Caput 1 Rubricae generales

Rubricae
25 iulii 1960

3
SACRA RITUUM CONGREGATIO
DECRETUM
Novo rubricarum corpore, a Summo Pontifice Ioanne XXIII, Motu
proprio «Rubricarum instructum» diei 23 iulii anno 1960 approbato
posteroque die a Sacra Rituum Congregatione promulgato,
vix fieri non potuit quin eadem Sacra Rituum Congregatio
novam Missalis romani editionem, ad dictum rubricarum codicem plane
accommodatam, pararet.
Itaque, uti moris est, Vaticana editorialis Domus, typis itidem Vaticanis,
praefatam editionem imprimi fecit, quam antea Sacra Rituum Congregatio
sedula recognovit attentione; hinc est quod praesens Vaticana Missalis romani
editio uti «typica» declaratur, ab iis quibus iure competit, in omnibus et per
omnia, integre et absolute, producenda, hac quidem concessa facultate, ut ea
quae commoditatis causa alio quoque loco iteranda esse censeant, ibi exscribant,
dummodo ea omnia proprio etiam loco serventur.
In fidem, etc.
Romae, ex aedibus Sacrae Rituum Congregationis, die 23 iunii 1962.
L. ✠ S.
✠ A. M. Card. LARRAONA, S. R. C. Praefectus.
Henricus Dante, S. R. C. a secretis

Index
I Rubricæ generales 13
1 Rubricae generales 15
1.1 Normae generales . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
1.2 De die liturgico in genere . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
1.3 De dominicis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
1.4 De feriis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
1.5 De vigiliis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
1.6 De festis et calendario . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
1.6.1 De natura et proprietate festorum . . . . . . . . . . . . . 19
1.6.2 De calendario et festis in eo inscribendis . . . . . . . . . . 21
1.6.3 De festorum die proprio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
1.7 De octavis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
1.7.1 De octavis in genere . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
1.7.2 De octavis I classis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
1.7.3 De octavis II classis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
1.8 De anni temporibus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
1.8.1 De tempore Adventus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
1.8.2 De tempore natalicio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
1.8.3 De tempore Septuagesimae . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
1.8.4 De tempore quadragesimali . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
1.8.5 De tempore paschali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
1.8.6 De tempore «per annum» . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
1.9 De sancta Maria in sabbato . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
1.10 De Litaniis maioribus et minoribus . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
1.10.1 De Litaniis maioribus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
1.10.2 De Litaniis minoribus seu de Rogationibus . . . . . . . . . 26
1.11 De praecedentia dierum liturgicorum . . . . . . . . . . . . . . . . 26
1.12 De dierum liturgicorum occurrentia . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
1.13 De dierum liturgicorum occurrentia accidentali eorumque translatione
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
1.14 De [. . . ] occurrentia perpetua [. . . ] . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
1.15 De concurrentia dierum liturgicorum . . . . . . . . . . . . . . . . 29
1.16 De commemorationibus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
1.17 De conclusione orationum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
1.18 De coloribus paramentorum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
1.18.1 De coloribus paramentorum in genere . . . . . . . . . . . 32
1.18.2 De colore albo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
1.18.3 De colore rubro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
5

6 INDEX
1.18.4 De colore viridi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
1.18.5 De colore violaceo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
1.18.6 De colore nigro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
1.19 De usu et qualitate paramentorum . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
2 Rubricae generales breviarii romani 37
2.1 Normae generales . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
2.2 De tempore dicendi Horas canonicas . . . . . . . . . . . . . . . . 37
2.3 De calendario adhibendo in recitatione divini Officii . . . . . . . 38
2.4 De ordinando divino Officio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
2.4.1 De ordinando divino Officio in genere . . . . . . . . . . . 39
2.4.2 De Officio dominicali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
2.4.3 De Officio festivo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
2.4.4 De Officio semifestivo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
2.4.5 De Officio ordinario . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
2.4.6 De Officio feriali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
2.4.7 De quibusdam peculiaritatibus in ordinando Officio divino 42
2.5 De diversis Officii partibus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
2.5.1 De initio et fine Horarum . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
2.5.2 De conclusione Officii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
2.5.3 De invitatorio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
2.5.4 De hymnis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
2.5.5 De antiphonis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
2.5.6 De psalmis et canticis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
2.5.7 De symbolo athanasiano . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
2.5.8 De versibus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
2.5.9 De absolutionibus et benedictionibus ante lectiones . . . . 46
2.5.10 De lectionibus ad Matutinum . . . . . . . . . . . . . . . . 46
2.5.11 De responsoriis post lectiones ad Matutinum . . . . . . . 48
2.5.12 De hymno Te Deum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
2.5.13 De capitulis, et de lectione brevi ad Primam . . . . . . . . 50
2.5.14 De responsoriis brevibus Horarum minorum . . . . . . . . 50
2.5.15 De orationibus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
2.5.16 De commemorationibus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
2.5.17 De precibus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
2.6 De ratione signo crucis [. . . ] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
3 Rubricae generales missalis romani 55
3.1 Notiones et normae generales . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
3.2 De calendario adhibendo in Missae celebratione . . . . . . . . . . 56
3.3 De Missa conventuali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
3.4 De Missa in dominicis et feriis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
3.5 De Missis festivis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
3.6 De Missis votivis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
3.6.1 De Missis votivis in genere . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
3.6.2 De Missis votivis I classis . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
3.6.3 De Missis votivis II classis . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
3.6.4 De Missis votivis III classis . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
3.6.5 De Missis votivis IV classis . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
3.7 De Missis defunctorum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72

INDEX 7
3.7.1 De Missis defunctorum in genere . . . . . . . . . . . . . . 72
3.7.2 De Missis defunctorum I classis . . . . . . . . . . . . . . . 73
3.7.3 De Missis defunctorum II classis . . . . . . . . . . . . . . 74
3.7.4 De Missis defunctorum III classis . . . . . . . . . . . . . . 75
3.7.5 De Missis defunctorum IV classis, seu «cotidianis» . . . . 76
3.8 De diversis Missae partibus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
3.8.1 De psalmo ‘Iudica me, Deus’, confessione et altaris incensatione
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
3.8.2 De antiphona ad Introitum, et ‘Kyrie, eleison’ . . . . . . . 77
3.8.3 De hymno ‘Gloria in excelsis’ . . . . . . . . . . . . . . . . 77
3.8.4 De orationibus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
3.8.5 De lectionibus et aliis usque ad Evangelium . . . . . . . . 82
3.8.6 De symbolo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
3.8.7 De antiphona ad Offertorium et de orationibus secretis . . 84
3.8.8 De praefatione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
3.8.9 De Canone Missa et aliis usque ad postcommunionem . . 86
3.8.10 De conclusione Missce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
3.9 De his quae clara voce aut secreto [. . . ] . . . . . . . . . . . . . . . 87
3.9.1 De ordine genuflectendi, sedendi et standi in Missa . . . . 89
3.9.2 De praeparatione altaris ad Missam . . . . . . . . . . . . 90
4 De anno et eius partibus 91
4.1 De anni correctione, eiusque necessitate, ac calendario gregoriano 91
4.2 Quatuor Tempora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
4.3 De nuptiarum celebratione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
4.4 De cyclo decennovennali aurei numeri . . . . . . . . . . . . . . . 92
4.5 Modus [. . . ] cognoscendi aureum numerum . . . . . . . . . . . . 93
4.6 De epactis et noviluniis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
4.7 De indictione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
4.8 De festis mobilibus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
5 Calendarium 99
6 Ritus servandus in celebratione Missae 113
6.1 De praeparatione sacerdotis celebraturi . . . . . . . . . . . . . . . 113
6.2 De ingressu sacerdotis ad altare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
6.3 De initio Missae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
6.4 De antiphona ad Introitum [. . . ] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
6.5 De oratione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118
6.6 De Epistola graduali et aliis [. . . ] . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
6.7 De antiphona ad Offertorium [. . . ] . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
6.8 De Canone Missae usque ad Consecrationem . . . . . . . . . . . 124
6.9 De Canone post Consecrationem usque ad orationem dominicam 126
6.10 De oratione dominica et aliis [. . . ] . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
6.11 De antiphona ad Communionem [. . . ] . . . . . . . . . . . . . . . 131
6.12 De benedictione in fine Missae et Evangelio sancti Ioannis . . . . 131
6.13 De his quae omittuntur in Missa defunctorum . . . . . . . . . . . 133
6.14 De agendis, si sacerdos bis vel ter eodem die celebret . . . . . . . 134

8 INDEX
7 De defectibus in celebratione missae occurrentibus 135
7.1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
7.2 De defectibus materiae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
7.3 De defectu panis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
7.4 De defectu vini . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
7.5 De defectibus formae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
7.6 De defectibus ministri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
7.7 De defectu intentionis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
7.8 De defectibus dispositions animae . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
7.9 De defectibus dispositionis corporis . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
7.10 De defectibus in ministerio ipso occurrentibus . . . . . . . . . . . 139
8 Appendices 141
8.1 Tabella occurrentiae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
8.2 Tabella concurrentiae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
8.3 Notanda in tabellas occurrentiae et concurrentiae . . . . . . . . . 142
II Propria 143
9 Proprium de tempore 145
9.1 Tempus Adventus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
9.1.1 Dominicae Adventus (I classis) . . . . . . . . . . . . . . . 145
9.1.2 Feria quarta Quattuor Temporum Adventus (II classis) . 146
9.1.3 Sabbato Quattuor Temporum Adventus (II classis) . . . . 146
9.1.4 Die 24 decembris – In Vigilia Nativitatis Domini (I classis) 146
9.2 Tempus natalicium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
9.2.1 Tempus Nativitatis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
9.2.2 Tempus Epiphaniæ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
9.3 Tempus per annum ante Septuagesimam . . . . . . . . . . . . . . 150
9.3.1 Dominicæ secunda usque ad sextam post Epiphaniam (II
classis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150
9.4 Tempus Septuagesimæ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
9.4.1 Dominicæ in Septuagesima, Sexagesima et Quinquagesima
(II classis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
9.5 Tempus Quadragesimale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
9.5.1 Tempus Quadragesimæ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
9.5.2 Tempus Passionis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
9.6 Tempus Paschale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
9.6.1 Tempus Paschatis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
9.6.2 Tempus Ascensionis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159
9.6.3 Octava Pentecostes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
9.7 Tempus per annum post Pentecosten . . . . . . . . . . . . . . . . 161
9.7.1 In Festo SS.mæ Trinitatis (I classis) . . . . . . . . . . . . 161
9.7.2 Missa dominicae primae post Pentecosten . . . . . . . . . 161
9.7.3 In Festo SS.mi Corporis Christi – Feria V post festum
SS.mæ Trinitatis (I classis) . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
9.7.4 Dominicae secunda usque ad ultimam post Pentecosten
(II classis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162

INDEX 9
9.7.5 Feria Sexta Post Dominicam II Post Pentecosten In Festo
Sacratissimi Cordis Iesu (I classis) . . . . . . . . . . . . . 162
9.7.6 Feria quarta Quattuor Temporum septembris (II classis) . 162
9.7.7 Feria sexta Quattuor Temporum septembris (II classis) . 162
9.7.8 Sabbato Quattuor Temporum septembris (II classis) . . . 163
10 Proprium sanctorum 165
10.1 Die 8 decembris – In Conceptione Immaculata BMV (I classis) . 165
10.2 Die 25 ianuarii – Conversionis S. Pauli Ap. (III classis) . . . . . . 165
10.3 Die 2 II – In Purificatione Beatae Mariae Virginis (II classis) . . 165
10.3.1 De benedictione et processione . . . . . . . . . . . . . . . 165
10.3.2 De Missa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
10.4 Die 22 februarii – Cathedrae S. Petri Ap. (II classis) . . . . . . . 166
10.5 Die 25 martii – In Annuntiatione BMV (I classis) . . . . . . . . . 166
10.6 Feria VI post dominicam I Passionis – Semptem Dolorum Beatae
Mariae Virginis (commemoratio) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
10.7 Die 25 IV – S. Marci Evangelistae, Litaniae maiores (II classis) . 167
10.8 Die 1 V – Sancti Ioseph Opificis (I classis) . . . . . . . . . . . . . 167
10.9 Die 23 VI – Vigilia Nativitatis S. Ioannis Baptistae (II classis) . 167
10.10Die 24 VI – Nativitatis Sancti Ioannis Baptistae (I classis) . . . . 167
10.11Die 28 VI – In vigilia Ss. Petri et Pauli App. (II classis) . . . . . 167
10.12Die 29 VI – Ss. Petri et Pauli App. (I classis) . . . . . . . . . . . 167
10.13Die 30 VI – Commemoratio S. Pauli Apostoli . . . . . . . . . . . 167
10.14Die 1 VII – Pretiosissimi Sanguinis D. N. I. C. (I classis) . . . . . 168
10.15In Transfiguratione D. N. I. C. (II classis) . . . . . . . . . . . . . 168
10.16Die 9 VIII – Vigilia S. Laurentii (III classis) . . . . . . . . . . . . 168
10.17Die 14 VIII – Vigilia Assumptionis B. Mariae Virginis (II classis) 168
10.18Die 15 VIII – In Assumptione BMV (I classis) . . . . . . . . . . . 168
10.19Die 15 IX – Septem Dolorum BMV (II classis) . . . . . . . . . . 168
10.20Dominica ultima octobris – Festum Domini nostri Iesu Christi
Regis (I classis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168
10.21Die 1 XI – Omnium Sanctorum (I classis) . . . . . . . . . . . . . 169
10.22Die 2 XI – In Commemoratione Omnium Fidelium Defunctorum
(I classis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169

10 INDEX

Abbreviationes
In textu adhibentur sequentes abbreviationes in marginibus paginarum:
RG
AP
RS
DF
PR
Rubricae generales
De anno et eius partibus
Ritus servandus
De defectibus
Propria
In adnotationibus marginalibus pro Rubricis generalibus scribitur numerus
rubricarum, eg. RG 123 referentia est ad numerum 123 Rubricarum. RG: 123
In caeteribus adnotationibus dantur numeri sectionum, eg. AP 4.2 referentia AP: 4.2
est ad sectionem 4.2; RS 6.7 n. 6 referentia est ad sectionem 6.7 in capite «Ritus RS: 6.7, n. 6
servandus», et in eadem sectione ad numerum 6.
11

12 INDEX

Pars I
Rubricæ generales
13

Caput 1
Rubricae generales
1.1 Normae generales
1. Rubricae quae sequuntur ritum romanum respiciunt.
2. Nomine calendarii veniunt tum calendarium in usum Ecclesiae universae,
tum calendaria particularia.
3. Rubricae generales quae sequuntur, valent tam pro Breviario quam pro
Missali. Ipsis tamen exceptiones dantur per particulares rubricas, quae
aliquando in Breviario et in Missali ad normam harum rubricarum redactis
occurrunt.
1.2 De die liturgico in genere
4. Dies liturgicus est dies sanctificatus actionibus liturgicis, praesertim Sacrificio
eucharistico et publica Ecclesiae prece, id est Officio divino; et
decurrit a media nocte ad mediam noctem.
5. Celebratio diei liturgici decurrit per se a Matutino ad Completorium.
Sum tamen dies solemniores, quorum Officium inchoatur a I Vesperis,
die precedenti.
Habetur denique celebratio liturgica non plena seu sola commemoratio in
Officio et Missa diei liturgici currentis.
6. Singulis diebus fit aut de dominica, aut de feria, aut de vigilia, aut de festo,
aut de octava, iuxta calendarium et praecedentiam dierum liturgicorum.
7. Praecedentia inter singulos dies liturgicos unice per peculiarem tabellam
(n. 91). RG: 91
8. Dies liturgici sunt primae, secundae, tertiae aut quartae classis.
1.3 De dominicis
9. Nomine dominicae intellegitur dies Domini initio cuiusque hebdomadae
occurrens.
15

16 CAPUT 1. RUBRICAE GENERALES
10. Dominicae sunt I aut II classis.
11. Dominica I classis sunt:
PR: 9.1.1
PR: 9.5.1
PR: 9.5.2
PR: 9.5.2
PR: 9.6.1
PR: 9.6.1
PR: 9.6.3
(a) I – IV Adventus;
(b) I – IV Quadragesimae;
(c) I – II Passionis;
(d) dominica Resurrectionis seu Paschatis;
(e) dominica in albis;
(f) dominica Pentecostes.
Dominicae Paschatis et Pentecostes sunt pariter festa I classis cum octava.
12. Omnes aliae dominicae sunt II classis.
13. Officium dominicae incipit a I Vesperis, sabbato praecedenti, et explicit
post Completorium dominicae.
14. Dominica celebratur suo die, iuxta rubricas. Officium et Missa dominicae
impeditae nec anticipantur nec resumuntur.
PR: 10.1
RG: 104
RG: 105
15. Dominica I classis, in occurrentia, festis quibuslibet praefertur.
Festum tamen Immaculatae Conceptionis Beatae Mariae Virginis praefertur
occurrenti dominicae Adventus.
Ad concurrentiam vero quod attinet, servetur norma, quae nn. 104 – 105
traditur.
16. Dominica II classis, in occurrentia, festis II classis praefertur.
Attamen:
PR: 10.22
RG: 104
RG: 105
(a) festum Domini I aut II classis, in dominica II classis occurrens, locum
tenet ipsius dominicae cum omnibus iuribus et privilegiis: de dominica,
proinde, nulla fit commemoratio;
(b) dominica II classis praefertur Commemorationi omnium Fidelium
defunctorum.
Ad concurrentiam vero quod attinet, servetur norma, quae nn. 104 – 105
traditur.
17. Dominica excludit, per se, assignationem perpetuam festorum.
Excipiuntur:
PR: 9.2.1
PR: 9.2.2
PR: 9.7.1
PR: 10.20
(a) festum Ssmi Nominis Iesu, celebrandum dominica quae occurrit a die
2 ad 5 ianuarii (secus die 2 ianuarii);
(b) festum S. Familiae Iesu, Mariae, Ioseph, celebrandum dominica prima
post Epiphaniam;
(c) festum Sanctissimae Trinitatis, celebrandum dominica prima post
Pentecosten;
(d) festum D. N. Iesu Christi Regis, celebrandum dominica ultima mensis
octobris;

1.4. DE FERIIS 17
(e) festa Domini I classis quae, in calendariis particularibus, dominicae
II classis nunc assignantur.
Haec festa locum tenent dominicae occurrentis cum omnibus iuribus et
privilegiis; de dominica, proinde, nulla fit commemoratio.
18. Dominicae post Epiphaniam quae, superveniente Septuagesima, impediuntur,
transferuntur post dominicam XXIII post Pentecosten, hoc ordine:
(a) si dominicae post Pentecosten fuerint 25, dominica XXIV erit quae
inscribitur dominica VI post Epiphaniam;
(b) si dominicae fuerint 26, dominica XXIV erit quae inscribitur V post
Epiphaniam; et XXV, quae inscribitur VI;
(c) si dominicae fuerint 27, dominica XXIV erit quae inscribitur IV post
Epiphaniam; XXV, quae inscribitur V; et XXVI, quae inscribitur VI;
(d) si dominicae fuerint 28, dominica XXIV erit quae inscribitur III post
Epiphaniam; XXV, quae inscribitur IV; XXVI, quae inscribitur V;
et XXVII, quae inscribitur VI.
Ultimo tamen loco semper ponitur ea quae in ordine est XXIV post Pentecosten,
omissis, si opus sit, ceteris, quae aliquando locum habere non
possunt.
19. Dominica prima mensis ea intellegitur, quae prima occurrit in mense, scilicet
a die primo ad septimum mensis; dominica autem ultima, quae diem
primum mensis sequentis proxime praecedit.
Item ad computandam primam dominicam mensium augusti, septembris,
octobris et novembris, ratione lectionum Scripturae occurrentis, ea dicitur
prima dominica mensis, quae cadit a die primo ad septimum mensis.
20. Dominica I Adventus ea est, quae cadit die 30 novembris vel est ipsi PR: 9.1.1
proximior.
1.4 De feriis
21. Nomine feriae intelleguntur singuli dies hebdomadae, praeter dominicam.
22. Feriae sunt primae, secundae, tertiae aut quartae classis.
23. Feriae I classis sunt:
(a) feria IV cinerum; PR: 9.5.1
(b) omnes feriae Hebdomadae sanctae. PR: 9.5.2
Hae feriae festis quibuslibet praeferuntur, et nullam admittunt commemorationem,
nisi unam privilegiatam.
24. Feria II classis sunt:
(a) feriae Adventus a die 17 ad diem 23 decembris;
(b) feriae Quattuor Temporum Adventus, Quadragesimae et mensis septem- PR: 9.1.2
bris.
PR: 9.5.1
PR: 9.7.6

18 CAPUT 1. RUBRICAE GENERALES
Hae feriae praeferuntur festis particularibus II classis; si vero impediuntur,
commemorari debent.
25. Feria III classis sunt:
PR: 9.5.2
(a) feriae Quadragesimae et Passionis, a feria V post cineres usque ad
sabbatum ante dominicam II Passionis inclusive, superius non nominatae,
quae praeferuntur festis III classis;
(b) feriae Adventus usque ad diem 16 decembris inclusive, superius non
nominatae, quae cedunt festis III classis.
Has feriae, si impediuntur, commemorari debent.
26. Omnes feriae, numeris 23 – 25 non nominatae, sunt feriae IV classis; quae
numquam commemorantur.
27. Officium feriae incipit a Matutino et explicit per se post Completorium;
Officium vero sabbati, excepto Officio Sabbati sancti, explicit post Nonam.
1.5 De vigiliis
PR: 9.6.1
PR: 9.1.4
PR: 9.6.2
PR: 9.6.1
PR: 10.17
PR: 10.9
PR: 10.11
28. Nomine vigiliae intellegitur dies liturgicus, qui aliquod festum praecedit,
et rationem habet praeparationis ad illud.
Vigilia Paschatis vero, cum non sit dies liturgicus, modo sibi proprio, seu
pervigilio, celebratur.
29. Vigiliae sunt primae, secundae aut tertiae classis.
30. Vigilia I classis sunt:
(a) vigilia Nativitatis Domini quae, in occurrentia, locum tenet dominicae
IV Adventus, de qua, proinde, nulla fit commemoratio;
(b) vigilia Pentecostes.
Hae vigiliae festis quibuslibet praeferuntur, et nullam admittunt commemorationem.
31. Vigilia II classis sunt:
(a) vigilia Ascensionis Domini;
(b) vigilia Assumptionis B. Mariae Virginis.;
(c) vigilia Nativitatis S. Ioannis Baptistae;
(d) vigilia Ss. Petri et Pauli Apostolorum.
Hae vigiliae praeferuntur diebus liturgicis III et IV classis; et, si impediuntur,
commemorantur, iuxta rubricas.
PR: 10.16
32. Vigilia III classis est vigilia S. Laurentii. Haec vigilia praefertur diebus
liturgicis IV classis; et, si impeditur, commemoratur, iuxta rubricas.
33. Vigilia II aut III classis penitus omittitur, si occurrat in dominica qua vis,
aut in festo I classis, vel si festum cui praemittitur in alium diem transferri
aut ad commemorationem reduci contingat.

1.6. DE FESTIS ET CALENDARIO 19
34. Officium vigiliae incipit a Matutino et explicit quando initium habet Officium
festi subsequentis.
1.6 De festis et calendario
1.6.1 De natura et proprietate festorum
35. Nomine festi intellegitur dies liturgicus in quo cultus publicus Ecclesiae
peculiari modo ad mysteria Domini recolenda, vel ad B. Mariam Virg.,
aut Angelos, aut Sanctos vel Beatos venerandos dirigitur.
36. Festa sunt primae, secundae aut tertiae classis.
37. Ratio celebrationis festorum haec est:
(a) festa I classis inter dies solemniores adnumerantur, quorum Officium
incipit a I Vesperis, die praecedenti;
(b) festa II et III classis Officium habent quod per se decurrit a Matutino
ad Completorium ipsius diei;
(c) festa vero Domini II classis I Vesperas acquirunt, quoties, in occurrentia,
locum tenent dominicae II classis.
38. Festa sunt universalia aut particularia; particularia autem sunt propria
aut indulta.
39. Festa universalia ea sunt quae a Sancta Sede in calendario Ecclesiae universal
inscribuntur.
Haec festa ab omnibus, qui ritum romanum sequuntur, celebrari debent,
iuxta rubricas.
40. Festa particularia ea sunt quae ex iure aut ex indulto Sanctae Sedis in
calendariis particularibus inscribuntur.
Haec festa ab omnibus, qui illo calendario tenentur, celebrari debent, iuxta
rubricas, et nonnisi ex speciali Sanctae Sedis indulto e calendario expungi
vel gradu mutari possum.
41. Festa particularia, ipso iure in calendario inscribenda, sunt festa propria:
(a) cuiusque nationis et regionis seu provinciae sive ecclesiasticae sive
civilis (n. 42); RG: 42
(b) cuiusque dioecesis seu territorii ecclesiastici cui praeficitur «Ordinarius
loci» (n. 43); RG: 43
(c) cuiusque loci seu oppidi vel civitatis (n. 44); RG: 44
(d) cuiusque ecclesiae aut oratorii publici vel semipublici, quod locum
tenet ecclesiae (n. 45); RG: 45
(e) cuiusque Ordinis seu Congregationis (n. 46). RG: 46
42. Festa propria cuiusque nationis et regionis seu provinciae sive ecclesiasticae
sive civilis sunt:

20 CAPUT 1. RUBRICAE GENERALES
(a) festum Patroni principalis rite constituti (I classis);
(b) festum Patroni secundarii rite constituti (II classis).
43. Festa propria cuiusque dioecesis seu territorii ecclesiastici cui praficitur
«Ordinarius loci» sunt:
(a) festum Patroni principalis rite constituti (I classis);
(b) anniversarium Dedicationis ecclesiae cathedralis (I classis);
(c) festum Patroni secundarii rite constituti (II classis);
(d) festa Sanctorum et Beatorum, qui in Martyrologio vel eius Appendice
rite sunt inscripti, qui ad dioecesim peculiares habent relationes,
ut sunt originis, commorationis longioris, obitus ( vel classis, aut
commemoratio).
44. Festa propria cuiusque loci seu oppidi vel civitatis sunt:
(a) festum Patroni principalis rite constituti (I classis);
(b) festum Patroni secundarii rite constituti (II classis).
45. Festa propria cuiusque ecclesiae aut oratorii publici i vel semipublici quod
locum tenet ecclesiae sunt:
(a) anniversarium Dedicationis, si sint consecrata (I classis);
(b) festum Tituli, si sint consecrata aut saltern solemniter benedicta (I
classis);
(c) festum Sancti, in Martyrologio vel eius Appendice rite descripti, cuius
corpus ibi asservatur (II classis);
(d) festum Beati, item in Martyrologio vel eius Appendice rite descripti,
cuius corpus ibi asservatur (III classis).
46. Festa propria cuiusque Ordinis seu Congregationis sunt:
(a) festum Tituli (I classis);
(b) festum Fundatoris canonizati (I classis) vel beatificati (II classis);
(c) festum Patroni principalis rite constituti totius Ordinis seu Congregationis,
in universo Ordine vel Congregatione; aut Patroni principalis
item rite constituti cuiusque provincial religiosae, in singulis
provinciis (I classis);
(d) festum Patroni secundarii, ut supra (II classis);
(e) festa Sanctorum et Beatorum, qui illius Ordinis vel Congregationis
sodales fuerunt (II vel III classis, aut commemoratio).
47. Festa particularia indulta sunt festa quae, ex indulto Sanctae Sedis, in
calendariis particularibus inscribuntur.

1.6. DE FESTIS ET CALENDARIO 21
1.6.2 De calendario et festis in eo inscribendis
48. Calendarium est universale aut particular seu proprium.
49. Calendarium universale est calendarium in usum Ecclesiae universal quod
Breviario ac Missali romano praeficitur.
50. Calendarium particulare seu proprium est dicecesanum aut religiosum; et
conficitur inserendo calendario universali festa particularia.
Huiusmodi autem calendarium particulare perpetuum conficiendum est
respective ab Ordinario loci aut a supremo Religionis Moderatore de consilio
sui Capituli vel Consilii generalis, et approbari debet a S. Rituum
Congregatione.
51. Calendarium dicecesanum habet quaelibet dioecesis et quodlibet aliud
territorium ecclesiasticum cui praeficitur «Ordinarius loci».
52. In calendario dicecesano, praeter festa universalia, inscribi debent:
(a) festa propria (n. 42) et indulta universae nationi et regioni seu RG: 42
provinciae sive ecclesiasticae sive civili;
(b) festa propria (n. 43) et indulta universae dioecesi. RG: 43
53. Super huiusmodi calendario dioecesano conicitur:
(a) calendarium cuiusque loci, addendo festa propria (n. 44) et indulta; RG: 44
(b) calendarium cuiusque ecclesiae aut oratorii, tern addendo festa loci
propria (n. 44) et indulta, atque festa ipsi ecclesiae propria (n. 45) RG: 44
RG: 45
et indulta;
(c) calendarium Congregationum religiosarum seu Institutorum iuris pontificii,
quae ad recitationem divini Officii non obligantur; et Congregationum
iuris dioecesani, addendo festa loci propria (n. 44) et RG: 44
indulta; necnon et alia ipsis propria (nn. 45 et 46) et indulta. RG: 45
RG: 46
54. Calendarium religiosum habent:
(a) Ordines regulares, et Moniales ac Sorores eiusdem Ordinis, necnon
Tertiarii eidem aggregati in communi viventes et vota simplicia emittentes;
(b) Congregationes religiosae seu Instituta utriusque sexus, iuris pontificii,
et sub regimine unius praesidis generalis constituta, si ad
recitationem divini Officii, ex quovis capite, tenentur.
55. In calendario religioso, praeter festa universalia, inscribi debent festa propria
(n. 46) et indulta ipsi Ordini seu Congregationi. RG: 46
56. Super huiusmodi calendario religioso conficitur:
(a) calendarium cuiusque provincial religiosae, addendo festa propria (n.
46) et indulta; RG: 46
(b) calendarium cuiusque ecclesiae aut oratorii, item addendo festa propria
(n. 45) et indulta, necnon et alia de quibus numero sequenti: RG: 45
quod calendarium vocatur etiam domus religiosae.

22 CAPUT 1. RUBRICAE GENERALES
57. In singulis dioecesibus et locis, Religiosi, ii etiam qui alium ritum ac
romanum sequuntur, celebrare tenentur, una cum clero dicecesano:
(a) festum Patroni principalis nationis, regionis seu provinciae sive ecclesiasticae
sive civilis, dieecesis, loci seu oppidi vel civitatis (I classis);
(b) anniversarium Dedicationis ecclesiae cathedralis (I classis);
(c) alia festa actu feriata, si quae sint, eodem gradu quo in calendario
dicecesano inscribuntur.
RG: 57a
58. Religiosi, in celebrandis festis Sanctorum Ordinis seu Congregationis quoad
diem et Officium magis proprium, clero dicecesano se conformare tenentur,
sicubi iidem Sancti tamquam Patroni principales (n. 57a) recoluntur.
Item, si festa Sanctorum aut Beatorum alicuius Ordinis seu Congregationis
gradu superiore aut Officio magis proprio a clero alicuius dioecesis vel
loci celebrantur, ibidem etiam a Religiosis eiusdem Ordinis seu Congregationis
eodem gradu superiore aut Officio magis proprio celebrari possunt,
dummodo eadem festa, in utroque calendario, eodem die inscripta sint.
1.6.3 De festorum die proprio
59. Festa in calendaria iam inducta eo die celebrentur, quo nunc in calendariis
inscripta inveniuntur.
60. Pro novis festis universalibus inducendis, haec serventur:
(a) festa Sanctorum ordinarie diei natalicio assignentur, diei nempe quo
Sanctus aeternae vitae natus est; hoc die ex qualibet causa impedito,
eadem festa assignentur diei a S. Sede determinando, qui proinde
habebitur tamquam dies quasi natalicius;
(b) pro ceteris festis, dies a S. Sede assignabitur.
61. Pro novis festis particularibus inducendis, haec serventur:
(a) festa propria Sanctorum vel Beatorum, ordinarie, diei natalicio assignentur,
nisi sit impeditus aut aliter a S. Sede dispositum sit. Festa
tamen alicuius loci vel ecclesiae propria, quae etiam in calendario
universali vel dioecesano vel religioso gradu quidem inferiore inscribuntur,
eodem die celebranda sunt ac in calendario universali vel
dioecesano vel religioso;
(b) si dies natalicius ignoretur, festa assignentur, cum approbatione S.
Sedis, diei qui, in calendario perpetuo dicecesano vel religioso, sit IV
classis;
(c) si vero dies natalicius perpetuo impediatur pro universa dioecesi vel
Religione vel ecclesia propria, festa in tali calendario particulari, si
sint I vel II classis, assignentur proximiori diei sequenti qui non sit
I vel II classis; si sint III classis, assignentur proximiori diei, qui ab
aliis festis et Officiis paris aut superioris gradus liber exsistat;
(d) festa particularia indulta inscribantur in calendario die a S. Sede in
concessione assignato.

1.7. DE OCTAVIS 23
62. Sancti vel Beati qui in calendario, ex quavis ratione, unico festo inscribuntur,
semper simul celebrantur prout in Breviario habetur, quoties eodem
gradu sunt colendi, etsi unus aut aliqui eorum sint magis proprii.
Proinde:
(a) si unus aut aliqui ex his Sanctis festo I classis essent colendi, fit
Officium de his tantum, omissis sociis;
(b) si uniis aut aliqui ex his Sanctis vel Beatis essent magis proprii
et gradu superiore essent colendi, fit integrum Officium de magis
propriis, cum commemoratione sociorum.
1.7 De octavis
1.7.1 De octavis in genere
63. Octava est celebratio sumniorum festorum per octo dies continuos protracta.
64. Celebrantur tantum octavae Nativitatis Domini, Paschatis et Pentecostes, PR: 9.2.1
exclusis omnibus aliis, sive in calendario universali sive in calendariis
PR: 9.6.1
particularibus.
PR: 9.6.3
65. Octavae sunt I aut II classis.
1.7.2 De octavis I classis
66. Octavae I classis sunt octavae Paschatis et Pentecostes. Dies infra has PR: 9.6.1
PR: 9.6.3
octavas sunt I classis.
1.7.3 De octavis II classis
67. Octava II classis est octava Nativitatis Domini. Dies infra octavam sunt
II classis; dies autem octavus est I classis. PR: 9.2.1
68. Octava Nativitatis Domini modo peculiari ordinatur, scilicet:
(a) die 26 decembris, fit festum S. Stephani Protomart. (II classis); PR: 9.2.1
(b) die 27 decembris, fit festum S. Ioannis Ap. et Evang. (II classis); PR: 9.2.1
(c) die 28 decembris, fit festum Ss. Innocentium Mm. (II classis); PR: 9.2.1
(d) die 29 decembris, fit commemoratio S. Thomae Episcopi et Mart.; PR: 9.2.1
(e) die 31 decembris, fit commemoratio S. Silvestri I Papae et Conf.; PR: 9.2.1
(f) ex festis particularibus ea tantum admittuntur quae sunt I classis et in
honorem Sanctorum qui in calendario universali his diebus inscribuntur,
etsi tantum ad modum commemorationis; cetera transferuntur
post octavam.
69. De dominica infra octavam Nativitatis Domini, quae scilicet a die 26 ad 31 PR: 9.2.1
decembris occurrit, semper fit Officium cum commemoratione festi forte
occurrentis, iuxta rubricas, nisi dominica incidat in festum I classis: quo
in casu, fit de festo cum commemoratione dominicae.

24 CAPUT 1. RUBRICAE GENERALES
70. Normae peculiares pro ordinandis Officio et Missa infra octavam Nativitatis
Domini inveniuntur in rubricis Breviarii et Missalis.
1.8 De anni temporibus
PR: 9.1
PR: 9.1.1
PR: 9.1.4
PR: 9.2.1
PR: 9.2.2
PR: 9.2.2
PR: 9.4
PR: 9.5.1
PR: 9.6.1
PR: 9.5.1
PR: 9.5.1
PR: 9.5.2
PR: 9.5.2
PR: 9.5.2
PR: 9.6.1
PR: 9.5.2
PR: 9.5.2
PR: 9.6.1
PR: 9.6.1
PR: 9.6.1
PR: 9.6.1
1.8.1 De tempore Adventus
71. Tempus sacri Adventus decurrit a I Vesperis dominicae I Adventus usque
ad Nonam inclusive vigiliae Nativitatis Domini.
1.8.2 De tempore natalicio
72. Tempus natalicium decurrit a I Vesperis Nativitatis Domini usque ad diem
13 ianuarii inclusive.
Huiusmodi autem temporis spatium comprehendit:
(a) tempus Nativitatis, quod decurrit a I Vesperis Nativitatis Domini
usque ad Nonam inclusive diei 5 ianuarii;
(b) tempus Epiphaniae, quod decurrit a I Vesperis Epiphaniae Domini
usque ad diem 13 ianuarii inclusive.
1.8.3 De tempore Septuagesimae
73. Tempus Septuagesimae decurrit a I Vesperis dominicae in Septuagesima
usque post Completorium feriae III hebdomadae Quinquagesimae.
1.8.4 De tempore quadragesimali
74. Tempus quadragesimale decurrit a Matutino feriae IV cinerum usque ad
Missam Vigiliae paschalis exclusive.
Huiusmodi autem temporis spatium comprehendit:
(a) tempus Quadragesimae, quod decurrit a Matutino feriae IV cinerum
usque ad Nonam inclusive sabbati ante dominicam I Passionis;
(b) tempus Passionis, quod decurrit a I Vesperis dominicae I Passionis
usque ad Missam Vigiliae paschalis exclusive.
75. Hebdomada a dominica II Passionis seu in palmis usque ad Sabbatum
sanctum inclusive dicitur Hebdomada sancta; tres autem ultimi dies eiusdem
hebdomadae nomine Tridui sacri designantur.
1.8.5 De tempore paschali
76. Tempus paschale decurrit ab initio Missae Vigiliae paschalis usque ad
Nonam inclusive sabbati in octava Pentecostes.
Huiusmodi autem temporis spatium comprehendit:
(a) tempus Paschatis, quod decurrit ab initio Missae Vigiliae paschalis
usque ad Nonam inclusive vigiliae Ascensionis Domini;

1.9. DE SANCTA MARIA IN SABBATO 25
(b) tempus Ascensionis, quod decurrit a I Vesperis Ascensionis Domini PR: 9.6.2
usque ad Nonam inclusive vigiliae Pentecostes; PR: 9.6.2
(c) octavam Pentecostes, quae decurrit a Missa vigiliae Pentecostes usque PR: 9.6.2
ad Nonam inclusive sabbati sequentis. PR: 9.6.3
1.8.6 De tempore «per annum»
77. Tempus «per annum» decurrit a die 14 ianuarii usque ad Nonam sabbati PR: 9.3
ante dominicam in Septuagesima, et a I Vesperis festi Ssmae Trinitatis, id PR: 9.4.1
est dominicae I post Pentecosten, usque ad Nonam inclusive sabbati ante PR: 9.7.1
dominicam I Adventus. PR: 9.1.1
1.9 De sancta Maria in sabbato
78. In sabbatis, in quibus occurrit Officium de feria IV classis, fit de sancta
Maria in sabbato.
79. Officium sanctae Mariae in sabbato incipit a Matutino et explicit post
Nonam.
1.10 De Litaniis maioribus et minoribus
1.10.1 De Litaniis maioribus
80. Litaniae maiores assignatae sunt diei 25 aprilis; si vero eo die occurrit
dominica Paschatis vel feria II post Pascha, transferuntur in sequentem PR: 9.6.1
PR: 9.6.1
feriam III.
81. De Litaniis maioribus nihil fit in Officio, sed tantum in Missa. Earum
autem commemoratio non est habenda commemoratio «de Tempore».
82. Iuxta ecclesiarum et locorum condiciones et consuetudines, cuius rei iudex
est Ordinarius loci, hoc die fit processio, in qua dicuntur Litaniae Sanctorum
(quae tamen non duplicantur) cum suis precibus.
83. Si autem processio fieri nequit, locorum Ordinarii instituant peculiares
supplicationes, in quibus dicantur Litaniae Sanctorum et aliae preces in
processione fieri solitae.
84. Omnes qui ad recitationem divini Officii obligantur, processioni vero aut
aliis peculiaribus supplicationibus, de quibus numero praecedenti, non intersunt,
tenentur dicere, hoc die, Litanias Sanctorum cum suis precibus,
lingua latina.
85. Si Litaniae Sanctorum cum suis precibus, iuxta locorum consuetudinem,
in processione vel aliis peculiaribus supplicationibus, lingua vernacula, una
cum fidelibus dicuntur, ii qui ad recitationem divini Officii obligantur, et
his supplicationibus rite intersunt, non tenentur has preces lingua latina
iterare.

26 CAPUT 1. RUBRICAE GENERALES
RG: 346
RG: 347
PR: 9.6.2
86. Missa de Rogationibus regulariter dicenda est expleta processione, iuxta
ea quae in nn. 346-347 statuuntur. Convenit autem ut Missa de Rogationibus
dicatur etiam post peculiares supplicationes, quae locum tenent
processionis, etsi horis vespertinis peragantur.
1.10.2 De Litaniis minoribus seu de Rogationibus
87. Litaniae minores seu Rogationes, per se, assignantur feriis II, III et IV
ante festum Ascensionis Domini.
Ordinariis autem locorum facultas tribuitur eas transferendi ad alios tres
dies continuos magis opportunos iuxta regionum diversitatem aut consuetudinem
aut necessitatem.
88. De Litaniis minoribus nihil fit in Officio, sed tantum in Missa quae connectitur
cum processione aut aliis peculiaribus supplicationibus.
RG: 81
RG: 83
RG: 86
RG: 85
89. Ad processionem aut alias peculiares supplicationes et Missam aut commemorationem
quod attinet, serventur quae supra de Litaniis maioribus
statuta sunt (nn. 81 – 83 et 86).
90. Litaniae Sanctorum cum suis precibus, his diebus, dicuntur tantum in
processione aut aliis supplicationibus (cfr. n. 85). Proinde, qui ad recitationem
divini Officii obligantur, processioni vero aut aliis peculiaribus
supplicationibus non intersunt, non tenentur dicere, his diebus, Litanias
Sanctorum cum suis precibus.
1.11 De praecedentia dierum liturgicorum
91. Praecedentia dierum liturgicorum, sublatis quibuslibet aliis titulis vel normis,
unice regitur ex sequenti
TABELLA DIERUM LITURGICORUM SECUNDUM ORDINEM
PRAECEDENTIAE DISPOSITA
Dies liturgici I classis
1 Festum Nativitatis Domini, dominica Resurrectionis
et dominica Pentecostes (I classis cum octava).
2 Triduum sacrum.
3 Festa Epiphaniae et Ascensionis Domini, Ssmae
Trinitatis, Corporis Christi, Cordis Iesu et Christi
Regis.
4 Festa Immaculatae Conceptionis et Assumptionis B.
Mariae Virg.
5 Vigilia et dies octavus Nativitatis Domini.
6 Dominicae Adventus, Quadragesimae et Passionis, et
dominica in albis.
7 Feriae I classis superius non nominatae, nempe: IV
cinerum et II, III et IV Hebdomadae sanctae.

1.11. DE PRAECEDENTIA DIERUM LITURGICORUM 27
8 Commemoratio omnium Fidelium defunctorum,
quae tamen locum cedit dominicae occurrenti.
9 Vigilia Pentecostes.
10 Dies infra octavas Paschatis et Pentecostes.
11 Festa I classis Ecclesiae universal superius non
nominata.
12 Festa I classis propria, nempe:
1 Festum Patroni principalis rite constituti: (a) nationis,
(b) regionis seu provincial sive ecclesiasticae sive
civilis, (c) dioecesis.
2 Anniversarium Dedicationis ecclesiae cathedralis.
3 Festum Patroni principalis rite constituti loci seu
oppidi vel civitatis.
4 Festum et anniversarium Dedicationis ecclesiae propriae,
aut oratorii publici vel semipublici, quod
locum tenet ecclesiae.
5 Titulus ecclesiae propriae.
6 Festum Tituli Ordinis seu Congregationis.
7 Festum Fundatoris canonizati Ordinis seu Congregationis.
8 Festum Patroni principalis rite constituti Ordinis seu
Congregationis, et provinciae religiosae.
13 Festa indulta I classis, primum mobilia, deinde fixa.
Dies liturgici II classis
14 Festa Domini II classis, primum mobilia, deinde fixa.
15 Dominicae II classis.
16 Festa II classis Ecclesiae universae, quae non sunt
Domini.
17 Dies infra octavam Nativitatis Domini.
18 Feriae II classis, nempe: Adventus a die 17 ad diem
23 decembris inclusive, et feriae Quattuor Temporum
Adventus, Quadragesimae et mensis septembris.
19 Festa propria II classis, nempe:
1 Festum Patroni secundarii rite constituti: (a) nationis,
(b) regionis seu provinciae sive ecclesiasticae sive
civilis, (c) dioecesis, (d) loci seu oppidi vel civitatis.
2 Festa Sanctorum aut Beatorum, de quibus n. 43 d.
3 Festa Sanctorum alicui ecclesiae propria 45 c.
4 Festum Fundatoris beatificati Ordinis seu Congregationis
(n. 46 b).
5 Festum Patroni secundarii rite constituti Ordinis seu
Congregationis, et provinciae religiosae (n. 46 d).
6 Festa Sanctorum aut Beatorum, de quibus n. 46 e.
20 Festa indulta II classis, primum mobilia, deinde fixa.
21 Vigiliae II classis.
Dies liturgici III classis

28 CAPUT 1. RUBRICAE GENERALES
22 Feriae Quadragesimae et Passionis, a feria V
post cineres usque ad sabbatum ante dominicam
II Passionis inclusive, exceptis feriis Quattuor
Temporum.
23 Festa III classis, in calendariis particularibus
inscripta, et quidem primum festa propria, nempe:
1 Festa Sanctorum aut Beatorum, de quibus n. 43 d.
2 Festa Beatorum alicui ecclesiae propria (n. 45 d).
3 Festa Sanctorum aut Beatorum, de quibus n. 46 e;
deinde festa indulta, primum mobilia, deinde fixa.
24 Festa III classis, in calendario Ecclesiae universae
inscripta, primum mobilia, deinde fixa.
25 Feriae Adventus usque ad diem 16 decembris
inclusive, exceptis feriis Quatuor Temporum.
26 Vigilia III classis.
Dies liturgici IV classis
27 Officium sanctae Mariae in sabbato.
28 Feriae IV classis.
1.12 De dierum liturgicorum occurrentia
92. Occurrentia dicitur occursus duorum vel plurium Officiorum uno eodemque
die.
Occurrentia autem dicitur accidentalis, quando dies liturgicus mobilis et
dies liturgicus fixus certis solummodo annorum intervallis simul occurrunt;
perpetua vero quando duo dies liturgici quotannis simul occurrunt.
93. Effectus occurrentiae est, ut Officium diei liturgici gradus inferioris Officio
gradus superioris cedat: quod fieri potest per minus nobilis omissionem,
aut commemorationem, aut translationem, aut repositionem prout numeris
sequentibus indicatur.
94. Commemoratio die fixo statuta non transfertur vel reponitur cum festo
transferendo vel reponendo, sed fit suo die vel omittitur, iuxta rubricas.
1.13 De dierum liturgicorum occurrentia accidentali
eorumque translatione
RG: 91
RG: 91
95. Ius translationis in alium diem ob occurrentiam accidentalem cum die
liturgico, qui in tabella praecedentiae superiorem obtinet locum, competit
solummodo festis I classis. Alia festa, ab Officio gradus superioris accidentaliter
impedita, aut commemorantur aut, eo anno, penitus omittuntur,
iuxta rubricas.
Si vero duo festa eiusdem Divinae Personae aut duo festa eiusdem Sancti
vel Beati simul occurrunt, fit de festo, quod in tabella praecedentiae
superiorem obtinet locum, et aliud omittitur.

1.14. DE [. . . ] OCCURRENTIA PERPETUA [. . . ] 29
96. Festum I classis impeditum a die qui in tabella praecedentiae superiorem RG: 91
obtinet locum, transfertur in proximum sequentem diem qui non sit I vel
II classis.
Attamen:
(a) festum Annuntiationis B. Mariae Virginis, quando est transferendum PR: 10.5
post Pascha, transfertur, tamquam in sedem propriam, in feriam II
post dominicam in albis;
(b) Commemoratio omnium Fidelium defunctorum, quando occurrit cum PR: 10.22
dominica, transfertur, tamquam in sedem propriam, in feriam II
sequentem.
97. Si eodem die plura festa I classis simul occurrant, ipso die celebratur
festum, quod in tabella praecedentiae superiorem obtinet locum; et alia RG: 91
transferuntur secundum ordinem quo in eadem tabella praecedentiae inscripta
sunt.
98. Item, si plura festa I classis transferri contingat, quae diebus sub sequentibus
occurrunt, servetur ordo quo in tabella praecedentiae inscribuntur; RG: 91
in paritate autem Officium prius impeditum praecedit.
99. Festa translata sunt eiusdem gradus ac in sede propria.
1.14 De dierum liturgicorum occurrentia perpetua
eorumque repositione
100. Ius repositionis in alium diem, ob occurrentiam perpetuam cum die liturgico,
qui in tabella praecedentiae superiorem obtinet locum, competit om- RG: 91
nibus festis I et II classis, necnon festis particularibus III classis extra
Adventum et Quadragesimam occurrentibus, quae in tota dicecesi vel in
toto Ordine seu Congregatione vel in propria ecclesia impediuntur.
Festa autem III classis Ecclesiae universae, in aliquo calendario particulari,
et festa III classis dioeceseos vel Ordinis seu Congregationis, in aliquibus
tantum ecclesiis perpetuo impedita, perpetuo aut commemorantur aut
penitus omittuntur, iuxta rubricas.
101. Festa reponenda, si sint I vel II classis, assignentur proximiori diei sequenti
qui non sit I vel II classis; si sint III classis, assignentur proximiori diei
sequenti, qui ab aliis Officiis paris aut superioris gradus liber exsistat.
102. Dies in quem festa perpetuo impedita reposita sunt, habetur tamquam
dies proprius, in quo festum repositum celebratur sub eodem gradu ac in
sede propria.
1.15 De concurrentia dierum liturgicorum
103. Concurrentia dicitur concursus Vesperarum diei liturgici currentis cum I
Vesperis diei liturgici subsequentis.

30 CAPUT 1. RUBRICAE GENERALES
104. In concurrentia praferuntur Vesperae diei liturgici classis superioris, et
alterae commemorantur vel non, iuxta rubricas.
105. Quando vero dies liturgici, quorum Vesperae concurrunt, sunt eiusdem
classis, dicuntur integrae secundae Vesperae de Officio currenti et fit commemoratio
sequentis, iuxta rubricas.
1.16 De commemorationibus
106. Quae hic de commemorationibus statuuntur, valent tam pro Missa quam
pro Officio, sive in occurrentia sive in concurrentia.
107. Commemorationes sunt aut privilegiatae aut ordinariae.
108. Commemorationes privilegiatae fiunt in Laudibus et in Vesperis necnon in
omnibus Missis; commemorationes vero ordinaria fiunt tantum in Laudibus,
in Missis conventualibus et in omnibus Missis lectis.
109. Commemorationes privilegiatae sunt commemorationes:
PR: 9.2.1
PR: 9.7.6
PR: 9.5.1
PR: 9.6.1
(a) de dominica;
(b) de die liturgico I classis;
(c) de diebus infra octavam Nativitatis Domini;
(d) de feriis Quattuor Temporum mensis septembris;
(e) de feriis Adventus, Quadragesimae et Passionis;
(f) de Litaniis maioribus, in Missa.
Omnes aliae commemorationes sunt commemotiones ordinariae.
110. In Officio et Missa S. Petri semper fit commemoratio S. Pauli, et vicissim.
Haec commemoratio dicitur inseparabilis; et duae orationes adeo in unam
coalescere censentur ut, in numero orationum computando, pro unica
habeantur.
Proinde:
(a) in Officio S. Petri aut S. Pauli, oratio alterius Apostoli additur, ad
Laudes et ad Vesperas, sub unica conclusione, orationi diei, absque
antiphona et versu;
(b) in Missa S. Petri aut S. Pauli, oratio alterius Apostoli additur, sub
unica conclusione, orationi diei;
(c) quoties vero oratio unius Apostoli addenda est ad modum commemorationis,
huic orationi additur altera immediate, ante omnes alias
commemorationes.
111. Ratio admittendi commemorationes haec est:
(a) in diebus liturgicis I classis et in Missis in cantu non conventualibus,
nulla admittitur commemoratio, praeter unam privilegiatam;
(b) in dominicis II classis, una tantum admittitur commemoratio, scilicet
de festo II classis, quae tamen omittitur si commemoratio privilegiata
facienda sit;

1.17. DE CONCLUSIONE ORATIONUM 31
(c) in aliis diebus liturgicis II classis, una tantum admittitur commemoratio,
scilicet aut una privilegiata aut una ordinaria;
(d) in diebus liturgicis III et IV classis, duae tantum admittuntur commemorationes.
112. Ad commemorationes et orationes quod attinet, haec insuper serventur:
(a) Officium, Missa aut commemoratio de aliquo festo vel mysterio unius
Divinae Personae excludit commemorationem aut orationem de alio
festo vel mysterio eiusdem Divinae Personae;
(b) Officium, Missa aut commemoratio de dominica excludit commemorationem
aut orationem de festo vel mysterio Domini, et vicissim;
(c) Officium, Missa aut commemoratio de Tempore excludit aliam commemorationem
de Tempore;
(d) item, Officium, Missa aut commemoratio de B. Maria Virg. aut de
aliquo Sancto vel Beato excludit aliam commemorationem aut orationem
in qua eiusdem B. Mariae Virg. vel Sancti aut Beati intercessio
imploretur: quod tamen non valet de oratione dominical vel
feriae, in qua fit invocatio eiusdem Sancti.
113. Commemoratio de Tempore fit primo loco. In admittendis et ordinandis
aliis commemorationibus, servetur ordo tabellae praecedentiae. RG: 91
114. Quaelibet commemoratio, quae numerum pro singulis diebus liturgicis
statutum superet, omittitur.
1.17 De conclusione orationum
115. Conclusio orationum tam in Missa quam in Officio haec est:
(a) si oratio dirigitur ad Patrem, concluditur: Per Dominum nostrum
Iesum Christum, Filium tuum, qui tecum vivit et regnat in unitate
Spiritus Sancti, Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen;
(b) si oratio dirigitur ad Patrem, sed in eius principio fit mentio Filii,
concluditur: Per eundem Dominum nostrum, etc. ut supra;
(c) si oratio dirigitur ad Patrem, sed in fine ipsius fit mentio Filii, concluditur:
Qui tecum vivit et regnat in unitate Spiritus Sancti, Deus,
per omnia saecula saeculorum. Amen;
(d) si oratio dirigitur ad Filium, concluditur: Qui vivis et regnas cum
Deo Patre in unitate Spiritus Sancti, Deus, per omnia saecula saeculorum.
Amen;
(e) si in oratione facta est mentio Spiritus Sancti, in conclusione dicitur:
. . . in unitate eiusdem Spiritus Sancti, etc.
116. Servandae sunt etiam aliae peculiares conclusiones in libris liturgicis quandoque
notatae.

32 CAPUT 1. RUBRICAE GENERALES
1.18 De coloribus paramentorum
1.18.1 De coloribus paramentorum in genere
117. Paramenta altaris, celebrantis et ministrorum debent esse coloris convenientis
Officio et Missae diei aut alteri Missae celebrandae, secundum usum
Romanae Ecclesiae, quae quinque coloribus uti consuevit: albo, rubro,
viridi, violaceo et nigro.
Indulta tamen et consuetudines legitimae circa usum aliorum colorum in
suo robore manent.
Sicubi vero in regionibus Missionum, ex probata et originali traditione
gentis indigenae, significatio unius vel alterius coloris liturgici Ecclesiae
Romanae cum significatione quae illis populis congenita est non congruit,
Conferentiae episcopali eiusdem regionis, vel maioris territorii, si
ita magis conveniat, facultas datur, ut in locum coloris inepti alium colorem
magis aptum substituant; hoc tamen non fiat inconsulta S. Rituum
Congregatione.
RG: 323
118. Ad colorem paramentorum in Missis votivis lectis IV classis quod attinet,
ea quae n. 323 traduntur, recolantur.
1.18.2 De colore albo
119. Colore albo utendum est in Officio et Missa de Tempore:
PR: 9.2.1
PR: 9.6.1
PR: 9.6.2
(a) a festo Nativitatis Domini usque ad expletum tempus Epiphaniae;
(b) a Missa Vigiliae paschalis usque ad Missam vigiliae Pentecostes exclusive.
120. Adhibetur color albus in Officio et Missa de festis:
PR: 10.3
PR: 10.21
PR: 9.2.1
PR: 10.4
PR: 10.2
PR: 10.10
(a) Domini, exceptis festis de mysteriis et instrumentis Passionis;
(b) B. Mariae Virg., etiam in benedictione et processione candelarum die
2 februarii;
(c) Ss. Angelorum;
(d) Omnium Sanctorum (1 novembris);
(e) Sanctorum non Martyrum;
(f) S. Ioannis Ap. et Ev. (27 decembris); Cathedrae S. Petri (22 februarii);
Conversionis S. Pauli (25 ianuarii); Nativitatis S. Ioannis Baptistae
(24 iunii).
121. Colorem album requirunt Missae votivae:
(a) quae respondent festis, de quibus numero praecedenti;
(b) de D. N. Iesu Christo, summo atque aeterno Sacerdote;
(c) de coronatione Summi Pontificis, et de anniversariis Summi Pontificis
et Episcopi dioecesani;
(d) «Pro Sponsis».

1.18. DE COLORIBUS PARAMENTORUM 33
122. Demum adhibetur color albus, feria V Hebdomadae sanctae, in Missa PR: 9.5.2
chrismatis et in Missa in Cena Domini; necnon, a diacono, pro cantu
praeconii paschalis et, a celebrante, ad renovationem promissionum
Baptismatis in Vigilia paschali. PR: 9.6.1
1.18.3 De colore rubro
123. Rubro colore utendum est in Officio et Missa de Tempore a Missa vigiliae PR: 9.6.2
Pentecostes usque ad Nonam sabbati sequentis. PR: 9.6.3
124. Item adhibetur color ruber in Officio et Missa de festis:
(a) mysteriorum et instrumentorum Passionis Domini;
(b) Sanctorum Apostolorum et Evangelistarum, in eorum die natalicio,
excepto festo S. Ioannis (27 decembris);
RG: 120f
(c) Commemorationis S. Pauli Apostoli (30 iunii); PR: 10.13
(d) Commemorationis omnium Ss. Summorum Pontificum;
(e) Sanctorum Martyrum, quorum colitur aut martyrium, aut inventio,
aut translatio;
(f) Sanctarum Reliquiarum.
125. Colorem rubrum requirunt Missae votivae:
(a) de Passione Domini;
(b) de Spiritu Sancto;
(c) de Mysteriis et Sanctis, de quibus numero praecedenti;
(d) pro eligendo Summo Pontifice.
126. Demum adhibetur color ruber, dominica II Passionis seu in palmis, ad PR: 9.5.2
benedictionem et processionem ramorum.
1.18.4 De colore viridi
127. Color viridis adhibetur in Officio et Missa de Tempore:
(a) a die 14 ianuarii usque ad sabbatum ante Septuagesimam;
(b) a feria II post dominicam I post Pentecosten, usque ad sabbatum
ante Adventum.
Excipiuntur feriae Quatuor Temporum mensis septembris et vigiliae II et RG: 128c
RG: 128d
III classis, extra tempus paschale.
1.18.5 De colore violaceo
128. Color violaceus adhibetur in Officio et Missa de Tempore:
(a) a dominica I Adventus usque ad vigiliam Nativitatis Domini inclu- PR: 9.1.1
PR: 9.1.4
sive;
(b) a dominica in Septuagesima usque ad Vigiliam paschalem, exceptis: PR: 9.4.1
PR: 9.6.1

34 CAPUT 1. RUBRICAE GENERALES
PR: 9.5.2
PR: 9.5.2
ˆ benedictione et processione ramorum in dominica II Passionis;
ˆ Missa sive chrismatis sive in Cena Domini feria V Hebdomadae
sanctae;
ˆ Actione liturgica feria VI in Passione et Morte Domini usque ad
Communionem exclusive;
ˆ necnon cantu praeconii paschalis, pro diacono, et renovatione
promissionum Baptismatis, pro celebrante, in Vigilia paschali;
(c) in feriis Quatuor Temporum mensis septembris;
(d) in vigiliis II et III classis extra tempus paschale.
129. Missae votivae, quae colorem violaceum requirunt, sunt:
(a) Pro Fidei propagatione;
(b) Pro Ecclesiae defensione;
(c) Pro unitate Ecclesiae;
(d) Tempore belli;
(e) Pro pace;
(f) Pro vitanda mortalitate;
(g) Pro remissione peccatorum;
(h) Pro peregrinantibus et iter agentibus;
(i) Pro infirmis;
(l) Ad postulandam gratiam bene moriendi;
(m) Pro quacumque necessitate.
130. Adhibetur color violaceus etiam:
PR: 9.6.1
PR: 9.5.1
PR: 9.5.2
PR: 10.22
PR: 9.1.1
PR: 9.5.1
(a) ad processionem et Missam in Litaniis maioribus et minoribus;
(b) ad benedictionem cinerum;
(c) ad Communionem in Actione liturgica feriae VI in Passione et Morte
Domini;
(d) in Missis de Commemoratione omnium Fidelium defunctorum, quae
celebrantur tempore expositionis Ssmi Sacramenti pro oratione Quadraginta
Horarum.
131. Paramenta coloris rosacei adhiberi possum, dominica III Adventus et
dominica IV Quadragesimae, sed in Officio et Missa diei dominici tantum.
1.18.6 De colore nigro
132. Nigro colore utendum est:
PR: 9.5.2
RG: 130d
(a) in Actione liturgica feriae VI in Passione et Morte Domini, usque ad
Communionem exclusive;
(b) in Officiis ac Missis defunctorum, excepto casu de quo supra, n. 130
d.

1.19. DE USU ET QUALITATE PARAMENTORUM 35
1.19 De usu et qualitate paramentorum
133. In Missa, sacerdos celebrans semper utitur planeta seu casula.
134. Episcopus, et alii qui usu Pontificalium gaudent, si solemniter celebrant,
planetam induunt super dalmaticam et tunicellam.
Item, planetam s uper dalmaticam et tunicellam induit Episcopus, etiam
in Missa lecta:
(a) in consecratione Episcopi;
(b) in collatione sacrorum Ordinum;
(c) in benedictione Abbatis;
(d) in benedictione Abbatissae;
(e) in benedictione et consecratione Virginum;
(f) in consecratione ecclesiae et altaris.
Attamen Episcopus aliique de quibus supra, ex rationabili causa, a sumenda
tunicella et dalmatica subter planetam abstinere possunt.
135. Pluviale adhibetur:
(a) in Officio Laudum et Vesperarum, quando solemniter dicuntur;
(b) in benedictionibus quae fiunt ad altare;
(c) in processionibus;
(d) in absolutione super cadaver aut super tumulum;
(e) in Missa pontificali, a presbytero assistente;
(f) ad «orationes solemnes» in Actione liturgica feriae VI in Passione et PR: 9.5.2
Morte Domini;
(g) in Vigilia paschali. PR: 9.6.1
136. Cum celebrans utitur pluviali, numquam adhibet manipulum; et si pluviale
haberi non potest, in benedictionibus quae fiunt ad altare, sacerdos
stat in alba cum stola, sine planeta et manipulo.
137. Dalmatica et tunicella utuntur diaconus, respective subdiaconus, quando
sacerdoti ministrant:
(a) in Missa;
(b) in benedictionibus ad altare;
(c) in processionibus.
Attamen cum sacerdos celebrans stat sine pluviali, etiam ministri stant
sine dalmatica et tunicella. Planetae plicatae et stola latior amplius non
adhibentur.

36 CAPUT 1. RUBRICAE GENERALES

Caput 2
Rubricae generales breviarii
romani
2.1 Normae generales
138. Horae canonicae Breviarii romani sunt: Matutinum, Laudes, Prima, Tertia,
Sexta, Nona, Vesperae et Completorium.
Ex his Matutinum, Laudes et Vesperae dicuntur Horae maiores; Prima,
Tertia, Sexta, Nona et Completorium Horae minores appellantur.
Completorium vero a rubricis plerumque separatim consideratur.
139. Obligatio dicendi divinum Officium comprehendit omnes Horas canonicas
cursus quotidiani.
140. Officium divinum absolvitur aut in choro, aut in communi, aut a solo.
Dicitur autem in choro, si absolvitur a communitate per leges ecclesiasticas
choro obligata; in communi vero, si idem fit a communitate, quae choro
non est adstricta.
141. Normae quae sequuntur valent tam pro absolutione divini Officii in choro
vel in communi (etsi fiat a duabus vel tribus personis tantum) quam pro
absolutione a solo, nisi aliter expresse caveatur.
2.2 De tempore dicendi Horas canonicas
142. Horae canonicae Officii divini ordinantur, ex earum constitutione, ad sanctificationem
diversarum horarum diei naturalis. Praestat, proinde, sive
ad diem revera sanctificandum sive ad ipsas Horas cum fructu spiritualis
recitandas, ut in earum absolutione, tempus servetur quod proxime
accedat ad tempus verum uniuscuiusque Horae canonicae.
143. Attamen ad satisfaciendum obligationi divini Officii recitandi, sufficit ut
omnes Horae canonicae intra spatium vigintiquatuor horarum diei dicantur.
37

38 CAPUT 2. RUBRICAE GENERALES BREVIARII ROMANI
144. Matutinum, ex iusta causa, horis pomeridianis diei praecedentis anticipare
licet, non tamen ante horam quartamdecimam.
145. Laudes, cum sint precatio matutina, in choro et in communi primo mane
dicuntur: quod convenienter servatur etiam in recitatione a solo facta. 1
146. Vesperae, etiam tempore Quadragesimae et Passionis, in choro et in communi,
horis pomeridianis dicuntur: quod convenienter servatur etiam in
recitatione a solo facta.
147. Completorium, ab omnibus qui ad recitationem divini Officii obligantur,
praesertim autem in familiis religiosis, valde opportune dicitur tamquam
ultima precatio in fine diei, etiam si, ob iustam causam, Matutinum diei
sequentis iam anticipatum fuerit.
Hoc in casu, ‘Pater noster’, alias dicendum post versum ‘Adiutorium nostrum’,
omittitur et eius loco, in choro et in communi, fit examen conscientiae
per rationabile tempus protractum; deinde dicuntur ‘Confiteor’ et
reliqua, more solito; quod convenienter servatur etiam in recitatione a solo
facta.
2.3 De calendario adhibendo in recitatione divini
Officii
148. Officium divinum absolvendum est iuxta calendarium proprium vel, eo deficiente,
iuxta calendarium Ecclesiae universae, prout numeris sequentibus
indicatur.
RG: 53b
RG: 53b
RG: 44
RG: 56b
RG: 56b
RG: 53b
RG: 53a
149. Beneficiarii sequi tenentur calendarium suae ecclesiae (n. 53 b).
150. Clerici dioecesani sequi debent calendarium ecclesiae vel oratorii cui stabiliter
sunt addicti (n. 53 b); vel, si nulli ecclesiae vel oratorio sint stabiliter
addicti, aut si extra suam dioecesim diutius versentur, calendarium
suae dioecesis, additis festis loci in quo domicilium habeant (n. 44), aut
calendarium loci in quo commorantur.
151. Religiosi utriusque sexus choro adstricti servant calendarium suae domus
(n. 56 b); aut, quando choro intersunt in alia domo sui Ordinis,
calendarium illius domus in qua actu versantur.
152. Religiosi calendarium proprium habentes, sed choro non adstricti, servant
calendarium suae domus (n. 56 b); aut, si in alia domo suae Congregationis
seu Instituti Officium in communi recitant, calendarium illius domus in
qua actu versantur.
153. Religiosi qui calendarium proprium non habent, servant calendarium suae
ecclesiae (n. 53 b), additis tamen festis propriis et indultis.
154. In seminariis et collegiis clericorum dioecesanis, Religiosis commissis, pro
absolutione divini Officii in communi, sive a clericis sive a Religiosis qui
una cum clericis Officium in communi dicunt, adhibendum est calendarium
loci (n. 53 a), additis festis ecclesiae seminarii vel collegii (n. 45),

2.4. DE ORDINANDO DIVINO OFFICIO 39
data insuper facultate adiungendi festa Tituli necnon sancti Fundatoris
Religiosorum quibus regimen seminarii commissum est.
RG: 45
155. In seminariis et collegiis clericorum interdioecesanis, regionalibus, nationalibus
et internationalibus, pro absolutione Officii divini in communi, adhibendum
est calendarium Ecclesiae universae, additis festis Patroni principalis
nationis, regionis seu provinciae sive ecclesiasticae sive civilis, dioecesis,
oppidi vel civitatis, anniversario Dedicationis ecclesiae cathedralis
dioecesis et aliis festis actu feriatis, si quae sint, necnon festis ecclesiae
seminarii vel collegii (n. 45). RG: 45
Si autem huiusmodi seminariorum regimen Religiosis commissum sit, calendarium
Ecclesiae universae adhibendum est etiam a Religiosis qui una
cum clericis Officium in communi absolvunt, data tamen facultate addendi
festa Tituli Ordinis seu Congregationis necnon sancti Fundatoris
Religiosorum quibus regimen seminarii commissum est.
156. In collegiis et domibus interprovincialibus, nationalibus et internationalibus
Religiosorum, pro absolutione divini Officii in choro vel in communi,
adhibendum est calendarium proprium Ordinis seu Congregationis universae
(n. 55), additis tantum festis propriae ecclesiae (n. 45) necnon festis RG: 55
de quibus n. 57.
RG: 45
157. Quivis tamen clericus dioecesanus, aut quivis religiosus utriusque sexus,
Officio divino quolibet titulo adstrictus, qui Officio participat in choro vel
in communi iuxta aliud calendarium aut alium ritum quam suum, hoc
modo suo muneri, quoad hanc partem Officii, satisfacit.
Item cum quis Vesperis votivis alicuius solemnitatis externae participat,
suo muneri, quoad hanc partem Officii, satisfacit, dummodo praedictae
Vesperae integrae et servatis rubricis celebratae fuerint.
2.4 De ordinando divino Officio
2.4.1 De ordinando divino Officio in genere
RG: 57
158. De extensione divini Officii pro singulis diebus liturgicis, supra dictum est,
numeris scilicet 13, 27, 34, 37. RG: 13
RG: 27
RG: 34
159. De qualitate divini Officii recitandi, et de ratione sumendi singulas Horarum
partes, iuxta dierum liturgicorum diversitatem, infra nn. 165 – 177 RG: 37
dicetur.
RG: 165
RG: 177
160. Ratio dicendi singulas Horas habetur in Ordinario divini Officii.
161. Matutinum cum tribus Nocturnis, scilicet novem psalmorum cum novem
lectionibus habent:
(a) festa I et II classis;
1 Laudes non possunt anticipari ne quidem in recitatione «a solo» (Declaratio S. R. C., die
28 dec. 1960).

40 CAPUT 2. RUBRICAE GENERALES BREVIARII ROMANI
(b) feriae Tridui sacri;
(c) dies octavus Nativitatis Domini;
(d) Commemoratio omnium Fidelium defunctorum.
162. Matutinum cum unico Nocturno novem psalmorum et trium lectionum
habent:
(a) dominicae omnes, praeter dominicas Paschatis et Pentecostes;
(b) omnes feriae, exceptis feriis Tridui sacri;
(c) omnes vigiliae;
(d) festa III classis;
(e) dies infra octavam Nativitatis Domini;
(f) Officium sanctae Mariae in sabbato.
163. Matutinum cum unico Nocturno trium psalmorum et trium lectionum
habent dominicae Paschatis et Pentecostes et dies infra earum octavas.
164. Festa quae non habent I Vesperas et, ob quamlibet causam, iuxta rubricas
eas acquirunt, omnia sumunt e II Vesperis, iis tantum exceptis, quae forte
pro I Vesperis propria ponuntur.
2.4.2 De Officio dominicali
165. Officium dominicale competit diebus dominicis, in quibus non occurrat
festum quod ipsi dominicae praeferatur.
Habent tamen peculiarem ordinationem Officii:
(a) dominicae Paschatis et Pentecostes;
(b) dominica infra octavam Nativitatis Domini.
166. Officium dominicale ordinatur hoc modo:
RG: 220a
RG: 220b
RG: 197
(a) Ad I Vesperas: omnia ut in Ordinario et Psalterio, sabbato praecedenti,
iis exceptis quae propria assignantur.
(b) Completorium subsequens: de sabbato.
(c) Ad Matutinum: invitatorium et hymnus ut in Ordinario vel Psalterio;
antiphonae, psalmi et versus unici Nocturni, ut in Psalterio dominicae;
absolutio Exaudi, benedictiones Ille nos, Divinum auxilium, Per
evangelica dicta; lectiones prima et secunda, cum suis responsoriis, de
Scriptura occurrenti (n. 220 a); lectio tertia de homilia in Evangelium
diei (n. 220 b); hymnus ‘Te Deum’, qui omittitur in dominicis
Adventus, et a dominica in Septuagesima usque ad dominicam II
Passionis; quo in casu, dicitur tertium responsorium.
(d) Ad Laudes: antiphonae, nisi propriae assignentur, de Psalterio; psalmi
e Psalterio dominicae, e I vel II schemate, iuxta diversitatem temporum
(n. 197); capitulum, hymnus et versus, ut in Ordinario vel
Psalterio aut Proprio de Tempore; reliqua ut in Proprio de Tempore.

2.4. DE ORDINANDO DIVINO OFFICIO 41
(e) Ad Primam: antiphona, nisi propria habeatur, et psalmi e Psalterio
de dominica; capitulum et reliqua ut in Ordinario; lectio brevis de
Tempore.
(f) Ad Tertiam, Sextam et Nonam: omnia ut in Ordinario et Psalterio,
iis exceptis quae propria assignantur.
(g) Ad II Vesperas: omnia ut in Ordinario et Psalterio, iis exceptis quae
propria assignantur.
(h) Completorium: de dominica.
2.4.3 De Officio festivo
167. Officium festivum competit festis I classis; et ordinatur hoc modo:
(a) Ad I Vesperas: omnia e Proprio vel Communi.
(b) Completorium subsequens: de dominica.
(c) Ad Matutinum: omnia e Proprio vel Communi; et dicitur hymnus Te
Deum.
(d) Ad Laudes: omnia e Proprio vel Communi, cum psalmis de dominica,
primo loco.
(e) Ad Primam: antiphona prima e Laudibus; psalmi 53, 118 1 et 118 2 ;
capitulum et reliqua, ut in Ordinario; lectio brevis de Tempore.
(f) Ad Tertiam, Sextam et Nonam: antiphonae secunda, tertia et quinta
e Laudibus, per ordinem; psalmi de dominica; reliqua e Proprio vel
Communi.
(g) Ad II Vesperas: omnia e Proprio vel Communi.
(h) Completorium: de dominica.
2.4.4 De Officio semifestivo
168. Officium semifestivum competit festis II classis; et ordinatur hoc modo:
(a) Ad Matutinum, Laudes et Vesperas: omnia ut in Officio festivo;
(b) Ad Primam: antiphona et psalmi e Psalterio, de currenti hebdomadae
die; capitulum et reliqua, ut in Ordinario; lectio brevis de Tempore.
(c) Ad Tertiam, Sextam et Nonam: antiphonae et psalmi e Psalterio de
currenti hebdomadae die; reliqua de festo, ut in Proprio vel Communi.
(d) Completorium: de dominica.
2.4.5 De Officio ordinario
169. Officium ordinarium competit festis III classis necnon Officio sanctae Mariae
in sabbato; et ordinatur hoc modo:
(a) Ad Matutinum: invitatorium et hymnus e Proprio vel Communi;
antiphonae, psalmi et versus unici Nocturni e Psalterio de currenti
hebdomadae die, nisi propria aut de Communi assignentur (n. 177); RG: 177

42 CAPUT 2. RUBRICAE GENERALES BREVIARII ROMANI
RG: 221
RG: 221b
RG: 177
lectiones prima et secunda, cum suis responsoriis, de Scriptura, ut n.
221 a indicatur; Lectio tertia de festo (n. 221 b); et dicitur hymnus
Te Deum.
(b) Ad Laudes et ad Vesperas: antiphonae et psalmi ut in Psalterio de
currenti hebdomadae die, nisi propria aut de Communi assignentur
(n. 177); reliqua ut in Proprio vel Communi.
(c) Ad Primam: antiphona et psalmi e Psalterio de currenti hebdomadae
die; capitulum et reliqua, ut in Ordinario; lectio brevis de Tempore
(d) Ad Tertiam, Sextam et Nonam: antiphonae et psalmi ut in Psalterio
de currenti hebdomadae die; reliqua de festo, ut in Proprio vel
Communi.
(e) Completorium: de currenti hebdomadae die.
2.4.6 De Officio feriali
170. Officium feriale competit omnibus feriis et vigiliis, exceptis:
(a) Triduo sacro;
(b) vigilia Nativitatis Domini.
171. Officium feriale ordinatur hoc modo:
(a) Ad Matutinum: invitatorium et hymnus e Psalterio vel Ordinario,
iuxta diversitatem temporum; antiphonae, psalmi et versus unici
Nocturni e Psalterio, de currenti hebdomadae die; in feriis, tres lectiones
de Scriptura occurrenti vel de homilia in Evangelium diei cum
suis responsoriis; in vigiliis, tres lectiones propriae de homilia cum
responsoriis de feria currenti.
Hymnus Te Deum dicitur tantum in feriis temporis natalicii et paschalis;
aliis temporibus dicitur tertium responsorium.
(b) Ad Laudes et ad Vesperas: omnia ut in Psalterio, de currenti hebdomadae
die, et in Ordinario, iuxta diversitatem temporum, iis exceptis
quae propria assignantur. In feriis, sumitur oratio propria si habeatur,
secus de dominica praecedenti, nisi alia assignetur; in vigiliis
autem dicitur oratio propria.
(c) Ad Primam: antiphona, nisi propria assignetur, et psalmi e Psalterio,
de currenti hebdomadae die; capitulum et reliqua, ut in Ordinario;
lectio brevis de Tempore.
(d) Ad Tertiam, Sextam et Nonam: antiphona, nisi propria assignetur, et
psalmi e Psalterio de currenti hebdomadae die; capitulum et reliqua,
ut in Ordinario, iuxta diversitatem temporum; oratio ut ad Laudes.
(e) Completorium: de currenti hebdomadae die.
2.4.7 De quibusdam peculiaritatibus in ordinando Officio
divino
172. In dominicis Paschatis et Pentecostes, et diebus infra earum octavas, ad
Horas minores, dicuntur psalmi de dominica, ad Primam tamen ut in
festis, scilicet psalmi 53, 118 1 et 118 2 .

2.5. DE DIVERSIS OFFICII PARTIBUS 43
173. In Triduo sacro, in vigilia Nativitatis Domini, et in Officiis defunctorum,
Officium ordinatur iuxta speciales rubricas quae, suis locis, in Breviario
inveniuntur.
174. In festis Domini II classis, quae in dominicis Septuagesimae, Sexagesimae
aut Quinquagesimae occurrant, ad Horas minores sumuntur antiphonae
e Laudibus, ut in Officio festivo, retentis tamen, ad Primam, psalmis de
dominica, scilicet psalmis 117, 118 1 et 118 2 .
175. Diebus infra octavam Nativitatis Domini, liberis a festis Sanctorum, Officium
ordinatur hoc modo:
(a) Matutinum habet novem psalmos cum tribus lectionibus. Invitatorium,
hymnus, antiphonae et psalmi dicuntur ut in festo Nativitatis;
versus, ut in tertio Nocturno festi; tres vero lectiones de Scriptura
occurrenti cum suis responsoriis, ut singulis diebus indicatur.
(b) Ad Laudes: omnia ut in festo Nativitatis Domini.
(c) Ad Horas minores dicuntur antiphonae et psalmi de die currenti, ut
in Psalterio; reliqua ut in festo Nativitatis.
(d) Ad Vesperas, excepto die 31 decembris, antiphonae et psalmi sumuntur
e II Vesperis diei Nativitatis; a capitulo autem fit de octava, ut in
festo, nisi faciendum sit de sequenti dominica aut de sequenti festo I
classis.
(e) Completorium: de dominica.
176. In dominica infra octavam Nativitatis Domini, Officium ordinatur eodem
modo ac aliis diebus infra octavam (n. 175), retentis iis quae propria RG: 175
habentur. Ad lectiones vero Matutini quod attinet, haec serventur:
(a) si dominica die 26, 27 aut 28 decembris occurrit, lectiones prima et secunda,
cum suis responsoriis, sumuntur e primo Nocturno diei Nativitatis,
modo in n. 221 indicato; tertia vero de homilia in Evangelium RG: 221
diei (n. 220 b);
RG: 220b
(b) si aliis diebus occurrit, lectiones prima et secunda dicuntur de Scriptura
occurrenti, et tertia de homilia in Evengelium diei, ut in Officio
dominicali (n. 220). RG: 220
177. In festis III classis, tam universalibus quam particularibus, quae ad certas
Horas habent aut antiphonas proprias et psalmos de Communi, aut
antiphonas proprias et psalmos specialiter assignatos, serventur rubricae
particulares quae, in Breviario, suis locis occurrunt.
2.5 De diversis Officii partibus
2.5.1 De initio et fine Horarum
178. Horae canonicae sive in choro, sive in communi, sive a solo, inchoantur
absolute hoc modo:
(a) Matutinum a versu ‘Domine, labia mea aperies’;

44 CAPUT 2. RUBRICAE GENERALES BREVIARII ROMANI
(b) Laudes, Horae minores et Vesperae, a versu: ‘Deus, in adiutorium
meum intende’;
(c) Completorium a versu ‘Iube, domne (Domine), benedicere’.
179. Item Horae canonicae sive sive in choro, sive in communi, sive a solo,
absolvuntur hoc modo:
(a) Matutinum (si a Laudibus separetur), Laudes, Tertia, Sexta, Nona
et Vesperae: versu ‘Fidelium animae’;
(b) Prima, benedictione ‘Dominus nos benedicat’;
(c) Completorium, benedictione ‘Benedicat et custodiat’.
180. In Officio Tridui sacri et defunctorum, Horae inchoantur et absolvuntur
ut in Breviario notatur. Item, Matutinum festi Epiphaniae Domini modo
proprio inchoatur.
2.5.2 De conclusione Officii
181. Cursus cotidianus divini Officii concluditur, post Completorium, antiphona
B. Mariae Virg. cum suo versu ac oratione, et cum versu ‘Divinum
auxilium’, exceptis Officiis Tridui sacri et defunctorum.
2.5.3 De invitatorio
182. Invitatorium cum psalmo 94, ‘Venite, exsultemus’, dicitur, modo in Ordinario
descripto, in initio Matutini cuiusque Officii, exceptis Officiis Tridui
sacri, et festi Epiphaniae Domini.
183. In fine invitatorii, tempore paschali, additur ‘Alleluia’, nisi iam habeatur.
RG: 165
RG: 177
184. Ratio sumendi invitatorium, iuxta diversitatem dierum liturgicorum, habetur
supra, ubi agitur de ordinando Officio divino (nn. 165 – 177).
2.5.4 De hymnis
185. Hymni dicuntur in qualibet Hora, loco Ordinario indicato. Omittuntur
vero in Matutino Epiphaniae Domini, a Matutino feriae V in Cena Domini
usque ad Nonam sabbati in albis, et in Officio defunctorum.
186. Ad Horas minores et ad Completorium semper dicuntur hymni in Ordinario
pro iisdem Horis assignati, praeterquam in festo Pentecostes et infra
octavam, ad Tertiam.
187. Hymni proprii, certis Horis assignati, nunquam ad aliam Horam transferuntur.
188. Quilibet hymnus semper dicitur sub conclusione quae ipsi in Breviario
assignatur, exclusa quavis conclusionis mutatione ratione festi vel Temporis.
189. Officium commemoratum nunquam doxologiam propriam inducit in fine
hymnorum Officii diei.

2.5. DE DIVERSIS OFFICII PARTIBUS 45
2.5.5 De antiphonis
190. Antiphonae dicuntur ad omnes Horas ante et post psalmos et cantica, una
vel plures iuxta diversitatem Officii et Horarum, ut suis locis indicatur.
Omittuntur vero, ad Horas minores et ad Completorium: in Triduo sacro,
in dominica et per octavam Paschatis, et in Officio defunctorum diei 2
novembris.
191. Antiphonae dicuntur semper integrae ante et post psalmos et cantica, ad
omnes Horas, tam maiores quam minores.
Asteriscus, qui post prima antiphonae verba notatur, indicat eousque
intonationem esse producendam.
192. Antiphonae propriae certis Horis assignatae, si dici nequeunt, non transferuntur,
sed omittuntur.
193. Antiphona ad ‘Magnificat’ in I Vesperis dominicae primae mensis augusti,
septembris, octobris et novembris ea est, quae in Breviario ante dominicam
primam cuiusque mensis invenitur, et respondet libro sacrae Scripturae in
dominica legendo.
194. Ad Vesperas feriae VI, tempore paschali, pro antiphona ad ‘Magnificat’
resumitur antiphona ad Magnificat e II Vesperis dominicae praecedentis.
195. In fine antiphonarum, tempore paschali, additur ‘Alleluia’, nisi iam habeatur.
A Septuagesima autem usque ad Sabbatum sanctum, Alleluia, si forte
in antiphonis occurrat, omittitur.
2.5.6 De psalmis et canticis
196. Psalmi, ad singulas Horas, sumuntur secundum normas de ordinando
Officio iuxta diversitatem dierum liturgicorum (nn. 165 – 177). RG: 165
RG: 177
197. Ad Matutinum feriae IV et, singulis hebdomadae diebus, ad Laudes, in
Psalterio, duplex ponitur psalmorum schema.
Alterum psalmorum schema adhibetur:
(a) in dominicis temporis Septuagesimae, Quadragesimae et Passionis;
(b) in omnibus feriis temporis Adventus, Septuagesimae, Quadragesimae
et Passionis, Quatuor Temporum septembris, et in vigiliis II et III
classis extra tempus paschale.
Reliquis diebus, sumitur primum psalmorum schema.
198. Quando psalmus vel canticum incipit per eadem verba quibus constat
antiphona, haec verba omittuntur, et psalmus vel canticum inchoatur ab
eo verbo ante quod desinit antiphona, dummodo post antiphonam non sit
addendum ‘Alleluia’.
199. Psalmus, qui in Hora cui specialiter assignatur dici nequit, non transfertur,
sed omittitur.
200. Cantica ‘Benedictus’, ‘Magnificat’ et ‘Nunc dimittis’ dicuntur suo loco, ut
in Ordinario indicatur.

46 CAPUT 2. RUBRICAE GENERALES BREVIARII ROMANI
201. In fine psalmorum et canticorum, excepto cantico ‘Benedicite’, dicitur
‘Gloria Patri’, quod omittitur per Triduum sacrum.
In Officio defunctorum tamen, loco versus ‘Gloria Patri’ dicitur versus
‘Requiem aeternam’, ut suo loco notatur.
202. Asteriscus in versibus psalmorum et canticorum denotat pausam cantus
vel recitationis in choro et in communi servandam.
2.5.7 De symbolo athanasiano
203. Symbolum athanasianum dicitur solummodo in festo Ss.mae Trinitatis, ad
Primam, expletis psalmis, ante antiphonae repetitionem.
2.5.8 De versibus
204. Versus dicuntur ad Matutinum post repetitam antiphonam ultimi psalmi
cuiusque Nocturni. Ad Laudes vero et ad Vesperas versus dicitur post
hymnum; ad Horas minores et ad Completorium post responsorium breve.
205. In Triduo sacro, versus dicitur in singulis Nocturnis et Laudibus tantum;
in festo et per octavam Paschatis in solo Nocturno; in Officio defunctorum
ad singulos Nocturnos, Laudes et Vesperas, ut suis locis notatur.
206. Tempore paschali versibus additur ‘Alleluia’, nisi iam habeatur. Excipiuntur
versus qui in Ordinario sine ‘Alleluia’ ponuntur.
RG: 165
RG: 177
207. Ratio sumendi versus, iuxta diversitatem Officiorum et Horarum, habetur
supra, ubi agitur de ordinando divino Officio (nn. 165 – 177).
2.5.9 De absolutionibus et benedictionibus ante lectiones
208. Absolutio et benedictiones dicuntur, ad Matutinum, ante lectiones cuiusque
Nocturni, prout in Ordinario indicatur. Omittuntur in Officiis Tridui sacri
et defunctorum.
209. In Matutino Officii sanctae Mariae in sabbato ponuntur absolutio et benedictiones
propriae; item exstant benedictiones propriae in III Nocturno
Matutini Nativitatis Domini.
210. Benedictiones propriae invariabiles habentur ante lectionem ante lectionem
brevem ad Primam et ad Completorium.
2.5.10 De lectionibus ad Matutinum
De lectionibus in genere
211. In fine cuiusque Nocturni dicuntur tres lectiones. Proinde Officia cum
tribus Nocturnis habent novem lectiones; Officia vero cum uno Nocturno
tres.
212. Nomine «Scripturae occurrentis» designantur lectiones sacrae Scripturae
primo vel unico Nocturno assignatae et certo ordine per singulos dies in
Proprio de Tempore dispositae.

2.5. DE DIVERSIS OFFICII PARTIBUS 47
213. Lectiones de Scriptura occurrenti, si die assignato dici nequeunt, omittuntur,
etsi agatur de initiis librorum, excepto initio Epistolae I ad Corinthios,
quod, cum die 13 ianuarii occurrit dominica I post Epiphaniam, sabbato
praecedenti legitur.
214. Officia commemorata non habent lectionem in Officio diei.
215. Lectiones de Scriptura leguntur cum titulo libri sacri e quo sumuntur,
nisi aliter expresse notetur; item lectiones de sermone vel tractatu vel
documento pontificio, cum titulo et nomine auctoris; similiter praeponitur
nomen auctoris lectionibus de homilia in Evangelium diei.
216. In fine cuiusque lectionis dicitur: ‘Tu autem, Domine, miserere nobis’, cui
respondetur ‘Deo gratias’: quae conclusio omittitur in Officiis Tridui sacri
et defunctorum.
De lectionibus Officii trium Nocturnorum
217. Tres lectiones primi Nocturni sunt de Scriptura, et quidem:
(a) in Officio festivo et semifestivo, aut propriae aut specialiter assignatae
aut de Communi;
(b) in Officiis Tridui sacri, propriae.
218. Tres lectiones secundi Nocturni sunt:
(a) in Officio festivo et semifestivo, de vita Sancti, aut de sermone vel
tractatu diei assignato, ut in Proprio vel in Communi;
Si vero una vel duae tantum lectiones propriae aut assignatae habeantur,
numerus ternarius completur lectionibus de Communi.
(b) in Officiis Tridui sacri, de sermone diei assignato.
219. Tres lectiones tertii Nocturni sunt:
(a) in Officio festivo et semifestivo, de homilia in Evangelium diei;
(b) in Officiis Tridui sacri, de Epistolis B. Pauli Apostoli, ut in Proprio.
De lectionibus Officii unius Nocturni
220. In Officio dominicali, ordo trium lectionum hic est:
(a) Lectio prima et secunda dicuntur de Scriptura occurrenti, ut in Proprio.
Prima autem lectio Sacrae Scripturae ea est, quae in Breviario
nunc ut prima notatur; altera vero efficitur ex secunda et tertia in
unam coniunctis, omisso responsorio intermedio.
(b) Lectio tertia dicitur de homilia in Evangelium diei; et sumitur ea
quae nunc in Breviario ponitur tamquam prima tertii Nocturni.
221. In Officio ordinario, ordo trium lectionum hic est:

48 CAPUT 2. RUBRICAE GENERALES BREVIARII ROMANI
(a) Lectio prima et secunda dicuntur de Scriptura; et quidem ordinarie
de Scriptura occurrenti, nisi propriae vel specialiter assignatae
habeantur.
Prima autem Lectio Sacrae Scripturae ea est, quae in Breviario ut
prima notatur; altera vero efficitur ex secunda et tertia in unam
coniunctis, omisso responsorio intermedio.
(b) Lectio tertia dicitur de festo, scilicet propria, quae antea communiter
vocabatur «contracta»; qua deficiente, dicuntur lectiones propriae
(olim secundi Nocturni) simul coniunctae. Si vero festum careat
lectionibus propriis, pro tertia lectione sumitur quarta de Commune.
222. In Officio feriali, ordo trium lectionum hic est:
(a) si agitur de Officio vigiliae vel feriae cum homilia, tres lectiones
dicuntur de homilia in Evangelium diei;
(b) si agitur de Officio feriae sine homilia, leguntur tres lectiones de
Scriptura occurrenti, prout in Breviario exhibentur.
De quibusdam peculiaritatibus circa lectiones
223. Lectiones Officii defunctorum modo proprio ordinantur, ut suis locis notatur.
224. Per octavas Paschatis et Pentecostes dicuntur tres lectiones de homilia in
Evangelium diei.
225. Superveniente dominica in Septuagesima, lectiones dominicis et feriis post
Epiphaniam assignatae, quae locum habere non possunt, eo anno penitus
omittuntur. Idem valet de lectionibus dominicarum post Pentecosten,
et de lectionibus feriarum, easdem dominicas sequentium, quae impediuntur
superveniente prima dominica mensis augusti; necnon de lectionibus
mensium augusti, septembris, octobris et novembris quae impediuntur
superveniente prima dominica mensis sequentis, vel prima dominica
Adventus.
2.5.11 De responsoriis post lectiones ad Matutinum
De responsoriis in genere
226. Post quamlibet lectionem dicitur responsorium, praeterquam post ultimam,
quando dicendus est hymnus Te Deum.
227. Responsoria adeo cum lectionibus connectuntur, ut eadem ratione ac lectiones
sumenda sint, nisi aliter expresse caveatur.
228. Responsoria quae suo die dici nequeunt, non transferuntur, sed omittuntur.
229. Tempore paschali, in fine cuiuslibet responsorii, ante versum, additur
Alleluia, nisi iam habeatur; minime vero additur Alleluia post versum.

2.5. DE DIVERSIS OFFICII PARTIBUS 49
230. In fine ultimi responsorii cuiusque Nocturni, post repetitam ultimam partem
responsorii, dicitur Gloria Patri, et deinde iterum resumitur eadem ultima
pars responsorii, nisi suo loco aliter notetur.
Attamen, in Officio temporis Passionis, in ultimo responsorio cuiusque
Nocturni omittitur Gloria Patri, et eius loco resumitur integrum responsorium
ab initio usque ad versum exclusive.
In Officio defunctorum autem, loco Gloria Patri, in ultimo responsorio
cuiusque Nocturni, dicitur Requiem aeternam.
231. Peculiaritates in dicendis responsoriis forte occurrentes, suis locis indicantur.
De responsoriis in Officiis trium Nocturnorum
232. Responsoria trium Nocturnorum hac ratione ordinantur:
(a) in Officio festivo et semifestivo, dicuntur propria aut de Communi;
(b) in Officiis Tridui sacri, dicuntur propria.
De responsoriis in Officiis unius Nocturni
233. In Officio dominicali, responsoria hoc modo ordinantur:
(a) primum, est responsorium quod ponitur post primam lectionem;
(b) secundum, est responsorium quod post tertiam lectionem olim inveniebatur.
In fine huius responsorii omittitur Gloria Patri et repetitio
ultimae partis responsorii, quando dicendum est tertium responsorium;
(c) tertium, quando dicendum occurrit, est responsorium quod post tertiam
lectionem de homilia exstabat.
234. In Officio ordinario cum lectionibus de Scriptura occurrenti, responsoria
hoc modo ordinantur:
(a) primum, est responsorium quod ponitur post primam lectionem;
(b) secundum, est responsorium quod post tertiam lectionem invenitur.
235. In Officio ordinario cum lectionibus de Scriptura propriis vel specialiter
assignatis, responsoria dicuntur propria aut de Communi, eodem ordine
ac supra (n. 234). RG: 234
236. In Officio feriali, sive fiat de feria sive de vigilia, dicuntur responsoria de
feria currenti, prout habentur in Proprio de Tempore.
2.5.12 De hymno Te Deum
237. Hymnus Te Deum dicitur ad Matutinum, post ultimam lectionem, loco
noni vel tertii responsorii:
(a) in dominica in albis, in dominica Pentecostes, et in Matutino dominicae
Resurrectionis, quod recitatur ab iis qui Vigiliae paschali
non interfuerunt;

50 CAPUT 2. RUBRICAE GENERALES BREVIARII ROMANI
(b) in dominicis II classis, exceptis dominicis in Septuagesima, in Sexagesima
et in Quinquagesima;
(c) in omnibus festis;
(d) per octavas Nativitatis Domini, Paschatis et Pentecostes;
(e) in Officio feriali temporis natalicii et temporis paschalis;
(f) in vigiliis Ascensionis et Pentecostes;
(g) in Officio sanctae Mariae in sabbato.
238. Omittitur vero hymnus Te Deum:
(a) in Officiis de Tempore a dominica I Adventus usque ad vigiliam Nativitatis
Domini inclusive; et a dominica in Septuagesima usque ad
Sabbatum sanctum inclusive;
(b) in vigiliis II et III classis, excepta vigilia Ascensionis Domini;
(c) in omnibus feriis per annum;
(d) in Officio defunctorum.
239. Quando hymnus Te Deum omittitur, eius loco dicitur nonum vel tertium
responsorium.
2.5.13 De capitulis, et de lectione brevi ad Primam
240. Capitulum dicitur ad omnes Horas, Matutino excepto, expletis psalmis
cum suis antiphonis; ad Completorium autem post hymnum. Omittitur a
Laudibus feriae V in Cena Domini usque ad Nonam sabbati in albis et in
Officio defunctorum.
RG: 165
RG: 177
241. Ad Primam semper dicitur capitulum Regi saeculorum; et ad Completorium
Tu autem in nobis. Ad alias Horas sumitur ex Ordinario vel Psalterio,
e Proprio vel Communi, iuxta Officiorum diversitatem (nn. 165 – 177).
242. Lectio brevis ad Primam dicitur semper de Tempore, prout in Ordinario.
2.5.14 De responsoriis brevibus Horarum minorum
243. Responsoria brevia dicuntur ad Horas minores et ad Completorium post
capitulum; omittuntur vero a feria V in Cena Domini usque ad Nonam
sabbati in albis, et in Officio defunctorum.
244. Ad Primam, in responsorio Christe, Fili Dei vivi, versus Qui sedes mutatur
iis in Officiis et anni temporibus pro quibus proprius assignatur; nunquam
tamen dicitur versus proprius festi commemorati.
Responsorium breve Completorii nunquam mutatur. Ad Tertiam, Sextam
et Nonam responsoria brevia sumuntur ex eodem loco ac capitula.
245. Quomodo responsoria brevia dicenda sint, sive extra tempus paschale sive
tempore paschali, sive in Officio feriali temporis Passionis, in Ordinario
indicatur. Extra tempus paschale, quamvis in aliquibus festis addenda sint
duo ‘Alleluia’ in fine responsorii brevis ante versum ad Tertiam, Sextam
et Nonam, non ideo addenda sunt etiam ad Primam et ad Completorium.

2.5. DE DIVERSIS OFFICII PARTIBUS 51
2.5.15 De orationibus
246. Oratio dicitur in fine cuiuslibet Horae, loco in Ordinario notatur. Excipitur
Matutinum, quando una cum Laudibus recitatur.
247. Orationi praemittitur, in recitatione in choro vel in communi, ‘Dominus
vobiscum’, cui respondetur ‘Et cum spiritu tuo’. In recitatione a solo facta,
et ab iis qui in ordine diaconatus non sunt constituti, dicitur, nisi iam
praecedat, ‘Domine, exaudi orationem meam’, et respondetur ‘Et clamor
meus ad te veniat’. Deinde dicitur ‘Oremus’, et subiungitur oratio. Et sic
in recitatione a solo, loco ‘Dominus vobiscum’, semper dicitur ‘Domine,
exaudi orationem meam’, ut supra.
248. Ad Primam et ad Completorium oratio nunquam mutatur, nisi in Officio
Commemorationis omnium Fidelium defunctorum et, in Triduo sacro, ad
Primam. Ad alias Horas, sumitur oratio quae ponitur ad Laudes; in feriis
Quadragesimae et Passionis tamen, ad Vesperas, exstat oratio propria.
249. Oratio Officii diei semper dicitur sub sua conclusione, salvo praescripto n.
110 a. Orationes vero, quae ad commemorationes pertinent, concluduntur RG: 110a
in ultima tantum; attamen Oremus dicitur ante quamlibet orationem.
2.5.16 De commemorationibus
250. Commemorationes fiunt iuxta normas in rubricis generalibus, nn. 106 – RG: 106
114, datas. RG: 114
251. Commemorationes ponuntur post orationem Officii diei; et fiunt per antiphonam
quae ponitur respective ad Benedictus vel ad ‘Magnificat’ in
Officio commemorato, per versum qui eam praecedit et per orationem,
salvo praescripto n. 110 c.
252. Ad faciendam commemorationem Officii dominicae, feriae et vigiliae Ascensionis,
antiphona et versus sumuntur e Proprio de Tempore, Psalterio
vel Ordinario, oratio autem e Proprio de Tempore; ad faciendam commemorationem
vero octavae Nativitatis vel Officii Sanctorum, antiphona,
versus et oratio sumuntur e Proprio vel Communi; ad faciendam demum
commemorationem vigiliae II et III classis, antiphona et versus sumuntur
e Psalterio, oratio autem e Proprio.
RG: 110c
253. In faciendis commemorationibus, haec animadvertantur:
(a) in eadem Hora nunquam bis repetatur eadem antiphona;
(b) in eadem commemoratione antiphona et versus nunquam constent
iisdem verbis.
254. Si in Laudibus una tantum facienda est commemoratio, et antiphona ac
versus sumenda sunt ex eodem Communi unde sumpta sunt in Officio diei,
pro commemoratione sumuntur antiphona ac versus e I Vesperis.
255. Si in Laudibus duae faciendae sunt commemorationes, et antiphona ac
versus sumenda sunt ex eodem Communi:
(a) pro prima commemoratione, sumuntur antiphona et versus e Laudibus;

52 CAPUT 2. RUBRICAE GENERALES BREVIARII ROMANI
(b) pro altera, antiphona et versus e I Vesperis.
256. Si in Laudibus duae faciendae sunt commemorationes, et antiphona ac
versus sumenda sunt ex eodem Communi unde sumpta sunt in Officio
diei:
(a) pro prima commemoratione, sumuntur antiphona et versus e I Vesperis;
(b) pro altera, antiphona et versus e II Vesperis.
RG: 253
RG: 256
257. Ad ea quae nn. 253 – 256 habentur, animadvertatur:
(a) si antiphona eadem sit in I et II Vesperis, pro altera commemoratione
sumitur antiphona e Laudibus, vel demum prima antiphona tertii
Nocturni;
(b) textus antiphonae adhiberi potest, in eadem Hora, tamquam versus
pro altera commemoratione, sumenda ex eodem Communi;
(c) antiphona ‘Euge, serve bone’, quae ponitur ad Laudes de Communi
Confessoris Pontificis, censetur identica cum simili antiphona, quae
habetur ad Laudes de Communi Confessoris non Pontificis.
258. Item, si eadem sit oratio festi de quo fit Officium et eius de quo fit commemoratio,
oratio pro commemoratione mutatur in alteram de eodem vel
simili Communi.
259. Antiphonae et versus propria, si in una Hora pro commemoratione adhiberi
nequeunt, non transferuntur, sed omittuntur.
2.5.17 De precibus
260. Preces dicuntur tantum in Officiis de Tempore, et quidem:
(a) in Laudibus et Vesperis feriae IV et VI temporis Adventus, Quadragesimae
et Passionis;
(b) in Laudibus et Vesperis feriae IV et VI Quatuor Temporum mensis
septembris;
(c) in Laudibus sabbatorum Quatuor Temporum, excepto sabbato infra
octavam Pentecostes.
2.6 De ratione signo crucis se muniendi, standi,
genuflectendi et sedendi in recitatione divini
Officii
261. Quae hic dicuntur de signo crucis et de corporis situ in recitatione divini
Officii, valent pro recitatione in choro vel in communi; convenit vero ut hi
qui a solo divinum Officium recitant, iis quae de signo crucis dicuntur se
conforment.

2.6. DE RATIONE SIGNO CRUCIS [. . . ] 53
262. Normae peculiares quae ad hebdomadarium et cantores spectant, in caeremoniarum
libris inveniuntur; proinde hic ea tantum indicantur quae
«chorales» in genere respiciunt.
263. Omnes signant se signo crucis a fronte ad pectus et ab humero sinistro ad
dexterum:
(a) in principio omnium Horarum, cum dicitur ‘Deus, in adiutorium’;
(b) ad versum ‘Adiutorium nostrum’;
(c) ad absolutionem ‘Indulgentiam’ post ‘Confiteor’ in Completorio;
(d) in principio canticorum ‘Benedictus’, ‘Magnificat’ et ‘Nunc dimittis’;
(e) ad benedictionem in fine Primae et Completorii;
(f) ad versum ‘Divinum auxilium’, in fine divini Officii.
264. Signo crucis os sibi signant in principio Matutini, ad verba ‘Domine, labia
mea aperies’.
265. Signo crucis pectus sibi signant ad verba ‘Converte nos’ in Completorio.
266. Omnes stant:
(a) in principio cuiusque Horae, donec primus versus primi psalmi inchoatus
sit;
(b) dum dicuntur hymni, et cantica evangelica;
(c) ad Matutinum etiam ad invitatorium cum suo psalmo et ab expleta
ultima antiphona cuiusque Nocturni usque ad primam benedictionem
ante lectiones inclusive; et dum legitur textus Evangelii ante
homiliam;
(d) ad Laudes et Vesperas etiam ab expleta antiphona post ultimum
psalmum usque ad finem, nisi genuflectendum sit ad preces aut ad
orationem, iuxta rubricas;
(e) ad Primam, ab expleta antiphona usque ad finem, praeterquam ad
lecionem Martyrologii, nisi genuflectendum sit ad orationes;
(f) ad Tertiam, Sextam et Nonam, ab expleta antiphona usque ad finem,
nisi genuflectendum sit ad orationem;
(g) ad Completorium, ab expleta antiphona post psalmos usque ad finem,
nisi genuflectendum sit ad orationem;
(h) ad intonationem antiphonarum in Matutino, Laudibus et Vesperis
cantatis, iuxta consuetudinem;
(i) ad antiphonam finalem B. Mariae Virg., post Completorium, sabbato
et dominica, etiam si non fit Officium de dominica, et toto tempore
paschali.
267. Omnes genua flectunt:
(a) ad verba ‘Venite, adoremus et procidamus’, etc. in psalmo ‘Venite,
exsultemus’ in initio Matutini;
(b) ad versum ‘Te ergo quaesumus’ in hymno Te Deum;

54 CAPUT 2. RUBRICAE GENERALES BREVIARII ROMANI
(c) ad preces, quando dicendae sunt;
(d) in Officio feriali Adventus, Quadragesimae et Passionis necnon Quatuor
Temporum mensis septembris, et de vigiliis II et III classis, excepta
vigilia Ascensionis, in omnibus Horis ad orationem et commemorationes
forsan sequentes; hebdomadarius autem stat;
(e) ad antiphonam finalem B. Mariae Virg. post Completorium, praeterquam
sabbato et dominica et toto tempore paschali; hebdomadarius autem
stat dum dicit orationem;
(f) in quibusdam aliis peculiaribus adiunctis, quae suis locis notantur.
268. Omnes sedent:
(a) in omni Hora, incepto primo versu primi psalmi, donec antiphona
ultimi psalmi repetita est;
(b) ad lectiones cum suis responsoriis ad Matutinum, praeterquam dum
legitur textus Evangelii ante homiliam;
(c) dum legitur Martyrologium, ad Primam, nisi aliter statuatur.

Caput 3
Rubricae generales missalis
romani
3.1 Notiones et normae generales
269. Sacrosanctum Missae Sacrificium, iuxta canones et rubricas celebratum,
est actus cultus publici, nomine Christi et Ecclesiae Deo redditi. Denominatio
proinde «Missae privatae» vitetur.
270. Missa cum Officio divino summum totius christiani cultus constituit; Missa
proinde per se cum Officio diei concordare debet.
Dantur tamen etiam Missae extra ordinem Officii, scilicet votivae aut
defunctorum.
271. Missarum species duae sunt: Missa in cantu et Missa lecta.
Missa dicitur in cantu, si sacerdos celebrans partes ab ipso iuxta rubricas
cantandas revera cantu profert; secus dicitur lecta.
Missa in cantu porro, si celebratur cum assistentia ministrorum sacrorum,
appellatur Missa solemnis; si celebratur absque ministris sacris, vocatur
Missa cantata.
Missa solemnis demum, quae ab Episcopo vel ab aliis facultatem habentibus
celebratur cum solemnitatibus in libris liturgicis statutis, dicitur
Missa pontificalis.
272. Missa natura sua postulat, ut omnes adstantes, secundum modum sibi
proprium, eidem participent.
Varios autem modos, quibus fideles sacrosancto Missae Sacrificio actuose
participare possunt, ita oportet moderari, ut periculum cuiusvis abusus
amoveatur, et praecipuus eiusdem participationis finis obtineatur, plenior
scilicet Dei cultus et fidelium aedificatio.
De hac fidelium actuosa participatione fusius actum est in Instructione
de Musica sacra et sacra Liturgia a S. Rituum Congregatione data die 3
septembris anni 1958.
55

56 CAPUT 3. RUBRICAE GENERALES MISSALIS ROMANI
273. Rubricae quae sequuntur valent tam pro Missis in cantu quam pro Missis
lectis, nisi aliter expresse caveatur.
3.2 De calendario adhibendo in Missae celebratione
274. Missa dicenda est iuxta calendarium aut ecclesiae vel oratorii in quo Missa
celebratur, aut loci, aut ipsius sacerdotis celebrantis, aut Ecclesiae
universae, prout infra exponitur.
275. In ecclesia vel oratorio publico, quilibet sacerdos, tam dioecesanus quam
religiosus, celebrare tenetur iuxta calendarium ipsius ecclesiae vel oratorii
publici.
Idem servetur in oratorio semipublico principali seminarii, domus religiosae,
collegii, nosocomii, carceris et similium.
276. In oratoriis secundariis seminarii, domus religiosae, collegii, nosocomii,
carceris et similium, quilibet sacerdos sequi potest aut calendarium ipsius
oratorii aut proprium.
RG: 53a
277. In oratoriis privatis, et cum celebrat super altare portatile extra locum
sacrum, quilibet sacerdos sequi potest aut calendarium loci (n. 53 a) aut
proprium.
278. De festis Patroni principalis nationis, regionis seu provinciae sive ecclesiasticae
sive civilis, dioecesis, oppidi seu civitatis, necnon de anniversario
Dedicationis ecclesiae cathedralis et aliis festis actu feriatis, si quae
sint, quilibet sacerdos Missam celebrare debet, etiamsi secus calendarium
proprium sequi posset.
279. Oratorium fixe constitutum in navibus est oratorium publicum; et in eo
adhiberi debet calendarium Ecclesiae universae. Cum autem quis celebrat
extra huiusmodi oratorium, super altare portatile, adhibere potest vel
calendarium Ecclesiae universae vel calendarium proprium. Idem facere
potest qui legitime celebrat in itinere aereo, fluviali vel viae ferreae.
280. In seminariis et collegiis clericorum dicecesanis, Religiosis commissis; necnon
in seminariis et collegiis clericorum interdioecesanis, regionalibus, nationalibus
et internationalibus, etiam Religiosis commissis, idem adhibetur
calendarium, quod praecipitur pro recitatione divini Officii in communi
(nn. 154-155 rubricarum Breviarii romani).
RG: 55
RG: 57
281. In collegiis et domibus interprovincialibus, nationalibus et internationalibus
Religiosorum, adhibendum est calendarium proprium Ordinis seu
Congregationis universae (n. 55), additis tantum festis de quibus n. 57.
282. Calendarium dicecesanum, additis festis loci et ecclesiae vel oratorii propriis,
adhiberi debet:
(a) in ecclesiis cathedralibus, etsi Religiosis sint commissae;

3.3. DE MISSA CONVENTUALI 57
(b) in ecclesiis et oratoriis propriis cleri dicecesani, etsi chorum Religiosorum
adnexum habeant, qui cum ecclesia per crates tantum communicat;
(c) in ecclesiis et oratoriis Religiosorum utriusque sexus, qui calendarium
proprium non habent, additis tamen festis ipsis propriis et indultis;
(d) in ecclesiis et oratoriis Religiosorum, quae clero dioecesano commissa
sunt, aut adnexum habent chorum Canonicorum; non autem si
ecclesia vel oratorium alicui sacerdoti in particulari est commissum;
(e) in ecclesia et oratorio principali seminarii, etsi Religiosis sit commissum,
data tamen facultate addendi festa de quibus n. 154 rubricarum
Breviarii romani.
283. Calendarium religiosum, additis festis de quibus n. 57 atque festis ecclesiae RG: 57
vel oratorii propriis adhiberi debet:
(a) in ecclesiis et oratoriis principalibus Religiosorum, qui calendarium
proprium habent, etsi sint parcecialia;
(b) in ecclesiis et oratoriis cleri dicecesani, quae Religiosis commissa sunt,
aut ipsis Religiosis inserviunt pro publica divini Officii recitatione, etsi
sint parcecialia; non autem si ecclesia vel oratorium alicui Religioso
in particulari est commissum;
(c) in ecclesiis et oratoriis Tertiariorum utriusque sexus, etsi solum Officium
parvum B. Mariae Virg. recitent;
(d) in oratoriis secundariis seminarii Religiosis commissis, si haec oratoria
ipsis Religiosis tantum inserviunt.
284. Sacerdos qui celebrat in ecclesia vel oratorio ubi ritus diversus viget, stare
debet calendario ipsius ecclesiae vel oratorii quoad festa eorumque gradum,
commemorationes et collectam imperatam. In ordinanda autem Missa,
sumere debet partes variabiles proprias illius ritus, retentis caeremoniis et
Ordinario proprii ritus.
3.3 De Missa conventuali
285. Nomine Missae conventualis intellegitur Missa quae ab iis, qui per leges
Ecclesiae choro adstringuntur, in coniunctione cum Officio divino cotidie
celebranda est.
286. Singulis diebus una tantum dicenda est Missa conventualis, quae cum
Officio in choro recitato concordare debet, exceptis diebus de quibus infra
nn. 289-294. Obligatio tamen alias Missas in choro celebrandi ex piis RG: 289
RG: 294
fundationibus vel alia legitima causa, firma manet.
287. Missa conventualis dicenda est post Tertiam, nisi communitatis moderator,
gravi de causa, eam post Sextam vel Nonam dicendam esse censuerit.
In vigilia Pentecostes, Missa conventualis dicitur post Nonam.
288. Missa conventualis per se solemnis esse debet, vel saltem cantata. Ubi
vero per leges particulares vel per peculiaria indulta a solemnitate Missae
in choro dispensatum fuerit, convenit ut Missae conventuali lectae

58 CAPUT 3. RUBRICAE GENERALES MISSALIS ROMANI
chorales participationem liturgicam directam praestent, partes saltem Ordinarii
Missae recitando. Porro iidem chorales prohibentur quominus,
inter Missam conventualem, Horas canonicas choraliter prosequantur.
289. In omnibus feriis IV classis, nisi aliter praescribatur, loco Missae conventualis
Officio conformis, dici potest, sine commemoratione feriae:
(a) aut Missa quae respondet commemorationi in Officio diei forte occurrenti;
(b) aut Missa de Mysterio, Sancto vel Beato, cuius elogium eo die habetur
in Martyrologio vel eius Appendice pro respectivis Ecclesiis
approbata;
(c) aut una ex Missis votivis quae in Missali, pro Missa conventuali, per
hebdomadam disponuntur;
(d) aut quaelibet alia Missa, quae tamquam votiva celebrari permittitur.
290. Missa conventualis pro defunctis sacerdotibus, benefactoribus et aliis, excepto
tempore natalicio et paschali:
(a) dici debet, quolibet mense, excepto mense novembri, prima feria IV
classis;
(b) dici potest, qualibet hebdomada, prima feria IV classis.
Sumitur Missa «cotidiana» cum oratione ‘Deus, veniae largitor’.
RG: 346
RG: 347
RG: 362
RG: 363
PR: 10.22
291. In diebus Litaniarum tam maiorum quam minorum, ubi fit processio,
aut fiunt aliae peculiares supplicationes, Missa conventualis dici debet de
Rogationibus (nn. 346-347).
292. In die coronationis Summi Pontificis, et in anniversariis eiusdem Summi
Pontificis et Episcopi dioecesani, in ecclesiis cathedralibus et collegiatis,
pro Missa conventuali dicitur Missa de ipsis anniversariis, iuxta nn. 362-
363.
293. In anniversario Episcopi proxime defuncti, necnon in anniversario quod
infra octiduum omnium Fidelium defunctorum celebratur pro animabus
omnium Episcoporum et ecclesiae cathedralis Canonicorum defunctorum,
in ipsa ecclesia cathedrali pro Missa conventuali dicitur Missa de iisdem
anniversariis.
294. In anniversariis omnium defunctorum alicuius Capituli aut Ordinis seu
Congregationis ad chorum obligatae, pro Missa conventuali dicitur Missa
de iisdem anniversariis.
PR: 10.22
PR: 9.2.1
295. In Commemoratione omnium Fidelium defunctorum, pro Missa conventuali
adhibenda est Missa quae prima inscribitur hoc die; et chorales illi
soli interesse tenentur.
296. In festo Nativitatis Domini, in choro dicuntur duae Missae conventuales,
scilicet una in nocte et altera in die.

3.4. DE MISSA IN DOMINICIS ET FERIIS 59
297. Cum Episcopus Missam solemniter celebrat, vel eidem assistit; aut cum
in choro canitur Missa Officio non conformis, ratione alicuius solemnitatis
externae, chorales huic Missae tantum interesse tenentur, etsi pro benefactoribus
non applicetur, servata tamen lege de applicanda alia Missa per
eum ad quem spectat.
3.4 De Missa in dominicis et feriis
298. Omnes dominicae, sive I sive II classis, propriam Missam habent. Attamen
dominicae post Epiphaniam, quae transferuntur inter dominicam
XXIII et XXIV post Pentecosten, sumunt antiphonas ad Introitum, ad RG: 18
Offertorium et ad Communionem, necnon graduale et Alleluia cum suo
versu a dominica XXIII post Pentecosten, retentis orationibus, Epistola
et Evangelio propriis.
299. Item propriam Missam habent omnes feriae temporis Quadragesimas et
Passionis necnon Quatuor Temporum Adventus et septembris. In reliquis
feriis dicitur Missa dominicae praecedentis, nisi a rubricis aliter provisum
sit.
300. In sabbatis Quatuor Temporum et in sabbato «Sitientes», Missa in qua
Ordines sacri conferuntur dicenda est de sabbato, etiam festo I vel II classis
occurrente.
3.5 De Missis festivis
301. Missa de festo, sensu proprio, intellegitur Missa de Mysterio, Sancto vel
Beato quae celebratur secundum ordinem Officii.
302. Sensu autem latiore, dicuntur quoque Missae de festo:
(a) Missa de festo III classis ab alio festo eiusdem gradus impedito;
(b) Missa de commemoratione in Officio diei occurrente;
(c) Missa de Mysterio, Sancto vel Beato, cuius elogium eo die habetur in
Martyrologio vel eius Appendice pro respectivis Ecclesiis approbata.
303. Missae festivae numero praecedenti recensitae omnibus iuribus liturgicis
gaudent, ac si festum cum integro Officio celebraretur. Attamen:
(a) Missa de festo III classis impedito dici potest suo die, solummodo si
etiam festum impediens sit III classis;
(b) Missa de commemoratione in Officio diei occurrente, et Missa de
Mysterio, Sancto vel Beato, cuius elogium eo die habetur in Martyrologio
vel eius Appendice pro respectivis Ecclesiis approbata, dici
potest tantum si occurrit dies liturgicus IVclassis.
304. Missae quae dicuntur festivae sensu latiore prohibentur in ecclesiis unam
tantum Missam habentibus:

60 CAPUT 3. RUBRICAE GENERALES MISSALIS ROMANI
RG: 289
(a) quoties urgeat onus Missae conventualis cui per alium sacerdotem
satisfied nequeat, nisi Missa, iuxta n. 289, tamquam conventualis
dici possit;
(b) quoties diebus Litaniarum dicenda sit, iuxta rubricas, Missa de Rogationibus.
305. Ad formulam autem Missae festivae eligendam extra Missam conventualem,
haec serventur:
(a) pro festis quae in Proprio Sanctorum habentur, sumitur Missa quae,
suo die, in Missali indicatur. Attamen, loco Missae de Communi, sumi
potest, ad libitum sacerdotis celebrantis, Missa propria de eodem
festo, si habetur, inter Missas pro aliquibus locis;
(b) pro festis quae in Proprio Sanctorum non habentur, sumitur Missa
de Communi. Quoties in eodem Communi plures exstant formulae,
electio fit ad libitum sacerdotis celebrantis. In singulis autem Communibus
Epistolae et Evangelia, quae habentur sive in ipsis Missis
sive ad calcem totius Communis, sumi possunt in qualibet Missa de
eodem Communi.
3.6 De Missis votivis
3.6.1 De Missis votivis in genere
306. Nomine Missae votivae intellegitur Missa quae dicitur extra ordinem Officii
vel commemorationum diei currentis, aut non est de Mysterio, vel Sancto
eo die in Martyrologio elogium habente.
307. Missa votiva potest esse:
(a) de mysteriis Domini;
(b) de beata Maria Virgine;
(c) de Angelis;
(d) de Sanctis;
(e) ad diversa.
308. Tamquam Missae votivae, de mysteriis Domini, celebrari possunt:
(a) in Ecclesia universa:
i. de Ss.ma Trinitate;
ii. de Ss.mo Nomine Iesu;
iii. de Ss.mo Corde Iesu;
iv. de pretiosissimo Sanguine D. N. I. C;
v. de Christo Rege;
vi. de Ss.mo Eucharistiae Sacramento;
vii. de D. N. Iesu Christo, summo atque aeterno Sacerdote;
viii. de sancta Cruce;
ix. de Passione Domini;

3.6. DE MISSIS VOTIVIS 61
x. de sancta Familia Iesu, Mariae, Ioseph;
xi. de Spiritu Sancto;
(b) in singulis ecclesiis, prseter Missas supra memoratas, omnes Missae
de festis Domini quae in calendariis particularibus inscribuntur, et
aliae Missae votivae specialiter concessae.
Celebrari tamen nequeunt, tamquam votivae, Missae quae referuntur ad
mysteria vitae Domini.
309. De beata Maria Virgine celebrari possunt, tamquam votivae:
(a) in Ecclesia universa, Missae quae pro sancta Maria in sabbato, iuxta
temporum diversitatem, in Missali assignantur, necnon omnes Missae
de festis B. Mariae Virg. quae in calendario universali inscribuntur;
(b) in singulis ecclesiis, praeter Missas supra memoratas, omnes Missae
de festis B. Mariae Virg. quae in calendariis particularibus inscribuntur,
et aliae Missae votivae specialiter concessae.
Partes variandae iuxta di versa anni tempora, in his Missis deficientes,
sumuntur e Communi festorum B. Mariae Virg.
Celebrari tamen nequeunt, tamquam votivae, Missae quae referuntur ad
mysteria vitae eiusdem B. Mariae Virginis, excepta Missa de eiusdem
Immaculata Conceptione.
310. De Angelis celebrari possunt, tamquam votivae:
(a) Missae de singulis festis Ss. Angelorum;
(b) Missa votiva de Ss. Angelis feriae III assignata.
311. De Sanctis celebrari possunt, tamquam votivae, Missae de quolibet Sancto
canonizato elogium habente in Martyrologio romano, vel eius Appendice
pro respectivis Ecclesiis approbata.
312. Missa votiva de Beatis permittuntur, ex Apostolico Indulto, unice in triduo
quod in eorum honorem celebratur intra annum a beatificatione.
313. Missa votiva «ad diversa» habentur in Missali, vel eius Appendice pro aliqua
ecclesia approbata, pro peculiaribus circumstantiis vel necessitatibus
celebrandae.
314. Pro Missa votiva de mysteriis Domini sumitur Missa de respectivo festo,
nisi expresse indicetur aliamesse adhibendam; aut peculiaris Missa votiva.
315. Pro Missa votiva de B. Maria Virg., de Angelis et de Sanctis sumitur Missa
de respectivo festo, si in Missali habetur, sive in Proprio Sanctorum sive
inter Missas pro aliquibus locis, nisi alia Missa tamquam votiva in Missali
expresse indicetur.
Quodsi festum in Missali desit, sumitur Missa de Communi. Quoties in
eodem Communi plures exstant formulae, electio fit ad libitum sacerdotis
celebrantis. In singulis autem Communibus, Epistolae et Evangelia, quae
habentur sive in ipsis Missis sive ad calcem totius Communis, sumi possunt
in qualibet Missa de eodem Communi.

62 CAPUT 3. RUBRICAE GENERALES MISSALIS ROMANI
Serventur tamen rubricae de mutandis nonnullis partibus vel verbis, iuxta
anni tempora et iuxta qualitatem mere votivam huius Missae.
316. Pro aliqua peculiari necessitate, sumitur Missa votiva propria, si habetur
in Missali; ea vero deficiente, sumitur «Missa pro quacumque necessitate»,
adhibitis, loco orationum huius Missae, orationibus necessitati occurrenti
convenientibus, si inter «Orationes diversas» inveniuntur.
317. Quaevis Missa votiva de mysteriis Domini, de B. Maria Virg. vel Sancto,
prohibetur quoties occurrit dies liturgicus I vel II classis in quo fit Officium
de eadem Persona. Tunc, loco Missae votivae, dicenda est Missa de Officio
occurrenti. Occurrente vero die liturgico III vel IV classis, eligi potest aut
Missa de Officio diei aut Missa votiva, exclusa alterius commemoratione.
RG: 91
RG: 330b
RG: 343b
RG: 386b
RG: 389b
RG: 431
RG: 432
RG: 475
RG: 476
318. Oratio Missae votivae impeditae additur, sub unica conclusione, orationi
Missae diei, solummodo si Missa votiva est I aut II classis, et modo ne
occurrat dies sub nn. 1, 2, 3, et 8 in tabella praecedentiae recensitus.
De Missa votiva III classis impedita nihil fit in Missa de Officio occurrenti.
319. In admittendis et ordinandis orationibus in Missis votivis, serventur ea
quae infra pro singulis Missarum votivarum classibus statuuntur (nn. 330
b, 343 b, 386 b, 389 b).
320. De hymno angelico et de symbolo in Missis votivis dicitur suis locis, cum
agitur de singulis Missarum votivarum classibus, et infra, nn. 431 – 432,
et 475 – 476.
321. Sequentia, si qua habetur, in Missis votivis omittitur.
322. Praefatio dicitur quae cuique Missae votivae propria est; qua deficiente,
dicitur praefatio de Tempore aut communis, iuxta normas generales.
RG: 289
RG: 290
RG: 294
PR: 10.3
PR: 9.6.1 ibus (n. 346).
RG: 346
323. Color paramentorum, in Missis votivis, debet esse cuique Missae conveniens;
sed in Missis votivis lectis IV classis non conventualibus, adhiberi
potest etiam color Officii diei, servato tamen colore violaceo et nigro unice
pro Missis quibus per se competit.
324. Nisi in rubricis particularibus aliud statuetur, Missa votiva potest esse aut
in cantu aut lecta.
325. Missae votivae sunt I, II, III aut IV classis; de singulis agitur numeris
sequentibus.
326. Quaevis Missa votiva prohibetur in ecclesiis unam tantum Missam habentibus:
(a) quoties urgeat onus Missae conventualis, cui per alium sacerdotem
satisfieri nequeat, exceptis Missis votivis, quae certis diebus pro Missa
conventuali diei possunt (n. 289) aut debent (nn. 290 – 294);
(b) die 2 februarii, si fiat benedictio candelarum;
(c) in Litaniis maioribus et minoribus, si dicenda sit Missa de Rogation-

3.6. DE MISSIS VOTIVIS 63
327. Quoties, in rubricis aut in peculiari indulto, aliqua Missa indicatur tamquam
votiva alicuius classis, ordinanda est iuxta normas et privilegia, quae pro
eadem classe Missarum votivarum statuuntur.
3.6.2 De Missis votivis I classis
De Missis votivis I classis in genere
328. Nomine Missae votivae I classis intellegitur Missa votiva quae celebrari
permittitur omnibus diebus liturgicis, iis tantum exceptis qui sub nn. 1 –
8 in tabella praecedentiae recensentur, salvo praescripto n. 332. RG: 91
RG: 332
329. Missae votivae I classis, a rubricis generalibus praevisas, sunt:
(a) Missae de Dedicatione, in actu consecrationis ecclesiae (nn. 331 – RG: 331
334); RG: ??
(b) Missae in cantu de Sanctissimo Eucharistiae Sacramento, in solemnioribus
celebrationibus Congressus eucharistici (n. 335); RG: 335
(c) Missae in cantu de mysteriis Domini, B. Maria Virg., Sancto vel
Beato, occasione celebrationis extraordinariae (n. 340 a).
330. Privilegia Missarum votivarum I classis sunt:
(a) dicuntur cum Gloria et Credo;
(b) excludunt omnes commemorationes non privilegiatas, et collectam ab
Ordinario loci imperatam;
RG: 340a
(c) oratio Missae votivae impeditae additur sub unica conclusione orationi
Missae diei currentis, modo ne occurrat dies sub nn. 1, 2, 3 et
8 in tabella praecedentiae recensitus; RG: 91
(d) si in cantu celebrantur, adhibetur tonus solemnis.
De Missis Dedicationis in actu consecrationis ecclesiae
331. Ecclesiarum consecratio, quamvis omni die de iure fieri possit, opportunius
tamen fit dominicis et festis diebus. Prohibetur vero
ˆ in vigilia et festo Nativitatis Domini, PR: 9.1.4
PR: 9.2.1
ˆ in festis Epiphaniae et
PR: 9.2.2
ˆ Ascensionis Domini, PR: 9.6.2
ˆ Corporis Christi, PR: 9.7.3
ˆ diebus a dominica II Passionis seu in palmis usque ad dominicam PR: 9.5.2
Resurrectionis inclusive, PR: 9.6.1
ˆ in dominica Pentecostes, PR: 9.6.3
ˆ necnon die Commemorationis omnium Fidelium defunctorum. PR: 10.22
332. Missa de Dedicatione in actu consecrationis ecclesiae vel oratorii est pars
totius ritus consecrationis; proinde celebrari debet quoties ecclesia vel oratorium
consecratur, etiam diebus quibus reliquae Missae votivae I classis
prohibentur.

64 CAPUT 3. RUBRICAE GENERALES MISSALIS ROMANI
333. In Missa de Dedicatione in actu consecrationis ecclesiae additur, sub unica
conclusione, oratio de Mysterio vel Sancto in cuius honorem ecclesia vel
oratorium est consecratum, et nulla alia admittitur commemoratio, ne
privilegiata quidem.
334. Aliae Missae quae in ecclesia vel oratorio, die consecrationis, expleto ritu,
celebrantur, diei possunt de Dedicatione, tamquam votivae I classis.
De Missis in Congressibus eucharisticis
335. Singulis diebus Congressus eucharistici dioecesani, regionalis, nationalis et
internationalis, Missa principalis, dummodo sit in cantu, celebrari potest
de Ss.mo Eucharistiae Sacramento, tamquam votiva I classis.
336. In ceteris publicis celebrationibus eorundem Congressuum, Missa de Ss.mo
Eucharistiae Sacramento celebrari potest tamquam votiva II classis.
337. Singuli sacerdotes qui Congressui eucharistico intersunt, celebrare possunt
Missam de Ss.mo Eucharistiae Sacramento, tamquam votivam III classis.
De Missis votivis in quibusdam celebrationibus extraordinariis
338. Privilegia hac paragrapho indicata spectant ad Missas:
(a) in triduo vel octiduo quod in honorem alicuius Sancti vel Beati, intra
annum a canonizatione vel beatificatione, celebratur;
(b) in quibusdam celebrationibus extraordinariis, per triduum vel octiduum
perductis, occasione v. gr. saecularis recurrentiae. Excluduntur
tamen celebrationes extraordinariae in honorem Beatorum.
339. Ad celebrationes peragendas, de quibus numero praecedenti, requiritur
peculiare indultum Sanctae Sedis.
340. Singulis diebus harum celebrationum permittitur:
(a) unica Missa in cantu de mysterio Domini, B. Maria Virg., Sancto vel
Beato in cuius honorem celebrationes peraguntur, tamquam votiva I
classis;
(b) omnes Missa lectae, ut supra, tamquam votivae II classis.
3.6.3 De Missis votivis II classis
De Missis votivis II classis in genere
341. Nomine Missas votivae II classis intellegitur Missa votiva quae celebrari
permittitur omnibus diebus liturgicis II III et IV classis.
Missa tamen pro Sponsis et Missa pro gratiarum actione in 25 vel 50
anniversario a celebratione matrimonii prohibentur omnibus diebus dominicis.
342. Missae votivae II classis, a rubricis generalibus praevisae, sunt:

3.6. DE MISSIS VOTIVIS 65
(a) Missa in solemni benedictione ecclesiae vel oratorii, et in consecratione
altaris (n. 345); RG: 345
(b) Missa Rogationum in Litaniis tam maioribus quam minoribus (nn.
346 – 347); RG: 346
RG: 347
(c) Missae votivae occasione orationis Quadraginta Horarum aut alterius
expositionis Sanctissimi Sacramenti (nn. 348 – 355); RG: 348
RG: 355
(d) Missae de solemnitate externa festorum (nn. 356 – 361);
RG: 356
(e) Missa in die coronationis Summi Pontificis et in anniversariis Papae
RG: 361
et Episcopi dioecesani (nn. 362 – 365); RG: 362
RG: 365
(f) Missa pro re gravi et publica simul causa (nn. 366 – 368);
RG: 366
(g) Missa «Pro Fidei propagatione» (nn. 369);
RG: 368
RG: 369
(h) Missae in quibusdam occasionibus peculiaribus (nn. 370— 372); RG: 370
(i) Missae votivae in sanctuariis (nn. 373-377);
RG: 372
RG: 373
(l) Missa votiva pro Sponsis et Missa pro gratiarum actione in 25 et 50
RG: 377
anniversario a celebratione matrimonii (nn. 378 – 382). RG: 378
RG: 382
343. Privilegia Missarum votivarum II classis sunt:
(a) dicuntur cum Gloria, nisi adhibeatur color violaceus paramentorum;
sed sine Credo, nisi ratione dominicae aut octavae occurrentis dicendum
sit;
(b) admittunt unam tantum commemorationem, et excludunt collectam
ab Ordinario loci imperatam;
(c) oratio Missae votivae impeditae additur, sub unica conclusione, orationi
Missae diei, modo ne occurrat dies sub nn. 1, 2, 3 et 8 in tabella
praecedentiae recensitus, salvo praescripto n. 380; RG: 91
RG: 380
(d) si in cantu celebrantur, adhibetur tonus solemnis.
344. Missae votivae II classis reguntur normis generalibus n. 343 memoratis; RG: 343
quae autem sunt cuique Missae propria, infra indicantur.
De Missa votiva in solemni benedictione ecclesiae vel oratorii, et in
consecratione altaris
345. In solemni benedictione ecclesiae vel oratorii, et in consecratione altaris,
expleto ritu, dicitur, tamquam votiva II classis, Missa de Mysterio vel
Sancto in cuius honorem ecclesia vel oratorium est benedictum, vel altare
est consecratum.
De Missa Rogationum in Litaniis tarn maioribus quam minoribus
346. In Litaniis tam maioribus quam minoribus (nn. 80 – 90), in ecclesiis in RG: 80
quibus fit processio vel, de mandato Ordinarii loci, peculiares celebran-
RG: 90
tur supplicationes (nn. 83), dicitur, tamquam votiva II classis, Missa de RG: 83
Rogationibus (cfr. n. 86). RG: 86
347. Missa Rogationum, vel Missa diei quae locum tenet Missae votivae impeditae,
habetur tamquam pars totius actionis liturgicae; et dicitur regulariter
expleta processione, vel expletis aliis peculiaribus supplicationibus.

66 CAPUT 3. RUBRICAE GENERALES MISSALIS ROMANI
De Missis votivis occasione orationis Quadraginta Horarum aut alterius
expositionis Ss.mi Sacramenti
348. Ad exponendum et reponendum Sanctissimum Sacramentum pro oratione
Quadraginta Horarum, sive continua sive interrupta, in ipso altari expositionis
celebratur, in cantu, tamquam votiva II classis, Missa de Sanctissimo
Eucharistiae Sacramento.
349. Die medio expositionis, in altari ubi Sanctissimum Sacramentum non est
expositum, celebrari potest in cantu, tamquam votiva II classis, aut Missa
de Sanctissimo Eucharistiae Sacramento, aut alia Missa votiva peculiaribus
necessitatibus loci accommodata.
350. Diebus quibus Missae votivae IV classis a rubricis permittuntur, convenit
ut Missae quae celebrantur in ecclesia in qua habetur oratio Quadraginta
Horarum, sint de Sanctissimo Eucharistiae Sacramento.
PR: 10.22
351. In Commemoratione omnium Fidelium defunctorum:
(a) expositio Sanctissimi Sacramenti sequatur, repositio vero praecedat
Missam in cantu, vel principalem;
(b) tempore expositionis, Missae de Officio diei dicuntur cum paramentis
violaceis, et extra altare expositionis.
PR: 10.3
PR: 9.5.1
PR: 9.5.2
PR: 10.22
352. Die 2 februarii, feria IV cinerum et in dominica II Passionis seu in palmis,
si fit benedictio candelarum, aut respective cinerum vel palmarum, Sanctissimum
Sacramentum, pro adoratione Quadraginta Horarum expositum,
tempore benedictionis et processionis vel impositionis cinerum, aut transfertur
ad aliud altare in quo adoratio continuari possit absque detrimento
pietatis fidelium, aut deponitur, et adoratio resumitur, expleta benedictione
et processione vel cinerum impositione cum Missa. Quod convenienter
servatur etiam in Commemoratione omnium Fidelium defunctorum,
pro Missa principali diei et sequenti absolutione ad tumulum.
353. Ad exponendum Sanctissimum Sacramentum pro publica adoratione, quae
per unum diem protrahitur, diei potest, tamquam votiva II classis, Missa
de Sanctissimo Eucharistiae Sacramento.
354. Ad exponendum vero Sanctissimum Sacramentum pro publica adoratione,
quae per aliquas tantum horas protrahitur, dicitur Missa de die, sine
commemoratione Sanctissimi Sacramenti.
Diebus tamen, quibus permittuntur Missae votivae IV classis, convenientius
dicitur Missa de Sanctissimo Eucharistiae Sacramento.
355. In Missis quae durante adoratione, ex indulto, ad altare expositionis celebrantur,
additur, sub unica conclusione, oratio de Sanctissimo Eucharistiae
Sacramento, modo ne occurrat dominica, nec Officium, Missa aut
commemoratio fiat de Christo Domino.

3.6. DE MISSIS VOTIVIS 67
De Missis votivis in solemnitate externa festorum
356. Nomine solemnitatis externae alicuius festi intellegitur celebratio ipsius
festi absque Officio, in bonum fidelium, vel die quo festum impeditur, vel
in dominica quando ipsum festum occurrit infra hebdomadam, vel alio
statuto die.
357. Solemnitas externa alicui festo aut ipso iure competit, aut peculiari indulto
conceditur.
358. Solemnitas externa ipso iure competit dumtaxat:
(a) festo Ss.mi Cordis Iesu;
(b) festo B. Mariae Virg. a Rosario, in dominica I mensis octobris;
(c) festo Purificationis B. M. V., si actio liturgica huic diei propria, ap- PR: 10.3
probante Sancta Sede, in dominicam transferatur, pro ea tantum
Missa, quae candelarum benedictionem et processionem sequitur
(d) festo Patroni principalis, rite constituti nationis, regionis seu provinciae
sive ecclesiasticae sive civilis, dioecesis, loci seu oppidi vel civitatis
(e) festo Patroni principalis, rite constituti, Ordinis seu Congregationis,
et religiosae provinciae;
(f) festo Patroni, rite constituti, coetuum vel institutionum, in ecclesiis
vel oratoriis, quo fideles ad Patronum celebrandum conveniunt;
(g) festis anniversarii Dedicationis necnon Tituli propriae ecclesiae;
(h) festis Tituli necnon Fundatoris canonizati Ordinis seu Congregationis;
(i) festis aut commemorationibus, in calendario Ecclesiae universae vel
in calendario proprio inscriptis, quae cum peculiari populi concursu
celebrantur: cuius rei iudex est loci Ordinarius.
359. Solemnitas externa, si ipso iure competat, nec supra, n. 358, pro quibus- RG: 358
dam solemnitatibus externis aliter statuatur, fieri potest aut ipso die
quo iestum impeditur, aut in dominica immediate praecedenti vel immediate
sequenti Officium festi impediti, aut alio die ab Ordinario loci
determinando, uxta rubricas.
Si vero peculiari indulto conceditur, solemnitas externa diei definito assignatur.
360. De festo cuius fit solemnitas externa, celebrari potest una Missa in cantu
et altera lecta, vel duae Missae lectae, tamquam votivae II classis, excepto
casu de quo n. 358 c.
RG: 358c
361. Solemnitates externae per peculiare indultum quibusdam dicecesibus, ecclesiis
vel familiis religiosis iam antea concessae, in vigore manent, ea
tamen restrictione quod diebus liturgicis I classis prohibeantur, et numquam
plures quam duae Missae de eadem solemnitate celebrari possint.

68 CAPUT 3. RUBRICAE GENERALES MISSALIS ROMANI
De Missa votiva in die coronationis Summi Pontificis et in anniversariis
Papae et Episcopi dioecesani
362. In die coronationis Summi Pontificis; in anniversario coronationis Summi
Pontificis; in anniversario aut electionis aut consecrationis aut translationis
Episcopi dicecesani (semel scilicet, die ab ipso Episcopo eligendo), pro
Missa conventuali, in ecclesiis cathedralibus et collegiatis, dicitur Missa
votiva propria, ad modum Missae votivae II classis.
363. Si autem haec Missa votiva impeditur, haec serventur:
RG: 91
RG: 362
RG: 449
RG: 366
RG: 366
(a) si anniversarium coronationis Summi Pontificis perpetuo impeditur
pro universa Ecclesia; aut si anniversarium Episcopi perpetuo impeditur
pro universa dioecesi, fixe reponitur in proximiorem diem
similiter non impeditum. Pariter reponitur anniversarium Episcopi
dicecesani, si eodem die occurrat dies coronationis Summi Pontificis
vel eiusdem anniversarium;
(b) si accidentaliter tantum impediuntur a die sub nn. 1, 2, 3 et 8 in
tabella praecedentiae recensito, transferuntur in proximum diem qui
non sit I classis.
364. Iisdem diebus, supra n. 362, recensitis, in omnibus ecclesiis et in omnibus
Missis, praeter quam defunctorum, additur oratio pro Papa aut pro Episcopo,
prout infra, n. 449, indicatur. Attamen haec oratio transfertur,
quoties transfertur Missa votiva in ecclesiis cathedralibus et collegiatis.
365. Una Missa «In anniversario coronationis Papae» permittitur, de consensu
Ordinarii loci, tamquam votiva II classis, in singulis ecclesiis, die quo
peculiares aguntur celebrationes in honorem Summi Pontificis.
De Missa votiva pro re gravi et publica simul causa
366. Nomine Missae votivae pro re gravi et publica simul causa intellegitur
Missa quae, de mandato vel consensu Ordinarii loci, cum populi concursu
celebratur, pro aliqua gravi necessitate vel utilitate spirituali vel temporali,
quae communitatem vel notabilem ipsius partem afficit.
367. Missa votiva pro re gravi est unica in qualibet ecclesia; et sumitur Missa
quae necessitati convenit, aut, ea deficiente, «Missa pro quacumque
necessitate», iuxta ea quae supra, n. 366, indicantur.
368. Cum occurrit gravis necessitas aut publica calamitas, tempus autem Ordinarium
loci adeundi non suppetit, parochus Missam votivam, ut supra,
n. 366, in sua paroecia statuere potest.
De Missa «Pro Fidei propagatione»
369. Una Missa «Pro Fidei propagatione» celebrari permittitur, tamquam votiva
II classis, in singulis ecclesiis, die quo peculiares habentur celebrationes
pro Missionibus, et occasione Congressus missionalis.
370. Missae de quibus agitur hac paragrapho, peculiares respiciunt celebrationes,
ccetibus quibusdam particularibus aut parti tantum fidelium proprias.
Peculiares autem huiusmodi celebrationes sunt:

3.6. DE MISSIS VOTIVIS 69
(a) pro parceciis: initium et finis sacrae Missionis ad populum; iubilaea
maiora paroeciae et parochi vel alterius sacerdotis in parcecia
degentis; solemnes celebrationes extraordinariae, et similia;
(b) pro scholis, collegiis, seminariis et aliis institutis huitts generis: initium
et finis anni scholaris; iubilaea extraordinaria, ut sunt quinquagesimum
vel centesimum anniversarium ab eorum institutione;
(c) pro domibus religiosis: solemnia vestitionis aut professionis; initium
et finis Capituli generalis, provincialis; iubilaea maiora Religionis,
provinciae, domus; vigesimum quintum vel quinquagesimum anniversarium
a professione vel ordinatione sacerdotali sodalium;
(d) pro diversis coetibus, uti sunt confratemitates, societates piae, uniones
professionales et similia: conventus generates annui conventus extraordinarii
plurium coetuum eiusdem generis: iubilaea maiora et
similia;
(e) pro domibus exercitiorum: initium et finis cursus exercitiorum vel
conventus extraordinarii;
(f) pro nosocomiis, castris, carceribus et institutis similibus: celebrationes
extraordinariae religiosae, et aliae festivitates modo vel tempore
extraordinario celebrandae.
371. Huiusmodi Missa, unica pro singulis occasionibus, est votiva II classis, et
celebratur aut de mandato aut de consensu respectivi Ordinarii.
372. Missa, his occasionibus celebranda, seligatur conveniens, iuxta occasionum
diversitatem, ex. gr. de Spiritu Sancto, pro gratiarum actione, de aliquo
mysterio Domini, de B. Maria Virg., aut Sancto, aut inter Missas votivas
ad diversa.
De Missis votivis in sanctuariis
373. Sanctuarii nomine venit ecclesia seu aedes sacra divino cultui publice exercendo
dicata, quae ob peculiarem pietatis causam (ex. gr. ob imaginem
sacram ibi veneratam, ob reliquiam ibi conditam, ob miraculum
quod Deus ibi operatus sit, ob peculiarem indulgentiam ibi lucrandam)
a fidelibus constituitur meta peregrinationum ad gratias impetrandas vel
vota solvenda.
374. Missas votivae, ex indulto Sanctae Sedis, sanctuariis vel aliis piis locis
concessae vel concedendae, sunt Missae votivae II classis.
375. Ad omnia altaria sanctuarii, Missa votiva celebrari potest singulis diebus
quibus Missae votivae II classis permittuntur, sed solummodo a sacerdotibus
peregrinis, aut quoties Missa dicitur in favorem peregrinantium.
376. Similiter, in piis locis, Missa votiva celebrari potest, ut votiva II classis, a
sacerdotibus ipsum pium locum visitantibus.
377. Praeter casus nn. 375 et 376 recensitos, Missa votiva celebrari potest RG: 375
RG: 376
tantum ut votiva IV classis.

70 CAPUT 3. RUBRICAE GENERALES MISSALIS ROMANI
De Missa votiva «Pro Sponsis» et de Missa pro gratiarum actione in
25 et 50 anniversario a celebratione matrimonii
378. Missa votiva «Pro Sponsis», vel saltem eius oratio in Missa diei impedientis,
permittitur quoties nuptiae celebrantur, sive extra tempus clausum,
sive etiam tempore clauso, si loci Ordinarius, ex iusta causa, solemnem
nuptiarum benedictionem permiserit.
RG: 381c
RG: 343c
379. Praeter dies quibus Missae votivae II classis prohibentur, Missa «Pro
Sponsis» prohibetur etiam dominicis diebus et quoties, iuxta n. 381 c,
benedictio nuptialis dari nequit.
380. Quoties Missa «Pro Sponsis», non autem benedictio nuptialis, prohibetur,
dicitur Missa de Officio diei, cuius orationi additur, sub unica conclusione,
oratio Missae votivae impeditae iis etiam diebus quibus, iuxta n. 343 c,
commemoratio Missae votivae II classis impeditae prohibetur; et in ea
datur benedictio nuptialis more solito.
Cum vero tam Missa «Pro Sponsis» quam benedictio nuptialis prohibentur,
Missa una cum benedictione transferri potest in opportuniorem diem
non impeditum, post celebratum matrimonium.
381. Quoad Missam «Pro Sponsis» et benedictionem nuptialem, haec insuper
serventur:
PR: 10.22
(a) benedictio nuptialis a Missa inseparabilis est. Proinde extra Missam
dari nequit, nisi ex Apostolico Indulto; quo in casu, impertienda est
iuxta formulam, qua; invenitur in Rituali romano, tit. VIII, cap. III;
(b) benedictio nuptialis infra Missam dari debet a sacerdote qui Missam
celebrat, etiamsi alius sacerdos matrimonio adstiterit;
(c) benedictio nuptialis omittitur, si sponsi non sunt praesentes; et si
uterque vel alteruter benedictionem iam acceperit, servata nihilominus,
sicubi vigeat, consuetudine benedictionem impertiendi, si hanc
vir tantum obtinuerit;
(d) in Commemoratione omnium Fidelium defunctorum et in Triduo
sacro, prohibetur et Missa votiva et eius commemoratio in Missa
diei, et benedictio nuptialis infra Missam.
382. Pro gratiarum actione in 25 vel 50 anniversario a celebratione matrimonii,
dici potest, ut votiva II classis, aut Missa de Ss.ma Trinitate aut de B.
Maria Virg., addita oratione pro gratiarum actione sub unica conclusione
cum prima.
Missa finita, super coniuges dicuntur preces quae inveniuntur in Rituali
romano, tit. VIII, cap. VII.
De aliis quibusdam Missis votivis II classis
RG: 336
RG: 340b
383. Praeter Missas votivas II classis, numeris praecedentibus recensitas, revocare
oportet Missas votivas lectas, quae permittuntur, tamquam votivae
II classis, in celebrationibus Congressus eucharistici (n. 336), et in
quibusdam celebrationibus extraordinariis (n. 340 b).

3.6. DE MISSIS VOTIVIS 71
3.6.4 De Missis votivis III classis
384. Nomine Missae votivae III classis intellegitur Missa votiva quae celebrari
potest diebus liturgicis III et IV classis.
385. Missae votivae III classis, a rubricis generalibus praevisae, sunt:
(a) una Missa de D. N. Iesu Christo, summo atque aeterno Sacerdote,
prima feria V vel primo sabbato cuiusque mensis, in ecclesiis et oratoriis
in quibus peculiaria pietatis exercitia pro cleri sanctificatione,
eo die, peraguntur;
(b) duae Missae de Ss.mo Corde Iesu, prima feria sexta cuiusque mensis,
in ecclesiis et oratoriis in quibus peculiaria pietatis exercitia in
honorem eiusdem Ss.mi Cordis, eo die, peraguntur;
(c) una Missa de Immaculato Corde B. Mariae Virginis, primo sabbato
cuiusque mensis, in ecclesiis et oratoriis, in quibus peculiaria pietatis
exercitia in honorem eiusdem Immaculati Cordis B. Mariae Virginis,
eo die, peraguntur.
His addi debet Missa de Ss.mo Eucharistiae Sacramento, quae singulis
sacerdotibus permittitur, diebus Congressus eucharistici (n. 337). RG: 337
386. Ratio ordinandi Missas votivas III classis haec est:
(a) dicuntur cum Gloria; sed semper sine Credo;
(b) admittunt duas commemorationes, aut unam commemorationem et
collectam ab Ordinario loci imperatam;
(c) si in cantu celebrantur, adhibetur tonus solemnis;
(d) quoties prohibentur, non commemorantur in Missa diei.
3.6.5 De Missis votivis IV classis
387. Missa votiva IV classis est Missa votiva quae celebrari potest tantum
diebus liturgicis IV classis.
388. Pro Missa votiva IV classis sumi potest quaelibet Missa, quae a rubricis
tamquam votiva permittitur. Requiritur tamen iusta causa, scilicet
sacerdotis celebrantis vel fidelium necessitas, utilitas aut devotio.
389. In ordinanda Missa votiva IV classis, haec serventur:
(a) non dicitur Gloria, nisi in Missis de Angelis, quocumque die, et in
Missis de B. Maria Virg., in sabbato;
(b) praeter orationem Missae, dici possunt duae aliae orationes, inter
quas adnumerandae sunt sive commemorationes de Officio diei aut
in Officio diei occurrentes, sive collecta ab Ordinario loci imperata,
sive oratio votiva;
(c) Credo semper omittitur;
(d) si in cantu celebrantur, adhibetur tonus ferialis.

72 CAPUT 3. RUBRICAE GENERALES MISSALIS ROMANI
3.7 De Missis defunctorum
3.7.1 De Missis defunctorum in genere
PR: 10.22
390. Missae pro defunctis, quae celebrantur in Commemoratione omnium Fidelium
defunctorum, sunt iuxta ordinem Officii; omnes aliae Missae pro
defunctis sunt extra ordinem Officii.
391. In Missis defunctorum nulla fit commemoratio de Officio diei currentis.
392. Missae defunctorum sunt I, II, III aut IV classis; de singulis agitur numeris
sequentibus.
393. Quaevis Missa defunctorum, etiam exsequialis, prohibetur:
RG: 352
PR: 10.3
PR: 9.5.1
PR: 9.6.1
(a) in ecclesiis et oratoriis ubi, quavis ratione, habeatur expositio Ss.mi
Sacramenti, toto expositionis tempore. Excipiuntur Missae in die
Commemorationis omnium Fidelium defunctorum (n.352);
(b) in ecclesiis unam tantum Missam habentibus, quoties urgeat onus
Missae conventualis, cui per alium sacerdotem satisfieri nequeat; nisi
ipsa Missa conventualis dici debeat aut possit pro defunctis;
(c) in ecclesiis unam tantum Missam habentibus, die 2 februarii, et feria
IV cinerum, si respective fit benedictio candelarum aut cinerum; et in
Litaniis maioribus et minoribus, si dicenda sit Missa de Rogationibus.
394. Prima Missa ex iis quae habentur in Commemoratione omnium Fidelium
defunctorum, adhibitis orationibus propriis in Missali inter orationes
diversas pro defunctis assignatis, sumitur:
(a) pro defunctis Summo Pontifice, Cardinalibus, Episcopis, et Sacerdotibus,
in omnibus Missis I, II et III classis;
(b) in anniversariis omnium defunctorum alicuius Ordinis vel Congregationis
clericalis.
395. Missa quae inscribitur «In die obitus seu depositionis defuncti» dicitur pro
defunctis non sacerdotibus:
(a) in Missa exsequiali;
(b) in Missis pro die obitus;
(c) in Missis post acceptum mortis nuntium;
(d) in ultima defuncti sepultura;
(e) in die III, VII et XXX, adhibitis tamen orationibus propriis.
396. Missa quae inscribitur «In anniversario defunctorum» sumitur in anniversariis
defunctorum qui non sunt sacerdotes.
397. Missa «cotidiana» sumitur pro omnibus defunctis cuiusque ordinis vel
gradus, extra dies supra recensitos.
398. Quoad orationes in Missis defunctorum, haec serventur:

3.7. DE MISSIS DEFUNCTORUM 73
(a) omnes Missae defunctorum, sive in cantu sive lectae, per se dicuntur
cum unica oratione, nisi oratio imperata pro defunctis, iuxta n. 458, RG: 458
addi debeat, vel oratio votiva pro defunctis, iuxta n. 464, addi possit; RG: 464
(b) in Missis defunctorum IV classis, si pro certis defunctis applicentur,
dicitur oratio conveniens, ut in Missali inter orationes diversas
pro defunctis; si applicentur pro defunctis in genere, vel designatio
ignoretur, dicitur oratio Fidelium;
(c) in Missis defunctorum prohibetur quaevis oratio, quae non est pro
defunctis.
399. Sequentia ‘Dies irae’:
(a) dici debet tantum in Missis defunctorum I classis. Attamen in Commemoratione
omnium Fidelium defunctorum, cum quis tres Missas PR: 10.22
sine intermissione celebrat, sequentiam dicere debet tantum in Missa
principali, secus in prima Missa; in aliis Missis, nisi sint in cantu,
eam omittere potest;
(b) omitti potest in Missis defunctorum II, III et IV classis.
400. Quxlibet Missa defunctorum potest esse aut in cantu aut lecta.
401. Absolutio super cadaver aut super tumulum:
(a) fieri debet post Missam exsequialem;
(b) fieri potest post ceteras Missas defunctorum;
(c) fieri potest, ex rationabili causa, etiam post Missas quae non sunt
defunctorum.
3.7.2 De Missis defunctorum I classis
De Missis defunctorum I classis in genere
402. Missae defunctorum I classis sunt:
(a) Missae in die Commemorationis omnium Fidelium defunctorum;
(b) Missa exsequialis.
De Missis in die Commemorationis omnium Fidelium defunctorum
403. In die Commemorationis omnium Fidelium defunctorum, quilibet sacerdos PR: 10.22
tres Missas celebrare potest, ut in Missali hoc die.
404. Indicendis Missis huius diei, haec serventur:
(a) qui unam dumtaxat Missam celebrat, primam adhibet; qui vero duas,
primam et secundam;
(b) qui Missam in cantu vel conventualem celebrat, primam adhibet,
facta ei potestate anticipandae secundae et tertiae;
(c) qui plures Missas in cantu celebrat, in diversis ecclesiis, semper primam
adhibere debet;
(d) si vero plures Missae, in eadem ecclesia, in cantu celebrantur, primum
adhibeatur prima, deinde secunda et denique tertia.

74 CAPUT 3. RUBRICAE GENERALES MISSALIS ROMANI
De Missa exsequiali
405. Nomine Missae exsequialis intellegitur unica Missa pro defunctis, quae
directe connectitur cum exsequiis alicuius defuncti.
Haec Missa, per se, celebranda est praesente cadavere; celebrari vero
potest etiam, rationabilem ob causam, absente vel iam sepulto.
406. Missa exsequialis prohibetur:
RG: 91
RG: 91
RG: 406
(a) diebus sub nn. 1, 2, 3, 4, 5 et 6 in tabella praecedentiae recensitis;
(b) diebus festis de praecepto, inter festa sub n. 11 in tabella praecedentiae
comprehensis;
(c) in anniversario Dedicationis et in festo Tituli ecclesiae, in qua funus
peragitur;
(d) in festo Patroni principalis oppidi vel civitatis;
(e) in festo Tituli et Sancti Fundatoris Ordinis seu Congregationis, ad
quam pertinet ecclesia in qua funus peragitur.
407. Si Officium alicuius festi, de quo n. 406, iuxta rubricas, in alium diem accidentaliter
transferendurri sit, Missa exsequialis prohibetur die quo festum
impeditur ac permittitur die in quem transfertur Officium; si vero solemnitas
externa alicuius festi fit in dominica, Missa exsequialis prohibetur
die quo fit solemnitas externa, non autem die festo.
408. Quoties Missa exsequialis prohibetur, vel, ob rationabilem causam, in ipso
actu funeris celebrari nequit, transferri potest in proximiorem diem
similiter non impeditum.
409. In Commemoratione omnium Fidelium defunctorum pro Missa exsequiali
sumitur prima Missa diei cum orationibus pro respectivo defuncto in Missa
exsequiali dicendis. Si vero prima Missa celebratur pro Officio diei, pro
Missa exsequiali sumitur secunda, aut denique tertia.
3.7.3 De Missis defunctorum II classis
De Missis defunctorum II classis in genere
410. Missae defunctorum II classis sunt:
(a) Missae pro die obitus;
(b) Missa post acceptum mortis nuntium;
(c) Missa in ultima defuncti sepultura.
411. Omnes Missae defunctorum II classis dicuntur ut in die obitus; permittuntur
autem dummodo:
(a) pro ipso defuncto applicentur;
(b) non occurrat dies liturgicus I classis aut dominica quaevis.
Si Missa in die obitus dicitur ultra octiduum a die obitus seu sepulturae
defuncti, in oratione et postcommunione omittitur adverbium ‘hodie’.

3.7. DE MISSIS DEFUNCTORUM 75
De Missis pro die obitus
412. Nomine « Missas pro die obitus » intelleguntur Missae quae pro aliquo
defuncto celebrantur a die obitus usque ad diem sepulturae:
(a) sive in oratorio privato ipsius defuncti, dummodo cadaver sit physice
praesens in domo;
(b) sive in ecclesia vel oratorio loci ubi defunctus obiit, sepelitur vel
habuit domicilium;
(c) sive in ecclesia vel oratorio in quo celebratur Missa exsequialis, etsi
a funere defuncti seiuncta.
De Missa post acceptum mortis nuntium
413. Nomine «Missae post acceptum mortis nuntium» intellegitur unica Missa
quae pro aliquo defuncto dici potest in qualibet ecclesia vel oratorio,
opportuniore die post acceptum mortis nuntium.
De Missa in ultima defuncti sepultura
414. Nomine Missae in ultima defuncti sepultura intellegitur unica Missa, quae
dici potest in ecclesia vel oratorio illius loci, ubi corpus defuncti iam humatum
ad definitivam sepulturam defertur, eo ipso die eiusdem definitivae
sepulturae.
3.7.4 De Missis defunctorum III classis
De Missis defunctorum III classis in genere
415. Missae defunctorum III classis sunt:
(a) Missa in die III, VII et XXX ab obitu vel sepultura defuncti;
(b) Missa «in anniversario»;
(c) Missa defunctorum in ecclesiis et sacellis coemeterii;
(d) Missae defunctorum intra octiduum Commemorationis omnium Fidelium
defunctorum.
416. Missae defunctorum III classis prohibentur diebus liturgicis I et II classis;
et adhibetur formula quae infra pro singulis Missis indicatur, nisi iuxta
n. 394 prima Missa ex iis quae habentur in Commemoratione omnium RG: 394
PR: 10.22
Fidelium defunctorum sumenda sit.
De Missa in die III, VII et XXX ab obitu vel sepultura
417. In die III, VII et XXX ab obitu vel sepultura defuncti computando, in
qualibet ecclesia vel oratorio dici potest pro ipso defuncto unica Missa
ut in die obitus, adhibitis orationibus propriis, quae in fine huius Missae
inveniuntur.
Quoties haec Missa a rubricis impeditur, transferri potest in proximiorem
diem similiter non impeditum.
Huiusmodi Missae plures esse possum diebus quibus Missae defunctorum
IV classis permittuntur.

76 CAPUT 3. RUBRICAE GENERALES MISSALIS ROMANI
De Missa «in anniversario»
418. Anniversarium stricte sumptum intellegitur annuus recursus diei obitus
aut sepulturae alicuius defuncti; late sumptum vero intellegitur aut anniversarium
ex fundatione extra diem obitus vel sepulturae semel quolibet
anno celebrandum, aut celebratio quae pro omnibus defunctis alicuius
ccetus, item semel quolibet anno, habetur, die aut ex fundatione vel
consuetudine ccetus statuto aut a ccetu vel sacerdote celebrante statuendo.
419. His diebus, in qualibet ecclesia vel oratorio, permittitur una Missa quae
dicenda est ut in anniversario; et quoties a rubricis prohibetur, transferri
potest in proximiorem diem similiter non impeditum.
Huiusmodi Missae plures esse possum diebus quibus Missae defunctorum
IV classis permittuntur.
De Missis in ecclesiis et sacellis coemeterii
420. Nomine ecclesiae vel sacelli coemeterii intellegitur:
(a) ecclesia vel oratorium publicum principale coemeterii, in quo actu
cadavera sepeliuntur, dummodo huiusmodi ecclesia vel oratorium
adnexum non habeat onus chorale aut curam animarum;
(b) sacellum alicuius particulars sepulcreti rite erecti intra fines ccemeterii.
421. Missae quae his locis celebrantur, dummodo pro defunctis applicentur, dici
possunt de requie, adhibita «Missa cotidiana» cum oratione convenienti.
De Missis defunctorum intra octiduum Commemorationis omnium
Fidelium defunctorum
422. Intra octiduum a die Commemorationis omnium Fidelium defunctorum
inclusive computandum, omnes Missae, quae applicantur pro omnibus vel
quibusdam defunctis, dici possunt de requie, adhibita Missa «cotidiana»
cum oratione convenienti.
3.7.5 De Missis defunctorum IV classis, seu «cotidianis»
423. Missae defunctorum IV classis sunt aliae Missae defunctorum «cotidianae»,
quae celebrari possunt, loco Missae Officio diei respondentis, in
feriis IV classis tantum, extra tempus natalicium.
Maxime convenit ut hae Missae defunctorum IV classis tunc tantum dicantur
cum revera pro defunctis, aut in genere aut certo designatis, applicantur.
3.8 De diversis Missae partibus
3.8.1 De psalmo ‘Iudica me, Deus’, confessione et altaris
incensatione
RS: 6.3, n. 6
RS: 6.3, n. 12
424. Psalmus ‘Iudica me, Deus’, cum sua antiphona, et confessio cum absolu-

3.8. DE DIVERSIS MISSAE PARTIBUS 77
tione dicuntur, ante gradus altaris, in qualibet Missa sive in cantu sive lecta;
omittuntur autem una cum sequentibus versibus et orationibus ‘Aufer
a nobis’ et ‘Oramus Te, Domine’, in:
(a) Missa festi Purifications B. Mariae Virg., quae sequitur benedic- PR: 10.3
tionem et processionem candelarum;
(b) Missa feriae IV cinerum, quae dicitur post benedictionem et imposi- PR: 9.5.1
tionem cinerum;
(c) Missa dominicae II Passionis seu in palmis, quae sequitur benedic- PR: 9.5.2
tionem et processionem ramorum;
(d) Missa Vigiliae paschalis; PR: 9.6.1
(e) Missa Rogationum, quae sequitur processionem Litaniarum tam maio- PR: 9.6.1
rum quam minorum;
(f) certis Missis, quae sequuntur quasdam consecrationes, ex rubricis
Pontificalis romani.
425. Psalmus ‘Iudica me, Deus’ omittitur:
(a) in Missis de Tempore, a dominica I Passionis usque ad feriam V in RG: 74b
Cena Domini;
(b) in Missis defunctorum.
426. Incensationes quae in Missa solemni fieri debent, fieri possum etiam in
omnibus Missis cantatis.
3.8.2 De antiphona ad Introitum, et ‘Kyrie, eleison’
427. Ad Introitum dicitur antiphona cum versu psalmi et ‘Gloria Patri’; atque,
his expletis, repetitur antiphona.
Deest vero antiphona ad Introitum cum psalmo et ‘Gloria Patri’ in Missa PR: 9.6.1
Vigiliae paschalis.
428. Gloria Patri ad Introitum omittitur in Missis de Tempore, a dominica I RG: 74b
Passionis usque ad feriam V in Cena Domini, et in Missis defunctorum.
429. Tempore paschali antiphonae ad Introitum duplex additur ‘Alleluia’, nisi RG: 76
iam habeatur. E contra, in qualibet antiphona ad Introitum, ‘Alleluia’
omittitur quoties Missa dicitur extra tempus paschale, nisi in quibusdam
Missis aliter indicetur.
430. ‘Kyrie, eleison’ dicitur novies post repetitam antiphonam ad Introitum, id
est ter ‘Kyrie, eleison’, ter ‘Christe, eleison’, et ter ‘Kyrie, eleison’.
3.8.3 De hymno ‘Gloria in excelsis’
431. Hymnus ‘Gloria in excelsis’ dicitur:
(a) in Missis quse respondent Officio diei, quotiescumque ad Matutinum
dictus est hymnus ‘Te Deum’; RG: 237
(b) in Missis festivis de quibus n. 302; RG: 302

78 CAPUT 3. RUBRICAE GENERALES MISSALIS ROMANI
PR: 9.5.2
PR: 9.6.1
(c) in Missis feriae V in Cena Domini, et in Missa Vigiliae paschalis;
(d) in Missis votivis I, II et III classis, nisi adhibeatur color violaceus
paramentorum;
(e) in Missis votivis IV classis de Angelis, quocumque die, et de Beata
Maria Virgine quae in sabbato celebrantur.
432. Hymnus Gldria in excelsis omittitur:
RG: 128 – 130
RG: 431e
(a) in Missis quae respondent Officio diei, quando ad Matutinum omittitur
hymnus ‘Te Deum’;
(b) in omnibus Missis in quibus adhibetur color violaceus paramentorum;
(c) in Missis votivis IV classis, iis except is de quibus n. 431 e;
(d) in Missis defunctorum.
3.8.4 De orationibus
De orationibus in genere
433. Nomine orationum, in Missa, intellegi debent:
RG: 447
RG: 453
RG: 454
RG: 460
RG: 461
RG: 465
RG: 333
(a) oratio Missae quae celebratur;
(b) orationes Officii commemorati et alicuius commemorationis occurrentis;
(c) aliae orationes a rubricis praescriptae (nn. 447 – 453);
(d) oratio ab Ordinario loci imperata (nn. 454 – 460);
(e) oratio votiva, quae certis diebus liturgicis diei potest ad libitum
sacerdotis celebrantis (nn. 461 – 465).
434. Numero orationum pro singulis diebus liturgicis statuto complectuntur
tam oratio Missae et commemorationes quam aliae orationes sive a rubricis
praescriptae sive ab Ordinario imperatae sive votivae. Proinde, post
orationem Missae:
(a) in diebus liturgicis I classis, in Missis votivis I classis, et in Missis in
cantu non conventualibus, nulla alia admittitur oratio, praeter orationem
sub unica conclusione dicendam et unam commemorationem
privilegiatam, salvo praescripto n. 333;
(b) in dominicis II classis, nulla alia admittitur oratio, praeter commemorationem
festi II classis, quae tamen omittitur si commemoratio
privilegiata facienda sit;
(c) in aliis diebus liturgicis II classis et in Missis votivis II classis una
tantum alia admittitur oratio, scilicet aut una privilegiata aut una
ordinaria;
(d) in diebus liturgicis III et IV classis et in Missis votivis III et IV classis
duae tantum admittuntur orationes.
435. Quaelibet oratio, quae numerum pro singulis diebus liturgicis statutum superet,
omittitur; profecto numerum ternarium orationum nullo praetextu
excedere licet.

3.8. DE DIVERSIS MISSAE PARTIBUS 79
436. Oratio propria Missae semper dicitur sub sua conclusione, nisi ipsi alia
oratio, sub eadem conclusione, iungenda sit, ut infra nn. 444 – 445 dicetur. RG: 444
RG: 445
437. Sub altera conclusione semper dicuntur:
(a) commemorationes faciendae;
(b) oratio ab Ordinario loci imperata;
(c) oratio votiva.
438. Si duae orationes in prima aut in altera parte sint iisdem fere verbis
compositae, oratio posterior:
(a) si est de Tempore, mutatur in aliam de sequenti dominica vel feria;
(b) si agitur de Sancto, mutatur in aliam de eodem vel simili Communi;
(c) si agitur de oratione imperata, omittitur.
439. In orationibus Officii translati vel repositi non sunt mutanda verba hanc
vel hodiernam vel praesentem diem, aut similia.
440. Quoties in Missali dicenda occurrunt verba ‘Flectamus genua’, ‘Levate’,
in Missa solemni a diacono, in ceteris Missis a celebrante proferenda sunt;
et post ‘Flectamus genua’, omnes, una cum celebrante, flexis genibus, per
aliquod temporis spatium in silentio orant; dicto ‘Levate’, omnes surgunt,
et celebrans dicit orationem.
441. Ad qualitatem et numerum orationum in Missis defunctorum quod attinet,
serventur ea quae n. 398 tradita sum. RG: 398
De orationibus in Missis cum pluribus lectionibus
442. In Missis cum pluribus lectionibus (nn. 467 – 468) commemorationes et RG: 467
alise orationes ponuntur post orationem quae praecedit ultimam lectionem RG: 468
seu Epistolam; et haec tantum oratio computatur ad mini erum orationum
definiendum.
443. Ad commemorandam feriam cuius Missa plures habet lectiones, sumitur
prima oratio, scilicet ea quae dicta est in Laudibus.
De orationibus sub unica conclusione cum oratione Missae dicendis
444. Orationi Missae additur, sub unica conclusione, altera oratio, solummodo
si agitur:
(a) de oratione rituali (n. 447); RG: 447
(b) de oratione Missae votivae I aut II classis impeditae (nn. 330 c, 343 RG: 330c
c);
RG: 343c
(c) de alia oratione a rubricis expresse indicata aut concessa uti dicenda
sub unica conclusione cum oratione Missae (nn. 110, 355, 449, 451, RG: 110
453).
RG: 355
RG: 449
RG: 451
RG: 453

80 CAPUT 3. RUBRICAE GENERALES MISSALIS ROMANI
445. Sub unica conclusione cum oratione Missae una tantum dici potest alia
oratio.
RG: 444
Si vero plures orationes, iuxta rubricas, sub unica conclusione cum oratione
Missae essent dicendae, una tantum retinetur, secundum ordinem
supra, n. 444, descriptum; reliquae omittuntur.
446. Oratio dicenda sub unica conclusione cum oratione Missae una cum ilia
computatur; et dicenda est etiam in Missis in cantu.
De orationibus ritualibus
447. Nomine «orationis ritualis» intellegitur oratio dicenda in Missa quae cum
sequentibus benedictionibus vel consecrationibus connectitur:
(a) consecratione Episcopi,
(b) collatione sacrorum Ordinum,
(c) benedictione Abbatis,
(d) benedictione Abbatissae,
(e) benedictione et consecratione Virginum,
(f) benedictione coemeterii,
(g) reconciliatione ecclesiae,
(h) reconciliatione ccemeterii.
Hae orationes, quae exstant inter Missas votivas ad diversa, semper addendae
sunt, sub unica conclusione, orationi Missae.
448. In Missis in quibus additur oratio ritualis, excluduntur omnes aliae orationes,
praeter commemorationes privilegiatas.
De orationibus in die coronationis Summi Pontincis et in anniversariis
Papae et Episcopi dioecesani
RG: 91
RG: 363
RG: 364
449. In die coronationis Summi Pontificis et in anniversario eiusdem, necnon
in anniversario aut electionis aut consecrationis aut translationis Episcopi
dioecesani (semel scilicet, die ab ipso Episcopo eligendo), in omnibus Missis,
praeterquam defunctorum, additur, sub unica conclusione cum oratione
Missae, oratio pro Papa aut pro Episcopo, modo ne occurrat dies
liturgicus sub nn. 1, 2, 3 et 8 in tabella praecedentiae recensitus (cfr. n.
363).
450. Quoties impeditur, oratio pro Papa aut pro Episcopo transfertur in proximiorem
diem similiter non impeditum, eodem modo ac transfertur Missa
conventualis pro iisdem anniversariis, in ecclesiis cathedralibus et collegiatis
(n. 364).

3.8. DE DIVERSIS MISSAE PARTIBUS 81
De oratione pro seipso sacerdote in anniversario propriae Ordinationis
sacerdotalis
451. In anniversario propriae Ordinationis sacerdotalis, quilibet sacerdos orationi
Missae sub unica conclusione, orationem pro seipso addere potest,
modo ne occurrat dies liturgicus sub nn. 1, 2, 3 et 8 in tabella praeceden- RG: 91
tiae recensitus.
452. Quoties impeditur, oratio pro seipso sacerdote transferri potest in proximiorem
diem similiter non impeditum.
De oratione «Pro Fidei propagatione»
453. Paenultima dominica mensis octobris, aut alia ab Ordinario loci statuta
«pro Missionibus», in omnibus Missis, orationi Missae additur, sub unica
conclusione, oratio pro Fidei propagatione, exceptis diebus sub nn. 1, 2,
3 et 8 in tabella praecedentiae recensitis. RG: 91
De oratione imperata
454. Nomine orationis imperatae intellegitur oratio, quam Ordinarius loci imperare
potest, occurrente gravi et publica necessitate aut calamitate.
455. Tamquam imperata, ab Ordinario loci praescribi potest quaelibet oratio e
Missis, quae tamquam votivae celebrari permittuntur, aut ex orationibus
ad diversa, aut ex Missis et orationibus pro defunctis.
456. Maxime convenit ut Ordinarius loci orationem imperatam non modo stabili
imponat, sed tantum ex causa revera gravi et per spatium quod tempus
verae necessitatis non excedat.
457. Oratio imperata:
(a) una tantum esse potest;
(b) dici debet ab omnibus sacerdotibus Sacrum facientibus in ecclesiis et
oratoriis, etiam exemptis, dioecesis;
(c) numquam dicitur sub unica conclusione cum oratione Missae, sed
post commemorationes privilegiatas;
(d) prohibetur omnibus diebus liturgicis I et II classis, in Missis votivis I
et II classis, in Missis in cantu et quoties commemorationes privilegiatae
numerum pro singulis diebus liturgicis statutum compleverint.
458. Oratio imperata pro defunctis dicitur tantum in feriis IV classis, et in
Missis votivis aut defunctorum lectis IV classis.
459. In publica calamitate aut necessitate, natura sua per longius tempus persistente
(v. gr. bello, pestilentia et similibus), Ordinarius loci imponere
quidem potest orationem imperatam convenientem pro toto tempore infausti
eventus; sed haec oratio:
(a) dicitur tantummodo feriis secunda, quarta et sexta;
(b) prohibetur iisdem diebus et in Missis de quibus supra, n. 457 d.
RG: 457d

82 CAPUT 3. RUBRICAE GENERALES MISSALIS ROMANI
RG: 457d
460. Occurrente urgentiore, gravi et publica necessitate aut calamitate, nee
tempus suppetat adeundi Ordinarium loci, parochus, intra fines suae parceciae,
etiam pro ecclesiis et oratoriis exemptis, statuere potest orationem
convenientem dicendam per tres dies continuos. Haec oratio iisdem diebus
et in iisdem Missis prohibetur ac oratio ab Ordinario loci imperata (n. 457
d); quae, si dicenda esset, omittitur.
De oratione votiva
461. Quilibet sacerdos addere potest unam orationem ad libitum in omnibus
Missis lectis non conventualibus diebus liturgicis IV classis.
462. Oratio votiva eligi potest aut ex Missis, quae tamquam votivae celebrari
permittuntur, aut ex orationibus ad diversa, aut ex Missis et orationibus
pro defunctis.
463. Haec oratio ponitur ultimo loco, post alias orationes, non autem excedere
debet numerum ternarium orationum.
464. Oratio votiva pro defunctis addi potest in Missis lectis non conventualibus
defunctorum IV classis.
465. In oratione ‘A cunctis’, nominari potest sive Titularis propriae ecclesiae,
sive quilibet Patronus principalis, sive Fundator aut Titulus Ordinis seu
Congregationis. Ceterum serventur rubricae quae, pro hac oratione, in
Missali inveniuntur.
3.8.5 De lectionibus et aliis usque ad Evangelium
466. Post orationes dicitur Epistola; qua finita, respondetur ‘Deo gratias’.
467. Epistolae praemittitur una lectio
(a) in feriis IV Quatuor Temporum;
(b) in feria IV hebdomadae IV Quadragesimae;
(c) in feria IV Hebdomadae sanctae.
In fine huius lectionis respondetur ‘Deo gratias’.
468. Quinque lectiones praemittuntur Epistolae in sabbatis Quatuor Temporum;
et in fine cuiusque lectionis, praeter quam post lectionem Danielis
prophetae, respondetur ‘Deo gratias’.
In Missis conventualibus, et in Missis in quibus sacri Ordines conferuntur,
semper dici debent omnes lectiones cum suis orationibus et versibus; in ceteris
Missis, sive in cantu sive lectis, dici potest tantum prima oratio, quae
respondet Officio, cum ‘Flectamus genua’, si dicendum est, et prima lectio
cum suis versibus, deinde, dictis more solito ‘Dominus vobiscum’, ‘Et cum
spiritu tuo’ et ‘Oremus’, secunda oratio sine ‘Flectamus genua’, quam sequuntur
aliae commemorationes forte occurrentes, et, omissis sequentibus
lectionibus cum suis versibus et orationibus, statim subiungitur ultima
lectio seu Epistola cum sequenti tractu et, sabbato post Pentecosten, cum
sequentia.

3.8. DE DIVERSIS MISSAE PARTIBUS 83
469. Post Epistolam, dicitur graduale, ‘Alleluia’ cum suis versibus, aut tractus,
prout in Missali suo loco indicatur.
470. Sequentia dicitur ante ultimum ‘Alleluia’ vel post tractum. Omittitur in
Missis votivis. Ad sequentiam ‘Dies irae’ quod attinet, serventur normae
n. 399 traditae. RG: 399
471. In principio Evangelii dicitur ‘Dominus vobiscum’, cui respondetur ‘Et
cum spiritu tuo’; deinde ‘Sequentia (vel Initium) sancti Evangelii secundum
N.’, cui respondetur ‘Gloria tibi, Domine’; et in fine respondetur
‘Laus tibi, Christe’.
472. In Hebdomada sancta, ante lectionem historiae Passionis Domini non dicitur
‘Dominus vobiscum’, neque ‘Sequentia sancti Evangelii’, ‘Gloria tibi,
Domine’, sed ‘Passio Domini nostri Iesu Christi secundum N.’, et in fine
non respondetur ‘Laus tibi, Christe’.
473. In Missis in cantu, ea omnia, quae diaconus vel subdiaconus aut lector, vi
proprii offlcii cantant vel legunt, a celebrante omittuntur.
474. Post Evangelium, praesertim in dominicis et diebus festis de praecepto,
habeatur, iuxta opportunitatem, brevis homilia ad populum.
Homilia vero, si fiat ab alio sacerdote ac celebrante, non superimponatur
Missae celebrationi, impediendo fidelium participationem; proinde, hoc
in casu, Missae celebratio suspendatur, et tantummodo expleta homilia
resumatur.
3.8.6 De symbolo
475. Post Evangelium aut homiliam, dicitur symbolum:
(a) in qualibet dominica, etsi eius Officium alicui festo locum cedat, vel
Missa votiva II classis celebretur;
(b) in festis I classis et in Missis votivis I classis;
(c) in festis II classis Domini et B. Mariae Virg.;
(d) per octavas Nativitatis Domini, Paschatis et Pentecostes, etiam in
festis occurrentibus et in Missis votivis;
(e) in festis nataliciis Apostolorum et Evangelistarum, necnon in festis
Cathedrae S. Petri et S. Barnabae Ap.
476. Non dicitur symbolum:
(a) in Missis sive chrismatis sive in Cena Domini, feria V Hebdomadae
sanctae, et in Missa Vigiliae paschalis;
(b) in festis II classis, iis exceptis quae supra, n. 475 c et e, recensentur; RG: 475c
RG: 475e
(c) in Missis votivis II classis;
(d) in Missis festivis et votivis III et IV classis;
(e) ratione alicuius commemorationis in Missa occurrentis;
(f) in Missis defunctorum.

84 CAPUT 3. RUBRICAE GENERALES MISSALIS ROMANI
3.8.7 De antiphona ad Offertorium et de orationibus secretis
477. Post symbolum vel, si non est dicendum, post Evangelium aut homiliam,
dicitur ‘Dominus vobiscum’, cui respondetur ‘Et cum spiritu tuo’, et
‘Oremus’; deinde antiphona ad Offertorium, quae deest tantum in Missa
Vigiliae paschalis.
478. Tempore paschali, antiphonae ad Offertorium additur ‘Alleluia’, nisi iam
habeatur. Retinetur vero ‘Alleluia’, quod aliquando invenitur in fine antiphonae
ad Offertorium, extra tempus paschale, praeter quam a Septuagesima
ad Pascha.
479. Oblatio hostiae et calicis, et quae sequuntur, fiunt ut in Ordine Missae.
480. Oratio «secreta» dicitur secreto, absque ‘Dominus vobiscum’ et ‘Oremus’.
Tot vero dicuntur orationes secretae, quot dictae sunt orationes in initio
Missae. Dicuntur eodem ordine et concluduntur ac aliae orationes.
481. Conclusio ultimae orationis secretae dicitur secreto usque ad verba ‘Per
omnia saecula saeculorum’, qua clara voce proferuntur.
3.8.8 De praefatione
482. Praefatio dicitur quae cuique Missae propria est; qua deficiente, dicitur
praefatio de Tempore, secus communis.
483. Nulla commemoratio, in Missa occurrens, praefationem propriam inducit.
484. Praefatio de Nativitate Domini dicitur:
(a) tamquam propria in Missis de Nativitate Domini et de eiusdem octava,
necnon in festo Purificationis B. Mariae Virg.;
(b) tamquam de Tempore, infra octavam Nativitatis Domini, etiam in
Missis qua: secus praefationem propriam haberent, exceptis iis Missis
quae praefationem propriam de divinis mysteriis vel Personis habent;
et a die 2 ad 5 ianuarii.
(c)
485. Prafatio de Epiphania Domini dicitur:
(a) tamquam propria in Missis de festo Epiphaniae et de Commemoratione
Baptismatis D. N. Iesu Christi;
(b) tamquam de Tempore diebus a 7 ad 13 ianuarii.
486. Prafatio de Quadragesima dicitur:
(a) tamquam propria in Missis de Tempore a feria IV cinerum usque ad
sabbatum ante dominicam I Passionis;
(b) tamquam de Tempore in ceteris Missis quae celebrantur eodem tempore,
et praefatione propria carent.
487. Prafatio de saneta Cruce dicitur:

3.8. DE DIVERSIS MISSAE PARTIBUS 85
(a) tamquam propria in Missis de tempore a dominica I Passionis usque
ad feriam V in Cena Domini; in Missis tam festivis quam votivis de
sancta Cruce, de Passione Domini et instrumentis Passionis Domini,
de pretiosissimo Sanguine D. N. Iesu Christi, de Ss.mo Redemptore;
(b) tamquam de Tempore in omnibus Missis a dominica I Passionis usque
ad feriam IV Hebdomadae sanctae, quae praefatione propria carent.
488. Prafatio de Missa chrismatis dicitur feria V in Cena Domini, in sua Missa.
489. Prafatio paschalis dicitur:
(a) tamquam propria in Missis de Tempore a Missa Vigiliae paschalis
usque ad vigiliam Ascensionis Domini;
(b) tamquam de Tempore in ceteris Missis quae celebrantur eodem tempore,
et praefatione propria carent.
490. Praefatio de Ascensione Domini dicitur:
(a) tamquam propria in festo Ascensionis Domini;
(b) tamquam de Tempore in omnibus Missis a feria VI post Ascensionem
usque ad feriam VI ante vigiliam Pentecostes, quae praefatione propria
carent
491. Praefatio de Ss.mo Corde Iesu dicitur in Missis festivis et votivis de Ss.mo
Corde Iesu.
492. Prafatio de D. N. Iesu Christo Rege dicitur in Missis festivis et votivis de
D. N. Iesu Christo Rege.
493. Prafatio de Spiritu Sane to dicitur:
(a) tamquam propria in Missis de Tempore a Vigilia Pentecostes usque
ad subsequens sabbatum; et in Missis festivis et votivis de Spiritu
Sancto;
(b) tamquam de Tempore in ceteris Missis quae celebrantur eodem tempore,
et praefatione propria carent.
494. Prafatio de Ss.ma Trinitate dicitur:
(a) tamquam propria in Missis de festo et votivis Ss.mae Trinitatis;
(b) tamquam de Tempore in dominicis Adventus, et in omnibus dominicis
II classis, extra tempus natalicium et paschale.
495. Prafatio de beata Maria Virgine dicitur in Missis festivis et votivis beatae
Mariae Virginis, praeterquam in festo Purificationis B. Mariae Virg.
496. Prafatio de S. loseph dicitur in Missis festivis et votivis S. loseph.
497. Prafatio de Apostolis dicitur in Missis festivis et votivis Apostolorum et
Evangellstarum.
498. Prafatio communis dicitur in Missis quae praefatione propria carent, nee
sumere debent praefationem de Tempore.
499. Prafatio defunctorum dicitur in Missis defunctorum.

86 CAPUT 3. RUBRICAE GENERALES MISSALIS ROMANI
3.8.9 De Canone Missa et aliis usque ad postcommunionem
500. Post praefationem et Sanctus dicitur Canon Missae secreto, ut in Ordine
Missae.
501. Quoties infra Actionem ‘Communicantes’, ‘Hanc igitur’ et ‘Qui pridie’
variari contingit, suo loco in propriis Missis adnotatur.
Infra octavas Nativitatis Domini, Paschatis et Pentecostes ‘Communicantes’
et ‘Hanc igitur’ propria dicuntur quoque in Missis quae non sunt
de octava, etiamsi praefatione propria gaudeant.
502. Tempus proprium sanctae Communionis fidelibus distribuendae est infra
Missam, post Communionem sacerdotis celebrantis, qui ipsemet eam
petentibus distribuat, nisi propter grandem communicantium numerum
conveniat, ut ab alio vel aliis sacerdotibus adiuvetur.
Dedecet vero omnino, ut in eodem altari, in quo actu Missa celebratur, ab
alio sacerdote sancta Communio distribuatur, extra tempus Communionis
proprium.
Ex rationabili porro causa permittitur quoque, sanctam Communionem
distribuere, immediate ante vel post Missam, imo etiam, extra Missam,
quibus in casibus adhibetur forma in Rituali Romano praescripta, tit. V,
cap. II, nn. 1 – 10.
503. Quoties sancta Communio infra Missam distribuitur, celebrans, sumpto
sacratissimo Sanguine, omissis confessione et absolutione, dictis tamen
‘Ecce Agnus Dei’ et ter ‘Domine, non sum dignus’, immediate ad distributionem
sanctae Eucharistiae procedit.
504. Expleto Canone et omnibus aliis usque ad Communionem, dicitur antiphona
ad Communionem, cuius in fine, tempore paschali, additur ‘Alleluia’,
nisi iam habeatur; retinetur vero ‘Alleluia’, quod aliquando invenitur
in fine huius antiphonae, extra tempus paschale, praeter quam a
Septuagesima ad Pascha.
505. Orationes post Communionem dicuntur eodem numero, modo et ordine
ac orationes in principio Missae.
506. In Missis de feriis Quadragesimae et Passionis, excepto Triduo sacro, expleta
ultima oratione post Communionem, additur Oratio super populum,
quae dicitur semper sub sua conclusione, et cui praemittitur ‘Oremus’.
‘Humiliate capita vestra Deo’. Haec oratio dicenda est etiam cum tres
orationes post Communionem iam praecesserint.
3.8.10 De conclusione Missce
507. In fine Missae dicitur ‘Ite, Missa est’, cui respondetur ‘Deo gratias’.
Attamen:
(a) in Missa vespertina in Cena Domini quam sequitur solemnis repositio
Ss.mi Sacramenti, et in aliis Missis quas sequitur aliqua processio,
dicitur ‘Benedicamus Domino’, cui respondetur ‘Deo gratias’;

3.9. DE HIS QUAE CLARA VOCE AUT SECRETO [. . . ] 87
(b) infra octavam Paschatis, in Missis de Tempore, ad ‘Ite, Missa est’ et
ad sequens ‘Deo gratias’ duplex additur ‘Alleluia’;
(c) in Missis defunctorum dicitur ‘Requiescant in pace’, cui respondetur
‘Amen’.
508. Dicto ‘Placeat’, datur benedictio, quae omittitur tantum cum dictum est
‘Benedicamus Domino’ aut ‘Requiescant in pace’.
509. Pro ultimo Evangelio, in quavis Missa, regulariter sumitur initium Evangelii
secundum Ioannem.
Attamen in dominica II Passionis seu in palmis, in omnibus Missis quae
non sequuntur benedictionem et processionem ramorum dicitur ultimum
Evangelium proprium.
510. Ultimum Evangelium penitus omittitur:
(a) in Missis in quibus dictum est ‘Benedicamus Domino’, iuxta n. 507
a; RG: 507a
(b) in festo Nativitatis Domini, ad tertiam Missam;
(c) in dominica II Passionis seu in palmis, in Missa quae sequitur benedictionem
et processionem ramorum;
(d) in Missa Vigiliae paschalis;
(e) in Missis defunctorum, cum sequitur absolutio super tumulum;
(f) in certis Missis, quae sequuntur quasdam consecrationes, ex rubricis
Pontificalis romani.
3.9 De his quae clara voce aut secreto dicenda
sunt in Missa
511. In Missa lecta, dicuntur clara voce:
(a) verba ‘In nomine Patris’, etc.; psalmus ‘Iudica me, Deus’, cum sua
antiphona; confessio et ea quae sequuntur usque ad ‘Oremus’ inclusive;
orationes vero ‘Aufer a nobis’ et ‘Oramus Te, Domine’ dicuntur
secreto;
(b) antiphona ad Introitum cum suo versu et ‘Gloria Patri’ necnon ‘Kyrie,
eleison’;
(c) hymnus ‘Gloria in excelsis’;
(d) ‘Dominus vobiscum’, ‘Oremus’, ‘Flectamus genua’, ‘Levate’, orationes;
(e) lectiones, Epistola, graduate, tractus, ‘Alleluia’cum suo versu, sequentia
et Evangelium;
(f) symbolum;
(g) ‘Dominus vobiscum’, ‘Oremus’et antiphona ad Offertorium, necnon
verba ‘Orate, fratres’;
(h) praefatio et ‘Sanctus’, ‘Benedictus’;

88 CAPUT 3. RUBRICAE GENERALES MISSALIS ROMANI
(i) verba ‘Nobis quoque peccatoribus’; oratio dominica cum sua praefatione;
‘Per omnia saecula saeculorum’ et ‘Pax Domini sit semper
vobiscum’; ‘Agnus Dei’, etc.; verba ‘Domine, non sum dignus’ ante
Communionem sacerdotis celebrantis; formulae ad Communionem
fidelium; antiphona ad Communionem; ‘Dominus vobiscum’ et postcommuniones;
necnon verba ‘Humiliate capita vestra Deo’ et oratio
super populum;
(l) ‘Ite, Missa est’ vel ‘Benedicamus Domino’ aut ‘Requiescant in pace’;
benedictio et ultimum Evangelium.
Cetera dicuntur secreto.
512. Sacerdos autem maxime curare debet ut ea quae clara voce dicenda sunt,
distincte et apposite proferat, non admodum festinanter, ut advertere possit
quae legit, nee nimis morose, ne audientes taedio afficiat; neque etiam
voce nimis elata, si in altari secundario celebrat, ne perturbet alios, qui
fortasse in eadem ecclesia tunc temporis celebrant; neque tarn submissa,
ut a circumstantibus audiri non possit. Quae vero secreto dicenda sunt,
ita pronuntiet, ut ipsemet se audiat, et a circumstantibus non audiatur.
513. In Missa solemni, celebrans:
(a) dicit in cantu: ‘Dominus vobiscum’, quoties occurrit, praeter quam in
versibus post confessionem; orationes; ‘Oremus’ ante antiphonam ad
Offertorium, ‘Per omnia saecula saeculorum’ cum praefatione; ‘Per
omnia saecula saeculorum’ cum ‘Pater noster’ et sua praefatione; ‘Per
omnia saecula saeculorum’ cum ‘Pax Domini’;
(b) incipit in cantu: ‘Gloria in excelsis’ et ‘Credo’, quando sunt dicenda;
(c) dicit clara voce formulas ad Communionem fidelium et verba benedictionis
in fine Missae;
(d) dicit voce convenienti partes quibus ministri sacri respondere debent;
(e) dicit secreto alia quae in Missa lecta dicuntur clara voce;
(f) omittit ea quae a ministris sacris vel a lectore proferuntur.
514. In Missis cant at is, scilicet sine ministris sacris, celebrans tenetur servare
ea quae numero praecedenti dicta sunt, et insuper tenetur partes ministris
sacris proprias cantu proferre. Epistola a lectore cani potest. Quod si non
cantetur a lectore, satius erit quod legatur sine cantu ab ipso celebrante,
qui tamen potest Epistolam more solito cantare.
515. Tonus solemnis, in cantu orationum, praefationis et orationis dominicae,
adhibetur:
(a) in dominicis;
(b) in Missis festivis et in Missa de Officio S. Mariae in sabbato;
(c) in vigiliis I classis;
(d) feria V in Cena Domini et in Missa Vigiliae paschalis;
(e) per octavas;
(f) in Missis votivis I, II et III classis.

3.9. DE HIS QUAE CLARA VOCE AUT SECRETO [. . . ] 89
516. Tonus ferialis vero adhibetur:
(a) in feriis;
(b) in vigiliis II et III classis;
(c) in Missis votivis IV classis;
(d) in Missis defunctorum.
3.9.1 De ordine genuflectendi, sedendi et standi in Missa
517. In Missa lecta, sacerdos celebrans genuflectit:
(a) quoties aut in Ritu servando in celebratione Missae, aut in Ordine
Missae, aut in Proprio cuiusque Missae, adnotatur ipsum genuflectere
debere;
(b) quando Sacramentum in altari discoopertum apparet, quoties ad
medium altaris accedit vel e medio discedit.
518. In Missis in cantu, sacerdos celebrans genuflectit:
(a) quoties ipsi genuflectendum est in Missa lecta. Sed ad verba quae
ab aliis cantanda sunt, non genuflectit dum ipse ilia verba legit, sed
dum aut a ministris aut a choro, iuxta rubricas, cantu proferuntur;
(b) ad verba autem ‘Et incarnatus est’, in symbolo, sacerdos celebrans
semper genuflectit, cum haec verba recitat; cum vero cantantur, si
non sedet, iterum genua flectit; si autem sedet, non genuflectit sed
caput tantum profunde inclinat apertum, praeter quam in tribus Missis
Nativitatis Domini et in Missa Annuntiationis B. Mariae Virg., in
quibus, dum haec verba cantantur, omnes genua flectunt.
519. Ministri, in Missis in cantu, semper genuflectunt cum sacerdote celebrante,
praeterquam subdiaconus tenens librum ad Evangelium, et acolythi tenentes
candelabra, qui tunc non genuflectunt. Et cum diaconus cantat ilia verba,
ad quae est genuflectendum, ipse versus librum, celebrans et omnes alii
versus altare genuflectunt. Ad Consecrationem vero ministri utrumque
genu flectunt.
520. In choro, qui non sunt Praelati genua flectunt ad confessionem cum suo
psalmo et ad benedictionem celebrantis in hue Missae. Praelati autem et
Canonici, ad benedictionem, caput profunde inclinant.
521. Insuper omnes, etiam Praelati, in choro genua flectunt:
(a) ad Consecrationem;
(b) ad Communionem fidelium;
(c) in Missis feriarum Adventus, Quadragesimae et Passionis, Quatuor
Temporum mensis septembris, vigiliarum II et III classis extra tempus
paschale, et in Missis defunctorum: ad orationes ante Epistolam,
dicto Dominus vobiscum; ab expleto Sanctus usque ad Pater noster
cum sua praefatione exclusive; et ad orationes post Communionem
et super populum;

90 CAPUT 3. RUBRICAE GENERALES MISSALIS ROMANI
(d) quoties cantantur a ministris vel a choro verba quae genuflexionem
requirunt.
522. Item in choro omnes unum genu flectunt:
(a) dum celebrans recitat verba symboli ‘Et incarnatus est’ etc.;
(b) dum dicit verba ultimi Evangelii ‘Et Verbum caro factum est’.
523. In Missa solemni celebrans, medius inter diaconum et subdiaconum, sedere
potest ad latus Epistolae, iuxta altare, dum cantantur ‘Kyrie, eleison’,
‘Gloria in excelsis’, sequentia et ‘Credo’; alio tempore stat ad altare, vel
genuflectit, ut supra. Haec valent quoque in Missa cantata.
524. In choro non sedent qui actu cantant, reliqui autem sedere possunt:
(a) quando celebrans sedet;
(b) dum cantantur lectiones et Epistola, graduale, tractus et ‘Alleluia’
cum suo versu, et sequentia;
(c) ab Offertorio usque ad incensationem chori vel, si chorus non incensatur,
usque ad praefationem;
(d) ab expleta Communione usque ad ‘Dominus vobiscum’ ante postcommunionem.
Ad alia stant vel genuflectunt, ut supra.
3.9.2 De praeparatione altaris ad Missam
525. Altare, in quo sacrosanctum Missae Sacrificium celebrandum est, debet
esse totum lapideum, rite consecratum; vel saltem habere debet tabulam
lapideam, seu petram sacram, item rite consecratam, quae tam ampla
sit ut hostiam et maiorem partem calicis capiat; aut etiam, ex Indulto
Apostolico, antimensium, rite benedictum.
526. Altare cooperiatur tribus tobaleis, rite benedictis, quarum una ita oblonga
sit ut, ad latera, usque ad terram pertingat.
527. Super altare adsit in medio Crux satis magna cum Cruciflxo, et candelabra
quae iuxta qualitatem Missae requiruntur, cum candelis accensis, hinc et
inde in utroque eius latere. Ponantur insuper sic dictae «tabellae secretarum»,
sed pro tempore Missae tantum; et, ad latus Epistolae, cussinus,
seu legile, Missali supponendum.
528. Ad latus Epistolae, super mensa ad hoc praeparata, parentur ampullae
vini et aquae cum pelvicula et manutergio, necnon parva campanula, et
patina pro fidelium Communione.
529. Super altare nihil omnino ponatur, quod ad Missae sacrificium vel ipsius
altaris ornatum non pertineat.
530. Usus accendendi cereum, prope altare, a Consecratione ad Communionem,
ubi viget, servetur.

Caput 4
De anno et eius partibus
Annus menses habet duodecim, hebdomadas duas et quinquaginta, et diem
unum: dies veto trecentos sexaginta quinque, et fere sex horas; tanto enim temporis
intervallo sol zodiacum perlustrat. Quater autem sex horae singulis quaternis
annis diem constituunt: hinc annus ille intercalaris, bissextus vel bissextilis
dicitur.
4.1 De anni correctione, eiusque necessitate, ac
calendario gregoriano
Quod dictum est, annum continere trecentos et sexaginta quinque dies, et
fere sex horas, intellegendum est sex horas non esse integras, cum ad earum
complementum aliqua minuta deficiant.
Ex quorum minutorum neglectu progressum est, ac si annus ultra dies 365
contineret integras sex horas: et factum est, ut minuta, quae ultra debitam
quantitatem annis singulis tribuebantur, tractu temporis ita excreverint, ut invicem
iuncta constituerint dies decem: qui causam dederunt ut aequinoctium
vernum sedem suam mutaverit.
Cui malo occurrens Gregorius XIII non solum aequinoctium vernum restituit
in pristinam sedem, a qua iam a Concilio Nicaeno, decem circiter diebus in
anno correctionis 1582 praecedendo recesserat, quod a Concilio ad XII kalendas
aprilis fuerat constitutum, et XIV lunam paschalem suo in loco reposuit; sed
viam quoque tradidit et rationem, qua caveretur ut in posterum et aequinoctium
vernum, et XIV luna paschalis a propriis sedibus numquam removerentur.
Ut enim aequinoctium vernum ad XII kalendas aprilis restitueretur, statuit
ut dicti decem dies in mense octobri ipsius anni 1582 eximerentur; ut post
quartam diem octobris sancto Francisco sacram, sequens dies non esset quinta,
sed decima quinta octobris. Et ita error, qui in praeteritum tot annorum circulis
irrepserat, in momento temporis fuit correctus.
Ut autem in posterum idem error vitaretur, ne a XII kalendas aprilis aequinoctium
vernum recederet, statuit idem Gregorius, bissextum quarto quoque
anno (ut mos est) continuari debere, praeterquam in centesimis annis: qui
quamvis bissextiles, antea semper fuerint, qualem etiam esse voluit annum 1600
anno correctionis proximum, post eum tamen, qui deinceps consequentur, centesimi
non omnes bissextiles essent, sed in quadringentis quibusque annis primi
91

92 CAPUT 4. DE ANNO ET EIUS PARTIBUS
quique tres centesimi sine bissexto transigerentur; quartus vero quisque centesimus
esset bissextilis, ita ut anni 1700, 1800, 1900 bissextiles non sint, anno vero
2000 more consueto dies bissextus intercaletur, februario dies 29 continente;
idemque ordo intermittendi intercalandique bissextum diem in quadringentis
quibusque annis perpetuo conservaretur.
4.2 Quatuor Tempora
Quatuor Tempora celebrantur quarta et sexta feria ac sabbato post tertiam
dominicam Adventus, post primam dominicam Quadragesimae, post dominicam
Pentecostes, post dominicam tertiam septembris.
4.3 De nuptiarum celebratione
1. Matrimonium quolibet anni tempore contrahi potest.
2. Solemnis tantum nuptiarum benedictio vetatur a dominica I Adventus
usque ad diem Nativitatis Domini inclusive, et a feria IV cinerum usque
ad dominicam Paschatis inclusive.
3. Ordinarii tamen locorum possunt, sal vis legibus liturgicis, etiam praedictis
temporibus, eamn permittere ex iusta causa, monitis sponsis, ut a
nimia pompa abstineant.
4.4 De cyclo decennovennali aurei numeri
Cyclus decennovennalis aurei numeri est revolutio numeri 19 annorum ab
1 usque ad 19, qua revolutione peracta, iterum ad unitatem reditur. Verbi
gratia: Anno 1577 numerus cycli decennovennalis, qui dicitur aureus, est 1;
anno sequenti 1578 est 2; et ita deinceps in sequentibus annis, uno semper
amplius, usque ad 19, qui aureus numerus cadet in annum 1595, post quem
iterum ad unitatem redeundum est, ita ut anno 1596 aureus numerus sit rursus
1, et anno 1597 sit 2, etc.
Igitur ut aureus numerus quolibet anno proposito inveniatur, composita est
sequens tabella aureorum numerorum, cuius usus incipit ab anno correctionis
1582 inclusive, duratque in perpetuum. Ex ea enim aureus numerus cuiuslibet
anni post annum 1582 reperietur hoc modo:
6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 1 2 3 4 5
Anno 1582 tribuatur primus numerus tabellae, qui est 6, secundus autem
qui est 7, sequenti anno 1583, et ita deinceps in infinitum, donec ad annum,
cuius aureum numerum quaeris, perveniatur, redeundo ad principium tabellae
quotiescumque eam percurreris. Nam numerus in quem annus propositus cadit,
dabit aureum numerum quaesitum.

4.5. MODUS [. . . ] COGNOSCENDI AUREUM NUMERUM 93
4.5 Modus brevis cognoscendi aureum numerum
cuiusque anni
Numero anni de quo quaeris, adde unicam unitatem 1. Exempli gratia:
1833 adde 1; summam inde conflatam divide per 19; quod superest, erit aureus
numerus ipsius anni; si nihil superest, erit aureus numerus 19.
4.6 De epactis et noviluniis
Epacta nihil aliud est, quam numerus dierum quibus annus Solaris communis
dierum 365 annum communem lunarem dierum 354 superat: ita ut epacta
primi anni sit 11, cum hoc numero annus Solaris communis lunarem annum
communem excedat; atque adeo sequenti anno novilunia contingant 11 diebus
prius quam anno primo. Ex quo fit epactam secundi anni esse 22, cum eo anno
rursum annus Solaris lunarem annum superet 11 diebus, qui additi ad 11
dies primi anni efficiunt 22: ac proinde, finito hoc anno, novilunia contingere
22 diebus prius quam primo anno: epactam autem tertii anni esse 3, quia si
rursus 11 dies ad 22 adiciantur, efficietur numerus 33; a quo si reiciantur 30
dies, qui unam lunationem embolismalem constituunt, relinquentur 3, atque ita
deinceps. Progrediuntur enim epactae omnes per continuum augmentum 11
dierum, abiectis tamen 30, quando reici possunt. Solum quando perventum erit
ad ultimam epactam aureo numero 19 respondentem, quae est 29, adduntur 12,
ut abiectis 30, ex composito numero 41, habeatur rursus epacta 11, ut in principio.
Quod ideo fit, ut ultima lunatio embolismica, currente aureo numero 19, sit
tantum 29 dierum. Si enim 30 dies contineret, ut aliae sex lunationes embolismicae,
non redirent novilunia post 19 annos solares ad eosdem dies, sed versus
calcem mensium prolaberentur, contingerentque uno die tardius quam ante 19
annos. De qua re plura invenies in libro novae rationis restituendi calendarii romani.
Sunt autem novemdecim epactae, quot et aurei numeri, respondebantque
ipsis aureis numeris ante calendarii correctionem eo modo, quo in hac tabella
dispositae sunt.
Tabella epactarum
respondentium aureis numeris ante calendarii correctionem
aur. num. 1 2 3 4 5 6 7 8 9
epactae XI XXII III XIV XXV VI XVII XXVIII IX
10 11 12 13 14 15 16 17 18 19
XX I XII XXIII IV XV XXVI VII XVIII XXIX
Quia vero cyclus decennovennalis aurei numeri imperfectus est, cum novilunia
post 19 annos solares non praecise ad eadem loca redeant, ut dictum est,
imperfectus etiam erit hie cyclus 19 epactarum. Quam ob rem ita emendatus
est, ut in posterum loco aurei numeri, et dictarum 19 epactarum, utamur 30
numeris epactalibus ab 1 usque ad 30 ordine progredientibus, quamvis ultima
epacta, sive quae ordine est trigesima, notata numero non sit, sed signo hoc
⋆, propterea quod nulla epacta esse possit 30. Variis autem temporibus ex his
30 epactis respondent decem et novem aureis numeris variae decem et novem
epactae, prout Solaris anni ac lunaris aequatio exposcit; quae quidem decem et
novem epactae progrediuntur, ut olim per eundem numerum 11, addunturque

94 CAPUT 4. DE ANNO ET EIUS PARTIBUS
semper 12 illi epactae, quae respondet aureo numero 19, ut habeatur sequens
epacta respondens aureo numero 1, ob rationem paulo ante dictam. Id quod sequens
tabella perspicuum faciet, quae continet aureos numeros, et epactas inter
se respondentes ab anno correctionis 1582, post detractionem decem dierum,
usque ad annum 1700 exclusive. Quamvis autem vulgares epactae mutentur in
martio, re ipsa tamen in principio anni mutandae sunt, una cum aureo numero,
in cuius locum hae nostrae epactae succedunt.
Tabella epactarum
respondentium aureis numeris ab idibus octobris anni correctionis 1582
(detractis prius decem diebus) inclusive, usque ad annum 1700 exclusive
aur. num. 6 7 8 9 10 11 12 13 14
epactae XXVI VII XVIII XXIX X XXI II XIII XXIV
15 16 17 18 19 1 2 3 4 5
V XVI XXVII VIII XIX I XII XXIII IV XV
Itaque si epacta quocumque anno proposito invenienda sit, quaerendus est
aureus numerus illius anni in superiori ordine illius tabellae, quae illi tempori,
in quo propositus annus continetur, congruit. Mox enim sub aureo numero in
inferiori ordine tabellae reperietur epacta anni propositi, vel certe hoc signum
⋆. Ubi ergo ilia epacta vel signum ⋆ in calendario inventum fuerit, eo die
novilunium net. Invenietur autem aureus numerus vel ex antecedente canone,
vel ex tabella epactarum proposito tempori congruente, tribuendo primum aureum
numerum illius tabellae illi anno, a quo usus tabellae incipit, et secundum
aureum numerum sequenti anno, etc. Eodem modo reperietur epacta sine aureo
numero, si prima epacta tabellae tribuatur illi anno, a quo eius usus incipit, et
secunda epacta sequenti anno, etc.
Exemplum: Anno correctionis 1582 aureus numerus est 6, nempe primus
primae tabellae, cuius usus incipit ab idibus octobris dicti anni 1582, detractis
prius decem diebus. Erit ergo tunc epacta XXVI, quae sub aureo numero 6
collocatur, fietque novilunium die 27 octobris, et 26 novembris, et 25 decembris.
Item anno 1583 iam correcto aureus numerus est 7, cui in eadem tabella supposita
est epacta vii, quae toto eo.anno in calendario novilunia, indicabit: ut in
ianuario die 24, in februario die 22, in martio die 24, etc.
Alia tabella epactarum
respondentium aureis numeris ab anno 1700 inclusive usque ad annum 1900
exclusive
aur. num. 10 11 12 13 14 15 16 17 18
epactae IX XX I XII XXIII IV XV XXVI VII
19 1 2 3 4 5 6 7 8 9
XVIII ⋆ XI XXII III XIV XXV VI XVII XXVIII
Alia tabella epactarum
respondentium aureis numeris ab anno 1900 inclusive, usque ad annum 2200
exclusive
aur. num. 1 2 3 4 5 6 7 8 9
epactae XXIX X XXI II XIII XXIV V XVI XXVII
10 11 12 13 14 15 16 17 18 19
VIII XIX ⋆ XI XXII III XIV 25 VI XVII
Ad tollendam dubitationem de usu huius novas tabellae epactarum, ostendemus
rem exemplis. Anno 1901 tribuatur epacta X, quae sub aureo numero

4.6. DE EPACTIS ET NOVILUNIIS 95
2 collocatur; fietque novilunium 21 ianuarii, 19 februarii, 21 martii. Item anno
1902 tribuatur epacta XXI sub aureo numero 3 collocata, quae toto eo anno
in calendario novilunia monstrabit; ut in ianuario die 10, in februario die 8, in
martio die 10. Et sic deinceps per ordinem annis progredientibus, redeundo ad
principium tabellae quotiescumque eam percurreris. Rursus anno 1911, epacta
non signatur numero, sed hoc signo ⋆, quod collocatur sub aureo numero 12,
et in calendario toto eo anno novilunia indicabit, nimirum in ianuario die 1 et
31, in martio (nam in februario nullum tunc novilunium, cum in eo signum hoc
⋆ non reperiatur) die 1 et 31, in aprili die 29, etc.
Postremo: anno 1916 aureus numerus est 17, sub quo in ordine epactarum
quartae tabellae, quae proposito anno congruit, reperitur epacta 25 non antiquo
numero, ut aliae epactae, sed vulgari numero scripta. Ubicumque ergo anno
1916 in calendario epacta 25 vulgari numero scripta reperitur, ibi novilunium
fit, ut in ianuario die 6, in februario die 4, in martio die 6, in aprili die 4, etc.
Quotiescumque enim epacta 25 respondet aureis numeris maioribus quam 11,
quales sunt posteriores octo a 12 usque ad 19, sumenda est in calendario epacta
25 vulgari numero scripta; quando vero eadem epacta respondet minoribus numeris
quam 12, quales sunt priores undecim ab 1 ad 11 inclusive, accipienda est
in calendario epacta XXV antiquo numero scripta: atque hoc solum contingit
in epacta 25, in aliis numquam; quod ideo fit, ut anni lunares solaribus annis
perfectius respondeant. Ob quam etiam causam in sex locis calendarii duae
epactae, scilicet XXV et XXIV, sunt adscriptae.
Tabella litterarum dominicalium
ab idibus octobris anni corrections 1582 (detractis prius decem diebus) usque
ad annum 1700 exclusive
c b A f e d c A g f e c b A
g b d
g e d c b g f e d b A g f d
f A c e
Usus huius tabellae hie est: Anno correctionis 1582 post idus octobris (detractis
prius decem diebus) tribuatur littera c primae cellulae, et sequenti anno
1583 littera b secundae, et anno 1584 dentur litterae A g tertiae cellulae, et sic
deinceps aliis annis ordine aliae cellulae tribuantur, donee ad annum propositum
perventum sit, redeundo ad principium tabellae, quotiescumque eam percurreris.
Nam cellula, in quam annus propositus cadit, dummodo minor sit quam
annus 1700, dabit litteram dominicalem propositi anni. Quae si unica occurrerit,
annus erit communis; si vero duplex, bissextilis; et tunc superior littera
dominicam diem ostendet in calendario a principio anni usque ad festum sancti
Matthias Apostoli, inferior autem ab hoc festo usque ad finem anni.
Exempli gratia: Sit invenienda littera dominicalis anno 1587. Numera ab
anno 1582, quern tribue primae litterae c, usque ad annum 1587, tribuendo
singulis cellulis singulos annos (computando geminas litteras quascumque, superiorem
et inferiorem, pro una cellula), cadetque annus 1587 in litteram d, quae
sextum locum in tabella occupat. Est ergo toto eo anno littera dominicalis d,
annusque communis est, cum littera simplex occurrat. Rursus sit investiganda
littera dominicalis anni 1616. Numera ab anno 1582, ut dictum est, usque ad
annum 1616, redeundo ad principium tabellae, postquam eam percurreris, perveniesque
ad duas hasce litteras c b, septimo loco positas. Est ergo annus ille
bissextilis, cum duplex littera occurrat, superiorque littera c dominicam diem

96 CAPUT 4. DE ANNO ET EIUS PARTIBUS
indicabit a principio anni illius usque ad festum sancti Matthiae, inferior autem
b in reliqua parte anni.
Alia tabella litterarum dominicalium
ab anno 1901 inclusive, usque ad annum 2100 exclusive
f e d c A g f e c b A g e d
b d f
c b g f e d b A g f d c b A
A c e g
Usus autem huius tabellae hie est: Anno 1901 tribuatur littera f primae
cellulae, et sequenti anno 1902 littera e, et sic deinceps ceteris annis ordine
aliae cellulae tribuantur, donee ad annum propositum perventum sit, redeundo
ad principium tabellae, quotiescumque eam percurreris; nam cellula, in quam
annus propositus cadit, dabit litteram dominicalem propositi anni; quae si unica
occurrerit, annus erit communis: si vero duplex, bissextilis: et tunc superior
littera dominicam diem ostendet in calendario a principio anni usque ad festum
sancti Matthiae Apostoli, inferior autem ab hoc festo usque ad finem anni.
4.7 De indictione
Indictio est revolution annorum, ab 1 usque ad 15, qua revolutione peracta,
iterum reditur ad unitatem, initiumque sumit quilibet annus huius cycli
a ianuario in Bullis pontificiis. Et quoniam indictionum frequens usus est in
diplomatibus et scripturis publicis, facile annum indictionis currentem quolibet
anno proposito inveniemus ex sequenti tabella, cuius usus perpetuus est: initium
tamen sumit ab anno correctionis 1582.
Tabella indictionis
ab anno correctionis 1582
10 11 12 13 14 15 1
2 3 4 5 6 7 8 9
Nam si anno 1582 tribuas primum numerum, qui est 10, et sequenti anno
1583 secundum numerum, qui est 11, et sic deinceps usque ad annum propositum,
redeundo ad principium tabellae, quotiescumque eam percurreris, cadet
annus propositus in indictionem quae quaeritur.
4.8 De festis mobilibus
Quoniam ex decreto sacri Concilii Nicaeni Pascha, ex quo reliqua festa mobilia
pendent, celebrari debet die dominico, qui proxime succedit XIV lunae
primi mensis (is vero apud Hebraeos vocatur primus mensis, cuius XIV luna
vel cadit in diem verni aequinoctii, quod die 21 mensis martii contingit, vel
propius ipsum sequitur), efficitur, ut si epacta cuiusvis anni inveniatur, et ab
ea in calendario notata inter diem octavum martii inclusive, et quintum aprilis
inclusive (huius enim epactae XIV luna cadit vel in diem aequinoctii verni, id
est, in diem 21 martii, vel eum propius sequitur) numerentur inclusive deorsum
versus dies quatuordecim; proximus dies dominicus diem hunc XIV sequens (ne

4.8. DE FESTIS MOBILIBUS 97
cum Iudaeis conveniamus, si forte dies XIV lunae caderet in diem dominicum)
sit dies Paschae.
Exemplum: Anno 1605, epacta est X et littera dominicalis b. Et quoniam
invenimus epactam X inter diem 8 martii et 5 aprilis inclusive positam esse e
regione diei 21 martii, a quo inclusive, si deorsum versus numerentur 14 dies,
inveniemus XIV lunam die 3 aprilis, quae est dominica, cum e regione illius sit
littera dominicalis b. Ne igitur cum Iudaeis conveniamus, qui Pascha celebrant
die XIV lunae, sumenda est littera dominicalis b, quae sequitur XIV lunam,
nempe ea quae e regione diei 10 aprilis collocatur: atque eo anno Pascha celebrandum
erit die 10 aprilis. Item anno 1604, epacta est XXIX et duplex littera
dominicalis d c, cum annus ille sit bissextilis. Si igitur ab epacta XXIX, quae
e regione diei 1 aprilis ponitur inter diem 8 martii et 5 aprilis inclusive, numerentur
dies 14, cadet XIV luna in diem 14 aprilis. Et quia tunc currit posterior
littera dominicalis, nempe c, quae post diem 14 aprilis, id est, post XIV lunam
collocata est e regione diei 18 aprilis, celebrabitur eo anno Pascha die 18 aprilis.
Ceterum ut facilius omnia festa mobilia inveniantur, composite sunt duae
sequentes tabulae paschales, una antiqua, et nova altera. Ex antiqua ita festa
mobilia reperientur: In latere sinistro tabulae accipiatur epacta currens, et in
linea litterarum dominicalium sumatur littera dominicalis currens, infra tamen
epactam currentem; ita ut si littera dominicalis currens reperiatur e regione
epactae currentis, assumenda sit eadem littera dominicalis proxime inferior.
Nam e regione huius litterae dominicalis omnia festa mobilia continentur.
Exemplum: Anno 1606, epacta est XXI et littera dominicalis A. Si igitur in
tabula antiqua sumatur littera dominicalis A, quae primo infra epactam XXI occurrit,
reperietur e regione huius litterae dominica Septuagesimae die 22 ianuarii,
dies cinerum 8 februarii, Pascha 26 martii, Ascensio Domini 4 maii, Pentecostes
14 maii, et festum Corporis Christi 25 maii. Dominicae autem inter Pentecosten
et Adventum eo anno erunt 28, et Adventus celebrabitur die 3 decembris; et sic
de ceteris. Item anno 1605, epacta est X, et littera dominicalis b, quae in tabula
reperitur e regione epactae X. Quare sumenda est alia littera b, quae proxime
infra epactam invenitur, e regione cuius invenies Septuagesimam die 6 februarii,
diem cinerum 23 februarii, Pascha 10 aprilis, etc.
Notandum autem est, quod quemadmodum in anno communi, cadente littera
dominicali e regione epactae in tabula antiqua, sumitur eadem littera
proxima infra epactam, ut diximus; ita quoque in anno bissextili, si alterutra
duarum litterarum dominicalium tunc currentium e regione epactae reperiatur,
assumendae sunt aliae duae similes litterae proxime inferiores, ut festa mobilia
inveniantur.
Ex tabula vero paschali nova ita eadem festa mobilia reperientur: In cellula
litterae dominicalis currentis quaeratur epacta currens. Nam e directo omnia
festa mobilia deprehendentur. Ut anno 1609 in cellula litterae dominicalis
d, tunc currentis, e regione epactae XXIV, quae eodem anno currit, habetur
Septuagesima die 15 februarii, dies cinerum 4 martii, Pascha 19 aprilis, etc.
Sed sive antiqua, sive nova tabula paschali utamur, invenienda sunt omnia
festa mobilia in annis bissextilibus per litteram dominicalem posteriorem, quae
nimirum currit post festum sancti Matthiae Apostoli, ne scilicet ambigamus,
utra duarum litterarum pro hoc aut illo festo indagando accipienda sit; ita
tamen, ut Septuagesimae et diei cinerum inventae in ianuario aut februario
addatur unus dies. Quod ideo fit, quia ante diem sancti Matthiae currit prior
littera dominicalis, quae in calendario posteriorem semper sequitur; post festum

98 CAPUT 4. DE ANNO ET EIUS PARTIBUS
autem sancti Matthiae, in februario, licet posterior littera currat, additur tamen
tunc dies intercalaris, ita ut dies 24 februarii dicatur 25, et dies 25 dicatur 26, etc.
Quod si dies cinerum cadat in martium, nihil addendum est, quia tunc et littera
posterior currit, et dies mensis propriis numeris respondent, cum dies intercalaris
februario sit additus. Immo nisi per posteriorem litteram investigarentur, non
inveniietur recte Septuagesima in anno bissextili currente epacta XXIV vel XXV,
et littera dominicali d c, ut in secundo ac tertio exemplo perspicuum net pro
annis 4088 et 3784. Exempli gratia: Anno 2096 bissextili epacta erit V et
litterae dominicales A g. Si igitur per posteriorem litteram, quae est g, festa
mobilia investigentur, reperietur Septuagesima die n februarii, et dies cinerum 28
februarii. Si autem addatur unus dies, cadet Septuagesima in diem 12 februarii,
quae est dominica, et dies cinerum in diem 29 februarii, quae est feria iv; Pascha
autem et reliqua festa in eos dies cadent qui in tabula expressi sunt. Item
anno 4088 bissextili, epacta erit xxiv, et litterae dominicales d c. Si igitur per
litteram c, quae posterior est, inquirantur festa mobilia, invenietur Septuagesima
die 21 februarii, et si addatur unus dies, cadet in diem 22 februarii, quae est
dominica. Dies autem cinerum cadet in diem 10 martii: quare nihil additur,
etc. Rursus anno 3784 bissextili, epacta erit XXV et litterae dominicales d
c. Ergo iterum per posteriorem c reperietur Septuagesima die 21 februarii,
hoc est, addita 1 die, 22. Quod si per priorem litteram d in utroque horum
duorum annorum agendum esset, nihil efficeretur, cum infra epactas XXIV et
XXV littera d indicet Septuagesimam die 15 februarii, quod falsum esset, cum
eo anno posterior littera c Pascha offerat die 25 aprilis, ac proinde Septuagesima
die 22 februarii celebranda sit, ut liquido constat, si a die Paschae dominicae
retro numerentur usque ad Septuagesimam.
In priori porro tabula paschali antiqua reformata, epactis ad sinistram praeposuimus
aureos numeros eodem ordine quo ante emendationem calendarii collocari
solebant, ut ex iis festa mobilia invenirentur. Hoc autem idcirco a nobis
factum est, ut Pascha ceteraque festa mobilia a Concilio Nicaeno usque ad annum
1582 quilibet indagare possit. Eodem autem prorsus artificio ex aureis
numeris ita distributis festa mobilia eruuntur, quo ex epactis. Sit enim explorandum,
exempli causa, quando festa haec celebrata fuerint anno 1450. Quoniam
eo anno aureus numerus fuit 7, et littera dominicalis d, si aureus numerus 7
in sinistro latere accipiatur, et prima littera d infra eum occurrens, reperietur e
regione huius litterae d, Septuagesima die 1 februarii, dies cinerum 18 februarii,
Pascha die 5 aprilis, etc.
Adventus Domini celebratur semper die dominico, qui propinquior est festo
sancti Andreas Apostoli, nempe a die 27 novembris inclusive usque ad diem 3 decembris
inclusive; ita ut littera dominicalis currens, quae reperitur in calendario
a die 27 novembris usque ad diem 3 decembris, indicet dominicam Adventus.
Ut, verbi gratia, si littera dominicalis est g, dominica Adventus cadet in diem 2
decembris, quia ibi est littera g in calendario, etc.
Ad finem tandem tabellarum paschalium apposita est tabula temporaria
multorum annorum, e regione quorum omnia festa mobilia inveniuntur; quae
quidem tabula, ex tabulis paschalibus excerpta est, ex quibus infinitae aliae erui
possunt pro quibuscumque annis.

Caput 5
Calendarium
cyclus L. D.
epactarum D. M. Mensis
Ianuarius
⋆ A Kal. 1 Octava Nativitatis Domini, I classis
XXIX b IV 2
XXVIII c III 3
XXVII d Prid. 4
XXVI e Non. 5 Commemoratio S. Telesphori Papa et Mart.,
Comm.
25 XXV f VIII 6 In Epiphania Domini, I classis
XXIV g VII 7
XXIII A VI 8
XXII b V 9
XXI c IV 10
XX d III 11 Commemoratio S. Hygini Papae et Mart.,
Comm.
XIX e Prid. 12
XVIII f Idib. 13 In Commemoratione Baptismatis D. N.
I. C., II classis
XVII g XIX 14 S. Hilarii Ep., Conf. et Eccl. Doct., III classis
Commemoratio S. Felicis Presb. et Mart.
XVI A XVIII 15 S. Pauli primi Eremitae, Conf., III classis
Commemoratio S. Mauri Abb.
XV b XVII 16 S. Marcelli I Papae et Mart., III classis
XIV c XVI 17 S. Antonii Abb., III classis
XIII d XV 18 Commemoratio S. Prisca Virg. et Mart.,
Comm.
XII e XIV 19 Commemoratio Ss. Marii, Martha, Audifacis
et Abachum Mm., Comm.
Commemoratio S. Canuti Regis, Mart.
99

100 CAPUT 5. CALENDARIUM
cyclus L. D.
epactarum D. M. Mensis
XI f XIII 20 Ss. Fabiani Papae et Sebastiani Mm., III
classis
X g XII 21 S. Agnetis Virg. et Mart., III classis
IX A XI 22 Ss. Vincentii et Anastasii Mm., III classis
VIII b X 23 S. Raymundi de Penafort Conf., III classis
Commemoratio S. Emerentiana Virg. et
Mart.
VII c IX 24 S. Timothei Ep. et Mart., III classis
VI d VIII 25 In Conversione S. Pauli Ap., III classis
Commemoratio S. Petri Ap.
V e VII 26 S. Polycarpi Ep. et Mart., III classis
IV f VI 27 S. Ioannis Chrysostomi Ep., Conf. et Eccl.
Doct., III classis
III g V 28 S. Petri Nolasci Conf., III classis
Commemoratio S. Agnetis Virg. et Mart,
secundo.
II A IV 29 S. Francisci Salesii Ep., Conf. et Eccl. Doct.,
III classis
I b III 30 S. Martinae Virg. et Mart., III classis
⋆ c Prid. 31 S. Ioannis Bosco Conf., III classis
Dominica inter octavam Nativitatis Domini et
Epiphaniam, vel, ea deficiente, die 2 ianuarii:
Sanctissimi Nominis Iesu, II classis
Dominica I post Epiphaniam:
S. Familiae, Iesu, Mariae, Ioseph, II
classis
Februarius
XXIX d Kal. 1 S. Ignatii Ep. et Mart., III classis
XXVIII e IV 2 In Purificatione B. Mariae Virg., II
classis
XXVII f III 3 Commemoratio S. Blasii Ep. et Mart.,,
Comm.
25 XXVI g Prid. 4 S. Andreae Corsini Ep. et Conf., III classis
XXV XXIV A Non. 5 S. Agathae Virg. et Mart., III classis
XXIII b VIII 6 S. Titi Ep. et Conf., III classis
Commemoratio S. Dorothea Virg. et Mart.
XXII c VII 7 S. Romualdi Abb., III classis
XXI d VI 8 S. Ioannis de Matha Conf., III classis
XX e V 9 S. Cyrilli Ep. Alex., Conf. et Eccl. Doct., III
classis
Commemoratio S. Apollonia Virg. et Mart.
XIX f IV 10 S. Scholasticae Virg., III classis

101
cyclus L. D.
epactarum D. M. Mensis
XVIII g III 11 In Apparitione B. Mariae Virg. Immaculatae,
III classis
XVII A Prid. 12 Ss. septem Fundatorum Ordinis Servorum B.
Mariae Virg., Confessorum, III classis
XVI b Idib. 13
XV c XVI 14 Commemoratio S. Valentini Presb. et Mart.,
Comm.
XIV d XV 15 Commemoratio Ss. Faustini et Iovitae Mm.,
Comm.
XIII e XIV 16
XII f XIII 17
XI g XII 18 Commemoratio S. Simeonis Ep. et Mart.,
Comm.
Commemoratio S. Pauli Ap.
X A XI 19
IX b X 20
VIII c IX 21
VII d VIII 22 Cathedrae S. Petri Ap., II classis
VI e VII 23 S. Petri Damiani Ep., Conf. et Eccl. Doct.,
III classis
V f VI 24 S. Matthise Ap., II classis
IV g V 25
III A IV 26
II b III 27 S. Gabrielis a Virgine Perdolente, Conf., III
classis
I c Prid. 28
In anno bissextili mensis februarius est dierum
29, et festum S. Matthiae celebratur die 25
februarii ac festum S. Gabrielis a Virg. Perdolente
die 28 februarii, et bis dicitur Sexto
Kalendas, id est die 24 et die 25; et littera
dominicalis, quae assumpta fuit in mense ianuario,
mutetur in praecedentem: ut, si in ianuario
littera dominicalis fuerit A, mutetur in
praecedentem, quae est g, etc., et littera f bis
servit, 24 et 25.
Martius
⋆ d Kal. 1
XXIX e VI 2
XXVIII f V 3
XXVII g IV 4 S. Casimiri Conf., III classis
Commemoratio S. Lucii I Papa et Mart.
XXVI A III 5
25 XXV b Prid. 6 Ss. Perpetuae et Felicitatis Mm., III classis

102 CAPUT 5. CALENDARIUM
cyclus L. D.
epactarum D. M. Mensis
XXIV c Non. 7 S. Thomas de Aquino Conf. et Eccl. Doct.,
III classis
XXIII d VIII 8 S. Ioannis a Deo Conf., III classis
XXII e VII 9 S. Franciscae Romanae Vid., III classis
XXI f VI 10 Ss. Quadraginta Martyrum, III classis
XX g V 11
XIX A IV 12 S. Gregorii I Papae, Conf. et Eccl. Doct., III
classis
XVIII b III 13
XVII c Prid. 14
XVI d Idib. 15
XV e XVII 16
XIV f XVI 17 S. Patricii Ep. et Conf., III classis
XIII g XV 18 S. Cyrilli Ep. Hierosolymitani, Conf. et Eccl.
Doct., III classis
XII A XIV 19 S. Ioseph, Sponsi B. Mariane Virg.,
Conf. et Eccl. univ. Patroni, I classis
XI b XIII 20
X c XII 21 S. Benedicti Abb., III classis
IX d XI 22
VIII e X 23
VII f IX 24 S. Gabrielis Archang., III classis
VI g VIII 25 Annuntiatio B. Marine Virg., I classis
V A VII 26
IV b VI 27 S. Ioannis Damasceni Conf. et Eccl. Doct.,
III classis
III c V 28 S. Ioannis de Capistrano Conf., III classis
II d IV 29
I e III 30
⋆ f Prid. 31
Feria VI post dominicam I Passionis:
Commemoratio septem Dolorum B. Maria
Virg., Comm.
Aprilis
XXIX g Kal. 1
XXVIII A IV 2 S. Francisci de Paula Conf., III classis
XXVII b III 3
25 XXVI c Prid. 4 S. Isidori Ep., Conf. et Eccl. Doct., III classis
XXV XXIV d Non. 5 S. Vincentii Ferrerii Conf., III classis
XXIII e VIII 6
XXII f VII 7
XXI g VI 8
XX A V 9
XIX b IV 10

103
cyclus L. D.
epactarum D. M. Mensis
XVIII c III 11 S. Leonis I Papae, Conf. et Eccl. Doct., III
classis
XVII d Prid. 12
XVI e Idib. 13 S. Hermenegildi Mart., III classis
XV f XVIII 14 S. Iustini Mart., III classis
Commemoratio Ss. Tiburtii, Valeriani et
Maximi Mm.
XIV g XVII 15
XIII A XVI 16
XII b XV 17 Commemoratio S. Aniceti Papae et Mart.,
Comm.
XI c XIV 18
X d XIII 19
IX e XII 20
VIII f XI 21 S. Anselmi Ep., Conf. et Eccl. Doct., III
classis
VII g X 22 Ss. Soteris et Caii Pp. et Mm., III classis
VI A IX 23 Commemoratio S. Georgii Mart., Comm.
V b VIII 24 S. Fidelis de Sigmaringa Mart., III classis
IV c VII 25 Litania maior – S. Marci Evangelistae,
II classis
III d VI 26 Ss. Cleti et Marcellini Pp. et Mm., III classis
II e V 27 S. Petri Canisii Conf. et Eccl. Doct., III
classis
I f IV 28 S. Pauli a Cruce Conf., III classis
⋆ g III 29 S. Petri Mart, III classis
XXIX A Prid. 30 S. Catharinae Senensis Virg., III classis
Maius
XXVIII b Kal. 1 S. Ioseph Opificis, Sponsi B. Mariae
Virg., Conf., I classis
XXVII c VI 2 S. Athanasii Ep., Conf. et Eccl. Doct., III
classis
XXVI d V 3 Commemoratio Ss. Alexandri, Eventii et
Theodult Mm., ac S. Iuvenalis Ep. et Conf.,
Comm.
25 XXV e IV 4 S. Monicas Vid., III classis
XXIV f III 5 S. Pii V Papse et Conf., III classis
XXIII g Prid. 6
XXII A Non. 7 S. Stanislai Ep. et Mart., III classis
XXI b VIII 8
XX c VII 9 S. Gregorii Nazianzeni Ep., Conf. et Eccl.
Doct., III classis
XIX d VI 10 S. Antonini Ep. et Conf., III classis
Commemoratio Ss. Gordiani et Epimachi
Mm.

104 CAPUT 5. CALENDARIUM
cyclus L. D.
epactarum D. M. Mensis
XVIII e V 11 Ss. Philippi et Iacobi App., II classis
XVII f IV 12 Ss. Nerei, Achillei et Domitillae Virg., atque
Pancratii, Mm., III classis
XVI g III 13 S. Roberti Bellarmino Ep., Conf. et Eccl.
Doct., III classis
XV A Prid. 14 Commemoratio S. Bonifatii Mart., Comm.
XIV b Idib. 15 S. Ioannis Baptistae de la Salle Conf., III
classis
XIII c XVII 16 S. Ubaldi Ep. et Conf., III classis
XII d XVI 17 S. Paschalis Bay Ion Conf., III classis
XI e XV 18 S. Venantii Mart., III classis
X f XIV 19 S. Petri Caelestini Papae et Conf., III classis
Commemoratio S. Pudentianae Virg.
IX g XIII 20 S. Bernardini Senensis Conf., III classis
VIII A XII 21
VII b XI 22
VI c X 23
V d IX 24
IV e VIII 25 S. Gregorii VII Papae et Conf., III classis
Commemoratio S. Urbani I Papae et Mart.
III f VII 26 S. Philippi Nerii Conf., III classis
Commemoratio S. Eleutherii Papa et Mart.
II g VI 27 S. Bedae Venerabilis Conf. et Eccl. Doct., III
classis
Commemoratio S. Ioannis I Papa et Mart.
I A V 28 S. Augustini Ep. et Conf., III classis
⋆ b IV 29 S. Mariae Magdalenae de Pazzis Virg., III
classis
XXIX c III 30 Commemoratio S. Felicis I Papa et Mart., III
classis
XXVIII d Prid. 31 B. Mariae Virg. Reginae, II classis
Commemoratio S. Petronilla Virg.
Iunius
XXVII e Kal. 1 S. Angelae Mericiae Virg., III classis
25 XXVI f IV 2 Commemoratio Ss.. Marcellini, Petri atque
Erasmi Ep., Mm., Comm.
XXV XXIV g III 3
XXIII A Prid. 4 S. Francisci Caracciolo Conf., III classis
XXII b Non. 5 S. Bonifatii Ep. et Mart., III classis
XXI c VIII 6 S. Norberti Ep. et Conf., III classis
XX d VII 7
XIX e VI 8
XVIII f V 9 Commemoratio Ss. Primi et Feliciani Mm.,,
Comm.
XVII g IV 10 S. Margaritae Reg., III classis

105
cyclus L. D.
epactarum D. M. Mensis
XVI A III 11 S. Barnabas Ap., III classis
XV b Prid. 12 S. Ioannis de S. Facundo Conf., III classis
Commemoratio Ss. Basilidis, Cyrini, Naboris
et Nazarii Mm.
XIV c Idib. 13 S. Antonii de Padua Conf. et Eccl. Doct., III
classis
XIII d XVIII 14 S. Basilii Magni Ep., Conf. et Eccl. Doct., III
classis
XII e XVII 15 Commemoratio Ss. Viti, Modesti atque
Crescentia Mm., Comm.
XI f XVI 16
X g XV 17 S. Gregorii Barbadici Ep. et Conf., III classis
IX A XIV 18 S. Ephraem Syri Diaconi, Conf. et Eccl.
Doct., III classis
Commemoratio Ss. Marci et Marcelliani Mm.
VIII b XIII 19 S. Iulianae de Falconeriis Virg., III classis
Commemoratio Ss. Gervasii et Protasii Mm.
VII c XII 20 Commemoratio S. Silvestri Papae et Mart.,
Comm.
VI d XI 21 S. Aloisii Gonzagae Conf., III classis
V e X 22 S. Paulini Ep. et Conf., III classis
IV f IX 23 Vigilia, II classis
III g VIII 24 In Nativitate S. Ioannis Baptistae, I
classis
II A VII 25 S. Gulielmi Abb, III classis
I b VI 26 Ss. Ioannis et Pauli Mm, III classis
⋆ c V 27
XXIX d IV 28 Vigilia, II classis
XXVIII e III 29 Ss. Petri et Pauli App., I classis
XXVII f Prid. 30 In Commemoratione S. Pauli Ap., III classis
Commemoratio S. Petri Ap.
Iulius
XXVI g Kal. 1 Pretiosissimi Sanguinis D. N. I. C., I
classis
25 XXV A VIV 2 In Visitatione B. Mariae Virg., II classis
Commemoratio Ss. Processi et Martiniani
Mm.
XXIV b IV 3 S. Irenaei Ep. et Mart., III classis
XXIII c III 4
XXII d II 5 S. Antonii Mariae Zaccaria Conf., III classis
XXI e Prid. 6
XX f Non. 7 Ss. Cyrilli et Methodii Epp. et Cc., III classis
XIX g VIII 8 S. Elisabeth Reg., Vid., III classis
XVIII A VII 9

106 CAPUT 5. CALENDARIUM
cyclus L. D.
epactarum D. M. Mensis
XVII b VI 10 Ss. septem Fratrum Mm., ac Ss. Rufinae et
Secundae Vv. et Mm., III classis
XVI c V 11 Commemoratio S. Pii I Papae et Mart.,
Comm.
XV d IV 12 S. Ioannis Gualberti Abb., III classis
Commemoratio Ss. Naboris et Felicis Mm.
XIV e III 13
XIII f Prid. 14 S. Bonaventurae Ep., Conf. et Eccl. Doct.,
III classis
XII g Idib. 15 S. Henrici Imperatoris, Conf., III classis
XI A XVII 16 Commemoratio B. Maria Virg. de Monte
Carmelo, Comm.
X b XVI 17 Commemoratio S. Alexii Conf., Comm.
IX c XV 18 S. Camilli de Lellis Conf., III classis
Commemoratio Ss. Symphorosa et septem
eius filiorum Mm.
VIII d XIV 19 S. Vincentii a Paulo Conf., III classis
VII e XIII 20 S. Hieronymi Aemiliani Conf., III classis
Commemoratio S. Margarita Virg. et Mart.
VI f XII 21 S. Laurentii de Brundusio Conf. et Eccl.
Doct., III classis
Commemoratio S. Praxedis Virg.
V g XI 22 S. Mariae Magdalenae Paenitentis, III classis
IV A X 23 S. Apollinaris Ep. et Mart., III classis
Commemoratio S. Liborii Ep. et Conf.
III b IX 24 Commemoratio S. Christina Virg. et Mart.,
Comm.
II c VIII 25 S. Iacobi Ap., II classis
Commemoratio S. Christophori Mart.
I d VII 26 S. Annae Matris B. Mariae Virg., II
classis
⋆ e VI 27 Commemoratio S. Pantaleonis Mart., Comm.
XXIX f V 28 Ss. Nazarii et Celsi Mm., Victoris I Papae
et Mart., ac Innocentii I Papse et Conf., III
classis
XXVIII g IV 29 S. Marthae Virg., III classis
Commemoratio Ss. Felicis, Simplicii, Faustini
et Beatricis Mm.
XXVII A III 30 Commemoratio Ss. Abdon et Sennen Mm.,
Comm.
25 XXVI b Prid. 31 S. Ignatii Conf., III classis
Augustus
XXV c Kal. 1 Commemoratio Ss. Machabaeorum Mm.,
Comm.

107
cyclus L. D.
epactarum D. M. Mensis
XXIV d IV 2 S. Alfonsi Mariae de Ligorio Ep., Conf. et
Eccl. Doct., III classis
Commemoratio S. Stephani I Papae et Mart.
XXIII e III 3
XXII f Prid. 4 S. Dominici Conf., III classis
XXI g Non. 5 In Dedicatione S. Mariae ad Nives, III classis
XX A VIII 6 In Transfiguratione D. N. I. C., II classis
Commemoratio Ss. Xysti II Papa, Felicissimi
et Agapiti Mm.
XIX b VII 7 S. Caietani Conf., III classis
Commemoratio S. Donati Ep. et Mart.
XVIII c VI 8 S. Ioannis Mariae Vianney Conf., III classis
Commemoratio Ss. Cyriaci, Largi et
Smaragdi Mm.
XVII d V 9 Vigilia, III classis
Commemoratio S. Romani Mart.
XVI e IV 10 S. Laurentii Mart., II classis
XV f III 11 Commemoratio Ss. Tiburtii et Susanna Virg.,
Mm., Comm.
XIV g Prid. 12 S. Clarae Virg., III classis
XIII A Idib. 13 Commemoratio Ss. Hippolyti et Cassiani Mm,
Comm.
XII b XIX 14 Vigilia, III classis
Commemoratio S. Eusebii Conf.
XI c XVIII 15 In Assumptione B. Marine Virg., I classis
X d XVII 16 S. Ioachim, Patris B. Mariae Virg.,
Conf., II classis
IX e XVI 17 S. Hyacinthi Conf., III classis
VIII f XV 18 Commemoratio S. Agapiti Mart.,, Comm.
VII g XIV 19 S. Ioannis Eudes Conf., III classis
VI A XIII 20 S. Bernardi Abbatis et Eccl. Doct., III classis
V b XII 21 S. Ioannae Franciscae Frémiot de Chantal
Vid., III classis
IV c XI 22 Immaculati Cordis B. Mariae Virg., II
classis
Commemoratio Ss. Timothei et Soc. Mm.
III d X 23 S. Philippi Benitii Conf., III classis
II e IX 24 S. Bartholomaei Ap., II classis
⋆ f VIII 25 S. Ludovici Regis, Conf., III classis
XXIX g VII 26 Commemoratio S. Zephyrini Papa et Mart.,
Comm.
XXVIII A VI 27 S. Iosephi Calasanctii Conf., III classis
XXVII b V 28 S. Augustini Ep., Conf. et Eccl. Doct., III
classis
Commemoratio S. Hermetis Mart.
XXVI c IV 29 In Decollatione S. Ioannis Bapt., III classis
Commemoratio S. Sabina Mart.

108 CAPUT 5. CALENDARIUM
cyclus L. D.
epactarum D. M. Mensis
25 XXV d III 30 S. Rosae Limanae Virg., III classis
Commemoratio Ss. Felicis et Adaucti Mm.
XXIV e Prid. 31 S. Raymundi Nonnati Conf., III classis
September
XXIII f Kal. 1 Commemoratio S. Aegidii Abb., Comm.
Commemoratio Ss. duodecim Fratrum Mm.
XXII g IV 2 S. Stephani Regis, Conf., III classis
XXI A III 3 S. Pii X Papae et Conf., III classis
XX b Prid. 4
XIX c Non. 5 S. Laurentii Iustiniani Ep. et Conf., III classis
XVIII d VIII 6
XVII e VII 7
XVI f VI 8 In Nativitate B. Mariae Virg., II classis
Commemoratio S. Hadriani Mart.
XV g V 9 Commemoratio S. Gorgonii Mart., Comm.
XIV A IV 10 S. Nicolai de Tolentino Conf., III classis
XIII b III 11 Commemoratio Ss. Proti et Hyacinthi
Mm.
XII c Prid. 12 Sanctissimi Nominis B. Mariae Virg., III
classis
XI d Idib. 13
X e XVIII 14 In Exaltatione S. Crucis, II classis
IX f XVII 15 Septem Dolorum B. Mariae Virg., II
classis
Commemoratio S. Nicomedis Mart.
VIII g XVI 16 Ss. Cornelii Papae et Cypriani Ep., Mm., III
classis
Commemoratio Ss. Euphemia, Virg., Lucia et
Geminiani Mm.
VII A XV 17 Commemoratio Impress. Ss. Stigma turn S.
Francisci Conf., Comm.
VI b XIV 18 S. Iosephi de Cupertino Conf., III classis
V c XIII 19 Ss. Ianuarii Ep. et Sociorum Mm., III classis
IV d XII 20 Commemoratio Ss. Eustachii et Sociorum
Mm., Comm.
III e XI 21 S. Matthaei Ap. et Evangelistae, II
classis
II f X 22 S. Thomae de Villanova Ep. et Conf., III
classis
Commemoratio Ss. Mauritii et Soc. Mm.
I g IX 23 S. Lini Papae et Mart., III classis
Commemoratio S. Theclae Virg. et Mart.
⋆ A VIII 24 Commemoratio B. Maria Virg. a Mercede
XXIX b VII 25

109
cyclus L. D.
epactarum D. M. Mensis
XXVIII c VI 26 Commemoratio Ss. Cypriani et Iustina Virg.,
Mm., Comm.
XXVII d V 27 Ss. Cosmae et Damiani Mm., III classis
25 XXVI e IV 28 S. Wenceslai Ducis, Mart., III classis
XXV XXIV f III 29 In Dedicatione S. Michaëlis Arch., I
classis
XXIII g Prid. 30 S. Hieronymi Presb., Conf. et Eccl. Doct., III
classis
October
XXII A Kal. 1 Commemoratio S. Remigii Ep. et Conf.,
Comm.
XXI b VI 2 Ss. Angelorum Custodum, III classis
XX c V 3 S. Teresiae a Iesu Infante Virg., III classis
XIX d IV 4 S. Francisci Conf., III classis
XVIII e III 5 Commemoratio Ss. Placidi et Sociorum Mm.,
Comm.
XVII f Prid. 6 S. Brunonis Conf., III classis
XVI g Non. 7 B. Mariae Virg. a Rosario, III classis
Commemoratio S. Marci Papae et Conf.
XV A VIII 8 S. Birgittae Vid., III classis
Commemoratio Ss. Sergii, Bacchi, Marcelli et
Apuleii Mm.
XIV b VII 9 S. Ioannis Leonardi Conf., III classis
Commemoratio Ss. Dionysii Ep., Rustici et
Eleutherii Mm.
XIII c VI 10 S. Francisci Borgiae Conf., III classis
XII d V 11 Maternitatis B. Mariae Virg., II classis
XI e IV 12
X f III 13 S. Eduardi Regis, Conf., III classis
IX g Prid. 14 S. Callisti I Papae et Mart., III classis
VIII A Idib. 15 S. Teresiae Virg., III classis
VII b XVII 16 S. Hedwigis Vid., III classis
VI c XVI 17 S. Margaritae Mariae Alacoque Virg., III
classis
V d XV 18 S. Lucae Evangelistae, II classis
IV e XIV 19 S. Petri de Alcantara Conf., III classis
III f XIII 20 S. Ioannis Cantii Conf., III classis
II g XII 21 Commemoratio S. Hilarionis Abb., Comm.
Commemoratio Ss. Ursula ac Soc. Vv. et
Mm.
I A XI 22
⋆ b X 23 S. Antonii Mariae Claret Ep. et Conf., III
classis
XXIX c IX 24 S. Raphaëlis Archang., III classis

110 CAPUT 5. CALENDARIUM
cyclus L. D.
epactarum D. M. Mensis
XXVIII d VIII 25 Commemoratio Ss. Chrysanthi et Daria Mm.,
Comm.
XXVII e VII 26 Commemoratio S. Evaristi Papa et Mart.,
Comm.
XXVI f VI 27
XXV g V 28 Ss. Simonis et Iudae App., II classis
25 XXIV A IV 29
XXIII b III 30
XXII c Prid. 31
Dominica ultima octobris:
D. N. Iesu Christi Regis, I classis
November
XXI d Kal. 1 Omnium Sanctorum, I classis
XX e IV 2 In Commemoratione Omnium Fidelium
Defunctorum, I classis
XIX f III 3
XVIII g Prid. 4 Caroli Ep. et Conf., III classis
Commemoratio Ss. Vitalis et Agricolae Mm.
XVII A Non. 5
XVI b VIII 6
XV c VII 7
XIV d VI 8 Commemoratio Ss. Quatuor Coronatorum
Mm., Comm.
XIII e V 9 In Dedicatione Archibasilicae Ss.mi
Salvatoris, II classis
Commemoratio S. Theodori Mart.
XII f IV 10 S. Andreae Avellini Conf., III classis
Commemoratio Ss. Tryphonis, Respicii et
Nymphce Virg., Mart.
XI g III 11 S. Martini Ep. et Conf., III classis
Commemoratio S. Mennae Mart
X A Prid. 12 S. Martini I Papae et Mart., III classis
IX b Idib. 13 S. Didaci Conf., III classis
VIII c XVIII 14 S. Iosaphat Ep. et Mart., III classis
VII d XVII 15 S. Alberti Magni Ep., Conf. et Eccl. Doct.,
III classis
VI e XVI 16 S. Gertrudis Virg., III classis
V f XV 17 S. Gregorii Thaumaturgi Ep. et Conf., III
classis
IV g XIV 18 In Dedicatione Basilicarum Ss. Petri et Pauli
App., III classis
III A XIII 19 S. Elisabeth Vid., III classis
Commemoratio S. Pontiani Papa et Mart.
II b XII 20 S. Felicis de Valois Conf., III classis
I c XI 21 In Praesentatione B. Marine Virg., III classis

111
cyclus L. D.
epactarum D. M. Mensis
⋆ d X 22 S. Caeciliae Virg. et Mart., III classis
XXIX e IX 23 S. Clementis I Papae et Mart., III classis
Commemoratio S. Felicitatis Mart.
XXVIII f VIII 24 S. Ioannis a Cruce Conf. et Eccl. Doct., III
classis
Commemoratio S. Chrysogoni Mart.
XXVII g VII 25 S. Catharinae Virg. et Mart., III classis
25 XXVI A VI 26 S. Silvestri Abb., III classis
Commemoratio S. Petri Alexandrini Ep. et
Mart.
XXV XXIV b V 27
XXIII c IV 28
XXII d III 29 Commemoratio S. Saturnini Mart., Comm.
XXI e Prid. 30 S. Andreae Ap., II classis
December
XX f Kal. 1
XIX g IV 2 S. Bibianae Virg. et Mart., III classis
XVIII A III 3 S. Francisci Xaverii Conf., III classis
XVII b Prid. 4 S. Petri Chrysologi Ep., Conf. et Eccl. Doct.,
III classis
Commemoratio S. Barbara Virg. et Mart.
XVI c Non. 5 Commemoratio S. Sabbae Abb., Comm.
XV d VIII 6 S. Nicolai Ep. et Conf., III classis
XIV e VII 7 S. Ambrosii Ep., Conf. et Eccl. Doct., III
classis
XIII f VI 8 In Conceptione Immaculata B. Mariae Virg.,
III classis
XII g V 9
XI A IV 10 Commemoratio S. Melchiadis Papa et Mart.,
Comm.
X b III 11 S. Damasi I Papae et Conf.,, III classis
IX c Prid. 12
VIII d Idib. 13 S. Luciae Virg. et Mart., III classis
VII e XIX 14 , III classis
VI f XVIII 15 , III classis
V g XVII 16 S. Eusebii Ep. et Mart., III classis
IV A XVI 17 , III classis
III b XV 18 , III classis
II c XIV 19
I d XIII 20 , III classis
⋆ e XII 21 S. Thomae Ap., II classis
XXIX f XI 22 , III classis
XXVIII g X 23 , III classis
XXVII A IX 24 Vigilia, I classis
XXVI b VIII 25 In Nativitate Domini, I classis

112 CAPUT 5. CALENDARIUM
cyclus L. D.
epactarum D. M. Mensis
In secunda Missa:
Commemoratio S. Anastasiae Mart.
25 XXV c VII 26 II dies infra octavam Nativitatis Domini:
S. Stephani Protomart., II
classis
XXIV d VI 27 III dies infra octavam Nativitatis Domini:
S. Ioannis Ap. et Evangelistae, II
classis
XXIII e V 28 IV dies infra octavam Nativitatis Domini:
Ss. Innocentium Martyrum, II
classis
XXII f IV 29 De V die infra octavam Nativitatis
Domini, II classis
Commemoratio S. Thomae Ep. et Mart.
XXI g III 30 De VI die infra octavam Nativitatis
Domini, II classis
19 XX A Prid. 31 De VII die infra octavam Nativitatis
Domini, II classis
Commemoratio S. Silvestri I Papae et Conf.
Haec epacta 19 nigra numquam est in usu,
nisi quando eodem anno concurrit cum aureo
numero XIX.

Caput 6
Ritus servandus in
celebratione Missae
6.1 De praeparatione sacerdotis celebraturi
1. Sacerdos Missam celebraturus orationi aliquantulum vacet, precibus inferius
positis ad libitum adhibitis. Deinde accedit ad locum in sacristia
vel alibi praeparatum, ubi paramenta, aliaque ad celebrationem necessaria
habentur, accipit missale, perquirit Missam, perlegit, et signacula ordinat
ad ea quae dicturus est. Postea lavat manus, dicens orationem inferius
positam. Deinde praeparat calicem (qui debet esse vel aureus vel argenteus,
aut saltem habere cuppam argenteam intus inauratam, et simul cum
patena itidem inaurata, ab Episcopo consecratus), super eius os ponit purificatorium
mundum, et super illud patenam cum hostia integra, quam
leviter extergit, si opus est, a fragmentis, et eam tegit parva palla linea,
tum velo serico; super velo ponit bursam coloris paramentorum intus
habentem corporale plicatum, quod ex lino tantum esse debet, nec serico,
vel auro in medio intextum, sed totum album, et ab Episcopo, vel alio
habente facultatem, simul cum palla benedictum.
2. Quibus ita dispositis, accedit ad paramenta, quae non debent esse lacera,
aut scissa, sed integra, et decenter munda, ac pulchra, et ab Episcopo
itidem, vel alio facultatem habente, benedicta; ubi calceatus pedibus, et
indutus vestibus sibi convenientibus, quarum exterior saltem talum pedis
attingat, induit se, dicens ad singula singulas orationes inferius positas.
3. Ac primum accipiens amictum circa extremitates et chordulas, osculatur
illud in medio, ubi est crux, et ponit super caput, et mox declinat ad collum,
et eo vestium collaria circumtegens, ducit chordulas sub bracchiis,
et circumducens per dorsum, ante pectus reducit, et ligat. Tum alba induitur,
caput submittens, deinde manicam dexteram bracchio dextero, et
sinistram sinistro imponens. Albam ipsam corpori adaptat, elevat ante, et
a lateribus hinc inde, et cingulo, per ministrum a tergo sibi porrecto, se cingit.
Minister elevat albam super cingulum circumcirca, ut honeste dependeat,
et tegat vestes; ac eius fimbrias diligenter aptat, ut ad latitudinem
digiti, vel circiter, super terram aequaliter fluat. Sacerdos accipit manip-
113

114 CAPUT 6. RITUS SERVANDUS IN CELEBRATIONE MISSAE
ulum, osculatur crucem in medio, et imponit bracchio sinistro. Deinde
ambabus manibus accipiens stolam, simili modo deosculatur, et imponit
medium eius collo, ac transversando eam ante pectus in modum crucis,
ducit partem a sinistro humero pendentem, ad dexteram, et partem a
dextero humero pendentem, ad sinistram. Sicque utramque partem stolae
extremitatibus cinguli hinc inde ipsi cingulo coniungit. Postremo sacerdos
accipit planetam et, convenienter, caput tegit.
4. Si celebrans sit Episcopus, vel Abbas benedictus habens usum pontificalium,
non ducit stolam ante pectus in modum cruecis, sed sinit hinc inde
utrasque extremitates pendere; et antequam accipiat stolam, accipit parvam
crucem pectoralem, quam osculatur, et collo impositam sinit ante
pectus chordulis pendere. Manipulum quoque non accipit ante stolam,
nisi in Missis defunctorum, sed accipit ad altare, cum in confessione dicit
‘Indulgentiam’, illumque prius osculatur.
5. Si sit Episcopus, vel abbas, ut supra, et solemniter celebret, accipit paramenta
et alia, ut in Pontificali et Caeremoniali.
6.2 De ingressu sacerdotis ad altare
1. Sacerdos, omnibus paramentis indutus, accipit manu sinistra calicem, ut
supra praeparatum, quem portat elevatum ante pectus, bursam manu dextera
super calicem tenens, et facta reverentia Cruci, vel imagini illi, quae
in sacristia erit, accedit ad altare, ministro cum missali et aliis ad celebrandum
necessariis (nisi ante fuerint praeparata) praecedente, superpelliceum
induto. Procedit autem oculis demissis, incessu gravi, erecto corpore. Si
vero contigerit eum transire ante altare maius, faciat ad illud reverentiam.
Si ante locum Sacramenti, genuflectat. Si ante altare ubi celebretur Missa,
in qua elevatur, vel tunc ministratur Sacramentum, similiter genuflectat,
et detecto capite illud adoret, nec ante surgat quam celebrans deposuerit
calicem super corporale.
2. Cum pervenerit ad altare, stans ante illius infimum gradum, caput detegit,
biretum ministro porrigit, et altari, seu imagini Crucifixi desuper positae,
profunde se inclinat. Si autem in eo sit tabernaculum sanctissimi Sacramenti,
genuflectens debitam facit reverentiam. Tunc ascendit ad medium
altaris, ubi ad latus Evangelii sistit calicem, extrahit corporale de bursa,
quod extendit in medio altaris, et super illud calicem velo coopertum collocat,
bursam autem ad latus Evangelii. Si in altari paramenta accipit,
hoc idem facit antequam descendat ab altari, ut Missam inchoët.
3. Si est consecraturus plures hostias pro Communione facienda, quae ob
quantitatem super patenam manere non possint, locat eas super corporale
ante calicem, aut in aliquo calice consecrato, vel vase mundo benedicto,
ponit eas retro post calicem, et alia patena seu palla cooperit.
4. Collocato calice in altari, accedit ad latus Epistolae, et missale super cussino
aperit. Deinde rediens ad medium altaris, facta primum Cruci reverentia,
vertens se ad latus Epistolae, descendit post infimum gradum altaris,
ut ibi faciat confessionem.

6.3. DE INITIO MISSAE 115
5. In Missa solemni missale apertum super altare, calix vero, et alia necessaria
praparentur in credentia cooperta linteo, antequam sacerdos veniat
ad altare. Ipse autem procedit cum diacono et subdiacono, qui capite cooperto
simul cum eo tenent manus iunctas ante pectus; acolythi vero ante
eos deferunt candelabra cum candelis accensis, qua deinde collocantur super
credentia: et cum pervenerit ante infimum gradum altaris, ibi medius
inter diaconum a dexteris, et subdiaconum a sinistris, antequam ascendat
ad altare, facit cum ipsis (ut infra) confessionem.
6. In Missa pontificali omnia serventur, ut in Pontificali et Caeremoniali
romano ordinantur: cuius Pontificalis ordinem Episcopus, sive abbas, ut
supra, numquam praetermittat, quandocumque cum diacono et subdiacono
paratis celebrat.
6.3 De initio Missae
1. Sacerdos cum primum descenderit sub infimum w gradum altaris, convertit
se ad ipsum altare, ubi stans in medio, iunctis manibus ante pectus,
extensis et iunctis pariter digitis, et pollice dextero super sinistrum posito
in modum crucis (quod semper servatur quando iunguntur manus,
praeterquam post Consecrationem), detecto capite, facta prius Cruci vel
altari profunda reverentia, vel si in eo sit tabernaculum sanctissimi Sacramenti,
facta genuflexione, erectus incipit Missam.
2. Si celebraturus sit coram Summo Pontifice, sistit se ante infimum gradum
altaris a latere Evangelii ante ipsum Pontificem, ubi genuflexus exspectat:
accepta benedictione, erigit se, et stans aliquantulum versus ad altare, incipit
Missam. Si autem sit coram Cardinali, Legato Sedis Apostolicae,
aut Patriarcha, Archiepiscopo, et Episcopo in eorum residentiis, vel loco
iurisdictionis, stans ante infimum gradum a latere Evangelii ut supra,
exspectat: dato signo, facit profundam reverentiam Praelato, et versus ad
altare incipit Missam.
3. Si autem solemniter celebrat coram Summo Pontifice aut alio ex Praelatis
praedictis in ecclesiis eorum iurisdictionis, stans a sinistris Praelati, facit
cum eo confessionem, et alia servat, ut in Pontificali et Caremoniali
romano ordinatur.
4. Stans igitur celebrans ante infimum gradum altaris, ut supra, producens
manu dextera a fronte ad pectus signum crucis, dicit intellegibili voce:
‘In nomine Patris, et Filii, et Spiritus Sancti. Amen.’ Et postquam id
dixerit, non debet advertere quemcumque in alio altari celebrantem, etiamsi
Sacramentum elevet, sed continuate prosequi Missam suam usque ad
finem. Quod item observatur in Missa solemni, et simul etiam a ministris.
5. Cum seipsum signat, semper sinistram ponit infra pectus: in aliis benedictionibus
cum est ad altare, et benedicit oblata, vel aliquid aliud, ponit eam
super altare, nisi aliter notetur. Seipsum benedicens, vertit ad se palmam
manus dexterae, et omnibus illius digitis iunctis et extensis, a fronte ad
pectus, et ab humero sinistro ad dexterum, signum crucis format. Si vero
alios, vel rem aliquam benedicit, parvum digitum vertit ei cui benedicit,

116 CAPUT 6. RITUS SERVANDUS IN CELEBRATIONE MISSAE
ac benedicendo totam manum dexteram extendit, omnibus illius digitis
pariter iunctis et extensis: quod in omni benedictione observatur.
RG: 424
RG: 425
6. Postquam dixerit: ‘In nomine Patris’, etc. ut supra, iungens iterum manus
ante pectus, pronuntiat clara voce antiphonam: ‘Introibo ad altare Dei’.
Minister retro post eum ad sinistram genuflexus, et in Missa solemni ministri
him inde stantes prosequuntur: ‘Ad Deum, qui laetificat iuventutem
meam’. Deinde sacerdos eodem modo stans incipit, et prosequitur cum
ministro, vel ministris alternatim psalmum: ‘Iudica me, Deus’, usque ad
finem, cum ‘Gloria Patri’. Quo finito, repetit antiphonam ‘Introibo’ cum
ministris, ut supra. Qui psalmus numquam praetermittitur, nisi in Missis
defunctorum, et in Missis de Tempore a dominica I Passionis usque ad feriam
V in Cena Domini inclusive, in quibus semel tantum dicta antiphona
‘Introibo’ cum ministris, ut supra, sacerdos statim subiungit V. ‘Adiutorium
nostrum, etc’. ut infra. Cum in fine psalmi dicit ‘Gloria Patri’, etc.
caput Cruci inclinat.
7. Repetita antiphona ‘Introibo’, dextera manu producens signum crucis a
fronte ad pectus, dicit V. ‘Adiutorium nostrum in nomine Domini’. R.
‘Qui fecit caelum et terram’. Deinde altari se profunde inclinans, iunctis
manibus dicit: ‘Confiteor Deo’, ut in Ordine Missae: et prosequitur
eodem modo stans inclinatus, donec a ministro, vel ministris dictum sit
‘Misereatur’. Cum incipitur a ministris ‘Confiteor’, se erigit. Cum dicit:
‘mea culpa’, ter pectus dextera manu percutit, sinistra infra pectus posita.
8. Si est coram Pontifice, Cardinali, Legato Sedis Apostolicae, vel Patriarcha,
Archiepiscopo et Episcopo in eorum provincia, civitate vel dioecesi
constitutis, ubi dicit: ‘vobis, fratres’, dicat: ‘tibi, pater’; similiter in fine
ubi dicit: ‘vos’, fratres, dicat: ‘te, pater’; quod dicens Summo Pontifici
genuflectit, aliis Pralatis profunde se inclinat.
9. Cum minister, et qui intersunt (etiamsi ibi fuerit Summus Pontifex), respondent
‘Confiteor’, dicunt ‘tibi, pater’, et ‘te, pater’, aliquantulum conversi
ad celebrantem.
10. Facta a circumstantibus confessione, celebrans stans respondet: ‘Misereatur
vestri’, etc. Deinde producens manu dextera a fronte ad pectus signum
crucis, dicit: ‘Indulgentiam, etc.’; et si est Episcopus, vel abbas, ut supra,
accipit manipulum osculando ilium in medio. Et stans inclinatus iunctis
manibus prosequitur: ‘Deus, tu conversus’, et quae sequuntur in Ordine
Missae, clara voce usque ad orationem ‘Aufer a nobis’, etc.; et cum dicit:
‘Oremus’, extendit et iungit manus.
11. Et tunc si coram Summo Pontifice, aut aliis Pralatis, ut supra, celebret,
facta Summo Pontifici genuflexione, aliis Pralatis profunda reverentia, accedit
ad medium altaris ante infimum gradum, et ibi incipit secreto: ‘Aufer
a nobis’, ut in Ordine Missa.
RG: 424
12. Aliquando psalmus ‘Iudica me, Deus’, cum sua antiphona, confessio cum
absolutione, versus sequentes atque orationes ‘Aufer a nobis’ et ‘Oramus
te, Domine’, omittenda sunt, ad normam n. 424 rubricarum. His in casibus,
celebrans, facta altari debita reverentia, illud ascendit nihil dicens,

6.4. DE ANTIPHONA AD INTROITUM [. . . ] 117
et disposito calice, altate osculatur, item nihil dicens; deinde, nisi fiat incensatio
altaris, in latere Epistolae incipit antiphonam ad Introitum, ut
infra.
6.4 De antiphona ad Introitum, ‘Kyrie, eleison’
et ‘Gloria in excelsis’
1. Dum dicit: ‘Aufer a nobis’, etc., celebrans iunctis manibus ascendit ad
medium altaris, et ibi inclinatus, manibusque item iunctis super eo positis,
ita ut digiti parvi dumtaxat frontem, seu medium anterioris partis
tabulae, seu mensae altaris tangant, residuo manuum inter altare et se retento,
pollice dextero super sinistrum in modum crucis posito (quae omnia
semper observantur, cum manus iunctae super altare ponuntur), secreto
dicit: ‘Oramus te, Domine’, etc., et cum dicit: ‘Quorum reliquiae hice
sunt’, osculatur altare in medio, manibus extensis aequaliter hinc inde super
eo positis: quod semper servatur, quando osculatur altare, sed post
Consecrationem pollices ab indicibus non disiunguntur. In omni etiam deosculatione
sive altaris, sive libri, sive alterius rei, non producitur signum
crucis pollice, vel manu super id quod osculandum est.
2. Osculato altari, accedit ad latus eius sinistrum, id est Epistolae: ubi stans
versus altare, et producens a fronte ad pectus signum crucis, incipit intellegibili
voce antiphonam ad Introitum et prosequitur iunctis manibus.
Cum dicit: ‘Gloria Patri’, tenens iunctas manus, caput inclinat. Cum
repetit antiphonam ad Introitum, non signat se, ut prius, et ea repetita,
iunctis manibus ante pectus accedit ad medium altaris, ubi stans versus
illud similiter manibus iunctis, dicit eadem voce ter ‘Kyrie, eleison’, ter
‘Christe, eleison’, et iterum ter ‘Kyrie, eleison’ alternatim cum ministro.
Si minister, vel qui intersunt, celebranti non respondeant, ipse solus novies
dicit.
3. Dicto ultimo ‘Kyrie, eleison’, sacerdos stans in medio altaris et manus extendens,
elevansque usque ad humeros (quod in omni manuum elevatione
observatur), voce praedicta incipit, si dicendum sit, ‘Gloria in excelsis’.
Cum dicit ‘Deo’, iungens manus, caput Cruci inclinat: quo erecto, stans
iunctis manibus ante pectus, prosequitur usque ad finem. Cum dicit ‘Adoramus
te’, ‘Gratias agimus tibi’, et ‘Iesu Christe’, ‘Suscipe deprecationem
nostram’, et iterum ‘Iesu Christe’, caput Cruci inclinat. Cum dicit in fine
‘Cum Sancto Spiritu’, seipsum a fronte ad pectus signat, interim absolvens:
‘in gloria Dei Patris. Amen.’
4. In Missa solemni sacerdos facta confessione ascendit cum ministris ad
medium altaris: ubi dicto ‘Oramus te, Domine’, et osculato altari, ponit
incensum in thuribulo, ministrante diacono naviculam, et thuriferario thuribulum;
diaconus, parum inclinatus versus celebrant em, dicit: ‘Benedicite,
pater reverende’, et osculatur cochlear, et manum celebrantis ante et post.
Celebrans ter incensum ponit in thuribulo, dicens interim: ‘Ab illo benedicaris’,
etc., et deposito cochleari producens manu dexter a signum crucis
super thus in thuribulo, illud benedicit. Postea diaconus dimissa navicula

118 CAPUT 6. RITUS SERVANDUS IN CELEBRATIONE MISSAE
accipit thuribulum, et dat celebranti, osculata prius catenularum summitate,
et manu illius dextera: qui, facta Cruci profunda reverentia, eam ter
incensat, nihil dicens: et, facta iterum Cruci reverentia, incensat altare,
ter ducens thuribulum aquali distantia, prout distribuuntur candelabra, a
medio eius usque ad latus Epistola: ubi, demissa manu, thurificat illius
postremam partem inferiorem, mox superiorem, bis ducto thuribulo: et
conversus ad altare, elevans manum incensat eius planitiem, seu mensam
in parte anteriori, ter ducens thuribulum usque ad medium: ubi facta
Cruci reverentia, procedendo thurificat aliud latus altaris triplici ductu
usque ad latus Evangelii: et pariter incensata inferiori et superiori parte
ipsius lateris Evangelii duplici ductu, adhuc stans ibidem, elevat thuribulum,
et ter incensat superiorem tabula partem versus medium altaris, ut
fecit in latere Epistola: deinde, manu aliquantulum demissa, incensat anteriorem
eius partem, seu frontem, ter ducens thuribulum, dum procedit
a latere Evangelii usque ad medium altaris, et facta Cruci reverentia, incensat
similiter triplici ductu reliquam partem anteriorem usque ad latus
Epistolae: ubi reddito thuribulo ipsi diacono, ab eo ipse solus incensatur.
5. Si vero in altari fuerint reliquiae, seu imagines Sanctorum, incensata
Cruce, et facta ei reverentia, antequam discedat a medio altaris, primum
incensat eas quae a dexteris sunt, idest a parte Evangelii prope Crucem,
bis ducens thuribulum, et iterum facta Cruci reverentia, similiter incensat
bis alias, qua sunt a sinistris, hoc est a parte Epistola: deinde prosequitur
incensationem altaris ut supra, ter ducens thuribulum in unoquoque latere,
etiamsi in eo essent plures reliquiae, vel imagines, seu etiam plura,
vel pauciora candelabra.
6. Si in altari fuerit tabernaculum sanctissimi Sacramenti, accepto thuribulo,
antequam incipiat incensationem, genuflectit, quod item facit quotiescumque
transit ante medium altaris.
7. Diaconus et sub diaconus hinc inde assistunt celebranti cum incensat, et
cum transeunt ante Crucem, semper genuflectunt. Deinde celebrans, diacono
a dexteris eius, subdiacono a dexteris diaconi stantibus in latere
Epistola, legit antiphonam ad Introitum et ‘Kyrie, eleison’. Cum vero intonat
hymnum ‘Gloria in excelsis Deo’, diaconus et subdiaconus, unus post
alium, stant a tergo celebrantis: postea ascendunt ad altare, et hinc inde,
diaconus a dexteris, subdiaconus a sinistris, cum celebrante hymnum submissa
voce prosequuntur usque ad finem. Quod etiam servatur cum dicitur
‘Credo’; et cum dicitur ‘Dominus vobiscum’, oratio, praefatio, et ‘Pater
noster’, diaconus et subdiaconus similiter stant unus post alterum a tergo
celebrantis.
8. In Missis cantatis, si incensationes fiant, celebrans se gerit ut supra pro
Missa solemni dictum est; in fine a ministrante incensatur.
6.5 De oratione
1. Dicto hymno ‘Gloria in excelsis’, vel, si non sit dicendus, eo omisso, celebrans
osculatur altare in medio, manibus hinc inde super eo, ut supra,
extensis: tum illis ante pectus iunctis, et demissis ad terram oculis, vertit

6.6. DE EPISTOLA GRADUALI ET ALIIS [. . . ] 119
se a sinistro latere ad dexterum versus populum, hoc est, per eam partem
quae respicit latus Epistolae, et extendens, ac iungens manus ante pectus,
ut prius, dicit clara voce: ‘Dominus vobiscum’, ‘vel si sit Episcopus:
‘PaxVobis’ (quod dicitur tantum hoc loco, quando dictus est hymnus ‘Gloria
in excelsis’)’. R. ‘Et cum spiritu tuo’, et iunctis, ut prius, manibus,
revertitur per eandem viam ad librum, ubi eas extendens, et iungens ante
pectus, caputque inclinans, dicit: ‘Oremus’: tum manus ante pectus extendit,
digitis simul iunctis, et orationem dicit. Cum dicit ‘Per Dominum’,
manus iungit, easque usque ad finem iunctas tenet. Si oratio concludatur
‘Qui tecum’ vel ‘Qui vivis’, manus iungit cum dicit ‘in unitate’.
2. Cum in oratione, vel alibi in Missa, pronuntiatur nomen IESU vel MARI-
AE, itemque cum exprimitur nomen Sancti vel Beati de quo dicitur Missa
aut fit commemoratio, vel Summi Pontificis, sacerdos caput inclinat. Si
plures orationes sint dicendae, idem in eis, in voce, extensione manuum,
et capitis inclinatione, quod supra dictum est, observatur.
3. Si altare sit ad orientem, versus populum, celebrans versa facie ad populum,
non vertit humeros ad altare, cum dicturus est ‘Dominus vobiscum’,
‘Orate, fratres’, ‘Ite, Missa est’, vel daturus benedictionem; sed osculato
altari in medio, ibi, expansis et iunctis manibus, ut supra, salutat
populum, et dat benedictionem.
4. Quoties in Missa dicenda occurrunt verba ‘Flectamus genua’ – ‘Levate’,
sacerdos, dicto in medio altaris ‘Kyrie, eleison’, revertitur ad latus Epistolae,
ubi stans ante librum, extensis et iunctis ante pectus manibus,
caput inclinans, dicit ‘Oremus’, ac deinde: ‘Flectamus genua’; et illico,
manibus super altare extensis, ut seipsum sustineat, utrumque genu flectit
ac, iunctis manibus, per aliquod temporis spatium in silentio orat; deinde
dicit: ‘Levate’, surgit et, manibus extensis, dicit orationem. Lectionem
sequentem eodem modo legit, ut infra de Epistola dicetur.
5. In Missa solemni cum dicitur ‘Dominus vobiscum’ et oratio, diaconus et
subdiaconus stant retro post celebrantem. ‘Flectamus genua’ et ‘Levate’
cantantur a diacono; celebrans omnesque alii utrumque genu fleclunt atque
orant, ut supra dictum est. Diaconus cantat ‘Flectamus genua’ antequam
genua flectat, ‘Levate’autem priusquam surgat.
6.6 De Epistola, graduali et aliis usque ad Offertorium
1. Dictis orationibus, celebrans, positis super librum vel super altare manibus,
ita ut palmae librum tangant, vel (ut placuerit) librum tenens, legit Epistolam
intellegibili voce, et respondetur a ministro: ‘Deo gratias’, et similiter,
stans eodem modo, prosequitur graduate, ‘Alleluia’, et tractum, ac sequentiam,
si dicenda sint. Quibus dictis, sacerdos, in Missis lectis, ipsemet, seu
minister portat librum missalis ad alteram partem altaris in latere Evangelii,
et dum transit ante medium altaris, caput Cruci inclinat, et missale
sic locat, ut posterior pars libri respiciat ipsum latus altaris, et non ad
parietem, sive ad partem eius contra se directam.

120 CAPUT 6. RITUS SERVANDUS IN CELEBRATIONE MISSAE
2. Locato missali in altari, celebrans redit ad medium altaris, ibique stans
iunctis manibus ante pectus, levatisque ad Deum oculis, et statim demissis,
tum profunde inclinatus, dicit secreto: ‘Munda cor meum’, et ‘Iube,
Domine, benedicere’. ‘Dominus sit in corde meo’, ut in Ordinario. Quibus
dictis, vadit ad librum missalis, ubi stans versus ilium, iunctis manibus
ante pectus, dicit intellegibili voce: ‘Ddminus vobiscum’. R. ‘Et cum spiritu
tuo’. Deinde pollice dexterae manus signo crucis signat primo librum
super principio Evangelii, quod est lecturus, postea seipsum in fronte,
ore, et pectore, dicens: ‘Sequentia’, vel ‘Initium sancti Evangelii’, etc., R.
‘Gloria tibi, Domine’. Tum iunctis iterum manibus ante pectus, stans,
ut supra, prosequitur Evangelium usque ad finem. Quo finito, minister,
stans in latere Epistolae post infimum gradum altaris, respondet: ‘Laus
tibi, Christe’, et sacerdos, elevans parumper librum, osculatur principium
Evangelii, dicens: ‘Per evangelica dicta’, etc., praeterquam in Missis
defunctorum, et nisi celebret coram Summo Pontifice, Cardinali et Legato
Sedis Apostolicae, vel Patriarcha, Archiepiscopo et Episcopo in eorum
residentiis, quo casu defertur cuilibet praedictorum osculandus liber, et
celebrans tunc non osculatur ilium, nec dicit: ‘Per evangelica dicta’. Cum
autem nominatur IESUS, caput versus librum inclinat; et eodem modo
versus librum genuflectit, cum in Evangelio est genuflectendum.
3. Dicto Evangelio, stans in medio altaris versus Crucem, elevans et extendens
manus, incipit (si dicendum sit) ‘Credo’; cum dicit: ‘in unum Deum’,
iungit manus, et caput Cruci inclinat; quo erecto, stans ibidem iunctis ante
pectus manibus, ut prius, prosequitur usque ad finem. Cum dicit: ‘Iesum
Christum’, caput Cruci inclinat. Cum dicit: ‘Et incarnatus est’, usque ad
et ‘Homo factus est’ inclusive, genuflectit. Cum dicit: ‘simul adoratur’,
caput Cruci inclinat. Cum dicit: ‘Et vitam venturi saeculi’. ‘Amen’,
producit sibi manu dextera signum crucis a fronte ad pectus.
4. In Missa solemni subdiaconus circa finem ultima orationis accipit ambabus
manibus librum Epistolarum, deferens ilium supra pectus, et, facta
altari genuflexione in medio, vadit ad partem Epistolae contra altare, et
cantat Epistolam, quam celebrans sedens auscultat. Epistola cantata, celebrans
redit ad librum, et subdiaconus facit iterum genuflexionem in medio
ac vadit ad celebrantem, et genuflectens osculatur eius manum, et ab eo
benedicitur, praterquam in Missis defunctorum. Deinde celebrans legit,
sub missa voce, graduale, etc., usque ad ‘Munda cor meum’ exclusive.
5. Postea celebrans in medio altaris exspectat donec subdiaconus missale in
latere Evangelii collocaverit et diaconus librunt Evangeliorum in medio altaris
deposuerit; deinde incensum imponit et benedicit more solito. Postea
diaconus, genuflexus in supremo gradu, inclinatus dicit ‘Munda cor meum’,
et accipiens librum Evangeliorum de altari, petit benedictionem a celebrante
similiter genuflexus in superiori gradu altaris; et osculata illius
manu, praecedentibus thuriferario, et duobus acolythis cum candelabris
accensis de credentia sumptis, vadit cum subdiacono a sinistris ad locum
Evangelii contra altare versus populum, ubi, subdiacono librum tenente,
medio inter duos acolythos tenentes candelabra accensa, dicit: ‘Dominus
vobiscum’, iunctis manibus. Cum dicit: ‘Sequentia’, etc. signat librum
in principio Evangelii, frontem, os et pectus: postea ter librum incensat,

6.7. DE ANTIPHONA AD OFFERTORIUM [. . . ] 121
hoc est, in medio, a dexteris, et a sinistris, et prosequitur Evangelium,
iunctis manibus. Interim celebrans post datam diacono benedictionem, retrahens
se ad latus Epistola, ibi stat, iunctis manibus. Et cum diaconus
dicit: ‘Sequentia sancti Evangelii’, sacerdos etiam signat se: et cum nominatur
IESUS, caput inclinat. Finito Evangelio sacerdos osculatur librum
a subdiacono sibi delatunt, dicens: ‘Per evangelica dicta’, etc., et a diacono
ter incensatur. Si sit coram Praelato in sua residentia, liber defertur
ad Praelatum, ut supra, et ille incensatur, ut in Caeremoniali. Postea,
stans in medio altaris versus ad Crucem, incipit, si dicendum sit, ‘Credo’,
stantibus post eum diacono et subdiacono, deinde ad altare accedentibus et
cum eo prosequentibus, ut dictum est ad ‘Gloria in excelsis’.
6. Si autem sit praedicandum, concionator, finito Evangelio, praedicet, et
sermone, sive concione expleta, dicatur ‘Credo’ vel, si non sit dicendum,
cantetur antiphona ad Offertorium.
7. Cum vero in symbolo cantatum fuerit: ‘Et incarnatus est’, diaconus, accepta
bursa de credentia, ambabus manibus eam defert elevatam cum solitis
reverentiis ad medium altaris, in quo explicat corporate, et revertitur ad
celebrantem. Cum non dicitur ‘Credo’, subdiaconus defert bursam simul
cum calice, ut infra dicetur.
8. In Missis cantatis Epistola a ministrante cani potest; secus sufficit ut
legatur a celebrante, qui tamen potest Epistolam more solito canere. Si incensationes
fiant, celebrans antequam dicat ‘Munda cor meum’, in medio
altaris incensum ponit et benedicit, et post verba ‘Sequentia’ vel ‘Initium
sancti Evangelii’, etc. ter missale incensat; post quant autem Evangelium
cantaverit, celebrans non incensatur.
6.7 De antiphona ad Offertorium et aliis usque
ad Canonem
1. Dicto symbolo, vel, si non sit dicendum, post Evangelium vel homiliam,
celebrans altare osculatur in medio, et iunctis manibus ante pectus ibidem
a manu sinistra ad dexteram (ut dictum est supra), vertit se ad populum,
et extendens ac iungens manus dicit: ‘Dominus vobiscum’, et iunctis
manibus revertitur per eandem viam ad medium altaris, ubi extendens et
iungens manus, caputque Cruci inclinans, dicit ‘Oremus’: tum iunctis, ut
prius, manibus, dicit antiphonam ad Offertorium, et omnia quae usque ad
finem Missae in medio altaris dicenda sunt, dicit ibidem stans versus ad
altare, nisi ubi aliter ordinatur.
2. Antiphona ad Offertorium absoluta, discooperit calicem et ad latus Epistole
sistit, et manu dextera amovet parvam pallam desuper hostiam, accipit
patenam cum hostia, et ambabus manibus usque ad pectus eam elevatam
tenens, oculis ad Deum elevatis, et statim demissis, dicit: ‘Suscipe,
sancte Pater’, etc.
3. Si fuerint aliae hostiae non super patenam, sed super corporale, vel in alio
calice, seu vase pro Communione populi consecrandae, calicem ilium, seu

122 CAPUT 6. RITUS SERVANDUS IN CELEBRATIONE MISSAE
vas dextera discooperit, et intentionem suam etiam ad illas offerendas et
consecrandas dirigens, dicit ut supra: ‘Suscipe’, etc. ut in Ordine Missae.
Quo dicto, patenam utraque manu tenens, cum ea facit signum crucis super
corporale, et deponit hostiam circa medium anterioris partis corporalis
ante se, et patenam ad manum dexteram aliquantulum subtus corporale;
quam, exterso calice, ut dicetur, cooperit purificatorio. Si autem adsit vas
seu calix cum aliis hostiis, ipsum cooperit alia patena, vel palla.
4. Deinde in latere Epistolae accipit calicem, purificatorio extergit, et sinistra
tenens illius nodum, accipit ampullam vini de manu ministri (qui osculatur
ipsam ampullam, non autem manum celebrantis) et ponit vinum in calicem.
Deinde, eodem modo tenens calicem, producit signum crucis super
ampullam aquae, et dicit: ‘Deus, qui humanae substantiae’, et infundens
parum aquae in calicem prosequitur: ‘Da nobis per huius aquae et vini
mysterium’, etc. Si vero celebrat pro defunctis, non facit signum crucis
super aquam, sed imponit absque benedictione, dicens orationem ut supra.
5. Imposita aqua in calice et finita oratione praedicta, accipit manu dextera
calicem discoopertum; et stans ante medium altaris, ipsum ambabus
manibus elevatum tenens, videlicet cum sinistra pedem, cum dextera autem
nodum infra cuppam, intentis ad Deum oculis offert, dicens: ‘Offerimus
tibi, Domine’, etc. Qua oratione dicta, facit signum crucis cum calice
super corporale, et ipsum in medio post hostiam collocat, et palla cooperit.
Deinde, iunctis manibus super altare positis, aliquantulum inclinatus
dicit secreto: ‘In spiritu humilitatis’, etc. Postea erectus, elevans oculos,
manusque expandens, easque, in altum porrectas, statim iungens ante pectus
(quod semper facit quando aliquid est benedicturus) dicit: ‘Veni, sanctificator’,
etc. Cum dicit: ‘et benedic’, signat manu dextera communiter
super hostiam et calicem, sinistra posita super altare.
6. Tum, iunctis ante pectus manibus, accedit ad latus Epistolae, ubi stans,
ministro aquam fundente, lavat manus, idest, extremitates digitorum pollicis
et indicis, dicens psalmum: ‘Lavabo inter innocentes’, cum ‘Gloria
Patri’, etc.; qui versus ‘Gloria Patri’ praetermittitur in Missis defunctorum,
et in Missis de Tempore a dominica I Passionis usque ad feriam V in
Cena Domini inclusive.
7. Celebrans, lotis manibus, eas tergit, et, illis ante pectus iunctis, revertitur
ad medium altaris, ubi stans, oculosque ad Deum elevans, et statim
demittens, manibus iunctis super altare aliquantulum inclinatus, dicit secreto
orationem: ‘Suscipe, sancta Trinitas’, etc. Qua dicta, manibus hinc
inde extensis et super altare positis, osculatur illud in medio; tum, iunctis
manibus ante pectus, demissisque oculis ad terram, a sinistra manu ad
dexteram vertit se ad populum, et versus eum extendens et iungens manus,
dicit voce aliquantulum elata: ‘Orate, fratres’, et secreto prosequens: ‘ut
meum ac vestrum sacrificium’, etc., perficit circulum, revertens, iunctis
manibus ante pectus, a manu dextera ad medium altaris. Et responso
a ministro, vel a circumstantibus: ‘Suscipiat Dominus sacrificium de
manibus tuis’, etc. (alioquin per seipsum, dicens: ‘Sacrificium de manibus
meis’), ipse celebrans submissa voce dicit: ‘Amen’. Et manibus ante pectus
extensis, ut fit ad orationem, stans in medio altaris versus librum,

6.7. DE ANTIPHONA AD OFFERTORIUM [. . . ] 123
dicit absolute sine ‘Oremus’ et sine alia interpositione orationem, vel orationes
secretas. Cum dicit ‘Per Dominum’, iungit manus: cum dicit ‘Iesum
Christum’, caput inclinat: quod facit in prima oratione, et in ultima, si
plures sint dicendae.
8. In conclusione autem ultimae secretae ad verba ilia: ‘Per omnia specula
saeculorum’ exclusive, sacerdos stans in medio altaris, depositis super eo
manibus hinc inde extensis, dicit convenienti et intellegibili voce praefationem.
Cum dicit: ‘Sursum corda’, manus elevat hinc inde ante pectus
extensas. Cum dicit: ‘Gratias agamus’, manus iungit; cum dicit: ‘Domino
Deo nostro’, oculos elevat, et statim Cruci caput inclinat. Responso:
‘Dignum et iustum est’, elevatis et extensis ut prius manibus, prosequitur
praefationem. Cum dicit: ‘Sanctus’, iunctis ante pectus manibus, et inclinatus,
eadem voce prosequitur, ministro interim parvam campanulam
pulsante. Cum dicit: ‘Benedictus qui venit in nomine Domini’, etc., erigit
se, et signum crucis sibi producit a fronte ad pectus.
9. In Missa solemni, dicto ‘Oremus’, diaconus et subdiaconus accedunt ad
altare in latus Epistolae; diaconus amovet calicem, si est in altari, vel,
si est in credentia, ut magis decet, accipit eum de manu subdiaconi, qui
ilium cum patena et hostia, coopertum palla et velo a collo sibi pendente
manu sinistra tenens, et alteram manum superponens velo, ne aliquid decidat,
de credentia detulit, comitatus ab acolytho ampullas vini et aqua
portante; ipse diaconus calicem detegit, et dat patenam cum hostia celebranti,
osculando eius manum: subdiaconus ex tergit calicem purificatorio;
diaconus, accepta ampulla vini de manu subdiaconi, imponit vinum
in calice; subdiaconus interim ampullam aqua ostendens celebranti, dicit:
‘Benedicite, pater reverende’; qui, facto versus eam signo crucis, dicit orationem:
‘Deus, qui humanae’, etc., interim subdiaconus infundit paululum
aqua in calicem; diaconus ilium celebranti dat, et pedem calicis tangens,
seu bracchium dexterum celebrantis sustentans, cum eo dicit: ‘Offerimus
tibi, Domine’, etc., quem postea positum in altari, ut supra, palla cooperit.
Subdiacono deinde stanti in latere Epistolae ponit in dextera manu patenam,
quam cooperit extremitate veli ab eius humero pendentis: qui vadit
post celebrantem ante medium altaris, et, facta genufiexione, ibi stat,
sustinens eam elevatam usque ad finem orationis dominica, ut dicetur. In
Missis autem defunctorum patena non tenetur a subdiacono.
10. Dicto ‘Veni, sanctificator’, ut supra, celebrans, ministrante diacono naviculam,
et dicente: ‘Benedicite, pater reverende’, ponit incensum in thuribulo,
dicens: ‘Per intercessionem’, etc., ut in Ordine Missae. Deinde accepto
thuribulo per manum diaconi, nullam tunc faciens Cruci reverentiam incensat
oblata, ter ducens thuribulum super calicem et hostiam simul in
modum crucis, et ter circum calicem et hostiam, scilicet bis a dextera ad
sinistram, et semel a sinistra ad dexteram (diacono interim pedem calicis
tenente manu dextera), dispensans verba in qualibet incensatione hoc
modo. In prima incensatione: ‘Incensum istud’. In secunda: ‘a te benedictum’.
In tertia: ‘ascendat ad te, Domine’. In quarta: ‘et descendat super
nos’. In quinta et sexta: ‘misericordia tua’. Deinde facta reverentia, incensat
Crucem et altare, ut dictum est supra, assistente eodem diacono,
interim dicens: ‘Dirigatur, Domine, oratio mea’, etc.; et cum incensatur

124 CAPUT 6. RITUS SERVANDUS IN CELEBRATIONE MISSAE
Crux, diaconus amovet calicem ad partem Epistolae, et, incensata Cruce,
reponit in loco suo. Cum reddit thuribulum diacono, dicit: ‘Accendat in
nobis’, etc. Et incensatur ab eo: deinde diaconus incensat chorum, et
postremo subdiaconum tenentem patenam, et ipse diaconus incensatur a
thuriferario, et thuriferarius postea incensat acolythos et populum. Celebrans,
postquam incensatus fuerit, lavat manus, ministrantibus acolythis
ampullam aqua, cum pelvicula et manutergio. In Missa cantata, si incensationes
fiant, celebrans se gerit ut in Missa solemni, et in fine incensatur
a ministrante, qui postea incensat clerum quoque et populum.
11. Cum dicitur prafatio, diaconus et subdiaconus stant retro post celebrantem:
et paulo antequam dicatur ‘Sanctus’, accedunt ad altare, ubi cum celebrante
hinc inde dicunt ‘Sanctus’, et qua sequuntur usque ad Canonem. Deinde
diaconus accedit ad sinistram celebrantis, ei assistens dum dicitur Canon,
nisi alius sacerdos assistat, quia tunc ipse staret ad dexteram aliquantulum
post celebrantem. Subdiaconus vero tunc stat post celebrantem.
6.8 De Canone Missae usque ad Consecrationem
1. Finita praefatione, ut supra, sacerdos, stans ante medium altaris versus ad
illud, extendit et aliquantulum elevat manus, oculisque elevatis ad Deum,
et sine mora devote demissis, ac manibus iunctis et super altare positis,
profunde inclinatus incipit Canonem, secreto dicens: ‘Te igitur’, etc., ut
in Ordine Missae. Cum dicit: ‘Ut accepta habeas et benedicas’, etc.,
prius osculatur altare in medio, deinde erigit se, et stat iunctis manibus
ante pectus. Cum dicit: ‘Haec ✠ dona, haec ✠ munera, haec sancta ✠
sacrificia’, dextera manu signat ter communiter super hostiam et calicem.
Deinde, extensis manibus ante pectus, prosequitur: ‘In primis quae tibi
offerimus’, etc.
2. Ubi dicit: ‘una cum famulo tuo Papa nostro N.’, exprimit nomen Papae:
Sede autem vacante verba praedicta omittuntur. Ubi dicitur: ‘et Antistite
nostro N.’, specificatur nomen Patriarchae, Archiepiscopi, vel Episcopi
Ordinarii dioecesis in qua Sacrum facit, et non alterius Superioris, etiamsi
celebrans sit omnino exemptus, vel sub alterius Episcopi iurisdictione.
Si vero Episcopus Ordinarius illius loci, in quo Missa celebratur, sit vita
functus, praedicta verba omittuntur, quae etiam omittuntur ab iis qui
Romae celebrant. Si celebrans est Episcopus, Archiepiscopus vel Patriarcha,
omissis praedictis verbis, eorum loco dicit: ‘et me indigno servo tuo’.
Summus autem Pontifex cum celebrat, omissis verbis: ‘una cum famulo
tuo Papa nostro N. et Antistite nostro N.’, dicit: ‘una cum me indigno
famulo tuo, quem gregi tuo praeesse voluisti’. Et continuant omnes, ut
sequitur: ‘et omnibus orthodoxis’, etc.
3. Cum dicit: ‘Memento, Domine’, elevans et iungens manus usque ad faciem
vel pectus, sic iunctis manibus stat paulisper in quiete, demisso aliquantulum
capite, faciens commemorationem vivorum Christi fidelium ad suam
voluntatem, quorum nomina, si vult, secreto commemorat: non tamen
necesse est ea exprimere, sed mente tantum eorum memoriam habeat.
Potest etiam celebrans, si pro pluribus orare intendit, ne circumstantibus

6.8. DE CANONE MISSAE USQUE AD CONSECRATIONEM 125
sit morosus, ante Missam in animo proponere sibi omnes illos, tam vivos
quam defunctos, pro quibus in ipsa Missa orare intendit, et hoc loco generaliter
unico contextu ipsorum vivorum commemorationem agere, pro
quibus ante Missam orare proposuit in Missa.
4. Commemoratione vivorum facta, demissis et extensis, ut prius, manibus,
continuat: ‘Et omnium circumstdntium’, etc. Similiter stans prosequitur:
‘Communicantes’. Cum dicit: ‘Iesu Christi’, caput inclinat: in conclusione,
quando dicit: ‘Per eundem, iungit manus’. Cum dicit: ‘Hanc igitur
oblatidnem’, expandit manus simul super oblata, ita ut palmae sint apertae
versus ac supra calicem et hostiam, quas sic tenet usque ad ilia verba:
‘Per Christum Dominum nostrum’. Tunc enim iungit manus, et sic prosequitur:
‘Quam oblationem tu, Deus, in omnibus, quaesumus’: et cum
dicit: ‘bene✠dictam, adscrip✠am, ra✠tam’, communiter signat ter super
hostiam et calicem simul: deinde cum dicit: ‘ut nobis Cor✠pus’, separatim
signat semel super hostiam tantum; et cum dicit: ‘et San✠guis’, semel
super calicem tantum: deinde elevans et iungens manus ante pectus, prosequitur:
‘fiat dilectissimi Filii tui Domini nostri Iesu Christi’, et inclinans
caput Cruci, extergit, si opus fuerit, pollices et indices super corporale, et
dicit secreto, ut prius: ‘Qui pridie quam pateretur’: et accipiens pollice
et indice dexterae manus hostiam, et eam cum illis ac indice et pollice
sinistrae manus tenens, stans erectus ante medium altaris, dicit: ‘accepit
panem in sanctas ac venerabiles manus suas’, elevansque ad caelum oculos
et statim demittens, dicit: ‘et elevatis oculis in caelum ad te Deum Patrem
suum omnipotentem’, caputque aliquantulum inclinans, dicit: ‘tibi gratias
agens’, et tenens hostiam inter pollicem et indicem sinistrae manus,
dextera producit signum crucis super eam, dicens: ‘bene✠dixit, fregit,
deditque discipulis suis, dicens: Accipite et manducate ex hoc omnes.’
5. Si adsit vas cum aliis hostiis consecrandis, antequam accipiat hostiam, discooperit
manu dextera calicem, seu vas aliarum hostiarum. Cum autem
finierit supradicta verba, cubitis super altare positis, distincte et reverenter
profert verba consecrationis super hostiam et simul super omnes, si
plures sint consecrandae; et hostiam suam pollicibus et indicibus tantum
tenens dicit: ‘Hoc est enim Corpus meum’. Quibus prolatis, celebrans
tenens hostiam inter pollices et indices praedictos super altare, reliquis
manuum digitis extensis, et simul iunctis (et hostiis, si plures sint consecratae,
in loco, in quo a principio Missae positae sunt, super corporale
vel in alio vase aut calice demissis) genuflexus eam adorat. Tunc se erigens,
quantum commode potest, elevat in altum hostiam, et intentis in
eam oculis (quod et in elevatione calicis facit) populo reverenter ostendit
adorandam; et mox sola manu dextera ipsam reverenter reponit super corporale
in eodem loco unde eam levavit, et deinceps pollices et indices non
disiungit, nisi quando hostiam consecratam tangere vel tractare debet,
usque ad ablutionem digitorum post Communionem.
6. Reposita hostia consecrata super corporale, genuflexus ipsam veneratur;
si adsit vas aliarum hostiarum, patena vel palla cooperit, ut supra. Minister
paulo ante Consecrationem campanulas signo fideles moneat. Deinde,
dum celebrans elevat hostiam, manu sinistra elevat fimbrias posteriores
planetae, ne ipsum celebrantem impediat in elevatione bracchiorum; quod

126 CAPUT 6. RITUS SERVANDUS IN CELEBRATIONE MISSAE
et facit in elevatione calicis; et manu dextera pulsat campanulam ter
ad unamquamque elevationem, vel continuate quousque sacerdos deponat
hostiam super corporale, et similiter postmodum ad elevationem calicis.
7. Celebrans, adorato Sacramento, surgit, et discooperit calicem, in quem,
si opus sit, extergit digitos, quod semper faciat si aliquod fragmentum
digitis adhaereat; et stans erectus dicit: ‘Simili modo postquam cenatum
est’, et ambabus manibus accipiens calicem iuxta nodum infra cuppam, et
aliquantulum ilium elevans, ac statim deponens, dicit: ‘accipiens et hunc
praeclarum Calicem in sanctas ac venerabiles manus suas’, etc. Cum dicit:
‘item tibi gratias agens’, caput inclinat; cum dicit: ‘benedixit’, sinistra calicem
infra cuppam tenens, dextera signat super eum; et prosequens: ‘deditque
discipulis suis’, etc., et ambabus manibus tenens calicem, videlicet
sinistra pedem, dextera nodum infra cuppam, cubitis super altare positis,
profert attente et continuate, ut supra, verba consecrationis Sanguinis:
‘Hic est enim Calix’, etc. Quibus dictis, reponit calicem super corporale,
dicens secreto: ‘Haec quotiescumque feceritis’, etc., genuflexus Sanguinem
reverenter adorat. Tum se erigit, et accipiens calicem discoopertum cum
Sanguine ambabus manibus, ut prius, elevat eum, et erectum quantum
commode potest, ostendit populo adorandum: mox ipsum reverenter reponit
super corporale in locum pristinum, et manu dextera palla cooperit,
ac genuflexus Sacramentum veneratur.
8. In Missa solemni ad finem prafationis accenduntur duo saltem intorticia
ab acolythis, qua exstinguuntur post elevationem calicis, nisi aliqui
sint communicandi, et tunc exstinguuntur post Communionem. In diebus
etiam ieiuniorum et in Missis defunctorum tenentur accensa usque ad
Communionem. Cum autem celebrans dicit: ‘Quam oblationem’, etc.,
diaconus accedit ad eius dexteram, et ibi in superiori gradu altaris genuflexus,
cum Sacramentum elevatur, fimbrias planeta elevat, et quando opus
est, se erigens, calicem discooperit et cooperit, et cum celebrante genuflectit.
Subdiaconus genuflectit in loco suo. Thuriferarius genuflexus in latere
Epistolae ter incensat hostiam, cum elevatur, et similiter calicem, posito
incenso in thuribulo absque benedictione; quod servatur etiam in Missis
cantatis in quibus incensationes fiunt. Deposito calice, diaconus redit ad
librum, nisi alius assistat. Ceteri surgunt et stant in locis suis.
6.9 De Canone post Consecrationem usque ad
orationem dominicam
1. Reposito calice et adorato, sacerdos stans ante altare, extensis manibus
ante pectus, dicit secreto: ‘Unde et memores’, etc. Cum dicit: ‘de tuis
donis ac datis’, iungit manus ante pectus: et cum dicit: ‘Hostiam ✠ puram,
Hostiam ✠ sanctam, Hostiam ✠ immaculatam’, manu sinistra posita
super altare intra corporale, dextera signat ter communiter super hostiam
et calicem, et semel super hostiam tantum, et semel super calicem tantum,
dicens: ‘Panem ✠ sanctum vitae aeternae, et Calicem ✠ salutis perpetuae’;
deinde, stans ut prius extensis manibus, prosequitur: ‘Supra quae
propitio’, etc. Cum dicit: ‘Supplices te rogamus’, etc., inclinat se ante

6.10. DE ORATIONE DOMINICA ET ALIIS [. . . ] 127
medium altaris, manibus iunctis super illo positis. Cum dicit: ‘ex hac
altaris participatione’, osculatur altare, manibus hinc inde super corporale
positis. Cum dicit: ‘sacrosanctum Filii tui’, iungit manus; et dextera
signans semel super hostiam tantum, et semel super calicem, sinistra super
corporale posita, dicit: ‘Cor✠pus et San✠guinem sumpserimus’, et
cum dicit: ‘omni benedictione ✠ caelesti’, seipsum signat a fronte ad pectus
signo crucis, sinistra posita infra pectus, et prosequitur: ‘et gratia
repleamur’. Cum dicit: ‘Per eundem’, iungit manus.
2. Cum dicit: ‘Memento etiam, Domine, famu- lorum famularumque tuarum’,
etc., extensis et iunctis manibus ante pectus, et usque ad faciem
elevatis, et intentis oculis ad Sacramentum super altare, facit commemorationem
Fidelium defunctorum, de quibus sibi videtur, eodem modo ut
dictum est de commemoratione vivorum. Qua commemoratione facta,
stans ut prius extensis manibus, prosequitur: ‘Ipsis, Domine, et omnibus
in Christo’, etc., et in fine ad: ‘Per eundem’, iungit manus, et caput
inclinat.
3. Cum dicit: ‘Nobis quoque peccatoribus’, vocem aliquantulum elevat et
dextera manu pectus sibi percutit, sinistra posita super corporale, et
prosequitur secreto: ‘famulis tuis’, etc., stans manibus extensis, ut prius.
Cum dicit: ‘Per Christum Dominum nostrum. Per quem haec omnia,
Domine, semper bona creas’, iungit manus ante pectus: deinde, manu
dextera ter signans communiter super hostiam et calicem, dicit: ‘sancti✠
ficas, vivi✠ficas, bene✠dicis, et praestas nobis’. Postea discooperit manu
dextera calicem, et genuflexus Sacramentum adorat: tum se erigit, et reverenter
accipit hostiam inter pollicem et indicem dexterae manus, et cum
ea super calicem, quem manu sinistra tenet circa nodum infra cuppam,
signat ter a labio ad labium, dicens: ‘Per ip✠sum, et cum ip✠so, et in
ip✠so’. Et similiter cum hostia signat bis inter calicem et pectus, incipiens
a labio calicis, et dicit: ‘est tibi Deo Pa✠tri omnipotenti, in unitate
Spiritus ✠ Sancti’. Deinde tenens manu dextera hostiam super calicem,
sinistra calicem, elevat eum aliquantulum simul cum hostia, dicens: ‘omnis
honor et gloria’, et statim utrumque deponens, hostiam collocat super
corporale, et si opus sit, digitos extergit, ut supra; ac pollices et indices ut
prius iungens, calicem palla cooperit, et genuflexus Sacramentum adorat.
4. In Missa solemni, cum celebrans dicit: ‘Per quem haec omnia’, etc., diaconus,
facta Sacramento genuflexione, accedit ad dexteram celebrantis,
et quando opus est discooperit calicem, et cum celebrante adorat, similiter
cooperit, et iterum genuflectit. Cum incipit: ‘Pater noster’, idem vadit
retro post celebrantem, facta prius Sacramento genuflexione, ubi stat, dum
dicitur oratio dominica.
6.10 De oratione dominica et aliis usque ad factam
Communionem
1. Clebrans, cooperto Calice adoratoque Sacramento, erigit se, et manibus
extensis hinc inde super altare intra corporale positis, dicit intellegibili
voce: ‘Per omnia saecula saeculorum’, et cum dicit: ‘Oremus’, iungit

128 CAPUT 6. RITUS SERVANDUS IN CELEBRATIONE MISSAE
manus, caput Sacramento inclinans. Cum incipit: ‘Pater noster’, extendit
manus, et stans oculis ad Sacramentum intentis, prosequitur usque
ad finem. Responso a ministro: ‘Sed libera nos a malo’, et a celebrante,
submissa voce: ‘Amen’, manu dextera, pollice et indice non disiunctis,
patenam aliquantulum purificatorio extergens, eam accipit inter indicem
et medium digitos; quam tenens super altare erectam, sinistra super corporale
posita, dicit secreto: ‘Libera nos, qusesumus’, etc.
2. Antequam celebrans dicat: ‘Da propitius pacem’, elevat manu dextera
patenam de altari, et seipsum cum ea signat signo crucis, dicens: ‘Da propitius
pacem in diebus nostris’. Cum signat se, manum sinistram ponit
infra pectus; deinde patenam ipsam osculatur, et prosequens: ‘ut, ope
misericordiae tuae’, etc., submittit patenam hostiae, quam indice sinistro
accommodat super patenam, discooperit calicem, et genuflexus Sacramentum
adorat; tum se erigens, accipit hostiam inter pollicem et indicem dexterae
manus, et cum illis ac pollice et indice sinistrae manus eam super calicem
tenens reverenter frangit per medium, dicens: ‘Per eundem Dominum
nostrum Iesum Christum, Filium tuum’, et mediam partem, quam inter
pollicem et indicem dexterae manus tenet, ponit super patenam; de alia
media, quam sinistra manu tenet, frangit cum pollice et indice dexterae
manus particulam, prosequens: ‘Qui tecum vivit et regnat’, et eam inter
ipsos dexterae manus pollicem et indicem retinens, partem maiorem,
quam sinistra tenet, adiungit mediae super patenam positae, interim dicens:
‘in unitate Spiritus Sancti Deus’; et particulam hostiae, quam in
dextera manu retinuit, tenens super calicem, quem sinistra per nodum
infra cuppam retinet, intellegibili voce dicit: ‘Per omnia saecula saeculorum’.
R. ‘Amen’, et cum ipsa particula signans ter a labio ad labium
calicis, dicit: ‘Pax ✠ Domini sit ✠ semper vobis ✠ cum’. Responso per
ministrum: ‘Et cum spiritu tuo’, particulam, quam dextera manu tenet,
immittit in calicem dicens secreto: ‘Haec commixtio et consecratio Corporis’,
etc. Deinde pollices et indices super calicem aliquantulum tergit
et iungit, calicem palla cooperit, et genuflexus Sacramentum adorat, surgit,
et stans iunctis manibus ante pectus, inclinatus versus Sacramentum,
dicit intellegibili voce: ‘Agnus Dei, qui tollis peccata mundi’: et dextera
percutiens sibi pectus, sinistra super corporate posita, dicit: ‘miserere
nobis’, et deinde non iungit manus, sed iterum percutit sibi pectus, cum
dicit secundo: ‘miserere nobis’, quod et tertio facit, cum dicit: ‘dona nobis
pacem’.
3. Tune manibus iunctis supra altare positis, oculisque ad Sacramentum intentis,
inclinatus dicit secreto: ‘Domine Iesu Christe’, etc. Qua oratione
finita, si est daturus pacem, osculatur altare in medio et instrumentum
pacis ei porrectum a ministro iuxta ipsum ad dexteram, hoc est, in latere
Epistolae, genuflexo, et dicit: ‘Pax tecum’. Minister respondet: ‘Et cum
spiritu tuo’. Si non adsit qui huiusmodi instrumento pacem recipiat a celebrante,
pax non datur, etiamsi illius datio Missae conveniat; nec osculatur
altare, sed, dicta praemissa oratione, statim subiungit alias orationes ut
in Ordine Missae.
4. Si vero celebret pro defunctis, non percutit pectus ad ‘Agnus Dei’, quia dicit:
‘Dona eis requiem’ nec dicit primam orationem: ‘Domine Iesu Christe,

6.10. DE ORATIONE DOMINICA ET ALIIS [. . . ] 129
qui dixisti Apostolis tuis’, etc., non dat pacem sed dicit alias duas sequentes
orationes: ‘Domine Iesu Christe, Fili Dei vivi’, etc., ‘et Perceptio
Corporis tui’, etc. Quibus orationibus dictis, genuflectens Sacramentum
adorat, et se erigens dicit secreto: ‘Panem caelestem accipiam’, etc.; quo
dicto, dextera manu accipit de patena reverenter ambas partes hostiae,
et collocat inter pollicem et indicem sinistrae manus, quibus patenam inter
eundem indicem et medium digitos supponit, et eadem manu sinistra
tenens partes huiusmodi super patenam inter pectus et calicem, parum inclinatus,
dextera tribus vicibus percutit pectus suum, interim etiam tribus
vicibus dicens voce aliquantulum elevata: ‘Domine, non sum dignus’: et
secreto prosequitur: ‘ut intres’, etc. Quibus tertio dictis, ex sinistra accipit
ambas partes praedictas hostiae inter pollicem et indicem dexterae
manus, et cum ilia supra patenam signat seipsum signo crucis, ita tamen
ut hostia non egrediatur limites patenae, dicens: ‘Corpus Domini nostri
Iesu Christi custodiat animam meam in vitam aeternam. Amen’: et
se inclinans, cubitis super altare positis, reverenter easdem ambas partes
sumit: quibus sumptis, deponit patenam super corporate, et erigens se,
iunctis indicibus et pollicibus, ambas quoque manus ante faciem iungit, et
aliquantulum quiescit in meditatione sanctissimi Sacramenti. Deinde depositis
manibus dicit secreto: ‘Quid retribuam Domino pro omnibus quae
retribuit mihi’ et interim discooperit calicem, genuflectit, surgit, accipit
patenam, inspicit corporale, colligit fragmenta cum patena, si qua sint in
eo, patenam quoque diligenter cum pollice et indice dexterae manus super
calicem extergit et ipsos digitos, ne quid fragmentorum in eis remaneat.
5. Post extersionem patenae, iunctis pollicibus et indicibus, calicem dextera
manu infra nodum cuppae accipit, sinistra patenam, dicens: ‘Calicem
salutaris’, etc., et signans se signo crucis cum calice, dicit: ‘Sanguis Domini
nostri’, etc., et manu sinistra supponens patenam calici, stans reverenter,
sumit totum Sanguinem cum particula in calice posita. Quibus
sumptis, dicit secreto: ‘Quod ore sumpsimus’, etc., et super altare porrigit
calicem ministro in latere Epistolae, quo vinum fundente, se purificat:
deinde vino et aqua abluit pollices et indices super calicem, quos abstergit
purificatorio, interim dicens: ‘Corpus tuum, Domine, quod sumpsi’, etc.
Ablutionem sumit, et extergit os et calicem purificatorio: quo facto purificatorium
extendit super calicem et desuper patenam ac super patenam
parvam pallam; et, plicato corporali, quod reponit in bursam, cooperit
calicem velo, et bursam desuper ponit, et collocat in medio altaris, ut in
principio Missae.
6. Si qui sum communicandi in Missa, paulo antea ministrans campanulas
signo eos moneat. Sacerdos autem, post sumptionem Sanguinis, calicem
parum ad latus Evangelii collocat, intra tamen corporale, et palla tegit.
Deinde, si particulae super corporale consecratae sint, facta genuflexione,
eas super patenam ponit; si particulae in eadem Missa intra pyxidem consecratae
sunt, pyxidem collocat in medio corporali, eam discooperit et
genuflectit; si vero administrandae sunt particulae iam antea consecratae,
aperto tabernaculo, genuflectit, pyxidem extrahit et discooperit. Postea
accipit manu sinistra pyxidem seu patenam cum Sacramento, dextera vero
sumit unam particulam, quam inter pollicem et indicem tenet aliquantulum
elevatam super pyxidem seu patenam, et, conversus ad communican-

130 CAPUT 6. RITUS SERVANDUS IN CELEBRATIONE MISSAE
dos in medio altaris, dicit: ‘Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi’.
Deinde dicit: ‘Domine, non sum dignus, ut intres sub tectum meum, sed
tantum dic verbo, et sanabitur anima mea’. Quibus verbis tertio repetitis,
accedit ad eorum dexteram, hoc est, ad latus Epistolae, et unicuique
porrigit Sacramentum faciens cum eo signum crucis super pyxidem vel
patenam, et simul dicens: ‘Corpus Domini nostri Iesu Christi custodiat
animam tuam in vitam aeternam. Amen.’
7. Fidelibus communicatis, celebrans ad altare revertitur. Deinde: si particulae
super corporale positae erant, extergit illud cum patena, et si qua
in eo fuerint fragmenta, in calicem immittit; si particulae in pyxide inveniuntur,
eam super corporale deponit, cooperit, in tabernaculo reponit,
genuflectit et ostiolum claudit. Postea in calicem immittit fragmenta quae
forte inveniuntur in patina sub mento communicantium apposita. Deinde
dicit secreto: ‘Quod ore sumpsimus, Domine’, etc., et se purificat dicens:
‘Corpus tuum, Domine, quod sumpsi’, etc., et alia facit ut supra. Si in
altari desit tabernaculum, et pyxis cum particulis consecratis super altare
maneat usque ad finem Missae, ea serventur quae feria V in Cena Domini
praescribuntur versus finem Missae.
8. In Missa solemni diaconus stans retro post celebrantem cum in oratione
dominica dicitur: ‘Et dimitte nobis debita nostra’, facta ibidem genuflexione,
vadit ad dexteram celebrantis, et subdiaconus circa finem orationis
dominicae, facta itidem genuflexione, revertitur ad altare, et stans
in latere Epistolae porrigit patenam diacono, qui eam discooperit, et purificatorio
abstergens dat celebranti, illius manum osculando, et quando
opus est, discooperit et cooperit calicem, et cum celebrante adorat. Subdiaconus,
reddita patena et deposito velo, quod ab humeris eius pendebat,
genuflectit, et descendit retro post celebrantem, et cum dicitur: ‘Pax Domini’,
iterum genuflectens, accedit ad sinistram celebrantis, et simul dicunt:
‘Agnus Dei’. Deinde, facta ibidem Sacramento genuflexione, redit
post celebrantem. Diaconus vero a dextris genuflexus exspectat pacem: et
cum celebrans osculatur altare, ipse se erigens simul osculatur illud extra
corporale, et a celebrante dicente: ‘Pax tecum’, complexus accipit pacem
sinistris genis sibi invicem appropinquantibus, et ei respondet: ‘Et cum
spiritu tuo’. Postea, iterum Sacramento in altari adorato, vertit se ad
subdiaconum retro post celebrantem, et similiter dat ei pacem. Subdiaconus,
accepta pace a diacono et facta altari genuflexione, comitatus ab
acolytho vadit ad chorum, et dat pacem primo cuiusque ordinis, dignioribus
prius, deinde minus dignis; et reversus ad altare, facta genuflexione, dat
pacem acolytho qui ipsum comitaverat, qui et aliis acolythis circa altare
dat pacem: deinde subdiaconus vadit ad dexteram celebrantis, et quando
opus est, discooperit calicem, accipit ampullam vini, et infundit, quando
celebrans vult purificare. Diaconus post datam pacem subdiacono vadit
ad librum: et, dum celebrans se communicat, stant ipse et subdiaconus
profunde inclinati versus altare.
9. In Missa pontificali, assistens accipit et defert pacem, ut in Caeremoniali
habetur. Si in Missa solemni fiat Communio, omnia serventur, ut supra,
sed prius communicet diaconum et subdiaconum, deinde alios per ordinem.
Interim a choro canitur antiphona ad Communionem.

6.11. DE ANTIPHONA AD COMMUNIONEM [. . . ] 131
6.11 De antiphona ad Communionem et orationibus
post Communionem
1. Celebrante purificato, dum calicem collocat in altari, liber Missalis defertur
per ministrum ad latus Epistolae, et collocatur ut in Introitu. Ipse
autem minister genuflectit iuxta latus Evangelii, ut in principio Missae.
Deinde celebrans, stans iunctis manibus, legit antiphonam ad Communionem,
qua lecta, iunctis itidem manibus ante pectus, vadit ad medium
altaris, et eo osculato, vertit se ad populum a manu sinistra ad dexteram,
et dicit: ‘Dominus vobiscum’, et per eandem viam redit ad librum, dicit
orationes post Communionem, eisdem modo, numero et ordine, ut dictae
sunt orationes initio Missae. Quibus finitis, claudit librum, et iungens
manus ante pectus, revertitur ad medium altaris, ubi, eo osculato, vertit
se ad populum, et dicit, ut supra: ‘Dominus vobiscum’, quo dicto, stans
iunctis manibus ante pectus versus populum, dicit, si dicendum est: ‘Ite,
Missa est’, et per eandem viam revertitur ad altare. Si vero non sit dicendum,
dicto ‘Dominus vobiscum’, revertitur eodem modo per eandem viam
ad medium altaris, ubi stans versus ad illud, iunctis ante pectus manibus,
dicit: ‘Benedicamus Domino’. In Missis autem defunctorum, eodem modo
stans versus altare, dicit: ‘Requiescant in pace’.
2. In Quadragesima autem a feria IV cinerum usque ad feriam IV Hebdomadae
sanctae, in Missa feriae, postquam celebrans dixit orationes post
Communionem cum suis solitis conclusionibus, antequam dicat: ‘Dominus
vobiscum’, stans in eodem loco ante librum dicit: ‘Oremus. Humiliate
capita vestra Deo’, caput inclinans, et, extensis manibus, subiungit eadem
voce orationem super populum ibidem positam, qua finita, osculatur
altare, et vertens se ad populum dicit: ‘Dominus vobiscum’, et alia ut
supra.
3. In Missa solemni diaconus defert librum Missalis ad latus Epistolae, deinde
vadit retro post celebrantem, subdiaconus vero vadit ad latus Evangelii, ubi
calicem mundat, aptat cum purificatorio, patena et palla cooperit, plicat
corporale, reponit in bursam, et illam ponit super calicem coopertum velo,
quem collocat in altari, vel super credentia ut prius: postea redit ad locum
suum retro post diaconum: qui cum dicit: ‘Ite, Missa est’, cum celebrante
vertit se ad populum: et in Quadragesima, dicto per celebrantem ‘Oremus’,
diaconus in latere Epistola vertens se ad populum, iunctis manibus
dicit ut supra: ‘Humiliate’, etc.; quo dicto vertit se versus altare a tergo
celebrantis, et celebrans dicit orationem super populum. In Missis cantatis
‘Ite, Missa est’ vel ‘Benedicamus Domino’ vel ‘Requiescant in pace’
ab ipso celebrante canuntur.
6.12 De benedictione in fine Missae et Evangelio
sancti Ioannis
1. Dicto ‘Ite, Missa est’, vel ‘Benedicamus Domino’, vel ‘Requiescant in pace’,
celebrans, ante medium altaris stans iunctis manibus super eo, inclinatus
dicit secreto: ‘Placeat tibi, sancta Trinitas’, etc. Quo dicto, extensis

132 CAPUT 6. RITUS SERVANDUS IN CELEBRATIONE MISSAE
manibus hinc inde super altare positis, ipsum in medio osculatur: tum
erigens se, adhuc stans versus illud, elevat ad caelum oculos et manus,
quas extendit et iungit, caputque Cruci inclinans, dicit voce intellegibili:
‘Benedicat vos omnipotens Deus’, et iunctis manibus, ac demissis ad terram
oculis, vertens se ad populum a sinistro latere ad dexterum, extensa
manu dextera iunctisque digitis, et manu sinistra infra pectus posita,
semel benedicit populo dicens: ‘Pater, et Filius, ✠ et Spiritus Sanctus’. R.
‘Amen’; et circulum perficiens accedit ad latus Evangelii, ubi dicto ‘Dominus
vobiscum’, et R. ‘Et cum spiritu tuo’, pollice dextero signans primum
signo crucis altare seu librum in principio Evangelii, deinde frontem, os et
pectus, dicit: ‘Initium sancti Evangelii secundum Ioannem’, vel ‘Sequentia
sancti Evangelii’, ut dictum est in rubricis generalibus, et R. ‘Gloria
tibi, Domine’, iunctis manibus legit Evangelium: ‘In principio’, vel aliud
ut convenit. Cum dicit: ‘Et Verbum caro factum est’, genuflectit versus
latus Evangelii, et surgens prosequitur ut prius: quo finito, minister stans
a parte Epistolae respondet: ‘Deo gratias’.
2. Si celebrans in altari vertit faciem ad populum, non vertit se, sed, stans ut
erat, benedicit populo, ut supra, in medio altaris; deinde accedit ad latus
Evangelii, et dicit Evangelium S. Ioannis.
3. Si celebravit coram Summo Pontifice, Cardinali, et Legato Sedis Apostolicae,
vel Patriarcha, Archiepiscopo et Episcopo in provincia, civitate,
vel dioecesi sua exsistente, celebrans, dicto ‘Placeat tibi, sancta Trinitas’,
etc., dicit: ‘Benedicat vos omnipotens Deus’, et convertens se ad Summum
Pontificem genuflexus, ad Cardinalem vero, et Legatum, vel alium
ex supradictis Praelatis, capite inclinato, quasi licentiam benedicendi petens,
prosequitur: ‘Pater, et Filius, ✠ et Spiritus Sanctus’, benedicens
adstantes a parte ubi non adest Pontifex, Cardinalis, Legatus aut Praelatus
praedicti. Si autem celebravit coram Patriarcha, Archiepiscopo et
Episcopo extra eorum provinciam, civitatem, vel dicecesim constitutis, eis
absque alio respectu, ut ceteris qui intersunt, more consueto benedicit.
4. In Missis, in quibus dictum est ‘Benedicamus Domino’ vel ‘Requiescant
in pace’, celebrans non dat benedictionem, sed, dicto ‘Placeat tibi, sancta
Trinitas’, ut supra, et altari osculato, si dicendum sit ultimum Evangelium,
accedit ad latus Evangelii, ibique dicit initium Evangelii secundum
Ioannem ‘In principio’.
5. Si vero ultimum Evangelium omittendum sit, iuxta rubricas, celebrans,
data benedictione, vel si etiam benedictio omittenda sit, osculato altari,
recedit. Finito Evangelio in fine Missae, si celebravit coram Summo Pontifice,
Cardinali, et Legato Sedis Apostolicae, vel Patriarcha, Archiepiscopo
et Episcopo, convertit se ad ilium coram quo ex praedictis celebravit,
et facit reverentiam convenientem. Si non celebravit coram aliquo
praedictorum, huiusmodi reverentiam praetermittit.
6. Quibus omnibus absolutis, sacerdos accipit sinistra calicem, dexteram ponens
super bursam, ne aliquid cadat, descendit ante infimum gradum altaris,
et, ibi in medio vertens se ad illud, se profunde inclinat (vel, si in
eo est tabernaculum sanctissimi Sacramenti, genuflectit); et, facta reverentia,
accipit biretum a ministro, caput cooperit, ac praecedente eodem

6.13. DE HIS QUAE OMITTUNTUR IN MISSA DEFUNCTORUM 133
ministro, eo modo quo venerat, redit ad sacristiam, interim dicens antiphonam
Trium puerorum et canticum ‘Benedicite’ vel alias preces quas
maluerit. Postquam paramenta deposuerit, gratiarum actionem per temporis
spatium conveniens protrahit, preces infrascriptas persolvens, vel
alias pro sua devotione.
7. In Missa solemni celebrans, eadem voce et modo quo in Missis lectis, semel
tantum benedicit populo, nisi sit Episcopus vel abbas, ut infra: et dicto
Evangelio secundum Ioannem, discedit cum ministris or dine et modo quo
venerat.
8. Episcopus autem, vel Abbas benedictus habens usum pontificalium, ter
benedicit populo, etiam in Missis lectis.
6.13 De his quae omittuntur in Missa defunctorum
1. In Missa defunctorum ante confessionem non dicitur psalmus ‘Iudica me,
Deus’, sed, pronuntiata antiphona: ‘Introibo ad altare Dei’, et responso
a ministro: ‘Ad Deum, qui laetificat’, etc., dicitur V. ‘Adiutorium nostrum’,
et confessio, cum reliquis ut supra. Cum celebrans ad altare incipit
antiphonam ad Introitum, non signat se, sed, manu dextera extensa, facit
signum crucis super librum, quasi aliquem benedicens, sinistra super
altare posita. Non dicitur: ‘Gloria Patri’, sed post psalmum repetitur:
‘Requiem seternam’; nec dicitur ‘Gloria in excelsis’, nec ‘Alleluia’, nec
‘Iube, Domine, benedicere’, nec ‘Dominus sit in corde meo’; nec osculatur
librum in fine, nec dicit ‘Per evangelica dicta’. Non dicitur ‘Credo’, non
benedicitur aqua in calicem fundenda; dicitur tamen oratio: ‘Deus, qui
humanae substantiae’, etc. Cum lavat manus, in fine psalmi ‘Lavabo inter
innocentes’, non dicitur ‘Gloria Patri’. Ad ‘Agnus Dei’ non dicitur:
‘miserere nobis’, cuius loco dicitur: ‘dona eis requiem’; nec tertio: ‘dona
nobis pacem’, cuius loco dicitur: ‘dona eis requiem sempiternam’; neque
percutitur pectus. Non dicitur prima oratio ante Communionem, scilicet:
‘Domine Iesu Christe, qui dixisti Apdstolis tuis’, etc., nec datur pax. In
fine non dicitur: ‘Ite, Missa est’, nec ‘Benedicamus Domino’, sed: ‘Requiescant
in pace’. Et non datur benedictio: sed dicto ‘Placeat’, et osculato
altari, dicitur, ut supra: ‘In principio erat Verbum’, etc. Alia omnia ut in
aliis Missis.
2. In Missa solemni non incensatur altare ad Introitum, et subdiaconus, finita
Epistola, non osculatur manum celebrantis, nec benedicitur: diaconus
non petit benedictionem, nec osculatur celebrantis manum: non tenentur
luminaria ad Evangelium, nec portatur incensum, sed duo tantum acolythi
sine candelabris stant unus a dextris et alter a sinistris subdiaconi tenentis
librum Evangeliorum. Non incensatur liber, nec in fine celebrans: nec
defertur liber Evangeliorum osculandus. Oblata et altare incensantur ut
supra: incensatur solus celebrans, et non incensantur alii. Subdiaconus
non tenet patenam post celebrantem; sed tempore elevationis Sacramenti
genuflexus in latere Epistolae, illud incensat. Ministri, cum aliquid porri-

134 CAPUT 6. RITUS SERVANDUS IN CELEBRATIONE MISSAE
gunt celebranti, in hac Missa non osculantur eius manum, neque rem quae
porrigitur.
3. Si distribuendae sunt candelae, distribuantur post Epistolam, et accendantur
ad Evangelium, ad elevationem Sacramenti, et post Missam, dum
fit absolutio. Si habendus est sermo, habeatur, finita Missa, ante absolutionem.
6.14 De agendis, si sacerdos bis vel ter eodem
die celebret
1. Sacerdos, qui in festo Nativitatis Domini vel in Commemoratione omnium
Fidelium defunctorum, duas vel tres Missas sine intermissione, id est quin
ab altari discedat, celebrat:
(a) In prima et secunda Missa, si aliam sit immediate celebraturus, sumpto
divino Sanguine, calicem nec purificat nec abstergit, sed eum ponit
super corporale et palla tegit. Deinde iunctis manibus dicit: ‘Quod
ore sumpsimus’, et postea in vase cum aqua parato digitos abluit
dicens: ‘Corpus tuum, Domine’, et abstergit. His peractis, calicem
super corporale adhuc manentem, deducta palla, iterum disponit et
cooperit, uti moris est, scilicet purificatorio linteo, deinde patena
cum hostia consecranda, et palla, ac demum velo. Calix vero extra
corporale ne statuatur. Si per inadvertentiam ablutiones cum vino
sumpserit, celebrare nihilominus potest secundam et tertiam Missam
etiam ante tres horas, si necessarium sit. De cetero Missa more solito
completur.
(b) In secunda et tertia Missa, si aliam Missam immediate antea celebraverit,
ad Offertorium, ablato velo a calice, hunc parumper versus
latus Epistola collocat, intra tamen corporale; factaque hostiae oblatione,
calicem purificatorio non abstergit, sed eum intra corporale
relinquens, leviter elevat, vinumque et aquam eidem infundit, ipsumque
calicem, nullatenus ab intus abstersum, offert. Cetera omnia
more solito peraguntur.
2. Sacerdos, qui plures Missas cum intermissione celebrat, prioribus in Missis
suas ablutiones a rubricis praescriptas sumere debet. Si sequentem Missam
ante tres horas celebraturus sit, aqua tantum in ablutionibus adhibenda
est; si vero per inadvertentiam vinum quoque sumpserit, sequentem
Missam nihilominus etiam ante tres horas celebrare potest, si necesse sit.

Caput 7
De defectibus in
celebratione missae
occurrentibus
7.1
Sacerdos celebraturus omnem adhibeat diligentiam, ne desit aliquid ex requisitis
ad Sacramentum Eucharistiae conficiendum. Potest autem defectus contingere
ex parte materiae consecrandae, et ex parte formae adhibendae, et ex
parte ministri conficientis. Quidquid enim horum deficit, scilicet materia debita,
forma cum intentione, et Ordo sacerdotalis in conficiente, non conficitur Sacramentum.
Et his exsistentibus, quibuscumque aliis deficientibus, veritas adest
Sacramenti. Alii vero sunt defectus, qui, in Missae celebratione occurrentes, etsi
veritatem Sacramenti non impediant, possunt tamen aut cum peccato, aut cum
scandalo contingere.
7.2 De defectibus materiae
Defectus ex parte materiae possunt contingere, si aliquid desit ex iis quae ad
ipsam requiruntur. Requiritur enim, ut sit panis triticeus et vinum de vite: et
ut huiusmodi materia consecranda, in actu Consecrationis, sit coram sacerdote.
7.3 De defectu panis
1. Si panis non sit triticeus, vel, si triticeus, admixtus sit granis alterius
generis in tanta quantitate ut non maneat panis triticeus, vel sit alioqui
corruptus, non conficitur Sacramentum.
2. Si sit confectus de aqua rosacea, vel alterius distillationis, dubium est an
conficiatur.
135

136CAPUT 7. DE DEFECTIBUS IN CELEBRATIONE MISSAE OCCURRENTIBUS
3. Si coeperit corrumpi, sed non sit corruptus; similiter si non sit azymus,
secundum morem Ecclesiae Latinae, conficitur, sed conficiens graviter
peccat.
4. Si celebrans ante Consecrationem advertit hostiam esse corruptam, aut
non esse triticeam; remota ilia hostia, aliam ponat, et facta oblatione,
saltern mente concepta, prosequatur ab eo loco ubi desivit.
5. Si id advertit post Consecrationem, etiam post illius hostiae sumptionem,
posita alia, faciat oblationem, ut supra, et a Consecratione incipiat, scilicet
ab illis verbis: ‘Qui pridie quam pateretur’; et illam priorem, si non sumpsit,
sumat post sumptionem Corporis et Sanguinis, vel alicubi reverenter
conservet. Si autem sumpserit, nihilominus sumat eam, quam consecravit:
quia praeceptum de perfectione Sacramenti, maioris est ponderis, quam
quod a ieiunis sumatur.
6. Quod si hoc contingat post sumptionem Sanguinis, apponi debet rursus
novus panis et vinum cum aqua; et, facta prius oblatione, ut supra, sacerdos
consecret, incipiendo ab illis verbis: ‘Qui pridie’; ac statim sumat
utrumque, et prosequatur Missam, ne Sacramentum remaneat imperfectum,
et ut debitus servetur ordo.
7. Si hostia consecrata dispareat, vel casu aliquo, ut vento, vel ab aliquo
animali accepta, et nequeat reperiri; tunc altera consecretur ab eo loco
incipiendo: ‘Qui pridie quam pateretur’, facta eius prius oblatione, ut
supra.
DF: 7.3, n. 5
DF: 7.3, n. 7
8. Casibus de quibus supra 5 – 7, elevatio Sacramenti omittatur, et omnia
fiant vitando, quantum fieri potest, fidelium scandalum vel admirationem.
7.4 De defectu vini
1. Si vinum sit factum penitus acetum, vel penitus putridum, vel de uvis
acerbis seu non maturis expressum, vel ei admixtum tantum aquae ut
vinum sit corruptum, non conficitur Sacramentum.
2. Si vinum coeperit acescere, vel corrumpi, vel fuerit aliquantum acre, vel
mustum de uvis tunc expressum, vel non fuerit admixta aqua, vel fuerit
admixta aqua rosacea seu alterius distillationis, conficitur Sacramentum,
sed conficiens graviter peccat.
3. Si celebrans ante Consecrationem Sanguinis, quam vis post Consecrationem
Corporis, advertat aut vinum, aut aquam, aut utrumque non esse
in calice; debet statim apponere vinum cum aqua, et facta oblatione, ut
supra, consecrare: incipiendo ab illis verbis: ‘Simili modo’, etc.
4. Si post verba Consecrationis advertat vinum non fuisse positum, sed aquam;
deposita aqua in aliquod vas, iterum vinum cum aqua ponat in calice, et
consecret, resumendo a verbis praedictis: ‘Simili modo’, etc.
5. Si hoc advertat post sumptionem Corporis, vel huiusmodi aquae, apponat
aliam hostiam iterum consecrandam, et vinum cum aqua in calice, offerat
utrumque, et consecret, et sumat, quamvis non sit ieiunus.

7.5. DE DEFECTIBUS FORMAE 137
6. Casibus de quibus supra 3 – 5, elevatio Sacramenti omittatur, et omnia DF: 7.4, n. 3
fiant vitando, quantum fieri potest, fidelium scandalum vel admirationem. DF: 7.4, n. 5
7. Si quis percipiat ante Consecrationem, vel post Consecrationem, totum
vinum esse acetum, vel alias corruptum: idem servetur quod supra, ac si
deprehenderet non esse positum vinum, vel solam aquam fuisse appositam
in calice.
8. Si autem celebrans ante Consecrationem calicis advertat, non fuisse appositam
aquam: statim ponat eam, et proferat verba Consecrationis. Si
id advertat post Consecrationem calicis: nullo modo apponat, quia non
est de necessitate Sacramenti.
9. Si materia quae esset apponenda, ratione defectus vel panis vel vini, non
posset ullo modo haberi: si id sit ante Consecrationem Corporis, ulterius
procedi non debet: si post Consecrationem Corporis, aut etiam vini, deprehenditur
defectus alterius speciei, altera iam consecrata: tunc, si nullo
modo haberi possit, procedendum erit, et Missa absolvenda, ita tamen,
ut praetermittantur verba et signa, quae pertinent ad speciem deficientem.
Quod si exspectando aliquamdiu haberi possit: exspectandum erit,
ne sacrificium remaneat imperfectum.
7.5 De defectibus formae
1. Defectus ex parte formae possum contingere, si aliquid desit ex iis quae
ad integritatem verborum in ipsa consecratione requiruntur. Verba autem
Consecrationis, quae sunt forma huius Sacramenti, sunt haec: ‘Hoc est enim
Corpus meum’. Et: ‘Hic est enim Calix Sanguinis mei, novi et aeterni
testamenti: mysterium fidei: qui pro vobis et pro multis effundetur in remissidnem
peccatorum’. Si quis autem aliquid diminueret, vel immutaret
de forma Consecrationis Corporis et Sanguinis, et in ipsa verborum immutatione
verba idem non significarent, non conficeret Sacramentum. Si
vero aliquid adderet vel detraheret, quod significationem non mutaret,
conficeret quidem, sed gravissime peccaret.
2. Si celebrans non recordetur se dixisse ea quae in Consecratione communiter
dicuntur, non debet propterea turbari. Si tamen certo ei constet, se
omisisse aliquid eorum quae sunt de necessitate Sacramenti, id est, formam
Consecrationis, seu partem: resumat ipsam formam, et cetera prosequatur
per ordinem. Si vero valde probabiliter dubitet, se aliquid essentiale omisisse:
iteret formam saltem sub tacita condicione. Si autem non sunt de
necessitate Sacramenti, non resumat, sed procedat ulterius.
7.6 De defectibus ministri
Defectus ex parte ministri possunt contingere quoad ea quae in ipso requiruntur.
Haec autem sunt: in primis intentio, deinde dispositio animae, dispositio
corporalis, dispositio vestimentorum, dispositio in ministerio ipso quoad ea quae
in ipso possunt occurrere.

138CAPUT 7. DE DEFECTIBUS IN CELEBRATIONE MISSAE OCCURRENTIBUS
7.7 De defectu intentionis
1. Si quis non intendit conficere, sed delusorie aliquid agere: item si aliquae
hostiae ex oblivione remaneant in altari, vel aliqua pars vini, vel
aliqua hostia lateat, cum non intendat consecrare nisi quae super corporale
sunt: item si quis habeat coram se undecim hostias, et intendat
consecrare solum decem, non determinans quas decem intendit: in his
casibus non consecrat, quia requiritur intentio. Secus, si putans quidem
esse decem, tamen omnes voluit consecrare quas coram se habebat: nam
tunc omnes erunt consecratae: atque ideo quilibet sacerdos talem semper
intentionem habere deberet, scilicet consecrandi eas omnes quas ante se
super corporale ad consecrandum positas habet.
2. Si sacerdos, putans se tenere unam hostiam, post Consecrationem invenerit
fuisse duas simul iunctas, in sumptione sumat simul utramque. Quod si
deprehendat post sumptionem Corporis et Sanguinis aut etiam post ablutionem,
reliquias aliquas relictas consecratas, eas sumat, sive parvae sint
sive magnae, quia ad idem sacrificium spectant.
3. Si vero relicta sit hostia integra consecrata, eam in tabernaculo cum aliis
reponat: si hoc fieri nequit, eam sumat.
4. Si intentio non sit actualis in ipsa Consecratione propter evagationem
mentis, sed virtualis, cum accedens ad altare intendat facere quod facit
Ecclesia, conficitur Sacramentum, etsi curare debet sacerdos, ut etiam
actualem intentionem adhibeat.
7.8 De defectibus dispositions animae
Si quis in peccato mortali aut aliqua poena ecclesiastica impeditus, celebret,
conficit quidem Sacramentum, sed gravissime peccat.
7.9 De defectibus dispositionis corporis
1. Si sacerdos ante Missam non sit ieiunus per tres saltem horas quoad cibum
solidum et potum alcoholicum, et per unam saltem horam quoad potum
non alcoholicum, non potest celebrare. Aquae tamen sumptione ieiunium
non frangitur.
2. Infirmi, quamvis non decumbant, potum non alcoholicum, et veras ac
proprias medicinas, sive liquidas sive solidas, ante Missae celebrationem
sine temporis limite sumere possunt.
3. Enixe invitantur sacerdotes, qui id praestare valeant, ut venerandam ac
vetustam eucharistici ieiunii formam ante Missam servent.

7.10. DE DEFECTIBUS IN MINISTERIO IPSO OCCURRENTIBUS 139
7.10 De defectibus in ministerio ipso occurrentibus
1. Possunt etiam defectus occurrere in ministerio ipso, si aliquid ex requisitis
ad illud desit: ut si celebretur in loco non sacro, vel legitime non deputato,
vel in altari non consecrato, vel tribus mappis non cooperto; si non
adsint luminaria cerea; si non sit tempus debitum celebrandi, quod est ab
una hora ante auroram usque ad unam horam post meridiem communiter,
nisi pro quibusdam Missis aliud tempus statutum sit, vel Ordinarius loci
quasdam Missas etiam horis vespertinis permiserit; si omittat aliquid ex
vestibus sacerdotalibus; si vestes sacerdotales et mappae non sint ab Episcopo,
vel ab alio hanc habente potestatem benedictae; si non adsit clericus,
vel alius deserviens in Missa, vel adsit qui deservire non debet, ut mulier;
si non adsit calix cum patena conveniens, cuius cuppa debet esse aurea vel
argentea vel stannea, non aerea vel vitrea; si corporalia non sint munda,
quae debent esse ex lino, nec serico in medio ornata, et ab Episcopo vel
ab alio hanc habente potestatem benedicta, ut etiam superius dictum est:
si celebret capite cooperto sine dispensatione: si non adsit Missale, licet
memoritet sciret Missam, quam intendit dicere.
2. Si, sacerdote celebrante, violetur ecclesia ante Canonem, dimittatur Missa:
si post Canonem, non dimittatur. Si timeatur incursus hostium, vel
alluvionis, vel ruina loci ubi celebratur, ante Consecrationem dimittatur
Missa; post Consecrationem vero sacerdos accelerare poterit sumptionem
Sacramenti, omissis omnibus aliis.
3. Si sacerdos ante Consecrationem graviter infirmetur, vel in syncopen incident
aut moriatur, praetermittitur Missa. Si post Consecrationem Corporis
tantum, ante Consecrationem Sanguinis, vel utroque consecrato id
accidit, Missa per alium sacerdotem expleatur ab eo loco ubi ille desiit, et
in casu necessitatis etiam per non ieiunum. Si autem non obierit, sed fuerit
infirmus, adeo tamen ut possit communicare, et non adsit alia hostia consecrata,
sacerdos, qui Missam supplet, dividat hostiam, et unam partem
praebeat infirmo, aliam ipse sumat. Si autem semiprolata forma Corporis
obiit sacerdos, quia non est facta Consecratio, non est necesse ut Missa per
alium suppleatur. Si vero obierit semiprolata forma Sanguinis, tunc alter
prosequatur Missam, et super eundem calicem repetat integram formam
ab eo loco: ‘Simili modo, postquam cenatum est’; vel posset super alium
calicem praeparatum integram formam proferre, et hostiam primi sacerdotis,
et Sanguinem a se consecratum sumere, ac deinde calicem relictum
semiconsecratum.
4. Si quis extra huiusmodi casus necessitatis integra Sacramenta non sumpserit,
gravissime peccat.
5. Si musca, vel aranea, vel aliquid aliud ceciderit in calicem ante Consecrationem,
proiciat vinum in locum decentem, et aliud ponat in calice,
misceat parum aquae, offerat, ut supra, et prosequatur Missam: si post
Consecrationem ceciderit musca aut aliquid eiusmodi, extrahat eam, et
lavet cum vino, finita Missa comburat, et combustio ac lotio huiusmodi in
sacrarium proiciatur.

140CAPUT 7. DE DEFECTIBUS IN CELEBRATIONE MISSAE OCCURRENTIBUS
6. Si aliquid venenosum ceciderit in calicem, vel quod provocaret vomitum,
vinum consecratum reponendum est in alio calice aqua pleno, ita ut species
vini dissolvantur; et huiusmodi aqua in sacrarium proiciatur. Aliud autem
vinum cum aqua apponendum est, denuo consecrandum.
DF: 7.10, n. 6
7. Si aliquid venenatum contigerit hostiam consecratam, tunc alteram consecret,
et sumat eo modo quo dictum est, et ilia mittatur in calicem aqua
plenum, ut supra n. 6 de Sanguine dictum est.
8. Si sumendo Sanguinem, particula remanserit in calice, digito ad labium
calicis eam adducat, et sumat ante purificationem, vel infundat aquam et
sumat.
9. Si hostia ante Consecrationem inveniatur fracta, nisi populo evidenter
appareat, talis hostia consecretur: si autem scandalum populo esse possit,
alia accipiatur et offeratur: quod si illius hostiae iam erat facta oblatio,
eam post ablutionem sumat. Quod si ante oblationem hostia appareat
confracta, accipiatur altera integra, si citra scandalum aut longam moram
fieri poterit.
10. Si hostia consecrata dilabatur in calicem, propterea nihil est reiterandum;
sed sacerdos Missam prosequatur, faciendo caeremonias et signa consueta
cum residua parte hostiae quae non est madefacta Sanguine, si commode
potest. Si vero tota fuerit madefacta, non extrahat eam, sed omnia dicat,
omittendo signa, et sumat pariter Corpus et Sanguinem, signans se cum
calice, et dicens: ‘Corpus et Sanguis Domini nostri’, etc.
11. Si in hieme Sanguis congeletur in calice, involvatur calix pannis calefactis:
si id non proficeret, ponatur in ferventi aqua prope altare, dummodo in
calicem non intret, donec liquefiat.
12. Si aliquid de Sanguine Christi ceciderit, si aliqua tantum gutta effusa est,
sufficit ut super eas parum aquae fundatur, purificatorio postea abstergenda;
secus vero corporale vel tobalea vel locus, meliore quo fieri potest
modo, lavetur, et aqua postea in sacrarium mittatur.
13. At si contingat totum Sanguinem post Consecrationem effundi, si quidem
aliquid vel parum remansit, illud sumatur, et de effuso reliquo Sanguine,
fiat, ut dictum est. Si vero nihil omnino remansit, ponat iterum vinum
et aquam, et consecret ab eo loco: ‘Simili modo, postquam cenatum est’,
etc., facta prius tamen calicis oblatione, ut supra.
14. Si quis evomat Eucharistiam, vomitus colligatur et in aliquem decentem
locum mittatur.
15. Si hostia consecrata, vel aliqua eius particula dilabatur in terram, reverenter
accipiatur, et parum aquae in locum ubi cecidit fundatur et purificatorio
abstergatur. Si cadat super vestes, non est necesse ut indumentum
abluatur. Si super vestes mulieris cadat, ipsa particulam accipiat et sumat.
16. Possum etiam defectus in ministerio ipso occurrere, si sacerdos ignoret ritus
et caeremonias ipsas in eo servandas, de quibus omnibus in superioribus
rubricis copiose dictum est.

Caput 8
Appendices
8.1 Tabella occurrentiae
↓ 1 ◦ et 2 ◦ →
dies octavae II classis
dies octavae I classis
festum III cl. particulare
festum III cl. universale
festum II cl. particulare
festum II cl. universale
Festum I cl. univ. 0 7 1 1 1 1 6 8 1 7 3 3 3 7 3 7
Festum I cl. part. 3 7 1 1 1 1 8 7 1 7 3 3 3 7 3 7
Festum II cl. univ. 3 2 4 4 4 0 2 2 4 2 3 3 3 2 5 2
Festum II cl. part. 0 2 4 4 9 5 2 2 4 2 3 3 5 2 5 2
Festum III cl. univ. 0 2 5 0 5 5 2 2 5 2 5 3 5 2 2 2
Festum III cl. part. 0 2 9 4 5 5 2 2 5 2 5 3 5 2 2 2
Vigilia II cl. 0 0 4 4 5 5 2 2 0 0 0 0 0 0 2 0
Vigilia III cl. 0 0 5 0 5 0 2 0 0 0 0 0 0 0 2 0
festum I cl. particulare
festum I cl. universale
vigilia II classis
vigilia I classis
feria III cl. Quadr. et Pass.
feria III cl. Adventus
feria II classis
feria I classis
dominica II classis
dominica I classis
1. Officium de 1 ◦ , nihil de 2 ◦ .
2. Officium de 2 ◦ , nihil de 1 ◦ .
3. Officium de 1 ◦ , comm. de 2 ◦ in Ld. et Vp.
4. Officium de 1 ◦ , comm. de 2 ◦ in Ld.
5. Officium de 2 ◦ , comm. de 1 ◦ in Ld.
6. Officium de 1 ◦ , translatio de 2 ◦
7. Officium de 2 ◦ , translatio de 1 ◦
8. Officium de nobiliori, translatio de alio.
9. Officium de festo mobili, comm. de alio in Ld.
141

142 CAPUT 8. APPENDICES
8.2 Tabella concurrentiae
cum festo I classis
cum dominica II classis
cum dominica I classis
Dominica I classis 1 0 0
Dominica II classis 2 0 0
Feria I classis 1 0 0
Feria II classis 2 0 0
Feria III classis 2 0 0
Feria IV classis 3 0 0
Festum I classis 1 1 1
Festum II classis 3 1 3
Festum III classis 3 3 3
Dies octavae II classis 2 3 0
1. Vesperae de Officio currenti, comm. sequentis.
2. Vesperae de Officio sequenti, comm. currentis.
3. Vesperae de sequenti, nihil de currenti.
8.3 Notanda in tabellas occurrentiae et concurrentiae
RG: 16a
RG: 91
1. Festum Domini I aut II classis, in dominica II classis occurrens, locum
tenet ipsius dominicae cum omnibus iuribus et privilegiis: de dominica,
proinde, nulla fit commemoratio.
2. Si duo festa eiusdem divinae Personae aut duo festa eiusdem Sancti vel
Beati simul occurrunt, fit de festo quod in tabella praecedentiae superiorem
obtinet locum, et aliud omittitur.
3. Si festum Domini I vel II classis concurrat cum quavis dominica, vel vicissim,
Vesperae ordinantur iuxta tabellam concurrentiae, sed nunquam
fit commemoratio dominicae concurrentis in Vesperis festi Domini, nec
vicissim.

Pars II
Propria
143

Caput 9
Proprium de tempore
Præfatio de Sanctissima Trinitate dicitur tamquam de Tempore in domini- RG: 494
cis Adventus et in omnibus dominicis II classis, extra tempus natalicium et
paschale; non vero in feriis, quando adhibetur Missa harum dominicarum, sed
tunc dicitur præfatio communis. RG: 498
‘Credo’, quod dicitur in qualibet dominica etsi eius Officium alicui festo
locum cedat, vel Missa votiva II classis celebretur; non dicitur autem in feriis
quando adhibetur Missa dominicæ præcedentis.
Per totum annum, si dicenda sit infra hebdomadam Missa de feria, adhibetur
Missa dominicæ præcedentis, nisi propria Missa assignetur; et similiter
sumuntur orationes de dominica, quando de feria, quæ Missam propriam non
habeat, facienda sit commemoratio iuxta rubricas.
9.1 Tempus Adventus
RG: 109e
De Tempore Adventu vide Rubricae Generales n. 71. RG: 71
Tempore Adventus non dicitur ‘Gloria in excelsis’ in Missis de Tempore ab RG: 432b
dominica prima Adventus usque ad vigiliam Nativitatis Domini inclusive.
In feriis Adventus, quando per hebdomadam adhibetur Missa de dominica,
non dicitur ‘Alleluia’, nec versus sequens, sed tantum graduale.
In feriis dicitur praefatio communis, dominicis de SS. Trinitate. RG: 498
De feriis Adventus fit commemoratio in omnibus Missis, tam in cantu quam RG: 494
lectis.
RG: 109e
Solemnis tantum nuptiarum benedictio vetatur a dominica I Adventus usque AP: 4.3
ad diem Nativitatis Domini inclusive.
9.1.1 Dominicae Adventus (I classis)
Adhibetur color violaceus. Color rosaceus adhiberi potest dominica III RG: 128a
Adventus.
RG: 131
Non dicitur ‘Gloria in excelsis’, dicitur ‘Credo’, praefatio de Sanctissima RG: 432b
Trinitate.
RG: 475a
Si vigilia Nativitatis Domini venerit in dominica IV Adventus, totum Offi- RG: 494a
RG: 30a
cium Missæ fit de vigilia, sine commemoratione dominicæ.
145

146 CAPUT 9. PROPRIUM DE TEMPORE
AP: 4.2
RS: 6.5, n. 4
RG: 468
RG: 468
RG: 475a
RG: 498
RG: 494
9.1.2 Feria quarta Quattuor Temporum Adventus (II classis)
Quattuor Tempora Adventus celebrantur IV, VI et sabbato post tertiam
dominicam Adventus.
Quoties dicenda sunt verba ‘Flectamus genua’, ‘Levate’, proferenda sunt
in Missa solemni a diacono, in ceteris Missis a celebrante; et post ‘Flectamus
genua’ omnes, una cum celebrante, flexis genibus, per aliquod temporis spatium
in silentio orant; dicto ‘Levate’, omnes surgunt, et celebrans dicit orationem.
Prima oratio sine ‘Flectamus genua’ sumitur ad commemorationem feriam
IV Quattuor Temporum.
9.1.3 Sabbato Quattuor Temporum Adventus (II classis)
Forma Missæ longior
Hæc forma adhibenda est in Missis conventualibus et in Missa, in qua
Ordines conferuntur; in ceteris Missis adhiberi potest forma brevior.
In sabbato Quattuor Temporum Missa, in qua Ordines conferuntur, dicenda
est de sabbato, etiam festo I vel II classis occurente, et in ea additur oratio
ritualis «In collatione Ordinum» sub unica conclusione cum oratione quæ sequitur
‘Dominus vobiscum’, et omittuntur omnes commemorationes, nisi sint
privilegiatæ.
Prima oratio sine ‘Flectamus genua’ sumitur ad commemorationem sabbati
Quattuor Temporum.
Forma Missæ brevior
Hæc forma adhiberi potest extra Missam conventualem et Missam, in qua
Ordines conferuntur.
Prima oratio sine ‘Flectamus genua’ sumitur ad commemorationem feriam
IV Quattuor Temporum.
9.1.4 Die 24 decembris – In Vigilia Nativitatis Domini (I
classis)
Non dicitur ‘Alleluia’ cum sequenti versu, nisi hæc vigilia venerit in dominica.
Si venerit in dominica, dicitur ‘Credo’.
Præfatio communis; sed si venerit in dominica, dicitur de Sanctissima Trinitate.
9.2 Tempus natalicium
RG: 72
PR: 9.2.1
PR: 9.2.2
PR: 9.2.2
Tempus natalicium decurrit a I Vesperis Nativitatis Domini usque ad diem
13 ianuarii inclusive. Huiusmodi autem temporis spatium comprehendit:
1. tempus Nativitatis, quod decurrit a I Vesperis Nativitatis Domini usque
ad Nonam inclusive diei 5 ianuarii;
2. tempus Epiphaniae, quod decurrit a I Vesperis Epiphaniae Domini usque
ad diem 13 ianuarii inclusive.

9.2. TEMPUS NATALICIUM 147
9.2.1 Tempus Nativitatis
A festo Nativitatis Domini usque ad expletum Tempus Epiphaniae adhibetur
color paramentorum albus.
RG: 119a
Præfatio de Nativitate, quae dicitur: RG: 484
1. tamquam propria in Missis de Nativitate Domini et de eiusdem octava; et
2. tamquam de Tempore, infra octavam Nativitatis Domini, etiam in Missis,
quæ secus præfationem propriam haberent, exceptiis iis Missis, quæ præfationem
propriam de divinis mysteriis vel Personis habent; et insuper a
die 2 ad 5 ianuarii in Missis, quæ præfatione propria carent.
Per octavam Nativitatis Domini dicitur ‘Credo’.
Die 25 decembris – In Nativitate Domini (I classis cum octava II
classis)
RG: 475d
RG: 475d
In Festo Nativitatis Domini quivis sacerdos tres Missas celebrare potest.
De agendis, si sacerdos eodem die duas vel tres Missas celebret, vide Ritum RS: 6.14
servandum in celebratione Missae.
Infra octavam ‘Communicantes’ et ‘Hanc igitur’ propria dicuntur quoque in RG: 501
Missis quae non sunt de octava, etiamsi praefatione propria gaudeant.
Ad genuflectendum in omnibus tribus Missis confer n. 518 b.
RG: 518b
Ad primam Missam in nocte ‘Credo’ per totam octavam. Præfatio de RG: 475d
Nativitate.
Infra Actionem: ‘Communicantes et noctem sacratissimam celebrantes’. Et
dicitur cotidie usque ad octavam Nativitatis inclusive: sed in hac Missa tantum
dicitur ‘noctem’, deinceps vero ‘diem’.
Ad secundam Missam in aurora Et fit commemoratio S. Anastasiæ Mart.,
etiam in Missis in cantu.
Præfatio de Nativitate. Infra Actionem: ‘Communicantes et diem sacratissimam
celebrantes’.
Ad tertiam Missam in die Nativitatis Domini
Præfatio. Infra Actionem: ‘Communicantes et diem sacratissimam celebrantes’.
In fine huius Missæ non dicitur ultimum Evangelium.
Si qua, infra octavam Nativitatis Domini, dicenda sit Missa votiva de Christo
Domino, sumitur Missa ‘Puer natus est nobis’, quæ habetur infra post diem 28
decembris.
RG: 510b
Dominica infra Octavam Nativitatis Domini (II classis)
Et fit commemoratio occurentis festi II classis, iuxta rubricas, non vero
octavæ. RG: 69
Præfatiode Nativitate. Infra Actionem: ‘Communicantes et diem sacratissimam
celebrantes’.

148 CAPUT 9. PROPRIUM DE TEMPORE
Die 26 decembris – S. Stephani Protomartytis (II classis)
RG: 109c
RG: 68a
RG: 475d
Et fit commemoratio octavæ Nativitatis.
‘Credo’ ratione octavæ Nativitatis.
Præfatio et ‘Communicantes’ (‘Communicantes et diem sacratissimam celebrantes’)
de Nativitate ratione octavæ.
Die 27 decembris – S. Ioannis Ap. et Ev. (II classis)
RG: 68b
RG: 475d
RG: 109c
Missa ‘In medio Ecclesiæ’.
‘Credo’. Fit commemoratio octavæ Nativitatis.
Præfatio et ‘Communicantes’ de Nativitate (‘Communicantes et diem sacratissimam
celebrantes’).
In Missis votivis extra octavam Nativitatis, præfatio de Apostolis.
Die 28 decembris – Ss. Innocentium Mm. (II classis)
RG: 68c
RG: 109c
RG: 475d
Missa ‘Ex ore infantium’.
Et fit commemoratio octavæ Nativitatis.
‘Credo’ ratione octavæ Nativitatis.
Præfatio et ‘Communicantes’ (‘Communicantes et diem sacratissimam celebrantes’)
de Nativitate ratione octavæ.
Diebus infra octavam Nativitatis Domini (II classis)
RG: 475d
RG: 68d
RG: 109c
RG: 475d
RG: 475d
RG: 68e
Missa ‘Puer natus est nobis’.
‘Credo’. Præfatio et ‘Communicantes’ (‘Communicantes et diem sacratissimam
celebrantes’) de Nativitate.
Die 29 decembris – De V die infra octavam Nativitatis Domini (II
classis) Missa ‘Puer natus est nobis’. Et fit commemoratio S. Thomæ Ep. et
Mart. e Missa sequenti.
Ubi festum S. Thomæ celebratur gradu I classis, dicitur Missa de S. Thoma
(‘Gaudeamus omnes’) cum commemoratione octavæ Nativitatis, ‘Credo’ et præfatione
et ‘Communicantes’ (‘Communicantes et diem sacratissimam celebrantes’)
de Nativitate ratione octavæ.
Pro Missa votiva dicitur Missa in festo I classis die 29 decembris, sed antiphona
ad Introitum, et post Septuagesimam etiam tractus sumuntur e Missa
‘Statuit’, de Communi unius Martyris 1; tempore autem paschali antiphona ad
Introitum item sumitur e Missa ‘Protexisti’ de Communi Martyrum 1 et post
Epistolam, ommisso graduali dicitur versus ‘Alleluia’.
Die 30 decembris – De VI die infra octavam Nativitatis Domini (II
classis) Missa ‘Puer natus est nobis’ ut supra (die 29 XII). ‘Credo’
Die 31 decembris – De VII die infra octavam Nativitatis Domini (II
classis) Missa ‘Puer natus est nobis’ ut supra (die 29 XII). Et fit commemoratio
S. Silvestri I Papæ et Conf. e Missa sequenti.
Ubi festum S. Silvestri I Papæ et Conf. celebratur gradu I classis, dicitur
Missa ‘Si diligis me’ de Communi unius aut plurium Summorum Pontificum

9.2. TEMPUS NATALICIUM 149
et dicitur ‘Credo’, ac præfatio et ‘Communicantes’ (‘Communicantes et diem RG: 475d
sacratissimam celebrantes’) de Nativitate, ratione octavæ.
Die 1 ianuarii – In Octava Nativitatis Domini (I classis)
‘Credo’, Præfatio et ‘Communicantes’ (‘Communicantes et diem sacratissi- RG: 475d
mam celebrantes’) de Nativitate.
Diebus ferialibus a 2 ad 5 ianuarii
Diebus ferialibus a 2 ad 5 ianuarii Missa dicitur ut die 1 ianuarii, cum ‘Gloria
in excelsis’ et præfatione de Nativitate, sine ‘Credo’ et ‘Communicantes’ proprio.
Dominica a die 2 ad diem 5 ianuarii occurrenti vel, si hæc defecerit,
die 2 ianuarii – Sanctissimi Nominis Iesu (II classis)
Præfatio de Nativitate, ratione tempore. De dominica, si occurrat a die 2
ad diem 5 ianuarii, nihil fit; eius locum tenet festum SS.mi Nominis Iesu, cum
omnibus iuribus et privilegiis dominicæ. In Missis votivis post Septuagesimam, RG: 17a
in fine antiphonæ ad Communionem ‘Alleluia’ omittitur.
Die 5 ianuarii – S. Telesphori Papæ et Mart. (II classis)
Commemoratio, Missa ‘Si diligis me’, de Communi unius aut plurium Summorum
Pontificum.
9.2.2 Tempus Epiphaniæ
Adhibetur color albus.
RG: 119a
Præfatio de Epiphania Domini, quæ dicitur tamquam propria in Missis de RG: 485
festo Epiphaniæ, et de Commemoratione Baptismatis D. N. Iesu Christi, et
tamquam de Tempore diebus 7 ad 13 ianuarii, in Missis, quæ præfatione propria
carent.
Die 6 ianuarii – In Epiphania Domini (I classis)
‘Credo’
Præfatio de Epiphania Domini.
‘Communicantes’ vero proprium de Epiphania Domini dicitur tantum in ipso
die festo Epiphaniæ.
Diebus ferialibus a 7 ad 12 ianuarii
Diebus ferialibus a 7 ad 12 ianuarii
1. ante dominicam I post Epiphaniam occurrentibus, dicitur Missa de festo
Epiphaniæ;
2. post eandem dominicam vero Missa de eadem dominica ‘In excelso throno’,
ut infra, cum ‘Gloria in excelsis’ et præfatione de Epiphania, sine ‘Credo’ PR: 9.2.2
et ‘Communicantes’ proprio.

150 CAPUT 9. PROPRIUM DE TEMPORE
Dominica I post Epiphaniam – Sanctæ Familiæ Iesu, Mariæ et Ioseph
(II classis)
RG: 17b
De Dominica I post Epiphaniam suo die nihil fit, sed eius locum tenet festum
Sanctæ Familiæ Iesu, Mariæ, Ioseph, cum omnibus iuribus et privilegiis
dominicæ.. Non fit commemoratio dominicæ.
Præfatio de Epiphania ratione temporis.
Si festum S. Familiæ occurrerit die 13 ianuarii, Missa dicitur de festo S.
Familiæ, sine commemoratione Baptismatis D. N. I. C. et sine commemoratione
dominicæ.
Missa dominicæ primæ post Epiphaniam (II classis)
RG: 485b
RG: 498
Hæc Missa dicenda est diebus ferialibus huius hebdomadæ.
Dicitur ‘Gloria in excelsis’, si Missa dominicæ celebratur in feriis temporis
Epiphaniæ, non vero si post diem 13 ianuarii adhibetur.
Non dicitur ‘Credo’.
Præfatio de Epiphania, si Missa dominicæ adhibetur tempore Epihaniæ; si
post 13 ianuarii, præfatio communis.
Die 11 ianuarii – S. Hygini Papæ et Mart. (commemoratio)
RG: 485b
Missa ‘Si diligis me’, de Communi unius aut plurium Summorum Pontificum.
Praefatio de Epiphania.
Die 13 ianuarii – In Commemoratione Baptismatis D. N. I. C. (II
classis)
Si occurrat eodem die dominica I post Epiphaniam, fit de S. Familia Iesu,
Mariæ et Ioseph, sine commemoratione Baptismatis Domini, nec dominicæ.
Præfatio de Epiphania.
9.3 Tempus per annum ante Septuagesimam
RG: 127a
RG: 494b
RG: 18
RG: 494b
A die 14 ianuarii usque ad sabbatum ante Septuagintam adhibetur color
paramentorum viridis.
Praefatio de Sanctissima Trinitate in dominicis.
9.3.1 Dominicæ secunda usque ad sextam post Epiphaniam
(II classis)
Si hæc dominica II, vel alia post Epiphaniam, superveniente dominica in
Septuagesima impediatur, nec sit si locus post Pentecosten, iuxta rubricas,
omittitur.
Dicitur ‘Gloria in excelsis’ in omnibus dominicis ante Septuagesimam; non
dicitur autem in diebus ferialibus per annum, quando adhibetur Missa dominicæ
præcedentis.
Sic dicitur ‘Alleluia’ cum suo versu post graduale in omnibus dominicis post
Epiphaniam, etiam si Missa dominicæ infra hebdomadam adhibetur.
Praefatio de Sanctissima Trinitate.

9.4. TEMPUS SEPTUAGESIMÆ 151
9.4 Tempus Septuagesimæ
Color paramentorum violaceus.
Non dicitur ‘Gloria in excelsis’ in Missis de Tempore ab hac dominica usque
ad feriam IV Hebdomadæ sanctæ inclusive, neque in dominicis, neque in feriis.
A Septuagesima usque ad feriam III post dominicam Quinquagesimæ inclusive,
quando in feriis adhibetur Missa dominicæ, non dicitur tractus, sed tantum
graduale.
RG: 128a
9.4.1 Dominicæ in Septuagesima, Sexagesima et Quinquagesima
(II classis)
Non dicitur ‘Gloria in excelsis’. Praefatio de Sanctissima Trinitate.
RG: 432b
RG: 494b
9.5 Tempus Quadragesimale
Solemnis tantum nuptiarum benedictio vetatur a feria IV cinerum usque ad AP: 4.3
dominicam Paschatis inclusive.
9.5.1 Tempus Quadragesimæ
Tractus dicitur in Missis de feria II, IV et VI usque ad feriam II Hebdomadæ
sanctæ inclusive, præterquam feria IV Quattuor Temporum.
Præfatio de Quadragesima, quæ dicitur tamquam propria in Missis de Tem- RG: 486
pore a feria IV cinerum usque ad sabbatum ante dominicam I Passionis; et
tamquam de tempore in ceteris Missis, quæ celebrantur eodem tempore, et
præfatione propria carent.
In Missis de feria, usque ad feriam IV Hebdomadæ sanctæ inclusivæ post
Postcommunionem sacerdos absolute dicit ‘Oremus’. Et diaconus (si in officio
diaconatus serviat) versus ad populum, iunctis manibus dicit: ‘Humiliate capita
vestra Deo’. Alioquin ipse sacerdos, stans in eodem loco ante librum, et non
vertens se ad populum.
De feriis Quadragesimæ et Passionis fit commemoratio in omnibus Missis, RG: 109e
tam in cantu quam lectis.
Feria Quarta Cinerum (I classis)
De benedictione cinerum Ante Missam benidicuntur cineres facti de ramis
olivarum, sive aliarum arborum, præcedenti anno benedictis, hoc modo: Sacerdos
indutus pluviali violaceo, vel sine casula, cum ministris similiter indutis, RG: 130b
procedit ad benedictionem cineres in vase aliquo super altari positos.
Post antiphonam sacerdos ad latus Epistolæ, non vertens se ad populum,
manibus iunctis (quod servatur etiam in orationibus omnium benedictionum
quoad manus iunctas) dicit orationes.
Postea celebrans, imposito incenso in thuribulo, ter aspergit cineres aqua
benedicta, dicendo antiphonam ‘Asperges’, sine cantu et sine psalmo, et ter
adolet incenso.

152 CAPUT 9. PROPRIUM DE TEMPORE
De impositione cinerum Deinde dignior sacerdos ex clero accedens ad altare,
imponit cineres celebranti non genuflexo. Si vero non adsit alius sacerdos,
ipsemet celebrans, ad altare conversus, sibi ipsi cineres imponit in capite, nihil
dicens, et cantatur statim a choro antiphona.
Sacerdos vero, dum cantatur antiphonæ et responsorium, detecto capite,
primo imponit cineres digniori sacerdoti, a quo ipse accepit, deinde ministris
paratis, genibus flexis coram altari.
Postea veniunt alii, primo clerus per ordinem, deinde populus: et genibus
flexis ante altare, singulatim recipiunt cineres a sacerdote, ut dictum est de
ministris. Completa cinerum impositione, sacerdos dicit orationem.
Si solemnis benedictione cinerum tardioribus horis fiat, licet primo mane
cineres benedicere forma simplici, absque cantu, ordine supradescripto. Item
eadem forma adhiberi potest ubi ministri sacri vel cantores haberi nequeant.
Benedictio cinerum, quæ semel, mane, ante Missam principalem peracta est,
ante Missam vespertinam iterari potest, de Ordinarii loci facultate, in ecclesiis,
ubi Missa vespertina cum magno fidelium concursu celebrari solet.
RG: 424b
PR: 9.5.1
De Missa In Missa quæ benedictionem cinerum sequitur, omittuntur psalmus
‘Iudica me, Deus’ cum sua antiphona, necnon confessio cum absolutione, versibus
sequentibus atque orationibus ‘Aufer a nobis’ et ‘Oramus Te, Domine’. Sacerdos
igitur, cum ad altare accesserit, saltem illud ascendit et osculatur in medio.
Sine ‘Gloria in excelsis’, sine ‘Credo’. Dicitur Tractus. Præfatio de Quadragesima.
Post Postcommunionem sacerdos absolute orationem super populum.
Dominicæ I, II, III et IV in Quadragesima (I classis)
RG: 128b
RG: 131
Adhibetur color violaceus. Color rosaceus adhiberi potest dominica IV
Quadragesimae.
Sine ‘Gloria in excelsis’, cum ‘Credo’, præfatio de Quadragesima, sine oratione
super populum.
Feria quarta Quattuor Temporum Quadragesimæ (II classis)
AP: 4.2
RS: 6.5, n. 4
RG: 486
RG: 506
RG: 486
RG: 506
Quattuor Tempora Quadragesimae celebrantur IV, VI et sabbato post primam
dominicam Quadragesimae.
Quoties dicenda sunt verba ‘Flectamus genua’, ‘Levate’, proferenda sunt
in Missa solemni a diacono, in ceteris Missis a celebrante; et post ‘Flectamus
genua’ omnes, una cum celebrante, flexis genibus, per aliquod temporis spatium
in silentio orant; dicto ‘Levate’, omnes surgunt, et celebrans dicit orationem.
Prima oratio sine ‘Flectamus genua’ sumitur ad commemorationem feriam
IV Quattuor Temporum. Præfatio de Quadragesimæ. Oratio super populum.
Feria sexta Quattuor Temporum Quadragesimæ (II classis)
Præfatio de Quadragesimæ. Oratio super populum.
Sabbato Quattuor Temporum Quadragesimæ (II classis)
Forma Missæ longior Hæc forma adhibenda est in Missis conventualibus
et in Missa, in qua Ordines conferuntur; in ceteris Missis adhiberi potest fora
brevior.

9.5. TEMPUS QUADRAGESIMALE 153
In sabbato Quattuor Temporum Missa, in qua Ordines conferuntur, dicenda
est de sabbato, etiam festo I vel II classis occurente, et in ea additur oratio
ritualis «In collatione Ordinum» sub unica conclusione cum oratione quæ sequitur
‘Dominus vobiscum’, et omittuntur omnes commemorationes, nisi sint
privilegiatæ.
Prima oratio sine ‘Flectamus genua’ sumitur ad commemorationem feriam
IV Quattuor Temporum.
Præfatio de Quadragesimæ. Oratio super populum. RG: 486
RG: 506
Forma Missæ brevior
RG: 468
Hæc forma adhiberi potest extra Missam conventualem
et Missam, in qua Ordines conferuntur.
Prima oratio sine ‘Flectamus genua’ sumitur ad commemorationem feriam
IV Quattuor Temporum.
Præfatio de Quadragesimæ. Oratio super populum. RG: 486
RG: 506
Feria IV post dominicam IV in Quadragesima (III classis)
Prima oratio sine ‘Flectamus genua’ sumitur ad commemorationem hanc
feriam IV.
Præfatio de Quadragesimæ. Oratio super populum. RG: 486
RG: 506
Sabato post dominicam IV in Quadragesima (III classis)
Missa, in qua hoc sabbato Ordines conferuntur, dicenda est de sabbato,
etiam festo I vel II classis occurente, et in ea additur oratio ritualis «In collatione
Ordinum» sub unica conclusione cum oratione Missæ, et omittuntur omnes
commemorationes, nisi sint privilegiatæ.
Præfatio de Quadragesimæ. RG: 486
Expleta Missa, cooperiuntur cruces et imagines per ecclesiam, quæ cooperte
manent, cruces quidem usque ad expletam per celebrantem Crucis adorationem
in feria VI in Passione et Morte Domini, imagines vero usque ad intonatum
hymnum angelicum in Missa Vigiliæ paschalis.
9.5.2 Tempus Passionis
Ab dominica prima Passionis usque ad feriam V in Cena Domini inclusive,
in Missis de Tempore non dicitur psalmus ‘Iudica me, Deus’ ante confessionem, RG: 425a
neque ‘Gloria Patri’ ad antiphonam ad Introitum et post psalmum ‘Lavabo’. RG: 428
Præfatio de sancta Cruce: quæ dicitur tamquam proprio in Missis de Tem- RS: 6.7, n. 6
pore a dominica I Passionis usque ad feriam V in Cena Domini; et tamquam RG: 487
de Tempore in omnibus Missis a dominica I Passionis usque ad feriam IV
Hebdomadæ Sanctæ, quæ præfatione propria non carent.
Dominica Prima Passionis (I classis)
Non dicitur psalmus ‘Iudica me, Deus’ ante confessionem, neque ‘Gloria
Patri’ ad antiphonam ad Introitum et post psalmum ‘Lavabo’.
Præfatio de sancta Cruce.

154 CAPUT 9. PROPRIUM DE TEMPORE
Dominica Secunda Passionis seu in palmis (I classis)
RG: 126
De benedictione et processione ramorum
est.
Crux deferta in processione non velata est.
Color paramentorum ruber
RG: 128b
RG: 424c
RG: 472
RG: 487
RG: 510c
RG: 509
De Missa Color paramentorum violaceus est. Color paramentorum est violaceus.
Ubi ante Missam facta fuerit benedictio et processio ramorum, celebrans
cum ministris sacris, seu ministrantibus, accedit ad altare, et, ommissis psalmo
‘Iudica me, Deus’ ac confessione, statim ascendens, osculatur illud in medio et
incensat mode solito.
Ante lectionem Evangelii non dicitur ‘Dominus vobiscum’ et non signatur
liber, nec singatur persona legens (cantans). Post cantum vel lectionem historiæ
passionis Domini, non respondetur ‘Laus tibi, Christe’ et celebrans non osculatur
librum, nec incensatur; quod serviatur etiam feria III, IV et VI, quando historia
passionis Domini cantatur vel legitur.
Qui hodie alteram, vel tertiam Missam lectam celebrat, non tenetur iterare
lectionem passionis Domini, sed eius loco legit sequens Evangelium (Mt 2, 45-
52), more consueto.
Dicitur ‘Credo’.
Præfatio de sancta Cruce.
Celebrans, in fine Missæ, data benedictione more solito, omittit ultimum
Evangelium, et omnes revertuntur in sacristiam.
In ceteris Missis, sine benedictione ramorum, legitur in fine Evangelium
‘Cum appropinquasset Iesus’ (Matth. 21, 1-9), ut supra in benedictione ramorum.
Feria II Hebdomadæ Sanctæ (I classis)
RG: 487
RG: rg:506
Præfatio de Sancta Cruce.
Oratio super populum.
Feria III Hebdomadæ Sanctæ (I classis)
RG: 472
RG: 487
RG: 506
RG: 472
Feria III dicitur Evangelium secundum Marcum 14, 32-72; 15, 1-46. Ante
lectionem Evangelii non dicitur ‘Dominus vobiscum’ et non signatur liber, nec
singatur persona legens (cantans). Post cantum vel lectionem historiæ passionis
Domini, non respondetur ‘Laus tibi, Christe’ et celebrans non osculatur librum,
nec incensatur.
Præfatio de Sancta Cruce. Oratio super populum.
Feria IV Hebdomadæ Sanctæ (I classis)
Post ‘Kyrie, eleison’ dicitur ‘Oremus’, ‘Flectamus genua’ et ‘Levate’.
Post dicitur ‘Dominus vobiscum’, sine ‘Flectamus genua’.
Post secundam orationem additur altera oratio sub unica conclusione forte
dicenda.
Feria IV dicitur Evangelium secundum Lucam 22, 39-71; 23, 1-53. Ante
lectionem Evangelii non dicitur ‘Dominus vobiscum’ et non signatur liber, nec
singatur persona legens (cantans). Post cantum vel lectionem historiæ passionis

9.5. TEMPUS QUADRAGESIMALE 155
Domini, non respondetur ‘Laus tibi, Christe’ et celebrans non osculatur librum,
nec incensatur.
Præfatio de Sancta Cruce. Oratio super populum. RG: 487
RG: 506
Feria V in Cena Domini (I classis)
De Missa Chrismatis Benedictio olei catechumenorum et infirmorum, et
confectio sacri chrismatis peraguntur secundum ordinem in Pontificali romano
descriptum, iis exceptis, quæ inferius notantur.
Hæ autem benedictio et confectio fiunt intra Missam chrismatis, quæ celebranda
est post Tertiam.
Non dicitur ‘Credo’.
RG: 476a
Præfatio de Missa chrismatis. RG: 488
‘Communicantes’, et quae sequuntur usque ad Consecrationem, dicuntur ut
in Canone Missae, nihil addendo vel immutando.
In benedictione chrismatis, quae in veteribus editionibus Pontificalis romani
invenitur, versus finem praefationis quae super chrisma benedicendum cantatur,
omittantur verba: ‘ut spiritualis lavacri baptismo’ usque ad ‘vestimento incorrupti
muneris induantur’, quae olim praefationem propriam Missae chrismatis
constituerant, et quae in hoc instaurato ritu iterum locum suum obtinuerunt.
Ad triplex ‘Agnus Dei’, respondetur ter ‘miserere nobis’. Omittitur oratio
‘Domine, Iesu Christe’, qui dixisti; et non datur osculum pacis. In hac Missa
sacram Communionem distribuere non licet.
In fine Missae, dicto ‘Placeat tibi, sancta Trinitas’, datur benedictio more
solito, et, omisso ultimo Evangelio sancti Ioannis, dicuntur in choro Sexta et
Nona.
Locorum Ordinarii, qui Missam chrismatis mane celebraverint, possunt vespere
Missam quoque solemnem in Cena Domini litare.
De Missa Solemni Vespertina Missa solemnis in Cena Domini celebranda
est vespere, hora magis opportuna, non autem ante horam quartam post
meridiem, nee post horam nonam. Aliarum Missarum in Cena Domini celebratio
interdicitur. Ubi vero ratio pastoralis id postulet, loci Ordinarius unam
alteramve Missam lectam in singulis ecclesiis vel oratoriis publicis permittere
poterit; in oratoriis autem semipublicis unam tantum Missam lectam; ea quidem
de causa, ut omnes fideles hoc sacro die Missae sacrificio interesse et Corpus
Christi sumere possint. Hae autem Missae inter easdem diei horas permittuntur,
quae pro Missa solemni assignatae sunt, ut supra notatur. Hoc die sacra
Communio fidelibus distribui potest tantummodo inter Missas vespertinas, vel
continuo ac statim ab iis expletis; infirmis vero hoc die sacra Communio deferri
licet, horis ante et post meridiem.
Tabernaculum, si quod exstat in altari maiore, omnino vacuum sit; pro communicando
vero clero et populo hodie et crastino die, ponatur super altare pyxis
(vel pyxides) cum particulis in hac ipsa Missa consecrandis.
Ubi deest copia clericorum et sacerdotum, Missa celebratur secundum consuetum
ritum Missae cantatae.
Ubi vero clerici adsint, maxime convenit, ut, in forma assistentiae choralis,
Missae solemni vespertinae intersint.

156 CAPUT 9. PROPRIUM DE TEMPORE
RG: 431c
RG: 476a
RG: 507a
Itaque, unusquisque suis choralibus vestimentis induitur: sacerdotes insuper
accipiunt stolam; celebrans et ministri induunt vestes sacras albi coloris, ut in
Missa moris est.
Omnibus sic paratis, incipit processio per ecclesiam ad altare, et interim
cantatur a schola antiphona ad Introitum.
Celebrans, postquam cum ministris, seu ministrantibus, ad altare pervenerit,
facta confessione, ascendens, osculatur illud in medio, et incensat more solito.
Altaris incensatione peracta, celebrans, lecta antiphona ad Introitum et
‘Kyrie, eleison’ recitato, incipit solemniter ‘Gloria in excelsis’, et pulsantur campanae
et organum, quae, expleto hymno, silent usque ad Vigiliam paschalem.
‘Munda cor meum’, ‘Iube, domne (Domine)’, et ‘Dominus sit in corde tuo
(meo)’ dicuntur more solito.
Valde convenit ut post Evangelium habeatur brevis HOMILIA ad illustranda
mysteria potissima, quae hac Missa recoluntur, institutio scilicet sacrae
Eucharistiae et Ordinis sacerdotalis, necnon et mandatum Domini de caritate
fraterna.
‘Credo’ hodie non dicitur.
Post homiliam proceditur, ubi ratio pastoralis id suadeat, ad lotionem pedum.
Praefatio, Sanctus et Benedictus dicuntur more consueto. Dicitur autem
praefatio de sancta Cruce.
Ad triplex ‘Agnus Dei’, ter respondetur ‘miserere nobis’.
Osculum pacis hodie non datur, et omittitur oratio ‘Domine, Iesu Christe’.
Communione fidelium peracta, pyxis vel pyxides deponuntur super corporale.
Celebrans procedit ad ablutionem calicis et digitorum, recitans solitas
orationes. Omnibus sic absolutis, Missa prosequitur more solito; sed celebrans
genuflectit, quandocumque ad medium altar is accedit, vel ab eo recedit, vel
transit ante Sacramentum: et cum dicit ‘Dominus vobiscum’, non vertit se ad
populum in medio altaris, ne terga vertat Sacramento, sed a latere Evangelii.
Loco ‘Ite, Missa est’, hodie cantatur ‘Benedicamus Domino’, et dicitur ‘Placeat
tibi, sancta Trinitas’, more solito. Benedictio et ultimum Evangelium sancti
Ioannis hodie omittuntur; celebrans autem et ministri sacri deponunt manipulum,
celebrans vero etiam planetam, et accipit pluviale albi coloris et fit solemnis
translatione. In Missis lectis, quae ab Ordinario loci celebrari permittuntur,
Missa terminatur more solito.
Feria Sexta In Passione Et Morte Domini (I classis)
RG: 472
Solemnis Actio liturgica celebranda est horis postmeridianis, et quidem circa
horam tertiam; si vero ratio pastoralis id suadeat, inchoari potest inde a meridie,
vel tardiori hora, non autem ultra horam nonam serotinam. Privata Actionis
liturgicae celebratio interdicitur.
Ante lectionem Evangelii non dicitur ‘Dominus vobiscum’ et non signatur
liber, nec singatur persona legens (cantans). Post cantum vel lectionem historiæ
passionis Domini, non respondetur ‘Laus tibi, Christe’ et celebrans non osculatur
librum, nec incensatur;
Hoc die sacra Communio fidelibus distribui potest unice inter solemnem
Actionem liturgicam postmeridianam, exceptis iis, qui in periculo mortis sunt
constituti.
Altare omnino nudum sit: sine cruce, sine candelabris, sine tobaleis.

9.6. TEMPUS PASCHALE 157
Color paramentorum usque ad Communionem exclusive niger est, a Comu- RG: 132a
nione violaceus. Ad «orationes solemnes» adhibetur pluviale.
RG: 130c
Totum vero ‘Pater noster’, cum sit precatio ad Communionem, omnes praesentes,
clerici et fideles, una cum celebrante, solemniter, graviter et distincte
RG: 135f
recitant, lingua latina addito quoque ab omnibus ‘Amen’.
Ante Communionem fidelium diaconus facit confessionem, celebrans dat
absolutionem.
Sabbatum sanctum (I classis)
9.6 Tempus Paschale
Tempore paschali, antiphonae ad Offertorium additur ‘Alleluia’. RG: 478
A Missa Vigiliae paschalis usque ad Missam vigiliae Pentecostes exclusive
adhibetur color paramentorum albus.
RG: 119b
9.6.1 Tempus Paschatis
Praefatio paschalis dicitur tamquam propria in Missis de Tempore a Missa RG: 489a
Vigiliae paschalis usque ad vigiliam Ascensionis Domini.
Missa solemnis vigiliæ paschalis (I classis)
Color paramentorum est albus. Ommittuntur psalmus ‘Iudica me, Deus’ RG: 119b
et confessione. Celebrans facta debita altari reverentia statim illud ascendet, RG: 424d
osculat et incensat more solito. Deest antiphona ad Introitum. Finitis a choro RG: 427
‘Kyrie, eleison’ celebrans incipit solemniter ‘Gloria in excelsis’, et pulsantur RG: 431c
campanae ac discooperiuntur imagines.
Pulsatio campanarum hoc modo fiat:
1. In locis, in quibus una tantum habetur ecclesia, campanae pulsentur hora,
qua dicti hymni incipit cantus.
2. In locis autem, ubi plures ecclesiae exstant, sive in omnibus eodem tempore
sacrae caeremoniae peragantur, sive tempore di verso, campanae
omnium ecclesiarum eiusdem loci pulsentur una cum campanis ecclesiae
cathedralis, vel matricis aut principalis. In dubio quaenam ecclesia in
loco sit matrix aut principalis, adeatur Ordinarius loci.
Postea celebrans dicit ‘Dominus vobiscum’, orationem et lecta est Lectio.
Finita Epistola, celebrans incipit ‘Alleluia’, Et totum decantat ter, elevando
vocem gradatim: et omnes post quamlibet vicem, in eodem tono, repetunt illud
idem.
Ad Evangelium non portantur luminaria, sed tantum incensum:
petitur
benedictio, et alia fiunt de more.
Non dicitur ‘Credo’, sed finito Evangelio celebrans dicit: ‘Dominus vobis- RG: 476a
cum’, postea: ‘Oremus’. Deest antiphona ad Offertorium. Ad dicitur ‘Gloria RG: 477
Patri’.
Praefatio paschalis, quae dicitur tamquam propria in Missis de Tempore
a Missa Vigiliae paschalis usque ad vigiliam Ascensionis Domini inclusive, et

158 CAPUT 9. PROPRIUM DE TEMPORE
RG: 510d
tamquam de Tempore in ceteris Missis, quae eodem tempore celebrantur, et
praefatione propria carent.
Infra Actionem Communicantes, et Hanc propria. Dicitur ‘Pax Domini sit
semper vobiscum’, sed pacis osculum non datur.
‘Agnus Dei’ non dicitur: et, omissa oratione ‘Domine, Iesu Christe, qui
dixisti’, dicuntur ceterae orationes consuetae ‘Domine, Iesu Christe, Fili Dei
vivi’, et ‘Perceptio Corporis tui’.
Non dicitur ultimum Evangelium.
Dominica Resurrectionis (I classis cum octava I classis)
RG: 475d
RG: 501
RG: 507b
Post ‘Alleluia’ dicitur sequentia paschalis, quae dicitur usque ad sabbatum
in albis inclusive.
Hodie et per octavam dicitur ‘Credo’.
Praefatio paschalis, in qua dicitur: ‘Te quidem, Domine, omni tempore, sed
in hac potissimum die’. Infra Actionem Communicantes et Hanc igitur propria.
Et sic dicitur usque ad sabbatum in albis inclusive.
Post ‘Dominus vobiscum’ additur ad ‘Ite, Missa est’ et ad responsum bis
‘Alleluia’. Et sic dicitur usque ad sabbatum in albis inclusive, in Missis de
Tempore.
Feriae in octava Pachatis
Sabbato in albis (I classis)
Ab hac die usque ad sabbatum Quatuor Temporum Pentecostes inclusive,
in omnibus Missis, non dicitur graduale, sed quattuor ‘Alleluia’ cum duobus
versibus, in vigilia autem Pentecostes et post quamlibet lectionem in sabbato
Quattuor Temporum eiusdem, unum ‘Alleluia’ dicitur cum unico versu.
Dominica in Albis in Octava Paschatis (I classis)
Dicitur ‘Gloria in excelsis’ in hac et sequentibus dominicis post Pascha, etiam
quando infra hebdomadam adhibetur Missa dominicae praecedentis.
Praefatio paschalis, in qua dicitur: ‘in hoc potissimum gloriosius praedicare’.
Dominica II – V post Pascha (II classis)
Praefatio paschalis, in qua dicitur: ‘in hoc potissimum gloriosius praedicare’.
In Litaniis maioribus et minoribus
RG: 130a
PR: 10.7
Ad processionem et Missam in Litaniis maioribus et minoribus adhibetur
color violaceus.
Litaniae maiores assignatae sunt diei 25 aprilis; si vero eo die occurrit dominica
Paschatis vel feria II post Pascha, transferuntur in sequentem feriam
III.
Litaniae minores seu Rogationes, per se, assignantur feriis II, III et IV
ante festum Ascensionis Domini. Ordinariis autem locorum facultas tribuitur
eas transferendi ad alios tres dies continuos magis opportunos, iuxta regionum
diversitatem aut consuetudinem aut necessitatem.

9.6. TEMPUS PASCHALE 159
In Litaniis maioribus statio ad S. Petrum. Et in minoribus ante Ascensionem:
feria II Rogationum, statio ad S. Mariam maiorem; feria III, statio ad
S. Ioannem in Laterano; feria IV, statio ad S. Petrum. Iuxta ecclesiarum et
locorum consuetudines et condiciones, cuius rei iudex est Ordinarius loci, his
diebus fit processio, in qua dicuntur Litaniae Sanctorum (quae tamen non duplicantur)
cum suis precibus. Si autem processio fieri nequeat, locorum Ordinarii
peculiares supplicationes instituant, in quibus dicantur Litanise Sanctorum et
aliae preces in processione fieri solitae.
In Litaniis tam maioribus quam minoribus, in ecclesiis in quibus fit processio
vel, de mandato Ordinarii loci, peculiares celebrantur supplicationes, dicitur,
tamquam votiva II classis, Missa de Rogationibus.
Missa Rogationum, vel Missa diei quae locum tenet Missae votivae impeditae,
habetur tamquam pars totius actionis liturgicae, et dicitur regulariter expleta
processione. Convenit autem ut Missa de Rogationibus dicatur etiam post
peculiares supplicationes, quae locum tenent processionis, etsi horis vespertinis
peragantur.
In Missa, quae processionem vel alias supplicationes sequitur, omittuntur RG: 424e
psalmus ‘Iudica me, Deus’ cum sua antiphona, necnon confessio cum absolutione,
versibus sequentibus atque orationibus ‘Aufer a nobis’ et ‘Oramus Te,
Domine’. Celebrans igitur, cum ad altare accesserit, statim illud ascendit et
osculatur in medio.
Aliae Missae de Rogationibus prohibentur.
In hac Missa non dicitur ‘Gloria in excelsis’.
In vigilia Ascensionis (II classis)
Dicitur ‘Gloria in excelsis’. Praefatio paschalis.
9.6.2 Tempus Ascensionis
In Ascensione Domini (I classis)
RG: 76b
Dicto Evangelio, exstinguitur cereus paschalis. ‘Credo’.
Praefatio de Ascensione Domini, quae dicitur tamquam propria in Missa RG: 490
de Ascensione Domini, et tamquam de Tempore a feria VI post Ascensionem
usque ad feriam VI ante vigiliam Pentecostes, in Missis quae praefatione propria
carent. ‘Communicantes’ vero proprium de Ascensione Domini dicitur tantum
in ipso die festo Ascensionis.
Diebus a feria VI post Ascensionem usque ad feriam VI ante vigiliam Pentecostes
inclusive, dicitur Missa de festo Ascensionis, cum ‘Gloria in excelsis’ et
praefatione de Ascensione, sine ‘Credo’ et Communicantes proprio.
Dominica post Ascensionem (II classis)
‘Credo’, praefatio de Ascensione
Sabbato in vigilia Pentecostes (I classis)
A Missa vigiliae Pentecostes usque ad Nonam sabbati sequentis color paramentorum
ruber est. RG: 123

160 CAPUT 9. PROPRIUM DE TEMPORE
RG: 493
Dicitur ‘Gloria in excelsis’, post versum non repetitur ‘Alleluia’, sed immediate
sequitur .
Non dicitur ‘Credo’.
Praefatio de Spiritu Sancto, quae dicitur tamquam propria in Missis de Tempore
a vigilia Pentecostes usque ad subsequens sabbatum inclusive, necnon in
Missis votivis de Spiritu Sancto; et tamquam de Tempore in ceteris Missis, quae
celebrantur eodem tempore, et praefatione propria carent.
Infra Actionem ‘Communicantes’ et ‘Hanc igitur’ igitur propria, quae item
dicuntur usque ad sequens sabbatum inclusive.
9.6.3 Octava Pentecostes
Dominica Pentecostes (I classis cum octava I classis)
RG: 475d
RG: 493
RG: 501
Sequentia dicitur cotidie usque ad sequens sabbatum inclusive.
Hodie et per octavam dicitur ‘Credo’.
Praefatio de Spiritu Sancto, ‘Communicantes’ de Pentecoste et ‘Hanc igitur’
de Pentecoste.
Feria II, III et V infra Octavam Pentecostes (I classis)
RG: 493
Praefatio de Spiritu Sancto, ‘Communicantes’ de Pentecoste et ‘Hanc igitur’
de Pentecoste.
Feria IV Quattuor Temporum Pentecostes (I classis)
AP: 4.2
RG: 493
Quattuor Tempora Pentecostes celebrantur IV, VI et sabbato post dominicam
Pentecostes.
Post ‘Kyrie, eleison’ dicitur ‘Oremus’, sine ‘Flectamus genua’.
Precedens [prima] oratio sine ‘Flectamus genua’ sumitur ad commemorationem
hanc feriam IV.
‘Gloria in excelsis’ dicitur post primam lectionem, est postea ‘Dominus vobiscum’.
Orationi ante secundam lectionem additur altera oratio sub unica
conclusione forte dicenda.
Dicitur sequentia.
Praefatio de Spiritu Sancto, ‘Communicantes’ de Pentecoste et ‘Hanc igitur’
de Pentecoste.
Feria VI Quattuor Temporum Pentecostes (I classis)
RG: 493
Praefatio de Spiritu Sancto, ‘Communicantes’ de Pentecoste et ‘Hanc igitur’
de Pentecoste.
Sabbato Quattuor Temporum Pentecostes (I classis)
Forma Missæ longior Hæc forma adhibenda est in Missis conventualibus
et in Missa, in qua Ordines conferuntur; in ceteris Missis adhiberi potest fora
brevior.
In sabbato Quattuor Temporum Missa, in qua Ordines conferuntur, dicenda
est de sabbato, et in ea additur oratio ritualis «In collatione Ordinum» sub

9.7. TEMPUS PER ANNUM POST PENTECOSTEN 161
unica conclusione cum oratione quæ sequitur ‘PaxVobis’, et omittuntur omnes
commemorationes.
Post ‘Kyrie, eleison’ dicitur ‘Oremus’ tantum, sine ‘Flectamus genua’, et
similiter ad orationem sequentes.
Precedens [prima] oratio sumitur ad commemorationem sabbatum Quattuor
Temporum.
Orationi ante ultimam lectionem (Rom. 5, 1-5) additur altera oratio sub
unica conclusione forte dicenda.
In fine sequentiae non dicitur ‘Alleluia’.
‘Credo’.
Praefatio de Spiritu Sancto, ‘Communicantes’ de Pentecoste et ‘Hanc igitur’ RG: 493
de Pentecoste.
Post Missam exspirat tempus paschale.
RG: 468
Forma Missæ brevior Hæc forma adhiberi potest extra Missam conventualem
et Missam, in qua Ordines conferuntur.
Post ‘Kyrie, eleison’ dicitur ‘Oremus’ tantum, sine ‘Flectamus genua’.
Precedens [prima] oratio sine ‘Flectamus genua’ sumitur ad commemorationem
feriam IV Quattuor Temporum.
‘Gloria in excelsis’ dicitur post primam lectionem, est postea ‘Dominus vobiscum’.
Orationi ante secundam lectionem additur altera oratio sub unica
conclusione forte dicenda.
‘Credo’.
Praefatio de Spiritu Sancto, ‘Communicantes’ de Pentecoste et ‘Hanc igitur’ RG: 493
de Pentecoste.
Post Missam exspirat tempus paschale.
9.7 Tempus per annum post Pentecosten
A feriam II post dominicam I post Pentecostes usque ad sabbatum ante
Adventum color paramentorum viridis est.
Praefatio de Sanctissima Trinitate.
9.7.1 In Festo SS.mæ Trinitatis (I classis)
Non fit commemoratio dominicae.
Praefatio de SS.ma Trinitate.
RG: 127b
RG: 494b
RG: 17c
RG: 494a
9.7.2 Missa dominicae primae post Pentecosten
Haec Missa dicenda est diebus ferialibus huius hebdomadae.
Non dicitur ‘Gloria in excelsis’.
Non dicitur ‘Credo’.
Praefatio communis. RG: 498
9.7.3 In Festo SS.mi Corporis Christi – Feria V post festum
SS.mæ Trinitatis (I classis)
Dicitur sequentia ‘Lauda Sion’.

162 CAPUT 9. PROPRIUM DE TEMPORE
‘Credo’.
Praefatio communis.
Septem sequentibus diebus, ubi fit processio, permittuntur duae Missae de
Ssma Eucharistia, ad modum Missae votivae II classis.
9.7.4 Dominicae secunda usque ad ultimam post Pentecosten
(II classis)
RG: 18
Dicitur ‘Gloria in excelsis’ in omnibus dominicis post Pentecosten; non dicitur
autem in diebus ferialibus, quando adhibetur Missa dominicae praecedentis.
‘Alleluia’ dicitur cum suo versu post graduale in omnibus dominicis post
Pentecosten, etiam si Missa dominicae in feriis adhibetur.
‘Credo’.
Praefatio de SS.ma Trinitate.
Si dominica XXIII a superveniente dominica ultima post Pentecosten impediatur,
omittitur. Si dominicae post Pentecosten fuerint plures quam XXIV,
tunc post XXIII resumuntur Missae dominicarum, quae superfuerunt post Epiphaniam,
iuxta ordinem qui in rubricis invenitur. Et ultimo loco semper ponitur
Missa dominicae XXIV.
9.7.5 Feria Sexta Post Dominicam II Post Pentecosten In
Festo Sacratissimi Cordis Iesu (I classis)
‘Gloria in excelsis’, ‘Credo’.
Praefatio de SS.mo Corde Iesu.
9.7.6 Feria quarta Quattuor Temporum septembris (II classis)
RG: 109d
Post ‘Kyrie, eleison’ dicitur ‘Oremus’, ‘Flectamus genua’, ‘Levate’
Prima oratio sine ‘Flectamus genua’ sumitur ad commemorationem feriam
IV Quattuor Temporum.
Ante ultimam orationem dicitur ‘Dominus vobiscum’.
9.7.7 Feria sexta Quattuor Temporum septembris (II classis)
AP: 4.2
RS: 6.5, n. 4
RG: 498
Quattuor Tempora Quadragesimae celebrantur IV, VI et sabbato post tertiam
dominicam septembris.
Quoties dicenda sunt verba ‘Flectamus genua’, ‘Levate’, proferenda sunt
in Missa solemni a diacono, in ceteris Missis a celebrante; et post ‘Flectamus
genua’ omnes, una cum celebrante, flexis genibus, per aliquod temporis spatium
in silentio orant; dicto ‘Levate’, omnes surgunt, et celebrans dicit orationem.
Prima oratio sine ‘Flectamus genua’ sumitur ad commemorationem feriam
IV Quattuor Temporum. Præfatio communis.

9.7. TEMPUS PER ANNUM POST PENTECOSTEN 163
9.7.8 Sabbato Quattuor Temporum septembris (II classis)
Forma Missæ longior
Hæc forma adhibenda est in Missis conventualibus et in Missa, in qua
Ordines conferuntur; in ceteris Missis adhiberi potest fora brevior.
In sabbato Quattuor Temporum Missa, in qua Ordines conferuntur, dicenda
est de sabbato, etiam festo I vel II classis occurente, et in ea additur oratio
ritualis «In collatione Ordinum» sub unica conclusione cum oratione quæ sequitur
‘Dominus vobiscum’, et omittuntur omnes commemorationes, nisi sint
privilegiatæ.
Prima oratio sine ‘Flectamus genua’ sumitur ad commemorationem sabbati RG: 109d
Quattuor Temporum.
Forma Missæ brevior
Hæc forma adhiberi potest extra Missam conventualem et Missam, in qua
Ordines conferuntur.
Prima oratio sine ‘Flectamus genua’ sumitur ad commemorationem feriam
IV Quattuor Temporum.
RG: 468

164 CAPUT 9. PROPRIUM DE TEMPORE

Caput 10
Proprium sanctorum
10.1 Die 8 decembris – In Conceptione Immaculata
BMV (I classis)
De occurentia cum dominica Adventus vide rubricam n. 15. Fit commemo- RG: 15
ratio feriae. Praefatio de BMV: ‘Et te in Conceptione Immaculata’.
10.2 Die 25 ianuarii – Conversionis S. Pauli Ap.
(III classis)
RG: 109e
RG: 495
Fit commemoratio S. Petri Apostoli sub unica conclusione. Praefatio de RG: 110b
Apostolis. RG: 497
10.3 Die 2 II – In Purificatione Beatae Mariae
Virginis (II classis)
Festum Purificationis beatae Mariae Virginis habetur tamquam festum Domini.
10.3.1 De benedictione et processione
Sacerdos indutus pluviali albo, vel sine casula, cum ministris similiter indutis,
procedit ad benedicendas candelas, in medio ante altare, vel ad latus
Epistolae positas, et ipse, ibidem stans versus ad altare, dicit [orationes] manibus
iunctis in tono feriali.
Finitis orationibus, celebrans ponit incensum in thuribulo: deinde ter aspergit
candelas aqua benedicta, dicendo antiphonam ‘Asperges me’, sine cantu et
sine psalmo: et ter adolet incenso.
Turn dignior ex clero accedit ad altare, et ab eo celebrans accipit candelam,
non genuflectens. Postea celebrans stans in medio ante altare, versus ad
populum, distribuit candelas, primum digniori, a quo ipse acceperat; deinde
diacono et subdiacono parat is, et aliis clericis singulatim per ordinem, ultimo
165

166 CAPUT 10. PROPRIUM SANCTORUM
laicis: omnibus genuflectentibus, exceptis Praelatis, si adsint. Et cum inceperit
distribuere candelas, a choro cantatur [antiphona].
[Finita oratione,] Primo celebrans ponit incensum in thuribulo: postea diaconus,
vertens se ad populum, dicit: ‘Procedamus in pace’. Et chorus respondet:
‘In nomine Christi. Amen.’
Praecedit thuriferarius cum thuribulo fumigante: deinde subdiaconus paratus,
deferens crucem, medius inter duos acolythos cum candelabris accensis:
sequitur clerus per ordinem, ultimo celebrans cum diacono a sinistris, omnes
cum candelis accensis in manibus: et cantantur antiphonae.
Si candelarum benedictio et processio, ob defectum ministrorum sacrorum,
forma solemni fieri nequeat, licet formam simplicem adhibere, etiam absque
cantu, dummodo tres saltern ministrantes celebranti inserviant.
RG: 424a
RG: 484a
RG: 495
RG: 110b
RG: 109e
RG: 475e
RG: 497
10.3.2 De Missa
Finita processione, celebrans et ministri accipiunt paramenta pro Missa.
In Missa, quae benedictionem candelarum sequitur, omittuntur psalmus ‘Iudica
me, Deus’, cum sua antiphona, necnon confessio cum absolutione, versibus
sequentibus atque orationibus ‘Aufer a nobis’ et ‘Oramus Te, Domine’. Sacerdos
igitur, cum ad altare accesserit, statim illud ascendit et osculatur in medio.
Candelae in manibus tenentur ad Evangelium et toto Canone.
Praefatio de Nativitate.
10.4 Die 22 februarii – Cathedrae S. Petri Ap.
(II classis)
Fit commemoratio S. Pauli Apostoli sub unica conclusione. Tempore quadragesimali
fit commemoratio feriae. Dicitur ‘Credo’. Praefatio de Apostolis.
10.5 Die 25 martii – In Annuntiatione BMV (I
classis)
RG: 96a
RG: 109e
RG: 475b
RG: 495 n. 518 b.
RG: 518b
Festum Annuntiationis B. Mariae Virginis, quando est transferendum post
Pascha, transfertur, tamquam in sedem propriam, in feriam II post dominicam
in albis. Tempore quadragesimali fit commemoratio feriae. Dicitur ‘Credo’.
Praefatio de BMV: ‘Et te in Annuntiatione’.Ad genuflectendum in Missa confer
10.6 Feria VI post dominicam I Passionis – Semptem
Dolorum Beatae Mariae Virginis (commemoratio)
RG: 109e
Hodie, ubi peculiaria pietatis exercitia in honorem beatae Mariae Virg. Matris
dolorosae peraguntur, permittuntur duae Missae festivae de septem Doloribus
beatae Mariae Virginis.
Fit commemoratio feriae. Dicitur sequentia ‘Stabat Mater’. Praefatio de

10.7. DIE 25 IV – S. MARCI EVANGELISTAE, LITANIAE MAIORES (II CLASSIS)167
BMV: ‘Et te in Transfixione’. RG: 495
10.7 Die 25 IV – S. Marci Evangelistae, Litaniae
maiores (II classis)
Ad processibnem dicitur Missa de Rogationibus, ut habetur suo loco in Proprio
de Tempore (9.6.1), et, si contingat transferri festum S. Marci, non tamen PR: 9.6.1
transfertur processio, nisi quando praedictum festum dominica Paschatis vel
feria II post Pascha occurrit; tunc enim in feriam III sequentem transferatur.
Fit commemoratio Rogationum. Praefatio de Apostolis. RG: 497
10.8 Die 1 V – Sancti Ioseph Opificis (I classis)
Praefatio de S. Ioseph: ‘Et te in Solemnitate’. RG: 496
10.9 Die 23 VI – Vigilia Nativitatis S. Ioannis
Baptistae (II classis)
Adhibetur color violaceus paramentorum. Non dicitur ‘Gloria in excelsis’, RG: 128d
non dicitur ‘Credo’. Praefatio communis.
RG: 432b
RG: 476b
RG: 498
10.10 Die 24 VI – Nativitatis Sancti Ioannis Baptistae
(I classis)
Dicuntur ‘Gloria in excelsis’ et ‘Credo’. Praefatio communis.
10.11 Die 28 VI – In vigilia Ss. Petri et Pauli
App. (II classis)
RG: 431b
RG: 475b
RG: 498
Adhibetur color violaceus paramentorum. Non dicitur ‘Gloria in excelsis’, RG: 128d
non dicitur ‘Credo’. Praefatio communis.
RG: 432b
10.12 Die 29 VI – Ss. Petri et Pauli App. (I
classis)
Dicuntur ‘Gloria in excelsis’ et ‘Credo’. Praefatio de Apostolis.
10.13 Die 30 VI – Commemoratio S. Pauli Apostoli
RG: 476b
RG: 498
RG: 431b
RG: 475b
RG: 497
Fit commemoratio S. Petri Apostoli sub unica conclusione. Praefatio de RG: 110b
Apostolis. RG: 497

168 CAPUT 10. PROPRIUM SANCTORUM
10.14 Die 1 VII – Pretiosissimi Sanguinis D. N.
I. C. (I classis)
RG: 431b
RG: 475b
RG: 487a
RG: 498
Dicuntur ‘Gloria in excelsis’ et ‘Credo’. Praefatio de Sancta Cruce.
10.15 In Transfiguratione D. N. I. C. (II classis)
Fit commemoratio Ss. Xysti II Papae (nomen sancti dicitur in Canone),
Felicissimi et Agapiti Martyrum. Praefatio communis.
RG: 32
RG: 432b
RG: 476b
RG: 498
RG: 31
RG: 432b
RG: 476b
RG: 498
10.16 Die 9 VIII – Vigilia S. Laurentii (III classis)
Non dicitur ‘Gloria in excelsis’, non dicitur ‘Credo’. Fit commemoratio S.
Romani Martyris. Praefatio communis.
10.17 Die 14 VIII – Vigilia Assumptionis B. Mariae
Virginis (II classis)
Non dicitur ‘Gloria in excelsis’, non dicitur ‘Credo’. Fit commemoratio S.
Eusebii Confessoris. Praefatio communis.
10.18 Die 15 VIII – In Assumptione BMV (I
classis)
RG: 495
RG: 111a
RG: 109a
Dicuntur ‘Gloria in excelsis’ et ‘Credo’. Praefatio de de BMV: ‘Et te in
Assumptione’. Dominicis celebratur missa de Assumptione et commemoratur
dominica.
10.19 Die 15 IX – Septem Dolorum BMV (II
classis)
RG: 495
Fit commemoratio S. Nicomedis Martyris. Dicitur sequentia ‘Stabat Mater
dolorosa’. Praefatio de de BMV: ‘Et te in Transfixione’.
10.20 Dominica ultima octobris – Festum Domini
nostri Iesu Christi Regis (I classis)
RG: 17
RG: 431b
RG: 475b
RG: 492
Non fit commemoratio dominicae. Dicuntur ‘Gloria in excelsis’ et ‘Credo’.
Praefatio propria (de D. N. I. C. Rege).

10.21. DIE 1 XI – OMNIUM SANCTORUM (I CLASSIS) 169
10.21 Die 1 XI – Omnium Sanctorum (I classis)
Adhibetur color albus.Dicuntur ‘Gloria in excelsis’ et ‘Credo’. Praefatio RG: 431b
communis.
RG: 475b
Dominicis: Fit commemoratio dominicae. Praefatio de SS. Trinitate RG: 498
10.22 Die 2 XI – In Commemoratione Omnium
Fidelium Defunctorum (I classis)
Die 2 novembris vel, si in dominicam incident, die 3 sequenti.
RG: 111a
RG: 494b
PR: 96b
De Missis in die Commerationis omnium Fidelium defunctorum – vide rubricarum
numeros 403 et sequentes. RG: 403
Color paramentorum niger est. Sed in Missis quae celebrantur tempore ex- RG: 132b
positionis Ssmi Sacramenti pro oratione Quadraginta Horarum adhibetur color
violaceus.
RG: 130d
Hoc die quivis sacerdos tres Missas celebrare potest. De agendis, si sacerdos
eodem die duas vel tres Missas celebret, Ritum servandum in celebratione Missae
n. 14. RS: 6.14
Qui unam dumtaxat Missam celebrat, primam legit: eandem adhibet qui
Missam cum cantu celebrat, facta ei potestate anticipandae secundae ac tertiae.
Cum quis tres Missas sine intermissione celebrat, sequentiam dicere debet
tantum in Missa principali, secus in prima Missa; in ceteris Missis, nisi sint in
cantu, eam omittere potest.
De his quae omittuntur in Missa defunctorum vide Ritum servandum n. 13. RS: 6.13
Non dicuntur ‘Gloria in excelsis’ et ‘Credo’. Dicitur sequentia ‘Dies irae’.
Praefatio defunctorum. RG: 499
In fine Missae, dicto ‘Dominus vobiscum’, dicitur: ‘Requiescant in pace’. R.
Amen. Non datur benedictio: sed, dicto secreto ‘Placeat tibi, sancta Trinitas’,
etc., et osculato altari, legitur Evangeliium S. Ioannis ‘In principio erat Verbum’,
etc, ut moris est. Debet sacerdos ante sequentes Missas confessionem dicere.
Intra octiduum a die Commemorationis omnium Fidelium defunctorum inclusive
computandum, omnes Missae, quae applicantur pro omnibus vel quibusdam
defunctis, dici possunt de requie, adhibita Missa «cotidiana» cum oratione
convenienti. (RG 422) RG: 422

Index rerum notabilium
A cunctis, 82
Adventus, 16, 29, 145
Agnus Dei, 88, 155, 156, 158
non dicitur, 158
Alleluia, 77, 83, 84, 86, 87, 90, 119,
133, 145, 146, 148–150, 157,
158, 160–162
dicitur, 150, 162
non dicitur, 77, 145, 146, 149
alluvio, 139
Amen, 157
anticipatio, 38
aranea, 139
Asperges me, 165
Aufer, 77, 87, 152, 159, 166
non dicitur, 77, 152, 159, 166
Benedicamus Domino, 86–88, 131–133,
156
benedictio
non dicitur, 156, 169
Breviarium, 15, 21, 23
campana, 123, 156, 157
campanula, 125, 126, 129
candela, 165, 166
casula, 35
classis
I, 15–20, 22, 23, 28, 29, 39, 59, 62,
67, 145–149, 151–163, 165–169
II, 15–20, 22, 23, 29–31, 39, 59, 62,
64, 145–153, 158, 159, 162,
163, 165–168
III, 15, 17–20, 22, 29, 31, 59, 62,
64, 153, 165, 168
IV, 15, 17, 18, 22, 25, 31, 32, 58,
62, 64, 66
color
albus, 32, 33, 147, 149, 156, 157,
165, 169
niger, 32, 34, 62, 157, 169
170
rosaceus, 34, 145, 152
rubeus, 32, 33, 154
violaceus, 32, 33, 62, 65, 78, 145,
151, 152, 154, 157, 158, 169
viridis, 32, 33, 150, 161
commemoratio, 15, 17, 18, 20, 23, 25,
28, 30, 31, 58, 62, 145–153,
160–163, 166
dominicae, 31
dominicae non dicitur, 16–18, 145,
149, 150, 161, 168
inseparabilis, 30
omnium fidelium defunctiorum, 16,
29, 40
ordinaria, 30, 31
privilegiata, 30, 31
Communicantes, 148, 155
de Ascensione, 159
de Epiphania, 149
de Nativitate, 147–149
de Paschate, 158
de Pentecoste, 160, 161
Completorium, 15, 16, 18, 19, 37, 38
conclusio
sub unica conclusione, cfr. oratio
sub unica conclusione
concurrentia, 29, 30
confessio, 76, 157, 166, 169
Credo, 63, 65, 88, 90, 118, 120, 121,
133, 145–150, 152, 154–162,
166–169
dicitur, 145, 152, 154, 159, 161,
162, 166
non dicitur, 133, 149, 150, 152,
155–157, 159–161, 167–169
crux, 153, 154, 166
dalmatica, 35
defectus
dispositionis animae, 138
dispositionis corporis, 138

INDEX RERUM NOTABILIUM 171
formae, 137
intentionis, 138
materiae, 135
ministri, 137
panis, 135
vini, 136
Domine, Iesu Christe, 155, 156
Fili Dei vivi, 158
qui dixisti, 158
dominica, 15
assignatio perpetua festorum, 16
I classis, 16, 59
I Passionis, 16, 24, 153
II classis, 16, 17, 19, 30, 59
II Passionis, 16, 18, 154
in albis, 16, 158
Pentecostes, 16, 160
prima Adventus, 17
prima mensis, 17
Resurrectionis, 16, 158
Dominus sit in corde, 156
Dominus vobiscum, 82–84, 87, 88, 90,
119, 121, 131, 132, 154, 156–
158, 160–162, 169
Epiphania, 16, 17, 44
feria
Adventus, 17, 18, 145
I classis, 17
II classis, 17
III classis, 17, 18
IV Cinerum, 17, 131
IV classis, 17, 18, 25, 58
Passionis, 18
Quadragesimae, 18
Quattuor Temporum, 17
V in Cena Domini, 153
VI in Passione et Morte Domini,
34, 153
festum
Annuntiationis BMV, 29, 166
Ascensionis Domini, 158, 159
D. N. Iesu Christi Regis, 16
dioecesis, 20
Domini I classis, 16, 17, 32
Domini II classis, 16, 19, 32, 165
fundatoris, 20
I classis, 18, 19, 23, 28, 29, 39, 59
II classis, 19, 29, 30, 39, 59
III classis, 18, 19, 29, 59
Immaculatae Conceptionis BMV,
16
particulare, 19, 22
indultum, 19, 20, 22
proprium, 19
patroni, 20, 22
Purificatinis BMV, 165
S. Familiae Iesu, Mariae, Ioseph,
16, 150
Sanctorum et Beatorum, 20
Ssmae Trinitatis, 16, 161
Ssmi Nominis Iesu, 16, 149
tituli, 20
universale, 19, 22
Flectamus genua, 79, 82, 87, 119, 146,
152–154, 160–163
Gloria, 63, 65, 77, 87, 88, 90, 117, 118,
133, 145, 149–153, 156–162,
167–169
dicitur, 133, 149, 150, 158–162
non dicitur, 145, 151, 152, 159,
161, 162, 167–169
Gloria Patri, 46, 77, 87, 133, 153, 157
non dicitur, 77, 133, 153
graduale, 145, 154, 158, 162
Hanc igitur, 86, 147, 160, 161
de Paschate, 158
de Pentecoste, 160, 161
Hebdomada Sancta, 24
hiems, 140
horae
maiores, 37
minores, 37
Humiliate, 86, 88, 151
imago, 153, 157
incensum, 157
incursus hostium, 139
Ite, Missa est, 86–88, 119, 131, 133,
156, 158
non dicitur, 133, 156
Iube, Domine, 156
Iudica, 76, 77, 87, 133, 152–154, 157,
159, 166
non dicitur, 77, 133, 152–154, 157,
159, 166

172 INDEX RERUM NOTABILIUM
Kyrie eleison, 77, 87, 90, 117–119, 154,
156, 157, 160–162
Laudes, 30, 35, 37, 38, 79
Lavabo, 153, 157
Levate, 79, 87, 119, 146, 152, 154, 162
Litaniae
maiores, 25, 34, 58, 65, 72, 158,
159
minores, 25, 26, 34, 58, 65, 72,
158, 159
Litaniae Sanctorum, 25, 26
luminarium, 157
Magnificat, 45, 51, 53
manipulum, 35
Matutinum, 15, 18, 19, 25, 37, 38
Missa
cantata, 55
conventualis, 30, 57, 146, 152, 153,
160, 161, 163
de Angelis, 71, 78
de BMV in Sabbato, 71, 78
de DNICh summo atque aeterno
Sacerdote, 71
de Immaculato Corde BMV, 71
de Mysterio, 65
de Rogationibus, 26, 58, 60, 62,
65, 72
de Sancto, 65
de SS.mo Corde Iesu, 71
defuctorum, 55, 58, 120
in cantu, 55, 56, 62, 73
lecta, 30, 32, 55, 56, 62, 73, 145,
151
pontificalis, 35, 55
pro sponsis, 64, 65, 70
solemnis, 55
votiva, 55, 60
Missale, 15, 21
Munda cor meum, 156
musca, 139
Nona, 18, 25, 37, 57
occurentia, 28, 30
accidentalis, 28
perpetua, 29
octava, 15, 16, 23, 147, 148
I classis, 23
II classis, 23
Nativitatis, 23, 43, 148, 149
Paschatis, 23, 158
Pentecostes, 23–25, 160
octiduum, 58, 64, 75, 76, 169
Oramus Te, 77, 87, 152, 159, 166
non dicitur, 77, 152, 159, 166
oratio
sub altera conclusione, 79
sub unica conclusione, 30, 62, 63,
65, 70, 78–81, 146, 153, 154,
160, 161, 163, 165–167
super populum, 152–155
XL horarum, 66
Oremus, 82, 84, 86–88, 116, 119, 121,
123, 127, 131, 154, 157, 160–
162
Pater noster, 38, 118, 157
pax, 158
non datur, 155, 156, 158
PaxVobis, 119, 161
Pentecostes, 16, 17, 158
Perceptio Corporis tui, 158
Placeat tibi, sancta Trinitas, 131, 132,
155, 156, 169
planeta, cfr. casula
plicata, 35
pluviale, 35
praecedentia, 26
praefatio
communis, 62, 85, 145, 146, 150,
161, 162, 167–169
de Apostolis, 85, 148, 165–167
de Ascensione, 85, 159
de BMV, 85, 165–167
de DN Iesu Christo Rege, 85, 168
de Epiphania, 84, 149, 150
de Missa Chrismatis, 85, 155
de Nativitate, 84, 147–149, 166
de Quadragesima, 84, 151–153
de sancta Cruce, 84, 153–156, 168
de Sanctissima Trinitate, 85, 145,
146, 150, 151, 161, 162, 169
de Sancto Ioseph, 85, 167
de Spiritu Sancto, 85, 160, 161
de SSmo Corde Iesu, 85, 162
defunctorum, 85, 169
paschalis, 85, 157–159
Prima, 37

INDEX RERUM NOTABILIUM 173
Procedamus in pace, 166
Quadragesima, 18, 29, 38, 131
Requescant in pace, 87, 88, 131–133,
169
Rogationes, cfr. Litaniae minores
ruina, 139
Paschalis, 18, 24, 156
Pentecostes, 18, 25, 57, 159
S. Laurentii, 18, 168
Ss. Petri et Pauli, 18
vomitus, 140
Septuagesima, 17
sequentia
de Corpore Christi, 161
de Pentecoste, 160, 161
defunctorum, 73, 83, 169
paschalis, 158
Stabat Mater, 166, 168
Sexta, 37, 57
stola, 35
latior, 35
symbolum, 83
athanasianum, 46
syncope, 139
Te Deum, 40, 53, 77, 78
tempus
clausum, 70
natalicium, 24, 58, 76, 145
paschale, 58, 145
Passionis, 38
per annum, 25
Tertia, 37, 57
tractus, 151, 152, 160
Triduum Sacrum, 24, 40, 43, 44
tunicella, 35
ultimum Evangelium, 147, 154, 169
non dicitur, 147, 154–156
venenum, 140
Vesperae, 30, 35, 37–39
I, 15, 16, 19
vigilia, 18
Ascensionis Domini, 18, 159
Assumptionis BMV, 18, 168
I classis, 18
II classis, 18, 33
III classis, 18, 33
Nativitatis Domini, 18, 43, 145,
146
Nativitatis S. Ioannis Baptistae, 18,
167