het groenblauwe raamwerk van almere 2.0 - Almere 2.0 - Gemeente ...

Almere 2.0
IAK thema Groen Blauw
Rijk-regioprogramma
Amsterdam — Almere — Markermeer
het groenblauwe raamwerk
van almere 2.0
Programma en ontwikkelstrategieën voor drie Prioritaire gebieden

2 | rraam
De RAAMbrief (6 november 2009) beschrijft de rijksambitie
voor de Noordelijke randstad. Hierin is een strategische positie
voorzien voor de doorgroei van Almere. Vervolgens hebben
het Rijk, de provincie Flevoland en de gemeente Almere in het
Integraal Afsprakenkader (IAK) de wederkerige afspraken vastgelegd
over deze doorgroei. Onder de noemer Almere 2.0 wordt
gezamenlijk gewerkt aan de uitvoering van de afspraken die in
het IAK zijn vastgelegd.
Deze rapportage is een uitwerking van IAK artikel 9.1
‘groenblauw casco’ en bevat de financiële dekking- en optimalisatiemogelijkheden
voor het groenblauwe raamwerk.
geZamenliJk ProJeCt
De resultaten uit deze rapportage zijn tot
stand gekomen in nauwe samenwerking
tussen gemeente Almere, het ministerie van
Economische zaken, Landbouw en Innovatie
(EL&I), Rijksvastgoed- en ontwikkelbedrijf
(RVOB), Staatsbosbeheer (SBB), Stichting
Flevo-landschap (SFL) en Dienst Landelijk
Gebied (DLG) en afgestemd met provincie
Flevoland.
voorwoord
Almere, een stad in een landschap
Voor u ligt een publicatie die is opgesteld naar aanleiding van de intentie overeenkomst groen/blauw. Deze
overeenkomst is opgesteld door het Ministerie van Economie, Landbouw en Innovatie, de Gemeente Almere,
Staatsbosbeheer en de Stichting Flevo-landschap. Het is een uitwerking van één van de afspraken uit het
Integraal Afsprakenkader Almere 2.0 (IAK), dat het stadsbestuur van Almere en de Rijksoverheid gezamenlijk
hebben opgesteld om op een verantwoorde wijze inhoud te geven aan de groei van Almere. Daarin gaat het
niet alleen om de bouw van 60.000 nieuwe woningen en het creëren van 100.000 extra arbeidsplaatsen, maar
ook om – onder meer – een versterking van de groen/blauwe structuur van Almere. Want Almere is anders dan
al onze andere steden. Dat dit zo is, is geen toeval; het is een bewuste keuze geweest. Zo zien wij in de Tweede
Nota over de Ruimtelijke Ordening, die dateert uit 1966, dat de regering schrijft dat “omstreeks 1975 met de
bouw van de IJmeersteden tegenover ’t Gooi zal kunnen worden begonnen”. Hoewel één stad voldoende zou
zijn om de ‘overloopfunctie’ voor het snel uitdijende Amsterdam te vervullen, spreekt de regering nadrukkelijk
in meervoud. In retrospectief kunnen we stellen dat toen, op dat moment, de basis is gelegd van de unieke
stedenbouwkundige structuur van Almere.
Want de ‘peetvaders’ van Almere – veelal ontwerpers met een landschappelijke achtergrond – interpreteerden
deze passage letterlijk. Zij kozen niet voor het dogmatische concept van de compacte stad, zoals het gros van
hun tijdgenoten dat wél deed. In plaats daarvan lieten ze zich inspireren door het gedachtegoed dat ten
grondslag ligt aan de ‘Garden City’ van Ebenezer Howard en creëerden een polynucleaire stad: een stad met
meerdere kernen in een omvangrijk, weelderig groen/blauw casco. Of, in de woorden van een van de
ontwerpers van Almere Teun Koolhaas: “Voor mij was het hele project Almere de verwerkelijking van een
ideaal. Vroeger trok de adel de stad uit, stichtte landgoederen. En nu kregen wij (…) de kans om een landgoed
voor een kwart miljoen mensen aan te leggen.” 1
Juist omdat het groen altijd de drager van de stedelijke structuur is geweest, is Almere inderdaad een stad in een
landschap – of, in internationale termen: een Green City – geworden. Het is daarmee een atypische stad in onze
Nederlandse ruimtelijke ordening, soms onbegrepen, maar het is juist deze onderscheidende kwaliteit die haar
identiteit is gebleken. Veel van de bijna 200.000 mensen die inmiddels in Almere wonen, doen dat vanwege
het omringende water en de overweldigende aanwezigheid van het groen – een woonmilieu dat je in de andere
steden in de Randstad niet gemakkelijk vindt.
1. Teun Koolhaas, ‘Peetvaders van Almere’, 2001
Het groenblauwe raamwerk van Almere 2.0 | 3

Juist nu duidelijk is dat de stad verder zal groeien, willen wij die eigenheid ook in de toekomst behouden.
Daarom is met de Concept Structuurvisie Almere 2.0 opnieuw betekenis gegeven aan het gedachtegoed dat ten
grondslag lag aan Almere, en dat is vastgelegd in het Structuurplan uit 1977. Daarom wordt Almere ook in de
toekomst geen klassieke compacte stad; de keuze voor nieuwe kernen in het westen en oosten van de stad,
geschakeerd langs de Schaalsprongas, en een versterking van het Centrum/Weerwater, maken dat de stad haar
huidige karakter zal behouden.
Hoezeer wij het groen ook koesteren, dat betekent niet dat er niets zal veranderen. De relatie tussen stad en het
groen/blauwe raamwerk kan worden verbeterd: er wordt nu nog onvoldoende gebruik gemaakt van de
kwaliteiten die dit landschap biedt. De grootste opgave schuilt dan ook in het ‘activeren’ daarvan. In lijn met
het Almere Principle Combineer stad en natuur proberen we het landschap een bredere, meer maatschappelijke
betekenis te geven. Idealiter gebeurt dat ‘van onderop’. Wij zullen daar actief op sturen, door de verantwoordelijkheid
voor het groen/blauwe casco meer en meer bij de mensen zélf neer te leggen – vanuit de
overtuiging dat zij een belangrijke rol kunnen vervullen in het combineren van landschap met een divers(er)
programma, met functies als bijvoorbeeld cultuur, sport, leisure of educatie. “De aanleg van een landgoed”,
voor 350.000 mensen in plaats van de verwachtte 250.000, is daarmee niet langer voorbehouden aan planners,
maar is een gezamenlijke verantwoordelijkheid (geworden).
De intentieovereenkomst groen/blauw die in deze publicatie wordt toegelicht, is in onze optiek meer dan een
– min of meer technische – set met afspraken. Natuurlijk, de overeenkomst vertegenwoordigt een belangrijke
kwaliteitsimpuls in de parken, bossen, kustlijnen en wateren. Maar wij zien de overeenkomst primair als een
principiële vervolgstap in een ideologisch gedreven proces. Samen borgen wij dat Almere, die atypische
landschapsstad, fundamenteel ánders blijft.
Mede namens het Ministerie van Economie, Landbouw en Innovatie, Staatsbosbeheer en de Stichting
Flevo-landschap
Adri Duivesteijn
Wethouder Duurzame Ruimtelijke Ontwikkeling, gemeente Almere
Almere, 19 december 2012
inhoudsoPgave
Voorwoord 3
Inhoudsopgave 5
1. Inleiding 7
2. Visie op groenblauw 9
3. Investeringsopgave 11
4. Ontwikkelstrategieën 13
Poorthout – vandaag 17
poorthout – morgen 19
transformatieagenda 21
Almeerderhout – vandaag 23
Almeerderhout – morgen 25
Transformatieagenda 27
Eemvallei – vandaag 29
Eemvallei – morgen 31
Transformatieagenda 33
4 | rraam
Het groenblauwe raamwerk van Almere 2.0 | 5

Casco-bos Almere: de boskammen van het Almeerderhout
1. inleiding
IAK programma groenblauw
Op 29 januari 2009 is het Integraal Afsprakenkader
Almere (IAK) ondertekend door gemeente, rijk en
provincie. Daarin zijn de wederkerige afspraken
vastgelegd over de doorgroei van Almere (Almere
2.0). Het IAK is een vervolg op de RAAMbrief waarin
de rijksambitie voor de noordelijke randstad is
beschreven.
Paragraaf 9 uit het IAK benoemt de opgave voor
uitbreiding en ontwikkeling van het groenblauwe
raamwerk van Almere. Daarbij gaat het om de
aanleg van een nieuw groenblauw raamwerk aan de
oostzijde van Almere (700 ha) en de versterking van
het bestaande groenblauwe raamwerk (600 ha).
Artikel 9.1 bevat de afspraak dat de financiële
dekking- en optimalisatiemogelijkheden voor het
groenblauwe raamwerk zullen worden onderzocht.
Dit zal resulteren in een voorstel voor de planning,
fasering en organisatie in de vorm van een
businesscase, inclusief een uitvoeringsagenda en
-strategie.
Samenwerking
Aan deze opgave is gewerkt door een projectgroep
onder gezamenlijke leiding van de gemeente Almere
en het ministerie van Economische zaken,
Landbouw en Innovatie (EL&I). De projectgroep is
een samenwerking tussen provincie Flevoland,
Rijksvastgoed- en ontwikkelbedrijf (RVOB),
Staatsbosbeheer (SBB), Stichting Flevo-landschap
(SFL), Dienst Landelijk Gebied (DLG), Almere en
EL&I. In voorliggend themabericht wordt het
behaalde resultaat beschreven. Dit bestaat uit een
gezamenlijk voorstel met gebiedsprogramma’s, een
bijbehorende kostenraming voor aanleg en beheer
en een drietal ontwikkelstrategieën, inclusief
financieringsvoorstel.
Wensbeelden en ontwikkelstrategieën
De eerste fase van het werkproces heeft geleid tot
een uitwerking van de visie op de groenblauwe
hoofdstructuur naar vlekkenplannen per gebied en
het benoemen van de gewenste (beeld)kwaliteit en
functies. Het resultaat is een overzicht met, per
gebied, een programma op hoofdlijnen, een
wensbeeld en een kostenraming voor zowel aanleg
als beheer.
De tweede fase was gericht op het vinden van
dekkingsmogelijkheden. Naast een verkenning van
de reguliere mogelijkheden is gezocht naar andere
financieringsbronnen. Daarbij was het nodig om
gebaande paden te verlaten en nieuwe concepten te
verkennen. Dat heeft geresulteerd in een ontwikkelstrategie
voor drie groengebieden op korte termijn.
Deze worden in hoofdstuk vier van dit themabericht
besproken.
6 | rraam
Het groenblauwe raamwerk van Almere 2.0 | 7

IJmeer
Vecht &
Plassen
Markermeer
‘t Gooi
Heuvelrug
ALMERE
Oostvaarders
Plassen
Randmeren
Oost
vaarders
wold
Flevo
polder
IJmeer
Vecht &
Plassen
De visie op groenblauw: de omkering van de stad, waardoor stad en omgeving verbonden worden
(illustratie Zandbelt & van den Berg)
Markermeer
‘t Gooi
Heuvelrug
ALMERE
Oostvaarders
Plassen
Randmeren
Oost
vaarders
wold
Flevo
polder
2. visie oP groenblauw
Drie ontwerpprincipes
In de concept Structuurvisie Almere 2.0 is het
programma voor de transformatie en realisatie van
nieuwe landschappen opgenomen. Dit vormt de
basis van de afspraken over het groenblauwe raam-
werk in het IAK. De inhoudelijke motivatie en visie
zijn beschreven in het werkdocument De groenblauwe
hoofdstructuur van Almere 2030 (2009).
De kern van de visie op de groenblauwe hoofdstructuur
van Almere wordt gevormd door drie ontwerpprincipes.
Met deze drie principes wordt de sterke
groentraditie voortgezet en worden de bestaande
kwaliteiten van Almere versterkt. Tegelijkertijd
worden geconstateerde zwakten aangepakt en
omgebogen naar nieuwe kansen. Het blijvend
hanteren van deze principes bij de uitwerking van de
verschillende gebieden zal een gezonde, samenhangende
en gevarieerde groenblauwe hoofdstructuur
opleveren, zodat Almere zich ook na 2030 kan
blijven profileren als stad van water en groen.
1. Voortzetten groentraditie met differentiatie
Almere wordt gekenmerkt door polderbossen,
waterpartijen en weides, die vanuit het buitengebied
tot diep in de stad doordringen. Deze groene
ruimte biedt voor elke bewoner mogelijkheden voor
recreatie en natuurbeleving dicht bij huis. De
aanwezigheid van dit groen is een schat voor
Almere; een hoog gewaardeerde kwaliteit. Dit
bestaande groenblauwe raamwerk wordt versterkt
en doorontwikkeld, zodat de (bio)diversiteit en
belevingskwaliteit toenemen.
2. Van introvert naar extravert
De stad heeft zich lange tijd afgekeerd van de open
polder en het water. De woonwijken werden
ingepakt met bossen om de bewoners beschutting
te bieden. Voorzieningen werden in
het centrum geplaatst zodat de wijken zich sterk
naar binnen richtten. Het resultaat is dat Almere
met haar achterkant naar de omringende landschappen
ligt. Deze afkerigheid is wederzijds;
de agrarische activiteit in de polder heeft nauwelijks
een relatie met de naastliggende stad.
Belangrijke keuze voor de groenstructuur van
Almere is de omkering van de stad met als resultaat
een stad die optimaal verbonden is met haar
omgeving. Daarvoor zal de rand van Almere veel
aandacht krijgen.
3. Voorinvesteren
Aan de oostzijde en langs de kusten is het noodzakelijk
voorinvesteringen te doen in het landschap,
zodat vooruitlopend op een bouwopgave condities
worden geschept voor nieuwe stedelijke
ontwikkeling.
De belangrijkste nieuwe groenstructuur is het
landschapspark Eemvallei in het uitbreidingsgebied
aan de oostzijde van de A27. In het nu kale
polderlandschap zal de Eemvallei een nieuwe
landschappelijke drager vormen. Hiermee wordt
een kwaliteit aan het gebied toegevoegd en een
bijzondere conditie gecreëerd voor de ontwikkeling
van woningen in het aangrenzende gebied.
8 | rraam
Het groenblauwe raamwerk van Almere 2.0 | 9

14 groenprojecten
Kustontwikkeling
1. Markermeerkust
2. IJmeerkust
3. Gooimeerkust
Transformatie
4. Pampushout
5. Poorthout
6. Trekwegzone
7. Almeerderhout
8. Weerwater
Nieuwe aanleg
9. Eenmvallei
10. Dwarsverbindingen Oosterwold
11. Tureluurbossen
Verbindingen
12. Groene radiale routes
13. Blauwe As
Plekken
14. Iconen
3. investeringsoPgave
Veertien groenprojecten
De 1300 ha (door) te ontwikkelen landschap uit het
IAK bevinden zich op veertien locaties, verspreid
over het gehele grondgebied van Almere. Ze zijn
geconcentreerd langs de schaalsprongas (de
belangrijkste ontwikkelingszone van Almere 2.0) en
de uitbreidingslocaties.
Kustontwikkeling
Drie van de veertien groenprojecten betreffen de
doorontwikkeling van de kust. Anno 2011 bestaat de
kust grotendeels uit een harde dijk met basaltkeien.
In Almere 2.0 wordt de kust ingericht met stranden,
aanlegmogelijkheden en natuurlijke oevers.
Transformatie bestaande groengebieden
Vijf projecten behelzen een transformatie van
bestaande groengebieden. Daarin worden de
bestaande jonge bossen omgevormd naar duurzame
loofbossen met een uitgebreid padennetwerk en
een gevarieerde programmering.
Nieuwe aanleg groengebieden
Met drie projecten worden geheel nieuwe landschappen
ontwikkeld aan de oostzijde van de stad.
Het lege, uitgestrekte polderlandschap wordt
daardoor aantrekkelijk gemaakt voor stedelijke
ontwikkeling.
Verbindingen en plekken
Met de uitvoering van de resterende drie projecten
worden verbindingen gerealiseerd (zowel over land
als water) en bijzondere plekken gemarkeerd.
In het IAK wordt de realisatie van de veertien
groenprojecten geraamd op € 329 miljoen. De helft
daarvan is naar verwachting uit de grondexploitaties
te bekostigen. Voor het resterende deel zal gezocht
worden naar alternatieve financiering.
Gezamenlijke uitwerking ambitie
Met de samenwerkende partijen is de ambitie voor
het groenblauwe raamwerk uit de concept
structuurvisie verder uitgewerkt en is daaraan
gekoppeld een second opinion uitgevoerd op de
kostenraming. Daarin wordt geconstateerd dat een
duurzame borging van de toegevoegde kwaliteit
alleen mogelijk is als er voldoende beheermiddelen
aanwezig zijn. Des te meer als de gebruiksintensiteit
van de bossen en oevers toeneemt. Daarom zullen
de gekapitaliseerde beheerkosten worden opgenomen
in de raming. Door de aanscherping zijn de
geraamde investeringen flink verlaagd, waardoor
ook na toevoeging van de beheerkosten, de totale
geraamde investeringen zijn verlaagd van 329 naar
311 miljoen euro.
10 | rraam
Het groenblauwe raamwerk van Almere 2.0 | 11

Drie prioritaire deelgebieden
De drie prioritaire gebieden
4. ontwikkelstrategieën
Bezuiniging op natuur en landschap
De gezamenlijke verkenning van de financiële
dekkingsmogelijkheden voor de ontwikkeling van
het groenblauwe raamwerk bevestigt dat de
reguliere financieringsvormen beperkt zijn. Naast
een getemporiseerde opbrengst uit grondexploitaties,
worden natuur en landschap geconfronteerd
met een forse bezuinigingsopgave. Dat houdt onder
andere in dat het Investeringsbudget Landelijk
Gebied (ILG) wordt gekort en dat het programma
Recreatie om de Stad (RodS) wordt opgeheven. De
financiering van het groenblauwe raamwerk zal
ergens anders vandaan moeten komen.
Het uitgangspunt daarbij is dat natuur en landschap
verdienpotentie hebben. Vastgoed in een groene of
waterrijke omgeving heeft een hogere waarde. De
uitdaging is deze meerwaarde vast te houden en
terug te investeren in de groene omgeving. Op die
manier kunnen ontwikkeling en beheer elkaar
versterken en een kwaliteitsimpuls opleveren.
Inverdienvermogen
Bij de zoektocht naar alternatieve financieringsvormen
is aansluiting gezocht bij het verhaal van het
landschap van Almere. Het groenblauwe raamwerk
van de stad is immers opgezet met de ambitie om
het gebruik en de beleving in een later stadium te
versterken door het toevoegen van functies. Voor de
verschillende deelgebieden is daarom gezocht naar
manieren om doorontwikkeling te koppelen aan
functies die direct geld opleveren, zoals een
theehuis, congrescentrum, stadslandbouw,
natuurbegraafplaats of zorglandgoederen. Wanneer
deze functies opbrengsten genereren die direct
terug te investeren zijn in het gebied levert dat
dubbele winst.
De conclusie is dat een aantal gebieden inverdienpotentie
heeft en dat deze kan worden ingezet voor
een kwaliteitsimpuls van het raamwerk. De
opbrengst is echter passend bij de schaal van de
ingreep en is met name geschikt om een deel van de
beheerkosten te dekken. Het dekt slechts een klein
percentage van de totale financiële opgave.
Faseren
De beperkte inverdienmogelijkheden maken het
onmogelijk om in dit tijdsgewricht een sluitende
businesscase voor het totale groenblauwe raamwerk
op te stellen. De groei van Almere zal echter niet van
vandaag op morgen plaatsvinden, maar omvat een
periode van 20 á 30 jaar. Ervan uitgaande dat er op
de langere termijn meer mogelijkheden zijn voor de
inzet van publieke middelen en particuliere
medefinanciering is het niet nodig om de groenblauwe
ambities op voorhand bij te stellen. De
totale ambitie blijft gehandhaafd, maar wordt
gefaseerd uitgewerkt.
12 | rraam
Het groenblauwe raamwerk van Almere 2.0 | 13

Pampus, Pampushout en Poorthout
Prioritaire gebieden
Op korte termijn doen zich specifieke kansen voor
in drie prioritaire gebieden, waar al op korte termijn
nieuwe stadsdelen in de directe nabijheid worden
gerealiseerd of waarvan de complexe uitvoering
vroegtijdig aandacht vraagt. Daarom zullen de
samenwerkende partijen hun energie nu concentreren
op deze drie prioritaire gebieden. Het gaat
daarbij om de bestaande polderbossen Almeerderhout
en Poorthout en de aanleg en ontwikkeling
van landschapspark Eemvallei. De financierings- en
realisatiekansen verschillen per gebied. Er wordt
daarvoor ingezet op drie verschillende ontwikkelstrategieën.
Door nu gericht aan de slag te gaan met
drie deelgebieden kunnen de lessen uit deze fase
later gebruikt worden bij de realisatie van de overige
gebieden.
Ontwikkelstrategieën
Windenergie. De koppeling van de opbrengsten uit
duurzame energie aan de ontwikkeling en het
beheer van landschap is een streven dat goed past in
de duurzame ambities van Almere. Op korte termijn
is een interessant rendement te verwachten uit
windenergie. Hiervoor lijkt onder meer één locatie
bijzonder kansrijk: een tijdelijk windmolenpark in
Almere Pampus.
(Boven)lokale bos- en natuurcompensatie.
Almere kan een interessante locatie zijn voor bos-
en natuurcompensatie van elders. Verplichtingen
die volgen uit grote projecten elders in Nederland,
waar geen ruimte is voor lokale compensatie,
kunnen mogelijk in Almere worden ingelost. De
nieuwe gebieden van het groenblauw raamwerk
bieden hiervoor mogelijk de ruimte. In een pilot
worden, in samenwerking met EL&I, I&M en het
Groenfonds, de mogelijkheden onderzocht. Een
dergelijke bijdrage is voor, onder meer, de
ontwikkeling van het landschapspark Eemvallei
interessant.
Woonbos voor bos. De opbrengsten uit functieverandering
leveren bij woningbouw in bosgebieden in
de regel extra investeringsmogelijkheden op, naast
de wettelijke compensatieverplichting. Hiervoor
moeten doorgaans de gronden van SBB worden
aangekocht. Wanneer zowel de plus op de financiën
voor de grondverkoop als de opbrengst uit
woningbouw in bosgebieden ten goede komt aan
het groenblauw raamwerk kan zowel een kwaliteitsimpuls
aan de Almeerderhout als een kwantiteitsimpuls
aan landschapspark Eemvallei worden gegeven.
Gebiedsprogramma’s
Op basis van de ruimtelijke uitwerking en de
financieringsmogelijkheden zijn voor de drie
prioritaire groengebieden gebiedsprogramma’s
opgesteld. In de gebiedsprogramma’s van de
groengebieden is de gezamenlijke ambitie verwoord
en verbeeld en zijn, per gebied, concrete maatregelen
benoemd. In het vervolg worden deze afgestemd
met de gebiedsontwikkelingen Pampus, Oosterwold
en Centrum/Weerwater, zodat de gebieds- en
groenontwikkeling elkaar zullen versterken.
Op de volgende bladzijden volgt een beschrijving
van de drie prioritaire groengebieden. Tenslotte
geven de transformatieagenda’s het daarvoor
benodigde pakket aan maatregelen weer.
14 | rraam
Het groenblauwe raamwerk van Almere 2.0 | 15

Poorthout, 2011
Poorthout - vandaag
Pampushout en Poorthout
Pampushout is gelegen aan de noordwestzijde van
de stad. Op de kaart herkenbaar als een groene
hanenkam. De basis ligt langs de ringweg en drie
boskammen strekken zich haaks daar op uit tot aan
de dijk. De meest zuidelijke boskam, inclusief het
bos tussen de manage en het spoor, is één van de
drie prioritaire gebieden van het programma
groenblauw 2.0. Dit gedeelte van het bos wordt in
het programma aangeduid als Poorthout.
Robuust polderbos
Poorthout vormt het schoolvoorbeeld van een
polderbos met de karakteristieke, hoog oprijzende
populieren, dichte vakken met essen en lange
zichtlijnen. Het ligt er wat verlaten bij door zijn
ligging buiten de ringweg, net buiten de stad, in een
doodlopende hoek van Almere. Juist in de luwte van
die uithoek hebben de bomen de afgelopen dertig
jaar in alle rust kunnen groeien. Het resultaat is een
robuust polderbos, dat geduldig wacht op een
nieuwe stap in zijn ontwikkeling.
Gefaseerde aanplant
De gefaseerde aanplant heeft zijn sporen nagelaten
in de beplantingsvorm. De basis langs de ringweg
vormt het oudste gedeelte. Het werd in ’78 en ’79
aangeplant en bestaat uit kleinschalige bosvakken
met een gemengd bomensortiment. Het is bijna
parkachtig in zijn beplantingsplan met lanen,
gelaagde randen en verrassende open plekken. Dit
in tegenstelling tot de westelijke boskam die vijftien
jaar later, in ’90 en ’91, werd aangeplant. Deze
kenmerkt zich door grote rechthoekige bosvakken
met overwegend populier, es en eik.
Extensief gebruik
Het bos wordt extensief gebruikt door fietsers,
ruiters en wandelaars. Voornamelijk vanuit de
aangrenzende wijken aan de stadszijde van de
ringweg. Het padennetwerk is niet uitgebreid, juist
voldoende om een rondje te maken. Veel variatie in
routes is er niet. Grote delen van het bos blijven
daardoor onbekend, zelfs voor de regelmatige
bezoeker. Dat maakt het bos wél erg aantrekkelijk
voor allerlei dieren. Inmiddels heeft de eerste bever
zich er gevestigd.
Almere Pampus
16 | rraam
Het groenblauwe raamwerk van Almere 2.0 | 17
IJmeer
Poorthout
Almere Poort
Pampushout

Impressie van de gouden rand
Poorthout - morgen
Van polderbos naar stadsbos
Tot nu toe groeide het bos rustig in de luwte, met de
stad op afstand. Maar, de stad groeit door. Ten
zuiden van het bos verrijst op dit moment Almere
Poort, het nieuwste stadsdeel van Almere. En met de
eventuele komst van een IJmeerlijn, die Almere
verbindt met Amsterdam en de regio, zal op de
akkers ten noorden van de Poorthout de grootste
verstedelijking plaatsvinden in het toekomstige
Almere Pampus. Hier zullen 20.000 tot mogelijk
30.000 woningen worden gerealiseerd in een voor
Almere nieuwe, stedelijke dichtheid.
Het bos zal met deze veranderende context
meebewegen. Het zal zich doorontwikkelen tot een
krachtig en uniek onderdeel van de stad dat de
stedeling ruimte biedt voor natuurbeleving en
recreatie. Het krijgt een meer aantrekkelijke
inrichting met een gevarieerde beplanting en een
recreatieve programmering. En het wordt beter
toegankelijk gemaakt voor de bewoners van de
aangrenzende wijken.
Contrast
De Poorthout zal een aangename afwisseling
vormen ten opzichte van de aangrenzende
stadsdelen. Het contrast tussen stad en natuur is
daarbij als ruimtelijk uitgangspunt gekozen.
De overgang van woongebied naar bos wordt
duidelijk gemarkeerd. Wat niet uitsluit dat beide
gebieden invloed op elkaar hebben in hun
programmering. De relatie tussen woongebied en
bos wordt, waar mogelijk, juist versterkt door de
aanleg van een ‘gouden rand’. Deze zal bestaan uit
een natte zone van water en riet, waarbij de
doorgaande waterloop wordt begeleid door een
recreatief pad. Ook dwars door het bos worden
nieuwe fietspaden aangelegd die de stadsdelen
Poort en Pampus verbinden. Het bos zelf biedt de
stadsbewoner de ruimte om dicht bij huis te
ontspannen in de natuur en de bewoners zullen het
gebied koesteren en steeds meer opkomen voor het
belang ervan.
Pleisterplaats
In het bos wordt een plaats gereserveerd voor een
nieuwe pleisterplaats, van waaruit het bos verkend
kan worden. Deze bevindt zich in het verlengde van
het Cascadepark. Midden in het bos wordt hier een
tuin gecreëerd. Deze plek biedt ruimte aan
maatschappelijke initiatieven en leisure met een
bovenlokale betekenis. De inspiratie daarvoor is een
lusthof: een gecultiveerde tuin temidden van een
natuurlijk woud. Daarin is plaats voor een gebouwde
voorziening, bijvoorbeeld in de vorm van een
paviljoen. De recreatieve betekenis zal meegroeien
met de stedelijke en regionale context. Bij de
invulling van de lusthof is het uitgangspunt dat het
aangrenzende bos wordt meeontwikkeld, waardoor
bosbeeld en toegankelijkheid worden verbeterd.
18 | rraam
Het groenblauwe raamwerk van Almere 2.0 | 19

Transformatie Poorthout
transformatieagenda
maatregelen:
- De omvorming van de bosvegetatie en het
bosbeeld door de aanplant van lanen,
randstruweel en onderbeplanting en het
creëren van gaten en horsten.
- De uitbreiding van het fiets- en
wandelpadennetwerk.
- De realisatie van een leisurevoorziening
(lusthof ). Gesitueerd in het verlengde van
het Cascadepark.
- De aanleg van een ‘gouden rand’ op de grens
met Almere Pampus. Deze rand bestaat uit
rietvelden en open water en is toegankelijk,
gedeeltelijk over vlonders.
- Het verbeteren van de ecologische waarden
op gebiedsniveau.
- De duurzame borging van de toegevoegde
kwaliteit met beheermaatregelen.
Gebiedsprogramma Poorthout
Maatregelen groenblauw Almere 2.0
Bosomvorming schematisch
Uitbreiding padennetwerk
Plangebied lusthof met tuinen
Gouden rand met rietvelden
Realisatie Ecozone Pampus
Gebiedsontwikkeling Almere Poort
Toekomstige dreef Almere Poort
Mogelijke bebouwing Almere Poort
Versterking Ecozone langs Brikweg
Bestaande situatie
Bestaande windmolens
Ambitie
Gouden rand compleet
20 | rraam
Het groenblauwe raamwerk van Almere 2.0 | 21

Boswachterij Almeerderhout, 2011
almeerderhout - vandaag
Een verzameling van bossen
De boswachterij Almeerderhout is gelegen aan de
zuidoostzijde van Almere. Met 1100 ha is
Almeerderhout het grootste aaneengesloten
bosgebied van Almere. Het omvat alle bosgebieden
tussen Almere Haven en de A27: het Weteringpark,
het Waterlandsebos, het Cirkelbos, het
Kathedralenbos en de boskammen in Almere Hout.
Het Waterlandsebos behoort tot de oudste bossen
van Almere. De bomen hebben inmiddels ruim 35
jaar kunnen groeien en vormen een robuust bos.
Het overgrote deel van Almeerderhout is cascobos.
Het padennetwerk is dun en bestaat voornamelijk
uit betonnen fietspaden. Door de doorsnijding van
de Waterlandseweg, de Hoge Vaart en de Lange
Wetering en de aanwezigheid van de voormalige
vuilstort Braambergen zijn de verschillende
bosdelen slechts matig met elkaar verbonden.
De aangrenzende bestaande woonbuurten Vogel-
buurt, Overgooi, de Marken en de Grienden ontlenen
hun identiteit aan de bosrijke omgeving. De randen
van het bos zijn favoriet voor een ommetje.
De Kemphaan
Het Waterlandsebos is een geliefde bestemming
voor veel Almeerders. Dit is te danken aan de
aanwezigheid van Stadslandgoed de Kemphaan. Het
is een gevarieerde plek in het bos die de kans biedt
om dichter bij de natuur te komen. Het terrein is de
thuisbasis van onder andere Stichting Stad & Natuur,
Stichting AAP en de Stadsboerderij. Het bos in de
directe nabijheid is de afgelopen 10 jaar doorontwikkeld
en ingericht met wandelpaden, open
plekken en bijzondere attracties als een speelhof,
een schaapskooi en een boswachterpad.
Cirkels, beek en kathedraal
Almeerderhout heeft een aantal bijzondere
landschapsarchitectonische kenmerken. Opvallend
is bijvoorbeeld het Cirkelbos. Op de plattegrond valt
het direct op doordat de bospercelen de vorm van
cirkels hebben. Eenmaal ter plaatse is het even
zoeken, maar ook daar zijn de cirkels herkenbaar.
Hier is ook het Museumbos in ontwikkeling. Het
bestaat uit tien kavels van één hectare met elk een
eigen bosontwerp.
Andere karakteristieke bijzonderheden zijn de
laanbeplanting van de Vogelweg, de Hoge Vaart, de
Groene Kathedraal, de Gooimeerbeek, de akkers aan
het Michauxpad en de, inmiddels overwoekerde,
aanzet van de kasteeltuin.
22 | rraam
Het groenblauwe raamwerk van Almere 2.0 | 23
Weerwater
Kasteel
Almere Haven
Overgooi
Almeerderhout
Hout Noord
Kemphaan
Braambergen
Cirkelbos

Boswachterij Almeerderhout 2.o: hét stadsbos van Almere
almeerderhout - morgen
Hét stadsbos van Almere
Almeerderhout is nu perifeer gelegen. Aan de
zuidwestzijde heeft het bos weliswaar een sterke
verbinding met Almere Haven, maar de overige
randen grenzen aan het buitengebied. Met de
voortgaande ontwikkeling van Overgooi en de
ontwikkeling van Hout Noord verandert de context
van het bos al op korte termijn. Binnen een termijn
van 5 à 10 jaar komt daar ook de ontwikkeling van
het nieuwe stadsdeel Almere Oosterwold bij. Het
bos wordt dan aan alle zijden omringd door
woongebieden. Daardoor zal het recreatieve gebruik
groter worden en neemt de behoefte aan paden,
verbindingen en programma’s toe. Dit wordt nog
versterkt door een toename van bezoekers vanuit de
(nieuwbouwlocaties aan de) westzijde van de stad en
de regio.
Het is de ambitie om van de Almeerderhout hét
stadsbos van Almere te maken met een bovenlokale
aantrekkingskracht: een robuust recreatiebos dat als
geheel herkenbaar is en goed is verbonden met de
stad en haar omgeving. In het bos worden meerdere
passende voorzieningen in het kader van leisure en
recreatie geaccomodeerd.
Ontwikkelingsplan
De plannen voor omvorming en doorontwikkeling
van het bos bestaan al langer en zijn opgetekend in
het Ontwikkelingsplan Boswachterij Almeerderhout
(bureau Nieuwe Gracht, 2005). Het ontwikkelingsplan
vormt de basis voor een eerste uitvoeringsfase
in het kader van Almere 2.0. De hier beschreven
maatregelen vormen een eerste uitvoeringsfase voor
de korte termijn.
Paden en poorten
De toegankelijkheid en herkenbaarheid van het
totale bosgebied worden vergroot door de aanleg
van nieuwe fiets- en wandelpaden en de realisatie
van poorten bij de verschillende toegangen tot het
bos. Verder worden nieuwe leisure voorzieningen,
gericht op natuurbeleving, aan het gebied
toegevoegd, waardoor de gebruikswaarde meer
gevarieerd wordt en het gebied aantrekkelijker
wordt voor een brede doelgroep uit stad en regio.
Hierbij zal bekeken worden hoe de voorzieningen
optimaal (financieel) kunnen bijdragen aan de
inrichting en duurzame exploitatie van het bos.
Landschapsomvorming
De bospercelen worden omgevormd naar duurzaam
en gevarieerd loofbos. Nieuwe landschapstypes
worden toegevoegd. Daarbij dankbaar gebruikmakend
van de karakteristieken van de Hoge Vaart, de
Gooimeerbeek, het Cirkelbos en de Vogelweg.
De oevers van de Lage Wetering en de Hoge Vaart
krijgen een ecologische inrichting, vergelijkbaar
met de bestaande oever bij het Vierbruggenpad. En
ook het Cirkelbos wordt aangepakt. De landschapsarchitectonische
kenmerken ervan worden versterkt
door de nieuwe aanplant en versterking van
structuurbepalende elementen als lanen en de kap
van bomen binnen de cirkels. De vrijgekomen
ruimte binnen de cirkels krijgt een gevarieerde,
soms tijdelijke (groen)inrichting met bijvoorbeeld
bloemen of mogelijk een bosvijver.
Het beheer van het Museumbos wordt geborgd en er
wordt een monument ter nagedachtenis aan de
founding fathers van Almere gerealiseerd.
24 | rraam
Het groenblauwe raamwerk van Almere 2.0 | 25

Transformatie Almeerderhout
transformatieagenda
maatregelen:
- De omvorming van 170 ha polderbos naar
gevarieerd loofbos.
- De uitbreiding van het interne fiets- en
wandelpadennetwerk.
- De inrichting van ecologische oevers langs
de Hoge Vaart en Lage Wetering.
- De omvorming van het Cirkelbos, door kap
binnen de cirkels en nieuwe aanplant van
structuurbepalende elementen.
- De realisatie van meerdere passende
(regionale) leisure en recreatieve
voorzieningen.
- Realisatie monument ter nagedachtenis aan
de foundig fathers in het Museumbos.
- Het verbeteren van de ecologische waarden
op gebiedsniveau.
- De duurzame borging van de toegevoegde
kwaliteit met beheermaatregelen.
Gebiedsprogramma Almeerderhout
Plangebied Almeerderhout
Omvorming bos schematisch
Poorten (locatie en aantal indicatief)
Routes en paden schematisch
Omvormen Cirkelbos
Ecologische oever Hoge Vaart
Maatregelen Hout Noord
Museumbos: realisatie monument en beheer
Doorontwikkeling boshart met Kemphaan
26 | rraam
Het groenblauwe raamwerk van Almere 2.0 | 27

De Vogelweg. Zichtbaarheid van de oer-Eemgeul in de polder. 2010
eemvallei - vandaag
Verborgen reliëf in het polderlandschap
De locatie van het toekomstige landschapspark
Eemvallei bevindt zich aan de oostzijde van Almere.
Het gebied strekt zich uit van de Groene Kathedraal
tot aan Almere Buiten. Dat is een lengte van zo’n 10
km, vergelijkbaar met de afstand tussen de
Havenkom in Almere Haven en de Blocq van
Kuffeler!
Op de plek is nu nog weinig te zien dat op een park
lijkt. Het beeld wordt gedomineerd door uitgestrekte
akkers, windmolens en de lange lijnen van
polderwegen: het typische polderlandschap van
Flevoland. Toch is de basis van het park al tienduizenden
jaren aanwezig. De ligging wordt namelijk
bepaald door de geul van de oer-Eem die in het
Pleistoceen ontstond. Met het verstrijken van de tijd
is de geul bedolven onder een dik pakket klei. Dat
heeft het landschap volledig afgevlakt. Op het eerste
gezicht tenminste, want voor de oplettende passant
is de geul ook nu waarneembaar. De hobbels in de
Vogelweg maken het verschil in zetting van de
verschillende grondlagen zichtbaar en tonen zo het
verloop van de geul in de ondergrond.
Grootschalige landbouw
De locatie van het toekomstige landschapspark
Eemvallei is nu het domein van de grootschalige
(Europese) landbouw. Vier polderwegen kruisen het
gebied: de Vogelweg in oost-west richting en de
Tureluurweg, Goudplevierweg en Wulpweg in
noord-zuid richting. Aan deze polderwegen zijn
enkele boerenerven gelegen. De Goudplevierweg
heeft in het verlengde van het Kathedralenpad een
smalle en lage onderdoorgang met de A27. Juist op
die plek kruist de Eemgeul de snelweg.
Groene kathedraal
In het meest zuidelijke deel van het gebied ligt een
indrukwekkend stuk land art van Marinus Boezem:
de Groene Kathedraal. Het creëert met zijn hoge
populieren een bijzondere plek aan de Hoge Vaart.
In tegenstelling tot het gebied ten oosten van de A27
is de horizon hier niet zichtbaar, maar gaat schuil
achter de bomen. Op deze plek vertakte de oude
Eemgeul zich in twee richtingen. Eén tak buigt
richting de Groene Kathedraal en volgt de boskam.
De andere tak buigt in zuidelijke richting en kruist
de A27 ter hoogte van de Tureluurweg.
28 | rraam
Het groenblauwe raamwerk van Almere 2.0 | 29
Hout Noord
Vogelhorst
Stichtsekant
zone Eemvallei
Zeewolde

Impressie van het landschapspark Eemvallei in Almere 2.0
eemvallei - morgen
Verbinding van stad en boerenland
Het Almere van morgen wil zich verbinden met het
boerenland aan de oostzijde. De polder biedt daar
unieke kansen om een vernieuwend leefmilieu te
creëren bestaande uit een mix van bewoning, (stads)
landbouw en recreatie. Almere Oosterwold heeft de
ambitie het meest groene stadsdeel te worden met
een, voor Almere nieuwe, lage bebouwingsdichtheid.
Hier zal een organische ontwikkeling
plaatsvinden, waarbij uiteindelijk ca. 15.000
woningen worden gerealiseerd in ontspannen,
landelijke milieus. Daarbij zal het grootschalige
polderlandschap transformeren naar een veel
kleinschaliger landschap.
Landschapspark als ontginningsbasis
En centraal in dit gebied ligt, verborgen in de
ondergrond, de oude Eemgeul. Deze zone wordt
gekenmerkt door een grillig verloop van verschillende
grondlagen. Daardoor bestaat een grote
onzekerheid over de aanwezigheid van een
voldoende draagkrachtige laag voor de fundering
van gebouwen. Daarom wordt deze zone gevrijwaard
van bebouwing en zware infrastructuur. Als
nieuw landschapspark is deze zone juist wel
interessant.
In het kale polderlandschap vormt de aanwezigheid
van de Eemgeul een zeer welkom cadeau. Het vormt
de aanleiding voor de aanleg van een landschapspark
dat het vestigingsklimaat zal versterken doordat het
als ontginningsbasis voor organische groei kan
functioneren. Het zorgt voor verbinding, eerste
beschutting en biedt kansen voor de ontwikkeling
van een verscheidenheid aan (maatschappelijke)
initiatieven. Van hieruit kan het grootschalige
landschap doorgroeien naar een kleurrijk en verfijnd
palet van landbouw, ondernemingen, buurtschappen
en landgoederen. Landschappelijk aaneengeregen
door het Eemvalleipark.
Bos, moeras en water
De basis van het landschapspark wordt gevormd
door een recreatieve route die het gebied toegankelijk
maakt. Dit biedt een eerste mogelijkheid het
boerenland te verkennen. Langs de route wordt
vervolgens een watergang gerealiseerd, waar met
kleine bootjes gevaren kan worden. De watergang
kan tevens dienen als verzamel-waterafvoer voor
Almere Oosterwold. In een zone van circa 200 m.
breed vindt landschapsontwikkeling plaats met
moeras en bosrijke gebieden, toegankelijk gemaakt
door wandelpaden. In de moerasgebieden is ruimte
voor de waterberging van aanliggende buurten.
Stadslandbouw en initiatieven
Deze basis van het landschapspark zal als voorinvestering,
vooruitlopend op de occupatie van het gebied,
gerealiseerd worden. Daarmee zal het park echter niet
af zijn. De voorinvestering betreft ongeveer de helft
van het Eemvalleipark. De andere helft zal meegroeien
met de gebiedsontwikkeling van Oosterwold. Hier
zal het park op flexibele wijze vorm krijgen doordat
het vestigingsmogelijkheden biedt voor stadslandbouw
en verschillende initiatieven. Hierdoor ontstaat
een gevarieerd landschapspark met een grote,
maatschappelijke betekenis.
De ontwikkelstrategie daarvoor wordt door de
werkmaatschappij Oosterwold uitgewerkt en zal
onderdeel uitmaken van de gebiedsontwikkeling
van Oosterwold.
30 | rraam
Het groenblauwe raamwerk van Almere 2.0 | 31

Transformatie
Eemvallei
transformatieagenda
maatregelen:
- Aanleg van een fiets- en wandelroute in de
lengterichting.
- Aanleg van een watergang in de lengterichting
van de Eemvallei.
- Aanleg van een moeraszone in aansluiting
op de watergang.
- Aanplant van bos.
- Aanleg van recreatieve (knuppel)paden en
bijbehorende bruggetjes.
- Aanleg van kunstwerken bij de kruising met
bestaande wegen.
- Een duurzame borging van het landschapspark
door beheermaatregelen.
Gebiedsprogramma Eemvallei
Waterloop
Fietspad
Moeraszone
Bos
Bestaand bos
Stadslandbouw en initiatieven
32 | rraam
Het groenblauwe raamwerk van Almere 2.0 | 33

Colofon
Het Groenblauwe Raamwerk van Almere is
opgesteld in opdracht van de stuurgroep RRAAM.
Partners: het ministerie van Economische zaken,
Landbouw en Innovatie (EL&I), Rijksvastgoed- en
ontwikkelbedrijf (RVOB), Staatsbosbeheer (SBB),
Stichting Flevo-landschap (SFL), gemeente Almere
en Dienst Landelijk Gebied (DLG). In afstemming
met provincie Flevoland.
Contactpersonen: Peter van der Knaap (EL&I),
Gerard Slingerland (RVOB), Susan Bonekamp (SBB),
Riet Rijs (SFL), Hester Kersten (gemeente Almere),
Peter Wichman (DLG).
Tekst en illustraties:
Hester Kersten
Linda Rijnboutt
Vormgeving:
TSdesign
december 2011
Het groenblauwe raamwerk van Almere 2.0 | 37

In RRAAM werken het Rijk, de provincies Noord-
Holland, Utrecht en Flevoland en de gemeenten Almere
en Amsterdam samen om de drievoudige ambitie op
het gebied van woningbouw, bereikbaarheid en
ecologie in de Noordelijke Randstad vorm te geven.
December 2011