Algemene richtlijnen stralingshygiëne: werken in het ... - SPHERE

Algemene richtlijnen stralingshygiëne: werken in
het radiolab (U735,736 en 737)
Laboratorium voor Ecofysiologie, Biochemie en Toxicologie
Universiteit Antwerpen

Iedere radiologische medewerker dient kennis te hebben genomen van deze richtlijnen.
Het niet naleven of bewust negeren van de voorgeschreven werkmethodiek zal, in
overleg met de betrokken verantwoordelijken, worden gesanctioneerd met een
toegangsverbod tot het radiolab (U735,736 en 737).
ii

Inhoudsopgave
Inhoudsopgave ...................................................................................................................iii
1. Denken!........................................................................................................................... 1
2. Planning van experimenten............................................................................................. 1
3. Logboek .......................................................................................................................... 1
4. Labojas verplicht............................................................................................................. 1
5. In plastic bak(ken) werken.............................................................................................. 1
6. Bronnen en werkoplossingen.......................................................................................... 2
7. Werken met handschoenen (enkel U736 en 737) ........................................................... 2
8. Overschoenen en mondmaskers (enkel U737) ............................................................... 2
9. Niets met de mond beroeren ........................................................................................... 2
10. Werken in de zuurkast .................................................................................................. 2
11. Uitwendige bestraling ................................................................................................... 2
12. Merk alle radioactieve voorwerpen .............................................................................. 3
13. Koelkast ........................................................................................................................ 3
14. Behandeling van glaswerk ............................................................................................ 3
15. Radioactieve besmetting ............................................................................................... 3
16. Controle en besmetting ................................................................................................. 4
16.1 Werkplek............................................................................................................. 4
16.2 Handen ................................................................................................................ 4
16.3 Controle op zeer zachte β’s................................................................................. 4
17. Radioactief afval ...........................................................................................................5
18. Beëindiging werkzaamheden........................................................................................ 5
19. Werkzaamheden buiten normale werktijden (ma t/m vr 8.00-17.00 uur)..................... 5
20. Ongevallen met radioactieve stoffen ............................................................................ 5
Bijlage I: Verantwoordelijken radiolab .............................................................................. 6
Bijlage II: Preventie en controle ......................................................................................... 7
iii

1. Denken!
Het merendeel van de voorzorgen die getroffen worden in een isotopenlab zijn erop
gericht ongecontroleerde verspreiding van radioactief materiaal tegen te gaan. Denk
daarom na bij alle handelingen die je met radioactief materiaal uitvoert! Men dient zich
voortdurend bewust te zijn van de mogelijkheden om zichzelf en de omgeving te
besmetten.
2. Planning van experimenten
Experimenten of metingen worden minimum 1 week op voorhand schriftelijk of via email
meegedeeld aan een verantwoordelijke!!!
Omschrijf kort welk type van experiment (vb. accumulatie in vissen of knaagdieren) of
meting (vb. MT inductie) je gaat uitvoeren en vermeld welke radioisotopen en
activiteiten je daarvoor zal gebruiken (schatting). Experimenten uitgevoerd door
studenten dienen steeds onder begeleiding te gebeuren.
3. Logboek
Op het isotopenlab is een logboek aanwezig. Iedere radiologische werker is verplicht
(elke dag weer) het logboek te tekenen en hierin aan te geven de naam en hoeveelheid
van het gebruikte isotoop en de datum. Ook alle andere relevante gegevens worden in het
logboek genoteerd zoals:
resultaat besmettingscontrole (labo verantwoordelijke)
bezoekersregistratie
afhalen afval
schoonmaakdatum
4. Labojas verplicht
Aan iedere radiologische werker wordt bij de aanvang van de werkzaamheden een
labojas verstrekt. Deze wordt bij alle werkzaamheden op het isotopenlab gedragen. Deze
"isotopenlabojas" mag buiten het isotopenlab niet worden gedragen. Controleer de
isotopenjas regelmatig op besmetting. Ingeval van besmetting dit direct melden aan de
verantwoordelijk(en) en aantekenen in het logboek!
5. In plastic bak(ken) werken
Alles wat radioactief is, wordt in een plastic werkbak geplaatst, waarin een laag
absorberend papier is aangebracht. Niet actieve voorwerpen worden buiten de werkbak
geplaatst. Na afloop van de werkzaamheden moet de werkbak leeg worden gemaakt en
gecontroleerd op besmetting! De werkbak dient vrij van radioactieve besmetting te
worden achtergelaten.
1

6. Bronnen en werkoplossingen
Er wordt nooit rechtstreeks gewerkt met de beschikbare bronnen. Radiologische
onderzoekers maken steeds gebruik van werkoplossingen, die zij zelf uit een bron kunnen
bereiden. Na gebruik dient zowel de bron als de aangemaakte werkoplossing (in plastic
bakje) terug in de loden kluis of in de koelkast (U736; afhankelijk van type van nuclide)
te worden geplaatst.
7. Werken met handschoenen (enkel U736 en 737)
Men gebruikt in lokaal U736 of U737 handschoenen in alle situaties waarbij een
verhoogd risico bestaat om de huid te besmetten. Lokaal U735 (meetruimte) mag niet
worden betreden met handschoenen, overschoenen of mondmaskers. Zodra men
handschoenen heeft gebruikt, dient men ze als potentieel besmet te beschouwen.
Apparaten (monitor, koelkast, stoof, centrifuges, etc) worden daarom zoveel mogelijk
bediend zonder handschoenen. Het is ongewenst om met handschoenen te blijven
rondlopen, daar deze een bron van besmetting vormen. Men mag het isotopenlab nooit
met handschoenen verlaten. Als men klaar is met de werkzaamheden met radioactieve
stoffen worden de handschoenen gecontroleerd op besmetting. Alleen indien besmetting
is uitgesloten kunnen handschoenen bij het normale afval worden gevoegd.
8. Overschoenen en mondmaskers (enkel U737)
Overschoenen en mondmaskers mogen enkel worden gedragen in lokaal U737 waar
blootstellingsexperimenten met levende organismen gebeuren. Zodra men overschoenen
of een masker draagt, moet men ze als potentieel besmet beschouwen. Men mag lokaal
U737 nooit met overschoenen of een mondmasker verlaten daar zijn een bron van
besmetting vormen. Wanneer na controle overschoenen en mondmasker niet besmet
blijken te zijn, kunnen deze bij het normale afval worden gevoegd.
9. Niets met de mond beroeren
Het is verboden in een isotopenlab iets met de mond te beroeren: eten, drinken, roken en
met de mond pipetteren is streng verboden. Het gebruik van zakdoeken is af te raden;
neem Kleenex.
10. Werken in de zuurkast
Radiologische werkzaamheden met een verhoogd verspreidingsrisico worden in een
zuurkast uitgevoerd. Dit is beslist noodzakelijk bij werkzaamheden, waarbij radioactief
materiaal kan verdampen of verstuiven en bij werkzaamheden met hoge activiteiten.
11. Uitwendige bestraling
Beperk de ontvangen stralingsdosis zo veel mogelijk. Dit kan gebeuren door snel te
werken en de werkzaamheden goed te organiseren, zodat men zo kort mogelijk wordt
2

lootgesteld aan de straling. Maak gebruik van het feit dat de stralingsintensiteit
omgekeerd evenredig is met het kwadraat van de afstand tot de bron: radioactieve
voorwerpen kan men beter met pincetten of tangen aanpakken dan met de vingers. Breng
indien mogelijk afschermend materiaal aan voor de radioactieve bron. Gebruik bij
gammastralers lood en bij harde ß-stralers ( 32 P) plastic (perspex). Bij het werken met
harde ß-straling in open vaten, moet men er rekening mee houden dat de dracht van
dergelijke ß's in lucht vele meters kan bedragen. Daar de ooglens erg gevoelig is voor ß's,
dient men in deze gevallen dus steeds een (veiligheids)bril te dragen.
12. Merk alle radioactieve voorwerpen
Plak een radioactiviteitsetiket op alle voorwerpen die radioactief (kunnen) zijn.
Preparaten, bronnen en werkoplossingen worden omhuld door een geschikte afscherming
(zie §11) en voorzien van een etiket waarop de naam van de gebruiker, inhoud (nuclide),
activiteit (M/kBq), datum en bij voorkeur ook het volume staan vermeld.
13. Koelkast
Indien nodig worden radioactieve bronnen en preparaten opgeslagen in de koelkast
gemerkt met het radioactiviteitsteken (U736). De preparaten worden omhuld door een
geschikte afscherming (zie punt 10). Wanneer oplossingen of preparaten niet meer
worden gebruikt of de experimenten worden beëindigd, dienen deze uit de koelkast te
worden verwijderd en bij het radioactief afval te worden gevoegd.
14. Behandeling van glaswerk
Glaswerk dat gemakkelijk kan omvallen, wordt steeds in een onbreekbare plastic beker
geplaatst, waarbij men Kleenex aanbrengt tussen glaswerk en beker. Besmet glaswerk zo
goed mogelijk decontamineren met een zeep- of zuuroplossing; deze oplossingen zijn
vloeibaar r.a. afval en moeten in de juiste r.a. afvalcontainer worden gedaan. Moeilijk of
niet te decontamineren glaswerk (voorwerpen) als vast r.a. afval laten afvoeren. De
hoeveelheid r.a. afval zo veel mogelijk beperken door het niet besmette afval bij het
‘normale’ afval te voegen. Het inbrengen van nieuw glaswerk in het isotopenlab dient
zoveel mogelijk te worden beperkt in verband met de beperkte ruimte en de na te streven
hygiëne. Glaswerk en ook andere gebruiksvoorwerpen die niet meer nodig zijn voor de
experimenten moeten na een grondige controle op besmetting weer uit het isotopenlab
worden verwijderd.
15. Radioactieve besmetting
Voorkom in- en uitwendige besmetting met radioactieve stoffen door de volgende
gedragsregels:
ETEN, DRINKEN, ROKEN OF IETS MET DE MOND BEROEREN, zoals
pipetteren is in een isotopenlab STRENG VERBODEN;
neem alleen een notitieblok of labjornaal mee in het lab. Laat boeken en tassen
buiten staan;
3

neem geen apparatuur, glaswerk of chemicaliën mee uit het lab zonder
toestemming van een verantwoordelijke (de contactgegevens van deze personen
vind je als bijlage in dit document) en dan nog uitsluitend na controle op
besmetting;
meet bij het verlaten van het isotopenlab kleding, schoenen en handen op
radioactieve besmetting met de oppervlaktebesmettingsmonitor;
deponeer besmette voorwerpen (bijv. kledingstukken) direct in een plastic zak en
sluit deze zorgvuldig af.
16. Controle en besmetting
16.1 Werkplek
Controleer de werkplek en alle andere gebruikte apparatuur na beëindiging van de
werkzaamheden met open bronnen met de besmettingsmonitor.
Na gebruik de afvalbeker leeggooien; controleren op besmetting.
Maak de werkplek onmiddellijk schoon bij constatering van een geringe
besmetting.
Waarschuw bij een ernstige/omvangrijke besmetting terstond een
verantwoordelijke om te overleggen over de aanpak van de
schoonmaakwerkzaamheden.
16.2 Handen
Was de handen na het werken met radioactief materiaal goed met zeep en water.
Controleer op aanwezigheid van besmetting.
Waarschuw bij hoge besmettingsgraad terstond een verantwoordelijke voor
overleg over verdergaande maatregelen.
Bij het verlaten van het radionuclidenlab zal telkens moeten worden vastgesteld of de
betreffende persoon op enige wijze radioactief besmet is geraakt. Een besmetting kan
worden vastgesteld met een besmettingsmonitor, die bij de toegangsdeur naar het lab is
opgesteld. Het is verplicht een dosimeter (TLD) te dragen en deze periodiek te laten
uitlezen. De dosimeter is strikt persoonlijk en mag niet worden uitgeleend aan andere
labmedewerkers! Bij het verlaten van het radiolab wordt deze TLD teruggehangen op de
daarvoor voorziene plek.
16.3 Controle op zeer zachte β’s
De aanwezigheid van zeer zachte ß's uitzendende radionucliden ( 3 H) zijn niet aan te
tonen met de besmettingsmonitor. Besmettingscontrole wordt in dit geval uitgevoerd
door het oppervlak of werkplek af te vegen met een stukje filterpapier (filterrondjes) en
de activiteit hiervan in een vloeistofscintillatieteller te meten.
4

17. Radioactief afval
Afval dat niet radioactief besmet is wordt in een normale (niet-actieve) afvalbak gedaan.
Radioactief afval kan bestaan uit:
Vast afval
Glasafval en ander ‘gevaarlijk’ afval (chemicaliën, injectienaalden etc.)
Vloeibaar waterige afvalstoffen.
Vloeibaar organische afvalstoffen
Kadavers
Voor zowel vloeibaar als vast afval dient de gebruikte radioisotoop, de activiteit, de
datum en de naam van de onderzoeker te worden genoteerd.
18. Beëindiging werkzaamheden
Na beëindiging van de werkzaamheden met radioactief materiaal worden alle gebruikte
bakken en tafeldelen op besmetting gecontroleerd met de besmettingsmonitor. Bij het
verlaten van het radionuclidenlab dient men de volgende handelingen te verrichten:
jas uittrekken
handen wassen
handen, kleding en schoenen controleren met behulp van de besmettingsmonitor
besmettingsmonitor afzetten
19. Werkzaamheden buiten normale werktijden (ma t/m vr 8.00-17.00 uur)
Onder normale omstandigheden is het isotopenlab buiten de normale werktijden gesloten
en mag er niet worden gewerkt met radioactieve stoffen. Onder bijzondere
omstandigheden zijn werkzaamheden toegestaan, maar dan uitsluitend nadat daartoe
vooraf toestemming is verleend door een verantwoordelijke. Handelingen met verhoogd
risico mogen buiten de normale werktijden niet worden uitgevoerd!
20. Ongevallen met radioactieve stoffen
Markeer duidelijk radioactieve besmettingen (met stift of tape)
Doe besmette kleding uit en spoel de huid met veel water. Spoelwater opvangen!
In geval van besmettingen in open wonden, de wond direct uitspoelen met water.
Spoelwater opvangen!
Blijf op het laboratorium liefst zo ver mogelijk van de bron
Vermijd het verspreiden van de besmetting
Waarschuw terstond een verantwoordelijke en geef een duidelijke uitleg
Een lijst met contactpersonen vind je terug in de bijlagen.
5

Bijlage I: Verantwoordelijken radiolab
Niko Celis
CGB, lokaal U537
Email : niko.celis@ua.ac.be
Tel : 03/265.34.82
Lieven Bervoets
CGB, lokaal U753
Email : lieven.bervoets@ua.ac.be
Tel : 03/265.34.83
Nemo Maes
CGB, lokaal U706
Email : nemo.maes@ua.ac.be
Tel : 03/265.33.43
Ronny Blust
CGB, lokaal U761
Email : ronny.blust@ua.ac.be
Tel : 03/265.33.44
6

Bijlage II: Preventie en controle
René van Grieken,
Interne Dienst Fysische Controle,
CDE, lokaal B.207
Email : rene.vangrieken@ua.ac.be
Tel : 03/820.23.62
François Jordaens,
Dienst PBW,
CDE, lokaal D.133
Email : francois.jordaens@ua.ac.be
Tel : 03/820.25.88
Gsm : 0475/58.15.94
Chris Van Hoecke,
Dienst PBW,
CMI/CGB, lokaal T.220
Email : chris.vanhoecke@ua.ac.be
Tel : 03/265.35.50
Fax : 03/2653565
Gsm : 0473/83.02.88
AIB-Vinçotte Controlatom
Tel : 02/674.51.20
Fax : 02/674.51.40
Email : av.controlatom@aib-vincotte.be
7