meeremagazine

Meere
orgel orgelmagazine
VRIJWILLIGERS
BLINKEN UIT
IN LIEFDEWERK
WE HEBBEN EEN
MEERE-ORGEL!
Meere-orgel magazine
RESTAURATIECOMMISSIE
LEVERT WERK NA 10 JAAR AF
1

Behang kiezen moeilijk?
Nu niet meer!
Nieuw: behang bestelshop
Kom naar de winkel, kies je behang in onze computer en
zie een sfeerfoto met het gekozen behang in de door jou
geselecteerde ruimte, plus alle combinatie-mogelijkheden.
ALTIJD 20% KORTING
op alle vitragestoffen en al het behang!
Handelskade 1
8321 KB Urk
Tel. 0527-681441
P.S. De koffie staat klaar!

Voorwoord
Om trots op te zijn
Na bijna twee jaar
van restauratie
klinken binnenkort
weer de prachtige
klanken van het Meere-orgel
in de schitterende Bethelkerk.
De gemeente wordt
weer helemaal ‘op toon’ gebracht.
Het orgel is gerestaureerd
naar de opvattingen en
de orgelbouwkunde van de oorspronkelijke
bouwer, Abraham Meere. Uit
eigen ervaring ondervind ik tot welke
hoogte deze prachtige klanken je kunnen
brengen.
Muziek bekleedt – naast het Woord en
de sacramenten – wat mij betreft een
centrale plaats in de eredienst. Soms
schieten woorden tekort en ben ik blij
dat ik de psalmen en gezangen kan zingen.
Daarin komen zowel de hoogte- als
de dieptepunten tot uitdrukking. Dat
geldt niet alleen in mijn persoonlijk leven,
maar ook in het leven van alledag.
“Met muziek kun je mensen kalmeren,
stichten, maar ook tot revolutie opzwepen”,
aldus Piet van Egmond. Op een
revolutie zit hier niemand te wachten,
maar dat muziek kan stichten en kalmeren;
daarvan is zeker sprake. Naast het
gebruik in de erediensten wordt het
orgel ook gebruikt tijdens samenzangavonden
en vinden er improvisaties
plaats.
Duizenden mensen bezoeken jaarlijks
‘Zingen in…’ in de Bethelkerk, waarbij
de (samen)zang centraal staat. Het gerestaureerde
Meere-orgel speelt dus
niet alleen op zondagen een belangrijke
rol, maar ook op doordeweekse
“O naam, eeuwige ademtocht,
een sterveling ben ik,
als eens mijn eigen adem stokt
dan draagt mij uw muziek.”
dagen. De klanken blijven
niet beperkt tot de Urker inwoners
– al ligt daar wel het
primaat – maar zijn ook voor
‘de vreemdeling’.
Veel bekende organisten
hebben al enkele eeuwen op
het Meere-orgel gespeeld
en ook in de toekomst zal
dat gebeuren. Het orgel is weer in originele
staat gerestaureerd en zal de
komende decennia van de 21ste eeuw
weer ten dienste van ons allemaal
staan. Er ligt voor ons en onze toekomstige
generatie een belangrijke opdracht,
namelijk om de lofzang gaande
te houden. Hierbij is het goed te weten
dat de tonen van het Meere-orgel ons
hierbij ondersteunen!
Ik ben trots op het feit dat de Bethelkerk
het Meere-orgel bezit én het zo
restaureert dat het ook behouden blijft
voor de komende generatie.
Het spreekt voor zich dat ik de wens
uitspreek dat velen weer – voor en achter
het orgel – zullen genieten van het
prachtig gerestaureerde Meere-orgel.
Het is een juweeltje, waar we met recht
trots op mogen zijn.
Pieter C. van Maaren,
Burgemeester van Urk
COLOFON
Uitgave: Restauratiecommissie
Meere-orgel in samenwerking met
Oplage: 6.000 exemplaren
Teksten: Gretha Woort-Bos,
Femmy van Urk-Hoefnagel,
Joanne Goosen-Hoekman en
Jouke Posthumus
Luuk Schudde,
Ritske Brouwer, Het Urkerland
Vormgeving en druk:
Meere-orgel magazine
3

4
Restauratiecommissie kreeg tien jaar
‘Onwerkelijk’
Het Meere-orgel doet iets met mensen - de restauratiecommissie
van het Meere-orgel ziet het steeds om zich heen gebeuren. Ook
persoonlijk ervoeren de mannen dat de klanken van Meere daad-
werkelijk binnenkomen. Al jaren zetten ze zich in om de restaura-
tie te verwezenlijken, maar tijdens het eerste luistermoment in de
werkplaats van de orgelrestaurateur moesten ze stuk voor stuk iets
wegslikken.
Vier mannen, vier specialiteiten.
Bij Henk de Boer (43),
zakelijk van aard, zit liefde
voor het orgel in zijn genen,
hij kreeg het commerciële onderdeel
in zijn portefeuille. Organist Jouke
Posthumus (36) kent het Meere-orgel
vanbinnen en vanbuiten. Elk pijpje, onderdeeltje,
de gesteldheid van het orgel,
de geschiedenis, mensen die een
rol speelden bij de totstandkoming van
het orgel, Jouke trekt een laatje in zijn
hoofd open en vertelt de ins en outs tot
in detail. Zijn taak: nauw contact onderhouden
met orgelmaker en adviseur.
Roelof Tiede Oost (50), vanaf moment
één door de kerkenraad ingezet met
de opdracht: ‘het orgel moet gerestaureerd
en de bekostiging moet buiten de
kerkkas gezocht worden’. Niet dat Roelof
bekend staat als orgelkenner, maar
wel als man met bouwkundige kennis,
die de juiste subsidiebronnen weet aan
te boren. Het vierde wiel aan de Meerewagen
was Frits van der Sloot (44), van
jongs af aan verwoed orgelliefhebber.
Zijn domein: de afdeling pr en sociale
media. Alles bij elkaar de juiste combinatie,
en mooi meegenomen: ze hebben
een klik.
Prettig dat ze het goed met elkaar kunnen
vinden, maar het betekent niet dat
aan hun vergadertafel nooit gediscussieerd
is. ,,Sommige punten hebben
Meere-orgel magazine
we uitvoerig met elkaar besproken.
Knopen als: ‘verplaatsen we de orgelkast
wel of niet naar voren’ moesten
doorgehakt worden. Het bleek een te
drastische ingreep, daarom hebben we
de bestaande situatie geoptimaliseerd.
Onder andere met de uitbreiding van
de dispositie met zeven registers en een
aparte pedaalkas. Ook is het bovenwerk
nu als onderpositief geplaatst, met een
apart pijpenfrontje - toch wel karakteristiek
voor deze restauratie! Achteraf
lijkt deze keus logisch, maar er is lang
over nagedacht.’’ Hetzelfde geldt voor
de orgelstemming. De keus viel op de
Neidhardt II stemming. De vraag: ‘Gaan
we terug naar het originele wit?’, had
nogal wat noten op z’n zang. ,,Zeker’’,
was de één van mening. ,,Geenszins!’’,
vond de ander. ,,Onze opdracht was om
zoveel mogelijk terug te gaan naar Meere,
maar na zorgvuldig afwegen hielden
we het bij de inmiddels vertrouwde Urker
kleuren.’’
MeT POTlOOd
Vol vuur vertelt het kwartet over het
tien jaar durende proces. Bodemloze
dalen, waarin het project vaak bijna het
etiket ‘onhaalbaar’ opgeplakt kreeg,
De Bethelkerk moest het lange tijd doen zonder Meere-orgel.

De restauratiecommissie met v.l.n.r. Frits van der Sloot, Roelof Tiede Oost,
Jouke Posthumus en Henk de Boer.
maar óók het moment waarop Orgelmakerij
Reil de opdracht voorzichtig
met potlood in de agenda mocht
schrijven. Niet in de minste plaats passeert
2008 de revue, het jaar waarin
authentieke Meerepijpen in Montfoort
ontdekt en aangekocht zijn. Jouke Posthumus
was erbij. ,,We geloofden onze
ogen niet, te mooi om waar te zijn! Ik
zie het als besturing van Boven. Deze
gift veranderde het restauratieplan in
onvoorstelbaar positieve zin.’’
VOOrgeslaChT
Velen zijn het eens: het is de Urker gemeenschap
een eer om het historische
Meere-orgel te mogen herbergen. Toch
plaatsen critici weleens vragen bij de
tonnen Meere-euro’s. De mannen: ,,Wij
zagen het als onze taak om het monument,
dat ons voorgeslacht in 1911
naar Urk haalde, te behouden voor
volgende generaties. Dat kost geld. Nu
is in Nederland bij wet bepaald dat er
monumentensubsidies verstrekt moeten
worden. Was het subsidiegeld niet
naar het Urker orgel gegaan, dan was
het aan een ander monument besteed.
Tijdens de wederopbouw van het orgel
nam menig geïnteresseerde een kijkje
en ontdekte dat de restauratie puur
ambachtelijk werk is. Mensen verwonderden
zich erover en begrepen dat
zoiets niet goedkoop kan zijn. Laat wel
duidelijk zijn: deze restauratie was alleen
mogelijk dankzij subsidie.’’
Crisis
Het klinkt misschien ongeloofwaardig,
maar de inval van de economische crisis
plaatste het restauratieplan in een
stroomversnelling. ,,De regering maakte
een subsidiepot ter stimulering van
de werkgelegenheid. Miljoenen werden
verdeeld onder de provincies, die de
opdracht kregen deze uit te delen en te
verdubbelen! Wij hadden een pasklaar
plan liggen en voldeden aan de eisen.
Alles was snel geregeld. Wel moest binnen
een bepaalde tijd gestart worden
met restaureren. Alleen, we hadden de
Die spanning en onzekerheid deden
onze bloeddruk soms behoorlijk toenemen.’’
Hoe dan ook, de orgelmaker
kleurde de afspraak vetter in de agenda
- maar nog steeds niet met pen.
Naarstig zocht de commissie naar geld,
bedacht acties, maakte de Urker bevolking
warm en orgelliefhebbers van ver
daarbuiten. De Meerethon werd georganiseerd
en viel in de smaak (Belofte:
‘Er komt een vervolg’), de actie-cd’s
met oude Petrakerksamenzang en het
slotconcert vonden grif aftrek, giften
kwamen binnen, cultuurfondsen boden
steun en beetje bij beetje kreeg het restauratieplan
de contouren van realiteit.
Op de dag dat de Gereformeerde Kerk
Urk haar 175-jarig bestaan herdacht,
kon de handtekening onder het contract
worden gezet. Met inkt!
Onwerkelijk
Tien jaar inzet is bekroond met de daadwerkelijke
restauratie. ,,Onwerkelijk’’,
zijn de mannen met elkaar eens en ze
haasten zich te zeggen: ,,Het plan zou
tevergeefs gemaakt zijn zonder alle
giften in allerhande formaat en zonder
grote en kleine hand- en spandiensten,
die met liefde verricht zijn door vele
vrijwilligers.’’ Tja, het Meere-orgel doet
iets met mensen.
Meere-orgel magazine
5

6
Mijn geschiedenis in vogelvlucht
Van bijna afgedankt tot
Het voelt alsof er een nieuwe wind door mijn leven waait - nooit
eerder is mij namelijk zo vaak naar mijn roots gevraagd. Ik ervaar
het als een voorrecht om mijn geschiedenis in vogelvlucht te mogen
vertellen.
Mijn oorsprong ligt in de
werkplaats van Abraham
Meere. Het jaar 1792 was
nog maar net begonnen,
of hij kreeg van de rooms-katholieke
Schuilkerk in IJsselstein de opdracht
om mij te creëren. Zoals een mens één
lichaam is en vele leden heeft, zo ben ik
één instrument en tegelijk een samenstelling
van kleine instrumenten, ofwel:
pijpen. Ook ik begon als baby zeg maar.
Eén klavier, geen pedaal en dertien registers,
lees: verschillende soorten instrumenten.
Het moment waarop mij
het leven is ingeblazen vergeet ik nooit
meer. Adembenemend!
Veel mensen zag ik sindsdien de banken
van de Schuilkerk inschuiven. Ik ervoer
het als een voorrecht dat zij genoten
van mijn klanken. Fijn trouwens dat ik in
mijn beginperiode in onderhoud bleef
bij mijn maker.
In 1877 kreeg ik een grote onderhoudsbeurt.
Weldadig! Gek genoeg
leefde ik in de veronderstelling dat ik
mijn leven in de Schuilkerk zou slijten,
maar niks bleek minder waar. Ik promoveerde
en verhuisde in 1887 naar
de neogotische basiliek in IJsselstein.
Bovendien kreeg ik twee nieuwe
blaasbalgen. Het kostte wat, 700 gulden,
maar wát een lucht!
gedeUkT zelfVerTrOUwen
Ik begon te geloven dat mijn plek dit
keer permanent was, maar helaas, de
zweepslag kwam: mijn capaciteit bleek
onvoldoende voor die grote basiliek. De
hotemetoten van de kerk vervingen me
Meere-orgel magazine
in 1907 en mij restte een deuk in mijn
zelfvertrouwen. Orgelhandelaar Mart
Vermeulen uit Woerden kocht me voor
slechts 250 gulden en ik belandde doelloos
in diens werkplaats.
PrOMinenTe Plek
Wat een opluchting toen de broeders
van de Gereformeerde Kerk uit Urk interesse
in mij toonden! Ze schaften me
aan voor 3.930 gulden en de beelden
waarmee ik versierd ben, kochten ze erbij
voor 35 gulden. Geloof het of niet,
maar sinds 1910 neem ik een prominente
plek in de Bethelkerk in. Overigens
werd ik uitgebreid met een bovenwerk
en een vrij pedaal!
Het was genieten – ik als dragende
kracht onder de ’s zondagse samenzang.
De Urkers waren blij met me, ze
hadden nota bene nooit eerder een orgel
in de kerk gehad! In het najaar van
1925 kreeg ik mijn eerste windmachine.
Opnieuw een verademing. Volgens plan
zouden in 1943 extra werkzaamheden
aan mij verricht worden, maar de Tweede
Wereldoorlog stormde die ideeën
jammer genoeg weg.
Mijn thuis, de Bethelkerk, onderging
in 1952 een restauratie en ook ik ben
was ik vervuild en had ik last van houtworm.
Ik ben totaal gedemonteerd en
schoongemaakt. Versleten onderdelen
zijn hersteld, mijn pedaalklavier is vervangen,
mijn bovenklavier is voorzien
van pedaalkoppen, aan mijn pijpen is
gesleuteld, mijn windmachine is vervangen
en de schilder zette mijn orgelkast
in okergele verf.
VersTOMMen
Helaas begon ik toch weer kwaaltjes
te krijgen en eind jaren zestig namen
mijn klachten alleen maar toe. In de
wintermaanden was ik soms nauwelijks
bespeelbaar, ik had last van hangers,
vochtophopingen, temperatuurschommelingen
en ontstemming. Na onderzoek
bleek mijn staat dermate slecht,
dat het advies ‘vervangen’ boven mijn
hoofd hing. Ik zag mijn toekomst verstommen.

koninklijk
zware slag
Gelukkig besloot de kerkenraad tot
restauratie, al moet ik zeggen dat de
tijdgeest van toen behoorlijk wat sporen
in mij achterliet. Ik ben gemoderniseerd
en veel van mijn oude, originele
materiaal ging tot mijn spijt verloren.
Mijn herkomst was op dat moment nog
onbekend en ik stond niet op iets van
een monumentenlijst. Zodoende kon
het gebeuren dat – vanuit historisch
perspectief bezien – mij zo’n zware
slag is toegebracht.
Tijdens de restauratie van de Bethelkerk
in 1981 ben ik veiligheidshalve gedemonteerd
en voilà: iemand ontdekte
op drie van mijn pijpen de inscriptie ‘IJsselstein’.
In die tijd ben ik weer iets gegroeid.
Ik voelde me weer iemand, een
stukje belangrijker zeg maar.
wiT
Wel grappig, een adviseur deed onderzoek
naar mijn oorspronkelijke kleur
De mensen waren blij
met me, ze hadden
nooit eerder een orgel
in de kerk gehad!
en oordeelde: ‘het moet albast zijn geweest!’
Ik moest daarom een metamorfose
ondergaan en werd aangekleed in
een folkloristische kleurencombinatie
van baskisch rood, afgezet met vermiljoen,
groene aarde, bladgroen en verguld
snijwerk. Eerlijk is eerlijk, ik voel
mij thuis in dit kostuum, maar ik wil toch
graag even onthullen: oorspronkelijk
droeg ik de kleur wit!
sMarTend harT
Jammer genoeg is in 1987 opnieuw een
deel van mijn oude Meerepijpwerk vervangen
door nieuw materiaal. Inwendig
is in dat jaar weer één en ander gewijzigd
en verwijderd. Zucht… ik heb dat
als ontzettend pijnlijk ervaren – ineens
was ik toch weer een stuk minder origineel.
Wat ik toen nog niet wist, was dat de
toekomst iets moois voor mij bewaarde.
In 2001 kreeg ik plotseling het etiket
‘monument’ opgeplakt. Eindelijk de historische
waarde die ik verdiende, frisse
lucht voor mijn smartend hart! Een commissie
boog zich over mij en besloot in
2005 om mijn onderhoud in handen van
Orgelmakerij Reil uit Heerde te leggen.
Bovendien gebeurde er in 2008 een
wonder: in Montfoort waren pijpen
van de hand van mijn maker Abraham
Meere gevonden, welke beschikbaar
gesteld werden voor mij!
eindelOOs
Waardig, kundig en met smaak, zo omschrijf
ik mijn restauratie die in 2013
voltooid is. Mijn vernieuwde geluid
klinkt koninklijk – ik zeg het in alle bescheidenheid.
Denk ik nu terug aan mijn
prille ontstaan met één klavier en een
paar stemmen, en ik zie mezelf nu als
tweeklavierig orgel met volledig pedaal
en 35 registers, mens, nooit eerder
voelde ik me zó compleet, authentiek
en mooi. Hopelijk mag ik eindeloos lang
de gemeente en de muzikale gemeenschap
van dienst zijn!
Meere-orgel magazine
7

Naamloos-8 1 21-05-13 15:11
Inclusief:
Montuur!
SEIKO brillenglazen
Waterafstotende anti-
Naamloos-7 1 21-05-13 15:11

Vrijwilligers blinken uit in liefdewerk
’t Is goud wat er blinkt
Liefdewerk, zo mag het genoemd worden. Te veel mensen om op
te noemen staken vrije uren in de restauratie van het Meere-orgel,
van specialistisch vakwerk, tot aan uren stofzuigen. Zonder hen geen
restauratie. Drie vrijwilligers uitgelicht.
fOPPe de haan
Twee rechterhanden zijn altijd welkom,
zo ook die van Foppe de Haan. Hij hielp
mee met zowel het weghalen van het
orgel, als het opbouwen. ,,Heel wat
troep moest opgeruimd worden. Denk
aan hout, stukken vloerbedekking, leidingen,
noem maar op.’’ En dan praat
Foppe nog niet eens over het stof. Uren
bracht hij al stofzuigend in de orgelnis
door. Omdat hij er toch was, hielp hij
Harm Oost ook regelmatig als die een
handje extra nodig had. ,,Harm heeft
onder andere een geluidsplaat aangebracht
en kon me goed gebruiken om
iets vast te houden. Cees Zeeman en
de kosters stonden ook regelmatig
klaar. Ach, ik ben ervoor gevraagd en
vond het fijn om te doen!’’
harM OOsT
Deuren maken, plafonds en schoorsteenkanalen
weghalen, de nieuwe
zolder afwerken, niks was Harm Oost
te veel. ,,Ik bood me aan als vrijwilliger.
hebben, het zou zonde zijn als dat verloren
was gegaan. Neem alleen al de
nieuwe blaasbalgen, een stuk vakmanschap
waarnaar ik met genoegen kan
kijken. Zelfs als er geen stroom is, kan
je met twee mensen pompen zodat het
uiteindelijk natuurlijk om de liefdedienst.
Ooit was ik ouderling – ook vrijwilligerswerk
– maar dat was gewoonweg
niet mijn ding, ze zouden beter
mijn vrouw kunnen vragen. Wel wil ik
graag iets voor de kerk doen, dus geef
mij een stuk gereedschap, laat me hier
en daar een klusje doen en dan ontstaan
de geloofsgesprekken vanzelf.
Ik klus graag samen met m’n broer Jan
van het Wakend Oog, het maakt niet uit
voor welke kerk.”
dirk wOOrd
In opperste concentratie aaide hij zijn
kwast heen en weer. Dirk Woord is
schilder bij Schildersbedrijf Coenen,
maar na werktijd ging hij ongedwongen
nog heel wat uurtjes door. Het bleef
niet bij schilderen, ook een deel van
het bladgoud bracht hij aan op de kast.
Secuur bestuurde hij zijn mes en sneed
flinterdunne vellen goud op maat om
ze met lijm op de sierdelen van de orgelkas
te plakken. ,,Vervolgens veegde
ik met een zacht borsteltje over het oppervlak,
waardoor restjes vervliegen als
stofdeeltjes. Een precies werkje, dat
begrijp je wel.’’ De vakman spendeerde
er graag zijn vrije tijd aan. Eigenlijk wil
hij het niet zo zeggen, maar: ,,Eerlijk
gezegd voelde het als een eer om dit
te mogen doen. Koos Coenen deed
trouwens het lofwerk met zijn vrouw
en dochters. Voor hen was het net zo
goed een buitengewone klus. Nu kunnen
we er iedere zondag van genieten,
geweldig!’’
Meere-orgel magazine
9

2,5+2-zits
introductieprijs
KEUZE UIT 3 VERSCHILLENDE ARMLEUNINGEN
Een toonaangevende bank
voor een bijzondere prijs!
voor
1.995, 00
ma gesloten - di / do 10.00 - 18.00 uur - vr 10.00 - 21.00 uur
za 10.00 - 17.00 uur - zo gesloten
marco.woninginrichting
Naamloos-9 1 21-05-13 15:11
Orgelmakerij Reil B.V.
Postweg 50b Heerde
Postbus 21
8180 AA Heerde
Tel. 0578 691676
info@reil.nl
www.reil.nl
Naamloos-10 1 21-05-13 15:11

Vrouwen van de Bethelkerk
Van jongs af verbonden
Drie vrouwen, van jongs af verbonden met het orgel. Plotseling za-
gen ze het instrument stukje bij beetje de kerk verlaten. Gelukkig
kwam het ook weer terug - als herboren. Zagen de dames uit naar
de terugkomst?
jannie ras
vaste Bethelkerkganger
verheugde me erg op de komst van
het gerestaureerde orgel, want ik houd
ontzettend van orgelspel. O ja, het
elektronische orgel is best mooi hoor,
maar wat daar boven staat is echt anders,
beter, mooier, bijzonder. Lang geleden
heb ik zelf ook nog eens vijf jaar
les gevolgd en ik geniet als organisten
inspelen op de liedtekst, bij een vreugdevol
lied wat extra registers open, bij
een droevig lied het orgel daarop afstemmen.’’
CarOline kraMer
Poort- en Bethelkerkganger
,,Het orgel ziet er prachtig bijgewerkt
uit en de beelden staan er gelukkig
weer op! Als kind kon ik daar helemaal
in opgaan en er de mooiste verhalen
omheen fantaseren. Qua geluid
en klank hoor ik geen verschil, ik ben
gewoonweg amuzikaal. Ondanks dat,
orgel in stand te houden. Het is een
monument en onderdeel van onze gemeenschap.
Bovendien doet muziek
iets met mensen. Zo vind ik het fijn
als de organist aansprekende liederen
speelt en met gevoel inspeelt op de
preek en de gebeden. Jaren geleden
was in ons dorp een ernstig ongeluk
gebeurd, de predikant bad intens voor
de betrokkenen en aansluitend speelde
de organist een toepasselijke Psalm -
heel gedragen. De gemeente rouwde
daardoor voelbaar mee - dat vind ik bijzonder.’’
harMke kraMer
vaste Bethelkerkganger
,,Fantastisch, wat organisten uit een orgel
kunnen halen. Ik verheug me echt
op de ingebruikname. Als kind zijnde
niet alleen de klank, ook het uiterlijk.
regelmatig met hem mee naar de kerk.
De beelden van David vond ik geweldig
om naar te kijken en er verhalen bij te
verzinnen. In de afgelopen tijd vond ik
het weliswaar leuk om de organist te
zien spelen - normaal zie je ze niet -
maar de volheid van het pijporgel heb
ik écht gemist. Het is anders zingen bij
het elektronische orgel, het voelt anders
en mengt niet natuurlijk. Kortom:
uitzien!’’
Meere-orgel magazine
11

Hans Reil, Jan Koelewijn en Han Reil
(van voor naar achter) bij het Meereorgel
in de Bethelkerk.
12
Meere-orgel magazine
In gesprek met de orgelbouwers
Goedgekeurd!
Van kinds af zijn de bouwers van Orgelmakerij Reil doordrenkt met
liefde voor het orgel. Langs tal van projecten deden ze door de jaren
heen kennis en ervaring op en onder andere de Abraham Meere-stijl
is tot in de ziel bestudeerd. ,,Wij zien de restauratie van het Bethel-
kerkorgel als buitenkans, want wat is er mooier dan al die kennis te
mogen toepassen!’’

Het is een bijzondere donderdagmiddag,
25 april 2013.
Organist Jouke Posthumus
zit bij geval aan het klavier
en op één van de stellingen verft Dirk
Woord intussen stilletjes met zijn secure
kwast aan het weelderige front. In
die bijna magische sfeer schuiven vader
Han Reil (74), zoon Hans Reil (44) en Jan
Koelewijn (58) de kerkbank in. Luisteren…
Han Reil kon voor het eerst naar Urk komen
om het orgel te horen. Zijn zoon,
die de bedrijfstouwtjes uit zijn handen
overnam, is samen met alle medewerkers
sinds jaren intensief bezig met de
voorbereiding en realisatie van het Urker
Meere-orgel. Jan Koelewijn en zijn
naaste collega’s werken inmiddels aan
de klankgeving en ongeveer de helft
van de pijpen staan op hun plek.
Dat de klanken oudgediende Han Reil
ontroeren mag in dit artikel niet beschreven
worden, dat het geluid zijn
goedkeuring heeft wél. Zijn blauwe
ogen stralen: ,,Schitterend! Ik heb onder
andere de Quintadeen in de werkplaats
gezien. Bij uitzondering qua soldering
wat minder, je zou bijna denken
‘wat moet dit worden?’, maar het klinkt
prachtig!’’
Hans wist wel dat het goed zat, maar
is opgetogen. ,,Jan en ik praten nog
vaak met mijn vader over klank en we
werken nauwkeurig volgens een gedetailleerd
plan, maar zo’n eerste luistermoment
is altijd speciaal.’’ De mannen
lopen naar boven en bij de speeltafel
komen de verhalen los. Ze zijn vol vuur
over de Urker Meere-sound.
wat een orgel een Meere-orgel
maakt…
,,Het is een totaalplaatje, dat begint bij
de windvoorziening – pijpen in een orgel
moeten mooi aangeblazen worden.
Meere is wel luid, maar nooit hard. Alles
klopt, stemmen vallen als gegoten in
elkaar. Binnen- en buitenkant zijn één.
Abraham Meere, een avontuurlijk man
en buitenbeentje in zijn tijd, wist op zijn
achttiende al precies hoe ‘zijn’ orgel
moest zijn. Hij was opvallend perfectionistisch
en beschreef uiterlijk en innerlijk
tot in detail. Kenmerkend zijn de materiaalkeuzes,
afmetingen en sierlijke
klank. Eerlijk is eerlijk: Meere bouwde
zelf nooit zo’n groot orgel en daarom ga
je als orgelmaker na hoe hij zich ontwikkelde,
bijvoorbeeld hoe hij tongwerken
in zijn orgels introduceerde. Toch is zijn
dispositie nooit ingrijpend veranderd,
neem een typisch register als de Carillon,
die gebruikte hij vanaf het begin.’’
het familiebedrijf…
Han Reil en wijlen zijn broer Albert wilden
van jongs af al orgelmakers worden,
in de voetsporen van hun vader -
ze waren achttien en eenentwintig toen
die overleed. Altijd had hij geadviseerd:
‘word nooit zomaar orgelmaker’. De
broers gingen ervoor, van harte. Betere
tijden braken ook aan en als de keukentafel
hun verrukte gesprekken over
de klank van orgels waaraan ze werkten
kon navertellen… Toch zouden zij
nooit zo intens kunnen genieten van al
dat moois, als ze geen mindere tijden
hadden gekend. Hans Reil schetst het
plaatje: ,,Na het overlijden van opa in
1960 was het voor mijn vader en oom
Albert niet makkelijk om het bedrijf
voort te zetten. In 2001 overleed oom
Albert, een grote klap en ik kreeg op
dat moment de verantwoordelijkheid.
De vraag was: doorgaan? Mede gezien
het vakmanschap en de motivatie van
de medewerkers kon die vraag snel
worden beantwoord.’’
Hans groeide net als zijn vader en opa
op in de orgelmakerij en koos bewust
voor het beroep. ,,Van huis uit wist ik
dat het een prachtig vak is, maar ook
dat er spanning bij komt kijken. Soms
is de zoektocht naar de juiste klank en
compositie moeilijk en het moet altijd
opgelost worden.’’ Reil senior reageert:
,,Orgelbouw was in mijn tijd anders,
wellicht minder gecompliceerd. Op bepaalde
vlakken was er minder kennis.’’
Door het uitvoeren van onderzoeken
ontwikkelde Orgelmakerij Reil zich. ,,En
het orgel ontwikkelt zich zodoende ook
nog altijd. Wel bleven we door alle tijden
heen trouw aan kwaliteit, al was die
keus niet altijd voor de hand liggend.’’
Kwaliteit loont zo blijkt, want inmiddels
staat het bedrijf wereldwijd op de kaart,
van Japan tot aan Noorwegen.
En dan Jan Koelewijn, een gepassioneerd
vakman, afkomstig uit Spakenburg.
Zijn eerste herinnering aan een
orgel dateert uit de tijd dat zijn ogen
de hoogte hadden van een klavier. De
band met het orgel begon in diezelfde
periode. Lachend: ,,Als jongetje ben ik
wel eens de kerk uitgestuurd tijdens
een orgelstemming. Ik wilde ontzettend
graag kijken, maar ja, een lawaaimakertje
is bij zo’n klus ongewenst.’’
Diezelfde Jan Koelewijn is in project
Urk hoofdverantwoordelijke voor de
klankgeving.
golven der zee…
Het lijkt een vreemd geluid, de Unda
Maris, ofwel: golven der zee. Een stem
die opvalt en er voorheen niet was, onbekend
zelfs in een Meeredispositie.
,,Dit strijkintrument is een samenstelling
van twee registers, elk iets anders
gestemd, waardoor de klank zweeft.
We beschikten over het materiaal, en
Meere. Door het ontstaan hiervan leren
wij ook weer van dit project.’’
stel dat…
,,Stel dat we een nieuwbouwopdracht
gekregen hadden… dan was de kans
groot geweest dat we een soortgelijk
instrument gemaakt hadden. Het werk
van Abraham Meere heeft ons sterk
beïnvloed en geïnspireerd, dat is merkbaar
bij andere door ons uitgevoerde
projecten.’’
,,Het Urker Meere-orgel is ontstaan
door veel praten, nadenken en nog eens
nadenken. We mochten het optimale
nastreven, een prachtige uitdaging! Het
resultaat: een veelzijdig instrument,
uitermate geschikt voor samenzangbegeleiding
en voor het spelen van literatuur.
Weet je wat geweldig is, die oude
pijpen dóen het na restauratie gewoon
weer, ondanks de vele ingrepen in de
loop der jaren.’’
als abraham Meere zou komen
luisteren…
Ernstig, maar glimlachend: ,,Hij zou zijn
goedkeuring geven - daarvan zijn we
overtuigd!’’
Meere-orgel magazine
13

Muzikaal genieten doen we bij het
vernieuwde orgel van de Bethelkerk.
Maar voor Lekker en voordelig genieten,
gaan we natuurlijk naar C1000.
Wij feliciteren
Gereformeerde Kerk Urk
met de ingebruikname
van het gerestaureerde
Meere-orgel.
Flevostraat 7A Urk
0527 247 010
Naamloos-11 1 21-05-13 15:12
‘‘Wij bieden u
voor al uw logistieke vragen
de juiste oplossing’’
FLEVO TRADE
CUSTOM &
SERVICE TRADE AGENCY
www.jansenlogistics.nl info@jansenlogistics.nl

Waar sfeer en persoonlijke
zorg een natuurlijke zaak is!
Voor de perfecte verzorging van uw:
♦ Bruiloft ♦ Receptie ♦ Warm en koud buffet
♦ Diner ♦ Broodmaaltijd ♦ Koffietafel
Wij bieden u naast onze
sfeervolle zalen en persoonlijke zorg
ook nog de laagste prijs!
Kom eens even langs of
bel ons voor een gratis offerte.
ZALENCENTRUM
Wijk 8-85, 8321 TL Urk. Tel. 0527-681590/682874
Naamloos-12 1 21-05-13 15:12
LAAT ZICH HET ORGEL OVERAL...
Van U wil ik zingen!
Zingen in de Zomer is blij dat ons orgel
zich weer laat horen om de lofzang gaande te houden.
We nodigen u uit om mee te zingen of luisteren op de
woensdagen van 10 juli tot 28 augustus 2013.
ALLE INFO: WWW.ZINGENINDEZOMER.NL
24
uurs
..een warm huis met
een Vaillant
kwaliteits ketel!
Service & Onderhoud!
Kwaliteits dealer van: Nefit Vaillant Intergas Remeha
MEEST
ENERGIE
ZUINIG
€ 750,stroombesparing
Compleet
Gemonteerd
5 jaar garantie!
Meer service, meer zekerheid
www.hartmaninstallatie.nl 0527-686818 *vraag naar de voorwaarden

16
Orgel- en pianomaker (1761-1841)
Abraham Meere,
kunstenaar
Abraham Meere wordt in 1761 geboren als oudste zoon in het ge-
zin van een geweermaker annex koperslager. Achttien jaar later, op
9 juni 1779, adverteert de jonge Abraham in de Utrechtse Courant
‘met een fraai geboend eiken kabinetorgel’.
Het bestaat uit:
Holpijp 8’
Fluit 4’
Octaaf 4’
Octaaf 2’
Quint 1 1/3’, half register
Vox humana 8’, half register
In deze begintijd moet Meere concurreren
met de beroemde orgelmakerij
Bätz, die ook in Utrecht is gevestigd.
Maar de piepjonge orgelmaker doet het
goed en het lukt hem een aantal grote
opdrachten voor de neus van Bätz weg
te kapen. Kort na zijn dertigste is hij in
staat het stadskasteel Groot Blankenburg
aan de Oudegracht in Utrecht te
kopen. Het huis heeft vier verdiepingen.
Hier woont hij met zijn vrouw en
kinderen.
Meere is een meester in de kasafwerking
en het schilderwerk. Zijn orgels
zijn karakteristiek en hij verandert zijn
bouwwijze niet. Zijn bestekken zijn
gedetailleerd wat betreft de kleurstellingen.
Meere is een kunstenaar. Op de
grootste houten pijp van twee van zijn
geschiedenis van de instrumenten.
Meere -orgel magazine
De stijl van zijn kassen is in eerste instantie
weelderig, met een overdaad
aan ornamentiek en breed uitgevoerd
houtsnijwerk boven de tussenvelden.
In 1792, het jaar waarin hij zijn stadskasteel
koopt, bouwt hij zo’n orgel voor de
R.K schuilkerk in IJsselstein. Dit is nu het
orgel van de Bethelkerk.
Meere houdt niet van zware, lage tonen.
Zijn voorkeur gaat uit naar een
kleurende klank, een kleurrijke boventoon.
Hij heeft een liefde voor de tertskleur.
Hij gebruikt daarom niet alleen
registers als de Cornet en de Sexquialter,
maar neemt ook tertsen op in de
stemmen toe zoals de Quintadeen, een
speels 1-voets register als de Flageolet
en imitatieregisters als de Fluit Travers
en het Carillon.
Na 1830 beginnen de werkzaamheden
voor Meere sterk terug te lopen. Twee
van zijn zonen die met hem meewerken,
sterven jong; de ene aan een ziekte
en de andere verongelukt tijdens werkzaamheden
aan het orgel van de Laurenskerk
in Rotterdam.
In 1841 overlijdt Abraham Meere, terwijl
hij nog werkt aan een laatste orgel.
Hij is dan tachtig jaar.
Na Meere’s overlijden in 1841 wordt
de zaak voortgezet door zijn kleinzoon
Abraham Meere jr. In een advertentie
belooft hij “eene solide en exacte bediening”.
Als Meere jr. overlijdt en er
geen opvolgers zijn, wordt de zaak op
22 januari 1851 publiekelijk verkocht.

Dispositie
hOOfdwerk (C-f3)
1. Prestant 8’ (vanaf a0 dubbel) 1792/2013
2. Holpijp 8’ 1792
3. Bourdon 16’ 1792/1911
4. Quintadena 8’ 1792
5. Cornet 4 sterk (disc.) 2013
6. Octaaf 4’ 1792
7. Gemshoorn 4’ 1792/2013
8. Fluit 4’ 1792/1987
9. Quint 3’ 1911/1952
10. Octaaf 2’ 1792
11. Mixtuur 3-6 sterk 2013
12. Sesquialtera 2 sterk 1805/2013
13. Fagot 16’ 2013
14. Trompet 8’ 2013
OnderPOsiTief (C-f3)
15. Prestant 8’ 1911/1987
16. Holpijp 8’ (bas/discant) 1805
17. Viola di Gamba 8’ (gr.oct=Hp8) 1911
18. Fluit travers 8’ (vanaf c1) 1805
19. Unda Maris 8’ (vanaf c0) 1850/2013
20. Prestant 4’ 1805
21. Fluit 4’ 1805
24. Flageolet 1’ 1792
25. Carillon 3 sterk (vanaf a0) 2013
26. Dulciaan 8’ 2013
27. Vox Humana 8’ 2013
Pedaal (C-d1)
28. Openbas 16’ 1911/2013
29. Subbas 16’ 1911
30. Octaaf 8’ 1911
31. Roerquint 6’ 1982
32. Octaaf 4’ 1911
33. Bazuin 16’ 2013
34. Trompet 8’ 2013
35. Cornet 4’ 2013
Inliggende tremulant Onderpositief
Opliggende tremulant hele werk
Manuaalkoppel en twee pedaalkoppels
globale materiaaldatering:
1792 Meere (IJsselstein)
1805 Meere (Montfoort)
1850 Lindsen (Montfoort)
1911 Mart Vermeulen
1952 Sanders
1982/1987 Pels en Van Leeuwen
2013 Reil
Toonhoogte a1 = 438-440 Hz bij 18 o C
Stemming Neidhardt II
Meere -orgel magazine
17

Niemand wist het, maar...
We hebben een Meere-orgel!
Eén moment is onbetwist belangrijk geweest voor de geschiedenis
van het orgel: 1981. Klaas de Boer herinnert het zich als de dag van
gisteren.
Het orgel intrigeert hem van
jongs af aan. Wie was de bouwer?
De toenmalige organist
Louwe Kramer wist het niet,
niemand wist het. Ook de familie van
degene die het orgel in de Bethelkerk
heeft geplaatst kon het niet vertellen.
Vermeulen waren namelijk verdwenen.
Klaas ging te rade bij de allereerste organist,
meester Van Doorn. Hij leerde de
gemeente in 1911 op ‘tactische wijze’,
dus met één vinger, bij het orgel zingen.
Maar ook hij kon geen uitsluitsel geven.
Het enige wat hij wist was dat het orgel
uit een oude katholieke kerk afkomstig
was.
Klaas de Boer gaf de moed niet op. Hij
benaderde een orgeldeskundige, mr.
A. Bouman. Deze zag in het orgelfront
‘Meeretrekken’. Hoe meer Klaas naar
andere Meere-orgels keek, zoals in de Jacobikerk
in Utrecht en de dorpskerk van
Maarssen, hoe meer hij ervan overtuigd
raakte dat Abraham Meere ook het Urker
orgel gebouwd moest hebben.
OnderzOek
Zijn vermoedens werden bewaarheid
in 1981. Vanwege de restauratie van de
Bethelkerk lag het orgel tijdelijk opgeslagen
in een loods op het industrieter-
zijn kans schoon. ,,Iedere pijp maakte ik
De inscriptie IJsselstein leidde naar de maker Abraham Meere.
schoon en onderzocht ik op inscripties.
Eindelijk zag ik een duidelijke inscriptie:
IJSSELSTEIN. Voor de rest wat pijpnamen
en stemmingen. Opnieuw kwam de inscriptie
boven water: IJSSELSTEIN, met
een onleesbare datum. Ik nam contact op
met Wim Zwart in de Zaan, die over het
manuscript ‘Boekzael der geleerde Waerelt’
beschikte. Kun jij wat vinden over
IJsselstein? De volgende dag belde hij
me. Kerk, dispositie en maker: Abraham
Meere, 1792. Ik toog met mijn gegevens
’s avonds naar de kerk. Poldervaart – een
van de medewerkers van orgelbouwer
Pels en Van Leeuwen – was nog bezig.
Op de windlade was het te reconstrueren,
ook uit het aanwezige pijpmateriaal
en registers. Achter het front had vroeger
de dubbelkorige Prestant gestaan.
Dat zag ik vanwege de dichtgemaakte
pijpgaten. Dit is dé vondst! En het nuchtere
commentaar van Poldervaart was:
‘Klaas, we hebben een belangrijke ontdekking
gedaan.’ ’’
Meere-orgel magazine
19

GARAGEBEDRIJF
VOOR:
MARSDIEP 16G, URK
De mooiste plek voor jullie jawoord en
trouwfeest. De Koningshof heeft
werkelijk alles in huis voor een
onvergetelijke huwelijksdag. Terwijl de
gasten van het feest genieten in één
van de sfeervol ingerichte zalen, spelen
...VOOR EEN
ONVERGETELIJKE
HUWELIJKSDAG
de kinderen naar hartelust in Kidsworld.
Maak keuze uit een scala aan catering-
mogelijkheden. Kom vrijblijvend langs
voor een oerte, samengesteld op jullie
budget. Bezoek www.dekoningshof.com
voor meer informatie en sfeerimpressies.
0527 - 651 651 | Staartweg 20 | Urk | www.dekoningshof.com
Ook voor orgelrestauraties
al Meer(e) dan 50 jaar
uw beste partner in elektrotechniek!
Naamloos-17 1 21-05-13 15:15
www.pietbrouwer.nl
Naamloos-13 1 21-05-13 15:13

In gesprek met Stef Tuinstra
Meere op Urk,
een gelukkige combinatie
Toen de kerkenraad van de Gereformeerde Kerk elf jaar geleden op-
dracht gaf tot restauratie van het orgel, moest een goed restaura-
tieplan worden geschreven. De restauratiecommissie zocht contact
met Stef Tuinstra. Hij adviseerde en begeleidde ook de restauratie
van het Meere-orgel in Epe in 1994.
Tuinstra kijkt met veel voldoening
terug op de afgelopen periode.
,,Als een ‘orgelarchitect’ plannen
maken voor zo’n geweldig
project, dat uitwerken en begeleiden in
een harmonische samenwerking met de
restauratiecommissie, Orgelmakerij Reil
en de bijkomende aannemers, geeft natuurlijk
veel voldoening. Het ‘gevoel van
Epe’ kwam helemaal terug.”
Epe diende weliswaar als spraakmakend
voorbeeld, de restauratie op Urk is toch
uniek met een grotere kerk en een andere
akoestiek en natuurlijk zijn eigen
geschiedenis. ,,Die bijzondere geschiede-
nis heeft mij vanaf de eerste kennismaking
uitermate geboeid. Hoe een klein
‘aftands’ Meere-orgel van 1792 uit, nota
bene, een katholieke kerk in 1911 een
wedergeboorte kreeg op het door en
door Gereformeerde Urk! In de typische
verzuiling in die tijd was dit bijna een
doodzonde, maar, pragmatisch als de
Urkers zijn met hun praktische ondernemersgeest,
deerde hen dat kennelijk niet
zo. Ze konden gewoon met de beschikbare
middelen in die, toen nog geïsoleerde
eilandtijd, een mooi orgel krijgen waar
wil je nog meer!?”
Maar dat orgel onderging in de jaren
daarna een kostbare lijdensweg. Restauraties
volgden elkaar in rap tempo op.
Het plan van Tuinstra moest er daarom
in voorzien dat alle gebreken afdoende
hersteld zouden worden. De adviseur
werkte verschillende modellen uit en
ondertussen werden ook de klimatologische
omstandigheden in de kerk onderzocht.
In 2005 lag er een rapport waarvan
iedereen overtuigd was dat dit het
beste compromis zou zijn. ,,Toen werd
ciële
drempel bleek hoog te zijn.’’ Totdat
we in 2008 originele Meere-pijpen uit
Montfoort konden overnemen. ,,Ons geluk
kon niet op en we zijn Cees van der
Poel héél dankbaar voor zijn gouden tip!
Opeens konden we het plan bijstellen
naar ons aanvankelijke ideaal.’’
OOrsTrelend
Wat typeert nu een Meere-orgel? Volgens
Tuinstra klinken Meere’s orgels niet
overweldigend luid. Ze zijn wel divers van
karakter en altijd oorstrelend. Die warme
en gevoelige klank, samen met de luide
zang van de Urker gemeenschap, zorgt
voor een mooie combinatie. ,,Beide vullen
ze elkaar aan tot het intens uitzingen
van blijde en droevige emoties, gewoon
elke zondag opnieuw, maar ook bij trouwen
en rouwen. Het Meere-orgel vervult
die functie al vanaf 1792, nu 221 jaar!
Het is mijn stellige overtuiging dat de
huidige en komende generaties in het
‘derde leven’ van dit orgel, misschien
wel het mooiste tot nu toe, zich telkens
opnieuw door dit koninklijke instrument
geïnspireerd weten en zo de lofzang
voor God gaande houden tot in de verre
toekomst.’’
Stef Tuinstra bespeelt het Meereorgel
in de Bethelkerk.
Meere-orgel magazine
21

22
Louwe en Meindert Willem Kramer
Als een leeuw
Mijn overgrootvader was Louwe Kramer en zijn zoon, mijn grootva-
der, was Meindert Willem Kramer.
In 1940 bespeelt Louwe het orgel tijdens
een zondagse kerkdienst. Een
orgel moet mooi donker klinken,
vindt hij. Hij bespeelt dan ook het
liefst de linkerkant van het orgel, want
dat is de ‘donkere kant’. Zijn zoon is
vandaag registrant. In de kerk beneden
hen wordt de wet voorgelezen. Ineens
zegt Louwe: En nou bin jie an de beurt.
Hij gebaart naar het grote orgel van de
Bethelkerk, de houten orgelbank, de
pedalen, de registers. Meindert gaat zitten.
Hij beantwoordt de wet met Psalm
139 vers 14. Doorgrond me en ken mijn
hart o Heer. Hij is elf jaar.
Louwe is in het dagelijks leven timmerman.
Hij heeft het musiceren zelf onder
de knie gekregen, maar zijn zoon krijgt
les van gestudeerde musici. Meindert
gaat met de boot naar Enkhuizen om
te studeren en begeleidt op zondag de
gemeentezang. Hij speelt met hart en
ziel en dan glanzen de orgelpijpen. Hij
bespeelt het orgel 63 jaar van zijn leven.
Ik denk aan mijn bèbe en aan mijn opa,
wanneer ik zondag aan zondag in de
Bethelkerk aanschuif en kijk naar de
gordijntjes en de gouden harpen en het
nieuwe rood van de orgelkast. Ik denk
aan al die generaties voor ons.
Vroeger belden we op zondagmiddag
op: Opa, mag ik bij joe achter et urregel?
Vooruit, maar alléén als we rustig zaten.
Als je bij het orgel zat, dan wist niemand
in de kerk dat jij daar was. Maar jij kon iedereen
bekijken, en misschien een beetje
rondlopen als het lang duurde. Top.
Daar zat dan mijn opa met een of twee
of drie van ons, kinderen nog, snoepend
en tekenend in boekjes en giechelend.
Af en toe schoven we een stoel tegen
Meere-orgel magazine
het houtwerk aan en dan gluurden we
onder de gordijntjes door naar al die
mensen onder ons.
Ik herinner me ook hoe anders mijn
opa eruit zag, wanneer hij dat orgel bespeelde.
Louwe en Meindert waren allebei geen
grote praters, zoals zoveel mannen van
hun generaties dat niet waren. Maar
achter het orgel veranderden ze. Als
een leeuw, zegt de een. Gegrepen, zegt
de ander. Als een herdershond achter
de schapen, hoor ik zelfs. Het orgel, zij,
de stemmen onder hen – het was hard
werk, maar het was meer dan dat.
Als jongetje vond ik het heel normaal,
zegt mijn oom, maar nu denk ik daar
vaak aan terug, aan hoe bijzonder dat
was.
Hij denkt aan een zondag in de Bethelkerk.
Meindert is inmiddels va van
zeven kinderen en Louwe is nu Bèbe
Kramer. Meindert speelt vandaag,
Louwe is registrant en bij hen zit ook
de allerkleinste Louwe. Als ik omringd
door tegenspoed. Stilte. Bezwijken
moet. Stil.
Louwe ziet hoe zijn bèbe een paar registertjes
opent. Dan davert het: Schenkt
Gij mij leven! De registers gaan weer
dicht. Bèbe wacht met zijn handen in
mijn vijands gramschap brandt. Uw
rechterhand. Bèbe opent alles. Meindert
zet weer in. Zal Redding geven!
Keurend laat Louwe zijn ogen over
de registers gaan. Staat al het goede
open? En het orgel juicht. De Heer is zo
getrouw als sterk. Het bidt. Verlaat niet
wat uw hand begon.
Dit orgel juicht, bidt, jubelt mee van generatie
op generatie. Het is niet enkel
lucht, wind dat door tin en lood geblazen
wordt. Het is meer dan dat.
Joanne Goosen-Hoekman

Louwe Kramer op het harmonium in de Petrakerk bij de ingebruikname in1955. Meindert Kramer op het orgel van de Bethelkerk.
Wetenswaardigheden over het orgel
stond het orgel in totaal uit
1.662 pijpen. Nu heeft het
orgel 2.019 pijpen.
lang scheef te hebben gestaan
in de Bethelkerk.
Tijdens de opbouw van de
gerestaureerde orgelkas
moest het 1 cm worden
verschoven in vergelijking
met de oude situatie.
hoger dan voorheen. Hiervoor
is een extra stukje uit het plafond gezaagd om
Koning David weer op zijn vertrouwde plek te kunnen
terugzetten.
door Marius van Wijk uit Eefde. Het front van Maarssen
(Meere-1790) diende als voorbeeld.
aan weerszijden van de orgelkas zeggen iets over de
verschillende klankkleuren.
Links zien we een cister
(engelse gitaar), daarachter
een trompet en
Aan de rechterkant staat
vooraan een (alt)viool,
achteraan een waldhoorn
en daartussen een hobo
van de klavieren van het
orgel zijn gemaakt van gezwart
perenhout.
gemaakt van been van een Amerikaans rund dat nog
niet heeft gekalfd.
vier balgen op de zolder achter het orgel met de voet
te pompen (i.p.v. hiertoe gebruik te maken van de orgelmotor).
Meere-orgel magazine
23

24
Opa Wypke Metz, vader Lourens Metz en zoon Albert Metz
Drie generaties organist
Op de afgesproken tijd sta ik voor de deur, uitgerust met pen en pa-
pier en de vele vragen die ik hem ga stellen. Maar… nog voordat ik
aan zal bellen, zie ik het briefje op de deur: ‘Bewoners zijn verhuisd’.
Wat krijgen we nou? Zag hij dit interview toch niet zitten en daarom
op stel en sprong vertrokken? Een belletje leert mij dat hij tijdelijk in
het huis gewoond heeft waar ik voor sta, maar nu een paar huizen
verderop woont.
Even later zit ik aan een prachtige,
lange, ruwhouten tafel,
en naast mij een muzikaal en
gepassioneerd mens, Albert Metz, met
wie ik een gesprek zal hebben over zijn
passie muziek, want een groot deel van
zijn leven staat in het teken van muziek.
Van de negen organisten die de Gereformeerde
Kerk van Urk telt, is Albert
de langstzittende. Hij heeft al verschillende
jubilea aan zich voorbij zien trekken
en denkt nog lang niet aan stoppen.
werd. Dat is dus al meer dan 50 jaar geleden.
“Moest je op orgelles toen je jong was
of was het je eigen ontdekking?”, wil ik
weten. In die tijd volgden immers meer
jongens van die leeftijd orgelles; het
hoorde er een beetje bij om vervolgens
later weer af te haken. Maar zo niet bij
Albert. Niks geen dwang van ouderlijke
zijde, hij is overduidelijk erfelijk belast.
Het zit in zijn genen. Muziek is hem met
de paplepel ingegoten. “Eigenlijk was
ik al een paar jaar vóór 1960 organist”,
zegt hij. ,,Ik was 13 jaar toen ik al trouwdiensten
begeleidde. Dat kwam zo: Mijn
vader en opa waren allebei organist in
de kerk. In die tijd waren de trouwdiensten
altijd op vrijdagmiddag, maar juist
die middag betekende voor mijn vader
drukke werkzaamheden op de scheepswerf.
Hij kon daar moeilijk gemist worden
en vroeg dan meestal aan mijn opa
om te spelen. Maar opa speelde alleen
psalmen, dus mocht ik voor de dienst
wat vrolijkers spelen. Dat had mijn vader
zo bepaald. Maar mijn opa was in
dat soort diensten ook nog liever ouderling
dan organist (en nóg liever was
hij zelf dominee geworden!) en dus zei
hij op een goede dag: Speel jij de hele
dienst maar. En zo is het gekomen dat
ik organist werd en dat ook altijd ben
gebleven.”
Een hele bijzondere situatie: opa, vader
en zoon, alle drie organist; met recht
kun je stellen van generatie op generatie.
Ook leuk om te vermelden is dat Alberts
vader, Lourens, in zijn jonge jaren
regelmatig onder de preek door het
kijkgaatje bij het orgel keek en daardoor
Marretje Post in het oog kreeg,
een meisje met donkere krullen, waar
hij later mee trouwde.
leersChOOl
Albert heeft zich in die jaren in het orgelspel
bekwaamd. Heeft les gehad van
Meindert Willem Kramer en zelfs nog
van diens vader Louwe Kramer. Bovendien
ook nog een jaar van Klaas Jan Mulder,
ook een begrip in orgelland. Ook
heeft hij een tijdje met Tjeerd Hoekstra
de muziekschool in Emmeloord bezocht
om zich te bekwamen in meer interpretatiemogelijkheden.
Albert Metz achter de oude klavieren
van het Meere-orgel.
len. Eigenlijk heeft hij geen voorkeur, al
is het Meere-orgel wel iets bijzonders.
Het vernieuwde orgel zal nog meer mogelijkheden
hebben en hij hoopt dan
ook dat hij, en ook de andere organisten,
de diversiteit eruit weten te halen
en ten volle weten te benutten.
Van 1960 naar 2013. Er is veel veranderd
door de jaren heen. Ook het publiek
is veranderd, is kritischer gewor-
Albert ziet ernaar uit om weer op het den op het orgelspel.
gerestaureerde Meere-orgel in de Inmiddels is Anna, zijn vrouw, binnen-
Bethelkerk te spelen, al mag hij ook gekomen en krijgen we het nog over de
graag in de Petrakerk en De Poort spe- groene bundel, de opwekkingsliederen
Meere-orgel magazine

en
Lourens Metz achter de klavieren
na de restauratie van 1952.
die soms lastig zijn voor een orgel, het
tempo en het ritme in de dienst.
Hun schoondochter komt binnen en zet
een klein mannetje in een maxi-cosi op
de tafel, die gelijk zijn opa en oma trakteert
op innemende schaterlachjes.
“Een leven zonder muziek kan ik mij niet
voorstellen”, zegt Albert, “maar er zijn
meer dingen in het leven die belangrijk
voor me zijn, zoals genieten van de
kleinkinderen en met hen tijd doorbrengen.”
Femmy van Urk-Hoefnagel
“Een leven zonder
muziek kan ik mij niet
voorstellen”
Meere-orgel magazine
25

De aannemer voor al uw:
Utiliteitsbouw
Woningbouw
Verbouw
Renovatie / onderhoud
Projectontwikkeling
Scheepsbetimmering
Zuidoostrak 12a
8321 MA Urk
Telefoon: 0527- 684 004
Fax: 0527- 682 104
Internet: www.lpostenzonen.nl
Email: info@lpostenzonen.nl

Sloopwerk
Plaatsen bad en/of douche
Elektra
Loodgieterswerk
Stucwerk
Egaliseren
Tegelwerk
Tel: 06 512 588 74Tel: 06 201 322 58
Email: info@ultrwww.ultrabad.nl
ACTIVITEITEN:
We We We go go go the the the extra extra extra mile mile mile
Duc Diving_Folder_123249.indd 1 14-05-13 14:49
aamloos-21 1 Naamloos-20 21-05-13 15:17 1 21-05-13 15:
VERHUUR:
geluid-, licht- en podiumverhuur, installatie en advies
Naamloos-1 Naamloos-19 11 02-05-12 21-05-13 10:01 15:16

28
Geheim achter het
Wat speelt zich allemaal af bij het orgel en wat maken organisten
zoal mee? Kerkgangers hebben vast wel eens vragen over ‘het ge-
heim’ achter dat gordijn. Hoog tijd om die mysterieuze gordijntjes
eens open te schuiven en ze aan het woord te laten.
alBerT MeTz
Prachtige momenten: ,,Beleefde ik tijdens
de optredens met ons Gereformeerd
Kerkkoor en bij trouw- en rouwdiensten.’’
Vervelend: ,,Bij de afscheidsdienst
van dominee Kramer ging de
schakelaar stuk. Ik had ‘m uitgezet voor
de preek, echter voor de helft. Toen ik
‘m later aanzette, bleek-ie oververhit
en zakte het orgel tijdens het spelen
met een lange kreun weg.” Tijdens de
preek: ,,Probeer ik te luisteren, maar
heb moeite met de aansluiting, omdat
ik eerst de muziek klaarleg en even
uitblaas.’’ Leuk: ,,Het bezoek van Koningin
Juliana aan Urk, in mei 1968, ter
gelegenheid van het onthullen van het
Vissersmonument. Vooraf was er een
dienst in de Bethelkerk met koorzang.
Ik was organist en dat ging bijna niet
door vanwege een gebroken been met
voetballen. Gelukkig kon het gips de
dag ervoor eraf...!’’
Meere-orgel magazine
hendrik lOOsMan
Top: ,,Eindelijk was het mijn beurt om
organist te worden - mijn jongensdroom!
De eerste dienst was ik óp van
de zenuwen.’’ Vervelend: ,,Het is goed
luisteren naar welk lied de dominee
aankondigt. Klopt het met mijn briefje
en wat staat er op het bord? Soms verschilt
dat namelijk en wat doe je dan als
organist?” Tijdens de preek: ,,Even de
benen strekken, je zit al meer dan een
uur gespannen op de bank, dan naar de
wc, glaasje water drinken, gluren wie er
in de kerk zit, naar buiten kijken, naar de
havens en het strand. De dominee hoor
ik op de achtergrond. Natuurlijk luister
ik wel naar wat hij zegt, maar het is wel
anders.’’ Leuk: ,,Ik kom al lang achter
het bekende ‘groene gordijntje’, nog
voor mijn geboorte zat ik in mijn moeders
buik op de orgelbank. Ik ging bijna
altijd met haar mee. Het orgel had iets
magisch. Later begon ik met registreren.’’
lUB de BOer
Genieten: ,,Een paar gemeenteleden
zongen eens in de Petrakerk tweede
stem bij ‘Lichtstad met uw paarlen
poorten’.” Lastig: ,,In de Bethelkerk met
de beamer. Voor de dienst moesten we
een lied zingen en de dominee had iets
anders aan het beamerteam doorgegeven
dan aan mij. Gelukkig kon ik vrij snel
meespelen en kwam het goed.’’ Tijdens
de dienst: ,,Voor de dienst kijk ik altijd
even door de gordijntjes, maar tijdens
de dienst luister ik naar de preek. Tijdens
de collecte probeer ik dan iets toepasselijks
te spelen.’’ Anekdote: ,,In De
Poort vergat ik na de zegen het ‘Amen’
in te zetten, waarna de dominee met
een luid ‘Amen’ afsloot, waaruit ik begreep
dat ik iets vergeten was…’’

gordijn
alBerT wakker
Mooiste herinnering: ,,Wijlen Frits Bode
complimenteerde mij na een doopdienst
over mijn spel. Ik loop er ‘groos’
op als familieleden mij vragen voor
een rouw- of trouwdienst.” Vervelend
moment: ,,Ik ben een paar keer uit de
Petrakerk gehaald, omdat in de andere
kerk geen organist was. Je moet je
haasten en zonder voorbereiding spelen.’’
Tijdens de preek: ,,Lang geleden
werd tijdens de preek wat afgerookt.
Na de collecte werd er eentje opgestoken
met de deur van de zaal open, zodat
de dominee gehoord kon worden.
Ik deed ook mee. Gelukkig ben ik er al
lange tijd af.’’ Leuk: ,,De kinderen waren
nog klein en gingen vaak mee. In de
Bethelkerk stond een collectebus op de
tafel. Tijdens de preek gaf een van hen
MennO hakVOOrT
Bezig: ,,Als organist doe je gewoon je
ding. Ik ben dan vooral bezig met het
neerzetten van de muziek, bedenken
hoe je een intro gaat doen en of ik bij
drie coupletten van een lied wel of
niet ga moduleren.’’ Tijdens de preek:
,,Tijdens de preek luister ik vooral en
probeer een lied of stuk bij de preek
te zoeken.’’ Anekdote: ,,Ik merkte dat
het pedaal een ‘hanger’ had, toen Jaap
speelde in de Petrakerk. Lastig, want
het was geen kwestie van een register
sluiten, en zou de hele dienst te horen
zijn. Ik liep naar boven om hulp te
bieden, maar de orgelkast zat op slot.
Krek nu! Ik buitenom naar de koster, die
sleutel ophalen. Ondertussen was de
dominee binnen, terwijl ik met een zak
vol sleutels naar boven liep. Ja hoor, de
goede zat erbij. Jaap de orgelkast in op
zoek naar de hanger. Hij had ‘m snel gevonden.
Ik was benieuwd en ging naar
binnen om te kijken. Het is gewoon een
houten vloertje en we zijn beiden wat
vervaarlijk te kraken. Wij er vlug uit! Ondertussen
had de dominee na het stil
gebed het intochtslied aangekondigd.
Jaap zat precies op tijd op de orgelbank
en ik kon naar beneden de kerk in. Na de
dienst hielden mensen me aan, ze dachten
dat ik het probleem had opgelost.
Geloof me, het was mij waarschijnlijk
nooit zo snel gelukt! Buiten stonden
eruit gezien hebben als we met z’n
tweeën op de preekstoel neergedaald
waren… De predikant kwam net langs
en wij stonden eigenlijk klaar om zijn
bedankje te ontvangen, omdat we de
dienst hadden gered, maar hij sprak ons
een beetje verbolgen aan op het feit
dat we onder het stil gebed zo’n lawaai
maakten. We waren perplex!’’
jOUke POsThUMUs
Fijne sfeer: ,,Als er samenspel is met
net zoveel tijd heeft besteed aan zijn
liturgie als aan zijn preek.’’ Vervelend:
,,Vlak voor de dienst. Ik ben veertien
jaar organist, maar die spanning houd
ik. Gelukkig zit ik verscholen, want ik
kan er niet tegen als de gemeente
op mijn handen meekijkt.’’ Tijdens de
dienst: ,,De dienst beleef ik net zoals
beneden. Je zit alleen wat vrijer en wat
ruimer!’’ Leuk: ,,Als jongetje kwam ik al
boven bij de organisten ’s zondags. Dat
maakte indruk en ik leerde er veel van.
Op den duur word je zelf organist. Bij
mijn eerste dienst in De Poort zette ik
een psalm met de verkeerde toon in.
Later zei Meindert Kramer, die toen in
de kerk zat: ‘Fouten maken mag, maar
hoeft niet’. Dat heb ik onthouden. Belangrijkst:
,,Als organist ben je dienstbaar
aan de gemeente. De gemeentezang
goed begeleiden en toepasselijke
stukken en liederen spelen. Daar draait
het om!’’
Meere-orgel magazine
29

Meer info op:
www.meereorgel.nl
30
PasTerkaMP
Top: ,,Bijzondere diensten en feestdagen.
Een volle kerk zingt uit volle borst
mee.” Vervelend: ,,Van de koster kreeg
ik een briefje waarop het eerste lied met
één couplet stond dat vóór de dienst
gezongen zou worden. De gemeente
zong het lied en daarna verwachtte ik
de binnenkomst van de kerkenraad. Het
bleef doodstil en mijn registrant nam
poolshoogte. De broeders zaten in de
consistorie te wachten op het tweede
couplet en de gemeente was ook in
afwachting.’’ Tijdens de dienst: ,,Ik doe
een loopje, je zit dan al een hele tijd op
de orgelbank. Ik vind het prettig om
apart te zitten, want daardoor kan ik
intenser luisteren.” Leuk: ,,Als organist
ben je ruim van tevoren aanwezig en we
Heerlijk en niemand die dat merkt… Na
de dienst hoorden we dat de geur van
het dus bij één keer!’’
Meere-orgel magazine
Genieten: ,,Zomaar ineens klopt alles:
dat ene lied op dat ene moment, de gemeente
zingt bezielend, alles gaat vanzelf.’’
Tijdens de preek: ,,Om mijn taak
zo goed mogelijk uit te voeren neem
ik de dienst vooraf altijd thuis door en
schrijf m’n ideeën op, anders vergeet
ik ze. Soms krijg ik tijdens de meditatie
andere ideeën en blader door liedbundels
of schrijf wat nootjes op papier,
maar ik luister toch vooral.’’ Nuttig: ,,Je
kan je prima voorbereiden, maar soms
komt alles er anders uit. Daardoor heb
je weleens het idee dat het wat moeizaam
ging, terwijl mensen juist positief
reageren. Andersom is ook wel eens
gebeurd en kreeg ik kritische opmerkingen.
Kan trouwens best nuttig zijn.’’
jaaP kraMer
Top: ,,Als 14-jarig jongetje mocht ik voor
het eerst de samenzang begeleiden in
de Bethelkerk tijdens Zingen in de Zomer!’’
Lastig: ,,Vorig jaar in de Petrakerk
raakte de windmotor van het orgel defect
terwijl ik speelde. Door te weinig
wind had het orgel geen volume en
klonk vals.’’ Tijdens de preek: ,,Luister
ik gewoon rustig, af en toe bladerend
door zangbundels, zoekend naar liederen
als antwoord op de prediking.’’

Wij zetten graag
de juiste toon voor u!
Vivan accountants - adviseurs is een accountantskantoor met een duidelijk
en helder geluid. Uw bedrijf is als een zelfgeschreven muziekstuk.
Vooraf heeft u uw plannen op papier gezet, maar bij de uitvoering kan de
toonzetting nog wel wijzigen. De adviseurs van Vivan accountants - adviseurs
zijn u hierbij graag van dienst, want de toon maakt uiteindelijk de muziek.
Je kan beter ondernémen
EMMELOORD | KAMPEN | URK | Het Spijk 10, Urk | Tel. 0527-684600 | www.vivan.nl