ONDERZOEKSRAPPORT WOINBR JAN 07.pdf - Besafe

Onderzoeksrapport
Woninginbraken: diefstalpraktijk &
preventiebeleid
In opdracht van de FOD Binnenlandse Zaken
Januari 2007
Verwee Isabel – Wetenschappelijk medewerker
Ponsaers Paul - Promotor
Enhus Els - Co-promotor
Interuniversitaire Onderzoeksgroep
Sociale Veiligheidsanalyse [SVA]
Http://www.sva.ugent.be
Directie:
Prof. dr. Paul Ponsaers
Universiteit Gent (UGent)
Faculteit Rechtsgeleerdheid
Vakgroep Strafrecht & Criminologie
Universiteitstraat 4, 9000 Gent, België
Tel.: +32 (0) 9 264 69 59
Fax: +32 (0) 9 264 69 88
paul.ponsaers@ugent.be
Prof. dr. Els Enhus
Vrije Universiteit Brussel (VUB)
Faculteit Rechtsgeleerdheid
Vakgroep Criminologie
Campus Etterbeek
Pleinlaan 2, 1050 Brussel, België
Tel.: +32 (0) 2 629 13 92
Fax: +32 (0) 2 629 26 37
els.enhus@vub.ac.be
Staff
F. Laurentplein 1, 9000 Gent, België
Tel. 1: +32 (0) 9 264 84 22
Tel. 2: +32 (0) 9 264 84 24
Fax: +32 (0)9 264 84 98
Stijn Andries
Filip Cammaert
SofieDeKimpe
Wim Hardeyns
Lieven Pauwels
Nathalie Roegiers
Lotte Smets
Katrien Van Altert
Evelien Van den Herrewegen
Natascha Vandevoorde
Gudrun Vande Walle
Antoinette Verhage
Isabel Verwee
1

1. Inhoudsopgave
1. Inhoudsopgave.................................................................................................... 2
2. Tabellen en figuren.............................................................................................. 4
3. Inleiding............................................................................................................... 5
4. Conceptueel kader .............................................................................................. 8
4.1. Het interpreteren van criminologische theorieën.............................................. 8
4.1. Rationeel versus niet rationeel....................................................................... 11
4.1.1. Inleiding............................................................................................... 11
4.1.2. De rationele keuze .............................................................................. 11
4.1.3. Toch niet zo rationeel?........................................................................ 13
4.1.4. Hedendaagse stromingen ................................................................... 15
4.1.5. Relevant onderzoek ............................................................................ 15
5. Onderzoeksvragen ............................................................................................ 18
6. Methodologie..................................................................................................... 19
6.1. Definiëring van het begrip ‘woninginbraken’............................................... 19
6.1.1. Inleiding............................................................................................... 19
6.1.2. De politionele registratie van de criminele figuur ‘woninginbraken’ ..... 19
6.1.3. De stroom in de strafrechtsketen: de kwalificatie en de registratie...... 22
6.2. Kwantitatieve informatie betreffende de diefstalpraktijk.............................. 23
6.2.1. Inleiding ................................................................................................... 23
6.2.1. Analyse van de politionele gegevens ...................................................... 23
6.3. Kwalitatieve informatie betreffende de diefstalpraktijk................................ 26
6.3.1. Selectie respondenten............................................................................. 26
6.3.2. Respondentenpopulatie ...................................................................... 27
6.3.3. Selectie gevangenissen ...................................................................... 31
7. Beschrijvende analyse van de onderzoeksresultaten........................................ 41
7.1. Inleiding...................................................................................................... 41
7.2. De inbreker .................................................................................................... 42
7.2.1. Inleiding............................................................................................... 42
7.2.2. Motief .................................................................................................. 42
7.2.3. De criminele academie........................................................................ 54
7.2.4. De relatie gedetineerde - omgeving .................................................... 61
7.2.5. De toekomst........................................................................................ 66
7.2.6. De deontologische inbrekerscode ....................................................... 67
7.3. Algemene beschouwingen aangaande de inbreker.................................... 70
7.3.1. Inleiding............................................................................................... 70
7.3.2. Differentiële associatie ........................................................................ 70
7.3.3. Neutralisering...................................................................................... 71
7.4. De inbraak.................................................................................................. 75
7.4.1. Inleiding............................................................................................... 75
7.4.2. De voorbereiding is essentieel ............................................................ 75
7.4.3. Het belang van de plaats..................................................................... 77
7.4.4. De modus operandi............................................................................. 80
7.4.5. Braak, inklimming of valse sleutels ..................................................... 83
7.4.6. De kledij .............................................................................................. 90
7.4.7. Samen of alleen plegen ...................................................................... 91
7.4.8. Informatie ............................................................................................ 93
7.4.9. Een aantal specifieke aspecten te maken met de inbraak .................. 95
7.4.10. De buit................................................................................................. 99
2

7.4.11. Situationele factoren ......................................................................... 101
7.4.12. Afschrikking....................................................................................... 105
7.4.13. En wat na de inbraak? ...................................................................... 110
7.4.14. Het onderzoeksmateriaal .................................................................. 112
7.5. Algemene beschouwingen aangaande de inbraak................................... 116
7.5.1. De rationele keuze : theoretisch luik ................................................. 116
7.5.2. De rationele keuze : empirisch luik.................................................... 122
8. Inconsistente onderzoeksbevindingen............................................................. 127
9. Terugkoppeling van kwantitatief naar kwalitatief luik....................................... 127
10. Conclusie en aanbevelingen: Wat leert een daderbevraging ons voor
preventie?............................................................................................................... 129
10.1. Inleidende beschouwingen ................................................................... 129
10.2. De inbreker ........................................................................................... 130
10.3. De inbraak ............................................................................................ 137
11. Kritische beschouwingen ............................................................................. 142
11.1. Naar een Integrale Veiligheidsfilosofie.................................................. 142
11.1.1. Integrale veiligheid ............................................................................ 142
11.1.2. Federale en lokale aanbevelingen inzake diefstal met braak............ 142
11.2. De rationele keuze onder vuur.............................................................. 144
11.3. Het continuüm rationeel-irrationeel ....................................................... 145
11.4. Ideaaltypes of toch maar beter niet?..................................................... 146
11.5. Voor verder onderzoek ......................................................................... 150
12. Bibliografie ................................................................................................... 152
12.1. Boeken ................................................................................................. 152
12.2. Tijdschriften .......................................................................................... 153
12.3. Verzamelreeksen.................................................................................. 154
12.4. Andere bronnen.................................................................................... 155
3

2. Tabellen en figuren
Tabel 1: Geslacht ..................................................................................................... 23
Tabel 2: Penitentiaire bevolking van veroordeelde gedetineerden voor diefstal
(18/01/2006) ............................................................................................................. 27
Tabel 3: Geboorteland respondenten ....................................................................... 29
Tabel 4: Nationaliteit van de respondenten .............................................................. 29
Tabel 5: Nationaliteit........................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
Figuur 1: Geboortedatum van onderzochte populatie............................................... 28
Figuur 2 : Burgerlijke staat van de respondenten ..................................................... 29
Figuur 3 : Motieven om in te breken ......................................................................... 43
Figuur 4 : Is inbreken een beroep?........................................................................... 58
Figuur 5 : Pleegplaats ten aanzien van woonplaats ................................................. 78
Figuur 6 : Gebruik van geweld?................................................................................ 81
Figuur 7 : Hoe gaat men binnen? ............................................................................ 83
Figuur 8 : Samen of alleen plegen............................................................................ 91
Figuur 9 : Het krijgen van 'tips' van anderen............................................................. 94
Figuur 10: Populaire plaats om de buit te vinden...................................................... 96
Figuur 11 : Beste tijdstip om in te breken.................................................................. 98
Figuur 12 : Favoriete buit.......................................................................................... 99
Figuur 13 : Afschrikkende werking van politie en gevangenis ................................ 107
Figuur 14 : Aangeduide foto's................................................................................. 113
Figuur 15 : Aangeduide situationele factoren ......................................................... 115
Figuur 16: De positionering van drie respondenten ............................................... 149
4

3. Inleiding
Zoals de Kadernota Integrale Veiligheid opwerpt, wijzen analyses van de federale politie
op een ernstige problematiek van eigendomsmisdrijven in het algemeen en woninginbraken
in het bijzonder. Hieruit blijkt bovendien een toenemend fenomeen van rondtrekkende
dadergroepen die afkomstig zijn uit Oost- en Centraal-Europa. In het huidige federale
veiligheidsplan, alsook in het nationale veiligheidsplan worden eigendomsmisdrijven dan ook
als prioriteit aangeduid. Op basis van lokale analyses, nemen veel zonale veiligheidsplannen
meer concreet woninginbraak als prioriteit op. De integrale veiligheidsfilosofie impliceert
hierbij zowel preventie, repressie als nazorg.
De Kadernota Integrale Veiligheid, goedgekeurd door de Ministerraad op 30 maart 2004,
werd uitgewerkt door de Federale Overheidsdiensten Justitie en Binnenlandse Zaken 1 .Deze
nota wil bijdragen tot de uitbouw van een integraal en geïntegreerd veiligheidsbeleid en
vormt de basis voor een federaal veiligheidsbeleid.
Er wordt in voorliggende kadernota gewezen op de verantwoordelijkheid inzake veiligheid
van de federale overheid naar de lokale overheid toe. De nadruk komt enerzijds op een
coherent veiligheidsbeleid te liggen en anderzijds op een adequate ondersteuning en het
geven van de nodige impulsen.
De kadernota wordt gereflecteerd in operationele plannen, zo wordt dit ook vertaald in het
Nationale Veiligheidsplan. Dit plan kreeg een geldigheidsduur van vier jaar en dient om een
objectieve analyse te verrichten van het geheel van het nationale en lokale veiligheidsbeleid,
dit voor de éénheidspolitie gestructureerd op twee niveaus.
Het Nationale Veiligheidsplan, dat geldt voor de cyclus 2004-2007, tracht het algemene
politiebeleid inhoud te geven en het te coördineren 2 . Net zoals in de Kadernota Integrale
Veiligheid, staat een integrale en geïntegreerde aanpak voorop. Er wordt tevens rekening
gehouden met de prioriteiten uit het Regeerakkoord van 12 juli 2003 3 betreffende veiligheid.
Het Nationale Veiligheidsplan kan beschouwd worden als een politieplan: het is aan de
federale en lokale diensten van de politie om er rekening mee te houden in het opstellen van
hun plannen en de uitvoering ervan.
Elke politiezone moet een zonaal actieplan ontwikkelen dat rekening houdt met de
prioriteiten uit het nationale politionele veiligheidsplan. Eveneens is er dus een link met de
Kadernota Integrale Veiligheid. Deze zonale veiligheidsplannen zullen gebaseerd zijn op een
overkoepelend gemeentelijk beleid aangaande veiligheid en worden een lokaal integraal
veiligheidsplan. Evenzeer gelden deze plannen voor een duur van vier jaar.
Aangehaalde plannen baseren zich zowel in voorbereidende zin als ter evaluatie
essentieel op statistische informatie. Vermogensdelinquentie kenmerkt zich door een relatief
laag ophelderingspercentage, waardoor geregistreerde cijfers ontoereikend zijn. De lage
aangiftebereidheid, het beleid van bepaalde instanties (cfr. verzekeringsmaatschappijen),
niet-uniforme registratie aan politionele zijde, veranderingen in het federale en lokale
veiligheidsbeleid (als woninginbraak een prioriteit is, zal het met de grootste
waarschijnlijkheid meer geregistreerd worden), wijzigingen in de nomenclatuur (bijvoorbeeld
het invoeren van nieuwe criminaliteitsfenomenen),… verklaren het ontoereikende karakter
1
Kadernota Integrale Veiligheid, 30-31 maart 2004. Goedgekeurd door de Ministerraad op 30 maart
2004. 119p. http://www.vsp.fgov.be {12/12/2005}
2
Nationaal Veiligheidsplan 2004-2007. Goedgekeurd door de Ministerraad op 30 maart 2004. 38 p.
http://www.vsp.fgov.be/ {12/12/2005}
3
Regeerakkoord van 12 juli 2003. Een creatief en solidair België, zuurstof voor het land.
5

van geregistreerde cijfers. Dergelijke lacunes kunnen onder meer opgevuld worden door de
burger te stimuleren betere en snellere aangifte te doen of door het organiseren van
slachtofferenquêtes en self-report studies.
Naast het aanzienlijke aantal onbekende daders, of het dark number, zijn veel feiten
onderhevig aan het sepot, ook al vond een registratie plaats aan politionele zijde. Dit
impliceert dat een behoorlijk aandeel van de feiten de strafrechtelijke keten nauwelijks of
nooit doorloopt. Bovendien zijn het vooral recidivisten die een grotere kans hebben om deze
keten te doorlopen, net omwille van het herhalende feitelijke karakter. De kans dat
recidivisten in de gevangenis terecht komen is dus veel hoger in vergelijking met de
occasionele dief of de frequenterende inbreker die nooit gevat wordt.
Niettemin de confrontatie met de lage ophelderinggraad, het hoge sepot, het feit dat
recidivisten voornamelijk de strafrechtelijke keten doorlopen, wijzen politioneel
geregistreerde cijfers op een stijging van woninginbraken.
Een opmerkelijke evolutie binnen de politionele aanpak is de toename van rondtrekkende
dadergroepen die verantwoordelijk zijn voor talrijke eigendomsdelicten. De reden hiervoor
ligt voornamelijk in het feit dat zij een groot aantal feiten plegen op eenzelfde avond, in
vergelijking met een doorsnee-inbreker. Op die manier zijn zij goed vertegenwoordigd in
politionele geregistreerde cijfers.
Niettegenstaande de verschillende initiatieven die reeds genomen werden met
betrekking tot de preventie van woningdiefstal, blijft de vraag naar toenemende
preventieprojecten en –maatregelen groot. Binnen dit kader is het interessant een
onderzoek op te starten waarin de daders van een woninginbraak worden bevraagd, met als
doel inzicht te krijgen in de actuele diefstalpraktijk teneinde het huidige preventiebeleid hier
aan te toetsen en eventueel aan te passen.
In onderhavig onderzoek concentreren we ons op het misdrijf ‘woninginbraken’ en wensen
we de theoretische assumpties, geformuleerd in de literatuurstudie, die aan de basis liggen
van de preventiestrategieën aangaande dit misdrijf te valideren en te concretiseren op basis
van de verhalen van de daders. Het doel van het onderzoek bestaat er met andere woorden
uit het perspectief van de dader te introduceren in het preventiedebat en op basis daarvan
aanbevelingen te formuleren naar het preventiebeleid toe.
Binnen het theoretische luik wordt ervoor geopteerd om de belangrijkste theorieën die
delinquent gedrag verklaren, te beschrijven. Er zal geen voorkeur gegeven worden aan een
bepaald perspectief gezien ieder perspectief wel een aantal ‘blinde vlekken’ kent. Ons
vertrekpunt is dus een breed amalgaam van theoretische perspectieven, dit biedt de
mogelijkheid om vanuit een zo breed mogelijke visie de dader en zijn criminele daad te
aanschouwen. De belangrijkste variabelen uit de perspectieven zullen het hypothetische
kader vormen. Daarbij heeft ieder theoretisch perspectief evenveel kans om getoetst te
worden. Uiteraard zullen we met een aantal onoverkomelijke moeilijkheden geconfronteerd
worden: zo is er de biologische verklaring die stelt dat afwijkende gedragingen biologisch
bepaald zijn 4 , dit kan bewezen worden door adoptie - en tweelingenonderzoek. Het hoeft
geen betoog, dat dergelijke hypothesen onmogelijk gesteld en getoetst kunnen worden in het
licht van dit onderzoek.
Na een afbakening van het begrip ‘woninginbraak’, het leggen van de nodige contacten en
het verzamelen van de vereiste toelatingen, nodig om een onderzoek efficiënt te laten
verlopen, vonden semi-gestructureerde interviews plaats met de daders van woninginbraak.
Uit de totale populatie van de daders van woninginbraak, konden noodgedwongen enkel
daders worden opgenomen die bij justitie gekend zijn en meer bepaald wegens dergelijke
4 Infra
6

inbreuk werden veroordeeld. Verder beperkte de selectie van de respondenten zich tot
meerderjarigen. We richtten ons hiervoor rechtstreeks tot een aantal gevangenissen.
Er werd geopteerd voor semi-gestructureerde interviews waarbij een lijst met onderwerpen
wordt bevraagd (cfr. hypothetische kader).
De resultaten worden teruggekoppeld naar de criminaliteitstheorieën en het preventie -
beleid en de praktijk, onder meer door het formuleren van beleidsaanbevelingen.
Vervolgens, en als laatste doelstelling, wordt geflecteerd over de vragen: welk inzicht kunnen
wij verwerven voor een bepaald fenomeen door het bevragen van daders? Wat leert het
beeld van de inbreker en de inbraak ons? En wat zijn de markantste conclusies van dit
onderzoek?
7

4. Conceptueel kader
4.1. Het interpreteren van criminologische theorieën
Elke theorie maakt een aantal vooronderstellingen 5 . Deze vooronderstellingen zijn de
aannames die elke sociale wetenschapper maakt over de aard van het sociale handelen en
over de wijze waarop de handelende actoren met elkaar verbonden zijn. Deze aannames
gaan met andere woorden over de problemen van het handelen en orde 6 . Bijvoorbeeld in
voorliggend onderzoek naar woninginbraak kunnen we aan verschillende daders hun visie
vragen over woninginbraak, hoeveel, wanneer en waarom ze een woninginbraak plegen. Op
basis van hun antwoorden verwerft men inzicht in het handelen van de respondenten, in de
dingen die ze doen, de motivatie, enz.… Er wordt dus een eerste basis gelegd voor een
theorie over woninginbraak. Maar door enkel deze vragen te stellen, kunnen we moeilijk
begrijpen waarom bepaalde groepen meer aangetrokken zijn tot woninginbraak, anderen tot
fietsdiefstal. Het is namelijk zo dat woninginbraak niet enkel een individuele keuze betreft;
het heeft ook te maken met de groepen waarin we functioneren, met de plaats waar we
wonen, met de visie binnen de samenleving enz. Dergelijke visies zijn divers; ouderen
hebben een andere visie dan jongeren, geschoolden een andere dan niet-geschoolden,
enz.…
Om tot een bruikbare theorie te komen en één die zoveel mogelijk aspecten van het
maatschappelijke leven kan verklaren, moeten we niet alleen begrijpen hoe en waarom
iemand een bepaalde handeling stelt maar ook kunnen verklaren waarom er verschillen zijn
tussen bepaalde groepen. Onze theorie moet met andere woorden ook kunnen verklaren
hoe orde tot stand komt. Dit ordeprobleem hangt (empirisch) samen met het handelen maar
kan er niettemin analytisch van onderscheiden worden. Deze twee aannames kunnen niet tot
elkaar gereduceerd worden; elke theorie heeft noodzakelijkerwijs een impliciete of expliciete
aanname rond beide problemen 78 . De vaak impliciete of soms expliciete keuzen die sociale
wetenschappers maken rond deze twee problemen komt meestal neer op een keuze van
een dichotomie.
Voor het handelingsprobleem kiest men tussen een rationeel handelende of een nietrationele
handelende actor. Het ordeprobleem kan men benaderen als het resultaat van
individuele onderhandelingen of anderzijds als collectieve structuren die een eigen dynamiek
hebben.
5 Enhus, E. (2006). Een epistemologisch model voor het evalueren van criminologische theorieën.
Vrije Universiteit Brussel: Syllabus Criminologie en Victimologie, Academiejaar 2005-2006.
6 Deze aannames zijn niet enkel van academisch belang. Aan de positie die men inneemt zijn
fundamentele waarden verbonden. De studie van de samenleving draait rond de vraag naar vrijheid
en orde, en elke theorie wordt tussen deze twee polen geslingerd. In een moderne samenleving is
het geloof in de vrije wil van de mens geïnstitutionaliseerd, de mens evolueerde doorheen de
geschiedenis tot een aparte speciale entiteit. Dit ging gepaard met het uitbouwen van wetten die
hem moesten beschermen voor de dwang van de groep, de staat, de kerk. Deze differentiatie van
het individu maakt echter tegelijk “orde” problematisch. Sociale wetenschappers erkennen dat er
patronen zijn in deze moderne orde er dat het dagelijkse leven van individuen een sterk
7
gestructureerd karakter heeft. Dit is juist hetgeen “vrijheid” en “individualiteit” zo precair maakt.
Alexander, J. C. (1982). Positivism, Presuppositions, and current
Controversies. Theoretical Logic in Sociology, Volume One. London: Routledge &
Kegan Paul.
8 Wanneer de twee vragen niet als autonome onderscheiden problemen worden behandeld, ontwikkelt
zich meestal een eendimensioneel denken. In veel theorieën wordt het handelingsprobleem
ondergeschikt gemaakt aan het ordeprobleem (Alexander, 1982: 117).
8

De keuzen binnen beide dichotomieën is verder bepalend voor de wijze waarop een theorie
wordt uitgewerkt, voor de wijze waarop bepaalde elementen worden benaderd, voor de
interne logica van de gekozen oriëntatie en voor het opblazen van bepaalde elementen in
een theorie om de inherente zwakte van een bepaalde oriëntatie te verhullen. Ze leiden
onherroepelijk tot een bepaalde vorm van eenzijdigheid, tot het automatische verwaarlozen
van bepaalde sociale fenomenen.
Het handelen kan gedefinieerd worden op een rationele, instrumentele 9 wijze of
gezien worden als bestaande uit niet-rationele, (subjectieve) normatieve of affectieve
elementen. In het eerste geval gaat men er in de theorie expliciet maar vaak ook meer
impliciet van uit dat de elementen die het handelen beïnvloeden objectief zijn, “materieel” of
“conditioneel”. Ze zijn enkel gericht op de externe, empirische omgeving en op de idee dat
mensen zoveel mogelijk, binnen de opgelegde structurele limieten, doelen na streven die het
maximaliseren van hun eigenbelang inhouden. Mensen zullen dan calculeren wat hun het
beste uitkomt binnen de gegeven mogelijkheden en die doelen nastreven. Dit standpunt leidt
tot een voorstelling van het handelen als een eenvoudigweg aanpassen aan materiële
condities (de condities zijn de structurele beperkingen van de situatie waarbinnen het
handelen zich afspeelt). Deze condities zijn bepalend voor de situatie van de actor en vallen
buiten zijn controle. Ze zijn objectief omdat ze buiten de actor liggen en tegen zijn wil ingaan,
ze beperken zijn handelen. Het handelen wordt m.a.w. gedetermineerd door de materiële
condities waarbinnen het plaatsvindt.
Men zal bijvoorbeeld als verklaring voor het plegen van een woninginbraak stellen dat men
ervoor kiest omdat men de gelegenheid ertoe wordt aangeboden (cfr. De situationele of
gelegenheidstheorieën).
Indien men anderzijds de elementen die het handelen beïnvloeden als hoofdzakelijk
subjectief benadert, als ideëel of normatief, wordt het handelen niet gezien als
gedetermineerd door de objectieve omgeving maar als vrijwillig gekozen door de individuele
actor. Actoren handelen dan niet op een puur technische wijze, maar worden in hun
handelen gestuurd door normen. Deze vooronderstelling is belangrijk omdat hierdoor de
intentionaliteit (of nog de vrije wil) van de actor in de theorie wordt ingebouwd. Indien nietrationaliteit
wordt voorondersteld kan men dus op het niveau van de algemene theoretische
logica het voluntarisme (de vrije keuze) formuleren. Of een handeling ook voluntaristisch is in
de substantiële contingente betekenis hangt af van de aard van de empirische beperkingen
op het handelen in een bepaalde historische situatie.
Op basis van bijvoorbeeld deze vooronderstelling geeft men andere verklaringen voor
woninginbraak: men kiest voor woninginbraak omdat het binnen de groep waartoe men
behoort normaal is dit te doen, om bij de groep te blijven horen, omdat men zich tegen zijn
ouders wil afzetten, enz… (cfr. bepaalde culturele transmissietheorieën)
De keuze tussen één van beide polen plaatst de wetenschapper steeds voor een dilemma.
De theorie gebouwd op deze keuze leidt onherroepelijk tot eenzijdigheid waarbij een aantal
elementen buiten de waarneming vallen. Uitgaan van een rationeel handelende actor houdt
in dat men normen en motivatie niet kan bestuderen. Door deze bril op te zetten zien we ze
gewoon niet, ze zijn niet voorzien in de theorie. Anderzijds leidt de aanname van een nietrationele
actor tot het verwaarlozen van de materiële context waarbinnen dit handelen
plaatsgrijpt. Theorieën die uitgaan van de eerste benadering gaan de materialistische weg
op, de tweede visie leidt tot idealisme.
9 Dit houdt in dat men ervan uitgaat dat actoren handelen om hun doelen op een berekende en
rationele manier te bereiken, mensen streven naar wat zij nuttig achten voor het maximaliseren van
plezier en het minimaliseren van pijn. Nu kan men op basis van alleen deze stelling niet veel zeggen
over wat mensen dan concreet zullen doen. Daartoe is een tweede veronderstelling nodig. Men
moet ervan uitgaan dat mensen op een rationele wijze streven naar het maximaliseren van plezier
en het minimaliseren van pijn.
9

Wanneer we antwoorden formuleren op het probleem van het handelen neemt men
het individu als analyse-eenheid. Omdat de sociale wetenschappen moeten omgaan met de
sociale relaties van een veelvoud van individuen, ontstaat naast het handelingsprobleem ook
het ordeprobleem. Het oplossen van het ordeprobleem, niet als empirische maar als neutrale,
wetenschappelijke, analytische categorie, vraagt naar een antwoord op de vraag hoe
individuele actoren met zeer uiteenlopende motivaties, zich organiseren in niet-toevallige
sociale patronen. Wanneer we orde op dit analytische niveau benaderen, als een neutraal
probleem van ‘patronen’, wordt het duidelijk dat elke sociale theorie dit probleem moet
behandelen.
Hierbij kan orde worden gezien als het resultaat van individuele onderhandelingen of
anderzijds als collectieve structuren die een eigen dynamiek hebben. De benaderingen van
sociale orde die op individueel niveau blijven, ontkennen het bestaan van supra-individuele
contextuele interactiepatronen niet, maar verklaren ze als opgebouwd doorheen het samen
handelen van individuen in een bepaalde situatie. Doordat de actoren dezelfde betekenis
geven aan een bepaalde handeling of integendeel deze volledig anders interpreteren,
ontstaan patronen in het ene geval, verandering in het andere. Aangezien hier steeds een
sterke nadruk ligt op de vrije wil van individuen is het vanuit deze positie moeilijk om orde te
beschrijven en leidt dit eerder tot een beschrijving van chaos. De individualistische
benaderingen leveren vaak belangrijke elementen op voor het begrijpen van de empirische
interactie maar verwaarlozen de onzichtbare maar vaak sterk bepalende parameters
waarbinnen dergelijke interactie plaatsgrijpt. Zo wordt de interactie van individuen in de
bestaande structuren ook vaak mede bepaald door deze structuur. Men dient regeltjes te
volgen, zich aan afspraken te houden, zich ondergeschikt te maken aan een de strafwetten,
een taakomschrijving, de heersende groepsdynamiek. Individuen hebben hierin keuzen maar
die worden toch gedeeltelijk gelimiteerd.
Wanneer men een collectieve benadering hanteert blijft het handelen van vitaal belang
omdat de aannames over het handelen bepalend zullen zijn voor de wijze waarop dergelijke
collectieve orde zal worden beschreven. Vaak krijgt dergelijke orde een normatieve tint. Zo
zal men het in stand houden van de collectieve orde vooral verklaren vanuit het commitment
dat de leden maken tav deze orde. In dergelijke benadering wordt opnieuw een zekere
keuze aan het individu overgelaten (zich wel of niet in te schrijven in de regels van de
collectieve orde). Dit heeft als voordeel dat collectieve structuren kunnen gecombineerd
worden met voluntair individueel handelen omdat de normatieve orde steunt op interne,
subjectieve verbintenissen.
Wanneer we theorieën op basis van hun aannames rangschikken en nagaan hoe de theorie
wordt uitgewerkt dan leidt de keuze voor een bepaalde combinatie van vooraannames tot het
(over)belichten van bepaalde problemen, systemen, vormen van criminaliteit en manieren
om hierop te reageren. Deze keuze leidt altijd tot eenzijdigheid en vormt meteen ook de
basis voor kritiek op een theorie.
In de meest ideale situatie zou men een keuze tussen de extreme posities moeten vermijden.
Het is net omwille van deze reden dat in onderhavig onderzoek de literatuurstudie bestaat uit
diverse en zeer wijde-uiteenlopende perspectieven omtrent het denken over crimineel
gedrag. De ontwikkelde ideeën over afwijkend gedrag hebben hun consequenties op de
wijze waarop men tot theorieën komt en een onderzoek opzet. De huidige inzichten zijn vaak
eenzijdig en partieel. Het is belangrijk bij het bestuderen van een wetenschappelijke bijdrage,
een empirische studie of een puur theoretische bijdrage, na te gaan welke de expliciete en
soms impliciete vooraannames zijn. Want wanneer we dit weten kunnen we vrij precies
voorspellen wat de zwakte zal zijn van de bijdrage. Zo zullen bv. de theorieën uitgaande van
een rationele actor geen aandacht of rol in de theorie voorzien voor waarden, normen, visies,
verhalen, mythen en rituelen. Deze vaststelling vormt dan de kritiek op de theorie; een
10

theorie moet een bril aanleveren waarmee we zo accuraat mogelijk ons samenleven kunnen
bekijken, bestuderen en inzicht in krijgen. Ze moet dit overigens doen voor zoveel mogelijk
situaties van dit samenleven. Hoe meer gevallen of situaties die niet verklaarbaar zijn door
de theorie, hoe minder bruikbaar en krachtig hij is.
We verbeteren de bruikbaarheid en kracht van theorieën door geen eenzijdige keuze in de
vooraannames te maken. We gaan dan uit van een niet-rationele actor zonder uit het oog te
verliezen dat deze actor wel degelijk bepaalde handelingen stelt die rationeel zijn. De orde
kunnen we beter omschrijven wanneer we cultuur, structuur en individu beschouwen als drie
systemen die in onderlinge en permanente wisselwerking staan.
We moeten ons verder ook realiseren dat dergelijke complexe wijze van denken in theorieën
aartsmoeilijk is. Vaak slaagt men hier ook niet volledig in en vervalt na verloop van tijd in de
eenzijdigheid die men bij aanvang wou vermijden. Ook deze vaststelling is belangrijk bij het
beoordelen van theorieën. Zelfs indien men tracht eenzijdige keuzen te vermijden en naar
een integratie streeft, lukt dit niet steeds.
4.1. Rationeel versus niet rationeel
4.1.1. Inleiding
De inductieve werkwijze die centraal staat in voorliggend empirisch onderzoek laat zich
inspireren door de theorieën die voorhanden zijn. Gezien de diversiteit wordt geopteerd om
de perspectieven te situeren op een continuüm waarbij het individuele het ene uiteinde
betreft en het collectieve het andere uiteinde.
4.1.2. De rationele keuze
Door een expansie, in de 18 de eeuw, zowel op het economische als demografische vlak
staken enorme sociale problemen op, met als gevolg een ware explosie van
eigendomsdelicten. Het Ancien regime werd omvergeworpen door het ‘klassieke denken’ dat
het ontoereikende karakter van de strafrechtshandhaving bekritiseerde. Centraal binnen dit
gedachtegoed was de vrije wil die de mens tot het plegen van feiten zal brengen. Daders
plegen daden als de baten hoger zijn dan de kosten; het zijn calculerende individuen.
Gedurende de 20 ste eeuw kenden theorieën die aandacht besteedden aan de directe of
situationele omstandigheden een ware opgang, met als centrale mensbeeld de rationele
keuze 10 .
Onder meer Clarke en Cornish 11 en Clarke en Felson 12 zullen vanuit de ‘Nothing Works’gedachte
13 zich niet louter focussen op de dader en zijn criminele motivatie maar de
gebeurtenis wordt bestudeerd en de context waarin deze plaatsvindt. Op preventief vlak is
het niet zozeer noodzakelijk veranderingen in de dader of de maatschappij aan te brengen
maar betreft het de gelegenheden die moeten gereduceerd worden.
10
Kleemans, E. (2001). Rationele keuzebenaderingen. In: E. Lissenberg, S. Van Ruller & R. Van
Swaaningen (eds), Tegen de regels IV. Een inleiding in de criminologie. Nijmegen: Ars Aequi Libri,
153-167.
11
Cornish, D.B. & Clarke, R.V. (1986). The Reasoning Criminal.
Offending. New York: Springer-Verloag.
Rational Choice Perspectives on
12
Clarke, R.V. & Felson, M. (Eds.). (1993). Routine Activity and Rational Choice. In: Advances in
Criminological Theory 5, New Brunswick: Transaction Publishers.
13
Beleidsmakers en criminologen gingen in toenemende mate twijfelen aan de effectiviteit van
traditionele interventiestrategieën.
11

Steeds meer criminologen maakten zich het ‘rational-choice’ idee eigen in de loop van de
20 ste eeuw, mits een bredere toepassing. Het gedachtegoed kende een sterke verwantschap
met preventie en beleid, meer zelfs, het werd deels ontwikkeld voor beleidsdoeleinden.
Dit strookt niet met datgene wat de Klassieke School centraal stelde, namelijk
rechtsbescherming en niet zozeer instrumentaliteit en effectiviteit. Deze ruimere toepassing,
gelieerd met het beleid, vormen onder meer de rationele keuzebenadering, de
gelegenheidstheorie, de situationele benadering, de routine activiteitentheorie en de
patroontheorie.
Mensen zullen niet zozeer kiezen omwille van hun voorkeur maar omwille van
gedragsmogelijkheden en gedragsbeperkingen, de zogenaamde kosten en baten, stelt de
rationele keuzebenadering voorop. Kenmerkend voor dit theoretisch perspectief is de brede
toepassingsmogelijkheid; het krijgt empirische inhoud door de keuzesituaties nader te
specificeren waarmee de dader wordt geconfronteerd. In essentie betreft de rationele
keuzebenadering een delictspecifieke theorievorming.
Op basis van rationele keuze-ideeën werd een afschrikkingperspectief gecreëerd, dit stelde
dat criminele gedragingen niet tot stand komen omwille van de gevolgen die dit met zich mee
kan brengen. Heuse consequenties kunnen gesteld worden door het strafrechtsapparaat
waarbij drie eigenschappen fundamenteel zijn voor de straf: de snelheid waarmee ze worden
toegepast, de zekerheid dat men gestraft wordt en de zwaarte van de straf. Deze
eigenschappen kunnen een invloed hebben op de keuze om crimineel gedrag te plegen,
aldus Moerland 14 . Dit perspectief heeft slechts kans op slagen als het afschrikwekkende
effect als dusdanig gepercipieerd wordt door de dader. Het betreft dus een individueel
beslissingsproces in hoofde van de dader: er wordt een afweging gemaakt.
In het licht van de situationele perspectieven, is de sociaalecologische benadering
vermeldenswaardig. Dit werd ontwikkeld onder impuls van de toenmalige Franse
milieuschool en de Italiaanse Antropologische School, waarin de bestudering van criminaliteit
als een sociaal fenomeen centraal stond en er aandacht was voor de relatie geografische
spreiding en criminaliteit. Aanhangers van de ecologische benadering stellen twee
uitgangspunten voorop; enerzijds wordt het gedrag van mensen en hun interacties bepaald
door de fysische omgevingsconditie waarin men leeft. Anderzijds creëerde Burgess een
theorie over stedelijke ontwikkeling waarin vijf concentrische zones worden beschreven 15 .
Sociaalecologen geloven sterk in het verval van de buurt, tevens hun verklaring voor
criminaliteit, zij zijn er sterk van overtuigd dat er “geboren delinquentiegebieden” zijn. Dit idee,
ontstaan in Chicago, kwam overgewaaid naar West-Europa en stelde aanpassingen van
sociale woningbouw centraal.
De situationele benadering en de gelegenheidstheorie zullen evenzeer de omgeving waarin
criminele gebeurtenissen plaatsvinden, bestuderen. De vraag of er een preventieve werking
uitgaat van fysieke omgevingsveranderingen werd gesteld. De gelegenheidstheorie stelt dat
het afhankelijk is van de situatie of men al dan niet de gelegenheid krijgt tot het plegen van
crimineel gedrag.
Felson 16 17 stelt dat een criminele gebeurtenis het resultaat is van de aanwezigheid van een
gemotiveerde dader, een aantrekkelijk doelwit, het feit dat beiden op hetzelfde moment en
14
Moerland, H., (1994). Diefstal, een te riskante zaak ? Arnhem: Gouda Quint.
15
Burgess, E.W. (1925). The Growth of the City’. In: E.R. Park, W.E. Burgess & R.D. McKenzie, The
City. Chicago: University of Chicago Press, 47-62.
16
Felson, M. (1987). Routine activities and crime prevention in the developing metropolis.
Criminology, 25, 911-931.
17
Felson, M. (1994). Crime and Everyday Life. Insights and Implications for Society. Tousand Oaks:
Pine Forge Press.
12

dezelfde plaats aanwezig zijn en een afwezigheid van een adequaat controlemechanisme
(routine-activiteitentheorie). In het licht van preventie dient men daar beleidsmatig iets te
veranderen in de omgeving (situationeel) van de dader. Bovendien doet er zich een patroon
voor, het distance decay patroon, waarbij de dader zich niet sterk verplaatst (ten opzichte
van de eigen woonplaats) om een misdrijf te plegen. Het grootste probleem waar
bovenliggende theorieën mee geconfronteerd worden, is dat men ingrijpt op een plaats maar
de criminaliteit zich verplaatst (verplaatsingseffect).
4.1.3. Toch niet zo rationeel?
Als reactie op het Klassieke denken van de 18 de eeuw, kwam het positivisme; men twijfelde
aan de rationaliteit en stelde fysiologische, persoonlijke en milieufactoren voorop. Het was
niet zozeer de daad die centraal stond maar de dader, begrippen zoals ‘behandeling’ en
‘resocialisering’ waren dan ook rijkelijk aanwezig. In de loop van de 19 de (en mede
gestimuleerd door strafrechtshervormingen) tot en met de 20 ste eeuw ontplooiden zich, in het
verlengde van het positivisme, biologische, psychologische, multifactoriële, marxistische en
sociologische perspectieven 18 19 .
Het conceptueel kader waarin deze perspectieven worden geplaatst zal evenzeer en
onderscheid maken op basis van het continuüm individueel - collectief.
Binnen de biologische onderzoekstraditie werden diverse theorieën gecreëerd die
uitgingen van de persoon van de dader: biologische kenmerken bepalen of iemand afwijkend
gedrag pleegt. Vooraanstaande vertegenwoordigers van deze onderzoekstraditie zijn onder
meer Lombroso 20 en Ferri in de negentiende eeuw en Kretchner en Sheldon 21 in de
twintigste eeuw.
In de psychologische onderzoektraditie worden twee soorten theorieën
onderscheiden, met name de intrapersonele en de interpersonele theorieën. Bij de
intrapersonele theorieën wordt de verklaring gezocht in een statische of dynamische
eigenschap of een proces dat zich voordoet binnen het individu. De interpersonele modellen
hebben het vooral over de invloeden van de sociale omgeving, wat meer aanleunt bij het
collectieve aspect op het continuüm.
Ter aanvulling op het biologische en psychologische perspectief was er een
verklaringdiezichindeloopvande20 ste eeuw ontwikkelde waarin verschillende factoren de
aanleiding vormen voor het plegen van crimineel gedrag. Er bestaat volgens deze theorie
niet één verklaring maar een samengaan van bepaalde psychologische en biologische
factoren zullen een misdrijf vormen.
Alvorens aandacht te besteden aan de sociologische perspectieven, dient gewezen
te worden op perspectieven die zich voornamelijk situeren op het collectieve uiteinde van het
continuüm. In de loop van de 19 de eeuw ontwikkelden zich een aantal socialistische,
anarchistische en communistische geschriften: het criminele gedrag wordt hierbij verklaard
vanuit een kapitalistische productiewijze en relevante economische factoren.
18
Ponsaers, P. & Vandewalle, G. (2006). Etiologische criminologie. Universiteit Gent: Syllabus,
Academiejaar 2005-2006.
19
Hebberecht, P. (2006). Theoretische criminologie. Universiteit Gent: Syllabus, Academiejaar 2005-
2006.
20
Lombroso, C. (1911). Crime, its causes and remedies. Boston: Little Brown.
21
Sheldon, W.H., Hastl, E.L. & McDermott, E. (1949). Varieties of Delinquent Youth. New York:
Harpere Brothers.
13

Als laatste wordt ingegaan op een aantal sociologische theorieën die crimineel
gedrag verklaren vanuit de sociale structuren waarbinnen het individu zich situeert. Deze
verklaringen kunnen gesitueerd worden op twee niveaus, namelijk een micro- en een
macroniveau.
De microbenadering heeft een groter sociaalpsychologisch karakter en wordt onder meer
beschreven in diverse socialisatietheorieën. Aan de hand van Chic Conwell zijn verhaal in
“The Professional Thief” wenst Sutherland differentiële associatie toe te lichten 22 . In een later
werk poogt hij alle criminele gedragingen te verklaren aan de hand van differentiële
associatie. Binnen dit theoretisch perspectief speelt er zich een proces af waarbij een
individu een misdadiger wordt 23 .
Binnen dezelfde sociologische onderzoekstraditie vindt men Miller, Sykes en Matza terug.
Terwijl Miller een subcultuurtheorie ontwikkelde 24 werkten Sykes en Matza de
neutraliseringstechnieken theorie uit 25 . Miller beschrijft in zijn subcultuurtheorie dat de
verklaring van misdadig gedrag van jeugdbendes kan gevonden worden in het
cultuurpatroon van de lagere klasse. Naast zes culturele elementen (de zogenaamde focal
concerns) die kenmerkend zijn voor de lagere klasse, zijn er ook sociaalstructurele
elementen die het lage klasse interactiepatroon typeren. Sykes en Matza zullen Sutherland’s
stelling “Technieken, motieven, drijfveren, rationalisaties en houdingen die samengaan met
crimineel gedrag zijn onderdeel van het leerproces” 26 bekritiseren. Ze zijn ervan overtuigd dat
jonge delinquenten hun dadergedrag zullen rechtvaardigen. De zogenaamde
neutralisatietechnieken “gaan vooraf iemand vrij maken (a moral holiday) om crimineel
gedrag te plegen en achteraf bieden deze technieken bescherming tegen de
beschuldigingen van anderen en zelfverwijt”. Sykes en Matza beschrijven vijf
neutralisatietechnieken die worden aangeleerd (differentiële associatie).
Concluderend stellen zij dat er aan de grondslag van jeugddelinquentie ondergrondse
waarden liggen die heel wat minder deviant zijn dan men verwacht of denkt.
Naast Sykes en Matza bestudeerden ook Cohen en Cloward en Ohlin delinquente subcultuur.
Cohen wijst op op ‘gangs’ van jongens (Delinquent boys) die er een bepaalde levenswijze op
nahouden en die leven in delinquente Noord-Amerikaanse buurten 27 . Terwijl Cloward en
Ohlin bespreken de ongelijke mogelijkheden waarmee men geconfronteerd wordt om zich in
de legale structuur te nestelen 28 . Door hen wordt een vrij nauwe definiëring gehanteerd van
de delinquente subcultuur; er staan namelijk delinquente activiteiten in deze subcultuur
centraal die dwingend worden voorgeschreven aan de leden er van.
In een macrobenadering wordt naar een samenhang gezocht tussen de misdaad en de
bevolkingsdichtheid, de verdeling van inkomen, de mobiliteit en de gelaagdheid. Onder meer
perspectieven die als verklaring ‘anomie’ aanhalen, situeren zich binnen dit geheel.
Misdadigheid wordt verklaard door het niet bereiken van vooropgestelde doelstellingen via
de legale kanalen. Dit creëert een frustrerend gevoel aan de zijde van de dader waardoor
men zijn toevlucht zoekt in de misdaad. Durkheim 29 30 en Merton 31 worden beschouwd als de
22 Sutherland, E.H. (1937). The Professional Thief, by a professional thief. Chicago: The University of
Chicago Press.
23 Sutherland, E.H. (1947). Principles of Criminology. Philadelphia: Lippincott, 4 th ed.,1924.
24 Miller, W.B. (1958). Lower class culture as a generating milieu of gang delinquency’. Journal of
Social Issues, 14, 5-19.
25 Sykes, G.M., & Matza, D. (1957). Techniques of Neutralization: A theory of Delinquency. American
Sociological Review 22, 664-670.
26 Infra
27 Cohen, A.K. (1955). Delinquent boys: the culture of gang. New York: Free Press.
28 Cloward, R.A. & Ohlin, L.E. (1960). Delinquency and opportunity: a theory of delinquent gangs.
New York: Free Press.
29 Durkheim, E. (1893). De la division du travail social. Paris : Alcan, Sixième Edition, 1932.
14

grondleggers van de spanning/strain theorie. Het ‘anomie’begrip werd echter in de loop der
jaren vervangen door strain of spanning. Dit ging gepaard met een verschuivende aandacht
van het macroniveau (de analyse van de sociale systemen) naar het microniveau
(individueel gericht onderzoek). Belangrijk binnen dergelijke criminologiebeoefening is dat
het niet zozeer individuele tekortkomingen zijn die centraal staan maar dingen die gebeuren
in de sociale omgeving. Er doet zich namelijk een zekere spanning voor binnen het systeem.
In Nederland en België zullen Walgrave 32 en Jongman 33 wijzen op de spanning/straintheorie
in hun onderzoek.
4.1.4. Hedendaagse stromingen
Als laatste kan gewezen worden op enkele theorieën die een opgang kenden in de
laatste decennia van de 20ste eeuw. Het betreffen theorieën die minder de focus zullen
leggen op wat de criminaliteit veroorzaakt maar zij zullen eerder een poging ondernemen om
op een meer diepgaande manier beleidsantwoorden te formuleren op de oorzaken van
criminaliteit in vergelijking met de voorgaande theoretici. Sedert de jaren 1980 ontwikkelden
zich bijzonder veel perspectieven, waaronder de kritische criminologie, de feministische
criminologie, de postmodernistische en constitutieve criminologie,… Evenzeer
vermeldenswaardig is geïntegreerde benadering die zich baseert op de traditionele
perspectieven: variabelen uit diverse traditionele perspectieven worden gecombineerd.
4.1.5. Relevant onderzoek
Gelijkaardig buitenlands onderzoek werd voornamelijk in de jaren 1980 verricht.
In Groot-Brittannië zijn Bennet en Wright de pioniers 34 : binnen hun onderzoek werd de focus
gelegd op ‘burglary’, de bedoeling was het daderperspectief te introduceren in het
toekomstige preventiedebat. Tevens opteerden zij ervoor om een bijdrage te leveren aan de
huidige kennissenstaat over de dader zijn perceptie en zijn beslissingsproces.
Bennet en Wright hun vertrekpunt was situationele preventie waarbij een aantal assumpties
werden getest;
- de beslissing om crimineel gedrag te plegen is in zekere mate situationeel
gedetermineerd;
- veroorzakers kiezen vrijwillig om misdadig gedrag te plegen;
- veroorzakers zijn niet flexibel in hun tijd en hun geselecteerde doel;
- de motivatie om afwijkend gedrag te plegen is niet voortdurend en onbedwingbaar;
- ‘gepreventeerde’ criminaliteit zal zich niet verplaatsen.
Bovendien werden een aantal assumpties getest aangaande het afschrikkingsperspectief.
Recenter bestudeerden Meenaghan en Nee de cognitieve processen die aan de basis liggen
van het kiezen van targets bij een woninginbraak. Ze interviewden 50 inbrekers in de UK en
hun resultaten hebben voornamelijk betrekking op de initiële beslissing om in te breken en
30
Durheim, E. (1887). Le suicide, Etude sociologique. Paris : Presses Universitaires de France, 1960.
31
Merton, R. (1938). Social structure and anomie. American Sociological Review, 3, 672-682.
32
Walgrave, L. (1993). Systematische jeugddelinquentie en maatschappelijke kwetsbaarheid. In: J.A.
Nijboer, e.a. (red.), Criminaliteit als een politiek probleem. Arnhem: Gouda Quint, 35-44.
33
Jongman, R.W. & Timmerman, H. (1993). Criminaliteit in een ongelijke samenleving. Over het
samenspel van motivaties en bindingen. In: R.W. Jongman (red.), De armen van vrouwe justitia.
Nijmegen: Ars Aequi Libri, 97-112.
34
Bennet, T. & Wright, R. (1984). Burglars on burglary. Prevention and the Offender. Gower:
University of Cambridge.
15

de selectie van de target, gevolgd door en dit voor de eerste maal in de UK, een
gedetailleerde discussie over de zoekstrategieën binnen het huis 35 .
In Nederland werd een onderzoek opgezet “Woninginbraak: Motieven en werkwijzen vanuit
daderperspectief” 36 . Twee doelen stonden voorop bij aanvang van het onderzoek, namelijk
de kennis over het delict woninginbraken verhogen en methoden en technieken ontwikkelen,
waarmee politiefunctionarissen zelf desbetreffend fenomeen kunnen onderzoeken. Het
onderzoek is vanuit dit opzicht eerder verwant te noemen dan gelijkaardig met voorliggend
onderzoeksopzet. Bovendien werden verdachten van een woninginbraak geïnterviewd op
het politiekantoor wat fundamenteel verschilt van onze methodologie, namelijk definitief
veroordeelden in de gevangenis. In het Nederlandse onderzoek werd gebruik gemaakt van
een inzoommodel, dat gebaseerd werd op het onderzoek van Bennet en Wright.
Een recenter Nederlands project bestudeerde verschillende criminaliteitsfenomenen,
waaronder woninginbraken, en inventariseerde de ter beschikbare informatie van
verschillende studies naar deze fenomenen. Betreffende woninginbraken was dit de
aandacht voor de aard en de omvang, gelegenheidsdaders of professionele daders,
dadertype naargelang de stad/platteland, slachtoffers, situaties, schade en overige feiten die
werden gepleegd. WODC 37 , de uitvoerder van het onderzoek, wenste op die manier
criminologische kennis en de praktijkervaring over de aanpak van criminaliteitsproblemen te
bundelen. Er werden vragen gesteld zoals: dient men voor een strafrechtelijke aanpak te
kiezen of een preventie-aanpak of beter een mix van beiden? Wie zijn de daders en de
slachtoffers? Welke zijn de omstandigheden en kunnen we hier op inwerken?
Op basis van geregistreerde cijfers, slachtofferenquêtes en twee onderzoeken werden
antwoorden geformuleerd op bovenstaande vragen. De onderzoeken betroffen hoger
vermeld Nederlands onderzoek en het in 1994 verrichte onderzoek bij bekende daders in
Enschede 38 door Kleemans.
In België is gelijkaardig onderzoek schaars, zelfs nihil, wat het unieke karakter van dit
onderzoek onderschrijft. Vermeldenswaardig in deze context is het project van de federale
politie dat een specifieke groep van daders bevroeg, namelijk rondtrekkende
dadergroeperingen 39 . Het doel was komen tot een daderprofielanalyse van de rondtrekkende
dader.
Een paar interviewsessies met daders van een inbraak, maakten deel uit van een gering
aantal buitenlandse onderzoeken. Aangaande methodologie loopt het onderzoek van Bennet
en Wright enigszins gelijkaardig met voorliggend project, gezien semi-gestructureerde
interviews worden afgenomen in de strafinrichting. Bovendien wordt onderzoeksmateriaal
gebruikt, net zoals bij de Britse onderzoekers 40 41 . Andere onderzoeken, zoals dat van Van
35 Nee C., Meenaghan A. (2006). Expert Decision Making in Burglars. British Journal Criminology, 46,
935-949.
36 Van Dijk, Van Soomeren & Partners (1991). Motieven en werkwijzen vanuit daderperspectief. In
opdracht van DCP/LBVM.
37 WODC is de afkorting van het Wetenschappelijk Onderzoeks- en Documentatiecentum in
Nederland.
38 Kleemans, E.R. (1996). Strategische misdaadanalyse en stedelijke criminaliteit. Een toepassing
van de rationele keuzebenadering op stedelijke criminaliteitspatronen en het gedrag van daders,
toegespitst op het delict woninginbraak. Enschede: IPIT, Proefschrift Universiteit Twente.
39
De Federale Politie kreeg ondersteuning van Professor Vervaeke, buitengewoon hoogleraar aan de
Katholieke Universiteit Leuven, Faculteit Rechtsgeleerdheid, Onderzoekseenheid Strafrecht,
Strafvordering en Criminologie.
40
Supra
41
Maguire, M. & Bennet, T. (1982). Burglary in a dwelling. The offence, the offender and the victim.
London: Heinemann.
16

Dijk, Van Soomeren & Partners kunnen eerder als verwant beschouwd worden, hoewel de
algemene vertrekbasis van de studies zeer eenzijdig was, namelijk dominant situationeel.
plegen, opteert men voornamelijk om individuele, gemeenschapsgerichte of
omgevingsgerichte aanpassingen uit te voeren op preventief vlak.
Ons vertrekpunt distantieert zich van de overige onderzoeken daar wij niet vertrekken van
een allesomvattende theorie, geen beperkte visie op dader of daad maar op een inductieve
wijze een breed amalgaam van theoretische perspectieven in beschouwing nemen: iedere
theorie kent immers een aantal ‘blinde vlekken’.
17

5. Onderzoeksvragen
Het project “Woninginbraken: diefstalpraktijk en preventiebeleid”, stelt als doel de introductie
van het daderperspectief in het beleid van preventie. Twee belangrijke onderzoeksvragen
worden gecreëerd en getoetst aan de variabelen uit de verschillende theoretische
perspectieven (de hypothesen):
1) Hoe komt men tot het plegen van een woninginbraak? Wat is de levensloop van
de dader? Wat zijn de push en pull factoren? Wat is de invloed van anderen? Wat is
de invloed van de omgeving? Wat zijn de motieven?...
2) Als men tot het plegen van een woninginbraak komt, hoe loopt dit verder of hoe
gebeurt dit concreet? Waarom pleegt men een woninginbraak? Hoe handelen
inbrekers? Wat is het concrete motief? Hoe gebeurt de selectie? Onder welke
omstandigheden gebeurt het? Op welke wijze? Wanneer gaat men inbreken? Hoe
percipieert men de dingen? Is er een invloed van anderen? Is er sprake van een
netwerk? …
Beide onderzoeksvragen zijn analytisch te onderscheiden maar staan wel in permanente
wisselwerking met elkaar. Ze zullen dan ook verder uitgebouwd en ontwikkeld worden. Via
het bevragen van de plegers van woninginbraak zal een uitgebreid antwoord geformuleerd
worden op deze vragen. Er dienen twee soorten kennis te worden verzameld van het delict
woninginbraak:
- Kwantitatieve kennis over de feitelijke zaken zoals kenmerken van de daders: de
pleegplaats, het type woning, de wijze waarop men inbreekt, of er verzwarende
omstandigheden waren (geweld, zonder geweld, bij nacht, valse sleutels…). Deze
kwantitatieve kennis wordt verzameld aan de hand van de beschikbare politionele gegevens
die op federaal niveau aanwezig zijn met betrekking tot woninginbraken.
- Kwalitatieve kennis over het keuzeproces van de woninginbraken.
Aan de hand van daderinterviews proberen we inzicht te verwerven in hun perspectieven en
de concrete werkwijze.
Dit onderzoek poogt een antwoord te bieden op de manier waarop een inbreker te werk gaat
(bijvoorbeeld door de kwantitatieve kennis en het implementeren van vragen in het interview
over modus operandi) en probeert een inzicht te verwerven in het waarom van de inbraak.
Met andere woorden zal in dit laatste geval gekeken worden naar de dader, terwijl in het
eerste geval de daad centraal staat. Door een bevraging bij daders van een woninginbraak
te organiseren worden antwoord gezocht op verschillende vragen, bovendien is het door
deze methode mogelijk een inzicht te verwerven in de reactie van het sociale milieu op het
criminele gedrag van de inbreker.
18

6. Methodologie
6.1. Definiëring van het begrip ‘woninginbraken’
6.1.1. Inleiding
Bij de afbakening van het begrip ‘woninginbraak’ is de definiëring in termen van de strafwet
aangewezen gezien deze de basis vormt voor de nomenclatuur bij de straftoemeting en
strafuitvoering waartoe we ons bij de selectie van de respondenten dienen te wenden.
‘Woninginbraak’ betreft een criminele figuur die op zich niet in de strafwet is opgenomen,
maar die wel is samengesteld op basis van elementen die in de strafwet zijn omschreven.
Er zal geopteerd worden voor de criminele figuur ‘woninginbraken’, zoals bij politionele
instanties duidelijk omschreven. Dit betreft diefstal in een ‘woning met verzwarende
omstandigheden’.
6.1.2. De politionele registratie van de criminele figuur ‘woninginbraken’
Gezien in diverse actieplannen ‘woninginbraken’ als een prioriteit wordt aangeduid, is het
belangrijk om ‘woninginbraken’ als criminele figuur te belichten. Er wordt tevens ingegaan op
de politionele registratie van dit fenomeen 42 .
Indien men hoort spreken van ‘criminele figuren’ dan betreffen dit termen die door politie en
justitie worden gehanteerd maar als dusdanig niet voorkomen in het strafwetboek. Deze zich
in de strafrechtsketen – ontwikkelde termen, sluiten nauw aan bij wat men op het terrein ziet
als ‘woninginbraak’ en bij de strafrechtelijke realiteit. In de meeste gevallen gaat het over een
verfijning van een juridische categorie, door deze aan te vullen met een modus operandi,
een pleegplaats en een object. Deze criminele figuren worden weliswaar geregistreerd in de
politionele databanken, toch kunnen ze belangrijke problemen met zich meebrengen. Zo
bestaat er bijvoorbeeld een risico op dubbeltellingen en zijn er geen uniforme regels met
betrekking tot de reconstructie van criminele figuren.
Het hoeft geen betoog dat bij de reflectie over een efficiënt meet- en opvolgingssysteem in
de strafrechtelijke keten het cruciaal is dat er op een uniforme wijze geregistreerd wordt. Zo
is het van fundamenteel belang dat op het niveau van de politie op een gedetailleerde wijze
alle variabelen geregistreerd worden, zoals pleegplaats, object, modus operandus,
enzoverder. In het registratiesysteem van de parketten wordt dit echter niet zo nauwkeurig
weergegeven wat een beperkt zicht weergeeft op de instroom en de genomen beslissingen.
Zowel het niveau van de politie zelf, als het niveau van het parket, zijn onderhevig aan
maatschappelijke veranderingen. Zo is het momenteel perfect mogelijk dat een lokaal
misdrijf heel wat bovenlokale aangelegenheden treft. Daarnaast kunnen er zich op het
niveau van het parket wetswijzigingen voordoen die een gevolg zijn van maatschappelijke
veranderingen.
We zoomen in op de politionele registratie van woninginbraken omdat het deze definitie is
die is we in ons onderzoek hanteren.
42 Ponsaers, P., Enhus, E., Van Den Herrewegen, E. & Vandevoorde, N. (2006). Meet- en
opvolgingsinstrument voor de strafrechtelijke keten. Brussel: Politeia.
19

Binnen het politionele registratiesysteem is het overkoepelende geheel de nomenclatuur. Dit
is een geheel van feiten waarvoor de politiediensten bevoegd zijn om een proces-verbaal op
te maken. De verschillende feiten kunnen ingedeeld worden in hoofdrubrieken en vervolgens
in subrubrieken. Op een lager niveau situeren zich de categorieën. Het fenomeen
‘Woninginbraken’ staat niet in de nomenclatuur, men kan dit vinden onder ‘diefstal in woning,
met verzwarende omstandigheden’, een subrubriek van de hoofdrubriek ‘diefstal’.
Diefstal wordt enerzijds onderverdeeld in verschillende subrubrieken aangaande het
voorwerp (auto, motorfiets, bromfiets, fiets, handtas) dat gestolen wordt; naargelang de
plaats (winkel, haven, diefstal in woning, met verzwarende omstandigheden), (uit voertuig)
en er zijn er ook nog andere (afpersing, hold-up, vervaardiging van valse sleutels, andere
waaronder zakkenrollerij, gebruiksdiefstal, huisdiefstal, ...).
De subrubriek ‘diefstal in woning, met verzwarende omstandigheden’ heeft als basismisdrijf
diefstal wat in het strafwetboek als volgt omschreven staat:
Art.461.- Hij die een zaak die hem niet toebehoort, bedrieglijk wegneemt, is schuldig aan
diefstal.
Met diefstal wordt gelijkgesteld het bedrieglijk wegnemen van andermans goed voor
kortstondig gebruik.
Dit artikel wordt dus gecombineerd met een specifieke plaats en een specifieke modus
operandi. Met betrekking tot plaats dient evenwel te worden bepaald of hieronder enkel een
woning of bewoond huis -
Art. 479.- Als bewoond huis wordt beschouwd elk gebouw, appartement, verblijf, loods, elke
zelfs verplaatsbare hut of elke andere gelegenheid die tot woning dient
- dan wel een aanhorigheid wordt begrepen
Art. 480.- Als aanhorigheden van een bewoond huis worden beschouwd de binnenplaatsen,
neerhoven, tuinen en alle andere besloten ervan, alsook de schuren, stallen en alle andere
bouwwerken die zich daarin bevinden, onverschillig waarvoor zij gebruikt worden, zelfs
wanneer zij een afzonderlijke ruimte vormen binnen de algemene omheining.
Met betrekking tot de modus operandus dient te worden bepaald of hieronder enkel de
verzwarende omstandigheid braak -
Art. 467.- Diefstal wordt gestraft met opsluiting van vijf tot tien jaar:
Indien hij gepleegd wordt door middel van braak, inklimming of valse sleutels;
Indien hij gepleegd wordt door een openbaar ambtenaar door middel van zijn
ambtsbediening;
Indien de schuldigen of een van hen de titel of de kentekens van een openbaar ambtenaar
aannemen of een vals bevel van het openbaar gezag inroepen.
Art. 484.- Braak bestaat in het openbreken, stukbreken, beschadigen, afbreken of
wegnemen van om het even welke in- of uitwendige sluiting van enig huis, gebouw of
aanhorigheden, van een vaartuig, een wagen, een voertuig; in het openbreken van gestolen
kasten of meubels, bestemd om ter plaatse te blijven en om de daarin besloten voorwerpen
te beveiligen.
- dan wel ook de verzwarende omstandigheid inklimming en -
Art. 467.- Diefstal wordt gestraft met opsluiting van vijf tot tien jaar:
Indien hij gepleegd wordt door middel van braak, inklimming of valse sleutels;
20

Indien hij gepleegd wordt door een openbaar ambtenaar door middel van zijn
ambtsbediening;
Indien de schuldigen of een van hen de titel of de kentekens van een openbaar ambtenaar
aannemen of een vals bevel van het openbaar gezag inroepen.
Art.486.- Inklimming wordt genoemd:
Het binnenkomen over muren, deuren, daken of om het even welke andere afsluiting, in
huizen, gebouwen, binnenplaatsen, neerhoven, bouwwerken van welke aard ook, tuinen,
parken, besloten erven;
Het binnenkomen door een ondergrondse opening die niet gemaakt is om tot toegang te
dienen.
- de verzwarende omstandigheid valse sleutels worden begrepen.
Art. 467.- Diefstal wordt gestraft met opsluiting van vijf tot tien jaar:
Indien hij gepleegd wordt door middel van braak, inklimming of valse sleutels;
Indien hij gepleegd wordt door een openbaar ambtenaar door middel van zijn
ambtsbediening;
Indien de schuldigen of een van hen de titel of de kentekens van een openbaar ambtenaar
aannemen of een vals bevel van het openbaar gezag inroepen.
Art 487.- Valse sleutels worden genoemd:
Alle haken, opstekers, lopers, nagebootste, nagemaakte of vervalste sleutels;
Sleutels die door de eigenaar, huurder, logementhouder, of kamerverhuurder niet bestemd
zijn voor de sloten, hangsloten of voor welk sluitwerk ook waartoe de schuldige ze gebruikt;
Verloren, zoekgeraakte of weggenomen sleutels die tot het plegen van de diefstal dienen.
Evenwel is het gebruik van valse sleutels alleen dan een verzwarende omstandigheid,
wanneer zij dienen om voorwerpen te openen, waarvan de braak een verzwaring van straf
ten gevolge zou hebben.
Betreffende voorgaande verzwarende omstandigheden dient vermeld te worden dat er ook
een combinatie kan zijn. De subrubriek zelf is onderverdeeld in drie delen: zonder geweld of
bedreiging of met geweld of bedreiging;
Art. 483.- Onder geweld verstaat de wet daden van fysieke dwang gepleegd op personen.
Onder bedreiging verstaat de wet alle middelen van morele dwang door het verwekken van
vrees van een dreigend kwaad.
En waarbij wapens werden getoond of gebruikt:
Art. 482.- Onder het woord wapens worden begrepen de voorwerpen, bedoeld in artikel 135
van dit wetboek.
Art.- 135 Onder het woord ‘wapens’ worden begrepen alle toestellen, werktuigen,
gereedschappen of andere snijdende, stekende of kneuzende voorwerpen die men heeft ter
hand genomen om te doden, te wonden of te slaan, zelfs indien men geen gebruik ervan
gemaakt heeft.
Belangrijk is dat deze elementen zijn opgenomen in het strafwetboek maar ‘woninginbraak’
op zich niet onder één artikel te vinden is.
Er kunnen enkele bemerkingen geformuleerd worden betreffende de constructie van de
criminele figuur ‘woninginbraken’. Binnen de politionele registratie ziet men dat er geen
onderscheid gemaakt wordt tussen diefstal met of zonder verzwarende omstandigheden. Het
is nochtans perfect mogelijk dat een diefstal gepleegd wordt in een woning zonder braak,
21

inklimming of valse sleutels. De tweede opmerking is het feit dat men ergens kan inbreken
zonder de intentie te hebben iets te stelen. In derde instantie is het niet altijd even duidelijk
wat met een ‘woning’ bedoeld wordt. Wat wel in de strafwet wordt opgenomen is ‘bewoond
huis’ en ‘aanhorigheden van een woning’. Een laatste opmerking en tevens de moeilijkste
om te verhelpen is de combinatie van een aantal misdrijven, bijvoorbeeld ‘homejacking’: is dit
nu een inbraak in een woning of is dit diefstal van een auto?
Belangrijk is dat ‘woninginbraken’ misdrijven zijn met een lage ophelderinggraad. Het is een
noodzaak om meer informatie te verzamelen, nauwkeuriger te registeren en op regelmatige
basis analyses te verrichten. Dit opdat men een beter inzicht zou krijgen in de criminele
figuur woninginbraken, zowel voor politie als beleid, om zodoende patronen te gaan
identificeren en een betere aanpak kunnen realiseren van het delict.
6.1.3. De stroom in de strafrechtsketen: de kwalificatie en de registratie 43
Zoals reeds aangehaald, wordt op politioneel niveau ‘woninginbraken’ geregistreerd. Een
delict op dit niveau krijgt, kort samengevat, een notitienummer en een pv-nummer. Indien we
een niveau verder gaan, namelijk dat van het parket wordt gebruik gemaakt van
parketpreventiecodes. De preventiecode impliceert een code die een nauw verband kent met
het PV nummer dat op politioneel niveau vastgelegd werden. Deze parketpreventiecode is
iets nauwer gespecificeerd (met een letter). Deze code kan door het parket worden
aangepast; dit ofwel naar aanleiding van het aanvankelijke pv of in de loop van de verdere
afhandeling. Omdat er bijvoorbeeld na afsluiting van een onderzoek meer informatie zal zijn,
aanwezig in het parket, dan in het begin bij de opmaak van de pv door politie. Bovendien kan
men ervan uitgaan dat parketmagistraten beter juridisch geschoold dan sommige
politiemensen. Dit levert dan ook concretere kwalificaties op. Het is echter belangrijk op te
merken dat de nomenclatuur van het parket ontwikkeld wordt door een administratief
organisatorisch referentiekader waardoor strafrechtelijke referenties vaak ontbreken.
Daarnaast wordt men geconfronteerd met het feit dat de nomenclatuur op politioneel niveau
veel ruimer is en wat men registreert bij politie, men niet noodzakelijkerwijs zo zal
terugvinden bij parket. Zo dient in dit geval gewezen te worden op het delict ‘woninginbraken’,
dat een criminele figuur is bij politie, echter niet als dergelijk feit wordt opgenomen in de
parketstatistieken, gezien dit niet als dusdanig in de strafwet staat omschreven. Daarnaast
worden statistisch analisten ook geconfronteerd met het feit dat de parketnomenclatuur wel
eens verschilt tussen de parketten onderling.
Dus in principe kan men ten gevolge van een ruimere juridische scholing en vollediger
informatie van het feit komen tot een correctere kwalificatie, maar de nomenclatuur van het
parket laat het niet toe specifieker te kwalificeren.
Als we een niveau verder gaan, dat van de correctionele rechtbank, worden deze in de
Algemene Rol op persoonsniveau geregistreerd. De basis van deze kwalificaties is het vrij
lijvige boek der kwalificaties. In vergelijking met de parketpreventiecodes zijn zij
gedetailleerder en worden ze gekwalificeerd op het einde van de procedure. Dit situeert zich
in een systeem dat fungeert als basis voor de vonnisuittreksels.
Het registreren van pleegplaats op het correctionele rechtbank niveau is vergelijkbaar met
het parketniveau, namelijk het niveau van de gemeenten. Dit brengt een aantal problemen
met zich mee voor dit onderzoek. Wij willen immers de populatie van de ‘woninginbrekers’
bevragen. Waar ‘woning’ als pleegplaats bij politie staat geregistreerd, is dit niet het geval op
parketniveau en het niveau van de rechtbank.
Het is aangewezen om de politionele en justitiële nomenclatuur op elkaar af te stemmen.
Naast de homogenisering, wordt ook vereenvoudiging aangeraden, zeker voor een aantal
43 Ponsaers, P., Enhus, E., Van Den Herrewegen, E. & Vandevoorde, N., o.c.
22

punten zou dit bijzonder interessant zijn. Zo zal bijvoorbeeld een kruising met andere
variabelen, zoals ‘bestemming plaats’, ‘voorwerp’ en ‘modus operandus’ nuttig zijn opdat
men bepaalde specifieke informatie kan verzamelen van criminele figuren.
6.2. Kwantitatieve informatie betreffende de diefstalpraktijk
6.2.1. Inleiding
Om de diefstalpraktijk in kaart te brengen, is het van fundamenteel belang een globaal zicht
te krijgen op de dader: wie maakt zich schuldig aan een woninginbraak?
Op basis van SAS – data, een kwantitatief softwareprogramma van de federale politie werd
na omzetting in SPPS 44 , een analyse uitgevoerd. De geregistreerde politionele data betreffen
gegevens over diefstal met braak, inklimming of valse sleutels van 2003 – 2004 in een
woning. Een analyse van de politionele statistieken geeft ons een zicht op de diefstalpraktijk,
hoewel deze niet volledig zijn gezien het dark number 45 .
6.2.1. Analyse van de politionele gegevens
6.2.1.1. Daders
Gedurende de periode 2003 – 2004 maakten meer mannen zich schuldig (namelijk 87,38%)
aan een woninginbraak dan vrouwen (12, 08%). De overige percentages zijn onbekend
(0,54%). Inbreken is dus voornamelijk een mannelijke aangelegenheid.
Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent
Valid
Mannelijk 17699 77,26% 87,38% 87,38%
Vrouwelijk 2446 10,68% 12,08% 99,46%
Onbekend 110 0,48% 0,54% 100,00%
Valid Total 20255 88,42% 100,00%
Missing 2652 11,58%
Total 22907 100,00%
Tabel 1: Geslacht
Een tweede tabel, die te vinden is in de annex 46 , geeft de variabele nationaliteit weerd
waarbij de Belgische nationaliteit in het oog springt, met name 64, 55%. Een behoorlijk
aantal data is niet gekend (met name 30,57%). De meest voorkomende nationaliteiten zijn
deze van de voormalige Oostbloklanden, namelijk Joegoslavische (Servië-Montenegro)
(5,76%), Roemeense (4,75%) en ex-Joegoslavische 47 (3,55%). Als vijfde treedt de Franse
44
Gezien de universiteit Gent niet over een SAS - licentiecode beschikt
45
Supra
46
Infra
47
Het is niet duidelijk wat onder ex-Joegoslavische nationaliteit wordt verstaan. Gezien ex-
Joegoslavische landen ook apart staan vermeld, zoals bijvoorbeeld Sloveense, Kroatische,
Macedonische,….
23

(2,96%) nationaliteit, als zesde de Marokkaanse (respectievelijk 2, 75%) en de Italiaanse
nationaliteit (1, 99%) naar voor.
Tevens werden gegevens verstrekt met betrekking tot de woonplaats van de daders. In de
grootsteden of vrij grote steden wonen de meeste daders: Antwerpen (5, 1%), Gent (4,3%),
Charleroi (3,0%), Luik (2,4%), Namen (1,9%), Seraing (1,9%), Bergen (1,7%) en Brussel
(1,5%).
6.2.1.2. Feiten
Aangaande de kwalificatie van alle gepleegde woninginbraken in 2003-2004 zagen we dat
diefstal in woning, zonder bedreiging of geweld, met als verzwarende omstandigheid braak
(60,5%) domineert. De tweede frequentst naar voor tredende kwalificatie, met 18,3%, is
diefstal in woning, zonder geweld of bedreiging, met als verzwarende omstandigheden braak
en/of inklimming en/of valse sleutels. In derde instantie betreft dit diefstal in woning, zonder
geweld of bedreiging, met als verzwarende omstandigheid inklimming (9,0%) en de laatste in
het oog springende kwalificatie betreft diefstal in woning, zonder geweld of bedreiging, met
als verzwarende omstandigheid valse sleutels (6,8%). Het gebruik van geweld of bedreiging
komt bij een woninginbraak weinig of nauwelijks voor. Indien er een verzwarende
omstandigheid is, betreft dit doorgaans ‘braak’.
6.2.1.3. Modus operandi
Er werden gegevens ter beschikking gesteld met betrekking tot de modus operandi. Hoewel
er gewezen moet worden op de niet-uniforme registratie van de verschillende politiediensten,
zijn de deur of de poort de toegangen die frequentst worden gebruikt. In tweede instantie
betreft dit het deurslot en de grendel (2,3%). In derde instantie zal men binnengaan via het
raam (4,0%) of het raamdeur/schuifraam (1,3%). 5,1% neemt de voorkant, 3,1% de
achterkant terwijl 1,6% de zijkant neemt van het huis.
De manier waarop men binnengaat, is doorgaans via het ‘openbreken/openwringen/plooien’,
dit in 10,1% van de gevallen, 1,9% maakt zich schuldig aan duwen/inslaan/trekken en 1%
breekt het cilinderslot af.
5% ging binnen als de bewoner afwezig was, terwijl 2,5% binnengaat als de bewoner
aanwezig is. 2,1% neemt de vlucht voor een persoon. Omtrent de verzwarende
omstandigheid ‘braak’ zijn geen duidelijke opvallendheden: 2,6% klimt in en 1,3% maakt
gebruik van valse sleutels.
Het meest gebruikte vervoermiddel dat geregistreerd werd is in 1,9% van de gevallen de
auto (personen-, bestel-, vrachtwagen). Opvallend is dat de meerderheid te voet gaat (3,2%).
Bij 3,2% werd vastgesteld dat er niet alleen gehandeld werd.
Nog andere opmerkelijk zaken zijn dat 2,1% methodisch de plaats doorzoekt, 1,7%
deuren/vensters/toegangen opent; 1,3% zet alles overhoop en 2,3% houdt het voorwerp van
het misdrijf in zijn bezit.
6.2.1.4. Besluit
Op basis van gegevens, daterend van 2003-2004, vond een kleinschalige analyse plaats aan
de hand van de geregistreerde data van de criminele figuur ‘woninginbraak’. Opmerkelijk is
dat inbreken in een woning voornamelijk een mannelijke aangelegenheid is. Aangaande
24

nationaliteit kwam naar voor dat in eerste instantie diegenen van Belgische nationaliteit
verantwoordelijk zijn voor de feiten, in tweede instantie betreft dit nationaliteiten van de
voormalige Oostbloklanden.
Inbraken worden hoofdzakelijk gepleegd met als verzwarende omstandigheid ‘braak’, zonder
geweld of bedreiging en met als meest frequent gebruikte toegangsmogelijkheid de deur.
Het wordt benadrukt dat deze analyse gebaseerd is op de gekende daders bij politie. We
dienen dus rekening te houden met de ongekende dader alvorens allesomvattende
uitspraken te formuleren over wie de inbreker is en/of hoe een inbraak verloopt.
25

6.3. Kwalitatieve informatie betreffende de diefstalpraktijk
6.3.1. Selectie respondenten
6.3.1.1. Werkwijze
Uit de totale populatie daders van woninginbraak, kunnen noodgedwongen enkel daders
worden opgenomen die bij justitie gekend zijn en meer bepaald wegens dergelijke inbreuk
werden veroordeeld. Verder kunnen enkel meerderjarige daders worden bevraagd, gezien
voor een bevraging van minderjarigen die een als misdrijf omschreven feit pleegden de
ouderlijke toestemming is vereist, wat binnen het bestek van onderhavig onderzoek te
tijdrovend zou zijn. Onder meer om deze redenen richten we ons rechtstreeks tot een aantal
gevangenissen. Deze werkwijze is niet alleen efficiënter waardoor meer interviews kunnen
worden afgenomen; ze laat bovendien een aantal voorzorgen van betrouwbaarheid, naar de
resultaten toe, in te bouwen.
Binnen de populatie van de geselecteerde gevangenissen beogen we een zo divers
mogelijke respondentengroep. Dit impliceert onder meer dat we ons niet alleen beperken tot
de Belgische gevangenen, maar ook enige aandacht besteden aan daders van allochtone
afkomst. Indien noodzakelijk, wordt een beroep gedaan op tolken.
Tevens was het de intentie een aantal daders te bevragen onder elektronisch toezicht (E.T.).
Hierbij werd beroep gedaan op het Nationaal Centrum voor Elektronisch Toezicht, waarbij
maatschappelijk assistenten instaan voor de begeleiding. Hiervoor werd echter geen
toelating gegeven door het Directoraat Uitvoering van Straffen en Maatregelen, een
departement van de Federale Overheidsdienst Justitie. Ondanks de meerwaarde van het
bevragen van deze respondentengroep, stelde het gebrek aan toelating geen
noemenswaardige problemen. Er zijn immers geen redenen om aan te nemen dat daders
buiten de gevangenis en deze onder E.T., op de bevraagde punten significant afwijken van
deze binnen de gevangenis.
6.3.1.2. Representativiteit binnen een kwalitatieve
onderzoeksmethodologie
Binnen dit project, een weerspiegeling van kwalitatief onderzoek, dient het begrip
representativiteit te worden belicht en verduidelijkt. Indien we vanuit een kwantitatieve
onderzoeksmethodologie, een positivistische opvatting redeneren, dan kunnen we kritiek
formuleren op de representativiteit van de steekproef. Representativiteit betekent dat ieder
element in de populatie evenveel kans heeft om tot de steekproef te behoren. De populatie is
echter niet af te bakenen onder andere door het groot dark number waardoor het onmogelijk
is om na te gaan of de steekproef een afspiegeling is van de populatie.
Het probleem van de representativiteit stelt zich echter niet gezien we te maken hebben met
een kwalitatieve onderzoeksmethodologie. Vertrekpunt is de populatie veroordeelden voor
diefstal met braak die in de gevangenis verblijven, op het moment van de bevraging. In deze
doelgroep, zullen we een zo groot mogelijke diversiteit nastreven aan types van daders.
26

Binnen de kwalitatieve onderzoeksmethodologie is het saturatiepunt een belangrijk criterium
om te bepalen of men een voldoende aantal heeft van een bepaald type dader 48 .Vermeld
principe houdt in dat het aantal geïnterviewde respondenten niet wordt uitgebreid wanneer
nieuw verworven informatie de reeds verworven gegevens bevestigt zonder er iets nieuws
aan toe te voegen. Dit is een punt waarop alles een soort van ‘déjà vu’ lijkt of men heeft het
gevoel dat men alles reeds hoorde.
Gezien er slechts een beperkte respondentenpopulatie is, namelijk de gevatte dader
opgesloten in de gevangenis, is de kans reëel dat niet alle types van daders worden
geïnterviewd. Mogelijk worden bepaalde soorten inbrekers veel minder opgesloten dan
anderen, het effect van saturatie zullen we niet bereiken bij alle dadertypes.
6.3.2. Respondentenpopulatie
6.3.2.1. Inleiding
Het Directoraat Uitvoering van Straffen en Maatregelen gaf een overzicht van alle
gedetineerden die op 18 januari 2006 in de gevangenis zaten en veroordeeld waren voor
diefstal met of zonder braak, al dan niet met geweld.
Type van diefstal Alle inrichtingen
Met braak en geweld 427
Met braak, zonder geweld 1.914
Zonder braak, met geweld 1.047
Zonder braak, zonder geweld 310
Totaal 3.698
Tabel 2: Penitentiaire bevolking van veroordeelde gedetineerden voor diefstal
(18/01/2006)
Belangrijk is dat het gaat over de populatie veroordeelden in alle penitentiaire inrichtingen,
inclusief EDS Mons en EDS Tournai. Het betreft ook alle mogelijke penitentiaire regimes
zoals Elektronisch Toezicht, halve vrijheid,…. Indien de veroordeelde voor verschillende
diefstallen gedetineerd werd, werd voorrang gegeven volgens de orde van de tabel (dus
braak en geweld, braak en zonder geweld enzoverder). Indien de diefstallen met braak
vergeleken worden, merken we op dat er veel meer gedetineerden opgesloten zitten die een
inbraak pleegden zonder geweld in vergelijking met deze met geweld.
56 veroordeelden voor diefstal met braak werden bevraagd in vier verschillende
gevangenissen. In de gevangenis van Gent vonden het hoogst aantal gesprekken plaats,
namelijk 38%, in Oudenaarde 21%, in Doornik 25% en in Lantin 16%, wat in het laatste geval
9 interviews impliceert.
48
Denscombe, M. (1998). The good research guide for small scale social research projects.
Buckingham: Open University Press.
27

Op basis van een dossierstudie op de griffie, werd gedurende de participerende observatie in
de gevangenis, een bestand opgemaakt met een aantal individuele kenmerken van de
bevraagde respondenten: naam, voornaam, geboortedatum, nationaliteit, taal, geslacht,
beroep, burgerlijke staat, woning of niet, andere diefstallen (auto, fiets, winkel…), gerechtelijk
verleden en de eventuele bijzondere omstandigheden (zoals internering) werden genoteerd.
Deze variabelen waren in de meeste gevallen duidelijk voorhanden. Een aantal
inconsistenties werden vastgesteld, vooral bij het beroep en de burgerlijke staat. Soms vindt
men in bepaalde verslagen ‘lasser’ als beroep terug, op andere momenten vindt men in
hetzelfde dossier terug dat deze werkloos is. Deze inconsistenties zijn begrijpelijk in het licht
van een gevangeniscontext, gezien na enige jaren gevangenis, het beroep ‘zonder’ zal zijn.
In de onderzochte populatie was 7,14% van het vrouwelijke geslacht. Vrouwen werden
alleen gesproken in Gent. 42,86 % is geboren tussen 1970 – 1980 (tussen 26 en 36 jaar), de
overigen ofwel tussen 1960 – 1970 (23%) (tussen 36 of 46 jaar) of 1980-1985 (23%) (tussen
21 of 26 jaar), slechts enkelen personen (namelijk 8%) waren geboren voor 1960 (dus ouder
dan 46 jaar).
1980 - 1985
23%
1975 - 1980
22%
Geboortedatum
1985 - 1990
2% < 1950
4%
1950 - 1955
4%
1955 - 1960
2%
1960 - 1965
9%
1970 - 1975
20%
1965 - 1970
14%
Figuur 1: Geboortedatum van onderzochte populatie
Wat betreft geboorteland zien we dan 91, 07% van de bevraagden geboren is in België. De
overige respondenten zijn geboren in Albanië, Brazilië en Algerije.
28

België 51 91,07%
Marokko 1 1,79%
Brazilië 1 1,79%
Albanië 2 3,57%
Algerije 1 1,79%
Totaal 100,00%
Tabel 3: Geboorteland respondenten
80,36% van de respondenten heeft de Belgische nationaliteit. De tweede meest
voorkomende vreemde nationaliteit, die werd geïnterviewd, was de Marokkaanse met 7, 14%.
Nationaliteit
Belg 45 80,36%
Albanees 2 3,57%
Algerijn 1 1,79%
Braziliaanse 1 1,79%
Frans 1 1,79%
Italiaan 2 3,57%
Marokkaan 4 7,14%
Totaal 100,00%
Tabel 4: Nationaliteit van de respondenten
Een aantal bijkomende kenmerken werden genoteerd zoals burgerlijke staat en het beroep.
Met betrekking tot de burgerlijke staat, werd vastgesteld dat de meerderheid ongehuwd is.
Slechts enkelen waren of zijn getrouwd.
Ongehuwd
77%
Burgelijke staat
Gehuwd
9%
Gescheiden
14%
Figuur 2 : Burgerlijke staat van de respondenten
29

22 Geïnterviewden of 39,3% oefenen een beroep uit. De meest voorkomende beroepen zijn
arbeider of explicieter schilder, lasser, elektricien, chauffeur, horeca,… Terwijl 60,7% geen
beroep heeft.
6.3.2.2. Gerechtelijke verleden
Een eerste opmerkelijke vaststelling met betrekking tot het gerechtelijke verleden, is dat de
geïnterviewde gedetineerden meerdere feiten op hun kerfstok hebben 49 . Bovendien waren
veel gedetineerden niet aan hun proefstuk toe wat betreft gevangenisstraf.
Bij aanvang van het gesprek werden enkele introducerende vragen gesteld die het
gerechtelijke verleden in kaart dienden te brengen: Voor welke feiten zit men in de
gevangenis? Bracht men meerdere malen een bezoek aan de gevangenis?
De hoge recidivegraad kwam niet alleen duidelijk tot uiting in het dossier maar evenzeer in
het gesprek met de gedetineerden. Omwille van het recidiverende karakter was het voor de
bevraagden doorgaans moeilijk een onderscheid te maken tussen hun voorgaande
gerechtelijke antecedenten en de feiten waarvoor men op het moment van het gesprek in de
gevangenis zit. Deze verwarring heeft niet alleen te maken met het hoge recidivegehalte
maar mede met het wantrouwige karakter ten aanzien van de onderzoeker. Bepaalde
personen voelden zich ‘geviseerd’ omdat net zij het voorwerp waren van een gesprek.
Tevens werden bepaalde feiten ontkend, dit vormde echter voor de onderzoeker geen
aanleiding om het gesprek af te ronden: het was immers mogelijk dat het wantrouwig
karakter gedurende het gesprek afslonk, wat frequent het geval was.
Verder vonden een aantal gesprekken plaats met gedetineerden die niet zozeer inbraken in
huizen maar eerder in bedrijven, winkels, automaten, containers, …. De redenen hiervoor
komen in een later hoofdstuk aan bod. Deze personen vonden het doorgaans moeilijk om
een antwoord te formuleren op een specifieke woninginbraak-vraag.
Opvallend is het aantal keer dat respondenten in de gevangenis zaten; dit varieerde van nul
keer (wat nauwelijks aan bod kwam) tot acht, negen of tien keer: ofwel liggen nieuwe feiten
aan de basis van deze terugkeer ofwel het ‘verbreken van de conditiebreuk’: dit impliceert
het niet naleven van de voorwaarden (kunnen ook nieuwe feiten zijn).
De respondenten veroordeeld voor diefstal met braak, maakten zich in de meeste gevallen
schuldig aan volgende feiten. Naast de verkeersmisdrijven betrof dit:
- Poging tot diefstal
- Gewone diefstal
- Diefstal met braak in woningen
- Diefstal met braak in pompstations, winkels (kledij, sport, warenhuizen, speelgoed,
kranten,…), gemeentelijke administratie, scholen, bedrijven, fabrieken, postkantoren,
horeca, musea, containers, opslagruimtes, openbare gebouwen, 24 uren shops,
automaten en dergelijke meer.
- Diefstal met geweld en/of gewapenderhand: roofmoord, homejacking,
tijgerkidnapping, gewapende overval, hold-up, ramkraken,… dit in banken,
postkantoren, bedrijven, huizen, … Ook zeer specifieke sectoren kwamen aan bod:
bijvoorbeeld de diamantsector, met bijkomende verzwarende omstandigheden zoals
in bende, bij nacht,….
- Diefstal van auto’s, diefstal in auto’s (nummerplaten, radio’s,…), autozwendel; al dan
niet met verzwarende omstandigheden (bijvoorbeeld geweld)
49 Frequent zijn verkeersmisdrijven verantwoordelijk voor de ellenlange lijsten van het gerechtelijke
dossier. Bijvoorbeeld geen verplichte aansprakelijkheidsverzekering inzake motorrijtuigen, de
schuldige zijnde de eigenaar; geen inschrijving van het voertuig; geen technische controle,…
30

- Een aantal zeer specifieke diefstallen zoals stelen van voorschriften bij de dokter,
pikpocket, joyriding,….
- Heling
Naast diefstal, waren er ook volgende feiten:
- Wapens: verboden wapendracht, wapenhandel, wapensmokkel
- Drugs: druggebruik, drugbezit, drughandel
- Slagen en verwondingen (al dan niet met de doodslag tot gevolg)
- Doodslag
- Oplichting
- Valsmunterij
- Valsheid in geschriften
- Brandstichting
- Openbare dronkenschap
- Aanzetten van minderjarigen tot ontucht
- Andere: hooliganisme, stropen, piramidespelen
Langdurige gestraften, die op het moment van de bevraging niet zozeer aanwezig zijn in de
gevangenis omwille van een woninginbraak, vertellen doorgaans dat het zeer lang geleden is
dat inbraken werden gepleegd, wat een belangrijke vaststelling is voor preventie; concrete
situationele preventiemaatregelen zijn immers moeilijker te formuleren op basis van modus
operandi van 20 jaar geleden.
Bovendien blijkt dat doorgaans heel wat inbraken op vrij jonge leeftijd werden gepleegd ”Ik
heb veel inbraken in huizen gepleegd toen ik jonger was” of“Ik was 13 of 14 jaar”.
Het aantal inbraken varieerde sterk van inbreker tot inbreker; sommigen spreken over 200
inbraken ‘alsof het een fluitje van een cent was’, anderen spreken eerder over enkele
inbraken. Vooral de laatste respondenten ondervinden enige moeilijkheden bij het
beantwoorden van bepaalde vragen, dit in vergelijking met de ‘geoefende’ inbrekers. Dieven
die veelvuldig op pad gaan, zullen op een meer consistente en strakke manier antwoorden
terwijl de ’occasionele’ dief minder rechtlijnige antwoorden geeft.
6.3.3. Selectie gevangenissen
6.3.3.1. De gevangenissen
Na een goedkeuring van het Directoraat Uitvoering van Straffen en Maatregelen, een
departement van de Federale Overheidsdienst, werden volgende Vlaamse en Waalse
gevangenissen als onderzoekssetting gekozen; Gent, Oudenaarde, Doornik en Lantin. De
vier geselecteerde strafinrichtingen verschillen naargelang capaciteit en aard van bestraffing
bijvoorbeeld sluit de strafinrichting van Oudenaarde voornamelijk lang gestraften op.
Gedurende één maand werd iedere strafinrichting onderworpen aan verschillende
methodieken van dataverzameling: participerende observatie, dossierstudie en semigestructureerd
interviewen.
6.3.3.1.1. De Nieuwe Wandeling te Gent
De gevangenis te Gent, “De Nieuwe Wandeling”, is een stervormige gevangenis, naar het
Ducpétiaux-model. De gevangenis bestaat uit een volwassen mannen- en een
vrouwenafdeling en heeft meerdere bestemmingen: arresthuis, strafhuis, psychiatrische
annex voor bepaalde categorieën van personen en ook andere personen zoals
kortgestraften of vreemdelingen die wachten op een beslissing van de Dienst
Vreemdelingenzaken (nadat ze voor justitie hebben voldaan) worden daar opgesloten.
31

Het betreft een gesloten type van gevangenis, dit wil zeggen dat het een inrichting is met een
uitgebreide veiligheidsvoorziening (zoals hoge muren, tralies, prikkeldraad,
detectieapparatuur,…). Op 1 januari 2005 zaten er 283 mensen opgesloten in Gent, daarvan
waren er 39 vrouwen 50 .
6.3.3.1.2. De gevangenis van Oudenaarde
Zowel beklaagden als veroordeelden(voornamelijk lang gestraften) vindt men terug in de
strafinrichting van Oudenaarde. Deze gevangenis is van het gesloten type.
De gevangenis van Oudenaarde had een totale capaciteit van 132 gedetineerden op 1
januari 2005. Op het moment van de bevraging bedroeg dit 145 mannelijke gedetineerden 51 .
6.3.3.1.3. De gevangenis van Doornik
De gevangenis van Doornik dateert van 1868 en bevat drie vleugels waar zowel beklaagden
als veroordeelden worden vastgehouden. Ook deze gevangenis fungeert als arrest- en
strafhuis. De gevangeniscapaciteit bedraagt een 200-tal gedetineerden. Op 1 januari 2005
waren er 202 mannen opgesloten, in deze gevangenis zitten geen vrouwen.
6.3.3.1.4. De gevangenis van Lantin
De gevangenis van Lantin groepeert een arresthuis, een psychiatrische annex (sedert twee
jaar gesloten) en een strafhuis (met een deel halve vrijheden). In het strafhuis gelden
verschillende regimes. Dit is het grootste penitentiaire complex van België. Naast het
bijzonder hoge aantal mannen, worden ook hier een aantal vrouwen opgesloten. De totale
capaciteit op 1/01/2005 betrof 694 mannen en 61 vrouwen. In de onderzoeksperiode betrof
dit 838 mannen en 65 vrouwen 52 .
6.3.3.2. Participerende observatie
Slechts een beperkt aantal gevangenissen werden geselecteerd, dit om volgende redenen.
Naar betrouwbaarheid toe biedt de concentratie op een beperkt aantal gevangenissen de
mogelijkheid om enkele weken in iedere instelling door te brengen wat het voordeel biedt dat
aandacht kan besteed worden aan het uitbouwen van relaties. Enerzijds doelen we hier op
het uitbouwen van relaties met personeelsleden die op basis van hun ervaringen,
aanwijzingen kunnen geven over de meest adequate manier om individuele daders van
woninginbraak in een interview te benaderen. Daarnaast dienen relaties met de
respondenten zelf uitgebouwd te worden, opdat er een vertrouwen groeit in de onderzoeker
wat tot een zekere openheid kan leiden. Bovendien brengt een langer verblijf in de
gevangenis ook met zich mee dat de onderzoeker zich er meer ontspannen zal voelen wat
eveneens een positieve invloed heeft op de geïnterviewde en op het interview.
Deze participerende observatie, in voorliggend onderzoek gehanteerd als intredestrategie,
werd toegepast in het reeds aangehaalde onderzoek van Bennet en Wright 53 , wat zij als heel
waardevol hadden ervaren en achteraf kan beaamd worden door onze onderzoeksequipe.
6.3.3.3. Dossierstudie
50 Justitie in cijfers 2005, FOD Justitie (Brochure)
51 Populatie Strafinrichting Oudenaarde op 02/05/2006
52 Populatie Strafrinrichting Lantin op 26/07/2006
53 Supra
32

Gezien in de statistieken van de strafuitvoering ‘pleegplaats’ niet opgenomen is, dit in
tegenstelling tot politionele statistieken, drong de noodzaak zich op om in het individuele
dossier, aanwezig in de strafinrichtingen, op zoek te gaan naar de pleegplaats. Op basis van
lijsten aangereikt in de strafinrichting met de namen van gedetineerden die veroordeeld
werden voor diefstal met braak, werden de dossiers geraadpleegd. Aan de hand van deze
individuele dossierstudie, tevens een zeer tijdrovende aangelegenheid, werd opgezocht of
het een diefstal met braak in een woning betrof of een andere aanhorigheid.
Het opsluitingdossier bestaat uit twee delen; het zedelijkheidsdossier en een dossier
detentiebeheer. Voornamelijk in het groene zedelijkheidsdossier werd belangrijke informatie
gevonden. Dit dossier bestond uit verschillende mappen, onder meer de map ‘Bulletins nr 63
A en B’. Het Bulletin nr 63 A en B bevat doorgaans een vonnisafschrift(en) en dikwijls een
uiteenzetting van de feiten. Uit het vonnisafschrift kon men soms afleiden of het een woning
betrof, dit was evenwel niet altijd duidelijk. Indien een document met de ‘uiteenzetting van de
feiten’ aanwezig was, kon de gezochte informatie gevonden worden. Een andere
mogelijkheid was het document ‘Staat 78 – Burgerlijke partijen’, met de vermelding van de
burgerlijke partij. Op die manier werd achterhaald of persoon X een bedrijf is of iets anders
dan een woning om bijvoorbeeld een bedrijfs- of winkeldiefstal uit te sluiten. Daarnaast bevat
zowel het zedelijkheidsdossier als het dossier detentiebeheer een map met ‘varia’; dat was
het laatste hulpmiddel maar in de meeste gevallen werd daar geen relevante informatie in
terug gevonden.
De dossiers varieerden, uitgedrukt in centimeter, van 1 centimeter tot 30 centimeter. Er werd
een lijst opgemaakt met potentiële respondenten, er werden tevens een aantal personen als
‘reserve’ aangeduid, meestal omdat er geen garantie van zekerheid was met betrekking tot
pleegplaats. Indien in het dossier geen concrete informatie (cfr. woning) over de diefstal met
braak voorhanden was, werden de gedetineerden niet geselecteerd. Bij geïnterneerden was
de informatie zeer karig en was het moeilijk om de pleegplaats ‘woning’ terug te vinden.
6.3.3.4. Kiezen voor een semi-gestructureerd interview
Eén van de meest klassieke technieken in het kwalitatief onderzoek is deze van het
interviewen. Kwalitatief onderzoek is geschikt om een beleving te achterhalen, indien het
onderwerp complex of gevoelig ligt of als de ‘onderzochten’ mogelijk achterdochtig kunnen
zijn. Een interview heeft tot doel informatie te verzamelen uit de mededelingen van een of
meerdere personen met het oog op het beantwoorden van een of meerdere
onderzoeksvragen. Objectiviteit staat hierbij centraal, dit impliceert het beperken van zoveel
mogelijk foutenbronnen, zowel aan de kant van de respondent als de interviewer als fouten
te maken met de interviewsituatie 54 .
Er werd gekozen voor semi-gestructureerd interviewen, gezien flexibiliteit bij het
onderzoeksonderwerp van belang is. De keuze voor het gebruik van een bepaalde methode,
zal een invloed uitoefenen op het gehele onderzoek. Kiezen voor een interview houdt
rekening met een aantal methodologische voorwaarden 55 .
- De methode van interviewen wordt in de wetenschappelijke literatuur geprezen als ‘het
meest adequate instrument om systemen van representatie, van waarden en van normen te
onderzoeken’.
54
Decorte, T. (2005). Interviewen. Universiteit Gent: Syllabus “Kwalitatieve criminologische methoden
en technieken”, Academiejaar 2005-2006.
55
Ponsaers, P. (2001). Kwalitatieve onderzoeksmethodologie. Universiteit Gent: syllabus “Methoden
en technieken” Academiejaar 2000-2001.
33

- Een face-to-face interview is de rijkste bron van informatie (in vergelijking met een
telefonisch, schriftelijk of elektronisch interview), want men gaart niet alleen verbale
informatie, men krijgt tevens een zicht op de non-verbale informatie.
- Een semi-gestructureerd interview heeft als voordeel dat de verschillende respondenten de
mogelijkheid wordt geboden om hun aandacht op die punten te vestigen waar zij meest van
afweten. De geïnterviewde krijgt met andere woorden alle ruimte om te antwoorden en wordt
niet gedwongen om in bepaalde antwoordcategorieën te antwoorden. Op die manier werd
gestreefd naar informatie met een hoog kwalitatief gehalte.
- Er is een direct contact tussen de geïnterviewde en de interviewer. Als respondent staat
men onder een zekere druk omdat de interviewer en de geïnterviewde face-to-face zitten. Dit
maakt dat men niet altijd in de comfortabelste positie zit en dat men vaak gaat antwoorden
om toch maar een antwoord te geven. Ook de interviewer oefent, vaak zonder het te
beseffen, heel wat invloed uit op de geïnterviewde; dit kan door gesproken taal maar vooral
door lichaamstaal.
- Het interview wordt uitgelokt dus er is in zekere zin sprake van enige kunstmatigheid.
- Het interview is onderhevig aan talrijke invloeden (bijvoorbeeld interpersonele en sociale
omstandigheden) die men niet in de hand heeft. Het is de taak van de interviewer om op zijn
hoede te zijn en dit zo goed mogelijk te implementeren.
De vraag hoeveel respondenten worden geïnterviewd, kan moeilijk concreet op voorhand
worden beantwoord. Bij het uiteindelijke aantal zal een balans worden nagestreefd tussen
het principe van saturatie en de ter beschikking gestelde onderzoekstijd.
Wanneer de respondent daarmee instemt, worden de interviews opgenomen op mini-disc
waarna ze letterlijk worden uitgetikt. Wanneer de respondent de opname weigert, neem de
onderzoeker notities tijdens het interview die hij naderhand eveneens uittikt. De uitgetikte
interviews worden verwerkt aan de hand van het softwareprogramma MaxQDA
34

6.3.3.5. Deontologische beschouwingen
Gezien een gevoelige materie bevraagd wordt, wenst de onderzoeker enkele uitgangspunten
inzake vrijwilligheid en deontologie uitdrukkelijk te formuleren en voorop te stellen. Het is van
groot belang dat de dader vrijwillig instemt met een interview, dat deze zich op generlei wijze
gedwongen voelt om te praten. Dit zou het interview en ook de onderzoeksresultaten niet ten
goede komen. Het onderzoek zal tevens uitgevoerd worden met inachtname van de
voorschriften van het wetenschappelijk onderzoek, de garantie van anonimiteit van de
deelnemende gedetineerde en de naleving van de regels inzake beroepsgeheim.
Het zal uitdrukkelijk gepreciseerd worden, ten aanzien van de gevangenisdirectie als ten
aanzien van de respondent, dat de onderzoeker geen (para)justitiële actor is. De verzamelde
informatie uit het interview kan op generlei wijze worden doorgegeven aan de
gevangenisdirectie of andere justitiële actoren. De informatie gegeven tijdens een interview
zal dan ook strikt vertrouwelijk verwerkt worden. De vraag zal aan de gedetineerde gesteld
worden of het interview kan geregistreerd worden. Indien dit het geval is, is deze informatie
strikt eigendom van de Universiteit Gent, meer bepaald van de onderzoeksploeg die het
onderzoek voert. Met andere woorden kan de informatie niet afgedwongen worden.
Ook de attitude en de vraagformulering van de onderzoeker zullen van respect en normaliteit
getuigen. De betrouwbaarheid van de informatie kan worden nagegaan door het controleren
en het bevragen van inconsistenties.
6.3.3.6. Checklist en onderzoeksmateriaal
Het reeds kort beschreven conceptuele kader is de basis van het kwalitatieve onderzoek.
De checklist is geïnspireerd op een diversiteit aan theoretische perspectieven. Een
geïntegreerde benadering staat centraal waarbij de exclusieve toetsing van een theorie
achterwege blijft. Er zal een antwoord gezocht worden op de vraag; wat zijn de noties, die
herkenbaar zijn uit een theoretisch verklaringsmodel, die men in de realiteit terugvindt?
Bij het semi-gestructureerde interview beschikt de onderzoeker over een duidelijke lijst
onderwerpen die dienen te worden bevraagd. Enige flexibiliteit is echter toegelaten in die zin
dat de volgorde waarin de onderwerpen aan bod komen niet vastliggen en bovendien bij de
respondent toelaten ideeën te ontwikkelen en meer uitgebreid over een aantal thema’s te
reflecteren. Met andere woorden kan de respondent op een vrijere manier antwoorden dan
dit het geval is in een gestructureerd interview. Hierdoor voelt hij zich veelal meer
ontspannen en kan hij zich bovendien duidelijk en zo volledig mogelijk uitdrukken
(Denscombe, 1998; May, 1997) 56 . Deze vorm van interview is heel geschikt voor complexe
en gevoelige thema’s zoals in voorliggend onderzoek.
Naast het bevragen van de topics uit de checklist wordt aan de hand van
onderzoeksmateriaal (namelijk foto’s) nagegaan welke factoren belangrijk zijn in het
keuzeproces van een potentieel doelwit. Er worden een vijftal foto’s, prototypes van
verschillende huizen, getoond aan de inbrekers en er wordt hen gevraagd in welke woning
ze zouden inbreken en waarom.
Eveneens worden hen zeven situationele factoren voorgelegd, waarbij de geïnterviewden de
drie meest afschrikwekkende factoren dienden te selecteren. Er wordt niet geopteerd om de
lijst in volgorde te zetten (van 1 tot 7 te nummeren), omdat dit te veel tijd in beslag neemt en
mogelijk verveling kan opwekken.
56 May, T. (1997). Social research: issues, methods and process. Buckingham: Open University
Press.
35

Er werd informatie gegeven over:
1) Er zijn bepaalde tekenen dat iemand aanwezig is in het huis
2) Er is een alarm
3) Buren kunnen het huis goed zien en gluren af en toe door het raam
4) Er staat een gebouw recht tegenover dit huis waaruit men kan kijken
5) Er zijn voorbijgangers
6) Er is een slot aan de deur of het raam
7) Er zit een hond in het huis of de tuin
6.3.3.7. Methodologische consequenties
6.3.3.7.1. De gevangenis als onderzoekssetting
De gesprekken met gevangenisdirectie- en personeel dienden enerzijds als leidraad voor de
verdere onderzoeksfase en anderzijds voor de uitbouw van relaties. In deze verkennende
gesprekken kwamen de heikele punten waarmee de onderzoeker geconfronteerd zal worden
gedurende het onderzoek naar voor.
In eerste instantie worden bepaalde geselecteerde gevangenissen als arresthuis
geconfronteerd met een enorme doorstroom. Een doorstroom impliceert dat gedetineerden
zeer veel verhuizen van gevangenis naar gevangenis (de gedetineerden transfers). Concreet
betekende dit voor het onderzoek dat de geselecteerde onderzoekspopulatie bij aanvang
van het onderzoek doorgaans erg veranderde in de loop van een maand.
De overbevolking is een tweede probleem van diverse, zoniet alle strafinrichtingen. Zo
werden bijvoorbeeld op het moment van het eerste verkennende gesprek in de Nieuwe
Wandeling te Gent 35 mensen te slapen gelegd op de grond. De overbevolking zal een
invloed uitoefenen op directie, personeel en evenzeer op de gedetineerden.
De diversiteit aan nationaliteiten in de Belgische gevangenis kan een taalprobleem vormen
voor de vorser. Naast de Franse taal zijn ook de Engelse, Italiaanse en bepaalde Arabische
of Slavische talen een must, aldus de gevangenisdirectie. Gezien er onderzoeksbudget
voorzien was voor tolken, stelde dit geen concreet probleem, men dient er echter wel
rekening mee te houden in de verwerking van de resultaten.
Naast bovenliggende kwesties, aangekaart door de gevangenisdirectie, ondervond de
onderzoeker evenzeer een behoorlijk aantal problemen met betrekking tot de gevangenis als
onderzoekssetting.
Er werden bepaalde afspraken gemaakt met de gevangenisdirectie die de uniforme
werkwijze in de vier gevangenissen in het gedrang bracht. De afspraken varieerden sterk
naargelang de plaats. In de Vlaamse strafinrichtingen werden geen interviews op band
opgenomen, terwijl dit in de Waalse gevangenissen wel het geval was. Beide werden in
complementariteit, met oog voor de verschillende registratiewijze, verwerkt in het programma
Maxqda 2 57 .
Bij aanvang van het interview werd de onderzoeker in één strafinrichting, op aanraden van
de gevangenisdirectie, als een studente voorgesteld die een scriptie schreef. In de andere
gevangenissen echter stelde de directie zeer duidelijk dat dit niet kon en diende de
onderzoeker aan te geven wie de onderzoeker was en wat zij daar kwam doen. De notie
57 Software voor kwalitatieve data analyse
36

‘informed consent’ tuurt om de hoek; namelijk als gedetineerden toestemmen met een
interview, is het dan wel wenselijk dat er een ander finaal opzet wordt voorgelegd dan
werkelijk het geval is? De onderzoeker ondervond hier duidelijk een belemmering; uiteindelijk
wil een onderzoeker datgene wat hij pretendeert te doen; namelijk op een objectieve wijze
informatie verzamelen met een reëel inschattingsvermogen van alle mogelijke scenario’s.
Een belemmerende factor was in dit geval de onderzoekssetting en de daarin hiërarchische
verhoudingen. Fundamentele gevolgen aangaande de onderzoeksresultaten heeft dit niet
gehad: de respondenten verwarden immers de onderzoeker heel vaak met een student en/of
meende men dat zij een scriptie aan het schrijven was. Bovendien werden, in tegenstelling
tot wat men misschien zou denken, geen punten van verschil aangetroffen tussen de
onderzoeksresultaten van deze ene gevangenis met de drie andere gevangenissen.
Twee van de vier directieleden stelden voor een brief op te stellen met de uitleg van het
onderzoek en de garantie van anonimiteit. De gedetineerden dienden dit te ondertekenen om
te vermijden dat zowel gevangenisdirectie als –personeel in een later stadium problemen
zou krijgen. Het vragen naar een handtekening, vooraleer het interview aan te vangen, wekte
dikwijls argwaan aan de zijde van de respondent.
Verschillen waren er ook aangaande de onderzoeksruimte. In twee gevangenissen vond het
interview plaats in een bezoekersruimte, een leslokaal, een bureau of een lege cel, gelegen
in het cellulaire gedeelte. In de andere twee gevangenissen werden gedetineerden
geïnterviewd in de advocatenruimte, wat meestal niet direct gelegen is bij het cellulair regime.
Het voordeel aan het bevragen in het cellulair regime was de vertrouwdheid met de andere
gedetineerden (ze zagen immers de onderzoeker zitten) en de penitentiair beambten. De
respondenten voelden zich op deze wijze minder geviseerd, ze zagen althans dat de
onderzoeker niet alleen hen interviewde. In de advocatenruimte werden onderzoeker en
respondent niet afgeleid door bijvoorbeeld hetgeen wat zich in de gang afspeelde, wat wel
het geval was bij een bevraging in het cellulaire deel. De advocatenruimte was in die zin een
idealere interviewomgeving.
De capaciteit van de gevangenis had evenzeer invloed op het gesprek. In een kleinschalige
gevangenis zullen zowel cipier als directie vlug vertrouwd geraken met de aanwezigheid van
de onderzoeker. Het ontstaan van een vertrouwensband gebeurde frequent in een
gevangenis met geen al te grote capaciteit. Nadelig was dat na verloop van tijd, penitentiair
beambten interfereerden in het onderzoek. Zij gaven bijvoorbeeld aan bij gedetineerde X dat
het een bizarre persoon was of dat het beter was gedetineerde Y niet te bevragen. In een
grote gevangenis werd de vorser verplicht zowel identiteit als onderzoeksopzet voortdurend
aan te geven. Het vertrouwen was er in veel mindere mate (cfr. veelvuldige
identiteitscontroles) met als gevolg dat interviews gestoord werden zonder schroom.
De gevangenis als setting op zich, liet (zeker in de eerste maand) een behoorlijke indruk na
op de onderzoeker. Men weet immers niet waar men terecht komt en nog minder met wie
men te maken krijgt. Naast enige bezorgdheid en nieuwsgierigheid stond er aan de zijde van
de onderzoeker een grote uitdaging te wachten, gezien het unieke karakter van dergelijk
onderzoek in België.
6.3.3.7.2. Diverse aspecten met betrekking tot het interview
- Tijdstip
De geselecteerde populatie van gedetineerden slankte af door hoger vermelde doorstroom:
gedetineerden gaan vaak op ‘transfer’. Daarnaast werden er een aantal vrijgelaten (‘einde
straf’), voorwaardelijk in vrijheid gesteld of onder Elektronisch Toezicht geplaatst.
37

Om op een efficiënte manier de bevraging te laten verlopen, werd zoveel mogelijk rekening
gehouden met de handelingen van de gedetineerden. De meerderheid van de gedetineerden
kent een vrij druk dagschema; werken, wandelen, eten, bezoek en ontspanning. Een
minderheid werkt niet of zit op cel omdat er een tuchtmaatregel uitgevaardigd werd. Omwille
van hun drukke bezigheden, was het niet evident om als vorser een uitgewezen tijdstip te
bepalen voor het gesprek.
In overleg met de kwartierchef of penitentiair beambte, werd telkens een respondent gehaald
die vrij was (niet wandelen of werken en die geen bezoek had). Aan de basis lag het idee dat
het bereidwillige karakter om deel te nemen kon verhoogd worden door gedetineerden te
bevragen op het moment dat ze geen activiteit aan het doen waren. Voor het bereiken van
een zo divers mogelijk publiek (dat wil zeggen niet alleen de niet-werkers) opteerde de
onderzoeker ervoor om op verschillende tijdstippen van de dag te gedetineerden te bevragen;
in de morgen, kort na de middag en/of meestal ’s avonds vonden gesprekken plaats.
- Weigeringen
Gezien een penitentiaire beambte (PB) de gedetineerden haalde voor een gesprek, was het
soms onduidelijk wat er aan de potentiële respondent werd verteld: “het is een interview”,
“het is een gesprek met een meisje”, “Allee, dan ben je er even uit”, “het is een onderzoek
naar diefstal”,… . Als onderzoeker werd er zoveel mogelijk op aangedrongen bij de PB om
de potentiële respondent uit de cel te halen zonder het onderzoeksdoel te toe te lichten; de
vorser meende dat het beter was om het onderzoeksdoel zelf uit te leggen.
Niet alle gedetineerden waren bereid om mee te werken, verschillende redenen lagen hier
aan de basis. Personen onder een tuchtmaatregel worden alle contact geweigerd met de
anderen en indien zij geroepen werden, hadden zij omwille van een eerder revolterend
karakter, geen zin om te spreken. Naast deze groep weigeraars waren er, voornamelijk
jongeren, die het eerder belachelijk vonden om aan dergelijk gesprek deel te nemen. In de
gevangenis van Oudenaarde weigerden vier potentiële respondenten voornamelijk uit 1
vleugel na een halve maand onderzoekstijd; misschien had deze specifieke vleugel gehoord
van anderen dat het niet interessant was om mee te werken of betrof het louter toeval.
Enkelingen wensten niet geïnterviewd te worden omdat hun gerechtelijk verleden zeer zwaar
was en ze het liever voor zich hielden. Anderen vonden een inbraak veel te banaal om er
over te spreken, waardoor ook zij weigerden.
- Taal
Interviews werden afgenomen in het Nederlands en het Frans, slechts bij twee gesprekken
werd gebruik gemaakt van een tolk, meer bepaald voor de Albanese taal. Bij het
interpreteren van de onderzoeksresultaten dient men rekening te houden met het
verschillend taalgebruik. Interpretatieproblemen stelden zich tevens aan de zijde van de
gedetineerde, het bleek dat bepaalde woorden zoals het ervaren van een kick, niet te
vertalen zijn.
6.3.3.7.3. Relatie geïnterviewde-interviewer
- Bereidwillig karakter
In een kunstmatige setting brengt men twee partijen samen waarbij men als onderzoeker,
sterk afhankelijk is van de bereidwilligheid, de ‘goodwill’ van de gedetineerde. Als deze
38

ereidwilligheid er niet is, kan er nauwelijks sprake zijn van een geslaagd onderzoeksproject.
Dit verhoogt niet alleen de druk aan de zijde van de interviewer, bijvoorbeeld door het
aandringen op een interview bij een gedetineerde, het bevordert de relatie tussen interviewer
en geïnterviewde evenmin. Vaak was enige overtuigingskracht noodzakelijk. Indien flagrant
geweigerd werd, diende alle respect te worden opgebracht. Indien na overredingskracht de
respondent toch wenste mee te werken, was de motivatie in het begin doorgaans vrij laag,
bovendien kwam het voor dat de respondent nauwelijks moeite deed om een accuraat
antwoord te geven. Naarmate het gesprek vorderde, werd de gedetineerde vaak ‘opener’
waardoor afdoende antwoorden werden gegeven. De bereidwilligheid van de respondent is
dus bijzonder belangrijk en heeft een grote invloed op manier van antwoorden.
- Intervieweffect
Bepaalde kenmerken van de interviewer (geslacht of leeftijd) kunnen bewust of onbewust de
antwoorden van de respondenten beïnvloeden. Hoewel de meerderheid van de bevraagden
mannelijk waren en men kan concluderen dat inbreken ‘a man’s world’ is, werden eveneens
een aantal vrouwen bevraagd.
Vermeldenswaardig aangaande de relatie geïnterviewde-interviewer, is dat een vrouwelijke
vorser van 26 jaar de interviews afnam. Onvermijdelijk, en met in acht name dat de
bevraging plaatsvond in een gevangenissetting (geïsoleerd van de buitenwereld), zal zij een
invloed hebben uitgeoefend op het gesprek. Naast het verwerven van inzicht in het waarom
iemand een inbraak pleegt, werd ingegaan op de wijze waarop iemand inbreekt. De mannen
vonden het bij deze vraag vaak interessant om hun technische kennis en de manier waarop
ze inbreken, te verduidelijken aan een vrouw die er daarbovenop geïnteresseerd in was. Het
zou weliswaar verkeerd zijn om te concluderen dat deze studie gebaseerd is op enkel
‘opscheppende’ uitspraken; de consistentie van de uitspraken werd doorgaans nagegaan via
de dossiers. Sommige gedetineerden wensten bovendien hun geheim niet prijs te geven
omwille van volgende reden; “Je weet maar nooit dat je in een benarde situatie terecht komt”
of omdat men dit liever niet deed.
De mannen waren dikwijls tevreden dat er in hun eenzame leventje een vrouw een gesprek
met hen aanging. Opmerkelijk was dat veel gedetineerden er nood aan hadden, het was niet
vreemd dat aan het eind van het interview gezegd werd; “u bent bedankt, het deed deugd
om er eens over te spreken”. Een opluchting ruimde soms plaats voor een ware marteling
voor de gedetineerde. Er vond een gesprek plaats waarin iemand vier maal begon te wenen,
dit bemoeilijkt niet alleen het interview wat betreft objectieve gegevensverzameling, het leidt
er ook toe dat een interview niet meer loopt zoals gepland.
Zeer diverse levensverhalen werden aangehaald, waarbij het maar zeer de vraag was/is in
hoeverre deze verhalen ‘waarheden’ zijn. Een oordeel vellen over iemand die liegt of niet, is
binnen voorliggend onderzoek minder op zijn plaats, wel werden een aantal inconsistenties
vastgesteld.
- De mening van de respondenten ten aanzien van het onderzoek
“Wat kom je hier eigenlijk doen? Ik heb dat nog nooit gehoord, ook niet van andere
gedetineerden dat jij van die vragen komt stellen? Ik heb dat nog nooit geweten…”
In het begin van het gesprek waren veel respondenten achterdochtig, waarvoor verschillende
oorzaken aangegeven worden: men had geen zin om feiten uit het verleden te vertellen, men
vond de inbraak een eerder banaal feit (in vergelijking met andere feiten), men vond zichzelf
niet geplaatst om op de vragen te antwoorden (anderen zouden dit beter kunnen) men
vertrouwde de onderzoeker niet. Vooral in dit laatste geval, was er veel overtuigingskracht
39

nodig. Het kleinschalige vertrouwen had enerzijds te maken met het feit dat delinquenten
nooit onderwerp van onderzoek waren in het verleden. Anderzijds dacht men dat de
onderzoeker iets te maken had met politie. Enkelen voelden zich sterk geviseerd, bovendien
vroegen een aantal personen of dit een gunstig of ongunstig effect kon hebben op de straf.
Respondenten, met een hangende zaak, waren doorgaans achterdochtiger dan anderen.
Niet alleen bij aanvang van het gesprek maar evenzeer tijdens het gesprek werden
veelvuldig vragen gesteld met betrekking tot de garantie van anonimiteit. Meermaals diende
de onderzoeker te beklemtonen dat niets zou worden doorgegeven aan gevangenisdirectieen
personeel. In de Franstalige strafinrichtingen werden de interviews, op twee na,
opgenomen op band. Als vertrouwelijke informatie werd vermeld, vroeg men soms om de
band af te zetten. Tevens waren er personen die duidelijk de grenzen afbakenden en
frequent geen antwoord wensten te geven op bepaalde vragen.
Naast wantrouwen, waren enkelingen beschaamd om over de feiten te spreken:
“Mevrouw, eigenlijk ben ik beschaamd om daarover te praten, dat was ik niet, weet je…”
Naast de eerder negatieve mening van de gedetineerden ten aanzien van het onderzoek
werd er evenzeer interesse en appreciatie uitgedrukt: onder meer werden bepaalde vragen
gesteld aan de interviewer over het onderzoek. Ook het feit dat de onderzoeker een
criminologe was intrigeerde bepaalde respondenten en voornamelijk bij jongeren fungeerde
de studie als aanleiding om de eigen ambities (aangaande studies of werk) aan te halen.
Bepaalde respondenten waren ‘graag’ bereid de onderzoeker te woord te staan:
“Als je mij nodig hebt, kan je me altijd roepen”
Zes respondenten apprecieerden het ten zeerste om met iemand te praten. Doorgaans
voeren zij geen gesprekken met gedetineerden over hun feiten en ze vinden het een
opluchting, bovendien krijgen ze op die manier inzicht in de situatie:
“Daarom ben ik blij dat ik eens met u kan spreken. Indien je spreekt over de zaken, dan krijg
je inzicht in jezelf en wat je gedaan hebt.
- Spreek je er dan nooit over?
Nee, het is de eerste keer dat ik er zo open over spreek, dat is wel goed. Hier in de
gevangenis is het altijd maar ‘gebluf’ en daar doe ik niet aan mee.”
40

7. Beschrijvende analyse van de onderzoeksresultaten
7.1. Inleiding
56 gevatte veroordeelden voor diefstal met braak werden bevraagd gedurende een
onderzoekstermijn van 5 maanden. De bevraging vond plaats na een participerende
observatie. Het is belangrijk voor de lezer waakzaam te zijn en in gedachte te houden dat dit
verhalen van daders zijn. Het betreft personen die veroordeeld werden voor diefstal met
braak, bevraagd in de gevangenis. De onderzoekssetting zal niet alleen invloed uitoefenen
op het gesprek maar onmiskenbaar ook op de gedetineerden hun mening en perceptie.
Voorliggend werk beschrijft 56 unieke daderverhalen waarbij geen sinecure was om de rode
draad uit het gehele inbrekersverhaal te halen. Als consequentie, zijn we genoodzaakt de
belangrijkste thema’s uit de gesprekken te extraheren. Gezien bepaalde citaten uit de
context worden gehaald, kan dit een vertekend beeld veroorzaken bij de lezer. Het opzet
was dit tot een minimum te beperken in voorliggende beschrijvende analyse.
Het waarheidsgetrouwe gehalte kan een punt van discussie vormen, zowel aan lezerzijde als
aan onderzoekerzijde. Dit boek beschrijft verhalen van daders en wenst niet te achterhalen
of er waarheidsgetrouw of niet werd geantwoord.
De belangrijkste thema’s werden geëxtraheerd aan de hand van het softwareprogramma
Maxqda 2. Dit programma is gericht op kwalitatieve data-analyse: meer bepaald worden data
gecodeerd en op die manier verwerkt. Tevens was het mogelijk om 51 van de 56 interviews
kwantitatief uit te drukken. Bij 5 interviews slaagden we hier niet in, dit betroffen interviews
met respondenten die zich schuldig maakten aan andere feiten, die zeer emotioneel waren,
die illegaal in het land verbleven of die stelden valselijk beschuldigd te zijn. Zij geven vaak
geen duidelijk antwoord op de onderzoeksvragen. In de beschrijvende analyse werden deze
wel betrokken echter cijfermatig baseren we ons op 51 interviews (cfr. percentages, tabellen
en figuren).
41

7.2. De inbreker
7.2.1. Inleiding
Het luik ‘de inbreker’ beschrijft de voornaamste onderzoeksresultaten die betrekking hebben
op de persoon van de dader en niet zozeer de daad. Er wordt aandacht besteed aan het
motief, aan het waarom van een inbraak, om vervolgens in te gaan op de dader zijn
criminele carrière, op de dader zijn leergedrag, hoe de dader de omgeving en het
gevangenisleven percipieert, wat hij verwacht van de toekomst en welke principes hij
vooropstelt bij het inbreken. Nadat er op een beschrijvende manier wordt ingegaan op de
onderzoeksresultaten, wordt er in een tweede deel op een eerder beschouwende wijze
ingegaan op de criminologische perspectieven die enigszins naar voor komen in de
daderverhalen.
7.2.2. Motief
7.2.2.1. Inleiding
Hoe komt men tot het plegen van een woninginbraak? Wat is de levensloop van de
dader? Wat zijn de push en pull factoren? Wat is de invloed van anderen? Wat is de invloed
van de omgeving? Wat zijn de motieven?
Bij het stellen van de vraag naar het waarom van het plegen van crimineel gedrag, vindt men
het vanzelfsprekend dat er gestolen wordt voor financiële doeleinden. Deze vraag vinden ze
vrij bizar en ze wensen vaak niet op hun motief in te gaan: ”Het is altijd een verhaal van
geld… geld, geld….”. Enkelingen reageren vrij geïrriteerd en stellen dat het absoluut niet
voor het plezier is.
Financiële doeleinden is de hoofdoorzaak waarom bevraagde respondenten stelen. Geld
fungeert niet altijd als doel op zich maar het is een middel om een ander doel te verwerven,
dit is het geval bij een verslavingsproblematiek, aanwezig bij een groot aantal
geïnterviewden. Onder de verslaafde respondenten zijn er ook personen die stellen niet
zozeer verslaafd te zijn maar wel stelen voor genotsmiddelen (bijvoorbeeld eerder recreatief
gebruik). Verscheidene soorten genotsmiddelen worden aangehaald; in het bijzonder drugs
(hard en softdrugs) en alcohol. Slechts enkelen halen een gokverslaving aan. Verschillende
vormen van verslaving kunnen met elkaar gepaard gaan. Opmerkelijk is het verslavende
effect van geld, aldus de bevraagden: “Eenmaal men gewoon is van geld te hebben, kan
men niet meer zonder en wil men alsmaar meer”.
Geld als doel op zich komt eerder tot uiting bij het stelen om te ‘overleven, leven en luxe
leven’, hoewel het bij ‘overleven’ doorgaans de basisbehoeften zijn die centraal staan. Het
meest aangehaalde motief, doorgaans in samengaan met andere motieven, is de verwijzing
naar het verleden: bepaalde vroegere gebeurtenissen hebben een dermate grote invloed
gehad op het individu dat deze mede oorzaak zijn van het crimineel gedrag.
Ook de leeftijd blijkt een grote rol te spelen, vooral tijdens de minderjarigheid zal men zich
schuldig maken aan zijn eerste feiten. Het minimaliseren van de feiten door de
gedetineerden en het straffeloze karakter van de minderjarige komt bij deze beweegreden
ter sprake. Er kan ook ingebroken worden voor anderen, maar evenzeer door anderen.
Enkele motieven die op een kleinschalige basis werden aangehaald betreffen de verveling,
42

het beleven van plezier, het uiten van een noodkreet of het gevoel te hebben dat jouw wereld
stil stond maar die van de anderen niet (‘daar sta je dan’).
100,00%
90,00%
80,00%
70,00%
60,00%
50,00%
40,00%
30,00%
20,00%
10,00%
0,00%
Verleden
Drugs
Anderen
Luxe leven
Geld alsverslaving
Motief
Leeftijd
Overleven
Leven
Verveling
Figuur 3 : Motieven om in te breken
7.2.2.2. Afhankelijkheid van genotsmiddelen
7.2.2.2.1. Drugs
Eén van de beweegredenen die er met kop en schouders uitsteekt, is de drang naar de
genotsmiddelen, voornamelijk hard- en softdrugs: “Mevrouw, ik ben een ‘gelegenheidsdief’,
ik deed dat om aan de cocaïne te geraken hé. Als ik wat nodig had, dan ging ik op pad.”
Inbreken kan in dit geval beschouwd worden als een vorm van verwervingscriminaliteit; er
wordt geld gestolen maar geld is duidelijk het doel niet, geld is een middel om zijn drugs te
verwerven. Er is een dwangmatige en onweerstaanbare drang die de afhankelijke drijft tot
een inbraak of andere criminele feiten:“Je leeft in een wereld, je eigen wereld… Het was echt
de verslaving… die mij er toe bracht… ik ging niet gaan inbreken om mij te verrijken hoor,
dat was het niet… ik zat op het point zéro…”
Een behoorlijk aantal inbrekers erkennen hun verslavingsproblematiek: op een zeer diverse
wijze worden beschrijvingen gegeven over hoe de respondenten hun verslaving percipiëren
en hoe het voelt om op dergelijke manier afhankelijk te zijn van de ‘dope’: ideeën zoals het
leven in een droom, over niets controle hebben, zich niets meer aantrekken,…worden
opgeworpen. Bovendien wijzen enkelen op het onmenselijke, het immorele karakter dat kan
ontstaan: “Als je verslaafd bent, besef je niet wat je doet, je legt je emoties stil. Je zit met
niemand in, je denkt alleen maar aan jezelf. Zelf je familie laat je links liggen…” of “Alsikniet
Alcohol
Gokken
Plezier
43

gebruik en niet drink ben ik een goed mens, ook al zeg ik het zelf. Maar als de drugs erbij
komt, heb ik geen manieren meer.”
Er werd reeds gesteld dat verslaafden doorgaans hun probleem erkennen, bovendien zijn ze
zich bewust van het risico op herval, wat een gevoel van angst teweegbrengt.
Terwijl de ‘afhankelijke’ inbrekers een diefstal plegen, rekenen ze frequent de buit om in het
aantal gram drugs, waarbij een grote buit een aantal dagen niet ‘werken’ of niet stelen
impliceert. De meerderheid heeft geen dagtaak (geen werk), slechts een enkeling werkte
‘legaal’ om drugs te kopen, wat hij niet lang volhield.
De opbrengst van de diefstal wordt frequent geruild tegen drugs. Indien er geen ruil is,
worden de goederen zo snel mogelijk verkocht en de winst wordt gespendeerd aan drugs.
Zowel dealer als heler lijken nauw betrokken te zijn bij de verkoop van gestolen goederen
(zelfde milieu). Naast drugs wordt het ‘verdiende’ geld ook uitgegeven aan eten, drinken,
huur, rekeningen van water of gas of elektriciteit, kledij,…. Ook in luxueuze zaken wordt
geïnvesteerd, bijvoorbeeld het kopen van een chique wagen of in ‘business’-plannen zoals
het opzetten van een cannabisplantage.
Het gegeven dat een verslaving een destructief effect kan teweegbrengen, brengt een
schaamtegevoel aan de zijde van bepaalde inbrekers teweeg: “Als het gaat over de reden
waarom ik ging inbreken, is dat vooral omwille van de problemen met de heroïne. Dat was
de enige reden, ik had geen enkele reden om dat voor het geld te doen. Ik vind dit wel
gênant hoor om dit allemaal te vertellen…”.
Het schaamtegevoel ruimt soms plaats voor een gevoel van schuld, voornamelijk wanneer
de inbreker beseft dat hij iemand onrecht aandeed. De inbreker realiseert zich dat een
verslaving niet alleen zeer vernietigend werkt voor het slachtoffer maar dit ook het geval is
voor zichzelf. Herhaaldelijk worden enkele gezondheidsklachten aangehaald, bijvoorbeeld
vertelde een vrouw dat de verslaving haar twee miskramen bezorgde. Niet alleen de fysische
gezondheid lijdt er onder maar ook relaties met vrienden en familie komen in een
spanningsveld terecht. De verslaving wordt dikwijls als oorzaak aangeduid voor het plegen
van nieuwe inbraken of zwaardere feiten: het verleggen van de grenzen, het gebruik van
(meer) geweld, duidt op een escalerend effect:
“-Waarom pleegde je bepaalde feiten?
Ik was 20 jaar, reeds drugsverslaafd en ik had geld nodig. En dan pleegde ik een paar feitjes
en had ik meer geld nodig. Ik wou echt cash geld voor mijn dope te betalen, dat begint bij
kleine diefstallen en dat gaat naar grote zaken hé.
-Wat bedoel je met kleine diefstallen?
Bah, een moto, pikpockets, iemand zijn geld afpakken,… je kent dat hé. Ik nam vanaf mijn
vijftiende drugs, dat begon met een aantal joints te roken en op mijn achttiende was ik
verslaafd aan de cocaïne. Zo gaat dat hé… En ik had ook een relatie; mijn vriendin was ook
verslaafd en zo geraak je er niet uit natuurlijk.
-En wat waren die zware feiten dan?
Gewapende overvallen; dat betroffen warenhuizen en ramkraken… Ik heb straffen bij elkaar
gesprokkeld en iedere keer kwam er natuurlijk wel iets bij en zo kreeg ik uiteindelijk 22 jaar
effectief.”
De experimenteerfase met drugs in de jeugdige jaren mondt af en toe uit in verslaving, aldus
bepaalde respondenten. Net zoals het plegen van ergere feiten, is ook hier sprake van een
enigszins escalerend effect. Aanrakingen met justitie (al dan niet in de bijzondere jeugdzorg)
of politie, werken dit gebruik in de hand, suggereert volgende respondent: “En ja, in die TG
(Therapeutische Gemeenschap) daar leerde ik veel mensen kennen. En daar zitten geen
mensen die pillen slikken hoor maar dat zijn mensen die aan de heroïne of de cocaïne zitten
en dat is het probleem. Ik leerde daar een meisje kennen en zij zat ook aan de drugs, zo ben
44

ik verslaafd geraakt aan die slechte dingen… Ja, je komt beter binnen dan dat je buiten
gaat.”
Men is als verslaafde onderhevig aan omstandigheden waar men nauwelijks de controle lijkt
over te hebben. In die zin kunnen bepaalde omstandigheden op een negatieve wijze een
bijdrage leveren waardoor nieuwe feiten worden gepleegd: “Je doet veel domme dingen
(‘conneries’) en probeert te stoppen met drugs, maar als je dan een tegenval had in het
leven, herbegin je weer met van die dingen…”
Er stelt iemand, een dealer, dat er zeer grote verschillen zijn tussen drugs en dat er een
duidelijk verband is tussen het soort drugs en de doelgroep: “ Ik had mijn vaste cliënteel. Dat
is het grote voordeel aan coke gebruiken. Dat is de drugs voor de rijken. Die mensen hebben
een chique baan en breken niet in omdat ze geld nodig hebben. Nee, die gaan gewoon in
het weekend gebruiken en daarmee uit.”
Enkele ‘verslaafden’ werden gevraagd of zij inbraken onder invloed, wat meestal niet het
geval was. Indien feiten werden gepleegd onder invloed was men zich daar in de meeste
gevallen niet bewust van. Enkelen stellen dat een dosis noodzakelijk is als men op
huizenjacht gaat, één iemand beleefde er duidelijk meer plezier aan als hij genotsmiddelen
genomen had:
”-Homejackings?
Dat was altijd onder invloed, dat compenseert de stress.”
Onder invloed van drugs inbreken, is niet voor iedereen aan de orde: in de meeste gevallen
worden geen drugs of alcohol genomen. Men weet immers nooit wat er kan gebeuren,
bijvoorbeeld is het gebruik van geweld reëel, het is beter controle te hebben over de situatie,
aldus de gedetineerden:
“-Dus twee roofmoorden?
Ja, die gast was onder invloed, je ziet wat ervan komt.”
Controle hebben over de situatie, het vermijden van geweld, het gebrek aan geld om drugs
te kopen en het feit dat men beter geen drugs bij heeft als men op inbrekerspad is (stel dat
men betrapt zou worden), doen de verslaafde beslissen om niet in te breken na het nemen
van drugs.
7.2.2.2.2. Alcohol
Men pleegt ofwel feiten als men in een staat van dronkenschap verkeert of men breekt in,
net zoals bij drugs, omwille van de drankzucht, zijn de twee belangrijkste vaststellingen bij
het gebruik of misbruik van alcohol.
Een aantal individuen vertelden een zeer specifiek verhaal met betrekking tot de
alcoholverslaving: een man gaf aan dat hij opgroeide in een café en de fles altijd voor het
grijpen stond. Deze persoon ziet ‘vrijkomen’ niet rooskleurig in, het opnieuw grijpen naar de
fles is zijn vooruitzicht:
“- Voor wat was dat geld?
Nee, toen nam ik geen drugs, het was voor te drinken. Het was voor de alcohol, ik heb mijn
leven geleefd in een café dus… Ik begon zeer jong met drinken en ik ging iedere dag op café
dus ja… maar dat kost geld, veel geld hé…
En nochtans ik wil niet meer drinken maar ik weet niet wat er zal gebeuren als ik vrijkom. Ik
mag vrij in december maar … ik heb geen domicilie meer, ik weet niet waarheen, ik ken
niemand, ik ben alleen…. ook de opvanghuizen; dat interesseert me niet…Dus, wat moet ik
doen? Leven zoals ik heb geleefd, dat is op de straat. Leven op de straat, dat is koud, wat
doe je om u op te warmen? Een glas gaan drinken op café om u wat op te warmen. Ik drink
er één, nog één en ik denk niet na. Ik wil niemand pijn doen maar als ik gedronken heb… het
45

stelen, dat is sterker dan mezelf. Als ik hier buitenkom, en ik heb een goede oplossing
gevonden, dan raak ik geen alcohol meer aan.”
7.2.2.2.3. Gokverslaving
Een vijftal respondenten haalden hun gokverslaving aan in de loop van het gesprek: ‘Slots’ 58
in een café, een lunapark, een casino,… elke plaats waar gegokt of gespeeld kon worden
was goed, ook het kleinste muntstuk moest er in de meeste gevallen aan geloven. Naast
klassieke spelen, zijn er bepaalde streekgebonden gokspelen, bijvoorbeeld ‘banken’ in de
Kempen.
“Als ik een klein beetje geld had, een klein biljet of enkele stukken, dat was al voor te spelen.
-Ja?
Ja, iedere keer als ik dingen stal, dan verkocht ik het materiaal en het geld was voor te
spelen... Maar bon, ik won en ik ging door en de volgende week… de week erna ook… Ik
nam dan mijn werkloosheidsuitkering en verspeelde ik die ook helemaal. Na één maand
zonder geld, ik had een vriendin en die kon niet eten, we konden de huur niet meer
betalen… dan ben ik beginnen stelen om wat geld te hebben, ik ben er in gevallen…”.
7.2.2.2.4. Verslaafd aan geld
Bijzonder opmerkelijk is de verslaving aan het geld; eenmaal men geld ‘gewoon’ is, is het
moeilijk om nog zonder te kunnen en wil men alsmaar meer. Onderstaande citaten bewijzen
dit:
1) “En voor welke reden?
Voor het geld hé. Dat is het probleem; hoe meer geld je hebt, hoe meer geld je wilt hebben…
dat is het probleem”
2) “-Waarom bleef je feiten plegen?
Verslaving… het lukt en dan blijf je het doen, dus dat is makkelijk… En het werkt verslavend
hoor, het geld. Eenmaal geproefd, is het moeilijk om het achter te laten…”
7.2.2.3. Overleven, leven en in luxe leven
Dit motief definieert het stelen van geld als noodzakelijk om te overleven, te leven of luxueus
te leven, of in luxe leven noodzakelijk is, blijft buiten beschouwing. Om de antwoorden
enigszins te categoriseren wordt een onderscheid gemaakt tussen ‘overleven’, ‘leven’ en ‘in
luxe leven’. De eerste twee categorieën zijn dikwijls moeilijk van elkaar te onderscheiden, op
bepaalde momenten vloeien ze zelf in elkaar over. Bovendien zijn deze begrippen
subjectieve gegevens en worden zij ingevuld naargelang de persoonlijke
levensomstandigheden van ieder individu wat op een allesbehalve eenduidige definitie duidt.
Indien er gestolen wordt uit overlevingsdrang, is er sprake van een dwangmatig effect: men
steelt omdat er niets is. Dit motief is aanwezig bij personen die niets hebben, hun gestolen
geld wordt uitgegeven aan eten, drinken, huur van het appartement, gas-, water-, en
elektriciteitsrekening,… dus om te overleven: “Ik neem de dingen voor de huur, de gas, het
water, de elektriciteit en zo van die dingen… Ik ga niet zomaar stelen hoor. Ik stal wat ik
diende te stelen”.
‘Overleven’ is een reden om te stelen maar wat is de reden om te ‘overleven’?, is een meer
diepgaande vraag. Als eerste reden wordt de voortdurende bewegingsstroom van instelling
naar instelling aangekaart gedurende de minderjarigheid naar aanleiding van het plegen van
een als misdrijf omschreven feit of omdat men in de steek werd gelaten door naasten. Het
vluchten uit of verlaten van de instelling, de afwezigheid van een sociaal opvangnet (denk in
58 Spel waar men muntstukken in dient te werpen
46

de eerste plaats aan ouders), creëert een overlevingsdrang aan de zijde van de
minderjarigen. Op dat moment is het aan de minderjarige om voor eten en drinken te zorgen
wat desastreuze gevolgen teweeg kan brengen.
Dit is niet alleen het verhaal van enkele respondenten die op minderjarige leeftijd in de
problemen terecht kwamen, een gelijkaardig verhaal kwam ter sprake bij ex-gedetineerden
met een onbestaand of nihil sociaal opvangnet. Bepaalde wantoestanden bevorderen
diverse gevoelens variërend van trots (niet bedelen) tot schaamte: “Het was gênant voor mij.
Bon, er zijn oplossingen maar wat waren die…? Ik vond geen oplossingen toen ik
buitenkwam. Ik vond er geen, ik ga niet met een gitaar op een straat staan, dat doe ik niet.”
Naast minderjarigen en meerderjarigen die in aanraking kwamen met politionele of justitiële
instanties in het verleden, kan ook het verlies van een baan bepalend zijn in het
beslissingsproces om al dan niet crimineel gedrag te plegen. Er vond een gesprek plaats met
een ex-zwartwerker uit de diamantsector die door een fabrieksluiting zijn inkomen verloor en
geen recht had op een werkloosheidsuitkering. Het verliezen van werk kan aanleiding geven
tot het plegen van afwijkende gedragingen, dit is evenzeer het geval voor het niet vinden van
de juiste job. Personen met gerechtelijke antecedenten hebben daar uiteraard nog meer
moeilijkheden mee 59 .
Een paar van de ‘overlevers’ verloren het recht op een werkloosheidsuitkering, zij voelen
zich uitgesloten uit de maatschappij, zijn verbitterd en net omwille van die redenen wordt er
gestolen. De rijken zijn het mikpunt van hun inbraken, het luidt veelvuldig: “ze hebben er toch
genoeg”. Een arbeider of werkloze zal in geen geval worden bestolen: “men wil hen niet
aandoen wat men zelf werd aangedaan”. Vaak dient de inbreker in te staan voor het
onderhoud van zijn gezin en wordt inbreken als noodzakelijk gepercipieerd om te overleven.
Een probleem van een geheel andere, echter zeer prangende orde, is de illegaliteit. Tussen
de respondentenpopulatie waren er een paar personen die illegaal verblijven in België. Ook
personen die al enkele jaren in België verblijven en van allochtone afkomst zijn, vertellen dat
ze het vervelend vinden om geld te lenen van anderen of geen geld te hebben: geld stelen
lijkt voor hen de enige uitweg. Een illegaal vertelde dat hij naar België gekomen is om te
stelen om vervolgens de opbrengst naar het thuisland op te sturen. Een gesprek met een
Braziliaan, die opgroeide in de “Favelas” 60 , wees op het feit dat hij nooit iets anders gekend
heeft dan stelen. Gezien deze ‘gewoonte’ en zijn moeilijke positie in België, doet hij wat hem
‘aangeleerd’ werd in zijn kinderjaren. De afwezigheid van een sociaal vangnet werkt dit
‘overlevingsgedrag’ hoogstwaarschijnlijk in de hand.
Ook gezondheidsproblemen kunnen een bron van frustratie vormen of een drijfveer om te
stelen, dit blijkt uit volgend verhaal: “Maar niemand wou mij aanvaarden omdat ik diabetes
heb. De dokter had ook gezegd dat ik dat moest zeggen want mocht er iets gebeuren, de
werkgevers dienen daarvan op de hoogte te zijn. Dat is een groot risico hé. En ja, zo geraak
je zonder geld op straat en kwam ik terecht bij die mensen. Ik kwam bij die gasten, die daar
al een tijd mee bezig waren, ze stalen bij de post PC’s en zo, dus die gasten wisten hoe het
moest. Ik had geen geld meer en dat leek de oplossing. Alles wat op dat moment geld
opleverde, leek de oplossing.”
Het motief ‘overleven’ leunt dicht aan bij ‘leven’ en beiden kruisen elkaar frequent.
Doorgaans worden ook gelijkaardige redenen aangehaald als bij ‘overleven’; zoals
werkloosheid, het niet ontvangen van een werkloosheidsuitkering, arbeidsongeschiktheid,….
Doch werd het motief ‘leven’ voornamelijk gevonden bij personen die reeds over een zekere
bron van inkomsten beschikken maar dit onvoldoende vinden. Voortdurend de touwtjes aan
59 Infra
60 Dit zijn de sloppenwijken in Brazilië.
47

elkaar knopen is frustrerend waardoor een diefstal soelaas biedt. Het hebben van centen,
impliceert een verbreding van de keuzemogelijkheden; hoe meer geld, hoe meer men kan
kiezen en kopen wat men wil. Het verbreden van het keuzeperspectief is zowel bij ‘leven’ en
zeker bij ‘luxueus leven’ aan de orde.
Leeftijd speelt een belangrijke rol in deze categorie, bepaalde jongeren pakken immers
graag uit met tekenen van ‘rijkdom’. De druk of invloed van vrienden creëert een hoog
‘hebberigheidgehalte’ waardoor een mooie auto of een dure GSM een statussymbool wordt
in bepaalde subculturen. Schoolmoeheid en het ontbreken van een diploma kunnen
stimulerende factoren zijn in dit proces.
Het kopen van een duurdere GSM of een mooi paar schoenen wordt onder ‘leven’
gecategoriseerd omdat een mooi paar schoenen niet het rijden met een jaguar impliceert.
Iedereen koopt wel eens iets met een duur prijskaartje zonder daarvoor in ware luxe te leven.
Een deel van deze respondenten die stelen om te ‘leven’, stellen ook genotsmiddelen met de
gestolen centen te kopen.
Gemakzucht is een andere reden, meermaals opgegeven door de respondenten: inbreken
kent geen hoge moeilijkheidsgraad 61 waardoor de slaagkans vrij hoog is om binnen te
geraken. De gemakzuchtige manier om geld te verdienen en de lage moeilijkheid bevorderen
de beslissing van de inbreker om te stelen: “c’est de l’argent facile et rapide”.
Een aantal respondenten hebben een vrij apart doel voor ogen, namelijk een gigantische
som geld bij elkaar sprokkelen opdat men of naar het buitenland kan verhuizen of nooit meer
hoeft te werken. Enkelen, voornamelijk personen van allochtone afkomst, menen dat ze de
jackpot zullen winnen: het rijke westen zal een antwoord bieden op het probleem van het
armere oosten of zuiden. Deze personen stelen geld om naar huis op te sturen, verduidelijkt
een Albanees: ”Geld, er ging wel wat geld naar huis.
-En kocht je er niets zelf mee?
Nee, toch niet”.
Naast ‘overleven’ en ‘leven’, werd ‘luxueus leven’ als motief onderscheiden. Wat verstaan
wordt onder ‘in luxe’ leven, is datgene wat een doorsnee burger doorgaans niet heeft,
bijvoorbeeld waanzinnig dure schoenen van 600 euro. Zowel luxe als geld hebben een
verslavend effect: “eens men de smaak te pakken heeft …”. De smaak varieert naargelang
leeftijd, blijkt uit de gesprekken: op jonge leeftijd is dit uitgaan, genotsmiddelen, dure kledij en
gadgets. Eenmaal men ouder is, wordt geld gespendeerd aan de ‘geneugten des levens’;
een seksuele dienst, genotsmiddelen, een dure wagen, een snoepreisje of het kunnen
verleiden van anderen door middel van de weelderige rijkdom die men uitstraalt.
De buit dient in een aantal gevallen als investering: cannabisplantage, een zaak in PC’s of
harddrugs:
“Gewoon je geld ergens insteken en dan winst maken.
-Ik snap niet wat je bedoelt hoor, zoiets zoals aandelen of wat?
Ja, zoiets, je kunt het misschien zien als aandelen in het criminele milieu. Dat is dom hé want
het is altijd beter als je zaken doet en tegelijkertijd ook echt gaat werken. Ik deed alleen van
die zaken en dat begon op te vallen op de duur. Ik had wel geen vast adres, dat wisselde wel
eens.”
7.2.2.4. Verleden als alibi
Tijdens de gesprekken spraken gedetineerden dikwijls over hun verleden, wat in bepaalde
gevallen zelfs zeer centraal kwam te staan, meestal indien het verleden als oorzaak aanzien
werd van alle onheil. In dit geval haalt men het verleden aan als verantwoording, ter
61 Infra
48

ationalisering, om zijn gedrag aannemelijk te maken. Het verleden wordt gebruikt als alibi.
Het verhaal van respondenten die jonger zijn dan 25, focust zich op de minderjarigheid,
terwijl bij respondenten ouder dan 25 een problematische relatie of de gevangenis als reden
wordt aangekaart.
Als het verleden niet spontaan werd aangehaald, probeerde de onderzoeker in de loop van
het gesprek de geschiedenis ter sprake te brengen. Personen die er niet over spraken,
hadden doorgaans ‘een zeer goede jeugd’ of wensen niet op hun jeugdjaren in te gaan wat
op een al dan niet problematische jeugd kan de duiden.
Er wordt ingegaan op problemen aangereikt uit het verleden. Vooreerst zijn er de
zogenaamde ‘kopzorgen’ die jongeren aan de ouders bezorgen en vice versa. Een conflict
met de ouders of met de omgeving kan een relatiebreuk veroorzaken met als gevolg dat men
wegloopt of ergens anders zijn toevlucht in neemt (bijvoorbeeld genotsmiddelen).
Opmerkelijk is dat inbrekers, die doorgaans dergelijke problemen ondervonden, de draad
inmiddels terug oppikten en opnieuw contact hebben met de familie. Net zoals er heuse
meningsverschillen kunnen zijn in de relatie jongeren - ouders, kan dit evenzeer omgekeerd
het geval zijn. Schoolmoeheid, vertonen van spijbelgedrag of het plegen van feiten werken
op die leeftijd conflicten in de hand.
Situaties zoals problemen in de relatie jongeren - ouders, gepaard gaande met een
instellingsverleden, kunnen de basis vormen voor afwijkend gedrag: men pleegt feiten
omwille van het revolterende karakter, omdat men schoolmoe is, zich verveelt of omwille van
de ‘slechte’ vrienden. Daarnaast kan een thuissituatie op zich zo problematisch zijn dat het
aanleiding geeft voor het plegen van feiten: “Ik voelde mij verdomd alleen, ik had geen steun
van mijn ouders, ik kon niet op mijn familie rekenen. Het is de grond die plotseling onder je
voeten verdwijnt...”
Een verslavingsproblematiek van de ouders wordt aangekaart als een oorzaak, een enkeling
zette zich af tegen de activiteiten van de ouders: “Ik heb veel miserie gehad met mijn
vader… mijn ouders waren Jehova; maar… jehova dit, jehova dat… en zo een kostuum
dragen de zondag… De maten van school zeiden: kijk, naar die pipo daar… Tot mijn
zeventiende heb ik dat gedragen en dan ben ik naar buiten gegaan.”
Mishandeling door ouders, familieleden of andere personen komt sporadisch aan bod. Een
lastige thuissituatie kan de aanleiding, maar evengoed het gevolg zijn van afwijkend gedrag.
Het verschijnen voor de jeugdrechter of onderworpen worden aan bepaalde
opvoedingsmaatregelen uit de bijzondere jeugdzorg wordt door de gedetineerden frequent
als reden aangehaald voor het plegen van bepaalde feiten. Dit is tevens het geval voor
personen die recidiveren en veelvuldig opgesloten worden in de gevangenis. De
respondenten stellen dat ze, al dan niet bewust, leren van elkaar in instellingen. Bovendien is
het lotgenotengevoel opvallend groot; dezelfde problemen en gevoelens creëren een sterke
verbondenheid, men zit in hetzelfde ‘schuitje’: “want toen waren we met twee of drie om te
vluchten… vaak hebben de jongeren die in die IPPJ 62 zitten geen familiale cel rondom hen.
En dan zoeken ze steun bij elkaar en voila…”
Het repetitieve karakter van een instelling- of gevangenisverleden, leidt frequent tot het
vicieuze cirkel idee: ”-Hoe ben je ooit tot de keuze gekomen om te gaan inbreken in een huis?
-Ik heb dat altijd gedaan. Ik doe dat sinds dat ik 18 ben. Ik was eerst in een home, als ik zes
jaar was ben ik geplaatst in een home, tot ik 18 was. Op een dag diende ik voor de rechter te
verschijnen en ze zei dat ik het nu alleen ging moeten redden.
62
Jeunesse
Institution Publique de Protection de la
49

Toen ik klein was heb ik een brand veroorzaakt op een school. Daarna had de jeugdrechter
mijn ouders geroepen om te vragen wat er met mij diende te gebeuren. En mijn ouders
hebben gezegd: doe maar wat je wilt. Ik heb 12 jaar, van mijn zesde tot mijn 18 de , in een
home gezeten… en ik heb van home naar home gegaan en ik had ook geen zin meer om
naar huis te gaan want ik had rancunes tegen mijn ouders. En wat heb ik gedaan? Ik
woonde…ik vond vrienden aan het Noordstation van Brussel en ik ben daar gebleven. Ik ben
beginnen stelen met hen, de gevangenis kwam er aan, dan ben ik vrijgekomen en ik ben
teruggekeerd naar het station, want waar moest ik anders naar toe?”
Een behoorlijk aantal respondenten stellen verzeild te raken in een vicieuze cirkel: overdag
slapen, ’s nachts inbreken, veel geld verdienen en het moeilijk hebben om uit deze routine te
geraken, ondersteunt het cirkel-idee. Inbreken wordt een ‘gewoonte’, een ‘normaliteit’:
“-Was er een verschillend motief waarom je ging inbreken of een overval pleegde?
Nee, het was puur geldgewin voor de dope. Het is, hoe zou ik het zeggen, een vicieuze cirkel
hé… dat zijn al van die rare woorden, maar het is wel zo.”
Een drang naar genotsmiddelen kan zich evenzeer in het verleden hebben voorgedaan. Als
aan bepaalde problemen het hoofd niet kon geboden worden, zocht men zijn toevlucht in
genotsmiddelen (alcohol of drugs). Het gebruik op zich kan in gelijke mate problematisch zijn,
zowel voor omgeving als respondent, bijvoorbeeld niet (meer) opstaan om te werken.
Meestal is het niet of het één of het ander, maar betreft het én het één én het ander; een
samenloop van omstandigheden: “Ik had problemen in mijn jeugd, veel problemen. Ik
geraakte aan de cannabis en dan aan de harddrugs. Ik werd verslaafd aan heroïne en kwam
in de problemen met geld. Ik verliet het ouderlijke huis want ik had problemen met mijn vader.
Dan moest ik naar het opvangtehuis waar ik zelfstandig leefde.”
Een problematisch verleden heeft consequenties ten opzichte van de houding van de
gedetineerde: iemand vertelde bijvoorbeeld dat hij gedurende zijn jeugd gescheiden werd
van broers en zussen, nadat ze samen in de steek gelaten werden door de ouders. Zijn
kinderen stellen problematisch gedrag; hij voelt zich machteloos en dringt er op aan dat het
absoluut vermeden moet worden dat zij geplaatst worden.
“-U zat in een instelling?
Ja, en dat is niet bepaald aangenaam. Je wordt verstoken en verstoken, dus dient
voortdurend te verhuizen van de ene naar de andere instelling. Dat is echt wel vervelend en
in het begin zag je nog je eigen broers en zussen maar na al dat verhuizen schieten er ook
niet veel meer over hoor…”
De manier waarop men behandeld werd door bepaalde justitiële actoren, creëert een wrange
nasmaak bij een aantal bevraagde individuen. Naast het onbegrip (men weet niet waarom
bepaalde beslissingen worden genomen) en het misnoegen, is er frequent sprake van haat
ten aanzien van justitie: “Ik heb veel haat tegen de justitie omdat ik nooit echt geweten heb
wat er gebeurde…. waarom ben ik hier zo gekomen, hoe komt dat allemaal, waarom toch…”
De haat ten opzichte van justitie wordt in de hand gewerkt door het ongenoegen over de
straf. Zowel recidivisten als personen van allochtone afkomst, voelen zich in zeer sterke
mate geviseerd. Ze voelen zich onrecht aangedaan, omwille van hun huidskleur of
gerechtelijke antecedenten, ze voelen zich gestigmatiseerd omdat ze een zwaardere straf
kregen: “Je wordt op zeer jonge leeftijd opgesloten en ja, je mist als jonge gast van alles; het
uitgaan, een vriendin… Je komt buiten met een haatgevoel. Een haatgevoel tegenover de
maatschappij. Mocht ik misschien Christof of Jan genoemd hebben, ging ik waarschijnlijk zo
lang niet gekregen hebben… Ik kreeg echt wel een veel te lange straf. Ik ben hier geboren, ik
kom uit een goed gezin en dan nog. Mensen maken fouten en daaruit moet je leren… De
reden waarom ik nog zwaardere feiten ging plegen, zijn een gevolg van die zware straf die ik
toen kreeg voor de feiten op zo een jonge leeftijd.”
50

Bovendien zijn er enkelen die aanhalen nieuwe feiten te plegen, vanuit een gevoel van
frustratie en haat: “En dan door die zware straf, krijg je haat hé? Haat en dan ga je
zwaardere feiten plegen”.
Vrijkomen uit de gevangenis of het verlaten van de instelling is, in tegenstelling tot wat men
zou denken, niet voor alle bevraagde respondenten een moment van geluk. Dikwijls staat
men op alleen op straat zonder familie, woonplaats, werk, schoolmogelijkheid of geld. In de
zoektocht naar een baan wordt men de deur gewezen omwille van de leeftijd of omwille van
de gerechtelijke antecedenten. Gedetineerden voelen zich op dat moment gedwongen om in
te breken om te ‘overleven’ of te ‘leven’. Dergelijke opeenvolging van omstandigheden, en de
gebrekkige begeleiding vanuit de gevangenis komt ter sprake in verschillende interviews.
“-Begeleid Zelfstandig Wonen?
Ja, en zonder ook maar één reden vloog ik plotseling op straat. Er was geen enkele reden
toe, ik had niets misdaan, ik snap het nog niet. Maar daar stond ik, ik had geen geld, ik had
niets meer en dat was de reden waarom ik dan uiteindelijk ben gaan inbreken. Ik kraakte een
paar panden. Ik belandde op een appartement waar zo een 7 of 8 mensen woonden. Ik had
geen geld om huur te betalen en had eigenlijk niets. Geen eten, in Genk kreeg ik geen
voedselpakketten. In Gent kreeg ik dit wel en dat was dan weer beter maar het was slecht
leven op die manier… Het is de maatschappij die mij zover heeft gebracht”.
7.2.2.5. Leeftijd als alibi
Sommige individuen pleegden op zeer jonge leeftijd hun eerste inbraak, het begrip ‘jong’
varieerde tussen zeven, acht, negen, tien jaar en dertien, veertien, vijftien, zestien jaar. De
bevraagden wijzen op de afwezigheid van het morele normbesef op die leeftijd; er wordt niet
stilgestaan bij de schade dat men aan een slachtoffer kan berokkenen: “Je realiseert je niet
dat die persoon ervoor moet werken.”
Naast het gebrekkige morele normbesef geven respondenten veelvuldig aan dat er geen
sprake was van kwaad opzet maar het eerder een kwajongensstreek betrof. Men relativeert
de feiten, hun gedragingen worden aannemelijk gemaakt, met andere woorden leeftijd wordt
gebruikt als alibi: “het is de jeugd, l’inconscience (onverantwoordelijkheid), la connerie de
jeunesse, ik weet niet wat er gebeurde… maar ja…”
De schoolplicht was een hekel punt voor bepaalde respondenten: schoolmoeheid of een
problematische thuissituatie had in sommige gevallen spijbelgedrag tot gevolg. Het niet
verwerven van een diploma, een drastischere consequentie, in combinatie met andere
factoren kunnen leiden tot crimineel gedrag, zo blijkt uit de uitspraak van volgende
respondent: “Ja, ik heb de school verlaten op mijn vijftiende en ik had geen diploma. Ik ben
met bepaalde vrienden meer beginnen omgaan en het is zo dat ik aan de inbraken in huizen
ben begonnen om geld te verdienen. We zagen dat dit goed opbracht en gingen daarom
door en door… tot het moment van nu…”
De puberale gedragingen van jongeren kenmerken zich vaak door een rebels of revolterend
karakter, ook ten aanzien van bepaalde gezagsinstanties, zoals de politie. De perceptie van
politie en de lage politiepakkans is een stimulans: “In het begin, als je jong bent, kan je er
nog eens met lachen en de politie die je op de hielen zit… je vlucht weg en dan kan je eens
goed lachen …”.
Het straffeloze karakter van een minderjarige, wordt niet alleen bekritiseerd in sociale,
politionele en justitiële kringen maar is evenzeer gekend onder de inbrekers. Niet alleen is er
een lage pakkans, de kans dat men gestraft wordt, is nihil: zowel minderjarigen als
meerderjarigen zijn hiervan op de hoogte en maken er op een slinkse manier gebruik van.
Onderstaand citaat van een minderjarige toont aan dat er nauwelijks sprake is van een
51

afschrikkende werking: “als ze ons tegenhielden van justitie, dan konden ze ons toch niet
veel maken natuurlijk. Dat was toch niet erg: een diefstal in een woning voor justitie.”
Minderjarigen zijn op de hoogte van deze ‘straffeloosheid’, maar dit is evenzeer het geval
voor de meerderjarigen. Zij maken handig gebruik van deze straffeloosheid; jongeren worden
immers meegenomen op pad om de ‘vuile klusjes’ op te knappen of omwille van een aantal
bijzondere eigenschappen (ze zijn klein en raken overal tussen of hebben de snelheid om
weg te lopen als er gevaar dreigt).
Een ‘kwajongensstreek’ in de minderjarigheid wordt onderscheiden van een ‘later feit’ door
de geïnterviewden. Gedurende de minderjarigheid liggen bevorderende factoren zoals
leeftijd en groepsdruk aan de basis van crimineel gedrag terwijl men vanaf zijn 18 de –20 ste
levensjaar meer doelgerichte redenen heeft om in te breken. Op jonge leeftijd wordt het geld
gespendeerd aan dure kledij, schoenen, GSM, technologische snufjes, gadgets, een
brommer of een eerste auto. Het ervaren van een kick, staat in bepaalde gevallen centraal 63 .
Bij diegenen zonder familie is ‘overleven’ aan de orde (citaat 1), terwijl het bij de anderen
‘leven’ of in ‘luxe leven’ (citaat 2) betreft.
1)”Op mijn zestiende ben ik dan mijn plan beginnen trekken. Ik geraakte ook in het milieu
van de krakers enzo… ik zwierf wat rond”
2) ”- En waarom deed je dat dan?
Wel, je krijgt geld van je vader, eens van je boma en zo… maar dat is niet genoeg. Je komt
er niet toe en dan zoek je het ergens anders… We waren ook met een groepje, ik had
verschillende kameraden en ja, je wilt toch niet onderdoen hé. Ik zei al dat ik een
vechtersbaaske was hé.”
Volgende respondent haalt aan dat er een verschil is wat betreft leeftijd om de betekenis van
de straf te begrijpen: “Pff, als ik daar aan terugdenk maar … X zei het laatst nog: die speed
en die bollen, we waren tussen de 16 en de 20; we pakten dat en dat is allemaal zo geestig
en plezant. Als je binnenkomt, dan begin je te denken hé. Eerst zat ik hier voor een aantal
dagen, maanden en het was een spelletje maar op de duur was dat geen spelletje meer…
Ze spreken nu wel al over 6 of 7 jaar en dat begint al te tellen hé.”
7.2.2.6. Anderen als alibi of groepsdruk?
‘De anderen’ wordt als drijfveer aangehaald om in te breken, wat op verschillende wijze kan
geïnterpreteerd worden: inbreken voor anderen of inbreken door anderen. Inbreken voor
anderen betekent doorgaans het stelen van geld voor het gezin, de familie of vrienden. Door
de verwijzing naar de ander probeert de gedetineerde zijn gedrag enigszins aanvaardbaar te
maken:
1)” Ik nam het geld dan voor de boetes van mijn broers af te betalen. Mijn ouders waren
kapot aan het gaan en ik kon dat niet meer zien. Ik heb die boetes dan ook op mij genomen
zodat ze zich daar geen zorgen meer over hoefden te maken.”
2) “Maar ik stal nooit voor mezelf, ik stal voor de anderen, voor de vrienden. Het was
zeldzaam dat ik voor mij stal, het was altijd voor vrienden die geld nodig hadden… en ik
deed dat voor hen. Als iemand iets nodig had, dan deed ik dat voor hen.”
Meermaals halen de gedetineerden hun karakter als zwakke schakel aan: ze vinden zichzelf
zeer beïnvloedbaar: “Tja, X (familienaam) was gekend natuurlijk Ik was een echt straatjochie
van de wijk, ik was gekend als een echt vechtersbaasje hé. Weet je wat mijn grote zwakte is?
Ik wil altijd iedereen helpen, ik ben zeer sociaal en ik wil iedereen uit de ‘shit’ halen. Zelf toen
ik junk was, ging ik nog zoveel mensen helpen. Ik hielp ze met geld, met dit en met dat…ik
ben veel te zwak op dat vlak, als men mij iets vraagt… ik ben zeer beïnvloedbaar en zal het
vlug doen.”
63 Infra
52

Stelen voor anderen wordt echter niet altijd in dank afgenomen, zo blijkt uit volgende
vaststelling; “ je denkt misschien van een bedanking te krijgen maar ik kreeg nooit een dank
je wel.”
Inbreken hoeft niet alleen voor anderen te zijn, het is best mogelijk dat anderen een invloed
uitoefenen op een persoon zodat die gaat stelen. Het fenomeen van de jeugdbende wordt in
dit verband vaak aangehaald: verveling, schoolmoeheid, groepsdruk, het samentroepen van
jongeren op straat,… kunnen beweegredenen zijn om zich te groeperen in een jeugdbende.
”- En hoe oud was je toen?
Het was in 1997 de eerste keer. Ik was toen 19 jaar en ik kwam terecht in die bende, ik weet
niet hoe het kwam dat ik daar eigenlijk in terecht was gekomen. Ja, dat waren gasten van
mijn leeftijd, jongens hé. We werkten niet, we gingen rondhangen en we stalen af en toe wel
iets. Maar dat was toch zo dom hé, het waren uiteindelijk wel kwajongensstreken. Ik weet het,
ik mag het zo niet noemen maar als ik zie waarvoor de mensen allemaal zitten.”
Een sterk groepsgevoel kan een bendevorming als resultaat hebben, waarbij men zich
verschanst achter de groep. Ook ouderen zullen zich schuldig maken aan dergelijke feiten.
De ‘ander’ wordt ingedeeld in ‘goede’ en ‘slechte’ vrienden waar een contact met slechte
vrienden meestal aan de orde is. Bovendien ontstaat frequent een lotgenotengevoel; men zit
in hetzelfde schuitje, ontmoet elkaar en komt in de verleiding om op een ‘flexibele’ manier
geld te verdienen: “Vaak gebeurt dat door een opwelling, tussen enkele vrienden hadden we
hetzelfde probleem… de ouders die gescheiden zijn en al van die dingen… en dan
begonnen we te spijbelen en gingen we niet meer naar school en dan gingen we eens
binnen in een huis, de mensen waren niet thuis…”.
Een aantal bevraagden verwierven, al dan niet bewust, van ouderen, lotgenoten,
leeftijdsgenoten, … de praktische kennis voor het plegen van een inbraak. Bij een constant
contact tussen beide partijen, is de kans groot dat men opeenvolgend blijft inbreken.
Tevens een belangrijk gegeven met betrekking tot de naasten is dat zij frequent de reden
vormen van hun gevangenisverblijf, aldus de gedetineerden. Gevoelens van frustratie en
wraak komen in voorliggend geval meermaals tot uiting: “Voor dronkenschap… ik heb de
schuld op mij genomen voor een oude. Ik doe dat altijd: de schuld op mij nemen maar dat is
helemaal niet goed want zie mij hier nu zitten… ik heb helemaal niets gedaan en toch zit ik in
de gevangenis.”
De verwijzing naar het principe ‘horen, zien en zwijgen’ is dikwijls aan de orde. Verlinkt
worden is absoluut taboe, doch menen veel ouderen dat jongeren dit niet meer als regel
hanteren.
7.2.2.7. De verveling
Verveling is dikwijls gerelateerd aan de leeftijd, meer bepaald minderjarigheid en andere
factoren (bijvoorbeeld generatiearmoede, spijbelgedrag, werkloosheid). Omwille van de
verveling breekt men in, het is evident dat hier nauwelijks sprake is van enige voorbereiding;
“Het was bezigheidstherapie”.
7.2.2.8. Het beleven van plezier
Het beleven van plezier of zich amuseren is evenzeer voor bepaalde respondenten een
beweegreden om inbraken te plegen; “Voor de lol en voor het geld.”
Daarenboven brengt het voor deze mensen een ware kick teweeg. Een ‘gezonde’ dosis
adrenaline, binnensluipen zonder gevat te worden, … domineert af en toe op het geldgewin:
53

” Voor mij is het wel af en toe kicken want ik hou van de zenuwen, het is raar hoor. Dat geld
interesseerde me in het begin niet want mijn pleegouders hadden veel geld.”
Eén respondent geeft aan dat hij dit beschouwt als een hobby, als een sport.
7.2.2.9. Een noodkreet
“ Ik doe zulke dingen niet vanuit een hulpkreet om dan in de gevangenis te belanden en hulp
te krijgen, zo is het niet bij mij. Dat is mijn truc niet”: deze persoon steelt niet zozeer om
betrapt te worden maar ‘voor de poen’. Bepaalde individuen duiden echter op het positieve
karakter van de gevangenis: soms was de aanraking met justitie een redding:
“Na drie jaar ben ik dan beginnen gebruiken. Dan zijn al mijn problemen echt wel begonnen.
In ‘98 heroïnegebruik, in ‘99 diefstal met braak, in 2004 ook diefstal met braak…. Ik kreeg
problemen met justitie… Het is hard (weent en kijkt me aan). En dan die justitie, eigenlijk is
het goed, die justitie. Dat was wel een hulp om mijn verslaving te redden… De diefstal aan
de ene kant was dat goed”
7.2.2.10. Daar sta je dan
Het gegeven dat er volgens de gevangenen weinig aan rehabilitatie wordt gedaan, zal
meermaals beschreven worden. De knelpunten met betrekking tot begeleiding bij verslaving
of het vinden van werk worden aangekaart. Een gevoel van frustratie ruimt de weg voor alle
andere gevoelens, evenzeer voor onderstaande jongere: “Met gemengde gevoelens kom je
dan buiten; je bent dan ‘gerehabilitiseerd’ zoals ze zo mooi zeggen maar in de gevangenis is
zelfs geen sprake van rehabilitatie. Toen stond echt wel de wereld stil, ik kwam buiten en
mijn vrienden waren al getrouwd, hadden een goede baan, studeerden verder… en daar sta
je dan”.
7.2.3. De criminele academie
7.2.3.1. Oefening baart kunst
Sutherland 64 verwees naar crimineel gedrag als aangeleerd gedrag in interactie met anderen.
De definitie en de interpretatie die gegeven wordt aan ‘leren’, zoals het aanleren op school of
in een academie, komt in dit onderzoek in mindere mate ter sprake, sommigen weigeren om
het verwerven van crimineel gedrag als ‘leren’ te beschouwen:
1)”Het is geen academie hé?”
2)”-Leer je dat?
Nee, ik denk niet dat je daar leraars voor hebt, ik denk dat het een automatisme wordt”
Niet alleen de betekenis van ‘leren’ op zich stelt een probleem, evenzeer de interactie (die
volgens sommigen noodzakelijk is) zorgt voor interpretatieverschillen. Enkelen stellen zeer
duidelijk dat ze dit niet van een persoon leerden of helemaal niet leerden: ”Ik zou het niet
willen leren, weet je dat.”
Daarbovenop zorgt de geringe moeilijkheidsgraad ervoor dat men crimineel gedrag niet
zozeer hoeft te leren, geven bepaalde inbrekers aan. Een kleine dosis inzicht volstaat, een
inbraak aanleren is helemaal niet noodzakelijk: “Daar leer je niet veel aan hé, veel les heb je
daar niet voor nodig om dat te kunnen”.
64 Supra en Infra
54

Bovendien is het praktisch niet altijd haalbaar om een inbraak aan te leren: “Leren, nee dat is
niet leren. Het moet ook allemaal vlug gaan op het moment en je hebt geen tijd om te leren.
Bij een auto, kan je dat makkelijk tonen wat de verschillende trucjes zijn om binnen te
geraken maar je kunt dat toch moeilijk tonen bij allerlei verschillende soorten deuren… bij
houten, stenen, metalen,… dat is niet mogelijk.”
Opmerkelijk is het feit dat de gewoonte en de ervaring bepalend zijn in het ‘leerproces’:
oefening baart kunst. Iedere voltooide of onvoltooide inbraak draagt bij aan het leerproces,
telkens zal men rekening houden met voorgaande ‘inbrekersbevindingen’. De gedetineerden
stellen steeds bedachtzamer te werk te gaan: “Leren… nee, dat is niet leren. Ik heb nog
maar misschien… 6 of 8 keer ingebroken in een woning. En ik ken wel de knepen van het
vak… Als men zich daar in specialiseert, dan lukt dat wel natuurlijk en dan ga je denken; de
volgende keer let ik daar op en daar op…”
Het ervaren karakter kan ontstaan door de eigen praktijk of door de ander die je observeert
of die je het expliciet aanleert. Het zijn voornamelijk de jeugdjaren die als dominant tijdstip
worden aangehaald waarop de eerste inbraak werd gepleegd. Indien er samen met anderen
ingebroken werd, was de eerste keer doorgaans een meeloopfunctie of de wacht houden.
Na verloop van tijd experimenteert men en door veelvuldig oefenen leert men de knepen van
het vak. In de loop der jaren mondt oefening uit in gewoonte: “Ik heb leren inbreken als ik
jong was. We woonden toen in dezelfde wijk en daar waren 3à4gastendieonsdattoonden.
Zij gingen inbreken en wij gingen met hen mee. We deden niets en keken gewoon. Ik zat
toen nog op school. Na verloop van tijd ging ik dan zelf inbreken”.
Gedurende de minderjarigheid worden de knepen van het vak doorgegeven door meestal,
een oudere (doorgaans 1 à 2 jaar ouder) persoon. Op deze leeftijd kunnen verschillende
drijfveren aan de basis liggen voor het plegen van feiten. Bijvoorbeeld de verveling die
gepaard gaat met de invloed van anderen (groepsdruk); deze druk kan worden uitgeoefend
door leeftijdsgenoten waarbij het woord ‘kwajongensstreek’ gesuggereerd wordt, of door
ouderen. Ouderen kunnen personen zijn waar men naar opkijkt (men wil eerder indruk
maken) of het betreffen goede of slechte vrienden (van dezelfde leeftijd);
“-Leer je dat?
Ja, als je met slechte mensen omgaat, dan word je ook slecht hé en als je met goede
mensen omgaat, is het omgekeerde ook het geval. Het is zoals in de Koran hé. Dat staat
daar ook in opgeschreven.
-Wat bedoel je met slechte mensen?
Wel onstabiele mensen en zo. Ik had nooit een joint gerookt op mijn 16 de en na een jaar had
ik al een joint gerookt. Het hangt echt wel af van met wie je rondloopt. Je doet dat ook wel
eens uit verveling.”
De zigeuners worden frequent aangehaald als de leermeesters bij uitstek, gespecialiseerd in
het inbreken. Oudere leraars kunnen personen zijn die op een sluwe manier gebruik maken
van minderjarigen: “Ik was 13 of 14 jaar de eerste keer en ging mee met een aantal gasten
van 17-18-19 jaar. Vaak gingen we via keldergaten en daar geraakte ik als magere jongen
zeer makkelijk tussen. Ik kroop daar tussen en deed dan vlug de voordeur open.”
Ouderen nemen niet alleen jongeren mee omwille van hun fysieke capaciteiten, maar
evenzeer omdat jongeren niet strafbaar zijn. Niet alleen laten jongeren zich door sommige
ouderen misbruiken, de -18-jarigen zijn zich bewust dat ze niet strafbaar zijn als er feiten
worden gepleegd. Er is nauwelijks sprake van afschrikking.
Enkele respondenten hebben een opleiding gevolgd die van pas kwam in de inbraakpraktijk:
technici, mechanici, lassers,… maken gebruik van hun kennis om kluizen open te krijgen,
alarmtoestellen te ontmantelen en dergelijke meer: “Ik had veel dingen op school geleerd. Ik
55

leerde lassen, elektriciteit,… dat komt neer op “afbreken en herstellen”, wat heb je nog meer
nodig als je wil inbreken. Ik leerde dat toen ik 14 was.”
Sommigen gingen op leercontract in een beveiligingsonderneming, anderen verwierven
kennis van familie of personen, die over de nodige technische know how beschikken:
“ Die gast waarmee ik mee was, die gast was 17 en zijn vader was technicus en hij moest af
en toe van die dingen gaan repareren. En die gast leerde dat van zijn vader hoe dat dan
precies werkte.”
7.2.3.2. De universiteit van de criminaliteit
De straat of de wijk worden in eerste instantie opgenoemd als de leerscholen van de
criminaliteit, in tweede instantie de jeugdinstelling of de gevangenis. Voornamelijk deze
laatsten worden frequent beschouwd als de leerschool bij uitstek;
1)”Je moet wel een paar keer oefenen hé. Ik zat van 98 tot 2003 in de gevangenis en
behalve Spaanse en Franse les heb ik ook wel nog wat anders geleerd hoor.”
2) Ja, maar je leert er heel veel en ja je zit daar, je zit plotseling zonder geld, je probeert in te
breken in een woning en het mislukte, natuurlijk de eerste keer… Je leert het wel in
Ruiselede of in Mol en dan kom je in de gevangenis en dat is de ‘Beste Universiteit ter
wereld om criminaliteit te plegen’.”
De manier waarop de kennis over een inbraak wordt doorgegeven, lijkt sterk te variëren:
terwijl de één het bij een ‘koffieklets’ houdt, iets ervan opsteekt of onthoudt’, spreekt de
ander over het illustreren met tekeningen waarbij gedemonstreerd wordt hoe men precies
welk slot kan open krijgen.
Bij aanvang van de detentie worden gedetineerden doorgaans gevraagd waarom zij in de
gevangenis verblijven waarop medegedetineerden dadelijk repliceren dat de inbraak beter
zus of zo werd uitgevoerd. Bovendien is het reëel dat na de detentie, een (ex)-gedetineerde
wordt gevraagd om een klus buiten op te knappen.
In deze leerscholen zitten alle ervaringsdeskundigen samen en de ervaring wordt zorgvuldig
uitgewisseld. Een behoorlijk aantal personen vinden het niet eigenaardig dat als men
criminelen van ‘verschillende pluimage’ samentroept, ze ‘betere’ feiten kunnen plegen.
Bovendien is het aannemelijk dat gedetineerden slechter uit de gevangenis komen, dan men
er uiteindelijk is ingegaan: ”Er zijn heel veel trucjes, de trucjes die je hier leert in de
gevangenis (lacht). Ik ben de eerste in een instelling beland, in een home en ik had nog nooit
een bromfiets gestolen. Ik ging daar buiten en wist hoe ik een auto moest stelen. Ik was toen
jong en ik probeerde dat natuurlijk uit. De gevangenis, is niet altijd de goede oplossing hoor”.
Wat vooral doorgegeven wordt, is de informatie over hoe men binnen kan gaan, hoe een
alarm te omzeilen en wat je binnen moet doen: zo weinig mogelijk schade maken, opletten
van afdrukken of sporen, hoe observeren,…. Het betreft dus niet alleen informatie over
praktische aspecten zoals de toegankelijkheid maar waarden, normen en technieken worden
evengoed meegegeven. Het aanleren van feiten in de gevangenis heeft zo zijn
consequenties: “Het is moeilijk om dat te leren in de gevangenis want men heeft geen
materiaal ter plaatse om het te leren. Dus de types die je dat leren, moeten u echt heel
precies uitleggen wat er gebeurt, met tekeningen en alles… en je moet allemaal kunnen
onthouden natuurlijk”.
Het (soms) opscheppen en doorgeven van informatie over de feiten is niet aan iedereen
besteed. Sommige inbrekers walgen van dit soort opschepgedrag en wensen er helemaal
niet aan deel te nemen. Deze personen vertellen niet hoe ze inbreken, omdat ze dit ten
eerste immoreel vinden en ten tweede geeft een deel te kennen dat men de daders aan wie
men informatie ter beschikking stelt, in gevaar zou brengen: “Ik wil niet de jongeren leren hoe
56

ze moeten stelen. Want ik zou ze vandaag in gevaar brengen. Ik heb een ervaring die zij niet
hebben.”
Inbreken blijkt uit de daderverhalen niet buitengewoon complex te zijn. Dit beweert lang niet
iedereen: een inbraak vergt toch enige durf en is helemaal niet evident, aldus volgende
respondent: “Je moet niet denken dat inbreken een makkelijke job is hoor.”
Als dader moet men vertrouwd geraken met een inbraak en enige oefening is hierbij
noodzakelijk. De eerste keer was voor iedereen een bijzonder stressvolle onderneming:
“Toen ik alleen ging inbreken, de eerste keren, was het schudden en beven hoor. Echt van
de schrik. Ook al ging ik binnen en zag ik alles liggen, ik ging naar buiten en stal niets.”
Na de eerste inbraak, stimuleert de geringe moeilijkheidsgraad de dader om opnieuw een
inbraak te plegen: een minimale kans op betrapping, die als dusdanig wordt gepercipieerd,
en een grote kans op succes zijn bevorderende factoren. Het plegen van feiten, samen met
anderen, zou volgens sommigen eenvoudiger zijn dan alleen feiten te plegen. Naargelang
men ouder wordt, heeft men meer ervaring; door de gewoonte leert de dader efficiënt in te
breken, maakt hij minder fouten en levert hij efficiënter werk af.
Het bevragen van de moeilijkheidsgraad is niet altijd even evident. Iemand reageerde als
volgt; “Maar het is moeilijk want het is puur uit miserie dat je dat doet hoor, wat denk je nu?”
Zelfs al deed men veel ervaring op gedurende jaren, voor sommigen blijft het een stressvolle
onderneming; “het is niet evident hoor. De stress, altijd de angst om betrapt te worden. Je
weet nooit wat er kan gebeuren in een huis hé. Het kan zijn dat de man of de vrouw boven is
en dat ze iets horen, je weet niet wat er op dat moment kan gebeuren…”.
Slechts in enkele gevallen wordt de rol van de media als onderwijzende factor aangehaald.
”- Ook als je kijkt naar films, documentaires, …. Daar doe je veel kennis van op.”
Bepaalde Tv-series of films worden opgenoemd waarin criminele gedragingen worden
getoond. Bepaalde respondenten stellen er iets van op te steken, zaken die bruikbaar zijn in
de diefstalpraktijk, anderen bekritiseren dit soort van media omdat ze boordevol fictie zit. Het
jackpotfenomeen is één van deze fictieve zaken “In de films wint men altijd de jackpot, in de
realiteit is dit echter nooit zo”. Een tweede belangrijke bron van informatie is Internet; zowel
het kraken van sloten als het vervaardigen van bommen staat op Internet vermeld, luidt het.
7.2.3.3. De criminele carrière
7.2.3.3.1. Inleiding
Gezien we ons niet van de indruk ontdeden dat de respondentenpopulatie hoofdzakelijk uit
recidiverende daders bestond, werden een aantal vragen gesteld aangaande criminele
carrière en/of er überhaupt sprake is of kan zijn van een carrière. Het bevragen van dit
aspect werd mogelijk gemaakt door enkele zeer concrete vragen als; is het een beroep
inbreken? Bent u gespecialiseerd in een specifieke materie? Kan er sprake zijn van een
criminele carrière? Dacht u nooit aan stoppen?
7.2.3.3.2. De ‘stiel’
Hoewel 39,22% deze vraag niet werd gesteld, meende men doorgaans dat inbreken geen
‘beroep’ is maar een gewoonte, waarin de ervaring een grote rol speelt. Een betrekkelijk
beschaamde reactie kwam naar voor waarbij het eigen crimineel gedrag sterk werd
afgekeurd. Onder de bevraagden zijn er een aantal die dit vroeger weliswaar als een beroep
zagen maar momenteel was dit niet meer het geval;” Inbreken is werken maar eigenlijk is de
pure criminaliteit. Toen beschouwde ik dat als werken maar nu zie ik dat wel als criminaliteit”.
57

De respondenten zullen zich distantiëren van de andere inbrekers en delen mee dat
voornamelijk jongeren dit momenteel als een beroep zouden beschouwen.
Missing value;
39,22%
ja; 23,53%
nee; 37,25%
Figuur 4 : Is inbreken een beroep?
Een beroep is legaal, eerlijk werken, dagwerk,… terwijl een inbraak het omgekeerde is met
een aantal onvoorziene omstandigheden op de koop toe, beweert de meerderheid. Het
houdt een risico in wat bij een normale job niet het geval is. Desondanks en mede
gestimuleerd door de geringe moeilijkheidsgraad, komen velen in de verleiding om inbraken
te plegen: “Het is niet echt een beroep, het is gewoon uit pure noodzaak”
Een minderheid beschouwt een inbraak daarentegen wel als een beroep, een stiel: men stelt
dit zeer expliciet of er wordt gebruik gemaakt van woorden die verwijzen naar een job, zoals
inkomen, job, beroep, stiel, risicoberoep, werk,…“Ik heb daar veel verdiend… maar was dat
nu veel of weinig, alles ging naar de cocaïne. Bijvoorbeeld waren er dagen dat ik stal, ik had
twee à drie duizend euro en de dag erna moest ik niet gaan werken hé. Want ik zag dat zo;
de dag erna moest ik niet werken. Voor mij is dat als een werk, ik heb dat mijn hele leven
gedaan dus voor mij is dat als een werk.”
Een enkeling stelt dat inbreken een ‘drogue de vie’ is, terwijl een ander het heeft over een
hobby of een sport. Gezien de geringe opbrengst, kan dit evenmin als een beroep
beschouwd worden; geeft iemand aan.
7.2.3.3.3. De expertise
Gespecialiseerd zijn of expert zijn in inbreken betreft enerzijds het plegen van alleen
inbraken en geen andere feiten, anderzijds betekent dit alle knepen van het vak kennen: alle
mogelijke systemen kunnen omzeilen, een goede observatie, efficiënt en doordacht te werk
gaan, goede timing,… kortom alles wat te maken heeft met een perfecte inbraak. De
58

espondenten sluiten zich aan bij één van de twee definiëringen en stellen dat inbreken een
specialisatie vergt.
Niet iedere dief is een gespecialiseerde dief, bovendien reageren sommigen eerder
beschaamd, anderen pleegden voornamelijk andere of verschillende feiten. Het verwijzen
naar ‘anderen’ als specialisten gebeurt vaak: “Ja, die rondtrekkende dadergroepen hé. Ik wil
niets zeggen over die Oost-Europese maar dat zijn toch wel de ‘dievenbenden’ hoor.”
Naast de Oost-Europeanen, worden ook zigeuners als expertinbrekers aangeduid.
Opmerkelijk is dat de verslaafden niet beschouwd worden als kenners.
Een paar respondenten tonen op basis van het aantal inbraken aan dat ze gespecialiseerd
zijn; “Meer dan 1000 huizen, als ik dan geen specialist ben”.
De mate van betrapping kan eveneens gerelateerd worden aan het gespecialiseerde
karakter. Velen antwoorden dat ze niet gespecialiseerd zijn omdat ze terechtkwamen in de
gevangenis; “Nee, want ik zit in de bak hé. Een goede dief laat hem niet pakken.”
Anderen vinden het niet zozeer een specialisatie maar eerder een ‘gewoonte’;
”Bent u gespecialiseerd?
Nee (lacht), de gewoonte, dat is alles”
7.2.3.3.4. De carrière
Opvallend is dat de inbrekers, ouder dan 40 jaar, teruggrijpen naar vroeger wat betreft het
plegen van inbraken; op het moment van de bevraging worden ze doorgaans beschuldigd
van zwaardere of recidiverende feiten. Ze veronderstellen dat het momenteel veel moeilijker
moet zijn om in te breken omwille van de toenemende beveiligingsmaatregelen en de
toenemende aandacht van de burger voor verdachte gedragingen.
In de loop der jaren bouwden een aantal inbrekers een reputatie op: zij worden vaak
gevraagd om ‘zaken’ te doen. Voordelig aan het hebben van een reputatie is het vertrouwen
dat men stelt in de dief en de hoge opbrengst. Nadelig is dat een reputatie de inbreker blijft
achterna hollen, ook al wil hij geen feiten meer plegen: “Het is moeilijk afscheid te nemen
van het milieu”.
Om de criminele carrière te verantwoorden, te rationaliseren, wordt de schuld frequent bij het
slachtoffer gelegd: de slachtoffers van een woninginbraak zijn zelf verantwoordelijk voor de
diefstal:
“- Veel mensen zoeken het soms.
- Hoe bedoel je?
- Als ze alles afsluiten en geen licht laten branden, dan weet je direct dat ze niet thuis zijn.”
Gezien de onoplettendheid, de onvoorzichtigheid en het voorspelbare karakter van de
inwoner wordt er een zekere mate van fragiliteit vastgesteld aan slachtofferzijde waarvan de
inbreker misbruik maakt: ”De mensen zijn nonchalant hé. Ze leggen gewoon de weg open.”
Het is mogelijk dat daders zich positioneren in een slachtofferrol of dat men medelijden
opwekt: “Ik ben dief, dat is mijn enige gebrek. Ik heb kinderen. Dief zijn is mijn enige gebrek.
Ik drink niet. Ik steel wel en ik gebruik cocaïne. Anders ben ik proper, ik kuis iedere week.”
De eigen feiten worden doorgaans vergeleken met die van anderen, waarbij de eigen daden
gerelativeerd worden: “Ik zeg dan… als ik die dingen zie van vandaag op de TV, een moord
voor een MP3, de jongen die dood is, dat vind ik zeer ongelukkig. Er zijn toch van die trucjes,
zo van die dingen als een zak stelen van een dame, wat doen ze daar toch mee en ze
hebben bijna niets en ze laten misschien die vrouw vallen van haar fiets … terwijl in een huis,
59

het enige wat je kunt doen als je iemand tegenkomt is weglopen. Als er je iemand betrapt,
dan is het zo natuurlijk…”
Tevens werd door de geïnterviewden gewezen op een escalatie-effect, wat op twee
manieren kan geïnterpreteerd worden: enerzijds brengt meer beveiliging meer gewelddadige
vormen van criminaliteit teweeg en anderzijds worden steeds zwaardere delicten gepleegd.
Vooral dit laatste gegeven kwam meermaals naar voor in de gesprekken, met als reden de
buit: gezien een inbraak geen hoge winst oplevert, opteren inbrekers voor een meer
winstgevende aangelegenheid, bijvoorbeeld een gewapende overval of een diefstal met
geweld. Een hold-up is daarenboven zeer vlug gepleegd: “Dat is vlugger verdiend hé. Op 30
seconden”.
Het vergt niet alleen snelheid om bovenstaande ‘zwaardere’ delicten te plegen, het vereist
een goede en efficiënte voorbereiding wat voor sommigen (onder meer verslaafden) een te
zware inspanning is. Andere verslaafden hadden meer geld nodig om hun dosis te kopen en
pleegden omwille van deze reden zwaardere feiten.
Eén van de zwaardere delicten betreft dus een gewapende overval, deze impliceert meer
risico’s: er wordt geweld ten aanzien van personen gebruikt, echter in vergelijking met de
buit kan dit de moeite waard zijn:
“Bankoverval: dat is makkelijker dan een woninginbraak maar wel risicovoller….
- Is dat makkelijker, met het alarm enzo…?
Ja, het is makkelijker maar het grote probleem is dat ze daar met meer kunnen zijn en als er
iemand is die u wilt tegenhouden, dat het dan al moeilijk wordt. Dat is het gevaarlijkste bij
een overval.”
De pakkans, bij zo’n overval, door de politie ligt uiteraard veel hoger en de vervolging wordt
in veel gevallen ingezet. Indien men gezocht wordt door de politie, maakt het niet meer uit of
men voor één feit of tien feiten moet zitten:
“Wel, je begint met een overval en dan zit je in de shit hé en dan denk je; ik kan er evengoed
vijf plegen. Je staat dan toch geseind en iedereen zoekt je… dan kan je er evengoed nog
een aantal meer plegen. Ik wist toch dat ik vroeg of laat ging gepakt worden.”
De inbreker wordt geconfronteerd met allerhande nieuwe soorten beveiliging. Een inbraak
wordt door de gedetineerden vaak afgewogen ten opzichte van een gewapende overval. Bij
een inbraak heeft men minder controle in vergelijking met een diefstal gewapenderhand. De
kosten worden duidelijk ten opzichte van de baten afgewogen in voorliggend geval.
Bepaalde respondenten beschouwen een inbraak als ‘lachwekkend’ of ‘marginaal’;
“Waarom niet in woningen?
Je moet toch een beetje stijl hebben.”
Omgekeerd zullen inbrekers zwaardere feiten veroordelen en heerst er onbegrip ten aanzien
van personen die zich schuldig maken aan dergelijke feiten. Het gebruik van geweld is niet
alleen immoreel volgens hen, een zwaardere straf zien ze eveneens niet zitten.
In verhouding met de totale respondentenpopulatie was het aantal gewapende overvallers
onder de bevraagde gedetineerden zeer hoog. Andere feiten hadden te maken met drugs en
ook autozwendel blijkt een zeer winstgevende aangelegenheid te zijn. Gedurende de
gesprekken kwam de lage status van het delict woninginbraak duidelijk naar voor.
De inbreker realiseert dat hij bepaalde risico’s neemt om een woninginbraak te plegen, wat
een reden vormt om zoveel mogelijk deze risico’s te minimaliseren. Toch is niet iedereen
zich bewust van de risico’s op het moment van de feiten: men denkt alleen maar aan de
gegarandeerde buit. Er is met andere woorden sprake over een kosten-batenanalyse.
60

7.2.3.3.5. Stop
Ondanks het feit dat de meerderheid van de geïnterviewden verschillende veroordelingen
heeft, blijven velen doorgaan met het plegen van delicten: gewenst (een droom om naar het
buitenland te verhuizen) of ongewenst (gezin onderhouden, werkloos, geen
werkloosheiduitkering) of omdat men geen andere uitweg (verslaving) voor ogen heeft. Het
stoppen of het aanhouden van het plegen van feiten staat in nauw verband met het motief
van een inbraak: “Verslaving… het lukt en dan blijf je het doen, dus dat is makkelijk… En het
werkt verslavend hoor, het geld. Eenmaal geproefd, is het moeilijk om het achter te laten…”
Bovendien blijkt het, aldus bepaalde respondenten, moeilijk te zijn om het circuit te verlaten
eenmaal men er in terecht kwam. Het niet vinden van een geschikte baan of een
persoonlijke ramp bij bepaalde ex-gedetineerden draagt hier niet toe bij: van een vicieuze
cirkel gesproken: Jaja, iedere keer als ik vertrok wou ik stoppen. Maar men geeft je er geen
mogelijkheid toe. De mensen die uit de gevangenis komen, krijgen niet de mogelijkheid om
te stoppen met stelen. Of je wordt clochard of je gaat stelen.”
Opmerkelijk was dat op het moment van de bevraging, iedereen wenste te stoppen omwille
van ethische redenen of om zijn gezin te onderhouden.
7.2.4. De relatie gedetineerde - omgeving
7.2.4.1. Gedetineerde - externe omgeving
Gezien het individu onlosmakelijk verbonden is met naasten en de maatschappij, kwam de
relatie met naasten aan bod in het gesprek. Bovendien stelde de interviewer enkele vragen
met betrekking tot de maatschappij.
De persoonlijke levensgeschiedenis komt in een behoorlijk aantal interviews ter sprake,
hoewel er respondenten zijn die daar liever niet op in wensen te gaan. Anderen vinden het
de moeite niet waard om op hun verleden in te gaan: zij stellen een zeer goede jeugd gehad
te hebben. Het verleden ligt soms aan de basis van crimineel gedrag 65 , wat reeds bij het
motief uitvoerig werd toegelicht.
Of het een problematisch verleden of niet betreft, de meerderheid van de gedetineerden
geraakte in conflict met de naasten in de periode van of net na de feiten. Voornamelijk het
contact met de ouders en de familie liep niet goed. Opmerkelijk is dat op het moment van de
bevraging, dit wil zeggen in de gevangenis, circa 71% contact heeft met familie, vrienden of
kennissen via het schrijven van brieven, het telefoneren of het op bezoek komen in de
gevangenis. Deze steun reikt doorgaans verder dan het louter contacteren, soms zullen
partners of ouders de zorg voor de kinderen opnemen of bieden ze ondersteuning op
financieel vlak met het afbetalen van de burgerlijke partij, de hypotheek, de kinderen, ….
De relatie tussen de gedetineerden en de naasten verloopt dikwijls beter dan voorheen: het
krijgen van steun betekent zeer veel voor de gedetineerde: het is niet alleen het enige
contact met de buitenwereld, het is bovendien een hoopgevende troost. Indien een
overplaatsing naar een andere gevangenis dreigt, komen de bezoekersmogelijkheden in het
gedrang waarover de gedetineerde zich bekommert. Als er een sanctie gegeven wordt in de
gevangenis, heeft dit vaak te maken met het bezoek (bijvoorbeeld enkel glasbezoek), net
omwille van het belang dat de gedetineerde hier aan hecht.
Het besef dat men niet alleen zichzelf onrecht aandeed, maar evenzeer de eigen kinderen,
partners, ouders of vrienden, is groot. Dit brengt voor de gedetineerde veel zorgen teweeg,
65 Supra
61

ijvoorbeeld ten aanzien van de kinderen: gedetineerden weten vaak niet hoe ze hun
kinderen moeten zeggen waar ze zijn en voelen zich evenmin gemachtigd om hen op fouten
te wijzen: “Ik moet boos zijn maar ja… mijn kleine zou zeggen; die heeft mooi praten…”
Het gegeven dat ze hun kinderen niet zien opgroeien, frustreert hen en plaatst hen in een
zeer machteloze en, op bepaalde momenten, meelijwekkende positie. Respondenten die
een partner hebben voelen zich schuldig dat zij er niet zijn voor hun partner en indien er
geen partner is, bekommert men zich over hoe men ooit een geliefde zal vinden met een
gevangenisverleden.
Ook ten aanzien van de ouders wordt een zorg uitgedrukt: een aantal individuen stellen dat
hun ouders zorgbehoevend worden en zij deze zorg willen opnemen: ze willen niet meer ten
laste zijn van de ouders, de ouders mogen nu ten laste van hen zijn.
Het zou geen correcte weerspiegeling van de realiteit zijn te stellen dat iedereen bezoek
krijgt. Ongeveer 30% heeft geen contact meer wat het soms moeilijk maakt om met hen in
het gesprek te treden over de naasten. Dit kan immers zeer pijnlijk zijn, bijvoorbeeld stelde
een Albanees nooit bezoek te krijgen en zijn familie hard te missen.
Niet alleen familie maar ook vrienden zijn belangrijk; vrienden blijken dikwijls op de hoogte te
zijn van de criminele feiten. Soms worden feiten gepleegd samen met vrienden of voor
vrienden, maar een gelijkaardig aantal keer hebben vrienden er niets mee te maken.
Problematisch aan ‘criminele’ vrienden, is dat niemand hen aanmoedigt om te stoppen met
het plegen van feiten: “Echter houdt niemand je tegen in dit milieu en ook jezelf hou je niet
tegen om te gaan stelen.”
Een bezoek ontvangen van vrienden is doorgaans een ander paar mouwen: menig
respondent stelt geen bezoek meer te krijgen van vrienden, men voelt zich in de steek
gelaten door hen: “Nee, niemand vertrouw ik, buiten mijn familie… ik heb geen maten meer.
Als je in de bak zit, leer je wel je maten kennen hoor.”
Enkelen ervaren het als een geluk om niemand te hebben; niemand kan je dan ook verlinken
(‘horen, zien en zwijgen’-principe). Een paar bevraagden stellen alles in het werk om hun
vrienden niet te verlinken als ze op pad gaan, anderen vertellen in de gevangenis te zitten,
omdat er gepraat werd.
Er werd aan de gedetineerden gevraagd of de omgeving (familie, vrienden, kennissen,
naasten) op de hoogte was van de feiten. Indien er contact was met de omgeving wist deze
in de meeste gevallen niet dat er feiten gepleegd werden. Enkelen geven aan dat de familie
misschien een vermoeden had, bij anderen was de familie op de hoogte: zij deelden soms
mee in de buit (cfr. motief ‘overleven’). Twee individuen reageren een beetje geïrriteerd op
deze vraag en wensen te benadrukken dat zij de verantwoordelijkheid dragen voor de feiten
en niet hun familie.
De naasten hadden vaak een vermoeden: een waarschuwing voor de mogelijke gevolgen,
gericht aan de dader gebeurde frequent, doch men had er geen oor naar. Sommige
respondenten gaven aan hier helemaal geen rekening mee te houden omdat ze weinig
contact hadden met de familie, dat hun vrienden toch op de hoogte waren van de feiten, dat
men in een stad woont en dit niet opvalt… Anderen sprongen hier voorzichtig mee om en
kochten geen al te luxueuze dingen of hadden een legale job zodat het minder opviel als ze
iets uitgaven. Nog anderen investeerden dit criminele geld in ‘zaken’. Een aantal
gedetineerden beseften pas achteraf dat overdreven uitgaven argwaan wekt bij politie:
“Ik heb gezegd dat we ons nooit laten betrappen hebben op inbraken, dat de politie iedere
keer als ze me tegenhielden voor een wegcontole of zo, dat de politie vroeg hoe dat kwam
dat ik met een BMW reed. Ik was werkloos en zat op CPS en ze vroegen zich af hoe we een
mooie auto konden kopen. Hoe doen jullie dat om met een BMW cabrio te rijden, vol met
62

goud en zo goed gekleed? Dan hadden ze twijfels; ze zijn ons beginnen volgen, ons
surveilleren en dan zagen ze dat we inbraken, ze hebben ons dan ook betrapt.”
Een behoorlijk aantal individuen voelen zich zeer misnoegd en ontgoocheld in familie,
vrienden, kennissen, samenleving,…: Er waren individuen die zich op een bepaald moment
dermate uitgesloten voelen uit de samenleving, bijvoorbeeld door geen enkel recht te
hebben op een uitkering, dat zij zich als het ware wreken op die samenleving. De
maatschappij en niet zijzelf, is verantwoordelijk voor het criminele gedrag: de maatschappij
als alibi?
1) “De maatschappij heeft mij zover gebracht”.
2) “De maatschappij draagt niets bij voor mij, dus ik wil ook niet bijdragen voor haar.”
Soms wordt duidelijk gesteld dat men zelf de schuld treft;
“De maatschappij? Wel, eigen schuld is dikke bult, natuurlijk…
Het is niet de maatschappij die mij zover gebracht heeft…”
Een enkeling vindt het zeer hard om uit de gevangenis te komen terwijl ‘het leven gewoon
doorging’: “Mijn wereld staat stil, maar de jouwe niet”.
Ex-gedetineerden voelen zich sterk geviseerd, dit is eveneens het geval bij personen van
allochtone afkomst. Net omwille van de stigmatisering, voelt men zich misnoegd over de
maatschappij. De ex-gedetineerden hebben het zeer moeilijk om werk te vinden en
allochtonen stellen dat zij doorgaans een strengere straf krijgen omdat zij allochtoon zijn.
Tevens voelen zij zich beiden heel sterk geviseerd door politionele en justitiële instanties.
7.2.4.2. Gedetineerde - interne omgeving
Hoe de respondenten de gevangeniswereld ervaren, stond in verschillende gesprekken
centraal, bovendien komen de levensgeschiedenis van de gedetineerde en zijn
toekomstplannen aan bod.
Het resultaat van een detentieperiode is ofwel ‘tot inkeer’ komen of, zo werd verscheidene
keren aangehaald, dient de gevangenis tot niets. Voornamelijk dit laatste werd veelvuldig
verteld, waarbij tevens hevige kritiek geuit werd op diverse aspecten van het
gevangeniswezen. In eerste instantie worden gedetineerden niet op de hoogte gebracht
waarom bepaalde beslissingen worden genomen. In tweede instantie komen bepaalde
instanties zoals de directie, psychosociale dienst, de beslissende instanties over VI of ET,
zwaar onder vuur te liggen omwille van hun gebrek aan een efficiënte vorm van begeleiding:
“Maar als je na 7 of 8 jaar opgesloten te zitten, niet weet wat je misdaan hebt, dan zal je het
wel nooit weten… Het is ook wel jammer want de eerste keer dat ik over mijn feiten moest
praten was 11 jaar erna. Dan was er de psycholoog en de PSD die eens langskwamen
omdat er commissie was en dat was de eerste keer…”
Naast het onbegrip en de gebrekkige begeleiding is er een beperkt vertrouwen in de
diensten: zij kunnen immers beslissingen nemen op basis van de gesprekken met de
gedetineerden. Agressie- drugbegeleiding en andere vormen van begeleiding worden liever
niet gevolgd door de gedetineerden. Men drijft niet alleen de spot met dergelijke
hulpverlening, tevens zou de kans groot zijn om daar ‘oude drugsvrienden’ tegen te komen:
“Ze willen u dan in die ambulante drugbegeleiding duwen maar wie kom je daar dan tegen?
Al je oude vrienden hé, ze duwen je eigenlijk gewoon weer in het milieu.”
De nood aan begeleiding eenmaal buiten de gevangenis, wordt evenzeer aangeklaagd;
“Iemand die buitengaat van de gevangenis, het is gedaan hoor. Vroeger waren er als je
buitenging mensen die zich ontfermden over de gedetineerden die uit de gevangenis
kwamen: helpen bij het zoeken van een job, een logeerplaats, de mutualiteiten in orde
brengen en zo maar nu…is dat iets anders.”
63

In bovenstaand citaat komt de meest uitgedrukte zorg ter sprake, namelijk het vinden van
werk. De begeleiding in een zoektocht naar een geschikte job, bovendien een frequent
opgelegde conditie en deel uitmakend van het reclasseringsplan, zou ondermaats zijn.
Respondenten van alle leeftijden piekeren en praten op een trieste manier over dit probleem,
de vrees dat hun gerechtelijke verleden deze zoektocht zal bemoeilijken is aanwezig.
Bovendien worden ‘oudere’ inbrekers geconfronteerd met hun leeftijd en beschouwen ze een
aanvaarding op de arbeidsmarkt als irreëel: “Je wordt van het kastje naar de muur gestuurd
hier. Ze zeggen dat je moet werk zoeken en dit en dat maar daar sta je dan als je buiten
komt; je moet werk zoeken maar dat is allemaal niet zo evident hoor. Ik ben echt een harde
werker, ik deed van alles: fotolassen, ‘chauffagist’, automechanica, ruitenwasser,… Maar nu
moet ik nog twee jaar zitten en als ik buitenkom ben ik 41 jaar en wat moet ik dan doen?
Waar moet ik nu werk beginnen zoeken, vertel me dat eens. Je hebt overal een attest van
goed gedrag en zeden nodig en niemand wil je aanvaarden. Je kunt wel via justitie in een
project zitten maar weet je wat dat verdient? Dat verdient 900 euro in de maand en wat doe
je daarmee? Weet je wel hoeveel dat is? Ik moet 350 euro huur betalen, ik moet eten,
drinken, ik moet dan nog mijn burgerlijke partij afbetalen…. Ik kan toch niet altijd
boterhammen met confituur eten zeker? Ik kan dat misschien in de middag doen maar als ik
zwaar werk doe, kasseien leg of zo dan red ik het niet met een boterham met confituur
hoor…”
Niet alleen de gebrekkige begeleiding is frustrerend, bovendien zijn er bepaalde aspecten,
inherent aan het gevangeniswezen die de gedetineerde niet weet te appreciëren. Onder
meer brengt een overbevolking een constante doorstoom van gedetineerden met zich mee:
een voortdurende over- en verplaatsing van gedetineerden is hiervan een gevolg. De
gevangene moet niet alleen beschikken over een bijzonder groot aanpassingsvermogen,
deze moet bovendien voortdurend in staat zijn om relaties op te bouwen. Een bijkomende
negatieve consequentie is de kans dat een overplaatsing minder bezoek betekent,
bijvoorbeeld omwille van beperkte transportmiddelen. Gezien dergelijke gigantische
doorstroom worden de gevangenisregimes met elkaar vergeleken; Gent impliceert luxe,
Oudenaarde is het paradijs, Brugge de hel,…: “Ik zat in Libramont, in Saint-Hubert, dat is
dichtbij Rochefort… maar het was daar niet zo goed hoor.”
Het tijdstip waarop de bevraging plaatsvond, was lente - zomer 2006 waar juni een piek
kende van temperaturen. De kleinschalige verluchting en het gebrek aan gordijnen werkt de
toenemende hitte in de hand, wat meermaals ter sprake kwam.
Positieve kritiek wordt voornamelijk gegeven aan de wandelingen (en andere ontspannende
activiteiten) en het werk dat men verricht in de gevangenis. Wat betreft werk kan men
boeken samenbinden, mappen plooien, solderen, beveiliging aanbrengen op producten, in
de keuken staan, schoonmaken,… Over het hebben van een vertrouwenspost is men
doorgaans fier
“Ik heb hier een vertrouwenspost
- Wat is dat?
Ik mag overal gaan en staan waar ik wil. Ik ruim de bureaus op en doe de huishoudelijke
taken en ik mag overal zijn, in alle secties en dat is wel leuk. Maar dat krijg je zomaar niet
hoor, in het begin was het wel wat anders, maar in de loop der jaren heb ik dat opgebouwd.”
Over het werk in de keuken wordt wel eens gediscussieerd; voor de enen is dit het beste
werk, voor de anderen het werk op de laagste rangorde. Wel staat vast dat het krijgen van
werk een gunst is en als dusdanig wordt beschouwd. Het is immers de enige bron van
inkomsten. Het krijgen van werk in de gevangenis blijkt wel een problematisch gebeuren te
zijn voor kortgestraften omdat er met wachtlijsten wordt gewerkt, die zeer lang zijn. Slechts
enkelen stellen niet te willen werken.
Bepaalde initiatieven zoals ‘slachtoffer in beeld’ worden als bijzonder positief ervaren;
64

“Ze geven veel lezingen, zo heb ik mij ingeschreven in een lezing rond slachtoffers. Dat is
interessant want ik breek in bij de mensen en ik misdoe ze niets, door geweld of zo maar zo
weet ik wat ik werkelijk slecht doe bij hen? Hoe voelen ze zich? Dat is interessant en dat wil
ik wel eens weten. Misschien zullen ze nu bang zijn om de deur open te doen, of gaan ze
een alarm of zo plaatsen, dat weet ik allemaal niet hé.”
Naast het uiten van positieve en negatieve kritiek op het gevangeniswezen, komen
verschillende persoonlijke zorgen ter sprake, bijvoorbeeld relatieproblemen. Een relatie
onderhouden als men in de gevangenis verblijft, is geen sinecure: men piekert hierover. Het
gebeurt dat er een einde komt aan de relatie terwijl men in de gevangenis verblijft.
Sommigen vragen zich af of ze nog een partner zullen ontmoeten in de toekomst, ondanks
hun gerechtelijk verleden. Naast de partner, staat ook het gemis van de kinderen prioritair op
het zorgenlijstje, meer bepaald de machteloosheid of het gevoel niets te kunnen doen.
Gezondheidsproblemen komen eveneens ter sprake; er vonden gesprekken plaats met een
hartpatiënt, een epilepsiepatiënt, verschillende personen die moesten geopereerd worden,…
ook verslaving- of afkickproblemen maken hier deel van uit.
Er wordt gesuggereerd dat er drugs aanwezig is in de gevangenis wat een aantal
bekommernissen creëert in hoofde van de gedetineerden aangaande de eigen verslaving of
die van een ander. De aanwezigheid van drugs veroorzaakt een zekere mate van angst om
te hervallen, zeker indien men net afgekickt is. Een paar respondenten verwijten de
gevangenis als oorzaak van de verslaving: “Je komt binnen in de beste Universiteit en je
gaat verslaafd buiten. Je weet niets als je binnenkomt en je weet alles als je buiten gaat. Je
komt hier bijvoorbeeld binnen voor een vechtpartij en je gaat verslaafd buiten. De heroïne die
hier zit, dat is niet normaal hoor. Hoeveel gasten komen hier niet buiten en gaan direct naar
Temse om daar methadon te halen.”
Een aantal van de geïnterviewden stellen regelmatig drugs te gebruiken in de gevangenis.
De drugs in de gevangenis blijkt zelfs van een betere kwaliteit te zijn. Het binnensmokkelen
van drugs blijkt geen probleem (ongestoord bezoek, kinderbezoek,…).
Een probleem, aangekaart door illegalen, is dat zij niet kunnen communiceren. Men begrijpt
de taal niet en weet niet wat anderen bedoelen, zelfs iemand die enkele woorden
Nederlands kan, geeft aan dat de verschillende dialecten de verstaanbaarheid erg
bemoeilijken.
Financiële zorgen zijn evenzeer een bekommernis; het onderhouden van een gezin, het
afbetalen van de burgerlijke partij,… meestal weet men niet hoe dergelijke afbetaling dient te
gebeuren.
Als laatste, zal men doorgaans naar aanleiding van een zelfmoord (wat een aantal keer
voorkomt op een jaar) in de gevangenis nadenken over de zin van het leven 66 . Een aantal
mensen begrijpen dat men zelfmoord pleegt, anderen begrijpen dit helemaal niet. Enkelingen
drukten uit dat ze reeds een poging achter de rug hadden en iemand stelde zeer uitdrukkelijk
dit te willen doen.
Bepaalde inlichtingen werden aan de onderzoeker gevraagd met betrekking tot persoonlijke
zorgen: bijvoorbeeld omtrent zwangerschap, wat de onderzoeker vindt van een
zelfmoord, … maar evenzeer werden dingen gevraagd met betrekking tot hygiëne: “Er zitten
luizen in de bak, weet jij of die kunnen springen? En wat moet ik daar aan doen?”
Veelvuldig zullen gedetineerden verwijzen naar anderen. Een aantal onder hen stellen dat de
onderzoeker beter X en Y zou interviewen in plaats van hen. Het opscheppen onder de
gedetineerden wordt ervaren als een storende factor.
66 In de gevangenis van Doornik was er gedurende de periode van de bevraging een zelfmoord, dit
kan een reden zijn waarom dit veelvuldig aan bod komt.
65

Bepaalde groepen, zoals geïnterneerden en seksueel delinquenten zijn het mikpunt van
kritiek. Geïnterneerden worden gezien als ‘de zotten’ en ten aanzien van seksueel
delinquenten is veel onbegrip; hun straf wordt dikwijls als maatstaf gehanteerd.
De gevangenispopulatie zou in de loop der jaren ook sterk veranderd zijn; niet alleen worden
meer delicten gepleegd omwille van de verslaving aan drugs, tevens nemen allochtonen de
zaak over, aldus enige geïnterviewde: “Ja, die vreemdelingen, die Oostblokkers nemen het
echt wel over. De cipiers ‘schijten hier in hun broek’ van die gasten. Hier is er één Belg en
als er iets gaande is, loopt de rest weg en als er iets gaande is met een Marokkaan of Turk,
dan staan er plotseling dertig van die Marokkanen. Die gaan elkaar verdedigen hé en wij
Belgen…We staan er altijd alleen voor.”
Er is sprake van een polarisering tussen allochtonen en autochtonen, het niet kennen van
elkaars taal draagt hier zeker toe bij. Een tweetal gedetineerden vindt het jammer niet te
kunnen converseren met hun celgenoot omdat ze elkaar niet begrijpen.
Als gedetineerde ziet men zeer veel zaken gebeuren zoals handel in drugs, goud,… het is
beter om in dit geval te zwijgen; luidt het. Ook bepaalde vormen van afpersing doen zich
voor;
“-RIP?
Ja, beetje bedreigen, iemand iets vragen onder dwang en zo…
- Afpersing?
Ja, zoiets. Ik heb geleerd en dat is het principe dat ik hanteer in de gevangenis; ‘horen, zien
en zwijgen’. Maar ik zeg het, die jonge generatie, die kent dat niet meer... dat horen, zien en
zwijgen-gedoe.”
Naast conflicten, kunnen er ook hechte vriendschappen tot stand komen, het smeden van
plannen behoort eveneens tot deze vriendschappen:
“Je spreekt met de criminelen hé, je spreekt alleen tegen de chefs voor WC papier of voor te
mogen bellen, maar voor de rest… heb je alleen maar de criminelen. Er wordt ook veel
opgeschept over de straf; ik heb zoveel en jij, maar zoveel. Ze komen buiten en doen een
overval, zo gaat het hier.”
Een gevangenisstraf, waarbij het opmerkelijk is hoe goed men op de hoogte is van de ‘uit te
zitten straf’, wordt op diverse manieren ervaren. De meerderheid vindt het zeer erg om in de
gevangenis te zitten, een aantal vinden dit beter dan het leven op straat. Het proces van
aanvaarding is belangrijk als men in de gevangenis aankomt waarbij men de strafinrichting
doorgaans niet beschouwt als de plaats om tot inkeer te komen. Anderen stellen dat het een
plaats is waar men zichzelf ontmoet; “Het is geen leven. In het begin, als je jong bent, kan je
er nog eens met lachen … maar als je dan hier terecht komt, opgesloten zit, ga je nadenken
over de essentiële dingen in het leven. De familie en zo… Het is zoals ze het voorzien dat je
jezelf ontmoet …”
Als men de eerste keer binnenkomt, staan velen versteld van de luxe in de gevangenis, luidt
het. Het binnenkomen in de gevangenis voor de tweede keer wordt doorgaans als veel
harder ervaren in vergelijking met de eerste keer.
7.2.5. De toekomst
De toekomst biedt een ‘normaal’ leven voor de gedetineerden hoewel de meerderheid het
niet rooskleurig inziet (verslavingsproblematiek, financiële problemen, geen vooruitzichten op
werk, geen relatie, geen woonplaats,…). Het maken van plannen is een deel van het
gevangenisleven: studeren, buitenland, investeren in een zaak, werken, therapie (al dan niet
gewild),… waarbij het verlaten van het milieu dikwijls op het lijstje staat doch dit niet
eenvoudig zal zijn.
Een paar gedetineerden stellen zeer duidelijk opnieuw te stelen als ze vrijkomen of
sommigen erkennen het risico op herval: “…Dus ze steunen mij echt wel hoor… Alles gaat
zelfs beter dan tevoren. Ze beseffen wel het risico op herval en ik ook wel. Als ik hier
buitenkom weet ik niet wat me te wachten staat en dat is de vraag: zal alles wel goed lopen?
66

Mocht ik geen familie hebben, dan had ik niets. Maar ik heb er zelf niet veel vertrouwen in
dat alles wel zal goed lopen, we zullen wel zien zeker?”
7.2.6. De deontologische inbrekerscode
7.2.6.1. Voorwaarden of regels
Hanteert men als inbreker bepaalde waarden en normen? Indien dit het geval is, welke zijn
dit? Is er sprake van een deontologische inbrekerscode?
“Ik ga alleen maar binnen als ze niet thuis zijn”: is de absolute voorwaarde voor de meeste
respondenten. De voornaamste reden is de vrees voor confrontatie: om dit te vermijden,
bereidt men zich voor, observeert men grondig (uiterlijke kenmerken, slachtoffer,…), breekt
men in op bepaalde tijdstippen (bijvoorbeeld vakantie), belt men aan,…. Een afwezigheid
van inwoners betekent dat er geen geweld moet gebruikt worden, wat evenzeer tot het
amalgaam van inbrekersprincipes behoort: “Ik wil vermijden dat ik geen geweld op mensen
pleeg. Je gaat niet voor de mensen maar je gaat voor het geld hé.”
Een andere voorwaarde, die op regelmatige basis wordt aangehaald, is een zo gering
mogelijke schade maken: schade aanrichten is taboe, niets vernielen is de boodschap: “Er
waren bepaalde principes die ik hanteerde, namelijk geen geweld, niets kapot maken,…”
De reden waarom men geen schade wenst aan te richten is drievoudig; ten eerste wil men
dit zelf niet mee maken (het is immoreel), ten tweede is het doel geld stelen en geen
vandalisme plegen: “langs de voordeur wil je zo weinig mogelijk schade; wat niet nodig is, is
niet nodig hé. Je wil daar wel geen vandalisme plegen hoor” en in derde instantie redeneert
de inbreker vanuit een ‘ni vu, ni connu’-principe: wanneer het slachtoffer niet onmiddellijk
opmerkt dat er zaken gestolen zijn, heeft de inbreker tijd om te ontkomen en om de
goederen te verkopen.
Inbreken doet men nauwelijks tot nooit bij familie, vrienden of goede kennissen: stelen bij
familie is uit den boze, sommigen stellen zelf niet in te breken in de eigen buurt. De
respondenten hebben nauwgezette principes over wie het slachtoffer mag worden van hun
feiten. Na dit luik met algemene voorwaarden en regels wordt uitvoerig aandacht besteed
aan hun morele slachtoffercode.
Een gouden regel is het niet verlinken van anderen: elkaar verraden wordt niet in dank
afgenomen en komt meermaals voor. Het principe is voornamelijk van belang als men feiten
samen zal plegen: “Ja, niets verraden hé, dat was een belangrijk principe. En elkaar niets
doen… Maar die gasten van nu, die gaan elkaar verraden en die houden daar allemaal geen
rekening meer mee.”
De kalmte bewaren is noodzakelijk bij een goede inbraak: “Het is vooral niet panikeren en
geen angst hebben. Ik had eens een vriend en die begon te panikeren en tja…”
Verder worden sporadisch een aantal principes opgesomd in de loop van het gesprek:
bijvoorbeeld het beperken van geluid wat eerder te maken heeft met het verlagen van de
kans op betrapping dan met moraliteit. Ook het achterlaten van zo weinig mogelijk afdrukken
is een zorg voor menig inbreker. Onder de inbrekers leeft het idee dat als men de politie ziet:
men het ofwel op een lopen moet zetten ofwel men zich dient over te geven. Inbreken bij de
ontvangst van een goede tip, is een regel voor slechts enkele gedetineerden. Bovendien is
het een must dat men na de inbraak zo snel mogelijk weg moet zijn: “Wat ook zeer belangrijk
is, is dat je zo vlug mogelijk weg moet zijn. Je gaat binnen en dan vlug weer naar buiten.”
Gepaard gaande met de snelheid is het belang van de vluchtroute: enerzijds wordt in het
huis een vluchtroute voorzien om bij betrapping zo vlug mogelijk het huis te kunnen verlaten
67

en anderzijds is het wegennetwerk van belang om te voorkomen dat bepaalde
politiepatrouilles de inbreker doen stoppen.
Bepaalde individuen maken een onderscheid tussen een inbraak en zwaardere vormen van
diefstal (bijvoorbeeld met geweld): “Het is beter in te breken”, althans de inbreker, “omdat het
gebruik van geweld moeilijk ligt en het impliceert bovendien minder risico’s”. Er wordt op
geweld en bedreiging navolgend uitvoerig ingegaan.
7.2.6.2. De deontologische code met betrekking tot het slachtoffer
Een behoorlijk aantal gedetineerden hebben principes aangaande het slachtofferschap: met
andere woorden mogen bepaalde personen wel of en anderen geen slachtoffer worden van
hun feiten.
In eerste instantie zijn er inbrekers die vermijden in te breken in huizen omdat ze vrezen voor
een confrontatie met de inwoner: zij opteren voor bedrijven, winkels, publieke plaatsen,
scholen: “Als er mensen bij waren, dan deed ik het niet. Die bedrijven, die hebben een
verzekering voor het gestolen geld maar als je in huizen gaat, of bij oudere mensen, die zijn
niet verzekerd. Ze verliezen misschien hun hele leven als je daar binnengaat. Daar zou ik
geen plezier aan hebben.”
Indien men andere plaatsen neemt dan huizen, geeft men het gevoel dat men de
verzekeringen treft en niet zozeer de mensen. Doordat de inbreker geen destructieve directe
gevolgen teweegbrengt bij het slachtoffer, ontstaan minder gewetensproblemen bij de dieven.
Stelen van de verzekeringen is, volgens hen, onpersoonlijk wat de verzekeringen een
aantrekkelijker doelwit maakt: ”We gingen niet zozeer naar huizen maar ik ging mee naar de
school, die hebben toch een verzekering en dat is minder erg. We stalen daar een camera
en 40000 frank”.
De optie om bedrijven of andere private of publieke plaatsen te nemen, wordt eveneens
gestimuleerd door het idee dat er in huizen een eerder schrale opbrengst is. Bovendien
blijken niet veel bedrijven gesloten te zijn of is het eenvoudig om iets te nemen: “Wij noemen
de zondag in een bedrijf ‘opendeurdag’ want dan ligt alles voor het grijpen.”
“Indien de diefstal binnen de perken blijft”; aldus de gedetineerde, “is het mogelijk dat de
firma de diefstal niet opmerkt”. Pas in een latere fase stelt het slachtoffer de diefstal vast,
intussen is de dief al lang weg. Tevens zullen eerder werknemers verdacht worden van een
diefstal in plaats van externen. Enkele gedetineerden laten zich hierover bijzonder goed
informeren, dit komt aan bod in het luik rond ‘informatie’ 67 .
Als het doelwit huizen zijn, prefereren sommige inbrekers bij bepaalde categorieën van
mensen in te breken: meer bepaald de rijken of bepaalde beroepen van hoge standing (zoals
dokters, notarissen,…). Aan de hand van observatie (voorbereiding) zal men kijken of ze
‘tegen een stootje kunnen’; zoals iemand het uitdrukt. Rijke of residentiële buurten worden
overwegend als een aantrekkelijk doelwit beschouwd.
1)“Maar dat stelen deed ik niet graag hoor. De mensen moeten er tenslotte ook voor werken
hé, juist bij de rijken, dat vind ik niet erg om daar te stelen. Maar dan ben ik beginnen
denken…”
2)”Ja, maar ik ga niet in eender welk huis hoor. Ik ga niet… ik ga bij mensen die geld hebben,
ik ga eerder bij de rijken… dokters enzo, mensen die geld hebben… ik ga niet bij mensen die
werkloos zijn
-Waarom niet?
Omdat je toch niet iemand gaat bestelen die werkloos is hé. Dat is iemand in de miserie,
daar ga ik niet stelen, ik doe die geen pijn, dat is iets wat ik niet doe…”.
67 Infra
68

Veel geïnterviewden halen aan dat ze niet bij een ‘gewone’ burger wensen in te breken: wat
onder een ‘gewone mens’ wordt verstaan is vaak verschillend: een arbeider, een bediende of
een werkloze. Waarom men liever niet bij deze mensen gaat, heeft verschillende redenen: in
eerste instantie betreffen het werkloze personen die in de problemen zitten en vindt men het
ethisch niet verantwoord om hen te bestelen. In veel gevallen identificeert de inbreker zich
met het slachtoffer. In tweede instantie redeneert men dat men dat zelf niet graag zou
overkomen en in derde instantie stelt men dat arbeiders ‘eerlijk’ geld verdienen en het zou
oneerlijk zijn om bij hen te bestelen. Een vierde, en zeker doorslaggevende reden, is dat in
huizen van ‘gewone’ burgers er hoogstwaarschijnlijk nauwelijks iets te rapen valt:
”Bijwiegajestelen?
Bij wie ik ga stelen, ik stap alleszins niet zomaar een huis binnen, ik ga niet zomaar een doel
uitkiezen hoor. Bijvoorbeeld een OCMW-trekker, daar ga ik niet binnen hé. Dat is niet eerlijk,
het is toch ook maar een arm mens. Je zorgt ervoor dat je niet binnengaat bij mensen die in
hetzelfde schuitje zitten als jezelf.”
Naast de arbeiders en de werklozen, is er nog een groep van mensen waarbij het vermeden
wordt in te breken, namelijk de bejaarden. Men denkt meermaals aan de eigen grootouders
en vindt het opnieuw ethisch niet verantwoord om deze mensen te bestelen. Bovendien
impliceert stelen bij ouderen een gevaar: indien men betrapt wordt en geweld gebruikt,
brengt dit hoogstwaarschijnlijk destructievere gevolgen (blijvende letsels tot gevolg of zelfs
roofmoord) teweeg bij een bejaarde in vergelijking met een veertiger: “Omdat… de
hartinfarcten en zo… als ik bij iemand ga stelen die daarna dood gaat, dat is niet zo goed hé.
Dat is ook niet zo goed voor mij.”
Daarentegen beweren anderen dat bejaarden net zeer veel geld in huis hebben: oudere
mensen zouden hun geld liever bij zich houden in plaats van het naar een financiële
instelling te brengen. Net zoals vermeden wordt om te stelen bij de ouderen, geeft een
enkeling aan dat hij niet inbreekt bij jongeren met als reden dat de jeugd niet veel geld bezit.
Enkele inbrekers uiten kritiek op personen die gewelddadige delicten plegen of stelen van
oudere mensen: bijvoorbeeld het pikken van handtassen van oudere dames wordt
overwegend afgekeurd.
Een laatste groep waarbij men niet wenst in te breken is de familie, de vrienden en de
kennissen. Ook de buren (van een inbreker) worden doorgaans geen slachtoffer.
”-Weet je bij wie je inbreekt?
Nee, ik zoek geen… de familie niet… maar als je informatie krijgt dan weet je soms wel eens
bij wie je inbreekt.”
Als men informatie verwerft, is dit vaak van familie of vrienden van het slachtoffer. Aan de
zijde van de inbreker doet zich op dat moment geen gewetensprobleem voor.
Opmerkelijk is dat inbrekers dergelijke principes niet zozeer hanteren op jonge leeftijd maar
eerder in de loop der jaren.
“Je bent 15 jaar en je steelt heel makkelijk geld van iemand. Je realiseert je niet dat die
persoon er moet voor werken.”
Verkeerdelijk kan worden aangenomen dat alle inbrekers bovenstaande principes als
deontologische code hanteren: inbreken gebeurt evenzeer zonder oog te hebben voor het
slachtoffer. Men treedt binnen omdat iets open staat, men is van mening dat overal iets te
rapen valt,… dit omdat men dringend zijn dosis moet hebben (cfr.verslaving) of omdat de
kinderen of zijzelf geen eten hebben (cfr.overleven). Doch, in beperkte mate, is er sprake
van een relatie slachtoffer-motief.
Sommigen beseffen pas in de gevangenis wat ze aanrichtten bij het slachtoffer, meestal door
lezingen die gegeven worden in de gevangenis over slachtofferschap.
Schuldbesef ruimt meermaals plaats voor frustratie, voornamelijk ten aanzien van de
slachtoffers die de verzekeringen oplichten; “want er zijn veel mensen, en dat is wel jammer,
69

er zijn veel mensen waar je bij gaat stelen… Het is waar dat ik bij hen ga stelen maar ze
verklaren aan de politie veel dingen die ik niet heb genomen. Begrijp je wat ik bedoel?”
Een paar gesprekken zullen aandacht besteden aan de vraag of men meermaals hetzelfde
slachtoffer neemt. De meerderheid meent dat het beter is om dit niet te doen omwille van
morele overwegingen enerzijds en anderzijds is de kans groot dat bepaalde
beveiligingsmaatregelen werden getroffen.
”-Ging je soms bij dezelfde personen inbreken?
Nee, dat is een kat en muis spelletje hé, het is beter om dat niet te doen. Dat is erg voor die
mensen en als er iets is gebeurd, gaan de mensen veel meer opletten. Ze gaan ook hun geld
op de bank zetten en dan zal je niets meer vinden.”
Slechts een klein aantal dieven keren terug naar hetzelfde slachtoffers: dit kocht immers
alles opnieuw aan. De omgeving is tevens beter bekend en het slachtoffer verwacht geen
twee maal slachtoffer te worden.
7.3. Algemene beschouwingen aangaande de inbreker
7.3.1. Inleiding
In de algemene beschouwingen worden bepaalde (theoretische) variabelen uit de realiteit
geanalyseerd die herkenbaar zijn en voorkomen in een theoretisch perspectief. Zoals reeds
aangegeven, was binnen het bestek van dit onderzoek onmogelijk om bijvoorbeeld
biologisch deterministische factoren in vraag te stellen. Evenzeer was dit het geval bij
bepaalde psychologische of sociologische verklaringsmodellen. In voorliggend onderzoek
ging de aandacht voornamelijk uit naar sociologische benaderingen waarbij een onderscheid
wordt gemaakt tussen een micro- en een macrosociologische benadering. De
microsociologische benadering heeft een groter sociaalpsychologisch karakter en bevat de
verschillende socialisatietheorieën. Onder meer behoren de ‘culturele transmissietheorie’ en
de ‘differentiële associatietheorie‘ tot deze microbenadering. In een macrosociologische
benadering wordt naar een samenhang gezocht tussen de misdaad en de
bevolkingsdichtheid, de verdeling van inkomen, de mobiliteit en de gelaagdheid. Onder meer
theorieën die als verklaring ‘anomie’ aanhalen, situeren zich binnen dit geheel.
Een aantal theorieën worden geëxtraheerd die van belang zijn voor dit onderzoek, met
andere woorden werden bepaalde theoretische variabelen vastgesteld bij de bevraging van
daders. Vooreerst wordt een perspectief op theoretisch wijze toegelicht om vervolgens het
empirische luik te beschrijven.
7.3.2. Differentiële associatie
7.3.2.1. Theoretisch luik
Het is de Amerikaanse socioloog Edwin Sutherland die met zijn differentiële
associatietheorie alle omstandigheden probeert aan te geven die men kan terugvinden bij
misdadig gedrag. Tevens spelen historische en genetische factoren een rol doorheen het
leven van een misdadiger.
De term ‘differential association’ duikt op in het boek ‘The professional thief, by a
professional thief’ 68 . Dit boek beschrijft het verhaal van Chic Conwell die het reilen en zeilen
van het dievenleven uiteenzet aan de hand van het beantwoorden van vragen geformuleerd
door Sutherland. Sutherland zelf, interpreteert en concludeert.
68
Sutherland, E.H. (1937). The Professional Thief, by a professional thief. Chicago: The University of
Chicago Press.
70

Pas in een later werk, de vierde uitgave van de ‘Principles of Criminology’ 69 , zal hij niet alleen
meer systematisch crimineel gedrag verklaren, wat hij voorheen wel deed, maar zal hij alle
criminele gedragingen verklaren aan de hand van de differentiële associatie. Binnen dit
theoretisch perspectief speelt er zich een proces af waarbij een individu een misdadiger
wordt. In dit proces staan een aantal gegevens centraal:
1) Het misdadige gedrag is aangeleerd gedrag;
2) Het proces van leren gebeurt in interactie met derden;
3) Het leerproces vindt vooral plaats in primaire groepen;
4) Technieken, motieven, drijfveren, rationalisaties en houdingen die samengaan met
crimineel gedrag zijn onderdeel van het leerproces;
5) Als individu wordt men geconfronteerd met negatieve en positieve attitudes ten opzichte
van rechtsnormen;
6) De misdadigheid is het gevolg van een dominantie van negatieve attitudes. In deze
dominantie zit de differentiële associatie want de misdadiger zal zich positioneren in een
proces waarin hij voornamelijk met negatieve attitudes wordt geconfronteerd;
7) De differentiële associaties kunnen verschillen in frequentie, duur, prioriteit en intensiteit;
8) De mechanismen voor het leren van crimineel gedrag zijn dezelfde als in eender welk
leerproces;
9) Zowel misdadig gedrag als niet misdadig gedrag zijn een uiting van gelijkaardige
behoeften en algemene waarden.
7.3.2.2. Empirisch luik
De onderzoeksresultaten tonen aan dat een inbraak geen intens leerproces vergt. De
voornaamste reden hiervoor is de lage moeilijkheidsgraad. Aangezien inbreken vrij
eenvoudig blijkt te zijn, is er allesbehalve sprake van een complex leerproces. Bij het
verwerven van crimineel gedrag, in dit geval een inbraak, is het de gewoonte en de ervaring
die een rol speelt: men houdt bij iedere inbraak rekening met voorgaande
‘inbrekersbevindingen’.
Ervaring ontstaat niet alleen door de eigen gewoonte maar evenzeer door observaties van
anderen. Het is mogelijk dat anderen ware leermeesters zijn die iemand zorgvuldig de
knepen van het vak aanleren. Dit is echter meer de uitzondering dan de regel.
De eerste inbraak werd doorgaans gepleegd in de jeugdige jaren. Na enkelen oefensessies
verwierf men de ‘kunst’. Bovendien, en zeer opmerkelijk, is dat er veel ‘gepraat’ wordt over
criminaliteit tussen de gedetineerden onderling. Deze gesprekken dragen bij tot het
leerproces. Een praatje slaan met de anderen, in de gevangenis of de jeugdinstelling, over
hoe een goede inbraak verloopt, is dagelijkse koek. De jeugdinstelling of de gevangenissen
worden meermaals beschouwd door de gedetineerden als dé universiteit van de criminaliteit.
Niet iedereen neemt deel aan deze gesprekken. Een klein aandeel van de respondenten
vinden dit eerder ‘opschepgedrag’ en weigeren aan deze gesprekken deel te nemen.
7.3.3. Neutralisering
7.3.3.1. Theoretisch luik
Sykes en Matza hanteren de vierde stelling van Sutherland als uitgangspunt:
“Technieken, motieven, drijfveren, rationalisaties en houdingen die samengaan met crimineel
gedrag zijn onderdeel van het leerproces”. Sykes en Matza bekritiseren Sutherland omdat hij
het niet heeft over de inhoud van het leerproces. Zij willen de inhoud van de waarden,
69 Sutherland, E.H. (1947). Principles of Criminology. Philadelphia: Lippincott, 4 th ed.,1924.
71

normen en rationalisaties achterhalen. Bepaalde zaken worden door hen opgemerkt die niet
stroken met de beweerde realiteit: bijvoorbeeld gaan criminele jongeren niet alleen deviante
waarden en normen van de criminele subcultuur internaliseren, ze hebben ook oog voor de
niet-deviante waarden en normen uit de samenleving. Dit blijkt, ter illustratie, uit het feit dat
er sprake is van schuld en schaamte, dat men respect kan hebben voor iemand die niet tot
de criminele subcultuur behoort en dat men vindt dat de één wel slachtoffer kan worden en
de andere zeker niet. Sykes en Matza zijn ervan overtuigd dat de jonge delinquenten hun
dadergedrag zullen rechtvaardigen. De zogenaamde neutralisatietechnieken “gaan vooraf
iemand vrijmaken (a moral holiday) om crimineel gedrag te plegen en achteraf bieden deze
technieken bescherming tegen de beschuldigingen van anderen en zelfverwijt”. Sykes en
Matza hebben het over vijf neutraliseringstechnieken die worden aangeleerd (differentiële
associatie):
1) de ontkenning van verantwoordelijkheid
2) de ontkenning van schade of een nadeel
3) de ontkenning van het slachtoffer
4) de veroordeling van de veroordelaars
5) het beroep op hogere plichten
Een aantal jaren later werpen Sykes en Matza kritiek naar de theorieën die een sterk
onderscheid maken tussen de criminele en niet-criminele waarden 70 . Het gaat er om dat de
maatschappij niet opgedeeld is in normatieve strata maar dat we allen hetzelfde normen- en
waardepatroon hebben. Binnen dit patroon kunnen zich wel eens conflicten voordoen. Ze
wijzen op de waarden van de conventionele middenklassen met betrekking tot de vrije tijd:
het zoeken van spanning en risico en imponeergedrag. Deze komen perfect overeen met de
waarden van de delinquente subcultuur: het op zoek gaan naar avontuur, opwinding en
spanning, het geld laten rollen en de reputatie van mannelijkheid hoog houden. De waarden
kan men beschouwen als clandestiene, ondergrondse of ‘subterranean’ waarden. Dit zijn
waarden die onder de oppervlakte liggen en die niet het exclusieve bezit zijn van bepaalde
groepen. De maatschappij voorziet in periodes om deze waarden te beleven, bijvoorbeeld de
vrije tijd. Het gaat er met andere woorden om dat de waarden op het juiste moment en op de
juiste plaats beleefd worden. Delinquenten wachten niet tot het juiste moment en
overschrijven de normen en waarden. Tegelijkertijd zijn deze delinquenten onderdeel van de
‘mainstream’cultuur waarbinnen voortdurend afwegingen worden gemaakt, ook binnen
conventionele normen. Er gaat een soort van dwang uit van de mainstream cultuur. Sykes
en Matza stellen dat de druk weliswaar verminderde door de erosie van traditionele
rolverhoudingen, momenteel spreken zij eerder van een complexe relatie tussen
individualisering, een streven naar autonomie en een cultuurrelativisme. Op die manier
ontstaan diverse levensstijlen en kan men zelfs verschillende stijlen combineren. In steden
gaat dit vaak gepaard met de ontwikkeling van etnische jeugdculturen waarin identiteit (men
zal willen tonen wie men is) een zeer belangrijke rol speelt.
Concluderend stellen beiden dat aan de grondslag van jeugddelinquentie er ondergrondse
waarden liggen die dus heel wat minder deviant zijn dan men verwacht of denkt.
7.3.3.2. Empirisch luik
De microsociologische theorie die stelt dat er bepaalde neutraliseringstechnieken worden
gebruikt om het criminele gedrag te rechtvaardigen, komt veelvuldig aan bod in de
daderbevraging. Bovendien wordt Sykes en Matza hun eindconclusie, die stelt dat de
ondergrondse waarden minder deviant zijn, geconfirmeerd. Dit vertaalt zich in het hanteren
van het waarden- en normenpatroon uit de samenleving. Dit gebeurt door gebruik te maken
van de neutraliseringstechnieken, zoals beschreven door Sykes en Matza:
70
Sykes, G. & Matza, D. (1961). Juvenile delinquency in subterranean values. American Sociological
Review, 26, 721-719.
72

1) De ontkenning van de verantwoordelijkheid is een neutralisatietechniek waarbij men
zichzelf de verantwoordelijkheid ontneemt waardoor de dader de afkeuring van
zichzelf of anderen kan reduceren. Criminele gedragingen worden voorgesteld als
afhankelijk van het toeval of de situatie, bijvoorbeeld alcohol, groepsdruk of een
slechte buurt.
In voorliggend onderzoek maakte de dader meermaals gebruik van deze
neutralisatietechniek: op die manier probeert hij zijn eigen delinquent gedrag aannemelijk te
maken. Dit is een proces van rationalisering, zowel ten aanzien van zichzelf als ten aanzien
van de onderzoeker. De gedetineerde stelt dat hij zelf niet verantwoordelijk is maar het
problematische verleden, de verslaving, de groepsdruk, de bendevorming,… worden als
beweegredenen aangegeven voor de inbraak.
De drijfveer die frequentst naar voor komt, is het verleden (problematische relatie met
ouders, partner of kinderen, een instellings- of gevangenisverleden), in tweede instantie
werpt men de verslaving of de drang naar bepaalde genotsmiddelen als schuldige op, in
derde instantie wordt gewezen op de leeftijd. Doorgaans pleegden de bevraagde
gedetineerden op vrij jonge leeftijd hun eerste feiten. Zij wijzen de vinger naar de ‘slechte’
vrienden of naar het fenomeen van bendevorming waarbij een zekere mate van groepsdruk
de respondent dwong inbraken te plegen.
Aldus komen we tot het besluit dat de eigen verantwoordelijkheid vaak gereduceerd of
ontkend wordt.
2) Ontkenning van schade of nadeel is de techniek waarbij de dader het gevoel heeft
niemand te benadelen. Hij zal de criminele handeling bagatelliseren door te wijzen op
de minimale gevolgen die dit men zich meebrengt, bijvoorbeeld zal men een auto
‘lenen’ in plaats van die te stelen.
Indien gesproken wordt over slachtoffers, vindt een verantwoordingsproces plaats bij de
dader. De dader heeft een duidelijke mening over wie het slachtoffer mag worden van zijn
inbraak en wie niet. Hij hanteert als het ware een ‘deontologische code’. Een winkel- of
bedrijfsinbreker prefereert bijvoorbeeld in te breken in bedrijven of winkels in plaats van
huizen. Bij een bedrijf of winkel treft men de verzekeringen terwijl men bij een woninginbraak
slachtoffers persoonlijk raakt. Indien de verzekeringen slachtoffer worden van een inbraak,
vindt de dief dit dus minder erg. Dit is een morele overweging, gebaseerd op heersende
waarden en normen in de samenleving, waarbij de inbreker het gevoel heeft niemand
persoonlijk te benadelen.
Tevens kwam naar voor dat ‘de rijken’ een populaire categorie zijn om bij in te breken: zij
hebben er ‘toch genoeg’. Ook in dit geval zal de dader voor een deel ontkennen dat hij
schade aanbracht door zijn inbraak. Hij is ervan overtuigd dat een rijke persoon niet veel
hinder zal ondervinden van zijn inbraak.
3) Ontkenning van het slachtoffer is de methode waarbij de delinquent zichzelf ziet
als wreker en het slachtoffer als boosdoener (hij verdiende het). Het bestaan van een
slachtoffer wordt ontkend door te wijzen op de omstandigheden, waarin de criminele
handeling plaatsvindt.
Deze neutralisatietechniek komt in enkele interviews aan bod. Meer bepaald was er een
respondent die inbrak bij zijn werkgever omdat hij ontslagen was. Op die manier wou hij zich
wreken op zijn werkgever: “het was zijn schuld, hij had me onterecht ontslagen “. In enkele
gesprekken werden de rollen omgedraaid: de dader zag zich als slachtoffer en verweet het
slachtoffer oorzaak te zijn van het gepleegde criminele gedrag.
Bovendien wijzen daders op het nonchalante gedrag van slachtoffers, namelijk laten
inwoners vaak een deur of raam open staan wat de toegang eenvoudiger maakt. Het
73

onoplettende gedrag wordt het slachtoffer verweten, de woorden “Ze hebben het zelf
gezocht” komen meermaals naar voor. De dief verantwoordt zijn gedrag door de schuld in de
schoenen van het slachtoffer te schuiven.
4) De veroordeling van de veroordelaars: met deze neutralisatietechniek is het voor
iemand mogelijk om de aandacht weg te leiden van de eigen criminele handeling.
Door anderen aan te vallen, te bekritiseren, slechte eigenschappen toe te schrijven,
wordt het eigen criminele gedrag als minder slecht ervaren. Voornamelijk ten aanzien
van de maatschappij wordt door bepaalde gedetineerden kritiek geuit: “de
maatschappij heeft mij zo ver gebracht”.
Twee types van personen maakten gebruik van deze neutralisatietechniek. Het eerste type
betrof de recidiverende dader die bovendien meermaals de gevangenis bezocht. Sommigen
onder hen kwamen in een vicieuze cirkel terecht en geraken moeilijk aan de bak, net omwille
van de zich opeenstapelende gerechtelijke antecedenten. Deze opeenstapeling en de
maatschappelijke onverschilligheid (“de maatschappij doet er niets aan”) wordt als oorzaak
aangeduid van hun crimineel gedrag. Dit is evenzeer het geval bij personen die zich
gediscrimineerd voelen omwille van hun allochtone afkomst. Ook zij verwijten de
maatschappij en leggen een oorzakelijk verband tussen hun criminele delicten en de
samenleving die hen in de steek liet.
Bovendien vinden bepaalde dieven dat het slachtoffer zelf verantwoordelijk is voor de
inbraak omdat deze bijvoorbeeld zijn raam liet openstaan. Het idee dat het de schuld van het
slachtoffer zelf is, komt hier naar voor (“Ze hebben het zelf gezocht”). ‘Blaiming the victim’ is
een nefaste consequentie van een rationele overweging.
5) Het beroep op hogere plichten impliceert dat er bepaalde vormen van controle
kunnen geneutraliseerd worden door de eisen van de samenleving op te offeren voor
de eisen van een kleinere sociale groep waartoe iemand kan behoren. Een
voorbeeld hiervan is dat men dit niet voor zichzelf deed maar om een vriend niet in de
steek te laten.
Dit neutraliseringsprincipe was duidelijk aanwezig bij het motief ‘anderen’: crimineel gedrag
werd niet voor zichzelf gepleegd maar voor de ander. Deze neutralisatietechniek kwam ook
sporadisch aan bod bij het motief ‘overleven’: er wordt ingebroken voor de anderen die in
een lastig parket zitten of voor de familie en de kinderen die geen eten of drinken hebben.
De dader stelt dat niet hijzelf verantwoordelijk is voor het plegen van de inbraken maar dat
door de tussenkomst van anderen een feit gepleegd worden. ‘Anderen’ wordt in deze
neutralisatietechniek als het ware als alibi gebruikt.
In laatste instantie wordt teruggekoppeld naar de beleving van de ‘subterranean values’.
Sykes en Matza stelden dat aan de grondslag van jeugddelinquentie er ondergrondse
waarden zijn die heel wat minder deviant zijn dan men verwacht of denkt. Een mooi
voorbeeld van zo een waarde is het beleven van een kick. Een aantal inbrekers braken in
met als drijfveer de kickbeleving, het beleven van plezier of het voelen centraal adrenaline.
Plezier en ‘fun’ beleven, het ervaren van een kick zijn waarden die te maken hebben met
opwinding, spanning, risico’s en de zoektocht naar avontuur. Deze waarden verschillen dus
niet zozeer van de niet-delinquente waarden: delinquenten wachten echter niet tot het juiste
moment en op de juiste plaats om ze te beleven.
74

7.4. De inbraak
7.4.1. Inleiding
Binnen dit luik worden de voornaamste onderzoeksresultaten beschreven die eerder
betrekking hebben op de daad dan op de persoon van de dader. Er wordt eerst en vooral
aandacht besteed aan de voorbereiding en het belang van de plaats. Vervolgens wordt
ingaan op modus operandi, of de daad alleen of samen gepleegd wordt, of er ‘tips’ worden
uitgewisseld, de buit, specifieke afschrikkende factoren en wat er na de inbraak gebeurt. Tot
slot wordt het onderzoeksmateriaal gebruikt om een profiel te geven van het huis dat
idealiter wordt gekozen en de situationele factoren die het keuzeproces kunnen beïnvloeden.
In een tweede deel wordt op een eerder beschouwende wijze ingegaan op de
criminologische perspectieven die naar voor komen in het keuzeproces.
7.4.2. De voorbereiding is essentieel
7.4.2.1. Inleiding
Een planning heeft twee betekenissen: enerzijds deze van “een systematische regeling,
organisatie van iets” en anderzijds “het ontwerpen van een plan of concept”. Er wordt een
onderscheid gemaakt tussen een voorbereiding (zoektocht of intensieve voorbereiding) en
geen voorbereiding.
Gezien de differentiatie in intensiteit van een planning is het noodzakelijk een onderscheid te
maken. Een zoektocht impliceert dat de beslissing genomen werd om in te breken en men
een zoektocht onderneemt naar een geschikte target. Een intensieve voorbereiding staat
voor een duidelijke en concrete planning die aan de voorbereiding voorafging. De mate van
intensiteit varieert op een continuüm van zeer intensief (enkele dagen, weken, maanden) tot
een sporadische observatie (2 keer voorbij wandelen).
Uit de interviews blijkt dat ongeveer 92% van de inbrekers ofwel zoekt naar een geschikt
doelwit of een intensieve voorbereiding treft. Een welbepaalde vorm van planning is dus een
must bij de inbraak.
7.4.2.2. De voorbereiding
7.4.2.2.1. Zoektocht
“- Was de inbraak gepland?
Nee, we vertrokken gewoon op ronde, wat we onderweg tegenkwamen was goed. We wisten
niet op voorhand waar we gingen inbreken.”
Het kiezen van een geschikt huis zonder grondige observatie vooraf, wordt in dit onderzoek
als ‘zoektocht’ gedefinieerd. De uiterlijke kenmerken zijn in het beslissingsproces
doorslaggevend: de aanwezigheid van mensen (Is er licht?, Is er lawaai?, Staat de TV op?),
openstaande deuren of ramen, bepaalde symbolen van rijkdom,… De zoektocht komt vooral
ter sprake bij verslaafden of personen die op minderjarige leeftijd inbraken: “Als je gebruikt,
ga je dat allemaal niet zo voorbereiden hoor. Het is gewoon voor geld te hebben dat je gaat
inbreken.”
75

Er is een diffuus onderscheid tussen een zoektocht en het niet plannen van de inbraak. Bij
beide vormen wordt meermaals de techniek van het aanbellen gehanteerd: er wordt
aangebeld om na te gaan of de slachtoffers thuis zijn.
7.4.2.2.2. Intensieve voorbereiding
Een planning betekent de organisatie van een inbraak opdat een zo hoog mogelijke buit
binnengehaald wordt en er een zo laag mogelijke kans op betrapping is (door inwoner, buren
of politie). Net zoals bij de zoektocht, staat het observeren van uiterlijke kenmerken centraal,
dit gedurende een langere periode. Een zeer intensieve zoektocht neemt dagen of weken in
beslag terwijl een minder intensieve zoektocht enkele uren in beslag neemt. De
toegangsweg, vluchtweg, ingang, moeilijkheidsgraad, toezichthoudende factoren, buurt,
alarmsysteem, politiepatrouilles, propvolle brievenbus, open of gesloten bebouwing,
materialen van deuren of ramen, bebossing of struikgewas, … zijn de voornaamste zaken
die worden gade geslagen. Enkelen onder hen zullen de observaties zorgvuldig op papier
bijhouden: “Ik keek en dan noteren, kijken, noteren, kijken, noteren… De voorbereiding
duurde tussen 5 en 10 dagen, … dat kon ook een week in beslag nemen. Je moet toch de
gewoontes van de mensen kunnen bekijken…”.
De reden om een inbraak voor te bereiden heeft te maken met controle: plannen is een must,
anders is het risico te groot. Het plannen kan enerzijds door zelf informatie te verwerven,
anderzijds krijgt men de noodzakelijke gegevens van informanten. In het eerste geval is de
informatie gelijkaardig aan datgene men observeert. ‘Tips’ hebben meestal betrekking op de
buit, toegang, alarm en aanwezigheid.
Indien er sprake is van een partnerschap (met verschillende personen inbreken), is de
observatie doorgaans een taak van alle partners. Bijvoorbeeld partner A observeert op
maandag, partner B op dinsdag, enzoverder: van meet af aan is er een samenwerking.
De mate van planning staat doorgaans in relatie tot de graad van professionalisme, aldus de
respondenten. Een intensieve voorbereiding is bovendien frequent gerelateerd aan de
leeftijd: ouderen zullen meer plannen dan jongeren (eerder naïeve gedraging): “Maar de
mensen die dat echt goed voorbereiden, die doen dat voor de grote buit. Vaak zijn dat
oudere mensen die veel meer nadenken en die meestal niet onder invloed zijn van de
drugs.”
Onder de geïnterviewde populatie situeerden zich een aantal gewapende overvallers,
homejackers of personen die veroordeeld werden voor andere gewelddadige feiten. Deze
respondenten, tevens veroordeeld voor een inbraak, maken een sterk onderscheid tussen
een diefstal met geweld of gewapenderhand en een diefstal met braak. Voornamelijk voor de
eerst opgenoemde feiten is een voorbereiding essentieel waarbij controle noodzakelijk is.
De planners observeren het huis dikwijls enkele dagen: het gebeurt zelden dat men
maanden vooraf een inbraak plant. De voorverkenning wordt beschouwd als een zeer
intensieve job voor de planners; het hebben van controle is fundamenteel: “Zij gingen eens
op verkenning en zagen dit en dat en ze gaven dit door. Ik wou altijd alles in detail weten en
alle risico’s uitsluiten. Ik wou alles minimaliseren en onder controle hebben. Ik ben wel slim
hoor en ik vroeg: waarom zou je dat doen en niet dat…”.
Binnen de voorbereiding wordt ook het potentiële slachtoffer gade geslagen gezien de
inbrekers meestal duidelijke opvattingen hebben over wie het slachtoffer mag worden 71 : “Je
moet er eens overdag voorbij wandelen en hopen dat je iemand ziet buitenkomen. Als je
iemand ziet buitenkomen weet je direct met welke mensen je te maken hebt. Je moet even
71 Supra
76

kijken: met welke mensen heb ik te doen? Je moet zien of de mensen ‘er tegen kunnen’ ”.
Ook de levensstijl wordt geobserveerd; bijvoorbeeld aan de hand van een dure wagen of
dure kledij besluit men dat er welvaart is: “Deze persoon heeft waardevolle spullen in huis”.
7.4.2.2.3. Geen voorbereiding
Een onderscheid maken tussen een zoektocht en het niet plannen van een inbraak is
moeilijk. Als er immers geen planning is, is het best mogelijk dat men de beslissing nam en
op zoek gaat naar een huis: “Als ik wat nodig had, dan ging ik op pad. We kozen er niet echt
zorgvuldig een huis uit maar letten wel op een aantal dingen. Ik zag de opportuniteit om iets
te stelen en ik nam ze. We gingen dat niet voorbereiden: we telefoneerden eens naar elkaar
met de vraag “Wat gaan we doen vanavond?”. En voila, zo gingen we rondrijden…”.
Het verschil tussen een zoektocht en een niet-geplande inbraak kwam slechts bij bepaalde
respondenten zeer duidelijk naar voor op basis van volgende woorden: ‘opwelling,’ niet
nadenken (‘ik wist niet wat ik deed’), ‘coup de tête’, ‘au hasard’, ‘op goed geluk’, ‘aller au flan’,
‘à la bavette’, à l’improviste’, ‘feeling’, ‘nemen wat er te nemen valt’,… Ook hier zijn uiterlijke
kenmerken van doorslaggevend belang, bovendien wordt leeftijd opgeworpen: voornamelijk
jongeren zouden verantwoordelijk zijn voor de niet-geplande inbraken: “Toen we minderjarig
waren, was dat wel helemaal anders dan toen we later gingen inbreken. Toen ik 15 was,
deed ik dat ook wel een beetje om bij de groep te horen. Maar op mijn 18 de weet je echt wel
waar je gaat. Je doet dat dan vooral op basis van de informatie die je krijgt…”
Geen voorbereiding impliceert minder zekerheid van de buit en een groter risico op
betrapping, stellen de planners. De niet-planners vinden echter een voorbereiding niet
noodzakelijk omdat ze niet vaak inbreken of omdat ze geen belang hechten aan een goede
voorbereiding.
7.4.3. Het belang van de plaats
7.4.3.1. Het distance decay patroon
Eén van de situationele opvattingen binnen de criminologie is het distance decay patroon: er
zou een relatie zijn tussen de pleegplaats en de woonplaats van de dader. Aan de hand van
een daderbevraging, een kwalitatief onderzoek, is het moeilijk om hier afdoende uitspraken
over te formuleren. Wat wel aan de orde is, is het geven van verklaringen waarom men dicht
of ver inbreekt.
77

100,0%
90,0%
80,0%
70,0%
60,0%
50,0%
40,0%
30,0%
20,0%
10,0%
0,0%
49,0%
29,4%
13,7% 7,8%
Dicht Zowel ver als dicht Ver (>30km) Missing Value
Figuur 5 : Pleegplaats ten aanzien van woonplaats
Uit de figuur blijkt dat de meerderheid verkiest om in de dichte omgeving in te breken, in
tweede instantie zal zowel voor dicht als ver weg worden gekozen en slechts in derde
instantie gaat men ver inbreken.
‘Dicht’ bij de woonplaats inbreken is een relatief begrip: er werden verschillende invullingen
gegeven aan ‘dicht’: namelijk binnen een straal van één kilometer, een straal van één à vijf
kilometer, één kilometer en maximum drie kilometer, op vijf kilometer, binnen een straal van
10 kilometer, periferie van de eigen stad,… Ook het begrip ‘ver’ van de woonplaats wordt
met hetzelfde probleem geconfronteerd. We stellen in dit onderzoeksrapport 30 kilometer als
grens tussen dicht en ver.
Diverse factoren hebben een invloed op de beslissing of er ver of dicht ingebroken wordt: in
eerste instantie het transportmiddel: “Mijn auto neem ik altijd mee. Als je een auto hebt,
waarom zou je dan te voet gaan? Dat is nergens voor nodig hé. Maar mijn auto is perfect
ingeschreven hoor, daar valt niets op aan te merken. Ik heb een verzekering…”. Doorgaans
is de auto niet gestolen, slechts enkelen haalden het gebruik van gestolen nummerplaten
aan. Bij een inbraak is de auto vooral van praktische aard omwille van twee redenen. Ten
eerste is er de snelheid om zich te verwijderen van de plaats van het delict en ten tweede is
er voldoende ruimte om een grote buit mee te nemen. Indien het gehele huis wordt
geplunderd, wordt af en toe gebruik gemaakt van een verhuiswagen. Inbrekers parkeren hun
wagen dicht bij het huis of laten enige afstand tussen (bijvoorbeeld 200 meter).
Afhankelijk van de pleegplaats en de buit kan men ook een ander vervoermiddel (bromfiets
of fiets) nemen of gaat men te voet. De relatie leeftijd-vervoermiddel komt sterk naar voor en
zal een invloed hebben op de keuze van de pleegplaats: minderjarigen gaan te voet of
nemen de fiets. Het is vanzelfsprekend dat een jongere geen talrijke kilometers rijdt om een
geschikte target te zoeken. Naast jongeren zijn er ook volwassen die verkiezen dicht bij de
woonplaats in te breken. Personen die geconfronteerd worden met een
verslavingsproblematiek, tevens een tweede beslissende factor, zullen zo snel mogelijk de
buit willen verwerven om hun drugs te kopen. Het spreekt voor zich dat deze groep van
personen geen tientallen kilometers zal verslinden als men hetzelfde kan vinden in de eigen
buurt. De vrees om herkend te worden is bij hen vaak onbestaande: “Vanaf het moment dat
78

je veel drugs neemt, ... de mensen die het zien, zelfs de buren die het zien, men trekt zich
dat niet aan.” Of “Als je in het drugmilieu bent, dan ben je blind… Je voelt je onherkenbaar,
onvindbaar, je bent in een aparte wereld…”.
Gemakzucht is een derde beslissende factor: men levert de geringste inspanning wat betreft
vervoer en de buurt is daarenboven ‘gekend’. “Je kent de routes, de kleine wegen, je kent
ongeveer de omgeving, je weet vanbuiten waar de politie patrouilleert…”. Een gekende buurt
vereenvoudigt de inbraak: men is op de hoogte van de rijkdom van de slachtoffers,
vluchtroutes, politiepatrouilles, de afstand tot het politiecommissariaat,… Het nadeel is de
kans op herkenning door de buurt. Enkelen proberen dit te omzeilen: “ik probeer dat te doen
in de nacht, wanneer er geen mensen in de nabijheid zijn…”. Anderen stellen dat ze constant
dezelfde buurt nemen, maar niet dezelfde huizen. Een vrouwelijke inbreker bracht de
mensen op een dwaalspoor als ze de plaats van het delict verliet. Ze reed met haar fiets de
andere kant op: “Het belangrijkste is dat ze niet weten wie je bent en waar je woont. Toen ik
iets gestolen had, reed ik altijd nog een blokje om of ik reed een verkeerde straat in, zodat de
mensen zouden denken dat je ergens anders woont.”
Een onbekende buurt vergt een bedachtzamer karakter gezien men niet weet wat er zich in
die buurt afspeelt. Een voorbereiding is dan vaak een must. Inbreken in een ongekende
buurt heeft als voordeel dat men daar niet gekend is bij de lokale politie. Bovendien wordt de
toenemende interzonale samenwerking van politie nauwelijks als afschrikkend gepercipieerd.
Als er ver van de eigen woonplaats wordt ingebroken, is de kans groot dat de politie er dus
langer over doet om de inbreker te vangen waardoor deze meer tijd heeft om zijn goederen
te verkopen. De kans op herkenning door de buren is in een verre buurt ook kleiner: “Het is
niet zo belangrijk dat je een stad neemt die je niet kent… Het is zelfs een nadeel want je kent
de omgeving niet. Maar wat moet ik zeggen; als je altijd feiten pleegt op dezelfde plaats, dat
gaat men verbanden zoeken tussen de manier waarop de gepleegde feiten gebeurden:
dezelfde sporen, dezelfde modus operandi, zoals men dat noemt… en uiteindelijk zijn er
politieagenten die wel wat intelligenter zijn dan anderen en die zullen wel het spoor
ontdekken…”.
‘Ver’ van de woonbuurt inbreken, kan soms meer dan 100 kilometer zijn. Met de wagen
worden heuse afstanden afgelegd, dit al dan niet op basis van informatie over de buit,
toegang, enzoverder.
1)“- Maar je gaat toch geen 200 km rijden als je niet weet dat daar iets goed is?
Neenee, dan moet je op de hoogte zijn op voorhand, anders loont dat de moeite niet”
2) “- Maar als je 100 km rijdt, dan weet je toch waar je naar toe moet en krijg je toch
informatie?
Nee, maar het is niet altijd raak hoor. Je rijdt ver, de mensen zijn thuis en dan is het pech
natuurlijk”.
Uit de gesprekken met daders blijkt dat sommige zones meer vatbaar zijn voor
slachtofferschap dan anderen. Sommigen hebben bijvoorbeeld een uitgesproken voorkeur
voor rijke residentiële buurten. De arbeidersbuurten of de armere buurten scoren niet zo
goed. Dit heeft te maken met de perceptie van de dader over het slachtoffer, wat reeds aan
bod kwam in onderhavig onderzoeksrapport.
Naast de streek van de Ardennen in eigen land, zijn Luxemburg (cfr. vreemde deviezen) en
andere streken in het buitenland meer vatbaar voor een inbraak, aldus een respondent: “De
mensen laten daar hun geld liggen en brengen dat niet weg. Dat is de Ardense mentaliteit en
ook de steden zijn heel erg geïsoleerd dus er is niet altijd de mogelijkheid om de dingen naar
de bank en zo te brengen en … ze hebben nog een rurale mentaliteit: als ze hun geld
hebben, zullen ze dat niet zo makkelijk aan iemand anders geven.”
Een laatste opmerking betreffende de afstand pleegplaats - woonplaats, is dat het
woonhuizenbestand op een bepaald moment uitgeput is zodat men genoodzaakt is om
79

verder in te breken. Zo was er een lid van een bende die stelde dat er 200 à 300 (in series
van) inbraken gepleegd werden op een tijdspanne van enkele maanden: “Overal breken wij
in… want in de stad waar ik woon, daar heb ik reeds alle huizen gedaan, dan moet je wel
bewegen natuurlijk.”
Ongeveer 29% slaagde er niet in om exclusief ‘ver’ of ‘dicht’ in te breken omdat ze overal
inbraken of omdat ze er niet op letten: “Ik hou er geen rekening mee of het nu ver of dicht is.
Ik neem gewoon de autosnelweg en dan sla je af naar een paar dorpen”.
7.4.3.2. Het verplaatsingseffect
Het niet binnenraken in een huis is eerder uitzondering dan de regel, indien we de
daderverhalen mogen geloven. Als het wat moeilijker gaat, zal de toegang geforceerd
worden of wordt een tijdslimiet van bijvoorbeeld een kwartier vooropgesteld.
“Als het echt niet gaat, dan ga je naar ergens anders hé. Maar ik heb dat nog nooit
voorgehad. Het lukt altijd me wel hoor, via de deur, de ramen en de achterdeur…” .
Ook al trof men de nodige voorbereidingen, als het niet lukt, gegeven de omstandigheden,
neemt iedere inbreker een ander huis. ‘Slechte’ omstandigheden (in hoofde van de dader)
zijn: de aanwezigheid van de inwoner, een alarm, een grote hond, een systeem waarmee
men niet vertrouwd is, de tijd (bijvoorbeeld het risico dat ze thuiskomen), …. Het ruimtelijke
verplaatsingseffect treedt zeer sterk naar voor: “Als je niet binnengeraakt, ga je ergens
anders. Als de mensen thuis zijn, ga ik niet binnen, dat is voor mijn eigen veiligheid maar ook
die van de mensen. Gaan stelen, ja, maar gaan moorden? Dat zie ik niet zitten en dat zal ik
ook nooit zien zitten.”
Bij een verslavingsproblematiek wordt de drang om in te breken, en zich mogelijks te
verplaatsen, nog versterkt: “Als ik niet binnengeraak, zal ik bellen bij de buurman. Er zijn
mensen die het anders doen: die zich echt lokaliseren en allerhande informatie verzamelen
maar als je verslaafd bent, kijk je daar allemaal niet naar. Je ziet dat de mensen vertrekken
en viola, dat is de kans om je slag te slaan. Je neemt wat er te nemen valt en vertrekt weer.”
Als men zeker is van de buit, is de kans reëel dat men later opnieuw een poging onderneemt.
Inbrekers die betrapt werden gaan meestal weg, sommigen verplaatsen zich naar een
andere buurt.
7.4.4. De modus operandi
7.4.4.1. Inleidende beschouwingen
Het hoeft geen betoog dat ook zeer concrete inbrekersinformatie van belang is indien
gereflecteerd wordt over preventie. Er werd in voorliggend onderzoek gevraagd naar de
manier waarop iemand binnengaat in een huis. Belangrijk is dat het onderscheid tussen
opscheppen (‘bluf’) en de werkelijke wijze waarop men binnengaat soms moeilijk te maken is.
Het is best mogelijk dat er bepaalde technieken worden verteld die men hoorde in de
gevangenis maar deze niet zozeer zelf toepaste.
Voornamelijk daders van 40 jaar en ouder vinden het geen sinecure om vragen te
beantwoorden over hoe ze inbreken, omdat zij menen dat er veel veranderde in de loop der
jaren. Een paar respondenten zijn beschaamd om over hun inbraken te spreken: “Dat is lang
geleden hoor mevrouw, ik zou zelfs niet weten hoe ik het nu moet doen, hoe ik nu zou
moeten inbreken”. Frequent geven de daders aan dat het een ‘kwestie van gewoonte’ is: de
eerste maal verliep vrij moeizaam maar in de loop der tijden, weet men perfect hoe te
handelen.
80

7.4.4.2. Geweld en bedreiging
Missing Value;
5,88%
Nee; 74,51%
Ja; 19,61%
Figuur 6 : Gebruik van geweld?
De meerderheid van de respondenten, bijna 75%, wil geweld vermijden en heeft hiervoor
verschillende redenen. Ten eerste wil men geen geweld gebruiken omdat dit ‘zinloos’ is. Het
uiten van geweld of bedreiging is immoreel. Ten tweede vreest men voor confrontatie: “Bij
mij was het vooral… ik ging nooit in huis als er bijvoorbeeld iemand was, dat deed ik niet, ik
had geen zin om mensen pijn te doen, ik wou ze bestelen, dat is alles.” Bovendien is er een
reële angst voor roofmoord: “Van roofmoord ben ik echt wel gespaard gebleven, gelukkig
maar…”.. Diefstal, met geweld als verzwarende omstandigheid, levert een hogere straf op,
wat een derde reden is om geweld of bedreiging te vermijden: “Bah, het geweld is niet
interessant want het geweld dat maakt het erger aan de kant van de dief want als hij gepakt
wordt… dat dient tot niets”. Volgende respondent maakt een afweging en concludeert dat het
niet de moeite waard is: “Voila, je kan wel binnengaan in een huis en stel dat daar een vrouw
is? Je kan ze dan vastbinden? Waarom? Misschien voor 5 euro in het huis? We zeggen dat
we niemand slaan of zo maar je weet ook nooit wat je in een huis kan vinden. Het kan zijn
dat er in dat huis vijf euro is en dat je dan iemand gaat slaan voor 5 euro…”.
Inbrekers treffen de nodige voorbereidingen om te voorkomen dat er geweld of bedreiging
gebruikt wordt. Op die manier heeft men een zekere vorm van controle over de zaak en
minimaliseert men het risico op betrapping. Zelfs indien er geen voorbereidingen werden
getroffen, wordt op bepaalde tekenen van aanwezigheid gelet.
Opvallend is dat veel verwezen wordt naar anderen als gesproken wordt over het gebruik
van geweld: de ‘ander’ kan bijvoorbeeld een druggebruiker of iemand met een impulsief
karakter zijn die gewelddadiger te werk gaat. Misdrijven, zoals tigerkidnapping of gewapende
overvallen, worden meestal sterk afgekeurd. Toch maakten er zich een behoorlijk aantal
bevraagde inbrekers schuldig aan. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen het plegen van
geweld ten aanzien van voorwerpen (bijvoorbeeld de deur inbeuken) of tegen personen.
Geweld gebruiken tegen de politie lijkt meer gerechtvaardigd dan agressief gedrag stellen
tegenover andere personen.
Heel wat veroordeelde gedetineerden voor geweld of bedreiging, beschouwen hun gedrag
niet als gewelddadig. Volgens hen wordt er een te enge interpretatie gegeven aan geweld
81

en/of bedreiging door de gebruikers van de strafwetgeving of de slachtoffers: “In mijn dossier
staat dat ik een diefstal met geweld pleegde. Maar dat is een groot woord want als je een
portefeuille steelt en je raakt iemand zijn vinger, dan is dat al geweld. Ze zeggen vlug dat het
geweld is hoor…” of “Ja, ze zien wel veel zaken als geweld hoor; we hadden gewoon gezegd;
“geef mij dat eens” en dat is al geweld, wat moeten we dan vragen? Mag ik het geld eens
a.u.b.? En voor dat geweld krijg je dus een jaar meer hé”.
Zoals uit voorgaande citaten blijkt, zal men zijn gedrag verantwoorden indien men een
veroordeling kreeg voor diefstal met geweld. De daders proberen hun gedrag enigszins te
rationaliseren, aannemelijk te maken voor zichzelf en voor de onderzoeker. Terwijl de één dit
als een eerder impulsieve daad beschouwt, vertelt de ander:
”We gebruikten geweld. Maar natuurlijk moet je geen mensen gaan vermoorden, hé, dat gaat
te ver. Je moet er op letten dat er geen mensen binnen zijn, ik probeer dat te vermijden maar
als je oog in oog staat, dan moet je improviseren.”
Indien er geweld ‘moet’ gebruikt worden, is het beter om met meerderen te zijn; luidt het:
“Iemand alleen overmeesteren is onmogelijk: het is een must dat men met twee of drie
personen is.”
Er wordt gewezen op een toenemende mate van geweldpleging, zelfs op een escalatie.
Deze wordt toegeschreven aan de hogere densiteit van beveiligingsmaatregelen die burgers
treffen. Enkelen spreken over een ‘dwang’ om gewelddadiger te werk te gaan:
1) “Nu zijn het vooral van die homejackings en van die bankdirecteurs die ze onder vuur
houden… Ze gaan allemaal veel meer geweld gebruiken want het is gewoon allemaal veel te
beveiligd.”
2) “Hoe meer beveiliging, hoe moeilijker en hoe gewelddadiger het er wel eens aan toe kan
gaan. De crimineel denkt aan geld hé en niet aan de schoten die hij kan lossen…”
7.4.4.3. Een wapen
Het hanteren van wapens kwam slechts beperkt in het gesprek aan bod. De meerderheid
geeft aan geen wapen te gebruiken. Een diefstal gewapenderhand is iets van ‘overvallers’ en
niet zozeer van inbrekers, legt men uit: “Nee, wapens hadden we niet bij, we zijn geen
homejackers hé, we zijn inbrekers…”. Net zoals bij het plegen van geweld, wordt ook hier
verwezen naar de ‘ander’ die wel wapens gebruikt.
Verdedigingsmiddelen hoeven niet noodzakelijk wapens te zijn, ook messen komen aan bod.
Personen die dergelijk middel bijhebben, nuanceren of minimaliseren het gebruik ervan: “Ik
neem wel eens iets mee, maar ik ben wel Rambo niet hoor, dat moet je niet denken… Maar
tja, dat is een wereld…”. Een minderheid houdt een wapen bij, dit eerder ter bescherming in
plaats van met de intentie om het te gebruiken. Een enkeling antwoordt als volgt: “Nee, echte
wapens heb ik niet. Ik doe dat niet. Ik heb wel altijd een wapen bij met hagel, ook enkele
traangasbommen, dat is dan wel echt. Ik heb ook een elektrische matrak en ik heb ook altijd
handboeien bij”. Inbrekersmateriaal fungeert meermaals als verdedigingsmateriaal bij een
inbraak, bijvoorbeeld een schroevendraaier. Een namaakwapen of doen alsof men een
wapen bijheeft, is een andere methode. De redenen waarom men geen wapen meeneemt,
zijn dezelfde als deze waarom men geen geweld gebruikt, in het bijzonder het principe
(immoreel), de angst of een hogere straf.
1) “- Wapens?
Nooit, want als ik een mes heb, dan denk ik niet na. Ik wil geen dingen doen waarvan ik mijn
hele leven spijt heb.”
2) “- En verdedigingsmiddelen, hebt u dat bij?
Nee, waarom? Als ik betrapt zou worden, en als er geen geweld is of geen andere trucen
heb ik maximum één jaar, maar anders…”
82

7.4.5. Braak, inklimming of valse sleutels
"klep laten springen"
Langs een koepel
Via het dak
Valse sleutel
Deur inbeuken
Keldergat
Open deur,venster
Openbreken deur(koevoet)
Deur (slot forceren)
Raam breken/forceren
7.4.5.1. Het beroepsgeheim
0,0% 20,0% 40,0% 60,0% 80,0% 100,0%
Figuur 7 : Hoe gaat men binnen?
De manier waarop een inbraak plaatsvindt, werd in geuren en kleuren uitgelegd maar werd
vaak evenzeer verzwegen. Soms had dit te maken met het wantrouwige karakter ten
aanzien van de onderzoeker, in andere gevallen betrof het een algemeen stilzwijgen: “Het is
geen geheim… maar als ik dat zeg, riskeer ik dat het ruchtbaarheid krijgt … Men vraagt mij
soms inlichtingen maar ik geef ze niet. Men vraagt mij ook soms hoe ik een kluis moet
openen, maar dat zeg ik ook niet”. Een aantal respondenten vinden het niet boeiend om over
dergelijke feiten te spreken, sommigen raken zelfs in bepaalde gevallen geïrriteerd: “Langs
het venster, de deur, weet ik veel… hoe je binnengeraakt”. In laatste instantie wenst men zijn
geheim niet prijs te geven aan de onderzoeker omdat men vreest dat mocht zij ooit in een
benarde situatie terechtkomen, zij misschien gebruik zou maken van datgene wat gezegd is:
”- Hoe geraak je binnen in een woning?
(begint te lachen). Dat is het beroepsgeheim van de inbreker.
- Het is beroepsgeheim?
83

Ja, ik ga niet zeggen hoe je dat moet doen want stel dat je ooit in een benarde situatie
terecht komt en dat ook wil doen, dat wil ik niet…
- En je zegt dat nooit?
Nee, ook niet hier in de gevangenis
- Er wordt daar toch veel over gesproken?
Ja, maar ik doe daar niet aan mee. Er wordt veel over gebluft maar ik zelf heb dat nog nooit
tegen iemand gezegd. Ik kan u alleen mijn materiaal meegeven maar voor de rest…”.
7.4.5.2. Het forceren van deuren
7.4.5.2.1. Inleiding
Bij het forceren van deuren of ramen wordt een onderscheid gemaakt tussen iets
openbreken met behulp van materiaal of iets inbeuken door middel van menskracht. De
meerderheid van de inbrekers stelt de achterdeur te nemen als ze inbreken. Anderen nemen
de deur met de makkelijkste toegang: “Nu zijn de deuren vaak drie dubbel beveiligd: dan
neemt men niet meer de voordeur, men zal de achterdeur nemen die minder sloten en
minder beveiligd is, of er is tralies om niet in de kelder te geraken… er zijn nu veel meer
technische zaken aan het huis…”.
7.4.5.2.2. Inbrekersmateriaal
De meerderheid van de respondenten gaat op pad met inbrekersmateriaal. De
schroevendraaier, de koevoet of het breekijzer zijn de materialen bij uitstek om een diefstal
met braak te plegen. Deze zijn er in allerhande vormen en iedereen heeft wel zijn favoriete
soort: groot, klein, kort, lang, plat, ster, kruis,…. Er volgt een korte opsomming van overig
inbrekersmateriaal, aangegeven door de inbreker: glassnijder, tang, mes, boormachine,
bankkaart, identiteitskaart, Engelse sleutel, slijpmachine, slijpschijf, extra batterijen (voor
apparaten die op batterijen werken), lasbrander, tang, knijptang met lange armen, vise grip,
plakband/kleefband/tape, piepschuim/isolatieschuim, zuignappen, noodhamer (van in trein of
bus), hamer, zaklamp, ijzerdraad, handschoenen, GSM, sportzak, rugzak, karretje,
verrekijker,…
Slechts één iemand gaf aan dat er met de opbrengst geïnvesteerd wordt in nieuw materiaal.
Om zich zo min mogelijk verdacht te maken, zijn er die hun materiaal op voorhand
deponeren in de berm. Iemand treft als volgt voorzorgen: “Ik had een gereedschapskistje in
de auto en als iemand je tegenhield, de politie of zo dan kon ik gewoon zeggen dat dit mijn
gereedschap was om te werken.”
Daarenboven zijn er respondenten die niets meenemen; zij ondernemen doorgaans geen
zoektocht, treffen geen voorbereidingen en gebruiken andere middelen om binnen te gaan.
Deze dieven treden binnen als er iets open staat of forceren een deur of raam door middel
van eigen mankracht. In derde instantie kan iets gezocht worden op straat om in te breken,
bijvoorbeeld een ijzerdraad. Een vierde manier is het zoeken van materiaal in het tuinhuis of
de garage zoals de gereedschapskoffer (met schroevendraaier…) of een ladder.
7.4.5.2.3. Openbreken door middel van materiaal of inbeuken van deuren door middel
van mankracht
De meest toegepaste techniek is een slot breken met behulp van de koevoet of de
schroevendraaier. Beide materialen worden ter hoogte van het slot geplaatst en met behulp
van mankracht wordt een draaibeweging gemaakt, het slot klikt open. Belangrijk is dat de
deur op dubbel slot is, dit vergt meer tijd en inspanning dan een deur die op enkel slot is of
die gewoon dichtgetrokken is (dus niet gesloten). Indien er meerpuntsloten zijn aan een deur
84

dient men op ieder punt het slot te forceren, dit is een tijdrovende klus. De afschrikwekkende
werking van meerpuntsloten of het op dubbel slot doen van een deur vraagt niet alleen meer
tijd, maar is ook moeilijker. Dit houdt echter niet iedereen tegen:
“- Maar er zijn ook deuren met drie sloten?
Dan doen we de drie. Je moet wel proberen geen geluid te maken. Het principe is geen
geluid maken zodat de mensen niet wakker worden. Als de mensen al in het huis zijn
natuurlijk
- Maar dat is toch moeilijk?
In het begin was het moeilijk omdat het de eerste keer was dat je zoiets doet, maar eenmaal
je de gewoonte hebt, maak je geen geluid meer. Dat gaat ook zo vlug dat de mensen
misschien eventjes ‘toek’ horen maar ze hebben er geen aandacht voor want ze denken dat
het iets van buiten of zo is. Zelfs de politie zei dat we slim waren want de mensen hadden
vaak niets gehoord. De deur is ook niet toegetakeld, het is alleen maar het slot dat een
beetje gekraakt is”. Iemand geeft aan dat het breken of boren van cilindersloten in 60 à 70%
vandegevallenlukt.
Als men een bankkaart of een identiteitskaart met een snelle beweging langs het slot schuift,
bestaat er een kans dat de deur openklikt, aldus een geïnterviewde. De moeilijkheidsgraad is
opnieuw veel hoger indien de deur op enkel en zeker op dubbel slot is. Met
meerpuntensloten wordt het bijna onmogelijk. Een ander vermelde techniek, baserend op
een gelijkaardig principe, is gebruik maken van een Nederlandse colafles:
“Ken je die Hollandse colaflesjes? Dat zijn harde flessen. Daar knip je een lip uit en dan ga je
tussen de deur met de lip snel naar beneden, je moet ook wel de klink naar beneden houden
en dat gaat zo open.
- Is dat hetzelfde met een creditcard?
Ja, maar dat is zeer klein, zo een lip is beter”.
Een inbraak dient zacht te gebeuren hoewel sommigen de boormachine gebruiken om een
gaatje in het slot te boren zodat de staaf er uit kan (al dan niet aan de andere kant): “Die
boor kan je gebruiken bij een cilinderslot. Je boort daar een gaatje in en dan ben je binnen
hé. Dat is ook niet zo moeilijk maar dat maakt wel veel lawaai, dus dat is niet zo ideaal. Dat
kan je wel doen in een bedrijf waar niemand is maar dat doe je beter niet in een huis.” Aan
de hand van een tang wordt een slot stuk geslagen, wat ook geluid maakt:
1) “Met een vise grip, bij een slot dat een beetje uitsteekt, daar duw je op met de vise grip en
dat breekt af. De rest van het slot, gooi je er gewoon door aan de andere kant”
2) “Maar zo een slot van 2 mm, dat krijg je open hoor mevrouw, dat kan je gewoon breken.
Zo een cilinderslot, dat is allemaal niet zo moeilijk. Hoe ik dat doe? Als de tang deels op het
slot zit, dan breek je dat gewoon met de tang. Zo simpel is dat”.
Een tang wordt niet alleen gebruikt om iets te breken maar eveneens voor het doorknippen
van de omheining. Op die manier baant men een weg voor zichzelf en/of voor de buit
(bijvoorbeeld een TV).
Het bestanddeel of materiaal waaruit een deur of een mogelijke toegang is vervaardigd, is
essentieel voor de inbreker. Het is in veel gevallen een stimulerende factor om binnen te
gaan. Een houten deur blijkt veel eenvoudiger te zijn dan een deur in PVC. In het eerste
geval wordt een koevoet gebruikt terwijl in het tweede geval een boormachine noodzakelijk is.
Aluminium deuren (of raamkozijnen) blijken eveneens niet zo moeilijk te zijn. Oude huizen
zijn voor de dieven een voltreffer: ”Oude huizen, dat is makkelijkst om binnen te geraken…”.
Het inbeuken van de deur met behulp van mankracht is een andere methode waarbij
voornamelijk gebruik wordt gemaakt van de schouders, de handen en de voeten. Dergelijke
vorm van geweld wordt onderscheiden van het geweld ten aanzien van personen. Het
maken van lawaai wordt niet zozeer als een obstakel gezien:
85

“- De deur inbeuken, dat is maar 1 of 2 keer dat je lawaai hoort, de mensen er om heen
zullen niet bellen hoor, dat doen ze niet. Ze zullen niet alleen niet reageren maar meestal
zullen ze het zich ook niet te hard aantrekken. Of vaak zijn ze te bang.”
7.4.5.3. Breken of snijden van ramen door middel van materiaal of mankracht
In vergelijking met deuren, zijn ramen een betere toegangsmogelijkheid voor menig inbreker.
Ondanks het feit dat men vermijdt schade aan te richten, slaan een behoorlijk aantal
inbrekers een raam stuk. Dit door middel van een scherp voorwerp, gevonden in de buurt
(bijvoorbeeld een steen), of een noodhamertje uit de bus of trein of enig ander voorwerp dat
sterk genoeg is om een raam te breken. Het voordeel van een noodhamer is dat het raam
verbrijzelt. Dit is eveneens het geval als men tape/kleefband gebruikt: men bekleeft het
gehele raam met tape, geeft er een stoot tegen (met de blote vuist of hamer) en het glas
verbrijzelt. Voordelig is dat het raam er niet zal uitvallen maar aan de tape blijft hangen. Op
die manier kan het zorgvuldig worden verwijderd. Deze methodiek wordt diverse keren
aangehaald in de gesprekken.
Er zijn een aantal principes over de plaats waar men een stoot kan geven, al dan niet met de
blote vuist of materiaal (hamer, een bougie van een auto,…). Sommigen stellen dat het beter
is een klein raam te nemen, in de hoek van een raam te ‘kloppen’, een stoot te geven dichtbij
het slot van het raam,….
Veel individuen letten op het niet nalaten van afdrukken, bijvoorbeeld door middel van
handschoenen of steken hun handen in de mouwen bij het geven van een stoot.
Het snijden van glas, met behulp van een glassnijder komt evenzeer aan bod. Indien het een
deur betreft met een venster in en de sleutel op de binnenzijde van de deur zit, wordt
frequent glas weggesneden ter hoogte van het slot zodat men via de sleutel de deur kan
openen. Het glas kan eveneens uitgesneden worden ter hoogte van de klink om deze te
openen. Een glassnijder wordt bovendien gebruikt om het raam er helemaal uit te snijden.
Nadat men binnen is geweest, kunnen de ramen er weer in geplaatst worden met behulp van
mastiek.
“ - Dat lukt misschien maar neemt wel wat tijd?
Ja, veel tijd, dan moeten de mensen één of twee dagen weg zijn”
Als laatste glas-uit-snij-methode worden de zuignappen vermeld. Zuignappen worden op het
raam geplaatst, men snijdt het raam er uit en aan de hand van de zuignappen kan men het
raam er uit halen.
Ten slotte blijkt ook bij het breken of snijden van ramen het materiaal van groot belang te zijn:
oude ramen met een houten omlijsting zijn eenvoudiger te trotseren dan ramen vervaardigd
uit ander materiaal.
7.4.5.4. Openstaande deuren of ramen
Openstaande deuren of ramen vormen een andere techniek/principe om zich een weg te
banen in het huis. Behoorlijk wat inbrekers gaan pas binnen als er ‘iets’ open staat,
bijvoorbeeld een deur of een venster. Dit kan eveneens een raam zijn (bijvoorbeeld met
vliegenraam) of een dakvenstertje dat meestal nooit gesloten is, zo blijkt uit de
daderverhalen.
Ergens binnentreden in iets dat open staat impliceert geen schade maken en gemakzucht:
de geringste inspanning wordt geleverd aan de zijde van de dief. Dit fenomeen is zeer sterk
seizoengebonden en is vooral de zomer bijzonder succesvol. De onoplettendheid van de
inwoners speelt hierbij een belangrijke rol. Veel mensen denken immers dat de inbreker niet
tot de eerste verdieping geraakt. Een tuinhuis of garage met een goede ladder of ander
inbrekersmateriaal is echter niet ver weg: “We gaan ook vaak binnen langs de garage. Veel
mensen sluiten hun garage niet en op die manier geraak je soms binnen”. Deze
86

onvoorzichtigheid van de burger brengt de inbreker in de verleiding: “Het raam stond open.
Eigenlijk is dat een beetje de fout van de mensen zelf, ze moeten maar hun raam niet
openzetten hé, dan komen de mensen niet in de verleiding.”
In vergelijking met vroeger laten de mensen minder hun deur openstaan, hoewel het nog
steeds frequent voorkomt. Een open gekanteld raam is evenmin een moeilijke kwestie: enige
handigheid en een ijzerdraad bieden soelaas voor een respondent. Indien het rolluiken naar
beneden is, kan het handmatig omhoog worden getrokken. Bepaalde, eerder oudere, deuren
hebben een raampje waar binnenin een slotje is voorzien. Dit slotje blijkt zeer eenvoudig te
omzeilen: “Je hebt zo van die deuren die een venster in het midden hebben. Dat raampje
zetten de mensen wel eens open als het warm of zo is. Daar is een klein slotje aan en dat
raakt zeer vlug en makkelijk open. Dan doe je dat eerst en daar ga je dan tussen met je
armen en probeer je de deur te openen. Schade is er niet veel, als je zo te werk gaat.”
Ook het dakraam wordt een behoorlijk aantal keer vermeld in de gesprekken. Dakraampjes
blijken nooit gesloten te zijn en vormen een populaire toegang voor de lenige inbrekers.
Aantrekkelijk is dat op dergelijk raampje geen alarm zit.
Sommige individuen maken een sterk onderscheid tussen hun jeugdjaren waarin ze inbraken
en de latere jaren, waarin men stelt meer ervaring te hebben. Vroeger maakten ze frequent
gebruik van eigen mankracht, terwijl men later meer ervaring opdoet en eerder specifieke
technieken hanteert: “De eerste inbraken waren wel amateuristisch hoor. Het was een steen
gooien door het raam en dan wachten tot het licht aanspringt. En als er geen reactie was,
dan vlug naar binnen. Maar ja…. we waren zo jong”.
7.4.5.5. Valse sleutels en inklimming
In een tiental interviews werd aandacht besteed aan de kwalificatie ‘valse sleutels’. Het
verwerven van valse sleutels hangt deels samen met het verkrijgen van informatie. Men krijgt
sleutels of valse sleutels van familieleden of kennissen die er één stalen of namaakten.
Anderzijds kan men ook sleutels laten bijmaken, bijvoorbeeld bij een slotenmaker.
Momenteel zijn er veel sleutels in omloop waarvoor een certificaat vereist is indien men dit
wil laten kopiëren bij de sleutelmaker. Dit vormt geen prangend probleem gezien men reeds
met een afdruk van een sleutelgat, aan de hand van kauwgom of plasticine, een sleutel kan
bijmaken, althans zo beweert men. Toch stelt de meerderheid van de inbrekers dat dergelijk
certificaat de zaak fel bemoeilijkt.
In de meeste gevallen waar gebruik werd gemaakt van valse sleutels, was er een
samenwerking. Slechts enkelen houden rekening met het feit dat inbreken met ‘valse
sleutels’ een verzwarende omstandigheid is: “Met valse sleutels? Nee, dat deed ik nooit,
maar dat wordt geregistreerd. Iedereen die een passe-partout heeft, dat wordt allemaal
zorgvuldig opgetekend. Dat is een risico”.
Zeer weinig kwam de verzwarende omstandigheid ‘inklimming’ aan bod: men zoekt een touw
of een ladder in het tuinhuis of de garage. Ook hier wordt de onderzoeker er attent op
gemaakt dat de onoplettendheid van de burger groot is.
7.4.5.6. Andere technieken
7.4.5.6.1. Op zoek naar de sleutel
Gezien het voorspelbare karakter van de mensen, gaat de inbreker op zoek naar de sleutel
die al dan niet verstopt is. De sleutel is vaak te vinden onder de mat, in de bloempot, boven
op de deurlijst,… Ook indien de sleutel in het sleutelgat steekt, wordt het de dief
comfortabeler gemaakt. Voordelig aan het vinden van de sleutel is niet alleen de eenvoudige
en snelle toegang maar eveneens de uitgang: de inbreker kan op een rustige manier zijn buit
87

transporteren en hoeft geen helse toeren uit te halen indien er betrappinggevaar is: “Als de
mensen de sleutel er zouden afdoen, dat zou me tegenhouden om niet door het raam te
springen met de TV. De TV zou ik dan laten staan, ik zou dan allemaal voorwerpen nemen
die niet zo hinderlijk zijn. Als de sleutel er is, dan neem ik zo veel mogelijk materiaal mee
want ik moet niets beklimmen. Dat zouden de mensen moeten doen, de mensen zouden de
sleutel van de deur moeten nemen”.
7.4.5.6.2. Afschroeven
Veelvuldig worden bepaalde zaken afgeschroefd met behulp van een schroevendraaier,
bijvoorbeeld een koepel in een huis of een bedrijf. Zelden blijkt een alarm aanwezig te zijn op
dergelijke koepels. Inbrekers vinden het vaak lachwekkend dat dure beveiligingsmaatregelen
worden getroffen en men eenvoudig binnen kan door tien schroeven van de koepel los te
maken.
7.4.5.6.3. Keldergaten
Een geliefde toegang in de horecazaken en sommige huizen, zijn de keldergaten. Hier zijn
wel een aantal praktische consequenties aan verbonden: men moet een compaan met een
klein gestalte meenemen en men dient zich van een lichtbron te voorzien. De kans dat men
zich bezeerd is reëel.
”Als je langs het keldergat gaat dan hoef je niets kapot te maken. Daarvoor heb je wel een
kleine nodig?
- Een kleine?
Geen kind hé maar een dunne die erdoor kan”.
7.4.5.6.4. Brandkast
Een slijpmachine en dergelijke wordt meestal gebruikt om een brandkast open te krijgen. Het
gebeurt dat men de brandkast uit het huis weghaalt en op een andere plaats probeert te
openen.
7.4.5.7. Moeilijkheidsgraad
De moeilijkheidsgraad is in veel gevallen doorslaggevend om al dan niet een inbraak te
plegen. Het naar binnen gaan als er een raam of deur open staat, is hier een treffend
voorbeeld van. Er zijn respondenten die zeer expliciet een huis kiezen in functie van de
moeilijkheidsgraad en hun techniek: ”Als je kijkt naar een huis, dan kijk je naar de systemen
die u de beste toegang zullen verschaffen. Je kijkt naar een huis en zal kijken langs waar je
minst technieken moet gebruiken om binnen te gaan”.
Heel wat individuen vertellen dat het vrij eenvoudig is om een diefstal met braak te plegen,
onder meer omwille van de onoplettendheid van de mensen:
“Het is niet moeilijk om in te breken, de mensen zijn nonchalant hé. Ze leggen gewoon de
weg open. Meestal is er een raam of een deur open. Of zit de sleutel onder de bloempot,
boven op de rand van de deur of onder de mat…”. De kans dan men niet binnenraakt in een
huis is voor de meeste dieven onbestaand. Het is wel best mogelijk dat men een drietal
pogingen moet ondernemen bij eenzelfde huis. Indien men er niet in slaagt, neemt men een
ander huis.
Omwille van de lage moeilijkheidsgraad komt men in de verleiding om het opnieuw te doen:
”Je hebt ervan geproefd en iedere keer zeiden we: ah, het was toch gemakkelijk om die deur
te forceren. We zagen dat het zeer makkelijk is en waarom zouden we het dan niet proberen
bij iemand anders? Zo is dat gegaan, we hebben de gewoonte geleerd, we wisten niet waar
we moesten stoppen. Het is makkelijk verdiend natuurlijk.”
88

Het verwerven van informatie, is een vaak voorkomend gespreksonderwerp. Men verzamelt
niet alleen de nodige tips betreffende de buit of het slachtoffer maar eveneens over de
toegangweg: soort slot, code van een alarm, een plan van een winkel of een bedrijf met de
punten van beveiliging aangeduid... Als de dief tips krijgt van een ander, kan het gebeuren
dat een derde iets laat openstaan zodat de toegang vlotter verloopt.
Sommige individuen wijzen op de toenemende aandacht voor preventie. Vooral oudere
inbrekers stellen dat het vroeger veel eenvoudiger was om in te breken. Momenteel zijn
mensen oplettender, is er een alarm, men heeft niet veel geld in huis,…. Er waren
respondenten die het zeer moeilijk vonden om in te breken; gevoelens zoals stress en angst
duiken hier op: “Bah, dat kan makkelijk zijn om in te breken. Er is die vrees ook altijd, er is
wel die adrenaline maar ook wel die vrees…”.
7.4.5.8. Trucjes en technieken
Naast de voorwaarden en regels, hanteert de dief ook enkele trucjes of methoden die hem
een optimale toegang verstrekken. We kwamen tot de vaststelling dat de inventiviteit van de
dader bijzonder groot kan zijn.
Een techniek die meermaals naar voor kwam, is deze van het aan- of opbellen. Om te
vermijden dat men oog in oog komt te staan met het slachtoffer, belt men aan diens deur aan.
Als het slachtoffer opendoet, wordt de weg of een andere inlichting gevraagd. Indien
niemand opendoet, wordt veelvuldig aangebeld om zichzelf te garanderen dat niemand thuis
is. Enkelen zullen zelfs om middernacht aanbellen om zeker te zijn dat niemand thuis is.
Onder ‘de aanbellers’ zijn er die zich speciaal kleden opdat het potentiële slachtoffer niet zou
vermoeden dat het een inbreker is.
Niet alleen aanbellen maar ook opbellen gebeurt als voorbereidende werkzaamheid. De
inlichtingendienst wordt opgebeld of men raadpleegt de Gouden of Witte Gids. Indien
niemand de oproep beantwoordt, weet men dat de inwoners niet thuis zijn. Enkelen vinden
dit een bijzonder risicovolle onderneming omwille van de eenvoudige opsporing door politie.
Het bekleven van een raam vangt niet alleen de brokstukken op, het gebruiken van plakband
is ook geluidsdempend. Als een raam stukgeslagen wordt, kan men zich als inbreker vlug
verstoppen, enkele minuten wachten en de inbraak verder zetten. Een andere inventieve
geluidsdempende oplossing is de volgende: “Soms moet je een raam stukslaan en dat maakt
wel wat lawaai. Maar als je weet dat je een raam moet stukslaan, dan kan je een brommertje
meenemen/gebruiken. Als je het raam dan stukslaat, maak je veel lawaai maar door
bijvoorbeeld even gas te geven met je brommertje… De mensen horen op die manier het
geluid van het brommertje en niet van het raam dat wordt stukgeslagen.”
Wat veelvuldig gedaan wordt als men binnenkomt, is de creatie van de vluchtroute. Men
dringt binnen in een huis en gaat op zoek naar een deur of raam dat open kan. Iemand
hanteert volgende truc: “Ik leg iets beneden op de trap dat vrij wankel is en als men op de
trap stapt, zal dat vallen. Ik leg dat wel onderaan dat men er niet over uitglijdt of zo… maar
intussen heb ik dan de tijd om vlug weg te lopen. Ik leg iets op de trap, schoenen of zo…”
Doorgaans hebben deze technieken te maken met de aanwezigheid van personen:
1)“Ik heb een vriend die een rare tactiek heeft, iedereen heeft zowel zijn trucjes… Hij komt
ergens binnen en zet de radio keihard en gaat naar boven. Als hij boven is en plotseling
wordt de radio stiller gezet, dan weet hij dat hij moet wegvluchten en dat er iemand in huis is.
Ik zou dat nu net niet doen, dat maakt veel lawaai…”
2) “Mijn methode was flesjes en blikjes van drank voor de deur gaan zetten. En ik ging de
dag erna gaan kijken en als ze er nog stonden en zo wist ik dat er niemand thuis was,
anders zouden de mensen dat hebben weggehaald.”
89

In een gesprek met een vrouwelijke gedetineerde werd volgende methode gesuggereerd. Zij
belde aan en vroeg een glas water of een bezoek aan het toilet, dus de
bewoneraanwezigheid was een voorwaarde. Na een kortstondige observatie, stal ze geld uit
de portefeuille, de handtas en de jassen. Na de diefstal bleef zij enige tijd praten met de
mensen, mochten zij de diefstal opmerken, kon zij mee helpen zoeken: “Ik stond eens bij een
man die 80 euro kwijt was en ik zei dat ik mee wou helpen zoeken. Ik vond het natuurlijk en
kreeg als beloning 30 euro”.
Terwijl bijna alle inbrekers niet wensen op te vallen, zijn er enkelen die zeer opvallend te
werk gaan. “Hoe meer men opvalt, hoe minder verdacht men is voor de buurt”; halen zij aan.
“We huurden zo een camionnette van Docks en als je normaal doet en niet te opvallend doet,
dan gaan de buren ook niet echt reageren”. De meerderheid vindt dat men niet te opvallend
mag te werk gaan, het is beter voorzichtig te zijn: nooit voor een raam voorbijlopen of nooit
het licht aanleggen tenzij de gordijnen dicht zijn.
Over het gebruik van de zaklamp zijn de meningen verdeeld. Enkelen zullen deze nooit
gebruiken, anderen opteren voor een creatievere oplossing: “Als ik een zaklamp koop, dan
koop ik ook vernis. Ik neem roze en ik schilder het raampje van de zaklamp en als je die
aanlegt, dan zie je niets buiten”.
Andere methodieken die door de respondenten werden opgenoemd, zijn het op voorhand
deponeren van het inbrekersmateriaal in de berm om verdachte gedragingen te vermijden bij
politiepatrouilles. Het kopen van een spray om de honden op afstand te houden, is een
techniek die veelvuldig wordt toegepast bij drugtransport in wagens om drughonden te
misleiden.
Om het nalaten van sporen te vermijden, wordt heel wat aandacht besteed aan vinger- en
voetafdrukken. Bij het uitsnijden van ramen, dient men zorgvuldig te werk te gaan opdat er
geen bloeddruppels op het raam terecht komen. In de meeste gevallen zal men
handschoenen dragen. In een enkel geval stelde iemand een brandblusapparaat leeg te
spuiten om de sporen te wissen. Het verbranden van kledij zorgt eveneens voor het
verwijderen van bewijsmateriaal. Ook afdrukken van schoenen leveren bewijsmateriaal voor
de politie of het gerechtelijk onderzoek.
Een inbreker zelf kan ook steeds proberen niets wanordelijk achter te laten en geen schade
aan te richten. Dergelijke voorwaarde is er niet alleen vanuit principieel oogpunt, maar
evenzeer om de tijd op ontdekking te verlengen. Indien het slachtoffer pas laat opmerkt dat
er iets gestolen is, is de kans groot dat men als dader kan ontkomen en de goederen kwijt is.
Indien de politie een buurtonderzoek uitvoert een week na de feiten, is het risico groot dat er
slechte of geen informatie meer wordt ingewonnen.
7.4.6. De kledij
Doorgaans wordt ‘gewone’ kledij bij een inbraak gedragen: ‘gewoon’ impliceert een sportieve
broek, een training, een jeans,… De respondenten die ‘gewoon’ antwoordden, vonden het
een bizarre vraag als de onderzoeker informeerde naar de inbrekerskledij. Sommigen stellen
dat het dragen van ‘ongewone’ kledij eerder van toepassing is bij gewapende overvallen:
“Dat is een totaal ander dimensie hé, van die speciale kleren aantrekken. Dat is eerder iets
voor overvallen en zo, dat vind ik té crimineel. Ik doe dat allemaal niet”. Een druggebruiker
gaf aan dat als men verslaafd is, een inbraak nauwelijks wordt voorbereid, laat staan dat
men aparte kledij zou aandoen.
Indien men speciale kledij draagt, betreft het sombere en/of donkere kledij. Dit is in de
meeste gevallen zwart, dus vooral geen opvallende kledij. Er zijn personen die zeer nette
kledij dragen, onder meer een kostuum. Op die manier is men minder verdacht voor de
buren: “Ik draag speciale kledij, ik ben gekleed in een kostuum. Ikheb klassieke schoenen
daar onder. Ik wil presentabel zijn. Enfin, ik ben altijd wel presentabel maar… Als je iemand
90

alleen ziet lopen met sportschoenen zoals ik nu aanheb en een training, dan is dat veel
verdachter voor de mensen want ze gaan zich vragen stellen en misschien wel de politie
bellen.”
Enkelen leggen een verband met de leeftijd: als men jong was, stond men niet zozeer stil bij
kledij: “Gewoon normale kledij. Een jeans, we deden zelfs geen handschoenen aan. We
waren jong hé en daar hielden we dan allemaal geen rekening mee. Maar nu, als je
meerderjarig bent, moet je daar wel allemaal op letten…”
Een paar oude schoenen, schoenen die een maat te groot zijn of schoenen met plastiek
zakken eromheen zijn voorzorgmaatregelen die getroffen worden om voetafdrukken te
vermijden. Frequent worden sportschoenen gedragen om vlug weg te lopen als er gevaar
dreigt. Ook handschoenen worden vaak gedragen. Een muts wordt niet zozeer gedragen. Dit
is eerder voor een gewapende overval, aldus de geïnterviewden.
Enkelingen stellen zich zeer goed te vermommen, bijvoorbeeld hoge schoenen, een brede
trui, proppen in de mond steken,… opdat men helemaal onherkenbaar wordt. Anderen zullen
enkel de kledij aantrekken als ze in het huis zijn. Iemand brak in, dicht bij de plaats waar men
werken aan het uitvoeren was van Belgacom. Deze persoon kleedde zich in een Belgacom
uitrusting.
7.4.7. Samen of alleen plegen
100,00%
80,00%
60,00%
40,00%
20,00%
0,00%
37,25% 37,25%
1
19,61%
5,88%
Figuur 8 : Samen of alleen plegen
Samen
Soms samen, soms alleen
Alleen
Missing value
Een behoorlijk aantal inbrekers, circa 37%, gaat samen op pad. Dit wil zeggen dat zij met
verschillende personen een inbraak plegen. ‘Meerderen’ impliceert in de meeste gevallen
een 2-tal of een 3 à 4-tal personen. Aantallen zoals vijf, zes, zeven, twaalf en twintig wordt
zelden aangehaald. Indien er met 12 of 20 personen op stap wordt gegaan, betreft dit eerder
een bendevorming, waarbij een opsplitsing gebeurt in kleine groepjes om in te breken: “Ze
opereerden op een gelijkaardige wijze in verschillende plaatsen (bijvoorbeeld Luik en Brussel)
en na de inbraak werd de buit verdeeld onder twaalf personen”.
Het fenomeen van rondtrekkende daders kwam slechts bij twee personen ter sprake.
Bovendien ontkende één persoon zijn betrokkenheid in de dadergroep. Op basis van deze
twee verhalen kunnen moeilijk uitspraken geformuleerd worden. Het staat wel vast dat dit
personen betroffen die in België geld stalen om dit op te sturen naar hun thuisland.
91

De samenwerking gebeurt in de meeste gevallen met kennissen, familie of vrienden.
Sommige inbrekers evolueren: ze breken eerst met meerdere samen in, om later alleen hun
slag te slaan. Het hoeft niet zo te zijn dat men altijd samen op pad gaat, het kan afwisselend
gebeuren ook (eens samen, eens alleen). De redenen om het één te prefereren op het ander
worden uitvoerig toegelicht.
In eerste instantie is de snelheid en efficiëntie van doorslaggevend, en vooral praktisch,
belang. Indien met meerderen wordt ingebroken, is de controle over het gebeuren veel groter.
Mochten er kapers op de kust zijn, is de kans groot dat één van de inbrekers dit heeft
opgemerkt. De aard van de buit speelt ook een belangrijke rol. Stel dat men een kasteel
wenst leeg te roven, is men genoodzaakt om met meerderen te zijn. Tevens kan een huis
veel sneller doorzocht worden: “Omdat het veel vlugger gaat om het huis te doorzoeken. Een
huis dat alleen staat, daarvoor heb je twee uren nodig en wij gaan naar binnen, doorzoeken
het huis en na 30 minuten hebben we het hele huis doorzocht en vertrekken we weer”. Er
zijn respondenten die aangeven liever alleen in te breken maar omwille van de praktische
voordelen iemand meenemen. Een tweede persoon wijst op het belang van een tweede
opinie. Deze kompaan kent misschien beter de buurt of heeft een betere kennis over
alarmsystemen.
Nadelig aan het samen plegen van feiten, is het delen van de buit. Op voorhand wordt
afgesproken hoe de verdeling van de buit verloopt. Doorgaans wordt deze op een gelijke
manier verdeeld onder het aantal deelnemers. Gezien een inbraak volgens de respondenten
geen al te hoge opbrengst oplevert, is het delen van de buit bijzonder nadelig. Ook dient men
zijn medekompanen te vertrouwen. De kans is reëel dat één van de partners een deel van
de buit voor zichzelf houdt. Net omwille van die schrale opbrengst, worden zoveel feiten
gepleegd. Iemand stelt: “Met maximum drie man gaan we op pad. Maar er valt niet te veel
meer verdienen aan een inbraak als je met meer bent”. Het tweede nadeel is de mogelijkheid
om verlinkt te worden. Het vertrouwen tussen partners is essentieel, ook na de inbraak. Stel
dat men gepakt wordt door politie, moet men elkaars medeplichtigheid verzwijgen. Het
principe ‘horen, zien en zwijgen’ staat centraal, dat echter niet altijd zorgvuldig wordt
nageleefd. Een aantal stelt dat ze verlinkt waren door anderen en dit de reden vormt van hun
gevangenisstraf: “Meestal alleen of maximum met 2. Als het echt een heel groot risico is, dan
ga ik alleen. Maar drie of vier mensen, dat is te veel hoor. Want er zitten daar altijd gasten
tussen die dom doen of die teveel spreken tegen hun vrienden over de zaken. Dat hebben
veel mensen, dat probleem.
- Welk probleem?
Ah, dat ze ‘stoefen’ met hun daden hé. Je mag niet veel mensen vertrouwen in het leven, dat
heb ik geleerd.”
Een samenwerking impliceert een taakverdeling onder de verschillende partners. Er worden
verschillende taken gecreëerd om de inbraak zo efficiënt mogelijk te laten verlopen. Enkele
belangrijke taken zijn: chauffeur, op de uitkijk staan, heler, tipgever, sporen wissen….
Dikwijls zijn de taken zeer specifiek; partner A neemt bijvoorbeeld de woonkamer, partner B
de keuken of partner A zoekt goud, partner B zoekt geld,… Een taakverdeling is in de
meeste gevallen reeds van bij de voorbereiding aanwezig, zeker als er sprake is van een
planning: bijvoorbeeld partner A observeert op maandag het huis, partner B op dinsdag
enzoverder. Dergelijke taakverdeling is niet altijd aan de orde: “Nee, er zijn geen
verschillende taken, mocht iemand de deur opendoen, dan heb je nog wel wat tijd om te
lopen en te vertrekken. Iedereen arriveert en iedereen neemt een plaats van het huis om te
doorzoeken. Het is belangrijk en het moet vlug gaan…”.
Het partnerschap impliceert evenzeer een nauwe betrokkenheid met de heler. Er kunnen
diverse samenwerkingsverbanden ontstaan met de afzetmarkt: “Ze gaan met drie of vier op
pad, dan gaan ze de auto’s aan persoon X verkopen, de zware uurwerken aan die persoon.
Ze hebben andere helers ook, dus ze weten perfect bij wie ze terecht kunnen. Ze gaan
92

iedere dag op pad, behalve de zaterdag en de zondag”. Om de samenwerking tussen de
verschillende partners vlot te laten verlopen, wordt veelvuldig gebruik gemaakt van
hulpmiddelen zoals een walkie talkie, een GSM, een scanner (cfr. gewapende overval),…
Omtrent het GSM-verkeer zijn de meningen verdeeld omdat men zich bewust is van de
traceerbaarheid door politie.
Veel respondenten hebben contact met andere inbrekers, zowel binnen als buiten de
gevangenis, ook om nieuwe feiten te plannen. In de gevangenis worden immers frequent
plannen gesmeed tussen gedetineerden. Alhoewel ze dit meestal willen, lijkt het voor de
gedetineerde zeer moeilijk om van deze contacten af te raken: “Ik heb veel te veel contacten.
Overal waar ik loop, kom ik mensen tegen en dat is echt niet goed hoor.” Niet alleen tussen
inbrekers zijn er nauwe banden, ook met andere vormen van criminaliteit wordt er
samengewerkt: bijvoorbeeld drugshandel, autozwendel, prostitutie,… We konden ons niet
van de indruk ontdoen dat het milieu bestaat uit allerhande verschillende vormen van
criminaliteit. Bovendien is er een duidelijk verband tussen het soort feit en de noodzaak om
samen te werken. Bij een gewapende overval of een winkeldiefstal is een coöperatie tussen
verschillende personen een must.
Bij het nemen van de beslissing om alleen in te breken, wordt vaak een afweging gemaakt
over wat de beste oplossing is gezien de omstandigheden. Een paar inbrekers stellen
doelbewust alleen in te breken. Deze zijn vaak argwanend ten opzichte van de anderen.
Alleen inbreken impliceert het reduceren van andermans fouten: “Als we met meerderen
inbreken, zal er altijd iemand zijn die stomme dingen doet…”. Het verkleinen van de kans dat
men verlinkt wordt, is eveneens aan de orde. Tevens valt het minder op als men alleen op
pad is. Men heeft er de controle over: “Er is minder geluid als je alleen bent, er is niemand
die het ziet. Als je met meerderen bent, is er altijd wel een kans dat de buurman je ziet, of ze
praten te veel… of ze praten te hard. Het is beter alleen in te breken”.
Een tweede reden om alleen in te breken is de strafmaat. Het plegen van een diefstal in
bende wordt zwaarder bestraft: “Omdat het een associatie, een bende is van boeven en
daarnaast zijn er ook nog enkele nadelen. Er zijn meer risico’s.”
Het nadeel van alleen te stelen is het voordeel om feiten samen te plegen; in het bijzonder
de betere efficiëntie, de praktische aspecten en de hogere controle die men heeft. Iemand
stelt dat het beter is alleen te gaan als men informatie heeft gekregen. Een laatste
respondent suggereert dat het eigenaardig is als men alleen op pad gaat: “Alleen op pad
gaan? Het is toch normaal dat je niet alleen gaat. We gaan met 2 à 3 man”.
7.4.8. Informatie
In het inbrekercircuit kan er behoorlijk wat informatie ingewonnen worden over de buit (geld,
goud, schilderijen, antiek, aandelen), de toegang, de brandkast, de omstandigheden, de
alarmcode, de vluchtwegen, de politiepatrouilles of hoe een alarm technisch functioneert: “Ik
heb een vriend die alarminstallaties gaat plaatsen. Die zegt me dan verschillende dingen en
die geeft tips: dat doe je beter zo, dat is een te groot risico …”.
93

Missing value;
23,53%
Soms; 31,37%
Ja; 17,65%
Nee; 27,45%
Figuur 9 : Het krijgen van 'tips' van anderen
Ofwel verwerft men informatie van anderen (de zogenaamde ‘tips’), ofwel verzamelt men zelf
informatie door het treffen van een goede voorbereiding. Bijna 18% stelt informatie te krijgen
van anderen, circa 31% geeft aan dat dit soms het geval is, terwijl ongeveer 27% aanhaalt
dat dit niet zo is. Men krijgt ‘tips’ van familie, vrienden of kennissen, (ex)-werknemers of uit
het milieu waar men gekend is als inbreker. Bepaalde tipgevers nemen actief deel aan de
inbraak door bijvoorbeeld een raam op de pleegplaats open te zetten. Het gebeurt ook dat
helers informatie doorgeven want zij zijn meestal goed op de hoogte over de waarde van de
buit.
Als men zelf informatie verwerft, kan dit door observatie en het verzamelen van allerhande
technische informatie: “Als ik een rijke ga zoeken die veel juwelen en veel schilderijen heeft,
dan breng ik mezelf op de hoogte van de alarmen. Of als het alarm voor mij staat, dan kijk ik
even en vraag ik bepaalde referenties bij de alarmwinkel, wat uitleg, de technische fiches…
En dan weet je, ah zo werkt dat en… maar dat is een reflexief werk… dus dat is echt wel
goed beraamd: men weet dat er een alarm is en wat voor alarm er is, dat is echt specifiek…
dat zijn geen kleine inbraken meer…”
Het doorgeven van informatie over bedrijven gebeurt voornamelijk door werknemers of exwerknemers,
blijkt uit de daderverhalen. De tipgevers delen mee in de buit. Soms wekt het
verbazing over welke zaken inbrekers op de hoogte zijn: “We gingen vooral in die bedrijven
inbreken omdat zij verzekerd zijn. Zo weet ik bijvoorbeeld dat er bij Shell (het tankstation)
altijd 100000 frank in de kluis ligt want ze zijn maximum voor dat bedrag verzekerd. Dat
krijgen ze terug van de verzekering. Die bedrijven zijn verzekerd en je doet daar niemand
persoonlijk kwaad mee”.
Ook inbreken in een woning kan gebeuren op basis van een tip. Enkelingen geven aan dat
een inbraak op basis van informatie beter is, gezien de zekerheid van de buit. Dit is tevens
het voordeel indien informatie verworven wordt. Het nadeel is het risico en het (blind)
vertrouwen dat men dient te hebben in de tipgever: “Nee, ik ga nooit in op tips. Die tips, je
kan dan zowel al direct naar hier komen 72 .” De tipgever kan niet alleen verkeerde informatie
doorgeven maar evenzeer de dief verlinken bij de politie. Bovendien is het nadelig dat de
informatieverstrekker meestal 25% van de buit wil, wat een groot aandeel is van de winst.
72 De respondent bedoelt de gevangenis
94

Als laatste minpunt wordt de groeiende concurrentie aangekaart waardoor de kans op een
slechte of verkeerde tip groter wordt.
Indien men getipt is, zullen meerdere pogingen ondernomen worden, omwille van de
zekerheid aan buit. Een enkeling redeneert dat als er informatie is, er hoogstwaarschijnlijk
wel een grote buit is. Er is eveneens een evenredige relatie tussen aantal partners en de buit:
“Hoe groter het aantal partners, hoe groter de buit”.
7.4.9. Een aantal specifieke aspecten te maken met de inbraak
7.4.9.1. Een huis of meerdere huizen?
Gezien iedereen zich schuldig maakte aan meer dan één inbraak, werd de vraag gesteld of
er meerdere feiten op één avond werden gepleegd. Bepaalde respondenten pleegden
meerdere feiten op één avond, pleegden één feit per avond of pleegden meerdere feiten op
één week. Enkele bevraagden voelden zich enigszins geïrriteerd bij het stellen van deze
vraag: “Mevrouw; ik hou daar geen boekhouding van bij hoor!”. Onder de geïnterviewden
waren er personen die diefstallen pleegden gedurende een zeer lange periode, bijvoorbeeld
één inbraak per week, gedurende veertig jaar lang.
Wat betreft het precieze aantal huizen is 2 à 3, soms 4 huizen per dag/nacht een gemiddelde.
Sommigen maakten zich zelfs schuldig aan 6 of 7 inbraken per nacht. De opbrengst is van
doorslaggevend belang. Indien een ‘schat’ (iets van grote waarde) wordt gevonden die
voldoende groot is, is het mogelijk dat de taak erop zit voor enkele uren, dagen of weken. Dit
is echter zelden tot nooit het geval. Enkelen stelen tot ze een bepaalde som hebben: “Ik
probeer altijd ongeveer 250 euro binnen te halen. Eens ik begonnen ben en op tocht ben,
blijf ik gefocust en ga ik door tot ik 250 euro heb. Dus vaak zijn dit meerdere bedrijven in mijn
geval.” Of men steelt tot men een voldoende dosis drugs kan kopen: “Soms neem ik
meerdere huizen, tot je het geld hebt om je ‘dings’ te gaan halen.”
Indien er veelvuldig gestolen wordt op één dag, is dit meestal in dezelfde buurt. Een
verplaatsingseffect van 20 kilometer om een nieuw huis te kiezen, vindt nauwelijks plaats.
Sommigen bedachten een soort van systeem, bijvoorbeeld om de vijf meter een huis
uitkiezenomintebreken.
Indien er gestolen wordt op basis van informatie, beperkt de dief zich tot het huis waar hij
informatie over kreeg. Als er gestolen wordt op aanvraag (dat wil zeggen de buit werd
besteld), zal men zoeken tot men de buit vindt.
7.4.9.2. Welk huis kies je? Wat is de favoriete plaats?
In het luik rond moraliteit ten aanzien van het slachtoffer kwam naar voor dat de dader
doorgaans een morele code hanteert over wie getroffen mag worden door een inbraak.
Daarenboven spelen uiterlijke kenmerken een belangrijke rol in het beslissingsproces van
een huis: bepaalde tekenen van rijkdom, het afgelegen karakter van een huis, welke
beveiligingsmaatregelen er zijn,… Tekenen van rijkdom zijn bijvoorbeeld de kledij van de
slachtoffers of de wagen maar eveneens de materialen waaruit een huis is vervaardigd:
“Als ik een frituur wil doen in een stad of ik neem een goede villa, dan is de keuze vlug
gemaakt… dan doe ik de villa hoor”. Anderen pikken er willekeurig een huis uit of selecteren
een huis waarbij van voorgaande factoren geen sprake is: “Ik heb geleerd: ‘hoe viezer de
huizen, hoe meer geld je er vindt’ ”.
95

Sommigen geven aan dat vooral de rijke of residentiële buurten het doelwit zijn. Anderen
stellen dergelijke buurten helemaal niet op te zoeken. Een nieuwbouw is goed beveiligd, luidt
het, doch beweert men dat de rijken hun geld geïnvesteerd hebben in hun huis (en er niet
meer veel te vinden zal zijn). Zowel de moeilijkheidsgraad als het verwerven van informatie
spelen evenzeer een rol.
Inbrekers in winkels vertellen dat het beter is op het einde van de week te stelen, gezien er
op dat moment meer cash geld aanwezig is. Personen die een praktijk thuis hebben,
bijvoorbeeld advocaten, notarissen, dokters,…, zijn een favoriet doelwit voor de eerder
kieskeurige inbreker: Een ‘pientere’ inbreker vertelt dat deze kieskeurigheid niet alleen veel
opbrengt, maar dat diegenen die zwart geld hebben dit niet kunnen aangeven aan de politie:
“En ik denk altijd: als iemand veel cash geld in huis heeft, dan is het zeker zwart geld.”
Als er ingebroken wordt in dergelijke praktijk, is het bureau de meest doorzochte plaats.
100,0%
80,0%
60,0%
40,0%
20,0%
0,0%
43,1%
Missing value
slaapkamer
31,4%
25,5%
Salon
13,7%
bureau
badkamer
11,8%
Keuken
9,8%
2,0% 2,0% 2,0% 2,0%
overal
onder het bed
Figuur 10: Populaire plaats om de buit te vinden
plafond(trap)
“Direct de slaapkamer, dat is de ‘place to be’. Daar verzamelen de mensen hun geld.”
De favoriete plaats van de inbreker is de slaapkamer (circa 31%), daarna het salon (25%),
het bureau (bijna 14%), de badkamer (ongeveer 11%) en de keuken (circa 10%). Op deze
plaatsen zoekt men zowel geld, waardepapieren, juwelen als andere kostbare voorwerpen.
“In de slaapkamer, in de kleerkast, het nachtkastje, het is een gewoonte: de mensen denken
dat als de dieven zouden binnenkomen, het best is om direct hun bezittingen bij te hebben.
Het is een gewoonte van de mensen om ze op de gewone plaatsen te leggen.”
Afhankelijk van het soort buit, doorzoekt men systematisch een aantal plaatsen: bijvoorbeeld
de TV zoekt men in het salon. Bepaalde kamers worden zelden tot nooit bezocht, geeft
iemand aan: “De kinderkamer niet, daar tref je de mensen in het diepste…”.
Het inventieve karakter van de mensen lijkt zeer groot te zijn, echter ook bijzonder
voorspelbaar. Het verstoppen van geld of waardevolle objecten gebeurt op die plaatsen waar
men het verwacht: “… de mensen zijn niet echt inventief om hun geld ergens te
verstoppen…”. Vooral ouderen worden ervan verdacht hun geld niet naar de bank te
brengen en op allerlei bizarre plaatsen te leggen. Ook personen uit de Ardennen vertrouwen
garage
96

de bank niet, volgens de inbrekers. Ze brengen nauwelijks geld naar de bank, wat hen een
aantrekkelijk doelwit maakt.
Het doorsnuffelen van allerhande potten, vazen, lades, kasten, kledij… is de taak van de dief.
Indien er ’s nachts wordt ingebroken, is de kans groot dat zowel de sleutels als de
portefeuille worden aangetroffen in het salon. Een aantal respondenten, vaak personen die
samen plegen, werken zeer systematisch: eerst de badkamer, daarna het salon,…
Dergelijke planmatige aanpak heeft te maken met de plaats waar men verwacht iets te
vinden. Deze methode maakte men zich eigen door de ervaring. Sommige respondenten
verkennen eerst het huis, anderen bereiden eerst een vluchtroute voor (een raam of deur
openzetten) en nog anderen doen de gordijnen dicht. Het creëren van een vluchtroute of
uitgang is essentieel om enerzijds snel weg te geraken en anderzijds om de buit mee te
nemen. Bijvoorbeeld het meenemen van een TV moet gebeuren door een venster of deur
waarbij zo weinig mogelijk schade wordt aangericht.
7.4.9.3. Hoeveel tijd brengt men door in het huis?
De maximum tijd die men spendeert aan het doorzoeken van een huis is 15 minuten. Naast
snelheid is consequent doorzoeken een must: “We zijn zo een vijf à zes minuten binnen.
Neem maximum 10 minuten. Het is zoals een vlieg hé; vlug binnen en buiten…”.
Zoals uit bovenstaand citaat blijkt, kan dit veel sneller gebeuren dan 15 minuten: 5 à 10
minuten of maximum 10 minuten. Evenzeer wordt 20, 30, 45, 60 minuten als maximum
aangehaald. Enkelen maken er een rekensom van: “De vrouw vertrekt met de kinderen naar
school voor 25 minuten, dan hebben we 20 minuten de tijd”. Een paar respondenten wensen
hier niet op te antwoorden.
Het tempo om een huis te doorsnuffelen, is afhankelijk van verschillende zaken: de grootte
van het huis, de informatie die men kreeg, het soort buit (goud is moeilijker te vinden dan
een TV), de efficiëntie van de dief, het aantal inbrekers, de aanwezigheid van de
inwoners, …: “10 minuten, een kwartier. Als er geen personen in het huis zijn, kan dat al
gauw eens een half uur of zo worden…”. Bepaalde personen spenderen veel tijd in het huis:
ze drinken of eten iets of bekvechten over wat ze zouden meenemen. Indien het huis leeg is
of als de slachtoffers op vakantie zijn, kan de inbraak langere tijd in beslag nemen.
7.4.9.4. De periode
Indien de inbreker niet zo gehaast is als de ‘doorsnee’-dief (en langere tijd doorbrengt in het
huis) heeft hij het vermoeden dat de inwoners op vakantie zijn. Aan de hand van volgende
opgesomde kenmerken komt de inbreker tot deze conclusie: een volle brievenbus (indien ze
leeggemaakt wordt door buren, dient men extra voorzichtig te zijn), neergelaten rolluiken, na
meermaals te observeren komt niemand thuis of brandt het licht niet, aantal boodschappen
op het antwoordapparaat, boodschap nagelaten door de inwoners op het antwoordapparaat
(“we zijn op vakantie, ..!”), zaken die dicht getimmerd zijn, afgesloten water en stroom, na
veelvuldig op te bellen bij sneeuw zijn er geen sporen,…
De favoriete seizoenen om in te breken zijn zomer en winter. In de winter is het zeer vroeg
donker; men kan onopgemerkt te werk gaan enerzijds en anderzijds is men op de hoogte als
er iemand thuis is (bijvoorbeeld het licht dat aan is): “Ja, de winter is een goed seizoen want
het wordt heel vroeg donker. De mensen die om 6 à 7 uur thuiskomen en als er nog geen
licht is rond 8 uur dan weet je dat er nog niemand thuis is hé.”
De zomer is interessant omdat de mensen onvoorzichtiger zijn, ze laten deuren en vensters
frequent open staan: “Ik zal het eerlijk zeggen, als ik inbrak, brak ik veel meer in de zomer in
dan in de winter. Waarom? De mensen zijn onvoorzichtig, ze vergeten heel veel zaken. Ze
97

vergeten hun dingen te sluiten, hun garage, er is altijd een deur open, ook het vliegenraam
blijft inzitten…”
Naast de zomer of de winter, zijn ook vakanties en weekends een favoriet tijdstip om in te
breken. Bepaalde periodes, zoals die van de feestdagen (voornamelijk Kerstmis en
Nieuwjaar) zijn zeer interessant, vanuit de veronderstelling dat iedereen cash geld in huis
heeft. Bovendien zijn er veel mensen dan weinig mensen thuis. Dit is ook het geval op het
moment voordat men op reis vertrekt. Inbrekers dienen echter op zijn hoede te zijn voor
vreemde munten want deze zijn meestal genummerd.
Een aantal inbrekers halen aan geen favoriet seizoen te hebben omwille van de prangende
geldnood: “De zomer, de winter, de lente,…? Er is geen moment voor dat”
7.4.9.5. Het tijdstip
100,0%
90,0%
80,0%
70,0%
60,0%
50,0%
40,0%
30,0%
20,0%
10,0%
0,0%
68,6%
49,0%
17,6%
7,8% 7,8%
in de nacht
overdag
in de avond
in de morgen
Missing value
Figuur 11 : Beste tijdstip om in te breken
Uit de figuur komt duidelijk naar voor dat de meerderheid verkiest om in de nacht in te
breken. ‘s Nachts inbreken reduceert de kans dat men gezien of gepakt wordt door inwoners,
buren of politie: “En overdag is dat anders: mensen kunnen je zien. Ze kennen je niet en ze
vragen zich vlugger af wie daar is en wat die komt doen.” Indien men moet vluchten, is het
beter ’s nachts weg te rennen dan overdag. Er is echter een zeer zwaar risico aan
verbonden: de kans op betrapping door de inwoners is immers reëel. Men verkiest om
binnen te gaan tussen 1 en 4 à 5 uur in de nacht. Het gebruik van een zaklamp is
aangewezen.
Omwille van aangehaald risico, verkiezen een behoorlijk aantal bevraagden overdag
(49,02%) een diefstal met braak te plegen. Opmerkelijk is dat men er doorgaans nogal wat
opmerkingen op nahoudt aangaande het tijdstip: in de morgen is meestal niemand thuis want
men is gaan werken. Zowel op het middaguur als na 15h30 is er een reëel risico dat de
inwoners aanwezig zijn in het huis.
98

Een voordeel van het inbreken overdag is de kleinschalige aandacht van mensen overdag in
de plaats van ’s nachts: ”Het is beter overdag te gaan want dan valt het minder op. Zeker als
je gewone kledij draagt, er denkt niemand aan een inbraak.”
Afhankelijk van het soort huis, is het mogelijk dat afwisselend te werk wordt gegaan: ‘s
nachts of overdag. Een diefstal met braak in een bedrijf vindt meestal plaats ’s nachts:
“Een rijwoning zal ik niet overdag nemen want daar zien te veel mensen je maar als het een
alleenstaand huis betreft, daar kan je gerust overdag inbreken want het staat toch alleen.”
7.4.10. De buit
Het stelen van waardevolle voorwerpen of geld is het doel van de inbraak. De meest geliefde
buit is geld, door circa 94% aangehaald. Dit hoeft niet noodzakelijk zeer veel geld te zijn,
enkele briefjes uit een portefeuille of handtas volstaan.
100,0%
90,0%
80,0%
70,0%
60,0%
50,0%
40,0%
30,0%
20,0%
10,0%
0,0%
1
geld
juwelen/goud
video/dvd/tv/hifi
laptop/PC
fototoestel/camera
schilderij/antiek
wapens
toestellen/machines
auto
aandelen/waardevolle papieren
sigaretten
gsm
alcohol
Figuur 12 : Favoriete buit
In tweede instantie worden overwegend goud en/of juwelen gestolen en in derde instantie
allerhande elektrische apparatuur zoals hifi, video (materiaal, consoles, spelletjes), Dvdspeler
en TV. Ook Pc's (en benodigdheden bijvoorbeeld printer) en draagbare PC’s worden
gestolen, net zoals camera’s en fototoestellen (digitaal). Wat nog gestolen wordt, zijn
schilderijen, antiek allerhande, wapens (oude en nieuwe), aandelen en andere
waardepapieren, toestellen en machines (hoge drukreiniger, gereedschap,
antwoordapparaat, versterkers, mengpanelen,…), auto, Gsm's, sigaretten, alcohol, kledij, ….
Het stelen op vraag, al dan niet op basis van ‘tips’, komt herhaaldelijk voor. Op basis van
informatie steelt men specifieke zaken. Het gebeurt dat een lijst gegeven wordt met de te
stelen voorwerpen. Het voordeel aan het stelen op aanvraag, is de zekerheid van de
afzetmarkt. Iemand vertelde dat hij ‘leerde’ van een antiquair waardevol van waardeloos
antiek te onderscheiden.
99

Het stelen van antiek, vaak op aanvraag, is een delicate aangelegenheid gezien alles
zorgvuldig dient ingepakt te worden: als een vaas breekt, is deze niets meer waard. Het
inpakken van antiek is daarenboven een bijzonder tijdrovende aangelegenheid.
Geld, juwelen en goud zijn de favoriete buit. Het is niet alleen vrij licht qua gewicht maar
brengt eveneens het meest geld op. Een aantal gouddieven gaven aan dat het serienummer
een probleem vormt. Niettemin is de meerderheid hier niet door af te schrikken en laten zij dit
omsmelten. Indien elektrische apparaten van een merk zijn, brengt dit meer op. Het
serienummer op dergelijke toestellen is voor sommigen afschrikkend, voor anderen helemaal
niet: “Computers met een serienummers… dat is in elk geval altijd opspoorbaar dus ja… en
die Dvd's wat kost dat nog nu? Dat zijn veel risico’s voor bijna niets hé”. Het verkopen van
Gsm's is pas winstgevend indien het toestellen zijn van het laatste type.
Niet alleen worden goederen doorverkocht, soms dienen ze voor ‘eigen gebruik’:
“Ik brak eens in een café in en daar lag allerlei materiaal voor de café. Daar lag tapis-plain,
behangpapier en zo… en dat heb ik gestolen. Ik heb dat in mijn eigen huis gelegd en
gehangen”.
Personen die geconfronteerd worden met een verslavingsproblematiek zullen geen
zorgvuldig zoekproces doorlopen. Zij zoeken meestal iets, eender wat, van waarde: ”Ik zocht
iets van waarde, ik zocht naar de zaken die waardevol waren. En dat ging ik verkopen en
dan vlug mijn dealer zoeken…”. Doorgaans ondernemen verslaafden geen schattenjacht
maar stelen ze tot ze genoeg hebben om een dosis te kopen. Terwijl ze stelen, rekenen zij
de buit om in aantal gram drugs.
De opbrengst van een inbraak is afhankelijk van verschillende factoren. Enerzijds het aantal
partners betrokken in een inbraak. Meer beveiliging, anderzijds, verhoogt de
moeilijkheidsgraad, bijvoorbeeld een alarm of bepaalde vormen van security in bedrijven.
Bovendien worden meer mensen aangemoedigd om geld naar de bank te brengen.
Voornamelijk oudere respondenten halen aan dat het ‘zeer slechte tijden’ zijn voor een
inbraak omwille van voorgaande redenen. Een inbraak brengt volgens hen veel minder op
dan vroeger. Dit was de oorzaak bij een overvaller om overvallen gewapenderhand te plegen,
maar deze stelt dat het evenmin opbrengt: “Isabel, zeg nu eens eerlijk zo een inbraak, wat
brengt dat op? Toch niets, zelfs een overval brengt bijna niets op.
Het is heel triestig gesteld tegenwoordig. Het is maximum 800000 frank dat je nog kan
vinden. De banken en de post hebben niet veel meer in huis want ze mogen dat niet meer
vandeverzekering.
- Is dit het risico niet meer waard?
Voor 10.000 euro vijf jaar in de gevangenis zitten? Nee, dat is niet meer voor mij. Je hoort
mensen het vaak zeggen: het zijn niet meer de ‘good old days’ hoor. Het brengt echt niet
veel meer op tegenwoordig.”
Gezien veel kostbare zaken onder de prijs worden verkocht, is het afzetten van de producten
soms moeilijk. Indien men een diefstal met braak pleegt, dient er vooraf een garantie te zijn
van de verkoopbaarheid van het product: “Een video en een TV, dat brengt niet veel meer op
maar vroeger… een videocamera, dat was al veel geld. Zelfs goud, toen was het veel
interessanter om goud te verkopen, dan nu. Nu is het interessant als je een kilo goud hebt,
geen 200 gram”.
Het gestolen voorwerp mag niet te zwaar zijn. Dit is immers erg opvallend maar het kan
eveneens een moeilijkheid impliceren aangaande het transport. Indien men zich verplaatst
met de wagen of de verhuiswagen, kan men meerdere zware zaken meenemen. Als men te
voet of met de fiets is, wordt de buit in een rug- of sportzak gestopt. Het stelen van zware
voorwerpen is voordelig als verschillende partners betrokken zijn bij de inbraak: “Als het niet
te heet en niet te zwaar is”, dan neem je het mee”.
100

De snelheid waarmee de goederen verkocht wordt, is fundamenteel. Zelden zullen gestolen
goederen vijf dagen na de feiten aangetroffen worden bij de inbreker, tenzij het voor eigen
gebruik is. Inbrekers reduceren dus de kans dat ze gevat worden in het bezit van de gestolen
goederen door de politie. Een paar respondenten huurden een garagebox waarin alles
gestapeld werd tot iemand dit afhaalde.
Een inbraak levert maximum 5000 euro op. Iemand die alle dagen op pad ging, stelde dat hij
gemiddeld 3 à 4000 euro op een dag had. Men stelt dat het zo bijzonder aangenaam is
aangezien men enkele dagen niet meer hoeft in te breken
Niettemin blijkt ‘groot’ een relatief begrip; “Ik sloeg wel eens een grote buit en dat was
bijvoorbeeld 3000 euro, wat ik daarmee doe? Ik koop daar wat speed mee, geef een deel
aan mijn kompaan-krakers”.
Afhankelijk van de leeftijd en naarmate er meer gewenning is aan het geld, worden hogere
eisen gesteld wat betreft de buit. Bovendien worden bepaalde vormen van crimineel gedrag
met elkaar vergeleken en wordt er een afweging gemaakt wat de meest winstgevende
onderneming zou zijn: “Dat stelen van autoradio’s, dat is echt belachelijk hoor. In bedrijven
daar ligt tenminste veel geld maar die radio’s dat kan je dan verkopen voor zo weinig geld en
wat ben je daar nu mee? Dergelijke diefstallen, dat is echt wel voor drugs te kopen hoor. Dat
kan toch niet anders? In een bedrijf raapten we eens 600000 Belgische frank, dan hoefden
we voor een tijdje niet meer in te breken”.
Het gebeurt dat respondenten met lege handen naar huis terugkeren, zeker zij die gericht
bepaalde waardevolle voorwerpen zoeken, kunnen ontgoocheld zijn: “Je gaat binnen, schuif
open en er zat niets in. Dat is heel de nacht werken, zweten en het is dan voor niks geweest
(lacht)” . Er zijn inbrekers die altijd iets meenemen, soms eender wat: “Je pakt altijd wel iets
mee”. De onzekerheid van de buit is voor bepaalde respondenten een reden om eerder op
basis van informatie in te breken. En tenslotte volgend citaat om dit luik af te ronden: “Ja, de
mensen laten wel wat achter. Soms zou je eens merci willen zeggen als je weggaat.”
7.4.11. Situationele factoren
7.4.11.1. Aanwezigheid van inwoners
Een absolute voorwaarde voor inbrekers is de afwezigheid van de bewoners. Dit probeert
men te garanderen door te observeren, op bepaalde tijdstippen in te breken, aan te bellen,…
Kortom de confrontatie of geweldpleging wil men kost wat kost vermijden. Toch zijn er
inbrekers die geen belang hechten aan dergelijk principe en het huis binnentreden als het
slachtoffer thuis is: bijvoorbeeld als men op zoek is naar een portefeuille, autosleutels of een
auto weet men doorgaans dat de inwoners thuis zijn. Het dempen van alle mogelijke
geluiden staat dan centraal: “Ze breken in als mensen aanwezig zijn in het huis, ze trekken
er zich niet veel van aan, terwijl de mensen slapen gaan ze inbreken en die mensen slapen
gewoon door, dan zullen ze zeer gespecialiseerd zijn maar hoe ze alles doen, is maar zeer
de vraag natuurlijk”.
De aanwezigheid van inwoners is belangrijker dan die van de buren. Een aantal keer wordt
op de onverschilligheid van de buren gewezen: “Wat zouden de buren doen? Ze zien drie
jonge gasten binnengaan in een huis, wat zouden ze kunnen doen? Gaan ze de politie
bellen? Heb jij al de politie gebeld als er ingebroken werd? Ze gaan gewoon door met wat ze
bezig waren en als je jong bent en je weet dat, dan ga je daar natuurlijk van profiteren.”
101

Er is een verschil tussen een inbraak als men weet dat inwoners thuis zijn of inbreken en
verrast worden door het slachtoffer. Vooral bij dit laatste geval wil men vermijden iemand
tegen het lijf te lopen en bereidt men vaak een vluchtroute voor. Het risico op betrapping
wordt met andere woorden ingecalculeerd door de dief omdat hij enerzijds niet wil
geconfronteerd worden met het slachtoffer (de vrees voor mogelijke gevolgen, bijvoorbeeld
het gebruik van geweld) en anderzijds wil hij een aanraking met politie vermijden. Bovendien
beschikt de persoon die de dief betrapt over een beschrijving van de dader wat het
politioneel onderzoek kan bevorderen.
Een aantal inbrekers zijn fier op het feit dat ze niet betrapt werden: “Ik ben de professor
natuurlijk want ik ben nooit betrapt”. Stel dat een dief betrapt wordt, zijn er een aantal opties
volgens de gedetineerden. De eerste, en meest genomen optie, is weglopen: “Ik vertrek. Ik
blijf niet. Ik ken mensen die blijven maar dat vind ik niet goed. Ik maak me uit de voeten: als
er mensen komen … als je blijft, dan heb je zin om iemand pijn te doen. Ik doe dat niet, ik
wil geen pijn aan de mensen aanbrengen. Ik ga daarvoor niet naar een huis, ik ga om mijn
dosis te kunnen betalen”. In veel minder mate wordt gebruik gemaakt van geweld of probeert
men te onderhandelen: “We kwamen de inwoners tegen… We gebruikten geweld. Maar
natuurlijk moet je geen mensen gaan vermoorden, hé, dat gaat te ver. Je moet er op letten
dat er geen mensen binnen zijn, ik probeer dat te vermijden maar als je oog in oog staat, dan
moet je improviseren.”
Hoewel de wens wordt uitdrukt om geen geweld te gebruiken, zijn er die bij betrapping
bedreigende of gewelddadige gedragingen stellen: variërend van het luid brullen tot het
richten van een wapen of een stoot geven. Iemand haalt aan dat er bij een grote buit,
misschien vlugger bedreigende gedragingen plaatsvinden.
Om betrapping te voorkomen, wordt gebruik gemaakt van verschillende technieken of
worden verschillende scenario’s uitgewerkt: “Je maakt eerst verschillende vluchtwegen vrij:
je zet een venster en een deur open en als het dan toch oog in oog is: ofwel weglopen ofwel
afkloppen als het moet… Je gaat de taken verdelen: jij boven, jij de keuken en alles aan de
voordeur klaar zetten. Je bedenkt verschillende scenario’s en gaat die uitdokteren. Je hebt
verschillende plannen, zoals dat overal het geval is, plan A, plan B, plan C….”. Als een
diefstal met braak plaatsvindt met meerderen, is er vaak een taakverdeling: één van deze
taken is uitkijken voor inwoners, politie of buren. Het samen plegen van feiten reduceert de
kans op betrapping, aldus de respondenten.
Een verhoogde kans om gevat te worden kan gepaard gaan met een gevoel van angst en/of
stress. De angst voor de confrontatie staat hierbij voorop: zowel voor politie als anderen
(inwoners of buren). Een paar inbrekers vertellen dat zo’n gevoel vermindert naarmate het
een gewoonte wordt.
7.4.11.2. Beveiligingsmaatregelen
7.4.11.2.1. Een alarm
In situationele preventietheorieën zal aandacht besteed worden aan de omstandigheden die
bevorderend of afremmend werken. Gedurende de daderbevraging werd op verschillende
soorten van beveiliging ingegaan en op het al dan niet afschrikkende effect ervan. Belangrijk
is dat de oudere inbrekers (>40 jaar) moeilijkheden ondervonden om over
beveiligingsmaatregelen te spreken: “Het was 1988 en toen kwamen we nog geen
alarmsystemen nodig, toen bestond dat nog niet zoveel.”
Met betrekking tot het alarm stelt 47, 06% dat dit afschrikkend is. ‘Afschrikking’ betekent
twee zaken: men wandelt voorbij indien men na observatie een alarm ziet of men probeert
102

innen te raken en slechts indien het alarm afgaat, zal men weglopen. Met andere woorden
zijn er personen die helemaal niet proberen in te breken bij een alarm en anderen wel.
Men zal nauwlettend het huis bestuderen en kijken of er bepaalde alarmsystemen aanwezig
zijn. Er wordt gekeken naar uiterlijke kenmerken: een sticker van een alarmfirma, een
alarmdoos buiten of als er binnen huisdieren lopen, weet men eveneens dat het alarm
onmogelijk kan aanliggen. De inschatting van de dader speelt evenzeer een rol: zo stelt hij
dat een rijkelijk huis hoogstwaarschijnlijk een alarm heeft terwijl dit niet zo is bij een rijwoning.
Een alarm waarschuwt de inbreker: “Je moet geen bakje van het alarm buiten laten, dat
doen er velen. En als de dief ziet dat er een alarm is, waarschuwt dat al de dief dat hij wat
voorzichtiger moet zijn. Dat is een type die weet dat hij in de villa zal inbreken en de
omstandigheden weet hij, hij zal materiaal en zo zoeken… Als hij beslist heeft in te breken,
zal hij wat voorzichtiger zijn en is het niet het alarm dat hem zal weerhouden van de inbraak.”
19,61 % sprak zich niet uit over de vraag of een alarm een afschrikkend effect teweeg brengt.
27,45 % gaat niet naar binnen en onderneemt evenmin een poging indien er een alarm is.
De onwetendheid van met wie het alarm verbonden is en de kans dat men gevat wordt, is
een risicovolle onderneming, volgens deze respondenten. Sommigen zullen, afhankelijk van
het soort alarm, naar binnen gaan. Een minderheid wordt niet afgeschrikt door het alarm
omdat enerzijds wordt beweerd dat het alarm in veel gevallen niet aanligt en anderzijds
worden allerhande neutralisatietechnieken toegepast om het alarm uit te schakelen. Een
paar inbrekers wensen hier niet op in te gaan. Het is tenslotte hun geheim dat onmogelijk
onthuld kan worden. Het is opmerkelijk dat de meerderheid van de inbrekers de technieken
kent om een alarm te omzeilen maar men ze daarvoor nog niet toepaste of ooit zal
toepassen: “Bij een luid alarm? Weglopen hé. Sommigen zeggen dat zo van die bakjes van
Group 4, dat je daar het geluid kan dempen met piepschuim. Maar daar heb ik me nog niet
aan gewaagd.” Het omzeilen van een alarm vergt bepaalde technische kennis of vaardigheid,
die sommigen niet hebben.
Indien er een doos geplaatst is op de gevel van een huis, kan men door er piep- of
isolatieschuim in te spuiten, het geluid dempen. Op dit doosje kan een bewakingsfirma
vermeld staan (bijvoorbeeld Group 4), in dit geval weet men dat het alarm verbonden is met
een centrale. Dit is evenwel niet altijd zo. Enkelen zullen het oranje knipperlicht (als het
alarm afgaat) proberen te verwijderen met een zwarte spuitbus, opdat men op straat niet
verdachts opmerkt.
Een alarm staat frequent in verbinding met een telefoonlijn: het doorsnijden van deze lijn is
evenzeer een optie. Bepaalde alarmtoestellen werken na het doorknippen van de kabel nog
een aantal uren op batterijen. Er was een dief die wist dat na 48 uur de batterijen leeg waren
en hij dan pas inbrak. De slachtoffers waren in dit geval voor een langere periode het huis uit.
Voor een bewegingsdetectoralarm kan men zilverpapier hangen zodat het weerkaatst. Bij
bepaalde lasersystemen dient men over de stralen te stappen.
Een stil alarm ontmantelen is doorgaans moeilijker dan een luid alarm ontmantelen. Hoewel
het een stil alarm is, meent menig inbreker drie geluiden te horen indien dit alarm afgaat.
Naast de hoge moeilijkheidsgraad creëert een stil alarm ook een hogere mate van
afschrikking dan een luid alarm. Een aanzienlijk tempo is noodzakelijk bij een stil alarm,
zodat men weg is met de buit vooraleer politiediensten binnenvallen: “Bij een stil alarm moet
je snel zijn hé. Dan ga je langs de deur of het raam en neem je wat je moet hebben en loop
je vlug weg. Dat mag maar twee minuten duren hoor.”
Het ontmantelen van een alarm voorkomt niet alleen een hels lawaai maar evenzeer een
betrapping door de politie. Mocht het alarm toch afgaan, loopt een deel van de inbrekers weg,
een ander deel zal vlugger te werk gaan: “En zelfs als het afgaat, dan gaan we door met het
huis te doorzoeken. Want het duurt minstens een kwartier vooraleer de politie ter plaatse is.
Tegen de tijd dat zij aankomen, zijn wij al vertrokken”.
103

Het inwinnen van allerhande technische informatie is deel van de inbraak: terwijl de enen
beroep doen op technici (al dan niet tegen betaling): “We hebben een vriend die bij Securitas
werkt”, verzamelen de anderen zelf informatie. Er zijn een paar gedetineerden die geschoold
zijn in elektronica of die een leercontract hadden bij een beveiligingsfirma. Voornamelijk
geïnformeerde personen zullen een onderscheid maken tussen de alarmen wat betreft
kwaliteit en duurzaamheid. Goedkope alarmen schijnen niet te werken; vertelt men.
Bij een diefstal met geweld of gewapenderhand in een bank- of postfiliaal is een alarm
vanzelfsprekend. Toch zouden de slachtoffers bij een overval te angstig zijn om op het alarm
te drukken waardoor het vaak niet afgaat.
7.4.11.2.2. Een hond
Naast het alarm als beveiligingsmaatregel, werd dikwijls gesproken over een hond. Er zijn
inbrekers die de poging staken bij de aanwezigheid van een eender welke hond omdat men
angst heeft. Anderen breken in afhankelijk van het soort hond: rassen zoals een rottweiler,
een pitbull of een Duitse Herder worden meest geschuwd. Bepaalde respondenten kunnen
goed omgaan met honden en vinden dit geen belemmerende factor: “De hond, dat hangt af
van welke soort hond het is natuurlijk. Als het zo een klein poedelke is, dan kan het minder
kwaad. Het kan zijn dat ik wegga maar ik kan hem ook wat vlees toestoppen dat hij zwijgt
natuurlijk…”.
Een hond is op een aantal manieren te misleiden: als men met meerdere partners inbreekt,
kan de één de hond afleiden terwijl de ander inbreekt. In tweede instantie wordt er vaak
vlees geworpen, al dan niet met een slaappil in. Dierenvrienden vinden dit laatste ethisch
niet verantwoord. Naast honden, worden af en toe ganzen aangehaald als goede
waakdieren.
7.4.11.2.3. Een camera
Voornamelijk oudere respondenten hebben nooit te maken gekregen met camera’s en
achten het dan ook bijzonder moeilijk om in te breken bij dergelijke beveiligingsmaatregel.
Vooral jongere personen vertellen dat camera’s niet zozeer afschrikkend zijn omdat ze vaak
niet werken. Heel wat personen zijn echter op hun hoede als er camera’s te bespeuren zijn.
Personen die gewapende overvallen uitvoeren, zullen hier erg bekommerd in zijn. Dit is
evenzeer het geval bij een bewakingsagent. Een toenemend aantal bedrijven worden
bewaakt door bewakingsondernemingen. Dit wordt enkele malen aangehaald in de
gesprekken en blijkt een zeer efficiënte preventiemaatregel te zijn.
7.4.11.2.4. Een lichtbron
Diverse lichtbronnen bij een huis impliceren ook een bedreiging: bijvoorbeeld lampen die
buiten automatisch oplichten doen de dief schrikken. Enkelen omzeilen dit door langs de
laser te lopen of een jas over het licht te leggen. Het eigen licht, meestal een zaklamp, is
frequent een zorg. Een paar dieven zullen, aangekomen in het huis, alle gordijnen sluiten
zodat ze rustig hun zaklamp kunnen gebruiken, andere dieven verven hun zaklamp, nog
andere gebruiken helemaal geen zaklamp.
7.4.11.2.5. Een meerpuntenslot
104

Het hebben van meerpuntensloten blijkt zeer effectief te zijn: het bemoeilijkt de diefstal. Het
vergt meer tijd om op drie punten de sloten te forceren in vergelijking met één slot.
Daarnaast zijn er bepaalde materialen, zoals hout, die eenvoudig zijn om te kraken in
vergelijking met aluminium of dubbel glas.
7.4.11.2.6. Conclusie
Het samengaan van diverse factoren maakt een huis een goed beveiligd huis: een alarm
(beter stil dan luid), een bewegingsdetector, een bewaker, geblindeerde ramen en deuren,
meerpuntensloten, niet te veel groenbedekking, verlichting die buiten aanspringt, een hond
(grote en bedreigende),… Dit combineren van verschillende maatregelen is tevens het
antwoord op de aan hun gestelde vraag: “Wat is een goede beveiliging?”.
7.4.12. Afschrikking
7.4.12.1. Politie
Bijna 53% (52,94%) van de respondenten vindt de politie een afschrikwekkende factor. Dit
werd bevraagd aan de hand van drie aspecten: met name denken aan politie, rekening
houden met politie of angst hebben voor de politie. Terwijl 13,7% deze vraag niet
beantwoordde, is 33, 3% helemaal niet af te schrikken door de politie.
Er zijn respondenten die bij ieder feit aan de politie denken, anderen denken er soms aan en
een laatste categorie denkt er nooit aan. Onder deze ‘laatsten’ behoren personen die er
proberen niet aan te denken. De gedachte aan geld primeert: “Denken aan politie, bah, het is
gebeurd dat je veel meer aan je drugs denkt en dat drijft je tot stelen. Hoe stelen, waar
verkopen, dat houdt je bezig… De schade die de drugs teweegbrengt is ook belangrijk: men
heeft geen moraal meer, geen principes meer… Dat is de chemische oorlog”.
Sommigen drijven de spot met politie hoewel de meerderheid wel degelijk op zijn hoede is
voor de politie: “Maar natuurlijk denk je aan politie, dat is toch normaal. Als er geen politie
was, dan waren we allemaal dieven geworden.”
Indien reeds feiten werden gepleegd in het verleden, denkt men sneller aan de politie.
Opnieuw wijzen voornamelijk oudere inbrekers op een hogere moeilijkheidsgraad om in te
breken. De toenemende controle van de politie, is volgens hen evenzeer een belemmerende
factor. Een behoorlijk aantal respondenten houden rekening met een eventuele pakkans
door de politie. Zij zullen door te observeren of te informeren de mogelijke rol van politie
beperken. Dit gebeurt enerzijds door het in kaart brengen van politieacties, wat een
onderdeel is van de planning; anderzijds registeren ze de dagelijkse patrouilles, het
inbrekerspatroon achterhalen: “De politie die ging om het uur op patrouille. Ze maakten om
het uur patrouille en dan had je een uur de tijd om iets te doen. Dan ging je weer een uur
wachten en had je weer een uur tijd.”
Iemand vertelde dat het beter is om te wachten tot de patrouille voorbij is, dan heeft men
gemiddeld een uur de tijd. Indien men samen op pad gaat, is er meestal een taakverdeling.
Eén van deze taken is de ‘wacht houden’, dicht bij het huis of op enige afstand. Dikwijls
maken deze personen gebruik van materiaal, bijvoorbeeld een GSM of walkie talkie, om
potentieel gevaar door te seinen. Bij gewapende overvallers was er frequent sprake van een
scanner waarmee men gericht alle politieactiviteiten kan opsporen.
Er zijn uiteraard respondenten die ‘tips’ krijgen over de politieactiviteiten. De meerderheid
van de inbrekers is echter niet op de hoogte van politiepatrouilles of specifieke acties. Dit is
105

de reden waarom snelheid en efficiëntie uitermate belangrijk zijn bij het plegen van een
inbraak. Men neemt het risico: “Het zou al moeten lukken dat net in die tijd iemand
langskomt”. Cruciaal in deze fase is een goede vluchtroute zowel in het huis als op de wegen.
De voorkeur wordt gegeven aan kleine wegen en niet zozeer de hoofdwegen.
Anderzijds treffen inbrekers bepaalde voorbereidingen zodat de verdachtmakingen
geminimaliseerd worden. Enkelen nemen geen drugs mee als ze inbreken, mocht de politie
hen tegenhouden, worden ze niet aangehouden voor het bezit van verdovende middelen.
Sommigen zijn bezorgd over hun materiaal: indien het materiaal in de koffer zit, bedenken ze
een verhaal. Anderen nemen geen materiaal mee of deponeren het op voorhand in de berm
net omwille van deze verdachtmaking. Bovendien kan men door aangepaste kledij de
aanhoudingskans verkleinen: bijvoorbeeld door het dragen van een kostuum.
Gepaard gaande met de afschrikwekkende werking van politie, is er de angst die men heeft
voor politie. Bepaalde gedetineerden halen aan helemaal geen angst te hebben voor politie,
anderen vinden angst een logisch gevolg van het plegen van criminele feiten. De angst is
evenwel groter voor de betrapping door de inwoners en politie op het moment van de feiten
dan achteraf. Een angstgevoel is vaak nihil indien het minderjarigen betreffen: zij redeneren
vanuit een straffeloos karakter.
7.4.12.2. Gevangenis
Met betrekking tot de afschrikkende werking van de gevangenis, zijn er een behoorlijk aantal
gedetineerden die beseffen wat hen te wachten staat. Doorgaans zal 31, 4% ofwel rekening
houden met/ angst hebben voor of denken aan de gevangenis. Naast het gegeven dat dit bij
21, 6% niet aan bod kwam in de gesprekken, geeft de ruime meerderheid, namelijk 47,0%
aan dat zij niet aan de gevangenis denken, er geen angst voor hebben en er geen rekening
mee houden. Er is een verschil tussen de recidiverende respondenten, die al in de
gevangenis zaten en diegenen die nog nooit in de gevangenis verbleven. Voornamelijk deze
laatste zijn zich niet zozeer bewust van wat een gevangenisstraf impliceert en minimaliseren
het risico om er in terecht te komen: “Toen wist ik niet wat de gevangenis was, nu begrijp ik
het wel”.
Minderjarigen worden soms ‘gebruikt’ bij een inbraak omdat ze niet strafbaar zijn. De meeste
minderjarigen zijn zich van dit feit bewust waardoor ze geen ‘stop’gedrag vertonen.
Daarnaast is er volgens deze gedetineerden een kleine kans op betrapping. De relatie
leeftijd – afschrikwekkende werking komt sterk naar voor: indien men als jongere nog nooit in
de gevangenis zat, is men nauwelijks angstig om in de gevangenis te geraken. Als men
reeds in aanraking kwam met de gevangeniswereld vonden sommigen dit afschrikkend en
anderen helemaal niet: “Ja, ik was bang voor de gevangenis en zeker nadat ik eens gezeten
had. Dan had ik de schrik wel te pakken hoor.”
Gepaard gaande met het motief, waren er personen die helemaal niet dachten aan de
gevangenis: “Nee, je denkt alleen maar aan de dope”. De drang naar de dosis, maar
evenzeer het plegen van feiten onder invloed, zorgt dat de gedachten niet bij politionele of
justitiële instanties liggen. Anderen denken er aan en nemen het risico. Het risico op
betrapping door inwoners, door politie en met als gevolg de gevangenis is voor hen reëel.
Bepaalde respondenten waren zich bewust van het feit dat ze ooit op deze wijze zouden
eindigen. Er waren inbrekers die stelden dat ze er helemaal niet mogen aan denken, anders
levert men geen efficiënt werk: “Op het moment denk je niet echt aan de gevangenis. Er is
een zekere druk, er is de adrenaline… dus dat drijft je… als je inbreekt, denk je aan wat je
met het geld gaat doen en de leuke dingen achteraf. Je denkt niet aan de dingen die slecht
zullen gaan. Anders zou je het niet doen.”
106

7.4.12.3. Vergelijking afschrikkend effect politie- gevangenis
60,00%
50,00%
40,00%
30,00%
20,00%
10,00%
0,00%
Politie Gevangenis
Figuur 13 : Afschrikkende werking van politie en gevangenis
Afschrikking
Geen afschrikking
Missing value
In vergelijking met de gevangenis, zorgt politie voor een groter afschrikwekkend effect.
7.4.12.4. Gevoelens
7.4.12.4.1. Inleiding
Gedurende de bevraging, kwamen veelvuldig een aantal gevoelens ter sprake of werd op
bepaalde gevoelens ingegaan die ervaren worden tijdens het inbreken. De vraag die peilde
naar de ervaring van angst, stress en adrenaline bracht enige interpretatieproblemen met
zich mee. Het is vaak moeilijk te achterhalen of de geïnterviewde dezelfde betekenis aan
deze termen geeft zoals de interviewer bedoelt. Bovendien zijn de drie items overlappend:
bijvoorbeeld worden stress en angst door elkaar gebruikt. Eerst wordt ingegaan op het
beleven van een kick.
7.4.12.4.2. De kick!
Het beleven van plezier is voor sommige inbrekers het doel van de inbraak. Het ervaren van
een kick of het voelen van de adrenaline vormt evenzeer een reden om een diefstal met
braak te plegen. Er dient weliswaar een onderscheid gemaakt te worden tussen het plegen
van een inbraak voor de kick of een inbraak plegen (niet als dusdanig voor de kick) en een
kick ervaren. Deze laatsten zullen niet inbreken voor de adrenalinebeleving maar voor
andere motieven.
Er werd een duidelijke relatie met leeftijd vastgesteld: vooral jongeren plegen feiten voor de
kick. De eerste keer veroorzaakt een zekere dosis adrenaline terwijl het bij latere feiten
‘normaal’ of een ‘gewoonte’ wordt. De slaagkans is een doorslaggevende factor: als een
inbraak slaagt, stijgt het adrenalinepijl. Sommigen vinden de adrenaline noodzakelijk om een
inbraak tot een goed einde te brengen: “Waarom ik feiten pleeg? Dat had te maken met
sociale vaardigheid of zo… Het gaat erom dat je iets kunt hé. Het geeft een kick.
107

Ja, dat gevoel dat je het kunt, terwijl de bewoners binnen zitten. Een kick is het gevoel dat je
weer binnen en buiten gaat, of het nu met buit of zonder buit, zonder dat iemand je betrapt.
En zonder dat je gepakt wordt, dat is echt wel kicken”. Een bevorderende factor voor de
beleving van de kick, kan de invloed zijn van bepaalde genotsmiddelen. Ook situationele
factoren zoals een alarm dat afgaat, een politiepatrouille die voorbijrijdt, voorbijgangers,…
kunnen de kickbeleving stimuleren.
Gewapende overvallers ervaren een kick zowel tijdens als na de feiten, bijvoorbeeld als zij
geseind staan of gezocht worden. Een kickbeleving kan bovendien gerelateerd zijn aan de
planning: indien men weet dat de inwoner op vakantie is, is de beleving niet groot.
Het voelen van de adrenaline staat zeker niet bij iedereen centraal. Men vindt het zelfs
behoorlijk vreemd dat mensen dit doen voor dergelijke reden: “Voor de kick? Zeggen ze dat?
Wat is daar nu een kick aan? Racen, dat geeft een kick maar je gaat niet inbreken voor de
kick hoor. Ik breek in voor het geld.”
7.4.12.4.3. Stress
Woorden zoals adrenaline, kick, stress, angst,… worden soms in één adem uitgesproken.
Inbreken is een stressvolle onderneming, blijkt uit een aantal daderverhalen. Net omwille van
deze stress wil de dader de controle hebben over het criminele feit, dit door een goede
planning. Bepaalde situationele omstandigheden zoals de politie die patrouilleert, de
voorbijgangers, de inwoner die wakker wordt,… verhogen het stressgehalte. Een aantal
onder hen vermijden om er aan te denken. Net zoals adrenaline wordt stress door sommigen
beschouwd als ’normaal’ of een gewoonte. Men spreekt over een ‘gezonde dosis stress’ die
noodzakelijk is voor een inbraak. Iemand vergelijkt stress met een genotsmiddel: “Het is niet
echt een stress, het is een soort ‘dope’. Men is gedopeerd. Men is gedopeerd door de
adrenaline. Dus als je iets moet forceren, zal je wat meer kracht hebben. Als je moet lopen,
dan zal je wat vlugger lopen… er zijn veel factoren die tussenkomen”.
Stress is evenwel niet aanwezig bij alle daders. Het stresserende gevoel kan ook overgaan
in angst of stress kan angst impliceren.
7.4.12.4.4. Angst
De angst heeft betrekking op verschillende facetten: onder meer de angst voor de kans op
betrapping. Men vreest voor de confrontatie met de inwoner, de buren, de politie en
dergelijke meer. 33, 3% sprak niet over angst, 51% gaf toe enige vorm van angst te ervaren
bij het inbreken. De overige 15, 7% stelde helemaal niet angstig te zijn bij een diefstal. Net
zoals bij de kickervaring en de stressbeleving, zijn het de situationele factoren of vooral de
gedachte aan deze factoren, die de angst doen toenemen: “5 minuten of 10 minuten ben je
binnen, dat kan zelfs een uur zijn…. Het gaat over ‘paniekzweet’… ah zo van dat zweet, niet
normaal… Je moet zeker zijn dat ze dan niet thuiskomen hé …”. Sommigen zullen de angst
onderdrukken en enkel aan de buit denken of de inbraak zo goed mogelijk plannen om geen
angst te voelen. Het is ook best mogelijk dat het deel zal uitmaken van de inbraak: het wordt
normaal of een gewoonte.
Gepaarde gaande met de afschrikking van politionele en justitiële instanties, is de angst
groter indien men reeds veroordeeld werd voor bepaalde feiten of in de gevangenis heeft
gezeten. Ook de gevangeniservaring op zich, heeft volgens iemand zo’n destructieve
gevolgen dat men angst heeft om verder te gaan. In de gevangenis stellen enkele
gedetineerden angst te hebben voor de toekomst.
7.4.12.5. De mening ten aanzien van justitie of de gevangenisstraf
108

Opvallend is dat gedetineerden de eigen of de ander zijn straf als maatstaf gebruiken.
Gezien in de gevangenis voornamelijk wordt samengeleefd met andere gedetineerden,
vinden veelvuldige gesprekken plaats over hun feiten en hun straf. In vergelijking met de
ander zal men de eigen feiten relativeren en heeft men soms het gevoel onrecht aangedaan
te zijn.
1) “Ik heb hier toch al een paar keer gezeten maar nooit voor heel lang. Een dag, een week,
20 dagen en nu zit ik hier al weer een tijdje… Het is wel triestig als ik zie dat bepaalde
mensen, vrouwen, hun kinderen vermoorden en ik zit hier omdat ik de voorwaarden van mijn
E.T. niet naleefde, dan vraag ik mij af wat ik hier eigenlijk zit te doen. Het is toch waar…”
2) ”Soms denk ik bij mezelf dat ik beter een overval had gepleegd. Dan zou ik tenminste veel
geld verzameld hebben en kon ik daar van leven. Nu deed ik maar een aantal kleine dingen
en ik krijg een straf alsof ik een overval heb gepleegd. Dat is toch erg, potverdomme, ik zit
hier in de bak… het zal echt niet lang meer moeten duren of ik maak me van kant….”.
Een strafvergelijking met gewapende overvallers, moordenaars en voornamelijk seksueel
delinquenten vindt frequent plaats. Seksuele delinquentie wordt zeer sterk afgekeurd door de
gedetineerden: “Liever mijn leven lang inbreken, dan verkrachten…”.
Een te lange straf creëert ongenoegen bij gedetineerden. Het gebeurt zelfs dat er een
haatdragend gevoel ten aanzien van de maatschappij en justitie ontstaat. Dit gevoel creëert
frustratie en kan verantwoordelijk zijn voor het plegen van nieuwe feiten. Onder hen zijn er
een aantal gedetineerden die menen een zwaardere straf gekregen te hebben enerzijds
omwille van hun recidiverende karakter en anderzijds omdat ze een andere origine hebben.
Deze laatsten stellen dat er een duidelijk onderscheid gemaakt wordt tussen Belgen en niet-
Belgen.
Een korte gevangenisstraf wordt door recidivisten als niet effectief beschouwd. Zij beweren
dat het beter is om de eerste keer een lange periode van detentie te ondergaan. De
overbevolking werkt dit in de hand want, menen de gedetineerden, indien geen zware feiten
worden gepleegd, is de kans op een gevangenisstraf toch klein.
De algemene werking van een gevangenisstraf wordt eveneens in vraag gesteld. Iemand
haalt aan dat de gevangenis potentiële delinquenten klaarstoomt. Wat wel afschrikkend
werkt, volgens bepaalde respondenten is TBR 73 . Deze maatregel impliceert in de meeste
gevallen een jarenlange naleving van de voorwaarden wat de meerderheid niet ziet zitten. In
die zin, opteert men om tot ‘einde straf’ te zitten in plaats van vroeger vrij te komen met TBR.
Onder de geïnterviewde gedetineerden waren er een aantal die dergelijke voorwaarden niet
hadden nageleefd. Het plegen van een conditiebreuk zou dikwijls te wijten zijn aan de zeer
hoge eisen die gesteld worden; bijvoorbeeld werk zoeken, een opleiding volgen, geen
nieuwe feiten plegen, ….
Een paar gevangenen maken duidelijk dat ze wel in de gevangenis willen zitten maar geen
begeleiding wensen te volgen. De psychosociale dienst komt vanuit dit opzicht, soms zwaar
onder vuur te liggen. Ook andere diensten vormen het mikpunt van kritiek. De respondenten
stellen dat ze nauwelijks op de hoogte worden gebracht van de beslissingen die genomen
worden door de hogere instanties. Er is evenzeer onbegrip omdat nauwelijks naar een
verklaring kan worden gevraagd:
1) “Ik zit hier, ik weet niet waarom, het is een schande van de Belgische staat hoor. België
zou moeten een voorbeeld zijn voor de wereld, het zijn die zaken die de wet bepalen. Dit kan
toch niet.”
2) “Ze hebben me geïnterneerd, stom hé en ik weet eigenlijk niet waarom?”
De straffeloosheid wordt veelvuldig aangekaart door de gedetineerden: ”Ik weet niet of u op
de hoogte bent maar vooraleer ze iemand in de gevangenis opsluiten moet je 5 of 6 keer
voorbij de rechter gepasseerd zijn. Je gaat niet naar de gevangenis als je betrapt bent voor
een inbraak hoor, je gaat naar buiten. Dat is het ook natuurlijk, de straffeloosheid, je weet dat
73 Ter Beschikkingstelling van de Regering
109

als je iets doet, er toch niets kan gebeuren. Je moet alleen maar betalen… Die grote
histories: tigerkidnapping, als je zo’n dingen doet, dan weet je dat je in de gevangenis
belandt, maar anders… de eerste keer dat je in de gevangenis zit, hoelang is dat? Een jaar,
preventief en vrijgelaten… de mensen verlaten zo de gevangenis… en er is ook bijna geen
plaats, dus je vliegt er niet in”. Er is niet alleen veel onbegrip ten aanzien van het Belgische
rechtssysteem, het systeem is eveneens veel te flexibel. Enkele geïnterviewden van
allochtone afkomst stellen dat de justitiële instanties in hun land veel beter functioneren
omdat ze repressiever zijn: “Bij ons in Algerije loopt het wel anders hoor. Hier wordt je
beschuldigd van dealen en niet van gebruiken. Als je bij ons gebruikt, dan ga je één jaar naar
de gevangenis en dan kan je goed nadenken over wat je gedaan hebt. En dan kan je je
misschien stelen; maar dat dealen erger is. Maar die dealer heeft dan gewoon geen klanten
meer als de gebruikers in de gevangenis zitten hé.… Het is echt een ziekte, maar het is een
soort van onzichtbare ziekte, die je niet ziet hé.” Ook bepaalde autochtone gedetineerden
zijn van dezelfde mening: de gevangenis ‘werkt’ niet en is evenmin afschrikkend voor
potentiële delinquenten.
Of de gevangenisstraf een afschrikwekkende werking heeft of niet, de meerderheid is
overtuigd dat ze niet meer zullen terugkomen. Enkelen maken impliciet of expliciet duidelijk
dat ze opnieuw feiten plegen omdat er volgens hen geen andere oplossing is.
7.4.13. En wat na de inbraak?
7.4.13.1. Na de inbraak
Na een inbraak stelt men zo weinig mogelijk verdachte gedragingen en worden de goederen
zo vlug mogelijk verkocht. Wat met de opbrengst gebeurt, is doorgaans gerelateerd aan het
motief. Een verslaafde stapt naar de dealer en een ‘overlever’ koopt meteen eten en drinken.
Er zijn ook inbrekers die de opbrengst vieren op café. ‘Feesten’ impliceert voor de jongeren
uitgaan maar evenzeer een auto, een GSM, dure kledij of schoenen kopen. Naargelang het
motief maar ook afhankelijk van de persoon, feest de ene terwijl de ander rustig naar huis
gaat. Er zijn een aantal respondenten die overtuigd zijn dat het beter is niet te feesten gezien
men de mond mogelijks voorbijpraat. Bepaalde inbrekers verstopten hun geld zodat ze, bij
betrapping en na een eventuele gevangenisstraf, nog een beetje reserve hadden.
Problematisch aan het gestolen geld, is het (soms) bitterweinige respect dat men daarvoor
heeft: “Je gaat dan uitgeven… ik heb het al gezegd: Je respecteert het gestolen geld niet
zoveel als het geld dat je zelf verdiende.”
7.4.13.2. Afzetmarkt
Zoals reeds aangegeven zijn geld, goud en juwelen een populaire buit. Het registeren van
juwelen, door een nummer aan te brengen of aan te geven, werkt in sommige gevallen
afschrikkend, in andere gevallen niet. Vooral in het laatste geval breng men de juwelen naar
een pandjeshuis of juwelier. De juwelier blijkt echter streng gecontroleerd te worden. Hij dient
immers een kopie te hebben van alle verkopers van goud: “Nu is het al moeilijker bij een
juwelier want je moet je pasport afgeven. Ze hebben veel meer controle nu. Er staan
camera’s, ze krijgen iedere week controle en als er iemand op bezoek komt, moeten ze de
kluis openen en via alle pasporten kunnen aantonen van wie ze dat gekregen hebben”.
Echter houdt dit niet iedere koper of verkoper tegen: “Ik ken reeds 20 juweliers die goud
zonder identiteitskaart aankopen”. Het goud wordt bij deze zelfstandigen omgesmolten.
110

Het doorverkopen van goud blijkt niet moeilijk, dit is eveneens het geval voor andere
gestolen voorwerpen. Zeer frequent worden goederen geruild voor drugs: “Ik pikte scooters
in Oostende en verkocht ze in het Sas van Gent. Één scooter was 10 à 11 gram, dus ik
ruilde dat voor drugs.” Opmerkelijk is dat goederen vaak gestolen worden op aanvraag. Dit
kan variëren van het krijgen van een lijstje met wat men wil tot een particuliere vraag naar
bijvoorbeeld een Dvd-speler van Sony. Het stelen op aanvraag betekent eigenlijk dat de
goederen op voorhand verkocht zijn, wat niet alleen de zekerheid van de afzetmarkt
garandeert maar eveneens de snelheid. Belangrijk is de goederen vlug weg krijgen, het is
immers bewijsmateriaal. Indien dit niet snel gebeurt, is het mogelijk dat er een garagebox
wordt gehuurd. Het afhalen van de zaken in de garagebox gebeurt vaak door de opkoper die
meestal weet dat het gestolen goederen zijn. De verkoper vindt het doorgaans belangrijk de
opkoper te kennen. Een zekere graad van vertrouwen moet aanwezig zijn.
De bestemming van de goederen is niet altijd duidelijk, wel leek de meerderheid de gestolen
juwelen te verkopen aan de juwelier. Indien het grote hoeveelheden goud zijn, kan het
gebeuren dat ze dit verkopen in Antwerpen. Stel dat het een kleine hoeveelheid is, zal men
zich in de meeste gevallen de moeite niet getroosten om naar Antwerpen te rijden. De
hoeveelheid kan dus een grote rol spelen bij de opkoper. Dieven houden ook rekening met
de verkoopbaarheid van hun goederen. Momenteel is het stelen van een video geen
winstgevende zaak, tenzij het een merk betreft. Het is tevens moeilijk om dit dezelfde dag of
nacht van de inbraak kwijt te raken. Er wordt veel kritiek geuit op de bespottelijke prijs
waarmee goederen worden verkocht. Men beseft dat de goederen vaak duurder worden
doorverkocht dan aangekocht: “Zelf al was dat veel te weinig maar als je op dat moment
zonder drugs zit, doe je dat natuurlijk. Als je mij eigenlijk 5 pakjes voor dat kan geven maar
hij weet dat je drugs wil en zonder zit, dan zal hij ervan profiteren en je bijvoorbeeld maar
twee pakjes geven. De dealer is slim in zijn rol want … hij heeft de macht, hij heeft de drugs
in zijn handen en hij weet dat degene voor hem zonder zit, dus …”.
Het is best mogelijk dat de goederen niet direct verkocht worden na een diefstal en er een
advertentie geplaatst wordt in de krant. Ook de rommelmarkt, bepaalde bedrijven die
bijvoorbeeld Pc’s opkopen of winkels fungeren als afzetmarkt.
Of goederen worden verkocht in het buitenland of binnenland, is onduidelijk. Heel veel
respondenten antwoordden niet op deze vraag: men wil hier niet op antwoorden of men weet
niet waar de goederen heen gaan. Onder hen zijn er die duidelijk stellen dat ze niet hoeven
te weten waar de goederen gebruikt worden: “Ik kan het u niet zeggen want ik weet het niet.
Hij ging het ons eens uitleggen maar wij hebben gezegd dat we het niet moesten weten…
We willen eigenlijk niet weten wie al die dingen koopt… de mensen die dat kopen, zij kennen
ons ook niet hoor, ze kennen alleen maar hem (heler).”
Een gelijkaardig aantal keer duikt het binnen- en buitenland op als afzetmarkt. Wat betreft
het binnenland werd voornamelijk Antwerpen genoemd. Of het organisaties betreffen of
particulieren is evenmin duidelijk. Het varieert van een particulier (die men kent) die een
video nodig heeft tot pandjeshuizen en de zwarte markt. Enkelingen stelen goederen voor
eigen gebruik hoewel sommigen het gevaarlijk vinden om de goederen voor zichzelf te
houden omwille van het opsporingsgevaar.
Anderen duiden op het buitenland als afzetmarkt, voornamelijk Frankrijk, Nederland,
Duitsland en Zwitserland: “In Duitsland verdien je er veel meer aan dan hier en daar zijn ze
gek van mooie auto’s”. Het is best mogelijk dat, afhankelijk van het merk, wagen A verkocht
wordt in Frankrijk en wagen B in Duistland. Het ruilen van goederen voor drugs zou
voornamelijk in Nederland gebeuren. Het buitenlandse transport is vaak tot in de puntjes
geregeld voor diegene die de goederen vervoert: bijvoorbeeld treintickets, geld voor benzine
en tol, …. Het voorbijrijden aan de grenzen en de eventuele controle is geen groot probleem:
men neemt de binnenwegen en de kans op betrapping schat men vrij laag in. Het voordeel
111

aan de verkoop in het buitenland is de lage traceerbaarheid: “Je moet denken dat tegen als
die persoon wakker wordt en zijn auto als vermist opgeeft, is dat al een uur of twee later.
Tegen dan is die auto al lang verkocht in Frankrijk”. Het is bijna onmogelijk voor de
buitenlandse politie om te achterhalen waar de goederen vandaan komen.
Uit een gesprek met een Albanees werd besloten dat zijn thuisland als afzetmarkt fungeert:
hij stal geld om zijn familie in Albanië te voorzien van eten en drinken.
Af en toe wordt gesproken over ‘het milieu’ als afzetmarkt, waarover allerminst duidelijkheid
bestaat. Er zijn respondenten die stellen dat dit milieu klein is, waarin criminelen van diverse
‘pluimage’ (diefstal, heling, drugs, prostitutie,…) elkaar ontmoeten. Iemand stelt dat het
milieu veel veranderde in de loop der jaren en dat de Oostblokkers er momenteel de plak
zwaaien. Zowel concurrentie, het verwerven van een reputatie en het hebben van de goede
contacten zijn karakteristieken van het milieu. Dit milieu is voor bepaalde inbrekers de enige
houvast wat afscheid nemen soms zeer moeilijk maakt.
7.4.14. Het onderzoeksmateriaal
7.4.14.1. Inleiding
Gedurende het interview werd naast het bevragen van de diverse items uit de checklist,
gebruik gemaakt van onderzoeksmateriaal. De gedetineerde werd, bij het voorleggen van
vijf foto’s met prototypes van huizen, gevraagd in welk huis hij zou inbreken. Daarnaast
werden zeven situationele factoren (aanwezigheid van inwoners, buren, hond, slot,…)
voorgelegd, waarbij de geïnterviewden dienden aan te geven welke de drie meest
afschrikkende factoren zijn bij een inbraak.
7.4.14.2. Aanduiden van de foto’s
Van de 56 afgenomen interviews werden er 51 kwantitatief uitgedrukt. Van dit aantal
personen waren er 8 respondenten die geen foto wensten aan te duiden omwille van
volgende redenen: iemand die bijzonder emotioneel reageert, een cipier die de gedetineerde
te vroeg ophaalt, de onderzoeker die het gesprek vroeger afrondt omdat nauwelijks zinvolle
informatie voor dit onderzoek werd gegeven door de respondent, iemand die onder invloed is
van verdovende middelen,… Soms wou de gedetineerde geen foto’s tonen omdat hij zich
schuldig maakte aan zwaardere feiten en het interessanter vond om hierover te vertellen of
omdat hij niet in huizen wou inbreken omwille van principiële redenen.
Het aanduiden van de foto’s werd doorgaans zeer positief onthaald. Het doorbrak het
vraagantwoord stramien en was in bepaalde gevallen vrij confronterend: een aantal
gedetineerden hunkerden naar de vrijheid die hen buiten staat op te wachten. Bij de foto’s
werd gevraagd in welk huis men zou inbreken en niet zozeer in welk men inbrak/inbreekt. Dit
onderscheid maken is noodzakelijk: uit de onderzoeksresultaten blijkt dat de foto van de
pastorij voornamelijk gekozen wordt, wat niet wil zeggen dat alle pastorijen vatbaar zijn voor
een inbraak.
112

100,00%
90,00%
80,00%
70,00%
60,00%
50,00%
40,00%
30,00%
20,00%
10,00%
0,00%
pastorij half-open villa Missing
value
Figuur 14 : Aangeduide foto's
rijhuis appartement
Zoals uit de figuur af te leiden, wordt door 68, 63% de pastorij aangeduid. Dit is de meest
gekozen foto waarop het meest aantrekkelijke huis staat om in te breken, zo blijkt. Met
33,33% is de halfopen bebouwing de tweede gekozen foto, 31, 37% geeft de villa aan en 13,
73% (dit wil zeggen 7 mensen) duidt de rijwoning aan. Slechts 9, 80% stelt dat het
appartement een aantrekkelijk doelwit is om in te breken. Er wordt telkens ingegaan op de
verschillende huizen: wat hen aantrekkelijk (of niet aantrekkelijk) maakt en hoe men zou
binnengeraken.
68,63% prefereert de pastorij omwille van redenen die te maken hebben met het geïsoleerde
karakter van een huis (afgelegen van de straat), de residentiële buurt (het huis ziet er rijk uit),
het vermoeden dat het slachtoffer eerder een notaris is dan een arbeider, de oudheid van het
huis (oude ramen en deuren zijn eenvoudiger dan nieuwe ramen of deuren), de kans dat er
veel antiek aanwezig is, bepaalde tekenen van rijkdom (bijvoorbeeld een nieuw duurzaam
dak), de bebossing is goed om te vluchten, specifieke omstandigheden (zoals kleine
muurtjes, geen tralies, kleine venstertjes om eventueel uit te snijden, enkel glas,
verschillende ingangen,…). Een groot huis heeft hoogstwaarschijnlijk een alarm, wat als het
nadeel bij uitstek wordt gezien bij de pastorij.
De manier waarop men zou binnengaan, betreft ofwel langs de achterzijde, ofwel langs een
venster (gelijkvloers maar kan ook dakvenster zijn), ofwel langs de deur met de sleutel,
schroevendraaier of de koevoet. Oude materialen blijken een doorslaggevende factor te zijn
voor een behoorlijk aantal inbrekers: “En dan die pastorij, dat is makkelijk want niemand ziet
je. Kijk er zijn veel van die kleine raampjes en het zijn ook oude ramen. Daar steek je
gewoon een koevoet tussen op de plaats waar de grendel zit en je bent binnen. Ik was
natuurlijk met twee en dan steek je er wat kracht op aan het slotje bovenaan en onderaan
aan de grote ramen…”.
De halfopen bebouwing is het tweede gekozen huis waarbij het afgelegen karakter, de open
achtergrond, de afstand ten aanzien van de buren, het dakraampje, oude ramen en
deuren,… als voordelen worden gezien. Bovendien denkt men daar veel geld te vinden
(“waar je het minst verwacht, vind je het meest”). De nadelen betreffen vaak het
tegenovergestelde van wat iemand als een voordeel beschouwt: huizen staan dicht bij elkaar,
dat is een huis van oude mensen of arbeiders (daar vindt men niet veel of daar ga ik niet), er
is geen signaal van rijkdom, er valt daar hoogstwaarschijnlijk niets te rapen, er zijn buren, de
tuin is niet verzorgd of onderhouden, er zijn teveel huizen rond, de buit zal moeilijk vindbaar
113

zijn,…. Ook hier zal men op een gelijkaardige manier als bij de pastorij de toegang nemen tot
het huis.
De voordelen van de villa, volgens de respondenten, zijn dezelfde als deze opgesomd bij de
pastorij. In vergelijking met de populairste foto worden bij de villa veel meer nadelen
opgesomd: de aanwezigheid van alarmsysteem of gesofisticeerde beveiligingsapparatuur,
het te open karakter, de kans dat het geld naar de bank is gebracht, de mogelijkheid dat de
mensen alles registreren, de kans op moeilijke systemen, misschien is er alleen materiaal te
vinden en geen geld, kans op aanwezigheid van inwoners, veel risico’s, veel camera’s, er zal
iemand bewaken, een te groot huis, hoogstwaarschijnlijk een huis met een koffer en
daarvoor moet men materiaal bij hebben,…. Een paar respondenten stelden in dergelijke
villa’s niet in te breken omdat ze deze nooit tegenkwamen (bijvoorbeeld beperkt tot de
stadskern). Op eenzelfde wijze zal men binnengaan zoals bij de pastorij beschreven.
13, 73% duidt de rijwoning aan als potentieel doelwit met als voornaamste voordelen: het
oude karakter van het huis (oude deuren en ramen), de kleine kans op een alarm, de kans
dat je daar veel geld aantreft (waar je minst verwacht, vind je meest), de aanwezigheid van
een keldergat,… Wat inbrekers tegenhoudt om in te breken zijn volgende aspecten: het te
grote risico, het is de moeite niet (men vindt daar niets), het zijn mensen met een
bestaansminimum of het betreffen arbeiders of studenten, de huizen staan te dicht bij elkaar,
er is geen enkel signaal van rijkdom, het lijkt veel te moeilijk, er is te veel circulatie (buren,
stadskern), daar moet iets geforceerd of stukgeslagen worden en dat doe ik niet, het is een
gehuurd huis, het is veel werk om daar in te breken, er is geen plaats om te vluchten,… Er
werden zeer veel nadelen opgesomd bij dit huis, wat evenzeer het geval was bij het
appartement. Sommigen stellen dat men enkel daar zou inbreken mocht men vooraf
informatie hebben ingewonnen.
Slechts een aantal respondenten wensen in te breken in dergelijke appartementsblok. De
voordelen om in een appartement binnen te treden is dat waardevolle zaken hier
hoogstwaarschijnlijk vlugger blijven liggen. Het blijkt ook vrij eenvoudig te zijn om een
appartementsdeur te forceren. De nadelen zijn groter dan de voordelen en werden
opgesomd bij de rijwoning. Om binnen te geraken zou men ofwel de deur nemen, ofwel via
inklimmen het balkon van het appartement betreden.
7.4.14.3. Aanduiden van de factoren
Na de keuze van de foto, werden aan de gedetineerden 7 situationele factoren voorgelegd
en hen gevraagd om de drie meest afschrikwekkende factoren aan te duiden.
Factor 1: Er zijn bepaalde tekenen dat iemand aanwezig is in het huis
Factor 2: Er is een alarm
Factor 3: Buren kunnen het huis goed zien en gluren af en toe door het raam
Factor 4: Er staat een gebouw recht tegenover dit huis waaruit men kan kijken
Factor 5: Er zijn voorbijgangers
Factor 6: Er is een slot aan de deur of het raam
Factor 7: Er zit een hond in het huis of de tuin
114

Factor 6
Missing value
Factor 4
Factor 5
Factor 7
Factor 1
Factor 3
Factor 2
0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% 80,0% 90,0% 100,0%
Figuur 15 : Aangeduide situationele factoren
De respondenten kregen de mogelijkheid om de drie factoren aan te duiden die hen het
meest zouden tegenhouden om in een huis in te breken. Terwijl 13, 73% geen factoren
aanduidde gaf 54, 90% het alarm als meest afschrikwekkende factor op. De glurende buren,
werd door 49, 02 % aangehaald en factor 7 en factor 1 werden door 43, 14% opgesomd als
derde belemmerende factor. 23, 53% geeft factor 5 op en 15, 69% duidde factor 4 aan.
Slechts 5, 88 % geeft factor 6 als belemmerende factor op.
De factor die door 54, 90 %, de meerderheid, werd aangeduid is het alarm. Een alarm is de
belemmerende factor om niet in een huis in te breken. Dit kwam tevens spontaan tot uiting in
de loop van het gesprek 74 . Soms is het moeilijk in te schatten of er al dan niet een alarm
aanwezig is: door observatie probeert men dit te detecteren. Bij een alarm verlaat men direct
het huis of probeert men binnen te gaan. Deze laatste zijn van mening dat het alarm niet
altijd zal afgaan of gaan enkel binnen, afhankelijk van het soort alarm. Voor hen zijn er twee
opties: indien het alarm afgaat, snelt men vlug naar buiten zonder buit of men neemt de buit,
waagt het risico en gaat vervolgens snel naar buiten.
Er wordt een onderscheid gemaakt tussen een zeer gesofisticeerd alarm en een goedkoop
minder kwaliteitsvol alarm. Tevens zijn er bepaalde alarmsystemen die de inbreker
waarschuwen (bijvoorbeeld een bakje dat buiten hangt). Het feit dat men niet weet met welke
instanties het alarm een verbinding heeft, wekt eveneens een aantal zorgen.
Bijna de helft van de respondenten, namelijk 49, 02% duidt de toezichthoudende buren als
belemmerende factor aan. Buren kunnen zeer vlug handelen: politie of inwoners bellen, het
heft in eigen handen nemen…, hoewel velen beweren dat de buren vaak doen alsof hun
neus bloedt. Het tijdsaspect was bij deze factor belangrijk: er wordt immers van uitgegaan
dat de buren niet voortdurend door hun venster kijken. Het vermijden van geluid en snel
tewerk gaan, is een must. Anderen vinden dit helemaal niet beangstigend: “Die buren
kunnen natuurlijk niet 24 op 24 zitten kijken of zitten gluren”.
Er waren enkele inbrekers die zeer opvallend te werk gaan, zodat de buren niets van
argwaan krijgen net omdat het zo opvalt. Men reed met een verhuiswagen de oprit op en
meer begon het hele hebben en houden van het huis in te laden.
74 Supra
115

Indien een top drie wordt opgegeven door de respondenten, staat factor 1 frequent op de
eerste plaats. Dit heeft uiteraard te maken met de angst voor confrontatie bij een inbraak.
Een intensieve voorbereiding en tekenen van aanwezigheid (licht, geluid, wagen,…) zijn
belangrijk in het beslissingsproces van de inbreker. Ook het aanbellen of opbellen van de
slachtoffers door de dief maakt deel uit van de vermijdingsstrategie: “Ik bel op voorhand dus
dat is geen probleem.” Toch zijn er respondenten die binnen gaan als er iemand in huis is.
Het maken van geen geluid en efficiëntie zijn in dit geval een must.
Een hond, aanwezig in de tuin of het huis is volgens 43,14% angstaanjagend. Een blaffende
hond kan niet alleen bijten maar waarschuwt tevens de hele buurt van de komst van de
inbreker. Van de 43,14% zijn er een behoorlijk aantal die angst hebben voor honden, dit is
een reden om niet in te breken. Opmerkelijk is dat het soort hond bepalend is in het
keuzeproces om al dan niet in te breken: een poedel is niet zozeer problematisch in
tegenstelling tot een rottweiler, pitbull of Duitse herder. Anderen stellen dat ze goed met
honden kunnen omgaan of hebben helemaal geen angst. Men breekt in of bereidt allerhande
technieken voor om de hond af te leiden: bijvoorbeeld een stuk vlees met een slaappilletje in.
11 Inbrekers menen dat voorbijgangers een belemmerende factor vormen. Naast het
tijdsaspect 75 , zijn voorbijgangers niet constant aanwezig: men wacht tot ze weg zijn of men
neemt de achterdeur. Het individualistische karakter van de mensen komt ter sprake: “De
voorbijgangers zijn niet erg want die reageren toch niet. We kwamen er eens tegen die
hebben zelfs de politie niet opgebeld”. Hoewel enkele inbrekers dit als getuigen percipiëren,
is het mogelijk dat de voorbijgangers, afhankelijk van het tijdstip, hen niet zien als een
inbreker.
15, 69% vindt een toezichthoudend gebouw recht tegenover het huis angstaanjagend. Een
samenwerking tussen verschillende personen betekent vaak een taakverdeling: één van
deze taken betreft toezicht houden op voorbijgangers, buren, politie,… Net zoals bij de buren,
meent men dat het toezichthoudende gebouw niet de hele nacht superviseert.
De minst afschrikwekkende factor is het slot op de deur of het raam: de meerderheid stelt dit
altijd open te krijgen en indien dit niet het geval is, verplaatst men zich (verplaatsingseffect).
Enkelingen stellen dat ze slechts binnengaan indien er iets ‘openstaat’. Voor anderen is het
mogelijk dat er afhankelijk van het soort slot, wordt ingebroken of niet: “Een cilinderslot is
zeer moeilijk. Je hebt dan van die sloten die halverwege de deur hangen, een slot boven en
een slot onder, dat is echt wel moeilijk hoor… Dat geraakt niet open bij mij… Maar je kan dat
natuurlijk trainen. Je kunt verschillende sloten in huis hebben, verschillende soorten van
alarmsystemen en dan kan je gaan trainen om alles makkelijk en vlug open te krijgen.”
7.5. Algemene beschouwingen aangaande de inbraak
7.5.1. De rationele keuze : theoretisch luik
Het rationele keuzeperspectief vindt zijn wortels in de klassieke criminologie, die radicale
veranderingen eind 18 de en begin 19 de eeuw teweegbracht. Aan de basis van een
strafrechtshervorming was de idee aanwezig dat de mens een rationeel wezen is. Crimineel
gedrag is een ‘vrije’ keuze waarbij de kosten ten opzichte van de baten worden afgewogen.
Na veelvuldige reacties vanuit positivistische hoek op deze gedachte, zullen het Clarke en
Cornish 76 en Clarke en Felson 77 zijn die in de jaren 1980 – 1990 terug de rationele keuze aan
75
Supra
76
Cornish, D.B. & Clarke, R.V. (1986). The Reasoning Criminal. Rational Choice Perspectives on
Offending. New York: Springer-Verloag.
116

halen. Dit had onder meer te maken met de overtuiging van ‘Nothing works 78 ’: vanuit deze
gedachte zal men zich niet enkel meer focussen op de dader en zijn criminele motivatie
maar gaat men de gebeurtenissen bestuderen en de context waarin deze plaatsvinden. Op
het gebied van preventie besteedt men aandacht aan het effect van veranderingen in de
ruimtelijke en bouwkundige omgeving. Vanuit deze preventieve denkwijze is het niet zozeer
de dader of de maatschappij die dient te veranderen, maar betreft het de gelegenheden,
mogelijkheden waarop men bijvoorbeeld een diefstal kan plegen. ‘De gelegenheid schept de
dief’, brengt ons ertoe dat we die gelegenheden dienen te reduceren door cameratoezicht,
materialen die vandalismebestendig zijn, enzoverder….
Een tweede reden waarom er opnieuw aandacht kwam voor rationele keuzebenadering heeft
te maken met de benadering van mensen als rationeel wezen in diverse sociale (psychologie,
politicologie, sociologie,…) en economische wetenschappen. Onder meer de econoom
Becker 79 ontwierp een economisch verklaringsmodel dat hij even later ook toepaste op
misdaad en straf.
Meer en meer criminologen gingen de rationele keuzegedachte gebruiken, mits een bredere
toepassing: de ander kon een rol te spelen, er konden zich cognitieve beperkingen voordoen
bij het kiezen, enzoverder,.... Dit nieuwe gedachtegoed kende een sterke verwantschap met
alles wat te maken had/heeft met preventie en beleid. Voor een deel kwamen deze zelf tot
ontwikkeling voor beleidsdoeleinden. Dit strookt niet met het gedachtegoed van de klassieke
school, namelijk daar stond rechtsbescherming centraal en niet zozeer instrumentaliteit en
effectiviteit. Een van deze ruimere toepassingen, gelieerd met beleid, is de rationele
keuzebenadering.
De rationele keuzebenadering wordt niet zozeer gekenmerkt vanuit wat men noemt de
‘harde kern’ (doelgericht keuzegedrag) maar door de manier van verklaren: de heuristiek 80 .
Mensen zullen niet zozeer kiezen omwille van hun voorkeur maar omwille van
gedragsmogelijkheden en gedragsbeperkingen, de zogenaamde kosten en baten. Daders
verschillen in essentie niet sterk van de rest van de bevolking, hun crimineel gedrag kan niet
verklaard worden door hun persoonlijke kenmerken (zoals de psychologie aangeeft) of door
aangeleerd gedrag (zoals bepaalde sociologische theorieën beweren). Zo luidt het antwoord
op de vraag; ‘waarom er minder wordt ingebroken als de beveiliging toeneemt, het minder
aantrekkelijk is om in te breken’. Kenmerkend voor deze theorie is dat deze zeer algemeen
toepasbaar is. Het krijgt vooral empirische inhoud door de keuzesituaties nader te
specificeren waarmee de dader geconfronteerd wordt. Dit maakt dat een rationele
keuzebenadering niet zozeer leidt tot daderspecifieke theorievorming maar tot
delictspecifieke theorievorming. De invulling zal verschillen naargelang het delict.
De standaardkritiek op dergelijke rationele benadering is dat deze stoelt op een zeer
onrealistisch mensbeeld.
Een tweede ruimere toepassing, naast de rationele keuzebenadering, betreft het
afschrikkingsperspectief dat zich baseert op het feit dat mensen geen criminele handelingen
zullen stellen omwille van de gevolgen die deze kunnen teweeg brengen. Zo kunnen er
heuse consequenties worden gesteld aan bepaald gedrag door de vertegenwoordigers van
het strafrechtsapparaat. Zowel de snelheid van het straffen, de zekerheid dat men zal
gestraft worden en de zwaarte van de straf zullen een invloed hebben op de manier waarop
77 Clarke, R.V. & Felson, M. (Eds.). (1993). Routine Activity and Rational Choice. In: Advances in
Criminological Theory 5, New Brunswick: Transaction Publishers.
78 Beleidsmakers en criminologen gingen in toenemende mate twijfelen aan de effectiviteit van
traditionele interventiestrategieën.
79 Becker, G. (1968). Crime and punishment: An economic approach. Journal of Political Economy,
76, 169-217.
80 Lakatos, I. (1974). Falsification and the methodology of scientific reasearch programmes. In: I.
Lakatos & A. Musgrave (Eds.), Criticism and the Growth of Knowledge. Cambridge: Cambridge
University Press, 91-196.
117

mensen beslissen om crimineel gedrag te plegen, zo stelde Moerland 81 .Inhetbeginging
men voornamelijk het afschrikwekkende karakter van de doodstraf bestuderen. Daarna werd
conventioneel afschrikkingsonderzoek en perceptueel onderzoek verricht.
De invloed van strafrechtelijke consequenties blijkt echter niet dermate groot. Dit werd onder
meer onderzocht door Moerland 82 die een onderzoek deed naar winkeldiefstal. De ernst voor
de gevolgen die een winkeldiefstal heeft (bijvoorbeeld de betrapping en de reactie van de
nabije omgeving), blijkt de grootste reden waarom mensen geen winkeldiefstal plegen. De
strafrechtelijke gevolgen blijken een beperkte invloed te hebben in de belevingswereld van
de potentiële dader. Dit wordt eveneens geïllustreerd door volgend voorbeeld: in Amerika is
men als inbreker meer bang om ‘beschoten te worden, indien men door de inwoner betrapt
wordt’ dan men angst heeft voor de eventuele straf.
De idee van ‘Nothing works 83 ’ lag eveneens aan de basis van de ontwikkeling van de
situationele benadering en de gelegenheidstheorie. Er wordt getwijfeld aan allerhande
interventiestrategieën en men gaat de effectiviteit ervan in vraag stellen. Er wordt opnieuw
aandacht besteed aan de omgeving waarin criminele gebeurtenissen plaatsvinden. Men
vraagt zich tevens af of er een preventieve werking uitgaat van de veranderingen in de
fysieke omgeving. Jeffery 84 en Newman 85 worden, door hun werk, beschouwd als de
belangrijkste grondleggers van de situationele benadering: zij bestudeerden in hoeverre men
preventief kan werken door veranderingen aan te brengen in de omgeving.
Jeffery zal de nadruk leggen op de omgeving waarin hij stelt dat de oorzaak van criminaliteit
in de gelegenheid ertoe ligt. Jacobs 86 sprak over ‘natuurlijk toezicht’ als een middel dat
afschrikt om criminaliteit te plegen. Het natuurlijke toezicht is essentieel en een stad of
gemeente moet zoveel mogelijk gericht zijn op de creatie van dergelijk natuurlijk toezicht.
Jeffery wijst op de aanzienlijke mogelijkheden die in een stad aanwezig zijn om tot crimineel
gedrag over te gaan, net daarom dienen meer mensen op straat aanwezig te zijn. Ook de
potentiële doelwitten moeten blootgesteld worden: het verhogen van de informele sociale
controle is de boodschap. Dit leidt niet alleen tot een betere sociale omgang in de buurt maar
komt ook ten goede aan de sociale cohesie.
Newman heeft het in zijn boek ‘Defensible Space’ over het begrip ‘verdedigbare ruimte’.
Newman, hecht net zoals Jacobs, veel belang aan het toezicht. Daarnaast richt hij zich op de
architecturale veranderingen. Hij meent dat de stadsplanners de gebouwen en de
desbetreffende omgeving dienen te ontwerpen opdat er een gevoel van ‘territorialiteit wordt
opgeroepen bij bewoners en gebruikers. Newman wijst ook op het belang van het hebben
van toezicht van op de woning naar de omgeving toe. Ook wat betreft materiaalgebruik dient
men creatief te zijn, want bepaalde blokken worden soms gestigmatiseerd omwille van dit.
Het is de gelegenheidstheorie die centraal staat binnen de situationele benadering. Het zal
afhankelijk zijn van de situatie of men al dan niet de gelegenheid krijgt voor het plegen van
crimineel gedrag. De gelegenheid wordt op grote schaal aangeboden en niet zozeer de
persoonlijke kenmerken van de dader, bepalen dat de dader crimineel gedrag pleegt. Zo is
het bijzonder aannemelijk dat er in een grootwarenhuis meer wordt gestolen dan bij de
slager. Belangrijk binnen dit perspectief is dat ‘de gelegenheid’ vaak door diverse
wetenschappers anders wordt geconcipieerd.
81
Moerland, H., (1994). Diefstal, een te riskante zaak ?. Arnhem: Gouda Quint.
82
Moerland, H. (1993). Afschrikking, de bakermat van de rationele keuzebenadering in de
criminologie. Tijdschrift voor criminologie, 35, 110-126.
83
Supra
84
Jeffery, C.R. (1971). Crime Prevention through Environmental Design. Beverly Hills: Sage.
85
Newman, O. (1973). Defensible Space. Crime Prevention through Urban Design. New York:
Macmillan.
86
Jacobs, J. (1961). The Death and Life of Great American cities. New York: Vintage Books.
118

Binnen de routine activiteitentheorie gaat een specifieke aandacht naar de ‘plaats’. Deze
theorie is eerder een macro-theorie, geschreven door Felson 87 88 die aangeeft dat een
criminele gebeurtenis het gecombineerde resultaat is van de aanwezigheid van:
- een gemotiveerde dader;
- een aantrekkelijk doelwit;
- het doelwit en de dader moeten op hetzelfde moment en dezelfde plaats samen zijn;
- en de afwezigheid van een adequaat toezicht, dus afwezigheid van controlemechanismen.
Het gaat met andere woorden over een routine in situaties waarin deze vier voorwaarden
zich voordoen. Het eerder toevallige karakter, krijgt een systematisch karakter. Het gaat niet
alleen over de aanwezigheid van daders en doelwitten, het betreft een mix van daders,
doelwitten en toezicht. Naar beleid toe wordt frequent een hoger toezicht aanbevolen. Dit
toezicht dient zich te richten op risicoplaatsen en risicotijdstippen.
Felson maakte een onderscheid tussen drie controlemechanismen: hij spreekt van een
‘handler, een ‘guardian’ en een ‘place manager’. Personen zoals ouders, leerkrachten,
vrienden, werkgevers, e.d. kunnen beschouwd worden als ‘handlers’ want zij vertoeven in de
directe omgeving van de potentiële dader. Bij het uitvoeren van de dagelijkse activiteiten (=
de routine activiteiten), zoals het naar school of werk gaan, zijn deze ‘handlers’ niet altijd
aanwezig en het is net bij die afwezigheid dat de potentiële dader in de verleiding komt om
bepaalde criminele feiten te plegen.
Belangrijk aan het begrip ‘handler’ is dat het komt uit de sociale controletheorie van Hirshi. 89
Hirshi geeft aan dat er een relatie is tussen het individu en de maatschappij en net omwille
van die relatie is er een overeenstemming tussen waarden en normen. Hirshi beschrijft in zijn
‘Causes of delinquency’ (1969) de rol van de hechte relatie met anderen, bijvoorbeeld
ouders: “Delinquent acts results when an individual’s bond to society is weakend or broken”.
Met sociale controle bedoelt hij niet zozeer het uitoefenen van toezicht maar het gedrag dat
beteugeld kan worden van binnenuit door de binding die men heeft met de maatschappij.
Deze binding kan op vier manieren: attachment, commitment, involvement en belief.
Bij Felson werden deze types van bindingen gereduceerd tot één concept, namelijk ‘handle’.
Binnen dit perspectief gaat het er in essentie over dat men heel wat te verliezen heeft als
men indruist tegen het waarden- en normensysteem van individuen die je nauw aan het hart
liggen. Het is deze band die ervoor zorgt dat men geen afwijkende gedragingen stelt. Deze
‘handle’ is absoluut noodzakelijk en kan gezien worden als een vorm van informele sociale
controle. Een tweede controlemechanisme dat Felson beschrijft zijn de ‘guardians’ (de
bewakers). Bewakers ziet hij als beschermers van de potentiële doelwitten en indien deze
afwezig zijn, is er een verhoogde kans op victimisatie. Felson zal dit aan de hand van het
delict woninginbraken illustreren, meer bepaald zullen bepaalde verschuivingen in de sociale
omgeving, namelijk de familiestructuren, een invloed hebben op het risico om slachtoffer te
worden. Bijvoorbeeld éénoudergezinnen: gedurende de dag gaat men werken, men laat de
woning onbewoond achter en op die manier is er een groter risico om het slachtoffer van
woninginbraak te worden. Sampson zal dit bevestigen en beaamd dat de familiestructuur
een invloed heeft op het aantal woninginbraken gepleegd in een buurt. Het gaat in essentie
over de sociale controle die al dan niet aanwezig is ten opzichte van de daders en de
gelegenheid voor het plegen van een woninginbraak 90 .
87
Felson, M. (1987). Routine activities and crime prevention in the developing metropolis.
Criminology, 25, 911-931.
88
Felson, M. (1994). Crime and Everyday Life. Insights and Implications for Society. Tousand Oaks:
Pine Forge Press.
89
Hirschi, T. (1969). Causes of delinquency. Berkeley: University if California Press.
90
Sampson, R.J. (1987). Communities and crime. In : M.R. Gottfrederson & T. Hirschi, Positive
Criminology. Newbury Park: Sage Publications, 91-115.
119

Een laatste controlemechanisme is de aanwezigheid van ‘place managers’. Dit zijn
bijvoorbeeld conciërges, treinconducteurs, receptionisten die het gedrag regelen op
bepaalde plaatsen en die tegelijkertijd instaan voor de informele sociale controle. Bij hun
afwezigheid of onoplettendheid is er een grote kans dat criminaliteit gepleegd wordt.
Het is bijzonder merkwaardig dat er niet gesproken wordt over het publiek (de voorbijgangers
en de buurtbewoners) als controlemechanisme. Het publiek is immers verantwoordelijk voor
het natuurlijke toezicht, zo zei Jacobs. Angel zal op zijn beurt de context gaan bestuderen en
op zoek gaan naar een verband tussen criminaliteit en een bepaalde plaats. Bepaalde
plaatsen dragen in zich veel opportuniteiten om afwijkend gedrag te plegen. Indien een
plaats nauwelijks gebruikt wordt, zullen er nauwelijks afwijkende gedragingen gepleegd
worden. Het gebrek aan potentiële doelen beperkt immers het aantal opportuniteiten.
Er bestaan verschillen tussen de gelegenheidstheorie en de routine activiteitentheorie, maar
aangaande de consequenties op praktisch vlak ziet men heel wat gelijkenissen. Clarke en
Felson 91 zetten in 1998 de belangrijkste tien principes voor de preventiepraktijk op een rij:
“- De gelegenheid speelt een rol bij het veroorzaken van alle vormen van criminaliteit.
- De gelegenheden tot criminaliteit zijn zeer specifiek.
- De gelegenheden tot criminaliteit kennen concentraties in tijd en ruimte.
- De gelegenheden tot criminaliteit worden bepaald door alledaagse activiteiten.
- Een criminele gebeurtenis veroorzaakt weer de gelegenheid voor andere criminele
gebeurtenissen.
- Bepaalde producten bieden betere mogelijkheden voor criminaliteit dan andere.
- Sociale en technologische veranderingen veroorzaken nieuwe mogelijkheden voor
criminaliteit.
- Criminaliteit kan bestreden worden door gelegenheidsbeperkende maatregelen.
- Gelegenheidsbeperkende maatregelen leiden niet noodzakelijk tot een verplaatsing van het
probleem.
- Gerichte maatregelen kunnen zelfs een nog grotere criminaliteitsreductie bewerkstelligen.”
Zoals reeds aangegeven, ligt het beleidsmatige aspect in het veranderen van de omgeving.
Belangrijk is dat deze veranderingen dienen te gebeuren in de omgeving van de potentiële
dader (bijvoorbeeld door het uitoefenen van meer toezicht). Het gaat hier niet om
veranderingen die gericht zijn op persoonlijke kenmerken van de dader, bijvoorbeeld een
resocialisatieprogramma, omdat men binnen de rationele keuzebenadering geen verschil
maakt tussen de dader en de bevolking.
In het strafrechtelijke beleid worden we met twee zaken geconfronteerd: indien men
redeneert vanuit het afschrikkingsperspectief, is er een logische relatie met het opsporingsen
vervolgingsbeleid en de mate van strengheid van straffen. Met andere woorden strenge
straffen hebben een groot afschrikwekkend karakter. Empirisch onderzoek toont echter aan
dat men kan twijfelen aan het nut van een hoge straf, een hoge pakkans of een hoge straf.
Ook de situationele benadering en de gelegenheidstheorie trekken dit in twijfel: zij zoeken
oplossingen voor criminaliteitsproblemen die nog dichter aanleunen bij de belevingswereld
van de potentiële daders. Het belangrijkste verbindingspunt van de hedendaagse rationele
keuzebenaderingen is de sterk instrumentele inslag en de nauwe relatie met het
preventiebeleid. Dit in tegenstelling tot de ‘klassieke school’ die rechtsbescherming
benadrukte en niet zozeer effectiviteit of instrumentaliteit.
Binnen de partoontheorie, eveneens een rationeel-situationeel perspectief, staat de interactie
tussen daders en hun fysieke en sociale omgeving centraal en het is die interactie die de
keuze van de doelen zal beïnvloeden.
91 Supra
120

Brantingham 92 stelt in 1981 dat men in zijn dagelijkse routine activiteiten enkel op die
plaatsen komt waar men dient te zijn om deze activiteiten uit te voeren. Dit wordt de
‘awareness space’ genoemd. Gebieden buiten deze ‘awareness space’ worden zelden
bezocht en daarin zal men ook geen criminele opportuniteiten gade slaan. Men zal met
anderen woorden delicten plegen op die plaatsen waar men meest mee vertrouwd is,
suggereert Costello 93 . Onderzoek naar de mobiliteit van daders bevestigt dit; men zal zich
niet sterk verplaatsen om afwijkend gedrag te plegen. Het gaat er in essentie om dat de
afstand tussen de pleegplaats en de woonplaats bijzonder klein is. Enige nuancering is hier
zeker op zijn plaats. Hesseling 94 in 1992 en Costello in 2001 zagen dat deze afstand zich
gemiddeld tussen de twee en de vier kilometer situeerde. Er werd echter vastgesteld dat de
frequentie van het aantal misdrijven daalde, als men de woonplaats van de dader naderde.
Met andere woorden is er duidelijk sprake van een patroon: het ‘distance-decay’ patroon.
Uiteraard is het niet zo eigenaardig dat hoe dichter men komt bij de woonplaats, hoe minder
delicten de dader zal plegen: men vreest immers om herkend te worden. Costelllo gaat
verder en stelt, net zoals Eck 95 dat de leeftijd, geslacht en delicttype een variante zullen zijn
inzake mobilteit. Zo zag men dat delinquenten die betrekkelijk jong zijn, zich minder ver
zullen verplaatsen. Vrouwelijke daders zullen daarentegen grotere afstanden afleggen.
Zowel de routine-activiteitentheorie als de patroontheorie werken vanuit een benadering
waarin de mens op een rationele manier zal handelen. In essentie hebben beide
perspectieven het over situationele preventie: men zal preventief inwerken door het aantal
gelegenheden (geschikt om afwijkend gedrag te plegen) te controleren. Het grootste
probleem waar deze theorieën mee geconfronteerd worden, is dat men op een plaats ingrijpt
en de criminaliteit zich zal verplaatsen. Een verplaatsingeffect is binnen de traditionele
theorieën een logisch verband: de daders zullen immers op zoek gaan naar alternatieven als
de opportuniteiten om crimineel gedrag te plegen beperkt worden. De negatieve effecten die
deze verplaatsing teweegbrengt en het feit dat verplaatsing onvermijdelijk is (volgens
traditionele theorieën) worden door de critici van het situationeel denken gebruikt om aan te
tonen dat sociale of corrigerende preventie effectiever zou zijn dan situationele
preventiemethodieken. Ook Town 96 zal kritiek formuleren op de situationele
preventiemethodieken omdat zij de echte oorzaken van criminaliteit niet aanpakken, ze zien
ze zelfs over het hoofd. Ze besteden geen aandacht aan de interne motivatie, de bereidheid
en de wens van een individu om criminaliteit te plegen.
Barnes 97 , Gabor 98 en Repetto 99 onderscheiden verscheidene vormen van verplaatsing:
1) Ruimtelijke verplaatsing: wanneer de daders gehinderd worden in het plegen van
crimineel gedrag op een bepaalde plaats, zullen ze hun actieterrein verschuiven.
2) Temporale verplaatsing: binnen deze verplaatsingsstrategie speelt het tijdstip een
belangrijke rol. De daders zullen gelijkaardige feiten plegen en dit op dezelfde plaatsen ten
92
Brantingham, P.J. & Brantingham, P.L. (Eds .) (1981).
Sage.
Environmental criminology. Beverly Hills:
93
Costello, A. & Wiles, P. (2001). GIS and the journey to crime: an analysis of patterns in South
Yorkshire. In: A. Hirschfield & K. Bowers (Eds.), Mapping and analyzing crime data: lessons from
research and practice. London: Taylor and Francis, 27-60.
94
Hesseling, R. (1991). Dadermobiliteit, een eerste verkenning. Tijdschrift voor Criminologie, 33.
95
Eck, J.E. & Weisburd, D. (1995). Crime places in crime theory. In: J.E. Eck & D. Weisburd (Eds.)
Crime and Place, Crime Prevention studies, Volume 4. New York: Willow Tree Press.
96
Town, S. (2001). Crime displacements : the perception, problems, evidence and supporting theory.
Elektronische copie: URL: http://www.crimereduction.gov.uk/displacement.doc. {2002}
97
Barnes, G.C., (1995). Defining and optimizing displacement. In: J.E. Eck & D Weisburd (Eds.),
Crime and place: crime prevention studies, volume 4. New York: Willow Tree Press, 95-114.
98
Gabor, T. (1981). The crime displacement hypothesis: an empirical examination.
Delinquency, 390-440.
Crime and
99
Repetto, T.A. (1976). Crime Prevention and the displacement phenomenon. Crime and
Delinquency, 166-177.
121

aanzien van dezelfde doelwitten op eenzelfde manier. Alleen zullen ze toeslaan op dat uur
dat minst opvalt en er minst toezicht is.
3) Doelverschuiving: men zal zich niet zozeer verplaatsen maar van doel veranderen.
4) Tactische verplaatsing: hetzelfde doel, plaats en tijdsstip worden gebruikt mits het
hanteren van een andere strategie.
5) Verandering van het type gepleegde delicten: daders zullen een ander type van delict
plegen.
6) Een nieuwe instroom van daders: of men stopt ermee, wordt gearresteerd of verdwijnt
maar nieuwe daders verschijnen. Er is dus een constante instroom van nieuwe daders.
Het belangrijkste besluit dat men hieruit kan trekken is dat het niet zozeer gaat over een
reductie van de criminaliteit, het gaat over een verplaatsing ervan.
De routine activiteiten-theoretici menen dat verplaatsing zich wel degelijk kan voordoen,
maar deze is beperkt. Het is een samenspel tussen verschillende factoren waarbij het aantal
afwijkende gedragingen afhankelijk is van het aantal potentiële doelwitten, het aantal
potentiële daders en de mate waarin controle wordt uitgeoefend. Ook Hesseling ging dit
verplaatsingeffect verder bestuderen. Hij concludeerde dat de verplaatsing mogelijk is maar
geen onvermijdelijk gevolg is van de situationele criminaliteitspreventie.
Om de kritiek op situationele preventie enigszins te counteren, wees Clarke op de ‘diffusion
of benefits’. Dit begrip wijst op het feit dat nabijgelegen locaties mee zullen profiteren van
situationele maatregelen tegen misdaad. Er is sprake van een positieve uitstraling van
effectieve maatregelen naar omliggende gebieden. Dit kan een onverwachte daling van
criminaliteit teweegbrengen. Bernasco, Elfers en Bruinsma wijzen op het feit dat
verplaatsingsonderzoek momenteel eerder op instrumentele en pragmatische gronden
plaatsvindt. Dergelijk onderzoek wordt beschouwd als een onderdeel van effectevaluaties.
Verplaatsing is een ongewenst neveneffect van criminaliteitsbestrijding en de vraag of er zich
een ‘diffusion of benefits’ voordoet, houdt menig persoon bezig die aan effectevaluatie van
plaatsgebonden maatregelen tegen misdaad doet. Want bij effectevaluatie zal men niet
alleen de lokale hoofdeffecten willen opsporen, men zal tevens de ongewenste
neveneffecten onderzoeken. Dit om voldoende informatie te verzamelen over de middelen
die dienen ingezet te worden.
Betreffende methodologische kennis en inzicht over hoe ruimtelijke effecten van
plaatsgebonden interventies moeten gemeten worden, is er voldoende consensus. Dit is
eveneens het geval voor de ongewenste effecten zoals verplaatsing of ‘diffusion of benefits’.
In de praktijk blijkt echter dat deze kennis, om allerlei redenen, onvoldoende wordt
toegepast 100 .
7.5.2. De rationele keuze : empirisch luik
Het zou incorrect zijn mochten we ontkennen dat de rationele keuze niet aanwezig is in de
daderverhalen. De kosten worden bij het plegen van een inbraak zelfs zeer frequent ten
opzichte van de baten afgewogen, bijvoorbeeld: “Bij oude mensen breek ik niet in, die
hebben toch geen geld in huis”; “Ik gebruik geen geweld want anders krijg ik een zwaardere
straf”; “Inbreken brengt niet veel op dus opteer ik voor gewapende overvallen”,….
Het maken van keuzes gebeurt frequent in functie van de gedragsmogelijkheden en
gedragsbeperkingen. Toch dienen we ons te hoeden voor het feit dat de rationele keuze
alleen een rol zou spelen. We kunnen gerust de ‘homo economicus’ en de vrije wil in twijfel
trekken: mensen kiezen immers niet altijd, het is reëel dat mensen de mogelijkheid niet
hebben om te kiezen. De kans dat ze geleid worden door biologische, psychologische of
sociaal bepaalde gedragingen is groot. Indien men dit laatste in beschouwing neemt, wordt
100 Bernasco, W., Elfers, H & Bruinsma, G. (2006). De methodologie van onderzoek naar ruimtelijke
neveneffecten van plaatsgebonden maatregelen tegen criminaliteit. Panopticon, 27, 31-45.
122

gezocht naar een hervorming van de dader of een verandering van de maatschappelijke
structuren.
Eén van de situationele theorieën is het afschrikkingsperspectief. In dit onderzoek
stelden we vast dat het afschrikkende effect van de politie hoger blijkt te zijn dan dit van de
gevangenis. Dit is echter niet generaliseerbaar gezien slechts een beperkt aantal inbrekers
meewerkten aan dit onderzoek. Bovendien gaven niet alle respondenten een antwoord op
deze vraag. Opmerkelijk was dat het afschrikwekkende effect in de hand wordt gewerkt
indien men meermaals met politie of justitie in aanraking kwam.
Het theoretische luik beschreef de kleinschalige invloed van de strafrechtelijke
consequenties, dat deels bevestigd wordt in dit kwalitatieve onderzoek. In de
belevingswereld van de potentiële dader is er een beperkte invloed van de strafrechtelijke
gevolgen. Dit wil zeggen dat niet iedere respondent stelde angst te hebben of te denken aan
de politie. Indien er gesproken werd over de aanwezigheid van angst, had men vooral angst
om betrapt te worden, net zoals het Amerikaanse onderzoek illustreerde. De angst om
iemand (inwoner maar kan evenzeer politie zijn) tegen het lijf te lopen, is dus veel groter dan
de angst die men heeft om naar de gevangenis te moeten.
De gelegenheidstheorie, die stelt dat de gelegenheden op grote schaal worden
aangeboden en het niet zozeer de persoonlijke kenmerken zijn die bepalen dat de dader
crimineel gedrag pleegt, komt hier op de helling te staan. In voorliggend onderzoek kwam
duidelijk naar voor dat de persoonlijke motivatie iemand drijft tot criminaliteit en in mindere
mate de gelegenheid. Op de vraag waarom men crimineel gedrag pleegt, werden
antwoorden gegeven die te maken hebben met zeer persoonlijke beweegredenen, zoals
verslaving, overlevingsdrang, enz…. Nauwelijks werd het antwoord gegeven dat de
aantrekkelijke situatie aan de basis lag van de beslissing. Het kan weliswaar een
medebepalende of doorslaggevende factor zijn. Indien er een gemotiveerde dader is, zal
deze hoogstwaarschijnlijk alerter zijn voor bepaalde aantrekkelijke situaties.
Het is dus niet zozeer de situatie die de gelegenheid schept voor het plegen van afwijkend
gedrag maar de persoonlijke drijfveer of het motief is bepalend in het delinquent proces.
In de routine-activiteitentheorie maakt Felson een onderscheid tussen drie
controlemechanismen: de ‘handler’, de ‘guardian’ en de ‘place managers’.
De handler is de informele controleur die in de directe omgeving van de gedetineerden
vertoefd. In hoeverre deze personen een invloed uitoefenen opdat geen crimineel gedrag
wordt gepleegd, is niet af te leiden uit dit onderzoek. Ook inzicht krijgen op basis van de
onderzoeksresultaten in de ‘bonds’, zoals Hirschi omschreef, is moeilijk. Wel vertelt de
meerderheid dat ze op het moment van de feiten vaak een slecht of geen contact hadden
met de familieleden. De contacten met de naasten na de feiten en terwijl men in de
gevangenis zit, lopen doorgaans beter dan voorheen.
Over het tweede, de guardians, en het derde, de place managers, controlemechanisme
kunnen evenmin allesomvattende uitspraken geformuleerd worden. Toch staat vast dat
inbrekers rekening houden met de aanwezigheid van anderen zoals de buren. Dit kwam naar
voor bij het aanduiden van een aantal situationele factoren (cfr. onderzoeksmateriaal) in het
interview. De turende buren waren daarbij de tweede meest aangeduide afschrikkende
situationele factor. Ook een gebouw recht tegenover de potentiële target of voorbijgangers
kunnen een afschrikkend effect veroorzaken. Daarnaast blijkt het geïsoleerde karakter van
een huis (geen controle) een bevorderende factor in het beslissingsproces om een inbraak te
plegen.
Het is aanbevelenswaardig om op een meer diepgaande manier onderzoek te verrichten
naar de relatie gedetineerde-omgeving, zijn sociale netwerk en de ‘bonds’ zoals Hirschi
omschreef, te bestuderen. Welke invloed een omgeving uitoefent op het criminele gedrag?,
is een suggestie voor verder wetenschappelijk onderzoek.
123

Clarke en Felson zetten in 1998 een aantal belangrijke principes op een rij
aangaande de preventiepraktijk. Het is opmerkelijk dat de gelegenheid een vaag en moeilijk
te toetsen begrip is. Clarke en Felson interpreteren dit zeer situationeel-gericht: indien er
gesproken wordt over veranderingen in de omgeving van de potentiële dader, betreffen dit
omgevingsveranderingen en niet de veranderingen die gericht zijn op de potentiële dader.
Enkele van deze opgesomde principes worden teruggekoppeld aan onze
onderzoeksresultaten. De bevindingen van voorliggend onderzoek kunnen enkel iets zeggen
over het delict woninginbraken: er kunnen geen uitspraken geformuleerd worden over
andere delicten.
1) “De gelegenheid speelt een rol bij het veroorzaken van alle vormen van criminaliteit.”
Bij het delict woninginbraken wordt beaamd dat de gelegenheid een rol speelt. De
opportuniteit kan een bepalende factor zijn in het beslissingsproces, toch moeten we ons
bewust zijn dat achter een aantrekkelijke opportuniteit een drijfveer aan de zijde van de
dader schuilgaat. De dief creëert eigenlijk (om allerhande persoonlijke redenen) de
gelegenheid: het is dus in minder mate de gelegenheid die de dief creëert. Doordat men
gemotiveerd is, zal men een zekere bewustheid en alertheid aan de dag leggen voor
aantrekkelijke situaties. Een gemotiveerde dader is essentieel om tot een criminele situatie te
komen.
4) “De gelegenheden tot criminaliteit kennen concentraties in tijd en ruimte.”
Uit de onderzoeksresultaten blijkt dat het favoritisme voor welbepaalde tijdstippen, namelijk
nacht en overdag, te maken heeft met de aanwezigheid van de inwoners. Sommigen
prefereren overdag in te breken omdat iedereen gaan werken is. Anderen verkiezen de
nacht omdat op dat moment de mensen niet waakzaam zouden zijn. Naast het feit dat het
persoonlijke motief de gelegenheid mee helpt creëren, is de aanwezigheid van personen van
doorslaggevend belang bij een inbraak. Op het aspect ruimte wordt dadelijk ingegaan.
5) “Een criminele gebeurtenis veroorzaakt weer de gelegenheid voor andere criminele
gebeurtenissen.”
De eerste inbraak wordt doorgaans gepleegd in de minderjarigheid, blijkt uit de gesprekken.
Na het doorlopen van een miniem leerproces op de straat of in de Universiteit van de
criminaliteit, waarbij de ervaring centraal staat, is het mogelijk dat men na verloop van tijd op
een veel efficiëntere en doordachte manier kan inbreken.
Onder de bevraagde populatie waren er inbrekers die opteerden voor zwaardere feiten
(zogenaamde ex-inbrekers). Bij deze ex-inbrekers deed zich vaak een escalatie-effect voor:
men begon met een inbraak en eindigde met een gewapende overval. De reden waarom
men een zwaarder feit verkiest, heeft meestal te maken met de geringe buit (“een inbraak
brengt nauwelijks iets op”). Waarom dit niets meer opbrengt, heeft op zijn beurt te maken
met de toenemende preventiemaatregelen. Deze toename zorgt ervoor dat inbrekers hun
toevlucht nemen in andere feiten. De ene criminele gebeurtenis creëert dus de gelegenheid,
mits een gemotiveerde dader, voor de andere.
Dit principe kan ook teruggekoppeld worden aan het feit dat eenmaal men een inbraak
pleegt en beseft hoe eenvoudig en snel men geld op deze wijze te pakken krijgt, men in de
verleiding komt om het nogmaals te doen. “L’argent rapide et facile” van de inbraak
veroorzaakt als het ware een nieuwe motivatie om een inbraak te plegen. De geringe
moeilijkheidsgraad heeft te maken met het beperkte treffen van beveiligingsmaatregelen en
het onaangepaste gedrag van de burgers.
6) “Bepaalde producten bieden betere mogelijkheden voor criminaliteit dan andere.”
Dit principe wordt bevestigd. Bij een woninginbraak zijn het voornamelijk specifieke
producten zoals geld, goud en juwelen die een grotere kans hebben om gestolen te worden
in vergelijking met andere materiële goederen.
124

7) “Sociale en technische veranderingen veroorzaken nieuwe mogelijkheden voor
criminaliteit.”
Het feit dat mensen meer beveiligingsmaatregelen treffen en meer op hun hoede zijn (over
de potentiële kans dat men slachtoffer kan worden), zal de dief dwingen om gewelddadiger
te werk te gaan of om op een creatievere manier in te breken.
Het escalatie-effect komt ook hier ter sprake. Enkelen stelden dat hoe meer beveiliging er is,
hoe hoger de kans op geweld. Ook nieuwe soorten van delicten ontstaan door de
veranderingen, bijvoorbeeld tigerkidnapping.
8) “Criminaliteit kan bestreden worden door gelegenheidsbeperkende maatregelen.”
Deze stelling wordt allesbehalve onderschreven en is wellicht de teneur van voorliggend
onderzoek. Vanuit een dominant situationeel perspectief is men overtuigd dat
gelegenheidsbeperkende maatregelen een oplossing zijn voor de criminaliteit. Een behoorlijk
aantal negatieve consequenties worden vastgesteld aangaande dit situatie reducerend
gedachtegoed. Hier wordt in de kritische beschouwingen 101 uitvoerig op ingegaan.
9) “Gelegenheidsbeperkende maatregelen leiden niet noodzakelijk tot een verplaatsing van
het probleem.”
In de daderbevraging werd duidelijk aangegeven dat als men er niet in slaagt om in het ene
huis in te breken, men een ander huis neemt. Hoewel het zelden voorkomt dat men niet
binnenraakt in een huis, zijn de frequentst aangegeven redenen om zich te verplaatsen: de
aanwezigheid of de moeilijk te overbruggen preventiemaatregelen. Er vindt een ruimtelijk
verplaatsingseffect plaats op het individuele niveau. Het treffen van gelegenheidsbeperkende
maatregelen, wat momenteel vooral gedaan wordt, leidt doorgaans tot een verplaatsing op
het individuele niveau.
Het distance decay patroon dat stelt dat er een verband is tussen de woonplaats en
pleegplaats wordt in beperkte mate geconfirmeerd: namelijk breekt bijna 50% dichter dan 30
kilometer van de eigen woonplaats in. Ongeveer 30% breekt zowel dicht als ver in, terwijl
slechts 14% prefereert ver in te breken. Het kwam zelden aan bod dat de inbreker bij de
buurman stal, dus de vaststelling dat de dief niet te dicht bij de eigen woonplaats inbreekt,
wordt bevestigd. Hoewel een meerderheid aangeeft relatief dicht in te breken, betreffen dit
uitspraken op het individuele niveau van een beperkt aantal daders die niet te veralgemenen
zijn.
Doorslaggevende factoren in dit beslissingsproces zijn het vervoermiddel, de leeftijd, de
gemakzucht, de verkregen ‘tips’ en het feit dat de buurt gekend is. Het vervoermiddel is
doorgaans een auto, een fiets of men gaat te voet naar het plaats van het delict. Het
transportmiddel houdt nauw verband met de leeftijd. Hetgeen aangehaald werd in het
theoretische luik wordt bevestigd in dit onderzoek: jongeren zullen zich minder verplaatsen
dan ouderen. Een gekende buurt en de beperkte moeilijkheidsgraad om zich niet te ver te
verplaatsen zijn andere factoren die van doorslaggevend belang zijn. Redenen om af te
wijken van het patroon zijn de hogere moeilijkheidsgraad (vergt meer voorbereiding) en het
verwerven van allerhande ‘tips’.
Zowel de routine-activiteitentheorie als de patroontheorie redeneren vanuit een rationele
keuzebenadering en zullen preventief inwerken door het aantal gelegenheden te controleren.
Het grootste probleem waarmee deze theorieën geconfronteerd worden is dat zij ingrijpen op
de plaats en dat de criminaliteit zich zal verplaatsen. Naast het ruimtelijke verplaatsingeffect
op het individuele niveau, doet zich bij een behoorlijk aandeel van de bevraagde
onderzoekspopulatie een verandering voor in het type van delict. Er kan opnieuw verwezen
worden naar het escalatie-effect: men pleegt een ander type van criminaliteit, bijvoorbeeld
een gewapende overval, omwille van de schrale opbrengst van een inbraak. Het besluit van
101 Infra
125

Barnes, Gabor en Repetto dat de criminaliteit niet gereduceerd wordt maar zich zal
verplaatsen, kan enigszins kracht bijgezet worden door onze onderzoeksresultaten.
Concluderend stelt men vast dat de gelegenheid belangrijk is, maar men niet alleen op de
gelegenheden mag inwerken indien men aan preventie doet. De situationele theorieën
pakken de echte oorzaken van criminaliteit niet aan en zien ze zelfs over het hoofd, beweren
critici. Ze besteden geen aandacht aan de interne motivatie, de bereidheid en de wens van
een individu om criminaliteit te plegen.
Niet alleen technische veranderingen of het verhogen van formele en informele controle (cfr.
Felson) zullen preventief werken, tevens moet er aan sociale preventie gedaan worden. De
nadruk ligt momenteel te veel op de situatie, een verplaatsingseffect van criminaliteit is hier
een nefast gevolg van. Er dient meer aandacht te komen voor de dader, dit is op zijn minst
even interessant, zelfs interessanter.
126

8. Inconsistente onderzoeksbevindingen
In de loop van de gesprekken, werden enkele inconsistenties vastgesteld waar kort even
wordt op ingegaan. Vooreerst zijn er personen die hun betrokkenheid bij een inbraak ten
stelligste ontkennen, echter in de loop van het gesprek werden antwoorden gegeven waarbij
de betrokkene duidelijk aantoonde reeds ingebroken te hebben. De antwoorden, gegeven in
het begin van het gesprek, zullen vaak afwijken van deze later in het gesprek. Dit kan enkele
vertekende onderzoeksresultaten veroorzaken.
Een tweede inconsistentie, tevens één van de meest duidelijke, was de mening over het
plegen van geweld. Zoals aangegeven wijzen de onderzoeksbevindingen op een absoluut
vermijden van het gebruik van geweld of bedreiging. Toch werden veel geïnterviewden
veroordeeld voor het gebruik van geweld of bedreiging. In die zin werd ervoor geopteerd om
de intentie van de dader kwantitatief uit te drukken.
Een derde gegeven is de afschrikking ten aanzien van politie en justitie. Het is mogelijk dat
men stelt dat politie of justitie niet afschrikkend is indien er expliciet naar gevraagd werd.
Toch gaven dezelfde personen vaak aan dat ze angst hadden om betrapt te worden, dit door
bewoners of politie. Eenzelfde vaststelling werd gedaan bij het alarm: in de loop van het
gesprek stellen sommigen dat een alarm niet afschrikwekkend werkt, echter wat later duiden
deze personen dit aan als één van de zeven afschrikwekkende factoren. Dit kan op een
tegenstrijdigheid wijzen, dit hoeft echter niet noodzakelijk zo te zijn. Zeven factoren worden
immers opgegeven en er werd gevraagd welke de meest afschrikwekkende zijn. Het is
vanuit dit opzicht mogelijk dat geen enkele factor een beangstigend gevoel veroorzaakt,
maar indien er één moet aangeduid worden, dit het alarm is.
Een vierde opmerking heeft betrekking op het onderzoeksmateriaal. Het vragen naar ‘welk
huis men zou nemen om in te breken’ moet onderscheiden worden van het huis dat de
inbreker nam in het verleden. Zowel bepaalde omstandigheden, de eigen situatie en de
perceptie of mening ten aanzien van het slachtoffer en andere factoren zijn doorslaggevend
in dit beslissingsproces, zoals blijkt uit de onderzoeksbevindingen. Op het moment van het
interview zijn dergelijke omstandigheden niet of minder aanwezig zijn.
9. Terugkoppeling van kwantitatief naar kwalitatief luik
Eigen aan de kwalitatieve informatieverzameling is dat men veel meer informatie verzamelt
in vergelijking met een statistische benadering. Doorheen de kwalitatieve
informatieverzameling krijgt men bovendien een beter inzicht in de beweegredenen van
bepaalde criminaliteitsfenomenen, terwijl dit nauwelijks het geval is in een statistische
benadering.
Gezien dit onderzoek zowel een kwantitatief als kwalitatief luik kende, wordt een
terugkoppeling gemaakt. Bij de data-analyse kwam naar voor dat inbreken een mannelijke
aangelegenheid is. Ook in het kwalitatieve luik is de meerderheid van de geïnterviewden
mannelijk. Opvallend bij het beperkte aantal vrouwen die werden geïnterviewd, is dat zij er
een enigszins andere methode op na hielden of dat zij medeplichtig waren. Te weinig
vrouwen werden bevraagd om hier afdoende uitspraken over te formuleren.
Aangaande nationaliteit vinden we terug dat voornamelijk Belgen inbraken plegen. Zij
maakten, met een behoorlijk aantal, deel uit van het empirisch onderzoek. Behalve de
Braziliaanse respondent, zijn de ander geïnterviewde nationaliteiten tevens diegenen die het
meest voorkomen in tweede, derde en vierde volgorde in het kwantitatieve luik.
127

De kwalificatie van types woninginbraken uit de analyse van de data ‘woninginbraak’ van
2003-2004, duidde enerzijds op ‘braak’ als meest voorkomende verzwarende omstandigheid
en anderzijds op een kleinschalig gebruik van geweld of bedreigingen. Zeker de eerste
bevinding bevestigt het kwalitatieve gedeelte; slechts weinig personen maken gebruik van
inklimming of valse sleutels. Het binnenbreken door middel van braak komt duidelijk naar
voor. Bijkomend meent de meerderheid dat geweld en bedreiging moet vermeden worden
(intentie), maar is echter niet altijd zo in realiteit.
Wat betreft modus operandi is de deur of de poort de meest gebruikte toegang en in tweede
instantie het raam. Uit het kwalitatieve luik blijkt dat zowel de deur als raam het frequentst
worden gebruikt als toegang. Het is echter moeilijker een gelijkaardige volgorde, zoals in het
kwantitatieve luik, te hanteren bij de daderbevraging. Van de overige bevindingen
betreffende modus operandi kunnen evenmin eensluidende uitspraken geformuleerd worden.
128

10. Conclusie en aanbevelingen: Wat leert een daderbevraging ons voor preventie?
10.1. Inleidende beschouwingen
Beleidsvoorbereidende en – evaluerende plannen zijn sterk gebaseerd op statistische
informatie. Geregistreerde cijfers over woninginbraken schetsen echter een ontoereikend
beeld over het fenomeen als dusdanig. De lage meldingsbereidheid van de bevolking is hier
onder meer voor verantwoordelijk.
De resultaten van de Veiligheidsmonitor 2006 wijzen op een meldingspercentage van
inbraak in woning met diefstal van 82%. Melding leidt echter niet noodzakelijk tot een
ondertekening van het PV (cfr. aangifte) 102 : 74,1% van de voltooide inbraken in een woning
wordt aangegeven. De pogingen tot inbraak, zonder diefstal, worden veel minder gemeld
(46,4%) en aangegeven (29,0%). Niet alle aangiften leiden tot een opheldering van het
misdrijf. Dit impliceert onder meer dat men weinig weet over de gemiddelde dader: men heeft
een beperkt zicht op de gekende populatie van inbrekers.
Naast de lage meldingsbereidheid werken het beleid van bepaalde instanties zoals
verzekeringsmaatschappijen, de (soms) niet-uniforme registratie van politie, veranderingen
in het federale en lokale veiligheidsbeleid (bijvoorbeeld met woninginbraak als prioriteit in de
politieaanpak, zal er meer geregistreerd worden), veranderingen in nomenclatuur
(bijvoorbeeld nieuwe omschrijvingen van criminaliteitsfenomenen,…),… het ontoereikende
beeld van woninginbraken in de hand. Het is belangrijk om dergelijke lacunes op te vullen
door het stimuleren van een hogere bereidheid tot melding, door het organiseren van victim
surveys of self reports,…
Naast het aantal onbekende daders (= dark number), worden veel feiten geseponeerd, ook
al werden ze geregistreerd bij politie. Een behoorlijk aandeel van de geregistreerde
criminaliteit doorloopt de strafrechtelijke keten niet of niet helemaal. Bovendien maken
recidivisten meer kans om deze keten te doorlopen dan anderen. De kans dat zij in de
gevangenis terecht komen, is reëler in vergelijking met deze van de occasionele delinquent.
De onderzochte populatie in voorliggend project bevestigt dit. Het gerechtelijke verleden van
de respondenten beperkt zich niet tot één veroordeling. Omwille van de hoge recidivegraad,
kunnen we in dit daderonderzoek nauwelijks iets zeggen over de occasionele inbreker of de
frequenterende inbreker die nooit gevat werd.
Bij de interpretatie van voorliggende resultaten speelt bovendien het tijdsaspect een rol. De
hoge recidivegraad van de geïnterviewden creëerde doorgaans een langere periode van
detentie. Dit impliceert dat de inbrekers, en dus ook wij, niet op de hoogte zijn van welke
technieken er momenteel gehanteerd worden in het inbrekersmilieu.
Daarnaast waren de geïnterviewden vaak carrièrecriminelen die de laatste jaren opteerden
voor het plegen van zwaardere feiten (cfr. gewapende overvallen) omwille van de geringe
opbrengst van een inbraak 103 . Gezien de aanzienlijke tijdspanne tussen het gesprek en de
laatst gepleegde inbraken (soms in een ver verleden bij carrièrecriminelen), kan dit het
formuleren van actuele preventieaanbevelingen bemoeilijken.
Het dark number, het hoge aantal sepots en het feit dat voornamelijk recidiverende daders in
de gevangenis terecht komen, zijn een belangrijk gegeven bij de studie van het fenomeen
‘diefstal’, en woninginbraak in het bijzonder. Niettemin blijft diefstal één van de meest
102 Veiligheidsmonitor 2004 : Analyse van de federale enquête, Federale Politie, Algemene Directie
Operationele Ondersteuning, Dienst van de Nationale Gegevensbank, Dienst beleidsgegevens,
http://www.polfed-fedpol.be/pub/veiligheidsMonitor/2006/reports/grote_tendensen_vm2006.pdf
(23/01/2007)
103 Infra
129

geregistreerde inbreukcategorieën bij de politie en is het absoluut noodzakelijk
preventieaanbevelingen te formuleren, alsook maatregelen te implementeren.
Bovendien en niettegenstaande verschillende initiatieven werden genomen met betrekking
tot de preventie van woningdiefstal, blijft de vraag naar toenemende preventieprojecten en –
maatregelen groot. Binnen dit kader was het interessant een onderzoek op te starten waarin
de daders van een woninginbraak werden bevraagd, met als doel inzicht te krijgen in de
actuele diefstalpraktijk teneinde het huidige preventiebeleid hier aan te toetsen en eventueel
aan te passen. De belangrijkste bevindingen aangaande de preventiepraktijk en het beleid
worden beschreven. Er wordt ook aandacht besteed aan de vraag wat een daderbevraging
oplevert voor preventie.
10.2. De inbreker
De eerste onderzoeksvraag betrof de beweegreden voor het plegen van crimineel gedrag.
De meerderheid van de respondenten vindt het vanzelfsprekend dat er gestolen wordt voor
financiële doeleinden. Geld kan een middel op zich zijn, het fungeert echter ook als middel
om een ander doel te verwerven. Dit soort van verwervingscriminaliteit vindt men
voornamelijk terug bij personen die kampen met een vorm van verslaving. Indien een
verslaafde een inbraak pleegt, is het reëel dat een dwangmatige en onweerstaanbare drang
naar genotsmiddelen de verslaafde drijft tot het plegen van een inbraak.
Bij de geïnterviewden zijn er enkelen die feiten pleegden onder invloed van drugs.
Voornamelijk bij alcohol zien we dat dit frequent het geval is. Ook worden inbraken gepleegd
om voorliggend genotsmiddel te bekostigen. Een vijftal personen kaarten hun gokverslaving
aan. Als laatste wordt gewezen op het afhankelijke effect dat geld kan teweeg brengen:
centen zijn ‘verslavend’ waardoor men er telkens opnieuw moet hebben.
De onweerstaanbare verslavingsdrang drijft personen tot het plegen van een inbraak. Dit
brengt niet alleen op korte of lange termijn structurele problemen (baan, huisvesting,
gezondheid) teweeg, evenzeer sociale moeilijkheden (relaties). Opmerkelijk is dat veel van
de bevraagde inbrekers hun verslavingsproblematiek erkennen en sommigen zijn zich
terdege bewust van het risico op herval. Gezien dit risico, is een efficiënte en effectieve
sociale en structurele begeleiding van fundamenteel belang.
Geld is in de meeste gevallen een middel op zich, waarbij in mindere mate sprake is van
hoger vermelde afhankelijke en verslavende relatie. Stelen om te ‘overleven’, ‘leven’ en
‘luxueus te leven’ zijn de drijfveren die daarbij aan bod komen. Indien er gestolen wordt uit
‘overlevingsdrang’, is dit ter financiering van de levensnoodzakelijke middelen (zoals eten en
drinken). Bij de beweegreden ‘leven’ is er doorgaans een inkomen maar men vindt dit niet
voldoende. Onder ‘luxueus leven’ wordt het maken van een snoepreisje of de aankoop van
een luxueuze wagen begrepen. Hoewel ‘overleven, leven en luxueus leven’ weliswaar
opgegeven worden als reden, blijft de vraag wat de onderliggende oorzaak is van deze
situatie.
De oorzaak van alle ‘onheil’ blijkt vaak het problematische verleden te zijn. Het verleden
wordt door de gedetineerden frequent aangehaald als een alibi om hun gedrag aannemelijk
te maken. Een problematisch verleden impliceert vaak een conflictueus verleden met ouders,
kinderen, partners, vrienden, een problematiek van verslaving (bij zichzelf of naasten),
mishandeling, afwezigheid van een sociaal vangnet, werkloosheid, illegaliteit,
gezondheidsproblemen, (frequenterende) aanrakingen met politionele en justitiële
instanties,… Het gevolg van deze conflicten bracht bij bepaalde respondenten een
bewegingsstroom van instelling naar instelling teweeg wat opnieuw een broeihaard vormde
van problematische kwesties. Het idee van de vicieuze cirkel kwam hier sterk naar voor.
130

De jeugdige leeftijd is een ander motief, of beter ‘alibi’ dat wordt aangekaart: “Ik brak zeer
jong in en besefte niet wat dat was”. Het afwezige morele normbesef, het onschuldige
karakter van een minderjarige en het puberale gedrag (‘kwajongenstreek’) worden als alibi
gebruikt om zijn gedrag te verantwoorden. Iets gelijkaardigs doet zich voor met de drijfveer
‘anderen’: “Het zijn de anderen die me bewegen tot het plegen van een inbraak”. Er wordt
ingebroken voor de anderen of door de anderen (cfr. groepsdruk). De verantwoordelijkheid
komt op deze wijze niet meer bij zichzelf te liggen maar bij een vriend of een naaste.
Beweegredenen die in mindere mate aan bod kwamen zijn de beleving van plezier, de
kickervaring, de verveling en het signaleren van een problematische relatie door middel van
een noodkreet.
Het is opmerkelijk dat de diverse push-factoren met elkaar verbonden zijn en er bovendien
een causaal verband is tussen de drijfveren onderling: het ene kan gevolg zijn van het
andere en vice versa.
De gedetineerden verantwoorden voortdurend hun delinquent gedrag: zij geven redelijke
verklaringen voor hun veroordeelde feiten. Hun gedrag wordt gerationaliseerd. Daarenboven,
en tevens bijzonder opmerkelijk, is dat zij het heersende waarden- en normenkader uit de
samenleving hanteren. De respondenten plaatsen zich in dit waarden- en normenkader en
hanteren dit als dominant discours. Er werd in dit onderzoek gesproken over een
deontologische inbrekerscode. Tot de code behoren onder meer de principes dat niemand
mag aanwezig zijn in het huis als men inbreekt zodat men geen geweld hoeft te gebruiken
en het feit dat men beter geen schade aanricht.
Hun deontologie komt meest tot uiting wanneer gesproken wordt over slachtoffers. Meer
bepaald wenst men niet in te breken bij familie, kennis of vrienden. Bedrijfs- en
winkelinbrekers prefereren te stelen bij bedrijven of winkels in plaats van huizen omdat men
op die manier geen slachtoffers persoonlijk meent te treffen. “Indien men in een huis
inbreekt, raak je mensen persoonlijk terwijl bij een bedrijfs- of winkeldiefstal men de
verzekeringen treft”. Dit wordt door de dader als ‘minder erg’ gepercipieerd. Daarnaast zal
men als inbreker liever in een rijke of residentiële buurt inbreken omdat deze mensen “er
toch genoeg hebben” of “ze wel tegen een stootje kunnen”. Uiteraard zal de gepercipieerde
kans op een grote buit in deze buurten ook van doorslaggevend belang zijn. Opmerkelijk is
het identificatieproces dat zich voordoet tussen de gedetineerde-inbreker en de arbeider of
de werkloze: de respondenten breken liever niet in bij ‘lotgenoten’ of bij mensen die in
hetzelfde schuitje zitten als zij. Ook de bejaarden zijn geen aantrekkelijke categorie omdat
enerzijds het risico op een blijvende invaliditeit of een ander lichamelijk gebrek groter is, en
anderzijds doet men dit niet uit medelijden. Bovendien gaan de inbrekers er van uit dat bij
deze laatste categorieën hoogstwaarschijnlijk niet veel te rapen valt.
Een volgende opvallende vaststelling is dat een inbraak geen bijzonder intens leerproces
vergt. Menig persoon die ervan overtuigd is dat er een waar professionalisme schuilgaat
achter een inbraak, dienen we op basis van deze 56 daderverhalen, te ontgoochelen. De
geringe moeilijkheidsgraad is hier onder andere voor verantwoordelijk. Inbreken blijkt een
eenvoudige aangelegenheid te zijn. Het zijn de gewoonte en de ervaring die een
doorslaggevende rol spelen in het verwervingsproces, aldus de gedetineerden. Telkens men
een inbraak pleegt, houdt men rekening met voorgaande inbrekersbevindingen.
De eerste inbraak werd doorgaans gepleegd op minderjarige leeftijd. Het ervaren karakter
ontstaat enerzijds door het experimenteren op eigen houtje en anderzijds vertellen een
behoorlijk aantal geïnterviewden dat ze de knepen van het vak aangeleerd kregen van een
leermeester. Deze leermeester is meestal enkele jaartjes ouder en ‘leert’ zijn leerjongen hoe
een goede inbraak te plegen. Een recruteringsproces, georganiseerd door oudere daders,
komt niet ter sprake.
Het leerproces kan geplaatst worden op een soort van continuüm waarbij het ene uiterste
een bewust leerproces is en het andere een onbewust leerproces. Aan de bewuste zijde
worden de verhalen geplaatst van de leermeesters, bijvoorbeeld zigeuners die iemand leren
131

‘gaatjes boren’. Aan de onbewuste zijde komen de gevangenisverhalen te staan. Het samen
troepen van daders van diverse delicten brengt immers een kennis samen die bijzonder rijk
is, indien men er een criminele carrière wil op nahouden. In de instellingen wordt voortdurend
gesproken over feiten en voornamelijk over wat je wel en zeker niet mag doen bij een delict.
De jeugdinstelling en de gevangenis worden meermaals door de gedetineerden opgeworpen
als ‘de universiteiten van de criminaliteit’. Slechts een klein aandeel weigert deel te nemen
aan deze gesprekken: zij percipiëren dit als opscheppend gedrag.
Er werd net aangehaald dat inbreken geen moeilijke onderneming is. Als reden hiervoor
wordt gewezen op het nonchalante karakter van de inwoners en het beperkte aantal
maatregelen dat getroffen wordt. Zelfs met preventieve maatregelen, is het voor sommige
inbrekers vaak kinderspel. Bovendien is de perceptie van de pakkans zeer laag, wat iemand
in een uitdagende situatie stimuleert tot het plegen van feiten. Gezien de lage
moeilijkheidsgraad komt men dus in de verleiding, mits een motivatie, om opnieuw een
inbraak te plegen, het is immers zeer eenvoudig en snel verdiend geld.
Hoewel de helft van de respondenten aan zijn eigen inbraken een zekere, hetzij kleine, mate
van specialisatie toekent merken we slechts bij een minderheid een sterk professionalisme
op. De professionals zijn diegenen met ervaring en diegenen die veel trucjes en technieken
kennen. Zij beschikken over een zeer geavanceerde kennis. De doorsnee-inbreker uit dit
onderzoek is echter geen professioneel, noch een semiprofessioneel. Het zijn eigenlijk
eerder stielmannen dan burgerlijke ingenieurs. Er gaat met andere woorden geen
ongelooflijke kennis schuil achter een inbraak. Het professionele karakter wordt op deze
wijze sterk gerelativeerd.
Op preventief vlak, dringt een vrij eenvoudige oplossing zich op: als burger kunnen we op
een vrij simpele manier een aantal maatregelen te treffen. Hier wringt echter het schoentje.
De maatregelen worden enerzijds niet altijd toegepast en als men de maatregelen toepast
anderzijds, dient men zijn gedrag aan te passen, wat vaak niet het geval is. Er moeten
adviezen worden gegeven op een veel indringender manier. De burger moet bewust
gemaakt worden dat zijn banale gewoontes de inbraak vereenvoudigen.
Tevens is het vermeldenswaardig dat het delict woninginbraak in vergelijking met andere
feiten een zeer lage status toegekend wordt door de dieven omwille van de geringe
moeilijkheidsgraad (“Iedereen kan dit”) en de lage opbrengst.
Gezien we ons niet van de indruk ontdeden dat de respondentenpopulatie een hoofdzakelijk
recidiverende populatie is, werden een aantal vragen gesteld over hun criminele ‘carrière’.
De meerderheid beschouwt inbreken niet als een beroep. Een minderheid werpt in het
gesprek woorden op zoals ‘de stiel’, een inkomen, het werk,… wat duidt op het
beroepsmatige karakter. Hoewel het woord ‘carrière’ vrij ambitieus klinkt en dit doorgaans
niet altijd het geval is, worden allerhande neutralisatietechnieken aangewend om het
criminele gedrag aannemelijk te maken.
Indien gesproken wordt over een delinquente carrière, is het escalatie effect opmerkelijk.
Enerzijds duidt dit op de hogere beveiligingsmaatregelen die de dief dwingen tot
gewelddadiger vormen van criminaliteit. Anderzijds worden steeds zwaardere vormen van
criminaliteit gepleegd. Voornamelijk in het laatste geval wordt een rationele overweging
gemaakt en weegt men de kosten ten opzichte van de baten af, waarbij men aangeeft dat
een inbraak een allesbehalve winstgevende onderneming is. Een gewapende overval
garandeert een goede buit, echter ook een groter risico. Gelukkig is dit escalerende effect
niet bij iedereen aanwezig.
Stoppen met het plegen van feiten, blijkt een moeilijke aangelegenheid. Het is niet alleen
zeer eenvoudig en snel verdiend geld, bovendien is er een maximale kans op slagen wat het
aantrekkelijk maakt om door te gaan. Stoppen is doorgaans ook moeilijk omdat men het
eigen milieu moet verlaten wat niet evident is: men dient immers vaak zijn gehele sociale
132

omgeving achter te laten. Bijna alle inbrekers stelden in het gesprek dat ze dit maal zouden
stoppen.
Een problematisch verleden of niet, de meerderheid raakte in conflict met de familie,
vrienden en overige naasten op het moment van de feiten. Opmerkelijk is dat bij de
bevraging 71% opnieuw contact (het conflict was opgelost) had of nog steeds contact had.
Het ervaren van steun van ouders, partner, kinderen en vrienden blijkt fundamenteel voor de
gevangene. Het is ook ten aanzien van deze personen dat gedetineerden zich schuldig of
machteloos voelen omdat ze er niet zijn en de zorg niet voor hen kunnen opnemen. 29% van
de inbrekers krijgt geen bezoek, wat een frustrerende en vooral eenzame aangelegenheid
blijkt te zijn. Dit was het geval bij bijvoorbeeld een aantal illegalen.
Niet alleen de familie maar ook de vrienden zijn belangrijk. Toch is het krijgen van bezoek en
het uitwisselen van brieven een stuk minder evident bij vrienden. Het is vaak pas in de
gevangenis dat men zich realiseert wie de echte vrienden zijn. Gedurende de periode van de
feiten werd de respondent vaak veelvuldig gewaarschuwd door de naaste omgeving voor het
plegen van potentieel crimineel gedrag, ook merkte deze omgeving soms verdachte
gedragingen op. Hoewel waarschuwingen werden geuit, hadden deze nauwelijks een invloed
op de gedetineerde.
Een behoorlijk aantal individuen voelt zich misnoegd en vooral ontgoocheld in de
samenleving omwille van allerhande persoonlijke redenen zoals het niet ontvangen van een
werkloosheidsuitkering of invaliditeitsuitkering. Men voelt zich bovendien vaak
gestigmatiseerd en beseft dat het moeilijker zal worden om met de gerechtelijke
antecedenten nog aan de bak te komen. Gevoelens van frustratie en wraak tegen de
maatschappij worden frequent geuit. De reden waarom er crimineel gedrag gepleegd wordt,
is te vinden in de maatschappij, aldus de gedetineerde. Dergelijk gevoel was voornamelijk
aanwezig bii ex-gedetineerden en allochtonen die zich sterk geviseerd voelden. Men
hanteert dus opnieuw een alibi, in dit geval de samenleving.
Uit de analyse van de criminele carrière van de onderzochte populatie blijkt dat de daders
eerder ‘generalisten’ zijn dan ‘specialisten’. Weliswaar betreft een belangrijk deel van de
gerechtelijke antecedenten woninginbraken, de meeste inbrekers beperken zich niet noch tot
deze categorie noch tot de brede categorie van vermogensdelicten. Zowel binnen de
categorie ‘vermogensdelicten’ als binnen de andere gerechtelijke categoriale antecedenten
merken we een veelzijdige dader op. Opvallend is het aantal daders dat eenmaal of
meerdere malen werd veroordeeld voor geweld en/of inbreuken aangaande het gebruik, het
bezit (zonder vergunning) of de handel van verdovende middelen. Deze veelzijdigheid van
de dader werd evenzeer geconcludeerd door Kleemans in 1996 104 op basis van hoofdzakelijk
politieregistraties. Gezien het eerder generalisten zijn, kan getwijfeld worden aan het bestaan
van ‘dé’ inbreker. Er kunnen wel een aantal gemeenschappelijke kenmerken gevonden
worden, echter deze zijn niet eigen aan dé inbreker. Iedere persoon kan gedreven worden
door een aantal push en pull factoren waarbij de één net iets meer ‘gepushed’ wordt en de
ander iets meer ‘gepulled’. Wat op een bepaald moment het één op het ander laat primeren,
is maar zeer de vraag.
Aangezien de eerste feiten vaak worden gepleegd op vrij jonge leeftijd, dient men hier
aandacht aan te besteden op preventief vlak. Uit de verhalen blijkt dat iedere respondent op
minderjarige leeftijd, al dan niet in een problematische situatie, in de verleiding kwam tot het
plegen van bepaalde delicten. Opdat een jongere niet of minder in de verleiding zou komen,
is het belangrijk om het aanbod met diverse ontspanningsmogelijkheden te verruimen. Een
tijdige opsporing van problemen is evenzeer van belang. Dit opsporen kan gebeuren door
gespecialiseerde begeleidingscentra maar ook het buurtwerk, opbouwwerk en
straathoekwerk kunnen mogelijk potentiële probleemsituaties onderscheppen. Ook het
104 Kleemans, E.R., o.c., 243.
133

creëren van ruimte voor de jongeren staat centraal: een uiteenlopend ontspanningsaanbod
(sport, muziek, academie, jeugdbewegingen, speelplein, jeugdhuizen…) met de nadruk op
het communicatieve aspect, is een uitdaging zowel voor het federale als het lokale
beleidsniveau.
Het is goed mogelijk dat op die manier de jongere er niet in zal slagen om crimineel gedrag
aan te ‘leren’ of te verwerven. Gedurende het minieme leerproces stond de ervaring en de
gewoonte centraal. Als een alternatief wordt aangeboden, zal men de tijd niet vinden om zich
aan delicten te wagen. Bovendien kan er op deze wijze een tijdige opsporing plaatsvinden
van probleemsituaties die erger voorkomen. Het opsporen, al dan niet door politionele en
gerechtelijke diensten, maar evenzeer begrip en inzicht in de beweegredenen voor een
delict, zijn uitermate belangrijk. Dit is niet enkel het geval voor jongeren maar ook voor
meerderjarigen. Het individu moet weerhouden worden van het plegen van feiten zodat zijn
ervaring minimaal blijft.
Met betrekking tot de minderjarigheid dienen we te wijzen op het straffeloze karakter van een
minderjarige. De minderjarige zal zich vanuit een straffeloze positie niet schamen om
criminele feiten te plegen. De kans op een straf is immers bijzonder klein (“Ze kunnen me
toch niets maken”). Ook meerderjarigen nemen minderjarigen mee op pad, ten eerste omdat
een minderjarige zeer praktisch is. Een jongere kan immers overal tussen en kan vlug
wegrennen in geval van nood. Bovendien is een minderjarige niet strafbaar, wat het voor een
meerderjarige bijzonder aantrekkelijk maakt om hen te laten opdraaien voor de schuld.
Omwille van deze reden wordt gepleit voor een strengere bestraffing van meerderjarigen die
minderjarigen meenemen op pad. Er wordt immers op een zeer misplaatste manier gebruik
gemaakt van jongeren.
Onder het amalgaam van beweegredenen voor een inbraak konden we naast de leeftijd, ook
zeer specifieke redenen terugvinden zoals gezondheidsproblemen of een illegaal statuut.
Beide specifieke problematieken leveren schrijnende levensverhalen op die een drijfveer
vormen om crimineel gedrag te plegen. Gezondheidsproblemen die een blijvende invaliditeit
veroorzaken, liggen aan de basis van feiten die gepleegd worden om te ‘overleven’. Bij de
illegalen worden financiële middelen vaak opgestuurd naar het land van herkomst. Vluchten
uit het thuisland gebeurt vaak omwille van politieke redenen maar het Westen is evenzeer
een aantrekkingspool voor personen uit politiek stabiele landen. We krijgen te maken met
economische vluchtelingen die in het Westen geld ‘verdienen’ om op die manier hun
thuisland te voorzien van meer middelen. De preventieve aanpak dient dan ook een
grensoverschrijdende aangelegenheid te zijn waarbij diverse (in- en uitstroom) landen hun
verantwoordelijkheid moeten opnemen om de economische vluchtelingenstroom te
counteren.
Gezien de onderzochte populatie in hoofdzaak recidivisten zijn, wensen we even in te gaan
op de strafrechtelijke keten. Vanuit de gedachte dat de gevangenis de ultimum remedium
moet zijn, wordt de voorkeur gegeven aan alternatieve afhandeling en
bestraffingsmogelijkheden bij het plegen van delicten 105 .
De toenemende aandacht voor een alternatief sanctieapparaat kan gesitueerd worden in een
brede maatschappelijke context waarbij men tot de vaststelling kwam dat de klassieke
strafrechtelijke aanpak er niet in slaagde om de criminaliteit aan te pakken. Bij het in kaart
brengen van de diefstalpraktijk werd tevens hoogte genomen van de mate van afschrikking
van de politie en de gevangenis. Daarbij kwamen we tot de vaststelling dat de opsluiting van
personen als weinig afschrikkend wordt ervaren. De kans dat men naar de gevangenis moet,
wordt vrij laag geschat, zeker voor wat betreft een inbraak. Daarenboven trekken de
bevraagde gedetineerden de werking van de gevangenis sterk in twijfel.
105
Van den Wijngaert, C. (2003). Strafrecht, strafprocesrecht en international strafrecht.
Antwerpen/Apeldoorn: Maklu.
134

Het tweede en wellicht het meest overtuigende argument is de hoge kost van detentie. Een
derde reden om voor alternatieve afhandeling te pleiten is de hoge recidivegraad, die door
de aard van deze respondentenpopulatie wordt bevestigd. Eén voor één betroffen het
recidivisten die meermaals werden veroordeeld en vaak meerdere malen in de gevangenis
terecht kwamen. Er wordt door hen op bijzonder veel negatieve consequenties gewezen
zowel op het structurele als het psychosociale vlak.
Er zijn dus genoeg redenen om voor een alternatieve afhandeling te pleiten. Een
buitengerechtelijke afhandeling door het parket, een alternatieve afhandeling op niveau van
de onderzoeksrechter, onderzoeksgerechten en vonnisgerechten en op het niveau van de
strafuitvoering; het zijn maar enkele van de mogelijkheden. Allen zijn ze aan heel wat
kritieken onderhevig: de parketmagistraat stelt zich in de plaats van de rechter, het moeilijk
aanvaardbare karakter bij grote misdrijven, het leidt tot ‘onzichtbaar’ recht, netwidening,….
Niettemin is het noodzakelijk deze blijvend te stimuleren.
Structurele problemen in de gevangenis, waar we maandelijks wel eens attent op worden
gemaakt door de media, hebben ook consequenties voor de gedetineerden. De aanpak van
het prangende personeelstekort, de overbevolking en de doorstroom in de strafinrichtingen is
een taak voor het Ministerie van Justitie. Meer middelen dienen aangewend te worden opdat
een betere en intensievere begeleiding kan plaatsvinden gezien een gebrek frustratie opwekt
bij de gedetineerden. Bewust of onbewust kunnen deze gevoelens aan de basis liggen voor
het ontstaan van een haatgevoel tegenover politie, justitie en zelfs maatschappij.
Naast het spuien van behoorlijk wat negatieve kritiek op het gevangeniswezen door de
gedetineerden, werden ook positieve punten aangehaald. Onder meer het werk, dat als een
gunst wordt beschouwd, bezorgt de gevangene niet alleen financiële voordelen. Door de
arbeidssatisfactie krikt bovendien zijn gevoel van eigenwaarde op. Ook bepaalde
ontspanningsactiviteiten en het aanbod van cursussen die opleidingskansen creëren, worden
als zeer positief ervaren. Tevens dienen de informatiesessies rond slachtoffers,
georganiseerd in de gevangenissen, blijvend gestimuleerd te worden. Gedetineerden gaven
immers aan niet te beseffen wat zij bij hen teweeg brachten door hun feiten. Ze kwamen pas
tot inzicht in dergelijke informatiesessies. Zulke initiatieven kunnen aangemoedigd worden.
Op die manier verwerft de dader niet alleen inzicht in het slachtofferschap, dit kan bovendien
preventief werken.
Dit idee opent ook mogelijkheden voor een herstelbemiddeling, wat naast herstel van de
schade ook bemiddelend werkt en inzicht bijbrengt in het slachtoffer- en daderschap 106 . Een
woninginbraak brengt destructieve gevolgen teweeg in hoofde van het slachtoffer dat zich
voordurend afvraagt: waarom ik? De dader is de enige persoon die deze vraag correct kan
beantwoorden.
De structurele en sociale hulp gericht op rehabilitatie en resocialisering in de gevangenis
dient verbeterd te worden, aldus de gedetineerden. De begeleiding in de zoektocht naar een
baan, budgettaire kwesties, huisvesting, invaliditeit, sociale begeleiding, … komt zwaar
onder vuur te liggen. De tekortschietende hulpverlening is een boosdoener in de
daderverhalen en wordt vaak aangeduid als verantwoordelijke voor het opnieuw plegen van
feiten eenmaal men de gevangenis heeft verlaten. Het idee van de vicieuze cirkel komt ter
sprake: vrijkomen zonder geld, huis en werk… drijft iemand opnieuw tot criminaliteit. Hoewel
de gedetineerden vaak hun verantwoordelijkheid proberen te ontlopen door het ‘systeem’ te
beschuldigen, dient toch gewezen te worden op een aantal knelpunten.
Gezien inbreken frequent een routine-activiteit betreft, moet men op preventief vlak deze
routine proberen doorbreken. Dit kan door het aanbieden van een concreet alternatief zoals
een instap naar een job die eigenlijk gelijkaardige voordelen biedt als een inbraak. Er dient
106
VZW Suggnomé (2005). Waarom? Een boek over slachtoffer-dader bemiddeling in Vlaanderen.
Antwerpen: Garant.
135

dus gezocht te worden naar een geschikte ‘stiel’. Bij deze zoektocht zijn de motieven voor de
toenmalige inbraken van belang en de interesse van de gedetineerde. Bijvoorbeeld stelden
we vast dat voor jongeren de kick of een soort ‘aangenamer’ effect vaak een belangrijk
aspect was verbonden aan de inbraak. In die zin kan geopteerd worden voor een
risicoberoep, zoals een dakwerker. Daarbij is de kans reëel dat er opnieuw een kick wordt
beleefd.
Belangrijk is dat concrete werkalternatieven worden opgezet, in samenspraak met de
gedetineerde, in de gevangenis.
Een tweede essentieel gegeven naar reclassering toe is de intensieve begeleiding op
financieel vlak. Een budgetbegeleiding, in samenspraak met het OCMW en de steun in de
schuldbemiddeling kan aangemoedigd worden. Uiteraard kunnen aan allerhande financiële
problemen misschien het hoofd worden geboden indien men beschikt over een reëel
inkomen. Het stimuleren van een job dient prioritaire aandacht te krijgen.
Daarnaast is een goede huisvesting een basisbehoefte. Het is dus van groot belang reeds
van in de gevangenis ondersteuning te bieden in de zoektocht naar een geschikte woning.
De bevraagde gedetineerden uiten ook kritiek op de gebrekkige communicatie vanwege de
gevangenisdirectie- en het personeel. Informatie over aspecten van hygiëne, gezondheid,
ontspanning en werk, maar evenzeer met betrekking tot de reclassering, worden vaak niet
gemeld. Het hoeft geen betoog dat een goede communicatie in een onzekere situatie een
must is.
Sommigen ondervinden ook taalproblemen. Omdat men een bepaalde taal niet kent, kan
men niet communiceren met zijn celgenoot of met de buitenwereld. Het aanbod van
allerhande opleidingscursussen en taalcursussen kan uitgebreid worden.
Naast de structurele hulp (professioneel, financieel,… vlak) is sociale begeleiding belangrijk.
Gezien bepaalde structurele knelpunten eigen aan gevangeniswezen, krijgen gedetineerden
soms niet altijd de informatie die ze nodig hebben maar zien zij ook af van een gesprek, net
omdat het zo lang duurt vooraleer iemand hen contacteert. Het eerste gesprek, en uiteraard
de verdere gesprekken, met de psychosociale dienst, een psycholoog of een psychiater zijn
zeer belangrijk aangezien het vertrouwen tussen beide partijen slechts met mondjesmaat tot
stand komt.
Het volgen van begeleiding voor specifieke problemen is eveneens aan de orde, zoals
bijvoorbeeld een begeleiding voor druggebruikers. Er werd verscheidene keren aangegeven
dat de circulatie van drugs in de gevangenis zeer groot is: dit werkt een verslaving in de
hand. Personen die geconfronteerd worden met een verslavingsproblematiek hebben
doorgaans niet alleen structurele problemen (werk, huisvesting) maar vaak ook sociale
moeilijkheden (relatieproblemen). Een intensieve begeleiding is aangewezen opdat de (vaak)
vicieuze cirkel doorbroken wordt.
Naast voorgaande vormen van begeleiding, dienen ook de contacten tussen de
gedetineerde en de buitenwereld gestimuleerd te worden. In de onderzoeksresultaten
stelden we vast dat de steun van familieleden als bijzonder waardevol wordt ervaren. Vanuit
dit opzicht kunnen verbroken relaties met familie hersteld worden gezien familie en vrienden
een belangrijke factor zijn in het detentieproces. Het is bovendien van fundamenteel belang
dat er opnieuw contact komt met de samenleving in brede zin. Een re-integratie is
noodzakelijk wil men frustratie voor burgerzin ruilen en het onverantwoordelijkheidsgevoel
doen keren. Het nastreven van een toekomst met een minimum aan stimulerende factoren
en een maximum aan perspectief kan de dader weerhouden om feiten te plegen.
Niet alleen structurele tekortkomingen moeten ingevuld worden, ook de gevangeniscultuur is
een heikel punt. Het zou goed zijn mocht de gevangenis als leerschool van de “abnormaliteit”
omgebogen worden in een leerschool van de “normaliteit”. De gevangenis dient een normaal
maatschappelijk systeem te zijn, een mini-maatschappij als het ware. De onderliggende
136

gedachte is dat de gedetineerde door zijn verblijf in de gevangenis reeds gestraft is voor zijn
criminele feiten; hij is immers opgesloten en geïsoleerd van de buitenwereld. Daarom hoeft
hij niet voortdurend opnieuw gestraft te worden: door zijn situatie te bemoeilijken bijvoorbeeld
op vlak van werk, begeleiding, studiemogelijkheden. Het aanbod van werk, opleiding,
vorming, begeleiding,… zoals het ‘buiten’ de gevangenis aanwezig is, dient gecreëerd te
worden in de gevangenis. Prioritair moet er werk worden gemaakt van een normaal
economisch systeem waarbij men tegen een ‘normaal’ werk een ‘normaal’ loon ontvangt, net
zoals buiten de gevangenis het geval is. Alleen op deze manier zal de gedetineerde een
inkomen verwerven waardoor hij na zijn detentieperiode een geringere dwang ervaart om
opnieuw criminele feiten te plegen.
10.3. De inbraak
De concrete wijze waarop een inbraak verloopt, was een tweede onderzoeksitem.
De meerderheid bereidt een inbraak op een intensieve wijze voor en/of onderneemt een
kleinschalige zoektocht naar een geschikt huis. De observatie van verschillende situationele
kenmerken zoals de aanwezigheid van de bewoners, het licht of lawaai binnenshuis, de
toegangsweg, de vluchtweg, de ingang, de moeilijkheidsgraad, het geïsoleerde karakter van
het huis, het alarmsysteem, de politiepatrouilles, … zijn daarbij belangrijk.
Het distance-decay-patroon, dat stelt dat er een relatie is tussen de afstand van de
pleegplaats ten opzichte van de woonplaats, werd door de gedetineerden bevestigd. Zij
verplaatsen zich niet ver om crimineel gedrag te plegen. Dit zijn weliswaar uitspraken op het
individuele niveau die niet kunnen veralgemeend worden. Factoren zoals het
transportmiddel, de leeftijd, de vrees om herkend te worden, de gemakzucht, de
voorbereiding,… zijn bij dit patroon van doorslaggevend belang. De inbreker geraakt in de
meeste gevallen binnen in een huis. Als dit niet het geval is, zal de criminaliteit zich
verplaatsen 107 .
De inbreker heeft een aantal principes zoals het vermijden van inwoners, de intentie om
geen geweld of bedreiging te gebruiken (gaat samen met voorgaand principe) en hij hanteert
evenmin een wapen. De vermijdingsstrategie is een bewuste keuze en behoort tot de modus
operandus van een woninginbraak. Dit in tegenstelling tot een gewapende overval waarbij
het een must is om de inwoners te ontmoeten. Bij een inbraak zal de dief vermijden om
mensen tegen het lijf te lopen door op specifieke tijdstippen in te breken of enkel na een
grondige observatie van het huis. De dief vreest niet alleen voor een confrontatie (en de kans
op het gebruik van geweld) maar evenzeer voor de zwaardere straf gezien diefstal met
geweld of bedreiging een verzwarende omstandigheid betreft. Opmerkelijk is dat men
geweld of bedreiging afkeurt terwijl men er vaak voor veroordeeld werd. Als dit het geval is,
duidt men vaak op de nauwe interpretatie van de wet van wat onder geweld of bedreiging
wordt verstaan.
Gezien de dader geen geweld wenst te gebruiken en prefereert in te breken als niemand
thuis is, is het gerechtvaardigd dat diefstal met geweld of bedreiging strenger wordt bestraft
dan gewone diefstal. Een gelijkaardige afkeuring doet zich voor bij het hanteren van wapens.
Een strengere bestraffing is dus ook hier gerechtvaardigd.
Preventie impliceert enerzijds dat de burger moet vermijden dat er iemand binnenkan door
het treffen van beveiligingsmaatregelen en door zijn gedrag aan deze maatregelen aan te
passen 108 . Mocht de dader anderzijds toch binnenraken, wat gezien het hoge aantal inbraken
reëel is, is het beter de dader niet te benaderen. Inbrekers zijn immers in staat geweld te
gebruiken, hoewel ze de intentie niet hebben. Een aantal inbrekers geven aan dat ze niet
weten wat ze zouden doen als er gevaar dreigt. Bij een inbraak moet de burger dus
handelen in functie van het eigen levensbehoud en niet in functie van zijn goederen.
107 Dit is een uitspraak op het individuele niveau.
108 Infra
137

Bij het in kaart brengen van de modus operandi zijn er een aantal gedetineerden die zich
beroepen op het beroepsgeheim. Ze menen dat ze hun werkwijze beter niet vertellen omdat
ze deze gewoonte niet hebben of omdat ze achterdochtig zijn over het onderzoek.
Onder diegenen die hun geheim prijsgeven, zien we dat de meerderheid in een huis
binnenraakt door middel van materiaal of mankracht. Indien er materiaal gebruikt wordt, is dit
doorgaans een schroevendraaier of een koevoet. Door deze ter hoogte van het slot te
plaatsen worden voornamelijk deuren en ramen opengebroken. Daarnaast worden ook
deuren ingebeukt door er een forse stoot tegen te geven of worden de ramen uitgesneden.
Slechts enkele daders wijzen op het gebruik van valse sleutels en/of inklimming.
De moeilijkheidsgraad is zeer laag wat de inbraak sterk vereenvoudigd. Enerzijds worden er
weinig beveiligingsmaatregelen getroffen die efficiënt en effectief zijn, anderzijds is er de
onoplettendheid van de burger. De burger is behoorlijk nonchalant: hij laat de deur of het
raam openstaan (voornamelijk ramen op de beneden- en bovenverdieping, een dakraampje
of een raampje aan de deur worden nooit gesloten). Wat betreft de deuren blijken deze
nauwelijks op dubbel slot te zijn en de deur van de garage of het tuinhuis is altijd open. De
burger vergeet dat de inbreker een ladder uit de garage kan halen om bijvoorbeeld het
openstaande raam op de eerste verdieping te nemen. De burger verstopt bovendien zijn
sleutel op die plaatsen waar men dit het meest verwacht, namelijk onder de mat, boven de
deurlijst, in de bloempot,… De inbreker speelt handig in op het voorspelbare gedrag van de
burger.
Het afschroeven van koepels en het doorknippen van sloten gevestigd aan keldergaten, zijn
andere technieken om binnen te gaan. Ook worden allerhande methoden toegepast om de
aanwezigheid van de inwoner na te gaan waarbij de populairste techniek ongetwijfeld het
aan- of opbellen is. De dief zal aan de deur bellen of de inwoner opbellen om na te gaan of
deze thuis is.
Hoewel de meerderheid van de inbrekers onopvallend te werk gaat, zijn er een klein aantal
inbrekers die wensen op te vallen. Ofschoon de meerderheid niet stilstaat bij de passende
inbrekersoutfit, zullen anderen er een ware inbrekersgarderobe op nahouden.
Het inventieve karakter van de inbreker drukt zich uit in geluidsdempende oplossingen,
creatie van vluchtroutes, het vermijden van sporen en schade,… Schade aanrichten vindt
men enerzijds moreel niet verantwoord, anderzijds is er het feit dat als er geen schade is, het
slachtoffer hoogstwaarschijnlijk niet direct of pas enige tijd later opmerkt dat het slachtoffer
werd van een inbraak. Op die manier krijgt de dader meer tijd om te ontkomen en zijn
goederen te verkopen.
De burger moet op zijn hoede zijn voor verdachte gedragingen, zoals het aan- of opbellen.
Het is nuttig deze tijdig te signaleren. Dit is eveneens het geval van zodra men merkt dat
men slachtoffer werd van een inbraak, opdat de politie alsnog een onderzoek kan opstarten.
Een behoorlijk aantal inbrekers prefereert om met meerdere partners in te breken. Een groot
georganiseerd netwerk komt echter zelden aan bod. Meestal impliceert ‘meerdere’ partners
een twee à drie
tal personen. Het fenomeen van rondtrekkende dadergroeperingen kwam slechts bij twee
respondenten ter sprake. Omwille van voorgaande reden kunnen geen uitspraken
geformuleerd worden over dit fenomeen. Niettemin is dit een zeer destructief fenomeen. Niet
alleen omdat rondtrekkende dadergroepen op een vrij aparte wijze hun slag slaan maar ook
omdat een bende moeilijker te strikken is vanuit politioneel oogpunt. Bovendien vergt dit een
internationale aanpak van bijvoorbeeld economische vluchtelingenstromen. Blijvend
wetenschappelijk kwantitatief en kwalitatief onderzoek is vanuit dit opzicht aan te bevelen.
Zowel samen als alleen op pad gaan, heeft een aantal voor- en nadelen. Terwijl efficiëntie en
snelheid voordelig zijn aan het samen plegen zijn het delen van de buit en de mogelijkheid
om verlinkt te worden nadelen. Alleen plegen betekent ook een goede controle, een
minimaal risico op verlinking en een lagere strafmaat bij betrapping.
138

Niet alleen het onderzoek naar rondtrekkende dadergroeperingen maar ook het onderzoek
naar samenwerkingsverbanden en sociale netwerken in het algemeen is onderbelicht in de
criminologie en preventiepraktijk 109 . Dit zou nochtans interessante inzichten kunnen
opleveren voor opsporing en preventie. Bovendien zullen bepaalde maatregelen niet alleen
een direct effect hebben op één dader maar bereikt men indirect de andere daders uit het
netwerk.
Bij een inbraak wordt meestal informatie verzameld door zelf te observeren, zich te
informeren of door ‘tips’ te krijgen. Opmerkelijk is dat ‘tips’ vaak doorgegeven worden door
personen die op één of andere manier een relatie hebben met het slachtoffer. Frequent
wordt informatie gegeven door familie, vrienden of kennissen. Vanuit dit opzicht dienen
burgers een grotere oplettendheid aan de dag te leggen bij het doorgeven van informatie.
Men weet immers nooit bij wie welke informatie terecht komt. Bij een bedrijfsdiefstal zijn het
vaak (ex-) werknemers die informatie doorgeven over het beveiligingssysteem, de toegang,
de buit,… Ook in de bedrijfswereld moet men bewust gemaakt worden dat het beter is karig
te zijn met het geven van informatie aan anderen. Bovendien kan een efficiënte screening
van personeel dergelijke problemen voorkomen. Deze onderzoeksbevinding biedt ook
interessante denkpistes voor de private opsporing, operationeel in de bedrijfswereld.
Gedurende het interview werd ingegaan op een aantal specifieke aspecten aangaande de
inbraak. Doorgaans worden meerdere feiten op één dag gepleegd, met een gemiddelde van
drie à vier. De huizen worden vaak systematisch doorzocht: allereerst de slaapkamer,
vervolgens het salon en het bureau,…met een gemiddelde tijd van 15 minuten. Woningen in
rijke of residentiële buurten zijn voor een aantal dieven een trekpleister, anderen hebben
geen specifieke voorkeur. Wat betreft het tijdstip wordt door een paar dieven een favoriet
moment aangegeven, zoals de schoolvakanties, de winter en de zomer. Doorgaans verkiest
men om s’ nachts in te breken. Een inbreker concludeert aan de hand van een aantal
kenmerken dat de bewoners op reis zijn: een volle brievenbus, het rolluiken dat half naar
beneden is, na diverse observaties merkt men dat er geen licht of lawaai is in het huis, de
boodschap op het antwoordapparaat (“Wezijnmetvakantie!”),dichtgetimmerde toegangen,
het water en de stroom dat werd afgesloten, na veelvuldig op- of aanbellen doet niemand
open,… Aangehaalde karakteristieken kunnen op een zeer eenvoudige manier, door middel
van gedragsmatige aanpassingen, verholpen worden. De burger dient hier attent op te
worden gemaakt.
In het beslissingsproces spelen de beveiligingsmaatregelen ook een bijzondere grote rol.
Ongeveer de helft van de daders gaf aan dat een alarm afschrikkend is. De manier waarop
men reageert op een alarm varieert van weglopen tot het snel betreden van een huis en de
buit meepikken. Diverse ontmantelingwijzes van een alarm werden meegegeven waarbij een
stil alarm moeilijker te omzeilen blijkt dan een luid alarm. Naast het alarm werd de hond als
afschrikkende factor aangehaald waarbij de mate van afschrikking afhankelijk is van het
soort hond. In veel mindere mate kwam een bewakingscamera of een aanspringend licht ter
sprake: deze kunnen een bepaalde mate van afschrikking teweegbrengen. Een aantal keer
werd het belang van een meerpuntenslot opgeworpen, wat een inbraak allesbehalve
eenvoudig maakt.
Indien we hoger vermelde onderzoeksresultaten terugkoppelen naar preventie blijken
technopreventieve maatregelen wijdverspreid: de burger doet, weliswaar soms in zeer
beperkte mate, aan technopreventie. De burger is zich dus bewust dat hij het slachtoffer kan
worden van een inbraak. Problematisch is het geringe aanpassingsvermogen van de burger:
zijn triviale gewoonten blijft hij behouden. Veelvuldig werd de onoplettendheid en het
nonchalante karakter van de burger aangekaart door de geïnterviewden. Dit gedrag
manifesteert zich vooral in ongesloten ramen en deuren (van de woning, tuinhuis, garage) en
109 Kleemans, E.R., o.c., 251.
139

de sleutel op de deur laten zitten of hem verstoppen op zeer voorspelbare plaatsen. Hoewel
deze triviale gewoontes misschien moeilijk te veranderen zijn, dient dit alledaagse vaste
patroon doorbroken te worden opdat men minder vatbaar zou zijn voor een inbraak. Deze
banale gewoontes vereenvoudigen de inbraak waardoor de gemotiveerde dief in de
verleiding komt om te stelen. Een onderliggende oorzaak is het over-benadrukken van
situationele preventie. Door voortdurend te wijzen op het feit dat burgers aan
technopreventie moeten doen, vergeten burgers hun eigen gedrag aan te passen. Zij zullen
bijvoorbeeld door een alarminstallatie of een goed slot te plaatsen het gevoel hebben iets
aan hun veiligheid of potentieel slachtofferschap te doen, wat echter niet altijd het geval is.
Eender welke persoon die preventief advies geeft, dient de burger op gedragingen te wijzen
die hem vatbaar maken voor een diefstal.
Situationele preventie biedt een gedeeltelijk antwoord op inbraakbeveiliging maar niet het
enige en alles omvattende antwoord. Gezien 47% van de geïnterviewden een goed en
kwaliteitsvol alarm als afschrikkend percipiëren, kan binnen het technopreventieve luik een
alarm warm worden aanbevolen. Bovendien zou een stil alarm moeilijker te ontmantelen zijn
in vergelijking met een luid alarm en neemt de angst toe wanneer de inbreker niet weet met
wie het alarm verbonden is. Naast het alarm als efficiënte technopreventieve
beveiligingsmaatregel heeft ook een hond een angstaanjagende functie. Afhankelijk van het
soort hond, zijn er dieven die de inbraak staken of die de honden afleiden met behulp van
een stuk vlees of een slaappil. Bijzonder effectief zijn de meerpuntensloten: indien een deur
op drie punten gesloten is, dient men de deur drie maal open te krijgen, wat de inbraak
bemoeilijkt. Tevens is het noodzakelijk een deur op dubbel slot te doen, de sleutel uit het
sleutelgat te halen en bepaalde soorten sloten, zoals een cilinderslot (dat naar voorkomt), te
vermijden.
Voorzorgen nemen aangaande ramen betreffen het vermijden van enkele beglazing, altijd
sluiten van kleine (cfr. dakraampje wordt vaak vergeten) en grote ramen en opteren voor
geblindeerde ramen. Een bijkomende belangrijke factor in het beslissingsproces van de
dader is het materiaal waaruit deuren en ramen zijn vervaardigd, bijvoorbeeld hout, PVC en
aluminium. Voornamelijk oude ramen en deuren stemmen de dief gelukkig terwijl modernere
ramen met dubbel glas moeilijker te omzeilen zijn.
Als laatste wordt gewezen op de verzwarende omstandigheden ‘valse sleutels en
inklimming’. Het na- of bijmaken van sleutels blijkt geen sinecure te zijn omdat er een
certificaat moet voorgelegd worden bij de sleutelmaker. Inklimming kwam niet vaak ter
sprake, wel is het aangewezen alles te sluiten, ook de ramen en deuren op de eerste,
tweede en derde verdieping.
Een goed beveiligd huis verkrijgt men door het nemen van diverse maatregelen samen en
het aanpassen van het gedrag aan deze beveiligingsmaatregelen. Een toename aan
beveiliging heeft als nefaste consequentie een toenemende kans op het gebruik van geweld
of bedreiging 110 . Net daarom heeft het geen zin om van zijn huis een omwalde burcht te
maken, anders is de kans groot dat men geconfronteerd wordt met geweld. Er dient een
soort van evenwicht nagestreefd te worden tussen voldoende beveiligingsmaatregelen en
een minimaal risico op een inbraak.
Uit de onderzoeksresultaten blijkt dat meer dan de helft van de inbrekers rekening houdt
met, denkt aan of angst heeft voor de politie terwijl men inbreekt. In vergelijking met de
gevangenis is dit gevoel groter en sterker aanwezig bij recidivisten. Diegenen die nog niet in
aanraking kwamen met de politie schatten dit risico vrij laag in: onder meer de lage
moeilijkheidsgraad bevordert de gepercipieerde lage pakkans.
De politie is één van de belangrijke spilfiguren in het reflecteren rond preventie. Een inbraak
is een crimineel feit dat dermate veel voorkomt, dat de vraag kan worden gesteld: In
hoeverre wordt telkens opnieuw stilgestaan bij de destructieve gevolgen dat dit teweegbrengt
110 Supra
140

voor het slachtoffer. Een inbraak is een indringing in de privésfeer: één van de ergste dingen
die de burger kan overkomen. De politie is de eerste en vaak de enige contactpersoon bij
slachtofferschap, dus deze speelt een belangrijke rol. Dit politioneel contact is echter niet
vanzelfsprekend: de aangiftebereidheid is immers lager dan het totale aantal inbraken.
Indien er vanuit een Community Oriented Policing-model wordt gewerkt, zal de burger weten
op wie hij kan rekenen. Er wordt vertrouwen gegenereerd tussen de burger en de politie, wat
een stijgende aangiftebereidheid kan teweeg brengen.
De politie dient op zijn beurt snel en efficiënt te handelen bij een melding, ondanks het feit
dat dit ‘dagelijkse kost’ is. Aangezien men van haar verwacht dat de situatie wordt
gehandhaafd, is een actieve rol uiterst belangrijk. Door diverse informatiecampagnes kan de
burger hiervan op de hoogte worden gebracht. Als er immers geen accurate informatie wordt
doorgegeven, is de kans groot dat er geruchten ontstaan.
De snelheid en efficiënte aan de politionele zijde genereert vertrouwen in hoofde van het
slachtoffer, wat op zijn beurt een stijgende aangiftebereidheid kan creëren.
Na de inbraak zullen de goederen doorgaans in een mum van tijd verkocht zijn, indien ze
niet voor eigen gebruik worden aangewend. Gezien deze verkoopsnelheid is het essentieel
dat het slachtoffer direct aangifte doet zodat een politioneel onderzoek tijdig kan opgestart
worden.
Geld, goud en juwelen zijn de populairste buit, waarbij het essentieel is de burgers te wijzen
op het feit dat ze deze zaken beter in een bankkluis stoppen. Het goud wordt meestal
verkocht aan de juwelier. Hoewel de juwelier veelvuldig aan controle wordt onderworpen,
blijkt deze controle allesbehalve afschrikkend te zijn. Een doorgedreven controle is
noodzakelijk in deze sector, wat eveneens het geval is voor allerhande ‘louche’ zaken en de
zogenaamde pandjeshuizen waar divers materiaal wordt verkocht. Dit brengt ons bij een
tweede en derde soort gestolen goederen, met name elektronische apparatuur, kunstwerken
en antiquiteiten. Indien de burger deze voorwerpen registreert, kan een snellere opsporing
plaatsvinden. Bovendien is een internationaal chipsysteem een interessante en zeker te
overwegen piste.
Als inbrekers stelen, zullen ze rekening houden met de verkoopbaarheid en het gewicht van
de goederen. Momenteel is het stelen van een laptop of het laatste type van GSM populair.
Mits een doorgedreven informatiecampagne kan de burger er attent op gemaakt worden wat
het hoofddoelwit is van een inbraak.
Of het een binnenlandse- of buitenlandse afzetmarkt betreft en wanneer dit precies het ene
of het andere is, is allerminst transparant. De landen die worden genoemd zijn België
(voornamelijk de stad Antwerpen), Frankrijk, Nederland, Duitsland en Zwitserland. Enkele
Albanezen sturen het gestolen geld op naar het land van herkomst. Ook het ruilen van
goederen komt voor, zowel in het binnen- als het buitenland. Maar hoe deze netwerken
fungeren en of er überhaupt sprake is van een netwerk, is niet duidelijk.
Voordelig aan het transporteren van de goederen naar het buitenland is de incompetentie
van de politie om te achterhalen waar welk goed vandaan komt. Dit vormt evenzeer een
reden om te pleiten voor een internationaal chipsysteem.
Het helingverhaal lijkt nauwelijks in kaart te zijn gebracht, er is nood aan transparantie. De
politie dient deze netwerken bloot te leggen: helers moeten geïdentificeerd worden opdat er
preventief kan gewerkt worden.
141

11. Kritische beschouwingen
11.1. Naar een Integrale Veiligheidsfilosofie
11.1.1. Integrale veiligheid
De Federale Overheid benadrukt momenteel de integrale veiligheidsfilosofie. De Minister van
Justitie en Binnenlandse Zaken werkten aan een geïntegreerde beleidsnota, die op 30 en 31
maart 2004 werd goedgekeurd door een Ministerraad als Kadernota Integrale Veiligheid. De
Kadernota definieert Integrale Veiligheid als volgt:
“Het concept om criminaliteit, overlast en verkeersveiligheid in al hun aspecten in een zo
breed mogelijke context te benaderen. De kerngedachte is hierbij de permanente aandacht
voor zowel preventie, repressie als de opvolging van daders en slachtoffers. Op basis van
deze benadering kan vervolgens een geïntegreerde aanpak uitgewerkt worden.
Geïntegreerde aanpak is de noodzakelijke samenwerking van alle betrokken actoren om te
komen tot een gezamenlijke probleemoplossing.”
In de Kadernota wordt veiligheid in een ruimer perspectief geplaatst dan de criminogene
gedraging, ook andere verstoringen of aantastingen van het maatschappelijk leven worden in
beschouwing genomen. Als gemeentelijke doelstelling wordt een voorbereiding en uitvoering
van het veiligheidsbeleid vooropgesteld. De onveiligheid waarvan burgers direct hinder
ondervinden is immers afhankelijk van zeer lokale omstandigheden waardoor de gemeente
een regierol krijgt toebedeeld. Om aan effectief beleid te doen dient zij aan vier voorwaarden
te voldoen: maatwerk, integrale beleidsvoering, slagvaardigheid en participatie 111 .
Indien we terugkoppelen naar de politie stellen we vast dat deze een cruciale rol speelt in de
veiligheidsketen. De wet op de geïntegreerde politiedienst, gestructureerd op twee niveaus
van 7 december 1998 wijst op het geïntegreerde karakter waarbij het niet alleen de politie is
die instaat voor de beheersing van de onveiligheid in de publieke ruimte. Met andere
woorden is de politie slechts een schakel in de gehele veiligheidsketen. Een politiek,
bestuurlijk en ambtelijk draagvlak is noodzakelijk opdat het gedachtegoed rond integrale
veiligheid kan geïmplementeerd worden 112 .
11.1.2. Federale en lokale aanbevelingen inzake diefstal met braak
Het dominante karakter van een situationeel preventieperspectief, waarin voornamelijk
aandacht gaat naar technopreventie, komt sterk naar voor. De idee dat de rationele keuze
aan de basis ligt van het criminele gedrag wint niet alleen binnen de theoretische
criminologie aan veld maar staat binnen de in kaart gebrachte maatregelen dus evenzeer
centraal. Deze lijst is terug te vinden in een excel-bestand in annex 113 .
De daarin geformuleerde technopreventieve adviezen zijn eigenlijk niet ‘nieuw’. Burgers zijn
op de hoogte van hoe bepaalde situationele aspecten beter beveiligd kunnen worden.
111 Devroe, E. & Reynders, D., (2005). Het veiligheidsprobleem als maatschappelijk proces : naar een
geïntegreerd veiligheidsbeleid. In: P. Ponsaers (Ed.), Integraal Veiligheidsbeleid. Mechelen: Kluwer,
81-166.
112 Ponsaers, P., Enhus, E., (2000). Vademecum veiligheidsplannen ten behoeve van het opstellen
van het nationaal veiligheidsplan en de zonale veiligheidsplannen. In : Vademecum Politiezones,
Brussel: Politeia, Addendum 2, p. 16.
113 Infra
142

Preventieve maatregelen worden echter te weinig toegepast opdat sprake kan zijn van een
adequate beveiliging van de woning. Gezien de burgers niet handelen volgens het
situationele preventieperspectief, moeten dergelijke adviezen veel indringender worden
doorgegeven. Het communicatieve luik loopt doorheen het gehele preventiebeleid.
Communicatie is essentieel, het vormt de basis van preventie, en dient voortdurend te
gebeuren.
Een tweede belangrijke vaststelling, is dat burgers denken dat ze door het treffen van
technopreventieve maatregelen de inbreker stoppen. Ze nemen de ‘rational choice’-gedachte,
die sterk wordt benadrukt, over: “Als we een goed slot plaatsen op de deur, dan zullen ze wel
weggaan na 5 minuten”. Bovendien blijven ze in gebreke wat betreft gedragswijzigingen 114 .
Het is betreurenswaardig dat er nauwelijks gedacht wordt aan het motief van de
dader. Zowel de Federale Overheid als de bevolking dienen stil te staan bij wat een inbreker
drijft tot het plegen van daden. Het verwerven van inzicht in de beweegredenen is een must
indien gereflecteerd wordt over preventie. Het geloof in technopreventieve maatregelen, in
de concrete aanpak van de daad, overheerst op het inzicht in de drijfveren van de dader. Er
is sprake van een zekere desinteresse en zorgeloosheid ten aanzien van de dader.
Een sociale benadering die voornamelijk gericht is op het ingrijpen in de mogelijke oorzaken
van criminaliteit en de motieven van daders om criminaliteit te plegen, komt nauwelijks ter
sprake. Dit gaat uiteraard gepaard met de net aangehaalde desinterrese in de dader. De
sociale benadering dient meer benadrukt te worden binnen het preventiedomein. Sociale en
gemeenschapsgerichte strategieën zoals het straathoekwerk, buurtwerk, opbouwwerk,…
dienen gestimuleerd te worden. Vanuit deze studie werd gewezen op gebrekkige vormen
van begeleiding, op het recidiverende karakter van de inbreker, op de frustratie van de
inbreker,… Kortom allerhande menselijke redenen liggen aan de basis voor het opnieuw
plegen van feiten. Inzicht verwerven in de dader zijn drijfveren is essentieel.
Bovendien dient er iets te gebeuren aan de onverschilligheid. Als het alarm afgaat bij huis X,
zal men bij huis Y helemaal niet reageren, beweren de gedetineerden. Blijkbaar kan men
zelfs niet meer rekenen op zijn eigen buren. In de individualistische maatschappij dient het
communicatieve aspect sterk gestimuleerd te worden. Een goede communicatieve
doorstroom is noodzakelijk tussen alle schakels van de veiligheidsketen (het middenveld,
politie,…) maar evenzeer tussen de burgers onderling.
Als conclusie wensen we het horizontale en verticale integratiekarakter 115 van bovenstaande
aanbevelingen te benadrukken. Een horizontale afstemming impliceert een grote
betrokkenheid van de burger, maar evenzeer van de buurt, de school en het
maatschappelijke verenigings- en bedrijfsleven. Veiligheid wordt een taak van iedereen
indien de horizontale integratiegedachte wordt beklemtoond. Een actieve betrokkenheid van
de burger is daarbij noodzakelijk. Dit gedachtegoed betekent ook zoveel mogelijk
veiligheidsproblemen aan de bron aanpakken en terdege oplossen.
De Integrale Veiligheidsgedachte raakt, zoals aangegeven, diverse bevoegdheidsdomeinen
van federale en regionale overheden. Een doorgedreven beleidsafstemming tussen de
gemeente en het district, de zone, de wijk, het arrondissement, de provincie, het gewest, de
federale overheid en de internationale gemeenschap is de verticale afstemming. Er dienen
afspraken te komen tussen het federale en lokale niveau. Deze afspraken kunnen gemaakt
worden tussen de geledingen van de strafrechtsbedeling. Het is echter vanuit de integrale
veiligheidsfilosofie logisch te concluderen dat niet alle feiten een strafrechtelijke afhandeling
behoeven.
114 Supra
115 Devroe,E.&Reynders,D.,l.c., 91.
143

Meerdere partners moeten dus betrokken worden op de diverse niveaus om het fenomeen
van woninginbraak aan te pakken. Niet alleen de burger (aanpassing van gedrag en
technopreventie) maar evenzeer het middenveld, sociale (straat-, opbouw- en buurtwerk),
politionele (bijvoorbeeld federale en lokale politie) en justitiële instanties (personeelstekort in
gevangenissen, betere begeleiding) op lokaal en federaal niveau dienen samen (bindende)
afspraken te maken opdat er sprake zou zijn van een integrale benadering van veiligheid.
Het sluiten van een partnerschap staat hierbij centraal.
11.2. De rationele keuze onder vuur
Momenteel stellen we een dominant situationele aanpak vast: er wordt ingegrepen op de
situatie. Binnen deze benadering staat het rationele mensbeeld centraal. Mensen zijn
calculerende individuen die de kosten ten opzichte van de baten afwegen en als de baten
hoger zijn dan de kosten, pleegt men afwijkend gedrag. De niet-rationele component wordt
buiten beschouwing gelaten.
Rationele keuzeperspectieven benadrukken crimineel gedrag als een resultaat van “keuzes
en belissingen die gemaakt worden in een context van situationele dwang en
mogelijkheden” 116 . Een preventiebeleid focust zich in sé op het identificeren van
omgevingsgerichte ‘triggers’ die criminele actie faciliteren. Het gevolg van de manipulatie van
de fysieke omgeving, door target hardening, omgevingsaanpassingen of andere maatregelen,
geeft mensen het gevoel dat ze controle hebben over hun angst voor criminaliteit.
Dit kan een nefast gevolg met zich meebrengen, met name hoe meer nadruk gelegd wordt
op de rationele keuze of omgevingsgerichte aanpassingen, hoe meer mensen verplicht
worden na te denken over hun kans op slachtofferschap. Wordt op die manier het
onveiligheidsgevoel niet aangewakkerd? Dit probleem werd ook aangekaart door de
technopreventieve adviseurs 117 . Zij wensen burgers te informeren over hun potentieel
slachtofferschap maar hoe kunnen zij dit doen zonder een onveiligheidsgevoel aan te
wakkeren? Er dient een evenwicht gezocht te worden tussen een efficiënt preventief advies
en het nodeloos paranoïde maken van mensen.
Bovendien heeft de burger door het treffen van beveiligingsmaatregelen het gevoel dat er
iets gedaan wordt aan zijn potentieel slachtofferschap maar vergeet hij zijn eigen gedrag aan
te passen. Een tweede nefaste consequentie van het rationele keuzeperspectief is dan ook
dat de burger zijn triviale gewoontes die hem vatbaar maken voor een inbraak, behoudt.
Een derde nefaste consequentie van een preventie die te sterk gericht is op het situationele,
is dat daders “gedwongen” worden om gewelddadiger te werk te gaan om hun buit te
veroveren. Er is met andere woorden sprake van een escalatie-effect: hoe meer beveiliging,
hoe groter de kans op het gebruik van geweld door de dader. Bovendien buit de
commerciële markt de (potentiële) slachtoffers uit door onnodige en zware investeringen aan
te smeren.
Een andere kritiek die wordt opgeworpen aangaande de rationele keuze, is de vraag in
hoeverre dergelijk perspectief tegemoet komt aan de witteboordencriminaliteit. Kan men door
manipulaties in de omgeving de criminaliteit van de witte boorden stoppen? Bepaalde
gewelddadige gedragingen “in the heat of the moment” kunnen evenzeer niet worden
verklaard door de rationele keuze. Bovendien laat men de rol van bepaalde ‘peer’ groepen
buiten beschouwing. Anderen kunnen een invloed hebben op het plegen van crimineel
gedrag, wat geen expliciete keuze impliceert (enkel) aan daderszijde. Deze laatste kritiek
116
Clarke R.V. & Cornish D.B. (Eds.) (1983). Crime control in Britain: A review of policy and research.
Albany : State University of New York Press.
117
Verslag Begeleidingscomité ‘Woninginbraken: diefstalpraktijk en preventiebeleid’, 22/11/2006, FOD
Binnenlandse Zaken, Algemene Directie Veiligheids- en Preventiebeleid, Beleid Integrale Veiligheid.
144

wordt geconfirmeerd in de onderzoeksresultaten waarbij groepsdruk als beweegreden werd
opgegeven voor het plegen van crimineel gedrag.
De rationele keuze komt niet alleen onder vuur te liggen omdat er vanuit dit perspectief een
aantal zaken onmogelijk kunnen verklaard worden. De dominantie van de situationele
preventiestrategieën wordt ook bekritiseerd op politiek-beleidsmatig vlak.
In eerste instantie stellen we een dominantie van de situationele preventie op beleidsniveau
vast omdat ook in criminologische theoriebeoefening veel aandacht wordt besteed aan
dergelijke preventievorm. Situationele preventiestrategieën zijn bovendien zeer zichtbaar wat
het op politiek vlak zeer aantrekkelijk maakt om op die manier aan preventie te doen. Het
ingrijpen op een situatie, door het verhogen van de sociale controle, bouwkundige
aanpassingen door te voeren en het beperken van de toegankelijkheid, wordt direct
gepercipieerd door de burger waardoor deze een tevreden gevoel krijgt. Situationele
aanpassingen vergen daarenboven geen uitermate grote inspanningen en sporen de burger
op een snelle wijze aan, wat het aantrekkelijker maakt voor zowel de burger als de overheid.
Het direct zichtbare effect is een zeer eenvoudige oplossing. Bovendien wordt deze
zichtbare consequentie bij andere preventievormen, zoals sociale preventie, in veel mindere
mate gepercipieerd door de burger. Dit ingrijpen toont de burger dat er iets gedaan wordt en
deze zal zich hoogstwaarschijnlijk veiliger op die manier. Met andere woorden wordt het
sociale contract, dat beide partijen afsloten met elkaar, zeer concreet en situationeel
ingevuld.
11.3. Het continuüm rationeel-irrationeel
Diverse criminologische onderzoeken gaan uit van één theoretisch model waarbij er een
zeer beperkte visie is op de dader en de daad. Bovendien zijn de verwachtingen ten aanzien
van een specifiek theoretisch model sterk overspannen. Dit model wordt immers geacht in
alle mogelijke omstandigheden en situaties toegepast te kunnen worden. Een zoektocht naar
zo’n model werd niet ondernomen. Wel werden verschillende variabelen uit de theoretische
modellen gehaald om te toetsen of deze voorkomen bij het plegen van een inbraak. Deze
extractie is volgens ons toegelaten, immers dienen we variabelen niet als eigendommen van
een model te beschouwen. Het vertrekpunt betrof een amalgaam van theoretische
perspectieven waarbij we op een inductieve wijze te werk gingen. Een geïntegreerde
benadering stond centraal, geen exclusieve toetsing van een theorie. Er werd in de 56
daderverhalen op zoek gegaan naar de herkenbare theoretische aspecten die zich in de
realiteit voordoen.
Dit onderzoek geeft twee processen weer die zich afspelen in hoofde van de dader. Dit is de
reden waarom we de dader plaatsen op het continuüm dat in het begin van het
onderzoeksrapport reeds werd aangehaald. Het continuüm met als ene uiterste de rationeel
handelende actor en als ander uiterste de irrationeel handelende actor. De inbreker beweegt
zich tussen beide uitersten. De extremen zelf komen echter nooit of nauwelijks voor.
In eerste instantie zullen de daders hun delinquente gedragingen rationaliseren. Door het
toepassen van allerhande technieken, bijvoorbeeld ‘blaiming the victim’, maken zij hun
gedrag aannemelijk. Doorgaans zijn dit geen bewuste processen: ieder individu zoekt
immers naar allerhande strategieën om zijn gedrag te verantwoorden. Bovendien is het best
mogelijk dat door het rationaliseren de dader de waarheid vervormt of deze niet weergeeft
zoals ze werkelijk is. Echter hoeft dit niet noodzakelijk zo te zijn. We kunnen voorgaande
opmerking enkel mee in beschouwing te nemen bij de interpretatie van de resultaten.
Naast het rationaliseren van zijn daden, zal de dader in sommige gevallen letterlijk de kosten
ten opzichte van de baten afwegen, zoals het rationele keuzeperspectief voorschrijft.
Bijvoorbeeld zal men niet inbreken als mensen thuis zijn: men riskeert immers geweld te
145

gebruiken en dit impliceert een zwaardere straf. Een ander duidelijk voorbeeld is het kiezen
voor een gewapende overval. Een gewapende overval is een risico terwijl een inbraak dit
minder is. Indien men echter de buit vergelijkt, kiest men voor een gewapende overval.
De respondenten hun verantwoording reikt verder dan het pure afwegende/calculerende. Zij
hanteren als dominante discours het heersende waarden- en normenkader uit de
samenleving. Ze zijn dus op de hoogte van de waarden en de normen uit de samenleving en
plaatsen zich hier in. Hun deontologische code impliceert een amalgaam van principes, zoals
enkel inbreken als niemand thuis is. Niet alleen omdat het risico op het gebruik van geweld
toeneemt (een verzwarende omstandigheid) maar omdat men het niet moreel acht om
geweld te gebruiken (“Ik ga voor in te breken, niet voor te doden hé”). Voornamelijk hun
principiële overwegingen aangaande het slachtofferschap zijn opmerkelijk. De gedetineerden
stellen dat ze liever niet wensen in te breken bij familie, vrienden, kennissen,… maar
evenzeer niet bij bejaarden, arbeiders of (niet-) werkloosheidsuitkeringsgerechtigden. Als
reden hiervoor wijzen zij op het morele aspect: in sommige gevallen zullen zij zich zelf
identificeren met ‘werkloosheidsuitkeringsgerechtige lotgenoten’. Ook de bedrijfsinbrekers
die liever in bedrijven inbreken in plaats van huizen, getuigen van een groot moreel besef.
Op deze wijze menen zij geen slachtoffers persoonlijk te treffen. Enkel de verzekeringen
worden getroffen bij een bedrijfsdiefstal en dit vinden zij minder erg.
Het rationaliseringsproces gaat dus veel verder dan het rationele, er wordt een discours
gehanteerd waarbij de heersende waarden en normen centraal staan. Daarenboven gaat de
rationele keuze voor bepaalde aspecten meer op dan voor andere. Bijvoorbeeld indien er
wordt geopteerd voor een gewapende overval is dit omwille van de geringe inbraakbuit. Dit is
niet hetzelfde als het vermijden van gebruik van geweld. Dit laatste doet men omdat het niet
moreel is en omdat het een hogere straf kan opleveren. Zowel het rationele als het
principiële aspect komen hier dus ter sprake en zijn met elkaar verweven.
Er doet zich dus een beweging voor op het continuüm rationeel-irrationeel waarop iedere
inbreker zijn uniek plaatsje heeft veroverd.
11.4. Ideaaltypes of toch maar beter niet?
Op basis van de analyse van de daderverhalen werd een poging ondernomen een
dadertypologie op te stellen. Reeds gauw kwamen we tot de vaststelling dat dit bijzonder
moeilijk bleek te zijn en zelfs onmogelijk. De onderzochte respondenten betreffen immers
eerder ‘generalisten’ in plaats van ‘specialisten’ 118 . Bovendien betreft het een vrij heterogene
populatie waarin nauwelijks een typologie in terug te vinden is. Er werden wel een aantal
belangrijke contunia waargenomen die de rode draad vormen van dit verhaal.
Naast het overkoepelende rationeel-irrationeel continuüm gaan inbrekers zich ook op
verschillende assen positioneren. Ook deze assen kunnen gezien worden als een continuüm
met twee extremen op beide uiteinden. Wat de positie van een inbreker bepaalt, wordt
enerzijds beïnvloed door het motief en anderzijds door zijn alertheid voor de context of de
situatie. Deze dimensies laten ons toe een inbreker te plaatsen.
Er werden een aantal grote assen geïdentificeerd. De eerste as geeft de criminele carrière
weer. Het ene uiterste betreft de professionele carrièrecrimineel die alle knepen van het vak
kent. Het andere uiterste is de occasionele dief. Beide uitersten kwamen niet vaak naar voor.
Met andere woorden bewegen de respondenten zich tussen het ene uiterste en het andere
uiterste waarbij zich op het middelpunt het hoogste aantal bevraagden bevinden.
Een volgende as betreft de deontologische code. Het ene uiteinde impliceert het hanteren
van een zeer strenge code, het andere uiteinde staat voor het helemaal niet hanteren van
118 Supra
146

een code. In de inbrekerscode zitten verschillende principes vervat, zoals de wens om
niemand tegen het lijf te lopen, geen schade aan te richten, geen sporen achter te laten,…
Bovendien zijn er een aantal specifieke regels met betrekking tot het slachtoffer. Niet iedere
respondent hanteert een deontologische code of respecteert alle principes van de code.
Toch kan de meerderheid gesitueerd worden in het principiële gedeelte. Zowel de motivatie
als de situatie kunnen van doorslaggevend belang zijn bij het zich positioneren op deze as.
Er werd bijvoorbeeld verschillende keren aangegeven dat men op jeugdige leeftijd minder
principes hanteert dan op latere leeftijd. Een inbreker kan dus in de loop van zijn leven
verschuiven op de as. Een tweede voorbeeld betreft de drang naar een dosis drugs. Het is
mogelijk dat men in een danig ontredderde toestand op zoek is naar drugs dat men bepaalde
principes over boort gooit.
De volgende assen die worden besproken hebben betrekking op de daad, terwijl voorgaande
assen de dader behelzen. Een eerste as is de voorbereidingsas waarbij we duidelijk
opmerkten dat de ene inbreker de inbraak zeer intensief voorbereidt (diverse malen
observeren op verschillende tijdstippen) terwijl de andere de inbraak helemaal niet
voorbereidt. De mate van specialisatie kan hierbij een rol spelen: zo weet de specialist
waarschijnlijk beter wat hij moet observeren en wanneer hij binnen kan in vergelijking met
een occasionele inbreker.
Een tweede as betreft de afstand pleegplaats-woonplaats: men gaat zich ver verplaatsen
(het ene uiterste) of men gaat zich niet ver verplaatsen (het andere uiterste) van de eigen
woonplaats om een delict te plegen. Ook hier wordt het motief ‘leeftijd’ aangehaald ter
illustratie. Op jonge leeftijd zal men zich minder verplaatsen omdat men over geen
vervoermiddel beschikt.
Een derde as heeft betrekking op de modus operandi, waarbij we geweld extraheren. In de
onderzoeksresultaten werd aangegeven dat de meerderheid de intentie heeft om geen
geweld te gebruiken, ook al werd men reeds veroordeeld voor geweld of bedreiging. De as
bevat twee eindpunten waarbij het ene eindpunt de intentie is om geen geweld te gebruiken,
waar de meerderheid zich overigens situeert, en het andere eindpunt de intentie is om wel
geweld te gebruiken. Ook hier kunnen zowel het motief als de situatie een invloed uitoefenen
op de positie van de as. Bijvoorbeeld stelt een drugsverslaafde doorgaans voorop dat hij
geen geweld wenst te gebruiken. Dat is ook de reden waarom hij vooraf het huis observeert.
Mocht er echter iemand binnenkomen, weet men niet wat men zou doen en is het best
mogelijk dat men wel geweld gebruikt. Een specifieke situatie kan er dus voor zorgen dat
men plotseling op een geheel andere plaats komt te staan in het continuüm.
De volgende as betreft het samen of alleen plegen met aan de ene kant ‘samen’ inbreken en
aan de andere kant ‘alleen’ inbreken. Verschillen werden vastgesteld naargelang het motief.
Een druggebruiker gaat frequent alleen op pad terwijl iemand die steelt om in luxe te leven
soms alleen of soms samen met anderen op pad gaat.
Daarnaast is er een as die het gebruik van tips aangeeft: de ene kant is helemaal geen tips
gebruiken, de andere kant is het inbreken enkel op basis van tips. Bij sommigen werd een
variatie vastgesteld. Als laatste wordt een afschrikkingas opgesteld. De ene kant betreft
helemaal geen afschrikking van politie of justitie, de andere kant impliceert een zeer groot
afschrikkend effect. Een doorslaggevende factor bij het ervaren van een angstaanjagend
effect blijkt de mate van recidivisme of de voorgaande aanrakingen met politie en justitie.
Onderstaande figuur geeft een beeld van hoe drie individuen zich kunnen situeren op de
diverse assen. We zullen merken dat, hoewel men op bepaalde punten overeenstemt, men
op veel andere punten verschilt. Met deze figuur wensen we aan te tonen dat een typologie
of de creatie van ideaaltypes haast onmogelijk is. Ieder individu situeert zich op een unieke
wijze op de continua.
147

Als bepalende en overkoepelende factor vinden we het motief terug. Een zekere alertheid
voor de situatie of een specifieke situatie op zich (bijvoorbeeld een betrapping door de
inwoners) staat vermeld in de schaduwzijde van het motief.
De situaties van de drie respondenten worden geschetst. Persoon X (geboren tussen 1965
en 1970) geraakte verstrikt in een jeugdbende, werd mishandeld door zijn ouders, kende een
instellingsverleden en pleegt sedert tientallen jaren feiten. Zijn drijfveer om te stelen was de
verslaving aan drugs. Persoon Y (geboren tussen 1975 en 1980) kreeg problemen in zijn
thuissituatie en geraakte in het krakermilieu. Zijn motief was zijn verslaving aan heroïne.
Persoon Z (geboren tussen 1965 en 1970) kende een instellingsverleden en brak in voor de
‘poen’. Zijn motief was geld om luxueze dingen te kopen.
148

SITUATIE
MOTIVATIE
Ja Ja Ja Dicht Ja Alleen Ja Ja
5
4
3
2
1
0
-1
-2
-3
-4
-5
Nee Nee Nee Ver Nee Samen Nee Nee
Afschrikking
Politie &
Justitie?
Informatie?
Met veel of
alleen?
Intentie gebruik
geen geweld?
Afst. Pleegplts
Woonplts
Professionalisme Voorbereiding
Deontologische
code
X:
Y:
Z:
Figuur 16: De positionering van drie respondenten
149

De deontologische code komt het meest naar voor bij persoon X. Deze persoon breekt niet
in bij familie, alleen bij de rijken en zal enkel inbreken als niemand thuis is. Persoon Y
hanteert het principe om niet in huizen in te breken (liever scholen) maar dit is evenwel niet
altijd het geval. Persoon Z hanteert geen principes over wie het slachtoffer mag zijn. Hoewel
persoon X en Z een hoge mate van professionalisme kennen, is hun motief sterk
uiteenlopend. Persoon X en Y hebben een gelijkaardig motief maar verschillen in graad van
professionalisme. Allen bereiden ze hun inbraak vrij goed voor. Persoon Y breekt dicht in bij
zijn woonplaats, persoon X wat verder en persoon Y gaat soms dicht en soms ver
(afhankelijk van zijn tips) inbreken. Met betrekking tot het geweld, merken we dat persoon X
de intentie heeft om geen geweld te gebruiken, persoon Y deze intentie iets minder heeft en
persoon Z deze intentie nauwelijks heeft. Op de vraag of men alleen of samen inbreekt, stelt
persoon X bijna altijd alleen in te breken, terwijl persoon Y, met hetzelfde motief (namelijks
verslaving) altijd samen wenst in te breken. Persoon Z wisselt af: soms alleen, soms samen.
Persoon X en Z zullen alleen inbreken als ze een tip gekregen hebben. Persoon Y krijgt nooit
een tip vooraleer hij een diefstal met braak pleegt. Als laatste zien we dat persoon Z een
helse schrik heeft van politie en justitie terwijl persoon Y een beetje schrik heeft. Persoon X
heeft nooit schrik.
Deze voorbeelden worden gegeven om aan te tonen dat persoon X, Y en Z sterk verschillen
van elkaar, hoewel ze een aantal overeenkomsten hebben. Men zou bijvoorbeeld kunnen
denken dat de verslaafden aan drugs (zoals X en Y), zich op een gelijke wijze positioneren in
alle andere aspecten. Op sommige assen positioneren ze zich op een gelijkaardige wijze
(zoals deontologische as en de voorbereidingsas) maar op andere assen loopt dit sterk
uiteen (zoals de informatie-as en de afschrikkingsas). Als we persoon X en Z met elkaar
vergelijken, merken we een gelijkaardige graad van professionalisme op. Ook hier zien we
gelijkenissen (voorbereidingsas, informatie-as) maar evenzeer veel verschillen
(deontologische as, afschrikkingsas).
De onderzoeksresultaten tonen aan dat de woninginbrekers zich op verschillende dimensies
situeren. De positie op de assen is in de meeste gevallen afhankelijk van het motief en de
situatie. Bovendien kan een individu in de loop der jaren schuiven op deze assen. Behalve
deze assen, is het zeer moeilijk een aantal gemeenschappelijke kenmerken te vinden van dé
inbreker en dé inbraak. Het is niet alleen moeilijk om specifieke inbrekerskenmerken te
verzamelen, ieder individu situeert zich bovendien op een vrij unieke wijze op een as. Op die
manier en op basis van deze 56 daderverhalen wordt het moeilijk, zelfs onmogelijk om de
inbrekers in een aantal types onder te brengen.
11.5. Voor verder onderzoek
Bijzonder merkwaardig is dat nauwelijks kwantitatieve en kwalitatieve wetenschappelijke
analyses van criminaliteitsfenomenen worden verricht. Ook bij de opzet van talrijke
kleinschalige en grootschalige preventieprojecten worden preventie-initiatieven zelden
fundamenteel wetenschappelijk onderbouwd.
In de loop van dit verhaal werden diverse verder te exploreren onderzoekspistes aangereikt.
In eerste instantie werd gewezen op de nood aan een uniforme registratie op politioneel en
justititeel niveau opdat een efficiënt meet- en opvolgingssysteem in de strafrechtsketen
bewerkstelligd kan worden.
In tweede instantie baart de zorgeloosheid en de desinteresse in de dader ons zorgen. De
overvloedige aandacht voor een fenomeen maar niet voor diegenen die het fenomeen
plegen, wordt bekritiseerd. Eveneens aan kritiek onderworpen is de manier waarop aan
preventie wordt gedaan, met name de dominantie van situationele preventie.
150

Deze suggesties voor verder onderzoek zijn er niet alleen voor de academische wereld maar
evenzeer voor alle partners die betrokken zijn bij dergelijke fenomenen. De gedachte van
horizontale en verticale integrale veiligheid staat hierbij centraal.
Het is verder noozakelijk om de ‘bonds’, zoals Hirschi omschreef, in kaart te brengen. Op die
manier kan nagegaan worden of er een invloed is van de omgeving bij het plegen van
crimineel gedrag en wat die invloed is.
Als laatste wordt gewezen op het netwerk-verhaal. Dit onderzoek verschafte ons nauwelijks
inzicht over hoe inbrekers netwerken en of ze wel netwerken. Ook het helingverhaal komt
daarbij ter sprake. Het helingcircuit dient geëxploreerd te worden opdat er preventief kan
gewerkt worden.
Bovenstaande suggesties zijn slechts enkele pistes om over na te denken waarbij we
voornamelijk een grotere aandacht aan de dag dienen te leggen voor de dader als persoon.
Het was de desinterrese en de zorgeloosheid in de dader die ons hier alert op maakte.
151

12. Bibliografie
12.1. Boeken
Alexander, J. C. (1982). Positivism, Presuppositions, and current
Controversies. Theoretical Logic in Sociology, Volume One. London: Routledge &
Kegan Paul.
Bennet, T. & Wright, R. (1984). Burglars on burglary. Prevention and the Offender. Gower:
University of Cambridge.
Brantingham, P.J. & Brantingham, P.L. (Eds .) (1981). Environmental criminology. Beverly
Hills: Sage.
Clarke R.V. & Cornish D.B. (Eds.) (1983). Crime control in Britain: A review of policy and
research. Albany : State University of New York Press.
Cloward, R.A. & Ohlin, L.E. (1960). Delinquency and opportunity: a theory of delinquent
gangs. New York: Free Press.
Cohen, A.K. (1955). Delinquent boys: the culture of gang. New York: Free Press.
Cornish, D.B. & Clarke, R.V. (1986). The Reasoning Criminal. Rational Choice Perspectives
on Offending. New York: Springer-Verloag.
Denscombe, M. (1998). The good research guide for small scale social research projects.
Buckingham: Open University Press.
Durkheim, E. (1885). Les règles de la méthode sociologique. Paris: Alcan, Huitième
Edition,1927.
Durheim, E. (1887). Le suicide, Etude sociologique. Paris : Presses Universitaires de France,
1960.
Durkheim, E. (1893). De la division du travail social. Paris : Alcan, Sixième Edition, 1932.
Felson, M. (1994). Crime and Everyday Life. Insights and Implications for Society. Tousand
Oaks: Pine Forge Press.
Hirschi, T. (1969). Causes of delinquency. Berkeley: University if California Press.
Jacobs, J. (1961). The Death and Life of Great American cities. New York: Vintage Books.
Jeffery, C.R. (1971). Crime Prevention through Environmental Design. Beverly Hills: Sage.
Kleemans, E.R. (1996). Strategische misdaadanalyse en stedelijke criminaliteit. Een
toepassing van de rationele keuzebenadering op stedelijke criminaliteitspatronen en het
gedrag van daders, toegespitst op het delict woninginbraak. Enschede: IPIT, Proefschrift
Universiteit Twente.
Lombroso, C. (1911). Crime, its causes and remedies. Boston: Little Brown.
Maguire, M. & Bennet, T. (1982). Burglary in a dwelling. The offence, the offender and the
victim. London: Heinemann.
152

May, T. (1997). Social research: issues, methods and process. Buckingham: Open
University Press.
Merton, R. (1949). Social theory and social structure. New York: The Free Press, 1957.
Moerland, H., (1994). Diefstal, een te riskante zaak ? Arnhem: Gouda Quint.
Newman, O. (1973). Defensible Space. Crime Prevention through Urban Design. NewYork:
Macmillan.
Nijboer, J.A. (1997). Delinquentie en dwang. Ontwikkeling van delinquent gedrag bij
leerlingen van het voortgezet onderwijs. Groningen: Vakgroep Strafrecht en Criminologie,
Rijksuniversiteit Groningen.
Ponsaers, P., Enhus, E., Van Den Herrewegen, E. & Vandevoorde, N. (2006). Meet- en
opvolgingsinstrument voor de strafrechtelijke keten. Brussel: Politeia.
Sheldon, W.H., Hastl, E.L. & McDermott, E. (1949). Varieties of Delinquent Youth. NewYork:
Harpere Brothers.
Sutherland, E.H. (1937). The Professional Thief, by a professional thief. Chicago: The
University of Chicago Press.
Sutherland, E.H. (1947). Principles of Criminology. Philadelphia: Lippincott, 4 th ed.,1924.
Van den Wyngaert, C. (2003). Strafrecht, strafprocesrecht en internationaal strafrecht.
Antwerpen/Apeldoorn: Maklu.
Van Dijk, Van Soomeren & Partners (1991). Motieven en werkwijzen vanuit
daderperspectief. In opdracht van DCP/LBVM.
VZW Suggnomé (2005). Waarom? Een boek over slachtoffer-dader bemiddeling in
Vlaanderen. Antwerpen: Garant.
12.2. Tijdschriften
Becker, G. (1968). Crime and punishment: An economic approach. Journal of Political
Economy, 76, 169-217.
Bernasco, W. & Luykx, F. (2002). De ruimtelijke spreiding van woninginbraak. Een analyse
van Haagse buurten. Tijdschrift voor Criminologie, 3, 44, 231-247.
Felson, M. (1987). Routine activities and crime prevention in the developing metropolis.
Criminology, 25, 911-931.
Gabor, T. (1981). The crime displacement hypothesis: an empirical examination. Crime and
Delinquency, 390-440.
Hesseling, R. (1991). Dadermobiliteit, een eerste verkenning. Tijdschrift voor Criminologie,
33.
Merton, R. (1938). Social structure and anomie. American Sociological Review, 3, 672-682.
153

Miller, W.B. (1958). Lower class culture as a generating milieu of gang delinquency’. Journal
of Social Issues, 14, 5-19.
Moerland, H. (1993). Afschrikking, de bakermat van de rationele keuzebenadering in de
criminologie. Tijdschrift voor criminologie, 35, 110-126.
Nee C., Meenaghan A. (2006). Expert Decision Making in Burglars. British Journal
Criminology, 46, 935-949.
Repetto, T.A. (1976). Crime Prevention and the displacement phenomenon. Crime and
Delinquency, 166-177.
Sykes, G.M., & Matza, D. (1957). Techniques of Neutralization: A theory of Delinquency.
American Sociological Review 22, 664-670.
Sykes, G. & Matza, D. (1961). Juvenile delinquency in subterranean values. American
Sociological Review, 26, 721-719.
12.3. Verzamelreeksen
Barnes, G.C., (1995). Defining and optimizing displacement. In: J.E. Eck & D Weisburd
(Eds.), Crime and place: crime prevention studies, volume 4. New York: Willow Tree Press,
95-114.
Burgess, E.W. (1925). The Growth of the City’. In: E.R. Park, W.E. Burgess & R.D.
McKenzie, The City. Chicago: University of Chicago Press, 47-62.
Clarke, R.V. & Felson, M. (Eds.). (1993). Routine Activity and Rational Choice. In:
Advances in Criminological Theory 5, New Brunswick: Transaction Publishers.
Costello, A. & Wiles, P. (2001). GIS and the journey to crime: an analysis of patterns in
South Yorkshire. In: A. Hirschfield & K. Bowers (Eds.), Mapping and analyzing crime data:
lessons from research and practice. London: Taylor and Francis, 27-60.
Devroe, E. & Reynders, D., (2005). Het veiligheidsprobleem als maatschappelijk proces :
naar een geïntegreerd veiligheidsbeleid. In: P. Ponsaers (Ed.), Integraal Veiligheidsbeleid.
Mechelen: Kluwer, 81-166.
Eck, J.E. & Weisburd, D. (1995). Crime places in crime theory. In: J.E. Eck & D. Weisburd
(Eds.) Crime and Place, Crime Prevention studies, Volume 4. New York: Willow Tree Press.
Jongman, R.W. & Timmerman, H. (1993). Criminaliteit in een ongelijke samenleving. Over
het samenspel van motivaties en bindingen. In: R.W. Jongman (red.), De armen van vrouwe
justitia. Nijmegen: Ars Aequi Libri, 97-112.
Kleemans, E. (2001). Rationele keuzebenaderingen. In: E. Lissenberg, S. Van Ruller & R.
Van Swaaningen (eds), Tegen de regels IV. Een inleiding in de criminologie. Nijmegen: Ars
Aequi Libri, 153-167.
Lakatos, I. (1974). Falsification and the methodology of scientific reasearch programmes.
In: I. Lakatos & A. Musgrave (Eds.), Criticism and the Growth of Knowledge. Cambridge:
Cambridge University Press, 91-196.
154

Ponsaers, P., Enhus, E., (2000). Vademecum veiligheidsplannen ten behoeve van het
opstellen van het nationaal veiligheidsplan en de zonale veiligheidsplannen. In :
Vademecum Politiezones, Brussel: Politeia, Addendum 2, p. 16.
Sampson, R.J. (1987). Communities and crime. In : M.R. Gottfrederson & T. Hirschi,
Positive Criminology. Newbury Park: Sage Publications, 91-115.
Walgrave, L. (1993). Systematische jeugddelinquentie en maatschappelijke kwetsbaarheid.
In: J.A. Nijboer, e.a. (red.), Criminaliteit als een politiek probleem. Arnhem: Gouda Quint, 35-
44.
12.4. Andere bronnen
Enhus, E. (2006). Een epistemologisch model voor het evalueren van criminologische
theorieën. Vrije Universiteit Brussel: Syllabus “Criminologie en Victimologie”, Academiejaar
2005-2006.
Decorte, T. (2005). Interviewen. Universiteit Gent: Syllabus “Kwalitatieve criminologische
methoden en technieken”, Academiejaar 2005-2006.
Hebberecht, P. (2006). Theoretische criminologie. Universiteit Gent: Syllabus, Academiejaar
2005-2006.
Justitie in cijfers 2005, FOD justitie (brochure).
Kadernota Integrale Veiligheid, 30-31 maart 2004. Goedgekeurd door de Ministerraad op 30
maart 2004. 119p. http://www.vsp.fgov.be {12/12/2005}
Nationaal Veiligheidsplan 2004-2007. Goedgekeurd door de Ministerraad op 30 maart 2004.
38 p. http://www.vsp.fgov.be {12/12/2005}
Ponsaers, P. (2001). Kwalitatieve onderzoeksmethodologie. Universiteit Gent: syllabus
“Methoden en technieken” Academiejaar 2000-2001.
Ponsaers, P. & Vandewalle, G. (2006). Etiologische criminologie. Universiteit Gent:
Syllabus, Academiejaar 2005-2006.
Regeerakkoord van 12 juli 2003. Een creatief en solidair België, zuurstof voor het land.
Town, S. (2001). Crime displacements : the perception, problems, evidence and supporting
theory. Elektronische copie: URL: http://www.crimereduction.gov.uk/displacement.doc.
{2002}
Veiligheidsmonitor 2004 : Analyse van de federale enquête, Federale Politie, Algemene
Directie Operationele Ondersteuning, Dienst van de Nationale Gegevensbank, Dienst
beleidsgegevens, http://www.polfed
fedpol.be/pub/veiligheidsMonitor/2006/reports/grote_tendensen_vm2006.pdf {23/01/2007}
Verslag Begeleidingscomité ‘Woninginbraken: diefstalpraktijk en preventiebeleid’,
22/11/2006, FOD Binnenlandse Zaken, Algemene Directie Veiligheids- en Preventiebeleid,
Beleid Integrale Veiligheid.
155

156