Werkschrift-pdf 1,4 MB - Nico de Bruijn / idp2

De Zoektocht
Lesmateriaal vwo, havo, vmbo-tl
Inhoud
Wat vind jij van De Zoektocht?
Esthers verhaal
Bobs gevecht
Barends hulp
Zij zagen het gebeuren
Wie doet nou zoiets?

Wat vind jij van De Zoektocht?
Ben jij het met hen eens?
Niels (14 jaar): ‘Ik had geen speciaal gevoel
na het lezen, want er is niemand van mijn
familie omgekomen.’
l eens
l oneens
Vanisha (14 jaar):
‘Dat sommige mensen niks deden
vind ik wel heel laf.’
l eens
l oneens
Martha (14 jaar):
‘Over Auschwitz denk ik: of je had helemaal geen
emoties meer, of je werd gek van verdriet.’
l eens
l oneens
1
Wat vind jij?
Vul in
Naam
Leeftijd
Je hebt De
Zoektocht
uitgelezen.
Na het lezen voelde ik me:
l boos
l verdrietig
l bang
l gewoon
l anders, namelijk
2
De spannendste gebeurtenis vond ik:
omdat
Mijn favoriete persoon is:
omdat
Wat vind jij
van de strip?
Abel Herzberg (1893-1989)
2 3
In heel Europa
A
Noem drie landen die in de strip
voorkomen en kleur ze in.
1
2
3
Zoveel?
4
Abel Herzberg overleefde het
concentratiekamp Bergen-Belsen.
Een bekende uitspraak van hem
is de volgende: ‘Er zijn geen zes
miljoen joden vermoord, er is
één jood vermoord en dat is zes
miljoen keer gebeurd.’
3
B
Bob is vanuit Amsterdam
naar Westerbork en Auschwitz-
Birkenau gedeporteerd.
Zet deze drie plaatsen op
de kaart en trek een lijn tussen
deze plaatsen (strip p .41).
Schrijf op wat Abel Herzberg
volgens jou met deze uitspraak
bedoelde.
Berlijn,
1932
Echt gebeurd
De hoofdpersonen in de strip zijn verzonnen, maar veel in het
verhaal is echt gebeurd. Voor sommige tekeningen heeft de
tekenaar historische foto’s gebruikt. Hier zie je een voorbeeld.
A Beschrijf wat je op de foto ziet.
B Bestudeer nu de tekening.
Wat kom je extra over de foto te weten als je naar de tekening kijkt?
Noem twee dingen:
1
2
C Wat werd er bedoeld met de zin op de zuil
‘ONZE LAATSTE HOOP: HITLER’?
5

Slachtoff er
Helper
Toeschouwer
Dader
Esthers verhaal
A Welke woorden komen in je op als je aan Esther denkt?
B Waarom denk je dat Esther zo lang niet over de oorlog
heeft kunnen praten?
Mijn oma heeft veel
meegemaakt in de
oorlog. Ik was er wel
van onder de indruk.
1
Esther Hecht Een moeilijke beslissing 2
Als Esther uit school komt, vertelt de vader van
Helena dat haar ouders zijn opgepakt. Hij vraagt wat ze wil.
Dat was voor Esther een moeilijke beslissing.
A In de tekstballonnen lees je welke beslissingen
Esther kon nemen. Maak haar gedachten af.
Ik ga naar mijn ouders, omdat
Ik ga naar professor Bouwer, omdat
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Adinda (14 jaar): ‘Ik zou wel naar mijn
ouders zijn gegaan omdat ik veel om ze geef.’
B Ben je het met Adinda eens? Leg je antwoord uit.
4 5
Grote gevolgen
Veel belangrijke gebeurtenissen
in de oorlog hadden direct
gevolgen voor Esther en haar
familie. Welke oorzaak hoort bij
welke tekening?
Oorzaak
1
De nazi’s namen anti-joodse
maatregelen in heel Duitsland
2
Nederland werd bevrijd in 1945
3
Tijdens de ‘Kristallnacht’ in
Duitsland in 1938 werden ongeveer
100 joden vermoord
4
Overal in Nederland werden
vanaf 1942 razzia’s gehouden
3
Een bladzijde
uit het dagboek
van Anne Frank
met een foto van
haar vader.
Een herinnering… 4
Otto Frank overleefde de oorlog, zijn vrouw en dochters niet.
Vlak na de bevrijding schreef hij het volgende: ‘Ik heb niets
kunnen redden, behalve mijn leven. Er is niets over van mijn
gezin, geen foto, geen brief van mijn dochters, niets, niets.’
A Bij thuiskomst kreeg Otto het dagboek van zijn dochter Anne.
Hoe denk je dat het dagboek van zijn dochter Otto Frank geholpen
heeft bij het verwerken van zijn verdriet?
B Ook Esther vindt iets terug.
Welke foto vindt Esther heel speciaal, denk jij? Omcirkel die foto.
Dhriesjem (14 jaar): ‘Het verhaal heeft een
“happy end”, want Esther leerde veel over haar
verleden en ze kreeg foto’s van haar ouders.’
C Ben je het met Dhriesjem eens? Leg je antwoord uit.

Slachtoff er
Helper
Toeschouwer
Dader
Bobs gevecht
Bob Canter In Auschwitz
Iemand hebben om voor te leven
Een keuze?
A Welke woorden komen in je op als je aan Bob denkt?
B Bob vocht tegen de nazi’s. Waarom deed hij dat?
Stel je voor dat jij Bob bent. Maak zijn uitspraak af.
Ik vocht tegen de nazi’s, omdat
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Quincy (14 jaar): ‘Ik vond Bob de
dapperste, omdat hij mensen hielp.
Dat zou ik ook gedaan hebben’.
C Ben je het met Quincy eens?
Leg je antwoord uit.
1
Bob was de buurjongen
van Esther. Hij woont nu
in Israël. Ik kwam hem op
het spoor via internet.
Wat een mazzel was dat!
Hier zie je tekeningen over
het dagelijks leven in Auschwitz.
Welk woord past bij welke
tekening? Zet de nummers bij
de juiste tekening.
1 Ontmenselijking
2 Massamoord
3 Geweld
4 Uithongeren
5 Slavenarbeid
2
6 7
Auschwitz, 1944
Catharina Blitz was één van
de weinige overlevenden van
Auschwitz. Over ontmenselijking
zegt zij het volgende:
‘Mijn haar ging eraf, ik moest
me uitkleden, gevangeniskleren
aantrekken. Er werd een
nummer in mijn onderarm getatoeëerd.
Ik heette nu 63250.
Mijn oude naam werd vergeten.’
A Leg uit wat deze maatregelen met ontmenselijking te maken hebben.
Maurits van Thijn in Auschwitz:
‘Door het raam hebben we elkaar gezien! Dat gaf zoveel steun
en kracht. Ik wist nu dat zij in leven was. Als ik dat niet had
geweten, had ik misschien ook gedacht: laat maar. Ik heb er
genoeg tegen het elektrische draad zien oplopen. Maar ik heb
hoop gehad: overleven we het samen?’
B Ook Maurits van Thijn, de man van Catharina Blitz, overleefde
Auschwitz. Onderstreep drie woorden in het citaat die een positieve
betekenis hebben.
C Kies één van de door jou onderstreepte woorden
en leg uit waarom je dat woord gekozen hebt.
Ik heb onderstreept, omdat
3
Catharina Blitz
en Maurits van Thijn,
vlak na de oorlog.
4
Bob zat ruim een jaar
gevangen in Auschwitz.
Hij maakte daar veel mee.
Bekijk de drie tekeningen.
Voor welke keuze staat Bob hier?

Test je kennis
Wat is een ander woord
voor jodenhaat?
¢ racisme
¢ anti-israëlisme
¢ antisemitisme
2
Wat is een nazi?
¢ Een aanhanger van het
nationaal-socialisme
¢ Een soldaat in het Duitse leger
¢ Inwoner van Duitsland tijdens
de Tweede Wereldoorlog
1
Deze begrippen
komen allemaal
voor in de strip.
Adolf Hitler en zijn partij richtten
een speciale jeugdorganisatie op.
Deze was bedoeld om de Duitse jeugd
op te voeden tot sterke en gehoorzame
Duitsers. Hoe heette die organisatie?
¢ UZ (Unsere Zukunft – Onze Toekomst)
¢ DJM (Die Jugend Marschiert – De Jeugd
Marcheert)
¢ HJ (Hitlerjugend – Hitlerjeugd)
4
In 1935 werden seksuele relaties tussen
joden en niet-joden strafbaar gesteld. Er
werden nog meer wetten aangenomen
die bedoeld waren om
de ‘raszuiverheid’ van het Duits volk
te verbeteren. Hoe worden die wetten
genoemd?
¢ Zuiveringswetten
¢ Anti-joodse wetten
¢ Rassenwetten
3
Ken jij ze?
5
In de nacht van 9 op 10 november 1938
werd er overal in Duitsland geweld
tegen joden georganiseerd. Winkels
werden vernield, synagogen in brand
gestoken, joden afgeranseld en vaak
doodgeslagen. 30.000 joden werden
gearresteerd en in kampen opgesloten.
Waarom wordt die nacht de ‘Kristallnacht’
genoemd?
¢ Vanwege al het gebroken glas
(vooral van etalageruiten)
¢ Vanwege de waardevolle spullen
die de nazi’s die nacht buit maakten,
waaronder veel kristal
¢ Vanwege de strenge vorst tijdens
die nacht
8 9
In februari 1941 werden, als wraak op
de dood van een Nederlandse nazi,
427 mannen van straat opgepakt en
naar een concentratiekamp gebracht.
Slechts één van hen overleefde het. Als
protest tegen de jodenvervolging werd
er overal in Amsterdam en omgeving
gestaakt. Hoe noemen we die staking?
¢ Voorjaarsstaking
¢ Solidariteitsstaking
¢ Februaristaking
7
6
Nadat het Duitse leger Polen had bezet,
werden de joden in dat land gedwongen
om in afgesloten wijken te gaan wonen.
Hoe werden deze openbare gevangenissen
genoemd?
¢ Jodenwijken
¢ Getto’s
¢ JG (Jüdische Gebiete = joodse gebieden)
8
Na de Duitse bezetting van de Sovjet-
Unie in 1941 werden er speciale legereenheden
opgericht die in het bezette
gebied zoveel mogelijk joden moesten
doden. In ruim één jaar tijd werden ruim
1.5 miljoen mannen, vrouwen en kinderen
doodgeschoten. Wat is de naam
van die speciale legereenheden?
¢ Einsatzgruppen
¢ Todesschwadrone (Doodseskaders)
¢ SS
Naast de joden zagen de nazi’s ook de
zigeuners als een minderwaardig ‘ras’.
Honderdduizenden zigeuners zijn door
de nazi’s vermoord. De naam ‘zigeuner’
wordt vaak als discriminerend gezien.
Bij voorkeur worden de namen van de
twee grootste ‘zigeunervolken’ gebruikt.
Wat zijn de namen van deze twee volken?
¢ Boma en Pinti
¢ Roma en Sinti
¢ Roema en Kriti
De geplande en systematische moord
op 6 miljoen joden wordt meestal
de Holocaust genoemd. Dit betekent
letterlijk ‘off er’. Vooral in joodse
kring gebruikt men liever een ander
(Hebreeuws) begrip dat ‘vernietiging’
betekent. Welk begrip is dat?
¢ Genocide
¢ Sjoa
¢ Ramsj
9
10

Slachtoff er
Helper
Toeschouwer
Dader
Barends hulp
Barend
A Vul in:
Naam:
Barend
Geboren:
Aalten, 1921
Werk:
Priscilla (13 jaar): ‘Ik vind het dom van Barend dat
hij zijn leven op het spel zette voor onbekenden.’
1
…………………………………………
Reden voor hulp aan anderen:
…………………………………………
Mijn mening over Barend:
…………………………………………
B Ben je het met Priscilla eens? Leg je antwoord uit.
Voor en tegen
2
Als Esther op haar laatste onderduikadres terecht
komt, hoort zij ’s avonds de boer en boerin praten.
Ze overleggen of ze Esther zullen helpen.
Bedenk een reden om wel te helpen en een reden
om niet te helpen en maak de tekst in de ballonnen af.
Ik vind dat we wel moeten helpen, omdat
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11
Barend heeft Esther
helpen onderduiken.
Ze waren een beetje
verliefd, geloof ik.
3
Echt geholpen En jij?
De volgende uitspraken zijn van mensen die joodse onderduikers
hebben geholpen. Lees de uitspraken en zet bij elke persoon in één
woord welke reden hij of zij had om te helpen.
Gitta Bauer: ‘Wat kon ik anders zeggen dan ‘ik
neem haar in huis’? Dit was geen religieuze of
morele beslissing. Zij was een vriendin en had
hulp nodig.’
Reden:
Ik vind dat we niet moeten helpen, omdat
Johannes de Vries: ‘Als je de deur voor zo
iemand gesloten hield en je zou later horen
dat hij vermoord was, hoe zou jij je de rest
van je leven voelen?’
Reden:
Louisa Steenstra:
‘We vonden het verschrikkelijk dat joden
met hun kinderen midden in de nacht door
de nazi’s werden opgepakt.’
Reden:
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4
Je hebt vast wel eens iemand geholpen. Je vader of moeder,
een vriend of vriendin, of misschien iemand die je niet kende.
Deze vraag gaat over jouw hulp.
A Wie heb je geholpen?
Wat heb je gedaan?
B Ik heb geholpen, omdat...
(Je mag meerdere redenen aankruisen)
l ik me anders schuldig zou voelen
l het een vriend(in) of familielid was
l iemand in nood was
l ik er zelf beter van werd
l het moest van iemand anders
l het volgens mijn geloof zo hoort
l ik het fi jn vind om te helpen
l ik er geld voor kreeg
l iemand oneerlijk behandeld werd
l ik zou willen dat iemand dat ook voor mij zou doen
l ik iets terug wilde doen
l anders…

Slachtoff er
Helper
Toeschouwer
Dader
Zij zagen het gebeuren
De toeschouwer
Dit is een man die toekijkt als de joodse
buurman van Esther in elkaar wordt geslagen
tijdens de ‘Kristallnacht’.
1
A Welke woorden komen er in je op als je aan hem denkt?
Quincy: ‘Als die nazi in zijn
eentje was zou ik wel ingrijpen.’
B Ben je het met Quincy eens?
Leg je antwoord uit.
Mijn oma vertelde dat veel
mensen niets hebben gedaan
tegen de jodenvervolging.
Snap jij dat nou?
Welke hoort er niet bij?
1
3
Bekijk samen met een klasgenoot de tekeningen.
Welke tekening hoort er volgens jullie niet bij en waarom niet?
Tekening hoort er niet bij, omdat …………………………………
………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………
2
2
4
12 13
Waarom niet ingrijpen? ‘Je kunt nooit weten wat je zelf zult doen’
Baden-Baden,
10 november 1938
Duitse joden
werden na de
‘Kristallnacht’
afgevoerd naar
een concentratiekamp.
Langs de
kant stonden
mensen te kijken.
A De meeste mensen deden niets.
Wat denk jij dat hun redenen waren? Vul de tekstballonnen in.
B Omcirkel in het volgende rijtje drie begrippen
die je bij de redenen van deze toeschouwers vindt passen:
ANGST
JODENHAAT
ZELFBESCHERMING
EGOÏSME
MACHTELOOSHEID
LAFHEID
ONWETENDHEID
ONVERSCHILLIGHEID
3
Ed van Thijn en
zijn moeder kort
na de oorlog
In de oorlog zat Ed van Thijn ondergedoken. Aan het einde
van de oorlog werd hij verraden. Hij bleef in leven omdat er
toen geen treinen meer naar de concentratiekampen gingen.
Ed van Thijn: ‘Je kunt nooit weten wat je zelf zult doen. Echt niet.
Je weet bijvoorbeeld niet wat je zult doen als je ziet dat iemand
in elkaar wordt geslagen. De meeste mensen zullen doorlopen
omdat ze bang zijn. Die mensen kun je niet veroordelen. Je kunt
wel mensen veroordelen die mee-meppen. En je kunt mensen
bewonderen omdat ze ingrijpen.’
A Welke mensen kun je volgens Ed van Thijn niet veroordelen
en welke mensen wel?
wel :
niet :
B Ben je het daarmee eens? Leg uit.
4

Slachtoff er
Helper
Toeschouwer
Dader
Wie doet nou zoiets?
De bewaker
Hier zie je een bewaker in Auschwitz.
A Welke woorden komen in je op als je aan hem denkt?
Vanisha (14 jaar): ‘Ook mensen die niet
gek zijn kunnen zoiets ergs doen.’
B Ben je het met Vanisha eens? Leg je antwoord uit.
Er hebben veel mensen
meegewerkt aan
de jodenvervolging.
1
Daders
2
Het vermoorden van zes miljoen
joden gebeurde stap voor stap.
Bij elke stap werkten mensen
mee, de daders.
Waarom
deden
ze dat?
Aan welke stap van de jodenvervolging
werkten deze daders
mee? Zet de nummers van de
stappen bij de juiste tekeningen.
1 Discriminatie
(buitensluiten van joden)
2 Arrestatie
(oppakken van joden)
3 Deportatie
(vervoer naar
concentratiekampen)
4 Moord
(Het vergassen van joden)
5 Het organiseren van
de jodenvervolging
14 15
Waarom meewerken? Wie zijn er verantwoordelijk?
Welke gedachte
past volgens jou het
beste bij welke dader?
Zet in elke ballon
een nummer.
3
1
‘Het zijn vijanden van ons volk.
Ik doe wat me bevolen is.’
2
‘Ik haat de joden. Ik wil dat ze
allemaal gedood worden.’
3
‘Ik heb niet speciaal iets tegen
joden. Ik doe mijn werk gewoon
zo goed mogelijk’
4
‘Het maakt me niet uit wat er
met die mensen gebeurt.
Ik verdien tenminste wat extra’
Wie zijn het meest verantwoordelijk voor de jodenvervolging
en wie het minst verantwoordelijk? Zet ze in het schema. Werk
samen met een klasgenoot.
Adolf Eichman
had de leiding
over de deportatie
van de joden
Vader van Fritz
lid van de nazipartij
Minst verantwoordelijk
Lid van een
‘Einsatzgruppe’
Rudolf Höss
kampcommandant
van Auschwitz
Stoker op de trein
naar Wester bork
Bewaker in
Auschwitz
4
Adolf Hitler
leider van het
Duitse rijk
Nederlandse
Politieagent
Meest verantwoordelijk

Woordpuzzel
Omschrijvingen
1 Doorgangskamp in de provincie Drenthe. (p.36)
2 Een door de nazi’s georganiseerde jacht op
joden. (p.18)
3 Concentratie- en vernietigingskamp in Polen. (p.46)
4 Wat Esther deed nadat haar ouders waren
opgepakt. (p.21)
5 Dit moest je in Nederland vanaf 1942 zichtbaar
op je kleding dragen als je joods was. (p.17)
6 Hitler gaf deze speciale eenheden de opdracht
om in de Sovjet Unie alle joden te vermoorden. (p.40)
7 Hitler gaf joden de schuld van alle ellende
in Duitsland. Hij maakte ze tot ……… (p.10)
8 Term voor het afvoeren van joden per trein naar
de kampen in Oost-Europa. (p.41)
9 Term voor het onterecht ongelijk behandelen
van mensen.
10 In deze nacht van 9 op 10 november 1938
organiseerden de nazi’s in heel Duitsland geweld
tegen joden. (p.14)
11 Een grote staking in februari 1941 die uitbrak in
Amsterdam als protest tegen de jodenvervolging.
(p.17)
12 Belangrijkste reden van de familie van Barend
om Esther te helpen (p.24)
13 Gebouw waar joden bij elkaar komen om
hun godsdienst te beoefenen. (p.8)
14 Ritueel waarbij jongens van dertien jaar voor
de joodse godsdienst volwassen worden. (p.8)
15 Aanhanger van Hitler. (p.12)
16 Hier ging Bob na de oorlog heen. (p.57)
17 Naam van het commando in Auschwitz waar
Bob ging werken. (p.47)
18 Naam voor een stadsdeel in het bezette Polen
waar joden werden opgesloten. (p.40)
19 Ander woord voor jodenhaat. (p.11)
20 Term voor de systematische moord op joden
in Europa door de nazi’s. (p.57)
Als je de gevonden letters in de goede
volgorde zet vind je achterstevoren een zin.
Al deze begrippen
staan ook in de strip.
Herken jij ze?
1 Q 2
3 4
5 6 A H R
N 7
8 P O
9 10
11 L 12
F 13 K
14 J D
M 15
16 17
19 G C
20 I B
A B C D E F G H I J K L M N O P Q R
Colofon Uitgave en productie: Anne Frank Stichting / Redactie: Ruud van der Rol, Lies Schippers, Marian Stegeman / Vormgeving: Karel Oosting / Tekeningen: Eric Heuvel / Druk: Proost NV,
Turnhout, België / Foto’s: Anne Frank Stichting-Anne Frank Fonds - Bildarchiv Preussischer Kulturbesitz - Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie - Yad Vashem - Lotte Stekelenburg
Ronald Sweering - Maurits van Thijn en Catharina Blitz - Gay Block and Malka Drucker, Rescuers: Portraits of Moral Courage in the Holocaust, Holmes & Meier 1992 / Met dank aan de docenten
en leerlingen van: Gomarus College, Leeuwarden - Havo Notre Dame des Anges, Ubbergen - KSG De Breul, Zeist - OSG De Meergronden, Almere - Piter Jelles College, Leeuwarden - Stebo, Den
Haag - Strabrecht College, Geldrop - Valuascollege, Venlo - CSG Comenius, Leeuwarden / Met speciale dank aan: Steffi e van den Oord en Karel Bockweg en de leerlingen van het Pieter Nieuwland
College: Niels Westenberg - Priscilla Obeng - Quincy Vaz - Martha Beckers - Adinda de Jong - Dhriesjem Bhawanibhiek - Vanisha Kanhaisingh / © 2007 Anne Frank Stichting
E
18