Testamentum magnifici domini Tristani de Martinellis 17 ... - AMAt.I.

Testamentum magnifici domini Tristani de Martinellis 17 maij
1604 inditione quarta, die lune 17 mensis maij tempore per manu etcetera et domini Roderici et Mantue et
in pallatio iuris, in contrada Griffonis, presentibus Domino Annibale filio quondam domini Tiraschi de
Tiraboschis de contrada Cervi qui iuravit et magnifico domino Jacobo filio quondam Domini Bernardui de
Silva, Cervi predicta, domino Silvestro filio domini Laurentiis de Bernardis de contrada Aquile, magnifico
domino Ludovico filio quondam magnifici domini Johannis de[Gallio], de contrada Cervi, Domino Antonio,
filio quondam domini Stefani de Ferris, Ruperis et domino Paulo Alphonso filio quondam egregi domini
Johannis de Boldonis de contrada Cervi et domino Sancto fiulio quondam domini Anselmi de Sanctellis
fabro lignaiolo de contrada Ruperis, omnibus mantuanis testibusque vocatis etcetera per infrascripto dicto
testatore. Ibi Magnificus Dominus Tristanus fiulius quondam Francisci de Martinellis vocatus Arlichinus,
civis et habitator Mantue, in contrada aquile, sanus quidem per Dei omnipotentis ac Domini Nostri Iesu
Cristi gratia, mente, sensu, visu, intellectu et corpore, licet perfecta hoc in seculo concedi non possit sanitas.
Propterea considerans casum humane naturae esse fragilem et caducum et nil certius esse homini morte,
illiusque hora nihil incertius, cupiens dum ratio suam regit mente et intellectus, in corpore niget nollens
intestatus decederem, ne post eius obitum aliqua lis seu controversia inter posteros suos oriatur seu oriri
possit. Qua de re volent de bonis suis ad eius libitum voluntatis disponere ut res sue post ipsius obitum juxta
hanc suam dispositionem et voluntatem recte et ordinate, abseque aliqua controversia procedent per presens
suum nuncupativum testamentum, quod sine prescriptis dicituo anime sue saluti ac posterorum suorum quieti
consulere decrevit, ideo omini meliori modo via etcetera quoqua vel qualis magis etcetera potuit et potet ac
ei licuit et licet, hoc suum presens nuncupativum testamentum et hanc suam ultimam voluntatem, in hunc
qui sequitur modum et [c.2] formam facere procuravit, condidit et ordinavit ac facit et ordinat ut infra
videlicet. In primis quidem animam suam immortalem omnipotenti Deo ac Domini Nostri Jesu Cristi,
eiusque Gloriosissime semper Virgini Matri Mariae, totique celesti curiae, triunphanti humiliter et devote
toto corde comendavit et comendat, cadaver vero suum sive corpus cum ab eo anima separata fuerit, poni et
sepeliri voluit, iussit et ordinavit in illa ecclesia sub qua mori contigerit, cum illis funeralibus quibus
infrascriptis eius uxori et heredibus placuerint et ibi in dicta ecclesia celebrari facere divina officia a mortuis
more solito et missas gregorianas pro anima et in remissionem peccatorum presenti dicti testatoris.
Item amore Dei et pro ellemosine reliquit et legavit venerabili Hospitali Magno Mantue, scutos quingentis
a libri sex partis Mantue, semel tantum dandos post eius testatoris mortem per infrascriptos eius heredes.
Item iure institutionis et legati ac in recumpensationem bone servitutis et societatis, per eum ab infrascripta
eius uxoris habite et quam pro tempore futuro habere sperat, reliquit et legavit Domina Cassandre de
Guantariis eius uxoris scutos ducentos alibris sex pro scuto partis Mantue, in tot denariis per eam habendos
post ipsius testatoris mortem. Item simili iure et ut supra reliquit et legavit predicte dominae Cassandre eius
uxoris dimidiae bonorum, mobilium et utensilium ac fornimentum et tam linique cuiuscunque alterius sortes
nec non et omnes gemas, anuelos, torques et gioiellos ac manilos ausi et quomodocumque [genus] ausi, tam
cussi quam non et omnia vestimenta tam quotidiana quis ab ornatu dicte domine Cassandre et tam sirici quis
cuiusquoque altris sortis ita ut in presenti legato voluit et volit quod comprehendantur et comprehensa
intelligantur omnia illa bona [c. 3] vestes, aurum, gemas et annulos, qualis dicta domina Cassandra ad suum
usum et secundum suas indigentias utebatur, utitur et usa est et quis tempore mortis ipsius testatoris extare et
esse reperiantur. De qualis ipsa domina Cassandra possit et valeat de dictis bonis mobilibus et ut supra
disponere pro dimidia magnificum dominum Drusianum viventem et scient mortuus in eius domini
testatoris parontes, pauperas et de alia dimidia pro ut ei videbitur et placuerit. Item simili iure instrumenti
et legati et ut supra reliquit et legavit eiusdem Domine Cassandre eius uxoris, totum plenum et integrum
usufructum possessionis biolca quinquaginta trium in circa aut quantacumque sit, cum domibus site in villa
Castrorum Castri Belfortis sub suis confinibus qua hic per expressis habere per ipsum testatorem acquisite,
ut ex unstrumentis per me notarium rogatis sub diebus altero sabbati 26 januarii, altero vero lune 13 maij
1602 et altero adque quatenus opus sit et omnium bonorum ac bestiaminorum destinatorum ad agricolturam
et ad usum dicte possessionis existentium in dicto loco castrorum super dicta possessione et in dictis
domibus vel alibi. Ita que pleno iure sit usufructaria eius dicte possessionis et ut supra toto tempore vite
ipsius domine Cassandre et vitam vidualem servante, cum hoc quod tenatur post eius mortem restituere
omnia bona tunc existentiis in dicto loco Castrorum una cum bestiaminibus et aliis rebus destinatis ad
agricolturam, ad eius manus tempore dicti usufructus perventis et perventis infrascriptis heredibus, liberans
eam expresse a confessione cuiuscunque inventarii, quacunque descriptione et a fideiussione prestantia de
utendo dicto usufructu ad arbitrium boni viri nec non et a quacunque redditione rationis dicti usufructus et
quatenus de jure eam liberare non posset a quacumque fideiussione que hac de causa forsam prestare

contigerit testator ipse iussit et mandavit ac expresse agravavit, infrascriptos suos heredes ad inveniendum
fideiussiorem qui pro dicta eius uxore fideiubeat vel illum heredem aut illos heredes ad fideiubendum pro
eam et non alteris. Et hoc ideo idem testator fecit et facit qua de bonitate et integritate predicte sue uxoris
optime se confidit, prohibensque etiam molestari eam directe vel indirecte, quacunque causa, occasione et
ratione aut sub quovis questito colore, in predicto usufructu sub pena contrafacientibus privationis
hereditatis, ita tamen quod ipsa domina Cassandra teneatur ad monere ipsos heredes ad hoc ut ne monitione
tunc et in tali casu alicuius molestie et contraventionis ex nunc pro ut ex tunc et contra proprio ore, ipsius
testatoris applicavit et seu incurrant in dicta presenti privatione sed si contrafecerint post diem […].
[c.4] Instituit heredem universalem predictam dominam Cassandram, uxorem suam respectu tamen
contrafacientium, predicte sue voluntati, modo quo supra, aliquibus legibus, statutis et ordinibus ac
consuetudinibus ad favorem [predictorum] heredum contrafacientium, non obsentibus qualibus omnino
intelligantur de rogatis. Hac tamen gravamine que ipsa domina Cassandra teneatur de introibus dicta
possessionis, solvere omni anno in perpetuum, durante dictu usufructu, scutos duodecim alibris sex pro
singulo partis Mantue , Cappella Sanctissimi Rosarii, fundate in ecclesia Sancti Blasii, sita in villa Castronii
Belfortis, episcopatus Verone, pro quibus teneatur Bernardus curator dicte ecclesiae aut presbiter dicte
capellae, celebrare et dicere in singula die sabbati, totius anni in perpetuum, unam missam in dicta capella
pro suffragio annime eiusdem testatoris et eius parentum nec non et alios scutos tres per expensis facientis
per indigentia dicti altari expendendis in cera, tobaliis et aliis necessariis pro dicto altare, ad honorem Dei et
Beatissime semper Virginii matri Mariae. Item iure institutionis et legati et pro benevolentia et amore
fraterno reliquit et legavit Domino Drusiano, eius fratri carissimo, aliam dimidiam bonorum , mobilium et
utensilium ac fornimenta,tam linique cuiuscunque alterius sortis, que tempore mortis ipsius testatoris extare
reperiuntur. Item et omnia vestimenta pro usu et vestitu portatu et ornatu predicti dicti testatoris lanem et
sirici, et tam cum auro quam non, cuiuscunque sortis nec non et omnem quantitatem denariorum ispius
testatoris existentium, tam super Sacrum Montem pietatis civitatis Florentie, quam in quocunque alio loco et
penes quacunque personam esse reperiantur, tempore mortis ipsius testatoris, una cum utilibus eorum
quatenus tamen ipse dominus Drusianus, tunc tempore mortis ipsius dicti testatoris vivet et si non vivet
intelligantur omnia comprehensa esse in presenti hereditate, salvis tamen omnibus suprascriptis legatis facta
predicta domina Cassandra, modo quo supra et non aliter etcetera. Item quia ipse testator ignorat utrum
dominus Rubianus eius frater et Domina Barbara eius soror, utrique coniuncti vivant ante mortui sint, ideo in
casu vivitatis seu quam vivant et Mantuam aliquo futuro tempore veniant seu venerint, vel eorum filii
masculi legittimi et naturales et de legittimo matrimonio nati et procreati similiter venerint ipso in casu
teneantur infrscripti heredes, post mortem predicti domini Drusiani, solvere scutos sexcentum scilicet
trecentos, pro quolibet ipsis Rubiano et Barbara vel [c. 5] eorum filiis ut supra in totum pro una vice tantum,
vel traddere ratam partem bonorum hereditatis ipsius testatoris ad ellectionem et conscientiam
infrascriptorum heredum et pro ut eis melius videbantur et placuerint et hoc in denariis vel bonis mobilibus
et rebus tantum et non instabilibus, quia de eis disposuit ut infra etcetera et pro omni parte et portione et toto
eo quod ipsi Rabianus et Barbara vel eorum filii ut supra pretendere, habere, petere et consequi possent in
bonis et hereditate eiusdem testatoris et non aliter nec alio modo.
Item iure legati ac pro omni et quacunque servitute sibi testatori et in eius domo per infrascriptum
Franciscum prestita, reliquit et legavit Francesco de Joriis de presentiservitore eiusdem dicti testatoris,
scutos quinquaginta a libris sex pro singulo partis Mantue, solvendos per infrascripitos eius heredes semel
tantum de denariis ipsius dicti testatoris eiusdem hereditatis. Item simili iure et amore dei ac pro ellemosina
reliquit et legavit scutos viginti alibris sex pro singulo partis Mantue, quinque domicellis scilicet per singula
earum bone vitte condictionis et fame pro singulam earum convertendos in ipsarum dotem solvendos, per
ipsum dominum Drusianum fratrem et heredes de denarios sibi ut supra relictis, vel per eius filios et
heredes post eum substitutos ut infra in tot pecuniis statim postquam nuptui traddetur, nominandum per
ipsum testatorem, vel per scripturam scriptam et subscriptam, vel saltem subscriptam, eius dicti testatoris
manu penes ipsas domicellas existentem, vel per ipsum dictum testatorem declarandas et nominandas,
simplici eius verbo coram duobus vel tribus testibus, absque aliquo rogitu notarii, quam scripturam per
ipsas domicellas seu altera earum exibendam et ostendendam et seu quibus testibus eorum iuramento,
sumarie sine strepita et figura iuditii examinatis absque aliquo circuitu, litis et impensiis plenam et
indubiam fidem adhibendam esse et adhiberi voluit, iussit et mandavit ipse testator pro legato relicto et facto
ac si adesset prescripto et annotato in presenti testamento. In omnibus autem aliis suis bonis, mobilibus et
immobilibus iuribus et actionibus ac dicta possessione et fabricis presentibus et futuriis ubicunque sint et
penes quosqunque confines et quascunque personas esse reperiantur, finito tamen usufructu ante dicte
possessionis et legatis predictis et eis [ …] salvis ut supra, suum sibi heredem universalem instituit et esse

volui ac ore [c. 6] proprio ipsius testatoris nominavit et nominat predictum dominum Drusianum, eius
fratrem carissimum, eo tunc viventem, cum onere solvendo dictos scutos quindecim, modo quo supra in
perpetuum. Et si erit mortuus, vel eo decedente, instituit et seu substituit heredes universales et esse volui, ac
ore proprio nominavit, Fulvium, Matheum, et Vincentium fratres, eius Domini Drusiani filios et eiusdem
dicti testatoris ex frate nepotes, equaliter et equis portionibus et per fidei comissum respectu possessionis
antedicte, cum obbligatione ipsis fratribus impositam et non aliter, quod ipsi heredes obligati sint dare et
traddere quartam partem introitum percipiendorum ex dicta possessione et terris tantum predicte Cappellae
Santissimi Rosarii, vel eius administratoris, curatoris ser presbiteris, in qua quarta parte intelligantur
comprensi dicti scuti quindecim, scilicet duodecim per celebrationem misse quottidie sabbati dicende in dicta
capella, ut supra, et tres per expensis necessariis dicte Capelle, ut supra. Et de ressiduo dictorum introitum ut
supra, quarte partiis ut supra teneantur dictus Bernardus administrator cure dicte ecclesie, Sancti Blasii
dispensare in tot domicellis extrahendis per buletinos, in dotem earum convertendum tempore ipsarum
nuptui. Hac tamen condictione et non aliter et ut supra, quod ipsi fratres teneantur, ponere et dimittere in
comunionem bonorum omnia eorum et singulis ipsorum bona mobilia et immobilia, que tunc tempore
reperiantur habere tam sibi ipsis et unicuique eorum relicta quam supelucrata per eos et qualibet eorum et
dividi equaliter inter eos. Et si aliquis eorum contrafecierit voluntati dicti domini testatoris, in ponendo bona
in unione ut supra exceptis dotibus uxorum, quas non comprehendantur nec comprehentis esse intellegantur
tunc et ex nuc, pro ut ex tunc etcetera contra voluntatem contrafacientem, dicte sue voluntati ut supra,
privavit et privat et privatum esse voluit hereditate predicti testatoris, pro ut ita ipse testator decedente
aliosque ubidientes, unum vel plures ex dictis fratribus vel eorum filiis legitimis et naturalibus succedant in
dictis eius bonis et hereditate, quia mens et intentio ipsius testatoris fuit et est quod omnia bona ipsorum
fratrum, tempore hereditatis predicti testatoris [ c.7] sint et intelligantur inter ipsos fratres eo tunc comunie
et uno ex dictis filibus decedente, vel duo aut omnibus tribus, sive filiis legitimis et naturalibus super dictos
introitus dividentur pro capita intelligantur, semper pro uno capite, predictam cappellam Santissimi Rosarii
iure datum, in dicta Ecclesia Santi Blasii, ville Castrorum Belfortis et primum genitum etatis masculum
predictorum fratrum sit et intelligatur heres pro dimidie introitum dicte possessionis et terrarum predicti
testatoris, una cum omnibus domibus et casamentis et pro alia dimidia dictorum introituum dicte
possessionis et terrarum tantum dicta Cappella in perpetuum et omnibus dictis fratribus et eorum filiis
decedentibus absque filiis legitimis et naturalibus substituit heredem in dictis omnibus introitibus
possessionis et terrarum prefatarum ut supra.
Dictam cappellam, qui omnes heredes ut supra instituti et substituti et capella predicta teneantur de
introitibus semper reparari facere fabricas et casamentas, pro ut opus erit, ut conserventur in perpetuum,
intelligendo quod presbiter dicte capelle semper habeat et conservat dictos scutos duodecim, omni anno in
perpetuum, cum obligatione celebrandi in omni die sabbati totius anni in perpetuum missam antedictam et
de ressiduo dictorum introituum Reverendus Rector Ecclesiae predicte, cum interventu venerande societatis
Santissimi Rosarii errecte in dicta ecclesia teneatur, dispensare in maritando quator domicellas bone vocis
conditionis et fame, pauperulas, extraendas per buletinos in sortem in die Annunziate, omni anno in
perpetuum, traddendo in singula earum benficiata ratam partem […] quantum habito, respectu ad introitus
predictus. Hac tamen ordine et conditione quod predicti omnes heredes ut supra instituti et substituti
teneantur et obligati sint pacifice et sive aliqua discordia gaudere introitus ex dicta possessione et terris
castrorum, percipiendos equaliter modo quo supra dividi nec possint ipsi heredes ut supra nec predicta
capella eiusque Rector vel administrator quoquomodo [c.8] directe vel indirecte aut sub quovis quesito
colore, dictam possessionem et terras in totum vel in parte dividere, vendere, alienare, cambiare, distrahere
vel aliquod contractun vel distractum facere, sed perpetuum remaneat semper unita in dicto loco, sub
nomine predicti testatoris. Et quatenus in futurum contingeret quod predicti eius nepotes heredes, ut supra
instituti et substituti, seu alter eorum comitterit aliquod delictum, crimen, dolum, vel culpam seu quovis
modo directe vel indirecte contravenerint statutis, ordinibus et proclamatibus Serenissimi Domini Nostri,
obque vel quodlibet [talium] criminum vel contraventionum venirent sibi omnia eius bona, vel portio
bonorum aut [partem] eorum, confiscanda vel quovismodo aufferenda et fisco aplicanda, tunc et ex nunc pro
ut ex tunc etcetera contra et per quindecim menses citra delictum et amplius quatenus opus sit dolum vel
culpam eos vel eum, privavit et privat ita ut omnino incapax ad bona et hereditatem ipsius testatoris
existentem vel existentia in civitate Mantue et eius dominio ac voluit et vult quod portio delinquentis seu
delinquentium tunc et eo casu acrescat portioni aliorum, perinde ac si pre decessiset aliis in qua ex nunc pro
ut ex tunc etcetera contra tali sic delinquenti alios vel alium substituit per fidei commissum utsupra.
Et casu quo talis delinquens restitutus esset, seu obtineret gratiam a Serenissimo Domino Nostro vel suis
[celsitudinis] successoribus ex nunc pro ut ex tunc etcetera contra gravavit et gravet alios predictos eius

heredes ut supra ad dandum seu restituendum portionem bonorum tangentem predicto delinquenti, per
gratiam restituto absque tamen ulla redditione rationum vel onere fructum et introitum preteritorum medii
temporis, cum protestatione tamen expresse, quod instud non facit in fraudem vel odium fisci, sed tummodo
ad finem et effectum ut predicti eius nepotes et heredes vivant et vivent debeant quiete, pacifice et
morigerate et servant statuta et ordines ducales, ut facilius arceantur et se abstineant et caveant a vitiis,
delictis et malis societatibus ac tandem ut fiant timorati iustitie divine et humane et observant leges et
mandata principis. Nam firma voluntas et intentio ipsius testatoris fuit et est quod ipsi eius nepotes et
heredes sint homines bone vitte et probi et bonos Christianos ac servos fideles eius Serenissimi Principis et
non aliter, nec alio modo et hoc suum ultimum testamentun et hanc suam ultimam voluntatem dictus testator
dixit esse et esse velle quod et quam valere, voluit iure testamenti et si eodem iure non valeret, valeat et
tenere [c.9] voluit iure codicillum vel donationis causa mortis facte, ac omni alio meliori et efficaciori modo
[via iure] etcetera et causis et ut supra de iure valere et tenere potet et poterit, cassans, revocans irritans,
cancellans et penitus annullans omnia alium testamentum ac omnem aliam eius ultimam voluntatem per eum
usque nunc conditum et conditam et precipue testamentum per eum factum per me notarium rogatum sub
die dominico 16 martiis 1603, preteriti in omnibus et per omnia ita quod nullius sit valloris efficatie effectus
vel momenti ac si nunque factum fuisset propter hoc et hanc quod et quam preteris aliis pre valere voluit
et anteponi omni meliori modo et ut supra rogans me notarium, quod de predicta sua ultima voluntate pro ut
conficiam testamentum ad perpetuam memoriam et ad laudem omnipotentis Dei.