Klik hier om de PDF te - Het EHBO Boek

HétEHBOBoek
K O N I N K L I J K E
NED. VERENIGING

1
1
Het menselijk lichaam
Het menselijk lichaam
Voor wie op een verantwoorde manier eerste hulp wil verlenen, is
het nuttig kennis van en inzicht in de bouw en werking van het
menselijk lichaam te hebben. Basale kennis van de bouw en werking
van het menselijk lichaam is een vanzelfsprekend uitgangspunt voor
een goede eerstehulpverlening. Eerst weten wat normaal is zodat
abnormale situaties, zoals de gevolgen van een ongeval of ernstige
ziekte, beter zijn in te schatten. Door op die momenten de juiste
handelingen uit te voeren wordt levensreddend werk verricht of
ernstiger letsel voorkomen.
1.1 Cellen, weefsels, organen
Het lichaam is opgebouwd uit miljarden cellen, in verschillende
soorten. Elke soort heeft zijn eigen bouw, eigenschappen en functie.
De meeste soorten cellen nemen in aantal toe door deling. Ieder
celdeel groeit uit tot een volwaardige cel, die zich ook weer zal delen.
Op deze wijze wordt steeds nieuw weefsel aangemaakt; het lichaam
groeit en probeert daarnaast verwondingen of andere beschadigingen
te herstellen.
Zenuw- en spiercellen groeien wel, maar niet door deling, zoals
bij andere cellen. Bijna alle zenuwcellen en spiercellen worden
namelijk vóór de geboorte gevormd en verliezen dan het vermogen
om zich te delen: ze kunnen zich niet meer vermenigvuldigen.
Eenmaal afgestorven, wordt een zenuw- of spiercel niet meer
vervangen. Wanneer zenuw- en spiercellen te zwaar beschadigd zijn
sterven ze af. De ruimte wordt opgevuld door bindweefselcellen
(littekenweefsel). Onder normale omstandigheden wordt beschadigd
spierweefsel vervangen door (de aanmaak van) nieuwe spiercellen.
Groepen van dezelfde soort cellen vormen een weefsel. Dit weefsel
heeft dezelfde eigenschappen als de cellen waaruit het bestaat:
dekcellen ➞ dekweefsel
bedekt het lichaamsoppervlak en de inwendige holten (huid
en slijmvliezen);
9
Hét EHBO Boek
Ademhalingsstelsel met
luchtweg, luchtpijp, longen en
middenrif
1.2
Orgaanstelslels
de hersenen zetelen ondermeer het bewustzijn, geheugen, verstand,
gevoel, emoties en de wil. Informatie komt van binnenuit (de
organen) en van buitenaf (zintuigen). Organen geven signalen af zoals
honger, pijn en zuurstoftekort. Via de zintuigen wordt bijvoorbeeld
licht, geluid, vocht en warmte doorgegeven.
Het ruggenmerg ligt in de wervelkolom en is evenals de hersenen
omgeven door een laagje hersenvocht. Het bestaat uit een dikke
bundel zenuwen, die zowel prikkels naar, als vanuit de hersenen
doorgeven.
Vanuit het ruggenmerg ontspringen de zenuwen, die als een
netwerk alle organen met elkaar, en met de hersenen verbinden.
Het ademhalingsstelsel
Het ademhalingsstelsel bestaat uit de luchtweg, de longen en de
ademhalingsspieren. Het ademhalingsstelsel heeft als taak:
• zuurstof uit de lucht opnemen;
• het bloed van zuurstof voorzien;
• koolstofdioxide opnemen uit het bloed;
• koolstofdioxide uit het lichaam verwijderen.

28
Hét EHBO Boek
2.1
Vijf belangrijke punten
1 Let op gevaar
Gitta heeft eerst goed uitgekeken voor zij de drukke weg
overstak.
2 Ga na wat er is gebeurd en daarna wat iemand
mankeert
Eerst heeft Gitta aan omstanders gevraagd of zij mogelijk getuige
zijn geweest van de valpartij. Daarna heeft ze hetzelfde
aan het slachtoffer gevraagd.
Aan het slachtoffer vraagt Gitta waar ze pijn heeft en of ze
alles kan bewegen. Het slachtoffer is goed bij kennis en kan
praten, dus de drie vitale functies zijn voor dit moment veilig.
3 Stel het slachtoffer gerust en zorg zonodig voor
beschutting
Gitta laat het slachtoffer weten dat ze een EHBO diploma
heeft. Ze belt in overleg een vertrouwd persoon, de dochter
van het slachtoffer. Bij weersverandering, hier regen, zorgt ze
voor beiden voor een beschut onderkomen (het bushokje).
4 Zorg voor professionele hulp
Gitta belt de huisarts van het slachtoffer en maakt een afspraak
voor haar.
5 Help het slachtoffer bij voorkeur op de plek
waar hij zit of ligt
Samen met het slachtoffer wacht Gitta, zo dicht mogelijk bij
de plek van de valpartij, op de dochter van het slachtoffer.
Elke situatie die je als eerstehulpverlener aantreft, is anders. Je kunt
te maken krijgen met een ongeval of met een acute aanval van een
ziekte. Maar altijd komen er vijf belangrijke punten aan de orde:
1 Let op gevaar
2 Ga na wat er is gebeurd en daarna wat iemand mankeert
3 Stel het slachtoffer gerust en zorg zonodig voor beschutting
4 Zorg voor professionele hulp
5 Help het slachtoffer bij voorkeur op de plek waar hij zit of
ligt.
Elk punt wordt hierna toegelicht.
29
Hét EHBO Boek
Let op!
Is in de directe omgeving van
het slachtoffer sprake van
hoogspanning (gebroken hoogspanningsleiding,
geknapte
bovenleiding van trein, tram
2.1
Vijf belangrijke punten
1 Let op gevaar
Als je hulp gaat verlenen, denk dan in de eerste plaats aan je eigen
veiligheid. Neem geen onnodige risico’s! Kijk of je eventueel gevaar
kunt opheffen. Natuurlijk geldt dit ook voor omstanders en voor het
slachtoffer.
Voorbeelden van gevaarlijke situaties zijn: een drukke rijweg, brand,
instortingsgevaar, elektriciteit, brandgevaarlijke stoffen, giftige gassen/dampen
en de aanwezigheid van open water. Let bij ongevallen
met auto’s op de airbags. Het kan soms even duren voor de airbags
alsnog actief worden.
Als het slachtoffer zich op een gevaarlijke plaats bevindt, probeer je
eerst het gevaar op te heffen. Bijvoorbeeld door stopzetten of omleiden
van verkeer of uitschakelen van elektriciteit. Voor alle andere
gevaarlijke situaties is professionele hulp noodzakelijk.
of trolleybus of openstaande
hoogspanningskasten), of van
gevaarlijke stoffen, blijf uit de
buurt (!) en wacht totdat de
professionele hulpverleners,
in dit geval de brandweer, jou
toestemming geven om naar
het slachtoffer te gaan.
2 Ga na wat er is gebeurd en daarna wat iemand
mankeert
Vraag aan de omstanders en aan het slachtoffer, als deze bij bewustzijn
is, wat er is gebeurd.
Ook de plek van het ongeval en de attributen die daar aanwezig zijn,
kunnen aanwijzingen geven. Dit noemen we de ‘stille getuigen’. Als
je weet wat er is gebeurd, kun je beter inschatten welke letsels het
slachtoffer eventueel zou kunnen hebben.
Daarna ga je kijken wat het slachtoffer mankeert.
Als eerste test je de drie vitale functies (bewustzijn, ademhaling en
bloedsomloop) en je stelt ze veilig.
Vervolgens kijk je of er sprake is van ernstige bloedingen. Die kunnen
levensbedreigend zijn en moeten gestelpt worden.
Als laatste ga je na of er plaatselijke letsels zijn.
Deze volgorde van handelen is heel belangrijk. Stoornissen in de
vitale functies en ernstige bloedingen zijn eerder levensbedreigend
dan plaatselijke letsels.

44
Hét EHBO Boek
Het vrijmaken van de luchtweg door middel
van de kinlift
Let op!
Ongevalslachtoffers mogen niet
bewogen en dus niet verplaatst
worden. Door verplaatsing bestaat
het gevaar op verergering van
de (inwendige) letsels. Bijvoor-
3.3
Het benaderingsprotocol
Het openen van de luchtweg
Als gevolg van bewusteloosheid treedt spierverslapping in het hele
lichaam op. Ook de spieren van de zachte delen in mond en keelholte
verslappen. Als het slachtoffer op zijn rug ligt, kan de verslapte
tong de luchtweg gedeeltelijk of helemaal afsluiten. Ook bloed of
braaksel kan de luchtweg gaan blokkeren. Dus de ademhaling, hoe
normaal die ook lijkt, kan alsnog gestoord raken. De zuurstofvoorziening
komt hierdoor in gevaar, waarbij ook de andere vitale functies
bedreigd worden.
De luchtweg kan weer vrij gemaakt worden door het hoofd van het
slachtoffer iets naar achteren te kantelen en door het uitvoeren van
de kinlift. Deze handelingen spannen de spieren van de nek aan.
Daardoor worden ook de weke delen van de mond- en keelholte en
de tong aangespannen. De luchtweg gaat weer openstaan.
beeld in geval van wervelletsel of
botbreuken.
Je mag een bewusteloos ongevalslachtoffer
alleen op zijn zij
draaien bij braken of als je het
slachtoffer alleen moet laten. Het
draaien moet vanuit de rugligging
gebeuren.
Let erop, dat tijdens het draaien
de nek en de wervelkolom van
het slachtoffer in één rechte lijn
blijven.
45
Hét EHBO Boek
Draaien van
de buik naar
de rug
1
3
3.3
Het benaderingsprotocol
Om het slachtoffer goed te beoordelen en hulp te geven, moet hij op
zijn rug liggen. Dit met het gezicht duidelijk in beeld. Je kunt zijn
reactie zien op aanroepen en aanschudden, maar ook zijn gelaatskleur
en ademhaling beter beoordelen. En mocht je onverhoopt moeten
reanimeren, dan ligt het slachtoffer al in de juiste positie. Bovendien
kan het slachtoffer in rugligging beter doorademen.
Bij een ademhalingsstoornis gaat het veiligstellen van de ademhaling
boven plaatselijke letsels, zelfs boven wervelletsel.
Het zal niet vaak gebeuren dat een bewusteloos slachtoffer al in een
ideale positie ligt om hulpverlening toe te passen. Soms moet je dus
improviseren. Ligt hij niet op zijn rug, dan moet hij van buik- of zijligging
naar rugligging gebracht worden, tenzij dit door het letsel niet
mogelijk is.
2
4
Een bewusteloos slachtoffer draaien van de buik naar de rug
• ga op beide knieën naast het slachtoffer zitten, aan de kant
van zijn gezicht;
• leg de arm van het slachtoffer, die het dichtst bij jou ligt,
recht naast zijn lichaam, de hand plat op de grond, met de
handpalm naar boven;

4 AED
71
Hét EHBO Boek
4.1
AED, Automatische Externe Defi brillator
4.1 AED, Automatische Externe Defi brillator
Al een tijdje voelt Fred zich moe. Het ontstond kort na zijn welverdiende
pensioen. Misschien logisch, thuis was er minder lichamelijke activiteit
dan hij op zijn werk gewend was. Ook was hij in korte tijd enkele kilo’s
aangekomen. Zijn moeheid had vast met zijn lichamelijke conditie te
maken, zo suste hij zichzelf.
Dan wordt Fred gevraagd om, als een soort uitzendkracht, weer bij zijn
eigen vertrouwde bedrijf te gaan werken. Hij neemt dit aanbod met
beide handen aan. Het gaat een aantal maanden goed, hoewel dat
vreemde gevoel van moeheid blijft. Het wordt zo erg, dat hij op een dag
liever in bed wil blijven. Maar ja, men heeft hem speciaal gevraagd voor
zijn ‘nieuwe’ baan, dus plicht roept.
Nog geen uur aan het werk, al pratend met Frans, een goede collega,
krijgt hij een drukkende pijn op zijn borst. Binnen enkele seconden valt
Fred bewusteloos neer. Frans, die net een herhaling EHBO achter de
rug heeft, blijft rustig en knielt snel bij Fred neer. Hij controleert zijn
neergevallen collega zoals hem geleerd is. Die reageert niet, ademt niet
en blijft bewusteloos. Een andere werknemer, ook EHBO’er, heeft Fred
vanuit een andere ruimte zien vallen en snelt toe. Frans vraagt hem om
eerst een ambulance te bellen en daarna de AED te halen. Hij begint
alvast met reanimeren, terwijl zijn collega de AED haalt. De collega
opent het apparaat en plakt de elektroden op de borst van Fred. Nadat
de eerste schok gegeven is en er twee minuten, zoals aangegeven,
gereanimeerd wordt, analyseert het apparaat de situatie opnieuw. Het
geeft nu gelukkig wel een hartslag aan. Ondertussen is de ambulance
gearriveerd.

80
Hét EHBO Boek
Kleefpleister
Hechtstrips
Steriel gaas
5.1
Verbandmiddelen
Hoe aan te brengen:
Meet op, hoe groot het stuk kleefpleister moet zijn, knip het af en leg
dit direct op het gaas of wondkussen, half op de huid, half op het verband.
Bij het vastleggen van een zwachtel is een stukje van ongeveer
5 cm. voldoende.
Hechtstrips
Hechtstrips zijn smalle strookjes kleefpleister, die als hechtmateriaal
gebruikt kunnen worden bij oppervlakkige en rechtlijnige wonden,
die weinig bloeden. De wijkende wondranden die eerst naar elkaar
toe zijn gebracht, worden ermee bij elkaar gehouden. Gebruik hechtstrips
niet bij wonden die nog door een arts gezien moeten worden.
Verbanden op die wonden moeten gemakkelijk te verwijderen zijn.
Hoe aan te brengen:
Haal één strip van de beschermfolie en pak de strip aan beide
uiteinden vast. Plak één eind op de huid naast de wond, zodat de
strip straks dwars op de wond komt te liggen. Houd dit stuk met de
vingertoppen van de ene hand op de huid gedrukt, terwijl je met de
vingertoppen van de andere hand, de wondranden goed tegen elkaar
houdt. Trek voorzichtig het nog loszittende stukje van de strip over
de wond, en druk dit voorzichtig vast. Indien nodig kun je bij een
wond, waar het links en rechts van de hechtstrip nog wat gaapt,
enkele strips bijplakken.
Steriel gaas
Steriel gaas is een stuk gaas dat vrij van bacteriën is gemaakt. Het is
zodanig steriel verpakt, dat het in een donkere en droge omgeving
geruime tijd houdbaar is. Deze gazen zijn hydrofiel, ofwel vochtopnemend.
Ze zijn verkrijgbaar in verschillende maten, zoals 5 x 5 cm., 10
x 10 cm. en het zestientje waarbij 16 stuks uit één vierkante meter
komen.
Hoe aan te brengen:
Scheur de verpakking aan een zijde door. Verwijder de helft van de
verpakking en breng het vrijgekomen gaasje op de wond. Druk met
een vinger het gaasje opzij van de wond, tegen de huid, en verwijder
de rest van de verpakking, zodat het gaasje helemaal op de wond ligt.
Verder het gaasje niet meer aanraken met vingers of verpakking.
81
Hét EHBO Boek
Zwachtels
Watten
5.1
Verbandmiddelen
Zwachtels
Een zwachtel is een lange strook textiel op een rol. De elastische
hydrofiele zwachtel en de ideaalzwachtel worden het meest gebruikt.
De elastische hydrofiele zwachtel is geweven van dunne draden en
kan tot 2,5 keer de lengte uitgerekt worden. Deze zwachtel wordt
gebruikt om verbandmateriaal vast te leggen en is te verkrijgen in de
breedten 4 t/m 12 cm.
De ideaalzwachtel, verkrijgbaar in de breedten 6 t/m 10 cm, is steviger
dan de elastische hydrofiele zwachtel en is eveneens alleen in de
lengte rekbaar. Deze zwachtel wordt gebruikt bij (wond)drukverbanden
of steunverbanden.
Hoe aan te brengen:
Elastische hydrofiele zwachtel:
Leg vóór het zwachtelen het gewonde lichaamsdeel hoger. Dit om
extra vochtophoping te voorkomen. Zorg dat je in de rol kijkt en leg
de eerste slag van de zwachtel over het al aangebrachte gaasje en de
watten en leg ze vast, zodat ze niet meer kunnen verschuiven. Leg de
volgende slag op de onderzijde van het gaasje, half op de huid en half
op het gaasje. Wikkel de rol rond het gewonde lichaamsdeel af, waarbij
elke volgende slag de vorige voor tweederde bedekt. Zwachtel
naar het hart toe om stuwing te voorkómen.
Ideaalzwachtel:
Deze zwachtels worden altijd over een laag synthetische watten
aangebracht op dezelfde wijze als hierboven beschreven (elastische
hydrofiele zwachtel). Wel moeten de watten aan beide zijden van de
zwachtel uitsteken, bijvoorbeeld bij een wonddrukverband en een
drukverband. De ideaalzwachtel mag met meer druk worden aangelegd.
Zorg ook hier dat je in de rol kijkt.
Watten
Watten zijn gemaakt van katoen (witte watten) of van polyester
(synthetische watten). Witte watten worden bij wondbehandeling
o.a. gebruikt in combinatie met hydrofiele gazen. Het materiaal is
gezuiverd, ontvet en neemt goed vocht op. Synthetische watten zijn
vochtdoorlatend en veerkrachtig. Deze worden vooral gebruikt bij
een drukverband, onder de ideaalzwachtel.
Hoe aan te brengen:
Bij een wonddekverband leg je witte watten als een laagje op het

96
Hét EHBO Boek
6
Uitwendige wonden
A Waarnemen
Kijken: één slachtoffer;
aanspreekbaar;
uitwendige wond aan onderarm;
iets bloedverlies;
geen blauw verkleurde huid;
geen afwijkende stand van ledematen;
het slachtoffer is flink geschrokken.
Luisteren: het slachtoffer klaagt over pijn.
Voelen: niet van toepassing.
Ruiken: niet van toepassing.
Vragen: gerichte vragen stellen en de antwoorden verwerken bij de
vaststelling van het vermoedelijk letsel. Vraag wat er is gebeurd, en
waar het pijn doet. Vraag ook of het slachtoffer alles gewoon kan
bewegen. Vraag of het slachtoffer bloedverdunners gebruikt.
B Vaststellen vermoedelijk letsel
Uitwendige wond aan de onderarm.
C Doel van de eerste hulp
Verdere besmetting, bloedverlies en infectie proberen te voorkómen.
D De eerste hulp Algemene wondbehandeling.
E Doen • laat het slachtoffer gaan zitten en ga vóór hem staan;
• kijk of je de wond zelf kunt behandelen, of dat je ermee naar
een arts moet;
• stel het slachtoffer gerust;
• verwijder eventuele sieraden in de buurt van de wond, indien
mogelijk door het slachtoffer zelf;
• spoel de wond schoon onder de kraan (Nederland heeft het
schoonste kraanwater!);
• ontsmet eventueel de wond, behalve als die door een arts
gezien moet worden;
• dek de wond steriel af (zie hoofdstuk 5);
• geef zonodig rust en steun aan het getroffen lichaamsdeel;
• zorg zonodig voor professionele hulp;
• behandel bij gebruik van bloedverdunners, de wond als een
ernstige uitwendige bloeding (zie hoofdstuk 7).
97
Hét EHBO Boek
6
Uitwendige wonden
Bacteriën bevinden zich overal. Een wond is dus altijd besmet met
bacteriën. Als mensen gezond zijn en voldoende weerstand hebben,
kan het lichaam deze besmetting gemakkelijk aan. In de ontstekingsfase
ontstaat een ontstekingsreactie: de huid om de wond kan rood
worden, de plek wordt pijnlijk, zwelt en kan warm aanvoelen. In
deze fase gaan afweerstoffen de bacteriën te lijf. Dit duurt ongeveer
24 uur. Daarna nemen de klachten af.
We spreken van een infectie als de bacteriën de overhand krijgen.
Er ontstaan dan heftige ontstekingsverschijnselen met pus, koorts,
en in ernstige gevallen kan de infectie zich door het hele lichaam
uitbreiden.
Om dit zo veel mogelijk te voorkómen, spoelen we de wond eerst
schoon met water.
Betreft het een wond, die we als eerstehulpverlener zelf kunnen
behandelen, dan kijk je of je de wond moet ontsmetten. Hier zijn
verschillende middelen voor, zie hoofdstuk 5.
Vaak hoeven oppervlakkige wonden, na goed schoonspoelen, niet
meer ontsmet te worden.
Wonden die door een arts gezien moeten worden, ontsmet je niet.
Tenslotte dek je de wond steriel af. Hierdoor wordt de wond beschermd
tegen (nog meer) bacteriën en vuil.
Daarna mag je rust en steun geven door, bijvoorbeeld bij een wond
aan een onderarm, een mitella aan te leggen.
Er zijn aandoeningen waarbij men (tijdelijk) bloedverdunnende
middelen moet innemen, zoals bij hart- en vaatproblemen. Door deze
medicijnen stolt het bloed minder snel. Regelmatige controle van
het bloed, de stollingstijd (die door de bloedverdunnende middelen
(soms erg) kan wisselen) gebeurt door de trombosedienst. Slachtoffers,
die bloedverdunnende middelen gebruiken, behandel je daarom
als iemand met een ernstige uitwendige bloeding. Dit doe je ook bij
een slachtoffer dat alcohol heeft gedronken; door de alcohol duurt
het bij hem ook langer voor het bloed stolt.
Soorten uitwendige wonden
Wonden kunnen in verschillende soorten worden onderverdeeld. De
soort wond ligt aan het voorwerp dat het heeft veroorzaakt, of in de
wijze waarop deze is ontstaan. Het kan ook zijn, dat nog een vreemd
voorwerp in de wond zit of er juist uitsteekt. Denk hierbij aan een

102
Hét EHBO Boek
A Waarnemen
7
Ernstige uitwendige bloedingen
Kijken: één slachtoffer;
aanspreekbaar;
uitwendige wond aan rechter onderarm;
flink bloedverlies;
het slachtoffer ziet er geschrokken uit.
Luisteren: hij heeft pijn.
Voelen: niet van toepassing.
Ruiken: adem van slachtoffer ruikt naar bier.
Vragen: gerichte vragen stellen en de antwoorden verwerken bij de vaststelling
van het vermoedelijk letsel. Vraag wat er is gebeurd en of hij nog ergens
anders pijn heeft.
Vraag naar mogelijk gebruik van bloedverdunners.
B Vaststellen vermoedelijk letsel
C Doel van de eerste hulp
Ernstig bloedverlies als gevolg van een uitwendige wond.
Proberen verder bloedverlies te voorkomen.
D Doen • stel het slachtoffer gerust door met hem te praten en te vertellen wat
je gaat doen;
• laat het slachtoffer gaan zitten of liggen;
• verwijder eventuele sieraden in de buurt van de wond, indien mogelijk
door het slachtoffer zelf;
• breng het gewonde lichaamsdeel omhoog;
• trek eventueel wegwerphandschoenen aan;
• oefen druk uit op de wond, bijvoorbeeld met een opengevouwen
snelverband;
• leg als de bloeding stopt een wonddekverband aan;
• blijkt de wond toch weer te gaan bloeden, leg dan een
wonddrukverband over het wonddekverband aan;
• geef het getroffen lichaamsdeel rust en steun;
• laat professionele hulp inroepen of doe dit zelf;
• als de bloeding na het druk uitoefenen niet stopt, oefen dan meteen
opnieuw druk uit op de wond en blijf dit doen;
• blijf de vitale functies bewaken (gevaar van shock!).
103
Hét EHBO Boek
Wonddrukverband op pols
Wond met glas
7
Ernstige uitwendige bloedingen
1 2 3
Bij de eerstehulpverlening worden de vitale functies als eerste veilig
gesteld. De enige uitzondering hierop is een ernstige uitwendige
bloeding. In deze situatie wordt eerst de bloeding gestelpt en daarna
gaat de aandacht pas uit naar de vitale functies.
Houd, indien mogelijk het bloedende lichaamsdeel hoger dan het
hart. Het hart zal nu het bloed tegen de zwaartekracht in omhoog
moeten pompen. De bloedstroom zal daardoor in kracht afnemen en
het bloeden zal minderen.
Verbind de wond met een wonddekverband. Leg als het bloed door
het wonddekverband heen komt een wonddrukverband bovenop
het wonddekverband (zie hoofdstuk 5). Zorg ervoor dat de synthetische
watten het wonddekverband ruim bedekken, dus over de
randen heen. Oefen met de ideaalzwachtel gelijkmatig druk uit op
het wonddekverband en laat aan beide zijden de synthetische watten
uit het verband steken.
Het bloed kan gelijkmatig stromend uit een wond komen. We
spreken in dat geval van een aderlijke bloeding. Komt het bloed
stootsgewijs, als een fonteintje uit de wond, dan is sprake van een
slagaderlijke bloeding. De eerste hulp is in beide gevallen zoals in
dit hoofdstuk wordt beschreven.
Deze ernstig bloedende wonden moeten door een arts gezien en
behandeld worden.
Vreemde voorwerpen die uit een wond steken, bijvoorbeeld een stuk
glas, mogen niet verwijderd worden. Want bij het eruit halen zullen
de scherpe kanten nogmaals langs de wondranden schuren. De kans

110
Hét EHBO Boek
8
Shock
wordt. Hij zal gaan geeuwen en oppervlakkig ademhalen.
Is de oorzaak van de shock in dit stadium nog niet opgeheven, dan
zullen nu de spijsverteringsorganen veel minder zuurstof krijgen.
Hierdoor kan het slachtoffer zich misselijk gaan voelen.
Bij nog dieper gaande shock zullen belangrijke organen in de
buikholte uitvallen (lever, milt en nieren).
In het laatste stadium vallen de vitale organen uit met als eerste de
hersenen, gevolgd door de ademhaling en de hartactie.
Pas dàn zal het slachtoffer, dat al die tijd aanspreekbaar is
geweest, het bewustzijn verliezen!
De meest voorkomende oorzaken van shock zijn:
• ernstig bloedverlies. Dit kan zowel inwendig als uitwendig
zijn; inwendig bloedverlies is niet te stelpen door een
eerstehulpverlener;
• ernstig vochtverlies door uitgebreide tweede- en derdegraads
brandwonden, heftig braken of hevige diarree;
• stoornissen in de pompfunctie van het hart;
• allergieën.
Natuurlijk is het logisch om te denken dat een shock alleen
kan optreden bij hevig bloedverlies in korte tijd. Maar zeker bij
inwendige bloedingen kan shock óók ontstaan bij langdurig
druppelsgewijs bloedverlies of bij sijpelende bloedingen. Dus ook
wanneer bij het slachtoffer geen wond of bloed te zien is, wees dan
alert op tekenen van shock, zoals in dit hoofdstuk beschreven.
111
Hét EHBO Boek
EXTRA
Houding
Elk slachtoffer met een
(beginnende) shock moet in
beginsel liggen, omdat zo het
bloed gemakkelijker naar de
vitale organen kan stromen. Door
de benen van het slachtoffer
hoger dan zijn harthoogte te
leggen of te houden, stroomt
extra bloed vanuit de benen, en
dat kan nog behoorlijk veel zijn,
naar de vitale organen. Dit kun
je doen als het slachtoffer dit
desgevraagd toestaat.
Als het slachtoffer ernstige
ademhalingsmoeilijkheden
krijgt, kun je hem met het
bovenlichaam rechtop zetten, om
hem beter te laten doorademen.
Een slachtoffer met een ernstige
bloeding in de buikholte zal,
door het aannemen van de
foetushouding, proberen de
spanning in zijn buikspieren
te verminderen. Dit houdt in
dat je het slachtoffer in deze
houding laat liggen en hem niet
dwingt een andere houding aan
te nemen. Hierdoor voorkom je
ook onrust bij het slachtoffer.
Onrust zorgt voor onnodig
energieverlies.
Daarom is het ook nodig het
slachtoffer uitgebreid gerust te
stellen en vooral niet alleen te
laten. Zorg voor voortdurend
oogcontact, blijf tegen hem
praten en houd eventueel zijn
hand vast.
8
Shock
Dorst
Minder bloedtoevoer naar de
slijmvliezen geeft dorst. Maar
omdat de maag te weinig
zuurstof krijgt, is het raadzaam
het slachtoffer geen drinken te
geven. Ook niet als hij klaagt
over dorst. De maag neemt geen
vocht op, dus het dorstgevoel
zal blijven. Geef je hem wel
drinken, dan vergroot je de kans
op braken, wat weer leidt tot
onnodig energieverlies. Ook zijn
de slikspieren verzwakt, zodat
het slachtoffer zich hevig kan
verslikken. Dit kost zeer veel
energie.
Kou
Beschermen tegen afkoelen is
nodig om rillingen te voorkomen.
Ook rillen vraagt om meer
energie en dus om zuurstof.
In deze situatie is het niet de
bedoeling het slachtoffer actief
op te warmen. De bloedvaten in
de huid zullen zich in dat geval
gaan verwijden, waardoor het
bloed weer door de huid gaat
stromen en er minder bloed en
dus minder zuurstof naar de
vitale organen gaan.
LET op!
Flauwte en een beginnende shock
kunnen sterk op elkaar lijken!
Echter, een slachtoffer met een
flauwte knapt in liggende positie
snel weer op, in tegenstelling
tot een slachtoffer met een
beginnende shock.

9 Bewegingsletsels
113
Hét EHBO Boek
9.1
Verstuiking en kneuzing
9.1 Verstuiking en kneuzing
Verstuiking
Mark speelt al een aantal jaren competitie bij zijn tennisvereniging.
Tijdens een van zijn single partijen krijgt hij een mooie kans om door
de service van zijn tegenstander te breken. Hij springt zo hoog mogelijk
om te smashen. Hij maakt het punt, maar bij het neerkomen schiet een
vlijmscherpe pijnscheut door zijn linker enkel. Hij verliest zijn evenwicht
en valt.
Een teamgenoot helpt hem op de been en ondersteunt de strompelende
Mark naar de kleedkamer. Zijn enkel wordt steeds pijnlijker en dikker. De
wedstrijdleiding stuurt de aanwezige eerstehulpverlener naar hem toe.

136
Hét EHBO Boek
of door stoomvorming. De kans
hierop is vooral groot, wanneer
koude producten in hete olie of
vet worden gedaan, of als er een
druppeltje water in valt.
De diepte van de brandwond
wordt aangegeven door de drie
graden.
Het oppervlak van de verbrande
huid, ofwel de uitgebreidheid
van de verbranding, is van het
grootste belang voor de inschatting
van de ernst. Dit moet
zo snel mogelijk doorgegeven
worden aan de professionele
hulp. Als 20% van het totale
huidoppervlak van het slachtoffer
tweede- en derdegraads is
verbrand, bestaat een reële kans
op shock. Is meer dan 50% van
het totale huidoppervlak zeer
ernstig verbrand, dan wordt de
kans op overleven klein. Een
goed hulpmiddel is de regel van
negen, waarbij de verschillende
lichaamsdelen in procenten zijn
aangegeven (zie de tabel).
De uitgebreidheid van de verbranding
bepaalt voornamelijk de
kans op het ontstaan van shock
en ook de overlevingskansen van
het slachtoffer.
Regel van negen
Om de uitgebreidheid van brandwonden
in te schatten wordt uitgegaan
van de handpalm van het
slachtoffer. De handpalm bedekt
1% van het totale huidoppervlak.
10.1
Brandwonden
Regel van negen
De leeftijd en de algemene
conditie van het slachtoffer
zijn niet te onderschatten
factoren. Iemand met een goede
conditie heeft betere kansen op
herstel. Ernstige verbrandingen
zijn een grote aanslag op het
hele lichaam en niet alleen op
de huid. Behalve het risico op
complicaties aan longen en nieren,
vraagt het totale genezingsproces
zeer veel energie.
Kleine kinderen en oudere mensen
hebben een dunnere huid.
Daardoor ontstaan eerder derdegraads
brandwonden. Bovendien
is de verdeling van het huidoppervlak
bij baby’s en kinderen
anders dan bij volwassenen.
LEt Op!
Als olie en vet heter worden dan
250º Celsius slaat de vlam in de
pan. Draai de warmtebron direct
uit, pak een goed passend deksel
en leg dat, van je af schuivend, op
de pan. Of leg een vochtige doek
over de pan. Is er een blusdeken,
maak er gebruik van. Laat de pan
met het deksel erop, of afgedekt
staan totdat hij helemaal is
afgekoeld!
% bij volwassene % bij kinderen % bij kinderen
van 5-15 jaar van 0-5 jaar
Hoofd, hals en nek 9% 14% 18%
Eén arm 9% 9% 9%
Voorkant van de romp 18% 18% 18%
Achterkant van de romp 18% 18% 18%
Voorkant van één been 9% 8% 7%
Achterkant van één been 9% 8% 7%
Geslachtsorganen 1%
tip:
hier volgt een proef om te laten
zien hoe lang hitte kan doorwerken.
Neem twee eieren en kook ze
4 minuten. Leg daarna één ei in
een bakje op het aanrecht en koel
het andere ei 10 minuten af met
koud water.
Halveer na die 10 minuten beide
eieren. Het onder koud water afgekoelde
ei is nog zacht van binnen,
terwijl het ei dat niet is gekoeld,
een hardgekookt ei is geworden.
Grofweg gebeurt iets soortgelijks
in het menselijk lichaam.
Het testje laat zien hoe belangrijk
snel en lang genoeg koelen is.
137
Hét EHBO Boek
10.2
Algehele oververhitting
10.2 Algehele oververhitting
Rina en Mick zijn sportieve jongelui, vooral geïnteresseerd in buitensporten.
Beiden hebben zich voor een belangrijke trimloop ingeschreven.
Het is hoog zomer. De leiding heeft het evenement vakkundig georganiseerd
en langs de hele route enkele EHBO-posten ingericht. Hoewel
de zon op de dag van de wedstrijd zich niet echt laat zien, voelt de
atmosfeer toch wat broeierig aan.
De start gaat prima en de route slingert al snel door een heuvelachtig
landschap. Na een kilometer of zes krijgt Rina toenemende pijn in haar
beenspieren. En dat terwijl ze zo goed getraind is. Ze begrijpt het niet
maar merkt wel dat ze steeds meer moeite krijgt om Mick bij te houden.
Hij heeft dit in de gaten en kijkt af en toe wat verbaasd om, Rina rent
meestal harder dan hij. Wijzend naar de naderende hulppost, laat Rina
aan Mick weten daar even te gaan pauzeren. Hij moet gewoon doorlopen,
gebaart ze, want ze zal hem zeker inlopen. Hij lacht en loopt
gestaag verder.
Eenmaal bij de hulppost aangekomen, merkt ze dat ook haar armspieren
pijnlijk worden. Een eerstehulpverlener loopt al naar haar toe.
A Waarnemen
Kijken: één slachtoffer;
aanspreekbaar;
bezweet;
beetje rood hoofd.
Luisteren: het slachtoffer klaagt over spierpijn in armen en benen;
het slachtoffer heeft dorst.
Voelen: kleding en huid van het slachtoffer voelen vochtig aan.
Ruiken: lichte transpiratiegeur merkbaar.
Vragen: gerichte vragen stellen en de antwoorden verwerken bij de
vaststelling van het vermoedelijk letsel. Vraag wat er is gebeurd, of
ze wel genoeg vocht binnen heeft gekregen, of er sprake is van
hoofdpijn en/ of misselijkheid.
B Vaststellen vermoedelijk letsel
Hittekramp.

11Vergiftiging
155
Hét EHBO Boek
11
Vergiftiging
Hoewel Dirk een pietje-precies is, ziet zijn werkhok er vandaag rommelig
uit. Hij heeft alle potten en fl essen uit het onderste kastje op het
aanrecht gezet en de watervoorziening afgesloten. Er is ergens een lek
achter het keukenblokje en dat wil hij herstellen.
Het is warm weer. De deur en ramen staan open en een halfgevulde
literfl es drinkwater staat klaar. Voorlopig kan Dirk ongestoord werken.
Tijdens het moeizaam sleutelen aan de waterleidingen neemt hij een
fl inke slok water uit de klaarstaande fl es. Het is alsof zijn mond in
brand staat! Proestend spuugt hij de slok ‘water’ uit, waarbij toch wat
vloeistof wordt doorgeslikt. Dirk ziet tot zijn grote schrik dat hij de
verkeerde fl es ‘water’ heeft gepakt, namelijk een fl es met ontroestvloeistof
die blijkbaar ernaast stond. Beide fl essen lijken identiek. Dirk had
onlangs bij een vriend wat ontroester in een lege waterfl es meegenomen.
De opgeplakte label was weggedraaid en dus niet zichtbaar.
Dirk voelt hoe het branderige gevoel zich razendsnel uitbreidt naar zijn
lippen en keel. Hij pakt de fl es waaruit hij gedronken heeft en loopt zo
hard hij kan, via de achtertuin, naar de buurman.

12Waterongevallen
163
Hét EHBO Boek
12
Waterongevallen
Het heeft al drie nachten matig gevroren. Er ligt een laagje ijs op sloten
en vaartjes. Jos haalt zijn schaatsen van de zolder en zoekt een van
de vele ondiepe vaartjes op bij hem in de buurt. Een boer op de tractor
wenst hem het allerbeste, hem naroepend dat hij blijkbaar niet naar de
waarschuwingen op de radio wil luisteren. Jos geeft lachend met beide
handen een diepte van ongeveer een halve meter aan. Dieper zal het
hier echt niet zijn.
Even later zoeft hij over het ijs en wil graag die tractor voorbij schaatsen.
Hij wuift naar de boer, ziet daardoor niet het wak in het ijs, en
komt hard tot stilstand. Door het ijs gezakt! Jos moet er zelf om lachen,
al is het als een boer met kiespijn. Snel klautert hij, met doornat
onderlijf, naar de kant. Hij begint het snel erg koud te krijgen. Gelukkig
staat de boer, zwijgzaam knikkend, bij zijn tractor hem al op te wachten.
De klappertandende Jos wordt meegenomen naar de boerderij.
De boer is een actief lid van de EHBO-vereniging in het dorp.

174
Hét EHBO Boek
Bijen
13.4
Beten en steken van insecten
lopen en door het hete water worden geneutraliseerd.;
• ga altijd naar een arts.
Ook aan andere kusten komen dieren voor die (huid)irritatie kunnen
veroorzaken, Denk bijvoorbeeld aan steken van zee-egels. Als
voorzorg zijn waterschoenen aan te raden. Raadpleeg bij een steek de
eerstehulppost op het strand.
13.4 Beten en steken van insecten
Wespen, bijen en ander gespuis
Wespen en bijen komen vooral op zoete geuren af. Doe bij een steek
van wesp of bij als volgt:
Doen
• laat het slachtoffer gaan zitten en stel hem gerust;
• verwijder een mogelijk achtergebleven angel met een pincet
of strijk hem uit de huid met je nagel. Pas op dat je het gifblaasje
aan de angel niet leeg knijpt;
• leg een nat, koud kompres op de steekplaats; dit vermindert
de pijn.
Ga in de volgende gevallen naar een arts of spoedeisende hulp:
• als de steekplaats in zeer korte tijd erg dik wordt;
• als het slachtoffer overgevoeligheidsreacties vertoont (grote
rode jeukende vlekken, dikke oogleden);
• als iemand door een wesp in de mond of de keel is gestoken
(zwelling van de luchtwegen). De kans op zwelling vermindert
door het slachtoffer op ijs te laten zuigen of zijn mond te
koelen met koud water.
De angel van bijen heeft weerhaakjes en die blijft wel eens in de huid
van het slachtoffer achter. Vaak zit het gifblaasje er nog aan, dus
voorkom leegdrukken van dit gifblaasje.
Wespen hebben een gladde angel en kunnen vaker achter elkaar
steken. Hommels steken zelden.
Muggen steken niet maar bijten. Met hun steeksnuit maken ze een
gaatje in de huid en spuiten een stofje in dat het bloed minder snel
laat stollen. Muggenbulten zijn vooral hinderlijk. Ze jeuken, maar
175
Hét EHBO Boek
Tekenpincet
LeT op!
Gebruik geen alcohol of benzine
om een teek te ‘verdoven’, hij
spuit als reactie zijn speeksel
juist in de huid. In het speeksel
kan de ziekteverwekker van Lyme
voorkomen.
13.5
Beten en steken van insecten
probeer niet te krabben in verband met infectiegevaar. Drogisten en
apothekers verkopen smeerseltjes die de jeuk kunnen bestrijden.
Een handig hulpmiddel bij insectensteken en -beten is de Aspivenin
uitzuigpomp. Hiermee is het mogelijk gif uit de huid te zuigen, zodat
de gevolgen beperkt blijven. Bij het pompje horen verschillende
maten zuigmondjes.
Mensen die allergisch zijn voor bijen- en/of wespensteken hebben
vaak een injectiepen (Epipen) bij zich, waarmee zij zich direct een stof
kunnen toedienen die de eerste verschijnselen van de allergie opheft.
Het bevat een medicijn dat de eerste verschijnselen van een allergische
reactie tegengaat. Het slachtoffer moet wel altijd naar een arts of
een ziekenhuis gaan.
Teken
Teken zijn kleine bruin-zwarte spinachtige diertjes en leven van
dierlijk en menselijk bloed. Ze zijn dus afhankelijk van een gastheer.
Teken komen vooral in bossen, duinen, struiken en in hoog gras
voor, maar ook in de tuin.
Teken komen jaarlijks van maart tot november voor.Het zijn meestal
onschuldige insekten, maar ze kunnen besmet zijn met de ziekte van
Lyme, ook wel Borreliose genoemd. Deze ziekte kan op de gastheer
worden overgebracht. De eerste symptomen zijn te zien rondom de
tekenbeet. Er vormt zich een rode, soms ringvormige uitslag op de
huid rond de beet. Ook griepachtige klachten zoals koorts, hoofdpijn
en vermoeidheid kunnen duiden op Lyme.
In de beginfase is Lyme goed te behandelen met antibiotica. In ernstige
gevallen kan Lyme leiden tot gewrichtsklachten en verlammingen.
Officiële cijfers laten zien dat 94% van de mensen, die gebeten
zijn door een besmette teek, niet de ziekte krijgt.
De ziekte van Lyme is niet overdraagbaar van mens op mens.
Doen
Teek verwijderen:
• zo snel mogelijk, bij voorkeur binnen vierentwintig uur met
een tekenpincet of –lasso, of met een gewoon pincet;
• met een draaiende beweging voorzichtig uit de huid trekken;
• bijtplaats ontsmetten met een huidontsmettingsmiddel;
• de datum van de beet noteren;
• bij verschijnen van een rode kring rond de tekenbeet 1 tot 6

14Kinderen en eerste hulp
183
Hét EHBO Boek
14
Kinderen en eerste hulp
Kinderen zijn geen kleine volwassenen! Hun lichaam en geest zijn
volop in ontwikkeling. Misschien is de bouw van het lichaam op het
eerste oog hetzelfde, de verhoudingen liggen anders. Kinderen reageren
ook anders op ziekten, krijgen ook andere ziekten dan volwassenen.
Eerstehulpverlening aan kinderen zal op vele fronten daarom een
andere aanpak vereisen. Zowel een andere benadering als een andere
behandeling.
De kwetsbaarste groep zijn kinderen in de leeftijd tussen een en zes
jaar oud. De meeste ongevallen vinden plaats in de privésfeer. Door
hun onschuldige en onwetende blik op de wereld kunnen ze zichzelf
tijdens hun onderzoekingstochten danig in gevaar brengen. Kinderen
worden letterlijk door schade en schande wijs.
Het is onmogelijk om alle ongevallen met kinderen te voorkomen. Wel
kan men het gevaar op tijd onderkennen en voorzorgsmaatregelen
nemen.
Natuurlijk wordt in dit boek, waar nodig, aangegeven waar de eerstehulpverlening
bij kinderen afwijkt van die bij volwassenen. In dit
hoofdstuk wordt op enkele facetten dieper ingegaan.
Lichamelijke ontwikkeling
Baby’s zijn ‘druk bezig’ zich in het eerste levensjaar aan te passen aan
een leven buiten de baarmoeder. Baby’s groeien zeer snel en wegen
aan het einde van het eerste levensjaar 3 tot 4 maal zoveel als bij hun
geboorte. De lichaamsverhoudingen zijn duidelijk anders dan bij volwassenen.
Het hoofd beslaat bijvoorbeeld een kwart van de lichaamslengte,
bij volwassenen is dit één achtste.
Baby’s hebben voornamelijk een buikademhaling en ademen het eerste
halfjaar alleen door de neus, zo’n 30/40 maal per minuut. Het hart van
een baby klopt sneller dan bij een volwassene: 110/160 slagen per
minuut. Baby’s hebben een roze huidskleur.
Bij peuters en kleuters valt de groei van de ledematen op. Ook de
romp groeit in verhouding sneller, zodat het hoofd relatief kleiner lijkt.
Het kind krijgt een vooruitstekend buikje zonder taille. Aan het eind
van de kleuterperiode is het melkgebit voltooid en begint het wisselen.
De grovere bewegingen komen steeds meer onder controle en worden