Verlichting in het bestek - Lichtconsult.nl
Verlichting in het bestek - Lichtconsult.nl
Verlichting in het bestek - Lichtconsult.nl
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
2|07<br />
Agora theater, Lelystad | Slimmer werken met gips | Multifunctionele accommodatie, Oosterwolde
Johan G. Smits<br />
<strong>Verlicht<strong>in</strong>g</strong> <strong>in</strong> <strong>het</strong><br />
<strong>bestek</strong> (deel ii)<br />
tOepaSS<strong>in</strong>G B<strong>in</strong>nen<br />
StaBu-BeStekSyStematiek<br />
Het komt regelmatig voor, dat een<br />
z<strong>in</strong>vol bedacht verlicht<strong>in</strong>gsplan om<br />
zeep wordt geholpen. Dat is bitter,<br />
want <strong>het</strong> gebouw is klaar en er<br />
is geen herkans<strong>in</strong>g. In <strong>het</strong> artikel<br />
‘<strong>Verlicht<strong>in</strong>g</strong> <strong>in</strong> <strong>het</strong> <strong>bestek</strong> deel I)’ <strong>in</strong><br />
Plafond & Wand 1-2007 stonden<br />
handreik<strong>in</strong>gen om uw verlicht<strong>in</strong>gs-<br />
ideeën via <strong>het</strong> <strong>bestek</strong> geheel tot<br />
hun recht te laten komen. Ditmaal<br />
wordt verder <strong>in</strong>gegaan op de<br />
STABU <strong>bestek</strong>systematiek. Omdat<br />
u de voorbeelden uit deel I nodig<br />
heeft, adviseren wij u dr<strong>in</strong>gend de<br />
vorige editie van Plafond & Wand<br />
erbij te houden.<br />
De Sticht<strong>in</strong>g STABU levert aan haar licentiehouders<br />
een database waarmee<br />
<strong>het</strong> mogelijk is met speciale <strong>bestek</strong>verwerkende<br />
programmatuur een <strong>bestek</strong><br />
te maken. Indien u beschikt over deze<br />
programmatuur, dan kunt u ons <strong>bestek</strong>-<br />
tekstconcept ook toepassen. Dat moet<br />
<strong>in</strong> een iets aangepaste vorm, omdat b<strong>in</strong>nen<br />
de huidige versie de flexibiliteit van<br />
W<strong>in</strong>dows bijna geheel ontbreekt. Wij<br />
helpen u daar doorheen. In <strong>het</strong> STABU<strong>bestek</strong><br />
is onder <strong>het</strong> hoofdstuk ‘70 Elektrotechnische<br />
<strong>in</strong>stallaties’ een paragraaf<br />
‘70.11.30-a <strong>Verlicht<strong>in</strong>g</strong>s<strong>in</strong>stallatie, algemeen’<br />
opgenomen. Het eerste tekstveld<br />
hieronder is de aangewezen plaats voor<br />
<strong>het</strong> <strong>bestek</strong>tekstconcept, zoals is afgedrukt<br />
<strong>in</strong> Plafond & Wand 1-2007.<br />
lijst geselecteerde groep ruimten<br />
In deel I van dit artikel staat de ‘Tabel<br />
geselecteerde groep ruimten’. Deze<br />
bevat de lichttechnische gegevens per<br />
ruimte en kan b<strong>in</strong>nen STABU 2 uitsluitend<br />
als bijlage bij <strong>het</strong> <strong>bestek</strong> worden<br />
gevoegd als Word- of Excel-tabel. Beter<br />
is wellicht de tabel te ontmantelen en<br />
elke ruimte als gegevenslijst <strong>in</strong> te voeren.<br />
Dat hebben wij voor u gedaan. In<br />
plaats van een tabel is <strong>het</strong> nu een ‘Lijst<br />
geselecteerde groep ruimten’. Deze<br />
komt dan ook onder ‘70.11.30-a <strong>Verlicht<strong>in</strong>g</strong>s<strong>in</strong>stallatie,<br />
algemeen’, <strong>in</strong> <strong>het</strong>zelfde<br />
veld en direct na <strong>het</strong> <strong>bestek</strong>tekstcon-<br />
22 Plafond & Wand 2-2007<br />
cept. Deze lijst bevat de lichttechnische<br />
gegevens per ruimte, en moet u<br />
dupliceren voor elke ruimte die u wilt<br />
<strong>in</strong>voeren. Vervolgens kan de lijst b<strong>in</strong>nen<br />
STABU 2 met kopiëren en plakken<br />
aan <strong>het</strong> <strong>bestek</strong> worden gevoegd.<br />
Onderstaand de voor alle ruimten <strong>in</strong><br />
te voeren gegevens (let wel: de <strong>in</strong>gevulde<br />
gegevens en getallen zijn louter<br />
bedoeld als voorbeeld).<br />
Ruimtenr./naam: 0.12 Theorielokaal<br />
Breedte rand-zone: 0,5m<br />
Hoogte taakgebied: 0,75m<br />
Gelijkmatigheid: 0,65<br />
Reflectiefactoren plafond/wand/vloer:<br />
Rp 70%, Rw 50%, Rv 30%<br />
Praktijkverlicht<strong>in</strong>gssterkte Em: 300 lux<br />
UGR L : 22<br />
In <strong>het</strong> STABU 2 <strong>bestek</strong> volgt onder <strong>het</strong><br />
hoofdstuk ‘70.81 <strong>Verlicht<strong>in</strong>g</strong>sarmaturen’<br />
een reeks paragrafen met conceptteksten<br />
voor verschillende soorten<br />
verlicht<strong>in</strong>gsarmaturen. Deze beg<strong>in</strong>t<br />
met ‘70.81.10-a <strong>Verlicht<strong>in</strong>g</strong>sarmatuur’,<br />
gevolgd door een algemene lijst met
gegevens die <strong>het</strong> armatuur specificeren<br />
(‘70.81.11-a <strong>Verlicht<strong>in</strong>g</strong>sarmatuur’, fluorescentie<br />
opbouw) en een specifieke<br />
lijst met gegevens die een fluorescentiearmatuur<br />
specificeren. Op die wijze<br />
volgen vele verschillende verlicht<strong>in</strong>gsarmaturen.<br />
De STABU 2 armatuuromschrijv<strong>in</strong>g<br />
kan op enkele punten worden<br />
verbeterd. Daar is gelukkig alle ruimte<br />
voor, omdat regelmatig vrij <strong>in</strong>vulbare<br />
regels (herkenbaar aan: \..... ) beschikbaar<br />
zijn. Ook kan elke positie die e<strong>in</strong>digt<br />
op vijf puntjes ( ….. ) met een tik<br />
op worden voortgezet op de<br />
volgende regel(s). Als voorbeeld treft<br />
u <strong>in</strong> kader 70.81.11-a <strong>Verlicht<strong>in</strong>g</strong>sarmatuur,<br />
fluorescentie opbouw, <strong>in</strong> Tabel<br />
(nr) behandeld.<br />
70.81.11-a<br />
<strong>Verlicht<strong>in</strong>g</strong>sarmatuur,<br />
fluorescentie opbouw<br />
Onderstaand de lijst ‘70.81.11-a<br />
<strong>Verlicht<strong>in</strong>g</strong>sarmatuur, fluorescentie<br />
opbouw’. Onze aanvull<strong>in</strong>gen op de<br />
standaard STABU-tekst zijn cursief<br />
aangegeven. Deze lijst is bedoeld als<br />
voorbeeld. De andere voorbeelden<br />
zijn als <strong>bestek</strong>tekstconcepten <strong>in</strong><br />
Wordformaat te dow<strong>nl</strong>oaden via<br />
www.<strong>Lichtconsult</strong>.<strong>nl</strong>> Dienstverlen<strong>in</strong>g ><br />
Licht op <strong>het</strong> <strong>bestek</strong>.<br />
Fabrikaat:...<br />
Uitvoer<strong>in</strong>gsvorm:...<br />
Bescherm<strong>in</strong>g tegen aanrak<strong>in</strong>g (NEN-EN-<br />
IEC 61140-02)<br />
(klasse):...<br />
Brandveiligheid: met F symbool.<br />
Brandveiligheid:...<br />
Bescherm<strong>in</strong>gsgraad (NEN-EN-IEC<br />
60529+a00) (IP): .....<br />
Nom<strong>in</strong>ale spann<strong>in</strong>g (V):…<br />
Afschermhoek langsricht<strong>in</strong>g (°):...<br />
Lampafschermhoek langsricht<strong>in</strong>g (°):…<br />
Lampafschermhoek dwarsricht<strong>in</strong>g (°):…<br />
Maximale uitstral<strong>in</strong>gshoek (°): .....<br />
Lamphouder: verstelbaar:…<br />
Afmet<strong>in</strong>gen (lxbxh) (mm):…<br />
<strong>Verlicht<strong>in</strong>g</strong> <strong>in</strong> een expeditiehal. (Foto: Van Doorn <strong>Verlicht<strong>in</strong>g</strong>)<br />
Omhull<strong>in</strong>g<br />
- materiaal:…<br />
- oppervlaktebehandel<strong>in</strong>g:…<br />
- kleur:…<br />
Lichttechnische afscherm<strong>in</strong>g<br />
- uitvoer<strong>in</strong>g:...<br />
- materiaal:...<br />
- oppervlaktebehandel<strong>in</strong>g:..<br />
- lichtverdeelkarakteristiek:...<br />
Reflector<br />
- uitvoer<strong>in</strong>g:…<br />
- materiaal:…<br />
- oppervlaktebehandel<strong>in</strong>g:…<br />
Voorschakelapparaat<br />
- uitvoer<strong>in</strong>g:…<br />
- schakel<strong>in</strong>g:…<br />
- verliesvermogen (W):…<br />
- service levensduur (uur): 12.000 (max.<br />
10% uitval). (Fluo.buis normaal: 12.000<br />
uur; long life 48.000 uur).<br />
.....<br />
Noodvoed<strong>in</strong>gsvoorzien<strong>in</strong>g<br />
- batterijtype:…<br />
- autonomie:…<br />
.....<br />
Toebehoren<br />
- buislamp:…<br />
- aansluitleid<strong>in</strong>g:…<br />
- tekst/pictogram:…<br />
Licht<br />
Gehele systeem (armatuur & lamp)<br />
- systeemvermogen (W):… (verbruik<br />
lamp + voorschakelapparaat)<br />
1. Montage verlicht<strong>in</strong>gsarmatuur,<br />
opbouw<br />
Montagewijze:...<br />
Bevestig<strong>in</strong>gswijze:...<br />
Montagehoogte:...<br />
Aansluitwijze... 230V: 3/4/5-polige<br />
aansluitleid<strong>in</strong>g, aansluitklemmen,<br />
chassisdeel male, chassisdeel female,<br />
1- of 3-fase doorvoerbedrad<strong>in</strong>g, …..<br />
Aansluitwijze… Dim/stuurdraden: 3/4/5polige<br />
aansluitleid<strong>in</strong>g, aansluitklemmen,<br />
chassisdeel male, chassisdeel female,<br />
RJ-45, doorvoerbedrad<strong>in</strong>g, …..<br />
Montage van identificatiemerken:...<br />
Afwerk<strong>in</strong>g leid<strong>in</strong>g<strong>in</strong>voer:...<br />
4. Fluorescentiebuislamp<br />
Fabrikaat:...<br />
Uitvoer<strong>in</strong>gsvorm:...<br />
Ontsteekspann<strong>in</strong>g (V):...<br />
Brandspann<strong>in</strong>g (V):...<br />
Lampvermogen (W):...<br />
Lichtstroom (lm):...<br />
Kleurweergave-<strong>in</strong>dex (Ra): ...<br />
Kleurtemperatuur (K):...<br />
Service levensduur (uur):... (max.<br />
10 procent uitval of 20 procent<br />
lichtterugval, ongeacht de oorzaak).<br />
Plafond & Wand 2-2007 23
Hal van Woonzorgcentrum Kon<strong>in</strong>gsvoorde te Tilburg. Foto Van Doorn <strong>Verlicht<strong>in</strong>g</strong>.<br />
Beoordelen<br />
Een belangrijke vraag die overblijft is:<br />
wie kan alle <strong>in</strong> <strong>het</strong> betere <strong>bestek</strong> opgenomen<br />
gegevens <strong>in</strong> de praktijk beoordelen<br />
en controleren? Mijn verwacht<strong>in</strong>g<br />
is dat er een zelfre<strong>in</strong>igende werk<strong>in</strong>g zal<br />
optreden vanaf <strong>het</strong> moment dat lichttechnische<br />
zaken <strong>in</strong> <strong>het</strong> <strong>bestek</strong> goed<br />
zijn beschreven. Lichttechnische deskundigen<br />
van advies- en <strong>in</strong>genieursbureaus<br />
zullen daar graag bij worden<br />
<strong>in</strong>geschakeld. Evenals gespecialiseerde<br />
lichttechnische bedrijven, die software<br />
gebruiken of leveren waarmee armaturen<br />
snel en efficiënt zijn te vergelijken.<br />
Bijvoorbeeld LUMCat-NL, de Nederlandstalige<br />
versie van de door Czibula<br />
& Grundmann Eng<strong>in</strong>eer<strong>in</strong>g GmbH uit<br />
Berlijn ontwikkelde software. Hiermee<br />
kunnen van armaturenbestanden <strong>in</strong> een<br />
handomdraai de gevraagde gegevens<br />
worden getoond. Dat is niet mogelijk<br />
met de eerder genoemde lichtbereken<strong>in</strong>gprogramma’s.<br />
Deze zijn daar ook<br />
niet voor bedoeld en <strong>in</strong>gericht.<br />
tien tips<br />
‘Meten is weten’, luidt <strong>het</strong> onder technici<br />
populaire spreekwoord. Dit geldt<br />
ook uiteraard ook voor licht<strong>in</strong>stallaties.<br />
In mijn praktijk voer ik vaak met<strong>in</strong>gen<br />
op locatie uit. Daardoor ervaar ik regelmatig<br />
dat door ondeskundigheid<br />
fouten ontstaan, die eenvoudig zijn te<br />
voorkomen.<br />
Tien tips bij <strong>het</strong> meten van verlicht<strong>in</strong>g:<br />
- Meet op een datum waarop nieuwe<br />
lampen m<strong>in</strong>imaal 100 uur gebrand<br />
hebben.<br />
- Wacht met lichtmet<strong>in</strong>gen tot <strong>het</strong> echt<br />
donker is. Of bl<strong>in</strong>deer alle ramen en<br />
kieren met zwart tu<strong>in</strong>bouw/landbouw<br />
plastic.<br />
- Schijf een rapport met vermeld<strong>in</strong>g van<br />
projectnaam en plaats, ruimtenaam/<br />
nummer datum, tijdstip, ruimtenaam/<br />
nummer.<br />
- Start de met<strong>in</strong>g niet direct na <strong>in</strong>schakel<strong>in</strong>g<br />
van de verlicht<strong>in</strong>g. Wacht m<strong>in</strong>imaal<br />
dertig m<strong>in</strong>uten tot de lampen <strong>in</strong><br />
de armaturen hun normale omgev<strong>in</strong>gtemperatuur<br />
ervaren.<br />
- Meet de ruimtetemperatuur op hoofdhoogte<br />
<strong>in</strong> graden Celsius. Normaal is<br />
20°C.<br />
- Meet de netspann<strong>in</strong>g met multimeter<br />
met een kalibreerrapport dat<br />
maximaal drie jaar oud is. Normaal is<br />
230V.<br />
- Gebruik een goede lichtmeter (met<br />
meetcel aan snoer) volgens DIN 5032,<br />
Part 7 klasse B (of A = beter) met een<br />
kalibreerrapport dat maximaal drie<br />
jaar oud is.<br />
- Houd de meetcel horizontaal, op de<br />
hoogte van <strong>het</strong> taakgebied, zoals <strong>in</strong><br />
<strong>het</strong> <strong>bestek</strong> vermeld.<br />
- Bedenk dat de cel van de luxmeter alles<br />
‘ziet’. Zorg daarom dat u de lichtontvangst<br />
van de meetcel niet belem-<br />
Een goede luxmeter zoals deze Mobilux voldoet aan DIN 5032 - klasse A.<br />
Licht<br />
merd. Dus: hurken of plat op uw buik<br />
bij <strong>het</strong> aflezen.<br />
- Meet niet willekeurig, maar op vier of<br />
negen regelmatig verdeelde punten <strong>in</strong><br />
de ruimte. Vermenigvuldig de laagste<br />
waarde met de behoudfactor (depreciatiefactor).<br />
Hieruit rolt de praktijkverlicht<strong>in</strong>gssterkte.<br />
<br />
Johan G. Smits is lichttechnicus te Beesd,<br />
www.<strong>Lichtconsult</strong>.<strong>nl</strong><br />
Tijdens de research voor dit<br />
artikel ontstond een constructieve<br />
gedachtewissel<strong>in</strong>g tussen Govert<br />
Annokkee, projectcoörd<strong>in</strong>ator<br />
elektrotechniek van STABU en<br />
de schrijver van dit artikel. Zo<br />
is <strong>het</strong> voornemen ontstaan dat<br />
<strong>Lichtconsult</strong>.<strong>nl</strong> en STABU gaan<br />
samenwerken aan de verdere<br />
<strong>in</strong>vull<strong>in</strong>g en uitbreid<strong>in</strong>g van <strong>het</strong><br />
‘Hoofdstuk 0 Elektrotechnische<br />
Installaties’ voor <strong>het</strong> onderwerp<br />
werkplekverlicht<strong>in</strong>g. Dit alles<br />
met de bedoel<strong>in</strong>g een betere<br />
licht<strong>in</strong>stallatie te realiseren,<br />
die <strong>in</strong> alle opzichten aan de<br />
kwaliteitseisen voldoet.<br />
Plafond & Wand 2-2007 2
Change language