POM West-Vlaanderen

Werden uitgenodigd voor het Vlaamse stakeholdersoverleg: 

Extern 

Chantal Block (KU Leuven/Groep T) 

Aviel Verbruggen (Universiteit Antwerpen) 

Rudy Verheyen (Universiteit Antwerpen) 

Steven Van Passel (Universiteit Hasselt) 

Sara Van Dyck (Bond Beter Leefmilieu) 

Francis Noyen (Milieu- en natuurraad Vlaanderen) 

Marc Van de Bosch (VOKA nationaal/Minaraad) 

Caroline Godts (Business & Society Belgium) 

Michel Van Gorp (Unizo) 

Bart Palmaers (VVSG) 

Bart Bode (ODE) 

Ines Becue (EANDIS) 

Joost Cuvelier (Infrax) 

Lieven Vandevelde (POWERLINK/UGENT) 

Serge De Gheldere (Future Proofed/REcentre) 

Luc Lavrysen (Universiteit Gent) 

Geert Van Hoorick (Universiteit Gent) 

Lut Slabbinck (Agentschap Ondernemen) 

Pieter Desiere (Agentschap Ondernemen) 

Wim Buelens (Kabinet Minister Freya van den Bossche) 

Lieven Van Lieshout (VEA) 

Tom Maes (WVI/Universiteit Gent) 

Isabelle Vanden Bon (VREG) 

Christine Broux (Flanders cleantech association/VITO) 

Annemie Bollen (SERV) 

Koen Vanoverberghe (Warmtenetwerk 

Vlaanderen/MIROM) 

Schreven zich in voor het Vlaamse stakeholdersoverleg: 

Extern 

Koen Van Overberghe (MIROM) 

Lieven Van Lieshout (VEA) 

Leen Trappers (KAHO St-Lieven) 

Katrien De Maeyer (Agentschap Ondernemen) 

Dieter Brigitta (PNO consultants) 

Viooltje Lebuf (VCM) 

Jan Aerts (Futureproofed) 

Dirk Van Evercooren (VREG) 


Marc Van den Bosch (VOKA) 

Wim Buelens (Kabinet Minister Freya van den Bossche) 

Tania Van Laer (UGENT) 

Véronique Victor (POWERLINK/UGENT) 

Caroline Godts (Business & Society Belgium) 

Michel Van Gorp (Unizo Brussel) 

Datum: 5 maart 2012 

Project: Stakeholdersoverleg beleidsondersteuning 

ECO2Profit 

Onderwerp: 

Notulist: 

Discussie Vlaamse zijde 

Peter Clauwaert (POM West-Vlaanderen)

Waren aanwezig op het Vlaamse stakeholdersoverleg: 

Extern Intern 

Koen Van Overberghe (MIROM) Stijn Vercampt (POM Limburg) 

Lieven Van Lieshout (VEA) Philippe Tavernier (POM West-Vlaanderen) 

Leen Trappers (KAHO St-Lieven) Eline D’hooge (POM West-Vlaanderen) 

Katrien De Maeyer (Agentschap Ondernemen) Peter Clauwaert (POM West-Vlaanderen) 

Dieter Brigitta (PNO consultants) Isabelle Verdonck (POM Antwerpen) 

Viooltje Lebuf (VCM) Annelies Herregat (POM Oost-Vlaanderen) 


Véronique Victor (POWERLINK/UGENT) 


Vulden de enquête (al dan niet gedeeltelijk) in: 

Extern Intern 

Steven Van Passel (Universiteit Hasselt) Stijn Vercampt (POM Limburg) 

Koen Van Overberghe (MIROM) Philippe Tavernier (POM West-Vlaanderen) 

Lieven Van Lieshout (VEA) Eline D’hooge (POM West-Vlaanderen) 

Leen Trappers (KAHO St-Lieven) Peter Clauwaert (POM West-Vlaanderen) 

Katrien De Maeyer (Agentschap Ondernemen) Geert Penneman (POM Antwerpen) 

Dieter Brigitta (PNO consultants) Annelies Herregat/Dieter Geenens/Marieke Van Poucke 

(POM Oost-Vlaanderen) 

Viooltje Lebuf (VCM) 

Jan Aerts (Futureproofed) 




Lieven Vandevelde (POWERLINK/UGENT) 


Francies Van Gijzeghem (ODE) 

Stuurden nadien nog opmerkingen door: 

Francies Van Gijzeghem (ODE) 



1. Beleid in functie van stroom in plaats van warmte leidt tot energetische 

devalorisatie 

Algemene opmerkingen: 

o Lieven Van Lieshout (VEA) erkent dat het beleid groene warmte nog in zijn kinderschoenen staat en haalt als een 

van de redenen aan dat Europa tot voor kort steeds de nadruk legde op groene stroom 

o Annemie Bollen (SERV) signaleert dat er geen afzonderlijke bindende doelstellingen zijn voor warmte en transport 

voor België en ook niet voor Vlaanderen. De doelstellingen in het nationaal actieplan zijn indicatief. Wat de meest 

kostenefficiënte verdeling is van de HE-doelstelling tussen de verschillende vectoren moet dringend onderzocht 

en bekend gemaakt worden om op basis daarvan het (indicatief) ambitieniveau voor de verschillende vectoren te 

bepalen. Het ziet er inderdaad wel naar uit dat meer inspanningen voor groene warmte (en dus bijsturing) nodig 

zullen zijn (zie ook SERV-Mina-advies over groene warmte), voor transport is mevrouw Bollen daar – ook gezien 

de polemiek – niet zo zeker van. Bovendien is ook EE een belangrijke piste om he-doelstellingen te halen (noemer 

van de breuk) en zeker zwaar onderbelicht.

o Francies Van Gijzeghem (ODE) pleit steeds voor operationele steun in combinatie met investeringssteun, maar 

met de nadruk op exploitatie aangezien het aantal draaiuren belangrijk is. Bovendien moet steeds, ook bij groene 

warmte, rekening gehouden worden met de emissies 

o Koen Van Overberghe (MIROM/warmtenetwerk Vlaanderen) meldt dat er wellicht ook best werk gemaakt wordt 

van een Vlaamse variant van het ‘Niet meer dan anders’ principe in Nederland, gezien het monopolie dat een 

warmtenet met zich meebrengt. 

o Het oplossen van de crisis met de marktwerking van het certificatensysteem kan mogelijks honderden miljoenen 

kosten, hopelijk niet ten koste van de transitie naar groene warmte en restwarmtevalorisatie 

Stellingen: 

1.1 Het budget voor het decreet groene warmte dient substantieel verhoogd te worden om: 

o injectie groen gas te stimuleren 

o geothermie te stimuleren 

o de discriminatie van restwarmtevalorisatie tav aardgas-WKK weg te werken 

[9 Figuren 1.1a, b en c voor interne stakeholders, externe stakeholders en samen] 

1.1a Het budget voor het decreet groene warmte dient substantieel verhoogd 

te worden om de injectie van groen gas te stimuleren 

7; 41% 

1; 6% 

0; 0% 

1; 6% 



2; 33% 

1; 17% 

0; 0% 0; 0% 

1; 17% 

2; 33% 

volledig mee eens 

mee eens 

neutraal 

oneens 

volledig mee oneens 

geen idee/mening 

3; 18% 

5; 29% 

5; 46% 

0; 0% 

0; 0% 

1; 9% 

2; 18% 

3; 27% 


mee eens 

neutraal 

oneens 





intern extern 


mee eens 

neutraal 

oneens 


geen idee/mening

1.1b Het budget voor het decreet groene warmte dient substantieel verhoogd 

te worden om geothermie te stimuleren 

3; 17% 

0; 0% 

2; 11% 



2; 33% 

0; 0% 

1; 17% 

3; 50% 


mee eens 

neutraal 

oneens 



10; 55% 

3; 17% 

1; 8% 

0; 0% 

2; 17% 

7; 58% 

2; 17% 


mee eens 

neutraal 

oneens 





intern extern 


mee eens 

neutraal 

oneens 


geen idee/mening

Opmerkingen: 

1.1c Het budget voor het decreet groene warmte dient substantieel verhoogd 

te worden om de discriminatie van restwarmtevalorisatie tav aardgas-WKK 

weg te werken 

2; 12% 

0; 0% 

9; 53% 

1; 6% 

0; 0% 



weg te werken 

2; 33% 

1; 17% 

0; 0% 

3; 50% 


mee eens 

neutraal 

oneens 



Annemie Bollen (SERV): 

“ik neem aan dat jullie doelen op het budget voor het opgezette call-systeem. Dat is inderdaad (veel) te weinig. De 

verhouding tussen budgetten voor groene stroom (via tarieven 600 a 700 mio euro) tov budgetten groene warmte (7 mio?) 

en EE (enkele tientallen mio). Maar het is voor mij niet zeker dat de (extra) financiering op deze wijze (via extra algemene 

middelen) moet gebeuren en dus moet verhogen (misschien beter via een slimmere doorrekening aan àlle 

energieverbruikers, ongeacht ze zelf HE-producent zijn, met liefst een incentive tot besparing door ev. progressiviteit in 

tarifering zodat marginaal verbruik duurder wordt en de IRR van EE- en HE-projecten gevoelig toeneemt). De kritiek op het 

call systeem is bovendien dat het te blind is door diverse warmteprojecten samen te laten concurreren, terwijl die dat niet 

kunnen en men riskeert het volledige budget kwijt te zijn aan enkele zeer grote projecten die zonder steun ook al rendabel 

zouden zijn. Ook hier geldt weer dat informatie nodig is over de maatschappelijke kosteneffectiviteit van Injectie van groen 

gas, geothermie, restwarmtevalorisatie, én andere warmtetoepassingen, en warmtenetten, om te kunnen beslissen over de 

gewenste groene warmtemix. Als die mix bekend is, kan je je instrumentarium daarop afstemmen. Callsysteem kan voor 

bepaalde grote projecten die gelijkaardig zijn en op prijs kunnen concurreren interessant zijn (maar enkel op basis van OT). 

In heel wat andere gevallen is wellicht investeringssteun, publieke participatie, ed. een betere piste. Restwarmtevalorisatie 

kan goed zijn voor klimaatdoelen, maar niet voor he-doelen. Voor meer bemerkingen zie advies groene warmte van SERV en 

Minaraad” 

1; 9% 

5; 29% 

0; 0% 

1; 9% 

2; 18% 


mee eens 

neutraal 

oneens 





weg te werken 

intern 7; 64% 

extern 

0; 0% 


mee eens 

neutraal 

oneens 


geen idee/mening

Marc Van den Bosch (VOKA): 

“Budget groene warmte verhogen: heb dit [onderdeel van de enquête] niet ingevuld per categorie maar akkoord om budget 

te verhogen voor zover deze maatregel kosten efficiënt is maw in deze de vergelijking met groene stroom. Dus ja maar ik 

kan mij niet uitspreken over welk van de 3 wel of niet omdat ik onvoldoende gegevens heb over de kosten efficiëntie van de 

3 maatregelen” 

1.2 Aanscherping ambitieniveau CO2-neutrale BT: formuleren en afdwingen van lokale doelstellingen groene warmte per 

bedrijventerrein in functie lokale mogelijkheden indien dit aan marktconforme warmteprijzen kan 


1.2 Aanscherping ambitieniveau CO2-neutrale BT: formuleren en afdwingen 

van lokale doelstellingen groene warmte per bedrijventerrein in functie 

lokale mogelijkheden indien dit aan marktconforme warmteprijzen kan 

5; 28% 

1; 5% 

1; 6% 

0; 0% 




1; 17% 

0; 0% 

5; 83% 


mee eens 

neutraal 

oneens 



4; 34% 

1; 8% 

11; 61% 

1; 8% 

0; 0% 

6; 50% 


mee eens 

neutraal 

oneens 







mee eens 

neutraal 

oneens 



intern extern

Opmerkingen: 


“Groene warmtemogelijkheden moeten lokaal opgespoord worden (warmtekaart) en wellicht worden ook best lokaal de 

nodige initiatieven genomen om vragers en aanbieders elkaar daarin te laten vinden. Persoonlijk geloof ik niet sterk in het 

vastleggen van lokale doelstellingen (wie is de eindverantwoordelijke, wie kiest de doelstellingen, wie dwingt af, hoe is de 

meetbaarheid, …); in een transitie-aanpak ga je denk ik beter naar een andere aanpak, die vanuit winwin vanuit alle spelers 

vertrekt – zo bereik je op lokaal niveau veel sneller, veel meer. Want het heeft geen zin, om eventueel af te laten kopen met 

emissierechten, easy-win- of BAU-projecten die men sowieso al van plan was.” 

1.3 Minimumeisen inzake warmtevalorisatie opleggen als criterium voor erkenning als HE-elektriciteitsopwekking uit 

biomassa en elektriciteitsopwekking uit niet hernieuwbare energiebronnen 


Opmerkingen: 

1.3 Minimumeisen inzake warmtevalorisatie opleggen als criterium voor 

erkenning als HE-elektriciteitsopwekking uit biomassa en 

elektriciteitsopwekking uit niet hernieuwbare energiebronnen 

4; 22% 

2; 11% 

0; 0% 

1; 6% 


erkenning als HE-elektriciteitsopwekking uit biomassa en 

elektriciteitsopwekking uit niet hernieuwbare energiebronnen 

2; 33% 

0; 0% 

2; 33% 

2; 34% 


mee eens 

neutraal 

oneens 




“Ik neem aan dat jullie doelen op erkenning om in aanmerking te komen voor GSC (want voor de Europese doelstelling 

maakt dat niet uit). Vanuit theoretisch oogpunt klopt het dat je meer uit biomassa haalt als je er warmte mee opwekt, dan 

dat je elektriciteit mee maakt. Maar er kunnen wel degelijk andere overwegingen die maken dat biomassagebruik voor 

3; 17% 

8; 44% 

2; 17% 

2; 17% 

0; 0% 

1; 8% 

1; 8% 

6; 50% 


mee eens 

neutraal 

oneens 




erkenning als HE-elektriciteitsopwekking uit biomassa en niet hernieuwbare 

energiebronnen 


mee eens 

neutraal 

oneens 



intern extern

elektriciteitsopwekking zonder warmtevalorisatie op korte termijn toch zin heeft (bv geen warmteafnemer binnen bereik of 

geen economisch haalbare alternatieven om de doelstellingen te bereiken). Punt is dat je eerst moet bepalen welke mix je 

wil, welke je wil ondersteunen en via welke wijze.” 


“Minimum warmtevalorisatie biomassa; niet noodzakelijk. Je moet dit bekijken vanuit de exergie. Als rendement voor 

elektriciteitsopwekking te zeer zou dalen hoeft dit niet” 

1.4 Warmtenetten toevoegen als technologie op limitatieve lijst ecologiepremie 


Opmerkingen: 

1.4 Warmtenetten toevoegen als technologie op limitatieve lijst 

ecologiepremie 

2; 11% 

0; 0% 

6; 33% 

2; 11% 



2; 33% 

0; 0% 

1; 17% 

3; 50% 


mee eens 

neutraal 

oneens 



Het budget van de ecologiepremie overstijgt ruimschoots de vraag ernaar. De mogelijkheid om budgetten over te 

hevelen naar andere ‘ministers’ (bijvoorbeeld om de steun voor groene warmte substantieel te verhogen) is 

blijkbaar geen evidentie 

8; 45% 


mee eens 

neutraal 

oneens 



2; 17% 

0; 0% 

5; 41% 




5; 42% 

intern extern 

mee eens 

neutraal 

oneens 


geen idee/mening


“voor warmtenetten kan wellicht beter een afzonderlijk mechanisme opgezet worden; om verdringingseffecten te vermijden 

(voor andere ecologie-investeringen). Maar ook omdat het gaat over infrastructuur-achtige investeringen waarvoor andere 

kwesties van belang zijn (zoals toegang, beheer, …) die anders zijn dan de traditioneel beoogde ecologiepremieinvesteringen. 

Als we echt voor warmtenetten willen gaan, zullen trouwens substantiële budgetten nodig zijn.” 


“Warmtenetten op LTL lijst: ik denk dat dit het verkeerde instrument is; voor warmtenetten verwijs ik graag naar grijs water; 

er is daar een afzonderlijk subsidiebesluit voor gemaakt. Ik zou eerder zelfde doen. Liever LTL lijst voorbehouden voor 

procesmaatregelen” 

1.5 Doorvoeren Europese richtlijn van 10% opmenging biodiesel 


2; 13% 

0; 0% 


3; 19% 

5; 31% 


1; 20% 

0; 0% 

3; 60% 

1; 20% 


mee eens 

neutraal 

oneens 



1; 6% 

0; 0% 

5; 31% 

0; 0% 

2; 18% 


mee eens 

neutraal 

oneens 


3; 27% 




intern 2; 18% 

4; 37% extern 

mee eens 

neutraal 

oneens 


geen idee/mening

Opmerkingen: 


“ik denk dat de controverse hierover best op EU-niveau wordt beslecht” 

2. Lokale productie én afname van stroom stimuleren om kosten van 

distributie te beperken 

Algemene opmerkingen: 


“het omgekeerde kan ook waar zijn, waardoor het in sommige gevallen toch interessanter kan zijn om wel elektriciteit over 

geavanceerde lijnen over grote afstanden te transporteren (zeker als we naar meer vergaande transitie naar koolstofarm 

gaan). Punt is dat je het slim moet aanpakken en cruciaal is vooral dat een mix van centrale en decentrale productie nodig 

is. Alleen decentraal zal niet lukken als je naar zeer hoge aandelen hernieuwbare energie wil gaan (omdat ons intern 

potentieel beperkt is). Ook bevoorradingszekerheid is een belangrijk punt daarbij (en daardoor ook belang van differentiatie 

naar bronnen biomassa en naar geïnterconnecteerde landen).” 

Stellingen: 

2.1 Een aanscherping van het ambitieniveau van de invulling van CO2-neutrale bedrijventerreinen door een verplichting 

(voor een bepaald percentage) van lokale Garanties van Oorsprong (GvO) van elektriciteit (bijv. bedrijventerrein, de 

gemeente, provincie, regio, … ifv van de lokale mogelijkheden) 


2.1 Aanscherping ambitieniveau CO2-neutrale BT: GvO elektriciteit lokaal 

maken voor een bepaald % (bijv. bedrijventerrein, de gemeente, provincie, 

regio, … ifv van de lokale mogelijkheden) 

0; 0% 

1; 6% 

4; 25% 

3; 19% 

4; 25% 

4; 25% 


mee eens 

neutraal 

oneens 


geen idee/mening




0; 0% 

1; 20% 

1; 20% 

1; 20% 

2; 40% 



“Ben geen voorstander van lokale differentiëring van garanties van oorsprong – de netlogica verschilt in de verschillende 

gebieden zodanig dat het in sommige regio’s juist niet verantwoord is om lokale productie te eisen (want dat zou 

gigantische kosten voor netontwikkeling vereisen) terwijl het voor andere juist geen probleem is dat er niet decentraal wordt 

opgewekt. Een gerichte aanpak is nodig waar installaties bewust ingeplant worden, rekening houdend met de lokale vraag 

én met de lokale mogelijkheden van de netten.” 

2.2 Bij een netcongestie de afschakeling van lokale elektriciteitsproducenten afhankelijk maken van de duurzaamheid 

van elektriciteitsopwekking 


mee eens 

neutraal 

oneens 






1; 9% 

0; 0% 

2; 18% 

3; 27% 

intern extern 

2.2 Bij een netcongestie de afschakeling van lokale elektriciteitsproducenten 

afhankelijk maken van de duurzaamheid van elektriciteitsopwekking 

0; 0% 

1; 5% 

3; 17% 

7; 39% 

7; 39% 

2; 18% 

3; 28% 


mee eens 

neutraal 

oneens 




mee eens 

neutraal 

oneens 


geen idee/mening



2; 33% 

0; 0% 

2; 33% 

2; 34% 



“afschakelregelingen en compensatieregelingen zijn samen te bekijken; het kan omwille van netlogica wel degelijk 

verantwoord zijn om zeer duurzame producenten af te schakelen, zolang ze maar voldoende daarvoor vergoed worden (en 

bijv. meer dan andere installaties); 

Om afschakelproblematiek van duurzame installaties ten gronde aan te pakken, is het vooral nodig om dringend te zorgen 

voor meer flexibele productiecapaciteit (biomassa-installaties en niet-HE-installaties), meer opslag, vraagsturing, … (zie 

advies SERV-Mina over hernieuwbare energie)” 

Dirk Van Evercooren (VREG) wijst er op dat een deel van de problemen rond netcongestie het gevolg zijn van een 

ondoordacht inplanting op locaties waar de ontvangscapaciteit daar niet op voorzien is. Met als voorbeeld het groot aantal 

WKK’s in de Kempen (tuinbouw) terwijl dit in een regio is waar maar zeer weinig elektrische afname is. Het kan interessant 

zijn om, net zoals bij windplannen, zoekzones te definiëren waar aansluiting wenselijker is dan op andere locaties en de 

aansluitkosten daar van te laten afhangen. De afschakeling volgens duurzaamheid is reeds opgenomen in de Europese 

richtlijn en is reeds van toepassing op het hoogspanningsnet van ELIA, maar nog niet bij het middenspanningsnet van 

EANDIS/INFRAX omdat de netbeheerders geen verantwoordelijkheid hebben inzake balancing – en dit terwijl daar net het 

grootste aandeel HE en WKK op aangesloten zit. 

2.3 Groepsaankoop elektriciteit van Provincies: GvO uit de provincie/Vlaanderen/België 


1; 6% 

4; 23% 

mee eens 

neutraal 

oneens 





1; 8% 

0; 0% 

1; 8% 

5; 42% 

intern extern 

2.3 Groepsaankoop elektriciteit van Provincies: GvO uit de 

provincie/Vlaanderen/België 

1; 6% 

2; 12% 

2; 12% 

7; 41% 

5; 42% 


mee eens 

neutraal 

oneens 




mee eens 

neutraal 

oneens 


geen idee/mening

1; 17% 

0; 0% 



1; 17% 

1; 16% 

3; 50% 



“Garanties van oorsprong zullen er sowieso genoeg zijn als GVO alleen voor bepaalde BT en groepsaankopen verplicht zijn, 

dus lijkt me niet als instrument niet effectief. Zie trouwens ook nadelen in groepsaankopen” 

2.4 Directe elektrische leidingen tussen bedrijven worden best toegestaan en naar vergunningen toe gefaciliteerd (geen 

compensatie voor nadeel stroominjectie) 


mee eens 

neutraal 

oneens 



1; 9% 



1; 9% 

1; 9% 

intern 3; 27% 

extern 

2.4 Directe elektrische leidingen tussen bedrijven worden best toegestaan en 

naar vergunningen toe gefaciliteerd (geen compensatie voor nadeel 

stroominjectie) 

4; 23% 

1; 6% 

1; 6% 

1; 6% 




1; 17% 

0; 0% 

4; 67% 

1; 16% 


mee eens 

neutraal 

oneens 



2; 12% 

1; 9% 

1; 9% 

8; 47% 

3; 27% 

1; 9% 

1; 9% 

1; 9% 

4; 37% 

4; 37% 


mee eens 

neutraal 

oneens 




mee eens 

neutraal 

oneens 






intern extern 


mee eens 

neutraal 

oneens 


geen idee/mening

Dirk Van Evercooren (VREG) duidt de voorzichtigheid van de VREG inzake het toestaan van directe elektrische leidingen 

tussen bedrijven. Enerzijds gaat het doorgaans over bedrijven die certificaten krijgen voor hun productie van elektriciteit en 

de grootte van deze certificaten werd bepaald aan de hand van de onrendabele top en dus ook de prijs geassocieerd met 

netinjectie. Als deze bedrijven een bijkomend financieel voordeel halen door directe elektrische leidingen is er dus sprake 

van oversubsidiëring. Anderzijds is de winst die voortvloeit uit het zich onttrekken van het elektrische net ongeoorloofd als 

men in geval van nood wel beroep wenst te doen op de netcapaciteit die door de overheid bekostigd wordt en waaraan 

men niet meebetaalt. Bovendien betekent dit dat het zich onttrekken van de netkosten (maar ook andere bijv. Kyotofonds) 

automatisch betekent dat wie wel aangesloten blijft op het net meer moet betalen. 


“problematiek van directe leidingen vergt specifieke aanpak: enerzijds niet de bedoeling om netkosten te vermijden, 

anderzijds netlogica te respecteren” 


“Directe leidingen: is voor ons een afweging tussen solidariteit om netkosten te betalen en anderzijds beperken van de 

meerkosten; hebben huidige regelgeving mee bediscussieerd en zijn er mee akkoord. Misschien is er iets meer mogelijk dan 

nu het geval is maar moeten we eerst aantonen.” 

2.5 RWZI’s met slibvergisters zelf maximaal te laten instaan in hun energievoorziening door hen toe te laten co-vergisting 

toe te staan met lokale co-substraten om hun vergistingsinstallatie optimaal te kunnen gebruiken naar het Nederlandse 

idee van de RWZI als ‘De Energiefabriek’ (bijv. enkel heffingsplicht op aandeel co-substraat) 


2.5 RWZI’s met slibvergisters zelf maximaal te laten instaan in hun 

energievoorziening door hen toe te laten co-vergisting toe te staan met lokale 

co-substraten om hun vergistingsinstallatie optimaal te kunnen gebruiken 

naar het Nederlandse idee van de RW 

10; 59% 

2; 12% 

0; 0% 

1; 6% 

4; 23% 


mee eens 

neutraal 

oneens 


geen idee/mening





2; 33% 

0; 0% 

1; 17% 

1; 17% 

2; 33% 


3. De Vlaamse provincies kunnen een grotere rol opnemen in duurzame 

energie 

3a Dit kan door het oprichten van coöperatieven die bedrijven van goedkope leningen kunnen voorzien voor projecten 

rond energie-efficiëntie en hernieuwbare energie 


mee eens 

neutraal 

oneens 







8; 73% 

intern extern 

3a De provincies kunnen een nog grotere rol spelen in de transitie naar meer 

hernieuwbare energie door het oprichten van coöperatieven die bedrijven 

van goedkope leningen kunnen voorzien voor projecten rond energieefficiëntie 

en hernieuwbare energie 

3; 19% 

0; 0% 

1; 6% 

9; 56% 

3; 19% 

1; 9% 

2; 18% 

0; 0% 


mee eens 

neutraal 

oneens 




mee eens 

neutraal 

oneens 


geen idee/mening





1; 20% 

2; 40% 

0; 0% 


“De meerwaarde ten opzichte van reeds bestaande initiatieven is niet duidelijk; is leenlast wel het probleem?) waarom 

alleen bedrijven? Waarom moet dit een coöperatieve zijn ? van wie? Waarom moet dit op lokaal niveau?” 

POM Oost-Vlaanderen: 

http://www.groene-waarborg-pmv.be/ Wordt aangeboden door pmv 

2; 40% 


3b Dit kan door het oprichten van coöperatieven/ESCO’s die via het systeem van de derde betaler energiebesparende 

projecten of projecten inzake hernieuwbare energie financieren die een te lage IRR hebben voor bedrijven en de 

voordelen uit de energiewinst te delen tussen het bedrijf en de coöperatieve/ESCO 


1; 6% 

6; 38% 

1; 6% 

0; 0% 

1; 6% 

mee eens 

neutraal 

oneens 







2; 18% 

0; 0% 

intern extern 

3b De provincies kunnen een nog grotere rol spelen in de transitie naar meer 

hernieuwbare energie door het oprichten van coöperatieven/ESCO’s die via 

het systeem van de derde betaler energiebesparende projecten of projecten 

inzake hernieuwbare energie fin 

1; 9% 

7; 44% 

1; 9% 

7; 64% 


mee eens 

neutraal 

oneens 




mee eens 

neutraal 

oneens 


geen idee/mening





2; 40% 

0; 0% 


“waarom moet dit op lokaal niveau? Waarom alleen voor bedrijven?” 

3; 60% 



“Esco’s zijn belangrijk maar ik twijfel of dit een rol is voor de provincie. Zou eerder privé initiatief moeten zijn. Bovendien 

oprichting vlaams energiebedrijf. Beter misschien daar extra middelen in stoppen dan afzonderlijke fondsen/esco’s 

oprichten” 

3c Dit kan door het (samen) organiseren van groepsaankopen hernieuwbare energie voor particulieren en bedrijven 


3; 18% 

7; 41% 

1; 6% 

mee eens 

neutraal 

oneens 







1; 9% 

1; 9% 

0; 0% 

1; 9% 

intern extern 

3c De provincies kunnen een nog grotere rol spelen in de transitie naar meer 

hernieuwbare energie door het (samen) organiseren van groepsaankopen 

hernieuwbare energie voor particulieren en bedrijven 

0; 0% 

4; 36% 

6; 35% 

4; 37% 


mee eens 

neutraal 

oneens 




mee eens 

neutraal 

oneens 


geen idee/mening




2; 40% 

0; 0% 


“Groepsaankoop: geen rol voor de provincie” 


“nadelen voor kleine leveranciers die elkaar kapot concurreren, onduidelijke voorwaarden, breekt de concurrentie niet, te 

klein om voor banken als betrouwbare afnemers voor risicovolle HE-projecten te fungeren, te klein en te ongedifferentieerd 

om balancingkosten te kunnen uitvlakken” 

Persbericht VREG (De Standaard – 15/3/12): 

Het aandeel van marktleider Electrabel op de elektriciteitsmarkt in Vlaanderen is voor het eerst onder de 60 procent 

gevallen. Dat komt omdat steeds meer gezinnen en bedrijven overstappen naar een andere energieleverancier: januari was 

een nieuwe recordmaand. “De cijfers tonen aan dat de concurrentie werkt en dat steeds meer klanten hun drempelvrees 

laten varen en hun weg vinden op de energiemarkt”, stelt de Vreg. De regulator voegt toe dat ook het fenomeen van de 

groepsaankopen “een belangrijke rol speelt in de verklaring van de hoge marktdynamiek in de tweede helft van vorig jaar en 

de historisch hoge inzet van 2012”. 

3d Dit kan als elke provincie een eigen ‘windplan’ laat opstellen 

3; 60% 



3; 18% 

5; 29% 

0; 0% 

1; 6% 

mee eens 

neutraal 

oneens 






3; 25% 

intern extern 

3d De provincies kunnen een nog grotere rol spelen in de transitie naar meer 

hernieuwbare energie als elke provincie een eigen ‘windplan’ laat opstellen 

0; 0% 

1; 8% 

0; 0% 

8; 47% 

5; 42% 

3; 25% 


mee eens 

neutraal 

oneens 




mee eens 

neutraal 

oneens 


geen idee/mening



2; 33% 

0; 0% 

2; 33% 


“windturbines lijken me nu net een voorbeeld waar er best op Vlaams niveau beslist wordt om te vermijden dat provincies 

hun verantwoordelijkheden terzake zouden ontlopen. West-Vlaanderen die bijvoorbeeld zegt: elke provincie een gelijk 

aandeel in windturbines, terwijl het juist logischer is meer turbines aan de kust te voorzien; wat evenwel niet belet dat bij de 

vastlegging van het ruimtelijk energieplan (zie SERV-Mina-advies) provincies een te betrekken partner zijn, die zelf baat 

heeft met bij grondige voorbereiding” 

Suggesties naar de Provincies toe om duurzame energie te stimuleren: 

2; 34% 



“Netwerking, forumwerking, feeling krijgen met energievragers, energieaanbieders, HE en vooral warmtepotentieel…., 

projectwerking, experimenten, samenwerking met academische wereld, participatieve projecten (HE, EE), transitieversneller 

of –facilitator, ….” 

Het opstellen van een Provinciaal windplan voor alle Provincies, gecoördineerd op Vlaams niveau 

Het opstellen van een Provinciale warmte-atlas/potentiekaart naar de mogelijkheden en wenselijkheid, 

gecoördineerd op Vlaams niveau 

Het opstellen van een Provinciale kaart van inplanting netinjectie volgens de netcapaciteit, nu en in de toekomst, 

gecoördineerd op Vlaams niveau 

Het opstellen van een Provinciale kaart naar de mogelijkheden en wenselijkheid van lokale energetische 

valorisatie van biomassastromen, nu en in de toekomst, gecoördineerd op Vlaams niveau 

4. Certificatenmechanisme optimaliseren en kosten besparen 

4.1 Verbieden van aanrekenen van boeteprijzen certificaten aan eindafnemers elektriciteit slechts de reële marktprijs 

van de aangekochte certificaten mag aangerekend worden 


mee eens 

neutraal 

oneens 





3; 27% 

1; 9% 

0; 0% 

intern extern 

1; 9% 

0; 0% 

6; 55% 


mee eens 

neutraal 

oneens 


geen idee/mening

4.1 Verbieden van aanrekenen van boeteprijzen certificaten aan 

eindafnemers elektriciteit --> slechts de reële marktprijs van de aangekochte 

certificaten mag aangerekend worden 

4; 25% 

0; 0% 

1; 6% 

0; 0% 

6; 38% 




1; 20% 

2; 40% 

0; 0% 

2; 40% 


mee eens 

neutraal 

oneens 



Dirk Van Evercooren (VREG) stelt dat dit, gezien de complexiteit van de prijssetting van de leveranciers, dit voornamelijk 

een boekhoudkundige ingreep is die hoogst waarschijnlijk de prijs voor de consument niet beïnvloedt. De verplichting van 

het vermelden van reële marktprijs van certificaten zal gewoon tot gevolg hebben dat de energieprijs zelf stijgt, zodat de 

totale elektriciteitsprijs dezelfde blijft. 

Alex Polfliet (Zero Emission Solutions): 

Als leveranciers Groene stroom of Warmtekrachtcertificaten kopen dan kunnen ze die kost fiskaal inbrengen als 

productiekost. Als ze geen of onvoldoende GSC’s of WKC’s aankopen moeten ze een boete betalen. Maar een boete kan je 

niet als productiekost inbrengen en dus niet van je winst aftrekken. 

Anderzijds is het zo dat leveranciers op het moment dat ze een nieuwe klant contracteren, niet weten aan welke prijs ze de 

GSC’s en WKC’s zullen kunnen kopen en dus bovenop de reële marktprijs een risicopremie incalculeren. Dat betekent 

meestal dat ze postfactum zullen vaststellen dat zulke risicomarge niet nodig was en dus extra marge hebben geboekt. 

Een alternatief zou kunnen zijn dat men in de facturatie leveranciers verplicht om de kostprijs voor GSC’s en WKC’s te 

incorporeren in de commodity en niet meer apart te factureren. Het betreft een productiekost, net zoals bvb de loonlast 

van het personeel van de leverancier. En die wordt toch ook niet apart weergegeven op de factuur. Door deze aparte 

vermelding versterken leveranciers de onterechte insinuatie dat GSC’s en WKC’s ‘belastingen’ zijn. 


“dit kan in een geliberaliseerde markt niet gecontroleerd worden; je kan controleren wat “onder het mom van” de 

groenestroombijdrage wordt gefactureerd, niet wat eventueel via andere posten wordt doorgerekend; zie SERV-mina-advies 

hernieuwbare energie. In een quotumsysteem kan je niet controleren wat leveranciers doorrekenen, want je hebt geen zicht 

op productiekosten van leveranciers voor grijs en groen, noch op aankoopkosten voor GSC. Hetgeen het Vlaams parlement 

terzake aan de VREG gevraagd heeft, kan de VREG dus niet waarmaken (zie trouwens ook eerste advies van de VREG 

3; 27% 

5; 31% 

0; 0% 

1; 9% 

0; 0% 

4; 37% 

3; 27% 


mee eens 

neutraal 

oneens 







mee eens 

neutraal 

oneens 



intern extern

hierover). Probleem is de quotumplicht die rust op leveranciers in een vrijgemaakte, maar zeer geconcentreerde 

elektriciteitsmarkt. Economische theorie zegt dat quotumsysteem maar effectief en efficiënt en rechtvaardig kan zijn in een 

goed werkende markt (enkel de kracht van goede concurrentie kan vermijden dat leveranciers meer doorrekenen) en die 

hebben we in Vlaanderen niet (en zullen we ook niet direct hebben. Onze elektriciteitsmarkt (en dus ook de afgeleide 

certificatenmarkt) behoort tot de meest geconcentreerde in Europa. Meer uitleg: Zie artikel: BOLLEN, Annemie en Peter 

VAN HUMBEECK (2012). Werkt de Vlaamse markt voor groenestroomcertificaten? De Gids op Maatschappelijk Gebied, 

2012, nr. 2, p. 33-40.” 


“Verbieden aanrekenen boete: als er niet genoeg certificaten zijn mag de boete aangerekend worden in ander geval de reële 

kost. Dus boete sowieso uitsluiten kan moeilijk.” 

4.2a Aanpassen van de minimum garantiewaarde van GSC’s door regelmatige (afhankelijk van de technologie) 

actualisatie van de minimum garantiewaarde van GSC’s, gebaseerd op een onrendabele top benadering, gedifferentieerd 

volgens technologie 


4.2a Aanpassen van de minimum garantiewaarde van GSC’s door: 

regelmatige (afhankelijk van de technologie) actualisatie van de minimum 

garantiewaarde van GSC’s, gebaseerd op een onrendabele top benadering, 

gedifferentieerd volgens technologie 

0; 0% 

1; 5% 

3; 16% 

11; 58% 





0; 0% 

1; 17% 

0; 0% 

5; 83% 


mee eens 

neutraal 

oneens 




“ja zie hierover SERV-mina-advies hernieuwbare energie, met knipperlichtprocedures, voldoende differentiatie (opdeling 

binnen de categorieën naar types, naar doelgroepen (al dan niet ETS, al dan niet ecologiesteun,ev. individuele OT- 

4; 21% 

1; 8% 

0; 0% 

2; 15% 

6; 46% 

4; 31% 


mee eens 

neutraal 

oneens 







intern extern 


mee eens 

neutraal 

oneens 


geen idee/mening

erekening voor zeer grote projecten), peer review, …); voor alle toepassingen minimumsteun, ook op transmissienet, 

minimumsteun en minimumsteunduur volgens OT- berekening” 


“Actualisatie garantie GSC via OT ja voor nieuw te bouwen installaties. Neen voor installaties in werking. Indien je voor 

installaties in werking een aanpassing wil doen moet je dat doen via een automatische koppeling met een index” 

4.2b Aanpassen van de minimum garantiewaarde van GSC’s door het tijdelijk afschaffen van minimum garantieprijzen 

voor GSC’s (enkel!) voor nieuwe producenten van hernieuwbare elektriciteit op het moment dat de tussentijdse 

doelstellingen productie hernieuwbare elektriciteit gerealiseerd zijn om te vermijden dat de distributienetbeheerder 

deze dient op te kopen en het verlies in de tarieven dient door te rekenen. 


4.2b Aanpassen van de minimum garantiewaarde van GSC’s door: tijdelijk 

afschaffen van minimum garantieprijzen voor GSC’s (enkel!) voor nieuwe 

producenten van hernieuwbare elektriciteit op het moment dat de 

tussentijdse doelstellingen productie hernieuwbar 

6; 33% 

1; 6% 





1; 17% 

1; 17% 

1; 17% 

0; 0% 

1; 16% 

2; 33% 

1; 5% 

5; 28% 


mee eens 

neutraal 

oneens 




“ten eerste moet investeringszekerheid gegarandeerd blijven; je kan maar afschaffen rekening houdend met lead time van 

projecten; dat kan kort zijn voor PV, maar niet voor windturbines, …); ben persoonlijk geen voorstander van quotumsysteem 

dat op bepaalde momenten kan remmen en dat juist door hybride karakter zorgt voor extra kosten. Persoonlijk voorstander 

voor afschaffing van quotum (= ontstoken appendix van het systeem), minimumsteun voor alle toepassingen, goede 

overgangsregeling (historische last) en vastlegging van indicatieve doelen die je regelmatig toetst: bij te snelle ontwikkeling 

2; 11% 

5; 42% 

0; 0% 

3; 17% 

1; 8% 

0; 0% 

4; 33% 

2; 17% 


mee eens 

neutraal 

oneens 







intern extern 


mee eens 

neutraal 

oneens 


geen idee/mening

verlaag je steun voor nieuwe, bij te trage kan je verhogen; als er tenminste geen andere hinderpalen zijn. Meer uitleg: zie 

NQ-optie in adviezen.” 


“Tijdelijk afschaffen garantie voor nieuwe installaties: totaal gebrek aan rechtszekerheid voor nieuwe investeerders; kan je 

niet maken” 

4.3 Een (Europees) systeem van verhandelbare witte certificaten om energie-efficiëntie te stimuleren zou ook het 

overaanbod van warmtekrachtcertificaten kunnen wegwerken 


4.3 Een (Europees) systeem van verhandelbare witte certificaten om energieefficiëntie 

te stimuleren zou ook het overaanbod van 

warmtekrachtcertificaten kunnen wegwerken 

7; 44% 

0; 0% 

1; 6% 




3; 50% 

0; 0% 

1; 16% 

1; 17% 

1; 17% 


mee eens 

neutraal 

oneens 

1; 6% 




“ik betwijfel of dit een realistische piste is: er moet daarvoor internationale afstemming zijn tussen het EE-beleid in de 

verschillende lidstaten, gelijkaardige toekenning van certificaten én vooral de bereidheid om doelstellingen niet in eigen land 

te halen en dat botst met de specifieke doelstellingen voor de lidstaten, …. Een betere, snellere oplossing voor WKKexploitanten 

is m.i. voldoende minimumsteun, zonder (remmend) quotum.” 

4; 40% 

4; 25% 

3; 19% 

1; 10% 

0; 0% 

2; 20% 


mee eens 

neutraal 

oneens 






3; 30% 

intern 0; 0% 

extern 


mee eens 

neutraal 

oneens 


geen idee/mening


“Witte certificaten: geen voorstander: extra complexiteit; we hebben gekozen voor een ander systeem en bovendien zou de 

nieuwe eu richtlijn e-efficiëntie in de richting gaan van wat we nu reeds doen” 

Francies Van Gijzeghem (ODE): 

“EU systeem hebben we al een aantal ideeën gehad – laatste was garantie van oorsprong… ze floppen alle zolang er geen 

wil is binnen EU om er mee aan de slag te gaan en zolang er slechts een minderheid van landen deelneemt” 

4.4 Ondersteuning voor energieopwekking uit biomassa enkel indien energiebronnen voldoen aan strenge Life Cycle 

Analysis (LCA) criteria inzake productie, oogst en transport 


4.4 Ondersteuning voor energieopwekking uit biomassa enkel indien 

energiebronnen voldoen aan strenge Life Cycle Analysis (LCA) criteria inzake 

productie, oogst en transport 

3; 17% 

4; 22% 

0; 0% 




3; 18% 

3; 18% 

0; 0% 

5; 29% 

6; 35% 


mee eens 

neutraal 

oneens 

5; 28% 




“voorwaarden voor gebruik van biomassa moeten op EU-niveau vastgelegd worden; strengere Vlaamse voorwaarden leiden 

tot export naar buurlanden (met extra milieulasten)” 


“Ondersteuning biomassa koppelen aan LCA: kostprijsverhogend; hoe gaan we de 13% nog realiseren? Huidig vlaams 

systeem houdt reeds met aantal zaken rekening. Wel een ja voor EU criteria” 

2; 17% 

3; 25% 

6; 33% 

0; 0% 

3; 25% 

4; 33% 


mee eens 

neutraal 

oneens 







mee eens 

neutraal 

oneens 


geen idee/mening

4.5 De middelen kunnen efficiënter worden ingezet door één investeringssubsidiebudget te voorzien (bvb. door de 

ecologiepremie te verruimen naar technologieën en doelgroep) 


4.5 De middelen kunnen efficiënter worden ingezet door één 

investeringssubsidiebudget te voorzien (bvb. door de ecologiepremie te 

verruimen naar technologieën en doelgroep) 

7; 44% 

0; 0% 

2; 12% 




1; 20% 

2; 40% 

0; 0% 

2; 40% 



“het is niet door één instrument te voorzien dat het efficiënter wordt. Het moet vooral gepast zijn, niet meer dan nodig. 

Het grote voordeel van ecologiesteun (tov van certificatensteun) is dat het prefinancieringsproblemen helpt overkomen, niet 

belastbaar is (certificaten zijn onderhevig aan vennootschapsbelasting; waardoor steun substantieel hoger moet zijn om 

eenzelfde netto-effect te hebben).” 


“Uitbreiden ecologiepremie: we hebben gezien dat uitbreiden naar pv geen goed idee was; dus eerder niet. Alhoewel er voor 

technologieën met hoge investeringskost en lage exploitatiekost (wind, pv) wel iets te zeggen is voor steun op basis van 

investering en niet op basis van exploitatie. Ik zou dat mechanisme echter buiten de ecologiesteun houden.” 

4.6 Inwisselbaarheid van groene stroomcertificaten in België (+off-shore windturbines) om liquiditeit te verhogen en de 

kans op een marktcrisis te minimaliseren 

3; 19% 


mee eens 

neutraal 

oneens 



0; 0% 

2; 18% 

4; 25% 

6; 55% 

1; 9% 

2; 18% 


mee eens 

neutraal 

oneens 






intern extern 


mee eens 

neutraal 

oneens 


geen idee/mening

4.6 Inwisselbaarheid van groene stroomcertificaten in België (+off-shore 

windturbines) om liquiditeit te verhogen en de kans op een marktcrisis te 

minimaliseren 

0; 0% 

1; 6% 

5; 29% 

5; 29% 



minimaliseren 

3; 50% 

0; 0% 

1; 17% 

2; 33% 



“Niet evident; Inwisselbaarheid kan tot verdere scheeftrekkingen leiden door niet gelijk sporen van de certificatensysteem 

én ook niet van alle andere aspecten van het ondersteuningsbeleid (zowel in het opheffen van financiële en van nietfinanciële 

barrières). Het was een andere zaak als men gelijk gestart was… Bovendien zal de marktwerking wel wat kunnen 

verbeteren, maar wellicht niet substantieel om dat dominante speler dezelfde blijft (zie Belgische statistieken op website 

VrEG). Ook op Belgisch niveau is niet aan de voorwaarden van een goed werkende markt voldaan die je nodig hebt om een 

quotumsysteem effectief, efficiënt en rechtvaardig te laten zijn. Je riskeert door scheeftrekkingen tussen de gewesten het 

probleem nog groter te maken (evidenter is quotumplicht af te schaffen)” 


“Inwisselbaarheid certificaten Vl – B – wal: in princiep ja maar zal uw probleem niet oplossen. Ook Waals systeem kampt 

met overschot; Belgisch systeem is in naam certificaten maar in de feiten een feedin. +- geantwoord omdat dit probleem 

niet zal oplossen” 

4.7 Bijstellen doelstellingen 2020 voor transport ten voordele van groene stroom 


mee eens 

neutraal 

oneens 

1; 6% 



1; 9% 

0; 0% 

2; 18% 

5; 30% 

0; 0% 

5; 46% 

3; 27% 


mee eens 

neutraal 

oneens 





minimaliseren 

intern extern 


mee eens 

neutraal 

oneens 


geen idee/mening

4.7 Bijstellen doelstellingen 2020 voor transport ten voordele van groene 

stroom 

7; 39% 

2; 11% 


stroom 

2; 33% 

0; 0% 

1; 17% 

0; 0% 

1; 17% 

2; 33% 



“(Belgische?); denk inderdaad dat doelen voor groene stroom wellicht hoger moeten, maar over hoe je daar best tegen aan 

kijkt, staat beschreven in SERV-Mina-advies over certificatenoverschotten van maart 2012” 

4.8 Degressiviteit in het toekennen van WKC’s versnellen om overschotten te vermijden 


mee eens 

neutraal 

oneens 

1; 6% 



2; 11% 

4; 22% 

2; 11% 

1; 8% 

2; 17% 

1; 8% 


mee eens 

neutraal 

oneens 




stroom 

5; 42% 

intern 1; 8% extern 

2; 17% 


mee eens 

neutraal 

oneens 


geen idee/mening

4.8 Degressiviteit in het toekennen van WKC’s versnellen om overschotten te 

vermijden 

6; 33% 

0; 0% 

3; 17% 


vermijden 

2; 33% 

0; 0% 

0; 0% 


“het uitgangspunt moet zijn dat je steun geeft zolang dat het nodig is. Als je ziet dat bepaalde grote wkk-installaties 

rendabel kunnen zijn zonder steun is degressiviteit verdedigbaar, maar dat geldt lang niet voor allemaal (zie onrendabele 

topberekening van VITO voor diverse types WKK’s). Steun moet je zoveel geven als de OT is (ev. rekening houdend met 

evolutie van energie- en biomassa-prijzen) en zolang als in de OT-berekening gerekend werd. Minimumsteun voor WKK is 

onvoldoende gedifferentieerd.” 

4.9 Definitie “Ingrijpende wijziging” voor WKK verstrengen 

4; 67% 



mee eens 

neutraal 

oneens 

1; 6% 



4; 22% 

4; 33% 

0; 0% 

4; 22% 

3; 25% 

1; 8% 

0; 0% 

4; 34% 


mee eens 

neutraal 

oneens 




vermijden 

intern extern 


mee eens 

neutraal 

oneens 


geen idee/mening

2; 33% 

0; 0% 

8; 47% 


0; 0% 


1; 17% 

0; 0% 

1; 6% 


“(cf. opmerking bij 4.8 – hangt er dus vanaf in welke zin)” 

1; 17% 

2; 33% 


mee eens 

neutraal 

oneens 



1; 6% 

6; 55% 

4; 23% 

3; 18% 


mee eens 

neutraal 

oneens 


0; 0% 

1; 9% 

4; 36% 



intern extern 


mee eens 

neutraal 

oneens 


geen idee/mening

POM West-Vlaanderen

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?