De handleiding Onderhoud van heggen

Handleiding Onderhoud van heggen
Lex Roeleveld
Heggen
April 2007

Colofon
Project:
Behoud landelijke heggen door innovatief onderhoud
Projectnr RE2003.73857
Uitgevoerd door:
Heggen
Bredeweg 2
6668 AR Randwijk
info@heggen.nu
www.heggen.nu
In samenwerking met:
ANV Lingestreek
Landschapsbeheer Gelderland
Lingewaard Natuurlijk
Jef Gielen Landschapsbeheer
Marcel Peeters Technische en Agrarisch Dienstverlening
Loonbedrijf Cor de Wit
Staatsbosbeheer - District Rivierenland
Elfenboom
Foto's:
Lex Roeleveld, Robert Ceelen, Valentijn te Plate en Cor de Wit
Vormgeving:
Corn Zelten Reclame Boxmeer
Het project werd financieel mogelijk gemaakt door:
- Provincie Gelderland, Subsidieverordening vernieuwing landelijk gebied
- Staatsbosbeheer - District Rivierenland
- Gemeente Wijchen
- Geldersch Landschap en Geldersche Kasteelen
- ANV Lingestreek
Foto voorpagina: Heggenschaar (Lex Roeleveld)
1

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Inhoud
Inleiding
Onderhoud van heggen in Nederland
Functies en beheervormen van heggen
Uitgangspunten voor heggenonderhoud
Onderhoudsmaatregelen voor natuurlijke verjonging
Richtlijnen voor machinaal snoeien
Machines voor heggenonderhoud
Werken aan beter onderhoud
2
Pag
3.
4.
5.
7.
9.
13.
15.
18.

1. Inleiding
Heggen vormen een waardevol en karakteristiek element van het Nederlandse agrarische cultuurlandschap. Meer
dan 2000 jaar zijn heggen gebruikt als perceelscheidingen en vee- of wildkeringen. Ze werden eeuwenlang tot
ondoordringbare barrière gevlochten. Het vrijkomende snoeihout werd intensief gebruikt.
Rond 1900 bestonden grote delen van Nederland uit kleinschalige landschappen met heggen en houtwallen. Door
de komst van het prikkeldraad na de Eerste Wereldoorlog raakten de heggen hun belangrijkste functie kwijt. Brand-
en geriefhout, een belangrijk bijproduct, werd ook minder belangrijk en is de laatste decennia vooral als kostenfactor.
Behalve dat heggen hun landbouwfunctie verloren hebben, zijn ze op grote schaal verdwenen door de enorme
ontwikkelingen in de landbouw en de uitbreiding van het wegennet en het bebouwde gebied.
De afgelopen 100 jaar zijn in Nederland dus veel heggen verloren gegaan. Geschat wordt dat ruim 70% van de
heggen en houtwallen (op kaarten en in archieven moeilijk te onderscheiden) verdwenen zijn. Dat betekent ruim
200.000 km aan landschapselementen.
Door al deze veranderingen zijn er niet alleen veel minder heggen, maar wordt ook de kwaliteit van de resterende,
voor een belangrijk deel zeer oude heggen, ernstig bedreigd. De plaats die de heg inneemt, gaat ten koste van het
oppervlak aan akker- en weiland. En heggen vragen ook nog onderhoud. Voor veel eigenaren lijken ze dan ook meer
een last dan een lust te zijn. Het gevolg er van is dat heggen op steeds smallere stroken grond zijn komen te staan.
Langs de heg is evenmin nog ruimte voor een kruidenstrook. Bomen worden veel te zwaar opgekroond. Het
onderhoud van heggen komt vaak neer op het zo goedkoop mogelijk verwijderen van zoveel mogelijk takken. Het
machinale snoeien gebeurt vaak op een wijze die de struiken ernstig beschadigt en uitput. Hierdoor degenereren
oude heggen snel en verworden jonge heggen tot zogenaamde borstelheggetjes, heggen die nog alleen aan de
bovenzijde groeien en van onder kaal zijn.
Het beeld dat hier geschetst wordt, is grimmig, maar is geen overtrokken weergave van de werkelijkheid. De heggen
rond Wijchen, de heggen van de IJsselvallei of de landelijk bekende Maasheggen, in alle gevallen is er reden voor
grote ongerustheid.
Uit de aandacht voor heggen in woon- en tuinbladen, vaktijdschriften en recent verschenen handboeken over
landschapselementen blijkt (vooral buiten de agrarische sector?) groeiende belangstelling voor heggen. Heggen zijn
namelijk waardevolle ecologische verbindingsstroken en vormen een genenbron voor inheemse struiken en bomen.
Heggen vertellen door hun ligging en de aanwezige vlechtsporen een verhaal over de geschiedenis van het
platteland. Ze zorgen voor een prachtig landschap en daarmee een mooie woon- en leefomgeving. Ze dragen bij aan
het beeld en de beleving van een streek en zodoende ook aan de recreatieve en toeristische kwaliteiten van een
streek. Het minst belicht en wellicht gewaardeerd wordt de functie die heggen voor de veehouderij en akkerbouw
hebben: beschutting voor het vee, windscherm voor de akkerbouw en leefomgeving voor tal van grotere en vooral
kleinere dieren die soms een nadelige, maar veelal een gunstige invloed op de gewasteelt hebben.
De nieuwe functies voor heggen stellen eisen aan de kwaliteit van de heggen. Een goede heg vormt een prachtige
ecologische verbindingszone, maar slecht onderhoud en beheer leiden tot heggen met weinig natuurwaarde.
Daarom blijft onderhoud belangrijk.
Het project 'Behoud landelijke heggen door innovatief onderhoud' had als doel bij te dragen aan een beter onderhoud
door:
- een handleiding te maken voor goed machinaal onderhoud van heggen
- en daarbij de plaats van heggenleggen in de onderhoudscyclus aan te geven.
Dit rapport presenteert de resultaten van het project dat tussen 2003 en 2007 met financiële steun van de provincie
Gelderland is uitgevoerd. Diverse andere organisaties hebben daarnaast een financiële en/of technische bijdrage
geleverd, waarvoor dank.
Het rapport geeft een visie op het onderhoud van heggen en de praktische uitwerking ervan. In hoofdstuk 2 wordt het
onderhoud omschreven zoals dat aanbevolen wordt in recent verschenen handboeken en in de regeling voor
agrarisch natuurbeheer. Hoofdstuk 3 gaat in op de functies van heggen en de beheervormen die hier bij passen.
Uitgangspunten voor goed onderhoud van heggen komen aan de orde in hoofdstuk 4, waarna in hoofdstuk 5 het hoe
en waarom van natuurlijke verjongingssnoei uit de doeken wordt gedaan. In hoofdstuk 6 zijn de aanbevelingen voor
machinaal snoeien geformuleerd en in hoofdstuk 7 zijn de voor- en nadelen van de verschillende type machines op
een rij gezet. Het verslag eindigt met het aanstippen van twee aandachtspunten die een enorme kunnen helpen om
beter (machinaal) onderhoud van heggen te realiseren.
De kern van dit rapport is in de vorm van een pdf-document als digitale voorlichtingsfolder 'Onderhoud van heggen'
beschikbaar op www.heggen.nu.
3

2. Onderhoud van heggen in Nederland
Heg of haag?
In dit rapport wordt geen onderscheid gemaakt tussen de begrippen 'heg' en 'haag'. Ze zijn hetzelfde, namelijk een rij
struiken al dan niet met hier en daar een boom. Als bomen domineren spreken we niet van heg of haag maar van een
houtkant of -singel.
Een heg werd vroeger als veedichte afscheiding gebruikt. Hiervoor was het nodig een heg goed te onderhouden door
hem regelmatig te snoeien en te vlechten. Een heg is dus een cultuurelement waarbij onderhoud een belangrijke rol
speelt. Nieuwe functies kunnen tot nieuwe wensen leiden waardoor de vorm van de heg en het noodzakelijke
onderhoud veranderen. Dat neemt niet weg dat een heg een cultuurelement blijft, dat om het te behouden en er van te
kunnen genieten, goed onderhouden dient te worden. Heggen die liggen in gebieden waar 'nieuwe natuur wordt
geschapen', worden niet langer onderhouden. Ze zullen tijdelijk mooie struwelen opleveren, maar snel kaal van
onder worden, instorten en een kwijnend bestaan leiden.
Het onderhoud van heggen naar de Nederlandse letter
Hoe dienen heggen gesnoeid te worden? Voor diegenen die een beroep doen op de subsidieregeling voor agrarisch
natuurbeheer hanteert de Dienst Regelingen beheervoorschriften. Daarnaast zijn er recent handboeken over
agrarisch natuurbeheer en cultuurhistorisch beheer van landschapselementen verschenen waarin aanbevelingen
voor onderhoud zijn geformuleerd. Hieronder een samenvatting en analyse van het heggenonderhoud zoals dat in
genoemde rapporten beschreven wordt.
Provinciale Subsidieregeling Agrarisch Natuurbeheer (2007)
Deze overheidsregeling voor onderhoud van landschapselementen waaronder heggen, kent twee typen heggen: de
haag of struweelheg (landschapspakket 65) en de knip-en scheerheg (landschapspakket 56). De regeling behandelt
ze als twee verschillende typen die niets met elkaar te maken hebben. De struweelheg is in de nieuwste (provinciale)
regeling in één landschapspakket met houtsingels, -wallen en -kaden gestopt. In de oude SAN-regeling was
opgenomen dat een struweelheg eens in de 6 jaar op 1 meter hoogte afgezet diende te worden. In de huidige regeling
staat slechts dat het element behouden dient te blijven en dat de werkzaamheden tussen 1 september en 1 april
dienen plaats te vinden. De knip- en scheerheg dient minimaal één keer per 2 jaar dubbelzijdig onderhouden te
worden en dit tussen 1 juli en 1 april. De in de vorige versie opgenomen maximale hoogte en breedte maten komen
niet meer in de beheervoorschriften voor. Over hoe het onderhoud dient te gebeuren, laat de regeling zich niet uit.
Handboek Agrarisch Natuurbeheer (Landschapsbeheer Nederland, 1998)
In het Handboek Agrarisch Natuurbeheer worden struwelen en heggen/hagen genoemd. Onder een struweel wordt
verstaan een in ruim verband (2x2x2 meter driehoeksverband) geplante struikenrij van 2 - 5 meter hoog. Het
onderhoud is extensief en voorgesteld wordt eens in de 5 - 10 jaar boomvormers te verwijderen, maar de struiken
ongemoeid te laten. Onder heggen en hagen worden lijnvormig elementen van struiken verstaan. Het gemaakte
onderscheid is dat heggen geplant zijn en intensief beheerd worden. Hagen kunnen geplant zijn maar ook 'spontaan
ontstaan'. De vrij uitgroeiende haag mag breed en hoog worden en hoeft niet vaker dan eens in de vijf (of meer) jaar
gesnoeid te worden.
Handboek Cultuurhistorisch Beheer (Landschapsbeheer Nederland, 2006)
Het Handboek Cultuurhistorisch Beheer maakt onderscheid tussen de vrij uitgroeiende heg (struweelheg) en de
strak geschoren haag, waartoe ook de vlechtheg behoort. Natuurlijke verjonging dient volgens het handboek
gestimuleerd te worden. Erg hoog of wijd uitgegroeide heggen dienen zo laag mogelijk afgezet te worden om
opnieuw te regenereren. Oude stammen zouden op 40 cm kunnen worden afgezet om regeneratie te bevorderen. In
dezelfde paragraaf wordt gesteld dat bij achterstallig onderhoud de te groot geworden struiken kunnen worden
geschoren of afgezet. Bij hun regeneratie dienen struiken tegen vee beschermd te worden en moeten agressieve
kruiden en klimmers bestreden te worden. Als het achterstallig onderhoud is weggewerkt, kan een heg het beste eens
in de 2-10 jaar geknipt of afgezet worden (afhankelijk van de gewenste vorm en omvang) en een haag dient dan 1 à 2
keer per jaar geschoren te worden. Snoeihout dient te worden afgevoerd. Even verderop staat: beheer van
struweelheggen is in feite hakhoutbeheer. De struiken dienen eens in de 6-10 jaar laag bij de grond afgezet te
worden. Indien nodig kunnen tussentijds de zijkanten bijgewerkt worden. Overstaanders moeten bij voorkeur
gespaard worden en gaten in de heg moeten worden ingeboet met inheemse soorten.
De beschrijving van de wijze van onderhoud zijn in alle gevallen uiterst summier en geven ook geen verwijzingen
naar brochures met nadere uitleg over de onderhoudsmaatregelen. Aan de belangrijkste overheidssubsidieregeling
liggen voor wat betreft heggen vrijwel geen richtlijnen voor onderhoud of kwaliteitsnormen ten grondslag. Het
element dient behouden te blijven, maar verder is het vrijheid, blijheid. Het handboek Agrarisch Natuurbeheer biedt
ook weinig houvast. Het handboek Cultuurhistorisch Beheer geeft nog enige handvatten. Het onderstreept de
noodzaak van natuurlijke verjonging door laag bij de grond af te zetten, maar struiken op 40 cm hoogte afzagen gaat
ook voor natuurlijke verjonging door. Praktische aspecten komen niet aan de orde.
Kortom er is, overigens ook buiten de 3 genoemde werken, geen handleiding die ook maar bij benadering aangeeft
hoe heggen gesnoeid dienen te worden. En dat terwijl er in de praktijk veel fout gaat en er overheidsgeld uitgegeven
wordt om de kosten van heggenonderhoud te vergoeden en nieuwe heggen te planten. Hoog tijd om een poging te
ondernemen richtlijnen te formuleren voor duurzaam, grootschalig, en daarom vaak machinaal, heggenonderhoud
4

3. Functies en beheervormen van heggen
Het uitwerken van de (nieuwe) functies van heggen en daarbij passende beheervormen vormde geen onderdeel van
de projectopdracht. Enig houvast is niettemin nodig bij het bespreken van de aard van de snoeiwerkzaamheden. De
hieronder genoemde beheervormen en functies zijn niet uitputtend, vooral niet waar het actuele milieuaspecten als
2
bijvoorbeeld CO -opname en fijnstoffixatie betreft.
De volgende functies van heggen worden onderscheiden:
· Landschappelijk recreatief
· Geleiding-veekering
· Ecologisch
· Genenbron
· Cultuurhistorisch
Veekering Genenbron (bessenoogst)
Heggen en paardenhouderij Streekkenmerken
Kerkenpad Ecologische verbindingsstrook
5

De voorgestelde beheervormen variëren van de jaarlijks geschoren knip- en scheerheg tot het struweel dat 20-25
jaar ongestoord kan groeien. Daar tussenin liggen beheervormen waarbij heggen om de 2-3 tot maximaal iedere 8
jaar gesnoeid worden. Langere perioden tussen twee snoeibeurten zijn mogelijk, maar minder wenselijk omdat het
een zware ingreep betreft.
Struwelen kunnen overigens regelmatig één- of tweezijdig gesnoeid worden. Dit is nuttig als ze langs akkers of
wegen staan. De top van het struweel en al dan niet de achterzijde kunnen dan ongestoord doorgroeien.
De gevlochten of gelegde heg wordt vaak ook als een beheervorm gezien. Het vlechten is (evenals het bij de grond
afzetten) een wijze van natuurlijke verjonging die onderdeel zou moeten uitmaken van de snoeicyclus van alle
beheervormen. In hoofdstuk 5 is dit uitgewerkt. Gevlochten heggen worden, als veekering, meestal om de 1-3 jaar
gesnoeid.
Samenvattend worden de volgende beheervormen voorgesteld:
· Jaarlijks gesnoeid (knip- en scheerheg)
· Frequent gesnoeid (om de 2 à 3 jaar)
· Minder frequent gesnoeid (om de 4-8 jaar)
· Struweel (wordt na 20-25 jaar afgezet)
Variatie is daarnaast dus mogelijk door slechts één of beide zijkanten van heggen regelmatig te snoeien en de top
ongemoeid te laten.
De volgende tabel geeft een idee van de beheervormen in relatie tot de functie van een heg. In veel gevallen zal een heg niet
een enkele maar meerdere functies vervullen.
Functie Beheervormen
Landschappelijk-recreatief
Geleiding/veekering
Ecologisch
Genenbron
Cultuurhistorisch
Afwisselend hoog en laag, besloten met doorkijkjes. Heggen die een goed aaneengesloten
netwerk vormen.
Beheervormen: Alle voorgestelde beheervormen zijn hiervoor geschikt. Bij voorkeur streven
naar een gevarieerd beeld. Vlechtheggen zijn vooral functioneel langs wandel- en fietspaden en
op cultuurhistorisch belangrijke plaatsen.
Volledige en goed gesloten heggen kunnen dienen als veekering en als geleiding van bewoners
en recreanten. Vooral passend in kleinschalig verkavelde landschappen. Rasters op plaatsen
verwijderen waar heggen voldoende veekerend zijn geworden en heggen zichtbaar zijn voor
passanten.
Beheervormen: Gevlochten heg die afhankelijk van standplaats ieder jaar of om de 2 à 3 jaar
gesnoeid wordt.
Grote heggen met goede gesloten structuur. Aaneengesloten netwerk van heggen.
Beheervormen: Struwelen en minder frequent gesnoeide heggen, al dan niet in combinatie met
frequent snoeien van één of beide zijkant(en). Het laag vlechten van jonge heggen die hol zijn
en gaten vertonen is een effectieve maatregel om de natuurwaarde van deze heggen te
herstellen.
Goed beheer van oude soortenrijke en uit autochtone planten bestaande heggen. Vervuiling met
niet-autochtone planten moet zoveel mogelijk voorkomen worden. Jonge heggen, die in veel
gevallen niet met autochtoon plantsoen zijn aangelegd, niet tot struweel laten uitgroeien.Deze
indien mogelijk vervangen door bomen en struiken van autochtone herkomst.
Beheervormen: Struweelheggen en minder frequent gevlochten heggen.
De geschiedenis van het gebied zichtbaar maken voor bewoners en recreanten. Vlechten vooral
langs wandel- en fietspaden en eventueel bijzondere cultuurhistorische locaties. Vlechten van
jonge heggen en restauratie van oude vlechtheggen.
Beheervormen: In streekstijl gevlochten heg die afhankelijk van de streekstijl meer of minder
frequent gesnoeid dient te worden.
6

4. Uitgangspunten voor het snoeien van heggen
Voor het snoeien van heggen gelden een aantal uitgangspunten. Hiervan dienen uitvoerders, beheerders en
eigenaars van op de hoogte te zijn om het werk goed te kunnen uitvoeren, de juiste opdrachten te kunnen geven en
de kwaliteit van het geleverde werk te kunnen beoordelen.
De belangrijkste uitgangspunten worden hierna kort behandeld.
1. Het snoeien dient technisch goed uitgevoerd te worden
Dit wil zeggen:
· gladde snijvlakken en geen kapotgeslagen en ingescheurde takken of stammen,
· geen beschadigingen aan bomen
· het verwijderen van snoeiafval.
De huidige praktijk laat in dit opzichte veel te wensen over.
Dit leidt niet zelden tot onherstelbare schade aan struiken
en bomen. Machinekeuze en vaardigheid van de
tractormachinist spelen hierbij een belangrijke rol.
2. De heg moet zo min mogelijk vervuild worden met versnipperd snoeiafval
Verwerking en afvoer van snoeiafval vormt een belangrijke kostenfactor van het snoeien. Het 'verrijken' van de
bodem en het verstikken van de kruidenvegetatie rond de heg gaan ten koste van de kwaliteit van de heg en
bevorderen de ontwikkeling van monotone brandnetelzomen.
Het verdient daarom aanbeveling om:
· snippers af te voeren. Versnipperd materiaal van
heggen met hergroei van 2 of meer jaar dient in
geen geval in de heg achter te blijven.
· na knippen of zagen dient men geen
afgezaagde takken in de heg achter te laten.
3. Een heg is meer dan een rij struiken
Een heg bestaat uit een rij struiken, vaak aangevuld met bomen, en aan beide zijden een zoomvegetatie van kruiden.
Alle 3 leveren ze hun bijdrage aan het beeld van de heg en zijn natuur- en cultuurhistorische waarde. Bij het snoeien
dient hiermee rekening gehouden te worden. Zoals gezegd dient
snoeiafval afgevoerd te worden. Bij het snoeien moeten jonge bomen
tijdig opgespoord en gespaard worden. Oude bomen en de kruidenstrook
aan weerszijde van de heg moeten daarnaast geen schade oplopen door
de snoeiwerkzaamheden..
7

4. Het machinegebruik moet efficiënt zijn maar ook passen bij het land
Heggen moeten machinaal gesnoeid worden om de hoeveelheid werk en de kosten ervan acceptabel te houden.
Veel heggen staan in kleinschalige landschappen. Het snoeien vindt vaak plaats in een periode waarin de grond nat
is. De gebruikte tractoren en snoeimachines (en bakken voor de afvoer van snoeimateriaal) moeten hierbij passen.
Dat wil zeggen:
· de uitvoerder moet er maatwerk mee kunnen leveren (ook rekening houden met bomen en rasters)
· het moet geen onnodige verdichting van de grond veroorzaken.
Meer over machinegebruik in hoofdstuk 6.
5. Het moet de hegvorm opleveren die past bij de functie van de heg
Het snoeien van heggen is geen doel op zich. Het moet er voor zorgen dat een heg de vorm en de eigenschappen
krijgt die passen bij de functie van de heg. Voorheen was dat vooral die van ondoordringbare afscheiding. Brand- en
geriefhout vormden waardevolle bijproducten. Nu is dit niet langer het geval en zijn er andere functies die
beheerders, eigenaren en 'gebruikers' van heggen belangrijk vinden. Het snoeien moet hierop aansluiten. Het is dan
ook onwaarschijnlijk dat de twee gebruikelijke hegvormen in Nederland de knip- en scheerheg en de struweelheg
voldoende op de nieuwe functies van heggen aansluiten. Er zal daarom een grotere variatie en meer maatwerk in het
snoeien van heggen nodig zijn.
6. Maatregelen voor natuurlijke verjonging moeten onderdeel vormen van het snoeiplan
Onderhoud moet er mede toe bijdragen dat heggen een lange levensduur hebben. Daarom moeten voor alle heggen
snoeicycli worden vastgesteld waarin maatregelen voor natuurlijke verjonging zijn opgenomen. Natuurlijke
verjonging van een heg wordt gestimuleerd door de struiken om de 20 - 30 jaar vlak boven de grond af te zetten óf
door de heg te leggen. Natuurlijke verjongingsmaatregelen voor heggen worden momenteel vrijwel nergens in
Nederland toegepast. In het volgende hoofdstuk wordt dit onderwerp uitgewerkt.
7. Beheer vlechtrelicten zorgvuldig
Vlechtrelicten zijn sporen in heggen van (vaak meer dan 100 jaar) oud vlechtwerk. Ze zijn kwetsbaar en kunnen,
onbedoeld, door machinaal snoeien onherstelbaar beschadigd worden. Het onderhoud en beheer van heggen dient
er mede op gericht te zijn deze oude vlechtsporen en de heggen waarin deze zich bevinden, zoveel mogelijk te
behouden. Ze zouden ook gedeeltelijk toegankelijk en zichtbaar gemaakt kunnen woorden voor het publiek.
Opstellen van beheerregels voor heggen met vlechtrelicten en het maken van beheerafspraken met eigenaren is
nodig. Vlechtrelicten dienen zo goed mogelijk opgenomen te worden in de beheervorm van de betreffende heg. De
wijze van snoeien dient hierop aangepast te worden. Vlechtrelicten zijn in veel gebieden nog niet in kaart gebracht.
Dit kan door middel van een veldinventarisatie gebeuren.
Vlechtrelict
8

5. Onderhoudsmaatregelen voor natuurlijke verjonging
Een heg die niet gesnoeid wordt kan tot een ruim 5 meter hoog struweel uitgroeien. Een goed ontwikkeld struweel is
schitterend zowel landschappelijk als ecologisch. Echter, een struweel verouderd na 20-30 jaar. Symptomen hiervan
zijn:
· verminderde groeikracht
· de toppen van de struiken sterven af en storten in
· de voet van de heg wordt meer en meer open (heg is bovenin
dichter dan onderin)
· er ontwikkelen zich korstmossen op takken.
Als men niets doet zal de heg tenslotte afsterven. Door snoeimethoden die natuurlijke verjonging van de heg
stimuleren, kunnen heggen echter veel ouder worden. Deze snoei kan het beste uitgevoerd worden voordat de
vitaliteit van de heg sterk is afgenomen.
Deze zogenaamde verjongingssnoei voor heggen wordt algemeen toegepast in bijvoorbeeld Engeland, Duitsland en
Frankrijk maar is in Nederland, land van knotwilgen, vervangen door een regelrecht knotregime.
Er zijn twee manieren om tot natuurlijke verjonging van heggen te komen:
1. De heg vlak boven de grond afzetten.
2. De heg leggen.
Meidoorn, maar ook andere soorten struiken in een heg, reageren op het afzetten of leggen door rond de stamhals
nieuwe scheuten te vormen. Deze scheuten vormen een nieuwe generatie van dezelfde struiken. Hetzelfde principe
wordt bij hakhoutbeheer van bijvoorbeeld eiken, elzen en essen toegepast.
Het verschil tussen het afzetten en het leggen van een heg is gelegen in de mate waarin het oude element aanwezig
blijft. Bij afzetten wordt al het bovengrondse materiaal afgezaagd en verwijderd. Bij leggen blijft de heg, in afgeslankte
vorm, in tact en groeien nieuwe scheuten door de oude heg, die ze als het ware 'vervlechten'. Het leggen is een vorm
van natuurlijke verjonging die ontwikkeld is op plaatsen waar de heg niet voor enige jaren gemist kon worden. Dit was
het geval rond de oude akkercomplexen, langs veedreven en later in gebieden met weiden. Zowel het leggen als het
afzetten is een vorm van grootonderhoud die slechts eens in de 20-30 jaar hoeft plaats te vinden.
9

Het afzetten van een heg
Afgezet
Voor het afzetten gelden de volgende richtlijnen:
· Afzetten kan het beste tijdens de winter gebeuren. Vermijd daarbij periodes met zware vorst.
· Een struik dient 3-10 cm boven de grond te worden afgezet. Oude struiken hoger dan jonge. Er dient, zoals
vaak gebeurt, níet op kniehoogte of hoger afgezet te worden. In dat geval blijft de oude hoofdstam
gehandhaafd en is er geen sprake van verjonging. Bovendien blijft de onderzijde van de heg dan kaal.
· Maak een schuin zaagvlak zodat regenwater er van af stroomt, en inrotten wordt voorkomen.
· Het afzetten kan machinaal met de cirkelzaag gebeuren. Voor maatwerk, schuine zaagvlakken, en het sparen
van jonge bomen heeft het afzetten met behulp van een motorzaag de voorkeur.
· Laat bomen zoveel mogelijk staan.
· Breng geen dikke laag houtsnippers op de heg aan, maar voer al het snoeiafval af.
· De hergroei van de struiken kan de concurrentie met kruiden over het algemeen wel aan. Toch kan sterke
hergroei van bramen, wilde clematis of hop, de afgezette heg overwoekeren. In dat geval is het nodig deze
klimmers te snoeien om de heg te redden.
· In een heg waarin veel grote vlieren voorkomen, zal hergroei van vlier de andere struiken te sterk
beconcurreren. In dat geval dienen de vlieren enige jaren laag bij de grond afgekapt te worden.
Het afzetten van een heg is ook een geschikte wijze om een heg die veel gaten heeft, op te knappen. De jonge
aanplant heeft in dat geval na het afzetten minder last van hun schaduw. Let bij het inboeten op de
soortensamenstelling van oude heggen in de streek en maak voor behoud van biodiversiteit gebruik van plantsoen
van inheemse herkomst (www.bronnen.nl).
De struiken van heggen en houtwallen kunnen allemaal succesvol worden afgezet. Na het afzetten groeien de
struiken als meerstammige struiken uit. Door de hergroei de eerste jaren (steeds hoger en breder) te knippen ontstaat
een mooie, zeer dichte heg.
Het afzetten is een duurzame en betrekkelijk goedkope maatregel. Hij is niet geschikt als:
· Men niet enige jaren zonder heg kan. Zie volgende paragraaf 'Leggen'.
· Het een heg met oude vlechtsporen is, die behouden dient te worden. In dit geval kunnen bij restauratie van de
heg selectief struiken worden afgezet.
10
Foute praktijk

Het leggen van een heg
Het leggen is een eeuwenoude snoeitechniek die er voor zorgt dat:
· Een heg een dichte structuur krijgt en daardoor ondoordringbaar voor vee en wild wordt.
· Dat een heg op natuurlijke wijze verjongt. De gestimuleerde hergroei zorgt bovendien voor een nog sterkere
verdichting ('vervlechting') van de heg.
Het leggen van de heg is handwerk en arbeidsintensief (20-30 meter heg per heggenlegger/dag) en daardoor
duurder dan het afzetten van een heg. De meerwaarde van het leggen bestaat uit het krijgen van een
ondoordringbare, structuurrijke heg die een bijzondere ecologische, cultuurhistorische en landschappelijke waarde
heeft.
Indien natuurlijke verjonging de enige reden is, zal het afzetten van de heg de voorkeur genieten. Daar waar de
ecologische verbindingsstroken belangrijk zijn, cultuurhistorie een bijzondere plaats inneemt, een dichte afscheiding
wenselijk, of het 'oog ook iets wil' is het leggen een schitterend alternatief.
Net als voor het afzetten, geldt dat: 1) alle struiken er goed op reageren, 2) het winterwerk is en, 3) het een vorm van
grootonderhoud betreft die slechts eens in de 20-30 jaar herhaald hoeft te worden.
11
Natuurlijke verjonging

Voor het leggen gelden de volgende richtlijnen:
· De heg dient voldoende hoog te zijn, bij voorkeur 3-4 meter. Als de heg minder dan 2,5 meter hoog is, moet
deze 1 à 2 jaar doorgroeien voordat hij gelegd kan worden. De zijkanten mogen in die tijd wel gesnoeid
worden.
· De struiken worden, na het verwijderen van draad, dood en overtollig hout, 15-30 cm boven de grond schuin
0
ingekapt en in een hoek van ongeveer 30 naar beneden gebogen. Het buigpunt komt dan vlak boven de grond
te liggen. Als dominostenen wordt de ene struik op de andere gelegd.
· Vlieren worden bij het leggen zoveel mogelijk verwijderd (zie ook “Afzetten') en rozenstruiken worden laag
afgezaagd. Ze zullen daarna weer uitlopen.
· De gelegde struiken verkrijgen stevigheid door in de heg paaltjes te plaatsen en deze met wilgentenen aan
elkaar te vlechten.
· De hakken van de ingekapte struiken moeten schuin worden afgezaagd zodat hergroei vlak boven de grond
zal plaatsvinden.
· Bomen moeten blijven staan. Er kan omheen gevlochten worden. Jonge bomen die niet als overstaanders of
knotboom nodig zijn, kunnen ook gelegd worden.
· Bij het leggen van uitgegroeide heggen komt veel snoeiafval vrij. Dit dient afgevoerd te worden en niet
versnipperd in de heg achtergelaten te worden.
· Inboeten van grote gaten kan succesvol gebeuren tijdens het leggen. Het inboeten van kleine gaten is moeilijk
door het weinige licht dat de struiken zullen ontvangen.
· Het leggen van een heg is arbeidsintensief. Op zichtlocaties is een strakke afwerking gewenst maar in het
landelijk gebied kan een minder intensieve en dus 'snellere' vorm ook goede resultaten opleveren.
· Hoewel de krachtige hergroei van de struiken de concurrentie met kruiden aan moet kunnen, is het soms nodig
om agressieve hergroei van klimmers het volgende groeiseizoen te beteugelen.
Heggen kunnen op verschillende wijzen gelegd worden. In lokale vlechtstijlen kan ook het element van natuurlijke
verjonging worden meegenomen. Dit is vooral van belang bij de restauratie van oude vlechtheggen.
Doordat in een gelegde heg nog voldoende tweejarig hout aanwezig blijft, zal deze het volgende seizoen bloeien en
bessen dragen. Het leggen van een heg legt geen beperkingen op aan de wijze van snoeien er na. Met een gelegde
heg kan men alle kanten op. Niet gesnoeid zal de gelegde heg uitgroeien tot een dicht struweel. Als, het andere
uiterste, de heg jaarlijks gesnoeid wordt, levert het een ondoordringbare knip- en scheerheg op. Het is raadzaam om
de heg de jaren na het leggen niet ineens, maar geleidelijk in hoogte en breedte te laten uitgroeien. De gebruikelijk
afmetingen van een zojuist gelegde heg zijn 1-1,2 meter hoog en 0,5-0,7 meter breed. Het streefbeeld van een knip-
en scheerheg is 1,2-1,5 meter hoog en 1,0 meter breed.
Heggenleggen is ambachtelijk werk dat gedaan wordt door professionele heggenleggers. Zij zijn in de meeste
gevallen thuis in diverse vlechtstijlen. Lokale groepen kunnen in het leggen en vlechten van lokale stijlen getraind
worden en daarmee een bijdrage leveren aan het herstel van vlechtheggen in Nederland. Zie voor meer informatie
over het leggen van heggen www.heggen.nu/vlechtstijlen.htm.
12

6. Richtlijnen voor machinaal snoeien
Bij het snoeien van heggen dient eigenlijk allereerst de vraag gesteld te worden wat de functies (of functies) van de
heg is (zijn), welke vorm daarbij past en hoe de heg daarvoor het beste gesnoeid kan worden. Van een dergelijke
afweging is vaak nog geen sprake. In het kader van deze studie functies van heggen en passende beheervormen niet
uitgebreid uitgewerkt. In hoofdstuk 3 is hiervoor wel een aanzet gegeven die hier van pas komt.
Voor het (machinaal) snoeien van heggen zijn de volgende punten van belang:
Het snoeiseizoen
· Heggen dienen, met uitzondering van de tweemaal per
jaar geschoren heggen, bij voorkeur tussen eind
oktober en half maart, gesnoeid te worden. In deze
periode zijn de planten in rust.
· Snoei bij voorkeur laat in de winter, zodat niet aan het
begin van de winter alle bessen en vruchten,
weggehaald zijn. Voor veel vogels en kleine zoogdieren
vormen ze immers een belangrijke bron van voedsel
in de winter.
· Snoei niet tijdens het vogelbroedseizoen (april-juni).
De frequentie van snoeien
Hoe vaak een heg gesnoeid moet worden, hangt, zoals gezegd, af van zijn vorm en van de eisen die we aan de heg
stellen. Er is geen ideale of vaste frequentie, alles is eigenlijk mogelijk. Uit het oogpunt van de struik is regelmatig
snoeien van jong hout gunstig. In dat geval ontstaan er slechts kleine snoeiwonden die makkelijk overgroeien. Uit het
oogpunt van ecologie zal men echter de voorkeur geven aan minder frequent snoeien. De struiken hoeven hierdoor
geen onherstelbare schade op te lopen. De zaagwonden zijn wel groter en het snoeien moet dan ook zorgvuldig
gebeuren.
1 jaar hergroei
Gezien het grote ecologische belang van heggen is het van belang om:
· Niet te vaak te snoeien. Snoei voor een hogere natuurwaarde een heg niet elk jaar maar om de 2 à 3 jaar.
Hierdoor heeft de heg meer volume en kan deze bloeien en vrucht dragen.
· Snoei zijkant(en) regelmatiger indien dit bijvoorbeeld om veiligheidsredenen, nodig is. Snoei in dat geval de
top en indien mogelijk ook de achterzijde van de heg minder vaak. Dit is vooral van toepassing voor heggen
die langs wegen en paden liggen.
· Snoei gefaseerd, waardoor op een bedrijf of in een bepaald gebied jaarlijks niet meer dan 30-50% van de
heggen gesnoeid wordt. Zie ook hoofdstuk 7.
13
Wintervoer
3 jaar hergroei

Hoogte en breedte van snoeien
Het is in Nederland helaas gewoonte om een heg erg smal en laag te snoeien. Veel heggen worden tot op de
hoofdstam en op een hoogte van niet meer dan 1 meter gesnoeid. Heggen, vooral de waardevolle, soortenrijke oude
heggen, worden hierdoor uitgeput en hebben weinig waarde meer voor dieren. Heggen hebben meer ruimte nodig.
Dat kan, zoals aangegeven, door ze minder vaak te snoeien, en vooral ook door ze niet te klein te snoeien:
· Snoei een heg niet smaller dan 1 meter breed en niet lager dan 1,2 meter hoog. Houd als het kan
ruimere maten aan.
· Snoei nooit alleen de top van de heg. Dit leidt tot borstelheggen die net als knotbomen kaal van onder zijn
en veel takken bovenin hebben. Snoei alleen de zijkant(en) óf snoei alle drie zijden.
· Snoei iets (ruim 1 cm) voorbij het vorige snoeipunt. Hierdoor vertakt de heg zich beter en wordt hij dichter.
De heg wordt zo ook bij iedere snoeibeurt iets hoger en breder. Na een aantal jaren kan de heg een stuk
ingekort worden en kan het proces zich herhalen.
· Snoei de zijkanten van de heg in een lichte hoek (boven smaller
dan onder) om ook aan de onderzijde een mooie dichte heg te
krijgen.
2 foto's (P17a)
Bomen in de heg
In veel heggen komen bomen voor. Ze verhogen de natuurwaarde van de heg en zijn landschappelijke waardevol.
Bomen hebben vaak te lijden onder te intensief onderhoud en grondbewerking tot dicht bij de stam. Bij het snoeien
van heggen wordt aanbevolen om:
· Jonge bomen te sparen. In een grotere heg zijn ze vaak moeilijk te zien. Inspecteer een heg daarom op de
aanwezigheid van jonge bomen voordat de heg gesnoeid
wordt.
· Zorg ervoor dat ook oudere bomen bij het snoeien niet door
de tractor of snoeimachine beschadigd raken.
· Opgaande bomen worden niet zelden tijdens het snoeien
'even meegepikt' wat afgescheurde takken of half
gekandelaberde bomen tot gevolg heeft. Zorg ervoor dat
opgaande bomen op de juiste wijze opgekroond worden en
doe dit niet met een klepelmaaier of heggenschaar.
· Laat in heggen met geen of weinig bomen op onregelmatige
afstand een meidoornstruik als 'zangpost' doorgroeien.
· Verwijder grote vlieren waar deze de meidoorns of andere
struiken in de heg verdringen.
Jonge bomen
Te smal
14
Redelijke afmeting
Ernstig beschadigd

7. Machines voor heggenonderhoud
Machinaal snoeien van heggen is noodzakelijk gezien de enorme hoeveelheid werk die het snoeien oplevert. Ook al
gaat er in de praktijk veel fout, heggen kunnen goed machinaal gesnoeid worden. Er zijn diverse machines die voor
het snoeien gebruikt kunnen worden. Ze hebben allemaal wel enkele voor- en nadelen. Het gebruik van sommige
machines voor is voor het snoeien van heggen echter af te raden.
Diverse machines zijn op een aantal kenmerken vergeleken. De kwaliteit van het snoeiwerk en de kosten van
snoeien zijn daarvan de belangrijkste. De vergelijkingen zijn gemaakt voor uiteenlopende dikte van het te snoeien
hout, variërend van éénjarige hergroei tot en met het snoeien van uitgegroeide struwelen.
Heggenknipper
15
Takkenschaar
Slagmaaier Cirkelzaag

De beoordeling van de machines, die zijn samengevat in de volgende tabel, is in de meeste gevallen relatief. Het
zijn geen absolute cijfers maar het betreft een onderlinge vergelijking. De machines zijn beoordeeld op basis van
de ervaringen van enkele geraadpleegde personen en waarnemingen in het veld. Er was geen sprake van een
systematisch vergelijkend onderzoek waarbij alle machines op verschillende type heggen zijn getest. De
vergelijking betreft de volgende kenmerken:
· Kwaliteit: De kwaliteit van het snoeiwerk. Gladde snijvlakken worden als goed gekenmerkt, gespleten
takken en stammen en afgescheurde takken als slecht.
· Versnipperd: Kan de machine het snoeiafval direct versnipperen (ja of nee)?
· Afvoer snippers: Is afvoer van het versnipperd hout door de machine mogelijk (ja of nee)?
· Snelheid: Werkt de machine in verhouding tot de andere machines snel?
· Werkbreedte: De breedte of hoogte van de heg die de machine in één werkgang bestrijkt.
· Snelheid: Werkt de machine snel als ook het opruimen van snoeiafval daarin is meegenomen?
· Onderhoud: Moet er veel onderhoud aan de machine gebeuren? Dit betreft vooral het slijpen van messen
en zaagbladen.
Relatieve prijs: Hoe verhouden zich de kosten als dezelfde heg met verschillende machines gesnoeid zou
worden (incl. opruimen snoeiafval)?
1 2
Tabel: Kenmerken van diverse machines voor onderhoud van heggen met 1 - 6 jaar oude hergroei
Type machine
Voor 1-jarige hergroei
Klepelmaaier-fijn
Heggenknipper
Knipbalk-licht
Slagmaaier
Voor 2-jarige hergroei
Klepelmaaier-fijn
Klepelmaaier-grof
Heggenknipper
Knipbalk-zwaar
Slagmaaier
Cirkelzaag
Voor 3-6-jarige hergroei
Klepelmaaier-grof
Knipbalk-zwaar
Cirkelzaag
Voor >6-jarige hergroei
Klepelmaaier-grof
Knipbalk-zwaar
Cirkelzaag
Takkenknijper
Kwaliteit snoeiwerk
Versnipperd
ja
ja
nee
ja
ja
ja
ja
nee
ja
nee
ja
nee
nee
ja
nee
nee
nee
Afvoer snippers
nee
ja
nvt
3
ja
nee
nee
ja
nvt
nee
nvt
nee
nvt
nvt
nee
nvt
nvt
nvt
Werkbreedte (m.)
1,0 - 1,5
1,4
1,0 -1,8
1,2 - 2,0
1,0 - 1,5
1,0 - 2,0
1,4
1,5 - 2,0
1,2 - 2,0
1,0 - 2,0
1,0 - 1,5
1,5 - 2,0
1,0 - 2,0
1,0 - 1,5
1,5 - 2,0
1,0 - 2,0
1:
· Kwaliteit van snoeiwerk: Hoe meer +, des te beter de kwaliteit van het snoeiwerk. Daarnaast: - = slecht, -- = zeer slecht
· Snelheid van snoeien: Hoe meer +, hoe sneller.
· Snelheid snoeien incl. opruimen snoeiafval: Hoe meer +, des te sneller is het werk gedaan. Nvt: niet van toepassing omdat deze machine het
versnipperde hout niet kan verzamelen.
· Onderhoudsnoodzaak: Hoe meer - des te minder onderhoud de machine behoeft. Bij +: machine is onderhoudsgevoelig.
2
· Relatieve prijs: Hoe lager het cijfer, hoe lager de prijs per m inclusief (als dat nodig is) opruimen snoeiafval. Cijfer 1: goedkoopste machine.
2: De machines dienen alleen binnen dezelfde categorie hergroei vergeleken te worden en niet tussen verschillende categorieën hergroei.
3: Alleen bij tweemaal per jaar snoeien.
16
1,0
Snelheid
Snelheid incl.
opruimen
Oonderhouds
noodzaak
Relatieve prijs/m2
nvt 2
nvt
nvt
nvt
nvt 1
nvt
4
3
1
2
1
6
4
3
5
2
3
1
3
2
4

Klepelmaaier
Alleen de klepelmaaier uitgevoerd met (geslepen) snoeiklepels is geschikt voor het snoeien van heggen. Bovendien
is deze machine alleen geschikt voor het snoeien van éénjarige hergroei, dat veelal niet dikker dan 1 cm is. Voor het
snoeien van dikker hout is deze machine niet geschikt omdat klepels takken versplinteren en niet afsnijden of
knippen. Het gebruik van de klepelmaaier met grove klepels is de oorzaak van veel (vaak onherstelbare) schade aan
heggen.
De klepelmaaier is ook niet geschikt voor heggen van zachthout (veldesdoorn, hazelaar ed.). Het hout van deze
soorten versplintert en scheurt namelijk erg snel.
Het voordeel van de klepelmaaier is de snelheid van werken en het versplinteren van het snoeiafval. Het nadeel van
dit laatste is dat het snoeiafval in en rond de heg valt wat de kwaliteit van de kruidenvegetatie niet ten goede komt.
Heggenknipper
Deze machine (Scorpion gedoopt) is nieuw en vergt mogelijk nog enige ontwikkeling. Interessante aan deze machine
is, dat hij het hout snijdt en versnippert, en dat het snoeiafval via een buis kan worden opgevangen en afgevoerd. De
machine snoeit 1-jarige hergroei uitstekend en kan ook 2-jarige hergroei aan. De machine is betrekkelijk
onderhoudsgevoelig.
Knipbalk
De knipblak of takkenschaar is in diverse uitvoeringen verkrijgbaar. De lichte uitvoering knipt over het algemeen
takken tot maximaal 5 cm doorsnede. De zwaardere uitvoering tot 10 cm doorsnede. De knipbalk werkt minder snel
dan de klepelmaaier maar knipt de takken af waardoor een mooi snijvlak ontstaat. Dit is overigens niet het geval als er
te snel gereden wordt. Het snoeiafval wordt niet versnipperd en dient bijeengeschoven te worden.
Slagmaaier
De slagmaaier verenigt de kwaliteiten van klepelmaaier en knipbalk. Eén- en tweejarige hergroei wordt door de
slagmaaier netjes afgesneden en versnipperd. Snoeiafval valt terug in de heg. Licht snoeiafval kan afgezogen
worden. Deze machine werkt snel en vergt betrekkelijk weinig onderhoud waardoor hij voor het snoeien van jong
materiaal goed en goedkoop is.
Cirkelzaag
De cirkelzaag is vooral geschikt voor zwaar hout (min. 3 jaar oude hergroei). Deze machine werkt betrekkelijk snel.
Het snoeiafval moet opgeruimd worden. Dit is niet altijd makkelijk omdat de tractor over het afgezaagde hout heen
rijdt. Als de grond nat is, kan een deel van het snoeiafval stevig vastgereden worden. Houtsplinters (met doornen!)
kunnen tot ver van de tractor teruggevonden worden. De zaagbladen moeten regelmatig geslepen worden. De
cirkelzaag is niet geschikt voor gebruik op lichte tractoren. Voor zwaardere heggen is de cirkelzaag de 'beste koop'.
Takkenknijper
Met deze machine kan men betrekkelijk snel struwelen afzetten en het afgeknepen hout op een rij leggen. Hij is alleen
geschikt voor zwaardere tractoren. Het apparaat heeft een tweetal belangrijke nadelen:
- het scheurt de hoofdstam meestal ernstig in
- hij knipt de bovenzijde af maar kan geen zijkanten snoeien.
Elke machine heeft zijn werkterrein wat betreft de dikte van het snoeihout. Voor alle machines geldt dat zagen of
scharen geslepen dienen te worden. De slagmaaier (licht snoeihout) en de grove takkenschaar (zwaar snoeihout)
zijn betrekkelijk onderhoudsarm.
De snelheid van werken wordt voor elke machine sterk beïnvloed door de toegankelijkheid van de heg en de
aanwezigheid van 'hindernissen'. Kleine percelen, aanwezigheid van bomen in de heg of slecht geplaatste rasters
zorgen voor grote verschillen in de benodigde werktijd.
17
Goed geknipt

8. Werken aan beter onderhoud
Tot slot van de handleiding een tweetal aanbevelingen die nodig zijn om de verbeteringen in het onderhoud van
heggen daadwerkelijk vorm te geven. De eerste betreft het bijscholen van de uitvoerders, de machinisten, zodat zij
de kennis en vaardigheden hebben om heggen op de juiste wijze te snoeien. De tweede aanbeveling betreft de
opdrachtgevers. Zij bepalen immers hoe en wanneer heggen gesnoeid dienen te worden. Beide moeten vorm geven
aan beter onderhoud van de heggen in Nederland.
Cursus machinaal heggenonderhoud
In navolging van initiatieven in Engeland en Ierland is het ook voor Nederland nodig om een cursus op te zetten voor
loonwerkers en anderen die machinaal onderhoud van heggen plegen. De korte cursus dient om machinisten
hierover meer theoretische en vooral praktische kennis te verschaffen. Voor opdrachtgevers geeft het aan een
dergelijke cursus verbonden certificaat de wetenschap dat het onderhoud in goede handen is. Een dergelijke cursus
zal nodig zijn om de standaard van machinaal snoeien op een goed niveau te brengen.
Heggenbeheerplan
Het onderhoud en beheer van heggen is betrekkelijk grootschalig maar vergt tegelijkertijd meer maatwerk dan tot nu
toe het geval is. Omdat de (nieuwe) functies van heggen pas op streekniveau tot uitdrukking komen (denk aan een
ecologische verbindingszone of het landschapsbeeld), dienen het onderhoud en beheer niet per heg of groepje
heggen bekeken te worden. Het beheer en het daaruit voortvloeiende snoeiplan van heggen zou meer op bedrijfs-
en gebiedsniveau gemaakt en gepland moeten worden.
Gebiedsgericht beheer biedt betere mogelijkheden om aan het gewenste landschapsbeeld (afwisseling in
verschillende beheervormen) te werken en het afzetten/leggen van heggen een plaats in de snoeicyclus te geven.
Een gebiedsgerichte benadering maakt ook advisering en coördinatie van de uitvoering beter mogelijk. Agrarische
Natuurverenigingen kunnen bij deze planning een belangrijke rol spelen.
Voor deelgebieden zou een heggenbeheerplan van 6-10 jaar gemaakt dienen te worden. Dit is een instrument
waaraan de beheerpakketten gekoppeld kunnen worden en waardoor gewerkt kan worden aan een mooi,
samenhangend landschapsbeeld.
Deze handleiding machinaal snoeien, die in feite een lang pleidooi voor beter beheer en onderhoud van heggen is,
hangt in de eerste plaats af van de inzet van eigenaren, beheerders en uitvoerders. Daarnaast zijn aanpassing van de
huidige subsidieregelingen, vooral die in het kader van de regeling voor agrarisch natuurbeheer, noodzakelijk. Pas
dan zullen deze publieke middelen ook het beoogde doel bereiken.
18