Het inventariseren van archieven van verenigingen die ... - DoKS

VRIJE UNIVERSITEIT BRUSSEL 

FACULTEIT DER LETTEREN EN WIJSBEGEERTE 

INTERUNIVERSITAIRE GESPECIALISEERDE OPLEIDING ARCHIVISTIEK 

Het inventariseren van archieven van verenigingen die 

verwant zijn aan een politieke partij 

CASUS : 

HET ARCHIEFFONDS VAN 

EEN AANTAL LIBERALE VERENIGINGEN MET ZETEL 

IN HET ANTWERPSE LIBERAAL HUIS 

Promotor : PROF. DR. JUUL VERHELST 

Verhandeling aangeboden door GERD DE COSTER 

Gent, 1995.

ALGEMENE INLEIDING 

Het archief dat het onderwerp vormt van deze verhandeling, stond algemeen bekend als het 

archief van de Antwerpse PVV. Een eerste doorname van de schenkingslijsten die in het 

Liberaal Archief waren opgemaakt en van de stukken zelf maakte snel duidelijk dat het om een 

verzameling van - weliswaar verwante - archieven ging. M.a.w. een archieffonds. Het geheel 

was immers afkomstig uit de verschillende ruimten en lokalen van het Liberaal Huis waar 

diverse Antwerpse liberale verenigingen hun zetel hadden en dat fungeerde als partijgebouw 

van de achtereenvolgende Antwerpse liberale arrondissementsfederaties. Samenvattend kan 

worden gesteld dat we te maken kregen met meerdere archiefvormers die gebruik maakten 

van dezelfde zetel, waarbij de belangrijkste - LP- en PVV-arrondissementsfederatie Antwerpen en 

PVV-afdeling Antwerpen-Stad - te beschouwen waren als geledingen van de opeenvolgende 

liberale partijen van ons land. Die vaststelling riep een aantal vragen op inzake het soort 

materiaal dat door archief- en documentatiecentra wordt behandeld en meer specifiek hoe het 

best wordt omgesprongen met politiek partijarchief in het kader van een inventarisatie. 

Dat laatste probleem is er één van archieftheoretische aard. Stelt partijarchief specifieke 

eisen aan de inventarisator ? Moet de algemene archieftheorie op één of andere wijze worden 

bijgeschaafd in functie van dergelijke archiefvormers ? Kan een theoretisch archiefschema 

worden opgesteld dat toepasbaar zou moeten kunnen zijn op alle partijarchieven ? Deze 

vragen hangen overigens samen met de vaststelling dat uiterst zelden wetenschappelijke 

artikels gewijd zijn aan partijarchief. Een vaststelling die evenzeer opgaat voor inventarissen 

van dergelijke archieven. 

Daarnaast stellen we ons vragen i.v.m. de specifieke opdrachten en problemen 

waarmee een archief- en documentatiecentrum als het Liberaal Archief wordt geconfronteerd. 

Onze nieuwsgierigheid terzake werd opgewekt vanuit de toestand waarin het archief zich 

bevond. Het materiaal bestond immers uit een conglomeraat van archieven, deelarchiefjes en 

documentatie dat oorspronkelijk in één en hetzelfde gebouw lag opgeslagen. Wat ligt daaraan 

ten grondslag ? Hoe is één en ander te verklaren ? In hoeverre is een dergelijke toestand 

typisch voor het materiaal dat door archief- en documentatiecentra wordt verzameld en welke 

oplossingen kunnen een antwoord bieden op die problemen ? Wat zijn de specifieke 

opdrachten van zo'n centrum ? In welke mate wijken die af van bijvoorbeeld een instelling als 

het Rijksarchief ? 

Die twee kwesties vormen de basis van deze verhandeling, wat dan ook in de 

structuur tot uiting komt. Na de opgave van de bibliografie en een lijst van gebruikte 

afkortingen wordt de vraagstelling in deel 1 verder uitgediept aan de hand van een aantal 

vaststellingen. De eerste vraag die aan bod komt is het probleem van het onderscheid tussen 

archief en documentatie, gezien vanuit het perspectief van een archief- en 

documentatiecentrum. Vervolgens stellen we ons de vraag hoe partijarchief het best wordt 

geïnventariseerd. Aan de hand van de beschikbare literatuur en de gepubliceerde 

inventarissen wordt de wetenschappelijke stand van zaken geschetst. De gedane bevindingen 

leiden uiteindelijk tot een voorlopig model van archiefschema dat zou moeten kunnen dienen 

als basis voor het inventariseren van partijarchief. Het eerste deel wordt afgesloten met de

gevolgen die het gebrek aan wetgeving i.v.m. dergelijke archieven kunnen ressorteren op o.a. 

openbaarheid en selectie. Het eerste deel leidt slechts tot voorlopige conclusies die in het 

laatste deel eventueel kunnen worden bijgesteld, gewijzigd of omgegooid. 

Het veeleer praktische tweede deel heeft de bestudering en ontsluiting van de diverse 

archieven als onderwerp. Vooraleer de eigenlijke inventarisatie aangevat, wordt in het 

inleidende hoofdstuk ingegaan op een aantal zaken die algemeen zijn voor het gros van de 

behandelde archieven. Het gaat in de eerste plaats om een beschrijving van het archieffonds en 

een uiteenzetting over de algemene geschiedenis ervan. Ze worden gevolgd door de 

verantwoording van de inventarisatie voor zover die algemeen geldend is. Helemaal op het 

eind volgen nog een aantal praktische aanwijzingen die van belang kunnen zijn bij de 

raadpleging van het archief, zoals de regels m.b.t. de openbaarheid van de stukken. 

Het tweede hoofdstuk betreft het archief van de PVV-arrondissementsfederatie 

Antwerpen. Het betreft hier het omvangrijkste archief uit het fonds; het omvat maar liefst ca. 25 

lopende meter. Omwille van die omvang en het gebrek aan tijd werd besloten hieraan geen 

inventarisatie, maar wel een structuurstudie te wijden. Daarin zal aan de hand van een studie 

van werking, bevoegdheden, taken en functies een voorstel van archiefschema worden 

geformuleerd, waarbij het theoretische model uit deel 1 een eerste maal zal kunnen worden 

geëvalueerd. Het voorstel van archiefschema zal worden onderbouwd met voorbeelden van 

bestanddelen die aanleiding geven tot een diepgaander exposé over de historisch gevormde 

orde. 

In het derde hoofdstuk komt dan de eigenlijke inventarisatie van de zes meest 

volledige (deel)archieven aan bod, waarbij elk archief in een afzonderlijke inventaris wordt 

behandeld. Achtereenvolgens zijn dat de archieven van de SV Het Liberaal Huis, de LParrondissementsfederatie 

Antwerpen, de PVV-afdeling Antwerpen-stad, de liberale maandbladen 

Eerst Vrijheid en Eerst Vrij, het Provinciaal Kaderinstituut Antwerpen en de Sociale Dienst Hulp aan 

Patroon VZW. Vooral de eerste drie archiefvormers zijn daarbij van belang. De eigenlijke 

inventaris wordt telkens voorafgegaan door een schema van de inventaris en een 

wetenschappelijke inleiding. In voorkomend geval wordt de eigenlijke inventaris gevolgd 

door een lijst van documentatie. 

Naast deze min of meer op zichzelf staande archieven troffen we binnen het 

archieffonds nog meerdere fragmenten van archieven aan die in het vierde hoofdstuk worden 

behandeld. We beperken ons voor die archieven tot een inleiding waarin kort wordt 

aangegeven waar de archiefvormer eigenlijk voor staat, een beschrijving van de weinige 

stukken en eventueel ook van de documentatie. Wegens gebrek aan informatie is het immers 

onzinnig om daaraan een volwaardige inleiding te besteden. 

Deel twee wordt afgesloten met indices die betrekking hebben op alle voorgaande 

inventarissen en in een afzonderlijk hoofdstuk worden behandeld. Na de alfabetische index op 

persoonsnamen, volgt de klapper op namen van instellingen en verenigingen. Beide hebben 

slechts betrekking op de beschrijvingen zelf. Ze vormen dus geen bijkomende inhoudelijke 

ontsluiting. 

In deel drie worden een aantal conclusies getrokken en vragen beantwoord, waarbij de 

voorlopige theoretische conclusies uit deel 1 worden geconfronteerd met de praktische 

bevindingen uit deel 2. Ten eerste wordt het model van archiefschema geëvalueerd. 

Vervolgens wordt dieper ingegaan op de oorzaken die aan de basis lagen van de vermenging

van de archieven en de gevolgen die daaraan waren verbonden met het oog op de 

archiefvorming. In een derde onderdeel trachten we een aantal oplossingen te formuleren in 

het kader van de ontsluiting en de verwerking van archief en documentatie binnen één en 

dezelfde instelling. Tot slot worden een aantal conclusies geponeerd i.v.m. het gebrek aan 

wetgeving. Belangrijk daarbij is vooral de lijst van voor vernietiging in aanmerking komende 

stukken. 

De verhandeling wordt beëindigd met het algemeen besluit, dat nog wordt gevolgd 

door een lijst van de in de verhandeling opgenomen illustraties en bijlagen en tot slot de 

inhoudstafel. 

We willen ook nog een woord van dank richten aan een aantal personen die bij het 

maken van deze verhandeling een grote hulp betekenden. We denken daarbij in de allereerste 

plaats uiteraard aan voorzitter Marcel Bots en vooral archivaris Luc Pareyn van het Liberaal 

Archief. Zij boden ons alle mogelijke faciliteiten in het kader van onze stage, nodig om dit 

eindwerk als werkstudent tot een goed einde te brengen. Naast deze meer praktische 

ondersteuning konden we steeds met archiefproblemen terecht bij Frank Scheelings en vooral 

bij onze promotor Juul Verhelst. Tot slot kunnen we niet voorbij aan Betsy Calcoen die onze 

dagelijkse steun en toeverlaat was. 

LIJST VAN AFKORTINGEN 

ACC Actie- en Coördinatiecomité 

ACK Antwerpse Culturele Kring 

ACLVB Algemene Centrale der Liberale Vakbonden van België 

ADVN Archief- en Documentatiecentrum van het Vlaams-Nationalisme 

ALCA Association Libérale et Constitutionelle d'Anvers 

ALIMA Antwerpse Liberale Middenstandsactie 

ALV Antwerps Liberaal Verbond 

AMSAB Archief en Museum van de Socialistische Arbeidersbeweging 

AMVC Archief en Museum voor het Vlaamse Cultuurleven 

ASLK Algemene Spaar- en Lijfrentekas 

BLM Belgische Liberale Middenklasse 

BRT Belgische Radio en Televisie 

BS Belgisch Staatsblad 

BSP Belgische Socialistische Partij 

BWP Belgische Werkliedenpartij 

CAPR Comité voor Actie en Public Relations 

CMB Centrale der Metaalbewerkers van België 

COO Centrum voor Openbare Onderstand 

CVP Christelijke Volkspartij 

HUZ Help U Zelve 

IVK Instituut voor Kadervorming 

KADOC Katholiek Documentatie- en Onderzoekscentrum 

KB Koninklijk Besluit 

LA Liberaal Archief 

LEV Liberaal Economisch Verbond

LGVA Liberale en Grondwettelijke Vereniging van Antwerpen 

LJW Liberale Jonge Wacht 

LP Liberale Partij (van België) 

LVSV Liberaal Vlaams Studentenverbond 

NIR Nationaal Instituut voor Radio-omrroep 

nr. nummer 

NV Naamloze Vennootschap 

OCGA Overlegcomité Groot Antwerpen 

OCMW Openbaar Centrum voor Maatschappelijk Welzijn 

PKI Provinciaal Kaderinstituut Antwerpen 

PVBA Persoonlijke Vennootschap met Beperkte Aansprakelijkheid 

PVV Partij voor Vrijheid en Vooruitgang 

RTT Regie van Telegraaf en Telefoon 

RUCA Rijksuniversitair Centrum Antwerpen 

SA Société Anonyme 

SV Samenwerkende Vennootschap 

UZ Universitair Ziekenhuis 

VLD Vlaamse en Liberale Democraten 

VSOA Vrij Syndicaat voor het Openbaar Ambt 

VZW Vereniging Zonder Winstoogmerk 

z.d. zonder datum 

z.p. zonder plaats

A. Bronnen 

BIBLIOGRAFIE 

Naast de archieven die het onderwerp vormen van deze verhandeling raadpleegden we volgende 

bronnen : 

♦ AMVC (Antwerpen). 

* Archief van PVV-Antwerpen. 

♦ LA (Gent). 

* Archief- en documentatiebestand Plaatselijk Liberalisme. 

* Archief Albert Lilar. 

* Archief Alfonsine Tisson-De Sloovere. 

* Archief PVV-afdeling Boom. 

* Archief mevrouw Vogels-De Loose 

♦ Statuten van de PVV. Goedgekeurd door het congres te Gent, 15 mei 1982. Z.p. [1982]. 

♦ Archiefwet 24 juli 1955 (BS 12/8/1955); KB 12 december 1957 (20/12/1957). 

♦ Een laatste belangrijke bron werd gevormd door : Bijlagen bij het Belgisch Staatsblad i.v.m. VZW's, 

welke wij raadpleegden van 1943 tot en met 1992. 

B. Tijdschriften en bibliografieën 

1) TIJDSCHRIFTEN 

♦ The American Archivist. 

♦ Archief- en Bibliotheekwezen van België. 

♦ Der Archivar. Mitteilungsblatt für Deutsches Archivwesen. 

♦ Archives. Revue de l'Association des Archivistes de Québec. 

♦ ARCHIVUM. 

♦ Bibliotheek- en Archiefgids. 

♦ La Gazette des Archives. Revue trimestrielle de l'Association des Archivistes Français. 

♦ Nederlands Archievenblad. 

♦ Records Management. 

Daarenboven raadplaagden we verscheidene publikaties die werden uitgegeven door de behandelde 

archiefvormers, waaronder : Het Kaderblad, Antwerpen Vandaag, Antwerpen Morgen, Antwerpen Metropool, 

PVV-Mededelingen, PVV-Express, ... 

2) BIBLIOGRAFIEËN EN REPERTORIA 

Naast de bibliografieën die in de archieftijdschriften worden gepubliceerd en de jaarlijkse bibliografie in 

Bijdragen en Mededelingen betreffende de Geschiedenis der Nederlanden, raadpleegden we nog : 

♦ DE BOOY, E. Repertorium op het Nederlands Archievenblad. Jaargang 1-93 (1892-1989) met indices. Z.p., 

1990. 

♦ FRANCOIS, L. De vele gezichten van de nieuwste geschiedenis. Les multiples visages de l'histoire 

contemporaine. Bibliografie van de licentiaats- en doctoraatsverhandelingen betreffende de Belgische nieuwste 

geschiedenis tot stand gebracht aan de Belgische universiteiten, buiten de seminaries voor nieuwste geschiedenis. 

Bibliographie des mémoires de licence et des thèses de doctorat concernant l'histoire contemporaine belge, 

en dehors des séminaires d'histoire contemporaine. 1975-1990. Gent, 1992.

BIBLIOGRAFIE G - 

♦ NIJSSEN, R. Handboeken voor archiefbeheer. Bibliografie. Manuels pour la gestion d'archives. Bibliographie. 

Manuals on archives administration. Bibliography. Miscellanea Archivistica Manuale 14. Brussel, 1993. 

♦ VAN DEN EECKHOUT, P. Naslagwerken voor de studie van de hedendaagse samenleving. Brussel, 1991. 

♦ VAN DEN EECKHOUT, P. en WITTE, E. Bronnen voor de studie van de hedendaagse samenleving. 

Antwerpen-Amsterdam, 1986. 

♦ VAN EENOO, R. «Bibliografie van België». Belgisch Tijdschrift voor Filologie en Geschiedenis (jaarlijks). 

C. Werken en artikels 

♦ BANK, J. Bespreking van Inventaris van het archief van de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (SDAP) 

1894-1946 door H. Hondius en M. Schrevel. IISG-Werkuitgaven I. Amsterdam, 1985. Nederlands 

Archievenblad, XC (1986) 95-96. 

♦ BOEYKENS, K. Het ontstaan en de evolutie van de Vlaamse PVV (1972-1985). Licentiaatsverhandeling, 

Rijksuniversiteit Gent, dept. Politieke Wetenschappen, 1987. 

♦ BOOMS, M. «Überlieferungsbildung : keeping archives as a social and political activity». Archivaria, 

XXXIII (winter 1991/92) 25-33. 

♦ BOTS, M. Beknopte geschiedenis van de Liberale Partij. Liberaal Archief, Reeks Verhandelingen 3. Gent, 

1989. 

♦ BRADLER, G. «Les archives des partis politiques en République Fédérale d'Allemagne» La Gazette 

des Archives, CXLVIII (1990) 49-51. 

♦ BUCHSTAB, G. «Archive politischer Parteien und Verbände». Der Archivar, XXXVII (1984) 431-436. 

♦ BUCHSTAB, G. «Archives des partis politiques en Europe : réflexions générales et situation actuelle» 

Janus, CL (1992/2) 89-102. 

♦ BUCHSTAB, G. «Archivierung von Materialen der Parteien und deren Mitglieder» in : Mitteilungen 

der Fachgruppe 6 : Archivare an Archiven der Politische Parteien, Stiftungen und Verbände, 15-23. 

♦ CARNAVAGGIO, P. en DE TOURTIER-BONAZZI, C. «Les archives des hommes et des partis 

politiques en France depuis la seconde guerre mondiale». Archief- en Bibliotheekwezen van België, LX 

(1989) 41-58. 

♦ COPPEJANS-DESMEDT, H. Inventarisatie. Algemene inleiding. Miscellanea Archivistica Manuale 

Preprint 16. Brussel, 1988. 

♦ COPPEJANS-DESMEDT, H. «Selectie en vernietiging van hedendaagse archieven : een dwingende 

noodzaak» in : Miscellanea archivistica 17. Brussel, 1977, 13-29. 

♦ COPPENS, H. Archiefterminologie. Archieftermen voor gebruik in het Rijksarchief. Miscellanea Archivistica 

Manuale 5. Brussel, 1990. 

♦ CROMBE, I. Inventaris van het archief van de Centrale der Metaalbewerkers van België. AMSAB 

Werkinstrumenten 1. Gent, 1994. 

♦ DESCHOUWER, K. Organiseren of bewegen ? De evolutie van de Belgische partijstructuren sinds 1960. 

Brussel, 1993. 

♦ DE SCHUYTTER, I. Geschiedenis van het Belgisch Liberalisme 1830-1987. Een selectieve bibliografie. 

Liberaal Archief, Reeks Bibliografieën 2. Gent, 1989. 

♦ DE VRIES, B. «Archiefanalyse als onderdeel van het inventarisatieproces». Nederlands Archievenblad, 

XCV (1992) 271-274. 

♦ DE WAELE, M. Encyclopedie van de politieke wetenschappen. Partim : de Liberale zuil in België, met 

klemtoon op Vlaanderen. Gent, 1984 (onuitgegeven). 

♦ D'HAESE, R. «Archief of documentatie. De werkwijze in het Archief- en Documentatiecentrum van 

het Vlaams-Nationalisme». Bibliotheek- en Archiefgids, LXV (1989/3) 325-328. 

♦ D'HOORE, M. «De Liberale Partij als organisatie van 1914 tot 1961» in : Verhulst, A. en Hasquin, H. 

Het Liberalisme in België. 200 jaar geschiedenis. Brussel, 1989, 83-90. 

♦ DREESE, M. «Archives and documentation». ARCHIVUM, XXX (1984) 53-63. 

♦ FLESSING, E. «Fachgruppe 6 : Archivare an Archiven der Parlement, der politische Parteien, 

Stiftungen und Verbände». Der Archivar, LX (1987) 84-86. 

♦ GAUYE, O. «Spécificité des archives et convergeances avec les Bibliothèques, les Musées et les 

Centres de documentation». ARCHIVUM, XXX (1984) 17-23.

BIBLIOGRAFIE H - 

♦ GOOVAERTS, M. De radikale Liberalen en de evolutie in de verhouding tot de Liberale Partij te Antwerpen 

(1910-1930). Licentiaatsverhandeling Rijksuniversiteit Gent, dept. Nieuwste Geschiedenis, 1977-78. 

♦ HAEGEMAN, M. «De inventarisatie van het archief van de priorij Onze-Lieve-Vrouw Ten Hove te 

Waarschoot, later te Gent (1445-1796)» in : J. Baerten, F. Scheelings en J. Verhelst eds. Archiefproblemen 

en -oplossingen. De eerste resultaten van de Bijzondere Licentie Archiveringstechnieken. Archiefinitiatie(f) 1. 

Brussel, 1991, 25-32. 

♦ HASCAL, V. Liberale Partij en PVV. Korte historiek der liberale familie in de twintigste eeuw. Brussel, 1977. 

♦ HOFMAN, J. Inventaris van het archief van de Pacifistische Socialistische Partij (PSP) (1955-) 1957-1981. 

IISG-Werkuitgaven X. Amsterdam, 1990. 

♦ HONDIUS, H. en SCHREVEL, M. Inventaris van het archief van de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij 

(SDAP) 1894-1946. IISG-Werkuitgaven I. Amsterdam, 1985. 

♦ HORSMAN, P.J. Syllabus. Ordenen van archieven. Voorlopige uitgave. Den Haag, 1986. 

♦ JANSSENS, G. «Archiefvorming». Bibliotheek- en Archiefgids, LXVII (1991/2) 230-236. 

♦ LEESCH, W. «Deutsche Parlements-, Partei- und Gewerkschaftsarchive». Archief- en Bibliotheekwezen 

van België, LX (1989) 24-29. 

♦ LEFEVRE, P. «De Liberale Partij als organisatie van 1846 tot 1914» in : Verhulst, A. en Hasquin, H. 

Het Liberalisme in België. 200 jaar geschiedenis. Brussel, 1989, 75-82. 

♦ LEFRANC, P. «Les archives du Rassemblement du peuple français à l'Institut Charles de Gaulle». La 

Gazette des Archives, CXLVIII (1990) 24-29. 

♦ LESAGE, X. «De inventarisatie van het modern stadsarchief van Nieuwpoort (1796-1945). Kritische 

noot bij de decimale ordeningsmethode van de Vereniging van Belgische Steden en Gemeenten» in : 

J. Baerten, F. Scheelings en J. Verhelst eds. Archiefproblemen en -oplossingen. De eerste resultaten van de 

Bijzondere Licentie Archiveringstechnieken. Archiefinitiatie(f) 1. Brussel, 1991, 43-59. 

♦ LUYCKX, T. en PLATEL, M. Politieke geschiedenis van België. 2 dln. Antwerpen, 1985. 

♦ LUYTEN, D. Politieke machtsverhoudingen binnen de 'vereenigde Liberalen van Antwerpen' in de periode 

1870-1884. Licentiaatsverhandeling Rijksuniversiteit Gent, dept. Nieuwste Geschiedenis, 1982-83. 

♦ MALVOZ, L. en VERBIST, C. Een België van 589 gemeenten. Bestuursgeografische aspecten van de 

samenvoegingen. Brussel, 1981. 

♦ MATERNE, J. «Ordeningsfundamenten bij de inventarisatie van bedrijfsarchieven. Het geval van de 

Antwerpse NV L'Union Commerciale et industrielle/De Handels- en Nijverheidsvereniging (1900- 

1972)» in : J. Baerten, F. Scheelings en J. Verhelst eds. Archiefproblemen en -oplossingen. De eerste 

resultaten van de Bijzondere Licentie Archiveringstechnieken. Archiefinitiatie(f) 1. Brussel, 1991, 89-104. 

♦ MENU, P. Congresresoluties van de Vlaamse politieke partijen. 4. De Liberale Partij/Partij voor Vrijheid en 

Vooruitgang 1945-1992. Steunpunt Sociopolitiek Systeem. Gent, 1994. 

♦ MERTENS, J. «Vereisen archief en documentatie een specifieke benadering ?». Bibliotheek- en 

Archiefgids, LXV (1989/3) 298-302. 

♦ MÜLLER, S.; FEITH, J. en FRUIN, R. Handleiding voor het ordenen en beschrijven van archieven. 

Groningen, 1920. 

♦ PAUL, H.-H. «Archivare an Parlementsarchive und Archiven politischer Parteien und Verbände. 

Bericht der Fachgruppe 6». Der Archivar, XXXVI (1983) 61-62, XXXVII (1984) 77. 

♦ PREVENIER, W. «Het eigen gezicht van de liberale partij in Vlaanderen, 1961-81». Ons Erfdeel, (1982) 

186-206. 

♦ PUT, E. «Archiefvormers in kaart brengen : moeilijkheden en mogelijkheden» in : Aspects 

methodologiques de l'histoire de l'administration belge. Miscellanea Archivistica Studia XI. 

♦ REYNAERT, H. Interne Belgische politiek. Partim : de liberalen. Gent, 1993. 

♦ SMETS, E. «De inventarisatie van de oude archieven van Budingen» in : J. Baerten, F. Scheelings en J. 

Verhelst eds. Archiefproblemen en -oplossingen. De eerste resultaten van de Bijzondere Licentie Archiveringstechnieken. 

Archiefinitiatie(f) 1. Brussel, 1991, 33-42. 

♦ VAN DEN EECKHOUT, P. «Naoorlogse politieke en syndicale archieven in België». Archief- en 

Bibliotheekwezen van België, LX (1989) 3-40. 

♦ VAN DER CRUYSSEN, C. «Horen boeken thuis in een archiefbestand ?». Bibliotheek-en Archiefgids, 

LXIX (1993/3) 110-118.

BIBLIOGRAFIE - I 

♦ VAN DER HORST, A. Inventaris van de archieven van het Revolutionair-Socialistisch Verbond (RSV), de 

Revolutionaire Socialistische Arbeiderspartij (RSAP) en enkele afdelingen, gewesten en federaties van RSP, 

RSP en Onafhankelijke Socialistische Partij (OSP) 1928-1940. IISG-Werkuitgaven XVII. Amsterdam, 

1992. 

♦ VAN DRIESSCHE, I. «Archiefbewaring door culturele verenigingen» in : J. Baerten, F. Scheelings en 

J. Verhelst eds. Archiefproblemen en -oplossingen. De eerste resultaten van de Bijzondere Licentie Archiveringstechnieken. 

Archiefinitiatie(f) 1. Brussel, 1991, 105-119. 

♦ VERHELST, J. Archief ordenen. (Onuitgegeven syllabus). Z.p., z.d. 

♦ VERHELST, J. De Antwerpse hoge burgerij. Haar voornaamste figuren en hun sociale oorsprong teruggaande 

tot 1794. Licentiaatsverhandeling, Rijksuniversiteit Gent, dept. Geschiedenis, 1960. 

♦ VERHULST, A. en HASQUIN, H. Het Liberalisme in België. 200 jaar geschiedenis. Brussel, 1989. 

♦ VERMOTE, M. «Archief en documentatie in het Archief en Museum van de Socialistische 

Arbeidersbeweging - Gent». Bibliotheek- en Archiefgids, LXV (1989/3) 321-324. 

♦ VERMOTE, M. Roger De Kinder (1947-1963) - BSP-Federatie Veurne-Oostende-Diksmuide (1946-1969) - 

BWP/BSP-afdeling Oostende (1939-1964). Gent, 1987. 

♦ VOERMAN, G. «De archieven van Nederlandse politieke partijen». Nederlands Archievenblad, XCV 

(1991) 244-253. 

♦ VRANCKEN, I. Besluitvorming en werking binnen de PVV. Een onderzoek bij de nationale en gewestelijke 

partij-organen. Licentiaatsverhandeling Katholieke Universiteit Leuven, dept. Sociale Wetenschappen, 

1986. 

♦ VUNCKX, F. Federaties van gemeenten en grote agglomeraties. Licentiaatsverhandeling Vrije Universiteit 

Brussel, dept. Politieke Wetenschappen, 1970-71. 

♦ WILLEMS, M. Bibliografie van de Belgische politieke partijen. 2 dln. Leuven, 1978. 

♦ WITTE, E. «Aperçu des études consacrés aux partis belges». Revue de l'Université de Bruxelles, 

(1981/1-2) 97-124. 

♦ WITTE, E. Politiek en democratie. Omtrent de werking van de westerse democratieën in de 19de en 20ste 

eeuw. Brussel, 1990. 

♦ WITTE, E. en CRAEYBECKX, J. Politieke geschiedenis van België sinds 1830. Spanningen in een burgerlijke 

democratie. Antwerpen, 1981. 

♦ WITTE, E. en MEYNEN, A. «Het maatschappelijk-politiek leven in België 1945-1980». Algemene 

Geschiedenis der Nederlanden, XV (1982) 204-268. 

♦ YSEBAERT, C. Politicograaf. Politiek Zakboekje 1992. Antwerpen, 1992.

INLEIDEND HOOFDSTUK A - 

♦ Archiefbeheer in de praktijk. Alphen aan de Rijn, sinds 1986. 

♦ «Archiefwet en openbaarheid. Lezingen van de KVAN-studiemiddag te Arnhem 30 maart 1995». 

Nederlands Archievenblad, IC (1995) 100-124. 

♦ Archives et documentation. Guide à l'usage des associations et des particuliers. Centre d'Animation et de 

Recherche en Histoire Ouvrière et Populaire (CARHOP). Brussel, 1993. 

♦ De Nieuwe Gazet, 32ste jrg. nr. 9918, 3 dec. 1928. «Inhuldiging van het Liberaal Huis». 

♦ De provincie vroeger en nu. Antwerpen. Gemeentekrediet van België : La Province hier et aujourd'hui - 

De provincie vroeger en nu. Brussel, 1976. 

♦ «Een kritische doorlichting van de huidige methoden tot ontsluiting van archieven. Handelingen van 

de studiedag ingericht door de Sectie Archief van de VVBAD te Brussel op 18 april 1986». Bibliotheek- 

en Archiefgids, LXII (1987/2) 101-144. 

♦ Het blauwe vademecum van het arrondissement Antwerpen. Provinciaal Kaderinstituut Antwerpen en 

VLD-arrondissementsfederatie Antwerpen. Antwerpen, 1993. 

♦ Inventaris archief Katholiek Partij - CVP Antwerpen. KADOC. Leuven, z.d. (onuitgegeven). 

♦ Leidraad bij de lessen in het ordenen en beschrijven van archieven. Nederlandse Rijksarchiefschool. Den 

Haag, 1983. 

♦ Leidraad voor de inventarisatie van lokale overheidsarchieven van het Ancien Régime. 

♦ Lexicon van Nederlandse archieftermen. Den Haag, 1983. 

♦ Praktische aanwijzingen voor de selectie en vernietiging van stukken van een archief van een particuliere instelling. 

Centraal Register van Particuliere Archieven. Den Haag, 1987. 

♦ Repertorium van zuilgebonden VZW's. 2. Liberale VZW's. Steunpunt Sociopolitiek Systeem. Gent, 1993. 

Enkele inleidende vaststellingen 

DEEL 1 : 

ARCHIEFTHEORETISCHE PROBLEEMSTELLINGEN 

In de loop van 1992 en 1993 werd in enkele keren archiefmateriaal dat de Antwerpse liberale partij 

betrof naar het Liberaal Archief overgebracht 1 . Bij nader toezien bleek het om een conglomeraat van 

archieven, deelarchiefjes en documentatie te gaan, waarvan de oudste documenten dateren van ca. 1945, 

de jongste van 1992. Uit de voorlopige en gedeeltelijke ontsluiting door Geertrui Coppens, kon worden 

opgemaakt dat het archieffonds door ten minste vier verschillende verenigingen was gevormd : LP- en 

PVV-arrondissementsfederatie Antwerpen, de Samenwerkende Vennootschap Het Liberaal Huis en de PVVafdeling 

Antwerpen-stad. Nochtans is het fonds in zijn geheel afkomstig van één en dezelfde 

bewaarplaats, met name het lokaal van de Antwerpse liberale arrondissementsfederatie aan het Komedieplein; 

het Liberaal Huis 2 . Samenvattend kan worden gesteld dat we te maken hadden met een 

conglomeraat van archief en documentatie dat door een zekere graad van wanorde en vermenging 

werd gekenmerkt en voornamelijk uit archieven van geledingen van een politieke partij bestond. 

Deze vaststelling riep een aantal vragen op. Hoe moet worden omgesprongen met een 

verzameling archieven van aan elkaar verwante verenigingen ? Waar ligt het onderscheid tussen archief 

en documentatie ? Hoe kunnen de verschillende archiefvormers uit elkaar worden gehouden ? Wat is de 

1 

Voor een meer uitvoerige geschiedenis verwijzen we naar het inleidende hoofdstuk van deel 2. 

2 Zie hiervoor de inleiding op de archiefinventaris van SV Het Liberaal Huis. We willen er overigens voor waarschuwen dat 

men die vereniging niet mag verwarren met het gebouw het Liberaal Huis dat als partijlokaal fungeerde en door SV Het 

Liberaal Huis werd aangekocht.

INLEIDEND HOOFDSTUK B - 

precieze betekenis van een archiefvormer ? Is dat de partij in haar geheel of vormt daarentegen elke 

geleding een afzonderlijk archief ? Wat was er de oorzaak van dat deze archieven in één gebouw 

werden bewaard ? Wat was de oorzaak van wanorde en vermenging ? In hoeverre stellen 

partijarchieven specifieke problemen aan de inventarisator ? Wat is het belang van het feit dat partijen 

feitelijke verenigingen zijn en m.a.w. geen rechtspersoonlijkheid bezitten ? Welke invloeden heeft dat op 

archiefvorming, openbaarheid, selectie, vernietiging en zo meer ? 

Deze vragen zullen hierna worden behandeld vanuit de bestaande literatuur hieromtrent. Het 

eerste onderdeel spitst zich toe op de tegenstelling tussen archief en documentatie. Een probleemstelling 

die we zullen kaderen in de context van archief- en documentatiecentra, zoals het Liberaal Archief er een 

is. In een tweede luik zal nader worden ingegaan op de wijze waarop de inventarisatie van partijarchief 

moet gebeuren. Het derde en laatste stuk zal zijn gewijd aan het gebrek aan wetgeving dat 

partijarchieven kenmerkt. We zullen ons hierna hoofdzakelijk beperken tot het schetsen van de 

problematiek, al kunnen hier en daar aan de hand van de bestaande literatuur al enige richtinggevende 

antwoorden worden vooropgesteld. Elke oplossing zal echter steeds worden getoetst aan de praktische 

bevindingen die in deel 2 aan bod komen, zodat in deel 3 een aantal conclusies kunnen worden 

getrokken.

INLEIDEND HOOFDSTUK C - 

1.1. Waar ligt het onderscheid tussen archief en documentatie en hoe gaan archief- en 

documentatiecentra met die problematiek om ? 

Vooraleer hierop een antwoord of een voorstel tot kan worden geformuleerd, moet even nader worden 

ingegaan op de specifieke doelstellingen van zulke centra. In tegenstelling tot gewone 

archiefinstellingen worden de archief- en documentatiecentra voortdurend geconfronteerd met deze 

problematiek. Voor een archiefinstelling volstaat het meestal ruimschoots om te bepalen waar het 

onderscheid tussen beide ligt, zodat het documentatiemateriaal kan worden afgescheiden van het 

eigenlijke archief. Archief- en documentatiecentra daarentegen hebben een andere rol. Voor hen spelen 

beide vormen van documenten een quasi even belangrijke en vaak zelfstandige rol. Zoals de naam het 

zegt hebben zij immers een dubbele taak die erin bestaat zowel archief als documentatie te beheren, te 

ontsluiten en zo toegankelijk mogelijk te maken. Deze centra ontvangen niet enkel archieven, maar ook 

tijdschriften, boeken, knipsels, foto's... De aanwezigheid van beide soorten documenten impliceert dat 

binnen dergelijke instellingen getracht moet worden de tegenstelling archief versus documentatie te 

overbruggen zonder afbreuk te doen aan de regels van zowel de archivistiek als de documentatiewetenschap. 

Vooral de archivistiek is in deze zeer kwetsbaar, vermits de klassieke ontsluiting die 

inventarissen bieden vaak niet voldoen aan de moderne eisen inzake snelle en efficiënte informatieverschaffing 

aan de gebruiker. Aangezien de laatste jaren vele archief- en documentatiecentra als 

paddestoelen uit de grond oprijzen, is deze vraagstelling zeer actueel. 

Om de tegenstelling tussen beide soorten van documenten aan te duiden kunnen we het best 

terugvallen op een aantal opvattingen die daarover bestaan 3 . Alle auteurs geven aan dat er wel degelijk 

een verschil is tussen beide. Alleen is men het er niet steeds over eens waaruit dat verschil dan wel mag 

bestaan. Eigenlijk kunnen twee verschillende stromingen worden onderscheiden. Aan de ene kant zijn 

er diegenen die met A.J.M. Den Teuling stellen dat archiefbescheiden altijd documentatie zijn, terwijl het 

omgekeerde onwaar is. Hieruit kan worden opgemaakt dat archief een onderdeel van documentatie is. 

Anderen zeggen dan weer dat beide vormen een onderdeel zijn van informatie, waarbij archief als 

informatie in samenhang moet worden gezien. Documentatie daarentegen is op zichzelf staande 

informatie. Welke van deze twee stromingen het gelijk aan haar kant heeft willen we hier in het midden 

laten. Veel belangrijker is namelijk dat er een duidelijk onderscheid bestaat tussen archief en 

documentatie dat voornamelijk gekenmerkt wordt door de wijze van ontstaan. Een archief wordt 

spontaan gevormd, zonder vooropgesteld doel, vanuit de functies en taken van een persoon of 

instelling. Documentatie daarentegen wordt bewust verzameld; met het oog op een bepaald doel. 

Refererend naar de definitie van archief kan worden gesteld dat een documentaire verzameling niet 

naar zijn aard bestemd is om te berusten onder de persoon of de instelling die de stukken verzamelt 4 . 

Dit belangrijke onderscheid vereist ook een verschil in aanpak bij de behandeling en de ontsluiting. 

Archieven worden beschreven en geordend volgens hun functie, documenten naar de inhoud. Volgens 

J. Mertens is een inhoudelijke ontsluiting van archieven uitgesloten. Daarom zal een archivaris van een 

archiefinstelling wanneer hij begint met de voorbereiding van een inventarisatie in eerste instantie 

steeds pogen om documentatie van het archief af te scheiden. Het betreft immers documenten die 

vreemd zijn aan het archief en niet passen in de definitie van wat een archief is. Hoogstens kan 

geoordeeld worden dat bepaalde documentatie kan worden beschouwd als onontbeerlijk voor de 

raadpleging van een archief. Dergelijke gevallen doen zich bv. voor wanneer documentatie zeer nauw 

aansluit bij één van de functies van de archiefvormer. Dan kan worden besloten na de eigenlijke 

inventaris een lijst van bij het archief aangetroffen documentatie op te nemen 5 . 

3 Mertens, «Archief en documentatie», 298-300; Gauye, «Specificité et convergeances», 17-19; Dreese, «Archives and 

documentation», 53-54. 

4 Lexicon, 13-14. 

5 Dat betekent echter niet dat het zo eenvoudig is om in de praktijk steeds een scheidslijn te trekken tussen wat nu archief 

is en wat documentatie. Christine Van der Cruyssen toonde aan welke verschillende mogelijke oplossingen bestaan 

wanneer zich boeken in het archief bevinden : Van der Cruyssen, «Horen boeken thuis ?», 110-118.

INLEIDEND HOOFDSTUK D - 

Daar eindigen de problemen voor een archiefdienst. Archief- en documentatiecentra 

daarentegen moeten beide soorten informatie, zeg maar, bewaren en ontsluiten. Dat zou in theorie 

willen zeggen dat beide soorten volgens geëigende wijzen zouden moeten worden ontsloten. De vraag 

is echter of een dergelijke oplossing voor conglomeraten van archief en documentatie zomaar mogelijk 

of zelfs wenselijk is. Bovendien behoort het tot de opdracht van een archief- en documentatiecentrum 

om bezoekers informatie te verschaffen of een instrumentarium aan te reiken waardoor ze hun weg 

kunnen vinden in de gegevens die binnen de instelling aanwezig zijn, ongeacht de vorm van het 

document of de drager die de gegevens bevat. Dat vraagt m.a.w. om een geïntegreerde ontsluiting, 

zodat de bezoeker niet elk type van documenten afzonderlijk of op een andere wijze moet gaan 

raadplegen. Dat impliceert dan weer dat op één of andere wijze een compromis moet worden gevonden 

in de ontsluiting, in de verschillende aanpak die archief en documentatie vereisen. Mag m.a.w. met het 

oog op een zo goed mogelijke ontsluiting en informering van de «klant» voorbij worden gegaan aan 

archivistische of documentalistische principes ? Of is het misschien mogelijk, zonder afbreuk te doen 

aan beide wetenschappen, toch een zo goed mogelijke dienstverlening te verschaffen. 

Om hierop een antwoord te vinden, besloten we even na te gaan hoe de zusterinstellingen van 

het Liberaal Archief met deze problematiek omspringen 6 . In het ADVN maakt men onderscheid tussen 

grote en kleine schenkingen en losse stukken. De eerste groep wordt als geheel behandeld en 

opgeborgen, en via een inventaris ontsloten. Voor de kleinere schenkingen wordt opnieuw een 

onderscheid gemaakt tussen coherente en heterogene. Enkel de laatste categorie wijkt af van de aanpak 

van grote schenkingen. Deze stukken worden in een inventaris - wellicht slaat dit op een soort van 

plaatsingslijst - beschreven en worden naderhand volgens een meer logisch systeem geclasseerd. Elk 

stuk wordt om die reden voorzien van het «stortingsnummer» en vervolgens in thematische mappen 

ondergebracht. Losse stukken worden rechtstreeks in een systeem ingepast dat opgebouwd is rond het 

thema nationalisme op basis van een decimale indeling. Het Vlaams-Nationalistische archief- en 

documentatiecentrum neigt er m.a.w. toe meer belang te hechten aan de uiteindelijke informatie dan 

aan de samenhang die tussen documenten bestaat. Alhoewel duidelijke archiefbestanden in hun geheel 

worden behandeld en nergens een duidelijk onderscheid wordt gemaakt tussen archief en 

documentatie. Dat verschil is volgens de auteur voor een instelling die zich met historisch materiaal 

bezighoudt trouwens weinig relevant. De uiteenzetting toont anderzijds duidelijk aan dat nog geen 

welomschreven aanpak bestaat voor het behandelen van conglomeraten van archieven, archiefjes en 

documentatie. Nergens wordt nauwkeurig omschreven wat als archief kan worden beschouwd; wat als 

documentatie moet worden afgesplitst en wat daarmee dan wel dient te worden aangevangen. Evenmin 

wordt duidelijk gemaakt hoe die losse stukken op termijn eventueel kunnen worden ingepast in een 

archief. 

In het overzicht dat Michel Vermote van de werking van het AMSAB geeft, maakt hij een 

onderscheid tussen de beginjaren van deze instelling en de huidige situatie. In het verleden werd door 

mensen die uit de bibliotheeksector kwamen, gewerkt met een thematische ordening zodat 

archiefmateriaal mee werd opgenomen in documentaire verzamelingen. Vanaf 1982 - de eigenlijke start 

van het AMSAB - gooide men het roer radicaal om en werden de nieuwe aanwinsten per archiefvormer 

behandeld. Tegelijkertijd werd getracht de reeds bestaande documentaire collectie te ontmantelen. Op 

dit ogenblik wordt van elke schenking een «stortingslijst» opgemaakt waarin de stukken in grote lijnen 

worden beschreven. Naderhand kunnen stukken worden overgebracht naar verzamelingen, mits 

uitdrukkelijke vermelding op die stortingslijst. Anderzijds gebeurt het ook dat verzamelingen die bij een 

archief horen en voor de raadpleging ervan relevant zijn, in de archiefinventaris worden opgenomen. 

Schenkingen die louter uit documentatie bestaan worden daarentegen onmiddellijk verspreid over de 

bestaande verzamelingen. Een heel andere categorie bestaat echter uit conglomeraten van deelarchieven 

en documentatiemateriaal die vaak worden gevormd door politieke mandatarissen of secretarissen 

bijvoorbeeld. Hiermee wordt ons inziens de kern aangehaald van de problemen die karakteristiek zijn 

voor archief- en documentatiecentra en waarvan het hier behandelde archieffonds een uitstekend 

voorbeeld vormt. Volgens de redenering van het AMSAB is de waarde van dit geheel minder groot dan 

die van een archief. Daarom mogen archiefstukken uit die collectie worden verwijderd en volgens het 

6 Zie voor KADOC : Kwanten, «Ontsluitingstechnieken», 317-318; voor AMSAB : Vermote, «Archief en documentatie», 

321-324; voor ADVN : D'Haese, «Archief of documentatie», 325-328.

INLEIDEND HOOFDSTUK E - 

bestemmingsbeginsel overgebracht worden naar bekende archieven. Voor de stukken die niet tot één 

van de gekende archieven behoren, maar toch als archiefstuk kunnen worden bestempeld, wordt beroep 

gedaan op het zogenaamde «los archief» waarin al die stukken worden verzameld. De aanpak van de 

socialistische tegenhanger lijkt meer aandacht en zorg te besteden aan de archivistische principes. Aan 

de andere kant worden collecties documentatie gevormd volgens eigen regels. Deze instelling heeft ook 

een voorlopige oplossing gevonden voor het probleem van de losse archiefstukken; stukken m.a.w. 

waarvan de oorspronkelijke band met de andere archiefstukken geheel of gedeeltelijk teniet is gegaan. 

Het KADOC tot slot maakt een duidelijk onderscheid in de aanpak van archief en documentatie, 

wat tot uiting komt in de wijze van ontsluiting. Archief wordt formeel, documentatie inhoudelijk 

ontsloten. De tegenstelling die daarvan het gevolg is poogt men weg te werken door gebruik te maken 

van de computer. In het KADOC heeft men er dus voor gekozen om beide vormen van informatie op de 

hun geëigende wijze te behandelen en tegelijkertijd toch de nadelen daarvan in de vorm van de 

moeilijker consulteerbaarheid van archief te trachten te omzeilen. Eenzelfde optie is recent genomen in 

het Navorsings- en Studiecentrum voor de Geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog. Daar poogt men naast de 

klassieke ontsluitingsmiddelen als inventarissen, repertoria en catalogi een overkoepelend zoeksysteem 

van trefwoorden aan te bieden waarmee zowel archief, bibliotheek als documentaire verzamelingen zijn 

ontsloten of dat in de toekomst althans zouden moeten zijn. 

Voorlopig kunnen we de conclusie trekken dat de meeste archief- en documentatiecentra zoveel 

mogelijk de regels van zowel archivistiek als documentalisme na willen leven. Dat neemt echter niet 

weg dat zij pogingen blijven ondernemen om te komen tot een betere ontsluiting van het materiaal 

vanuit documentair oogpunt. Anderzijds blijkt dat de conglomeraten van archieven en documentatie 

een specifieke bezorgdheid uitmaken van deze centra. 

Een kwestie die - voor zover ons bekend althans - in de literatuur niet of nauwelijks aan bod 

komt heeft betrekking op de toeleveraars van de genoemde centra. Sinds de jaren tachtig bezit in België 

elke zuil haar eigen archief- en documentatiecentrum. Voor de toelevering van materiaal zijn deze 

instellingen sterk gebonden aan de verenigingen die tot die zuil behoren. Slechts wat de verenigingen 

willen afstaan, kan worden bewaard en ontsloten. Aan de andere kant staan vele verenigingen zeer 

recent materiaal af, dat - voor wat het archiefmateriaal aangaat - vaak nog (semi)-dynamisch kan 

worden genoemd. Dat houdt in dat veel van het afgestane materiaal te allen tijde door de schenkende 

persoon of instelling kan worden opgevraagd. De zuilgebonden archief- en documentatiecentra staan 

dus in een speciale relatie tot de toeleveraars die immers geen verplichting tot neerlegging hebben. Het 

is dan ook nodig voor de zuilgebonden centra om hun geloofwaardigheid op te bouwen door het 

verzekeren van de privacy of de uitbouw van een goede dienstverlening naar de achterban toe. Die 

dienstverlening kan bv. inhouden dat informatie die zich in het afgestane materiaal bevindt snel en 

efficiënt naar de schenker kan worden doorgespeeld, indien daar vraag naar is. Anderzijds is het echter 

zo dat zeer veel verenigingen al hun materiaal, tot het recentste toe, afstaan en zodoende over geen 

eigen archief of documentatiebestand meer beschikken. Dat verhoogt hun afhankelijkheid tegenover het 

archief- en documentatiecentrum. Eén en ander heeft zijn gevolgen op de bewaartermijnen en op de 

politiek van vernietiging en selectie. Zolang bepaalde zaken kunnen worden opgevraagd zal selectie 

moeten worden uitgesteld. Hetzelfde probleem stelt zich overigens voor tijdschriften en andere 

documentatie. Wanneer een bepaald tijdschriftnummer bv. dient geraadpleegd, zal beroep moeten 

worden gedaan op het centrum. Ook dan kan niet zomaar materiaal worden vernietigd 7 . We komen op 

deze problematiek echter terug wanneer we het hebben over partijarchief en wetgeving. Eerst 

behandelen we nog de bijzondere problemen die aan de inventarisator bij het ordenen van partijarchief 

worden gesteld. 

1.2. Welke specifieke problemen stelt partijarchief ? 

1.2.1. STATUS QUAESTIONIS 

7 Dat is trouwens de reden waarom in het behandelde archieffonds geen selectie plaatsvond. In deel 3 zal daarom worden 

aangegeven welke stukken voor vernietiging in aanmerking zouden kunnen komen.

INLEIDEND HOOFDSTUK F - 

Zonder overdrijven kan worden gesteld dat de archivistiek in het kader van verenigingsarchief, maar 

vooral op het vlak van partijarchief in het bijzonder nog in zijn kinderschoenen staat. Voor wat de 

Belgische literatuur betreft, moet in dat geval zelfs van een eufemisme gewag worden gemaakt. Het 

raadplegen van diverse handboeken, tijdschriften en bibliografieën leverde slechts enkele artikels op die 

het hebben over politieke partijarchieven 8 . De belangrijkste oorzaak hiervoor moet ons inziens worden 

gezocht in de definitie van de term archief die de Nederlandse archivarissen Müller, Feith en Fruin rond 

de vorige eeuwwisseling hanteerden en die tot diep in de twintigste eeuw gevolgd werd 9 . Voor hen 

bleef archief beperkt tot die stukken die door functionarissen in het kader van hun openbare functie 

werden gevormd. Hun opvattingen genoten internationale erkenning en hielden dan ook lang stand. 

Pas tijdens de laatste decennia kwam hierin enige verandering. De definities werden volgens de huidige 

wetenschappelijke tendensen bijgeschaafd en gemoderniseerd zodat nu ook personen en verenigingen 

als archiefvormers kunnen worden beschouwd. Volgens het Lexicon van Nederlandse Archieftermen uit 

1982 is een archief «het geheel van archiefbescheiden, ontvangen of opgemaakt door een instelling, 

persoon of groep personen». Als archiefbescheiden werden beschouwd «al die bescheiden die ongeacht 

hun vorm, naar hun aard bestemd zijn om te berusten onder de instelling, persoon of groep personen 

die deze heeft ontvangen of opgemaakt uit hoofd van zijn/haar activiteiten of vervulling van zijn/haar 

taken». In de bijhorende commentaar werd uitgelegd dat deze aanpassingen nodig waren om aan te 

geven dat niet alleen rechts- en natuurlijke personen, maar ook groepen van natuurlijke personen 

archief vormen en om ook bedrijfs-, persoonlijk en verenigingsarchief in de definitie van archief te laten 

passen 10 . 

Deze nieuwe inzichten leidden vooralsnog allerminst tot een boom van de wetenschappelijke 

literatuur in verband met de nieuw veroverde archiefterritoria. Voorlopig blijft de klassieke archivistiek 

- die in de eerste plaats overheidsarchief betreft - de boventoon voeren. Slechts mondjesmaat verschijnen 

geleidelijk aan enkele artikels over verenigings- en bedrijfsarchieven. Bijdragen over partijarchieven 

blinken het meest uit in afwezigheid. De weinige artikels die wel voorkomen beperken zich 

hoofdzakelijk tot het opsommen van de archiefbewaarplaatsen waarin zich archieven en andere 

informatie bevinden die betrekking hebben op politieke partijen en hun aanverwante organisaties, 

zonder daarbij in te gaan op archivistische probleemstellingen. Een mooi voorbeeld daarvan was te 

vinden in het tijdschrift Archief- en Bibliotheekwezen in België dat een themanummer wijdde aan 

partijarchief. In elke bijdrage werd de toestand in één bepaald land beschreven. Zo werd in de bijdrage 

over België door P. Van den Eeckhout per archiefdienst aangegeven wat de belangrijkste archieven zijn 

waarover men beschikt. Daarnaast werd ook aangegeven wat daarvan via plaatsingslijsten of 

inventarissen werd ontsloten. Dat maakte meteen duidelijk dat op het einde van de jaren tachtig 

nagenoeg geen archieven van politieke partijen waren ontsloten. Dat staat vaak in schril contrast met de 

inventarisatie van bv. persoonlijke archieven. 

De situatie in Nederland en vele andere buurlanden is overigens niet veel rooskleuriger. Gerrit 

Voerman gaf in een artikel een degelijk overzicht van de in Nederland gepubliceerde inventarissen van 

partijarchief. Maar wat meer is; ze werden eveneens op hun waarde beoordeeld. Als eerste conclusie 

kan dus worden gesteld dat tot nog toe geen theoretische artikels omtrent partijarchief verschenen. 

Duitsland is de spreekwoordelijke uitzondering die de regel bevestigt. Daar bestaat immers een 

werkgroep die regelmatig vergadert en zich uitsluitend met deze groep van archieven bezighoudt 11 . De 

Mitteilungen die door die werkgroep worden gepubliceerd konden echter niet worden geraadpleegd. 

Een laatste indicatie voor de stiefmoederlijke behandeling van partijarchief werd geboden door een 

bibliografie van de hand van Rombout Nijssen, medewerker van het Rijksarchief 12 . Eén van de 

rubrieken waarin de handboeken werden onderverdeeld, betroffen bijzondere archieven. Vooral de 

8 Die algemene werken en tijdschriften staan vermeld in de bibliografie. 

9 Müller, Feith en Fruin, Handleiding, 1. 

10 Lexicon, 13. 

11 Het betreft Fachgruppe 6; Archivare an Archiven der Politischen Parteien, Stiftungen und Verbände. 

12 Nijssen, Handboeken archiefbeheer, 137-161.

INLEIDEND HOOFDSTUK G - 

klassieke archieven van overheids- en kerkelijke instellingen kwamen ruim aan bod. Daarnaast werd 

ook al behoorlijk wat ruimte vrijgemaakt voor bedrijfsarchief en in minderde mate voor archieven van 

medische en onderwijsinstellingen en van personen en families. Van verenigingsarchief in het algemeen 

of partijarchief in het bijzonder werd echter met geen woord gerept. 

Zoals gezegd bleek uit de literatuur de beperktheid van het aantal inventarissen met betrekking 

tot de groepen nieuwe archiefvormers. Men hoeft er bv. slechts Nieuws van Archieven op na te slaan om 

dit te verifiëren. Geen 10 % van de in Nederland gepubliceerde inventarissen blijkt niet-overheidsarchieven 

te betreffen. De oorzaak hiervoor valt niet ver te zoeken. De meeste archivarissen zijn - vooral in 

ons land - nog steeds tewerkgesteld in archiefinstellingen die afhangen van één of andere overheid en 

worden dus vooral met dat soort archieven geconfronteerd. In het Belgisch Rijksarchief kunnen wel 

andere archieven worden gedeponeerd, maar deze instelling voert daaromtrent - onder meer om 

financiële redenen - geen actieve acquisitiepolitiek, eerder integendeel. Toch bevinden zich onder de 

collecties van het Rijksarchief vrij veel bedrijfsarchieven. Dit verklaart wellicht waarom rond die vorm 

van archief de laatste tijd wel enig werk werd verricht, net zoals dat voor archieven van kerkelijke 

instellingen trouwens het geval is. Toch mag worden gesteld dat, gezien de grote verscheidenheid 

binnen de verenigingsarchieven, deze sector nog steeds goeddeels ondervertegenwoordigd is. Zoals 

reeds gezegd, zijn de meeste archivarissen niet alleen tewerkgesteld in de openbare sector, maar zijn ze 

bovendien precies vooral geschoold in of vertrouwd met overheidsarchief. 

Zoals uit het artikel van Gerrit Voerman kon worden geconcludeerd, werd gedurende het 

laatste decennium in Nederland toch een poging ondernomen het wegwerken van de achterstand aan te 

vatten. Sindsdien publiceerde o.a. het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG) verschillende 

inventarissen van 20ste-eeuws partijarchief. In ons land is men nog lang zover niet, al komen ook hier 

geleidelijk aan meer inventarissen van verenigingen uit. Deze evolutie is grotendeels te wijten aan het 

ontstaan van private, veelal gesubsidieerde, archief- en documentatiecentra. In de eerste helft van de 

jaren tachtig kende Vlaanderen de oprichting van achtereenvolgens KADOC, AMSAB, Liberaal Archief en 

ADVN; m.a.w. elke zuil haar archief. Toch publiceerden deze instellingen tot op heden zeer weinig 

inventarissen, laat staan dat die instellingen aan de basis lagen van wetenschappelijke vernieuwingen 

inzake de archieven waarmee juist zij worden geconfronteerd. De oorzaak daarvan ligt zeker niet in het 

disfunctioneel zijn van deze instellingen. Integendeel, zelfs. In een mum van tijd werd een organisatie 

opgezet die zoveel mogelijk materiaal dat voorgoed verloren dreigde te gaan, trachtte te recupereren. In 

een eerste stadium ging vanzelfsprekend vooral daarnaar aandacht uit. Langzamerhand verbeterde de 

behuizing, groeide het personeelsbestand en verminderde de toevloed van materiaal enigszins, zodat 

aan de verwerking ervan kon worden gedacht. Uiteraard duurde het even vooraleer de archivarissen - 

die zich uiteindelijk op nieuw terrein begaven - zich een geëigende methode aanmaten om het 

voorhanden materiaal aan te pakken 13 . Het is dus niet verwonderlijk dat enige tijd voorbijging 

vooraleer volop archieven werden ontsloten. Langzamerhand gaven deze centra - met het KADOC op 

kop - inventarissen uit. Het aantal bleef echter beperkt, vermits deze centra over het algemeen de 

voorkeur gaven en geven aan een snelle verwerking en ontsluiting aan de hand van zogeheten 

stortings- of schenkingslijsten. De weinige inventarissen waren in eerste instantie voornamelijk gewijd 

aan archieven van belangrijke politieke of andere zuilgebonden figuren. In een later stadium volgden 

archieven van jeugdbewegingen, vakbonden en andere verenigingen. Echt plaatselijke verenigingen en 

politieke partijen echter kwamen tot nu toe nauwelijks of niet aan de bak. Enkel door het AMSAB werd 

vrij recent overgegaan tot de inventarisatie van een partijarchieffonds uit het arrondissement Veurne- 

Oostende-Diksmuide. Van een echte wetenschappelijke inventaris met een goed uitgewerkte inleiding is 

echter geen sprake, zodat men de kans liet liggen om de basis te leggen voor de uitbouw van de 

archiefwetenschap inzake partijarchief. Bij de katholieke tegenhanger vonden we enkel en alleen een 

plaatsingslijst betreffende de CVP-arrondissementsfederatie Antwerpen. Van een inleiding is hier überhaupt 

geen sprake. 

Als slotsom kan dus worden gesteld dat - met uitzondering van het Duitse taalgebied en met 

eveneens enige reserve ten opzichte van Nederland - de archivistiek met betrekking tot politieke partijen 

13 Over de specifieke problemen van deze centra in het kader van de tegenstelling archief en documentatie handelden we 

reeds uitvoerig op pagina’s 11-13.

INLEIDEND HOOFDSTUK H - 

nog een goeddeels braakliggend terrein vormt. Enigszins anders is het gesteld met verenigingsarchief in 

het algemeen. In 1993 bv. kwam een vulgariserende gids uit 14 . Het werk is toegespitst op particulieren 

en verenigingen en wil een handleiding bieden voor het beheer van vooral dynamisch archief. Het kan 

ook voor ons van nut zijn, maar heeft als belangrijkste nadeel uit het Franse taalgebied te komen, waarin 

een enigszins afwijkende archiefvisie naar voren wordt gebracht. 

1.2.2. DE INVENTARISSEN I.V.M. PARTIJARCHIEVEN 

Hoe kan de inventarisatie van een archief nu het best worden aangepakt ? Welke wijze van ordening 

verdient in zulke gevallen de voorkeur ? En op welke wijze kan lering worden getrokken uit de 

bestaande inventarissen van partijarchief waarover wij konden beschikken ? 15 Deze vragen vertrekken 

trouwens vanuit de idee dat gelijkaardige archiefvormers een gelijkaardig archief moeten hebben en dat 

gelijksoortige archieven op een gelijkaardige manier dienen geïnventariseerd, niettegenstaande de 

uniciteit van elk archief waarmee uiteraard rekening moet worden gehouden 16 . 

Het bestuderen van de schaarse inventarissen van partijarchieven bracht ons net als de 

literatuur niet veel verder. De KADOC-plaatsingslijst betreffende de archieven van de Vereenigde 

Katholieken van het arrondissement Antwerpen en van haar na-oorlogse opvolger - de CVParrondissementsfederatie 

Antwerpen - bevatte zoals gezegd geen inleiding. Voor beide archiefvormers 

werd een gelijkaardig archiefschema uitgewerkt, maar zonder een verantwoording kan daaruit niet veel 

worden afgeleid. Duidelijk is alleszins dat geopteerd werd voor een ordening die het midden houdt 

tussen functioneel en thematisch. De AMSAB-inventaris omvatte feitelijk drie archieven, met name van 

de BSP-arrondissementsfederatie Veurne-Oostende-Diksmuide, de BWP/BSP-afdeling Oostende en het 

persoonlijk archief van Roger De Kinder. Slechts de twee eerste archiefvormers interesseren ons voor 

zover het de ordening betreft. Alleen de inventaris van de federatie was echter uitgebreid genoeg om 

van een uitgesproken archiefschema te kunnen gewagen. De drie archiefafdelingen zijn Bestuur; 

Organisatie en Administratie; en Externe Contacten. Volgens de inleiding baseerde men zich hiervoor 

op een ordening naar functie. De verantwoording besloeg echter slechts twee regels, wat uiteraard 

onvoldoende is om over de waarde ervan een gefundeerde uitspraak te kunnen doen. De indeling van 

de inventaris zelf was overigens eerder beperkt omwille van de wanverhouding tussen briefwisseling 

en het overige materiaal. Het archief van de plaatselijke afdeling had dan weer vooral betrekking op de 

verkiezingen. Opvallend hierbij was echter wel dat geen onderscheid werd gemaakt tussen het archief 

van de BWP- en van de BSP-afdeling. 

In de inleiding van de Nederlandse inventaris tot slot, werd gesteld dat de ordening gebeurde 

volgens het pertinentiebeginsel. Onafgezien van de onnauwkeurigheden en onjuistheden van de oude 

orde die zich baseerde op een rangschikking naar inhoud, werd toch besloten die als uitgangspunt te 

nemen. Het uiteindelijke archiefschema, zoals dat in de inhoudsopgave tot uiting kwam, hanteerde 

duidelijk een ordening naar functie. Vermits hier echter vooral beroep werd gedaan op de originele 

ordening, mogen daaruit geen verregaande conclusies worden getrokken met het oog op een theoretisch 

archiefschema voor partijarchief. Toch kunnen twee gevolgtrekkingen worden gemaakt. Ten eerste zijn 

al deze inventarissen min of meer functioneel opgesteld, ten tweede wordt een geleding van een partij 

steeds beschouwd als de archiefvormer, als de eenheid. 

Om die tweede vaststelling nader te onderbouwen gingen we te rade bij Herman Coppens en 

zijn definitie voor de term archiefvormer : «een zelfstandig handelend orgaan, persoon of groep 

personen die archiefbescheiden ontvangen of opgemaakt, verzameld en bewaard heeft voor hun 

overbrenging naar een archiefbewaarplaats» 17 . Voor Gustaaf Janssens dan weer is hèt criterium het 

zelfstandig handelen van de archiefvormer 18 . Over het algemeen wordt vooral de beschikking over een 

14 Archives et documentation. Guide à l'usage des associations et des particuliers. Brussel, 1993. 

15 Hondius en Schrevel, Inventaris SDAP, V-XXVIII; Inventaris CVP Antwerpen; Vermote, BSP-federatie. Andere 

inventarissen uit Nederland hebben we niet kunnen raadplegen. 

16 Materné, «Inventarisatie van bedrijfsarchieven», 89-91; Inventarisatie van lokale overheidsarchieven, 3. 

17 Coppens, Archiefterminologie, 16. 

18 Janssens, «Archiefvorming», 230.

INLEIDEND HOOFDSTUK - I 

afzonderlijk secretariaat als een duidelijk bewijs beschouwd voor het zelfstandig handelen. Dat betekent 

m.a.w. dat de Antwerpse partijgeledingen als afzonderlijke archiefvormers kunnen worden aanzien. Zij 

beschikten immers over een secretariaat dat te Antwerpen gelegen was; niet in Brussel zoals het 

nationale partijsecretariaat dus. 

Zeer recent werd door het AMSAB gestart met de uitgave van de reeks Werkinstrumenten. Het 

eerste nummer daarvan betrof de inventaris van het archief van de Centrale der Metaalbewerkers van 

België 19 . Het ging hier vanzelfsprekend niet om partijarchief, maar alleszins wel om een nationale 

organisatie met een zeer diepgaande structuur, vermits onder meer afdelingen bestonden op plaatselijk 

of zelfs bedrijfsniveau. Die gelijkenis met partijarchief en het feit dat het evenzeer een archieffonds 

betrof, maakte deze inventaris van de hand van Isabelle Crombé interessant in het kader van de kwestie 

van wat een archiefvormer is. Bovendien was de inventaris van een degelijke inleiding voorzien. 

Volgens die inleiding werd in eerste instantie een poging gedaan om het moederarchief (CMBnationaal) 

te ontdoen van de archieven van de plaatselijke en regionale archieven. Dat betekent m.a.w. 

dat er ook hier vanuit werd gegaan dat de archiefvormers samenvielen met de geledingen. 

Als voorlopig besluit zou kunnen gelden dat voor partijarchief elke partijgeleding een 

afzonderlijk archief vormt en dat de archiefafdelingen van de inventaris worden opgebouwd volgens 

een functioneel model. Wanneer we dit nu vergelijken met de mening van Archiefbeheer in de praktijk 

over de behandeling van verenigingsarchief in het algemeen dan blijkt dat die archieven veelal uit een 

veelheid van deelarchieven bestaan, gevormd door commissies, directie en functionarissen 20 . De 

opbouw van de inventaris is dan veeleer gebaseerd op het organogram van de vereniging. Aan de 

andere kant stelde men vast dat dergelijke archieven zich meestal in een ongeordende staat bevinden 

zodat door de inventarisator zelf een ordeningsschema moet worden ontworpen 21 . Omwille van die 

reden en het feit dat zowel de wetenschappelijke literatuur als de praktijk in de vorm van inventarissen 

zelf geen bevredigend antwoord konden geven op de vraag op welke specifieke wijze met partijarchief 

zou moeten worden omgegaan, besluiten wij dan ook een model van archiefschema op te stellen dat in 

theorie voor alle partijarchieven zou moeten kunnen gelden. Hierbij fungeert de stelling dat 

gelijkaardige archiefvormers, gelijkaardige archieven vormen als uitgangspunt. 

1.2.3. UITWERKING VAN EEN MODEL VAN ARCHIEFSCHEMA VOOR DE INVENTARISATIE VAN EEN 

PARTIJARCHIEF 

We opteren dus voor de uitwerking van een theoretisch model dat uitgaat van een ordening naar 

functies. Bij zo'n model lijkt het ons het meest opportuun om de verschillende functies van een 

partij(geleding) te rangschikken van algemeen naar bijzonder. Om dat te kunnen realiseren moet men 

echter een duidelijk zicht krijgen op de mogelijk functies die voor zo'n partij gemeenschappelijk zijn, 

maar vooral wat het eigenlijke, ultieme doel is. Om die laatste vraag te beantwoorden konden we een 

beroep doen op de definities die in de literatuur terzake bestaan. Volgens het Politiek zakboekje kan een 

politieke partij worden omschreven «als een georganiseerde vereniging van mensen die én individueel 

én gezamenlijk optreden ter bevordering van het nationaal, een regionaal of een groepsbelang zoals zij 

dit zien in het licht van een aantal beginselen. Eens deze beginselen doorgedacht in de bestaande 

maatschappelijke-sociale structuren, ontstaan de programma's en wordt naar mogelijkheden, middelen 

en manieren gezocht om ze te realiseren» 22 . Els Witte definieerde partij vanuit de twee componenten 

ideologie en machtsuitoefening 23 . Volgens haar zijn partijen «verenigingen, op vrijwillige basis 

gevormd, die uit leden met nagenoeg dezelfde politieke overtuiging bestaan; hun aanhangers 

herkennen in hen de spreekbuis van hun ideeën, zodat de partij steeds meer is dan de som van de 

19 Crombé, Inventaris CMB, 31. 

20 Archiefbeheer, 4510/40. 

21 Archiefbeheer, 4510/26-28. 

22 Ysebaert, Politicograaf, 265. 

23 Witte, Politiek en democratie, 155.

INLEIDEND HOOFDSTUK - J 

individuele leden, gezien ze de ideologische stroming belichaamt en de politieke wil van de aanhangers 

naar buiten brengt. Om als een coherent geheel te kunnen opereren, staat de burger zijn individueel 

recht tot participatie zelfs gedeeltelijk aan de partij af». De tweede component - machtsuitoefening - is 

met het oog op een archiefschema van groter belang, gezien veel meer de doelstelling of eigenlijke 

functie aan bod komt : «de doelstelling van elke partij bestaat erin politieke macht te verkrijgen (binnen 

de instellingen van het parlementaire bestel), ten einde te kunnen deelnemen aan de besluitvorming. 

Daartoe is de partij erop uit zoveel mogelijk kiezers bij de groepering te betrekken en deze te 

mobiliseren tijdens de verkiezingen». Wil een algemene definitie accuraat zijn dan lijkt de formulering 

die wij tussen haakjes plaatsten niet geheel correct. Partijen kunnen in principe immers evenzeer 

functioneren in minder of ondemocratische omstandigheden, desnoods illegaal. Aan de doeleinden zelf 

zal in die omstandigheden echter niets veranderen. Bovendien lijkt het ons zo te zijn dat binnen een 

democratisch bestel nog op andere wijzen invloed kan worden uitgeoefend dan alleen via die 

parlementaire instellingen. 

We kunnen die twee definities in het licht van de archivistiek dan ook enigszins herformuleren 

en samenvatten als volgt. Een politieke partij heeft als uiteindelijke doelstelling haar ideologie, op welke 

wijze ook, langs politieke weg in de praktijk om te zetten. Dit kan bv. door deel te nemen aan het beleid 

of door het uitoefenen van invloed en lobby-werk. De formulering «langs politieke weg» is van belang 

omdat daarin een politieke partij verschilt van andere verenigingen en drukkingsgroepen. Vanuit de 

definitie wordt het ook mogelijk om alle andere functies en taken te ordenen in het licht van de 

uiteindelijke doelstelling; de verwezenlijking van haar ideologie. 

Het uiteindelijke doel van de partij is dus het in de praktijk omzetten van haar stellingen. Om 

dat doel te realiseren is het in een parlementair bestel nodig om druk uit te kunnen oefenen op het 

beleid. Dat kan gaan van het verspreiden en kenbaar maken van de eigen stellingen, via sociaal 

dienstbetoon of via parlementaire en andere vertegenwoordigers in overheidsinstellingen, tot deelname 

aan een regering. De laatste twee kunnen slechts worden bereikt door deelname met succes aan 

verkiezingen die binnen de partij dienen voorbereid. 

Een goed resultaat bij de verkiezingen is slechts mogelijk dankzij een goed uitgebouwde 

partijstructuur, een goed werkende ledenwerving en een sterke propaganda. Dat betekent onder meer 

dat binnen de partij gezorgd moet worden voor een hechte band tussen de leden via allerhande 

activiteiten en een goede interne doorstroming van de beslissingen en opties die door de partijtop 

worden genomen. Die doelstellingen zijn op hun beurt slechts mogelijk via een secretariaat dat voor 

voldoende administratieve ondersteuning moet zorgen en een leiding die kan besturen op basis van een 

gezonde financiële situatie. 

In heel dit proces moeten de lagere partijgeledingen worden gezien als de schakels die dezelfde 

doelstellingen in de praktijk moeten trachten te brengen binnen hun ressort. Dat impliceert dat de relatie 

met de andere geledingen moet worden gezien in functie van de doorstroming van informatie binnen 

de partij. 

Voor wat het archiefschema betreft kunnen we de verschillende functies of doelstellingen van 

de partij in drie groepen onderverdelen : de administratieve functies, de interne functies en de externe 

functies. Wat de eerste groep betreft, daaronder verstaan we in eerste instantie de financiële 

administratie, maar daarnaast kunnen ook vele andere ondersteunende activiteiten zoals beheer van 

archief of ledenbestand bv. aan bod komen. 

Met interne functies bedoelen we die functies die betrekking hebben op de interne werking van 

de partij en/of de leden betreffen. De relaties tussen de verschillende geledingen, het informeren van de 

leden, allerhande ledenactiviteiten, de organisatie van de beweging en zo meer passen in die 

omschrijving. 

De externe functies tot slot slaan veeleer op de werking die de partij(geleding) naar de 

bevolking in zijn geheel toe tentoon spreidt. We denken hierbij aan sociaal dienstbetoon, voorbereiding 

en evaluatie van verkiezingen, persconferenties, propagandacampagnes, kiezen van vertegenwoordigers 

in overheidsinstellingen,... 

Al deze functies brengen stukken van bijzondere aard voort. Daarnaast worden echter ook nog 

een aantal stukken gevormd die niet in die functionele indeling passen vermits ze op meerdere functies 

slaan. Elke partijgeleding beschikt namelijk over een eigen bestuur dat allerlei beslissingen neemt die

INLEIDEND HOOFDSTUK K - 

worden geboekstaafd in notulen. Vermits die beslissingen allerhande onderwerpen kunnen betreffen 

zijn ze van algemene aard. Hetzelfde moet worden gezegd van congresdocumenten, statuten en 

reglementen. Die hebben over het algemeen betrekking op de partijwerking in haar geheel. Aan de 

andere kant zijn precies deze documenten de basis waarop de partij haar daden steunt en waarnaar ze 

steeds weer moet en kan refereren. Deze stukken kunnen m.a.w. alleen maar vooraan in het 

archiefschema worden opgenomen. 

Deze vaststellingen leiden ons tot het volgende voorlopige archiefschema dat aan een toetsing 

zal worden onderworpen bij de behandeling van de archieven van PVV-arrondissementsfederatie 

Antwerpen, LP-arrondissementsfederatie Antwerpen en PVV-Stad Antwerpen in deel 2, waarna het in het 

laatste deel kan worden bijgesteld. 

BIJLAGE 1 : Theoretisch model van archiefschema voor partijarchief 

I. Stukken van algemene aard 

A. Stukken van regelgevende aard 

B. Stukken betreffende de bestuurswerking 

II. Stukken betreffende de administratie 

C. Stukken betreffende de financiën 

D. Stukken betreffende de ledenadministratie 

III. Stukken betreffende de interne werking 

E. Stukken betreffende de partijwerking in het algemeen en relaties met andere 

partijgeledingen 

F. Stukken betreffende de uitbouw van de partijstructuur en ledenwerving 

G. Stukken betreffende ledenactiviteiten 

H. Stukken betreffende de informatievoorziening en het ledenblad 

IV. Stukken betreffende de externe werking 

I. Stukken betreffende het bekendmaken van de politieke standpunten 

J. Stukken betreffende de verkiezingen 

K. Stukken betreffende het sociaal dienstbetoon 

L. Stukken betreffende de deelname aan het beleid 

Binnen de vier archiefafdelingen worden de onderdelen zoveel mogelijk van algemeen naar 

bijzonder gerangschikt. Dat betekent onder meer dat in afdeling 3 de informatievoorziening helemaal 

achteraan komt, vermits die al veel meer op de uiteindelijke doelstelling gericht is dan bv. de 

ledenactiviteiten. Partijstructuur en ledenwerving worden in één onderdeel vervat, vermits beide taken 

voortkomen vanuit de bezorgdheid een goede machtsbasis uit te bouwen waarop voor de realisatie van 

de doelstellingen kan worden gebouwd. Anderzijds wordt er in de vierde en laatste afdeling voor 

geopteerd om sociaal dienstbetoon te plaatsen na de verkiezingen, vermits die taak voornamelijk door 

verkozen mandatarissen wordt uitgeoefend. Dit model van archiefschema is natuurlijk aan wijzigingen 

onderhevig, gezien steeds rekening zal moeten worden gehouden met de bestaande archiefordening en 

de specifieke taakstelling van elke partij(geleding). Zo is het bv. mogelijk dat bepaalde partijgeledingen - 

zoals de arrondissementsfederaties bv. - op hun niveau niet of nauwelijks aan het beleid kunnen 

deelnemen. De overheidsinstellingen zijn op het arrondissementele niveau immers quasi onbestaande. 

Dat doet uiteraard niets af aan de vaststelling dat die deelname aan het beleid één van de belangrijkste 

hefbomen is in functie van de realisatie van de partijideologie. 

In de bestaande archiefschema's worden vaak archiefafdelingen of onderdelen daarvan gewijd 

aan externe relaties. Dit is hier niet het geval omdat we ervan uitgaan dat die relaties steeds in te passen 

zijn binnen één van de genoemde taakstellingen. Of deze veronderstelling opgaat, zal moeten blijken uit 

de confrontatie van dit archiefschema met de praktische inventarisatie in deel 2.

1.3. Partijarchief en wetgeving 

INLEIDEND HOOFDSTUK L - 

Bij de behandeling van de problematiek inzake archief versus documentatie werd naar aanleiding van 

de uitweiding over de archief- en documentatiecentra al even ingegaan op selectie en vernietiging. Twee 

onderwerpen die hier - naast andere - aan de orde zijn in het kader van het schrijnende gebrek aan 

wetgeving waardoor partijarchief wordt gekenmerkt. Dat gebrek komt al tot uiting in de vigerende 

archiefwet en het bijhorende KB die feitelijk enkel belangstelling hebben voor de archieven van de 

overheid 24 . Persoonlijk en verenigingsarchief komen slechts terloops aan bod. Aan de andere kant zijn 

vele verenigingen in hun activiteiten gebonden door tal van wetten, richtlijnen en regels. Dat geldt bv. 

voor culturele verenigingen via de uitgebreide cultuurwetgeving die de laatste decennia werd 

opgebouwd 25 . Maar ook als dat soort wetgeving ontbreekt moeten VZW's bv. de regels naleven die 

specifiek voor dergelijke verenigingen gelden. Heel anders is het gesteld met partijen. Het betreft 

immers feitelijke verenigingen, wat inhoudt dat ze geen rechtspersoonlijkheid bezitten en dus aan de 

meeste wetgeving ontsnappen. Ze zijn bv. niet verplicht tot het bijhouden en laten controleren van een 

boekhouding. Enkel via een omweg komen ze met wetgeving in contact. De kieswetgeving bv. speelt 

een zeer belangrijke rol gezien het voorbereiden van de verkiezingen en het organiseren van de 

campagne als één van de voornaamste taken van een partij kan worden beschouwd. Eén en ander moet 

wellicht gevolgen hebben voor de archiefvorming en -bewaring, maar welke ? 

Via de wetgeving komen we evenzeer op het terrein van de selectie en vernietiging terecht. In 

de regel worden hedendaagse archieven geselecteerd, zodat bepaalde gedeelten kunnen worden 

vernietigd. Rond die selectie zijn reeds een aantal algemene regels opgesteld waarbij de documenten in 

drie groepen worden onderverdeeld 26 . Een eerste categorie wordt gevormd door archivalia die onder 

geen beding mogen worden vernietigd gezien zij het wezen zelf van de archiefvormer bepalen; notulen, 

statuten, instructies en verslagen, overzichten van inkomsten en uitgaven,... Een tweede groep mag 

steeds worden vernietigd. Men denkt daarbij in de eerste plaats aan dubbelen of stukken waarvan de 

informatie ook reeds elders - in verwerkte vorm bv. - aanwezig is. Van de derde soort tot slot zou men 

slechts een aantal representatieve stalen kunnen bewaren. We kunnen ons echter de vraag stellen of die 

selectie-gedachte integraal op partijarchief van toepassing kan zijn. We bouwen die reserve om twee 

welbepaalde redenen in. Ten eerste hebben zuilgebonden archief- en documentatiecentra - zoals reeds 

werd aangeduid - de taak om archieven te bewaren in functie van de achterban. Vermits die centra over 

veel recent materiaal beschikken is de kans zeer groot dat bepaalde stukken nog zullen worden 

opgevraagd of geraadpleegd door de neerlegger zelf. Vernietiging heeft in een eerste fase dus weinig 

zin. Pas wanneer alle claims van de deponerende verenigingen en personen verdwenen kunnen zijn - en 

dat zal veelal langer zijn dan bij overheidsarchieven - kan vernietiging worden overwogen. Maar zelfs 

dan blijft in het specifieke geval van partijarchief voorzichtigheid geboden. De reden daarvan ligt in het 

feit dat tot op heden behoorlijk weinig materiaal van partijen bewaard is gebleven. Archieven van 

arrondissementsfederaties bv. zijn slechts sporadisch en dan vaak nog onvolledig in het bezit van 

archiefinstellingen. Er bestaat voorlopig immers geen wetgeving die neerlegging van archieven in de 

archief- en documentatiecentra verplicht maakt. Die vaststelling impliceert trouwens ook dat het 

selectieprobleem inzake het bewaarniveau van stukken die binnen de partij op verschillende niveaus 

voorkomen voorlopig niet aan de orde is. Die redenen maken dat het doorvoeren van selectie en 

vernietiging voor dergelijke archieven vooralsnog eerder absurd is. Anderzijds is het verwijderen van 

dubbelen in een archief- en documentatiecentrum al evenmin een evidentie. Vanuit archivistisch 

oogpunt kunnen ze gewoon worden vernietigd, vanuit het oogpunt van de dienstverlening van de 

24 Archiefwet 24 juni 1955, (BS 12/8/1955); KB 12 december 1957 (BS 20/12/1957). 

25 Van Driessche, «Culturele verenigingen», 105-106. 

26 Coppejans-Desmedt, «Selectie en vernietiging», 22-29. Voor bepaalde soorten archieven zijn trouwens al selectie- en 

vernietigingslijsten opgesteld die echter niet van toepassing zijn op verenigingsarchieven. Zie ook het Nederlandse 

Praktische aanwijzingen voor de selectie en vernietiging van stukken van een archief van een particuliere instelling uit 

1987.

INLEIDEND HOOFDSTUK M - 

archief- en documentatiecentra echter kunnen die stukken beter worden behouden. Op de vraag hoe dat 

in de praktijk het best kan worden georganiseerd, zullen we in deel 3 trachten te antwoorden. 

De opgesomde redenen verklaren waarom bij de inventarisatie van het archieffonds niet tot 

selectie zal worden overgegaan en tevens waarom vernietiging en selectie voor archief- en 

documentatiecentra, zoals het Liberaal Archief, niet vanzelfsprekend is. In het laatste deel van deze 

verhandeling zal daarentegen wel een opsomming worden gemaakt van de bestanddelen die vanuit 

archivistisch oogpunt alvast wel zouden kunnen worden vernietigd. We zullen tevens pogen een 

antwoord te formuleren op de vraag of vernietiging van recente documenten in een archief- en 

documentatiecentrum eventueel toch mogelijk is. 

Ook de openbaarheid van archieven is sterk met wetgeving gelieerd. De archiefwet en het KB 

zeggen slechts impliciet iets over openbaarheid en hebben daarenboven geen betrekking op archief dat 

niet in één van de overheidsarchieven wordt bewaard. Voor partijarchief kan evenmin beroep worden 

gedaan op bv. de fiscale of boekhoudkundige wetgeving gezien partijen niet verplicht zijn tot het 

bijhouden van een boekhouding. Aan de andere kant stelt zich echter het probleem van de privacy. 

Ledenbestanden bv. mogen niet zomaar openbaar worden gemaakt. De laatste jaren heeft er zich 

trouwens een dubbele beweging in gang gezet. Enerzijds willen onderzoekers steeds sneller, steeds 

recenter materiaal raadplegen, anderzijds wordt de persoonlijke levenssfeer steeds vaker bedreigd door 

het groeiend aantal bestanden dat persoonlijke gegevens bevat 27 . Dat maakt dat de problematiek van 

de openbaarheid sterk aan de orde is bij het archiefmateriaal waarmee wij hier werden geconfronteerd, 

gezien het dateert uit de periode 1945-1992. Vanzelfsprekend kunnen vooral de zeer recente stukken 

niet steeds openbaar zijn. Aangezien geen wettelijke regels zijn opgelegd moet de dagelijkse praktijk 

terzake uitkomst bieden. De algemene regel die op dit moment over het algemeen wordt gehanteerd 

voor archiefmateriaal van administratieve aard is een openbaarheidstermijn van 50 jaar. In bepaalde 

gevallen kan echter worden beslist dat archiefstukken reeds vanaf 30 jaar openbaar kunnen worden 

gesteld. Stukken die van bij hun ontstaan openbaar waren, mogen zelfs meteen worden geraadpleegd 

28 . Alles wat de privacy aanbelangt moet daarentegen 100 jaar worden bewaard. Die regeling 

wordt op dit moment gebruikt in het Belgisch Rijksarchief. Gezien de archiefwet echter nauwelijks op 

de openbaarheid ingaat, heeft de archivaris feitelijk vrij spel bij het bepalen van de termijnen en dat is zo 

mogelijk nog meer waar voor archivarissen van particuliere archiefinstellingen, zoals het Liberaal Archief. 

Besluit 

Het conglomeraat van archieven en documentatie dat in deze verhandeling wordt behandeld stelt een 

aantal problemen. In eerste instantie is er de tegenstelling tussen archief en documentatie waar archief- 

en documentatiecentra meer en op een andere wijze mee te maken krijgen vanuit hun karakteristieke 

doelstellingen. Op één of andere wijze poogt men daar beide vormen van informatie op een zo goed 

mogelijke wijze te ontsluiten zonder afbreuk te doen aan de uiteenlopende wetenschappelijke vereisten. 

Toch ontbreekt vooralsnog een uitgewerkte methode. 

Een tweede vaststelling ligt in het feit dat tot nu toe zeer weinig wetenschappelijke artikels of 

inventarissen m.b.t. partijarchief zijn verschenen. Ook dat hangt samen met de afzonderlijke positie van 

de archief- en documentatiecentra die meer gericht zijn op snelle en praktische verwerking. Dat betekent 

dat inventarissen of wetenschappelijke artikels vaak slechts bijkomstig zijn. Eén en ander houdt in dat er 

nood bestaat aan een geëigend archiefschema dat van toepassing is op partijarchief. Bij het opstellen 

daarvan lijkt voorlopig een ordening naar functies het meest geschikt. De archiefafdelingen in dat 

schema zijn geordend van algemeen naar bijzonder. Achteraan komen m.a.w. die stukken die 

betrekking hebben op de ultieme doelstelling van een partij. 

27 «Archiefwet of openbaarheid», 101. 

28 Notities bij Verhelst, Archief ordenen.

INLEIDEND HOOFDSTUK N - 

Een laatste vaststelling betreft het gebrek aan wetgeving die van belang is bij feitelijke 

verenigingen zoals partijen. Dat heeft - in combinatie met andere factoren - onder meer tot gevolg dat 

het niet zo evident is om over te gaan tot selectie en vernietiging of althans niet op dezelfde wijze als dat 

voor andere archieven het geval zou zijn. Ook regels i.v.m. openbaarheid voor dergelijke archieven zijn 

nagenoeg onbestaande, zodat daaromtrent grote onduidelijk heerst. 

Inleiding 

DEEL 2 : 

STUDIE EN ONTSLUITING VAN HET ARCHIEFFONDS 

Na een meer theoretische benadering worden in dit tweede deel de archieven zelf aangepakt. We 

hebben te maken met een archieffonds en dat houdt onder meer in dat een aantal gegevens voor alle 

archiefvormers geldt. Die zaken worden behandeld in een inleidend hoofdstuk. Vooral de geschiedenis 

van het archieffonds zal daarbij een belangrijke plaats innemen. Voor het overige komen ook de 

verantwoording van de inventarisatie en de aanwijzingen voor de raadplegers aan bod. 

Vervolgens wordt het archief van de PVV-arrondissementsfederatie Antwerpen ontleed, dat mag 

gelden als het meest belangrijke van het fonds vanwege omvang en volledigheid. Precies omwille van 

die omvang - liefst ca. 25 lopende meter - werd in overleg met Prof. J. Verhelst besloten er een 

structuurstudie aan te wijden. Het redigeren van een inventaris zou namelijk teveel tijd hebben gekost. 

Deze optie stelde ons echter in de mogelijkheid een iets diepgaandere studie van deze archiefvormer te 

maken die zal resulteren in een voorstel van archiefschema dat aan de hand van 

voorbeeldbeschrijvingen zal worden geïllustreerd. Daarbij kan melding worden gemaakt van de 

specifieke problemen die het archief stelt en waar bij een eventuele inventarisatie moet op worden gelet. 

Het derde hoofdstuk ontsluit een aantal (deel)archieven aan de hand van wetenschappelijke 

inventarissen. Het gaat om de belangrijkste en meest volledige archieven. Het volgende hoofdstuk 

behandelt de archieffragmenten die van het archieffonds konden worden afgescheiden. In tegenstelling 

tot de vorige archieven worden de beschrijvingen niet voorafgegaan door een volwaardige 

wetenschappelijke inleiding vermits vaak te weinig informatie voorhanden is. Die archieven beslaan 

trouwens meestal slechts enkele stukken. 

Deel 2 wordt afgesloten met een vijfde hoofdstuk waarin de inventarissen nader worden 

ontsloten via indices van persoonsnamen en instellingen. Ze hebben betrekking op alle beschrijvingen 

samen.

Hoofdstuk 1 : Inleidend gedeelte 

2.1.1. VOORSTELLING VAN HET ARCHIEF 

HET LIBERAAL HUIS A - 

Het archief dat in deze studie wordt behandeld, is in de jaren 1992 en 1993 in verschillende gedeelten op 

het Liberaal Archief neergelegd. Voor hun overbrenging berustten de archivalia in het Antwerpse liberale 

partijgebouw, het Liberaal Huis. De belangrijkste reden voor de overbrenging van het archief is te 

vinden in de verbouwingswerken die in dat gebouw aan de gang waren. Zo verwierf het Liberaal Archief 

een belangrijk lokaal partijarchief; het eerste in zijn soort overigens. De oudste stukken van de archivalia 

die in 1992 werden overgebracht, dateren van vlak na de tweede wereldoorlog. De meest recente lopen 

tot het einde van de jaren zeventig. De stukken kregen op het Liberaal Archief een eerste, voorlopige 

ontsluiting door middel van schenkingslijsten; met de nadruk op het meervoud. Op dat moment 

immers was reeds duidelijk dat het om meerdere archiefvormers ging; met name de PVV-afdeling 

Antwerpen Stad (periode 1967-1982, schenking 1992/207), PVV-arrondissementsfederatie Antwerpen (1960ca. 

1977, schenking 1992/249); LP-arrondissementsfederatie Antwerpen (ca. 1955-1960, schenking 1992/250) 

en de Samenwerkende Vennootschap Het Liberaal Huis (1949-ca.1973, 1992/251). 

De archivalia die in 1993 werden overgedragen, betroffen voornamelijk de periode 1975-1992 en 

vormden eigenlijk nagenoeg alleen een aanvulling op het archief van de PVV-arrondissementsfederatie 

Antwerpen. Deze stukken kregen nog geen voorlopige beschrijving. Er werd daarentegen besloten het 

volledige archieffonds aan de hand van een inventaris definitief te ontsluiten. Daarbij bleek relatief snel 

dat nog meer archiefvormers in het archieffonds aanwezig waren. Samengevat betekende dat een 

conglomeraat van verschillende archieven en archieffragmenten dat zowat de volledige na-oorlogse 

periode en ongeveer 50 lopende meter archief en documentatie omvatte. Daarenboven bestond het uit 

zowel statisch als dynamisch en semi-dynamisch archief. 

2.1.2. GESCHIEDENIS VAN HET ARCHIEFFONDS 

Zoals gezegd bevond het archieffonds zich voor de overbrenging in het Antwerpse liberale 

partijgebouw. Wat is de verklaring voor het feit dat al deze archieven in één en hetzelfde gebouw 

werden bewaard ? Wat is m.a.w. de geschiedenis van dit archieffonds ? De sleutel ligt in de 

ontstaansgeschiedenis en de betekenis van het Liberaal Huis. Na de tweede wereldoorlog werd in het 

arrondissement Antwerpen een liberale arrondissementsfederatie opgericht 29 . De federatie had echter 

nood aan een partijlokaal en vergaderplaats. Om die reden werd uitgekeken naar een gebouw dat als 

vergader- en verzamelplaats van de Antwerpse liberalen dienst kon doen. Om één en ander vlot te 

kunnen financieren werd in 1948 een Samenwerkende Vennootschap opgericht, die reeds enkele 

maanden later overging tot de aankoop van een immens gebouw dat in het centrum van Antwerpen 

gelegen was, in de door de straten Komedieplaats, Ketelstraat en Schuttershofstraat gevormde driehoek. 

Door zijn ligging, omvang en inrichting was het uitermate geschikt om te voorzien in vergaderzalen, 

secretariaatslokalen, een café, feestzaal en zo meer. Het bouwwerk dat specifiek ten dienste van de 

arrondissementsfederatie werd aangeschaft, werd dan ook door de meest uiteenlopende liberale 

groeperingen gebruikt als locatie voor hun vergaderingen en secretariaat. 

Anderzijds was het gebouw ook groot genoeg om er een massa aan documenten in op te slaan. 

Toch bleek dat niet voldoende, want toen de medewerkers van het Liberaal Archief het archief ter plaatse 

gingen ophalen, bleken de stukken verspreid te zijn geraakt over verschillende delen van het gebouw. 

Een eerste deel lag op zolder, een ander omvangrijk gedeelte onder het podium van de grote zaal en een 

laatste deel bevond zich verspreid in kasten. Blijkbaar wisten de verantwoordelijken in het gebouw zelf 

ook niet goed op welke plaatsen archiefmateriaal te vinden was, aangezien bij elk bezoek dat door het 

Liberaal Archief aan het partijgebouw werd gebracht, steeds weer nieuw materiaal opdook. 

29 Voor meer informatie dienaangaande verwijzen we naar de archiefinventaris van SV Het Liberaal Huis.

HET LIBERAAL HUIS B - 

Het gevonden archiefmateriaal bevond zich hoofdzakelijk in een wanordelijke staat. Volgens 

archivaris Luc Pareyn is het mogelijk dat het oorspronkelijk wel degelijk geordend was. Wellicht is de 

verstoring daarvan te wijten aan de jarenlange opslag in combinatie met de raadpleging van stukken die 

niet meer naar hun oorspronkelijke plaats werden teruggebracht. Bovendien waren verschillende 

bestanddelen uit de kasten naar beneden gevallen, zodat de interne ordening verloren was gegaan 30 . 

Wanneer wij in het najaar van 1993 de voorbereidselen op de inventarisatie van het archieffonds 

aanvatten, zag het gedeelte dat in dat jaar werd overgedragen er als volgt uit. Slechts een gedeelte zat 

nog min of meer geordend in archiefdozen waarop vaak iets over de inhoud was aangebracht. Vele 

andere stukken zaten echter kriskras door mekaar in plastic zakken, kartonnen dozen of zelfs totaal los. 

Enigszins anders was het gesteld met de archivalia die in 1992 naar het Liberaal Archief waren 

overgebracht. Die stukken werden immers reeds een eerste keer beschreven en geordend. Wij maakten 

noch de overdracht, noch deze eerste rudimentaire verwerking mee. Het is voor ons dus niet mogelijk 

na te gaan in hoeverre die handelingen de originele ordening hebben beïnvloed. We kunnen er echter 

wel van uitgaan dat de interne ordening van archiefbestanddelen grotendeels ongemoeid werd gelaten. 

Uitgaande van de grote gelijkenis in orde of wanorde tussen de reeds verwerkte en de nog onverwerkte 

archivalia, kunnen we besluiten dat de toestand door overdracht en verwerking slechts in geringe mate 

was gewijzigd. Wel kon na verloop van tijd worden opgemaakt dat in elk van de reeds opgestelde 

schenkingslijsten nog archiefstukken schuil gingen van andere archiefvormers. 

Hoe is de wanorde in de archieven dan wel te verklaren ? Ons inziens moet de oorzaak in een 

combinatie van een drietal factoren worden gezocht die kunnen worden samengevat in slechts drie 

woorden of begrippen : het Liberaal Huis, Charles de Weze en verbouwingswerken. 

Ten eerste de factor het Liberaal Huis. Zoals gezegd had men met de aankoop van dat gebouw 

in eerste instantie de bedoeling de LP-arrondissementsfederatie Antwerpen te voorzien van een partijlokaal. 

Het complex was echter zo groot dat verschillende verenigingen er tegen betaling hun zetel vestigden 

en/of hun vergaderingen lieten plaatsvinden. Verenigingen die er hun vaste standplaats vonden, zullen 

er uiteraard ook wel hun documenten hebben bewaard. 

De tweede en zo mogelijk nog belangrijker factor is te vinden in de persoon van Charles De 

Weze die de impact van de secretarissen en andere functionarissen op vorming en ordening van het 

archief belichaamt 31 . De vermenging van de archieven hing immers sterk samen met de intense banden 

tussen de verschillende Antwerpse liberale verenigingen. Dat hield onder meer in dat vele liberale 

personen lid waren van verscheidene liberale verenigingen en vaak zelfs in meerdere bestuursorganen 

van uiteenlopende verenigingen zetelden. Eén en ander bracht met zich mee dat de notie archiefvormer 

- zo men daar al enig besef van had - in het gedrang kwam. Dat kwam trouwens tot uiting in de 

archiefstukken zelf. Charles De Weze bv. die van 1960 tot 1975 de functie van permanent secretaris van 

achtereenvolgens LP- en PVV-arrondissementsfederatie Antwerpen uitoefende, ondertekende vaak brieven 

in naam van andere verenigingen zoals SV Het Liberaal Huis of PVV-afdeling Antwerpen-stad. De 

duidelijkheid inzake de afbakening van de verschillende archieven nam daardoor vanzelfsprekend niet 

toe. Daarnaast was Charles De Weze - een echt manusje-van-alles - ook nog penningmeester, secretarisgeneraal 

of zelfs voorzitter van diverse verenigingen waaronder enkele archief vormden dat tot dit 

fonds behoort. Deze man drukte dan ook op vele van deze archieven een min of meer belangrijke 

stempel. Dat had zijn goede kanten - continuïteit in de archiefordening - maar kwam anderzijds de idee 

van een scheiding tussen de verschillende archiefvormers niet ten goede. De belangrijkste figuur inzake 

archiefvorming in het algemeen was overigens voor elke vereniging de secretaris. Binnen instellingen 

die louter draaiden op vrijwilligers nam de secretaris - die als enige soms bezoldigd was - meestal het 

dagelijkse beheer waar. Vaak werden bepaalde opdrachten echter aan daartoe speciaal aangewezen 

personen toevertrouwd, terwijl ook de voorzitter vaak persoonlijk een aantal opdrachten voor zijn 

rekening nam. Het feit dat het om vrijwilligers ging die niet dagelijks op de zetel van hun vereniging 

aanwezig zijn, maakte dat zij het archief dat binnen dat kader werd gevormd vaak als persoonlijk 

30 Deze gegevens zijn gebaseerd op informatie die ons door archivaris Luc Pareyn van het Liberaal Archief werd 

meegedeeld. 

31 De bijlagen met lijsten van functionarissen tonen dat overduidelijk aan. Zie bijlagen 2, 5, 6 en 8.

HET LIBERAAL HUIS C - 

archief beschouwden of althans toch bij hen thuis bewaarden. Dat kwam dan weer de volledigheid van 

de archieven niet ten goede. Dit fenomeen deed zich overigens ook voor bij Charles De Weze op het 

moment dat die niet langer permanent secretaris was 32 . Dat toont nogmaals aan dat zelfs hij geen besef 

had van het begrip archiefvormer. 

Een derde en laatste factor heeft te maken met de verbouwingen en verfraaiingswerken die het 

gebouw aan de Komedieplaats met de regelmaat van een klok onderging 33 . De invloed hiervan was 

reeds duidelijk wanneer Marc Somers op het eind van de jaren zeventig voor het AMVC op de zolder 

van het Liberaal Huis op zoek ging naar archief. Dat lag toen verspreid tussen het puin. Wanneer wij het 

archief van SV Het Liberaal Huis onderzochten bleek dat bezaaid te zijn met puinresten en dergelijke. Het 

puin zal vanzelfsprekend geen goede invloed hebben gehad op de goede bewaring van de stukken. 

De ongeordende toestand van het archiefmateriaal kan m.a.w. worden toegeschreven aan de 

combinatie van een aantal uiteenlopende oorzaken. Ten eerste kunnen we niet voorbij aan de toestand 

van het Liberaal Huis. In dat gebouw zetelden vele liberale verenigingen die voor hun vergaderingen 

dezelfde ruimten frequenteerden en hun wat oudere archief wellicht in die ruimten opborgen. 

Tegelijkertijd gingen in de grote zaal manifestaties, optredens en feesten door, terwijl het gehele gebouw 

of delen ervan regelmatig werd(en) blootgesteld aan verbouwings- en/of verfraaiingswerken. Een 

onderscheid tussen de archiefvormers werd niet gemaakt. Daaraan ten grondslag lag de grote 

verwevenheid van de actieve leden. Vele personen speelden immers een niet onaanzienlijke rol in 

verschillende verenigingen. Daarenboven werd vaak geen onderscheid gemaakt tussen persoonlijk en 

verenigingsarchief. Dit alles verklaart - samen met de jarenlange opslag van het archief in niet al te beste 

omstandigheden - grotendeels de toestand waarin het archieffonds zich bevond op het moment waarop 

onze opdracht een aanvang nam. 

We stelden zopas vast dat vele archieven werden geamputeerd door functionarissen die 

stukken die door de verenigingen werden gevormd als het hunne beschouwden. Dat impliceert 

uiteraard dat de archieven in deze inventarisbundel niet volledig zijn. Bovendien ontbreken vele 

stukken die voor 1961 werden gevormd en zich ooit in het Liberaal Huis hebben bevonden. Toen wij het 

archief van de PVV-arrondissementsfederatie Antwerpen aan een nader onderzoek onderwierpen, kon 

worden vastgesteld dat het Partijbestuur in het najaar van 1977 op voorstel van de toenmalige voorzitter 

besliste de documenten van voor 1961 die zich op de zolder bevonden aan het Antwerpse Museum van het 

Vlaamse Cultuurleven (AMVC) over te maken 34 . Volgens de notulen van het Partijbestuur van 16 

december was die zaak reeds geregeld. Het AMVC heette bijzonder opgetogen te zijn over de 

waardevolle stukken. Men had er zelfs plannen mee; zoals een permanente tentoonstelling, een 

historiek van de Liberale Partij tussen 1910 en 1930 of een academische zitting. De overdracht van het 

archief was ook een agendapunt op het Politiek Comité van de PVV-afdeling Antwerpen-stad van 8 

februari 1978. Dit betekende echter niet dat er nog geen overdracht zou hebben plaatsgevonden. 

Wellicht was het veeleer de bedoeling om deze zaak te bespreken in de vergadering van het 

stadsbestuur. Het AMVC is immers een direct door het stadsbestuur gecontroleerde instelling. Wellicht 

had dit tot doel de overhandiging meer officieel te maken. Dat de arrondissementsfederatie in die 

periode niet onverschillig stond tegenover haar verleden en de bronnen daarvoor, wordt aangetoond 

door de telefonische vraag die door haar op 28 november 1979 werd gericht aan het AMVC. In de 

neerslag die zich daarvan in het archief bevindt, wordt op de vraag of het archief geordend is en of er 

iets mee kan worden georganiseerd, geantwoord dat het rudimentair geordend is en dat er een 

summiere catalogus (lees : inventaris of plaatsingslijst) is opgesteld die zou worden toegestuurd aan de 

arrondissementsfederatie. Hiervan konden wij echter nooit enig spoor terugvinden ! Verder zouden vier 

archiefdozen die documenten bevatten van na 1961 teruggebracht worden. Blijkbaar was de zaak 

32 Zie de archiefinventaris van Charles De Weze. 

33 Zie hiervoor de archiefinventaris van de SV Het Liberaal huis. 

34 LA, Archief PVV-arrondissementsfederatie Antwerpen, notulen van het Partijbestuur 1977; Inventaris PVV-afdeling 

Antwerpen-stad, nummer 31. Dit archief dat op de zolder lag van het Liberaal Huis behoort tot meerdere archiefvormers. 

Het feit dat de arrondissementsfederatie hierover besliste, wijst nogmaals op het totaal gebrek aan onderscheid dat werd 

gemaakt tussen de archiefvormers.

HET LIBERAAL HUIS D - 

hiermee nog niet gesloten, want men besloot het gesprek met de overeenkomst om verder af te spreken. 

Ook daarvan viel echter geen enkele aanwijzing meer te vinden.

ILLUSTRATIE 1 : Ligging van de liberale lokalen 

HET LIBERAAL HUIS E -

HET LIBERAAL HUIS F - 

Toen wij het AMVC bezochten, bleek van een inventarisatie, een ordening of een plaatsingslijst 

hoegenaamd geen sprake te zijn. Zelfs over de wijze van overdracht en de eventuele bepalingen die er 

aan verbonden waren, kon ons door Marc Somers niets worden meegedeeld 35 . De reden hiervoor lag 

volgens hem in het ontbreken van enig schriftelijk gegeven hieromtrent. Wel vernamen we waarom en 

hoe de overdracht was gebeurd. Alles verliep via een tussenpersoon, te weten historicus en SP'er Lode 

Hancké die te weten kwam dat Lode Wils in de jaren zestig een verslagboek van de Association Libérale et 

Constitutionelle d'Anvers (ALCA) kreeg uitgeleend van iemand van de liberale partij. Dat verslagboek 

bleek verloren te zijn gegaan 36 . Dat wekte bij Lode Hancké de nieuwsgierigheid op naar het overige 

archief van deze vereniging. In overleg met het AMVC en met Frans Strieleman - liberaal journalist die 

zich in die periode met het archief van de Antwerpse liberale partij inliet - kreeg Marc Somers de 

toelating om op de zolder van het Liberaal Huis op zoek te gaan naar archief. Het materiaal dat hij daar 

aantrof, was zeer disparaat en afkomstig van verschillende verenigingen. Het duurde liefst veertien 

dagen om tussen alle rommel (papier, hout, puin,...) het interessante archiefmateriaal van voor 1961 op 

te sporen. 

Opnieuw werd duidelijk dat het archief dat reeds gedurende tientallen jaren her en der in het 

Liberaal Huis lag opgeborgen, niet in ideale omstandigheden werd bewaard. In een dergelijke situatie 

en rekening houdende met het feit dat het gebouw verschillende verbouwingen onderging, vele 

verenigingen en hun verantwoordelijken er over de vloer kwamen en er regelmatig grote feesten en 

vergaderingen plaatsvonden, hoeft het niet te verbazen dat het archief zoals het in onze handen 

terechtkwam behoorlijk chaotisch was. Het behoeft eigenlijk zelfs eerder verwondering dat de orde in 

sommige delen nog zo goed bewaard gebleven was. Sommige gedeelten van het archief moeten echter 

gedurende jaren onaangeroerd geweest zijn, onder meer omwille van het feit dat men niet meer altijd op 

de hoogte was van bepaalde bergruimten. In die gevallen werd de orde wellicht niet verstoord, maar de 

verwaarlozing was wel groot en de kans op beschadiging door vocht, schimmels en dergelijke meer, 

minder denkbeeldig. 

Alhoewel de arrondissementsfederatie besliste over de overdracht van het archief, bleek bij ons 

bezoek aan het AMVC dat de er berustende archivalia alles behalve gevormd waren door de arrondissementsfederatie. 

Wij onderscheidden de Antwerpse onderwijsgeleding van de liberale vakbond LSAOD, 

de Antwerpse federatie der PVV-Jongeren en Jeugdkringen van het arrondissement Antwerpen en de Liberale en 

Grondwettelijke Associatie van Antwerpen als belangrijkste archiefvormers. Het is echter lang niet 

uitgesloten dat een grondiger onderzoek van dit archieffonds nog andere archiefvormers aan het licht 

zou brengen. Bovendien viel op dat nogal wat materiaal dateerde van na 1961. Mogelijk werden na 

november 1979 de contacten met de arrondissementsfederatie verbroken, waardoor de vier 

archiefdozen waarvan hierboven sprake niet werden teruggebracht. 

De enige band tussen de twee archieffondsen wordt gevormd door het archief van de Liberale 

Associatie 37 . Die vereniging kan trouwens gezien worden als (één van de) voorloper(s) van de 

Antwerpse liberale arrondissementsfederatie. Het gaat immers om het oudste liberale korps van 

Antwerpen, dat in de loop der jaren een organisatie uitbouwde die ook het platteland van het 

arrondissement omvatte. Dit archief is dan ook van het allergrootste belang voor het schetsen van een 

volledig beeld van de geschiedenis van de Antwerpse liberale partij. De stukken in het AMVC vormen 

m.a.w. een belangrijk stuk van de puzzel. 

Zo komen we bij die archieven die belangrijke aanvullende informatie kunnen bevatten voor 

onderzoek naar het Antwerpse liberalisme. Buiten het archieffonds dat in het AMVC berust, kunnen we 

daarbij in de eerste plaats het Archief van Albert Lilar vermelden dat op het Liberaal Archief bewaard 

wordt en ontsloten is aan de hand van een schenkingslijst. Dit archief is van belang voor diverse van de 

35 De gegevens hiervoor zijn gebaseerd op een gesprek met Marc Somers van het AMVC. 

36 Dirk Luyten kan in zijn licentiaatsverhandeling uit 1983 gebruik maken van de aantekeningen die door Lode Wils zijn 

gemaakt. Het is toen dus reeds verdwenen : Luyten, de 'Vereenigde Liberalen van Antwerpen', 7. 

37 Voor meer informatie verwijzen we naar de archiefinventarissen van de LP-arrondissementsfederatie Antwerpen en de 

Liberale en Grondwettelijke Vereniging van Antwerpen

HET LIBERAAL HUIS G - 

hier ontsloten archieven. Hetzelfde geldt voor het archief van Alfonsine Tisson-De Sloovere dat zich ook 

in het Liberaal Archief bevindt en voornamelijk materiaal bevat betreffende de liberale vrouwen. 

Arrondissementsfederatie en stadsafdeling komen echter eveneens aan bod. Beide archieven bevatten 

stukken die niet enkel als persoonlijk archief kunnen worden beschouwd. Het archief- en documentatiebestand 

«plaatselijk liberalisme» dat door het Liberaal Archief wordt aangelegd, kan enkele bijkomende 

gegevens aanbrengen. Vele schenkingen die uit disparaat materiaal bestaan en waarin geen eenheid kan 

worden ontdekt, worden onder dit bestand geplaatst vanuit documentair oogpunt. Verder is het best 

mogelijk dat een aantal Antwerpse families nog in het bezit zijn van materiaal dat voor deze archieven 

van belang is. Dit laatste geldt voornamelijk voor die archieven die slechts fragmentair aanwezig zijn in 

het hieronder ontsloten archieffonds. Zeer recent nog werden op het Liberaal Archief de uit het 

Antwerpse afkomstige archieven van de PVV-afdeling Hove en van mevrouw Vogels-De Loose 

neergelegd. 

2.1.3. VERANTWOORDING VAN DE INVENTARISATIE 

In de vorige pagina's werd er al op gewezen dat we met een conglomeraat van diverse archieven, 

archieffragmenten en documentatiemateriaal te maken hadden. Uiteraard moeten zowel archief en 

documentatie als de verschillende archieven van elkaar worden gescheiden. Dit kan slechts op een 

verantwoorde wijze wanneer men voldoende zicht heeft op werking en taakstelling van de 

verschillende archiefvormers. Daarom probeerden we in eerste instantie via de literatuur gegevens te 

verzamelen. Vrij snel bleek dat nog vrijwel geen onderzoek werd verricht naar regionale en plaatselijke 

afdelingen van de liberale partijen in de twintigste eeuw. Hetzelfde geldt trouwens voor de meeste 

plaatselijke liberale verenigingen. Deze vaststelling kan gedeeltelijk worden verklaard vanuit het feit dat 

de geschiedenis van het liberalisme in België duidelijk minder vaak het onderwerp vormt van 

onderzoek dan de socialistische of katholieke bewegingen. Daarom zagen wij ons genoodzaakt het 

archief zelf te doorgronden om meer inzicht te verwerven. Dat eerste onderzoek leverde niet alleen 

gegevens op over de gekende archiefvormende instellingen, maar bracht evenzeer het bestaan van nog 

meer archiefvormers aan het licht. Vervolgens konden we overgaan tot het aanbrengen van een 

scheiding tussen archief en documentatie en tot het afsplitsen van de verschillende archieven. Daarbij 

was het echter van belang om documentatie die duidelijk bij een bepaald archiefvormer hoorde, 

vooralsnog bij dat archief te houden of dat minstens op te tekenen. 

Uiteindelijk bleken maar liefst 19 verschillende archiefvormers in het archieffonds verborgen te 

zitten. Zeven daarvan kunnen worden beschouwd als min of meer volledige (deel)archieven. De rest 

omvatte vaak slechts enkele stukken. Dat betekent dat de beschrijvingen van die stukken niet door een 

echte inleiding kunnen worden voorafgegaan. Voor de ontsluiting van de belangrijkste archiefvormer - 

de PVV-arrondissementsfederatie Antwerpen - was onvoldoende tijd beschikbaar, zodat besloten werd 

daaraan een structuurstudie te wijden. De overige zes archiefvormers worden wel degelijk ontsloten 

door een wetenschappelijke inventaris. 

Na de archiefvormers van elkaar te hebben gescheiden, kon worden vastgesteld dat de 

oorspronkelijke orde meestal gedeeltelijk of nagenoeg volledig verloren was gegaan. Gezien bijna nooit 

sporen van een oude orde - archiefcode, ordeningsplan en zo meer - waren terug te vinden, dienden we 

op basis van de bestaande bestanddelen te pogen de eventueel bestaande oude orde te reconstrueren. 

Via het herstellen van de oorspronkelijke series waren we in staat een soort van archiefgeraamte op te 

stellen. Dat volstond echter niet voor het opstellen van een volledige archiefstructuur, zodat een 

archiefschema diende opgesteld 38 . We trachtten in elk geval steeds om de nog bestaande en 

gereconstrueerde relicten van de oude orde in het archiefschema in te passen. Op de verantwoording 

van de inventarisatie zal dieper worden ingegaan in de inleidingen op de inventarissen, aangezien elk 

archief zijn eigen moeilijkheden en beperkingen stelde. Wel werd voor de politieke partijarchieven 

gewerkt vanuit een theoretisch model-archiefschema dat aan de noden en specifieke taken van de 

verschillende archieven zal worden aangepast. 

38 Hiervoor verwijzen we naar het model van archiefschema uit deel 1 en naar de inleidingen op de verschillende 

inventarissen.

HET LIBERAAL HUIS H - 

Een aantal problemen keerden echter steeds opnieuw terug. Ten eerste waren de notulen bijna 

altijd in mappen opgeborgen, samen met andere stukken die op de vergaderingen betrekking hadden. 

We denken hierbij in de eerste plaats aan convocatiebrieven, presentielijsten, briefwisseling en eventueel 

documenten die op die vergadering aan de orde waren. De mappen bevatten echter nooit alleen de 

stukken die in één vergadering gebruikt werden, meestal zat al het gevormde archief betreffende de 

vergaderingen van een bepaald bestuursorgaan per semester, per jaar of per meerdere jaren samen. Om 

dit op een consequente wijze te beschrijven opteerden we voor het volgende : «Notulen van de 

vergaderingen van het Partijbestuur. Met bijlagen. 1981-1983. 1 omslag». Als redactionele vorm kozen 

we m.a.w. voor de term notulen. Via de passage «met bijlagen» wordt aangegeven dat de bestanddelen 

niet alleen notulen bevatten. In die gevallen dat een omslag enkel en alleen notulen bevat, wordt «met 

bijlagen» weggelaten. 

Een ander en min of meer gelijkaardig probleem kwam voor bij de briefwisseling. Steeds weer 

bevonden zich tussen de ingekomen en kopies van uitgaande brieven ook vele andere ingekomen en 

uitgaande stukken. Daarom wordt in die gevallen geopteerd voor de volgende beschrijving : 

«Briefwisseling met de PVV-arrondissementsfederatie Antwerpen. Met bijlagen. 1967-1972» 39 . 

2.1.4. AANWIJZINGEN VOOR RAADPLEGERS 

De ontsloten archivalia dateren uit de periode 1945 tot 1992. Uiteraard kunnen niet alle stukken 

openbaar worden gemaakt. Zoals in deel 1 werd aangeduid, bestaan echter nauwelijks vaste regels 

dienaangaande. Daarom leek het ons het best zo veel als mogelijk de huidige, gangbare termijnen te 

volgen. Wel opteerden we ervoor om veeleer 30, i.p.v. 50 jaar als algemene grens te stellen. Dat houdt in 

dat op dit moment - 1995 - stukken van voor 1966 in principe openbaar zijn. Om reden van 

eenvoudigheid wordt voor de archieven van de liberale partijen door het Liberaal Archief de ietwat 

afwijkende regel gehanteerd om archief van voor 1962 - gevormd door de Liberale Partij die eind 1961 

werd ontbonden - in principe openbaar te stellen. Partijarchief van na 1961 is in de regel niet openbaar. 

Er blijven echter steeds twee uitzonderingen op de algemene termijn van dertig jaar en op het 

scharnierjaar 1961 voor partijarchief. In de eerste plaats zijn stukken die de privacy betreffen nooit 

openbaar. Anderzijds zijn alle archivalia die bij hun ontstaan reeds openbaar waren, nog steeds 

openbaar. We denken daarbij aan uitgedeelde verkiezingspropaganda, persconferenties en verslagen 

van openbare congressen. Ten derde kan ook de archivaris van het Liberaal Archief in bepaalde gevallen 

een afwijking toestaan op deze algemene regels. 

Een aantal stukken die openbaar zijn hoeven niet in het archief zelf te worden geraadpleegd. 

Het Liberaal Archief beschikt namelijk over een aantal documentaire verzamelingen, zoals de collecties 

affiches, verkiezingsmateriaal en congresdocumenten. Daarenboven werden recent alle Vlaamse liberale 

congresresoluties sinds 1945 gepubliceerd 40 . In de archieven komen bovendien meermaals 

verkiezingsuitslagen voor die ook in allerlei publicaties zijn verschenen. Tot slot kunnen statuten van 

VZW's en andere rechtspersonen steeds worden teruggevonden in de Bijlagen bij het Belgisch Staatsblad. 

De wijze van aanvragen is voor elk van deze archieven anders. Eerst moet worden vermeld om 

welk archieffonds het gaat, daarna volgt dan het betreffende archiefbestand en tot slot eventueel een of 

meerdere inventarisnummers. Bv. archieffonds PVV-Antwerpen, archief van de LParrondissementsfederatie 

Antwerpen, nrs. 14-19. 

Hoofdstuk 2 : Structuurstudie van de PVV-Arrondissementsfederatie Antwerpen 

39 Fictieve voorbeelden. 

40 Menu, Congresresoluties.

2.2.1. INLEIDING EN WERKWIJZE 

HET LIBERAAL HUIS - I 

De werkwijze die we volgden voor dit archief is enigszins anders dan voor de archieven waarvoor een 

inventaris werd opgemaakt. In dit tweede deel bespreken we immers het archief van de Antwerpse 

arrondissementsfederatie van de PVV, waarvoor we wegens gebrek aan tijd niet tot een inventarisatie 

konden komen. Dat hangt samen met de omvang van het archief dat meer dan 20 lopende meter omvat. 

Vanwege het belang ervan werd in overleg met professor Juul Verhelst besloten om dit archief aan een 

structuurstudie te onderwerpen. De studie ervan kan immers interessant zijn gezien de grote 

gelijkenissen met een aantal andere archieven die in dit fonds zijn opgenomen, maar vooral omwille van 

de graad van volledigheid en omvang van het archief. Net om het te leren kennen met het oog op een 

latere inventarisatie moeten we trachten te ontsluieren hoe de arrondissementsfederatie werkte en welke 

invloed dit ressorteerde op de archiefvorming. 

Hoe gingen we hierbij te werk ? In eerste instantie gingen we op zoek naar gegevens over de 

archiefvormer zelf. Het resultaat ervan is te lezen in het eerste luik waarin we antwoorden trachten te 

formuleren op volgende vragen. Hoe functioneerde de arrondissementsfederatie, wat waren haar 

bevoegdheden en functies, wat waren haar verhoudingen met andere partijgeledingen en zo meer. De 

nadruk komt dus te liggen op die gegevens die van belang zijn voor de structuur van de federatie en 

m.a.w. de archiefvorming kunnen hebben beïnvloed. Op basis van de ingewonnen informatie kunnen 

dan reeds enkele conclusies worden gemaakt met het oog op een voorstel van archiefschema. 

Dat schema wordt in het derde onderdeel opgesteld nadat uiteen werd gezet op welke wijze het 

archief gevormd werd en hoe de oorspronkelijke archiefordening er uitzag. In het daaropvolgende 

gedeelte wordt het archiefschema aan de hand van voorbeeldbeschrijvingen ingevuld en verklaard via 

bijgevoegde uitleg. 

In een laatste luik tenslotte worden een aantal conclusies getrokken. Niet alleen worden de 

typische eigenaardigheden en problemen van deze archiefvorming uiteengezet, ook wordt aangegeven 

wat de verschillen zijn tussen de archiefvorming en de eigenlijke taken van de 

arrondissementsfederatie. Dit heeft zijn belang met het oog op een eventuele aanvulling van het archief 

met verloren of afgedwaald archief. Dat leidt ons tot een aantal bedenkingen i.v.m. de inventarisatie die 

in de toekomst plaats zal hebben. 

2.2.2. GESCHIEDENIS, ORGANISATIE EN WERKING. 

Vooraleer we hierop ingaan moet worden opgemerkt dat informatie over werking en structuur van de 

Belgische liberale partijen zeer zeldzaam is. Laat staan dat al enig basiswerk werd verricht over de 

partijgeledingen uit het Antwerpse arrondissement 41 . We zagen ons dan ook verplicht onze informatie 

uit het archief zelf te halen. Daarbij beperkten we ons uiteraard niet tot de statuten, reglementen of 

instructies. Voor de eigenlijke werking diende namelijk veel impliciet of uit een veelheid van kleine 

gegevens afgeleid 42 . 

41 

Slechts enkele licentiaatsverhandelingen betreffen Antwerpse liberale verenigingen, weliswaar uit de vooroorlogse 

periode. Een aantal basiswerken raken de lagere afdelingen zijdelings aan : Vrancken, Besluitvorming en werking binnen 

de PVV; Deschouwer, Organiseren of bewegen ?; Reynaert, De liberalen; en D'Hoore, «De Liberale Partij van 1914 tot 

1961». 

42 Wanneer we ons baseren op bronnen uit het archief van de PVV-arrondissementsfederatie die precies te situeren zijn, 

zullen we ons in de voetnoten beperken tot de opgave van het archiefbestanddeel.

HET LIBERAAL HUIS - J 

ILLUSTRATIE 2 : Administratieve kaart van de provincie Antwerpen in 1976

HET LIBERAAL HUIS K - 

ILLUSTRATIE 3 : Administratieve kaart van de provincie Antwerpen in 1983

HET LIBERAAL HUIS L - 

2.2.2.1. Wat is een arrondissementsfederatie eigenlijk ? 

Net zoals dat bij de andere grote partijen in ons land het geval is, was de PVV niet louter nationaal 

georganiseerd. Ook op andere niveaus bestonden structuren. In de praktijk bleken de arrondissementsfederaties 

zowat de belangrijkste schakel te vormen tussen de leden en de nationale 

partijorganisatie 43 . De federaties zouden dan ook kunnen worden omschreven als het partijorgaan dat 

op arrondissementeel vlak moest zorgen voor het realiseren van de liberale doelstellingen. De 

arrondissementsfederaties waren m.a.w. het verbindingsorgaan tussen basis - leden en plaatselijke 

afdelingen - enerzijds en partijtop anderzijds, dat de liberale ideologie binnen het eigen ressort in de 

praktijk moest trachten om te zetten. 

2.2.2.2. Voorgeschiedenis 44 

De Liberale Partij kende niet van bij haar ontstaan zoiets als arrondissementsfederaties. Voor wat 

Antwerpen betreft gaat de voorgeschiedenis van die liberale federatie terug tot in 1857. Toen werd te 

Antwerpen de Association Liberale et Constitutionelle d'Anvers opgericht 45 . Gedurende de 

daaropvolgende decennia ontstonden in de gemeente Antwerpen meerdere liberale verenigingen. 

Hierbij waren zowel progressieve als conservatieve liberale stromingen vertegenwoordigd. Een aantal 

van deze korpsen smolt in 1872 samen en ging voortaan verder onder de naam Vereenigde Liberalen (van 

Antwerpen). Een evolutie die eindigde in 1921, toen ook de meer progressieve Liberale Volkspartij-Help U 

Zelve tot deze vereniging toetrad. De Vereenigde Liberalen moet echter worden gezien als een losse 

groepering die slechts in verkiezingsperiodes werkelijk functioneerde met het oog op de opstelling van 

de verkiezingslijsten. Voor het overige vormden die liberale korpsen volwaardige verenigingen die 

elkaar op plaatselijk vlak beconcurreerden. De invloed van de francofone Association Libérale reikte tot 

ver buiten de stad Antwerpen. Dat leidde onder meer tot de oprichting van het Buitencomiteit dat 

bevoegd was over het volledige arrondissement buiten de stadspoorten 46 . Alle verenigingen waren 

echter als plaatseliijke Antwerpse verenigingen ontstaan en behielden daar ook steeds hun feitelijke 

machts- en werkingsbasis. Van een werkelijke arrondissementele organisatie kan dus ternauwernood 

gewag worden gemaakt. De politieke activiteit bleef immers nagenoeg volledig beperkt tot de stad zelf. 

Van een echte centralisatie op arrondissementeel niveau of een duidelijk uitgebouwde structuur 

was al die tijd dus nauwelijks sprake. Bovendien ageerden de plaatselijke liberale verenigingen zeer 

onafhankelijk, want op nationaal vlak bleef een echte organisatie uit. Slechts af en toe werden nationale 

congressen georganiseerd. Pas om en rond de eerste wereldoorlog veranderde dat met de oprichting 

van een Permanente Landsraad. Op arrondissementeel niveau werd de bestaande, min of meer 

onduidelijke situatie pas grondig omgevormd na de tweede wereldoorlog. Toen werd volledig komaf 

gemaakt met de vooroorlogse situatie en overgegaan tot de oprichting van de Liberale Partij van het 

Arrondissement Antwerpen; de eerste echte Antwerpse arrondissementsfederatie. De oude politieke en 

stedelijke korpsen leefden verder en verkregen een rechtstreekse vertegenwoordiging in de federatie. Ze 

boetten echter wel enigszins aan belang in, gezien nu ook plaatselijke afdelingen konden worden 

opgericht en afdelingen van vakbond, ziekenfonds en zo meer in de organisatie konden worden 

opgenomen 47 . Pas met de oprichting van de PVV zouden de korpsen hun bevoorrechte plaats volledig 

moeten afstaan en als onderafdelingen opgaan in de PVV-afdeling Antwerpen-Stad. 

43 Deschouwer, Organiseren of bewegen ?, 89. 

44 Reynaert, De Liberalen, 16-19. Lefèvre, «De Liberale Partij van 1846 tot 1914», 75-82. D'Hoore, «De Liberale Partij van 

1914 tot 1961», 83-89. Goovaerts, De radikale Liberalen, 1, 120, 129-133. Luyten, De 'Vereenigde Liberalen van 

Antwerpen', 38-39. 

45 In het Nederlands : Liberale en Grondwettelijke Vereniging van Antwerpen, beter bekend onder de verkorting Association 

Libérale of Liberale Associatie. Voor meer informatie over die vereniging verwijzen we naar de inleiding op de 

archiefinventaris van LGVA. 

46 Deze gegevens komen uit het reglement van deze vereniging uit 1907; LA, Plaatselijk Liberalisme, Antwerpen 21. 

47 We verwijzen naar de inleiding op de archiefinventaris van de LP-arrondissementsfederatie Antwerpen.

HET LIBERAAL HUIS M - 

2.2.2.3. Oprichting 

Onder impuls van LP-voorzitter Omer Vanaudenhove werd tijdens het nationaal congres van 7 en 8 

oktober 1961 de LP omgevormd tot PVV of Partij voor Vrijheid en Vooruitgang. De vernieuwing kwam 

niet zozeer tot uiting in gewijzigde structuren, maar veeleer door een ideologische verruiming waarbij 

de anti-katholieke standpunten werden verlaten 48 . Binnen de Antwerpse arrondissementsfederatie 

werd op deze vernieuwing snel gereageerd, zodat reeds tien dagen later in een persmededeling de 

oprichting van een PVV-geleding op dat niveau kon worden aangekondigd. Ook hier bleef de 

organisatie grosso modo gelijk. In een eerste fase bleef zelfs hetzelfde politieke personeel via dezelfde 

organen de teugels in handen houden. Feitelijk werd pas goed met de oude structuren komaf gemaakt 

tijdens de Algemene Vergadering van 27 mei 1962 waarin de nieuwe statuten werden goedgekeurd en 

een nieuw bestuur werd verkozen 49 . De daad die symbool stond voor deze vernieuwing, maar 

tegelijkertijd ook voor de continuïteit met het verleden was het toekennen van het ere-voorzitterschap - 

een ere-functie - aan ex-voorzitter Albert Lilar. 

2.2.2.4. Doelstelling(en) van de arrondissementsfederatie 

Het doel van de arrondissementsfederatie bestond er in de eerste plaats in alle personen die in het 

arrondissement woonachtig waren, de PVV-ideologie aanhingen en een lidmaatschapsbewijs betaalden, 

te verenigen. De federatie groepeerde alle plaatselijke afdelingen uit het arrondissement en maakte zelf 

deel uit van de PVV. Vandaar dat de arrondissementsfederatie de door de PVV in artikel 1 van haar 

statuten erkende stellingen te verdedigen en te verspreiden had 50 . 

2.2.2.5. De bestuursorganen 

De PVV-arrondissementsfederatie telde in totaal 5 vaste bestuursorganen, in volgorde van algemeen 

naar bijzonder 51 : de Algemene Vergadering, het Federaal Comité, het Partijbestuur, het Directiecomité 

en het ondersteunende Comité voor Actie en Public Relations. 

Het Directiecomité had de dagelijkse, meer praktische leiding over de arrondissementsfederatie. 

Dit orgaan kwam pas vanaf 1972 in de statuten voor. Toch bestond reeds sinds 1966 het 

Dagelijks Bestuur dat er de voorloper van was. Dat betekent meer dan waarschijnlijk dat de toenmalige 

statuten deze vergadering invoerden. Vóór 1966 was de dagelijkse leiding in handen van het Bestuur, 

dat zo meteen aan bod komt. Het Directiecomité was samengesteld uit een voorzitter, drie ondervoorzitters, 

2 secretarissen, een penningmeester, de verslaggever en de parlementsleden. Naast de 

dagelijkse leiding speelde het een belangrijke rol inzake de tuchtprocedure. 

Het Partijbestuur kende een aantal voorlopers, waaronder het Bureel dat nog uit de periode 

van de LP stamde. Tussen 1963 en 1969 werd het Bestuur genoemd. In de periode 1970-1973 kwamen 

beide benamingen naast elkaar voor. Pas vanaf 1974 werd definitief voor de benaming Partijbestuur 

gekozen 52 . Tot 1966 voerde het Bestuur de algemene leiding over de federatie. Het was toen 

samengesteld uit een voorzitter, 3 ondervoorzitters, een secretaris-generaal, een penningmeester, 10 

verkozen leden en de liberale leden van Parlement en Bestendige Deputatie. Nadien was de 

48 Luyckx en Platel, Politieke geschiedenis van België, 506-507. 

49 In de loop van dertig jaar PVV-arrondissementsfederatie Antwerpen werden nog meermaals statutenwijzigingen 

doorgevoerd; onder meer ca. 1966, in 1972, 1979, 1982, 1988 en 1990. Over de statuten van 1966 en 1982 beschikken 

we echter niet. 

50 Statuten van de PVV-arrondissementsfederatie Antwerpen : 1962, art. 1; 1979, art. 1-3; Statuten van de PVV 1982, art. 1 

: «De PVV stelt zich ten doel : allen die aan de liberale beginselen gehecht zijn te groeperen, zonder onderscheid van 

afkomst, van godsdienstige gezindheid of van wijsgerige overtuiging, teneinde de toekomst van de Vlaamse 

gemeenschap in een geest van liberalisme te verzekeren; de individuele vrijheid te verdedigen; aan allen gelijke rechten 

en gelijke kansen te verzekeren; bij te dragen tot de totstandkoming van het sociaal liberalisme, dit wil zeggen het 

bereiken van een maatschappij bevrijd van politieke, economische en sociale dienstbaarheden, en waar het persoonlijk 

initiatief, de solidariteit en de ondernemingsgeest zich vrij kunnen ontwikkelen; een meer doeltreffende parlementaire 

democratie te verzekeren; samen te werken met de andere Belgische groeperingen die de liberale beginselen uitdragen; 

het liberalisme in de Europese Gemeenschap en Europa uit te dragen onder meer door een actieve deelname aan de 

werking van de Europese Liberaal-Democraten (ELD)». 

51 Het betreft hier de statutaire volgorde. 

52 In de statuten van 1972 is nog sprake van «Bestuur».

HET LIBERAAL HUIS N - 

samenstelling gelijk aan die van het Directiecomité met toevoeging van 6 verkozen leden, de voorzitter 

van het CAPR, twee afgevaardigden per district en 3 vertegenwoordigers van de arrondissementele 

Jongeren- en Vrouwenfederaties. De bevoegdheid evolueerde van het dagelijks bestuur naar het 

uitvoeren van de richtlijnen die door het Federaal Comité werden uitgevaardigd. Verder had het nog 

een waaier van taken die meestal gedeeld werd met andere vergaderorganen. 

Het Federaal Comité 53 vergaderde gewoonlijk eens om de twee maand en fungeerde zowat als 

een contactorgaan voor het arrondissementele liberalisme. Naast de leden van het Bestuur waren 

immers ook de lagere mandatarissen zoals gemeenteraads- en OCMW-leden vertegenwoordigd. De 

plaatselijke afdelingen waren vertegenwoordigd met 1 afgevaardigde per 50 leden, de 

districtsverenigingen daarentegen enkel door hun voorzitters. Het belangrijkste onderscheid met de 

vorige organen lag echter in de afgevaardigden die de erkende sociale, politieke en culturele liberale 

verenigingen konden toewijzen. Tenslotte beschikten ook hier de Jongeren- en Vrouwenfederaties over 

een vast aantal vertegenwoordigers. Enkel PVV-leden mochten als afgevaardigde optreden. Omwille 

van haar samenstelling was deze vergadering zeer goed in staat om haar belangrijkste taak, met name 

het kiezen van de te nemen politieke opties, waar te nemen. Verder had het ook een belangrijke vinger 

in de pap bij het opstellen van de verkiezingslijsten. 

De Algemene Vergadering kwam in principe eenmaal per jaar samen en vertegenwoordigde 

alle leden uit het arrondissement 54 . Tijdens deze vergadering werden jaar- en financieel verslag 

gehoord en werden de bestuursleden verkozen. Statutenwijzigingen werden hier steeds definitief 

goedgekeurd. 

De vier hoofdorganen werden in hun werking gesteund door een comité dat zich vooral bezig 

hield met voorlichting, politieke actie, propaganda en public relations. Dat orgaan werd in de loop van 

1962 onder de benaming ACC opgericht in navolging van het LP-Propagandakomiteit. In 1966 werd 

echter overgestapt op het CAPR. De samenstelling van de opeenvolgende organen verschilde licht, 

maar de taken bleven hoofdzakelijk gelijk. Steeds waren de propagandaverantwoordelijken van de 

plaatselijke afdelingen in het orgaan opgenomen. Het belangrijkste onderscheid qua samenstelling lag 

in het feit dat het ACC dezelfde leiding kende als het Bestuur, terwijl het CAPR een afzonderlijke 

voorzitter, ondervoorzitter, secretaris en schatbewaarder had. Maar zelfs dan nog waren de 

arrondissementsvoorzitter, de beide secretarissen en de penningmeester van de 

arrondissementsfederatie aanwezig. Dat het CAPR over een eigen schatbewaarder beschikte, valt te 

verklaren vanuit het feit dat de financiën i.v.m. de verkiezingen apart werden beheerd. Dit Comité 

immers hield zich zoals gezegd onder meer bezig met de voorbereiding van de wetgevende verkiezingen 

en alle propaganda en public relations die daarmee samenhingen. 

Een Financieel Comité, dat van 1962 tot en met 1990 in de statuten opdook, had de opdracht de 

giften voor de verkiezingen in te zamelen. Een belangrijke bevoegdheid die elk orgaan - op uitzondering 

van het Financieel Comité - bezat, was de oprichting van studiecommissies. Van deze mogelijkheid 

werd gretig gebruik gemaakt. Enkele voorbeelden : Landbouwcommissie, OCGA, Commissie 

Statuten,... Deze commissies waren over het algemeen nogal gelimiteerd, zowel qua bevoegdheden als 

tijdsduur. 

2.2.2.6. De belangrijkste functionarissen 

Het ere-voorzitterschap lijkt wel louter in functie van oud-voorzitter Albert Lilar gecreëerd te zijn 

geweest. In elk geval was zijn taak beperkt tot een soort van wijze die bij allerhande conflicten als 

hoofdarbiter kon worden ingezet. 

De echte leider van de arrondissementsfederatie vinden we in de figuur van de voorzitter. 

Volgens de statuten diende hij te waken over de eerbiediging van PVV-doctrine, -programma, en - 

statuten en was hij verantwoordelijk voor de politieke activiteit in het arrondissement. Met dat laatste 

doelde men o.a. op het bevorderen van de ledenwerving en de organisatie van allerlei vergaderingen 

die mogelijk maakten dat de bevolking op de hoogte werd gehouden van de politieke activiteiten die de 

53 Vóór de nieuwe statuten van 1962, bleef haar voorloper de Bestuurraad in functie. 

54 De Algemene Vergadering werd in de LP-periode Jaarvergadering van de Beheerraad genoemd. In het begin van 1962 - 

onder PVV-bestuur dus - had een dergelijke vergadering voor het laatst plaats.

HET LIBERAAL HUIS O - 

PVV aan de dag legde. Om zich beter van zijn taak te kunnen kwijten, beschikte hij over het recht om de 

vergaderingen van de ondergeschikte geledingen bij te wonen. Anderzijds kon hij, indien hij zijn 

verplichtingen niet nakwam, worden gesanctioneerd. 

De drie ondervoorzitters, waaronder steeds één vrouw, hadden weinig concrete macht. Hun 

belangrijkste bevoegdheid bestond erin de voorzitter bij zijn afwezigheid te vervangen. Vaak ook 

fungeerde één van de ondervoorzitters als waarnemend voorzitter, wanneer deze laatste functie 

vroegtijdig vacant werd. In de praktijk gebeurde het wellicht meermaals dat de ondervoorzitters een 

aantal taken voor een bepaalde tijd werden toegewezen om bv. de voorzitter bij te staan. Zo werd op de 

Algemene Vergadering van 21 april 1989 een taakverdeling doorgevoerd waarbij naast de ondervoorzitters 

ook de 2 secretarissen-generaal betrokken waren 55 . 

De secretarissen(-generaal). Oorspronkelijk was er slechts één secretaris-generaal. In de 

statuten van 1979 werd echter overgegaan tot een systeem met twee secretarissen 56 . Vanaf dat moment 

bestond in principe een taakverdeling waarbij de ene secretaris de politieke vraagstukken en de andere 

de meer administratieve aangelegenheden behartigde. Eind 1991 werd teruggekeerd naar het systeem 

met slechts één secretaris 57 . 

De penningmeester was voor de archiefvorming van groter belang. Hij beheerde immers de 

financiën. Aangezien de ledenadministratie ook een financiële kant bezat, was hij daarvoor medeverantwoordelijk. 

Hetzelfde gold voor de inning van de bijdragen van mandatarissen en 

afgevaardigden in het Federaal Comité. 

Alle voorgaande functies werden samen met de reeds vernoemde verkiesbare leden van het 

Partijbestuur door de Algemene Vergadering verkozen voor vier jaar. Terwille van de continuïteit van 

het beleid werd elk jaar slechts één vierde van het bestuur verkozen. Kandidaturen dienden 

ondersteund te zijn door vijf handtekeningen van andere leden en over de ontvankelijkheid van elke 

kandidatuur moest vooraf door Federaal Comité en Partijbestuur worden geoordeeld. Deze 

verkiezingen verliepen zeer officieel, volgens een vastgestelde procedure en gedecentraliseerd. In elk 

kanton bevond zich immers een stembureau met eigen voorzitter, bijzitters en getuigen. Wanneer het 

aantal kandidaten gelijk was aan het aantal te verkiezen plaatsen gingen deze bestuursverkiezingen 

uiteraard niet door. 

De permanente of bestendige secretaris was geen statutaire functie. Deze persoon werd door 

de leiding van de arrondissementsfederatie aangesteld om de dagelijkse administratieve rompslomp te 

beheren en kan worden beschouwd als de spil van de dagelijkse werking gezien alleen voor deze 

functie personen betaald werden. Vermits de permanente secretaris geen vrijwilliger was, kan zijn rol in 

de archiefvorming alleen maar groot geweest zijn. 

55 Notulen van het Partijbestuur, 1989. 

56 Sinds de statuten van 1979 was steevast sprake van secretarissen. In de praktijk worden zij echter meestal met de term 

secretarissen-generaal aangeduid. Deze functie mag niet worden verward met de bestendige of permanente secretaris 

die de feitelijke (administratieve) secretaris was. 

57 Hiervoor verwijzen we naar de lijsten van functionarissen van de LP- en de PVV-arrondissementsfederatie Antwerpen; 

bijlagen 2 en 6.

HET LIBERAAL HUIS P - 

BIJLAGE 2 : Lijst van functionarissen van de PVV-arrondissementsfederatie Antwerpen 

PERMANENTE OF BESTENDIGE SECRETARIS 

17/10/1961 - 05/05/1975 Charles DE WEZE 58 

30/05/1975 - 31/12/1976 Jan BACKX 

01/01/1977 - 15/02/1977 Marc LEVERT 59 

16/02/1977 - 22/06/1978 Chantal BRAYE 

15/08/1978 - xx/09/1978 Marc AERTBELIËN 60 

06/09/1978 - 14/10/1978 G. VAN HOEK 

15/10/1978 Jean VANDERELST 

04/11/1978 - 30/10/1982 Raoul DE WITTE 61 

xx/12/1982 Bruno MATHIJS 62 

19/04/1983 - tot einde PVV Lode STIELTJENS 

VOORZITTER 

17/10/1961 - 28/01/1962 Albert LILAR 63 

29/01/1962 - 13/01/1967 Frans GROOTJANS 

14/01/1967 - 14/09/1973 Fernand BOEY 

15/09/1973 - 03/02/1978 Camille PAULUS 

04/02/1978 - 17/12/1981 Edward BEYSEN 

18/12/1981 - 29/01/1988 Aloïs DE BACKER 64 

28/03/1988 - 18/05/1990 Charles DE WEZE 

19/05/1990 - 01/12/1991 Danny WEYNS 65 

13/03/1992 - tot einde PVV André GANTMAN 

PENNINGMEESTER OF SCHATBEWAARDER 

17/10/1961 - 27/05/1962 G. SIRTAINE 

28/05/1962 - 02/02/1979 Jos DE HONDT 66 

31/03/1979 - 21/03/1980 Robert BELLENS 67 

22/03/1980 - 21/04/1988 René NOERENS 

22/04/1988 - Marc VAN DEN ABEELEN 

58 Charles De Weze oefende deze functie reeds uit in de LP-periode, sinds 15 april 1960. 

59 Slechts ad interim. 

60 Enkel op proef. 

61 Wegens een hartaanval diende hij ontslag te nemen. 

62 Slechts waarnemend 

63 Hij was reeds sinds jaren voorzitter van de LP-arrondissementsfederatie Antwerpen. 

64 Tussen Aloïs De Backer en Charles De Weze in, nam Antoinette Helsmoortel-Pecher de functie ad interim waar. 

65 Antoinette Helsmoortel-Pecher maakte het mandaat van Danny Weyns vol tot aan de eerstvolgende 

Algemene Vergadering 

66 Jos De Hondt nam ontslag. 

67 Robert Bellens was reeds waarnemend penningmeester sinds 3 februari 1979.

SECRETARISSEN-GENERAAL 

17/10/1961 - 13/01/1967 Fernand BOEY 

14/01/1967 - xx/05/1975 Karel POMA 68 


19/11/1976 Edward BEYSEN 70 

29/01/1977 - 03/02/1978 Edward BEYSEN 

24/02/1978 - 30/03/1979 Aloïs DE BACKER 71 

31/03/1979 - 21/03/1980 Aloïs DE BACKER 

22/03/1980 - 13/12/1981 72 

Aloïs DE BACKER 

Charles DE WEZE 


R. VANCAEYZEELE 


Daniël WEYNS 

22/04/1988 - 18/05/1990 Daniël WEYNS 

W. ROELS 

19/05/1990 - 19/04/1991 W. ROELS 

E. TAVERNIERS 

20/04/1991 - 26/12/1991 W. ROELS 

André GANTMAN 

27/12/1991 - 13/03/1992 André GANTMAN 

14/03/1992 - 03/04/1992 Jo CLAEYS 

24/04/1992 - tot einde PVV Gilbert VAN NUFFEL 

VOORZITTERS VAN ACC EN CAPR 73 


23/02/1966 - 20/05/1966 Karel POMA 

25/01/1967 - 06/12/1969 Rudolf SALOMÉ 

15/05/1970 - 01/08/1973 Christiaan PATERNOTTE 74 

12/10/1973 - 26/05/1976 Edward BEYSEN 

13/12/1976 - 21/10/1977 Aloïs DE BACKER 

26/10/1978 - xx/02/1988 Luc HUYBRECHTS 75 

2.2.2.7. De verhouding met de andere partijgeledingen. 

HET LIBERAAL HUIS Q - 

68 Karel Poma nam ontslag in de loop van mei 1975 

69 Hij nam deze functie enkel waar. 

70 Enkel waarnemend. 

71 Edward Beysen werd vervangen door Aloïs De Backer vermits hij tijdens de Algemene Vergadering werd 

verkozen tot voorzitter. 

72 Vanaf maart 1980 tot eind 1991 waren er twee secretarissen-generaal, waarna opnieuw werd overgestapt op de 

formule met één secretaris-generaal. 

73 Van 1962 tot en met 1965 het Actie- en Coördinatiecomité (ACC), vanaf 1966 het Comité voor Actie en 

Public-Relations (CAPR). 

74 Hij nam ontslag in de loop van de maand augustus. 

75 Minimaal tot deze datum.

HET LIBERAAL HUIS R - 

Gezien zowat alle onderwerpen en taken minstens gedeeltelijk tot de bevoegdheden van meerdere van 

de hierboven geschetste organen behoorde, geven we een korte uiteenzetting ter verklaring van de 

verschillende functies die eigen waren aan de Antwerpse arrondissementsfederatie. Straks komen de 

administratieve en eigenlijke functies aan bod, maar beginnen doen we met de verhouding tot de 

andere PVV-geledingen. 

De PVV-arrondissementsfederatie was slechts een geleding binnen de partij die vooral een 

belangrijke rol te vervullen had in de doorstroming binnen de partij van top naar basis en vice versa. In 

totaal waren binnen de partij in principe de volgende niveaus mogelijk : nationaal; provinciaal, 

kantonaal, gemeentelijk en lokaal 76 . De Antwerpse arrondissementsfederatie had voornamelijk 

betrekkingen met de nationale PVV en met de plaatselijke afdelingen. 

Wat de nationale PVV betreft, had de arrondissementsfederatie de bevoegdheid haar afgevaardigden 

in Partijraad en Partijcongres aan te duiden. In het Partijcongres hadden de federaties recht op 1 

vertegenwoordiger per vastgesteld aantal stemmen in hun kieskring behaald tijdens de laatst gehouden 

verkiezingen en nog een vertegenwoordiger per een bepaald aantal leden. Op deze wijze had de 

arrondissementsfederatie inspraak in de algemene ideologische lijn die door de PVV werd uitgestippeld 

en waarover het Congres besliste. De Partijraad was een enigszins belangrijker orgaan dat vaker 

vergaderde. De samenstelling ervan was echter ook gevoelig kleiner en de arrondissementsfederaties 

hadden slechts recht op één rechtstreekse afgevaardigde. De dagelijkse leiding van de PVV was in 

handen van het Partijbureau waarin de federatie geen rechtstreekse vertegenwoordigers had 77 . Die drie 

organen hadden samen met de partijvoorzitter de leiding over de PVV 78 . Om haar taak van 

doorstroming binnen de partij te verzorgen was het voor de arrondissementsfederatie allerminst een 

overbodige luxe dat ze in de Partijraad was vertegenwoordigd. 

De federaties hadden niet alleen inspraak in de partij, ze dienden ook aan een aantal 

verplichtingen te voldoen. De arrondissementele voorzitter had - zoals eerder werd aangehaald - een 

welomschreven taak. Wanneer deze hierin tekort schoot, kon hij door de PVV worden gesanctioneerd. 

De arrondissementsfederaties hadden dus geen volledige vrijheid. Dat uitte zich ook in het feit dat de 

statuten van de arrondissementsfederatie goedgekeurd dienden te worden door de PVV. 

Jaarlijks werden door de PVV een aantal verdienstelijke leden geëerd door hen een ere- of 

erkentelijkheidspenning toe te kennen. De plaatselijke afdelingen konden de namen van leden die 

daarvoor in aanmerking kwamen doorspelen aan de arrondissementsfederatie die op haar beurt het 

hele dossier doorstuurde naar Brussel. De PVV-Commissie van de Medaille die minstens jaarlijks 

samenkwam besloot dan op basis van de ingediende dossiers aan wie de medailles mochten worden 

uitgereikt. 

Tot slot mag niet worden voorbijgegaan aan de splitsing in 1972 van de tot dan toe 

unitaristische PVV/PLP in een Vlaamse, Waalse en Brusselse vleugel 79 . Die versplintering van de partij 

had een aanvang genomen na de verkiezingsnederlaag van 1968. De communautarisering zette volledig 

door in 1972. Vanaf dat moment was de Antwerpse arrondissementsfederatie enkel nog een onderdeel 

van de Vlaamse PVV. 

Onder de Antwerpse arrondissementsfederatie opereerden districtsverenigingen, plaatselijke 

afdelingen en eventuele onderafdelingen 80 . De plaatselijke afdelingen kunnen qua taken het best met 

de federatie worden vergeleken, met dien verstande natuurlijk dat hun bevoegdheid vanzelfsprekend 

76 De Antwerpse federatie vormde hierop een uitzondering. I.p.v. kantonale was hier sprake van districtsverenigingen. 

77 In het Partijbureau zetelden wel verschillende andere afgevaardigden die via andere wegen waren aangeduid maar toch 

tot de arrondissementsfederatie konden behoren. Op die wijze kon de invloed van de federaties op het dagelijkse beleid 

van de partij toch nog relatief groot zijn; PVV-statuten 1982, Art. VI; Deschouwer, Organiseren of bewegen ?, 90 en 94. 

78 In de jaren zestig en zeventig waren dit respectievelijk Permanent Bestuur, Politiek Comité en Nationaal Congres. In de 

jaren zeventig functioneerde bovendien een tijdlang een Uitvoerend Comité dat nog boven het Politiek Comité te situeren 

viel. 

79 Luyckx en Platel, Politieke geschiedenis van België, 559 en 615. 

80 De Antwerpse federatie vormde een uitzondering vermits geen kantonale, maar wel districtsverenigingen bestonden.

HET LIBERAAL HUIS S - 

beperkt was tot hun ressort; de gemeente. De districten fungeerden vooral met het oog op de provinciale 

verkiezingen. De organisatie van de verkiezingen vormde overigens één van de belangrijkste 

bestaansredenen van de verschillende geledingen van de partij, waarvan de territoria dan ook niet 

toevallig zo goed overeenkomen met de bestaande kiesomschrijvingen. 

De partijstructuur binnen de Antwerpse federatie onderging een aantal niet onbelangrijke 

wijzigingen die werden veroorzaakt door twee fusies. De eerste had plaats in 1977 toen een groot aantal 

dorpen fuseerden. Op 1 januari 1983 dan werd Groot-Antwerpen opgericht. Vooral de laatste fusie had 

heel wat impact op de PVV-structuren binnen het arrondissement. De districten Antwerpen en 

Berchem-Borgerhout verdwenen, terwijl het district Ekeren werd omgevormd tot het district Kapellen. 

Ekeren en de meeste gemeenten uit het oude district Berchem-Borgerhout waren immers opgeslokt door 

de grootstad. Anderzijds werd een nieuwe super-afdeling PVV-Groot-Antwerpen gecreëerd. Om één en 

ander overzichtelijk te houden werden in de ex-gemeenten districtsafdelingen gevormd die verder ook 

de liberale afgevaardigden in de gemeentelijke districtsraden mochten aanduiden 81 . 

Alle plaatselijke en districtsverenigingen werden door de arrondissementsfederatie 

gegroepeerd, maar ook nevenorganisaties konden van de federatie deel uitmaken. Ten tijde van de LP 

waren de korpsen nog rechtstreeks vertegenwoordigd en stonden ze op gelijke voet met de plaatselijke 

afdelingen. Na de oprichting van de PVV was daarvan niet langer sprake. Enkel de Vrouwen- en 

Jongerenfederaties vormden daar nog een uitzondering op. Anderzijds konden de Antwerpse 

geledingen van een aantal door de PVV erkende nevenorganisaties hun afgevaardigden kiezen in het 

Federaal Comité. In 1984 gold deze regeling voor het ALV, ALIMA, het LEV, het ACLVB, het VSOA, de 

Liberale Mutualiteit, het LVSV en de reeds genoemde Vrouwen- en Jongerenorganisaties die echter al op 

een door de PVV-statuten gewaarborgde minimum-vertegenwoordiging konden rekenen. De 

plaatselijke afdelingen van deze verenigingen fungeerden vaak als onderafdeling van de gemeentelijke 

PVV-afdelingen. 

De arrondissementsfederatie was verantwoordelijk voor de partijwerking binnen haar ressort. 

Dit betekende dat zij een aantal bevoegdheden had tegenover de lagere partijgeledingen. Ten eerste 

diende de federatie te zorgen voor een goede doorstroming van informatie. Dit hield in dat de lagere 

organen en de leden dienden ingelicht over de beslissingen die door de hogere partijniveaus werden 

genomen, over de politieke opties en zo meer. Anderzijds kon de federatie ook naar boven toe uitdragen 

wat de plaatselijke gevoeligheden waren, welke ideeën er in het arrondissement leefden,... Om dit 

efficiënt te laten verlopen hadden districten, plaatselijke afdelingen en nevenorganisaties dan ook recht 

op vertegenwoordigers in het Federaal Comité. Een belangrijk middel om de leden te informeren was 

het partijblad. Het Redactiecomité - een onderdeel van het CAPR - was belast met de samenstelling en 

uitgave ervan. 

Een andere belangrijke taak lag in de controlefunctie. De federatie keek er op toe of de plaatselijke 

afdelingen volgens de partijlijn ageerden. Eventuele interne geschillen binnen partijafdelingen 

konden door de federatie worden beslecht. Leden die door een afdeling met een sanctie waren bedacht 

of zich onheus behandeld voelden bij de samenstelling van de verkiezingslijsten konden tegen deze 

beslissing in beroep gaan bij de arrondissementsfederatie. De statuten van plaatselijke afdeling en 

districtsvereniging dienden door de federatie te worden goedgekeurd en mochten dus niet diametraal 

staan tegenover bepalingen uit de PVV-statuten. 

Om de goede werking van het liberalisme binnen haar territorium te bevorderen werd in 1974 

besloten tot de oprichting van de Prijs PVV-arrondissementsfederatie Antwerpen 82 . De bedoeling hiervan 

was jaarlijks een geldsom toe te kennen aan de plaatselijke afdeling die de meeste verwezenlijkingen 

had bewerkstelligd, de meeste initiatieven had genomen inzake de plaatselijke werking. Om tot een 

uitspraak te komen, baseerde men zich op een aantal criteria waaronder groei van het ledenaantal, 

aantal georganiseerde activiteiten en de uitbouw van de plaatselijke liberale verenigingen. 

81 Deze districtsafdelingen mogen niet worden verward met de districtsverenigingen. Zie daarvoor ook de inleidingen op de 

inventarissen betreffende de PVV-Groot-Antwerpen en de PVV-districtsafdeling Antwerpen. 

82 Het reglement dienaangaande werd door het Federaal Comité op 27 juni 1974 goedgekeurd.

HET LIBERAAL HUIS T - 

2.2.2.8. De administratieve functies 

De financiën van de arrondissementsfederatie werden beheerd door de penningmeester. Hij hield de 

boekhoudkundige stukken bij en legde het financieel verslag ter controle voor aan de Algemene 

Vergadering. Het Partijbestuur van haar kant keurde begroting en rekeningen goed. Enkele 

inkomstenbronnen van de arrondissementsfederatie waren de lidgelden, de giften voor de verkiezingsuitgaven 

en de bijdragen van mandatarissen en van afgevaardigden in het Federaal Comité. 

Even een woordje uitleg over deze bijdragen. Parlementairen en afgevaardigden van de 

Bestendige Deputatie dienden een door het Partijbestuur vastgesteld percentage van hun zitpenningen 

af te dragen 83 . Ook de leden van het Federaal Comité dienden een bijdrage te betalen. De lidgelden van 

hun kant werden verdeeld onder de vereniging die het lidmaatschapsbewijs verkocht had, de 

arrondissementsfederatie waartoe het lid behoorde en de PVV. Vermits de ledenadministratie zowel 

administratieve als financiële repercussies had, werd die taak toevertrouwd aan secretaris en 

penningmeester samen. De arrondissementsfederaties waren overigens zowat de spil van de 

ledenadministratie. Zij fungeerden immers als verdeel- en innigscentrum. De lidmaatschapsbewijzen 

werden via de federatie vanuit de PVV verdeeld naar de afdelingen toe. De kaarten zelf werden in 

principe verkocht door de plaatselijke afdelingen, maar individuele leden konden rechtstreeks bij de 

federaties terecht. De lidgelden werden geïnd door penningmeesters van de verkopende verenigingen 

die de verzamelde gelden vervolgens stortten op een rekening van de arrondissementsfederatie. De 

arrondissementele penningmeester verzamelde alle lidgelden van de verschillende verenigingen en 

verdeelde de som tenslotte onder de drie rechthebbenden : de vereniging waarbij het lid was 

aangesloten, de arrondissementsfederatie en de PVV. 

De administratieve kant van de zaak was niet minder ingewikkeld. Het lidmaatschapsbewijs 

bestond immers uit vier stroken. Het lid ontving één van de vier stroken dat als bewijs van zijn 

aansluiting bij de PVV gold. De verkopende instelling van haar kant hield ook één strook en zond wat 

overbleef op naar de arrondissementsfederatie. Hier werden de laatste twee stroken verdeeld over 

federatie en PVV, zodat de belangrijkste partijgeledingen steeds beschikten over een volledig overzicht 

van de leden uit hun gebied. 

2.2.2.9. De politieke functies 

De taken die tot nog toe werden belicht hadden eigenlijk alle te maken met de interne organisatie van de 

PVV. Nu komen die taken aan bod die veeleer te maken hebben met de eigenlijke en ultieme 

doelstelling; het uitdragen, verdedigen en realiseren van het liberalisme. Om deze doelstelling te 

kunnen verwezenlijken diende de partij naar buiten te komen, mochten niet alleen de leden worden 

aangesproken. 

Eén van de mogelijkheden van een partij om haar standpunten kenbaar te maken is de 

persconferentie. Voor de arrondissementsfederaties lag de belangrijkste en meest in het oog springende 

manier echter in de voorbereiding van de verkiezingen. Het waren immers de 

arrondissementsfederaties die de verkiezingslijsten voor de wetgevende verkiezingen dienden op te 

stellen. Hieraan ging een hele procedure vooraf die culmineerde in wat algemeen bekend staat als de 

poll. Dat hield in dat alle leden van een bepaalde federatie hun stem konden uitbrengen op een lijst met 

alle kandidaten voor een plaatsje op de verkiezingslijst. De uitslag van de poll bepaalde wie, in welke 

volgorde, op die lijst kon worden geplaatst. De organisatie van deze poll lag volledig in handen van de 

federatie. Voor elke wetgevende verkiezing diende bovendien campagne te worden gevoerd. De 

slogans voor de wetgevende verkiezingen waren nationaal, maar aangezien de kiesomschrijvingen met 

de arrondissementen samenvielen, speelden de federaties ook een belangrijke rol in de organisatie van 

de campagne. 

Een goede verkiezingsuitslag leverde verkozenen op. Om de band met de kiezer tijdens de 

daaropvolgende jaren niet te verliezen organiseerde de Antwerpse arrondissementsfederatie het sociaal 

dienstbetoon. Wekelijks vonden tot in de uithoeken van het arrondissement zitdagen plaats, waar de 

83 Op districts- en gemeentelijk niveau gold een gelijkaardige regeling voor respectievelijk provincie- en 

gemeenteraadsleden.

HET LIBERAAL HUIS U - 

bevolking de volksvertegenwoordigers en senatoren uit haar omgeving kon consulteren. De inwoners 

konden echter ook altijd met hun vragen terecht op de arrondissementele zetel zelf. 

Tenslotte de vertegenwoordiging in openbare organen en de deelname aan het beleid. In 

tegenstelling tot het gemeentelijk niveau bestaan op het arrondissementeel vlak maar weinig openbare 

instellingen. Een echte deelname aan het beleid zat er voor de arrondissementsfederatie dan ook niet in. 

Naarmate de jaren negentig echter naderbij kwamen verhoogde weliswaar het aantal semi-openbare 

instellingen, parastatales en intercommunales die op supra-gemeentelijk vlak actief waren. Echte 

arrondissmentele vertegenwoordigers bleven echter uit. 

2.2.2.10. Enkele conclusies met het oog op een voorstel van archiefschema 

Uit de hierboven geschetste toestand kan in de eerste plaats worden afgeleid dat de permanente 

secretaris de belangrijkste figuur was inzake het beheer van het archief. De archivalia die op de 

financiën betrekking hadden, behoorden tot de verantwoordelijkheid van de penningmeester. Tot slot 

konden we vaststellen dat ACC en CAPR een min of meer onafhankelijke positie innamen binnen de 

arrondissementsfederatie die onder meer gekenmerkt werd door een afzonderlijk rekeningnummer en 

een eigen secretariaat. Dat zou er op kunnen wijzen dat binnen de federatie in totaal drie afzonderlijke 

deelarchieven moeten worden onderkend. 

Enkel de door de permanente secretaris gevormde archieven zijn ruim genoeg om nu al een 

verdere onderverdeling voor te kunnen stellen. Daarbij lijkt het voorlopig het meest opportuun een 

ordening naar functies voor te stellen, gezien de verschillende bestuursorganen bevoegdheid hadden 

over de meeste taken. Bij zo'n functionele indeling zouden we onderscheid willen maken tussen 

administratieve functies, functies betreffende de interne partijwerking, en functies die te maken hebben 

met de externe werking. 

2.2.3. DE OORSPRONKELIJKE ORDE EN HET VOORSTEL VAN ARCHIEFSCHEMA. 

2.2.3.1. De staat waarin het archief zich bevond 84 . 

Zoals in het inleidende hoofdstuk werd vermeld kwam het fonds van archieven dat zich in het liberale 

partijgebouw aan de Antwerpse Komedieplaats bevond in etappes op het Liberaal Archief terecht. Het 

gedeelte van het archieffonds dat te onderscheiden viel als het archief van de PVVarrondissementsfederatie 

Antwerpen werd in twee keer overgebracht. Een eerste gedeelte in 1992, een 

tweede deel in 1993. De ordening van het eerste gedeelte dat hoofdzakelijk stukken uit de periode 1961- 

1975 betrof, kan niet meer helemaal worden achterhaald. Dit omwille van het feit dat het reeds een 

eerste rudimentaire ordening en beschrijving onderging. Rekening houdend met de op het Liberaal 

Archief heersende gewoonten mag echter worden verondersteld dat bij het opmaken van de 

schenkingslijst weinig aan de oorspronkelijke orde werd gewijzigd. Wellicht ging bij die eerste 

behandeling wel een deel van het verpakkingsmateriaal verloren en werden een aantal losse stukken 

samengevoegd. 

Daarom zullen we ons voornamelijk richten op de toestand van het archiefgedeelte dat in 1993 

werd gedeponeerd en de meer recente periode 1975-1992 omvat. Grosso modo kan worden gezegd dat 

dit archief zich in een ongeordende staat bevond. Veel archiefmateriaal zat los in dozen, in plastic 

zakken of zelfs helemaal onverpakt. Voor wat de losse stukken betreft, was ofwel elke logische orde 

verloren gegaan, ofwel was in eerste instantie de betekenis ervan totaal onduidelijk. Om eventuele nog 

bestaande verbanden niet onnodig te verbreken, werd beslist die archivalia voorlopig apart te houden 

en ons bij een eerste doorname van het archief te concentreren op het meer geordende materiaal. Daarbij 

kon worden vastgesteld dat uiteindelijk toch zowat driekwart van het archief vrij makkelijk tot originele 

archiefbestanddelen kon worden hersteld. De bestanddelen zelf waren nog goeddeels intact, de 

verbanden tussen de verschillende archiefbestanddelen onderling echter waren voor een groot deel 

verloren gegaan en de oorspronkelijke interne ordening van de bestanddelen - meestal chronologisch - 

was vaak verloren gegaan of nooit aanwezig geweest. Wellicht is deze grote mate van wanorde te wijten 

aan de jarenlange opslag in de opslagruimten van het Liberaal Huis. 

84 We verwijzen hiervoor naar het inleidende hoofdstuk van dit deel.

HET LIBERAAL HUIS V - 

Ondermeer aan de hand van het verpakkingsmateriaal (dozen, mappen,...) konden een aantal 

series van het archief worden gereconstrueerd, op basis waarvan een voorstel van archiefschema kan 

worden opgesteld. 

BIJLAGE 3 : Lijst van de series 

1) Notulen van de verschillende bestuursorganen 

2) Briefwisseling en circulaires over diverse onderwerpen 

3) Journalen 

4) Diverse series bijlagen bij de boekhouding 

5) Dossiers betreffende ledenactiviteiten 

6) Dossiers betreffende sociaal dienstbetoon 

7) Dossiers betreffende verkiezingen 

8) Ledenadministratiedossiers 

9) Lidmaatschapsbewijzen 

10) Ledenstaten 

11) Dossiers betreffende de afdrachten van mandatarissen 

12) Briefwisseling met de PVV 

13) Briefwisseling met ondergeschikte partijgeledingen 

14) Briefwisseling met verwante verenigingen 

15) Congresdossiers 

De wanorde en de verschillende wijzen waarop binnen één serie werd geordend, wijzen er 

echter op dat nooit een vooraf uitgekiend ordeningsplan voor het gehele archief werd opgesteld. Zoiets 

gebeurde hoogstens voor bepaalde onderwerpen of taken, zoals de ledenadministratie bv. De ordening 

kan dus - zoals dat bij dergelijke verenigingen meer regel dan uitzondering is - veeleer als historisch 

gegroeid worden omschreven. De verschillende secretarissen ordenden de archivalia naar hun eigen 

inzichten, zoals het voor hen het beste uitkwam en volgens de meest onmiddellijke noden. De 

onderlinge ordening van de verschillende series en de inpassing van de vele archiefbestanddelen en 

losse stukken konden m.a.w. enkel worden verwezenlijkt aan de hand van een ontwerp van archiefschema 

dat werd opgesteld op basis van de verzamelde kennis over de organisatie en werking van de 

archiefvormer en de nog bestaande relicten van een oude orde. 

2.2.3.2. Het voorstel van archiefschema 

In dit voorstel stappen we af van wat in een van de vorige punten als een voorlopige hypothese werd 

naar voor geschoven. We maken immers niet langer onderscheid tussen verschillende deelarchieven, 

vermits de bestaande archiefordening niet in een dergelijk systeem viel in te passen. Bijna geen enkel 

bestanddeel werd bv. door het CAPR alleen gevormd. De stukken werden daarentegen meestal 

geordend vanuit een bepaalde functie. In vele bestanddelen vindt men dan ook stukken die door 

verschillende bestuursorganen werden gevormd. Opnieuw moet er worden op gewezen dat deze 

archiefvorming zo in de praktijk tot stand kwam, zonder dat er een bepaalde filosofie aan ten grondslag 

lag. De ordening kon overigens elk moment wijzigen wanneer bv. de betrokken functionaris tot andere 

inzichten kwam. 

Ook het onderscheid tussen secretaris en penningmeester was onvoldoende om er afzonderlijke 

archiefafdelingen op te baseren. De ledenadministratie werd nu éénmaal door secretaris en penningmeester 

samen beheerd. De archiefvorming die daarvan het gevolg was leverde geen afzonderlijke serie 

per functionaris op. Op die wijze zou enkel de financiële administratie nog in aanmerking gekomen zijn 

voor een gedeeltelijke indeling volgens organisatie. Aangezien die oplossing de eenduidigheid niet ten 

goede zou komen, opteren we voor een algehele ordening naar functies.

HET LIBERAAL HUIS W - 

Het archiefschema dat we hier voorstellen, gaat dus uit van een opsplitsing van taken : 

administratieve functies, interne partijfuncties en functies die gericht zijn op de expansie van het 

liberalisme of de verwezenlijking van de eigenlijke doelstellingen. Regelgeving en bestuurswerking 

passen niet binnen één van die categorieën. Aangezien die elementen eerder betrekking hebben op de 

arrondissementele werking in haar geheel, zijn we genoodzaakt vooraan een algemeen onderdeel te 

plaatsen. De verdere invulling van het voorstel van archiefschema - dat in het volgende onderdeel 

diepgaander zal worden verklaard - ziet er als volgt uit. 

BIJLAGE 4 : Voorstel van archiefschema 

1. Stukken van algemene aard 

1.1. Stukken van algemeen regelgevende en organisatorische aard 

1.2. Stukken betreffende de bestuurswerking 

1.3. Briefwisseling over uiteenlopende zaken 

2. Stukken van administratieve aard 

2.1. Stukken betreffende de boekhouding 

2.2. Stukken betreffende de ledenadministratie 

2.3. Stukken betreffende de bijdragen van mandatarissen en afgevaardigden in het Federaal 

Comité 

3. Stukken betreffende de interne partijwerking 

3.1. Stukken betreffende de algemene partijwerking 

3.1.1. Stukken betreffende hogere partijgeledingen 

3.1.1.1. Stukken betreffende de vertegenwooridiging in PVV-nationaal 

3.1.1.2. Stukken betreffende de leden 

3.1.1.3. Stukken betreffende het provinciale niveau 

3.1.2. Stukken betreffende verwante organisaties 

3.2. Stukken betreffende de arrondissementele werking 

3.2.1. Stukken betreffende de ondergeschikte partijgeledingen in het algemeen 

3.2.2. Stukken betreffende de uitbouw van het liberale verenigingsleven 

3.2.3. Stukken betreffende de juridische en controlerende functie 

3.2.4. Stukken betreffende de ledenactiviteiten 

3.2.5. Stukken betreffende de informatieverschaffing 

4. Stukken betreffende de externe werking 

4.1. Stukken betreffende de verkiezingen 

4.2. Stukken betreffende het sociaal dienstbetoon 

4.3. Stukken betreffende de invloed op en de deelname aan het beleid 

2.2.3.3. Uitleg en voorbeelden bij het archiefschema 


De eerste archiefafdeling bevat de stukken van algemene aard. Met andere woorden die stukken die de 

werking van de archiefvormende instelling in zijn geheel betreffen. Naast regelgeving en 

bestuurswerking, is hier ook de briefwisseling die verschillende onderwerpen betreft op zijn plaats. 

1.1. Stukken van algemeen regelgevende en organisatorische aard 

We opteren ervoor helemaal vooraan in het schema de algemeen regelgevende stukken te plaatsen. Wat 

bedoelen we hiermee precies. Het gaat om allerhande instructies, reglementen en statuten die in 

principe de arrondissementsfederatie in het algemeen betreffen. Hieronder verstaan we eveneens de 

nationale PVV-statuten bv. die immers door de arrondissementsfederatie dienden nageleefd. Voorbeeld 

a illustreert dat alle statuten die voor de werking van de arrondissementsfederatie van belang waren, 

samengebundeld werden. Onder die stukken bevindt zich ook regelgeving die enkel op een deel van de 

werking van de arrondissementsfederatie of zelfs enkel op de lagere organen betrekking heeft. Omwille

HET LIBERAAL HUIS X - 

van de eenheid en het verreikende belang lijkt het ons echter noodzakelijk om het geheel als een 

bestanddeel te behouden en in dit onderdeel te beschrijven. 

a. Statuten betreffende diverse PVV-geledingen. [Jaren 1960]. 1 omslag. 

Het formulierboek bevat een heleboel formulieren betreffende gevallen waarmee de permanente 

secretaris vanuit zijn functie kon worden geconfronteerd. Het bevat dus veel meer dan enkel de 

administratieve taken als ledenadministratie bv. Om die reden lijkt het ons verantwoord dit bestanddeel 

bij de stukken van algemene aard te rangschikken. 

b. Formulierboek betreffende de taken van de bestendige secretaris. [ca. 1975- 

1985]. 1 pak.

HET LIBERAAL HUIS Y - 

Ook het dossier over de reorganisatie betreft ons inziens de werking van de arrondissementsfederatie in 

haar geheel en moet om die reden bij de stukken van algemene aard worden ondergebracht. 

c. Dossier betreffende de reorganisatie van de arrondissementsfederatie. 1971.1 omslag. 

Zoals uit de voorbeelden blijkt, maakt van deze eerste archiefafdeling geen enkele serie deel uit. Het 

formulierboek anderzijds is een uiterst interessante bron voor het doorgronden van de administratieve 

werking. Van volledigheid is echter geen sprake zodat deze gegevens zeker nog aanvulling behoeven. 


Deze afdeling omvat alle archiefbestanddelen die te maken hebben met de vergaderorganen die de 

arrondissementsfederatie leidden. Niet alleen de notulen, maar ook stukken aangaande de 

samenstelling van die organen. Bovendien lijkt het ons wenselijk om ook de stukken betreffende de 

keuze van de vertegenwoordigers in het Federaal Comité hier te plaatsen. Voor de onderverdeling 

binnen deze afdeling baseren we ons op de belangrijkheid van de vergaderorganen. Ze worden 

gerangschikt van hoog naar laag : Directiecomité, Partijbestuur, Federaal Comité, Algemene 

Vergadering en CAPR 85 . Het CAPR komt na de Algemene Vergadering vermits het slechts een 

ondersteunende vergadering was die een eerder beperkt scala aan bevoegdheden bezat. Vermits die 

bevoegdheden echter zowel in de interne als in de externe werking tot uiting kwamen, kan van een 

algemeen takenpakket worden gewag gemaakt. 

De archiefvorming zelf behoeft enige nadere uitleg. De voorbeelden a en c tonen de manier aan 

waarop de ordening van de stukken betreffende Directiecomité, Partijbestuur en Federaal Comité 

gebeurde. In de regel zaten oorspronkelijk allerlei documenten betreffende deze vergaderingen bijeen in 

mappen. Notulen - zowel het ontwerp als het net-exemplaar dat vaak in veelvoud voorkwam - vormden 

de kern van de bestanddelen die verder werden aangevuld met bv. ledenlijsten, convocatiebrieven, 

presentielijsten, brieven, circulaires en/of documenten die op de betreffende vergaderingen aan de orde 

waren. Al deze stukken zaten min of meer chronologisch geordend en liepen per omslag vaak over 

meerdere jaren. We konden vaststellen dat ook door de arrondissementsfederatie van de LP en door de 

PVV-afdeling Antwerpen-stad een dergelijk ordeningssysteem werd toegepast. Het probleem is nu dat 

deze omslagen onmogelijk als dossiers kunnen worden omschreven, vermits ze betrekking hebben op 

meer dan één welbepaalde zaak, namelijk op meerdere vergaderingen 86 . Daarom stellen we voor - 

zoals toegepast in de voorbeelden - deze archivalia vanwege de handelbaarheid per tijdseenheid in één 

omslag onder te brengen en ze te beschrijven als «Notulen... Met bijlagen». In een inventaris zal het 

echter noodzakelijk zijn om via voetnoten of in de inleiding de precieze betekenis van deze beschrijving 

aan te geven. Binnen deze omslagen kunnen de archivalia die betrekking hebben op één en dezelfde 

vergadering eventueel bij mekaar worden gebracht en afgescheiden van de archivalia met betrekking tot 

een volgende vergadering. Daarbij moet worden opgemerkt dat de ontwerpnotulen eigenlijk behoren 

tot de vergadering waarop die notulen werden goedgekeurd. Dat zou meteen betekenen dat de notulen 

nooit te vinden zouden zijn bij de stukken betreffende de vergadering waarop de notulen slaan. Een 

belangrijke motivatie om voor een vergaderingsgewijze aanpak te opteren is nog te vinden in de 

oorspronkelijke orde uit de periode 1976-1982 87 . In die tijdspanne werden alle stukken die één 

vergadering betroffen door de secretaris samengeniet. 

De archiefvorming inzake de bestuursorganen kan absoluut niet consequent genoemd worden 

vermits lijsten of staten van leden van een bepaald vergaderorgaan vaak ook apart voorkwamen. Het is 

juist om deze inconsequentie enigszins te herstellen dat die bestanddelen in het schema meteen na de 

85 Statutair gezien is het meest algemene en hoogste orgaan de Algemene Vergadering en het minst algemene het 

Directiecomité. In de praktijk echter kan worden gesteld dat de volgorde van hoog naar laag precies omgekeerd was. 

Bovendien waren de bevoegdheden van de Algemene Vergadering zo klein dat ze nog moeilijk algemeen kunnen 

worden genoemd. In tegenstelling tot die van het Directiecomité dat uiteindelijk de dagelijkse leiding in handen had. 

86 Coppens, Archiefterminologie, 69 (nr. 243) : «Een dossier is het geheel van archiefbescheiden ontvangen of opgemaakt 

door een instelling, een persoon of een groep personen, bij de behandeling van één zaak». 

87 Toevallig de periode waarin de secretarissen mekaar in snel tempo opvolgden. Misschien gebeurde een herordening 

door Raoul De Witte (1978-1982).

HET LIBERAAL HUIS Z - 

notulen volgen. Hetzelfde kan gezegd worden van de stukken betreffende de vertegenwoordigers in het 

Federaal Comité. Deze stukken komen op verschillende plaatsen voor : bij de notulen, in afzonderlijke 

dossiers zoals in voorbeeld d en tot slot ook in de briefwisseling met de afdelingen en korpsen. Die 

briefwisseling komt echter pas aan bod in de derde archiefafdeling wat verwijzingen in voetnoot 

noodzaakt. Binnen de notulenseries kwamen zo nu en dan ook lacunes voor. Dit betekende in een aantal 

gevallen dat voor een bepaalde periode niet de notulen, maar daarentegen wel de bijlagen werden 

bewaard. Ook dit probleem - waarop we voorlopig geen antwoord hebben - vraagt om een oplossing. 

a. Notulen betreffende de vergaderingen van het Partijbestuur. Met bijlagen. 

1978. 1 omslag. 

b. Staat betreffende de leden van het Partijbestuur. 1991. 1 stuk. 

c. Notulen betreffende de vergaderingen van het Federaal Comité. Met 

bijlagen. 1965. 1 omslag. 

d. Dossier betreffende de vertegenwoordiging van de afdelingen in het 

Federaal Comité. 1976. 1 omslag. 

De serie dossiers betreffende de Algemene Vergaderingen vormen een afwijking ten opzichte van wat 

hiervoor werd opgemerkt. Het gaat hier werkelijk om dossiers die telkens één Algemene Vergadering 

betreffen. In de periode 1962 tot en met 1980 bevatten ze meestal notulen. Naderhand echter bleven ze 

voornamelijk beperkt tot stukken die gerelateerd waren met de bestuursverkiezing. Gezien de intense 

band tussen Algemene Vergadering en bestuursverkiezing ligt het echter voor de hand om beide series 

mekaar te laten opvolgen. Eén en ander neemt echter niet weg dat deze dossiers onvolledig zijn. 

e. Dossier betreffende de in 1988 gehouden Algemene Vergadering. 1988. 

1 omslag. 

In deze afdeling bevinden zich enkele eigenaardigheden. Er is vooreerst een zeer groot aantal dubbels 

aanwezig. Vooral circulaires en notulen werden naar hartelust gemulticopieerd. Notulen kwamen 

trouwens meestal in vijf- tot tienvoud voor. De stukken die het CAPR betreffen waren zeer goed 

vertegenwoordigd onder de stapel losse stukken. Het reconstrueren van die serie notulen met bijlagen 

zal zeer ingewikkeld en tijdrovend zijn. Voor verschillende periodes vonden we immers pakken losse 

stukken die elkaar qua tijdperk overlappen. Een derde opmerking betreft het jaar 1962. Tot de Algemene 

Vergadering die in mei van dat jaar plaatsvond, waren het nog steeds de oude bestuursorganen die in 

functie waren. We zouden ervoor opteren om de notulen van die organen gewoon in te passen in de 

serie van hun opvolgers. Net zoals geen onderscheid zal worden gemaakt tussen bv. Dagelijks Bestuur 

en Directiecomité. De oorspronkelijke orde maakte trouwens evenmin een onderscheid wat ons in een 

aantal gevallen meteen toeliet uit te maken welke bestuursorganen mekaar opvolgden. In een inventaris 

kan best voor bv. de meest recente terminologie worden gekozen. In een voetnoot kan eventueel 

worden verwezen naar de inleiding waarin meer uitleg over de (evolutie van de) bestuurswerking. Tot 

slot moet er nog op worden gewezen dat in de archieven van de PVV-afdeling Antwerpen-stad en de LParrondissementsfederatie 

Antwerpen bv. dezelfde problemen bestonden. 

1.3. Briefwisseling over uiteenlopende zaken 

Dit onderdeel bestaat uit twee grote series : de briefwisseling en de uitgaande circulaires. De eigenlijke 

briefwisseling over diverse onderwerpen is een bijzonder geval. De oude orde was niet chronologisch, 

maar wel alfabetisch-chronologisch. Per letter - soms per 2 of 3 letters - werd een bestanddeel gevormd 

waarin alle brieven werden ondergebracht die betrekking hadden op een persoon, een organisatie of een 

onderwerp met die gemeenschappelijke beginletter(s). Deze ordening gebeurde echter allerminst op een 

consistente wijze. Ten eerste waren brieven aan een bepaald persoon dan eens geclasseerd volgens de 

eerste letter van zijn familienaam, dan weer volgens het onderwerp dat in de brief ter sprake kwam. 

Gezien geen trefwoordensysteem was aangemaakt, kon hetzelfde onderwerp dan nog eens onder 

verschillende termen worden weggestopt. Dit brengt vanzelfsprekend met zich dat het terugvinden van 

een brief overeenkomt met het zoeken naar een speld in een hooiberg. Ten tweede gebeurde het 

meermaals dat brieven betreffende een bepaalde aangelegenheid of taak de ene keer in de briefwisseling 

over diverse onderwerpen werden ondergebracht, maar de volgende keer bij een dossier of in de 

briefwisseling die met een bepaalde taak te maken had.

HET LIBERAAL HUIS AA - 

Een derde moeilijkheid voor het opzoeken van documenten lag in het feit dat meerdere series 

briefwisseling werden gevormd. Beter gezegd werd, wanneer men na een bepaalde tijd vaststelde dat 

een map met briefwisseling uit haar voegen dreigde te barsten, een nieuwe map aangemaakt voor die 

ene letter. Voor de andere letters bleef men met dezelfde mappen verderwerken. Tot op het moment bv. 

dat een nieuwe secretaris in dienst trad. Op een dergelijk moment werd over het algemeen overgegaan 

tot het aanvatten van nieuwe omslagen, met uitzondering van enkele nog nauwelijks gevulde mappen. 

Het gevolg daarvan was dat er in 1992 voor de ene letter maar 2 of 3 mappen bestonden, maar voor 

andere een vijftal. Dit op zich vormt uiteraard geen probleem. Het feit echter dat door de archiefvormer 

hieruit uiteindelijk drie series werden gedistilleerd wel. Zoals het archief tot ons kwam bestond het 

immers uit drie verschillende soorten reeksen archiefdozen. Een eerste reeks omvatte de briefwisseling 

van 1960 tot en met ca. 1975, een tweede van ca. 1973 tot ca. 1978 en een laatste van ca. 1977 tot 1992 88 . 

Opvallend hierbij is dat deze reeksen al bij al nog opvallend parallel lopen met de opvolging van de 

permanente secretarissen. Charles De Weze was immers sinds april 1960 permanente secretaris van de 

toenmalige LP-arrondissementsfederatie Antwerpen en bleef die functie tot mei 1975 uitoefenen. Daarna 

volgde een periode waarin vele secretarissen elkaar in snel tempo opvolgden. In de periode 1978-1992 

kwam er opnieuw meer continuïteit dankzij Raoul De Witte (1978-1982) en Lode Stieltjens (sinds 1983 

permanent secretaris). Tussen die beide secretarissen in was er opnieuw een kort intermezzo wat tot 

uiting komt in de archiefvorming; brieven uit het jaar 1983 ontbreken immers grotendeels. 

Een pasklare oplossing voor de problemen die door de briefwisseling worden gesteld, hebben 

we niet. Een mogelijkheid zou erin bestaan de briefwisseling gewoon chronologisch te herordenen, 

zodat het probleem inzake de plaatsing van de stukken volgens trefwoorden zou wegvallen. Op die 

wijze zien we ons niet genoodzaakt om ook nog de inconsequenties met de andere onderdelen van het 

archief, zoals ledenadministratie, sociaal dienstbetoon en zo meer weg te werken. Bij de realisatie van 

ons voorstel zou het immers - mits kennis van de datum - volstaan om de benodigde informatie op 

slechts twee plaatsen te zoeken. Aangezien we nog geen definitieve oplossing naar voor schuiven, 

beperken we ons in voorbeeld a tot een verzamelbeschrijving. 

Een laatste belangrijke bemerking betreffende de briefwisseling is dat hierin zowat alle ingekomen 

en uitgaande stukken werden opgenomen. Soms bevonden zich tussen de omslagen briefwisseling 

mappen betreffende een bepaald onderwerp, persoon of instelling. In een aantal gevallen strekt het tot 

aanbeveling deze stukken in andere archiefafdelingen onder te brengen. 

a. Alfabetische briefwisseling betreffende uiteenlopende zaken. Met bijlagen. 

1973-1978. 20 omslagen. 

De serie circulaires schept minder problemen. Al moet ook hier op de onnauwkeurigheid, of liever 

willekeur, worden gewezen. Lang niet alle verstuurde circulaires immers werden opgenomen. Een 

mogelijke verklaring hiervoor is dat het enkel de circulaires betreft die (ook) aan de afdelingen werden 

verstuurd of op één of andere wijze bij die ondergeschikte geleding terechtkwamen 89 . In dat geval 

zouden deze stukken in een andere archiefafdeling moeten worden ondergebracht. Voor het overige 

zitten de stukken mooi chronologisch en hoofdzakelijk per jaar. 

b. Kopies van uitgaande circulaires. 1965. 1 omslag. 

Als besluit kan worden gesteld dat de wanorde zeer groot was. De redenen hiervoor zijn wellicht legio. 

De belangrijkste reden echter heeft ons inziens te maken met het gebrek aan continuïteit binnen de 

federatie. Het politieke personeel, zoals de voorzitter bv., wisselde voortdurend 90 . Wanneer echter ook 

de functie van permanent secretaris steeds weer door nieuwelingen werd bemand, kon dit voor de 

continuïteit van de archiefvorming en -ordening fatale gevolgen hebben. 


88 Merk op dat de oudste stukken dateren uit de periode van de LP. Raadpleeg ook de lijsten van functionarissen; bijlagen 2 

en 6. 

89 Bijvoorbeeld via hun voorzitter, hun vertegenwoordigers in de arrondissementele organen en dies meer. 

90 Zie de lijst van functionarissen; bijlage 2.

HET LIBERAAL HUIS BB - 

De tweede archiefafdeling omvat de stukken die de louter administratieve functies van de 

arrondissementsfederatie betreffen. We denken hierbij in de eerste plaats aan zeer traditionele functies 

als boekhouding en financiën. Daarnaast zijn voor de PVV echter ook ledenadministratie en de 

administratie van de afdrachten van mandatarissen niet onbelangrijk. Ze hebben overigens alle 

financiële aspecten. Dat heeft onder meer tot gevolg dat de verantwoordelijkheid voor deze 

archiefonderdelen gedeeld werd door permanent secretaris en penningmeester. 


De financiële stukken omvatten jaarstukken, boeken en bijlagen. De jaarstukken worden slechts door 

één enkele jaarrekening en een begrotingsdossier vertegenwoordigd. Deze ondervertegenwoordiging 

valt gedeeltelijk te verklaren vanuit de behandeling van het financiële jaarverslag op de Algemene 

Vergaderingen. Die uitleg verklaart echter niet alles, vermits dergelijke stukken in die dossiers vaak 

ontbreken. Dat betekent m.a.w. dat een deel van de stukken moet zijn verloren gegaan of elders wordt 

bewaard. 

a. Jaarrekening over 1980. 1 stuk. 

b. Dossier betreffende de begroting voor 1980. 1979. 1 omslag. 

De eigenlijke boekhouding bestaat uit een aantal series journalen en kladjournalen die opgesplitst zijn 

naargelang ze de kas, dan wel de postrekening betreffen. Enkel de kladkasboeken vormen een serie die 

de volledige periode omspant. De net-exemplaren lopen tot het einde van de jaren 1970. 

c. Kasboek van ontvangsten en uitgaven. 1962-1966. 1 deel. 

d. Kladkasboek van ontvangsten en uitgaven. 1979-1983. Doorslagen. 1 deel. 

e. Postrekeningboek van ontvangsten en uitgaven. 1962-1965. 1 deel. 

Het derde onderdeel omvat de bijlagen bij de boekhouding; bestaande uit bewijsstukken (uitgesplitst in 

twee series naargelang ze de kas, dan wel de postrekening betreffen), dagafschriften van de 

postrekening en meer specifieke bewijsstukken. Deze stukken zijn nooit recenter dan het jaar 1977. De 

voorbeelden tonen aan in welke volgorde we de stukken zouden rangschikken. Met name eerst de 

algemene bewijsstukken in dezelfde volgorde als de journalen - eerst kas, vervolgens postrekening - en 

dan de dagafschriften die eveneens algemeen zijn. Tot slot pas de bewijsstukken die een bepaalde zaak 

betreffen en dus meer specifiek zijn. 

f. Kasstukken van ontvangsten en uitgaven. 1973. 1 omslag. 

g. Bewijsstukken van ontvangsten en uitgaven bij postrekening. 1975. 

1 omslag. 

h. Dagafschriften van postrekening 485304. 1965. 1 omslag. 

i. Bewijsstukken van ontvangsten en uitgaven betreffende het op 28 oktober 

1967 gehouden tweede PVV-nachtfeest. 1967. 1 omslag. 

Aan de ordening van de bestanddelen zelf dient nauwelijks iets te worden gewijzigd. De oude orde is 

immers voortreffelijk bewaard en behoorlijk systematisch doorgevoerd. Enkel de bewijsstukken zijn hier 

en daar op een ietwat afwijkende wijze geordend. Opvallend is dat de meeste series slechts de periode 

1962-1977 omvatten. Dit hoeft niet volledig te verbazen. De eerste overdracht van archief in 1992, betrof 

immers voornamelijk dezelfde tijdspanne. Voor de latere periode kan worden verondersteld dat de 

stukken door de penningmeester - in 1979 volgde Robert Bellens, Jos De Hondt op - bij hem thuis 

werden bewaard. Dit vermoeden wordt versterkt door de aanwezigheid van de kladkasboeken tot 1992, 

vermits deze registers wellicht door de permanente secretaris - beheerder van de kas - werden opgesteld 

91 . Dat leidt ons tot de veronderstelling dat de originele stukken van het doorschrijfkasboek 

werden afgegeven aan of opgestuurd naar de penningmeester die aan de hand ervan de net-journalen 

opstelde. De originele bladen zitten overigens bij de kasstukken. Het heeft dus ook geen zin om de 

kladjournalen te vernietigen, aangezien we voor de periode 1979-1992 voorlopig alleen daarover 

beschikken. Wellicht werden na verloop van tijd dan een aantal boekhoudkundige stukken die door de 

91 De kladkasboeken bestaan uit de doorslagen van het doorschrijfboek.

HET LIBERAAL HUIS CC - 

penningmeester thuis werden bewaard, naar de arrondissementele zetel teruggebracht. Dat zou kunnen 

verklaren waarom de kladkasboeken wel en alle andere series niet volledig zijn. 


De ledenadministratie was één van de belangrijkste en meest uitgebreide taken waarmee zowel 

permanent secretaris als penningmeester zich onledig hielden. De voorbeelden tonen aan wat de 

belangrijkste soorten bestanddelen waren die daarvan het resultaat vormden. Allereerst moeten de 

bestanddelen «briefwisseling met bijlagen» vermeld worden die samen met de eigenlijke administratie 

van ledenlijsten en lidmaatschapsbewijzen per jaar of beter per jaarlijks lidmaatschapsbewijs werden 

gevormd. In deze bestanddelen bevinden zich vooral ingekomen lijsten van personen die zich in een 

bepaalde afdeling hadden aangesloten en briefwisseling met de PVV en de afdelingen. Ook financiële 

afrekeningen met de afdelingen en de PVV komen hier al eens voor. Deze situatie doet zich echter enkel 

en alleen voor tussen 1962 en 1971. In afgezwakte vorm komt dat nogmaals voor in de periode van 1983 

tot en met 1992. Van ca. 1979-1982 werden per afdeling omslagen aangelegd die niet alleen de ledenadministratie, 

maar ook de afrekening voor afdrachten van mandatarissen en afgevaardigden van de 

afdelingen in het Federaal Comité bevatten. Niet qua ordening, maar wel qua inhoud zijn ze vergelijkbaar 

met de bestanddelen uit de periode 1983-1992. De inconsequenties blijven trouwens niet beperkt tot 

de eigenlijke ledenadministratie : in de briefwisseling met de afdelingen bevinden zich zeer veel 

ingekomen lijsten en staten van betalende leden 92 . 

De gegevens aangaande de verdeling van de lidmaatschapsbewijzen werden eveneens in meer 

samenvattende vorm opgetekend in registers. Hiervan hebben we gegevens tot in 1989. Tot slot werden 

de lidmaatschapsbewijzen per jaar bewaard. In het eerste gedeelte van dit hoofdstuk werd omstandig 

uitgelegd hoe het systeem met vier stroken in elkaar zat. In een aantal gevallen beschikken we over twee 

stroken per lid. Deze situatie komt voor wanneer iemand rechtstreeks bij de arrondissementsfederatie 

was aangesloten. De serie lidmaatschapsbewijzen is echter allerminst volledig; meerdere jaren 

ontbreken immers 93 . 

a. Briefwisseling betreffende de administratie van de in 1963 uitgereikte 

nationale lidmaatschapsbewijzen. Met bijlagen. 1962-1963. 1 omslag. 

b. Register betreffende de verdeling en betaling van lidmaatschapsbewijzen. 

1973-1989. 1 deel. 

c. Lidmaatschapsbewijzen. 1964. 1 pak. 

Naast de meer rechtstreekse, direct opgenomen gegevens werden door de arrondissementsfederatie 

achteraf een aantal stukken gevormd met meestal meer samenvattende gegevens. De 

arrondissementsfederatie had immers nood aan meer overzichtelijke gegevens over haar ledenbestand 

wat leidde tot een aantal ledenregisters en -staten. Uit archivistisch standpunt is vooral het alfabetisch 

ledenregister (d) interessant. De lidmaatschapsbewijzen die elk jaar opnieuw werden uitgereikt en 

waarvan minimaal één strook per bewijs door de arrondissementsfederatie werd bewaard leverden wel 

enig zicht op het ledenbestand in één bepaald jaar op. Gegevens over een langere periode konden 

hiermee echter niet worden opgespoord. Dat was de reden waarom van elk lid een steekkaart werd 

opgesteld waaraan elk jaar nieuwe gegevens - zoals het jaarlijkse lidnummer - werden toegevoegd. 

Sommige personen overleden echter of bleven niet langer lid. Dat betekende dat uit het register op 

geregelde tijdstippen de fiches van ex-leden dienden te worden verwijderd. Het eigenlijke register 

waarmee wij werden geconfronteerd werd een laatste maal geselecteerd in de loop van 1991. Dat 

impliceert dat het bestanddeel enkel die personen omvat die in 1991 lid waren of het naderhand 

werden. Ongeacht het tijdstip waarop ze zich voor de eerste keer bij de PVV of zelfs nog bij de LP 

hadden aangesloten. De oude geselecteerde fiches werden echter niet vernietigd, zodat we ook 

beschikken over een register van ex-leden. Dat kan ons toelaten één alfabetisch kaartsysteem samen te 

stellen waarin alle personen die ooit lid waren van de PVV op een eenvoudige wijze kunnen worden 

teruggevonden met de data van aangaan en opzegging van het lidmaatschap. Voor het wetenschappe- 

92 Zie archiefafdeling 3. 

93 Elk jaar opnieuw diende een nieuw lidmaatschapsbewijs te worden aangekocht.

HET LIBERAAL HUIS DD - 

lijk onderzoek zou deze herordening twee positieve gevolgen hebben. Ten eerste de eenvoudige manier 

van consulteren, ten tweede een volledige informatie over - in principe - alle leden van de PVV uit het 

arrondissement Antwerpen tussen ca. 1955 en 1992. De waarde van het tweede gevolg neemt nog toe 

gezien staten van ledenbestanden niet voorkomen vóór 1980. Dit ledenregister komt precies omwille 

daarvan niet voor vernietiging in aanmerking. 

Daarnaast komen vanaf het begin van de jaren tachtig veelvuldig ledenstaten voor. Eén en 

ander had te maken met de doorbraak van de Personal Computer in die periode. De ledenadministratie 

gebeurde binnen de PVV ten laatste vanaf 1983 met de computer, zodat op elk moment ledenlistings 

konden worden afgedrukt. Op die wijze kon men op een eenvoudige manier alle nodige gegevens op 

elk moment opvragen en wijzigen. Voor de archiefvorming heeft dit echter het minder plezierige gevolg 

dat belangrijke tijdsgebonden informatie verloren gaat, telkens informatie wordt gewijzigd zonder dat 

daarvan een uitdraai wordt gemaakt en bewaard of zonder dat die gegevens op diskette worden 

weggeschreven 94 . In dit geval is deze evolutie niet zo erg, dankzij de bewaarde steekkaarten. Voorbeeld 

e is ook van belang in het kader van de automatisering. De 11 floppy disks vormen slechts één 

bestanddeel en dus is dat een uitzondering op de beschrijvingseenheid die normaal gezien met de 

uiterlijke vorm samenvalt. Bij machineleesbare gegevens komt dat daar in vele gevallen niet langer mee 

overeen. Uit de gegevens over de leden en de evolutie van de ledenaantallen werden ook conclusies 

getrokken met het oog op de toekomstige ledenwerving, waarvan f een voorbeeld is. 

d. Alfabetisch ledenregister. [ca. 1955-ca. 1992]. 1 kaartsysteem. 

e. Staat van leden. 1989. 11 floppy-disks. 

f. Staat betreffende de ledenaantallen per afdeling vergeleken met voorgaande 

jaren. 1989. 1 stuk. 

Tot slot nog enkele algemene bemerkingen. De stukken die in dit onderdeel thuishoren vertonen een 

grote mate van wanorde. Dat is vooral zo in de jaren tachtig en a fortiori is dat waar voor de jaren 1991 

en 1992. In die laatste periode werden soms allerhande stukken voorlopig samen bewaard in een soort 

van lopende dossiers. Deze stukken moeten bij een inventarisatie bij de betreffende series worden 

ingepast, terwijl andere perfect als een nieuwe serie kunnen worden geordend. De verschillende 

ordeningswijzen zijn opnieuw sterk verbonden met het in functie zijn van bepaalde permanente 

secretarissen. Zo valt de afwijkende ordening van de ledenadministratie van ca. 1979-1982 opmerkelijk 

samen met de tijdspanne waarin Raoul De Witte secretaris was. Lode Stieltjens was dan weer secretaris 

van 1983 tot 1992. Enkel de periode 1972-1978 vormt een uitzondering op deze vaststelling. Mogelijk 

zijn de archivalia uit die tijd verloren gegaan. 

2.3. Stukken betreffende de bijdragen van mandatarissen en afgevaardigden in het Federaal Comité 

De verwantschap van deze stukken met die uit het vorige onderdeel is ontzettend sterk. Zoals reeds 

werd aangegeven, dienden politieke mandatarissen, leden van het Partijbestuur en vertegenwoordigers 

in het Federaal Comité via de afdelingen bijdragen te betalen ten gunste van de federatie. Dit leidde in 

de periode 1979-1990 tot de vorming van dossiers. Vanaf 1983 waren alle stukken per jaar 

samengebracht in één omslag. De stukken zijn alfabetisch per afdeling geordend. De serie bevat echter 

meerdere lacunes : de jaren 1985-1987 ontbreken. De stukken van voor 1983 zitten in slechts één omslag 

samen. Er is voor die jaren echter sprake van enige vermenging met de stukken uit onderdeel 2.2. 

a. Dossier betreffende de bijdragen van de verschillende afdelingen. 1983. 

1 pak. 

In tegenstelling tot wat het geval is voor de financiële administratie, zijn de archivalia die betrekking 

hebben op ledenadministratie en afdrachten op een zeer wisselende wijze geordend. Beide groepen 

archivalia hangen nauw samen vermits op regelmatige tijdstippen tussen afdelingen en de federatie en 

tussen de federatie en de PVV afrekeningen gebeurden die op beide betrekking hadden. De oplossing 

die wij voorlopig voorstellen betreft enkel de hoofdindeling. We zouden namelijk opteren voor een 

indeling van de tweede archiefafdeling in de drie onderdelen die hierboven werden uitgediept. We 

94 Het is voor de toekomst een belangrijke uitdaging om met de toenemende informatisering oplossingen uit te werken 

zodat niet al te veel materiaal voor onderzoek verloren gaat.

HET LIBERAAL HUIS EE - 

stellen voor daarbij zoveel mogelijk de verschillende oude ordes in stand te houden. Een reorganisatie 

zou te ingrijpende gevolgen hebben en wellicht ook een aantal bestaande verbanden verbreken, vermits 

ook nog andere gedeelten van dit archief bij deze administratie betrokken zijn. Het is misschien wel 

wenselijk om een betere scheiding aan te brengen tussen onderdelen 2 en 3. 


Deel 3 kent een ietwat ingewikkelder indeling. Onder interne partijwerking verstaan we alle activiteiten 

die te maken hebben met de relaties tussen de verschillende partijgeledingen en hun aanverwante 

organisaties voor zover ze gebeurden met het oog op de interne werking. Die activiteiten mogen dus 

niet gericht zijn op de bevolking, maar wel op de eigen leden bv. 

3.1. Stukken betreffende de algemene partijwerking 

In een eerste afdeling komt de algemene partijwerking aan bod. Hieronder verstaan we die stukken die 

betrekking hebben op de werking binnen de PVV, haar nevenorganisaties en PVV-geledingen die het 

arrondissementele niveau overtreffen. 

3.1.1. Stukken betreffende de hogere partijgeledingen 

3.1.1.1. Stukken betreffende de vertegenwoordiging in PVV-nationaal 

De arrondissementsfederatie was vertegenwoordigd in de nationale bestuursorganen Congres en 

Partijraad. Dat leverde echter alleen archivalia op over de congressen. Congresdocumenten op zich 

zouden kunnen worden beschouwd als algemeen geldende documenten, als stukken van algemene 

aard m.a.w. die betrekking hebben op de vereniging in haar geheel. Ze komen echter niet als dusdanig 

voor, maar steeds binnen dossiers die werden gevormd in het kader van deelname aan en 

voorbereiding op die congressen door de arrondissementsfederatie. Daarom moeten deze bestanddelen 

hier worden ondergebracht. Voorbeeld a zal in een inventaris hoogstens als blanco-nummer worden 

vermeld, gezien dat bestanddeel beschreven wordt in de inventaris van het archief van de LP-arrondissementsfederatie 

Antwerpen 95 . 

a. Dossier betreffende het op 7 en 8 oktober 1961 gehouden PVVstichtingscongres. 

1 omslag. 

b. Dossier betreffende het op 20 en 21 oktober 1962 gehouden sociaal congres. 

1962. 1 omslag. 

c. Dossier betreffende de afgevaardigden op het op 1 en 2 maart 1974 

gehouden nationaal congres. 1974. 1 omslag. 

3.1.1.2. Stukken betreffende de leden 

Door de arrondissementsfederatie werden verschillende dossiers gevormd die betrekking hadden op 

allerhande PVV-activiteiten. Ons inziens moet daarbij een onderscheid worden gemaakt tussen 

activiteiten van het nationale, arrondissementele of plaatselijke niveau. Activiteiten die georganiseerd 

werden door het nationale niveau en/of voor de hele partij op touw werden gezet, behoren hier thuis. 

Hetzelfde kan gezegd worden voor de toekenning van de medailles aan verdienstelijke leden. Dat gaf 

aanleiding tot een eenmalig register enerzijds en tot briefwisseling met bijlagen per toekenningsronde 

anderzijds. Jaarlijks immers konden de afdelingen via de arrondissementsfederatie voorstellen doen aan 

de terzake bevoegde nationale PVV-Commissie van de Partijmedaille om bepaalde verdienstelijke leden 

een medaille toe te kennen. Daartoe dienden hun dossiers te worden overgemaakt aan die commissie 

die de kandidaturen onderzocht en indien positief de medaille toekende. Heel de administratieve 

afwikkeling gebeurde via de arrondissementsfederatie, waarlangs ook de betalingen verliepen, want 

voor een medaille diende het lid of zijn afdeling zelf te betalen. Deze betalingen werden gedurende een 

korte periode opgetekend in een register. Het is het enige dat opgesteld werd of bewaard bleef. In 

verband hiermee dienden we een keuze te maken. Deze stukken werden immers voor een deel vanuit 

administratief opzicht gevormd. De arrondissementsfederatie fungeerde immers als verzamelen 

95 We verwijzen daarvoor naar de archiefinventaris van de LP-arrondissementsfederatie Antwerpen. Zie ook de conclusies 

van deze structuurstudie.

HET LIBERAAL HUIS FF - 

doorstromingsmedium. Het ging echter veel verder dan dat. Enerzijds betrof het een algemene 

partijactiviteit, anderzijds werden deze leden ook op arrondissementeel niveau geëerd. 

a. Dossier betreffende de deelname aan de nationale huldemanifestatie ter ere 

van Omer Vanaudenhove. 1970. 1 omslag. 

b. Alfabetisch-chronologisch register betreffende aanvraag en toekennen van 

partijmedailles aan verdienstelijke leden. 1979-1982. 1 deel. 

c. Briefwisseling betreffende de toekenning van partijmedailles tijdens de 

zitting van 1963. Met bijlagen. 1 omslag. 

3.1.1.3. Stukken betreffende het provinciale niveau 

Alhoewel op het provinciale niveau - althans in Antwerpen - geen PVV-geleding bestond, gebeurde het 

toch dat de verschillende arrondissementsfederaties uit dat gebied - Antwerpen, Mechelen en Turnhout 

- tot samenwerking kwamen. Ingeval een provinciaal senator diende te worden gecoöpteerd waren 

contacten onontbeerlijk. De archivalia die daarvan het resultaat waren, worden echter behandeld in de 

laatste archiefafdeling, bij de beschrijving van de stukken betreffende de wetgevende verkiezingen. 

Enkel het dossier over het provinciaal congres van 1967 kan daardoor in dit onderdeel worden 

ondergebracht. 

a. Dossier betreffende het op 27 en 28 oktober 1967 gehouden provinciaal 

congres. 1967, 1969-1970. 1 omslag. 

3.1.2. Stukken betreffende verwante organisaties 

De arrondissementsfederatie had eveneens contacten met aan de PVV verwante liberale organisaties. 

Dat gaf aanleiding tot enkele dossiers of briefwisseling. 

a. Briefwisseling betreffende de PVV-Vrouwen. Met bijlagen. 1969-1992. 

1 omslag. 

b. Dossier betreffende het IVK. 1979-1981. 1 omslag. 

c. Dossier betreffende WF-nationaal. 1979-1980, 1986. 1 omslag. 

De bestanddelen van onderdeel 3.1. zijn eenduidig te ordenen van hoog naar laag en van algemeen naar 

bijzonder. Dossiers betreffende de congressen hebben uiteraard voorrang op PVV-ledenactiviteiten die 

op hun beurt de stukken met betrekking tot het provinciale niveau voorafgaan. 

3.2. Stukken betreffende de arrondissementele werking 

Dit onderdeel betreft de eigenlijke interne werking van het arrondissement. Dat betekent dat hier enkel 

die zaken terug te vinden zijn die betrekking hebben op het liberale werking binnen het Antwerpse 

arrondissement. Of het nu gaat om de uitbouw van de werking, arrondissementele ledenactiviteiten of 

de controle van de federatie op de ondergeschikte geledingen. De indeling is als volgt. 

3.2.1. Stukken betreffende de ondergeschikte partijgeledingen in het algemeen 

Een belangrijk onderdeel in de archiefvorming werd gevormd door briefwisseling met allerhande 

verenigingen : afdelingen, aanverwante organisaties uit het arrondissement en verwante organisaties 

die dat niveau overtroffen. De laatste groep bestanddelen werd hierboven reeds behandeld. Met elke 

plaatselijke afdeling werd druk gecorrespondeerd en dat leverde in een aantal gevallen meerdere 

omslagen en/of pakken op. Oorspronkelijk moeten deze bestanddelen zich in kasten hebben bevonden 

want wij vonden ze terug in hangmappen. Elke afdeling werd in een afzonderlijke map ondergebracht 

en wellicht waren de afdelingen alfabetisch geordend per district. De orde van de hangmappen was 

echter in die mate verloren gegaan dat zulks niet meer te achterhalen viel. Naast de afdelingen voerde 

de federatie ook briefwisseling met de districten en de Antwerpse verwante verenigingen. Wat die 

districten betreft; daaromtrent werden dossiers gevormd die ook in dit eerste algemene deel kunnen 

worden behandeld. De ordening en beschrijving levert echter een aantal problemen op die veroorzaakt 

worden door de overgeleverde archieforde. Ten eerste werd door de archiefvormer geen rekening 

gehouden met de fusies van 1977 en 1983 die echter niet te onderschatten gevolgen hadden op de

HET LIBERAAL HUIS GG - 

administratieve structuur van het arrondissement 96 . In de bestanddelen valt geen echte cesuur te 

vinden, terwijl nochtans een heleboel afdelingen moesten worden hervormd of nieuwe dienden te 

worden opgericht. Ook tussen de oude afdelingen en de nieuwe districtsafdelingen werd nauwelijks 

onderscheid gemaakt. Ten tweede was de briefwisseling met de Antwerpse verwante verenigingen in 

dezelfde soort mappen opgeborgen wat het er op deed gelijken dat ze met die van de afdelingen één 

serie vormden. Tenslotte werd deze serie briefwisseling aangevat in 1960 met het aantreden van Charles 

De Weze. Dit heeft als gevolg dat de stukken gedeeltelijk uit de LP-periode stammen. 

Rekening houdend met die opmerkingen stellen wij voor om de stukken volgens het volgende 

schema te ordenen : 

1) 1961-1982 

1.1) Districtsverenigingen 

1.2) Afdelingen 

2) 1983-1992 

2.1) Districtsverenigingen 

2.2) Groot-Antwerpen 

2.3) Afdelingen 

2.4) Districtsafdelingen 

3) Verwante organisaties 

a. Briefwisseling betreffende de PVV-districtsvereniging Ekeren. Met bijlagen. 

1961-1969. 1 omslag. 

b. Briefwisseling met de afdeling Lint. Met bijlagen. 1983-1991. 1 omslag. 

c. Briefwisseling betreffende het LEV-Antwerpen. Met bijlagen. 1975, 1979- 

1981. 1 omslag. 

d. Briefwisseling betreffende het ACLVB-Antwerpen. Met bijlagen. 1969-1982.1 omslag. 

De bestanddelen bevatten naast eigenlijke briefwisseling ook alle andere ingekomen en kopies van 

uitgaande stukken. Vandaar de formulering «met bijlagen». Bovendien komen hier in de periodes 1960- 

1979 en opnieuw vanaf 1986 vele ledenlijsten voor die door de afdelingen met het oog op de 

ledenadministratie werden opgestuurd. In feite waren dat soort documenten overheersend, terwijl ze 

normaal nochtans in de bestanddelen briefwisseling betreffende de ledenadministratie hadden moeten 

worden ondergebracht. Opnieuw vallen de cesuren in de bestaande ordening opvallend samen met de 

periodes waarin de verschillende secretarissen actief waren. 

3.2.2. Stukken betreffende de uitbouw van het liberale verenigingsleven 

De arrondissementsfederatie had de verantwoordelijkheid over de goede werking van de PVV in haar 

ressort. Dit betekende onder meer dat een goede structuur diende te worden uitgebouwd. in dit kader 

werden voornamelijk dossiers aangemaakt. Bv. dossiers die het gevolg waren van een enquête naar de 

toestand van de plaatselijke afdelingen. De archiefvorming werd echter gevoelig uitgebreid toen in 1974 

de Prijs van de PVV-arrondissementsfederatie Antwerpen werd ingesteld. Dat gaf aanleiding tot een aantal 

dossiers in het midden van de jaren zeventig. 

a. Dossier betreffende de actuele situatie van de plaatselijke afdelingen. 1980.1 omslag. 

b. Dossier betreffende de afdeling Kapellen in het kader van de PVV-Prijs. 

1975. 1 pak. 

3.2.3. Stukken betreffende de juridische en controlerende functie 

De arrondissementsfederatie had ten overstaan van de afdelingen ook een controlerende en juridische 

rol. Eén en ander kwam tot uiting in de goedkeuring van de plaatselijke statuten en in het ingrijpen in 

geval van plaatselijke wantoestanden. De voorbeelden tonen aan dat die twee taken ook duidelijk in de 

archiefvorming tot uiting komen. Meestal werden dossiers gevormd die eenvoudig kunnen worden 

gerangschikt, zoals door de voorbeelden wordt aangetoond. Alhoewel de verkiezingen in principe in 

afdeling 4 aan bod komen, zullen volgens ons de bestanddelen die aangaande 

96 Zie hiervoor onderdeel 2.2.2.7 van dit hoofdstuk.

HET LIBERAAL HUIS HH - 

gemeenteraadsverkiezingen werden gevormd in dit deel moeten worden ondergebracht indien deze 

stukken gevormd werden vanuit die controlerende rol. 

a. Dossier betreffende de commissie statuten. 1981-1982. 1 omslag. 

b. Statuten van de verschillende plaatselijke afdelingen. 1977-1989. 1 pak. 

c. Dossier betreffende de statutenwijziging van de districtsvereniging Boom- 

Kontich. 1991. 2 stukken. 

d. Dossier betreffende problemen binnen de afdeling Ranst. 1988-1989. 

1 omslag. 

e. Dossier betreffende de klacht van PVV-Schelle tegen mevrouw L. Bauwelinck-Dussart. 

1985-1988. 1 omslag. 

f. Dossier betreffende de gemeenteraadsverkiezingen van 1976 te Kontich. 

1976-1977. 1 omslag. 


Om de interne cohesie te versterken beschikte de federatie onder meer over de mogelijkheid allerlei 

ledenactiviteiten in te richten die in de eerste plaats gekenmerkt werden door gezellig samenzijn. Wat 

dat betreft moet erop worden gewezen dat enkel activiteiten die werden georganiseerd door de 

arrondissementsfederatie en voor alle leden uit het arrondissement toegankelijk waren, hier aan bod 

komen. Wanneer het plaatselijke activiteiten betreft waarbij problemen rezen, komen deze in het vorige 

deeltje. Vanaf het moment dat een bepaalde activiteit die door de arrondissementsfederatie werd 

georganiseerd een duidelijk nationale uitstraling verkreeg, moeten de stukken die in het kader daarvan 

werden gevormd onder punt 3.1. worden beschreven. De meifeesten die tot diep in de jaren zestig 

plaatsvonden, vormen hier geen serie om de doodeenvoudige reden dat die jaarlijkse activiteit vanaf 

1966 door de PVV-afdeling Antwerpen-stad op touw werd gezet. Opvallend is nog dat de arrondissementsfederatie 

meteen daarop startte met de jaarlijkse nachtfeesten die in de herfst plaatsvonden. 

a. Dossier betreffende het op 30 april 1965 gehouden meifeest «Feest aan de 

Arbeid». 1965. 1 pak. 

b. Dossier betreffende het op 29 oktober 1966 gehouden PVV-Nachtfeest. 1966.1 omslag. 

c. Dossier betreffende het op 4 november 1971 gehouden huldebetoon aan 

Albert Lilar. 1971. 1 omslag. 

3.2.5. Stukken betreffende de informatieverschaffing 

Eén van de belangrijkste taken van de federatie was ervoor zorgen dat de leden en de afdelingen 

werden ingelicht omtrent de werking van de PVV. In de archiefvorming komt deze taak echter 

nauwelijks tot uiting. Dat valt in de eerste plaats te wijten aan het feit dat deze functie verborgen zit in 

de serie briefwisseling met de afdelingen en zelfs in de circulaires en briefwisseling uit de eerste 

archiefafdeling. Maar dan nog moet worden vastgesteld dat in verband met het arrondissementeel 

tijdschrift enkel de jaren zestig niet ontbreken. 

a. Dossier betreffende de eerste jaargang van het tijdschrift PVV-Express. 1963- 

1964. 1 omslag. 

Opvallend bij de derde archiefafdeling is dat de ordening voor een gedeelte gebaseerd is op de structuur 

van de PVV. Dat is onder meer nodig om onderscheid te maken tussen het eigenlijke arrondissementele 

niveau en de andere geledingen. De PVV-structuur duikt eveneens op in de ordening van de serie 

briefwisseling met de ondergeschikte geledingen. De oude orde kan hier wat de bestanddelen betreft 

meestal volledig worden behouden. 


De laatste archiefafdeling betreft bestanddelen die gevormd werden in het kader van de eigenlijke 

doelstellingen van de arrondissementsfederatie Antwerpen. Het gaat hier om alle activiteiten van de 

federatie die gericht waren naar de niet-leden toe, m.a.w. de bevolking van het Antwerpse 

arrondissement. De drie factoren die we hier kunnen onderscheiden zijn sociaal dienstbetoon; 

voorbereiding, organisatie en evaluatie van de wetgevende verkiezingen; en politieke stellingnamen of 

beïnvloeding van het beleid. Deze afdeling omvat dus stukken die gevormd werden in het kader van de

HET LIBERAAL HUIS II - 

werking naar buiten toe. Dat wil echter allerminst zeggen dat zich daarbij geen interne documenten 

bevinden. De enige vereiste is dat die stukken werden gevormd in het kader van de externe werking. 

4.1. Stukken betreffende de verkiezingen 

In principe had de federatie enkel bevoegdheid over de wetgevende verkiezingen. Dat neemt echter niet 

weg dat ook omtrent de gemeenteraads- en Europese verkiezingen documenten gevormd werden. Voor 

wat de gemeenteraadsverkiezingen betreft, bestaan twee mogelijke redenen voor die archiefvorming. 

Ten eerste kon het gebeuren dat in het kader van de voorbereiding van een verkiezing door een 

plaatselijke afdeling problemen rezen in verband met de samenstelling van de lijst of zo meer. De 

dossiers die bij de behandeling van dergelijke zaken werden gevormd, kwamen reeds in afdeling drie 

aan bod. Anderzijds fungeerde de federatie inzake gemeenteraadsverkiezingen ook enigszins als 

coördinator van de voorbereiding of verzamelde ze allerhande gegevens over die verkiezingen met het 

oog op haar toekomstige positie. Die gevallen moeten volgens ons wel hier worden behandeld. 

Hetzelfde geldt voor stukken die gevormd zijn in het kader van de provincieraadsverkiezingen. Vermits 

deze steeds met de parlementsverkiezingen samenvielen kan niet van een volledig onderscheid worden 

gesproken. De vermenging bij die stukken is ook zodanig groot dat we voorstellen om enkel van 

wetgevende verkiezingen te spreken. De Europese verkiezingen komen iets minder aan bod. Toch kan 

worden gesteld dat de arrondissementsfederatie ook deze verkiezingen volgde. M.a.w. wanneer het 

werkelijk om de verkiezingen zelf gaat moeten de stukken in archiefafdeling vier worden 

ondergebracht. Betreft het feitelijk een andere taakstelling, zoals controle van de afdelingen, dan moet 

het naar de archiefafdeling waarin die functie wordt behandeld. 

Een tweede probleem dat zich bij deze categorie stelt, is de grote mate van wanorde. Meestal 

zitten alle stukken zonder onderverdeling bijeen per verkiezing in één of meerder archiefdozen. Daarom 

zal het ons inziens noodzakelijk zijn zelf een ordening te ontwerpen voor dit gedeelte van het archief. 

Een goede leidraad zou hierbij de oude orde voor de wetgevende verkiezingen van 1965 kunnen zijn. 

Daarvoor werden de stukken wel in afzonderlijk mapjes ondergebracht en kan van enige orde gewag 

worden gemaakt. Ook die ordening is echter onvoldoende consequent om ze kritiekloos te kunnen 

opvolgen. Eén en ander zou overigens ook toelaten om een duidelijke scheiding aan te brengen tussen 

openbare en niet-openbare archivalia. 

a. Dossier betreffende de evaluatie van de in 1974 gehouden parlementsverkiezingen. 

1974. 1 omslag. 


Het sociaal dienstbetoon was één van de belangrijkste peilers uit het bevoegdheidspakket van de 

voorzitter. Dat blijkt meteen uit de archiefvorming. We vonden pakken dossiers die echter alleen de 

periode 1973-1977 en 1981-1982 omvatten. Dat betekent dat grote stukken ontbreken. Nochtans blijkt uit 

het formulierboek dat een zeer uitgebreid en uitgekiend systeem met fiches diende te worden opgesteld 

voor elke zaak 97 . Niets van dit alles komt in het archief tot uiting. Een deel van de lacune kan echter 

worden opgevuld dankzij de briefwisseling over diverse onderwerpen, waarin zeer veel over sociaal 

dienstbetoon is te vinden. Bovendien is zeer goed mogelijk dat de voorzitters deze archivalia als 

persoonlijk archief aanzagen 98 . Het sociaal dienstbetoon werd ook arrondissementeel georganiseerd. 

Tot in de verste uithoeken van het arrondissement werden regelmatig zitdagen gehouden. De lokale 

bevolking kon op die gelegenheden haar grieven overmaken aan de liberale parlementsleden uit het 

arrondissement. Dat leverde ook dossiers op over advertenties in plaatselijke reclametijdschriften. 

a. Alfabetisch geordende dossiers. 1973-1977. 1 pak. 

b. Dossier betreffende de arrondissementele sociale zitdagen. 1979. 1 omslag. 

c. Dossier betreffende advertenties in Ons Niel. 1982-1984. 1 omslag. 

97 Zie archiefafdeling 1. 

98 Hiervoor verwijzen we naar de inleiding op de beschrijving van het archief van Charles De Weze.

HET LIBERAAL HUIS JJ - 

4.3. Stukken betreffende de invloed op en de deelname aan het beleid 

De arrondissementsvoorzitter diende er voor te zorgen dat de bevolking op de hoogte gehouden werd 

van de PVV-activiteiten op politiek vlak. Dat betekende dat de federatie regelmatig met standpunten 

naar buiten diende te komen via persconferenties bv. Ons inziens moeten hier echter ook de stukken 

worden geplaatst die de voorbereiding van specifieke politieke thema's en onderwerpen betreffen. 

Meestal werden in dit verband dan ook dossiers gevormd die naar onze mening het best chronologisch 

kunnen worden behandeld. 

a. Dossier betreffende de persmededeling over het RUCA. 1965. 1 omslag. 

b. Dossier betreffende het duwvaartkanaal Oelegem-Zandvliet. 1973-1981. 

1 omslag. 

c. Dossier betreffende de fusie van Antwerpen. 1977-1982. 1 omslag. 

5. Lijst van bij het archief aangetroffen documentatie 

Het aandeel van de documentatie in het archieffonds was behoorlijk uitgebreid. De grote moeilijkheid 

echter was uitmaken welke vereniging welke documentatie had verzameld. Dit bleek in vele gevallen 

een onmogelijke opdracht. Aan de andere kant moet echter worden gezegd dat de hoeveelheid 

documentatie die werkelijk van belang was voor de raadpleging van het archief uiterst klein was. Enkel 

wat hierna volgt kon eenduidig als documentatie van de arrondissementsfederatie worden 

onderscheiden : 

a. Documentatiemap betreffende de financiën. 1976, 1978-1981. 1 pak. 

b. Knipselmap betreffende cultuur. 1978-1982. 1 pak. 

c. Documentatiemap betreffende de Provincieraad van Antwerpen. 1976, 1978- 

1981. 1 pak. 

d. Knipselmap betreffende artikels van Frans Grootjans over de Belgische 

politiek in het algemeen. 1978-1979. 1 omslag. 

De voor het archief belangrijke documentatie die wij konden vinden kan echter allerminst als zeer 

representatief voor de werking van de arrondissementsfederatie worden beschouwd. Eén van de 

oorzaken daarvan moet worden gezocht in het feit dat knipsels en documentatie in de regel in de 

archiefbestanddelen werd opgenomen. Het lijkt ons niet opportuun aan die toestand iets te wijzigen, 

vermits in vele bestanddelen slechts één of twee knipsels zitten. Deze uit de omslagen halen zou de 

waarde van het geheel enkel aantasten en dus onnodige verspilling van tijd en mankracht vereisen. 

2.2.4. CONCLUSIES EN SLOTBEDENKINGEN 

Het archief van de arrondissementsfederatie werd nog niet definitief geordend en in een inventaris 

beschreven. Daarom werd besloten om de bestanddelen die nog dateerden uit de LP-periode over te 

brengen naar het archief van de LP-arrondissementsfederatie Antwerpen dat wel al een definitieve 

ontsluiting kreeg. Bestanddelen die echter door beide verenigingen, maar in hoofdzaak door de PVVfederatie 

gevormd waren, lieten we in hun geheel bij dit archief. 

Wanneer we nu het gehele archief overschouwen kunnen enkele zaken worden vastgesteld. 

Alhoewel het archief de periode 1961-1992 overbrugt, blijken meerdere lacunes te bestaan. Het materiaal 

is echter voldoende omvangrijk om van een min of meer volledig archief te kunnen spreken. De 

belangrijkste problemen en vaststellingen hebben echter alles met de oude orde van doen. Ten eerste is 

er een bijzonder grote invloed van de penningmeesters en van de permanente secretarissen in het 

bijzonder. Die invloed doet zich vooral gevoelen in de wat langere series. Meestal kunnen in de 

ordening daarvan vrij duidelijk drie periodes worden onderkend die opvallend samenvallen met de 

tijdvakken waarin de drie belangrijkste secretarissen actief waren 99 . In de tussenliggende periodes 

volgden verschillende secretarissen elkaar in snel tempo op. Voor de ordening had dat in hoofdzaak 

twee gevolgen. Ofwel werd het systeem van de voorganger - vaak zonder veel inzicht - gevolgd, ofwel 

verviel het systeem tot chaos. 

99 We verwijzen daarvoor naar de lijst van functionarissen; bijlage 2.

HET LIBERAAL HUIS KK - 

Alle belang van de permanente secretaris ten spijt, kan nochtans de invloed van de voorzitter 

evenmin worden ontkend. Antoinette Helsmoortel-Pecher fungeerde immers zowel in 1988 als in 1990- 

1991 een tijdlang als waarnemend voorzitter. De archiefvorming van die tijd wordt door opvallend veel 

losse stukken gekenmerkt. Iets wat in de loop van 1991 en 1992 trouwens steeds frequenter werd. Dat 

lijkt er op te wijzen dat de stukken in een eerste fase nog niet definitief werden geordend. Elke 

functionaris bewaarde in eerste instantie de stukken betreffende die zaken waarmee hij al dan niet 

toevallig bezig was. Pas naderhand kreeg de permanente secretaris ze in handen met het oog op de 

afhandeling van een zaak of de definitieve klassering ervan. De stukken die door de penningmeester 

werden opgesteld, kwamen vaak nog veel later of zelfs helemaal niet in het bezit van de permanente 

secretaris. 

Aan de archiefvorming lag dus nooit een voorafgaandelijk doordacht ordeningssysteem ten 

grondslag. Elkeen die op één of andere wijze bij het archief betrokken was, ordende de stukken naar zijn 

eigen inzichten. Eén en ander veroorzaakte dat stukken die logischerwijze samen horen, toch verspreid 

raakten over verschillende series of bestanddelen. Vooral de briefwisseling over diverse onderwerpen is 

in dat bedje ziek. Ten gevolge daarvan moeten voor een toekomstige inventarisatie nog een aantal 

warrige knopen worden ontrafeld. We denken hierbij in de eerste plaats aan de overlappingen tussen 

briefwisseling over diverse onderwerpen, briefwisseling betreffende de ledenadministratie, 

briefwisseling met de afdelingen en dossiers betreffende sociaal dienstbetoon. 

Opvallend is nog dat een aantal taken die tot de verantwoordelijkheid behoorden van de 

arrondissementsfederatie in de archiefvorming grotendeels ontbreken. Vooral stukken i.v.m. de 

informering van de eigen achterban - de leden - en de federatie als orgaan waarbij beroep tegen 

beslissingen kon worden aangetekend, blijken te ontbreken. Tot slot moet nog worden vermeld dat dit 

archief opvalt door de vele dubbelen die erin voorkomen. Dat fenomeen deed zich vooral voor bij de 

definitieve versie van de notulen die vaak in meer dan vijf exemplaren voorkomen. Anderzijds komt 

ook veelvuldig documentatie voor die niet duidelijk van het archief was gescheiden. Die toestand kan 

best gelaten worden zoals ze is, maar de dubbelen kunnen met het oog op de raadpleegbaarheid het 

best worden verwijderd. Wil men ze om documentaire redenen toch behouden dan kunnen ze nog altijd 

materieel afzonderlijk worden bewaard. 

Hoofdstuk 3 : Inventarissen van (deel)archieven 

2.3.1. DE ARCHIEFINVENTARIS VAN SV HET LIBERAAL HUIS 

2.3.1.1. Schema van de inventaris 


1.1. Statuten 

1.2. Stukken betreffende de vergaderingen van de Beheerraad 

1.3. Stukken betreffende de Jaarlijkse Algemene Vergaderingen der Vennoten 

1.4. Briefwisseling over diverse onderwerpen 

2. Stukken van financiële en administratieve aard 

2.1. Stukken van administratieve aard 

2.2. Stukken betreffende het kapitaal 

2.2.1. Stukken betreffende de aandeelhouders 

2.2.2. Stukken betreffende de annulatie van aandeelbewijzen 

2.2.3. Stukken betreffende leningen 

2.3. Stukken betreffende jaarrekening en vennootschapsbelasting 


2.4.1. Samenvattende stukken 

2.4.2. Journalen 

2.4.3. Dagboeken 

2.4.4. Bijlagen bij de boekhouding

HET LIBERAAL HUIS LL - 

2.5. Stukken betreffende bankrekening Y00.11707 

2.6. Stukken betreffende personeel en sociale zekerheid 

3. Stukken betreffende aankoop en uitbating van het partijgebouw. 

3.1. Stukken betreffende aankoop en opening van en onderhoud aan het gebouw 

3.1.1. Stukken betreffende aankoop en opening 

3.1.2. Stukken betreffende onderhoud en voorzieningen 

3.2. Stukken betreffende de uitbating van de lokalen 

3.2.1. Stukken van algemene aard 

3.2.2. Stukken betreffende café L'Escale 

3.2.3. Stukken betreffende de verhuur van de zalen 

3.2.4. Stukken betreffende café Liberator 

3.2.4.1. Stukken betreffende de uitbating 

3.2.4.2. Boekhoudkundige stukken 

4. Stukken waarvan het verband met het archief onduidelijk is 

2.3.1.2. Inleiding 

2.3.1.2.1. Beknopte geschiedenis van de archiefvormende instelling 100 

Tijdens een vergadering op 17 december 1948 werd te Antwerpen een Samenwerkende Vennootschap - 

ook : Samenwerkende Maatschappij - opgericht met als naam SV Het Liberaal Huis. De stichting 

gebeurde door 50 leden-aandeelhouders die in totaal 200.000 frank kapitaal investeerden in de nieuwe 

vereniging die voorlopig gevestigd werd op de Mechelsesteenweg 17. Dat die zetel voorlopig was kan 

worden afgeleid van de doelstelling : «... het aanwerven door aankoop, huur, overname of anders van 

één of meerdere goederen en/of roerende uitbatingen bestemd tot zetel of gebruik ten bate van de 

liberale partij van het arrondissement Antwerpen. Zij zal in de lokalen, die zij zich zal aanschaffen, de 

uitbatingen die zij voor de verwezenlijking van haar doel nuttig zal achten, mogen inrichten, zelfs door 

verhuring, beheer, bij middel van derden of alle andere wijzen». Het beheer over de vereniging was 

toegewezen aan een Beheerraad bestaande uit ten minste vijf beheerders die voor zes jaar werden 

verkozen door de algemene vergadering der vennoten. Eén van de beheerders werd door zijn collega's 

tot voorzitter verkozen. De Beheerraad had een quasi onbeperkte bevoegdheid zolang die maar de 

doelstelling van de vereniging ten goede kwam. Het dagelijks beheer of specifieke bevoegdheden 

konden worden overgedragen aan afgevaardigde-beheerders. Hun macht werd steeds bepaald door de 

Beheerraad. Dezelfde bepalingen golden voor alle andere personen die hij eventueel zou aanstellen. Alle 

stukken die door het uitoefenen van het dagelijks bestuur werden gevormd, dienden te worden 

ondertekend door een afgevaardigde van de vereniging. Financiële stukken en akten daarentegen 

vereisten twee handtekeningen. De notulen van de Bestuurraad werden net zoals die van de Algemene 

Vergadering in een register opgetekend. In de realiteit bleek de praktische uitvoering van dagelijkse 

beheer voornamelijk in de handen van een secretaris te berusten 101 . 

Controle op het beheer van SV Het Liberaal Huis werd uitgeoefend door commissaris(sen) en 

door de Algemene Vergadering der Vennoten. De commissarissen hadden de bevoegdheid alle 

handelingen van de vennootschap te controleren 102 . Commissarissen en Beheerders samen vormden de 

Algemene Raad 103 . Algemene Vergaderingen werden in principe éénmaal per jaar op de derde vrijdag 

van maart bijeengeroepen. Elke aandeelhouder had het recht deze vergadering met stemrecht bij te 

wonen. Het aantal stemmen waarop men recht had was evenwel gelijk aan de hoeveelheid 

aandeelbewijzen waarop men was ingeschreven. Haar belangrijkste bevoegdheden bestonden erin de 

verslagen van beheerders en commissarissen, evenals de jaarrekening te horen en goed te keuren. 

100 

De gegevens werden vooral geput uit de statuten van SV Het Liberaal Huis (inventarisnummer 1) en uit het archief van 

Albert Lilar : LA, Archief Albert Lilar, afdeling 3.3. 

101 In de periode 1948-1975 waren het er welgeteld drie. Deze personen waren tegelijkertijd ook permanente secretaris voor 

de LP-, respectievelijk PVV-arrondissementsfederatie Antwerpen. Cfr. bijlagen 2 en 7. 

102 Voor zover bekend waren er steeds twee commissarissen, te weten Julia Dorikens-Van Gastel en Eugeen Schutters. 

103 Van dit orgaan is in de archivalia niets te vinden.

HET LIBERAAL HUIS MM - 

Verder kon zij ook de waarde van het aandeel wijzigen. Wanneer een mandaat van beheerder openviel, 

werd die vacature door de Algemene Vergadering ingevuld. Hetzelfde geschiedde inzake de 

commissarissen, waarvan zij zelfs het aantal bepaalde. Naast gewone konden eveneens bijzondere 

Algemene Vergaderingen worden geconvoceerd. De meest typische bevoegdheid van dergelijke 

vergadering was de herziening der statuten. 

Om lid te worden van de vennootschap volstond één aandeel, het totale aantal per persoon was 

onbeperkt. Leden konden te allen tijde ontslag nemen of uitgesloten worden wegens grove fout. Bij 

ontslagname, uitsluiting of overlijden werden de aandelen van het lid geschat door de Algemene 

Vergadering, waarna terugbetaling plaats kon grijpen. Het maatschappelijke jaar van de vennootschap 

week niet af van het burgerlijk jaar. Elk jaar op 31 december diende de boekhouding te worden 

afgesloten en een inventaris opgemaakt. Vervolgens maakte de Beheerraad de jaarrekening op die 

samen met de bewijsstukken en een verslag minstens één maand voor de Algemene Vergadering aan de 

Commissaris(sen) dienden te worden overgemaakt voor nazicht. Ook zij maakten een verslag op dat 

zoals gezegd aan de Algemene Vergadering werd voorgelegd. 

De reden waarom tot de oprichting van SV Het Liberaal Huis werd beslist heeft veel te maken 

met het ontstaan van een liberale federatie in het arrondissement Antwerpen na de tweede wereldoorlog. 

Deze organisatie van de Liberale Partij op arrondissementeel niveau deed immers de noodzaak 

gevoelen aan een partijgebouw dat centraal gelegen was. Sinds 1946 correspondeerden een aantal 

partijgenoten - onder wie Albert Lilar - met het oog op de aankoop van een partijlokaal. Daaruit bleek al 

snel dat het de federatie aan middelen ontbrak om snel te reageren op mogelijke, interessante 

aanbiedingen. Daarom werd in een vergadering van 8 november 1949 besloten een Société Cooperative op 

te richten met als doel de Antwerpse federatie van een lokaal te voorzien. Het werd m.a.w. een 

vennootschap waarvan het kapitaal door aandeelhouders werd bijeengebracht. Juist die aandelen 

moesten voorzien in de middelen die nodig waren om tot een eventuele aankoop over te gaan. Dit alles 

betekent echter niet dat de liberalen van voor 1945 niet over partijlokalen beschikten. Zo werd in 1928 

bv. het Liberaal Volkshuis El Bardo - het lokaal van de Vereenigde Liberalen - opgericht door de Naamloze 

Maatschappij El Bardo 104 . Die vennootschap ging in de loop van 1948 echter op de fles en vele 

aandeelhouders bleken geïnteresseerd om hun El Bardo-aandelen om te zetten in aandelen van SV Het 

Liberaal Huis. 

104 «Inhuldiging Liberaal Huis», De Nieuwe Gazet, 4.

BIJLAGE 5 : lijst van functionarissen van SV Het Liberaal huis 

SECRETARISSEN 

xx/01/1949 - 05/01/1956 F. GRIELENS 

17/02/1956 - 08/04/1960 Jackie ADRIAENSENS 


VOORZITTER 

17/12/1948 - 17/03/1972 Albert LILAR 105 

UITBATERS CAFÉ LIBERATOR 106 

05/11/1949 - 31/03/1950 Louis VAN DEN BOSCH 

01/04/1950 - 03/08/1950 overgangsperiode 107 

04/08/1950 - 31/07/1955 Frans SELDENSLACH 

01/08/1955 - 31/01/1961 Paul CHEVALIER 

01/02/1961 - 31/12/1964 A. CRAB 

vanaf 01/01/1965 

uitbating stopgezet, 

café verhuurd aan 

Brouwerij Maes 108 

HET LIBERAAL HUIS NN - 

105 

Ook nadien wellicht nog voorzitter. Albert Lilar had echter nog vele andere mandaten - o.a. minister in een 

aantal regeringen. Daarom werd hij meermaals vervangen door waarnemende voorzitters zoals W. koninckx, 

Wildiers, A. De Raeymaekers, A. Joosten en Frans Grootjans. 

106 

Café Liberator werd uitgebaat door een gerant voor rekening van SV Het Liberaal Huis. Dit gebeurde in 

overeenkomst met NV Brouwerij Van Alken vanaf 5 november 1949 toen het café opende. 

107 

Op 6 juni 1950 bv. werd meneer Eyckmans op proef aangenomen. 

108 

Vanaf deze datum werd de uitbating voor rekening van SV Het Liberaal Huis afgeschaft. Het café werd in zijn 

geheel aan de NV Brouwerij Maes verhuurd

HET LIBERAAL HUIS OO - 

Vrij snel reeds na de oprichting van SV Het Liberaal Huis - meer bepaald op 7 maart 1949 - werd 

tot de aankoop van een gebouw overgegaan 109 . Het ging om een handelspand dat gelegen was tussen 

Komedieplaats, Ketelstraat en Schuttershofstraat. Het omvangrijke gebouw paalde m.a.w. aan drie 

verschillende straten in het Antwerpse stadscentrum 110 . Het gebouw bleek ten zeerste geschikt te zijn 

om aan de gestelde doelen van de vereniging te voldoen. Het beschikte immers over voldoende ruimte 

om er een feestzaal, een voor eigen rekening uit te baten café, vergaderlokalen en secretariaten in onder 

te brengen. Toen het gebouw werd aangekocht was aan de Komedieplaats de meubelzaak De Coene 

Gebroeders gevestigd. Dit bedrijf huurde de ruimte en pas wanneer het pand volledig was ontruimd, 

konden de verbouwingswerken worden aangevat. Op 27 november 1949 kon dan de officiële opening 

van de partijlokalen plaatsvinden 111 . Het liberale café Liberator was echter reeds op de vijfde van die 

maand van start gegaan. Dit café werd door een gerant uitgebaat voor rekening van SV Het Liberaal 

Huis. Een gerant alleen was echter niet steeds voldoende, zodat - vaak tijdelijk - personeel in dienst 

genomen werd. De loonkosten voor het personeel werden door SV Het Liberaal Huis gedragen. De 

gerant van zijn kant ontving 10 % van alle inkomsten en betaalde zijn eigen sociale zekerheidsbijdragen 

112 . 

De andere gedeelten van het gebouw werden gebruikt voor eigen doeleinden zoals feesten, 

vergaderingen en secretariaten of konden worden verhuurd aan andere verenigingen. Op de hoek van 

Ketelstraat en Schuttershofstraat anderzijds was café L'Escale gevestigd. Dit café bestond al meerdere 

jaren. De oude huurders werden vervangen door nieuwe en vanaf 1950 kon met de uitbating van dat 

café worden begonnen 113 . Zowel voor de uitbating van L'Escale als voor Liberator werd een 

overeenkomst gemaakt met NV Brouwerij Van Alken die instond voor de dranklevering. Aan deze 

samenwerking kwam op 31 december 1964 een einde 114 . Toen besliste de Beheerraad van SV Het 

Liberaal Huis wegens financiële problemen niet langer met de uitbating van café Liberator door te 

gaan 115 . Het etablissement werd vanaf 1 januari 1965 verhuurd aan NV Brouwerij Maes. Ook café 

L'Escale kreeg een nieuwe brouwer die het pand echter niet huurde. De uitbating bleef immers in 

handen van personen die rechtstreeks huurden van SV Het Liberaal Huis. De problemen met de huurders 

waren echter legio. In de loop der jaren waren meerdere processen gevoerd, maar vanaf 1968 werden de 

problemen zo groot dat het café werd omgevormd tot een gewoon handelspand. Sinds 1971 was in dat 

pand dan ook een meubel- en antiekzaak gevestigd. 

2.3.1.2.2. Geschiedenis van het archief. 

Het archief van SV Het Liberaal Huis dat in deze inventaris wordt ontsloten omvat grosso modo de 

periode 1948-1974. De ordening die het archief vertoonde was zeer wanordelijk. Op een eenvoudige 

wijze kan worden vastgesteld dat aan de ordening allerminst planmatig is gebeurd. Veeleer kan van een 

historisch gegroeide ordening gewag worden gemaakt. De belangrijkste rol inzake rangschikking en 

beheer van de stukken, werd gespeeld door de secretarissen 116 . Deze secretarissen waren niet alleen in 

dienst van SV Het Liberaal Huis vermits ze in de eerste plaats fungeerden als de permanent secretarissen 

van LP- en later PVV-arrondissementsfederatie Antwerpen. Voor SV Het Liberaal Huis bestond hun 

belangrijkste werk eruit de briefwisseling en dergelijke meer te voeren in naam van de Beheerraad. Zij 

en niemand anders hadden de grootste invloed op de wijze waarop de archiefstukken werden 

geordend. Na verloop van tijd gebeurde het dat een secretaris zich een bepaalde wijze van ordening 

109 Zie inventarisnummer 253. 

110 Zie illustraties 1 en 2. 


112 Zie inventarisnummer 282, brief van 2 augustus 1950. 


114 Inventarisnummer 128. 

115 Deze beslissing had enorme repercussies op het vlak van de omvang van de archiefvorming : geen uitbating meer, geen 

personeel meer. 

116 Zie bijlage 6.

HET LIBERAAL HUIS PP - 

eigen gemaakt had, die hem goed leek. Wanneer dan echter een nieuwe secretaris werd aangenomen, 

gebeurden in hoofdzaak twee dingen. Enerzijds werd de nieuwe secretaris geconfronteerd met een 

ordening die hij niet helemaal doorgronde, maar wel poogde na te leven. Anderzijds had deze persoon 

de neiging de stukken te ordenen volgens zijn eigen goeddunken. Dit leidde ertoe dat in bepaalde 

periodes nog nauwelijks van een volgehouden wijze van ordenen gesproken kon worden. De eerste 

secretaris - Frans Grielens - was er in geslaagd een min of meer duidelijke ordening toe te passen, 

weliswaar zonder vooraf doordacht te zijn geweest. Toen zijn taak werd overgenomen door Jackie 

Adriaenssens namen de inconsequenties in snel tempo toe. Dat viel voornamelijk op bij een aantal 

series, zoals de dossiers betreffende de jaarrekeningen, respectievelijk de Algemene Vergaderingen der 

Vennoten die precies in deze periode mekaar vaak overlapten. Tijdens de periode dat Jackie 

Adriaenssens het secretariaat waarnam, gebeurde het zelfs meermaals dat omslagen werden gevormd 

met stukken die op zowat alle onderwerpen betrekking hadden; stukken die bij elkaar werden gebracht 

in omslagen zonder dat ze onderling enig verband vertoonden. Dit kwam overigens ook tot uiting in de 

briefwisseling waarbij het ene archiefbestanddeel de periode 1949-begin 1959 omspande en het tweede 

pas vanaf mei 1960 werd verdergezet. De stukken uit de tussenliggende periode waren samen met 

andere stukken ongeordend ondergebracht in enkele omslagen. Pas vanaf de indiensttreding van 

Charles De Weze in het voorjaar van 1960 werd de situatie enigszins beter. Dit hield evenwel niet in dat 

de stukken uit de voorgaande periodes zouden zijn herordend volgens de inzichten van de nieuwe 

secretaris. Overigens slaagde ook hij er regelmatig in bepaalde series op verschillende wijzen te 

ordenen 117 . 

Deze manier van doen resulteerde zonder enige twijfel tot het moeilijk terugvinden van 

benodigde documenten. Dat zou de staat van de omslagen en de stukken ten dele kunnen verklaren. De 

bescheiden werden in vele gevallen namelijk nog nauwelijks beschermd door de omslagen die vaak 

gescheurd waren of andere gebreken vertoonden. Vele stukken zaten overigens ook los in delen en 

binnenin de omslagen was van enige orde meestal geen sprake (meer ?). Een andere reden voor de 

beschadiging van documenten is te vinden in de jarenlange stockage in de archiefruimten van het 

Liberaal Huis. Dat was trouwens zeer duidelijk af te leiden uit het vele puin dat her en der tussen de 

stukken verspreid zat. Eén en ander heeft ongetwijfeld te maken met de verschillende verbouwingen en 

herinrichtingen die het gebouw in de loop der tijd onderging 118 . Alhoewel deze slechte 

bewaaromstandigheden zeker een rol moeten hebben gespeeld, zijn slechts enkele archiefstukken 

fundamenteel aangetast. Het betreft dan nog stukken waarvan de tekst bijna verdwenen is; wellicht te 

wijten aan de invloed van licht in combinatie met een slechte inktkwaliteit 119 . 

Een andere vaststelling is dat het archief niet volledig is. Zo vertonen bv. vele series lacunes 120 . 

De oorzaak hiervan moet in de eerste plaats worden gezocht in de slechte bewaring van de archieven in 

het Liberaal Huis, waardoor stukken zeer gemakkelijk verloren of vermengd raakten met bestanddelen 

van andere archiefvormers 121 . Het fonds archieven uit het Liberaal Huis is overigens zeer rijk aan 

voorbeelden ter illustratie van dergelijke evoluties. Een andere, minstens even belangrijke reden 

evenwel, ligt in het feit dat de secretaris niet de volledige archiefvorming controleerde. Sommige 

beheerders en in elk geval de voorzitter vormden vanuit hun functies of (tijdelijke) opdrachten archief 

dat ze ten onrechte als persoonlijk archief beschouwden. Eén en ander blijkt alleszins uit het archief van 

Albert Lilar die gedurende de volledige periode (1948-1972) voorzitter was van SV Het Liberaal Huis 122 . 

Onderzoek wees uit dat dit archief meerdere bestanddelen telt waarin persoonlijk en verenigingsarchief 

door mekaar zit. Het bleek echter onbegonnen werk om het bestemmingsbeginsel op die stukken toe te 

passen en ze m.a.w. in deze inventaris in te passen. Wel geven we hier een korte opsomming van de 

117 Hiervoor verwijzen we naar de verantwoording van de inventarisatie en de eigenlijke inventaris. 

118 Zie daarvoor het laatste deel van de inventaris; nummers 254, 263 en 264. 


120 De kleinere omvang van het archief vanaf 1965 is niet zozeer aan verliezen te wijten, veeleer aan het afstoten van de 

uitbating van café Liberator. 

121 Opgelet ! Met het Liberaal Huis bedoelen we het liberale partijgebouw; met SV Het Liberaal Huis de vereniging die het 

gebouw aankocht. 

122 LA, Archief Albert Lilar, afdeling 3.3.

HET LIBERAAL HUIS QQ - 

onderwerpen waarop de archivalia die dit archief aanvullen kunnen, betrekking hebben. De stukken 

betreffen - in volgorde van de inventaris - vooral vennoten en aandeelbewijzen; leningen; de huurders 

van café L'Escale de inrichting van café Liberator; de overeenkomsten met de brouwerijen Van Alken en 

Maes; de keuze van de geranten en de aanwerving van personeel voor café Liberator. Kortom een meer 

dan belangrijke aanvulling op het archief van SV Het Liberaal Huis. Qua hoeveelheid komen vooral de 

vennoten en de uitbating van café Liberator aan bod. 

Het archief Albert Lilar bevat ook persoonlijk archief dat zeer belangrijk is om een goed inzicht 

te verkrijgen in de voorgeschiedenis van deze vereniging. Het betreft voornamelijk briefwisseling met 

bevriende liberalen in de zoektocht naar een geschikt partijlokaal en stukken betreffende de 

voorbereiding van de oprichting. Daarnaast kunnen ook de notulen van de vergaderorganen van LP- en 

PVV-arrondissementsfederatie Antwerpen meer licht werpen op de werking van de Samenwerkende 

Vennootschap. 

2.3.1.2.3. Verantwoording van de inventarisatie 

Hoe het archief eruit zag toen wij het in handen kregen kan grotendeels worden afgeleid uit de 

beschrijvingen in het vorig punt. De belangrijkste vaststelling in het kader van inventarisatie en 

archiefschema ligt in het feit dat het archief in hoofdzaak gekenmerkt werd door gebrek aan orde en 

planning. Eén en ander houdt in dat de inventarisator zelf een archiefschema dient op te stellen alsof het 

om een te vormen archief zou gaan 123 . Bij het opmaken van dergelijk schema moet rekening gehouden 

worden met een aantal kenmerken die eigen zijn aan het archief. Belangrijk hierbij is dat het een 

vennootschap betreft die evenwel nooit in de eerste plaats als doel had winst te maken, maar 

daarentegen werd opgericht om de Antwerpse federatie van de LP te voorzien van geschikte lokalen. 

Natuurlijk moet bij dit alles ook rekening worden gehouden met de bestaande archiefordening. In die 

zin dat bestanddelen best zoveel als mogelijk moeten worden behouden en series en dergelijke zo 

mogelijk moeten worden hersteld. 

Bij een archiefschema heeft de inventarisator de keuze tussen drie mogelijkheden : ordening 

naar organisatie, naar functies of naar onderwerp. De eerste mogelijkheid wordt voor bedrijfsarchieven 

warm aanbevolen in Archiefbeheer in de praktijk 124 . Deze optie gaat echter uit van het type van een 

produktiebedrijf waar de organisatie een zeer belangrijke rol speelt in de archiefvorming. De 

verschillende afdelingen van een dergelijk bedrijf hebben duidelijk onderscheiden bevoegdheden en 

werken min of meer onafhankelijk van elkaar. Bij kleine en middelgrote ondernemingen is zo'n situatie 

al veel minder frequent en worden vele functies gecentraliseerd in enkele personen. In dat geval wordt 

het best geopteerd voor een ordening naar functies. 

De SV Het Liberaal Huis kan echter met moeite als één van de hierboven besproken types van 

bedrijf worden aanzien. Veeleer lijken we met een kruising tussen bedrijf en vereniging te maken te 

hebben : een vereniging die eerder politieke motieven had en om die reden de vorm van een vennootschap 

had aangenomen. Bovendien werd binnen de organisatie zowat alle macht gecentraliseerd binnen 

de Beheerraad en gebeurde het secretariaatswerk door één enkele secretaris. Dit betekent dat een 

onderscheid naar organisatie niet alleen onmogelijk is, maar ook zou indruisen tegen de meest 

fundamentele archivistische principes. Daarom opteerden we voor een ordening naar functies waarbij 

we uitgingen van de doelstellingen van SV Het Liberaal Huis. Die doelstellingen waren tweeërlei. Aan de 

ene kant diende SV Het Liberaal Huis te zorgen voor een partijgebouw voor de arrondissementsfederatie. 

Anderzijds mochten in dat gebouw alle uitbatingen gebeuren die het eerste doel ten goede kwamen. 

Rekening houdend daarmee kwamen we tot een archiefschema dat uiteenvalt in drie afdelingen 

volgens een ordening naar functies. Vooraan staan de stukken van algemene aard zoals de notulen van 

de Beheerraad. In een tweede deel volgen de stukken die betrekking hebben op administratieve en 

financiële functies. Het laatste gedeelte tenslotte wordt voorbehouden voor de stukken die te maken 

hebben met de werkelijke doelstellingen van de vereniging : aankoop en uitbating van het gebouw 125 . 



125 Voor de volledig indeling verwijzen we naar het archiefschema.

HET LIBERAAL HUIS RR - 

Precies om die reden worden de bescheiden met betrekking tot het gebouw niet behandeld in de tweede 

archiefafdeling. In het geval van SV Het Liberaal Huis is het gebouw immers niet zomaar een 

produktiemiddel zoals kapitaal en personeel, maar wel een doelstelling op zich. De archiefafdelingen 

werden dus gebaseerd op de verschillende soorten functies - administratieve en eigenlijke - die in een 

volgorde van algemeen naar specifiek werden opgesteld. 

Hierna bespreken we per onderdeel van het archiefschema de specifieke archiefproblemen en - 

oplossingen waarmee we bij het ordenen van de archiefbestanddelen werden geconfronteerd. Helemaal 

bovenaan in de inventaris komen dus de meest algemene stukken. Die stukken m.a.w. die de 

vereniging in haar geheel betreffen en als dusdanig verschillende functies omvatten. In de eerste plaats 

betreft het hier de statuten, onmiddellijk gevolgd door de notulen van de Beheerraad en de Algemene 

Vergaderingen die zoals de statuten het voorzagen in registers werden ingeschreven. We opteerden 

ervoor de Beheerraad voor de Algemene Vergadering te plaatsen vermits het in de praktijk het eerste 

orgaan was dat de meest algemene en uitgebreide bevoegdheden had. Naast het notulenregister van de 

jaarlijkse algemene vergaderingen der vennoten werden ook dossiers aangelegd met de stukken die 

gevormd werden in het kader van en/of gebruikt werden op die vergaderingen. Deze dossiers 

vertoonden een grote gelijkenis met de dossiers betreffende de boekjaren en de vennootschapsbelasting 

die in de tweede archiefafdeling voorkomen. Deze gelijklopendheid was zo groot dat de scheiding 

tussen beide series in de periode dat J. Adriaenssens secretaris was, in zoverre was vervaagd dat ze door 

mekaar begonnen te lopen. In bepaalde jaren werden op die wijze zelfs drie omslagen gevormd, zonder 

duidelijk inhoudelijk onderscheid. Op basis van de archiefvorming van het begin van de jaren vijftig, 

poogden we de dossiers uit de latere jaren te herordenen zodat twee, duidelijk van elkaar te 

onderscheiden series ontstonden. In vele gevallen bleef echter ook voor ons niet helemaal duidelijk wat 

in welke dossiers diende te worden ondergebracht, vermits jaarrekeningen bv. in de regel in beide 

dossiers moesten voorkomen gezien ze door de Algemene Vergadering werden goedgekeurd. Tot slot 

van de stukken van algemene aard volgt de briefwisseling over diverse onderwerpen. Deze serie 

bestond en bestaat uit twee bestanddelen. In de periode 1959-1960 viel echter een leemte. De 

briefwisseling uit die tijd zat verspreid over meerdere omslagen die geen eenheden vormden, maar 

stukken betreffende diverse onderwerpen en functies bevatten. De beide bestanddelen van de 

briefwisseling werden met die verspreide stukken aangevuld zodat de serie volledig werd hersteld. De 

briefwisseling over diverse onderwerpen duidde overigens op een inconsequentie in de archiefvorming. 

Brieven over een bepaald onderwerp werden dan eens bij de briefwisseling, dan weer in afzonderlijke 

thematische dossiers ondergebracht zonder dat daarvoor een duidelijke reden aan te geven valt. 

Middenin de briefwisseling uit de periode 1960-1964 kwam trouwens een aparte omslag voor met 

brieven betreffende de opvolging van gerant Paul Chevalier. Dit bestanddeel werd naar archiefafdeling 

drie overgebracht 126 . 

De tweede archiefafdeling bevat de stukken die betrekking hebben op administratie en 

financiën. Het eerste onderdeel betreft de secretariaatswerking en omvat slechts één bestanddeel. 

Meteen erna komen de stukken die betrekking hebben op het kapitaal, als fundamentele financiële basis 

voor de werking van de vennootschap, aan bod. De verdere onderverdeling is als volgt : stukken 

betreffende aandeelhouders, annulatie van aandeelbewijzen en leningen. Ook in dit geval drong zich 

een min of meer verregaande herordening op. Toen we aan de inventarisatie begonnen, hadden we te 

maken met drie bestanddelen briefwisseling. Het ene betrof de werving van aandeelhouders, het 

tweede de annulatie van aandeelbewijzen en het laatste beide onderwerpen. We wijzigden deze 

toestand zodanig dat slechts twee bestanddelen overbleven. Daarnaast waren er nog losse stukken die 

de annulatie van aandelen betroffen. Die stukken werden naar het tweede archiefbestanddeel 

overgebracht. 

Per vennoot werd een steekkaart in een alfabetisch kaartsysteem bijgehouden. Wanneer de 

aandeelhouder wegviel werd zijn fiche uit de alfabetische orde verwijderd. Wij herstelden de orde zodat 

een mooi overzicht van de aandeelhouders mogelijk werd zonder verlies aan informatie te veroorzaken. 

De gegevens inzake in- en uitschrijving op aandelen staan immers op de fiche vermeld. De in de 

inventaris beschreven aandeelbewijzen zijn één voor één geannuleerde exemplaren. De meest juiste 

126 Zie inventarisnummer 277. De briefwisseling over diverse onderwerpen uit die periode zat overigens samen met 

verschillende andere van elkaar door tussenbladen gescheiden bestanddelen in een lias.

HET LIBERAAL HUIS SS - 

ordening zou m.a.w. op datum van annulatie geweest zijn. Die datum is in vele gevallen echter niet 

meer te achterhalen, zodat we er voor opteerden de stukken chronologisch op datum van inschrijving te 

rangschikken. 

De stukken betreffende jaarrekening en vennootschapsbelasting worden samen behandeld 

vermits beide onderwerpen door de archiefvormer in één serie dossiers werden ondergebracht. Gezien 

deze keuze blijkbaar bewust gemaakt werd, leek het ons raadzaam die ordeningswijze te behouden 127 . 

Na deze serie volgen de overige bestanddelen die enkel de belastingaangifte betreffen. 

De boekhouding dan werd geordend van hoog naar laag en van algemeen naar bijzonder, wat 

een onderverdeling in samenvattende stukken, journalen, dagboeken en bijlagen opleverde. Vermits de 

eigenlijke boekhouding uit hoofdzakelijk delen bestond, hoefde weinig te worden herordend. Enkele 

delen bevatten echter twee bestanddelen zodat het gebruik van blanco-nummers hier uitkomst moest 

bieden. Het aanzienlijkste probleem werd echter gevormd door de interpretatie van de verschillende 

bestanddelen. Bijna nergens werd namelijk vermeld wat die betekenis juist was, of het eventueel deel- of 

kladboeken betrof. De oplossing voor dit probleem werd gevonden in een vergelijking van de boeken 

met de bijlagen. Dit was echter een behoorlijk omslachtig werk vermits de bijlagen allerminst volgens 

een bepaald systeem waren geordend. Met de regelmaat van de klok werd de ordening gewijzigd. Zo 

werden de bijlagen bij kas- en bankboek nu eens samen bewaard, dan weer afzonderlijk. Een andere 

keer werden afzonderlijke bestanddelen gevormd voor bijlagen die betrekking hadden op café Liberator 

of werden facturen afzonderlijk gehouden. Op weer andere momenten werden de bijlagen thematisch - 

huur, lonen, belastingen,... - geordend. Overigens werden binnen één en hetzelfde jaar vaak 

verschillende ordeningswijzen door mekaar gebruikt, terwijl ook hier de invloed van de drie 

verschillende secretarissen voelbaar was. We losten dit probleem op door alle bewijsstukken per jaar 

chronologisch te herordenen tot één pak. We opteerden voor deze oplossing omwille van haar 

eenvoudigheid. Niet uit gemakkelijkheidsoverweging, maar omwille van het feit dat op dit archief nog 

geen selectieve vernietiging werd toegepast. Indien na enige tijd toch zou gekozen worden voor selectie, 

dan zouden de bijlagen bij de boekhouding naar alle waarschijnlijkheid worden vernietigd. De 

gegevens uit de bijlagen zijn immers in de nagenoeg volledige boekhouding verwerkt. Vermits de 

facturen zich onder de bijlagen bevinden, werden de factuuragenda's ook in dit onderdeel van het 

archiefschema ondergebracht. 

Het vijfde gedeelte van de tweede archiefafdeling betreft de bankrekening bij de NV Handelsbank. 

Een onderdeel dat weinig uitleg behoeft. Dat staat in schril contrast met de stukken aangaande de 

personeelsadministratie. Hier vond de chaotische wanorde van het archief haar hoogtepunt. Op de 

delen na, diende zowat elk bestanddeel door ons te worden gevormd. De oorzaak daarvan lag in het feit 

dat de omslagen die dergelijke documenten bevatten haast nooit als een eenheid konden worden 

beschouwd. De vele losse stukken en de weinige bestanddelen werden door ons herordend tot enkele 

series waarbij getracht werd de schaarse bestaande verbanden niet te verbreken. Onze activiteiten 

resulteerden in briefwisseling betreffende het personeel enerzijds en loonstaten anderzijds. Tussen de 

briefwisseling bevond zich ook heel wat documentatie die werd uitgelicht en overgebracht naar de 

afdeling documentatie. 

De derde archiefafdeling omvat de stukken die te maken hebben met aankoop, opening en 

onderhoud enerzijds en uitbating en verhuur anderzijds van het partijlokaal. In die volgorde gezien de 

aankoop van het gebouw immers een sine qua non was voor de uitbating ervan. Het eerste onderdeel 

omvat stukken die het gebouw in het geheel betreffen en is onderverdeeld in twee gedeeltes : stukken 

aangaande aankoop en opening gaan archivalia omtrent onderhoud en voorzieningen vooraf. De 

tweede geleding dan omvat de stukken die de uitbating en het verhuur van de diverse lokalen betreffen. 

Vooraan komen een aantal stukken van algemene aard, gevolgd door de stukken betreffende café 

L'Escale. Pas daarna komen in onderdelen 3 en 4 verhuur van de zalen, respectievelijk de uitbating van 

café Liberator aan bod. Deze zaken leunen immers het dichtst aan bij de eigenlijke doelstellingen van SV 

Het Liberaal Huis, met name het voorzien van de arrondissementsfederatie van een partijlokaal met het 

oog op een betere werking van het liberale leven. Binnen de respectieve geledingen werden de 

verschillende bestanddelen gewoon van algemeen naar bijzonder en chronologisch geordend. Aan de 

127 Zie ook de dossiers betreffende de Algemene Vergaderingen der Vennoten.

HET LIBERAAL HUIS TT - 

oorspronkelijk gevormde bestanddelen werd nagenoeg niets gewijzigd. Een uitzondering wordt 

gevormd door de stukken betreffende de uitbating van café Liberator. Dat onderdeel is opgesplitst in 

twee gedeeltes. Het eerste betreft bestanddelen die louter chronologisch zijn geplaatst en diverse 

onderwerpen betreffen in het kader van de uitbating van het café. Het tweede gedeelte daarentegen 

omvat stukken van een wel erg bijzondere aard. Het gaat om stukken die de leveringen en het verbruik 

aangaan. De aantekeningen die verband houden met het verbruik behoeven hier een woordje uitleg. De 

inkomsten van café Liberator werden afzonderlijk opgetekend. De gerant zelf noteerde zorgvuldig de 

verbruikte produkten volgens hoeveelheid en soort. Dagelijks werden hiervan de totalen opgeteld. Later 

werden ze omgezet in samenvattende staten of dagboeken. De reden voor deze zeer nauwkeurige en 

detaillistische aantekeningen is te vinden in de verdeling van de opbrengsten tussen gerant en SV Het 

Liberaal Huis. De gerant kreeg 10% op alle inkomsten, die van het koud buffet uitgezonderd. Daarvoor 

streek de gerant zelf de opbrengsten op, mits afgave van 10% aan SV Het Liberaal Huis. Dat betekent 

m.a.w. dat de stukken die in dit verband werden gevormd hadden dus zowel voor gerant als voor SV 

Het Liberaal Huis belang hadden. Beiden konden ze aan de hand ervan controle uitoefenen op hun 

inkomsten. Omwille van die specifieke betekenis van deze stukken kozen we ervoor ze onder te 

brengen bij het onderdeel aangaande de uitbating van café Liberator. Naar onze mening komt die 

betekenis aldus het best tot uiting. De stukken betreffende de personeelsadministratie kwamen in 

afdeling 2 aan bod vermits de sociale zekerheidsbijdragen op de lonen van het personeel voor rekening 

waren van SV Het Liberaal Huis. 

Helemaal achteraan in de inventaris werden nog een aantal stukken geplaatst waarvan de band 

met het archief niet kon worden aangetoond. Het betreft hier in de eerste plaats een doorsnede van het 

partijgebouw. Deze doorsnede werd in 1992 opgesteld met het oog op verbouwingswerken en valt dus 

volledig buiten de hier behandelde periode. Daarom, maar vooral omdat de kans zeer groot is dat de 

doorsnede gevormd werd door de aannemer die de werken uitvoerde werd dit stuk niet in de eigenlijke 

inventaris opgenomen. Dat het stuk eigenlijk in het archief van dat bedrijf thuishoort, zou kunnen 

worden afgeleid van de vlekken van wellicht koffie en plamuur die op het document voorkomen. De 

belastingaangifte van gerant A. Crab uit 1962 was een heel andere kwestie. Op één of andere wijze hielp 

SV Het Liberaal Huis hem bij die aangifte. De werkelijke toedracht bleef echter verborgen. Vervolgens 

keerde het dossiertje dat daarrond gevormd werd niet meer naar A. Crab terug.

2.3.1.3. Eigenlijke inventaris 128 . 

HET LIBERAAL HUIS UU - 


1.1. Statuten 

1. Statuten. 1949. Afdruk. 1 deel. 

1.2. Stukken betreffende de vergaderingen van de Beheerraad 

2. Notulenregister. 1949-1955, 1957, 1959-1968, 1971-1972. 1 deel. 

3. Ontwerpnotulen. 1963-1964. 2 stukken. 

1.3. Stukken betreffende de Jaarlijkse Algemene Vergaderingen der Vennoten 

4. Notulenregister. 1950-1955, 1958, 1960-1963, 1971-1972. 1 deel. 

5-18. Bijlagen bij de notulen. 1950-1963. 14 omslagen. 

5. 1950. 

6. 1951. 

7. 1952. 

8. 1953. 

9. 1954. 

10. 1955. 

11. 1956. 

12. 1957. 

13. 1958. 

14. 1959. 

15. 1960. 

16. 1961. 

17. 1962. 

18. 1963. 


19-20. Briefwisseling. Met bijlagen. 1949-1964. 2 pakken. 

19. 1949-1959. 

20. 1960-1964. 


2.1. Stukken van administratieve aard 

21. Alfabetisch adressenregister. Z.d. 1 deel. 

2.2. Stukken betreffende het kapitaal 

2.2.1. Stukken betreffende de aandeelhouders 

22. Alfabetisch register van de vennoten met vermelding van naam, adres en aantal 

aandeelbewijzen. [Ca. 1957]. 1 kaartsysteem. 

23. Briefwisseling betreffende de inschrijving voor aandelen. Met bijlagen. 1948-1957. Met 

retroacta. 1928. 1 pak. 

24. Alfabetische lijst van vennoten. Z.d. Kopie. 1 stuk. 

25. Staat van vennoten. Z.d. Kopie. 1 stuk. 

2.2.2. Stukken betreffende de annulatie van aandeelbewijzen 

26. Briefwisseling betreffende de annulatie van aandeelbewijzen. Met bijlagen. 1952-1955, 

1962, 1966-1967, 1975. 1 omslag. 

27-102. Geannuleerde aandeelbewijzen. 1949-1964, 1966, 1972. 74 delen. 

27. John Beuckeleers. 1949 129 . 

128 De formulering «Met bijlagen» in geval van briefwisseling duidt op ingekomen en kopies van uitgaande stukken van 

diverse redactie.

129 Aangetast door vocht. 

28. François De Heel. 1949, bijgehouden tot 1955. 

29. Jozef De Potter. 1949. 

30. August de Raeymaekers. 1949. 

31. Bakkerij SV HUZ. 1949, bijgehouden tot 1956. 

32. Gustave Hoslet. 1949. 

33. Adèle Mols-De Cock. 1949. 

34. Victor Resseler. 1949, bijgehouden tot 1955. 

35. Maria Russinger Claessens. 1949, bijgehouden tot 1962. 

36. Pascal Sampers. 1949. 

37. Eugène Schutters. 1949. 

38. André Segers. 1949. 

39. Hippolytus Sielens. 1949, bijgehouden tot 1950. 

40. A. Van den Eynden. 1949, bijgehouden tot 1951. 

41. Jan Van Ham. 1949. 

42. Constance Beuckeleers-Mattues. 1949. 

43. Albertine Van Loock. 1949, bijgehouden tot 1960. 

44. Mevrouw Kegeleers-Herreman. 1949, bijgehouden tot 1956. 

45. Frederic Good. 1949. 

46. Franz Baneux. 1949. 

47. Simone Baneux-Bertrand. 1949. 

48. Léon de Baecker. 1949, bijgehouden tot 1965. 

49. Alfred Martougin. 1949, bijgehouden tot 1955. 

50. Robert Werner. 1949. 

51. Alain Bauchet. 1949. 

52. Anna De Belder. 1949. 

53. Alphonse Gigot. 1949. 

54. Fernand Meerbergen. 1949. 

55. John Van Ham. 1949, bijgehouden tot 1956. 

56. Mevrouw Van Snick-Kennes. 1949. 

57. René Vos. 1949. 

58. Fritz Wildiers. 1949. 

59. PVBA AGRA. 1949. 

60. Eugène Roten. 1949. 

61. Albert Spiliers. 1949. 

62. Gustave Beckers. 1949. 

63. René De Winter. 1949. 

64. Jacques Sweerts. 1949. 

65. Gaston Van Meel. 1949. 

66. François Antonsen. 1949. 

67. Estelle de Léon. 1949. 

68. Willem de Winter. 1949. 

69. Georges Nys. 1949. 

70. Jules Pecher. 1949. 

71. Mevrouw Soethout-Breens. 1949, bijgehouden tot 1955. 

72. Karl Van Riel. 1949. 

73. Michael Van der Aa. 1949, bijgehouden tot 1955. 


75. Arthur Coelen. 1949, bijgehouden tot 1956. 

76. Julien Van de Woestijne. 1949, bijgehouden tot 1955. 

77. Constant Verhelst. 1949. 

78. Albert Schauw. 1949, bijgehouden tot 1956. 

HET LIBERAAL HUIS VV -

79. Maurice Pirotte-Thoen. 1949. 

80. Ludovica Sielens-Snoeckx. 1950. 

81. Anna De Belder. 1950. 

82. SA Financière Anversoise. 1950. 


84. Christine Bauss. 1950. 

85. Baron Armilde Lheureux. 1950. 

86. Joseph Verelst. 1950. 

87. Alfred Martougin. 1950, bijgehouden tot 1955. 


89. Mevrouw J. Wybauw voor Evelyne Pecher. 1951. 

90. Jan Verschuren. 1951. 

91. Fritz Wildiers. 1951. 

92. August Joosten. 1951. 

93. André Lhonneux. 1952. 

94. Jeanne Van Ham-Steenberghs. 1952. 

95. Pierre Wildiers. 1956. 

96. Florentine Le Beck-Ceulemans. 1961. 

97. Henry Le Beck. 1961. 

98. August Vermeulen. 1963. 

99. Vincent Sel. 1964. 

100. Gustave Hoslet. 1966. 

101. Mevrouw B. Dessertaine. 1972. 

102. August Joosten. 1972 130 . 

HET LIBERAAL HUIS WW - 

2.2.3. Stukken betreffende leningen 

103. Dossier betreffende de hypothecaire lening van 2,5 miljoen Belgische frank bij de 

Banque d'Anvers. 1949. 1 omslag. 

104. Briefwisseling met de ASLK betreffende de afbetaling van de hypothecaire lening. 1961- 

1963. 1 omslag. 

2.3. Stukken betreffende jaarrekening en vennootschapsbelasting 

105-125. Dossiers betreffende het opstellen van de jaarrekeningen en de belastingaangifte. 1950- 

1970. 21 omslagen. 

105. Boekjaar 1949. 1950. 

106. Boekjaar 1950. 1950-1951. 

107. Boekjaar 1951. 1951-1952. 

108. Boekjaar 1952. 1951-1953. 

109. Boekjaar 1953. 1954. 

110. Boekjaar 1954. 1954-1955. 

111. Boekjaar 1955. 1956. 

112. Boekjaar 1956. 1957. 

113. Boekjaar 1957. 1958-1959. 

114. Boekjaar 1958. 1959. 

115. Boekjaar 1959. 1960. 

116. Boekjaar 1960. 1961. 

117. Boekjaar 1961. 1961-1962. 

118. Boekjaar 1962. 1962-1963. 

119. Boekjaar 1963. 1963-1965. 

120. Boekjaar 1964. 1964-1966. 

121. Boekjaar 1965. 1966-1967. 

122. Boekjaar 1966. 1967. 

130 Aangetast door vocht.

HET LIBERAAL HUIS XX - 

123. Boekjaar 1967. 1968-1969. 

124. Boekjaar 1968. 1969-1970. 

125. Boekjaar 1969. 1970. 

126. Jaarrekening over 1949. 1 deel. 

127. Briefwisseling betreffende de belastingaanslagen. Met bijlagen. 1949-1951, 1953-1955, 

1957. 1 omslag. 

128. Dossier betreffende het verzoek tot herziening en vernietiging van de belastingaanslag 

over het jaar 1966. 1966-1967. 1 omslag. 

2.4. Stukken betreffende de boekhouding 131 

2.4.1. Samenvattende stukken 

129. Trimestrieel saldibalansboek. 1948-1963. 1 deel. 

130. Grootboek. 1948-1956. 1 deel. 

Met klapper. [opgemaakt ca. 1949, aangevuld tot ca. 1953]. 

131-132. Rekeningen per grootboekpost. 1957-1962. 2 kaartsystemen. 

131. 1957-1961. 

132. 1960-1962. 

2.4.2. Journalen 

133. Bankboeken. 1948-1961. 1 deel. 

134-140. Kasboeken. 1949-1961. 7 delen. 

134. 11/1949-6/1951. 

135. 7/1951-12/1952. 

136. 1/1953-3/1955. 

137. 4/1955-12/1956. 

138. 1/1957-9/1958. 

139. 10/1958-7/1960. 

140. 8/1960-11/1961 132 . 

141-145. Uitgavenboeken. 1953-1964. 5 delen. 

141. 1953-5/12/1956. 

142. 8/12/1956-8/1960. 

143. 9/1960-29/11/1963. 

144. 30/11/1963-12/1964. 

145. 11/1963. Klad. 

2.4.3. Dagboeken 

---. Kladbankboek. 1963-1975 133 . 

146-154. Kasboeken. 1949-1975. 2 katernen en 7 delen. 

146. 11-12/1949. 1 katern. 

147. 1950. Klad. 1 katern. 

148. 1-7/1950, 1/1-23/7/1951. 1 deel. 

149. 24/7/1951-1952. 1 deel. 

150. 1953-5/1954. 1 deel. 

151. 6/1954-6/1956. 1 deel. 

152. 7/1956-11/1958. 1 deel. 

153. 12/1958-12/1961. 1 deel. 

154. 1962-1975. 1 deel. 

155-158. Kladkasboeken. 1950-1956. 4 delen. 

155. 7/1950-1952. 

156. 1953-18/8/1954. 

131 In de meeste series uit deze afdeling bevinden zich lacunes. 

132 Voor de uitgaven vanaf 28 juli. 

133 Zie inventarisnummer 288.

HET LIBERAAL HUIS YY - 

157. 18/8/1954-7/5/1956. 

158. 7/5/1956-11/1958. 

159. Uitgavenboek. 1950-1956. Klad. 1 deel. 

2.4.4. Bijlagen bij de boekhouding 

160-161. Agenda's van ingekomen facturen. 1950-1971. 2 delen. 

160. 1950-1956. 

161. 1957-1971. 

162-170. Bewijsstukken van ontvangsten en uitgaven. 1956-1964. 9 pakken. 

162. 1956. 

163. 1957. 

164. 1958. 

165. 1959. 

166. 1960. 

167. 1961. 

168. 1962. 

169. 1963. 

170. 1964. 

171. Bewijsstukken van uitgaven. 1965-1974. 1 lias. 

2.5. Stukken betreffende bankrekening Y00.11707 134 

172. Dossier betreffende de lopende rekening bij de NV Handelsbank. 1948-1956. 1 pak. 

173-184. Dagafschriften. Met bijlagen. 1948-1949, 1952-1970 135 . 12 omslagen. 

173. 12/1948-11/1949. 

174. 3/1952-1953. 

175. 1954. 

176. 1955. 

177. 1956-1957. 

178. 1958-1960. 

179. 1961. 

180. 1962. 

181. 1963-1965. 

182. 1966-1968. 

183. 1969. 

184. 1970. 

185-188. Reçu's betreffende stortingen. Met bijlagen. 1956-1965. 4 delen. 

185. 14/3/1956-9/4/1957. 

186. 9/4/1957-5/1959. 

187. 1/1959-2/1965. 

188. 1/1965. 

189-210. Stroken van overschrijvingen vanuit rekening Y00.11707. 22 delen. 

189. 25/7-4/11/1952. 

190. 17/11/1952-17/2/1953. 

191. 29/9-23/12/1953. 

192. 23/12/1953-26/3/1954. 

193. 26/3-13/7/1954. 

194. 15/7-18/11/1954. 

195. 18/11/1954-17/2/1955. 

196. 17/2-6/7/1955. 

134 De meeste series bevatten lacunes. 

135 De lacune tussen 1949 en 1953 wordt grotendeels opgevangen door de driemaandelijkse afschriften in inventarisnum- 

mer 172.

197. 6/7-12/10/1955. 

198. 12/10/1955-14/1/1956. 

199. 14/1-13/4/1956. 

200. 13/4-23/8/1956. 

201. 31/8-28/12/1956. 

202. 28/12/1956-29/6/1957. 

203. 9/7/1957-31/12/1957. 

204. 31/12/1957-28/1/1959. 

205. 12/3/1959-13/9/1961. 

206. 29/9/1961-20/3/1962. 

207. 20/3/1962-17/4/1963. 

208. 14/5/1963-16/3/1964. 

209. 8/4/1964-17/3/1965. 

210. 17/3/1965-15/6/1966. 

HET LIBERAAL HUIS ZZ - 

2.6. Stukken betreffende personeel en sociale zekerheid 136 

211. Briefwisseling betreffende personeelsadministratie. Met bijlagen. 1951-1960. 1 pak. 

212. Briefwisseling betreffende de sociale zekerheidsbijdragen. 1960-1961, 1963, 1965. 

1 omslag. 

213-217. Dossiers betreffende rechtszaken inzake de Rijksmaatschappelijke Zekerheid. 1963-1965. 

5 omslagen. 

213. 1963. 

214. 1963-1964. 

215. 1964. 

216. 1965. 

217. 1965-1966. 

218-219. Personeelsregisters betreffende de in- en uitdiensttredingen. 1949-1960. 2 delen 

218. Opgemaakt op 5/11/1949, bijgehouden tot 30/1/1960. 

219. Opgemaakt op 1/8/1955, bijgehouden tot 17/4/1960 137 . 

220-238. Doorslagen van werknemersformulieren van de Sociale Dienst der Compensatiekas 

voor Maatschappelijke Werken betreffende gegevens met het oog op de bijdragen voor 

de sociale zekerheid. 1950-1964. 19 delen. 

220. 25/1/1950. 

221. [1/1950]-6/5/1950. 

222. 6/5-2/8/1950. 

223. 26/9-17/11/1950. 

224. 12/2-7/5/1951. 

225. 28/5-26/11/1951. 

226. 7/1-31/3/1952. 

227. 9/4-14/10/1952. 

228. 28/10/1952-27/11/1953. 

229. 29/12/1953-11/4/1954. 

230. 12/4/1954-22/2/1955. 

231. 11/1-4/7/1956. 

232. 20/9/1956-15/3/1957. 

233. 10/10/1957-16/9/1958. 

234. 23/9/1958-31/8/1959. 

235. 1/2/1961-2/1962. 

236. 27/6-13/11/1963. 

237. 18/11/1963-7/9/1964. 

136 In de meeste series komen lacunes voor. 

137 Aangetast door vocht en oxydatie.

HET LIBERAAL HUIS AAA - 

238. 9/11/1964. 

239. Jaarlijkse staten betreffende de lonen van alle werknemers. 1950, 1955, 1957-1958 138 . 

1 omslag. 

240. Individuele meermaandelijkse loonstaten. Met bijlagen. 1952-1954, 1957-1962. 1 pak. 

241-252. Doorslagen van maandelijkse individuele loonstaten. 5/11/1949-30/11/1960. 12 delen. 

241. [1949-1950]. 

242. [1950-1951]. 

243. [1951-1952]. 

244. [1952]. 

245. [1952-1953]. 

246. [1953]. 

247. [1954-1955]. 

248. [1955-1956]. 

249. [1956-1957]. 

250. [1957-1958]. 

251. [1958-1959]. 

252. [1959-1960]. 

253. Proefcontract betreffende garçon Jean Van der Vorst. 1962. 1 stuk. 

3. Stukken betreffende aankoop en uitbating van het partijgebouw. 

3.1. Stukken betreffende aankoop en opening van en onderhoud aan het gebouw 

3.1.1. Stukken betreffende aankoop en opening 

254. Dossier betreffende aankoop en inrichting van het gebouw. 1949. 1 omslag. 

255. Plattegrond van het volledige gebouw volgens de toestand waarin het werd 

aangekocht. [1948]. Afdruk. 1 stuk. 

256. Dossier betreffende de plechtige inhuldiging op 27 november 1949 van de lokalen van 

het Liberaal Huis. 1949. 1 pak. 

3.1.2. Stukken betreffende onderhoud en voorzieningen 

257. Briefwisseling met gas-, electriciteits- en watermaatschappijen. Met bijlagen. 1949-1953, 

1955, 1957. 1 omslag. 

258-262. Dossiers betreffende offertes inzake de plaatsing van een verwarmingsinstallatie. 1959, 

1961, 1966, 1972. 5 omslagen. 

258. 1959. 

259. 1961. 

260. 1966. 

261. 1966. 

262. 1972. 

263. Briefwisseling betreffende de herinrichting van het gebouw. Met bijlagen. 

1964-1967. 1 omslag. 

264. Dossier betreffende de vernieuwing van de binnenhuisinrichting. 

1967-1968. 1 pak. 

3.2. Stukken betreffende de uitbating van de lokalen 


265. Briefwisseling met de NV Brouwerij Alken betreffende uitbating van beide cafés. Met 

bijlagen. 1949-1953. 1 omslag. 

3.2.2. Stukken betreffende café L'Escale 

266-268. Briefwisseling betreffende de uitbaters. 1949-1952. 3 omslagen. 

266. Julienne Van Caneghem. 1949. 

267. Het gerechtelijk geschil inzake de overname door PVBA Maltex. 1950. 

138 Wellicht onder invloed van het licht is de leesbaarheid van deze stukken erg slecht.

HET LIBERAAL HUIS BBB - 

268. Het gerechtelijk geschil met Francisca Diels. 1951-1952. 

269-270. Dossiers betreffende de uitbaters. 1951-1954. 2 omslagen. 

269. Maria Mafa. 1951-1954. 

270. Anna Ameels. 1954. 

271. Dossier betreffende het proces tegen de huurders : mevrouw Petrionati en de heren 

Massaux en Potikian. 1968-1971, 1973. 1 omslag. 

3.2.3. Stukken betreffende de verhuur van de zalen 

272. Briefwisseling betreffende het verhuren van de zaal boven café Liberator aan Antwerpse 

liberale verenigingen. 1949-1957. 1 omslag. 

273-274. Briefwisseling met NIR/BRT betreffende de verhuur van een zaal voor repetities. Met 

bijlagen. 1956-1964. 2 omslagen. 

273. NIR. 1956-1959. 

274. NIR/BRT. 1960-1964.

3.2.4. Stukken betreffende café Liberator 

3.2.4.1. Stukken betreffende de uitbating 

275-277. Briefwisseling betreffende de aanstelling van een nieuwe gerant. 1949, 1955, 1960. 

HET LIBERAAL HUIS CCC - 

3 omslagen. 

275. 1949. 

276. 1955. Met retroactum. 1950. 

277. 1960. 

278. Dossier betreffende de belastingaanslagen. 1949-1951. 1 omslag. 

279. Dossier betreffende aankoop en onderhoud van het kasregister. 1949-1954. 1 omslag. 

280. Dossier betreffende het voeren van publiciteit. 1949, 1951-1952, 1954-1956. 1 omslag. 

281. Dossier betreffende gerant op proef Louis Van den Bosch. 1950. 1 omslag. 

Met retroactum. 1949. 

282. Dossier betreffende gerant Frans Seldenslach. 1950, 1952, 1954-1955. 1 omslag. 

283. Briefwisseling betreffende toelatingen met betrekking tot de uitbating. Met bijlagen. 

1950-1951, 1953, 1959. 1 omslag. 

284. Briefwisseling betreffende klachten over het gebruik van losse, onverpakte suiker bij 

het opdienen van warme dranken. 1953. 1 omslag. 

285. Dossier betreffende de huur van een biljarttafel. 1953-1954. 1 omslag. 

286. Dossier betreffende het proces tegen NV Brouwerij Maes inzake het geschil omtrent de 

verhoging van de huurprijs bij de hernieuwing van het huurcontract. 1972-1974. 

1 omslag. 

3.2.4.3. Boekhoudkundige stukken 139 

287. Register waarin per produkt de leveringen zijn opgetekend. Aangevat in 1951, 

gedeeltelijk bijgehouden tot in 1958. 1 deel. 

Met inhoudsopgave. [1951]. 

288. Dagboeken betreffende de ontvangsten van café Liberator. 1/12/1950-8/2/1956, 

1/5/1960-1964. 1 deel. 

---. 12/1950-21/12/1952 140 . 

---. 1953-8/1954 141 . 

---. 9/1954-2/1956 142 . 

288. 5/1960-1964. 

289. Register waarin per dag en per soort aantekening werd gehouden van het verbruik. 

1/5/1957-31/1/1959. 1 deel. 

290-298. Rekeningen betreffende de uitgaven en de per dag naar soort, hoeveelheid en bedrag 

gespecificeerde inkomsten per dag. 1949-1950. 9 omslagen. 

290. November 1949. 

291. December 1949. 

292. Januari 1950. 

293. Februari 1950. 

294. Maart 1950. 

295. April 1950. 

296. Mei 1950. 

297. Juni 1950. 

298. Juli 1950 143 . 

139 De meeste series vertonen lacunes. 




143 Door vocht aangetast.

HET LIBERAAL HUIS DDD - 

299-302. Dagelijkse rekeningen betreffende de naar soort, hoeveelheid en bedrag gespecificeerde 

inkomsten. 1950. 4 omslagen. 

299. Augustus 1950 144 . 

300. September 1950. 

301. Oktober 1950. 

302. November 1950. 

303. Maandelijkse staten betreffende het naar hoeveelheid en soort gespecifieerde verbruik. 

1950-1957. 1 omslag. 

304. Dagelijkse staten betreffende het naar hoeveelheid en soort gespecificeerde verbruik. 

1957-4/1960. 1 pak. 

305-318. Dagelijkse rekeningen betreffende de naar soort, hoeveelheid en prijs gespecificeerde 

ontvangsten van café Liberator. 1960-1964. 12 pakken, 2 omslagen. 

305. 6/7-31/12/1960. 1 pak. 

306. 1ste kwartaal 1961. 1 pak. 

307. 2de kwartaal 1961. 1 pak. 



310. 1ste helft 1962. 1 pak. 

311. 2de helft 1962. 1 pak. 



314. 2de helft 1963. 1 pak. 


316. 2de kwartaal 1964. 1 omslag. 

317. 3de kwartaal 1964. 1 omslag. 


319-325. Dagelijkse borderellen betreffende de ontvangsten van café Liberator. 1959-1964. 

7 pakken. 

319. 1958. 

320. 1959-1/5/1960. 

321. 2/5-31/12/1960. 

322. 1961. 

323. 1962. 

324. 1963. 

325. 1964. 


326. Ontwerp van doorsnede, gezien vanaf de voorgevel aan het Komedieplein, van 

architectenbureau Hugo Van Hoecke met het oog op uit te voeren verbouwingswerken. 

1992 145 . 

1 stuk. 

327. Dossier betreffende de inkomstenbelasting van Antoon Crab. 1961. 1 omslag. 

2.3.1.4. Lijst van bij het archief aangetroffen documentatie 

1. Documentatie betreffende de sociale zekerheidsbijdragen op het loon. [Jaren 1950]. 

1 omslag. 

144 In lichte mate aangetast door vocht. 

145 Werd gebruikt tijdens de werken zelf. Dit is af te leiden van de vlekken die er op voorkomen. Voor meer uitleg verwijzen 

we naar de inleiding.

2.3.2. DE ARCHIEFINVENTARIS VAN DE LP-ARRONDISSEMENTSFEDERATIE ANTWERPEN 


1. Stukken van algemene aard. 


1.2. Briefwisseling 


2.1. Stukken betreffende de financiën 



3.1. Stukken betreffende de partijwerking in zijn geheel 

3.1.1. Stukken betreffende de nationale partijorganen 

3.1.2. Stukken betreffende de leden 

3.1.3. Stukken betreffende het provinciaal niveau 

3.2. Stukken betreffende de arrondissementele partijwerking 

3.2.1. Stukken betreffende de afdelingen en korpsen in het algemeen 

3.2.2. Stukken betreffende de uitbouw van het liberalisme 

3.2.3. Stukken betreffende de controle op korpsen en afdelingen 


3.2.5. Stukken betreffende het informeren van de leden 


4.1. Stukken betreffende de wetgevende verkiezingen 



2.3.2.2.1. Beknopte geschiedenis van de archiefvormende instelling 146 . 

HET LIBERAAL HUIS EEE - 

Tot aan de vooravond van de tweede wereldoorlog werd de Belgische Liberale Partij gekenmerkt door 

een geringe mate van organisatie. De meeste liberale verenigingen waren ontstaan als plaatselijke 

organisaties, voornamelijk in de grotere steden van België. Niet zelden zagen verschillende liberale 

verenigingen in één en dezelfde plaats het levenslicht. Vaak waren deze verenigingen rivalen van elkaar 

die dan ook geregeld met getrokken messen tegenover mekaar stonden, vooral in verkiezingsperiodes. 

Op nationaal vlak verenigden de liberalen zich in de Landsraad, die voor het eerst in 1919 echt 

vergaderde. Op het plaatselijke niveau bleef een echte organisatie echter uit. Om daaraan te verhelpen 

werden meteen na de tweede wereldbrand arrondissementsfederaties opgericht en ontstond onder meer 

de Antwerpse arrondissementsfederatie van de Liberale Partij (LP). Haar bestaan was echter van relatief 

korte duur. Op 17 oktober 1961 werd - in navolging van het nationale partijniveau tien dagen voordien - 

overgegaan tot de oprichting van de PVV-arrondissementsfederatie Antwerpen 147 . De PVV-arrondissementsfederatie 

Antwerpen viel in de eerste maanden echter nog volledig terug op de structuren uit de LPperiode. 

De belangrijkste wijzigingen hadden te maken met het aantrekken van nieuwe leden die vooral 

uit katholieke hoek afkomstig waren, gezien de anti-katholieke lijn werd afgewezen. Toch werd de 

oprichting van de PVV veeleer door continuïteit dan door vernieuwing gekenschetst 148 . 

146 Werking, organisatie en geschiedenis van de LP-arrondissementsfederatie Antwerpen loopt grotendeels gelijk met die 

van haar opvolger onder de PVV. We beschikken niet over statuten of andere reglementen van de LParrondissementsfederatie 

Antwerpen, zodat we de taken eerder uit de gevormde archiefbestanddelen dienden af te 

leiden. Daarenboven moet worden gesteld dat het archiefmateriaal waarover we konden beschikken voornamelijk de 

periode 1958-1961 omvat. Stukken van voor 1956 ontbreken zelfs nagenoeg. We beschikken echter wel over meer 

gegevens aangaande de PVV-arrondissementsfederatie Antwerpen. Functies, bevoegdheden en taken liepen voorzover 

wij dit konden achterhalen grotendeels gelijk. Daarom verwijzen we hier ook naar het tweede hoofdstuk van dit deel 

waarin de werking van de PVV-arrondissementsfederatie Antwerpen uitvoerig is beschreven. 

147 Zie Inventarisnummer 8. 

148 Zie ook de structuurstudie in het tweede hoofdstuk van dit deel.

HET LIBERAAL HUIS FFF - 

De Antwerpse LP-federatie verenigde alle liberale korpsen uit het arrondissement. Het opzet 

was de doelstellingen van de Liberale Partij te verspreiden en doorgang te laten vinden binnen het 

arrondissement. De federatie stond echter niet totaal onafhankelijk, was daarentegen één van de vele 

geledingen binnen de Liberale Partij. Men zou kunnen zeggen dat een arrondissementsfederatie aan de 

ene kant fungeerde als een soort van tussenniveau, een verbindingsorgaan tussen de top of de nationale 

partijorganisatie enerzijds en de basis of de plaatselijke afdelingen en leden anderzijds. Aan de andere 

kant had de federatie als taak de doelstellingen van de Liberale Partij binnen haar ressort in de praktijk te 

trachten om te zetten. Vanuit deze laatste doelstelling werd de werking van de federatie vooral 

toegespitst op haar ondergeschikte partijgeledingen. Belangrijk lijkt ons nog aan te geven dat nagenoeg 

alle partijen en hun respectievelijke afdelingen in België niet over een juridisch statuut beschikten en 

beschikken. Net als de Antwerpse arrondissementsfederatie van de PVV waren en zijn het immers alle 

feitelijke verenigingen. 

De federatie werd geleid door een Bureel en een Bestuurraad. Het Bureel fungeerde als 

dagelijks bestuur en had een beperkte samenstelling. De belangrijkste functionarissen zoals de 

voorzitter, de ondervoorzitters, de algemeen secretaris en de penningmeester waren er lid van. De 

Bestuurraad diende veeleer als overlegorgaan. Alle liberale korpsen uit het arrondissement hadden er 

hun vertegenwoordigers. De samenstelling ervan was dan ook veel uitgebreider, zijn bevoegdheid 

algemener en dus feitelijk beperkter. Tot slot vond jaarlijks nog een speciale vergadering van de 

Bestuurraad plaats die Jaarvergadering van de Bestuurraad of ook wel eens Algemene Vergadering 

werd genoemd. Tijdens deze vergadering werden jaar- en financieel verslag gehoord. Wanneer een 

mandaat vacant was kon die plaats worden ingevuld. De verenigingen die toegang hadden tot de 

Bestuurraad waren niet alleen de plaatselijke afdelingen maar ook allerhande korpsen, waaronder 

diegene die nog dateerden uit de periode van voor de tweede wereldoorlog zoals de Liberale Volkspartij- 

HUZ of de Liberale en Grondwettelijke Vereniging van Antwerpen. Deze laatste verenigingen stonden op 

hetzelfde niveau als gelijk welke plaatselijke afdeling van de LP. De plaatselijke afdelingen en korpsen 

van hun kant waren verenigd in districtsverenigingen. Een laatste, maar niet minder belangrijk orgaan 

was het Propagandakomiteit. Dit comité had in tegenstelling tot de vorige organen een meer specifieke 

en dus minder algemene taakstelling. Haar verantwoordelijkheden lagen in het gebied van de politieke 

actie, de propaganda, de ledenwerving en zo meer. 

Over de belangrijkste bestuurders van de federatie weten we nagenoeg niets. Naar analogie van 

de PVV-periode vermoeden we dat de voorzitter verantwoordelijk moet zijn geweest voor de goede 

werking van de arrondissementsfederatie. Duidelijk is in elk geval dat de federatie zich bezig hield met 

de oprichting van allerhande liberale verenigingen en recht van handelen bezat wanneer een vereniging 

bv. met interne moeilijkheden kampte. Deze taken sproten naar alle waarschijnlijkheid voort uit de 

verantwoordelijkheid van de voorzitter, die ongetwijfeld de belangrijkste en meest machtige bestuurder 

was. De bevoegdheden van de ondervoorzitters bleven in het duister. Wellicht bestond hun enige of 

althans belangrijkste taak erin de voorzitter bij diens afwezigheid te vervangen. De algemeen secretaris 

van zijn kant kan best vergeleken worden met de secretaris-generaal van de PVV-arrondissementsfederatie 

Antwerpen. In de archiefvorming kwam zijn taakstelling echter niet tot uiting. Anders is het gesteld met 

de penningmeester. Hij was het die het financieel jaarverslag opstelde en voorlegde aan de 

Jaarvergadering. Het was immers zijn taak de financiën zorgvuldig te beheren en een boekhouding aan 

te leggen. Ook de ledenadministratie behoorde gedeeltelijk tot zijn bevoegdheid. Dit had te maken met 

het feit dat de arrondissementsfederatie recht had op een deel van het lidgeld, maar vooral omwille van 

de verzameling en de verdeling ervan op arrondissementeel niveau. De ledenadministratie was echter 

ook één van de verantwoordelijkheden van de permanente secretaris die de louter administratieve kant 

ervan voor zijn rekening nam. De verdeling van de lidmaatschapsbewijzen verliep immers net als de 

inning van de gelden langs de arrondissementsfederatie om. De permanente secretaris beheerde 

overigens zowat het hele archief. Als enige niet-verkozen functionaris werd hij immers aangesteld door 

het arrondissementeel bestuur om de dagelijkse leiding van het secretariaat op zich te nemen. Op die 

manier was zijn invloed op archiefvorming en -ordening meer dan aanzienlijk. De permanente

HET LIBERAAL HUIS GGG - 

secretaris uitgezonderd werden de andere opgesomde bestuursleden door de Jaarvergadering van de 

Bestuurraad aangeduid 149 . 

BIJLAGE 6 : Lijst van functionarissen van de LP-arrondissementsfederatie Antwerpen 

PERMANENTE OF BESTENDIGE SECRETARIS 

05/11/1949 - 05/01/1956 Fr. GRIELENS 

17/02/1956 - 22/03/1960 Jackie ADRIAENSSENS 



15/01/1956 - 26/01/1958 (Au)gust DE RAEYMAEKERS 

23/12/1959 - 16/10/1961 G. SIRTAINE 

VOORZITTER 

06/10/1947 Robert GODDING 

17/10/1947 - 16/10/1961 150 Albert LILAR 

ALGEMEEN SECRETARIS 


02/03/1958 - 16/10/1961 151 Fernand Boey 

VOORZITTER PROPAGANDAKOMITEIT 

06/12/1956 Jean Sellicaerts 

28/04/1959 - 22/04/1961 Fernand Boey 

149 Volgens inventarisnummer 14 werden naast de voorzitter nog 12 personen verkozen. 

150 

Albert Lilar was minister van Justitie in de regeringen Huysmans (03/08/1946-12/03/1947), Eyskens I 

(11/08/1949-06/06/1950), Van Acker IV (22/04/1954-02/06/1958) en Eyskens III (06/11/1958-27/03/1961). 

Luyckx en Platel, Politieke geschiedenis van België, 943-944. Dit had tot gevolg dat hij vaak afwezig was en 

door waarnemende voorzitters diende vervangen. Zo was ondermeer Fr. Holsters in de jaren 1949-1958 vaak 

waarnemend voorzitter. 

151 

Fernand Boey nam de functie van secretaris reeds waar sinds begin 1957.

HET LIBERAAL HUIS HHH - 

De arrondissementsfederatie bestond - zoals eerder werd gesteld - niet los van de Liberale Partij. 

Om haar taak van doorgever van informatie beter te kunnen uitoefenen mochten in een aantal nationale 

partijorganen afgevaardigden worden aangeduid 152 . In Uitvoerend Bureau en Bureau beschikte de 

arrondissementsfederatie over geen afgevaardigden. Deze twee organen die het dagelijkse bestuur van 

de LP waarnamen werden geleid door de voorzitter. Op die manier hadden de federaties toch nog enige 

invloed gezien de voorzitter door het Congres werd verkozen. Het aantal afgevaardigden daarin hing af 

van het aantal behaalde stemmen tijdens de laatste wetgevende verkiezingen en het aantal aangesloten 

leden. Het statutair hoogste orgaan van de LP had als voornaamste taak het programma en de algemene 

politieke standpunten van de partij te bepalen. Tussen Congres en Bureau in bevond zich nog het 

Permanent Comité waarin naast een kleiner aantal afgevaardigden van de federaties gebaseerd op het 

behaalde aantal stemmen bij de jongste verkiezingen, ook de arrondissementsvoorzitters zitting hadden. 

Binnen de LP werden regelmatig eretekens uitgereikt aan verdienstelijke personen. Het waren de 

arrondissementsfederaties die de kandidaturen uit hun gebied verzamelden en doorstuurden naar het 

nationaal niveau. Zoals reeds eerder werd aangehaald waren de federaties echter vooral gericht op de 

lagere geledingen. De federaties konden niet alleen controle uitoefenen op de werking van de 

afdelingen en korpsen; om de samenhorigheid hechter en de werking doeltreffender te maken, werden 

ook allerlei ledenactiviteiten georganiseerd. In het kader van de voorlichting van de leden kon een 

ledentijdschrift worden uitgegeven. 

Belangrijkst voor de uiteindelijke doelstellingen van de LP was echter het uitdragen en 

bekendmaken van haar standpunten naar de buitenwereld toe. Om dit doel te verwezenlijken beschikte 

de federatie over een aantal middelen, zoals voordrachten, verkiezingspropaganda of sociaal 

dienstbetoon. Voor wat de verkiezingen betreft was de arrondissementsfederatie overigens 

verantwoordelijk voor het opstellen van de verkiezingslijsten voor Kamer, Senaat en provincie. In de 

praktijk gebeurde de aanstelling ervan aan de hand van een lijst waarover de leden zich via een poll 

konden uitspreken. De poll kan vergeleken worden met een interne verkiezing met het oog op het 

bepalen van de volgorde van de kandidatenlijst 153 . Het sociaal dienstbetoon werd eveneens op 

arrondissementeel vlak georganiseerd. De liberale verkozenen van Kamer, Senaat en provincie uit het 

arrondissement Antwerpen hielden zich immers ter beschikking van de bevolking op vooraf 

vastgestelde sociale zitdagen die op verschillende locaties in het arrondissement plaatsvonden. 

2.3.2.2.2. Geschiedenis van het archief 154 . 

Het archieffonds dat in 1992 naar het Liberaal Archief werd overgebracht bevat meerdere stukken van 

vóór 1962 die werden gevormd door de LP-arrondissementsfederatie Antwerpen. Dit is behoorlijk 

verbazingwekkend gezien het feit dat de PVV-arrondissementsfederatie in 1977 beslist had alle stukken die 

dateerden van voor 1962 over te maken aan het AMVC 155 . Toen we dat overgebrachte archief op het 

AMVC raadpleegden, bleken daar geen archivalia van de LP-arrondissementsfederatie te berusten 156 . Het 

archiefmateriaal dat hieronder wordt beschreven en geordend bevat grote leemten. Uit de periode 1946- 

1955 kwamen nauwelijks stukken tot ons. Het archief uit de periode 1958-1961 daarentegen kan als 

nagenoeg volledig worden beschouwd. Waar die oudere archiefstukken zich bevinden of wat ermee 

gebeurde, is ons echter niet bekend. Een mogelijkheid bestaat erin dat een aantal personen zoals 

permanente secretaris, voorzitter en/of penningmeester (delen van) het archief als persoonlijk bezit 

aanzagen en bij hen thuis bewaarden. In verband daarmee moet zeker worden verwezen naar het 

archief van Albert Lilar - arrondissementeel voorzitter sinds eind 1947 - dat zich op het Liberaal Archief 

bevindt. Voor wat de archivalia betreft die betrekking hebben op de arrondissementsfederatie kan 

worden gesteld dat het in hoofdzaak om persoonlijke archiefstukken van Albert Lilar gaat. In enkele 

152 Deschouwer, Organiseren of bewegen ?, 89-92. 

153 De te volgen procedure wordt omstandig uiteengezet in het Pollreglement : inventarisnummer 107. 

154 Hiervoor verwijzen we naar het inleidende hoofdstuk van deel 2. 

155 Archief PVV-Arrondissementsfederatie Antwerpen, notulen Partijbestuur 1977. 

156 Voor meer uitleg verwijzen we naar het inleidende hoofdstuk van deel 2.

HET LIBERAAL HUIS III - 

bestanddelen werd ons inziens persoonlijk archief met instellingsarchief vermengd 157 . Hoe dan ook 

bevat dit archief aanvullende gegevens. De oudste stukken dateren van 1947, maar opnieuw is de 

periode rond het jaar 1960 het best vertegenwoordigd 158 . 

Over de geschiedenis van dit archief kan verder zeer weinig worden gezegd. Voorzover bekend 

was de arrondissementsfederatie sinds de opening van het Liberaal Huis in de loop van 1949 gevestigd 

op het Komedieplein 17. Voordien zetelde de federatie op de Mechelsesteenweg 17. In het Liberaal Huis 

moet tijdens de eerste jaren alleszins een overaanbod aan ruimte voorhanden geweest zijn. Dit 

garandeert echter niet dat van die opslagplaats van bij het begin gebruik werd gemaakt. De stukken die 

er werden opgeslagen, maakten in de loop van meer dan dertig jaar verschillende verbouwingswerken 

mee 159 . Eén en ander moet zijn invloed hebben gehad op archiefordening en -bewaring. Toch valt de 

schade aan de stukken van dit archief in de praktijk best mee 160 . 

Een echte planning lag niet ten grondslag aan de ordening van dit archief. Echte 

ordeningsstelstels komen overigens niet voor. De basis voor de ordening werd daarentegen gefundeerd 

vanuit de dagelijkse praktijk. Dat kan zeer eenvoudig worden afgeleid uit de verschillen in ordening die 

optraden naar gelang nieuwe permanente secretarissen in dienst werden genomen. Eenzelfde 

vaststelling kon ook reeds worden gedaan tijdens het bestuderen van het archief van de PVVarrondissementsfederatie 

Antwerpen. Geen geplande, maar dus wel een historisch gegroeide ordening 

kenmerkte dit archief. 

Op de stukken komen merktekens - cijfers en letters - voor, maar enkel en alleen in de periode 

1956-1958. Jackie Adriaenssens was permanent secretaris van februari 1956 tot maart 1960. We kunnen 

er m.a.w. van uitgaan dat hij aan de basis lag van dit systeem van kentekens op ingekomen en 

uitgaande stukken dat zijn hoogtepunt kende in 1957. In dat jaar kwam bovenaan in het midden een 

cijfer van 1 tot 9 of één van de letters H of P voor. In de rechterbovenhoek stonden twee getallen die van 

elkaar werden gescheiden met een schuine streep. Het eerste getal was een gewoon volgnummer. Het 

betrof immers een doorlopende nummering die elk jaar van vooraf aan werd begonnen. Het getal na de 

schuine streep dat uit twee cijfers bestond, duidde het jaartal aan 161 . Tijdens de jaren 1956 en 1958 werd 

hetzelfde systeem toegepast, maar de getallen in de rechterbovenhoek waren vaak onvolledig of 

ontbraken zelfs. Vanaf maart 1958 werd enkel nog het kenmerk bovenaan in het midden vermeld. Vanaf 

1959 verdween ook dat laatste element. De betekenis van de tekens was - op uitzondering van de cijfers 

6 en 7 - vrij makkelijk te achterhalen. De meeste kentekens vormden immers min of meer de basis voor 

de ordening die door Jackie Adriaenssens werd toegepast. De cijfers 6 en 7 daarentegen komen in 

meerdere archiefbestanddelen voor. We vonden echter geen gemeenschappelijk punt tussen de 

verschillende stukken die deze kenmerken dragen. Misschien was het feit dat het ontworpen systeem 

niet volledig toepasbaar was of althans in de praktijk niet altijd even consequent werd nageleefd, de 

reden waarom J. Adriaenssens uiteindelijk van het systeem van merktekens afstapte. 

157 Onderzoeken of dit zo is en zo ja, het restauratiebeginsel toepassen op het volledige bestand Albert Lilar, zou onderwerp 

kunnen zijn van een afzonderlijke studie. De archiefvorming is immers zo duister dat dit voor ons, binnen het kader van 

deze studie, onbegonnen werk bleek. 

158 LA, Archief Albert Lilar, afdelingen 3.1. en 3.2. 

159 Hiervoor verwijzen we naar de inleiding op de archiefinventaris van SV Het Liberaal Huis. 

160 De voetnoten bij de beschrijvingen vermelden in bepaalde gevallen dat stukken door vocht werden aangetast. 

161 Bv. 263/57.

HET LIBERAAL HUIS JJJ - 

BIJLAGE 8 : verklaring van de op de briefwisseling voorkomende kenmerken 

1. stukken betreffende de liberale verenigingen uit het district Antwerpen 

2. stukken betreffende de liberale verenigingen uit het district Berchem-Borgerhout 

3. stukken betreffende de liberale verenigingen uit het district Boom-Kontich 

4. stukken betreffende de liberale verenigingen uit het district Ekeren 

5. stukken betreffende de ledenadministratie 

6. komt voor op ingekomen en uitgaande stukken betreffende diverse onderwerpen. Deze 

stukken zitten niet allemaal samen, ze werden soms per onderwerp samengebracht. 

7. ook dit cijfer komt in uiteenlopende archiefbestanddelen voor : o.a. bij de briefwisseling 

over diverse onderwerpen, dossiers betreffende activiteiten, toekenning van de 

eretekens en zo meer. 

8. stukken betreffende de afgevaardigden in de Landsraad 

9. stukken betreffende de afgevaardigden in de Bestuurraad 

H. stukken betreffende de officiële kiezerslijsten 

P. stukken betreffende de wijziging van het pollreglement 

Besluiten we met de vaststelling dat het archiefmateriaal gekenmerkt werd door twee 

breuklijnen. Aan de ene kant waren er de archivalia tot en met maart 1960 die voorlopig werden 

beschreven in schenking 1992/250. Het archiefmateriaal daarentegen dat opgemaakt werd vanaf het 

moment dat Charles De Weze tot permanent secretaris werd aangesteld, sluit aan bij het archief van de 

PVV-arrondissementsfederatie Antwerpen. Dit valt te verklaren vanuit het feit dat C. De Weze in functie 

bleef tot in het jaar 1975. Dit gedeelte van het hierna geïnventariseerde archief werd voor een eerste keer 

ontsloten in schenking 1992/249 waarin het arrondissementsarchief van 1960 tot ca. 1975 werd 

beschreven. Een tweede belangrijke breuk die vooral bij de financiële stukken vastgesteld kon worden 

situeerde zich in mei 1962. Dit had alles te maken met de Algemene Vergadering die toen plaatsvond en 

definitief afrekende met de structuren uit de LP-tijd. 


Bij de inventarisatie diende in de eerste plaats komaf te worden gemaakt met het probleem dat 

hierboven zopas geschetst werd. Vele oorspronkelijke archiefbestanddelen liepen immers over de grens 

tussen LP en PVV. De gekozen oplossing werd gebaseerd op een aantal uitgangspunten. Ten eerste 

werd getracht bestaande bestanddelen zo mogelijk niet op te splitsen. Hierbij werd wel een 

uitzondering gemaakt voor bestanddelen die naar alle waarschijnlijkheid pas gevormd werden na de 

dynamische fase of voor pakken losse stukken die door Geertrui Coppens al dan niet min of meer 

samen werden gebracht op basis van gelijke redactie en dergelijke meer. Het tweede uitgangspunt 

stelde dat archiefbestanddelen die betrekking hadden op en/of gevormd werden door beide 

archiefvormers in principe behandeld werden in de archiefinventaris van de LP-arrondissementsfederatie 

Antwerpen, mits verwijzingen bij de beschrijving van het archief van de PVV-arrondissementsfederatie 

Antwerpen. We namen deze beslissing omwille van het feit dat voorlopig enkel het eerstgenoemde 

archief door een inventaris werd ontsloten, zodat zoveel mogelijk informatie met betrekking tot deze 

archiefvormer voor de gebruiker beschikbaar zou kunnen worden gesteld. Toch diende ook hier een 

uitzondering te worden gemaakt voor die bestanddelen die door Charles De Weze werden aangevat in 

april 1960 en vaak doorliepen tot circa 1975; toen hij ontslag nam uit zijn functie. Twee series vallen 

onder deze categorie, met name de briefwisseling over diverse onderwerpen en de briefwisseling met 

de afdelingen. In die gevallen werd geopteerd voor een verwijzing in voetnoot bij het betreffende 

onderdeel van de inventaris naar het archief van de PVV-arrondissementsfederatie Antwerpen. Om deze 

scheidingen duidelijk te maken werd er bij de beschrijvingen voor geopteerd om in die 

overgangsperiode naast het jaartal eveneens maand en - zo nodig - dag op te geven. 

Voor de rangschikking van de bestanddelen kon grotendeels verder worden gebouwd op het 

model uit deel 1 en op het voorstel van archiefschema dat bij de behandeling van het archief van de

HET LIBERAAL HUIS KKK - 

PVV-arrondissementsfederatie Antwerpen werd uitgewerkt. Gezien dit archief duidelijk minder 

omvangrijk is dan dat van de PVV-federatie lag de belangrijkste wijziging die werd doorgevoerd in het 

verminderen van het aantal onderdelen binnen de hoofdafdelingen. Helemaal vooraan komen nog 

steeds de stukken van algemene aard, uitgesplitst in bestuurswerking en briefwisseling over diverse 

onderwerpen. In het onderdeel bestuurswerking komt ook briefwisseling voor die in grote mate 

overlappend is met de briefwisseling over diverse onderwerpen, waarin dan ook belangrijke leemten 

voorkomen. 

De tweede afdeling omvat de stukken van administratieve aard, die hier beperkt blijven tot de 

financiën en de ledenadministratie. De boekhoudingsstukken werden geplaatst in een volgorde van 

algemeen naar bijzonder. De boeken zijn de meest algemene stukken. Opvallend is dat in 1959 

overgeschakeld werd van een dagboek naar een journaal. Die overgang zou kunnen worden verklaard 

vanuit de vaststelling dat we met een feitelijke vereniging te maken hebben die dus niet gebonden was 

aan wetgeving terzake. Een andere mogelijkheid is dat een aantal boeken verloren zijn gegaan. 

Vervolgens worden de bijlagen beschreven; die bij de kas gaan vooraf aan de stukken betreffende de 

algemene postrekening. Als laatste volgen de stukken met betrekking tot de rekening van het kiesfonds, 

die m.a.w. als meer specifiek kan worden beschouwd. Een gedeelte van de dagafschriften kwam voor in 

de vorm van losse stukken. Deze werden vanuit het oogpunt van de handelbaarheid per jaar als één 

bestanddeel samengebracht. De stukken betreffende de ledenadministratie werden slechts in lichte mate 

herordend zodat kleine foutjes in de serie ongedaan werden gemaakt. 

Vervolgens komt de interne partijwerking aan bod. De stukken worden daar in een 

organisatorisch kader van hoog naar laag geplaatst. Een eerste onderdeel behandelt de stukken die de 

partijwerking in zijn geheel betreffen : nationale congressen, het eren van leden en het provinciale 

niveau. Het tweede onderdeel beperkt zich tot de eigenlijke interne werking van de 

arrondissementsfederatie. Naast briefwisseling met de verschillende afdelingen en korpsen komen een 

aantal belangrijke taken van de federatie aan bod. We denken daarbij aan de organisatorische uitbouw, 

de controle op de ondergeschikte geledingen, de organisatie van ledenactiviteiten en het informeren van 

de leden. 

De vierde en laatste archiefafdeling kent slechts twee onderdelen; te weten stukken betreffende 

de wetgevende verkiezingen en betreffende het sociaal dienstbetoon. Activiteiten die gericht waren op 

de bevolking in het algemeen en dus niet beperkt bleven tot de eigen leden, zoals in archiefafdeling 3. 

Het leeuweaandeel van de stukken wordt ingenomen door de wetgevende verkiezingen. De dossiers 

betreffende de kiezerslijsten dienden te worden herordend. Oorspronkelijk besloegen die documenten 4 

omslagen. De stukken zaten echter kriskras door mekaar. Enkel de stukken betreffende de van 1960 tot 

1962 geldende kiezerslijst zaten samen in één omslag en vormden een duidelijk geheel. Daarom 

herordenden we de andere stukken volgens dat voorbeeld wat in totaal zes bestanddelen opleverde. 

Stukken met betrekking tot de deelname aan het beleid of de verspreiding van de partijstandpunten 

ontbreken. Dat hangt enigszins samen met het feit dat op arrondissementeel vlak nauwelijks openbare 

bestuursorganen aanwezig zijn. 

De eigenlijke inventaris wordt nog gevolgd door een lijst van documentatie. Het betreft hier 

vooral handboeken en wetteksten in verband met de kieswetgeving. Ons inziens zijn deze voldoende 

verwant met de werking van de LP-arrondissementsfederatie Antwerpen om de opname in een lijst van 

documentatie te verantwoorden.

2.3.2.3. Eigenlijke inventaris 162 

HET LIBERAAL HUIS LLL - 



1-2. Notulen betreffende de vergaderingen van het Bureel. [1958]-1961. 2 omslagen. 

1. [1958-1959]. 

2. Met bijlagen. 1960-11/1961 163 . 

3-4. Notulen betreffende de vergaderingen van de Bestuurraad. Met bijlagen. [1958], 1960- 

1962. 2 omslagen. 

3. [1958]. 

4. 1960-3/1962 11 . 

5-8. Briefwisseling betreffende de bestuursorganen. Met bijlagen. 1951-1963. 

2 pakken en 2 omslagen. 

5. 1951-2/1957. 1 pak. 

6. 3/1957-1/1959. 1 pak. 

7. 2/1959-2/1960. 1 omslag. 

8. 4/1960-1963 11 . 1 omslag. 

9-13. Jaarverslagen voorgelegd aan de jaarvergaderingen van de Bestuurraad. 1953-[1957]. 4 

ontwerpen. 5 stukken. 

9. Over 1952. 1953. Ontwerp. 

10. Over 1953. 1954. Ontwerp. 

11. Over 1954. [1955]. 

12. Over 1955. [1956]. Ontwerp. 

13. Over 1956. [1957]. Ontwerp. 

14-17. Dossiers betreffende de jaarvergaderingen van de Bestuurraad. 1958, 1960-1962. 

4 omslagen. 

14. Over 1957. [1958]. 

15. Over 1959. 1960. 

16. Over 1960. 1961. 

17. Over 1961. 1962 11 . 

18-21. Dossiers betreffende het van 5 tot 7 juni gehouden arrondissementeel congres. 1959. 

4 omslagen. 

18. Voorbereiding. 1959. 

19. Thema Liberale Doctrine. [1959]. 

20. Thema Liberalisme en Godsdienst. [1959]. 

21. Thema Economisch Liberalisme en De Staat. [1959]. 

22. Briefwisseling betreffende werking en samenstelling van het Propagandakomiteit. 

1959-1961. 1 omslag. 

23. Notulen betreffende de vergaderingen van het Propagandakomiteit. Met bijlagen. 1959- 

1961. 1 omslag. 

24. Briefwisseling betreffende de Commissie Haven. 1959. 1 omslag. 

162 In de beschrijvingen komt meermaals de omschrijving «met bijlagen» voor. Briefwisseling met bijlagen betekent dat het 

om allerhande ingekomen en kopies van uitgaande stukken gaat. Komt de omschrijving voor bij notulen dan betekent dit 

dat het betreffende bestanddeel naast notulen ook stukken als convocatiebrieven, presentielijsten en dergelijke meer 

bevat. Meer uitleg daaromtrent werd verschaft in de algemene verantwoording van de inventarisatie in het inleidend 

hoofdstuk van deel 2. 

163 Dit bestanddeel bevat een aantal stukken die eigenlijk door de PVV-arrondissementsfederatie Antwerpen gevormd zijn. 

Die federatie werd immers op 17 oktober 1961 opgericht. De dateringen bestaan in de regel enkel uit het jaartal. 

Wanneer bestanddelen uit series echter midden in een bepaald jaar werden gesplitst wordt ook de maand opgegeven. 

Datzelfde geldt voor de gevallen waarin de maand de betekenis van de betreffende archiefstukken kan verduidelijken; 

zoals dat het geval is in de overgangsperiode van LP naar PVV.

HET LIBERAAL HUIS MMM - 

1.2. Briefwisseling 

25. Briefwisseling over diverse onderwerpen. Met bijlagen. 1955-1957, 1959-3/1960 164 . 

1 pak. 



26. Dagboek van inkomsten en uitgaven. 1957-1958 165 . 1 deel. 

27. Journaal van inkomsten en uitgaven. 1959-31/5/1962 11 . 1 deel. 

28-30. Kasstukken betreffende uitgaven. 1959-1961. 3 omslagen. 

28. 1959. 

29. 1960. 

30. 1-12/1961 11 . 

31-32. Bewijsstukken van uitgaven via postrekening 4853.04. 1959-1961. 2 omslagen. 

31. 1959-1960. 

32. 1-12/1961 11 . 

33-36. Dagafschriften van postrekening 4853.04. Met bijlagen. 1958-1961. 4 pakken. 

33. 1958. 

34. 1959. 

35. 1960. 

36. 1-12/1961 11 . 

37-39. Stroken van overschrijvingen uitgeschreven op postrekening 4853.04. 1959-1962. 

3 delen. 

37. 19/2-9/10/1959. 

38. 9/10/1959-29/8/1960. 

39. 14/9/1960-2/5/1962 11 . 

40. Stroken van cheques uitgeschreven op postrekening 4853.04. 1959-2/5/1962 11 . 1 deel. 

41. Bewijsstukken betreffende de uitgaven voor de wetgevende verkiezingen van 26 maart 

1961 via postrekening 5180.28 van het kiesfonds. 1961. 1 omslag. 

42. Dagafschriften van postrekening 5180.28 van het kiesfonds. Met bijlagen. 1959- 

28/2/1964 11 . 1 omslag. 

43. Stroken van overschrijvingen uitgeschreven op postrekening 5180.28 van het kiesfonds. 

1955, 1957-1958, 1961-2/5/1962 11 . 1 deel. 

2.2. Stukken betreffende de ledenadministratie 166 

44-47. Briefwisseling betreffende de ledenadministratie. Met bijlagen. 1956-1959. 

4 omslagen. 

44. Voor het jaar 1957. 1956-1958. 

45. Voor het jaar 1958. 1958-1959. 

46. Voor het jaar 1959. 1959. 

47. Voor het jaar 1960. 1959-1960 167 . 

48. Register waarin uitreiking van en betaling voor de lidmaatschapsbewijzen werden 

opgetekend. 1961-1962 11 . 1 deel. 

49-50. Lidmaatschapsbewijzen. [1960-1961]. 2 pakken. 

49. Van 1960. [1960]. 

50. Van 1961. [1961]. 

164 Deze briefwisseling vertoont opvallende lacunes. Voor de briefwisseling van na maart 1960 verwijzen we naar het archief 

van de PVV-arrondissementsfederatie Antwerpen, briefwisseling over diverse onderwerpen. 

165 Aan de hand van de voorkomende bedragen en vergelijking met de bijlagen bij de boekhouding kon worden opgemaakt 

dat dit dagboek door de LP-arrondissementsfederatie Antwerpen werd gevormd. 

166 In het archief van de PVV-arrondissementsfederatie Antwerpen bevindt zich een alfabetisch ledenregister dat de periode 

ca. 1955-1991 omvat. 

167 De serie wordt in het begin van 1960 plots afgebroken. Pas na 1961 - intussen PVV-arrondissementsfederatie Antwerpen 

- wordt de serie heropgenomen.

HET LIBERAAL HUIS NNN - 

51-55. Staten betreffende de ledenaantallen. 1955-[1960]. 5 omslagen. 

51. In 1956. 1955-1956. 

52. In 1957. 1957. 

53. In 1958. [1958]. 

54. In 1959. [1959]. 

55. In 1960. [1960]. 


3.1. Stukken betreffende de partijwerking in zijn geheel 

3.1.1. Stukken betreffende de nationale partijorganen 

56-58. Dossiers betreffende de nationale congressen. 1956, 1959, 1961. 3 omslagen. 

56. Het op 27 en 28 oktober 1956 gehouden algemeen congres. 1956. 

57. Het van 6 tot 8 november 1959 gehouden algemeen congres. 1959. 

58. Het op 7 en 8 oktober 1961 gehouden PVV-stichtinscongres. 1961 168 . 

59-60. Briefwisseling betreffende de afgevaardigden in de nationale partijorganen. Met bij- 

lagen. 1947-1961. 1 pak en 1 omslag. 

59. 1947-1/1959 169 . 1 pak. 

60. 11/1959-1961. 1 omslag. 

3.1.2. Stukken betreffende de leden 

61-68. Briefwisseling betreffende de toekenning van partijmedailles aan verdienstelijke leden door 

de LP-Commissie voor de Eretekens. Met bijlagen. 1956-1961 170 . 7 omslagen. 

61. De zitting van 1956. 1956. 

62. De gewone zitting van 1957. 1957. 

63. De buitengewone zitting «Verkiezingen 1958». 1957-1958. 

64. De eerste zitting van 1959. 1959. 

65. De tweede zitting van 1959. 1959-1960. 


67. De tweede zitting van 1960. 1960. 


3.1.3. Stukken betreffende het provinciaal niveau 

69. Briefwisseling betreffende de contactvergaderingen van de afgevaardigden van de 

liberale arrondissementsfederaties uit de provincie Antwerpen. Met bijlagen. 1957- 

1959 171 . 1 omslag. 

3.2. Stukken betreffende de arrondissementele partijwerking 

3.2.1. Stukken betreffende afdelingen en korpsen in het algemeen 172 

70-74. Briefwisseling met liberale verenigingen. Met bijlagen. 1956-1959. 

70. Uit district Antwerpen. 1956-11/1957. 

4 omslagen en 1 pak. 

1 omslag. 

71. 

72. 

Uit district Antwerpen. 12/1957-1959. 

Uit district Berchem-Borgerhout. 1956-1959 

1 pak. 

173 . 1 omslag. 

168 Dit dossier werd gevormd door zowel LP- als PVV-arrondissementsfederatie Antwerpen en hoort dus in beider 

inventarissen thuis. 

169 Vele stukken zijn aangetast door roest. Dit is te wijten aan geoxydeerde nietjes en paperclips. 

170 Alle aangetast door vocht. 

171 Eén stuk door vocht aangetast. 

172 Voor wat de briefwisseling met de korpsen betreft, verwijzen we naar het archief van de PVV-arrondissementsfederatie 

Antwerpen. Vanaf april 1960 begon de nieuwe permanente secretaris Charles De Weze met een nieuwe serie briefwisseling, 

waarvoor bestanddelen werden gevormd per afdeling en niet langer per district. Deze bestanddelen liepen vaak door 

tot ca. 1976 en werden daarom bij het archief van de PVV-arrondissementsfederatie Antwerpen gehouden. 

173 Door vocht aangetast.

HET LIBERAAL HUIS OOO - 

73. Uit district Boom-Kontich. 1956-1959 20 . 1 omslag. 

74. Uit district Ekeren. 1956-1959 20 . 1 omslag. 

3.2.2. Stukken betreffende de uitbouw van het liberalisme 

75. Register dat inlichtingen bevat betreffende in het arrondissement werkzame liberale 

verenigingen. [Ca. 1957]. 1 Kaartsysteem. 

76. Dossier betreffende de resultaten van de enquête naar samenstelling en werking van de 

aangesloten korpsen. 1959-1960. 1 omslag. 

77. Dossier betreffende de heroprichting van een Verbond der Liberale Toneelverenigingen van 

het arrondissement Antwerpen. 1955-1956. 1 omslag. 

78. Dossier betreffende de oprichting van plaatselijke afdelingen met het oog op de 

verkiezingen. 1956-1957, z.d. 1 omslag. 

79. Briefwisseling betreffende de oprichting van een liberale arrondissementele middenstandsorganisatie. 

1956-1957. 1 omslag. 

80. Dossier betreffende de statutenwijziging, ter aanvaarding van vertegenwoordigers van 

de Federatie van de Belgische Liberale Middenklasse en de Federatie der Vrijzinnige Mutualiteiten 

van de provincie Antwerpen in de Bestuurraad. 1956-1957. 1 omslag. 

81-82. Briefwisseling met het oog op het opstellen van een agenda van de door de 

arrondissementele liberale verenigingen georganiseerde activiteiten. Met bijlagen. 1957, 

1959-1960. 2 omslagen. 

81. 1957. 

82. 1959-1960. 

3.2.3. Stukken betreffende de controle op korpsen en afdelingen 

83. Briefwisseling betreffende het onderzoek naar de interne problemen in de LP-afdeling 

Deurne. 1957. 1 omslag. 

84. Briefwisseling betreffende enkele uit de Bestuurraad gesloten leden. 1958. 1 omslag. 


85. Dossier betreffende de liberale meeting van 4 mei 1956. 1956. 1 omslag. 

86. Dossier betreffende de liberale meeting van 14 juni 1956, ter ere van de ministers Omer 

Vanaudenhove en Albert Lilar. 1956. 1 omslag. 

87. Dossier betreffende de «huldeviering Albert Lilar» op 23 september 1956, ter 

gelegenheid van de tweede Dag van de Vrijheid. 1956. 1 omslag. 

88-91. Dossiers betreffende de partijfeesten. 4 omslagen. 

88. Het op 7 februari 1957 gehouden tweede partijfeest. 1956-1957. 

89. Het op 16 januari 1958 gehouden derde partijfeest. 1957-1958 174 . 

90. Het op 15 oktober 1959 gehouden partijfeest. 1959. 

91. Het op 15 mei 1960 gehouden partijfeest. 1960. 

92. Dossier betreffende de Jan Van Rijswijck-herdenking. 1957. 1 omslag. 

93. Dossier betreffende het filmgala van 11 juni 1959 in zaal Majestic, n.a.v. het arrondissementeel 

congres. 1959. 1 omslag. 


94. Dossier betreffende de op 4 december 1959 gehouden spreekbeurt van Omer 

Vanaudenhove over de liberalen in de regering. 1959. 1 omslag. 

95. Dossier betreffende de uitgave van het tijdschrift De Liberale Gids. 1960-1961. 

1 omslag. 


4.1. Stukken betreffende de wetgevende verkiezingen 

96. Stukken betreffende de verkiezingen. 1946, [1949-1950, 1952], 1954, z.d. 1 omslag. 

174 Gedeeltelijk door vocht en stof aangetast.

HET LIBERAAL HUIS PPP - 

97-102. Dossiers betreffende de herzieningen van de gemeentelijke officiële kiezerslijsten. Met 

bijlagen. 1947-1949, 1951, 1953-1959. 6 omslagen. 

97. De van 1948 tot 1950 geldende kiezerslijsten. 1947-1949. 

98. De van 1952 tot 1954 geldende kiezerslijsten. 1951. 




102. De van 1960 tot 1962 geldende kiezerslijsten. 1959. 

103. Briefwisseling betreffende de bestelling van publikaties i.v.m. verkiezingen. 1956- 

1958. 1 omslag. 

104. Dossier betreffende de wijziging van het pollreglement. 1957. 1 omslag. 

105. Register waarin de uitslagen van de parlementsverkiezingen van 1 juni 1958, per bureel 

en per kandidaat zijn opgetekend. [1958]. Kopie. 1 deel. 

106. Staten van de liberale kandidaten voor Kamer, Senaat en provincie. Z.d. 1 omslag. 

107. Ontwerp (?) van circulaire aan de individuele leden betreffende de werving van gelden 

met het oog op een betere propaganda. [Ca. 1946]. 1 stuk. 


108. Dossier betreffende de door de arrondissementsfederatie in 1959 en 1960 georganiseerde 

sociale zitdagen. 1958-1960. 1 omslag. 


1. Documentatiemap met gegevens over allerhande organisaties van buiten het 

Antwerpse arrondissement. [ca. 1957]. 1 omslag. 

2. Documentatiemap met gegevens over de liberale organisaties en personen uit het 

Antwerpse arrondissement. 1955-1959. 1 omslag. 

3. Knipselmap betreffende wetgeving i.v.m. ouderdomspensioenen. 1956-1957. 

1 omslag. 

4. Publikaties i.v.m. wetgeving betreffende verkiezingen. 

BOON, V. Het Belgisch staatsrecht. Boek I. Het grondwettelijk recht. Lier, z.d. 2 dln. 

* DE BEUS, P. Korte samenvatting van den leergang in het burgerlijk recht. 

Antwerpen, 1933. 

* DE JONGH, R. Syllabus van den leergang over bestuurlijk recht. Antwerpen, 

1932. 

* DELCROIX, A. Handboek voor de wetgevende en provinciale verkiezingen. Brussel, 

1936. 

* DELCROIX, A. Receuil des lois électorales belges concernant les élections législatives 

et provinciales coordonnées et annotées. Brussel, 1946. 

* DELCROIX, A. Verzameling der Belgische kieswetten over kamer- en provincieraadsverkiezingen, 

samengevoegd en aangetekend. Brussel, 1936. 

* DELCROIX, A; VANDENBULCKE, G. en VAN HOUTTE, E. Handboek voor de 

parlements- en provincieraadsverkiezingen. Brussel, 1954. 

* DE RUYTER, T. Provinciale wet van 30 april 1836 met aanvullende wetten en 

syllabus van den leergang. Antwerpen, 1931. 

* Het gemeentekorps. Regelen van kiesrecht. Brugge, 1952. 

* VANDENBULCKE, G. Code électoral et textes coordonnées des lois et arrêtés 

relatifs aux élections législatives, provinciales, communales, consulaires et 

prud'homales. Brussel, 1938. 

5. Documentatiemappen (voornamelijk uittreksels uit het Belgisch Staatsblad) betreffende 

de kieswetgeving.

2.3.3. ARCHIEFINVENTARIS VAN DE PVV-AFDELING ANTWERPEN-STAD 



1.1. Stukken van algemeen regelgevende aard 



2.1. Stukken van financiële aard 


2.1.2. Boekhoudkundige stukken 



2.3. Stukken betreffende de administratie van de bijdragen van mandatarissen en 

vertegenwoordigers 

2.4. Stukken betreffende de werking van het secretariaat 


3.1. Stukken betreffende de partijwerking in het algemeen 

3.1.1. Stukken betreffende het nationale niveau 

3.1.2. Stukken betreffende het arrondissementeel niveau 

3.2. Stukken betreffende de plaatselijke partijwerking 

3.2.1. Briefwisseling met betrekking tot het plaatselijk liberalisme 

3.2.2. Stukken betreffende de wijkkernen 




4.1. Stukken betreffende de gemeenteraadsverkiezingen 

4.2. Stukken betreffende het stedelijk beleid 



2.3.3.2.1. Beknopte geschiedenis van de archiefvormende instelling 

De PVV-afdeling Antwerpen-stad volgde in navolging van de omvorming van LP tot PVV op nationaal 

vlak, de LP-afdeling Antwerpen-stad op. Wanneer de oprichting precies plaatsvond is ons niet bekend, 

maar dat gebeurde alleszins ten laatste in de loop van 1962 274 . Aan het bestaan van deze afdeling 

kwam een einde ten gevolge van de fusie van Groot Antwerpen op 1 januari 1983. De nieuw opgerichte 

verenigingen PVV-afdeling Groot-Antwerpen en PVV-districtsvereniging Antwerpen-stad kunnen beide als 

opvolgers beschouwd worden 275 . 

De stadsafdeling groepeerde alle personen die het PVV-programma onderschreven en hun 

woonplaats in de stad hadden. Volgens het reglement van deze afdeling was het belangrijkste doel de 

vlotte werking van de Antwerpse PVV te verzekeren en die van de erkende onderafdelingen te 

harmoniseren met het oog op de verdediging en de verspreiding van de door de PVV erkende 

stellingen 276 . De plaatselijke afdeling was binnen de partij m.a.w. die geleding die het liberalisme op 

het niveau van de gemeente had uit te dragen. 

274 De PVV werd onder impuls van LP-voorzitter Omer Vanaudenhove opgericht tijdens het stichtingscongres van 7 en 8 

oktober 1961. Volgens inventarisnummer 35 werd de PVV-afdeling Antwerpen-stad pas op 15 oktober 1962 gesticht. 

275 Voor meer informatie daarover verwijzen we naar de inleidingen op de inventarissen van die verenigingen. 

276 LA, Archief mevrouw Vogels-De Loose, reglement PVV-Antwerpen, z.d., art. 2.

PVV-AFDELING ANTWERPEN-STAD GGG - 

Voor het toelichten van de werking vertrekken we vanuit de situatie zoals ze zich in 1982 

voordeed 277 . Het bestuur van de PVV-afdeling Antwerpen-stad bestond op dat moment uit Dagelijks 

Bestuur, Partijbestuur, Partijraad, Algemene Vergadering, Politiek Comité en CAPR. Het Dagelijks 

Bestuur had zoals de naam het zegt de dagelijkse leiding over de afdeling en werd in de eerste jaren van 

haar bestaan Bureel genoemd. Ten laatste vanaf 1967 werd het ook al eens Bestuur genoemd en iets later 

ook wel eens Dagelijks Bestuur. Pas vanaf 1973 echter werd deze laatste naam definitief. Naast de 

voorzitter zetelden hierin 2 ondervoorzitters, een secretaris, een penningmeester en 2 leden die door het 

Comité werden aangeduid. De gemeentelijke mandatarissen hadden slechts een raadgevende stem. Het 

Partijbestuur telde iets meer leden dan het Dagelijks Bestuur. Ook de benaming van dit orgaan maakte 

een hele evolutie mee. Wellicht vanaf 1962, maar in elk geval tot 1973 werd het Comité genoemd, van 

1973 tot 1980 Uitgebreid Bestuur en tot slot slechts tijdens de laatste twee jaar Partijbestuur. Het Comité 

bestond ca. 1972 uit de voorzitter, 1 afgevaardigde per 50 leden en minimum 20 door de Algemene 

Vergadering verkozen leden, gemeenteraads- en COO-leden en de voorzitters of hun afgevaardigden 

van de erkende liberale verenigingen. Het comité kwam slechts éénmaal per maand samen, met 

uitzondering van de vakantiemaanden juli en augustus. De Partijraad kwam enkel en alleen in het 

reglement voor. Notulen of andere stukken hierover ontbreken. Wellicht bestond dit orgaan enkel op 

papier 278 . Met de Algemene Vergadering wordt het rijtje traditionele vergaderorganen afgesloten. 

Deze vergadering die minimaal éénmaal per jaar samenkwam verenigde alle leden die hun lidgeld 

betaald hadden. De bevoegdheden lagen vooral op het vlak van de goedkeuring van programma, 

jaarverslag en rekeningen. Daarenboven werden er de voorzitter en de 20 leden van het Partijbestuur 

verkozen voor een mandaat van vier jaar. Om verkozen te worden moest een kandidatuur worden 

ingediend die de handtekeningen droeg van 20 andere leden die de gegadigde steunden. Naast de 

gewone jaarlijkse vergaderingen, diende de Algemene Vergadering te worden bijeengeroepen wanneer 

50 leden er om verzochten. Het Politiek Comité was een belangrijk orgaan dat in 1967 werd opgericht 

met het oog op de deelname aan het stedelijk beleid. Die oprichting was één van de eerste beleidsdaden 

van de nieuwe voorzitter Paul Bludts 279 . De vergadering bestond uit de gemeenteraads- en OCMWleden. 

Het voornaamste doel behelsde de voorbereiding van de gemeenteraden en de opvolging van de 

OCMW-werking. Tot slot beschikte ook de PVV-afdeling Antwerpen-stad over een CAPR 280 . Dit orgaan 

werd door een afzonderlijke voorzitter geleid die door het Dagelijks Bestuur was verkozen 281 . Onder 

de leden van dit comité werden een secretaris en een schatbewaarder aangesteld. Met hun drieën 

vormden zij samen met de plaatselijke voorzitter en secretaris-generaal het dagelijks bestuur van het 

CAPR. Het uitgebreid CAPR trad tegelijkertijd als adviserend en uitvoerend orgaan van het CAPR op. 

Naast de leden van het dagelijks CAPR-bestuur bestond deze vergadering uit de leden van het Dagelijks 

Bestuur, de voorzitters van de wijkcomités, de voorzitters en secretarissen van de onderafdelingen en de 

voorzitters van de door de PVV erkende liberale verenigingen. De bevoegdheden van het CAPR lagen 

op het vlak van de actie en propaganda. Eén van de concrete opdrachten was de uitgave van het 

Kaderblad. 

Zoals gezegd waren ook plaatselijke afdelingen slechts een onderdeel van het nationale PVVgeheel. 

De PVV-afdeling Antwerpen-stad maakte integraal deel uit van de Antwerpse districtsvereniging 

en van de Antwerpse arrondissementsfederatie en kon dan ook vertegenwoordigers aanduiden in een 

aantal besturen van die niveaus, waaronder het arrondissementele Federaal Comité. Ook de 

onderafdelingen hadden recht op minimaal één vertegenwoordiger in het Federaal Comité. Via de 

arrondissementsfederaties had de plaatselijke afdeling overigens ook onrechtstreeks afgevaardigden in 

het PVV-Congres. Bovendien was de voorzitter vertegenwoordigd in alle partij-instanties. Het was 

277 Meer informatie over de wijzigingen in de werking volgt in de volgende alinea's. De gegevens voor dit gedeelte komen 

hoofdzakelijk uit inventarisnummer 1 en uit het reglement van PVV-afdeling Antwerpen-stad (LA, archief mevrouw 

Vogels-De Loose). 

278 LA, Archief mevrouw Vogels-De Loose, reglement PVV-Antwerpen, z.d., art. 11. 


280 Tussen 1962 en 1965 werd dit orgaan ACC genoemd. 

281 Hiervoor verwijzen we naar het CAPR-reglement : inventarisnummer 7.

PVV-AFDELING ANTWERPEN-STAD HHH - 

namelijk zijn bevoegdheid de richtlijnen die uitgingen van het PVV-Directiecomité of van het 

arrondissement toe te passen. De plaatselijke afdelingen konden niet alleen invloed uitoefenen op de 

federatie, maar werden er ook door gecontroleerd. De statuten van de plaatselijke afdeling bv. dienden 

steeds door het arrondissement goedgekeurd. De leden van het arrondissementeel bestuur mochten 

daarom te allen tijde de vergaderingen van de afdelingen bijwonen. 

De plaatselijke afdelingen zelf bestonden meestal nog uit een aantal onderafdelingen. In 

Antwerpen waren dit enerzijds oude korpsen en afdelingen van erkende organisaties en anderzijds 

wijkkernen. Elke vereniging mocht overigens door een plaatselijke afdeling worden erkend indien 

voldaan werd aan de voorwaarden : de PVV-ideologie te erkennen en naleven. In een stad met de 

omvang van Antwerpen waren wijkafdelingen een noodzaak om de goede werking van de afdeling te 

verzekeren. Tegenover de onderafdelingen had het Dagelijks Bestuur het recht één van haar leden te 

sturen om interne problemen te trachten op te lossen. Activiteiten die door de onderafdelingen werden 

georganiseerd dienden door het afdelingsbestuur goedgekeurd met het oog op een bredere weerklank 

van die manifestaties. Om als onderafdeling te worden erkend, moest een hele procedure worden 

gevolgd waartoe onder andere het indienen van een dossier behoorde. Wanneer men het er over eens 

werd dat een vereniging in aanmerking kwam, werd het voorstel van het Partijbestuur ter goedkeuring 

voorgelegd aan de Algemene Vergadering. De erkenning als onderafdeling hield het automatische recht 

in van een afgevaardigde in de Partijraad. De erkenning kon echter op elk moment weer worden 

ingetrokken. Eén van de gronden daarvoor kon zijn dat de bewuste vereniging zich manifest niet hield 

aan de liberale ideologie. Naast dergelijke onderafdelingen, konden ook onderafdelingen worden 

opgericht die een bepaalde wijk vertegenwoordigden en een socio-economische entiteit vormden. Ook 

hier ging een hele procedure aan vooraf. In dichtbevolkte gebieden kon het Dagelijks Bestuur op 

voorstel van het Comité overgaan tot het oprichten van onderafdelingen of districten. Deze verenigingen 

dienden binnen hun invloedssfeer de politieke contacten tussen de leden van een grote afdeling te 

bevorderen, de partijpropaganda te intensifiëren en een meer doelmatige hulp te verstrekken aan het 

Comité. Dit Comité diende op de hoogte te worden gehouden van elke activiteit van gelijk welke 

onderafdeling. De leden van het Comité konden daartoe de vergaderingen bijwonen. In de tweede helft 

van de jaren zeventig werd door de afdeling een vernieuwde activiteit aan de dag gelegd, nieuwe 

inspanningen gedaan om opnieuw wijkkernen op te richten. Dit had dezelfde bedoeling als voorheen, 

maar er werd wel een plan opgesteld, waardoor de actie - zoals uit het archief bleek - meer kans op 

slagen had 282 . 

De plaatselijke voorzitter concentreerde de meeste macht. Bovendien beschikte hij over de 

residuaire bevoegdheid. De administratieve secretaris van zijn kant had als opdracht het opstellen van 

de notulen van het Dagelijks Bestuur. De notulen van de andere vergaderingen werden opgemaakt door 

een door het Partijbestuur aangestelde verslaggever, op uitzondering van het Politiek Comité waar de 

politieke secretaris die opdracht vervulde. De administratieve secretaris coördineerde voorts de door de 

erkende onderafdelingen georganiseerde activiteiten en stond de voorzitter bij de uitoefening van zijn 

taken op administratief vlak bij. De penningmeester was verantwoordelijk voor het financieel beheer. 

Dit betekende in de praktijk het bijhouden van een boekhouding en het verslag uitbrengen van de 

financiële toestand aan het Dagelijks Bestuur. Aan die vergadering en aan de voorzitter was hij 

verantwoording verschuldigd. Samen met de administratieve secretaris beheerde hij nog het 

ledenbestand. De public relations had tot taak de verspreiding van de liberale gedachte onder de 

bevolking te bevorderen. Deze technicus kon worden aangesteld om het ledenblad op technisch vlak uit 

te werken. Wanneer zo iemand werd aangesteld, zorgde hij samen met de administratieve secretaris 

voor de coördinatie van de activiteiten der onderafdelingen. Verantwoording was hij verschuldigd aan 

het Dagelijks Bestuur. Het Partijbestuur kon bovendien iemand aanwijzen om zich bezig te houden met 

de werking en coördinatie van de plaatselijke afdeling. Deze man zetelde om die reden in het 

arrondissementele CAPR. De politieke secretaris was belast met het opvolgen van de beslissingen en 

activiteiten van de gemeenteraad en de rapportering ervan aan het Dagelijks Bestuur. In het kader van 

die functie zetelde hij in zowel gemeenteraad, Politiek Comité als Dagelijks Bestuur. 

282 Inventarisnummer 152.

PVV-AFDELING ANTWERPEN-STAD III 

-

PVV-AFDELING ANTWERPEN-STAD JJJ - 

BIJLAGE 8 : lijst van functionarissen van de PVV-afdeling Antwerpen-stad 

ADMINISTRATIEF, BESTENDIG OF PERMANENT SECRETARIS 

24/03/1972 - 26/04/1972 R. COP 

09/04/1973 - 26/02/1980 A. WAGEMANS 

03/04/1980 - 26/10/1981 Fernand DE BORGHER 

29/01/1982 - 06/04/1983 E. VAN DEN BOSCH 283 

VOORZITTER 

30/07/1964 - 21/04/1965 A. KINSBERGEN 

05/01/1967 - 09/03/1971 P. BLUDTS 

10/03/1971 - 22/09/1982 Piet VAN ROE 

12/04/1983 Corneel MASSON 


05/01/1967 - 02/08/1970 Julia DORIKENS-VAN GASTEL 

09/03/1971 - 10/1972 Julien COPPENS 

02/02/1973 - 09/04/1973 J. WESTHAVENS 

26/11/1974 - 26/01/1977 H. VAN DE PERRE 284 


04/06/1981 - Eddy UYTGEERTS 

SECRETARIS(-GENERAAL) 

09/03/1971 - 26/11/1974 J. BLONDE 

26/11/1974 - 05/09/1977 G. VAN DER LINDEN 


283 

Opvallend is dat hij nog steeds deze functie uitoefende in 1983. 

284 

Nam ontslag. 

285 

In 1979 en 1980 waarnemend.

PVV-AFDELING ANTWERPEN-STAD KKK - 

Iedereen kon lid worden van een plaatselijke afdeling, zolang hij of zij akkoord ging met het 

PVV-programma. Wanneer leden de PVV-statuten en -reglementen niet naleefden of wanneer tussen 

leden van een bepaalde afdeling onderling diepgaande geschillen rezen, dan konden op 

arrondissementeel niveau via een arbitrageprocedure tuchtmaatregelen worden genomen. De 

tuchtprocedure was zeer ingewikkeld, behoorlijk sterk uitgewerkt en liep via verschillende federale 

bestuursorganen. De mogelijke tuchtmaatregelen waren : verwittiging, blaam en voorlopige of 

definitieve uitsluiting. Het bleef echter steeds mogelijk beroep aan te tekenen bij het PVV-Directiecomité. 

Net zoals de arrondissementsfederatie speelde de plaatselijke afdeling een belangrijke rol in de 

verspreiding van de lidmaatschapsbewijzen. De kaarten werden ontvangen vanuit de arrondissementsfederatie 

en over de onderafdelingen verspreid. De administratie van verkoop en ledenaantallen 

werd gecentraliseerd in het plaatselijke secretariaat. De verdeling van de ontvangen lidgelden onder de 

verschillende partijgeledingen gebeurde door het plaatselijk bestuur. Een andere belangrijke 

inkomstenbron van de plaatselijke afdelingen werd behelsde de bijdragen van de plaatselijke 

mandatarissen : gemeenteraads- en OCMW-leden en leden van intercommunales en 

huisvestingsmaatschappijen. Deze personen betaalden een door het Dagelijks Bestuur vastgesteld 

percentage van hun ontvangen zitpenningen aan de afdeling af. 

De voorbereiding van de gemeenteraadsverkiezingen kan als één van de belangrijkste 

bevoegdheden van de plaatselijke afdelingen worden beschouwd. Die activiteit werd vooral 

gekenmerkt door de samenstelling van de lijst. Over de binnengekomen kandidaturen die eventueel 

reeds in een bepaalde volgorde waren geplaatst kon via een poll door alle leden uitspraak gedaan 

worden in een geheime stemming. De gemeenteraadsverkiezingen van 1982 behoorden echter niet meer 

tot de bevoegdheid van de afdeling. Dit had alles te maken met de nakende Antwerpse fusie. Tijdens de 

verkiezingen dienden namelijk gemeenteraadsleden te worden verkozen voor de nieuwe gemeente. Die 

gemeente overtrof echter het machtsgebied van de Antwerpse PVV-afdeling. Om de fusiebesprekingen 

te volgen werd daarom binnen de arrondissementsfederatie een speciaal comité opgericht. Dit OCGA 

telde vertegenwoordigers uit alle afdelingen die bij de fusie waren betrokken. Het was dan ook het 

OCGA - als onderdeel van de arrondissementsfederatie - dat de voorbereiding van de 

gemeenteraadsverkiezingen 1982 voor haar rekening nam. 

De PVV-afdeling van Antwerpen onderging een aantal grondige herstructureringen. Deze 

veranderingen vallen opvallend vaak samen met het aantreden van nieuwe besturen en een gelijktijdige 

naamsverandering van de organen. Opdrachten en werking bleven echter grosso modo gelijk aan de 

hierboven geschetste toestand. Een eerste belangrijke breuk deed zich voor in 1967 toen Paul Bludts tot 

nieuwe voorzitter werd verkozen. Zoals gezegd leidde dit tot de oprichting van het Politiek Comité. 

Veel ingrijpender echter was de volledige bestuurswissel die in maart 1971 plaatsvond omdat 

de werking van de afdeling te wensen over liet. De nieuwe bewindsploeg met voorzitter Piet Van Roe 

op kop, stond echter wel onder toezicht van het controlecomité. Dit comité diende te verifiëren of de 

nieuwe bewindsploeg wel degelijk een nieuw elan gaf aan de afdeling. De effectiviteit van het nieuwe 

bestuur vertaalde zich in tal van nieuwe initiatieven, zoals persconferenties, het volgen van de 

plaatselijke politieke toestand en samenwerking met het PKI. Deze verhoogde activiteit valt zeer goed af 

te leiden uit het archief. 

2.3.3.2.2. Geschiedenis van het archief 

Het archief van de PVV-afdeling Antwerpen-stad werd voorlopig ontsloten in schenkingslijst 1992/207. 

Hieruit bleek meteen dat de documenten voornamelijk de periode 1972-1982 betroffen. Stukken van 

voor 1967 komen zelfs nauwelijks voor. Twee belangrijke feiten liggen ons inziens hieraan ten 

grondslag. Ten eerste het nieuwe bestuur dat in maart 1971 aantrad. Belangrijker nog was de verhuis 

van de administratieve zetel. Minstens tot januari 1972 was deze gevestigd op de Komedieplaats 17. Ten 

laatste vanaf oktober van dat jaar was de zetel gevestigd in de Hertoginstraat 16. In januari of februari 

van het jaar 1982 ten slotte keerde men naar de oorspronkelijk vestigingsplaats terug 286 . Deze 

286 Afgeleid uit de tijdschriftnummers van Antwerpen 1980, Antwerpen Vandaag en Antwerpen Morgen.

PVV-AFDELING ANTWERPEN-STAD LLL - 

verplaatsingen moeten consequenties hebben gehad op het vlak van de archiefvorming. Eén van de 

gevolgen is alleszins dat archief van de periode voor 1972 grotendeels, maar zeker niet volledig 

ontbreekt. Samenvattend kan worden gesteld dat het archief voor de periode 1972-1982 quasi volledig 

is, terwijl de jaren daarvoor slechts sporadisch zijn vertegenwoordigd. 

De nieuwe bewindsploeg die in 1971 aantrad had blijkbaar enige aandacht voor het archief dat 

de vereniging aanmaakte. Twee feiten illustreren dat. Enerzijds besliste het Dagelijks Bestuur in 1974 

alle persmededelingen te bewaren op het archief 287 . Anderzijds vonden we tussen de archivalia een los 

stuk dat een genummerde lijst van onderwerpen bevat 288 . Op dat document waren nog tekenen te 

vinden die erop wezen dat men het ooit omhooggehangen moet hebben. Samen met de vermelde 

rubrieken op de lijst leek dit te wijzen op een depotlijst die gebruikt werd om het archief van de 

vereniging materieel te ordenen. Indien nodig kon dezelfde lijst worden gebruikt voor het terugvinden 

van benodigde documenten. Wellicht werd het archiefmateriaal aan de hand van de lijst materieel 

geordend in de archiefruimte van de Hertoginstraat. Aan de hand van de vermelde onderwerpen en de 

aanvullingen die achteraf werden aangebracht kon worden afgeleid dat het oorspronkelijke stuk tussen 

februari 1978 en mei 1980 moet zijn opgesteld 289 . Wellicht was het systeem zelf wel al langer in voege, 

want de bestanddelen die dateren van 1972 en later passen duidelijk binnen het plan. Dit in 

tegenstelling tot de stukken van voor die datum. Benamingen voor vergaderingen die typisch waren 

voor die vroege periode komen trouwens niet voor, zodat kan worden verondersteld dat de archivalia 

uit die periode zich toen al elders bevonden. 

Ondanks het hulpmiddel waarover de secretaris in de vorm van de depotlijst beschikte, bleek 

het systeem vooral in de jaren 1981 en 1982 niet steeds even consequent te zijn gevolgd. Voor die jaren 

vonden we meerdere omslagen met niet geordende stukken terug. Op de documenten was dan vaak 

«cl.» of «kl.» aangebracht ter aanduiding dat deze stukken nog dienden te worden geclasseerd. Wellicht 

niet toevallig werden in die periode nieuwe administratieve secretarissen - eerst Fernand De Borger en 

nadien E. Van den Bosch - aangesteld en werd de zetel opnieuw naar het Komedieplein overgebracht. 

Dat lijkt er bovendien op te wijzen dat de aangemaakte stukken in een eerste stadium bij elkaar werden 

gehouden en pas achteraf binnen de bestaande series en bestanddelen werden weggeborgen. 


288 Inventarisnummer 138; zie bijlage 10. 

289 Het eerste stuk betreffende bibliotheekwezen dateert van 29 april 1980. Deze term werd pas later op het stuk 

toegevoegd. Het moet m.a.w. dateren van vóór die datum. Het tijdschrift Antwerpen Vandaag dat ten vroegste sinds 

februari 1978 werd uitgegeven, behoorde wel tot de oorspronkelijke termen. Het stuk moet dus zijn opgesteld na januari 

van dat jaar.

BIJLAGE 9 : de depotlijst 

PVV-AFDELING ANTWERPEN-STAD MMM -

PVV-AFDELING ANTWERPEN-STAD NNN - 

De secretarissen die bevoegd waren voor het beheer van het archief van de afdeling maakten 

niet altijd het nodige onderscheid tussen de verschillende archiefvormers of tussen archief en 

documentatie 290 . Dit probleem deed zich manifest voor in de Hertoginstraat waar naast de 

stadsafdeling ook het Jan Van Rijswijckcentrum bv. gevestigd was. Voor wat de financiële stukken betreft, 

kan de vermenging zeer concreet worden aangetoond. In een verslag van 16 april 1975 dat door 

controleur van de boekhouding Hilda Blondé werd opgesteld, meende zij er te moeten op aandringen 

om de boekhouding van de beide instellingen strikt gescheiden te houden 291 . Wellicht werd deze 

instructie opgevolgd, gezien de bewijsstukken uit 1973 en 1974 vooraan een aantal stukken omvatten 

die voorafgegaan werden door een scheidingsblad met het opschrift «JVR-Centrum». De erop 

aangebrachte nummering doet echter sterk het vermoeden rijzen dat deze stukken oorspronkelijk op 

hun plaats in de chronologische serie waren ondergebracht 292 . Dat wordt bevestigd door de 

aantekeningen in het kasboek waarin de bestaande toestand niet meer zo eenvoudig kon worden 

gewijzigd. Deze vermenging van archieven hangt nauw samen met de hechte band die tussen beide 

verenigingen bestond. Het Jan Van Rijswijckcentrum dat in 1972 werd opgericht, was immers het 

geesteskind van toenmalig voorzitter van de Antwerpse PVV, Piet Van Roe. De verstrengeling wordt 

nogmaals aangetoond door inventarisnummer 52. Dat bestanddeel bevat bewijsstukken betreffende het 

telefoonverbruik van de verschillende liberale verenigingen die in de Hertoginstraat 16 waren 

gehuisvest. De facturen werden door de RTT verstuurd aan het Jan Van Rijswijckcentrum. De betaling 

gebeurde door de PVV-afdeling Antwerpen-stad. De andere verenigingen betaalden aan de plaatselijke 

PVV-afdeling wat zij verschuldigd waren. 

Zoals hierboven reeds werd aangegeven kan dit archief op geen volledigheid bogen. Waar de 

overige archivalia zich bevinden is ons niet bekend. Het is echter niet onmogelijk dat voorzitters en/of 

administratieve secretarissen van voor maart 1971 delen van het archief bij hen thuis bewaarden. 

Aanvullende informatie kan alvast worden gevonden in het persoonlijk archief van Charles De Weze, 

het archief van de PVV-arrondissementsfederatie Antwerpen en het documentatiebestand plaatselijk 

liberalisme. Al dat materiaal is te vinden op het Liberaal Archief. Ook de tijdschriften die door de PVVafdeling 

van Antwerpen - Kaderblad, Antwerpen 1980, Antwerpen Vandaag, Antwerpen Morgen,... - werden 

uitgegeven kunnen daar worden geraadpleegd. 


De toestand waarin het archief zich bevond toen wij onze opdracht aanvingen was als volgt. Het archief 

bestond grotendeels uit duidelijk afgelijnde bestanddelen. Een aantal omslagen bevatten echter diverse 

documenten, terwijl binnen de bestanddelen in een aantal gevallen totaal geen orde aanwezig was. Voor 

het gros van het materiaal konden we terugvallen op een gekende, maar te reconstrueren oude orde. De 

depotlijst gaf echter niet meer dan een structuur aan en kon daarenboven om meerdere redenen niet als 

richtlijn voor de herordening worden gebruikt. Ten eerste was de lijst slechts de basis voor de materiële 

ordening van het archief, zonder dat daaraan een duidelijk plan ten grondslag lag dat gefundeerd was 

op de werking van de plaatselijke afdeling. Daarenboven werd geen enkel onderscheid gemaakt tussen 

archief en documentatie. In de depotlijst vinden we bv. de rubrieken «Antwerpen 1980 - Antwerpen 

Morgen - Antwerpen Vandaag» en «Kaderblad - Koerier» die in werkelijkheid nagenoeg enkel de tijdschriftnummers 

zelf omvatten. De rubriek «PKI-Persconferenties - Colloquiums» bevatte voor een groot deel 

knipsels. Bovendien - en zo komen we tot het derde argument - bestond een gedeelte van die laatste 

rubriek uit stukken die gevormd werden door het PKI. Ook de rubrieken 3 en 4 behelsden vreemde 

archiefvormers. Meer bepaald de PVV-Vrouwen van de stad Antwerpen en de PVV-districtsvereniging 

Antwerpen. Nummer 3 bv. bestond uit één classeur waarbij aan de hand van scheidingsbladen de 

deelrubrieken werden aangegeven. De stukken die voorkwamen na de pagina met opschrift 

290 Zie ook de verantwoording van de inventarisatie. 

291 Inventarisnummmer 34. 

292 Inventarisnummers 37 en 40-44.

PVV-AFDELING ANTWERPEN-STAD OOO - 

«DISTRICT» bleken duidelijk te zijn gevormd door de PVV-districtsvereniging Antwerpen 293 . Tenslotte 

nog een woordje over rubriek 23 : «Beheer Hertoginstraat». We vonden geen enkel bestanddeel dat 

onder die noemer zou kunnen ressorteren 294 . Die opdracht lijkt overigens niet meteen te passen binnen 

het takenpakket van de PVV-afdeling Antwerpen-stad. Andere rubrieken waarvan archief lijkt te 

ontbreken zijn de nummers 4 en 9. Anderzijds ontbreekt zeer opvallend een rubriek waaronder de 

stukken met betrekking tot de verkiezingen konden worden geplaatst. 

Uit dit alles werd besloten om niet zomaar beroep te doen op de lijst en de in het archief nog 

voorhanden zijnde relicten van die materiële ordening, zoals de scheidingsbladen bv. Daarentegen 

poogden we een compromis te vinden tussen de bestaande, overgeleverde orde en het theoretisch 

archiefschema dat in deel 1 werd opgesteld. Vooraleer deze herordening van de bestanddelen kon 

worden aangevat, dienden echter eerst de archivalia die door andere verenigingen - PKI, PVV-Vrouwen 

Antwerpen-stad, PVV-districtsvereniging Antwerpen en Jan Van Rijswijckcentrum - werden gevormd te 

worden afgescheiden. De andere moeilijkheden, oplossingen en ingrepen worden hierna behandeld 

samen met de uiteenzetting van het archiefschema. 

De eerste archiefafdeling wordt gevormd door stukken van algemene aard. Het betreft hier de 

stukken die op de werking van de vereniging in haar geheel betrekking hebben. Helemaal vooraan 

komen de statuten en reglementen die oorspronkelijk in één classeur zaten en rubriek 1 vormden. Het 

gaat hier niet alleen om de statuten van de PVV-afdeling Antwerpen-stad, maar ook om die van de 

nationale, arrondissementele en kantonale niveaus. Al deze regelgevende stukken dienden immers te 

worden nageleefd door de PVV-afdeling Antwerpen-stad en moeten daarom als algemene stukken 

worden beschouwd. Hetzelfde geldt ons inziens voor de statuten van het CAPR en van de PVV- 

Vrouwen Antwerpen-stad. Alhoewel deze stukken feitelijk niet de algemene werking van de plaatselijke 

afdeling betreffen, werden ze door de archiefvormer toch samen bewaard. In hun samenhang hadden 

ze als dusdanig een algemene functie. Daarom opteerden we ervoor deze stukken toch samen te 

houden, zonder ze daarom als één bestanddeel te beschrijven. Deze keuze noodzaakte wel het gebruik 

van verwijzingen bij de afdelingen waar deze bestanddelen eveneens zouden kunnen thuishoren. 

Een tweede onderdeel van de algemene stukken betreft de bestuurswerking. Het gaat 

hoofdzakelijk om notulen, aangevuld met bijlagen zoals briefwisseling en presentielijsten. Om de 

verschillende bestuursorganen te rangschikken baseerden we ons op de omvang van de bevoegdheden. 

Op basis daarvan werden de vergaderingen van hoog naar laag geordend. Dat betekent dat het 

Dagelijks Bestuur helemaal bovenaan werd geplaatst, terwijl werd afgesloten met meer concrete 

organen als controlecomité en Politiek Comité. We besloten dus om alle organen onder de hoofding 

bestuurswerking te plaatsen, ongeacht hun werking al dan niet de afdeling in haar geheel betrof. Dit 

biedt immers een voordeel voor de gebruiker die zo alle beslissingsorganen samen beschreven ziet. De 

uitzondering die de spreekwoordelijke regel bevestigt betreft vergaderingen die in het teken stonden 

van één bepaalde zaak, waarover meer wanneer de laatste archiefafdeling ter sprake komt. 

De tweede afdeling betreft stukken van meer administratieve aard. Het handelt daarbij om die 

functies die van belang waren voor het instandhouden van de afdeling : te weten het beheer en de 

inning van de inkomsten. Een eerste onderdeel is gewijd aan de financiën in het algemeen, waarin de 

eigenlijke boekhouding de belangrijkste plaats inneemt. Voor wat de bijlagen bij de boekhouding betreft 

dienden we een lichte herordening door te voeren. De bewijsstukken en de dagafschriften vormden 

namelijk twee series. Vóór 1972 zaten stukken van verschillende redactie echter samen in één omslag. 

Op basis van de ordening die vanaf 1972 consequent werd volgehouden werden de andere stukken 

herordend. De ledenadministratie past eveneens binnen de tweede archiefafdeling vermits ze 

aanleiding gaf tot een uitgebreide administratie en dito archiefvorming. De ledenadministratie speelde 

overigens een belangrijke rol in de inkomstenvoorziening van de afdeling, gezien een bepaald 

percentage van het lidgeld aan de verkopende plaatselijke afdeling ten goede kwam. De stukken 

werden zoveel als mogelijk van algemeen naar bijzonder geordend. Dat betekent dat organisatie, 

briefwisseling en eigenlijke administratie van de verdeling en verkoop der lidmaatschapsbewijzen 

293 Hiervoor verwijzen we naar de inventarissen van die archiefvormers. 

294 Tenzij inventarisnummer 52 misschien.

PVV-AFDELING ANTWERPEN-STAD PPP - 

voorafgaan aan ledenregisters en staten die vaak al meer gericht waren op administratief gebruik van de 

ledenbestanden voor mailings en dergelijke meer. De waarde van de vele registers en staten wordt 

echter sterk gehypothekeerd door een gebrek aan datering en gegevens over de leden. De briefwisseling 

betreffende het lidmaatschap werd alfabetisch geordend, maar vanaf 1982 werd op een chronologisch 

systeem overgeschakeld. We vonden het niet opportuun het jongste bestanddeel aan het oudste en 

langst toegepaste aan te passen. Het alfabetische systeem vertoonde immers behoorlijk wat 

mankementen. Opvallend is overigens dat de briefwisseling tot een heel eind in 1983 doorloopt, 

onafgezien van het feit dat de fusie toen eigenlijk reeds had plaatsgevonden. Wellicht werden door de 

oude afdeling nog een aantal lopende zaken afgehandeld. Vanaf 1973 werd de ledenadministratie door 

de nieuwe administratieve secretaris Alfons Wagemans hervormd 295 . Dat had een verschil in 

archiefvorming tot gevolg in de serie «briefwisseling betreffende de administratie van de 

lidmaatschapsbewijzen. Met bijlagen». Vanaf dat moment werden bestanddelen per jaar gevormd. De 

bestanddelen van vóór dit datum werden door ons herordend naar het voorbeeld van het nieuwe 

systeem. Binnen de bestanddelen werden de stukken geordend op basis van de verschillende 

onderafdelingen. Om het onderscheid tussen de leden van de verschillende onderafdelingen overzichtelijk 

te maken werd overigens gebruik gemaakt van een handige cijfer- en lettercode die zowel op de 

registers als op staten en zo meer werd aangebracht. 

Het derde onderdeel omvat de stukken betreffende de bijdragen van de mandatarissen. Alle 

personen die in naam van de plaatselijke afdeling een openbare functie uitoefenden en daarvoor een 

bepaald bedrag opstreken, dienden immers een deel daarvan aan de afdeling af te staan. Dat resulteerde 

in twee mappen. In elke map zaten vooraan een aantal algemene stukken die als basis dienden voor de 

berekening van de te innen bedragen en ter controle van de betaling ervan. Achteraan waren per 

mandataris een soort van (sub)dossiers gevormd. Soms werden in één zo'n dossier meerdere personen 

behandeld. De tweede map - betreffende de periode 1979-1983 - week qua ordening enigszins van de 

eerste map af en behandelde gedeeltelijk dezelfde mandatarissen 296 . Om de wat duistere situatie te 

verhelderen kozen we voor de volgende oplossing. De meer algemene stukken uit de beide mappen 

werden samengebracht in één dossier. De overige stukken werden omgevormd tot werkelijke 

persoonsdossiers. Het is m.a.w. van belang dat de oorspronkelijke samenhang tussen de verschillende 

dossiers niet uit het oog verloren wordt. De tweede archiefafdeling wordt afgesloten door een aantal 

stukken die betrekking hadden op de werking van het secretariaat. Hieronder begrepen is de depotlijst. 

De derde afdeling betreft de interne partijwerking. Hieronder verstaan we enerzijds de 

partijwerking in het algemeen en anderzijds de werking van de stedelijke afdeling naar leden en 

onderafdelingen toe. Het eerste onderdeel omvat de relatie met respectievelijk PVV-nationaal en PVVarrondissementsfederatie 

Antwerpen. Een opvallende afwezige is hier de Antwerpse districtsvereniging. 

Onder de stukken betreffende de arrondissementsfederatie is het dossier betreffende de OCGA 

opmerkelijk. Dat dossier wordt hier behandeld omwille van het feit dat het OCGA in het kader van de 

Antwerpse fusie onder de federatie ressorteerde. 

Veel uitgebreider is het onderdeel dat de plaatselijke partijwerking aangaat. We starten met de 

meest algemene stukken betreffende de Antwerpse liberale verenigingen, die gevolgd worden door het 

meer specifieke thema van de organisatorische opbouw die zich in dit geval beperken tot oprichting van 

wijkkernen. Vervolgens komen de ledenactiviteiten aan bod die moeten worden gezien in het kader van 

het smeden van een hechtere band tussen de leden onderling. Volledig achteraan tot slot volgen de 

stukken die betrekking hebben op het informeren van de leden over de standpunten en 

werkzaamheden van de partij. Eerst komen de tijdschriften aan bod die aan alle leden werden 

verstuurd, daarna de activiteiten die samen met het PKI werden georganiseerd. 

De vierde en laatste archiefafdeling betreft de werking naar de buitenwereld toe en omvat 

twee onderdelen. Voor een plaatselijke afdeling gaat die externe werking in de eerste plaats uit naar de 

gemeenteraadsverkiezingen. Het aantal stukken diensaangaande is echter zeer beperkt. Bovendien was 

van enige ordening terzake hoegenaamd geen sprake. Daarom zagen we ons verplicht een aantal 

stukken over hetzelfde onderwerp samen te voegen tot één bestanddeel. Hier bevinden zich ook een 


296 Opnieuw valt op dat de archiefvorming tot in 1983 voortliep.

PVV-AFDELING ANTWERPEN-STAD QQQ - 

aantal notulen en andere documenten van vergaderorganen die enkel en alleen in het teken stonden van 

die verkiezingen. Om die reden leek het ons beter deze stukken in afwijking van de archivalia van de 

andere bestuursorganen, hier te behandelen. 

Een andere belangrijke factor in de doelstelling van de PVV-afdeling Antwerpen-stad was te 

vinden in de verspreiding van de liberale standpunten onder de plaatselijke bevolking. De Antwerpse 

afdeling hanteerde daarbij voornamelijk de formule van de persmededeling. Deze activiteiten die een 

hoge vlucht namen vanaf de bestuursvernieuwing in 1971, leverde een verzameling op van omslagen 

met dan eens alleen archiefstukken, dan alleen documentatie en dan weer documentatie en archief. 

Vaak, maar niet altijd, werden de stukken per persmedeling in één omslag gestopt. Soms werden zelfs 

stukken betreffende één en dezelfde zaak in meerdere omslagen ondergebracht. Opnieuw zagen wij ons 

verplicht in te grijpen door archief en documentatie van elkaar te scheiden, door alle persmededelingen 

- samen met eventuele bijlagen - te groeperen en om bepaalde stukken in andere bestanddelen van het 

archief onder te brengen. Het resultaat is grotendeels af te leiden uit onderdeel 4.2. 

Op het einde van de inventaris plaatsten we nog een stuk dat de namen van alle PVV-leden in 

1982 uit de te fuseren gemeenten omvat. Deze ledenstaat bevond zich tussen de overige archivalia, maar 

het lijkt ons waarschijnlijker dat het werd gevormd in het kader van het OCGA. Dat zou betekenen dat 

het tot het archief van de PVV-arrondissementsfederatie Antwerpen behoort. Vandaar een afzonderlijke 

onderdeel van stukken waarvan het verband met het archief onduidelijk is. 

Hierboven kwam reeds het afscheiden van documentatie ter sprake. Het betreft stukken die 

duidelijk van belang zijn bij de raadpleging van dit archief, gezien ze vaak een aantal lacunes kunnen 

opvullen en meer informatie verstrekken over de persmededelingen bv. Daarnaast verzamelde de 

Antwerpse afdeling nog andere documentatie- en knipselmappen die een uitdrukking zijn van de 

werking ervan.

2.3.3.3. Eigenlijke inventaris 297 . 

PVV-AFDELING ANTWERPEN-STAD RRR - 


1.1. Stukken van algemeen regelgevende aard 

1. Dossier betreffende de nationale PVV-statuten. 1963, 1966, [ca. 1971], [na 1971]. 

1 omslag. 

2. Dossier betreffende de statuten van de PVV-arrondissementsfederatie Antwerpen. 1957, 

1967, 1972, 1979. 1 omslag. 

3. Dossier betreffende het arrondissementeel pollreglement. 1960. Kopies. 1 omslag. 

4. Modelstatuten voor de kantonale verenigingen. [ca. 1966]. Kopie. 1 stuk. 

5. Dossier betreffende de herziening van de plaatselijke statuten naar aanleiding van de 

arrondissementele statutenwijziging. 1972-1973. Met retroacta. [Jaren 1960]. 

1 omslag. 

6. Dossier betreffende de wijziging van de statuten. 1979-1980. Met retroacta. [Jaren 1960]. 

1 omslag. 

7. Reglement betreffende het plaatselijk CAPR. [Ca. 1977]. Kopie. 1 stuk. 

8. Dossier betreffende de wijziging van de statuten van de PVV-Vrouwen Antwerpen-stad. 

1977. Met retroactum. 1965. 1 omslag. 

1.2. Stukken betreffende de bestuurswerking 298 

9-12. Notulen betreffende de vergaderingen van het Dagelijks Bestuur. Met bijlagen. 1967-1981. 

2 omslagen en 2 pakken. 

9. 1964. 1 omslag. 

10. 1967-1969. 1 omslag. 

11. 1970-1974. 1 pak. 

12. 1975-1981. 1 pak. 

13-15. Notulen betreffende de vergaderingen van het Partijbestuur. Met bijlagen. 1967-1968, 

1970, 1972-1982. 3 omslagen. 

13. 1967-1968. 

14. 1970. 

15. 1972-1980. 

16-25. Dossiers betreffende de jaarlijkse Algemene Ledenvergaderingen. 1968-1969, 1972-1974, 

1976-1980. 10 omslagen. 

16. 1968. 

17. 1969. 

18. 1972. 

19. 1973. 

20. 1974. 

21. 1976. 

22. 1977. 

23. 1978. 

24. 1979. 

25. 1980. 

26. Jaarverslag over 1969. [ca. 1970]. Doorslag. 1 stuk. 

27-28. Stemformulieren voor de bestuursverkiezingen. [1973]-1974. 1 omslag en 1 pak. 

27. [1973]. 1 omslag. 

28. 1974. 1 pak. 

297 In de beschrijvingen komt meermaals de omschrijving «met bijlagen» voor. Briefwisseling met bijlagen betekent dat het 

om allerhande ingekomen en kopies van uitgaande stukken gaat. Komt de omschrijving voor bij notulen dan betekent dit 

dat het betreffende bestanddeel naast notulen ook stukken als convocatiebrieven, presentielijsten en dergelijke meer 

bevat. Meer uitleg daaromtrent werd verschaft in de algemene verantwoording van de inventarisatie in het inleidend 

hoofdstuk van deel 2. 

298 Voor wat de bestuursorganen betreft, werd geopteerd voor de meest recente benaming.

PVV-AFDELING ANTWERPEN-STAD SSS - 

29. Notulen betreffende de vergaderingen van het CAPR. Met bijlagen. 1973-1976. 

1 omslag. 

30. Briefwisseling betreffende het CAPR. Met bijlagen. 1977-1979. 1 omslag. 

31. Notulen betreffende de vergaderingen van het Politiek Comité. Met bijlagen. 1967, 

1970-1978, 1980. 1 pak. 

32. Dossier betreffende de vergaderingen van het controlecomité. 1971-1972. 1 omslag. 

33. Briefwisseling betreffende de evaluatievergaderingen. 1978. 1 omslag. 


2.1. Stukken van financiële aard 


34. Dossier betreffende de financiën van de vereniging. [Ca. 1971, 1974-1980], 1982. 

1 omslag. 

2.1.2. Boekhoudkundige stukken 

35. Journaal van ontvangsten en uitgaven. 14/2/1958-2/8/1970. 1 deel. 

36. Dagboek van ontvangsten en uitgaven betreffende postrekening 000-0144207-65. 1973. 

1 deel. 

37-38. Kasboeken van ontvangsten en uitgaven betreffende het administratief secretariaat. 

1973-1977. 2 delen. 

37. 4/1973-12/1975. 

38. 2/1/1976-20/6/1977. 

39. Ontvangstenboek betreffende giften voor het Kiesfonds. 1982. 1 stuk. 


40-49. Bewijsstukken van ontvangsten en uitgaven. 1971-1977. 4 pakken en 6 omslagen. 

40. 1971. 1 omslag. 

41. 1972. 1 omslag. 

42. 1973. 1 omslag. 

43. 1974. 1 pak. 

44. 1975. 1 pak. 

45. 5/1-31/5/1976. 1 pak. 

46. 6/1976-1/1977. 1 pak. 

47. 2-12/1977. 1 omslag. 

48. 1978. 1 omslag. 

49. 1979. 1 omslag. 

50. Bewijsstukken betreffende de ontvangsten voor publiciteit in de programmaboekjes 

voor de PVV-meifeesten. 1966-1972. 1 omslag. 

51. Bewijsstukken betreffende uitgaven in het kader van de gemeenteraadsverkiezingen 

van 1970. 1969-1970. 1 omslag. 

52. Bewijsstukken betreffende het aandeel van de andere liberale verenigingen in de 

telefoonkosten. 1975. 1 omslag. 

53. Bewijsstukken betreffende de uitgave van Antwerpen Vandaag. 1980-1982. 1 omslag. 

54-61. Dagafschriften van Postrekening 000-0144207-65. 1969-1976, 1979. 

4 omslagen en 4 pakken. 

54. Met bijlagen. 1969-1970. 1 omslag. 

55. Met bijlagen. 1971. 1 omslag. 

56. Met bijlagen. 1972. 1 pak. 

57. Met bijlagen. 1973. 1 pak. 

58. 1974. 1 pak. 

59. 1975. 1 omslag. 

60. 1976. 1 omslag. 

61. 1979. 1 pak. 

62-67. Dagafschriften van bankrekening 320-0540407-90. Met bijlagen. 1974-1979.

PVV-AFDELING ANTWERPEN-STAD TTT - 

6 omslagen. 

62. 1974. 

63. 1975. 

64. 1976. 

65. 1977. 

66. 1978. 

67. 1979. 

68. Dagafschrift van depositorekening Y01.653 bij de NV Handelsbank. 1968. 1 stuk. 

69. Dagafschriften van depositorekening Y01.454188 bij de NV Handelsbank. 1970. 

1 omslag. 

70. Dagafschriften van termijnrekening Y01.454188 op drie maand bij de NV Handelsbank. 

1970. 1 omslag. 


71. Dossier betreffende richtlijnen i.v.m. de organisatie van de ledenadministratie. 1971- 

1973. 1 omslag. 

72. Dossier betreffende de organisatie van de ledenadministratie. [1ste helft jaren 1970]. 

1 omslag. 

73-74. Alfabetisch geordende briefwisseling betreffende lidmaatschap. 1971-1982. 2 pakken. 

73. A tot en met H. 

74. J tot en met W. 

75. Chronologisc 

76-90. Briefwisseling betreffende de administratie van de jaarlijkse nationale PVVlidmaatschapsbewijzen. 

1967-1981. 7 pakken en 8 omslagen. 

76. 1967. 1967-1969. 1 omslag. 

77. 1968. 1968-1969. 1 omslag. 

78. 1969. 1969-1970. 1 omslag. 

79. 1970. 1970. 1 omslag. 

80. 1971. 1971. 1 omslag. 

81. 1972. 1972-1973. 1 omslag. 

82. 1973. 1973-1974. 1 pak. 

83. 1974. 1974-1975. 1 pak. 

84. 1975. 1975-1976. 1 pak. 

85. 1976. 1976-1977. 1 pak. 

86. 1977. 1977. 1 pak. 

87. 1978. 1978-1979. 1 pak. 

88. 1979. 1979-1980. 1 pak. 

89. 1980. 1980. 1 omslag. 

90. 1981. 1980-1981. 1 omslag. 

91. Staten betreffende de ledenaantallen. 1970-1979. 1 omslag. 

92. Ledenregister betreffende nieuw aangeworven leden. 1973-1975. 1 deel. 

93-95. Alfabetisch gerangschikte lidmaatschapsbewijzen. 1973-1975. 3 pakken. 

93. 1973. 

94. 1974. 

95. 1975. 

96. Register van per stadswijk alfabetisch geordende leden. [Ca. 1963]. 1 kaartsysteem. 

97. Aantekeningen betreffende de grenzen van de stadswijken. [ca. 1963]. 1 stuk. 

98. Staat met codes betreffende de verschillende korpsen. [Ca. 1981]. 1 stuk. 

99-107. Alfabetische registers. [opgemaakt in 1981, bijgehouden tot 1982]. 9 kaartsystemen. 

99. Van individueel aangesloten leden. 

100. Van via ALCA aangesloten leden. 

299 Opvallend doorlopend tot na 1982 !

PVV-AFDELING ANTWERPEN-STAD UUU - 

101. Van via de Liberale Bond 1° wijk aangesloten leden. 

102. Van via de Liberale Vlaamse Bond aangesloten leden. 

103. Van via de Liberale Mutualiteiten aangesloten leden. 

104. Van via ALV aangesloten leden. 

105. Van via LEV aangesloten leden. 

106. Van via de PVV-Jongeren aangesloten leden. 

107. Van via HUZ aangesloten leden. 

108-109. Registers van ex-leden. [Ca. 1973 - ca. 1981]. 2 kaartsystemen. 

108. [Ca. 1973 - ca. 1980]. 

109. [Ca. 1976 - ca. 1981]. 

110. Alfabetische staat van aangesloten leden. 30/11/1981. Uitdraai. Met aantekeningen. 

[1982?]. 1 stuk. 

111. Staat van de per stadswijk alfabetisch geordende leden. [Voor 1982]. 1 omslag. 

112. Lijst van leden uit Antwerpen-Zuid. [Voor 1982]. Doorslag. 1 stuk. 

113. Ledenstaten. 12/1982. 2 stukken. 

114. Staat van de vrouwelijke leden. 25/12/1982. Uitdraai. 1 stuk. 

2.3. Stukken betreffende de administratie van de bijdragen van mandatarissen en vertegenwoordigers 

115. Dossier betreffende de berekening van de te innen bedragen. 1971-[1983]. 1 pak. 

116-136. Dossiers per mandataris. 1967, 1971, 1973-[1983]. 21 omslagen. 

116. Jef Aertbeliën. 1980-[1983]. 

117. Edward Beysen. 1976, 1980, 1982. 

118. Paul Bludts. 1971, 1974-1977, 1979[-1983]. 

119. Henriette Buysaert. 1973-1976, 1980[-1983]. 

120. Jan Cortvriend. 1973-1977. 

121. Jacques De Rey. 1980-[1983]. 

122. Charles De Weze. 1980. 

123. L. Gepts. 1967, 1973-1977. 

124. Frans Grootjans. 1980-1982. 

125. Antoinette Helsmoortel-Pecher. 1979-[1982]. 

126. Frederik Hopff. 1973-1977, 1979-1983. 

127. L. Janssens. 1973-1978, 1980[-1983]. 

128. René Noerens. [1980-1982]. 

129. Jaak Nutkewitz. 1980-1982. 

130. Sonja Pieters-Voet. 1982. 

131. Louis Soudan. 1973-1977, 1980-1982. 

132. Leo Steigrad. 1973-1977. 

133. Willy Van Grieken. [1982 ?]. 

134. Mevrouw Van Hentenrijk. 1973-1976. 

135. Piet Van Roe. 1973-1976, 1979-[1982]. 

136. Raymond Vereecken. 1980. 

2.4. Stukken betreffende de werking van het secretariaat 

137. Alfabetische adressenregister. [opgemaakt ca. 1982, aangevuld na 1982 1 deel. 

138. Depotlijst aan de hand waarvan archief en documentatie materieel werd geordend. 

[Tussen 1978 en 1980]. 1 stuk. 


3.1. Stukken betreffende de partijwerking in het algemeen 

3.1.1. Stukken betreffende het nationale niveau 

139-141. Briefwisseling met de PVV. met bijlagen. 1971-1972, 1974-1982. 3 omslagen. 

139. 1971-1972. 

140. 1974-1978. 

141. 1978-1982.

PVV-AFDELING ANTWERPEN-STAD VVV - 

3.1.2. Stukken betreffende het arrondissementeel niveau 

142. Briefwisseling betreffende de PVV-arrondissementsfederatie Antwerpen. Met bijlagen. 

1971-1981. 1 omslag. 

143. Briefwisseling betreffende de afgevaardigden in het Federaal Comité. 1971-1982. 

1 omslag. 

144. Dossier betreffende de samenstelling van het Overlegcomité Groot-Antwerpen. 1978, 

1982. 2 stukken. 

3.2. Stukken betreffende de plaatselijke partijwerking 300 

3.2.1. Briefwisseling met betrekking tot het plaatselijk liberalisme 

145. Briefwisseling met prominente liberalen uit Antwerpen. Met bijlagen. 1971-1979. 

1 omslag. 

146. Briefwisseling betreffende de Antwerpse liberale verenigingen en korpsen. Met 

bijlagen. 1971-1973, 1975-1977. 1 omslag. 

147. Briefwisseling met de Antwerpse liberale vrouwen. Met bijlagen. 1973-1978. 

1 omslag. 

148. Briefwisseling betreffende de Antwerpse liberale jongeren. 1971-1980, [1982]. Met 

bijlagen. [Jaren 1960]. 1 omslag. 

149. Briefwisseling betreffende het PKI. Met bijlagen. 1971-1972, [1974], 1980. Met retroacta. 

1961, 1966, z.d. 1 omslag. 

3.2.2. Stukken betreffende de wijkkernen 

150. Circulaires van het ACC betreffende wijkvergaderingen. 1962-1963. 1 omslag. 

151. Dossier betreffende de werking van de wijkkern Linkeroever. 1973-1974. 1 omslag. 

152. Plan betreffende de oprichting en werking van de wijkkernen. [ca. 1978]. Kopie ? 

1 stuk. 

153. Dossier betreffende de oprichting van de PVV-Kern Antwerpen-Zuid. 1978. 1 omslag. 

154. Formulieren betreffende de oprichting van de PVV-kern Kiel. 1978. 2 stukken. 


155. Dossier betreffende het PVV-feest «We halen het wel» op 6 oktober 1964. 1964. 

1 omslag. 

156-163. Dossiers betreffende de lentefeesten. 1966-1973. 8 omslagen. 

156. Van 29 april 1966. 1966. 

157. Van 28 april 1967. 1967. 

158. Van 26 april 1968. 1968. 

159. Van 9 mei 1969. 1969. 

160. Van 24 april 1970. 1970. 

161. Van 6 mei 1971. 1970-1971. 

162. Van 21 april 1972. 1971-1972. 

163. Van 18 mei 1973. 1971-1973. 

164-165. Polissen afgesloten met NV De Belgische Phenix in het kader van het 1-meifeest van 21 

april 1972. 1972. Doorslagen. 2 stukken. 

164. Burgerlijke Aansprakelijkheid. Afgesloten op 13/3/1972. 

165. Arbeidsongevallen. Afgesloten op 10/3/1972. 

166. Dossier betreffende de voorstellingen van «Trijntje van Saardam» in de Koninklijke 

Nederlande Schouwburg. 1973-1974. 1 omslag. 

167. Dossier betreffende het jaarlijkse diner in Salons Cavens van 7 november 1975. 1975. 

1 omslag. 

168-171. Dossier betreffende bals. 1977-1982. 4 omslagen. 

168. Het op 21 oktober 1977 gehouden groot herfstbal. 1977-1978. 

300 Zie ook inventarisnummer 8.

PVV-AFDELING ANTWERPEN-STAD WWW - 

169. Het op 20 oktober 1978 gehouden tweede herfstbal. 1978-1979. 

170. De op 29 februari 1980 gehouden Blauwe Nacht van Antwerpen. 1979- 

1981. 

171. De op 24 september 1982 gehouden derde Blauwe Nacht van 

Antwerpen. 1982. 

172. Dossier betreffende de uitreiking en bedeling van toegangskaarten voor de op 24 

september 1982 gehouden derde Blauwe Nacht van Antwerpen. 1982. 1 pak. 


173. Dossier betreffende de uitgave van het ledentijdschrift. 1969-1978. 1 pak. 

174. Dossier betreffende het Kaderblad. [ca. 1978]. 1 omslag. 

175-180. Dossiers betreffende activiteiten i.s.m. het PKI. 1971-1972. 6 omslagen. 

175. De Antwerpse luchthaven. 1971. 

176. Persconferentie «Antwerpen 1980. Een stad voor de mens». 1971. 

177. Colloquium «Financiële problemen van grote steden». 1972. 

178. Debat «Pro en contra de gemeenschapsschool». 1972. 

179. Wedstrijd «Wat met de Grote Markt ?». 1972. 

180. Oprichting Jan Van Rijswijckcentrum. 1972. 


4.1. Stukken betreffende de gemeenteraadsverkiezingen 

181. Stukken betreffende de gemeenteraadsverkiezingen van 1964. 1964. 1 pak. 

182. Stukken betreffende de verkiezingsmeetings. 1964. 1 omslag. 

183. Dossier betreffende het Federaal Comité van 30 juli 1964. 1964. 1 omslag. 

184. Dossier betreffende de gemeenteraadsverkiezingen van 1970. 1969-1970. 1 omslag 

185. Notulen betreffende de vergaderingen van de Programmacommissie. Met bijlagen. 

1968-1969. 1 omslag. 

186. Notulen betreffende de Propagandacommissie. Met bijlagen. 1968-1969. 1 omslag. 

187. Notulen betreffende het Redactiecomité Programma 1970. Met bijlagen. 1969. 

1 omslag. 

188. Notulen betreffende het Selectiecomité. Met bijlagen. 1970. 1 omslag. 

189. Register van uitslagen per stemopnemingsbureau en per kandidaat. [1970]. Fotocopie. 

1 deel. 

4.2. Stukken betreffende het stedelijk beleid 

190. Briefwisseling betreffende het politiek beleid en Antwerpen. Met bijlagen. 1971, 1973- 

1976. 1 omslag. 

191. Persmededelingen betreffende het politieke beleid en Antwerpen. Met bijlagen. 1971- 

1980. 1 omslag. 

192. Dossier betreffende de vergaderingen van het Comité Onderwijs. 1973. 1 omslag. 

193. Dossier betreffende de vertegenwoordiging in de Culturele Raad van de Vaste 

Commissie voor advies voor het Beheer van de Stedelijke Openbare Bibliotheken van de Stad 

Antwerpen. 1977, 1980. 1 omslag. 


194. Alfabetische staten van leden respectievelijk woonachtig in de gemeenten Antwerpen, 

Berchem, Borgerhout, Deurne, Merksem en Wilrijk. 11/06/1982. Uitdraai. 1 omslag. 

2.3.3.4. Lijst van bij het archief aangetroffen documentatie 301 

301 In de inventaris van de LP-afdeling Antwerpen-stad is documentatie opgenomen die misschien nog werd gebruikt door 

de stadsafdeling.

PVV-AFDELING ANTWERPEN-STAD XXX - 

1. Documentatiemap met gegevens over diverse liberale en niet-liberale instellingen en 

personen. [Ca. 1980]. 1 omslag. 

2. Knipsels betreffende liberale activiteiten in Antwerpen. 1974-1975. 1 omslag. 

3. Documentatiemap betreffende de organisatie van activiteiten. 1975, 1977-1980. 

1 omslag. 

4. Documentatiemap betreffende de verkiezingen. 1970, 1971, 1976, z.d. 1 omslag. 

5. Knipsels betreffende het politieke beleid en Antwerpen. 1971-1977. 1 omslag. 

6. Knipsels betreffende de Antwerpse politiek. 1974-1978. 1 pak. 

7. Knipsels van artikels van Piet Van Roe en P. Sterckx betreffende de Antwerpse politiek. 

[ca. 1975]. 1 omslag.

2.3.4. DE ARCHIEFINVENTARIS VAN EERST VRIJHEID EN EERST VRIJ 


1. Archief van maandblad Eerst Vrijheid 



1.3. Stukken betreffende de abonnementen en de verdeling ervan 

1.4. Stukken betreffende werking en redactie van het maandblad 

2. Archief van maandblad Eerst Vrij 


2.3.4.2.1. Beknopte geschiedenis van de archiefvormende instellingen 

Het bestaan van het liberale maandblad Eerst Vrijheid was van zeer korte duur; namelijk slechts een 

tweetal jaren. Over de geschiedenis ervan is ons echter nauwelijks iets bekend. We beschikken immers 

over geen statuten, reglementen of instructies, noch over andere belangrijke stukken. We konden 

evenmin één enkele studie opsporen waarin het tijdschrift nog maar ter sprake kwam. Ook in de Bijlagen 

bij het Belgisch Staatsblad kon niets worden gevonden. Eerst Vrijheid moet namelijk een feitelijke 

vereniging geweest zijn, zonder rechtspersoonlijkheid m.a.w. Onze informatie kwam dus volledig uit 

het archief zelf en uit een aantal nummers van het tijdschrift 302 . 

Tot de oprichting van het tijdschrift moet ten laatste in april 1956 besloten zijn. Eén maand later 

rolde het allereerste nummer van de persen. Precies twee jaar later verscheen het eerste en meteen ook 

laatste nummer van de derde jaargang. Nog datzelfde jaar ontstond en verscheen het liberale 

maandblad Eerst Vrij dat het resultaat was van een fusie tussen het opgedoekte Eerst Vrijheid enerzijds 

en Vrij - het orgaan van de Antwerpse federatie van de Liberale Jeugd - anderzijds. 

De redacties van Eerst Vrijheid en Eerst Vrij waren gevestigd op de Komedieplaats 17. Beide 

tijdschriften kunnen trouwens vooral als een éénmansonderneming worden omschreven. Ze werden 

immers hoofdzakelijk door één en dezelfde hoofdredacteur geschreven; met name Karel Poma, 

respectievelijk Paul Bludts. Beiden waren vooraanstaande leden van de LP-arrondissementsfederatie 

Antwerpen. Het tijdschrift werd dan ook met de steun van die federatie uitgegeven. Dat valt onder meer 

af te leiden uit de aanbevelingsbrief van het arrondissementeel Bureel, die met de eerste 

abonnementsformulieren werd meegezonden 303 . Toch kende Eerst Vrijheid een zekere 

onafhankelijkheid die tot uiting kwam in de inhoud. De opzet beperkte zich immers niet tot het 

behandelen van louter Antwerpse onderwerpen. De themata betroffen voornamelijk de algemeen 

Belgische politieke toestand. Een belangrijk gevolg daarvan met het oog op de archiefvorming was dat 

de abonnenten niet tot het Antwerpse beperkt bleven. De lezers waren daarentegen verspreid over heel 

Vlaanderen, tot in Wallonië toe. Deze situatie en het feit dat de onderwerpen ondanks alles vanuit een 

Antwerps standpunt werden behandeld, leidden in januari 1957 tot de uitgave van aparte edities voor 

Antwerpen en Mechelen 304 . 

In de loop van 1958 stierf het maandblad een stille dood. De derde jaargang was echter nog 

maar pas ingezet en vele abonnementen waren reeds betaald. Vele klachten over het uitblijven van 

nieuwe nummers volgden en o.a. Frans Grootjans - lid van het Directiecomité - vond dat het belangrijke 

initiatief niet zomaar kon verdwijnen 305 . De oplossing werd gevonden in een samengaan met Vrij, 

maar dan wel onder een nieuwe naam en met een nieuwe hoofdredacteur. Op het inhoudelijke vlak 

302 

Enkele nummers bevinden zich in de tijdschriftencollectie van het Liberaal Archief. 

303 Zie het eerste nummer in de tijdschriftencollectie van het Liberaal Archief. 

304 Op 19 december 1956 werd met de LP-arrondissementsfederatie Antwerpen een overeenkomst gesloten geldend voor 

één jaar; inventarisnummer 14. 

305 Of nog meer bestuursorganen bestonden en over welke bevoegdheden die dan wel beschikten, is ons niet bekend.

EERST VRIJ(HEID) GGG - 

bleef deze opvolger voortwerken in de geest van Eerst Vrijheid. De onderwerpen beperkten zich dus niet 

tot het lokale. Eerst Vrij bleef minimaal tot in 1960 bestaan. Nadien verdween echter elk spoor ervan 306 . 


Vermoedelijk is dit archief relatief volledig. Het omspant alleszins de volledige periode van bestaan van 

het liberale maandblad Eerst Vrijheid. De beperkte omvang van het archief is dan te verklaren vanuit de 

korte bestaansperiode. Nochtans dient opgemerkt dat i.v.m. de redactie en de samenstelling van het 

blad nagenoeg geen archief voorhanden is. Een zelfde opmerking kan worden gemaakt aangaande de 

bestuurswerking. Van het Directiecomité dat een aantal keren in de stukken opduikt, ontbreken bv. de 

notulen. Naast stukken die door Eerst Vrijheid werden gevormd, bevatte dit archief ook materiaal van 

opvolger Eerst Vrij. Wat dat orgaan betreft kunnen we vermoeden dat een deel van het archief elders 

bewaard moet zijn geweest 307 . 

Aanvullende informatie die voor het onderzoek over Eerst Vrijheid van belang kan zijn, zal in de 

eerste plaats gezocht moeten worden in de tijdschriftnummers. Anderzijds mag ook het archief van de 

LP-arrondissementsfederatie Antwerpen niet worden vergeten. 


De archiefstukken die hieronder worden geïnventariseerd, bevonden zich tussen de archivalia van de 

LP-arrondissementsfederatie Antwerpen, beschreven in schenkingslijst 1992/250. Nadat we deze stukken 

van de rest van het archief hadden kunnen afscheiden, bleken deze archivalia stukken te bevatten die 

gevormd werden door Eerst Vrijheid en Eerst Vrij. Eén mogelijke optie; de beide archiefvormers 

afzonderlijk behandelen, werd afgewezen vanwege de verstrengeling van beide archiefvormers in de 

overgangsperiode 308 . Dit fenomeen doet sterk denken aan de overlappingen die bestonden in de 

archieven van LP- en PVV-arrondissementsfederatie Antwerpen. In dit geval werd de moeilijkheid echter 

vooral bepaald door het gebrek aan kennis over de beide archiefvormers en over Eerst Vrij in het 

bijzonder. Om die reden leek het ons onzinnig om zomaar bestanddelen waarin stukken van beide 

archiefvormers figureerden van elkaar te scheiden. Het leek ons logischer daarmee te wachten tot aan 

de hand van meer gegevens of door het opsporen van de rest van de archieven een betere kijk zou 

kunnen worden verkregen. Nog andere elementen bemoeilijkten het afzonderen van beide archieven. 

We denken hierbij aan het verderzetten van de reeds betaalde abonnementen door Eerst Vrij, het 

gebruik van hetzelfde rekeningnummer, ... Daarom ook oordeelden we het verstandiger beide archieven 

in één inventaris te behandelen. In die inventaris komt het onderscheid tussen de beide archiefvormers 

uiteindelijk toch duidelijk tot zijn recht. De eerste afdeling behandelt immers die bestanddelen die 

enkelen alleen betrekking hadden op en gevormd werden door Eerst Vrijheid. Onder de tweede afdeling 

vindt men de stukken die het oprichten van maandblad Eerst Vrij aangaan - gevormd door beide bladen 

- en/of stukken die enkel door Eerst Vrij werden gevormd. Op deze wijze werd zo goed mogelijk het 

onderscheid aangegeven tussen beide archiefvormers, zonder de oorspronkelijk gevormde 

bestanddelen geweld aan te doen. 

De oorspronkelijke orde van dit archief was qua kwaliteit ongelijk. Sommige bestanddelen 

vormden een duidelijke eenheid. andere mappen daarentegen konden niet anders dan worden 

opgesplitst. Belangrijker en vaak moeilijker was echter het herstellen van de band tussen de 

archiefbestanddelen en het achterhalen van de betekenis ervan. Enkele stukken zoals de klappers op de 

briefwisseling en abonnentenregister en dit register zelf, vormden hierbij belangrijke stukken in de 

puzzel. De briefwisseling werd gewoon chronologisch bewaard. In de rechterbovenhoek van de brieven 

werd een volgnummer in zwarte inkt aangebracht, ongeacht het uitgaande dan wel ingekomen stukken 

306 De tijdschriftnummers op het Liberaal Archief zijn zelfs beperkt tot het allereerste nummer. Mogelijk werd het al precaire 

bestaan van het blad volledig beëindigd door de omvorming van de LP tot PVV. 

307 Mogelijk bewaarde hoofdredacteur Paul Bludts het archief. 


EERST VRIJ(HEID) HHH - 

betrof 309 . In eerste instantie werden uitgaande en ingekomen brieven bij elkaar gehouden en kregen 

dan ook hetzelfde nummer. Algauw werd ingezien dat dit systeem de chronologie niet diende en werd 

voor een puur chronologische ordening geopteerd. De nummers op de brieven komen terug in de 

klapper op de briefwisseling, die enkel correspondenten vermelde. Omwille van het feit dat de brieven 

op volgorde van dat doorlopende nummer werden geordend, leek het ons niet opportuun om die eerste 

brieven die tegen de chronologie ingaan, te herordenen. Zo zou het nummeringssysteem voor die 

enkele brieven immers onbruikbaar worden. De briefwisseling zat dus puur chronologisch, waardoor 

de verbanden tussen de verschillende stukken natuurlijk verloren gingen. Deze verbanden werden door 

de archiefvormer enigszins hersteld door de alfabetische naamindex, maar bovendien bedacht diegenen 

die voor het archief verantwoordelijk was nog een ander handigheidje, waardoor het constante 

raadplegen van de index niet nodig was. Op de brieven werden in een later stadium immers nog andere 

nummers in rood of zwart opgegeven, van elkaar gescheiden door een breukstreep. Het bovenste cijfer 

verwijst naar de vorige brief van of aan dezelfde correspondent. Het nummer onder de breukstreep 

naar de volgende brief met dezelfde correspondent. Dit betekent dat wanneer één van of beide cijfers 

ontbreken, geen voorgaande en/of volgende brieven meer voorkomen. 

De stukken die de briefwisseling betreffen zijn het meest algemeen en komen dan ook bovenaan 

in de ordening in een eerste onderdeel voor. Ze worden gevolgd door de financiële stukken : dagboeken 

en bijlagen bij de boekhouding. Eén en hetzelfde deel werd gebruikt voor twee dagboeken; dat van de 

kas en dat van de postrekening. De bewijsstukken werden door de archiefvormer in tegenstelling met 

de dagboeken opgesplitst volgens ontvangsten en uitgaven. Beide bestanddelen zaten in één omslag, 

maar werden wel door een scheidingsblad uit mekaar gehouden. Dezelfde omslag bevatte overigens 

nog andere stukken die alles te maken hadden met de eigenlijke werking van het maandblad, met name 

het redigeren van een tijdschrift. De dagelijkse afschriften van de postrekening bevatten zoals steeds 

bewijsstukken in bijlage. Zoals hoger in de inleiding werd gesteld, bleef de redactie van Eerst Vrij 

gebruik maken van hetzelfde rekeningnummer als haar voorganger. De dagafschriften eindigden dan 

ook niet in het midden van 1958. De geperforeerde stukken die dus ooit in één of andere map moeten 

hebben samengezeten, waren zoals wij ze aantroffen echter volledig los. Vermits de originele orde niet 

meer te achterhalen valt, besloten we de dagafschriften op te splitsen naar gelang ze gevormd werden 

door de ene of de andere archiefvormer. In juli 1958 was overigens een duidelijke breuk aanwezig. Voor 

die maand werd immers geen enkel dagafschrift aangemaakt. Verder splitsten we de dagafschriften van 

Eerst Vrijheid om reden van handelbaarheid op per jaar. 

In een derde afdeling volgen de stukken die de abbonering betreffen. Net zoals dat bij de 

briefwisseling het geval was vonden we een klapper waarvan we via de gegevens die erin waren 

vermeld, konden achterhalen dat die op het abonnentenregister betrekking had. Hierin werden de 

personen en verenigingen aangeduid die op het tijdschrift hadden ingeschreven met opgave van datum 

en wijze van betaling. Met dat laatste werd via codes duidelijk gemaakt of cash aan de kas (K) betaald 

was of daarentegen via een overschrijving op de postrekening (C). Boven die code werd meestal ook de 

datum van betaling opgetekend. Al deze gegevens verwijzen m.a.w. naar de data die zijn vastgelegd in 

kasboek, respectievelijk dagboek van de postrekening. 

Vervolgens komen de stukken die de eigenlijke werking van het maandblad betreffen, met 

name de redactie van een krant, aan bod. Hierbij werden verschillende bestanddelen door ons 

samengesteld. In één omslag zaten, samen met de reeds vermelde bewijsstukken, immers meerdere 

archiefstukken van diverse redactie èn documentatie. Het resultaat daarvan is te vinden in 

inventarisnummers 15, 16 en 17 en in de lijst van documentatie. Deze creatie van bestanddelen valt op 

diverse wijzen te verantwoorden. Ten eerste waren een aantal nieuwe bestanddelen reeds in de 

oorspronkelijke staat van elkaar gescheiden door scheidingsbladen. Documentatiemateriaal zat zomaar 

tussen andere stukken zonder dat er een duidelijke inhoudelijke band bestond. Tot slot behoorden een 

aantal stukken overduidelijk niet samen en andere wel. Zo bevatte de originele map naast curricula 

vitae die duidelijk waren ontvangen met het oog op de redactie van artikels; modelstukken of 

formulieren die waren opgemaakt ter vereenvoudiging van de dagelijkse werking. 

309 Inventarisnummers 1-3.

EERST VRIJ(HEID) III - 

Het tweede archiefje bestaat uit stukken die betrekking hebben op maandblad Eerst Vrij. Naast 

de dagafschriften van na juli 1958, vinden we hier ook een dossier terug dat door beide bladen samen 

werd gevormd. Het dossier betreft de overgangsperiode van het ene tijdschrift naar het andere en de 

eerste levensmaanden van Eerst Vrij. We opteerden ervoor dit bestanddeel niet op te splitsen, gezien de 

reden van de vorming ervan niet helemaal duidelijk is. Vermits het grootste aantal stukken door Eerst 

Vrij werden gevormd en omdat de stukken die oorspronkelijk door Eerst Vrijheid werden gevormd 

misschien als retroacta kunnen worden beschouwd, beslisten we dit bestanddeel hier te plaatsen. Zoals 

reeds hoger werd aangehaald, kan eventuele bijkomende informatie nieuw licht werpen op de 

archiefvorming. Dientengevolge is deze ordening voor verbetering vatbaar en onder enig voorbehoud.

2.3.4.3. De eigenlijke inventaris 

EERST VRIJ(HEID) JJJ - 

1. ARCHIEF VAN MAANDBLAD EERST VRIJHEID 


1-3. Briefwisseling over diverse onderwerpen. 1956-1958. 3 omslagen. 

1. 1956. 

2. 3/1-24/12/1957. 

3. 28/12/1957-24/4/1958. 

4. Klapper op de briefwisseling. [1956, aangevuld tot 1958]. 1 deel. 


5. Kasboek van ontvangsten en uitgaven. 1956-1958. 1 deel. 

--- Postrekeningboek van ontvangsten en uitgaven. 1956-1958 310 . 

6-7. Bewijsstukken. 1956-1958. 2 omslagen. 

6. Betreffende ontvangsten. 1956-1958. 

7. Betreffende uitgaven. 1956-1958. 

8-10. Dagafschriften van postrekening 586925. Met bijlagen. 1956-1958. 3 omslagen. 

8. 1956. 

9. 1957 311 . 

10. 1958. 

11. Reçu's betreffende betalingen voor jaarabonnementen. 23/4/1958. 1 omslag. 


12. Abonnentenregister met vermelding van datum en wijze van betaling. Opgemaakt in 1956, 

aangevuld tot in 1958. 1 deel. 

13. Klapper op het abonnentenregister. [1956-1958]. 1 deel. 

14. Dossier betreffende de per gemeente via de post bedeelde exemplaren. 1958. 1 pak. 

15. Formulieren. [ca. 1956]. 1 omslag. 


16. Staten van liberale mandatarissen en leden van de bestuursorganen uit het Antwerpse 

arrondissement. [ca. 1956]. 1 omslag. 

--- Adressenlijst van krantenredacties. Z.d 312 . 1 deel. 

17. Curricula vitae van een aantal vooraanstaande liberalen met het oog op publikatie van artikels. 

1958. 1 omslag. 

2. ARCHIEF VAN MAANDBLAD EERST VRIJ 

10. Dossier betreffende het heropstarten van Eerst Vrijheid onder de naam Eerst Vrij. 1958-1959. 

1 pak. 

11b. Dagafschriften van postrekening 586925. Met bijlagen. 1958-1960. 1 omslag. 


311 De dagafschriften van mei tot en met december 1957 ontbreken. 



EERST VRIJ(HEID) KKK - 

1. Knipsels met betrekking tot de weerklank van Eerst Vrijheid in de schrijvende pers. 1956-1957. 

1 omslag. 

2. Foto's van liberalen, gebruikt voor publicatie. Z.d. Negatieven.

2.3.5. DE ARCHIEFINVENTARIS VAN HET PROVINCIAAL KADERINSTITUUT ANTWERPEN 


1. Het deelarchief van de penningmeester-schatbewaarder 

1.1. Stukken van algemene aard 

1.2. Stukken betreffende de bankrekening 

2. Het deelarchief van het Voorlichtingscentrum 



Het Provinciaal Kaderinstituut Antwerpen - kortweg PKI - werd opgericht op 7 januari 1966 als een VZW. 

Tijdens de stichtingsvergadering werden onder meer de statuten goedgekeurd en een bestuur 

aangesteld. De doelstelling van het PKI bestond in «...het inrichten van cursussen over alle sociale, 

economische en culturele onderwerpen. Het uitgeven van studies en periodieken. Het uitvoeren van 

studieopdrachten. Het inrichtingen van tentoonstellingen en culturele activiteiten. Het oprichten van 

een Kaderschool, een Voorlichtingscentrum en een Studiecentrum» 314 . Dit derde artikel van de statuten 

werd in de loop der jaren een aantal keer gewijzigd, maar nooit fundamenteel. Door de Algemene 

Vergadering van 5 oktober 1974 werd deze opsomming nog aangevuld en bovendien vermeld dat ze 

niet limitatief was 315 . Het PKI leunde sterk aan bij de PVV en nu nog steeds bij de VLD van de 

Antwerpse arrondissementsfederatie. Zo werden de nieuw verkozen gemeenteraadsleden bv. door het 

PKI opgeleid. Sinds 5 februari 1970 was het trouwens bij het Instituut voor Kadervorming (IVK) 

aangesloten. Een instelling met een gelijkaardige opdracht op nationaal niveau 316 . 

Het PKI werd bestuurd door een Raad van Beheer waarvan het ledental tussen 3 en 20 diende te 

bedragen. Deze beheerders werden door de Algemene Vergadering verkozen voor 4 jaar. De Raad van 

Beheer zelf stelde in zijn midden een voorzitter, een secretaris, een penningmeester en eventueel een 

ondervoorzitter aan. De belangrijkste bevoegdheden van deze raad lagen in het leiden van de 

vereniging, alsook in het vertegenwoordigen van de vereniging in geval van rechtszaak. De secretaris 

van zijn kant werd belast met het dagelijks bestuur. Dit hield, naast het tekenen van kwitanties en 

ontvangstbewijzen, het verzorgen van de lopende zaken en de dagelijkse briefwisseling in. Voor 

geldverhandelingen daarentegen waren voorzitter en penningmeester samen bevoegd. 

Zoals in de doelstelling aangegeven had men de intentie om een aantal instellingen op te richten 

binnen het PKI. Precies binnen Kaderschool, Voorlichtingscentrum en Studiecentrum dienden de 

eigenlijke opdrachten van de vereniging te worden verwezenlijkt. Alledrie de instellingen werden door 

een directeur geleid. Samen met de archivaris hadden zij raadgevende stem in het Bestuurscomité. Het 

betrof hier een adviesorgaan dat vooral op het vlak van de practische werking van deze instellingen 

bevoegdheid had. Een apart reglement dat door de Raad van Beheer werd opgemaakt, regelde de 

werking van Bestuurscomité, de drie genoemde instellingen en het archief 317 . Dat reglement gaat 

dieper in op de practische en eigenlijke werking van het PKI. De Kaderschool diende o.a. voor het 

vormen van personen in dienst van de PVV; het Voorlichtingscentrum voor het verspreiden van en het 

organiseren van voordrachten i.v.m. de PVV-standpunten en -programma's. Alleen bij de doelen van 

het Studiecentrum werd de PVV niet expliciet vernoemd. Een laatste activiteit waarmee het PKI zich 

onledig hield, was het bewaren en rangschikken van alle documenten die tot één van de drie 

instellingen behoorden. Die taak werd door de archivaris - sinds 1966 Charles De Weze - behartigd. 

313 De meeste gegevens komen uit inventarisnummer 1, waarin o.a. de statuten en andere belangrijke stukken. 

314 Inventarisnummer 1, statuten 1966, art. 3. 

315 Bijlagen BS, 1975, nrs. 131-132. 

316 Liberale VZW's, 256. 

317 Inventarisnummer 1, z.d.

PROVINCIAAL KADERINSTITUUT MMM - 

Het derde en laatste vergaderorgaan van het PKI was de Algemene Vergadering. Haar 

belangrijkste taken waren het wijzigen van statuten, benoemen en ontslaan van beheerders, goedkeuren 

van begroting en rekeningen, de ontbinding van de vereniging en uitsluiting van leden. Minstens 

éénmaal per jaar werden alle leden in deze vergadering samengeroepen. 

Volgens artikel 2 van de statuten was de zetel van het PKI van in den beginne gevestigd op het 

Komedieplein 17. Ook in december 1993 had de vereniging haar kantoren in het Liberaal Huis 318 . 

Tussen deze twee data in werd echter enkele malen van adres veranderd. In 1984 werd de zetel naar de 

Constitutiestraat 53 overgebracht 319 . Slechts drie jaar later werd de Jan van Rijswijcklaan 164 als zetel 

uitgekozen 320 . Sinds 1980 konden overigens ook plaatselijke kernen worden opgericht 321 . 


Ons inziens werd het archief door minimum drie verschillende personen bewaard. Enerzijds was er 

vanzelfsprekend de archivaris, maar zijn opdracht beperkte zich tot de drie studie- en 

voorlichtingsinstellingen. Belangrijker voor de meer algemene stukken, moet de secretaris geweest zijn. 

Uit de archiefstukken blijkt echter dat de penningmeester vanuit zijn bevoegdheid ook een deel van het 

archief vormde en bewaarde. De archivalia die hieronder worden beschreven betreffen naar alle 

waarschijnlijkheid immers het deelarchief van penningmeester Robert Bellens, 1966-1978 322 . 

Over de rest van het archief en de geschiedenis ervan is ons nagenoeg niets bekend. We weten 

enkel dat de archieven in 1993 in principe werden bewaard in het gebouw aan de Jan van Rijswijcklaan 

waar de zetel een tijdlang gevestigd was, terwijl de jaarverslagen worden bewaard op de Cultuurdienst 

van de Provincie Antwerpen 323 . Het was dus wellicht niet de bedoeling dat het deelarchief van de 

penningmeester in het archieffonds dat door deze verzamelinventaris wordt ontsloten, terechtkwam. 

Deze stukken werden immers een eerste maal beschreven in schenkingslijst 1992/249 die archief van de 

PVV-arrondissementsfederatie Antwerpen behandelde. De verklaring hiervoor zou kunnen te vinden zijn in 

het feit dat bij de verhuis van het PKI naar de Constitutiestraat niet alle stukken werden meegenomen. 

Het archief van de penningmeester dateert immers van voor die verhuis, die pas in 1984 plaatsvond. 

In het archief van de PVV-afdeling Antwerpen-stad konden we nog een aantal archiefstukken 

afsplitsen en volgens het principe van het restauratiebeginsel naar het PKI-archief terugbrengen. Dat 

deze stukken in dat archief terechtkwamen is te wijten aan de hechte samenwerking tussen beide 

verenigingen in de jaren zeventig, vooral op het vlak van de persconferenties. 

Aanvullende informatie i.v.m. het PKI kan onder meer gevonden worden in de 

documentatiedossiers die over deze vereniging in het Liberaal Archief worden aangelegd. Voorts mogen 

de publicaties die het PKI zelf uitgaf, zoals het tijdschrift Het Keerpunt niet over het hoofd worden 

gezien. 


De oorspronkelijke ordening van het archief dat gevormd werd door de penningmeester bestond 

hoofdzakelijk uit twee series. Enerzijds de mappen met dagafschriften, anderzijds een aantal omslagen 

met allerlei documenten van diverse redactie. We behielden deze twee series die duidelijk de 

hoofdordening vormden. Enigzins afwijkend daarvan was de omslag met stukken uit 1966 tot en met 

1969 waarin naast allerhande stukken ook dagafschriften voorkwamen. Die stukken werden uit deze 

map verwijderd zodat over de volledige periode twee series konden worden gevormd. De 

318 Het blauwe vademecum van het arrondissement Antwerpen, 1. Dit vademecum was overigens één van de regelmatig 

terugkerende publikaties die door het PKI i.s.m. de PVV/VLD werd uitgegeven ten dienste van het Antwerpse liberale 

verenigingsleven. 

319 Bijlagen BS 1985, nr. 12832. 

320 Bijlagen BS 1987, nr. 9569. 

321 Bijlagen BS 1980, nr. 2420. 

322 M.a.w. de volledige periode waarin hij deze functie uitoefende. Zie de lijst van functionarissen. 

323 Liberale VZW, 255-256.

PROVINCIAAL KADERINSTITUUT NNN - 

dagafschriften uit de eerste jaren ontbraken echter. De mappen met stukken van diverse redactie 

vertoonden op het eerste zicht geen echte eenheid. Het is mogelijk dat penningmeester Robert Bellens 

alle archiefstukken die door hem in het kader van het PKI werden gevormd, bewaarde. Ongeacht of ze 

ten persoonlijken titel of vanuit zijn functie van penningmeester werden gevormd. Het is echter 

evenzeer mogelijk dat die bestanddelen enkel stukken bevatten die in de loop van een bepaalde periode 

door de penningmeester werden gebruikt in het kader van zijn taken, dat ze m.a.w. alle rechtstreeks of 

onrechtstreeks verband hielden met het opmaken van de financiële documenten. De bestanddelen 

waren intern nauwelijks geordend. Kwam wel enige ordening voor dan was die chronologisch. Bij 

gebrek aan ander archiefmateriaal en informatie lieten we de bestaande ordening zoveel als mogelijk 

zoals ze was. 

De tweede archiefafdeling bevat enkele dossiers die gevormd werden in het kader van het 

Voorlichtingscentrum. Deze stukken werden uit het archief van de PVV-afdeling Antwerpen-stad gelicht. 

Opmerkelijk is dat toenmalig voorzitter van de PVV-afdeling Antwerpen-stad - Piet Van Roe - tevens 

directeur was van dat centrum 324 . 

324 Zie de lijsten van functionarissen van beide instellingen.


PROVINCIAAL KADERINSTITUUT OOO - 



1-9. Dossiers betreffende de financiën. 1966-1978. 9 omslagen. 

1. van 1966 tot 1969. 1966-1970. 

2. van 1970. 1970. 



5. van 1973. 1972-1974. 






10-19. Dagafschriften betreffende rekening 610-4706060-02 bij de NV Handelsbank. Met bijlagen. 

1969-1978. 7 omslagen en 2 pakken. 

10. 11-12/1969. 1 omslag. 

11. 1970. 1 pak. 

12. 1971-1972. 1 pak. 

13. 1973. 1 omslag. 

14. 1/1-23/9/1974. 1 omslag. 

15. 25/9/1974-19/9/1975. 1 omslag. 

16. 29/9-31/12/1975. 1 omslag. 

17. 1976. 1 omslag. 

18. 16/12/1976-7/11/1977. 1 omslag. 

19. 1978. 1 omslag. 


20-24. Dossiers betreffende de PKI-forumgesprekken. 1974-1975, 1977-1978. 5 omslagen. 

20. De toekomst van de pre-metro te Antwerpen. 1974. 

21. De moeilijke taak van de stedelijke politie. 1975. 

22. De situatie van het Antwerpse theater. 1977. 

23. De balans van het Rubensjaar. 1977. 

24. De sociale huisvesting. 1978.

2.3.6. ARCHIEFINVENTARIS VAN DE SOCIALE DIENST HULP AAN PATROON VZW 


1. Stukken van financiële aard 

2. Stukken betreffende de aangesloten werkgevers 



De VZW Hulp aan Patroon werd op 13 maart 1943 te Mechelen opgericht als een vereniging die tot doel 

had «alle bemiddeling en dienstbetoon in sociaal, fiscaal, economisch, corporatief en alle ander opzicht 

dat verband houdt met de wetgeving of met instellingen die bij de wetgeving aanleunen; het oprichten, 

besturen, bevorderen, ontwikkelen en uitbreiden van hierbij aangepaste diensten en werken, ermede 

samenwerken» 325 . In meer menselijke taal betrof het, zoals de gevormde archiefstukken aantonen, een 

sociaal secretariaat dat in eerste instantie gericht was op de christelijke middenstand 326 . De vereniging 

was volgens artikel 1 van haar statuten immers op christelijke grondslag gevestigd. Volgens artikel 28 

zou het vermogen bij ontbinding worden overgedragen aan het arrondissementeel secretariaat van de 

Christelijke Middenstand te Mechelen. 

De VZW moet dan lange tijd op een laag pitje hebben gebrand, want op 18 juni 1960 werd door 

de Beheerraad beslist om de activiteiten terug op te nemen. De laatste Algemene Vergadering dateerde 

toen overigens reeds van 22 mei 1945. In tussentijd waren twee beheerders en de voorzitter van Hulp aan 

Patroon overleden 327 . In hun vervanging was echter niet voorzien. De beheerraad van 18 juni 1960 

besloot een aantal nieuwe leden te aanvaarden, terwijl tijdens de Algemene Vergadering van 30 juni 

1960 werd overgegaan tot de verkiezing van een nieuwe voorzitter, ondervoorzitter, secretaris en 

afgevaardigde-beheerder. Deze personen waren - op voorzitter Hubert De Ley na - nieuwe leden. Ze 

waren eveneens lid en vertegenwoordigers van het LEV - een feitelijke Antwerpse vereniging - toen op 5 

juli 1960 een «protocol van overeenkomst» tussen beide werd opgesteld. Deze overeenkomst omvatte 

een zestal bepalingen waarvan de belangrijkste waren : Hulp aan Patroon onder de bescherming van het 

LEV plaatsen; de zetel overbrengen naar de Komedieplaats 17; en het vermogen bij ontbinding overdragen 

aan het LEV of aan een andere liberale vereniging indien het LEV niet meer zou bestaan. Op 

dezelfde dag vond een nieuwe Algemene Ledenvergadering plaats die overging tot een 

statutenwijziging volgens de bepalingen uit de gesloten overeenkomst. De vereniging bleef dezelfde 

naam dragen - met name Hulp aan Patroon, Sociale Dienst - maar de bepaling dat de activiteiten op 

christelijke grondslag gevestigd waren, verdween. Verder werden artikel 3 en 28 gewijzigd. In 

eerstgenoemd artikel werd de vestigingsplaats gewijzigd : Antwerpen in plaats van Mechelen. In de 

plaats van het oude artikel 28 dat de ontbinding betrof, kwam een zeer neutrale passage. Voortaan 

heette het dat de Beheerraad vrij een maatschappelijke instelling kon aanduiden. 

Pas vanaf dit stadium leunde de VZW Hulp aan Patroon bij het Antwerpse liberale 

verenigingsleven aan. Het LEV van haar kant keurde de overname goed op 20 juni 1960 tijdens een 

bureelvergadering. Sinds begin 1963 bleek de samenwerking tussen beide verenigingen echter virtueel 

onbestaande zodat voorzitter Hubert De Ley toenadering zocht tot de PVV-arrondissementsfederatie 

Antwerpen met de vraag of men het sociaal secretariaat als sociale nevenorganisatie zou willen erkennen. 

De statuten zouden dan ook worden aangepast; in die zin dat het vermogen bij een eventuele 

ontbinding zou worden overgedragen aan de arrondissementsfederatie. Naar alle waarschijnlijkheid 

werden die plannen ook realiteit, vermits Hulp aan Patroon als vereniging werd ingekapseld binnen het 

PVV-Middenstandsbureau. De oprichting van die instelling werd binnen de PVVarrondissementsfederatie 

Antwerpen voorbereid en vond uiteindelijk in de loop van 1966 plaats. Het PVV- 

325 LA, Archief Albert Lilar, afdeling 3.2., dossier betreffende Hulp aan Patroon, statuten 1943, art. 2. 

326 Hulp aan Patroon wordt expliciet vermeld als een sociaal secretariaat op de toetredingsformulieren, zoals in 

inventarisnummer 33. 

327 Bijlagen BS 1960, nr. 4618.

PROVINCIAAL KADERINSTITUUT GGG - 

Middenstandsbureau overkoepelde en coördineerde de vroegere particuliere initiatieven in verband 

met sociaal dienstbetoon naar de zelfstandige middenstand toe 328 . 

De vereniging werd van in den beginne bestuurd door een Algemene Vergadering, een Beheerraad 

en een Dagelijks Bestuur 329 . De Beheerraad had de meest uitgebreide macht inzake het beheer van 

de VZW. Hij bestond uit minimum drie leden die werden verkozen door de Algemene Vergadering 

voor een duur van zes jaar. Binnen de Beheerraad werden een voorzitter, ondervoorzitter en secretaris 

gekozen. Verder duidde deze raad een dagelijks bestuur aan. De leden van dat bestuur vulden uit eigen 

midden dezelfde drie functies in. De Beheerraad vergaderde wanneer dit noodzakelijk was of wanneer 

drie beheerders erom vroegen. De notulen dienden volgens de statuten worden bijgehouden in een 

register dat op de zetel van de vereniging diende te worden bewaard. Verder konden allerlei bedienden 

of afgevaardigde-beheerders worden benoemd. Rechtszaken behoorden steeds tot de verantwoordelijkheid 

van de voorzitter. De voorzitter van de Beheerraad zat naast die vergaderingen ook de 

Algemene Ledenvergaderingen voor. Bij zijn afwezigheid werd hij door ondervoorzitter, respectievelijk 

oudste beheerder vervangen. 

De Algemene Vergadering kwam minimaal éénmaal per jaar samen en verenigde alle leden. 

Haar bevoegdheden waren meer algemeen; zoals het wijzigen van de statuten, het verkiezen bij 

geheime stemming van de leden van de Beheerraad of Beheerders, het goedkeuren van rekeningen en 

begroting en het eventueel ontbinden van de vereniging. De notulen van deze vereniging werden 

eveneens in een verplicht op de zetel berustend register ingeschreven. 

Tot de vereniging konden twee soorten leden toetreden die steeds door Beheerraad of dagelijks 

bestuur dienden te worden aanvaard. Naast gewone leden waren er toetredende leden. Alleen die 

laatsten konden gebruik maken van de diensten die de vereniging aanbood. Daartoe dienden ze een 

door een huishoudelijk reglement vastgestelde bijdrage te betalen. Een belangrijke bepaling die de 

eigenlijke werking van Hulp aan Patroon als sociaal secretariaat impliciet aangeeft is artikel 12 : «De 

vereniging kan niet verantwoordelijk gesteld worden voor de gevolgen voortspruitende uit onvolledige, 

laattijdige of valse aangifte der leden...». Hulp aan Patroon was m.a.w. een sociaal secretariaat dat haar 

diensten i.v.m. de sociale zekerheidsbijdragen op de werknemerslonen aan werkgevers aanbood, wat 

ook uit de gevormde archivalia blijkt. 

Dat deze vereniging werkelijk een liberale achterban had verworven, kan eenvoudig worden 

afgeleid uit de aangesloten werkgevers, waaronder meerdere leden van de belangrijke Antwerpse 

liberale familie Speth 330 . 


Het archiefmateriaal waarover we hier beschikken heeft slechts gedeeltelijk betrekking op de werking 

van de VZW. Stukken i.v.m. de vergaderorganen bv. komen immers niet voor. Nochtans was het 

bijvoorbeeld statutair verplicht het notulenregister op de zetel te bewaren. Het archief beperkt zich 

echter tot bescheiden die dateren uit de periode 1962-1974 en de financiën en de eigenlijke werking als 

sociaal secretariaat naar werkgevers toe betreffen. Wellicht werd dit deel van het archief van Hulp aan 

Patroon gevormd door afgevaardigde-beheerder Charles De Weze. Waarom dit gedeelte wel en de rest 

van het archief niet naar het Liberaal Archief werd overgebracht is onduidelijk. Wellicht verzeilden ze 

eerder toevallig in het behandelde archieffonds, meer bepaald bij de stukken die gevormd werden door 

Het Liberaal Huis 331 . Waar het overige archief van deze vereniging gebleven is, is ons voorlopig dus niet 

bekend. 

Belangrijke, zelfs onontbeerlijke informatie over deze archiefvormer is te vinden in het archief 

van Albert Lilar 332 . Deze man vormde een dossier over Hulp aan Patroon dat voornamelijk stukken 

bevat die hem werden toegestuurd in het kader van de toenadering van Hulp aan Patroon tot de PVV- 

328 Archief van de PVV-arrondissementsfederatie Antwerpen, notulen Partijbestuur 1965-1966. 

329 LA, Archief Albert Lilar, afdeling 3.2, statuten 1943. 

330 Verhelst, De Antwerpse hoge burgerij, 45 en 137. 

331 Schenkingslijst 1992/251. 


PROVINCIAAL KADERINSTITUUT HHH - 

arrondissementfederatie Antwerpen. Bij de ingekomen brieven van voorzitter Hubert De Ley zitten een 

aantal bijlagen die een goed overzicht geven van de evolutie van de VZW zoals wij die schetsten in het 

eerste deel van de inleiding. 


De inventarisatie van dit archief gaf tot betrekkelijk weinig problemen aanleiding. Het archief in de staat 

waarin het door ons werd aangetroffen beperkte zich tot slechts enkele series. De grootste moeilijkheid 

was echter dit archief af te zonderen van dat van Het Liberaal Huis. Er ging immers heel wat tijd over 

vooraleer duidelijk werd dat dit een afzonderlijk archief betrof. Dit onderkennen vereiste immers al een 

behoorlijk goed inzicht in de werking van Het Liberaal Huis. 

Niet enkel de ordening, ook de bewaring van het archiefmateriaal liet weinig te wensen over. 

De meeste stukken waren in redelijk goede staat. Nood aan een echte herordening van de stukken was 

er nauwelijks. Toch besloten we tot een kleine herordening van twee series. De jaarrekeningen en de 

dagafschriften zaten immers dan eens bij mekaar, dan weer los van elkaar als aparte bestanddelen. 

Omwille van de consequentie en de raadpleegbaarheid opteerden we ervoor over te gaan tot de 

vorming van twee volwaardige series. Hiervoor dienden we wel een aantal liassen te verbreken. 

Een ander probleem werd gevormd door de serie doorslagen van loonstaten. In de periode 1962 

tot en met 1970 werden deze per aangesloten werkgever bewaard in omslagen 333 . Vanaf december 1970 

werden de loonstaten, ongeacht om welke werkgever het ging, omgekeerd chronologisch tot een lias 

samengebonden. Aangezien de omslagen uit de periode 1962 tot en met 1970 ook nog andere stukken in 

bijlage bevatten, opteerden we ervoor de bestaande situatie te laten zoals ze was. De lias werd niet 

verbroken gezien geen beschadiging van het materiaal optrad en de praktische handelbaarheid van de 

stukken zolang ze niet worden geraadpleegd op deze wijze het meest optimaal was, is en blijft. De 

stukken betreffende langer aangesloten werkgevers werden verdeeld over meerdere mappen. 

Oorspronkelijk kunnen de mappen m.b.t. één werkgever niet samen gezeten hebben. Dit valt af te leiden 

uit een archiefdoos waarop het opschrift «SD Hulp aan Patroon 1969». Dit betekent echter niet dat alle 

stukken aangaande 1969 samen bewaard werden. 1969 was wel het jaar waarin voor elke werkgever 

nieuwe omslagen werden aangelegd vooraleer eind 1970 zou worden overgestapt op het nieuwe 

systeem van chronologisch geordende loonstaten. Wij opteerden ervoor de verschillende omslagen die 

één en dezelfde werkgever betroffen samen te beschrijven. 

333 De werkgevers stuurden loonstaten op aan Hulp aan Patroon, wat deze VZW toeliet de nodige maatregelen te nemen 

met het oog op het regelen van de betaling der sociale zekerheidsbijdragen.


PROVINCIAAL KADERINSTITUUT III - 


1-12. Jaarrekeningen betreffende gemaakte onkosten, aan de openbare sociale dienst betaalde en van 

aangesloten werkgevers ontvangen bedragen over 1962-1973. 12 omslagen. 

1. 1962. 

2. 1963. 

3. 1964. 

4. 1965. 

5. 1966. 

6. 1967. 

7. 1968. 

8. 1969. 

9. 1970. 

10. 1971. 

11. 1972. 

12. 1973. 

13-23. Dagafschriften betreffende postrekening Y00.416590. Met bijlagen. 1962-1973. 11 omslagen. 

13. 1962-1963. 

14. 1964. 

15. 1965. 

16. 1966. 

17. 1967. 

18. 1968. 

19. 1969. 

20. 1970. 

21. 1971. 

22. 1972. 

23. 1973. 

24-25. Stroken van overschrijvingen via postrekening Y00.416590. 1962-1968. 2 delen. 

24. 1962-10/1965. 

25. 11/1965-1968. 

26. Stroken van uitgeschreven bankcheques van de Handelsbank NV. 1966-1971. 1 deel. 


27-51. Dossiers betreffende de administratie van de sociale zekerheidsbijdragen. 1962-1970. 


27-28. Vleeswaren- en conservenfabriek PVBA/NV Etn. J. Cools. 1962-1966 334 . 

2 pakken. 

27. Van juni 1962 tot december 1963. 1962-1964. 

28. Van januari 1963 tot december 1965. 1963-1966. 

29-32. VZW Speciale Vakschool voor Haartooi. 1962-1970. 4 omslagen. 

29. Van september 1962 tot december 1963. 1962-1964. 


31. Van januari 1966 tot december 1968. 1966-[1969]. 

32. Van januari 1969 tot november 1970. 1969-1970. 

33-36. PVBA Coiffure Cleerbaut. 1963-1970. 4 omslagen. 

33. Van september 1962 tot december 1963. 1963-[1964]. 




334 Deze PVBA veranderde in de loop van december 1965 in een NV.

PROVINCIAAL KADERINSTITUUT JJJ - 

37. Coiffure «Charme» van zaakvoerder mevrouw L. De Meyere van juli 1964 tot 

mei 1965. 1964-1965. 1 omslag. 

38-39. Charles Speth. 1966-1970. 2 omslagen. 



40-41. Marie-Jeanne Bauss, weduwe van Jean Speth. 1966-1970. 1 pak en 1 omslag. 

40. Van januari 1966 tot december 1968. 1966-[1969]. 1 pak. 

41. Van januari 1969 tot november 1970. 1969-1970. 1 omslag. 

42-43. Frederic Speth. 1966-1970. 1 pak en 1 omslag. 



44-45. Maria Cooymans. 1966-1969. 2 omslagen. 

44. Van maart 1966 tot december 1968. 1966-[1969]. 


46-47. Firma Suma. 1966-1969. 2 omslagen. 



48-49. Kapster Hortensia Ekkart. 1967[-1968], 1970. 2 omslagen. 

48. Van januari tot oktober 1967. 1967[-1968]. 

49. Van oktober tot november 1970. 1970. 

50. PVBA Mover van augustus 1968 tot november 1968. 1967-1969. 1 omslag. 

51. Horeca-uitbaatster Leopoldine Vinck van januari 1969 tot april 1970. 1969-1970. 

1 omslag. 

52. Loonstaten van de aangesloten werkgevers betreffende de periode van december 1970 tot 

december 1974. 1970-[1975]. Doorslagen. 1 lias. 

Met in bijlage kopie van een brief van de Sociale Dienst der Compensatiekas voor Sociale Werken aan 

Frederic Speth betreffende een uitstaande schuld. 1972.

Hoofdstuk 4 : Fragmentaire archieven 335 

2.4.0. INLEIDING 

In dit onderdeel worden een aantal fragmenten van archieven beschreven die werden 

afgezonderd van de grotere gehelen die hierboven werden geïnventariseerd. Vaak betrof het 

hier slechts een beperkt aantal stukken. Om die reden en ook omwille van het feit dat meestal 

de nodige informatie omtrent de archiefvormers ontbrak, zullen deze beschrijvingen niet 

worden voorafgegaan door een wetenschappelijke inleiding. We beperken ons enkel tot een 

korte inleiding waarin zal gepoogd worden betekenis en doelstelling van de instellingen en 

archiefvormers kort te schetsen. In de gevallen waarin iets meer over het specifieke verleden 

van de archivalia kan worden gezegd, zullen we dat niet nalaten. Algemene opmerkingen 

blijven echter achterwege, vermits die aan bod kwamen in het algemeen inleidende hoofdstuk 

van deel 2. Dezelfde bemerking geldt voor wat de verantwoording van de inventarisatie betreft. 

In vele gevallen werd overigens bij gebrek aan een kijk op het geheel van het archief niet op de 

oude orde ingegrepen. Aanvullende informatie aangaande deze archiefvormers is overigens 

vaak bij één of meerdere andere behandelde archieven te vinden. 

Vermits meestal niet meer kon worden nagegaan welke bestanddelen in welk archief 

waren terechtgekomen kozen we ervoor de opvolging van de verschillende archieven te laten 

afhangen van de volgende indeling : 1) archieven van partijpolitieke verenigingen, 2) 

persoonlijke archieven, 3) archieven van niet-partijpolitieke liberale verenigingen, 4) Archieven 

van min of meer onafhankelijke verenigingen. Binnen deze subrubrieken werden de 

archiefvormers van hoog naar laag geordend op basis van de omvang van hun werkingsveld. 

335 In de beschrijvingen komt soms de omschrijving «met bijlagen» voor. Briefwisseling met bijlagen betekent dat het om 

allerhande ingekomen en kopies van uitgaande stukken gaat. Komt de omschrijving voor bij notulen dan betekent dit dat 

het betreffende bestanddeel naast notulen ook stukken als convocatiebrieven, presentielijsten en dergelijke meer bevat. 

Meer uitleg daaromtrent werd verschaft in de algemene verantwoording van de inventarisatie in het inleidend hoofdstuk 

van deel 2.

2.4.1. STUKKEN VAN DE PVV-DISTRICTSVERENIGING ANTWERPEN 


INDICES LLL - 

Naast nationale, eventuele provinciale, arrondissementele en lokale geledingen kende de PVV nog een 

kantonaal niveau dat zich tussen arrondissementsfederatie en plaatselijke afdeling in bevond 336 . Het 

Antwerpse arrondissement vormde hierop echter een uitzondering in de zin dat geen kantonale, maar 

wel districtsverenigingen werden opgericht. De reden hiervoor was nauw verbonden met de 

belangrijkste doelstelling van deze intermediaire verenigingen, met name de voorbereiding van de 

provinciale verkiezingen. De kiesomschrijvingen daarvoor vielen immers samen met de grenzen van de 

kantons 337 . De PVV-districtsvereniging Antwerpen werd opgericht na de stichting van de PVV op het 

einde van 1961. Haar bestaan eindigde op 31 december 1982, op de vooravond van de fusie van Groot- 

Antwerpen. 

De beperkte bevoegdheden van de PVV-districtsvereniging Antwerpen hadden tot gevolg dat dit 

niveau niet volledig uitgebouwd werd. De bestuursploeg telde overigens nogal wat elementen die ook 

in het bestuur van de stedelijke afdeling zetelden. Piet Van Roe was zelfs een tijdlang voorzitter van 

beide geledingen 338 . Dat de archieven van de twee instellingen vermengd raakten, hoeft m.a.w. niet te 

verwonderen. De stukken die hieronder worden beschreven, werden dan ook afgezonderd uit het 

archief van de PVV-afdeling Antwerpen-Stad. De depotlijst aan de hand waarvan dat archief materiaal 

werd bewaard vermelde onder nummer 3 onder meer het district 339 . De enige stukken die onder dat 

nummer konden ressorteren, bleken echter door het districtsvereniging zelf te zijn gevormd. De reden 

van de vermenging moet worden gezocht in de beperkte uitbouw van het districtsniveau waardoor 

functionarissen van de Antwerpse stadsafdeling zoals administratief secretaris Fernand De Borger en 

secretaris-generaal Charles De Weze geregeld brieven ondertekenden in naam van de 

districtsvoorzitter. 

Dat de stukken wel degelijk door het district werden gevormd, was moeilijk uit te maken 

vermits meermaals briefpapier van de stadsafdeling werd gebezigd. Daarom kon slechts worden 

uitgemaakt wie archiefvormer was via het onderscheid tussen doorslagen van uitgaande stukken en 

ingekomen net-exemplaren. Eén en ander houdt overigens ook een gevaar in voor de vorser. Deze kan 

niet steeds afgaan op de briefhoofdingen die vaak niet overeenstemmen met de werkelijke opsteller van 

het document. 

Aan de ordening zoals ze werd aangetroffen, werden bij de inventarisatie geen wijzigingen 

aangebracht vermits het archief allerminst volledig is. 

2.4.1.2. Inventaris 

1. Notulen van de bestuursvergaderingen. Met bijlagen. 1966-1969, 1971, 1973-1974. 1 omslag. 

2-5. Dossiers betreffende de Algemene Vergaderingen. 1967, 1969. 4 omslagen. 

2. Van 20 maart 1967. 1967. 

3. De gewone Algemene Vergadering van 7 december 1967. 1967. 

4. De buitengewone Algemene Vergadering van 7 december 1967. 1967. 

5. Van 16 mei 1969. 1969. 

6. Notulen betreffende de Statutaire Algemene Ledenvergadering van 5 december 1969. 1969. 

1 stuk. 

336 Boeykens, De Vlaamse PVV, 69. 

337 LA, Archief Albert Lilar, afdeling 2.3, brief betreffende de amendementen op het ontwerp van de nieuwe statuten van de 

PVV-arrondissementsfederatie Antwerpen 1961. 

338 Meer bepaald van 1974 tot en met 1980. 

339 We verwijzen hiervoor naar de inleiding op de archiefinventaris van de PVV-afdeling Antwerpen-Stad.

INDICES MMM - 

7-10. Dossiers betreffende de Algemene Vergaderingen. 1971-1974. 4 omslagen. 

7. Van 19 februari 1971. 1971. 

8. Van 1972. 1972. 

9. van 12 januari 1973. 1972-1973. 

10. Van 8 januari 1974. 1974. 

11. Briefwisseling met partijgeledingen uit het Antwerpse arrondissement. 1971-1981 340 . 

1 omslag. 

340 Slechts op te maken aan de uitgaande brieven (doorslagen) dat het om archief van de PVV-districtsvereniging 

Antwerpen gaat.

2.4.2. STUKKEN VAN HET KANTONAAL ACTIE- EN COÖRDINATIECOMITÉ (ACC) BERCHEM 


INDICES NNN - 

In de inleiding op de inventaris van de PVV-arrondissementsfederatie Antwerpen merkten we op dat 

binnen het Antwerpse arrondissement geen kantonale PVV-geledingen bestonden. Toch werd tussen 

1962 en 1965 in onder meer het kanton Berchem een ACC opgericht. De ACC's waren de voorlopers van 

de CAPR's die wel op districtsniveau bestonden 341 . De ACC's waren - zoals de naam suggereert - 

bevoegd voor de coördinatie van de liberale activiteiten binnen het kanton. Daarom waren de 

activiteiten vooral geconcentreerd in verkiezingsperiodes. 

Dit archieffragment bevat slechts één bestanddeel en moet vermits het niet meteen iets met 

Antwerpen te maken heeft, eerder toevallig op het Liberaal Huis en in dit archieffonds terecht zijn 

gekomen. Misschien ligt de oplossing bij Charles De Weze die zijn carrière binnen de liberale beweging 

aanving in Mortsel, een gemeente die toen deel uitmaakte van het Berchemse kanton 342 . Overigens was 

het identificeren van de stukken eerder makkelijk. Op de omslag stond bv. «PVV Kanton» vermeld. Aan 

de hand van de stukken kon de puzzel worden vervolledigd. Op de bewijsstukken die in bijlage bij de 

dagafschriften gevoegd zijn, stonden immers vaak afzender, begunstigde en reden van de stortingen 

vermeld. 


1. Dagafschriften van postrekening 615033. Met bijlagen. 1962-1963. 1 omslag. 

341 Voor meer informatie verwijzen we naar de structuurstudie uit het vorig hoofdstuk. 

342 Archief Charles De Weze, nummer 1.

2.4.3. STUKKEN VAN PVV-GROOT-ANTWERPEN 


INDICES OOO - 

Op 1 januari 1983 fuseerden een aantal Antwerpse gemeenten tot de gemeente Groot-Antwerpen. Eén 

en ander had tot gevolg dat binnen de PVV een nieuwe afdeling diende gevormd met het oog op de 

gemeenteraadsverkiezingen : PVV-Groot-Antwerpen. Deze afdeling had dezelfde bevoegdheden als 

andere afdelingen, maar nam toch een wat aparte plaats in door haar omvang. De afdeling omvatte 

immers de ex-afdelingen Antwerpen-stad, Berchem, Borgerhout, Deurne, Ekeren, Hoboken, Merksem 

en Wilrijk 343 . In deze plaatsen werden districtsafdelingen opgericht die als onderafdeling van de PVV- 

Groot-Antwerpen fungeerden. De negende districtsafdeling werd gevormd door de reeds sinds lang met 

Antwerpen gefuseerde dorpen Berendrecht en Zandvliet. Bovendien had dit de afschaffing van de 

districten Antwerpen en Berchem-Borgerhout en de wijziging van het district Ekeren in district Kapellen 

tot gevolg 344 . 

Deze archiefstukken bevonden zich tussen het archiefmateriaal dat in 1993 naar het Liberaal 

Archief werden overgebracht. Uit de stukken komen de belangrijkste bevoegdheden zeer goed tot uiting, 

met name de voorbereiding van de gemeenteraadsverkiezingen en het aanduiden van 

vertegenwoordigers in stedelijke instellingen. 

Voor de gebruikers van dit archief moet worden gewaarschuwd voor verwarring tussen de 

PVV-afdeling Antwerpen-stad, de PVV-Groot-Antwerpen en de PVV-districtsafdeling Antwerpen-stad. Voor 

1982 is de situatie vrij duidelijk, vermits op dat moment enkel de PVV-afdeling Antwerpen-stad bestond. 

Pas na de Antwerpse fusie wordt de toestand ingewikkelder. Voor Antwerpen in zijn geheel werd de 

PVV-Groot-Antwerpen opgericht, terwijl de districtsafdeling alle inwoners verenigde van de vroegere 

gemeente Antwerpen. De verwarring nam echter vooral toe door het gebruik van verschillende 

benamingen. Zo werd de districtsafdeling ook PVV-stad Antwerpen of PVV-afdeling Antwerpen-stad 

genoemd. PVV-Groot-Antwerpen dan weer werd zeer vaak kortweg PVV-Antwerpen genoemd. 


1. Dossier betreffende de voorbereiding van de in 1988 gehouden gemeenteraadsverkiezingen. 

1988. 1 omslag. 

2. Roosters betreffende de uitslagen per stemopnemingsbureau van de gemeenteraadsverkiezingen. 

1988. 1 omslag. 

3. Ingekomen brieven betreffende de door de districtsafdelingen aangeduide vertegen-woordigers 

voor de Toezichtscommissie Stedelijk Kunstonderwijs. 1984 345 . 2 stukken. 

343 Voor bevoegdheden en werking van PVV-Groot-Antwerpen, verwijzen we naar het reglement : LA, Plaatselijk 

Liberalisme, Antwerpen 133; en de inleiding op de archiefinventaris van de PVV-afdeling Antwerpen-stad. 

344 Hiervoor verwijzen we naar de structuurstudie (vorig hoofdstuk) en naar Malvoz en Verbist, 589 gemeenten, 5 en 33. 

345 Deze stukken zaten in het archief van de PVV-arrondissementsfederatie Antwerpen-Arrfed. De reden daarvoor is wellicht 

te zoeken in het feit dat ze aan Lode Stieltjens - de bestendige secretaris van de arrondissementsfederatie - werden 

toegestuurd met de vraag om de namen van de vertegenwoordigers door te geven aan de schepen.

2.4.4. STUKKEN VAN LP-AFDELING ANTWERPEN-STAD 


INDICES PPP - 

De LP-afdeling Antwerpen-stad was de voorloper van de gelijknamige afdeling van de PVV. Organisatie 

en werking waren grotendeels gelijklopend met die van de PVV-afdeling 346 . 

De documenten die in de lijst van documentatie zijn opgenomen bevonden zich oorspronkelijk 

in het archief van de PVV-afdeling Antwerpen-stad. Voor wat het adressenregister betreft moet enig 

voorbehoud worden gemaakt. Aan de hand van de datering en de woonplaatsen van de voorkomende 

personen lijkt het er sterk op dat dit archiefbestanddeel moet zijn gevormd door de Antwerpse afdeling 

van de LP. Zekerheid hieromtrent is er echter geenszins. 

De documentatie- en knipselmappen van hun kant werden naar alle waarschijnlijkheid 

bijeengebracht ten tijde van de LP, maar werden mogelijk nog gebruikt door de PVV-afdeling. Temeer 

daar de stukken dateren uit de periode 1958-1962; vlak voor en tijdens de omvorming van LP tot PVV 

dus. We opteerden ervoor de stukken hier te beschrijven gezien het archief van de PVV-afdeling 

Antwerpen-Stad in hoofdzaak bestaat uit archiefmateriaal uit de periode 1967-1982. 


1. Alfabetisch adressenregister. [Opgesteld ca. 1945, bijgehouden tot ca. 1956]. 1 deel. 

---. Journaal van ontvangsten en uitgaven. 14/2/1958-2/8/1970 347 . 

2.4.4.3. Lijst van documentatie 

1. Documentatiemap betreffende socialistische partij en vakbond. 1960-1961. 1 omslag. 

2. Knipselmap betreffende de wetgevende verkiezingen van 1961. 1961. 1 omslag. 

3. Knipselmap betreffende de verkiezingsuitslagen. 1961. 1 omslag. 

4. Documentatiemap betreffende de politieke actualiteit. 1961-1962. 1 omslag. 

5. Documentatiemap betreffende de stad Antwerpen. 1958-1961. 1 omslag. 

346 Voor meer informatie verwijzen we naar de inleiding op de archiefinventaris van de PVV-afdeling Antwerpen-Stad. 

347 Archief PVV-afdeling Antwerpen-stad, nummer 35.

2.4.5. STUKKEN VAN DE PVV-VROUWEN VAN ANTWERPEN-STAD 


INDICES QQQ - 

De PVV beschikte eveneens over een vrouwenorganisatie, die vooral de vrouwenbelangen binnen de 

liberale beweging verdedigde. Op het plaatselijke vlak was deze vaak weinig uitgebouwd. Dat komt 

onder meer tot uiting in Antwerpen. Een aantal stukken die door de vrouwenafdeling werden gevormd, 

werden immers bewaard door de PVV-afdeling Antwerpen-Stad. Het gaat echter duidelijk om stukken die 

door de vrouwen werden gevormd en die te vinden waren in twee verschillende omslagen uit dat 

archief. Vermits het om de originele stemformulieren gaat moeten en kunnen deze niet anders worden 

beschouwd dan als archief dat gevormd werd door de vrouwenafdeling. 


1. Dossier betreffende de tijdens de Algemene Vergadering van 16 maart 1975 gehouden 

bestuursverkiezing. 1975. 1 omslag. 

2. Stemformulieren betreffende de op 16 maart 1975 gehouden bestuursverkiezing. 16/3/1975. 

1 omslag.

2.4.6. STUKKEN VAN DE LIBERALE EN GRONDWETTELIJKE VERENIGING VAN ANTWERPEN 

2.4.6.1. Inleiding 348 

INDICES RRR - 

In 1857 werd de franskiljonse Association Libérale et Constitionelle d'Anvers - kortweg Association Libérale - 

opgericht 349 . Het betrof meer bepaald de oudste politieke liberale vereniging te Antwerpen die in eerste 

instantie de verfranste Antwerpse burgerij vertegenwoordigde. Vele actieve leden waren overigens van 

vreemde komaf. Haar invloed reikte verder dan de stadsgrenzen, waardoor ALCA - naast andere - als 

een soort van arrondissementele vereniging kon worden gezien. Binnen de Vereenigde Liberalen vormde 

zij de machtigste groep, wat onder meer tot uiting kwam in de plaatsen op de verkiezingslijsten die door 

haar werden bezet. Na de tweede wereldoorlog verdween de onafhankelijke status, die tot dan in stand 

was gehouden, door de oprichting van de Antwerpse arrondissementsfederatie van de Liberale Partij die 

de oude liberale korpsen als LGVA en Liberale Volkspartij HUZ bv. onder haar verenigde als afdelingen. 

Toch bleef de Liberale Assocatie meestal de voorzitter van de arrondissementsfederatie leveren. Pas met 

de oprichting van de PVV werd LGVA een onderafdeling van de PVV-afdeling Antwerpen-Stad en nam 

haar belang sterk af. 

De stukken die hieronder worden beschreven en door deze vereniging werden gevormd 

moeten precies gezien worden in de tanende macht van die franstalige burgerij in de loop van de jaren 

vijftig. Het gaat om stukken die door de vereniging aan haar leden waren opgestuurd, maar wegens 

foute, onvolledige adressen en dergelijke meer door de post naar de afzender werden teruggestuurd. De 

betekenis van de bescheiden kon maar met moeite worden achterhaald. Slechts één document immers 

was een circulaire van LGVA. Voor het overige ging het om een circulaire van de LParrondissementsfederatie 

Antwerpen en diverse stukken zonder aanduiding van een vereniging : 

verkiezingspropaganda voor jonge liberalen, een circulaire betreffende de poll en een modelstemformulier. 

Wij reconstrueerden dit als volgt. Ten gevolge van de kiescampagne van 1958 was er een 

tweestrijd ontstaan tussen de oude behoudsgezinde Liberale Associatie en jongere Vlaamse kandidaten 

die door anderen werden gesteund. Om haar eigen kandidaat nogmaals een hart onder de riem te 

steken werden alle leden aangeschreven om ze te overtuigen voor de juiste persoon te stemmen. De 

verkiezingspropaganda die tegen haar kandidaat was gericht, werd als bewijsmateriaal mee 

opgezonden. Pas nadat deze betekenis was achterhaald, kon dit bestanddeel worden afgescheiden. 


1. Circulaire aan de leden betreffende de poll van 19 januari 1958 in het kader van de verkiezingen. 

Met bijlagen. [1958]. 1 omslag. 

348 Zie ook de structuurstudie. 

349 De Nederlandstalige benaming was Liberale en Grondwettelijke Vereniging van Antwerpen of Liberale Vereniging. Voor 

meer informatie verwijzen we naar Goovaerts, De radikale liberalen, 1 en 68; Luyten, De 'vereenigde Liberalen van 

Antwerpen', 38.

2.4.7. STUKKEN VAN DE BELGISCHE LIBERALE MIDDENKLASSE, ANTWERPEN 


INDICES SSS - 

De Belgische Liberale Middenklasse was de nationale liberale organisatie voor de middenstand met als 

doelstelling de verdediging van de belangen van industrie, handel, ambachten, vrije beroepen, 

eigenaars en burgerij. Dit was overigens ook de ondertitel van het maandelijkse tijdschrift dat door de 

Antwerpse geleding van deze vereniging werd uitgegeven onder de benaming Liberale Middenklasse 

vanaf 1958. Net zoals zovele andere verenigingen was zij gevestigd op de Komedieplaats 17 en één van 

de vele korpsen die deel uitmaakten van de liberale arrondissementsfederatie. 

De stukken die hieronder worden beschreven, hadden initieel niet het opzet te berusten onder 

deze vereniging. Het gaat immers om brieven en circulaires die werden verstuurd naar leden, maar 

vanwege overlijden, foutief of onvolledig adres naar de afzender werden teruggestuurd. Juist omdat ze 

werden teruggestuurd zullen ze niet echt als archief zijn beschouwd door de archiefvormer en wellicht 

raakten ze mede daardoor afgedwaald 350 . 

De ordening riep enige moeilijkheden op vermits niet elke geadresseerde dezelfde stukken 

moet hebben gekregen, maar niet helemaal meer kon worden achterhaald welke stukken wel en welke 

niet samen werden verzonden. Aangezien alle stukken het BLM-congres van 17 december 1958 en de er 

onmiddellijk op volgende poll van de LP-arrondissementsfederatie Antwerpen betroffen, besloten we één 

bestanddeel te vormen. Daarnaast vonden we ook nog een aantal fotonegatieven terug die werden 

gebruikt voor publicatie in het tijdschrift. 


1. Stukken betreffende BLM-congres en arondissementele poll van de Liberale Partij. 1958. 

1 omslag. 

2.4.7.3. Documentatie 

1. Foto's. Z.d. Negatieven. 

350 De bescheiden bevonden zich tussen de archiefstukken van de PVV-arrondissemensfederatie Antwerpen, beschreven in 

schenkingslijst 1992/249.

2.4.8. STUKKEN VAN CHARLES DE WEZE 

2.4.8.1. Inleiding 351 

INDICES TTT - 

De figuur van Charles De Weze speelde bij de totstandkoming van dit archieffonds een centrale rol. Hij 

bekleedde immers één of meerdere functies bij de meeste van de hier aangehaalde archiefvormers. De 

belangrijkste voor dit archieffonds was ongetwijfeld de functie van permanent secretaris van de 

arrondissementsfederatie van achtereenvolgens LP en PVV, die hij van 1960 tot 1975 uitoefende. Voor 

de arrondissementsfederatie werd hij in de jaren tachtig secretaris-generaal, respectievelijk voorzitter. 

Binnen de PVV-afdeling Antwerpen-stad was zijn rol iets bescheidener. De functies die hij daar waarnam 

waren ondermeer penningmeester en secretaris-generaal. Zijn invloed op een aantal archieven kan 

m.a.w. moeilijk worden onderschat. 

Hieronder volgt een gedeelte van zijn persoonlijk archief dat werd gerecupereerd uit het archief 

van SV Het Liberaal Huis en nog iets meer over zijn carrière prijsgaf. Charles De Weze begon zijn 

loopbaan als voorzitter van de Liberale Jonge Wacht van Mortsel. Sinds 1977 zetelt hij als 

provincieraadslid. Een functie die hij nog steeds bekleedt. In 1985 bv. waren zijn functies de volgende : 

commissaris bij de huisvestingsmaatschappij De Goede Woning, penningmeester van het Algemeen 

Kledingwerk voor Antwerpen's Scholen, penningmeester van het Antwerpse Willemsfonds en als 

fractieleider lid van de toezichtscommissie van het UZ-Antwerpen 352 . 

Aan de ordening van de archivalia werd geen verandering aangebracht omdat we over te 

weinig materiaal en gegevens beschikten om dit op een gefundeerde wijze te doen. Nochtans kan 

worden gesteld dat de huidige ordening hoegenaamd geen toonbeeld van duidelijkheid is. De 

briefwisseling van de jaren zeventig bv. werd vanaf eind 1976 alfabetisch geclasseerd in twee 

verschillende series die mekaar qua periode voor meer dan de helft overlappen. Bovendien bevinden 

zich hierin zowat alle ingekomen of kopies van uitgaande stukken. Anderzijds maakte Charles De Weze 

evenmin onderscheid tussen persoonlijk en verenigingsarchief. De vermenging is echter te groot om ze 

op een relatief eenvoudige manier ongedaan te maken. 


1-6. Briefwisseling over diverse onderwerpen. Met bijlagen. 1961, 1974-1979. 


1. 1961-1962. 1 omslag. 

2. Chronologisch geordend. 2/1974-12/1976. 1 pak. 

3. Alfabetisch geordend, A-J. 4/1977-4/1979. 1 pak. 

4. Alfabetisch geordend, J-Z. 10/1976-3/1979. 1 omslag. 

5. Alfabetisch geordend, A-P. 5/1976-3/1978. 1 omslag. 

6. Alfabetisch geordend, P-Z. 9-1976-12/1977. 1 omslag. 

7. Dossier betreffende de kiescampagne van 1978. [ca. 1978]. 1 omslag. 

351 Voor meer informatie over de rol van Charles De Weze in dit archieffonds, verwijzen we naar de eerste twee 

hoofdstukken van deel 2 en naar deel 3. 

352 Zie Antwerpen Metropool van 13/10/1985, p. 4.

2.4.9. STUKKEN VAN CAMILLE PAULUS 


INDICES UUU - 

Camille Paulus was voorzitter van de Antwerpse arrondissementsfederatie van de PVV van 15 

september 1973 tot 3 februari 1978. Het is in dat verband dat we de aanwezigheid van de beschreven 

stukken moeten zien. De stukken onder inventarisnummer 1 dateren uit de periode van zijn 

voorzitterschap. De brieven waren specifiek aan hem en zijn familie gericht, het is echter niet 

denkbeeldig dat hij deze vanuit zijn functie en in naam van de arrondissementsfederatie beantwoordde. 

Dit kan echter niet gelden voor de nieuwjaarswensen voor 1979, toen hij de functie al bijna een vol jaar 

had afgelegd. Het is meer bepaald om die reden dat we besloten deze stukken toch als persoonlijk 

archief te beschouwen. Deze stukken werden neergelegd in 1992 en werden samen met de stukken van 

PVV-arrondissementsfederatie Antwerpen beschreven in schenkingslijst 1992/249. 


1. Nieuwjaarskaarten voor 1977 aan de familie Paulus. [1976-1977]. 1 pak. 

2. Nieuwjaarskaarten voor 1979 aan de familie Paulus. [1978-1979]. 1 omslag.

2.4.10. STUKKEN VAN HET JAN VAN RIJSWIJCKCENTRUM VZW 


INDICES VVV - 

Het Jan Van Rijswijckcentrum werd in 1972 opgericht als een onafhankelijk centrum voor sociaal 

hulpbetoon en maatschappelijk welzijn. In de eerste jaren was de maatschappelijke zetel gevestigd in de 

Hertoginstraat. M.a.w. in hetzelfde gebouw als de PVV-afdeling Antwerpen Stad. Pas vanaf 1981 

scheidden de wegen van deze twee instellingen toen het Jan Van Rijswijckcentrum naar de 

Minderbroedersrui verhuisde. Het verband tussen de beide was overigens aanzienlijk, vermits het Jan 

Van Rijswijckcentrum juist onder de impuls van de plaatselijke afdeling werd opgericht 353 . 

Het hoeft dan ook niet te verwonderen dat een aantal stukken die door het sociaal centrum 

werden gevormd vermengd raakten met archivalia van de stadsafdeling of minstens samen bewaard 

bleven. Dat is in eerste instantie het geval met het steekkaartenregister van de bibliotheek. Aan de hand 

van een publikatie waarop een stempel van het Jan van Rijswijckcentrum en codes die overeenkwamen 

met de fiche van die publikatie kon worden achterhaald dat dit bestanddeel gevormd werd door het 

centrum in het kader van haar opdrachten, met name sociaal dienstbetoon 354 . De bewijsstukken waren 

verkeerdelijk terechtgekomen in het archief van de PVV-afdeling Antwerpen-stad. Maar reeds in 1975 

werd daarop gewezen door de controleur van de boekhouding van de stadsafdeling 355 . 

Voor meer informatie kunnen de jaarverslagen worden geraadpleegd die gedeeltelijk op het 

Liberaal Archief worden bewaard 356 . 


1. Bewijsstukken van ontvangsten en uitgaven. 1973-1974. 1 omslag. 

2. Catalogus van de bibliotheek. Z.d. 1 kaartsysteem. 

353 Piet Van Roe - voorzitter van de PVV-afdeling Antwerpen-stad - was tevens voorzitter van het Jan Van Rijswijckcentrum 

vanaf zijn ontstaan : Liberale VZW's, 11. 

354 Het blijft echter mogelijk dat de bibliotheek gezamenlijk bezit was van verschillende verenigingen met zetel in de 

Hertoginstraat 16. 

355 Zie de inleiding op de archiefinventaris van PVV-afdeling Antwerpen-stad. 

356 Liberale VZW's, 13.

2.4.11. STUKKEN VAN DE ANTWERPSE CULTURELE KRING 


INDICES WWW - 

Er bestaat absoluut geen zekerheid over de identiteit van de archiefvormer van de hieronder beschreven 

archivalia. Een aantal archiefbestanddelen die tussen de andere archiefstukken zaten bleken enkele galaavonden 

te betreffen die werden ingericht ten voordele van de liberale jeugdorganisatie De Knapzak/La 

Besace. Deze feesten vonden alle plaats in de Koningin Elisabethzaal aan het Koningin Astridplein te 

Antwerpen. De Antwerpse Culturele Kring was wellicht een éénmansorganisatie van de liberaal 

Raymond Remael. Wellicht richtte deze man allerhande feesten in, waarvoor hij een drijfveer nodig had; 

in dit geval De Knapzak. 

Hoe deze stukken in het Liberaal Huis verzeilden is ons niet erg duidelijk. Zowel Raymond 

Remael als het ACK bleken immers gehuisvest te zijn op de Jan Van Rijswijcklaan, 191. Raymond 

Remael was echter wel lid van de Antwerpse arrondissementsfederatie 357 . 

2.4.11.2. inventaris 

1-4. Dossiers betreffende gala-avonden. 1962-1964. 4 omslagen. 

1. De op 5 december 1962 gehouden Edith Piaf-avond. 1962-1963. 

2 De op 8 mei 1963 gehouden Gala-avond Yves Montand. 1963. 

3. De op 13 december 1963 gehouden Charles Aznavour-avond. 1962-1963. 

4. Het op 16 april 1964 gehouden optreden van vader en zoon Fernandel. 1964. 

357 Archief PVV-arrondissementsfederatie Antwerpen, ledenstaten.

2.4.12. STUKKEN VAN HET REISAGENTSCHAP LOTUS 


INDICES XXX - 

Volgens gegevens die ons werden meegedeeld dooor Luc Pareyn - archivaris van het Liberaal Archief - 

zou Lotus een reisagentschap zijn geweest dat nauw verbonden was met de familie Hoste en dus met de 

krant Het Laatste Nieuws. Volgens onze bron waren de kantoren ervan veelal gevestigd in de onmiddellijke 

omgeving van die van het dagblad. De familie Hoste zou doorgaans beroep gedaan hebben op 

deze maatschappij, zowel voor persoonlijke als voor zakelijke reizen. 

Aangezien deze archiefstukken in dit archieffonds voorkomen kunnen we er van uitgaan dat 

Lotus een tijdlang op de Komedieplaats gevestigd moet geweest zijn. Een andere mogelijkheid is 

evenwel dat de stukken mee werden verhuisd met de archieven die van de Hertoginstraat kwamen. Het 

achtergelaten materiaal beperkt zich immers tot 1 deel, bestaande uit 2 bestanddelen. De redactie van de 

stukken is echter allerminst duidelijk of éénvormig. Wellicht werden ze gebruikt als klad, onder meer 

met het oog op het opstellen van de boekhouding. 


1. Klantenregister. Ca. 1980. Klad (?). 1 deel. 

--- Staat van klanten. Klad (?) 358 . 


2.3.4. DE ARCHIEFINVENTARIS VAN EERST VRIJHEID EN EERST VRIJ 


1. Archief van maandblad Eerst Vrijheid 





2. Archief van maandblad Eerst Vrij 


2.3.4.2.1. Beknopte geschiedenis van de archiefvormende instellingen 

EERST VRIJ(HEID) A - 

Het bestaan van het liberale maandblad Eerst Vrijheid was van zeer korte duur; namelijk slechts een 

tweetal jaren. Over de geschiedenis ervan is ons echter nauwelijks iets bekend. We beschikken immers 

over geen statuten, reglementen of instructies, noch over andere belangrijke stukken. We konden 

evenmin één enkele studie opsporen waarin het tijdschrift nog maar ter sprake kwam. Ook in de Bijlagen 

bij het Belgisch Staatsblad kon niets worden gevonden. Eerst Vrijheid moet namelijk een feitelijke 

vereniging geweest zijn, zonder rechtspersoonlijkheid m.a.w. Onze informatie kwam dus volledig uit 

het archief zelf en uit een aantal nummers van het tijdschrift 260 . 

Tot de oprichting van het tijdschrift moet ten laatste in april 1956 besloten zijn. Eén maand later 

rolde het allereerste nummer van de persen. Precies twee jaar later verscheen het eerste en meteen ook 

laatste nummer van de derde jaargang. Nog datzelfde jaar ontstond en verscheen het liberale 

maandblad Eerst Vrij dat het resultaat was van een fusie tussen het opgedoekte Eerst Vrijheid enerzijds 

en Vrij - het orgaan van de Antwerpse federatie van de Liberale Jeugd - anderzijds. 

De redacties van Eerst Vrijheid en Eerst Vrij waren gevestigd op de Komedieplaats 17. Beide 

tijdschriften kunnen trouwens vooral als een eenmansonderneming worden omschreven. Ze werden 

immers hoofdzakelijk door één en dezelfde hoofdredacteur geschreven; met name Karel Poma, 

respectievelijk Paul Bludts. Beiden waren vooraanstaande leden van de LP-arrondissementsfederatie 

Antwerpen. Het tijdschrift werd dan ook met de steun van die federatie uitgegeven. Dat valt onder meer 

af te leiden uit de aanbevelingsbrief van het arrondissementeel Bureel, die met de eerste 

abonnementsformulieren werd meegezonden 261 . Toch kende Eerst Vrijheid een zekere 

onafhankelijkheid die tot uiting kwam in de inhoud. De opzet beperkte zich immers niet tot het 

behandelen van louter Antwerpse onderwerpen. De themata betroffen voornamelijk de algemeen 

Belgische politieke toestand. Een belangrijk gevolg daarvan met het oog op de archiefvorming was dat 

de abonnenten niet tot het Antwerpse beperkt bleven. De lezers waren daarentegen verspreid over heel 

Vlaanderen, tot in Wallonië toe. Deze situatie en het feit dat de onderwerpen ondanks alles vanuit een 

Antwerps standpunt werden behandeld, leidden in januari 1957 tot de uitgave van aparte edities voor 

Antwerpen en Mechelen 262 . 

In de loop van 1958 stierf het maandblad een stille dood. De derde jaargang was echter nog 

maar pas ingezet en vele abonnementen waren reeds betaald. Vele klachten over het uitblijven van 

nieuwe nummers volgden en o.a. Frans Grootjans - lid van het Directiecomité van de Antwerpse 

federatie - vond dat het belangrijke initiatief niet zomaar kon verdwijnen 263 . De oplossing werd 

260 

In de tijdschriftencollectie van het Liberaal Archief bevinden zich enkele nummers. 

261 Zie het eerste nummer in de tijdschriftencollectie van het Liberaal Archief. 

262 Op 19 december 1956 werd met de LP-arrondissementsfederatie Mechelen een overeenkomst gesloten geldend voor 

één jaar; inventarisnummer 14. 

263 Of nog meer bestuursorganen bestonden en over welke bevoegdheden die dan wel beschikten, is ons niet bekend.

EERST VRIJ(HEID) B - 

gevonden in een samengaan met Vrij, maar dan wel onder een nieuwe naam en met een nieuwe 

hoofdredacteur. Op het inhoudelijke vlak bleef deze opvolger voortwerken in de geest van Eerst 

Vrijheid. De onderwerpen beperkten zich dus niet tot het lokale. Eerst Vrij bleef minimaal tot in 1960 

bestaan. Nadien verdween echter elk spoor ervan 264 . 


Vermoedelijk is dit archief relatief volledig. Het omspant alleszins de volledige periode van bestaan van 

het liberale maandblad Eerst Vrijheid. De beperkte omvang van het archief is dan te verklaren vanuit de 

korte bestaansperiode. Nochtans dient opgemerkt dat i.v.m. de redactie en de samenstelling van het 

blad nagenoeg geen archief voorhanden is. Een zelfde opmerking kan worden gemaakt aangaande de 

bestuurswerking. Van het Directiecomité dat een aantal keren in de stukken opduikt, ontbreken bv. de 

notulen. Naast stukken die door Eerst Vrijheid werden gevormd, bevatte dit archief ook materiaal van 

opvolger Eerst Vrij. Wat dat orgaan betreft kunnen we vermoeden dat een deel van het archief elders 

bewaard moet zijn geweest 265 . 

Aanvullende informatie die voor het onderzoek over Eerst Vrijheid van belang kan zijn, zal in de 

eerste plaats gezocht moeten worden in de tijdschriftnummers. Anderzijds mag ook het archief van de 

LP-arrondissementsfederatie Antwerpen niet worden vergeten. 


De archiefstukken die hieronder worden geïnventariseerd, bevonden zich tussen de archivalia van de 

LP-arrondissementsfederatie Antwerpen, beschreven in schenkingslijst 1992/250. Nadat we deze stukken 

van de rest van het archief hadden kunnen afscheiden, bleken deze archivalia stukken te bevatten die 

gevormd werden door Eerst Vrijheid en Eerst Vrij. Eén mogelijke optie; de beide archiefvormers 

afzonderlijk behandelen, werd afgewezen vanwege de verstrengeling van beide archiefvormers in de 

overgangsperiode 266 . Dit fenomeen doet sterk denken aan de overlappingen die bestonden in de 

archieven van LP- en PVV-arrondissementsfederatie Antwerpen. In dit geval werd de moeilijkheid echter 

vooral bepaald door het gebrek aan kennis over de beide archiefvormers en over Eerst Vrij in het 

bijzonder. Om die reden leek het ons onzinnig om zomaar bestanddelen waarin stukken van beide 

archiefvormers figureerden van elkaar te scheiden. Het leek ons logischer daarmee te wachten tot aan 

de hand van meer gegevens of door het opsporen van de rest van de archieven een betere kijk zou 

kunnen worden verkregen. Nog andere elementen bemoeilijkten het afzonderen van beide archieven. 

We denken hierbij aan het verderzetten van de reeds betaalde abonnementen door Eerst Vrij, het 

gebruik van hetzelfde rekeningnummer, ... Daarom ook oordeelden we het verstandiger beide archieven 

in één inventaris te behandelen. In die inventaris komt het onderscheid tussen de beide archiefvormers 

uiteindelijk toch duidelijk tot zijn recht. De eerste afdeling behandelt immers die bestanddelen die enkel 

en alleen betrekking hadden op en gevormd werden door Eerst Vrijheid. Onder de tweede afdeling vindt 

men de stukken die het oprichten van maandblad Eerst Vrij aangaan - gevormd door beide bladen - 

en/of stukken die enkel door Eerst Vrij werden gevormd. Op deze wijze werd zo goed mogelijk het 

onderscheid aangegeven tussen beide archiefvormers, zonder de oorspronkelijk gevormde 

bestanddelen geweld aan te doen. 

De oorspronkelijke orde van dit archief was qua kwaliteit ongelijk. Sommige bestanddelen 

vormden een duidelijke eenheid. andere mappen daarentegen konden niet anders dan worden 

opgesplitst. Belangrijker en vaak moeilijker was echter het herstellen van de band tussen de 

archiefbestanddelen en het achterhalen van de betekenis ervan. Enkele stukken zoals de klappers op 

briefwisseling en abonnentenregister en dit register zelf, vormden hierbij belangrijke stukken in de 

puzzel. De briefwisseling werd gewoon chronologisch bewaard. In de rechterbovenhoek van de brieven 

264 De tijdschriftnummers op het Liberaal Archief zijn zelfs beperkt tot het allereerste nummer. Mogelijk werd het al precaire 

bestaan van het blad totaal onmogelijk door de omvorming van de LP tot PVV. 

265 Mogelijk bewaarde hoofdredacteur Paul Bludts het archief. 


EERST VRIJ(HEID) C - 

werd een volgnummer in zwarte inkt aangebracht, ongeacht het uitgaande dan wel ingekomen stukken 

betrof 267 . In eerste instantie werden uitgaande en ingekomen brieven bij elkaar gehouden en ze kregen 

dan ook hetzelfde nummer. Algauw werd ingezien dat dit systeem de chronologie niet diende en werd 

voor een puur chronologische ordening geopteerd. De nummers op de brieven komen terug in de 

klapper op de briefwisseling, die enkel correspondenten vermeldde. Omwille van het feit dat de brieven 

op volgorde van dat doorlopende nummer werden geordend, leek het ons niet opportuun om die eerste 

brieven die tegen de chronologie ingaan, te herordenen. Zo zou het nummeringssysteem voor die 

enkele brieven immers onbruikbaar worden. De briefwisseling zat dus puur chronologisch, waardoor 

de verbanden tussen de verschillende stukken natuurlijk verloren gingen. Deze verbanden werden door 

de archiefvormer enigszins hersteld door de alfabetische naamindex, maar bovendien bedacht diegene 

die voor het archief verantwoordelijk was nog een ander handigheidje, waardoor het constante 

raadplegen van de index niet nodig was. Op de brieven werden in een later stadium immers nog andere 

nummers in rood of zwart opgegeven, van elkaar gescheiden door een breukstreep. Het bovenste cijfer 

verwijst naar de vorige brief van of aan dezelfde correspondent, het nummer onder de breukstreep naar 

de volgende brief met dezelfde correspondent. Dit betekent dat wanneer één van of beide cijfers 

ontbreken, geen voorgaande en/of volgende brieven meer voorkomen. 

De stukken die de briefwisseling betreffen zijn het meest algemeen en komen dan ook bovenaan 

in de ordening in een eerste onderdeel voor. Ze worden gevolgd door de financiële stukken : dagboeken 

en bijlagen bij de boekhouding. Eén en hetzelfde deel werd gebruikt voor twee dagboeken; dat van de 

kas en dat van de postrekening. De bewijsstukken werden door de archiefvormer in tegenstelling met 

de dagboeken opgesplitst volgens ontvangsten en uitgaven. Beide bestanddelen zaten in één omslag, 

maar werden wel door een scheidingsblad uit mekaar gehouden. Dezelfde omslag bevatte overigens 

nog andere stukken die alles te maken hadden met de eigenlijke werking van het maandblad, met name 

het redigeren van een tijdschrift. De dagelijkse afschriften van de postrekening bevatten zoals steeds 

bewijsstukken in bijlage. Zoals hoger in de inleiding werd gesteld, bleef de redactie van Eerst Vrij 

gebruik maken van hetzelfde rekeningnummer als haar voorganger. De dagafschriften eindigden dan 

ook niet in het midden van 1958. De geperforeerde stukken die dus ooit in één of andere map moeten 

hebben samengezeten, waren zoals wij ze aantroffen echter volledig los. Vermits de originele orde niet 

meer te achterhalen valt, besloten we de dagafschriften op te splitsen naar gelang ze gevormd werden 

door de ene of de andere archiefvormer. In juli 1958 was overigens een duidelijke breuk aanwezig. Voor 

die maand werd immers geen enkel dagafschrift aangemaakt. Verder splitsten we de dagafschriften van 

Eerst Vrijheid om reden van handelbaarheid op per jaar. 

In een derde afdeling volgen de stukken die de abonering betreffen. Net zoals dat bij de 

briefwisseling het geval was vonden we een klapper waarvan we via de gegevens die erin waren 

vermeld, konden achterhalen dat die op het abonnentenregister betrekking had. Hierin werden de 

personen en verenigingen aangeduid die op het tijdschrift hadden ingeschreven met opgave van datum 

en wijze van betaling. In die laatste kolom werd via codes duidelijk gemaakt of cash aan de kas (K) 

betaald was of daarentegen via een overschrijving op postrekening (C). Boven die code werd meestal 

ook de datum van betaling opgetekend. Al deze gegevens verwijzen m.a.w. naar de data die zijn 

vastgelegd in kasboek, respectievelijk dagboek van de postrekening. 

Vervolgens komen de stukken die de eigenlijke werking van het maandblad betreffen, met 

name de redactie van een krant, aan bod. Hierbij werden verschillende bestanddelen door ons 

samengesteld. In één omslag zaten, samen met de reeds vermelde bewijsstukken, immers meerdere 

archiefstukken van diverse redactie èn documentatie. Het resultaat daarvan is te vinden in 

inventarisnummers 15, 16 en 17 en in de lijst van documentatie. Deze creatie van bestanddelen valt op 

diverse wijzen te verantwoorden. Ten eerste waren een aantal nieuwe bestanddelen reeds in de 

oorspronkelijke staat van elkaar gescheiden door scheidingsbladen. Documentatiemateriaal zat zomaar 

tussen andere stukken zonder dat er een duidelijke inhoudelijke band bestond. Tot slot behoorden een 

aantal stukken overduidelijk niet samen en andere wel. Zo bevatte de originele map naast curricula 

vitae die duidelijk waren ontvangen met het oog op de redactie van artikels, modelstukken of 

formulieren die waren opgemaakt ter vereenvoudiging van de dagelijkse werking. 

267 Inventarisnummers 1-3.

EERST VRIJ(HEID) D - 

Het tweede archiefje bestaat uit stukken die betrekking hebben op maandblad Eerst Vrij. Naast 

de dagafschriften van na juli 1958, vinden we hier ook een dossier terug dat door beide bladen samen 

werd gevormd. Het dossier betreft de overgangsperiode van het ene tijdschrift naar het andere en de 

eerste levensmaanden van Eerst Vrij. We opteerden ervoor dit bestanddeel niet op te splitsen, gezien de 

reden van de vorming ervan niet helemaal duidelijk is. Vermits het grootste aantal stukken door Eerst 

Vrij werden gevormd en omdat de stukken die oorspronkelijk door Eerst Vrijheid werden gevormd 

misschien als retroacta kunnen worden beschouwd, beslisten we dit bestanddeel hier te plaatsen. Zoals 

reeds hoger werd aangehaald, kan eventuele bijkomende informatie nieuw licht werpen op de 

archiefvorming. Dientengevolge is deze ordening voor verbetering vatbaar en onder enig voorbehoud.

2.3.4.3. Eigenlijke inventaris 

EERST VRIJ(HEID) E - 

1. ARCHIEF VAN MAANDBLAD EERST VRIJHEID 


1-3. Briefwisseling over diverse onderwerpen. 1956-1958. 3 omslagen. 

1. 1956. 

2. 3/1-24/12/1957. 

3. 28/12/1957-24/4/1958. 

4. Klapper op de briefwisseling. [1956, aangevuld tot 1958]. 1 deel. 


5. Kasboek van ontvangsten en uitgaven. 1956-1958. 1 deel. 

--- Postrekeningboek van ontvangsten en uitgaven. 1956-1958 268 . 

6-7. Bewijsstukken. 1956-1958. 2 omslagen. 

6. Betreffende ontvangsten. 1956-1958. 

7. Betreffende uitgaven. 1956-1958. 

8-10. Dagafschriften van postrekening 586925. Met bijlagen. 1956-1958. 3 omslagen. 

8. 1956. 

9. 1957 269 . 

10. 1958. 

11. Reçu's betreffende betalingen voor jaarabonnementen. 23/4/1958. 1 omslag. 


12. Abonnentenregister met vermelding van datum en wijze van betaling. Opgemaakt in 1956, 

aangevuld tot in 1958. 1 deel. 

13. Klapper op het abonnentenregister. [1956-1958]. 1 deel. 

14. Dossier betreffende de per gemeente via de post bedeelde exemplaren. 1958. 1 pak. 

15. Formulieren. [ca. 1956]. 1 omslag. 


16. Staten van liberale mandatarissen en leden van de bestuursorganen uit het Antwerpse 

arrondissement. [ca. 1956]. 1 omslag. 

--- Adressenlijst van krantenredacties. Z.d 270 . 

17. Curricula vitae van een aantal vooraanstaande liberalen met het oog op publikatie van artikels. 

1958. 1 omslag. 

2. ARCHIEF VAN MAANDBLAD EERST VRIJ 

18. Dossier betreffende het heropstarten van Eerst Vrijheid onder de naam Eerst Vrij. 1958-1959. 

1 pak. 



269 De dagafschriften van mei tot en met december 1957 ontbreken. 



EERST VRIJ(HEID) F - 

1. Knipsels met betrekking tot de weerklank van Eerst Vrijheid in de schrijvende pers. 1956-1957. 

1 omslag. 

2. Foto's van liberalen, gebruikt voor publikatie. Z.d. Negatieven.

2.3.5. DE ARCHIEFINVENTARIS VAN HET PROVINCIAAL KADERINSTITUUT ANTWERPEN 








Het Provinciaal Kaderinstituut Antwerpen - kortweg PKI - werd opgericht op 7 januari 1966 als een VZW. 

Tijdens de stichtingsvergadering werden onder meer de statuten goedgekeurd en werd een bestuur 

aangesteld. De doelstelling van het PKI bestond in «...het inrichten van cursussen over alle sociale, 

economische en culturele onderwerpen. Het uitgeven van studies en periodieken. Het uitvoeren van 

studieopdrachten. Het inrichten van tentoonstellingen en culturele activiteiten. Het oprichten van een 

Kaderschool, een Voorlichtingscentrum en een Studiecentrum» 474 . Dit derde artikel van de statuten 

werd in de loop der jaren een aantal keer gewijzigd, maar nooit fundamenteel. Door de Algemene 

Vergadering van 5 oktober 1974 werd deze opsomming nog aangevuld en bovendien werd vermeld dat 

ze niet limitatief was 475 . Het PKI leunde sterk aan bij de PVV en nu nog steeds bij de VLD van de 

Antwerpse arrondissementsfederatie. Zo werden de nieuw verkozen gemeenteraadsleden bv. door het 

PKI opgeleid. Sinds 5 februari 1970 was het trouwens bij het Instituut voor Kadervorming (IVK) 

aangesloten. Een instelling met een gelijkaardige opdracht op nationaal niveau 476 . 

Het PKI werd bestuurd door een Raad van Beheer waarvan het ledental tussen 3 en 20 diende te 

bedragen. Deze beheerders werden door de Algemene Vergadering verkozen voor 4 jaar. De Raad van 

Beheer zelf stelde in zijn midden een voorzitter, een secretaris, een penningmeester en eventueel een 

ondervoorzitter aan. De belangrijkste bevoegdheden van deze raad lagen in het leiden van de 

vereniging, alsook in het vertegenwoordigen van de vereniging in geval van rechtszaak. De secretaris 

van zijn kant werd belast met het dagelijks bestuur. Dit hield, naast het tekenen van kwitanties en 

ontvangstbewijzen, het verzorgen van de lopende zaken en de dagelijkse briefwisseling in. Voor 

geldverhandelingen daarentegen waren voorzitter en penningmeester samen bevoegd. 

Zoals in de doelstelling aangegeven had men de intentie om een aantal instellingen op te richten 

binnen het PKI. Precies binnen Kaderschool, Voorlichtingscentrum en Studiecentrum dienden de 

eigenlijke opdrachten van de vereniging te worden verwezenlijkt. De drie instellingen werden door één 

directeur geleid. Samen met de archivaris hadden zij raadgevende stem in het Bestuurscomité. Het 

betrof hier een adviesorgaan dat vooral op het vlak van de practische werking van deze instellingen 

bevoegdheid had. Een apart reglement dat door de Raad van Beheer werd opgemaakt, regelde de 

werking van Bestuurscomité, de drie genoemde instellingen en het archief 477 . Dat reglement gaat 

dieper in op de practische en eigenlijke werking van het PKI. De Kaderschool diende o.a. voor het 

vormen van personen in dienst van de PVV; het Voorlichtingscentrum voor het verspreiden van en het 

organiseren van voordrachten i.v.m. de PVV-standpunten en -programma's. Alleen bij de doelen van 

het Studiecentrum werd de PVV niet expliciet vernoemd. Een laatste activiteit waarmee het PKI zich 

onledig hield, was het bewaren en rangschikken van alle documenten die tot één van de drie 

instellingen behoorden. Die taak werd door de archivaris - sinds 1966 Charles De Weze - behartigd. 

473 De meeste gegevens komen uit inventarisnummer 1, waarin o.a. de statuten en andere belangrijke stukken. 

474 Inventarisnummer 1, statuten 1966, art. 3. 

475 Bijlagen BS, 1975, nrs. 131-132. 

476 Liberale VZW's, 256. 

477 Inventarisnummer 1, z.d.

PROVINCIAAL KADERINSTITUUT H - 

Het derde en laatste vergaderorgaan van het PKI was de Algemene Vergadering. Haar 

belangrijkste taken waren het wijzigen van statuten, benoemen en ontslaan van beheerders, goedkeuren 

van begroting en rekeningen, de ontbinding van de vereniging en uitsluiting van leden. Minstens 

eenmaal per jaar werden alle leden in deze vergadering samengeroepen. 

Volgens artikel 2 van de statuten was de zetel van het PKI van in den beginne gevestigd op het 

Komedieplein 17. Ook in december 1993 had de vereniging haar kantoren in het Liberaal Huis 478 . 

Tussen deze twee data in werd echter enkele malen van adres veranderd. In 1984 werd de zetel naar de 

Constitutiestraat 53 overgebracht 479 . Slechts drie jaar later werd de Jan van Rijswijcklaan 164 als zetel 

uitgekozen 480 . Sinds 1980 konden overigens ook plaatselijke kernen worden opgericht 481 . 


Ons inziens werd het archief door minimum drie verschillende personen bewaard. Enerzijds was er 

vanzelfsprekend de archivaris, maar zijn opdracht beperkte zich tot de drie studie- en 

voorlichtingsinstellingen. Belangrijker voor de meer algemene stukken, moet de secretaris geweest zijn. 

Uit de archiefstukken blijkt echter dat de penningmeester vanuit zijn bevoegdheid ook een deel van het 

archief vormde en bewaarde. De archivalia die hieronder worden beschreven betreffen naar alle 

waarschijnlijkheid immers het deelarchief van penningmeester Robert Bellens, 1966-1978 482 . 

Over de rest van het archief en de geschiedenis ervan is ons nagenoeg niets bekend. We weten 

enkel dat de archieven in 1993 in principe werden bewaard in het gebouw aan de Jan van Rijswijcklaan 

waar de zetel een tijdlang gevestigd was, terwijl de jaarverslagen worden bewaard op de Cultuurdienst 

van de Provincie Antwerpen 483 . Het was dus wellicht niet de bedoeling dat het deelarchief van de 

penningmeester in het archieffonds dat door deze verzamelinventaris wordt ontsloten, terechtkwam. 

Deze stukken werden immers een eerste maal beschreven in schenkingslijst 1992/249 die archief van de 

PVV-arrondissementsfederatie Antwerpen behandelde. De verklaring hiervoor zou kunnen te vinden zijn in 

het feit dat bij de verhuis van het PKI naar de Constitutiestraat niet alle stukken werden meegenomen. 

Het archief van de penningmeester dateert immers van voor die verhuis, die pas in 1984 plaatsvond. 

In het archief van de PVV-afdeling Antwerpen-stad konden we nog een aantal archiefstukken 

afsplitsen en volgens het principe van het restauratiebeginsel naar het PKI-archief terugbrengen. Dat 

deze stukken in dat archief terechtkwamen is te wijten aan de hechte samenwerking tussen beide 

verenigingen in de jaren zeventig, vooral op het vlak van de persconferenties. 

Aanvullende informatie i.v.m. het PKI kan onder meer gevonden worden in de 

documentatiedossiers die over deze vereniging in het Liberaal Archief worden aangelegd. Voorts mogen 

de publikaties die het PKI zelf uitgaf, zoals het tijdschrift Het Keerpunt niet over het hoofd worden 

gezien. 


De oorspronkelijke ordening van het archief dat gevormd werd door de penningmeester bestond 

hoofdzakelijk uit twee series. Enerzijds de mappen met dagafschriften, anderzijds een aantal omslagen 

met allerlei documenten van diverse redactie. We behielden deze twee series die duidelijk de 

hoofdordening vormden. Enigzins afwijkend daarvan was de omslag met stukken uit 1966 tot en met 

1969 waarin naast allerhande stukken ook dagafschriften voorkwamen. Die stukken werden uit deze 

map verwijderd zodat over de volledige periode twee series konden worden gevormd. De 

478 Het blauwe vademecum van het arrondissement Antwerpen, 1. Dit vademecum was overigens één van de regelmatig 

terugkerende publikaties die door het PKI i.s.m. de PVV/VLD werd uitgegeven ten dienste van het Antwerpse liberale 

verenigingsleven. 

479 Bijlagen BS 1985, nr. 12832. 

480 Bijlagen BS 1987, nr. 9569. 

481 Bijlagen BS 1980, nr. 2420. 

482 M.a.w. de volledige periode waarin hij deze functie uitoefende. 

483 Liberale VZW, 255-256.

PROVINCIAAL KADERINSTITUUT - I 

dagafschriften uit de eerste jaren ontbraken echter. De mappen met stukken van diverse redactie 

vertoonden op het eerste zicht geen echte eenheid. Het is mogelijk dat penningmeester Robert Bellens 

alle archiefstukken die door hem in het kader van het PKI werden gevormd, bewaarde. Ongeacht of ze 

ten persoonlijken titel of vanuit zijn functie van penningmeester werden gevormd. Het is echter 

evenzeer mogelijk dat die bestanddelen enkel stukken bevatten die in de loop van een bepaalde periode 

door de penningmeester werden gebruikt in het kader van zijn taken, dat ze m.a.w. alle rechtstreeks of 

onrechtstreeks verband hielden met het opmaken van de financiële documenten. De bestanddelen 

waren intern nauwelijks geordend. Kwam wel enige ordening voor dan was die chronologisch. Bij 

gebrek aan ander archiefmateriaal en andere informatie lieten we de bestaande ordening zoveel als 

mogelijk zoals ze was. 

De tweede archiefafdeling bevat enkele dossiers die gevormd werden in het kader van het 

Voorlichtingscentrum. Deze stukken werden uit het archief van de PVV-afdeling Antwerpen-stad gelicht. 

Opmerkelijk is dat toenmalig voorzitter van de PVV-afdeling Antwerpen-stad - Piet Van Roe - tevens 

directeur was van dat centrum 484 . 

484 Zie de lijsten van functionarissen van de PVV-afdeling Antwerpen-stad; bijlage 8.


PROVINCIAAL KADERINSTITUUT - J 



1-9. Dossiers betreffende de financiën. 1966-1978. 9 omslagen. 











10-19. Dagafschriften betreffende rekening 610-4706060-02 bij de NV Handelsbank. Met bijlagen. 

1969-1978. 7 omslagen en 2 pakken. 

10. 11-12/1969. 1 omslag. 

11. 1970. 1 pak. 

12. 1971-1972. 1 pak. 

13. 1973. 1 omslag. 

14. 1/1-23/9/1974. 1 omslag. 

15. 25/9/1974-19/9/1975. 1 omslag. 

16. 29/9-31/12/1975. 1 omslag. 

17. 1976. 1 omslag. 

18. 16/12/1976-7/11/1977. 1 omslag. 

19. 1978. 1 omslag. 


20-24. Dossiers betreffende de PKI-forumgesprekken. 1974-1975, 1977-1978. 5 omslagen. 

20. De toekomst van de pre-metro te Antwerpen. 1974. 

21. De moeilijke taak van de stedelijke politie. 1975. 

22. De situatie van het Antwerpse theater. 1977. 

23. De balans van het Rubensjaar. 1977. 

24. De sociale huisvesting. 1978.

2.3.6. ARCHIEFINVENTARIS VAN DE SOCIALE DIENST HULP AAN PATROON VZW 






INDICES A - 

De VZW Hulp aan Patroon werd op 13 maart 1943 te Mechelen opgericht als een vereniging die tot doel 

had «alle bemiddeling en dienstbetoon in sociaal, fiscaal, economisch, corporatief en alle ander opzicht 

dat verband houdt met de wetgeving of met instellingen die bij de wetgeving aanleunen; het oprichten, 

besturen, bevorderen, ontwikkelen en uitbreiden van hierbij aangepaste diensten en werken, ermede 

samenwerken» 283 . In meer menselijke taal betrof het, zoals de gevormde archiefstukken aantonen, een 

sociaal secretariaat dat in eerste instantie gericht was op de christelijke middenstand 284 . De vereniging 

was volgens artikel 1 van haar statuten immers op christelijke grondslag gevestigd. Volgens artikel 28 

zou het vermogen bij ontbinding worden overgedragen aan het arrondissementeel secretariaat van de 

Christelijke Middenstand te Mechelen. 

De VZW moet dan lange tijd op een laag pitje hebben gebrand, want op 18 juni 1960 werd door 

de Beheerraad beslist om de activiteiten terug op te nemen. De laatste Algemene Vergadering dateerde 

toen overigens reeds van 22 mei 1945. In tussentijd waren twee beheerders en de voorzitter van Hulp aan 

Patroon overleden 285 . In hun vervanging was echter niet voorzien. De beheerraad van 18 juni 1960 

besloot een aantal nieuwe leden te aanvaarden, terwijl tijdens de Algemene Vergadering van 30 juni 

1960 werd overgegaan tot de verkiezing van een nieuwe voorzitter, ondervoorzitter, secretaris en 

afgevaardigde-beheerder. Deze personen waren - op voorzitter Hubert De Ley na - nieuwe leden. Ze 

waren eveneens lid en vertegenwoordigers van het LEV - een feitelijke Antwerpse vereniging - toen op 5 

juli 1960 een «protocol van overeenkomst» tussen beide werd opgesteld. Deze overeenkomst omvatte 

een zestal bepalingen waarvan de belangrijkste waren : Hulp aan Patroon onder de bescherming van het 

LEV plaatsen; de zetel overbrengen naar de Komedieplaats 17; en het vermogen bij ontbinding overdragen 

aan het LEV of aan een andere liberale vereniging indien het LEV niet meer zou bestaan. Op 

dezelfde dag vond een nieuwe Algemene Ledenvergadering plaats die overging tot een 

statutenwijziging volgens de bepalingen uit de gesloten overeenkomst. De vereniging bleef dezelfde 

naam dragen - met name Hulp aan Patroon, Sociale Dienst - maar de bepaling dat de activiteiten op 

christelijke grondslag gevestigd waren, verdween. Verder werden artikel 3 en 28 gewijzigd. In 

eerstgenoemd artikel werd de vestigingsplaats gewijzigd : Antwerpen in plaats van Mechelen. In de 

plaats van het oude artikel 28 dat de ontbinding betrof, kwam een zeer neutrale passage. Voortaan 

heette het dat de Beheerraad vrij een maatschappelijke instelling kon aanduiden. 

Pas vanaf dit stadium leunde de VZW Hulp aan Patroon bij het Antwerpse liberale 

verenigingsleven aan. Het LEV van haar kant keurde de overname goed op 20 juni 1960 tijdens een 

bureelvergadering. Sinds begin 1963 bleek de samenwerking tussen beide verenigingen echter virtueel 

onbestaande zodat voorzitter Hubert De Ley toenadering zocht tot de PVV-arrondissementsfederatie 

Antwerpen met de vraag of men het sociaal secretariaat als sociale nevenorganisatie zou willen erkennen. 

De statuten zouden dan ook worden aangepast; in die zin dat het vermogen bij een eventuele 

ontbinding zou worden overgedragen aan de arrondissementsfederatie. Naar alle waarschijnlijkheid 

werden die plannen ook realiteit, vermits Hulp aan Patroon als vereniging werd ingekapseld binnen het 

PVV-Middenstandsbureau. De oprichting van die instelling werd binnen de PVV- 

283 LA, Archief Albert Lilar, afdeling 3.2., dossier betreffende Hulp aan Patroon, statuten 1943, art. 2. 

284 Hulp aan Patroon wordt expliciet vermeld als een sociaal secretariaat op de toetredingsformulieren, zoals in 

inventarisnummer 33. 

285 Bijlagen BS 1960, nr. 4618.

INDICES B - 

arrondissementsfederatie Antwerpen voorbereid en vond uiteindelijk in de loop van 1966 plaats. Het PVV- 

Middenstandsbureau overkoepelde en coördineerde de vroegere particuliere initiatieven in verband 

met sociaal dienstbetoon naar de zelfstandige middenstand toe 286 . 

De vereniging werd van in den beginne bestuurd door een Algemene Vergadering, een Beheerraad 

en een Dagelijks Bestuur 287 . De Beheerraad had de meest uitgebreide macht inzake het beheer van 

de VZW. Hij bestond uit minimum drie leden die werden verkozen door de Algemene Vergadering 

voor een duur van zes jaar. Binnen de Beheerraad werden een voorzitter, ondervoorzitter en secretaris 

gekozen. Verder duidde deze raad een dagelijks bestuur aan. De leden van dat bestuur vulden uit eigen 

midden dezelfde drie functies in. De Beheerraad vergaderde wanneer dit noodzakelijk was of wanneer 

drie beheerders erom vroegen. De notulen dienden volgens de statuten worden bijgehouden in een 

register dat op de zetel van de vereniging diende te worden bewaard. Verder konden allerlei bedienden 

of afgevaardigde-beheerders worden benoemd. Rechtszaken behoorden steeds tot de verantwoordelijkheid 

van de voorzitter. De voorzitter van de Beheerraad zat naast die vergaderingen ook de 

Algemene Ledenvergaderingen voor. Bij zijn afwezigheid werd hij door ondervoorzitter, respectievelijk 

oudste beheerder vervangen. 

De Algemene Vergadering kwam minimaal eenmaal per jaar samen en verenigde alle leden. 

Haar bevoegdheden waren meer algemeen; zoals het wijzigen van de statuten, het verkiezen bij 

geheime stemming van de leden van de Beheerraad of Beheerders, het goedkeuren van rekeningen en 

begroting en het eventueel ontbinden van de vereniging. De notulen van deze vereniging werden 

eveneens in een verplicht op de zetel berustend register ingeschreven. 

Tot de vereniging konden twee soorten leden toetreden die steeds door Beheerraad of dagelijks 

bestuur dienden te worden aanvaard. Naast gewone leden waren er toetredende leden. Alleen die 

laatsten konden gebruik maken van de diensten die de vereniging aanbood. Daartoe dienden ze een 

door een huishoudelijk reglement vastgestelde bijdrage te betalen. Een belangrijke bepaling die de 

eigenlijke werking van Hulp aan Patroon als sociaal secretariaat impliciet aangeeft is artikel 12 : «De 

vereniging kan niet verantwoordelijk gesteld worden voor de gevolgen voortspruitende uit onvolledige, 

laattijdige of valse aangifte der leden...». Hulp aan Patroon was m.a.w. een sociaal secretariaat dat haar 

diensten i.v.m. de sociale zekerheidsbijdragen op de werknemerslonen aan werkgevers aanbood, wat 

ook uit de gevormde archivalia blijkt. 

Dat deze vereniging werkelijk een liberale achterban had verworven, kan eenvoudig worden 

afgeleid uit de aangesloten werkgevers, onder wie meerdere leden van de belangrijke Antwerpse 

liberale familie Speth 288 . 


Het archiefmateriaal waarover we hier beschikken heeft slechts gedeeltelijk betrekking op de werking 

van de VZW. Stukken i.v.m. de vergaderorganen bv. komen immers niet voor. Nochtans was het bv. 

statutair verplicht het notulenregister op de zetel te bewaren. Het archief beperkt zich echter tot 

bescheiden die dateren uit de periode 1962-1974 en de financiën en de eigenlijke werking als sociaal 

secretariaat naar werkgevers toe betreffen. Wellicht werd dit deel van het archief van Hulp aan Patroon 

gevormd door afgevaardigde-beheerder Charles De Weze. Waarom dit gedeelte wel en de rest van het 

archief niet naar het Liberaal Archief werd overgebracht is onduidelijk. Wellicht verzeilden ze eerder 

toevallig in het behandelde archieffonds, meer bepaald bij de stukken die gevormd werden door Het 

Liberaal Huis 289 . Waar het overige archief van deze vereniging gebleven is, is ons voorlopig dus niet 

bekend. 

Belangrijke, zelfs onontbeerlijke informatie over deze archiefvormer is te vinden in het archief 

van Albert Lilar 290 . Deze man vormde een dossier over Hulp aan Patroon dat voornamelijk stukken 

286 Archief van de PVV-arrondissementsfederatie Antwerpen, notulen Partijbestuur 1965-1966. 

287 LA, Archief Albert Lilar, afdeling 3.2, statuten 1943. 

288 Verhelst, De Antwerpse hoge burgerij, 45 en 137. 

289 Schenkingslijst 1992/251. 


INDICES C - 

bevat die hem werden toegestuurd in het kader van de toenadering van Hulp aan Patroon tot de PVVarrondissementfederatie 

Antwerpen. Bij de ingekomen brieven van voorzitter Hubert De Ley zitten een 

aantal bijlagen die een goed overzicht geven van de evolutie van de VZW zoals wij die schetsten in het 

eerste deel van de inleiding. 


De inventarisatie van dit archief gaf tot betrekkelijk weinig problemen aanleiding. Het archief in de staat 

waarin het door ons werd aangetroffen beperkte zich tot slechts enkele series. De grootste moeilijkheid 

was echter dit archief af te zonderen van dat van Het Liberaal Huis. Er ging immers heel wat tijd over 

vooraleer duidelijk werd dat dit een afzonderlijk archief betrof. Dit onderkennen vereiste immers al een 

behoorlijk goed inzicht in de werking van Het Liberaal Huis. 

Niet enkel de ordening, ook de bewaring van het archiefmateriaal liet weinig te wensen over. 

De meeste stukken waren in redelijk goede staat. Nood aan een echte herordening van de stukken was 

er nauwelijks. Toch besloten we tot een kleine herordening van twee series. De jaarrekeningen en de 

dagafschriften zaten immers dan eens bij mekaar, dan weer los van elkaar als aparte bestanddelen. 

Omwille van de consequentie en de raadpleegbaarheid opteerden we ervoor over te gaan tot de 

vorming van twee volwaardige series. Hiervoor dienden we wel een aantal liassen te verbreken. 

Een ander probleem werd gevormd door de serie doorslagen van loonstaten. In de periode 1962 

tot en met 1970 werden deze per aangesloten werkgever bewaard in omslagen 291 . Vanaf december 1970 

werden de loonstaten, ongeacht om welke werkgever het ging, omgekeerd chronologisch tot een lias 

samengebonden. Aangezien de omslagen uit de periode 1962 tot en met 1970 ook nog andere stukken in 

bijlage bevatten, opteerden we ervoor de bestaande situatie te laten zoals ze was. De lias werd niet 

verbroken gezien geen beschadiging van het materiaal optrad en de praktische handelbaarheid van de 

stukken zolang ze niet worden geraadpleegd op deze wijze het meest optimaal was, is en blijft. De 

stukken betreffende langer aangesloten werkgevers werden verdeeld over meerdere mappen. 

Oorspronkelijk kunnen de mappen m.b.t. één werkgever niet samen gezeten hebben. Dit valt af te leiden 

uit een archiefdoos waarop het opschrift «SD Hulp aan Patroon 1969». Dit betekent echter niet dat alle 

stukken aangaande 1969 samen bewaard werden. 1969 was wel het jaar waarin voor elke werkgever 

nieuwe omslagen werden aangelegd vooraleer eind 1970 zou worden overgestapt op het nieuwe 

systeem van chronologisch geordende loonstaten. Wij opteerden ervoor de verschillende omslagen die 

één en dezelfde werkgever betroffen samen te beschrijven. 

291 De werkgevers stuurden loonstaten op aan Hulp aan Patroon, wat deze VZW toeliet de nodige maatregelen te nemen 

met het oog op het regelen van de betaling der sociale zekerheidsbijdragen.


INDICES D - 


1-12. Jaarrekeningen betreffende gemaakte onkosten, aan de openbare sociale dienst betaalde en van 

aangesloten werkgevers ontvangen bedragen over 1962-1973. 12 omslagen. 

1. 1962. 

2. 1963. 

3. 1964. 

4. 1965. 

5. 1966. 

6. 1967. 

7. 1968. 

8. 1969. 

9. 1970. 

10. 1971. 

11. 1972. 

12. 1973. 

13-23. Dagafschriften betreffende postrekening Y00.416590. Met bijlagen. 1962-1973. 11 omslagen. 

13. 1962-1963. 

14. 1964. 

15. 1965. 

16. 1966. 

17. 1967. 

18. 1968. 

19. 1969. 

20. 1970. 

21. 1971. 

22. 1972. 

23. 1973. 

24-25. Stroken van overschrijvingen via postrekening Y00.416590. 1962-1968. 2 delen. 

24. 1962-10/1965. 

25. 11/1965-1968. 

26. Stroken van uitgeschreven bankcheques van de Handelsbank NV. 1966-1971. 1 deel. 


27-51. Dossiers betreffende de administratie van de sociale zekerheidsbijdragen. 1962-1970. 


27-28. Vleeswaren- en conservenfabriek PVBA/NV Etn. J. Cools. 1962-1966 292 . 

2 pakken. 

27. Van juni 1962 tot december 1963. 1962-1964. 


29-32. VZW Speciale Vakschool voor Haartooi. 1962-1970. 4 omslagen. 

29. Van september 1962 tot december 1963. 1962-1964. 




33-36. PVBA Coiffure Cleerbaut. 1963-1970. 4 omslagen. 

33. Van september 1962 tot december 1963. 1963-[1964]. 




292 Deze PVBA veranderde in de loop van december 1965 in een NV.

INDICES E - 

37. Coiffure «Charme» van zaakvoerder mevrouw L. De Meyere van juli 1964 tot 

mei 1965. 1964-1965. 1 omslag. 

38-39. Charles Speth. 1966-1970. 2 omslagen. 



40-41. Marie-Jeanne Bauss, weduwe van Jean Speth. 1966-1970. 1 pak en 1 omslag. 



42-43. Frederic Speth. 1966-1970. 1 pak en 1 omslag. 



44-45. Maria Cooymans. 1966-1969. 2 omslagen. 

44. Van maart 1966 tot december 1968. 1966-[1969]. 


46-47. Firma Suma. 1966-1969. 2 omslagen. 



48-49. Kapster Hortensia Ekkart. 1967[-1968], 1970. 2 omslagen. 

48. Van januari tot oktober 1967. 1967[-1968]. 

49. Van oktober tot november 1970. 1970. 

50. PVBA Mover van augustus 1968 tot november 1968. 1967-1969. 1 omslag. 

51. Horeca-uitbaatster Leopoldine Vinck van januari 1969 tot april 1970. 1969-1970. 

1 omslag. 

52. Loonstaten van de aangesloten werkgevers betreffende de periode van december 1970 tot 

december 1974. 1970-[1975]. Doorslagen. 1 lias. 

Met in bijlage kopie van een brief van de Sociale Dienst der Compensatiekas voor Sociale Werken aan 

Frederic Speth betreffende een uitstaande schuld. 1972. 


2.4.0. INLEIDING 

In dit onderdeel worden een aantal fragmenten van archieven beschreven die werden 

afgezonderd van de grotere gehelen die hierboven werden geïnventariseerd. Vaak betrof het 

hier slechts een beperkt aantal stukken. Om die reden en ook omwille van het feit dat meestal 

de nodige informatie omtrent de archiefvormers ontbrak, zullen deze beschrijvingen niet 

worden voorafgegaan door een wetenschappelijke inleiding. We beperken ons enkel tot een 

korte inleiding waarin zal gepoogd worden betekenis en doelstelling van de instellingen en 

archiefvormers kort te schetsen. In de gevallen waarin iets meer over het specifieke verleden 

van de archivalia kan worden gezegd, zullen we dat niet nalaten. Algemene opmerkingen 

blijven echter achterwege, vermits die aan bod kwamen in het algemeen inleidende hoofdstuk 

van deel 2. Dezelfde bemerking geldt voor wat de verantwoording van de inventarisatie betreft. 

In vele gevallen werd overigens bij gebrek aan een kijk op het geheel van het archief niet op de 

oude orde ingegrepen. Aanvullende informatie aangaande deze archiefvormers is overigens 

vaak bij één of meerdere andere behandelde archieven te vinden. 

293 In de beschrijvingen komt soms de omschrijving «met bijlagen» voor. Briefwisseling met bijlagen betekent dat het om 

allerhande ingekomen en kopies van uitgaande stukken gaat. Komt de omschrijving voor bij notulen dan betekent dit dat 

het betreffende bestanddeel naast notulen ook stukken als convocatiebrieven, presentielijsten en dergelijke meer bevat. 

Meer uitleg daaromtrent werd verschaft in de algemene verantwoording van de inventarisatie in het inleidend hoofdstuk 

van deel 2.

INDICES F - 

Vermits meestal niet meer kon worden nagegaan welke bestanddelen in welk archief 

waren terechtgekomen kozen we ervoor de opvolging van de verschillende archieven te laten 

afhangen van de volgende indeling : 1) archieven van partijpolitieke verenigingen, 2) 

persoonlijke archieven, 3) archieven van niet-partijpolitieke liberale verenigingen, 4) Archieven 

van min of meer onafhankelijke verenigingen. Binnen deze subrubrieken werden de 

archiefvormers van hoog naar laag geordend op basis van de omvang van hun werkingsveld.

2.4.1. STUKKEN VAN DE PVV-DISTRICTSVERENIGING ANTWERPEN 


INDICES G - 

Naast nationale, eventuele provinciale, arrondissementele en lokale geledingen kende de PVV nog een 

kantonaal niveau dat zich tussen arrondissementsfederatie en plaatselijke afdeling in bevond 294 . Het 

Antwerpse arrondissement vormde hierop echter een uitzondering in de zin dat geen kantonale, maar 

wel districtsverenigingen werden opgericht. De reden hiervoor was nauw verbonden met de 

belangrijkste doelstelling van deze intermediaire verenigingen, met name de voorbereiding van de 

provinciale verkiezingen. De kiesomschrijvingen daarvoor vielen immers samen met de grenzen van de 

kantons 295 . De PVV-districtsvereniging Antwerpen werd opgericht na de stichting van de PVV op het 

einde van 1961. Haar bestaan eindigde op 31 december 1982, op de vooravond van de fusie van Groot- 

Antwerpen. 

De beperkte bevoegdheden van de PVV-districtsvereniging Antwerpen hadden tot gevolg dat dit 

niveau niet volledig uitgebouwd werd. De bestuursploeg telde overigens nogal wat elementen die ook 

in het bestuur van de stedelijke afdeling zetelden. Piet Van Roe was zelfs een tijdlang voorzitter van 

beide geledingen 296 . Dat de archieven van de twee instellingen vermengd raakten, hoeft m.a.w. niet te 

verwonderen. De stukken die hieronder worden beschreven, werden dan ook afgezonderd uit het 

archief van de PVV-afdeling Antwerpen-Stad. De depotlijst aan de hand waarvan dat archief materiaal 

werd bewaard vermelde onder nummer 3 onder meer het district 297 . De enige stukken die onder dat 

nummer konden ressorteren, bleken echter door het districtsvereniging zelf te zijn gevormd. De reden 

van de vermenging moet worden gezocht in de beperkte uitbouw van het districtsniveau waardoor 

functionarissen van de Antwerpse stadsafdeling zoals administratief secretaris Fernand De Borger en 

secretaris-generaal Charles De Weze geregeld brieven ondertekenden in naam van de 

districtsvoorzitter. 

Dat de stukken wel degelijk door het district werden gevormd, was moeilijk uit te maken 

vermits meermaals briefpapier van de stadsafdeling werd gebezigd. Daarom kon slechts worden 

uitgemaakt wie archiefvormer was via het onderscheid tussen doorslagen van uitgaande stukken en 

ingekomen net-exemplaren. Eén en ander houdt overigens ook een gevaar in voor de vorser. Deze kan 

niet steeds afgaan op de briefhoofdingen die vaak niet overeenstemmen met de werkelijke opsteller van 

het document. 

Aan de ordening zoals ze werd aangetroffen, werden bij de inventarisatie geen wijzigingen 

aangebracht vermits het archief allerminst volledig is. 


1. Notulen van de bestuursvergaderingen. Met bijlagen. 1966-1969, 1971, 1973-1974. 1 omslag. 

2-5. Dossiers betreffende de Algemene Vergaderingen. 1967, 1969. 4 omslagen. 

2. Van 20 maart 1967. 1967. 

3. De gewone Algemene Vergadering van 7 december 1967. 1967. 

4. De buitengewone Algemene Vergadering van 7 december 1967. 1967. 

5. Van 16 mei 1969. 1969. 

6. Notulen betreffende de Statutaire Algemene Ledenvergadering van 5 december 1969. 1969. 

1 stuk. 

294 Boeykens, De Vlaamse PVV, 69. 

295 LA, Archief Albert Lilar, afdeling 2.3, brief betreffende de amendementen op het ontwerp van de nieuwe statuten van de 

PVV-arrondissementsfederatie Antwerpen 1961. 

296 Meer bepaald van 1974 tot en met 1980. 

297 We verwijzen hiervoor naar de inleiding op de archiefinventaris van de PVV-afdeling Antwerpen-Stad.

INDICES H - 

7-10. Dossiers betreffende de Algemene Vergaderingen. 1971-1974. 4 omslagen. 

7. Van 19 februari 1971. 1971. 

8. Van 1972. 1972. 

9. van 12 januari 1973. 1972-1973. 

10. Van 8 januari 1974. 1974. 

11. Briefwisseling met partijgeledingen uit het Antwerpse arrondissement. 1971-1981 298 . 

1 omslag. 

298 Slechts op te maken aan de uitgaande brieven (doorslagen) dat het om archief van de PVV-districtsvereniging 

Antwerpen gaat.

2.4.2. STUKKEN VAN HET KANTONAAL ACTIE- EN COÖRDINATIECOMITÉ (ACC) BERCHEM 


INDICES - I 

In de inleiding op de inventaris van de PVV-arrondissementsfederatie Antwerpen merkten we op dat 

binnen het Antwerpse arrondissement geen kantonale PVV-geledingen bestonden. Toch werd tussen 

1962 en 1965 in onder meer het kanton Berchem een ACC opgericht. De ACC's waren de voorlopers van 

de CAPR's die wel op districtsniveau bestonden 299 . De ACC's waren - zoals de naam suggereert - 

bevoegd voor de coördinatie van de liberale activiteiten binnen het kanton. Daarom waren de 

activiteiten vooral geconcentreerd in verkiezingsperiodes. 

Dit archieffragment bevat slechts één bestanddeel en moet vermits het niet meteen iets met 

Antwerpen te maken heeft, eerder toevallig op het Liberaal Huis en in dit archieffonds terecht zijn 

gekomen. Misschien ligt de oplossing bij Charles De Weze die zijn carrière binnen de liberale beweging 

aanving in Mortsel, een gemeente die toen deel uitmaakte van het Berchemse kanton 300 . Overigens was 

het identificeren van de stukken eerder makkelijk. Op de omslag stond bv. «PVV Kanton» vermeld. Aan 

de hand van de stukken kon de puzzel worden vervolledigd. Op de bewijsstukken die in bijlage bij de 

dagafschriften gevoegd zijn, stonden immers vaak afzender, begunstigde en reden van de stortingen 

vermeld. 



299 Voor meer informatie verwijzen we naar de structuurstudie uit hoofdstuk 2. 

300 Archief Charles De Weze, nummer 1.

2.4.3. STUKKEN VAN PVV-GROOT-ANTWERPEN 


INDICES - J 

Op 1 januari 1983 fuseerden een aantal Antwerpse gemeenten tot de gemeente Groot-Antwerpen. Eén 

en ander had tot gevolg dat binnen de PVV een nieuwe afdeling diende gevormd met het oog op de 

gemeenteraadsverkiezingen : PVV-Groot-Antwerpen. Deze afdeling had dezelfde bevoegdheden als 

andere afdelingen, maar nam toch een wat aparte plaats in door haar omvang. De afdeling omvatte 

immers de ex-afdelingen Antwerpen-stad, Berchem, Borgerhout, Deurne, Ekeren, Hoboken, Merksem 

en Wilrijk 301 . In deze plaatsen werden districtsafdelingen opgericht die als onderafdeling van de PVV- 

Groot-Antwerpen fungeerden. De negende districtsafdeling werd gevormd door de reeds sinds lang met 

Antwerpen gefuseerde dorpen Berendrecht en Zandvliet. Bovendien had dit de afschaffing van de 

districten Antwerpen en Berchem-Borgerhout en de wijziging van het district Ekeren in district Kapellen 

tot gevolg 302 . 

Deze archiefstukken bevonden zich tussen het archiefmateriaal dat in 1993 naar het Liberaal 

Archief werden overgebracht. Uit de stukken komen de belangrijkste bevoegdheden zeer goed tot uiting, 

met name de voorbereiding van de gemeenteraadsverkiezingen en het aanduiden van 

vertegenwoordigers in stedelijke instellingen. 

Voor de gebruikers van dit archief moet worden gewaarschuwd voor verwarring tussen de 

PVV-afdeling Antwerpen-stad, de PVV-Groot-Antwerpen en de PVV-districtsafdeling Antwerpen-stad. Voor 

1982 is de situatie vrij duidelijk, vermits op dat moment enkel de PVV-afdeling Antwerpen-stad bestond. 

Pas na de Antwerpse fusie wordt de toestand ingewikkelder. Voor Antwerpen in zijn geheel werd de 

PVV-Groot-Antwerpen opgericht, terwijl de districtsafdeling alle inwoners verenigde van de vroegere 

gemeente Antwerpen. De verwarring nam echter vooral toe door het gebruik van verschillende 

benamingen. Zo werd de districtsafdeling ook PVV-stad Antwerpen of PVV-afdeling Antwerpen-stad 

genoemd. PVV-Groot-Antwerpen dan weer werd zeer vaak kortweg PVV-Antwerpen genoemd. 


1. Dossier betreffende de voorbereiding van de in 1988 gehouden gemeenteraadsverkiezingen. 

1988. 1 omslag. 

2. Roosters betreffende de uitslagen per stemopnemingsbureau van de gemeenteraadsverkiezingen. 

1988. 1 omslag. 

3. Ingekomen brieven betreffende de door de districtsafdelingen aangeduide vertegen-woordigers 

voor de Toezichtscommissie Stedelijk Kunstonderwijs. 1984 303 . 2 stukken. 

301 Voor bevoegdheden en werking van PVV-Groot-Antwerpen, verwijzen we naar het reglement : LA, Plaatselijk 

Liberalisme, Antwerpen 133; en de inleiding op de archiefinventaris van de PVV-afdeling Antwerpen-stad. 

302 Hiervoor verwijzen we naar de structuurstudie uit hoofdstuk 2 en naar Malvoz en Verbist, 589 gemeenten, 5 en 33. 

303 Deze stukken zaten in het archief van de PVV-arrondissementsfederatie Antwerpen. De reden daarvoor is wellicht te 

zoeken in het feit dat ze aan Lode Stieltjens - de bestendige secretaris van de arrondissementsfederatie - werden 

toegestuurd met de vraag om de namen van de vertegenwoordigers door te geven aan de schepen.

2.4.4. STUKKEN VAN LP-AFDELING ANTWERPEN-STAD 


INDICES K - 

De LP-afdeling Antwerpen-stad was de voorloper van de gelijknamige afdeling van de PVV. Organisatie 

en werking waren grotendeels gelijklopend met die van de PVV-afdeling 304 . 

De documenten die in de lijst van documentatie zijn opgenomen bevonden zich oorspronkelijk 

in het archief van de PVV-afdeling Antwerpen-stad. Voor wat het adressenregister betreft moet enig 

voorbehoud worden gemaakt. Aan de hand van de datering en de woonplaatsen van de voorkomende 

personen lijkt het er sterk op dat dit archiefbestanddeel moet zijn gevormd door de Antwerpse afdeling 

van de LP. Zekerheid hieromtrent is er echter geenszins. 

De documentatie- en knipselmappen van hun kant werden naar alle waarschijnlijkheid 

bijeengebracht ten tijde van de LP, maar werden mogelijk nog gebruikt door de PVV-afdeling. Temeer 

daar de stukken dateren uit de periode 1958-1962; vlak voor en tijdens de omvorming van LP tot PVV 

dus. We opteerden ervoor de stukken hier te beschrijven gezien het archief van de PVV-afdeling 

Antwerpen-Stad in hoofdzaak bestaat uit archiefmateriaal uit de periode 1967-1982. 


1. Alfabetisch adressenregister. [Opgesteld ca. 1945, bijgehouden tot ca. 1956]. 1 deel. 

---. Journaal van ontvangsten en uitgaven. 14/2/1958-2/8/1970 305 . 

2.4.4.3. Lijst van documentatie 

1. Documentatiemap betreffende socialistische partij en vakbond. 1960-1961. 1 omslag. 

2. Knipselmap betreffende de wetgevende verkiezingen van 1961. 1961. 1 omslag. 

3. Knipselmap betreffende de verkiezingsuitslagen. 1961. 1 omslag. 

4. Documentatiemap betreffende de politieke actualiteit. 1961-1962. 1 omslag. 

5. Documentatiemap betreffende de stad Antwerpen. 1958-1961. 1 omslag. 

304 Voor meer informatie verwijzen we naar de inleiding op de archiefinventaris van de PVV-afdeling Antwerpen-Stad. 

305 Archiefinventaris PVV-afdeling Antwerpen-stad, nummer 35.

2.4.5. STUKKEN VAN DE PVV-VROUWEN VAN ANTWERPEN-STAD 


INDICES L - 

De PVV beschikte eveneens over een vrouwenorganisatie, die vooral de vrouwenbelangen binnen de 

liberale beweging verdedigde. Op het plaatselijke vlak was deze vaak weinig uitgebouwd. Dat komt 

onder meer tot uiting in Antwerpen. Een aantal stukken die door de vrouwenafdeling werden gevormd, 

werden immers bewaard door de PVV-afdeling Antwerpen-Stad. Het gaat echter duidelijk om stukken die 

door de vrouwen werden gevormd en die te vinden waren in twee verschillende omslagen uit dat 

archief. Vermits het om de originele stemformulieren gaat moeten en kunnen deze niet anders worden 

beschouwd dan als archief dat gevormd werd door de vrouwenafdeling. 


1. Dossier betreffende de tijdens de Algemene Vergadering van 16 maart 1975 gehouden 

bestuursverkiezing. 1975. 1 omslag. 

2. Stemformulieren betreffende de op 16 maart 1975 gehouden bestuursverkiezing. 1975. 

1 omslag.

2.4.6. STUKKEN VAN DE LIBERALE EN GRONDWETTELIJKE VERENIGING VAN ANTWERPEN 

2.4.6.1. Inleiding 306 

INDICES M - 

In 1857 werd de franskiljonse Association Libérale et Constitionelle d'Anvers - kortweg Association Libérale - 

opgericht 307 . Het betrof meer bepaald de oudste politieke liberale vereniging te Antwerpen die in eerste 

instantie de verfranste Antwerpse burgerij vertegenwoordigde. Vele actieve leden waren overigens van 

vreemde komaf. Haar invloed reikte verder dan de stadsgrenzen, waardoor ALCA - naast andere - als 

een soort van arrondissementele vereniging kon worden gezien. Binnen de Vereenigde Liberalen vormde 

zij de machtigste groep, wat onder meer tot uiting kwam in de plaatsen op de verkiezingslijsten die door 

haar werden bezet. Na de tweede wereldoorlog verdween de onafhankelijke status, die tot dan in stand 

was gehouden, door de oprichting van de Antwerpse arrondissementsfederatie van de Liberale Partij die 

de oude liberale korpsen als LGVA en Liberale Volkspartij HUZ bv. onder haar verenigde als afdelingen. 

Toch bleef de Liberale Assocatie meestal de voorzitter van de arrondissementsfederatie leveren. Pas met 

de oprichting van de PVV werd LGVA een onderafdeling van de PVV-afdeling Antwerpen-Stad en nam 

haar belang sterk af. 

De stukken die hieronder worden beschreven en door deze vereniging werden gevormd 

moeten precies gezien worden in de tanende macht van die franstalige burgerij in de loop van de jaren 

vijftig. Het gaat om stukken die door de vereniging aan haar leden waren opgestuurd, maar wegens 

foute, onvolledige adressen en dergelijke meer door de post naar de afzender werden teruggestuurd. De 

betekenis van de bescheiden kon maar met moeite worden achterhaald. Slechts één document immers 

was een circulaire van LGVA. Voor het overige ging het om een circulaire van de LParrondissementsfederatie 

Antwerpen en diverse stukken zonder aanduiding van een vereniging : 

verkiezingspropaganda voor jonge liberalen, een circulaire betreffende de poll en een modelstemformulier. 

Wij reconstrueerden dit als volgt. Ten gevolge van de kiescampagne van 1958 was er een 

tweestrijd ontstaan tussen de oude behoudsgezinde Liberale Associatie en jongere Vlaamse kandidaten 

die door anderen werden gesteund. Om haar eigen kandidaat nogmaals een hart onder de riem te 

steken werden alle leden aangeschreven om ze te overtuigen voor de juiste persoon te stemmen. De 

verkiezingspropaganda die tegen haar kandidaat was gericht, werd als bewijsmateriaal mee 

opgezonden. Pas nadat deze betekenis was achterhaald, kon dit bestanddeel worden afgescheiden. 


1. Circulaire aan de leden betreffende de poll van 19 januari 1958 in het kader van de verkiezingen. 

Met bijlagen. [1958]. 1 omslag. 

306 Zie ook de structuurstudie. 

307 De Nederlandstalige benaming was Liberale en Grondwettelijke Vereniging van Antwerpen of Liberale Vereniging. Voor 

meer informatie verwijzen we naar Goovaerts, De radikale liberalen, 1 en 68; Luyten, De 'vereenigde Liberalen van 

Antwerpen', 38.

2.4.7. STUKKEN VAN DE BELGISCHE LIBERALE MIDDENKLASSE, ANTWERPEN 


INDICES N - 

De Belgische Liberale Middenklasse was de nationale liberale organisatie voor de middenstand met als 

doelstelling de verdediging van de belangen van industrie, handel, ambachten, vrije beroepen, 

eigenaars en burgerij. Dit was overigens ook de ondertitel van het maandelijkse tijdschrift dat door de 

Antwerpse geleding van deze vereniging werd uitgegeven onder de benaming Liberale Middenklasse 

vanaf 1958. Net zoals zovele andere verenigingen was zij gevestigd op de Komedieplaats 17 en één van 

de vele korpsen die deel uitmaakten van de liberale arrondissementsfederatie. 

De stukken die hieronder worden beschreven, hadden initieel niet het opzet te berusten onder 

deze vereniging. Het gaat immers om brieven en circulaires die werden verstuurd naar leden, maar 

vanwege overlijden, foutief of onvolledig adres naar de afzender werden teruggestuurd. Juist omdat ze 

werden teruggestuurd zullen ze niet echt als archief zijn beschouwd door de archiefvormer en wellicht 

raakten ze mede daardoor afgedwaald 308 . 

De ordening riep enige moeilijkheden op vermits niet elke geadresseerde dezelfde stukken 

moet hebben gekregen, maar niet helemaal meer kon worden achterhaald welke stukken wel en welke 

niet samen werden verzonden. Aangezien alle stukken het BLM-congres van 17 december 1958 en de er 

onmiddellijk op volgende poll van de LP-arrondissementsfederatie Antwerpen betroffen, besloten we één 

bestanddeel te vormen. Daarnaast vonden we ook nog een aantal fotonegatieven terug die werden 

gebruikt voor publicatie in het tijdschrift. 


1. Stukken betreffende BLM-congres en arondissementele poll van de Liberale Partij. 1958. 

1 omslag. 

2.4.7.3. Documentatie 

1. Foto's. Z.d. Negatieven. 

308 De bescheiden bevonden zich tussen de archiefstukken van de PVV-arrondissemensfederatie Antwerpen, beschreven in 

schenkingslijst 1992/249.

2.4.8. STUKKEN VAN CHARLES DE WEZE 

2.4.8.1. Inleiding 309 

INDICES O - 

De figuur van Charles De Weze speelde bij de totstandkoming van dit archieffonds een centrale rol. Hij 

bekleedde immers één of meerdere functies bij de meeste van de hier aangehaalde archiefvormers. De 

belangrijkste voor dit archieffonds was ongetwijfeld de functie van permanent secretaris van de 

arrondissementsfederatie van achtereenvolgens LP en PVV, die hij van 1960 tot 1975 uitoefende. Voor 

de arrondissementsfederatie werd hij in de jaren tachtig secretaris-generaal, respectievelijk voorzitter. 

Binnen de PVV-afdeling Antwerpen-stad was zijn rol iets bescheidener. De functies die hij daar waarnam 

waren ondermeer penningmeester en secretaris-generaal. Zijn invloed op een aantal archieven kan 

m.a.w. moeilijk worden onderschat. 

Hieronder volgt een gedeelte van zijn persoonlijk archief dat werd gerecupereerd uit het archief 

van SV Het Liberaal Huis en nog iets meer over zijn carrière prijsgaf. Charles De Weze begon zijn 

loopbaan als voorzitter van de Liberale Jonge Wacht van Mortsel. Sinds 1977 zetelt hij als 

provincieraadslid. Een functie die hij nog steeds bekleedt. In 1985 bv. waren zijn functies de volgende : 

commissaris bij de huisvestingsmaatschappij De Goede Woning, penningmeester van het Algemeen 

Kledingwerk voor Antwerpen's Scholen, penningmeester van het Antwerpse Willemsfonds en als 

fractieleider lid van de toezichtscommissie van het UZ-Antwerpen 310 . 

Aan de ordening van de archivalia werd geen verandering aangebracht omdat we over te 

weinig materiaal en gegevens beschikten om dit op een gefundeerde wijze te doen. Nochtans kan 

worden gesteld dat de huidige ordening hoegenaamd geen toonbeeld van duidelijkheid is. De 

briefwisseling van de jaren zeventig bv. werd vanaf eind 1976 alfabetisch geclasseerd in twee 

verschillende series die mekaar qua periode voor meer dan de helft overlappen. Bovendien bevinden 

zich hierin zowat alle ingekomen of kopies van uitgaande stukken. Anderzijds maakte Charles De Weze 

evenmin onderscheid tussen persoonlijk en verenigingsarchief. De vermenging is echter te groot om ze 

op een relatief eenvoudige manier ongedaan te maken. 


1-6. Briefwisseling over diverse onderwerpen. Met bijlagen. 1961, 1974-1979. 


1. 1961-1962. 1 omslag. 

2. Chronologisch geordend. 2/1974-12/1976. 1 pak. 

3. Alfabetisch geordend, A-J. 4/1977-4/1979. 1 pak. 

4. Alfabetisch geordend, J-Z. 10/1976-3/1979. 1 omslag. 

5. Alfabetisch geordend, A-P. 5/1976-3/1978. 1 omslag. 

6. Alfabetisch geordend, P-Z. 9-1976-12/1977. 1 omslag. 

7. Dossier betreffende de kiescampagne van 1978. [ca. 1978]. 1 omslag. 

309 Voor meer informatie over de rol van Charles De Weze in dit archieffonds, verwijzen we naar de eerste twee 

hoofdstukken van deel 2 en naar deel 3. 

310 Zie Antwerpen Metropool van 13/10/1985, p. 4.

2.4.9. STUKKEN VAN CAMILLE PAULUS 


INDICES P - 

Camille Paulus was voorzitter van de Antwerpse arrondissementsfederatie van de PVV van 15 

september 1973 tot 3 februari 1978. Het is in dat verband dat we de aanwezigheid van de beschreven 

stukken moeten zien. De stukken onder inventarisnummer 1 dateren uit de periode van zijn 

voorzitterschap. De brieven waren specifiek aan hem en zijn familie gericht, het is echter niet 

denkbeeldig dat hij deze vanuit zijn functie en in naam van de arrondissementsfederatie beantwoordde. 

Dit kan echter niet gelden voor de nieuwjaarswensen voor 1979, toen hij de functie al bijna een vol jaar 

had afgelegd. Het is meer bepaald om die reden dat we besloten deze stukken toch als persoonlijk 

archief te beschouwen. Deze stukken werden neergelegd in 1992 en werden samen met de stukken van 

PVV-arrondissementsfederatie Antwerpen beschreven in schenkingslijst 1992/249. 


1. Nieuwjaarskaarten voor 1977 aan de familie Paulus. [1976-1977]. 1 pak. 

2. Nieuwjaarskaarten voor 1979 aan de familie Paulus. [1978-1979]. 1 omslag.

2.4.10. STUKKEN VAN HET JAN VAN RIJSWIJCKCENTRUM VZW 


INDICES Q - 

Het Jan Van Rijswijckcentrum werd in 1972 opgericht als een onafhankelijk centrum voor sociaal 

hulpbetoon en maatschappelijk welzijn. In de eerste jaren was de maatschappelijke zetel gevestigd in de 

Hertoginstraat. M.a.w. in hetzelfde gebouw als de PVV-afdeling Antwerpen Stad. Pas vanaf 1981 

scheidden de wegen van deze twee instellingen toen het Jan Van Rijswijckcentrum naar de 

Minderbroedersrui verhuisde. Het verband tussen de beide was overigens aanzienlijk, vermits het Jan 

Van Rijswijckcentrum juist onder de impuls van de plaatselijke afdeling werd opgericht 311 . 

Het hoeft dan ook niet te verwonderen dat een aantal stukken die door het sociaal centrum 

werden gevormd vermengd raakten met archivalia van de stadsafdeling of minstens samen bewaard 

bleven. Dat is in eerste instantie het geval met het steekkaartenregister van de bibliotheek. Aan de hand 

van een publikatie waarop een stempel van het Jan van Rijswijckcentrum en codes die overeenkwamen 

met de fiche van die publikatie kon worden achterhaald dat dit bestanddeel gevormd werd door het 

centrum in het kader van haar opdrachten, met name sociaal dienstbetoon 312 . De bewijsstukken waren 

verkeerdelijk terechtgekomen in het archief van de PVV-afdeling Antwerpen-stad. Maar reeds in 1975 

werd daarop gewezen door de controleur van de boekhouding van de stadsafdeling 313 . 

Voor meer informatie kunnen de jaarverslagen worden geraadpleegd die gedeeltelijk op het 

Liberaal Archief worden bewaard 314 . 


1. Bewijsstukken van ontvangsten en uitgaven. 1973-1974. 1 omslag. 

2. Catalogus van de bibliotheek. Z.d. 1 kaartsysteem. 

311 Piet Van Roe - voorzitter van de PVV-afdeling Antwerpen-stad - was tevens voorzitter van het Jan Van Rijswijckcentrum 

vanaf zijn ontstaan : Liberale VZW's, 11. 

312 Het blijft echter mogelijk dat de bibliotheek gezamenlijk bezit was van verschillende verenigingen met zetel in de 

Hertoginstraat 16. 

313 Zie de inleiding op de archiefinventaris van PVV-afdeling Antwerpen-stad. 

314 Liberale VZW's, 13.

2.4.11. STUKKEN VAN DE ANTWERPSE CULTURELE KRING 


INDICES R - 

Er bestaat absoluut geen zekerheid over de identiteit van de archiefvormer van de hieronder beschreven 

archivalia. Een aantal archiefbestanddelen die tussen de andere archiefstukken zaten bleken enkele galaavonden 

te betreffen die werden ingericht ten voordele van de liberale jeugdorganisatie De Knapzak/La 

Besace. Deze feesten vonden alle plaats in de Koningin Elisabethzaal aan het Koningin Astridplein te 

Antwerpen. De Antwerpse Culturele Kring was wellicht een éénmansorganisatie van de liberaal 

Raymond Remael. Wellicht richtte deze man allerhande feesten in, waarvoor hij een drijfveer nodig had; 

in dit geval De Knapzak. 

Hoe deze stukken in het Liberaal Huis verzeilden is ons niet erg duidelijk. Zowel Raymond 

Remael als het ACK bleken immers gehuisvest te zijn op de Jan Van Rijswijcklaan, 191. Raymond 

Remael was echter wel lid van de Antwerpse arrondissementsfederatie 315 . 

2.4.11.2. inventaris 

1-4. Dossiers betreffende gala-avonden. 1962-1964. 4 omslagen. 

1. De op 5 december 1962 gehouden Edith Piaf-avond. 1962-1963. 

2 De op 8 mei 1963 gehouden Gala-avond Yves Montand. 1963. 

3. De op 13 december 1963 gehouden Charles Aznavour-avond. 1962-1963. 

4. Het op 16 april 1964 gehouden optreden van vader en zoon Fernandel. 1964. 

315 Archief PVV-arrondissementsfederatie Antwerpen, ledenstaten.

2.4.12. STUKKEN VAN HET REISAGENTSCHAP LOTUS 


INDICES S - 

Volgens gegevens die ons werden meegedeeld dooor Luc Pareyn - archivaris van het Liberaal Archief - 

zou Lotus een reisagentschap zijn geweest dat nauw verbonden was met de familie Hoste en dus met de 

krant Het Laatste Nieuws. Volgens onze bron waren de kantoren ervan veelal gevestigd in de onmiddellijke 

omgeving van die van het dagblad. De familie Hoste zou doorgaans beroep gedaan hebben op 

deze maatschappij, zowel voor persoonlijke als voor zakelijke reizen. 

Aangezien deze archiefstukken in dit archieffonds voorkomen kunnen we er van uitgaan dat 

Lotus een tijdlang op de Komedieplaats gevestigd moet geweest zijn. Een andere mogelijkheid is 

evenwel dat de stukken mee werden verhuisd met de archieven die van de Hertoginstraat kwamen. Het 

achtergelaten materiaal beperkt zich immers tot 1 deel, bestaande uit 2 bestanddelen. De redactie van de 

stukken is echter allerminst duidelijk of éénvormig. Wellicht werden ze gebruikt als klad, onder meer 

met het oog op het opstellen van de boekhouding. 


1. Klantenregister. Ca. 1980. Klad (?). 1 deel. 

-- Staat van klanten. Klad (?) 316 . 


INDICES T 

-

Hoofdstuk 5 : Indices 

2.5.1. INDEX OP PERSOONSNAMEN 

2.5.2. INDEX OP NAMEN VAN VERENIGINGEN 

Hoofdstuk 5 : Indices 

INDICES A - 

Dit hoofdstuk bevat twee indices; één op persoonsnamen en één op namen van instellingen, 

verenigingen en dergelijke meer. In deze indices werden enkel namen opgenomen die in de 

beschrijvingen zelf uit de inventarissen van hoofdstukken 3 en 4 voorkomen. Wanneer bv. in het archief 

van de LP-arrondissementsfederatie Antwerpen die benaming is opgenomen, werd dat vanwege de 

vanzelfsprekendheid niet geregistreerd in de indices. Voorts werden evenmin namen opgenomen van 

de bestuursorganen van de behandelde archiefvormers. 

2.5.1. INDEX OP PERSOONSNAMEN 

Aertbeliën, J. 102 

Ameels, A. 73 

Antonsen, F. 68 

Aznavour, C. 132 

Baneux, F. 68 

Baneux-Bertrand, S. 68 

Bauchet, A. 68 

Bauss, C. 68 

Bauss, M.-J. 119 

Beckers, G. 68 

Beuckeleers-Mattues, C. 68 

Beuckeleers, J. 67 

Beysen, E. 102 

Bludts, P. 102 

Buysaert, H. 102 

Coelen, A. 68 

Cooymans, M. 118 

Cortvriend, J. 102 

Crab, A. 75 

De Baecker, L. 68 

De Belder, A. 68 

De Heel, F. 67 

de Léon, E. 68 

De Meyere, L. 118 

De Potter J. 68 

de Raeymaekers, A. 68 

De Rey, J. 102 

Dessertaine, mevrouw 69 

De Weze, C. 102 

De Winter, R. 68 

De Winter, W. 68 

Diels, F. 73 

Ekkart, H 119 

Fernandel 132 

Gepts, L. 102 

Gigot, A. 68 

Good, F. 68 

Grootjans, F. 102 

Helsmoortel-Pecher, A. 102 

Hopff, F. 102 

Hoslet 68, 69 

Janssens, L. 102 

Joosten, A. 69 

Kegeleers-Herreman, mevrouw 68 

Le Beck, H. 69 

Le Beck-Ceulemans, F. 69 

Lheureux, A. Baron 68 

Lhonneux, A. 69 

Lilar, A. 86 

Mafa, M. 73 

Martougin, A. 68, 69 

Massaux 73 

Meerbergen, F. 68 

Mols-De Cock, A. 68 

Montand, Y. 132 

Noerens, R. 102 

Nutkewitz, J. 102 

Nys, G. 68 

Paulus, familie 130 

Pecher, E. 69

Pecher, J. 68 

Petrionati 73 

Piaf, E. 132 

Pieters-Voet, S. 102 

Pirotte-Thoen, M. 68 

Potikian 73 

Resseler, V. 68 

Roten, E. 68 

Russinger Claessens, M. 68 

Sampers, P. 68 

Schauw, A. 68 

Schutters, E. 68 

Segers, A. 68 

Sel, V. 69 

Seldenslach, F. 74 

Sielens, H. 68 

Sielens-Snoeckx, L. 68 

Soethout-Breens, mevrouw 68 

Soudan, L. 102 

Speth, C. 119 

Speth, F. 119 

Speth, J. 119 

Spiliers, A. 68 

Steigrad, L. 102 

Sterckx, P. 104 

Sweerts, J. 68 

Vanaudenhove, O. 86 

Van Caneghem, J. 73 

Van den Bosch, L. 74 

Van den Eynden, A. 68 

Van der Aa, M. 68 

Van de Woestijne, J. 68 

Van der Vorst, J. 73 

Van Grieken, W. 102 

Van Ham, J. 68 

Van Ham-Steenberghs, J. 69 

Van Hentenrijk, mevrouw 102 

Van Hoecke, H. 75 

Van Loock, A. 68 

2.5.2. INDEX OP NAAM VAN VERENIGINGEN, INSTELLINGEN EN BEDRIJVEN 

AGRA PVBA 68 

ALCA 101 

ALV 101 

ASLK 69 

Bakkerij SV HUZ 68 

Bank van Antwerpen 69 

Banque d'Anvers 69 

Brouwerij Alken NV 73 

Brouwerij Maes NV 74 

BRT 73 

Coiffure «Charme» 118 

INDICES EEEEEE - 

Van Meel, G. 68 

Van Riel, K. 68 

Van Rijswijck, J. 86 

Van Roe, P 102, 104 

Van Snick-Kennes, mevrouw 68 

Vereecken, R. 102 

Verhelst, C. 68 

Verhelst, J. 69 

Vermeulen, A. 69 

Verschuren, J. 69 

Vinck, L. 119 

Vos, R. 68 

Werner, R. 68, 69 

Wildiers, F. 68, 69 

Wildiers, P. 69 

Wybauw, J. 69 

Coiffure Cleerbaut PVBA 118 

Culturele Raad van de Vaste Commissie voor Advies 

voor het Beheer van de Stedelijke Openbare 

Bibliotheken van de Stad Antwerpen 104 

De Belgische Phenix NV 103 

Etn. J. Cools PVBA/NV 118 

Federatie van de BLM 86 

Federatie der Vrijzinnige Mutualiteiten van de 

provincie Antwerpen 86 

Financière Anversoise SA 68 

Handelsbank NV 71, 101, 114, 118

HUZ 102 

Jan Van Rijswijckcentrum 104 

Koninklijke Nederlandse Schouwburg 103 

INDICES FFFFFF - 

LEV 101 

Liberale Bond 1° wijk 101 

Liberale Mutualiteiten 101 

Liberale Vlaamse Bond 101 

LP 85, 86, 128 

Maltex PVBA 73 

Mover PVBA 119 

NIR 73 

PKI 103, 104, 114 

PVV 85, 99-103 

PVV-arrondissementsfederatie Antwerpen 102 

PVV-Jongeren 102 

PVV-Vrouwen Antwerpen-stad 99 

PVV-Kern Antwerpen-Zuid 103 

PVV-Kern Kiel 103 

PVV-Kern Linkeroever 103 

Salons Cavens 103 

Sociale Dienst der Compensatiekas voor Maatschappelijke 

Werken 72, 119 

Speciale Vakschool voor Haartooi VZW 118 

Verbond der Liberale Toneelverenigingen van het 

arrondissement Antwerpen 86 

Suma 119 

Toezichtscommissie Stedelijk Kunstonderwijs 124

Inleiding 

DEEL 3 : 

ARCHIEFTHEORETISCHE CONCLUSIES 

INHOUDSTAFEL A - 

In dit derde deel worden een aantal conclusies getrokken uit de in deel 2 opgedane ervaringen die een 

antwoord zouden moeten betekenen op de vragen die in deel 1 werden gesteld. In een eerste paragraaf 

gaan we na in hoeverre het model van archiefschema de eigenlijke inventarisatie doorstond. Kon het 

model-archiefschema in zijn geheel worden toegepast of dienden belangrijke wijzigingen te worden 

aangebracht ? Vervolgens komen oorzaken en gevolgen van vermenging van diverse archieven aan bod. 

Een belangrijke vraag hierbij is overigens waar precies de grens lag tussen de verschillende 

archiefvormers. In een derde luik pogen we een systeem uit te werken aan de hand waarvan men in een 

archief- en documentatiecentrum als het Liberaal Archief zowel documentatie als archief kan verwerken 

en tegelijkertijd op een zo efficiënt mogelijke wijze kan ontsluiten zonder afbreuk te moeten doen aan 

een aantal wetenschappelijke verworvenheden. Afsluiten doen we met de invloed van het gebrek aan 

wetgeving voor niet-overheidsarchief in het algemeen en partijarchief in het bijzonder op het vlak van 

onder meer openbaarheid en selectie. Bij dat laatste thema zal een lijst van voor vernietiging in 

aanmerking komende stukken worden afgedrukt, vermits bij de eigenlijke inventarisatie om hoger 

vermelde redenen geen selectie werd doorgevoerd 317 . Voor de eindconclusies verwijzen we naar het 

algemeen besluit. 

3.1. Evaluatie van het model-archiefschema voor de inventarisatie van partijarchief 

Alle archieven waarmee wij werden geconfronteerd, bevonden zich in een voornamelijk ongeordende 

staat. Meestal was de oorspronkelijke orde wel enigszins te reconstrueren, al was de waarde ervan niet 

zo groot gezien de vele naast mekaar bestaande systemen en ordeningen. Aan de basis van die 

ordeningen lag trouwens nooit een doordacht systeem. Dat was zelfs niet het geval voor het archief van 

de PVV-afdeling Antwerpen-stad waarvoor wel een soort depotlijst voorhanden was. Die moet echter 

worden beschouwd als een schema voor de materiële plaatsing van de stukken; zowel archief als 

documentatie. In zo'n situatie mag - of liever : moet - de archivaris zelf een archiefschema opstellen, 

waarbij hij tracht de historisch bepaalde structuur van het archief daarin te integreren 318 . Om die reden 

ontwikkelden wij in deel 1 een model van archiefschema voor partijarchieven vanuit de achterliggende 

idee dat gelijksoortige verenigingen, gelijkaardige archieven zouden moeten vormen. Bij toepassing van 

dit schema op de ongeordende partijarchieven waarmee wij werden geconfronteerd, bleken zich erg 

weinig moeilijkheden voor te doen. Het functionele schema paste erg goed. Natuurlijk was het 

noodzakelijk om het archiefschema telkens aan te passen aan de typische karakteristieken van elk 

archief en elke archiefvormer. Zo was het archiefschema van de LP-arrondissementsfederatie Antwerpen 

bv. duidelijk beperkter dan dat van de opvolger onder de PVV. De reden hiervoor ligt in het feit dat het 

archief zelf ook veel minder omvangrijk was. Wat dan weer het gevolg was van twee oorzaken. Ten 

eerste beschikken we slechts over het archief uit de laatste jaren van bestaan van de 

317 

Hiervoor verwijzen we naar delen 1 en 2. 

318 Haegeman, Waarschoot, 31; Archiefbeheer, 4510/26-27.

INHOUDSTAFEL B - 

arrondissementsfederatie. Ten tweede was de LP-federatie duidelijk nog niet zo uitgebreid als zijn 

opvolger onder de PVV het geval zou zijn. Dat impliceerde meteen dat minder activiteiten aan de dag 

werden gelegd. 

Toch bleek bij de inventarisatie dat het modelschema op enkele punten diende te worden 

aangepast. Zaken m.a.w. die voor elk van de bestudeerde archieven naar voren kwamen. Die 

aanpassingen resulteerden in het nu volgende «definitieve» model-archiefschema voor partijarchief.

BIJLAGE 10 : Bijgesteld model van archiefschema voor partijarchief 

I. Stukken van algemene aard 

A. Stukken van regelgevende aard 

B. Stukken betreffende de bestuurswerking 

C. Briefwisseling over diverse onderwerpen 

II. Stukken betreffende de administratie 

D. Stukken betreffende de eigenlijke financiële administratie 

E. Stukken betreffende de ledenadministratie 

F. Stukken betreffende de bijdragen van afgevaardigden 

III. Stukken betreffende de interne werking 

G. Stukken betreffende de partijwerking in het algemeen 

G1. Stukken betreffende de eigenlijke partijwerking 

G2. Stukken betreffende de aanverwante organisaties 

H. Stukken betreffende de partijwerking in het eigen ressort 

H1. Stukken betreffende de ondergeschikte geledingen in het algemeen 

H2. Stukken betreffende de uitbouw van het liberale verenigingsleven 

H3. Stukken betreffende de juridische rol 

H4. Stukken betreffende de ledenactiviteiten 

H5. Stukken betreffende het informeren van de leden 

IV. Stukken betreffende de externe werking 

I. Stukken betreffende de politieke standpunten 

J. Stukken betreffende de verkiezingen 

K. Stukken betreffende het sociaal dienstbetoon 

L. Stukken betreffende de deelname aan het beleid. 

INHOUDSTAFEL C - 

Op een aantal kleinere en minder belangrijke wijzigingen na, moet vooral op twee belangrijkere 

correcties in archiefafdeling drie, nader worden ingegaan. Deze afdeling omvatte in het oorspronkelijke 

model vier gelijkwaardige onderdelen. De praktijk wees echter uit dat er een duidelijk onderscheid 

moet worden gemaakt tussen de partijwerking in zijn geheel - waarin ook de aanverwante verenigingen 

aan bod komen - en de werking van de partijgeleding die het archief vormde. Het is echter duidelijk dat 

deze indeling voor het nationale partijarchief niet helemaal op kan gaan, waardoor het modelarchiefschema 

dus enkel van toepassing kan zijn op lagere echelons van een partij. Het onderscheid 

tussen de eigenlijke geleding en de rest van de partij bleef trouwens steeds het moeilijkste en meest 

cruciale ordeningsprobleem dat vooral tot uiting kwam bij de behandeling van de stukken betreffende 

de uitreiking van de medailles. Het betrof hier een nationale activiteit die op arrondissementeel niveau 

administratief werd opgevolgd. Dat maakt het vergelijkbaar met de ledenadministratie. Het ging echter 

om veel meer dan louter administratie, vermits de gelauwerden ook op arrondissementeel vlak werden 

gevierd. Die extra dimensie maakte dat we ervoor opteerden de stukken daaromtrent te beschouwen als 

nationale ledenactiviteiten 

Een andere nieuwigheid is de juridische taak. Een aantal partijgeledingen fungeerden immers 

ook als een soort rechtbank voor lagere geledingen waar zowel zaken in eerste aanleg als 

beroepsprocedures werden behandeld. Naast het puur juridische speelden de geledingen ook een 

controlerende rol, wat tot uiting kwam in het bijwonen van vergaderingen van lagere partijgeledingen 

of de goedkeuring der statuten. Archivalia die in dat kader werden gevormd, konden in dat nieuwe 

onderdeel worden ondergebracht. 

In de tweede archiefafdeling bestaat de belangrijkste toevoeging uit de stukken betreffende de 

bijdragen van afgevaardigden. Hiermee worden onder meer de mandatarissen in provincieraad, 

OCMW,... bedoeld, maar ook eventuele vertegenwoordigers in partijorganen die een bepaalde som 

dienden af te dragen aan de partij. Hierrond werden vaak aparte series gevormd die dan ook in een 

afzonderlijk onderdeel moeten worden ondergebracht.

INHOUDSTAFEL D - 

Toch blijven rond het archiefschema een aantal problemen aanwezig die reeds aan bod kwamen 

in de structuurstudie van de PVV-arrondissementsfederatie Antwerpen. Zoals gezegd opteerden we in deel 

1 reeds voor een ordening naar functies, vermits uit de bestaande inventarissen een voorkeur voor die 

optie bleek. Uit de studie van de archieven bleek overduidelijk dat we bij deze archieven te maken 

hebben met een secretaris die zowat verantwoordelijk was voor de gehele archiefvorming, op de 

boekhouding en een deel van de ledenadministratie na. Dat neemt echter niet weg dat een gedeelte van 

de archivalia zeker aan hem moet zijn ontglipt. Zulke gevallen deden zich wellicht voor wanneer een 

bepaald lid met een bijzondere opdracht werd belast en de daaruit voortvloeiende archivalia als zijn 

persoonlijke stukken aanzag. Dat zou overigens één van de redenen kunnen zijn voor de onvolledigheid 

die elk van de partijarchieven kenmerkt. 

Aan de andere kant stelde zich het probleem van ACC en CAPR. Deze instellingen beschikten 

vaak over een afzonderlijk secretariaat of werden in de boekhouding min of meer afzonderlijk 

behandeld 319 . De oorspronkelijke orde bracht echter te weinig indicaties aan om hiervoor het 

samenstellen van een deelarchief te verantwoorden. Het gebeurde zelfs zeer vaak dat stukken gevormd 

door CAPR in één bestanddeel zaten met archivalia die door andere organen waren opgemaakt. Ook 

voor de stukken die door de penningmeester werden gevormd, besloten we om gelijkaardige redenen 

geen deelarchief aan te maken. 

Als algemeen besluit kan dus gelden dat het modelschema zeer goed toepasbaar was, mits de 

nodige aanpassingen, rekening houdend met de specifieke opdrachten van elke archiefvormer en met 

de bestaande ordening. Dat houdt m.a.w. in dat de schema's van de inventarissen in deel 2 steeds licht 

afwijken van het bijgewerkte modelschema dat hierboven te vinden is. 

3.2. De oorzaken en gevolgen van de vermenging van archieven 

Ons inziens liggen een aantal oorzaken ten grondslag aan de vermenging die het behandelde 

archieffonds kenmerkte. In eerste instantie is er natuurlijk het Liberaal Huis dat fungeerde als een 

liberale ontmoetingsplaats waar diverse verenigingen hun zetel hadden en/of vergaderden en/of 

allerhande activiteiten plaats lieten vinden. Het feit nu dat in tweede instantie zeer veel personen van de 

meest uiteenlopende liberale verenigingen lid waren of er zelfs functies uitoefenden en tegelijker tijd als 

vrijwilliger werkten, zorgde ervoor dat de notie archiefvormer een onbekend begrip was. Dat had onder 

meer tot gevolg dat meerdere personen archiefstukken als persoonlijk bezit aanzagen of althans toch bij 

hen persoonlijk bewaarden. Dat fenomeen valt voornamelijk af te leiden uit de archieven van Albert 

Lilar en Charles De Weze die bestanddelen bevatten waarin persoonlijk en verenigingsarchief door 

elkaar voorkomen. Een laatste negatieve factor is te vinden in de verschillende verbouwingen die het 

gebouw aan de Komedieplaats onderging. Dat had onder meer als gevolg dat de stukken die in 1977 

aan het AMVC werden overgemaakt tussen het puin lagen. Tussen de archivalia van SV Het Liberaal 

Huis dan weer, konden vele puinresten worden gevonden. 

De enige positieve factor met het oog op een degelijke ordening van de archieven was te vinden 

in de persoon van de secretaris. Vaak was dit de enige figuur binnen een vereniging die min of meer 

full-time met zijn opdracht bezig was. Het belang van de secretaris kwam duidelijk tot uiting in periodes 

waarin een aantal nieuwe secretarissen elkaar in snel tempo opvolgden. Op die momenten steeg over 

het algemeen de chaos. Het was overigens reeds voldoende dat een bepaalde secretaris ontslag nam 

opdat de ordening van een aantal series zou wijzigen. Dat had te maken met het feit dat elke secretaris 

het archief volgens zijn eigen, wijzigende inzichten ordende. Dat impliceert dat de archieven niet vanuit 

een bepaald vooropgezet plan werden geordend. Veeleer kan worden gesproken van een historisch 

gegroeide orde, waarbij de ordening die de laatste secretaris toepaste, niet noodzakelijk beter hoefde te 

zijn dan die van de eerste. 

319 Archief PVV-afdeling Antwerpen-stad, nummer 35 : hier werden gedurende een korte periode aparte pagina's gebruikt 

voor de ontvangsten en uitgaven van het ACC.

INHOUDSTAFEL E - 

De belangrijkste factor is echter te vinden in de persoon van Charles De Weze die een aantal 

genoemde factoren in zich verenigde en in die zin symptomatisch is voor het archieffonds in zijn geheel. 

Hij was van 1960 tot in 1975 de permanente secretaris van eerst LP- en later PVV-arrondissementsfederatie 

Antwerpen. Vanuit die functie, handelde hij echter ook vaak in naam van andere verenigingen zoals SV 

Het Liberaal Huis, de PVV-districtsvereniging Antwerpen en zo meer.

INHOUDSTAFEL F - 

Bovendien oefende deze man tal van andere functies uit bij diverse liberale verenigingen die in het 

Liberaal Huis hun zetel hadden. In die zin had hij op de ordening van meerdere archieven een soms 

behoorlijk grote invloed. Het feit dat hij quasi overal aanwezig was, zorgde er echter niet voor dat de 

notie archiefvormer doordrong. Charles De Weze zelf vormde namelijk mappen waarin naast 

persoonlijke stukken ook archief van verenigingen voorkwam 320 . Een positief gevolg van zijn grote 

invloed lag in de gelijkaardige ordening die in verschillende archieven kon worden waargenomen. Dat 

nam echter niet weg dat binnen de bestanddelen zelf, lang niet altijd een gelijke rangschikking van de 

documenten aanwezig was. Zoals reeds gezegd ordende de secretaris de stukken grotendeels volgens 

eigen inzichten; de opvattingen van Charles De Weze moeten wanneer we de oorspronkelijke ordening 

in ogenschouw nemen, regelmatig zijn gewijzigd. 

In de literatuur vonden we een aantal sterk verschillende archieffondsen met toch opvallende 

gelijkenissen inzake de redenen voor de vermenging. Het Nieuwpoortse stadhuis bv. fungeerde volgens 

Xavier Lesage als een soort van open huis waarin tal van verenigingen en instellingen huisden. De 

belangrijkste factor in dit alles was te vinden in de persoon van de stadssecretaris die archief vormde 

voor liefst 20 vreemde archiefvormers 321 . De oude archieven van Budingen dateren weliswaar uit het 

Ancien Régime, maar vertonen toch ook een aantal opvallende gelijkenissen 322 . In dit geval had men te 

maken met een totaal vermengd archieffonds van een vijftal archiefvormers. De oorzaak daarvan lag 

enerzijds in het feit dat verschillende functies in één en dezelfde persoon - met name de leenheer - 

waren verenigd. Anderzijds was er de secretaris/griffier van de schepenbank die een centrale rol 

vervulde, zelfs de spilfiguur was. Hij was immers verantwoordelijk voor de registratie en bewaring van 

het archiefmateriaal. We zien hier m.a.w. sterke gelijkenissen tussen drie groepen van sterk 

uiteenlopende archiefvormers die in hoofdzaak één ding gemeen hebben, met name de belangrijke rol 

van de secretaris. Bovendien was in het geval van Nieuwpoort ook de vestigingsplaats uitermate 

belangrijk. 

Het archieffonds waarmee wij werden geconfronteerd, kan als volgt worden omschreven. Het 

betreft een conglomeraat van archieven, deelarchieven, fragmenten van archieven en documentatie dat 

in sterke mate vermengd geraakt was. De oorzaken daarvan lagen in de jarenlange opslag in één en 

hetzelfde gebouw dat een aantal verbouwingswerken onderging en in het feit dat het om sterk verwante 

archiefvormers ging met vaak dezelfde functionarissen en een gemeenschappelijke zetel. De 

belangrijkste impact op de archieven ging uit van de respectievelijke secretarissen die het archief 

ordenden naar eigen goeddunken. Dat had tot gevolg dat de rangschikking van de stukken vooral 

binnen series vaak sterk varieerde. Vele bestanddelen waren overigens gekenmerkt door een gebrek aan 

orde; een orde die misschien na verloop van tijd verloren was gegaan. 

Een dergelijk conglomeraat vereist vanzelfsprekend een bijzondere aanpak. In eerste instantie 

werd een onderzoek ingesteld naar de archiefvormers. Vermits meestal geen literatuur voorhanden was 

- typisch voor plaatselijke liberale verenigingen - waren we genoodzaakt het archiefmateriaal zelf aan 

een studie te onderwerpen. Dat leidde tot de ontdekking van nog meer archiefvormers zodat we op een 

totaal van 19 uitkwamen. Vervolgens werd de documentatie afgescheiden, waarover in het volgende 

onderdeel meer. Dan dienden de stukken van de verschillende archiefvormers van elkaar te worden 

gescheiden. Dat leverde de vraag op wat precies een archiefvormer was. 

Dat probleem kwam vooral aan bod bij de behandeling van LP- en PVV-arrondissementsfederatie 

Antwerpen en bij Eerst Vrijheid en Eerst Vrij. Wat het eerste geval betreft besloten we dat we te maken 

hadden met twee afzonderlijke archiefvormers. Ook al is het onderscheid tussen LP en PVV niet erg 

groot, toch betreft het twee afzonderlijke verenigingen, zodat ook hun respectievelijke geledingen als 

zodanig moeten worden beschouwd. De moeilijkheid was echter dat diegenen die de archiefstukken 

hadden opgesteld en bewaard helemaal geen onderscheid maakten. Dat was vooral te wijten aan 

Charles De Weze die in april 1960 - meer dan een jaar voor de oprichting van de PVV - benoemd werd 

tot de nieuwe permanente secretaris. Ten gevolge daarvan liepen vele series en/of bestanddelen van 

320 Zie de inventaris van zijn archief. 

321 Lesage, Nieuwpoort, 51-54. 

322 Smets, Budingen, 33-35.

INHOUDSTAFEL G - 

1960 tot 1975, het jaar waarin hij ontslag nam. Dat betekende dat vele bestanddelen in feite door twee 

verschillende verenigingen waren gevormd. Het leek ons niet zinvol om dergelijke bestanddelen die een 

duidelijke eenheid vormden, te gaan scheiden. Het is daarentegen veel beter om die stukken samen te 

laten en te werken via verwijzingen in de inventarissen 323 . 

Een gelijkaardig probleem deed zich voor bij het maandblad Eerst Vrijheid. Dit onvolledige 

archief bevatte een aantal stukken die gevormd werden door opvolger Eerst Vrij. Gezien we over te 

weinig informatie beschikten werd voor een voorlopige oplossing gekozen, die er in bestond de beide 

archiefgedeelten in één inventaris te behandelen. Een dergelijke oplossing kan niet definitief zijn vermits 

afzonderlijke archiefvormers via aparte inventarissen moeten worden ontsloten. 

Voor elk van de afgescheiden archieven maakten we vervolgens archiefschema's op die nauw 

aansloten bij de eigen taakstelling en bevoegdheden van de verschillende archiefvormers. De ordening 

van de partijarchieven kon gebeuren op basis van het model van archiefschema uit deel 1. De ordening 

van een archief als SV Het Liberaal Huis daarentegen diende aan eigen wetmatigheden te voldoen. Voor 

de kleinere archieven en archieffragmenten ontbraken veelal voldoende gegevens om sterk op de oude 

orde in te grijpen. Ook al leek die soms niet erg bruikbaar. 

Als besluit zouden we kunnen stellen dat fondsen van archieven van verenigingen en personen 

die in één en hetzelfde gebouw aanwezig waren, overeenkomsten vertonen. Vaak gaat het immers om 

archieven waarbij één bepaalde figuur een determinerende rol speelde. Bovendien lijkt het opportuun 

dergelijke archieffondsen in fondsinventarissen te ontsluiten. Het zou daarom misschien niet onzinnig 

zijn om - in navolging van begrippen als familie- en huisarchief - de archiefterminologie terzake bij te 

schaven. Een mogelijkheid zou kunnen zijn de bestaande term huisarchief uit te breiden zodat ook dit 

soort van archieffondsen erin zou kunnen passen. Een tweede mogelijkheid zou er in kunnen bestaan 

een nieuwe term te creëren. We denken daarbij in de eerste plaats aan lokaalarchief. De defintie zou dan 

kunnen luiden als volgt : een lokaalarchief is een al dan niet overgeleverde combinatie van archieven 

van verenigingen en personen die hetzelfde lokaal als zetel hadden. 

3.3. Oplossingen voor de verwerking en ontsluiting van archief en documentatie 

binnen één instelling 

In deel 1 gingen we uitgebreid in op de problematiek waarmee archief- en documentatiecentra worden 

geconfronteerd. Daar zagen we dat zij meer dan klassieke archiefinstellingen of documentatiecentra te 

maken krijgen met archief en documentatie samen. Deze twee soorten documenten vereisen echter een 

nogal tegenstrijdige aanpak bij de ontsluiting ervan. De klassiseke manier voor het ontsluiten van 

archieven - via inventarissen - bemoeilijkt daarenboven een efficiënte doorstroming van de informatie 

naar de gebruiker toe. Bovendien hebben de zuilgebonden centra een zekere verplichting tegenover hun 

achterban. De dienstverlening die daaruit voortvloeit, bemoeilijkt de selectiepolitiek die bij een modern 

archiefbeleid hoort. Tenslotte moet worden opgemerkt dat in archief- en documentatiecentra zoals het 

Liberaal Archief het eerder regel dan uitzondering is dat men te maken krijgt met conglomeraten van 

archieven, losse archiefstukken en documentatie. Daarom gingen wij op zoek naar een aanpak van 

archief en documentatie die rekening houdt met de verschillende eisen die qua verwerking aan beide 

worden gesteld, maar de tegenstellingen tegelijk tracht te verzoenen met het oog op de best mogelijke 

ontsluiting ervan. 

Het belangrijkste uitgangspunt is dat archief en documentatie best beschreven en verwerkt 

worden volgens de wetenschappelijke geëigende methodes. Wanneer men dan te maken krijgt met een 

conglomeraat van archiefmateriaal en documentatie dan zal het in de eerste plaats zaak zijn de 

documentatie te scheiden van de archivalia. Een dergelijke ingreep zal echter slechts mogelijk zijn na 

een grondige studie van de archiefvormende instellingen die in het conglomeraat voorkomen. Pas dan 

323 We verwijzen hiervoor naar de structuurstudie en naar de inleiding op de archiefinventaris van de LP-arrondisse- 

mentsfederatie Antwerpen.

INHOUDSTAFEL H - 

zal men kunnen uitmaken welke archivalia door één bepaalde archiefvormer werden aangemaakt en 

welke documentatie door welke instelling werd aangelegd. 

De wijze van verwerking van de documentatie die uit het conglomeraat werd gedistilleerd, 

hangt van een aantal elementen af. In eerste instantie zal men in een archief- en documentatiecentrum 

waar archief en documentatie op een gelijkwaardige wijze wordt behandeld, pogen alle documentatie 

zoveel mogelijk onder te brengen in de bestaande documentaire verzamelingen. Er zijn echter enkele 

uitzonderingen. Ten eerste is het zeer goed mogelijk dat bepaalde documenten niet passen in het opzet 

van het archief- en documentatiecentrum. Men kan stellen dat dergelijke documentatie voor deze 

instelling van geenerlei waarde is. In dergelijke gevallen kan men besluiten tot vernietiging. Een andere 

en soms interessantere mogelijkheid is echter het ruilen van de documenten met andere instellingen. 

Ten tweede kan documentatie die uit een conglomeraat afkomstig is, nauw aansluiten bij de taakstelling 

van de vereniging door wie ze werd verzameld. Wanneer in dat geval de documentatie niet past binnen 

het kader van de documentaire verzamelingen, kan besloten worden de documenten te bewaren bij het 

archief zelf. In elk geval zal men bij dergelijke documentatie steeds moeten overgaan tot een 

beschrijving ervan in de archiefinventaris. 

Archieven die van het conglomeraat konden worden afgescheiden, worden ontsloten in een 

inventaris volgens de principes van de archivistiek. Dat geldt evenzeer voor onvolledige archieven die 

duidelijk door een bepaalde vereniging werden gevormd. Heel anders is het gesteld met echte losse 

stukken waarvan in eerste instantie niet kan worden achterhaald door wie ze werden gevormd of zelfs 

of ze nu archief dan wel documentatie zijn. Dergelijke stukken komen immers met de regelmaat van de 

klok voor. Vaak zelfs bestaan bepaalde - veelal kleinere - schenkingen uit niet veel meer dan losse 

stukken archief en documentatie. Dergelijke documenten kunnen ons inziens het beste worden 

ondergebracht in een afzonderlijk daarvoor gecreëerd bestand, waarin de stukken kunnen worden 

geordend op de vereniging of persoon waarop ze betrekking hebben. Voor archiefstukken moet - met 

het oog op een latere toepassing van het restauratiebeginsel - steeds nauwkeurig alle informatie worden 

opgenomen. 

Dubbele archiefstukken worden in een archief- en documentatiecentrum niet zomaar 

vernietigd. Ze kunnen daarentegen worden behandeld als documentatie en zo mogelijk worden 

ondergebracht in de documentaire verzamelingen. Wanneer ze daarin niet passen, kunnen ze worden 

bewaard in het aparte documentaire bestand waarover we het zopas hadden. Een andere mogelijkheid 

zou kunnen zijn de stukken materieel te bewaren bij het archief van de betreffende vereniging. Die 

laatste optie is vooral interessant in het kader van de dienstverlening naar de achterban toe. Op die 

wijze kunnen immers alle documenten van een bepaalde vereniging of persoon samen worden 

bewaard. 

Op deze wijze kunnen archief en documentatie elk op hun eigen manier worden verwerkt en 

ontsloten, terwijl toch zoveel mogelijk aan de specifieke opdrachten van een archief- en 

documentatiecentrum wordt tegemoetgekomen. Toch blijft er het probleem van de toegankelijkheid 

wanneer diverse bronnen op uiteenlopende wijze worden beschreven en materieel geordend. Om 

daaraan te verhelpen lijkt ons de enige oplossing te vinden in het toepassen van een arbeidsintensieve 

en tijdrovende bezigheid als het toekennen van trefwoorden uit een thesaurus aan zowel archivalia als 

boeken, tijdschriften, foto's, knipsels, documentatiemappen en zo meer. Het lijkt ons daarbij van het 

allergrootste belang om in het trefwoordensysteem alle gekende verenigingen, hun afdelingen en alle 

gekende personen op te nemen die voor de betreffende instelling van belang zijn. Om één en ander 

beheersbaar, overzichtelijk en gebruiksvriendelijk te houden, zou best worden geopteerd voor een 

verwerking, ontsluiting en consultatie via de computer. Op die wijze zou men in staat kunnen zijn 

allerhande gegevens onmiddellijk te ontsluiten via trefwoorden, zodat geen tijd zou worden verspild 

met het telkens opnieuw invoeren van gegevens.

3.4. Conclusies i.v.m. het gebrek aan wetgeving 

INHOUDSTAFEL - I 

Zoals in het eerste deel werd aangegeven worden partrijarchieven gekenmerkt door een gebrek aan 

wetgeving. De archiefwet is daarop niet van toepassing zolang ze in particuliere archiefinstellingen 

worden bewaard en bovendien bezitten ze als feitelijke verenigingen geen rechtspersoonlijkheid. Dat 

kwam in de archieven die wij hierboven behandelden onder meer sterk tot uiting in de boekhouding. 

Deze was vaak onvolledig en slordig bijgehouden. Bovendien schakelde de LP-arrondissementsfederatie 

Antwerpen bv. over van een dagboek op een journaal, zonder dat daarvoor een duidelijk aanwijsbare 

reden was 324 . Bij de bestanddelen i.v.m. de verkiezingen vonden we veel officiële documenten. Invloed 

op de archiefordening was er echter hoegenaamd niet. Een aantal andere archiefvormers bezaten wel 

degelijk rechtspersoonlijkheid. Bij het archief van Hulp aan Patroon is dat ook duidelijk te merken aan de 

archiefvorming in de vorm van officiële, erkende loonstaatformulieren bv. Voor het overige blijft ook 

daar de invloed van de wetgeving eerder beperkt. 

Een ander belangrijk gevolg van het gebrek aan wetgeving ligt op het terrein van de 

openbaarheidstermijnen. In een archief- en documentatiecentrum moet bovendien een 

vertrouwensrelatie worden opgebouwd met de achterban, zodat wel zeer voorzichtig moet worden 

omgesprongen met materiaal dat de privacy betreft. Aan de andere kant bestaat er een tendens de 

openbaarheidstermijnen steeds korter te maken. Dat heeft alles te maken met het feit dat steeds meer 

onderzoek wordt verricht naar het zeer recente verleden, terwijl nieuwe wetten in verband met privacy 

ontstaan. Dat impliceert dat er een waar spanningsveld ontstaat tussen de drang naar een zo snel 

mogelijke openbaarheid en de wens tot bescherming van de persoonlijke levenssfeer 325 . 

Rekening houdend met de specificiteit van archief- en documentatiecentra kozen we voor de 

volgende oplossing. Als algemene regel houden we ons aan een openbaarheidstermijn van dertig jaar. 

Op die regel bestaan echter twee belangrijke uitzonderingen. Ten eerste blijven alle stukken die bij de 

opmaak ervan reeds openbaar waren, openbaar. Ten tweede krijgen documenten die de privacy in het 

gedrang kunnen brengen een openbaarheidstermijn van minimum honderd jaar, zonodig langer. 

Vermits de archivaris, bij gebrek aan een wettelijke regeling, voor deze termijnen 

verantwoordelijk is, heeft hij altijd het recht uitzonderingen toe te staan. Bovendien werd er in het geval 

van liberaal partijarchief om praktische redenen voor gekozen de openbaarheidstermijn voorlopig te 

verbinden aan de datum van 8 oktober 1961, de dag waarop de LP werd omgezet in PVV. 

In het vorige onderdeel en in deel 1 gaven we reeds aan dat het voor een archief- en 

documentatiecentrum niet zo vanzelfsprekend is om een selectie- en vernietigingspolitiek te voeren. 

Onder meer om die reden werd in de inventarissen uit deel 2 niet overgegaan tot een selectie. Hierna 

zullen we kort aangeven welke archiefbestanddelen wel in aanmerking zouden komen wanneer de 

stukken niet langer zouden moeten worden bewaard met het oog op de dienstverlening naar de 

achterban toe. Het is niet de bedoeling concreet aan te geven welke bestanddelen precies in aanmerking 

komen om te worden vernietigd. Veeleer zullen we proberen op een eerder globale wijze aan te geven 

welke soorten archiefbestanddelen daarvoor in aanmerking komen 326 . We beperken ons overigens tot 

de vier grootste en meest volledige archieven. De andere waren te beperkt in omvang om over selectie 

en vernietiging gefundeerde uitspraken te kunnen doen. 

324 Archief LP-arrondissementsfederatie Antwerpen, inventarisnummers 26-27. 

325 «Archiefwet of openbaarheid», 101. 

326 We maakten hiervoor gebruik van het al wat oudere, maar nog steeds actuele artikel van H. Coppejans-Desmedt over de 

noodzaak van selectie en vernietiging en van het Nederlandse werkje Praktische aanwijzingen voor de selectie en 

vernietiging van stukken van een archief van een particukiere instelling uit 1987.

INHOUDSTAFEL - J 

A. De archieven van LP- en PVV-arrondissementsfederatie Antwerpen en de PVV-afdeling Antwerpen-stad 


Onder geen enkel beding mogen statuten of notulen van deze verenigingen worden vernietigd. 

Enigszins anders is het gesteld met de statuten van andere partijgeledingen, wanneer die reeds 

in andere archieven worden bewaard. Ook de bijlagen bij de notulen en de dossiers betreffende 

de Algemene Vergaderingen mogen niet worden vernietigd. Het betreft hier stukken die alle 

informatie bevatten die van wezenlijk belang zijn voor het doorgronden en bestuderen van deze 

verenigingen. De briefwisseling over diverse onderwerpen zal stuk voor stuk moeten worden 

bekeken, maar wellicht grotendeels te bewaren zijn. 


Indien de dagboeken en/of journalen een volledige serie uitmaken en de bijlagen geen extra 

informatie verschaffen kunnen deze laatste zonder uitzondering worden vernietigd. Alleen dit 

al zou de omvang van de archieven kunnen decimeren. Het probleem is echter dat de 

samenvattende stukken vaak onvolledig zijn. Wat de ledenadministratie betreft werden diverse 

series bestanddelen gevormd die bijna altijd dezelfde informatie bevatten. Vooral voor wat het 

archief van de PVV-arrondissementsfederatie Antwerpen betreft zou grotendeels kunnen volstaan 

worden met het behoud van het ledenregister op steekkaarten. Tijdsgebonden ledenstaten 

zouden dan kunnen worden vernietigd, net zoals een groot deel van de briefwisseling 

betreffende de ledenadministratie. Instructies kunnen natuurlijk niet worden vernietigd. 

3. Stukken betreffende de interne partijwerking. 

Uit de dossiers betreffende de nationale congressen zouden zeker de congresdocumenten 

kunnen worden geselecteerd, vermits die op elk niveau aanwezig zijn en in het Liberaal Archief 

ook reeds in een documentaire verzameling worden bewaard. De andere stukken betreffende 

het nationale niveau moeten ons inziens wel worden bewaard, tenzij dezelfde stukken ook op 

andere bewaarniveaus zouden worden bewaard, zoals briefwisseling en circulaires bv. 

Hetzelfde geldt voor de stukken aangaande de interne partijwerking van de betreffende 

geleding. Al zou kunnen worden besloten van een aantal series, zoals de dossiers betreffende de 

ledenactiviteiten, slechts één of een paar bestanddelen als voorbeeld te bewaren. 


Gezien ook hier de eigenlijke doelstellingen van de partij aan bod komen, kan van vernietiging 

nauwelijks sprake zijn. Toch treffen we bij de archivalia m.b.t. de verkiezingen zeker stukken 

aan die ook in andere geledingen zullen voorkomen, zodat voor archiefafdelingen drie en vier 

de vraag van het bewaarniveau zou kunnen worden gesteld. Voorlopig is die vraag echter nog 

niet aan de orde bij gebrek aan bewaarde archieven van andere partijgeledingen. 

B. Het archief van SV Het Liberaal Huis 


Voor de stukken van algemene aard gelden hier dezelfde opmerkingen. 

2. Stukken van financiële en administratieve aard. 

Wat de stukken betreffende de aandeelhouders betreft, zouden in de regel enkel het register en 

de briefwisseling moeten worden bewaard. De archiefvorming daaromtrent is echter verre van 

volledig, zodat van vernietiging geen sprake kan zijn. De briefwisseling bevat zelfs niet alle 

gegevens i.v.m. de annulatie van de aandeelbewijzen, zodat zelfs die genannuleerde aandelen 

moeten worden bewaard. Wat de boekhouding betreft lijkt het ons noodzakelijk enkel de 

dossiers betreffende de jaarrekeningen en de aangifte van de vennootschapsbelasting, samen 

met de samenvattende boekhoudkundige stukken te bewaren. Dat betekent dat journalen, 

dagboeken en bijlagen bij de boekhouding integraal kunnen worden vernietigd. Hetzelfde kan 

gelden voor de stukken betreffende de bankrekening, vermits die globaal aan bod komen in

INHOUDSTAFEL K - 

saldibalans- en grootboek. Ook in de stukken betreffende personeel en sociale zekerheid kan 

verregaand worden gesnoeid. Opnieuw zou kunnen worden volstaan met de meest algemene 

stukken, met name de personeelsregisters en de jaarlijkse loonstaten. Voor de tweede groep 

moet echter enig voorbehoud worden gemaakt, vermits die stukken onvolledig zijn. Uiteraard 

dienen ook de briefwisseling en de dossiers betreffende de rechtszaken te worden bewaard. 

3. Stukken betreffende aankoop en uitbating van het gebouw. 

Hier kunnen in principe slechts zeer weinig stukken worden vernietigd, omdat ze bijna alle 

werden opgemaakt in het kader van de eigenlijke doelstellingen van de vereniging. Een 

belangrijke uitzondering moet hier worden gemaakt voor de boekhoudingsstukken aangaande 

café Liberator. Hier kan het volstaan het register en de dagboeken te bewaren, plus de bijlagen 

uit de jaren 1949-1950 en 1956-1960, waarvoor geen dagboeken voorhanden zijn. Anderzijds is 

het wel zo dat de gegevens uit deze dagboeken ook werden overgebracht naar de algemene 

boekhouding uit archiefafdeling 3. Daaruit zou de conclusie kunnen worden getrokken dat ook 

de dagboeken mogen worden vernietigd. Maar omwille van het feit dat deze boekhouding een 

dubbele functie had - controlemiddel voor zowel SV Het Liberaal Huis als voor de uitbater van 

café Liberator - lijkt het ons meer opportuun geen selectie in overweging te nemen. 

Als besluit zou kunnen worden gesteld dat vooral kan worden geselecteerd in de archiefafdelingen die 

de administratie als onderwerp hebben. Het volledig doorvoeren van een dergelijke selectie wordt 

echter bemoeilijkt door de onvolledigheid van de series samenvattende en kwantitatieve stukken. 

ALGEMEEN BESLUIT 

Deze studie vertrok van een aantal uitgangspunten die te maken hadden met het 

conglomeraat van archief en documentatie dat diende ontsloten. De belangrijkste waren 

enerzijds dat i.v.m. partijarchief nauwelijks enig archiefwetenschappelijk werk werd verricht. 

Anderzijds kon evenmin worden voorbijgegaan aan de constatatie dat het te behandelen 

archieffonds zowel archief als documentatie bevatte. Dat leidde ons tot een aantal 

probleemstellingen die wij in de loop van deze studie aan de hand van achtereenvolgens 

theorie en praktijk trachtten op te lossen. 

Om een antwoord te bieden op de vragen i.v.m. het inventariseren van partijarchief 

stelden we een model van archiefschema op, waarbij we uitgingen van de stelling dat 

gelijkaardige archiefvormers een gelijkaardige archiefstructuur zouden moeten hebben. Na 

raadpleging van de literatuur opteerden we voor een ordening naar functie. Deze keuze bleek, 

in confrontatie met de praktijk, meer dan verantwoord te zijn. We dienden immers slechts hier 

en daar enkele aanpassingen door te voeren. De fundamenten van het modelschema bleven 

echter meer dan overeind. Natuurlijk moet zo'n modelschema steeds worden bijgesteld op 

basis van de taken van de betreffende archiefvormers, zoals dat in deel 2 tot uiting kwam. Het 

blijft echter de vraag of het modelschema kan worden toegepast op de archieven van alle

INHOUDSTAFEL L - 

geledingen van alle politieke partijen. Verder onderzoek zal daarover uitsluitsel moeten 

brengen. 

Wat de oorzaak van de vermenging van de archieven uit het fonds betreft, kon worden 

achterhaald dat er meerdere redenen waren. In eerste instantie was er het gebouw waarin de 

meeste verenigingen gedurende korte of langere tijd hun zetel hadden en/of vergaderden. 

Veel belangrijker nog is dat het om sterk verwante liberale verenigingen ging met vaak 

hetzelfde politieke personeel. Gevolgen daarvan waren dat men absoluut geen notie had van 

wat een archiefvormer is en dat de verschillende archieven in een aantal lokalen samen 

werden bewaard. De figuur waarin de oorzakelijkheden culmineerden, was Charles De Weze 

die diverse functies uitoefende voor de meest uiteenlopende verenigingen. 

We konden vaststellen dat ook de vermenging van andere archieffondsen - zoals het 

stadsarchief van Nieuwpoort - vaak veroorzaakt werd door dezelfde factoren. Dat zou er op 

kunnen wijzen dat dergelijke archieffondsen als een afzonderlijke groep zouden kunnen 

worden beschouwd, in navolging van huis- en familiearchieven. Onder meer om die reden 

lijkt het ons opportuun dergelijke archieffondsen zoveel mogelijk in verzamelinventarissen te 

beschrijven. 

Uiteraard wordt daarbij voor elke vereniging een afzonderlijke inventaris geredigeerd. 

Om die verschillende archiefvormers van mekaar te kunnen scheiden en om de betekenis van 

de documentatie te kunnen vatten, is een grondige voorstudie echter noodzakelijk. Dat heeft te 

maken met de vaak enorme verstrengeling van bepaalde archieven. 

De tweede grote problematiek had betrekking op de behandeling en ontsluiting van 

archief en documentatie en de specifieke rol in dat verband die door archief- en 

documentatiecentra wordt gespeeld. We vertrokken vanuit de vaststelling dat archief en 

documentatie wel degelijk verschillende soorten stukken zijn vanwege de reden van hun 

ontstaan. Daarom moeten ze ook op andere wijzen worden ontsloten. In archief- en 

documentatiecentra worden beide soorten documenten ontsloten en aan de gebruiker 

aangeboden. Om die zo efficiënt en helder mogelijk de weg naar zijn bronnen te wijzen is ons 

inziens een geïntegreerde aanpak van archief en documentatie noodzakelijk. We werkten in 

deel 3 een methode uit waartoe archief- en documentatiecentra hun toevlucht zouden kunnen 

zoeken en die in een aantal instellingen reeds grotendeels wordt toegepast. Aan de ene kant 

worden zowel archief als documentatie op de traditionele wijze ontsloten. Anderzijds echter 

kan via de computer een eenduidig systeem worden ontworpen dat een toegang biedt tot alle 

bronnen. 

Archief- en documentatiecentra als het Liberaal Archief krijgen echter ook vaak te maken 

met hopen losse stukken, waarvan de context vaak voorlopig of zelfs definitief verloren is 

gegaan. Dergelijke probleemgevallen kunnen vaak niet worden ontsloten op de klassieke 

wijze. Daarom stellen wij voor die stukken als documentatie te beschouwen en ze te ordenen 

in een apart bestand. Weliswaar moet voor elk stuk zoveel mogelijk informatie worden 

vergaard, zodat de stukken naderhand nog zouden kunnen worden ingepast in het archief 

waartoe ze naar hun aard bestemd zijn.

INHOUDSTAFEL M - 

De particuliere archief- en documentatiecentra hebben ook een wat karakteristieke 

verhouding met hun achterban. Ze hangen voor het leveren van documenten af van die 

achterban. Daarom zullen zij genoodzaakt zijn een dienstverlening te organiseren. Dat 

impliceert eveneens dat meer aandacht moet worden besteed aan de privacy. Wij stelden dan 

ook een systeem van openbaarheidstermijnen voor dat lichtjes afwijkt van de gangbare 

praktijk. De archivaris heeft terzake overigens toch een grote vrijheid, vermits feitelijk zowat 

nergens regels zijn vastgelegd. 

Voor het overige bleef de invloed van het gebrek aan wetgeving voor nietoverheidsarchief 

op de archiefvorming zelf eerder beperkt. Wellicht is de verwaarlozing van 

en de wanordelijke staat in het archief voor een deel daaraan te wijten. Toch moet dit worden 

genuanceerd, vermits de archieven van verenigingen met rechtspersoonlijkheid er vaak even 

chaotisch uitzagen. Ondanks het feit dat zij voor bepaalde archiefbestanddelen wel degelijk 

aan wetgeving onderworpen waren.

INHOUDSTAFEL N - 

Tot slot kunnen we nog meegeven dat het archief niet werd geselecteerd. Enerzijds zijn 

de archiefstukken nog zodanig recent, dat een groot deel ervan nog (semi-)dynamisch kan 

worden genoemd. Anderzijds hebben de zuilgebonden archief- en documentatiecentra vaak 

de opdracht archief te beheren in de plaats van de archiefvormende instelling. Dat impliceert 

dat de stukken vaak nog over een langere periode kunnen worden opgevraagd. Indien wel tot 

selectie en vernietiging zou worden overgegaan, zijn er twee zaken die dat zouden 

bemoeilijken. In eerste instantie zijn voorlopig slechts zeer weinig archieven van 

partijgeledingen bewaard. De waarde van een dergelijk quasi uniek archief is natuurlijk veel 

groter. Bovendien kan evenmin worden geselecteerd naar het bewaarniveau van de stukken 

toe. Ten tweede vertonen de meeste archiefseries vele lacunes. Op die wijze volstaat het vaak 

niet enkel samenvattende en kwantitatieve stukken te bewaren. 

LIJST VAN BIJLAGEN EN ILLUSTRATIES 

BIJLAGE 1 : Theoretisch model van archiefschema voor partijarchief 19 

BIJLAGE 2 : Lijst van functionarissen van de PVV-arrondissementsfederatie Antwerpen 37 

BIJLAGE 3 : Lijst van de series 43 

BIJLAGE 4 : Voorstel van archiefschema 44 

BIJLAGE 5 : Lijst van functionarissen van SV Het Liberaal Huis 60 

BIJLAGE 6 : Lijst van functionarissen van de LP-arrondissementsfederatie Antwerpen 78 

BIJLAGE 7 : Verklaring van de op de briefwisseling voorkomende kenmerken 81 

BIJLAGE 8 : Lijst van functionarissen van de PVV-afdeling Antwerpen-stad 91 

BIJLAGE 9 : De depotlijst 94 

BIJLAGE 10 : Bijgesteld model van archiefschema voor partijarchief 

ILLUSTRATIE 1 : Ligging van de liberale lokalen 26 

ILLUSTRATIE 2 : Administratieve kaart van de provincie Antwerpen in 1976 31 

ILLUSTRATIE 3 : Administratieve kaart van de provincie Antwerpen in 1983 32

INHOUDSTAFEL 

INHOUDSTAFEL A - 

Algemene inleiding 1 

Lijst van afkortingen 4 

Bibliografie 5 

Bronnen 5 

Tijdschriften en bibliografieën 5 

Tijdschriften 5 

Bibliografieën en repertoria 5 

Werken en Artikels 6 

Deel 1 : Archieftheoretische probleemstellingen 10 

Enkele inleidende vaststellingen 10 

1.1. Waar ligt het onderscheid tussen archief en documentatie en hoe gaan archief- en 

documentatiecentra met die problematiek om ? 11 

1.2. Welke specifieke problemen stelt partijarchief ? 13 

1.2.1. Status quaestionis 13 

1.2.2. De inventarissen i.v.m. partijarchief 16 

1.2.3. Uitwerking van een model van archiefschema voor de inventarisatie van een 

partijarchief 17 

1.3. Partijarchief en wetgeving 19 

Besluit 21 

Deel 2 : Studie en ontsluiting van het archieffonds 22 

Inleiding 22 

Hoofdstuk 1 : Inleidend gedeelte 23 

2.1.1. Voorstelling van het archief 23 

2.1.2. Geschiedenis van het archieffonds 23 

2.1.3. Verantwoording van de inventarisatie 28 

2.1.4. Aanwijzingen voor raadplegers 29 

Hoofdstuk 2 : Structuurstudie van de PVV-arrondissementsfederatie Antwerpen 30 

2.2.1. Inleiding en werkwijze 30 

2.2.2. Geschiedenis, organisatie en werking 30 

2.2.2.1. Wat is een arrondissementsfederatie eigenlijk ? 33 

2.2.2.2. Voorgeschiedenis 33 

2.2.2.3. Oprichting 34 

2.2.2.4. Doelstelling(en) van de arrondissementsfederatie 34 

2.2.2.5. De bestuursorganen 34 

2.2.2.6. De belangrijkste functionarissen 35 

2.2.2.7. De verhouding met de andere partijgeledingen 39 

2.2.2.8. De administratieve functies 41 

2.2.2.9. De politieke functies 41 

2.2.2.10. Enkele conclusies met het oog op een voorstel van archiefschema 42 

2.2.3. De oorspronkelijke orde en het voorstel van archiefschema 42 

2.2.3.1. De staat waarin het archief zich bevond 42 

2.2.3.2. Het voorstel van archiefschema 43 

2.2.3.3. Uitleg en voorbeelden bij het archiefschema 44 

2.2.4. Conclusies en slotbedenkingen 56 

Hoofdstuk 3 : Inventarissen van (deel)archieven 58 

2.3.1. De archiefinventaris van SV Het Liberaal Huis 58 

2.3.1.1. Schema van de inventaris 58

INHOUDSTAFEL B - 

2.3.1.2. Inleiding 58 


58 

2.3.1.2.2. Geschiedenis van het archief 61 

2.3.1.2.3. Verantwoording van de inventarisatie 63 



2.3.2. De archiefinventaris van de LP-arrondissementsfederatie Antwerpen 76 

2.3.2.1. Schema van de inventaris 76 



76 





2.3.3. De archiefinventaris van de PVV-afdeling Antwerpen-stad 88 




88 





2.3.4. De archiefinventaris van Eerst Vrijheid en Eerst Vrij 105 


2.3.4.2. Inleiding 105 


105 





2.3.5. De archiefinventaris van het Provinciaal Kaderinstituut Antwerpen 111 


2.3.5.2. Inleiding 111 


111 




2.3.6. De archiefinventaris van de Sociale Dienst Hulp aan Patroon VZW 115 


2.3.6.2. Inleiding 115 


115 





2.4.0. Inleiding 120 

2.4.1. Stukken van de PVV-districtsvereniging Antwerpen 121 

2.4.1.1. Inleiding 121

INHOUDSTAFEL C - 

2.4.1.2. Inventaris 121 

2.4.2. Stukken van het Kantonaal Actie- en Coördinatiecomité (ACC) Berchem 123 

2.4.2.1. Inleiding 123 


2.4.3. Stukken van de PVV-Groot-Antwerpen 124 

2.4.3.1. Inleiding 124 

2.4.3.2. Inventaris 124

INHOUDSTAFEL D - 

2.4.4. Stukken van de LP-afdeling Antwerpen-stad 125 

2.4.4.1. Inleiding 125 


2.4.4.3. Lijst van documentatie 125 

2.4.5. Stukken van de PVV-Vrouwen Antwerpen-stad 126 

2.4.5.1. Inleiding 126 


2.4.6. Stukken van de Liberale en Grondwettelijke Vereniging van Antwerpen 127 

2.4.6.1. Inleiding 127 


2.4.7. Stukken van de Belgische Liberale Middenklasse, Antwerpen 128 

2.4.7.1. Inleiding 128 


2.4.7.3. Liist van documentatie 128 

2.4.8. Stukken van Charles De Weze 129 

2.4.8.1. Inleiding 129 


2.4.9. Stukken van Camille Paulus 130 

2.4.9.1. Inleiding 130 


2.4.10. Stukken van het Jan Van Rijswijckcentrum 131 

2.4.10.1. Inleiding 131 


2.4.11. Stukken van de Antwerpse Culturele Kring 132 

2.4.11.1. Inleiding 132 


2.4.12. Stukken van reisagentschap Lotus 133 

2.4.12.1. Inleiding 133 


Hoofdstuk 5 : Indices 134 

2.5.1. Index op persoonsnamen 134 

2.5.2. Index op namen van verenigingen, instellingen en bedrijven 135 

Deel 3 : Archieftheoretische conclusies 136 

Inleiding 136 

3.1. Evaluatie van het model-archiefschema voor de inventarisatie van partijarchief 136 

3.2. De oorzaken en gevolgen van de vermenging van archieven 138 

3.3. Oplossingen voor de verwerking en ontsluiting van archief en documentatie binnen één 

instelling 140 

3.4. Conclusies i.v.m. het gebrek aan wetgeving 142 

Algemeen besluit 145 

Lijst van illustraties en bijlagen 148 

Inhoudstafel 149

Het inventariseren van archieven van verenigingen die ... - DoKS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?