2011.05.16 UPPER jaarverslag 2010 - Universiteit Utrecht

Jaarverslag 2010
UPPER
Netwerk voor onderzoek en stages
in de farmaceutische praktijk

UPPER
Colofon
Verschenen
Uitgever
Cover foto
Titel Jaarverslag 2010
Mei 2011
UPPER - Netwerk voor onderzoek en stages in de farmaceutische praktijk
Departement Farmaceutische Wetenschappen
Universiteit Utrecht
Postbus 80082, 3508 TB Utrecht
David de Wiedgebouw, Universiteitsweg 99, Utrecht
T 030 253 6965
E UPPER.onderzoek@uu.nl
I http://upper.science.uu.nl
http://www.uu.nl/vkc/upper
Pieter van Dorp van Vliet (Apotheek Koert)
2

Inhoudsopgave
Voorwoord 5
1 Algemene organisatie 7
1.1 Historie 7
1.2 Naam en missie 7
1.3 Organisatie en medewerkers 7
1.4 UPPER-netwerk 8
2 Praktijkstages 11
2.1 Stages in 2010 11
2.2 Bijeenkomsten in kader van praktijkstages 13
2.3 Ontwikkelingen 13
3 Praktijkonderzoek 15
3.1 Praktijkonderzoek in 2010 15
3.2 UPPER-Institutional Review Board (IRB) 16
4 Output 19
4.1 Publicaties 19
4.2 Nieuwsbrief 19
4.3 Bijeenkomsten en presentaties 19
4.4 Deelname commissies en adviesorganen 20
4.5 Virtueel kenniscentrum 20
5 Conclusies en vooruitblik 23
Bijlagen 25
Bijlage 1: Onderzoek 25
Bijlage 2: Producten 32
3
Jaarverslag 2010

UPPER
4

Voorwoord
5
Jaarverslag 2010
Voor u ligt het eerste jaarverslag van het nieuwe UPPER, dat is ontstaan uit de fusie tussen het
oorspronkelijke UPPER en de voormalige Wetenschapswinkel Geneesmiddelen. Met genoegen
presenteren wij hiermee onze activiteiten en resultaten van 2010. Omdat niet alles wat UPPER doet in
het wetenschappelijk domein zichtbaar of toegankelijk is, vinden wij het belangrijk om op deze wijze
verantwoording af te leggen. Wij zijn benieuwd naar uw visie op onze activiteiten en hopen dat het
jaarverslag u daartoe uitnodigt. Graag horen wij uw opmerkingen en suggesties, dat helpt ons verder
te professionaliseren!
Het UPPER-team
Mei 2011

UPPER
6

1. Algemene organisatie
7
Jaarverslag 2010
1.1 Historie
Afgelopen jaren is er veel veranderd wat betreft de organisatie, missie en werkzaamheden van UPPER.
Het oorspronkelijke UPPER, toen nog Utrecht Pharmacy Panel for Education and Research geheten, is
in juni 2004 opgericht. Het doel was om apothekers waar al mee werd samengewerkt in het kader
van de praktijkstages meer te betrekken bij farmaceutisch praktijkonderzoek.
In maart 2009 is Marcel Bouvy aangesteld als hoogleraar Farmaceutisch Patiëntenzorg en werd
daarmee de voor UPPER eindverantwoordelijke hoogleraar. Vervolgens heeft de reorganisatie bij het
departement Farmaceutische Wetenschappen er toe geleid dat UPPER in het voorjaar van 2010
definitief is uitgebreid: drie medewerkers van de oorspronkelijke Wetenschapswinkel Geneesmiddelen
hebben UPPER versterkt. Deze veranderingen geven UPPER de mogelijkheid om het farmaceutisch
praktijkonderzoek en de farmaceutische praktijkstages verder uit te bouwen en te professionaliseren.
1.2 Naam en missie
De veranderingen bij UPPER hebben geleid tot een herziening van de naam en missie van UPPER.
UPPER is meer dan een panel van apotheken dat bijdraagt aan het faciliteren van praktijkstages en
praktijkonderzoek. UPPER geeft zelf actief richting aan het farmaceutisch praktijkonderzoek en de
farmaceutische praktijkstages. Naast de ondersteuning van onderzoekers bij de uitvoering van hun
onderzoek, initieert UPPER ook eigen praktijkonderzoek. Daarnaast bewaakt en verbetert UPPER
continu de kwaliteit van de praktijkstages.
UPPER zal voortaan de volgende ondertitel gebruiken:
UPPER - Netwerk voor onderzoek en stages in de farmaceutische praktijk
of in het Engels: UPPER - Utrecht Pharmacy Practice network for Education and Research
Hierbij heeft UPPER haar missie als volgt geformuleerd:
UPPER zet zich in voor een 'evidence-based' beroepsuitoefening van apothekers. UPPER doet dit door
middel van farmaceutisch praktijkonderzoek en stages in apotheken.
1.3 Organisatie en medewerkers
De kerntaken van UPPER bestaan uit het organiseren van farmaceutische praktijkstages (hoofdstuk 2)
en het initiëren en faciliteren van farmaceutisch praktijkonderzoek (hoofdstuk 3). Bij UPPER werkten in
2010 twaalf medewerkers, met een totale formatie van 6 fte die beschikbaar is voor UPPERwerkzaamheden
(zie tabel 1). Sinds oktober is Hans Wouters als post-doc onderzoeker aangesteld op

UPPER
het ZonMw project getiteld ”Patient preferences for and experiences with chronic medication use:
development of two web-based instruments” (zie ook hoofdstuk 3.1).
Tabel 1: Medewerkers, functies en fte’s ten behoeve van UPPER
Medewerkers Functie fte’s
Lyda Blom coördinator praktijkstage 1,0 fte
Marcel Bouvy hoofd UPPER 0,4 fte
Peter Chen praktijkstage openbare farmacie 0,2 fte
Esther Fietjé praktijkonderzoek 0,6 fte
Hans Fokkens praktijkstage ziekenhuisfarmacie 0,1 fte
Katja van Geffen praktijkonderzoek 0,8 fte
Helma van der Horst ondersteuning praktijkstage 0,5 fte
Jacqueline van Paassen praktijkstage openbare farmacie 0,1 fte
Daphne Philbert ondersteuning praktijkonderzoek 0,6 fte
Willem Rump ondersteuning praktijkonderzoek 0,8 fte
Ed Wiltink praktijkstage ziekenhuisfarmacie 0,1 fte
Nina Winters praktijkstage & praktijkonderzoek 0,8 fte (m.i.v. 18-11-2010 0,2 fte ouderschapsverlof)
1.4 UPPER-Netwerk
UPPER kan zijn taken uitvoeren dankzij de medewerking van de apotheken uit het UPPER-netwerk.
Het aantal apotheken in het UPPER-netwerk is afgelopen jaren gegroeid. Naast de stage-apotheken
zijn er ten behoeve van de praktijkonderzoeken in 2010 weer enkele tientallen nieuwe apotheken in
het netwerk opgenomen. Daarnaast groeit het aantal apothekers continu doordat alumni van de
Utrechtse apothekersopleiding automatisch worden opgenomen in het netwerk.
De netwerkleden zijn te verdelen in een aantal categorieën, afhankelijk van de aard van de relatie met
UPPER. De aantallen leden in 2010 per categorie zijn in tabel 2 op de volgende bladzijde opgenomen.
In tabel 3 staan de leden van het UPPER-netwerk per categorie van instanties weergegeven.
Deelnemers aan het UPPER-netwerk krijgen de nieuwsbrief van UPPER toegestuurd, zodat zij op de
hoogte blijven van de voortgang en resultaten van het farmaceutisch onderzoek en de ontwikkelingen
binnen de praktijkstages.
Niet alleen onderzoekers van de afdeling Farmacoepidemiologie & Klinische Farmacologie (F&F) van
het departement Farmaceutische Wetenschappen, maar ook externe organisaties zoals
onderzoeksinstellingen, hebben via UPPER toegang tot het netwerk van UPPER-apotheken.
8

Tabel 2: Deelnemers aan het UPPER-netwerk
Categorie Aantal deelnemers
(aantal stageverleners)
Openbaar apothekers 1353 (245)
Ziekenhuisapothekers 187 (56)
Apothekers werkzaam in overige instellingen* 311 (182)
Masterstudenten Farmacie 690
Universitaire en overige onderzoekers 75
Overige organisaties / belangstellenden / overige alumni 453
Totaal 3069
Tabel 3: Instanties in het UPPER-netwerk
Categorie Aantal
Openbare apotheken 1175
Ziekenhuisapotheken 73
Overige instanties 272
Totaal 1520
9
Jaarverslag 2010

UPPER
10

2. Praktijkstages
11
Jaarverslag 2010
In 2010 organiseerde UPPER voor studenten in totaal 576 praktijkstages. In paragraaf 2.1 wordt
ingegaan op de verschillende soorten stages.
Om alle studenten op het gewenste moment een stageplaats te kunnen aanbieden, beheert UPPER
een netwerk van apotheken en andere stage-instellingen (zie ook hoofdstuk 1.4). Voor het beheren
van de stageplaatsen en het registreren van de stages is in 2010 een nieuw programma (genaamd
UPStage) succesvol in gebruik genomen. Studenten kunnen via dit systeem hun voorkeuren voor
bepaalde stageadressen aan het stagebureau kenbaar maken. De procedure voor het toewijzen van
de stageplaatsen is hierdoor aanzienlijk vergemakkelijkt. Aan de uitbreiding van de mogelijkheden van
UPStage zal de komende jaren verder worden gewerkt.
Voor de kennismakings- en hoofdstages werkt UPPER samen met 56 ziekenhuisapotheken en 245
openbaar apotheken in de regio’s West-, Midden- en Zuid-Nederland. Het stagebureau van de
opleiding Farmacie van de Rijksuniversiteit Groningen onderhoudt contacten met de stageapothekers
in de regio’s Noord- en Oost-Nederland. Tussen het UPPER-stagebureau en het stagebureau van de
Groningse farmacieopleiding zijn er afspraken gemaakt over het onderhouden van contacten met de
stage-apotheken per regio. Studenten uit Groningen of Utrecht kunnen via hun eigen
stagecoördinator een verzoek doen voor een stageplaats in een regio van de andere opleiding zodat
de studenten geen beperkingen worden opgelegd wat betreft hun stagemogelijkheden.
2.1 Stages in 2010
2.1.1 Kennismakingsstages
Openbare farmacie
De kennismakingsstage in de openbare farmacie duurt vijf weken en vindt plaats in het vierde
studiejaar. Ingangseis is dat studenten het vak ‘Aandoeningen’ (Fa 401) hebben gevolgd. Met ingang
van het studiejaar 2010-2011 is het ook vereist dat zij het vak ‘Medicatiebegeleiding’ (Fa 403) hebben
gevolgd. Daardoor zijn zij beter in staat contact op te nemen met de arts en een baliegesprek te
voeren met de patiënt.
De kennismakingsstage openbare farmacie werd in 2010 in 4 verschillende perioden aangeboden. In
totaal volgden 171 studenten dit jaar deze stage.

UPPER
Ziekenhuisfarmacie
De kennismakingsstage in de ziekenhuisfarmacie duurt één week. Studenten volgen deze week in het
vijfde studiejaar, tijdens hun onderzoeksperiode. Ingangseis is dat de student het vak
‘Apotheekbereidingen’ (Fa 402) heeft gevolgd. Het stagebureau inventariseert de beschikbaarheid van
stageplaatsen in de ziekenhuizen in een bepaalde periode van het studiejaar. Het is steeds weer
moeilijk alle studenten deze week aan te bieden op het daarvoor gereserveerde moment in het
studiejaar, vanwege het beperkte aantal stageadressen in ziekenhuizen. Daar komt bij dat veel
studenten hun onderzoeksproject in het buitenland doen, hetgeen de praktische mogelijkheden om
deze week te volgen beperkt. In totaal volgden 61 studenten in 2010 een kennismakingsstage
ziekenhuisfarmacie.
2.1.2 Hoofdstages
Hoofdstages volgen studenten in hun laatste studiejaar en bij voorkeur aan het einde van de opleiding.
Door de beperkte capaciteit aan stageplaatsen in de ziekenhuisfarmacie, moet soms worden
afgeweken van deze roostervoorkeur. Als onderdeel van de hoofdstage participeren stagiairs meestal
ook in een praktijkonderzoek dat via UPPER plaatsvindt. Vaak betreft het onderzoekers van de
afdeling F&F (zie ook hoofdstuk 3). De deelname aan het praktijkonderzoek beperkt zich tot maximaal
twee dagen per stage.
Openbare farmacie
De hoofdstage openbare farmacie duurt 6 weken en als ingangseis geldt dat studenten de
apotheekgame moeten hebben gevolgd. Studenten volgen deze stage in een andere apotheek dan de
kennismakingsstage. In 2010 volgden 109 studenten een hoofdstage in de openbare farmacie.
Ziekenhuisfarmacie
De hoofdstage ziekenhuisfarmacie duurt 8 weken en mag in dezelfde apotheek plaatsvinden als de
kennismakingsstage. Veelal volgen studenten deze stages individueel, maar sommige ziekenhuizen
ontvangen en begeleiden twee studenten tegelijk. Dit is het geval in de Haagse Ziekenhuizen, het
UMCU, het LUMC, het MC Erasmus, het Radboud ziekenhuis en het Zuwe Hofpoortziekenhuis.
Daarnaast is het in sommige ziekenhuizen incidenteel mogelijk om een overlap van stagiairs te hebben.
In 2010 volgden 108 studenten een hoofdstage in de ziekenhuisfarmacie. Afgelopen jaar is het van
belang gebleken ziekenhuisapotheken tijdig te informeren over eventuele praktijkonderzoeken tijdens
de stage, zodat zij het onderzoeksprotocol intern kunnen (laten) beoordelen en de werkzaamheden
kunnen inpassen in het stagerooster.
Snuffelstages
Het stagebureau informeert de stage-instellingen en de stagiairs die een hoofdstage volgen over
snuffelstages voor eerstejaars farmaciestudenten. De snuffelstages zijn één dagdeel, en worden
begeleid door een zesdejaars student die in deze apotheek een hoofdstage doet. De organisatie van
deze snuffelstages gebeurt voor een belangrijk deel door studentenvereniging Unitas
12

13
Jaarverslag 2010
Pharmaceuticorum. Deze stages worden verder niet door het stagebureau geregistreerd. Vrijwel alle
stage-instellingen en studenten die worden benaderd voor een snuffelstage werken hier aan mee.
2.1.3 Keuzestages
De keuzestage vindt eveneens aan het einde van de opleiding plaats en duurt zes weken (vijf weken
voor studenten die een kennismakingsstage van twee keer drie weken hebben gevolgd). Deze stage
biedt de student enige keuzevrijheid, maar de inhoud van de keuzestage moet een verdieping zijn van
de leerdoelen van de hoofdstages. Studenten mogen deze stage ook buiten een apotheeksetting
volgen, mits de begeleider een apotheker is en voorafgaand aan de stage goedkeuring is verkregen
van de stagecoördinator. In 2010 werden 99 keuzestages gevolgd in Nederland en 28 keuzestages in
het buitenland.
2.1.4 Overige stages
Naast de verplichte stages die beschreven zijn in onderdeel 2.1, organiseert UPPER op verzoek stages
met een andere doelstelling. Het betreft een beperkt aantal stages per jaar. Dit kunnen extra
keuzestages zijn, omdat de student dit kiest als invulling van een keuzevak. Deze stages worden niet
apart geregistreerd en zijn verdisconteerd in de aantallen studenten die een keuzestage volgden.
Daarnaast zijn er studenten die al in de bachelorfase een stage willen volgen en die daarom hun
bachelorwerkstuk als zodanig invullen. In 2010 organiseerde UPPER voor één bachelorstudent een
stage in een ziekenhuisapotheek.
2.2. Bijeenkomsten in kader van praktijkstages
Op de PRISMA bijeenkomst voor praktijkonderzoek op 26 januari 2010 is een presentatie gegeven
over de selectiecriteria die UPPER hanteert voor opleidingsapotheken.
Stageapothekers waarmee UPPER samenwerkt werden uitgenodigd voor twee verschillende
bijeenkomsten. Voor beide dagen werd administratieve ondersteuning verleend door PAO Farmacie,
zoals voor het verkrijgen van accreditatiepunten voor de bezoekende apothekers in het kader van de
herregistratie.
Op 28 juni 2010 was er een bijeenkomst met stagiairs, waar ook apothekers voor werden uitgenodigd.
Deze dag gaf apothekers een beeld van de diverse projecten die in de openbare farmacie en de
ziekenhuisfarmacie werden uitgevoerd, en waar stagiairs bij betrokken waren.
Op 9 november 2010 organiseerde UPPER een bijeenkomst voor stageapothekers, getiteld
“Samenwerken aan optimale farmacotherapie”. Tijdens deze bijeenkomst werd ingegaan op de
samenwerking tussen arts en apotheker. Over de samenwerking bij herhaalmedicatie vertelden
apotheker Tense Maats en huisarts Wietze Eizenga (Utrecht). Over samenwerking in de tweede lijn
rapporteerden ziekenhuisapotheker Patricia van den Bemt en internist-nefroloog/klinisch farmacoloog
Teun van Gelder (beiden werkzaam in het MC Erasmus in Rotterdam). Zij vertelden hoe zij

UPPER
samenwerkten bij het gebruiken van klinisch-chemische labwaarden over de nierfunctie, bij het
vaststellen van de dosering van geneesmiddelen die nierschade kunnen veroorzaken. Ook werd door
Fred Schobben en Jacqueline van Paassen een demonstratie gegeven van de wijze waarop de
opleiding studenten voorbereidt op een actieve deelname aan het FTO en het telefonisch contact met
de arts.
2.3 Ontwikkelingen
In 2010 vond samen met de collega’s van de opleiding Farmacie van de Rijksuniversiteit Groningen
overleg plaats met de opleidingscommissie van de NVZA. Doel van dit overleg was een oplossing te
zoeken voor de toenemende capaciteitsproblemen bij de ziekenhuisstages. Naar aanleiding van dit
overleg heeft het NVZA bestuur een oproep voor haar leden op haar website geplaatst, met het
verzoek mee te werken aan plaatsingsverzoeken voor stagiairs van de apothekersopleiding.
Met dr. Bart van den Bemt, voorzitter van de Vereniging van Poliklinische Apotheken, is contact
gezocht om te bespreken in hoeverre poliklinische apotheken een bijdragen kunnen leveren als stageinstelling.
Veel studenten hebben interesse in dit beroepsveld en regelmatig worden hierin
keuzestages gevolgd. De intentie is om de samenwerking met poliklinische apotheken in 2011 verder
vorm te geven.
In 2010 is structureel overleg gestart met de zusteropleiding Farmacie in Groningen (Yael Benjamins)
en de vervolgopleiding tot openbaar apotheek specialist (KNMP, Annemieke Floor-Schreudering). De
intentie is om te komen tot een gezamenlijke invulling van de stages. Als eerste onderwerp wordt een
visitatiemodel opgezet als instrument voor de kwaliteitsbewaking van opleiders en
opleidingsinstellingen. Vooralsnog beperken we ons daarbij tot opleidingsplaatsen en opleiders in de
openbare farmacie. Naar verwachting zal hier in 2011 een eerste ervaring mee worden opgedaan. In
de toekomst kan ook gedacht worden aan het afstemmen van de inhoudelijke invulling van de stages.
Het stagedocententeam heeft in 2010 overleg gevoerd met de opleiding tot openbaar apotheek
specialist (Annemieke Floor-Schreudering) over de invulling van de vervolgopleiding en bijhorende
toetsplan met Entrustable Professional Activities (EPA’s). Het doel van dit overleg was te bepalen of en
op welk manier de stage zich hiermee kan verrijken. Daartoe heeft het stagedocententeam gekeken
welke EPA’s tijdens de stage toetsbaar zijn, als aanvulling op de bestaande leerdoelen. Als
uitgangspunt zijn hierbij de eisen die de UU stelt aan de competenties van de basis-apotheker
aangehouden. In 2011 zal voor het eerst in de praktijk geëxperimenteerd worden met EPA’s tijdens de
stage.
14

3. Praktijkonderzoek
15
Jaarverslag 2010
UPPER initieert en faciliteert farmaceutisch praktijkonderzoek met apotheken. Het onderzoek kan zich
richten op de werkzaamheden in de apotheek maar ook kunnen via apotheken patiënten benaderd
worden en patiëntengegevens verzameld worden. Praktijkonderzoek wordt op verschillende manieren
ondergebracht in het onderwijs. Tijdens de praktijkstage ondersteunen studenten de apotheker in hun
stageapotheek bij diverse activiteiten in het kader van het betreffende onderzoek. Zij maken
bijvoorbeeld selecties en extracties uit het apotheekinformatiesysteem, versturen uitnodigingen aan
patiënten voor deelname aan een onderzoek, of benaderen patiënten met vragenlijsten. Ook
studenten die hun bachelorwerkstuk of onderzoeksproject bij UPPER doen, bezoeken vaak apotheken
om er data te verzamelen. Ook tijdens het keuzevak Farmaceutisch Praktijkonderzoek, dat UPPER in
2010 voor het eerst heeft verzorgd, bezoeken studenten apotheken voor dataverzameling.
3.1 Praktijkonderzoek in 2010
UPPER is in 2010 direct betrokken geweest bij de opzet en uitvoering van 15 projecten op het gebied
van praktijkonderzoek. Voor de meeste projecten zijn data verzameld met de hulp van apothekers in
openbare of ziekenhuisapotheken. Dankzij de inzet van studenten kan UPPER op een efficiënte wijze,
zonder de apotheken al te zwaar te belasten, praktijkgegevens verzamelen.
In 2010 heeft ZonMw € 125.000 ter beschikking gesteld voor een projectvoorstel van UPPER naar de
ontwikkeling van twee web-based instrumenten om patiëntervaringen en voorkeuren te meten. Op
dit project is in oktober 2010 post-doc onderzoeker Hans Wouters aangesteld.
In bijlage 1A staat een compleet overzicht met de projecten (mede) geïnitieerd door UPPER.
In 2010 zijn daarnaast ook 7 praktijkprojecten van onderzoekers van de afdeling F&F en daarbuiten
gefaciliteerd. De ‘externe’ onderzoekers waren afkomstig van instellingen zoals het Universitair
Medisch Centrum Utrecht, het Universitair Medisch Centrum Groningen, het Rijksinstituut voor
Volksgezondheid en Milieu en het NIVEL, Nederlands Instituut voor onderzoek van de
gezondheidszorg. Ook bij deze externe onderzoeksprojecten is altijd een medewerker van F&F
betrokken. Een voordeel voor de onderzoekers is dat UPPER een groot netwerk heeft van apotheken
die bereid zijn hun AIS in te zetten in het kader van wetenschappelijk onderzoek. Zo kunnen patiënten
op basis van hun medicatiegebruik op een efficiënte wijze geselecteerd worden. Zij kunnen vervolgens
benaderd worden met de vraag of zij bereid zijn deel te nemen aan het onderzoek. De ondersteuning
van UPPER bij deze onderzoeken kan bestaan uit diverse activiteiten:
Het beoordelen van het onderzoeksprotocol door de UPPER Institutional Review Board (IRB)
het benaderen van apothekers met het verzoek deel te nemen aan het onderzoek
het opstellen van extractieprotocollen voor de verschillende apotheekinformatiesystemen om
patiënten te kunnen selecteren

UPPER
het uitvoeren van de extracties, het beschikbaar stellen van het elektronische UPPERenquêtesysteem
het ondersteunen van de stagiairs of andere studenten die aan het onderzoek meewerken
Bijlage 1B geeft een overzicht van de projecten gefaciliteerd door UPPER.
Tot slot heeft UPPER voor twee onderzoeken waar geen inzet van apotheken voor nodig was de IRBbeoordeling
van het onderzoeksvoorstel uitgevoerd (zie bijlage 1C). Medewerkers van UPPER zijn bij
17 studentenprojecten examinator en/of begeleider geweest (bijlage 1D).
Onderzoek in het onderwijs
UPPER heeft in 2010 een nieuw masterkeuzevak ‘Farmaceutisch Praktijkonderzoek’ ontwikkeld en
onderwezen aan elf studenten. Het keuzevak bestaat uit twee onderdelen: in de eerste helft van de
cursus wordt een onderzoeksplan opgesteld voor een praktijkonderzoek, onder begeleiding van
onderzoekers van de afdeling Farmaco-epidemiologie en Klinische Farmacologie. Dit onderzoeksplan
wordt gepresenteerd aan de IRB, die het beoordeelt. In de tweede helft van de cursus voeren de
studenten een reeds opgesteld onderzoeksplan uit, in 2010 was dit een onderzoek naar het
voorschrijven van oseltamivir. Hiervoor zijn gebruikers van oseltamivir geselecteerd in apotheken en
benaderd voor een telefonische enquête door studenten. De data zijn vervolgens verwerkt,
geanalyseerd en gepresenteerd door de studenten. Door het combineren van deze activiteiten,
hebben de studenten een eerste ervaring op kunnen doen met het hele proces van farmaceutisch
praktijkonderzoek. Gedurende de cursus worden colleges gegeven die de theorie van
praktijkonderzoek ondersteunen.
3.2 UPPER-Institutional Review Board (IRB)
De Institutional Review Board (IRB) is in 2007 opgericht als onderdeel van UPPER. Het doel van de IRB
is de kwaliteit te bewaken van praktijkonderzoek. Dit geldt voor al het praktijkonderzoek dat door of
onder begeleiding van leden van de afdeling F&F plaatsvindt waarvoor contact wordt opgenomen met
apotheken of met andere instanties, of waarbij rechtstreeks patiënten worden benaderd.
De IRB beoordeelt de kwaliteit van zowel WMO-plichtige als niet-WMO-plichtige
onderzoeksvoorstellen. Indien er sprake is van onderzoek dat valt onder de Wet Medisch
Wetenschappelijk Onderzoek met mensen (zogenaamd WMO-plichtig onderzoek), wordt tevens een
erkende Medisch-ethische Toetsingscommissie (METC) ingeschakeld. De IRB beoordeelt dan specifiek
een aantal praktische aspecten van het onderzoek, zoals bijvoorbeeld de belasting voor de apothekers
en hun medewerkers, de privacy van de patiënten en de communicatie tussen de onderzoekers en de
deelnemers aan het onderzoek.
In 2010 hadden de volgende personen zitting in de IRB: prof. dr. Toine Egberts, prof. dr. Marcel Bouvy,
dr. Katja. van Geffen, dr. Willem Rump en dr. Rolf van Hulten (vanaf oktober). In 2010 heeft de IRB
driemaal vergaderd. In totaal zijn er 15 onderzoeksvoorstellen beoordeeld en, na aanvullingen door de
16

17
Jaarverslag 2010
onderzoeker, goedgekeurd. Van zes van deze onderzoeken heeft de dataverzameling met de inzet
van het UPPER-netwerk al plaatsgevonden (projecten: 200934, 200937, 201002, 201006, 201007,
201016, 201017, 201027, zie ook bijlage 1A en 1B). Daarnaast heeft de IRB de onderzoeksvoorstellen
beoordeeld die zijn opgesteld in het kader van het keuzevak ‘Farmaceutisch praktijkonderzoek’ (zie
‘Onderzoek in het onderwijs’, hoofdstuk 3.1).

UPPER
18

4. Output
19
Jaarverslag 2010
4.1 Publicaties
UPPER heeft in 2010 16 publicaties afgerond. Het gaat hierbij om 10 artikelen en één comment in een
wetenschappelijk tijdschrift, twee brochures, een artikel in een tijdschrift voor professionals, een
factsheet en een poster. De twee brochures geschreven op verzoek van een patiëntenorganisatie, zijn
afrondende activiteiten van het werk van de Wetenschapswinkel Geneesmiddelen geweest.
Onderzoek dat UPPER heeft gefaciliteerd heeft in 2010 geleid tot twee wetenschappelijke publicaties
van andere onderzoekers. In bijlage 2A en 2B vindt u een compleet overzicht van de publicaties.
Het wetenschappelijke artikel “Problems with medicine packages: experiences reported to a Dutch
medicine reporting system” heeft publiciteit gegenereerd in een aantal media; er is aandacht aan
besteed in onder andere “In Beweging” (Reuma patiëntenbond) en in “Optima Farma” (blad voor
apothekersassistenten).
4.2 Nieuwsbrief
UPPER heeft in 2010 viermaal de nieuwsbrief UPPER-Actueel uitgebracht in een oplage van 2000
exemplaren. Met de UPPER-Actueel worden de leden van het UPPER-netwerk op de hoogte gehouden
van het onderzoek dat door UPPER geïnitieerd en gefaciliteerd wordt. Op deze wijze vindt ook de
terugmelding van resultaten aan deelnemers van praktijkonderzoek plaats. Daarnaast wordt
informatie over de praktijkstages gegeven en wordt een selectie van de promoties en recente
publicaties binnen het departement Farmaceutische Wetenschappen gepresenteerd.
4.3 Bijeenkomsten en presentaties
UPPER heeft in 2010 drie bijeenkomsten georganiseerd. Twee daarvan waren in het kader van de
stages (zie hoofdstuk 2.2): de stage terugkomdag op 28 juni en een bijeenkomst voor
stageapothekers, getiteld “Samenwerken aan optimale farmacotherapie” op 9 november.
De derde was een bijeenkomst georganiseerd in samenwerking met het NIVEL en het ministerie van
VWS over de gevolgen van het afschaffen van de vergoeding van benzodiazepinen. Het symposium
heeft plaatsgevonden op 22 juni 2010 bij het ministerie van VWS in Den Haag. Daar zijn presentaties
gehouden door: Marcel Bouvy (UU), Rolf van Hulten (UU), Katja van Geffen (UU), Ronald van der Vaart
(SFK), Carla van Boheemen (NIVEL), Joelle Hoebert (NIVEL/UU) en Aukje Mantel-Teeuwisse (WHO/UU).
Naast hun presentaties tijdens de eigen bijeenkomsten hebben medewerkers van UPPER ook 19
presentaties gehouden op andere symposia en bijeenkomsten (zie bijlage 2C voor omschrijvingen).

UPPER
4.4 Deelname commissies en adviesorganen
Medewerkers van UPPER hebben zitting in een aantal adviesorganen en commissies (zie tabel 4).
Tabel 4: commissies en adviesorganen medewerkers UPPER
Medewerker Deelname in 2010
Lyda Blom Guest-editor Patient Education and Counseling, Pharmacy Issue
Lid van de Examencommissie van het Departement Farmaceutische Wetenschappen
Vice-voorzitter bestuur Nederlandse Vereniging voor Autisme
Lid van de Raad van toezicht Pharmacon
Voorzitter commissie opleidingen KNMP
Lid Raad van Toezicht Pharmacon Certificerend Orgaan
Marcel Bouvy Voorzitter research committee European Society of Clinical Pharmacy (ESCP)
Lid Klankbordgroep Meldpunt Medicijnen
Voorzitter programma commissie wetenschappelijke bijeenkomsten KNMP
Lid Commissie Farmaceutische Hulp (CFH), College voor Zorgverzekeringen (CVZ)
Lid Multidisciplinaire richtlijn hartfalen
Lid Editorial board International Journal of Pharmacy Practice Research
Lid Scientific advisory board Netherlands Pharmacovigilance Foundation lareb (‘Landelijke
Registratie Evaluatie Bijwerkingen’)
Voorzitter Wetenschappelijk Sectie Openbaar apothekers (WSO)
Founding member en lid European Society for Patient Adherence, Compliance, and
Persistence (ESPACOMP)
Lid bestuur van stichting PRISMA
Lid expertpanel Med-8 Fonds Wetenschappelijk Onderzoek Vlaanderen (FWO)
Lid overleg Toekomst Farmacie (commissie Alders)
Katja van Geffen Lid PAM adviescommissie
Lid PAM review board
Lid klankbordgroep meldpunt Medicijnen
Lid klankbordgroep Kies Beter.nl
4.5 Virtueel Kenniscentrum
Het UPPER virtuele kenniscentrum (vkc) is een verzameling van kennis en informatie over
farmaceutisch praktijkonderzoek en apotheekstages, die in elektronische vorm beschikbaar wordt
gesteld aan de buitenwereld en aan de leden van het vkc via de URL http://www.uu.nl/vkc/upper. De
leden van het vkc hebben met een gebruikersnaam-wachtwoord-combinatie bovendien toegang tot
beveiligde informatie in het vkc. Ook kunnen zij zelf informatie aan het vkc toevoegen.
De primaire doelgroepen van het vkc zijn apothekers (zowel stagebegeleiders als nietstagebegeleiders),
onderzoekers en studenten. 100 onderzoekers (zowel leden van de afdeling F&F als
externe personen), 1758 apothekers en 783 studenten en oud-studenten zijn momenteel lid van het
vkc.
20

21
Jaarverslag 2010
4.5.1 Gebruik van het UPPER-vkc
Het gemiddelde aantal opgevraagde pagina’s (pageviews) per maand in het UPPER-vkc wordt sinds
maart 2010 systematisch geregistreerd. Het gemiddelde per maand is 1410 pageviews. Uit figuur 1
(zie volgende pagina) is op te maken dat het aantal pageviews in de zomermaanden duidelijk minder
is.
Figuur 1. Gemiddelde aantal pageviews per maand in 2010, gemeten vanaf maart 2010.
De twee meest bekeken pagina’s in het vkc zijn de overzichten van de publicaties en de dissertaties
van de afdeling. Via deze overzichten zijn de abstracts van de artikelen en proefschriften voor iedereen
te vinden en te lezen in Igitur, het digitale archief van de Universiteit Utrecht. Na inloggen in het vkc
zijn ook de bijbehorende fulltext-bestanden te lezen.
4.5.2 Aantal gebruikers van het vkc
Het vkc bevat naast afgeschermde informatie relatief veel informatie die voor iedereen zonder
inloggen toegankelijk is. Het gemiddelde aantal geregistreerde (ingelogde) personen die het vkc
bezoeken, schommelde in 2010 rond de vijf per dag.
Het grootste aantal bezoekers valt in de categorie studenten. Een mogelijke verklaring hiervoor is dat
studenten regelmatig in de vacaturebank kijken en dat zij het volledige overzicht van de afgeronde
keuzestages bekijken. Er zijn voor de studenten blijkbaar aantrekkelijke informatiebronnen in het vkc
te vinden. Voor apothekers is dit veel minder evident. Vermoedelijk vinden zij de meeste informatie die
zij nodig hebben bij hun dagelijkse praktijkvoering op andere websites, en is voor hun dagelijkse werk
informatie over praktijkonderzoek minder relevant. Het is UPPER nog niet gelukt om een toepassing te
vinden die de apothekers stimuleert om meer gebruik te maken van het vkc.

UPPER
22

5. Conclusies en vooruitblik
23
Jaarverslag 2010
De activiteiten van het “nieuwe” UPPER hebben in 2010 duidelijk vorm gekregen. Voor de stages is
een nieuw stageregistratiesysteem (UPStage) succesvol in gebruik genomen, en in overleg met het
stagebureau in Groningen en met de vervolgopleiding openbaar apotheek specialist wordt de
praktijkstage Farmacie verder geprofessionaliseerd. Ook participeren studenten steeds vaker in
praktijkonderzoek als onderdeel van de stage. In 2010 heeft dit een structureel karakter gekregen bij
de hoofdstages. In 2011 zullen de eerste ervaringen worden opgedaan met praktijkonderzoek tijdens
de kennismakingsstages. Ook zal in 2011 de poliklinische farmacie meer aandacht krijgen binnen het
stageprogramma.
Daarnaast breidt het praktijkonderzoek dat door UPPER zelf wordt geïnitieerd zich uit en heeft het al
tot meerdere publicaties geleid. Ook weten steeds meer onderzoekers van buiten het departement
Farmaceutische Wetenschappen UPPER te vinden. UPPER zal zijn faciliterende rol binnen het
praktijkonderzoek verder ontwikkelen en versterken. Een van de manieren waarop UPPER dit wil
bereiken is door het opstellen van een handboek met basisdocumenten voor en over
praktijkonderzoek en met voorbeelden van protocollen, gevalideerde vragenlijsten en
voorbeeldbrieven voor verzending aan apothekers en patiënten. UPPER zal in overleg met de afdeling
Farmacoepidemiologie en Klinische Farmacologie streven om al het praktijkonderzoek dat door of
onder begeleiding van leden van de afdeling wordt uitgevoerd door de IRB te laten beoordelen, met
het doel de kwaliteit en uitvoerbaarheid te waarborgen.

UPPER
24

Bijlagen
Bijlage 1: Onderzoek
1A: Praktijkonderzoek in 2010 – (mede) geïnitieerd door UPPER
25
Jaarverslag 2010
Project: Gevolgen afschaffing vergoeding slaap- en kalmeringsmiddelen voor patiënten. (200824)
Status: data verzameld, artikel in voorbereiding; goedkeuring IRB
Onderzoekers: Dataverzameling door 3 bachelorwerkstuk-studenten; Daphne Philbert, Katja van Geffen,
Marcel Bouvy (UPPER)
Opzet: Via 13 apotheken is bij 372 respondenten een telefonische vragenlijst afgenomen.
Info: Onderzoek onder benzodiazepinen-gebruikers, zijn zij gestopt en zijn zij geïnformeerd
over het afschaffen van de vergoeding? Resultaten worden nu opgeschreven door Joëlle
Hoebert (promovendus Farmacoepidemiologie en Klinische Farmacologie).
Project: Ontwikkelen van twee web-based instrumenten om preferenties (GME) en ervaringen
(EMQ) van patiënten met geneesmiddelen te meten. (200928)
Status: onderzoek in voorbereiding
Onderzoekers: Samenwerking van Katja van Geffen en Marcel Bouvy (UPPER) met Liset van Dijk (NIVEL)
en Anne Stiggelbout (afdeling Medische Besliskunde van het LUMC) en Hans Wouters
(post-doc onderzoeker F&F). Onderzoek met ZonMw subsidie.
Opzet: Eerste onderdeel van het project bestaat uit online focusgroepen met 40 vrouwen
(geworven via het LUMC) over het gebruik van hormoontherapie bij borstkanker. Mede
op basis van de resultaten van de focusgroepen zal een concept van de GME en EMQ
ontwikkeld worden.
Project: Problemen met het openen van verpakkingen bij patiënten ouder dan 65 jaar. (200934a)
Status: data verzameld, artikel in voorbereiding; goedkeuring IRB in 2010
Onderzoekers: Dataverzameling door 30 studenten tijdens stage in de openbare apotheek; Daphne
Philbert (UPPER)
Opzet: Studenten namen bij patiënten van hun stageapotheek een telefonische vragenlijst af; in
totaal zijn 318 patiënten geënquêteerd.
Info: Eerder UPPER-onderzoek met data van het meldpunt Medicijnen liet zien dat problemen
met het openen van verpakkingen regelmatig voorkomen. Met dit onderzoek wordt
inzicht verkregen in hoe vaak deze problemen voorkomen.
Project: Bekendheid van problemen met het openen van verpakkingen bij apothekersassistenten.
(200934b)
Status: data verzameld, artikel in voorbereiding; goedkeuring IRB in 2010
Onderzoekers: Dataverzameling door 30 studenten tijdens stage in de openbare apotheek; Esther Fietjé
(UPPER)
Opzet: Studenten hebben de apotheekassistent van hun stageapotheek geïnterviewd.
Info: Eerder UPPER-onderzoek met data van het meldpunt Medicijnen liet zien dat problemen
met het openen van verpakkingen regelmatig voorkomen. Met dit onderzoek wordt
inzicht verkregen in hoe vaak deze problemen in de apotheek gesignaleerd worden.
Project: Voorschrijven en gebruik van van Tamiflu (oseltamivir) tijdens de “Mexicaanse griep”
pandemie. (200937)
Fase: data verzameld, artikel in voorbereiding; goedkeuring IRB in 2010
Onderzoekers: Dataverzameling in openbare apotheken door 11 studenten tijdens het keuzevak
“Farmaceutisch Praktijkonderzoek”; Esther Fietjé (UPPER)
Opzet: Studenten bezochten 19 apotheken en namen bij 361 patiënten telefonische
vragenlijsten af.
Info: In het onderzoek is gekeken of mensen een recept voor oseltamivir hebben gekregen
volgens de geldende richtlijn.

UPPER
Project: Tevredenheid met informatie over cardiovasculaire medicatie en begeleiding in de
apotheek. (201002)
Status: artikel ingediend; goedkeuring IRB in 2010
Onderzoekers: Vier bachelorwerkstuk-studenten betrokken bij dataverzameling; Katja van Geffen,
Daphne Philbert, Marcel Bouvy (UPPER) in samenwerking met Liset van Dijk en Carla van
Boheemen (NIVEL), met financiele ondersteuning van de Nederlandse Hartstichting.
Opzet: Via 15 apotheken zijn 1546 gebruikers van cardiovasculaire medicatie benaderd met
vragenlijst, 648 vragenlijsten zijn retour ontvangen.
Info: Aanleiding voor het onderzoek was de Zorgstandaard Vasculair Risicomanagement,
uitgebracht door het Platform Vitale Vaten in het najaar van 2009 Dit onderzoek behelst
een nulmeting met als doel het in kaart brengen van de organisatie van de zorg vanuit
het perspectief van mensen met een verhoogd risico op door atherosclerose veroorzaakte
hart- en vaataandoeningen. NIVEL beschrijft de data m.b.t. de ervaren zorg in brede zin,
UPPER beschrijft de specifiek de zorg rondom het gebruik van geneesmiddelen.
Project: Ontwikkeling van vragenlijst voor langdurig antidepressiva gebruikers. (201004)
Status: data-analyse
Onderzoekers: Bachelorwerkstuk-student; Katja van Geffen (UPPER)
Opzet: Pilot in één apotheek
Project: Organisatie van herhaalreceptuur in openbaar apotheken. Onderdeel van inventarisatie
van innovatieve activiteiten in Nederlandse apotheken. (201016)
Status: data-analyse; goedkeuring IRB in 2010
Onderzoekers: onderzoeksproject student; Katja van Geffen, Marcel Bouvy (UPPER)
Opzet: Online enquête onder 900 UPPER openbaar apotheken, van 313 apotheken is een
enquête ontvangen
Info: Op verzoek van de KNMP inventariseert UPPER de implementatie van innovatieve
activiteiten door Nederlandse apotheken.
Project: Toepassen van nierfunctiewaarden bij de beoordeling van geneesmiddelgebruik.
Onderdeel van inventarisatie van innovatieve activiteiten in Nederlandse apotheken.
(201017)
Status: data-analyse; goedkeuring IRB in 2010
Onderzoekers: onderzoeksproject student; Nina Winters, Marcel Bouvy (UPPER)
Opzet: Online enquête onder 900 UPPER openbaar apotheken, van 313 apotheken is een
enquête ontvangen
Info: Op verzoek van de KNMP inventariseert UPPER de implementatie van innovatieve
activiteiten door Nederlandse apotheken.
Project: In kaart brengen van de geneesmiddelgerelateerde problemen en interventies door
apothekers bij verschillende methoden van herhaalservice. Onderdeel van inventarisatie
van innovatieve activiteiten in Nederlandse apotheken. (201027)
Status: data-analyse; goedkeuring IRB in 2010
Onderzoekers: onderzoeksproject student; Katja van Geffen, Marcel Bouvy (UPPER)
Opzet: Observationeel onderzoek van verschillende methoden van herhaalservice in zeven
apotheken.
Info: Op verzoek van de KNMP inventariseert UPPER de implementatie van innovatieve
activiteiten door Nederlandse apotheken.
Project: Meldingen van ontspoord gedrag bij gebruik van antidepressiva. (201018)
Status: data-analyse
Onderzoekers: Bachelorwerkstuk-student voert data-analyse uit; Ron Meyboom (F&F), Katja van Geffen
(UPPER)
Opzet: N.a.v. een oproep heeft Radar 11.000 meldingen ontvangen van gebruikers van
antidepressiva, waaronder 1600 beschrijvingen van ontspoord gedrag, zoals extreme
agressie in verkeer, impulsiviteit en depersonalisatie.
Info: Op verzoek van IVM, die de data van Radar heeft ontvangen, worden de meldingen
geanalyseerd.
26

27
Jaarverslag 2010
Project: Genetische factoren bij bipolaire stoornis. (201021)
Fase: onderzoek in voorbereiding; IRB in behandeling
Onderzoekers: Samenwerking tussen Marco Boks, Ingeborg Wilting (UMCU), Rob Heerdink (F&F) en
Katja van Geffen, Willem Rump, Marcel Bouvy (UPPER).
Opzet: Patiënten worden geworven via apotheken van het UPPER-netwerk. Er zullen 2500
patiënten met bipolaire stoornis geïncludeerd worden.
Info: Maakt onderdeel uit van het internationale GWAS onderzoek, in Nederland nemen
UMCG, GGz InGeest en Parnassia deel. De afdeling F&F en UPPER hebben de
mogelijkheid eigen vraagstellingen (op gebied van farmacogenetica en therapietrouw)
aan het onderzoek toe te voegen.
Project: (Kosten)effectiviteit van cognitieve gedragstherapie (CGT) bij afbouwen van
antidepressiva. (201022)
Fase: onderzoek in voorbereiding; goedkeuring IRB in 2010
Onderzoekers: Samenwerking tussen Claudi Bockting, Gerard van Rijsbergen (UMCG) en Katja van
Geffen, Daphne Philbert (UPPER).
Opzet: Een deel van de 276 patiënten worden geworven via apotheken van het UPPER-netwerk.
Studenten maken de selectie tijdens de vierdejaars stage openbare farmacie.
Gerandomiseerd onderzoek dat bestaat uit drie behandelingsarmen: continueren van
antidepressiva (met of zonder CGT) en afbouwen van antidepressiva (met CGT).
Info: Samenwerking tussen UMCG, regionale GGZ en andere instellingen en UPPER.
Project: Effect van een telefonisch adviesgesprek door de apotheker bij de start van een nieuwe
behandeling op de therapietrouw. (201019)
Fase: rekrutering loopt; goedkeuring IRB in 2010
Onderzoekers: Marcel Kooy (promovendus F&F), Rob Heerdink (F&F), Marcel Bouvy Katja van Geffen
(UPPER).
Opzet: Dertig serviceapotheken doen mee aan het onderzoek, 2200 patiënten worden
geincludeerd.
Info: Projectvoorstel is ingediend bi deelprogramma E&K van ZonMw.
Project: Klinisch risicomanagement in de openbare apotheek bij het gebruik van orale oncolytica.
(201028)
Fase: in voorbereiding
Onderzoekers: Mariska van Grinsven (promovendus F&F), Marcel Bouvy, Katja van Geffen (UPPER)
Opzet: UIPS voorstel F&F wordt geschreven.
1B: Praktijkonderzoek in 2010 – gefaciliteerd door UPPER
Project: Genetische oorzaken van werkzaamheid van anti-epileptica (OPPEC studie). (201014)
Fase: rekrutering loopt; IRB goedgekeurd
Onderzoekers: Merel Wassenaar (promovendus UMCU), Ingeborg Wilting (UMCU), Nina Winters, Marcel
Bouvy, Willem Rump (UPPER)
Opzet: Uiteindelijk doel is het opzetten van een cohort van 12.000 mensen met epilepsie. Dit
project betreft een pilot bij 30 openbaar apotheken in regio ’t Gooi.
Project: Identificatie van genetische factoren die leiden tot een verschil in de werkzaamheid van
astma-medicijnen bij kinderen (PACMAN). (200951)
Fase: rekrutering loopt; IRB goedgekeurd
Onderzoekers: Ellen Koster (promovendus F&F), Anke Hilse Maitland-van der Zee (F&F), Willem Rump
(UPPER)
Opzet: Patiënten worden geworven via apotheken van het UPPER-netwerk. Streven is een cohort
van 1000 kinderen die astmamedicatie gebruiken.
Project: Afhandeling van de alert-meldingen van de Centrale Medicatiefouten Registratie (CMR)
in de ziekenhuisapotheek. (200954)
Fase: afgerond; IRB goedgekeurd
Onderzoekers: Patricia van den Bemt (F&F en ziekenhuisapotheker)
Opzet: In het onderzoek wordt gekeken in hoeverre de aanbevelingen rond een drietal alertmeldingen
zijn doorgevoerd in de ziekenhuisapotheek, en of dit samenhangt met

UPPER
bepaalde kenmerken van ziekenhuisapotheken. Gegevens zijn verzameld door ca. 40
studenten tijdens de ziekenhuisstage in het zesde jaar.
Project: Inventarisatie implementatie richtlijn overdracht medicatiegegevens in de
ziekenhuisfarmacie. (201006)
Fase: afgerond; resultaten gepresenteerd op stagedag in juni; goedkeuring IRB in 2010
Onderzoekers: bachelorwerkstuk-student heeft data-analyse uitgevoerd, Bart van den Bemt (apotheker
en onderzoeker bij Sint Maartenskliniek Nijmegen), Marcel Bouvy (UPPER)
Opzet: De richtlijn wordt opgesteld om de medicatieoverdracht tussen het ziekenhuis en de
volgende behandelaar te optimaliseren. Om te inventariseren hoe het staat met de
implementatie is een enquête opgesteld voor de ziekenhuisapotheken in Nederland.
Studenten hebben deze enquête tijdens de ziekenhuisstage in het 6 e jaar afgenomen bij
de ziekenhuisapotheker.
Project: Karakteristieken van gebruikers van Alli en Xenical. (201007)
Fase: artikel ingediend; goedkeuring IRB in 2010
Onderzoekers: Marjolein Willemen (promovendus F&F), Nina Winters (UPPER)
Opzet: In het onderzoek wordt gekeken naar de karakteristieken van gebruikers van Alli (60 mg
orlistat) en Xenical (120 mg orlistat). De opzet van het onderzoek is behandeld als case in
het keuzevak “Farmaceutisch Praktijkonderzoek”. Vervolgens hebben 30 studenten
tijdens de hoofdstage openbare farmacie (april 2010) een vragenlijst afgenomen.
Begeleid door promovendus.
Project: Gebruik van geneesmiddelen in ziekenhuizen door kinderen onder 12 jaar (MAGIC 3 –
MANSTUD). (201024)
Fase: dataverzameling loopt; goedkeuring IRB in 2010
Onderzoekers: bachelorwerkstuk-student; Diana van Riet (promovendus RIVM/F&F), Fred Schobben,
Toine Egberts (F&F), Karin Rademaker (UMCU)
Opzet: Het gaat om het verzamelen van voorschriften voor kinderen onder de 12. Gegevens
worden verzameld door studenten tijdens de hoofdstage ziekenhuisfarmacie.
Project: Interactie tussen NSAID’s en antihypertensiva: welke patiënten hebben een risico op een
verhoogde bloeddruk? (201029)
Fase: rekrutering loopt; goedkeuring IRB in 2010
Onderzoekers: Annemieke Floor (promovendus F&F), Marcel Bouvy (UPPER)
Opzet: Gegevens worden verzameld door studenten tijdens de stage openbare farmacie
(bloeddrukmetingen en vragenlijst). Het onderzoek is tevens onderdeel van de SIR
Masterclass 2010-2011.
1C: Overig onderzoek – getoetst door IRB in 2010, geen inzet apotheken
Project: Voorkeur van kinderen voor toedieninsgvorm van geneesmiddelen (MAGIC2 –
CLINSTUD). (201020)
Fase: afgerond, artikel in bewerking
Onderzoekers Diana van Riet (promovendus RIVM/F&F), Fred Schobben en Toine Egberts (F&F), Karin
Rademaker (UMCU)
Opzet: 150 kinderen zijn geïncludeerd via twee consultatiebureaus.
Project: Gebruik van geneesmiddelen bij kinderen met een verstandelijk beperking met ernstige
gedragsproblemen. (201025)
Fase: in voorbereiding
Onderzoekers: Arlette Scheifes (promovendus F&F), Rob Heerdink, Toine Egberts (F&F), Joost-Jan Stolker,
Henk Nijman
Opzet: dossieronderzoek in GGZ instellingen.
28

1D: Betrokken bij onderzoek als begeleider/examinator
29
Jaarverslag 2010
Project: De toepasbaarheid van PROMEDAS voor het opsporen van bijwerkingen en interacties in
de farmaceutische zorg. (200915)
Fase: afgerond
Opzet: onderzoek (Master Farmacie)
Info: Betrokken als begeleider (Nina Winters). PROMEDAS is een Clinical Diagnostic Decision
Support (CDDS) systeem dat is ontwikkeld door het UMCU, Stichting Neurale Netwerken
(SNN) Nijmegen en de Radboud Universiteit.
Project: Patiëntenvoorlichting in een digitale omgeving. (201005)
Fase: afgerond
Opzet: literatuurstudie (BWS)
Info: Begeleiding van bachelorwerkstuk (Esther Fietjé): Op welke manieren kunnen patiënten
geholpen worden bij hun zoektocht op internet naar gezondheidsinformatie, zodat zij
informatie vinden die aan hun behoeftes voldoet en kwalitatief hoogstaand is.
Project: Uitvoeren van een exploratieve literatuurstudie naar nocebo-meettechnieken. (201011)
Fase: afgerond
Opzet: literatuurstudie (BWS)
Info: Betrokken als examinator (Katja van Geffen). Begeleiding vanuit RIVM. Een
bachelorstudent heeft een literatuurstudie uitgevoerd naar de technieken voor het meten
van de invloed van een negatieve perceptie (=NOCEBO-effect) van patiënten ten opzichte
van een geneesmiddel.
Project: Het effect van de behandeling met cholinesterase-inhibitoren (ChI), bij patiënten met de
ziekte van Alzheimer, op cognitief en globaal functioneren. (201012)
Fase: afgerond
Opzet: Dossier data-analyse en rapportage (BWS)
Info: Betrokken als examinator (Katja van Geffen). Begeleiding vanuit UMC. Een
bachelorstudent heeft met patiëntendata uit het UMC bekeken wat het effect van ChI’s
op het functioneren is.
Project: “Veiligheid op recept.”
Fase: afgerond
Opzet: onderzoek (BWS)
Info: Betrokken als examinator (Lyda Blom) en begeleider (Nina Winters). Begeleiding vanuit
VUMC. Een bachelorstudent onderzocht hoe verpleegkundigen omgingen met
hygiëneregels bij het gereedmaken van medicatie.
Project: Interpretatie van etikettekst en bijsluitertekst.
Fase: afgerond
Opzet: onderzoek (BWS)
Info: Betrokken als examinator (Lyda Blom) en begeleider (Nina Winters). Een bachelorstudent
onderzocht onderzocht de intepretatie van etiketteksten en bijsluiterteksten onder eerste
jaars farmacie studenten. De resultaten werden vergeleken met interpretaties door
diverse patiëntengroepen voor wie het Nederlands niet de moedertaal is..
Project: Update zelfzorgadviezen SAL-apotheken.
Fase: afgerond
Opzet: onderzoek (BWS)
Info: Betrokken als examinator (Lyda Blom). In dit project actualiseerde de student de
zelfzorgadviezen van SAL-apotheken op basis van standaarden van het Winap,
Loydsapotheken en de literatuur.
Project: Patiëntenervaringen met de fertiliteitszorg.
Fase: afgerond
Opzet: onderzoek (BWS)
Info: Betrokken als examinator (Lyda Blom). Begeleiding vanuit UMC St. Radboud. De
bachelorstudent onderzocht de door patiënten ervaren kwaliteit van een aantal aspecten
van de fertiliteitszorg in dit ziekenhuis. Deze studie heeft tevens bijgedragen aan het
ontwikkelen van de Patient Centred Questionnaire-Infertility.

UPPER
Project: Diabetes Management of a primary care population in Australia.
Fase: afgerond
Opzet: onderzoek (Master Farmacie)
Info: Betrokken als examinator (Lyda Blom). Begeleiding vanuit Faculty of Pharmacy in Sydney,
Australië. Dit betreft een bijdrage aan een grote studie naar het bieden van
farmaceutische zorg door apothekers aan diabetes patiënten. Belangrijk aandachtspunt
daarin is de selfmonitoring door patiënten.
Project: Services Internet Pharmacies in Australia and the Netherlands.
Fase: afgerond
Opzet: onderzoek (Master Farmacie)
Info: Betrokken als examinator (Lyda Blom). Begeleiding vanuit Faculty of Pharmacy in Sydney,
Australië. In dit onderzoek werd onderzocht hoe de kwaliteit is van de advisering rond
zelfzorgmedicatie door internetapotheken in Nederland en in Australië.
Project: How to set up a practice based community pharmacy research network.
Fase: literatuuronderzoek loopt
Opzet: onderzoek (Master Farmacie)
Info: Betrokken als examinator (Marcel Bouvy). Begeleiding vanuit universiteit van Lissabon,
Portugal. The aim of the project is to map out literature on how to set up a practice
based community pharmacy research network. Additionally, there will be made a
European questionnaire on how other countries have made such a network.
Project: Transfer of medication data at GGz Centraal ‘A qualitative and quantitative
measurement’.
Fase: dataverzameling loopt
Opzet: onderzoek (Master Farmacie)
Info: Betrokken als examinator (Marcel Bouvy). Begeleiding door Walter Broekema. Het
onderzoeksproject richt zich op de medicatieveiligheid bij overdracht van
medicatiegegevens met betrekking tot GGz centraal; dit is een fusie van de Symfora
groep en Meerkanten. GGz centraal is een groot algemeen psychiatrisch ziekenhuis.
Project: Telephone-based Start Consult by a pharmacist, a cluster randomized pragmatic
intervention study.
Fase: dataverzameling loopt
Opzet: onderzoek (Master Farmacie)
Info: Betrokken als examinator (Marcel Bouvy). Begeleiding door Marcel Kooy. Community
pharmacies will consult patients by telephone between the first and the second
dispensing of a prescription. The patients are selected on their use of medication. In total
there will be investigated with the following drugs: RAAS inhibitors, Bisphosphonates,
Statins and Antidepressants.
Project: Klimaat van patiëntveiligheid in openbare apotheken in Polen.
Fase: dataverzameling afgerond
Opzet: onderzoek (BWS)
Info: Betrokken als examinator (Marcel Bouvy). Begeleiding door Jolanda de Bie. Het doel van
het onderzoek is de huidige status klimaat van patiëntveiligheid in openbare apotheken
in Polen te onderzoeken. Dit zal gebeuren a.d.h.v. vertaling van een “pharmacy safety
climate questionnaire” ontwikkeld door Ashcroft et al. (2005) naar het Pools. De enquête
wordt gedigitaliseerd in de vorm van een internetenquête m.b.v. netquestionnaires. Deze
internetenquête wordt aan minimaal 250 openbare apotheken in Polen verspreid in de
vorm van een mail met uitleg over het onderzoek en een link naar de enquête.
Project: Farmacotherapeutisch Thuisconsult.
Fase: dataverzameling loopt
Opzet: onderzoek (Master Farmacie)
Info: Betrokken als examinator (Marcel Bouvy). Begeleiding door Henk Frans Kwint. Onderzoek
naar het verminderen van medicatiegerelateerde problemen door een medicatiereview in
combinatie met een thuisbezoek bij de patient. Het project betreft praktische
ondersteuning en een interimanalyse.
30

31
Jaarverslag 2010
Project: IMPROVE Implications of Medication PRoblems ObserVed in Elderly.
Fase: dataverzameling loopt
Opzet: onderzoek (Master Farmacie)
Info: Betrokken als examinator (Marcel Bouvy). Begeleiding door Kim Notenboom, RIVM. A
qualitative, explorative study is conducted by semi-structured interviews among elderly
outpatients aged 70 years and older. All patients used at least 3 different oral medicines
and are managing their own medication without professional help. These interviews are
based on a topic list and the problems with of the use of medicines and the solutions for
these problems are discussed. The interviews are analyzed using the template approach
by 2 researchers independently and these researchers determined the impact on
medication adherence of all observed medication use problems.
Project: De overdracht van medicatiegegevens.
Fase: Afgerond
Opzet: onderzoek (BWS)
Info: Betrokken als examinator (Marcel Bouvy). Begeleiding door Bart van den Bemt, Sint
Maartenskliniek. Veranderingen in het geneesmiddelengebruik van een patiënt/cliënt
moeten zo snel mogelijk worden doorgegeven aan de eerstvolgende zorgaanbieder,
want alleen dan kan op basis van een actueel medicatieoverzicht de zorg veilig worden
gecontinueerd. Helaas worden hierbij nog veel fouten gemaakt, wat de patiëntveiligheid
niet ten goede komt. In april 2008 is dan ook een concept richtlijn overdracht van
medicatiegegevens opgesteld, met als doel het aantal gemaakte fouten bij de
medicatieoverdracht te reduceren. Een landelijke enquête wordt uitgevoerd om te
onderzoeken in hoeverre de concept richtlijn dit moment wordt toegepast in de
dagelijkse praktijk. Tevens wordt gekeken welke onderdelen wel/niet goed lopen, en
waarom.

UPPER
Bijlage 2: Producten
2A: Publicaties
Artikel: “Problems with medicine packages: experiences reported to a Dutch medicine
reporting system.”
Annals of Pharmacotherapy 2010 Jun;44:1104-9. Van Geffen ECG, Meuwese E, Philbert D, Bouvy ML.
Artikel: “Patients’ perceptions and illness severity at start of antidepressant treatment in
general practice.”
International Journal of Pharmacy Practice 2010 Aug;18:217-25. Van Geffen ECG, Heerdink ER,
Hugtenburg JG, Siero FW, Egberts ACG, van Hulten R.
Artikel: “Development of a computerised alert system, ADEAS, to identify patients at risk for
an adverse drug event.”
Quality and Safety in Health Care 2010 Dec;19:e35. Rommers MK, Zegers MH, De Clercq PA, Bouvy ML,
de Meijer PH, Teepe-Twiss IM, Guchelaar HJ.
Artikel: “A pharmaceutical care program to improve adherence to statin therapy: a
randomized controlled trial.”
Annals of Pharmacotherapy 2010 Dec;44:1905-13. Eussen SR, van der Elst ME, Klungel OH, Rompelberg
CJ, Garssen J, Oosterveld MH, de Boer A, de Gier JJ, Bouvy ML.
Artikel: “Hoe gebruiken patiënten geneesmiddelbijsluiters?”
Farmaceutisch Tijdschrift voor België, nr 3 (2010), p. 75-80. Wolschrijn H, van der Pijl B, Blom ATG.
Comment: “Orphan drugs. Dutch situation is similar.”
British Medical Journal 2010 Dec 7;341:c7018. Bouvy M.
Artikel: “Long term patterns of use after initiation of oral antidiabetic drug therapy.”
Pharmacoepidemiology and Drug Safety 2010 Dec 23, epub ahead of print. Lamberts EJ, Nijpels G,
Welschen LM, Hugtenburg JG, Dekker JM, Souverein PC, Bouvy ML.
Artikel: “The role of the community pharmacist in fulfilling information needs of patients
starting oral antidiabetics.”
Research in Social and Administrative Pharmacy 2010 Dec;6:354-64. Lamberts EJ, Bouvy ML, van Hulten
RP.
Artikel: “The decision to continue or discontinue treatment: Experiences and beliefs of users
of selective serotonin-reuptake inhibitors in the initial months - A qualitative study.”
Research in Social and Administrative Pharmacy 2010, epub ahead of print. Van Geffen ECG, Hermsen
JHCM, Heerdink ER, Egberts ACG, Verbeek-Heida PM, van Hulten R.
Brochure: “Wat is dat, CHP?”
Resultaat van het keuzevak “Schriftelijke Voorlichting” uit 2009, voor de Stichting Schild. Fietjé EH.
Brochure: “Medicijnen bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa.”
Resultaat van het keuzevak “Schriftelijke Voorlichting” uit 2009, uitgegeven bij de Crohn en Colitis
Ulcerosa Vereniging Nederland. Fietjé EH, Winters NA.
Artikel: “Apotheker kan veel hulp geven.”
Pharmaceutisch Weekblad, 5 februari 2010 (State of the Art: Depressie te lijf) (ECG van Geffen).
Factsheet: “Afschaffing vergoeding benzodiazepines voor minderheid reden om te stoppen.”
Uitgave van het NIVEL, januari 2010. Van Boheemen CAM, van Geffen ECG, Reitsma-van Rooijen M,
Heijmans M, van Dijk L.
32

33
Jaarverslag 2010
Vasculair Risicomanagement vanuit patiëntperspectief: volgens de zorgstandaard? Nulmeting
patiënten.
Uitgave van het NIVEL, 2010. Boheemen CAM, van Geffen ECG, Philbert D, Bouvy ML, Bos M,
van Dijk L.
Interviewartikel: Gebrekkig gebruik van antidepressiva.
(Katja van Geffen). Dresden D. Modern Medicine 2010;34:271-3.
Poster: “Medication counseling assessment.”
Gepresenteerd op International Social Pharmacy Workshop Lisbon, augustus 2010. Van Paassen JG,
Blom ATG en Wolters M.
2B: Publicaties gefaciliteerd onderzoek
Artikel: “Asthma Therapy During the First 8 Years of Life: A PIAMA Cohort Study.”
Journal of Asthma 47:209–213, 2010. Zuidgeest MGP, Koster ES, Maitland-van der Zee AH, Smit HA,
Brunekreef B, Leufkens HGM, Koppelman GH, Postma DS, de Jongste JC, Hoekstra MO, and The
PIAMA-Study Group.
Artikel: “Patterns of asthma medication use: early asthma therapy initiation and asthma
outcomes at age 8.”
Pharmacoepidemiology and Drug Safety 19(10):991-9, 2010. Koster ES, Wijga AH, Zuidgeest MGP,
Belister SV, Raaijmakers JAM, Koppelman GH, Postma DS, Brunekreef B, de Jongste JC, Maitland-van
der Zee AH.
2C: Presentaties
“Benzodiazepinen” en “Verpakkingsproblemen”
“Gevolgen van de afschaffing van de vergoeding voor benzodiazepinen” en “Problemen met
verpakkingen. Ervaringen gemeld bij het meldpunt Medicijnen” gepresenteerd op het PRISMA
symposium in Amersfoort op 26 januari 2010 door Katja van Geffen.
“Kwaliteitseisen voor opleidingsapotheken”
Gepresenteerd door Lyda Blom op het PRISMA symposium in Amersfoort op 26 januari 2010.
“Bijwerkingen van cardiovasculaire geneesmiddelen”
Gepresenteerd tijdens cursus Post Academisch Onderwijs Huisartsen op 28 januari 2010 door Marcel
Bouvy.
“’Drug related problems’ bij bloedverdunnende medicatie”
Gepresenteerd tijdens nascholing departement Leiden op 17 februari 2010 door Marcel Bouvy.
“Werken met Kwaliteitsindicatoren in de apotheek”
Post Academisch Onderwijs cursussen in de periode februari en maart 2010 door Marcel Bouvy.
“KNMP voorjaarsdag: Medicatieveiligheid”
Marcel Bouvy voorzitter KNMP voorjaarsdag in Utrecht op 16 maart 2010.
“Pharmazeutische Betreuung in den Niederlanden”
Gepresenteerd tijdens Bundesvereinigung Deutscher Apothekerverbände (ABDA) in Berlijn op 24 maart
2010 door Marcel Bouvy.
“Pillen zonder zorgen: De kunst van het geneesmiddelgebruik”
Oratie van Marcel Bouvy, 23 april 2010.

UPPER
“VJA congres: Inleiding”
Marcel Bouvy gepresenteerd tijdens VJA congres (tevens voorzitter) in Utrecht op 19 mei 2010.
“Farmaceutische Zorg”
Marcel Bouvy gepresenteerd SIR vraagzijde cursus in Leiden op 17 juni 2010.
“Inleiding problematiek rond het gebruik van benzodiazepinen“
Gepresenteerd door Marcel Bouvy op het symposium “Gevolgen van de afschaffing van de vergoeding
voor benzodiazepinen” georganiseerd door UPPER, NIVEL en het ministerie van VWS in Den Haag.
Symposium heeft plaatsgevonden op 22 juni 2010 bij het ministerie van VWS.
“Gevolgen van de afschaffing van de vergoeding voor benzodiazepinen”
Gepresenteerd door Katja van Geffen op het gelijknamige symposium, georganiseerd door UPPER,
NIVEL en het ministerie van VWS. Symposium heeft plaatsgevonden op 22 juni 2010 bij het ministerie
van VWS in Den Haag.
“Inleiding op de stage terugkomdag”
Gepresenteerd door Marcel Bouvy (tevens voorzitter dagdeel) op de stage terugkomdag op 28 juni
2010.
“Problemen met geneesmiddelverpakkingen onder ouderen”
Gepresenteerd op de stage terugkomdag op 28 juni 2010 door Daphne Philbert.
“Inleiding Masterclass Farmaceutisch Praktijkonderzoek”
Gepresenteerd door Marcel Bouvy op 30 juni 2010.
“Inleiding: Richtlijnen voor diabetes”
Gepresenteerd op de bijeenkomst richtlijn diabetes van de KNMP (tevens voorzitter) op 1 juli 2010 door
Marcel Bouvy.
“The side effects of preferential prescribing, quality indicators to improve quality of pharmacy
care”
Gepresenteerd op de WHO summer course op 7 juli 2010 door Marcel Bouvy.
“Intervention studies in community pharmacy practice”
Workshop op International Social Pharmacy Workshop Lisbon, augustus 2010. Door Lyda Blom, Ines
Krass, Carol Armour (Sydney University)
“Symposium voorafgaand aan promotie Anne Leendertse”
Voorzitterschap door Marcel Bouvy, plaatsgevonden op 30 september 2010.
“Diabetes”
Voorzitterschap door Marcel Bouvy op KNMP congres over diabetes op 5 oktober 2010.
“Pharmacotherapy Update on Heart Failure”
Gepresenteerd op het ESCP congres in Lyon op 23 oktober 2010 door Marcel Bouvy.
“Clinical rules bij clinical risk management”
Gepresenteerd op de Boerhaave cursus in Leiden op 9 december 2010 door Marcel Bouvy.
34