Terugblik op de biologie-examens havo en vwo 2012 - Nvon

430
Terugblik op de biologie-examens
havo en vwo 2012
Met speciale aandacht voor het correctievoorschrift
Onmiddellijk na afname van de examens komt veel informatie uit het veld binnen bij Cito en CvE.
In eerste instantie van individuele docenten en NVON-kringleden, en van het LAKS (Landelijk Aktie
Komitee Scholieren) namens de examenkandidaten. Op basis van de ingestuurde scores wordt door
Cito ook een toets- en itemanalyse uitgevoerd, en in een quick scan wordt aan docenten via WOLF om
hun oordeel gevraagd. Alle gegevens samen worden gebruikt bij de normering.
Oud-leerlingen kunnen nuttige aanvullende informatie en feedback leveren.
n dirk Jan Boerwinkel / voorzitter vaksectie CvE biologie, Mariette Lieverse en José Bruêns /
Cito toetsdeskundigen biologie
Het havo-examen
Zowel uit de quick scan als de NVONenquête
bleek dat docenten het havoexamen
niet te gemakkelijk en niet te
moeilijk vonden (85%) en de lengte bleek
goed (92%). Docenten zijn tevreden over
de dekking van de CE-stof en waarderen
dit examen met een cijfer 7, een
hoge score (zie figuur 1). Een examen
met aantrekkelijke onderwerpen voor
leerlingen, maar ook veel leeswerk.
Opgemerkt werd dat er veel vragen over
enzymen waren en sommige docenten
misten de echte kruisingen bij genetica.
Figuur 1. Waardering docenten voor de examens
havo en vwo 2012.
Een correctie was helaas, maar terecht,
nodig bij vraag 21. In het cluster Hulp
voor de diabetespatiënt gingen door verschillende
interpretaties van het woord
Wanneer de kandidaten alle kanten
uit bij beantwoording van deze vraag.
NVOX november 2012
Daarom werden alle alternatieven juist
gerekend. In hetzelfde cluster leidde
vraag 25 tot discussie: Een insulinemolecuul
wordt door de longblaasjes opgenomen
en komt zo in het bloed. Noem de bloedvaten
en de delen van het hart die dit molecuul
passeert om via de kortste weg vanuit de
longen in de lever terecht te komen. Veel
leerlingen lazen vanuit als vanaf en vergaten
hier de longhaarvaten te noteren.
Toch was dat expliciet de bedoeling.
De insuline was geïnhaleerd en moest
van de longen nog in het bloed terechtkomen
om naar de lever vervoerd te
worden. Via de leverslagader komt het
dan in de lever aan (en komt het via
de haarvaten in de cellen, maar daar
werd niet naar gevraagd). Op grond
van reacties over vraag 42 in het cluster
Het ontstaan van het leven, over groepen
organismen die zonder zuurstof kunnen
leven, is besloten ook een tweede
alternatief goed te rekenen. Bij een
open vraag zou een aanvulling niet
nodig zijn geweest omdat dan regel 3.3
van het correctievoorschrift gehanteerd
kan worden. Deze algemene regel
stelt dat een alternatief antwoord ook
scorepunten oplevert indien het juist is
volgens aantoonbare, vakinhoudelijke
argumenten. Bij vraag 7, waar naar een
proefopzet werd gevraagd, gaf het correctievoorschrift
kennelijk ruimte. De
discussie onder docenten ging vooral
over de vraag of het meten en vergelijken
van de diverse lengtes van de
kiemplantjes bij de proefopzet hoort. Er
werd echter expliciet gevraagd naar een
proefopzet om een gegeven hypothese
te testen, en daarbij hoort dan de stap
hoe je vanuit de resultaten die test
uitvoert.
Opvallend was dit jaar verder dat de
havoleerlingen op een aantal ‘weetjesvragen’
nu echt gingen scoren:
de vragen 4, 11, 13 en 39 lieten maar
In het cluster Hulp voor de diabetespatiënt gingen door
verschillende interpretaties van het woord wanneer
de kandidaten alle kanten uit
liefst ‘p-waardes’ van rond de 90 zien.
Opmerkelijk hoog. Dat bleek ook uit
de toets- en itemanalyse: het examen
was door leerlingen beter gemaakt dan
we op grond van de pretest hadden
gedacht. Leerlingen leken dit jaar bij
meer vakken vaardiger, mogelijk als
gevolg van de aanscherping van de uitslagregel
(een 5.5 gemiddeld voor het
CE). De N-term kwam uit op 1.0, met
een gemiddeld cijfer van 6.2 en 19.8%
onvoldoendes.

Het vwo-examen
Voor de meesten van de ruim twintigduizend
deelnemende vwo’ers was biologie
eind mei het laatste in de reeks te
maken examens. In eerste instantie gaf
het examen weinig aanleiding tot klagen.
Zowel docenten als leerlingen kwamen
tevreden uit de examenzaal en ook
bij het LAKS bleef het aantal klachten
beperkt. Maar de opgetogenheid werd
minder bij het nakijken. Docenten gaven
aan dat het examen over het algemeen
goed te doen was, maar dat leerlingen
punten mislopen doordat zij niet alle
stappen noemen die het antwoordmodel
vraagt. Docenten vonden antwoorden
soms te strikt geformuleerd, waardoor
regel 3.3 vaak toegepast werd. Daardoor
leverde het correctievoorschrift veel
discussie op met de tweede corrector.
Uit de quick scan volgde dat 87% van
de docenten de lengte van het examen
precies goed vond. Over de moeilijkheidsgraad
gaf 48% aan dat het moeilijk was
en 43% vond het precies goed. Volgens
ruim 52% sloot het examen voldoende
aan bij het programma. De docenten (de
88% die de quick scan invulde) gaven
gemiddeld een 6 voor dit examen (zie
figuur 1). De toets-en-item-analyse en
normeringsgegevens bevestigden dat
het vwo-examen makkelijker was dan
dat van 2011. De N-term kwam uit op
1.3: gemiddeld cijfer 6.4 en in totaal 22.3
procent onvoldoende.
Het examen discrimineerde goed tussen
goede en zwakke leerlingen en heeft een
goede betrouwbaarheid. Er zijn meer
tienen uitgedeeld dan in voorgaande
jaren. Het openingscluster over Verdwenen
koolstof bleek het makkelijkst (vraag
1; over de toename van koolstof in de
atmosfeer, had een ‘p-waarde’ van 80)
en het cluster over Prionen het moeilijkst.
Bij vraag 17 (‘p-waarde’ 20) bleken
leerlingen het lastig te vinden om van
het eten van met prionen besmet vlees
(vraag 16) over te schakelen op de afweer
tegen PrP-eiwitten in het bloed. Een dergelijk
probleem speelde ook bij vraag 33
(met ‘p’ 24), waar de kandidaten moesten
schakelen van een geurprofiel dat
bij muizen samenhangt met het aantal
MHC-allelen (vraag 30), naar de functie
bij de afweer van de MHC-typering.
Een moeilijke vraag, die echter prima
discrimineerde tussen goede en minder
goede leerlingen. Commentaar kwam
ook binnen over vraag 38, over lungpacking,
in het cluster Freediving. Door het
CvE werd snel beslist dat een bepaald
alternatief antwoord ook goed gerekend
kon worden. Door deze aanvulling op
het correctievoorschrift hoefden correctoren
niet elk afzonderlijk deze afweging
te maken.
In het algemeen werden vragen over
ecologie en milieu, en over erfelijkheid
het best gemaakt en die over afweer het
Opvallend was dit jaar verder dat de havoleerlingen op een aantal
‘weetjesvragen’ nu echt gingen scoren
slechtst. Verder bleken de meerkeuzevragen
(gemiddelde (‘p-waarde’ 64) hoger
te scoren dan de open vragen (gemiddelde
‘p’ 49). Daarmee komen we op de
problemen bij het nakijken van de open
vragen. Die werden o.a. gesignaleerd
bij de vragen 11, 12, 16 en 20. De eenvoudige
vraag 11: Noem een andere groep
eukaryote organismen die onder anaerobe
omstandigheden kunnen leven bleek te
open geformuleerd. Creatieve leerlingen
kwamen op heel andere antwoorden
dan de standaard gisten/schimmels en
zetten zo hun docenten aan het (opzoek)
werk. Iets dergelijks geldt ook voor vraag
16 over de resorptie van prionen in het
darmkanaal, en vraag 20 over de samenstelling
van vermalen klierweefsel met
humaan groeihormoon.
Een andere probleem is het beoordelen
van een uitleg of argumentatie, zoals in
vraag 12 over de toepassing van de endosymbiosetheorie.
Docenten vinden het
lastig om in het individuele antwoord
van de leerling de strekking te vinden
die volgens het cv tot scorepunten
leidt. Deze vraag discrimineerde overigens
zeer goed: de 25% minst vaardige
leerlingen uit de populatie scoorden een
gemiddelde p’ van minder dan 30, terwijl
de 25% meest vaardige leerlingen een p’
van 70 scoorden (zie figuur 2).
Het opstellen van een correctievoorschrift,
vooral bij een open vraag in een
voor de kandidaat nieuwe context, blijft
een lastige opgave. Een te open antwoordmodel
kan discussie tussen correctoren
opleveren, een te gesloten antwoordmodel
kan leiden tot afwijzing van mogelijk
juiste alternatieven. We blijven alert op
Figuur 2. Resultaat vraag 12 vwo-examen.
het zodanig formuleren van de vragen en
antwoordmodellen dat er tussen beide
zo min mogelijk ruimte bestaat. Bij een
contextrijk vak als biologie is dat een
uitdaging. Wij hopen dat de docenten
hun leerlingen zullen blijven wijzen op
het belang van een volledige formulering
van antwoorden en dat leerlingen bij het
oefenen met oude biologie-examens ook
het correctievoorschrift goed bekijken.
Kleintje wetenschap
Bacteriën als producent
van grondstoffen
Micro-organismen als bacteriën
kunnen worden ingezet om schaarse
grondstoffen te produceren. Door
hun stofwisseling genetisch te modificeren
kunnen de zo geproduceerde
‘superbacteriën’ nuttige grondstoffen
zoals polymelkzuur, maar ook brandstoffen
als butaan leveren. Dat was al
bekend, zoals het door de azijnzuurbacterie,
of zoals het in gist gebeurt,
maar deze processen verlopen traag
en zijn daarom weinig efficiënt. De
Koreaanse microbioloog Sang Yup
Lee heeft hieraan onderzoek gedaan
en er bekendheid aan gegeven.
n Bron: ND 8 oktober 2012; zie ook
Junwon Choi, Kyung-won Yang, Taiyong
Lee, Sang Yup Lee, New time-scale
criteria for model simplification of bioreaction
systems, BMC Bioinformatics.
2008; 9: 338
november 2012 NVOX
431