Meervoudige_Intelligentie methodiek ... - De Blokkendoos

INHOUDSOPGAVE
Voorwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p3
Hoofdstuk 1 | Kinderdagverblijf de Blokkendoos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p5
◆ Achtergrond
◆ Pikler
◆ Pikler op de Blokkendoos
◆ Piramide
◆ Piramide op de Blokkendoos
Hoofdstuk 2 | Meervoudige Intelligentie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p8
◆ De acht intelligenties
◆ Manieren om MI in te zetten
Hoofdstuk 3 | Onderzoeksfase . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p11
◆ Werkwijze en aanpak
◆ Onderzoeken en vaststellen van de deelgebieden
◆ Open cultuur
• Opzetten nieuw communicatiesysteem
• Teamavond
• Individuele gesprekken
• Intervisiegesprekken
Hoofdstuk 4 | Raamwerk MI-plan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p16
◆ Voorwaarde MI-project
◆ Opstellen raamwerk
◆ Invulling van het raamwerk
• Teambijeenkomst
• Samenstellen werkgroepen
• Werkgroep MI Inrichting fysieke buitenruimte
• Werkgroep MI Inrichting fysieke binnenruimte
• Werkgroep Pedagogische werkwijze:
MI-thema’s, MI-activiteiten en 3 + -groepje
• Werkgroep MI Rapportagemethoden
• Werkgroep MI Observatiemethoden
Meervoudige Intelligentie 1

Hoofdstuk 5 | Planningsfase . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p21
◆ Methodisch werkplan Babygroepen
• Fysieke inrichting binnenruimte
• Pedagogische MI-werkwijze: MI-thema’s en MI-activiteiten
• MI Rapportagemethoden
• MI Observatiemethoden
◆ Methodisch werkplan Peutergroepen
• Fysieke inrichting binnenruimte
• Pedagogische MI-werkwijze: MI-thema’s,
MI-activiteiten3 + -werkgroep
• MI Rapportagemethoden
• MI Observatiemethoden
Hoofdstuk 6 | Implementatiefase . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p31
◆ MI Buitenruimte
• Babytuinen
• Peutertuin
◆ MI Binnenruimte
◆ MI Pedagogische visie
◆ MI Rapportagemethoden
◆ MI Observatiemethoden
◆ MI Opleidingsplan
◆ MI Coachplan
Nawoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p69
Lijst met bijlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p71
Colofon
Tekst: Inge Doldersum, Marieke Kijlstra, Henk Fehrmann
Fotografie: Inge Doldersum, Pedagogisch medewerkers Blokkendoos
Grafische vormgeving: Paul Beijlen BNO
Redigeren tekst: Allert van der Hoeven
Redigeren voorwoord: Chris Glerum
Deze publicatie kwam mede tot stand met medewerking van
het Ministerie van SWZ
© Inge Doldersum 2011
Meervoudige Intelligentie 2

Voorwoord
De kinderopvang heeft zich in de afgelopen jaren flink geroerd en is op vele fronten
in ontwikkeling gezet. Marktwerking heeft haar intrede gedaan en er is nieuwe wetgeving
gekomen om de financiële en organisatorische kant in betere banen te leiden.
De Wet kinderopvang heeft een nieuwe kostenstructuur met zich meegebracht en
heeft er onder andere voor gezorgd dat alle werkgevers van Nederland bijdragen
aan de kosten voor kinderopvang, zonder de ingewikkelde structuur van bedrijfsplaatsen
en particuliere plaatsen. Het beoogde doel is de kinderopvang bereikbaar
en betaalbaar maken voor iedereen. Alle kinderen hebben recht op kwalitatief
goede kinderopvang. Een tweede doelstelling was het verhogen van de kwaliteit
door de concurrerende werking van de markt. Helaas zijn de beoogde doelstellingen
zoals kwaliteitsverbetering en betere toegankelijkheid niet altijd gehaald. De
marktwerking in de kinderopvang heeft ervoor gezorgd dat de wachttijden langer zijn
geworden en helaas is de pedagogische kwaliteit er niet altijd op vooruitgegaan. De
branche staat dus voor een belangrijke taak. De pedagogische kwaliteit moet verbeterd
worden.
De Blokkendoos heeft altijd de kwaliteit van de kinderopvang prioriteit gegeven. We
werken al enige jaren met methoden zoals Pikler en Piramide. Voor verdere ontwikkeling
van de kwaliteit heeft de Blokkendoos gekozen voor de implementatie van
Meervoudige Intelligentie omdat, kort gezegd, alle kinderen hierbij de kans krijgen
zich optimaal te ontwikkelen, op hun eigen manier.
De Blokkendoos richt zicht op opvang van kinderen van nul tot vier jaar, een heel bijzondere
doelgroep. De ontwikkeling die een kind doormaakt, is enorm: van een zes
weken oude baby tot een aankomende kleuter die het kinderdagverblijf verlaat om
naar school te gaan. Het aanbod dat een kinderdagverblijf moet bieden, vanaf de eerste
tot de laatste dag, dient volledig op de ontwikkelingsfasen van het kind afgestemd
te worden. Tijdens deze fasen is er een enorme behoefte bij kinderen zich heel breed
te ontwikkelen. Het aanbod dient zo breed mogelijk te zijn om alle ontwikkelingsgebieden
van een kind te ondersteunen. Een baby die oefent met omrollen of zelfstandig
een speeltje kan pakken om dit te onderzoeken. De dreumes die leert om te kruipen en
een start maakt met de ontwikkeling van de fijne motoriek en woordjes en zinnetjes
begint te brabbelen. De peuter die leert lopen, fietsen, tekenen, schilderen, zingen
dansen, praten et cetera. Voor al deze ontwikkelingsgebieden kan een kinderdagverblijf
een goede voedingsbodem zijn. Elk individueel kind heeft daarbij zijn eigen tempo
en manier van leren. Ieder kind is op zijn eigen manier knap en kan deze intelligentie
aanwenden om zich andere vaardigheden eigen te maken.
Door Meervoudige intelligentie (MI) als uitgangspunt te nemen, kunnen al deze behoeften
en ontwikkelingsgebieden van kinderen bediend worden.
MI gaat uit van acht verschillende intelligenties. Deze gaan we uitgebreid bespreken.
MI wordt al op redelijke schaal toegepast in het basisonderwijs. In de kinderopvang is
ook een behoefte aan een andere aanpak, die meer kwaliteit biedt, een aanpak die
meer gericht is op de kwaliteiten van elk individueel kind.
Meervoudige Intelligentie 3

Dit boek beschrijft een totaalmethode om MI in de kinderopvang te implementeren.
Het is een zeer praktische handleiding die helpt een keuze te maken in welke deelgebieden
MI in een kinderdagverblijf ingevoerd kan worden. Ook beschrijft de handleiding
hoe MI binnen de diverse deelgebieden kan worden ingevoerd. Er worden daarbij
diverse praktische hulpmiddelen aangeboden, zoals inrichtingsplannen voor binnen
en buiten, materiaallijsten, allerlei standaardformulieren et cetera.
In dit boek worden de deelgebieden beschreven en uitgewerkt die kinderdagverblijf
de Blokkendoos in Groningen heeft geselecteerd. Omdat de Blokkendoos heeft gekozen
voor brede reorganisatie en realisatie van MI in veel deelgebieden, is het voor veel
instellingen een volledige handleiding, waarmee in alle informatiebehoefte wordt
voorzien.
Bijzonder aan deze methode is de betrokkenheid van alle pedagogisch medewerkers
(PM’ers). Het project wordt onder leiding van het managementteam (MT) door het
hele team opgezet en uitgevoerd.
Wij wensen alle instellingen die in de toekomst kiezen voor MI als totaalvisie veel succes
met de implementatie hiervan.
Meervoudige Intelligentie 4

Hoofdstuk 1 | Kinderdagverblijf de Blokkendoos
Achtergrond
Kinderdagverblijf de Blokkendoos is opgericht in 1994. Het was in die tijd een van de
eerste particuliere kinderdagverblijven in de stad Groningen. Van 1994 tot 2010 was
kinderdagverblijf de Blokkendoos gehuisvest in een schoolgebouw aan de Semmelweisstraat.
Begin 2010 zijn we verhuisd naar ons nieuwe, maar tijdelijke onderkomen
aan de Van Swietenlaan vlakbij het Martini Ziekenhuis, voor een periode van ongeveer
zes jaar. De Blokkendoos is onderdeel van Vensterschool Hoornse Wijken, waarvoor
een nieuw onderkomen wordt gebouwd dat zal bestaan uit drie delen, te weten
een basisschool, een multifunctioneel centrum en kinderopvang voor kinderen van nul
tot en met twaalf jaar, verzorgd door Kinderdagverblijf de Blokkendoos (nul tot
vier jaar), peuterspeelzalen en buitenschoolse opvang.
Op de Blokkendoos worden dagelijks zo’n zestig kinderen opgevangen, verdeeld over
zes groepen: drie babygroepen en drie peutergroepen. Elke groep heeft zijn eigen
ruime groepsruimte met een aparte slaapruimte en kan daarnaast gebruik maken van
ruime buitenspeelplaatsen. Alle groepen hebben openslaande deuren naar een eigen
tuin. De groepen staan onder leiding van twee of drie gediplomeerde pedagogisch
medewerkers, eventueel aangevuld met stagiaires.
In maart 2011 is Kinderdagverblijf de Blokkendoos uitgebreid met twee groepen, vanwege
de sterk groeiende vraag.
De inrichting van de groepen is gebaseerd op onze pedagogische visie. Bij de babygroepen
zijn Piklerhoeken ingericht. Bij de peutergroepen is de inrichting gebaseerd
op Meervoudige Intelligentie waarin de Piramidemethode is geïntegreerd. De Piklermethode,
MI en Piramide worden verderop uitgebreid besproken.
Begin 2010 is de Blokkendoos van start gegaan met het project Meervoudige Intelligentie.
De Blokkendoos heeft van Agentschap SZW van het ministerie van Sociale
Zaken en Werkgelegenheid subsidie ontvangen voor de ontwikkeling van Meervoudige
Intelligentie binnen de kinderopvang. Naast dat de Blokkendoos zelf Meervoudige
Intelligentie heeft geïmplementeerd, hebben we deze handleiding gemaakt voor
implementatie van Meervoudige Intelligentie in de kinderopvang. De handleiding
bevat kant-en-klare producten die dienen ter ondersteuning voor andere instellingen.
De handleiding en de producten zijn te downloaden op onze website.
Pikler
De Grondlegger van de Piklermethode is Emmi Pikler. Emmi Pikler is geboren in 1902
in Wenen en nam in 1946 de leiding op zich van het kindertehuis Lóczy in Boedapest.
Het tehuis kreeg later de naam het “Emmi Pikler Instituut”.
Het Emmi Pikler Instituut in Hongarije heeft in de afgelopen vijftig jaar veel ervaring
opgedaan met het onderzoek naar de groei en ontwikkeling van baby’s. Emmi Piklers
visie geeft praktische en concrete aanwijzingen om jonge kinderen binnen een groep
te begeleiden en tot hun recht te laten komen.
Emmi Piklers benadering kenmerkt zich door twee principes: respect voor de behoefte
Meervoudige Intelligentie 5

aan een stabiele persoonlijke band en respect voor de zelfstandige activiteiten van het
kind. Vanuit deze principes ontstaat een derde: de noodzaak om het leven van het
kind zinvol te organiseren. Er is een tijd voor rust en slaap. Een tijd van wakker zijn, in
contact met de leidster die hem verzorgt. En een tijd om zelf actief bezig te zijn. Deze
verschillende tijden worden zo georganiseerd dat het kind er optimaal van kan profiteren.
Pikler op de Blokkendoos
De Piklermethode kenmerkt zich onder andere door bepaalde elementen in de inrichting
van de groepsruimte. Op de Blokkendoos hebben we gebruik gemaakt van
de volgende Pikler-elementen in de groepsruimten van de babygroepen.
Er is een ruime lage Piklerhoek afgeschermd van de rest van het lokaal. Bewegingsvrijheid
voor alle kinderen is hierbij een belangrijk kenmerk. Jonge kinderen kunnen
hier in alle rust liggen, spelen en vaardigheden oefenen, zoals omrollen. De kinderen
worden vrij op de mat gelegd, waarbij ze enkele speeltjes om hen heen krijgen aangeboden.
De kinderen kiezen zelf een speeltje uit. De Piklermatten zijn een geschikte
ondergrond om op te bewegen en rollen. Wipstoelen en andere stoeltjes die de bewegingsvrijheid
beperken, worden zoveel mogelijk vermeden.
De rest van de ruimte is toegankelijk voor kinderen die kunnen kruipen en lopen. De
achterliggende gedacht hierbij is dat alle kinderen de kans krijgen zich te bewegen
op hun eigen ontwikkelingsniveau en dat er tevens rust wordt gecreëerd op de groep.
De keuken en de verschoonplek zijn afgescheiden van de rest van de ruimte door een
hekje.
De materialen en speelgoed in de groepen zijn stimulerend en dagen uit. Het betreffen
hier bijvoorbeeld bakjes en mandjes waaraan kinderen zelf een invulling kunnen
geven. Speelgoed dat kinderen onrustig maakt en teveel prikkels geeft, zoals een babygym,
wordt vermeden. Kenmerkend voor de methode is de rode zakdoek waarmee een
baby eindeloos kan variëren. De mogelijkheden tot variëren breiden zich uit naarmate
de baby zich ontwikkelt.
Onze pedagogisch medewerksters hebben een cursus over de Piklermethode gevolgd.
Uit deze cursus hebben we veel inspiratie gehaald voor het werken met baby´s in een
babygroep.
We gaan uit van het competente kind. Een baby ervaart zichzelf als competent wanneer
er een wisselwerking ontstaat tussen het ervaren van een eigen impuls, hieruit
voorvloeiend handelen (proberen, oefenen, spelen) en het resultaat van die handelingen.
Wij hebben zoveel mogelijk vertrouwen in het kind en bieden hem een eigen leerontwikkeling
en ondersteunende omgeving. Op deze manier is het kind tot veel meer
in staat en kan het kind zijn mogelijkheden ten volle ontplooien.
De verzorgmomenten tijdens het aankleden en/of verschonen worden als één-op-éénmoment
gezien. De leidster praat veel met de baby en bij elke stap vertelt de leidster
de baby wat ze doet. De baby ervaart dit door middel van alle zintuigen.
Om de Piklermethode op de Blokkendoos “levend” te houden onder de pedagogisch
medewerksters, gebruiken we een checklist met vaardigheden. Deze checklist geeft
ons een duidelijk beeld van de vaardigheden die we beheersen en welke vaardigheden
we verder moeten ontwikkelen.
Meervoudige Intelligentie 6

Er worden vijf onderdelen beschreven:
• Spelen en spelmateriaal;
• Vrije-bewegingsontwikkeling;
• Verschonen;
• Inrichting;
• Eten en drinken.
Deze onderdelen worden met de leidsters regelmatig besproken. Elk onderdeel staat
tijdens een periode centraal en word geoefend en gecheckt.
Piramide
Piramide is een methode voor kinderen tussen de twee, vijf en zeven jaar die op een
peuterspeelzaal, kinderdagverblijf of in de groep 1, 2 en 3 van de basisschool zitten.
De Piramidemethode is een product van de Citogroep. Ze is ontworpen door dr. Jef
J. van Kuyk en is in het bijzonder geschikt voor kinderen die extra ondersteuning nodig
hebben. Met een combinatie van spelend werken en leren wordt de peuter tot schoolkind
gestimuleerd in zijn ontwikkeling. Het programma richt zich op acht gebieden
die een belangrijke rol spelen in de ontwikkeling van een kind, uiteenlopend van denken
taalontwikkeling tot creatieve ontwikkeling en persoonlijkheidsontwikkeling. Het
biedt een kind een veilige speel- en leeromgeving, waarin hij of zij zich goed kan ontwikkelen
en zich snel op zijn of haar gemak voelt.
Piramide op de Blokkendoos
In 2006 hebben we op de Blokkendoos de Piramidemethode geïntroduceerd, een methode
die erg goed aansluit bij de visie van de Blokkendoos. Uitgangspunt was het
aanbieden van meer structuur in de groepen en meer aandacht voor alle ontwikkelingsgebieden
van het kind. Het werken met piramidethema’s heeft hierbij een sterk
stimulerende werking.
Piramide is een totaalprogramma. Dat betekent dat er aandacht is voor alle ontwikkelingsgebieden
van het kind. Er wordt dus niet alleen op gelet of het kind goed
leert praten of tellen, maar ook of het prettig met anderen kan omgaan en plezier
heeft in het spel.
De Blokkendoos heeft de Piramidemethode op een eigen manier geïnterpreteerd. Het
bieden van structuur door het bieden van een vaste dagindeling aan de kinderen is een
belangrijk onderdeel voor deze doelgroep. Het gebruik van dagritmekaarten, pictogrammen,
vaste speel-, zing-, activiteit- en eetmomenten biedt de kinderen rust, structuur
en veiligheid.
Deze structuur en het werken met thema’s biedt een mooie basis voor het werken met
MI. MI biedt ons de mogelijkheid breder en dieper naar de ontwikkeling van de kinderen
te kijken. MI spreekt de intelligenties van alle kinderen op verschillende manieren
aan en elk kind krijgt de mogelijkheid zich op zijn eigen manier te ontwikkelen.
MI biedt ons de verdieping die we zochten.
Meervoudige Intelligentie 7

Hoofdstuk 2 | Meervoudige Intelligentie
Howard Gardner is de grondlegger van Meervoudige
intelligentie. Hij onderscheidde acht
verschillende manieren waarop mensen en kinderen
intelligent (knap) kunnen zijn. Elk kind
beschikt over een bepaalde mate van elke
’knap’ en kan zich met behulp van deze
knaps verder ontwikkelen. We spreken niet
meer over wel of niet knappe kinderen maar
over: “Op welke manier is een kind knap?”.
Met andere woorden: ”Iedereen is knap en
wel op zijn eigen manier”. Bij deze verfrissende
benaderingswijze wordt elk individueel
kind in zijn kracht gezet. Een sterk ontwikkelde
knap kan een kind helpen een andere
knap te ontwikkelen. De knaps van de kinderen
zijn dus voortdurend in beweging. Er
wordt uitgegaan van wat een kind al kan en
wat het nog moet leren. We kunnen de volgende
knaps onderscheiden.
De acht intelligenties
1. Lichamelijk–kinesthetische intelligentie (ook wel “beweegknap” genoemd)
Deze kinderen leren van en door hun lichaam te gebruiken. Ze zijn in beweging,
lopen rond, kijken om zich heen om uit te zoeken wat ze gaan doen. Ze maken vaak
gebaren als ze praten en ze zijn gemakkelijk te herkennen aan hun sprekende
mimiek.
2. Naturalistische intelligentie (ook wel “natuurknap” genoemd)
Deze kinderen voelen zich sterk aangetrokken tot dieren, planten of natuurlijke
voorwerpen. Ze nemen vaak iets mee wat ze hebben gevonden in de natuur. Ze verzamelen
graag, analyseren en tonen interesse voor namen van planten en dieren.
Ze letten op het weer. Ze hebben oog voor verandering en opeenvolging in de
natuur.
3. Muzikaal–ritmische intelligentie (ook wel “muziekknap” genoemd)
Deze kinderen voelen zich aangetrokken tot het luisteren naar muziek of het zingen
en meezingen van liedjes. Ze zullen tijdens een activiteit zelf voor achtergrondmuziek
zorgen. Ze bedenken zelf nieuwe liedjes. Melodieën en ritmes spelen binnen
deze intelligentie een hoofdrol.
4. Visueel–ruimtelijke intelligentie (ook wel “beeldknap” genoemd)
Dit zijn kinderen die zich de dingen in beelden voorstellen. Ze houden van kleuren
en vormen. Deze kinderen zitten vaak te tekenen of te krabbelen. Het zijn kinde-
Meervoudige Intelligentie 8

en die snel de weg weten te vinden. Puzzels waarbij ruimtelijke verhoudingen een
rol spelen, kunnen deze kinderen goed en snel oplossen.
5. Logisch–mathematische intelligentie (ook wel “rekenknap” genoemd)
Het oplossen van problemen heeft een sterkte aantrekkingskracht op deze kinderen.
Ze vinden het een uitdaging om oorzaak-gevolgverbanden te leggen. Analyseren van
problemen en gestructureerd werken horen bij deze intelligentie. Meten, maar ook
het (her) kennen van cijfers is een fijne bezigheid voor deze kinderen.
6. Verbaal–linguïstische intelligentie (ook wel “woordknap” genoemd)
Deze kinderen voelen zich aangetrokken tot het lezen en voorgelezen worden. Ze
vinden zingen van liedjes of rijmpjes prachtig. Ze kunnen zelf ook verhaaltjes vertellen.
Deze kinderen kunnen hun gevoelens goed beschrijven. Ze hebben een uitgebreide
woordenschat.
7. Interpersoonlijke intelligentie (ook wel “mensknap” genoemd)
Deze kinderen voelen zich aangetrokken tot het werken met andere kinderen en
mensen. Ze vinden het leuk om ergens voor te zorgen. Samen dingen uitwisselen
vinden ze fijn. Ze kunnen zich goed verplaatsen in de gevoelens van anderen. Ze
weten wanneer een ander kind zich verdrietig voelt.
8. Intrapersoonlijke intelligentie (ook wel “zelfknap” genoemd)
Deze kinderen voelen zich aangetrokken tot het vertellen over recente ervaringen.
Hoe was de vakantie of wat heb ik gister gedaan? Ze kunnen goed aangeven wat ze
goed kunnen of juist niet zo goed. Dit zijn kinderen die graag dromen en fantaseren.
Ze kunnen goed alleen bezig zijn.
Manieren om MI in te zetten
Matchen
Bij het “matchen” is het de bedoeling aan te sluiten bij de sterke kant van een groep.
Hierbij is het noodzakelijk de groep van tevoren goed te observeren en in kaart te
brengen. Wat zijn de sterke intelligenties in de groep en welke intelligenties wil je
juist versterken? Gebruik een sterk ontwikkelde intelligentie in een groep om een andere
aan te leren. De kinderen ervaren succes en het zelfvertrouwen van de kinderen
wordt hierdoor groter. Deze methode kan uiteraard ook worden toegepast op kleine
groepjes en individuele kinderen.
• Het aanleren van het alfabet (taalknap) door het zingen van een liedje (muzieknap).
• Het aanleren van vormen (rekenknap) door gebruik te maken van pictogrammen
(beeldknap).
• Rennend en lopend (beweegknap) zoeken naar cijfers en letters die in de tuin
(natuurknap) zijn verstopt (herkennen cijfers en letters, reken- en taalknap).
• Het uitbeelden, tekenen of schilderen van dieren om ze door andere kinderen te
laten raden (beeldknap en natuurknap).
• In een kringgesprek vertellen over ervaringen in de vakantie of het weekend. Naar
elkaar luisteren (taalknap en mensknap).
Meervoudige Intelligentie 9

Stretchen
Bij het “stretchen” hebben we aandacht voor de ontwikkeling van alle intelligenties.
Alle intelligenties worden breed aangeboden en kinderen kunnen hiermee naar
hartenlust experimenteren. Kinderen krijgen activiteiten aangeboden waarin ze
goed of minder goed zijn en ze kunnen zich daardoor breed ontwikkelen.
• Het aanbieden van activiteiten op alle intelligentiegebieden.
• Werken met maandthema’s en daarbij vanuit hetzelfde thema activiteiten aanbieden
die alle intelligenties aanspreken.
Vieren
MI viert het uitgangspunt dat iedereen uniek is en een eigen patroon heeft van ontwikkelde
en minder ontwikkelde intelligenties. Elk kind is knap op zijn eigen manier.
Kinderen worden hiervan bewust en waarderen zichzelf en anderen om hun uniek
zijn.
• Het gaat er niet langer om hoe knap je bent maar hoe je knap bent.
Meervoudige Intelligentie 10

Hoofdstuk 3 | Onderzoeksfase
Werkwijze en aanpak
Indien de keuze is gemaakt Meervoudige Intelligentie te implementeren in een kinderdagverblijf,
kan het onderstaande werkplan als praktische handleiding worden
gebruikt. De implementatie zal minimaal een jaar in beslag nemen. Deze handleiding
is onderverdeeld in een onderzoeksfase, een planningsfase en een implementatiefase.
Het startpunt van het MI-project ligt bij het managementteam (MT). Uitgangspunt is
dat alle MT-leden voldoende kennis hebben verzameld over MI, zich goed hebben ingelezen
en eventueel cursussen MI hebben gevolgd. Verderop wordt een opleidingsplan
gepresenteerd waar een keuze gemaakt kan worden uit diverse methoden om
zich MI eigen te maken.
Vervolgens is het van groot belang dat het project breed door het hele team wordt gedragen.
Het MT heeft de opdracht het gehele team op de juiste wijze te betrekken bij
het project.
De implementatie van MI betreft de volgende deelgebieden binnen de organisatie:
• MI Inrichting fysieke buitenruimte;
• MI Inrichting fysieke binnenruimte;
• Pedagogische werkwijze: MI-thema’s en MI-activiteiten 3 + -groepje;
• MI Observatie- en rapportagemethoden;
• MI Opleidingsplan PM’ers en MT;
• MI Coachplan voor PM’ers.
Voor alle deelgebieden wordt dezelfde werkwijze en volgorde gehanteerd, van onderzoekfase
via planningsfase naar implementatiefase.
Alle onderdelen van het MI-project staan duidelijk en in de juiste volgorde beschreven
in deze handleiding.
De betrokkenheid van PM’ers speelt in elke fase van het project een grote rol.
Samenvatting
• Verzamelen van voldoende kennis over MI binnen het MT:
• Lezen MI-methoden;
• Deelname cursus MT-leden;
• Onderzoek en keuze deelgebieden MI.
• Betrokkenheid van alle PM’ers garanderen.
• Vaststellen van de deelgebieden.
• Werkwijze per deelgebied:
• Onderzoeksfase;
• Planningsfase;
• Implementatiefase.
Meervoudige Intelligentie 11

Onderzoeken en vaststellen van de deelgebieden
De keuze voor deelgebieden waarin MI toegepast moet worden, kan per instelling
verschillen. Het is goed in eerste instantie binnen het managementteam te bepalen
waar de sterke en de zwakke kanten van de organisatie liggen. Een brainstormsessie
over de sterke punten en de verbeterpunten van de organisatie is een goed instrument.
Ook kan in deze fase betrokkenheid van PM’ers een belangrijke toegevoegde
waarde zijn. Een schriftelijke enquête, gesprekken en brainstormsessies kunnen als instrumenten
worden ingezet om zienswijze van de PM’ers inzichtelijk te maken.
De deelgebieden die onderzocht moeten worden zijn:
• MI Inrichting fysieke buitenruimte
De totale inrichting van de buitenruimte MI-proof maken, door de kinderen mogelijkheden
te bieden zich in alle acht intelligenties te ontwikkelen. Het betreft hier
materiaal en speelgoed.
• MI Inrichting fysieke binnenruimte
De totale inrichting van de binnenruimte MI-proof maken, door de kinderen mogelijkheden
te bieden zich in alle acht intelligenties te ontwikkelen. Het betreft hier
materiaal en speelgoed.
• MI Pedagogische werkwijze
De dagindeling, de structuur en het werken met thema’s vanuit een MI-benadering.
De ontwikkeling van kinderen op hun eigen wijze staat centraal.
• MI Rapportagemethoden
Het betreft hier de totale communicatie tussen PM’ers en ouders en de rapportage
over de kinderen. Nieuw is hierbij de MI-benadering.
• MI Observatiemethoden
De MI-benadering in het door de Blokkendoos gehanteerde kindvolgsysteem.
• MI Opleidingsplan PM’ers en MT
Het complete opleidingsprogramma voor de MT-leden en PM’ers.
• MI Coachplan voor PM’ers
De rol van de Pedagogisch coach tijdens en na de implementatie van MI. Ondersteuning
voor de PM’ers
Meervoudige Intelligentie 12

Open cultuur
Het spreekt voor zich dat een open cultuur een voorwaarde is voor veranderingprocessen.
De implementatie van MI is een grote verandering in een instelling die invloed
heeft op veel facetten van het kinderdagverblijf. Het MT heeft als taak het hele team
op “groen” te zetten en een open cultuur te creëren die klaar is voor vernieuwing.
Een voorwaarde voor een open cultuur is het welbevinden van alle PM’ers. Het is van
groot belang dat de PM’ers zich prettig en gewaardeerd voelen en inbreng hebben in
de organisatie. Het MT staat voor de taak een open cultuur te creëren alvorens het
project van start kan gaan. Een aantal instrumenten staat hierbij het MT ter beschikking.
De Blokkendoos heeft de volgende instrumenten ingezet:
Samenvatting
• Opzetten van een nieuw communicatiesysteem;
• Teamavond;
• Individuele gesprekken;
• Intervisiegesprekken.
Opzetten van een nieuw communicatiesysteem
Een goed communicatiesysteem is de onontbeerlijke basis voor het starten van het MIproject.
Het is dan ook goed om voorafgaande aan de start van het project het nieuwe
communicatiesysteem te introduceren, zodat PM’ers eraan kunnen wennen. Een aantal
traditionele vormen van overleg zoals teamoverleggen, algemene vergaderingen en
werkgroepen blijft uiteraard bestaan maar ze worden sterk ondersteund door een
nieuwe vorm van communicatie. Digitale communicatie zal een grote rol gaan spelen.
Het is de bedoeling dat alle groepen een eigen pc of laptop krijgen met een eigen
e-mailadres. De groepen krijgen zo de mogelijkheid veel en direct te communiceren
met leidinggevenden, met andere groepen, met collega’s maar vooral ook met ouders.
Het digitaal communiceren met de ouders vormt de basis vormen voor de nieuwe observatie
en rapportagemethoden. Later volgt meer over het nieuwe communiceren.
Teamavond
De teamavond is bedoeld
voor alle PM’ers en alle MTleden.
Het geeft het MT de
gelegenheid alle PM’ers in
te lichten over het komende
MI-project. Afhankelijk van
de al aanwezige kennis over
MI bij de PM’ers, informeert
het MT de PM’ers goed over
het volledige concept MI.
Het globale tijdspad en de
planning wordt besproken.
Er wordt een duidelijke uitleg
gegeven over de deel-
Meervoudige Intelligentie 13

gebieden die zijn gekozen voor de implementatie van MI. Alle PM’ers kunnen zich de
verschillende onderdelen eigen maken en een keuze maken voor betrokkenheid bij een
onderdeel binnen hun interessegebied en/of vaardigheden.
Een tweede belangrijk onderdeel van de avond is het verzamelen van sterke en verbeterpunten
van de organisatie. Alle PM’ers krijgen de gelegenheid feedback te geven
op het huidige functioneren van de organisatie, binnen alle besproken deelgebieden.
Een brainstormsessie van de PM’ers waarbij ze vrij mogen filosoferen over gewenste
veranderingen op het kinderdagverblijf is een uitstekend instrument. Een doeltreffende
methode is om de PM’ers te vragen per deelgebied sterke punten en verbeterpunten
te benoemen van de organisatie. Het MT zorgt dat deze informatie zorgvuldig
wordt genoteerd en verwerkt.
Ten slotte wordt er overgegaan tot het samenstellen van werkgroepen. Per deelgebied
wordt een werkgroep samengesteld waarmee we het komende jaar aan de slag
gaan. De PM’ers geven aan welk deelgebied de voorkeur geniet op basis van kennis,
vaardigheden en interesse. In elke werkgroep zit een PM’er van alle groepen.
De deelgebieden waarvoor een werkgroep wordt samengesteld:
• MI Inrichting fysieke buitenruimte;
• MI Inrichting fysieke binnenruimte;
• Pedagogische werkwijze: MI-thema’s en MI-activiteiten 3 + -groepje;
• MI Observatiemethoden;
• MI Rapportagemethoden.
Voor elke werkgroep wordt vervolgens een bijeenkomst gepland.
Samenvatting teamavond
• Het MT wil informatie verstrekken over MI en de implementatie ervan.
• Het MT wil informatie verzamelen over de sterke punten en de verbeter
punten van de organisatie:
• Evaluatie huidige cultuur;
• MI-brainstormsessie met hele team;
• Vaststellen deelgebieden;
• Het samenstellen van werkgroepen per deelgebied op basis van talenten
en interesses.
Verslag teamavond: bijlage 1
Individuele gesprekken
Het is tijd voor een volgende stap in het creëren van een open cultuur. Het MT gaat individuele
gesprekken voeren met alle PM’ers. Afhankelijk van het aantal MT-leden en
hun functie is het verstandig de gesprekken zo te organiseren dat PM’ers niet met de
direct leidinggevende spreken, maar juist met een persoon met wie in het dagelijks
leven wat minder contact is. De PM’ers moeten het gevoel krijgen volledig vrijuit te
kunnen spreken in een heel open gesprek. Onderwerpen van de gesprekken kunnen
behoorlijk variëren. Het is voornamelijk afhankelijk van de behoeften van de PM’er.
Meervoudige Intelligentie 14

Het MT-lid dat het gesprek voert met de PM’er dient goed te onderzoeken waar de behoeften
van de PM’er liggen.
Hier volgt een aantal suggesties:
• De door de PM’er aangegeven positieve punten en verbeterpunten van de organisatie
kunnen nader besproken worden;
• Het persoonlijk draagvlak van de PM’er;
• Vindt de PM’er nog voldoende uitdaging in het werk?;
• De balans werk en privé;
• De samenwerking met collega’s.
Intervisiegesprekken
We zijn begonnen met de uitdaging om de PM’ers zichzelf centraal te leren stellen in
het werk, met als doel het verwerven van meer zelfreflectie en het bevorderen van
een open cultuur. Bij het werken met kinderen staan de kinderen meestal centraal en
cijferen de PM’ers zichzelf snel weg. Dit is een beeld dat we vaak tegenkomen bij
PM’ers in een overwegend zorgende rol. Bij het bevorderen van een actieve rol in de
ontwikkeling van de kinderen is het nodig dat de PM’ers zelf ook meer in contact
komen met hun eigen ontwikkeling. In de intervisiegesprekken hebben we de persoonlijke
ontwikkeling van de PM’ers gestimuleerd.
Onderwerpen tijdens de intervisiegesprekken:
• Persoonlijke ontwikkeling en levensvisie;
• Balans werk en privé;
• De toekomst.
Vervolgens hebben we ons meer gefocust op de samenwerking van de teams en op
de onderlinge communicatie. We hebben onderzoek gedaan naar factoren die teamontwikkeling
in de weg kan staan. Het verstrikt raken in verschillende loyaliteiten
is daar een voorbeeld van. Teams die langere tijd samenwerken, kunnen overgaan
in vriendinnennetwerken binnen de organisatie, die knellend kunnen werken en de
teamontwikkeling in de weg staan.
Onderwerpen die aan bod kwamen:
• Feedback geven;
• Verschil in visie en persoonlijkheid bespreekbaar maken;
• Opbouw teams.
Na het implementeren van MI maken we een overgang naar teamcoachen:
• Er worden samenwerkingsafspraken gemaakt over het pedagogische milieu;
• Er wordt feedback op de formulieren gegeven;
• Er wordt vaker gewisseld van teams om de persoonlijke ontwikkeling en de teamontwikkeling
te stimuleren.
Meervoudige Intelligentie 15

Hoofdstuk 4 | Raamwerk MI-plan
Voorwaarden MI-project
De ingezette instrumenten, individuele gesprekken, een teamavond en de intervisiegesprekken
moeten het MT voldoende informatie verschaffen om alle voorwaarden te creëren
die nodig zijn om het project te laten slagen. Is er voldoende draagvlak voor het project
in het gehele team, in de groepteams en bij alle individuele PM’ers? Functioneren alle
PM’ers en groepteams nog naar behoren en klopt de combinatie van PM’ers nog? Het is
essentieel dat alle MI-neuzen dezelfde kant op wijzen. Met de informatie verkregen tijdens
de teamavond, de individuele gesprekken en de intervisiegesprekken kan het MT bepaalde
veranderingen in het team of in de groepsteams aanbrengen. Er kunnen nieuwe
teams worden samengesteld, PM’ers kunnen indien nodig extra begeleiding krijgen op
de weg naar werken met MI. Het is in sommige gevallen noodzakelijk vaste patronen te
doorbreken om een open cultuur in het team te bewerkstellingen.
Opstellen raamwerk
Het MT heeft nu voldoende informatie voor het maken van een raamwerk (bijlage 2) voor
een Methodisch werkplan. Het raamwerk geeft vooral weer voor welke veranderingen is
gekozen. Samen met het gehele team en met de gevormde werkgroepen per deelgebied,
wordt uitgewerkt hoe de veranderingen worden ingevuld. In het raamwerk worden de
deelgebieden benoemd waarin een behoefte is aan een MI-benadering. Deze behoeften
zijn door het MT onderzocht met gebruik van alle tijdens de eerste teambijeenkomst verzamelde
informatie. Er wordt een duidelijk tijdspad aangegeven. Vervolgens wordt in het
raamwerk bepaald welke medewerker welke taken per deelgebied krijgt toegewezen en
hoeveel uren er per onderdeel beschikbaar zijn. Eventueel kunnen al budgetten worden
vastgesteld. Nadat het raamwerk is gemaakt door de MT-leden, is de volledige uitwerking
van de plannen vervolgens weer een taak van het gehele team. Het MT zal daarom het
raamwerk aan het team presenteren in een tweede teambijeenkomst. Tijdens deze bijeenkomst
buigt het team zich gezamenlijk over de invulling van het raamwerk waarmee
het team uiteindelijk het methodische werkplan MI kan uitwerken.
Samenvatting
• Het verzamelen en toepassen van alle benodigde informatie;
• Het vaststellen welke deelgebieden uiteindelijk worden opgenomen in het
raamwerk;
• In het team de juiste voorwaarden creëren voor de invoering van MI;
• Het opstellen van het raamwerk. Het raamwerk bevat de volgende
onderdelen:
• Bepalen van de deelgebieden;
• Medewerkers koppelen aan taken;
• Inschatting aantal uren per medewerker per deelgebied;
• Vaststellen van een tijdspad;
• Bepalen van de globale eindproducten;
• Eventueel budgetten vaststellen;
• Presenteren van het raamwerk aan het team in tweede teambijeenkomst.
Meervoudige Intelligentie 16

Invulling van het raamwerk Methodisch werkplan
Teambijeenkomst
Het eerste deel van de teamavond wordt door een of meerdere MT-leden ingeleid. Er
volgt een uiteenzetting over het gemaakte raamwerk voor het Methodisch werkplan
plan zoals we het willen implementeren. Het raamwerk is gebaseerd op de visie en de
gewenste verbeteringen van de MT-leden en de PM’ers, zoals ze zijn verzameld in
de eerste teamavond en de diverse gesprekken. Het raamwerk wordt nu verder
door de PM’ers ingevuld.
Het tweede deel van de avond komen alle werkgroepen bijeen om te brainstormen
over plannen binnen het deelgebied. Er kan een onderverdeling gemaakt worden binnen
elke werkgroep tussen de baby en de peutergroepen. Het MT verzamelt alle
informatie en werkt de plannen verder uit, zodat we tot twee globale werkplannen
komen, waarin alle deelgebieden zijn opgenomen: een voor de babygroepen en een
voor de peutergroepen.
De doelstelling van de teamavond:
• Het MT wil informatie verstrekken over het gemaakte raamwerk voor het MI-plan
en de invulling ervan;
• De werkgroepen gaan brainstormen over de gewenste veranderingen in elk deelgebied;
• Het MT verzamelt alle informatie en maakt twee methodische werkplannen, één
voor de babygroepen en één voor de peutergroepen.
De werkgroepen
Tijdens de teambijeenkomst is er door de werkgroepen een start gemaakt met de uitwerking
van het raamwerk. De werkgroepen hebben vervolgens elk een afzonderlijk
overleg gepland om de ideeën verder uit te werken. Er zijn bijeenkomsten geweest
voor de volgende deelgebieden:
• MI Inrichting fysieke buitenruimte;
• MI Inrichting fysieke binnenruimte;
• Pedagogische werkwijze: MI-thema’s, MI-activiteiten en 3 + -groepje;
• MI Rapportagemethoden;
• MI Observatiemethoden.
Het MT verzorgt de plannen voor de deelgebieden Opleidingsplan en Coachplan.
Werkgroep MI Inrichting fysieke buitenruimte:
De samenstelling van deze werkgroep dient evenwichtig te zijn. Het is van belang dat
van elke groep een PM’er vertegenwoordigd is in de werkgroep. De PM’ers spelen dagelijks
met de kinderen buiten en kunnen daarom een belangrijke bijdrage leveren
aan het transformatieproces. Verder is het van een belang een tuinarchitect en/of een
deskundige hovenier te betrekken bij de plannen. Er moet uiteindelijk een tuintekening
gemaakt worden. Een hovenier kan belangrijke adviezen geven over de keuze
voor planten, bomen en struiken. Veiligheid is hierbij uiteraard een belangrijk aspect.
Meervoudige Intelligentie 17

De pedagogisch coach bewaakt de MI-kwaliteit van de de ideeën die tijdens de brainstormsessies
naar voren komen. Eventuele uitvoerders van de werkzaamheden kunnen
tevens in een vroeg stadium bij de plannen worden betrokken.
De werkgroep MI Inrichting fysieke buitenruimte bestaat uit de volgende deelnemers:
• PM’ers van alle betrokken groepen;
• Tuinarchitect;
• Hovenier;
• Pedagogisch coach / leidingevende;
• Uitvoerders.
De acht intelligenties zijn de rode draad in de brainstormsessies. Zowel voor de babygroepen
als voor de peutergroepen worden de wensen per intelligentie geïnventariseerd.
Alle deelnemers brengen hun ideeën naar voren en alles wordt genotuleerd. Aan het
eind van de sessie wordt voor elke intelligentie een lijst samengesteld. Eventueel wordt
al gezamenlijk gekeken naar de uitvoerbaarheid van de plannen. De toekomstige uitvoerders
van de werkzaamheden, de tuinarchitect en/of de hovenier kunnen hier een
belangrijke bijdrage leveren. De lijst met uitvoerbare ideeën wordt door de leidinggevende
teruggekoppeld naar het managementteam. In het managementteam worden
de ideeën vervolgens besproken en beoordeeld op MI-kwaliteit en financiële haalbaarheid.
Samengevat
• Inventariseren globale wensen over de indeling van de tuin;
• Inventariseren globale wensen over de verschillende onderdelen in de tuin;
• Inventariseren wensen in de baby- en peutertuinen per intelligentie.
Bijeenkomst werkgroep MI Inrichting fysieke buitenruimte
Nadat de werkgroep is samengesteld, komt deze voor de eerste keer bijeen om ideeën
uit te wisselen en mogelijkheden te onderzoeken. De eerste bijeenkomst staat altijd in
het kader van brainstormen. De werkgroep staat als eerste voor de taak ideeën te inventariseren
over de indeling van de tuinen. Hiervoor moet men ideeën verzamelen
over de gewenste onderdelen van de tuinen. Hierbij is het voor de hand liggend de
acht intelligenties als uitgangspunt te nemen.
Werkgroep MI Inrichting fysieke binnenruimte
Voor de MI-inrichting van de binnenruimte hebben we een brede werkgroep nodig.
Ook hier is de visie van PM’ers erg belangrijk en gaan we samen met hen over tot de
samenstelling van de werkgroep.
In de werkgroep “MI Inrichting fysieke binnenruimte” is een afgevaardigde van alle
groepen vertegenwoordigd: de pedagogisch coach, diverse MT-leden en uitvoerders.
Deze groep gaat aan de slag met de verzamelde informatie tijden de teambijeenkomst.
Per intelligentie worden de behoeften in kaart gebracht en onderzocht.
Meervoudige Intelligentie 18

De werkgroep Binnenruimte bestaat uit de volgende deelnemers:
• PM’ers van alle groepen;
• MT-leden;
• Pedagogisch coach;
• Uitvoerders.
Bijeenkomst werkgroep MI Inrichting fysieke binnenruimte
De bijeenkomst staat zoals gebruikelijk in het kader van het in kaart brengen van
de huidige situatie. Hierbij kijken we heel kritisch naar de huidige inrichting van de
groepen, de aanwezige materialen vanuit de MI-visie. Wat is al aanwezig in de groepen
en wat moet er nog worden gerealiseerd?
Het tweede deel van de avond bestaat uit brainstormen. Wat willen we in de groepen
veranderen en aanvullen vanuit de acht intelligenties?
Werkgroep Pedagogische werkwijze: MI-thema’s, MI-activiteiten en 3 + -groepje
De werkgroep Pedagogische MI-werkwijze: MI-thema’s en MI-activiteiten bestaat uit
een PM’er uit alle groepen, de pedagogisch coach en een MT-lid. De werkgroep heeft
besloten bij de ontwikkeling van dit deelgebied nog een bijeenkomst voor het hele
team te organiseren. De reden hiervoor is dat het werken met MI-thema’s op de
babygroepen geheel nieuw is. Om hiervoor een goed concept als basis te laten dienen,
vonden we het noodzakelijk het hele team hieraan deel te laten nemen. Wel hebben
we direct besloten dat de werkgroep met dezelfde deelnemers later overgaat in de
themacommissie.
De werkgroep Pedagogische werkwijze bestaat uit de volgende deelnemers:
• PM’ers van alle groepen;
• MT-leden;
• Pedagogisch coach;
• Uitvoerders.
Teambijeenkomst Pedagogische werkwijze: MI-thema’s, MI-activiteiten en 3 + -groepje
De doelstelling van de deze teambijeenkomst is het verzamelen van ideeën over het
nieuwe concept voor de MI-thema’s. Een nieuwe brainstormsessie is hiervoor een goed
instrument. Nieuw is dat de babygroepen ook actief betrokken worden bij het maken
en voorbereiden van de thema’s. Een passend MI-programma maken voor de babygroepen
is dus een geheel nieuwe uitdaging. Er is een uitgebreide brainstormsessie met het
hele team georganiseerd, die veel goede ideeën opleverde.
Werkgroep MI Rapportagemethoden
De werkgroep Rapportagemethoden bestaat wederom uit een afgevaardigde van alle
groepen binnen de instelling, de pedagogisch coach en MT-leden. De eerste bijeenkomst
wordt kritisch gekeken naar de wijze waarop de communicatie op dit moment
geregeld is. Er wordt geïnventariseerd wat er verbeterd moet worden en op welke
manier.
Meervoudige Intelligentie 19

De werkgroep rapportagemethoden bestaat uit de volgende deelnemers:
• PM’ers van alle betrokken groepen;
• MT-leden;
• Pedagogisch coach.
Bijeenkomst werkgroep MI Rapportagemethoden
De eerste bijeenkomst staat in het teken van het in kaart brengen van de wijze waarop
de diverse communicatiegebieden zijn georganiseerd. Zoals eerder vermeld, hebben
we al een stap gemaakt naar digitale communicatie tussen de ouder en de groepen,
tussen de groepen en de leidinggevende en tussen de groepen en tussen het MT en de
ouders. Door direct aan het begin van het project over te stappen op volledige digitale
communicatie worden de veranderingen op dit vlak gefaseerd ingevoerd. In deze fase,
waarin de rapportage wordt behandeld, zijn alle betrokken partijen al gewend aan
deze manier van digitaal communiceren.
De werkgroep rapportage staat nu voor de opdracht te bepalen hoe we met ouders
willen communiceren. De werkgroep beoordeelt per leeftijdsgroep wat en hoe over de
kinderen gecommuniceerd wordt met de ouders. De groep brainstormt hier uitgebreid
over en houdt hierbij de belangen van de ouders en de PM’ers scherp in de gaten.
Werkgroep MI Observatiemethoden:
De werkgroep MI Observatiemethoden bestaat uit een PM’er van alle groepen binnen
de instelling, de pedagogisch coach en MT-leden. Tijdens de eerste bijeenkomst worden
de huidige observatiemethoden in kaart gebracht en wordt kritisch gekeken naar
invoering van MI binnen dit deelgebeid. Er wordt geïnventariseerd wat er verbeterd
moet worden en op welke manier.
De werkgroep observatiemethoden bestaat uit de volgende deelnemers:
• PM’ers van alle betrokken groepen
• MT-leden;
• Pedagogisch coach.
Bijeenkomst werkgroep MI Observatiemethoden:
De eerste bijeenkomst staat in het teken van het in kaart brengen van het huidige kindvolgsysteem.
We gaan dit systeem onderzoeken en beoordelen welke veranderingen
er doorgevoerd moeten worden. Deze veranderingen betreffen zowel de frequentie
van de huidige observatiemethode als de inhoudelijke kant hiervan. Uiteraard is het
nieuwe kindvolgsysteem volledig op MI gebaseerd.
Meervoudige Intelligentie 20

Hoofdstuk 5 | Planningsfase
Methodisch werkplan babygroepen
Alle werkgroepen hebben nu een of meerdere bijeenkomsten gehad om meer invulling
te geven aan het raamwerk waarin alle deelgebieden van MI zijn opgenomen.
Voor alle deelgebieden hebben de werkgroepen de geformuleerde ideeën verder uitgewerkt.
Met deze gegevens heeft het MT heeft een concreet plan gemaakt om de
invulling van MI op de baby- en peutergroepen vorm te geven. De invulling van de
fysieke buitenruimte is nog niet in dit plan meegenomen en wordt in de werkgroep
Fysieke buitenruimte verder uitgewerkt. De invulling van de buitenruimte is te specialistisch.
Daarom zit een aantal externe specialisten in de werkgroep. De volgende
deelgebieden zijn in dit basisplan voor de babygroepen opgenomen. Dit basisplan
wordt verder uitgewerkt tot de uiteindelijke implementatie.
• MI Inrichting fysieke binnenruimte;
• Pedagogische werkwijze: MI-thema’s en MI-activiteiten;
• MI Rapportagemethoden;
• MI Observatiemethoden.
MI Inrichting fysieke binnenruimte
Het werd al snel duidelijk dat alle wensen en ideeën die er zijn om de MI gestalte te
geven in de groep niet realiseerbaar zijn. Om alle acht intelligenties goed invulling te
geven, is er veel ruimte nodig in de groepen. Over dit vraagstuk hebben we vervolgens
flink gebrainstormd. We kwamen tot de conclusie dat we op een creatieve manier met
de ruimte om moeten gaan. Na een flinke brainstormsessie kwamen we tot de slotsom
dat we de ruimte multifunctioneel moeten gaan gebruiken.
Deze multifunctionele ruimte wordt steeds opnieuw ingericht met verschillende materialen
die gekoppeld zijn aan een MI-thema. Deze materialen worden bewaard in acht MIkisten
die elk een intelligentie vertegenwoordigen. In alle kisten zitten basismaterialen.
Deze worden per MI-thema aangevuld met themagerichte materialen.
De MI-kisten
Vormgeving kisten: De buitenkant en/of het deksel moeten duidelijk zichtbaar een intelligentie
uitbeelden. Grootte: 50 x 50 x 100 centimeter.
Ideeën voor basismaterialen in de MI-kist
Muziekknap: cd’s, muziekinstrumenten, boekjes met liedjes, microfoon, muziek uit
verschillende culturen, top 40-muziek, klassieke muziek et cetera.
Beweegknap: beweegspelletjes, platen van bewegen: sporten, bal.
Beeldknap: plantenbak die wordt gebruikt om op te verven, praatplaten, fototoestel,
viewmaster, verrekijker met platen, klei, creatieve materialen, canvasdoeken,
behang, sjablonen van letters, cijfers, boeken met platen.
Natuurknap: emmertje, schep, boekjes met dieren, boekjes over de seizoenen,
dierenknuffels, cd’s dierengeluiden, bakjes met natuurmaterialen
(steen, eikels et cetera) cd’s met natuurgeluiden, paraplu, zonnebril.
Mensknap: spiegel, kringspelletjes, gezelschapsspelletjes, verjaardagskalender.
Meervoudige Intelligentie 21

Zelfknap: lege kist waar je spullen in doet van individuele kinderen: jassen et
cetera, foto’s van kind of gezinsleden, zelf in te vullen.
Taalknap: boekjes, letters, sjablonen, magneetstempels met letters, puzzels met
letters, liedjes zingen.
Rekenknap: rekenmachine, kassa, weegschaal, grote dobbelstenen, telraam, zandlopers,
meetlint, geometrische vormen.
Pedagogische werkwijze: MI-thema’s en MI-activiteiten
De blokkendoos werkt al jaren met maandthema’s waarop alle dagelijkse activiteiten
zijn gebaseerd. De thema’s werden in het verleden voornamelijk ontwikkeld door de
pedagogisch coach, in samenwerking met de peutergroepen. Nieuw in die zin is de betrokkenheid
van de babygroepen. Naast de jaarlijks terugkerende thema’s (seizoenen)
werden ook regelmatig nieuwe thema’s behandeld. De thema’s worden in de toekomst
aangepast aan de MI-visie. In de toekomst wordt een speciale commissie (Themacommissie
Babygroepen) opgericht die het concept voor de MI-thema’s gaat ontwikkelen.
Van elke groep is er een vertegenwoordiger present in de commissie, aangevuld met
de pedagogisch coach en MT-leden. Het is hierbij voor de hand liggend dat de deelnemers
van de themacommissie dezelfde zijn als de werkgroep Pedagogische MI-werkwijze:
MI-thema’s en MI-activiteiten.
Bruikbare ideeën vanuit de babygroepen:
• Mentorschap oudste peuters bij nieuwkomers.
De PM’ers van de babygroepen hebben geconstateerd dat de kinderen die doorstromen
naar de peutergroepen wel wat begeleiding kunnen gebruiken. Tegelijkertijd
willen we bij de peutergroepen 3 + -beleid gaan invoeren, waarbij het de bedoeling is
de driejarigen meer uitdaging te bieden. Elk kind dat doorstroomt vanuit de babygroepen
krijgt een driejarige mentor uit de betreffende peutergroep. De mentor en de
nieuwe peuter krijgen samen de gelegenheid om rustig het lokaal en de nieuwe groep
te verkennen, bijvoorbeeld met de nieuwe peuter een uurtje alleen in de poppenhoek
spelen. Voor de jonge peuter is het een steuntje in de rug in een nieuwe situatie en
de oudste peuter krijgt iets meer verantwoordelijkheid aangeboden.
• Lopertjes naar buiten of op de gang.
• Om de oudste kinderen in de babygroep wat meer ruimte en uitdaging te geven,
kunnen ze in kleine groepjes op de gang spelen om activiteiten te doen in het kader
van MI.
• Betrokkenheid van de nul- en eenjarigen bij MI.
• Een nieuwe uitdaging binnen de MI is om de nul- en eenjarigen bij de activiteiten
te betrekken. Voor deze groep moet geheel nieuw MI-beleid ontwikkeld worden.
• Meer vrijheid van PM’ers in het aanbieden van activiteiten. PM’ers observeren de
groep en/of individuele kinderen om te bepalen welke intelligentie en activiteit bij
deze groep aansluit op dat moment. Ze kunnen een variëteit aan activiteiten voorbereiden.
De PM’ers kunnen zelf per dag bepalen welke activiteit op dat moment
bij de groep past. Aan der hand van een afvinklijst per thema kunnen zo alle intelligenties
aan bod komen.
• Oprichten Themacommissie Babygroepen.
Meervoudige Intelligentie 22

• Nieuw is dat er een Themacommissie Babygroepen wordt opgericht, die zich zal aansluiten
bij de bestaande Themacommissie Peutergroepen om samen de thema’s en
activiteiten voor te bereiden. De Themacommissie Babygroepen wordt bemand door
dezelfde deelnemers als de PM’ers van de babygroepen uit deze werkgroep.
Themacommissie Babygroepen: ontwikkelen van thema’s
De Themacommissie Babygroepen komt eens per twee maanden op een avond voor
twee uur bij elkaar. Tijdens deze avond worden er twee nieuwe thema’s uitgewerkt.
De pedagogisch coach begeleidt en bewaakt dit proces. De PM’ers hebben hierin een
actieve rol en brengen zelf ideeën voor de thema’s en de uitwerking hiervan. De pedagogisch
coach draagt zorg voor de MI-basis en uitwerking van de thema’s.
Voorbereiding voor de themacommissie bijeenkomsten
Alle PM’ers dragen vooraf ideeën aan voor de nieuw te ontwikkelen thema’s. Per intelligentie
moet één idee voor een activiteit ingebracht worden. Zo komt elk lid van
de themacommissie met een achttal ideeën naar het overleg. Deze ideeën zijn in de
groep ontwikkeld. Op deze manier zijn de overige teamleden ook verantwoordelijk en
betrokken bij het ontwikkelen van nieuwe thema’s. De pedagogisch coach zorgt voor
een lijst met benodigde materialen.
Uitwerken van de thema’s
Per bijeenkomst worden twee thema’s uitgewerkt en twee nieuwe thema’s voor de
volgende periode vastgesteld. Ook worden de twee thema’s van de afgelopen periode
geëvalueerd. De pedagogisch coach en de themacommissies bedenken deze thema’s.
De twee betreffende themacommissies werken de thema’s per doelgroep uit.
Van alle ingebrachte ideeën voor activiteiten worden per intelligentie twee activiteiten
geselecteerd. Er worden dus per thema zestien activiteiten vastgesteld en
ontwikkeld. Hierbij wordt beoordeeld in hoeverre er behoefte is aan aanpassingen
in de fysieke binnen- en buitenruimte. Per intelligentie is er een MI-kist. In de kist
zitten basismaterialen om deze intelligentie aan te spreken. Tijdens het uitwerken
van de thema’s wordt beoordeeld of er voor deze thema’s nog aanvullingen nodig
zijn voor de kisten. Er wordt een themabudget vastgesteld. Dit is nu vastgesteld op
75 euro per thema. Van dit budget moeten themagerichte benodigdheden worden
gekocht. Een vaste PM’er wordt aangesteld als penningmeester en is verantwoordelijk
voor het budget.
Alle thema’s worden digitaal uitgewerkt en bewaard in een map. Elke groep krijgt een
themamap met hierin de uitgewerkte activiteiten per intelligentie.
Voor elke intelligentie is er een vast pictogram.
Samenvatting
• Per bijeenkomst worden per doelgroep twee thema’s geëvalueerd, twee
thema’s uitgewerkt en twee nieuwe vastgesteld.
• Per intelligentie moeten er twee activiteiten worden bedacht en vastgesteld
uit de ingebrachte ideeën.
• Deze activiteiten worden opgenomen in een aftekenlijst.
• Deze aftekenlijst wordt gebruikt in elke groep. Wanneer één van die
activiteiten wordt uitgevoerd, kan deze worden afgetekend, met de datum.
Meervoudige Intelligentie 23

Communicatie naar de ouders
De pedagogisch coach informeert via een nieuwsbrief per mail de ouders over het
nieuwe thema. De PM’ers beschrijven hun activiteiten op het formulier “Wat hebben
we gedaan vandaag”. Met pictogrammen en tekstueel laten ze zien welke intelligentie
er die dag aangesproken is. Hierover meer bij het deelgebied “Rapportagemethoden”.
Dagindeling:
Dagelijks wordt er minimaal één MI-activiteit uitgevoerd. Deze activiteit kan zowel
binnen als buiten plaatsvinden en de PM’ers zijn zelf verantwoordelijk voor de keuze
van deze activiteit. In het formulier “Wat gaan we doen vandaag” wordt vermeld voor
welke activiteit is gekozen en waarom. Aan het einde van de dag wordt deze geëvalueerd
in het formulier “Hoe was de dag”.
In het formulier “Wat hebben we gedaan vandaag“ wordt uiteraard ook aan de ouders
gemeld welke activiteit is uitgevoerd en welke intelligenties daarbij zijn aangesproken.
Wanneer er zich (onverwachte) actualiteiten op een dag voordoen (bijvoorbeeld
verjaardag of de geboorte van een broertje of zusje) kan hierop worden ingespeeld.
Het is belangrijk dat de PM’ers zich ervan bewust zijn dat dit ook een MI-activiteit is
en dat ze evalueren welke intelligenties daarmee aangesproken zijn. Dit wordt in het
formulier “Hoe was de dag” beschreven.
MI Rapportagemethoden
In het deelgebied MI Rapportagemethoden hebben we de dagelijkse communicatie
tussen de ouders en de PM’ers en de interne communicatie ondergebracht. Het deelgebied
Rapportagemethoden beschrijft de wijze waarop de Blokkendoos met de
ouders wil communiceren. De communicatie met ouders wordt uitgesplitst naar de verschillende
doelgroepen, in dit geval de babygroepen, en richt zich hier voornamelijk
op schriftelijke rapportage. De Blokkendoos heeft de communicatie met ouders in
het afgelopen jaar grotendeel gedigitaliseerd. Verder is MI in de communicatie
geïntegreerd.
Schriftelijke rapportage
Alle kinderen hebben een vaste mentor in de groep. De jongste kinderen van nul en
één jaar houden in het nieuwe systeem een eigen boekje. De boekjes krijgen echter
wel een nieuwe vormgeving met een invulschema gericht op MI.
Voor één- tot tweejarigen wordt dagelijks het formulier “Wat hebben we gedaan vandaag”
digitaal naar de ouders verstuurd. Maandelijks wordt er bovendien een observatie
gemaakt en aan de ouders meegegeven. Dit formulier wordt ontwikkeld door de
werkgroep en is gebaseerd op MI. Tevens worden er richtlijnen opgesteld om de kwaliteit
van de formulieren op peil te houden.
De formulieren “Wat gaan we doen”, “Hoe was de dag” en “Wat hebben we gedaan”
worden MI-proof gemaakt. Het werken met pictogrammen, het toevoegen van
MI-onderwerpen en de knapheden benoemen zijn hier van groot belang.
Meervoudige Intelligentie 24

MI Observatiemethoden
Kindvolgsysteem
Alle kinderen hebben een mentor. De mentor voert alle observaties uit van het kind en
rapporteert hierover. Er wordt een systeem ontwikkeld waarbij alle kinderen elk kwartaal
worden geobserveerd. Het systeem bestaat uit ontwikkelingsvragen (aftekenlijst)
en Pikler- en MI-gerichte vragen (open vragen). De kinderen worden periodiek per
kwartaal geobserveerd. Ouders krijgen de ingevulde lijsten per kwartaal overhandigd.
In de babygroepen zijn er jaarlijks twee momenten dat er gesprekken plaatsvinden in
het kader van het kindvolgsysteem. De ingevulde observatieformulieren dienen als
basis voor de gesprekken met de ouders. Als de kinderen rond één jaar zijn, een maand
voordat ze overgaan naar de peutergroep, nodigt de mentor de ouders uit voor een
gesprek. De tot nu toe gemaakte observatieverslagen dienen als basis voor de gesprekken.
We ontwikkelen voor de PM’ers aftekenlijsten om de te plannen observaties en
gesprekken inzichtelijk te houden. Via de aftekenlijsten kan de PM’er haar planning
bijhouden. Welke schriftjes moeten er geschreven worden, welke kinderen moeten
geobserveerd worden en welke gesprekken moeten er worden gepland?
.
Methodisch werkplan peutergroepen
Alle werkgroepen hebben vervolgens een of meerdere bijeenkomsten gehad om meer
invulling te geven aan het raamwerk waarin alle deelgebieden van MI zijn opgenomen.
Voor alle deelgebieden hebben de werkgroepen de geformuleerde ideeën
verder uitgewerkt. Alle verzamelde informatie dient nu als basis waarop het MT een
concreet werkplan heeft gemaakt om de invulling van MI-peutergroepen vorm te
geven.
De invulling van de fysieke buitenruimte staat nog niet in deze basisplannen. De werkgroep
Fysieke buitenruimte werkt deze verder uit. De invulling van de buitenruimte is
te specialistisch en in de werkgroep zit een aantal externe specialisten. Dit plan dient
als basis om verder uit te werken richting de implementatie.
De volgende deelgebieden zijn in dit basisplan opgenomen:
• MI Inrichting fysieke binnenruimte;
• Pedagogische werkwijze: MI-thema’s en MI-activiteiten;
• MI Rapportagemethoden;
• MI Observatiemethoden.
MI Inrichting fysieke binnenruimte
Het is een lastige opgave in de groepen alle intelligenties voldoende ruimte te geven.
Het liefst zouden we voor elke intelligentie een eigen hoek binnen de groepsruimte
inrichten, maar dat is ruimtetechnisch niet haalbaar. We gaan daarom de groepen multifunctioneel
inrichten en alle hoeken in de groepsruimte goed benutten. Voor elke
groep is ruimte of een hoek gereserveerd die op verschillende manieren te gebruiken
is. Deze multifunctionele ruimtes worden steeds opnieuw ingericht met verschillende
materialen die gekoppeld zijn aan een MI-thema. Deze materialen worden bewaard
in acht MI-kisten die elk een intelligentie vertegenwoordigen. In alle kisten zitten basismaterialen.
Deze worden per MI-thema aangevuld met themagerichte materialen.
Meervoudige Intelligentie 25

De MI-kisten
Vormgeving kisten: De buitenkant en/of deksel moeten duidelijk zichtbaar een intelligentie
uitbeelden. Grootte: 50 x 50 x 100 centimeter.
Ideeën voor basismaterialen in de MI-kist.
Muziekknap: cd’s, muziekinstrumenten, boekjes met liedjes, microfoon, muziek uit
verschillende culturen, top 40-muziek, klassieke muziek et cetera.
Beweegknap: beweegspelletjes, platen van bewegen: sporten, bal.
Beeldknap: plantenbak die wordt gebruikt om op te verven, praatplaten, fototoestel,
viewmaster, verrekijker met platen, klei, creatieve materialen,
canvasdoeken, behang, sjablonen van letters, cijfers, boeken met platen.
Natuurknap: emmertje, schep, boekjes dieren, boekjes over de seizoenen, dierenknuffels,
cd’s dierengeluiden, bakjes met natuurmaterialen, zoals stenen
en eikels, cd’s met natuurgeluiden, paraplu, zonnebril.
Mensknap: spiegel, kringspelletjes, gezelschapsspelletjes, verjaardagskalender.
Zelfknap: lege kist waar je spullen in doet van individuele kinderen, zoals jassen.
Zelf in te vullen. Foto’s van kind of gezinsleden.
Taalknap: boekjes, letters, sjablonen, magneetstempels met letters, puzzels met
letters. Liedjes zingen.
Rekenknap: rekenmachine, kassa, weegschaal, grote dobbelstenen, telraam, zandlopers,
meetlint, geometrische vormen.
Pedagogische MI-werkwijze: MI-thema’s en MI-activiteiten
De blokkendoos werkt al jaren met maandthema’s waarop alle dagelijkse activiteiten
zijn gebaseerd. De thema’s werden in het verleden voornamelijk ontwikkeld door de
pedagogisch coach, in samenwerking met de peutergroepen. Nieuw in die zin is de betrokkenheid
van de babygroepen. Naast de jaarlijks terugkerende thema’s (seizoenen)
werden ook regelmatig nieuwe thema’s behandeld. De thema’s worden in de toekomst
aangepast aan de MI-visie. In de toekomst wordt een speciale commissie (themacommissie)
opgericht, die het concept voor de MI-thema’s gaat ontwikkelen. Elke groep
heeft een vertegenwoordiger in de commissie, aangevuld met de pedagogisch coach
en MT-leden. Het is hierbij voor de hand liggend dat de deelnemers van de themacommissie
dezelfde zijn als de werkgroep Pedagogische MI werkwijze: MI-thema’s en
MI-activiteiten.
Bruikbare ideeën vanuit de peutergroepen
• Nieuwe werkwijze voor de Themacommissie Peutergroepen.
De Themacommissie Peutergroepen werkt een thema uit en ontwikkelt voor alle
intelligenties twee activiteiten. De peutergroepen krijgen een map met activiteiten
die in een maand binnen het thema uitgevoerd kunnen worden. De PM’ers bepalen
dagelijks zelf welke activiteit bij de groep past. Het is wel de bedoeling dat in
een maand alle intelligenties en activiteiten aan bod komen. Hierbij is matchen en
stretchen van belang. Nieuw hierbij is dat de babygroepen zich aansluiten bij de
peutercommissie.
Meervoudige Intelligentie 26

• Weekopbouw van de activiteiten in de themaperiode. Voorbeeld: eerste week naar
buiten om materialen te zoeken, tweede week de materialen verwerken en sorteren,
derde week een activiteit doen met de materialen en de vierde week een presentatie.
• De activiteit is afhankelijk van de samenstelling van de groep en gebeurtenissen zoals
een verjaardag.
• Er kan van het thema worden afgeweken als er een bijzondere gebeurtenis is in de
groep, zoals een verjaardag of een geboorte van broertje of zusje.
• Er worden verschillende activiteiten voorbereid in de themacommissie voor individuele
kinderen, voor grote en voor kleinere groepen.
• In teamoverleggen worden de kinderen en de hele groep maandelijks besproken, zodat
MI-activiteiten op maat kunnen worden gemaakt.
• Het is de bedoeling dat PM’ers zichzelf trainen in het observeren van de groep en
de individuele kinderen. De aan te bieden intelligenties moeten aansluiten bij de groep,
een groepje of een individueel kind.
• Meer buitenactiviteiten.
• Omdat het hele buitenterrein wordt ingericht om er allerlei MI/activiteiten te laten
plaatsvinden, kunnen we vaker en langer buitenspelen, ook omdat we meer structuur
kunnen bieden voor de buitenactiviteiten.
• Één-op-éénactiviteiten.
• Meer individuele MI-benadering en gerichter activiteiten aanbieden, ook één op één.
• 3 + -activiteiten.
• We gaan op vier dagen per week een activiteit ontwikkelen voor 3 + -ers. Dit gebeurt
door vaste leidsters en met relatief kleine groepjes kinderen. Deze activiteiten worden
in de Themacommissie Peutergroepen ontwikkeld. De 3 + -begeleiders maken daarom
deel uit van de Themacommissie Peutergroepen, zodat ze zelf betrokken zijn bij
ontwikkeling van de 3 + -activiteiten.
Themacommissie Peutergroepen: ontwikkelen van thema’s
De Themacommissie Peutergroepen komt eens per twee maanden op een avond voor
twee uur bij elkaar. Tijdens deze avond worden er twee nieuwe thema’s uitgewerkt.
De pedagogisch coach begeleidt en bewaakt dit proces. De PM’ers hebben hierin een
actieve rol en brengen zelf ideeën voor de thema’s en de uitwerking hiervan. De pedagogisch
coach draagt zorg voor de MI-basis en uitwerking van de thema’s.
Voorbereiding voor de Themacommissie Bijeenkomsten
Alle PM’ers dragen vooraf ideeën aan voor de nieuw te ontwikkelen thema’s. Per intelligentie
wordt één idee voor een activiteit ingebracht. Zo komt elk lid van de themacommissie
met een achttal ideeën naar het overleg. Deze ideeën zijn in de groep
ontwikkeld. Op deze manier zijn de overige teamleden dus ook verantwoordelijk voor
en betrokken bij het ontwikkelen van nieuwe thema’s. De pedagogisch coach zorgt
voor een lijst met benodigde materialen.
Uitwerken van de thema’s
Per bijeenkomst worden twee thema’s uitgewerkt en twee nieuwe thema’s voor de volgende
periode vastgesteld. Ook worden de twee thema’s van de afgelopen periode
Meervoudige Intelligentie 27

geëvalueerd. De pedagogisch coach en de themacommissies bedenken deze thema’s.
De thema’s worden per doelgroep uitgewerkt door de twee betreffende themacommissies.
Van alle ingebrachte ideeën voor activiteiten worden per intelligentie twee activiteiten
geselecteerd. Er worden dus per thema zestien activiteiten vastgesteld en ontwikkeld.
Hierbij wordt beoordeeld in hoeverre er behoefte is aan aanpassingen in de fysieke binnen-
en buitenruimte. Per intelligentie is er een MI-kist. In de kist zitten basismaterialen
om deze intelligentie aan te spreken. Tijdens het uitwerken van de thema’s wordt er
beoordeeld of er nog aanvullingen nodig zijn voor de kisten vanuit de thema’s. Er wordt
een themabudget vastgesteld. Dit is nu vastgesteld op 75 euro per thema. Van dit budget
moeten themagerichte benodigdheden worden gekocht. Een vaste PM’er wordt aangesteld
als penningmeester. Die is verantwoordelijk voor het budget.
Alle thema’s worden digitaal uitgewerkt en worden op papier bewaard in een map. Elke
groep krijgt een themamap met hierin de uitgewerkte activiteiten per intelligentie.
Voor elke intelligentie is er een vast pictogram.
Samenvatting
• Per bijeenkomst worden per doelgroep twee thema’s geëvalueerd, twee
thema’s uitgewerkt en twee nieuwe vastgesteld.
• Per intelligentie moeten er twee activiteiten worden vastgesteld uit de
ingebrachte ideeën.
• Deze activiteiten worden opgenomen in een aftekenlijst.
• Deze aftekenlijst wordt gebruikt op elke groep, wanneer één van die
activiteiten wordt uitgevoerd, kan deze worden afgetekend, met de datum.
Communicatie met de ouders
De pedagogisch coach informeert via een nieuwsbrief per mail de ouders over het
nieuwe thema. In het formulier “Wat hebben we gedaan vandaag” beschrijven de
PM’ers hun activiteiten. Met pictogrammen en tekstueel laten ze zien welke intelligentie
er die dag aangesproken is. Dit wordt bij het deelgebied Rapportagemethoden
verder beschreven.
Dagindeling
Dagelijks wordt er minimaal één MI-activiteit uitgevoerd. Deze activiteit kan zowel
binnen als buiten plaatsvinden. De PM’ers zijn zelf verantwoordelijk voor de keuze van
de activiteit. In het formulier “Wat gaan we doen vandaag” wordt vermeld voor welke
activiteit is gekozen en waarom. Aan het einde van de dag wordt dit geëvalueerd op
het formulier “Hoe was de dag”.
In het formulier “Wat hebben we gedaan vandaag" wordt uiteraard ook aan de
ouders gemeld welke activiteit is uitgevoerd en welke intelligenties daarbij zijn aangesproken.
Wanneer er zich (onverwachte) actualiteiten op een dag voordoen
(bijvoorbeeld een verjaardag, of de geboorte van een broertje of zusje) kan hierop worden
ingespeeld. Het is belangrijk dat de PM’ers zich ervan bewust zijn dat dit ook een
MI-activiteit is en dat zij evalueren welke intelligenties daarmee aangesproken zijn.
Dit wordt op het formulier “Hoe was de dag” beschreven.
Meervoudige Intelligentie 28

3 + -beleid
De Blokkendoos heeft besloten 3 + -beleid te gaan opzetten. Op alle peutergroepen
zijn 3 + -ers aanwezig. Zij kunnen op deze manier extra uitgedaagd worden. De vraag
die daarbij rijst is: “Hoe kunnen we de MI-activiteiten inpassen in de dag van de peutergroepen?”
Het idee is de 3 + -MI-activiteiten op een vast tijdstip aan te bieden. Ook vinden de
PM’ers het belangrijk dat de drie peutergroepen gaan samenwerken. Dagelijks kunnen
van elke peutergroep twee kinderen deelnemen aan een 3 + -activiteit. Er zijn vier vaste
PM’ers betrokken bij de 3 + -activiteiten die elk een dag deze taak op zich kunnen
nemen. Het is de bedoeling dat vier keer per week een activiteit wordt gedaan van half
vier tot vier uur. Eén van bovengenoemde leidsters gaat met ongeveer zes kinderen van
alle drie groepen deze activiteit doen. De rest van de groepen gaan naar buiten, er zijn
dan voldoende leidsters. De activiteiten worden voorbereid in de themacommissie en
ook hier hebben de PM’ers keuze uit een aantal activiteiten.
Extra activiteiten 3 + :
• Gezelschapsspelletjes;
• 3 + -er wordt hulpje van de dag;
• 3 + -er wordt mentor van zijn nieuwe peuter;
• Tussen de middag en op rustige momenten wat moeilijker MI-activiteiten aanbieden,
knippen, rijgen, nieuw constructiemateriaal, koken en bakken;
• Fietskarrenaanschaffen om uitjes te kunnen make
• Memory maken met foto’s kinderen;
• Muziek uitbreiden met nieuwe cd’s en verhalen-cd’s.
Rapportagemethoden
In het deelgebied MI Rapportagemethoden hebben we de dagelijkse communicatie
tussen de ouders en de PM’ers en de interne communicatie ondergebracht. Het deelgebied
beschrijft de wijze waarop de Blokkendoos met de ouders wil communiceren.
De communicatie met ouders wordt uitgesplitst naar de verschillende doelgroepen, in
dit geval de babygroepen, en richt zich hier voornamelijk op schriftelijke rapportage.
De Blokkendoos heeft de communicatie met ouders in het afgelopen jaar grotendeel
gedigitaliseerd. Verder is MI in de communicatie geïntegreerd.
Schriftelijke rapportage
Alle kinderen hebben een vaste mentor op de groep. Van twee- tot vierjarigen
wordt dagelijks het formulier “Wat hebben we gedaan vandaag” digitaal naar de
ouders gestuurd. Maandelijks wordt er bovendien een observatie gemaakt en aan
de ouders meegegeven. Dit formulier wordt ontwikkeld door de werkgroep. De
mentor vult het in.
De formulieren “Wat gaan we doen”, “Hoe was de dag” en “Wat hebben we gedaan”
worden MI-proof gemaakt. Het werken met pictogrammen, het toevoegen van
MI-onderwerpen en de knapheden benoemen is hier van groot belang.
Meervoudige Intelligentie 29

MI Observatiemethoden
Kindvolgsysteem
Alle kinderen hebben een mentor. De mentor voert alle observaties van het kind uit
en rapporteert hierover. Er wordt een systeem ontwikkeld waarbij alle kinderen elk
kwartaal worden geobserveerd. Het systeem bestaat uit ontwikkelingsvragen (aftekenlijst)
en Pikler-/MI-gerichte vragen (open vragen). De kinderen worden periodiek,
per kwartaal, geobserveerd. Ouders krijgen de ingevulde lijsten per kwartaal overhandigd.
In de babygroepen vinden er zijn er jaarlijks twee keer gesprekken plaats in
het kader van het kindvolgsysteem. De ingevulde observatieformulieren dienen als
basis voor de gesprekken met de ouders. Als de kinderen rond drie jaar zijn en een
maand voordat ze overgaan naar de basisschool word er door de mentor een gesprek
gepland met de ouders. De tot nu toe gemaakte observatie is daarvoor de basis.
We gaan voor de PM’ers aftekenlijsten ontwikkelen om de te plannen observaties en
gesprekken inzichtelijk te houden. Via de aftekenlijsten kan de PM’er haar planning
bijhouden. Welke schriftjes moeten er geschreven worden, welke kinderen moeten
geobserveerd worden en welke gesprekken moeten er worden gepland?
Meervoudige Intelligentie 30

Hoofdstuk 6 | Implementatiefase
In deze fase van het project worden de plannen zoals ze staan beschreven in het methodisch
werkplan gerealiseerd en daadwerkelijk uitgevoerd. Tijdens deze fase blijven
de werkgroepen actief betrokken bij het proces. Diverse taken worden door de werkgroepen
zelf uitgevoerd. Andere, meer specialistische taken, worden uitbesteed aan
experts. We zetten per deelgebied uiteen hoe de implemtatieprocessen zijn verlopen.
MI Buitenruimte
De inrichting van de buitenruimte van een kinderdagverblijf is een belangrijk onderdeel
in het MI-project. Hier kunnen de kinderen vrij spelen, gezamenlijke activiteiten
doen en zich volledig op eigen wijze ontwikkelen. Het is van groot belang dat alle
acht intelligenties goed vertegenwoordigd zijn in de buitenruimte. In het geval van de
Blokkendoos konden we in verband met de verhuizing van een hele nieuwe situatie
uitgaan. We konden onze nieuwe buitenruimte helemaal vanaf de grond opbouwen.
Dit biedt uiteraard veel mogelijkheden om MI toe te passen. Natuurlijk zijn er ook binnen
een bestaande situatie veel mogelijkheden de buitentuimte tot een MI-tuin om te
vormen. De Werkgroep Tuininrichting gaat hier gezamenlijk mee aan de slag.
Alle ideeën uit de werkgroep worden teruggekoppeld naar het managementteam. Die
heeft de taak alle verzamelde informatie te verwerken. Er wordt een keuze gemaakt
uit alle verzamelde ideeën. In samenspraak met de tuinarchitect wordt een globaal
tuinplan gemaakt waarin de haalbare wensen en ideeën van de Werkgroep Tuininrichting
zijn verwerkt. Om de globale tuininrichting vorm te geven, moeten we
beschikken over informatie over de gewenste onderdelen van de tuinen. Hiermee
bedoelen we bijvoorbeeld een fietstraject, een zandbak of een avonturentuin. Ten
slotte moet er een keuze gemaakt moeten worden hoe de acht intelligenties worden
vormgegeven in de tuinen.
Samenvatting
• Bepalen indeling van de tuinen;
• Bepalen welke onderdelen;
• Invullen geven aan de acht intelligenties in de tuinen.
Meervoudige intelligentie in de babytuinen
De Blokkendoos heeft een plan gemaakt voor de inrichting van de babytuinen. Per
intelligentie is gekozen voor de volgende onderdelen.
Beweegknap
Deze kinderen leren van en door hun lichaam te gebruiken. Ze zijn in beweging, lopen
rond, kijken om zich heen om uit te zoeken wat ze gaan doen. Ze maken vaak gebaren
als ze praten en ze zijn gemakkelijk te herkennen aan hun sprekende mimiek.
Beweegknap in de babytuin
Alle babygroepen hebben een eigen tuin van een behoorlijke afmeting waarin beweegknap
goed tot zijn recht kan komen. Voor de allerjongsten (nul- tot éénjarigen)
Meervoudige Intelligentie 31

hebben we een MI-Piklerhoek ingericht, met speciale matten waarop kinderen zich
goed kunnen bewegen en waar ze veel ruimte krijgen om verschillende vaardigheden
te oefenen, zoals omrollen, het ontdekken van materialen en zich voortbewegen. Jonge
baby’s liggen op hun rug waarbij om hen heen uitdagend materiaal wordt neergelegd.
De baby’s worden hierdoor gestimuleerd te bewegen en het materiaal te onderzoeken.
Op het grasveld kunnen de
wat oudere kinderen (ééntot
tweejarigen) oefenen
met vaardig-heden zoals
kruipen, rollen en lopen.
Op het MI-klim-en-klauterplateau
kunnen de kinderen
heerlijk allerlei bewegingen
oefenen zoals klauteren,
kruipen, tijgeren en klimmen.
Spelen in het speelhuisje.
Meervoudige Intelligentie 32

Beweegknap samengevat
• Bewegen en spelen in de MI-Piklerhoek;
• Kruipen, rollen en lopen op het grasveld;
• Klimmen en klauteren op het MI-klautertoestel;
• Voortbewegen op fietsjes en stepjes op het verharde deel van de tuin;
• Speelhuisje.
Natuurknap
Deze kinderen voelen zich sterk aangetrokken tot dieren, planten of natuurlijke voorwerpen.
Ze nemen vaak iets mee wat ze hebben gevonden in de natuur. Ze verzamelen
graag, analyseren en tonen interesse voor namen van planten en dieren. Ze letten
op het weer. Ze hebben oog voor verandering en opeenvolging in de natuur.
Natuurknap in de tuin.
De babytuinen zijn spannend ingericht met veel groen,
bomen en planten.
In de tuin van de babygroepen zijn veel vogelhuisjes op
kinderhoogte opgehangen, waarin vogeltjes leven. De kinderen
zijn hier nauw bij betrokken. We gaan regelmatig
op bezoek bij onze vogels en voeden ze met zelfgemaakte
vetballen en pindakettingen. De betrokkenheid bij de dieren
wordt hierdoor erg vergroot.
De kinderen kunnen planten verzorgen en water geven
met een gietertje. Ook kunnen ze onkruid wieden.
Er zijn bakjes met verschillende natuurmaterialen zoals
stenen, schelpen en boomschors en er zijn insectenkijkdozen,
om verschillende insecten te bekijken.
In de tuinen zijn praatplaten met dieren en planten.
De kinderen kunnen spelen
met zand en water.
Meervoudige Intelligentie 33

Natuurknap samengevat
• Veel bomen en struiken die een natuurlijke functie
hebben, zoals schaduw en vormgeving van de tuin;
• Zand en water;
• Vogeldorp, betrokkenheid bij dieren;
• Verzorgen van planten, onkruid wieden et cetera;
• Bakjes met verschillende natuurmaterialen;
• Insectenkijkdozen;
• Praatplaten met dieren.
Muziekknap
Deze kinderen voelen zich aangetrokken tot het luisteren naar muziek of het zingen
en meezingen van liedjes. Ze zullen tijdens een activiteit zelf voor achtergrondmuziek
zorgen. Ze bedenken zelf nieuwe liedjes. Melodieën en ritmes spelen binnen deze intelligentie
een hoofdrol.
Muziekknap in de tuin
In de tuin kunnen allerlei muzikale activiteiten worden
aangeboden. Samen op het gras zitten en muziek maken
met diverse instrumenten. In de tuin worden ook enkele
windorgels opgehangen. In de loungehoek worden liedjes
gezongen en er worden cd’tjes gedraaid.
Muziekknap samengevat
• Muzikale activiteiten;
• Aanbieden van instrumenten;
• Windorgels;
• Cd’s draaien.
Beeldknap
Dit zijn kinderen die zich de dingen in beelden voorstellen. Ze houden van kleuren en
vormen. Deze kinderen zitten vaak te tekenen of te krabbelen. Het zijn kinderen die
snel de weg weten te vinden. Puzzels waarbij ruimtelijke verhoudingen een rol spelen
kunnen deze kinderen goed en snel oplossen.
Beeldknap in de tuin
De babygroepen hebben
een heerlijk loungeplek met
zonnedoeken, waar allerlei
beeldknap-activiteiten aangeboden
kunnen worden.
De plekken zijn zo ingericht
dat buiten dezelfde activiteiten
kunnen worden aangeboden
als binnen.
Meervoudige Intelligentie 34

Aan de hekken bij de babytuinen zijn lijsten bevestigd waar de kinderen op kunnen
schilderen en schoolbordkrijten.
Beeldknap samengevat
• Beeldknap-activiteiten;
• Lijsten om te beschilderen;
• Lijsten om in te krijten.
Rekenknap
Het oplossen van problemen heeft een sterkte aantrekkingskracht op deze kinderen.
Ze vinden het een uitdaging om oorzaak-gevolgverbanden te leggen. Analyseren van
problemen en gestructureerd werken horen bij deze intelligentie. Meten, maar ook het
(her)kennen van cijfers is een fijne bezigheid voor deze kinderen.
Rekenknap in de tuin
Rekenknap is voor de babygroepen in beperkte mate van toepassing. Het tellen voor
deze doelgroep is beperkt van 1 tot 5. Daarnaast is het bouwen, sorteren, passen en
meten in deze groep een belangrijke activiteit. In de tuin kunnen we dit realiseren in
een grote vormenstoof met driehoeken, cirkels en vierkanten. Sorteren kan met natuurlijke
materialen in bakjes te plaatsen, zoals steentjes, schelpen en stokjes.
Rekenknap samengevat
• Tellen van 1-5 met verschillende materialen;
• Grote vormenstoof met driehoeken, cirkels en vierkanten;
• Materialen om te sorteren.
Woordknap
Deze kinderen voelen zich aangetrokken tot het lezen en voorgelezen worden. Ze vinden
zingen van liedjes of rijmpjes prachtig. Ze kunnen zelf ook verhaaltjes vertellen.
Deze kinderen kunnen hun gevoelens goed beschrijven. Ze hebben een uitgebreide
woordenschat.
Woordknap in de tuin
Er is een grote loungebank voor veel doeleinden in de tuin geplaatst. De kinderen kunnen
er liedjes zingen, voorgelezen worden en er worden spelletjes gedaan.
In de tuinen wordt gewerkt met praatplaten waarbij kinderen voorwerpen kunnen
benoemen. Ook kunnen zij letters in de tuin ophangen.
Woordknap samengevat
• Lezen;
• Zingen;
• Voorwerpen benoemen;
• Praatplaat;
• Ophangen van letters.
Meervoudige Intelligentie 35

Mensknap
Deze kinderen voelen zich aangetrokken tot het werken met andere kinderen en mensen.
Ze vinden het leuk om ergens voor te zorgen. Samen dingen uitwisselen vinden ze
fijn. Ze kunnen zich goed verplaatsen in de gevoelens van anderen. Ze weten wanneer
een ander kind zich verdrietig voelt.
Mensknap in de tuin
De tuin is bij uitstek een plek
voor mensknappe kinderen.
Er is een spannend speelhuisje
en er zijn klautertoestellen
in de tuin, waar kinderen
samen kunnen spelen.
In de zandbak kunnen kinderen
samen spelen met
zand en elkaar opzoeken.
Er is een grote loungehoek
waar kinderen elkaar kunnen
treffen om even samen
uit te rusten of te kletsen
en om samen te spelen.
Mensknap samengevat
• Samenspel in speeltoe-stellen zoals MI-klauter-toestel en -speelhuis;
• Samenspelen in de zandbak;
• Rustplekken, bankjes om even samen uit te rusten.
Meervoudige Intelligentie 36

Zelfknap
Deze kinderen voelen zich aangetrokken tot het vertellen over recente ervaringen. Hoe
was de vakantie of wat heb ik gister gedaan? Ze kunnen goed aangeven wat ze goed
kunnen of juist niet zo goed. Dit zijn kinderen die graag dromen en fantaseren. Ze kunnen
goed alleen bezig zijn.
Zelfknap in de tuin
De tuin biedt vele mogelijkheden voor zelfknappe kinderen. Het is een tuin met veel
mogelijkheden zelf dingen te ontdekken. Er zijn diverse bomen en planten, dieren in
kijkdozen en natuurlijk materialen in verzamelbakjes.
De MI-Piklerhoek biedt veel mogelijkheden voor baby´s in alle rust onderzoekend bezig
te zijn en verschillende vaardigheden te oefenen. Zij kunnen ook spelen in de zandbak
en in de waterbak.
Zelfknap samengevat
• Experimenten in het de tuin;
• Experimenten in de MI-Piklerhoek;
• Experimenteren met zand;
• Experimenteren met water.
Bijlage 19: Plattegrond van een indeling van de MI-babytuin en foto’s
Meervoudige Intelligentie 37

Meervoudige intelligentie in de peutertuin
De Blokkendoos heeft een plan gemaakt voor de inrichting van peutertuin. Per intelligentie
is gekozen voor de volgende onderdelen:
Beweegknap
Deze kinderen leren door hun lichaam te gebruiken. Ze zijn in beweging, lopen rond,
kijken om zich heen om uit te zoeken wat ze gaan doen. Ze maken vaak gebaren als
ze praten en ze zijn gemakkelijk te herkennen aan hun sprekende mimiek.
Beweegknap in de tuin.
De tuin van de Blokkendoos is zo ingedeeld dat alle vormen van beweging heel spannend
worden. De buitenruimte is vanuit de blik van het kind benaderd.
De routes die de kinderen wandelend of per fiets kunnen afleggen, brengt ze steeds
in een nieuw min of meer afgesloten gebied, wat de kinderen nieuwe uitdagingen
biedt.
Er zijn spannende paden met verkeersborden die uitkomen op een verkeersplein, de
zandbak bij diverse speelplekken of het amfitheater waar even uitgerust kan worden.
Het brengt het kind steeds in een nieuwe uitdagende situatie terecht. De tuin is
bovendien zo ingericht dat er ruimte is voor diverse kringspelen op diverse plekken.
Meervoudige Intelligentie 38

Kinderen kunnen wandelen in onze avonturentuin die
steeds nieuwe spannende avonturen biedt. Wandelend
of fietsend komt het kind terecht bij het vogeldorp,
waar vele vogelhuisjes samen een leuk onderkomen
vormen voor diverse vogels. Er zijn stapstenen in de
tuin aangebracht waar de kinderen op kunnen stappen
en springen, hierdoor ontstaat een extra uitdaging in
de avonturentuin.
Het amfitheater biedt diverse mogelijkheden voor
beweging. De kinderen kunnen er optreden, sporten,
dansen en springen. Een en ander wordt met anderen
knapheden gecombineerd, zoals dansen en zingen
(muziekknap).
In de tuin zijn met boomstammetjes
stapblokken
gemaakt op verschillende
hoogtes en afstanden.
Kinderen klimmen en klauteren
erop, springen eraf
en stappen van de een naar
de ander. Erg uitdagend
voor de motorische ontwikkeling.
Meervoudige Intelligentie 39

Er is een spannend speelhuisje in de tuin geplaatst met een verdieping en een brandweerauto
waar de kinderen in kunnen klimmen en spelen. Een uitdagende kruiptunnel
om in te spelen, te kruipen en je lekker terug te trekken.
Beweegknap samengevat
• Wandelen op spannende paden en in de
avonturentuin;
• Fietsen op een uitdagende fietsroute met
verkeersplein en verkeersborden;
• Hetamfitheater biedt mogelijkheden voor vele
bewegingsvormen zoals diverse sporten,
dansen, spelen, zingen, springen en optreden;
• Spannende stapblokken bieden klauter-, klim-,
spring-, en stapmogelijkheden;
• Speelhuisje met verdieping;
• Uitdagende kruiptunnel.
Meervoudige Intelligentie 40

Natuurknap
Kinderen voelen zich sterk aangetrokken tot dieren, planten of natuurlijke voorwerpen.
Ze nemen vaak iets mee wat ze hebben gevonden in de natuur. Ze verzamelen
graag, analyseren en tonen interesse voor namen van planten en dieren. Ze letten op
het weer. Ze hebben oog voor verandering en opeenvolging in de natuur.
Natuurknap in de tuin.
De tuin is natuurlijk bij uitstek de plek voor natuurknappers. De hele inrichting is erop
gericht. Er zijn bomen en struiken op een spannende manier aangebracht zoals je dat
in de natuur en in het bos ook aantreft. Bomen zorgen voor natuurlijke schaduw en
geven de tuin vorm.
De avonturentuin is door de verschillenden beplanting een spannende plek geworden.
Er zijn stapstenen, leuke natuurlijke doorgangen en paadjes, een vogeldorpje en
een waterstroom.
Op een aantal plekken zijn er speciale tuintjes voor de kinderen gemaakt. De kinderen
mogen hier zelf groente, kruiden en fruit laten groeien. Ook hebben we een tuin
met verschillende planten. De kinderen zaaien, verzorgen en oogsten hier zelf hun
producten.
In de tuin van de Blokkendoos is een vogeldorp gemaakt. Er staan diverse vogelhuisjes
op kindvriendelijke hoogte waarin vogeltjes leven. De kinderen zijn hier nauw bij
betrokken. We gaan regelmatig op bezoek bij onze vogels en voeden ze met zelfgemaakt
vetballen en pindakettingen. De betrokkenheid bij de dieren wordt hierdoor
erg vergroot.
Meervoudige Intelligentie 41

Er zijn diverse insectenkijkdozen waarin kinderen allerlei soorten insecten en ander
dieren van dichtbij kunnen bekijken.
Er zijn verzameldozen om allerlei natuurlijke materialen te verzamelen, zoals steentjes,
boomschors, takjes en schelpen et cetera.
Natuurknap samengevat
• Moestuintjes voor de kinderen voor planten, groente, fruit en kruiden;
• Een avonturentuin met spannende weggetjes en paadjes en een waterspeelplek;
• Veel bomen en struiken die een natuurlijke functie hebben, zoals schaduw
en vormgeving van de tuin;
• Vogeldorp, betrokkenheid bij dieren;
• Insectenkijkdozen;
• Verzameldozen met natuurlijke materialen.

Muziekknap
Deze kinderen voelen zich aangetrokken tot het luisteren naar muziek of het zingen
en meezingen van liedjes. Ze zullen tijdens een activiteit zelf voor achtergrondmuziek
zorgen. Ze bedenken zelf nieuwe liedjes. Melodieën en ritmes spelen binnen deze
intelligentie een hoofdrol.
Muziekknap in de tuin
In de tuin van de Blokkendoos
is een amfitheater gemaakt.
Dit is een overdekte
ruimte met een podium en
zitmogelijkheden voor de
kinderen. Het amfitheater
kan daardoor multifunctioneel
worden gebruikt. De
kinderen kunnen er zingen,
dansen en muziek maken. In
vrij spel vorm krijgen de kinderen
muziekinstrumenten
aangeboden en ze kunnen
lekker gaan zingen. In een
georganiseerde setting kunnen
we kleine en grote optredens
uitvoeren al dan
niet met publiek (ouders).
In de tuin zijn drie grote
stalen deksels op een kleine
verhoging geplaatst in de
vorm van een grote paddenstoel.
De deksels geven
een mooi geluid als er met
drumstokjes en gongstokjes
op wordt geslagen. Hiermee
worden diverse muziekactiviteiten
gedaan.
Muziekknap samengevat
• Amfitheater met vele
mogelijkheden voor het maken van
muziek met instrumenten en zingen;
• Klankdeksels in de tuin;
• Windorgels.
Meervoudige Intelligentie 43

Beeldknap
Dit zijn kinderen die zich de dingen in beelden voorstellen. Ze houden van kleuren en
vormen. Deze kinderen zitten vaak te tekenen of te krabbelen. Het zijn kinderen die
snel de weg weten te vinden. Puzzels waarbij ruimtelijke verhoudingen een rol spelen,
kunnen deze kinderen goed en snel oplossen.
Beeldknap in de tuin
In de tuin zijn schoolborden
opgehangen waar de
kinderen in staande of zittende
houding kunnen tekenen
met stoepkrijt. Ook is
er ruimte voor de kinderen
om op de grond te tekenen
met stoepkrijt.
Er hangen lijsten aan de
hekken waarop kinderen
kunnen schilderen.
Op de achterwand in het amfitheater is een mooie wandschildering gemaakt. Alle intelligenties
zijn hierin uitgebeeld. De leidsters bespreken dagelijks met de kinderen
wat de afbeeldingen uitbeelden. De wandschildering dienen ter inspiratie voor de kinderen
om zelf beeldend bezig te gaan. Er kunnen grote papieren opgehangen worden
waarop de kinderen dan zelf kunnen schilderen.
Meervoudige Intelligentie 44

In de tuin hangen diverse borden waarop afbeeldingen te zien zijn waarmee allerlei
spelvormen uitgevoerd kunnen worden. Voorbeelden van afbeeldingen zijn verkeersborden
die bijvoorbeeld aan kinderen uitgelegd kunnen worden, zodat ze deze borden
daadwerkelijk kunnen gebruiken tijdens het fietsen (combinatie met beweegknap).
Ook hangen overal in de tuin borden met letters. Met deze letters kunnen allerlei spelvormen
worden uitgevoerd. Kinderen kunnen op zoek gaan naar de beginletter van
hun naam in een spelvorm et cetera (combinatie met taalknap).
Borden met cijfers dienen ook als basis voor allerlei spellen (combinatie met rekenknap).
Beeldknap samengevat
• Tekenen op hangende schoolborden;
• Schilderen op hangende lijsten;
• Wandschilderingen amfitheater en zelf schilderen op grote vellen papier;
• Diverse spelvormen met beelden op borden in de tuin, zoals verkeersborden,
letters en cijfers.
Rekenknap
Het oplossen van problemen heeft een sterkte aantrekkingskracht
op deze kinderen. Ze vinden het een uitdaging
om oorzaak-gevolgverbanden te leggen. Analyseren
van problemen en gestructureerd werken hoort bij deze
intelligentie. Meten, maar ook het (her) kennen van cijfers
is een fijne bezigheid voor deze kinderen.
Rekenknap in de tuin
Rekenknap kan op heel veel manieren worden uitgevoerd
in de tuin. Rekenknap van kinderen in de leeftijd
van nul tot vier jaar is voornamelijk gericht op tellen en
het herkennen van cijfers. Het oefenen met tellen kan op
vele manieren in de tuin. In de avonturentuin zijn er stapstenen
die ze al stappend kunnen tellen.
In de tuin hangen borden met cijfers die de peuters kunnen
zoeken en zo leren herkennen.
In het amfitheater worden gezamenlijk liedjes gezongen
over getallen, waarbij de kinderen tussendoor cijfers kunnen
zoeken in de tuin.
Werken en spelen met diverse vormen, zoals vierkanten,
driehoeken en cirkels, een grote vormenstoof.
Sorteren van diverse natuurlijke materialen, zoals steentjes,
schelpen, boomschors et cetera.
Meervoudige Intelligentie 45

Rekenknap samengevat
• Stappenstenen tellen in de tuin
• Zoeken en herkennen van cijfers;
• Liedjes en versjes over tellen in amfitheater;
• Spelen en werken met vormen en vormenstoof;
• Sorteren van natuurlijke materialen.
Woordknap
Deze kinderen voelen zich aangetrokken tot het lezen en voorgelezen worden. Ze vinden
het zingen van liedjes of het opzeggen van rijmpjes prachtig. Ze kunnen zelf ook
verhaaltjes vertellen. Deze kinderen kunnen hun gevoelens goed beschrijven. Ze hebben
een uitgebreide woordenschat.
Woordknap in de tuin
Het oefenen van woordknap gebeurt in deze fase op vele manieren. Kinderen worden
gevoed met woorden omdat we ze voorlezen, we liedjes met ze zingen en ze zelf laten
praten in kringgesprekken. Kinderen die samenspelen, oefenen dagelijks de taal.
Activiteiten gericht op de taalontwikkeling gebeurt vaak binnen in de groep. Het is
daarom belangrijk deze activiteiten ook buiten aan te bieden.
Het amfitheater biedt daarbij veel mogelijkheden. In het amfitheater kunnen kinderen
op een prettige manier zitten. We kunnen ze voorlezen, met hen zingen en kringspelen
doen. Ook behoren allerlei soorten van drama-activiteiten en optredens tot de
mogelijkheden.
Letters en het vormen van woorden zijn voor de meeste peuters nog hele abstracte begrippen.
Op driejarige leeftijd begint zich echter wel een interesse voor letters en
woorden te ontwikkelen.
In de tuin zijn daarom overal letters opgehangen waarmee kinderen zich spelenderwijs
kunnen ontwikkelen. Een PM’er tekent de eerste letter van een naam van een kind op
het buitenschoolbord. De letter wordt diverse keren uitgesproken en gekoppeld aan
de naam van het kind. Vervolgens mogen de kinderen de letter gaan zoeken in de
tuin.
Ook zijn er bordjes met straatnamen en verkeersborden.
Woordknap samengevat
• Alle activiteiten die voorheen binnen werden gedaan, zoals voorlezen,
zingen, optredens, drama-activiteiten, kringspelen et cetera, worden
dagelijks in het amfitheater uitgevoerd;
• In de tuin hangen overal letters die de kinderen kunnen zoeken en leren
herkennen;
• Staatnamen en verkeersborden.
Meervoudige Intelligentie 46

Mensknap
Deze kinderen voelen zich
aangetrokken tot het werken
met andere kinderen en
mensen. Ze vinden het leuk
om ergens voor te zorgen.
Samen dingen uitwisselen
vinden ze fijn. Ze kunnen
zich goed verplaatsen in de
gevoelens van anderen. Ze
weten wanneer een ander
kind zich verdrietig voelt.
Mensknap in de tuin
De tuin is bij uitstek een plek voor mensknappe kinderen. Er zijn vele mogelijkheden
voor samenspel en fantasiespel. De speeltoestellen zoals de brandweerauto en het
speelhuisje zijn geschikt voor vier à vijf kinderen, die op een inspirerende manier kunnen
samenspelen.
Samen achter het stuur van de brandweerauto en samen bepalen waar de brand is,
is heel spannend voor kinderen.
Het fietstraject is ook heel geschikt voor samenspel, kinderen fietsen achter elkaar aan,
de een geeft de route aan en de ander volgt. Er zijn ook tweelingfietsen. Onderweg
komen ze verkeersborden tegen die ze samen interpreteren en opvolgen.
De avonturentuin biedt de kinderen mogelijkheden samen avonturen te beleven. Er
zijn spannende routes over stapstenen en langs slingerende paadjes. Samen komen ze
bij het vogeldorpje om voor de vogels te zorgen. Ook kunnen kinderen spelen bij de
waterplaats die op een heel natuurlijke manier is aangelegd.
Meervoudige Intelligentie 47

In de tuin kan samen met ander kinderen muziek worden gemaakt op de klankdeksels.
In de zandbak kunnen kinderen samen spelen met zand en elkaar opzoeken.
Er zijn overal bankjes waar kinderen elkaar kunnen treffen om even samen uit te rusten
of te kletsen.
Het amfitheater biedt de kinderen de mogelijkheid om samen fantasiespelen te doen,
elkaar te treffen, uit te rusten, te zingen, dansen, lezen et cetera.
Mensknap samengevat
• Samenspel in speeltoestellen zoals brandweerauto en speelhuis;
• Samen fietsen, wandelen op de fietsroute;
• Spannende avonturen in de avonturentuin;
• Samen muziek maken op de klankdeksels;
• Samenspelen in de zandbak;
• Rustplekken, bankjes om even samen uit te rusten;
• Diverse mogelijkheden in het amfitheater.
Meervoudige Intelligentie 48

Zelfknap
Deze kinderen voelen zich aangetrokken tot het vertellen over recente ervaringen.
Hoe was de vakantie of wat heb ik gister gedaan? Ze kunnen goed aangeven wat ze
goed kunnen of juist niet zo goed. Dit zijn kinderen die graag dromen en fantaseren.
Ze kunnen goed alleen bezig zijn.
Zelfknap in de tuin
De tuin biedt vele mogelijkheden
voor zelfknappe
kinderen. Het is een tuin met
veel mogelijkheden zelf dingen
te ontdekken.
In het amfitheater worden
kringgesprekken gehouden,
waar zelfknappe kinderen
kunnen vertellen over ervaringen.
Per fiets of wandelend kunnen
zij de fietsroute ontdekken
en allerlei nieuwe
ervaringen opdoen.
Ook de avonturentuin biedt veel mogelijkheden om ontdekkingen te doen, zoals spannende
beplanting langs de slingerende paadjes, de waterplaats waar water kabbelt
en mooie keien liggen.
Ze kunnen experimenteren met klanken op de klankdeksels en spelen met verzamelbakjes
voor natuurlijke materialen, zoals steentjes, stokjes, boomschors, schelpen et
cetera.
Zelfknap samengevat
• Experimenten in het
amfitheater;
• Experimenten op de
fietsroute;
• Experimenten in de avonturentuin
met water, beelden,
planten en dieren;
• Experimenten met klanken;
• Verzamelen van natuurlijke
materialen.
Bijlage 20: Plattegrond
van een indeling van de
MI-peutertuin
Meervoudige Intelligentie 49

MI-binnenruimte
Om alle intelligenties voldoende ruimte en mogelijkheden te geven, hebben we besloten
de ruimte multifunctioneel te gebruiken. We willen de groepsruimte optimaal
benutten en hebben ons daarom gebogen over de vraag hoe we dit kunnen realiseren.
Enerzijds hebben we MI-materialen structureel aan de groepsruimte toegevoegd en
anderzijds werken we met de MI-kisten waarbij we MI-voorwerpen en materialen naar
behoefte aan de groepsruimte kunnen toevoegen. De kisten worden de groepen binnengereden
en de ruimte wordt getransformeerd in een gewenste intelligentie,
bijvoorbeeld een muziekpodium, een schildersatelier of een yogaplek.
MI-voorwerpen en -materialen structureel in de groepsruimte
Ook de peutergroepen werden helemaal opnieuw ingericht. Voor een aantal intelligenties
hebben we MI-voorwerpen en -materialen structureel in de groepen geïmplementeerd.
Voor het MI-thema is er themakast gemaakt waarin het MI-thema gepresenteerd kan
worden. Alle kinderen en ook de ouders kunnen zich het thema goed eigen maken.
Een overzicht van MI-materialen, structureel in groepsruimte:
Beeldknap
• Er is een grote pilaar die we als schildersezel gebruiken
en waar kinderen in kleine groepjes (vier kinderen) kunnen
schilderen.
• De multifunctionele hoek kan worden omgevormd tot
schildersatelier om met de hele groep te gaan tekenen
of schilderen op ezels.
• In de multifunctionele ruimte kan met vellen papier op
de grond met handen en voeten geschilderd worden.
(zie bijlage 12: Thema Sokken)
Woordknap
• In de MI-kist Woordknap zitten diverse woordspellen
die gespeeld kunnen worden aan tafel en in de multifunctionele
hoek.
• Er zijn grote letters die in het hele lokaal opgehangen
kunnen worden om allerlei spellen en activiteiten te
doen.
• De multifunctionele ruimte wordt getransformeerd
tot voorleesruimte.
Muziekknap
• De multifunctionele ruimte wordt omgebouwd tot podium,
waar kinderen kunnen zingen in een microfoon.
• De multifunctionele ruimte wordt omgevormd tot
muziekhoek, waar de kinderen kunnen experimenteren
met allerlei soorten instrumenten.
• In de multifunctionele ruimte kunnen muziek- en
drama-activiteiten gedaan worden.
Meervoudige Intelligentie 50

Natuurknap
• De multifunctionele ruimte kan worden veranderd in
een buitenomgeving waaraan allerlei natuurlijke
materialen kunnen worden toegevoegd.
• Er zijn insectenkijkdozen die geplaatst kunnen worden
in de multifunctionele hoek, zodat de kinderen deze
kunnen bekijken.
• In de groepen zijn planten, kruidentuintjes en bloemen
die door de kinderen verzorgd worden.
Rekenknap
• In de ruimte staan verzamelbakjes met allerlei kleinmaterialen
zoals steentjes, schelpen et cetera, die kinderen
kunnen sorteren.
• In de multifunctionele ruimte kunnen vormen, driehoeken,
vierkanten en cirkels worden geplaatst, om er
vervolgens allerlei activiteiten mee te doen.
• In de kisten zitten grote cijfers die opgehangen kunnen
worden in het hele lokaal om te benoemen en te leren
herkennen.
Beweegknap
• De multifunctionele hoek kan ingericht worden als
speel- en spelruimte. Er kunnen allerlei bewegingsspellen
worden gedaan.
• De ruimte kan ingericht worden voor peutergymnastiek,
yogaruimte et cetera.
Zelfknap
• Op diverse plekken in het lokaal kan zelfstandig geëxperimenteerd
en gespeeld worden;
• Insectenkijkdozen;
• Constructiemateriaal;
• Sorteermateriaal;
• Lezen;
• Muziek luisteren et cetera.
Mensknap
• Spel in de poppenhoek;
• Spel aan tafel;
• Samen bouwen;
• Samen zingen, muziek luisteren et cetera.
Meervoudige Intelligentie 51

De MI-kisten
De MI-kisten gaan hier ook een belangrijke rol spelen. In alle groepen is een rustige hoek,
die naar behoefte kan worden ingericht, afhankelijk van het thema en de intelligentie.
Verder kan alle ruimte in het lokaal multifunctioneel gebruikt worden. Het lokaal
is zo ingericht dat er gemakkelijk geschoven kan worden en er ruimte kan worden gecreëerd
voor de gewenste activiteit. Uiteraard kunnen de MI-kisten ook buiten worden
gebruikt.
De benodigdheden voor het inrichten van deze hoeken worden aangeschaft en in de
MI-kist bewaard. Voor elke intelligentie wordt een MI-kist met basisbenodigdheden ingericht.
Per thema wordt de MI-kist aangevuld met specifieke benodigdheden. De kisten
rijden op wieltjes en kunnen de groepen worden binnengereden en in de groep
samen met de kinderen worden uitgepakt. De materialen die nodig zijn voor een
activiteit, worden geselecteerd en gepresenteerd aan de kinderen.
De groepsruimte kan worden getransformeerd voor activiteiten voor alle intelligenties.
Enkele voorbeelden: muziekpodium, yoga en spelplek, atelier, experimenteerplek et
cetera.
Meervoudige Intelligentie 52

Inrichting binnenruimte: invulling van de MI-kisten
Vormgeving kisten
Na inventarisatie van de wensen over de kisten hebben we de vormgeving bepaald.
De kisten worden vierkant en zijn ongeveer 50 bij 50 centimeter. De kisten krijgen wieltjes
en een handvat, zodat ze gemakkelijk te verplaatsen zijn.
Werkbaarheid kisten
Voor elke intelligentie is er een MI-kist, die is gevuld met basismateriaal. Voor elk
thema worden er themagerichte materialen per doelgroep aangeschaft. De inzet van
de kisten is afhankelijk van de groep. Een PM’er beoordeelt per groep hoe de kisten en
de materialen worden ingezet: hoe wil je welke intelligentie inzetten en waarom? De
inhoud van de kisten moet regelmatig ververst worden. Er is sprake van een basisinhoud
per kist. Per thema wordt overlegd hoe en waarmee de kisten worden aangevuld.
De babygroepen en de peutergroepen gaan per thema werken met afvinklijsten waarop
activiteiten vanuit de acht intelligenties worden aangeboden. Op deze manier komen
alle intelligenties goed tot hun recht.
Voor elke intelligentie is er een kist. Daarom is overleg tussen de groepen van belang:
wie zet welke kist wanneer in? Hierin moeten de groepen flexibel zijn. Indien mocht
blijken dat acht kisten niet toereikend zijn voor alle groepen, kunnen we voor de
babygroepen speciale kleinere kisten aanschaffen.
In de groepen gaan we werken met presentatiekasten waarop het maandelijkse MIthema
wordt gepresenteerd. Bij de babygroepen kan dit misschien in een kleinere vorm
dan bij peutergroepen. Een uitklapbare kast zou een oplossing zijn bij de babygroepen.
Meervoudige Intelligentie 53

Ideeën voor basismaterialen in de kist voor alle acht intelligenties
Beweegknap
Deze kinderen leren van en door
hun lichaam te gebruiken. Ze zijn in
beweging, lopen rond, kijken om
zich heen om uit te zoeken wat ze
gaan doen. Ze maken vaak gebaren
als ze praten en ze zijn gemakkelijk
te herkennen aan hun sprekende mimiek.
Natuurknap
Deze kinderen voelen zich sterk
aangetrokken tot dieren, planten
of natuurlijke voorwerpen.
Ze nemen vaak iets mee wat ze
hebben gevonden in de natuur.
Ze verzamelen graag, analyseren
en tonen interesse voor namen
van planten en dieren. Ze letten
op het weer. Ze hebben oog voor
verandering en opeenvolging in
de natuur.
Muziekknap
Deze kinderen voelen zich aangetrokken
tot het luisteren naar muziek
of het zingen en meezingen
van liedjes. Ze zorgen tijdens een
activiteit zelf voor achtergrondmuziek.
Ze bedenken zelf nieuwe
liedjes. Melodieën en ritmes spelen
binnen deze intelligentie een
hoofdrol.
Beweegknap in de groep:
• Parcours • Ballen • Pionnen • Matten
• Tunnel • Hoepel • Blokken
• Springtouwtjes • Voetbalgoal
• Baskets op standaard • Diabolo
• Hippy skippy • Ballenbak • Skilopen
• Twister • Dierenspel • Babyyoga
• Liedjes cd Dirk Scheele
• Cd met beweegliedjes • Schommel.
Natuurknap in de groep:
• Verzamelbakken met allemaal vakjes
met steentjes, takken, kastanjes et cetera
• Schepjes • Harkjes • Dierenkweekkas
• Insectenbakjes (zie boek Walz)
• Vogelzaad en vet voor vetballen
• Pinda’s rijgen • Seizoenposter
• Kruiwagen, klompjes • Picnickkleed en
-mand • Natuurboekjes • Paraplu
• Loep • Zaklamp • Memory zelf maken.
Muziekknap in de groep
• Instrumenten • Gitaartje • Keyboard
• Jambe • Instrumenten voor baby’s
• Platen of foto’s voor bij liedjes,
bijvoorbeeld de maan • Discobal
• Cd’s: grootmoedertijd • Kinderliedjes
• Klassiek • Disco • Liedjesbundel per
thema met noten • Vogeltjesdans
• Peter en de wolf • Boekjes over instrumenten,
over muziek maken, notenboek
ter kennismaking.
Meervoudige Intelligentie 54

Beeldknap
Dit zijn kinderen die zich de dingen
in beelden voorstellen. Ze houden
van kleuren en vormen. Deze kinderen
zitten vaak te tekenen of
te krabbelen. Het zijn kinderen
die snel de weg weten te vinden.
Puzzels waarbij ruimtelijke verhoudingen
een rol spelen, kunnen deze
kinderen goed en snel oplossen.
Rekenknap
Het oplossen van problemen heeft
een sterkte aantrekkingskracht
op deze kinderen. Ze vinden het
een uitdaging om oorzaak-gevolgverbanden
te leggen. Analyseren
van problemen en gestructureerd
werken horen bij deze intelligentie.
Meten, maar ook het (her)kennen
van cijfers is een fijne bezigheid
voor deze kinderen.
Woordknap
Deze kinderen voelen zich aangetrokken
tot het lezen en voorgelezen
worden. Ze vinden het
zingen van liedjes of rijmpjes prachtig.
Ze kunnen zelf ook verhaaltjes
vertellen. Deze kinderen kunnen
hun gevoelens goed beschrijven.
Ze hebben een uitgebreide woordenschat.
Beeldknap in de groep:
• Kindercamera (digitaal) stootvast
• Uitwisbaar schrijfbord • Verschillende
soorten verfkwasten • Foto’s van
voorwerpen uit het lokaal om te zoeken
• Knutselmateriaal voor peuters
om zelfstandig mee te knutselen
• Grote schilderijlijst om in te poseren
om elkaar te schilderen of te fotograferen
• Caleidoscoop • Fotoviewer
• Memory • Verrekijker • Praatplaten
• Raamverf • Schmink of make-up en
spiegel • Lachspiegels • Plaatjesboeken
• Gelamineerde eenvoudige vormen om
over te trekken.
Rekenknap in de groep
• Cijfers van 0-9. Met klittenband kun je
ze bijvoorbeeld aan de kist hangen of in
het lokaal ophangen • Telraam • Kassa
• Bakjes van klein naar groot stapelen
• Rekenmachine • Grote dobbelstenen
• Schoolbord met krijtjes • Dominoste
nen • Sjablonen van cijfers • Stempels
met cijfers • Cijferplaten • Puzzels met
cijfers • Cijfers zoeken • Meetlint.
Woordknap in de groep
• Boekjes • ABC-puzzels • Stempels van
letters • Grondpuzzelletters
• Lettersjablonen • Zoekplaatjes met
letters erop • Zoekboek • Letters om op
te hangen • Magneetbord met letters
• Prikkaarten met letters • Luisterhoek
met radio, cd’s, koptelefoon • Poppenspel,
luisteren naar taal • Rijmwoorden,
rijmdomino, woordjes laten aanvullen.
Meervoudige Intelligentie 55

Mensknap
Deze kinderen voelen zich aangetrokken
tot het werken met
andere kinderen en mensen. Ze
vinden het leuk om ergens voor te
zorgen. Samen dingen uitwisselen
vinden ze fijn. Ze kunnen zich goed
verplaatsen in de gevoelens van anderen.
Ze weten wanneer een ander
kind zich verdrietig voelt.
Zelfknap
Deze kinderen voelen zich aangetrokken
tot het vertellen over
recente ervaringen. Hoe was de
vakantie of wat heb ik gisteren
gedaan? Ze kunnen goed aangeven
wat ze goed kunnen of juist niet zo
goed. Dit zijn kinderen die graag
dromen en fantaseren. Ze kunnen
goed alleen bezig zijn.
Mensknap in de groep
• Gezelschapsspelletjes • Toneelspel /
verkleedkleren op thema’s • Kaarten met
foto’s erop (nadoen of uitbeelden)
• Grote dobbelstenen • Materialen voor
kringspelen bijvoorbeeld bij thema
cadeau, cadeautje leggen • Boek met
ideeën voor kringspellen en bijbehorende
materialen • Picknickmand
• Materialen om mee te koken.
Zelfknap in de groep:
• Spiegels • Lichaamposter/plaat • Puzzel
over lichaam • Dagboek • Walkman
• Tekenspullen • Kleurboek • Spelletjes
• Poëzieplaatjes • Boekjes.
Cursus doe- en ontdekhoeken.
De ruimtes in de groepen van de Blokkendoos worden multifunctioneel gebruikt. De
MI-kisten bieden de materialen die nodig zijn om de hoeken steeds weer van functie
te laten veranderen. Om de PM’ers ondersteuning te bieden bij dit proces hebben we
een passende cursus gezocht en gevonden: de cursus doe- en ontdekhoeken. Alle
PM’ers hebben twee avonden deze cursus bijgewoond.
Eerste bijeenkomst doe- en ontdekhoeken
Tijdens de eerste bijeenkomst zijn we gaan kijken naar het creatieve proces van kinderen.
Om zelf bezig te gaan met doe- en ontdekhoeken is het van belang om dit proces
bij kinderen te zien en te herkennen en hierop te kunnen inspelen.
Er zijn drie processen te herkennen in het spel van jonge kinderen:
• Observeren;
• Associëren;
• Expressie.
Meervoudige Intelligentie 56

Voorbeeld: een kind ziet vader meerdere malen klussen met een schroevendraaier
en zit geconcentreerd naar vader te kijken (observeren). Na een aantal
keren vraagt vader of het kind wil meehelpen. Vader geeft kind een schroevendraaier
en laat zien wat het kind ermee kan doen. Het kind leert dat je met
een schroevendraaier iets vast kan draaien (associëren). Wanneer vader weer
aan het klussen is, pakt het kind uit zichzelf de schroevendraaier en draait iets
vast (expressie).
Het is dus belangrijk om de drie processen van creatief bezig zijn altijd in de gaten te
houden. Als je wilt gaan plakken, geef je het kind bijvoorbeeld eerst een kwast en een
potje lijm en doe je voor wat de bedoeling is, zodat een kind kan observeren. Daarna
krijgt een kind de kans om het zelf doen. Wacht dan rustig af wat het kind ermee gaat
doen en observeer of het kind überhaupt iets op gaat plakken. Het kan zijn dat een
kind een tijd lang geconcentreerd bezig is met een kwast. Dit op zich is al een activiteit
en kan zo ook benoemd worden naar de ouders toe.
Het is duidelijk dat het lastig is voor de PM’ers om vrij te associëren, dat ze niet gewend
zijn aan deze manier van denken. Het is goed te proberen op een andere manier te
denken, door bijvoorbeeld je gevoel hierbij in te schakelen. Welk gevoel geeft het je
et cetera. Er volgen enkele oefeningen in het associëren.
Opdracht 1.
Verspreid door het lokaal liggen lege vellen papier met daarop een intelligentie geschreven.
Ga langs elk papier en schrijf op waaraan je het eerste denkt.
Herinneringen van vroeger bepalen je manier van associëren. Bijvoorbeeld als een
moeder herhaaldelijk tegen een kind zegt dat modder vies is, is dat ook het enige wat
het kind hierbij zal voelen. Het is belangrijk om kinderen zelf hun eigen associaties te
laten ontdekken.
Opdracht 2
Bij deze opdracht worden de groepjes ingedeeld in de verschillende intelligenties. De
groepjes gaan vanuit deze intelligentie associëren. Welke materialen en voorwerpen
horen bij deze intelligentie? Zoek ze op in de ruimte. De resultaten van de opdracht
worden klassikaal besproken en er wordt over gediscussieerd.
Opdracht 3
Deze opdracht is een huiswerkopdracht: Hoe moeten de hoeken eruit zien per intelligentie
en aan welke materialen denken we hierbij? Vrijelijk associëren is de opdracht!!!
Meervoudige Intelligentie 57

Tweede bijeenkomst doe- en ontdekhoeken
We bespreken de huiswerkopdracht. Vier groepen hebben elk een intelligentie uitgewerkt:
natuurknap, woordknap, beweegknap en muziekknap.
• Natuurknap-ideeën
Buiten een overdekte plek naast de berging creëren om met kinderen te kunnen
zitten en hun materialen van buiten te verzamelen. Er moet een soort kast
komen met vakken en laden waarin kinderen allerlei natuurlijke materialen
kunnen verzamelen.
• Woordknap-ideeën
Een Tik Tak-huisje (van tv) namaken. Er worden woorden geleerd in combinatie
met een afbeelding. Er is een voorbeeld beschikbaar. We gaan onderzoeken of
we iets dergelijks kunnen maken.
• Beweegknap-ideeën
Een plek waar kinderen naar hartenlust kunnen bewegen en spelen. Er werd snel
gedacht aan een speellokaal. Al associërend kwamen we tot de ontdekking dat
er ook een kleed in het lokaal gebruikt kan worden om op te bewegen. Kinderen
associëren het kleed dan met bewegen. Zodra ze dit kleed zien, weten ze
daarop bijvoorbeeld een beweegspel gedaan kan worden.
• Muziekknappe ideeën
Een verrijdbaar en inklapbaar podium. Het podium kan overal gebruikt worden.
Als het podium uitklapt, kun je daar op staan, zingen en dansen, er is een
microfoon. Aan de achterzijde hangen aan de wand allerlei muziekinstrumenten.
Tip: verder kijken dan alleen peutermuziekinstrumenten. Denk bijvoorbeeld
aan een trompet, pannen en deksels, zo breed mogelijk.
Het is interessant het aanbieden van activiteiten op een heel andere manier te
realiseren. Het is niet nodig dat er concrete producten uitkomen zoals met
verven en plakken. Wel is communicatie over deze activiteiten met ouders belangrijk
omdat de activiteit minder zichtbaar wordt. Foto’s toevoegen aan verslagen
is een mogelijkheid activiteiten zichtbaarder te maken.
Thema’s
Een thema moet minimaal vier weken duren, liever nog langer. Een thema moet klein
zijn, dus bijvoorbeeld lichtjes in plaats van kerstmis en sokken in plaats van kleding,
rood in plaats van kleuren et cetera. Een zo klein mogelijk thema zo breed mogelijk
uitwerken. Het duurt een aantal weken voor een thema “landt” bij de kinderen.
Zodra een thema is bepaald kan er geassocieerd worden over hoe we de hoeken gaan
inrichten. Per intelligentie wordt vrijelijk geassocieerd.
Samen bedenken we per intelligentie wat er in een hoek zou kunnen voor dit thema.
In elke hoek moeten herkenbare dingen zitten en nieuwe dingen (uitdaging). Elke
hoek moet “observeren”, “associëren” en “expressie” hebben.
Meervoudige Intelligentie 58

Nadat er per intelligentie ideeën zijn geformuleerd voor het thema, is het goed deze
plannen te laten landen. De ideeën twee weken later uitwerken, is een heel goede
manier van werken. Tijdens het werken op de groep worden de ideeën vaak nog aangevuld.
De voorbereiding van thema’s kan om dezelfde reden ook beter per twee maanden gebeuren
dan voor een heel jaar. Er kan zo gebruik gemaakt worden van voortschrijdend
inzicht. Er ontstaan vaak hele leuke ideeën voor thema’s die je dan ook nog kunt uitvoeren.
Tip: twee maanden voor aanvang van een thema een groot vel papier ophangen in de
personeelsruimte waarop het thema staat beschreven. Iedereen kan dan gedurende
een lange periode allerlei ideeën op het papier te zetten. Zo is er al een lange brainstormsessie
geweest, waarmee de themacommissie aan de slag kan gaan.
Belangrijk bij brainstormen is dat alles mag en kan. De haalbaarheid wordt later getoetst.
Op deze manier kom je namelijk vaak tot heel leuke ideeën en plannen. Het is
belangrijk om op deze manier met een thema bezig te gaan: eerst breed associëren en
dan onderwerpen uitkiezen om tot iets nieuws te komen.
Voor elk thema moeten we bepalen welke materialen nodig en gewenst zijn. Wat is
er al en wat zou er moeten zijn? (Wat zou geweldig zijn?) Kijk naar gewenst materiaal
en aanwezig materiaal. Let op een mix van herkenning en uitdaging. De PM’ers zijn
enorm geprikkeld tijdens deze cursus en hebben heel nieuwe inzichten gekregen waarmee
we verder kunnen.
MI Pedagogische visie:
MI-thema’s en MI-activiteiten
Er wordt een nieuwe themacommissie samengesteld. In ons geval hebben we gekozen
voor dezelfde deelnemers als van de werkgroep. Het is van groot belang dat van elke
groep een PM’er deelneemt aan de themacommissie. De themacommissie is een vaste
groep mensen die gedurende langere tijd alle MI-thema’s volledig uitwerken tot MIactiviteiten
(bijlagen 12 t/m 16).
De themacommissie komt een keer in de twee maanden op een avond voor twee uur
bij elkaar. Tijdens deze avond worden er twee thema’s uitgewerkt. De pedagogisch
coach stuurt dit proces aan. Zij zal PM’ers opdrachten geven, zodat ze worden geprikkeld
om meer zelf te associëren en vervolgens met ideeën te komen.
Voorbereiding voor de commissiebijeenkomsten
Alle PM’ers dragen vooraf ideeën aan voor de nieuwe te ontwikkelende thema’s. Voor
elke intelligentie wordt één activiteitenidee bedacht. Zo komt elk lid van de commissie
met een aantal ideeën naar het overleg. Op deze manier zijn de overige teamleden
dus ook verantwoordelijk en betrokken bij het ontwikkelen van nieuwe thema’s. Ook
wordt vooraf bekeken welke materialen er al van dit thema aanwezig zijn.
Samenvatting
• Themacommissie bestaat uit PM’ers uit elke groep en de pedagogisch coach;
• Samenkomst één keer per twee maanden;
• Twee vastgestelde thema’s uitwerken en twee thema’s vaststellen.
Meervoudige Intelligentie 59

Uitwerken van de MI-thema’s:
Per bijeenkomst worden de thema’s voor het komende twee maanden vastgesteld
door de PM’ers en de pedagogisch coach. Het creatieve proces voor de komende thema’s
kan op deze manier al beginnen. De twee thema’s voor de komende periode worden
volledig uitgewerkt.
Voor elk thema worden er per intelligentie twee activiteiten vastgesteld. Er worden dus
per thema zestien activiteiten ontwikkeld. Voor alle activiteiten worden er 3 + -varianten
ontwikkeld. De benodigdheden worden hierbij ook bepaald.
Alle activiteiten worden weergegeven in een overzichtelijk schema, als hulpmiddel
voor de PM’ers (bijlage 18). Dagelijks kan op basis van de groep, de groepsamenstelling
en individuele kinderen een keuze gemaakt worden voor een bepaalde intelligentie
en een bijbehorende activiteit. De activiteit wordt op de lijst afgevinkt. Het is
wel de bedoeling dat alle activiteiten worden uitgevoerd binnen de themaperiode.
Alle activiteiten staan beschreven en uitgewerkt in de activiteitenmap die de PM’ers
kunnen raadplegen alvorens de activiteit uit te voeren. Elke groep krijgt een themamap
met hierin de uitgewerkte activiteiten per intelligentie (bijlage 12 t/m 16).
Vervolgens wordt voor het thema de fysieke binnen- en buitenruimte onderzocht:
moeten er aanpassingen worden gedaan, missen we materialen et cetera. Per intelligentie
is er een MI-kist. In de kist zitten basismaterialen om deze intelligentie aan te
spreken. Tijdens het uitwerken van de thema’s wordt bekeken of er nog aanvullingen
nodig zijn voor de kisten. In de groepen wordt een themakast ingericht waarin het
thema wordt gepresenteerd.
Thema Kabouter
(bijlage 13)
Er wordt per thema een
budget vastgesteld. Van dit
budget moeten themagerichte
benodigdheden worden
gekocht. Een vaste PM’er
wordt aangesteld als penningmeester,verantwoordelijk
voor het budget.
Er wordt in elke thema ook
een weekactiviteit gemaakt.
Die bestaat uit de volgende
onderdelen: materialen zoeken
en/of aanschaffen, verwerken,
ophangen en presenteren aan de ouders. Voor de presentatie voor de ouders
kan zelf een werkvorm worden gekozen. Zorg dat ook bij deze weekactiviteiten alle
intelligenties aan bod komen. De groepen hebben de vrijheid om zelf een planning te
maken voor deze weekactiviteit. Het is belangrijk dat de startdag bij elke thema varieert,
zodat alle kinderen aan alle onderdelen van de weekactiviteit kunnen meewerken.
Voor elke intelligentie is er een vast pictogram.
Meervoudige Intelligentie 60

Samenvatting
• Per thema worden voor elke intelligentie twee ideeën voor activiteiten per
groep aangedragen.
• Tijdens de bijeenkomst worden per thema voor alle intelligenties twee
activiteiten geselecteerd.
• Activiteiten worden uitgewerkt, ook in de 3 + -variant en in een themamap
aan de groepen overhandigd.
• Er komt een afvinkschema voor alle activiteiten binnen de themaperiode.
Thema Beer
• De fysieke binnen- en buitenruimte worden klaargemaakt voor thema;
• De MI-kisten worden aangevuld;
• Presentatie thema op themakast;
• Vaststelling en beheer themabudget;
• Vaststellen en uitwerken weekactiviteit.
3 + -programma:
Op vier dagen per week wordt er een 3 + -activiteit uitgevoerd. Vier PM’ers zijn hier
verantwoordelijk voor en nemen elk een activiteit voor hun rekening. Deze PM’ers
nemen ook deel aan de themacommissie, zodat er 3 + -activiteiten ontwikkeld kunnen
worden tijdens deze bijeenkomsten.
Thema sokken (bijlage 12)
Suggesties voor de 3 + -er op de groep
• Tussen de middag gezelschapsspelen doen, deze worden aangeschaft
• Tussen de middag wat moeilijkere activiteiten aanbieden, bijvoorbeeld knippen,
cake bakken et cetera.
• Met de fietskar een fietstocht maken met de 3 + -ers, deze wordt aangeschaft.
• Een 3 + er wordt mentor van een nieuwe peuter.
Meervoudige Intelligentie 61

• Elke dag is een 3 + -er hulpje van de dag.
• Speciale muziek of verhalen-cd’s voor de 3 + -ers aanschaffen.
Communicatie met de ouders
De pedagogisch coach informeert in een nieuwsbrief per mail (bijlage 4) de ouders
over het nieuwe thema. Op het formulier “Wat hebben we gedaan vandaag” (bijlage
5, 6, 7 en 8) beschrijven de PM’ers hun activiteiten en via pictogrammen laten ze zien
welke intelligenties zijn aangesproken tijden een activiteit.
Dagindeling
Dagelijks worden er twee MI-activiteiten uitgevoerd. De voorkeur gaat uit naar één
binnen- en één buitenactiviteit.
De PM’ers zijn zelf verantwoordelijk voor de gekozen activiteit.
Op het formulier “Wat gaan we doen vandaag” (bijlage 10) vullen de PM’ers in welke
activiteit is gekozen en hun motivatie voor deze keuze.
Aan het einde van de dag worden de activiteiten geëvalueerd op het formulier
“Hoe was de dag” (bijlage 11).
Wanneer er zich (onverwachte) actualiteiten op een dag voordoen (bijvoorbeeld verjaardag,
geboorte broertje of zusje) kan hierop worden ingespeeld, ook als dit geen
uitgewerkte MI-activiteit is. Het is belangrijk dat de PM’ers zich ervan bewust zijn dat
dit ook een MI-activiteit is en dat zij evalueren welke Intelligenties daarmee aangesproken
zijn. Ook deze activiteiten worden geëvalueerd in het formulier “Hoe was de
dag” (bijlage 11).
Meervoudige Intelligentie 62

MI Rapportagemethoden
Het rapportagedeel van MI is een van de laatste onderdelen die aangepakt wordt. Alle
overige deelgebieden zijn inmiddels geïmplementeerd en in werking. Nu kunnen we
bepalen wat en hoe we aan de ouders willen rapporten. De rapportagecommissie gaat
hiermee aan de slag.
Maar voorafgaand aan dit proces moeten we als instelling bepalen hoe de communicatie
in de toekomst georganiseerd wordt. Dit is een kans de totale communicatie te
moderniseren. Het MT van de Blokkendoos heeft geconstateerd dat het digitaliseren
van zowel de interne als de externe communicatie grote voordelen kan opleveren en
een voorwaarde is om de beoogde kwaliteit te bereiken. Digitale communicatie is sneller,
efficiënter, beter te documenteren, milieuvriendelijker en persoonlijker. Alle groepen
van de Blokkendoos hebben daarom een eigen laptop gekregen met een eigen
e-mailadres. Dit is de basis om aan de hand van later op te stellen formulieren de communicatie
tussen MT en PM’ers en PM’ers en ouders behoorlijk te verbeteren.
De huidige communicatie van de instelling
De wijze waarop de interne en externe communicatie van een instelling is georganiseerd,
is van groot belang voor de kwaliteit. Het is daarom erg belangrijk vast te stellen
op welke wijze de communicatiegebieden voor het MI-project zijn georganiseerd.
De knelpunten worden in kaart gebracht en vervolgens wordt er gezamenlijk beslist
hoe deze communicatiegebieden in de toekomst georganiseerd moeten worden.
De volgende communicatiegebieden zijn hierbij van belang:
• De communicatie tussen PM’ers en leidinggevenden;
• De communicatie tussen PM’ers en ouders;
• De communicatie tussen MT en ouders.
.
De schriftelijke rapportage op de Blokkendoos.
Het deelgebied Rapportagemethoden beschrijft de wijze waarop de Blokkendoos met
de ouders wil communiceren. De communicatie met ouders wordt uitgesplitst naar
verschillende doelgroepen en richt zich hier voornamelijk op schriftelijke rapportage.
De Blokkendoos heeft de communicatie met ouders in het afgelopen jaar volledig gedigitaliseerd.
Verder is MI in de communicatie geïntegreerd.
Nul- tot eenjarigen
Alle kinderen hebben een van de PM’ers als mentor toegewezen gekregen. Alle kinderen
van nul tot één jaar hebben een persoonlijk boekje waarin de mentor dagelijks
schrijft. In deze periode is een persoonlijk benadering en de overdracht van veel informatie
van groot belang. Een door de Blokkendoos ontwikkeld boekje met een eigen
invulschema voorziet in de informatiebehoefte van de ouders van deze jonge kinderen.
Hierin wordt de dag van de baby beschreven, stemming, voeding, luiers,
(MI/Pikler-)activiteiten et cetera.
Een- tot tweejarigen:
Voor een- tot tweejarigen wordt dagelijks het formulier “Wat hebben we gedaan vandaag"
(bijlage 5, 6, 7 en 8) digitaal aan de ouders verstuurd. Het MI-thema en de bijbehorende
activiteiten van de dag staan hierin vermeld. Het formulier geeft de ouders
Meervoudige Intelligentie 63

een duidelijk beeld van de dag van hun kind. De inzet van de intelligenties en de manier
waarop wordt door de PM’ers overzichtelijk beschreven. Het formulier wordt geïllustreerd
met foto’s om de informatieoverdracht aan ouders nog duidelijker in beeld
te brengen. Alle aanwezige een- en tweejarigen worden hierin beschreven en benoemd.
Om de informatieoverdracht op het formulier kwalitatief hoog te houden,
zijn er richtlijnen opgesteld (bijlage 9) waaraan het formulier minimaal dient te voldoen.
Op de groepen hangt een bord met een invulschema met de overige informatie over
de kinderen, zoals voeding en luiers.
De formulieren “Wat gaan we doen vandaag” (bijlage 10), “Hoe was de dag” (bijlage
11) en “Wat hebben we gedaan vandaag” (bijlage 5, 6, 7 en 8) zijn bedoeld voor de
interne communicatie, maar ook als houvast in de dagstructuur van de PM’er. Op deze
formulieren worden de geplande MI-activiteiten en de dagplanning beschreven en vervolgens
geëvalueerd. Leidinggevenden krijgen op deze manier goed inzicht in het
gevoerde MI-beleid en de organisatie van de groepen. Knelpunten en problemen kunnen
op deze manier snel worden gesignaleerd en er kan zo tijdig bijgestuurd worden.
Naast de dagelijkse informatieoverdracht zijn andere vormen van rapportage ook van
een MI-interpretatie voorzien. We hebben het hier over de maandelijkse, driemaandelijkse
en jaarlijkse observaties en rapportages. Deze worden behandeld in het onderdeel
“Observatiemethoden” verderop.
MI Observatiemethoden
Babygroepen
Elk kind heeft een vaste PM’er als mentor en krijgt een eigen observatiemap. De PM’er
observeert het kind maandelijks en noteert de observaties in de observatiemap
(bijlage 21). Elk kwartaal wordt het observatiesysteem aan de ouders overhandigd. Het
bevat dan drie nieuwe observaties, één van elke maand.
Aan het eind van het kwartaal schrijft de mentor een persoonlijk stukje over het kind.
Daarin worden eventuele punten van de observatie toegelicht en geeft de PM’er een
algemeen beeld van het kind in de groep.
Per kwartaal krijgen de ouders de observaties en de toelichting mee naar huis om door
te lezen. Daarna neemt de ouder het mapje weer mee. Wanneer er behoefte is aan een
gesprek, kan dit worden gepland.
Elk jaar (als het kind één jaar is en bij de overgang naar de peutergroep, ongeveer
twee jaar) wordt er een gesprek met de ouders van het kind gepland om alle kwartaalobservaties
door te nemen. De laatste observatie wordt daarbij ook besproken met
de ouder. Dit gesprek duurt ongeveer 30 tot 45 minuten. Het doel van dit gesprek is
dat de ouder een duidelijk beeld krijgt van de ontwikkeling van zijn kind. Ook eventuele
wensen van ouders zijn hierin bespreekbaar.
Plan bij de peutergroepen
Elk kind heeft ook hier een vaste PM’er als mentor en krijgt een eigen observatiemap.
Peuters van twee tot drie jaar worden eens per kwartaal geobserveerd. (bijlage 21)
Deze observatie wordt meegegeven aan de ouders van het kind. De observatie wordt
Meervoudige Intelligentie 64

aangevuld met een persoonlijk stuk, geschreven door de mentor, waarin toelichting
wordt gegeven op de verschillende observatiepunten. Tevens geeft ze een algemeen
beeld van het kind in de groep. Wanneer de ouders de observatie hebben doorgenomen,
nemen ze de map weer mee, zodat de PM’er een volgende observatie kan uitvoeren.
Wanneer er behoefte is aan een gesprek, kan dit gepland worden.
Peuters van drie tot vier jaar worden eens per half jaar geobserveerd. Er zijn dan jaarlijks
dus nog twee observatiemomenten (bijlage 21). Ook hier wordt een persoonlijk
stuk door de PM’er toegevoegd, zodat de ouder een duidelijk beeld krijgt van zijn kind
op de Blokkendoos.
Elk jaar (op driejarige leeftijd en bij het verlaten van de Blokkendoos) vindt er een uitgebreid
gesprek tussen de mentor en de ouders van het kind. Daarbij worden de observaties
doorgenomen en stemt de mentor met de ouders onder meer hun wensen af.
MI-observatielijst.
Als een kind één jaar is, wordt er een MI-observatielijst (bijlage 22) toegevoegd aan de
observatiemethoden. De lijst wordt aan de observatiemap toegevoegd. In deze lijst
staan alle acht knapheden met de daarbij behorende observatiepunten beschreven.
De lijst wordt op drie verschillende momenten ingevuld, op de babygroepen bij de
overgang naar de peutergroep en bij de peutergroepen rondom de derde en de vierde
verjaardag van de peuter.
Tijdens de kindvolggesprekken die in de perioden plaatsvinden, wordt de MI-observatielijst
besproken. Op deze manier krijgt de ouder een duidelijk beeld welke interesses
en knapheden het kind op dat moment heeft.
MI Opleidingsplan
Cursus Pikler voor PM’ers van de babygroepen
Basiscursus (opfriscursus)
We hebben er uiteindelijk voor gekozen om zelf de verdieping van de Piklermethode
aan te bieden aan onze PM’ers. Onze pedagogisch coach heeft voldoende expertise in
huis, waardoor expertise van buitenaf geen toegevoegde waarde bleek te hebben.
Ook nieuwe medewerkers krijgen een programma aangeboden door de pedagogisch
coach. Als start is er een informatieboekje voor nieuwe medewerksters ontwikkeld,
waarin de wijze staat beschreven waarop wij met de Piklermethode werken. Ook heeft
de pedagogisch coach een basiscursus Piklermethode ontwikkeld. De pedagogisch
coach en één van onze vaste medewerkster kunnen deze cursus geven.
In juni 2010 was er volgens ons nog geen behoefte aan een basiscursus. De begeleidingsdagen
van Hedie Meijling boden ons voldoende opfrissing, verdieping en
inspiratie voor het jaar 2010.
Het budget dat we hiervoor hebben gereserveerd, willen we graag gaan gebruiken
voor meer MI-begeleiding en verdieping bij de Blokkendoos.
Meervoudige Intelligentie 65

Piklerbegeleiding
Hedie Meijling heeft drie dagen begeleiding op de babygroepen en drie avondbijeenkomsten
verzorgd.
Beschrijving
Hedie Meijling heeft op alle babygroepen begeleiding gegeven in de Piklermethode.
Ze heeft alle PM’ers geobserveerd en gecoacht op de werkvloer. Aan de hand van de
observaties en de behoefte en vraag van de Pm’ers is er een avondbijeenkomst georganiseerd.
Op deze avond kregen allerlei onderwerpen extra aandacht, zoals de
manieren van spelen en het gebruik en de aanschaf van speelgoed, het bieden van een
voorbereidende leeromgeving en de samenwerking met andere babygroepen.
Cursus Piramide voor PM’ers peutergroepen
3 + -cursus
In het afgelopen jaar (2010) hebben wij gemerkt dat Piramide een ontzettend goede
basis is voor het MI-project, maar dat het niet nodig is om ons hier verder in te verdiepen.
We hebben ervoor gekozen om een 3 + -workshop te organiseren voor onze
medewerksters, wat ook aansluit bij het MI-project.
Beschrijving
De 3 + -cursus heeft veel nieuwe inzichten en inspiratie gegeven. Er is gekeken naar de
ontwikkelingsfase van deze kinderen: wat is belangrijk in deze fase? En we hebben
gekeken naar het gedrag van deze kinderen en op welke manier de kinderen hun behoeftes
laten zien.
Het spel en de spelmaterialen hebben we onder de loep genomen. Waarmee spelen
peuterplussers het liefst en hoe begeleid je dit spel optimaal?
Ook hebben we gekeken naar de MI-thema’s en hoe we deze thema’s kunnen aansluiten
bij de 3 + -ers. Zowel de inhoudelijke kant als de organisatorische kant zijn bekeken,
zoals de planning, het overleg en de samenwerking met collega’s.
Daarnaast willen we graag het overige budget gebruiken voor de verdieping van MI.
Cursus MI voor het hele team
Basiscursus MI PM’ers babygroepen
Beschrijving
Voor alle PM’ers van de babygroepen is er een basiscursus MI gegeven. Tijdens deze bijeenkomst
is er een uitleg over meervoudige intelligentie gegeven. Ook hebben alle PM’ers
een MI-test gedaan om te zien waar hun eigen intelligentie ligt. Tevens is er gekeken
naar de thema’s en hoe de thema’s aan te passen zijn aan deze doelgroep. De PM’ers
zijn aan de slag geweest om per intelligentie activiteiten te bedenken.
Meervoudige Intelligentie 66

Cursus Schriftjes schrijven
Hoe houd je het boeiend? (Parenticom)
Beschrijving
Tijdens deze cursus is er gekeken naar de manier van schriftjes schrijven. Welke punten
zijn belangrijk om te benoemen, op welke manier schrijf je schriftjes? En hoe kun
je alle intelligenties benoemen in je verslag. Dit is geoefend door alle PM’ers.
Cursus Doe- en ontdekhoeken
Twee dagdelen (K&P kinderopvang)
Beschrijving
Deze cursus heeft veel inzichten gegeven in het bepalen en invullen van MI-thema’s.
Hoe start je een project en hoe kun je de hoeken inrichten aan de hand van de thema’s?
Er is gekeken naar de MI-kisten en op welke manier je de kisten kunt inrichten en deel
kunt laten uitmaken van de ruimte.
Overig budget
Dit bedrag wordt besteed aan het zoeken van MI-verdieping. Voor dit bedrag gaan
wij begeleidingsuren inkopen bij Cedin / Sabine Hess.
De volgende onderwerpen willen we dan in ieder geval aan bod laten komen:
• Uitwerking MI-thema’s;
• Matchen, stretchen;
• MI-verdieping babygroepen;
• MI-observatiemethoden;
• Begeleiding pedagogisch coach.
MI Coachplan (2010)
Doel van dit coachplan beschrijven
Alle medewerkers van de Blokkendoos volledig te laten werken volgens MI.
Stappenplan:
Teamavonden
MI-plan uitgelegd en besproken, betrokkenheid medewerksters creëren en vragen.
Werkgroepen
Het gezamenlijk uitwerken van verschillende onderdelen van het MI-plan.
Individuele gesprekken
Onderzoeken hoe medewerksters tegen het MI-plan aankijken, hoe zij hun eigen kwa-
Meervoudige Intelligentie 67

liteiten willen en denken te kunnen gaan inzetten. Wat zijn de kwaliteiten die we in
huis hebben?
Intervisie
Om de samenwerking per groepsteam onder de loep te nemen en te versterken, starten
we met intervisie. Een goed functionerend team is essentieel bij het invoeren van
het MI-project. Onderwerpen: balans privé-werk, kennismakingsronde, feedback,
openheid naar elkaar. Plan: vier intervisies per groep per jaar.
Bijeenkomsten werkgroepen
Brainstormen over de verschillende onderdelen van het MI-project. De pedagogisch coach
is hier altijd bij aanwezig, om op die manier goed zicht te krijgen op de meningen en
bijdragen van de medewerksters.
MT-overleg
Alle resultaten van de bijeenkomsten van de werkgroepen worden besproken. Het MT
bespreekt welke ideeën er in het concrete en definitieve MI-plan komen. Het MI-plan
kan nu concreet en praktisch gemaakt worden.
Teamavond
Het concrete MI-plan wordt aan alle medewerkers gepresenteerd en uitgelegd. Tijdens
deze teamavond is er veel ruimte voor feedback van de medewerksters. Er kunnen altijd
nog kleine wijzigingen worden aangebracht in het plan.
Bijeenkomsten werkgroepen
De werkgroepen kunnen nu concrete producten en werkvormen maken. De pedagogisch
coach is ook bij deze bijeenkomsten aanwezig, ter ondersteuning en begeleiding
(inspirerend).
Teamavonden
Als een werkgroep een concreet product en een werkvorm heeft gemaakt presenteert
de werkgroep deze tijdens een teamoverleg aan de andere medewerksters.
Coaching op de werkvloer vanaf 2010
De coaching is ondersteunend voor de pedagogisch medewerksters en vindt plaats binnen
de groep. Teamcoaching vindt plaats in de groepsoverleggen.
Intervisie is ondersteunend bij bijeenkomsten van de themacommissie, bij individuele
gesprekken en bij functioneringsgesprekken.
Inwerken nieuwe medewerkers
De pedagogisch coach organiseert avondbijeenkomsten. Visie en MI worden geïmplementeerd
op de werkvloer.
Meervoudige Intelligentie 68

Nawoord
2010 was voor Kinderdagverblijf de Blokkendoos een jaar dat voornamelijk in het
teken stond van Meervoudige Intelligentie. In januari 2010 zijn we van start gegaan
met de MI implementatie dat we vervolgens in januari 2011 hebben afgerond.We hadden
een duidelijk doel voor ogen. Het implementeren van meervoudige intelligentie
moest een totale cultuurverandering teweegbrengen niet alleen in de uitvoering maar
vooral ook in de manier van denken. De enige manier om een totale cultuurverandering
te bereiken is betrokkenheid van alle medewerkers binnen de organisatie. Alle
plannen zijn gezamenlijk gemaakt en geimplemeteerd. Dit was de belangrijkste sleutel
die het project tot een succes heeft gemaakt. Het Managementteam en alle Pedagogisch
medewerkers hebben Meervoudige intelligentie in de manier van denken
geintergreerd en is daarmee tot een vanzelfsprekendheid geworden. Wij kunnen contateren
dat we onze doelstellingen hebben gehaald.
De ouders van de Blokkendoos laten ons regelmatig weten de veranderingen die de
invoering van MI teweeg hebben gebracht te waarderen. De communicatie met de
ouders is gemoderniseerd wat de informatievoorziening heeft verbeterd en vereenvoudigd.
Het aanbod aan activiteiten voor de kinderen is behoorlijk verbreed evenals
de zienswijze t.a.v. kwaliteiten en vaardigeheden van de kinderen.
De invoering van MI is in de omgeving van de Blokkendoos niet onopgemerkt gebleven.
Artikelen in de krant, mond op mond reclame en informatieverspreiding over het
MI project door de Blokkendoos heeft de vraag naar kinderopvang zodanig vergroot
dat we hebben besloten de capaciteit uit te breiden met 2 groepen. Per 1 april 2011 is
er een nieuwe babygroep en een 3 + groep opgestart. Het MI 3 + programma kan op
deze manier verder uitgbouwd worden waardoor het aanbod voor 3 + ers behoorlijk
kon worden verrijkt.
Voor 2011 hebben we een programma opgesteld waarmee we het werken met MI verder
willen verdiepen. Voor de jaren erna zullen we ons richten op handhaving van het
MI beleid.
Meervoudige Intelligentie 69

We willen alle medewerkers van de Blokkendoos bedanken voor de bijdrage die ze
hebben geleverd aan het MI project. Het betreft de volgende mensen.
Marieke Kijlstra: Pedagogisch coach
Kim Laanstra: Personeel en organisatie
Henk Fehrmann: Leidinggevende en teamcoach
Inge Doldersum: Directeur / Eigenaar
Pedagogisch medewerkers:
Hilda Hooijenga Lisette Wezeman Yvonne Bakker
Marloes Groen Inge Boersma Mirjam Werkman
Theresia Rus Christa Visser Judith Hut
Aletta Bolhuis Saskia Valk Grieke Altenburg
Maaike Veldman Patrizia Wilthof Iris Demeurisse
Jeannine Spoelstra Hennie Meloni Nikki Sluiter
Ineke Douma Renate Groenewoud Annemiek Vos
Merel Spee Bianca Walker
We hebben ons laten inspireren door het boek “knapper dan knap”, een gezamenlijk
project van Bazalt, DOBA-SOM, Onderwijsadviseurs, Eduniek, HCO, IJsselgroep
Inge Doldersum
Auteur
Meervoudige Intelligentie 70

Lijst met Bijlagen
Bijlage 1 Eerste MI-teamavond
Bijlage 2 Raamwerk MI-plan
Bijlage 3 Methodisch werkplan
Bijlage 4 Themabrieven ouders
Bijlage 5, 6, 7 en 8 Formulier “Wat hebben we gedaan vandaag”
Bijlage 9 Richtlijnen Formulier “Wat hebben we gedaan vandaag”
Bijlage 10 Formulier “Wat gaan we doen vandaag”
Bijlage 11 Formulier ”Hoe was de dag”
Bijlage 12 Uitgewerkt MI-thema Sokken
Bijlage 13 Uitgewerkt MI-thema Kabouter
Bijlage 14 Uitgewerkt MI-thema Cadeau
Bijlage 15 Uitgewerkt MI-thema Lichtje
Bijlage 16 Uitgewerkt MI-thema Knuffel
Bijalge 17 3 + -activiteitenthema Sokken
Bijlage 18 MI-activiteitenschema
Bijlage 19 Plattegrond en foto’s babytuinen
Bijlage 20 Plattegrond en foto’s Peutertuin
Bijlage 21 Observatieformulieren
Bijlage 22 MI-observatielijst
Meervoudige Intelligentie 71