Werkwoord - Spreken over vroeger: imperfectum en perfectum

Werkwoord - Spreken over vroeger: imperfectum en perfectum
Als we in het Nederlands willen spreken over vroeger, kunnen we kiezen tussen
het imperfectum (Onvoltooid Verleden Tijd (ovt)) en het perfectum (Voltooid
Tegenwoordige Tijd (vtt)).
Er is zeker een verschil tussen de twee tijden, maar in de praktijk merken we dat
we ze meestal gewoon door elkaar kunnen gebruiken. Het Nederlands is hier veel
soepeler dan het Frans of het Engels.
In een later stadium gaan we dieper in op de verschillen in gebruik.
Vorming:
Zowel voor het perfectum als het imperfectum verdelen we alle werkwoorden in
twee grote groepen:
sterke (onregelmatige) en zwakke (regelmatige) werkwoorden.
sterk betekent: de klinker van de stam verandert (lopen – liep)
zwak betekent: de klinker van de stam verandert niet.
Hoe weet ik of een werkwoord sterk of zwak is?
De sterke (onregelmatige) werkwoorden staan samen in één lijst.
Als het werkwoord in de lijst staat, is het sterk.
Als het er niet in staat, is het zwak.

De sterke werkwoorden (+ DE LIJST)
Deze werkwoorden (imperfectum en perfectum) zijn onregelmatig (de
stamklinker verandert).
lopen – hij liep (imperfectum) – hij heeft gelopen (perfectum)
geven – ik gaf (imperfectum) – hij heeft gegeven (perfectum)
- Imperfectum (ovt)
Imperfectum : LEER DE LIJST (IIe kolom)
enkelvoud = één vorm meervoud = één vorm
gaan: ik ging jullie gingen
staan: jij stond zij stonden
drinken: hij dronk wij dronken
- Perfectum (vtt)
Het perfectum bestaat altijd uit twee vormen:
(hulpwerkwoord) hebben/(zijn) + het participium (voltooid deelwoord)
- Voor de sterke werkwoorden gebruiken we meestal het hulpwerkwoord hebben
als hulpwerkwoord.
Ik heb gelopen, hij heeft gezwegen, jullie hebben gebracht
- Sommige krijgen echter altijd het hulpwerkwoord zijn (15) (cfr. lijst).
Werkwoorden met zijn: bederven, beginnen, blijven, gaan, komen, krimpen,
schrikken, sterven, vallen, verdwijnen, vertrekken, worden, zijn, zwellen.
- Het hoofdwerkwoord zelf krijgt een aparte, unieke vorm die nooit verandert:
het participium.
Participium : LEER DE LIJST (IIIe kolom)
UNIEKE vorm
gaan: ik ben gegaan zij zijn gegaan
lopen: hij heeft gelopen jullie hebben gelopen
drinken: jij hebt gedronken wij hebben gedronken

De zwakke werkwoorden
Als het werkwoord niet in de lijst van de sterke werkwoorden staat, is het zwak.
Zwakke werkwoorden zijn heel regelmatig. De stamklinker verandert nooit. Ook
al ken je de betekenis van het werkwoord niet, we kunnen de vorm altijd zelf
maken.
- Imperfectum (ovt)
enkelvoud : STAM + te of de
meervoud : STAM + ten of den
- Als de klank voor [-en] van de infinitief = t k f s ch p (‘t kofschip),
dan stam + te(n).
- In de andere gevallen, stam + de(n)
maken: /k/ hij maak-te
openen: /n/ jij open-de
(!) leven: /v/ wij leef-den
lachen: /x/ zij lach-ten
- Perfectum (vtt)
- Het hulpwerkwoord voor de zwakke werkwoorden: hebben
- Het hoofdwerkwoord zelf krijgt een aparte, unieke vorm: het participium.
(hebben) ge + STAM + t/d
ge + STAM + t: (als imperfectum = STAM + te)
ge + STAM + d: (als imperfectum = STAM + de)
Ik heb gewerkt jij hebt gezegd
hij heeft gemaakt wij hebben verteld

Algemene opmerkingen bij het perfectum
- Hebben of Zijn:
- Een kleine categorie van werkwoorden krijgt altijd zijn in het perfectum.
Sommige zijn ook zwak. Onthoud ze gewoon.
groeien Hij is erg gegroeid.
sterven Hij is plots gestorven.
trouwen Zij zijn getrouwd.
opstaan Ik ben vroeg opgestaan.
gebeuren Wat is er gebeurd?
verdwalen We zijn verdwaald in het bos.
ontsnappen Ik ben ontsnapt aan de test.
(mis)lukken Hoera, het is gelukt!
slagen Ik ben geslaagd voor mijn examen.
- Werkwoorden van beweging krijgen zijn in het perfectum alleen als er een
richting (naar …, langs …) wordt aangeduid, anders is het hulpwerkwoord
hebben.
Ik heb in het park gewandeld. Ik ben naar het park gewandeld.
Hij heeft nooit gevlogen. Hij is naar Parijs gevlogen.
Zij heeft gereden. Hij is naar huis gereden.
We hebben alles verhuisd. We zijn naar Antwerpen verhuisd.
- Participium
- Het participium is een unieke vorm, die nooit verandert.
Hij heeft gezwommen - Zij hebben gezwommen
Zij heeft gemaakt - Zij hebben gemaakt
- Bij scheidbare werkwoorden komt het prefix voor de gewone vorm van het
participium.
opschrijven Hij heeft alles opgeschreven.
aanvallen Ze hebben de vijand aangevallen.
- Werkwoorden met ge-, ont-, ver-, her-, er-, be- en niet-scheidbare
werkwoorden krijgen nooit [ge-] bij het participium.
Wij hebben hem gisteren ontmoet. Je hebt het me beloofd.
Hij heeft het contract ondertekend. Hij heeft me dat verteld.