Zakboek varkens - Group Depre

Zakboek 

varkens 

Feiten • Data • Cijfers

Eerste uitgave, 2010 

Uitgever: 

SCS Boehringer Ingelheim Comm.V. 

Afdeling Vetmedica 

Arianelaan 16 

B-1200 Brussel 

Naar: 

“The Real Pig Handbook” – 

uitgave van Boehringer Ingelheim Vetmedica GmbH 

“Zakboek Varkens” – 

uitgave van Boehringer Ingelheim Vetmedica b.v. 

Deze versie werd aangepast door: 

ir. Peggy De Backer 

Cartoons: 

Eric Senmartin

Inhoud 

Afkortingen ...................................................................................... 6 

I. FYSIOLOGIE 

Groeicurve / Temperatuur 

– Groeicurve ................................................................................. 12 

– Rectale temperatuur, ademhaling, hartslag ............................... 14 

– Lichaamstemperatuur en ademhalingsfrequentie in functie van 

de leeftijd .................................................................................. 14 

Bloedparameters / Immunologie 

– Plasmabestanddelen ................................................................ 16 

– Bloedbeeld ................................................................................ 17 

– Verloop van de immunoglobulines na de geboorte ................... 18 

– Verloop van de maternale antilichamen tegen verschillende 

pathogenen ............................................................................... 19 

II. VOEDING 

Spijsvertering 

– Gebit ......................................................................................... 22 

– Tandformule .............................................................................. 22 

– Maagdarmstelsel van het varken ............................................... 23 

– Darmpassage ............................................................................. 23 

– Borst- en buikorganen van het varken ....................................... 24 

– Mest en urine ............................................................................. 25 

Voeder 

– Eiwit- en energiebehoefte van opfokgelten en gelten ................. 28 

– Voedingswaarden en aminozuurverhoudingen in zeugenvoeder 

per kg voeder (88% DS) ............................................................. 29 

– Voorbeelden van voederstrategieën gebaseerd op behoefte 

georiënteerde energiegift. (Gemiddelde waarden voor zeugen 

en gelten) .................................................................................. 30 

– Voedingswaarden van biggenvoeders per kg voeder (88% DS) .. 31

– Verschillende voederschema’s voor biggen ............................... 32 

– Voedingswaarden van vleesvarkensvoeders per kg voeder 

(88% DS) ................................................................................... 33 

– Vitaminen- en mineralenbehoefte per kg voeder ....................... 34 

– Mineralenvoorziening ................................................................ 36 

– Sporenelementenvoorziening ................................................... 37 

– Vitaminevoorziening.................................................................. 38 

– Verhoging van de voedergift bij omgevingstemperaturen lager 

dan de thermoneutrale zone (bij drachtige zeugen) .................. 40 

– Conditiescore zeugen (Body Condition Score – BCS) ................. 41 

– Samenstelling van de biest ........................................................ 42 

– Samenstelling van gewone zeugenmelk .................................... 42 

– Waterbehoefte en debiet van de drinknippels ........................... 43 

– Kwaliteitsnormen drinkwater .................................................... 44 

III. REPRODUCTIE 

– Sperma van de beer .................................................................. 46 

– Kwaliteitsnormen sperma ......................................................... 47 

– Geslachtsapparaat van de beer ................................................. 48 

– Geslachtsapparaat van de zeug ................................................. 50 

– Hormonen betrokken bij de reproductieve cyclus van de zeug .. 52 

– Verloop van de geslachtshormonen in het bloedplasma van 

de zeug ..................................................................................... 53 

– Reproductie van de zeug ........................................................... 54 

– Inseminatietijdstip ..................................................................... 56 

– Bevruchting en ontwikkeling van de eicellen ............................. 57 

– Data rond het afbiggen .............................................................. 58 

– Normen vruchtbaarheidsparameters bij zeugen ........................ 60

Inhoud 

IV. HUISVESTING EN MANAGEMENT 

– Aanbevolen omgevingstemperatuur .......................................... 64 

– Vloer .......................................................................................... 65 

– Licht ........................................................................................... 66 

– Geluidsniveau ............................................................................ 66 

– Luchtkwaliteit ............................................................................ 67 

– Vloeroppervlakte ....................................................................... 68 

– Meerwekenritme en groepsgrootte ............................................ 70 

– Aantal groepen in meerwekensystemen .................................... 72 

– Evolutie van de varkensstapel in België, 1997-2009 .................. 74 

– Evolutie van het aantal bedrijven met varkens en het gemiddelde 

aantal varkens per bedrijf, 1997-2009, België ........................... 75 

– Technische kengetallen in de vermeerdering, 

boekjaren 2006-2008, Vlaanderen ........................................... 76 

– Verdeling van de totale kosten, bedrijfstak vermeerdering, 

boekjaar 2008 ........................................................................... 77 

– Technische kengetallen in de vetmesting, 

boekjaren 2006-2008, Vlaanderen ........................................... 78 

– Verdeling van de totale kosten, bedrijfstak vetmesting, 

boekjaar 2008 ........................................................................... 79 

– Evolutie van de prijsindexen voor 

veevoedergrondstoffen en vleesvarkensvoeder ........................... 80 

– Vergelijking van de productiekosten in verschillende Europese 

landen, 2008 ............................................................................. 81 

– Technische kengetallen in verschillende Europese landen, 2008 ... 82 

– Trends in de Europese varkensindustrie, 2008 ........................... 86 

V. DIERGEZONDHEID 

– Ziektesymptomen veroorzaakt door het circovirus (PCVD) ........ 90 

– Ziektesymptomen van enzoötische pneumonie (M. hyo) ........... 91 

– Ziektesymptomen van ileïtis/PIA ............................................... 92 

– Ziektesymptomen veroorzaakt door het PRRS virus .................. 93

– Symptomen Periparturient Hypogalactie Syndroom (PHS) 

of Metritis Mastitis en Agalactie syndroom (MMA) .................... 94 

– Ziektesymptomen van influenza ............................................... 95 

– Infectieroutes ............................................................................. 96 

– Gezondheidsproblemen bij zeugen ........................................... 97 

– Luchtwegaandoeningen bij biggen en vleesvarkens .................. 98 

– Darmaandoeningen bij biggen en vleesvarkens ........................ 99 

– PRRS of Influenza ? .................................................................. 100 

– Overlevingsduur van varkenspathogenen ............................... 101 

– Economische waardering van productieverliezen .................... 102 

– Economisch effect van verschillende ziekte-uitbraken – 

case studies ............................................................................ 104 

Circovirus, chronische infectie ................................................. 104 

Circovirus, klinische infectie .................................................... 106 

Ileïtis, milde infectie ................................................................ 108 

Ileïtis, ernstige infectie ............................................................. 110 

Mycoplasma infectie ............................................................... 112 

Influenza uitbraak ................................................................... 114 

PRRS, milde uitbraak .............................................................. 116 

PRRS, zware uitbraak .............................................................. 118 

VI. BIBLIOGRAFIE ................................................................. 122 

VII. INDEX ............................................................................... 128

6 

Afkortingen 

# = aantal 

APP = Actinobacillus pleuropneumoniae 

BCS = Body Condition Score 

Ca = calcium 

ca. = circa, ongeveer 

°C = graden Celcius 

Cl = chloor 

Cl. perfr. A = Clostridium perfringens type A 

Cl. perfr. C = Clostridium perfringens type C 

Co = kobalt 

CO2 = koolstofdioxide 

cm³ = kubieke centimeter 

Cu = koper 

Cys = cysteïne 

d = dagen 

dB = decibel 

dl = deciliter 

dP = verteerbaar fosfor 

E. coli = Escherichia coli 

EU = Europese Unie 

EDV = Epizoötische Diarree Virus 

Fe = ijzer 

FSH = Follikel Stimulerend Hormoon 

g = gram 

GAVV = gemiddeld aanwezig vleesvarken 

gem. = gemiddelde 

GnRH = Gonadotropin Releasing Hormoon 

H S 2 = waterstofsulfide 

H. parasuis = Haemophilus parasuis 

I = jodium 

IE = Internationale Eenheden 

K = kalium 

kcal = kilocaloriën

kg = kilogram 

KMnO4 = kaliumpermanganaat 

kve = kolonie vormende eenheden 

l = liter 

LH = Luteïniserend Hormoon 

LG = levend gewicht 

Lys = lysine 

m = meter 

m² = vierkante meter 

m³ = kubieke meter 

max. = maximum 

MCH = Gemiddeld Corpusculaire Haemoglobine 

of Gemiddeld Cel Haemoglobine 

MCHC = Gemiddeld Corpusculaire Haemoglobine 

Concentratie 

MCV = Gemiddeld Corpusculair Volume 

of Gemiddeld Cel Volume 

ME = Metaboliseerbare Energie 

Met = methionine 

Mg = magnesium 

mg = milligram 

M. hyo = Mycoplasma hyopneumoniae 

min = minuut 

min. = minimum 

MJ = Megajoule 

ml = milliliter 

mm = millimeter 

MMA = Metritis Mastitis Agalactie syndroom 

mmol = millimol 

Mn = mangaan 

Na = natrium 

NH3 = ammoniak 

NE = Netto Energie 

7

8 

Afkortingen 

O2 = zuurstof 

P = fosfor 

PCV2 = Porcien CircoVirus type 2 

PCVD = Porcien CircoVirus type 2 geassocieerde ziekten 

PDNS = Porcien Dermatitis en Nefropathie Syndroom 

pg = picogram (10-9 gram) 

PHS = Periparturient Hypogalactie Syndroom 

PIA = Porciene Intestinale Adenomatose 

ppm = parts per million 

PPV = Porcien Parvovirus 

PRDC = Porcine Respiratory Disease Complex 

PRRS = Porcien Respiratoir en Reproductief Syndroom 

S = zwavel 

Se = selenium 

SIV = Swine Influenza Virus, varkensgriep virus 

Strep. suis = Streptococcus suis 

TGE = Transmissible Gastro Enteritis 

Thr = threonine 

Try = tryptofaan 

u = uur 

U = eenheden 

μg = microgram (10-6 gram) 

UK = Verenigd Koninkrijk 

μl = microliter (10-6 liter) 

μS = micro Siemens (10-6 Siemens) - geleidbaarheid 

w = weken 

Zn = zink

I. FYSIOLOGIE 

– Groeicurve / Temperatuur 

– Bloedparameters / Immunologie 

II. VOEDING 

– Spijsvertering 

– Voeder 

III. REPRODUCTIE 

IV. HUISVESTING EN MANAGEMENT 

V. DIERGEZONDHEID 

VI. BIBLIOGRAFIE 

VII. INDEX

Groeicurve / Temperatuur

12 

I. Fysiologie – Groeicurve / temperatuur 

Groeicurve 

Diergroep 

BIGGEN 

VLEES- 

VARKENS 

(bij een groei 

van 750 g/ 

dag) 

Leeftijd 

(weken) 

0 

1 

2 

3 

4 

5 

6 

7 

8 

9 

10 

11 

12 

13 

14 

15 

16 

17 

18 

19 

20 

21 

22 

23 

24 

25 

26 

27 

28 

Dagelijkse 

groei (g/dag) 

230 

240 

260 

280 

300 

320 

350 

380 

410 

450 

530 

600 

660 

710 

760 

800 

830 

860 

880 

860 

850 

830 

800 

770 

740 

710 

680 

640 

Gemiddeld 

gewicht (kg) 

1.2 

2.8 

4.5 

6.3 

8.3 

10.4 

12.6 

15.0 

17.6 

20.6 

23.8 

27.5 

31.7 

36.3 

41.3 

46.6 

52.2 

58.0 

64.1 

70.2 

76.2 

82.2 

88.0 

93.6 

99.1 

104.3 

109.3 

114.1 

118.7

Groeicurve 

120 

100 

80 

60 

Gewicht (kg) 

40 

20 

0 

2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30 

Leeftijd (weken) 

13

14 

I. Fysiologie – Groeicurve / temperatuur 

Rectale temperatuur, ademhaling, hartslag 

Temperatuur 

(°C) 

Ademhalings- 

frequentie (ademhalingen 

/ min) 

Hartslag 

(slagen/ 

min) 

38.0 – 39.0 10 – 20 80 – 100 

Bron: Loeffler, 2002 (aangepast) 

Lichaamstemperatuur en ademhalingsfrequentie 

in functie van de leeftijd 

Leeftijd 

Temperatuur 

(± 0.3°C) 

Ademhalings- 

frequentie 

Tot 1 week 39.5 54/min 

Tot 4 weken 39.5 36/min 




Ouder dan 

16 weken 

39.0 18/min 

Beer 38.3 13/min 

Zeugen 38.8 13/min 

Bron: Huber, 1999

Bloedparameters / Immunologie

16 

I. Fysiologie – Bloedwaarden / immunologie 

Plasmabestanddelen 

Parameter Referentiewaarde Eenheid 

Enzymen 

Alkalisch fosfatase tot 170 U/l 

Creatine kinase tot 2 000 U/l 

γ−Glutamyltransferase tot 45 U/l 

Glutamaat dehydrogenase tot 4 U/l 

Glutamaat oxaalacetaat 

transaminase 

tot 35 U/l 

Elektrolyten 

Calcium 2.4 – 3.5 mmol/l 

Ijzer 93 – 200 μg/dl 

Kalium 4 – 5 mmol/l 

Koper 102 – 248 μg/dl 

Magnesium 0.5 – 1.3 mmol/l 

Natrium 140 – 160 mmol/l 

Fosfaat 6.5 – 10.2 mg/dl 

Selenium 180 – 220 μg/l 

Substraten 

Bilirubine (totaal) tot 0.25 mg/dl 

Eiwit (totaal) 5.0 – 8.6 g/dl 

Glucose 70 – 115 mg/dl 

Ureum 20 – 50 mg/dl 

Creatinine 0.45 – 1.5 mg/dl 

Albumine 

Bron: Kraft & Dürr, 2005 

1.8 – 3.1 g/dl

Bloedbeeld 

Parameter Referentiewaarde Eenheid 

Haemogram 

Erytrocyten 5.8 – 8.1 x 10 6 /μl 

Haemoglobine 10.8 – 14.8 g/dl 

Haematocriet 33 – 45 % 

MCV 50 – 65 μm 3 

MCH 17 – 21 pg 

MCHC 30 – 35 g/dl 

Trombocyten 220 – 620 x 10 3 /μl 

Leukocyten 10 – 22 x 10 3 /μl 

Differentieel haemogram 

Neutrofiele granulocyten: 

- band neutrofielen 0 – 7 % 

- gesegmenteerde neutrofielen 

10 – 39 % 

Eosinofiele granulocyten 0 – 6 % 

Basofiele granulocyten 0 – 2 % 

Lymfocyten 49 – 85 % 

Monocyten 0 – 5 % 

Bron: Kraft & Dürr, 2005 

17

18 

I. Fysiologie – Bloedwaarden / immunologie 

Verloop van de immunoglobulines na de geboorte 

Immunoglobuline concentratie (g/100 ml) 

1.2 

1.0 

0.8 

0.6 

0.4 

0.2 

Passief verworven 

antistoffen 

0 1 3 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 

Bron: Sieverding, 2000 (aangepast) 

Dagen na geboorte 

Actief verworven 

antistoffen 

Immuniteits ‘gap’ 

op speenleeftijd

Verloop van de maternale antilichamen tegen 

verschillende pathogenen 

Relatieve hoeveelheid antistoffen 

PRRS, Circo, Lawsonia 

M. hyo 

SIV 

Vlekziekte 

APP 

Parvo 

0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 

Weken na geboorte 

19

Spijsvertering

22 

II. Voeding - Spijsvertering 

Gebit 

I1 I2 I3 C 

I1 I3 

C P1 

I2 

Gebit van een 2-jarige beer: 

I1 = Centrale snijtanden 

I2 = Laterale snijtanden 

I3 = Hoeksnijtanden 

Bron: Veterinary anatomy, 1996 

Tandformule 

P1 P2 P3 P4 M1 M2 M3 

P2 P3 P4 M1 M2 M3 

C = Hoektanden 

P1 – P4 = Premolaren 

M1 – M3 = Molaren 

Melkgebit Permanent gebit 

3 Id 1 Cd 3 Pd 3 I 1 C 4 P 3 M 

3 Id 1 Cd 3 Pd 3 I 1 C 4 P 3 M 

Bron: Veterinary anatomy, 1996

Maagdarmstelsel van het varken 

Caecum 

Centrifugale 

winding 

spiraal colon 

Bron: Ruckebush, 1981 

Darmpassage 

Lengte 

Passage snelheid 

Duur van de totale spijsvertering 

Begin van de uitscheiding 

(uur na voederopname) 

Maximum van de uitscheiding 

(uur na voederopname) 

Duodenum 

Centripetale 

winding 

spiraal colon 

Jejunum 

Dunne darm: 16 - 21 m 

Dikke darm: 3.5 - 6 m 

Dunne darm: 2.5 - 3 u 

Dikke darm: 30 - 36 u 

Einde van de uitscheiding 4 - 5 dagen 

Bron: Richter et al., 1992 (aangepast) 

11 - 13 u (ochtendvoedering) 

13 - 15 u (avondvoedering) 

12 - 24 u (ochtendvoedering) 

24 - 36 u (avondvoedering) 

23

24 

II. Voeding - Spijsvertering 

Borst- en buikorganen van het varken 

A 1e rib 

B 7e rib 

C 10de rib 

D 14de rib 

E Ilium (darmbeen) 

F Ischium (zitbeen) 

G M. spinalis 

H M. longissimus 

J M. iliopsoas 

1 – 5 Long regio: 

1, 2 Gespleten lobus cranialis pulmonis sin 

3 Lobus caudalis pulmonis sin 

4 Incisura cardiaca 

5 Fiss. interlobaris caud. 

6 – 8 Lever regio: 

6 Lobus hepatis sin. med. 

7 Lobus hepatis sin. lat. 

8 Incisura interlobaris 

9 Omentum major 

10 Niervet 

Bron: Veterinary anatomy, 1996 

a Linker long 

b Thymus 

c Hart in pericard 

d Diafragma 

e Lever 

f Maag 

g Milt 

h Pancreas 

i Linker nier 

11 - 16 Colon regio: 

k Jejunum 

l Ileum 

m Caecum 

n Colon ascendens 

o Colon descendens 

p Urineblaas 

11 eerste, 

12 tweede, 

13 derde, 

14 vierde centripetale bocht 

15 eerste centrifugale bocht 

16 linker lateraal blaasligament

Mest en urine 

Mest 

Urine 

Mesthoeveelheid 0.5 - 3 kg/dag 

pH-waarde meestal alkalisch 

watergehalte 55–75% 

Urine uitscheiding 

– big 

– zeug 

0.4 – 0.5 l/dag 

2.0 – 4.0 l/dag 

pH-waarde 6.0 – 7.0 

(voederafhankelijk) 

Dichtheid (g/cm³) 

– big 

– zeug 

1.009 ± 0.006 

1.015 ± 0.010 

Ureum (g/l) 15 – 60 

Bron: Richter et al., 1992 (aangepast) 

25

Voeder

28 

II. Voeding – Voeder en drinkwater 

Eiwit- en energiebehoefte van opfokgelten en gelten 

Levend gewicht (kg) 

Dagelijkse groei 

(g/dag) 

Netto energie 

(kcal/dag) 

Netto energie 

(kcal/kg) 

Darmverteerbaar 

lysine in voeder 

(g/kg) 

Lysine in voeder 

(g/kg) 

Voederniveau 

(kg/dag) 

Opfok 

30 – 60 650 3 500 2 200 7.9 9.9 1.6 

60 – 95 

Integratie 

700 3 500 2 200 6.0 7.5 2.2 

95 – 120 700 5 400 2 150 5.0 6.3 2.5 

120 – 140 700 6 000 2 150 4.6 5.8 2.8 

Bron: DLG, 2008 

1 Andere essentiële aminozuren zie pag. 29 

2 Lysine = darmverteerbaar lysine / 0.8

Voedingswaarden en aminozuurverhoudingen in 

zeugenvoeder per kg voeder (88% DS) 

Zeugen in 

begin van de 

dracht 

(dag 1 - 84) 

Zeugen in 

laatste deel 

van de dracht 

(dag 85 - 115) 

Lacterende 

zeugen 

NE (kcal/kg) 2 100 2 150 2 200 

Lysine (g) 5.4 6.0 9.4 

Lys:Met/ 

Cys:Thr:Try 

100:60:65:17 100:60:65:17 100:65:70:19 

Ruw eiwit (g) 130 - 145 130 - 145 160 – 175 

Min. ruw 

vezel (g) 

≥ 65 ≥ 65 ≥ 55 

Ca (g) 7.5 8.0 9.0 

dP (g) 2.0 2.2 3.3 

P (g) 1 4.0 4.5 5.5 

Na (g) 2.0 2.0 2.0 

Bron: DLG, 2008 (aangepast) 

1 Met fytase supplementatie 

29

30 


Voorbeelden van voederstrategieën gebaseerd op 

behoefte georiënteerde energiegift 

(Gemiddelde waarden voor zeugen en gelten) 

ad libitum 

conditie op peil 

brengen 

dracht werpen spenen dekken 

Weken 

4 6 8 10 12 14 16 2 4 0 2 4 

drachtvoeder 1 

B 

lactatievoeder 





drachtvoeder 2 1) 



W 





aantal voederbeurten per dag B = bronstmeel; W = werpmeel; 

1 - 2 

2 3 - 4 

1 - 2 

1 of verhoogde voedergift van drachtvoeder 1 

Bron: DLG, 2008

Voedingswaarden van biggenvoeders per kg voeder 

(88% DS) 

NE 

(kcal/kg) 

Lysine 

(g) 

Lys: Met/ 

Cys: 

Thr: Try 

Ruw 

eiwit (g) 

Ruw 

vezel (g) 

Prestarter voeder 

(5-7 kg LG) 

Speenvoeder 

(7-12 kg LG) 

Veilig speenvoeder1 (7-12 kg LG) 

Startervoeder 

(12-25 kg LG) 

2 400 2 300 2 300 2 300 

13.8 13.8 13.8 13.1 

1:0.53:0.63:0.18 1:0.53:0.63:0.18 1:0.53:0.63:0.18 1:0.53:0.63:0.18 

190 175 - 185 165 170 - 180 

– 40 min. 40 35 

Ca (g) 8.5 7.5 6.5 7.5 

dP (g) 3.5 3.5 3.3 3.5 

P (g) 2 5.5 5.5 5.0 5.5 

Na (g) 2.0 2.0 2.0 2.0 

Bron: DLG, 2008 (aangepast) 

1 Aangepast speenvoeder in geval van maagdarmstoornissen rond het spenen. 

Te verstrekken gedurende een korte periode. 


31

32 


Verschillende voederschema’s voor biggen 

Geboorte Spenen Afmest 

1) 

2) 

3)* 

4)* 

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Leeftijd 

(weken) 

Starter voeder (*7-25 of 12-25 kg) 

Prestarter voeder (5-7 kg) 

Voormest voeder (> 25 kg) 

Speenvoeder (7-12 kg) 

Veilig speenvoeder (7-12 kg) 

Bron: DLG, 2008 (aangepast)

Voedingswaarden van vleesvarkensvoeders per kg 

voeder (88% DS) 

Lichaamsgewicht (kg) 

30 50 70 90 110 

NE (kcal/kg) 2 200 2 150 2 150 2 150 2 150 

Ruw eiwit 

(g/kg) 

Lysine 

(g/kg) 

Darm verteerbaarlysine 

(g/kg) 

Ruw vezel 

(g/kg) 

175 170 160 150 140 

10.5 9.5 9.0 8.5 7.5 

9.0 8.0 7.3 7.1 5.9 

30 30 30 35 35 

Ca (g/kg) 6.5 6.3 6.0 5.5 5.0 

P (g/kg) 1 4.2 4.0 4.0 4.0 4.0 

dP (g/kg) 2.7 2.5 2.3 2.1 1.9 

Na (g/kg) 2.0 2.0 2.0 2.0 2.0 

Bron: LfL, 2007 (aangepast) 


33

34 


Vitaminen- en mineralenbehoefte per kg voeder 

Big 

10-20 kg 

Varken 

20-50 kg 

Varken 

50-80 kg 

Varken 

80-120 kg 

Drachtige 

zeugen / 

Fokberen 

Lacterende 

zeugen 

Mineralen 

K (g) 2.6 2.3 1.9 1.7 2.0 2.0 

Na (g) 1.5 1.0 1.0 1.0 1.5 2.0 

Cl (g) 1.5 0.8 0.8 0.8 1.2 1.6 

Mg (g) 

Sporenelementen 

0.4 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4 

Fe (mg) 80 60 50 40 80 80 

Zn (mg) 80 60 50 50 50 50 

Cu (mg) 5.00 4.00 3.50 3.00 5.00 5.00 

Mn (mg) 3.00 2.00 2.00 2.00 20.00 20.00 

I (mg) 0.14 0.14 0.14 0.14 0.14 0.14 

Se (mg) 

Vitamines 

0.25 0.15 0.15 0.15 0.15 0.15 

A (IE) 1 750 1 300 1 300 1 300 4 000 2 000 

D (IE) 200 150 150 150 200 200 

E (IE) 11 11 11 11 44 44 

K (mg) 0.5 0.5 0.5 0.5 0.5 0.5 

B1, Thiamine (mg) 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 

B2, Riboflavine 

(mg) 

3.0 2.5 2.0 2.0 3.75 3.75 

B3, Niacine 

(mg) 

12.5 10.0 7.0 7.0 10.0 10.0

Vitamines 

B5, Pantotheenzuur 

(mg) 

B6, Pyridoxine 

(mg) 

B9, Foliumzuur 

(mg) 

Big 

10-20 kg 

Varken 

20-50 kg 

Varken 

50-80 kg 

Varken 

80-120 kg 

Drachtige 

zeugen / 

Fokberen 

Lacterende 

zeugen 

9.0 8.0 7.0 7.0 12.0 12.0 

1.5 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 

0.3 0.3 0.3 0.3 1.3 1.3 

H, Biotine (mg) 0.05 0.05 0.05 0.05 0.20 0.20 

B12, Cyanocobalamine 

(mg) 

0.015 0.010 0.005 0.005 0.015 0.015 

Choline (mg) 400 300 300 300 1 250 1 000 

Bron: NRC, 1998 

35

36 


Mineralenvoorziening 

Mineraal Belangrijkste functies Gebreks- 

verschijnselen 

Magnesium (Mg) 

Kalium (K) 

Natrium (Na) 

Chloor (Cl) 

- Botopbouw 

- Zenuwstelsel, 

prikkeloverdracht 

- Transport door 

celmembranen 

- Waterhuishouding 


- Hartstelsel 

- Zenuwstelsel 


celmembranen 


- Bouwstof van bloed 


celmembranen 

- Prikkelbaar, agressief 

gedrag 

- Beenzwakte 

- Verstoorde beweging 

- Minder voederopname 

- Ruwe huid 

- Lusteloosheid 


en groei 

- Lagere melkproductie 

- Uitdroging 


en groei 

- Ruw haarkleed / ruwe 

huid 

Zwavel (S) 

Bouwstof van: 

- aminozuren en enzymen 

- haren en hoeven 

- hormonen 

- Onbekend 

Bron: Handboek varkenshouderij 2004, naar NRC, 1998 en Straw 

et al.,1999

Sporenelementenvoorziening 

Sporenelement Belangrijkste functies Gebreks- 


Ijzer (Fe) 

Zink (Zn) 

Mangaan (Mn) 

Koper (Cu) 

Jodium (I) 

Selenium (Se) 

Kobalt (Co) 

- Bloedhaemoglobine 

- Zuurstoftransport 

- Opbouw enzymen/ 

hormonen 

- Skeletgroei 

- Spermaproductie 

- Huid en haar 

- Enzymsystemen 

- Stofwisseling 

- Voortplanting 


- Bloedhaemoglobine 

- Oxidatieprocessen 

- Schildklierhormoon 

(T3/T4) 


- Groei, weerstand en 

vruchtbaarheid 

- Anti-oxidant met Vit E 

- Energiestofwisseling 

- Element van Vit B12 

- Eiwit- en vetstofwisseling 

- Verlaagde groei / 

voederopname 

- Ruw haarkleed / ruwe huid 

- Moeizame ademhaling 

- Bloedarmoede / bleekheid 

- Huidaandoeningen 

- Verminderde voeder - 

opname en groei 

- Verlengd werpproces; 

meer doodgeboren 

biggen; kleine tomen; 

zwakke biggen 

- Beengebreken 

- Verhoogde vetaanzet 

- Zwak geboren biggen; 

minder melkproductie; 

onregelmatige bronst 

- Verminderde 

voederopname en groei 

- Beengebreken 

- Bloedarmoede 

- Vergrote schildklier 

- Niet levensvatbare biggen 

- Verlengd werpproces 

- Minder melkproductie; 

kleine tomen met zwakke 

biggen; verlengd 

werpproces 

- Moerbeihartziekte 

- Lagere spermaproductie 

- Maagzweren 

- Spierdegeneratie 

- Vit. B12 tekort 

- Verminderde 

voederopname en groei 

- Ruwe huid 

Bron: Handboek varkenshouderij 2004, naar NRC, 1998 en Straw 

et al., 1999 

37

38 


Vitaminevoorziening 

Vitamine Belangrijkste functies Gebreks- 


Vetoplosbare vitamines 

Vit A, retinol 

Vit D3, 

cholecalciferol 

Vit E, tocopherol 

- Gezichtsvermogen 

- Huid en slijmvlies 

opbouw 


- Botopbouw 

- Immuunsysteem 

- Ca/P metabolisme 

- Botopbouw 

- Anti-oxidant 


- Immuunsysteem 

- Functioneren geslachtsorganen 

Vit K, menadion - Bloedstolling 

Wateroplosbare vitamines 

B1, thiamine 

B2, riboflavine 

B3, niacine 


- Functioneren hart en 

zenuwstelsel 

- Eiwitstofwisseling 

- Vetstofwisseling 

- Vruchtbaarheid 

- Vorming van de huid 

- Eiwit-, vet- en koolhydraatstofwisseling 

- Spierkrampen 

- Verminderde vruchtbaarheid 

- Verminderd gezichtsvermogen 

- Droog en dof haarkleed 

- Immuundepressie 

- Verstoorde botvorming 

- Verminderde groei 

- Vruchtbaarheidsstoornissen 

- Degeneratie hart / spieren 

- Moerbeihartziekte 

- Immuundepressie 

- MMA 

- Maagzweren 

- Reproductieproblemen 

- Bloedingen 

- Bleek geboren biggen / 

navelbloedingen 

- Geen eetlust, gewichtsverlies 

- Slechte hartfunctie 

- Vroeg / zwak geboren biggen 

- Lage lichaamstemperatuur 

- Braken / diarree 

- Aantasting van de zenuwen 

- Verminderde groei en 

voederopname 


- Voortplantingsstoornissen 

- Verminderde melkgift 

- Stijve en kromme poten 

- Gewichtsverlies, anorexie 

- Braken / diarree 


- Huidaandoeningen

Vitamine Belangrijkste functies Gebreks- 


B5, 

pantotheenzuur 

B6, pyridoxine 

B9, foliumzuur 

B12, cyano- 

cobalamine 

Choline 

C, ascorbinezuur 

- Huidfunctie 

- Vorming immuunstelsel 

- Interne stofwisseling 

- Functioneren zenuwstelsel 

- Functioneren geslachtsorganen 

- Eiwit-, vet- en koolhydraatstofwisseling 

- Bloeddrukregulatie 

- Ijzerbenutting 

- Eiwitstofwisseling 

- Vorming rode bloedcellen 


- Intermediaire stof wisseling 

- Vorming rode bloedcellen 

- Functioneren zenuwstelsel 



- Ijzerbenutting en 

-transport 

H, biotine - Intermediaire stof wisseling 

Carnitine 



- Transport vetzuren 

- Celbescherming 

- Schubbige rode huid met 

korsten 

- Verlamming achterhand 

- Verminderde werking 

immuunstelsel 

- Diarree 

- Vruchtbaarheidsstoornissen 

- Verminderde voederopname 

en groei 


- Ruw haarkleed 

- Spieraandoeningen 


- Reproductiestoornissen 

(kleine tomen) 


- Kleine tomen / zwakke 

biggen 


- Ongecoördineerde 

bewegingen 

- Leververvetting 

- Ongecoördineerde 

bewegingen 

- Voortplantingsstoornissen 

- Verminderde immunocompetentie 


- Bleke pasgeboren biggen 

- Overmatige bloedingen 

- Klauwaandoeningen 

- Ruwe, bruine huid 


- Vergiftigingen 

- Weinig energie 

- Hartfalen 

- Zwakke beenderen 

Bron: Handboek varkenshouderij 2004, naar McDowell 

en Straw et al., 1999 (aangepast) 

39

40 


Verhoging van de voedergift bij omgevingstemperaturen 

lager dan de thermoneutrale zone 

(bij drachtige zeugen) 

Individuele huisvesting 1 Groepshuisvesting 2 

Temperatuur 

(°C) 

Verhoging 

voedergift 

(g/dier/dag) 

Temperatuur 

(°C) 

Verhoging 

voedergift 

(g/dier/dag) 

19 – 14 – 

18 50 13 25 

17 100 12 50 

16 150 11 75 

15 200 10 100 

Bron: DLG, 2008 

Individueel gehuisveste dieren hebben een hogere temperatuur nodig dan dieren die in 

groep gehuisvest worden. 

1 0.6 MJ ME meer per °C lagere temperatuur; 19°C = thermoneutraal 

2 0.3 MJ ME meer per °C lagere tempatuur; 14°C = thermoneutraal

Conditiescore zeugen (Body Condition Score – BCS) 

BCS Voedingstoestand 

5 zeer vet 

4 vet 

3,5 goed 

3 normaal 

2,5 

iets te 

mager 

2 mager 

1 vermagerd 

1 = Vermagerde zeug met duidelijk 

zichtbare ruggengraat. 

2 = Magere zeug met zichtbare 

ruggengraat. 

Omschrijving Lichaamsvorm 

heupen en ruggengraat 

sterk bedekt 


niet voelbaar 


nauwelijks voelbaar 


met stevige druk 

voelbaar 


met lichte druk voelbaar 


zichtbaar en voelbaar 


duidelijk zichtbaar 

Bron: Sieverding, 2000 (aangepast) 

rond 

ovaal 

buisvormig 

buisvormig 

buisvormig, met 

ingevallen zijden 

ribben en wervels 

zichtbaar 

benige structuur 

zichtbaar 

3 = Ideale conditie tijdens lactatie en bij 

spenen. Ruggengraat net voelbaar. 

4 = Licht overgewicht 

5 = Te vet, rond lichaam 

Het is aangeraden de conditie van de zeugenstapel regelmatig te 

controleren door middel van een spekdiktemeting. 

41

42 


Samenstelling van de biest 

Droge stof (%) 24.1 

Energie (MJ/kg) 10.9 

Ruw eiwit (%) 15.1 

Lactose % 2.8 

Ruw vet (%) 3.4 

Ruwe as (%) 0.7 

Bron: Kirchgeβner, 2004 naar Richter et al., 1992 

Samenstelling van gewone zeugenmelk 

Droge stof (%) 20.8 

Energie (MJ/kg) 5.1 

Ruw eiwit (%) 5.5 

Lactose % 4.9 

Ruw vet (%) 9.2 

Ruwe as (%) 0.8 

Bron: Kirchgeβner, 2004 naar Richter et al., 1992

Waterbehoefte en debiet van de drinknippels 

Biggen 

– 5 kg LG 

– 10 kg LG 

– 20 kg LG 

Vleesvarkens 

– 25–50 kg LG 

– 50–80 kg LG 

– 80–100 kg LG 

Zeugen 

– niet drachtig / in begin 

van de dracht 

– in gevorderd 

drachtstadium 

– in lactatie 

Waterbehoefte 

(l/dier/dag) 

0.7 

1.0 

2.0 

3 – 4 

5 – 8 

8 – 10 

8 – 12 

10 – 15 

15 + 1.5 l/big 

(ad libitum indien mogelijk) 

Debiet 

(l/min) 

0.5 

0.5 – 0.8 

0.7 – 1.0 

1.0 – 1.5 

1.5 – 2.2 

2.0 – 4.0 

Beren 10 – 15 1.5 – 2.2 

Bron: Brede, 2006 

43

44 


Kwaliteitsnormen drinkwater 

referentie ernstig risico 

pH 5 – 8 < 4 en > 9 

Geleidbaarheid 

(µS/cm) 

< 1 000 > 2 000 

Hardheid (mmol/l) < 2.67 > 4.46 

Ammonium (mg/l) < 1 > 2 

Nitraat (mg/l) < 50 > 100 

Nitriet (mg/l) < 0.1 > 1 

Ijzer (mg/l) < 0.2 > 5 

Mangaan (mg/l) < 1 > 2 

Sulfaat (mg/l) < 100 > 250 

Sulfide (mg/l) 0 > 0 

Chloride (mg/l) < 250 > 1 000 

KMnO 4 -waarde (mg/l) < 50 > 100 

E. coli (kve/ml) afwezig > 100 

Coliforme bacteriën 

(kve/ml) 

Totaal kiemgetal 

(kve/ml) 

Bron: Brede, 2006 (aangepast) 

afwezig > 100 

< 100 > 100 000

Reproductie

46 

III. Reproductie 

Sperma van de beer 

Volume van het ejaculaat 250 – 500 ml 

Kleur grijs - wit 

Consistentie waterig - vlokkig 

Aantal spermacellen 50 000 – 250 000 per ml 

Levensduur van spermacellen 

in de uterus 

12 – 18 u 

pH 6.6 – 7.7 

Bron: Richter et al., 1992 (aangepast)

Kwaliteitsnormen sperma 

Beweeglijke spermacellen > 70% 

Abnormale morfologie < 20% 

Cytoplasma druppels < 15% 

Bron: Shipley, 1999 

47

48 


Geslachtsapparaat van de beer 

1. Testikel 

2. Epididymis 

3. Ductus deferens 

5. Glandula vesicularis 

7. Glandula bulbourethralis 

8. Penis 

Zijaanzicht 

9. Flexura sigmoidea 

10. Musculus retractor penis 

11. Spiraalvormige penispunt 

12. Preputium 

13. Diverticulum preputiae 

14. Nier 

Bron: Mémento de l’éleveur de porc – ITP editie, 2000

1. Testikel 

2. Epididymis 

3. Ductus deferens 

4. Ureter in bekkengebied 

5. Glandula vesicularis 

6. Prostaat 

Gedetailleerd 

7. Glandula bulbourethralis 

8. Penis 

9. Flexura sigmoidea 

10. Musculus retractor penis 

11. Spiraalvormige penispunt 

Bron: Mémento de l’éleveur de porc – ITP editie, 2000 

49

50 


Geslachtsapparaat van de zeug 

1. Ovarium 

2. Oviduct 

3. Corpus uteri 

4. Uterushoorn 

5. Cervix 

6. Ligamentum uteri 

Zijaanzicht 

7. Vagina 

8. Vulva 

9. Urineblaas 

10. Nier 

11. Rectum 

Bron: Mémento de l’éleveur de porc – ITP editie, 2000

1. Ovarium 

2. Oviduct 

3. Corpus uteri 

4. Uterushoorn 

Gedetailleerd 

5. Cervix 

6. Ligamentum uteri 

7. Vagina 

8. Vulva 

Bron: Mémento de l’éleveur de porc – ITP editie, 2000 

51

52 


Hormonen betrokken bij de reproductieve cyclus van 

de zeug 

Oestrogeen stimuleert GnRH 

Hypothalamus 

GnRH 

Gonadotropin-Releasing-Hormone 

Effect: vrijstelling van LH en FSH 

FSH 

Follikel stimulerend 

hormoon 

Effect: follikelgroei 

Follikel 

met 

eicellen 

Oestrogeen Dag 21 

Effect: 

Voorbereiden van 

de uteriene mucosa 

op innesteling van 

embryo’s. 

Inductie van 

bronstsymptomen. 

Uterus 

Dag 13 

Hypofyse 

Ovarium op 

verschillende 

dagen 

van de cyclus 

Dag 10 

Prostaglandine 

Effect: 

Degeneratie van het 

corpus luteum 

Bron: Aumüller, 2000 (aangepast) 

LH 

Luteïniserend hormoon 

Effect: follikelrijping, 

ovulatie, vorming van 

corpus luteum 

Ovulatie dag 2 

Dag 4 

Corpus 

luteum 

Progesteron remt GnRH 

Het corpus luteum 

produceert progesteron 

(zwangerschapshormoon) 

Effect: 

In stand houden van 

de dracht

Verloop van de geslachtshormonen in het 

bloedplasma van de zeug 

FSH 

LH 

Oestrogeen 

Progesteron 

Ovarium 

Myometrium 

Cyclusfase 

Ovulatie Corpus luteum Follikel 

Ontwikkeling Functioneel stadium Degeneratie 

Oxytocine gevoeligheid 

Oes- 

trus 

Metoestrus Dioestrus Pro-oestrus 

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 

Bron: Schnurrbusch en Hühn, 1994 (aangepast) 

53

54 


Reproductie van de zeug 

Geslachtsrijp na 180 - 240 dagen 

Dekrijp 

Cyclus het hele jaar 

na 1-2 cycli bij een lichaams– 

gewicht van min. 130 - 140 kg 

Cyclusduur 21 dagen (18 - 24) 

Berigheid 

Ovulatietijdstip 

Ovulatiegraad 

Gelten: 36 - 48 uur 

Zeugen: 48 - 72 uur 

32 - 48 u na begin van de 

berigheid 

Gelten: 10 - 20 follikels 

Zeugen: 10 - 25 follikels 

Duur van de ovulatie ca. 1 - 6 uur 

Vruchtbaarheidsduur 

van de eicellen 

max. 8 - 10 uur

Duur transport spermacellen 

tot eileider 

Duur rijping spermacellen in 

eileider 

Vruchtbaarheidsduur 

van geïnsemineerd sperma 

in de eileider 

Bewaartemperatuur van 

sperma 

ca. 15 - 30 min 

ca. 4 - 6 uur 

ca. 18 - 24 uur 

16 – 17 °C 

Optimaal inseminatietijdstip Eerste inseminatie: 

8 - 18 uur na begin sta-reflex 

Tweede inseminatie: 

24 - 29 uur na begin sta-reflex 

Evt. derde inseminatie: 

12 - 18 uur na de tweede, 

bij aanhouden sta-reflex 

Drachtduur gem. 115 dagen (112 - 117) 

Bron: Truschner, 2000 (aangepast) 

55

56 


Inseminatietijdstip 

“late berigheid” 

Berigheidsduur 

Stareflex 

“normale berigheid” 

Levensvatbaarheid sperma 

Inseminatie 

Eisprong “vroege berigheid” 

Bron: Weitze, 2000 (aangepast) 

1 2 3 4 5 6 7 8 Dag 

Tijdstip van spenen

Bevruchting en ontwikkeling van de eicellen 

infundibulum 

cervix 

vagina 

Bron: Schnurrbusch, 2006 

Optimaal tijdstip voor drachtcontrole 

32 

vulva dagen na 1e 

inseminatie 

ontwikkelingsstadium 

ovarium 

urineblaas 

overgang 

oviduct - 

uterus 

25 20 

uterus 

hoorn 

0 1 2 

1-cellig 

stadium 

plaats van 

innesteling 

12 

11 

10 

8 

7 

6 

2-cellig 4-cellig morula 

stadium stadium 

filamenteuze 

blastocyst 

geëlongeerde 

blastocyst 

blastocyst 

in eileider 

sferische 

blastocyst 

gekiemde 

blastocyst 

blastocyst 

57

58 


Data rond het afbiggen 

Gemiddelde 

Drachtduur (dagen) 115 

Duur geboorte / worp (uur) 2 - 4 

Duur geboorte / big (min) 10 - 15 

Afkomen nageboorte (uur) 1 - 2 

Geboorteproblemen (%) 

Mummies / worp (#) 

Totaal geboren biggen / worp (#) 

Doodgeboren biggen (%) 

Gelten: < 5 

Zeugen: < 10 

Gelten: ≤ 0.2 

Zeugen: ≤ 0.3 

Gelten: 10.5 - 12.0 

Zeugen: 12.0 - 13.0 

Gelten: ≤ 7 

Zeugen: ≤ 8

Biggen met een geboortegewicht 

< 800 g (%) 

Dood/zwak geboren biggen 

per worp (%) 

Levend geboren biggen / 

worp (#) 

Geboortes met intacte 

navelstreng (%) 

Afbreken navelstreng 

na geboorte (min) 

Eerste uiercontact na 

geboorte (min) 

Eerste biestopname na 

geboorte (min) 

Bron: Prange, 2004 (aangepast) 

Gemiddelde 

Gelten: ≤ 3 

Zeugen: ≤ 4 

Gelten: ≤ 10 - 11 

Zeugen: ≤ 12 - 13 

Gelten: ≥ 10 - 11.5 

Zeugen: ≥ 11 - 12 

60 – 70 

2 – 4 

tot 20 

tot 20 

59

60 


Normen vruchtbaarheidsparameters bij zeugen 

Verliesdagen 

max. 

Abortus max. 

Mummies 

Regelmatigeterugkomers 

Onregelmatigeterugkomers 

Interval 

spenenbronst 

max. 

Norm Invloedsfactoren 

25-30 dagen/opgeruimde 

zeug of 

3-4% extra zeugen/jaar 

(1 extra 

zeug = 365d) 

4% van de aanwezige 

zeugen/ 

jaar 

2% (max. 0.5-1% 

mummies < 

10cm en max. 

1-2% mummies > 

10cm) 

max. 9 à 10% 

max. 5 à 6% 

min. 

85-90% van 

gespeende zeugen 

in bronst < 6 

dagen 

Management: opruimbeleid op 

het bedrijf, drachtdiagnose via 

scannen 

Infecties: PRRS; PCV2; Parvo; 

Aujeszky;…, Overige: zie 

onregelmatige terugkomers 

Capaciteit van de baarmoeder 

(te weinig plaats: vnl. grote 

nesten en gelten), infecties 

(parvo, PRRS, PCV2, Aujeszky,…) 

Kwaliteit sperma, tijdstip van 

inseminatie (bronstdetectie), 

te korte lactatie, stress (huis vesting, 

transport, onrust in groep), veel 

oude zeugen (>7 worp), voederniveau 

en -samenstelling 

Infecties, algemeen ziek zijn, 

stress (huisvesting, transport, 

onrust in groep), mycotoxines 

(zearalenone), T°: te warm 

(>32°C) of te koud (slechte 

isolatie, koud water, te magere 

zeugen) 

Lactatiebronst, slecht zichtbare 

bronst, conditieverlies 

tijdens lactatie, voeding, veel 

eersteworps zeugen, lactatielengte 

(te kort-te lang), seizoen 

(einde zomer-begin herfst > 

interval)

Sterfte 

kort 

voor of 

tijdens 

geboorte 

Sterfte in 

kraamhok 

Norm Invloedsfactoren 

max. 7% 

max. 12% 

Bron: Fac. Diergeneeskunde - Universiteit Gent, 2008 

Zeug: leeftijd, ras, toomgrootte, 

drachtduur (117d) 

Geboorte: duur, geboorte-interval, 

stress, geboorte rangnr. biggen, 

gewicht biggen 

Management: te vroege geboorteinductie 

(>2d voor werpdatum), 

voeding (Ca en P tekort, 

myco toxines, over- en ondervoeding) 

Infecties: PRRS, Aujeszky, griep, 

vlekziekte, leptospirose,... 

Omgeving: temperatuur kraamstal 

(> 25°C), koolstofmonoxide 

(> 250 ppm), lang douchen 

( O 2 tekort, te veel afkoelen) 

Toxische stoffen: drinkwaternormen: 

nitraat: < 20 mg/ml 

nitriet: < 0.05 mg/ml 

Kwaliteit van de biggen, 

moedereigenschappen van de 

zeug, biestopname, melkgift van de 

zeug, infecties bij zeugen (MMA,...) 

en biggen (E. coli, coccidiose,..) 

61

Huisvesting en management

64 

IV. Huisvesting en management 

Aanbevolen omgevingstemperatuur 

Diercategorie Optimale temperatuur (°C) 

Pas geboren biggen 35 - 37 (in het biggennest) 

Zuigende biggen 28–32 

Speenbiggen 28 

Gespeende biggen 25–27 

Voormest 20 

Afmest 18 (+2°C bij roostervloeren) 

Zeugen 18–23 

Beren 16–18 

Bron: Heinritzi, 2006

Vloer 

Diercategorie 

Max. spleetbreedte 

betonnen 

roostervloeren 

(mm) 

Min. balkbreedte 

betonnen roostervloeren 

(mm) 

Zeugen en gelten 20 80 

Niet gespeende biggen 11 50 

Gespeende biggen tot 

10w leeftijd 

Varkens vanaf 10w 

leeftijd tot dekken of 

slachten 

14 50 

18 80 

Deze normen gelden vanaf 1 januari 2013 en voor nieuwbouw en 

renovatie. 

Bron: KB van 15 mei 2003 betreffende de bescherming van varkens 

in varkenshouderijen 

65

66 


Licht 

Lichtintensiteit van min. 40 lux gedurende min. 8 uur per dag. 

In elke varkensstal gebouwd na 01/01/2003 moeten lichtdoorlatende 

openingen in dak en/of muren voorzien worden met een 

min. oppervlakte gelijk aan 3% van de vloeroppervlakte. 


in varkenshouderijen 

Geluidsniveau 

Max. 85 dB 


in varkenshouderijen

Luchtkwaliteit 

Omgevingsfactor Norm (concentratie per m 3 stallucht) 

NH 3 

CO 2 

Max. 10 ppm 

H 2 S Max. 5 ppm 

Stof < 2.4 mg/m 3 

Relatieve vochtigheid 50 – 80 % 

Luchtsnelheid ter 

hoogte van het varken 

2000 – 3000 ppm, bij minimumventilatie 

Max. 0.20 m/s voor vleesvarkens 

Max. 0.15 m/s voor biggen 

Bron: Heinritzi, 2006 en Van Gansbeke et al., 2009 

67

68 


Vloeroppervlakte 

Biggen en vleesvarkens 1) 

Levend gewicht (kg) Vrije vloerruimte (m²/dier) 

tot 10 kg 0.15 

10-20 kg 0.20 

20-30 kg 0.30 

30-50 kg 0.40 

50-85 kg 0.55 

85-110 kg 0.65 

> 110 kg 1.00

Zeugen en gelten 1) 

Groepsgrootte < 6 dieren 

van 6 t.e.m. 

39 dieren 

Zeugen (m²/dier) 

Totale vrije vloerruimte 

per zeug 

Waarvan: min. 

gedeelte dichte 

vloer (met max. 

15% openingen) 

vanaf 40 dieren 

2.475 2.250 2.025 

1.3 1.3 1.3 

Gelten (m²/dier) 

Totale vrije vloerruimte 

per gelt 

Waarvan: min. 

gedeelte dichte 

vloer (met max. 

15% openingen) 

1.804 1.640 1.476 

0.95 0.95 0.95 

Zeugen en gelten moeten in groepen gehouden worden vanaf 

4 weken na de inseminatie tot één week vóór de verwachte werp datum. 

De zijden van de box waarin de groep wordt gehouden moeten langer 

zijn dan 2.8 m. Indien minder dan 6 dieren in een groep worden 

gehouden, moeten de zijden van de box waarin de groep wordt 

gehouden langer zijn dan 2.4 m. 

Beren 

Min. vrije vloeroppervlakte volwassen beer: 6 m², wanneer het hok ook 

voor het dekken wordt gebruikt: 10 m² 

Bron: KB van 15 mei 2003 betreffende de bescherming 

van varkens in varkenshouderijen 

1) Deze normen gelden vanaf 1 januari 2013 en voor 

nieuwbouw en renovatie 

69

70 


Meerwekenritme en groepsgrootte 

Speenleeftijd 

(d) 

Aantal 

groepen 

Totaal aantal 

zeugen 

1 week ritme 2 weken ritme 

28 21 21 

20 21 10 

Aantal zeugen per groep 

100 5 5 10 

200 10 10 20 

300 15 14 30 

400 20 19 40 

Bron: Groβ, 2005 (aangepast)

3 weken ritme 4 weken ritme 5 weken ritme 

28 24 21 28 21 

7 7 5 4 4 

Aantal zeugen per groep 

14 14 20 25 25 

29 29 40 50 50 

43 43 60 75 75 

57 57 80 100 100 

71

72 


Aantal groepen in meerwekensystemen 

Speenleeftijd: 

28 dagen 

Wekenritme 1 3 5 

Productiecyclus (weken) 21 21 21 

Zeugengroepen (#) 21 7 4 

Groepen in kraamafdeling (#) 5 2 1 

Groepen in dekstal (#) 6 2 2 

Groepen in drachtstal (#) 10 3 1 

Worpen per kraamhok (# / jaar) 10.4 8.7 9.9 

Biggenbatterij afdelingen (#) 7 3 2 

Bron: Gindele, 2005 (aangepast) 

Opmerking: 

Om rekening te houden met terugkomers moet er extra ruimte 

worden gereserveerd (10% in de dekstal, 15-20% in de drachtstal, 

10-15% in de kraamstal).

Speenleeftijd: 

21 dagen 

1 2 4 

20 20 20 

20 10 5 

4 2 1 

6 3 2 

10 5 2 

13 13 13 

8 4 2 

73

74 

totaal aantal varkens (x 1000 stuks) 


Evolutie van de varkensstapel in België, x 1000 stuks, 

1997-2009 

8000 

7500 

7000 

6500 

6000 

5500 

totaal varkens zeugen 

1997 7 313 764 

1998 7 632 786 

1999 7 706 762 

2000 7 369 727 

2001 6 834 709 

2002 6 735 675 

2003 6 539 640 

2004 6 355 600 

2005 6 318 593 

2006 6 295 583 

2007 6 255 568 

2008 6 262 541 

2009 6 321 537 

5000 

500 

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 

totaal varkens zeugen 

Bron: FOD Economie - Algemene Directie Statistiek en 

Economische Informatie 

800 

750 

700 

650 

600 

550 

totaal aantal zeugen (x 1000 stuks)

aantal bedrijven met varkens 

Evolutie van het aantal bedrijven met varkens en het 

gemiddelde aantal varkens per bedrijf 1997-2009, België 

12000 

10000 

8000 

6000 

4000 

2000 

aantal bedrijven 

met varkens 

aantal varkens 

per bedrijf 

1997 11 625 629 

1998 11 578 659 

1999 10 958 703 

2000 10 232 720 

2001 9 593 712 

2002 9 163 735 

2003 8 645 756 

2004 8 087 786 

2005 7 722 818 

2006 7 361 855 

2007 6 993 895 

2008 6 553 956 

2009 6 163 1 026 

0 

0 

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 

aantal bedrijven met varkens aantal varkens per bedrijf 

Bron: FOD Economie - Algemene Directie Statistiek en 

Economische Informatie 

1200 

1000 

800 

600 

400 

200 

aantal varkens per bedrijf 

75

76 


Technische kengetallen in de vermeerdering, boekjaren 

2006-2008, Vlaanderen 

2006 2007 2008* 

Worpindex 2.22 2.23 2.25 

Levende biggen per worp (#) 10.8 11.2 11.6 

Levende biggen per zeug per jaar (#) 23.9 25.0 26.0 

Sterfte biggen (%) 15.2 14.2 14.5 

Grootgebrachte biggen per zeug per jaar (#) 20.3 21.4 22.3 

Speenleeftijd (d) 27.4 26.7 26.5 

Verkochte biggen (%) 14.5 18.2 18.3 

Gemiddeld gewicht verkochte biggen (kg) 19.7 19.6 23.3 

Gemiddeld gewicht overgebrachte biggen 

(kg) 

21.8 22.0 21.9 

Gemiddeld gewicht afgeleverde biggen (kg) 21.5 21.6 22.1 

Dagelijkse groei biggen (g) 267.0 262.6 265.3 

Hoeveelheid krachtvoer per afgeleverde 

big (kg) 

30.5 32.0 30.9 

Hoeveelheid krachtvoer per zeug (kg) 1 141 1 133 1 159 

Dagelijks krachtvoerverbruik per big (g) 376.0 393.9 378.8 

Dagelijks krachtvoerverbruik per zeug (g) 3 127 3 103 3 176 

*: Voorlopige cijfers 

Bron: Deuninck et al., 2009

Verdeling van de totale kosten (excl. toegerekend loon), 

bedrijfstak vermeerdering, boekjaar 2008 

59% 

overige vaste kosten 

afschrijvingen + fictieve intrest/pacht 

overige variabele kosten 

mestafzet en -heffing 

diergeneeskundige zorgen 

energie 

veevoeder 

Bron: Deuninck et al., 2009 

7% 

5% 

15% 

4% 

3% 

7% 

77

78 


Technische kengetallen in de vetmesting, boekjaren 

2006-2008, Vlaanderen 

2006 2007 2008* 

Gemiddeld gewicht opgezette biggen (kg) 21.6 21.8 21.7 

Gemiddeld gewicht verkochte 

vleesvarkens (kg) 

Gewichtsaanwas verkochte 

vleesvarkens (kg) 

110.0 110.3 111.7 

88.4 88.5 90.0 

Sterfte vleesvarkens (%) 3.96 3.99 3.51 

Dagelijkse groei vleesvarkens (g) 608.4 635.3 640.1 

Hoeveelheid krachtvoer per afgeleverd 

vleesvarken (kg) 

Dagelijks krachtvoerverbruik per 

vleesvarken (g) 

262.5 263.4 263.9 

1 772 1 840 1 837 

Voederconversie vleesvarkens 2.91 2.90 2.87 

Mestduur (d) 145.2 139.2 140.5 

Rotatiecoëfficiënt 2.51 2.62 2.60 

Hoeveelheid verkocht vlees per GAVV (kg) 265 276 279 

*: Voorlopige cijfers 

Bron: Deuninck et al., 2009

Verdeling van de totale kosten (excl. toegerekend loon), 

bedrijfstak vetmesting, boekjaar 2008 

54% 

34% 

1% 

1% 

1% 

1% 

overige vaste kosten 

afschrijvingen + fictieve intrest/pacht 

overige variabele kosten 

mestafzet en -heffing 

diergeneeskundige zorgen 

energie 

biggen 

veevoeder 

Bron: Deuninck et al., 2009 

2% 

6% 

79

80 


Evolutie van de prijsindexen voor 

veevoedergrondstoffen en vleesvarkensvoeder 

Evolutie van de indexen : grondstoffen en vleesvarkensvoeder 

Index voortschrijdend gemiddelde over zes maanden / Index 100 = gemiddelde jan. – juni 

Bron: Bemefa, 2010

Vergelijking van de productiekosten in verschillende 

Europese landen, 2008 

Voeder Overige variabele Arbeid Gebouwen, intrest en 

kosten 

andere vaste kosten 

Gemiddelde referentieprijs in UK Gemiddelde referentieprijs in EU 

€/kg 

180 

160 

32.2 

Bron: BPEX, 2008 

52.0 

27.5 

33.6 

34.8 

140 

44.4 

38.0 

14.7 

13.4 

45.1 

36.6 

32.9 

35.4 

10.8 

13.2 

120 

13.9 

10.0 

12.4 

9.3 

16.6 

15.2 

11.6 

12,7 

9.9 

13.1 

11.5 

14.8 

9.2 

14.7 

15.2 

14.8 

9.2 

100 

16.8 

80 

110.8 

60 

87.1 

98.7 

97.6 

83.7 

86.7 

84.1 

87.8 

90.2 

90.5 

87.0 

40 

20 

0 

SWE 

SPA 

NL 

ITA 

IRE 

GB 

GER 

FRA 

DEN 

BEL 

AUS 

81

82 


Technische kengetallen in verschillende Europese 

landen, 2008 

AUS BEL DEN FRA 

Gespeende biggen / zeug / jaar (#) 22.20 23.05 27.15 25.34 

Vleesvarkens verkocht / zeug / 

jaar (#) 

20.62 21.82 25.50 23.89 

Worpindex (worpen/zeug/jaar) 2.25 2.28 2.25 2.28 

Levend geboren biggen / worp (#) 2.25 11.69 14.00 12.90 

Zeugensterfte (%) 2.0 4.8 14.5 5.3 

Sterfte in kraamhok (%) 11.9 13.5 13.8 13.7 

Sterfte in batterij (%) 3.5 3.3 2.7 2.1 

Sterfte in afmest (%) 3.8 3.6 3.5 3.7 

Vervanging zeugen (%) 34.9 41.8 53.1 42.9 

Speengewicht (kg) 7.50 7.05 7.30 7.40 

Speenleeftijd (d) 28 26 28 25 

Opleggewicht afmest (kg) 31.50 22.84 32.80 32.00 

Dagelijkse groei in 

batterijfase (g/dag) 

430 320 469 468 

Voederconversie in 

batterijfase (kg/kg) 

1.90 1.93 1.71 1.74 

Dagelijkse groei in afmest (g/dag) 755 632 904 780 

Voederconversie in afmest (kg/kg) 2.95 2.94 2.64 2.91 

Gem. aantal dagen in batterij (d) 56 50 54 53 

Gem. aantal dagen in afmest (d) 115 142 83 107 

Afgeleverde vleesvarkens / 

vleesvarkensplaats / jaar (#) 

2.95 2.56 4.10 3.20

GER GB IRE ITA NL SPA SWE Gem. EU 

23.09 22.09 24.73 21.87 26.72 23.78 23.17 23.93 

21.64 20.85 23.35 20.91 25.56 21.48 22.03 22.51 

2.28 2.25 2.31 2.19 2.36 2.33 2.20 2.27 

11.90 11.23 11.88 11.12 13.00 11.50 12.60 12.09 

4.0 4.3 6.5 0.8 5.0 9.0 7.5 5.8 

14.9 12.6 9.9 10.2 12.9 11.4 16.4 12.8 

3.0 2.4 2.9 3.7 1.9 3.8 2.5 2.9 

3.4 3.3 2.8 0.7 2.5 6.1 2.5 3.3 

41.4 45.9 50.3 35.0 42.0 52.0 54.3 44.9 

7.50 7.70 6.90 7.60 6.80 6.20 10.00 7.45 

27 27 28 27 26 23 34 27 

30.00 38.50 36.50 35.00 25.40 19.20 31.00 30.43 

440 478 456 450 369 280 428 417 

1.70 1.73 1.80 2.02 1.58 1.76 1.98 1.80 

736 757 776 638 780 643 879 753 

2.95 2.87 2.80 3.70 2.78 2.77 2.81 2.92 

51 64 65 61 50 46 49 55 

121 83 83 205 115 131 97 117 

2.85 4.04 4.06 1.72 2.92 2.55 3.51 3.13 

83

84 


Technische kengetallen in verschillende Europese 

landen, 2008 


Gem. levend slachtgewicht (kg) 118.00 112.83 107.81 115.40 

Karkasgewicht: warm (W) of koud 

(K)? 

W W W K 

Gem. karkasgewicht - warm (kg) 94.0 92.1 82.3 91.3 

Omrekening warm → koud 

karkasgewicht 

-2.0% -2.0% -1.1% -3.3% 

Gem. karkasgewicht - koud (kg) 92.1 90.3 81.4 88.3 

Slachtrendement (%) 78.1 80.0 75.5 76.5 

Karkasproductie / zeug / jaar (kg) 1 900 1 970 2 075 2 109 

Gem. mager vleespercentage (%) 60.1 61.1 60.4 60.2 

Mager vlees productie / zeug / 

jaar (kg) 

1 142 1 204 1 253 1 270 

Voederverbruik / zeug / jaar (kg) 1 184 1 163 1 330 1 334 

Gem. energie-inhoud zeugenvoeder 

(MJ ME/kg) 

12.3 12.3 13.0 12.8 

Voederverbruik per big 

(kraamhok + batterij) (kg) 

45.6 30.4 43.6 42.8 

Gem. energie-inhoud biggenvoeder 

(MJ ME/kg) 

13.1 13.1 14.4 13.3 

Voederverbruik per vleesvarken (kg) 255.2 261.6 198.0 242.7 

Gem. energie-inhoud vleesvarkensvoeder 

(MJ ME/kg) 

Bron: BPEX, 2008 

12.9 12.9 13.4 12.8

GER GB IRE ITA NL SPA SWE Gem. EU 

119.00 101.60 100.80 166.00 115.19 103.70 116.20 116.05 

W W K K W W K 

94.0 78.7 78.1 131.1 91.0 79.3 88.5 90.9 

-2.0% -2.0% -2.0% -2.2% -2.0% -1.2 % -2.0% -2.0% 

92.1 77.1 76.6 128.2 89.2 78.3 86.7 89.1 

77.4 75.9 76.0 77.2 77.4 75.6 74.6 76.7 

1 993 1 608 1 789 1 681 2 279 1 683 1 910 2 000 

56.5 61.6 58.5 47.0 56.2 58.0 57.7 57.9 

1 125 990 1 046 1 260 1 281 976 1 102 1 150 

1 220 1 456 1 250 1 440 1 207 1 132 1 358 1 279 

12.9 13.0 13.3 11.9 12.9 na 12.4 12.7 

38.3 53.3 53.3 55.3 29.3 22.8 41.6 41.5 

13.4 13.7 14.0 13.7 13.6 na 12.7 13.5 

262.6 181.1 180.0 484.7 249.6 na 239.2 255.5 

13.2 13.0 13.2 12.7 13.8 na 12.5 13.0 

85

86 


Trends in de Europese varkensindustrie, 2008 


Aantal fokzeugen (x 1000) 291 552 1 289 1 201 

Jaarlijks aantal slachtingen 

(x 1000) 

Productie varkensvlees 

(x 1000 ton) 

5 553 11 307 20 790 25 735 

526 1 066 1 707 2 277 

Import varkensvlees (x 1000 ton)* 169 103 89 592 

Export varkensvlees (x 1000 ton)* 241 713 1 623 730 

Consumptie varkensvlees 

(x 1000 ton)* 

Consumptie varkensvlees per 

inwoner (kg)* 

Bron: AHDB Meat Services, Eurostat, 2008 

*: Voorlopige cijfers voor 2008 

453 456 173 2 138 

54.0 41.7 31.6 34.5

GER IRE ITA NL POL SPA SWE UK 

2 296 155 756 1 025 1 279 2 542 168 488 

54 848 2 578 13 616 14 505 22 321 41 306 3 034 9 427 

5 111 202 1 606 1 318 1 888 3 484 267 740 

1 113 71 890 275 456 100 118 942 

1 789 115 375 901 314 1 062 46 168 

4 435 157 2 120 691 2 029 2 523 339 1 514 

53.6 36.0 35.9 41.9 53.4 56.0 37.0 24.6 

87

Diergezondheid

90 

V. Diergezondheid 

Ziektesymptomen veroorzaakt door het circovirus (PCVD) 

Het geheel van ziektebeelden veroorzaakt door het PCV2 virus worden 

porcien circovirus type 2 geassocieerde ziekten of PCVD genoemd. 

Nagenoeg elk Europees varkensbedrijf is PCV2 positief. Het circovirus 

tast in de eerste plaats de cellen van het immuunsysteem aan. 

Bij biggen en vleesvarkens kunnen één of meerdere van de volgende 

symptomen optreden: 

Bleke, soms gele varkens 

Slijters, achterblijvers 

Verminderde voederopname of voederweigering 

Vergrote lymfeknopen (soms zichtbaar in de lies) 

Luchtwegproblemen: flankenslag, longontsteking, niezen, hoesten 

Diarree 

Verhoogd sterftepercentage 

Verhoogde gevoeligheid voor andere infecties 

Porcien Dermatitis en Nefropathie Syndroom (PDNS) 

Bij zeugen kunnen volgende symptomen optreden: 

Verhoogd percentage late abortussen 

Verhoogd percentage terugkeerders 

Verlengde drachtduur 

Verhoogd percentage mummies en/of doodgeboren biggen 

Vruchtbaarheidsproblemen ten gevolge van een PCV2 infectie komen 

minder frequent voor. Algemeen wordt aangenomen dat vruchtbaarheidsproblemen 

enkel optreden wanneer dieren een eerste keer met het 

virus in contact komen tijdens de dracht. Daarom worden de meeste 

problemen gezien bij gelten en nieuw opstartende bedrijven. 

Meer info: www.gezondevarkens.be

Ziektesymptomen van enzoötische pneumonie (M. hyo) 

Mycoplasma hyopneumoniae (M. hyo) geldt wereldwijd als een 

van de belangrijkste ziekteverwekkers in de varkenshouderij en 

veroorzaakt Enzoötische Pneumonie (EP). In België is deze bacterie 

op de meeste bedrijven aanwezig. 

Bij een ongecompliceerd verloop ziet men volgende symptomen: 

Langdurige droge hoest die voornamelijk voorkomt bij 

vleesvarkens met een leeftijd van 3 tot 6 maand 

Lichte koorts 

Verminderde voederopname 

Groeiachterstand die tot uiting komt onder vorm van ongelijke 

tomen vleesvarkens 

In een stalomgeving ademen dieren voortdurend lucht in die geladen 

is met bacteriën en virussen. Bij gezonde varkens wordt een groot 

deel van deze kiemen vastgehouden in de slijmlaag van de bovenste 

luchtwegen. Dit slijm wordt door middel van de golvende beweging 

van trilhaartjes die zich op de wand van de luchtwegen bevinden, 

terug naar buiten gewerkt bij het hoesten. Bij een aantasting met 

mycoplasmen hechten deze bacteriën zich vast aan de toppen van 

de trilhaartjes en scheiden gifstoffen af welke deze trilhaartjes vernie- 

tigen. Hierdoor is de zuiverende werking verstoord en komen meer kiemen 

terecht in de longen, waar ze schade kunnen aanrichten. We zien 

daarom vaak secundaire infecties (APP, Pasteurella,…). Tegelijkertijd 

zorgen virale aandoeningen (PRRS, Influenza, Circo) ervoor dat M. hyo 

gemakkelijker kan aanslaan. Dit complex van luchtwegaandoeningen 

staat bekend als PRDC (Porcine Respiratory Disease Complex). 

Meer info: www.gezondevarkens.be 

91

92 


Ziektesymptomen van ileïtis/PIA 

In België zijn nagenoeg alle bedrijven geïnfecteerd met Lawsonia intracellularis, 

de bacterie die ileïtis veroorzaakt. 

Afhankelijk van de leeftijd bij infectie, de infectiedosis en de omgevingsfactoren 

kan een infectie met Lawsonia intracellularis aanleiding 

geven tot een klinische ileïtis of een subklinische ileïtis. Klinische 

ileïtis kent 2 vormen: de acute vorm met acute sterfte en de chronische 

vorm met diarree. Subklinische ileïtis komt het meest voor en uit zich 

zonder duidelijke symptomen. Vooral tegenvallende productieresultaten 

zijn een gevolg van deze vorm van ileïtis. 

De acute vorm komt vooral voor bij zware vleesvarkens en gelten en 

kan zich als volgt uiten: 

Bloederige diarree 

Plotse sterfte 

De chronische vorm wordt vooral waargenomen bij dieren tussen 8 

en 16 weken leeftijd en kan zich als volgt uiten: 

Langzame verspreiding door een leeftijdsgroep 

Diarree / platte mest 

Grote gewichtsvariatie binnen een leeftijdsgroep 

De subklinische vorm komt voor vanaf het spenen tot aan de slacht: 

Tegenvallende technische resultaten 

Verminderde uniformiteit en slachtkwaliteit 

Verminderde groei en verhoogde voederconversie 


Ziektesymptomen veroorzaakt door het PRRS virus 

Het « Porcine Reproductive and Respiratory Syndrome » wordt veroorzaakt 

door het PRRS virus en kan reproductie- en luchtwegproblemen 

veroorzaken. In België is het virus endemisch aanwezig. 

Bij zeugen kunnen volgende symptomen waargenomen worden: 

Verhoogd percentage terugkeerders (vnl. regelmatige) 

Verwerpen in het laatste derde van de dracht 

Meer vroeggeboortes 

Meer zwak geboren biggen 

Meer doodgeboren biggen 

Meer uitval in de kraamstal 

Bij gespeende biggen en vleesvarkens kunnen volgende symptomen 

waargenomen worden: 

Luchtwegproblemen met wisselvallige reactie op 

antibioticabehandeling 

Verlaagde groei 

Minder uniforme groepen 

Verhoogde gevoeligheid voor secundaire infecties 

Meer uitval 

Ontsteking van de oogleden (conjunctivitis) en/of rood-blauw 

verkleuring van de oren 

Meer info: www.gezondevarkens.be 

93

94 


Symptomen Periparturient Hypogalactie Syndroom 

(PHS) of Metritis Mastitis en Agalactie syndroom 

(MMA) 

Mastitis – ontsteking van de uier 

Metritis – ontsteking van de baarmoeder 

Agalactie / Hypogalactie – geen of te weinig melk 

MMA doet zich vnl. voor binnen de eerste 48u na het werpen en 

veroorzaakt een verminderde vruchtbaarheid bij zeugen en een 

verhoogde biggensterfte ten gevolge van de gedaalde melkgift. 

Symptomen bij de zeug: 

Verminderde eetlust 

Koorts 

Daling van de melkproductie 

Harde, warm aanvoelende uier 

Op de uier liggen en niet laten zuigen 

Gevolg voor de biggen: 

Te kort aan biest/melk: 

Hoge uitval in de kraamstal, grote spreiding in speengewicht 


Ziektesymptomen van influenza 

Wanneer een varkensstapel volledig gevoelig is voor varkensinfluenza 

zijn de symptomen meestal zeer typisch. Twee tot vier dagen nadat 

het virus op het bedrijf is binnen gekomen, vertonen praktisch alle 

dieren klinische symptomen (hoge koorts, verminderde voederopname, 

lusteloosheid). De dieren hebben ernstige dyspnee, 

een bemoeilijkte ademhaling en een droge hoest. Jongere dieren zijn 

doorgaans minder ziek dan oudere dieren. Drie dagen na de aanvang 

van de symptomen kan verbetering opgemerkt worden en gewoonlijk 

zijn alle symptomen verdwenen na 6 tot 10 dagen. 

In de biggenproductie kunnen volgende symptomen optreden: 

Koorts bij zeugen en als gevolg daarvan een melktekort bij 

lacterende zeugen 

Regelmatige en onregelmatige terugkeerders 

Soms acute zeugensterfte 

Abortussen (vnl. tijdens het vroege en late drachtstadium) 

Ongelijke tomen en een verhoogd percentage mummies 

Kleine tomen (ongeveer 3 maanden na het optreden 

van de klinische symptomen) 

95

96 


Infectieroutes* 

Pathogeen 

Personen 

Sperma 

Mest 

Andere zoogdieren 

/ vogels 

Knaagdieren 

Insecten 

Lucht (aërosol) 

Voeder 

Water 

Injectienaalden / 

materiaal 

PRRS X X X X - X X - X X 

M. hyo - - - - - - X - X X 

Influenza X - X X - - X - - - 

PPV - X X - - - - - - X 

APP - - - - - - X - - - 

Salmonella X - X X X X X X X X 

Brachyspira - - X X X - - - X - 

Lawsonia - - X X X - - - - - 

E. coli X - X - X X X - X X 

Streptococcen X - X X X X X - X X 

Atrofische 

rhinitis 

- - X X X - X - X - 

* Infectieroutes waarvan wetenschappelijk is aangetoond dat overdracht 

mogelijk is via de respectievelijke route 

Bron: Varkens - Gezond - Houden, 2009 en Diseases of 

swine, 2006

Gezondheidsproblemen bij zeugen 

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 

Dracht (weken) 

Kraamstal Dekstal 

I 

I 

I 

I 

I 

Parvovirose 

Vlekziekte 

PRRS 

Influenza 

Circovirus type 2 

Chlamydiose 

Leptospirose 

Brucellose 

Zwaartepunt van kliniek I Vaccinatie mogelijk 

97

98 


Luchtwegaandoeningen bij biggen 

en vleesvarkens 

voormest afmest 

kraamhokfase batterijfase 

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 

I 

I 

I 

I 

I 

I 

I 

I 

M. hyo 

H. parasuis Z 

APP 

Pasteurella Z 

Bordetella Z 

PRRS 

Circovirus type 2 (Z) 

Influenza Z 

Zwaartepunt van kliniek I Vaccinatie mogelijk Z Zeugenvaccinatie voor bescherming van 

de biggen door maternale antistoffen

Darmaandoeningen bij biggen en vleesvarkens 

batterijfase voormest afmest 

kraamhokfase 

Virussen: 

TGE 

EDV 

Rotavirus 

Parasieten: 

Coccidiose 

Bacteriën: 

Cl. perfr. C Z 

Cl. perfr. A 

E. coli Z 

Dysenterie 

Salmonella 

I 

Ileïtis 

Zwaartepunt van kliniek I Vaccinatie mogelijk Z Zeugenvaccinatie voor bescherming van de biggen door 

maternale antistoffen 

99

100 


PRRS of Influenza? 

Symptoom PRRS Influenza 

Terugkeerders 

Abortus 

Vroeggeboortes 

Dood/zwak 

geboren biggen 

Mummies 

Kleine tomen Nee 

Koorts bij 

drachtige zeugen 

Koorts bij lacterende 

zeugen 

Ja 

(regelmatige) 

Late 

(vanaf 100 dagen 

dracht) 

Ja 

(vanaf dag 110) 

Ja 

(regelmatige en 

onregelmatige) 

Alle drachtstadia, 

gewoonlijk late 

Ja 

Ja Ja 

Ja 

(alleen grote) 

Zelden 

Nee 

Hoestende zeugen Zelden Vaak 

Ja (alle afmetingen 

mogelijk, binnen 1 

nest allemaal van 

dezelfde afmetingen) 

Ja 

(ongeveer 3 maand 

na klinische symptomen) 

Ja 

(gewoonlijk enkele 

dagen voor abortus of 

vroeggeboorte) 

Ja 

(vaak chronisch)

Overlevingsduur van varkenspathogenen 

Pathogeen Overlevingsduur 

Mycoplasma 

hyopneumoniae 

Actinobacillus 

pleuropneumoniae 

Pasteurella multocida 

Haemophilus parasuis Enkele uren 

Streptococcus suis 

Salmonella sp 

Brachyspira hyodysenteriae 

Tot 7 dagen in organisch 

materiaal 

Verschillende dagen in 

organisch materiaal 

8 dagen in water 

6 dagen in mest 

25 dagen bij 9°C 


Verschillende dagen in mest 


120 dagen in de grond 



Lawsonia intracellularis 14 dagen bij 5-15°C 

E. coli 11 weken in mest 

Porcien Reproductief en Respiratoir 

Syndroom virus (PRRSv) 

Influenza virus 24 - 48 uur 

Bron: Hurnik, 2006 (aangepast) 

3 weken in organisch materiaal 


101

102 


Economische waardering van productieverliezen 

Zeugenhouderij 

Productieparameter Economische waardering 

0.01 hogere worpindex 

1 extra levend geboren big per worp 

1% minder biggensterfte in het 

kraamhok 

1% lager vervangingspercentage 

zeugen 

regelmatige terugkomer op 21 dagen 

na inseminatie 

Bron: Animal Sciences Group, 2010 

+2.1 € / gemiddeld 

aanwezige zeug 

+25.7 € / extra big / 

zeug / worp 





-45.9 € / terugkomer

Biggenopfok 


1% minder sterfte 

0.1 lagere voederconversie 

10 g extra dagelijkse groei 

Vleesvarkenshouderij 

1% minder sterfte 

+0.35 € / afgeleverd 

big 


big 


big 


0.1 lagere voederconversie 

10 g extra dagelijkse groei 


vleesvarken 

+1,87 € / afgeleverd 

vleesvarken 


vleesvarken 

103

104 


Economisch effect van verschillende ziekte-uitbraken 

– case studies 

Circovirus, chronische infectie 

Overzicht van de gemiddelde productieparameters per diergroep: 

Biggenopfok 

Vleesvarkensfase 

dagelijkse groei 

(g/dag) 

zonder 

circovirus 

infectie 

met chronische 

circovirus 

infectie 

375 340 

sterfte (%) 2.0 2.0 

achterblijvers (%) 1.0 2.0 


(g/dag) 

750 720 

sterfte (%) 2.0 2.0 


Problemen veroorzaakt door een chronische circovirus infectie: 

Verhoogde vatbaarheid voor ziekten 

Suboptimale groei, verminderde dagelijkse groei 

Slechte uniformiteit

Biggenopfok (700 biggen, 2 cycli) 

Verliezen (sterfte, achterblijvers) € 245 

Verminderde dagelijkse groei / lager verkoopgewicht € 2 940 

Circovirus, chronische infectie, directe verliezen 

in biggenopfok: € 3 185 

Vleesvarkensfase (1 450 vleesvarkens) 

Verliezen (sterfte, achterblijvers) € 420 

Verminderde dagelijkse groei € 3 865 

Diergeneeskundige kosten € 600 

Circovirus, chronische infectie, directe verliezen 

in vleesvarkensfase: € 4 885 

Directe verliezen ten gevolge van een 

chronische circovirus infectie: € 8 070 

105

106 


Circovirus, klinische infectie 


Biggenopfok 



(g/dag) 

zonder 

circovirus 

infectie 

met klinische 

circovirus 

infectie 

375 340 

sterfte (%) 2.0 4.0 



(g/dag) 

750 700 

sterfte (%) 2.0 4.0 


Problemen veroorzaakt door een klinische circovirus infectie: 

Verhoogde sterfte in de batterij- en vleesvarkensfase (> 2% in 

elke fase) 

Verhoogd aantal achterblijvers (> 2%) 

Verminderde dagelijkse groei 

Verhoogde vatbaarheid voor ziekten

Biggenopfok (700 biggen, 2 cycli) 

Verliezen (sterfte en achterblijvers) € 1 715 

Verminderde dagelijkse groei / lager verkoopsgewicht € 2 940 

Circovirus, klinische infectie, directe verliezen 

in biggenopfok: €4 655 


Verliezen (sterfte en achterblijvers) € 2 520 



Circovirus, klinische infectie, directe verliezen 



klinische circovirus infectie: € 14 215 

107

108 


Ileïtis, milde infectie 


Biggenopfok 



(g/dag) 

zonder ileïtis 

infectie 

met milde 

ileïtis infectie 

380 360 

voederconversie 1.60 1.65 

sterfte (%) 1.7 1.8 


(g/dag) 

750 720 


sterfte (%) 2.0 2.3 

Problemen veroorzaakt door een milde ileïtis infectie: 

Verminderde dagelijkse groei en bijgevolg een langere afmestperiode 

Verhoogde voederconversie

Biggenopfok (780 biggen) 

Sterfte € 25 

Verhoogde voederconversie (besparing op voeder*) € -150 

Verminderde dagelijkse groei € 935 

Ileïtis, milde infectie, directe verliezen 

in biggenopfok: € 810 



Verhoogde voederconversie € 2 990 



Ileïtis, milde infectie, directe verliezen 



milde ileïtis infectie: € 9 105 

* Veronderstelling: constante duur van de batterijperiode (46d: 3.5w leeftijd 

tot 10w leeftijd). Slechts 16.6 kg gewichtsaanzet in plaats van 17.5 kg. Dus: 

minder voederopname. 

109

110 


Ileïtis, ernstige infectie 


Biggenopfok 



(g/dag) 

zonder ileïtis 

infectie 

met ernstige 

ileïtis infectie 

380 355 


sterfte (%) 1.7 1.8 


(g/dag) 

750 680 


sterfte (%) 2.0 3.6 

Problemen veroorzaakt door een ernstige ileïtis infectie: 

Verminderde dagelijkse groei en bijgevolg een langere afmestperiode 

Verhoogde sterfte 




Verhoogde voederconversie (besparing op voeder*) € -165 


Ileïtis, ernstige infectie, directe verliezen 



Sterfte € 1 535 




Ileïtis, ernstige infectie, directe verliezen 


Directe verliezen ten gevolge van 

een ernstige ileïtis infectie: € 14 995 

* Veronderstelling: constante duur van de batterijperiode (46d: 3.5w leeftijd tot 

10w leeftijd). Slechts 16.3 kg gewichtsaanzet in plaats van 17.5 kg. Dus: 

minder voederopname. 

111

112 


Mycoplasma infectie 



(g/dag) 

zonder mycoplasma 

infectie 

met mycoplasma 

infectie 

750 725 


sterfte (%) 2.0 4.0 

Problemen veroorzaakt door een mycoplasma infectie: 

Verminderde dagelijkse groei en bijgevolg een langere 

afmestperiode 

Verhoogde sterfte 






/ verlengde afmestperiode 



een Mycoplasma infectie: € 6 900 

113

114 


Influenza uitbraak 

Jaargemiddelden (tot 1 juli 2009): 

Terugkeerders: 12.7% 

Aantal geboren biggen per worp: 11.65 (levend: 10.91, dood: 0.74) 

Gespeende biggen per worp: 9.67 (uitval in kraamhok: 11.38%) 

Sterfte op batterij: 3.1% 

Vervangingspercentage zeugen: 42.9% 

Abortussen: 0.8% 

Gemiddeld aantal dagen spenen – eerste dekking: 4.7 

Problemen okt./nov. 2009: 

11 abortussen, vnl. >100 dagen 

dracht; 3 dode zeugen (einde 

dracht) 

veel zwak en dood geboren 

biggen 

hoge biggensterfte in kraamhok 

veel terugkeerders, MMA, 

verlengde dracht 

Overzicht evolutie productieparameters: 

levend 

geboren 

Biggen per worp 

dood 

geboren 

gespeend 

Terug- 

keerders 

(%) 

Problemen sinds dec. 2009: 

geen abortussen meer, wel 

een aantal zwakke tomen, 

in dec. en jan. ook veel 

kleine worpen 

verhoogde verliezen in 

biggenopfok (hoest, rode 

ogen, achterblijvende groei, 

‘PRRS/Circo symptomen’) 

Sterfte 

in 

kraamhok 

(%) 

Sterfte 

op 

batterij 

(%) 

Sterfte 

(%) 


Voeder- 

conversie 

Dagelijkse 

groei 

(g/dag) 

Jun 09 11.2 0.6 9.7 13.6 13.4 3.5 2.3 3.01 724 

Jul 09 10.9 0.7 9.8 11.4 10.1 2.9 1.9 2.93 752 

Aug 09 10.7 0.6 9.5 12.3 11.2 2.7 2.7 2.99 711 

Sep 09 11.1 0.8 9.9 10.7 10.8 3.4 2.1 2.97 719 

Okt 09 7.3 4.4 5.6 27.5 23.3 12.3 4.8 3.09 682 

Nov 09 9.3 2.6 6.6 19.1 29.0 19.3 3.2 3.04 705 

Dec 09 10.1 1.8 8.9 15.6 11.9 4.3 2.9 2.98 712 

Jan 10 9.1 0.6 8.1 13.4 11.0 7.6 2.5 2.99 717

Zeugenhouderij (200 zeugen) 

11 abortussen (per abortus +/- 340€) € 3 740 

3 dode zeugen, hoogdrachtig (per zeug +/- 600€) € 1 800 

Biggensterfte in kraamhok € 14 000 

Terugkeerders € 2 200 

Diergeneeskundige kosten € 1 900 

Influenza uitbraak, directe verliezen 

in zeugenhouderij: € 23 640 













in vleesvarkenshouderij: € 6 100 


een ernstige influenza uitbraak: € 37 440 

115

116 


PRRS, milde uitbraak 








Problemen aug./sept. 2009: 

3 late abortussen, 

vnl. >100 dagen dracht 

veel zwak en dood geboren biggen 

licht verhoogde biggensterfte in 

kraamhok 

verhoogd % terugkeerders 


levend 

geboren 


dood 

geboren 

gespeend 

Terug- 

keerders 

(%) 

Sterfte 

in 

kraamhok 

(%) 

Problemen sinds okt. 2009: 

vruchtbaarheid terug 

normaal 


biggenopfok (E. coli diarree, 

Strep. suis infecties, 

hoest, achterblijvende 

groei) 

Sterfte 

op 

batterij 

(%) 

Sterfte 

(%) 


Voeder- 

conversie 

Dagelijkse 

groei 

(g/dag) 

Jun 09 11.0 0.7 9.5 15.1 13.5 2.8 4.1 2.99 712 

Jul 09 11.2 0.6 9.7 13.4 13.4 2.7 3.9 2.97 722 

Aug 09 10.3 1.5 8.6 15.8 16.5 2.7 3.6 3.01 705 

Sep 09 9.9 1.8 8.5 13.6 14.3 2.9 3.8 2.96 713 

Okt 09 10.3 1.2 8.9 14.3 13.6 5.7 4.6 3.04 709 

Nov 09 10.6 0.9 9.1 15.1 14.2 3.6 4.1 3.01 705 

Dec 09 10.7 1.0 9.5 12.6 11.2 2.9 3.9 2.99 715 

Jan 10 10.9 0.7 9.3 13.4 14.7 2.1 3.5 2.97 711




Terugkeerders € 200 


PRRS, milde uitbraak, directe verliezen 




Verhoogde voederconversie € 600 







Verminderde dagelijkse groei € 350 





milde PRRS uitbraak: € 8 630 

117

118 


PRRS, zware uitbraak 








Problemen aug./sept. 2009: 

veel late abortussen 

veel zwak en dood geboren biggen 

sterk verhoogde biggensterfte in 

kraamhok 

verhoogd % terugkeerders 


levend 

geboren 


dood 

geboren 

gespeend 

Terug- 

keerders 

(%) 

Sterfte 

in 

kraamhok 

(%) 

Problemen sinds okt. 2009: 

vruchtbaarheid terug 

normaal 


biggenopfok (E. coli diarree, 

Strep. suis infecties, 

hoest, achterblijvende 

groei) 

Sterfte 

op 

batterij 

(%) 

Sterfte 

(%) 


Voeder- 

conversie 

Dagelijkse 

groei 

(g/dag) 

Jun 09 11.0 0.7 9.5 15.1 13.5 2.8 2.1 2.95 762 

Jul 09 11.2 0.6 9.7 13.4 13.4 2.7 2.5 2.97 759 

Aug 09 8.3 3.5 6.1 31.7 26.5 2.7 3.3 3.01 755 

Sep 09 7.9 3.8 5.9 22.4 25.3 2.9 4.1 2.98 737 

Okt 09 10.3 1.2 8.9 18.5 13.6 9.2 4.4 3.04 743 

Nov 09 10.6 0.9 9.1 16.3 14.2 17.8 3.9 3.01 739 

Dec 09 10.7 1.0 9.5 12.6 11.2 18.7 3.8 2.99 721 

Jan 10 10.9 0.7 9.3 13.4 14.7 3.5 4.0 3.01 748




Terugkeerders € 2 800 


PRRS, zware uitbraak, directe verliezen 
















zware PRRS uitbraak: € 38 660 

119

Bibliografie

122 

VI. Bibliografie 

Animal Sciences Normen en economische waarderingen 

Group, 2010 voor: de rentabiliteitsindex 2009 en het 

productiegetal 2010 zeugenhouderij. Animal 

Sciences Group, Wageningen Universiteit. 

Aumüller, 2000 So funktioniert die Fruchtbarkeit. 

In: Aumüller R., Hahn R., Hottelmann F. 

(2000). Fruchtbarkeit im Sauenstall - Top Agrar 

Fachbuch. Uitg. Landwirtschaftsverlag GmbH. 

Bemefa, 2010 Belgische Vereniging voor Mengvoederfabrikanten 

(2010). Evolutie van de indexen: 

grondstoffen en vleesvarkensvoeder. www. 

bemefa.be/MarketPrices.aspx, 13.07.2010 

Brede, 2006 Brede W. (2006). Produktions- und Bauberatung, 

Fax Info, HVL Alsfeld. 

Deuninck et al., 2009 Deuninck J., D’Hooghe J. en Oeyen A. (2009) 

Technische en economische resultaten van de 

varkenshouderij op basis van het Landbouwmonitoringsnetwerk: 

boekjaren 2006-2008. 

Beleidsdomein Landbouw en Visserij, afdeling 

Monitoring en Studie. 

Diseases of swine, Straw B.E., Zimmerman J., D’Allaire S., Taylor 

2006 D. (2006) Diseases of Swine, 9th Edition. 

Uitg. Wiley-Blackwell. 

DLG, 2008 Empfehlungen zur Sauen- und Ferkelfütterung, 

DLG Informationen 1/2008.

Groβ, 2005 Verband Deutscher Ölmühlen e.V.: Bestandsgrößen 

und Absetzrhythmen (2004). http:// 

www.veredlungsproduktion.de/media/downloads/produktionsrhythmen.pdf, 

10.08.2005, 09:30 a.m. 

Fac. Diergenees- Maes D., Janssens G., Vanderhaeghe C., Vyt 

kunde - Universiteit P. en Mateusen B. (2008). Praktijkcursus: 

Gent, 2008 Vruchtbaarheid en vruchtbaarheidsproblemen 

bij varkens. Universiteit Gent, Faculteit 

Diergeneeskunde. 

Handboek varkens- Handboek varkenshouderij. Animal Sciences 

houderij, 2004 Group, Wageningen Universiteit. 

Heinritzi, 2006 In: Heinritzi K., Gindele H.R., Reiner G. en 

Schnurrbusch U. (2006). 

Schweinekrankheiten. Uitg. Ulmer. 

Huber, 1999 Schweinekrankheiten und Hygienemaßnahmen. 

In: Burgstaller G., Biedermann G. en 

Huber M. (1999). Handbuch Schweineerzeugung. 

Uitg. DLG-Verlags-GmbH. 

Hurnik, 2006 Hurnik D. (2006). Pig Pathogens Do Survive. 

In: Pork, April 2006. Uitg. Madison. 

Kirchgeβner, 2004 Tierernährung. 11. Auflage. 

Uitg. DLG-Verlags-GmbH (2004). 

Kraft & Dürr, 2005 Kraft W., Dürr U.M. (2005). Klinische 

Labor diagnostik in der Tiermedizin, Uitg. 

Schattauer. 

123

124 

VI. Bibliografie 

LfL, 2007 Bayerische Landesanstalt für Landwirtschaft. 

Futterberechnung für Schweine. 15th Edition, 

May 2007. 

Loeffler, 2002 Loeffler K. (2002) Anatomie und Physiologie 

der Haustiere. 10th Edition. Uitg. Ulmer. 

Mémento de l’éleveur Mémento de l’éleveur de porc. Institut du 

de porc – ITP editie, 2000 porc, 6ème édition (2000). 

NRC, 1998 Nutrient Requirements of Swine: 10th 

Revised Edition (1998). Subcommittee on 

Swine Nutrition, Committee on Animal Nutrition, 

National Research Council. 

Prange, 2004 Prange H. (2004) Gesundheitsmanagement 

in der Schweinehaltung. Uitg. Ulmer. 

Richter et al., 1992 Richter W., Werner E., Bähr H. en Van Den 

Weghe H. (1992). Grundwerte der Tiergesundheit 

und Tierhaltung. Uitg. Gustav Fischer. 

Ruckebush, 1981 Ruckebush Y. (1981). Physiologie, Pharmacologie, 

Thérapeutique animales, 2ème 

édition. Uitg. Maloine. 

Schnurrbusch, 2006 In: Heinritzi K., Gindele H.R., Reiner G. en 

Schnurrbusch U. (2006). 

Schweinekrankheiten. Uitg. Ulmer. 

Schnurrbusch Schnurrbusch U. en Hühn U. (1994). 

en Hühn, 1994 Fortpflanzungssteuerung beim weiblichen 

Schwein. Uitg. Gustav Fischer.

Shipley, 1999 Shipley C. (1999). Breeding soundness 

examination in the boar. Swine Health Prod. 

7, 117-120. 

Sieverding, 2000 Sieverding E. (2000) Handbuch Gesunde 

Schweine. Uitg. Kamlage GmbH & Co. 

Truschner, 2000 Besamungszeitpunkt, Brunstsynchronisation 

(2000), www.pigpool.de, 10.08.2005 

Van Gansbeke Van Gansbeke S., Van den Bogaert T. en 

et al., 2009 Vettenburg N. (2009) 

Ventilatie en klimaatbeheersing bij varkensstallen. 

Departement Landbouw en Visserij, 

Afdeling Duurzame Ontwikkeling 

Varkens - Gezond - Vangroenweghe F., Ribbens S., Vanders missen 

Houden, 2009 T., Beek J., Dewulf J., Maes D. en Castryck 

F. (2009). Varkens – Gezond – Houden: 

Handleiding voor bioveiligheid op het 

varkensbedrijf. 

Veterinary anatomy, Dyce K.M., Sack W.O., Wensing C.J.G. (1996) 

1996 Textbook of Veterinary anatomy. 2nd edition. 

Uitg. Saunders, Elsevier. 

Weitze, 2000 Wie Sie den Besamungszeitpunkt richtig 

bestimmen. 

In: Aumüller R., Hahn R., Hottelmann F. 

(2000). Fruchtbarkeit im Sauenstall - Top 

Agrar Fachbuch. Uitg. Landwirtschaftsverlag 

GmbH. 

125

Index

128 

VII. Index 

A 

Ademhalingsfrequentie -14 

B 

Beer: geslachtsapparaat - 48 

Biest: samenstelling - 42 

Bloedparameters - 16 

Bloedbeeld - 17 

Borst- en buikorganen - 24 

D 

Darmpassage - 23 

Drinkwater: behoefte - 43 

Drinkwater: debiet nippels - 43 

Drinkwater: kwaliteitsnormen - 44 

G 

Gebit - 22 

Geluidsniveau - 66 

Groeicurve - 12 

H 

Hartslag - 14 

I 

Immunoglobuline concentraties - 18 

Infecties: voorkomen - 97 

Influenza: ziektesymptomen - 95 

Influenza: economisch effect - 114 

Inseminatie - 56 

K 

Kengetallen in Europa - 82 

Kengetallen in Vlaanderen: 

vermeerdering - 76 

Kengetallen in Vlaanderen: vetmesting - 78 

Kostenverdeling in Europa - 81 

Kostenverdeling in Vlaanderen: 

vermeerdering - 77 

Kostenverdeling in Vlaanderen: 

vetmesting - 79 

L 

Lichaamstemperatuur - 14 

Licht - 66 

Luchtkwaliteit - 67 

M 

Maagdarmstelsel - 23 

Maternale antistoffen - 19 

Meerwekensystemen - 70 

Melk: samenstelling - 42 

Mest - 25 

Mineralen: functies - 36 

Mineralenbehoefte - 34 

MMA: ziektesymptomen - 94 

Mycoplasma: economisch effect - 112 

Mycoplasma: ziektesymptomen - 91 

N 

Nutritionele behoeften: biggen – 31 

Nutritionele behoeften: vleesvarkens – 33 

Nutritionele behoeften: zeugen - 29

O 

Omgevingstemperatuur - 64 

P 

Pathogenen: infectieroutes - 96 

Pathogenen: overlevingsduur - 101 

PCV2: economisch effect - 104 

PCV2: ziektesymptomen - 90 

PIA: economisch effect - 108 

PIA: ziektesymptomen - 92 

Plasmabestanddelen - 16 

PRRS: economisch effect - 116 

PRRS: ziektesymptomen - 93 

S 

Sperma - 46 

Sporenelementen: functies - 37 

T 

Tandformule - 22 

U 

Urine - 25 

V 

Varkensstapel, evolutie in België - 74 

Varkensbedrijven, evolutie in België - 75 

Vitamines: functies - 38 

Vitaminenbehoefte - 34 

Vloer - 65 

Vloeroppervlakte - 68 

Voederschema: biggen - 32 

Voederschema: zeugen - 30 

Z 

Zeug: conditiescore - 41 

Zeug: eicel bevruchting - 52 

Zeug: geslachtsapparaat - 50 

Zeug: hormonale cyclus - 53 

Zeug: geboorteproces - 58 

Zeug: normen vruchtbaarheid - 60 

129

SCS Boehringer Ingelheim Comm. V. 

Vetmedica 

Arianelaan 16 

B-1200 Brussel 

www.gezondevarkens.be 

V.U. M. Connolly - 2010/100

Zakboek varkens - Group Depre

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?