Handleiding voor de opvang van egels en eekhoorns Willems ...

CAMPUS 

Geel 

Agro- en biotechniek 

Bachelor in agro- en biotechnologie 

Dierenzorg 

Handleiding voor de opvang van egels en 

eekhoorns 

Willems, Jasperine 

Academiejaar 2007-2008

VOORWOORD 

Dit eindwerk is voortgekomen uit de kans die ik van Mieke De Wit heb gekregen om in 

haar Opvangcentrum voor Vogels en Wilde Dieren te helpen bij de verzorging van egels 

en eekhoorns. Mijn grootste dank gaat dan ook naar haar uit. Ze is een bron van 

inspiratie voor iedereen die met wilde dieren wil werken. 

Mijn ouders en Jeroen wil ik bedanken voor het vertrouwen en de steun die ze me bij 

deze opleiding hebben gegeven. 

Verder wil ik nog mijn eindwerkbegeleider Andy Verelst bedanken voor de 

bemoedigende woorden tijdens het schrijven van dit eindwerk. 

Jasperine Willems 

2

SAMENVATTING 

Voor het eindwerk Dierenzorg ben ik tot de keuze van een onderwerp gekomen door 

mijn werk als vrijwilliger in het ‘Opvangcentrum voor Vogels en Wilde Dieren’ van 

Herenthout. Daar bleek dat het nuttig zou zijn dat per diersoort de beschikbare 

informatie voor een correcte verzorging gebundeld, aangevuld en gestructureerd zou 

worden zodat elke verzorger in een oogwenk kan opzoeken wat hem in een bepaalde 

situatie te doen staat. Het was niet haalbaar om dit voor elke diersoort te doen, daarom 

heb ik de twee meest voorkomende zoogdieren in de Vlaamse opvangcentra gekozen: 

de egel en de eekhoorn. 

Ik heb een handleiding voor de opvang van egels en eekhoorns kunnen opstellen door 

het verzamelen en vertalen van informatie en deze toe te passen op de situatie in 

Vlaanderen. Om het geheel overzichtelijk te maken, heb ik het gedeelte over egels en 

het gedeelte over eekhoorns op dezelfde manier opgebouwd. Een uitgebreide 

inhoudstafel moet het mogelijk maken om snel informatie terug te vinden. 

In de zoektocht naar kwalitatieve bronnen bleek dat er erg weinig Nederlandstalige 

literatuur voor de verzorging van hulpbehoevende, wilde dieren beschikbaar is. De 

beste literatuur bleek afkomstig te zijn uit het Verenigd Koninkrijk. Ook was het 

opvallend dat over de verzorging en opvang van egels al veel meer is geschreven dan 

over eekhoorns. 

3

INHOUDSTAFEL 

VOORWOORD ..................................................................................................... 2 

SAMENVATTING ................................................................................................. 3 

INHOUDSTAFEL .................................................................................................. 4 

LIJST VAN GEBRUIKTE AFKORTINGEN EN SYMBOLEN ........................................ 8 

INLEIDING ......................................................................................................... 9 

1 EGELS................................................................................................. 10 

1.1 Inleiding ............................................................................................ 10 

1.2 Ecologie en biologie ........................................................................... 10 

1.2.1 Habitat ............................................................................................... 10 

1.2.2 Levenswijze ........................................................................................ 10 

1.3 Anatomie en fysiologie....................................................................... 11 

1.3.1 Biologische data................................................................................... 11 

1.3.2 Lichaamsbedekking .............................................................................. 12 

1.3.3 Oprolmechanisme ................................................................................ 12 

1.3.4 Tanden ............................................................................................... 12 

1.3.5 Zintuigen ............................................................................................ 12 

1.3.6 Voortplanting ...................................................................................... 13 

1.3.7 Leeftijdsbepaling.................................................................................. 13 

1.4 Redenen voor opvang ........................................................................ 13 

1.5 Vangen, hanteren en transporteren ................................................... 14 

1.6 Eerste hulpprocedures ....................................................................... 15 

1.6.1 Hypothermie of onderkoeling ................................................................. 15 

1.6.2 Vochttherapie bij dehydratatie ............................................................... 15 

1.7 Algemeen klinisch onderzoek............................................................. 16 

1.7.1 Algemene toestand............................................................................... 16 

1.7.2 Vermogen tot oprollen .......................................................................... 16 

1.7.3 Een egel ontrollen ................................................................................ 16 

1.7.4 Ademhaling ......................................................................................... 16 

1.7.5 Ectoparasieten..................................................................................... 16 

1.7.6 Mond.................................................................................................. 17 

1.7.7 Staalname .......................................................................................... 17 

1.7.7.1 Feces................................................................................................................................17 

1.7.7.2 Tracheaal sputum ..............................................................................................................17 

1.7.7.3 Bloed................................................................................................................................18 

1.8 Specifieke aandoeningen ................................................................... 20 

1.8.1 Trauma .............................................................................................. 20 

1.8.1.1 Verstrikt of in de val...........................................................................................................20 

1.8.1.2 Huidwonden ......................................................................................................................20 

Behandeling van een open wonde ........................................................................................21 

1.8.1.3 Verkeersslachtoffers ...........................................................................................................22 

1.8.1.4 Fracturen ..........................................................................................................................23 

Pootfracturen ....................................................................................................................23 

Crushed foot disease ..........................................................................................................23 

Fracturen aan de snuit........................................................................................................23 

Fracturen van de ruggenwervel............................................................................................24 

1.8.1.5 Oogprolaps .......................................................................................................................24 

1.8.1.6 Penis trauma .....................................................................................................................24 

1.8.1.7 Pop-off syndroom ..............................................................................................................24 

1.8.1.8 Ballon syndroom ................................................................................................................24 

1.8.1.9 Brandwonden ....................................................................................................................25 

1.8.2 Vergiftiging ......................................................................................... 25 

1.8.2.1 Olie en teer .......................................................................................................................25 

1.8.2.2 Slakkenkorrels (metaldehyde) .............................................................................................25 

1.8.2.3 Rattenvergif (Warfarin en andere coumarine derivaten) ..........................................................26 

1.8.2.4 Herbicide (Paraquat) ..........................................................................................................26 

1.8.2.5 Pesticiden .........................................................................................................................26 

1.8.2.6 Aas vergiftigd met alphachloralose .......................................................................................26 

1.8.2.7 Antivries (ethyleenglycol)....................................................................................................26 

4

1.8.3 Virale ziekten ...................................................................................... 26 

1.8.3.1 Mond- en klauwzeer ...........................................................................................................26 

1.8.3.2 Morbillivirus.......................................................................................................................27 

1.8.4 Bacteriële ziekten................................................................................. 27 

1.8.4.1 Salmonellose .....................................................................................................................27 

1.8.4.2 Bordetellose ......................................................................................................................28 

1.8.4.3 Leptospirose......................................................................................................................28 

1.8.4.4 Yersiniosis.........................................................................................................................28 

1.8.4.5 Pyodermie en abcessen ......................................................................................................28 

1.8.4.6 Neonatale enteritis .............................................................................................................28 

1.8.4.7 Ziekten die worden overgedragen door teken ........................................................................29 

1.8.5 Schimmelaandoeningen ........................................................................ 29 

1.8.5.1 Ringworm .........................................................................................................................29 

1.8.6 Uitwendige parasieten .......................................................................... 30 

1.8.6.1 Vlooien .............................................................................................................................30 

1.8.6.2 Teken ...............................................................................................................................30 

1.8.6.3 Mijten...............................................................................................................................30 

1.8.6.4 Huidmadenziekte of myiasis ................................................................................................31 

Vliegeneieren ....................................................................................................................31 

Maden ......................................................................................................................31 

1.8.7 Inwendige parasieten ........................................................................... 32 

1.8.7.1 Longworminfestatie met Crenosoma striatium en Capillaria aerophila .......................................32 

Crenosoma striatium ..........................................................................................................32 

Capillaria aerophila.............................................................................................................32 

Symptomen ......................................................................................................................33 

Diagnose ......................................................................................................................33 

Behandeling ......................................................................................................................33 

1.8.7.2 Intestinale Capillaria...........................................................................................................35 

1.8.7.3 Leverbot of Brachylaemus erinacei .......................................................................................35 

1.8.7.4 Cestoden ..........................................................................................................................36 

1.8.7.5 Acanthocephala .................................................................................................................36 

1.8.7.6 Coccidiosis ........................................................................................................................36 

1.8.7.7 Andere endoparasieten .......................................................................................................36 

1.8.8 Voedingsgerelateerde aandoeningen ....................................................... 36 

1.8.8.1 Overgewicht ......................................................................................................................36 

1.8.8.2 Tekorten in de voeding .......................................................................................................36 

1.8.8.3 Te klein voor de winterslaap ................................................................................................37 

1.8.9 Andere ziekten .................................................................................... 37 

1.8.9.1 Tandaandoeningen .............................................................................................................37 

1.8.9.2 Longontsteking ..................................................................................................................37 

1.8.9.3 Tumoren...........................................................................................................................38 

1.8.9.4 Spondylosis deformans .......................................................................................................38 

1.9 Toediening van medicatie .................................................................. 38 

1.10 Geneesmiddelen................................................................................. 38 

1.10.1 Algemeen geneesmiddelenformularium volgens Gietema (1995) ................. 39 

1.10.2 Antibiotica........................................................................................... 41 

1.10.3 Antimycotica ....................................................................................... 42 

1.10.4 Anti-endoparasitaire middelen................................................................ 42 

1.10.5 Anti-ectoparasitaire middelen ................................................................ 43 

1.10.6 Corticosteroïden................................................................................... 43 

1.10.7 Geneesmiddelen met invloed op het ademhalingsstelsel ............................ 43 

1.10.8 Pijnstillers en ontstekingsremmers.......................................................... 44 

1.10.9 Anesthetica en sedativa ........................................................................ 44 

1.10.10 Euthanasie .......................................................................................... 44 

1.11 Het grootbrengen van jonge egels ..................................................... 45 

1.11.1 Redenen voor opvang ........................................................................... 45 

1.11.2 Eerste opvang ..................................................................................... 45 

1.11.3 Leeftijdsschatting................................................................................. 45 

1.11.4 Jonge egels met moeder ....................................................................... 47 

1.11.4.1 Eerste opvang ...................................................................................................................47 

1.11.4.2 Huisvesting .......................................................................................................................47 

1.11.4.3 Verzorging en wegen..........................................................................................................47 

1.11.4.4 Merken .............................................................................................................................48 

1.11.5 Jonge egels zonder moeder ................................................................... 48 

1.11.5.1 Patiëntenfiche....................................................................................................................48 

1.11.5.2 Eerste opvang ...................................................................................................................48 

Vocht toedienen.................................................................................................................48 

5

Parasieten verwijderen .......................................................................................................48 

Opwarmen ......................................................................................................................49 

Quarantaine ......................................................................................................................49 

1.11.5.3 Mestonderzoek ..................................................................................................................49 

1.11.5.4 Wegen..............................................................................................................................49 

1.11.5.5 Voeding ............................................................................................................................49 

1.11.5.6 Voederfrequentie ...............................................................................................................50 

Voederfrequentie volgens Stocker (2005) .............................................................................50 

Voederfrequentie volgens Bexton & Robinson (2003)..............................................................50 

Voederfrequentie volgens Gietema (1995) ............................................................................50 

1.11.5.7 Voedermethode .................................................................................................................51 

1.11.5.8 Hygiëne ............................................................................................................................52 

1.11.5.9 Het spenen .......................................................................................................................52 

1.11.5.10 Huisvesting en speelgoed....................................................................................................52 

1.11.5.11 Wat er fout kan gaan..........................................................................................................53 

Inhalatie pneumonie...........................................................................................................53 

Luchtophoping ...................................................................................................................53 

Inprenting ......................................................................................................................53 

1.12 Huisvesting ........................................................................................ 53 

1.13 Voeding.............................................................................................. 54 

1.14 Vrijlating............................................................................................ 55 

2 EEKHOORNS ....................................................................................... 57 

2.1 Inleiding ............................................................................................ 57 

2.2 Ecologie en biologie ........................................................................... 57 

2.2.1 Habitat ............................................................................................... 57 

2.2.2 Levenswijze ........................................................................................ 58 

2.3 Anatomie en fysiologie....................................................................... 59 

2.3.1 Biologische data................................................................................... 59 

2.3.2 Vacht ................................................................................................. 60 

2.3.3 Tanden ............................................................................................... 60 

2.3.4 Voortplanting ...................................................................................... 60 

2.4 Redenen voor opvang ........................................................................ 61 

2.5 Vangen, hanteren en transporteren ................................................... 61 

2.5.1 Vallen................................................................................................. 61 

2.6 Eerste hulp procedures ...................................................................... 62 

2.6.1 Shock................................................................................................. 62 

2.6.2 Vochttherapie ...................................................................................... 62 

2.7 Algemeen klinisch onderzoek............................................................. 62 

2.7.1 Bloedname.......................................................................................... 62 

2.8 Specifieke aandoeningen ................................................................... 63 

2.8.1 Trauma .............................................................................................. 63 

2.8.1.1 Verkeersslachtoffer ............................................................................................................63 

2.8.1.2 Fracturen ..........................................................................................................................63 

2.8.1.3 Bijtwonden........................................................................................................................64 

2.8.1.4 Brandwonden ....................................................................................................................64 

2.8.2 Virale ziekten ...................................................................................... 64 

2.8.2.1 Parapoxvirus of pokken.......................................................................................................64 

2.8.2.2 Adenovirus geassocieerde ziekte..........................................................................................65 

2.8.2.3 Cardiomyopathie................................................................................................................65 

2.8.3 Bacteriële ziekten................................................................................. 65 

2.8.3.1 Bacteriële enteritis .............................................................................................................65 

2.8.3.2 Abces ...............................................................................................................................65 

2.8.4 Vachtproblemen................................................................................... 65 

2.8.4.1 Kaalheid ...........................................................................................................................65 

2.8.4.2 Schimmelinfectie ...............................................................................................................66 

2.8.5 Uitwendige parasieten .......................................................................... 66 

2.8.5.1 Vlooien .............................................................................................................................66 

2.8.5.2 Luizen ..............................................................................................................................66 

2.8.5.3 Teken ...............................................................................................................................66 

2.8.5.4 Vliegeneieren en maden......................................................................................................67 

Vliegeneieren ....................................................................................................................67 

Maden ......................................................................................................................67 

2.8.6 Inwendige parasieten ........................................................................... 67 

2.8.6.1 Coccidiose.........................................................................................................................67 

2.8.6.2 Helminthen .......................................................................................................................68 

6

2.8.7 Gebitsaandoeningen ............................................................................. 68 

2.8.7.1 Tand- en kaakfracturen ......................................................................................................68 

2.8.7.2 Malocclusie........................................................................................................................68 

2.8.8 Voedingsgerelateerde aandoeningen ....................................................... 68 

2.8.8.1 Metabolische botziekte........................................................................................................68 

2.8.9 Oog- en ooraandoeningen ..................................................................... 69 

2.8.9.1 Oogletsel en/of oogontsteking .............................................................................................69 

2.8.9.2 Troebele ooglens................................................................................................................69 

2.8.9.3 Oorontsteking....................................................................................................................69 

2.8.10 Andere aandoeningen ........................................................................... 69 

2.8.10.1 Diarree .............................................................................................................................69 

2.8.10.2 Luchtweginfecties ..............................................................................................................69 

2.8.10.3 Blaasproblemen .................................................................................................................70 

2.8.10.4 Hersenletsel ......................................................................................................................70 

2.8.10.5 Verlamming ......................................................................................................................70 

2.8.10.6 Eekhoornkoning.................................................................................................................70 

2.8.10.7 Drachtige eekhoorn ............................................................................................................70 

2.8.11 Zoönosen............................................................................................ 70 

2.9 Toediening van medicatie .................................................................. 71 

2.10 Geneesmiddelen................................................................................. 71 

2.10.1 Antibiotica........................................................................................... 71 

2.10.2 Antiparasitica ...................................................................................... 73 

2.10.3 Corticosteroïden................................................................................... 73 

2.10.4 Pijnstillers en ontstekingsremmers.......................................................... 73 

2.10.5 Anesthetica en sedativa ........................................................................ 74 

2.10.6 Euthanasie .......................................................................................... 74 

2.11 Het grootbrengen van moederloze eekhoorns.................................... 75 

2.11.1 Patiëntenfiche...................................................................................... 75 

2.11.2 Eerste opname .................................................................................... 75 

2.11.3 Leeftijdschatting .................................................................................. 75 

2.11.4 Huisvesting ......................................................................................... 77 

2.11.4.1 Van 0 tot 5 weken..............................................................................................................77 

2.11.4.2 Van 5 à 6 tot 8 à 9 weken ...................................................................................................77 

2.11.4.3 Vanaf 9 weken...................................................................................................................77 

2.11.5 Voeding .............................................................................................. 77 

2.11.5.1 Elektrolyten en melkvervanger ............................................................................................77 

2.11.5.2 Voedingsschema ................................................................................................................78 

2.11.5.3 Wegen..............................................................................................................................79 

2.11.5.4 Voedingsmethode ..............................................................................................................79 

2.12 Huisvesting ........................................................................................ 80 

2.12.1 Groepshuisvesting................................................................................ 80 

2.12.2 Gedragsproblemen ............................................................................... 81 

2.13 Voeding.............................................................................................. 81 

2.14 Vrijlating............................................................................................ 81 

2.14.1 Voorwaarden voor vrijlating................................................................... 81 

2.14.2 Vrijlatingstechnieken ............................................................................ 81 

2.14.2.1 Plaats en tijd .....................................................................................................................81 

2.14.2.2 Vrijlating na overgangsperiode ............................................................................................82 

BESLUIT .......................................................................................................... 83 

VERKLARENDE WOORDENLIJST ....................................................................... 84 

LITERATUURLIJST............................................................................................ 93 

7

LIJST VAN GEBRUIKTE AFKORTINGEN EN SYMBOLEN 

a.g.v: als gevolg van 

AH: Animal Health 

bijv.: bijvoorbeeld 

cm: centimeter 

d.m.v.: door middel van 

enz.: enzovoort 

g: gram 

G: gauge 

im: intramusculair 

i.t.t.: in tegenstelling tot 

iv: intraveneus 

kg: kilogram 

LA: long acting 

m²: vierkante meter 

µg: microgram 

mg: milligram 

ml: milliliter 

µm: micrometer 

m.n.: met name 

o.a.: onder andere 

RX: röntgenfoto 

sc: subcutaan 

spp.: species 

♂: mannelijk 

♀: vrouwelijk 

±: ongeveer 

8

INLEIDING 

Ik ben tot een keuze van een onderwerp voor het eindwerk Dierenzorg gekomen door 

mijn werk als vrijwilliger in het ‘Opvangcentrum voor Vogels en Wilde Dieren’ van 

Herenthout. Daar bleek dat het nutig zou zijn dat per diersoort de beschikbare 

informatie voor een correcte opvang gebundeld, aangevuld en gestructureerd zou 

worden zodat elke verzorger in een oogwenk kan opzoeken wat hem in een bepaalde 

situatie te doen staat. Het was niet haalbaar om dit voor elke diersoort te doen, daarom 

heb ik de twee meest voorkomende zoogdieren in de Vlaamse opvangcentra gekozen: 

de egel en de eekhoorn. 

Deze handleiding voor de opvang van egels en eekhoorns heeft vorm gekregen door 

het verzamelen en vertalen van informatie en deze toe te passen op de situatie in 

Vlaanderen. Om het geheel overzichtelijk te maken is de structuur van het gedeelte 

over egels en het gedeelte over eekhoorns hetzelfde. De volgende onderwerpen komen 

aan bod: ecologie en biologie, anatomie en fysiologie, redenen voor opvang, vangen, 

hanteren en transporteren, eerste hulpprocedures, algemeen klinisch onderzoek, 

specifieke aandoeningen, toedienen van medicatie, geneesmiddelen, het grootbrengen 

van verweesde jongen, huisvesting, voeding en vrijlating. Aan de hand van een 

uitgebreide inhoudstafel kan gemakkelijk informatie worden opgezocht. Op deze manier 

hoop ik het werk van een verzorger in een rehabilitatiecentrum wat te 

vergemakkelijken en het herstel van egels en eekhoorns te bespoedigen. 

9

1 EGELS 

1.1 Inleiding 

De West-Europese egel (Erinaceous europaeus) is het meest voorkomende zoogdier in 

de opvangcentra voor wilde dieren in Vlaanderen omdat ze vrij algemeen zijn, in de 

nabijheid van mensen leven en makkelijk te vangen zijn. De redenen voor opvang zijn 

erg seizoensgebonden. 

In de lente worden vooral verkeersslachtoffers met breuken binnengebracht. Na het 

ontwaken uit de winterslaap gaan de dieren op zoek naar een partner. Vooral 

mannetjes worden slachtoffer van het verkeer omdat ze verder op pad gaan dan 

vrouwtjes. Verwondingen wegens tuinwerkzaamheden, zoals grasmaaien, komen in 

deze periode evenzeer voor. Wanneer een gewonde egel een paar warme dagen 

doormaakt, valt hij ten prooi aan vliegen die in de wonden eieren leggen die snel 

uitgroeien tot maden. Ook moederloze egels worden binnengebracht in deze periode. 

In de herfst worden vooral juvenielen en jongvolwassen egels opgevangen die niet 

voldoende lichaamsreserve hebben om de winter te overleven. Deze dieren komen niet 

toe aan een winterslaap omdat ze zowel overdag als ’s nachts foerageren om te kunnen 

overleven. Ze zijn vaak verzwakt waardoor parasieten zich makkelijk in en op het dier 

kunnen vermenigvuldigen met zware infestaties tot gevolg. Ongeveer 70% van de 

juveniele egels overleven hun eerste winterslaap niet. (Bexton & Robinson, 2003). 

1.2 Ecologie en biologie 

1.2.1 Habitat 

De West-Europese egel komt overal in Vlaanderen voor. (Verkem, S., De Maeseneer, J. 

Vandendriessche, B., Verbeylen, G. & Yskout, S., 2003) Het verspreidingsgebied van de 

egel valt bijna volledig samen met het voorkomen van loofbomen. Als habitat kiest de 

egel een plaats waar voldoende voedsel en droge schuilplaatsen aanwezig zijn. Dit 

kunnen bijv. tuinen, parken, kerkhoven, braakliggende gronden en landbouwgronden 

zijn. Als nestplaats verkiezen ze dichte begroeiing onder struiken, hagen of houtkanten, 

holle boomstammen, hopen bladeren of takken, konijnenholen of onder tuinhuisjes of 

stallen. (Brouwers, 1997) Ze leven niet op natte gronden, heidegronden, dichte 

dennenbossen en intensieve landbouwgronden. (Bexton & Robinson, 2003) 

Egels leven het grootste gedeelte van het jaar solitair en hebben een sociale structuur 

die gebaseerd is op een wederzijds vermijden, behalve tijdens de paartijd of wanneer 

er een bijzonder rijke voedselbron kan worden geëxploiteerd. Egels hebben elk een 

‘thuisgebied’, dat gewoonlijk wordt gevestigd wanneer de jongen zich voor het eerst 

verspreiden. Thuisgebieden variëren in oppervlakte, afhankelijk van het type habitat en 

de beschikbaarheid van voedsel, maar algemeen bestrijken ze een oppervlakte van 10 

tot 30 hectaren. Mannetjes hebben meestal grotere gebieden dan vrouwtjes en de 

plattelandsgebieden zijn groter dan de stedelijke gebieden. Egels zijn niet territoriaal 

waardoor de thuisgebieden van de verschillende individuen kunnen overlappen. In het 

wild komt agressie bijna niet voor, zelfs niet tussen de mannetjes. (Bexton & Robinson, 

2003) 

1.2.2 Levenswijze 

Egels zijn nachtdieren. s’ Nachts zoeken ze met hun bijzonder goed ontwikkeld 

reukvermogen naar voedsel. Hun dieet bestaat vooral uit kevers, rupsen, aardwormen, 

slakken, duizendpoten, spinnen en andere ongewervelden. In principe zijn egels 

insectivoren maar aangezien ze af en toe ook kleine gewervelde dieren (kleine 

zoogdieren, amfibieën en reptielen), aas, afgevallen vruchten (eikels, beukennoten, 

10

essen) en paddestoelen verorberen zijn het eigenlijk opportunistische omnivoren. 

Tijdens één nacht foerageren kunnen ze zo’n 1.5 tot 3 km afleggen in een omtrek van 

200 tot 300 m rond het nest. 

Overdag rusten egels in nesten van plantenmateriaal onder struiken of hagen. Een nest 

heeft meestal twee uitgangen waarvan één is dichtgestopt naargelang de windrichting. 

Tijdens de dagslaap ligt de egel half opgerold op zijn zij. (Brouwers, 1997) Activiteit 

overdag is in de meeste gevallen een teken van slechte gezondheid of het onvermogen 

om ‘s nacht voldoende voedsel te vinden. Zogende moeders kunnen wel overdag 

foerageren, deze dieren moeten dan ook met rust worden gelaten. (Bexton & Robinson, 

2003) 

De egel gaat in winterslaap om strenge winterpieken te overleven. Deze periode valt 

meestal tussen januari en maart, maar kan vroeger beginnen bij koude winters. De 

belangrijkste oorzaak voor aanvang is een langere periode van beneden de 8°C, maar 

ook andere factoren zoals daglengte, voedselbeschikbaarheid en genoeg 

lichaamsreserve spelen een rol. Voor de winterslaap wordt een speciaal nest uit 

plantenresten geconstrueerd. De winterslaap is geen doorlopend proces, de egels 

kunnen gedurende korte perioden terug actief worden en van nest veranderen. (Bexton 

& Robinson, 2003) 

1.3 Anatomie en fysiologie 

1.3.1 Biologische data 

Tabel 1.1: Biologische gegevens van de egel (Bexton & Robinson, 2003 en Brouwers, 

1997) 

Gewicht 

gemiddeld volwassen gewicht 800-1200 g, variërend 

naargelang het seizoen 

maximum gewicht op 3 jarige leeftijd 

mannetjes over het algemeen zwaarder dan vrouwtjes 

Lengte volwassen lengte ongeveer 30 cm 

Geslachtsonderscheid ♂: preputiale opening op het midden van de buik 

♀: vulva en anus liggen dicht bij elkaar 

Tepels 5 paar 

Oestrus normaal polyoestrus 

Paarseizoen april - mei tot september - oktober 

Dracht 35 dagen met variatie van 4 dagen meer of minder 

Nestgrootte 3 tot 5 

Aantal nesten/jaar 1 tot 2 

Geboortegewicht 8 - 25 g 

Volwassen 8 tot 10 maanden 

Levensverwachting gemiddeld 2 jaar 

maximum 6-8 jaar in het wild en 10 jaar in gevangenschap 

Dieet voornamelijk insectivoren (kevers, rupsen, slakken en andere 

invertebraten) maar ook opportunistische omnivoren (kleine 

gewervelde dieren, aas, vruchten en paddestoelen) 

Ademhaling 20-25 ademhalingen/minuut 

Lichaamstemperatuur rectale temperatuur 35°C 

11

1.3.2 Lichaamsbedekking 

Een egel heeft stekels op zijn rug en op de bovenkant van zijn kop welke 

gemodificeerde haren van 1 tot 2 cm lang zijn met een volle scherpe punt en een holle 

schacht. De stekels zijn zo stevig in de huid geplant dat een egel aan één enkele stekel 

kan worden opgetild. Een volwassen egel heeft zo’n 5000 tot 8000 stekels. De functie 

is schokken opvangen en predators afweren. Het schokbrekende effect wordt gebruikt 

wanneer de egel zich van een kleine hoogte laat vallen nadat hij bijv. over een muurtje 

of een draad is geklommen. Predators van de egel zijn de das, de bunzing, de vos, 

grote uilen, roofvogels en honden. Wanneer de egel met een aanvaller in contact komt, 

rolt hij zich op tot een stekelige bal. Een nadeel van de stekels is dat de egel zijn rug 

niet kan wassen waardoor hij een gemakkelijke gastheer is voor allerlei ectoparasieten 

zoals teken, vlooien en mijten. De rest van het lichaam, inclusief het hoofd, de 

ledematen en de buik, is bedekt met geelbruine stugge haren. Rond de ogen zijn de 

haren donkerbruin. (Brouwers, 1997). Het hele jaar door worden de haren en stekels 

verloren en groeien opnieuw aan. (Bexton & Robinson, 2003) 

1.3.3 Oprolmechanisme 

Het oprolmechanisme wordt verzorgd door de orbicularis en panniculus spier. De 

panniculus spier ligt over de rug en de flanken, de orbicularis spier is een dikke 

kringspier die rond het lichaam ligt. Daarnaast heeft elke stekel nog een eigen spiertje. 

(Bexton & Robinson, 2003) Bij aanraking trekt de egel de spierkap over zijn romp en 

kop zodat hij oprolt tot een bal. Hierdoor gaat de huid gespannen staan en gaan de 

stekels in alle richtingen rechtop staan. (Brouwers, 1997) 

1.3.4 Tanden 

Egels hebben typische tanden voor een insecteneter. De tanden vormen een 

aaneengesloten rij en hebben scherpe punten. De snijtanden of incisivi in de onderkaak 

zijn langer en naar voren gericht. (Brouwers, 1997) De kiezen of molaren zijn gevormd 

voor het stukbijten van insecten. Een melkgebit telt tweeëntwintig tanden en een 

volwassen gebit zesendertig. Het tijdstip van tandwisseling is variabel en daarmee geen 

goede indicator voor leeftijdsbepaling. (Bexton & Robinson, 2003) 

⎧ 3 1 3 0⎫ 

Tandformule melkgebit: 2 x ⎨I 

C P M ⎬ = 22 

⎩ 1 1 2 0⎭ 

⎧ 3 1 3 3⎫ 

Tandformule volwassen gebit: 2 x ⎨I 

C P M ⎬ = 36 

⎩ 2 1 2 3⎭ 

Tabel 1.2 Tandformule van de volwassen egel (Brouwers, 1997) 

Bovenkaak per 

Onderkaak per 

kaakhelft 

kaakhelft 

Incisivi of snijtanden (I) 3 2 

Canini of hoektanden (C) 

Molaren of kiezen: 

1 1 

Premolaren of voorkiezen (P) 3 2 

Molaren of echte kiezen (M) 3 3 

1.3.5 Zintuigen 

Het belangrijkste zintuig van de egel is de reukzin, die gebruikt wordt voor het zoeken 

van prooien. Ze hebben een vomeronasaal orgaan in hun neus waarmee ze feromonen 

van soortgenoten kunnen waarnemen. Een egel kan ook heel goed horen. De snorharen 

12

die instaan voor de tast zijn van secundair belang. Het zicht is bij de egel vrij beperkt 

en blinde egels kunnen in gevangenschap goed overleven. Egels likken soms speeksel 

over hun lichaam in antwoord op bepaalde smaken en geuren. Dit gedrag is nog steeds 

niet helemaal begrepen maar perfect normaal. (Bexton & Robinson, 2003) 

1.3.6 Voortplanting 

Geslachtsbepaling bij een ontrolde egel is vrij gemakkelijk. Bij het mannetje ligt de 

preputiale opening ongeveer in het midden van de buik. Bij het vrouwtje liggen vulva 

en anus dicht bij elkaar. Het paarseizoen begint kort na het ontwaken uit de 

winterslaap en het paren is vaak langdurig en lawaaierig. (Bexton & Robinson, 2003) 

Na de paring gaat het egelmannetje zijn eigen weg. Hij bekommert zich niet om 

moeder en jongen. (Stocker, 2005) 

De egel heeft meestal éénmaal per jaar, tussen mei en september, een nest van vier 

tot vijf jongen. Twee nesten per jaar zijn echter ook mogelijk. Met de moedermelk 

krijgen de jonge egels maternale antistoffen binnen die belangrijk zijn voor hun afweer. 

De jongen blijven bij de moeder tot acht weken leeftijd. Eens de jongen gespeend zijn, 

verspreiden ze zich al foeragerend over nieuwe gebieden om genoeg lichaamsgewicht 

aan te zetten om de winterslaap te doorstaan. (Bexton & Robinson, 2003 en Stocker, 

2005) 

1.3.7 Leeftijdsbepaling 

Leeftijdsbepaling is niet eenvoudig. Het tijdstip voor het wisselen van de tanden is 

variabel en daarmee onbetrouwbaar als criterium. Tandsteen en slijtage van de tanden 

bij volwassen egels geeft enkel een ruwe schatting omdat dit in belangrijke mate 

dieetafhankelijk is. Aangezien het lichaamsgewicht doorheen de seizoenen fluctueert 

kan ook dit enkel als een ruw schattingsmiddel worden gebruikt. Bij egeljongen kan het 

doorkomen en ontwikkelen van de stekels, het openen van de ogen en oren en de 

mogelijkheid om zich op te rollen, gebruikt worden voor een leeftijdsschatting. Bij egels 

jonger dan 18 maanden kan de leeftijd bepaald worden aan de hand van orthopedische 

veranderingen aan de voorpoten die op radiografie zichtbaar zijn. (zie tabel 1.16) 

(Bexton & Robinson, 2003) 

1.4 Redenen voor opvang 

De criteria die in overweging moeten worden genomen voordat men overgaat tot het 

opnemen van een egel in een rehabilitatiecentrum zijn: 

• Is de egel gewond? 

• Loopt de egel overdag rond? 

• Heeft de egel ondergewicht vlak voor of tijdens de winter? 

• Zit de egel gevangen of verstrikt? 

De meest voorkomende reden voor opname van een egel in een opvangcentrum is dat 

hij buiten is tijdens de dag. Egels die overdag rondlopen zijn bijna steeds ziek of 

gewond, behalve wanneer een zogende moeder overdag foerageert, het voedsel 

schaars is of de slaap van het dier wordt verstoord. Egels zijn strikte nachtdieren 

waardoor ze zich enkel bij daglicht vertonen als: 

• Het juveniele egels zijn die niet in staat zijn geweest om genoeg voedsel te vinden. 

Dit gebeurt vooral bij het begin van de winter. 

• De egel ziek of gewond is en niet in staat om zich te voeden en een nest te bouwen. 

• De egel nog erg jong is en contact heeft verloren met zijn moeder. 

13

• De egel blind is en het vermogen heeft verloren om dag van nacht te 

onderscheiden. 

Egels in dergelijke situaties zullen sterven wanneer ze niet de nodige zorg ontvangen in 

een opvangcentrum.(Stocker, 2005) 

Een egel die uit zijn winterslaap wordt gewekt moet met rust worden gelaten voor 

zover zijn nest niet vernietigd is en er geen extreme weersomstandigheden zijn. In het 

andere geval moet de egel worden overgebracht naar een opvangcentrum waar hij in 

warmte en voedsel wordt voorzien. (Bexton & Robinson, 2003). 

Egels die de weg oversteken mogen daarbij worden geholpen, maar ze mogen nooit 

naar een ander gebied worden verplaatst. Een vrouwtjesegel kan immers een nest 

jongen hebben die zonder haar niet overleven. Egels die in het donker in de tuin of 

naast de weg rondlopen, behalve wanneer ze gewond of erg klein zijn, gedragen zich 

normaal en mogen niet uit hun omgeving worden weggenomen. Tijdens de zomer 

hebben de meeste egels een nest om in te slapen, maar heel wat egels liggen gewoon 

opgekruld onder een struik of een haag te slapen. De winterslaap gebeurt uitsluitend in 

een nest, dus nooit op het gras, onder een struik of ergens anders onder de blote lucht. 

Voor een egel die tijdens de wintermaanden niet in een nest ligt en schijnbaar slaapt is 

opvang dus aangewezen. (Stocker, 2005) 

1.5 Vangen, hanteren en transporteren 

Egels kunnen gemakkelijk worden gevangen omdat ze enkel een passief 

defensiemechanisme hebben. Een bijtende egel is een grote uitzondering. Een egel 

wordt met een paar stevige tuinhandschoenen opgepakt om de handen te beschermen 

tegen de stekels zodat het risico op zoönosen verkleint. Stekels kunnen aan de handen 

kleine verwondingen veroorzaken die toegangspoorten kunnen zijn voor heel wat 

zoönosen zoals ringworm en salmonella. (Bexton & Robinson, 2003) 

Sommige egels maken bij het hanteren een waarschuwend snuivend geluid dat 

gemakkelijk kan worden verward met ademhalingsmoeilijkheden. Geluiden die met pijn 

kunnen worden verward, zijn een schrille schreeuw die egels af en toe produceren ter 

afschrikking en een hoog piepend geluid van jonge egeltjes om hun moeder te roepen. 


Het materiaal om een egel te vangen is een paar stevige handschoenen, een schaar, 

kniptangen en twee paar ‘stierenneuzen’-tangen. Egels kunnen gemakkelijk worden 

vervoerd in een kartonnen doos of een transportkooi voor huisdieren met daarin een 

oude handdoek. 

• Egels raken makkelijk verstrikt in allerhande netten. In veel gevallen moet het 

diertje met een anestheticum worden verdoofd opdat het veilig met een schaar 

van alle draden kan worden ontdaan. Nadat alle draadjes zijn verwijderd, mag 

de egel niet onmiddellijk worden vrijgelaten. Hij moet minstens zeven dagen 

worden opgevolgd voor het geval er ischemie en druknecrose ten gevolge van 

afbindkwetsuren ontstaat. 

• Wanneer een egel in metaaldraad of tuinomrasteringen verstrikt zit, komen 

kniptangen van pas. Ook deze dieren moet minstens zeven dagen worden 

opgevolgd om eventuele druknecrose op te sporen. 

• Egels komen regelmatig in onafgesloten afvoerputten terecht. Wanneer het 

onmogelijk is om een hand onder de egel te stoppen en hem zo uit het putje te 

lichten, komen de ‘stierenneuzen’-tangen van pas. Door de tangen op enkele 

stekels te klemmen kan de egel zonder kwalijke gevolgen uit de holte worden 

gelicht. (Stocker, 2005) 

14

Hanteren moet tot een minimum worden beperkt omdat de egel kan wennen aan 

contact waardoor hij na vrijlating minder snel zal oprollen en makkelijker slachtoffer zal 

worden van predatoren. (Stocker, 2005) 

1.6 Eerste hulpprocedures 

In de meeste gevallen moet bij opvang eerste hulp worden toegediend om de patiënt in 

een stabiele toestand te krijgen. Pas daarna mag een uitgebreid algemeen onderzoek 

gebeuren. Bij het hanteren van egels moeten latexhandschoenen worden gedragen om 

de risico’s van zoönosen te beperken. Bij vermoeden van een levensbedreigend 

probleem krijgt de egel eerst vocht toegediend en wordt daarna minstens dertig 

minuten met rust gelaten. Pas wanneer het dier stabiel is, mag het met isofluraan en 

zuurstof onder anesthesie worden gebracht. (Bexton & Robinson, 2003) 

1.6.1 Hypothermie of onderkoeling 

Veel patiënten zullen bij opvang hypothermisch zijn waardoor ze koud aanvoelen. Een 

egel heeft een normale rectale temperatuur van 35°C. Een onderkoelde egel moet 

onmiddellijk opwarmen onder een warmtelamp, op een warmtedeken of in de 

couveuse. (Bexton & Robinson, 2003) 

1.6.2 Vochttherapie bij dehydratatie 

De meeste patiënten zullen bij opvang een zekere graad van dehydratatie vertonen. Er 

is sprake van dehydratie wanneer de huid enige tijd blijft staan wanneer ze wordt 

samengeknepen. Bij een dier zonder vochttekort zal de huid na samenknijpen 

onmiddellijk in zijn oorspronkelijke positie terugkeren. 

Eerst kan geprobeerd worden om de egel ORS (Oral Rehydration Solution) te laten 

drinken of in de bek te spuiten. Voor toediening moet de oplossing op 

lichaamstemperatuur worden gebracht. (Opvangcentrum voor Vogels en Wilde Dieren 

Oostende, 2007) 

Als orale toediening niet lukt kan subcutaan Hartmann oplossing worden toegediend. 

Egels hebben een grote subcutane ruimte op de rug, in de nek en ter hoogte van het 

middenrif. De huid kan worden opgetild met de vingers of met een zacht pincet zodat 

de naald onderhuids, tussen de stekels door, kan worden ingebracht. De hoeveelheid 

vloeistof moet 10% van het lichaamsgewicht zijn, verdeeld over minimum twee 

toedieningen per dag. Ook hier moet de oplossing op lichaamstemperatuur zijn. 

(Opvangcentrum voor Vogels en Wilde Dieren Oostende, 2007) 

Intraveneuze vochttherapie is tegenaangewezen omdat de venen niet makkelijk 

toegankelijk zijn waardoor katheters moeilijk op hun plaats blijven. (Bexton & 

Robinson, 2003) 

De intra-osseuze weg kan worden gebruikt wanneer een snelle vochtopname in de 

bloedcirculatie nodig is. De proximale femur is hiervoor geschikt. (Bexton & Robinson, 

2003) 

Intraperitoneale vochttoediening zorgt eveneens voor een snelle vochtopname. (Bexton 

& Robinson, 2003) 

Van zodra de hydratatietoestand van de egel goed is, zou hij moeten beginnen eten. 

Om een egel aan het eten te krijgen moet hij een gevarieerd voedselaanbod 

voorgeschoteld krijgen. Dit kunnen bijv. kattenbrokken (geen vis), geweekte 

hondenbrokken, Hill’s Prescription Diet a/d en vers water zijn. (Opvangcentrum voor 

Vogels en Wilde Dieren Oostende, 2007) 

15

1.7 Algemeen klinisch onderzoek 

1.7.1 Algemene toestand 

Egels met algemene zwakheid waggelen en beven. De algemene voedingstoestand kan 

worden geschat: te magere egels hebben ingevallen flanken en aan het bekken zijn de 

botuitsteeksels te voelen. (Bexton & Robinson, 2003) 

1.7.2 Vermogen tot oprollen 

Voordat een volledig onderzoek wordt uitgevoerd moet de patiënt enige tijd in een 

rustige omgeving worden geobserveerd. Voor een egel in deze omstandigheden is een 

normale houding volledig opgekruld zonder dat kop of ledematen uitsteken. Een 

onvermogen of onwil om bij aanraking op te rollen is meestal een teken van ziekte. 


1.7.3 Een egel ontrollen 

Een uitgebreid onderzoek impliceert het ontrollen van een egel. Er zijn verschillende 

technieken voor het ontrollen van een egel bij bewustzijn. Lawaai, onhandig hanteren 

of het aanraken van het gezicht of de snorharen moeten worden vermeden. Sommige 

egels zullen spontaan ontrollen wanneer ze enkele minuten met rust worden gelaten. 

Een gemakkelijke en effectieve methode is om de egel zachtjes heen en weer te 

wiegen. Een andere eenvoudige methode is stevig over de stekels wrijven van de nek 

naar de romp. Nog een andere methode is de egel met zijn kop naar beneden boven 

een vlak oppervlak houden. De egel zal zich dan voorzichtig ontrollen en met de 

voorpoten naar het oppervlak reiken. 

Welke methode ook wordt gebruikt, eens het dier is ontrold, moeten de achterpoten in 

de lucht worden gehouden zodat de egel in een ‘kruiwagen’-positie staat. Deze houding 

laat een meer gedetailleerd onderzoek toe, vooral van de buik en van de ledematen. 

Kleinere egels kunnen voorzichtig bij het nekvel worden gepakt om te voorkomen dat 

ze zich terug oprollen. Voor een volledig en grondig klinisch onderzoek is algemene 

anesthesie nodig, die enkel bij een stabiele patiënt mag worden toegepast. (Bexton & 


1.7.4 Ademhaling 

De normale ademhalingsfrequentie van een egel is 20 tot 25 ademhalingen per minuut. 

Aandoeningen van het ademhalingssysteem zijn vrij algemeen bij egels, vooral 

vermineuze bronchopneumonie veroorzaakt door longwormen. Alle egels die stabiel zijn 

moeten de volledige behandeling tegen longworm ondergaan (zie 1.8.7.1). Bij deze 

aandoening zijn een verhoogde ademhalingsfrequentie en een vergrote inspanning om 

te kunnen ademen waar te nemen. Dyspnee, ademen met open mond, abnormale 

ademhalingsgeluiden en hoesten zijn indicaties van een beschadigd 

ademhalingssysteem. Een milde waterachtige nasale uitscheiding is meestal normaal. 

(Bexton & Robinson, 2003 en Stocker, 2005)) 

1.7.5 Ectoparasieten 

Een matige hoeveelheid ectoparasieten op de huid van egels is normaal, maar grote 

aantallen teken of vlooien kunnen een indicatie zijn van andere problemen. Egels 

moeten steeds nauwkeurig worden gecontroleerd op vliegeneieren of –maden, zeker 

tijdens de warmere maanden. Vliegen hebben als voorkeursplaatsen voor het leggen 

van eieren wonden en lichaamsopeningen zoals de anus, de genitaliën, in en rond de 

oorschelpen, onder de oogleden en in de mond. Vliegeneieren en maden moeten 

onmiddellijk worden verwijderd. (zie 1.8.6.4) (Bexton & Robinson, 2003) 

16

1.7.6 Mond 

In de mond moet de toestand van de tanden en het gehemelte worden beoordeeld. 

Tandsteen en tandvleesaandoeningen zijn algemeen bij zowel wilde als in 

gevangenschap levende egels. (zie 1.8.9.1) Fracturen van de kaakbeenderen komen 

ook vaak voor. (zie 1.8.1.4 Fracturen aan de snuit) (Bexton & Robinson, 2003) 

1.7.7 Staalname 

1.7.7.1 Feces 

Coprologisch onderzoek of onderzoek van de feces is een nuttige procedure om de 

aanwezigheid van endoparasieten aan te tonen. Voor het aantonen van de longwormen 

Capillaria aerophilia en Crenosoma striatum is een onderzoek van de mest echter niet 

toereikend. Uit onderzoek is gebleken dat coprologisch onderzoek een derde van door 

histologisch onderzoek bevestigde longworminfestaties door Capillaria niet kon 

aantonen. Het aantonen van Crenosoma infestaties scoorde nog slechter. Daarenboven 

is het erg moeilijk om microscopisch een onderscheid te maken tussen eieren van 

Capillaria in de longen en Capillaria in de ingewanden. Daarom is voor het stellen van 

de diagnose longworm, onderzoek van het tracheale sputum meer aangewezen dan 

onderzoek van de feces. (Cousquer, 2004) 

De meest gebruikte methode voor het aantonen van wormeieren is het onderzoek na 

verrijking. Verrijking is het concentreren van wormeieren of larven uit feces zodat ook 

kleine aantallen eieren kunnen worden aangetoond. Hiervoor is de flotatiemethode een 

veelvuldig toegepaste werkwijze. In gewoon water bezinken wormeieren omdat hun 

soortelijk gewicht kleiner is dan 1. Daarom worden de feces in suspensie gebracht in 

een oplossing met een hoger soortelijk gewicht dan de wormeieren waardoor de eieren 

gaan drijven. Nematodeneieren drijven op een vloeistof met een soortelijk gewicht 

tussen 1.10 en 1.20, bijv. een verzadigde keukenzoutoplossing of een suikeroplossing. 

Trematodeneieren zijn zwaarder en drijven op vloeistoffen met een soortelijk gewicht 

tussen 1.30 en 1.35 zoals een zinkchloride of een zinkzoutoplossing. (Thienpont, 

Rochette & Vanparijs, 1979) 

In een recipiënt wordt met een spatel ongeveer 2 g feces met wat verrijkingsvloeistof 

vermengd. Daarna wordt de vloeistof aangelengd tot 90 ml. Het geheel wordt goed 

gemengd zodat een zo homogeen mogelijke suspensie wordt verkregen. Wanneer de 

feces veel grove stukken bevatten moet het geheel door een zeefje worden gehaald 

waarna het residu wordt uitgeperst door er met de spatel op te drukken. In dit residu 

zullen onvermijdelijk eieren achterblijven. Daarna moet het geheel enkele minuten 

blijven staan totdat alle luchtbellen zijn verdwenen. Dan wordt voorzichtig een 

dekglaasje bovenop de vloeistof gelegd zodat de drijvende wormeieren hiertegen gaan 

kleven. Na een halfuur kan het dekglaasje voorzichtig met een tangetje worden 

opgepakt en op een draagglaasje worden gelegd waarna het microscopisch kan worden 

bekeken. Het naar de oppervlakte van de vloeistof migreren van de eieren kan 

eventueel versneld worden door met het dekglaasje op de vloeistof te centrifugeren. 

(Thienpont, Rochette & Vanparijs, 1979) 

1.7.7.2 Tracheaal sputum 

Het tracheaal sputum of het speeksel in de luchtpijp wordt gebruikt voor de diagnose 

en de controle van vermineuze bronchopneumonie, dit is ontsteking van de longen en 

de vertakkingen van de luchtpijp in de longen wegens longwormen. Deze aandoening 

wordt veroorzaakt door twee nematoden, Capillaria aerophilia en Crenosoma striatum. 

Het speeksel wordt verzameld onder algemene anesthesie die niet langer dan vijf 

minuten duurt. De inductie van de anesthesie gebeurt met 5% isofluraan. Daarna wordt 

de egel in borstligging gelegd. De epiglottis zit verborgen achter het lange zachte 

gehemelte en kan zichtbaar worden gemaakt door de tong naar voor te trekken. 

Wanneer de epiglottis zichtbaar is, kan een tracheotube van een aangepaste grootte (2 

17

- 5) over de epiglottis in de luchtpijp worden geschoven. Er is geen lokaal anestheticum 

nodig. Wanneer er toch spasmen van de larynx optreden, moet de anesthesie met 

isofluraan worden verdiept via een gezichtsmasker. Deze procedure is geschikt voor 

alle egels die meer dan 300 g wegen en de meeste egels tussen 200 en 300 g. 

Wanneer de egel uit de anesthesie wakker wordt, zal hij hoesten in de tracheotube. 

(Cousquer, 2004) 

Meestal zit er genoeg materiaal in het laatste stuk van de tube. Moest dit niet het geval 

zijn dan kan er een tracheale spoeling worden uitgevoerd. Het verzamelde materiaal 

kan rechtstreeks microscopisch worden onderzocht. Eventueel kan het staal ook 

gedroogd en gekleurd worden zodat ontstekingscellen zichtbaar worden gemaakt. Het 

staal kan ook in cultuur worden gebracht. Egels met longworm zijn meestal secundair 

geïnfecteerd met bacteriën zoals Bordetella bronchiseptica en Pasteurella multocida die 

kunnen worden aangepakt met een breedspectrum antibioticum. Bij het anthelminticum 

wordt standaard een antibioticum toegediend omdat het laten uitvoeren van een 

bacteriecultuur en gevoeligheidstest voor elke egel met longwormen te kostelijk zou 

zijn. (Cousquer, 2004) 

Deze methode vermijdt het verdunningseffect van de wormeieren wegens passage door 

het spijsverteringsstelsel bij coprologisch onderzoek en laat toe om de exacte oorzaak 

van longontsteking te achterhalen. Een zuivere Capillaria of Crenosoma infestatie kan 

van een gecombineerde infestatie of een longontsteking zonder vermineuze oorzaak 

worden onderscheiden. (Cousquer, 2004) 

1.7.7.3 Bloed 

Een hematologisch profiel is een belangrijk hulpmiddel bij het stellen van een diagnose 

en een behandeling. Maar dit is niet de enige reden om een bloedstaal te nemen. Ook 

zou nog voordat de egel wordt vrijgelaten een bloedonderzoek moeten gebeuren. Egels 

die schijnbaar gezond zijn kunnen toch een tekort hebben aan rode bloedcellen of 

lymfocyten. Deze dieren zullen kort na hun vrijlating ernstig ziek worden en sterven. 

Een egel met een normaal bloedbeeld zal een verhoogde kans op overleving hebben 

wanneer hij naar de vrije natuur terugkeert. (Lewis, Norcott, Frost & Cusdin, 2002) 

Bij egels kunnen voor bloedname de laterale en mediale vena saphena worden 

gebruikt. Dit zijn oppervlakkige venen op de achterpoten. De vena jugularis is niet 

geschikt omdat egels een korte nek hebben en de vene onder een dikke laag subcutaan 

vet ligt. Bloedname gebeurt onder volledige anesthesie. Zowel voor inductie als 

onderhoud wordt isofluraan en zuurstof gebruikt die worden toegediend met een 

gezichtsmasker. De egel wordt in rugligging gelegd en de achterpoot wordt gestrekt. 

De mediale vena saphena wordt aangeprikt met een 27 G naald waarna er zo’n 0.5 ml 

bloed in een 1 ml spuit wordt opgezogen. Daarna wordt het bloed in een EDTA 

bloedbuisje overgebracht. (Lewis, Norcott, Frost & Cusdin, 2002) 

De hematologische en biochemische normaalwaarden staan in de volgende tabel 

weergegeven: 

18

Tabel 1.3 Normale referentiewaarden voor hematologische en biochemische 

bloedanalyse van de Europese egel (Bexton & Robinson, 2003) 

Parameter Normaalwaarden 

Hematologie 

Hematocriet 0,30 - 0,45 

Rode bloedcellen (10 6 /mm³) 4,49 - 6,41 

Hemoglobine (mg/dl) 9,9 - 16,3 

MCH (pg) 16,8 - 18,2 

MCV (fl) 49,1 - 53,2 

MCHC (g/dl) 33,3 - 35,2 

Witte bloedcellen (10 9 /l) 5,5 - 17,1 

Neutrofielen (%) 1,43 - 11,7 

Lymfocyten (%) 2,3 - 5,1 

Eosinofielen (%) 0,47 - 1,87 

Monocyten (%) 0,06 - 0,58 

Basofielen (%) 0,07 - 0,69 

Reticulocyten (10 9 /l) < 0,8 

Thrombocyten (10 9 /l) 230 - 430 

Biochemie 

Elektrolyten 

Natrium (mmol/l) 121 - 141 

Kalium (mmol/l) 3,0 - 6,0 

Calcium (mmol/l) 1,45 - 2,55 

Fosfaat (mmol/l) 1,07 - 2,17 

Chloriden (mmol/l) 90 - 106 

Nierfunctie 

Ureum (mmol/l) 2,9 - 12,7 

Creatinine (µmol/l) 0 - 71 

Eiwit 

Totaal eiwit (g/l) 44 - 62 

Globuline (g/l) 16 - 32 

Albumine (g/l) 21 - 31 

Vetmetabolisme 

Bilirubine, totaal (µmol/l) < 7 

Cholesterol (mmol/l) 2,7 - 3,9 

Lever 

AST (U/l) 1,0 - 79,0 

ALT (U/l) 22 - 70 

Alkalische fosfatasen (U/l) 20 - 80 

Pancreas en darm 

Amylase (U/l) < 1500 

Koolhydraatmetabolisme 

Glucose (mmol/l) 1,3 - 5,9 

Spier 

CK (U/l) < 360 

LDH (U/l) < 490 

19

1.8 Specifieke aandoeningen 

1.8.1 Trauma 

1.8.1.1 Verstrikt of in de val 

Egels raken makkelijk verstrikt in tuinnetten, tuinomrasteringen of prikkeldraad of 

komen terecht in allerhande afvoerputten. Wanneer een egel gevangen zit zal hij zich 

instinctief oprollen wat zijn situatie alleen maar verergert. Egels die verstrikt hebben 

gezeten moeten minstens 7 dagen worden opgevolgd omdat er nog letsels kunnen 

gevormd worden ten gevolge van ischemie of druknecrose en omdat kleine wondjes 

nog geïnfecteerd kunnen raken. Daarom is het belangrijk dat wanneer de egel bevrijd 

is, hij onder algemene anesthesie wordt gecontroleerd op verwondingen. (Bexton & 

Robinson, 2003 en Stocker, 2005) 

1.8.1.2 Huidwonden 

Egels vallen vaak ten prooi aan wegverkeer, honden en tuinwerkzaamheden met 

huidwonden tot gevolg die soms 60 tot 80% van de stekelhuid omvatten. De egel heeft 

een erg losse huid waardoor deze gemakkelijk wordt losgetrokken zonder de 

onderhuidse weefsels erg te beschadigen. De wond kan er schrikwekkend uit zien, 

maar wanneer de egel continu vocht krijgt toegediend, kan de huid terug op zijn plaats 

worden gelegd en gehecht. Zelden zijn er stukken huid verloren. (Stocker, 2005) 

Gezichtswonden worden bij egels vooral veroorzaakt door grasmachines en 

hondenaanvallen. Gewoonlijk is de huid nog intact maar van zijn plaats gerukt 

waardoor de neusbeenderen en de zachte weefsels komen bloot te liggen. Na 

verzorging kan de huid terug op zijn plaats worden gelegd en vastgehecht waarvoor 

een fijne Vicryl (Ethicon) wordt gebruikt. Het is belangrijk dat als startpunt de huid 

rond de ogen op zijn plaats wordt gehouden terwijl de rest van het gezicht wordt 

gereconstrueerd. Het dagelijks aanbrengen van hydrogel zal het genezingsproces 

versnellen. (Stocker, 2005) 

Een wonde doorloopt verschillende processen om tot heling te komen: 

1. Ontstekingsfase: direct na het ontstaan van de wonde 

2. Fibroblastische fase of granulatiefase: afzetting van collageenvezels en 

bloedvaten 

3. Epithelialisatiefase: regeneratie van epitheel aan de wondranden 

4. Contractiefase: verkleining van de wondoppervlakte door samentrekking van de 

wondranden 

5. Remodeleringsfase: vervangen van het eerste herstelweefsel (Pardon, 2007) 

De wonden die egels oplopen zijn gecontamineerd of geïnfecteerd. Er is sprake van een 

gecontamineerde wonde tot 6 uur na het ontstaan. Wanneer er meer dan 6 uur is 

verstreken, is er sprake van een vuile, geïnfecteerde wonde. Een wonde mag enkel 

worden gesloten wanneer al het weefsel levensvatbaar is, er geen spanning op de 

wonde staat en er geen infectie (meer) aanwezig is. Wanneer dit niet het geval is, moet 

de wonde worden behandeld als een open wonde. Geïnfecteerde wonden moeten 

meestal meer dan 5 dagen als open wonde worden behandeld. Voor het sluiten moeten 

het granulatieweefsel en de wondranden worden weggesneden. Kleine vuile wonden 

kunnen helemaal worden weggesneden en direct worden gesloten. (Pardon, 2007) 

Gecontamineerde wonden worden met een steriele fysiologische oplossing gespoeld en 

daarna gehecht. Voor het hechten moeten de stekels en haren aan de wondranden 

worden verwijderd. Stekels kunnen worden verwijderd met een verbandschaar en 

haren kunnen worden weggeschoren met een trimmer. De zone rondom de wonde 

moet worden schoongemaakt en ontsmet. Daarna kunnen de randen worden gehecht 

20

met hechtdraad of door middel van stapling. Het is erg belangrijk om te controleren op 

contaminatie met vliegeneieren of maden. (Bexton & Robinson, 2003 en Stocker, 2005) 

Behandeling van een open wonde 

Wanneer de wonde niet onmiddellijk kan worden gesloten moet deze worden behandeld 

als een open wonde. Deze behandeling is gericht op het verminderen van contaminatie, 

het verwijderen van dood weefsel en het stimuleren van het helingsproces. 

1. Het wegspoelen van vreemd materiaal, exsudaat en contaminatie door 

middel van het waterpik systeem, dit is een steriele fysiologische vloeistof of een 

reinigende oplossing voor wonden door een 21 G naald spuiten. Hierbij mag niet 

te veel druk op de spuit worden gezet. Niet alle ontsmettingsmiddelen mogen 

worden gebruikt omdat heel wat van deze producten weefseltoxisch zijn. 

(Pardon, 2007) Een geschikte reinigende oplossing die eveneens necrotisch 

weefsel verwijdert is bijv. Dermisol Multicleanse (Pfizer AH). (Bexton & 

Robinson, 2003 en Stocker, 2005) Ook een verdunde Betadine (Meda) oplossing 

van 1:10 tot 1:20 in lauw water kan worden gebruikt voor het reinigen en 

spoelen van geïnfecteerde wonden. (Vogel- en Zoogdierenopvangcentrum 

Heusden Zolder, s.a.) 

2. Wonde vrij maken van dood en necrotisch weefsel door het weg te 

snijden, te curetteren of d.m.v een verband. Verbanden die gebruikt kunnen 

worden voor het verwijderen van necrotisch weefsel zijn het Dry-to-wet verband 

en het Wet-to-dry verband. Het eerste is een droog steriel gaasverband voor 

natte wonden dat wondvocht absorbeert en kleeft op necrotisch weefsel. Het 

tweede is steriel gaasverband voor droge wonden dat in 0.9% NaCl wordt 

gedrenkt zodat viskeus wondvocht wordt geabsorbeerd en necrotisch weefsel 

aan het verband kleeft. Bij het verwijderen van het verband, wordt debris en 

necrotisch weefsel van de wonde weggetrokken. Deze methode kan best 

meerdere keren, waarbij telkens een beetje weefsel wordt verwijderd, worden 

toegepast dan dat er in één keer veel weefsel wordt weggenomen. (Pardon, 

2007) 

3. Een laag hydrogel aanbrengen, bijv. IntraSite Gel (Smith & Nephew), dit 

bevordert de granulatie van de wonde. (Bexton & Robinson, 2003 en Stocker, 

2005) 

4. Het aanbrengen van een verband zodat verdere contaminatie wordt 

voorkomen en het weefselherstel wordt bevordert. In het begin moet 

naargelang de hoeveelheid exsudaat het verband één maal of meerdere malen 

per dag worden vervangen. Tijdens de granulatiefase moet het verband om de 

paar dagen worden vervangen. Bij het verversen van het verband moet de 

wonde worden gecontroleerd. Indien nodig moet worden gespoeld en debris 

worden verwijderd. Eens de granulatie is voltooid, is de wonde bestand tegen 

infectie en is een oppervlakkige antibacteriële behandeling niet meer nodig. Een 

goed verband bestaat uit drie lagen: een contactlaag, een absorberende laag en 

een beschermende laag. 

1) Contactlaag 

Voor exsudatieve wonden 

• Calcium alginaat verband: zacht verband op basis van zeewier dat het 

exsudaat omzet in gel, de wonde wordt warm en vochtig gehouden 

Voor gecontamineerde wonden met necrotisch weefsel 

21

• Dry-to-wet verband: droog steriel gaasverband dat wondvocht absorbeert en 

kleeft op necrotisch weefsel 

• Wet-to-dry verband: steriel gaasverband in 0.9% NaCl gedrenkt dat viskeus 

wondvocht absorbeert en kleeft op necrotisch weefsel 

Gecontamineerde en helende wonden 

• Niet klevend semi-permeabel (spons type): absorbeert wondvocht maar 

houdt de wonde vochtig 

Gesloten of helende wonden 

• Niet klevend semi-permeabel: houdt de wonde vochtig en laat exsudaat 

door, geperforeerd plastik op een absorberende laag of vaseline tule 

Helende wonden met epithelialisatie en contractie 

• Hydrocolloïd: niet permeabel verband van hydrocolloïd met plastik 

achterzijde 

• Hydrogel: dunne laag hydrogel met plastik achterzijde of hydrogel apart 

zoals IntraSite Gel (Smith & Nephew) 

2) Absorberende laag: Laag watten of Softban 

3) Beschermende laag: Vetrap (Pardon, 2007) 

1.8.1.3 Verkeersslachtoffers 

Egels staan bekend als slachtoffers van het verkeer. Hun verwondingen zijn meestal 

perifeer, aan de poten en de kop, zodat de meeste van hen na verzorging kunnen 

overleven. (Stocker, 2005) Wanneer ze nog enige tijd rondzwerven voordat ze in een 

opvangcentrum terecht komen, zijn hun verwondingen oud, vuil en geïnfecteerd en in 

de zomer gecontamineerd door vliegeneieren of maden. 

• Beenderfracturen zijn vaak gecompliceerd. Zo worden regelmatig egels met een 

verbrijzelde voet gezien. Dit fenomeen wordt ook aangeduid als Crushed Foot 

Disease. Meestal blijven ze nog enige tijd rondlopen waardoor de voet 

geïnfecteerd raakt en in vele gevallen niet meer gered kan worden. (zie 1.8.1.4 

Crushed Foot Disease) 

• Fracturen van het bekken zijn vooral nefast voor vrouwelijke egels. Wanneer het 

bekkenkanaal na de breuk vernauwd is, moeten deze dieren worden 

geëuthanaseerd of in afzondering worden gehouden om zwangerschap en 

dystocie te voorkomen. Bekkenletstels gaan vaak gepaard met beschadigde 

heupzenuwen. 

• Bij ruggenmergfracturen en beschadiging van de distale zenuwen is de 

panniculus reflex afwezig. Dit uit zich doordat caudaal van het letsel de stekels 

zich niet meer oprichten. Vaak blijven de achterpoten uitsteken wanneer de egel 

zichzelf probeert op te rollen. Een RX is noodzakelijk voor een correcte diagnose. 

• Rupturen en hernia’s van de abdominale spieren komen ook vaak voor bij 

verkeersongevallen. Rupturen van het diafragma en traumatische rectale 

prolapsen kunnen ook voorkomen. (Bexton & Robinson, 2003) 

22

1.8.1.4 Fracturen 

Pootfracturen 

Pijnstilling voor alle fracturen kan worden voorzien met: 

• Carprofen, bijv. Rimadyl (Pfizer AH) 

• Flunixin bijv. Finadyne (Schering Plough AH) 

• Buprenorphine, bijv. Temgesic (Schering Plough AH) (Stocker, 2005) 

Het behandelen van pootfracturen bij egels is gelijkaardig aan dat van andere kleine 

zoogdieren maar doordat een egel zijn poten mee in een bal oprolt, zullen fixators en 

verbanden moeilijker op hun plaats blijven en makkelijker verloren raken. (Bexton & 


Een eenvoudige breuk van de tibia, radius en ulna, metatarsale of metacarpale 

beenderen kan worden gestabiliseerd met een ouderwetse Parijse gips. Een Parijse gips 

lijkt bij egels makkelijker hanteerbaar dan synthetische gips. Het aanbrengen van zelfs 

de meest eenvoudige gips moet onder algemene anesthesie gebeuren. Een klein 

hoofdmasker is ideaal voor het toedienen van isofluraan en zuurstof. (Stocker, 2005) 

Het is belangrijk dat de verbanden zo schoon en droog mogelijk worden gehouden. 


Fracturen van de femur of de humerus kunnen inwendig met hypodermische naalden 

als pinnen worden gespalkt. Gecompliceerde fracturen, gewoonlijk van de tibia of 

radius en ulna, kunnen worden gestabiliseerd met een extracutane fixator, zelfs 

wanneer de wonden nog moeten worden behandeld. Met een extracutane fixator kan 

de wonde open blijven en worden behandeld met hydrogels zoals IntraSite Gel (Smith & 

Nephew). (Stocker, 2005) 

Nadat de breuk is genezen, kan de egel nog enige tijd weigeren om zijn poot te 

gebruiken. Dagelijks eventjes zwemmen in een kom met warm water zal het diertje 

stimuleren om al zijn pootjes te gebruiken. (Stocker, 2005) 

Wanneer een poot moet worden geamputeerd moet de egel in een afgesloten tuin 

worden gehouden. Egels met drie poten mogen niet in de vrije natuur worden 

losgelaten. Over het algemeen doen enkel egels met een achterpoot amputatie het 

goed. (Bexton & Robinson, 2003) 

Crushed foot disease 

Het komt regelmatig voor dat een egel wordt opgenomen met één zwaar geïnfecteerde 

en etterende voet waarvan alle beendertjes verbrijzeld zijn. Het is vaak een raadsel hoe 

de egel deze verwonding heeft opgelopen en waarom geen enkel ander lichaamsdeel 

verwond is. Behandeling is zeer moeilijk wanneer de hele voet geïnfecteerd is en het 

onderhuidse bindweefsel ontstoken is. Een bacterieel monster van wat exsudaat kan 

een geschikt antibioticum aanduiden. In het beste geval kan de egel, wanneer de 

infectie is verdwenen, terug een ‘stevige’ voet krijgen. In sommige gevallen moet de 

poot worden geamputeerd en moet de egel in een afgesloten tuin worden gehouden. 

(Stocker, 2005) 

Fracturen aan de snuit 

Fracturen van zowel de boven- als onderkaak ten gevolge van verkeersongevallen en 

honden komen regelmatig voor. Een breuk van de bovenkaak en het gehemelte 

veroorzaakt dyspnee en ademen met open mond. De egel moet in dit geval onder 

anesthesie grondig worden onderzocht en behandeld. (Bexton & Robinson, 2003) De 

bovenkaak kan met draad worden vastgezet en het gehemelte, dat dikwijls gescheurd 

23

is, kan worden gehecht. De onderkaak en de symfyse kunnen eveneens met draad 

worden vastgezet. (Stocker, 2005) In niet te herstellen gevallen moet de egel worden 

geëuthanaseerd. Beschadiging van de neusbeenderen en de neusholte kan de reukzin 

aantasten en zo de foerageermogelijkheden beperken. Deze fracturen hebben dan ook 

vaak een slechte prognose. (Bexton & Robinson, 2003) 

Fracturen van de ruggenwervel 

Een egel met een gebroken rug kan zijn achterpoten niet meer gebruiken waardoor hij 

de achterhand achter zich aansleept. Dit is net hetzelfde symptoom als een egel met 

het ‘pop-off syndroom’ wat, in tegenstelling tot een gebroken rug, wel kan worden 

hersteld. Een RX is dus noodzakelijk om te bevestigen dat de ruggenwervel is 

gebroken. Wanneer dit het geval is moet het diertje worden geëuthanaseerd. (Stocker, 

2005) 

1.8.1.5 Oogprolaps 

Een oogprolaps komt bij een egel vaker voor dan bij andere dieren wegens de 

eenvoudige structuur van het oog. Eens de oogbal buiten de oogkas hangt, zal het oog 

snel uitdrogen. Egels zonder ogen in halve gevangenschap kunnen zich goed behelpen. 

In geval van een prolaps wordt de aanhechting van de oogbal geligeerd met een 

resorbeerbare draad zodat de oogbal kan worden verwijderd. Een oogzalf met een 

breedspectrum antibioticum moet infectie tegengaan. (Stocker, 2005) 

1.8.1.6 Penis trauma 

Bij mannelijke egels kan de penis gaan uitpuilen waardoor hij ernstig kan worden 

beschadigd. Urethrostomie kan dan nodig zijn, dus alle gevallen moeten onmiddellijk 

naar de dierenarts worden doorverwezen. (Stocker, 2005) 

1.8.1.7 Pop-off syndroom 

Bij deze aandoening is de musculus orbicularis, die ervoor zorgt dat de egel zich kan 

oprollen, over de top van het bekken geschoven. De egels veroorzaken dit meestal zelf, 

bijv. in een poging zichzelf te bevrijden uit een tuinomrastering. Het pop-off syndroom 

geeft dezelfde symptomen als een gebroken ruggengraat waardoor een RX noodzakelijk 

is voor een juiste diagnose. (Stocker, 2005) Doordat de spier over het bekken is 

geschoven gaat deze in een kramp waardoor de egel een eigenaardige houding krijgt. 

De achterpoten en het bekken zijn zichtbaar en de stekelhuid van de rug is verdraaid 

en ligt bovenop de egel. De spier kan enkel onder anesthesie weer over het bekken 

worden geschoven. Postoperatieve analgesie is aangewezen. (Bexton & Robinson, 

2003) 

1.8.1.8 Ballon syndroom 

Bij deze aandoening is de egel opgeblazen met subcutaan emfyseem tot twee keer zijn 

normale grootte. De normaal flexibele huid staat dan gespannen als een opgeblazen 

ballon waardoor de hulpeloze egel met zijn pootjes niet meer aan de grond kan. Deze 

aandoening kan worden veroorzaakt door een trauma van het mediastinum, een gas 

producerende infectie van een diepe wonde of door een beschadiging van het 

ademhalingsstelsel waarbij er lucht ontsnapt naar de onderhuidse holten. Door het 

oprolvermogen is de subcutane ruimte over de rug groter en losser waardoor er zich 

veel meer gas kan opstapelen dan bij andere dieren. (Bexton & Robinson, 2003) De 

dierenarts kan verlichting brengen door een kleine incisie door de huid op de rug te 

maken of door tussen de stekels met een dikke naald, spuit en driewegkraan de lucht 

uit het dier te zuigen. Het aflaten van de lucht moet verschillende keren worden 

herhaald maar uiteindelijk zal de aandoening zich vanzelf herstellen. Het lang werkende 

antibioticum amoxicilline is meestal aangewezen. (Stocker, 2005) 

24

1.8.1.9 Brandwonden 

Egels die met vuur in contact zijn geweest, hebben verkoolde stekels en brandwonden. 

De huid kan tot enkele dagen na het ontstaan van de brandwonde afvallen. Wanneer de 

egel onmiddellijk na het ontstaan van de brandwonde wordt opgevangen moet het 

verbrande deel van de huid voor minstens tien minuten worden afgekoeld met lauw 

stromend water. Voor de topicale behandeling van de huid kan best een zilveren 

sulfadiazine crème worden gebruikt. Breedspectrum antibiotica voor parenterale 

toediening zijn ook aangewezen. Wanneer het dier veel rook heeft geïnhaleerd, is 

zuurstoftherapie en ondersteunende vochttherapie nodig. (Bexton & Robinson, 2003) 

1.8.2 Vergiftiging 

Aangezien egels graag in tuinen leven, kunnen ze in contact komen met heel wat 

giftige stoffen. Het is niet steeds gemakkelijk om de diagnose vergiftiging te stellen 

behalve wanneer geweten is aan welk gif het dier heeft blootgestaan. De kosten voor 

bevestiging van een diagnose door middel van een labonderzoek zijn hoog. Er is weinig 

specifieke informatie over de lange termijn effecten van gifstoffen of de effecten van 

chronische blootstelling, zoals veranderingen in gedrag, vruchtbaarheid, groei en 

immuniteit. (Bexton & Robinson, 2003) 

1.8.2.1 Olie en teer 

Het kan voorkomen dat egels in tonnen met olie of teer vallen. Deze dieren moeten als 

een olieslachtoffer worden behandeld. Teer kan worden verwijderd met de handreiniger 

Swarfega (DEB) en warm water. (Stocker, 2005) 

1.8.2.2 Slakkenkorrels (metaldehyde) 

Egels kunnen worden vergiftigd door het eten van slakkenkorrels die metaldehyde 

bevatten waartegen geen antidoot bestaat. Een volle koffielepel korrels, ongeveer 5 g, 

bevat genoeg metaldehyde om een volwassen egel te vergiftigen. Metaldehyde wordt in 

de maag snel afgebroken tot acetaldehyde. Waarden in de maaginhoud van boven de 

40 mg/kg lichaamsgewicht worden als toxisch beschouwd. Bij postmortaal onderzoek 

zullen er in de ingewanden groene of blauwe delen te zien zijn en zal uit de 

maaginhoud een geur van acetaldehyde opstijgen. 

Het belangrijkste symptoom is dat de egel ineenkrimpt bij het minste geluid. Andere 

symptomen zijn een versnelde hartslag, angst, speekselen, ataxie, 

coördinatiestoornissen van de spieren, beven, eventueel blauwe of groene feces of 

braaksel, en de dood. 

De kans dat de egel zal sterven is groot. Behandeling moet het volgende bevatten: 

• Diazepam injecties aan een dosis van 2–3 mg/kg om de spieren te relaxeren en 

hyperthermie tegen te gaan. 

• Vochttherapie met Hartmann’s oplossing omdat metaldehyde leidt tot metabolische 

acidose waartegen de toediening van natriumbicarbonaat kan helpen. 

• De maag spoelen met melk, natriumbicarbonaat of actieve kool waardoor de 

absorptie van metaldehyde verminderd. 

• Eventueel kunnen zuurstoftherapie en toediening van injecteerbare vitamine B12 

helpen. 

Verder kunnen ondersteunende behandelingen en warmte het diertje helpen om de 

vergiftiging te overleven, maar men moet niet te hoopvol zijn. (Bexton & Robinson, 

2003) 

25

1.8.2.3 Rattenvergif (Warfarin en andere coumarine derivaten) 

Egels zullen, net zoals andere dieren, af en toe vergiftigd worden met coumarine dat de 

vitamine K activiteit verhindert waardoor het bloed niet meer kan stollen. Klinische 

symptomen zijn bleekheid, neusbloedingen en bloederige diarree. De toxische effecten 

van warfarin zijn ernstiger bij chronische ingestie dan bij een enkele dosis. 

De egel moet uiterst voorzichtig worden gehanteerd en een zachte bedding krijgen om 

inwendige bloedingen te voorkomen. Het dier moet onmiddellijk vitamine K krijgen 

toegediend aan een dosis van 5-7 mg/kg. Bij postmortaal onderzoek zijn meerdere 

inwendige bloedingen te zien en kunnen sporen van het gif worden teruggevonden in 

het spijsverteringsstelsel. (Bexton & Robinson, 2003) 

1.8.2.4 Herbicide (Paraquat) 

Paraquat is een herbicide met een hoge mate van giftigheid voor zowel mens als dier. 

Vergiftiging geeft bij de egel juist dezelfde symptomen als bij een ernstige 

longworminfestatie, bronchopneumonie of een trauma aan de neus. Deze zijn een 

bemoeilijkte ademhaling, ademen met open mond, schuim aan de mond en cyanose. 

De prognose is slecht. Behandeling bestaat uit de toediening van 5 mg/kg doxapram, 

multivitaminen en zuurstof. Postmortaal onderzoek legt paarsrode gecongesteerde 

longen bloot en eventueel een vergrote lever. (Bexton & Robinson, 2003) 

1.8.2.5 Pesticiden 

Methiocarb en andere carbamaten, organofosfaten en PCB’s bevatten 

acetylcholinesterase en kunnen parese, verlamming, speekselen, aanvallen, 

abdominale pijnen, braken en diarree veroorzaken. Uiteindelijk zal het dier sterven aan 

een zuurstoftekort omdat de ademhalingsspieren verlamd geraken. 

De antidoot van acetylcholinesterase is atropine en moet aan een dosis van 0.2 mg/kg 

worden toegediend. Het dier moet eveneens zuurstoftherapie krijgen. Wanneer het 

zeker is dat de egel organofosfaten heeft opgegeten kan binnen de 24 uur na ingestie 

pralidoxime worden gegeven. (Bexton & Robinson, 2003) 

1.8.2.6 Aas vergiftigd met alphachloralose 

In zeldzame gevallen worden egels vergiftigd door het eten van aas dat is vergiftigd 

met alphachloralose. Klinische symptomen zijn variabel naargelang de stimulatie of de 

depressie van het centrale zenuwstelsel. 

Behandeling bestaat uit injecteerbare diazepam en de toediening van voldoende 

warmte en ondersteunende therapie. (Bexton & Robinson, 2003) 

1.8.2.7 Antivries (ethyleenglycol) 

Vergiftiging met antivries komt bij egels voor omdat ethyleenglycol zoet smaakt. 

Klinische symptomen zijn niet specifiek en kunnen ataxie, coördinatiestoornissen, 

depressie, nierfalen en de dood zijn. Vochttherapie en andere ondersteunende 

maatregelen zijn nodig. (Bexton & Robinson, 2003) 

1.8.3 Virale ziekten 

1.8.3.1 Mond- en klauwzeer 

Egels zijn zeer vatbaar voor infectie met het mond- en klauwzeervirus. Deze infectie 

kan zowel asymptomatisch als symptomatisch en dodelijk zijn. Theoretisch is het 

mogelijk dat het virus in de egel de winter overleeft en de daaropvolgende lente een 

26

veestapel binnendringt. Toch is de rol van egels in de overdracht van de ziekte 

waarschijnlijk te verwaarlozen. Klinische symptomen zijn activiteit tijdens de dag, 

anorexie, niezen, speekselen en roodheid en blaarvorming aan voeten, tong, snuit, 

lipranden en perineum. (Bexton & Robinson, 2003) 

Tijdens een mond- en klauwzeercrisis mogen egels niet worden verplaatst. Ze mogen 

dus niet naar de dierenarts of naar opvangcentra worden gebracht. De hulpbehoevende 

egels moeten dan bij de mensen die het dier gevonden hebben thuis worden verzorgd. 

Er moeten dagelijkse bezoeken worden geregeld waarbij de verzorger, voordat hij in 

contact komt met de egel, zich moet bedekken met beschermende kleding, 

rubberlaarzen en chirurgische handschoenen. Al het benodigde materiaal, eten, 

kommen, enz. moeten worden behandeld als medisch afval. Na elk bezoek moet de 

beschermende kleding, laarzen, enz. worden besproeid met een geschikt desinfectans. 

Al de bezoekers van rehabilitatiecentra moeten hun voeten tot hun enkels in een 

geschikt desinfectans dopen. Bezoekers afkomstig uit gevoelige gebieden kunnen best 

niet in het centrum worden toegelaten. (Stocker, 2005) 

1.8.3.2 Morbillivirus 

Infectie met het morbillivirus is niet ongewoon bij egels. Er zijn virussen aangetoond in 

de feces en de longen bij gezonde en zieke dieren. Het morbillivirus tast het 

zenuwstelsel aan waardoor typische symptomen zoals cirkelgang, 

coördinatiestoornissen, parese van de achterpoten en gewichtsverlies optreden. Aan de 

neus en de ogen kan etter voorkomen en soms treedt blindheid op. De voetzolen 

kunnen etteren en gezwollen of sterk verhoornd zijn. Aangetaste egels zijn gewoonlijk 

overdag wakker en kunnen zich niet volledig meer oprollen. 

Behandeling bestaat uit vochttherapie en de toediening van een breedspectrum 

antibioticum om secundaire bacteriële infecties onder controle te krijgen. 

Supplementaire vitaminen B kunnen ook helpen. Postmortaal onderzoek laat gewoonlijk 

een ontsteking van de longen en bronchen zien en letsels die lijken op die van 

hondenziekte. (Bexton & Robinson, 2003) 

1.8.4 Bacteriële ziekten 

1.8.4.1 Salmonellose 

Salmonellose bij handgrootgebrachte egels geeft rond speenleeftijd een plotse uitbraak 

van groene diarree. Overdracht gebeurt via fecaal-orale weg. Deze infecties zijn 

mogelijk zoönotisch. De meest waarschijnlijke bron van infectie zijn asymptomatische 

dragers, hoewel overdracht via aas en bepaalde ongewervelden (bijv. loopkevers en 

maden) ook kan. De soort die het meest wordt aangetoond, is Salmonella enteriditis 

maar S. brancaster en S. typhimurium komen ook voor. Klebsiella soorten kunnen 

gelijkaardige symptomen veroorzaken. 

Klinische symptomen kunnen een moeilijke ademhaling, anorexie, gewichtsafname, 

dehydratatie en slijmerige, bloederige diarree zijn. Er kan een rectale prolaps wegens 

tenesmus en intussusceptie optreden. Ook zenuwsymptomen wegens meningitis zijn 

mogelijk. Acute gevallen veroorzaken plotse dood. 

Directe cultuur van de feces geeft niet altijd een positief resultaat. Diagnose kan enkel 

door een cultuur van ingewanden en lever van verse karkassen. Postmortaal onderzoek 

laat gewoonlijk een slijmerige, bloederige dunne darmontsteking zien met 

bloedophopingen in de darmslijmvliezen. Verder kunnen ook een catarrale of etterige 

pneumonie, hepatomegalie, hepatische necrose en tekenen van septicemie te zien zijn. 

Behandeling bestaat uit vochttherapie, voldoende warmte en medicatie. Producten 

tegen diarree zoals kaolin kunnen soms helpen. Een geschikt antibioticum op basis van 

een cultuur en gevoeligheidstest kan worden gebruikt, maar dit werkt een verlengde 

27

uitscheiding van de bacterie in de hand. In gevallen van septicemie is de mortaliteit 

hoog. Om ziekteoverdracht naar andere dieren en mensen te voorkomen moeten de 

dieren worden afgezonderd. Strikte hygiënevoorschriften moeten worden nageleefd. 

Ernstig zieke egels zullen zelden genezen en kunnen best onmiddellijk worden 

geëuthanaseerd om lijden en ziekteoverdracht te voorkomen. (Bexton & Robinson, 

2003) 

1.8.4.2 Bordetellose 

Bordetella bronchiseptica veroorzaakt tracheïtis en catarrale rhinitis, wat kan leiden tot 

bronchopneumonie. Bordetella infecties gaan vaak gepaard met longworminfestaties, 

maar ook gezonde ademhalingswegen kunnen B. bronchiseptica bevatten. Andere 

pathogenen zoals Pasteurella multocida, andere pasteurella soorten en hemolytische 

streptokokken kunnen eveneens infecties veroorzaken. 

Klinische symptomen zijn bemoeilijkte ademhaling, verhoogde ademhalingsfrequentie, 

piepende ademhalingsgeluiden, neusuitvloei en neusbloedingen. De prognose is 

afhankelijk van de schade aan het ademhalingsapparaat. 

Geschikte antibiotica zijn oxytetracycline, amoxicilline, enrofloxacine of cefalexine. 

Daarnaast kunnen nog NSAID’s, mucolytica en bronchodilatoren worden gegeven. 

Patiënten die ademhalingsproblemen hebben moeten zuurstof- en/of 

nebulisatietherapie krijgen maar sommige gevallen zijn zo ernstig dat onmiddellijke 

euthanasie gerechtvaardigd is. (Bexton & Robinson, 2003) 

1.8.4.3 Leptospirose 

Leptospirose is waarschijnlijk van weinig klinisch belang bij egels maar is toch 

belangrijk voor egelverzorgers omdat het een zoönose is. Bij egels zijn Leptospira 

interrogans en Leptospira bratislava aangetoond. (Bexton & Robinson, 2003) 

1.8.4.4 Yersiniosis 

Yersiniosis komt gewoonlijk bij juveniele egels voor. Symptomen zijn zwakte in de 

achterpoten, chronisch gewichtsverlies, soms diarree en de dood. Postmortaal 

onderzoek geeft een beeld dat sterk overeenkomt met dat van pseudotuberculose: 

witgrijze kaasachtige haarden in de lever, milt of mesenterium en mesenterische 

lymfadenopathie. Mycobacterium avium en andere mycobacteriën zijn teruggevonden 

in de mesenterische lymfeknopen van egels. (Bexton & Robinson, 2003) 

1.8.4.5 Pyodermie en abcessen 

Exsudatieve dermatitis komt af en toe voor, vooral op de ventrale huid, en is 

gewoonlijk geassocieerd met staphylokokken, vooral Staphylococcus aureus. 

Abcessen komen regelmatig voor bij egels. Ze kunnen over heel het lichaam 

voorkomen. In de abcessen komen verschillende pathogenen voor maar vooral 

staphylokokken, Escherichia coli en soms Pseudomonas spp. (Bexton & Robinson, 

2003) 

1.8.4.6 Neonatale enteritis 

Bleke groene kleverige diarree die leidt tot dehydratatie en sterfte komt vooral bij 

jonge egeltjes voor. Dit wordt voornamelijk door Escherichia coli veroorzaakt maar 

Proteus spp. geven gelijkaardige symptomen. Een hemolytische E. coli-infectie geeft 

bloederige slijmerige feces, heldergroene slijmerige feces of etterige feces. Om de 

infectie onder controle te krijgen moeten de dieren worden afgezonderd en moeten 

strikte hygiënemaatregelen worden nageleefd waaronder sterilisatie van het materiaal. 


28

1.8.4.7 Ziekten die worden overgedragen door teken 

Q-koorts wordt veroorzaakt door Coxiella burnetti, een intracellulair groeiende bacterie 

uit de orde der Rickettsiales. Q-koorts komt voor bij egels maar het klinisch belang is 

onbekend. Bij andere soorten verloopt de infectie subklinisch of als een griepachtige 

ziekte. Het is een zoönose en kan worden overgedragen door inhalatie van stof, 

urinedruppels of feces die rickettsiales bevatten. 

Borrelia burghdorferi, die de ziekte van Lyme kan veroorzaken, komt ook bij egels voor 

maar er zijn nog geen klinische symptomen die gepaard gaan met de infectie 

opgemerkt. Overdracht kan via de teken Ixodes ricinus of I. hexagonus. (Bexton & 


1.8.5 Schimmelaandoeningen 

1.8.5.1 Ringworm 

Ringworm is de enige veel voorkomende schimmelinfectie bij egels. De dermatofyt die 

hiervoor verantwoordelijk is Trichophyton erinacei die bij 25% van de egels wordt 

teruggevonden. T. erinacei is mild pathogeen waardoor de meeste infecties subklinisch 

verlopen. Andere dermatofyten zoals Microsporum canis en M. gypseum kunnen ook bij 

egels voorkomen. De overdracht kan direct zijn en komt dan ook meer voor bij egels in 

buitenwijken, waar een grotere populatiedichtheid is, en bij mannelijke egels, die meer 

sociale interactie hebben. De overdracht kan ook indirect gebeuren via de erg 

resistente schimmelsporen in nesten die door meer dan één egel worden bezocht. 

Vooral mannelijke egels hebben meerdere nesten. 

Symptomen zijn een schilferige huid en korsten aan de basis van de stekels. Ernstige 

ringworminfecties geven korstige gebarsten letsels en haarverlies, vooral aan de snuit 

en op de top van de kop. Wanneer de korsten worden verwijderd, bloeden de letsels. 

Ook op de buik en de rug kunnen kale plekken met korsten voorkomen. Bij chronische 

infecties is de huid van de oorschelpen verdikt en korstig. Vaak zijn er bijkomende 

bacteriële infecties of mijteninfestaties. De mijt Caparinia tripilis kan T. erinacei met 

zich meedragen. 

Een correcte diagnose is essentieel omdat heel wat andere huidaandoeningen lijken op 

dermatofytose. Ringworm kan worden aangetoond door een cultuur op Sabouraud’s 

agar of door een huidbiopt te laten onderzoeken. Direct microscopisch onderzoek is 

minder betrouwbaar. T. erinacei fluoresceert ook niet onder de Woodse lamp. 

T. erinacei is een zoönose en kan egelverzorgers besmetten. Infectie geeft atypische 

letsels die niet gemakkelijk worden herkend als ringworm. Bij de mens zal een 

ringworminfectie meestal een snel verspreidend, intens jeukend en uitgebreid letstel 

geven dat er in het begin blaasachtig onder een verdikte opperhuid uitziet. Het is 

waarschijnlijk de meest voorkomende zoönose onder verzorgers van wilde dieren. Ook 

honden kunnen geïnfecteerd worden met T. erinacei. Meestal hebben ze letsels aan de 

lippen of de bek omdat dit gewoonlijk de plaats van contact met een egel is. (Bexton & 


Omdat T. erinacei bij egels veel voorkomt en weinig pathogeen is, lijkt behandeling 

overbodig. Toch is behandeling noodzakelijk wegens het hoog zoönotisch potentieel. 

(Mullineaux, Best & Cooper, 2003) Behandeling gebeurt met enilconazole bijv. Imaverol 

(Janssen AH) in een verdunning van 1:50 in steriel water. Dit mengsel moet dagelijks 

op de egel worden gesprayd. (Stocker, 2005) Ook griseofulvine is een geschikt 

fungicied middel. Herstel en het terug groeien van haren en stekels is een langdurig 

proces afhankelijk van de ernst van de initiële letsels. De therapie kan worden gestopt 

wanneer de huidletsels verdwijnen of beter nog na een negatieve schimmelcultuur. 


29

1.8.6 Uitwendige parasieten 

1.8.6.1 Vlooien 

De meeste egels hebben vlooien, vooral tijdens de zomermaanden, wanneer er 

makkelijk meer dan honderd vlooien per dier voorkomen. De egelvlo Archaeopsylla 

erinacei is erg gastheerspecifiek en zal geen andere soorten, waaronder mensen, 

parasiteren. De vlooien leggen eieren in het nest waar de larven zich tot nieuwe vlooien 

ontwikkelen en bezoekers van het nest of jongen parasiteren. Over het algemeen 

geven egelvlooien geen grote problemen en veroorzaken geen overmatige jeuk. Een 

zware infestatie daarentegen kan wel dodelijk zijn omdat deze meestal met andere 

parasieteninfestaties gepaard gaat. (Bexton & Robinson, 2003) 

Volgens Stocker (2005) kunnen vlooien het best worden verwijderd met een 

vlooienpoeder op basis van pyrethrum. Verstuivers en sterkere chemicaliën mogen niet 

worden gebruikt. Volgens Bexton & Robinson (2003) moeten enkel zware infestaties 

worden behandeld waarbij zowel pyrethrum, permethrine en fipronil kunnen worden 

gebruikt. 

1.8.6.2 Teken 

De teek die algemeen voorkomt bij egels is Ixodes hexagonus of af en toe I. ricinus en 

I. trianguliceps. Favoriete plaatsen om zich vast te zetten zijn de oorschelpen, de 

achterpoten en ter hoogte van het middenrif. Een paar teken vormen geen probleem 

maar een zware infestatie kan een indicatie van zwaardere problemen zijn en 

bloedarmoede veroorzaken. Tekenbeten veroorzaken een lokale ontstekingsreactie en 

kunnen de ziekte van Lyme, Q-koorts en tekenparalyse overdragen. (Bexton & 


Er bestaan speciale tekenpincetten die teken verwijderen zonder dat de monddelen in 

de huid achterblijven. Alle teken of tekenlarven moeten worden vernietigd, zoniet gaan 

ze kruipend op zoek naar een mens of dier om zich in vast te bijten. Wanneer een teek 

zich in een egelverzorger vastzet, moet deze onmiddellijk worden verwijderd en 

vernietigd. Bij roodheid van de huid, lokale ontstekingsreactie, hoofdpijn of koorts tot 

dertig dagen na de tekenbeet moet onmiddellijk een arts worden geraadpleegd. 

(Stocker, 2005) Sommige acariciden zoals fipronil en ivermectine zijn eveneens 

effectief tegen teken. (Bexton & Robinson, 2003) 

1.8.6.3 Mijten 

Caparinia tripilis is de meest voorkomende mijt bij de egel. Deze mijt koloniseert tot 

40% van de egels. Enkel zware infestaties in combinatie met andere problemen zijn 

levensbedreigend. De mijten zijn met het blote oog zichtbaar in een poederige neerslag 

rond de ogen, oren en wangen. Soms komt de schilferige neerslag ook op andere 

plaatsen van het lichaam voor met haar- en stekelverlies en soms jeuk tot gevolg. 

Caparinose heeft meestal weinig klinisch belang maar de schilferige neerslag is een 

ideale omgeving voor vliegeneieren. Ook kunnen de mijten dermatofyten met zich 

meedragen. 

Diagnose is gebaseerd op klinisch onderzoek. De mijten kunnen met het blote oog of 

met een vergrootglas worden gedetecteerd. Haarplukken en stofstalen kunnen 

microscopisch worden onderzocht. (Bexton & Robinson, 2003) 

Bexton & Robinson (2003) zien een topicale behandeling met avermectinen als de beste 

therapie. Stocker (2005) gebruikt injecteerbare ivermectine bijv. Ivomec injecteerbare 

oplossing voor vee (Merial) aan een dosis van 400 µg/kg of in een verdunning van 1:9 

met propyleenglycol aan een dosis van 0.4 ml/kg. 

30

Sarcoptes spp. komen af en toe voor, vooral bij jonge egels. Symptomen zijn roodheid 

en kaalheid. Diagnose gebeurt op basis van verschillende diepe huidafkrabsels. 

Behandeling gebeurt met injecteerbare ivermectine of door wassen met amitraz. 


Demodex erinacei is een follikelmijt die papels en korstige huidletsels veroorzaakt. 

Mijten kunnen microscopisch worden waargenomen in diepe huidafkrabsels van de 

behaarde huid. Behandeling gebeurt met amitraz. (Bexton & Robinson, 2003) 

Af en toe wordt bij egels Notoedres cati, wat incrustatie van kop en oren, en Otodectes 

cynotis, wat otitis externa veroorzaakt, teruggevonden. Waarschijnlijk worden beide 

parasieten overgedragen door contact met katten. (Bexton & Robinson, 2003) 

Behandeling bestaat uit één of twee oordruppels in elk oor met neomycine en 

permethrine of ivermectine gemengd in een verhouding van 1:9 met propyleenglycol. 

Oormijten lijken resistentie tegen ivermectine te krijgen. (Stocker, 2005) 

Herfstmijten, Trombiculus autumnalis, die er uitzien als zijn kleine oranje spikkels, zijn 

niet ongewoon bij egels. Meestal bevinden ze zich onder de oksels, aan de oorschelpen, 

op de buik en tussen de tenen. Ze zijn van weinig klinisch belang. (Bexton & Robinson, 

2003) 

1.8.6.4 Huidmadenziekte of myiasis 

Tijdens de zomermaanden is elke egel een potentieel slachtoffer van vliegen. Dit is 

zichtbaar in de vorm van eieren of larven tot volledig uitgegroeide maden. Deze zullen 

de egel doden wanneer er niets aan wordt gedaan. Aangetaste dieren verspreiden een 

geur van verrotting. (Bexton & Robinson, 2003 en Stocker, 2005) 

Vliegeneieren 

Vliegeneieren zien eruit als kleine rijstkorrels en kunnen op elke enigszins vochtige 

lichaamsplaats voorkomen. Ogen, oren, neus, mond, gezicht en oksels zijn dan ook de 

favoriete legplaatsen voor vliegen. De eieren kunnen met een pincet worden verwijderd 

of worden weggeborsteld met een stijve afwasborstel. Eieren en maden in de oogholtes 

kunnen worden verwijderd door met de vingers langs de oogkassen te strijken en de 

maden zo naar buiten te duwen. Overblijvende eieren moeten worden verstikt met een 

zachte chlooramphenicol oogzalf. De mond kan worden gespoeld met een gepaste 

mondspoeling. In de oren wordt elke gemiste made gedood met één of twee 

oordruppels die een insecticide bevatten. (Stocker, 2005) 

Een effectief larvendodend product dat lokaal in kleine hoeveelheden bij egels mag 

worden gebruikt is ivermectine, bijv. Ivomec injecteerbare oplossing voor vee (Merial). 

De dosering is 1 deel product op 9 delen water. Het mengsel is niet erg stabiel en moet 

daarom onmiddellijk worden gebruikt. Het oppervlakkige gebruik van dit mengsel moet 

tot een maximum van 1.0 ml/kg worden beperkt. Egels met een madeninvasie moeten 

eveneens een subcutane injectie ivermectine krijgen om de overblijvende maden af te 

doden. De dosering hiervoor is 400 µg/kg. (Stocker, 2005) 

Maden 

De vliegeneieren kunnen binnen enkele uren uitgroeien tot maden. Maden tasten zowel 

gezond als afgestorven lichaamsweefsels aan. Naarmate de maden groeien, boren ze 

zich steeds dieper in het dier. Elke made moet met een pincet worden weggenomen en 

vernietigd. Wanneer grote gedeelten van het lichaam zijn aangetast, kunnen de maden 

worden weggespoeld door middel van het waterpik systeem, dit is een warme 

zoutoplossing door een 21 G naald spuiten. (Stocker, 2005) 

31

Een onderhuidse injectie met ivermectine moet de overblijvende maden doden. 

Breedspectrum antibiotica, zoals langwerkend amoxycilline, moet eveneens worden 

voorzien. (Stocker, 2005) 

Madeninfestaties kunnen bij kleine zoogdieren ook succesvol worden bestreden met het 

gebruik van, zowel oraal als lokaal, nitenpyram in tabletvorm bijv. Capstar 11.4 mg 

(Novartis AH). Capstar tabletten kunnen onverdund worden gebruikt aan een dosis 

van: 

• ¼ tablet (2.85 mg) per 100 g lichaamsgewicht 

• ½ tablet (5.7 mg) per 250 g lichaamsgewicht 

• ¾ tablet (8.55 mg) per 500 g lichaamsgewicht 

• 1 tablet (11.4 mg) per 700 g lichaamsgewicht 

De tabletten hebben tot vier uur nodig om alle maden te doden. Lokaal kunnen geplette 

tabletten verdund in gedistilleerd water op een stuk gezonde huid worden aangebracht, 

niet rechtstreeks op de maden. Overschot kan oraal als een siroop worden toegediend 

aan de aangewezen dosis. Ongebruikte deeltjes van de tabletten moeten onmiddellijk 

worden weggegooid omdat de actieve stof niet stabiel blijft eens de tablet uit de folie is 

gehaald. (Stocker, 2005) 

Maden produceren toxines die door het aangetaste dier kunnen worden opgenomen. 

Wanneer maden massaal aanwezig zijn, moet medicatie die antitoxines bevat en 

ontstekingsremmende en pijnstillende eigenschappen heeft, worden toegediend om de 

egel te ondersteunen in zijn herstel. Een geschikt medicijn hiervoor is flunixine bijv. 

Finadyne injecteerbare oplossing voor honden (Schering-Plough AH) in een dosering 

van 2 mg/kg intramusculair, maximum drie dagen. (Stocker, 2005) 

1.8.7 Inwendige parasieten 

1.8.7.1 Longworminfestatie met Crenosoma striatium en Capillaria aerophila 

Longworminfestatie met Crenosoma striatum en Capillaria aerophila is waarschijnlijk de 

meest voorkomende egelaandoening. Crenosoma passeert nog voor de geboorte de 

placenta waardoor de meeste egels besmet zijn en dan vooral jonge egels tijdens de 

herfst. De ziektesymptomen zijn niet altijd even duidelijk maar in sommige gevallen is 

een vochtige borsthoest te horen. Een egel in ademnood heeft meestal al een 

longontsteking. (Stocker, 2005) 

Crenosoma striatium 

Infestatie met Crenosoma striatium is zo algemeen, vooral bij egels in hun eerste 

levensjaar, dat behandeling routinematig moet gebeuren. Oudere dieren kunnen enige 

immuniteit ontwikkelen. De volwassen en larvaire stadia van Crenosoma striatum zijn 

gewoonlijk aanwezig in het lumen van de trachea, bronchen, bronchiolen en alveolen. 

Larven die net uit het ei zijn gekomen, worden door het dier opgehoest en ingeslokken 

waardoor ze uiteindelijk in de feces terecht komen. Daarna dringen ze een 

tussengastheer binnen, voornamelijk naakt- en huisjesslakken, waar ze zich 

ontwikkelen tot infectieuze larven. De slakken worden door de egels opgegeten en de 

infectieuze larven migreren naar de ademhalingswegen. Directe transmissie is ook 

mogelijk aangezien er wormen zijn teruggevonden in de longen van zogende egeltjes. 


Capillaria aerophila 

De volwassen longwormen van Capillaria aerophila zijn zo’n 10-13 mm lang en kunnen 

worden teruggevonden in het epitheel van de ademhalingswegen, vooral van de 

bronchen, maar ook in dat van de bronchiolen en de trachea. Wanneer ze zich in het 

32

epitheel van de luchtpijp bevinden, kunnen ze af en toe tracheïtis en tracheale 

granulomen veroorzaken. Meestal komt Capillaria samen met Crenosoma voor. Eieren 

worden uitgescheiden in de feces en opgegeten door tussengastheren, voornamelijk 

regenwormen maar mogelijk ook kevers. Directe transmissie is ook mogelijk. 

Symptomen 

De klinische symptomen zijn hoofdzakelijk te wijten aan bronchitis en het vasthechten 

van de wormen in de longen, met secundair een bacteriële bronchopneumonie, vooral 

te wijten aan Bordetella bronchiseptica. Symptomen zijn een vochtige borsthoest, een 

ratelende ademhaling, gewichtverlies, zwakheid, bemoeilijkte ademhaling en soms 

neusuitvloei. Ernstige gevallen leiden tot zuurstoftekort met open mond ademhaling, 

mogelijk leidend tot emfyseem en circulatiestoornissen. (Bexton & Robinson, 2003) 

Diagnose 

(Zie 1.7.7.1 en 1.7.7.2) De diagnose kan worden gesteld door coprologisch onderzoek 

en door onderzoek van het tracheaal sputum. In direct microscopisch onderzoek van de 

feces kunnen beweegbare Crenosoma larven van ongeveer 300 µm worden 

gedetecteerd en ovale bipolaire eieren van Capillaria die lijken op die van Trichuris. 

Aangezien larven en eieren van beide nematoden niet continue in de feces worden 

uitgescheiden moeten meerdere monsters worden verzameld en bekeken. (Bexton & 


Uit onderzoek is gebleken dat coprologisch onderzoek een derde van door histologisch 

onderzoek bevestigde longworminfestaties door Capillaria niet kon aantonen. Het 

aantonen van Crenosoma infestaties scoorde nog slechter. Daarenboven is het erg 

moeilijk om microscopisch een onderscheid te maken tussen eieren van Capillaria in de 

longen en Capillaria in de ingewanden. Daarom is voor het stellen van de diagnose 

longworm onderzoek van het tracheale sputum meer aangewezen dan onderzoek van 

de feces. (Cousquer,2004) 

Behandeling 

In de herfst hebben tot 100% van de egels jonger dan een jaar vermineuze pneumonie 

waardoor de sterftecijfers hoog kunnen oplopen. Daarom moeten al deze egels 

routinematig worden behandeld. Wachten op een positieve diagnose zou behandeling te 

lang uitstellen. (Bexton & Robinson, 2003) 

Levamisol is het meest geschikte anthelminticum. Een breedspectrum antibioticum is 

nodig om secundair bacteriële infecties aan te pakken. Verder moet een corticosteroïde 

of NSAID worden toegediend omdat bij het afsterven van de wormen een 

ontstekingsreactie ontstaat. Millophyllinen en clenbuterol kunnen het uitdrijven van de 

wormen vergemakkelijken. Mucolytica zijn bruikbaar wanneer er dik tracheobronchiaal 

slijm aanwezig is. Andere bruikbare therapieën zijn zuurstof- en nebulisatietherapie. 


Nebulisatietherapie bij ademhalingsproblemen kan relatief gemakkelijk worden 

toegepast met behulp van een humane astma nebulisator of een op maat gemaakte 

kamer. Bronchodilatoren (bijv. salbutamol), mucolytica (bijv. acetylcysteïne, 

carbocisteïne) en antibiotica (vooral gentamicine) zijn geschikt voor nebulisatie. 

Veiligheidsvoorschriften moeten worden opgevolgd opdat de verzorgers de producten 

niet inhaleren. (Bexton & Robinson, 2003) 

Er bestaan verschillende ontwormingsschema’s die eigenlijk op hetzelfde neerkomen. 

Hierna volgt eerst het ontwormingsregime volgens Stocker (2005) en daarna dat van 

het Opvangcentrum voor Vogels en Wilde Dieren van Oostende (2007). 

33

Tabel 1.4 Ontwormingsregime voor egels (Stocker, 2005) 

Medicatie Dosis Frequentie Effect 

Levamisol 10 mg/kg, 

sc 

Etamiphylline 

camsylate 

28 mg/kg, 

sc 

3 maal om de week Ontwormingsmiddel 

één aanvangsdosis, daarna 

samen met elke dosis 

levamisol én de 

daaropvolgende dag 

Methylprednisolon tot 4mg/kg éénmalige injectie samen met 

de eerste levamisole 

Amoxycillin 

(langwerkend) 

150 mg/kg samen met de 

methylprednisolon, daarna om 

de dag gedurende de gehele 

behandelingsperiode 

Bronchodilator 

Corticosteroïde 

Antibioticum 

Opmerking: Wanneer de egel na de derde dosis levamisol nog hoest, moet een week 

later opnieuw een dosis levamisol, etamiphylline en amoxycilline worden gegeven. 

In het Opvangcentrum voor Vogels en Wilde Dieren van Oostende maakt het 

ontwormingsprotocol een onderscheid tussen gezonde egels die meer dan 300 g wegen 

en zieke egels of egels die minder dan 300 g wegen. Ze maken gebruik van Codiverm- 

50 (Codifar), Codimox LA (Codifar) en Moderin LA,(Pfizer AH). (Opvangcentrum voor 

Vogels en Wilde Dieren Oostende, 2007) 

Codiverm-50 (Codifar) is een anthelminticum dat 50 mg levamisol per ml bevat. Deze 

stockoplossing moet worden verdund in een verhouding van 1:1 met een 0.9% NaCl 

oplossing. Van deze verdunde oplossing moet subcutaan 0.075 ml per 100 g 

lichaamsgewicht worden toegediend. Ontworming kan eventueel ook met ivermectine 

aan een dosis van 0.2-0.4 mg/kg oraal of subcutaan in 3 tot 5 behandelingen. 


Tabel 1.5 Hoeveelheid toe te dienen stockoplossing Codiverm-50 (Codifar) en 0.9% 

NaCl in functie van het lichaamsgewicht van de egel. (Opvangcentrum voor Vogels en 

Wilde Dieren Oostende, 2007) 

Lichaamsgewicht Codiverm-50 0,9% NaCl oplossing Totaal sc te injecteren 

100 g 0,037 ml 0,037 ml 0,075 ml 

200 g 0,075 ml 0,075 ml 0,150 ml 

300 g 0,112 ml 0,112 ml 0,224 ml 

400 g 0,150 ml 0,150 ml 0,300 ml 

500 g 0,187 ml 0,187 ml 0,374 ml 

600 g 0,225 ml 0,225 ml 0,450 ml 

700 g 0,262 ml 0,262 ml 0,524 ml 

800 g 0,300 ml 0,300 ml 0,600 ml 

900 g 0,337 ml 0,337 ml 0,674 ml 

1000 g 0,375 ml 0,375 ml 0,750 ml 

Codimox LA (Codifar) is een antibioticum dat 150 mg amoxicilline per ml bevat en 48 

uur werkzaam is. Er moet 0.01 ml product per 100 g lichaamsgewicht subcutaan 

worden geïnjecteerd. Andere mogelijke antibiotica zijn o.a. Duphamox LA (Fort Dodge 

34

AH) en Vetrimoxin LA (Ceva). (Opvangcentrum voor Vogels en Wilde Dieren Oostende, 

2007) 

Moderin LA 20 mg/ml (Pfizer AH) is een corticosteroïde dat 20 mg/ml 

methylprednisolonen bevat en 14 dagen werkzaam is. Er moet 0.01 ml product per 100 

g lichaamsgewicht intramusculair worden ingespoten. (Opvangcentrum voor Vogels en 

Wilde Dieren Oostende, 2007) 

In de volgende tabel is het ontwormingschema voor gezonde egels die meer dan 300 g 

wegen weergegeven. 

Tabel 1.6 Ontwormingsregime voor gezonde egels die meer dan 300 g wegen 


Dag 1 Dag 2 Dag 3 Dag 4 Dag 5 

Codiverm-50 / Codiverm-50 / Codiverm-50 

Codimox LA / Codimox LA / Cocimox LA 

Voor zieke egels of egels beneden de 300 g komt warmte, vochttoediening en voeding 

op de eerste plaats. (zie 1.6) Daarna kan het dier ontwormd worden. 

Tabel 1.7 Ontwormingsregime voor zieke egels of egels die minder dan 300 g wegen 


Dag 1 3 5 7 9 11 13 15 17 

Codiverm-50 x x x 

Codimox LA x x x x x x x x x 

Moderin LA x 

1.8.7.2 Intestinale Capillaria 

Intestinale Capillaria spp., zoals C. erinacei en C. ovoreticulata, komen ook voor bij 

egels en hebben als tussengastheer de aardworm. Het maken van een onderscheid 

tussen de verschillende soorten op basis van het uitzicht van de eieren is moeilijk 

zonder meettechnieken. Zo kunnen de bipolaire eieren in de feces op het zicht moeilijk 

worden onderscheiden van de eieren van de longworm C. aerophila. C. erinacei en C. 

ovoreticulata lijken een lage pathogeniteit te hebben, zelfs bij zware infestaties, maar 

kunnen toch groene slijmerige diarree, lethargie en gewichtverlies veroorzaken. De 

meest gebruikte anthelmintica zijn effectief, bijv. levamisol, fenbendazol en 

mebendazol. (Bexton & Robinson, 2003) 

1.8.7.3 Leverbot of Brachylaemus erinacei 

Egels, vooral de jonge dieren, zullen nu en dan groene slijmerige feces produceren wat 

meestal wordt veroorzaakt door de leverbot Brachylaemus erinacei die als 

tussengastheer naakt- en huisjesslakken heeft. De volwassen leverbot is 5 tot 10 mm 

lang, 1-2 mm breed en lancetvormig. Unipolaire, licht assymetrische eieren, ongeveer 

20 µm x 30 µm groot, kunnen worden aangetoond door coprologisch onderzoek na 

verrijking (zie 1.7.7.1). (Bexton & Robinson, 2003) 

Volwassen leverbotten kunnen bij egels van alle leeftijden in de ingewanden en 

galgangen voorkomen. Symptomen zijn gewichtsverlies, onrust, krabben en slijmerige 

feces. Leverbotinfestatie kan fataal zijn bij ernstige diarree of bij leverbotten in de 

galgangen. In ernstige gevallen kan een letale hemorragische enteritis optreden. Egels 

met een leverbotinfestatie zijn meestal ook drager van andere endoparasieten zoals 

Capillaria spp. (Bexton & Robinson, 2003) 

35

Behandeling gebeurt met een éénmalige injectie praziquantel, bijv. Droncit Injectable 

(Bayer) aan een dosis van 5.68 mg/kg of 0.1 ml/kg. (Stocker, 2005) 

1.8.7.4 Cestoden 

Een lintworminfestatie met Hymenolepis erinacei verloopt bij egels meestal 

asymptomatisch. Volwassen lintwormen bevinden zich in de ingewanden en kunnen 

zo’n 80 mm lang worden. De proglottiden (3 mm x 1 mm) worden met de feces 

uitgescheiden waarna ze binnendringen in tussengastheren, dit zijn voornamelijk 

kevers. Op mestuitstrijkjes zijn af en toe eieren met inwendige haken zichtbaar. 

Symptomen zijn gewichtsverlies en diarree. Behandeling gebeurt met praziquantel. 


1.8.7.5 Acanthocephala 

Bij postmortaal onderzoek worden vaak stekelkoppige wormen in de ingewanden en het 

mesenterium teruggevonden. De meest voorkomende soorten zijn Moniliformis erinacei 

en Prosthorhyncus spp. Infestatie blijft meestal symptoomloos maar bij erg zware 

gevallen kan ulceratie van de darmwand ontstaan wat fataal kan zijn. De 

tussengastheren zijn waarschijnlijk insecten. Praziquantel kan als behandeling worden 

gebruikt. (Bexton & Robinson, 2003) 

1.8.7.6 Coccidiosis 

Het is normaal om coccidiale oöcysten terug te vinden in de feces van egels. Wanneer 

het aantal coccidia beperkt blijft, zullen er geen ziektesymptomen optreden. Wanneer 

de coccidia zich echter massaal gaan vermenigvuldigen is er sprake van coccidiosis. 

Symptomen zijn vermagering en bloederige diarree. De pathogene soorten zijn 

Isospora rastegaiev, I. erinacei en mogelijk sommige soorten van Eimeria. Behandeling 

met sulfonamiden is effectief, vooral sulfamidine. (Bexton & Robinson, 2003) 

1.8.7.7 Andere endoparasieten 

Toxoplasma gondii is al vastgesteld bij egels maar het klinisch belang is ongekend. 

Giardia en ander soorten van intestinale protozoa kunnen ook worden aangetroffen. 

Andere nematoden die zelden bij egels zijn teruggevonden en van weinig klinisch 

belang zijn, zijn Physaloptera clausa (in de slokdarm en de maag), Gongylonema 

mucronatum, spoelwormen, Strongyloides en Trichinella spp. (Bexton & Robinson, 

2003) 

1.8.8 Voedingsgerelateerde aandoeningen 

1.8.8.1 Overgewicht 

Het meest voorkomende probleem bij egels in gevangenschap is obesitas wat 

aanleiding kan geven tot cardiovasculaire aandoeningen en leverproblemen. Obese 

egels kunnen zich niet meer volledig oprollen waardoor ze in vrijheid makkelijker het 

slachtoffer van predatie worden. (Bexton & Robinson, 2003) 

1.8.8.2 Tekorten in de voeding 

Zinktekort veroorzaakt bij een egel haar- en stekeluitval. Een geheel kale egel kan een 

vitaminen- en zinksupplement worden toegediend welk de haargroei stimuleert. 

(Stocker, 2005) 

Rachitis kan voorkomen bij diëten met een te laag gehalte aan calcium en vitamine D3. 


36

Bij handgrootgebrachte egels van minder dan vier weken oud kan achterpotenparese 

en -paralyse en wijd uitstaande poten voorkomen. Sommige egels met deze 

symptomen reageren positief op een vitamine B therapie. In deze gevallen is de 

aandoening waarschijnlijk veroorzaakt door een verminderde absorptie van vitamine B 

wegens verteringsstoornissen. (Bexton & Robinson, 2003) 

1.8.8.3 Te klein voor de winterslaap 

Om de winter te overleven zouden egels in november een minimum lichaamsgewicht 

van 550 tot 600 g moeten hebben. De jongen van late nesten, geboren in augustus, 

september of oktober, hebben te weinig tijd om genoeg lichaamsreserve op te bouwen 

om de winterslaap te kunnen overleven. Wanneer in de herfst de temperatuur daalt en 

er steeds minder voedsel beschikbaar is, zijn de jonge dieren gedwongen om ook 

overdag te foerageren. (Bexton & Robinson, 2003) 

De meerderheid van deze egels draagt aanzienlijke hoeveelheden endoparasieten met 

zich mee, vooral longworm, waardoor ontworming bij opvang noodzakelijk is. Deze 

egels moeten in een warme omgeving (18-22°C) worden gehouden zodat ze niet in 

winterslaap gaan en de hele winter door kunnen worden gevoerd. Stocker (2005) voert 

de egels en houdt ze warm tot een gewicht van 600 g waarna het dier in een buitenhok 

een winterslaap mag houden. De dieren worden van nabij opgevolgd en hebben steeds 

voedsel beschikbaar wanneer ze wakker worden uit hun winterslaap. Uiteindelijk 

worden ze vrijgelaten in april of mei. Volgens Bexton & Robinson (2003) mogen de 

egels eens ze meer dan 550 g wegen worden vrijgelaten, zelfs tijdens de winter, voor 

zover het niet te koud is en ze genoeg materiaal hebben om een winternest te bouwen. 

Dit is volgens hen een goed alternatief voor het bijhouden van de dieren een hele 

winter lang zodat de tijd in gevangenschap kan worden gereduceerd. 

1.8.9 Andere ziekten 

1.8.9.1 Tandaandoeningen 

Zowel wilde egels als egels in gevangenschap kunnen lijden aan tandaandoeningen. 

Een onderzoek van de tanden zou standaard moeten zijn bij aankomst van de egel in 

een opvangcentrum. Bij eventuele problemen moeten deze worden verholpen voordat 

het diertje wordt vrijgelaten. (Stocker, 2005) 

Tandsteen kan leiden tot tandvleesontsteking en teruggetrokken tandvlees. 

Behandeling gebeurt onder algemene anesthesie met intubatie. Tandextractie, 

detartratie en polijsten gebeurt op dezelfde manier als bij huisdieren. Antibiotica zoals 

metronidazol, spiramycine of clindamycine zijn effectief, bijv. de orale toediening van 

Stomorgyl 2 (Merial AH) aan een dosis van een ½ tablet per kg lichaamsgewicht. Het 

toedienen van hard voedsel zoals droge kattenbrokken of insecten kan helpen bij het 

verminderen van tandsteenvorming in de toekomst. (Bexton & Robinson, 2003 en 

Stocker, 2005) 

1.8.9.2 Longontsteking 

Egels met ernstige ademhalingsproblemen hebben meestal pneumonie. Verschillende 

medicaties kunnen zonder negatieve bijwerkingen worden gebruikt: 

• Enrofloxacin – Baytril 5% (Bayer) 

• Bromhexidine - Bisolvon (Boehringer Ingelheim) 

• Etamiphyline camsylate – Millophyline-V (Arnolds Veterinary Products) 

• Clenbuterol – Ventipulmin (Boehringer Ingelheim) 

Egels in ademnood kunnen in kweekbakken voor planten met zuurstoftoevoer worden 

gehouden. Beter nog is een intensive care unit speciaal uitgerust voor de behandeling 

37

van de ademhalingswegen bij egels. Deze toestellen beschikken over een 

zuurstoftoevoer die kan worden verneveld en over een thermostaat geregelde 

verwarming. Bepaalde medicaties voor ademhalingsaandoeningen kunnen hiermee 

eveneens worden verneveld. (Stocker, 2005) 

1.8.9.3 Tumoren 

Egels kunnen vrij omvangrijke tumoren hebben, vooral rond de keel en in de 

melkklieren. De dierenarts moet in deze gevallen beslissen of er wordt geopereerd of 

geëuthanaseerd. (Stocker, 2005) 

1.8.9.4 Spondylosis deformans 

Sommige oudere egels vertonen verlamming of onwil tot het gebruik van de achterste 

poten. Wanneer er in het verleden geen trauma is geweest, kunnen er beenachtige 

vergroeiingen rond de tussenwervelschijven voorkomen. Behandeling met 

corticosteroïden en pijnstillers kan worden toegepast maar de aandoening is 

onomkeerbaar. (Stocker, 2005) 

1.9 Toediening van medicatie 

• Orale toediening van vloeibare medicatie kan met een spuit zonder naald in de 

mond worden gebracht. Orale medicatie kan eventueel onder het eten worden 

gemengd. Het voedsel moet dan wel zeker worden opgegeten. 

• De subcutane injectie gaat bij egels vrij gemakkelijk omdat ze een grote subcutane 

ruimte op de rug, in de nek en ter hoogte van het middenrif hebben. De huid kan 

met de vingers of met een zacht pincet worden opgetild zodat de naald onderhuids, 

tussen de stekels door, kan worden ingebracht. 

• Intramusculaire injecties kunnen worden gegeven in de orbicularisspier, die ook bij 

een opgerolde egel toegankelijk is, of in de spieren van de achterpoot. 

• Intraveneuze toediening is tegenaangewezen omdat de venen niet gemakkelijk 

toegankelijk zijn waardoor katheters moeilijk op hun plaats te houden zijn. 

• De intra-osseuze weg kan worden gebruikt wanneer een snelle vochtopname in de 

bloedcirculatie nodig is. De proximale femur is hiervoor geschikt. 

• Intraperitoneale vochttoediening zorgt eveneens voor een snelle vochtopname. 


1.10 Geneesmiddelen 

Volgende tabellen geven een overzicht van medicatie die bij egels kunnen worden 

gebruikt. Er zijn geen geneesmiddelen geregistreerd voor het gebruik bij egels. De 

vermelde dosissen worden algemeen aanvaard en zijn gebaseerd op de ervaring van 

egelverzorgers. De eerste tabel is een algemeen geneesmiddelenformularium van 

Gietema (1995) waarin productnamen zijn vermeld. Daarna volgen aparte tabellen voor 

de verschillende geneesmiddelengroepen volgens Bexton en Robinson (2003). Hierin 

worden enkel de actieve stoffen van geneesmiddelen vernoemd en geen productnamen. 

38

1.10.1 Algemeen geneesmiddelenformularium volgens Gietema (1995) 

Tabel 1.8 Algemeen geneesmiddelenformularium voor de egel (Gietema, 1995) 

Alle injecties moeten subcutaan worden toegediend. De te injecteren plek moet met 

ontsmettingsalcohol worden ontsmet. 

Aandoening Geneesmiddel Posologie 

1 Uitputting en/of Dexadreson (Intervet) 0,5 ml/kg/dag 

spierzwakte 

5 dagen (max. 2 ml) 

2 

3 

Weinig weerstand 

Grote benauwdheid 

4 Hoesten, rochelen, 

slijm 

5 Longontsteking 

6 

Wonden en/of 

botontsteking 

Vitamine B complex 

injectie 

Vitamine B complex 

oraal 

Clamoxyl LA (Pfizer 

AH) 

Dimazon (Intervet) 

0,5 ml/kg/dag 

1 week 

5 druppels/kg/dag 

1 week op voer 

Onder 350 g → 0,1 ml 

Tussen 350 en 500 g → 0,2 ml 

Boven 500 g → 0,3 ml 

1e, 3e, 5e en 7e dag en vitamine 

B (zie 1) 

0,1 ml/kg 

3 dagen achtereen of om de dag 

(3x maximaal) 

Bisolvon (Bisolvon) 1 fijngewreven tablet/dag op voer 

10 dagen 

Clamoxyl LA (Pfizer 0,4 ml/kg 

AH) 

1e, 3e, 5e en 7e dag, eventueel 

kuur verlengen 

of Baytril (Bayer AH) 

of Duoprim (Schering- 

Plough AH) of Leotrox 

(Boehringer Ingelheim 

AH) 

met Savlon 

(Johnson’s) 

schoonmaken 

Wondzalf of 

Acedermspray of -zalf 

(ACEP) 

7 Oorontsteking Otiderm (VetMed), 

Surolan (Janssen AH), 

e.a. 

8 Tandvleesontsteking Gebitsreiniging en 

Stomorgyl (Merial) 

9 

Hersenvliesontsteking 

(bacterieel) 

Engemycine 5% 

(Intervet) 

0,2 ml/kg/dag 

7 dagen, eventueel kuur 

verlengen 

0,1 ml/ 1,5 kg 2x/dag 

± 7 dagen, eventueel kuur 

verlengen 

Verdunning 1:100 

Insmeren of sproeien 

Bij etter dagelijks in lauw Biotexgroen 

(Biotex) badje weken 

Eventueel antibiotica (zie 5) 

0,5 ml/kg en vitamine B (zie 1) 


39

10 

11 

12 

13 

Oogontsteking 

Longworm e.a. 

Zuigworm en lintworm 

Coccidiosis 

Schoonmaken met 

lauw water 

Chlooramphenicol 

oogzalf 

Ripercol (Janssen AH) 

Droncit injectie (Bayer 

AH) 

Droncit oraal (Bayer 

AH) 

1 tablet = 50 mg 

Eusaprim oraal 

(GlaxoSmithKline) 

Verdunning 1:10 

Injectie 0,2 ml/100 g 

Oraal 0,2 ml/100 g (in bek of op 

eten) 

1e, 3e, 14e, 21e dag 

Boven 400 g → 0,25 ml 

Onder 200 g → 0,125 ml 

40 

Boven 500 g → half tablet op voer 

Tussen 200 en 500 g → 1/4 tablet 

op voer 

Onder 200 g → 1/8 tablet op voer 

Beide te geven op 2e en eventueel 

22e dag 

In bek of op voer 

1 ml/kg 2x per dag 


of Esb3 (Novartis) 1 zakje op 1 kg blikvoer 

14 Gewone diarree Norit tablet (Vemedia) Fijngewreven op voer 6 dagen 

16 Huidschimmels Imaverol oplossing Verdunning 1 ml op 50 ml 

(Janssen AH) 

Vernevelen met plantenspuit of in 

lauwwarme oplossing baden op de 

1e, 4e en 8e dag 

Daktarin zalf (Janssen- Aangetaste plaatsen insmeren 

Cilag) 

Nizoral (Janssen-Cilag) Oraal (in bek of op voer) 

1 ml/300 g 

Minimum 4-6 weken 

of Griseofulvine 

(diverse fabrikanten) 

Oraal (op voer) 

125 mg/500 g 

Na baden eventueel droge huid met baby-olie besprenkelen. 

Kooien van aangetaste egels desinfecteren op de 1e, 4e en 8e dag met een 

Neosabenyl verdunning van 1:50. 

17 Vlooien Babyegels, gewonde egels en 

onderkoelde egels in lauwwarm 

badje met Biotex-groen (Biotex) 

of groene zeep vlo vrij maken 

18 Teken 

Met tekenpincet teek zo dicht 

mogelijk bij de huid vastpakken, 

dan verwijderen door een 

draaiende beweging te maken. 

Daarna ontsmetten met bijv. 

Betadine (Meda).

19 

Maden en/of 

vliegeneieren 

41 

Lichaam reinigen onder lauwe 

waterstraal met tandenborstel 

Oren indruppelen met 

oplossing 1:10 Betadine (Meda) 

of druppel slaolie 

Wonden afdekken met wondzalf, 

vaseline of Acederm wondspray 

(ACEP) 

Oorontsteking behandelen (zie 7) 

20 Vergiftiging Vitamine K injectie 0.5 ml/kg 

21 Pijn Tolfedine injectie 0,02 ml/100 g om de 2 dagen 

(Vétoquinol) 

(maximum 3x) 

22 Narcose Domitor (Pfizer AH) 0,2 mg/kg 

Handwarme kruik of warmtekussen geven om onderkoeling te voorkomen. 

Na 1/2 uur of eerder als antidoot Antisedan (Pfizer AH) aan een halve tot hele 

hoeveelheid als die van Domitor (Pfizer AH). 

1.10.2 Antibiotica 

De meeste antibiotica hebben geen negatieve bijwerkingen bij egels, hoewel 

cephalexine nog niet als veilig mag worden beschouwd omdat het nog niet vaak genoeg 

is gebruikt. Oplosbare antibiotica voor in het drinkwater mogen niet worden gebruikt 

omdat voldoende opname van de medicatie niet verzekerd is. (Stocker, 2005) 

Tabel 1.9 Antibiotica die bij de egel kunnen worden gebruikt (Bexton & Robinson, 2003) 

Geneesmiddel Posologie Indicaties 

Enrofloxacine 10-20 mg/kg 

im, sc 

2x/dag 

Amoxicilline/Clavulaanzuur 30-50 mg/kg 

im, sc, oraal 

2x/dag 

Clindamycine 10-20 mg/kg 

oraal 

2x/dag 

Oxytetracycline 50 mg/kg 

oraal 

2x/dag 

Ampicilline 20 mg/kg 

oraal, sc 

Amoxicilline LA 50-150 mg/kg 

om de dag 

Cefalexine 30 mg/kg 

im, sc oraal 

1x/dag of 

2x/dag 

Metronidazoles/spiramycine 

(Stomorgyl (Merial)) 

1/2 tablet/kg 

oraal 

Breedspectrum, vooral nuttig bij 

infecties van de ademhalingswegen 

en wonden 

Breedspectrum, nuttig voor infecties 

van de ademhalingswegen, huid en 

zachte weefsels (ook abcessen) en 

enteritis 

Geïnfecteerde wonden, abcessen en 

dentale infecties 

Breedspectrum, bacteriostatisch, 

vooral voor infecties van de 

ademhalingswegen 

Breedspectrum bactericied 

antimicrobieel middel 

Breedspectrum bactericied 

antimicrobieel middel 

Breedspectrum, bactericied, is vooral 

effectief bij infecties van huid en 

zachte weefsels, ook bij pyodermie, 

abcessen en geïnfecteerde wonden 

Dentale infecties

1.10.3 Antimycotica 

Tabel 1.10 Antimycotica die bij de egel kunnen worden gebruikt (Bexton & Robinson, 

2003) 


Griseofulvine 30-50 mg/kg 

oraal 

1x/dag 

Enilconazole 0,2% verdunde oplossing 

topicale behandeling 

om de 3 dagen, 4-6x 

1.10.4 Anti-endoparasitaire middelen 

Ringworm, behandelen voor minstens 4 

weken 

Ringworm 

Tabel 1.11 Anti-endoparasitaire middelen die bij de egel kunnen worden gebruikt 



Ivermectine 0,2-3 mg/kg 

sc 

Levamisol 27 mg/kg 

sc 

3x om de dag 

Fenbendazole 100 mg/kg 

oraal 

1x/dag, 5 dagen 

Mebendazole 50-100 mg/kg 

oraal 

1x/dag, 5 dagen 

Praziquantel 10-20 mg/kg 

sc, im 

Sulfadoxine/trimethorprime 50 mg/kg 

sc, im 

Sulfadimidine 200 mg/kg 

sc 


42 

Gastro-intestinale parasieten, is gebruikt 

geweest om longworminfestaties bij 

egels te behandelen maar de activiteit 

komt trager op gang dan levamisol, 

levamisol is dus beter om ernstige 

infestaties te behandelen 

De beste behandeling voor longworm, 

andere dosissen zijn ook mogelijk 

Bruikbaar als behandeling tegen gastrointestinale 

rondwormen en longwormen, 

kan in het eten worden gemengd, kan 

een zeker effect hebben op lintwormen 

Rondwormen en lintwormen 

Lintwormen en leverbot 

Coccidiosis 

Coccidiosis

1.10.5 Anti-ectoparasitaire middelen 

Tabel 1.12 Anti-ectoparasitaire middelen die bij de egel kunnen worden gebruikt 



Pyrethrum Poeder op de huid verstuiven Algemeen gebruikt middel om 

externe parasietenproblemen aan 

te pakken, vooral vlooien 

Permethrine Poeder op de huid verstuiven Behandeling van vlooien 

Fipronil Een beetje sprayen Voor vlooien- en tekeninfestaties, 

tijdens en na de behandeling 

steeds voor voldoende verluchting 

zorgen 

Amitraz Om de 3 dagen de huid wassen 

met een 1:400 verdunning 

Ivermectine 

1.10.6 Corticosteroïden 

1-3 druppels van een verdunning 

van 1:9 met propyleenglycol 

topicaal op de huid aanbrengen, 

om de 7-10 dagen herhalen 

0,2-3 mg/kg 

sc 

43 

Voor demodicosis en schurft, 

essentieel om het verblijf tijdens 

de behandeling goed te reinigen 

Bruikbaar voor de behandeling van 

teken, vlooien en mijten 

Voor de behandeling van schurft en 

myiasis 

Tabel 1.13 Corticosteroïden die bij de egel kunnen worden gebruikt (Bexton & 



Methylprednisolon 1-6 mg/kg 

im 

enkele dosis 

Langwerkend corticosteroïde 

Betamethason 0,5 mg/kg Corticosteroïde, kan helpen bij shock en een 

im 

circulatoire collaps 

1.10.7 Geneesmiddelen met invloed op het ademhalingsstelsel 

Tabel 1.14 Geneesmiddelen met invloed op het ademhalingsstelsel die bij de egel 

kunnen worden gebruikt (Bexton & Robinson, 2003) 


Broomhexine (Bisolvon 

poeder (Boehringer 

Ingelheim AH)) 

een snuifje 

op het eten 

2x/dag 

Etamiphylline 30 mg/kg 

im, sc 

2-3x/dag 

Clenbuterol 

(Ventipulmin 

(Boehringer 

Ingelheim)) 

een snuifje 

op het eten 

2x/dag 

Mucolytisch om het opgeven van slijm te 

vergemakkelijken, vooral in gevallen van 

vermineuze bronchopneumonie 

Cardiorespiratoire stimulator, kan helpen bij 

infectie van de ademhalingswegen 

Bronchodilator, om bronchospasmen te 

verminderen en het mucociliaire systeem te 

ondersteunen bij ademhalingsaandoeningen, 

waaronder longworm

1.10.8 Pijnstillers en ontstekingsremmers 

Tabel 1.15 Pijnstillers en ontstekingsremmers die bij de egel kunnen worden gebruikt 



Buprenorphine 20-30 µg/kg 

im 

3x/dag 

Voor ernstige pijn bij trauma of post-operatieve pijn 

Carprofen 5-10 mg/kg Pijnstiller en ontstekingsremmer, het gebruik moet 

sc 1x/dag 

oraal 2x/dag 

beperkt worden tot 3 dagen 

Flunixin 2 mg/kg Pijnstilling en ontstekingsremming bij toxemie, 

sc, oraal 

1x/dag 

ernstige longontsteking en myiasis 

1.10.9 Anesthetica en sedativa 

Een egel kan het beste onder anesthesie worden gebracht met het narcosegas 

isofluraan. Inductie van de anesthesie gebeurt met een gezichtsmasker. Onderhoud 

van de anesthesie kan via een tracheotube of met een gezichtsmasker. 

Injectieanesthesie is eveneens mogelijk. (Bexton & Robinson, 2003) 

Tabel 1.16 Anesthetica en sedativa die bij de egel kunnen worden gebruikt (Bexton en 


Verdovend 

middel 

Posologie Indicaties 

Isofluraan Inductie aan 5% in 

zuurstof en onderhoud 

aan 1 - 3% 

Normale algemene anesthesie 

Halothaan Inductie aan 5% in 

zuurstof en onderhoud 

aan 1 - 3% 

Normale algemene anesthesie 

Medetomidine 100 µg/kg 

In combinatie met ketamine voor 

im 

algemene anesthesie, variabel effect, 

soms een vertraagde recovery 

Ketamine 10-20 mg/kg 

In combinatie met medetomidine voor 

im 

algemene anesthesie 

Atipemazole 300-500 µg/kg Antidoot van medetomidine 

Diazepam 1-3 mg/kg 

Aan hoge dosis bij beroerte wegens 

im, iv 

vergiftiging 

Aan lage dosis sedatief effect 

Fentanyl/fluanisone 0,5-1,0 ml/kg 

Sedatie en pijnstilling bij kleinere 

im 

ingrepen, bv. hechten 

1.10.10 Euthanasie 

Egels die te ziek of gewond zijn om te herstellen en terug te keren naar de vrije natuur 

worden geëuthanaseerd. De term ‘euthanasie’ is afkomstig uit het Grieks en betekent 

‘pijnloze dood’. Een pijnloze dood is enkel mogelijk wanneer het diertje eerst onder 

anesthesie wordt gebracht en pas daarna, door intracardiaal barbituraten te injecteren, 

wordt gedood. Zonder anesthesie, en zeker zonder de egel te ontrollen onder 

44

anesthesie, bestaat er geen pijnloze manier om de egel een letale injectie toe te 

dienen. Wanneer er toegang tot een ader is, kan eveneens een intraveneuze injectie 

met barbituraten worden toegediend, weliswaar na de nodige verdoving. (Stocker, 

2005) 

1.11 Het grootbrengen van jonge egels 

1.11.1 Redenen voor opvang 

Egeltjes worden geboren in de periode tussen mei en oktober. Als bij toeval een 

toegedekt nest met egeljongen wordt gevonden, moet het nest onmiddellijk met rust 

worden gelaten. Van op afstand kan nagegaan worden of de moeder terugkeert naar 

haar jongen. Als dit niet het geval is, moeten de jongen worden opgevangen. Een nest 

mag niet worden verstoord omdat de kans op het verstoten of kannibaliseren van de 

jongen door de moeder dan groot is. Achtergelaten egeltjes zullen vaak een fluitend of 

piepend geluid maken. De omgeving van het nest moet grondig worden doorzocht 

zodat geen enkel egeltje wordt achtergelaten. De opvang van nesten mét moeder 

gebeurt enkel wanneer de moeder ziek is, het nest ernstig verstoord is of het nest in 

een ongeschikte omgeving ligt. (Bexton & Robinson, 2003 en Gietema, 1995) 

1.11.2 Eerste opvang 

Alle weesjes moeten grondig worden gecontroleerd op vliegeneieren en/of -maden en 

eerste hulp moet worden geboden. De egeltjes moeten onmiddellijk na aankomst en na 

elke voedingsbeurt worden gestimuleerd om te urineren en te defeceren door zachtjes 

te masseren van de buik naar de anus met een vochtig katoenen doekje. De ontlasting 

van neonaten is van nature heldergroen en wordt bleker met de tijd totdat het bruin 

wordt na het spenen. (Bexton & Robinson, 2003) 

Moederloze egeltjes bij een andere zogende egel leggen is niet aan te raden omdat er 

een reële kans bestaat dat de adoptiemoeder de jongen doodt of opeet. (Bexton & 


1.11.3 Leeftijdsschatting 

De ontwikkeling van jonge egels verloopt met grote individuele verschillen. Pasgeboren 

egeltjes hebben een gewicht tussen de 10 en 25 gram. Ze zijn blind, doof en haarloos. 

De huid tussen de witte stekeltjes is bruingrijs en op het buikje roze. Na twee dagen 

begint de groei van de jeugdstekels, die steviger en bruin zijn. In de tweede 

levensweek gaan de ogen en de gehoorgang open en begint de groei van de 

melktanden. Rond de vijfde week eten de egeltjes zelf en zijn ze volledig zelfstandig. 

Het lichaamsgewicht kan op dit moment sterk variëren, van 90 tot 200 g in één nest. In 

de zesde tot achtste week verlaat de moeder haar jongen, behalve de kleinsten, die de 

hele winter bij haar blijven. Het verstekelen, of het wisselen van de stekels, gebeurt bij 

egels die in de zomer of vroege nazomer zijn geboren vanaf de zesde week. Herfstegels 

daarentegen wachten hiermee tot het voorjaar. Wanneer deze dieren in opvang zitten 

kunnen ze ondersteund worden door Biotine KH (Eurovet AH) op het voer te doen. 

(Gietema, 1995) 

45

Tabel 1.16 De ontwikkeling van jonge egels (Bexton & Robinson, 2003 en Gietema, 

1995) 

Leeftijd Gewicht Stekels Ogen en 

oren 

geboorte 12-20 g Haarloos met 

op de rug 

kleine roze 

bolletjes 

waar de 

stekels 

onderhuids 

klaar zitten, 

stuk 

navelstreng 

24 uur eerste 

stekels 

komen door 

de huid: wit, 

borstelig en 

flexibel 

2 dagen tweede soort 

stekels 

komen door: 

bruin en 

steviger 

2 weken 45 g witte en 

bruine 

stekels van 

gelijke lengte 

3 weken 75-150 

g 

witte stekels 

volledig 

verborgen 

door de 

bruine 

stekels 

gesloten geen 

beginnen 

te 

openen, 

volledig 

open op 


Tanden Vermogen 

tot 

oprollen 

melktanden 

beginnen 

door te 

komen 

gedeeltelijk 

4 weken volledig 

5-6 


2-3 

maanden 

3-4 


12 


18 


150-175 

g 

300-375 

g 

wisselen 

melktanden 

voor 

volwassen 

gebit 

volwassen 

gebit 

volledig 

46 

Spenen Epifysen van de 

voorpoten (RX) 

gaat met 

moeder mee 

op korte 

foerageer 

uitstappen 

gespeend, 

volledig 

onafhankelijk 

metacarpale en 

phalangeale 

epifysen 

zichtbaar 

enkel epifysen 

van de distale 

radius en ulna 

nog niet volledig 

gefuseerd, 

sesamsbeentjes 

radio-dens

1.11.4 Jonge egels met moeder 

Een nest met moeder heeft minder intensieve verzorging nodig dan verweesde egeltjes, 

de moederegel doet immers het meeste werk. Een nest met moeder mag enkel worden 

opgevangen wanneer de moeder ziek is, het nest in een ongeschikte biotoop ligt of het 

nest ernstig verstoord is. (Gietema, 1995) 

1.11.4.1 Eerste opvang 

De moederegel moet bij opvang worden gewogen, nagekeken op verwondingen en 

ziekten, behandeld tegen longworm (zie 1.8.7.1) en van vlooien en teken worden 

ontdaan. 

Wanneer de moeder een nest heeft met jongen van minder dan 14 dagen oud moeten 

de egeltjes in het slaaphuis warm gehouden worden met een in een doek gewikkelde 

warmwaterkruik. Zodra de verzorging van de moeder beëindigd is, moet ze bij haar 

jongen worden teruggelegd en moet het nest volledig met rust worden gelaten. Dit 

geldt ook voor latere behandelingen. 

Wanneer de jongen bij opvang al zelfstandig kunnen eten moeten zij eveneens 

behandeld worden tegen longworm en, na mestonderzoek, eventueel ook tegen andere 

endoparasieten. Mestonderzoek gebeurt de eerste of tweede dag na aankomst, na 

ongeveer 10 dagen moet het onderzoek worden herhaald. (Gietema, 1995) 

1.11.4.2 Huisvesting 

• Een ruim hok op een plek waar de dieren niet verstoord worden. Bij nesten jonger 

dan 3 weken is bezoek, fotograferen of welke verstoring dan ook volledig verboden. 

Enkel door het moederdier volledige rust te bieden kan worden gegarandeerd dat de 

moeder haar jongen niet zal verstoten of kannibaliseren. 

• In het hok moet er een ruim slaaphuis met krantensnippers, zaagsel of droge 

bladeren als bodembedekking staan. 

• Het hok moet dagelijks worden verschoond. Het slaaphuis moet bij jongen die 

minder dan 2 weken oud zijn met rust worden gelaten en bij jongen die ouder dan 2 

weken zijn om de 3 dagen worden schoongemaakt. 

• Wanneer de jongen 3.5 week oud zijn en alles goed gaat met moeder en jongen 

kan het egelhuis naar een afgesloten tuin of ren in een zeer rustige omgeving 

worden overgebracht. Een extra woonhuis moet worden voorzien zodat de moeder 

zich kan afzonderen en de egeltjes nieuwe impulsen en leerervaringen kunnen 

opdoen. In de tuin leren ze eveneens zelf voedsel te zoeken en een nest te bouwen. 

• Op 5 à 6 weken gaat de moeder de jongen willen verlaten en gaat dat laten blijken 

door te blazen, happen en apart te slapen. Als alles goed gaat en de temperatuur 

boven de 12°C ligt, kunnen moeder en jongen worden vrijgelaten in een afgesloten 

tuin waar eten, nestgelegenheid en indien nodig wat extra zorg voorhanden is. 

(Gietema, 1995) 

1.11.4.3 Verzorging en wegen 

Wanneer de jongen 2 weken oud zijn en er geen complicaties zijn, mag het slaaphuis 

worden schoongemaakt en de jongen worden onderzocht en gewogen. Wegen gebeurt 

met een digitale weegschaal die tot op de gram nauwkeurig weegt. Het tijdstip van 

wegen moet steeds hetzelfde zijn, bijv. ’s morgens voor het voeren. Het 

lichaamsgewicht is een goede indicator voor de gezondheidstoestand en de 

ontwikkeling van de jongen. Hierna mag om de 3 dagen het slaaphuis worden 

schoongemaakt en de jongen gewogen, onderzocht en verzorgd. Vanaf 3.5 week 

leeftijd, wanneer jongen en moeder in een tuin of ren zijn ondergebracht, gebeurt 

wegen en controleren nog maar eenmaal per week. (Gietema, 1995) 

47

Er mag een verschil van 10 tot 20 gram van dag op dag in het lichaamsgewicht zitten. 

Een verlies of toename van gewicht binnen deze marge is niet steeds te wijten aan een 

verslechtering of verbetering van de toestand van de egel maar kan bijv. toe te 

schrijven zijn aan ontlasting. Wanneer er over de dagen heen een trend van 

gewichtstoename is, gaat het goed met het dier. Een doorzettend gewichtsverlies wijst 

echter op ziekte. (Gietema, 1995) 

1.11.4.4 Merken 

Om te weten om welk egeltje het gaat kunnen de diertjes worden gemerkt met een 

rood vlekje nagellak op de stekeltjes. Tegen de tijd dat de diertjes worden vrijgelaten is 

de nagellak verdwenen. Een voorbeeld van merken is de volgende: 

• nr. 1 → RRV (rood rechts voor) 

• nr. 2 → RLV (rood links voor) 

• nr. 3 → RRA (rood rechts achter) 

• nr. 4 → RLA (rood links achter) 

• nr. 5 → RK (rood op kop) 

• nr. 6 → blanco 

• Volgende nummers met een andere kleur merken (Gietema, 1995) 

1.11.5 Jonge egels zonder moeder 

1.11.5.1 Patiëntenfiche 

Volgende gegevens moeten bij het grootbrengen van verweesde egeltjes dagelijks 

worden bijgehouden: 

• Lichaamsgewicht: de jongen kunnen best ’s morgens voor de eerste voeding 

worden gewogen met een digitale weegschaal die tot op de gram nauwkeurig 

weegt. 

• Hoeveelheid voedsel opgenomen per voeding, beschrijving van het gedrag bij het 

voeden 

• Consistentie en kleur van de ontlasting 

• Of de egel al zelf van een schoteltje begint te eten (begint vanaf 80 à 100 g 

lichaamsgewicht) 

• Andere opmerkingen (Robinson, 2002) 

1.11.5.2 Eerste opvang 

Wanneer jonge diertjes worden binnengebracht zijn ze meestal onderkoeld, 

gedehydrateerd en soms gewond of geïnfesteerd door parasieten. 

Vocht toedienen 

Jonge egeltjes moeten bij opvang subcutaan wat vocht op lichaamstemperatuur krijgen 

toegediend. Oraal kan ook nog een beetje Nutri Drops (Net-Tex) worden gegeven aan 

een dosis van 0.1 ml per 90 g lichaamsgewicht. (Stocker, 2005) 

Parasieten verwijderen 

Bij egeltjes met weinig uitwendige parasieten kunnen de vlooien of teken manueel 

worden verwijderd. Egeltjes die al een tijd zonder hun moeder hebben doorgebracht 

zijn meestal ziek, half in coma of bedekt met vliegeneieren of maden. Vlooien kunnen 

48

door een badje worden verwijderd. De vliegeneieren en maden moeten worden 

weggenomen met een pincet en weggespoeld met een waterpik systeem. Daarna wordt 

zalf op de wonden gedaan en worden de egeltjes gewogen. Van zodra de weesjes 

parasietvrij en gedroogd zijn moeten ze onder een warmtelamp of in een couveuse 

worden gelegd. 

Opwarmen 

Bij eerste opvang zijn verweesde egeltjes meestal onderkoeld omdat ze voor hun 

lichaamswarmte nog volledig van het moederdier afhankelijk zijn. Voordat met voeden 

wordt begonnen, moeten de jongen een normale lichaamstemperatuur hebben, zoniet 

werkt het spijsverteringsstelsel niet optimaal. (Gietema, 1995) Deze warmte kan 

worden voorzien met een warmtelamp of couveuse. Volgens Stocker (2005) kan voor 

babyegels beter geen warmtemat worden gebruikt. Wanneer een warmtelamp wordt 

gebruikt, moeten de egeltjes weg kunnen gaan van de warmtebron om oververhitting 

te voorkomen. Krantenpapier en een handdoek zijn geschikt om op te liggen. Verder 

kan nog een knuffel of warm dekentje om onder of tegen te kruipen worden voorzien. 


De omgevingswarmte moet de volgende zijn: 

• Haarloze jongen: 35°C 

• Jongen met haren maar met de ogen nog gesloten: 32°C 

• Jongen met de ogen open: 30°C 

• Na het spenen: 23°C (Stocker, 2005) 

Quarantaine 

Wanneer er een nieuw weesje wordt opgevangen terwijl er al andere egeltjes aanwezig 

zijn, moet dit 3 à 4 dagen apart worden gehouden omdat het een infectie met zich mee 

kan brengen. (Stocker, 2005) 

1.11.5.3 Mestonderzoek 

Mestonderzoek zou direct na opvang moeten gebeuren en zo’n 10 dagen later moeten 

worden herhaald. Wanneer de egeltjes bij opvang al zelfstandig kunnen eten moeten ze 

behandeld worden tegen longworm. (Gietema, 1995) 

1.11.5.4 Wegen 

De jongen moeten dagelijks ’s ochtends voor het voeren worden gewogen met een 

digitale weegschaal die op de gram nauwkeurig weegt. Babyegels in de vrije natuur 

komen elke dag minimum 5 g bij tot dat ze op 250 g lichaamsgewicht onafhankelijk 

zijn. Met de hand grootgebrachte egels zouden onder de 60 g lichaamsgewicht 1.5 g 

per dag moeten bijkomen en na het spenen 6 tot 7 g per dag. (Robinson, 2002) 

Gewichtsverlies zonder aanwijsbare oorzaak na mestonderzoek is meestal te wijten aan 

allerlei sluimerende ziektes die zich uiten door een slechte eetlust, dunne ontlasting en 

snel gewichtsverlies. Een behandeling met het antibioticum amoxicilline geeft dan 

meestal een goed resultaat. Wanneer het diertje toch sterft is het interessant om de 

doodsoorzaak in een postmortaal onderzoek op te sporen. (Gietema, 1995) 

1.11.5.5 Voeding 

De eerste 24 uur na opvang krijgen de egeltjes een elektrolytenoplossing om het 

lichaam van voldoende vocht te voorzien en het gastro-intestinaal systeem op een 

overschakeling naar een andere melksoort voor te bereiden. (Robinson, 2002) Een 

elektrolytenoplossing is suikers en zouten opgelost in afgekoeld gekookt water. De 

49

aangemaakte oplossing is 24 uren houdbaar en moet in de koelkast worden bewaard. 

Er wordt gradueel overgeschakeld van de elektrolytenoplossing naar een 

melkvervanger: 

• De eerste twee voedingen moeten volledig uit een elektrolytenoplossing bestaan. 

• De derde voeding moet uit ¾ elektrolytenoplossing bestaan en ¼ melkvervanger 

• De vierde voeding moet uit ½ elektrolytenoplossing en ½ melkvervanger bestaan. 

• De vijfde voeding moet uit ¼ elektrolytenoplossing en ¾ melkvervanger bestaan. 

• De zesde voeding bestaat volledig uit de melkvervanger. 

Egeljongen worden gevoed met de melkvervanger Esbilac (PetAg). De kant-en-klare 

vorm is beter dan de poedervorm omdat bij de bereiding onregelmatigheden kunnen 

optreden wat gastro-intestinale problemen kan veroorzaken. De vloeibare kant-en-klare 

vorm kan in de vorm van ijsblokjes worden ingevroren, zodat voor elke voeding een 

nieuw ijsblokje kan worden gebruikt. Om de weerstand van egeltjes onder de 21 dagen 

te verbeteren kan aan de melk Kitten Colostrum (Net-Tex) worden toegevoegd in de 

volgende verhoudingen: 

• De eerste 24-48 uur: 1/2 Esbilac en 1/2 Kitten Colostrum 

• De volgende 19 dagen: 3/4 Esbilac en 1/4 Kitten Colostrum 

• Na het spenen: enkel Esbilac (Stocker, 2005 en Robinson, 2002) 

1.11.5.6 Voederfrequentie 

Voederfrequentie volgens Stocker (2005) 

• Pasgeboren egeltjes moeten om de 2 à 3 uur worden gevoed, ook tijdens de nacht. 

• Vanaf 50 g om de 3-4 uur voederen. 

• Vanaf 100 g en meer 4 x per dag voederen. 

Voederfrequentie volgens Bexton & Robinson (2003) 

Tabel 1.17 Samenvatting van de voederfrequentie voor verweesde egels. (Bexton & 


Leeftijd Gewicht (g) Hoeveelheid en frequentie 

pasgeboren 12-20 g 2 ml om de 2 uur 

van geboorte tot 1 

week 

30-50 g 2 ml om de 2-3 uur 

1-2 weken 50-80 g 3-5 ml om de 3-4 uur 

2-3 weken 80-100 g 6-10 ml om de 4 uur 

3-4 weken 110-170 g 6 ml elke 4 uur 

spenen op puppyvoeding 

stimuleren om melk van een schoteltje drinken 

5 weken 190-220 g spenen op vaste voeding 

Voederfrequentie volgens Gietema (1995) 

Gezonde egels tot ongeveer 40 g moeten overdag om de 2 tot 2.5 uur en ’s nachts om 

de 3.5 tot 4 uur worden gevoed. Deze tussentijden kunnen geleidelijk met een uur 

worden verlengd wanneer de egeltjes goed groeien. Dagelijks wegen is dus 

noodzakelijk. Het moment waarop de diertjes zelfstandig beginnen te eten is 

individueel sterk verschillend. Om de egeltjes zo snel mogelijk zelfstandig te leren eten 

moet in het hok een laag schoteltje met melk worden neergezet. In de 

50

overgangsperiode moeten de egeltjes nadat ze zelf wat hebben gegeten nog worden 

nagevoerd. Deze periode valt meestal tussen de 65 en de 80 g lichaamsgewicht. Zieke 

babyegels moeten vaak nog tot boven de 120 g worden gevoerd. Voor deze patiënten 

bestaan geen vaste voerregels. 

1.11.5.7 Voedermethode 

Voordat met het voeden wordt gestart, moeten de diertjes een goede 

lichaamstemperatuur hebben omdat bij een onderkoeld dier het spijsverteringsstelsel 

niet goed functioneert. Onmiddellijk na opvang beginnen voeden is dus niet 

aangewezen. 

Voor het voederen van babyegels worden spuiten en een speen of een druppelteller 

gebruikt. 1 ml spuiten worden gebruikt voor de jongste egeltjes. Naargelang de diertjes 

groeien en meer melk per voedingsbeurt krijgen, kunnen ook 2 of 5 ml spuiten worden 

gebruikt. Grotere spuiten doen de vloeistof met te grote kracht in de mond terecht 

komen zodat de melk in de luchtpijp of de longen kan terechtkomen. Niet alle 

babyegels zuigen aan de speen. De melk moet dan traag in de mond worden 

gedruppeld. 

Egeltjes die bij hun moeder melk drinken, duwen met hun voorste pootjes tegen de 

melkklieren van de moeder om het loslaten van de melk te stimuleren. Om het zuigen 

aan de speen te bevorderen is het daarom aangewezen de egeltjes op een oppervlakte 

met een goede grip te zetten en ze met hun voorste pootjes tegen de hand aan te laten 

duwen. (Robinson, 2002) 

Wanneer meer dan één egel moet worden gevoederd kunnen ze best worden gemerkt 

(zie 1.11.4.4). Zo kunnen ze steeds in dezelfde volgorde worden gevoerd waardoor het 

tijdsverschil tussen twee voederbeurten niet te groot is. Als het om enkele egeltjes gaat 

is wachten geen probleem. Bij grotere nesten kan de honger gestild worden door eerst 

elk egeltje 1 tot 1.5 ml te geven en dan van voor af aan verder te voederen totdat elk 

egeltje genoeg heeft. Op deze manier kan het hele nest op een veel rustiger tempo 

worden gevoerd. Een egeltje heeft genoeg gegeten wanneer hij zijn kopje blijft 

afwenden, begint te worstelen of inslaapt. (Gietema, 1995) 

Babyegels kunnen zich niet zelf ontlasten. Ze moeten na elke voedingsbeurt worden 

gestimuleerd om te urineren en te defeceren door zachtjes te masseren van de buik 

naar de anus met een vochtig katoenen of papieren doekje of met een kwastje. De 

ontlasting van neonaten is heldergroen en wordt bleker met de tijd totdat het bruin 

wordt na het spenen. De consistentie moet vergelijkbaar zijn met tandpasta. Wanneer 

de huid van de onderbuik en de pootjes geïrriteerd is, kan wat babyzalf, 

homeopathische callendula zalf of Petroleum Jelly worden aangebracht. (Bexton & 

Robinson, 2003 en Stocker 2005) 

Benodigdheden: spuit en speen of druppelteller, waterkoker, bekertje, zacht doekje, 

stukje toiletpapier 

• Water verwarmen in een waterkoker en in een bekertje gieten. 

• De gewenste hoeveelheid elektrolyt of melk optrekken in een spuit en speen op het 

spuitje plaatsen. De melk opwarmen door de spuit in het bekertje met warm water 

te plaatsen. 

• De egel in een natuurlijke houding houden, dit is horizontaal met de vier pootjes 

naar beneden op een oppervlak met grip en met de voorste pootjes tegen de hand 

aan. Eventueel kan rond het lichaam een zacht doekje worden gewikkeld. Dit fixeert 

de egel en houdt hem eveneens warm zodat de overschakeling van de warme 

couveuse- of lamptemperatuur naar kamertemperatuur niet te groot is. 

51

• Op de rug van de hand of op de pols controleren of de melk de juiste temperatuur 

heeft (lichaamstemperatuur). De spuit wordt tussen wijs- en middenvinger 

gehouden terwijl de duim de stamper langzaam naar beneden duwt. De melk moet 

druppel per druppel in het bekje komen. Bij de eerste en tweede voeding weten de 

egeltjes vaak nog niet wat de bedoeling is. Blijven proberen is de boodschap. 

• Na het voeren het bekje schoonvegen en de egel laten urineren en defeceren door 

zachtjes te masseren van de buik naar de anus met een warm en vochtig doekje of 

met een kwastje. (De Wit, 2007, Robinson, 2002 en Gietema, 1995) 

Opmerking: een speen kan eventueel zelf gemaakt worden uit verschillende lagen 

modelleerbare latex over een stompe hypodermische naald. (Bexton & Robinson, 2003) 

Egeltjes die te zwak zijn of niet aan de speen willen zuigen kunnen gevoerd worden 

met een sonde, maar de techniek vraagt ervaring om aspiratiepneumonie te vermijden. 

Een alternatief is druppel per druppel in de mond doen en wachten totdat het diertje 

slikt, totdat de slikreflex sterker wordt. (Bexton & Robinson, 2003) 

1.11.5.8 Hygiëne 

Jonge egeltjes hebben een slecht ontwikkeld immuunsysteem en zijn afhankelijk van de 

constante aanvoer van antistoffen in de moedermelk. Strikte hygiëne en afgezonderde 

verzorging zijn essentieel om kruisbesmettingen te voorkomen. Egeltjes van 

verschillende nesten of verschillende leeftijden bijeen of te veel egeltjes bij elkaar moet 

worden vermeden. De verblijven moeten regelmatig worden gereinigd en er moet een 

verschillende materiaalset voor elke nest worden gebruikt. (Bexton & Robinson, 2003) 

Na elke voederbeurt moet het gezicht worden schoongemaakt. Aangekoekte melk aan 

de snuit kan haarverlies, pijn en infectie veroorzaken. Het voedermateriaal moet na 

elke voederbeurt met detergent worden schoongemaakt en in een steriliserende 

oplossing worden gelegd, bijv. Milton (Procter & Gamble). Druppeltellers kunnen niet 

goed worden schoongemaakt en moeten na gebruik worden weggegooid. Elke dag 

moeten de spuiten worden vernieuwd en de spenen worden geautoclaveerd of 

gesteriliseerd. Tussen het voederen van de verschillende nesten moet de plaats waar 

gevoederd wordt, schoongemaakt worden en moeten wegwerphandschoenen 

vervangen worden. Melk die over is, moet worden weggegooid. Voor elke voederbeurt 

moet verse melkvervanger worden gebruikt. Indien mogelijk zou elke egel zijn eigen 

materiaal moeten hebben. (Robinson, 2002 en Stocker, 2005) 

1.11.5.9 Het spenen 

De egeltjes beginnen vanaf een lichaamsgewicht van 80 à 100 g zelf van een ondiep 

schaaltje melk te drinken. Wanneer ze dit doen, kan onder de melk wat blikvoer, bijv. 

Hill’s a/d Prescription Diet, en een insectenmix voor vogels worden gemengd. In het 

begin zullen de egeltjes geneigd zijn door het eten heen te lopen waarna ze zichzelf 

gaan aflikken. Soms kan een beetje eten op een vingertop hen doen beginnen te eten. 

Wanneer de hoeveelheid zelf opgenomen voedsel toeneemt, kan de hoeveelheid 

handgevoerde melk verminderen. Als het lichaamsgewicht plots begint af te nemen 

moet terug één extra melkvoeding met de hand worden gegeven. Zo kan gradueel 

overgeschakeld worden op vaste voeding. 

1.11.5.10 Huisvesting en speelgoed 

De eerste 2 weken moeten de egeltjes in een couveuse of in een doos met warmtelamp 

worden ondergebracht. Onder de 100 g lichaamsgewicht kunnen ze het beste in een 

kunstmatig nest zoals een plastieken doos met zachte doekjes worden gelegd. Boven 

de 100 g worden ze actiever en zitten ze best in een omgeving met 

temperatuursverschil, dit is onder de warmtelamp om te slapen en weg van de lamp 

om rond te lopen en te eten. Wanneer ze ouder dan 2 weken zijn kunnen ze worden 

ondergebracht in een kooi met plastic opzetstuk. Een kooi met tralies mag niet worden 

52

gebruikt omdat ze in tralies kunnen vastraken. Een slaaphuis met snippers wordt erg 

gewaardeerd. Wanneer de egeltjes 2.5 week oud zijn, moet speelgoed worden voorzien 

zoals een takje munt, lavendel, een sok zonder teen, bladeren, een oude schoen of 

pantoffel. Wanneer de egels 600 g wegen mogen ze naar een gesloten tuin met 

egelhuis worden overgebracht waar ze nog kunnen worden bijgevoerd indien nodig. 

Later kunnen ze volledig in vrijheid worden gesteld. (Gietema, 1995 en Robinson, 

2002) 

1.11.5.11 Wat er fout kan gaan 

Inhalatie pneumonie 

Dit is de belangrijkste doodsoorzaak bij handgrootgebrachte zoogdieren. Door als 

eerste voeding elektrolytenoplossing te geven wordt al een groot deel van het probleem 

voorkomen. Het diertje moet in een natuurlijke positie worden gehouden bij het 

voeren, dit is met zijn kopje vooruit en zijn vier pootjes naar onder. Te snel voederen 

moet worden voorkomen. Wanneer het diertje slecht slikt, moet druppel per druppel in 

het bekje gedaan worden totdat de slikreflex sterker wordt. 

Symptomen zijn een zware ademhaling, eventueel met open mond. Soms is er een 

‘klik’ te horen in de ademhaling. Een amoxicilline injectie en andere medicatie voor de 

ademhalingswegen kunnen worden toegediend. 

Luchtophoping 

Sommige van de grotere jongen kunnen naast melkvervanger ook lucht mee inslikken. 

Dit kan verholpen worden door voorzichtig de rug te masseren of er voorzichtig klopjes 

op te geven. Zwaardere problemen kunnen worden verholpen met een middeltje tegen 

krampen voor baby’s. 

Inprenting 

Het ergste wat een verweesd zoogdier kan overkomen is dat hij volledig afhankelijk 

wordt van menselijk gezelschap waardoor het niet langer kan overleven in het wild. De 

volgende regels moeten gevolgd worden om dit te voorkomen: 

• Probeer nooit een zoogdier alleen groot te brengen. Zorg er steeds voor dat het kan 

opgroeien tussen soortgenoten. 

• Spreek niet tegen de dieren, zeker niet na speenleeftijd. 

• Hanteer de dieren zo min mogelijk, dus enkel bij het verzorgen, voederen en doen 

ontlasten. 

• Laat geen kinderen de dieren hanteren of er mee spelen. 

1.12 Huisvesting 

Egels in gevangenschap kunnen alleen of in kleine groepen worden gehuisvest. Hoewel 

het solitaire dieren zijn, zullen ze zich zelden intolerant opstellen ten opzichte van een 

soortgenoot. Enkel wanneer onnatuurlijk grote groepen samen overwinteren, kan er in 

de vroege lente worden gevochten. Egels kunnen in kartonnen dozen of plastieken 

bakken worden gehouden. Elke gehospitaliseerde egel moet minstens 0.5 m² ter 

beschikking hebben. Grotere oppervlakten zijn beter wanneer het dier voor langere tijd 

in gevangenschap moet worden gehouden. Bij gezamenlijke huisvesting moet elke egel 

minstens 1 m² ter beschikking hebben. (Bexton & Robinson, 2003) 

Er mogen geen tralies of draden aan de kooi zijn aangezien egels de neiging hebben te 

krabben en te klimmen waardoor ze hun voetzolen kunnen beschadigen of verstrikt 

53

kunnen raken. Een stevige bodem is eveneens nodig omdat ze zich een weg naar de 

vrijheid kunnen graven. (Bexton & Robinson, 2003) 

Elke dag moet nieuw krantenpapier op de grond en een schone handdoek om onder te 

kruipen worden gegeven. Hooi, stro en papierstroken zijn niet geschikt omdat egels 

zich hierin kunnen wentelen waardoor bepaalde lichaamsdelen kunnen afgebonden 

worden. Egels die zwaar ziek zijn, moeten extra warmte krijgen aangeboden. (Stocker, 

2005) 

Wanneer de egel hersteld is, moet hij verhuizen naar een groter buitenhok, minstens 

twee weken voordat hij wordt vrijgelaten. Als het buitenhok groot genoeg is, kunnen 

meerdere egels in één hok worden gehouden, maar het is mogelijk dat ze vechten. Het 

hok moet voorzien zijn van een groot slaaphuis, deze keer wel met een laagje hooi. 

Voedsel en water moet steeds ter beschikking staan. (Stocker, 2005) 

De nagels moeten regelmatig worden gecontroleerd omdat ze te lang kunnen worden in 

gevangenschap. (Bexton & Robinson, 2003) 

1.13 Voeding 

Aangezien egels nachtdieren zijn kunnen ze best ’s avonds worden gevoerd, maar zieke 

dieren en dieren met ondergewicht moeten twee maal per dag eten krijgen. 

In het wild voeden egels zich met alle soorten ongewervelden. In gevangenschap is het 

niet haalbaar en betaalbaar om in zo’n dieet te voorzien. Egels krijgen een 

uitgebalanceerd dieet van honden en kattenvoer uit blik. Kattenvoer met vis is niet 

geschikt. In gevangenschap kunnen egels zichzelf overeten en te dik worden. Het 

gewicht in gevangenschap mag maximum 1200 g zijn. Een gevolg van een langdurig 

dieet van zachte blikvoeding is de ontwikkeling van tandsteen. Om dit te voorkomen 

moeten eveneens droge honden- of kattenbrokken worden gegeven. Juveniele egels of 

egels die gewoon honden- of kattenvoer weigeren, kunnen meestal met Whiskas Junior 

Dry (Mars Inc) overhaald worden te eten. (Stocker, 2005) 

Het dieet voor egels in gevangenschap kan bestaan uit: 

• Katten- of hondenvoer uit blik, ongeveer 80 g per voedingsbeurt, afhankelijk van de 

inhoud aan voedingsstoffen. Een vitaminen en/of mineralensupplement kan worden 

toegevoegd indien nodig. 

• Toevoeging van pancreasenzymen supplementen kan de vertering helpen, waardoor 

juvenielen met ondergewicht sneller lichaamsreserves gaan aanzetten. 

• Voedsel voor insectenetende vogels of speciale egelvoeders. 

• Ongewervelden zoals meelwormen zorgen voor verrijking van de omgeving. 

Natuurlijke voeders zoals kevers en aardwormen kunnen als traktatie worden 

gegeven maar veel egelverzorgers vinden dit ongeschikt omdat dit tussengastheren 

zijn voor verschillende parasieten. 

• Droog honden- of kattenvoer kan in het dieet worden ingebouwd om het risico op 

tandsteen en obesitas te verkleinen. 

• Het traditionele brood en melk dieet is niet geschikt en kan diarree veroorzaken 

wegens intolerantie voor lactose. 

• Koekjes, noten, kaas of plantaardige voeding mogen niet aan een egel worden 

gegeven. 

• Drinkwater moet steeds voorzien zijn in een ondiepe kom. Drinkflessen met metalen 

drinknippel zijn eveneens mogelijk. Volwassen egels mogen enkel water drinken. 

Melk kan intestinale problemen veroorzaken en mag voor geen enkel volwassen dier 

worden gebruikt. 

54

• Egels met mondproblemen of andere ongemakken kunnen een volledige, vloeibare 

voeding krijgen bijv. Ensure Plus Drinkvoeding (Abbott Laboratories) dat ook erg 

geschikt is voor dieren die herstellen van een voedseltekort. (Bexton & Robinson, 

2003 en Stocker, 2005) 

1.14 Vrijlating 

Studies hebben aangetoond dat handgrootgebrachte egels en gerehabiliteerde egels 

gemakkelijk de overstap naar een leven in het wild maken. Hoe dan ook, recente 

bloedtesten bij egels die klaar waren voor vrijlating in het Wildlife Hospital Trust (St. 

Tiggywinkles) hebben aangetoond dat egels die uiterlijk perfect gezond lijken toch met 

inwendige problemen kunnen te kampen hebben. Om goed te zijn, zou dus elke egel 

voordat hij wordt vrijgelaten volledig gezond moeten worden verklaard. Dit houdt in dat 

er bloedstalen worden genomen en ontleed en de tanden worden gecontroleerd en 

gereinigd. (Stocker, 2005) 

Een egel moet bij vrijlating in staat zijn om zich volledig op te rollen. Dit is noodzakelijk 

om predators te vermijden en af te weren. Overgewicht moet worden voorkomen 

omdat dit de mogelijkheid tot helemaal oprollen vermindert. (Bexton & Robinson, 

2003). 

Egels moeten bij hun vrijlating minstens 450 g wegen tijdens de zomer, 500 g tot het 

einde van november en minstens 600 g tot het midden van december. Egels kunnen 

best niet vrijgelaten worden van midden december tot midden april. (Stocker, 2005) 

Bij volwassen, vrouwelijke egels moet in de periode tussen april en oktober nagegaan 

worden of ze niet drachtig zijn. Drachtige egels moeten zo snel mogelijk worden 

vrijgelaten omdat nesten die in gevangenschap worden geboren vaak worden 

gekannibaliseerd. (Bexton & Robinson, 2003). 

De reukzin is het belangrijkste zintuig voor de egel waardoor egels met ernstige 

neusbeschadigingen niet in staat zullen zijn om op een efficiënte manier voedsel te 

zoeken. Het zicht is van minder belang. Blinde egels kunnen zich goed behelpen maar 

functioneren het beste in een gesloten tuin. (Bexton & Robinson, 2003). 

Egels met een achterpootamputatie kunnen overleven maar kunnen het beste in een 

gesloten tuin worden vrijgelaten omdat hun foerageervermogen toch beperkt is. 

(Mullineaux, Best & Cooper, 2003). Wanneer een egel meer dan één poot niet meer kan 

gebruiken moet het dier worden geëuthanaseerd. (Stocker, 2005) 

Egels zijn niet territoriaal en moeten niet noodzakelijk worden vrijgelaten op de plaats 

waar ze zijn gevonden. Dit geldt natuurlijk niet voor een moederegel met jongen die 

binnen de 24 uren op de plaats waar ze is aangetroffen moet worden teruggezet. Egels 

foerageren het liefst in tuinen rond huizen en op braakliggende grond. Egels kunnen in 

tuinen worden vrijgelaten wanneer ze aan de volgende criteria voldoen: 

• Er moeten egels in dat gebied voorkomen zodat het zeker een goede habitat is. 

• De egels moeten onbelemmerd toegang hebben tot minstens tien andere tuinen. 

• Er mogen geen dassenkolonies in de onmiddellijke nabijheid zijn. 

• De egel moet over de mogelijkheid beschikken om wegen te vermijden – het 

volledig omzeilen van wegen is onmogelijk in Vlaanderen, maar de grotere 

autowegen vormen het grootste gevaar. 

• De omringende tuinen moeten vrij zijn van weekdierverdelgers en gevaarlijke 

honden. 

• Vijvers moeten over laddertjes beschikken zodat de egel zich hieruit kan bevrijden. 

55

De egels moeten vrijgelaten worden in een geschikt slaaphuis waar ze naar kunnen 

terugkeren als ze dat willen. De egels kunnen worden gemarkeerd met 

correctievloeistof of nagellak zodat diegenen die terugkeren kunnen worden 

geïdentificeerd. (Stocker, 2005) 

56

2 EEKHOORNS 

2.1 Inleiding 

In dit hoofdstuk wordt enkel de Euraziatische rode eekhoorn (Sciurus Vulgaris) 

besproken omdat dit de enige inheemse eekhoornsoort in Vlaanderen is. Tussen 1960 

en 1970 werd de populatie van de rode eekhoorn in Vlaanderen ernstig aangetast 

wegens een ziekte. Daarna ging de populatie er sterk op vooruit wegens het aanplanten 

van naaldbomen, het bereiken van de zaaddragende leeftijd van naaldbomen en de 

volledige bescherming van de rode eekhoorn sinds 1992. 

Voor zover geweten zijn er geen vrijlevende populaties van de Noord-Amerikaanse 

grijze eekhoorn (Sciurus carolinensis) in Vlaanderen maar er zijn wel al een paar 

onbevestigde zichtwaarnemingen geweest. Deze eekhoornsoort heeft een grijze vacht 

en is groter en zwaarder (500-600 g lichaamsgewicht) dan de rode eekhoorn (300-350 

g). De grijze eekhoorn heeft in landen zoals Groot-Brittannië en Italië de inheemse rode 

eekhoorn praktisch volledig verdrongen. Grijze eekhoorns kunnen beter looizuur, een 

bestanddeel van eikels, verteren dan rode eekhoorns waardoor ze een voedselvoordeel 

hebben. Verder kunnen ze het parapoxvirus dragen. Dit virus maakt hen niet ziek maar 

ze kunnen het wel overdragen op rode eekhoorns die er meestal aan sterven. 

Overeenkomstig de wet voor de beheersing van organismes die schade kunnen 

toebrengen aan planten en plantenproducten (1971), is het verboden om grijze 

eekhoorns in Vlaanderen te houden, te kweken, te vervoeren of te verhandelen. 

(Verkem et al., 2003 en Zoogdierenwerkgroep, 2007) 

Een andere uitheemse eekhoornsoort die in Vlaanderen voorkomt is de Aziatische 

grondeekhoorn. Deze eekhoorn is kleiner (100-120 g) en de pels is bruin met dorsaal 

vijf zwarte strepen over de lengte van het dier. De grootste populatie leeft in het 

Zoniënwoud binnen de ring van Brussel maar sinds kort hebben ze zich uitgebreid tot 

buiten de ring en tracht de overheid ze terug te dringen. Op andere plaatsen in 

Vlaanderen zijn nog wat kleinere populaties of individuele dieren terug te vinden die als 

huisdier zijn ontsnapt of vrijgelaten. Ze benadelen de inheemse zoogdieren en vogels 

omdat ze omvangrijke hoeveelheden voedsel verzamelen en verorberen. 

(Zoogdierenwerkgroep, 2007) 

2.2 Ecologie en biologie 

2.2.1 Habitat 

In Vlaanderen komt de rode eekhoorn in elk omvangrijk bos voor, onafhankelijk van de 

voedselrijkdom. In kleine bossen daarentegen wordt de aanwezigheid van de eekhoorn 

bepaald door de kwaliteit van het bos. In zeer geïsoleerde bossen komt het dier bijna 

niet voor. De provincie Antwerpen en Noord-Limburg zijn met hun grote naaldbossen 

het meest geschikt als habitat voor de rode eekhoorn. Ze zijn hier dan ook vrij 

algemeen. In Zuid-Limburg, Vlaams-Brabant en Oost-Vlaanderen (uitgezonderd de 

bosgordel in het noorden van Oost-Vlaanderen en de bossen ten oosten en zuidoosten 

van het Brussels Gewest) komt de rode eekhoorn veel minder voor wegens de 

vochtigheid en de lage kwaliteit van de bossen. In het zogoed als niet beboste West- 

Vlaanderen komt de rode eekhoorn slechts lokaal voor, bijvoorbeeld in de regio rond 

Brugge. (Verkem et al., 2003) 

Eens een eekhoorn zich heeft gevestigd blijft hij meestal voor de rest van zijn leven in 

dat gebied. Het gebied wordt afgebakend met geurmarkeringen op takken of 

boomstronken. De geurvlagen worden afgezet door te urineren of door met het gezicht 

langs een object te wrijven waarbij secreties van de mondklieren worden afgescheiden. 

De geurklieren zitten op mondrand en in de boven- en onderlip. (Sainsbury, 2003) 

57

De grootte van het leefgebied is afhankelijk van het voedselaanbod. In naaldbossen, 

waar gedurende het hele jaar vrij veel voedsel aanwezig is, hebben eekhoorns een 

leefgebied van zo’n 2 à 4 hectaren. In loofbossen is het voedsel meer verspreid en zijn 

er sterke schommelingen in het voedselaanbod, bijv. de beuk geeft maar om de 2 à 3 

jaar veel beukennootjes. Hierdoor moeten de eekhoorns een veel groter woongebied, 

van 10 hectaren en meer, bestrijken om genoeg voedsel te vinden. Daarom is de 

bevolkingsdichtheid in loofbossen hoger dan in naaldbossen, tot één of zelfs meer 

eekhoorns per hectare. De grootte van het woongebied varieert ook naargelang het 

seizoen en het geslacht. In de herfst, wanneer het voedselaanbod rijk is, verkleint het 

woongebied. Mannetjes hebben een groter woongebied dan vrouwtjes. Ze overlappen 

met het leefgebied van de vrouwtjes om hun kans op paren zo groot mogelijk te 

maken. Wanneer de vrouwtjes jongen hebben, leven ze in een eerder klein gebied met 

voldoende voedsel om hun jongen groot te brengen. Dit gebied zullen ze verdedigen 

tegen indringers. (Zoogdierenwerkgroep, 2007) 

2.2.2 Levenswijze 

De rode eekhoorn is een dagdier dat in bomen leeft. Ze hebben een bolvormig nest met 

veel bladeren aan de buitenkant of een nest in een boomholte. Ze doen geen 

winterslaap maar zijn in de winter wel minder actief. In de voormiddag benutten ze hun 

wintervoorraad waarna ze in hun nest kruipen om niet te veel energie te verspillen. 

(Zoogdierenwerkgroep, 2007) Bij erg zwaar winterweer kunnen ze voor twee of 

meerdere dagen in hun nest blijven. (Sainsbury, 2003) 

De gemiddelde levensverwachting van een rode eekhoorn is 2 à 3 jaar, maar 

uitzonderingen kunnen 7 à 10 jaar oud worden. De meeste jongen overleven hun 

eerste winter niet. De belangrijkste predators zijn de havik en de boommarter. Deze 

laatste is het enige dier dat de eekhoorn in de bomen kan achterna zitten. Andere 

roofdieren waarvan de eekhoorn slachtoffer kan worden zijn wezels, bunzingen, 

steenmarters, hermelijnen, vossen, uilen, sperwers, buizerds en katten. Ook kraaien 

durven wel eens jongen uit het nest roven. In een sterk verstedelijkt gebied als 

Vlaanderen is ook het verkeer een veel voorkomende doodsoorzaak bij eekhoorns. 

(Zoogdierenwerkgroep, 2007) 

Het dieet van de eekhoorn bestaat in de herfst uit allerlei zaden van bomen, zoals 

beuk, hazelaar, tamme kastanje, walnoot, Corsicaanse en grove den, fijnspar, enz. 

Kleine zaden van bomen zoals berk, zwarte els en Canadapopulier laten ze meestal 

ongemoeid. Eekhoorns die in naaldbossen leven zijn echter wel gedwongen om de 

eerder kleine zaadjes van dennen- en sparappels te eten . Hiervan moeten ze er zo’n 

honderd opeten voordat ze verzadigd zijn waardoor eekhoorns in naaldbossen overdag 

veel actiever zijn dan diegenen in loofbossen. Hier hebben ze na een paar hazelnoten 

hun buik al vol waarna ze wat kunnen gaan rusten in hun nest. Eikels worden minder 

graag gelust door eekhoorns omdat deze looizuren bevatten die moeilijk verteerd 

worden. Slechts bij gebrek aan beter zullen ze hiervan eten. (Zoogdierenwerkgroep, 

2007). 

In de herfst leggen eekhoorns een wintervoorraad aan door één of twee zaden in een 

ondiep putje in de grond te stoppen. Tijdens de winter en in de vroege lente kan in het 

bos, waar de eekhoorn zijn winterkostje heeft benuttigd, wel eens een putje met 

daarnaast twee helften van een hazelnoot worden gevonden. Een deel van deze zaden 

vinden ze achteraf niet meer terug waardoor ze een belangrijke rol spelen in de 

verspreiding van bepaalde boomsoorten. (Zoogdierenwerkgroep, 2007). 

Vanaf de lente schakelen de eekhoorns over op voedsel zoals knoppen, scheuten, 

bloemen, insecten, insectengallen, rupsen, eieren, jonge vogeltjes, fruit, bessen, 

paddestoelen en korstmossen. Vanaf juli begint de hoeveelheid zaden in hun dieet weer 

toe te nemen. (Zoogdierenwerkgroep, 2007) Het is ook al waargenomen dat eekhoorns 

knagen op beenderen. (Sainsbury, 2003) 

58

De aanwezigheid van een eekhoorn kan opgemerkt worden door zijn vraatsporen. Een 

eekhoorn bijt een hazelnoot meestal in één keer in de lengterichting middendoor of bijt 

er in één keer een groot stuk uit. Bij dennen- en sparrenappels knaagt hij de schubben 

van de basis naar de top af om de onderliggende zaadjes te verorberen. Onder de 

boom waar hij heeft zitten eten, kunnen dan kernen en schubben van de dennen- en 

sparrenappels worden teruggevonden. Vraatsporen aan andere zaden kunnen 

moeilijker aan een bepaalde diersoort worden toegeschreven. (Zoogdierenwerkgroep, 

2007) 

Eekhoorns zijn solitaire dieren. Ze zijn enkel tezamen in het paarseizoen, wanneer het 

om een vrouwtje met jongen gaat of op plaatsen waar veel voedsel aanwezig is. Ze 

hebben een paartijd in januari-februari en één in mei-juni maar door de warme winters 

van de laatste jaren kunnen sommige eekhoorns al in december in oestrus zijn. In 

kleine bossen zijn er meer doorlopend jongen. Een reden kan zijn dat ze hier 

gemakkelijker jongen verliezen door bijv. predatie of inteelt waarna ze onmiddellijk 

terug in oestrus komen. (Zoogdierenwerkgroep, 2007). 

Mannetjes zijn gedurende de hele paartijd vruchtbaar, vrouwtjes maar één dag. Ze 

wordt die dag door twee tot vier mannetjes achternagezeten waarbij boom in en boom 

uit wordt gecirkeld. De mannetjes volgen verschillende strategieën om met het 

vrouwtje te kunnen paren. Het dominante mannetje bewaakt het vrouwtje en mag 

uiteindelijk met haar paren. Indien hij het zou opgeven kan het tweede sterkste 

mannetje zijn rol over nemen. Verder kan het vrouwtje snel worden benaderd wanneer 

het dominante mannetje een andere kandidaat aan het wegjagen is. Jongen van 

eenzelfde nest kunnen dan ook verschillende vaders hebben. 

De vader heeft na de paring geen taak meer. De moeder voedt de jongen alleen op. Op 

een leeftijd van drie maanden zijn de jongen zelfstandig en zoeken een eigen 

leefgebied. De afstand die ze afleggen om een nieuw gebied te zoeken is afhankelijk 

van verschillende factoren. Hoe meer verbindingen tussen de bossen, hoe verder de 

jongen kunnen wegtrekken en hoe meer voedsel in hun geboortegebied, hoe dichter ze 

bij het moedergebied zullen blijven. (Zoogdierenwerkgroep, 2007). 

2.3 Anatomie en fysiologie 

2.3.1 Biologische data 

Tabel 2.1 Biologische gegevens van de rode eekhoorn (Sainsbury, 2003 en 

Zoogdierenwerkgroep, 2007) 

Gewicht gemiddeld volwassen gewicht 270-350 g, in de herfst kan het 

lichaamsgewicht tot 10% toenemen 

Geslachtsonderscheid ♂: ±1 cm tussen genitaliën en anus 

♀: genitaliën en anus liggen tegen bij elkaar 

Lichaamslengte 18-24 cm 

Tepels 4 paar 

Oestrus polyoestrus 

Paarseizoen januari-februari en mei-juni 

Dracht 38 à 40 dagen 

Nestgrootte 2 tot 6 

Levensverwachting gemiddeld 2 à 3jaar 

uitzonderingen kunnen 7 à 10 jaar worden 

Dieet in de herfst zaden van bomen, in de lente knoppen, scheuten, 

bloemen, insecten, insectengallen, rupsen, eieren, jonge 

vogeltjes, fruit, bessen, paddestoelen en korstmossen 

59

Feces donkergrijs tot zwarte, cilindrisch tot ronde keuteltjes 

Lichaamstemperatuur 37.8-38.9°C 

2.3.2 Vacht 

De dorsale vachtkleur van rode eekhoorns kan variëren van zandkleurig tot helderrood 

of van grijs tot bruin of donkerbruin. De pels heeft niet altijd helemaal dezelfde kleur. 

Zo kan een eekhoorn bijv. een rode rug en een zwarte staart hebben. Albino-eekhoorns 

of volledig zwarte eekhoorns komen af en toe ook voor. De buik is crèmewit gekleurd. 

Tijdens de herfst krijgen de eekhoorns pluimoortjes, dit zijn lange haren op de puntjes 

van hun oren. In het midden van de winter zijn de pluimpjes het beste ontwikkeld. De 

wintervacht is grijzer in de flanken. In de lente dunnen de pluimpjes uit om in de zomer 

grotendeels te verdwijnen. Een eekhoorn ruift tweemaal per jaar, behalve aan de oren 

en de staart. Deze worden slechts éénmaal per jaar in de late zomer of herfst 

vervangen door nieuwe haren. (Sainsbury, 2003) 

2.3.3 Tanden 

De tandformule van de rode eekhoorn is: 

⎧ 1 0 2 3⎫ 

2 x ⎨I 

C P M ⎬ = 22 

⎩ 1 0 1 3⎭ 

Tabel 2.2 Tandformule van de volwassen rode eekhoorn (Sainsbury, 2003) 

Bovenkaak per kaakhelft Onderkaak per kaakhelft 

Incisivi of snijtanden (I) 1 1 

Canini of hoektanden (C) 0 0 

Molaren of kiezen 

Premolaren of voorkiezen (P) 2 1 

Molaren of echte kiezen (M) 3 3 

De snijtanden van eekhoorns groeien continu door. De eerste bovenste voorkies is 

rudimentair en vervaagd. De onderste snijtanden komen tussen de 19 de en de 21 ste dag 

door en de bovenste tussen de 31 ste en 42 ste dag. De kiezen en voorkiezen komen door 

op 7 weken en op 10 weken zijn alle kiezen doorgekomen. Op 16 weken worden de 

kiezen gewisseld. Er zijn geen hoektanden en er is een ruimte tussen de snijtanden en 

de kiezen. (Sainsbury, 2003) 

De onderkaakhelften van eekhoorns zijn verbonden door een ligament. Daardoor 

kunnen ze afzonderlijk worden bewogen en als een soort hefboom worden gebruikt om 

noten te kraken. (Zoogdierenwerkgroep, 2007). 

2.3.4 Voortplanting 

Het geslacht kan worden bepaald door de afstand tussen de genitaliën en de anus. Bij 

vrouwtjes liggen deze vlak tegen elkaar, bij de mannetjes zit er ongeveer 1 cm tussen. 

(Sainsbury, 2003) 

Vrouwtjes zijn polyoestrisch en hebben twee baarmoederhoorns met elk één eierstok. 

Het moederdier draagt 2 tot 6 jongen gedurende 38 à 40 dagen. Ze heeft 4 paar 

tepels. Na de partus worden de jongen door de moeder opgevoed. Op 8 weken gaan de 

jongen met de moeder mee op stap, op 12 weken verjaagt ze hen waarna ze een eigen 

leefgebied gaan zoeken. (Zoogdierenwerkgroep, 2007 en Sainsbury, 2003). 

60

2.4 Redenen voor opvang 

De meeste eekhoorns die in opvang terecht komen zijn jongen die uit hun nest zijn 

gevallen of jongen uit nesten van omgezaagde bomen. Eekhoornjongen die nog warm 

en goed gehydrateerd zijn mogen enkele uren alleen worden gelaten terwijl in de gaten 

wordt gehouden of de ouders terugkeren. Heel wat moedereekhoorns bouwen een 

tweede ‘nood’-nest, dus zelfs wanneer het oorspronkelijke nest is vernietigd, kunnen de 

jongen op een veilige plaats vlakbij hun originele nest worden achtergelaten. Als de 

jongen koud aanvoelen moeten ze op een warme, donkere, rustige plaats worden 

ondergebracht om te herstellen. Wanneer de jongen terug actief worden kan een 

poging worden ondernomen om hen terug in de buurt van het originele nest te leggen 

in een kleine doos met lage kanten zodat de moeder er makkelijk in en uit kan. In de 

doos moet een fles met warm water of een kersenpitkussen onder een handdoek 

worden gelegd zodat de eekhoornjongen geen tweede maal onderkoeld geraken. 

Wanneer de moedereekhoorn haar jongen nog steeds niet komt halen moeten ze 

worden opgevangen. (Smith, 2002) 

Gezonde volwassen eekhoorns zijn razendsnel en kunnen niet worden benaderd. Er 

mag dus vanuit worden gegaan dat wanneer een eekhoorn niet vlucht en kan worden 

opgepakt het dier altijd ziek of gewond is. Redenen voor opvang kunnen zijn dat de 

eekhoorn slachtoffer is geworden van het verkeer, gepakt is geweest door een hond of 

kat, verstrikt is geraakt in een net of klem of in aanraking is gekomen met verf of olie. 

(Holtslag, 2004) 

2.5 Vangen, hanteren en transporteren 

Rode eekhoorns zijn geneigd hun adem in te houden wanneer ze gehanteerd worden. 

Daarom moeten ze zo voorzichtig, stil en kort mogelijk worden vastgehouden. Een 

eekhoorn die zijn adem inhoudt, wordt immobiel en staart gefixeerd uit de ogen. 

Gevolgen kunnen hypoxie, hypercapnie, bradycardie en, in sommige gevallen, de dood 

zijn. Wanneer een van deze symptomen zich voordoet moet de eekhoorn onmiddellijk 

in een donkere doos of zak worden gezet zodat hij de kans krijgt zich te herstellen. 


Een eekhoorn kan met zijn snijtanden diepe bijtwonden veroorzaken en op die manier 

zoönosen overdragen. Daarom moeten bij het hanteren handschoenen worden 

gedragen. Hoewel de tanden door lederen handschoenen geraken, zullen dikkere 

handschoenen het hanteren te zeer bemoeilijken. Fixeren kan ook met een net, een 

dwangkooi voor katten, een zak of een hanteerkegel, dit is een kooitje ter grootte van 

een eekhoorn uit draad gevouwen. Om een eekhoorn uit een transportkooi voor 

huisdieren te halen kan er best een handdoek over worden gegooid waarna het dier 

tegen een kant van de kooi kan worden gefixeerd. (Sainsbury, 2003) 

2.5.1 Vallen 

Er bestaan verschillende soorten vallen voor eekhoorns. Rode eekhoorns kunnen het 

best worden gevangen in een val met een nestbox. In de val kunnen als lokmiddel 

appel, wortel, maïs, hazelnoten en walnoten worden gelegd. 

Een eerste methode om een eekhoorn uit deze val te halen is een jutezak rond het 

deksel van de nestbox te sluiten op het moment dat het deksel wordt weggenomen. De 

meeste eekhoorns zullen uit eigen beweging in de zak gaan waarna ze in een hoekje 

kunnen worden gefixeerd. De lichaamsvorm van het dier kan door de zak worden 

gevoeld. De eekhoorn kan dan worden bedwongen door de handpalm rond de rug te 

leggen terwijl duim en wijsvinger het hoofd en de nek controleren. Om het diertje beter 

te kunnen onderzoeken moet de zak over de eekhoorn worden getrokken. Indien nodig 

kan anesthesie worden geïnduceerd door een buigzaam rubberen gezichtsmasker op de 

kop te plaatsen. 

61

Een alternatief is de eekhoorn overzetten van de nestbox naar een hanteerkegel, dit is 

een kooitje ter grootte van een eekhoorn uit draad gevouwen dat van kop naar 

achterhand van smal naar iets breder uitloopt. De eekhoorn moet vrijwillig in de kegel 

lopen waarna hij in de kegel kan worden gehouden door de kleine opening dicht te 

houden. Nu kan het dier worden onderzocht of onder anesthesie worden gebracht met 

een gezichtsmasker. Een zak, kegel of nestbox kan ook worden gebruikt om dieren van 

de ene kooi naar de andere te verplaatsen. (Sainsbury, 2003) 

2.6 Eerste hulp procedures 

Wanneer een eekhoorn in een opvangcentrum wordt binnengebracht moet zo snel 

mogelijk worden nagegaan wat er juist met het dier aan de hand is, zonder onnodige 

stress te veroorzaken. 

2.6.1 Shock 

Eekhoorns die slachtoffer zijn geworden van het verkeer, bevinden zich meestal in 

shocktoestand. Deze dieren moeten onmiddellijk 0.1 ml Prednisol 2.5% (ASTfarma) 

subcutaan geïnjecteerd krijgen en op een rustige, duistere plaats worden 

ondergebracht, best onder een warmtelamp. Op het deksel van het hok moet iets 

zwaars worden gelegd omdat ze snel kunnen opknappen en makkelijk kunnen 

ontsnappen. Na een uur moet worden gecontroleerd hoe het met het dier gaat en 

verdere behandelingen kunnen dan worden ingezet. (Vogel- en 

Zoogdierenopvangcentrum Heusden-Zolder, s.a.) 

2.6.2 Vochttherapie 

Vochttoediening gebeurt subcutaan aan ongeveer 10% van het lichaamsgewicht tussen 

de schouderbladen of laterale thorax. Wanneer de eekhoorn er heel erg aan toe is, is de 

intraveneuze weg via de vena femoralis of de intraperitoneale toediening een 

alternatief. Het is belangrijk om deze dieren ook warm te houden en pijnstilling te 

geven. (Sainsbury, 2003 en(Vogel- en Zoogdierenopvangcentrum Heusden-Zolder, 

s.a.) 

2.7 Algemeen klinisch onderzoek 

De kans op een succesvolle rehabilitatie en dus vrijlating wordt ingeschat op basis van 

een klinisch onderzoek. De lichaamsconditie wordt beoordeeld door palpatie van de 

zachte weefsels rond de femur. De snijtanden en kiezen mogen niet overgroeid zijn 

omdat dit een indicatie van malocclusie kan zijn. Een succesvolle rehabilitatie en 

vrijlating is in dit geval niet mogelijk. Andere redenen voor euthanasie zijn een 

insufficiëntie van de organen, het zicht of het gehoor en elk mankement dat een 

invloed heeft op het vermogen van de eekhoorn om te klimmen. (Sainsbury, 2003) 

2.7.1 Bloedname 

Bloedname gebeurt via de vena femoralis met een 2 ml spuit en een 25 G naald. De 

techniek is gemakkelijker wanneer de eekhoorn gesedeerd of onder anesthesie is. De 

vena femoralis is zelden zichtbaar waardoor de vene blind moet worden aangeprikt. 

Volgende tabel geeft hematologische referentiewaarden voor de familie van de 

Sciuridae. (Sainsbury, 2003) 

62

Tabel 2.3 Hematologische referentiewaarden voor eekhoorns (Sainsbury, 2003) 

Variabele n=22; a n=15; b n=11; c n=12 Normaalwaarden 

Totaal hemoglobine (Hb) (g/dl) 9,90-17,41 

Rode bloedcellen (RBC) (10 12 /l) 4,92-8,29 

Hematocriet (PCV) (l/l) 30,29-52,62 

Gemiddeld celvolume (MCV) (fl) 46,63-79,96 

Gemiddeld celhemoglobine (MCH) (pg) 14,11-27,76 

Gemiddeld celhemoglobine concentratie (MCHC) (g/dl) 29,19-36,79 

Reticulocyten (%RBC) 0,10-4,60 

Heinz-lichamen (%RBC) 0,00-0,50 

Witte bloedcellen (WBC) (10 9 /l) 0,00-12,28 

Neutrofielen (10 9 /l) 0,00-6,07 

Lymfocyten (10 9 /l) 0,00-6,44 

Monocyten (10 9 /l) 0,00-0,43 

Eosinofylen (10 9 /l) 0,00-0,58 

Basofielen (10 9 /l) 0,00-0,00 

Trombocyten a (10 9 /l) 110,49-708,17 

Erythrocyten sedimentatie snelheid b (mm/h) 0,00-17,00 

Fibrinogenen c (g/l) 1,66-3,82 

2.8 Specifieke aandoeningen 

2.8.1 Trauma 

2.8.1.1 Verkeersslachtoffer 

Een eekhoorn die slachtoffer is geworden van het verkeer mag tegen de shock een 

injectie met Prednisol 2.5% (ASTfarma) aan een dosis van 0.2-0.4 ml/kg krijgen. 

Verder kan het dier subcutaan warme infuusvloeistof krijgen toegediend aan ongeveer 

10% van het lichaamsgewicht. Wanneer de eekhoorn een bloedneus heeft moet zijn 

neus worden schoongemaakt met een gaasje en lauwwarm water. 

Wonden mogen ontsmet worden met Betadine oplossing (Meda). Onverdunde Betadine 

kan direct op de huid of de wond worden aangebracht. Een verdunde Betadine 

oplossing van 1:10 tot 1:20 in lauw water kan worden gebruikt voor het reinigen en het 

spoelen van geïnfecteerde wonden. Indien mogelijk moet de wonde worden gehecht. 

Zoniet moet de wonde worden behandeld als een open wonde (zie 1.9.1.2 Huidwonden 

Behandelen van een open wonde) Kneuzingen, verstuikingen en blauwe plekken 

kunnen ingesmeerd worden met arnica zalf. 

Als antibioticum kan tweemaal per dag oraal Sulfatrim Drops (ASTfarma) worden 

gegeven aan een dosis van 0.5 ml/kg, 7 tot 14 dagen. Volwassen eekhoorns mogen 

tweemaal per dag een subcutane injectie met Baytril 2.5% (Bayer) krijgen aan een 

dosis van 0.4 ml/kg, 7 tot 10 dagen. 

Als pijnstiller kunnen Carprofen drops (ASTfarma) aan een dosis van 0.5 ml/kg, 

tweemaal per dag, 3 tot 5 dagen worden toegediend. Volwassen eekhoorns mogen 

éénmaal per dag een subcutane injectie met Ketofen 1% (Merial) van 0.1 ml/kg 

krijgen, maximum drie dagen. (Vogel- en Zoogdierenopvangcentrum Heusden-Zolder, 

s.a.) 

2.8.1.2 Fracturen 

Het vermoeden van een breuk moet steeds door RX worden bevestigd. Bij jonge 

eekhoorns wordt de gebroken poot meestal tegen het lichaam getaped of gespalkt. Er 

mag als tape geen Leukoplast worden gebruikt omdat eekhoorns een onverklaarbare 

63

drang hebben om hieraan te knabbelen. Beter is Leukosilk of Kliniplast Silk. Gips kan 

niet worden gebruikt omdat dit veel te zwaar is voor een eekhoorn. Bij volwassen 

eekhoorns wordt er meestal operatief een pen geplaatst. 

Bij open botbreuken moet als antibioticum tweemaal per dag oraal Sulfatrim Drops 

(ASTfarma) worden gegeven aan een dosis van 0.5 ml/kg, 7 tot 14 dagen. Volwassen 

eekhoorns mogen eventueel tweemaal per dag een subcutane injectie met Baytril 2.5% 

(Bayer) krijgen aan een dosis van 0.4 ml/kg, 7 tot 10 dagen. 

Als pijnstiller kunnen Carprofen drops (ASTfarma) aan een dosis van 0.5 ml/kg, 

tweemaal per dag, 3 tot 5 dagen worden toegediend. Volwassen eekhoorns mogen 

éénmaal per dag een subcutane injectie met Ketofen 1% (Merial) van 0.1 ml/kg 

krijgen, maximum 3 dagen. (Vogel- en Zoogdierenopvangcentrum Heusden-Zolder, 

s.a.) 

2.8.1.3 Bijtwonden 

Bijtwonden worden ontsmet met Betadine oplossing (Meda). Onverdunde Betadine kan 

direct op de huid of de wond worden aangebracht. Een verdunde Betadine oplossing 

van 1:10 tot 1:20 in lauwwarm water kan worden gebruikt voor het reinigen en het 

spoelen van geïnfecteerde wonden. 

Indien mogelijk moet de wonde worden gehecht. Zoniet moet de wonde behandeld 

worden als een open wonde (zie 1.9.1.2 Huidwonden Behandelen van een open wonde) 

Kneuzingen, verstuikingen en blauwe plekken kunnen ingesmeerd worden met arnica 

zalf. 

Als antibioticum kan tweemaal per dag oraal Sulfatrim Drops (ASTfarma) worden 

gegeven aan een dosis van 0.5 ml/kg, 7 tot 14 dagen. (Vogel- en 


2.8.1.4 Brandwonden 

Het verbrande deel van de huid moet zo snel mogelijk minstens 10 minuten onder 

stromend lauw water worden gehouden. Tegen de shock kan de eekhoorn een injectie 

met Prednisol 2.5% (ASTfarma) aan een dosis van 0.2-0.4 ml/kg krijgen. (Vogel- en 

Zoogdierenopvangcentrum Heusden-Zolder, s.a.) Voor de topicale behandeling van de 

huid kan best een zilveren sulfadiazine crème worden gebruikt. Wanneer het dier veel 

rook heeft geïnhaleerd, is zuurstoftherapie en ondersteunende vochttherapie nodig. 

(Bexton en Robinson, 2003) 

2.8.2 Virale ziekten 

2.8.2.1 Parapoxvirus of pokken 

Het rode eekhoorn parapoxvirus geeft een hoge mortaliteit onder rode eekhoorns. 

Besmetting met het virus kan via de grijze eekhoorn gebeuren die het virus draagt 

zonder er zelf ziek van te worden. Het is nog niet duidelijk hoe het virus wordt 

overgedragen maar waarschijnlijk gebeurt het via direct contact, huid-op-huid contact 

en contact tussen huid en lichaamsvocht. De klinische symptomen vertonen veel 

gelijkenis met de symptomen van myxomatose bij konijnen. Bij rode eekhoorns 

veroorzaakt het virus typische huidletsels: korstvorming aan de neus, gezwollen en 

bleke oogleden en kaalheid rond de ogen, blefaritis, roodheid, zwelling, loslaten en 

zweren van de huid aan de voetzolen, de genitaliën, het ventrale huidoppervlak van het 

lichaam en op de mediale huid van de poten. De symptomen zijn 4 weken aanwezig en 

niet in alle gevallen even ernstig. Er zijn eekhoorns die de ziekte overleven maar de 

immuniteit tegen het virus verschilt van individu tot individu. (Sainsbury, 2003 en 

Scott, Keymer & Labram, 1981) 

64

Diagnose gebeurt door een afkrabsel van een huidletsel onder de elektronenmicroscoop 

te bekijken. De ziekte kan ondersteunend worden behandeld met antibiotica, 

antimycotica, analgetica en vochttoediening. Wanneer het zicht is aangetast wegens 

infectie van de conjunctiva moet het dier met de hand worden gevoerd. (Sainsbury, 

2003) In de meeste opvangcentra worden deze dieren onmiddellijk geëuthanaseerd 

wegens het besmettingsgevaar voor andere eekhoorns en eventueel ook voor de mens. 

Bij het hanteren van de dieren moeten dan ook steeds handschoenen worden 

gedragen. (Vogel- en Zoogdierenopvangcentrum Heusden-Zolder, s.a.) 

2.8.2.2 Adenovirus geassocieerde ziekte 

Diarree komt vaak voor bij zieke eekhoorns. Diarree, miltnecrose en sterfte zijn een 

gevolg van een adenovirusinfectie van de ingewanden. Bij postmortaal onderzoek 

hebben de intestinale inhouden een grijze kleur en de consistentie van pasta. Detectie 

van het virus gebeurt met een elektronenmicroscoop. De pathogeniteit van het 

adenovirus is bij rode eekhoorns nog niet bevestigd en de verspreiding en het 

voorkomen van de infectie is ongekend. Ondersteunende therapie met vocht en 

antidiarretica moet worden voorzien. (Sainsbury, 2003) 

2.8.2.3 Cardiomyopathie 

Rode eekhoorns kunnen worden geïnfecteerd met het encephalomyocarditis virus wat 

cardiomyopathie veroorzaakt. Deze ziekte kan worden behandeld met een vitamine E 

en selenium therapie. (Sainsbury, 2003) 

2.8.3 Bacteriële ziekten 

2.8.3.1 Bacteriële enteritis 

Bacteriële enteritis bij eekhoorns wordt waarschijnlijk veroorzaakt door dezelfde 

bacteriën als bij andere knaagdieren zoals Campylobacter spp. en Salmonella spp. Als 

therapie moet antibiotica worden toegediend. (Sainsbury, 2003) 

2.8.3.2 Abces 

Een abces moet worden geopend wanneer het rijp is. Eerst moeten de haren rondom 

worden verwijderd en het abces en de omgeving errond worden gedesinfecteerd met 

Betadine oplossing (Meda). Daarna kan met een dikke naald een gaatje in het abces 

worden gemaakt en een beetje op het abces worden gedrukt. Als er bloed uitkomt is 

het abces nog niet rijp. Wanneer er pus uitkomt mag het gaatje groter worden gemaakt 

(0.5-1 cm) met een (abces)-mesje en de pus eruit worden geduwd. 

Grote abcessen moeten tweemaal per dag worden gespoeld met een spuit waarop een 

katheter is gezet zodat de spoelvloeistof goed in de wond geraakt. Als spoelmiddel kan 

een verdunde Betadine oplossing (Meda) van 1:10 tot 1:20 in lauwwarm water worden 

gebruikt. De verdunde oplossing kan niet worden bewaard en moet onmiddellijk worden 

gebruikt. De wonde moet twee à drie dagen openblijven. Bij ernstige abcessen moet 

tweemaal per dag oraal het antibioticum Sulfatrim Drops (AST farma) worden gegeven 

aan een dosis van 0.5 ml /kg, 7 tot 14 dagen. Kleine abcessen moeten goed worden 

opgevolgd. (Vogel- en Zoogdierenopvangcentrum Heusden-Zolder, s.a.) 

2.8.4 Vachtproblemen 

2.8.4.1 Kaalheid 

Alopecie begint meestal aan beide kanten rond de ogen, waarna het zich eerst uitbreidt 

naar de neus en daarna naar de rest van het lichaam. Bij kaalheid moet van de 

aangetaste delen door een laboratorium een kweek worden gezet omdat kaalheid ook 

een symptoom van een schimmelinfectie kan zijn. Wanneer dit niet het geval is, kan 

65

een behandeling van 3 weken met Mifloran KH (Green Balance) worden gestart. Het 

flesje moet voor gebruik goed worden geschud. Jonge eekhoorns krijgen éénmaal per 

dag 0.25 ml door de melk, volwassen eekhoorns krijgen 0.5 ml door het drinkwater. 

(Vogel- en Zoogdierenopvangcentrum Heusden-Zolder, s.a.) 

2.8.4.2 Schimmelinfectie 

Dermatophyten zoals Trichophyton spp. kunnen eekhoorns aantasten. Bij kaalheid 

moeten wat haartjes van rond de aangetaste plekken worden opgestuurd naar een 

laboratorium om na te gaan of het dier een schimmelinfectie heeft. 

Wanneer dit het geval is moet de eekhoorn worden gewassen met een 0.2% verdunde 

oplossing Imaverol (Janssen AH), dit is 1 deel product op 49 delen water. Dit moet 4 

maal gebeuren met 3 à 4 dagen tussentijd. De oplossing kan het beste in een badje 

worden gedaan waarin de eekhoorn helemaal, behalve het kopje, wordt 

ondergedompeld. De kop moet met de handen worden natgemaakt maar er mag geen 

product in de ogen terecht komen. Eventuele korsten kunnen voorzichtig met een 

tandenborstel worden verwijderd. Daarna moet de eekhoorn, zonder na te spoelen, 

worden afgedroogd. In tussentijd moet de kooi zijn schoongemaakt en verneveld met 

Imaverol. 

Verder moet éénmaal per dag op het voer 0.06 ml of 3 druppels Nizoral Orale 

Suspensie (Janssen Cilag) worden gegeven voor 8 weken. Wanneer de eekhoorn 

gedurende deze periode een verminderde eetlust krijgt, moet onmiddellijk met de 

medicatie worden gestopt en een dierenarts worden geraadpleegd. (Vogel- en 


2.8.5 Uitwendige parasieten 

Vlooien (Monopsyllus sciurorum), luizen (Neohaematopinus sciuri) en schapenteken 

(Ixodes ricinus) kunnen rode eekhoorns parasiteren. Bij zieke dieren kunnen de 

parasieten in aantal zo sterk toenemen dat het dier bijkomend gaat verzwakken. Ook 

larven van de herfstmijten Neotrombicula spp. kunnen eekhoorns infesteren, maar de 

klinische symptomen zijn gewoonlijk mild. (Sainsbury, 2003) 

2.8.5.1 Vlooien 

Vlooien (Monopsyllus sciurorum) moeten met een vlooienkam worden gevangen en met 

de hand worden verwijderd. Er mogen geen chemische middelen worden gebruikt, 

behalve bij extreem zware infestaties kan Stronghold 15 mg (Pfizer AH) op de nek 

worden gedaan. Hiervoor kan men best het pipetje in een schaaltje leegduwen en de 

inhoud in een 1 ml spuit opzuigen. Eekhoorns tot 150 g lichaamsgewicht krijgen 1 

druppel in de nek, eekhoorns die meer dan 150 g wegen 2 druppels. (Vogel- en 


2.8.5.2 Luizen 

Luizen (Neohaematopinus sciuri) kunnen niet met de hand worden gevangen waardoor 

steeds Stronghold 15 mg (Pfizer AH) moet worden gebruikt. Hiervoor kan men best het 

pipetje in een schaaltje leeg duwen en de inhoud in een 1 ml spuit opzuigen. Eekhoorns 

tot 150 g lichaamsgewicht krijgen 1 druppel in de nek, eekhoorns die meer dan 150 g 

wegen 2 druppels. (Vogel- en Zoogdierenopvangcentrum Heusden-Zolder, s.a.) 

2.8.5.3 Teken 

Teken (Ixodes ricinus) moeten worden verwijderd met een pincet. Als de teken nog te 

klein zijn om goed vast te pakken, kan eventueel 1 of 2 dagen worden gewacht tot ze 

wat groter zijn. (Vogel- en Zoogdierenopvangcentrum Heusden-Zolder, s.a.) Een zware 

66

tekeninfestatie kan worden behandeld met 1% injecteerbare ivermectine aan een dosis 

van 200 µg/kg, verdund met propyleenglycol. (Sainsbury, 2003) 

2.8.5.4 Vliegeneieren en maden 

Tijdens de zomermaanden is elk in nood verkerend dier een potentieel slachtoffer van 

vliegen. Dit is zichtbaar in de vorm van eieren of larven tot volledig uitgegroeide 

maden. (Stocker, 2005) Aangetaste dieren verspreiden een geur van verrotting. 


Vliegeneieren 

Deze zien eruit als kleine rijstkorrels en kunnen op elke enigszins vochtige 

lichaamsplaats voorkomen. Ogen, oren, neus, mond, gezicht en oksels zijn dan ook de 

favoriete legplaatsen voor vliegen. De eieren kunnen met een vlooienkam en een pincet 

worden verwijderd. Eieren en maden in de oogholtes kunnen worden verwijderd door 

met de vingers langs de oogkassen te strijken en de maden zo naar buiten te duwen. 

Overblijvende eieren dienen te worden verstikt met een zachte chlooramphenicol 

oogzalf. De mond kan worden gespoeld met een gepaste mondspoeling. In de oren 

wordt elke gemiste made gedood met één of twee oordruppels die een insecticide 

bevatten. (Stocker, 2005 en Vogel- en Zoogdierenopvangcentrum Heusden-Zolder, 

s.a.) 

Maden 

De vliegeneieren kunnen binnen enkele uren nadat ze gelegd zijn uitgroeien tot maden. 

Maden tasten zowel gezonde als afgestorven lichaamsweefsels aan. Naarmate de 

maden groeien, boren ze zich steeds dieper in het dier. Elke made moet met een pincet 

worden weggenomen en vernietigd. Wanneer grote gedeelten van het lichaam zijn 

aangetast, kunnen de maden worden weggespoeld door middel van het waterpik 

systeem, dit is een warme zoutoplossing door een 21 G naald spuiten. (Stocker, 2005) 

Wonden kunnen gespoeld worden met een verdunde Betadine oplossing (Meda) van 

1:10 tot 1:20 in lauwwarm water. (Vogel- en Zoogdierenopvangcentrum Heusden- 

Zolder, s.a.) 

De overblijvende maden kunnen worden gedood met een subcutane injectie 

ivermectine 1% injecteerbare oplossing aan een dosis van 200 µg/kg lichaamsgewicht, 

verdund met propyleen glycol. (Sainsbury, 2003) 

Als antibioticum kan tweemaal per dag oraal Sulfatrim Drops (ASTfarma) aan een dosis 

van 0.5 ml/kg 7 tot 14 dagen worden gegeven. (Vogel- en Zoogdierenopvangcentrum 

van Heusden-Zolder, s.a.) 

2.8.6 Inwendige parasieten 

2.8.6.1 Coccidiose 

Coccidiose is een vaak voorkomende doodsoorzaak bij rode eekhoorns. Rode en grijze 

eekhoorns kunnen verschillende Eimeria soorten, waaronder de pathogene E. sciurorum 

dragen. Hoewel oöcysten frequent worden gevonden in de ingewanden is coccidiose bij 

vrijlevende eekhoorns nog niet histologisch bevestigd geweest. Er wordt veronderstelt 

dat coccidiose, net zoals bij andere zoogdieren, wordt geïnitieerd door een verminderde 

weerstand wegens stress, ziekten of een slechte verzorging in gevangenschap. 


Coccidiose kan bij eekhoorns oraal worden behandeld met Toltrazuril Drops (ASTfarma) 

3 dagen aan een dosis van 0.4 ml/kg vanaf een leeftijd van 6 weken. (Vogel- en 


67

2.8.6.2 Helminthen 

Een eekhoorn kan de eekhoornlintworm Catenotaenia dendritica en Syphacia spp. 

dragen. De diagnose kan gesteld worden door coprologisch onderzoek (zie 1.7.7.1). 

Ontworming gebeurt door oraal Iverquantel Drops (AST Farma) toe te dienen aan een 

dosis van 1 ml/kg. Na twee weken moet de behandeling worden herhaald. (Vogel- en 


2.8.7 Gebitsaandoeningen 

2.8.7.1 Tand- en kaakfracturen 

Bij een aangereden eekhoorn moeten de tanden steeds worden gecontroleerd. Als er 

tanden afgebroken zijn, moeten alle tanden op gelijke lengte worden gebracht. De 

tanden zullen snel terug tot hun normale lengte groeien. 

Ook de boven- en onderkaak moet op breuken worden gecontroleerd. Bij een fractuur 

moet het dier, na verzorging door de dierenarts, vloeibaar voedsel krijgen, dit kan bijv. 

melkvervanger met wat bambix en wat babyfruit uit een potje zijn. 

Als de boven- en ondertanden scheef staan, moeten ook alle tanden op gelijke hoogte 

worden gebracht. Wanneer na een week de tanden opnieuw scheef staan, heeft het 

dier malocclusie en moet het worden geëuthanaseerd. (Vogel- en 


2.8.7.2 Malocclusie 

Er is sprake van malocclusie wanneer de tanden niet goed op elkaar passen, de onder 

of bovenkaak van hun normale positie afwijken of bij gebroken tanden. Vrijlevende 

eekhoorns kunnen te lange snijtanden hebben wat kan leiden tot moeilijkheden bij het 

bijten en kauwen, slechte conditie en eventueel depressie en hongerdood. In een 

onderzoek naar tandproblemen bij rode eekhoorns bleek dat de meest voorkomende 

tandproblemen malocclusie van de snijtanden en afslijting van de kiezen waren. Bij 

sommige gedomesticeerde knaagdieren is er een erfelijke predispositie om malocclusie 

te ontwikkelen maar er is nog geen bewijs dat dit bij eekhoorns ook zo is. Hoewel het 

mogelijk is om eekhoorns met malocclusie van de snijtanden te behandelen, zal de 

aandoening steeds opnieuw terugkeren waardoor het dier niet geschikt is voor 

rehabilitatie en moet worden geëuthanaseerd. (Sainsbury, 2003) 

2.8.8 Voedingsgerelateerde aandoeningen 

2.8.8.1 Metabolische botziekte 

In het Verenigd Koninkrijk is bij een wilde, rode eekhoorn metabolische botziekte 

vastgesteld waarbij er een verband bleek te bestaan met het eten van voedertafels 

voor vogels. Metabolische botziekte of osteomalacie is beenverweking wegens een 

onvoldoende verkalking van het bot als gevolg van een stoornis in de fosfor- en 

calciumstofwisseling door een gebrekkige opname van calcium in de darm, een te groot 

verlies van calcium via de darm of de nieren, een calciumtekort in het voedsel of 

vitamine D-deficiëntie. Symptomen zijn lethargie, zwakte, gewichtsverlies en een 

gebogen houding wegens een ruggengraatsverkromming. (Sainsbury, 2003 en Klaver, 

2006) Behandeling gebeurt door een calciumsupplement te injecteren. (Stocker, 2005) 

Veel van het voedsel dat wordt gebruikt om eekhoorns in gevangenschap te voeden 

bevat te veel fosfor in verhouding tot calcium (bijv. maïs, fruit en noten). Ook 

zonnebloempitten en pindanoten zijn niet geschikt als voedselbron omdat ze veel 

onverzadigde vetzuren bevatten die calcium binden in de darmen en absorptie 

verhinderen. (Sainsbury, 2003) Stocker (2005) zegt dan ook om nooit pindanoten of 

zonnebloempitten aan eekhoorns te voederen. 

68

Volgens Sainsbury (2003) en Holtslag (2004) kauwen eekhoorns in het wild af en toe 

op beenderen van dieren, waarschijnlijk om een voldoende calciumopname te 

verzekeren. Daarom is het aangewezen om in het hok kalkblokken, gekookte mergpijp, 

stukken hertengewei, hoeven van paarden of koeien of een liksteen voor 

landbouwhuisdieren te leggen. Eventueel kan ook calcium aan het drinkwater worden 

toegevoegd. Verder moeten eekhoorns een zo natuurlijk mogelijk dieet krijgen, dit zijn 

pijnboompitten, walnoten, korstmossen, schors, verschillende grassen, kruiden, appels, 

pruimen en scheuten van inheemse bomen en struiken. Ook wortelen zijn wegens hun 

goede calcium-fosfor verhouding geschikt als voedsel voor een eekhoorn. Voor Stocker 

(2005) bestaat een uitgebalanceerd dieet voor eekhoorns uit kwalitatieve droge 

puppyvoeding, walnoten, krulkool, spinazie en hazelnoten. 

2.8.9 Oog- en ooraandoeningen 

2.8.9.1 Oogletsel en/of oogontsteking 

Na bijv. een verkeersongeval hebben eekhoorns vaak bloed in het oog en een 

oogletsel. Het oog moet eerst voorzichtig worden schoongemaakt met een nat gaasje. 

Daarna moet een antibiotica oogzalf tweemaal per dag minimum 7 dagen worden 

aangebracht, bijv. Fucithalmic ooggel (Leo Pharma). 

2.8.9.2 Troebele ooglens 

Troebelheid van de lens komt voor bij gedehydrateerde grijze eekhoorns. De lens wordt 

terug helder na rehydratatietherapie met een glucose zoutoplossing. (Sainsbury, 2003) 

2.8.9.3 Oorontsteking 

Symptomen van otitis zijn vuil in het oor of het scheef houden van de kop. In het 

laatste geval kan er ook wel sprake zijn van een hersenletsel. Als antibioticum wordt 

tweemaal per dag Enrofloxoral Drops (ASTfarma) aan een dosis van 0.5 ml/kg 

gegeven. Aan volwassen eekhoorns mag in de plaats tweemaal per dag, 5 dagen lang, 

subcutaan een Baytril 2.5% (Bayer) injectie worden gegeven aan een dosis van 0.4 

ml/kg. 

2.8.10 Andere aandoeningen 

2.8.10.1 Diarree 

Eekhoorns die bij eerste opvang diarree hebben, moeten 24 uur elektrolyten worden 

gegeven. Jonge eekhoorns die nog melkvervanger krijgen en diarree hebben moeten 3 

à 4 voedingen elektrolyten krijgen, dan 1 voeding melk, 1 voeding elektrolyten, enz. Bij 

aanhoudende diarree moeten de diertjes tweemaal per dag oraal het antibioticum 

Sulfatrim Drops (ASTfarma) krijgen aan een dosis van 0.5 ml/kg, 7 tot 14 dagen. Het is 

ook aangewezen de eekhoorn oraal te ontwormen met een éénmalige dosis Iverquantel 

Drops (ASTfarma) aan een dosis van 1 ml/kg en oraal te behandelen tegen coccidiose 

met Toltrazuril Drops (ASTfarma) voor 3 dagen aan een dosis van 0.4 ml/kg. (Vogel- 

en Zoogdierenopvangcentrum Heusden-Zolder, s.a.) 

2.8.10.2 Luchtweginfecties 

Wanneer de eekhoorn een reutelende ademhaling heeft, moet als antibioticum 

tweemaal per dag oraal Sulfatrim Drops (ASTfarma) worden gegeven aan een dosis van 

0.5 ml/kg, 7 tot 14 dagen. Volwassen eekhoorns krijgen in de plaats tweemaal per dag 

een subcutane injectie Baytril 2.5% (Bayer) aan een dosis van 0.4 ml/kg, 5 dagen. 


69

2.8.10.3 Blaasproblemen 

Bij blaasproblemen moet tweemaal per dag oraal het antibioticum Sulfatrim Drops 

(ASTfarma) worden gegeven aan een dosis van 0.5 ml/kg, 7 tot 14 dagen. (Vogel- en 


2.8.10.4 Hersenletsel 

Een eekhoorn met hersenverschijnselen vertoont typische symptomen zoals rondjes 

draaien, meestal naar dezelfde kant, heen en weer schietende pupillen en een scheve 

kop. Er kan getracht worden het dier te behandelen met een injectie Prednisol 2.5% 

(ASTfarma) aan een dosis van 0.2-0.4 ml/kg, 1 tot 3 dagen. Als antibioticum wordt 

tweemaal per dag Enrofloxoral Drops (ASTfarma) aan een dosis van 0.5 ml/kg 

gegeven. Aan volwassen eekhoorns mag in de plaats tweemaal per dag, 5 dagen lang, 

subcutaan een Baytril 2.5% (Bayer) injectie worden gegeven aan een dosis van 0.4 

ml/kg. De eekhoorn moet op een rustige en donkere plek worden gezet. Wanneer 

binnen de 48 uur geen verbetering waarneembaar is moet het dier worden 

geëuthanaseerd. (Vogel- en Zoogdierenopvangcentrum Heusden-Zolder, s.a.) 

2.8.10.5 Verlamming 

Bij eekhoorns met verlammingsverschijnselen zijn het meestal de beide achterpoten, 

de staart en de blaas die verlamd zijn. De eekhoorns liggen meestal op hun buik met 

de achterpoten naar achter en de voetzolen naar boven. Wanneer de achterpoten niet 

worden opgetrokken bij het optillen, in de voetzolen kan worden geknepen zonder 

pijnreactie en de eekhoorn niet meer kan plassen, heeft het dier een rugletsel. 

Genezing is niet mogelijk en euthanasie is de enige oplossing. (Vogel- en 


2.8.10.6 Eekhoornkoning 

Een eekhoornkoning is een uiterst zeldzaam fenomeen waarbij de staarten van 

verschillende eekhoorns zo erg met elkaar verstrengeld zijn dat ze onmogelijk uit 

elkaar kunnen worden gehaald. Euthanasie is de enige optie. (Vogel- en 


2.8.10.7 Drachtige eekhoorn 

Wanneer een eekhoorn met een stevige dikke buik in opvang komt, dan is het dier 

waarschijnlijk drachtig voor zo’n 4 à 5 weken. In de kooi moeten steeds een paar extra 

handdoeken worden gelegd zodat de jongen op een schone en zachte ondergrond 

worden geboren. Er mogen geen houtkrullen of –zaagsel als bodembedekking worden 

gebruikt omdat die aan de pasgeboren jongen blijven kleven. 

Een drachtig dier mag geen corticosteroïden krijgen omdat dit abortus kan 

veroorzaken. Het leven van het moederdier gaat steeds voor op dat van de jongen. 


2.8.11 Zoönosen 

Infectieuze ziekten die van eekhoorns op mensen kunnen worden overgedragen zijn 

Salmonella spp., Campylobacter spp., rabiës, Borrelia burgdorferi, Toxoplasma gondii, 

Capillaria spp., Hymenolepis nana, Yersinia pseudotuberculosis, Trichophyton spp. en 

Erysipelothrix rhusiopathiae. (Sainsbury, 2003) 

70

2.9 Toediening van medicatie 

• Orale toediening van vloeibare medicatie kan met een spuit zonder naald in de 

mond. 

• Subcutane injecties kunnen worden toegediend onder de huid in de nek of dorsale 

thorax met een 25 G naald. Volumes tot 10 ml kunnen zo worden toegediend. 

• Intramusculaire injecties kunnen het best in de quadriceps worden toegediend met 

een 25 G naald. Rode eekhoorns kunnen 0.2 ml op deze manier krijgen ingespoten. 

• Intraperitoneale injecties kunnen worden toegediend wanneer de eekhoorn op zijn 

rug ligt met één achterpoot gestrekt. De 25 G naald wordt ingebracht in het 

verlengde van de poot in het midden van het caudale kwadrant van het abdomen, 

om de blaas en de lever te vermijden. Ongeveer 5 ml kan op deze manier worden 

toegediend. 

• Intraveneuze injectie is een moeilijke techniek bij eekhoorns. De vena femoralis of 

de vene op de ventrale middenlijn van de staart is toegankelijk. (Sainsbury, 2003) 

2.10 Geneesmiddelen 

2.10.1 Antibiotica 

Sommige antibiotica tasten de normale darmflora van knaagdieren aan waardoor 

andere ongunstige bacteriën zoals Clostridium spp. zich in grote aantallen kunnen gaan 

vermenigvuldigen. Deze schadelijke bacteriën produceren toxines die in ernstige 

gevallen dodelijk kunnen zijn. Bij enterotoxemie kan cholestyramine, dat toxines in de 

ingewanden bindt, worden gegeven. (Saunders, 2003) 

Injecteerbare antibiotica zijn over het algemeen veiliger dan orale antibiotica. 

Fluoroquinolones en geassocieerde sulfonamiden zijn zowel in injecteerbare als orale 

vorm vrij veilig. (Saunders, 2003) Eekhoorns die antibiotica krijgen kunnen eventueel 

probiotica zoals Avipro Plus (Vetark AH) krijgen om hun gevoelige darmflora in 

evenwicht te houden. (Stocker, 2005) 

Tabel 2.4 Antibiotica die bij eekhoorns kunnen worden gebruikt (Vogel- en 


Productnaam Samenstelling Behandelingsduur Indicaties 

Sulfatrim 

Drops 10 ml 

(AST farma) 

Enrofloxoral 

Drops 10 ml 

(AST farma) 

Baytril 2,5% 

(Bayer AH) 

Fucithalmic 

ooggel (Leo 

Pharma) 

16 mg trimethoprim en 80 mg 

sulfamethoxazol per ml 

7-14 dagen Diverse 

infecties 

20 mg enrofloxacin per ml 7-10 dagen Diverse 

infecties 

25 mg enrofloxacin per ml 7-10 dagen Diverse 

infecties 

1% fusidinezuur 7 dagen diverse 

ooginfecties 

Toedieningswijze en dosering 

Sulfatrim Drops 10 Enrofloxoral Drops 10 ml Baytril 2,5% 

Gewicht ml (AST farma) (AST farma) 

(Bayer AH) 

2x/dag, oraal 2x/dag, oraal 2x/dag, sc 

50 g 0,05 ml 0,05 ml 0,02 ml 

100 g 0,05 ml 0,05 ml 0,04 ml 

150 g 0,10 ml 0,10 ml 0,06 ml 

200 g 0,10 ml 0,10 ml 0,08 ml 

71

250 g 0,15 ml 0,15 ml 0,10 ml 

300 g 0,15 ml 0,15 ml 0,12 ml 

350 g 0,20 ml 0,20 ml 0,14 ml 

Sainsbury (2003) verwijst in zijn hoofdstuk over eekhoorns naar een tabel met 

antibiotica die bij ratten en muizen mogen worden gebruikt. De dosering voor 

eekhoorns ligt dichter bij die van ratten dan bij die van muizen, dus worden hier enkel 

de doseringen voor ratten weergegeven: 

Tabel 2.5 Antibiotica voor knaagdieren (Saunders, 2003) 

Antibioticum Posologie 

Amoxicilline 150 mg/kg, im 

Ampicilline 

oplossing voor injectie 15% 50-150 mg/kg sc 

orale preparaten 200 mg/kg oraal 

Cefalosporines 

Cefalexine 

60 mg/kg oraal 

15 mg/kg sc 

Chlooramfenicol 

oplossing voor injectie 10 mg/kg im 2x/dag 

orale preparaten 20-50 mg/kg 2x/dag 

Amoxicilline gecombineerd met 2 ml/kg oraal 

clavulaanzuur 

Enrofloxacine 10 mg/kg sc of oraal 1x/dag 

Neomycine 

orale preparaten 50 mg/kg sc 

2,0 g/l in het drinkwater 

Oxytetracycline 

langwerkend, oplossing voor 60 mg/kg sc, im om de 3 dagen 

injectie 

Sulfamiden geassocieerd met 

trimethoprim (bijv. sulfadiazine 

met trimethoprim) 

120 mg/kg sc, im 

24% oplossing=240 mg/ml=0,5 ml/kg 

Sulfamerazine 

Tetracycline 

0,02% in het drinkwater 

injecteerbare oplossing 100 mg/kg sc, hoge dosis bij 

ademhalingsaandoeningen 

orale preparaten 5 mg/kg in het drinkwater 

Tylosine 10 mg/kg sc 

72

2.10.2 Antiparasitica 

Tabel 2.6 Antiparasitica die bij eekhoorns kunnen worden gebruikt (Vogel- en 



Toltrazuril 

Drops 10 ml 

(AST farma) 

25 mg toltrazuril per ml 3 dagen Coccidiose 

Iverquantel 0.4 mg ivermectine en 20 mg eenmalig, na 2 Ontworming 

Drops 10 ml 

(AST farma) 

praziquantel per ml 

weken herhalen 

Stronghold 15 pipetten van 0.25 ml met 6% eenmalig Vlooien en 

mg (Pfizer AH) selamectine 

luizen 


Toltrazuril Drops 10 Iverquantel Drops 10 ml Stronghold 15 

Gewicht 

ml (AST farma) 

1x/dag, oraal 

(AST farma) 

eenmalig, oraal 

mg (Pfizer AH) 

eenmalig, op de 

huid in de nek 

50 g 0.02 ml 0,05 ml 1 druppel 

100 g 0.04 ml 0,10 ml 1 druppel 

150 g 0.06 ml 0,15 ml 1 druppel 

200 g 0.08 ml 0,20 ml 2 druppels 




2.10.3 Corticosteroïden 

Tabel 2.7 Corticosteroïden die bij eekhoorns kunnen worden gebruikt (Vogel- en 



Prednisol 2.5 

% 

(ASTfarma) 

25 mg prednisolonacetaat 

per ml 


Gewicht 1x/dag, sc 

50 g 0,01-0,02 ml 

100 g 0,02-0,04 ml 

150 g 0,02-0,06 ml 

200 g 0,03-0,08 ml 

250 g 0,04-0,10 ml 

300 g 0,05-0,10 ml 

350 g 0,06-0,10 ml 

2.10.4 Pijnstillers en ontstekingsremmers 

73 

1-3 dagen Shock en 

hersenverschijnselen 

Volgens Sainsbury (2003) gebeurt pijnstilling bij eekhoorns hetzelfde als bij ratten. Dit 

kan bijvoorbeeld met buprenorphine, subcutaan of intraperitoneaal, aan een dosis van 

0.01-0.05 mg/kg elke 8 uur of met carprofen subcutaan aan een dosis van 5 mg/kg 

eenmaal per dag.

Tabel 2.8 Pijnstillers en ontstekingsremmers die bij eekhoorns kunnen worden gebruikt 



Ketofen 1% 1 g ketoprofen per 100 ml 3-5 dagen Pijn en 

(Merial) 

ontsteking 

Carprofen 4 mg carprofen per ml 3-5 dagen Pijn en 

Drops (AST 

farma) 

ontsteking 


Gewicht 

Ketofen 1% (Merial) Carprofen Drops (AST farma) 

1x/dag, sc 2x/dag, oraal 

50 g 0.01 ml 0,03 ml 

100 g 0,01 ml 0,05 ml 

150 g 0,02 ml 0,08 ml 

200 g 0,02 ml 0,10 ml 

250 g 0,03 ml 0,13 ml 

300 g 0,03 ml 0,15 ml 

350 g 0,04 ml 0,18 ml 

2.10.5 Anesthetica en sedativa 

Zoals andere knaagdieren, kunnen eekhoorns niet braken en daarom is het niet 

noodzakelijk hen nuchter te houden voor anesthesie. Het kan nuttig zijn subcutaan 

vocht toe te dienen aan eekhoorns onder anesthesie om het vochtverlies wegens 

respiratie en urineren te compenseren. Zoals voor alle kleine zoogdieren met een grote 

lichaamsoppervlakte in verhouding tot het lichaamsgewicht moet tijdens en na de 

anesthesie warmte worden toegediend om de lichaamstemperatuur op peil te houden. 


Tabel 2.9 Sedativa en anesthetica voor eekhoorns (Sainsbury, 2003 en Vogel- en 


Verdovend middel Posologie Enkele indicaties 

Ketamine 40 mg/kg, im sedatie voor ongeveer 1 uur 

Combinatie medetomidine- 0.1 mg/kg medetomidine + inductie van de anesthesie 

ketamine in dezelfde spuit 5 mg/kg ketamine, im 

0.5 mg/kg medetomidine + algehele anesthesie voor 

75 mg/kg ketamine, im kleine ingrepen 

Isofluraan 1-4% in zuurstof Normale algehele 

anesthesie, onderhoud van 

de anesthesie 

Atipemazole halve dosis van 

toegediende medetomidine 

recovery 

2.10.6 Euthanasie 

Een eekhoorn euthanaseren gebeurt door een intraveneuze of intraperitoneale injectie 

pentobarbital aan een dosis van 200 mg/kg toe te dienen. De vena femoralis is de 

meest aangewezen vene voor intraveneuze injectie. (Sainsbury, 2003) 

Redenen voor euthanasie zijn malocclusie, parapoxvirusinfectie, insufficiëntie van de 

organen, het zicht of het gehoor, aangeboren afwijkingen en mankementen die het 

klimvermogen negatief beïnvloeden zoals rugletsel met achterhandverlamming, 

74

hersenletsel, openen gecompliceerde fracturen, etc. (Vogel- en 

Zoogdierenopvangcentrum Heusden-Zolder, s.a. en Sainsbury, 2003) 

2.11 Het grootbrengen van moederloze eekhoorns 

2.11.1 Patiëntenfiche 

Bij het grootbrengen van verweesde eekhoorns moeten volgende gegevens dagelijks 

worden bijgehouden: 

• Lichaamsgewicht: de jongen kunnen best ’s morgens voor de eerste voeding 

worden gewogen met een digitale weegschaal die tot op de gram nauwkeurig weegt 

• Hydratatietoestand 

• Hoeveelheid voedsel opgenomen per voeding, beschrijving van het gedrag bij het 

voeden 

• Urine- en fecesproductie met een beschrijving van de consistentie en de kleur 

• Gedrag, houding en eetlust 

• Andere opmerkingen 

Gewichtsverlies, dehydratatie of diarree kan snel levensbedreigend zijn wanneer het 

niet onmiddellijk wordt aangepakt. Een verandering in het gedrag kan een indicatie zijn 

van een aankomende ziekte of een volgende fase in de ontwikkeling van de eekhoorn. 

(Smith, 2002) 

2.11.2 Eerste opname 

Wanneer de eekhoorns bij opname nog in hun nest zitten, moeten ze hieruit worden 

gehaald en naargelang de leeftijd in een couveuse of een binnenhok worden 

ondergebracht. Wanneer het om nog erg kleine eekhoorns gaat is het belangrijk te 

controleren of alle eekhoorns uit het nest verwijderd zijn omdat ze diep in de 

constructie kunnen wegkruipen waardoor ze gemakkelijk over het hoofd worden gezien. 

De jongen moeten een volledig fysisch onderzoek ondergaan. Leeftijd, gewicht, 

lichaamstemperatuur (normaal 37.8-38.9°C), pols, ademhaling en hydratatietoestand 

moeten worden beoordeeld. De jongen moeten met een vlooienkam van externe 

parasieten worden ontdaan en worden gecontroleerd op verwondingen. Wanneer het 

nog om erg jonge diertjes met weinig haren gaat, kunnen de vlooien gemakkelijk van 

de huid worden geplukt. Teken worden met een pincet verwijderd. Vlooien en teken 

kunnen in een bodempje alcohol of aceton worden gegooid waardoor ze sterven. 

(Smith, 2002) 

Onderkoelde jongen hebben weinig reactievermogen en voelen koud aan. Deze dieren 

moeten eerst een normale lichaamstemperatuur krijgen voordat met de eerste voeding 

wordt gestart. Dit kan door subcutaan opgewarmd infuusvloeistof toe te dienen. Van zo 

gauw het diertje terug is opgewarmd, kan met het voeden van een warme 

elektrolytenoplossing worden begonnen. (Smith, 2002) 

2.11.3 Leeftijdschatting 

De leeftijdsschatting gebeurt op basis van het gewicht en het uiterlijk. Het wegen van 

een eekhoorn gebeurt met een digitale weegschaal die tot op 1 g nauwkeurig weegt. 

75

Tabel 2.10 Leeftijdschatting van jonge eekhoorns (Holtslag, 2004) 

Leeftijd Gewicht Uiterlijk 

1-5 

dagen 

12 g haarloos, roze huid, grootte van een kurk 

1 week 20 g haarloos, huid iets donkerder, ogen dicht, oren plat tegen kopje 

7-10 

dagen 

30 g haartjes op de snuit komen door 

2 weken 40 g haren beginnen te groeien, donkergrijs lijfje, ogen en oren dicht 

2-3 


50 g 

kop, schouders en rug worden langzaamaan behaard, ogen en 

oren dicht, de onderste snijtanden komen door 

3 weken 70 g zachte glanzende vacht, ogen en oren dicht 

4 weken 80 g 

4-5 


100 g 

5 weken 110 g 

5-6 


6-7 


7-8 


8-9 


9-10 


10-12 


130 g 

150 g 

180 g 

200 g 

hele lichaam bedekt met roodbruine haren, op de poten en de 

buik beginnen witte haren te groeien, ogen en oren dicht 

de vacht is dichter begroeid, de ogen gaan open: meestal eerst 

één waarna het tweede volgt, hier kunnen een paar dagen tussen 

zitten. De ogen mogen nooit worden opengetrokken! 

vacht over het hele lijfje, ook de op de buik en aan de binnenkant 

van de poten, de staartharen zijn nog kort en liggen parallel en 

plat, ogen en oren zijn open 

de staartharen liggen nog plat, de eekhoorn is langere perioden 

wakker en kan stevig rechtop staan, bovenste snijtanden komen 

door, er mag voor het eerst vast voedsel worden gegeven 

de vacht is volgroeid, de eekhoorn kan zien en is steeds langer 

wakker en actiever 

de eekhoorn heeft een pluimstaart, is steeds langer wakker, heel 

actief, eet en verteert goed vast voedsel 

de eekhoorn ziet er compleet uit, hij speelt veel en knaagt overal 

aan 

220 g doorbraak van de kiezen, de eekhoorn mag in een grotere kooi 

250 g 

12 weken 250-300 

g 

de eekhoorn heeft 75% van zijn volwassen grootte bereikt, hij is 

zeer actief, kan goed klimmen en zelf noten kraken 

de eekhoorn is sterk genoeg en voldoende getraind om voor 

zichzelf te zorgen zodat hij in de vrije natuur kan worden 

vrijgelaten 

76

2.11.4 Huisvesting 

2.11.4.1 Van 0 tot 5 weken 

Babyeekhoorns worden bij voorkeur in een couveuse ondergebracht, maar onder een 

warmtelamp is ook mogelijk. In de couveuse moet voor haarloze jongen een 

temperatuur van 29.4-32.2°C en een vochtigheid van 70-80% worden voorzien. In de 

couveuse of in de bak onder de lamp worden zachte handdoeken of een polyester 

fleecedekentje gelegd met bij voorkeur een lichte kleur zodat de keuteltjes makkelijk 

kunnen worden gecontroleerd. Een normaal eekhoornkeuteltje is klein en droog. 

Vochtige keuteltjes wijzen op diarree. (Holtslag, 2004 en Smith, 2002) 

2.11.4.2 Van 5 à 6 tot 8 à 9 weken 

Op een leeftijd van 5 à 6 weken kunnen de eekhoorns worden ondergebracht in een 

gewone binnenkooi. Vanaf 7 à 8 weken mogen ze in een hoge kooi worden gehuisvest 

zodat ze kunnen klimmen. De kooi wordt ingericht met dennentakken en dennenappels. 

Als bodembedekking wordt krantenpapier en als slaaphuisje een holle berkenstam met 

daarin een zacht doekje gebruikt. De eekhoorns krijgen nog melk maar daarnaast ook 

water en hun eerste vaste voeding, dit is eekhoornmengeling, walnoten, hazelnoten en 

stukjes appel. Er moet regelmatig worden gecontroleerd of de diertjes al dan niet 

zelfstandig urineren. (De Wit, 2007) 

2.11.4.3 Vanaf 9 weken 

Wanneer de eekhoorns gespeend zijn en zelfstandig kunnen plassen, mogen ze naar 

een buitenhok om te verwilderen. Ook deze kooi wordt ingericht met dennentakken, 

dennenappels en holle boomstammen. Als bodembedekking worden zand en bladeren 

gebruikt. Als stimulans tot het zoeken van voedsel kan een gedeelte van het voer 

worden verstopt in grote dennenappels, onder de grond of in een WC-rolletje. (De Wit, 

2007) 

2.11.5 Voeding 

2.11.5.1 Elektrolyten en melkvervanger 

De eerste 24 uur na opvang krijgen moederloze zoogdieren een elektrolytenoplossing. 

Dit zijn suikers en zouten opgelost in afgekoeld gekookt water. De aangemaakte 

oplossing is 24 uur houdbaar en moet in de koelkast worden bewaard. Er wordt 

gradueel overgeschakeld naar melkvoeding: 

• De eerste twee voedingen moeten volledig uit een elektrolytenoplossing bestaan. 

• De derde voeding moet uit ¾ elektrolytenoplossing en ¼ melkvervanger bestaan. 

• De vierde voeding moet uit ½ elektrolytenoplossing en ½ melkvervanger bestaan. 

• De vijfde voeding moet uit ¼ elektrolytenoplossing en ¾ melkvervanger bestaan. 

• De zesde voeding bestaat volledig uit melkvervanger. (Sainsbury, 2003) 

Als het eekhoornjong in een bepaald stadium van dit proces intolerantiesymptomen 

vertoont zoals diarree, gas of een opgezwollen buikje moet naar het vorige stadium dat 

wel werd getolereerd, worden teruggekeerd. Ernstig gedehydrateerde jongen vereisen 

een heel trage overgang naar 100% melkvervanger. De 1 ste dag mag het jong enkel 

elektrolytenoplossing krijgen, daarna mag het percentage melkvoeding over de 

volgende 72 uur langzaamaan worden verhoogd tot 100% op de 4 de dag. Sterk 

vermagerde jongen kunnen al vanaf de eerste voeding ¼ melkvervanger in een 

elektrolytenoplossing nodig hebben om hypoglycemie te voorkomen. (Smith, 2002) 

77

De melkvervanger bestaat uit als basismelk Multi Milk (Pet-Ag) en als toevoeging 

Esbilac (Pet-Ag). Dit mengsel benadert het best de samenstelling van de moedermelk. 

In de bussen melkpoeder zit een rood schepje. Met één deel wordt één schep bedoeld. 

Het gebruikte water moet gekoeld en gekookt zijn. Opdat een zo homogeen mogelijk 

mengsel wordt bekomen, worden eerst de poeders gemengd en daarna het water 

toegevoegd. Het mengsel is in de koelkast 24 uur houdbaar. (Holtslag, 2004) 

Tabel 2.11 Mengverhoudingen van de melkvoeding (Holtslag, 2004) 

Leeftijd Mengverhouding 

< 2 weken → kaal 1 deel Esbilac + 20 ml water 

enkele dagen later 

> 2 weken → haartjes komen 

door 

2.11.5.2 Voedingsschema 

78 

1 deel Esbilac + 15 ml water + beetje bij beetje Multi 

Milk toevoegen 

1 deel Multi Milk + 2 delen Esbilac + 45 ml water 

De hoeveelheid die per voederbeurt moet worden gegeven is afhankelijk van het 

gewicht en de leeftijd van het diertje. Hoe jonger de eekhoorn, hoe kleiner de 

hoeveelheid en hoe meer voederbeurten per 24 uur. Volgende tabel geeft een 

overzicht. De eerste twee dagen krijgen de eekhoorns vaak de aanbevolen hoeveelheid 

niet op. Wanneer de eekhoorn goed begint te eten moet zo strikt mogelijk aan het 

schema worden gehouden. De hoeveelheid melk per voederbeurt mag slechts traag 

worden opgevoerd. Bijvoorbeeld: Wanneer een eekhoorn 50 g weegt krijgt hij volgens 

het schema 0.8 ml per voederbeurt. Dit houdt in dat wanneer het diertje 52 g weegt, 

hij 0,9 ml krijgt en wanneer hij 55 g weegt 1,0 ml. (Holtslag, 2004) 

Het volgende schema geldt enkel voor het melkmengsel Multi Milk (Pet-Ag) – Esbilac 

(Pet-Ag). 

Tabel 2.12 Voedingsschema voor jonge eekhoorns (Holtslag, 2004) 

Gewicht Hoeveelheid Voedingen/24u Frequentie 

10 g 0,2 ml 9 2-2,5 uur + 1 nachtvoeding 

20 g 0,3 ml 9 2-2,5 uur + 1 nachtvoeding 

30 g 0,4 ml 9 2,5 uur + 1 nachtvoeding 

40 g 0,5 ml 8 2,5 uur + 1 nachtvoeding 

50 g 0,8 ml 7 2,5 uur 

60 g 1,3 ml 6 3 uur 

70 g 1,5 ml 6 3 uur 

80 g 2 ml 6 3 uur 

90 g 2,5 ml 6 3 uur

100 g 3 ml 6 3 uur 

120 g 3,5 ml 6 3 uur 

160 g 3,8 ml 5 4 uur 

180 g 4 ml 5 4 uur 

200 g 4,5 ml 4 4 uur 

220 g 4,8 ml 2 6 uur 

2.11.5.3 Wegen 

De eekhoorns moeten dagelijks voor de voeding en op een vast tijdstip worden 

gewogen met een digitale weegschaal die op 1 g nauwkeurig weegt. De eerste week 

zullen de dieren in gewicht afnemen. Pas na ongeveer een week zal het gewicht 

stabiliseren en vervolgens toenemen. (Holtslag, 2004) 

2.11.5.4 Voedingsmethode 

Voordat men met voeden begint, moeten de diertjes een goede lichaamstemperatuur 

hebben omdat bij een onderkoeld dier het spijsverteringsstelsel niet goed functioneert. 

Onmiddellijk na opvang beginnen voeden is dus niet aangewezen. (Holtslag, 2004) 

Voor het voederen van babyeekhoorns worden best spuiten en een speen gebruikt. De 

kleinste eekhoorntjes worden gevoed met 1 ml spuiten. Naargelang de eekhoorn ouder 

wordt kunnen 2 en 5 ml spuiten worden gebruikt. Een te grote spuit doet de vloeistof 

met te grote kracht in de mond terecht komen zodat de melk rechtstreeks in de 

luchtpijp of de longen kan spuiten. Wanneer dit gebeurt, ontstaat meestal 

longontsteking wat één van de belangrijkste doodsoorzaken is van handgrootgebrachte 

eekhoorns. Flessen zijn evenmin geschikt voor het voederen van eekhoorns. De dieren 

krijgen hiermee te veel voeding in één keer binnen wat kan leiden tot diarree, een 

andere belangrijke doodsoorzaak. Wanneer er melk uit de neus komt, gebeurt het 

voederen te snel. De neus moet dan direct worden schoongemaakt en er moet trager 

worden gevoerd. (Holtslag, 2004) 

De melk wordt opgewarmd door de spuit in een bekertje met warm water te plaatsen. 

Opwarmen in de microgolfoven mag niet omdat hierdoor de eiwitsamenstelling van de 

melk kan veranderen waardoor de voedingswaarde negatief wordt beïnvloed. (Smith, 

2002) 

Babyeekhoorns kunnen zelf defeceren. Normale keuteltjes zijn klein en droog, wanneer 

dit niet zo is hebben de diertjes diarree. Ze kunnen echter niet zelf urineren. Daarom 

moeten de genitaliën na elke voederbeurt worden gestimuleerd zodat de eekhoorns 

kunnen plassen. Dit gebeurt door met een warm en licht vochtig doekje snelle open 

neerwaartse bewegingen over de genitaliën te maken. Het puntje van het doekje mag 

de genitaliën maar amper raken omdat te hard wrijven huidirritatie veroorzaakt. In 

geval van diarree wordt 3 à 4 voedingen elektrolyten gegeven, daarna afwisselend 1 

voeding melk, 1 voeding elektrolyten. (De Wit, 2007 en Holtslag, 2004 ) 

Als meer dan één eekhoorn moet worden gevoederd, kunnen best eerst alle vrouwelijke 

en dan alle mannelijke dieren worden gevoederd of omgekeerd. Zo is het tijdsverschil 

tussen twee voederbeurten niet te groot. De eekhoorns kunnen eventueel ook worden 

gemerkt. Het geslachtsonderscheid is gemakkelijk te maken. Bij vrouwtjes liggen anus 

en vulva vlak tegen elkaar. Bij de mannetjes is er een duidelijke ruimte tussen anus en 

penis, ook de balzak is duidelijk te zien. (Holtslag, 2004) 

79

Benodigdheden: spuit, speen, waterkoker, beker, zacht doekje, stukje toiletpapier 

• Water verwarmen in een waterkoker en in een bekertje gieten. 

• De gewenste hoeveelheid elektrolyt of melk optrekken in een spuit en speen op het 

spuitje plaatsen. De melk opwarmen door de spuit in het bekertje met warm water 

te plaatsen. 

• De eekhoorn in een natuurlijke houding houden, dit is horizontaal met de vier 

pootjes naar beneden, zodat de kans op verslikking vermindert. Best rond het 

lichaam een zacht doekje wikkelen. Dit fixeert de eekhoorn en houdt hem eveneens 

warm zodat de overschakeling van de warme couveusetemperatuur naar de 

kamertemperatuur niet te groot is. 

• Op de rug van de hand of op de pols controleren of de melk de juiste temperatuur 

heeft (lichaamstemperatuur). 

• De melk langzaam en met tussenpozen in de mond duwen. Enkel op de spuit duwen 

wanneer het diertje kauw-, zuigen/of slikbewegingen maakt, niet dwingen omdat 

de kans op verslikking dan toeneemt. 

• Wanneer de eekhoorn niet wil eten kan het helpen om met de speen het gehemelte 

aan te raken of de speen in en uit het bekje te bewegen. Wanneer ook dat geen 

verbetering geeft, kan het soms helpen om eventjes te stoppen en met een warm 

licht vochtig doekje over het lijfje te wrijven of de eekhoorn eerst te laten plassen. 

• Na het voeren het bekje schoonvegen en de eekhoorn laten plassen door met een 

warm en vochtig stukje toiletpapier heel snelle open neerwaartse bewegingen over 

de genitaliën te maken. Het puntje van het toiletpapiertje mag de genitaliën maar 

amper raken omdat te hard wrijven huidirritatie veroorzaakt. (De Wit, 2007 en 

Smith, 2002) 

2.12 Huisvesting 

Kooien kunnen het best gemaakt zijn van roestvrij staal omdat eekhoorns in staat zijn 

om door zachtere materialen zoals aluminium te bijten. De kooi moet hoger dan een 

meter zijn aangezien rode eekhoorns in bomen leven. In de kooi moet een slaaphuis 

voorzien zijn, bijv. een doos of een holle boomstam en takken en touw om in te 

klimmen. Er mogen geen takken van buxus of taxus worden gebruikt omdat deze erg 

gifig zijn. Tropisch hardhout en industriehout kan beter ook niet worden gebruikt omdat 

de lange vezels van deze houtsoorten in de kaak van een eekhoorn kunnen blijven 

steken. De takken mogen niet beschimmeld zijn. Jutte zakken, krantenpapier, zand en 

bladeren kunnen als bodemmateriaal worden gebruikt. (Sainsbury, 2003 en Holtslag, 

2004) 

Voor de vrijlating moeten eekhoorns naar een volièrehok met een buitenloop worden 

overgeplaatst dat is ingericht met verschillende takken om in te klimmen. Ook andere 

zaken uit hun natuurlijke omgeving zoals dennenappels, stukken hout, botjes, enz. 

moeten in de kooi liggen. 

Zieke eekhoorns krijgen extra warmte via een warmtelamp. Naargelang het 

rehabilitatieproces in positieve zin evolueert moet de aangeboden warmte gradueel 

verminderen. Kunstmatig licht moet in de loop van het rehabilitatieproces ook 

langzaamaan worden veranderd naar natuurlijk licht. (Sainsbury, 2003) 

2.12.1 Groepshuisvesting 

Eekhoorns worden meestal alleen gehuisvest omdat ze onderling agressief kunnen zijn. 

Toch is het mogelijk om eekhoorns in groep in grote buitenvolières te huisvesten maar 

dan moet elke eekhoorn minstens één slaaphuis hebben. (Sainsbury, 2003) 

80

2.12.2 Gedragsproblemen 

Eekhoorns in gevangenschap kunnen stereotiep gedrag gaan vertonen zoals steeds 

dezelfde heen en weer bewegingen maken of cirkelen. Het is niet geweten of dit gedrag 

gevolgen heeft voor hun welzijn en overleving in de vrije natuur maar waarschijnlijk 

zijn de effecten minimaal wanneer dit slechts enkele weken duurt. (Sainsbury, 2003) 

2.13 Voeding 

Eekhoorns mogen nooit pindanoten of zonnebloempitten gevoederd krijgen. (zie 

2.8.8.1 Metabolische botziekte) 

Volgens Sainsbury (2003) en Holtslag (2004) kauwen eekhoorns in het wild af en toe 

op beenderen van dieren, waarschijnlijk om een voldoende calciumopname te 

verzekeren. Daarom is het aangewezen om in het hok kalkblokken, gekookte mergpijp, 

stukken hertengewei, hoeven van paarden of koeien of een liksteen voor 

landbouwhuisdieren te leggen. Eventueel kan ook calcium aan het drinkwater worden 

toegevoegd. Verder moeten eekhoorns een zo natuurlijk mogelijk dieet krijgen, dit zijn 

pijnboompitten, walnoten, korstmossen, schors, verschillende grassen, kruiden, appels, 

pruimen en scheuten van inheemse bomen en struiken. Ook wortelen zijn wegens hun 

goede calcium/fosfor verhouding geschikt als voedsel voor een eekhoorn. 

Voor Stocker (2005) bestaat een uitgebalanceerd dieet voor eekhoorns uit kwalitatieve 

droge puppyvoeding, walnoten, krulkool, spinazie en hazelnoten. 

Zieke of gewonde eekhoorns zullen nauwelijks eten. De eerste dag moet een paar keer 

elektrolytenoplossing in de bek worden gedaan. Als de eekhoorn dan nog niet begint te 

eten kan melkvervanger met wat bambix in een spuitje worden gegeven. Eekhoorns 

met een mond- of kaakletsel die wel zelfstandig willen eten kunnen melkvervanger met 

wat bambix en babyfruit uit een potje in een schaaltje worden gegeven. (Holtslag, 

2004) 

Vers drinkwater moet steeds beschikbaar zijn en wordt meestal voorzien met een 

drinkfles of een kom. Wilde eekhoorns zijn niet gewoon om van een drinkfles te drinken 

dus moeten ze eerst een kom met water hebben om te wennen aan de fles. (Sainsbury, 

2003) 

2.14 Vrijlating 

2.14.1 Voorwaarden voor vrijlating 

Wanneer de eekhoorn de rehabilitatie succesvol heeft doorstaan, gezond is verklaard 

en geen tekenen van abnormaal gedrag vertoont, kan hij worden vrijgelaten. Het is 

belangrijk dat de eekhoorn zijn lichaamsconditie goed is en dat zijn lichaamsgewicht 

stabiel is voor minimum 7 dagen. (Sainsbury, 2003) 

2.14.2 Vrijlatingstechnieken 

2.14.2.1 Plaats en tijd 

De eekhoorn kan het beste worden vrijgelaten op dezelfde plaats waar hij is gevonden. 

De beste periode in het jaar voor vrijlating is waarschijnlijk van augustus tot november, 

wanneer de eekhoornpopulaties hun paarseizoen hebben beëindigd en het de normale 

tijd van verspreiding en sociale reorganisatie is. Daarenboven is het weer nog niet te 

koud of overdreven nat en zijn er voldoende boomzaden beschikbaar. Nabijheid van 

wegen moet worden vermeden om verkeersongevallen te vermijden. De aanwezigheid 

van honden en katten moet eveneens worden vermeden. (Sainsbury, 2003) 

81

2.14.2.2 Vrijlating na overgangsperiode 

Voor handgrootgebrachte eekhoorn is vrijlaten na een overgangsperiode in een groot 

afgesloten gebied (bijv. 1 hectare) ideaal zodat ze zich aan een leven in de vrije natuur 

kunnen aanpassen. De meeste opvangcentra hebben dit echter niet ter beschikking. In 

zo’n gebied krijgt elke eekhoorn zijn eigen slaaphuis ongeveer 3 à 4 meter boven de 

grond. Bij de verhuis zit de eekhoorn in het slaaphuis met wat nestmateriaal en 

voedsel. De ingang van het slaaphuis is losjes dichtgemaakt met nestmateriaal zodat 

de eekhoorn er niet onmiddellijk vandoor gaat. Op voedertafels is geschikt 

eekhoornvoedsel en water met een calcium supplement beschikbaar. 6 à 9 uur later 

worden de slaaphuizen gecontroleerd. Indien nodig kan het nestmateriaal voor de 

ingang worden verwijderd. Eekhoorns die 4 uur later nog steeds in hun huis zitten 

moeten naar buiten worden gejaagd. De eekhoorns moeten 4 tot 6 weken voor hun 

eigenlijke vrijlating in dit afgesloten gebied blijven. (Sainsbury, 2003) 

82

BESLUIT 

Deze handleiding voor de opvang van egels en eekhoorns is tot stand gekomen door 

informatie te verzamelen, te vertalen en toe te passen op de situatie in Vlaanderen. In 

de zoektocht naar kwalitatieve bronnen voor de verzorging van hulpbehoevende, wilde 

dieren bleek dat er erg weinig Nederlandstalige literatuur beschikbaar is en dat de 

beste literatuur uit het Verenigd Koninkrijk afkomstig is. Ook was het opvallend dat 

over de verzorging en opvang van egels al veel meer geschreven is dan over die van 

eekhoorns. Redenen kunnen zijn dat de egel vrij veel voorkomt, in de nabijheid van 

mensen leeft en gemakkelijk kan worden opgepakt. Hierdoor komt dit dier makkelijker 

in een opvangcentrum terecht dan de schichtige eekhoorn die bij het minste onraad in 

de bomen verdwijnt. 

Ongetwijfeld zullen er nog andere manieren van verzorging en opvang bestaan dan in 

deze handleiding beschreven staan. Daarom is het belangrijk dat verzorgers uit 

verschillende opvangcentra regelmatig nieuwe inzichten en ervaringen uitwisselen 

zodat het gezamenlijke doel, zo veel mogelijk hulpbehoevende, wilde dieren terug in 

vrijheid stellen, op de beste manier kan worden gerealiseerd. 

83

VERKLARENDE WOORDENLIJST 

Alle woorden zijn verklaard in de context van dit werk en aan de hand van: 

Klaver, P. (2006). Zakwoordenboek van de diergeneeskunde. Doetinchem: Elsevier. 

Behalve: 

* Kerkhof, P.L.M. (2006). Woordenboek geneeskunde en biomedische wetenschappen 

E-N/N-E. 

Gevonden op het internet op 16 april 2008: 

http://books.google.be/books?id=HURSIquX6lkC&dq=dysmetria&source=gbs_summary 

_s&cad=0 

**Online Woordenboek. Medisch. Engels-Nederlands. 


http://www.mijnwoordenboek.nl/thema/ME/EN/NL/I/1 

***Geerts, G. & Heestermans, H. (1992). Van Dale. Groot woordenboek der 

Nederlandse taal. Turnhout: Brepols. 

****Voigt, G.L. (2000). Hematology techniques and concepts for veterinary 

technicians. Iowa: Blackwell Publishing 

*****Centraal Laboratorium Antwerpen. (2008). Aanvraagformulier. 


http://www.cla.be/LG2004/Testen/Biochemie/Lever/LDH.htm 

A 

Abdomen: buik 

Acaricide: bestrijdingsmiddel tegen mijten 

Acidose: zuurvergiftiging, ophoping van zuren in het lichaam waardoor de pH-waarde 

van het bloed daalt 

Actieve kool: poreus gemaakte kool dat makkelijk aan stoffen bindt en zo 

onschadelijk maakt, grondstoffen hiervoor zijn turf, hout, bruinkool of kokosnoot, wordt 

toegepast bij vergiftigingen en diarree 

Albumine: in water oplosbaar eiwit, komt o.a. voor in het bloedplasma 

Alkalische fosfatase: enzym dat o.a. in lever en bot voorkomt, gehalte in het bloed is 

vaak verhoogd bij o.a. leverziekten 

Alopecie: kaalheid na haaruitval 

ALT: Alanine Amino Transferase, leverenzym dat verhoogd is in het bloedserum bij 

leverproblemen en –beschadiging 

Alveool: longblaasje 

Amylase: zetmeelsplitsend enzym, aanwezig in speeksel en alvleeskliersap 

Analgesie: ongevoeligheid voor pijn 

Analgeticum: pijnstillend geneesmiddel 

Anatomie: kennis van de bouw van het lichaam 

Anesthesie: gevoelloosheid, ongevoelig maken 

Anestheticum: verdovend of narcotiserend middel*** 

Anorexie: gebrek aan eetlust 

Anthelminticum: wormdodend middel 

Antidiarreticum: middel tegen diarree 

Antidoot: tegengif, heft de werking van bijv. een medicijn, narcosemiddel of giftige 

stof op 

Antimycoticum: middel tegen schimmelziekten 

Antistoffen: stoffen die door slijmvlies worden geproduceerd en bacteriële groei 

tegengaan 

84

Anus: het einde van het darmkanaal, aarsopening 

Aspiratiepneumonie: longontsteking ten gevolge van vloeistof in de longen wegens 

verslikking 

AST: aspartaat-aminotransferase in het serum, dit enzym komt voor in de lever, de 

spieren, het hart en de nieren, het AST-gehalte in het serum is verhoogd bij 

weefselbeschadigingen 

Ataxie: incoördinatie van de skeletspieren, onzekerheid in bewegingen of in het 

handhaven van een bepaalde stand, veelal a.g.v. beschadigingen in hersenen, 

ruggenmerg of zenuwbanen 

B 

Bactericide: bacteriedodend middel 

Bacteriostaticum: stof die de bacteriegroei remt maar de bacterie niet doodt 

Barbituraten: groep van slaap- en verdovingsmiddelen, veel gebruikt bij anesthesie 

van kleine huisdieren 

Basofiel: vorm van granulocyt, structureel en functioneel gelijkend op een mastcel, 

speelt een rol in allergische reacties en reacties tegen migrerende endoparasieten **** 

Bilirubine: een rood bestanddeel van de gal 

Biochemie: leer van de chemische processen in levende organismen 

Biologie: leer van de levende organismen 

Biopt: stukje weefsel verwijderd bij een levend dier voor weefselonderzoek 

Blefaritis: ontsteking van de ooglidrand 

Bradycardie: lage hartfrequentie 

Breedspectrum antibioticum: antibioticum dat werkt tegen meerdere soorten 

bacteriën 

Bronchen: vertakkingen van de luchtpijp 

Bronchiolen: vertakkingen van de luchtpijp tussen de bronchen en de alveolen 

Bronchitis: ontsteking van de bronchen 

Bronchodilatator: verwijdt de bronchen 

Bronchopneumonie: ontsteking van de longen en de bronchen 

C 

Canini: hoektanden 

Cardiomyopathie: aandoening van de hartspier, waardoor de pompfunctie tekort 

schiet 

Cardiorespiratoir: m.b.t. het hart en de ademhalingswegen 

Cardiovasculair: m.b.t. het hart en de bloedvaten 

Carpus: pols 

Catarraal: betrekking hebbend op een catarre, vandaaruit ontstaand*** 

Catarre: ontsteking van enig slijmvlies, gepaard gaand met veel afscheiding van 

slijm*** 

Caudaal: in de richting van de staart 

Cestode: lintworm 

Cholesterol: bestanddeel van o.a. galzuren 

CK: creatine phosphokinase, enzym dat in staat is om de fosfaatgroep van 

creatinefosfaat over te brengen naar ADP waardoor het energierijke ATP ontstaat, bij 

verhoging van CK in het serum wijst dit bij de meeste dieren vrij specifiek op 

spierschade in de skeletspieren 

Coccidiën: eencellige darmparasieten 

Collageen: eiwitachtige stof in het bindweefsel 

Congestie: stuwing, overmatige bloedtoevoer naar een orgaan in het lichaam 

Contaminatie: besmetting 

Coprologie: onderzoek van de ontlasting, meestal controle op wormeieren 

Corticosteroïde: ontstekingsremmend geneesmiddel 

85

Creatinine: eindproduct van de stikstofwisseling, gevormd in de spieren en 

uitgescheiden met de urine, bepaling van creatinine in het bloed is een maat voor de 

nierfunctie omdat de vorming van creatinine een vrij constant proces is, verhoging van 

de bloedspiegel is een indicatie voor verminderde nierfunctie 

Curetteren: met een scherpe lepel of ringmes overtollig weefsel wegschrapen 

Cutaan: m.b.t. de huid of cutis 

Cyanose: blauwe verkleuring van de huid, meestal door zuurstoftekort 

D 

Debris: afvalmateriaal, de resten bij weefselafbraak 

Demodicosis: parasitaire huidaandoening, infestatie van de huid met de demodexmijt 

Dentaal: m.b.t. de tanden 

Depressie: verlaagd bewustzijnsniveau 

Dermatofyt: schimmel die huid, haren en nagels aantast 

Desinfectans: ziektedodend middel dat micro-organismen buiten het lichaam doodt 

Detartratie: het verwijderen van tandsteen 

Diafragma: middenrif 

Diagnose: vaststellen welke ziekte het betreft 

Distaal: van het lichaam af, van het centrum af 

Dorsaal: aan de rugzijde, in de richting van de rug, i.t.t. ventraal 

Dysmetria: coördinatiestoornis van spieren * 

Dyspnee: ademnood, benauwdheid, kortademigheid 

Dystocie: abnormaal baringsproces 

E 

Ecologie: wetenschap die de relatie tussen het dier en zijn omgeving bestudeert 

Ectoparasiet: parasiet die buiten op het lichaam leeft, bijv. teken, vlooien en luizen 

Elektrolyten: stoffen die opgelost in water in ionen worden gesplitst en elektrische 

stroom geleiden 

Emfyseem: luchtzucht, vergrote luchthoudendheid van de longen door verminderde 

elasticiteit van de longblaasjes of in ander weefsel waarin normaal geen lucht voorkomt 

Endoparasiet: parasiet die in het lichaam van zijn gastheer leeft, bijv. 

maagdarmwormen, leverbot en lintworm 

Enteritis: dunne darm ontsteking 

Eosinofielen: vorm van granulocyten, die in hun celplasma korreltjes (granula) 

hebben, ze spelen o.a. een rol in allergische reacties en kunnen de larvale stadia van 

sommige wormen beschadigen 

Epifyse: eindstuk van een pijpbeen 

Epiglottis: strotklepje achter de tong dat bij zoogdieren de luchtpijp bij het slikken 

afsluit 

Epitheel: laag cellen die de huid en inwendige holten bekleedt 

Euthanasie: dood zonder lijden, meestal door gebruik van een injectie met een sterk 

werkend slaapmiddel 

Exsudaat: ontstekingsvocht, dat uit de bloedvaten treedt, troebel is, veel eiwit bevat 

en stolt 

F 

Feces: uitwerpselen, mest, ontlasting 

Femur: dijbeen, bovenbeen 

86

Feromonen: sekslokstof, geurstoffen die het (seksuele) gedrag van soortgenoten 

stimuleren 

Foerageren: specifieke manier waarop een dierlijk organisme aan zijn voedsel komt 

Fractuur: botbreuk, verbreking van de natuurlijke samenhang van beenweefsel; open 

fractuur: gecompliceerde fractuur, breuk waarbij de weke delen boven de breuk 

beschadigd zijn waardoor er een open verbinding bestaat tussen de breukuiteinden en 

de buitenwereld 

Fungicide: schimmeldodend middel 

Fysiologie: wetenschap die de functies van een normaal levend organisme en organen 

bestudeert 

G 

Gastro-: m.b.t. de maag of buik 

Genitaliën: de voortplantingsorganen, uitwendige en inwendige geslachtsorganen 

Globuline: bloedeiwit, eiwitbestanddeel van hemoglobine en myoglobine, slecht 

oplosbaar in water, speelt een belangrijke rol in de afweer en vorming van antistoffen; 

de bloedeiwitten die geen albumine zijn worden gerekend tot de globuline 

Granulatie: vorming van korrelig bindweefsel dat zich o.a. in een wond afzet bij 

genezing 

Granuloom: gezwel met granulatiewefsel 

H 

Habitat: natuurlijke leefomgeving van een diersoort 

Heinz-lichamen: gedenatureerd hemoglobine dat wordt geassocieerd met toxische 

oxidatieve schade **** 

Helminth: ingewandsworm 

Hematocriet: PCV (packed cell volume), het verhoudingsgetal van het (rode) 

bloedcelvolume t.o.v. het totale bloedvolume 

Hematologie: leer van het bloed *** 

Hemoglobine: bloedkleurstof, de ijzerhoudende kleurstof van de rode bloedcellen, 

verbindt zich met zuurstof in de longen en vormt oxyhemoglobine dat via de 

bloedstroom de verschillende weefsels bereikt; bepaling van hemoglobinegehalte in het 

bloed is een indicatie voor het aantal rode bloedcellen en of er sprake is van 

bloedarmoede 

Hemolytisch: bloedoplossend 

Hemorragisch: bloeding betreffend, met bloeding in verband staand 

Hepatisch: m.b.t. de lever 

Hepatomegalie: leververgroting 

Hernia: breuk 

Histologie: weefselleer, met de microscoop weefsels bestuderen 

Humerus: opperarmbeen 

Hypodermaal: onderhuids, subcutaan 

Hypoxie: te laag zuurstofgehalte van de weefsels 

Hypercapnie: te hoog CO2 gehalte in het bloed 

Hyperthermie: te hoge lichaamstemperatuur 

Hypothermie: te lage lichaamstemperatuur 

I 

Incisivi: snijtanden 

Incrustaties: verharding, verkalking van weefsels *** 

Inductie: inleiding, inductietijd, tijd tussen het moment van toedienen van 

narcosemiddelen en het moment van voldoende verdoving 

87

Infectie: het binnendringen en de vermeerdering van ziektekiemen in een organisme, 

al dan niet gevolgd door ziekteverschijnselen 

Infestatie: infectie met dierlijke parasieten 

Ingestie: het via de mond naar binnen krijgen van schadelijke stoffen *** 

Insectengal: uitwas aan bladeren of takken van bomen, heesters of kruiden, ontstaan 

door de steek of een andere prikkel van insecten die er hun eieren in leggen *** 

Insecticide: insectendodend middel 

Insectivoor: insecteneter 

Intestinaal: m.b.t. de buikingewanden of het darmkanaal 

Intracardiaal: in het hart 

Intramusculair: in de spier 

Intra-osseus: in het bot 

Intraperitioneaal: in het peritoneum 

Intraveneus: in de ader of vene 

Intuberen: het inbrengen van een buisje in het strottenhoofd door de mond of neus 

voor een narcose 

Intussusceptie: inschuiving, instulping van een gedeelte van de darm in het 

aangrenzend gedeelte ** 

Ischemie: plaatselijke bloedeloosheid door belemmering van de bloedtoevoer, gevolg 

is een blokkade van de toevoer van zuurstof (anoxie), voedingstoffen, mineralen, enz. 

J 

Jongvolwassen: adolescent, ontwikkelingsfase tussen het verschijnen van de 

secundaire geslachtskenmerken en het bereiken van de volwassenheid 

Juveniel: jeugdig, m.b.t. de jeugd 

K 

Katheter: stijve of slappe dunne buis die via lichaamsopeningen of via een bloedvat 

naar binnen gebracht kan worden 

Klinisch onderzoek: onderzoek naar ziekteverschijnselen die onmiddellijk te 

constateren zijn *** 

L 

Larynx: strottenhoofd, het bovenste deel van de luchtpijp 

Lateraal: naar de zijkant, i.t.t. mediaal 

LDH: Lactaat dehydrogenase of melkzuurdehydrogenase is een oxidoreductase dat de 

reversiebele omzetting van melkzuur naar pyrodruivenzuur katalyseert, het enzym 

komt voor in alle lichaamscellen, vooral in lever, hart, nier, gestreepte spieren, 

lymfeklieren en erythrocyten; analyse gebeurt in het serum; verhoging kan onder 

andere wijzen op spiercelnecrose ***** 

Lethargie: slaperigheid, dofheid 

Ligament: bindweefselband 

Lumen: holte van een buis of van een hol orgaan 

Lymfadenopathie: afwijkingen aan, meestal vergroting van, de lymfeknopen 

Lymfocyt: witte bloedcel in het bloed en de lymfe 

M 

Malocclusie: onvermogen de gebitselementen van onderkaak en bovenkaak goed 

passend op elkaar te klemmen 

Maternaal: van de moeder afkomstig 

88

MCH: Mean Cell Haemoglobine, gemiddelde celhemoglobine 

MCHC: Mean Cell Haemoglobine Concentration, gemiddelde 

celhemoglobineconcentratie 

MCV: Mean Cell Volume, gemiddeld celvolume 

Mediaal: naar het midden, i.t.t. lateraal 

Mediastinum: ruimte waarin zich de weefsels tussen de linker en rechterlong 

bevinden, bijv. hart, slokdarm en luchtpijp 

Meningitis: acute of subacute infectieziekte gekenmerkt door ontsteking van de 

hersenvliezen en/of de ruggenmergvliezen 

Mesenterium: darmscheil, vliezen waaraan de darmen vastzitten en de bloedvaten 

doorlopen 

Meta-: na, tussen, achter 

Metabolisme: stofwisseling, de gezamenlijke chemische veranderingen die in het 

organisme plaatsvinden om dit op te bouwen en te handhaven evenals de afbraak van 

levende stof tot eenvoudige uit te scheiden stoffen 

Molaren: kiezen 

Monocyt: grote witte bloedcel die deeltjes, bijv. bacteriën, op kan nemen 

Mortaliteit: deel van een populatie dat aan een bepaalde ziekte sterft 

Mucociliair systeem: niet-immunologisch afweersysteem in de luchtpijp en de 

bronchiën, bestaande uit trilhaarepitheelcellen bedekt met mucus, zorgt voor een 

constante stroom van slijm richting larynx 

Mucolyticum: verhoogt de vloeibaarheid van slijm in luchtwegen en verbetert 

daarmee het functioneren van het trilhaarepitheel 

Musculus: spier 

Mycobacteriën: zuurvaste bacteriën 

Myiasis: huidmadenziekte 

N 

Nasaal: m.b.t. de neus 

Natriumbicarbonaat: zuiveringszout, heeft een bufferende werking in het bloed, 

geneesmiddel bij acidose 

Nebulisatietherapie: vernevelen van geneesmiddelen 

Necrose: het plaatselijk afsterven van weefsel, kan veroorzaakt worden door 

schadelijke invloeden van buitenaf, belemmering in de toevoer van bloed of voeding 

naar de weefsels enz. 

Nematode: rondworm, soms parasitair 

Neonataal: kort na de geboorte 

Neutrofielen: aanduiding voor de neutrofiele granulocyten die zorgen voor fagocytose 

NSAID: non-steroidal anti-inflammatory drugs, onstekingsremmende geneesmiddelen 

die niet behoren tot de groep van de corticosteroïden 

O 

Obesitas: overgewicht 

Oestrus: de fase waarin het vrouwelijk dier paringsbereid is en meestal ook vruchtbaar 

Omnivoor: alleseter, planten- en vleesetend dier 

Ontsteking: (plaatselijke) reactie van een weefsel op een schadelijke prikkel, de 

prikkel kan zijn van fysische, chemische en immunologische aard of bestaan uit microorganismen 

(bacteriën, virussen, schimmels, parasieten e.a.); het ontstekingsproces 

bestaat hoofdzakelijk uit celbeschadiging, vaatverwijding, oedeem- en 

exsudaatvorming, infiltratie van leukocyten, evenals chemische veranderingen; als 

waarneembare verschijnselen van ontsteking gelden warmte, pijn, roodheid, zwelling 

en gestoorde functie 

Oöcyste: ontwikkelingsstadium van een coccidie waarin hij besmettelijk is voor zijn 

gastheer 

89

Opiaat: verzamelnaam voor uit opium bereide middelen of de (semi-) synthetische 

afgeleiden daarvan 

Oraal: via de mond 

Orthopedisch: m.b.t. het bewegingsapparaat, m.n. het skelet 

Otitis externa: ontsteking van de uitwendige gehoorgang 

P 

Palpatie: betasting, onderzoek door aftasten met de vingers 

Pancreas: alvleesklier, klier in de buik die verteringssappen en insuline produceert 

Papel: knobbeltje of verhevenheid van de huid 

Paralyse: verlamming, krachteloos zijn 

Parese: onvolledige verlamming, zwakte van beweging 

Pathogeen: ziekmakend, ziekteverwekkend 

Pathologie: ziekteleer 

Perineum: bilnaad, het gedeelte tussen anus en uitwendig geslachtsorgaan 

Peritoneum: buikvlies 

Permeabel: doordringbaar, doorlaatbaar 

Phalanx: vinger- of teenkootje 

Pneumonie: longontsteking 

Poly-: veel, dikwijls 

Posologie: leer van de dosering van geneesmiddelen *** 

Postmortaal: na de dood 

Predator: roofdier, leeft van de jacht op andere dieren 

Premolaren: voorkiezen 

Preputiaal: m.b.t preputium 

Preputium: voorhuid van de penis 

Proglottide: rijstkorrel, segment van een lintworm 

Prolaps: verzakking van een ingewand door een natuurlijke lichaamsopening of wond 

Protozoa: ééncelligen 

Proximaal: in de richting van de basis liggend, vooral gebruikt voor aanhangsels en 

uitsteeksels, i.t.t. distaal 

Pyodermie: bacteriële ontsteking van de huid 

Q 

Quadriceps: vierhoofdige dijbeenspier 

R 

Rachitis: verstoring van de botstofwisseling t.g.v. vitamine D3 tekort, gepaard gaande 

met kromme beenderen en botwoekeringen 

Radiografie: fotografische opname d.m.v. röntgenstralen 

Radius: spaakbeen 

Rectaal: m.b.t het rectum 

Rectum: endeldarm, het laatste gedeelte van de dikke darm, beginnend bij de 

karteldarm (colon) en eindigend bij de anus 

Renaal: m.b.t. de nier 

Reticulocyt: nog niet volgroeide erythrocyten van 3-5 dagen oud, volgroeiing vraag 6- 

8 dagen, reticulocyten komen in de bloedvaten bij een verhoogde vraag naar 

erythrocyten **** 

Rhinitis: ontsteking van het neusslijmvlies 

Rode bloedcel: erytrocyt, belangrijk voor het zuurstoftransport 

Ruptuur: verscheuring, breuk 

90

S 

Sedatie: (pijnstillende) kalmeringstoestand 

Sedativum: kalmerend middel 

Semi-permeabel: half doorlaatbaar, half doordringbaar 

Septicemie: aanwezigheid van bacteriën of virussen in het bloed 

Sesamsbeentje: in een pees gelegen botstuk 

Solitair: afgezonderd, op zichzelf levend 

Spenen: afwennen van de moedermelk bij zoogdieren 

Sputum: het opgehoeste, fluimen bestaan uit afscheidingsproducten van het ontstoken 

slijmvlies van de ademhalingsorganen, bestaan uit een slijmerige of etterige substantie 

en kunnen ook bloed bevatten, het opgeven van fluimen heet expectoratie 

Steriel: vrij van micro-organismen 

Subcutaan: onderhuids 

Subklinische verschijnselen: zonder dat ziekteverschijnselen te zien zijn 

Suspensie: vloeistof met daarin een vaste stof vermengd, die de neiging heeft te 

bezinken 

Symfyse: kraakbenige verbinding tussen twee botten 

T 

Tarsus: hiel 

Tenesmus: pijnlijke aandrang tot en lozing van ontlasting of urine, wordt meestal 

veroorzaakt door ontsteking van het slijmvlies van de endeldarm of van de urineblaas. 

Tibia: scheenbeen 

Topicaal: plaatselijk, voor plaatselijk gebruik 

Toxisch: vergiftigend 

Trabecula: steunend spier-, bot- of bindweefselbundeltje, botbalkjes 

Trachea: luchtpijp, verbindingspijp verstevigd met kraakbeenringen tussen 

strottenhoofd en longen 

Tracheïtis: ontsteking van de luchtpijp 

Transmissie: overbrenging van ziektekiemen 

Trauma: verwonding, letsel, kneuzing 

Trematode: platworm, bijv. leverbot 

Trombocyt: bloedplaatje, belangrijk voor de bloedstolling 

U 

Ulna: ellepijp 

Uremie: te hoge concentraties ureum in het bloed omdat de nier deze stof niet of 

onvoldoende uitscheidt 

Ureum: in de lever gevormd uit ammoniak, afbraakproduct van de eiwitstofwisseling 

dat door de nieren met de urine wordt uitgescheiden 

Ureum/creatinine ratio: verhouding van deze twee stoffen in het bloed wordt 

bepaald als een indicatie voor een renale of pre-renale uremie 

V 

Vena: vene, ader 

Ventraal: m.b.t. de buik, wat aan de buikzijde is gelegen i.t.t. dorsaal 

Vermineuze bronchopneumonie: ontsteking van de luchtpijp, vertakkingen van de 

luchtpijp en de longen wegens longwormen 

Viskeus: stroperige, taai-vloeibare, samenhangende vloeistof *** 

Vomeronasaal orgaan: orgaantje in de neus dat feromonen waarneemt 

91

Vulva: uitwendig geslachtsdeel van een vrouwelijk dier 

W 

Witte bloedcel: leukocyt, wit bloedlichaampje dat een belangrijke functie heeft in de 

afweer van het lichaam 

Woodse lamp: lamp met een bepaalde golflengte, die wordt gebruikt om bepaalde 

huidschimmels op te sporen 

Z 

Zoönose: ziekte die van dieren op mensen kan overgaan en omgekeerd 

92

LITERATUURLIJST 

Bexton, S. & Robinson, I. (2003). Hedgehogs. In E. Mullineaux, D. Best & J.E. Cooper. 

British Small Animal Veterinary Association Manual of Wildlife Casualities (pp.49-65). 

Gloucester: British Small Animal Veterinary Association. 

Brouwers, E. (1997). De egel. ‘Daar steek je wat van op’. Brussel: s.l. 

Centraal Laboratorium Antwerpen. (2008). Aanvraagformulier. 


http://www.cla.be/LG2004/Testen/Biochemie/Lever/LDH.htm 

Cousquer G. (2004). Analysis of tracheal sputum for diagnosing and monitoring 

verminous pneumonia in hedgehogs (Erinaceus europaeus). Veterinary Record, 154, 

332 - 333. 

De Wit, M. (2007). Mondelinge toelichting bij het grootbrengen van moederloze 

zoogdieren in het Opvangcentrum voor Vogels en Wilde Dieren van Herenthout. 

Geerts, G. & Heestermans, H. (1995). Van Dale. Groot woordenboek der Nederlandse 

taal. Turnhout: Brepols. 

Gietema, N. (1995). Het grootbrengen van jonge egels. Dier en arts, 4, 243-248. 

Holtslag, M. (2004). Handleiding voor het opvangen en grootbrengen van eekhoorns. 

Een uitgave van Stichting Eekhoornopvang Nederland. 

Gevonden op het internet op 16 april 2008: http://www.moederlozedieren.nl/ 

Kerkhof, P.L.M. (2006). Woordenboek geneeskunde en biomedische wetenschappen E- 

N/N-E. 


http://www.google.be/books?id=HURSIquX6lkC&pg=PA385&dq=Woordenboek+genees 

kunde+en+biomedische+wetenschappen&sig=b3smH6yzflDzeObO3yZOTcNLdRk#PPA2 

46,M1 

Klaver, P. (2006). Zakwoordenboek van de diergeneeskunde. Doetinchem: Elsevier. 

Lewis, C. M., Cusdin, P. Norcott, M. R. & Frost, L. M. (2002). Normal haematological 

values of European hedgehogs (Erinaceus europaeus) from an English rehabilitation 

centre. Veterinary Record, 151, 567 - 569. 

Online Woordenboek. Medisch. Engels-Nederlands. 


http://www.mijnwoordenboek.nl/thema/ME/EN/NL/I/1 

Opvangcentrum voor Vogels en Wilde Dieren Oostende. (s.a.). Protocol bij 

ademhalingsstoornissen egels. Onuitgegeven nota’s van het Opvangcentrum voor 

Vogels en Wilde Dieren Oostende. 

Opvangcentrum voor Vogels en Wilde Dieren Oostende. (2007). Protocol ontworming 

egels. Onuitgegeven nota’s van het Opvangcentrum voor Vogels en Wilde Dieren 

Oostende. 

Pardon, H. (2007). Hospitalisatie & Euthanasie. Cursus voor het derde jaar van de 

opleiding Dierenzorg, Katholieke Hogeschool Kempen, Departement Agro- en 

Biotechniek Geel. 

93

Robinson, I. (2002), Hedgehogs. In L.J. Gage. Hand-Rearing Wild and Domestic 

Mammals. (pp.75-80). Iowa: Blackwell Publishing. 

Sainsbury, A.W. (2003). Squirrels. In E. Mullineaux, D. Best & J.E. Cooper. British 

Small Animal Veterinary Association Manual of Wildlife Casualities (pp.66-74). 

Gloucester: British Small Animal Veterinary Association. 

Saunders, R. (2003). Other insectivores and rodents. In E. Mullineaux, D. Best & J.E. 

Cooper. British Small Animal Veterinary Association Manual of Wildlife Casualities 

(p.89). Gloucester: British Small Animal Veterinary Association. 

Scott, A.C., Keymer, I.F. & Labram, J. (1981). Parapoxvirus infection of the red squirrel 

(Sciurus vulgaris). The Veterinary Record, 109, 202. 

Smith, D. (2002), Ground and Tree Squirrels. In L.J. Gage. Hand-Rearing Wild and 

Domestic Mammals. (pp.90-95). Iowa: Blackwell Publishing. 

Stocker, L. (2005). Practical wildlife care. Oxford: Blackwell Publishing. 

Thienpont, D., Rochette, F. & Vanparijs O.F.J. (1979). Diagnose van verminosen door 

koprologisch onderzoek. Beerse: Janssen Research Foundation. 

Verkem, S., De Maeseneer, J., Vandendriessche, B., Verbeylen, G. & Yskout, S. (2003). 

Zoogdieren in Vlaanderen. Ecologie en verspreiding van 1987 tot 2002. Een uitgave van 

Natuurpunt Studie en JNM-Zoogdierenwerkgroep. 

Gevonden op 9 april 2008 op het internet: 

http://www.zoogdierenwerkgroep.be/atlas/index.php?l=N&id=1 

Vogel- en Zoogdierenopvangcentrum Heusden-Zolder. (s.a.). Medisch ABC voor de 

opvang van zieke en gewonde eekhoorns. Onuitgegeven nota’s van het Vogel- en 

Zoogdierenopvangcentrum Heusden-Zolder. 

Voigt, G.L. (2000). Hematology techniques and concepts for veterinary technicians. 

Iowa: Blackwell Publishing 

Zoogdierenwerkgroep. (2007). Soorten en projecten. Eekhoorn. 

Gevonden op 9 april 2008 op het internet: 

http://www.zoogdierenwerkgroep.be/index.php?id=107 

94

Handleiding voor de opvang van egels en eekhoorns Willems ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?