BIER IN LIMBURG, De bruisende geschiedenis van brouwers en ...

Sef Derkx
BIER IN LIMBURG, De bruisende geschiedenis van
brouwers en drinkers
Weert 1990
HOOFDSTUK 1 - WAT IS WATER TOCH LEKKER ALS HET IN DE BROUWERIJ GEWEEST IS !
Hoewel ontelbare malen al gezien, blijft het een streling voor het oog. Het met liefdevolle
toewijding tappen van een glas bier. Die opeenvolging van vakkundige, bijna ceremoniële
handelingen. De kastelein of kasteleinse houdt het schone glas schuin aan de kraan, zet de
tap open en laat het bier in het glas stromen. Precies op het juiste moment wordt het met
een soepele handbeweging in een verticale stand gehouden en de tap gesloten. Dan betijt
het bier en kruipen de koolzuurbelletjes naar boven om een manchet ter dikte van twee
vingers te vormen. Het bier wordt nagetapt, het overtollige schuim met een spatel
weggestreken en het glas met het biermerkje naar de klant gericht op een droog viltje
gezet.
Het suprême moment van de eerste slok; het doorbreken van de spanning opgebouwd
tussen het uitspreken van de bestelling en dit ondeelbare ogenblik. Die frisse tinteling in de
mondholte. Het bier dat zich over de tong vlijt als een meisje van de middelbare school op
een strecher onder het oog van de badmeester op wie ze verliefd is. En dan na de eerste
slok, die ene conclusie: wat is water toch lekker als het in de brouwerij geweest is!
Bier is het resultaat van een gelukkig samengaan van eerlijke producten. Een kind uit een
voortreffelijk huwelijk van water, graan, hop en gist. Elke keer opnieuw geboren uit de
moederschoot die brouwketel heet. In de meest pure vorm, zoals het Duitse Reinheitsgebot
van 1516 het dicteert, wordt bier bereid uit mout, hop en water. Gist, waarover met geen
woord wordt gerept is een toevoeging van later. De Beierse brouwers uit de zestiende eeuw
lieten het bier waarschijnlijk een spontane gisting ondergaan. Tot in de negentiende eeuw
doorzag men het brouwproces niet. Een brouwer voer blind op zijn ervaring, overgeleverd
van generatie op generatie. Zekerheid of het bier gelukt was, kreeg hij pas als hij de eerste
slok van het brouwsel dronk. Wetenschap en techniek hebben ons respectievelijk inzicht en
de mogelijkheid tot verregaande bijsturing verschaft, maar in principe is de kern van de
bierbereiding nog steeds hetzelfde gebleven. De gisting van een suikerhoudende vloeistof -
een natuurproces, dat zich ook zonder ingreep door de mens voltrekt. De brouwer heeft dit
tot een kunde en wellicht zelfs tot een kunst verheven. Toch blijft hij afhankelijk van zijn
grondstoffen.
De kwaliteit van het glas bier, dat u misschien op dit moment drinkt, werd al bepaald op
het veld met wuivende graanhalmen.
Gerst
Niet alle hout is timmerhout en niet alle gerst brouwgerst. Sterker nog, het grootste
gedeelte van de in Nederland verbouwde gerst eindigt als voer in de maag van het vee. Het
aantal korrel-rijen aan de aar bepaalt of de boer twee-, vier- of zes-rijig gerst op zijn land
heeft staan. Tevens hij men een onderscheid tussen zomergerst en wintergerst. De eerste
wordt ingezaaid in maart en heeft de voorkeur van de brouwer. Wintergerst gaat in oktober

in de grond.
De gerstteelt concentreerde zich vroeger vooral in de omgeving van steden. Alleen al in het
kanton Roermond was in 1796 meer dan 10% van de bodem in gebruik voor deze teelt.
Ook in de omgeving van Maastricht vond men vele hectaren gerst. In 1812 viel de
concentratie rondom Venlo en Roermond op. De teelt liep in de Franse tijd terug door de
acties van de overheid tegen brouwerijen en jeneverstokerijen.
Vanaf het einde van de vorige eeuw tot 1936 werd bijna alle in Nederlandse brouwerijen
verwerkte gerst geïmporteerd uit Polen, Hongarije en Tsjecho-Slowakije. In 1932 werd het
Nationaal Comité voor brouwgerst opgericht, het Nacobrouw, om de kwaliteit te
verbeteren. Mede door het onderzoek van de Landbouwhogeschool in Wageningen
beschikken we over een aantal uitstekende gerstsoorten als Balder, Zephyr en Kenia. Ze
gedijen goed onder de
Nederlandse klimatologische omstandigheden. Brouwgerst wordt vooral geteeld in de Noord-
Oostpolder, Zeeland en Oost-Brabant. De oogst in Nederland is in de meeste jaren
voldoende om aan de nationale vraag te voldoen. Er is zelfs een kleine export van
brouwgerst. De geoogste gerstkorrels moeten vrij zijn van onkruid, niet gebroken en
uiteraard droog. Vochtige gerst zou gaan schimmelen. De grootte van een gerstkorrel
luistert nauw. Van de aangevoerde partij moet 90% een korrelgrootte van 2,5 m.m.
hebben en maar 1% mag kleiner dan 2,2 m.m. zijn. De gerst wordt, voordat het geschikt is
om te brouwen, gemout. Vroeger gebeurde dit vaak in de brouwerij zelf, tegenwoordig in
gespecialiseerde mouterijen.
Bij het mouten wordt een loopje genomen met de natuur. De gerst wordt enkele dagen in
water geweekt. De mouter zorgt voor voldoende zuurstof en een juiste temperatuur. Zo
imiteert hij op elk gewenst moment de natuur, die in de lente de plantenwereld tot leven
wekt. De korrels nemen het water op en beginnen te ontkiemen. In een volgende fase gaan
ze naar de kiemtrommel. Door de aangevoerde warmte en vochtigheid zet het kiemproces
door. De kiem gaat enzymen produceren. Deze zetten het onoplosbare zetmeel om in
suiker en transformeren de onoplosbare eiwitten tot oplosbare eiwitten.
De ontkiemende gerst noemt men groenmout. Maar helaas voor dit gersteplantje in spé, is
het maar een kort leven beschoren. Na vijf à zeven dagen vindt het een vroegtijdige en
wrede dood in de eest. De blad- en wortelkiemen hebben op dat ogenblik een lengte van
tweederde van de korrel bereikt, terwijl de enzymen een gedeelte van het zetmeel en eiwit
hebben omgezet. De eest is een droogruimte, waarin warme en vervolgens hete lucht door
een geperforeerde gaasbodem wordt geleid. Het kiemproces wordt hierdoor letterlijk in de
kiem gesmoord. Door opvoering van de temperatuur tijdens het eesten wordt de gerst
donker en krijgt men mout voor donkere biersoorten. Karamelmout is het resultaat van het
eesten bij een zeer hoge temperatuur, waarbij een gedeelte van de moutsuikers
karameliseert. Karamelmout wordt onder andere gebruikt bij het brouwen van het bekende
Bockbier. Dit wil niet zeggen dat in alle Bockbieren karamelmout zit. Een goedkoop
alternatief is gebrande suiker. Door de temperatuur
niet hoger te laten oplopen dan 80 0 C., krijgt men een lichtgekleurde mout geschikt voor
pilsner.
De Nederlandse Warenwet staat het toe dat de brouwers ook maïs of rijst gebruiken. Vooral
in de pilsners wordt een gedeelte van de gerstemout vervangen door maïs. Dit gebeurt om
de kostprijs te drukken. Het graan van de Indianen is goedkoper en bevat alleen direct
oplosbaar zetmeel. Bovendien zorgt maïs voor een lichte kleur. Tarwe wordt gebruikt bij
speciaalbieren, de zogenaamde witbieren.

Hop
In oude kruidenboeken wordt de loftrompet gestoken over hop. Hop drijft urine af en zou
degenene die aan slapeloosheid lijden regelrecht in de armen van Morpheus te ruste
leggen. Wanneer hop het eerst bij de bereiding van bier gebruikt werd is niet exact te
dateren. In de boeken van de twaalfde eeuwse heilige Hildegardis, de wijze abdis van het
klooster op de Rupertsberg bij Bingen aan de Rijn tegenover het wijnstadje Rüdesheim,
vinden we al een vroege vermelding.
Hop schenkt het bier zijn aroma, bittere smaak en helderheid. Door toevoeging van hop
wordt bier geconserveerd, want het remt de ontwikkeling van melkzuurbacteriën. Hop is
een slingerplant, die in Nederland alleen nog maar verwilderd voorkomt. In vroegere
eeuwen waren in ons land grote hopaanplanten. In 1872 was nog 264 hectare met hop
beplant; in 1904 slechts 50 hectare. Hopcultures kunnen voor Limburg onder meer in Arcen
en Lottum en in de omgeving van Maastricht vastgesteld worden.
Hopplanten onderhouden een L.A.T.-relatie; botanici zouden zeggen de hopplant is
tweehuizig. Dit betekent dat er vrouwelijke en mannelijke planten zijn. De vrouwelijke
planten brengen de hopbellen tot ontwikkeling, de kegelvormige bloemen. Voor de
bierbereiding moeten deze bellen onbevrucht blijven. Vandaar dat de mannelijke
hopplanten met wortel en al uitgeroeid worden. De hij-hop is voor de vermeerdering
trouwens overbodig. Door scheur-ing en stekken kan men nieuwe generaties zij-hop
kweken. Zaad is daarvoor niet nodig.
Hop scheidt een hars af, de lupeline, die de typische bittere smaak aan het bier geeft. De
etherische hopolie draagt bij aan het aroma. De hopbellen bevatten ook de conserverende
looistof tanine. De tanine zorgt bovendien gedeeltelijk voor de klaring tijdens het brouwen.
De hopoogst geschiedt in september. Het verhaal wil dat de plukkers en pluksters
bedwelmd raakten door de sterke geur die in de hoptuinen hing, een roes vergelijk-baar
met die van haschisch of marihuana. Tegenwoordig geschiedt de pluk meestal mechanisch.
De bellen zijn geelachtig van kleur en voelen vettig aan. Ze worden met warme lucht
gedroogd en in zakken geperst voor verzending. In het Brouwerijmuseum De Raaf in
Heumen is prachtige hoppers, van Engelse makelij, te bewonderen. De ambachtelijke
brouwers gebruiken de hele hopbel. Maar omdat dit bij het transport en de opslag veel
ruimte inneemt, winnen hopextract en hopconcentraat in korrelvorm of siroop meer en
meer veld.
België is een belangrijk exportland, met als centrum Poperingen in West-Vlaanderen.
Bekend zijn natuurlijk ook de hopaanplanten in de Hallertau in West-Duitsland en rond Kent
in Engeland, waar beroemde variëteiten als Gold en Northern Brew werden ontwikkeld.
Naar verluidt komt de beste Europese hop uit de Bohemen, maar ook in de Verenigde
Staten, de Sovjet-Unie, Japan en Tasmanië wordt hop gekweekt.
Gist
Gist is een ééncellig organisme dat over een eigenschap beschikt, die we alleen maar
kunnen toejuichen. Gist zet suikers om in alcohol en koolzuur. Gist komt overal in de vrije
natuur voor. De meeste gist is een mengeling van soorten, ondersoorten en varianten. In
1876 stelde Louis Pasteur vast dat deze wilde gisten zich op uiteenlopende manieren en
onder verschillende condities voortplanten en bovendien vermengd zijn met andere microorganismen.

Zijn ontdekking zette de Deense onderzoeker Emil Hanssen aan het denken en
proefnemen. In 1883 slaagde Hansen erin om het pure biergist te isoleren van de
gistvariëteiten en bacteriën die bederf veroorzaakten. Tegenwoordig maken bijna alle
brouwerijen gebruik van gist van één stam, wat de smaak van het bier constant en
voorspelbaar maakt. Deze raszuivere gistkweek heet Reincultuur. Een Reincultuur is het
goud van de brouwerij. Besmetting betekent een ramp. De brouwerij moet stilgelegd en
gedesinfecteerd worden, wat soms weken in beslag kan nemen en alleen al aan derving
van inkomsten kapitalen kan kosten.
Water
We zouden het bijna vergeten, maar ook water behoort tot de grondstoffen van het bier.
Bier bestaat voor 70 tot 90% uit water. Maar niet alleen voor het bier zelf is water nodig.
Een brouwerij is een grote water-slokop. Er wordt water gebruikt bij het spoelen van
retourvaten en -flessen, bij het pasteuriseren, in de ketels en voor het koelen. Om het
brouwwater gaat het natuurlijk op de eerste plaats. Men zou zich kunnen afvragen welke
invloed water op bier heeft. Water smaakt toch naar niks en is absoluut reukloos ? Wie wel
eens een glas gedestilleerd water heeft gedronken weet beter. Er ontbreekt iets aan. Juist,
de smaak. Water bevat mineralen en zouten die we echter niet proeven, omdat we er
gewend aan zijn. De hoeveelheid van deze stoffen doet er niet veel meer toe. Het water
kan ontkalkt, onthard, ontzout en gedemineraliseerd worden. Kalkhoudend water is over
het algemeen geschikt geschikt voor donkere biersoorten en zacht water voor lichtere
bieren, zoals pilsner.
Vroeger bestonden al die mogelijkheden niet. Goed brouwwater was een schat en speelde
een overheersende rol bij de opkomst van biersteden. Verslechterde de kwaliteit van het
drinkwater dan ging ook de brouwnijverheid achteruit. Bekend zijn de klachten van de
Maastrichtse brouwers die het brouwwater aan de Jeker onttrokken. Als maatregel tegen de
vervuiling hadden zij gemetselde bakken in de beek laten aanbrengen. Wanneer het water
in dit reservoir gefiltreerd was, werd het naar het spaarbekken in de brouwerij gevoerd
door een houten leiding of met behulp van een hefboom overgeheveld. Maar zelfs in de
vergaarbakken van de brouwerijen kwam verontreiniging voor. De Maastrichtse brouwers
lieten de Jeker regelmatig vegen. Gedenkstenen in de muur van de Jeker ter hoogte van de
Ezelsmarkt herinneren aan die aktiviteit.
HOOFDSTUK 2 - LEVEN IN DE BROUWERIJ
Met gerstemout, hop, gist en water kan de brouwerij tot leven gewekt worden. In het
brouwproces onderscheiden we globaal de volgende, verschillende stappen:
- SCHROTEN
Het pletten van de mout, waarbij de de kern in kleinere stukjes uit de de beschermende
schil of zemel wordt geperst.
- BESLAAN
Het geplette mout wordt in de beslagkuip vermengd met water en verwarmd. Dit mengsel

wordt beslag genoemd.
- KLAREN
Het warme beslag wordt overgepompt naar een klaringskuip, waarin de onoplosbare
bestanddelen achterblijven. De klare vloeistof heet wort.
- KOKEN
De wort gaat van de klaringskuip naar de wortkuip om gekookt te worden. Tijdens het
koken voegt de brouwer hop toe.
- FILTREREN
De hopdeeltjes en eiwitvlokken, die zich tijdens het koken hebben gevormd, worden
verwijderd.
- KOELEN
De wort moet afkoelen voordat de gist toegevoegd kan worden. Het koelen gebeurt vaak
met een warmtewisselaar, waarbij de warme wort en het koelwater in gescheiden
systemen en in tegenovergestelde richting langs elkaar stromen.
- GISTEN
In de gistkuip voegt men aan de gekoelde wort gist toe. De gist zet de suikers om in
alcohol en koolzuur. Na de hoofdgisting spreken we van 'jong bier', dat nog verder moet
uitgisten.
- LAGEREN
Het jonge bier gaat naar afgesloten lagertanks waar het verder uitgist en rijpt.
- FILTREREN
In de laatste fase van het brouwen stroomt het bier door een fil-terpoeder, waarin alle
deeltjes die het bier troebel maken, achterblijven.
In (brouw)ketels zit muziek
Onder de dakspanten van de brouwerij wordt de mout bewaard en vinden we de
schrootmolen, zeg maar een koffiemolen van buitenproportionele afmetingen. Schroot
heeft in de oren van de leek een beetje een negatieve klank. Al gauw doemt het
spookbeeld op van onze auto die bij een nachtelijke politie-contrôle van de weg wordt
genomen en na keuring naar de schroot wordt verwezen. In de brouwerij ligt het anders en
is de schroot de eerste fase van een ontwikkelingsgang die resulteert in het bruisend,
verfrissend en verkwikkend eindproduct bier. In de schrootmolen worden de moutkorrels
grof gemalen: geplet. De druk van de walsen zorgt ervoor dat het harde schilletje barst. De
schil, ook wel zemel, blies of kaf genoemd, wordt niet verwijderd. In een latere fase komen

ze van pas als filterlaag. De kern van de moutkorrel wordt gebroken in grotere en kleinere
stukjes. Uit de schrootmolen dwarrelt dit mengsel van moutmeel en zemelen. Soms worden
nog andere granen toegevoegd. Deze zijn soms niet gemout, maar wel vaak voorgekookt
om ze oplosbaar te maken.
Het schroten gebeurde vroeger buiten de brouwerij. Van achttiende eeuwse gravures
kennen we de rosmolen, waar de tractie geleverd werd door paarden die eindeloos rondjes
moesten lopen. In waterrijke gebieden met een groot verval werden de molenstenen
aangedreven door het schoepenrad in de rivier of beek. De wind bracht de wieken van de
windmolen in beweging, maar bij windstilte moest de molenaar werkeloos toezien.
In het volgend stadium van het brouwproces wordt het moutmeel vermengd met de juiste
hoeveelheid water. Er ontstaat dan een beslag; een dikke vloeistof die wel iets weg heeft
van pannekoekbeslag. Het maken van het beslag of zoals de brouwer zegt het 'inmaïschen'
geschiedt in de beslagkuip, één van de ketels van de brouwerij waar muziek in zit. de
brouwerij. Het water waarin de geschrote mout gestort wordt heeft een temperatuur van
50 0 C. Deze temperatuur wordt opgevoerd tot circa 65 0 C. en na een uur of twee tot 75 0 C.
Deze werkwijze is de infusiemethode en wordt tegenwoordig niet vaak meer toegepast.
Gebruikelijker is de decoctie, die zorgt voor een volledigere omzetting van het zetmeel in
suiker. Bij de decoctiemethode heeft de brouwer twee beslagkuipen nodig. Een gedeelte
van het beslag wordt overgepompt, verhit tot het kookpunt en weer teruggepompt naar de
eerste ketel. Dit herhaalt zich verschillende malen en neemt in totaal vijf tot zes uur in
beslag. Tijdens het inmaïschen gaan de enzymen op oorlogspad. Ze breken de eiwitten af
tot aminozuren en zetten het zetmeel om in suikers.
Het nog warme beslag wordt nu overgepompt naar de klaringskuip een grote kuip met een
dubbele bodem. In de bovenste zeefbodem zitten duizenden groeven met gaatjes. De
onopgeloste bestanddelen, de zemelen, zakken naar deze bodem en vormen een filterlaag
van een halve meter. Hierdoor vloeit het moutextract en wordt zo gefiltreerd. Men kan dit
door terugpompen nog eens herhalen tot de gewenste helderheid verkregen is. De zemelen
worden tenslotte nog eens nagespoeld met heet water om niets van het extract verloren te
laten gaan. In de onderste bodem zitten enkele afvoerleidingen. Die worden beetje bij
beetje met kranen opengedraaid. De geurige en heldere korenbouillon, die uit de
klaringskuip naar de volgende ketel stroomt, is de wort. Het afgewerkte en in de
klaringskuip achtergebleven graan, de bostel of draft, verkoopt de brouwer als hoogwaardig
veevoeder.
De wort gaat naar de wortketel om ingekookt te worden tot de juiste concentratie. Deze
reductie heeft bijkomende effecten. De eiwitten vlokken uit en alle aanwezige bacteriën
leggen het loodje, de vloeistof wordt gesteriliseerd. Tijdens het koken wordt de hop
toegevoegd die aan de wort zijn werkzame bestanddelen afstaat en het bier zijn fijne
aroma en smaak geeft. Afhankelijk van het type bier dat men wil brouwen duurt deze fase
van het brouwproces één tot twee en een half uur. Meestal wordt de warmte naar de
wortketel toegevoerd in de vorm van stoom of heet water. Sommige brouwers zweren
echter bij de traditionele manier van direct vuur. In oudere brouwerijen is de wortkeltel van
koper. Kenners zeggen dat koper de smaak van het bier ten goede komt. Iedereen die een
koperen deurknop heeft, weet echter dat koper veel onderhoud vraagt. De koperen
brouwketels zijn dan ook het fraaiie, maar ook zeer arbeidsintensieve visitekaartje van een
brouwerij. Vandaar dat men uit overweging van kostenbesparing in brouwhuizen van
recentere datum het koper vervangen heeft door roestvrij staal.
In de whirpool en een koudwaterbad
Tijdens het koken is de wort vertroebeld. Met een whirlpool wordt hij opnieuw geklaard.

Door de snelle, roterende beweging hopen de vaste bestanddelen op in het midden en loopt
aan de zijkanten de heldere wort weg.
Nu maakt de brouwer echt tempo. In twee uur koelt hij de wort tot een temperatuur tussen
de 6 en 10 0 C. Dit is nodig om infecties te vermijden en het gisten dadelijk zo goed
mogelijk te laten verlopen. Voor het koelen zet hij een warmtewisselaar in, die het effect
heeft van een koudwaterbad op een saunabezoeker. Heeft de wort de juiste temperatuur
dan pompt men hem over naar de open gistkuip of gesloten gisttank.
Hoge, lage en spontane gisting
De vergisting van het bier kan op drie manieren verlopen. Men maakt een onderscheid
tussen de hoge en lage en spontane vergisting. Tussen de hoge en lage gisting is op het
eerste gezicht is weinig verschil, maar de gebruikte gistingsmethode is wel bepalend voor
de smaak, zeg maar de stijl, van het bier. De hoge gisting is een eerbiedwaardige grijsaard
van eeuwenoud. De lage gisting, zijn achterachterachterkleinkind, schijnt voor het eerst
rond 1420 toegepast te zijn.
Bij de hoge gisting koelt de wort tot circa 20 0 C. af en gaat vervolgens naar de gistkuip.
Men voegt gist toe die op de wort blijft drijven. Indachtig de Bijbelse spreuk 'Gaat en
vermenigvuldigt U' vermeerdert de gist zich en zet de moutsuikers (de maltose) om in
alcohol en koolzuur. Afhankelijk van de gist zal de temperatuur schommelen tussen de 15
en 25 0 C. De hoofdgisting duurt ongeveer een week. De nagisting op vat nog enkele dagen.
Toevoeging van suiker zorgt voor wat extra-koolzuur in het bier.
Lage gisting vindt plaats bij lagere temperatuur; tussen de 5 en 10 0 C. De ondergist zakt
hierbij naar de bodem van de gistkuip. De hoofdgisting verloopt gelijkmatiger maar neemt
wel meer tijd in beslag. Al gauw zo'n 8 tot 10 dagen, soms zelfs 2 weken. Omdat door het
gisten warmte wordt ontwikkeld moet men de temperatuur kunstmatig terugbrengen. Voor
ons is de kunstmatige koeling een doodnormale zaak. We zijn al gauw geneigd te vergeten
dat de koelmachine pas in de vorige eeuw ontdekt werd. In de periode daarvoor werd
meestal bovengistend gebrouwen. Bij ondergisting koelde men met natuurijs aangesleept
uit Noorwegen met schepen of 's winters gezaagd uit de bevroren grachten. Een kostbare
zaak.
De spontane gisting dateert al van vóór mensenheugenis. Het is een natuurlijk proces. De
brouwer voegt geen gist aan het brouwsel toe, maar zet de bovenlichten in de brouwerij
open. De micro-organismen in de lucht strijken langs het zogenaamde koelschip waarin de
wort overgepompt is en zorgen voor infectie èn voor de gisting van het bier. Spontane
vergisting is nagenoeg verdwenen, we kennen het alleen van de lambiekbrouwers in de
vallei van de Zenne onder Brussel.
Als de hoofdgisting afgelopen is, spreekt de brouwer van 'jong bier', weliswaar drinkbaar
maar niet 'je dat'. Het bevat teveel brouwresten en te weinig koolzuur. Het jong bier moet
nog verder rijpen. De vergisting geschiedde altijd een open kuipen, waardoor veel
koolzuurgas verloren ging. Het is dan ook niet verwonderlijk dat men de kuipen ging
afsluiten en het koolzuurgas opvangen. Bij moderne brouwerijen zien we rechtopstaande,
roestvrijstalen cylinders, de zogenaamde 'Apollo's' met een inhoud van 3 500 hectoliter.
Hierin vindt de voorlaatste stap van het brouwproces plaats: de lagering. Tijdens het
lageren gist het jonge bier uit. Bij de lage gisting duurt dit proces 6 tot 8 weken bij een
temperatuur rond het vriespunt. Het nagisten gebeurt langzaam, wat de smaak ten goede
komt. De koolzuurproductie gaat gewoon door. Een drukventiel zorgt er voor dat de
Apollo's niet het luchtruim kiezen.

De modale bierliefhebber vraagt een helder glas bier. Tijdens de lagering is het bier al
geklaard, maar als laatste stap voor het vullen van de vaten, de flessen en de blikjes wordt
het bier nog eenmaal gefiltreerd. Alle kleine deeltjes, ook de gist worden verwijderd. Bij
bieren van hoge gisting laat men dit soms bewust achterwege. Zij gisten door op fles en
ontwikkelen hun smaak verder. Het zijn ware keldervorsten die naarmate ze ouder worden
steeds meer adelen in smaak. Sommige bieren van deze stijl kun je met een gerust
geweten en blij gemoed jarenlang bewaren. Het grootste gedeelte van het bier wordt
echter gefil- treerd voor de afvulling. Hiervoor gebruikt men tegenwoordig een
kiezelgoerfilter, gewonnen uit sedentaties van kiezelwieren die miljoenen jaren geleden op
de bodem van zoetwatermeren leefden. Het wordt vermalen tot poeder en in een filter
gedaan. Hierdoor laat men met grote snelheid het bier stromen, waarbij alle vaste stoffen
achterblijven. Dan is het bier klaar voor consumpties en gaat het naar de afvulmachines. In
de brouwerhuis worden de installaties gereinigd om later opnieuw leven in de brouwerij te
kunnen blazen.
HOOFDSTUK 3 - HET OMGEVALLEN KRUIDENREK
79 v. Chr. - De Batavieren trekken de Rijn af en komen bij Lobith ons land binnen.
Van alle kennis opgestoken tijdens eindeloos lijkende uren in de schoolbanken is veel
vervlogen. Sommige zaken ooit geleerd, vergeet je nooit. La sentinelle, een woord van het
vrouwelijke geslacht betekent: de schildwacht - een puur mannenberoep. Geen Fransman
die dit nog weet en of het practisch nut heeft als je met malheur aan de carburateur langs
de tolweg staat is ook nog maar de vraag.
Nimmer in vergetelheid weggezakt is ook het bovenaangehaalde feit uit onze vaderlandse
geschiedenis. De Batavieren die ergens in Duitsland op een zonnige dag hun mooiste pels
en beste helm met vervaarlijke horens uit de garderobekast halen, om met vrouwen en
kroost in een uitgeholde boomstam te stappen en de Rijn af te trekken. Deze laatste
activiteit wekte de nodige hilariteit bij klasgenootjes die gedoubleerd hadden. Wij lachten
besmuikt mee zonder portee of pointe te doorzien. We hadden een ver en vaag vermoeden
meer niet. Enige opheldering werd ons een jaar later verschaft, op de vijfde klas tijdens de
vormingsdagen.
Geschiedenis bestond vooral uit het van buiten leren van jaartallen en feiten, meestal
wapenfeiten. De lesstof werd visueel ondersteund met fraaie schoolplaten, waarbij de
onderwijzer kleurrijke verhalen vertelde over onze verre voorvaderen, die eenmaal hier
lemen hutten bouwden en het toen wel voor gezien hielden. Accoord, ze gingen op jacht,
maar dat was meer voor hun plezier. Door de bank genomen zaten ze de Godganselijke
dag voor hun schamele behuizing en dronken bier terwijl hun wederhelften het land
bewerkten. Bij thuiskomst kon een vrouw voor een merkwaardige verrassing komen te
staan. Het wilde wel eens gebeuren dat een man zijn afgesloofde vrouw tot inzet van het
dobbelspel had gemaakt en verloren had. Uit de verhalen was in ieder geval één ding
duidelijk: die Batavieren waren vrolijke en zorgeloze jongens. Hun conceptie van het
hiernamaals, het Walhalla, sprak evenzeer tot de fantasie. Wie in de strijd de heldendood
stierf kwam op rozen te zitten, zonder doornen wel te verstaan, want hij mocht tot in
saecula saeculorum bier drinken uit schedels van verslagen vijanden.
Archeologen moge het beeld van de prehistorische bewoners van ons land inmiddels
verregaand bijgesteld hebben, feit is wel dat tot nu toe niemand bestreden heeft dat ze
bier zouden drinken. Bier, is van alle tijden en behoort daarom tot onze oudste

cultuurgoederen. Waar bier gedronken wordt, is ook gebrouwen - dus met even veel recht
kun je zeggen dat brouwer het oudste beroep van de wereld is.
De eerste vermelding op schrift in ons land dateert van 11 april 999, als Keizer Otto III aan
de Sint-Martinuskerk van Utrecht allerlei rechten in het domein Zaltbommel schenkt,
waaronder het recht van de gruit. Met het noemen van het woord 'gruit' slaan we het
eerste hoofdstuk van geschreven boek van de geschiedenis van bier in Nederland open.
Gruit was een kruidenmengsel dat de middeleeuwse brouwers aan het bier toevoegden om
het te conserveren èn smaak te geven. Een voorloper van de hop dus.
Gruit is ook de benaming voor een belasting die de brouwer aan de landsheer moest
betalen. Er mocht niet gebrouwen zonder gruit en gruit kon alleen gekocht worden in het
gruithuis van de heer die streng liet toezien dat hij zo zijn revenuen uit de dorst van de
bevolking toegeschoven kreeg. Wie de huidige indirecte belastingen tegen het licht houdt,
moet constateren dat er weinig nieuws onder de zon is.
'Den menschen seer haest droncken maeckt'
Gruit was een kruidenmengsel, waarvan de samenstelling niet precies bekend is. Vast staat
dat dit van streek tot streek en van tijd tot tijd verschillend is geweest. Toch is er één plant
die telkens genoemd wordt : de gagel. Gagel (Myrica Gale L.) is een heesterachtige plant
van de heide en het moeras in Noord- en West-Europa. Ze gedijt vooral op voedselarme,
zure grond zoals de verlande armen van de Maas. Woeste grond die niet in cultuur
gebracht was als weiland of akker.
De botanicus en arts Rembert Dodoens (circa 1516 - 1585), die zich door zijn geleerde
vrienden Rembertus Dodonaeus liet noemen, publiceerde in 1554 zijn beroemde
'Cruydeboeck', een belangrijk naslagwerk voor de kennis van geneeskruiden. Bij de gagel
heft hij het waarschuwende vingertje en vermeldt onder andere: ' ... Het saedt van Gagel
is seer warm ende droogh van aerdt tot scier in den derden graed. De bladeren zijn ook
warm ende droogh, maer veel minder dan het saedt. De vrucht selve met eenighen drank
inghenomen is is hoofdigh ende de hersenen schadelijck. Daerom als die in het Bier
ghesoden oft daermede ghebrouwen wordt, 't welck op verscheiden plaetsen geschiet, dan
is die dranck den hoofde seer lastigh, in voegen dat hij het hooft seer ontstelt, ende den
mensche seer haest droncken maeckt ... '. Zo hoorde je ook nog eens van een ander!
De gagel werd na de bloei verzameld om gedroogd en gemalen te worden. Maar het bleef
niet bij gagel alleen. De gruit was immers een mengsel van kruiden. Schijnbaar werd er
lustig en vrolijk geëxperimenteerd met kruiden als salie, laurier, rozemarijn, hars,
serpetien, duizendblad en koriander. Een omgevallen kruidenrek. Wat dit betekende voor
de smaak, laat zich slechts gissen.
De gruit werd verkocht in het gruithuis door de gruiter, een beroepsnaam die later een
bekende familienaam zou worden. De gruiter bracht de brouwer niet alleen de prijs van de
gruit in rekening. Hij inde meteen de belasting op het te brouwen bier. Een gedeelte van de
belastingopbrengst stak hij in eigen zak , de rest vloeide in de schatkist van de landsheer.
De gagel groeide op grond die niet in cultuur gebracht was en die grond was in eigendom
van de landsheer, dus had hij het recht op een vergoeding. Als er nou maar genoeg bier
gedronken werd en dus gruit verbruikt liepen de inkomsten op. Over de dorst van de
middeleeuwer hoefde de heer zich geen zorgen te maken - die was ontzagwekkend.

In de loop van de late-middeleeuwen gingen de landsheren hun rechten aan steden,
instellingen of personen verpachten voor een bedrag ineens of op jaarbasis. Meestal
verpachtte of verkocht de landsheer zijn gruitrecht uit financiële nooddruft. Het waren dure
tijden en het onderhoud van kastelen en hofhouding kostte handenvol geld. Zeker als je
steeds opnieuw optrekjes voor je maîtressen en bastaardkinderen moest laten bouwen kon
je krap bij kas komen te zitten. Was er weer eens een oorlog dan wist je als landsheer
helemaal niet waar je het moest zoeken. Het huidige Noord- en Midden-Limburg behoorde
tot het gebied van de graven, later hertogen, van Gelre. De voornaamste steden waren
Roermond en Venlo. In 1224 schonk graaf Gerard zijn kerk in Roermond aan de
Cistercienser Orde. Om zijn ziel en zaligheid nog veiliger te stellen begiftigde hij de kerk
met verschillende goederen en renten. Daarbij was ook een bepaald bedrag uit de gruit.
Bovendien kreeg het klooster zoveel gruitstof als het dacht nodig te hebben. In de loop van
de veertiende eeuw komen we ene Robijn van den Gruythuise in Roermond tegen, die het
gruitrecht van de hertog in leen heeft. Hij klaagt steen en been, want zijn inkomsten uit de
gruit zijn zorgwekkend gedaald omdat de Roermondenaren liever een ander bier drinken,
het hopbier. Om het verlies van vriend Robijn te compenseren wordt de brouwers van
Roermond officieel toestemming verleend hopbier te brouwen, mits ze daarover aan de
gruiter accijns betalen. Onder de rook van Roermond vinden we Swalmen waar Wilhelmus,
heer van Cranendonk, in 1314 aan de graaf van Gelre de hoge rechtsmacht en de gruit
verkoopt.
Ook in Venlo speelde de gruit een belangrijke rol. In 1286 kreeg Margaretha van
Vlaanderen van aartsbisschop Siegfried van Keulen een schenking. Margaretha stapte met
graaf Reinoud van Gelre in het huwelijksbootje en bij zo'n feestelijke gelegenheid keek een
aartsbisschop niet op een duitje. Tot de goederen die hij schonk behoorde de gruitaccijns in
Venlo, die volgens de schenkingsakte in 1284 tachtig marken had opgebracht. In 1379
kwam het gruitrecht in erfpacht van de stad voor een bedrag van 100 oude schilden. De
stad kreeg tevens toestemming om hopbier te brouwen en daarover accijns te heffen.
Blijkbaar was ook in
Venlo in de loop van de veertiende eeuw het hopbier steeds populairder geworden en
waren daardoor de inkomsten uit de gruit gedaald. Uit het Venlose is nog een veertiende
eeuwse tarieflijst bekend. Als de prijs van de gagel steeg, liep ook de belasting
op. De gruiter mocht de helft van de belastingopbrengst tot loon rekenen. De Venlose
brouwers moesten de gruit kopen in de gruit-of groethof, die buiten de stadsmuren lag in
het buurtschap 't Ven. Gruithuizen zijn ook bekend van Maastricht. Deze belangrijke
biermetropool werd bestuurd door twee heren, de prins-bisschop van Luik en de hertog van
Brabant, die ieder hun eigen gruithuis hadden. In de vijftiende eeuw gaan deze over in het
bezit van het brouwersgilde.
Hoppebrouwers
In de veertiende eeuw voltrok zich in Nederland een belangrijke verandering. Gruitbier
vond steeds minder aftrek en steeds vaker liet de drinker zich een pot hopbier voorzetten.
Hopbier werd geïmporteerd uit Noordduitse Hanzesteden als Lübeck, Wismar, Rostock,
Hamburg en Bremen. Met duizenden werden jaarlijks de vaten in Nederland aangevoerd.
De omvang is niet exact te bepalen. In het midden van de veertiende eeuw werden alleen
al in Amsterdam per jaar 30 000 tot 40 000 tonnen Hamburgs bier over de Zuiderzee
aangevoerd. Deze overzeese handel was van groot belang voor de hoofdstad. Amsterdam
was een overslaghaven waar de goederen op kleinere binnenvaartschepen werden
overgeladen. Hoewel Amsterdam nooit een echte brouwstad is geweest, heeft bier er altijd
een belangrijke economische rol gespeeld. De andere bekende haven- en handelsplaatsen

Staveren en Kampen pikten van deze handel een graantje mee.
Steeds luider gingen brouwersstemmen op om ook hier bier te mogen brouwen met hop.
Aanvankelijk zag de overheid daarin weinig brood omdat hierdoor de inkomsten uit de gruit
zouden teruglopen. Beetje bij beetje bond men door de nood gedwongen in, waarbij men
wel zo handig was om in plaats van een gruitaccijns een hopaccijns in te stellen. In 1321
kregen de brouwers van Rijnland, Kennemerland en West-Friesland toestemming van de
graaf van Holland om hopbier, naar Hamburgse receptuur, te mogen brouwen. Leiden,
Delft en Haarlem volgden spoedig. Het Hollands hopbier veroverde leidende positie op de
biermarkt, ten koste van de import-hopbieren.
De 'hopgolf' spoelde over het hele land. Na Venlo en Roermond, kregen ook de brouwers in
Sittard en Maastricht de vrijheid om het nieuwe bier te brouwen. Tegen het einde van de
veertiende eeuw bezat bijna elke stad het recht om hopbier te mogen brouwen en daarover
accijns te innen. De verdringing van de gruit door de hop ging gepaard met een grote
opbloei van het brouwbedrijf.
HOOFDSTUK 4 - VOORSPRAAK IN DE HEMEL
Het leven in een stad in de middeleeuwen onderscheidde zich op veel terreinen van dat op
het omringende platteland. Een stad had een eigen juridisch statuut, vastgelegd in
privileges en keuren. Met haar hoge muren bood een stad veiligheid in tijden van oorlog. In
een stad werd ook anders gewoond en gewerkt. Vrije beroepsuitoefening bestond niet. Elke
ambachtsman was aangesloten bij een gilde, een van de meest kenmerkende elementen
van de mid-deleeuwse stedelijke economie. Een gilde was een vakvereniging, met dit
verschil dat van een gilde of ambacht zowel werkgevers als werknemers lid waren. In veel
steden waren de handelsgilden de oudste en voornaamste en hadden zij een zekere invloed
op het bestuur. Onder de nijverheidsgilden nam dat van de brouwers een belangrijke plaats
in.
Wanneer het Maastrichtse brouwersgilde of brouwersambacht opgericht werd is niet precies
na te gaan. Duidelijke sporen zijn terug te vinden in de vijftiende eeuw, als het ambacht
twee molens met maalrechten verwerft. Hieruit is duidelijk dat het Maastrichtse ambacht,
waarbij ook bierdragers, herbergiers en tappers aangesloten waren, niet tot het
armlastigste van de stad behoorde. Aan het hoofd stonden vier dekens, twee voor de
Luikse brouwers en twee voor de bierbrouwende onderdanen van de hertog van Brabant.
Na de verovering van de stad door Parma in 1597 werd dit aantal teruggebracht tot twee.
De tweeherigheid van Maastricht vond niet alleen een afspiegeling in de samenstelling van
het college van dekens. Er waren ook twee molenmeesters, die belast waren met het
beheer en onderhoud van de beide ambachtsmolens en en de 'leube', het gildehuis. Ze
werden jaarlijks op Sint-Remigius dag (1 oktober) aangesteld en moesten plechtig zweren
de welvaart van het ambacht naar behoren te bevorderen. Buiten de zorg voor de molens
en de leube, droegen de molenmeesters de verantwoordelijkheid voor de inkomsten en
uitgaven van het ambacht. In hun instructie stond dat zij op de eerste zondag van de
vasten aan de weduwen van overleden vakbroeders een pot voortreffelijke wijn moesten
brengen.
Het brouwersambacht had binnen Maastricht het exclusieve recht op het brouwen en
verkopen van bier. Ook de aanstelling van keurmeesters en de vaststelling van de bierprijs
waren verworvenheden van het ambacht. Overtreders werden opgespoord en beboet.

Wie lid van het brouwersambacht wilde worden moest diep in de buidel tasten. Burgers van
Maastricht betaalden een eenmalige som van 800 gulden als entreegeled en een jaarlijkse
contributie. Niet-ingezeten waren gehouden het poorterschap te verwerven en betaalden
liefst 1 000 gulden. De vreemdelingen waren bovendien verplicht papieren te
overhandigen, waaruit bleek dat zij vier jaar in een andere stad als brouwmeester hadden
gewerkt. Voor velen waren deze bedragen onoverkomelijk. Daarom werd de mogelijkheid
geschapen om het halve ambacht te kopen, waaraan de kinderen van die brouwers echter
geen erfrechten konden ontlenen. Tappers betaalden 30 gulden om lid te worden van het
gilde. Omdat er een overvloed aan bierhuizen kwam werd ook voor hen het bedrag voor
toetreding verhoogd en gesteld op 200 gulden.
Het lidmaatschap van het gilde schiep ook sociale en religieuze verplichtingen: op
feestelijke of droeve bijeenkomsten, zoals de begrafenis van een ambachtsgenoot, werd
een brouwer geacht aanwezig te zijn. Verzuim werd beboet. Bij processies liepen de
gildebroeders en -zusters mee met het gildevaandel en flambouwen.
Geen dik bier op de kermis
De kwaliteit van de Maastrichtse bieren was een bron van voortdurende zorg. Van
stadswege was bepaald dat het dun bier acht dagen en het kwalitatief betere dik bier tien
dagen moest lager- en voordat het ter consumptie mocht worden aangeboden. In 1537
vierde Wijck kermis en tot ontsteltenis van de kermisgangers was er alleen maar in herberg
De Keijzer dik bier verkrijgbaar. In spoedvergadering bijeen bepaalde de magistraat dat er
ook dik bier van negen dagen lagering getapt kon worden om de kermisdorst te lessen.
De overheid zag toe op de kwaliteit van het bier en nam meermalen maatregelen om de
consument in bescherming te nemen. Dit gebeurde alleen in uitzonderlijke gevallen. Het
ambacht had er alle belang dat het Maastrichtse bier niet in diskrediet raakte en keurde
daarom het bier zelf. Dagelijks hielden twee dekens van het gilde bij toerbeurt zitting in de
Landscroon in de Grote Staat om het bier te keuren. Ieder brouwer was verplicht om van
elk brouwsel één kan te laten beoordelen. Viel die test slecht uit dan mocht hij het bier niet
op de markt brengen. Deze wijze van beoordelen was nogal omslachtig. In latere jaren is
steeds sprake van beëedigde en bezoldigde keurmeester die door de raad werden
aangesteld tegen een jaarsalaris van eerst 120 en later 150 gulden.
In 1599 werd de keuring van het bier in een nieuwe ordinantie vastgelegd. Voortaan zou
het bier door twee vertegenwoordigers van de raad bij de brouwers in de kelders worden
gecontrôleerd. Was de verhouding tussen prijs en kwaliteit niet in overeenstemming met de
voorschriften, dan waren de gedelegeerden gemachtigd in te grijpen door de prijs te
verlagen. Geen brouwer of tapper mocht meer dan één soort bier in huis hebben. Tevens
werd bepaald dat twee brouwsels lucratief dik bier moest worden gevolgd door een
brouwsel dun bier, een tweede aftreksel in feite. Met deze regeling werd een permanent
aanbod van dun bier voor de consument met de smalle beurs gegarandeerd. Op een bord
aan de deur van de brouwerij of tapperij was vermeld welk bier op dat moment
verkrijgbaar was.
Niet alle brouwers beviel de nieuwe verordening. Op 1 september 1603 deden de
keurmeesters hun beklag over het onthaal dat hun te beurt was gevallen in het huis van
Houbrecht Creusen. De snodaard had op de keldertrap gedroogde boontjes gestrooid en de
nietsvermoedende controleurs hadden zich in het schemerduister slechts met grote moeite
staande kunnen houden. Tegen deze daad van burgerlijke ongehoorzaamheid werd hard
opgetreden. Creusen kreeg een boete van 120 goudguldens aan de broek. Over de broek
gesproken. Er bestond elders ook nog een andere manier om bier op kwaliteit te testen.
Daarbij werd het uitgegoten over een bank, waarop de brouwer moest gaan zitten,

gestoken in een leren broek. Als na verloop van tijd, die wel gedood zal zijn met een
stevige pot, het bier was opgedroogd, mocht hij gaan staan. Bleef het bankje aan zijn
broek kleven, zat het goed, zo niet dan kwam hij in een kwade reuk van knoeierij te staan !
De brouwers mochten alleen biersoorten brouwen die in Maastricht gebruikelijk waren.
Imitatie van vreemde, geïmporteerde bieren was verboden. In oudere reglementen is
sprake van 'keute, dickbier, swartbier, oysterbier ende hoppe', later alleen van hoppebier
en dik of dun bier. Het brouwersambacht was blijkbaar niet gecharmeerd van een grote
productdifferentiatie.
Al het bier dat in Maastrichtse tapperijen en herbergen gedronken werd, moest in de stad
gebrouwen zijn. Het stadsbestuur was doodsbenauwd om de belastingpenningen mis te
lopen als er bier van buiten de stadspoorten kwam. Het gilde zal deze regeling met
welgevallen bezien hebben. Slechts in een enkele geval werd bier, dat niet in Maastricht
gebrouwen was, binnengelaten. In de zomer van 1491 verbood de stad de productie van
dik bier in verband met de heersende graanschaarste. Wel stond men toe dat er
binnengevoerd dik bier gedronken werd.
De Maastrichtenaren maakten graag een wandeling naar Sint-Pieter om daar een minder
zwaarbelaste kan bier te gaan kopen. Officieel was dit in 1413 verboden, maar appels uit
de tuin van de buurman smaken altijd beter. Wel had men de vrijheid om in Sint-Pieter te
gaan drinken, 'des eynen man vol' zoals men het uitdrukte. Wie op smokkel betrapt werd
kon rekenen op een boete en op verbeurdverklaring van het bier. Soms streek men wel
eens over het hart als een overtreding geconstateerd was. Zo had in augustus 1534 de
hoogzwangere echtgenote van Palm Beekers plotseling gesnakt naar een stevige pot bier
uit Sint-Pieter. Ze had misschien al maanden geen druppel gedronken, maar opeens had ze
er zin in. Onbedwingbaar. Manlief toog op pad en werd bij binnenkomst aan de stadspoort
in de kraag gevat. Gelet op de bijzondere, zo niet gezegende omstandigheden, besloot de
raad na wijs overleg de straf kwijt te schelden. Een zelfde geluk was Jan van Genck
beschoren. Jan lag ziek in bed en kon de magistraat
overtuigen dat het bier, waar hij zijn familie voor naar Sint-Pieter had gezonden, door de
chirurgijn als medicijn was aanbevolen en voorgeschreven.
Het brouwersambacht stelde uniforme prijzen vast voor het bier. Hiermee werd voorbijgaan
aan het marktmechanisme van vraag en aanbod. De prijs voor een pot bier werd
kunstmatig hoog gehouden. Dit wreekte zich in de tweede helft van de achttiende eeuw
toen het bierverbruik terugliep en door de kunstmatige bescherming van de
brouwnijverheid de spoeling voor de brouwers wel erg dun werd.
Sympathieke abt
De Maastrichtse brouwers hadden zich onder de hemelse bescherming gesteld van Sint-
Arnoldus. Een terechte keuze want de middeleeuwse schrijvers van heiligenlevens, de
hagiografen, geven hoog en breed op van deze sympathieke abt uit het klooster in het
Belgische Oudenburg. Volgens de vrome legende zou bij een brand in het klooster Arnoldus
toegesneld zijn en een vurig gebed tot de hemel gericht hebben. Het werd verhoord, zij het
gedeeltelijk. Het klooster brandde tot de grond af, maar de brouwerij bleef gespaard. In
West-Vlaanderen woedde de pest, de Zwarte Dood. Zoals bekend was tegen deze ziekte
geen kruid gewassen. Vertwijfeld wendden de bewoners zich tot Arnoldus en smeekten om
hulp. De heilige man stak zijn staf in de brouwketel en zie: iedereen die bier dronk uit deze
ketel bleef een vreselijke dood bespaard. Een geldigere reden om een glas extra of een glas
te veel te drinken, zal zelden daarna gegeven zijn. Zo'n omstandigheid legitimeert pas ècht

een thuiskomst in kennelijke staat. Zelfs na zijn verscheiden van dit aardse tranendal
verrichtte Sint-Arnoldus een bierwonder. De dragers die het ontzielde lichaam van de
heilige naar zijn geboorteplaats Tiegem moesten brengen, werden bezocht door een hevige
dorst. Met elke stap die ze onder de koperen ploert verzetten, groeide het onbehagen.
Gelukkig doemde aan de verre einder een herberg op, waar de dorstige dragers lafenis
zouden kunnen vinden. Met herwonnen levenskracht vervolgde men de lange weg. Licht
kan men zich de vreselijke deceptie voorstellen toen de herbergier moest meedelen dat er
nog maar één kroes bier in voorraad was. De klanten voor hen hadden alle tonnen
leeggedronken. De catastrofe kon niet groter zijn. Waaraan hadden de dragers deze straf
verdiend ? Plots
kreeg een van de lotgenoten een heldere inval: waarom niet Sint- Arnoldus aangeroepen ?
Zijn voorspraak in de hemel moest wel tot leniging van de nood leiden. De dragers
knielden, baden om bemiddeling van de heilige en het wonder geschiedde. Vanuit het
hiernamaals reikte een hand potten met schuimend bier aan.
Zo'n biervriendelijke man moet je tot patroonheilige van je gilde maken, moeten de
Maastrichtse brouwers gedacht hebben. Sint-Arnoldus wordt op de gildepenning die elke
brouwer bezat, afgebeeld als bisschop met naast hem een stuikmand, twee roerspanen en
een bierton met spelende kinderen. Op de feestdag van de heilige, 18 augustus, kwamen
de brouwers na een mis op het gildealtaar in hun leube bijeen met maar één doel voor
ogen: te feesten.
Richtten de Maastrichtse brouwers zich tot de heilige Arnoldus om voorspraak in de hemel,
hun Roermondse en Venlose collegae wendden zich tot een minder bekende Sint uit de
Rooms-katholieke santenkraam: de heilige Rumoldus of Rombout. Een wat merkwaardig
keuze want in het leven van deze bisschop van Mechelen is niets voorgevallen dat in relatie
met bier gebracht kan worden. Zelfs zijn marteldood in 775 werd niet voltrokken door
onvrijwillige en tè langdurige onderdompeling in een brouwketel. Zijn lichaam werd in een
rivier gegooid door zijn moordenaars, die in woede ontstoken waren omdat Rumoldus hen
in een overspelige situatie had aangetroffen en hij hen daarover ernstig berispt had. Het
stoffelijk overschot werd als bij een wonder ontdekt en door graaf Adon met grote eer in
Mechelen begraven in de kerk, die zijn naam draagt. Op zijn graf zouden veel mirakels
gebeurd zijn. De feestdag van Sint Rumoldus werd door de Venlose en Roermondse
brouwers uitbundig gevierd op 1 juli. Beide gilden onderhielden een altaar toegewijd aan
Sint-Rumoldus.
In Venlo deed zich evenals in Maastricht het probleem voor dat er eigenlijk teveel brouwers
waren. Vandaar dat de eisen voor toelating steeds verder aangescherpt werden. In 1513
werd bij reglement vastgesteld dat alleen Venlose burgers en burgeressen tot het gilde
mochten toetreden. Wie hier niet over beschikte moest het poorterschap kopen. Maar
daarmee was de kous nog niet af. Ieder nieuw lid betaalde een entreesom van 6
goudguldens en moest voor kaarsen op het Sint-Romboutsaltaar in de Sint-Martinuskerk
vier pond bijenwas geven. De beide gildemeesters ontvingen vier kannen wijn van de
kandidaat-brouwer. In 1585 kwam daar nog een aantal verplichtingen bij. Van brouwers-inspé
werd verwacht dat zij voor hun mede-gildeleden een feestdis zouden aarichten, waarbij
drie tonnen bier, twee hammen van tien pond elk, veertig pond rundvlees, zestien pond
witte kaas en voldoende tarwebrood ter tafel diende te komen. Als de gildebroeders en -
zusters later op de dag door uitputting en oververzadiging onder diezelfde tafel lagen,
kwamen de armenmeesters om de restanten te verzamelen en te verdelen onder de
noodlijdenden. Elk nieuw lid was bovendien verplicht een leren brandemmer met het wapen
van het gilde te kopen. Brouwerskinderen genoten een reductie.
De komst van de Franse, revolutionaire troepen in 1794 betekende het einde van de

gildetijd. Na de inlijving bij de 'République française une et indivisible' werden ze
opgeheven en vervielen alle kasgelden en goederen aan de staat.
HOOFDSTUK 5 - DE FISCALE FUIK
Als kind werd ik op indringende wijze overtuigd van de schraapzuchtige aard van 's Rijks
belastingen. Aan de café-tafel, waar mijn vader een kaartje legde met zijn vrienden, werd
gemop- perd over alweer een verhoging van de prijs van het bier. Het gemor werd
algemeen onder de clientèle en de klachten richtten zich tot de kastelein. Deze probeerde
zich er nog met een kwink- slag vanaf te maken, maar de lucht klaarde niet op en de
stemming bleef broeierig en conspiratief. Dit onrecht, wie had daaraan schuld ? Een
vulkaan stond op uitbarsten; er moest een schuldige gevonden worden.
'Heren, kijk !', de stentorstem van de kastelein vulde het lokaal tot in alle hoeken en deed
de gesprekken verstommen. Tergend langzaam goot hij het water uit de literse pul, waarin
de bierspatel stond en liet het glas vol stromen met bier. Hij ging wijdbeens staan en trok
zijn schouders recht. I'm Tarzan and you're Jane, flitste door mijn kinderhoofd. De
kastelein zette de pul aan zijn lippen, gooide zijn hoofd in de nek en begon te drinken. Een
dun straaltje liep over kin, hals en stropdas. Hij haalde geen adem. Het bier klokte terug in
het glas, maar de kastelein dronk door. Ik dacht dat hij zou stikken. Met een daverende
klap werd de pul op de lekplaat neergezet. Glazen rinkelden. Met de rug van zijn hand
veegde hij zijn lippen droog. Hij hief de pul op, wees naar het bodempje bier dat
achtergebleven was en sprak als de God des Oordeels: " Dit is wat ik overhoud, de rest
gaat naar de belastingen !". Verdere uitleg was bij dit kabinetstukje van aanschouwlijk
onderwijs overbodig. Een ieder had zijn lesje geleerd.
Kat-en-muis
Een kat-en-muisspelletjes zo zou de verhouding tussen belasting en bier genoemd kunnen
worden. Een ernstig spel van heffen, algemene verontwaardiging, ontwijken, ontduiken en
nog zwaarder belasten.
Onze dorst is altijd een belangrijke bron van inkomsten geweest voor de overheid. Dit gold
al in de eeuwen dat de brouwers naar het gruithuis togen om gruit te kopen. Na de
veertiende eeuw toen het hopbier algemeen werd en voor de brouwerijnijverheid een
bloeiperiode aanbrak, wreven stadsbesturen zich vergenoegd in de handen. Zij hadden de
rechten van de landsheren verworven en hieven naar hartelust belastingen op wijn, bier,
vlees, vruchten, graan, het gemaal, noem maar op. Deze indirecte belastingen op diensten
en consumptie- en verbruiksartikelen werden 'assisen' of 'imposten' genoemd. De accijnzen
op bier en wijn behoorden tot de oudste èn meest winstgevende. Niet alleen de brouwer,
maar ook de tapper en drinker werd aangeslagen. De tarieven verschilden van stad tot stad
en werden meestal berekend over kwaliteit van het bier en de maat van het verschonkene.
In Venlo betaalde men in de eerste kwart van de vijftiende eeuw een halve witpenning over
één ton gruitbier bestemd voor de tap. Een ton hopbier was zwaarder belast: 2
witpenningen, waarvan een halve naar de gruitbieraccijns en anderhalve naar de
hopaccijns ging. Bier van buiten de stad werd extra belast. Wie een ton dubbel Nijmeegs
bier liet overkomen, betaalde 5 groten en 4 witpenningen. Hetzelfde tarief trof het Dordtse
keutbier. Bier uit Haarlem en Hamburg werd eerst gekeurd. Hoe straffer van karakter, hoe
zwaarder de kater en belasting toesloeg ! De belastingambtenaar, de assiner, mocht ten
alle tijde in de brouwerij komen pegelen. Wie hem dit belette kreeg een boete van 5

marken. Als er grote openbare werken uitgevoerd moesten worden, de uitbreiding en
versterking van de vestingwerken bijvoorbeeld, mocht een stad tijdelijk een extra-belasting
doorvoeren.
De overheid toonde zich uiterst bezorgd om de bierbrouwerij. Hierbij zal de rol van bier als
voornaamste volksdrank best een rol gespeeld hebben, maar op de eerste plaats stond
toch de fiscale betekenis van bierproductie en -consumptie. De opbrengsten uit de
bieraccijnsen waren voor een stad de voornaamste bron van inkomsten. Zonder de
waarheid geweld aan toe doen, kan men stellen dat bier eeuwenlang de kurk was waarop
de stedelijke economie dreef. In november 1472 vierden de bestuurders en brouwers van
Roermond feest. Hertog Arnold van Gelre had de stad een lucratief privilege verleend.
Twintig jaar lang kreeg Roermond het alleenrecht op het brouwen, tappen en verkopen van
bier in het ambt van Montfort. In 1492 bevestigde hertog Karel dit monopolie: '... dat men
van nu voirtain in onsen ganssen lande ons amptz van Monffoirt egeenrelly bierbrouwen
noch ouch tappen en sall of getapt en sal werden te verkaupen, dan alleyne dat binnen der
selver onser stat van Ruremunde gebrouwen were.'. Als de Roermondenaren lucht kregen
van een illegale brouwerij in het ampt hadden zij het recht dit te onderzoeken en bij
geconstateerde overtreding de ketels en vaten weg te halen of te vernietigen.
In 1580 verklaarde hertog Willem van Gulik, Kleef en Berg nog eens nadrukkelijk dat
Sittard in de dorpen Hillensberg, Munstergeleen en Broeksittard bieraccijns mocht innen.
Uit een verzoekschrift van het stadsbestuur is duidelijk dat deze belasting ook in Tudderen
en Susterseel werd geincasseerd.
In de stadsrekeningen, de verantwoording over inkomsten en uitgaven, werd van jaar tot
jaar nauwkeurig bijgehouden hoeveel vaten de brouwers bij de assisener hadden
aangeven. In 1438 brouwden negen Venlose brouwers in totaal 4.487 vaten dik bier, die 3
witpenningen per vat aan belasting opbrachten en 1.421 vaten dun bier, waarover 2
witpenningen per vat afgedragen moesten worden.
Tachtigjarige Oorlog
Gewestelijke accijnzen werden in de late middeleeuwen alleen bij uitzondering geheven en
waren slechts van tijdelijke aard. Zo stonden de staten van Gelre in 1501 aan hertog Karel
toe voor zes jaar een extra-bieraccijns te heffen. Onder Karel V, Rooms keizer en heer van
alle Nederlanden, lokte zo'n maatregel felle protesten uit. De stad Gent kwam in 1540 in
opstand. De kritiek richtte zich vooral tegen de bieraccijns, die het zwaarst drukte op de
minvermogenden.
De impopulaire maatregelen van Karel V, niet alleen op het gebied van belastingwetgeving,
zorgden voor veel wrevel onder de bevolking. Zijn zoon Philips II deed er nog enkele forse
scheppen bovenop en uiteindelijk resulteerde dit in de Tachtigjarige Oorlog of zoals we nu
zeggen de Opstand. Die oorlog kostten de opstandige gewesten en steden bergen geld.
Geld dat gevonden werd in een extra belasting over bier. Onze nationale trots, de
onafhankelijkheidsoorlog tegen de Spanjaarden, werd gewonnen en betaald aan de tap. De
heffing, van 2 stuivers per ton bier, geschiedde op grond van een plakkaat op 1 maart
1584 door de Staten-Generaal gepubliceerd was. Daadwerkelijke inning vond alleen plaats
in Holland, Zeeland, Utrecht en Gelre.
De Tachtigjarige Oorlog heeft nog een aardige getuigenis opgeleverd over het
Nederlanderse bier. Monso Vásques was een kapitein in het Spaande bezettingsleger die
verslag deed van zijn wedervaren in het koude en hoge noorden. Zijn notities geven inzicht
in de bierbereiding en de gangbare biersoorten: ' ... Bier wordt in deze streken gedronken

als wijn. Er is verschil van soort, sterkere en lichtere. Zij maken aanplantingen van een
gewas met lange stengels en de bloem die daaraan groeit, het hopkruid, noemen zij oblon.
Men kookt de hop in grote ijzeren ketels, tesamen met tarwe, gerst of haver, rogge of de
zemelen ervan en naargelang van de aard en de hoeveelheid van deze bestanddelen wordt
het bier, dat daarvan gemaakt wordt, sterker of slapper. Het bier dat van tarwe gebrouwen
wordt, is zo licht van kleur als loog en het schuimt als het in de kroezen wordt geschonken
of in de vaten, waarin het bewaard wordt. Dit bier maakt even spoedig dronken als heel
koppige wijn, in tegenstelling met het bier, dat uit gerst wordt bereid, hetgeen gezonder,
minder koppig en goedkoper is.
Het bier dat uit haver of rogge gebrouwen is, is verschillend van hoedanigheid en kleur en
eveneens van sterkte en prijs. Het goedkoopste is dat wat uit zemelen wordt bereid; hierin
zit in het geheel geen kracht. De Vlamingen noemen het 'klein bier' De Walen 'petita biera'.
Het bier dat uit tarwe is gebrouwen, heet dubbelbier, het gerstebier noemt men half-omhalf,
en bij die benamingen wordt het aangeduid als men het bestelt om te drinken. Engels
bier is het beste en in de Nederlanden rekent men onder de betere biersoorten het bier van
Antwerpen, Hoegaarden, Menin en Leuven. In het land van Luik is het bier meer
prikkelend, geurig en aangenaam van smaak, een eigenschap, die door bijvoeging van een
ander soort kruid naast de hop wordt verkregen.
In dit land vind men kooplieden in hop, die meer dan 100 000 dukaten fortuin bezitten. De
voorraad wordt gelijk de wol in zakken bewaard, die meermalen in bressen bij stormingen
met succes werden gebruikt. Nog rijker zijn de brouwers en huidenkopers ...'.
Verpachtingen
Vanaf de zeventiende gingen de steden over tot jaarlijkse verpachting van de accijnzen.
Om een zo hoog mogelijke opbrengst te krijgen vond de verpachting op twee
opeenvolgende dagen plaats. Bij het begin van de verpachting werd een kaars aangestoken
en kon het opbieden beginnen. Als het kaarsvlammetje sissend uit- ging, telde het laatst
uitgebrachte bod en kreeg de bieder de pacht toegewezen voor de som die hij geboden
had. De pachtvoorwaarden werden zeer uitvoerig beschreven en vooraf gepubliceerd. Ze
omvatten de heffing van de accijns, de vrijstelling van sommige personen en instellingen,
maatregelen om fraude tegen te gaan, boetebepalingen bij ontduiking en
betalingstermijnen aan de stad. Dit laatste was belangrijk, want het kon gebeuren dat in
bepaalde jaren de opbrengst van de pacht tegen zat en de pachter niet in staat was de stad
te betalen, laat staan zelf een cent te verdienen. In zulke gevallen werd beslag gelegd op
de goederen van de pachter.
Belasting lokt fraude uit. Om ontduiking tegen te gaan werden de mazen van het net fijner
en fijner en raakte de belastingplichtige steeds verder verstrikt in de fiscale fuik. Biervaten
moesten gemerkt zijn met het brandijzer van de stad en een vaste maat hebben. Venlose
brouwers die hun klanten bier verkochten in 'teuten und kruijcken ader kleiner maeten'
waren in overtreding en konden het poorterschap van de stad en het lidmaatschap van het
gilde verliezen. Voordat het bier de brouwerij uitging moest op het accijnskantoor de
belasting betaald zijn. De tapper kreeg een bewijsbriefje of -teken als geleide. Aflevering
van bier na zonsondergang, vòòr zonsopgang en op feestdagen was strikt verboden.
Beëedigde bierdragers waren de enigen die het bier mochten vervoeren op de
stadsbierwagen.
Ondanks al deze beperkingen kon fraude niet uitblijven. In 1660 werden de drie Venlose
bierdragers voor het schepengerecht gebracht. Alleen al in de eerste week van mei van dat
jaar waren 25 tonnen bier bij tappers afgeleverd, zonder dat er belasting over betaald was.
De frauderende stadsbeambten, die steekpenningen hadden opgestreken, werden beboet

en ontslagen. De hoofdverantwoordelijke, bierdrager Jan Huijskens, werd zelfs uit de stad
verbannen.
Sommige instellingen en personen waren vrijgesteld van de bieraccijns. Zo hoefden onder
andere de kloosters en de godshuizen, de pastoor met de kapelaans, de gereformeerde
predikanten, de majoor van de stad, de commandant in het fort Sint-Michiel, de griffier en
de deurwaarder van het gerechtshof, de stadsbode, de scholtis, schepenen,
raadsverwanten en secretarissen geen accijns te betalen. De koning van het
Akkermansgilde had vrijstelling over 6 tonnen. Wie een herberg opende kon rekenen op 3
tonnen accijnsvrijbier om uit te schenken.
HOOFDSTUK 6 - ALS WATER
Limburg is niet alleen het meest feestelijke gewest, maar ook de dorstigste provincie van
ons land. Landelijk ligt het gemiddelde bierverbruik per jaar per hoofd van de bevolking op
zo'n 90 liter. In Limburg overschrijdt het royaal de grens van de 100 liter. Vergeleken bij
Beieren lijkt Limburg echter weer een toegewijd lid van een matigheidsbeweging. In het
voormalige Lederhosen-koninkrijk wordt bijna 230 liter bier per jaar per hoofd van de
bevolking genuttigd. Krijsende baby's in de wieg en tandeloze grijsaards meegerekend! De
dorst in Beieren is vergelijkbaar met de dorst in ons land in de gouden eeuwen van de
brouwnijverheid: de vijftiende, zestiende en zeventiende eeuw. Toen dronk de Nederlander,
zowel die van het noorden als het zuiden, bier als water en vaak in plaats van water.
Uiteraard zijn voor deze eeuwen moeilijk 100% betrouwbare cijfers te geven. Uit
verschillende onderzoeken en vlijtig rekenwerk blijkt dat in een stad als Haarlem in het
laatste kwart van de vijftiende eeuw 250 liter bier per inwoner gedronken werd. Veertig
jaar later is dit 140 liter; op het einde van de zes- tiende eeuw het dubbele. De inwoners
van Leuven waren in de eerste helft van de zestiende eeuw goed voor ongeveer 270 liter.
Rond 1628 was dit al opgelopen tot meer dan 400 liter. Over drinken gesproken! Op grond
van vele gegevens is een gemiddeld jaarverbruik schommelend tussen de 275 en 300 liter
per hoofd hoofd van de bevolking aannemelijk.
'De ergerlijke zonde der dronkenschap'
De al eerder ten tonele gevoerde Spaanse kapitein Alonso Vásquez noteert hierover in zijn
verslag: '... Hun onmatigheid in het drinken berooft hen van het natuurlijke gebruik van de
rede en heeft hen tot deze jammerstaat gebracht. Hoewel zij dit heel goed inzien, doen zij
geen enkele moeite om zich te verbeteren, integendeel, zij geven zich er nog gereder aan
over en drinken alsof in de drank hun heil besloten lag. Sommige verdrinken in één dag de
spaarpenningen van een heel jaar en leven met hun familie van brood, bereid uit
roggemeel gemengd met boekweit, dat zwart ziet en een onaangename en bittere smaak
heeft.
Men behoeft zich er niet over te verbazen dat zij zo drankzuchtig zijn, want reeds als
zuigeling worden zij aan de drank gewend. De moeders geven de kleintjes, als zij hen
neerleggen, met wijn of bier gevulde houten kalebassen in de vorm van een vrouweborst,
en de kinderen zuigen daaraan, alsof het een tiet was en drinken het als melk. Dit gaat zo
door tot zij gespeend worden. Door deze fop en hun ingeboren aard zijn zij aldus behept
met de ergerlijke zonde der dronkenschap.
Te middernacht als zij de dagtaak hebben volbracht, gaan zij naar de kroeg op zoek naar
haar man. Iedere vrouw heeft dan een lantaarn bij zich, en zij brengen zo haar man naar

huis, aan de hand, strompelend en struikelend. Soms moeten ze hem wel dragen, als de
man zo door de drank beneveld is dat hij niet meer zien kan waar hij zijn voeten moet
zetten.
Sinds de eerste bewoners is het drinken een inheemse gewoonte geweest. Deze gebieden
waren bar en guur en daarom onbewoonbaar en verlaten. Om nu gezond te blijven en het
bloed warm te houden in de aderen, schreven de heelmeesters de mensen voor niet te
slappe wijn te drinken, en gaven hun de raad één keer in de maand zich aan de wijn te
buiten te gaan, door een grote hoeveelheid koppige wijn te drinken, om aldus beter
bestand te zijn tegen de strenge bijtende koude, die alles doordringt.
Dag in dag uit lopen zij in een broek en gelapte buis van zeemleer of buffelleer, wat een
eeuw meekan, en zij lijden armoe en gebrek alleen om op een bepaalde dag overdadig
feest te kunnen vieren. Dan geven zij voor een gastmaal tweehonderd of driehonderd
escudos, bijna vierhonderd duiten, uit als het hun in den zin komt.
Als er twist ontstaat, dan komt dit doordat iemand niet meer drinken wil of een dronk niet
wil beantwoorden, want omdat zij beneveld zijn en niet redelijk meer kunnen denken, zijn
zij niet altijd tot beantwoording van een dronk in staat. Iemand die zich niet bedrinkt
noemen zij een verrader en een vijands des volks, die om zijn slechte, heimelijke
overleggingen verborgen te houden niet durft te drinken.
Zij hebben altijd wel gelegenheid zich aan deze schandelijke ondeugd over te geven, want
aan alles verbinden zij een drinkpartij. Als zij dronken zijn, weten zij zich op behendige
wijze op de been te houden. Zij lopen dan in een rits achter elkaar en slingeren over de
weg, doch de laatste van de rij past zo goed mogelijk op de ruk te weerstaan en de
waggelende slier tegen de houden. Op deze wijze gaan zij voort, straat in straat uit, en
ieder gaat naar zijn eigen huis. Het is een zeer koddig schouwspel hen zo langs de weg te
zien slungelen ...'.
Tot zover het kleurrijke, maar ook gekleurde verslag van Alonso Vásquez, kapitein in het
Spaanse leger. Blijft natuurlijk de vraag hoe het kan dat de Spanjaarden zoveel moeite
hadden om met deze opstandige dronkelappen af te rekenen en na 80 jaar met de staart
tussen de benen moesten vertrekken.
Onlesbare dorst
Tot in de veertiende eeuw stonden op de hellingen tussen Luik en Maastricht nog volop
wijnranken. De welgestelden dronken wijn uit de wijngaard achter de herberg, waarbij men
de voorkeur gaf aan jonge soorten zoals hypocras en clareit. Ook gekruide wijnen,
bijvoorbeeld nagelwijn, waren gevraagd.
Bier was in de middeleeuwen volksdrank, gedronken bij de morgen-, noen- en
avondmaaltijd. Alleen niet door de allerarmsten, die met water genoegen moesten nemen.
Ter afwisseling werd in plaats van bier mede gedronken, vooral 's ochtends. Mede werd
door imkers bereid uit honing en water; soms werden er kruiden aan toegevoegd. Door
spontane gisting bevatte de mede alcohol. Mede was een van de oudste en bekendste
dranken. Ook vruchtendranken uit kersen, krieken, appels, kweeën en moerbeien werden
genuttigd. Bekend was de verjuus, waarschijnlijk een zure most geperst uit onrijpe druiven.
Er waren weinig graanoverschotten in dit voor de akkerbouw ongunstige tijdperk. Dat
veranderde in de vijftiende eeuw toen de graanprijzen begonnen te stijgen en de grens van

de wijnbouw, onder invloed van klimatologische omstandigheden, naar het zuiden
verschoof. Bier werd immens populair juist in de periode dat het brouwen met hop
gemeengoed geworden was. Door de toenemenede vraag naar bier steeg de productie en
waren de brouwers in staat de hogere graanprijzen te bekostigen.
De onlesbare dorst van deze en de volgende eeuwen wordt begrijpelijk als we kijken naar
de grote hoeveelheden zout die in de voeding werden gebruikt. Inzouten of pekelen was
nagenoeg de enige bekende conserveringsmethode voor vlees en vis. Haring die in het
voedingspakket een zeer voorname plaats innam, zeker na de invoering van het kaken,
werd altijd bremzout aangevoerd. Hoe belangrijk haring als volksvoedsel was blijkt uit het
verschil dat men maakte tussen de grote visserij (op haring) en de kleine visserij (eerst op
kabeljauw, later op walvis). De veelschrijver Marcus Boxhorn (1612-1653), hoogleraar in
de welsprekendheid, noemde de haringvisserij een goudmijn. Men was niet alleen kwistig
met zout. Ook met peper werd met gulle hand de gestrooid. Peper gold als statussymbool.
Peperdure maaltijden, waren duur door de peper. Het hoeft geen verder betoog dat eten
als vanzelfsprekend de dorst wekte. Luid zullen de levers van de disgenoten
geapplaudiseerd hebben als de kroezen en kruiken bier rondgedeeld werden.
Ons beeld van de geschiedenis is vaak een vertekend beeld. De rijkdom en weelde vielen
alleen aan de bovenlaag van de bevolking ten deel. Velen leefden in kommervolle
omstandigheden. Misoogsten door droge zomers of strenge en langdurige winters,
hongersnood, graanspeculatie, sterk schommelende verhoudingen tussen voedselprijzen en
lonen, oorlogen, overstromingen - het hield vaak niet op. Als in een korte periode de
welvaart steeg, wilde men het ook weten.
De leden van de gilden combineerden hun maaltijden met indrukwekkende drinkgelagen.
Gildebroeder werd synoniem met dronkaard. De reglementen voorzagen hierin, want voor
een overtreding stond een geldboete en vaak een penitentie in de vorm van een halve of
hele ton bier die men aan het gilde moest schenken. Drinken was een vorm van
gezelligheid in een epôque, waarin video, televisie en radio ontbraken en lectuur het
alleenrecht van een kleine groep was.
Voor feesten stak men zich tot over de oren in de schulden. Bij dopen, bruiloften en
begrafenissen werden de bloemen bij bossen buitengezet. Veelbetekend zijn de
uitdrukkingen 'zijn kind verdrinken' voor een doopfeest en 'een grafbruiloft' voor een
begrafenismaal.
Illustratief is ook de boze brief die Maria, hertogin van Gelre, in 1379 aan haar onderdanen
zond. Om de vele excessen bij dopen, bruiloften en begrafenissen te bestrijden, vaardigde
zij een aantal maatregelen uit. Maria bepaalde dat, 'als men eyn kint zo der christenheyt
doet' er zes vrouwen bij aanwezig mochten zijn. Als het kind één maand werd, was men
vrij in aantal uit te nodigen familieleden en vrienden. Maar er mocht maar één maaltijd
geserveerd worden, die niet langer dan één dag kon duren. Bij een ondertrouw mochten de
vrienden van bruid en bruidegom met de laatste op stap gaan en 's avonds was het aan zes
koppels toege- staan om de benen onder de eettafel te steken. Op de trouwdag zelf
mochten alle vrienden 's morgens in het huis van de bruid komen om te eten en te drinken.
Voor het avondeten was het maximum aantal bruiloftsgangers op vierentwintig personen
gesteld. Na de eerste bruidsnacht waren vierentwintig andere feestneuzen gerechtigd om
te komen vieren. Wanneer een kind jonger dan twaalf stierf mochten acht mensen de
ouders komen troosten. Boven de twaalf jaar was dit geoorloofd aan vierentwintig
personen.
Drinken een instituut

Drinken was verheven tot een instituut. Bij elke zakelijke transactie was de licope, een
stevige dronk om de koop of het contract te valideren, verplicht. Wie als leerling of gezel
met een meester een arbeidsovereenkomst afsloot, kon zich beroepen op stedelijke keuren
waarin precies vastgelegd was hoeveel daggeld èn bier hij of zij voor de geleverde prestatie
kreeg. Het loon varieerde met de seizoenen, omdat 's winters korter werd gewerkt. De
hoeveelheid bier die de baas moest verschenken aan zijn personeel was iedere dag van het
jaar hetzelfde.
De uitgaven aan schenkingen, de kannen wijn of bier die een stad aan hooggeplaatste
gasten en de eigen inwoners gaf, liepen hoog op. Op feestdagen, zoals Nieuwjaarsdag en
Aswoensdag gingen de bodes rond om op kosten van de stad wijn of bier bij de kloosters,
wees- en armenhuizen en soldaten uit te delen. Een stadsbestuur vergat zichzelf niet. Dat
spreekt. Vergaderingen over moeilijke onderwerpen werden verlicht door de bode naar de
herberg te zenden voor enkele kannen bier. Als de beslissing gevallen was kon de brave
man andermaal naar de waard lopen, zodat de magistraat het in wijsheid genomen besluit
kon be- sprenkelen. Bij de aanbesteding van openbare werken ging men op pad om ter
plekke te zaak te bekijken en regelen. Op de goede uitvoering en afloop werd weer
gedronken.
We mogen bij dit in onze ogen buitensporig drankgebruik één zaak niet uit het oog
verliezen. Drinkwater uit putten was sterk verontreinigd en de beken en grachten werden
gebruikt als openbare riolen. De verontreiniging van de putten vond zijn oorzaak in het
ontbreken van een rioolstelsel met buizen. Het toilet stond op de beerput, die de
omringende bodem verontreinigde. Ook de drinkputten raakten besmet. Het water dat de
brouwer in zijn bier gebruikte had enkele uren gekookt waardoor de ziektekiemen
geëlimineerd waren. Bier was gewoon gezonder dan water. Velen zullen hun leven dan wel
niet te danken gehad hebben aan, maar toch in ieder geval gerekt hebben door bier in
plaats van water te drinken.
In de hete zomer van 1702 heerste in Limburg een dysenterie-epidemie, de gevreesde
'rode loop'. In eerste twee weken van augustus stak de ziekte de kop op in het noorden. In
Gennep, Heijen en Venlo vielen de eerste slachtoffers. In de tweede helft van de maand
sloeg de dysenterie toe in de rest van Noord-Limburg. In Midden- en Zuid-Limburg
overleden de eerste dysenterielijders in september. Bij de nadering van de winter was de
epidemie uitgewoed. Honderden mensen waren gestorven. Een belangrijke reden van de
besmetting was de kwaliteit van het water. Door de warme, droge zomer zakte het
grondwaterpeil. Vers water stroomde niet meer toe en in de bronnen, putten en beken ging
de kwaliteit van het drinkwater snel achteruit. Tot overmaat van ramp was Limburg weer
eens het strijdtoneel van een Europese oorlog, waarin de grote mogendheden een strijd
uitstreden om het bezit van de Spaanse troon, die door het kinderloze overlijden van
koning Karel II, de laatste Habsburger, vacant was geworden. De aanvoer van brouwgraan
stagneerde waardoor de voorraden bier, een alternatief voor het besmette drinkwater,
uitgeput raakte. De kroniek van de Venlose slotzusters der Annunciaten spreekt boek-
delen: ' ... en wij hadden geen bier meer ende en costen oock nidt gemaelen krijgen, mits
de stad al geblockeert was, soo dat de Eerw. moeder ons seijde dat wij water souden
moeten drincken dat ons al seer droef was om te hooren ...'.
Wie deze mededeling uit de kloosterkroniek leest zonder de context te zien, waarin de
droefheid geplaatst moet worden, zal eerder aan een convent van aan lager wal geraakte
alcoholistes dan aan een gemeenschap van contemplatieve religieuzen denken.
Kentering

Vanaf het midden van de achttiende eeuw is er een kentering te zien in de drinkgewoonten.
Er tekende zich een tendens af, waar- door het bier als volksdrank bedreigd werd en zijn
alleenrecht verloor. Cacao en karnemelk werden steeds vaker gedronken. Koffie en thee
raakten ingeburgerd. Koffiehuizen schoten als paddestoelen uit de grond. De betere
standen vonden bier ordinair en gingen vaker Franse en Duitse wijnen drinken.
Het graan steeg in prijs en brouwerijen kampten met grondstoffentekorten. Hiet brouwen
van bier werd door de heersende schaarste zelfs enkele jaren verboden. De verarmde
bevolking zocht zijn heil en troost in jenever. Overal in Limburg verrezen
jevenverstokerijen. De traditionele Hollandse biersteden zagen in de tweede helft van de
achttiende eeuw een bijna volledig verval van de brouwnijverheid door de druk van de
belastingen en accijnzen, de hoge lonen en grondstofprijzen en het protectionisme van
steden en gewesten, die de uitvoer van het Hollands
bier hadden belemmerd. Een daling van het aantal brouwerijen was ook in Limburg
onontkombaar, maar hier sloeg de malaise niet zo hard toe dan in het westen van het land.
De nieuwe dranken konden het bier niet helemaal verdringen. Toch zou het nog tot circa
1830 duren voordat het bier de opgelopen achterstand zou gaan inhalen.
HOOFDSTUK 7 - SMAKEN VERSCHILLEN
Hoeveel we ook mogen weten van het middeleeuwse bier, het meest wezenlijke zal voor
altijd verborgen blijven: de smaak. Die smaak was niet contstant. Inzicht in wat er nu
exact in zijn brouwketel en gistkuip gebeurde, had de brouwer niet. Er kon tijdens het
brouwen van alles mis gaan en er zullen steeds grotere of kleinere verschillen in de smaak
geweest zijn. Normalisatie was de middeleeuwer vreemd en elk stadje had zijn eigen
bierreceptuur en drink-, dus ook brouwwater. Algemeen neemt men aan dat het gruitbier
een troebel, bitter vocht was. Onaangenaam op onze tong. De verdienste lag vooral in het
feit dat het de dorst leste, de drinker licht bedwelmde en geen ziekte veroorzaakte.
Beroemd was het Mummebier uit Braunschweig, waaraan de brouwer Christian Mumme zijn
naam gegeven heeft. Het recept uit 1492 is bewaard gebleven, maar of deze bron
betrouwbaar is? Het lijkt onwaarschijnlijk. Als het bier begon te gisten roerde Mumme er
het volgende door: drie pond van de binnenbast van de schors van sparrebomen, van de
jonge scheuten van de berk en spar één pond van elk, drie handenvol
cardobenedictuskruid, een of twee zonnedauwblaadjes, pimpernel, betonie, majoraan,
vlooienkruid, wilde thijm, van ieder kruid een halve of één handvol, twee handenvol
vlierbloemsem, dertig ons cardamonzaadjes en één ons geplette rozebottels. Met dit
gekruide bier werden de vaten gevuld. Voordat de tonnen dicht gingen voegde men nog
tien gebroken rauwe eieren toe. Na twee jaar rijping was het bier geschikt voor
consumptie. Of dit bier ons gesmaakt zo hebben is zeer de vraag, feit is wel dat het
vanwege zijn lange houdbaarheid zeer gewaardeerd werd door de zeelui die juist in deze
tijd de wereldzeeën bevoeren om nieuwe continenten en landen te ontdekken.
De grote hoeveelheden bier die uit de Noordduitse handelssteden in Amsterdam aan land
gebracht werden, zijn het overtuigende bewijs van een algemene smaakverandering. Het
geïmporteerde hopbier was duurder, maar de voortreffelijke smaak zal de pijn aan de beurs
verlicht hebben. Tijdens de veertiende eeuw hebben de Nederlandse brouwers het recht
verworven om zelf hopbier te mogen maken. Ze zullen zeker in de beginfase wat betreft
kennis leentjebuur bij hun Noordduitse collegae gespeeld hebben. Na verloop van tijd
ontwikkelden de grote Hollandse brouwerijsteden echter eigen typen en stijlen. Deze
werden zo populair dat ze overal navolging vonden, ook in het huidige Limburg.

Haarlem, Delft, Gouda en Dordrecht waren de koplopers. Aanvankelijk imiteerden zij het
Hamburgse bier, maar na verloop van tijd kwamen ze met eigen biersoorten op de markt.
Over het Haarlems bier zijn we goed geïnformeerd. In de vijftiende eeuw werden in de
Spaarnestad slechts twee soorten geproduceerd: hoppen- of Haarlems bier en kuitbier of
koyt. Het hoofdbestanddeel van het hoppenbier bestond uit havermout, waaraan
tarwemout werd toegevoegd. De verhouding van deze grondstoffen was:
36 achtendelen havermout;
10 achtendelen tarwemout.
Eén achtendeel van het dure tarwemout, mocht door twee achtendelen gerstemout
vervangen worden. Bij kuitbier of koyt, ook vinden we wel eens de naam keutbier, was de
gerstemout het belangrijkste. De samenstelling was als volgt:
12 achtendelen tarwemout;
18 achtendelen gerstemout;
24 achtendelen havermout.
Delft en Gouda
Delft was een stad met een belangrijke brouwerijnering. Voor 1494 bedroeg het aantal
brouwerijen tweehonderd. In 1388 werden al 12 000 tonnen Delfts bier naar Brugge
verscheept. De humanist Hadrianus Junius (1511 - 1575) schreef over het Delfts bier: ' ...
Hier werden verscheyden soorten gebrouwen als Delfts-Luyk, Delfts-Engels, Delftsch
Pharao ende Israël, dewelcke door de kracht van het Mout en Hoppe altemets wel de
hoofden van de Huys-luyden op haere Maaltijden doet omkeeren. Voor 't Gemeene volck
volck werd oock dun-bier gebrouwen, genoemd Delftsche keuyte, het water alleen door den
Bostel ofte het draf gelopen synde ...'
Over de samenstelling en aard van het kuitbier, een belangrijk exportproduct van de
Hollandse biersteden, bestaat nogal verwarring. In Haarlem werd het gebrouwen op basis
van haver- en gerstemout en in mindere mate tarwemout. In Delft was het, volgens Junius,
een dun bier getrokken uit het de bostel of draft. Thans neemt men algemeen aan dat de
kuit oorspronkelijk een vrij sterk bier geweest is; eerst ongehopt, later gehopt. Het
verwaterde echter steeds meer, omdat de bierprijs gehandhaafd moest blijven terwijl de
kosten voor de brouwer opliepen. Tarwemout, het duurste brouwgraan werd meer en meer
vervangen door gerste- en havermout. Het proces van kwaliteitsvermindering van de kuit
voltrok zich tussen de tweede helft van de vijftiende en eerste helft van de zestiende eeuw.
Het succes van het kuitbier uit Gouda, waarvan bijvoorbeeld alleen al in Brussel in 1460 50
000 tot 60 000 tonnen werden leeggedronken, leefde in het begin van de zeventiende eeuw
alleen maar in de herinnering voort.
Dordrecht en Nijmegen
Dordrecht was voor de Limburgse Maassteden een belangrijke handelspartner. Wellicht dat
de kennis van het brouwen van hop- en kuitbier met de Dordtse schippers over de Maas

naar Limburg gekomen is. Dordrecht was in de veertiende eeuw bovendien de be-
langrijkste stad voor de handel in hop. Dordts kuitbier moet in die tijd in Limburg
gedronken zijn; het wordt uitdrukkelijk vermeld in de stedelijke keuren, waarin de
accijnstarieven voor 'buitenbieren' vermeld staan, bieren die niet in de stad zelf gebrouwen
waren.
In die tarieflijsten keert ook steeds het 'mollbier' uit Nijmegen terug, eerst een locale
specialiteit later bekend tot ver buiten de eigen stadsmuren. Mollbier was een troebel
tarwebier, waarover in het 'Stedenboeck' van Blaeu (1649) opgemerkt wordt: '... zeker wit
bier, 't welk men een verkoelende afzettende en zuiverende kracht toeschrijft. Versch
gebruikt is het geen onsmakelijke drank ...'.
Luik
Navolging in het Limburgse vonden eveneens de bieren uit Luik. De brouwers uit het
prinsbisdom beschikten over een vrij belangrijke aanvoer van plaatselijke hop, goedkope
steenkool om de brouw- ketels te stoken en vooral de gemakkelijke rivierverbinding met
het noorden. In de zestiende eeuw nam de productie van het Luikse witbier met sprongen
toe. Het werd over de Maas geëxporteerd tot diep in Holland. Het succes van dit tarwebier
zal zeker tot ge- volg hebben gehad dat de Limburgse brouwers het gingen namaken.
Hoegaarden, tegenwoordig weer een bekende klank onder de tarwebieren, was in die tijd
een Luikse enclave in het hertogdom Brabant. Het dorp genoot daarom een speciaal
voorrecht. Het hoefde geen belasting over het vervoer van bier te betalen in Brabant. Het
Hoegaards witbier werd geroemd als buitengewoon geschikt om wijn te vervangen en
vrolijkheid en dichterlijkheid op te wekken. Het aantal brouwers in dit dorp was groot en
het aantal brouwsels per jaar navenant. In achttiende eeuw werden alleen in het
prinsbisdom Luik 25 000 vaten Hoegaards bier verkocht, waarvan zeker een gedeelte over
de Maas naar Limburg af kwam zakken.
Invloeden
Het zijn vooral de invloeden uit de grote biersteden geweest die de smaak van het in
Limburg gebrouwen bier bepaald hebben. De Limburgse witbieren bijvoorbeeld zullen qua
smaak weinig afgeweken zijn van het Luikse tarwebier. Voor Maastricht, dat ook
staatkundig met Luik verbonden was, ligt dit al zeer voor de hand. Grosso mode geldt dit
ook voor de ander bieren, die onder vele benamingen gebrouwen werden. De bronnen
spreken van swart bier, koyt, oysterbier, juppenbier enzovoorts enzovoorts. Voor het
historisch bieronderzoek, ligt hier nog een terrein braak.
Twee opmerkelijke biervarianten komen we tegen in een proces-verbaal van een
vechtpartij in de Venlose herberg van Dirk Stam. Op zondag 6 augustus 1674 had Dirk's
vrouw enkele soldaten uit het garnizoen geweigerd bier te schenken. Die ontstaken daarop
in woede en verschaften zich gewapenderhand toegang tot de kelder van de herberg. Daar
genoten zij met volle teugen van een ton morellenbier en een ton alsembier. Bij
morellenbier gaat de bierliefhebber en in dit geval zeker ook liefhebster een licht op.
Kersenbier kennen we nog steeds. De kriek-lambiek uit de Zenne-vallei onder Brussel
geniet faam. Alsem of bijvoet werd aan het bier toegevoegd om het een mooie donkere
kleur te geven.
Smaakrevolutie

Een echte smaakrevolutie heeft zich in de tweede helft van de negentiende eeuw
voltrokken. Begunstigd door uitvindingen en technische verbeteringen won de ondergisting
steeds meer terrein. Biertypen als Münchener, Dortmunder, Pilsener, Lager en Weens
veroverden in zeer korte tijd de gunst van het publiek, zeker als we letten op de trage
ontwikkeling van de smaak in de perioden daarvoor. Van oorsprong waren de ondergisters
stads- of streekbieren. In iets meer dan een eeuw werden ze wereldwijd gebrouwen en
gedronken. In Limburg hebben ze de traditionele, bovengistende stads- en streekbieren
bijna geheel verdrongen. Alleen in de Stoombierbrouwerij in het Noordlimburgse Arcen
wordt sinds 1981 opnieuw bovengistende bieren gebrouwen.
Een kwestie van smaak, is geen afdoende verklaring hiervoor. Want wat is smaak ? Smaak
is moeilijk te definiëren en de oorzaken van smaakverandering ternauwernood te traceren.
Rekening houdend met het stijgend verbruik van suiker na de tweede wereldoorlog, zou je
kunnen zeggen dat zoet zuur verdrongen heeft. De light-rage van de tweede helft van de
jaren tachtig heeft zoet weer in diskrediet gebracht en dat zal op termijn de curve van het
suikerverbruik laten dalen. Lokale en regionale bieren had-den vaak een zurige smaak. In
de ondergistende biersoorten was het zuur veel minder pregnant.
De smaak van een individu ontwikkelt zich. Mijn eerste glas pils, stiekum gedronken op
dertienjarige leeftijd tijdens de vastenavond, is in mijn herinnering blijven hangen als iets
af-
schuwelijks. Ik had me er zo veel bij voorgesteld, maar in die verwachtingen werd ik hevig
teleurgesteld, hoewel dit voor mijn vriendjes verborgen hield. Bier betekende
volwassenheid en aan 'grote mensen' spiegelden we ons. Enkele jaren later was ik al weer
zo ver, dat ik me voornam nooit meer in bier te spuwen. De omstandigheden en sfeer zijn
eveneens bepalend voor de smaak van het bier. Als ik op een mooie zomeravond thuiskom
na een gewonnen wedstrijd van mijn voetbalclub is een glas Sint-Christoffel een
smaakvolle tractatie, zeker als ik me in een gezelschap bevind van anderen die deze
heerlijke pilsener uit Roermond evenzeer waarderen. Op andere momenten, bijvoorbeeld 's
morgens meteen na het opstaan, lopen me alleen al bij de idee dat ik een flesje zou
drinken de rillingen over mijn rug. Toch zou in een laboratorium vastgesteld worden dat
objectief gezien er weinig smaakverschil is tussen de twee op verschillende momenten
verschonken Christoffeltjes. Evenmin is er wening verschil tussen een glas Brand
gedronken uit een plastic beker tijdens de Pinkpop en een glas Brand genoten in het
gezellige en gastvrije keldertje onder de brouwerij in Wylre. Toch smaakt het totaal
verschillend.
De prijs speelt ook een rol, iets wat duur is moet bijna wel goed smaken. Veelzeggend is de
ontwikkeling van onze waardering voor zalm, die in het begin van deze eeuw nog
veelvuldig spartel- de en dartelde in de Maas. Zalm stond vaak op het menu. 'Katte- vis',
werd smalend gezegd en meisjes die als hulp in de huishouding bij deftige families in dienst
waren, beklaagden zich als er driemaal per week zalm voor het personeel klaargemaakt
werd. Een macro-bord met een micro-hoeveelheid zalm kost nu in een sterrerestaurant een
vermogen. Hieruit blijkt dat er niet alleen een individuele, maar door wederzijdse
beïnvloeding ook een collectieve smaakontwikkeling bestaat.
Limburg en de buren
Vergelijken we Nederland met België dan zien we een groot onderscheid in biersmaken.
Onze zuiderburen hebben 600 bieren, met 200 verschillende smaken. In Nederland bestaat
een veel kleinere smaakvariatie en de consument drinkt voor bijna 99% pilsener. Deze
smaakverandering heeft zich het laatst in Limburg voltrokken. Een eeuw geleden vertoonde

Limburg een sterke overeenkomst met België. In 1890 telde Limburg nog 190 brouwerijen.
Het grootste gedeelte van de brouwers produceerde op de trationele bovengistende manier
en leverde bier van eigen signatuur. Vóór de tweede wereldoorlog was de breuk met deze
traditie compleet. Het ondergistende pilsener domineerde de markt en werd in 1930
geleverd door de 20 overgebleven brouwerijen. De industriële revolutie in de
brouwnijverheid, die de smaak van het bier door-
slaggevend veranderde en die vooral zichtbaar werd in de vorm van de invoering van
pilsener vond in Limburg enkele tientallen jaren later plaats dan boven de grote rivieren. In
België maar ook in Duitse steden als bijvoorbeeld Keulen met zijn bovengistende Kölsch en
Düsseldorf met zijn traditioneel gebrouwen Alt heeft deze smaakverandering zich veel
minder rigoreus voltrokken. Het lichte en heldere pilsener, dat door de verbetering van
bestaande en invoering van nieuwe brouwtechnieken een grote stabiliteit in smaak had en
dat door de Nederlandse consument als modern en bijna als symbool van de stormachtige
veranderingen op velerlei terrein werd ervaren, verdrong bij de Limburgse buren zowel in
Duitsland als België de traditionele biersmaken niet helemaal.
De verandering die de jaren tachtig hebben laten zien wat betreft biersmaak zijn wellicht
een prelude op de door de politiek met zoveel ijver gepredikte wegvallen van de
begrenzingen. De Limburgse bierdrinker ontdekte dat er over de provinciale en nationale
grenspalen heerlijke tradioneel gebrouwen bieren bestonden. De trend van minder en
duurder, maar kwalitatief wel beter heeft er tevens toe bijgedragen dat de Limburgse
brouwers naast pilseners andere bieren ging brouwen, waardoor de biersmaak meer kleur
en variatie kreeg.
HOOFDSTUK 8 - OUDE PAPIEREN
'De zomers van tegenwoordig ? Jongen, die stellen helemaal niets voor. Vroeger had je nog
èchte zomers. Wekenlang stralend weer. De mussen vielen van de dakken. Gebraden en
wel. Moet je nu eens om komen. Een dag of wat is het broeierig warm. 's Avonds onweer
en dan is het afgelopen voor een maand. Nee, geef mij maar de zomers van vroeger !'
Deze litanie, misschien in andere bewoordingen maar toch met dezelfde strekking en
inhoud, zal u ongetwijfeld bekend in de oren klinken. Ontelbare malen werd het al
uitgesproken, tot vervelens toe. Als we onze zegslieden konden geloven stond de zon in die
zomers van vroeger elke dag te schroeien aan een strakblauwe hemel. Niet te verdrijven
door enig lagedruk-gebied ten westen van Ierland. Een permanente hittegolf van mei tot
september, waarbij het kwik bijkans uit de thermometer spoot. Meteorologen mogen
zwaaiend met statistieken beweren dat het met het verschil in de temperatuur en uren
zonneschijn reuze meevalt; achter een glas bier, dromerig uitstarend over een leeg terras
waar een malse zomerbui op klettert, worden de herinneringen aan de zomers uit de eigen
jeugd in goudglanzende lijst gezet.
Wellicht dat in die zomers van toen de verklaring schuilt van de populariteit van een
zomerbier par exellence: het oud. In de verschillende Limburgse tongvallen uitgesproken
als alt of aajt. Oud, alt of aajt - we bedoelen hetzelfde. Als er al een bier typisch voor
Limburg genoemd kan worden, is dit het wel. Het trekt zich trouwens weinig van de nog
relatief jonge landgrenzen aan. Ook in Duitsland, meer in het bijzonder de Nederrijn staan
diverse altbrouwerijen en wordt dit bier door velen gesavoureerd. Onbetwistbare
altmetropool aan gene zijde van de grens is Düsseldorf, met zijn gezellige herbergen met
inpandige brouwerijen in het oude stadscentrum als Im Füchschen, Zum Uerige en
Ferdinand Schumacher.

Tegenwoordig kan de altliefhebber zich ook weer laven aan alts van Limburgse bodem en
origine. Na een altloos tijdperk van enkele decennia wordt dit heerlijke bier opnieuw
gebrouwen in Arcen, Gulpen en Valkenburg. Voor de altdrinker is het maar goed dat de
geschiedenis zich herhaalt.
Pettate-Nelke
Alt kan zich beroepen op een lange traditie. Wie feestgidsen en kranten uit de vorige
doorbladert, zal in annonces van brouwerijen meestal dit bier aangeprezen zien. Oud bier
was de roem van bijna elke stad en elk dorp in Limburg. Het werd gedronken door jong en
oud. Kinderen nipten voorzichtig uit hun sjöpke, een klein dikwandig glas van het formaat
wijnglas.
De oudste vermelding van alt in Venlo dateert van 1753. In maart van dat jaar werd op het
stadhuis een verzoekschrift bezorgd van zeven kasteleins. Zij wezen de edelachtbare en
hoogmogende heren van het stadsbestuur erop dat 's zomers het bier snel bedierf door de
drukkende hitte. Het verzuurde bier kon natuurlijk niet meer aan de klanten verschonken
worden. De enige mogelijkheid die overbleef, was het bier mee te geven aan de
bierdragers om er in de brouwerij 'oudt bier' van te laten maken.Door lekkages ging hierbij
echter veel bier verloren, waardoor de herbergiers 'merckelijken schaede komen te lijden,
zonder daarvoor eenighe vergoedinge te hebben'. Daarom verzochten zij onderdanig om
een matiging in de te betalen belasting over het bier. Helaas, reageerde de stadsoverheid
even zuur als het geïnfecteerde bier en werd het rekest van de herbergiers niet in positieve
zin gehonoreerd.
Het verzoekschrift is vooral interessant omdat het de kern raakt van de bereiding van oud
bier. Alt is een typisch voortbrengsel van een economie waarin bijna niets wordt
weggegooid, maar alles een nieuwe bestemming vindt door het te hergebruiken.
Bier, dat in de brouwerij was achtergebleven of dat retour kwam van de klanten, werd
opgeslagen in grote staande vaten, de foeders. Het was uiteraard niet geschikt voor
consumptie. Het was zuur geworden dat bij het drinken het glazuur van de tanden zou
springen. In de brouwerij werd het verzuringsproces nog verhevigd door het bier
regelmatig bloot te stellen aan lucht en door toevoeging van vislijm en mosterdmeel.
Doordat na verloop van tijd het scherpe azijnzuur verdampte en alleen het mildere
melkzuur overbleef, verminderde de zuurgraad. Dit duurde meestal drie tot vijf jaar.
Dan was het moment rijp om het bier, dat ook wel snijbier of startebier werd genoemd, te
gaan gebruiken. Het werd vermengd, 'versneden ' zou de brouwer zeggen, met vers bier
van hoge gisting, dat gebrouwen was uit donkere mout of karamelmout en waaraan royaal
hop was toegevoegd. De ideale zuurgraad van het snijbier en de verhouding bij de
versnijding was een geheim dat generatieslang in de boezem brouwersfamilies werd
gekoesterd. Bij iedere brouwer maakte het alt anders. Een geslaagd glas alt had een
aangenaam zuur-rinse smaak. Dit maakte het voor de liefhebber tot een waar
Godsgeschenk op een hete zomerdag. De zuurgraad en de hop zorgden ervoor dat het alt
in de zomer langer houdbaar bleef. Niet iedereen was van de rinse smaak geporteerd. Geen
nood, een lepeltje suiker deed wonderen. Over suiker in het bier, vertelt het beroemde
Tegelse volkslied van 'Petetatte-Nelke', aardappel-Nellie in het Algemeen Beschaafd
Nederlands. Het is een lied dat nog steeds gezongen wordt:
'En als weej waer nao Tgele gaon,

Dan gaon weej nao Pettate-Nelke,
Dao drinke weej ein glaeske beer
En hebbe lol en vuul plezeer.
En Joes dae haet zo'n aardig vruike,
Det duit d'r sökker in,
Det duit d'r sökker in,
Al in det beer,
Al in det beer,
Det duit d'r sökker in ut beer.
In welk bier kasteleinse Petatte-Nelke suiker deed, moge nu duidelijk zijn: in het Tegels alt.
Joes en zijn vrouw zijn vereeuwigd in natuursteen door de Noordlimburgse kunstenaar
Matthieu Knippenberg en waken op de Grotestraat in Tegelen over de nakomelingen van de
vele klanten die hun herberg bezochten.
Galgehumor
Toevoegingen aan alt zijn niet vreemd. Op meerdere plaatsen in Limburg werd verteld, dat
de brouwer of tapper een kussensloop gevuld met rauwe eieren, vijgen en rozijnen in het
bier hing. De eieren, waarvan de schaal verteerde terwijl de dooier en het eiwit in het
vliesje achterbleef, was een hulpmiddel om het bier te bewaren. De vijgen en rozijnen
gaven een delicate smaak en geur.
Maastricht werd geroemd om zijn aajt. Kenners vergeleken het met Rijnwijn. In 1826 kreeg
het de hoogste bekroning in een door de Universiteit van Leuven uitgeschreven prijsvraag.
'Oet ut beste maajt, ut beste aajt', een reclamespreuk van brouwerij Marres, werd een
gevleugelde uitdrukking in het Maastrichtse. En ver daarbuiten want het Mestreechs aajt
werd zelf geëxporteerd naar het toenmalige Nederlands-Indië.
In de eerste helft van onze eeuw werd aajt een rariteit alleen gedronken door senioren. De
Maastrichtse brouwerijen probeerden het tij nog te keren door de introductie van het
Dobbel Aajt een oud bier met een hoger alcoholpercentage, maar ook dit mocht niet meer
baten. Voor en na verdween het uit cafés. Of zoals in Maastricht gezegd werd: ' Met
iedereen die de Tongerseweg wordt opgedragen, is er een aajt-drinker minder'.
Galgehumor, want aan de Tongerseweg was het kerkhof !
De tachtiger jaren van onze eeuw hebben een toenemende belangstelling laten zien voor
traditioneel gebrouwen bieren. In 1983 vierde het Venlose café De Gouden Tijger zijn 150e
verjaardag. Om dit heugelijke feit luister bij te zetten werd in de Arcense
Stoombierbrouwerij naar een oud recept van de bekende brouwerij La Belle Alliance
'Venloosch Alt' gebrouwen. De reac- ties overtroffen alle verwachtingen. Voor het voor één

gelegenheid bedoelde bier was een grote belangstelling en de bij de doop geïntroduceerde
woordspeling 'Altiëd Venloosch Alttiëd' werd bewaarheid. Het stroomt nog steeds uit de tap
in menig Venloos etablissement en in het geboortehuis van het alt van de nieuwe generatie
kan men op elk moment van de dag iemand genietend
achter een glas aantreffen. Inmiddels zijn de initiatiefnemers overgeschakeld op een
andere brouwer. De Leeuw in Valkenburg aan de Geul, waar het volgens het ondergistende
procedé wordt gemaakt, levert nu het Venloosch Alt. De Arcense Stoombierbrouwerij
brengt zijn bovengistend alt onder de naam Altforster Alt op de markt.
Heel bijzonder is het Mestreechs Aajt, opnieuw aan de wereld geschonken door de goede
zorgen van de Gulpener Bierbrouwerij. Het Mestreechs Aajt ondergaat na een lage gisting,
nog een melkzure gisting in open eikehouten vaten, die ongeveer een jaar in beslag neemt.
Voor het bottelen wordt het met vers bruin bier versneden. De fles is, heel gedistingeerd, in
zijdepapier gewikkeld. Over de inhoud daarvan zegt Dave Vlam in het Nederlands Bierboek:
'... In het aroma ruik je zoetzure appelen. Heeft een lichtzoete nasmaak die lang blijft
hangen ...'.
HOOFDSTUK 9 - DE EEUWIGE KROEG
"De kroeg is eeuwig. Sedert de vroegste tijden is er in groepsverband gekout en gekaart,
gedobbeld en geroddeld onder het genot van een stevig glas. Het openbare lokaal heeft als
ontmoetingsplaats een rijke historie. Overal in de verhalen die van grote sociale, politieke,
economische en culturele gebeurtenissen verteld worden, duikt het openbaar lokaal, - als
de plaats waar schrijvers, schilders en filosofen hun nimmer eindigende debatten voeren,
waar artiesten zich tot avant garde aaneensmeden, waar de prijs van koffie en tabak
bedisseld wordt en waar complotteurs een broeierige voedingsbodem zoeken voor hun
staatsgevaarlijke plannen. Hoe belangrijke zijn deze lokalen dan wel ? Waarom is het juist
daar dat zich op sommige momenten een politiek of cultureel elan manifesteert dat bergen
kan verzetten, daar dat een stem des volks of juist het tegendeel daarvan, zo nu en dan
een ongelooflijke grote mond weet op te zetten'.
In: G.H. Janssen, De Eeuwige kroeg - Hoofdstukken uit de geschiedenis van het openbaar
lokaal, Meppel, 1987 3 .
Aan 'eeuwige' kroegen was in Limburg nooit gebrek, zeker niet in het begin van deze eeuw.
Je hoefde nergens verder dan 50 meter te lopen om de deur van een drankgelegenheid te
vinden. Gedenkwaardig is een vastenavondsoptocht die rond de eeuwwisseling door de
volgepakte straten van Tegelen trok. In de bonte stoet reed een kar mee die een café
voorstelde. Op een bord stond triomfantelijk: De Honderddertigste ! Op vijfduizend
inwoners telde Tegelen liefst honderddertig cafés. Nee, van dorst kwam je in Tegelen niet
om. De sponsachtige bodemgesteldheid van de Peel had zijn effect op de bevolking van de
Peeldorpen niet gemist. In 1899 waren in Horst-Meterik 10 cafés op een bevolking van 278
zielen. Het kon er ruig toe gaan vooral tijdens de kermis. In 'Het Goud van de Peel' van
H.H.J. Maas lezen we dat tijdens de kermisdagen door de Peelbewoners werd '... gezopen,
zoveel als ze maar door de keel kunnen krijgen ...'. H.H. Ouwerling deed er in zijn roman
'Uit de donkere gewesten' niet voor onder: '... kermissen, jaarmarkten, vastenavonddagen,
gewone Zon- en Maandagen zijn dagen van walgelijke dronkemanstoonelen en gruwelijke
vecht- en moordpartijen ...'.
In 1880 bezocht dominee Jacob Craandijk, auteur van veelgelezen reisboeken Venlo. De
predikant viel bijna om van verbazing: ' ... Wie Venlo binnentreedt, weet nauwelijks, in wat

land hij zich bevindt. Aan zijn eigen vaderland wordt de Noord-Nederlander nagenoeg
alleen herinnerd door een aantal opschriften in zijne taal. Maar zelfs van die woorden en
namen is de spelling voor meer dan de helft Vlaamsch. Duitsch en Fransch hebben de
overhand en op tallooze kroegen -van de drie huizen er twee 'cafés'- leest gij door elkander
Schenkwirthschaft, Estaminet en Tapperij ...'. Nee, voor een dominee was er in Limburg
nog veel zendingswerk te verrichten.
Drankbestrijders
Het grote aantal cafés was een doorn in het oog van de drankbestrijders. In 1912 werd
door het Limburgsch Kruisverbond, bij gelegenheid van haar 12½-jarig bestaan een
gedenkboek uitgegeven, waarin een landelijke statistiek over 1911 was opgenomen per
van het aantal geregistreerde cafés per provincie en aantal inwoners per café. In die top elf
stond Limburg met afstand bovenaan, of onderaan, vanuit de optiek van de
Kruisverbonders gezien.In Limburg waren in totaal 5 503 geregistreerde cafés.
Omgerekend hield dit in dat er voor elke 58 Limburgers één café was. Het aantal cafés in
Limburg was dubbel zo groot dan in Utrecht, Overijssel, Drente, Groningen en Friesland
samen. Op de tweede plaats stond Zeeland met 137 inwoners per café. Rode
lantaarndrager was Friesland met 771 inwoners per bierhuis. Om je dorst te lessen moest
je niet in Friesland zijn. De te 'klunen' afstand was een lange lijdensweg en ondanks alle
machtige waterpartijen en sap- pige en malse weilanden, waande de ware bierliefhebber
zich er in een door ernstige verwoestijning getroffen werelddeel.
Beugelen
De herberg was de Limburger na aan het hart gebakken. Voor de vaste stamtafelgasten,
die tot het meubilair leken te behoren, was het café een tweede huiskamer, waar gezellig
gezwetst werd over koeitjes en kalfjes, ditjes en datjes. Het grote en kleine nieuws van de
kleine wereld, waarin deze mensen zich geplaatst wisten, werd uitgewisseld in het café. Het
café was de plek om met vrienden een kaartje te leggen, te biljarten of, volssport nummer
één: te beugelen.
Tot in de jaren twintig van deze eeuw kon het in talloze cafés door de beugel. Dit wil
geenszins zeggen dat de andere etablissementen poelen van ontucht of verderf voor de
opgroeiende jeugd waren. Integendeel de beugel waarop gedoeld wordt, was smeedijzeren
ring waar alles om draaide in het beugelspel, een sport die door velen beoefend werd.
Er werd gebeugeld op een baan van ongeveer 10 bij 5 meter. Het speelveld was
afgeschermd door een houten schutting. De vlakke ondergrond van leem was bedekt met
een dun laagje zand of fijn grint. Een uitgeholde goot over de hele breedte vormde de
startzijde van de baan. Op 2½ meter van de achterzijde was de beugel, stevig verankerd in
de grond en met een diameter van circa 28 centimeter. Het beugelspel werd gespeeld met
houten ballen. Ze hadden een gewicht van om en nabij de 5 kilo en een doorsnede van
ongeveer 16 centimeter. Iedere speler had een houten pallet of 'schleger, die bestond uit
een langwerpig driehoekig blad en een handgreep. Met een T-vormig meethout werd de
afstanden tussen bal en ring of wand en de afstanden tussen de ballen onderling bepaald.
Het was de bedoeling om met de 'schleger' de bal van voren door de ring te slaan.
Daarvoor kreeg je punten. Raakte je de bal van je tegenstander zodanig dat die van
achteren door de ring rolde of terughobbelde naar de goot, dam moest je opponent punten
aftrekken. Er werd gespeeld tot een tevoren afgesproken aantal punten. Wie verloor
betaalde een rondje. Het reglement was niet eenvoudig om over de fijne kneepjes van de

te volgen taktiek en balbehandeling maar te zwijgen. In het vuur van het spel werd er
natuurlijk niet gezwegen en ontstond menig woordentwist tussen spelers en de
spreekwoordelijke stuurlui aan wal. Velen brachten de zondag door aan de beugelbaan van
het café. Na de Hoogmis snelde men haast-je-rep-je naar zijn favoriete lokaal om met de
vrienden te beugelen. Gewoonlijk werd met vier speleres gebeugeld, twee tegen twee.
Wanneer een beugelmatador een groot aantal partijen achter de rug had, gebeurde het wel
eens dat hij niet meer bekwaam was om het door de kastelein veelvuldig aangevoerde
gerstenat te verwerken. In deze omstandigheid opende de beugelaar zijn gulle hart en
schonk het bier aan de toeschouwers. Tot deze omstanders behoorde een categorie die er
een geniale aanleg voor had om bij deze distributie steeds vooraan te staan en zo de kunst
verstond goed aangeschoten te raken zonder dat dit een al te groot beslag legde op de
zondagscenten.
De beugelaars spraken in een voor buitenstaanders geheimzinnige taal. Er werd geprikt,
geflatst, geluuzerd, gesmeten en gekamerd. Ook uitdrukkingen en gezegden in de provincie
waren ontleend aan het beugelspel. Van iemand met O-benen werd gezegd dat hij goed
was voor beugelring. Was de grond zomers door uitdroging keihard, dan was ze zo hard
'wie ein beugelbaan'.
In de jaren na de tweede wereldoorlog raakte de beugelsport in de vergetelheid. Over de
beugelbaan kwam een dansvloer of bowlingbaan. Sinds een jaar of tien is er weer een
ommkeer. Beugelen staat opnieuw in de belangstelling; gelukkig blijft hierdoor dit oude
stukje cultuurgoed bewaard.
Bierbuik
De weldadige overvloed aan cafés in Limburg hield natuurlijk ook verband met de
procedure die gevolgd moest worden om verlof of vergunning aan te vragen. Wie een café
wilde beginnen wendde zich tot het college van Burgemeester en Wethouders. In bijna alle
Limburgse plaatsen zat wel de lokale brouwer in de politiek. In 1911 waren er op de 970
raadsleden in de 122 Limburgse gemeenten: 31 brouwers, 127 herbergiers en 2
gemeenteraadsleden die beide beroepen combineerden. Vierendertig wethouders, 7
gemeentesecretarissen, 16 gemeente-ontvangers en 34 ambtenaren van de Burgerlijke
Stand waren tevens brouwer of café-houder. De bierlobby was dus sterk. In de aanloop
naar verkiezingen voor Kamer of gemeen- teraad frequenteerden de kandidaten de cafés
om stemmen te winnen. Menigeen kwam op het fluweel op een stroom van bier.
Onder zo'n zwak-alcoholisch politiek gesternte was het natuurlijk niet moeilijk om verlof of
vergunning te krijgen. Gewoon een kwestie van twee handen op één buik, een bierbuik in
dit geval.
Bijverdienste
Voor de meeste kasteleins waren de inkomsten uit het café niet meer dan een
bijverdienste. Het hoofdinkomen werd verkregen uit andere arbeid. Overdag stond de
vrouw achter de tap; in wat eigenlijk zijn vrije uren zouden moeten zijn, de man des
huizes. Een porseleinen tap was eerder uitzondering dan regel. In de meeste herbergen
slofte de kastelein na iedere grotere bestelling de keldertrap af om de grote bierkan aan
het vat te vullen. Weer boven schonk hij de glazen vol. Het 'kannegeluk' viel iemand ten
deel als de laatste scheut uit de bierkan het glas niet helemaal volmaakte. De klant hoefde
in zo'n geval niet te betalen. De tonnen werden elke week of twee weken op een bepaalde

dag door de brouwer bezorgd op grote karren bespannen met een of meerdere paarden.
Passanten die toevallig in de buurt waren haastten zich naar de gelagkamer want de
etikette gebood de brouwer een rondje te geven voor iedereen die aanwezig was.
De inrichting van de meeste cafés was zeer sober. Een kleine en eenvoudige toog met
zinken spoelbak was het centrale punt. Achter de kastelein een opstand voor de glazen,
pullen met klapdeksel, kruiken en flessen. Op de planken vloer het meubilair. Het bestond
uit bescheiden tafeltjes en stoelen. Kaarttafels hadden onder het blad een spits toelopend,
driehoekig kastje waarin het glas gezet kon worden. De kaarters hadden zo de vrije hand
om hun troef met een forse dreun op het tafelblad op te gooien. In de wintermaanden
stond in het café een potkachel met lange buis die de rookgassen naar de schoorsteen
afvoerde. Een lange buis, want de buis straalde warmte. Tegen Pasen werd de kachel
gepoetst en gepotlood voordat ze werd weggezet.
Boven de ingangsdeur hing de beroemde plaat met driehoek en oog, waarop te lezen
stond: 'God ziet ons - Hier vloekt men niet', aan de wand vaak een extract uit de
plaatselijke verordening voor drankgelegenheden. Een prijslijst was niet noodzakelijk. Het
drankaanbod was beperkt en de prijzen bekend. Een glas bier van een kwart liter kostte
jarenlang 4 of 5 cent. Het café had geen franje. Het was de plek waar je je vrienden en
bekenden ontmoette om vreugde of verdriet te delen; het was, zoals de dichter en
columnist Cor Deneer schreef: ' ... een soort voorgeborgte na het vagevuur van alledag,
waar men even aan de gelukzaligheid van het samenzijn mocht nippen'.
Sluitingsuur
Het sluitingsuur van 'herbergen, tapperijen en andere voor het publiek openstaande
plaatsen en sociëteiten waar drank wordt verkocht' heeft in de gemeenteraad van Venlo in
1897 tot felle disputen geleid. Er was wel een verordening, maar die had geen
rechtsgeldigheid. Het nieuwe voorschrift sprak van een sluitingstijd tussen middernacht en
vijf uur 's morgens. Bij speciale gelegenheden kon de burgemeester ontheffing van sluiting
verlenen. Het regende ingezonden brieven bij de plaatselijke krant, waarin geklaagd werd
over zoveel willekeur en ambtelijke dwingelandij Enige krantelezers vroegen zich af of de
raad wel bevoegd was maatregelen te nemen 'wat het sluitingsuur en den vrijen toegang
der politie' betreft. Zij spraken hun gegronde vrees uit dat als men zo doorging eerstdaags
ook de particuliere woningen door soortgelijke maatregelen getroffen zouden kunnen
worden, en zij wensten dat de heren rechtsgeleerden de zaak terdege zouden onderzoeken
voordat de raad een besluit nam.
Het raadslid van Rijn was zelf op onderzoek gegaan. Hij deed verslag in de vergadering dat
hij 'met vastenavond 's morgens om zes uur langs een café aan de Maaskade kwam, waar
de lui nog gezellig bij een glas bier zaten, en dat is toch wel te laat voor het volk en den
kastelein'. Hij stelde voor de verleniging de te beperken tot drie uur 's nachts.
Confrater Muysers was mordicus tegen. Hij herinnerde zich niet dat in voorbije 50 jaar met
kermis of vastenavond ongeregeldheden hadden plaatsgevonden en vroeg om clementie
voor de arme winkeliers die tot elf uur 's avonds hun winkels open hadden en daarna toch
nog in de gelegenheid moesten zijn om ruim feest te vieren. Raadslid Gambon viel hem bij
en achtte het 'uit moreel oogpunt niet goed de lui bij kermissen of vastenavond om drie uur
buiten te zetten. Zij gaan dan een promenade maken. In plaats van de moraliteit te
bevorderen is dat de immoraliteit aanwakkeren ', stelde Gambon.
Na ampel beraad werd besloten dat de cafés tussen twaalf 's nachts en zes uur 's morgens
gesloten moesten zijn. Voor kermissen en vastenavond was er een ontheffing tot drie uur.

De stukjesschrijver van de Venloosche Courant die zich verschuilde achter de nom-deplume
Jan Van Venlo reageerde met een schamper stukje, waarvoor hij zijn pen in azijn
gedoopt had. Hij vond dat de vroede vaderen de burgers met al te veel zorg omringden wat
betrof de beperkingen van hun vermaak. 'De voorstemmers denken, dat het nageslacht
hen dankbaar zal wezen, dat zij hunnne boemelachtige voorvaderen tot matigheid en tijdig
huiswaarts gaan gedwongen hebben, en zoo de grondslagen hebben gelegd tot een rasch
van menschen ijzersterk en doorgezond'. Hij had gehoopt: 'dat de Raad die onze burgerij
een brevet uitreikte van netheid en ordelijkheid, diezelfde burgerij ook wel bekwaam zou
achten om zelf te weten hoever zij kon gaan om niet zo katterig te worden, dat het
algemeen belang eronder leed ...'.
HOOFDSTUK 10 - DE BROUWER OM DE HOEK
In 1987 ontstond er grote commotie in Duitsland omdat het Europese Hof had bepaald, dat
de Oosterburen de grenzen van het land moesten openzetten voor bier dat niet aan het
Reinheitsgebod voldeed. Eine ungehörte Frechheit, die de natie schokte! 's Avonds laste het
tweede televisienet een extra-uitzending in, waarin politieke zwaargewichten (voor enkelen
gold dit letterlijk maar hun zij tot troost dat een Chinese wijsgeer ooit opmerkte dat dikke
mannen een parel in huis zijn) en autoriteiten op het terrein van wetenschap en industrie
hun hart mochten luchtenover zoveel gerechterlijke blindheid. Een Beierse
voedingsdeskundige wist met veel omhaal van woorden en cijfers ter plekke uit te leggen
dat bier 25% uitmaakte het totale voedingspakket van het mannelijke deel van de Duitse
bevolking. Vrije import van bier met 'Schadstoffe' betekende in feite dat Duitsland met
opzet blootgesteld werd aan het gevaar van een massale voedselvergiftiging. Nooit, maar
dan ook nooit zou hij een buitenlands biertje drinken. Over zijn lijk. Waarom zou hij
trouwens? 'Bei uns in Bayern' dronk iedereen toch gewoon het bier van de brouwer om de
hoek?
Het bier van de brouwer om de hoek werd een eeuw geleden ook in Limburg overal
gedronken. Iedere stad en elk dorp schaarde onder de inwoners wel een brouwer, in de
meeste gevallen zelfs meer. Een paar voorbeelden uit 1913. In de gemeente Maasbree
werd de plaatselijke dorst gelest door zeven brouwers. Swalmen, dat in de eerste decennia
van deze eeuw toch niet het aanzien en de allure had van een mondaine wereldstad, telde
er vier. Venray zes. In Nederweert roerden vijf brouwers in de brouwketel en de
buurgemeente Weert kon zich laten voorstaan op acht brouwerijen. Maastricht spande de
bierkroon met vijfentwintig brouwers, terwijl in Roermond en Venlo, respectievelijk vier en
vijf vakbroeders actief waren. Onder de meest fantasierijke namen als: Excelsior, De
Concurrent, l'Aurore, De Piëlhaas, Maaszicht, Het Groenewoud, De Nijverheid, La Belle
Alliance, De Oranjeboom, De Liefde, Wertha, Sintzelbach, Vaalserhof, De Ster, De Roos,
Glück-auf, Het Hoolhuis, Nursia, Het Witte Haantje en de fraaiste: Het zedelijk lichaam
onder de zinspreuk 'Sub praesidio B.M.V. sine macula concepta', werd doorgaans op
beperkte schaal bier gebrouwen.
De statistiek over 1907 gaf voor Limburg 181 brouwerijen. Op een landelijk totaal van 453
betekende dit een tweede plaats. Noord-Brabant ging met 182 brouwerijen aan de kop.
Maar het inwonertal van die provincie lag op circa 600 000 zielen, terwijl het voor Limburg
op 300 000 geschat werd. De helft; dus relatief gezien had Limburg de meeste
brouwerijen. Ere wie ere toekomt. In 1913 stond Limburg ook in absolute cijfers aan de top
met 177 brouwerijen tegen 174 brouwerijen in Noord-Brabant.
'Een teuge frisschen bier'

Bier hoefde je nergens ver te zoeken en het was goedkoop bovendien, omdat de
transportkosten gering waren. H. Blink was dit tijdens reis door de drie zuidelijke provincies
opgevallen. In 1914 deed hij daarover met nauwelijks verholen geestdrift verslag in het
Tijdschrift voor Economische Geographie: ' ... Wie op warme zomerdagen in Limburg,
Noord-Brabant en Zeeuwsch-Vlaanderen reist, zal erdoor getroffen worden hoe men in
rijken overvloed langs alle wegen en in de kleinste dorpen, eenvoudige herbergen vindt,
waar men de gelegenheid heeft zijn dorst te les- schen met een teuge frisschen biers, een
drank die niet benevelt of prikkelt, maar verkwikt, in geen enkel opzicht schaadt, doch
eerder bevordert (sic).
Daarenboven is de prijs van een glas bier hier meestal niet meer dan 4 à 5 cents. Hoe
geheel anders is dit in de overige gedeelten des lands. Herbergen vindt men meest overal
in meer dan voldoende hoeveelheid en bier is overal tot lessing van de dorst te bekomen,
ook op dorpen en langs de wegen. Doch, de goede niet te na gesproken, wat is het dikwijls
voor drank die wordt aangeboden tegen 10 cents per glas, soms 15 cents ? Uit de tapkast
haalt de waard of waardin een fleschje tevoorschijn, dat korter of langer tijd aan een
zomertemperatuur heeft blootgestaan en hetwelk, met het oog op vervoer uit een meer of
minderverafzijnde stad, reeds een samenstelling heeft, welke niet bevorderlijk is aan
goeden smaak en aan gezondheid. Zo is het gedurende den zomer in de meeste provinciën
op de dorpen dikwijls moeilijk om zijn dorst behoorlijk en verfrissend te lesschen en
bovendien moet men een prijs betalen 2 à 3 maal zo hoog als in het Zuiden van land ... Wij
zijn geen deskundigen op het gebied van de fabrikatie van volksdranken en willen over de
techniek dienaangaande dan ook niet schrijven. Doch de ervaringen die wij bij onze tochten
door alle streken des lands opdeden, brachten ons tot de overtuiging dat het met de
volksdranken in Limburg en Brabant beter gesteld is dan in de overige provinciën'.
Het chauvinistische Limburgse hart zou 75 jaar na dato van trots bijna uit de borstkas
springen bij zoveel lofbetuigingen.
Vijf kinderen en twee vrouwen
Nu moeten we ons geen al te overdreven voorstellingen maken van de grootte van de
brouwerijen. De meeste bedrijven waren piepklein. Er werd slechts enkele malen per jaar
gebrouwen, meestal 's winters. De combinatie boerenbedrijf en brouwerij kwam vaak voor.
Met een of twee knechten kon de bouwer-boer het werk met gemak af. Gemeente met
meer dan tien maar met minder dan honderd brouwerij-arbeiders waren in 1906 in Zuid-
Limburg: Sittard, Heerlen, Gulpen, Wylre en Houthem. Voor Noord- en Midden-Limburg
waren dat: Maasbree, Horst, Venlo, Horn, Roermond en Echt. Alleen in Maastricht werkte in
dat jaar meer dan honderd arbeiders in de brouwnijverheid. Uit het verslag van een
enquête-commissie in 1866 ingesteld door de Tweede Kamer met de opdracht een
onderzoek in te stellen naar de 'toestand van Fabrieken en werkplaatsen', weten we dat er
op één dag tussen de 10 en 14 uur gewerkt moest worden. Uitschieter in dit overzicht was
een brouwer in Beek die zijn drie knechten 16½ uur liet werken. Merkwaardig is de opgave
van een brouwerij uit Kerkrade waar slechts 6 uur gewerkt werd en -nog vreemder - men 5
uur de tijd nam om te eten !
Het weekloon in guldens varieerde van 1,- in Limbricht, weliswaar met kost en inwoning
maar voor een elfurige arbeidsdag, tot 11,- en 12,- bij brouwers in Maastricht en Venlo. Uit
deze parlementaire enquête bleek ook dat er in 1866 in de hele provincie maar vijf
kinderen beneden de 18 jaar en twee vrouwen in brouwerijen werkte.
De productiecijfers van de Limburgse brouwerijen vertoonden tussen 1850 en 1890 een
steeds stijgende lijn van 130 565 hectoliter in 1850, over 139 000 hectoliter in 1860 naar
191 000 hectoliter in 1870. In 1900 brouwden alle Limburgse samen ongeveer 250 000

hectoliter. De Maastrichtse brouwers alleen al namen hiervan 106 000 hectoliter voor hun
rekening. Van de totale afzet kwam in 1900 meer dan 40% uit de steden. Ter vergelijking
en relativering: Heineken brouwde in de jaren negentig van de vorige eeuw 200 000
hectoliter per jaar. Rond 1914 was dit gestegen tot 300 000 hectoliter.
De Limburger lag zijn bier uit eigen streek na aan het hart. In 1913 kwam nog 97% van
het in Limburg gedronken uit Limburgse brouwerijen. In Heerlen waren in 1912 drie
brouwerijen: Brouwerij De Kroon van de weduwe Cuypers, N.V. Stoombierbrouwerij
Gambrinus en Brouwerij De Klomp van J.P.F. Alsdorf. Heerlen groeide door de mijnindustrie
razendsnel, van ongeveer 5 000 inwoners in 1900 tot 15 000 in 1912. Deze toename en
het stoffige werk in de mijnen maakten de dorst groot. Die werd geheel bestreden door de
drie lokale brouwers en hun collega's uit de regio, want in 1912 ging slechts 239 liter bier
uit Duitsland door de Heerlense kelen. 'Koopt in den vreemde niet, wat uw eigen provincie
u biedt', zou een provinciale variant op een uit de jaren dertig bekende reclamespreuk
kunnen zijn.
'Een waar hondenbaantje'
Was het leven van een gemiddelde bierbrouwer wel zo zonning als wij ons voorstellen ?
Indien we A. Kellenaers JBzn uit Meerlo moeten geloven absoluut niet. In het Katholiek
Sociaal Weekblad van 27 november 1917 hekelt hij het bierbrouwersbedrijf. " ... Zien wij
eerst eens de bierbrouwer zelf. De meeste dezer menschen zijn inderdaad
beklaagenswaardige wezens, waarmede men innig medelijden moet hebben, als is op het
eerste gezicht hun dikwijls corpulente verschijning niet in staat ons medelijden op te
wekken. Menig Limburgsche bierbrouwer heeft een waar hondenbaantje. Wannneer het
'geen brouwdag is', zoo vervolgde mijn zegsman, 'is ons dagelijksch verblijf het café, de
dorpsherberg of de kroeg, en is onze dagelijksche arbeid drinken ... en laten drinken.
De niet-Limburger (en vooral de Boven-Moerdijker) kan er zich nauwelijks een denkbeeld
van vormen, wat een Limburgsche brouwer op één dag al zoo ye verteeren en af te geven
heeft. In den vroegen morgen neemt hij zijn fiets en het lieve leventje begint bij de eerste
klant. Men ziet hem al aankomen, en zekere personen, die altijd op de beurs van een
andere speculeeren, spoeden zich naar het café, waarin de brouwer is binnengetreden.
"Een glas bier, een rondje voor het geheele gezelschap en ... hospes schudt gij u er ook
maar een in !'.
'Wat een royale kerel die bierbrouwer', zegt de hospes en er wordt gedronken en
geklonken, de brouwer voorop want , o wee als hij het overslaat: dan heet het: 'hij lust zijn
eigen bier niet.' Dus, maar gedronken tegen de klippen in. De brouwer vervolgt zijn weg,
tien, twintig, vijf en twintig herbergen stroopt hij in één dag af. En hij is al 'zeer matig'
uitgeweest als hij overal maar een of twee glaasjes gedronken heeft.
Zoo geschiedt het inderdaad. Ik kan het u met tal van bewijzen staven. Maar is dat geen
misstand, geen grove misstand, en had de brouwer gelijk, die daar zoo even zijn beroep
een honden- baantje noemde ?
Minder dan dat. een hond kan gaan liggen als hij genoeg gevreten heeft, een Limburgsche
brouwer moet drinken en nog een doordrinken, als is hij reeds lang boven thee ! Dat alles
terwille van zijn klanten !'.
Kellenaers legde met zijn artikel de vinger op een zere wonde. In veel plaatsen was de
relatie tussen de brouwer en herbergier verstikkend. Men kon economisch gezien niet
buiten elkaar. werd de verhouding om een af andere reden verstoord, dan nam de horeca-

ondernemer een andere brouwer als leverancier. Voor brouwerijen met meer een uiterst
kleine omzet een ware ramp.
Limburgse bierbrouwerijen
In 1913 werd door de redactie van het tijdschrift 'Het Bier'een lijst opgesteld van de
Nederlandse bierbrouwerijen. Men baseerde zich op gegegevens van het Ministerie van
Financiën en de Inspecteurs en Ontvangers der Directe Belastingen an Accijnzen. Van de
177 brouwerijen die volgens het tijdschrift in Limburg aktief waren zullen er zeker enkele in
de jaren er voor stil zijn gelegd. Het werkelijk aantal actieve brouwers moet volgens
volgens andere schattingen ongeveer 50 lager gelegen hebben. Hoewel dus niet helemaal
betrouwbaar voor het jaar 1913, geeft toch een overzicht van de brouwnijverheid in
Limburg in het begin van deze eeuw. We laten de lijst, alfabetisch op plaatsnaam,
hieronder integraal volgen:
BEEK bij Maastricht
J. Corten, zonder naam
L.J.M. Specken, zonder naam
BEEGDEN
H. Görtz, De Ster
BEESEL
H. Cuijpers, De Nieuwe Brouwerij
REUVER, gemeente Beesel
J. Corsten, De Leeuw
L. van der Velden, Vicoria
BROEKHUIJZEN
J.N. Jenniskens, zonder naam
G.A.H. van Soest, Van Soest
A.A.M. van Son, het Anker
BROEKHUIJZENVORST gem. Broekhuijzen
P.J.G. van Dijk, de Oranjeboom

BUGGENUM
W.Jeuken, zonder naam
BUNDE
fa. Ad. Hennekens & Co., het Hoolhuis
CADIER EN KEER
G. Desribes, de la Colline
ECHT
W. van Boven, de Lelie
H. Maes, het Hert
EYSDEN
Gebroeders Henquet, de Haan
H.P.H. Ramakers, de Hoop
ELL, gemeente Hunsel
M.L. Scheijmans, zonder naam
ELSLOO
J. Wilderjans, St. Augustinus
GELEEN
Wed. J. Schrijnemakers, de Kroon
LUTTERADE, gemeente Geleen
J.C. Wetzels, de Roskam
GENNEP
J.J. Mooren, de Kroon
R.J.A. Mooren, de Tortelduif
GRATHEM

S. Schreurs, zonder naam
J. Verlinden, zonder naam
GREVENBICHT
J.W. Koten, zonder naam
J.W. Palmen, zonder naam
GRUBBENVORST
Wed. P.J. Bos, zonder naam
LOTTUM, gemeente Grubbenvorst
J.A. Schraven, het Anker
GULPEN
Firma E. Smeets, zonder naam
HEEL
A.M.H. Sevrijns, zonder naam
HEERLEN
J.P.F. Alsdorf, de Klomp
C.H.W. Cuijpers, de Kroon
N.V. Stoombierbrouwerij Gambrinus
HELDEN
Wed. J.W. Gommans, zonder naam
L. Janssen, zonder naam
M.M.H. Specken, de Kroon
HERTEN
J. Corsten, zonder naam

HEIJTHUIZEN
H. Gielen, zonder naam
Jacques Smeets, zonder naam
St. Aloysiusstichting de Heibloem
HOENSBROEK
E. van der Velden, zonder naam
HORN
Th. Huijben, de Kroon
Wed. H. Schreurs & Zn., zonder naam
HORST
J.M.L. in 't Groenewolt, 't Groenewoud
J.M. Hoogers, het Anker
J.G. Paulissen, de Zwaan
J.H. Tacken, de Hoop
Wed. P.W. Vullinghs, de Roskam
HOUTHEM
Aachener Exportbrauerei A.G.Valkenbuger Loewenbrauerei
KESSEL
A.J.H.M. Timmermans, de Hoop
KERKRADE
F.J. Kockelkorn, de Kroon
Gebroeders Timmers, Glückauf
Bierbrouwerij Klein Seminarie, Rolduc
LIMBRICHT

P.G.H. Custers, zonder naam
GUTTECOVEN, gemeente Limbricht
G.M. Goltstein, zonder naam
LINNE
J.W.H. Straatman, de Goede Hoop
MAASBRACHT
G. Hermans, Koninklijke Brouwerij
BAARLO, gemeente Maasbree
F.H.M. Hoefnagels, zonder naam
M.H.H. Janssen, zonder naam
M.G.H. Korsten, Maaszicht
BLERICK, gemeente Maasbree
A.J.L. Bos, het Anker
L.S. Cremers, het Hert
C. Titulair, Concurrent
MAASTRICHT
L. van Aubel, Gouden Brandewijnketel
Gebrs. van Aubel, zonder naam
Jos en M. van Aubel, de Hoop
Firma N.A. Bosch, de Keizer
J. Blom (P.C. Coenegracht), zonder naam
Jos. A.H. Eberhard, de Drie Leeuwen
Firma N. Gilissen, Maielle & Co., de Leeuw

M.F.J.Th. Grein, zonder naam
J.Houberechts, zonder naam
Firma Alph. Hustinx, zonder naam
A. Leenaers, zonder naam
A. Loomans, zonder naam
E.W.Th. Marres, zonder naam
A. Marres Zoon, zonder naam
Firma M.J. Marres Zoon, de Valk
J.H.E. Marres, zonder naam
H.E. Meijers, zonder naam
N.V. Stoombierbrouwerij Ceres
J.M. Rutten, zonder naam
Gebroeders Rutten, de Beer
N.V. Rutten's Bierbrouwerij de Zwarte Ruiter
Edm. Rutten, het Witte Haantje
J. Sougnez, zonder naam
J.H. Stallenberg, zonder naam
G. Timmermans, zonder naam
Het zedelijk lichaam onder de zinspreuk Sub praesidio B.M.V. sine macula concepta
MEERLO
Wed. J. Geurts, de Doorenboom
MEERSSEN
L.H. van Aubel, de Keizer
Firma Honnée & Co., Marsana

MEYEL
L. Jansen, de Zwaan
MERKELBEEK
Paters Benedictijnen, Nursia
MOOK
J.L.J. Nabben, het Anker
MUNSTERGELEEN
Wed. J. Suijlen Donners, zonder naam
NEDERWEERT
P. Coumans, de Nijverheid
J.M.H. Greijmans, de Hinde
J.M. Hobus, de Pelikaan
J. Kreijelmans, de Vier Linden
G.H. Walkers, de Kroon
NEER
Wed. P. Boonen-Mertens, de Lelie
B. Geenen, de Lindeboom
J. Vennekens, zonder naam
NIEUWSTADT
Arn. Kruijen, zonder naam
NUTH
W. Smeijsters, zonder naam
POSTERHOLT

H.H. Schoenmakers, de Pauw
G. Theelen, de Adelaar
ROERMOND
Bierbrouwerij paters Camillianen, zonder naam
P.W.H. Helders, Tivolie
De kinderem Mikina, de Lelie
J.H.P. Volkhemer, zonder naam
ROOSTEREN
L. Claessen, zonder naam
SCHINNEN
J.M. Geurts, zonder naam
H. Lintzen, zonder naam
H.J. Meens, zonder naam
SCHINVELD
G. Thissen, Gambrinus
SEVENUM
P. Nabben, de Gouden Leeuw
P.J.H. Raedts, de Roos
J.H.H. Vullinghs, de Hees
SIMPELVELD
J. Meentz jr., zonder naam
SITTARD
E. Arnoldts, Germania
Gebroeders Damoiseaux, zonder naam

Gebroeders van Ganzewinkel, zonder naam
Wed. A. Roebroeck-Rutten, de Ster
Jos. Verheggen, St. Rosa
STRAMPROIJ
J.H. Maes, de Kroon
STEIJN
Maria Krux, de Fontein
STEVENSWEERT
A. Sevriens, zonder naam
SUSTEREN
L. Busch, zonder naam
Gebroeders Meuffels, de Drie Kronen
SWALMEN
A.Q.C. Heijnen, zonder naam
P. Hendrikx, zonder naam
W.H. Thijssen, zonder naam
H.H. Wuts, de Zwaan
TEGELEN
E.H. Gitmans, Gambrinus
A. Houba, Gouden Berg
Th. Hilberts, National
Missiehuis Steijl, zonder naam
THORN

Chr. Crasborn, zonder naam
D. Tonnaer, de Zwaan
VAALS
P. J. Schillings, Vaalserhof
H.J. Vaessen, de Kroon
VALKENBURG
P.H.J. Theunissen, de Valk
VELDEN
J.M. van Leipzig, zonder naam
VENLO
F. Klep, de Liefde
J. van der Pasch, de Staai
Firma A. Verzijl, de Hoepel
Wed. L.A. Wolters, la Belle Alliance
N.V. Venlosche Stoombierbrouwerij Klosterbraü
VENRAIJ
F.P.H. van Baar, het Hert
Wed. M.H. Janssen, de Gouden Leeuw
M. Janssen, de Keizer
Wed P.J. Rutten, de Roos
Th. G.J. Slitz, Wilhelmina
Franciscusstichting het Klooster
VLODROP
Missiecollege St. Ludwig, Straussfeld

WANSSUM
J.H.J. Cremers, Limburg
WEERT
F. van den Broek, de Valk
P.H.J. Derix, de Ster
I.P.A. Joosten, het Wapen van Weert
H. Kuepers, de Kroon
W. Leenders, de Nijverheid
N.V. Wertha brouwerij
H.J.H. Wouters, het Slot
Wouters en Janssen, St.Jan
WELL, gemeente Bergen
L.F. Haffmans, de Roobeek
Th.H. Jenneskens, de groote Wei
H.F.H. Koppers, het Hert
WESSEM
Chr. Vogels, zonder naam
WITTEM
Paters Redemptoristen, Sintzelbach
MECHELEN, gemeente Wittem
J.H. Lintzen, zonder naam
WIJLRE
M. Brand, de Kroon

HOOFDSTUK 13 - LIMBURGSE BROUWERIJEN NU
Acht Limburgse brouwerijen, waarvan vijf in het zuiden, twee in het midden en één in het
noorden van de provincie, brouwen samen een veelvoud aan bieren. Bieren verschillend
van kleur, geur, smaak, karakter en stijl. Bieren om de dorst te verdrijven, behoedzaam
van te proeven of ongecompliceerd van te genieten. Limburg schenkt aan de wereld een
grote tafel vol verschillende bieren: een prachtig stilleven, levende producten om stil van of
tot leven door gewekt te worden. Op acht plaatsen zoemen en zingen de brouwketels de
eeuwenoude symfonie. Het Limburgse bier waarvan de wortels in een ver en deels
ongrijpbaar verleden liggen, wordt in deze brouwerijen met de inzichten en de kennis van
tegenwoordig gebrouwen, waarbij het oog gericht is op de toekomst. Zo wordt een brug
geslagen tussen een eerbiedwaardige traditie en een uitnodigend toekomstperspectief. De
brouwerijen geven smaak aan de provincie, waaraan ze zich gebonden weten om
historische, sociale en economische redenen.
Een ontdekkingsreis van noord naar zuid
Arcense Stoombierbrouwerij
Kruisweg 44
5044 EN ARCEN
04703 - 2427
Aan de weg naar het veer dat Arcen verbindt met Broekhuizen ligt de Arcense
Stoombierbrouwerij, een markant gebouw in het fraaie Maasuiterwaarden landschap. De
brouwerij is in oorsprong een initiatief van vier Noordlimburgse dorpsbrouwers, die in 1915
hun krachten bundelden. In maart van dat jaar verschenen Leopold Haffmans van
brouwerij De Roobeek in Well, Gerard van Soest brouwer in Broekhuizen, Gerard van Dijck
van brouwerij De Oranjeboom in Broekhuizenvorst en brouwer August Schraven van Het
Anker in Lottum voor de notaris om de plannen, waaraan zij gezamenlijk gestalte wilde
geven, vast te laten leggen. Heel toepasselijk noemden zij hun nieuwe naamloze
vennootschap Stoombierbrouwerij De Vriendenkring. Het kapitaal van de vennootschap
bedroeg in 1916 70 000,- verdeeld over zeventig aandelen. In 1920 besloten de
grondleggers, waarvan August Schraven inmiddels overleden en door zijn weduwe
Hubertina als vennoot opgevolgd was, twee nieuwe series van zeventig aandelen elk te
plaatsen om meer finaciële armslag te krijgen. Het kapitaal kwam daarmee op 210 000,-.
Tot direc-teur werd Leopold Haffmans en tot gedelegeerd commissaris Gerard van Dijck
benoemd. In 1949 ging het grootste gedeelte van het aandelenpakket over naar
bierbrouwerij De Drie Hoefijzer in Breda. In 1968 ging deze op in de Allied Breweries, de
Britse brouwgigant. Van de flesjes uit de Arcener brouwerij verdween het zo bekende etiket
met de letters VK, wat stond voor Vriendenkring. In 1981 pakten zich donkere wolken
samen boven de Arcense vestiging van SKOL. De directie van de multi-national had wilde
het onzalige idee om de brouwerij te sluiten echt door gaan voeren. Economisch onredabel,
heette het. De toekomst zou anders uitwijzen. Een zestal SKOL-medewerkers, uit de
Arcense brouwerij en een vestiging uit Helmond die ook opgeofferd werd, trok de stoute
schoenen aan en besloot onder de bezielende leiding van brouwmeester Ton van de Reek
de brouwerij voor twintig jaar de huren. In het contract werd vastgelegd dat er geen bier
van lage gisting gemaakt mocht worden.
De eerste vier maanden werd er weinig gebrouwen, wel veel schoongemaakt, gesloopt en

gebouwd. In september 1981 was het zover: het eerste na-oorlogse bovengistende bier uit
Limburg stroomde in de glazen. Een jaar na de feestelijke (her-)ingebruikname had de
Arcense Stoombierbrouwerij zich al een warm plaatsje weten te veroveren in het hart van
de bierliefhebber met vijf speciaal bieren. De productie steeg van 2 500 hectoliter in 1982
tot 4 0000 hectoliter een jaar later. Aan het assortiment bieren van hoge gisting werd
gestaag doorgewerkt. Het is nu het meest uitgebreide van ons land. De Arcense brouwerij
timmert aan de weg met speciaalbierfestivals, rondleidingen, adviezen aan chef-koks voor
verwerking van het bier in tongstrelende gerechten, een collectie glazen die de begeerte
van de verzamelaar op- wekr, bier op stenen kruiken en zeker niet op de laatste plaats met
het gezellige brouwerij-café 'De Proeverij' waar Henk en Antoinette Clevis op uiterst
deskundige wijze beginnende, maar ook doorgewinterde bierliefhebbers een
applicatiecursus bier drinken en genieten geven. Alle Arcense bieren die op dat moment
leverbaar zijn, want de brouwerij richt zich naar de seizoenen, worden met liefde
geserveerd. Geen vraag over het Arcense bier blijft onbeantwoord. Uit de overheerlijke
(bier)pap van de Arcense brouwerij, de lekkerste krenten:
- PRIMATOR
Een robijnrood bockbier van het Duitse type. Gebrouwen uit drie soorten gebrande mout en
Hallentauer hop. Na drie maanden lagering bereikt dit bier een alcoholpercentage van 6,5%
vol.
Serveren op keldertemperatuur, d.w.z. 10 tot 14 0 C.
- OUD LIMBURGS
Een goudkleurig bier naar oude traditie gebrouwen. Het alcoholpercentage is 6%.
Gebrouwen uit twee soorten mout en iets minder hop dan gebruikelijk. Zo uit uw bierkelder
in het glas.
- ALTFORSTER ALT
Een stevig gehopt Altbier van het Duitse type. Een heerlijk aromatisch bier, met een licht
bittere smaak. Het alcohol volumenpercentage bedraagt 5%. Altforster Alt wordt
uitgeserveerd op ongeveer 8 0 C.
- TRIPEL
Een edel bier van status, zegt het etiket. Deze donkerkleurige trappist gist op de fles na.
Met zijn 8,5% een bier voor de bekwame drinker, die hem schenkt op een temperatuur van
ongeveer 14 0 C.
- MEIBOCK
Een goudgeel bier, dat zeer verleidelijk is om door te drinken, maar met 7 % alcohol
volumen zijn werking op een zomerse dag niet mist. Een straffe en gauw onderschatte
broeder, die het lekkerste smaakt op keldertemperatuur, zo rond de 12 à 14 0 C.
- ARCENER STOUT
Donkerbruin, bijna zwart van kleur. Gebrouwen met vier gebrande moutsoorten en een

flinke hoeveelheid hop. Het volumepercentage alcohol is 6,5%. Drinken op een
temperatuur van circa 10 0 C.
- ARCENER TARWEBIER
Gebrouwen in de traditie van het Duitse Weizenbier. Heeft nagisting op de fles.
Schenktemperatuur 12 0 C.
- ARCENER GRAND PRESTIGE
Het paradepaardje van de brouwer. Een bier als wijn geschonken, bij ± 15 0 C., èn
gedronken met zijn 10% alcohol ! Gist na op de fles en is jarenlang houdbaar, indien de
eigenaar zo verstandig is om zijn kelder te mijden. Want de verleiding om hem toch de
openen is voor een normale sterveling te groot.
Lindeboom Bierbrouwerij
Engelmanstraat 54
Postbus 4416
6068 ZG NEER
04759 - 2900
In 1870 nam Willem Geenen, die tot dan zijn kost verdiende als stroopmaker, een kloek
besluit. De welvaart steeg en er was steeds minder vraag naar zijn zoete broodbeleg, dat
geassocieerd werd met de armoede die voor velen tot het verleden behoorde. In de
dorpskom van Neer bouwde hij onder de schaduw van een imposante linde een
brouwerijtje. In het dorpje van 1 000 inwoners waren op dat moment vier brouwerijen. Hij
moest dus wel over de grenzen van het eigen dorp uitkijken. Een gelukkige omstandigheid
was dat een familielid uit Buggenum met brouwen ophield en Geenen de klantenkring kon
overnemen. Als één van de eersten kocht hij hij in de jaren negentig van de vorige eeuw
een flessenafvulmachine. Al heel vroeg werd een kwart van de totale productie in flessen
afgezet. Zijn bier werd over heel Nederland bekend door de Maasschippers, die als ze in het
haventje van Neer voor anker lagen, niet verzuimden om een kratje Lindeboombier aan
boord te nemen.
Tot aan de tweede wereldoorlog werd één-derde van het bier in Neer zelf versleten. Thans
gaat driekwart van de productie op fust om afgezet te worden in de driehoek Venlo-Weert-
Roermond. De flessen vinden hun weg in heel Nederland, waar de reclameslogan 'Ontdek
een uniek stukje Limburgs natuurschoon' blijkbaar goed aanslaat. Op bescheiden schaal
wordt naar Engeland en de Verenigde Staten uitgevoerd. De brouwerij beschikt over twee
eigen bronnen in het kiezelbed van de Maas. Het water wordt niet onthard, maar wel
ontijzerd. De grondstoffen, hop en mout, betrekken de Geenen's uit tal van landen. De
Lindeboom pasteuriseert niet, wat de smaak ten goede komt en de houdbaarheid beperkt.
De brouwerij wordt thans geleid door Ben en Willem Geenen, achterkleinzonen van de
oprichter. Enkele jaren geleden breidden de eigenaren de gist- en lagercapiciteit uit.
Lindeboom timmert aan de weg met pilsener, oud bruin, bockbier, meibock en het speciaal
bier Gouverneur. Lindeboombieren lageren minimaal twee maanden en hebben en vrij hoge
bitterwaarde.

Brouwerij Sint-Christoffel
Bredeweg 14
6042 GG ROERMOND
04750 - 15740
Zwartkijkers die beweren dat dromen bedrog zijn, kunnen wij adviseren met Leo Brand van
brouwerij Sint-Christoffel in Roermond te praten. Hij heeft zijn dromen door noeste arbeid
verwerkelijkt. Leo, telg uit een bekend brouwersgeslacht, droomde al op de middelbare
schoolbanken van een eigen brouwerij. Na een H.B.S.-opleiding in Roermond en enkele
jaren Landbouw Hogeschool in Wageningen vertrok hij naar het buitenland. Aan de Fakultät
für Lebensmitteltechnologie van de Münchener universiteit studeerde hij af als
gediplomeerd brouwingenieur. Na beëindiging van zijn studie deed Leo Brand als
brouwmeester veel ervaring op in enige Duitse brouwerijen. Hij startte een mouterij in
Würzburg, die wel succesvol was, maar die toch niet meer dan een springplank bleek te
zijn.
In 1986 Leo Brand verwezenlijkte hij zijn droom: een eigen brouwerij. Ondanks de
argusogen van sceptici en na een hoop geharrewar met subsidieverlenende instanties. In
Roermond kon een pand worden aangekocht. Daar werd in een voormalige opslaghal met
een oppervlakte van ongeveer 250 m 2 , in zes maanden tijd, de in Zuid-Duitsland gekochte
brouwhuisapparatuur geïnstalleerd. In september 1986 volgde de opening. De brouwerij,
genoemd naar de stadspatroon van Roermond, kreeg een golf van positieve publiciteit
verwerken. De belangstelling was overweldigend. Al tijdens de opening moest de brouwer
'uitverkocht' verkopen. Voorwaar een vliegende start. Het Sint-Christoffelbier, een pilsener,
scoorde hoge ogen op de Nationale Flessenpilsproeftest. Bij de eerste editie werd een
tweede plaats en bij de tweede aflevering
een glansvolle eerste plaats bereikt. Ondanks het feit dat Rome Sint-Christoffel van de
officiële heiligenkalender geschrapt heeft stroomt er blijkbaar toch genade uit de hemel
over de brouwer en zijn levenswerk. Leo Brand levert zijn bier in een bijzondere tweeliterfles.
Er hangt een fors statiegeldprijskaartje aan, maar de meeste flessen komen niet
niet in de brouwerij retour.
De pilsener uit Roermond wordt ondergistend gebrouwen naar de principes van het
Reinheitsgebot. Geen flauwekul, puur natuur, zonder conseveringsmiddelen of
schuimstabilisatoren et cetera. Omdat het bier voor de botteling niet gefiltreerd wordt is er
in de fles - er zijn ook 'normale' flesjes verkrijgbaar - een depôt van eiwit en gist. Geen
nood, dit bezinksel is gezond voor huid en darmflora. Een Roermondse huisarts schreef een
patiente zelfs een slaapkuur met Sint-Christoffel voor. Het geheim van de volle smaak, die
volledig tot ontwikkeling kan komen omdat men niet pasteuriseert, schuilt in de zuivere
grondstoffen, waaronder zuurmout. Als ex-mouter weet Brand natuurlijk ook op dit terrein
van de hoed en de rand.
Meens Bierbrouwerij B.V.
Thull 15 - 19

6365 AC SCHINNEN
04493 - 2888
In 1870 stichtte Joseph Meens een brouwerij in het vlekje Thull bij Schinnen. Hoewel de
ondergistende bieren juist in deze periode sterk in opkomst waren, brouwde Joseph enkele
en alleen bovengistend. Rond de eeuwwisseling schakelde men over op het moderne
'Beijersche bier'. De brouwerij was overigens niet de enige bron van inkomsten. Het bedrijf
was gehuisvest in een boerderij. Een combinatie die vaker voorkwam in Limburg. 's Winters
werkte men als brouwer, de rest van het jaar als boer. Het boerenbedrijf leverde de gerst
voor de brouwketels.
Het bier van Bierbrouwerij Meens werd uitsluitend onder de rook van de brouwerij
genuttigd. Men leverde alleen op fust. Het jaar 1960 markeerde een ommekeer. De
brouwerij ging het bier af vullen op flessen. Een gouden greep want de opmars van het
fenomeen 'de thuisdrinker' was onstuitbaar. De Limburger van voor de tweede
wereldoorlog dronk vooral in het café, zijn kinderen en kleinkinderen haalden steeds vaker
een kratje bier in huis. De stijging van de welvaart, de aanschaf op grote schaal van
koelkasten en het wegvallen van sociale contacten waren hier ondere andere debet aan. De
expansieve groei van de thuisverbruikersmarkt maakte de hoge investering in de bottelarij
rendabel. De Alfa-brouwerij, de naam die nu gevoerd wordt, produceert per jaar 40 000 tot
45 000 hectoliter, waarvan 95% in flesjes verdwijnt. De rest wordt op fust, met intern
koolzuurcompartiment, afgevuld. Alfa-bier is nauwelijks in het café te koop, wel bij slijters
en in winkels waar alternatieve en gezonde producten aan de man en vrouw gebracht
worden. De omzet steeg de laatste jaren enorm. Toch wil men voorlopig niet meer dan 60
000 hectoliter brouwen, omdat anders het karakter van het kleinschalige familiebedrijf
verloren zou gaan. De familie Meens doet geen concessie aan de kwaliteit. De brouwerij
haalt zijn water uit twee bronnen. Een ideale omstandigheid, want hierdoor beschikt men
over ideaal water voor zowel pilsener als Dortmunder. Schinnen houdt zich strikt aan het
Reinheitsgebot. Er wordt alleen gerst gebruikt en geen maïs. Munchener kleurmout komt in
elk brouwsel; het bevor- dert de schuimwerking, waardoor toevoeging van
schuimverbeteraars overbodig is. Na het lageren filtreert Alfa het bier drie maal, deze
zorgvuldigheid wordt betracht om langs natuurlijke wijze het troebel worden te voorkomen.
Met zijn volmoutbieren haalde Alfa in 1987 de eerste prijs bij de eerste aflevering van de
hierboven gememoreerde Flessenpils Proeftest in café De Beyerd in Breda. Uit Schinnen
komen vier ondergistende bieren, t.w.: het zoete Oud Bruin, dat geen kunstmatige
zoetstoffen bevat, Alfa Edelpils, Alfa Bokbier en Alfa Super Dortmunder, met zijn 7%
alcohol een heerlijk biertje voor het leger van serieuze liefhebbers. En die over het
algemeen zeer vreedzame armee is groeiende. De brouwerij zet een klein gedeelte van het
bier in het buitenland af. Griekenland, Italië en de Verenigde Staten zijn vaste afnemers en
innemers van Alfa. Voor de Amerikaanse markt is een etiket ontworpen waarop 'De
Bierdrinker' van Frans Hals prijkt. Amerikanen zijn dol op nostalgie en pseudo-antiek. Er is
echter een klein verschil met het origineel van de Haarlemse schildermeester. Op het etiket
houdt de bierdrinker het glas in de andere hand vast. Door deze slimmigheid kwam men
onder de auteursrechten uit en bespaarde men tien cent per etiket.
Bierbrouwerij De Leeuw B.V.
Prinses Beatrixsingel 2
Postbus 815

6300 AV VALKENBURG AAN DE GEUL
04406 - 13434
17 september 1886 kochten Heinrich Dittmann en Louis Sauerländer, brouwers in Aken,
een perceel grond met een molen op de Geul. Ze betaalden hiervoor de ronde som van 10
000,-. De Duitsers hadden grootse plannen; het bedrijf was niet opgezet als een
bescheiden dorpsbrouwerijtje maar als een industriële onderneming gericht op de export
naar Nederlands Oost-Indië. Val- kenburg was een geschikte locatie. Niet ver van het
moederbedrijf in Aken en dichtbij de spoorlijn Aken-Maastricht, die weer aansloot op
verbindingen naar de havens van Amsterdam, Rotterdanm en Antwerpen. De wereld lag
aan hun voeten. In januari 1887 verleende het gemeentebestuur vergunning voor de
brouwerij. Het schoepenrad van de voormalige polver- en papiermolen, leverde voor een
gedeelte de energie. Ter aanvulling van de waterkracht werd een stoommachine
geïnstalleerd. De stoom is inmiddels vervangen door electriciteit, maar het rad draait nog
steeds en levert 70 P.K., genoeg energie om het pekelwater van de lagerkelders te koelen.
'De Valkenburgsche Leeuwenbrouwerij, Dittmann & Sauerländer Actiën-Maatschappij' stak
met een capiciteit van 15 000 hectoliter ver uit boven de dorpsbrouwerijen in de buurt. Het
was een modern geoutilleerd bedrijf met twee kostbare en voor die dagen zeer moderne
koelapparaten. Valkenburg was in het begin natuurlijk geheel afhankelijk van Aken. Maar
langzamerhand werd die band minder. De dochter ging de moeder overvleugelen ! Door
stagnatie in de export en het gebrek aan grondstoffen in de eerste wereldoorlog kwam de
Akense hoofdvestiging in zo'n ernstige problemen dat in 1920 besloten werd de zaak te
liquideren.
De wereldbrand van 1914 - 1918 was natuurlijk ook niet onopgemerkt aan de brouwerij in
Valkenburg voorbijgegaan, toch wist men hier weer uit het diepe dal te kruipen. In 1918
had de brouwerij slecht 7 800 hectoliter geleverd. Twee jaar later was men op de weg
terug en in 1930 zat De Leeuw weer op het oude niveau van 24 000 hectoliter. Inmiddels
had de brouwerij een zelfstandige status verworven. De Leeuw heeft met leeuwemoed
menige storm doorstaan: de crises van de jaren dertig, de tweede wereldoorlog en de
moeilijke jaren vijftig. De laatste jaren stijgt de productie snel. In 1987 werd de magische
grens van 100 000 hectoliter overschreden. Hoofdmoot is de pilsener, de sympha-tieke
brouwende koning van het oerwoud levert ook nog speciaal bieren: Venloosch Alt,
Bockbier, Superleeuw, een bier van het Dortmunder type en Jubileeuw. Het laatste werd
eigenlijk alleen als eeuwfeest-bier gebrouwen, maar de roep hierom was zo groot dat de
brouwerij het bier tot in alle eewigheid amen hoopt te kunnen leveren.
Koninklijke Brand Bierbrouwerij B.V.
Brouwerijstraat 2 - 10
Postbus 1
6320 AA WIJLRE
04450 - 1844
In 1340 stond op de plaats waar nu de Brand Bierbrouwerij is een panhuis. In het
zogenaamde 'Kleerbuch' van 1420 vinden we de rechten van de Heren van Wijlre
opgetekend. Eén ervan hield in dat iedereen die in de heerlijkheid Wijlre wilde brouwen, ver-

plicht was het te laten doen in het panhuis, de brouwerij, van de heer van Wijlre. Deze
letterlijk heerlijke rechten waren een be- langrijke bron van inkomsten voor de hoge heren
van het dorp. Als met de komst van de Fransen deze middeleeuwse constructie verdwijnt,
komt de brouwerij in particuliere handen. Op 23 oktober 1871 verkocht Jan Pieter Hubert
l'Orteye: '... de gebouwen genoemd het Panhuys, gelegen te Wylre, bestaande uit twee
afzonderlijke woningen met aanhebbende schuur, stallen, bierbrouwerij en bakhuis aan
Fredrik Edmond Brand. Daarmee deed de Brand-familie haar intrede in de Limburgse
brouwwereld. Helemaal van harte ging het niet. Edmond was opzichter bij de maatschappij
die de spoorlijn Aken - Maastricht exploiteerde en werkte in Venlo en Blerick bij de aanleg
van spoorverbindingen met Eindhoven en Maastricht. Zijn vrouw Anna Maria Pluymaekers
was de vele overplaatsingen echter beu en om haar te gerieven kocht hij de brouwerij. De
leiding van Brand's Bierbrouwerij 'De Kroon' liet Edmond over aan zijn vrouw en haar broer
Hubert Mathieu. Tot 1989 bleef de Brand een familiebedrijf. Als donderslag bij heldere
hemel kwam in de lente van dat jaar het bericht dat de Heineken voor een nooit bevestigd
maar wel alom gefluisterd bedrag van tussen de vijftig en honderd miljoen gulden de
grootste Limburgse brouwerij had overgenomen. Tussen Mook en Eysden stond de tijd
even stil.
Daaraan zal nog niemand gedacht hebben toen in 1961 de brouwerij het predicaat
'hofleverancier' kreeg en gerechtigd werd tot het voeren van het wapen van Z.K.H. Prins
Bernard. Vanaf 1971, het jaar waarin honderdjarig bestaan gevierd werd, mocht de
brouwerij zich 'Koninklijk' noemen. In 1982 werd aan het indrukwekkende oude brouwhuis,
met de vanaf de straat goed zichtbare koperen ketels, een geheel nieuw brouwhuis
toegevoegd. In dit technisch geavanceerde en architectonisch zeer fraaie gebouw is het
koper vervangen door roestvrijstaal. In Limburgs grootste brouwerij wordt bij het schroten
kaf en moutmeel gescheiden. De nadelige smaakeffecten van de zemelen worden
vermeden door bij het filtreren van de wort het kaf te verwijderen. Uiteraard beschikt ook
de Brand over een eigen bron. Brand exporteert naar West-Duitsland, Italië, België en de
U.S.A. De Amerikaanse markt wordt bediend met de keramische witte fles, 'the cool white
bottle'. De Pilsener van Brand valt op door de hogere bitterwaarde vergeleken met de
standaard-pilseners uit andere brouwerijen. Brand UP, een Urtyp Pilsener, wordt zwaarder
gemout en gehopt, waardoor het een volle en bittere smaak heeft, zeker van het vat. Dit
bier met een geheel eigen inborst werd op 1 mei 1952 officieel gepresenteerd. 's Middags
voor genodigden en de pers, 's avonds voor het personeel van de brouwerij en de met haar
gelieerde bedrijven. Het werd een feest waarover nu nog met ontzag gesproken wordt. Als
de novemberwind de bladeren van de bomen rukt en we de eerste keer weer de kraag van
onze jas opsteken, is het tijd voor Brand Imperator, een dubbelbock. Neigt het jaar daarna
echt naar het einde, dan vertroost de brouwerij ons met Brand Sylvester, het enige bier
van hoge gisting uit Wijlre. Een interessant bier met een rijk aroma van kandij en karamel
en een volle, evenwichtige smaak waarin zoet en bitter in evenwicht zijn.
Al meer dan een halve eeuw ontvangt de Brand Bierbrouwerij haar gasten in 't Kelderke',
een sfeervol ingericht brouwerij-café met fraaie wandschilderingen van Harrie Koolen en
een groots glas-in-loodraam van Harrie Schoonbrood. 't Kelderke is een bedevaartplaats
geworden van het bier, waar Limburg trots op is. Een gastvrij oord waar gezelligheid en
vriendelijkheid met gouden letters geschreven wordt.
Gulpener bierbrouwerij B.V.
Rijksweg 16
Postbus 51
6270 AB GULPEN

04450 - 1956
In 1825 stichtte Laurens Smeets een brouwerij in Gulpen, waaraan hij de naam 'Gulpener
Bierbrouwerij De Gekroonde Leeuw' gaf. Laurens was een ondernemer-pur-sang. In
Valkenburg bezat hij een boerderij, annex herberg en brouwerij. De nieuwe brouwerij was
iets groter dan de Valkenburgse. Het eerste bier uit Gulpen werd in 1826 afgeleverd. De
gerst werd verbouwd op eigen landerijen of afgenomen van landbouwers in de
onmiddellijke nabijheid. Daar lag ook het afzetgebied van de brouwer. Men leverde 'goed
bier' voor 8,10 per ton en 'middelbier' waarvan de prijs per ton 3,10 bedroeg. De
Gekroonde Leeuw werd een succes, collega-brouwers in de buurt moesten met lede ogen
toezien hoe de nering van Laurens Smeets floreerde en hun eigen bedrijf wegkwijnde. Had
de brouwerij in 1826 nog de concurrentie van negen collega's te duchten, vijftien jaar later
hadden reeds vijf hiervan de roerstok aan de wilgen gehangen. In 1870 werd de brouwerij
uitgebreid met een branderij, tien jaar later met een azijnfabriek. Er werkten op dat
moment veertien knechten in het bedrijf. Het personeelbestand zou elk jaar groeien.
In 1884 werd de eerste stoommachine aangesloten. Rond die jaren moet ook het eerste
ondergistende bier gebrouwen zijn. Het benodigde ijs werd gezaagd uit de grachten van het
in de nabij- heid gelegen kasteel Neubourg. Ondergisting was voorlopig niet meer dan een
experiment, van een geregelde aflevering kunnen we nog niet spreken. Tussen 1895 en
1901 breidde de familie het bedrijf uit en verruimde men het afzetgebied. Het Gulpener
bier was zelfs te koop in Rotterdam, maar de verkoop concentreerde zich in Zuid-Limburg.
In 1886 werd de brouwerij een vennootschap onder firma. Bij die gelegenheid werden
gebouwen en machinerieën met gereedschappen getaxeerd voor respectievelijk 197 247,
20 en 22 401,-.
Rond 1900 werd opnieuw uitgebreid. Om van een constante afzet verzekerd te zijn werden
reizigers in dienst en horecapanden gekocht of gehuurd. Hierdoor steeg de omzet. In 1913
ging de brouwerij definitief over op de ondergisting. De Gulpener is een echt familiebedrijf.
Na drie generaties Smeets, kwam door huwelijk van een van de dochters de naam Rutten
in de directie. De tijd vliegt heen, want inmiddels presidieert alweer de vierde generatie
Rutten in Gulpen.
De Gulpener Bierbrouwerij is van mening dat de klant uit een rijk aanbod van goede bieren
een bewuste keuze moet maken. Zo probeert de brouwerij de gelijkvormigheid van het
alsmaar pils drinken te doorbreken. De doelstelling probeert men met een tweesporenbeleid
te realiseren. Men biedt de horeca-ondernemer een totaalpakket aan van
kwalitatief uitstekende buitenlandse bieren en heeft zelf in de loop der jaren het eigen
assortiment uitge- bouwd. Uit fust en fles stromen een aantal heerlijke bieren, waaronder
Oud Bruin, Pils Xpert, het bitterste bier van Nederland volgens kenners en zeer geschikt
voor het bereiden van een cocktail en als apoeratief, Dort, Pilsner en Mestreechs Aajt. In
1988 zorgde Gulpener voor een Limburgse primeur met de presentatie van een Light-bier
van 2,5% alcoholvolume. Gulpener Light heeft een geprononceerde moutsmaak en is pittig
gehopt. Hetzelfde jaar bracht de opening van een nieuw ontvangstlokaal voor de gasten,
het 'Gulpener Bierhuys' aan de Markt in het vriendelijke plaatsje. Het totaal gerenoveerde
pand geeft de brouwerij de mogelijkheid om haar gasten te onthalen in een aangepaste en
gezellige ambiance.
Bierbrouwerij De Ridder
Oeverwal 4

6221 EN MAASTRICHT
043 - 216057
In de meest onnederlandse stad van Nederland, Maastricht, ligt de mooiste stadsbrouwerij
van ons land. Wie vanuit het centrum over de Sint-Servaasbrug richting Wijck loopt ziet
aan zijn linkerhand bierbrouwerij De Ridder. De brouwerij is gehuisvest in een
monumentaal pand. De historie gaat terug naar 1857 als de gebroeders van Aubel het
brouwershandwerk oppakken. 'De Gebr. van Aubel Bierbrouwerij' zat op een uitgekiende
plek, boven een vijftig meter diepe bron waaruit kristalhelder water uit de Ardennen
gepompt wordt. In 1925 gooide de directie het roer om en schakel-de van bovengistende
over op ondergistende bieren. De naam van het nieuwe Maastrichtse pils 'Ridder' werd na
verloop van enige jaren ook de naam van de brouwerij.
Maastricht was tot in deze eeuw een ware biermetropool. Van de vele brouwerijen is de
Ridder de enige overgeblevene. Niet meer als zelfstandige brouwerij, want in 1982
verkocht de familie de zaak aan Heineken. De verkoop bracht enige onrust in Maastricht.
Men vreesde sluiting; gelukkig bleek die angst ongegrond. Sinds de overname is er zelfs
opnieuw geïnvesteerd. Het bier heeft zijn typische smaak behouden; een smaak die onder
andere verkregen wordt door de hoofdvergisting onder druk te laten plaatsvinden en het
bier niet te pasteuriseren. Brouwerij De Ridder heeft een kleine sortering: Pilsener, Oud
Bruin en Maltezer, een Dortmunderbier.