Bekijk werkstuk - Provincie Drenthe

Ieper
Kleine stad met een aangrijpend verhaal
Profielwerkstuk 20-11-’12
Floor Blaauwwiekel & Joyce Vinke
H5i
Begeleider: Dhr. Houwman.
Geschiedenis
2

8
7
6
1 - Antwerpen
2 - Brussel
3 - Gent
4 - Brugge
5 - Oostende
6 - Ieper
5
7 - Diksmuide
8 - Nieuwpoort
9
9 - Menen/Messines
4
Kaart België
3
2
1
3

Kaart van Ieper met de plaatsen genoemd in het werkstuk
3
5
2
9
10
1 - Ieper ……………………..
1
17
4
14
6
15
12
13
11
19
16
7
18
11 - Frezenberg
2 - Diksmuide 12 - Bellewaerde
3 - Bikschote 13 - Zillebeke
4 - Langemark 14 - Hollebeke
5 - Boezingen 15 - Houthulst(bos)
6 - Sint-Juliaan 16 - Polygoonbos
7 - Geluveld 17 - Messines/Mesen
8 - Menen 18 - Passchendaele
9 - Wijtschate 19 - Zonnebeke
10 - Pilkem
8
4

Voorwoord
Wij zijn Floor en Joyce uit Havo 5. Wij besloten om het profielwerkstuk samen te
maken. Als vakken hadden wij gekozen geschiedenis en economie. Uiteindelijk
hebben wij voor geschiedenis gekozen omdat wij dit beiden interessanter vonden.
Het kiezen van een onderwerp vonden wij niet gemakkelijk. We wisten ongeveer wel
wat we wilden, iets in de richting van oorlog. Toen kwam de vraag welke oorlog. De
opa van Floor kwam toen met het idee om het over Ieper te houden. We hadden
allebei nog nooit van Ieper gehoord. Maar nadat wij ons wat verdiept hadden in het
onderwerp Ieper leek het ons een uniek en interessant onderwerp.
Wij kwamen erachter dat Ieper best makkelijk bereikbaar is met de auto. Na overleg
met onze ouders hebben een onderzoeksreis gepland naar Ieper met de vader van
Floor.
Wij willen met ons profielwerkstuk een beter beeld van de Eerste Wereldoorlog
krijgen omdat er niet veel aandacht besteed word aan dit onderwerp omdat
Nederland neutraal was.
Een aantal mensen die wij graag willen bedanken zijn:
Meneer houwman voor het begeleiden van dit werkstuk.
de vader van Floor voor het vele helpen aan het werkstuk en het begeleiden in Ieper.
Ook de rest van de ouders voor de kleinigheidjes.
De opa van Floor voor het controleren van het werkstuk.
Meneer Bijleveld en Albring voor literatuurtips.
5

Inhoudsopgave
Kaart België 3
Kaart van Ieper met de plaatsen genoemd in het werkstuk 4
Voorwoord 5
Inhoudsopgave 6
Inleiding - De oorzaken en de aanleiding van de Eerste Wereldoorlog 7
Hoofdstuk 1 - Ieper van 1914 tot en met 1918
§1. Betrokkenheid van Ieper in de Eerste Wereldoorlog 10
§2. Duitsers beginnen aan de strijd om Ieper te veroveren.
1 e 12
veldslag om Ieper (19 okt. tot 10 november 1914)
§3. Duitsers ontdekken een nieuw wapen: gifgas
2 e 14
slag om Ieper (22 april tot 25 mei 1915)
§4. De tragedie bij Passchendaele
3 e 16
slag om Ieper (31 juli tot 10 november 1917)
§5. De Duitsers doen een laatste poging om Ieper te veroveren.
18
De laatste slag en het einde van de oorlog.
(18 maart tot 29 april 1918 / 11 november)
§6. Conclusie van het verloop van de veldslagen aan het front bij Ieper 20
Hoofdstuk 2 - Het leven van een soldaat aan het front bij Ieper
§1. Leven in een loopgraaf. 21
§2. De verandering van kleding en de voorziening van voedsel. 23
§3. Bewapening aan het westelijke front 25
§4. Relaties onderling tussen de strijdende partijen 28
§5. Shellshock. 29
§6. Plastische chirurgie in de Eerste Wereldoorlog. 30
Hoofdstuk 3 - Ieper na de oorlog (onderzoek)
§1. De wederopbouw van Ieper 31
§2. Hoe wordt de Eerste Wereldoorlog herdacht in Ieper 33
Bijlagen 40
Nawoord 44
Logboek 45
Bronvermeldingen 51
6

Inleiding
De oorzaken en de aanleiding van de Eerste Wereldoorlog.
De Eerste Wereldoorlog was een oorlog waar alle grootmachten van de wereld
meevochten. De oorlog duurde van 28 juli 1914 tot 11 november 1918. Het uitbreken
van deze grote oorlog kwam door meerdere indirecte oorzaken. Waar uiteindelijk de
moord op Franz Ferdinand de laatste druppel was. Vaak wordt deze moord gezien
als de directe reden, oftewel de aanleiding.
De Eerste Wereldoorlog werd in het begin enorm onderschat door de landen zelf en
door de soldaten. Velen dachten met kerst al terug te zijn. Dit liep totaal anders..
Wanneer de Eerste Wereldoorlog uitbreekt op 28 juli 1914 is dit een gevolg van de
moord op Franz Ferdinand, de kroonprins van Oostenrijk-Hongarije. Prins Ferdinand
en zijn vrouw Sophie Chotek worden vermoord op 28 juni 1914 door een Bosnische-
Servische nationalist Gavrilo Princip.
Servië werd beschuldigd door Oostenrijk(-Hongarije) dat er een complot was
gemaakt met het doel prins Ferdinand te vermoorden. Door Oostenrijk werd er op 23
juli 1914 een ultimatum gesteld aan de regering van Servië. Het ultimatum wordt ook
wel het Juli-ultimatum genoemd. Servië stemde met vrijwel alle eisen van Oostenrijk
in, behalve één eis. Daarin stond dat er juridische maatregelen genomen moesten
worden tegen de mensen die in het complot zaten achter de moord op Franz
Ferdinand en waarbij men rekening moest houden met de Oostenrijkse regering. De
Servische regering vond dit ongrondwettelijk en een beschadiging van de
soevereiniteit en wees deze eis dus af.
Doordat de Servische regering dus niet instemde met alle eisen uit het ultimatum
verklaarde Oostenrijk de oorlog aan Servië.
Nogmaals: de moord op de prins Ferdinand is de aanleiding tot de Eerste
Wereldoorlog; de echte oorzaken lagen veel dieper.
Vrijwel alle grootmachten in de wereld waren verdeeld in twee conflicterende
allianties: de Geallieerden en de Centralen. De Geallieerden bestonden uit Groot-
Brittannië, Frankrijk en Rusland (ook wel de Triple Entente genoemd) plus Italië. De
Centralen bestonden uit Duitsland, Oostenrijk-Hongarije, het Ottomaanse Rijk en
Bulgarije. Er was een dreigende situatie in Europa want zodra een land oorlog kreeg
met de ander werden er automatisch andere landen bij ingetrokken door de
bondgenootschappen.
7

Roze: Centralen
Blauw: Geallieerden
Groen: Neutrale landen
Door de bondgenootschappen is er een dreigende situatie in de wereld. Europese
landen zijn erg nationalistisch en zo erg gewaagd aan elkaar.
1. De Fransen waren nog altijd boos over het feit dat ze in 1870 de Frans-Duitse
oorlog hadden verloren. Frankrijk had in die oorlog Elzas-Lotharingen moeten
afstaan aan Duitsland. De Fransen wilden dus wel oorlog met Duitsland om dat
gebied terug te winnen. Elzas-Lotharingen is een gebied wat op de grens van
Duitsland en Frankrijk ligt. Waar Frankrijk geen rekening mee had gehouden, was dat
het Duitse landleger het sterkste was.
2. Engeland is het eerste land dat zich sterk industrialiseerde (eind 18e eeuw). In
Duitsland kwam de industrie veel later op (laatste helft 19e eeuw). Deze industrie
was daardoor veel moderner, en dus ook sterker. Ook had Engeland een grote vloot
en het zag er naar uit dat Duitsland ook een grote vloot kreeg. Kortom, Engeland
wilde Duitsland klein houden.
3. Afrika en Azië werden veroverd door kolonisatoren. De belangrijkste kolonisatoren
waren Frankrijk, Engeland, Spanje, Portugal en Nederland. Op een gegeven moment
wilde Duitsland ook kolonies voor een beter “image”, alleen bijna alles was al bezet
dus leidde dit tot grote irritaties onder de Duitsers.
4. Servië was nog niet zo lang onafhankelijk van Turkije en had daarom nog steeds
een bloedhekel aan de Turken. Dat kwam goed uit, want Rusland wou eigenlijk wel
grote delen van het Ottomaanse Rijk inpikken voor de kleine toegang van de Zwarte
Zee naar de Middellandse Zee en voor ijsvrije havens aan de Middellandse Zee. Zo
wilde Servië dus graag met hun “grote broer” meedoen. Met het landjepik ten koste
van de Turken.
8

Dit allemaal samen waren oorzaken van de Eerste Wereldoorlog. Zo botst Servië dus
met Oostenrijk-Hongarije (centraal) maar heeft steun van de Russen. Dus wanneer
Oostenrijk-Hongarije aan Servië oorlog verklaart op 28 juli 1914 was het een
sneeuwbal effect. Oostenrijk-Hongarije hoorde bij de Centralen dus kreeg steun van
Duitsland en later ook het Ottomaanse rijk. Servië was dan geen lid van de
geallieerden maar had steun van Rusland en Rusland behoorde wel tot de
geallieerden. Zo kwamen er door de bondgenootschappen een grote oorlog.
9

Hoofdstuk 1 – Ieper van 1914 tot en met 1918
betrokkenheid van Ieper in Eerste Wereldoorlog
Het eerste idee om de oorlog te voeren was volgens Het von Schlieffenplan. Het von
Schlieffenplan was bedacht door de Duitse generaal Alfred Graf von Schlieffen, Dit
aanvalsplan is bedacht om het vechten van een tweefronten oorlog te voorkomen.
De generaal had berekend dat de Fransen gemiddeld twee weken over de
mobilisatie deden en de Russen acht weken. De Duitse generaal wilde dat het
Duitse leger zo snel mogelijk de Fransen
versloegen om zo meer soldaten naar het
oosten te sturen. De Duitsers wilden Frankrijk
via Parijs binnenvallen omdat bij Elzas-
Louteringen een sterke verdediging stond zo
konden ze de Fransen via achteren aanvallen.
Bij deze aanval werd niet rekening gehouden
met Nederland en Belgie deze wilden neutraal
blijven.
Generaal van Moltke kwam erachter dat door
Nederland een grote omweg zou zijn en
eigenlijk onnuttig. België stond voor een keus: of
ze moesten vechten en proberen de Duitsers
tegen te houden of ze moesten opgeven en hun land af staan aan Duitsland. België
koos voor het eerste en maakte zich ook klaar voor een oorlog.
Het plan werd dus aangepast en het ging alleen nog maar door België
Ieper werd voor het eerst in de oorlog betrokken op 7 oktober 1914 er kwamen toen
twee Duitse ruitereenheden in het oosten van de stad. De burgermeester van Ieper,
René Colaert- de Neckere vraagt hun de stad te sparen. De burgermeester wordt
vastgehouden samen met andere burgers om de eis om 70000 frank in losgeld te
krijgen kracht bij te zetten. De stad wordt geplunderd door de Duitsers. Maar
desondanks komen de burgermeester (die vrijgekocht is voor 65 000 euro) en
burgers met de schrik vrij van de Duitsers. De Duitsers vertrekken de volgende dag
richting Frankrijk.
Als de Duitsers in september 1914 bij Nieuwpoort de zee bereiken, staat de frontlijn
vrijwel vast. Die frontlijn is de zogenaamde Ijzerlinie. Die is genoemd naar het riviertje
de IJzer dat bij Nieuwpoort in zee stroomt en waar het front gedeeltelijk langs liep.
Ieper lag pal op de frontlijn. De legers begonnen zich in te graven en de loopgraven
te verbeteren. De Duitsers hadden ongeveer 10% van Frankrijk in bezit genomen. Dit
front zal pas tegen het eind van de oorlog weer echt in beweging komen.
10

Wanneer de Duitse generaal Von Moltke in het najaar van 1914 wegens ziekte
verdwijnt, vervangt Erich von Falkenhayn hem. Deze Duitse generaal wil een poging
doen om de Geallieerde linies te doorbreken. Von Falkenhayn denkt dat er nog kans
is op de overwinning in het westen en bereidt zich voor op een groot offensief.
Ondanks de vele tegenslagen denkt hij dat ze nog kunnen winnen in het westen.
Rusland mobiliseerde zich sneller dan de Duitsers verwacht hadden en de Centralen
konden met moeite het Russische leger in bedwang houden. Ook in het westen
verliep het niet helemaal als verwacht.
Von Falkenhayn bedacht een plan waar hij de Geallieerden van hun linies in
Vlaanderen af wilden stoten om vanuit daar door te trekken naar de Franse
havenstad Abbeville. Als dit lukte dan waren alle Franse havens aan het kanaal in
Duits bezit, hierdoor moesten de Engelsen een forse omweg maken voor het leveren
van versterking. Als dit plan van Von Falkenhayn lukte, zou dit een grote overwinning
zijn voor het Duitse leger en een morele klap voor Frankrijk en Groot-Brittannië en
het zou kunnen leiden tot een overwinning aan het westelijke front. Keizer Wilhelm II
had veel vertrouwen in Von Falkenhayn. Hij liet het vierde en zesde leger samen in
de buurt van Ieper samenkomen. De Engelsen gingen naar Ieper na de val van
Antwerpen om de Fransen en de Belgen te helpen met de verdediging tegen de
Duitsers. De Duitsers beginnen nu aan hun “race naar de zee”.
11

Duitsers beginnen aan de strijd om Ieper te veroveren.
1 e slag om Ieper (19 oktober 1914 - 10 november 1914)
De eerste slag van Ieper is niet één grote slag maar een aaneenschakeling van
bloederige gevechten die we de eerste slag van Ieper noemen. Er wordt geschat dat
er tijdens al die gevechten bij Ieper rond de 150.000 Geallieerde soldaten en 135.000
Duitse soldaten sneuvelden. De geallieerde legers bij Ieper bestonden voornamelijk
uit beroepssoldaten en de Duitse legers uit veel bijna getrainde vrijwilligers. De
Geallieerden namen op 14 oktober 1914 positie in bij Ieper.
Het Ypres Salient. (Ieperboog)
De Ieperboog of Ypres Salient is een boog
aan het westelijke front van de Eerste
Wereldoorlog. (zwarte lijn op afbeelding)
Deze uitstulping rond de Belgische plaats
Ieper was waar de Geallieerden vrijwel tegen
het Duitse bezette gebied aanzaten. De
Ieperboog of Ypres Salient kwam nog meer
onder druk te staan toen Langemark en Sint-
Juliaan in Duitse handen kwamen. Aan de
Ieperboog is vier jaar lang blijvend strijd
gevoerd tussen de Geallieerden en
Centralen. Steeds maar in de hoop op een
extra kilometer grond.
De eerste slag die plaats vond in de buurt van
Ieper was de slag om de IJzer die begon op
16 oktober. De Belgische koning Albert gaf
het bevel om een dertig kilometer lange
strook grond tussen Nieuwpoort en Diksmuide aan de rivier de IJzer te bezetten.
Deze dertig kilometer werd verdeeld over:
- De Fransen: zij bezetten de rechterflank vanaf Boezingen tot aan Ieper.
- De Britten: zij zijn verantwoordelijk voor Ieper.
- De Belgische legers kregen de rest van de dertig kilometer.
De legers moeten zichzelf zo snel mogelijk mobiliseren voor een aanval. Dit wordt
een race tegen de klok want de Duitsers zijn al begonnen met het graven van nieuwe
loopgraven en het verbeteren van oudere. Een dag later op 17 oktober vallen de
eerste Duitse granaten op Diksmuide en Nieuwpoort beide steden staan volledig in
de brand. De Duitsers blijven op het al verzwakte Belgische leger schieten. En in de
nacht van 21 en 22 oktober 1914 lukt het de Duitsers de rivier over te steken. De
Belgische koning besluit de sluizen bij Nieuwpoort open te gooien zo ontstond er een
ondoordringbaar moeraslandschap voor de Duitsers. De Duitsers zijn door dit
moeraslandschap gedwongen terug te keren achter de IJzer.
12

Wanneer de Duitse soldaten na dagenlange marsen en slechte reserves de Britse en
Franse troepen tegen komen (in Bikschote en Langemark) kwam er gelijk een
aanval. De Duitse soldaten verloren dik van de ervaren legers. De Duitsers gingen
zich ingraven. Deze korte slag wordt ook wel de eerste slag van Langemark
genoemd ( 21 tot 23 oktober).
De Duitse soldaten vallen op 21 oktober 1914 om 6:00 aan en gaan massaal
afgemaakt worden door de Britten, Deze gebeurtenis staat ook wel bekend als de
‘Kinderdood van Ieper’ en de Duitsers blijven vier dagen doorgaan maar verliezen
heel veel manschappen en winnen bijna geen grond. De Duitsers proberen meerdere
plekken te veroveren zoals
Geluveld op 29 oktober 1914 dit
maal lukt het de Duitsers om de
geallieerde linie door te breken en
Geluveld te veroveren. Dit wel ten
koste van vele Duitse soldaten.
Wanneer de Duitsers hun gebied
verder willen vergroten verliezen ze
Geluveld maar veroveren ze
Menen en Wijtschate wel. Menen
word later gebruikt op 11 november
om de Britten te verjagen uit Ieper.
De Duitsers, die nu in meerderheid
zijn met 18.000 man tegen de 8000 Britten, verliezen alsnog deze poging om Ieper te
veroveren.
De tweede slag van Langemark vond plaats op 10 en 11 november ze wilden
Langemark en Bikschote veroveren. Dit lukte ook deze keer niet helemaal, alleen
Bikschote kwam definitief in de handen van de Duitsers
Wanneer op 11 november de Pruisische garde verliest bij een beslissende aanval om
Ieper te veroveren loopt de eerste slag van Ieper ten einde. De Pruisische garde
maakte namelijk geen enkele kans tegen het ingegraven Britse leger. De
weersomstandigheden werden slechter en slechter en niemand had zich voorbereid
op deze oorlog…
13

De Duitsers ontdekken een nieuw wapen: gifgas.
2 e slag om Ieper (22 april 1915 - 25 mei 1915)
Uit frustraties van de Duitsers om de tegenvallende eerste slag wordt Ieper zwaar
beschoten, bijna honderd Duitse kanonnen vuren granaten af op de stad. Ook de
Dikke Bertha, een houwitser met een doorsnede van 42 cm, werd toen gebruikt. De
hele stad wordt verwoest, er staan ontelbare gebouwen en huizen in brand en er
vallen veel slachtoffers. De inwoners die nog leefden vluchtten in de dagen erna weg
uit Ieper.
Eind maart 1915 worden er 5730 cilinders met in totaal 160.000 kilo samengeperst
chloorgas ingegraven aan het Duitse front. Het doel was om Pilkem in te nemen want
dan is het misschien mogelijk om Ieper ook te bemachtigen. Het chloorgas is een
zeer giftig gas dat bij een concentratie van 0,1% in de lucht al dodelijk is. De 5730
cilinders zouden een front van 6 kilometer van het dodelijke gas kunnen voorzien.
Op 15 april is het gas, als de wind uit de goede richting komt, klaar voor gebruik. De
eerste slachtoffers van dit gifgas waren de Duitsers. In de wachttijd op de aanval
wilden gasflessen nog wel eens lekken en bij het opendraaien van de flessen, wat
met de hand gebeurde, raakten er verscheidene Duitse soldaten gewond door het
gifgas.
Op 22 april 1700 uur is het dan zover, de 5730 cilinders worden opengedraaid en
een grote groene wolk van chloorgas gaat richting het front van de Britten, Fransen
en Belgen. Voor ze het weten worden
ze allemaal getroffen door het gif, De
hulpposten stromen vol met soldaten
die ernstig gewond zijn. Er ontstaat een
groot gat in het front van de Fransen,
ook een klein deel van het Belgische
front krijgt met het chloorgas te
verduren. Ongeveer 6000 Fransen laten
het leven. De Canadezen proberen het
gat in het nog op te vullen, maar ook zij
verliezen een groot deel van hun leger.
Als het front bij Langemark is veroverd, verplaatsen de Duitsers zich naar een ander
front bij Sint-Juliaan en zetten daar op 24 april nog een gasaanval in. Ze hebben
weer groot terreinwinst maar de Canadezen zijn primitief voorbereid met
geïmproviseerde gasmaskers, en weten het gat weer aan te vullen, en de Duitsers
tegen te houden. De dag na die gifgasaanval valt de York and Durham Brigade, een
Brits leger, Het Duitse leger aan. Dit met weinig succes, het leger verliest tweederde
van zijn mannen.
14

Van 8 tot en met 13 mei wordt er gevochten bij Frezenberg, ook ditmaal lichtelijk
succesvol voor de Duitsers. Bij de eerste aanvallen van de Duitsers weten de Britten
ze tegen te houden maar, bij de laatste aanval drijven de Duitser de Britten een
stukje terug en hebben ze een terreinwinst van ongeveer 3 kilometer.
Tot 25 mei wordt er nog gevochten bij Bellewaarde, deze Duitse aanvallen worden
op 25 mei 1915 gestaakt. De Ypres Salient, is een stuk terug geschoven en ligt nu
erg dicht bij de stad Ieper zelf.
Er zit een 3e slag aan te komen, om de Ypres Salient nog verder naar achter te
dringen en Ieper te veroveren...
Soldaten die vluchten voor het gifgas
15

De tragedie bij Passchendaele.
3 e slag om Ieper (31 juli 1917 - 10 november 1917)
De derde slag om Ieper werd vooraf gegaan door de gevechten bij Messines. Tijdens
die gevechten hadden de Britten de Duitsers al aanzienlijk teruggeslagen.
Bij de eerste en de tweede slag bij Ieper waren het de Duitsers die de aanval
begonnen. Maar bij de derde waren het de Britten die een aanval hadden gepland
dit mede door de kleine overwinning bij Messines. Eerst had generaal Plumer
bedacht om gelijk na de overwinning bij Messines aan te vallen bij Passchendaele
omdat de Duitse troepen waarschijnlijk nog zwak waren, Maar doordat de Russen
vrede hadden gesloten met de Duitsers kwamen de troepen van het oostfront
versterking bieden aan het Duitse
front. De directe aanval na de
overwinning bij Messines was niet
meer mogelijk.
Sir Douglas Haig had een aanval
zorgvuldig gepland op 31 juli 1917
en eindigde bij de val van
Passchendaele. De bedoeling was
om de Duitsers tegen te houden,
omdat de Fransen bij de slag om de
Somme ontzettend verzwakt waren.
Het lukte de Geallieerden om een
kleine terreinwinst te boeken en de
derde slag te winnen. Maar dit was
niet helemaal hoe Haig het in
gedachten had. Het was een
rampzalige slag in de eindeloze
modder, een ontzettend grote
hoeveelheid soldaten stierven niet
alleen doordat ze neergeschoten
werden, maar ook door verdrinking,
of stikten in een modderpoel. Het
regende ontzettend veel, het terrein
was amper betreedbaar voor de
soldaten en de soldaten wisten dat
de strijd onbegonnen werk zou
worden maar betraden het aanvalsterrein toch.
16

Voorafgaande aan de slag voerden de Duitsers op 12 juli opnieuw een gasaanval
uit, dit maal met het mosterdgas. Een nieuw gas dat meer mensen gemakkelijk van
het leven kan beroven. De Britten zetten 4 dagen na deze gasaanval een groot
bombardement met ruim 4 miljoen bommen in richting het Duitse front.
Door veel uitstel vanwege het weer zetten de Britten op 31 juli hun aanval in, de 3 e
slag begint. Helaas voor de Britten gaat dit minder goed als dat ze hadden verwacht.
Door de grote hoeveelheid modder kwamen de tanks amper vooruit en kwamen vast
te zitten. De terreinwinst viel erg tegen, de Britten hadden op meer gehoopt.
Op 10 augustus proberen de Britten weer een massale aanval in te zetten tegen het
Duitse front. Maar ook deze mislukt.
Haig en zijn medebedenker van de massale aanvalsplannen, generaal Cough,
komen tot de conclusie dat ze iets nieuws moeten bedenken om de gewenste
terreinwinst te krijgen. Samen met Plumer bedenken zij een tactiek, waarbij ze in
plaats van grote massale aanvallen, kleine gerichte aanvallen gaan doen. Deze
tactiek wordt op 20 september beloond met succes. Het Polygoonbos wordt
ingenomen. De Flandern-I Stellung is voor de Duitsers zo belangrijk dat ze al hun
legers daar voorop zetten. Dit was niet succesvol voor de Duitsers, ze stierven bijna
allemaal door de sterkere aanval van de Britten.
De oktobermaand in 1917 aan het front is een van de natste maanden van de eeuw.
Het hele slagveld wordt een en al modder, en met veel moeite bereiken de Britten
hun nieuwe positie om aan te vallen, de artillerie meenemen is niet mogelijk. De
aanval kon dus niet ingezet worden als normaal door eerst het Duitse front te
beschieten en te bombarderen. De geallieerden proberen Passchendaele in te
nemen maar dit mislukt omdat de Duitsers genoeg wapens hebben om ze tegen te
houden.
13 oktober 1917, de Canadezen vervangen de Australische en Nieuw-Zeelandse
troepen en beginnen op 26 oktober aan hun ‘Road to Passchendaele’. Op 6
november wordt de modderzooi, wat eerder het dorpje Passchendaele was, eindelijk
ingenomen door de Britten. Op 10 november worden de aanvallen stopgezet, omdat
de soldaten gewoon op waren door de strijd in de modder.
Na 100 dagen uitzichtloos in de modder te vechten zijn ongeveer 340 000 Britse
soldaten en 250 000 Duitse soldaten gesneuveld..
Britse soldaten op het slagveld bij
Passchendaele die in de diepe
modder een slachtoffer weg
proberen te brengen
17

De Duitsers doen een laatste poging om Ieper te veroveren.
Laatste slag en het einde van de oorlog
(18 maart 1918 - 29 april 1918 / 11 november)
Als de Duitsers vrede sluiten met Rusland (op 18 maart 1917 in Brest-Litovsk)
verandert het beeld van de oorlog totaal. De Duitse troepen van het oostfront konden
verplaatst worden naar het westelijke
front, waar zij ook snel de oorlog
wilden winnen. Dit wilden ze zo snel
mogelijk want de Amerikanen gingen
zich bemoeien met de oorlog en de
Duitsers waren niet opgewassen
tegen zoveel manschappen als de
Amerikanen erbij kwamen. Ook werd
er na het verdrag van Brest-Litovsk
een andere manier van aanvallen
gebruikt door de Duitsers.
De vierde slag van Ieper wordt ook
wel de Leieslag genoemd en vindt
plaats op 18 maart 1918. De Duitsers
waren in de meerderheid, want
vanwege de vrede met Rusland
konden de Duitse soldaten naar het
westelijk front. De Duitsers vielen aan
met de speerpunttechniek.. De
speerpunttechniek was iets nieuws in
het voeren van een oorlog. De tactiek
is om op zwakke plaatsen aan te
vallen met kleine eenheden (niet
groter dan een of een paar bataljons)
om daarna te voet het veroverde
gebied te beschermen.
De Duitsers hebben problemen met het oversteken van de IJzer deze 12 meter
brede rivier zit hun in de weg. Het oversteken van de rivier de IJzer was erg lastig
want de Geallieerde schoten constant op de overstekende Duitsers. Op 18 maart
1918 begint de aanval bij Diksmuide hier worden ’s morgens vanaf 3 uur tot 5 uur
gasgranaten gegooid. Tevens wederzijdse beschietingen van de geallieerde- en
Duitse stellingen. De Duitsers steken, ondanks de constante beschietingen van de
Geallieerden, de IJzer over.
18

Op 21 maart 1918 vallen de Duitsers nog één keer over het gehele westerse front
aan om te proberen de Geallieerde linies te doorbreken. Hierbij vallen er honderden
doden. Op 9 april 1918 starten de Duitsers hun offensief en op 25 april 1918 begint
de slachting bij Kemmelberg, waar de Duitsers de hele nacht gasgranaten gooien op
de Geallieerde. De Fransen beschermen hun stellingen met bombardementen vanuit
vliegtuigen.
De Duitsers winnen bij deze slachting van
Kemmelberg een stuk grond en de Fransen moeten
zich een stuk terugtrekken. Op 12 april vechten de
Duitsers met alle macht tegen de Britten, de Duitsers
zijn in de Britse linies gekomen maar de Britten
verdedigen zich en winnen ook deze keer van de
Duitsers.
Op 29 april 1918 wordt het offensief op het westerse
front gestaakt door een bevel van de Duitse generaal
Erich Ludendorff en marcheren de Duitsers door
richting Parijs maar op 4 juni 1918 mislukt ook dit
offensief.
Op 28 september 1918 verlaten de Duitsers Langemark ze worden door de
Geallieerden uit het bos van Houthulst gejaagd waar ze de afgelopen vier jaar
ingegraven zaten. De Geallieerden verjagen hierna de Duitsers van het hele
westelijke front. Overal laten ze veel materiaal achter, zoals Yperiet. Dit is gifgas wat
heel veel is gebruikt, ook aan het front bij Ieper. Op 11 november 1918 om 11uur ’s
ochtends wordt de Eerste Wereldoorlog beëindigd door een wapenstilstand.
Soldaten vieren dat de oorlog eindelijk voorbij is.
19

Conclusie van het verloop van de veldslagen aan het front bij
Ieper.
De Ypres Salient is een van de zwaarst getroffen plaatsen in de Eerste
Wereldoorlog. De stad Ieper was compleet verwoest en na vier jaar in de loopgraven
oorlog gevoerd te hebben met alleen maar negatieve gevolgen.
Bijna elke veldslag verliep het
zelfde. Er werd telkens tussen
twee fronten, het enige dat
verschilde was welke kant
begon met aanvallen. Elke
aanval was onvoorspelbaar, er
werden nieuwe wapens
ontwikkeld, nieuwe
aanvalstechnieken werden
bedacht maar de terreinwinst
was elke veldslag bijna nihil.
De gevechten waren ondanks
alle slachtoffers nutteloos, geen van de partijen hebben gewonnen of hebben succes
gehad. Er was geen grond gewonnen, ze hebben vier jaar gevochten in de koude,
modderige, vieze loopgraven voor niets.
Hedendaags wordt Ieper nog steeds als een belangrijke plaats in de Eerste
Wereldoorlog gezien. Het wordt ook wel een Vredesstad genoemd. Er komen veel
toeristen, waaronder vooral Britten, de plaats bekijken. Voor Nederlanders is deze
plek niet bekend omdat zij niet vochten in deze slag veel mensen hebben dus ook
geen idee wat de veldslagen van Ieper waren en wat zij betekenden voor de Eerste
Wereldoorlog.
20

Hoofdstuk 2 – Het leven voor een soldaat aan het
front bij Ieper.
Leven in een loopgraaf
De Eerste Wereldoorlog was een loopgravenstrijd. In de Eerste Wereldoorlog zijn er
zoveel loopgraven aangelegd dat je de wereld rond zou kunnen. De loopgraven
werden aangelegd vanaf de Belgische grens tot aan de Zwitserse grens. Een
loopgraaf wordt zigzaggend aangelegd met een pionierschop het is dus niet een
lange strook want dit zou tijdens een granaatontploffing heel veel schade opleveren.
De infrastructuur van de Duitse loopgraven was beter dan de loopgraven van de
Geallieerden. De geallieerde legers groeven ondiepe en slecht voorziene
loopgraven, omdat ze dachten dat ze snel weer weg zoude zijn. De Duitsers
daarentegen maakten de loopgraven veel luxer.
Ze waren dieper met ondergrondse kamers
waarin een soort van meubilair en soms zelfs
met elektrisch licht. Ook boven de grond waren
de Duitse loopgraven beter voorzien met
pompen die het water wegpompten uit de
loopgraven. Dit was wel nodig want de
loopgraven waren door slechte
weersomstandigheden modderig en vol met
ratten. Ook lagen er gewoon lijken in de
loopgraven; dit was voor beide kanten zo. Vaak
zaten de soldaten gewoon tot en met hun
knieën in de modder. Velen werden ziek door
deze slechte omstandigheden.
Hiernaast zie je een brief van een soldaat van
het front bij Ieper uit het boek van Koenraad
Goudeseune. Hij schrijft in deze brief dat de
soldaten nooit veilig waren. Kwam ook doordat
er vaak ook aanvallen gepleegd werden midden
in de nacht. De soldaten moesten dus altijd
gefocust zijn.
Brief uit Ieper
We kunnen rusten, maar we zijn niet veilig. Ik wist al
langer dat we dat nooit zijn, veilig bedoel ik, maar de
laatste tijd weet ik dat alsmaar beter. Ook mijn
maten. Het enige wat we kunnen doen is proberen
onze wapens zo goed mogelijk vast te houden, en
geloof me, dat doen we, maar er zijn niet zoveel
manieren waarop je een wapen goed kan vasthouden.
Eén slechts en die kennen we uitstekend. Mijn
bajonet is zo scherp als een spiegel, ik scheer me drie
keer in de week. De sterren zijn erg mooi ‘s nachts.
Alleen al om de sterren wil je niet worden
neergeschoten. Sinds mijn verjaardag heb ik mijn
gasmasker nog niet moeten gebruiken. De fabrieken
waar ze die bommen maken is gebombardeerd. Niet
de onze. Misschien kan ik er na de oorlog werken?
Koenraad Goudeseune
Ziektes in de loopgraven.
Door de slechte omstandigheden in de
loopgraven werden veel soldaten ziek. Een van
de bekendste ziekten in een loopgraaf waren de
‘loopgravenvoeten’ . Dit kwam doordat de
soldaten constant met hun voeten in de modder
en viezigheid zaten, hun laarzen en kleding konden het vocht niet tegen houden. Zo
kregen ze vaak zwellingen en infecties aan de voeten, waardoor de voet(en)
kon(den) afsterven.
21

Ook loopgraafkoorts was een epidemie die alleen voorkwam in de oorlog. Deze
ziekte kregen de soldaten van de luizen die in de loopgraven zaten. Loopgraafkoorts
was een besmettelijke ziekte die koorts en pijn in de botten gewrichten en spieren
veroorzaakte.
Een loopgraaf in de Eerste Wereldoorlog was opgebouwd uit drie loopgraaflijnen De
voorste hoogweerstandslinie lag ongeveer 50 tot 1500 meter van de vijandige
stellingen. Vanuit deze hoogweerstandlinie drongen de kleinere loopgraven (sappen)
door tot in het niemandsland. Die sappen leidden naar de waarnemingsposten,
mitrailleursnesten en granaatposities. Verder naar voren vrij wel tegen het
niemandsland aan lagen rollen vol prikkeldraad om zo de vijand op afstand te
houden
Geallieerde soldaten die uit de loopgraaf rennen (‘over the top’) en naar het slagveld
rennen om vervolgens de vijand uit te schakelen.
22

De verandering van kleding en de voorziening van voedsel.
In de Eerste Wereldoorlog was de voedselvoorziening slecht. De soldaten hadden
constant honger en de kleding was niet dik genoeg tegen de kou. De soldaten
kregen zo nu en dan broden, koude bonen en wat aardappels. Maar meestal was het
eten vies en oud waardoor de voedingswaarde niet groot genoeg was om daar met
zijn allen van te eten. Ook was er te weinig water voor de soldaten. Zo werd er
ongeveer 10 liter water geleverd voor 40 soldaten. Dit is natuurlijk veel te weinig en
dus waren er ook sterfte- of ziektegevallen door de honger en dorst.
De kleding in de Eerste Wereldoorlog veranderde compleet. Het kwartje viel al snel
dat rode of blauwe broeken te erg opvielen in de omstandigheden van de Eerste
Wereldoorlog. De Fransen maakten deze fout echter in het begin van de Eerste
Wereldoorlog zo vielen er veel slachtoffers want de Duitsers schoten gewoon op de
gekleurde broeken die ze zagen. De Fransen hadden vrij snel door dat ze
gecamoufleerde kleding moesten hebben. In 1915 kwamen de bekende blauwe
uniformen van de Fransen aan bod. De Duitsers stonden bekend om de punthelmen
van leer maar ook deze werden snel vervangen omdat de kogels er gewoon
doorheen gingen. De Engelsen hadden de platte pet.
De uitrusting veranderde in de 4 jaar
van de oorlog regelmatig, zo kwamen
er andere helmen, gasmaskers en
andere wapens. Deze veranderingen
moesten wel komen want door
nieuwe wapens en andere obstakels.
Na de tweede slag van Ieper moesten
de legers wel gasmaskers creëren
want het gas kwam overal en zorgde
voor heel veel doden. De eerste
pogingen om een goed werkend
masker te maken waren mislukt. Dit
kwam doordat de ogen niet bedekt
waren,zodat de soldaten blind werden.
Het gasmasker werd net zo vaak
vernieuwd totdat het helemaal goed
functioneerde.
Uitrusting van een Duitse soldaat
23

Foto’s van kleding van de legers
Brits uniform. Frans uniform Duits uniform
24

Artillerie
Bewapening aan het westelijke front.
Artillerie is een ander woord voor geschut. Dit werd
gebruikt in de Eerste Wereldoorlog voordat de
infanterie uit de loopgraven kwam en het slagveld op
opging om de tegenstanders dan grotendeels uit te
schakelen. Onder de verzamelnaam artillerie vallen
wapens als tanks, kanonnen, mortieren en
houwitsers. Voor de uitvinding van de tanks werd alle
artillerie verplaatst door middel van mankracht,
dierkracht of door voertuigen.
Tijdens de loopgravenoorlog kwamen de soldaten
erachter dat het blindelings naar het andere front
rennen en vervolgens daar proberen de tegenstander
uit te schakelen, vaak mislukte. Er moest een
oplossing komen: de tank. De Geallieerden kwamen met het idee van een grote
gewapende ijzeren bak op wielen. Het doel was om met de tanks de artillerie van de
tegenstander uit te schakelen. Er kwamen al gauw problemen. De tank moest een
loopgraaf van ongeveer anderhalve meter kunnen overbruggen. Dit zou niet lukken
met gewone wielen want dan zouden ze niet over de loopgraven kunnen. Hiervoor
waren rupsbanden nodig en dat in een speciale vorm. Na lang puzzelen kwamen
zowel de Fransen als de Engelsen met een ontwerp.
De tank was geen groot succes. Ze waren ontzettend langzaam, ze vielen erg op, ze
waren makkelijk uit te schakelen en bleven vast zitten in de modder. Er zijn hiervoor
nog oplossingen geprobeerd te vinden maar het meeste kwam niet tot zijn . Een idee
was bijvoorbeeld om een Duitse tekst met een geplande spellingsfout erin op de tank
te zetten zodat het de Duitsers af zou leiden, dit werkte natuurlijk niet.
In de Eerste Wereldoorlog kwam het idee van de tank er wel, het werd ook wel
geprobeerd uit te voeren maar de tank had in de Eerste Wereldoorlog qua
oorlogvoering niet zo veel toe te voegen.
Franse tank uit de eerste wereld oorlog.
Britse tank uit de Eerste
Wereldoorlog in een test om te
kijken of het een loopgraaf kon
overbruggen
25

Kanonnen, Mortieren en Houwitsers zijn verschillende vormen van artillerie.
Mortieren en Houwitsers zijn krombaangeschut. Dat wil zeggen dat ze heel hoog
bommen of granaten afvuren zodat ze vervolgens naar beneden het doelwit
bereiken. Mortieren zijn klein en compact krombaan-geschut die ze makkelijk mee
konden nemen. Houwitsers zijn groot en het is zwaar geschut dat ze meestal op
dezelfde plek laten staan. Een houwitser was
bijvoorbeeld ‘De dikke Bertha’ (zie afbeelding).
Kanonnen zijn vlakbaangeschut deze schieten
granaten recht vooruit. Deze artillerie wordt in
de Eerste Wereldoorlog gebruikt om de
stellingen, bunkers en geschut van de
tegenstanders kapot te maken zodat het voor
de infanterie daarna makkelijker zou zijn. Vaak
werkte dit niet.
Bewapening infanterie
De wapens van de infanterie waren: mitrailleurs, machinegeweren, vlammenwerpers
en blanke wapens, zoals messen en
sabels.
Machinegeweren zijn geweren die zo’n
10 tot 15 kogels kunnen afvuren per
minuut. Mitrailleurs kunnen zo’n 600
kogels afvuren per minuut. Geweren
waren op zich wel goed ontwikkeld en
goed te gebruiken maar door de
ontzettend grote hoeveelheid modder
weigerden de geweren vaak.
De vlammenwerper werd als eerste
gebruikt door de Duitsers. Op 30 juli
1915 werd in Hooge, een plaatsje vlakbij Ieper, een eerste vlammenwerper aanval
ingezet. Dit was een groot succes voor de Duitsers. De eerste vlammenwerpers die
gebruikt werden waren cilinders (met stikstof en een licht ontvlambare stof) op de rug
met daaraan een rubberen slang en een ontsteker.
De blanke wapens werden gebruikt bij man tot man gevechten in de loopgraven zelf.
Met bijvoorbeeld messen en sabels kon je makkelijk je tegenstander uitschakelen.
Soldaat met een
mitrailleur
26

Vliegtuigen en zeppelins
Vliegtuigen waren nog niet zo lang uitgevonden maar werden in de Eerste
Wereldoorlog al heel snel veel gebruikt. Eerst alleen om het gebied te verkennen
zoals de loopgraven en wapens van de tegenstanders
maar later ook om plekken mee te bombarderen. Als
eerste werden er granaten over de rand gegooid van de
cockpit. Later gingen ze ook proberen om een systeem op
het vliegtuig te monteren. Dit ging allemaal wel eens fout,
als er eens een sterke wind was en als je dan over de
rand van je cockpit moest hangen..
Doordat vliegtuigen een gevaar werden, moesten ze uitgeschakeld worden. In de
lucht gingen piloten elkaar proberen neer te schieten, de zo geheten dogfights.
De piloten en bemanning werden, omdat het zo gevaarlijk was in de lucht, als echte
helden beschouwd.
De Zeppelin is een uivinding van Graaf von Zeppelin. Het werd aan het begin van de
Eerste Wereldoorlog gebruikt als bommenwerper. Dat was eerst een succes want ze
konden niet uitgeschakeld worden door vliegtuigen omdat ze hoger konden vliegen.
Later, toen dat wel kon, werden ze snel uitgeschakeld
en werden de Zeppelins alleen nog maar gebruikt voor
verkenning.
Gifgas
Ieper staat vooral bekend om de eerste gelukte
gasaanval aan het westelijke front in de Eerste
Wereldoorlog. Eerst waren het de Fransen die granaten,
met een gas erin gooiden, die huidirritaties
veroorzaakten.
De Duitsers waren degenen die begonnen met een grote gasaanval waarbij een
breed front getroffen zou moeten worden. Na een gunstige wind slaagde deze eerste
grote gasaanval. Bij deze aanval werd chloorgas gebruikt, het chloorgas tast gelijk je
longweefsel aan en je sterft er redelijk snel aan. en als je geluk had, of een
gasmasker had je er minder last van.
Het chloorgas werd op een gegeven moment vervangen door een veel effectiever
gas: mosterdgas. Dit van dit gas ging je binnen twaalf
uur dood. Bovendien kwamen er op de huid als die in
aanraking was geweest met mosterdgas al gauw
vreselijk pijnlijke blaren, waardoor ze vaak een
afschuwelijke dood stierven. Tegen de blaren kon je
je amper kleden, de gasmaskers alleen waren dus
niet genoeg voor het mosterdgas.
27

Relaties onderling tussen de strijdende partijen.
De Eerste Wereldoorlog staat bekent om zijn bloederige gevechten waar soldaten uit
het niets op de vijanden afstormt en talloze mensen neerschiet alsof het niets is.
Maar wat veel mensen niet weten is dat de soldaten de eerste Kerst van de oorlog in
1914 op vele plaatsen samen hebben gevierd. De oorlog werd even vergeten en de
soldaten kwamen zonder wapens naar elkaar toe om gezamenlijk Kerst te vieren.
Ze spraken elkaar ook wel eens buiten die ene bijzondere gezamenlijke Kerst. Ze
bedachten plannetjes om elkaar uit de loopgraven te krijgen. De soldaten spraken
bijvoorbeeld af dat als de een zijn hand boven de loopgraaf uit stak die te schieten en
dat ook andersom zodat de soldaten gewond waren en naar de hulpposten mochten
en dus even uit deze bizarre oorlog konden stappen.
Bijna geen enkele soldaat zag een echte vijand in elkaar, ze hielpen elkaar min of
meer.
Contact tussen beide fronten werd later verboden. Het was ongunstig voor de
veldslagen want als je elkaar hielp en elkaar als echt medemens zal zien dan is de
kans veel kleiner dat je hem neerschiet
dan dat je hem ziet als een vijand.
Britse en Duitse soldaten tijdens kerst in
de eerste wereld oorlog.
28

Shellshock
In de eerste wereld oorlog waren er ontzettend veel gewonden.
Schotwonden, verrotte ledematen door het eindeloos staan in de
modder, interne verwondingen door de gasaanvallen. Maar naast al
die lichamelijke verwondingen kwamen de dokters en verplegers er
al gauw achter dat dat niet de enige verwondingen waren.
Verschillende soldaten vertoonden symptomen van psychische
problemen. De artsen wisten er geen raad mee, en meestal werden
de mensen gewoon teruggestuurd naar het front, of werden ze ter dood veroordeeld
doordat ze ‘lafheid en zwakte’ uitstraalden.
Begin 1915 kwam dr. Charles S. Myers, hoofd-arts bij het Royal Army Medical Corps
met een benaming voor deze ziekte: Shellshock, in eerste instantie een psychische
aandoening die soldaten kregen als ze een granaatexplosie hadden overleefd.
Pas in 1916 werden er serieuze plannen voor de behandeling van Shellshock.
Mensen krijgen behandelingen als hypnose, psychotherapie en
elektroconvulsietherapie.
Later kwamen ze tot de conclusie dat Shellshock waarschijnlijk veroorzaakt wordt
door stress, de omstandigheden in de loopgraven, de grote hoeveelheid
granaatexplosies en oververmoeidheid. De soldaten waren niet goed voorbereid op
hoe deze loopgraven oorlog zou verlopen en wisten hun reactie niet te beheersen en
kregen deze psychische aandoening.
Een soldaat getroffen door Shellshock heeft constante zenuwtrekken, sommige
alleen in het gezicht maar ook vaak door het hele lichaam. Ze kunnen niet normaal
meer functioneren doordat het lichaam constant zijn eigen wil heeft. Bij Shellshock
komt ook veel slapeloosheid voor door nachtmerries maar ook kunnen
Shellshockpatiënten last hebben van hallucinaties.
Als je bijvoorbeeld een soldaat met Shellshock een pet van zijn soldaten- uitrusting
laat zien, worden ze ontzettend bang voor de pet. Ook als ze bijvoorbeeld iets horen
vallen of een knal horen duiken ze onder een tafel of iets dergelijks.
Na 1916 moet een soort medische keuring
gedaan worden om te kijken of een soldaat echt
shellshock heeft, en in therapie moet, of gewoon
weer terug kan naar het front. Meestal werden
deze keuringen serieus uitgevoerd en werden de
soldaten naar huis gestuurd of gingen in therapie.
Maar in sommige gevallen werden soldaten
gewoon nog steeds teruggestuurd naar het front,
en bij weigeren werd met nog steeds tot de dood
veroordeeld.
29

Plastische chirurgie in de Eerste Wereldoorlog.
Na de Eerste Wereldoorlog waren er talloze verminkte ex-soldaten. Ongeveer 12%
(= 280.000 personen) van die soldaten had een blijvende verminking in het gezicht.
Op een aantal van deze verminkingen werd plastische chirurgie toegepast maar dit
was nog maar een beperkte toepassing. De verminkingen werden vooral veroorzaakt
door het gebruik van granaten en gifgas. Veel mensen werden blind door het gifgas
wat voor het eerst werd gebruikt in de tweede slag van Ieper. De granaten werden
gegooid over het niemandsland en kwamen terecht in loopgraven en op de
slagvelden.
In de loopgraven werden de hoofden vaak verminkt omdat dit als eerst boven kwam.
De gezichtsverwondingen zijn bij sommige soldaten zo erg geweest dat je het ook
wel gezichtsverlies kan noemen. Bijna 50% van de slachtoffers met
gezichtsverminkingen ging hieraan dood. Op de overlevenden werd vaak plastische
chirurgie toegepast. Deze vorm van chirurgie ontwikkelde zich sterk in de Eerste
Wereldoorlog doordat de artsen werden namelijk met nieuwe medische problemen
geconfronteerd werden. Allerlei nieuwe soorten verminkingen in het gezicht en op de
rest van het lichaam. Drastisch probeerden de artsen dit soort verminkingen op te
lossen. Dit lukte bij lange na niet. Door de verminkingen uit de Eerste Wereldoorlog
konden mensen niet meer goed functioneren en zagen eruit als monsters vanwege
de ernstige verminkingen in het gezicht. Hoe hard de artsen ook probeerden de
gezichten te herstellen, het was niet bij alle soldaten haalbaar. Wel werd het
verbeterd.
De creatie van een gezichtsmasker werd een groot succes. De gezichtsmaskers
boden een mogelijkheid voor de soldaten om met een normaal gezicht over straat te
gaan iets wat de dokters ze niet konden bieden. Het was dan wel een masker, maar
onder deze maskers zaten nog altijd de littekens en verminkingen van de zware
gevechten in de Eerste Wereldoorlog..
De Canadese luitenant
Wallace voor en na
plastische chirurgie.
30

Hoofdstuk 3 – Ieper na de oorlog.
- onderzoek
Wederopbouw van Ieper.
Na de Eerste Wereldoorlog is de stad Ieper zo goed als verwoest. De hele bevolking
heeft moeten vluchten. Degenen die terug gingen naar de stad hadden weinig om
van te leven en geen materiaal en geld om huizen te bouwen. De meeste bewoners
vestigden zich in andere plaatsen in West-Vlaanderen. In 1919 besloot de Belgische
overheid geld te investeren in de eerste (beperkte) woningen van Ieper. Later
kwamen er ook magazijnen met levensmiddelen en bouwmaterialen.
De Britten wilden eerst niet dat Ieper herbouwd werd. Ze vonden het belangrijker om
aan de volgende generaties te laten zien wat de oorlog had aangericht, Ieper als het
ware gebruiken als een groot monument voor de gesneuvelden van de oorlog. Toch
werd er besloten om Ieper op te bouwen in de vooroorlogse staat op de kosten van
de Duitsers doordat de Ieperlingen het niet pikten dat hun woonplaats als monument
gebruikt werd. Deze opbouw heeft ruim 40 jaar geduurd. Ieper is nu bedekt met
monumenten en begraafplaatsen..
Momenteel wonen er 35000
mensen in de stad Ieper. Het
dagelijks leven staat nog steeds
sterk in het teken van de Eerste
Wereldoorlog.
Luchtfoto van Ieper tijdens de Eerste
Wereldoorlog.
Opbouw van een aantal gebouwen
Lakenhal: in 1950 werd de Lakenhal volledig hersteld, en werd het museum ‘in
Flanders field’ geplaatst in deze hal. Op de donkere poort van de lakenhal zijn nog
een aantal sporen te vinden van de Eerste Wereldoorlog. De lakenhal is gebouwd in
de Gotische stijl in de dertiende eeuw.
31

Het Belfort: het Belfort werd in 1934 weer ingehuldigd. Het Belfort is een 70 meter
hoge toren die aan de Lakenhal vast zit. Het Belfort werd gebouwd tussen 1200 en
1230. Er hangen 49 klokken in het Belfort. Om het kwartier wordt ‘het Ieperse
tuindaglied’ gespeeld. Dit lied heeft op zich niks te maken met de herdenking van de
Eerste Wereldoorlog. Kortom niet alles staat in het teken van de oorlog.
De lakenhal voor en na de wederopbouw
Toren Links is het Belfort .
32

Hoe wordt de Eerste Wereldoorlog herdacht in Ieper?
In Ieper speelt de Eerste Wereldoorlog nog een grote rol.
In de jaren ’20 zijn er meer dan 150 begraafplaatsen aangelegd en verschillende
monumenten gebouwd.
De bekendste begraafplaatsen zijn Tyne Cot en Langemark.
Tyne Cot is een Britse militaire begraafplaats waar 11.952 graven zijn. In 70%
daarvan liggen onbekenden. Er zijn ook 4 graven van militairen met een Duitse
nationaliteit. Achterin is er een grote marmeren muur met de namen van 33783
vermiste Britse en 1176 vermiste Nieuw-Zeelandse soldaten.
In het midden van de begraafplaats staat een groot monument: het Cross of
Sacrifice. Dit monument is bovenop een Britse bunker gebouwd die in de oorlog
gebruikt werd als noodhulppost. Degenen die het vanuit de hulppost niet
overleefden, werden er om heen bergraven en zo is Tyne Cot ontstaan. Het kruis van
het Cross of Sacrifice staat symbool voor opoffering.
Als je bij Tyne Cot aan komt kom je in een klein museum aan. Op de route richting de
begraafplaats worden er via luidspreker alle namen genoemd van soldaten die op de
begraafplaats liggen.
Links: Een graf van
een Britse soldaat uit
de Eerste
Wereldoorlog
Rechts: Tyne Cot
Afbeelding hiernaast:
Tyne Cot. Achteraan zie je de
marmeren muur met namen van
vermiste militairen, en je ziet het
monument Cross of Sacrifice.
Ook zijn er enkele graven te zien.
33

Langemark.
Op deze begraafplaats liggen 44061 doden.
Langemark wordt ook wel een
studentenbegraafplaats genoemd omdat er veel
slachtoffers uit het vierde leger liggen. Dit vierde
leger bestond uit veel slecht opgeleide vrijwilligers
van jonge leeftijd. Tussen 1956 en 1958 ontruimde
de Belgische begrafenisdienst een aantal
begraafplaatsen en werden samen gelegd op
Langemark. In 1970 zijn de apart liggende graven gerenoveerd. Bij binnenkomst kom
je terecht in twee gedenkkamers. Waarvan in een ‘n kaart van België, uitgesneden in
hout, die de ligging van de vroegere begraafplaatsen
en de huidige begraafplaatsen weergeeft. Ook
liggen er in deze gedenkkamers naamboeken. Op de
muren in deze gedenkkamers staan 6313 namen
gegraveerd. Iets verder lopend kom je bij een
massagraf terecht waar onder een
gemeenschappelijke steen 25000 soldaten liggen.
Hiervan heeft een Duitse organisatie ongeveer
17000 namen weten te achterhalen. Op de
begraafplaats staan eiken om de begraafplaats te overschaduwen dit werd gekozen
door ontwerper Tischler.
Wij hebben beide begraafplaatsen bezocht. We vonden Tyne Cot aangrijpender
omdat je daar echt voor (bijna) elke gestorven soldaat een apart graf ziet. Ook
vonden wij dat Tyne Cot er veel uitgebreider uit zag en dat aan Tyne Cot
waarschijnlijk veel meer aandacht aan besteed wordt om het te onderhouden.
Wij op de begraafplaats bij
Langemark
34

In Ieper zijn ook vele musea. Wij hebben er een paar bezocht. De musea die we
bezocht hebben zijn: het In Flanders Fields museum, Memorial Museum
Passchendaele 1917, IJzertoren museum in Diksmuide.
Het In Flanders Fields Museum zit in de Lakenhal van Ieper.
De naam komt van het gedicht In Flanders Fields wat geschreven is door een
Canadese militaire arts John McCrea:
In Flanders fields the poppies blow
Between the crosses, row on row
That mark our place; and in the sky
The larks, still bravely singing, fly
Scarce heard amid the guns below.
We are the dead. Short days ago
We lived, felt dawn, saw sunset glow
Loved, and were loved, and now we lie
In Flanders fields.
Take up our quarrel with the foe:
To you from failing hands we throw
The torch; be yours to hold it high.
If ye break faith with us who die
We shall not sleep, though poppies grow
In Flanders fields.
Het In Flanders Field Museum is een museum over de hele Eerste Wereldoorlog. Je
kunt er een bandje kopen en die leidt je in het museum rond. Via dat bandje krijg je
persoonlijke verhalen van verschillende mensen uit de Eerste Wereldoorlog. (wij
hebben er 4 gekregen, zie bijlagen)
Tijdens de route door het museum kun je je bandje laten scannen en wordt er een
passend verhaal verteld van de gegevens die je hebt ingevoerd (naam, land, regio)
en over het onderwerp waar je bij staat.
In het museum wordt veel gebruik gemaakt van videomateriaal om verhalen te
vertellen, en bijvoorbeeld de ligging van de loopgraven
te laten zien.
Wij zijn als eerste naar het In Flanders Fields geweest
en dan krijg je meteen een beter beeld van de oorlog.
Hoe was het in de oorlog in Ieper en omstreken? Dus
het was een goede basis om het onderzoek in Ieper
voort te zetten.
Omdat het museum is gevestigd in de Lakenhal kun je
vanuit het museum ook de Belforttoren beklimmen. Wij
hebben dit ook gedaan. Het kostte wat moeite al die
Vertaling:
“In Vlaanderens velden bloeien de klaprozen
Tussen de kruisen, rij aan rij
die onze plek aangeven; en in de lucht
vliegen leeuweriken, nog steeds dapper zingend
ook al hoor je ze nauwelijks te midden van het
kanongebulder
aan de grond.
Wij zijn de doden. Enkele dagen geleden
leefden we nog, voelden de dauw, zagen de zon
ondergaan
beminden en werden bemind en nu liggen we
in Vlaanderens velden
Neem ons gevecht met de vijand weer op:
Tot u gooien wij, met falende hand
de toorts; aan u om haar hoog te houden
Als gij breekt met ons die sterven
zullen wij niet slapen, ook al bloeien de klaprozen
in Vlaanderens velden.”
35

traptreden, maar je had wel als je eenmaal boven was een heel mooi en goed
uitzicht over heel Ieper.
Het Memorial Museum Passchendaele is een museum dat gewijd is aan de 3e slag
om Ieper ook wel ‘De slag om Passchendaele’
In Passchendaele zijn in honderd dagen tijd 500.000 militairen gesneuveld en er was
amper 8 kilometer terreinwinst voor de Britten. In het museum wordt er met veel
materiaal uit de oorlog zelf en met beeldmateriaal een duidelijk beeld gegeven van
de slag om Passchendaele. Ook is er in het museum een reconstructie van een
ondergrondse gang met een communicatie-en verbandspost, hoofdkwartieren en
werk-en slaapplaatsen.
Het museum zit in het historische kasteeldomein van Zonnebeke, dat tijdens de
Eerste Wereldoorlog compleet verwoest was en helemaal opnieuw opgebouwd is.
Het IJzertorenmuseum in Diksmuide is een museum over zowel de eerste als de
tweede wereldoorlog. De IJzertoren is gebouwd als ereteken aan de gesneuvelde
soldaten in de Eerste Wereldoorlog, het is in de tweede wereldoorlog verwoest en
vervolgens opnieuw opgebouwd. Het laat beide oorlogen duidelijk zien en er wordt
ook veel verteld over de rol van Vlaanderen in de Eerste Wereldoorlog.
Als je in het museum bent, ga je eerst met de lift omhoog. Dan kun je nog met
trappen verder omhoog en kom je bovenop de IJzertoren terecht. Daar heb je een
heel goed uitzicht over het gebied waar de slagvelden waren. Als je vervolgens naar
beneden loopt, is er op elke verdieping een onderdeel van de eerste en tweede
wereldoorlog.
Toen wij in het museum waren, zijn we helemaal naar boven gegaan en onderweg
naar beneden hebben we een paar verdiepingen overgeslagen want die gingen over
de 2e wereldoorlog. In het museum voel je echt de Eerste Wereldoorlog en het wordt
ook goed duidelijk gemaakt.
In Ieper onder de Menenpoort wordt elke avond om 20:00 uur The Last Post
geblazen. Het is een trompetsignaal dat gebruikt werd in het Britse leger. Na de Last
Post wordt er één minuut stilte gehouden. Dit wordt al
36

gedaan sinds 24 juli 1929, er is maar één periode van onderbreking geweest en die
was tijdens de Duitse bezetting van Ieper in de tweede wereldoorlog. De Last Post is
een plechtigheid ter nagedachte aan de gesneuvelde soldaten van de Eerste
Wereldoorlog.
De Menenpoort is een monument dat gebouwd is door de Britten in 1927 aan de
oostzijde van de stad. Op de poort staan alle namen van bijna 54900 vermiste
soldaten die meevochten aan de oorlog.
Hill 60
Hill 60 is een heuvel die tussen Zillebeke en Hollebeke ligt. De heuvel is aan de top
ongeveer 200 meter breed. Ze was in het bezit
van de Fransen totdat eind 1914 de Duitsers de
heuvel veroverden.
In februari 1915 komen de Britten. Zij graven
vele lange tunnels onder de heuvel en plaatsen
daar ontzettend veel explosieven. Het doel is
37

om de hele heuvel op te blazen en alle Duitsers die erop zitten uit te schakelen. Op
15 april 1915 is het af en zijn de 6 mijnkamers die onder de heuvel zitten klaar om tot
ontploffing te komen. In de avond op 17 april is het zo ver, alle bommen en mijnen
ontploffen en een groot deel van de heuvel, Hill 60, gaat de lucht in. Op dat zelfde
moment wordt er een aanval van de Fransen, Britten en Belgen ingezet rond dat
gebied en er worden ontzettend veel Duitse soldaten uitgeschakeld.
Midden 1917 was Hill 60 weer in Duits bezit. De Engelsen groeven weer loopgraven
onder de heuvel en plaatsen daar ok weer explosieven. Deze werden op 7 juni 1917
tot ontploffing gebracht en de Britten namen de heuvel weer over. Ongeveer 650
Duitsers sneuvelden bij deze aanval.
Dit was het startsein van de slag om Mesen. In april 1918 sloegen de Duitsers weer
toe en veroverden de heuvel opnieuw. Uiteindelijk wordt de heuvel weer heroverd
door de Britten op 28 september 1918.
De steeds heen en weer golvende strijd om deze heuvel kan je zien als een symbool
voor het verloop van de hele Eerste Wereldoorlog.
Hill 60 toen..
Hill 60 nu
Yorkshire trench & dug-out is een loopgraaf van de Britten die in 1915 ontstond en
gebruikt werd tot en met 1917. Er werd in de jaren 16 en ‘’17 ook een ondergrondse
schuilplaats gegraven de zo gehete Dugout.
In 1992 werd de Yorkshire trench & dugout
bij toeval ontdekt en zijn er meteen
grote onderzoeken gestart. Er worden
nog ontzettend veel spullen gevonden en
38

de loopgraaf wordt nu gerestaureerd.
De ondergrondse dug-out is nu bovengronds te zien waar ze lopen
De Yorkshire trench & dug-out bovengronds.
De stenen muur achteraan is een rand van de loopgraaf
Yorkshire trench & Dug- Yorkshire trench en Dug-out toen
out nu
39

Bijlage persoonlijke verhalen Maurits Geeradyn
Staan in PDF bestand alleen Jan Lepage lukte om in dit
bestand te plakken. Het is wel toegevoegd bij de papieren
versie.
40

Bijlage persoonlijke verhaal Frederick Hatton
Staan in PDF bestand alleen Jan Lepage lukte om in dit
bestand te plakken. Het is wel toegevoegd bij de papieren
versie.
41

Raymond Clément Cottineau. Persoonlijk verhaal
Staan in PDF bestand alleen Jan Lepage lukte om in dit
bestand te plakken. Het is wel toegevoegd bij de papieren
versie.
42

Nawoord
Wij hebben van dit profielwerkstuk ontzettend veel geleerd. En terugkomende op ons
doel hebben wij inderdaad een beter beeld over de Eerste Wereldoorlog gekregen.
Het was soms lastig om informatie te vinden omdat de meeste site’s in het Engels of
Duits waren. Aan de andere kant was het ook wel een uitdaging om een veldslag
helemaal uit te spitten. Ook heeft het heel erg geholpen dat wij naar Ieper zijn
geweest omdat we hierdoor een veel beter beeld hebben gekregen van ons gekozen
onderwerp.
Problemen met de samenwerking waren er niet. We hebben alles samen overlegd en
de taken goed verdeeld. We hadden allebei eigen taken af en op de afgesproken
datum. Wij vonden het leuk om te doen en zijn tevreden met het resultaat.
44

Logboek.
Datum Tijd Wat gedaan?
Joyce haar logboek.
Elke vrijdag middag (behalve in vakantie) zijn wij samen hele middag bezig
geweest met pws. Ook over 4 weken verspreid Krieg, het martyrium van 14/18
van richard heijster gelezen.
4 juli Pws dag ( 9u tot 14u) Plan van aanpak /
bibliotheek
5 juli Pws dag ( 10u tot 1430u) Inlezen op onderwerp
29 augustus 8u-24u Vertrek naar Ieper (4.5u
rijden), tent opgezet.
Bezoek in Flanders Field
museum.
Last post Menenpoort.
30 augustus 00-24u Ontbijt/ tent afbreken.
IJzertoren Diksmuide,
Tyne Cot, Langemark,
memorial museum
passchendaele 1917,
Yorkshire Trench and
Dug-out, hill 60.
Richting Sleen met dikke
files
16 september 14;25 – 15;00 Gelezen en aantekening
gemaakt van boek ( Krieg,
Ieper het martyrium van
14/18 door Duitse ogen
van Richard Heijster)
21 september 12;10 – 15;10 Overleggen met Floor
over wat we precies
wilden. Eventjes zelf bezig
geweest
28 september 12:10 – 15:10 Samen bezig met bronnen
opzoeken en verder met
inleiding over Eerste
Wereldoorlog
29 september 19u- 20:25 Verder met lezen in Krieg.
5 oktober 13:00 – 15;00 Wekelijks overleg met
Floor, en bezig met
waarom de soldaten in
45

Ieper waren.
11 oktober 18;30 – 20:10 Krieg uitgelezen, en voor
eerste slag belangrijke
punten opgeschreven.
12 oktober 11:20 – 15:25 Overzicht van alle
hoofdstukken met kennis
erbij gezet. Kort overleg
gehad met Mnr. Houwman
en Floor.
19 oktober 11:05 – 14:45 Redenen waarom ze in
Ieper waren en Eerste
slag van ieper af gemaakt.
22 oktober Om 13u naar Floor
gegaan en om 17u thuis
(40 min fietsen)
Samen boeken van Eerste
Wereldoorlog doorgegaan,
wilden een nog beter
beeld van
omstandigheden.
23 oktober 9u - 12;30 Aanpassingen van eerste
slag Ieper. Begin gemaakt
aan de wederopbouw van
Ieper
28 oktober 19;25 – 20;38 Wederopbouw van Ieper
afgemaakt.
5 november 11;20 – 12;30 Stukje van onderzoek
gedaan (langemark)
8 november 13u - 15;20
19:00 – 23:30
Vierde slag van ieper af
gemaakt en einde van
wereldoorlog afgemaakt.
(alle slagen waren op 8
november af)
9 november 11;05 – 16:00 Samen met Floor alles
doorgenomen wat we
hadden laatste dingen
veranderd. Zelf bezig
geweest ( plastische
chirurgie en leven in een
loopgraaf)
10 november 13:00 – 15;40 Voorzieningen en kleding
van soldaten verwerkt
11 november 14:00 – 17:00
17:30 – 19:07
Kladversie van Ieper
ingeleverd.
46

13 november 15;40 – 16:15 Gesprek met Meneer
Houwman over kladversie
16 november 11:05 – 13:00 Opmaak veranderen,
bronnen goed zetten
18 november 14:45 – 18:20
18:40 – 20:10
Logboek uitwerken,
laatste dingen veranderen
in verslag.
19 november 15;10 – 16;00 ??? Inleiding en conclusie
schrijven, voorkant maken
20 november 12:00 Online ingeleverd en op
papier. Jammer
47

Datum Tijd Wat gedaan?
Floor haar logboek.
Elke vrijdag middag (behalve in vakantie) zijn wij samen hele middag bezig
geweest met pws.
4 juli Pws dag ( 9u tot 14u) Plan van aanpak /
bibliotheek
5 juli Pws dag ( 10u tot 1430u) Inlezen op onderwerp
24 augustus 13;00-17;00 Plan van aanpak
uitgebreider gemaakt en
informatie zoeken over
Ieper.
29 augustus 8u-24u 4,5 uur rijden richting
Ieper. tent opgezet.
Bezoek in Flanders Field
museum.
Last post Menenpoort.
30 augustus 00-24u Ontbijt/ tent afbreken.
IJzertoren Diksmuide,
Tyne Cot, Langemark,
memorial museum
passchendaele 1917,
Yorkshire Trench and
Dug-out, hill 60.
Richting Sleen met dikke
files
21 september 12;10 – 15;10 Overleggen met Joyce
over wat we precies
wilden. Later Eventjes zelf
bezig geweest.
28 september 12:10 – 15:10 Samen bezig met bronnen
opzoeken en verder met
de veldslag.
5 oktober 13:00 – 15;00 Wekelijks overleg met
Joyce, en inhoudsopgave
gemaakt en verder met de
slag om Ieper
12 oktober 11:20 – 15:30 Nog meer informatie
opgezocht en de slag
verder afmaken.
Overzicht van alle
hoofdstukken met kennis
erbij gezet. Kort overleg
48

19 oktober 11:05 – 14:45
gehad met Mnr. Houwman
en Joyce.
Tweede slag zo goed als
af en een stuk van Ieper
opgezocht over de musea
begraafplaatsen etc.
22 oktober Joyce naar mij toe gegaan
van 14;30 tot 16;30
Samen boeken van Eerste
Wereldoorlog doorgegaan,
wilden een nog beter
beeld van
omstandigheden.
23 oktober 12;30-18;00 tweede slag
geperfectioneerd en
paragraaf 2 van hoofdstuk
3 bijna klaar
28 oktober 18;00 – 20;30 Derde slag bijna af
5 november 11;20 – 12;30 derde slag afgemaakt,
was meer dan verwacht
haha
8 november 13u - 15;20 Begonnen met
bewapening.
9 november 11;05 – 16:00 Samen met Joyce alles
doorgenomen wat we
hadden laatste dingen
veranderd. Zelf bezig
geweest (Bewapening en
Shellshock)
10/11 november ‘s Middags ong. 1 uurtje
en elke avond 19;00 tot
23;00
Bewapening, Hill 60,
Yorkshire Trench and
Dug-out relaties onderling
11 november Kladversie van Ieper
ingeleverd.
13 november 15;40 – 16:15 Gesprek met Meneer
Houwman over kladversie
16 november 17;00-20;00 Met Opa het hele verslag
doorgenomen, wat
aanpassingen
aangebracht en dingen die
er nog moesten gebeuren
opgeschreven
18 november 14;30-22;00 met half uur
eet pauze
Alle aanpassingen in het
verslag gedaan, bronnen
van plaatjes ingevoerd,
49

Bijna alle plaatjes in het
verslag gedaan, lettertype
opmaak etc. veranderd.
Nog wat stukken tekst
toegevoegd die nog
belangrijk waren. Kaart
gezocht
19 november 15;10 – 16;00 voorwoord en nawoord.
20 november 12:00 Online ingeleverd en op
papier. Jammer
50

Bronvermeldingen
Internetsites.
http://redbridge.lgfl.digitalbrain.com/lgfl/leas/redbridge/web/RedbridgeLocal/WW1/Ypr
es%20after%20the%20war/?backto=/lgfl/leas/redbridge/web/RedbridgeLocal/WW1/
http://en.wikipedia.org/wiki/First_Battle_of_Ypres
http://nl.wikipedia.org/wiki/Ieper
http://nl.wikipedia.org/wiki/Ieper#Eerste_Slag_om_Ieper
http://en.wikipedia.org/wiki/Ypres
http://www.firstworldwar.com/battles/ypres3.htm
http://www.wereldoorlog1418.nl/ieper2007/index.html
http://www.passchendaele.be/ned/geschiedenis.html
http://www.wereldoorlog1418.nl/gezichtsverminkten/index.html
http://members.home.nl/keesdebrouwer/eerste_wereldoorlog/05_de_luchtoorlog.htm
http://www.digilife.be/teleducatie/vbssj/omd98/omd20.htm
http://www.wereldoorlog1418.nl/vlammenwerper/index.html
http://www.firstworldwar.com/battles/ypres1.htm
http://www.wereldoorlog1418.nl/oorlogsnieuws/schotwond.htm
http://www.greatwar.nl/
http://www.wereldoorlog1418.nl/gezichtsverminkten/index.html
http://www.pbs.org/greatwar/maps/maps_ypres.html
http://www.militair.net/forum/viewtopic.php?t=3268&start=75
http://www.wereldoorlog1418.nl/tanks-eerste-wereldoorlog/strijdwagens/index.html
Internetsite’s bij bronnen van afbeeldingen, ook gebruikt.
51

Boeken:
J.H.J. Andriessen - De Eerste Wereldoorlog in foto’s
Winston Groom – A storm in Flanders
Richard Heijster - Krieg, Ieper het martyrium van 14/18 door Duitse ogen.
Gerhard Hirschfield, Gerd Krumeich & Irima Renz – Duitse front soldaten
Ernst Jünger - Oorlogsroes
Luc Vandeweyer – De Eerste Wereldoorlog, koning Albert en zijn soldaten
52

http://1stewereldoorlog.blogspot.nl/p/1-het-beginwaar-kwam-het-door.html
http://www.wereldoorlog1-locaties.nl/oorlogsmusea/uitrusting-duitse-soldaat
http://en.wikipedia.org/wiki/British_Army_uniform_and_equipment_in_World_War_I
http://www.landships.freeservers.com/jpegs/new_unifs/french_unif_vie1.jpg
http://www.landships.freeservers.com/jpegs/new_unifs/german_trooper1914a.jpg
http://www.militair.net/forum/viewtopic.php?t=3268&start=75
http://www.wereldoorlog1418.nl/tanks-eerste-wereldoorlog/strijdwagens/index.html
http://www.forumeerstewereldoorlog.nl/viewtopic.php?t=8743
http://www.wereldoorlog1418.nl/vlammenwerper/index.html
http://members.home.nl/keesdebrouwer/eerste_wereldoorlog/05_de_luchtoorlog.htm
http://www.forumeerstewereldoorlog.nl/viewtopic.php?t=4507
http://nl.wikipedia.org/wiki/Last_post
53

http://d66blog.nl/jan-de-geus/2010/11/30/strijdtoneel/
http://www.bbc.co.uk/history/worldwars/wwone/shellshock_01.shtml
http://www.popscreen.com/v/62cD3/Shell-Shock-Victim-WW1
http://www.wereldoorlog1418.nl/gezichtsverminkten/index.html#05
http://www.forumeerstewereldoorlog.nl/wiki/index.php/Afbeelding:Ieper_WWI_devestation.jpg
http://lucshobbysite.webs.com/ieper_ypres.htm
http://members.chello.nl/cvpopering/nl/belgie/hoofd.html
http://www.awm.gov.au/blog/tag/messines-mines/
54

http://www.schoolhistory.co.uk/gcselinks/wars/firstwwlinks/schlieffen_summary.html
http://en.wikipedia.org/wiki/Ypres_Salient
http://www.spoorlijn64.be/nl/2eslag.php
http://users.telenet.be/blindganger/eerste_slag_om_ieper1.htm
http://www.guardian.co.uk/world/2008/nov/09/first-world-war-ypres-gas-germany
http://www.hubertlerch.com/modules/WWI/1917.html
http://www.armchairgeneral.com/forums/showthread.php?t=125291&page=10
http://nl.wikipedia.org/wiki/Vierde_Slag_om_Ieper
http://english.fju.edu.tw/lctd/asp/periods/9/america/concept_5.htm
http://www.worldwar1.com/sf2ypres.htm
55

http://www.greatwar.co.uk/events/menin-gate-last-post-ceremony.htm
http://www.greatwar.co.uk/events/menin-gate-last-post-ceremony.htm
http://www.visitflanders.us/discover/flanders-fields/history/the-armistice-of-november-11th-1918/
http://www.congoforum.be/ndl/belgiquedetail.asp?subitem=23&id=32446&Belgische_fiche=selected
De Kleine Bosatlas 58ste druk
Afbeeldingen in het verslag die niet aangegeven worden in de bronnenlijst zijn
zelfgemaakte foto´s.
56