Informatiebrochure ClimaLevel voor Architecten

De installatie in het ontwerp
Het architectonische signaal van Centre George Pompidou
Het Centre George Pompidou was een eerste signaal
van de nieuwe betekenis van gebouwtechniek voor
het totale ontwerp. De architecten Piano & Rogers
toonden in 1977 demonstratief de technische
installaties aan de buitenkant van het gebouw. Het
duurt soms 35 jaar voordat we de diepere beteke-
nis van zo’n architectonisch signaal leren oppikken.

Op één of andere manier scheiden we nog steeds de installatietechniek van de visuele, materiële en
ruimtelijke aspecten van een gebouw. We vinden het “lelijk” en verbergen het in kelders en leidingkokers.
Een enkele keer verwijzen we met een felgekleurde buisstructuur naar Piano & Rogers. De
techniek blijft veelal het ontwerp volgen maar is er dan nog geen integraal onderdeel van.
De boodschap van Piano & Rogers is echter duidelijk: Verhef de gebouwtechniek tot een primair
ontwerpaspect! En het is in de huidige tijd inspirerend om na te denken over de consequenties van
deze boodschap, we willen duurzaam bouwen!
We beseen dat we alleen maar kunnen overleven als we de faalkosten weten te reduceren en beter
leren luisteren naar onze opdrachtgever. We moeten dan wel afstappen van de hiërarchisch achtergestelde
plaats van de gebouwtechniek in het ontwerpproces.
Met vier zintuigen nemen we een gebouw waar!
Notitie Architecten WB 2012.02
Het begint met het besef dat we tenminste 4 zintuigen hebben waarmee we een gebouw ervaren:
• Het oog
• Het oor
• Het gevoel
• De neus
Laten we beginnen met het oog. Het visuele aspect van een ontwerp is werkelijk allesoverheersend. En
het draagt ertoe bij dat een gebouw vooral mooi is op de tekentafel en bij de presentatie van de 3D
artist impression. O ja, en bij het doorknippen van het lintje!
Sedert de Bauhaus stroming integreren we schoonheid en functionaliteit in het visuele ontwerp. Het
aspect functionaliteit is echter steeds minder expliciet en zit verstopt in wat feitelijk beperkingen zijn
van nanciële, constructieve, regulatoire en materiële aard. We zien daarom de functionaliteit steeds
minder en we zijn geconditioneerd om de schoonheid van een gebouw op een bepaalde inclusieve
wijze te ervaren. Dit uit zich ook in de wijze waarop ontwerpaspecten verwoord worden en wat harmonisch
gevonden wordt. Er wordt gewoon gesteld dat een zichtlijn, lijnenspel, vlakverdeling, etc. “mooi”
is. Zulke teksten laten maar weinig ruimte voor smaakvariëteit en hebben voor velen dezelfde betekenis
als de omschrijving van een dure wijn voor een bierdrinker.
Na 10 – 15 jaar gaat overigens veel van die schoonheid verloren. Strakke vlakken vervuilen, verkleuren
of worden bespoten met grati…. Het is opmerkelijk dat dit veel minder geldt voor historische
gebouwen van vóór Gropius en Mies van der Rohe.

Notitie Architecten WB 2012.02
Het oor krijgt ook de nodige aandacht bij de materialisatie van een gebouw. De geluidwerendheid en
de akoestiek zijn inmiddels belangrijke aspecten bij het ontwerp, hoewel we nog steeds publieke
lokalen en ook woonkamers tegenkomen waar het hol klinkt of galmt. Een café of restaurant met harde
wanden en plafonds en met een houten vloer als klankkast is alleen maar aantrekkelijk voor wie daar
naar toe gaat voor iets anders dan mondeling sociaal contact!
De tastzin krijgt soms enige aandacht in de wijze waarop wanden worden bekleed en ja, de verwarming
moet ervoor zorgen dat het niet te koud is in de winter. We staan er echter veel te weinig bij stil
dat de ervaring van het binnenklimaat er niet alleen één is van een thermometer. De temperatuur die
we ervaren wordt bepaald door convectie, geleiding en straling en voorts door de luchtvochtigheid,
luchtstroming, onze subjectieve referentie met het buitenklimaat, onze activiteiten, onze leeftijd en
onze kleding. Dit leidt ertoe dat een temperatuur van 16 gr C toch “behaaglijk” kan zijn terwijl soms
23 gr C als “kil” ervaren kan worden. Het is duidelijk dat er veel afhangt van het ontwerp van de werktuigbouwkundige
installaties en de besturing ervan of het gebouw ook letterlijk aangenaam voelt!
Ten slotte is de reukzin het meest onderschatte zintuig. Maar als we er even bij stilstaan herkennen we
wel de specieke geuren van een kindercrèche, een schoolgebouw in de herfst met natte jassen aan de
kapstokken, een vergaderzaal waar zwaar onderhandeld is of de recreatiezaal in een bejaardencentrum.
De eecten hiervan op de indruk die een gebouw maakt, de associaties die het oproept en niet
te vergeten de gezondheids- / ARBO-aspecten die er mee verbonden zijn kunnen behoorlijk botsen
met de visuele uitstraling van een ontwerp. En dat kan meer belevingsimpact hebben dan een zichtlijn!
Ventilatie wordt echter vooral gezien als een noodzakelijk kwaad wat ink wat bouwvolume in beslag
neemt, duur is en bovendien energieverlies oplevert. De regelgeving rond ventilatie in gebouwen richt
zich vooral op het minimaliseren van het ventilatievolume en de daaraan verbonden energieverliezen.
Het gevolg is dat we ontwerpkansen laten liggen.

Integraal ontwerpen en bouwen
Notitie Architecten WB 2012.02
Het werktuigbouwkundige ontwerp van voorzieningen voor “Heating, Ventilation and Air Conditioning”
(HVAC) is niet voor niets een apart vakgebied. De discipline wordt gedomineerd door technici die vaak
ver afstaan van de wijze waarop de opdrachtgever uiteindelijk het gebouw wenst te beleven en vaak
pas in tweede of derde instantie worden ingeschakeld bij het ontwerp. Opdrachtgevers zijn zich op hun
beurt vaak te weinig bewust van de impact die reuk en tastzin hebben op de beleving en de eectiviteit
van een gebouw. De architect dient zich hiervan meer dan ooit bewust te zijn.
We moeten bij het ontwerp van een gebouw rekening houden met HVAC voorzieningen door ruimte
te reserveren voor luchtkanalen, ventilatiekasten en technische ruimten. Maar we kunnen verder gaan
door de HVAC direct in het totaalontwerp te integreren. Daarbij moeten we onderscheid maken tussen
het bronsysteem en het distributiesysteem.
Bronsystemen
Als we bronsystemen in het gebouwontwerp integreren kunnen we denken aan zonnepanelen en/of
zonneboilers die in de dakconstructie kunnen worden geïntegreerd. We kennen zonnepanelen in de
vorm van dakpannen of in de vorm van halfdoorlatende glaspanelen. Maar ook kunnen we denken aan
de integratie van het gebouw in zijn omgeving: De bron kan bijv. een grote waterpartij zijn waaraan
warmte wordt onttrokken met behulp van een warmtepomp.
Ventilatielucht kan worden ingenomen via een daktoevoerrooster, maar interessanter is een grondbuis
waarin de lucht ’s winters al iets wordt voorverwarmd, resp. ’s zomers wordt gekoeld. De luchtinlaat in
het omgevende terrein is dan bovendien een interessant gegeven wat inspireert tot integratie met
kunst, met tuinornamenten, verlichting of hoogteverschillen.
Distributiesystemen
Betonkernactivatie is een mooi voorbeeld van integratie van bouwkundig en werktuigbouwkundig
ontwerp: Immers de constructiemassa wordt benut als warmteaccumulator en stralingslichaam.
Een ander voorbeeld is vloer-, wand en/of plafondverwarming.

ClimaLevel
Notitie Architecten WB 2012.02
Betrekkelijk onbekend is nog de toepassing van de vloer als warmtewisselaar voor ventilatielucht. In dit
Duitse ClimaLevel concept worden proelplaten bovenop een warmtereecterende isolatielaag op de
constructievloer aangebracht. In de proelplaten worden leidingen voor de vloerverwarming
gexeerd en ten slotte wordt de afwerkvloer daar weer op aangebracht. Ventilatielucht wordt nu
van opzij of van onderen aangevoerd en vervolgens door de vrije ruimte van de proelplaten geleid.
De lucht stroomt via regelbare spleetroosters in de vloer de ruimte in. De neerwaarts gerichte stralingswarmte
vanuit de verwarmde afdekvloer verwarmt de proelplaten en deze warmte wordt opgenomen
door de ventilatielucht die intensief in contact staat met de proelplaten. Als we dit concept combineren
met een warmteterugwin-unit (WTW) en eventueel grondbuisventilatie kan het energieverlies door
ventileren op nul gesteld worden, resp. kunnen we royaler dan het absolute minimum ventileren.
Het eect is bovendien dat de cv-water temperatuur van de vloerverwarming veel lager dan in een
klassieke vloerverwarming kan worden afgesteld, hetgeen bij toepassing van een warmtepomp tot
een aanmerkelijke rendementsverbetering (ca 20 %) leidt.
In warme perioden is de werking ook om te keren: Juist door het royaler ventileren via de vloer kan met
een warmtepomp in omkeerbedrijf een zeer eectieve koeling bereikt worden!
Ventilatiesysteem en vloersysteem integreren: Dit betekent ook voor het gebouwontwerp fraaie
kansen: Weliswaar wordt de verdiepingsvloer ca 12,5 cm dikker (eventueel nog iets minder), maar een
verlaagd plafond kan achterwege blijven.

Notitie Architecten WB 2012.02
De ClimaLevel vloer kan door de lage vloertemperatuur bovendien gecombineerd worden met iedere
vorm van vloerbedekking, met inbegrip van brede houten vloerdelen, die wegens “schotelen” veelal
niet met klassieke vloerverwarming kunnen worden gecombineerd.
Anders dan met betonkernactivatie kan bij toepassing van een ClimaLevel vloer de temperatuur van
iedere ruimte afzonderlijk worden geregeld en bovendien reageert de ruimtetemperatuur relatief snel
op de thermostaatinstelling.
Omdat energieverlies door ventileren in de warmteverliesberekening wegvalt kunnen we veel meer doen
met de ventilatielucht. We kunnen ongewenste geuren verdrijven, we kunnen koelen, we kunnen de
vochtigheid reguleren en we voorkomen het warme voeten gevoel van de klassieke vloerverwarming.
Een laatste ontwerpaspect is natuurlijk het ontbreken van ontsierende verwarmingselementen.
Daarvoor in de plaats komen de vloerroosters die op een gewenste plaats kunnen worden aangebracht
en waarmee de luchtstromen in een gewenste richting geleid kunnen worden.
Meer informatie
Zie www.climalevel.nl
ClimaLevel Nederland BV
Wezel 9
5455 HA Wilbertoord
Tel. 0485 - 478572