Journalistieke duo's lezen en schrijven met elkaar ... - Sylvia Verhulst

Journalistieke duo’s
lezen en schrijven met elkaar
De kruisbestuiving tussen WNL en Telegraaf
vakblad over journalistiek - 7 oktober 2011 - jaargang 3 - nr. 17
001_VMM17_cover.indd 1 4-10-11 16:04

Journalistieke duo’s lezen en
Journalisten opereren meestal
solistisch. Maar soms krijgen
ze een verrassend productieve
samenwerking met een collega,
die jarenlang stand houdt. Uit
welk hout moet je gesneden
zijn om als koppel te opereren,
wat levert hun samenwerking
op en hoe doen ze het? Drie
voorbeelden van onderzoeks­
journalisten die letterlijk
met elkaar kunnen lezen en
schrijven.
TEKST Sylvia verhUlSt
foTo’S trUUS van gog
20 - villamedia magazine - 7 oktober 2011
Marian husken en harry lensink (vrij nederland)
De veelvraat en de stilist
heel recent nog verschenen er twee boeken
van Marian Husken (62) en Harry
Lensink (43): ‘Spion in de onderwereld’ en ‘De
snelkookpanmoord’. Eerder publiceerden ze
samen ‘Handboek Holleeder’ en ‘De dodenlijst’.
De boeken zijn een uitvloeisel van hun
werk bij Vrij Nederland, waar ze samen politie,
justitie en criminaliteit coveren. Dat ze zo
vruchtbaar samenwerken komt onder andere
omdat ze ook goed ruzie kunnen maken, vertellen
ze vergenoegd halverwege het gesprek.
lensink: ‘Mensen denken soms dat we heel
kwaad op elkaar zijn. Ik ben er wel eens op
aangesproken door collega’s: dat ik zo echt
niet met Marian kon omgaan…’ husken, verbaasd:
‘Echt waar? Ach, wij noemen dat zelf
discussiëren, maar we kunnen inderdaad fors
van mening verschillen.’
Jullie verschillen ook twintig jaar qua leeftijd
en ervaring. hoe pakt dat uit?
lensink: ‘Marian werkt al dertig jaar bij VN
en zij heeft in al die jaren ongelooflijk veel informatie
verzameld. Kennis die vooral in haar
hoofd zat. Toen we voor het eerst samenwerkten
aan een stuk over Willem Holleeder merkte
ik niet alleen hoe waardevol die informatie is,
maar ook dat het voor haar moeilijk was om die
kennis alleen te behappen. We zijn er samen
doorheen gegaan en ontdekten dat veel van
die oude informatie waarde heeft voor actuele
strafzaakonderzoeken.’
020_23_VMM17_Duoos.indd 20 3-10-11 12:01

en schrijven met elkaar
Husken: ‘Ja, ik loop al lang mee en heb veel
bronnen die mij vertrouwen. Ik vind het ook
belangrijk dat ik die bronnen aan iemand kan
overdragen.’
Lensink: ‘Daar heb ik al heel veel aan gehad.
Het zit zó vol in haar hoofd dat ik er dingen uit
kan plukken waarvan ze niet eens meer wist
dat ze er zaten. We hebben samen haar brein
ontsloten.’
Husken: ‘Voordat Harry hier kwam, in 2005,
voelde ik me wel eens eenzaam op de redactie
omdat ‘mijn’ onderwerpen soms wat lastiger
te slijten zijn bij collega’s en het publiek. Binnen
de redactie sta je met zijn tweeën sterker.’
Hoe ziet jullie werkwijze er concreet uit?
Lensink: ‘Marian is een veelvraat die heel veel
onderwerpen bedenkt en op de agenda wil
hebben. Ze haalt ook veel nieuws binnen via
haar netwerk. Ik moet wel eens op de rem gaan
staan omdat ik geen tien pannetjes op het vuur
kan houden; ik wil me liever een tijdje richten
op één of twee onderwerpen. Misschien ben ik
wat luier en meer degene die achterover leunt
en bekijkt wat daadwerkelijk kan leiden tot
een publicabel verhaal.’
Husken: ‘Ja, ik kan binnenkomen met vijf onderwerpen
en dan geen idee hebben welke ik
het eerst zal aanpakken. Ik word gek van mezelf
op zo’n moment en dan gebruik ik Harry
om mijn hart uit te storten.’
Lensink: ‘Verder is onze werkwijze heel gevarieerd.
We zetten in het begin de lijnen uit en
komen aan het eind weer bij elkaar. De ene
keer schrijft de één een verhaal dat de ander
becommentarieert en omgekeerd. Een enkele
keer verdelen we de alinea’s.’
Husken: ‘Je bent elkaars sparring partner, eindredacteur
en soms ook advocaat van de duivel.’
Is jullie schrijfstijl naar elkaar toegegroeid?
Husken: ‘Ik heb een wat voorzichtige stijl en
ben meer dan Harry geneigd om een citaat vrij
letterlijk te houden. Dat heeft ook te maken
Ton van der Ham en Manon Blaas (Zembla, Vara)
De pitbull en de masseur
Bij het onderzoeksjournalistieke programma
Zembla van de Vara is het niets
bijzonders: werken in duo’s. Een redacteur
en een verslaggever werken daar standaard
samen.
Toch vormen Manon Blaas (42) en Ton van der
Ham (35) een speciaal, succesvol koppel. Toen
Ton in 2007 verslaggever/regisseur werd, was
hij, in de woorden van Blaas ‘een jonge hond
en voor de duvel niet bang.’ Zelf werkte ze er al
vanaf ’99 – sinds 2006 als eindredacteur en researcher
– en was ze volgens Van der Ham ‘wel
zijn baas, maar ook kampioen goeie ideeën.’
Het leidde tot een vruchtbare samenwerking
en ze wonnen samen al drie journalistieke
prijzen. Met ‘Vieze ziekenhuizen’, in 2009 uitgezonden,
wonnen ze niet alleen de Beeld en
Geluid Award maar ook De Loep, de prijs van
de Vereniging van Onderzoeksjournalisten
(VVOJ). Voor hun uitzending ‘De Q-koorts epidemie’
ontvingen ze de Tegel: een prijs voor de
beste tv-uitzending in 2009.
‘Alle clichés over gezworen duo’s zijn op ons eigenlijk
wel van toepassing’, waarschuwt Blaas
aan het begin van het gesprek. ‘We zijn allebei
even gedreven, hebben aan één woord van de
ander genoeg en vertrouwen elkaar blind.’
Jullie onderwerpen zijn niet bepaald sexy:
ziekenhuizen, landbouw, de Q-koorts,
dioxinepaling…
Blaas: ‘Wij zien allebei in ogenschijnlijk saaie
onderwerpen een verhaal. We voelen dan: hier
botsen belangen, worden zaken stilgehouden
met onze juridische, gevoelige onderwerpen.
Maar Harry schrijft beter: korter en flitsender.
Hij heeft bij Nieuwe Revu en Quote gewerkt
en dat is een andere stijl dan die van VN. Hij is
jonger en heeft meer de taal van deze tijd. Hij
dikt mijn alinea’s soms in en daar leer ik van.’
Lensink: ‘Nou ja, 43 – zo jong is dat niet. En
toch ben ik ook door Marian beïnvloed; ik ga
nu minder vaak te kort door de bocht en kijk
meer naar de mogelijke consequenties van
wat we opschrijven.’
Heeft het ook een keerzijde: zo samenwerken?
Lensink: ‘Je moet rekening houden met de
inbreng en visie van de ander. Soms voelt dat
als water bij de wijn doen. Je ego moet niet te
groot zijn, want je moet de honneurs delen.’
Husken: ‘Ik zie geen keerzijde. Bedenk wel dat
we niet altijd samen schrijven. We werken ook
af en toe met andere collega’s en dat is heel fijn.
Anders word je met zijn tweeën zo’n eilandje
binnen de redactie.’
of pakt de overheid niet door. Als we dat voelen
worden we heel eager en dan gaan we los.’
Maar hoe werkt dat in de praktijk?
Blaas: ‘Neem ons programma ‘Vieze ziekenhuizen’.
Ik had aanwijzingen dat het niet goed
gesteld was met de hygiëne in ziekenhuizen.
Maar om dat aan te tonen, zou iemand undercover
moeten gaan als schoonmaker en ik
zocht daarvoor al een tijdje een enthousiaste
verslaggever die bereid was om risico’s te
nemen. Collega’s vonden het een goed idee,
maar niemand sprong op om het te doen. Toen
ik het idee met Ton besprak, zag hij het onmiddellijk
voor zich en nog diezelfde middag
solliciteerde hij bij ziekenhuizen en ging ik de
juridische kant uitzoeken.’
7 oktober 2011 - villamedia magazine - 21
020_23_VMM17_Duoos.indd 21 3-10-11 12:01

Van der Ham: ‘Het is in zo’n situatie heel belangrijk
dat je met iemand werkt die je blind
kunt vertrouwen en die alles goed uitzoekt.
Want je werkt met een verborgen camera,
onder een iets andere naam en met een gefingeerd
cv. Ook de gewetensbezwaren die ik
kreeg, kon ik heel goed met Manon bespreken.
Je wint namelijk het vertrouwen van collegaschoonmakers,
maar je wil niet dat zij straks de
gebeten hond zijn.’
Blaas: ‘Dat gewetensvolle vond ik ook voor
hem pleiten.’
Dus jullie kunnen elkaars vuurtje flink
aanwakkeren?
Van der Ham: ‘Ja, en als wij in het vooronderzoek
samen gesprekken voeren, werkt ons
enthousiasme ook aanstekelijk op onze informanten,
dat merken we. Ze voelen dat we op
één lijn zitten. Later, als ik eenmaal ga filmen,
ben ik wel een bijter, want dan wil ik dat ze de
informatie leveren die ze eerder beloofd hebben.
Ze komen dan weleens bij Manon klagen
over die pitbull, en zij is dan degene die ze na
afloopt een beetje masseert.’
Blaas: ‘Wat ook prettig is: wij weten meestal in
één dag wat onze focus wordt. Misschien doordat
we allebei bij actualiteitenprogramma’s
gewerkt hebben, waar je snel moet handelen.
Bij een onderzoeksprogramma als het onze
zijn mensen soms te lang bezig met afwegen:
doen we het wel of niet, en wat wordt dan de
invalshoek?’
Van der Ham: ‘Maar als je zo werkt is het wel
belangrijk dat je kwetsbaar durft te zijn, juist
omdat je soms nog niet weet waar het verhaal
heengaat. Ik hoef me bij Manon niet anders
voor te doen dan ik ben. Als het een keer niet
lukt, zak ik bij haar niet door het ijs.’
Koen Voskuil en Stan de Jong (diverse artikelen en boeken)
De good en de bad cop
Ze weten nog goed wanneer ze voor het
eerst voelden: Hé, dit zou wel eens een
heel vruchtbare samenwerking kunnen worden.
Het was begin 2008 en Stan de Jong (47)
deed al misdaad en andere zware verhalen bij
Nieuwe Revu. Verhalen die hij liever samen
met iemand zou aanpakken. Koen Voskuil (36)
mocht net in die tijd onderzoeksjournalistiek
gaan doen bij het blad. Opeens was er de kans
om samen te werken aan een verhaal over Patrick
van der Eem, de man die Joran van der
Sloot ontmaskerde.
Voskuil: ‘Het moest allemaal heel snel. We zijn
in de auto gestapt en naar Arnhem gereden,
waar die Van der Eem was opgegroeid en waar
Stan al een paar contacten had.’
De Jong: ‘Die dag verliep alles even fantastisch.
Het was schitterend weer en de bronnen
22 - villamedia magazine - 7 oktober 2011
vlogen ons als gebraden haantjes in de mond.
Overal waar we aanklopten, vertelden mensen
ons meteen honderduit. We voelden toen al direct:
als wij ergens onze tanden in zetten, dan
gaat het goed komen. Binnen een paar dagen
hadden we een hartstikke leuk verhaal.’
Er volgden vele gezamenlijk artikelen. Daarnaast
werkten ze aan grote onderzoeken die
uitmondden in de boeken. Deze week verscheen
de biografie van Neelie Kroes. Het is
hun derde boek. Eerder, in de vier jaar dat ze
beiden bij Revu werkten, schreven ze samen
artikelen over misdaad. ‘De Italiaanse maffia
in Nederland’ en ‘De Club van Dollars’. Na hun
vertrek bij Revu in 2010 begonnen ze aan de
Neelie-biografie, die veel omvangrijker werd
dan ze ooit durfden hopen. Koen deed dat
naast zijn baan bij het AD, Stan als freelancer.
Blaas: ‘Dat geldt voor mij net zo, want al ben
ik ouder en werk ik langer bij Zembla, ook ik
maak fouten en daar schaam ik me niet voor.’
Zijn jullie partners nooit jaloers op deze
intense en idyllische samenwerking?
Van der Ham: ‘Nee, we zijn allebei al heel lang
getrouwd – met onze jeugdliefdes – en we
gaan ook wel eens met zijn vieren uit.’
Hoe doen jullie dat: samen een verhaal of boek
schrijven?
Voskuil: ‘Bij artikelen bekijk je wie welke contacten
heeft in dat onderwerp en je overlegt
wat de insteek wordt. Naar belangrijke afspraken
gaan we meestal samen. Tijdens het hele
onderzoeksproces, zeker bij het schrijven van
een boek, hebben we eindeloos veel tactisch
en strategisch overleg: wie benaderen we
eerst, hoe doen we dat, wat is slim?’
De Jong: ‘We hebben wel meningsverschillen
maar weten elkaar altijd snel te overtuigen.
Dat moet ook, anders werkt het niet. En dan
het schrijven zelf. Je gaat niet samen achter de
computer zitten. Bij artikelen schrijft de een
het eerste concept, waar de ander dan weer
op reageert. Je leest elkaars stukken en wijst
op elementen die nog ontbreken of overgan-
020_23_VMM17_Duoos.indd 22 3-10-11 12:01

gen die beter kunnen. Bij boeken verdelen we
de hoofdstukken, al naar gelang ieders belangstelling.’
Wat is het geheim van jullie productieve
samenwerking?
Voskuil: ‘Onze kwaliteiten vullen elkaar mooi
aan. Ikzelf ben in een interview wat rustiger
en geduldiger… De Jong: ‘Meer het type ideale
schoonzoon’ … Voskuil: ‘En jij duikt er vaak wat
harder in, dus dan krijg je zo’n natuurlijke verdeling
van de good cop en de bad cop. De personen
die je spreekt, trekken altijd wat meer
naar de een of naar de ander. Daar maken we
gebruik van.’
De Jong: ‘In de loop van de tijd hebben we ook
van elkaar geleerd. Nu verbaast Koen zich er
af en toe over dat ik heel rustig kan reageren.’
Voskuil: ‘Jij bent wat diplomatieker geworden
en ik juist wat scherper. Die drive van Stan heb
ik een beetje overgenomen. Ook bij het schrijven
heeft ieder zijn eigen kwaliteit. Stan is wat
analytischer en beter in het duiden van de feiten
en ik ben meer beschrijvend.’
Wat levert de samenwerking jullie op?
Voskuil: ‘Bij die grote, complexe onderzoeken
heb je altijd de angst dat je verzuipt in de feiten,
dat je niet meer weet aan welk touwtje je
moet trekken om weer verder te komen. Met
zijn tweeën kom je daar beter uit. Bovendien
is het leuker en gezelliger om het avontuur, dat
onderzoeksjournalistiek altijd is, te delen.’
De Jong: ‘Iets anders is dat dit werk ook altijd
juridisch gedoe met zich meebrengt; het is
heel prettig om daar niet alleen voor te staan.
Daarbij hebben we soms van doen met gevaarlijke
types. Daar kun je beter samen heen.’
Ze zijn het erover eens dat een samenwerking
als deze meer is dan een vriendschap. Het
heeft wel iets weg van een relatie. ‘Soms zit je
te kibbelen als een oud stel.’ En dan schiet Stan
nog een nadeel te binnen: ‘De royalty’s van de
boeken moet je delen. Dat is jammer.’
ROEMRucHtE
ONDERZOEKDuO’S
Steven de Vogel (†) en Ton F. van
Dijk (beginjaren Reporter)
Feike Salverda & Lex Runderkamp
(VN en VPRO)
Joop van Tijn & Max van Weezel
(VN)
Frits Barend & Henk van Dorp (VN,
Barend & Van Dorp)
Gerard Legebeke (†) & Huub Jaspers
(Argos, VPRO)
Vasco van der Boon & Gerben van
der Marel (FD), De Vastgoedfraude
Joep Dohmen (NRCH) & Robert
Chesal (Wereldomroep)
Merijn Rengers & John Schoorl en
Anneke Kranenberg & Janny Groen
(de Volkskrant)
Jos van Dongen & André Tak
(Zembla, Vara)
7 oktober 2011 - villamedia magazine - 23
020_23_VMM17_Duoos.indd 23 3-10-11 12:02