine tenere coinpressuin<br />

et guttur meum impressis dentlbus jainjam sulTocare videtis, et quid<br />

mihi slt, quaeritis? Ouo audito quldam ex •ils nd beafuin Anselmum concltus<br />

perrexit et el singuhi patefeclt. Tunc ille m secretiorem lociim orationis secedens<br />

et post <strong>ad</strong> doinuin, In qua Infinnus erat , ingrediens levata manu sigmim<br />

crucls edidit dicens; In nomine patris et filil et spiritiis sancll. Ad quod factum<br />

Statiin aeger conquievlt et exhllnrato viilfu Intiino cordis nfrectii Deo gratlas<br />

agere coepit et beato Ansehno, quia nialiguos spiritus expiilit. Et Inde monuit<br />

paterna demum auctorltate absolufiun , et dixlt , hora , qua fratres surgerent <strong>ad</strong><br />

nonas, praesenti vita decessurum. Ouod et factuin est. Qu<strong>ad</strong>am dle, cum<br />

esset in via, occurrente slbl qiiodam inonacho brevi, quid consIIII de liospitio<br />

sibi ferret, Interrogavit. Oul respondlt: linbemus non longe hospitluin, sed<br />

non est, quod nobis et fratribus apponntur prneter panem et caseum. At ille<br />

subridens alt: ne timeas vir bone, sed clto praecede et mlsso rete In vicinum<br />

ainnem statlin invenles piscem , qui siifficlet omnlbus nobis. Ille mandafo ac-<br />

cepto praevolnns nuntlat plscatori , qui <strong>ad</strong> ridendum potlus , quam <strong>ad</strong> tentan-<br />

diiin, quod dicebat, fore praenuntians tandem a fratre coactus contra spem rete<br />

jeclt et illlco truytam Insolitne magnlfudinis ciim quodnin allo pisclculo ceplt.<br />

Scripsit gloriosus Anselmus monologiiim, Itein soIUoquiuiii , de sancta trlnitate,<br />

de verltate, de processlone splrlfus sancti, de cnsu djnboli , de peccato origi-<br />

nall, de incarnatlone verbi, cur Deus hoino , et multos alios libros devotlsslmos,<br />

et potlssime hanc oratlonem: terret me vlta mea, nam dlllgenfer discussa ap-<br />

paret milil aut peccatum nut sterilitas velut Infructiiosa , et si quis fructus in ea<br />

invenitur, aut est simulntus aut Iinperfectus niit nliqiio modo corruptus. Ould ergo

952 Cap. CCXXXIX. De sancto Eligio episcopo.<br />

restat milii, nisi ut in tota vita mea plorem totam vitam meam? Certus sum<br />

de ine, quia peccata mea merentur aelernam damnationeni, certiorj quia poeni-<br />

tentia mea non sufficit <strong>ad</strong> satisfactionem, certissimus, qiiia misericordia tua<br />

superat omnem otTensionem. Fac ergo, domine, mecum misericordiam et concede<br />

milii ex gratia tua omnium peccatorum ineorum remissiouein, quia ineritum<br />

iiieum misericordia est , o domine Deus. De invocatione iilii sic ait : domine<br />

Jesu Cliriste redemtio mea, inisericordia mea , salns mea , te laudo, tibi gratias<br />

ago quamvis multnm impares tuis beneficiis , quamvis multunt expertes dignae<br />

devotionis, sed sicut potest Conari, tibi persolvit anima mea etc. rostque laudabilem<br />

vitam introivil <strong>ad</strong> verani requiem praestante domino, cui est lionor et<br />

laus in secula secnlorum. Amen.<br />

CAP. CCXXXIX. (210.)<br />

De !§ancto £lig^io epi,scoiio.<br />

Ueatus Kligius in lerritorio Lemovicae urbis fuit oriundns palre Knclierio,<br />

matre vero Torrigia natus, Onem cuni inater <strong>ad</strong>lnic liaberet in utero, vidit in<br />

soinnio aquilam volaiitem super lectiiiii suum et se tertio inclamantem el ei,<br />

iiescio quid, promittenlem. Ouae quum ex voce aquilae evigilasset, perterrita<br />

iiiinis coepit cogitare de soinnio, quid lioc esset, cunique postea in parlu peri-<br />

clitaretur, mandaverunt <strong>ad</strong> quendam sanctum virum, ut veniret et oraret pro<br />

ea. Oui cnm venisset, ait ei : ne tiineas , inater, quia puer iste sanctus erit et<br />

magnus in ecclesia Dei. Cum antem esset juvenis , fecit eum jiater snus ab<br />

.lurificibus erndirl, et cuin jam sciret totain illam artPm, in Franciam venit et<br />

culdain arllficl, qui faciebat opera regis , se conjunxil. Onodam tPinpore cum<br />

rex perquislvlsset , quis slbi sellain de auro et nrgento facerel pulclierrlmam,<br />

respondlt ei magister sancli Eligll, se invenisse arlificeiii, qui regi facerel, quid-<br />

quld vellet. El acciplens a rege auri magnani massain, tr<strong>ad</strong>idll sanclo Ellglo,<br />

qui ex eodem pondere fecit sellas duas pulcherrlinas et deferens uiiain regl,<br />

allerain vero relinens penes se. Ouain ciim Oinnes inirarenlnr, rex euni copiose<br />

reiniineral. Tunc Ellgius alleram proliilit et regl j)raeseiitavit dicens, quod de<br />

residuo auri alleram fecisset, et rex ain]))ius stupefaclus quaesivlt ab eo, quomodo<br />

ex eodem pondere anibas facere potulsset. lienP, inqnlt, px gralla Dei.<br />

Et excrevit fnina cjns iu curia regls. Dillgebat autem in tantuin paiipores, qiiod,<br />

quldquld polerat, etlam usque <strong>ad</strong> niidltatem suam ils erogaref. 1'ostinodum<br />

eleclns est beatiis Eligliis eccleslae IVovioniPusi post Acliariuin ejusdem urbis<br />

.'lulislllpm. Slngulls diebus XII paiiperps et cum Ipsis Iiora congrua reficlens, dans<br />

.iquain, manibns panem et oiiinla, quae erant necpssarl.i, conferens. Siiiit autem<br />

liaec sepulclira, qiiae auro, argento et gpinmis fabricavll, Germani, Spvpriiii, Fia-<br />

llonls, Oulnlini, I.iiclanl, Genovefai», Columbae, Maxlmlani, Jiiliaiii el praecipue<br />

beati Martinl Tiironensis episcojil, Dagoberlo Francorum rege praebente impen-<br />

sas et inausolenm beati Dionysli marlirls miro oiiere auro et geinmls decorato.<br />

Mortuus est aufeni gloriosus praesul aniio vitae siio LXX. Oui cnm anno revolulo<br />

de suo loco fraiisferretur, ila pulclier et incorriii^tus inventus est, nt semjier<br />

iii tumulo vixisse videretur, et quod mirabllius est, biirba et capilli fempore<br />

oblliis sui mlriim iii modnm crevlsse in fiiinulo vldebanlur. Ouomodo aufem<br />

pcr eiim fueril invenluin bealnm coriius beati Onliitliii, sequllur. Clprlcus quidam<br />

iioinliie Manrllliis, saepliis jaclarp solebal, se et niarllrls lociiin iioscere et eiiin<br />

loriiin sliip miilallone Iiivenirp possp. Ouod ciim niHllloribus probare gpsllret,<br />

f.icli sul perlinliiin aggressiis esl. Suinlo ergo llgone diiiii ;)aviiii(iilum hasilicae

Cap. CCXL. De sancta R<strong>ad</strong>egunde regina Franciae. 953<br />

iiiartiris violare praesiiinsisset, inanubriuin ligonis infixiun siiis manibus <strong>ad</strong>-<br />

haesit. Ouod ciim nec diinitti nec auferri posset, coepernnt manus coinputrescere<br />

verinibusque scatiirire. Oua poena mulctatus sequenti die iniserabiliter finivit<br />

vitain. Hinc tantus pavor in cunctis excrevit, ut neiiio post hunc, quamvis pro-<br />

batissiinae vitae fuerit, praeter sanctum Eligiiim Noviomensem episcopum luijiis-<br />

jiiodi negotiuin tentaret praesuinere. Is quippe j^ontifex saiictus praefsti inar-<br />

tiris coepit frequentare locuin unuiii el divina doctus revelatipne triduaniim<br />

jejunium cum lacrymis peragens et attentius orans in loco, ubi nulla suspicio<br />

habebatur, quod ibi corpus iuveniretur, snnctus maiiibiis elFodere coepit et<br />

corpus sacruin invenit. Ouo terel)rato tanliis odor cum iinmani lumine ex eo<br />

prodiit, quod etiam ipse i>ontifex prae splendore luininis el fragrantia odoris<br />

vix sustinere posset. Tuiic saiictus Eligius corpus lacrymis deosculans posuil in<br />

loco dignissimo <strong>ad</strong> laiidem suiiiiiii Uei et sanctorum ejus.<br />

CAP. CCXL. (211.)<br />

Dc isaiicta R<strong>ad</strong>eg^uiicle reg^ina Frauciae.<br />

Sancta R<strong>ad</strong>egundis nalione barbarica fuit patre rege Berengario. Ouae<br />

ciiiii exiisset ut sclavn de pntria, venit iii sortem Lotnrii regis. Cnin autein eam<br />

Suessionis direxisset, iit regiiiam erigeret, illn evitabat pompaiii regalein, ne<br />

saeculo cresceret. Sed cui etiain debetur Iiumana gloria, non inutatur aeterna.<br />

Nupsit ergo terreno principi, non tamen sepaiatur n coelesli, nc dinn sibi ac-<br />

cessisset saeculnris dignilas, plus se incliiinvit voluntns, quam iierinilleret<br />

dignilas, limensque, ne <strong>ad</strong>eo degrndasset, cum niundi gr<strong>ad</strong>u proficerei , se cum<br />

sun facultate elemosinae <strong>dicta</strong>vit. Nain cuin aliquid de tributis accideret , ex<br />

omnibus, qune venissent <strong>ad</strong> eain, ante dedit decimam , qiinm recepit ; delnde<br />

qiiod supererat, dabnt monnsteriis, et quo ire pede non poternt, misso munere<br />

circuibnt. Itein nocturno tempore, cuin reclinaret cuin principe, rogans se pro<br />

huinana necessitate velle consurgere et se levans, egressn cnbiculo tnnidiu ante<br />

secretum orntioni incuinbebat jactato cilicio, iit solo calens splritu jaceret, gelu<br />

penetratn totn cnrne ferme praemorlua. De qun regi dicobnliir, hnbere se<br />

magis jugalem inonacham quain reginnm. Diebus vero qii<strong>ad</strong>rageslinne snlis est<br />

scire, qualiter rexerit se, inter vestes regins singulariter poenltens. Igilur appropinquanle<br />

jejunii teinpore <strong>ad</strong> religlosam monachaiii noinine 1'Iam iniltebat,<br />

ut sanclnm propositum illa dirigeret et cllicium iiiilleret. Ouod sancta induens <strong>ad</strong><br />

corpus per totam qu<strong>ad</strong>rngesiinain subtiis vestein reglam poriabat in sarcinam.<br />

Si nutem rex deesset, quls credat, qiinliter se orationi infunderet, qualiter se<br />

tainquam praesenlein Chiisli Jesii pedibus nlllgaret, et qunsi repleta deliciis sic<br />

loiigo jejunio saliaretur in lacryinls, cui despeclo veiilris edulio Christus do-<br />

ininus erat tota refecta, et tota fnines erat ei in Christo illud, quod pietale<br />

ngebat, sollicita. Porro prnedictne sniictne Rndegundis meiis inlenta <strong>ad</strong> Chrislum<br />

riclavis inspirante et cooperante Dei gralia inonasteriuin sibi per ordinationem<br />

l^raecelsi regls Lotnrii construxit, in quo gaudens ingressa est, ubi et perfectio-<br />

nis ornamenta conquireret et inngnam congregatlonem puellnruin Chrlsto niinquam<br />

morituro sponso aggregarel. Ouae electa abbatissa et jnm constituta tnm<br />

se quaiii sun Oinnia ejus tr<strong>ad</strong>idit poteslati , ex proprio jure niliil sibi reservans,<br />

iit post vestigin Christi curreret, expedita, ut tantuin pliis sibi augeret in coelo,<br />

quantiiin sibi siibtraxisset in saecuio. Langiiidis et cnecis non cessabnt ipsa<br />

cibos cum cochlenribus porrigere, inulieres vnriis leprne maculis perfiisns com-<br />

preliendeiis in nniplexu osculabaliir, in eo eos toto in Deo dillgebat affectu.

954 Cap, CCXLI. De sancto Servatio episcopo.<br />

recedentibus praebebat auri vel vestiinenti solatia. De officiis auteiu inonasterit<br />

niliil sibi placuit nisi servire prima. l'ost tot labores cjuas sibi poenas intuleril,<br />

ipsa vox, quae refert, perhorrescit. Ou<strong>ad</strong>ani vice translatos sibi circulos ferreos<br />

diebus LX -collo vel brachiis innexuit et tres catenas inferens, circa corpus duni<br />

alligasset astricte, inchisit duriim ferruin caro tenera succrescens . et transaclo<br />

jejunio cum vohiisset sub cute clausas catenas extrahere nec valeret, non tameii<br />

hoc factuin est absiiue magna sanguinis eirusioue. Exstaiit ejus praeclara mira-<br />

cula, quorum narratio longa esset , et apud Deum est maximi meriti el taiidein<br />

fideliter a Deo est remunerata in coelo. Hujus sanctae transitus recolitur idibus<br />

Augusti. Quaedam ejus fainula, quae ausn temerario in cathedra beatae virginis<br />

sederet, praesumsit, quod percussa ardebat; tribus diebus clamabat : domina<br />

R<strong>ad</strong>egundis peccavi, male egi, ignosce luihi, refrigera inihi inembra. Et post<br />

multas orationes et populi exaudita est et sanata.<br />

CAP. CCXIF. (212.)<br />

De isancto l^crvatio episcopo.<br />

13eatus Servatius in quarto gr<strong>ad</strong>ii attinens Christo Jesii nalus fuit in Avmenia<br />

ex patre et malre Judaeis. Hic sede vacante in Tongris civitate Teuto-<br />

jiiae Ordinatlone divina per angelum de Hierusalem perductus Tongris et ibidein<br />

ordiiiatus episcopus per eundem. In liiigua materna iiilelligebatur ab omnibus,<br />

quando spiritiialia tanluinmodo pertractabat, sed a nullo peiiilus intelligebatur<br />

nisi per interprelem, qiiaiido de cura temporaliuin agebat. Vir ipse sanctus<br />

post receptloiiem dominici corporis ipso die nullo corporali cibo ulebatur, ciboruin<br />

suoruin reliijuiis leprosos iiiundabat , aqua lotionis mauuuiu suaruiu in-<br />

lirmos curabat, inlirmi quocunque tactu inanuuin vcl pediun suorum continiio<br />

sanabanlur. Ejectus aiiteiu de Tougrls propter malitiain inhabitantium venit<br />

Trajectum, ubi excidluin Galliaruin per Hunuos futurum divina revelalione<br />

cognovit. Episcoporum autem Gallicorum rogatu pro venia impelranda apostolo-<br />

riiin liinina petiil. Cui sitienti in via foiilem domlnus aperuit et aiigelus scy-<br />

phuin pretiosum attiilit. Eo equidem Roinam intrante campanae omnes sine<br />

. liumano <strong>ad</strong>ininiculo pulsatae sunt. TTindein eidem oranti a doinino revelafiim<br />

est, iram Dei in populum propter eoruin scelera confirinatain, Trajectense tameii<br />

oppidum, quod ipsuiii pie excej>erat, servaretur. Reversus igltiir j>oj>uhiiu <strong>ad</strong><br />

poenlteiitlam exhortans, dum divina celebraret, angelus ab dextris altaris eidem<br />

suuiu obiliiin nuntiavit. Oiii statiin jiost mlssam <strong>ad</strong>stanle jiopulo elevatls iii<br />

coeluin oculis in doiniiio feliciler obdormlvil et statiin ciinctis videntlbiis vela-<br />

iiieii sericum suj^er corj)us ejus aiigelicls manibus est delalum. Gaiides igitur,<br />

o gloriose praesul ; niinc ciim Chrlsto domino exoramiis, ul liils saiictls precibus<br />

efficias, ut cum eo el tecuin in nelernum laeteinur. Amen.

(.^ap. CCXLII. De corona domini nostri Jesu Christi. 955<br />

CAP. CCXIII. (213.)<br />

De eorona domini nostri «Fesn Clirisiti.<br />

Non miretur orthodoxorum quispinm, si jiicunda dominicae coronae sol-<br />

Ipnmitas diem Iianc expendat in laudibus redemtoris nostri Jesu Christi, quia,<br />

•ii haec corona capiti salratoris <strong>ad</strong> poenam et hidibrium in die parasceues fuerit<br />

applicata, tamen quia dies illa non est gaudii, sed moeroris, quoniam membra<br />

capiti compatiuntur, differtur. Interim haec gratulabunda festivitas, in

956 Cap. CCXLEIf. Vita et conversatio sancti Romani abbati».<br />

quo leiuleret, ab eo iiiqnisivit. Ciijiis cuin desiderium cognovisset, et secretuin<br />

tennit et <strong>ad</strong>jutoriuin iinpendit eiqne snnctae conversationis liabiluin tr<strong>ad</strong>idit et,<br />

iii quantuin licuit, ininistravit. Vir autein doinini <strong>ad</strong> destinntuin locuin perveniens<br />

in artissimo specii se abdidit tribusque aiinis excepto beato isto Roinano<br />

monncho hoininibus incoguitus luansit. Oui beatus Romanus non longe<br />

siib Deodati patris reguln degebat , sed pie ejusdem patris sui oculis farabatnr<br />

horas et quein sibi a4 inanducandum subripere poternt, diebus cerlis Benedicto<br />

panein ferebat. Ad eundein vero specum a beati Romani cella iter non erat,<br />

qiiia celsa desuper rupes emlnebat, sed ex e<strong>ad</strong>em rupe in loiigissimo fune religatum<br />

Romanus panem deponere coiisueverat. In qua etiaiii reste parvum tintinnabuluin<br />

inseruit, ut <strong>ad</strong> sonituin tintinnabuli vir Dei cognosceret, quando<br />

sibi aluinnus ejus panem praeberet, et cryptnm exiens eum acciperet. Et licet<br />

antiquus hostis ejus caritali invidens tintinnabulum fregisset, nt eum vel sic<br />

a caritate retraheret, pius taineii et religiosus a Deo dilectus bentus Romanus<br />

miniine cessavit, qnin inodis congruentibus et semper mlnistraret usque .id<br />

teinpus scilicet illud, quo dlvinae placuit voluntatl, euin a labore suo liberare<br />

et ipsum, cui serviebat, mundo declnrnre. Interea autein cum gravisslma per-<br />

secutionis procella per totam Italinin nc pnene per omnem Roinnni imperii<br />

terram insurgeret, Gothis, Alnnis et Vandalis flnmmls et ferro cuncta consuinen-<br />

tibus, vir domini Romamis non cessabat deprecnri dominuin, ut suam respiccret<br />

ecclesiain , qunin sibi suo acquisierat sangulne , sed eain iii fide nomiuls sui<br />

conservaret illaesam. Tropterea audlt sibi juberi a doinino, ut relicta Ilalia nd<br />

Gallias tenderet et verbi divini pennam loiige lateque spargeret ac sanctae con-<br />

versationls exeinpla cunctis prneberet. Cominonetur etlain nequaquam esse<br />

formidandum auxilio praeveniente divino, prosperum fore iter et mercedem<br />

fldelis servi erogantis conservls ineusuram tritici a domino recepturuin. Igitur<br />

lioc spiritus sancti accepto responso pater Romnnus convocatis fratribus slc eos<br />

allocutus est: fratres et ainici inei, dulce lumen oculorum meorum maximumque<br />

pignus mei ainoris et gaudium, audite me Christi servuin, sanctae fraternitatis<br />

vestrae commllltonem et socium. Cernitis, quibus mundus inalis premitur,<br />

qiiibus cl<strong>ad</strong>ibus perurgeliir, ubiquo enim hictus, ubique pavor et plurima moriis<br />

imago ; non haec casii, sed manifestissima Dei ira contlngunt. 1'eccntis eniiii<br />

hominum Dei patientla exacerbata versa est in furorem, mansuetudo est in<br />

severitatem mutata a Deo, ut luiruni slt, quod <strong>ad</strong>huc tolerat leviora peccatoribus<br />

inferens, quam merentur, et iioii sicut quoiidam Sodomitas et Gomorreos , ila<br />

nunc sceleribus plenain terrain imbribus exurnt fulmineis. Ciim hnec ila sinl,<br />

fratres, non debemus de muiidi iiercussiouibus dolere, quem sclmus ipsi suis<br />

percussionibus interiro. Vita eniin alia a Christo promissa est, cujus duratio<br />

inconvulsa atque iminobilis pernianet fiiiis ignara, doloris nescla, in qua gaudiniii<br />

est et epulatio, ubi beata immortalitns et immorlalis beatitudo, ubi aeterna<br />

securitas et secura regnat aeternitns. Hanc exspcctnntes <strong>ad</strong>versa seculi non debemus<br />

pavescere , sed inagis appropinqunnteui nostrnm redemtionem exhilaratls<br />

cordibus exspectnre. Me si Deus' ineo voto agere et secuudum ineuin velle<br />

vivere sineret, optaveram, sanctissimi fratres, vobiscum oinnia saecull dis<br />

crlmina perferre, quaecumque prospera, qunecuinque <strong>ad</strong>versa contigissent, in<br />

tolerato vobiscum robore suslincre et siiuul pntienter vivere simulque dclectn-<br />

billler inori. Sed qula non est in hoininis potostnte vin ejus, sed iri illius , qui<br />

magna trnnqulllltnte disponit oinnia, quaeso , ne me retinere velitis. Deus<br />

praecepit, iit pergamus <strong>ad</strong> Galllas, parere debemus, eunduin est; vos oro, ut<br />

inel honigne ineinores sitis, quia et ego, dum spiritus ' hoc ^teuin inhabilnndo<br />

vascuhim vegetnverit, vos in corde meo et in visceribu'' eis, prout fns est<br />

et decet, semper hnbebo. Deus auteni oinnipotens v iancta sua ciistodla<br />

circuinvnllet alque n praesenti saeculo nequam erepto' ..vos facint in regnum<br />

suum coelesle concedatque milii exiguo et huinili v j in illa beala vitn sine<br />

confusione vidore. Hnec dicens boalus patcr Roin.- .us et vnlefaclens lis pro-<br />

fecliis est ac rellctn Ilnlla Gnlliam ingressiis perven i tandem in pagum Anllssiodorenscm<br />

tn locuin, qni fons rogus nppell.ilur, u i nliqiianto teinpore coinmo-

Cap. CCXLin. Vita et conversatio sancti Roinani abFjatls. 957<br />

ratus favente doiiiiiio inonasterium statuit ibique doinino aiixiliante pluriinos n<br />

saeculi vaiiltate conversos <strong>ad</strong>

ERRATA.<br />

r.ng. 29S liii. 31 (lele: vetula et lege : vitula.<br />

589 - 31 - , gem i iias se t et lege : genninnsset,

I<br />

-<br />

s^iriun v^ l^TTA,<br />

PLEASE DO NOT REMOVE<br />

CARDS OR SLIPS FROM THiS POCKET<br />

UNIVERSITY OF TORONTO LIBRARY<br />

BX<br />

J3<br />

1850<br />

C.l<br />

ROBA

logo

products

Resources

Company

Terms of service
Privacy policy
Cookie policy
Cookie settings
Imprint
Change language
Made with love in Switzerland
© 2024 Yumpu.com all rights reserved

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!