Arie de Graaf en Frans Noltee - Handleiding voor het - Succulenta

succulenta
NEDERLANDS-BELGISCHE VERENIGING
VAN LIEFHEBBERS VAN CACTUSSEN EN ANDERE VETPLANTEN

HANDLEIDING VOOR HET
VERZORGEN EN KWEKEN
VAN CACTUSSEN EN
ANDERE SUCCULENTEN
door
ARIE DE GRAAF en FRANS NOLTEE
Uitgave van de Nederlands-Belgische Vereniging van Liefhebbers van
cactussen en andere vetplanten
SUCCULENTA
November 1974
No. 11A
Het auteursrecht berust bij de samenstellers van dit boekje.
Niets mag uit deze uitgave overgenomen worden (op welke wijze dan ook)
zonder hun voorafgaande schriftelijke toestemming.

INLEIDING
De belangstelling voor cactussen en andere vetplanten is de laatste jaren zo
reusachtig toegenomen dat we zonder veel overdrijving van een rage kunnen
spreken. Een gelukkig gevolg daarvan is, dat het ledental van „Succulenta"
stormenderhand toeneemt. Dit betekent dat iedere maand weer vele tientallen
de eerste stappen zetten op het glibberige pad van onze liefhebberij.
Inderdaad een glibberig pad, vol voetangels en klemmen, meestal smal en
kronkelig, maar gelukkig dikwijls met een fraai uitzicht!
De bewering dat de behandeling van de succulenten vaak moeilijk is, lijkt in
regelrechte tegenspraak met de wijd verbreide mening dat deze planten ,het
altijd wel doen'. Zeker, ook zonder enige kennis van de eisen die zij stellen
kunnen veel soorten het erg lang uithouden. Ze zijn immers gewend aan ontberingen,
soms felle kou, meestal grote hitte en droogte.
Wilt u echter planten kweken die u lange tijd plezier verschaffen, dan zult u
zich moeten aanpassen aan hun verlangens.
U zult begrijpen dat het in een klein boekje als dit, niet mogelijk is u alles te
vertellen wat nodig is om een ervaren liefhebber te worden. Meer dan een wegwijzer
kan en wil het niet zijn. Voor een overzicht van boeken die u verder op
weg kunnen helpen verwijzen we naar het boekenlijstje. Het bestuderen van
deze boeken zal u veel leren over verschillende planten, over kweekmethoden
enz. Eén ding moet u daarbij echter steeds in het oog houden: Geen enkel boek
kan u vertellen wat u onder uw specifieke omstandigheden precies met uw
planten moet doen en laten. Goede informatie kan u wel helpen de eerste klappen
op te vangen van de harde leermeester die ERVARING heet. Een harde
leermeester, maar nog steeds de beste!
Steek ook eens uw licht op bij mensen die het klappen van de zweep kennen.
De meeste ervaren liefhebbers zijn graag bereid u te helpen. Wees ook niet
bang vragen te stellen op de vergaderingen van uw afdeling (er is trouwens ook
een vragenrubriek in het maandblad.). En vooral: Bekijk regelmatig uw planten
en „luister" naar hun verlangens.
Als basis voor de cultuurkalender heeft gediend de rubriek „Maand-allerlei",
zoals die tussen 1970 en 1973 in ons maandblad is verschenen. De cultuuraanwijzingen
hierin werden verzorgd door wijlen de heer Lensselink en de heren
Bosman, Buining, De Graaf en Noltee. De twee laatstgenoemden hebben dit
boekje op verzoek van het hoofdbestuur samengesteld, waarbij het merendeel
van het werk door de heer De Graaf werd verricht. Ook de andere hoofdstukken
zijn grotendeels van zijn hand.
Tenslotte nog een paar practische wenken bij het gebruik van dit boekje:
In het grootste deel van de aanwijzingen wordt alleen gesproken over cactussen.
Voor zover niet anders vermeld gelden de gegevens ook voor de andere vetplanten.
Wanneer u de aanwijzingen voor een bepaalde maand raadpleegt, sla
er dan ook de voorgaande en de erop volgende maandaanwijzingen op na.
Planten hebben namelijk de nare gewoonte niet op de kalender te kijken.
Bovendien kunnen ze niet lezen, zodat ze zich ook niet aan het boekje kunnen
houden. Ze laten zich leiden door prikkels van warmte, licht en/of water, zodat
ze wel eens willen groeien als dat eigenlijk niet ,mag' en rusten in een tijd die
daar niet voor staat.
De laatste wenk luidt dan ook: Gebruik deze handleiding met beleid en probeer
niet uw planten te dwingen, dingen te doen die ze nog niet of niet meer
willen.
Veel succes!
2

VAN MAAND TOT MAAND
Bij het lezen van deze cultuuraanwijzingen dient u wel te bedenken dat het met
recht aanwijzingen zijn en niet meer dan dat. Bindende voorschriften
zijn nu eenmaal niet te geven. Aan de ene kant is dat vooral voor de beginners
onder ons wel eens een beetje sneu; anderzijds geloven wij dat juist de uitdaging
om zelf erachter te komen hóé het precies moet, een voornaam element
in onze mooie hobby is.
Het kweken en verzorgen van succulenten kan men niet alléén uit een boekje
leren. De planten vragen doorlopend aandacht en alleen door de planten goed
in de gaten te houden, te kijken wat er gebeurt en er op te letten wat zij nodig
hebben, leert men ze goed kweken. Volledige behandelingsregels zijn niet te
geven, doch aan deze maandelijkse adviezen hebt u in ieder geval een richtlijn.
De cultuurkalender begint bij de maand maart, omdat dit de maand is waarin
voor het merendeel van de cactussen, de rustperiode overgaat in (het begin
van) de groeiperiode.
MAART
Voor het overgrote deel van onze cactussen valt in deze maand de overgang van
rustperiode naar bloei- en groeitijd. Deze overgang dient zeer geleidelijk in
zijn werk te gaan.
Maart, de maand waarin we erg voorzichtig moeten zijn om niet de planten te
verliezen, waarop we in de winter zo zuinig zijn geweest. Onze planten, die we
na begin september van het vorige jaar vrijwel droog hebben gehouden en die
we met een zorgzaam oog nauwlettend in de gaten hebben gehouden.
Maart is een gevaarlijke maand voor onze planten en wordt dan ook wel de
sterftemaand van de, cactussen genoemd.
Door de dikwijls in deze maand voorkomende zachte en zonnige dagen zijn we
gauw geneigd met watergeven te beginnen of zo zwaar te nevelen en ,over de
kop' te broezen, dat de potkluit nat wordt. Als we dat 's morgens doen, in goed
vertrouwen dat het een mooie dag zal worden, gebeurt het nogal eens dat door
plotselinge weersverslechtering, kritieke omstandigheden ontstaan voor de planten.
Ze blijven dan te lang nat en de temperatuur in de kas of bak is te laag;
ideale omstandigheden voor het optreden van rot en schimmels. Luister steeds
naar de weerberichten, zodat u weet welk weer er te verwachten is als u iets
wilt ondernemen! Nauwkeurige inspectie van de planten is juist nu geboden.
Zieke planten gaan bij toedienen van vocht vrij snel rotten. Redding van althans
een deel van een plant is bij vroege ontdekking van de narigheid nog
mogelijk. Een plant dwingen om te gaan groeien door water te geven heeft
geen zin omdat een plant in rust nog niet het vermogen heeft om het toegediende
water op te nemen. Eerst moeten er nieuwe haarwortels gevormd zijn
en pas dan kan de plant via de wortels water tot zich nemen.
En toch is het noodzakelijk dat we op zonnige dagen nevelen, omdat anders de
knopvorming bij vroegbloeiende soorten grotendeels achterwege blijft, terwijl
ook de groei niet kan starten.
Later in de maand kan dan met een kleine gieter met fijne broes luchtig over
de planten gegoten worden, maar met mate en op een zonnige dag. Alsof er
een licht, mals regenbuitje overheen gaat. De dorens kleuren prachtig en glanzen
schitterend, de knoppen barsten er a.h.w. uit.
Bekijkt u voorts uw planten goed; ze tonen zelf wanneer u met het watergeven
moet beginnen. Nieuwgroei in de, kop is een teken om voorzichtigaan met het
toedienen van water aan te vangen. Het aan de groei brengen van onderstammen
kan in verband met de geringere gevoeligheid, wat meer geforceerd ge-
3

euren door deze warm en in een gespannen lucht te zetten (gespannen lucht =
zeer vochtige lucht). Voorzover Peireskopsis-onderstammen nog niet aan de
groei zijn, dient hieraan veel zorg besteed te worden. Wanneer ze in de winter
geen water hebben gekregen vanwege een te lage temperatuur, is hergroei vrij
moeilijk. Planten welke vorige jaren niet gebloeid hebben, terwijl zij daar wel
de grootte en ouderdom voor hadden, kunnen we proberen daartoe te dwingen
door ze nu nog kurkdroog te houden. Bij Echinocereus wil dat nogal eens gelukken.
Mammillaria's en in het algemeen alle vroegbloeiende soorten, eveneens
nog drooghouden, dus niet de potgrond nat maken.
Cactussen welke knoppen vormen geen water geven vóór de knoppen goed
ontwikkeld zijn en de potten niet meer draaien t.o.v. de lichtinval.
De meeste bestrijdingsmiddelen die wij gebruiken voor het in toom houden van
insecten, werken het beste bij een temperatuur boven 20°C, welke dan gedurende
enkele dagen achtereen moet aanhouden. Deze bestrijdingsmiddelen dus
alleen toepassen bij gunstig weer. Het aanwenden van in water oplosbare middelen
kan samenvallen met het nevelen — zeker de eerste maal.
Als het weer het toelaat kan nu de grond voor het verpotten samengesteld en
eventueel gedroogd worden. Wees niet te zuinig, u hebt meer nodig dan u denkt
en u kunt beter wat overhouden dan dat u tekort komt als u volop aan het
werk bent. In het laatste deel van de maand kunnen de planten verpot worden,
althans die planten welke dit jaar nog niet kunnen bloeien en die welke later
in de zomer zullen bloeien. Als u vrij droge grond gebruikt en niet direct begint
met watergeven is er weinig kans op verlies. De planten worden gewoon teruggezet
alsof er niets gebeurd is. Maar wel grond gebruiken die op de kas- of
kamertemperatuur is gebracht. Bij vollegrond-cultuur dient de gehele grondinhoud
van de tabletten om de 3, hooguit 4 jaar vervangen te worden door verse
grond, omdat na die tijd de aarde volkomen uitgemergeld is en de planten er
niet voldoende voedsel meer aan kunnen onttrekken. Let u daarbij vooral op
het ongedierte, nu u de planten toch stuk voor stuk in handen krijgt. Later is
het constateren van aantastingen veel moeilijker. Vooral de zijden van de planten
waar u niet tegenaan kijkt, kunt u later niet gemakkelijk inspecteren.
Eind maart of begin april kunnen de planten die binnenshuis overwinterd hebben,
naar buiten; uiteraard nog onder glas en bij nachtvorst afgedekt. Vroeger
deed men dit door rietmatten over de platte bak of over het dak van de kas te
leggen, tegenwoordig doen we dit door vellen plasticfolie losjes over de planten
te leggen. Bij zware nachtvorst kunnen als extra bescherming nog opengeslagen
kranten daaraan toegevoegd worden. Bovendien de planten niet direct aan het
felle licht in zomerkas of platte bak blootstellen. De planten zijn nog niet gewend
aan dit felle licht en daarom moeten we het glas schermen om verbranding
van de planten te voorkomen. Dit kan gedaan worden met kalk door de ruiten
daarmee te bespatten of te besmeren; beter is echter om dit met klei-pap te
te doen. Deze klei-pap regent er, net als de kalk af en als u regenwater van het
dak van de kas opvangt, is het niet zo erg als in dat water wat klei terecht komt.
Kalk mag echter beslist niet in ons gietwater komen!
Hebt u reeds gezaaid? Probeer ook eens enkele onderstammen te zaaien, want
als u steeds maar weer uit stek entstammen kweekt, ontstaat de kans dat u tenslotte
geen virus-vrij materiaal meer hebt. Het zaaien kan overigens ook nog in
de volgende maanden gedaan worden.
Van de andere vetplanten geven we de Conophytums geen water meer, de wintergroeiende
Crassula's minder water en ook de Pelargoniums houden we wat
droger. Voor deze en de andere wintergroeiers is dit voorlopig de laatste maand
van watergeven. Van de wintergroeiers zijn de meest voorkomende: Conophy-
4

tum, sommige Cotyledons, ultra-succulente Crassula's, Gibbaeum, de winterbloeiende
Kalanchoë's, Mitrophyllum, Monilaria, Ophthalmophyllum, Othonna,
Pelargonium en Sarcocaulon. De overige soorten beginnen nu geleidelijk aan
te ontwaken uit hun winterslaap. Evenals bij de cactussen moet het aan de
groei brengen zeer voorzichtig gebeuren. De planten moeten zelf tonen dat ze
aan watergeven toe zijn.
APRIL
April kan voor onze planten een ideale maand zijn. Het weer kan echter ook
lelijk tegen zitten en dan is het oppassen geblazen. Dikwijls worden we verleid
om in een mooie zonnige maand maart de groei bij de planten te sterk te
stimuleren. Nu hoeft dit in een verwarmde kas of in de huiskamer nog niet
meteen een ramp te betekenen, maar het is toch beter te vermijden om de
planten te vroeg tot groei aan te zetten. De lichtomstandigheden zijn nog niet
zo gunstig en daardoor zal de dorenontwikkeling minder krachtig zijn, terwijl
er minder kans is op bloemen. De voorjaarsbloeiers produceren hun bloemen
vóórdat de groeiperiode aanvangt en als zij eerst tot groei aangezet worden,
blijft de bloei meestal achterwege. Het is trouwens helemaal niet nodig de cactussen
zo snel aan de groei te brengen. In hun vaderland zijn in het algemeen
de groeiperioden betrekkelijk kort. De planten hebben zich daar aangepast aan
de zeer droge, soms vrij lang durende, perioden waarin de groei practisch geheel
stilstaat.
In de eerste helft van de maand kunnen de planten die in de winter binnenshuis
gestaan hebben, naar de zomerstandplaats gebracht worden, voorzover dit in
maart al niet gedaan is. In het begin nog schermen; ze zijn nog niet gewend
aan het felle licht. Zie hiervoor onder ,maart'. De cactussen kunnen deze maand
wat meer water verdragen. In april en mei kan de watergift geleidelijk opgevoerd
worden, doch niet zoveel water geven dat de grond direct kletsnat wordt.
Matig vochtig is ruim voldoende. De tijd waarin de planten volop water kunnen
hebben, breekt pas aan in juni/juli. Er voorts op letten dat planten welke knoppen
vertonen niet begoten worden; slechts licht besproeien of nevelen. Dat bevordert
de knopvorming en de verdere groei van de knoppen. De planten
moeten eerst bloeien en daarna pas groeien.
De potten die in de kas op een tablet met een laagje zand staan, ontvangen
voldoende vocht door de vochtregulerende werking (zie hoofdstuk 'Kassen,
platte bakken'). Hetzelfde geldt voor aarden potten die ingegraven staan.
Planten die nog niet bloeirijp zijn of die men wil kweken voor vermeerdering,
kunnen vroeger en meer water krijgen.
Het is raadzaam bij zonnig weer flink te luchten om verbranding tegen te gaan.
De in het voorjaar nogal eens optredende verbranding wordt nl. eerder verooroorzaakt
door te hoge temperaturen, gecombineerd met te weinig vocht, dan
door de zonnestraling op zich. Het is dus meer een gevolg van warmtestuwing.
Bij planten die in het voorjaar in de open lucht geplaatst worden zien we nl.
zelden of nooit verbranding optreden. In de kas en binnenshuis flink nevelen en
luchten bij zonnig weer voorkomt narigheid; in vochtige verse lucht verbranden
uw planten niet.
Dit verbranden manifesteert zich in het bruin of geel verkleuren van de opperhuid
en het daarna verschrompelen van de verkleurde delen. Zaailingen, vooral
de pas verspeende, kunnen zó van de warmte te lijden hebben dat zij wit verkleuren.
Ze zijn dan a.h.w. gekookt en reddeloos verloren.
Planten welke goed aan de groei zijn kunnen eens flink afgespoten worden met
een krachtige straal uit een handspuit of een bloemenspuit. Daardoor wordt
het stof, dat in de winter op de planten terecht is gekomen, verwijderd. Hier-
5

voor warm regenwater gebruiken en vroeg op de dag uitvoeren, zodat de planten
tegen de avond weer droog zijn. Reeds nu beginnen met het nazien van nietgroeiende
en grauw uitziende planten op wortelaantastingen. Deze kunnen het
gevolg zijn van schimmels of wortelluis en eventueel aanwezige aaltjes.
Met de zonnewarmte komt ook het ongedierte om de hoek kijken. We kunnen
de bestrijding uitvoeren met de middelen die voor gebruik in de winter zijn
aangegeven. In het algemeen is het nog te vroeg om krachtige bespuitingen uit
te voeren omdat dan de planten vóór de avond misschien nog niet droog zullen
zijn. In noodgevallen moet men echter wel tot krachtdadig optreden overgaan.
Verpotten kan ook nu geschieden, waarbij de grond niet meer zo droog behoeft
te zijn; de planten kunnen immers direct gaan groeien. Bloeiende planten niet
verpotten, hiermee wachten tot de planten uitgebloeid zijn.
Stekken kunnen reeds in deze maand gesneden worden, als de planten tenminste
volgezogen zijn. De stekken goed laten drogen en laten bewortelen (zie
hoofdstuk ,Stekken'). Met enten kan eveneens begonnen worden, d.w.z. zodra
de onderstammen en de te enten planten goed aan de groei zijn (zie hoofdstuk
,Enten').
Een aantal geslachten kan blijkbaar beter niet de gehele zomer in de kas onder
glas gehouden worden. Notocactus, Lobivia, Echinofossulocactus, Gymnocalycium
en nog een aantal andere geslachten (speciaal die welke uit het hooggebergte
afkomstig zijn). Zij hebben het zonder glas, in de volle zon en de wind
veel beter naar hun zin. De kleur en de bedoorning gaan er sterk op vooruit en
schadelijke insecten hebben veel minder invloed. Het verdient wel aanbeveling
wat korrels te strooien tegen de slakken, want ook de sterkbedoornde soorten
zijn niet veilig voor deze wezens. Geheel zonder glas kunnen deze planten
echter pas na half mei. Voordien kunnen nog nachtvorsten optreden, wat de
meeste van deze planten, zeker in het voorjaar, niet verdragen kunnen.
Zoals reeds onder ,maart' werd opgemerkt is het van belang, de nodige zorg
aan onderstammen te besteden. Als onderstammen jaren mee moeten gaan, dan
dienen ze „hard" gekweekt te worden. De beste manier is om deze onderstammen
vroegtijdig in een speciale koude bak onder te brengen. Zodra het gevaar
voor vorst voorbij is kunnen overdag de ramen van de bak afgenomen worden
en 's avonds er weer opgeplaatst worden. Als het weer wat milder is kunnen ze
gerust in regen en wind staan; ze moeten tegen een stootje kunnen! Is het gevaar
voor nachtvorst voorbij, dan kunnen de ramen opgeborgen worden. Dag
en nacht staan de planten dan in de open lucht. Dergelijke „hard" gekweekte
onderstammen zijn voor enting geschikt als ze goed aan de groei zijn en bij een
stevige vingerdruk ook werkelijk hard aanvoelen. Een goede onderstam moet
bij het doorsnijden een knappend geluid geven.
Zygocactussen (lidcactussen), Epiphyllum (Phyllo's), Schlumbergera, Rhipsalis
en Rhipsalidopsis een beschaduwde plaats geven, eventueel in de tuin.
Voor de andere vetplanten geldt, met uitzondering van de wintergroeiers, in
grote lijnen hetzelfde als voor de cactussen. Lithops krijgt deze maand nog geen
water, de planten zijn nu nl. nog in de rusttijd, ook al lijkt het of ze, door het
vormen van nieuwe bladparen, al aan de nieuwe groeiperiode begonnen zijn.
Met het verpotten van Lithops wachten totdat de oude bladparen geheel verschrompeld
zijn. Pas dan begint de werkelijke groeitijd. Ook de wintergroeiers
pas verpotten als de groeiperiode gaat beginnen. Het is dikwijls moeilijk om het
juiste tijdstip hiervoor aan te geven. De aanvang van de groeitijd is voor de
verschillende geslachten niet altijd gelijk. Een weekje vroeger of later zal evenwel
in het algemeen geen schade toebrengen.
6

MEI
De maand mei is een drukke maand voor onze liefhebberij; allerlei werkzaamheden
kunnen (en moeten) nu uitgevoerd worden. Planten nog slechts matig
vochtig houden, pas in juni/juli kan werkelijk volop water gegeven worden.
Buiten opgevangen regenwater kan nog erg koud zijn. Verwarm het wat door
een scheut kokend regenwater toe te voegen.
Rebutia's welke uitgebloeid zijn, hebben zeer veel vocht nodig om zich weer vol
te zuigen. Deze planten moeten haast onder water gezet worden om weer op
krachten te komen.
Kamerkasjes, balkonkasjes, platte bakken en kassen veel luchten, dag en nacht,
om warmtestuwing te voorkomen. Ook bij kamercultuur zorgen voor ruime
toevoer van verse lucht en voorkomen dat bij zonnig weer de potkluit geheel
uitdroogt.
Na half mei, als er geen nachtvorst meer te vrezen is, verwijderen we de ramen
van de platte bak, zodat de planten zonder glasbeschutting in de zomermaanden
kunnen profiteren van zon en frisse lucht en daardoor kunnen uitgroeien
tot mooie gedrongen planten. De cactussen krijgen dorens zoals die voorkomen
bij gave importexemplaren en de kleur wordt prachtig donkergroen en zachtglanzend.De
vetplanten blijven of worden mooi gedrongen, terwijl in veel gevallen
een schitterende verkleuring van de bladeren tot donkerpaars en bronsgroen
optreedt. Bij langdurige regen de ramen weer aanbrengen.
Zie echter voor de onderstammen: 'april'.
Niet alle planten kunnen zonder meer in de tuin of op een zonnig balkon gezet
worden; alleen gezonde sterke planten als Agaven, Aloë's, struikmesems, sommige
Cereussoorten, Notocactus, Lobivia enz. zijn hiervoor geschikt. Als de
potten in de tuin ingegraven worden, dan deze potten niet helemaal tot aan de
rand in de grond zetten, maar enkele centimeters van de potrand boven de aarde
laten uitsteken en onder de pot een kleine holte laten. Beide maatregelen
dienen om te voorkomen dat de potkluit te lang nat blijft waardoor wortelrot
kan optreden. Liefst stenen potten gebruiken in deze gevallen.
Zonder verwarming kan nu gezaaid worden; lees er het hoofdstuk over het
zaaien op na. Lukte het vorig jaar niet zo goed, probeer het dit jaar dan eens
op een andere manier. Versaag niet, zaaien is wel één van de mooiste facetten
van onze liefhebberij.
Enten kan in deze maand volop uitgevoerd worden. Schraal, zonnig weer komt
in mei vrij veel voor. De luchtvochtigheid is dan laag en juist bij deze weersomstandigheden
hebben we het minste last van het optreden van rot.
Stekken kunnen ook deze maand gesneden worden en in het hoofdstuk 'Stekken'
wordt daarop nader ingegaan.
De uitgebloeide vroegbloeiers dienen nu verpot te worden en met de bemesting
van planten welke dit jaar niet verpot worden, kan nu begonnen worden.
De pas verpotte planten en pas opgepotte stekken de eerste tijd nog schermen
met een stukje halfdoorschijnend papier (boterhampapier).
In deze maand moeten alle planten, ook die in de vensterbank, nu goed aan de
groei zijn. Wat dat betreft geldt dus hetzelfde als voor onze medeliefhebbers
die zo gelukkig zijn over een kas of platte bak te beschikken.
Zuilcactussen welke te groot geworden zijn kunnen in deze maand of in de
volgende, afhankelijk van gunstig weer, op de gewenste hoogte afgesneden
worden. Bij oude exemplaren moet misschien de zaag eraan te pas komen!
7

Na de afgesneden top enige tijd plat neergelegd te hebben totdat de snijwond
goed droog is, wordt de top aan een stevige stok gebonden. De stok wordt vervolgens
in de grond van het tablet gestoken tot op een zodanige hoogte dat de
snijwond 10-20 cm boven de pot of de toekomstige plaats staat. Steeds controleren
of er zich al wortelpunten gevormd hebben. Als dit het geval is laat u
de plant zakken tot op de grond en de verdere beworteling verloopt meestal
perfect. Bij grote oude planten moet men soms een jaar of nog langer wachten
op het verschijnen van de eerste wortelpunten. Hebt u geen volle-grond tablet
of kweekt u op de vensterbank, werk dan met drie stokken rondom de top.
Hiertussen hangt dan de plant en de stokjes staan als drie stevige poten op
tabletvloer of vensterbank.
De niet of slecht groeiende planten inspecteren op ziekten of beschadigingen
(wortelluis, aaltjes, rot). Wortelluis met een kwastje boven de vuilnisbak afborstelen,
eventueel te sterk bezette wortels met een scherp mes afsnijden. Dit
laatste eveneens doen met wortels van planten welke door aaltjes zijn aangetast.
Afgesneden wortels en de grond eveneens in de vuilnisbak. Potten met heet
sodawater schoonboenen voor zij opnieuw gebruikt worden. Na droging van de
snijwonden de planten in verse, gezonde aarde oppotten of eerst opnieuw laten
bewortelen. Rotte plekken wegsnijden tot op niet-aangetaste gezonde delen van
de plant. Enkele dagen laten drogen en laten wortelen dan wel enten. Ander
ongedierte in de gaten houden en zo nodig bestrijden. Pissebedden wegvangen
voordat zij zich sterk kunnen vermeerderen. Let ook op slakken, vooral bij
cultuur buiten.
Indien u uw planten zo goed mogelijk op naam hebt staan, of eventueel alleen
genummerd, dan is het voor verdere studie belangrijk gedurende deze groei- en
bloeitijd notities te maken en bepaalde planten te fotograferen. Dit geldt ook
voor de volgende maanden. In de winter kunt u deze aantekeningen dan uitwerken.
Tracht bij het fotograferen zo weinig mogelijk van de pot op de foto
te krijgen en zorg voor een rustige egale achtergrond.
Evenals de cactussen zijn nu ook de meeste vetplanten aan de groei. Uitzonderingen
zijn voornamelijk de bij 'maart' vermelde wintergroeiers, maar deze
komen vrij zelden in de verzameling voor en/of zijn voor beginners niet aan te
raden. Overigens vertonen de meeste Mesems in de zomer een stilstand in de
groei; deze periode begint ongeveer in de tweede helft van deze maand.
Lithops moet nu geleidelijk aan wat meer water krijgen. Voorzover u chemische
bestrijdingsmiddelen gebruikt moet u er rekening mee houden dat nogal wat
vetplanten voor veel van deze middelen overgevoelig zijn. Vooral met Cotyledon,
Echeveria, Sedum en andere leden van de Crassula-familie moet u erg oppassen.
JUNI
Ook in deze eerste zomermaand staan ons weer vele plezierige werkzaamheden
te wachten. We kunnen volop stekken en enten om daardoor onze verzameling
te vergroten en te verbeteren. Enten doen we bij zonnig, warm en droog weer.
De pas-geënte planten niet direct in de volle brandende zon plaatsen, doch deze
„operatie-patiënten" enkele dagen een beschaduwd plekje geven of de planten
met een stuk papier bedekken. Ook de stekken in de schaduw laten bewortelen
om totale verdroging te voorkomen.
Zaailingen die daar voor in aanmerking komen, kunnen nu verspeend worden.
Overigens kan er in deze maand nog gezaaid worden. De planten kunnen nu
flink begoten worden, ook over de kop, vooral bij zonnig weer. Men kan veel
beter ineens vrij veel water geven dan iedere dag een beetje. Echter niet wach-
8

ten totdat de grond geheel uitgedroogd is. Het nevelen houden we ook nu vol.
Met het watergeven op regendagen echter voorzichtig-aan; dan alleen die
planten water geven welke het beslist nodig hebben. Zaailingen mogen evenwel
nooit in de beginperiode van hun bestaan droog komen te staan. Bij het begieten
van rozetvormige planten, planten met ingezonken schedel, bij Lithops
en nog vele andere planten erop letten dat er geen plasje water blijft staan in
het hart of bovenop de plant. Dit kan ook 's zomers wel eens rotting veroorzaken.
Het beste is dit overtollige water weg te blazen of op te nemen met vloeipapier.
Veel luchten, dag en nacht! Frisse lucht is één van de absolute levensbehoeften
van alle levende wezens. De platte bak moet nu (ook dag en nacht) op lucht
staan; bij zonnig weer kunnen de ramen geheel verwijderd worden. Bij kil en
regenachtig weer de ramen er weer op leggen.
Nu onze planten in deze maand volop aan de groei zijn en zich met hun mooie
bloemen tooien, komt ook het ongedierte dikwijls in hevige mate onze cactussen
en vetplanten belagen. De ellende is, dat meestal bij ontdekking van spint
vooral, reeds grote schade aan de nieuwgroei is ontstaan. Het is in het laatste
geval noodzakelijk de planten met een van de vele in de handel zijnde goedgekeurde
middelen te bespuiten. Wenselijk is telkens de middelen af te wisselen,
omdat dikwijls bepaalde luizen of dergelijk gespuis resistent worden ten aanzien
van hetzelfde bestrijdingsmiddel. Het is bijzonder moeilijk om uit de
veelheid van in de handel zijnde middelen een bepaalde keuze te adviseren.
Wij zijn overigens bepaald geen voorstanders van het gebruik van chemische
bestrijdingsmiddelen; lees daarom ook het hoofdstuk over de bestrijdingsmiddelen
nauwkeurig. In vele gevallen zult u met voor de gezondheid onschadelijke
hulpmiddelen, redelijk goede resultaten bereiken.
Indien u met vakantie gaat en niemand van uw kennissen of familieleden kan
in die tijd voor uw planten zorgen, tref dan enkele maatregelen om schade
aan uw verzameling te voorkomen. In de kas kunt u een paar emmers water in
het gangpad uitgieten. Het verdampende water verhoogt de luchtvochtigheid en
brengt tevens enige afkoeling. Laat de luchtramen openstaan, maar wel goed
vast; bij stormachtige wind zouden uw ramen er anders wel eens af kunnen
waaien. Geef uw planten vlak voor uw vertrek flink water.
De behandeling van de andere succulenten wijkt ook in deze maand niet zoveel
af van die van de cactussen. Wel moeten we er rekening mee houden dat de
meeste ultra-succulente Mesems nu min of meer een rusttijd doormaken, zodat
ze niet te veel water nodig hebben. Ook de Conophytums rusten nu weer, maar
we moeten ze toch niet volledig laten uitdrogen. Dit kunnen we bereiken door
de potten of schalen zo nu en dan in een plat bakje met wat water te zetten,
zodat de grond gelegenheid krijgt een beetje vocht op te nemen. Een goed hulpmiddel
hierbij zijn de kunststof schaaltjes die vaak als verpakkingsmateriaal
voor vlees dienst doen.
JULI
De behandeling van onze planten in deze maand is hoofdzakelijk een voortzetting
van die van mei en juni. Veel zon (als die er is) en veel licht, maar vooral
zoveel mogelijk lucht. Opletten dat met name de pas verspeende zaailingen niet
verbranden of koken (wit worden). In afgesloten ruimten ontstaat bij zonnig
weer een enorme warmtestuwing die voor de planten fataal kan zijn. Er kan
niet genoeg gewezen worden op het feit dat frisse lucht één van de belangrijkste
levensvoorwaarden is voor onze planten. Ook bij goed weer de ramen
verwijderen van de platte bak. Een malse regenbui doet uw planten zichtbaar
goed.
9

Planten met een goed wortelgestel en opgepot in gezonde, voedzame grond,
moeten nu, evenals in juni, goed aan de groei zijn. Volop water verstrekken
zodat de voedingsstoffen in opgeloste vorm door de plantenwortels opgenomen
kunnen worden.
Indien de grond niet voldoende doorlatend is, zal deze te lang nat blijven en
kan wortelrot optreden. In dat geval de wortels en eventueel het onderste deel
van de plant wegsnijden tot op het gezonde weefsel. Er mag geen roodbruine
nerf of verkleurde plek blijven zitten. De behandelde plant in de schaduw
laten drogen en daarna laten bewortelen in een pot met een zeer zanderige
grond of in puur droog zand. Af en toe licht nevelen bevordert de wortelvorming.
Nadat wortelpunten tevoorschijn zijn gekomen, oppotten in normale
grondsamenstelling. De top kan eventueel ook geënt worden. Soms blijkt dat
van de door rot aangetaste plek, roodbruine nerven zich vertakt hebben en
geheel doorlopen tot in het groeipunt. Deze plant is dan helaas niet meer geschikt
om te enten of als stek te behandelen. Betreft het een zeer bijzondere
plant, dan kunt u proberen de plant in de lengte door te snijden, de aantastingen
zorgvuldig weg te snijden en als er dan nog een gaaf stukje overblijft met
een deel van de centrale as, dit stuk te enten. Bij een Mammillaria of andere
plant met tuberkels (tepels) kunt u de tepels stekken of enten op zaailingonderstammen.
Indien het gelukt, zullen zich aan die tepels jonge spruiten
ontwikkelen.
Als steeds voorzichtig zijn met water bij planten van de geslachten Obregonia,
Aztekium, Ariocarpus, Pelecyphora e.d. indien zij op eigen wortel gekweekt
worden.
Het is overigens een bekend verschijnsel, dat vele cactussen tijdens het warmste
deel van de zomer een soort rustperiode doormaken. Na de sterke groei tijdens
lente en voorzomer volgt een periode waarin de zon op z'n felst schijnt. De
planten reageren hierop door een groeipauze te beginnen. Dit kan zowel in
juli als in augustus het geval zijn, afhankelijk van het weer. Omdat wij cactussen
als regel in ons klimaat onder glas kweken, worden zij door deze felle
zomerhitte als het ware gedwongen zich hiertegen te beschermen. Dit doen zij
in hun vaderland ook. In een rustsituatie zijn zij veel minder kwetsbaar.
Indien uw cactussen inderdaad in de volle zomertijd verminderde groeineigingen
gaan vertonen, moet u het watergeven ook in verhouding verminderen,
maar niet geheel nalaten. In een dergelijke hete periode kunt u de planten na
zonsondergang nevelen of met een fijne broes begieten. In zo'n periode bij het
enten opletten dat de onderstammen goed hard zijn.
Juli is n.l. als tijdstip, evenals de vorige maand geschikt om te enten. Deze
maand is ook bij uitstek geschikt om de daarvoor in aanmerking komende
planten langs vegetatieve weg te vermeerderen d.m.v. stekken. Grotere planten
welke dit jaar niet verpot zijn, kunnen in de maanden juli en augustus elke 2
weken bemest worden met kunstmest die weinig of geen stikstof bevat.
Phyllo's met slappe oplossing van oude koemest.
Zaailingen van planten die in mei zonder verwarming gezaaid zijn en van
soorten, die eerder gezaaid zijn maar nog te klein waren om verspeend te worden,
dienen vóór de winterrust intreedt, nog minstens een keer verspeend te
worden. De grond uit de zaaipotjes of -bakjes bevat meestal te weinig voedsel
om de plantjes voldoende kracht op te laten doen, om de winter goed door te
laten komen. Bovendien verkorst de grond vrij sterk door de fijne structuur
van het gebruikte mengsel.
Houdt u ook het ongedierte in de gaten. Dat vermenigvuldigt zich in de zomer
razendsnel.
10

Ook vele vetplanten vertonen deze maand een minder sterke groei. De betreffende
planten moeten dan uiteraard ook minder water krijgen. Aan het eind
van de maand zullen sommige Conophytums aanstalten maken uit hun zomerslaap
te ontwaken. De planten die dat doen moeten dan gegoten worden. De
andere dient men echter nog droog te houden (zie 'juni').
Stekken van de struikmesems kunnen het beste deze maand genomen worden.
Alhoewel hiervoor dikwijls augustus en september als de meest geschikte maanden
worden aangegeven, is het na juli, speciaal voor wat moeilijker wortelende
soorten, toch te laat. Bij het einde van de groeitijd zijn dan te weinig wortels
gevormd, waardoor de planten geen gelegenheid gekregen hebben om reserves
te vormen en zij lopen daardoor de kans te verdrogen. Bij zomercultuur buiten
in de rotstuin, kan men wat stekken van de oude planten aan de schaduwzijde
van de plant, buiten het ingegraven potje in de grond steken. Als het in verband
met de dalende temperatuur later noodzakelijk is de planten weer in huis te
brengen, kunt u dan enkele flink bewortelde stekken oppotten, waarna de oude
plant, na overname van de naam van het etiket, weggegooid kan worden. Is het
stekken ondanks de goede zorgen niet gelukt, dan kunt u de oude planten
binnen overwinteren en het in het volgend voorjaar nog eens opnieuw proberen.
Gaat u deze maand met vakantie, lees dan de aanwijzingen daarover in 'juni'
er op na.
AUGUSTUS
De zomer is nu zo'n anderhalve maand officieel aan de gang en de dagen zijn
vrijwel ongemerkt al wat korter geworden. Dat betekent ook dat één van onze
zorgen in deze maand het watergeven is, temeer daar verschillende planten in
deze periode kennelijk een korte zomerrust houden om eind augustus weer
flink te gaan groeien tot ver in september. Zie ook ,juli'. Hiermede moeten we
zoveel mogelijk rekening houden en er voor oppassen dat de grond niet te nat
blijft, waardoor wortelrot kan optreden. Het is daarom beter niet meer met de
grote gieter of met de tuinslang de gehele verzameling „zonder aanzien des
persoons" over de kop water te geven. In deze regenachtige maand geven we
alléén die planten water, die het werkelijk nodig hebben. Bij zonnig weer is dat
niet zo'n groot probleem, doch bij vochtig somber weer met soms hoge temperaturen,
waardoor het weer een drukkend broeierig karakter heeft, is het oppassen
gebazen. Vanzelfsprekend geldt dit ook op de dagen met lage temperatuur.
Onze liefhebbers die aangewezen zijn op kamercultuur, hebben het op dit
punt wat moeilijker. De zonnigste plaats in huis is maar net goed genoeg voor
onze planten en dan moeten de planten niet achter de zonwering geplaatst
worden en ook niet achter de gordijnen. Probeer zoveel mogelijk frisse lucht toe
te voeren aan de planten. Als de potten aan sterke zonbestraling bloot staan,
dan is de grond al snel schijnbaar uitgedroogd; maar als de zon niet meer op
de pot schijnt, blijkt na enige tijd de grond bovenin toch weer vochtig geworden
te zijn door de capillaire werking van de grond. Klei-achtige grond heeft dit
in sterkere mate dan een grof humusrijk mengsel. Als de grond te lang nat
blijft kan gemakkelijk rot aan de wortels en wortelhals ontstaan. Bekijk de
planten goed; „praat" ermee in de vorm van: neem de pot met plant eens in de
hand en kijk goed hoe de plant er uitziet, speciaal die zijde welke normaal niet
in het gezicht staat. U leert niet alleen uw planten er beter door kennen, maar
eventuele afwijkingen en groeistoringen vallen eerder op als u de planten van
dichtbij en nauwkeurig inspecteert. Een plant die er niet gezond, fris en gespannen
uitziet, heeft misschien last van wortelluis of de wortels zijn op een
of andere manier aangetast, bijv. door te veel vocht. Nu is het nog de tijd om
daaraan iets te doen. Bij wortelluis de wortels afborstelen en de plant in een
11

nieuwe of schoon geboende pot met verse grond opnieuw oppotten, bij wortelrot
alle zieke wortels verwijderen en de plant als stek behandelen, d.w.z. droog
laten bewortelen en dan pas oppotten. Controleer uw planten ook op ander
ongedierte; nu kunt u nog spuiten. Van de winter gaat dat niet zo goed. Zorg
er wel voor dat alle diertjes geraakt worden en spuit niet steeds met hetzelfde
merk of middel. Op den duur zoudt u resistente stammen ongedierte kunnen
fokken en dat is allerminst de bedoeling. Mochten er bij inspectie van de
wortels, knobbeltjes op de wortels zitten, snij dan alle wortels radikaal weg.
Voor de winter zijn intrede doet, kunnen de planten dan weer beworteld zijn.
Zie ook het hoofdstuk over bestrijdingsmiddelen. Er wordt wel eens beweerd dat
wortelluis in een uitermate nat milieu geen levenskansen heeft. Door overvloedig
watergeven zouden deze diertjes a.h.w. verdrinken. Eén van de medewerkers
aan deze handleiding had echter geheel andere ervaringen. Bij 't verspenen
van een stelletje miezerig uitziende Lithops-zaailingen bemerkte hij tot zijn
verbazing dat de zaailingen allemaal aan de wortelhals bezet waren met wortelluis.
De grond in de zaaipotjes was zo nat dat deze veralgd was. Blijkbaar
voelen de diertjes zich in dit milieu wel degelijk op hun gemak. Daar tegenover
bemerkte hij geen enkele luis in een eternit bak met Lithops die boven in de
kas zeer warm en droog gestaan had. Van de wortelluis nu weer terug naar de
praktijk van deze maand. De op Peireskiopsis geënte zaailingen zouden bij
droog en warm weer nog wel omgeënt kunnen worden op een definitieve
onderstam, doch het enten in augustus mislukt nogal eens doordat de luchtvochtigheid
meestal te hoog is. Bovendien zijn de meeste entlingen, indien niet
zeer vroeg (januari) gezaaid werd, te klein om op een definitieve stam
over te enten. De meeste planten die op Peireskiopsis staan, blijken er
overigens jarenlang goed op te groeien, dus waarom zoudt u risico's
nemen. Het afvallen van de bladeren van deze onderstam in het najaar
is een normaal verschijnsel en de groei van de entling is zonder deze bladeren
ook goed. De behandeling van planten op Peireskiopsis is dezelfde als
die van planten op de zgn. droom-onderstam, Hylocereus guatemalensis en P.
is zeker zo gevoelig voor koude. Augustus leent zich uitstekend voor het stekken,
zie aldaar. De bemesting, zo u die al toepast, dient deze maand besloten
te worden; de groeiperiode van de meeste cactussen loopt ten einde en het heeft
geen zin om door bemesting de groei te stimuleren. Zaailingen die in de loop
van de laatste maand tegen elkaar gegroeid zijn, kunnen nu nog een keer verspeend
worden. De zomergroeiende andere vetplanten kunnen op gelijke wijze
behandeld worden. Met de wintergroeiers is het anders gesteld. Deze moeten
in deze maand en de volgende, verpot worden, waarna voorzichtig met watergeven
begonnen kan worden. Hierbij ook weer de planten bekijken en alleen
die planten een weinig water toedienen, welke groeineigingen vertonen. Bij
conophyten wijst het openscheuren van de oude en droge huid erop dat de groei
begint en de plant water en daardoor voedsel verlangt. Ook de andere najaarsen
wintergroeiers onder de Mesems en Crassula's kunnen nu wat meer water
krijgen. Voor de meeste vetplanten breekt nu de belangrijkste groeitijd aan.
Ook de soorten die een korte rusttijd in de zomer hebben, zijn nu weer volop
actief. Augustus is dan ook, samen met september, de enige maand waarin zo
ongeveer alle succulenten aan de groei zijn. Dat betekent tevens dat vele soorten
nu gestekt kunnen worden.
Als u deze maand met vakantie gaat, lees dan de opmerkingen na over de te
nemen maatregelen welke onder 'juni' staan.
SEPTEMBER
Zoals we in "augustus" al gelezen hebben zijn er vele planten die in deze
12

maand weer sterker willen gaan groeien. We moeten er evenwel rekening mee
houden dat onze stekelplanten niet door kunnen blijven groeien al is er nog
voldoende licht en al is de temperatuur nog tamelijk hoog. Wanneer het weer
in de herfst, die deze maand begint, omslaat, mogen de planten niet meer
groeien. Daarom geven we de niet-geënte planten tot half september nog maar
weinig water en dan alléén als het werkelijk nodig is. Bovendien uitsluitend
's morgens, zodat tegen het eind van de middag de bovenlaag van de grond
weer droog is. Na half september stoppen we definitief met het watergeven
tot de volgende groeiperiode in het voorjaar aanbreekt. Het heeft geen zin de
planten willens en wetens aan de groei te houden. Door de verminderde lichtintensiteit
en de kortere dag, zouden de planten dan een flesvormig uiterlijk
krijgen door spichtige ijle groei. Dergelijke planten hebben minder weerstand
om de winter door te komen en verliezen zullen niet uitblijven. We blijven
echter nevelen en dit houden we bij zonnig weer de gehele rustperiode vol.
Met nevelen bedoelen we het verstuiven van (liefst regen-) water, dus niet het
bespuiten of besproeien. Gedurende de gehele rusttijd van onze planten komen
er zonnige dagen voor. Benut die dagen om uw planten te nevelen. In september
in ruime mate, daarna minder sterk en in november, december en januari
slechts licht. In februari zijn er al wat meer zonnige dagen en dan kan, ook al
om de knopvorming te bevorderen, weer iets zwaarder geneveld worden.
Echter op een zodanig tijdstip dat na enkele uren de planten weer geheel droog
zijn. Het geeft de planten gelegenheid (een beetje) vocht via de dorens op te
nemen en in mindere mate via de opperhuid. De zeer fijne waterdruppeltjes,
die dus voornamelijk op de dorens terecht komen, scheppen tevens een tijdelijke,
vochtige mini-atmosfeer direct rondom het plantelichaam, hetgeen in
een later stadium de knopvorming ten goede komt. De andere vetplanten, als
algemene regel, niet nevelen, doch de Euphorbia's zullen er niettemin dankbaar
voor zijn. Ultra-succulente planten in de winter beslist niet nevelen,
evenmin als de rozetvormige planten, want er blijft allicht wat vocht tussen de
bladeren achter, hetgeen gemakkelijk wegrotten of verslijmen tot gevolg heeft.
De Epiphyllum's (Phyllo's), Zygocactussen (lidcactussen), Rhipsalissen, Rhipsalidopsis
en Schlumbergera blijven we, zij het in mindere mate, nog water geven.
De lidcactussen geven we het minst; houdt u deze planten tamelijk droog tot
de knoppen goed zijn doorgekomen. Daarna geleidelijk weer wat water geven.
Verwijder tevoren de onvolgroeide geledingen. Zij brengen weinig of helemaal
geen bloemen voort. Als de plant een goed plaatsje heeft, laat hem daar dan
staan. Wordt de plant t.o.v. de lichtinval gedraaid, dan laat hij meestal de knoppen
vallen. De epiphyten, waartoe o.a. deze geslachten behoren, dienen bij
voorkeur in deze maand verpot te worden. De aarde moet humusrijker en
voedzamer zijn dan voor de bolcactussen.
Voor nood-entingen houden we enkele entstammen op een lichte en matig
warme plaats aan de groei. Als er tijdens de rustperiode een plant om één of
andere reden (meestal vocht), de neiging vertoont weg te rotten, kunnen we
een gaaf restant redden door dit te enten. Bij verwarming of op de schoorsteen
de nood-enting zo snel mogelijk laten drogen en de geënte plant op een lichte
en warme plaats zetten. Zo nu en dan een klein beetje water verstrekken.
Geënte exemplaren, speciaal die op de zgn. droom-onderstam, Hylocereus guatemalensis,
op Eriocereus jusbertii en op Peireskopsis geënt zijn mogen nooit geheel
droog komen te staan. Een beproefde en goede methode is deze planten in
de rustperiode enige malen een weinig water te geven op een schoteltje waarop
de pot een kwartiertje geplaatst wordt. Deze manier is wel wat omslachtig,
maar u moet er iets voor over hebben om uw planten goed de winter door
13

te helpen. September is de maand waarin de temperaturen lager worden en de
luchtvochtigheid hoger met dikwijls dauwvorming en mist. De planten moeten
voorbereid worden op de winterrust, hetgeen we het best kunnen doen door ze
af te harden, d.w.z. ze alvast te gewennen aan lagere temperaturen en droogte.
Dit is te bereiken door dag en nacht te luchten en het watergeven eerst drastisch
te beperken en daarna te stoppen. Door het luchten laten we ook de vochtige
nachtlucht met dauw in onze kassen toe en als we daarenboven ook nog door
zouden gaan met watergeven, komen de planten niet tot groei-rust, hetgeen
we noodzakelijkerwijs dienen te bereiken. Vooral de dichtbehaarde soorten
dienen we goed in de gaten te houden. Zij verdampen van nature al minder
water dan de schaars-behaarde en -bedoornde planten en het kan voor deze
planten fataal zijn als zij water krijgen op het moment dat zij het niet meer nodig
hebben. Het is moeilijk om een kant en klaar recept te geven voor de verzorging
van de planten, speciaal in de maand september. Veel of liever gezegd
alles hangt af van het weer in het laatst van augustus en de eerste helft van
september. Als u bedenkt dat het K.N.M.I. dikwijls geen kans ziet om het weer
voor de eerstkomende dagen juist te voorspellen, dan begrijpt u dat de samenstellers
van deze aanwijzingen bij het schrijven ervan helemaal geen kijk hebben
op de weersomstandigheden welke zich in een bepaalde maand zullen voordoen.
Het is daarom in deze moeilijke maand september, nog meer dan anders noodzakelijk
om nu dagelijks het weer goed in het oog te houden en uw planten nog
nauwkeuriger te bekijken dan in de andere maanden. Indien u er niet zeker van
bent dat het weer de eerstkomende dagen droog en zonnig zal zijn en u wilt
geen risico's lopen, kunt u beter het watergeven achterwege laten of dit tot
het uiterste beperken. Van droogte zullen uw planten in september geen
schade ondervinden, doch van te veel vocht wel. De planten die buiten staan
dienen bij regenachtig weer onder glas geplaatst te worden, doch ook hierbij
zoveel mogelijk luchten. Deze planten, welke enkele maanden in weer en wind
gestaan hebben, zijn dikwijls aan het eind van het seizoen vergezeld van mossen
en wat wij gewoonlijk noemen, onkruiden. Vóór we de planten naar binnen
brengen kunt u beter deze verwijderen, evenals slakken, pissebedden, en dergelijk
gedierte. Inspecteer af en toe, vooral in het begin van de winterrust,
's avonds met een lamp uw verzameling op deze dieren. De vastgeregende
bovenlaag van de potgrond kunnen we bij het binnenhalen van de planten
meteen wat losmaken. Overigens plaatsen we in september de potten boven op
de grond, zodat de potgrond nog wat kan drogen voordat de planten binnen
geplaatst worden. Als de planten binnenshuis overwinteren of als u huiskamerkweker
bent, is de beste plaats voor uw planten een zo licht mogelijke en frisse
standplaats. Staat de groei van de planten geheel stil en zijn zij droog en niet
te vergeten in goede conditie, dan kunnen zij gedurende de rustperiode eventueel
ook op een vorstvrije koele en minder lichte plaats bewaard worden. Vanzelfsprekend
nevelen we dan niet. Ook er op letten dat uw planten niet aangetast
zijn door wolluis, spint, dopluis en dergelijk gespuis. De bestrijding dienen
we bij gunstig weer nu nog uit te voeren. Het is bij droog en zonnig weer niet
zo erg als de planten daardoor nat worden, terwijl dit later in het jaar op problemen
zal stuiten. Vooral spint kan zich in de rustperiode in een droge omgeving
sterk uitbreiden en de beschadigingen die door deze mijten ontstaan ontsieren
de planten gedurende lange tijd. Voorkomen is ook in dit geval beter dan
genezen. Besproei of bespuit de aangetaste planten rijkelijk met één van de
vele in de handel zijnde bestrijdingsmiddelen, maar handel wel precies volgens
de gebruiksaanwijzing. Wij zijn geen grote vrienden van al deze middelen, maar
het is zeer raadzaam de winterperiode in te gaan met zo zuiver mogelijke
14

planten. Deze maand hebt u nog de gelegenheid een vochtig middel toe te passen;
in de winter is dat veel moeilijker.
Na half september geen stekken meer snijden; de kans is groot dat de wonden
die daardoor aan de moerplant ontstaan, niet goed meer drogen. Op deze
plaatsen ontstaan dan gemakkelijk schimmel en rot.
De vele najaars- en wintergroeiers onder de andere vetplanten behoren er nu
fris en gezond bij te staan en vele soorten staan te bloeien of hebben knoppen
gevormd. Vooral voor de Mesems is september de voornaamste groei- en bloeimaand.
Ook de wintergroeiers, waarvan deze familie er nogal wat telt, gaan of
zijn nu aan de groei. Alle Mesems houden we nu dan ook matig vochtig, met
uitzondering van de uitgebloeide planten. Deze gaan we minder water geven
om ze op de komende winter voor te bereiden. De nachten kunnen al behoorlijk
koud worden, zodat we bij voorkeur 's morgens gieten. Ook moeten we,
nog meer dan anders, voorzichtig zijn met het over de kop gieten van vooral
behaarde en rozetvormige planten, omdat anders gemakkelijk rotting optreedt.
Op zonloze dagen zijn we eveneens voorzichtig met water, speciaal bij gevoelige
soorten als Aloinopsis, Dinteranthus, Lapidaria, Lithops en Titanopsis.
Conophytums kunnen deze maand nog goed gestekt worden. Let u er echter
goed op dat alleen te doen als De Bilt enige dagen droog weer voorspelt. Anders
zouden de wonden niet snel genoeg helen, waardoor de kans op infecties
te groot wordt. Als u Conophytums wilt zaaien, kan dat het beste gebeuren
in de eerste helft van oktober. U kunt dus nu alvast de nodige voorbereidingen
gaan treffen. De Lithops-soorten horen tot de gemakkelijkste uit de familie der
Mesems en indien u een gemengde verzameling hebt kunt u ze gewoon op
dezelfde wijze behandelen als cactussen- Dit geldt in grote lijnen ook voor de
Euphorbia's waarvan overigens diverse soorten 's winters een vrij hoge temperatuur
verlangen (ca. 15° C). De potgrond mag dan echter niet stof droog
worden. De cultuur van de thans nogal in zwang zijnde planten met knolvormige
stammen of wortels en welke tot verschillende plantenfamilies behoren, is
niet zo gemakkelijk. Het dikwijls verdrogen van deze planten wijst erop dat zij
(omdat ze veelal 's winters ook een vrij hoge temperatuur verlangen) in de
komende maanden wat water nodig hebben. Let goed op uw planten; zij geven
meestal zelf een teken om met watergeven te stoppen. Het geel worden van een
bladpuntje duidt erop dat u moet stoppen met water te verstrekken. Ook voor
de 'vetplantjes' geldt dat bij goed weer in deze maand nog volop gelucht moet
worden. Mochten de nachten te koud worden, dan kunt u beter de ramen
's nachts sluiten.
OKTOBER
Wanneer we onze ongeënte cactussen begin september voor het laatst in dit jaar
water hebben gegeven, zullen ze nog wel enkele weken doorgroeien, maar eind
oktober is de groei er wel zo ongeveer uit, hetgeen ook beslist noodzakelijk is
met het oog op het te verwachten weer in november. Neoporteria-soorten.
welke zeer laat in het jaar kunnen bloeien, moeten nog een beetje water krijgen,
doch slechts zoveel, dat de potkluit niet helemaal droog wordt. De soorten die
in de winter bloeien, verlangen extra veel zon en behoren op de zonnigste
plaats te worden opgesteld. In de loop van deze maand rijpen nog vele vruchten,
die geleidelijk aan geoogst kunnen worden. Zaden die in de droge vruchten
bewaard blijven, behouden in het algemeen beter hun kiemkracht. Deze gedroogde
vruchten met de zaden, bergt u soort bij soort met de naam erbij, op
in bijv. een leeg lucifersdoosje tot het zaaiseizoen. Bewaren op 'n droge plaats.
Verschillende soorten onderstammen van geënte planten mogen niet geheel
droog komen te staan, omdat hergroei in het voorjaar dan zeer moeilijk zal
15

zijn. Hierbij de aarde zeer matig vochtig houden; de onderstam moet zijn
haarwortels behouden terwijl de entling niet mag groeien. Zie ook 'september'.
Phyllocactussen (Epiphyllum) ook wat droger houden, doch niet laten schrompelen.
Behoudens de hierboven genoemde uitzonderingen komt het er dus
op neer dat vanaf 1 september tot half maart geen water gegeven wordt. Indien
u met verstand te werk gaat en deze aanwijzingen als richtsnoer aanhoudt, zullen
er in de winter geen of zeer weinig verliezen ontstaan. Het is verstandig
ook deze maand nog te luchten, al zijn de dagen aan de koele kant. Maar dan
alleen overdag bij droog helder weer, of eventueel 's nachts als de nachttemperatuur
tenminste 8 a 10° C. is. Leest u 'september' nog eens er op na met betrekking
tot de ongediertebestrijding en het uitvoeren van nood-entingen.
Doordat een aantal zomer-werkzaamheden ten einde gekomen is, hebben we
nu de tijd om tal van bijkomende werkzaamheden uit te voeren. Het kaartsysteem
(indien u dat tenminste hebt) kan bijgewerkt worden, terwijl ook de
naametiketten nagekeken kunnen worden. Meestal is het nodig een aantal ervan
te vernieuwen. De namen moeten op juistheid en volledigheid gecontroleerd
worden en hierbij zullen de boeken er aan te pas moeten komen. Zie hiervoor
de literatuurlijst. De huiskamer-kwekers en degenen die hun planten binnenshuis
overwinteren dienen erop te letten dat eind van deze maand de groei volledig
stilstaat. De binnen geplaatste Cereus-soorten (dus alléén de zuilvormige planten!)
iedere week een kwart slag draaien, zodat ze elke maand een hele slag
gedraaid zijn. Zij zullen dan niet de gelegenheid krijgen naar het licht te groeien
en krom te worden. Bezitters van een platte bak of een niet-verwarmde kas, die
hun planten tot ver in het najaar in bak of kas laten staan, doen er verstandig
aan voldoende dekmateriaal in gereedheid te hebben. Indien in november onverwachts
vorst of zware nachtvorst optreedt, kan tijdig afgedekt worden. Als
voorzorg kunnen de ramen alvast met behulp van plasticfolie aan de binnenkant
geisoleerd worden. Een ander prima isolatiemateriaal om de kou te weren als
het erg vriest, is geëxpandeerd polystyreenschuim (piepschuim, Styropor, Tempex),
dat in de vorm van dunne platen en plafondtegels in de handel is. Deze
platen, geplaatst tussen glas en planten weren de koude-straling op uitstekende
wijze. Ook in de huiskamer kunnen deze platen gemakkelijk toegepast worden.
Beter dan kranten, welke nat worden en bovendien nog aan het glas kunnen
vastvriezen. Platen golfkarton voldoen ook goed.
In deze maand en de volgende kunt u alvast de grondsoorten verzamelen, welke
u in het volgend voorjaar nodig denkt te hebben voor het verpotten. De grond
kan dan in de winter doorvriezen. In het vroege voorjaar goed mengen en zeven
door fijn kippegaas.
Bij de vetplanten (de andere dan de cactussen) zijn er verschillende nog volop
aan de groei; de ultra-succulente Crassula's, Pelargoniums, Sarcocaulons, Othonna's,
Adromischus, alsmede vele Mesems zoals Conophytum, Ophthalmophyllum,
Mitrophyllum verlangen deze maand nog water. Ook hier echter voorzichtig
te werk gaan, want lage temperatuur en te veel nat kan spoedig schimmel
veroorzaken. De eerste helft van oktober is de meest geschikte tijd voor het
zaaien van Conophytums. De winterharde Sempervivums en Sedums moeten
ook zo langzamerhand op de winter voorbereid worden, alhoewel deze werkzaamheden
zeer beperkt zijn. Zorgt u ervoor dat onkruiden en andere planten
onze vetplanten niet overwoekeren, waardoor ze langs de rand van de pol te
lang nat blijven. Ook het losmaken van de grond rondom de planten bevordert
het snel drogen na een regenbui.
16

NOVEMBER
Planten in de droge huiskameratmosfeer zullen het in de winter moeilijker hebben
dan de planten in de kas, waar altijd een vrij hoge luchtvochtigheid heerst.
In de kas is daarom onze grootste zorg de luchtvochtigheidsgraad niet al te
hoog te laten worden. Dit kunnen we bereiken door overdag bij droog, helder
weer te luchten, ook al is de temperatuur buiten aan de lage kant. Wanneer de
zon schijnt, loopt de temperatuur in de kas al snel op en indien we dan flink
luchten verdwijnt niet alleen veel vocht, doch we bereiken er ook mee dat de
kastemperatuur daalt. En juist deze omstandigheden zijn voor onze cactussen
nodig om de stilstand in de groei, de rusttoestand te handhaven. Dan blijven de
planten latent leven zonder te groeien. In de huiskamer, waar in de wintermaanden
dikwijls een erg droge atmosfeer heerst, hebben de planten het zwaar
te verduren, want de verdamping van 't in de plant opgeslagen vocht gaat steeds
door, zonder dat aanvulling van dit vocht van buitenaf plaatsvindt. Met als gevolg
dat de plant verdroogt. Een betere plaats dan de huiskamer is voor onze
cactussen een matig verwarmd of onverwarmd (maar wel vorstvrij) vertrek
waar we de planten laten overwinteren. Als de planten gezond zijn en de grond
in de pot vrijwel droog is, mag dit vertrek ook op het noorden of het oosten
liggen. Bent u evenwel aangewezen op de woonkamer als plaats voor uw cactussen,
tracht dan verdrogen te voorkomen door zeer schaars water te geven
op een schoteltje, zodat de potgrond niet geheel stofdroog wordt en ook door
te nevelen, zie 'september'. De planten mogen echter beslist niet groeien!
Bij zonnig weer licht nevelen doet de planten zichtbaar goed. Blaas ook zo nu
en dan eens flink op de planten om te voorkomen dat stof de huidmondjes verstopt.
De geënte planten moeten we speciaal goed in de gaten houden. Bij
langdurige droogte kan de onderstam het entstuk gaan leegzuigen om toch het
nodige vocht te verkrijgen voor het instandhouden van de entstam. Vooral bij
geënte zaailingen bestaat dit gevaar. Bij grotere geënte planten kan het omgekeerde
gebeuren en dan verdroogt de onderstam. Geënte planten dienen daarom
de gehele winter door zo nu en dan wat water te krijgen (ja, juist, op het
schoteltje). De meeste entstammen verlangen overigens 's winters een wat hogere
temperatuur, zodat daarmee rekening gehouden moet worden bij de
standplaats in de kas of de kamer. Zaailingen eveneens 's winters nooit geheel
droog laten staan; zo nu en dan een beetje water geven cq. nevelen.
De cactuskas wordt alleen verwarmd als er vorst of nachtvorst optreedt.
Cactussen in het algemeen niet warmer houden dan 5-8° C. en tocht vermijden.
Bij een gemengde verzameling in de verwarmde kas kunt u de andere succulenten
het beste een plaatsje geven bij de warmtebron; zij verlangen een hogere
temperatuur dan de cactussen. Uitzonderingen bij de cactussen zijn Echinocactus
grusonii, Cephalocereus oftewel Cephalophorus, Pilocereus, Melocactus,
Lemaireocereus, Discocactus en dergelijke geslachten. Deze planten geven we
dus ook een plaatsje in het warmste deel van de kas. Ook in de winter dienen
we onze planten regelmatig te inspecteren op schadelijk gedierte en op kwalen.
Ontdekken we een rotte plek aan onze planten dan zal die plant onherroepelijk
verloren gaan als we er niets aan doen. We snijden daarom de plek met een
scherp en schoon mes weg tot op het gezonde weefsel en laten bij kachel of
verwarming de wond zo snel mogelijk drogen. Als het nodig is om bijv. bij
wortelhalsrot het onderstuk van de plant weg te snijden, dan kunnen we met
het overgebleven gave kopstuk twee dingen doen. Een nood-enting uitvoeren op
een aan de groei gehouden onderstam of de kop goed laten drogen gedurende
tenminste 10 dagen en daarna deze kop droog bewaren tot het volgend voorjaar.
We vullen een potje voor 2
/ 3 met droge potgrond en vullen de rest aan met
17

fijn grind. Bovenop dit grind plaatsen we de kopstek. Dikwijls zal de stek na
enkele weken tot enkele maanden enige hoofdwortels gevormd hebben en kan
de plant in het voorjaar normaal opgepot worden.
Een uitzondering op de 'droogteregels' vormen de cactussen van de geslachten
Zygocactus en Rhipsalis waarvan vele vertegenwoordigers in het late najaar of
winter bloeien. Deze planten krijgen een warme, niet al te zonnige standplaats
en de aarde dient matig vochtig gehouden te worden. Door middel van een
bloemenspuitje, gevuld met lauw water zo nu en dan besproeien.
De vlezige vruchten van bijv. Gymnocalycium en Lobivia kunt u beter verwijderen,
ook al zijn ze niet rijp. Deze vochtige vruchten kunnen gemakkelijk
gaan schimmelen en de plant aantasten. De plaats waar de vrucht weggenomen
is, licht bestuiven met Brassicol-super om schimmel te voorkomen.
De verwarmde kas moet verder gereedgemaakt worden om de eventuele strenge
vorst het hoofd te kunnen bieden zonder dat dit al te veel aan energie gaat
kosten. De wanden en ook het dak kunnen geïsoleerd worden, zie het hoofdstuk
'Kassen en platte bakken'. De verwarming dient al eens beproefd te worden
zodat deze geheel in orde is als hij gebruikt moet worden. In de winterperiode
is er verder aan de planten eigenlijk niet zo veel te doen, waardoor we de
tijd hebben ons te verdiepen in de literatuur. Onze bibliotheek heeft er heel wat
van. Als u er een administratie van uw planten op na houdt, kunt u deze bijwerken;
laat echter uw liefhebberij niet ten ondergaan aan de administratie.
Houdt het simpel. De wintergroeiende andere vetplanten moeten nog steeds
water toegediend krijgen, doch hierbij dient u voorzichtig te werk te gaan. Kou,
weinig licht en vocht zijn ook van deze planten de grote vijanden.
De bebladerde exemplaren onder de groep van de 'vetplantjes' mogen in de
winter nooit geheel droog staan (Kalanchoë's, vele Crassula's, Pelargoniums,
vele caudiciforme planten, Euphorbia's met duidelijke bladeren, struikmesems,
enz.). De winterbloeiende Crassula's, Kalanchoë's, Lenophyllums e.d. kunt u
's winters ook in huis voor een licht en koel venster zetten, af en toe een
beetje water en u hebt er tijdenlang plezier van. Vooral onder de succulenten
die afkomstig zijn uit tropisch Afrika en Madagascar, zijn er nogal wat die
's winters weliswaar niet groeien, maar dan toch warmte willen hebben. Soms
moeten we ook deze planten, om ze niet al te veel te laten uitdrogen, zo nu en
dan wat water geven. Het gaat hierbij om planten als Adenia, Adenium, Didierea,
sommige Euphorbia's, Pachypodium, en nog vele andere. De meeste hiervan
zien we weliswaar nog weinig in de verzamelingen, maar ze worden toch
steeds meer aangeboden. Als u maar enkele van deze planten hebt, kunt u ze
het beste in huis overwinteren op een lichte plaats. Van planten waarvan men
de cultuur niet precies kent, niet de restanten weggooien. Sommige vetplanten
hebben slechts een zeer korte groeiperiode van bijv. één maand om daarna 11
maanden of langer in een rustperiode te verkeren. Men is dan geneigd te denken
dat niet de goede cultuurwijze gevolgd werd als na het verschijnen van
bladeren en eventueel bloemen, de plant plotseling alle bladeren laat vallen en
schijnbaar verdort. In vele gevallen blijft zo'n plant latent leven en na ongeveer
een jaar breekt de volgende vegetatie-periode aan. Dit verschijnsel komt
vooral voor bij de minder gewone vetplanten, meestal afkomstig van het zuidelijk
halfrond.
DECEMBER
Als u uw cactussen goed behandeld hebt, staat de groei ervan geheel stil.
De maand december luidt toch wel definitief het winterseizoen voor onze cac-
18

tussen in; de voornaamste taak is nu het behouden van de in de zomer bereikte
resultaten. Cactussen mogen noch door het toedienen van vocht op de normale
manier, noch door warmte gestimuleerd worden om te gaan groeien. Door het
drooghouden en door de lage temperaturen, hebben we bereikt dat de planten
in een ruststadium gekomen zijn, hetgeen noodzakelijk is om te voorkomen
dat zij in deze tijd met te weinig licht, toch zouden gaan groeien. Bovendien
zullen uw planten alleen bloeien als zij in de winter koel en droog gestaan hebben.
Leest u ook het november-overzicht nog eens door; wat daarin geschreven
werd, geldt grotendeels ook voor december en januari. De Neoporteria's kunnen
met mooi december-weer in volle bloei staan. In hun vaderland Chili
bloeien ze ook in de wintertijd aldaar. Merkwaardig is, dat alhoewel de wintertijd
daar samenvalt met onze zomertijd, deze planten toch in Nederland graag
in onze winter bloeien, indien althans de temperatuur redelijk is en bij zonnig
weer. Valt de winter vroeg in dan verplaatst de bloeitijd zich dikwijls naar het
volgende voorjaar bij ons. Bent u in de gelegenheid de wintergroeiers extra
licht te geven d.m.v. één of meer T.L.-buizen, dan kan dit meehelpen om dergelijke
planten (ook onder de andere vetplanten!) tot bloei te brengen. Met 2
buizen van 60 cm op een hoogte van 40-60 cm kan een oppervlakte van ca.
1 m 2
bestreken worden. Het beste voor de planten is een combinatie van een
buis met overwegend blauw en een buis met overwegend rood licht. Het meeste
effect zal deze bijverlichting hebben wanneer deze wordt toegepast gedurende
enkele uren vóór het invallen van de duisternis. Het is immers zo dat onze
planten in de natuur zowel 's zomers als 's winters ongeveer 12 uur licht tot
hun beschikking hebben, terwijl dat bij ons 's winters slechts ca. 8 uur is.
Indien u soorten bezit welke in de winter toch nog wat water moeten hebben
(waaronder Neoporteria's, enkele Mammillaria's als M.plumosa, M.longiflora
M.schiedeana, geënte planten en vele planten uit de groep 'andere vetplanten')
dient u met het watergeven zeer voorzichtig te werk te gaan en de warmste en
lichtste plaats in de kas voor deze planten op te zoeken. Met zonnig weer is
het wel verstandig de kas overdag, gedurende de uren rond het middaguur,
flink te luchten, om te voorkomen dat deze planten gaan groeien. Het kan
niet genoeg gezegd worden dat meer planten te gronde gaan door gebrek aan
frisse lucht en te veel vocht dan door droogte.
Het water mag slechts de uiteinden van de wortels bereiken en mag beslist niet
op of tegen de bovengrondse delen van de plant komen. Vandaar ons steeds
herhaald advies water van onderaf toe te dienen.
Bij huiskamercultuur erop letten dat de planten welke dicht bij het venster
staan, niet bevriezen. Bij strenge vorst isolatiemateriaal tussen glas en planten
aanbrengen.
De Kerstcactus, Zygocactus truncactus (oudere naam Epiphyllum truncatum)
moet nu in knop staan en mag niet meer gedraaid worden ten opzichte van
het licht. De plant kan nu ook wat meer water krijgen. Zijn de knoppen nog
niet doorgekomen, dan kan besproeien met lauw water de knopvorming bevorderen;
verder vrijwel droog houden tot de knoppen duidelijk zichtbaar zijn.
Deze plant bloeit dan niet met Kerstmis, maar in januari met scharlakenrode
bloemen.
Het is al meer gezegd dat het uitermate moeilijk is, precies aan te geven welke
werkzaamheden er in een bepaalde maand uitgevoerd moeten worden. Ook het
geven van alle cultuuraanwijzingen is een onmogelijke zaak. De snelste en
beste manier om een ervaren liefhebber van succulenten te worden, die zijn
planten op de juiste wijze weet te kweken, is veel lezen in vorige jaargangen
19

van ons maandblad en in boeken over onze liefhebberij. Voorts kijken bij meer
ervaren kwekers en het gezonde verstand gebruiken.
De wintermaanden zijn ook bij uitstek geschikt om allerlei voorbereidende
werkzaamheden voor het volgend jaar uit te voeren, zoals het goed reinigen
van gebruikte potten en bakken, het in orde brengen van het zaaitoestel als u
van plan bent vroeg te zaaien, het doorkijken van zaadaanbiedingen en het bestellen
van zaden. De ruiten van de kas aan de binnenkant en de buitenkant
zo schoon mogelijk houden, zodat een maximum aan licht erdoor kan vallen.
De potgrond welke we nodig denken te hebben bij het verpotten in het komende
voorjaar, enkele keren omzetten. Het is gunstig voor de structuur als de
potgrond 's winters goed doorvriest. Er is al meer geschreven over het bijhouden
van een kaartsysteem van uw planten, een soort burgerlijke stand. We hebben
daarbij gezegd het zo eenvoudig mogelijk te houden, doch helemaal zonder
kunnen we toch niet op den duur en de meest simpele vorm is een schrift of een
zakboekje, waarin men per geslacht de in bezit zijnde planten opschrijft met
daarbij de datum en de herkomst. Vanzelfsprekend proberen we de namen
correct te schrijven. U kunt daar de boeken die u bezit op ons gebied op naslaan
of u leent boeken uit de bibliotheek. Bent u van plan u verder te verdiepen
in onze mooie liefhebberij, dan kunt u het niet stellen zonder een paar goede
boeken op het gebied van succulenten. Zie hiervoor het achterin afgedrukte
boekenlijstje. Leen deze boeken uit de bibliotheek of tracht ze te lenen van
medeliefhebbers. Overigens is de decembermaand uitstekend geschikt om een
succulenten-boek op het verlanglijstje te zetten in plaats van de geijkte artikelen.
Van een goed boek beleeft u jarenlang plezier, wat van een paar sokken of een
stropdas niet altijd gezegd kan worden. Vergelijk de namen die bij uw planten
staan met de afbeeldingen en omschrijvingen welke in de boeken gegeven worden.
Klopt de naam niet of twijfelt u aan de juistheid ervan, draai het naamstrookje
dan om. Verder snuffelen in boeken en navragen bij andere succulentenliefhebbers
levert vroeg of laat de goede naam op.
Voor de behandeling van de andere succulenten in deze maand verwijzen we
naar de aanwijzingen voor november.
JANUARI
Gedurende deze maand behoeven we aan de cactussen niet veel te doen; ze zijn
in een schijnbaar volledige rust en daarin laten we ze. We geven dan ook geen
water op de normale manier. De soorten die in de winter water verlangen,
verstrekken we dit water uitsluitend via de opening onder in de pot. Dit doen
we door de potten op een schoteltje of schaaltje te plaatsen waarin we een
beetje lauw water hebben gegoten. Met deze geringe watergift beogen we de
wortelkluit niet geheel te laten verdrogen, zodat alle haarworteltjes zouden afsterven.
De planten waarop dit betrekking heeft zijn Neoporteria, Thrixanthocereus,
sommige Mammillaria's, o.a. M.plumosa, M.schiedeana, M.albiflora en
niet te vergeten alle geënte planten, vooral die op Eriocereus jusbertii.
Als de wortelkluit van deze onderstam verdroogt, is het heel moeilijk in het
voorjaar de plant weer aan de groei te krijgen. Bovendien kan het entstuk de
onderstam leegzuigen en omgekeerd de onderstam de ent als er helemaal geen
water op een of andere manier voorhanden is. De kunst bij het watergeven in
de winter is, om slechts bij tussenpozen zó weinig water te geven, dat de haarwortels
niet afsterven en dat de plant toch niet gaat groeien.
De grond in vrijstaande stenen potten droogt vrij snel uit; bij plastic potten en
bij blikken duurt dit droogproces veel langer. Bij de in 't tablet ingegraven stenen
potten wordt 't vocht dat in de potgrond aanwezig is, slechts langzaam en re-
20

gelmatig afgegeven. De grond in het tablet treedt dan op als vochtregelend
medium. Hetgeen overigens ook het geval is bij het laagje zand o.i.d. dat op de
vloer van het tablet aangebracht dient te zijn bij niet ingegraven potten van
plastic of bij blikken. De cactussen dienen we uitsluitend een beetje vocht toe
door op zonnige dagen licht te nevelen. Zie hiervoor onder 'september'.
Frisse lucht is ook in de winter zeer belangrijk en als het niet vriest zorgen we
er voor dat op droge en op zonnige dagen voldoende verse lucht kan toetreden.
In een bedompte atmosfeer krijgen schimmels hun kans en kan gemakkelijk
smeul optreden. Bovendien kan het ongedierte zich snel vermeerderen.
Het merendeel van de cactussen kan, mits droog gehouden, vrij lage temperaturen
verdragen (3-5° C.) en zelfs tijdelijk één of twee graden vorst. Bij strenge
vorst moeten we oppassen dat de planten niet bevriezen. Zie 'november' en
'december'.
De zgn. lidcactussen die in december niet gebloeid hebben en enkele Rhipsalissoorten
kunnen deze maand bloeien, zodat zij iets meer vocht moeten hebben,
ook al omdat zij in het algemeen uit warmere en meer vochtige streken afkomstig
zijn. Wees echter voorzichtig met het verplaatsen van deze planten.
Indien men niet zorgt dat de belichting van dezelfde kant komt, heeft men
grote kans dat de plant de knoppen en jonge bloemen afwerpt. Dit kan overigens
ook wel voorkomen als er een of andere groeistoornis optreedt.
De Epiphyllums (Phyllocactus) kunnen eind van de maand als de bloemknoppen
beginnen te verschijnen, langzaamaan water krijgen. Deze Phyllo's mogen
's winters niet schrompelen, evenmin als Zygocactus en Rhipsalis.
Hebt u al zaden besteld, o.a. uit de lijst met zeer aantrekkelijke soorten van ons
eigen Clichéfonds? Doen. Zaaien is wel een van de meest interessante onderdelen
van onze liefhebberij!
Van de Mesems willen de struikvormen nu en dan wat water; wanneer ze te ver
indrogen, komen ze straks moeilijk weer aan de groei. Hetzelfde geldt voor de
geslachten als Hereroa, Cephalophyllum, Faucaria e.d. Ook de wintergroeiers
willen natuurlijk een enkele maal wat water. Te noemen zijn: Conophytum,
sommige Cotyledons, ultra-succulente Crassula's, Gibbaeum, de winterbloeiende
Kalanchoë's, Mitrophyllum, Monilaria, Ophthalmophyllum, Othonna, Pelargonium
en Sarcocaulon. In al deze gevallen moet vooral de beginner er rekening
mee houden dat hij eerder te veel dan te weinig water geeft!
FEBRUARI
De gelukkige bezitters van een goed ingerichte kas hebben het in deze maand
voor wat de planten betreft, gemakkelijk; watergeven is nog uit den boze en het
toezicht blijft beperkt tot het controleren of de zaak niet kan bevriezen.
Evenals in januari nevelen we de cactussen licht en dan alleen op zonnige dagen.
Wèl dient er gelucht te worden op zonnige dagen, waarvan februari er
altijd wel een paar heeft. Frisse lucht, het kan niet genoeg gezegd worden, is
voor het goed functioneren van het plantenleven zeker zo belangrijk als licht
en voedsel. De eventuele groeineigingen worden er tevens door afgeremd, omdat
door het luchten ook de temperatuur in de kas daalt.
De huiskamerkwekers hebben het wat moeilijker. In de kamerlucht hebben de
planten nogal eens te lijden van droogte, stof en het gebrek aan voldoende
verse lucht. Probeer daarom, voor zover de omstandigheden het toelaten, ook
binnenshuis regelmatig te luchten en daardoor verse lucht toe te voeren; vermijdt
echter tocht. Licht nevelen, vooral als ze in de zon staan, doet de planten
zichtbaar goed; ze mogen echter beslist niet aan de groei gaan!
De potkluit mag niet door en door stofdroog worden en de enige goede manier
21

om dit te voorkomen is, zeer spaarzaam water geven, van onderaf. Bovenop
watergeven leidt vroeg of laat tot rot aan de wortelhals, al bent u nog zo voorzichtig.
Februari staat bekend als een gevaarlijke maand voor de cactussen, omdat aan
het eind van de rustperiode de planten een groot deel van hun reserves hebben
verbruikt en daardoor extra bevattelijk zijn voor allerlei kwalen. Vooral als ze
een minder gunstige overwinteringsplaats hebben, vallen er nogal eens slachtoffers.
Het eerst gaan altijd die planten, die in het najaar niet behoorlijk zijn
afgehard, of te lang water gekregen hebben in die periode. Een afgeharde plant,
die tijdig droog gehouden wordt, heeft veel meer weestandsvermogen dan de in
het najaar opgepepte planten.
In de vaak zeer vochtige najaarsmaanden, waar ons zeeklimaat voor zorgt,
ontstaan bij onze planten dikwijls ontstekingen en schimmelvormingen. De gevolgen
daarvan merkt men dan veelal pas in februari, als de zon de kas nogal
eens op een hoge temperatuur brengt.
De potgrond die vóór de winter klaargemaakt is, heeft de gelegenheid gehad
om lekker door te vriezen en kan nu nog eens omgezet worden, als de grond
tenminste niet hardbevroren is.
De vroege zaaiers kunnen met behulp van een verwarmbaar zaaitoestel aan de
gang.
De platte bak, de zomerkas of de balkonkas kunnen nu in orde gebracht worden.
Goed schoonmaken, eventueel ontsmetten, eenruiters controleren en het
glas reinigen. Het houtwerk schilderen of behandelen met een conserveringsmiddel.
Geen carbolineum gebruiken (o.a. Copperant is een prima middel). Na
het schilderen of conserveren alles goed luchten, zodat de geur verdwijnt. Vele
bind- of oplosmiddelen zijn schadelijk, vooral voor de bebladerde vetplanten.
Zij laten in dergelijke luchtjes al gauw hun bladeren vallen.
Deze maand kunnen we onze planten al gaan verpotten. We moeten dan vrijwel
droge grond gebruiken en niet met watergeven beginnen. Na het verpotten
gewoon terug zetten in het tablet. De volgende maanden zijn er overigens ook
nog geschikt voor.
Jonge zaailingen krijgen 1 a 2 maal per week wat lauw water.
De vetplanten kunnen op dezelfde wijze behandeld worden als de cactussen, al
zijn er daarbij wel wat uitzonderingen. Vele soorten mogen 's winters niet helemaal
droog staan. Zie Januari'.
Lithops en verschillende andere ultra-succulente Mesems beginnen nu nieuwe
bladparen te vormen. Deze planten echter nog geen water geven, want de
nieuwe bladeren worden gevormd ten koste van de oude bladeren.
WATERGEVEN
Het verstrekken van water aan onze planten is wel de meest besproken zaak
en ook een zaak waarover de meningen nogal uiteenlopen. Vooral in vroeger
jaren was men algemeen de mening toegedaan dat water eigenlijk maar zeer
spaarzaam verstrekt mocht worden. Alleen in het groeiseizoen van de planten
mocht water gegeven worden. Nu denken we daar heel anders over en zijn we
door de experimenten en ervaringen van zowel oudere als jonge liefhebbers, tot
de conclusie gekomen dat we helemaal niet zo spaarzaam dienen te zijn met
het water. Voorzichtig moeten we echter wèl zijn. En met voorzichtig bedoelen
we in dit verband dat we er voor moeten zorgen dat het water daar komt waar
het nodig is en dat het verwijderd blijft van de plaatsen waar het niet hoort.
Ook bedoelen we er mee dat grote hoeveelheden water slechts in de groeiperiode,
als de planten werkelijk aan de groei zijn, verstrekt mogen worden.
In de oorsprongslanden staan onze succulenten voor het merendeel in een
22

gruisachtige minerale grond. Als er regen vak, trekt deze zeer snel door de bovenste
grondlaag heen en deze bovenlaag is door de warmte en de zon spoedig
weer geheel droog. Het water, dat veelal tijdens onweersbuien in grote hoeveelheden
tegelijk valt, zakt naar de dieperliggende grondlagen. Daar vormt het
a.h.w. een reservoir, waaruit door de capillaire werking van de aarde, regelmatig
water naar hoger liggende lagen wordt gestuwd. Met het water worden
ook de in de bodem aanwezige voedingszouten meegevoerd. De wortels dringen
in de bodem door tot op de plaats waar zich water bevindt.
Water kan op verschillende manieren door een plant opgenomen worden.
Door de groene delen van de plant (en hieronder worden ook de dorens van de
cactussen gerekend!) en door de wortels. Het opnemen van water door de bovengrondse
plantedelen moeten we niet onderschatten. Vele plantengroepen zijn
een groot deel van het jaar aangewezen op nevels en dauw voor het instandhouden
van hun waterhuishouding. Daarom is het nevelen van onze cactussen
en sommige andere groepen vetplanten, vooral ook in de rustperiode, van zo
groot belang. De wateropname door de wortels geschiedt door de haarworteltjes.
Deze haarworteltjes bevinden zich aan het einde van de wortels, direct
achter het uiterste puntje van de wortel, het beschermende wortelmutsje. De
kleine en dunne haarworteltjes dringen tussen de door een waterfilmpje omgeven
grondpartikeltjes en worden daardoor zelf ook omgeven door een waterfilmpje.
In dit water bevinden zich de voedingsstoffen in een zeer verdunde oplossing.In
het worteltje zelf bevindt zich ook een waterige oplossing, echter van
een grotere concentratie. Door het verschijnsel dat osmose genoemd wordt,
wordt het vocht met een lagere concentratie gestuwd naar de naastliggende
plaats waar zich een hogere concentratie bevindt. Dit proces voltrekt zich via
de semi-permeabele wand van de cellen in de haarwortels. De voedselopname
door de wortels geschiedt dus door de wand van de haarworteltjes heen. Deze
wand is zoals gezegd, semi-permeabel, hetgeen wil zeggen dat door de osmotische
werking, wèl water met volkomen opgeloste stoffen door de wand heendringt,
doch geen vaste bestanddelen. Het voedsel (= de voedingszouten), moet
dus in opgeloste toestand verkeren om opgenomen te kunnen worden. Onopgeloste
stoffen worden door de werking van bacteriën, blauwwieren en korstmossen
in oplosbare toestand gebracht. Ook door stoffen die door de wortels zelf
afgescheiden worden, kunnen deze onoplosbare delen, in water oplosbaar gemaakt
worden.
Nu we gezien hebben hoe het water zich gedraagt in de natuurlijke omstandigheden,
en op welke plaats de plant dit water uit de grond slechts kan opnemen,
is het ook duidelijk dat we ervoor moeten zorgen dat bij voorkeur het water
via de onderzijde van de pot de grond en daarmee de haarworteltjes bereikt.
Voorts dat de samenstelling van de grond zodanig is dat water, dat tijdens de
groeiperode van de plant op de grond terecht komt, gemakkelijk door de grond
heenzakt en ook via de onderzijde van de pot afgevoerd kan worden. Zou het
water in de pot blijven staan dan stagneert de waterhuishouding doordat de
lucht uit de grond verdreven wordt en vervangen wordt door water. Hierdoor
„verzuurt" de grond onder invloed van bepaalde bacteriën. Het gevolg is dat
de wortels afsterven.
Voor de vochtregulatie in de potgrond is het van belang dat de potten niet zomaar
op een gladde bodem van kastablet of bak geplaatst worden. Beter is
deze bodem eerst te bedekken met een laagje van 1 a 2 cm grof zand of mengsel
van zand en turf, of zand/grond. Nadat de oppervlakte glad gestreken is
plaatsen we de potten er bovenop, dus niet erin. Hierdoor ontstaat een verbin-
23

ding tussen de grond in de potten en de bodemlaag. Het teveel aan water in
de pot kan nu in de bodemlaag trekken, terwijl omgekeerd water van de bodemlaag
door de capillaire werking van de grondpartikels a.h.w. in de potgrond
gezogen wordt. De capillaire werking berust op het feit dat water het vermogen
heeft in nauwe openingen omhoog te stuwen.
De afvoeropeningen in de pot zijn meestal te klein om een goede verbinding
van potgrond en bodemlaag te verkrijgen. En daar gaat het nu juist om. We
kunnen hierin verbetering brengen door in de bodem van de pot enkele gaten
te boren of bij plastic potten, te smelten met een hete soldeerbout.
In de winter en in het voor- en najaar kunnen we eenvoudig de bodemlaag
enigszins vochtig houden, zodat de onderste grondlagen in de potten juist voldoende
vocht krijgen om de haarwortels te bereiken. De plant blijft op die
manier latent (verborgen) leven zonder evenwel te groeien. Tijdens de groeiperiode
geven we de planten bij zonnig weer ruim water. Het overtollige water
verzamelt zich in de bodemlaag en verdwijnt daaruit grotendeels door verdamping.
Ook de opgeloste voedingsstoffen verzamelen zich op den duur in
deze bodemlaag en door de wisselwerking van het vocht tussen pot en bodem,
komen deze stoffen ook weer terug in de potgrond.
Van 't gietwater zelf kunnen we slechts zeggen dat regenwater of gedemineraliseerd
water het beste is. He,t leidingwater van de meeste gemeenten in Nederland
is hard tot zeer hard en bevat naast vele kalkbestanddelen, verder ook allerlei
andere stoffen, o.a. om de leidingen schoon te houden. Deze stoffen kunnen
voor onze planten zeer schadelijk zijn. Bent u toch op leidingwater aangewezen,
kook het dan en laat het een dag staan voor het te gebruiken voor uw
planten. Ook kunt u in een emmer water een flinke bal samengeknepen turfmolm
roeren en de zaak enkele dagen laten staan; daarna voorzichtig afschenken.
Als u in de gelegenheid bent om regenwater op te vangen, probeer het dan
eens op te vangen nadat het een kwartiertje gegoten heeft. Dan is het grootste
deel van de vuile prut die anders aan het eind van het seizoen onder in de regenton
ligt, uit de lucht verdwenen.
Gedemineraliseerd water (= onthard neutraal water) kunt u bij de chemicaliënhandel
in plastic jerrycans kopen. Het kost wel iets, maar het is vrij van
schadelijke bestanddelen.
24
TOTALE LENGTE 20 cm.

VERPOTTEN
In de beperkte ruimte van een pot raakt op een bepaald moment de voedselvoorraad
op. Het is echter een feit dat niet persé ieder jaar de volwassen planten
verpot behoeven te worden. Alleen als de wortelpruik de gehele pot vult,
dan moet er beslist verpot worden. Men kan dit controleren door de plant
voorzichtig uit de pot te kloppen. Is er nog voldoende aarde rondom de wortels
aanwezig en is ook verder alles in orde, dan kan men de kluit weer in de pot
laten zakken en de pot met wat nieuwe aarde bijvullen.
Welke tijd is nu de meest geschikte om uw planten te verpotten? Een ervaren
liefhebber kan het gehele jaar door verpotten, zonder dat daarbij verliezen optreden.
Als beste tijd geldt evenwel het zeer vroege voorjaar, voordat de bloeien
groeiperiode aanbreekt. Hebben de planten echter al knoppen, dan kunt u
beter wachten tot na de bloei. Voor de najaars- en wintergroeiende vetplanten
is juli/augustus/september de aangewezen tijd. Uit één en ander volgt dat, als
u een gemengde verzameling hebt, u toch wel zowat het hele jaar door verpot,
maar dan meer omdat de groeitijd van de planten dat bepaalt. Als u tijdens de
rustperiode verpot, gebruik dan vrijwel droge grond en laat de wortelpruik zoveel
mogelijk intact. De oude grond is zo goed als, of geheel droog en is daardoor
gemakkelijk door een beetje schudden, van de wortels te scheiden zonder
deze te beschadigen.
Het verpotten op zichzelf is een plezierig en nuttig karwei. U krijgt uw planten
stuk voor stuk in handen en u hebt de gelegenheid ze van alle kanten te bekijken,
ook aan de onderzijde en ondergronds.
Een handig stuk gereedschap bij het verpotten is een oude lepel of een speciaal
geknutseld schepje zoals op tekening 1 is afgebeeld. Uw handen en vingers zijn
echter de 'handigste' instrumenten. Bang voor dorentjes in uw vingers hoeft u
niet te zijn, want als u een niet al te grote cactus met de volle hand luchtig
beetpakt, zult u bemerken dat u vrijwel geen last hebt van de dorens. Zijn de
planten echter sterk stekend of behoren zij tot de Opuntia's met hun geniepige
glochiden, dan kunt u beter eerst een strook enige malen dubbelgevouwen
krantepapier losjes om de plant wikkelen en hem dan beetpakken. Ook stukken
zgn. piepschuim of golfkarton kunnen goede diensten bewijzen. U pakt dus de
plant beet en het schepje of de steel van de lepel steekt u vlak langs de potwand
in de grond. Voorzichtig proberen we nu de plant met de wortelkluit uit de
pot te wippen. U kunt ook de plant met pot omgekeerd houden en op de rand
van de werktafel de pot van de kluit afstoten. Het nadeel hiervan is dat de grond
voor 'n deel tussen de bedoorning terecht komt en soms moeilijk er weer tussen
uit te halen is. We houden de plant met één hand vast en met een kwastje in
de andere hand borstelen we de oude grond voorzichtig tussen de wortels vandaan.
Eventuele dode wortelresten tevens verwijderen en indien de plant wortelluis
heeft deze er ook goed afborstelen boven een afvalbak. Wortels met
sterke verdikkingen (knobbels), welke duiden op aantasting door wortelknobbelaaltjes,
geheel verwijderen en in de afvalbak deponeren. De plant zonder
wortels laten drogen en als stek behandelen. Gezonde planten behandelen we
verder als volgt: De plant wordt op de juiste hoogte in de nieuwe, schone pot
gehouden en met de andere hand of met de lepel vullen we de open ruimte in
de pot aan met verse grond. Halverwege tikken we met de vingers tegen de potwand
zodat de grond zich tussen de wortels kan voegen en gaan dan door met
vullen. Als de pot vol is, nog even tikken en zo nodig nog wat grond er bij doen
en deze licht aandrukken. Om de plant meteen wat steviger op de benen te
zetten, kunnen we rondom de wortelhals kiezelsteentjes (fijn grind) aanbrengen.
25

Dit is tevens een probaat middel ter voorkoming van wortelhalsrot. Het steeketiket
wordt (al of niet vernieuwd) weer langs de rand van de pot gestoken en
het geheel kan weer op zijn plaats gezet worden. De eerste week evenwel beter
in de schaduw!
De andere succulenten worden op gelijke wijze behandeld, al zult u daarbij in
het algemeen weinig last hebben van stekels. Euphorbia's houden niet zo veel
van verpotten. U doet er daarom goed aan de wortelkluit geheel intact te laten
en alleen wat verse grond aan te brengen rondom die kluit
Zeer grote en/of lange planten geven dikwijls problemen bij het verpotten. Een
goede methode is, de plant met dik touw of band (zodat dit niet kan insnijden),
op te hangen aan een stevige balk in schuur of kas en de pot er door voorzichtig
kloppen af te slaan. U verwijdert de oude grond terwijl de plant nog steeds
hangt en u schuift dan de nieuwe pot om de wortels. Met provisorische hulpmiddelen
als een kistje o.i.d.. zet u de pot op de juiste hoogte en u kunt de
grond dan aanbrengen. Bij lange planten voorlopig een stokje als steun aanbrengen,
zodat de plant rechtop blijft staan. In alle gevallen dient de te gebruiken
potgrond steeds op kas- of kamertemperatuur te zijn.
POTGROND
Vele planten verlangen een neutrale tot licht zuur reagerende grondsoort.
Nu is het moeilijk vast te stellen welke planten een zuur en welke een alkalisch
grondmengsel verlangen. Het mooiste zou zijn als we wisten in welke soort
grond de planten in de natuur groeiden. Zover zijn we helaas nog niet dat de
plantenverzamelaars ter plaatse de zuurgraad en de samenstelling van de grond
nauwkeurig bepalen. Dit zal voorlopig nog wel tot de vrome wensen blijven behoren,
nog afgezien van het feit dat het vrijwel onmogelijk is min of meer
uitgebreide apparatuur voor het bepalen van de pH-waarde op plantensafari
mee te nemen. Bovendien is het nog de vraag of we met het enkele gegeven
over de zuurgraad van de grond nu wel zo erg veel kunnen doen. Het vaststellen
van de zuurgraad of pH-waarde van de grond die wij voor onze planten
gebruiken, is voor een leek een hachelijke zaak. Het enige eenvoudige hulpmiddel
daarvoor is een zgn. indicator-papiertje. Om ongeveer de zuurgraad te
bepalen kunnen we wat grond in een schoon bakje met gedestilleerd of gedemineraliseerd
water doen en na flink roeren, het indicatorstrookje in het water
leggen. Laten liggen totdat het strookje geheel onder water gezonken is. Het
strookje is dan verkleurd en aan de hand van de kleurschaal die bij de strookjes
behoort, kunnen we dan zien welke pH-waarde de grond ongeveer zal hebben.
Dit is een grove en niet erg nauwkeurige methode, maar het geeft ons in ieder
geval een idee van de zuurgraad van de grond. Wat doen we nu met die wetenschap?
Wel, als u weet dat een bepaalde plant in een lichtzure grond het beste
floreert en u hebt geconstateerd dat uw grond neutraal of alkalisch reageert
(dus met een pH-waarde van 7 of hoger), dan kunt u beter uw grond iets aanzuren.
Is het omgekeerde het geval, dan zult u het moeten proberen met minder
zure grond. Hoe meer humusbestanddelen de grond bevat, hoe lager de pH zal
zijn (dus hoe zuurder de grond is). Het toevoegen van turfmolm, tuinturf of
goed verteerde bladaarde aan minerale grond (klei- of zanderige kleigrond) zal
de pH-waarde ervan een klein beetje doen dalen (de grond dus wat zuurder
maken). Veel klei en zand bevattende grond met weinig humus zal meestal een
wat hogere pH-waarde vertonen (neutraal tot alkalisch). Neutrale grond heeft
pH 7. Nu moet u niet denken dat de verschillen zó groot zullen zijn. De pHwaarde-schaal
loopt van 1-14 en gerekend vanuit het neutrale punt, pH 7, is
de volgende waarde steeds l0x verder verwijderd van de voorgaande. Dat
26

wil dus zeggen dat de waarden van pH 5 tot pH 9 betrekkelijk dicht bij elkaar
liggen, doch de afstand tussen pH 5 en pH 4 alsmede die tussen pH 9 en pH 10
ligt tien maal verder dan de afstand tussen 6 en 5 resp. 8 en 9. Voor zover
het u nog niet duizelt, de pH is de negatieve logaritme van de waterstof ionenconcentratie.
Als de concentratie 1/100 is = l/10 2
is de pH: 2. Neutraal pH 7,
is dus 1/10 7
= 1/10.000.000.
Op een rechte lijn uitgezet krijgt u dus ongeveer dit te zien:
4 en lager 5 678 9 10 en hoger
Onze planten kunnen slechts leven in het traject van ongeveer pH 5 tot pH 7,5,
alhoewel sommige planten alleen kunnen leven in een grondsoort waarvan de
zuurwaarde-schaal binnen een zeer beperkt gebied ligt. M.a.w. zij doen het bijv.
wèl goed bij pH 5,5 doch bij pH 5 niet en evenmin bij pH 6. Voorts moet u er
rekening mee houden dat met het gietwater, vooral als het leidingwater is, vele
vreemde kalkachtige bestanddelen aan de grond worden toegevoegd. Daardoor
wordt de pH-waarde van de grond op de lange duur hoger, dus meer alkalisch.
Door neutraal reagerend gietwater te gebruiken, bereiken we in ieder geval
dat de zuurgraad van de grond daardoor althans niet of nauwelijks verandert.
Nu de potgrond zelf. De grond is voornamelijk drager van de voedingsstoffen
(naast verankeringsplaats). Een goede grondsamenstelling houdt de voedingsstoffen
vast en geeft deze na oplossen door water, af aan de haarwortels van de
planten. In de grond, ook al is die slechts licht vochtig, vormt het aanwezige
water een filmpje rondom de grondpartikeltjes en dit water zorgt ervoor dat
de voedingszouten opgelost worden. Alleen dan zijn deze stoffen opneembaar
door de haarworteltjes.
In de handel is verkrijgbaar „Lentse potgrond nr. 8" die bestaat uit een mengsel
van kleigraszodenaarde, oude stalmest, bladgrond, zand en wat tuinturf,
aangevuld met aangepaste chemische voedingsstoffen (vrij weinig). Dit is een
prima kant-en-klare cactusgrond die na bijmenging met wat grof zand ook voor
de andere vetplanten heel goed voldoet. Het is verreweg het gemakkelijkst deze
grond of andere in de handel verkrijgbare speciale cactusaarde te gebruiken,
zeker voor kleine verzamelingen. U kunt natuurlijk ook zelf die potgrond samenstellen,
indien u althans aan de ingrediënten (zie boven) kunt komen. Voor
de kleigraszodenaarde kunt u ook molshopenaarde van kleigrond nemen. Ook
goede donkere tuinaarde kan als basis dienen. Het mengsel moet steeds goed
doorlatend zijn, zodat gietwater gemakkelijk opgenomen kan worden en het
overtollige water ook weer snel afgevoerd wordt. Het mengsel mag niet klef
zijn; als u een handvol grond stevig samendrukt, moet na het openen van de
hand, de grond als rulle aarde uiteenvallen. Te kleverige grond kunt u verbeteren
door toevoeging van zand, of fijn grind, of Bimskies, of kolenas (als u
aan de laatste twee kunt komen) en turfmolm.
Als meststof kunt u gedroogde koemest toevoegen; een handjevol op een flinke
emmer grond. Of kunstmest die echter stikstofarm of stikstofloos moet zijn. Hij
dient wel fosfor en kali te bevatten. Tegenwoordig kunnen vele kunstmestsoorten
weer apart gekocht worden via volkstuinverenigingen en zo kunt u zelf uw
mengsel samenstellen.
Thomasslakkenmeel bevat plusminus 9% fosfor, superfosfaat 15% en Fertifos
40%. Een bekend mestmengsel voor cactussen bevat ca. 15% fosfor en ca 35
% kali. Van dit mengsel dienen we ongeveer 50 gram aan 15 ltr grond toe.
Gezonde grond bevat van zichzelf ruim voldoende stikstof, zodat deze stof niet
extra toegevoegd mag worden. Overdrijf het toevoegen van kunst- of natuur-
27

mest niet. U jaagt er de planten gemakkelijk mee op. In goede gezonde aarde
bevinden zich voldoende meststoffen en bij regelmatig verpotten is extra
bemesting nauwelijks nodig. Voor de andere succulenten kunt u de extra bemesting
beter helemaal achterwege laten, met uitzondering van de Agaven, die
een krachtig voedselrijk grondmengsel verlangen.
Aan de zeer schrale grond voor de Mesems kunt u desgewenst alleen een beetje
Thomasslakkenmeel toevoegen (1/2 handjevol op 15 liter grond).
POTTEN, HULPMIDDELEN
Potten van steen en van plastic, maten oplopend van 5 cm Ø tot ca. 20 cm.
Plastic potten in ronde- en vierkante vorm. Stenen potten alleen in ronde uitvoering.
Schalen in allerlei vormen en grootten, van plastic, van steen en van asbestcement
(Eternit).
Bakken van steen, eternit, plastic en geëxpandeerd polystryreen schuim (piepschuim).
Meestal langwerpige, rechthoekige vorm of vierkant.
Gereedschappen:
Mes ter grootte van een klein tafelmes of groot aardappelschilmes.
Lemmet puntig en zo dun mogelijk; goed scherp geslepen. Wordt bij het enten
gebruikt en voor het snijden van stekken, dan wel voor het wegsnijden van rotte
delen.
Kwastjes, klein stug exemplaar om wortels te ontdoen van wortelluis en de
planten van wolluis. Een groot, zachter kwastje om stof e.d. van de planten te
verwijderen.
Penseeltje, te gebruiken bij ongediertebestrijding.
Pincetten, groot formaat voor allerlei doeleinden; een klein en puntig splinterpincet
om dorentjes uit uw vingers te trekken.
Tang om potten uit het tablet op te pakken. Een slanke rechte of gebogen zgn.
telefoontang is goed bruikbaar. Er zijn ook speciale tangen voor dat doel in
de handel. Het grote pincet kan evenwel ook hiervoor gebruikt worden.
Houten tang, zelf te knutselen volgens tekening 2. Ideaal om sterk stekende
planten als bijv. Opuntia's aan te vatten.
Schepjes. Een breed verplantschopje en een klein, zo smal mogelijk exemplaar.
Bestemd voor resp. grondmengen en verpotten.
Verspeengereedschap. Zie onder het betreffende hoofdstuk.
28

Loupe. Een heel handig loupje is een zgn. dradenteller, een opvouwbaar klein
vergrootglas, meestal l0x vergrotend. Ook andere modellen, 5x vergrotend, zijn
goed bruikbaar.
Entgereedschap. Zie ook onder het betreffende hoofdstuk.
Gieters, met fijne broes, een groot en een klein model.
Bloemenspuit. Goed bruikbaar zijn de bloemenspuitjes die voor kamerplanten
in de handel zijn. Voor uitgebreide verzamelingen is een grotere handspuit erg
handig.
Hygrometer. Is niet beslist noodzakelijk, doch kan gebruikt worden om de
luchtvochtigheid in kas of huiskamer te controleren.
Thermometer. Vooral van belang bij het zaaien met warmte om na te gaan of
de vereiste temperatuur bereikt wordt. Een aquariumthermometer is voor ons
doel het beste. Deze is n.l. goed te reinigen omdat hij helemaal van glas vervaardigd
is.
Naametiketten. Vroeger sprak men van 'naamhoutjes' want toen gebruikte men
mat geel geschilderde dunne plankjes, waarop met potlood de naam van de
plant geschreven werd. Nu zijn de naambordjes meestal van plastic. Kleur wit
of lichtgroen. Veelal zijn ze enigszins ruw van oppervlakte. Hierdoor kan er
met potlood op geschreven worden. Glad plastic kan alleen met speciale inkt
beschreven worden. Plastic etiketten zijn in verschillende afmetingen in de
handel. Neem ze liefst zo smal mogelijk. Een verzameling planten met grote
etiketten gelijkt al gauw op een oorlogsbegraafplaats. Indien u klein kunt
schrijven, kunt u zelfs de etiketten van 12 mm breedte, in de lengte doorknippen.
Vermeldt behalve de naam ook een nummer, corresponderend met de
nummers in een notitieboekje. Gaat op den duur de leesbaarheid van de naam
op het plastic strookje verloren, dan kunt u altijd het nummer nog wel lezen,
zeker als u dat nummer met onvergankelijke inkt geschreven hebt, zoals met
een 'Sharpie nr. 49' permanent waterproof viltstift.
KASSEN, PLATTE BAKKEN
Het ideaal van iedere plantenliefhebber en zeker van de succulentenkweker, is
een kasje waarin 's zomers, doch liefst ook 's winters zijn planten een plaatsje
krijgen. In allerlei maten en uitvoeringen zijn deze kasjes in de handel, ook in
kleine afmetingen als balkonkasje. U hoeft er de advertenties in plantentijdschriften
en de catalogussen van tuincentra maar op na te zien en u vindt ze
te kust en te keur. Het is overigens voor een handige doe-het-zelver (en wie is
dat tegenwoordig niet), helemaal niet zo moeilijk zelf een kas of platte bak te
maken. Hetzij van een bouwpakket, hetzij met los gekochte materialen. De
kassen kunnen vervaardigd worden van vurehout, grenehout, teakhout of een
andere tropische hardhoutsoort. Voorts van ijzer, van gegalvaniseerd ijzer of
van aluminium. Nog mooier en beter is roestvrij staal, doch dit materiaal is
erg duur. Ook beton wordt toegepast, doch slechts in uitzonderingsgevallen zal
men dit materiaal als amateur kunnen verwerken. Vooral vurehout, grenehout
en ijzer moeten vooraf goed behandeld worden tegen rotten en roesten.
Naast een degelijke constructie moet erop gelet worden dat het condenswater
en overtollig, ernaast gegoten water gemakkelijk kan afvloeien, zodat het niet
kan blijven staan op de horizontale delen van de constructie. Vanzelfsprekend
dient de kas regenwaterdicht te zijn. Er moeten grote luchtramen in aangebracht
worden, zodat in ruime mate verse lucht toegelaten kan worden. Ook
tijdens regenachtig weer en 's winters moet verse lucht kunnen toetreden. Niet
altijd zullen de luchtramen dan kunnen openstaan, enerzijds om inregenen te
29

voorkomen en anderzijds om de warmte in de winter niet geheel verloren te
laten gaan. Een goede methode om steeds voldoende lucht toe te laten, ook bij
gesloten ramen en deur, is om tussen de overgang van dak naar staande wanden
een luchtspleet van max. 1 cm te houden. Onder alle omstandigheden kan
daardoor lucht naar binnen komen, terwijl bovendien het van de binnenkant
van het dak aflopende condenswater grotendeels naar buiten verdwijnt. Bij
strenge vorst bevriest het condenswater langs deze luchtspleet en sluit deze
daardoor geheel of gedeeltelijk af, zodat vrijwel geen warmteverlies optreedt.
Vooral op plaatsen waar de wind vat op de kas kan krijgen dient het geheel
goed verankerd te worden op een degelijke fundering. Naast het traditionele
glas voor het dak en de wanden, wordt tegenwoordig dikwijls kunststof toegepast.
Met name lichtdoorlatend polyester, gewapend met glasvezel is een prachtig
modern materiaal dat in vlakke platen en als golfplaten geleverd kan worden.
Het is gemakkelijk te verwerken en licht van gewicht, zodat een lichtere
constructie kan worden toegepast. Door de grote plaatafmetingen kunnen ook
minder tussenstijlen gebruikt worden (= minder schaduw). De prijs van dit
materiaal is wel hoger dan van glas, doch daar staan diverse voordelen tegenover.
Vrijwel het gehele lichtspectrum wordt onbelemmerd doorgelaten, hetgeen
van glas niet gezegd kan worden. Het is voorts minder breekbaar dan
glas.
Gebruikt u de kas uitsluitend als zomerkas, dan behoeft u zich geen zorgen te
maken over verwarming en isolatie. Wilt u echter het gehele jaar plezier hebben
van uw kasje, dan is het nodig een verwarming aan te brengen. De verwarmingsbron
kan gestookt worden met petroleum, met gas of met electriciteit.
Petroleum is verouderd en in tegenstelling tot enkele jaren geleden, niet goedkoop.
Bovendien moet voor een goede afvoer van de verbrandingsgassen gezorgd
worden. Een oliebrander is voorts niet of nauwelijks thermostatisch te
regelen en verlangt daardoor een voortdurend toezicht. Petroleum ruikt men
altijd, al is de afvoer nog zo goed en vele andere succulenten, de vetplanten,
verdragen de olielucht niet; zij verliezen hun blad.
Gasverwarming is de meest economische. Is gemakkelijk thermostatisch te regelen
en is veilig. De aanleg moet door een erkend installateur gebeuren en is vrij
kostbaar, ook al omdat meestal een gasaansluiting in de kas ontbreekt. Ook
hier moet voor een deugdelijke afvoer van de verbrandingsgassen gezorgd worden,
hetzij door een schoorsteen, hetzij door een rooster bij toepassing van een
gevelkachel. Een nadeel van een gaskachel is dat deze veelal moeilijk op een
kleine stand te regelen is.
Electriciteit is tamelijk duur in het gebruik, doch vrij goedkoop in aanschaf.
De aanleg moet ook door een erkend installateur geschieden. De apparatuur
moet goed geaard worden, om te voorkomen dat er ongelukken gebeuren in
de dikwijls zeer vochtige omgeving. Uitstekend te regelen door middel van een
thermostaat. U kunt een verwarmingskabel toepassen zoals die kant en klaar
in de handel te koop is, doch ook een electrische kachel of een electrische
ribbenbuiskachel is goed bruikbaar. Doordat er geen warmte verloren gaat
door een afvoer, komt alle in warmte omgezette energie ten goede aan de verwarming
van de kas.
Een nog mooiere verwarmingsmogelijkheid is centrale verwarming. Indien u in
huis over een CV-installatie beschikt waarvan de capaciteit groot genoeg is, dan
is de aanleg vrij eenvoudig, vooral als de kas tegen het huis aangebouwd is.
Met een thermostaatkraan is de verwarming (radiator of simpelweg een buizenstelsel)
goed te regelen. Hierbij overleg plegen met uw installateur. Wordt uw
huisverwarming nl. met een kamerthermostaat geregeld, dan kan het voorko-
30

men dat de installatie geen warmte produceert omdat de huiskamer door de zon
op temperatuur is, maar dat uw kas wèl warmte nodig heeft omdat daar dan
toevallig de zon niet op schijnt. Bij een ketelthermostaat met afzonderlijk, thermostatisch
geregelde radiatoren, treden geen moeilijkheden op.
Ook een aparte centrale verwarming in eenvoudige vorm, uitsluitend voor de
kas is mogelijk. Als verwarmingsbron voor deze CV kan zowel gas als electriciteit
gebruikt worden. Deze installatie werkt, als hij goed aangelegd is, zonder
pomp. Een principe-schetsje, ontleend aan een tekening van de heer J. Vostermans
uit Venlo, verduidelijkt de zaak (tek. 3).
We moeten trachten de warmte, (van welke bron dan ook) die in de kas gebracht
wordt, ook in de kas te houden. Dit kunnen we bereiken door isolatie,
's Winters kunnen dubbele ramen van plasticfolie op een licht raamwerk aangebracht
worden, of we kunnen eenvoudigweg plasticfolie spannen langs de
wanden en het dak. Aan de binnenzijde moeilijker maar beter; buiten gemakkelijker
maar kwetsbaarder. Vaste dubbele beglazing is mooi maar kostbaar,
terwijl daardoor veel licht wordt weggenomen. Er zou een heel boekje vol te
schrijven zijn over kassenbouw en alles wat daar mee samenhangt, maar daar
is dit boekje niet alleen voor opgezet. Overigens leert u meer door te gaan
kijken bij kasbezitters en hun ervaringen in u op te nemen. Wat over kassen gezegd
is geldt in grote trekken ook voor de kleine balkonkasjes en voor een
deel ook voor de platte bak. Over deze laatste echter dadelijk meer.
De inrichting van de kas is iets dat grotendeels van uw eigen wensen en mogelijkheden
afhangt. U kunt tabletten aanbrengen op een voor u prettige hoogte,
zodanig dat u niet steeds sterk voorovergebogen moet staan om een plant te
bekijken of op het tablet te zetten. De breedte hangt af van de lengte van
uzelf en van uw armen. U moet gemakkelijk tot achteraan het tablet kunnen
reiken. De tabletten kunnen van hout vervaardigd zijn met opstaande randen
aan voor- en achterzijde. Voor de bodem voldoet Eternit-plaat uitstekend.
De padbreedte dient toch minstens wel 50 cm te zijn, doch liefst iets meer.
De potten plaatsen we niet zondermeer op de vloer of bodem. De praktijk
heeft uitgewezen dat het voor een goede waterhuishouding in de potgrond
noodzakelijk is dat er a.h.w. een verbinding is tussen deze potgrond en een
laagje zand of een mengsel van zand/turf, dan wel zand/grond, dat op de
bodem van het tablet wordt aangebracht, voordat de potten er op geplaatst
worden. Dit laagje hoeft maar ca. 1 a 2 cm dik te zijn. Het geeft ons tevens
de gelegenheid onze planten in de winter een klein beetje water te verstrekken,
indien dat nodig mocht zijn. We gieten daartoe dit bodemlaagje voorzichtig
nat. Om het uitlopen van water en het laagje tegen te gaan, bedekken we vooraf
de gehele bodem met een gaaf vel plasticfolie, dat aan alle zijden enkele centimeters
tegen de randen van het tablet omhoog staat.
In een kas die tegen de muur aangebouwd is kunt u de planten trapsgewijs
opstellen. U wint er geen ruimte door, maar de planten genieten wel van een
maximale zonbestraling.
In de kas kunnen we onder een tablet ook een regenwater-verzamelbak aanbrengen.
Via de goot van het kasdak en een pijp moet dit water dan in de bak
komen. Zorgen voor een overloopbeveiliging in de vorm van een afvoerpijpje,
enkele centimeters onder de bovenrand van de bak. Eenvoudiger is echter een
houten of ijzeren regenton, buiten de kas.
Een bescheiden tafeltje om allerlei werkzaamheden uit te voeren als verpotten,
enten, verspenen e.d. is erg gemakkelijk. Een lade of kastje eronder om gereedschap
op te bergen completeert de 'werkafdeling'. In een secuur afsluitbaar
deel van het kastje kunt u bestrijdingsmiddelen bewaren.
31

Let u er wel op dat in vrijwel alle Nederlandse gemeenten een vergunning vereist
is om een kasje in de tuin te plaatsen, al is dit uw eigen grond! Een balkonkasje
of een platte bak mag waarschijnlijk wel overal zonder de nodige
formulieren- en aanvraagrompslomp geplaatst worden. Platte bakken, gemaakt
met behulp van zgn. éénruiters, zijn ideaal als zomerstandplaats voor uw planten,
Als daarvan de zijwanden weggenomen kunnen worden, hebt u de meest
perfecte standplaats, speciaal voor de andere succulenten. Een tussenweg tussen
de platte bak in de gangbare vorm, waarbij u altijd diep gebukt of geknield
moet werken, en de zomerkas is een platte bak op poten van zo'n 80 a 100 cm
hoog. De zijwanden en de voor- en achterwand zijn open terwijl de bovenzijde
afgedekt wordt met éénruiters. Desgewenst kan fijn kippegaas (dubbeltjesgaas)
of volière-gaas met vierkante mazen langs de wanden bevestigd worden om
vogels en katten te beletten in de bak te komen. Met ditzelfde doel is het verstandig
de ingang van de kas te voorzien van een tweede deur van licht latwerk,
waarop gaas is aangebracht. In een zonnige platte bak gedijen cactussen, zowel
als de andere vetplanten prima. Open wanden zorgen ervoor dat verse lucht
onbelemmerd kan toetreden, ook bij regenachtig weer als de ramen niet afgenomen
zijn. Bij aanhoudend droog weer kunnen vanzelfsprekend de dekramen
verwijderd worden.

ZAAIEN
Leest u, als u wilt gaan zaaien, eerst het gehele hoofdstuk door. Er worden
verschillende manieren aangegeven en de ene methode zal u wellicht beter aanspreken
dan de andere. Welke methode u echter kiest, steeds zijn er een paar
punten waaraan altijd voldaan moet worden. Zaad dat rijp en gezond is kan
alleen kiemen onder inwerking van vocht. Daarnaast is altijd een bepaalde
temperatuur vereist, die in onze gevallen meestal vrij hoog moet zijn (25-35°C).
Bij het zaaien van Parodia's bijv. dient deze echter slechts ca. 15° C. te zijn.
De beste resultaten bereikt u voorts als het zaaisel niet aan directe zonbestraling
wordt blootgesteld. Niet zozeer omdat de zaden niet zouden ontkiemen in de
zon, doch door het zonlicht droogt de bovenzijde van de zaaipan of de zaaipotjes
snel uit. Op die manier mislukken uw zaaipogingen doordat het zaad niet
voldoende vochtig blijft, danwel doordat de juist ontkiemde zaden verdrogen.
Bovendien zou de grond (omdat deze steeds nat gehouden wordt) sneller veralgen.
Een ander noodzakelijk punt is dat zo schoon mogelijk gewerkt moet
worden. Algen, zwammen, onkruiden en insecten moeten zich niet vrijelijk
kunnen ontwikkelen. We gaan daarom de grond die we bij het zaaien gebruiken
vooraf steriliseren. Nu is steriliseren wel wat veel gezegd, want volkomen steriel
werken is nu eenmaal onmogelijk. Maar we zorgen er daarmee wel voor dat
zwamsporen, onkruidzaden, algsporen en insecten + hun eieren vernietigd
worden, zodat we tenminste beginnen met een zuivere zaaibodem, ook wel
substraat genoemd. Ook de zaaipan of de zaaipotjes maken we grondig schoon
met heet sodawater of een ander sterk huishoudelijk reinigingsmiddel. Na het
reinigen naspoelen met heet water en laten afkoelen en drogen. Dit doen wc
tevens met het zaaitoestel als u dat gebruikt, alsmede met alles wat met het
zaaien te maken heeft, als thermometer, het afdekglas e.d. attributen.
Het steriliseren van de grond kan op verschillende manieren gebeuren. Vroeger
(en misschien nu nog wel) werden aardappels ook wel gestoomd in plaats van
gekookt en daarbij werd dan gebruik gemaakt van een soort vergiet dat in een
pan gehangen werd. In dit vergiet werden de aardappels gedaan en in de pan
een paar centimeter water. Dit water werd aan de kook gebracht en na een
tijdje zo in de stoom gehangen te hebben waren de aardappelen gaar. Zo'n
zelfde systeem kunnen we voor het stomen van de zaaigrond toepassen, alleen
moet de grond wel wat langer stomen dan de aardappeltjes. Bijvoorbeeld een
uurtje, zodat de massa door en door heet geworden is. Beschikt u over een gasof
electrische oven, dan is het iets gemakkelijker, want dan zet u een oude pan
met de grond erin en het deksel erop in de oven die u eerst op de hoogste temperatuur
voorverwarmd hebt. De oven laat u een uur of langer op die hoogste
stand staan en de zaak is gefikst. Vooral bij deze methode moet u wel vooraf
de grond goed bevochtigen.
Het is raadzaam het zaaisel te bedekken met een laagje fijn grind (Ø 2 a 3 mm)
en ook dit grind moet gesteriliseerd worden. Eerst goed wassen met veel water,
dan het water afgieten en het schaaltje met grind in de oven mee verwarmen,
tegelijk met de grond, dan wel in een oud pannetje op het gas uitgloeien. Pas
in alle gevallen op voor het verbranden van uw vingers!
Als u als zaaibodem alleen maar turfmolm met grof zand gebruikt, kunt u het
steriliseren beperken tot het uitgloeien van het zand. Turf, genomen uit het
midden van een geperst pak, is namelijk van zichzelf vrijwel steriel. Nu we het
toch over het substraat hebben, hiervoor kunt u allerlei mengsels gebruiken.
Het hoeft vrijwel geen voedingsstoffen te bevatten en kan dus zeer schraal
zijn. Mengsels van half zand, half gezeefde potgrond of half zand, half turfmolm
dan wel een combinatie zand/turf/potgrond zijn alle goed bruikbaar.
33

Als de grond maar goed doorlatend en luchtig is. Wel de grond steeds zeven
door een zeef met een maaswijdte van ca. 2 mm.
Indien u nu denkt dat u klaar bent met de voorbereidingen voor het zaaien, dan
is dat een verkeerde veronderstelling. Het zaaien, indien u het althans serieus
wilt doen vereist veel voorbereidend werk, zeker als u op wat grotere schaal
aan het kweken wilt slaan. Het begint al met het uitzoeken en bestellen van
het zaad. U doet er verstandig aan de planten die u zoudt willen bezitten, in
een boekje te noteren als 'verlanglijstje'. Zodra de zaadlijsten van het Clichéfonds
en de handelaren uitkomen, kunt u dan snel aan de hand van het lijstje,
uw bestellingen plaatsen. Na ontvangst van de pakjes zaad doet u er goed aan
de soorten in een boekje of schoolschrift te noteren met vermelding van achtereenvolgens:
volgnummer, soortnaam, zaadnummer van de leverancier, naam
leverancier en een aantal kolommen voor het noteren van zaaidatum en indien
gewenst, datum van opkomst enz. U kunt dat vrij uitgebreid doen, doch overdrijf
het niet. Het onderstaande voorbeeld geeft de bedoeling weer.
volgnr. soortnaam nr. lev. lev. zaaidatum
1 Mammillaria boolii 401 Cl.f 15.3.73
Het lijkt allemaal wat omslachtig doch u zult later bemerken dat u van dit
nauwkeurig noteren van de gegevens veel plezier zult hebben.
De volgende stap is het schrijven van de naam- of nummeretiketjes. Sommige
mensen volstaan met het nummeren van de soorten, doch veel aardiger is het
als u meteen de naam bij het zaaisel hebt staan, zodat u niet aan de hand van
de nummers steeds moet nazoeken welke naam behoort bij de kleine bolletjes,
die in het begin nog helemaal niet gelijken op de planten die u er later van
verwacht. We maken daarbij gebruik van de steeketiketjes van plastic, zoals bij
'hulpmiddelen' omschreven zijn. Met potlood schrijven we netjes de juist gespelde
naam op de etiketjes en aan de onderzijde ervan schrijven we met
watervaste, onuitwisbare, lichtechte inkt, het volgnummer, het zaadnummer
van de leverancier en de afgekorte naam van die leverancier. Zie tekening 14.
Bij het zaaien hebben we nu de naam bij de hand en mocht die later niet goed
leesbaar meer zijn, dan hebt u altijd nog de nummers.
Aannemende dat inmiddels de grond gesteriliseerd en afgekoeld is en dat de
zaaipan of de zaaipotjes enz. schoongeboend zijn, kunnen de potjes gevuld worden.
We prefereren potjes van 5 cm, omdat dan iedere soort apart in een potje
gezaaid kan worden. Br zijn vierkante en ronde potjes in de handel. Vierkante
hebben een grotere oppervlakte en kunnen dus meer zaden en zaailingen bevatten.
Bij het gebruik van een zaaipan (een ronde of vierkante stenen schaal van
ca. 25 cm) dient na het vullen, de oppervlakte verdeeld te worden d.m.v. reepjes
glas of plastic in evenveel vakjes als u soorten denkt te zaaien. Het nadeel van
een pan is dat de soorten gemakkelijk door elkaar geraken. Bovendien komt
de ene soort sneller op dan de andere en moet daarom dikwijls ook eerder verspeend
worden. Dit werkt niet erg handig. Als het kan dus zaaien in potjes.
Onderin de potjes doen we eerst een laagje turfmolm van 1 a 2 cm en daar
bovenop komt de zaaigrond. De turf onderin dient om het uitstromen van de
tamelijk fijne grond te voorkomen. Tevens zorgt dit laagje ervoor dat de zaaigrond
gelijkmatig vochtig blijft. De turf neemt veel water op en staat een deel
daarvan af aan de grond.
Als de potjes tot aan de bovenrand gevuld zijn, stoten we ze even. op de tafel
of werkbank, zodat de grond iets inzakt en dan kunnen we de zaden op de
34

grond strooien. Bij halfdoorschijnende zakjes zoals het Clichéfonds gebruikt,
zorgen we ervoor dat alle zaden onderin het zakje zijn voordat we de bovenrand
van het zakje afknippen. Nu strooien we het zaad zo gelijkmatig mogelijk
verdeeld op de grond. Goed kijken of alle zaden uit het zakje zijn, want vooral
bij fijne zaden blijven er nogal eens in de onderrand van het zakje steken.
Met een vlak voorwerp, bijv. een lucifersdoosje, drukken we de oppervlakte
licht aan, zodat de zaden een goed contact maken met de grond. Grove zaden
bestrooien we eerst nog met een dun laagje grond zodat zij nagenoeg bedekt
zijn. Vervolgens brengen we een laagje fijn grind aan over de gehele oppervlakte
en ter dikte van ca. één korrel. We bereiken hiermee dat de bovenste laag
van de grond niet snel uitdroogt en ook niet verkorst. Het laagje houdt tevens
de algvorming tegen. U hoeft niet bevreesd te zijn dat de kiemplantjes niet
door dit laagje grind heen komen, want zelfs de kleinste kiemplantjes ontwikkelen
zoveel kracht dat zij boven het grind uitkomen. Bij de allerfijnste zaden
als van Crassula-achtigen, sommige Parodia's en Dinteranthus, kunnen we
echter beter eerst het grindlaagje aanbrengen en dan pas het zaad daar voorzichtig
over uitstrooien. Even met een bloemspuitje de bovenzijde nat sproeien
en de fijne zaadjes spoelen vanzelf tussen de steentjes naar beneden tot op de
grond. We steken nu het bijbehorende naamstrookje langs de rand van het
potje en nadat we alle porties op die manier gezaaid hebben, plaatsen we de
potjes in het zaaitoestel. Een laagje gekookt en afgekoeld regenwater gieten we
op de bodem van het toestel, zodat dit door de zaaigrond opgenomen kan
worden (ca. 1 cm).
Als we binnenshuis zaaien, zetten we de potjes op een vlakke schaal met ook
daarin een centimeter water. Het geheel zetten we op een warm plaatsje en
dekken de potjes af met een glasplaatje. Hierdoor bereiken we dat tussen het
zaaisel en de glasplaat een gespannen luchtlaagje ontstaat, hetgeen de kieming
van de zaden bevordert. Dit geldt dan voor de cactuszaden, echter met uitzondering
van Astrophytums, die geen gespannen lucht verdragen. De zaden van
de andere vetplanten mogen ook niet in gespannen lucht staan. Min of meer
in tegenspraak met dit laatste is de zaaimethode waarbij de potjes, nadat zij
geheel doortrokken zijn van water, ieder apart in een plastic zakje worden gedaan,
dat aan de bovenzijde dichtgebonden wordt. Deze methode wordt nogal
eens toegepast en schijnt goede resultaten op te leveren. Het voordeel is dat de
potjes steeds vochtig blijven omdat het gecondenseerde vocht steeds weer door
de grond opnieuw wordt opgenomen. De zakjes worden ook weer op een warm
plaatsje gezet of eenvoudig in de kas opgehangen.
Het zaaien in de kas in een zaaitoestel is de meest zekere manier. Zo'n zaaitoestel
is kant en klaar in de handel verkrijgbaar en bestaat uit een bak met
een losse of vastgemonteerde verwarmingskabel onderin en is voorzien van een
afdekkap. Door middel van een thermostaat kan de temperatuur geregeld worden.
U kunt echter ook een afgedankt, maar gaaf, aquarium gebruiken of als
handige knutselaar zoiets maken. Een losse verwarmingskabel kan dan voor de
nodige warmte zorgen. Ook hierbij kan een thermostaat gebruikt worden om de
temperatuur te regelen. Een aquariumthermostaat is voor ons doel prima geschikt.
Een andere verwarming kan bestaan uit 1 of 2 electrische theelichtelementen,
gemonteerd onder de stalen bodem van het zaaitoestel. Raadpleeg
steeds een bevriende electricien over de aanleg en de te gebruiken materialen,
danwel laat dit door een vakman verzorgen.
Een nog andere manier is om de potjes in te bedden in een laag kletsnatte
turfmolm op de bodem van het zaaitoestel. Eerst een laag van een paar centimeter
zand onderin. Hierin wordt de verwarmingskabel aangebracht, speciaal
35

Ozurit-kabel kan beter niet in de turf gelegd worden. (Fabrieksvoorschrift).
Door de turf steeds goed nat te houden, blijft de zaaigrond regelmatig vochtig,
zeker als u stenen potjes gebruikt. Het is nu zaak om in deze vochtige omgeving
algen en zwammen geen kans te geven tot ontwikkeling te komen. We
besproeien daartoe de potjes dagelijks met een sterke Superol-oplossing (3 a
4 tabletjes op een liter water). Een goede bloemenspuit is daarvoor het aangewezen
hulpmiddel. En nu maar in spanning wachten op de komende dingen!
Na een paar dagen tot enkele weken (soms enkele maanden), kiemen de zaden
en verschijnen de kiemplantjes. Veelal als kleine groene bolletjes, zoals bij de
meeste cactussen, doch ook als één of twee kiemblaadjes, zoals bij de meeste
andere succulenten. Zodra de kiemplantjes zichtbaar zijn brengen we de vochtigheid
van de grond sterk terug door niet meer 't water op de schaal of onderin
het zaaitoestel dagelijks aan te vullen. We blijven echter wel met de Superol-oplossing
sproeien. Bovendien leggen we aan één zijde onder de glasplaat
een blokje, zodat de lucht niet meer gespannen is. De eerste tijd stellen we de
prille zaailingen nog niet bloot aan het volle zonlicht. Schermen d.m.v. halfdoorschijnend
papier en na een paar dagen de afscherming gedeeltelijk wegnemen
zodat de jonge plantjes geleidelijk aan de zon kunnen wennen. Want
licht en zon zijn nu onontbeerlijk om goede forse zaailingen te krijgen. Ervoor
zorgen dat de grond steeds matig vochtig is. De plantjes mogen nooit geheel
droog staan, want het wortelgestel is nog te beperkt om water uit de onderste
laag van de potgrond te halen. Sommige mensen verspenen de zaailingen al
enkele dagen na opkomst, doch dit is voor een onervaren liefhebber een hachelijke
zaak omdat de zeer jonge zaailingen van de meeste soorten heel teer zijn.
Ze bestaan voornamelijk uit een druppeltje vocht met een dun groen velletje
er omheen. Beter kunt u wachten totdat de plantjes goed hanteerbaar zijn. Dit
kan enkele weken tot enkele maanden duren.
Enkele andere vetplanten als Kedrostis, Bowiea, vele Euphorbia's, groeien na
het ontkiemen zó snel dat u al heel gauw moet verspenen om een ongestoorde
groei te verkrijgen. Bij cactussen echter minstens wachten tot de eerste dorentjes
verschenen zijn. Bij Aloë en Gasteria totdat het kiemblad is uitgegroeid tot
een definitief blaadje. Zie verder het hoofdstuk 'Verspenen'.
Welke tijd van het jaar is nu de beste om te zaaien? Ervaren zaaiers, die beschikken
over een goed ingericht zaaitoestel, kunnen het gehele jaar door zaaien.
Veelal zullen zij echter bij voorkeur in januari en februari zaaien, ook al
omdat de nieuwe zaadlijsten meestal in december en januari verschijnen. Bent
u aangewezen op het zaaien met natuurlijke warmte, dan komen alleen de
maanden mei, juni, juli en eventueel augustus in aanmerking. Hoe vroeger hoe
beter, omdat de jonge plantjes dan een langere periode hebben om tot stevige
exemplaren uit te groeien. Half mei gezaaide cactussen kunnen dan vóór de
herfst een grootte van ca. 1 cm bereikt hebben, groot en sterk genoeg om de
winter heelhuids door te komen. Er zijn echter soorten en met name onder de
andere succulenten, die met meer succes in het najaar gezaaid kunnen worden
dan in het voorjaar. We bedoelen hier speciaal de Conophytums. Van nature
zijn dit najaarsgroeiers en zij doen het beter als ze in september/oktober gezaaid
worden. Het vreemde bij sommige najaar- en wintergroeiende Mesems
is echter dat deze weer beter in het voorjaar gezaaid kunnen worden. We bedoelen
hier de Mitrophyllums e.d. De planten van dit geslacht zijn onder geen
voorwaarde ertoe te bewegen hun ritme van de natuurlijke groeiperioden te
wijzigen. Zij groeien bij ons in de winter en rusten in de zomer (deze seizoenen
liggen op het zuidelijk halfrond precies andersom). De in het voorjaar gezaaide
Mitrophyllums blijven diezelfde zomer doorgroeien en doen dit ook in de
36

daarop volgende winter. Pas in het volgende voorjaar, dus een jaar na het
zaaien, beginnen zij aan hun eerste rustperiode. Het voordeel is duidelijk; de
jonge plantjes groeien na het ontkiemen, bijna drie perioden achtereen.
Welke soorten zijn aan te bevelen voor de beginnende zaaiers? Bij voorkeur de
gemakkelijke soorten als: Notocactus, Gymnocalycium, Rebutia, Lobivia,
vele Mammillaria's en vrijwel alle soorten Cereus. Zaai ook regelmatig entstammen.
Van de andere succulenten, de 'vetplantjes', kunnen eigenlijk alle
soorten door beginners gezaaid worden.
Het hoofdstuk 'Zaaien' is inmiddels uitgegroeid tot een wel zeer lang epistel,
doch de wetenschap dat dit onderwerp steeds in de belangstelling staat en dat
er ook altijd vragen over gesteld worden, heeft ertoe geleid het zaaien ook zo
volledig mogelijk te behandelen.
VERSPENEN
Hoe gaat het verspenen nu eigenlijk in zijn werk? In vele boeken en in tijdschriften,
of dit nu Nederlandse of buitenlandse zijn, wordt eenvoudigweg
geschreven dat op een bepaald moment de zaailingen verspeend moeten worden.
Hoe het precies gedaan dient te worden om een redelijk resultaat te bereiken,
vinden we echter nergens. Daarom zullen we trachten nu eens exact te
vertellen hoe en waarom we verspenen.
Allereerst het 'waarom'.
Als we zaaien, doen we dat in een substraat, een zaaibodem, welke maar weinig
voedingsbestanddelen bevat. Bovendien staan de zaailingetjes, ondanks
onze moeite om het zaad gelijkelijk over de oppervlakte van de zaaipotjes te
verdelen, meestal zeer dicht tegen elkaar. Een ander vergeten feit is, dat door
het constant zeer nat houden van de grond, deze a.h.w. verdicht, waardoor de
wortelpunten en de wortelharen niet onbelemmerd kunnen groeien en zich vernieuwen.
Om dit te begrijpen belanden we in een vrij moelijk gebied van de
botanie. Het zou in dit bestek dan ook te ver voeren om daarop in details in
te gaan. Het komt er echter op neer dat in de zone van de wortel waarin de
wortelharen (of haarwortels), die het voedsel voor de plant uit de grond halen,
gevormd worden, deze wortelharen na enkele dagen verslijmen en verdwijnen.
Er worden in de groeiperiode steeds nieuwe wortelharen gevormd en daar moet
ruimte en mogelijkheid voor zijn. Deze wortelharen zijn slechts enkele mm lang
en zeer dun. In dichtgeslibde grond zijn de omstandigheden voor het vrijuit
vormen van deze wortelharen waarschijnlijk zeer ongunstig, hetgeen tot gevolg
heeft dat de groei stopt.
Ook de verandering van de zuurgraad van de grond in dit zeer natte milieu zal
ongetwijfeld bij vele soorten planten van ongunstige invloed zijn. Door deze
feiten kan het nog beperkte wortelgestel van het zeer jonge plantje niet voldoende
voedsel vergaren om de groei er in te houden. Met het verspenen willen
we bereiken dat de plantjes meer voedsel ter beschikking krijgen, waarvoor het
nodig is dat de worteltjes de ruimte krijgen om naar alle kanten uit te kunnen
groeien. Dit moet niet overdreven worden door de jonge zaailingen te ver uit
elkaar in de verspeenbak te zetten. Het is n.l. een bekend feit dat plantjes die
dicht in eikaars gezelschap staan, het beter doen dan wijd uit elkaar geplaatste
exemplaren. De één wijdt dit aan zgn. mitogenetische straling (mitose =
kerndeling) en de ander simpelweg daaraan dat de plantjes wat steun aan elkaar
hebben. Ook is het zo dat bij dicht opéén geplaatste planten, de grond
tussen de planten minder snel uitdroogt, zodat de zaailingen steeds in een min
of meer vochtig milieu verblijven. We planten onze zaailingen dan ook met een
onderlinge tussenruimte van 6 a 8 mm. Bij een diameter van 4 mm kunnen de
zaailingen uitgroeien tot plantjes van 10 a 12 mm doorsnee, voor zij tegen el-
37

kaar aan groeien. Nu het 'hoe'.
We bereiken alleen goede resultaten als we de tere worteltjes van de zaailingen
niet beschadigen met verspenen. De enige goede methode is het zaaien in kleine
aparte potjes; voor iedere soort een potje van 4 of 5 cm Ø. Als de zaailingen
een grootte van 4 a 5 mm Ø bereikt hebben en een plantje tussen de zaadlobben
aanwezig is, ofwel enkele kleine dorentjes te zien zijn, leggen we het potje
met deze minuscule plantjes op de zijkant en dan liefst op een kunststof schaaltje,
zodat de zaak bij elkaar blijft. We gaan nu met het verpotschepje (zie tek.
1) voorzichtig de grond langs de potwand lossteken door het metalen deel van
het schepje precies langs de wand in de grond te steken. Dit doen we rondom
en meestal zal dan al gauw de hele potkluit met zaailingen en al loskomen van
de pot en in het schaaltje terecht komen. Als nu, nadat het potje weggenomen
is, met het schaaltje voorzichtig geschud wordt, zullen de meeste plantjes los
komen te liggen, zonder dat er een worteltje beschadigd raakt. Bij vrij droge
grond lukt het beter dan met kletsnatte potgrond. Met het verspeenvorkje
(tek. 4) pakken we nu een zaailingetje op en met de andere hand maken we
met het kleine verspeenschepje (tek. 5) een gaatje in de grond van het verspeenbakje
op de plaats waar we het plantje willen hebben. Dit doen we door wat
grond opzij te schuiven en niet door een gat te maken met een puntig voorwerp!
We laten de worteltjes nu zakken in dit gaatje en we drukken de eerst
opzij geschoven grond weer op de oorspronkelijke plaats waardoor we zonder
beschadiging van de wortels, het plantje verspeend hebben. Nu de grond rondom
het plantje nog licht aandrukken en gelijk maken en we kunnen aan het
volgende exemplaar beginnen. Alle reeds geheel losliggende plantjes werken we
eerst af. Daarna komen de plantjes die als een schijnbaar onontwarbare kluit
in elkaar zitten aan de beurt. Eerst nog eens schudden met het schaaltje en dan
voorzichtig met het verspeenvorkje een plantje oppakken en door zachtjes te
trekken, los maken van de kluit. Als dit niet direct lukt, dan niet doortrekken
want dan breken de fijne worteltjes onherroepelijk af en overleven de zaailingen
de operatie niet. We kunnen dan beter bij een ander plantje proberen of het
daarbij beter gaat.
We plaatsen de zaailingen netjes op rijtjes in het verspeenbakje met aan de
bovenzijde van iedere rij een naametiketje van de soort met de naam en het
nummer, waaronder gezaaid is. Bij nauwkeurig werken zult u later geen moeilijkheden
ondervinden bij het gescheiden houden van de soorten. Als het hele
bakje vol is met verspeende plantjes, nevelen we met een bloemenspuitje over
de oppervlakte van de grond, zodat deze grond zich wat rondom de plantelichaampjes
en de worteltjes aansluit.
We kunnen de verspeende plantjes niet direct aan de volle zon blootstellen;
eerst moeten zij weer aan de groei zijn. Daarom plaatsen we de bakjes enkele
dagen tot een week op een warme, beschaduwde plaats. De grond zal dan ook
niet al te snel uitdrogen. Als de jonge plantjes kennelijk de groei voortzetten
plaatsen we de bakjes in de volle zon, waarbij we de eerste dagen nog een
velletje dun, halfdoorschijnend papier (boterhampapier) op de bakjes leggen
om de overgang van schaduw naar felle zon te overbruggen. We houden de
grond nu matig vochtig en letten erop dat deze niet uitdroogt, want zaailingen
en jonge plantjes mogen nooit geheel droog komen te staan.
Hebben we van een soort zeer veel zaailingen dan is het een langdurig karwei
om alle plantjes stuk voor stuk te verspenen. Ook zullen dan meestal 2, 3 of 4
plantjes met de worteltjes zo sterk in elkaar verward zijn dat zij moeilijk te
scheiden zijn. Het is dan helemaal geen bezwaar zo'n kluitje van enkele zaailingen
in zijn geheel te verspenen. Als zij later bij de volgende verspeenbeurt
38

gescheiden worden, zal dit veel gemakkelijker gaan. De plantjes zijn dan
groter en beter te hanteren. Als er dan eens een worteltje beschadigd raakt, is
dat geen ramp.
De andere succulenten behandelen we geheel als de cactussen. De moeilijkere
soorten Stapelia-achtigen als Hoodia, Trichocaulon, Tavaresia e.d. stellen ons
echter dikwijls voor problemen. Verspenen we ze dan overleven ze dit vrijwel
niet. Doen we het niet, dan sneuvelen ze ook nogal gemakkelijk. De meest
veilige methode is de grond in het zaaipotje goed vochtig te maken en dan de
hele inhoud van het potje, dus grond met wortels en plantjes in zijn geheel over
te zetten in een groter potje en de overblijvende ruimte aan te vullen met verse
grond. Ook kunt u de zaailingen als ze zo'n ½-l cm groot zijn, enten op een
knol van Ceropegia woodii (zie 'enten').
STEKKEN
Eén vorm van vermeerdering is het stekken, de ongeslachtelijke, vegetatieve,
vermeerdering. Vrijwel alle succulenten kunnen gestekt worden. Iedere plant
die zich vertakt of waaraan spruiten ontstaan, levert stekmateriaal. Van vele andere
vetplanten kunnen bovendien de bladeren gebruikt worden als stek (vrijwel
alle Crassula-achtigen en o.a. Gasteria en Haworthia). Bovendien vormen
enkele soorten Kalanchoë's broedknoppen aan de randen van de bladeren. De
hieruit groeiende miniatuurplantjes hebben dikwijls al kleine worteltjes en na
het afnemen (of afvallen) groeien zij spoedig uit tot nieuwe planten.
Het snijden van cactusstekken is een vrij eenvoudige zaak. Met een dun scherp
mes snijdt u de stek zo dicht mogelijk bij de moederplant af, zodat de wond zo
klein mogelijk is. Van grote dikke stekken of afgesneden koppen die opnieuw
moeten bewortelen, moeten de randen van het snijvlak iets afgeschuind worden.
Het snijvlak gaat bij het drogen enigszins hol staan, waardoor alleen langs de
rand van het snijvlak wortels gevormd zouden worden, als we deze rand niet
zouden afschuinen. Van vertakte andere succulenten kan een takje afgesneden
worden; bij struikmesems ca. 1 cm onder 'n knoop, bij halfstruikvormige soorten
direct bij de hoofdstam. Hierbij een klein stukje van de hoofdstam (een
'hieltje') mee afsnijden, zodat een deel van de aanhechtingsplaats aan het takje
blijft zitten. Hieruit ontspruiten de nieuwe wortels van de stek. Neem eventuele
bloemen en/of knoppen weg, zodat het reservevoedsel geheel ten goede komt
aan de wortelvorming.
Bij Stapelia-achtigen de stek van de moerplant afdraaien zonder te snijden.
Uit de snijvlakken van Euphorbia-stekken stroomt een melkachtig sap. Het
uittreden van dit vocht moet tot staan gebracht worden door afspoelen met
water (lauw of koud). Indien we dit vocht n.l. zouden laten opdrogen, ontstaat
een korst en zo'n harde koek belemmert de vlotte wortelvorming. Oppassen dat
het melksap niet in de ogen of wondjes komt; het is dikwijls giftig en sterk
bijtend!
Als bladstek gebruiken we bij voorkeur goed uitgegroeide bladeren. We breken
of draaien voorzichtig een blad van de moerplant af, eventueel met behulp van
een mesje. De bladeren moeten zo gaaf mogelijk blijven.
Voor alle stekken geldt dat men ze niet te klein moet nemen. Te kleine stekken
verschrompelen en verdrogen gemakkelijk. Voorts moeten de wondvlakken van
de stekken steeds goed drogen vóór zij opgepot worden. Een uitzondering vormen
de cactusgeslachten Peireskia en Peireskiopsis. De stekken hiervan kunnen
direct na het snijden zonder meer in de grond gezet worden. De andere cactusstekken
kan men na het drogen bovenop de droge grond zetten of ½-1 cm diep
in de grond. Als u tijdens de rustperiode een stek of de kop van een plant hebt
moeten snijden omdat de plant aan het wegrotten is, moet u de stek droog
39

ewaren door hem rechtop in een klein leeg potje te zetten. De wond mag
nergens de pot raken. Na verloop van korte of langere tijd verschijnen dikke
wortelstompen. Pas dan kunt u de stek in droge grond oppotten.
Lange stekken van zuilcactussen legt u enkele dagen te drogen totdat de snijwond
redelijk droog is. We laten deze stekken niet te lang plat liggen omdat
anders de wortels zich aan de zijkant van de stek zouden ontwikkelen. Na droging
binden we zo'n lange stek aan drie stevige stokken en zetten het geheel
rechtop boven de pot. De onderkant van de stek ca. 10 cm boven de grond.
Steeds controleren of zich al wortelpunten gevormd hebben. Als dat het geval
is, laat u de plant zakken tot op de grond en de verdere beworteling verloopt
meestal perfect. Bij grote, oude planten moet men soms 1 of 2 jaar wachten
voordat zich wortelpunten vormen.
De takjes van struikvormige planten kunnen na droging zondermeer in de
grond gestoken worden. De bladstekken steken we (ook weer na droging)
schuin in de grond. Op de plaats waar het blad aangehecht heeft gezeten, vormen
zich worteltjes en een nieuw klein plantje (of meer). U kunt deze bladstekken
ook volkomen droog laten liggen totdat zich worteltjes en/of nieuwe
plantjes gevormd hebben. De grond waarin we de stekken laten bewortelen,
moet luchtig van structuur zijn en schraal (bijv. half zand, half turfmolm) en
in eerste instantie droog. De wortelvorming wordt bevorderd door de stekken
licht te nevelen en in gespannen lucht te plaatsen. Na ongeveer een week geven
we een beetje water langs de onderzijde van de potjes of het stekbakje. De potjes
of het bakje zetten we op een schaaltje met een cm water en laten dit water
opzuigen. Als de stekken goed aan de groei zijn kunnen ze definitief opgepot
worden. Vergeet niet de juiste namen direct bij de stekken te zetten.
ENTEN
Het is eigenlijk niet doenlijk het enten tot in de finesses te beschrijven. Men
moet het zien doen en dan is het betrekkelijk eenvoudig te leren. Met een open
oog bij een entdemonstratie en met enige oefening, kan iedere plantenliefhebber
het kunstje echter onder de knie krijgen. Dat wij toch een poging wagen
om het enten min of meer uitvoerig te beschrijven, vindt zijn oorsprong in het
feit dat wij vele verspreid wonende leden hebben, die eenvoudigweg niet in de
gelegenheid zijn een demonstratie van het enten bij te wonen. Bovendien zullen
vele beginnende liefhebbers ook nog niet de kans daartoe gehad hebben,
De reden waarom men op een bepaald moment cactussen is gaan enten, was
dat vele geimporteerde cactussen het in onze contreien niet deden. Men kon ze
niet aan de groei krijgen of houden. De planten die meestal wortelloos in
Europa arriveerden, vormden geen nieuwe wortels en kwijnden van lieverlede
weg. Bepaalde planten echter bleken het in onze streken wel te doen en zelfs
zeer voorspoedig te groeien dankzij een uitgebreid wortelgestel. Men kende het
enten reeds uit de fruit- en rozenteelt en het lag voor de hand dat men met de
slecht groeiende cactussen experimenteerde om ze via een goed florerende entstam,
toch in leven te houden. Dit lukte wonderwel, waarbij men bovendien
ontdekte dat de bloeiwilligheid soms toenam. Om dit te kunnen bereiken dienen
de entstam (onderstam) en het entstuk (de ent) zo volledig mogelijk met elkaar
te vergroeien. De sapstroom moet met weinig hinder via de onderstam naar de
ent kunnen gaan en omgekeerd. Deze sapstroom gaat voornamelijk via de
kringvormig geplaatste vaatbundels in het hart van de plant. Als u een plant
horizontaal doorsnijdt, ziet u duidelijk op het snijvlak een ring van doorgesneden
kanaaltjes; soms een ring van geringe diameter, soms vrij groot. Het is nu
de bedoeling dat deze ringen van beide planten elkaar raken. Het mooiste zou
zijn als beide ringen nauwkeurig even groot waren en u kans zoudt zien de
40

planten zo precies op elkaar te plaatsen dat beide ringen elkaar exact bedekten.
Helaas is dit practisch onmogelijk omdat de ringen zelden even groot zijn of omdat
het niet mogelijk is ze precies op elkaar te krijgen. Het is echter wèl mogelijk
de planten zodanig op elkaar te plaatsen dat beide ringen elkaar op twee
plaatsen kruisen en dit blijkt ruimschoots voldoende te zijn om een hechte
vergroeiing te verkrijgen (tek. 6).
Nu we de reden, het doel en de bedoeling gelezen hebben rest ons nog de werkwijze,
de soorten entingen en de toe te passen entstammen.
De werkwijze
Voor alle entingen geldt dat steeds zo schoon mogelijk gewerkt moet worden.
We werken met 2 messen en deze messen moeten vóór iedere snede gereinigd
worden met pure alkohol, eventueel met brandspiritus. We snijden om te beginnen
met een dun en zeer scherp mes ter grootte van een aardappelschilmes
of klein tafelmes, de kop van de onderstam af. Het overblijvende stuk waar we
dus de te enten plant op gaan plaatsen, moet zo ongeveer 5 cm hoog zijn. De
dikte dient tenminste even groot te zijn als de dikte van de ent. Met hetzelfde
mes snijden we nu de randen van het snijvlak schuin af (tek. 6A). Daarmee
beogen we de bovenste dorens te verwijderen zodat deze geen last veroorzaken
bij het plaatsen van de ent. Bovendien kunnen we dan gemakkelijker de nu volgende
handeling verrichten met het andere mesje. Dit andere mesje is een in de
lengte doorgebroken veiligheidsscheermesje. We nemen een nieuw mesje van
ongeveer 0,10 mm of dikker, leggen dit even in kokend water om het vet dat
aan het mesje kleeft, te smelten. Met een pincet halen we het mesje uit het
water en vegen het met een schone doek af.
Nu reinigen we het mesje verder met een doek die 'n weinig nat gemaakt is met
alkohol, waarna het voor gebruik gereed is. Met één enkele snede snijden we
nu een plakje van 1 of 2 mm dikte van de voorbehandelde onderstam en laten
dit plakje op de wond liggen (tek. 6B). Dezelfde werkwijze volgen we bij de te
enten plant, met dit verschil dat we hiervan de bovenkant afsnijden en behandelen.
Dus van de overblijvende kop snijden we ook de randen van het snijvlak
af met het grote mes en met het opnieuw met alkohol gereinigde scheermesje,
snijden we ook hier een dun plakje af. Nu verwijderen we het schijfje dat op de
onderstam ligt, en het schijfje van het entstuk, waarbij we ervoor zorgen dat
geen stukje doren of grond of andere verontreinigingen op het snijvlak terechtkomen.
Direct hierna plaatsen we de ent op de onderstam, er daarbij voor zorgend
dat de twee ringen van vaatbundels elkaar kruisen. De ent komt dus iets
uit het midden op de onderstam te staan. Licht aandrukken en een beetje
draaien om eventuele luchtbelletjes tussen de twee snijvlakken te verwijderen.
Nu moet met lichte druk de ent op de onderstam gefixeerd worden. Hiervoor
kunnen we elastiekjes gebruiken die we van onder het potje tot over de kop van
de ent spannen. Een kleine ent blijft zo wel staan, doch een grotere ent houdt
u met de wijsvinger van de hand waarmee u de pot vasthoudt, op zijn plaats.
Met de andere hand brengt u het elastiekje eerst onder de pot aan en trekt dit
dan tot ruim boven de ent uit met gespreide vingers. Nu laat u voorzichtig de
spanning van het elastiekje verminderen tot op de kop van de ent. Nog steeds
houdt u met uw wijsvinger de ent op zijn plaats tot u zeker weet dat het elastiekje
goed zit. Nu brengt u kruiselings nog 1 of 2 elastiekjes op dezelfde wijze
aan. Dit vereist echt wel enige oefening, waarbij u zult bemerken dat elastiekjes
geknipt uit een oude fietsband (2-5 mm breed), gemakkelijker werken dan
de dunnere pakelastiekjes. Laat u niet ontmoedigen door onwillige wegspringende
entstukken. Oefen eerst met minder waardevolle planten.
Een andere manier van fixeren en aandrukken van de ent is die door middel
van stroken plastic, bijv. geknipt uit de onvolprezen plastic zakjes. Stroken van
41

ijv. 5 cm breed en 25 cm lang zijn het beste bruikbaar. De pot met entstam
en daarop geplaatst de ent, zet u voor u op tafel en de strook legt u voorzichtig
over de kop van de ent. Het midden van de strook op de kop. Nu trekt u, ook
weer voorzichtig, de beide uiteinden van de strook plastic naar beneden langs
de potwand. U kunt nu net zoveel druk uitoefenen als u wilt. Overdrijf dit niet;
het is voldoende als de ent met lichte druk op zijn plaats blijft zitten. Teveel
druk zou de wondvlakken onnodig beschadigen, hetgeen mislukking tot gevolg
heeft. Met uw ene hand houdt u de uiteinden van de stroken tegen de potwand
geklemd en met uw andere hand zet u de stroken op de potwand vast met behulp
van een tevoren klaargelegd rolletje zelfklevend cellofaan plakband. Met
een cirkelgang rondom de pot hecht u de stroken vast. Een prima methode die
na korte oefening bijzonder goed bevalt. We kijken nu nog even of de ent
goed op zijn plaats zit en of rondom de vlakken goed op elkaar aansluiten. Is
dat het geval dan zetten we de operatiepatiënt op een lichte, warme, droge
plaats neer (niet in de zon!), zodat de wonden snel kunnen drogen. Na enkele
dagen tot een week kunnen we meestal al constateren of de enting gelukt is.
Rondom de entwond is dan veelal een geringe verdikking te zien. We verwijderen
nu de elastiekjes of de plastic strook voorzichtig; het best kunt u ze doorknippen
en de plant kan in de verzameling geplaatst worden. De eerste tijd
voorzichtig zijn met watergeven. De entplaats mag in het begin niet nat worden.
Het enten van zaailingen, dat meestal gedaan wordt om deze sneller te laten
groeien, danwel om bijzondere soorten door de eerste moeilijke periode heen
te helpen, gaat eigenlijk op precies dezelfde manier. Alleen hoeven we (en
kunnen we) de zaailingen niet rondom afschuinen. We snijden hierbij dus uitsluitend
met het schone scheermesje. Veel druk kunnen we vanzelfsprekend op
de kleine plantjes niet uitoefenen, want we zouden ze anders helemaal plat
drukken. Zeer kleine zaailingen plaatsen we gewoon zonder meer op de onderstam
of we gebruiken een haaks omgebogen snikje ijzerdraad. Het lange eind
steken we naast de onderstam in de grond en het korte omgezette stuk laten
we voorzichtig op het zaailingetje zakken, zodat het entje op zijn plaats gehouden
wordt (tek. 7). Ook kunnen we de potjes met de entstammen in een
kistje zetten en op de rand van het kistje glasstroken leggen. Het ene eind op
de rand en de andere kant op het geënte plantje (tek. 8).
Er zijn in de loop der jaren allerlei hulpmiddeltjes bedacht om het enten en
speciaal het op zijn plaats houden van de entstukken, te vergemakkelijken. Zo
kunnen stukjes zgn. piepschuim een welkom hulpje zijn om het afglijden van
de ent te voorkomen. Deze stukjes worden dan in de lengte langs ent en onderstam
gezet, waarna de elastiekjes of de strook worden aangebracht. Speciaal
bij zuilvormige entstukken is dit een handig hulpmiddel, zeker als u met cellofaan
plakband de stukjes schuim eerst nog rondom vastzet (tek. 9).
Naast het vlakenten zoals dat hierboven omschreven werd, kunnen we ook nog
spleetentingen toepassen. Dit wordt gedaan bij het kweken van zgn. kroonboompjes
van bijv. lidcactussen. Meestal worden deze cactussen geënt op een
stammetje van Peireskia aculeata of op een slanke Cereussoort. Een takje van
de lidcactus met enkele volgroeide leden wordt (op niets uitlopend) aan beide
zijden van het onderste lid, schuin afgesneden. De onderstam, waarvan de kop
is afgesneden, wordt rechtstandig naar beneden ingesneden (2 a 3 cm) en in
deze snede wordt het afgeschuinde stuk van de ent geschoven. Met twee cactusdorens,
dwars door stam en ent (niet door het hart) wordt de zaak op zijn
plaats gehouden en dan omwikkeld met een stuk raffia (tek. 10).
Ook op Opuntia-schijven kan door middel van spleet- of liever v-enting, geënt
worden. V-enting kan overigens wel meer toegepast worden, doch dat vereist
42

een zeer zuiver snijden van de v-snede in de onderstam en de v-vorm van de
ent (tek. 11). Tenslotte kan er ook nog een schuine enting uitgevoerd worden,
bijv. bij slanke zuilvormige cactussen als Wilcoxia e.d. Ook hier moeten de
snijvlakken zuiver vlak op elkaar aansluiten. Fixeren met flinke cactusdorens
en omwikkelen met raffia of een ander bindmateriaal (tek. 12).
Om schimmelvorming op de wonden te voorkomen kan de entplaats na het
enten bestoven worden met Brassicol-super of eventueel TMTD.
Als onderstam kan in principe iedere goedgroeiende plant dienen. Bij voorkeur
kiezen we echter een zuilvormige Cereus-soort of Echinopsis. Deze laatste
wordt veel toegepast om er Mammillaria's op te enten.
Zaailingen, bastaard of zuiver, en stekken van (dikwijls sterk spruitende) Echinopsis-soorten
kunnen gebruikt worden. Liever echter zaailingen omdat daarbij
minder kans ontstaat op sterke spruitvorming nadat de Echinopsis als onderstam
verwerkt is. Het is moeilijk om aan te geven welke Cereus nu het meest
geschikt is als onderstam. Feitelijk zijn ze allemaal geschikt, doch dat wil niet
zeggen dat u iedere willekeurige plant kunt enten op onverschillig welke
Cereus. Een van nature langzaam groeiende plant, geënt op een snelgroeiende
onderstam, zal snel deformeren en dat is nu net niet de bedoeling.
Hoe nu de keus te bepalen? In eerste instantie kunt u het beste uitgaan van
onderstammen die het bij u goed doen. Met 'goed doen' bedoelen we dat u er
stevige gezonde planten van kunt kweken. Trichocereus spachianus is een
onderstam waarop practisch alles te enten is en die meestal goed door iedereen
te kweken is. Sommige bekende kwekers (en heus niet de eerste de beste) hebben
vrijwel al hun planten op spachianus geënt. Echter deze onderstam ,hard'
kweken. Een andere prima, langzaam groeiende, stevige onderstam is Eriocereus
jusbertii en voorts zijn niet minder goed: Trichocereus pachanoi, Tr.schickendantzii,
Cereus jamacaru, C.peruvianus en Monvillea lauterbachii. Deze laatste
is zeer geschikt voor huiskamercultuur.
Een tegenwoordig veel gebruikte stam is Hylocereus guatemalensis. Verlangt
veel warmte en vocht. Als u deze stam goed kunt kweken is hij uitstekend
bruikbaar om zaailingen op te enten. De resultaten zijn soms wonderbaarlijk.
Eveneens uitmuntend geschikt voor zaailing-enting is Peireskiopsis velutina.
Deze beide soorten onderstammen verlangen een vrij hoge wintertemperatuur
(tenminste 15° C.) en veel vocht. Oudere, min of meer ingedroogde planten en
ook importen worden dikwijls geënt op Trichocereus schickendantzii, een vrij
zachte, zeer sappige onderstam, waarop practisch iedere plant met goed gevolg
geënt kan worden.
Ook andere succulenten dan cactussen kunnen met succes geënt worden. Het
enten van deze vetplanten wordt wel niet zo veel toegepast, doch met name bij
de moeilijkere soorten onder de Stapelia-achtgen is dit de enige wijze om de
planten zich goed te laten ontwikkelen. We bedoelen hier speciaal Hoodia,
Trichocaulon, Tavaresia, (Decabelone) e.d. Veelal worden de zaailingen van
deze planten geënt op een knol van Ceropegia woodii. Een knol van minstens
2 cm Ø is al geschikt om er een zaailing op te enten. We potten daartoe eerst
een knol op, waarbij we deze schuin in de pot plaatsen, zodanig dat het groeipunt,
van waaruit de stengels ontspringen, aan de zijkant komt te liggen, juist
boven het oppervlak van de potgond. Zouden we de knol namelijk gewoon
recht in de pot zetten, dan zou met het afsnijden van de kop, ook het groeipunt
weggesneden worden, hetgeen de dood van de knol tot gevolg zou hebben.
Nadat de knol weer vastgegroeid is, snijden we van de aldus schuingeplaatste
Ceropegia woodii een schijfje af. U zult dan zien dat zich dicht langs de rand
van het snijvlak een rand van vaatbundeltjes bevindt. Op deze rand moet de
43

zaailing-ent geplaatst worden. Wegens de teerheid van het entje, dit slechts met
lichte druk vastzetten met een haaks omgebogen ijzerdraadje (tek. 13).
Ook kan geënt worden op een goed groeiende stam van Stapelia hirsuta o.i.d.,
waarbij dezelfde werkwijze wordt gevolgd als bij de cactussen. Zelfs op Caralluma
hesperidum kan goed geënt worden. Slechtgroeiende Euphorbia's ent men
wel op een stam van bijv. Euphorbia mammillaris, Euph.candelabrum en dergelijke
stevige planten. Bij het doorsnijden van Euphorbia's treedt een melkachtige
sap naar buiten. Dit sap verhindert het goed aan elkaar groeien van
ent en onderstam. We spoelen het daarom met lauw water af en we drogen de
snijwonden met een schone doek voorzichtig af. Daarna snijden we met het
schone scheermesje nog een heel dun schijfje van beide planten af en plaatsen
ze dan direct op elkaar.
Tot slot nog een waarschuwing het enten niet te overdrijven. Er zijn 'entmaniakken'
die alles op alles enten en dat is nu ook weer niet nodig.
Vele, goed op eigen wortel groeiende planten kunnen beter niet geënt worden.
Veel planten zijn overigens beter te kweken sinds het gebruik van plastic potten
en blikken. Daarbij komt nog dat door het enten veel planten hun natuurlijke
gedrongen groei verliezen.

ONGEDIERTE, ZIEKTEN EN DE BESTRIJDING
Als u succulenten verzamelt, of dat nu een kleine bescheiden verzameling op
de vensterbank is, of een grote collectie in een ruime kas, zult u vroeg of laat
insecten en ander gedierte bij, op, in of onder uw planten ontdekken.
Dit hoofdstuk handelt over de bestrijding van dit ongedierte, omdat het helaas
niet goed mogelijk is deze beestjes te weren uit onze verzameling. Wij zijn geen
voorstanders van het gebruik van insecticiden, doch in bepaalde hardnekkige
gevallen zult u het niet redden zonder deze giftige middelen. De in de handel
zijnde spuitbussen met bestrijdingsmiddelen zijn alle giftig, althans de inhoud
ervan! Als u ze gebruikt, doe het dan liefst niet binnenshuis en handel precies
volgens de gebruiksaanwijzingen. Voorkom de inademing van de spuitnevel en
sluit na gebruik de spuitbus achter slot en grendel op een voor kinderen onbereikbare
plaats. Moet u toch binnenshuis spuiten, verwijder dan met de kinderen
ook de kanarie of andere vogels uit de kamer en dek het aquarium goed af
(zet de luchtpomp af!) Ook uw hond, uw kat en andere huisdieren stellen het
vergif niet op prijs.
Er zijn gelukkig nog heel wat onschuldige ouderwetse huismiddeltjes waarmee
we in vele gevallen goede resultaten zullen bereiken. Indien echter alle pogingen
met deze middeltjes falen, probeer het dan pas met een insecticide.
Alle bestrijdingsmiddelen zijn het meest werkzaam bij een temperatuur van ca.
20° C. of iets hoger, zodat u daarmee zoveel mogelijk rekening dient te houden.
Voorts is het zo dat vele middelen wel de dieren doden, doch niet de eieren.
Van vele insecten komen na 7-8 dagen de eitjes uit, zodat het raadzaam is na
8 dagen de behandeling te herhalen. Het kan geen kwaad daarna nog eens na
8 dagen hetzelfde te doen.
Een probaat algemeen middeltje om sterk aangetaste planten te zuiveren van
ongedierte is de plant in een plastic zak te plaatsen waarin u eerst een stuk van
bijv. een Vapona-strip gedaan hebt. Het zakje dichtbinden en enkele weken
laten staan. Vapona-strips en andere dergelijke stroken zijn wel degelijk giftig,
dus na het gebruik de handen goed wassen en de vrijkomende dampen niet
inademen.
Hieronder vindt u een opsomming van de soorten ongedierte die het meest op
onze planten voorkomen:
Bladluizen. Groene of zwarte luisjes welke soms schijnbaar spontaan in groten
getale kunnen ontstaan. Houden zich voornamelijk op bij, of op de knoppen
en de nieuwgroei en belemmeren de ontwikkeling van knoppen en jonge scheuten.
Op de kleverige afscheidingsproducten van bladluizen kunnen zich schimmels
ontwikkelen. Bestrijden kunt u ze door de planten flink af te spoelen of
door de luizen te bespuiten met een zeep-spiritusoplossing. De andere dag de
planten schoonspoelen met water. Een zeep-spiritusoplossing maakt u door in
een liter water een kluitje gele of groene zeep op te lossen en daaraan een flinke
scheut spiritus toe te voegen.
Wolluis. Wit-grijze pissebedachtige diertjes die zich slechts langzaam bewegen.
Bij het platdrukken ontstaat een roodbruin vlekje. De luizen maken nestjes van
wit wolachtig spinsel, waarin de eitjes gelegd worden. Kunnen soms massaal
optreden in een droge omgeving.
Bestrijden door wegvangen met een pincet of een puntig stokje. Aanstippen met
een penseeltje met pure spiritus of sterk tabaksaftreksel. Planten bespuiten met
zeep-spiritusoplossing.
Schildluis en dopluis. Bruine ronde kapjes op bladeren en stengels of op plantelichamen.
Onder deze kapjes bevinden zich de luisjes. Deze schildjes kunnen
45

voorzichtig verwijderd worden met een mesje of scherp houtje, waarna het
diertje gevangen kan worden. De plant daarna nog bespuiten met zeep-spiritusoplossing.
Rode spintmijt. De gevolgen van de aantasting door rode spint bemerkt u meestal
eerder dan de mijtjes zelf. Deze diertjes zijn nog geen halve mm groot en
nauwelijks met het blote oog te zien. Het zijn zuigende mijten die met hun
scherpe snuit vele beschadigingen aanbrengen aan de opperhuid (epidermis) van
de planten. Hierdoor ontstaan bruin-gele vlekken. Als u deze ontsierende vlekken
ontdekt is het eigenlijk al te laat voor de bestrijding van dit ongedierte.
Om verder onheil te voorkomen zult u er toch iets aan moeten doen. De bestrijding
is echter nogal moeilijk omdat de werkelijk afdoende middelen niet
in de winkel te koop zijn. Afwisselend bespuiten van de aangetaste planten met
verschillende soorten spuitbussen, zwavelpreparaten, zeep-spiritusoplossing en
tabaksaftreksel heeft de meeste kans op succes.
Witte vlieg. Een witbepoederd klein vliegje, dat zich graag ophoudt aan de onderzijde
van groene blaadjes, vooral van de andere vetplanten.
Is betrekkelijk onschuldig. Bespuiten met tabaksaftreksel.
Zwarte vlieg. De naam zegt het al, een klein zwart vliegje, enkele millimeters
lang. Het vliegje zelf doet niet veel kwaad, doch zoals bij vele dergelijke insecten
zijn de maden of larven wèl schadelijk doordat zij zich voeden met de
zachte plantedelen. Bestrijden als witte vlieg.
Mieren. Waar bladluizen zijn kunnen we ook mieren ontmoeten. Er zijn verschillende
mierenbestrijdingsmiddelen in de handel. Een oud en dikwijls effectief
huismiddeltje is een mengsel van borax met donkerbruine suiker (1:2).
Kleine hoopjes van dit mengsel leggen bij de plaatsen waar de mieren zich bevinden.
Zij eten ervan en verdwijnen daarna (hopelijk). Een mierenplaag kan
soms erg hardnekkig zijn en dan helpt zelfs het zwaarste vergif als bijv. Parathion
maar weinig. Ontdekt u een nest in een van de potten of het tablet,
verwijder het nest dan en vervolg de bestrijding nog enige tijd.
Pissebedden of keldermotten vreten aan de planten en kunnen deze zelfs geheel
uithollen. Wegvangen tegen de avond als de diertjes het meest actief zijn.
Slakken. Deze dieren brengen we meestal mee naar binnen met de planten die
's zomers in de tuin hebben gestaan. Ze kunnen ernstige beschadigingen aan
cactussen en andere vetplanten aanbengen. Er zijn uitstekende bestrijdingsmiddelen
in de handel in de vorm van 'slakkenkorrels'. Regelmatig de uitgestrooide
korrelhoopjes controleren en dan de dode dieren verwijderen.
Wortelluis. Deze witte luisjes van zeer bescheiden formaat zijn moeilijk direct
te ontdekken. Hun blauwachtig/witte spinsels zijn gemakkelijker waarneembaar.
Als we een aangetaste plant uit de pot nemen, zien we deze spinsels in de wortelpruik
en de blauwachtige vlekken langs de potwand. De insecten zuigen
aan de wortels en belemmeren daardoor het goed functioneren daarvan. Dit
veroorzaakt een slechte groei en het verkleuren van de plant. Bestrijding van
buitenaf is, ook met giftige middelen, moeilijk omdat de luisjes zich meestal
ophouden aan de onderzijde van de plant waar de wortels aangehecht zijn.
Bij het gieten met bestrijdingsmiddelen bereikt het middel die plaatsen juist
niet. Een effectievere methode is de wortels zorgvuldig afborstelen boven de
afvalbak. Na het borstelen de plant even laten liggen en dan nog eens borstelen;
door het borstelen komen er meestal nog luisjes uit niet geraakte schuilplaatsen
46

te voorschijn. Daarna de wortels dopen in tabaksaftreksel of zeep-spiritusoplossing,
danwel bestuiven met een stuifpoeder tegen bodeminsecten.
Wortelaaltjes. Microscopisch kleine wormpjes (nematoden) die niet zonder meer
waarneembaar zijn. Zij dringen de wortels binnen en in een fase van hun
levenscyclus vormen zij daar knobbels (cysten) welke tot 2 cm in diameter
kunnen worden. Hierdoor wordt de groei belemmerd; de plant wordt vaal van
uiterlijk en in het ergste geval sterft hij af. De bestrijding met de ons ten
dienste staande middelen lukt niet. Afdoend is echter alle wortels met een
scherp mes afsnijden en de wortels plus de besmette grond in de vuilnisbak
doen verdwijnen. De snijwonden goed laten drogen en de plant als stek behandelen.
Indien u in de herfst, na de stilstand van de groei, een dergelijke
operatie uitvoert bij cactussen, kunt u het beste deze planten droog in een
kleine lege pot zetten en wel zodanig dat de snijwonden nergens de pot raken.
Er zullen dan vrijwel geen uitvallers zijn en in het voorjaar hebben de planten
dikwijls al wortelpunten gevormd. Na het oppotten ontwikkelen deze zich dan
bijzonder snel. Bij zeer hoge grondtemperaturen schijnen wortelaaltjes zich ook
niet te kunnen handhaven. Deze hoge grondtemperaturen zijn alleen te bereiken
in dofzwart geverfde blikken die aan felle zonbestraling worden blootgesteld.
Ziekten en schimmels. Van de ziekten zullen we bij onze planten alleen zwamziekten,
veroorzaakt door schimmels ontmoeten. Dikwijls denken we dat een
plant ziek is als de kleur verbleekt of het uiterlijk niet fris en glanzend is.
De werkelijke oorzaak is dan in vele gevallen een verkeerde behandeling of
aantasting van het wortelgestel door ongedierte. Schimmels in onze planten
vinden hun oorzaak in te veel vocht en bedompte lucht, veelal gecombineerd
met koude.
Draadschimmel vormt een netwerk van draden in de bovenste grondlaag; de
grond klontert a.h.w. samen. Als u een kluitje grond oppakt, trekt u een deel
van de er omheen liggende grond mee. Deze schimmel heeft het zeer snel wegrotten
van de plant tot gevolg. Speciaal bij zaailingen treedt dit verschijnsel op
bij niet gesteriliseerde zaaigrond. Het zaaisel is dan reddeloos verloren. Doch
ook volwassen planten rotten bij aantasting onverwacht snel weg. Bij tijdige
ontdekking kunt u proberen door het secuur wegsnijden van de rotte plek aan
de wortelhals, de kop van de plant nog te redden. Na goed drogen, de kop als
stek behandelen of enten. Alle grond verwijderen en in de vuilnisbak ermee.
Schimmelvorming voorkomen door zon, droogte en vooral frisse lucht.
Regelmatig bespuiten met een Superol-oplossing (1 tabletje op 1 liter water)
werkt preventief, doch is geen geneesmiddel.
Zwartrot is een kwaal waar vooral de Stapelia-achtigen ontvankelijk voor zijn.
Er verschijnen zwarte vlekjes op de planten en de plantelichamen worden geelachtig.
Doorgesneden stammetjes blijken zwart te zijn en geheel weggerot.
Deze ziekte, welke volgens sommigen door een virus wordt veroorzaakt, is niet
te bestrijden, zodat aan het voorkomen ervan grote aandacht besteed moet worden.
Zie bij draadschimmel en houdt deze planten iets warmer.
47

WETENSWAARDIGHEDEN voor de leden van „SUCCULENTA" en zij die
het willen worden.
Secretariaat en ledenadministratie
Indien er in uw omgeving geen afdeling bestaat, is het secretariaat altijd bereid
om u adressen te verschaffen van medeliefhebbers die in uw naaste omgeving
wonen.
Adreswijzigingen steeds mededelen aan de ledenadministratie. Het adres vindt
u, evenals overige belangrijke adressen, op de achterpagina van het maandblad.
Bibliotheek
Boeken kunt u gratis lenen uit onze bibliotheek. Wel moeten de portokosten
worden vergoed. Bij de bibliothecaris is een catalogus tegen kostprijs verkrijgbaar.
Vragenrubriek
Indien u problemen hebt met het kweken of verzorgen van succulenten, kunt
u zich richten tot „Succulenta".
De beantwoording van uw vragen zal rechtstreeks geschieden of eventueel in
het maandblad.
Contributie
Zie achterpagina van ons maandblad.
Succulentarium
Het „Succulentarium". gevestigd bij het I.V.T., Dr. Mansholtlaan 18 te Wageningen
kan op werkdagen worden bezocht. Wel is het nodig een afspraak te
maken met de heer Ruysch, tel. 08370-19123.
Jochum-hof
Stichting Botanische Tuin van Steyl, Maashoek 2b, Tegelen. Hier vindt men een
geografisch ingedeelde buitentuin, een exotisch plantensortiment in het tropenhuis
en een mooie collectie succulenten, die is bijeengebracht door leden van
„Succulenta".
Ruilen zonder huilen
Tegen betaling van een minimumbijdrage van f. 1,00 p.j. kan men aan deze ruilactie
deelnemen. Juist voor beginnende liefhebbers is dit een mogelijkheid aan
wat plantjes te komen. Alleen portokosten vergoeden aan de afzender.
Oude jaargangen van het maandblad
Voor zover nog voorradig kunnen oude jaargangen besteld worden bij het
secretariaat
Diversen
'Wat betekent die naam?', geschreven door L. C. Korevaar, een boekje, dat ca.
4000 verklaringen van botanische namen van succulenten bevat.
Bewaarband voor het opbergen van een komplete jaargang van het maandblad.
Insignes van Succulenta, uitgevoerd als broche of steekspeld.
Raadpleeg voor prijzen van deze artikelen en het adres waar zij verkrijgbaar
zijn, het maandblad.
48

VERDERE LECTUUR
Er bestaat een grote sortering boeken over cactussen en andere vetplanten.
Vooral onder de boeken en boekjes voor beginners zijn er helaas echter nogal
enkele van matige tot zelfs uitgesproken slechte kwaliteit-
De onderstaande kunnen we de beginnende liefhebber aanbevelen.
C. Bommeljé: Cactussen en andere succulenten.
Bekend boekje waarvan onlangs de 4e, herziene, druk is verschenen.
W. Haage: Het practische cactusboek in kleuren.
Uitgebreid boek met veel foto's en tekeningen; hier en daar wat
verouderd, maar nog zeer de moeite waard.
A. J. van Laren: Cactussen, Vetplanten.
Dit zijn de bekende Verkade's albums, die alleen nog antiquarisch
te koop zijn. Ondanks hun ouderdom nog steeds het lezen en vooral
het bekijken waard.
W. RAUH: Wonderwereld van cactussen en vetplanten.
Fraai geillustreerd met vele kleurenfoto's; behandelt vooral de
nieuwere en minder algemene soorten.
Tenslotte zijn we zo vrij erop te wijzen dat ongeveer gelijk met deze
handleiding een boekje van de hand van dezelfde schrijvers
verschijnt in de bekende WENK serie.
49

50
ALLE LEVERBARE BOEKEN OVER SUCCULENTEN,
en alle andere kamer- en tuinplanten en liefhebberijen, die met de NATUUR iets
te maken hebben, vindt U in onze GRATIS BOEKENCATALOGUS die op aanvraag
wordt toegezonden.
INTERNATIONALE HOBBY-BOEKHANDEL - GORSSEL
Lochumseweg 75 Telefoon 05759 - 1950

4
INHOUDSOPGAVE
1. Inleiding pagina 2
2. Van maand tot maand, maart pagina 3
3. April pagina 5
4. Mei pagina 7
5. Juni pagina 8
6. Juli pagina 9
7. Augustus pagina 11
8. September pagina 12
9. Oktober pagina 15
10. November pagina 17
11. December pagina 18
12. Januari pagina 20
13. Februari pagina 21
14. Watergeven pagina 22
15. Verpotten pagina 25
16. Potgrond pagina 26
17. Potten en hulpmiddelen pagina 28
18. Kassen en platte bakken pagina 29
19. Zaaien pagina 33
20. Verspenen pagina 37
21. Stekken pagina 39
22. Enten pagina 40
23. Ongedierte, ziekten en de bestrijding pagina 45
24. Wetenswaardigheden pagina 48
25. Boekenlijst pagina 49
26. Inhoudsopgave pagina 52
52