Hoofdstuk III. Leden van de Gentse loges tot 1786 ... - Liberaal Archief
Hoofdstuk III. Leden van de Gentse loges tot 1786 ... - Liberaal Archief
Hoofdstuk III. Leden van de Gentse loges tot 1786 ... - Liberaal Archief
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
om een tegengewicht te vormen voor <strong>de</strong> orangistische <strong>loges</strong> La Félicité Bienfaisante,<br />
Les Vrais Amis en Le Septentrion, die op dat tijdstip allen bij het Grootoosten <strong>van</strong><br />
Ne<strong>de</strong>rland waren aangesloten. De vermaar<strong>de</strong> Deinse kunstschil<strong>de</strong>r Charles Louis<br />
Picqué (1799-1869) maakte in 1838 een portret <strong>van</strong> generaal <strong>van</strong> <strong>de</strong> Poele.<br />
<strong>de</strong> LAURETAN d'ALEMBON, graaf Jean Baptiste Cyprien (? - ?)<br />
a/ Bienfaisante (1773)<br />
b/ -<br />
c/ -<br />
d/ e<strong>de</strong>lman, 'chevalier <strong>de</strong> Saint-Lazare', heer <strong>van</strong> Bavinchove<br />
e/ Gent<br />
f/ Sint-Sebastiaansgil<strong>de</strong>, Société <strong>de</strong> Gand (1782)<br />
g/ 12e, 85, 179, 274a, 310, 313, 367, 382, 404a, 878, 913<br />
Graaf Jean Baptiste Cyprien <strong>de</strong> Lauretan d'Alembon werd geboren te Andru (bisdom<br />
Sint-Omaars) als oudste zoon <strong>van</strong> Leonard Balthazar <strong>de</strong> Lauretan en Marie Barbe<br />
<strong>de</strong> Quelque <strong>de</strong> Cheseau. Grootva<strong>de</strong>r Charles <strong>de</strong> Lauretan, heer <strong>van</strong> Bavinchove, had<br />
het levenslicht gezien te Gent in 1657.<br />
Jean Baptiste <strong>de</strong> Lauretan was heer <strong>van</strong> Bavinchove en Cauchy, alsme<strong>de</strong><br />
'chevalier <strong>de</strong> l'Ordre <strong>de</strong> Saint-Lazare et du Mont-Carmel'. Hij huw<strong>de</strong> tweemaal:<br />
- eerst met Marie Françoise Maelcamp (1743-1771), dochter <strong>van</strong> Charles Philippe<br />
Maelcamp en Isabelle <strong>de</strong> Wyckhuuse, en dus een zus <strong>van</strong> Charles Robert Jean<br />
Maelcamp <strong>de</strong> Schoonberghe*; Marie Françoise overleed jong;<br />
- daarna, te Aalst, met Colette Sabine Vilain X<strong>III</strong>I, dochter <strong>van</strong> Charles François<br />
Vilain X<strong>III</strong>I* en <strong>van</strong> Isabelle du Bois <strong>van</strong> Schoondorpe. Schoonva<strong>de</strong>r Vilain<br />
X<strong>III</strong>I was lid <strong>van</strong> zowel La Bienfaisante als La Discrète Impériale te Aalst en zijn<br />
dochter Colette Sabine was te Aalst lid <strong>van</strong> een adoptieloge voor echtgenoten en<br />
dochters <strong>van</strong> vrijmetselaars.<br />
Door bei<strong>de</strong> huwelijken was graaf <strong>de</strong> Lauretan verwant met heel vooraanstaan<strong>de</strong><br />
families te Gent.<br />
Graaf <strong>de</strong> Lauretan was een actief bestuurslid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-Sebastiaansgil<strong>de</strong>. Van<br />
1783 <strong>tot</strong> 1789 was hij er proviseer<strong>de</strong>r. Van 1791 <strong>tot</strong> 1795 was hij <strong>de</strong> 'heuver<strong>de</strong>ken'.<br />
In <strong>de</strong>ze waardigheid werd hij opgevolgd door Louis Ferdinand Dons <strong>de</strong> Loven<strong>de</strong>ghem*<br />
- voor heel korte tijd evenwel vermits <strong>de</strong> Fransen <strong>de</strong> vier hoofdgil<strong>de</strong>n in<br />
1796 ontbon<strong>de</strong>n.<br />
In 1783 was <strong>de</strong> Lauretan, met Louis 't Kint* en Joseph Pieter <strong>van</strong> Vol<strong>de</strong>n*, ook<br />
commissaris voor <strong>de</strong> menigvuldige 'Opera-ballen en Comediën' die in <strong>de</strong> ruime<br />
toneelzaal <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-Sebastiaansgil<strong>de</strong> wer<strong>de</strong>n ingericht.<br />
In 1782 was Jean Baptiste <strong>de</strong> Lauretan een <strong>van</strong> <strong>de</strong> stichters <strong>van</strong> <strong>de</strong> Société <strong>de</strong><br />
Gand, een ontspannings- en leesvereniging die geen politiek oogmerk nastreef<strong>de</strong>,<br />
maar waar<strong>van</strong> <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n voorstan<strong>de</strong>rs <strong>van</strong> politieke vernieuwing waren. Velen on<strong>de</strong>r<br />
314 - <strong>de</strong> LAURETAN d'ALEMBON
hen vervul<strong>de</strong>n een lei<strong>de</strong>n<strong>de</strong> politieke rol tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> Brabantse Omwenteling en<br />
erna.<br />
Nog an<strong>de</strong>re familiele<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> Lauretan wer<strong>de</strong>n lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Société <strong>de</strong> Gand: in<br />
1787 zijn schoonzoon Charles Constantin <strong>de</strong> Vaernewyck, in 1791 een <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Lauretans zonen, hetzij Louis François (geboren in 1770) hetzij Charles Jean<br />
(geboren in 1771).<br />
Bij het uitbreken <strong>van</strong> <strong>de</strong> Brabantse Omwenteling was <strong>de</strong> Lauretan enige tijd actief<br />
in <strong>de</strong> politiek. In november-<strong>de</strong>cember 1789 nam hij te Gent <strong>de</strong>el aan verga<strong>de</strong>ringen<br />
<strong>van</strong> het 'revolutionair comité' <strong>van</strong> Brabantse troepen, soms in aanwezigheid <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Brusselse advocaat Jan Frans Vonck, <strong>de</strong> voorman <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocraten. Eind<br />
november 1789 rapporteer<strong>de</strong> <strong>de</strong> gevolmachtigd minister Ferdinand von<br />
Trautmansdorff aan keizer Jozef II dat dit comité "ne fait que <strong>de</strong>s démarches <strong>de</strong><br />
souveraineté". En in<strong>de</strong>rdaad, het comité werd spoedig omgevormd in een 'Comiteit<br />
Generael <strong>de</strong>r Vereenig<strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>n' dat <strong>de</strong> oprichting <strong>van</strong> <strong>de</strong> 'Vereenig<strong>de</strong><br />
Ne<strong>de</strong>rlandsche [Belgische] Staeten' (januari 1790) voorbereid<strong>de</strong>.<br />
Baron Gaspar Ghislain <strong>de</strong> Draeck (1760-1831), <strong>de</strong> ou<strong>de</strong>re broer <strong>van</strong> <strong>de</strong> Lauretans<br />
toekomstige schoonzoon Louis Frédéric <strong>de</strong> Draeck, speel<strong>de</strong> een belangrijke rol in dit<br />
comité, zoals ook in het ver<strong>de</strong>re verloop <strong>van</strong> <strong>de</strong> Brabantse Omwenteling. Gaspar <strong>de</strong><br />
Draeck, licentiaat in <strong>de</strong> rechten, was leenman <strong>van</strong> <strong>de</strong> kasselrij <strong>van</strong> <strong>de</strong> Oudburg se<strong>de</strong>rt<br />
1785. In 1793 was hij een <strong>van</strong> <strong>de</strong> Ge<strong>de</strong>puteer<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> Staten <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren.<br />
Toen het in <strong>de</strong>cember 1790 dui<strong>de</strong>lijk werd dat <strong>de</strong> Oostenrijkers opnieuw <strong>de</strong> macht<br />
in han<strong>de</strong>n namen, werd Gaspar <strong>de</strong> Draeck, samen met Charles Joseph <strong>de</strong> Graeve*<br />
en François <strong>de</strong> Deurwaer<strong>de</strong>r*, door <strong>de</strong> Staten <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren afgevaardigd naar 's-<br />
Gravenhage om er te on<strong>de</strong>rhan<strong>de</strong>len met graaf Florimond Clau<strong>de</strong> Mercy<br />
d'Argenteau, die <strong>de</strong> keizer vertegenwoordig<strong>de</strong> op een internationale conferentie<br />
betreffen<strong>de</strong> <strong>de</strong> voorwaar<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> Oostenrijke restauratie in <strong>de</strong> Zui<strong>de</strong>lijke Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>n.<br />
In januari 1790 benoem<strong>de</strong>n <strong>de</strong> Staten <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren graaf Jean Baptiste <strong>de</strong><br />
Lauretan <strong>tot</strong> lid <strong>van</strong> hun speciaal opgerichte 'commissie <strong>van</strong> oorlog', voorgezeten<br />
door Louis Emmanuel <strong>de</strong> Rockelfing*. Ook Pierre Charles <strong>de</strong> Nottet d'Anglier*<br />
maakte <strong>de</strong>el uit <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze commissie. Spoedig vervoeg<strong>de</strong> <strong>de</strong> Nottet d'Anglier evenwel<br />
te Namur <strong>de</strong> staf <strong>van</strong> generaal Jan Andreas <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Mersch, bevelhebber <strong>van</strong> het<br />
leger <strong>de</strong>r Patriotten. Graaf <strong>de</strong> Lauretan werd op hetzelf<strong>de</strong> tijdstip lid <strong>van</strong> het<br />
'département <strong>de</strong> la guerre' <strong>van</strong> het Soeverein Congres.<br />
Wanneer op 4 januari 1790 keizer Jozef II als graaf <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren werd afgezet<br />
(zie on<strong>de</strong>r het lemma <strong>de</strong> Graeve, Charles Jozef), stond graaf <strong>de</strong> Lauretan aan het<br />
hoofd <strong>van</strong> <strong>de</strong> ruiterij (in een zwart en geel uniform) die <strong>de</strong> notabelen begeleid<strong>de</strong><br />
naar <strong>de</strong> Vrijdagmarkt, waar <strong>de</strong> afzetting plechtig aan <strong>de</strong> bevolking werd bekend<br />
gemaakt. Zo ook stond hij aan het hoofd <strong>van</strong> een vrijwilligerskorps ('geunieer<strong>de</strong><br />
compagnien volontaire') dat steun verleen<strong>de</strong> aan 'bakker <strong>van</strong> <strong>de</strong> Vel<strong>de</strong>', Jacques <strong>van</strong><br />
Loo*, Jacques Guillaume Meyer en an<strong>de</strong>re <strong>de</strong>mocraten, on<strong>de</strong>r meer wanneer <strong>de</strong><br />
'<strong>de</strong>r<strong>de</strong> stand' op 22 juli 1790 <strong>de</strong> afkondiging <strong>van</strong> een nieuwe grondwet voor het<br />
bestuur <strong>van</strong> Gent opeiste en verkreeg (zie on<strong>de</strong>r het lemma Jacques <strong>van</strong> Loo).<br />
<strong>de</strong> LAURETAN d'ALEMBON - 315
Tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> Brabantse Omwenteling nam graaf <strong>de</strong> Lauretan overigens antiklerikale<br />
en antiaristocratische standpunten in. Hij was een vriend en geestesgenoot <strong>van</strong> een<br />
vooraanstaand vonckist, <strong>de</strong> hertog Wolfgang Guillaume d'Ursel (zie het lemma <strong>de</strong><br />
Nottet d'Anglier).<br />
Uit het huwelijk <strong>van</strong> graaf Jean Baptiste <strong>de</strong> Lauretan en Colette Sabine Vilain<br />
X<strong>III</strong>I volg<strong>de</strong>n:<br />
- Colette Barbe <strong>de</strong> Lauretan (1774-1844) huw<strong>de</strong> in 1797 <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> baron Louis<br />
Frédéric <strong>de</strong> Draeck (1762-1838), hoogbaljuw <strong>van</strong> het Land en Markizaat <strong>van</strong><br />
Ro<strong>de</strong> en in die hoedanigheid lid <strong>van</strong> het hoofdcollege <strong>van</strong> <strong>de</strong> kasselrij <strong>van</strong> het<br />
Land <strong>van</strong> Aalst. Tij<strong>de</strong>ns het Frans en het Ne<strong>de</strong>rlands Bewind was hij lid <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
gemeenteraad te Gent (1811-1817). In november 1825 werd barones <strong>de</strong> Draeck<br />
<strong>de</strong> meter <strong>van</strong> een <strong>van</strong> <strong>de</strong> nieuwe klokken <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-Michielskerk. De peter was<br />
<strong>de</strong> gouverneur <strong>van</strong> Oost-Vlaan<strong>de</strong>ren, graaf Philippe <strong>de</strong> Lens, zoon <strong>van</strong> graaf<br />
Robert Alexandre <strong>de</strong> Lens d'Oyghem*. De klokken wer<strong>de</strong>n gewijd door <strong>de</strong><br />
ultramontaanse kanunnik Ambroise Goethals (zie on<strong>de</strong>r het lemma Goethals,<br />
Adriaen Jacques).<br />
Dochter Félicité <strong>de</strong> Draeck huw<strong>de</strong> in 1817 markies Frédéric d'Ennetières (1789-<br />
1875), een neef <strong>van</strong> Marie Victor d'Ennetières d'Hust*. Frédéric d'Ennetières was<br />
<strong>van</strong> 1833 <strong>tot</strong> 1843 katholiek senator voor het arrondissement Tournai en <strong>van</strong><br />
1819 <strong>tot</strong> 1849 burgemeester <strong>van</strong> Houtaing.<br />
Een zus <strong>van</strong> Louis Frédéric en Gaspar Ghislain <strong>de</strong> Draeck, Thérèse Ghislaine <strong>de</strong><br />
Draeck, huw<strong>de</strong> <strong>de</strong> markies Charles Joseph Rodriguez d'Evora y Vega (1759-<br />
1813), die in 1789-1790 schepen <strong>van</strong> <strong>de</strong> Keure was en tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> Brabantse<br />
Omwenteling <strong>de</strong> Vlaamse a<strong>de</strong>l vertegenwoordig<strong>de</strong> bij het 'Comiteit Generael' te<br />
Gent en in het Soeverein Congres <strong>van</strong> <strong>de</strong> 'Vereenig<strong>de</strong> Belgische Staeten'. Hun<br />
zoon Charles Frédéric Rodriguez d'Evora y Vega (1790-1868) was in 1830-1831<br />
lid <strong>van</strong> het Nationaal Congres en zetel<strong>de</strong> als katholiek senator <strong>van</strong> 1831 <strong>tot</strong> 1868.<br />
- Julie Ghislaine <strong>de</strong> Lauretan (1775-1806) huw<strong>de</strong> Charles Constantin <strong>de</strong> Vaernewyck,<br />
burggraaf d'Angest (1767-1835). Deze was <strong>van</strong> 1788 <strong>tot</strong> 1792 schepen <strong>van</strong><br />
Ge<strong>de</strong>ele. Tij<strong>de</strong>ns het Empire was hij <strong>van</strong> 1808 <strong>tot</strong> 1814 lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> gemeenteraad<br />
te Gent, alsme<strong>de</strong> te Loven<strong>de</strong>gem. Tij<strong>de</strong>ns het Hollands Bewind werd hij<br />
kamerheer <strong>van</strong> Koning Willem I, alsme<strong>de</strong> lid <strong>van</strong> het Rid<strong>de</strong>rschap <strong>van</strong> Oost-<br />
Vlaan<strong>de</strong>ren, <strong>van</strong> <strong>de</strong> Twee<strong>de</strong> Kamer <strong>van</strong> <strong>de</strong> Staten-Generaal (1815-1819), daarna<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> Eerste Kamer (1827-1830). Burggraaf <strong>de</strong> Vaernewyck was een<br />
rechtstreekse afstammeling <strong>van</strong> <strong>de</strong> beeldhouwer Pieter <strong>van</strong> Vaernewyck (overle<strong>de</strong>n<br />
in 1566), broer <strong>van</strong> <strong>de</strong> vermaar<strong>de</strong> kroniekschrijver en historicus Marcus<br />
<strong>van</strong> Vaernewyck (1518-1568). Hij was een zoon <strong>van</strong> François Marie <strong>de</strong><br />
Vaernewyck d'Angest (1737-1800), herhaal<strong>de</strong>lijk schepen <strong>van</strong> Ge<strong>de</strong>ele, en<br />
Isabelle Dons <strong>de</strong> Loven<strong>de</strong>ghem, dochter <strong>van</strong> Jean Joseph, zus <strong>van</strong> Jean Jacques<br />
en Louis Ferdinand Dons <strong>de</strong> Loven<strong>de</strong>ghem*. Een portret <strong>van</strong> Julie <strong>de</strong> Lauretan<br />
is afgedrukt in het genealogisch tijdschrift Le Parchemin, 1977, blz. 321.<br />
Pierre Louis François <strong>de</strong> Lauretan, een broer <strong>van</strong> Jean Baptiste Cyprien, was<br />
luitenant in het cavalerieregiment <strong>van</strong> <strong>de</strong> Franse duc <strong>de</strong> Chartres. Een an<strong>de</strong>re<br />
316 - <strong>de</strong> LAURETAN d'ALEMBON
oer, Alexandre <strong>de</strong> Lauretan, was <strong>tot</strong> 1777 officier in <strong>de</strong> Gar<strong>de</strong>s wallonnes in<br />
Spaanse dienst.<br />
LAVENDY, Pierre (? - ?)<br />
a/ Can<strong>de</strong>ur (<strong>1786</strong>)<br />
b/ -<br />
c/ -<br />
d/ meester-suikerbakker<br />
e/ Gent, Donkersteeg<br />
f/ -<br />
g/ 258, 379, 690, 870, 1006<br />
Pierre Lavendy was een zoon <strong>van</strong> Louis Lavendy, die geboren was te Aalst in 1732.<br />
Deze werd als poorter <strong>van</strong> Gent ingeschreven op 15 januari 1765 samen met zijn,<br />
in 1725 eveneens te Aalst geboren broer Charles Lavendy. Zij waren zonen <strong>van</strong><br />
Hubert Lavendy, biersteker te Aalst, en Maria Philippina Willick.<br />
Va<strong>de</strong>r Louis Lavendy was op het tijdstip <strong>van</strong> zijn inschrijving als poorter kok bij<br />
<strong>de</strong> hoogbaljuw te Gent, burggraaf Hubert François <strong>de</strong> Nieulant, <strong>de</strong> va<strong>de</strong>r <strong>van</strong> Charles<br />
Désiré <strong>de</strong> Nieulant <strong>de</strong> Pottelsberghe*. Hij zou ook enige tijd te Parijs en te<br />
Luxemburg hebben gewoond. Oom Charles Lavendy was eveneens kok, bij rid<strong>de</strong>r<br />
Jean François Xavier Diericx die later presi<strong>de</strong>nt <strong>van</strong> <strong>de</strong> Raad <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren werd.<br />
In 1790 werd Charles Lavendy lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-Jorisgil<strong>de</strong>.<br />
Een neef <strong>van</strong> Pierre Lavendy, <strong>de</strong> meester goudsmid Hubert Joseph Willick*, was<br />
in <strong>1786</strong> lid <strong>van</strong> La Parfaite Amitié.<br />
An<strong>de</strong>re <strong>Gentse</strong> Lavendys uit die perio<strong>de</strong> waren waarschijnlijk nakomelingen <strong>van</strong><br />
(of verwant met) <strong>de</strong> gebroe<strong>de</strong>rs Charles en Louis Lavendy, bijv. Catherine Lavendy,<br />
die huisbewaar<strong>de</strong>r <strong>van</strong> het <strong>Gentse</strong> stadhuis werd, was hun zus. Wer<strong>de</strong>n eveneens<br />
opgetekend: Jean François Lavendy die in 1787 lid werd <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-Antoniusgil<strong>de</strong><br />
en een niet na<strong>de</strong>r geï<strong>de</strong>ntificeer<strong>de</strong> Lavendy die omstreeks 1770 <strong>de</strong>urwaar<strong>de</strong>r bij <strong>de</strong><br />
Raad <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren was.<br />
LE CAT, Jean-Baptiste-Ferdinand (1744-1818)<br />
a/ Can<strong>de</strong>ur (1766), Constante Union (1773)<br />
b/ Adjunct-Secretaris en Re<strong>de</strong>naar, Constante Union<br />
c/ -<br />
d/ advocaat bij <strong>de</strong> Raad <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren, schepen <strong>van</strong> <strong>de</strong> heerlijkheid <strong>van</strong> Sint-<br />
Pieters, redacteur <strong>van</strong> Den Vlaemschen Indicateur, rechter tij<strong>de</strong>ns het Frans<br />
Bewind<br />
e/ Gent, Tichelrei, Gewad, Calcoensche Haene (Ne<strong>de</strong>rpol<strong>de</strong>r)<br />
f/ Contribuant Aca<strong>de</strong>mie (1767)<br />
LAVENDY / LE CAT - 317
g/ 45a, 85, 110, 113, 114, 213, 246, 268, 392, 397, 404a, 631, 751, 756, 773, 809,<br />
854, 868, 880, 906, 908, 994, 1003, 1006, 1020<br />
Jean Baptiste Le Cat (1744-1818) werd geboren te Brugge, als zoon <strong>van</strong> Jean<br />
Baptiste Ferdinand Le Cat en Ferdinan<strong>de</strong> Maeyens. Va<strong>de</strong>r, die geneeskun<strong>de</strong> had<br />
gestu<strong>de</strong>erd aan <strong>de</strong> universiteit <strong>van</strong> Douai, was militair geneesheer te Brugge en Gent<br />
('docteur <strong>van</strong> Haere Majesteyts Troupen'), en waarschijnlijk ook 'steensny<strong>de</strong>r' te<br />
Brugge.<br />
Jean Baptiste stu<strong>de</strong>er<strong>de</strong> rechten aan <strong>de</strong> universiteit te Leuven en vestig<strong>de</strong> zich te<br />
Gent als advocaat bij <strong>de</strong> Raad <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren. Hij werd er lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> 'Sint-Ivo<br />
Confrerie', een broe<strong>de</strong>rschap die rechtsbijstand verleen<strong>de</strong> aan weduwen, wezen,<br />
ge<strong>van</strong>genen en an<strong>de</strong>re behoeftigen.<br />
Hij huw<strong>de</strong> Dorothée Josèphe Temmerman, die waarschijnlijk verwant was met<br />
<strong>de</strong> tabaksfabrikant Pieter Temmerman.<br />
Le Cat moet spoedig naam hebben gemaakt in <strong>de</strong> intellectuele kringen te Gent.<br />
In 1767 was hij immers <strong>de</strong> gelegenheidsre<strong>de</strong>naar (met een "schoone re<strong>de</strong>nvoering")<br />
tij<strong>de</strong>ns een buitengewone prijsuit<strong>de</strong>ling <strong>van</strong> <strong>de</strong> Aca<strong>de</strong>mie voor schil<strong>de</strong>r-, teken- en<br />
bouwkunst naar aanleiding <strong>van</strong> het grandioze 700-jarig jubelfeest <strong>van</strong> <strong>de</strong> H.<br />
Macharius.<br />
Naast zijn hoofdberoep als advocaat vervul<strong>de</strong> Jean Baptiste Le Cat (die zich op<br />
bepaal<strong>de</strong> documenten 'Le Cat d'Ourte' liet noemen) diverse an<strong>de</strong>re functies. Hij was<br />
<strong>van</strong> 1777 <strong>tot</strong> 1794 schepen <strong>van</strong> <strong>de</strong> heerlijkheid <strong>van</strong> Sint-Pieters te Gent, een heel<br />
bijzon<strong>de</strong>re eer voor een niet te Gent geboren gewone burgerzoon. Waarschijnlijk<br />
was hij betrokken bij <strong>de</strong> rechtspreken<strong>de</strong> taak <strong>van</strong> het Opperleenhof <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
heerlijkheid.<br />
Samen met on<strong>de</strong>r meer Adriaen Jacques Goethals*, was hij raadsheer-assessor<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> Berg <strong>van</strong> Barmhartigheid.<br />
Hij was in 1772-1773 vennoot, met Jean Baptiste <strong>de</strong> Moerloose en Charles <strong>de</strong><br />
Brauwer*, <strong>van</strong> een 'compagnie' waaraan het <strong>Gentse</strong> stadsbestuur <strong>de</strong> inning <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
accijnsrechten verpachtte. De Moerloose en <strong>de</strong> Brauwer trokken hem als vennoot<br />
aan wegens zijn grondige kennis <strong>van</strong> het fiscaal recht (zie on<strong>de</strong>r het lemma <strong>de</strong><br />
Brauwer).<br />
Jean Baptiste Le Cat was tevens redacteur <strong>van</strong> het vermaar<strong>de</strong> weekblad Den<br />
Vlaemschen Indicateur. Dit eerste spectatoriale tijdschrift in <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>n verscheen<br />
<strong>van</strong> 1779 <strong>tot</strong> 1787 elke zaterdag bij <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> drukkers Philip Jan (1734-<br />
1801) en Pieter Laurens (1737-1801) Gimblet (ban<strong>de</strong>n I-VI), later bij Jan Francies<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong>r Schueren (1751-1804) (ban<strong>de</strong>n VII-XV<strong>III</strong>). Philip Gimblet werd als drukker<br />
on<strong>de</strong>r meer opgeleid te Lille en te Parijs, wat zijn belangstelling voor <strong>de</strong> 'Lumières'<br />
kan verklaren.<br />
Ook Jan Francies <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Schueren kreeg een <strong>de</strong>el <strong>van</strong> zijn opleiding te Parijs. Hij<br />
was een gelauwerd dichter en vertaal<strong>de</strong> tevens het in die tijd zeer populaire<br />
toneelstuk De weduwe <strong>van</strong> Malabar (1770) <strong>van</strong> <strong>de</strong> Fransman Antoine Marin<br />
Lemierre (1733-1793). Met on<strong>de</strong>r meer Karel Lo<strong>de</strong>wijk Bataille*, Pieter Francies<br />
318 - LE CAT
Trinconi*, Cornelis Janszoon <strong>van</strong> Loo* en Jacques <strong>van</strong> Loo* was hij een <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
bezielers <strong>van</strong> <strong>de</strong> we<strong>de</strong>ropstanding <strong>van</strong> <strong>de</strong> alou<strong>de</strong> re<strong>de</strong>rijkerskamer De Fonteine en<br />
een ver<strong>de</strong>diger <strong>van</strong> <strong>de</strong> moe<strong>de</strong>rtaal. Het hiernavolgend kwatrijn is waarschijnlijk<br />
kenschetsend voor <strong>de</strong> geestelijke attitu<strong>de</strong> <strong>van</strong> Jan Francies <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Schueren:<br />
De ty<strong>de</strong>n zyn voorby dat aerds- en ziels tyrannen<br />
Van gansch <strong>de</strong>n ommekreits geleerdheyd wil<strong>de</strong>n bannen,<br />
Om zoo 't onwetend volk zou kruipen voor hen heen<br />
En sy als halve goôn te wor<strong>de</strong>n aangebeên.<br />
In zijn arbeid voor het herstel <strong>van</strong> <strong>de</strong> re<strong>de</strong>rijkerskamers in Vlaan<strong>de</strong>ren werd Jan<br />
Francies <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Schueren aanzienlijk bijgestaan door <strong>de</strong> intellectueel meer<br />
gestoffeer<strong>de</strong> Jacob Joannes Antheunis (geboren in 1750) die tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> Brabantse<br />
Omwenteling een vurig voorstan<strong>de</strong>r <strong>van</strong> het <strong>de</strong>mocratisch gedachtengoed <strong>van</strong> Jan<br />
Frans Vonck werd. Hij keur<strong>de</strong> in principe ook <strong>de</strong> i<strong>de</strong>alen <strong>van</strong> <strong>de</strong> Franse Revolutie<br />
goed, doch aarzel<strong>de</strong> niet bepaal<strong>de</strong> misbruiken <strong>van</strong> <strong>de</strong> Fransen te hekelen in een<br />
tijdschrift dat hij in 1798-1800 publiceer<strong>de</strong> on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> titel: De Protocole Jakobs,<br />
soone Johans, soone Balthazars, die <strong>de</strong> vryheid <strong>de</strong>r Gaulen en<strong>de</strong> <strong>de</strong> goe<strong>de</strong> uytvoering<br />
hunner wetten lief heeft. Antheunis bezat een heel vlotte pen. Men kan niet<br />
uitsluiten dat hij na zijn studies bij <strong>de</strong> paters augustijnen te Gent en aan <strong>de</strong><br />
universiteit <strong>van</strong> Douai redacteur <strong>van</strong> Den Vlaemschen Indicateur werd.<br />
Den Vlaemschen Indicateur was een hoogstaand blad, gewijd aan wetenschappen,<br />
letteren en kunsten. Het publiceer<strong>de</strong> ook overlij<strong>de</strong>ns- en huwelijksaankondigingen.<br />
De on<strong>de</strong>rtitel <strong>van</strong> het weekblad was Aen-Wyser <strong>de</strong>r Wetenschappen<br />
en Vrykonsten - met Privilegie Exclusif <strong>van</strong> Haere Keyserlyke en Koninglyke<br />
Majesteyt, voor Haere Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>n. Het privilegie werd in 1778 voor acht jaar<br />
verleend. In <strong>1786</strong> werd blijkbaar geen verlenging aangevraagd: op een tijdstip dat<br />
<strong>de</strong> bevolking bezwaar maakte tegen talrijke hervormingen <strong>van</strong> Jozef II was het<br />
uitgeven <strong>van</strong> een keizersgezind weekblad commercieel niet meer verantwoord.<br />
De Indicateur was progressief en op pragmatische wijze voorstan<strong>de</strong>r <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
'Aufklärung' en <strong>de</strong> Franse 'Encyclopedisten'. De keizer werd voorgesteld als een<br />
filantroop, iemand die een afkeer had voor rijkdom en die bevriend was met <strong>de</strong><br />
kleine man. Het lezerspubliek <strong>van</strong> <strong>de</strong> Indicateur overschreed ruim het lokale vlak.<br />
Het weekblad speel<strong>de</strong> een aanzienlijke rol in <strong>de</strong> verspreiding <strong>van</strong> het nieuwe<br />
gedachtegoed, én door een lage abonnementsprijs, én door het gebruik <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
moe<strong>de</strong>rtaal ten ein<strong>de</strong> ook voor '<strong>de</strong> ambachtsman en <strong>de</strong> landsman' toegankelijk te<br />
zijn. Den Vlaemschen Indicateur zette zich overigens in voor <strong>de</strong> herwaar<strong>de</strong>ring <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> moe<strong>de</strong>rtaal: <strong>de</strong>ze was immers "ou<strong>de</strong>r dan het Frans, vermits zij verband houdt<br />
met het Keltisch en het Grieks" (een bena<strong>de</strong>ring die men bijv. ook in geschriften <strong>van</strong><br />
Charles Joseph <strong>de</strong> Graeve* aantreft).<br />
Geregeld kon men in <strong>de</strong> Indicateur artikels lezen over natuurkun<strong>de</strong>, landbouw,<br />
geneeskun<strong>de</strong>, chemie, wiskun<strong>de</strong>, recente uitvindingen, kunst en letteren, recht,<br />
gedichten (talrijke sonnetten en ook ... humoristische gedichten - een zeldzaamheid<br />
in die tijd), recente edicten en ordonnanties, lijsten <strong>van</strong> te Leuven gepromoveer<strong>de</strong><br />
LE CAT - 319
stu<strong>de</strong>nten, toneelrecensies, reisverhalen, exotische (vooral Oosterse) vertellingen,<br />
verhalen in briefvorm, enz.<br />
De Indicateur rapporteer<strong>de</strong> on<strong>de</strong>r meer enthousiast over <strong>de</strong> Amerikaanse vrijheidsoorlog<br />
tegen Engeland. Voor een keizersgezind blad was dit een <strong>de</strong>licaat<br />
on<strong>de</strong>rwerp omdat Oostenrijk eraan hield goe<strong>de</strong> betrekkingen te on<strong>de</strong>rhou<strong>de</strong>n met<br />
Engeland. Keizerin Maria Theresia (1717-1780) had bijv. in 1776 verbo<strong>de</strong>n "aen<br />
<strong>de</strong> Engelsche Volck-plantingen <strong>van</strong> America te besorgen eenige Krygs-behoeften".<br />
In 1783 publiceer<strong>de</strong> <strong>de</strong> Indicateur een sonnet 'Op <strong>de</strong> Vryverklaering <strong>van</strong> <strong>de</strong> X<strong>III</strong><br />
Staten <strong>van</strong> Noord-Amerika, door <strong>de</strong> zeeven Vereenig<strong>de</strong> Staeten <strong>van</strong> het Ne<strong>de</strong>rland',<br />
met on<strong>de</strong>r meer volgen<strong>de</strong> passus:<br />
Ons laeg en kleyn Gewest, 't beroemd Batavia<br />
biedt zyn gunst <strong>de</strong>n nieuwen Staet <strong>van</strong> Noord-Amerika<br />
en vind zijn Evenbeeld in dat Gemeenebeste<br />
't Geen ook zyn vryen staet in bloed en traenen vestte.<br />
Toen het weekblad ook commerciële advertenties ging publiceren, werd dit door<br />
<strong>de</strong> regering verbo<strong>de</strong>n, omdat <strong>de</strong> publicatie <strong>van</strong> 'annoncen' door een privilegie was<br />
voorbehou<strong>de</strong>n aan <strong>de</strong> Gazette <strong>van</strong> Gend (tij<strong>de</strong>ns zijn leven eigendom <strong>van</strong> Jan<br />
Thomas Meyer*).<br />
An<strong>de</strong>re redacteurs <strong>van</strong> Den Vlaemschen Indicateur waren:<br />
- dokter Petrus Cornelis <strong>de</strong> Brabant (1740-1790; volgens sommigen: Philippe<br />
Charles, ja zelfs Charles Louis volgens <strong>de</strong> Biographie Nationale, II, 900), me<strong>de</strong>auteur<br />
met Jean Baptiste Coppens (zie on<strong>de</strong>r het lemma 't Kint, Louis François)<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> Pharmacopoea Gandavensis in <strong>1786</strong>; <strong>de</strong> Brabant was tevens een pionier<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> inenting tegen <strong>de</strong> pokken en schreef twee boeken om zijn opvattingen<br />
uiteen te zetten.<br />
- <strong>de</strong> advocaat (en gewezen jezuïet) Pierre Victor Lejeune d'Allegiershecque (1750-<br />
1831), die huw<strong>de</strong> met Jeanne <strong>van</strong> Loo, die een dochter was <strong>van</strong> Cornelis <strong>van</strong><br />
Loo*; Pierre Victor Lejeunes va<strong>de</strong>r François Bernard Lejeune d'Allegiershecque<br />
was een belangrijk man te Gent: <strong>tot</strong> 1783 was hij schepen <strong>van</strong> Ge<strong>de</strong>ele en <strong>van</strong><br />
1783 <strong>tot</strong> 1794 schepen <strong>van</strong> <strong>de</strong> Keure;<br />
- Joseph Michiels, een radicaal voorstan<strong>de</strong>r <strong>van</strong> <strong>de</strong> 'Aufklärung', die het vooral<br />
gemunt had op <strong>de</strong> a<strong>de</strong>l en <strong>de</strong> clerus. J. Michiels werd na <strong>de</strong> eerste Franse inval in<br />
1792 'provisoneel representant' voor <strong>de</strong> stad Brussel en zetel<strong>de</strong> tevens in <strong>de</strong><br />
'Conseil <strong>de</strong>s Cinq Cents'.<br />
In 1783 was Jean Baptiste Le Cat kandidaat voor een ambt <strong>van</strong> schepen <strong>van</strong><br />
Ge<strong>de</strong>ele, maar hij werd niet benoemd. Opmerkelijk is nochtans dat zijn kandidatuur<br />
werd gesteund én door <strong>de</strong> presi<strong>de</strong>nt <strong>van</strong> <strong>de</strong> Raad <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren, rid<strong>de</strong>r Jean<br />
François Xavier Diericx, én door <strong>de</strong> Geheime Raad te Brussel. Deze stel<strong>de</strong>n <strong>de</strong><br />
landvoogd voor dat hij Le Cat <strong>tot</strong> schepen <strong>van</strong> Ge<strong>de</strong>ele zou benoemen. Men weet niet<br />
waarom op die voordracht niet is ingegaan. Waarschijnlijk bezat Le Cat<br />
onvoldoen<strong>de</strong> sociale standing.<br />
320 - LE CAT
Als keizersgezin<strong>de</strong> <strong>de</strong>ed Jean Baptiste Le Cat suggesties aan <strong>de</strong> keizer om het<br />
gerecht te mo<strong>de</strong>rniseren. In 1785 zond hij aan Jozef II een document <strong>van</strong> 88 pag.<br />
Essai d'un nouveau style et manière <strong>de</strong> procé<strong>de</strong>r en matière civile pour les Pays-<br />
Bas. In zijn memorie on<strong>de</strong>rsteun<strong>de</strong> Lecat on<strong>de</strong>r meer <strong>de</strong> ambtelijke ambities <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
advocaten. Teveel "gens <strong>de</strong> bien se sont faits licenciés ès droits et simples avocats,<br />
sans science et connaissance <strong>de</strong>s lois, que pour s'acheter <strong>de</strong>s charges", dit ten na<strong>de</strong>le<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong>genen die wel bekwaam maar onbemid<strong>de</strong>ld waren (zoals hijzelf?). Sommige<br />
i<strong>de</strong>eën <strong>van</strong> Le Cat vindt men terug in het keizerlijk reglement <strong>van</strong> 3 november <strong>1786</strong>:<br />
Reglement over <strong>de</strong> Civile Rechtspleginge voor <strong>de</strong> Oostenrijksche Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>n, dat<br />
een heel nieuwe procedureregeling invoer<strong>de</strong>. De gerechtelijke hervorming <strong>van</strong> Jozef<br />
II was vooral het werk <strong>van</strong> <strong>de</strong> 'keizerlijk en koninklijk commissaris' professor Karl<br />
Anton von Martini en <strong>van</strong> Joseph von Crumpipen, kanselier <strong>van</strong> Brabant. De<br />
hervorming stootte evenwel op hevig verzet <strong>van</strong> <strong>de</strong> magistratuur en <strong>de</strong> balie in <strong>de</strong><br />
Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>n, zodat <strong>de</strong> keizer reeds in mei 1787 genoopt was dit reglement op te<br />
schorten door een Declaratie ... me<strong>de</strong>brengen<strong>de</strong> Surseantie <strong>van</strong> het nieuw<br />
Reglement <strong>de</strong>r Civiele Procedure. Korte tijd later werd het reglement, samen met<br />
an<strong>de</strong>re hervormingen (nieuwe rechtbanken, <strong>de</strong> oprichting <strong>van</strong> 'Intendances'),<br />
ingetrokken.<br />
On<strong>de</strong>r het Frans Bewind werd Jean Baptitse Le Cat in 1797 door het <strong>de</strong>partementaal<br />
kiescollege verkozen <strong>tot</strong> rechter in het 'Crimineel hof' te Gent. In 1800<br />
werd hij benoemd <strong>tot</strong> rechter in <strong>de</strong> rechtbank <strong>van</strong> eerste aanleg te Gent, ondanks<br />
een als volgt lui<strong>de</strong>nd advies <strong>van</strong> Procureur-generaal François Joseph Beyts (1763-<br />
1832): "probe et laborieux, mais ayant <strong>de</strong>s connaissances médiocres et point <strong>de</strong><br />
fortune".<br />
In 1806 werd rechter Le Cat belast met <strong>de</strong> vertaling in het Ne<strong>de</strong>rlands <strong>van</strong> het<br />
nieuwe wetboek <strong>van</strong> burgerlijke rechtspleging. Na goedkeuring <strong>van</strong> <strong>de</strong> vertaling<br />
door <strong>de</strong> rechtbank <strong>van</strong> eerste aanleg, werd zij in 1806 uitgegeven bij drukker André<br />
Benoît Steven te Gent (zie on<strong>de</strong>r het lemma 't Kint, Louis François).<br />
De behoefte aan een vertaling <strong>van</strong> Franse wetteksten naar <strong>de</strong> moe<strong>de</strong>rtaal was<br />
reeds vastgesteld door een besluit <strong>van</strong> het Directoire <strong>van</strong> 16 brumaire jaar VI (1798):<br />
"Considérant que les habitans <strong>de</strong> plusieurs départemens <strong>de</strong> la ci-<strong>de</strong><strong>van</strong>t Belgique,<br />
où la langue française est presque généralement ignorée, sont privés <strong>de</strong> l'a<strong>van</strong>tage<br />
inappréciable <strong>de</strong> connaître par eux-mêmes les différentes lois ..., et dont l'explication<br />
ne leur est donnée que par le petit nombre d'individus qui enten<strong>de</strong>nt la langue<br />
française, ce qui laisse à l'ignorance et à la malveillance le pouvoir d'en altérer le<br />
sens véritable".<br />
Het Directoire voorzag in <strong>de</strong> nodige fondsen om <strong>de</strong> tekst <strong>van</strong> Franse wetten en<br />
besluiten in het Ne<strong>de</strong>rlands te vertalen. Vanaf 1797 werd immers een tweetalig<br />
Frans-Ne<strong>de</strong>rlands Bulletin <strong>de</strong>s Lois - Bulletin <strong>de</strong>r Wetten uitgegeven, waar<strong>van</strong> het<br />
1<br />
eerste nummer dateert <strong>van</strong> 25 oktober 1797 .<br />
1<br />
Het initiatief <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze vertalingen ging uit <strong>van</strong> <strong>de</strong> Vlaming Karel Lambrechts (1753-<br />
1823) die in september 1796 Minister <strong>van</strong> Justitie was gewor<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> Franse republiek.<br />
Nadat het Directoire zijn initiatief had goedgekeurd, wer<strong>de</strong>n <strong>de</strong> wetteksten<br />
LE CAT - 321
Na <strong>de</strong> gerechtelijke hervorming <strong>van</strong> 1810 werd Le Cat niet opnieuw benoemd. De<br />
eerste-voorzitter <strong>van</strong> het Hof <strong>van</strong> beroep had volgend advies verstrekt: "fortune<br />
médiocre, avocat et juge dans les différens tribunaux <strong>de</strong>puis l'an 4, dans l'Ancien<br />
Régime il était bailli, juge actuel. Il n'est pas fort mais peut encore rendre <strong>de</strong>s<br />
services, du reste assez probe et intègre et jouissant à ce titre <strong>de</strong> la considération".<br />
Le Cat werd opnieuw advocaat. In 1813 wordt hij vermeld als <strong>de</strong> oudste advocaat<br />
te Gent. Kort daarop werd hij vre<strong>de</strong>rechter <strong>van</strong> het kanton Evergem <strong>tot</strong> aan zijn<br />
overlij<strong>de</strong>n in 1818.<br />
Samen met Adriaen Jacques Goethals* bleef hij 'administrateur' <strong>van</strong> <strong>de</strong> Berg <strong>van</strong><br />
Barmhartigheid.<br />
Le Cats maçonniek meesterdiploma (1766) wordt bewaard in <strong>de</strong> universiteitsbibliotheek<br />
te Gent. Een afdruk er<strong>van</strong> kan men vin<strong>de</strong>n in het boek <strong>van</strong> Paul<br />
Duchaine en in het boek In Brugge on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> acacia <strong>van</strong> Andries Van <strong>de</strong>n Abeele.<br />
Het diploma is on<strong>de</strong>r meer on<strong>de</strong>rtekend door Paulus <strong>de</strong> Pau*, Voorzittend Meester<br />
<strong>van</strong> La Can<strong>de</strong>ur, en door Le Cats confrère aan <strong>de</strong> balie François Dominique<br />
d'Hoop*, die toen secretaris was <strong>van</strong> La Bienfaisante. Dit vrijmetselaarsdiploma is<br />
geheel met <strong>de</strong> hand geschreven op papier (en niet op perkament, zoals later meer zou<br />
gebeuren), met afmetingen <strong>van</strong> 32,5 x 20 cm. Het heeft ook een onbeschreven kant<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> afmeting. Volgens W.P. Dezuttere dien<strong>de</strong> dit twee<strong>de</strong> blad als<br />
bescherming <strong>van</strong> <strong>de</strong> met inkt geschreven tekst. Blijkens <strong>de</strong> vouwsporen kon het<br />
diploma in vier <strong>de</strong>len gevouwen wor<strong>de</strong>n zodat het een soort 'maçonniek paspoort'<br />
werd.<br />
Wanneer La Can<strong>de</strong>ur omstreeks 1773 op non-actief kwam, ging Jean Baptiste Le<br />
Cat over naar La Constante Union. In <strong>de</strong>ze loge werd hij, on<strong>de</strong>r Voorzittend Meester<br />
Pierre Georges <strong>de</strong> Meulenaere*, Adjunct-Secretaris en Re<strong>de</strong>naar.<br />
Jean Baptiste Le Cats zus Angeline huw<strong>de</strong> <strong>de</strong> negotiant Jean Baptiste Bulaert<br />
(1750-1820), die te Gent woon<strong>de</strong> en een linnenblekerij bezat te Eeklo. In 1799-<br />
1800 zetel<strong>de</strong> hij even in <strong>de</strong> 'Municipalité' en was hij 'Adjoint au Maire' (die toen<br />
Lieven Bauwens was). Van 1800 <strong>tot</strong> 1802 was hij lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Raad <strong>van</strong> <strong>de</strong> On<strong>de</strong>r-<br />
Prefectuur. Zus Ferdinan<strong>de</strong> Francisca Lecat (geboren in 1746) huw<strong>de</strong> Henri<br />
Augustin Goethals, wiens zus Thérèse Goethals <strong>de</strong> echtgenote was <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
vooraanstaan<strong>de</strong> magistraat Jean Jacques Blommaert (zie on<strong>de</strong>r het lemma P.J.<br />
Blommaert).<br />
Waarschijnlijk had Jean Baptiste Le Cat nog an<strong>de</strong>re broe<strong>de</strong>rs en zusters. In <strong>de</strong><br />
'cavalca<strong>de</strong>' voor het jubileum <strong>van</strong> <strong>de</strong> H. Macharius in 1767 tra<strong>de</strong>n bijv. <strong>de</strong> volgen<strong>de</strong><br />
naamgenoten op: Philippe Le Cat (geboren in 1752, die Karel <strong>de</strong> Stoute verbeeld<strong>de</strong>,<br />
en in 1776 priester werd), Franciscus Le Cat (die Keizer Karel verbeeld<strong>de</strong>) en<br />
Christina Le Cat die <strong>de</strong> Stad Gent verbeeld<strong>de</strong> en <strong>de</strong> 'cavalca<strong>de</strong>' afsloot.<br />
vertaald on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> leiding <strong>van</strong> zijn secretaris, <strong>de</strong> Antwerpenaar Norbert Egi<strong>de</strong><br />
Cornelissen (1769-1849), die voorheen vertaler was in <strong>de</strong> af<strong>de</strong>ling 'openbaar on<strong>de</strong>rwijs'<br />
<strong>van</strong> het centraal bestuur te Brussel. Wanneer Lambrechts in 1799 als minister<br />
aftrad, vestig<strong>de</strong> Cornelissen zich te Gent, waar hij in dienst trad <strong>van</strong> het stadsbestuur.<br />
Hij bleef te Gent vooral bekend door zijn aanzienlijke literaire bedrijvigheid en door<br />
<strong>de</strong> talrijke gelegenheidsversjes die hij opstel<strong>de</strong>.<br />
322 - LE CAT
LECLERCQ, Joseph Chrétien (1744- ?)<br />
a/ Can<strong>de</strong>ur (<strong>1786</strong>)<br />
b/ -<br />
c/ -<br />
d/ herbergier<br />
e/ Gent<br />
f/ -<br />
g/ 258, 952<br />
Joseph Chrétien Leclercq, geboren te Gent in 1744, was een zoon <strong>van</strong> herbergier<br />
Guillaume Joseph Leclercq en Petronelle Poti. Va<strong>de</strong>r was geboren te Havinnes in<br />
1712, moe<strong>de</strong>r te Sint-Baafs-Vijve.<br />
Het gezin werd opgetekend in het Poortersboek op 5 januari 1753.<br />
Joseph Leclercq baatte, zoals zijn ou<strong>de</strong>rs, <strong>de</strong> herberg Het Schuurken uit. Deze<br />
herberg bevond zich in <strong>de</strong> Schuurkensstraat (tussen <strong>de</strong> Veldstraat en <strong>de</strong> Leie) waar<br />
in die perio<strong>de</strong> ook het lokaal <strong>van</strong> La Can<strong>de</strong>ur was gevestigd (herberg 'In <strong>de</strong>n<br />
Keyser'). Bij <strong>de</strong> bespreking <strong>van</strong> <strong>de</strong> lokalen <strong>van</strong> La Can<strong>de</strong>ur in hoofdstuk II kwamen<br />
<strong>de</strong> herberg Het Schuurken en het aldaar opgerichte 'Gul<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong>n Sack' na<strong>de</strong>r ter<br />
sprake.<br />
<strong>de</strong> LECOURT, Edouard Jean (1736 - 1818)<br />
a/ Constante Union (1773), La Constance (Arras)<br />
b/ Erelid<br />
c/ 'Rose-Croix'<br />
d/ negotiant<br />
e/ Arras (Frankrijk)<br />
f/ -<br />
g/ 122a, 307a, 441, 493, 642, 670a, 675, 696, 726a, 827a, 854<br />
Op <strong>de</strong> le<strong>de</strong>nlijst <strong>van</strong> La Constante Union voor 1773 vermeldt Duchaine als erelid 'De<br />
Lecourt, négociant, <strong>de</strong>meurant à Arras'. Hoewel er te Arras meer naamgenoten<br />
vrijmetselaar waren en hun voornamen niet steeds consequent wer<strong>de</strong>n opgetekend,<br />
gaat het hier waarschijnlijk om Edouard Jean <strong>de</strong> Lecourt, ook: Delecourt (1736-<br />
1818), die in 1773 1ste Opziener was <strong>van</strong> <strong>de</strong> loge La Constance te Arras. In 1775<br />
werd hij Voorzittend Meester, <strong>tot</strong> welk ambt hij nog herhaal<strong>de</strong>lijk werd verkozen.<br />
In 1800, 1802, 1805 en 1809 was hij blijkbaar nog steeds Voorzittend Meester. In<br />
1774 werd <strong>de</strong> Lecourt ook <strong>de</strong> 'Très Sage' ('Zeer Wijze', voorzitter) <strong>van</strong> het 'Rose-<br />
Croix'-kapittel L'Amitié in die stad.<br />
Volgens een legen<strong>de</strong> werd het kapittel <strong>van</strong> Arras in 1747 opgericht door prins<br />
Charles Eduard Stuart (1720-1788). Deze is ook bekend als 'The Young Preten<strong>de</strong>r'<br />
(en als 'Bonnie Prince Charlie') omdat hij met zijn verbannen va<strong>de</strong>r, prins James<br />
Stuart (1688-1766), 'The Old Preten<strong>de</strong>r' aanspraak maakte op <strong>de</strong> Engelse kroon. De<br />
LECLERCQ / <strong>de</strong> LECOURT - 323
Stuarts had<strong>de</strong>n in 1688 <strong>de</strong> Engelse kroon verloren en in 1714 aan <strong>de</strong> prinsen <strong>van</strong><br />
Hannover (koning George I en zijn nakomelingen) moeten overlaten, en leef<strong>de</strong>n in<br />
ballingschap in Frankrijk. Hun talrijke aanhangers in Engeland, Frankrijk en Italië<br />
noem<strong>de</strong> men 'jacobites' (naar 'James'). Het ontstaan <strong>van</strong> <strong>de</strong> Schotse ritus is innig<br />
verweven met <strong>de</strong> geschie<strong>de</strong>nis <strong>van</strong> het 'jacobitisme' in Frankrijk. Op dit hoofdstuk<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> Engelse en maçonnieke geschie<strong>de</strong>nis kan hier niet wor<strong>de</strong>n ingegaan.<br />
In 1746 on<strong>de</strong>rnam prins Charles Eduard vruchteloos een militaire expeditie naar<br />
het Verenigd Koninkrijk (te Cullo<strong>de</strong>n) om in het bezit te komen <strong>van</strong> <strong>de</strong> troon.<br />
Vrijmetselaars <strong>van</strong> Arras zou<strong>de</strong>n hem hierbij behulpzaam zijn geweest. Uit<br />
erkentelijkheid zou prins Charles Eduard het jaar daarop het kapittel te Arras<br />
hebben opgericht, met <strong>de</strong> benaming 'Souverain Chapitre primatial et métropolitain<br />
<strong>de</strong> Rose-Croix jacobite d'Arras'. Het bestuur <strong>van</strong> dit kapittel werd aan<strong>van</strong>kelijk<br />
toevertrouwd aan twee plaatselijke advocaten, on<strong>de</strong>r meer ene <strong>de</strong> Robespierre die <strong>de</strong><br />
grootva<strong>de</strong>r was <strong>van</strong> Maximilien <strong>de</strong> Robespierre, <strong>de</strong> beruchte 'Conventionnel' tij<strong>de</strong>ns<br />
<strong>de</strong> Franse Revolutie. Er zijn geen documenten bekend die <strong>de</strong>ze legen<strong>de</strong><br />
on<strong>de</strong>rsteunen, die Paul Naudon een 'fabel' noemt. Overigens was prins Charles<br />
Eduard waarschijnlijk nooit vrijmetselaar. Allec Mellor houdt zelfs voor dat <strong>de</strong><br />
pauselijke bul In Eminenti die in 1738 <strong>de</strong> vrijmetselarij veroor<strong>de</strong>el<strong>de</strong>, er kwam om<br />
<strong>de</strong> politieke oogmerken <strong>van</strong> <strong>de</strong> Stuarts te dienen.<br />
Er bestaan wèl documenten over <strong>de</strong> oprichting <strong>van</strong> een kapittel <strong>van</strong> 'Rose-Croix'<br />
te Arras in 1774, met <strong>de</strong> benaming 'L'Amitié'. Van dit kapittel was <strong>de</strong> Lecourt <strong>de</strong><br />
eerste 'Très Sage'.<br />
De loge La Constance te Arras hield voor dat zij in 1687 was opgericht door<br />
Engelse vrijmetselaars (d.i. dus vóór het ontstaan <strong>van</strong> <strong>de</strong> eerste Grootloge te Lon<strong>de</strong>n<br />
in 1717). Zij noem<strong>de</strong> zich ook, na <strong>de</strong> (legendarische) tussenkomst <strong>van</strong> prins Charles<br />
Eduard Stuart, 'L'Ecosse Jacobite - Mère Loge Anglaise et Ecossaise <strong>de</strong>s Etats<br />
d'Artois', en verleen<strong>de</strong> alleen 'Ecossais'-gra<strong>de</strong>n.<br />
Een <strong>van</strong> <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> loge en het kapittel te Arras was <strong>de</strong> horlogemaker Jérôme<br />
Cellier, wiens zoon Antoine Cellier (1742-1774), die eveneens horlogemaker was,<br />
naar Brugge emigreer<strong>de</strong> en er lid werd <strong>van</strong> La Parfaite Egalité.<br />
Edmond Jean <strong>de</strong> Lecourt was waarschijnlijk <strong>de</strong> va<strong>de</strong>r <strong>van</strong> Norbert Augustin<br />
Delecourt (geboren in 1763) die 'officier <strong>de</strong> santé' werd in het Frans leger en<br />
geïnitieerd werd in La Constance te Arras.<br />
Edmond Jean was waarschijnlijk een ou<strong>de</strong>re broer <strong>van</strong> <strong>de</strong> negotiant, later<br />
rentenier, Jean François <strong>de</strong> Lecourt (1745-na 1802), die huw<strong>de</strong> met Reine Louise<br />
Go<strong>de</strong>l. Uit dit huwelijk volg<strong>de</strong> in 1773 Joseph Edmond Delecourt die, nog geen<br />
vijftien jaar, militair werd bij <strong>de</strong> Jagers-te-Paard <strong>van</strong> het regiment <strong>van</strong> Picardië. In<br />
1792 (nog geen twintig jaar!) was hij kapitein. Andries Van <strong>de</strong>n Abeele ont<strong>de</strong>kte<br />
zijn staat <strong>van</strong> dienst (1810) die volgen<strong>de</strong> preciseringen verstrekt: "il a fait toutes les<br />
campagnes sans interruption aux armées actives <strong>de</strong>puis 1792, s'est trouvé à toutes<br />
les affaires". In 1799 voer<strong>de</strong> hij bijv. <strong>de</strong> Franse militairen aan die (tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong><br />
'Boerenkrijg') <strong>de</strong> brug over <strong>de</strong> Schel<strong>de</strong> te Waasmunster herover<strong>de</strong>n op <strong>de</strong><br />
'opstan<strong>de</strong>lingen', en aldus <strong>de</strong> verbindingen herstel<strong>de</strong>n tussen het Land <strong>van</strong> Waas en<br />
324 - <strong>de</strong> LECOURT
Den<strong>de</strong>rmon<strong>de</strong>. In 1801 was hij 'sous-chef <strong>de</strong> l'état-major général <strong>de</strong> l'armée<br />
française en Batavie'. In Noord-Holland had hij toen reeds met zijn grenadiers een<br />
legertje <strong>van</strong> duizend Russen verslagen en hun aanvoer<strong>de</strong>r gearresteerd. In 1801 viel<br />
hij tij<strong>de</strong>ns een aanval <strong>van</strong> zijn paard en werd doof op het rechteroor. Kort daarop<br />
werd hij benoemd in een rustiger ambt: 'adjudant général et sous-inspecteur aux<br />
revues'.<br />
Joseph Edmond Delecourt vervul<strong>de</strong> zijn militair inspectieambt <strong>van</strong> 1801 <strong>tot</strong> 1806<br />
te Brugge. In <strong>de</strong>ze stad huw<strong>de</strong> hij Anne O<strong>de</strong>vaere, die als dochter <strong>van</strong> Ange<br />
(Engelbert) O<strong>de</strong>vaere (1742-1795), <strong>de</strong> nicht was <strong>van</strong> Anselme O<strong>de</strong>vaere*, lid <strong>van</strong><br />
La Discrète Impériale te Aalst wanneer hij te Gent advocaat bij <strong>de</strong> Raad <strong>van</strong><br />
Vlaan<strong>de</strong>ren was.<br />
Joseph Edmond Delecourt (die vrijmetselaar was gewor<strong>de</strong>n in La Constance te<br />
Arras) was bekleed met <strong>de</strong> graad <strong>van</strong> Rose-Croix en men meent dat hij in 1798<br />
aanwezig was bij <strong>de</strong> inhuldiging <strong>van</strong> <strong>de</strong> nieuwe loge Les Amis Philanthropes te<br />
Brussel.<br />
In 1803 stichtte Delecourt te Brugge <strong>de</strong> loge La Réunion <strong>de</strong>s Amis du Nord,<br />
waar<strong>van</strong> hij <strong>de</strong> eerste Voorzittend Meester werd. Zijn moe<strong>de</strong>rloge te Arras was een<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> peter<strong>loges</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> nieuwe Brugse loge. Delecourts aangetrouw<strong>de</strong> neven, <strong>de</strong><br />
rentenier Anselme O<strong>de</strong>vaere jr. en <strong>de</strong> kunstschil<strong>de</strong>r Joseph Denis O<strong>de</strong>vaere wer<strong>de</strong>n<br />
eveneens lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> nieuwe Brugse loge (zie on<strong>de</strong>r het lemma O<strong>de</strong>vaere).<br />
Dat La Constante Union uitgerekend <strong>de</strong> toekomstige Voorzittend Meester en<br />
'Très Sage' <strong>van</strong> Arras als haar enig Frans erelid benoem<strong>de</strong>, bevestigt <strong>de</strong> levendige<br />
belangstelling <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> loge voor <strong>de</strong> 'Schotse' gra<strong>de</strong>n (zie ook on<strong>de</strong>r <strong>de</strong><br />
lemma's Mechelynck, Jacques François en <strong>van</strong> Doorn Geene, Adriaen).<br />
Hoewel er waarschijnlijk geen verband is met <strong>de</strong> Lecourts lidmaatschap <strong>van</strong> La<br />
Constante Union moet men toch vermel<strong>de</strong>n dat prins Charles Eduard Stuart <strong>van</strong><br />
april <strong>tot</strong> september 1752 te Gent verbleef met zijn maîtresse Clementina Walkinshaw<br />
en dat hij er talrijke Engelse me<strong>de</strong>stan<strong>de</strong>rs ontmoette. Het zou precies tij<strong>de</strong>ns<br />
<strong>de</strong>ze perio<strong>de</strong> zijn dat baron Karl von Hund in een <strong>Gentse</strong> loge bevor<strong>de</strong>rd werd <strong>tot</strong><br />
Meester vrijmetselaar (zie hoofdstuk I). Hebben prins Charles Eduard Stuart en Karl<br />
von Hund elkaar te Gent ontmoet? Von Hund heeft steeds verklaard dat men hem<br />
te Parijs aan <strong>de</strong> prins had voorgesteld toen hij in 'Schotse' Tempelgra<strong>de</strong>n werd<br />
opgenomen (die hij dan ver<strong>de</strong>r in Duitsland ontwikkel<strong>de</strong> als <strong>de</strong> 'Strikte Obser<strong>van</strong>z').<br />
<strong>de</strong> LENS d'OYGHEM, graaf Robert Alexandre (1738- ?)<br />
a/ Bienfaisante (1773)<br />
b/ Voorzittend Meester, afgevaardig<strong>de</strong> <strong>van</strong> zijn loge bij <strong>de</strong> Provinciale Grootloge<br />
(1783)<br />
c/ 'Rose-Croix'<br />
d/ e<strong>de</strong>lman, erfelijk Maarschalk <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren, hoogpointer <strong>van</strong> <strong>de</strong> kasselrij<br />
Kortrijk, Ge<strong>de</strong>puteer<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> Staten <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren<br />
e/ Gent, Sint-Pietersnieuwstraat<br />
<strong>de</strong> LENS d'OYGHEM - 325
f/ lid <strong>van</strong> Sint-Antoniusgil<strong>de</strong> (1759), Sint-Jorisgil<strong>de</strong> (1763), Sint-Sebastiaansgil<strong>de</strong><br />
(vóór 1779); contribuant Aca<strong>de</strong>mie (1770)<br />
g/ 4, 30, 31, 40, 42, 43, 53, 85, 281, 294, 310, 313, 344, 404a, 407, 444, 450, 486,<br />
518, 617, 870, 913, 926, 1006<br />
Robert Alexandre <strong>de</strong> Lens werd geboren in 1738 als zoon <strong>van</strong> Nicolas François <strong>de</strong><br />
Lens, heer <strong>van</strong> Oyghem, en Lievine Hippolyte <strong>de</strong> Beer.<br />
Hij was graaf <strong>van</strong> het Heilige Roomse Rijk, baron <strong>van</strong> Meulebeke, heer <strong>van</strong><br />
Oyghem en Ponches, en erfelijk Maarschalk <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren. Robert Alexandre <strong>de</strong><br />
Lens mocht <strong>de</strong> titel <strong>van</strong> 'graaf <strong>van</strong> het Heilig Rijk' voeren omdat hij, via zijn<br />
overgrootmoe<strong>de</strong>r, geboren Alexandrine Basta, een rechtstreekse afstammeling was<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> befaam<strong>de</strong> generaal Georges Basta (1550-1607). Deze werd 'graaf <strong>van</strong> het<br />
Heilig Rijk' in 1605. De titel mocht, wegens zijn uitzon<strong>de</strong>rlijke verdiensten,<br />
eeuwigdurend overgaan op al zijn mannelijke én vrouwelijke nakomelingen.<br />
De familie <strong>de</strong> Lens was afkomstig uit <strong>de</strong> streek <strong>van</strong> Sint-Omaars. De rechten op<br />
<strong>de</strong> heerlijkheid Oyghem kwamen <strong>de</strong> familie toe door het huwelijk <strong>van</strong> Antoine <strong>de</strong><br />
Lens (betovergrootva<strong>de</strong>r <strong>van</strong> graaf Robert Alexandre) met Jacqueline Agnès <strong>de</strong><br />
Gros, dochter <strong>van</strong> Jean <strong>de</strong> Gros (geboren in 1574), heer <strong>van</strong> (on<strong>de</strong>r meer) Oyghem,<br />
en <strong>van</strong> Eleonore <strong>de</strong> Briar<strong>de</strong>. Grootva<strong>de</strong>r Joseph François <strong>de</strong> Lens was gehuwd met<br />
Barbe Thérèse <strong>de</strong>l Rio, waar<strong>van</strong> twee verwanten lid waren <strong>van</strong> een loge te Gent.<br />
Robert Alexandre <strong>de</strong> Lens was verwant met diverse a<strong>de</strong>llijke families waar<strong>van</strong><br />
le<strong>de</strong>n eveneens <strong>tot</strong> La Bienfaisante behoor<strong>de</strong>n.<br />
De zussen <strong>van</strong> graaf <strong>de</strong> Lens huw<strong>de</strong>n als volgt:<br />
- Camille Josèphe <strong>de</strong> Lens huw<strong>de</strong> Albert Désiré <strong>de</strong> Kerchove, baron <strong>van</strong> Exaer<strong>de</strong>.<br />
In 1784-1785 zetel<strong>de</strong> <strong>de</strong>ze grootgrondbezitter in <strong>de</strong> ste<strong>de</strong>lijke Collatie als<br />
afgevaardig<strong>de</strong> voor <strong>de</strong> Sint-Martensparochie (Ekkergem). Een dochter uit het<br />
echtpaar <strong>de</strong> Kerchove-<strong>de</strong> Lens, Marie Henriette <strong>de</strong> Kerchove (1776-1844) huw<strong>de</strong><br />
burggraaf Désiré Hubert <strong>de</strong> Nieulant, een broer <strong>van</strong> Charles Désiré <strong>de</strong> Nieulant*.<br />
Désiré Hubert <strong>de</strong> Nieulant werd burgemeester <strong>van</strong> Eksaar<strong>de</strong>.<br />
- Marie Josèphe <strong>de</strong> Lens (1747-1767) was <strong>de</strong> eerste echtgenote <strong>van</strong> graaf Charles<br />
1<br />
1<br />
Joseph <strong>de</strong> Lichtervel<strong>de</strong> (die misschien lid was <strong>van</strong> L'Heureuse Rencontre te<br />
Brussel). Zij overleed in het kraambed in 1767. Van het dochtertje Marie<br />
Charlotte <strong>de</strong> Lichtervel<strong>de</strong> (1767-1853) en haar hond (een King Charles Spaniel),<br />
wordt in <strong>de</strong> kapel Schreiboom te Gent een niet gesigneerd reliëfschil<strong>de</strong>rij bewaard.<br />
Marie Charlotte huw<strong>de</strong> op haar zestien jaar burggraaf Charles Désiré <strong>de</strong><br />
Nieulant*, lid <strong>van</strong> La Bienfaisante. Graaf <strong>de</strong> Lichtervel<strong>de</strong> hertrouw<strong>de</strong> met<br />
Albertine Théodore <strong>de</strong> Cassina, gravin <strong>van</strong> Wonsheim. Deze was <strong>de</strong> zus <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
graven Louis en Charles François <strong>de</strong> Cassina, die lid wer<strong>de</strong>n <strong>van</strong> La Discrète<br />
Impériale te Aalst (zie on<strong>de</strong>r het lemma <strong>de</strong> Plotho d'Inghelmunster, François<br />
Charles Joseph <strong>de</strong> Lichtervel<strong>de</strong> was een broer <strong>van</strong> Marie Anne <strong>de</strong> Lichtervel<strong>de</strong> (die<br />
huw<strong>de</strong> met graaf Charles Louis <strong>de</strong> Thiennes, en <strong>de</strong> moe<strong>de</strong>r <strong>van</strong> Chrétien Charles <strong>de</strong><br />
Thiennes*) en <strong>van</strong> Emmanuel Marie <strong>de</strong> Lichtervel<strong>de</strong> die huw<strong>de</strong> met Thérèse Caroline<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> Woestyne; na <strong>de</strong> ontbinding <strong>van</strong> dit huwelijk door echtscheiding ging Thérèse<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> Woestyne een twee<strong>de</strong> huwelijk aan met Charles Joseph Vilain X<strong>III</strong>I*.<br />
326 - <strong>de</strong> LENS d'OYGHEM
Antoine). Zij was tevens (door haar moe<strong>de</strong>r Marie Louise <strong>de</strong> Plotho) een nicht<br />
<strong>van</strong> baron Antoine François <strong>de</strong> Plotho*, lid <strong>van</strong> La Bienfaisante.<br />
Graaf Robert Alexandre <strong>de</strong> Lens was lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> a<strong>de</strong>lstand in het graafschap<br />
Vlaan<strong>de</strong>ren en leg<strong>de</strong> in die hoedanigheid in 1781 en in 1791 <strong>de</strong> eed <strong>van</strong> trouw af aan<br />
<strong>de</strong> keizers Jozef II en Leopold II bij hun inhuldiging als graven <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren.<br />
Graaf <strong>de</strong> Lens was geduren<strong>de</strong> enige jaren ook eerste hoogpointer <strong>van</strong> <strong>de</strong> belangrijke<br />
kasselrij <strong>van</strong> Kortrijk. In die hoedanigheid zetel<strong>de</strong> hij tevens als ge<strong>de</strong>puteer<strong>de</strong><br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> Staten <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren.<br />
Hij was een actief lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-Antoniusgil<strong>de</strong> waar<strong>van</strong> hij als 'proviseer<strong>de</strong>r'<br />
bestuurslid was in 1760, 1761, 1764 en 1765. Van 1792 <strong>tot</strong> 1795 was graaf <strong>de</strong> Lens<br />
bovendien 'proviseer<strong>de</strong>r' <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-Sebastiaansgil<strong>de</strong>.<br />
In 1795 behoor<strong>de</strong> graaf <strong>de</strong> Lens bij <strong>de</strong> meest vermogen<strong>de</strong> stadsgenoten: met het<br />
oog op <strong>de</strong> aanslag in <strong>de</strong> gedwongen lening <strong>van</strong> <strong>de</strong> Franse bezetter maakte hij <strong>de</strong>el uit<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> hoogste klasse (<strong>de</strong> 15<strong>de</strong> op 16).<br />
Robert Alexandre <strong>de</strong> Lens huw<strong>de</strong> <strong>de</strong> barones Marie Norbertine <strong>de</strong> Zinzerling et<br />
du Saint-Empire. Zij was een dochter <strong>van</strong> baron Renier Joseph <strong>de</strong> Zinzerling en<br />
Isabelle <strong>van</strong> Reynegom, en <strong>de</strong>rhalve een zus <strong>van</strong> baron Ange Joseph <strong>de</strong> Zinzerling*,<br />
lid <strong>van</strong> La Bienfaisante.<br />
Enige kin<strong>de</strong>ren <strong>van</strong> het echtpaar <strong>de</strong> Lens - <strong>de</strong> Zinzerling weerhou<strong>de</strong>n <strong>de</strong><br />
aandacht:<br />
(i) Marie Caroline (1760-1848) huw<strong>de</strong> Emmanuel François Helias d'Hud<strong>de</strong>ghem<br />
(1762-1838), heer <strong>van</strong> Vlien<strong>de</strong>rghem. Deze werd in 1789 schepen <strong>van</strong> Ge<strong>de</strong>ele, het<br />
jaar daarop schepen <strong>van</strong> <strong>de</strong> Keure. Tij<strong>de</strong>ns het Frans Bewind bleef hij op <strong>de</strong><br />
achtergrond. Na <strong>de</strong> val <strong>van</strong> Napoleon zetel<strong>de</strong> hij in 1814-1815 in <strong>de</strong> Intendantieraad,<br />
voorgezeten door graaf Jean Baptiste d'Hane <strong>de</strong> Steenhuyse*. Hij werd lid <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> gemeenteraad (1822-1824), maar verwierf vooral vermaardheid op<br />
provinciaal niveau. Van 1822 <strong>tot</strong> 1830 was hij Ge<strong>de</strong>puteer<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> Provinciale<br />
Staten. In 1830 was hij het enige lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Ge<strong>de</strong>puteer<strong>de</strong> Staten dat <strong>de</strong> afscheiding<br />
<strong>van</strong> België goedkeur<strong>de</strong> en het Voorlopig Bewind erken<strong>de</strong>. Alle overige le<strong>de</strong>n waren<br />
orangisten. Het verrast daarom niet dat Helias d'Hud<strong>de</strong>ghem on<strong>de</strong>r het Belgisch<br />
Bewind <strong>de</strong> eerste gouverneur ad interim werd <strong>van</strong> <strong>de</strong> provincie Oost-Vlaan<strong>de</strong>ren,<br />
alsme<strong>de</strong> voorzitter <strong>van</strong> <strong>de</strong> Bestendige Deputatie <strong>tot</strong> zijn overlij<strong>de</strong>n in 1838. Hij<br />
behoor<strong>de</strong> <strong>tot</strong> <strong>de</strong> ultramontaanse katholieke strekking.<br />
Zoon Robert Emmanuel Helias d'Hud<strong>de</strong>ghem (1791-1851) werd lid <strong>van</strong> het<br />
Nationaal Congres en was <strong>van</strong> 1831 <strong>tot</strong> 1835 als unionist lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Kamer <strong>van</strong><br />
Volksvertegenwoordigers. Zoals het in die tijd mogelijk was, werd hij in 1830<br />
bovendien voorzitter <strong>van</strong> <strong>de</strong> Rechtbank <strong>van</strong> eerste aanleg te Gent en in 1832 voorzitter<br />
<strong>van</strong> het Hof <strong>van</strong> beroep. Zijn twee<strong>de</strong> echtgenote was Angélique <strong>van</strong> <strong>de</strong>r<br />
Bruggen, een dochter <strong>van</strong> <strong>de</strong> gron<strong>de</strong>igenaar Charles Jean <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Bruggen en Marie<br />
Thérèse <strong>van</strong> Pottelsberghe <strong>de</strong> la Potterie. De drie broers <strong>van</strong> mevrouw <strong>van</strong> <strong>de</strong>r<br />
Bruggen wer<strong>de</strong>n tij<strong>de</strong>ns het Frans Bewind lid <strong>van</strong> een loge te Gent (zie on<strong>de</strong>r het<br />
lemma <strong>van</strong> Pottelsberghe).<br />
<strong>de</strong> LENS d'OYGHEM - 327
(ii) Graaf Philippe Balthazar <strong>de</strong> Lens (1765-1830) huw<strong>de</strong> Marie Reine <strong>de</strong><br />
Lichtervel<strong>de</strong> (1770-1801) en na haar overlij<strong>de</strong>n haar zus Marie Colette <strong>de</strong> Lichtervel<strong>de</strong><br />
(1772-1863), dochters <strong>van</strong> graaf Charles Joseph <strong>de</strong> Lichtervel<strong>de</strong> en gravin<br />
Albertine Théodore <strong>de</strong> Cassina (zie on<strong>de</strong>r het lemma <strong>de</strong> Plotho d'Inghelmunster,<br />
François Antoine).Van 1814 <strong>tot</strong> 1819 was graaf Philippe <strong>de</strong> Lens burgemeester <strong>van</strong><br />
Gent, <strong>van</strong> 1819 <strong>tot</strong> 1826 gouverneur <strong>van</strong> Oost-Vlaan<strong>de</strong>ren, daarna kamerheer <strong>van</strong><br />
koning Willem I en lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Eerste Kamer.<br />
Als Gents burgemeester kwam het hem toe <strong>de</strong> Franse koning Lo<strong>de</strong>wijk XV<strong>III</strong> te<br />
verwelkomen bij zijn aankomst te Gent in het het hotel <strong>van</strong> <strong>de</strong> Intendant graaf Jean<br />
Baptiste d'Hane <strong>de</strong> Steenhuyse* (zie on<strong>de</strong>r het lemma d'Hane <strong>de</strong> Steenhuyse): "M.<br />
<strong>de</strong> Lens, en phrases précieuses, au nom <strong>de</strong> la ville, lui a souhaité <strong>de</strong> retrouver<br />
rapi<strong>de</strong>ment le trône <strong>de</strong> ses ancêtres. Quand il a terminé il s'est ravisé, la main au<br />
jabot: 'Sire, c'est le coeur qui a parlé'. Le Roi a répondu instantanément: 'Et le mien<br />
a entendu'."<br />
Dat graaf Philippe <strong>de</strong> Lens, zoals <strong>de</strong>ze toespraak dui<strong>de</strong>lijk maakt, het republikeins<br />
gedachtegoed niet genegen was, blijkt ook uit het feit dat zijn naam<br />
omstreeks 1800 voorkwam op een lijst <strong>van</strong> "individus au service <strong>de</strong>s puissances<br />
étrangères, portés sur la liste <strong>de</strong>s émigrés du département <strong>de</strong> l'Escaut, qui n'ont point<br />
profité <strong>de</strong> l'amnistie accordée aux émigrés".<br />
Graaf Philippe <strong>de</strong> Lens werd lid <strong>van</strong> La Félicité Bienfaisante in 1818 en was<br />
Voorzittend Meester <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze loge. Hij wordt tevens vermeld als 'Rose-Croix'. Hij<br />
was bovendien erelid <strong>van</strong> Les Vrais Amis (1818) en <strong>van</strong> Le Septentrion (1823). Hij<br />
overleed te Gent op 20 maart 1830.<br />
(iii) Marie Julie <strong>de</strong> Lens (1766-1838) huw<strong>de</strong> <strong>de</strong> markies Emmanuel Charles<br />
Rodriguez d'Evora y Vega (1763-1845), een schoonbroer <strong>van</strong> graaf Jean Baptiste<br />
d'Hane <strong>de</strong> Steenhuyse*. Hun zoon François Marie Rodriguez d'Evora y Vega (1791-<br />
1840) huw<strong>de</strong> <strong>de</strong> markiezin Justine Waudru du Mont <strong>de</strong> Gages, een kleindochter <strong>van</strong><br />
markies <strong>de</strong> Gages, Grootmeester <strong>van</strong> 1770 <strong>tot</strong> <strong>1786</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> Provinciale Loge voor <strong>de</strong><br />
Oostenrijkse Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>n (zie on<strong>de</strong>r het lemma d'Hane <strong>de</strong> Steenhuyse). François<br />
Marie Rodriguez werd in 1830 lid <strong>van</strong> het Nationaal Congres. Hun dochter Thérèse<br />
Philippine Rodriguez d'Evora y Vega (1801-1830) huw<strong>de</strong> Charles François Surmont<br />
<strong>de</strong> Volsberghe (1798-1840), die een kleinzoon was <strong>van</strong> Pierre Jean Surmont* en<br />
eveneens lid werd <strong>van</strong> het Nationaal Congres.<br />
(iv) Marie Rosalie <strong>de</strong> Lens (1770-1849) huw<strong>de</strong> Gaspar Joseph Borluut d'Hoogstraete<br />
(1763-1837), een zoon <strong>van</strong> Alphonse Borluut, raadsheer in <strong>de</strong> Raad <strong>van</strong><br />
Vlaan<strong>de</strong>ren, en <strong>van</strong> Marie Françoise <strong>van</strong> Pottelsberghe (zie on<strong>de</strong>r het lemma <strong>van</strong><br />
Pottelsberghe). Gaspar Borluut werd in 1787 lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Collatie voor <strong>de</strong> O.L.V.parochie<br />
(Sint-Pieters). Van november 1789 <strong>tot</strong> juli 1790, en nadien nog enige<br />
maan<strong>de</strong>n <strong>van</strong>af maart 1794, was hij schepen <strong>van</strong> Ge<strong>de</strong>ele. Tij<strong>de</strong>ns het Frans<br />
Bewind bleef hij op <strong>de</strong> achtergrond, maar in <strong>de</strong> Hollandse tijd werd hij lid <strong>van</strong> het<br />
Rid<strong>de</strong>rschap in <strong>de</strong> Provinciale Staten en gemeenteraadslid te Gent.<br />
(v) Graaf François Ferdinand <strong>de</strong> Lens (1774-1840) werd in 1817 lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong><br />
militaire loge Les Amis du Roi et <strong>de</strong> la Patrie (Voor Vorst en Va<strong>de</strong>rland). François<br />
328 - <strong>de</strong> LENS d'OYGHEM
<strong>de</strong> Lens was officier in het Ne<strong>de</strong>rlands leger: in 1817 was hij luitenant-kolonel,<br />
bevelhebber <strong>van</strong> het 30ste bataljon.<br />
L'ESTIENNE, Pierre André Joseph (1744 - ?)<br />
a/ Constante Union (1770), Les Frères Réunis (Tournai), L'Unanimité (Tournai)<br />
b/ -<br />
c/ 'Rose-Croix'<br />
d/ negotiant, koopman 'in 'houille-kolen'<br />
e/ Gent, 'op Sint-Pieters'<br />
f/ Sint-Michielsgil<strong>de</strong> (1770)<br />
g/ 58, 313, 417, 1006<br />
De bewaar<strong>de</strong> le<strong>de</strong>nlijsten <strong>van</strong> La Constante Union vermel<strong>de</strong>n ene 'L'Etienne,<br />
négociant'. De le<strong>de</strong>nlijst <strong>van</strong> <strong>de</strong> loge Les Frères Réunis te Tournai vermeldt dat<br />
Pierre J. l'Estienne, lid <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze loge, zich in 1770 aansloot bij La Constante Union<br />
te Gent. Hoogstwaarschijnlijk gaat het om <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> persoon. Na <strong>de</strong> insluimering <strong>van</strong><br />
La Constante Union omstreeks 1773, werd L'Estienne geen lid <strong>van</strong> een an<strong>de</strong>re<br />
<strong>Gentse</strong> loge. L'Estienne was in 1767 Voorzittend Meester <strong>van</strong> Les Inséparables<br />
Amis te Tournai (zie het lemma John Cunningham) en in 1769 een <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
oprichters <strong>van</strong> Les Frères Réunis. Uit Doornikse bronnen blijkt dat hij <strong>van</strong> 1770 <strong>tot</strong><br />
1774 uit <strong>de</strong>ze stad afwezig was.<br />
Na enige jaren ging l'Estienne terug in Tournai wonen, waar hij opnieuw<br />
herhaal<strong>de</strong>lijk Voorzittend Meester werd <strong>van</strong> Les Frères Réunis. Vanaf 1781<br />
arbeid<strong>de</strong> <strong>de</strong>ze loge volgens het 'Rite Ecossais Philosophique', waarvoor zij een patent<br />
had bekomen <strong>van</strong> <strong>de</strong> Parijse loge Le Contrat Social.<br />
Men weet niet waarom Pierre l'Estienne enige jaren te Gent kwam wonen. In <strong>de</strong>ze<br />
stad was hij waarschijnlijk negotiant in 'houille-kolen'. Ook te Tournai was<br />
l'Estienne niet alleen advocaat (hij had rechten gestu<strong>de</strong>erd te Leuven), maar ook<br />
negotiant.<br />
Misschien was hij verwant met Antoine d'Estienne die in 1779 lid werd <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Sint-Sebastiaansgil<strong>de</strong>.<br />
Alleszins werd Pierre André Joseph l'Estienne in 1770 (hetzelf<strong>de</strong> jaar als dat <strong>van</strong><br />
zijn affiliatie <strong>tot</strong> La Constante Union) lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-Michielsgil<strong>de</strong>. Het le<strong>de</strong>nboek<br />
preciseert dat hij afkomstig is '<strong>de</strong> Tournay'.<br />
<strong>de</strong> LIGNE, Prins Charles Joseph (1735-1814)<br />
a/ Bienfaisante (ca. 1769), La Vraie et Parfaite Harmonie (Mons), L'Heureuse<br />
Rencontre (Brussel), Saint-Jean <strong>de</strong> Montmorency-Luxembourg (Versailles),<br />
Saint-Jean <strong>de</strong> Chartres (Versailles)<br />
b/ -<br />
c/ 'Maître Ecossais'<br />
d/ e<strong>de</strong>lman, legerofficier, auteur<br />
L'ESTIENNE / <strong>de</strong> LIGNE - 329
e/ kasteel <strong>van</strong> Beloeil, 'Waepen <strong>van</strong> Engeland' te Gent<br />
f/ Sint-Antoniusgil<strong>de</strong> (1770), Sint-Sebastiaansgil<strong>de</strong> (vóór 1779)<br />
g/ 60, 85, 88, 182, 229, 234, 281, 299, 300, 303, 310, 331a, 367, 415, 430, 431, 432,<br />
433, 434, 486, 496, 513, 533, 643, 669, 967, 968, 1006<br />
De heren, daarna barons en graven, <strong>de</strong> Ligne uit Henegouwen wer<strong>de</strong>n in 1602<br />
verheven <strong>tot</strong> prinsen <strong>van</strong> het Heilige Roomse Rijk, en zijn nog steeds (on<strong>de</strong>r <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>rtien<strong>de</strong> prins Antoine <strong>de</strong> Ligne) <strong>de</strong> oudste prinselijke familie <strong>van</strong> het land, met<br />
zetel te Beloeil.<br />
De vermaar<strong>de</strong> prins Charles Joseph <strong>de</strong> Ligne (1735-1814), die zijn talrijke<br />
vrien<strong>de</strong>n 'Charlot' of 'prince Charlot' noem<strong>de</strong>n, werd leerling-vrijmetselaar in La<br />
Bienfaisante omstreeks 1769. Deze loge was in die tijd vooral uit legerofficieren<br />
samengesteld.<br />
Tussen 1769 en 1771 verbleef prins <strong>de</strong> Ligne geregeld te Gent als "Colonel<br />
Proprietaris <strong>van</strong> een regiment Voetvolk op zyn naem" (het regiment <strong>de</strong> Ligne), en<br />
commandant <strong>van</strong> een briga<strong>de</strong> <strong>van</strong> het Oostenrijks leger te Gent en te Brugge. In een<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> menigvuldige geschriften <strong>van</strong> <strong>de</strong> prins leest men: "En 1769, Gand, plaisirs,<br />
confréries, prési<strong>de</strong>nt d'un procès et <strong>de</strong> la Commission économique".<br />
Deze 'Commission économique militaire' werd te Gent opgericht om bepaal<strong>de</strong><br />
wantoestan<strong>de</strong>n in het beheer <strong>van</strong> <strong>de</strong> militaire uitrusting en leveranties op te<br />
hel<strong>de</strong>ren. Zij stond on<strong>de</strong>r het gezag <strong>van</strong> luitenant-generaal baron Johann von<br />
Bechardt (1718-1788).<br />
Tij<strong>de</strong>ns zijn verblijf te Gent schreef <strong>de</strong> prins in 1770 een boek over militaire<br />
strategie met <strong>de</strong> titel Mémoire raisonné sur plusieurs ordres <strong>de</strong> bataille.<br />
Prins <strong>de</strong> Ligne was verwant met <strong>de</strong> vooraanstaan<strong>de</strong> familie <strong>de</strong> Melun, 'burggraven<br />
<strong>van</strong> Gent en heren <strong>van</strong> Heus<strong>de</strong>n'. In 1584 huw<strong>de</strong> Marie <strong>de</strong> Melun, 'dame <strong>de</strong><br />
Heus<strong>de</strong>n, vicomtesse <strong>de</strong> Gand' met Lamoral <strong>de</strong> Ligne, toen nog 'comte <strong>de</strong> Ligne'.<br />
Deze Lamoral <strong>de</strong> Ligne werd in 1602 <strong>de</strong> eerste prins <strong>de</strong> Ligne. De verwantschap <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> families <strong>de</strong> Melun en <strong>de</strong> Ligne liet sporen na aan een ou<strong>de</strong> woning aan <strong>de</strong><br />
Lievestraat: bij <strong>de</strong> rondboogpoort rechts <strong>van</strong> <strong>de</strong> trapgevel (met datum 1601)<br />
bevin<strong>de</strong>n zich <strong>de</strong> wapenschil<strong>de</strong>n '<strong>de</strong> Melun' en '<strong>de</strong> Ligne'.<br />
Te Gent beschikte prins Charles Joseph <strong>de</strong> Ligne over enkele kamers in het hotel<br />
'Waepen <strong>van</strong> Engeland' aan <strong>de</strong> Kouter. Dit hotel, dat door <strong>de</strong> Gentenaars 'het<br />
Boerenhol' werd genoemd, was tevens <strong>van</strong>af omstreeks 1770 het lokaal <strong>van</strong> La<br />
Bienfaisante.<br />
Prins <strong>de</strong> Ligne kon feesten inrichten, die beroemd gebleven zijn. In <strong>de</strong>cember<br />
1769 liet hij bijv. in het <strong>Gentse</strong> stadhuis een prachtig eetmaal opdienen voor<br />
a<strong>de</strong>llijke vrien<strong>de</strong>n die Gent met <strong>de</strong> prinses <strong>de</strong> Ligne had<strong>de</strong>n vervoegd, in drie<br />
karossen die elk met vier paar<strong>de</strong>n waren bespannen. Na <strong>de</strong> feestdis trokken <strong>de</strong><br />
genodig<strong>de</strong>n naar een opvoering in <strong>de</strong> toneelzaal <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-Sebastiaansgil<strong>de</strong> aan<br />
<strong>de</strong> Kouter. De vertoning was ingericht door het 'théâtre noble', waarbij alleen<br />
e<strong>de</strong>llie<strong>de</strong>n en officieren <strong>van</strong> het garnizoen optra<strong>de</strong>n. Na <strong>de</strong> voorstelling werd een<br />
souper opgediend bij generaal graaf Joseph Murray <strong>de</strong> Melgum (stiefva<strong>de</strong>r <strong>van</strong><br />
330 - <strong>de</strong> LIGNE
graaf Chrétien <strong>de</strong> Thiennes*). Van daar ging men nog naar een bal in 'De groene<br />
Her<strong>de</strong>r'.<br />
Hoogstwaarschijnlijk was <strong>de</strong>ze herberg op dat tijdstip nog het lokaal <strong>van</strong> La<br />
Bienfaisante. Diep in <strong>de</strong> nacht vertrokken <strong>de</strong> drie koetsen terug naar Brussel.<br />
In januari 1770 was er opnieuw een voorstelling <strong>van</strong> het 'théâtre noble'. Prins <strong>de</strong><br />
Ligne richtte begelei<strong>de</strong>n<strong>de</strong> activiteiten in, on<strong>de</strong>r meer banketten en een gemaskerd<br />
bal. Een vriend <strong>van</strong> prins <strong>de</strong> Ligne, graaf Johann Karl von Zinzendorf (1739-1813),<br />
beschreef <strong>de</strong>ze feestelijkhe<strong>de</strong>n als volgt in zijn dagboek: "A 1 h. nous arrivâmes à<br />
Gand. J'allai voir le Prince <strong>de</strong> Ligne et dînai à l'auberge.... Chez le Prince <strong>de</strong> Ligne<br />
toutes les Dames <strong>de</strong> Bruxelles étaient rassemblées et Mme <strong>de</strong> Lannoy aussi, Mlle.<br />
Murray, la fille du Général, excellente actrice d'Opéra Comique y vint aussi. Nous<br />
allâmes tous au spectacle au théâtre <strong>de</strong>s Augustins. C'est un boyau fort profond,<br />
assez étroit, les décorations ne sont pas mal. Il était rempli comme un oeuf, et on<br />
fit beaucoup <strong>de</strong> tapage jusqu'à empêcher l'assemblée d'entendre les acteurs. On<br />
débuta par L'Ecole <strong>de</strong>s Bourgeois... Les acteurs, le Prince <strong>de</strong> Ligne qui joua très<br />
mal le rôle du Marquis <strong>de</strong> Monca<strong>de</strong>, il était empesé et ne prononçait pas même<br />
bien... La troisième pièce, La Partie <strong>de</strong> Chasse d'Henri IV. Les Princes <strong>de</strong> Ligne et<br />
<strong>de</strong> Gavre jouèrent l'un le rôle du roi, l'autre celui <strong>de</strong> Sully, très bien, mais surtout le<br />
Prince <strong>de</strong> Ligne surpassa les espérances <strong>de</strong> l'auditoire, il joua avec une vérité<br />
étonnante ... Le spectacle fini ... tous ... soupèrent à S. Sébastien aux frais du Prince<br />
<strong>de</strong> Ligne, à une table <strong>de</strong> 200 couverts ... De là on alla au Théâtre où le Prince <strong>de</strong><br />
Ligne donnait un bal gratis. Il se ruina aussi gaiement, en gagnant l'amitié <strong>de</strong>s<br />
bourgeois <strong>de</strong> Gand comme il avait gagné celle <strong>de</strong>s Brusseleers.<br />
Des mascara<strong>de</strong>s arrivèrent, un char sur lequel un homme et une femme,<br />
successivement, la figure d'un ours se transforme dans une femme, un enfant était<br />
travesti en dogue, un Cupidon en bosquet.<br />
Le Prince <strong>de</strong> Ligne toujours au milieu <strong>de</strong> la foule en témoignait sa satisfaction...".<br />
Bij <strong>de</strong> beschrijving <strong>van</strong> <strong>de</strong> toneelzaal als "un boyau fort profond, assez étroit", rijst<br />
<strong>de</strong> vraag of <strong>de</strong> voorstelling plaats vond in <strong>de</strong> ou<strong>de</strong> toneelzaal 'het Gancxken', die<br />
door <strong>de</strong> re<strong>de</strong>rijkerskamer De Fonteine werd gebruikt <strong>tot</strong> zij in 1749 werd verkocht<br />
(zie on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> lemma's Bataille, Karel Lo<strong>de</strong>wijk en Meyer, Jan Thomas). Gebruikten<br />
<strong>de</strong> paters augustijnen <strong>de</strong> toneelzaal daarna voor <strong>de</strong> voorstellingen door leerlingen<br />
<strong>van</strong> hun college?<br />
Ook te Brussel nam prins <strong>de</strong> Ligne <strong>de</strong>el aan het 'théâtre noble', on<strong>de</strong>r meer in<br />
<strong>de</strong> toneelzaal <strong>van</strong> <strong>de</strong> hertogelijke familie d'Arenberg. Over <strong>de</strong> toneelspelers tij<strong>de</strong>ns<br />
een vertoning op Halfvasten 1765 maakte een toeschouwer volgend commentaar:<br />
"le prince <strong>de</strong> Ligne ... abominable". Hoewel blijkbaar niet zeer begaafd voor het<br />
acteren, schreef Charles Joseph <strong>de</strong> Ligne twintig toneelstukken en bezat hij in zijn<br />
hotel te Brussel (bij <strong>de</strong> huidige <strong>de</strong> Lignestraat, op <strong>de</strong> Sint-Goe<strong>de</strong>leberg) een eigen<br />
toneelzaal.<br />
Met zijn officieren kon <strong>de</strong> prins eveneens feest vieren. Op ten minste twee<br />
plaatsen <strong>van</strong> zijn dagboek vermeldt von Zinzendorf eetmalen met prins <strong>de</strong> Ligne<br />
<strong>de</strong> LIGNE - 331
"avec tous ses officiers fort polissons". Niet zon<strong>de</strong>r re<strong>de</strong>n noem<strong>de</strong> Goethe prins <strong>de</strong><br />
Ligne "l'homme le plus gai <strong>de</strong> son siècle". Prins <strong>de</strong> Ligne verbleef graag te Gent en<br />
noem<strong>de</strong> zichzelf een "gentilhomme flamand".<br />
Charles Joseph <strong>de</strong> Ligne was als zeven<strong>de</strong> prins <strong>de</strong> Ligne een vooraanstaand<br />
e<strong>de</strong>lman en officier, thuis in alle hofhoudingen <strong>van</strong> Europa en bevriend met alle<br />
keizers, koningen, prinsen en hoge aristocraten (met inbegrip <strong>van</strong> hun echtgenoten<br />
en dochters).<br />
Hij werd heel jong militair en was op 28 jaar reeds generaal-majoor. Aan het hof<br />
te Wenen (waar hij se<strong>de</strong>rt zijn prille jeugd kamerheer was) wekte zijn spotten<strong>de</strong><br />
geest en vrije meningsuiting heel wat argwaan. Geduren<strong>de</strong> talrijke jaren kwam hij<br />
niet meer in aanmerking voor een bevor<strong>de</strong>ring. Pas op hoge leeftijd kreeg hij <strong>de</strong> titel<br />
<strong>van</strong> veldmaarschalk (1808). Hij werd tevens verheven <strong>tot</strong> <strong>de</strong> waardigheid <strong>van</strong> rid<strong>de</strong>r<br />
<strong>van</strong> het Gul<strong>de</strong>n Vlies. Hij zocht (en vond) compensaties in een heel druk mondain<br />
en lief<strong>de</strong>sleven, en in het schrijven <strong>van</strong> boeken.<br />
Tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> Brabantse Omwenteling bleef prins <strong>de</strong> Ligne, die toen te Wenen<br />
woon<strong>de</strong> of in verre lan<strong>de</strong>n krijgsverrichtingen aanvoer<strong>de</strong>, keizer Jozef II trouw. Hij<br />
weiger<strong>de</strong> in te gaan op het verzoek <strong>van</strong> sommigen om <strong>de</strong> leiding <strong>van</strong> <strong>de</strong> Patriotten<br />
op zich te nemen met het oog op <strong>de</strong> creatie <strong>van</strong> een zelfstandig land.<br />
Pas had Oostenrijk zich opnieuw meester gemaakt <strong>van</strong> <strong>de</strong> Zui<strong>de</strong>lijke Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>n,<br />
of prins <strong>de</strong> Ligne schreef aan zijn Intendant Van <strong>de</strong>n Broucke: "N'y avait-il<br />
pas autrefois un grand-bailli à Gand? Combien cela rapportait-il? J'ai envie <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>man<strong>de</strong>r à l'être, si les Arenberg, ou les Arberg, m'escamotent le grand-bailliage<br />
du Hainaut, comme ils en sont capables" (<strong>de</strong>cember 1790). De keizersgezin<strong>de</strong><br />
Ignace Van <strong>de</strong>n Broucke was burgemeester <strong>van</strong> Geraardsbergen en tevens<br />
ge<strong>de</strong>puteer<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> Staten <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren, wat verklaart dat hij te Gent woon<strong>de</strong>.<br />
Van <strong>de</strong>n Broucke was eveneens <strong>de</strong> intendant <strong>van</strong> <strong>de</strong> Franse gravin <strong>de</strong> Marsan,<br />
'dame <strong>de</strong> Grandmont', die uitgebrei<strong>de</strong> eigendommen bezat in <strong>de</strong> streek <strong>van</strong><br />
Geraardsbergen.<br />
Het jaar daarop werd prins <strong>de</strong> Ligne benoemd <strong>tot</strong> hoogbaljuw <strong>van</strong> Henegouwen<br />
(zie on<strong>de</strong>r het lemma Dujardin, Henri Joseph).<br />
Vanaf <strong>de</strong> eerste Franse inval in 1792 vestig<strong>de</strong> hij zich voorgoed te Wenen. Zijn<br />
laatste 'grote rol' speel<strong>de</strong> hij in <strong>de</strong> marge <strong>van</strong> het Congres <strong>van</strong> Wenen (1814).<br />
In zijn Mémoires vertelt prins <strong>de</strong> Ligne hoe hij 'koning' werd <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-<br />
Antoniusgil<strong>de</strong> te Gent: "Dieu me préserve, me dis-je à moi-même, d'en gagner le<br />
prix car cela me coûtera le diable. Je vise <strong>de</strong>ux pieds au moins à gauche du blanc et<br />
voilà mon boulet au milieu. Je m'en applaudis malgré moi. On me porte sur les<br />
mains. Je porte sur les épaules mes chers confrères qui jetaient leurs chapeaux en<br />
l'air et écorchaient mes oreilles <strong>de</strong> leurs vivats flamands et par conséquent peu<br />
harmonieux. Je <strong>de</strong>man<strong>de</strong> comment il s'est fait que j'aie aussi bien tiré et j'apprends<br />
que le corps d'artillerie avait donné ce canon à notre confrérie parce qu'il était gâté<br />
et avait le défaut <strong>de</strong> donner sur la droite. Roi malgré moi, je n'en fus pas moins fort<br />
aise, malgré tous les soupers à donner et les présents à faire. On me donna le ruban<br />
332 - <strong>de</strong> LIGNE
et la médaille, <strong>de</strong>ux canons en sautoir et il n'y eut jamais plus <strong>de</strong> bonne, grosse et<br />
presque aimable gaieté dans ville pendant huit jours".<br />
Prins <strong>de</strong> Ligne was tij<strong>de</strong>ns het koningschap <strong>van</strong> Lo<strong>de</strong>wijk XV en Lo<strong>de</strong>wijk XVI<br />
ook bevriend met al wie naam had te Versailles of te Parijs. Op een bepaald ogenblik<br />
hielp hij <strong>de</strong> vrij kritische toneelschrijver Pierre Auguste Caron <strong>de</strong> Beaumarchais<br />
(1732-1799), auteur <strong>van</strong> on<strong>de</strong>r meer <strong>de</strong> sociaal-satirische Le mariage <strong>de</strong> Figaro<br />
("Qu'avez-vous fait pour tant <strong>de</strong> biens? Vous vous êtes donné la peine <strong>de</strong> naître, rien<br />
<strong>de</strong> plus"), aan een naken<strong>de</strong> arrestatie te ontsnappen, door hem in allerijl over <strong>de</strong><br />
grens te brengen en hem enige tijd bij vrien<strong>de</strong>n (een vriendin?) te Gent te laten<br />
on<strong>de</strong>rduiken. In januari 1785 had het bewuste toneelstuk <strong>van</strong> <strong>de</strong> Beaumarchais<br />
zoveel bijval te Gent, dat bijkomen<strong>de</strong> vertoningen moesten wor<strong>de</strong>n gegeven.<br />
Na <strong>de</strong> Franse Revolutie trok prins <strong>de</strong> Ligne zich <strong>de</strong>finitief terug te Wenen. Om<br />
het hoofd te bie<strong>de</strong>n aan toenemen<strong>de</strong> financiële problemen schreef hij <strong>de</strong> 34<br />
boek<strong>de</strong>len <strong>van</strong> zijn Mélanges militaires, littéraires et sentimentaires [sic], die te<br />
Dres<strong>de</strong>n verschenen <strong>van</strong> 1795 <strong>tot</strong> 1811. De boeken <strong>van</strong> prins <strong>de</strong> Ligne, die sterk<br />
on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> invloed staan <strong>van</strong> Voltaire (voor wie <strong>de</strong> prins grote verering koester<strong>de</strong>),<br />
zijn gekenmerkt door een vinnige, 'mo<strong>de</strong>rne' stijl. Over hem schreef Madame <strong>de</strong><br />
Staël (met wie hij op hogere leeftijd een literaire vriendschap sloot): "il donne <strong>de</strong> la<br />
vie à tout parce qu'il ne met <strong>de</strong> l'art à rien".<br />
Madame <strong>de</strong> Staël Holstein (zo luid<strong>de</strong> haar volledige naam) <strong>de</strong>ed veel om<br />
bekendheid te geven aan <strong>de</strong> werken <strong>van</strong> prins <strong>de</strong> Ligne. Omdat zijn 34 boek<strong>de</strong>len<br />
niet vlot <strong>van</strong> <strong>de</strong> hand gingen, zorg<strong>de</strong> zij in 1808-1809 voor <strong>de</strong> publicatie <strong>van</strong> zijn<br />
kortere Lettres et pensées die onmid<strong>de</strong>llijk heel veel bijval ken<strong>de</strong>n, en spoedig<br />
wer<strong>de</strong>n vertaald (on<strong>de</strong>r meer in het Engels: Letters and Reflections of the Austrian<br />
Field-Marshal Prince <strong>de</strong> Ligne). Het jaar daarop liet zij te Genève in twee <strong>de</strong>len <strong>de</strong><br />
Oeuvres choisies <strong>van</strong> <strong>de</strong> prins publiceren.<br />
Prins <strong>de</strong> Ligne was nochtans niet steeds vrien<strong>de</strong>lijk geweest met Madame <strong>de</strong><br />
Staël. In een gedicht Suite <strong>de</strong> Valérie had hij over haar geschreven:<br />
"Mais à force d'avoir <strong>de</strong> l'âme,<br />
Staël par trop <strong>de</strong> chaleur a gâté le métier,<br />
Et philosophe tout entier".<br />
Met het oog op <strong>de</strong> publicatie <strong>van</strong> <strong>de</strong> Lettres et Pensées in 1808 gaf prins <strong>de</strong> Ligne<br />
aan zijn literaire me<strong>de</strong>werkster Caroline Murray (zie on<strong>de</strong>r het lemma <strong>de</strong> Thiennes)<br />
<strong>de</strong> opdracht dat Madame <strong>de</strong> Staël on<strong>de</strong>r geen beding <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze versjes kennis mocht<br />
krijgen:"Je vous prie ... <strong>de</strong> ne pas prêter le tome où est la 'Suite <strong>de</strong> Valérie' où l'on<br />
m'a dit que je parlais <strong>de</strong> Mme <strong>de</strong> Staël".<br />
Waarschijnlijk was Madame <strong>de</strong> Staël Holstein verwant met ene baron Joseph<br />
Clément <strong>de</strong> Staël d'Holstein (geboren in 1739) die in 1770 lid werd <strong>van</strong> La Vraie et<br />
Parfaite Harmonie te Mons. Hij was kapitein in het regiment Theismester te<br />
Düsseldorf.<br />
Roland Mortier typeert als volgt <strong>de</strong> stijl <strong>van</strong> prins Charles Joseph <strong>de</strong> Ligne:<br />
"L'apparente aisance du prince est le fruit d'un travail soigneusement occulté, d'une<br />
recherche voulue <strong>de</strong> la concision, du contraste et <strong>de</strong> l'ellipse ... Le miracle du prince<br />
<strong>de</strong> LIGNE - 333
est <strong>de</strong> chercher subtilement le sérieux sous la désinvolture, la gravité sous le<br />
détachement, comme il masqua son travail littéraire sous une apparente facilité".<br />
Een uitstekend recent levensverhaal <strong>van</strong> <strong>de</strong> prins is <strong>van</strong> <strong>de</strong> hand <strong>van</strong> <strong>de</strong> Engelse<br />
historicus Philip Mansel, Charles-Joseph <strong>de</strong> Ligne (1735-1814) - Le charmeur <strong>de</strong><br />
l'Europe.<br />
Voor Prins Charles-Joseph <strong>de</strong> Ligne was <strong>de</strong> vrijmetselarij geduren<strong>de</strong> enkele jaren<br />
vooral een leuk tijdverdrijf ("pour le prince <strong>de</strong> Ligne ... la Franc-Maçonnerie est<br />
a<strong>van</strong>t tout une société d'agrément", schreef John Bartier). Hij was op een bepaald<br />
ogenblik lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> volgen<strong>de</strong> <strong>loges</strong>: La Bienfaisante (<strong>tot</strong> 1771), La Vraie et Parfaite<br />
Harmonie te Mons, L'Heureuse Rencontre te Brussel (<strong>tot</strong> <strong>1786</strong>), <strong>de</strong> loge Saint-Jean<br />
<strong>de</strong> Montmorency-Luxembourg te Versailles (1777) en <strong>de</strong> loge Saint Jean <strong>de</strong><br />
Chartres, waar<strong>van</strong> <strong>de</strong> hertog <strong>van</strong> Chartres <strong>de</strong> Voorzittend Meester was.<br />
In zijn postuum gepubliceer<strong>de</strong> Mémoires leest men bijv. volgen<strong>de</strong> passus:<br />
"J'avais autrefois une gran<strong>de</strong> branche d'amusement aux réceptions <strong>de</strong>s francsmaçons.<br />
On m'accordait les honneurs <strong>de</strong> Maître Ecossais dans les provinces qui<br />
dépendaient <strong>de</strong> moi. On ne pouvait pas croire que je ne fusse qu'un apprenti, et<br />
même compagnon. J'y ai eu <strong>de</strong> ru<strong>de</strong>s pénitences, comme <strong>de</strong> boire trois verres d'eau<br />
<strong>de</strong> suite, entre les <strong>de</strong>ux surveillants pour leur avoir manqué, parce que souvent,<br />
étant ivres à force <strong>de</strong>s santés d'usage, ils faisaient <strong>de</strong> fausses liaisons dans <strong>de</strong>s<br />
harangues ridicules. On me jeta un jour sur les cadavres: c'est ainsi qu'on appelle<br />
les bouteilles vi<strong>de</strong>s. Je faisais quelquefois le chirurgien. Je piquais avec mon cure<strong>de</strong>nts<br />
et faisais boire <strong>de</strong> l'eau chau<strong>de</strong>, en faisant croire au récipendaire que c'était<br />
son sang.<br />
On tua un jour innocemment, dans une <strong>de</strong> nos <strong>loges</strong>, un pauvre diable qu'un 'frère<br />
Terrible' qui n'était pas assez fort, laissa tomber dans un tournement entier qu'il fit<br />
faire à sa personne et dont il ne put jamais se remettre. Je ne faisais mourir personne<br />
que <strong>de</strong> peur par tous les tourments que je faisais éprouver. Les bancs sur lesquels je<br />
les élevais jusqu'au grenier les y faisant tenir par les cornes, les rames sur <strong>de</strong>s<br />
baquets d'eau qui passaient pour la mer, et mille autres choses pareilles. Je faisais<br />
faire <strong>de</strong>s confessions générales. Je faisais croire qu'il se passait <strong>de</strong>s horreurs dont on<br />
nous a soupçonnés. Je faisais choisir parmi nous l'artiste du crime prétendu. Je<br />
mettais le courage à toute épreuve.<br />
Mais voici ce qu'il y eut <strong>de</strong> pis, à une loge du duc <strong>de</strong> Luxembourg, qui <strong>de</strong>vint celle<br />
<strong>de</strong> M. le duc d'Orléans et, <strong>de</strong> proche en proche, celle <strong>de</strong> la soeur <strong>de</strong> Mme la duchesse<br />
<strong>de</strong> Bourbon, car nous avions déserté la première. Nous recevions le prince <strong>de</strong><br />
Pignatelli à Moussau. Je ne savais pas qu'un glissoir <strong>de</strong>puis le haut du toit avait été<br />
placé pour le faire tomber sur le fumier qui était dans une cour. Cela m'embarassa<br />
en passant. Je l'appuyai contre le mur comme une gouttière. On l'y lança et cette<br />
chute perpendiculaire et très haute contribua, à ce qu'on dit, à déranger sa tête qu'il<br />
garda ainsi jusqu'à sa mort".<br />
Ver<strong>de</strong>r in zijn Mémoires komt hij nog terug op zijn leuke herinneringen: "Je<br />
m'amusais bien dans ces <strong>loges</strong>, à faire peur en saignant avec un cure-<strong>de</strong>nts, faisant<br />
boire pour du sang l'eau chau<strong>de</strong> que je versais sur la prétendue saignée, faisant<br />
334 - <strong>de</strong> LIGNE
monter par une poulie bien haut sur une chèvre postiche dont je faisais tenir les<br />
cornes, faisant faire une confession générale, <strong>de</strong>s fumigations et toutes sortes <strong>de</strong><br />
diableries".<br />
Tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> allerlaatste jaren <strong>van</strong> zijn leven schreef hij in zijn Mémoires nog<br />
volgen<strong>de</strong> zin: "Ai-je raconté tout ce que j'ai vu et qui m'est arrivé dans les <strong>loges</strong> <strong>de</strong><br />
francs-maçons?" - maar ging er niet ver<strong>de</strong>r op in.<br />
Volgens Philip Mansel nam prins <strong>de</strong> Ligne aan talrijke maçonnieke zittingen <strong>de</strong>el<br />
in zg. 'adoptie<strong>loges</strong>' voor dames, maar <strong>de</strong> Ligne "ne tar<strong>de</strong>ra pas à trouver le rituel<br />
ridicule, trou<strong>van</strong>t du plus haut comique d'entendre Mme <strong>de</strong> Genlis ... se <strong>van</strong>ter, pour<br />
recevoir un certificat <strong>de</strong> vertu, d'avoir donné six fraises à une vieille femme<br />
mala<strong>de</strong>".<br />
Ook te Mons nam prins <strong>de</strong> Ligne <strong>de</strong>el aan zittingen <strong>van</strong> adoptie<strong>loges</strong>, zo bijv. in<br />
La Vraie et Parfaite Harmonie (voorgezeten door Simon Joseph Robert <strong>de</strong> Choisy*)<br />
voor <strong>de</strong> aanneming als lid, op 29 januari 1778, <strong>van</strong> <strong>de</strong> negentienjarige gravin<br />
Agathe Sophie <strong>de</strong> Lalaing in aanwezigheid <strong>van</strong> Viscount Charles Dillon,<br />
plaatsver<strong>van</strong>gend grootmeester <strong>van</strong> <strong>de</strong> grootloge <strong>van</strong> Engeland. Tij<strong>de</strong>ns het<br />
daaropvolgend broe<strong>de</strong>rmaal zong zuster gravin d'Ursel (née Marie Flore<br />
d'Arenberg, 1752-1832) een "couplet <strong>de</strong> remerciement, composé en impromptu par<br />
le F <strong>de</strong> Ligne". Agathe <strong>de</strong> Lalaing was een dochter <strong>van</strong> luitenant-kolonel graaf<br />
Charles <strong>de</strong> Lalaing (1736-1789) die te Mons lid was <strong>van</strong> La Vraie et Parfaite<br />
Harmonie.<br />
Prins <strong>de</strong> Ligne verloor heel wat sympathie bij <strong>de</strong> vrijmetselaars wanneer hij in een<br />
<strong>van</strong> zijn boeken (Supplément à Apprius) <strong>de</strong> vrijmetselaars met homofielen<br />
vergeleek: "ces <strong>de</strong>ux groupes usent <strong>de</strong> signes spéciaux pour se reconnaître, qu'ils se<br />
serrent la main ou s'embrassent".<br />
In <strong>de</strong> catalogus <strong>van</strong> <strong>de</strong> maçonnieke tentoonstelling door <strong>de</strong> Algemene Spaar- en<br />
Lijfrentekas ingericht in 1983, citeert Hugo De Schampheleire een 'Testament<br />
maçonnique' (1796) <strong>van</strong> prins <strong>de</strong> Ligne, met on<strong>de</strong>r meer wat volgt: "Je ne sais trop<br />
comment les francs-maçons sont à présent dans le mon<strong>de</strong>. Ils ont eu bien du haut et<br />
bien du bas... En attendant, quand la franc-maçonnerie est <strong>de</strong> bonne compagnie, ce<br />
qui est rare malheureusement, tout concourt <strong>de</strong> l'émulation, <strong>de</strong>s connaissances, <strong>de</strong><br />
l'agrément et <strong>de</strong> l'excellente plaisanterie.<br />
La Maçonnerie exige <strong>de</strong> l'éloquence, <strong>de</strong> la mémoire, <strong>de</strong> la présence d'esprit, <strong>de</strong> la<br />
bravoure <strong>de</strong> corps et d'esprit, <strong>de</strong> la douceur, <strong>de</strong> la patience, <strong>de</strong> la modération, <strong>de</strong> la<br />
sobriété, <strong>de</strong> la pru<strong>de</strong>nce, <strong>de</strong> la charité, <strong>de</strong> la générosité, l'amour du prochain, <strong>de</strong><br />
l'imagination, <strong>de</strong> la voix, <strong>de</strong> la complaisance et <strong>de</strong> la gaieté....<br />
En remontant à l'origine <strong>de</strong> la franc-maçonnerie, peut-être chimérique, voyez la<br />
science cabalistique <strong>de</strong>s juifs, ensuite le talent <strong>de</strong> l'Architecture, et puis les mots <strong>de</strong><br />
ralliement <strong>de</strong>s pauvres Templiers; voire peut-être les sciences les plus abstraites, les<br />
plus utiles, celles <strong>de</strong>s nombres: toutes celles que les Egyptiens ont enfermées dans<br />
leurs pyrami<strong>de</strong>s; sans doute le Grand-Oeuvre, la Mé<strong>de</strong>cine Universelle, mille<br />
découvertes encore à faire.<br />
<strong>de</strong> LIGNE - 335
Admirez, <strong>de</strong>vinez et reconnaissez <strong>de</strong>s mystères; ou rien du tout, comme vous<br />
voudrez".<br />
Voor <strong>de</strong> hogere gra<strong>de</strong>n (vooral die <strong>van</strong> 'Rose-Croix') had <strong>de</strong> prins als trouwe<br />
voltairiaan geen goed woord: "Les Rose-Croix, les prétendus petits Magiciens à<br />
l'apparition ont tout gâté, et d'une Institution agréable et louable, en ont fait une<br />
ridicule ou dangereuse, partagée entre <strong>de</strong>ux classes, les faiseurs <strong>de</strong> dupes, les dupes<br />
elles-mêmes".<br />
Paul Delsemme stipt aan dat <strong>de</strong> teksten <strong>van</strong> prins <strong>de</strong> Ligne over <strong>de</strong> vrijmetselarij<br />
"nous interdisent d'imaginer qu'il fit en loge l'expérience d'une relation humaine<br />
supérieure aux contacts sociaux qu'il avait en d'autres lieux, au pied <strong>de</strong>s trônes, dans<br />
les salons ou à l'armée". Hieraan voegt hij <strong>de</strong> volgen<strong>de</strong> veron<strong>de</strong>rstelling: "Il nous<br />
plaît <strong>de</strong> croire que le divertissement n'était pas à ses yeux son seul attrait [<strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
vrijmetselarij], qu'il voyait en elle une institution morale, et qu'il en appréciait<br />
d'autant plus les préceptes (probité, loyauté, fidélité, bienfaisance, tolérance, cosmopolitisme)<br />
qu'ils étaient particulièrement accordés à ses convictions personnelles,<br />
à ses propres règles <strong>de</strong> vie. Pour se convaincre <strong>de</strong> cet accord profond, il suffit <strong>de</strong> le<br />
lire". Een grondige studie <strong>van</strong> Daniël Acke, over prins <strong>de</strong> Ligne als moralist,<br />
bevestigt <strong>de</strong>ze zienswijze. Alleen valt het op dat prins <strong>de</strong> Ligne blijkbaar geen<br />
verband leg<strong>de</strong> met <strong>de</strong> ze<strong>de</strong>lijke doelstellingen <strong>van</strong> <strong>de</strong> vrijmetselarij.<br />
Prins Charles Joseph <strong>de</strong> Ligne was gehuwd met prinses Franziska Marie von<br />
Liechtenstein (1739-1821), die zich met zeldzaam geduld neerleg<strong>de</strong> bij het<br />
avontuurlijke leven <strong>van</strong> haar echtgenoot. Over haar schreef prins <strong>de</strong> Ligne: "Ma<br />
femme est une excellente femme, pleine <strong>de</strong> délicatesse, <strong>de</strong> sensibilité, <strong>de</strong> noblesse.<br />
... Elle n'a aucun inconvénient car elle a fort bon coeur. Elle est parfois un peu<br />
contrariante ...".<br />
Prins en prinses <strong>de</strong> Ligne had<strong>de</strong>n zeven kin<strong>de</strong>ren. Twee stierven heel jong:<br />
François ('Fanchon'), 1764-1771 en Adalbert (1767-1771). De twee overige zonen<br />
waren:<br />
(i) Charles Antoine (1759-1792), majoor <strong>van</strong> <strong>de</strong> genie in het Oostenrijks leger dat<br />
<strong>de</strong> Franse republikeinen bestreed, gedood te La Croix-aux-Bois in <strong>de</strong> Champagne<br />
in september 1792, tij<strong>de</strong>ns een veldslag tegen <strong>de</strong> Fransen. Charles Antoine <strong>de</strong> Ligne<br />
werd vrijmetselaar in <strong>de</strong> loge L'Amitié te Strasbourg. In 1785 was hij een <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
oprichters en <strong>de</strong> Eerste Voorzittend Meester <strong>van</strong> <strong>de</strong> (aan<strong>van</strong>kelijk militaire) loge La<br />
Ligne Equitable te Mons. Deze loge hield haar zittingen in het hotel <strong>van</strong> <strong>de</strong> familie<br />
<strong>de</strong> Ligne in die stad. Charles Antoine <strong>de</strong> Ligne was gehuwd met <strong>de</strong> Poolse prinses<br />
Hélène Massalska. Min<strong>de</strong>r bekend is het feit dat hij in 1791 drie "airs français pour<br />
le clavecin" liet publiceren.<br />
Na het overlij<strong>de</strong>n <strong>van</strong> Charles Antoine zond zijn echtgenote aan haar minnaar<br />
<strong>de</strong>ze afschuwelijke boodschap: "Un boulet vient d'emporter le prince Charles, je suis<br />
libre, c'est la volonté divine. Ce canon était chargé <strong>de</strong>puis l'éternité". Hierbij moet<br />
wor<strong>de</strong>n gepreciseerd dat Charles Antoine <strong>de</strong> Ligne met <strong>de</strong> Brusselse actrice<br />
A<strong>de</strong>laï<strong>de</strong> Nones een buitenechtelijke dochter had, Fanny Christine ('Titine', <strong>1786</strong>-<br />
1867), "la petite Ligne qui n'est pas droite" volgens haar grootva<strong>de</strong>r. Pas in 1810<br />
336 - <strong>de</strong> LIGNE
werd <strong>de</strong>ze dochter door <strong>de</strong> familie <strong>de</strong> Ligne gewettigd. De 'grote lief<strong>de</strong>' <strong>van</strong> prins<br />
Charles Antoine <strong>de</strong> Ligne was evenwel <strong>de</strong> gravin Thérèse von Dietrichstein (1768-<br />
1821), die gehuwd was met <strong>de</strong> <strong>de</strong>mente graaf Philippe Joseph Kinsky. Na annulatie<br />
<strong>van</strong> dit huwelijk hertrouw<strong>de</strong> zij in 1807 met <strong>de</strong> cavaleriegeneraal graaf Maximilian<br />
von Merveldt (1764-1815).<br />
Prins <strong>de</strong> Ligne heeft <strong>de</strong> dood <strong>van</strong> zijn oudste zoon nooit kunnen verwerken. Twee<br />
jaar erna schreef hij aan een vriend: "Je l'adorais pour sa valeur, son caractère si naïf<br />
et drôle <strong>de</strong> gaieté communicative: mais il ne m'a jamais fait autant <strong>de</strong> plaisir en<br />
vi<strong>van</strong>t, qu'il m'a fait <strong>de</strong> mal en ne vi<strong>van</strong>t plus". En el<strong>de</strong>rs: "Tout ce que j'ai le plus<br />
aimé, les <strong>de</strong>ux tiers <strong>de</strong> moi-même, le plus parfait <strong>de</strong>s êtres me fut enlevé".<br />
(ii) Louis Eugène Lamoral (1766-1813) werd majoor in het regiment 'Orléans<br />
Cavalerie', in dienst <strong>van</strong> <strong>de</strong> Franse kroon. Bij het uitbreken <strong>van</strong> <strong>de</strong> Brabantse<br />
Omwenteling nam hij als dragon<strong>de</strong>r dienst in het leger <strong>van</strong> <strong>de</strong> Patriotten. Samen met<br />
on<strong>de</strong>r meer Charles Joseph Vilain X<strong>III</strong>I* stond hij (in burgerkleren, 'en frac'!) aan<br />
het hoofd <strong>van</strong> <strong>de</strong> Patriotten die tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> 'novemberdagen <strong>van</strong> Gent' (13-16<br />
november 1789) <strong>de</strong> Oostenrijkse troepen terugdrongen en uitein<strong>de</strong>lijk op <strong>de</strong> vlucht<br />
dreven (zie on<strong>de</strong>r het lemma Vilain X<strong>III</strong>I, Charles Joseph). In <strong>de</strong>cember 1789 begaf<br />
hij zich opnieuw naar zijn Frans regiment, thans in dienst <strong>van</strong> <strong>de</strong> Republiek. In juni<br />
1792 stapte hij over naar het Oostenrijks leger, in het regiment <strong>van</strong> zijn broer<br />
Charles Antoine. Een Frans 'émigré', generaal markies <strong>de</strong> Maleissye, beoor<strong>de</strong>el<strong>de</strong><br />
Louis <strong>de</strong> Ligne als volgt in zijn Mémoires d'un officier aux gar<strong>de</strong>s françaises<br />
(gepubliceerd te Parijs in 1897): "... indigne du nom qu'il porte, qui, patriote<br />
brabançon, puis patriote français, ne peut compter d'autre gloire que celle d'avoir en<br />
<strong>de</strong>ux ans trahi <strong>de</strong>ux souverains". Louis <strong>de</strong> Lignes biograaf Georges Dansaert is meer<br />
genuanceerd, althans wat betreft <strong>de</strong> motivering <strong>van</strong> <strong>de</strong> prins. Onlangs ont<strong>de</strong>kte<br />
Jeroom Vercruysse een gedrukte verantwoording <strong>van</strong> <strong>de</strong> prins over zijn optre<strong>de</strong>n<br />
tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> Brabantse Omwenteling: Relation fi<strong>de</strong>lle envoyée par le prince Louis <strong>de</strong><br />
Ligne à sa mère, concernant tout ce qui s'est passé à Bruxelles, Mons, Namur,<br />
Gand, Bruges et Osten<strong>de</strong> (8 p., bij Knapen te Parijs, ein<strong>de</strong> 1789).<br />
Louis <strong>de</strong> Ligne huw<strong>de</strong> gravin Josèphe Louise <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Noot <strong>de</strong> Duras (1785-<br />
1863), een nicht <strong>van</strong> Anne Louise <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Noot <strong>de</strong> Duras, <strong>de</strong> echtgenote <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
bedrijvige <strong>Gentse</strong> vrijmetselaar markies <strong>de</strong> l'Aspiur*. Louis <strong>de</strong> Ligne overleed in<br />
1813.<br />
De dochters <strong>van</strong> prins Charles Joseph <strong>de</strong> Ligne ("trois perfections dans <strong>de</strong>s genres<br />
tout différents", aldus hun va<strong>de</strong>r) huw<strong>de</strong>n als volgt:<br />
(iii) Marie Christine (1757-1830) met prins Jean Népomucène <strong>de</strong> Clary (1753-<br />
1826); over zijn gelief<strong>de</strong> dochter schreef prins <strong>de</strong> Ligne: "... c'est un chef d'oeuvre<br />
<strong>de</strong> perfection, <strong>de</strong> bonté, <strong>de</strong> charme en naïveté, gaieté, égalité et amitié pour moi";<br />
(iv) Euphémie Christine ('Féfé', 1773-1834) met graaf Jean Baptiste Palffy-Erdödy<br />
(1755-1821); "... a toutes les grâces possibles et <strong>de</strong> l'originalité dans le caractère,<br />
extrêmement jolie, fraîche, complaisante, attentive, sensible, adorable et adorée <strong>de</strong>s<br />
gens même qui ne s'y connaissent pas... Un modèle en tous genres".<br />
<strong>de</strong> LIGNE - 337
(v) Flore (1775-1849) met baron Raban Spiegel (1775-1836); "... excellente,<br />
extrêmement aimable, fait beaucoup d'effet. Elle a un charme inexprimable dans son<br />
peu d'empressement, sa sorte <strong>de</strong> négligence, son espèce d'indifférence... Elle a un<br />
rire qui va à la gaieté et un sourire qui va au coeur".<br />
Wegens het vroegtijdig overlij<strong>de</strong>n <strong>van</strong> zijn zonen werd Charles Joseph <strong>de</strong> Ligne<br />
na zijn dood te Wenen in 1814 als achtste prins <strong>de</strong> Ligne opgevolgd door Louis'<br />
zoon Eugène François (1804-1880), die zich ook liet kennen als '<strong>de</strong> Ligne<br />
d'Amblise et d'Epinoy' (men vraagt zich af waarom daaraan behoefte bestond voor<br />
<strong>de</strong> drager <strong>van</strong> een zo illustere naam). Prins Eugène <strong>de</strong> Ligne huw<strong>de</strong> <strong>de</strong> markiezin<br />
Nathalie <strong>de</strong> Trazegnies (1811-1835), een nicht <strong>van</strong> graaf Maximilien Richard <strong>de</strong><br />
Trazegnies*, <strong>de</strong>stijds <strong>de</strong> eerste Voorzittend Meester <strong>van</strong> La Bienfaisante. Wanneer<br />
het Nationaal Congres in 1831 een koning voor België moest kiezen, werd prins<br />
Eugène <strong>de</strong> Ligne bena<strong>de</strong>rd om <strong>de</strong> kroon te aanvaar<strong>de</strong>n. Hij weiger<strong>de</strong> evenwel<br />
wegens zijn vriendschap met het huis <strong>van</strong> Oranje-Nassau. Later werd <strong>de</strong> achtste<br />
prins nog ambassa<strong>de</strong>ur <strong>van</strong> België (Lon<strong>de</strong>n, Parijs en Heilige Stoel), liberaal<br />
senator (1848-1879), voorzitter <strong>van</strong> <strong>de</strong> Senaat (1852-1879) en Minister <strong>van</strong> Staat<br />
(1863).<br />
De huidige (<strong>de</strong>rtien<strong>de</strong>) prins, Antoine <strong>de</strong> Ligne, werd geboren in 1925 en huw<strong>de</strong><br />
prinses Alix <strong>van</strong> Luxemburg, zus <strong>van</strong> Groothertog Jean.<br />
LIPPENS, P. (? - ?)<br />
a/ Félicité (1783), Félicité Bienfaisante (1785)<br />
b/ -<br />
c/ -<br />
d/ kleermaker voor dames<br />
e/ Gent<br />
f/ -<br />
g/ -<br />
P. Lippens wordt door Van <strong>de</strong>r Schel<strong>de</strong>n vermeld als dienen<strong>de</strong> Broe<strong>de</strong>r in <strong>de</strong> loge<br />
La Félicité. Duchaine teken<strong>de</strong> hem in 1785 op als gewoon lid <strong>van</strong> La Félicité<br />
Bienfaisante. Van <strong>de</strong>ze loge was P. Lippens geen lid meer in <strong>1786</strong>. Dit lid werd niet<br />
geï<strong>de</strong>ntificeerd.<br />
<strong>van</strong> LOO, Cornelis Janszoon (1746-vóór 1792)<br />
a/ Constante Union (<strong>1786</strong>), Parfaite Amitié (<strong>1786</strong>)<br />
b/ -<br />
c/ -<br />
d/ meester-vishan<strong>de</strong>laar<br />
e/ Gent, Hertogstraat<br />
338 - LIPPENS / <strong>van</strong> LOO, Cornelis
f/ Sint-Antoniusgil<strong>de</strong> (1777), Sint-Sebastiaansgil<strong>de</strong> (?); re<strong>de</strong>rijkerskamer De<br />
Fonteine, contribuant Aca<strong>de</strong>mie (1776)<br />
g/ 13, 41, 50.13, 52, 75, 85, 114, 258, 310, 386, 387, 460, 564, 639, 690, 868, 870,<br />
880, 908, 1006<br />
De le<strong>de</strong>nlijsten vermel<strong>de</strong>n voor la Constante Union in <strong>1786</strong> ene "<strong>van</strong> Loo, visch-<br />
r<br />
kooper" (en ene "<strong>van</strong> Loo jun dito" die in het volgen<strong>de</strong> lemma aan <strong>de</strong> beurt komt).<br />
Het betreft waarschijnlijk <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> persoon als "<strong>van</strong> Loo, maître poissonnier" in <strong>de</strong><br />
lijst die La Parfaite Amitié in <strong>1786</strong> bij <strong>de</strong> regering indien<strong>de</strong>. In geen <strong>van</strong> bei<strong>de</strong> lijsten<br />
wordt voor dit lid een voornaam opgegeven.<br />
Reeds voor <strong>de</strong> tijd <strong>van</strong> Keizer Karel waren <strong>de</strong> ambachten <strong>van</strong> <strong>de</strong> beenhouwers en<br />
<strong>de</strong> visverkopers gedomineerd door een beperkt aantal families, waarbij <strong>de</strong> <strong>van</strong> Loo's<br />
een aanzienlijke rol speel<strong>de</strong>n. In 1770 waren er bijv. te Gent 32 verkopers <strong>van</strong><br />
zeevis: allen waren <strong>van</strong> Loo's, met uitzon<strong>de</strong>ring <strong>van</strong> drie Cauwerycks.<br />
De familie <strong>van</strong> Loo aarzel<strong>de</strong> overigens niet '<strong>de</strong> grote mid<strong>de</strong>len' te gebruiken om<br />
haar zaken te doen floreren. Omstreeks 1770 huur<strong>de</strong>n <strong>de</strong> <strong>van</strong> Loo's op <strong>de</strong> vismarkt<br />
alle 51 toonbanken af om concurreren<strong>de</strong> visverkopers uit te sluiten. De kramen die<br />
zij niet nodig had<strong>de</strong>n, lieten zij gewoon leeg staan. Zij profiteer<strong>de</strong>n <strong>van</strong> hun monopolie<br />
op <strong>de</strong> markt. Enkele schepenen en ambtenaren wer<strong>de</strong>n door het stadsbestuur<br />
afgevaardigd om weer een vrije vismarkt te organiseren.<br />
Wegens het aantal naamdragers die vishan<strong>de</strong>laars waren (en daargelaten <strong>de</strong><br />
talrijke <strong>van</strong> Loo's die <strong>tot</strong> het ambacht <strong>van</strong> <strong>de</strong> vleeshouwers behoor<strong>de</strong>n!), is <strong>de</strong><br />
i<strong>de</strong>ntificatie <strong>van</strong> dit lid zon<strong>de</strong>r na<strong>de</strong>re preciseringen vrijwel onmogelijk.<br />
In <strong>1786</strong>, het jaar <strong>van</strong> <strong>de</strong> vermelding <strong>van</strong> het te i<strong>de</strong>ntificeren lid, waren er in het<br />
bestuur <strong>van</strong> <strong>de</strong> nering <strong>de</strong>r 'vischverkoopers' (te Gent ook 'prinsenkin<strong>de</strong>ren' genoemd)<br />
niet min<strong>de</strong>r dan <strong>de</strong>rtien <strong>van</strong> Loo's die in principe allen zou<strong>de</strong>n kunnen in<br />
aanmerking komen:<br />
- <strong>de</strong> <strong>de</strong>ken Cornelis <strong>van</strong> Loo (zoon <strong>van</strong> Jan);<br />
- zes 'vin<strong>de</strong>rs': Judocus <strong>van</strong> Loo (zoon <strong>van</strong> Jean Jacques), Pieter <strong>van</strong> Loo (zoon <strong>van</strong><br />
Pieter Christoffel), Carel <strong>van</strong> Loo (zoon <strong>van</strong> Victor), Ferdinand <strong>van</strong> Loo (zoon<br />
<strong>van</strong> Judocus), Joannes <strong>van</strong> Loo (zoon <strong>van</strong> Bou<strong>de</strong>wijn), Geraerd <strong>van</strong> Loo (zoon<br />
<strong>van</strong> Jan);<br />
- vijf 'ou<strong>de</strong>rlingen': Christoffel <strong>van</strong> Loo (zoon <strong>van</strong> Bernard), Francies <strong>van</strong> Loo<br />
(zoon <strong>van</strong> Jacques), Josephus <strong>van</strong> Loo (zoon <strong>van</strong> Bernard), Jan <strong>van</strong> Loo (zoon <strong>van</strong><br />
Cornelis), Jan <strong>van</strong> Loo (zoon <strong>van</strong> Nicolaus);<br />
- <strong>de</strong> 'cnaepe' <strong>van</strong> <strong>de</strong> nering: Pieter <strong>van</strong> Loo (zoon <strong>van</strong> Jan Herculus).<br />
Een <strong>van</strong> <strong>de</strong> twee naamdragers 'Pieter <strong>van</strong> Loo' (Petrus Jacobus) huw<strong>de</strong> in 1787<br />
Dorothea Joanna Rosseel; hij was een goe<strong>de</strong> vriend <strong>van</strong> Dominicus Begyn (broer <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> drukker Judocus Begyn) die voor <strong>de</strong> gelegenheid een lofdicht liet drukken.<br />
In <strong>de</strong> Sint-Jorisgil<strong>de</strong>, waar<strong>van</strong> talrijke le<strong>de</strong>n vrijmetselaar waren, wer<strong>de</strong>n tussen<br />
1750 en 1780 niet min<strong>de</strong>r dan <strong>de</strong>rtien visverkopers <strong>van</strong> Loo lid. In <strong>de</strong> Sint-<br />
Sebastiaansgil<strong>de</strong> wer<strong>de</strong>n vóór 1779 twintig naamgenoten lid.<br />
<strong>van</strong> LOO, Cornelis - 339
In zijn (ge<strong>de</strong>eltelijke) genealogie <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>van</strong> Loo's vermeldt Jacques De Vriendt<br />
een Jan Adriaen <strong>van</strong> Loo, <strong>van</strong> wie nog afstammelingen te Gent wonen. Jan Adriaen<br />
<strong>van</strong> Loo overleed evenwel in 1783 en kan dus in <strong>1786</strong> geen lid geweest zijn <strong>van</strong> twee<br />
<strong>Gentse</strong> <strong>loges</strong>. Hij huw<strong>de</strong> te Zelzate <strong>de</strong> te Koekelberg geboren Anna Maria Geeraerts.<br />
Zij was <strong>de</strong> dochter <strong>van</strong> een vermogen<strong>de</strong> schipper die vooral in Zeeland actief was.<br />
Hun zoon Joseph Jean <strong>van</strong> Loo werd geboren in 1768 en was dus achttien jaar in<br />
<strong>1786</strong>, zodat hij tij<strong>de</strong>ns dat jaar als lid <strong>van</strong> twee <strong>Gentse</strong> <strong>loges</strong> niet in aanmerking<br />
komt. Hij was eerst vishan<strong>de</strong>laar aan <strong>de</strong> Mui<strong>de</strong> en <strong>van</strong>af 1835 herbergier in <strong>de</strong><br />
Drabstraat. Hij overleed in 1850. Ook in <strong>de</strong> vleeshouwersnering waren <strong>de</strong> <strong>van</strong> Loo's<br />
massaal aanwezig. In het Groot Vleeshuis waren er in 1752 op 116 vleeshouwers 58<br />
<strong>van</strong> Loo's (precies <strong>de</strong> helft), 28 <strong>van</strong> Melles, 21 Minnes en 7 Deynoots.<br />
De '<strong>van</strong> Loo' die in <strong>de</strong> le<strong>de</strong>nlijsten voorkomt, zou Cornelis Janszoon <strong>van</strong> Loo<br />
kùnnen zijn omdat hij, zoals talrijke an<strong>de</strong>re <strong>Gentse</strong> vrijmetselaars:<br />
- een contribuant <strong>van</strong> <strong>de</strong> Aca<strong>de</strong>mie was se<strong>de</strong>rt 1776 (ook zijn weduwe betaal<strong>de</strong><br />
ver<strong>de</strong>r na zijn overlij<strong>de</strong>n in 1792);<br />
- bedrijvig was in <strong>de</strong> re<strong>de</strong>rijkerskamer De Fonteine, zoals on<strong>de</strong>r meer Karel<br />
Lo<strong>de</strong>wijk Bataille* en Jacques <strong>van</strong> Loo*, die in <strong>1786</strong> eveneens lid waren <strong>van</strong><br />
<strong>Gentse</strong> <strong>loges</strong>;<br />
- lid was <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-Antoniusgil<strong>de</strong>, en waarschijnlijk ook (zoals zijn grootva<strong>de</strong>r)<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-Sebastiaansgil<strong>de</strong>.<br />
Over <strong>de</strong>ze i<strong>de</strong>ntificatie bestaat evenwel geen zekerheid.<br />
Cornelis Janszoon <strong>van</strong> Loo werd te Gent geboren in 1746. In 1777 werd hij 'vrye<br />
suppoost' <strong>van</strong> <strong>de</strong> viskopersnering, waar<strong>van</strong> hij in <strong>1786</strong> <strong>de</strong> 'gesworene Deken' was<br />
(zie hierboven <strong>de</strong> lijst <strong>van</strong> <strong>de</strong> bestuursle<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> nering). In hetzelf<strong>de</strong> jaar was zijn<br />
va<strong>de</strong>r Jan Corneliszoon <strong>van</strong> Loo 'ou<strong>de</strong>rling' <strong>van</strong> <strong>de</strong> viskopersnering.<br />
Cornelis <strong>van</strong> Loo was hoogstwaarschijnlijk een kleinzoon <strong>van</strong> <strong>de</strong> Cornelis <strong>van</strong><br />
Loo, die <strong>van</strong> 1753 <strong>tot</strong> 1765 'keizer' was <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-Sebastiaansgil<strong>de</strong>. Van <strong>de</strong>ze<br />
gil<strong>de</strong>keizer maakte <strong>de</strong> vermaar<strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> kunstschil<strong>de</strong>r Pieter <strong>van</strong> Reijsschoot '<strong>de</strong><br />
Engelsman' (1702-1772), een fraai portret dat in het Bijlokemuseum wordt<br />
bewaard.<br />
Een afbeelding <strong>van</strong> dit portret vindt men op blz. 42 <strong>van</strong> het boek <strong>van</strong> Marie<br />
Fre<strong>de</strong>ricq-Lilar over Gent in <strong>de</strong> 18<strong>de</strong> eeuw - De schil<strong>de</strong>rs <strong>van</strong> Reijsschoot evenals<br />
op blz. 56 <strong>van</strong> het boek <strong>van</strong> Beatrix Baillieul over <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> hoofdgil<strong>de</strong>n.<br />
Cornelis Janszoon <strong>van</strong> Loo huw<strong>de</strong> in 1771 Marie Françoise Sauvage. De echtelie<strong>de</strong>n<br />
wer<strong>de</strong>n, met een bewijs <strong>van</strong> poorterschap, in het Poortersboek ingeschreven<br />
op 2 september 1777. Het is niet dui<strong>de</strong>lijk waarom zij om <strong>de</strong>ze inschrijving<br />
verzochten. Het verzoekschrift aan <strong>de</strong> schepenen <strong>van</strong> <strong>de</strong> Keure verklaart dat hun<br />
"poorterije ... genoeghsaem resulteert uyt d'Exercitie <strong>van</strong> <strong>de</strong> neerijnghe <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
visch-coopers die <strong>de</strong> supplianten zijn doen<strong>de</strong>". Waarschijnlijk wensten zij alleen<br />
een certificaat <strong>van</strong> poorterschap te bekomen: het verzoekschrift preciseert in<strong>de</strong>rdaad<br />
dat zij in staat willen zijn hun poorterschap te bewijzen: "om het te connen doen op<br />
340 - <strong>van</strong> LOO, Cornelis
<strong>de</strong> cragchtighste wijse sau<strong>de</strong>n sy geerne ... becomme behoorlijck certificaat". Om<br />
welke re<strong>de</strong>n dien<strong>de</strong> een <strong>Gentse</strong> erfelijke visverkoper <strong>van</strong> Loo zijn poorterschap te<br />
bewijzen? Misschien had het echtpaar langdurig buiten <strong>de</strong> stad verbleven en wenste<br />
Cornelis <strong>van</strong> Loo een attest <strong>van</strong> poorterschap om, precies in 1777, "vrye suppoost"<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> nering te wor<strong>de</strong>n. Hoe dan ook, hun aanvraag <strong>tot</strong> <strong>de</strong> schepenen vermeldt hun<br />
adres te Gent, aan <strong>de</strong> Hertogstraat, dat overeenstemt met <strong>de</strong> gegevens in <strong>de</strong><br />
'Wegwyzer'.<br />
De Hertogstraat bevindt zich in het Patershol. In die wijk waren talrijke naamgenoten<br />
<strong>van</strong> Loo gevestigd, die visverkopers waren. Dit wordt verklaard door <strong>de</strong><br />
nabijheid <strong>van</strong> <strong>de</strong> vismarkt. Om gelijkaardige re<strong>de</strong>nen (nabijheid <strong>van</strong> het Gravensteen,<br />
waar <strong>de</strong> Raad <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren zetel<strong>de</strong>) woon<strong>de</strong>n ook talrijke procureurs in het<br />
Patershol.<br />
Tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> eerste onlusten tegen het beleid <strong>van</strong> keizer Jozef II in 1787 werd<br />
Cornelis <strong>van</strong> Loo, zoals talrijke an<strong>de</strong>re vrijmetselaars, lid <strong>van</strong> het vrijwilligerskorps<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> Hoofdgil<strong>de</strong>n, dat door het stadsbestuur was belast met het handhaven <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
openbare rust.<br />
Uit het huwelijk <strong>van</strong> Cornelis <strong>van</strong> Loo en Marie Françoise Sauvage volg<strong>de</strong>n vijf<br />
zonen: Jean Joseph (1771), Jean Baptiste (1773), Joseph (1777), Cornelis Joseph<br />
(1779) en Julien (1781).<br />
Tij<strong>de</strong>ns zijn laatste levensjaren nam Cornelis <strong>van</strong> Loo <strong>de</strong>el aan het bestuur <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> re<strong>de</strong>rijkerskamer De Fonteine, on<strong>de</strong>r meer met Karel Lo<strong>de</strong>wijk Bataille*, Pieter<br />
Francis Trinconi* en Jacques <strong>van</strong> Loo*.<br />
Cornelis <strong>van</strong> Loo overleed vóór 1792. In dat jaar wordt immers '<strong>de</strong> weduwe C.<br />
<strong>van</strong> Loo' contribuant <strong>van</strong> <strong>de</strong> Aca<strong>de</strong>mie. In het boek <strong>van</strong> Egidius <strong>van</strong> <strong>de</strong> Vivere over<br />
<strong>de</strong> geschie<strong>de</strong>nis <strong>van</strong> <strong>de</strong> Aca<strong>de</strong>mie (1794) wordt <strong>van</strong> Cornelis Janszoon <strong>van</strong> Loo<br />
vermeld dat hij in 1784 overleed. Deze datum is bijzon<strong>de</strong>r onwaarschijnlijk omdat<br />
men weet dat hij in 1790-1791 nog bedrijvig was in De Fonteine. Er komen<br />
overigens meer <strong>de</strong>rgelijke fouten voor in het boek <strong>van</strong> Egidius <strong>van</strong> <strong>de</strong> Vivere.<br />
Waarschijnlijk was Marie Françoise Sauvage <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> echtgenote <strong>van</strong> Cornelis<br />
<strong>van</strong> Loo. Zijn eerste echtgenote kan Marie Françoises zus Marie Josèphe Sauvage<br />
geweest zijn. Uit dit huwelijk volg<strong>de</strong> Jeanne Josephine <strong>van</strong> Loo, die huw<strong>de</strong> met <strong>de</strong><br />
gewezen jezuïet Pierre Victor Lejeune d'Allegiershecque (1750-1831). Deze was<br />
een zoon <strong>van</strong> François Bernard Lejeune d'Allegiershecque (1726-1797) die <strong>tot</strong><br />
1783 herhaal<strong>de</strong>lijk schepen <strong>van</strong> Ge<strong>de</strong>ele was, en daarna (<strong>tot</strong> <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> inval <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Fransen) schepen <strong>van</strong> <strong>de</strong> Keure. Zoals Cornelis <strong>van</strong> Loo was va<strong>de</strong>r Lejeune<br />
d'Allegiershecque bestuurslid <strong>van</strong> <strong>de</strong> re<strong>de</strong>rijkerskamer De Fonteine. Pierre Victor<br />
werd advocaat en zoals Jean Baptiste Le Cat*, een <strong>van</strong> <strong>de</strong> redacteurs <strong>van</strong> Den<br />
Vlaemschen Indicateur. Van 1788 <strong>tot</strong> 1790 zetel<strong>de</strong> hij in <strong>de</strong> Collatie als afgevaardig<strong>de</strong><br />
voor <strong>de</strong> Sint-Jansparochie. In 1797 werd hij rechter in het Tribunal civil te<br />
Gent, later werd hij nog 'Procureur Impérial' en, on<strong>de</strong>r het Hollands Bewind,<br />
Procureur <strong>de</strong>s Konings. Zoon Désiré Joseph Lejeune (1805-1865) was <strong>van</strong> 1835 <strong>tot</strong><br />
1848 katholiek volksvertegenwoordiger.<br />
<strong>van</strong> LOO, Cornelis - 341
<strong>van</strong> LOO, Christophel (1751-1825)<br />
a/ Constante Union (<strong>1786</strong>)<br />
b/ -<br />
c/ -<br />
d/ vishan<strong>de</strong>laar<br />
e/ Gent, Bogaertstraat<br />
f/ Sint-Sebastiaansgil<strong>de</strong> (1802), 'provisioneel representant' in 1792<br />
g/ 13, 30, 31, 35, 50.13, 52, 85, 281, 344, 385, 698, 1006, 1020, 1024<br />
Hier geldt uiteraard <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> opmerking als voor <strong>de</strong> ou<strong>de</strong>re naamdrager.<br />
r<br />
Dit lid wordt in <strong>de</strong> le<strong>de</strong>nlijst opgetekend als '<strong>van</strong> Loo Jun , viskooper'. Het gaat<br />
waarschijnlijk om Christophel ('Stoffel') <strong>van</strong> Loo (1751-1825). Hij stam<strong>de</strong> uit een<br />
vermogen<strong>de</strong> familie <strong>van</strong> visverkopers, en was een zoon <strong>van</strong> Bou<strong>de</strong>wijn <strong>van</strong> Loo<br />
(1726-1751) en Petronilla Laneaux. Moe<strong>de</strong>r kwam uit een familie <strong>van</strong> Bourgondië,<br />
terwijl va<strong>de</strong>r en zijn voorou<strong>de</strong>rs se<strong>de</strong>rt generaties in Gravelines (Grevelingen, tussen<br />
Calais en Duinkerke) waren gevestigd. Deze <strong>van</strong> Loo's bezaten een familiewapen<br />
met het motto 'Frui paratis'. In ten minste twee generaties huw<strong>de</strong>n zij met een vrouw<br />
uit <strong>de</strong> Noor<strong>de</strong>lijke Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>n (Holland, Zeeland). Een voorva<strong>de</strong>r (Pauwel of<br />
Paulus <strong>van</strong> Loo) was in 1646-1647 schepen <strong>van</strong> Ge<strong>de</strong>ele te Gent, waarna hij zeker<br />
<strong>tot</strong> 1650 'ont<strong>van</strong>ger <strong>van</strong> <strong>de</strong> werken' werd.<br />
Christophel <strong>van</strong> Loo was geduren<strong>de</strong> enkele jaren <strong>de</strong>ken <strong>van</strong> <strong>de</strong> nering <strong>de</strong>r<br />
visverkopers. Na <strong>de</strong> eerste inval <strong>van</strong> <strong>de</strong> Fransen in 1792 werd Stoffel <strong>van</strong> Loo op<br />
voorstel <strong>van</strong> <strong>de</strong> Fransgezin<strong>de</strong>n aangewezen als een <strong>van</strong> <strong>de</strong> zestig 'représentans<br />
provisionnels' <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> bevolking, samen met on<strong>de</strong>r meer advocaat Jacques<br />
Clément Lammens* en Jacques Guillaume Meyer, zoon <strong>van</strong> Jan Thomas Meyer*.<br />
Ver<strong>de</strong>r bleef hij op politiek gebied op <strong>de</strong> achtergrond.<br />
Voor het 'emprunt forcé' <strong>van</strong> 1795 werd hij aangeslagen in <strong>de</strong> 8ste klasse (op 16),<br />
wat er op wijst dat hij een welstellend man was.<br />
Christophel <strong>van</strong> Loo overleed in 1825.<br />
Stoffel <strong>van</strong> Loo huw<strong>de</strong> tweemaal. Uit zijn huwelijk met Maria <strong>van</strong> <strong>de</strong>n Bossche<br />
in 1772 volg<strong>de</strong>n twee zonen:<br />
- Jean Baptiste, geboren in 1774 en waarschijnlijk als kind overle<strong>de</strong>n;<br />
- Pierre Charles, geboren in 1775, huw<strong>de</strong> met Isabella Francisca Rosseel en werd<br />
eveneens visverkoper in <strong>de</strong> Bogaertstraat. Hij werd in 1811 lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> loge<br />
Les Vrais Amis. Zijn zoon Christophe <strong>van</strong> Loo (geboren in 1796) was<br />
katoenfabrikant en werd in 1826 <strong>de</strong>elgenoot in het bedrijf <strong>van</strong> Ferdinand<br />
Lousbergs aan <strong>de</strong> Reep (zie on<strong>de</strong>r het lemma Villiot).<br />
Uit het twee<strong>de</strong> huwelijk (in 1780) met Anne Marie <strong>van</strong> Loo (1751-1826) volg<strong>de</strong>n<br />
nog drie zonen:<br />
- Jean Baptiste (1781);<br />
342 - <strong>van</strong> LOO, Christophel
- Bernard Pierre (1782-1869), katoenfabrikant aan het Recollettenplein (thans<br />
Koophan<strong>de</strong>lsplein) en in 1861 in <strong>de</strong> a<strong>de</strong>l opgenomen; zijn zoon Julien <strong>van</strong> Loo<br />
was enige tijd bestuurslid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Liberale Associatie te Gent;<br />
- Valentin Joseph (1783-1847) huw<strong>de</strong> Rosalie Janssens en werd eerst vishan<strong>de</strong>laar,<br />
daarna, <strong>van</strong> 1812 af, katoenfabrikant aan <strong>de</strong> Geldmunt in het gebouw dat<br />
se<strong>de</strong>rt lang te Gent bekend is als het ijssalon 'Veneziana' rechtover het<br />
Gravensteen. In 1835 was Valentin <strong>van</strong> Loo kandidaat gemeenteraadslid<br />
(evenwel zon<strong>de</strong>r bijval) op een katholieke lijst. Dochter Rosalie Christine <strong>van</strong><br />
Loo (1810-1830) huw<strong>de</strong> Pierre Jean Rosseel (1796-1868), katoenfabrikant aan<br />
<strong>de</strong> Groenebriel (op <strong>de</strong> site <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-Vincentiuskliniek), waar va<strong>de</strong>r Joannes<br />
Rosseel in 1805 zijn bedrijf had opgericht. Pierre Jean Rosseel werd tevens<br />
voorzitter <strong>van</strong> <strong>de</strong> Linière La Lys, en was liberaal gemeenteraadslid <strong>van</strong> 1846 <strong>tot</strong><br />
1854.<br />
Christophel <strong>van</strong> Loo's broer Jean Baptiste en zijn echtgenote Marie Barbe <strong>van</strong><br />
Melle had<strong>de</strong>n een zoon, Christophe Charles <strong>van</strong> Loo (geboren in 1796) die huw<strong>de</strong><br />
met Thérèse Tiberghien (geboren in 1810). Deze was waarschijnlijk een kleindochter<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> te Menen geboren Pierre Joseph Tiberghien (1755-1810) die zich te<br />
Gent vestig<strong>de</strong> als zelfstandig graveer<strong>de</strong>r en kunstsmid en daartoe op 28 juni 1784<br />
in het Poortersboek werd ingeschreven. Zijn meesterwerk als zilversmid (1787)<br />
wordt bewaard in het Bijlokemuseum: een gedreven reliëf met een bloemenvaas op<br />
sokkel tegen een achtergrond met bergachtig landschap. Tiberghien werd tij<strong>de</strong>ns het<br />
Frans Bewind waarschijnlijk lid <strong>van</strong> La Félicité Bienfaisante, hoewel hij niet wordt<br />
vermeld in <strong>de</strong> lijst opgemaakt door H. De Schampheleire, E. Witte en F. Borné.<br />
Men weet evenwel dat hij <strong>de</strong> auteur was <strong>van</strong> diverse schetsen <strong>van</strong> maçonniek<br />
meubilair en <strong>van</strong> tempelinrichting (ook in <strong>de</strong> Meestergraad) voor <strong>de</strong>ze loge, zodat<br />
hij toch kennis moest hebben <strong>van</strong> <strong>de</strong> daartoe vereiste vertrouwelijke informatie. Die<br />
schetsen wor<strong>de</strong>n bewaard in <strong>de</strong> handschriftenverzameling <strong>van</strong> <strong>de</strong> universiteit Gent.<br />
Uit het huwelijk <strong>van</strong> Loo-Tiberghien volg<strong>de</strong> Emma Reine <strong>van</strong> Loo, die huw<strong>de</strong><br />
met Edouard Albert <strong>de</strong> Smet <strong>de</strong> Naeyer, een kleinzoon <strong>van</strong> Franciscus Livinus <strong>de</strong><br />
Smet*. Op het Campo Santo te Sint-Amandsberg bevindt zich een <strong>van</strong> 1867<br />
dateren<strong>de</strong> grote grafkapel <strong>van</strong> dit echtpaar.<br />
<strong>van</strong> LOO, Jacques (1757-1828)<br />
a/ Félicité Bienfaisante (<strong>1786</strong>)<br />
b/ -<br />
c/ 'Rose-Croix'<br />
d/ bierhan<strong>de</strong>laar, later ook brouwer<br />
e/ Gent, 'aan <strong>de</strong> Sint-Michielsleye' (= Predikherenlei), in 1809 aan <strong>de</strong> Ajuinlei<br />
f/ Sint-Michielsgil<strong>de</strong> (1772), Sint-Antoniusgil<strong>de</strong> (1780), Sint-Jorisgil<strong>de</strong> (1790);<br />
re<strong>de</strong>rijkerskamer De Fonteine (1791), lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Collatie (1792) en <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Municipalité (1795-1802)<br />
<strong>van</strong> LOO, Jacques - 343
g/ 13, 19, 35, 41, 50.13, 52, 83, 85, 114, 175, 179, 258, 263, 297, 344, 363, 367,<br />
397, 404a, 464, 685, 698, 859, 972, 1006, 1020<br />
Jacques <strong>van</strong> Loo (1757-1828), die <strong>tot</strong> een gegoe<strong>de</strong> familie behoor<strong>de</strong>, was 'biersteker'<br />
(groothan<strong>de</strong>laar in bier). Vanaf <strong>de</strong> eerste jaren <strong>van</strong> <strong>de</strong> 19<strong>de</strong> eeuw werd hij zelf<br />
brouwer "zoo in witte als bruyne bieren".<br />
Hij huw<strong>de</strong> Anne Marie Blommaert, een dochter <strong>van</strong> <strong>de</strong> vermogen<strong>de</strong> brouwer<br />
Joseph Jean Blommaert en Isabella Kieckepoost.<br />
Anne Maries broer, brouwer Pierre Joseph Blommaert (1754-1816), zetel<strong>de</strong> in<br />
<strong>de</strong> Collatie voor <strong>de</strong> Sint-Martensparochie te Ekkergem (1785-1790, 1792-1793). Hij<br />
was tevens bestuurslid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Kamer <strong>van</strong> Koophan<strong>de</strong>l en <strong>van</strong> 1800 <strong>tot</strong> 1813 lid <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> gemeenteraad.<br />
Anne Marie erf<strong>de</strong> <strong>van</strong> haar ou<strong>de</strong>rs enkele herbergen in het <strong>Gentse</strong>, alsme<strong>de</strong> <strong>de</strong><br />
toneelzaal Parnassusberg aan <strong>de</strong> Houtlei (zie on<strong>de</strong>r het lemma Bataille). Jacques <strong>van</strong><br />
Loo was overigens bestuurslid <strong>van</strong> <strong>de</strong> re<strong>de</strong>rijkerskamer De Fonteine die haar<br />
vertoningen in <strong>de</strong> Parnassusberg gaf. In <strong>de</strong> grote 'cavalca<strong>de</strong>' voor het jubileum <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> H. Macharius in 1767 was het waarschijnlijk <strong>de</strong> tienjarige Jacques <strong>van</strong> Loo die<br />
'<strong>de</strong>n Hertogh <strong>van</strong> Litthauwen' verbeeld<strong>de</strong>.<br />
Jacques <strong>van</strong> Loo was een tegenstan<strong>de</strong>r <strong>van</strong> het Oostenrijks Bewind en een<br />
overtuigd <strong>de</strong>mocraat. Tij<strong>de</strong>ns het eerste verzet tegen keizer Jozef II in 1787 behoor<strong>de</strong><br />
hij als cavalerist <strong>tot</strong> <strong>de</strong> vrijwilligers <strong>van</strong> <strong>de</strong> hoofdgil<strong>de</strong>n die door het stadsbestuur<br />
wer<strong>de</strong>n belast met het behoud <strong>van</strong> <strong>de</strong> openbare or<strong>de</strong>. Hij was overigens lid <strong>van</strong> drie<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> vier hoofdgil<strong>de</strong>n.<br />
Bij het uitbreken <strong>van</strong> <strong>de</strong> Brabantse Omwenteling koos hij onmid<strong>de</strong>llijk partij<br />
voor <strong>de</strong> Patriotten, "aengedreven syn<strong>de</strong> door eenen waeren va<strong>de</strong>rlandschen iever".<br />
Hij gaf voldoen<strong>de</strong> geld aan het Patriottenleger om een "treffelyck stuk canon" aan<br />
te kopen, "met versoek <strong>van</strong> daer op te laeten stellen <strong>de</strong> woor<strong>de</strong>n Wijnstekers Gend<br />
1790".<br />
Jacques <strong>van</strong> Loo was, met 'bakker <strong>van</strong> <strong>de</strong> Vel<strong>de</strong>', een <strong>van</strong> <strong>de</strong> aanvoer<strong>de</strong>rs <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
menigte die in juli 1790 een nieuwe bestuursorganisatie voor <strong>de</strong> stad eiste.<br />
Deze 'bakker <strong>van</strong> <strong>de</strong> Vel<strong>de</strong>' was waarschijnlijk (i) hetzij <strong>de</strong> meester-bakker Jan<br />
Frans <strong>van</strong> <strong>de</strong> Vel<strong>de</strong>, die geboren werd te Beveren-Waas en in het Poortersboek<br />
ingeschreven op 22 mei 1769, (ii) hetzij een <strong>van</strong> <strong>de</strong> twee zonen uit zijn huwelijk met<br />
Anna Catharina <strong>van</strong> Mighem, Joannes Jacobus (geboren te Beveren in 1763) of<br />
Felix Henricus (geboren te Beveren in 1767), die bei<strong>de</strong>n op 26 april 1787 als<br />
poorters <strong>van</strong> Gent wer<strong>de</strong>n ingeschreven. Luc Dhondt meent dat <strong>de</strong> beginletters <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> voornamen <strong>van</strong> 'bakker <strong>van</strong> <strong>de</strong> Vel<strong>de</strong>' P.F. waren en dat <strong>de</strong> belanghebben<strong>de</strong><br />
meester-bakker was in <strong>de</strong> legerbakkerij bij <strong>de</strong> Sint-Agnetabrug. Hoe dan ook, een<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> Vel<strong>de</strong>, die Vonckist was, werd kort daarop aangehou<strong>de</strong>n en in het<br />
Correctiehuis opgesloten, waar men hem in opdracht <strong>van</strong> <strong>de</strong> Staten <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren<br />
zou gemarteld hebben.<br />
Vanuit zijn ge<strong>van</strong>genschap liet hij een 'mémoire pathétique' (Victor Fris) publiceren.<br />
Reeds in eind augustus 1790 verbleef bakker <strong>van</strong> <strong>de</strong> Vel<strong>de</strong> te Brugge, waar<br />
344 - <strong>van</strong> LOO, Jacques
hij werd aangehou<strong>de</strong>n omdat hij poog<strong>de</strong> <strong>de</strong> Brugse 'wijkmeesters' te organiseren<br />
naar het mo<strong>de</strong>l <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> Collatie. Hij was te Brugge vergezeld door zijn<br />
me<strong>de</strong>stan<strong>de</strong>r <strong>de</strong> Vos (waarschijnlijk <strong>de</strong> schrijnwerker Pieter <strong>de</strong> Vos die te Gent in<br />
1792 het standbeeld <strong>van</strong> Keizer Karel verniel<strong>de</strong>; zie het lemma 't Kint). Een <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Vel<strong>de</strong> (die woon<strong>de</strong> aan <strong>de</strong> 'Recollectenbrug') werd in november 1792, na <strong>de</strong> eerste<br />
Franse inval, een <strong>van</strong> <strong>de</strong> zestig 'provisionele representanten' <strong>van</strong> Gent in een<br />
'nationale conventie' die nooit werd opgericht.<br />
De Collatie <strong>van</strong> Gent had op 26 juni 1790 een vooruitstrevend nieuw reglement<br />
voor het bestuur <strong>van</strong> <strong>de</strong> stad goedgekeurd. De meer behoudsgezin<strong>de</strong> Staten <strong>van</strong><br />
Vlaan<strong>de</strong>ren had<strong>de</strong>n evenwel formeel geweigerd dit reglement goed te keuren, on<strong>de</strong>r<br />
meer omdat <strong>de</strong> Collatie voor zichzelf het recht opeiste om <strong>de</strong> schepenen <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Keure en <strong>van</strong> Ge<strong>de</strong>ele te benoemen.<br />
Een aantal bepalingen <strong>van</strong> die Organisatie ofte bestieringswijze <strong>de</strong>r Stad Gend<br />
verdienen een bijzon<strong>de</strong>re vermelding:<br />
Art. I - Dat alle magt in het volk oorsprongelijk resi<strong>de</strong>ert.<br />
Art. II - Dat alle <strong>de</strong>gene die door het volk bekleed zyn met <strong>de</strong> magt <strong>van</strong> het<br />
gouvernement <strong>de</strong>zer République, 't zy wetgeven<strong>de</strong>, uytwerken<strong>de</strong> ofte rechterlyke,<br />
maer mandatarissen zyn <strong>van</strong> het volk en<strong>de</strong> oversulks aen het zelve ten allen ty<strong>de</strong><br />
comptabel.<br />
Art. <strong>III</strong> - Dat het recht <strong>van</strong> eygendom, zoo geestelyk als weirelyk, moet en<strong>de</strong> zal<br />
geheyligd zyn, en<strong>de</strong> dat niemand, om wat zaeken het zou<strong>de</strong> mogen wesen, zal<br />
behan<strong>de</strong>lt wor<strong>de</strong>n als by recht en<strong>de</strong> sententie.<br />
Art. IV - Dat het volk <strong>van</strong> Gend het wesendlyk en<strong>de</strong> exclusif recht heeft <strong>van</strong> zig door<br />
zyne wettige aengestel<strong>de</strong> Representanten te besturen en<strong>de</strong> <strong>van</strong> te beschikken het<br />
inwendig bewind <strong>de</strong>ser stad.<br />
Omdat <strong>de</strong> goedkeuring door <strong>de</strong> Staten <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren uitbleef, nam een woelige<br />
menigte op 22 juli 1790 het stadhuis in, waar <strong>de</strong> Staten hun verga<strong>de</strong>ringen hiel<strong>de</strong>n.<br />
Aan het ongeduldige volk werd nog een viertal dagen uitstel gevraagd. De<br />
Gentenaars, aangevoerd door bakker <strong>van</strong> <strong>de</strong> Vel<strong>de</strong> en Jacques <strong>van</strong> Loo, riepen: 'Van<br />
Daege! <strong>van</strong> Daege!'. On<strong>de</strong>r <strong>de</strong> dreiging <strong>van</strong> <strong>de</strong> menigte keur<strong>de</strong>n <strong>de</strong> Staten <strong>van</strong><br />
Vlaan<strong>de</strong>ren dan onmid<strong>de</strong>llijk <strong>de</strong> 'Organisatie' goed en <strong>de</strong> bekendmaking er<strong>van</strong><br />
geschied<strong>de</strong> zon<strong>de</strong>r verwijl op <strong>de</strong> Botermarkt, om half twaalf 's avonds. De triomfklokken<br />
luid<strong>de</strong>n zo hevig dat men vrees<strong>de</strong> voor <strong>de</strong> stabiliteit <strong>van</strong> het Belfort en het<br />
volk liep uiteen met <strong>de</strong> roep: "Vivat <strong>de</strong>n <strong>de</strong>r<strong>de</strong>n Staet".<br />
In zijn dagboek noteer<strong>de</strong> Schamp <strong>de</strong> Romrée: "Jour <strong>de</strong> triomphe du tiers état et<br />
<strong>de</strong> la collace; les états ont été forcé par le peuple a signer le consentement à l'élection<br />
du magistrat. Celui qui a fait la proposition aux états, nommé <strong>van</strong> <strong>de</strong> Vel<strong>de</strong>,<br />
boulanger, a été couronné <strong>de</strong> laurier sur le théâtre près <strong>de</strong> la maison <strong>de</strong> ville parmi<br />
les acclamations du peuple".<br />
De nieuwe 'Organisatie' werd reeds afgeschaft op 10 november 1790. Dit alles<br />
moet gesitueerd wor<strong>de</strong>n in het ka<strong>de</strong>r <strong>van</strong> <strong>de</strong> machtsstrijd tussen <strong>de</strong> gemeentelijke<br />
Collatie, die toen <strong>de</strong> progressieve i<strong>de</strong>eën <strong>van</strong> Jan Frans Vonck (1743-1792) genegen<br />
was en <strong>de</strong>mocratische hervormingen wou invoeren, en <strong>de</strong> meer traditionele (en<br />
<strong>van</strong> LOO, Jacques - 345
aristocratische) Staten <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren die weliswaar Jozef II bestre<strong>de</strong>n (en zelfs als<br />
vorst vervallen verklaar<strong>de</strong>n), maar voor het overige <strong>de</strong> bestaan<strong>de</strong> maatschappelijke<br />
structuren wil<strong>de</strong>n behou<strong>de</strong>n, overeenkomstig <strong>de</strong> politieke i<strong>de</strong>eën <strong>van</strong> Hendrik <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong>r Noot (1731-1827), wiens aanhangers als Statisten bekend bleven.<br />
Tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> rellen <strong>van</strong> juli 1790 werd Jacques <strong>van</strong> Loo openlijk gesteund door <strong>de</strong><br />
Vonckisten. Vonck zelf kon wegens ziekte niet te Gent aanwezig zijn. Hij had<br />
evenwel zijn rechterhand ter plekke afgevaardigd, met name Jan Baptist Verlooy<br />
(1746-1797), <strong>de</strong> oprichter <strong>van</strong> het geheim patriottengenootschap 'Pro Aris et Focis'<br />
(voor Outer en Heerd), tevens <strong>de</strong> auteur <strong>van</strong> <strong>de</strong> vermaar<strong>de</strong> Verhan<strong>de</strong>ling op<br />
d'onacht <strong>de</strong>r moe<strong>de</strong>rlyke taele in <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>n (1788).<br />
Waarschijnlijk terecht schrijft Jan De Clerck: "Mieux que les Brabançons<br />
conservateurs, les Flamands démocrates surent comprendre les efforts <strong>de</strong> Vonck<br />
pour réaliser <strong>de</strong>s réformes politiques". Suzanne Tassier stelt dat "les Démocrates<br />
gantois représentaient l'extrême-gauche démocratique".<br />
In 1791 werd Jacques <strong>van</strong> Loo verkozen <strong>tot</strong> lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Collatie voor <strong>de</strong> parochie<br />
<strong>van</strong> Sint-Niklaas. Hij vervul<strong>de</strong> die functie <strong>tot</strong> 1793. De Collatie was op dat tijdstip<br />
samengesteld uit 49 'Collatieheren', zeven voor elk <strong>van</strong> <strong>de</strong> zeven parochies: Sint-<br />
Niklaas, Sint-Martinus, Sint-Michiel, Onze-Lieve-Vrouw-Sint-Pieters, Sint-Jan (=<br />
Sint-Baafs), Sint-Jacobs en Sint-Salvator ('Heilig Kerst'). De Collatie moest haar<br />
goedkeuring hechten aan <strong>de</strong> beslissingen <strong>van</strong> <strong>de</strong> schepenen die een financiële weerslag<br />
had<strong>de</strong>n en zetel<strong>de</strong> bovendien als een soort adviseren<strong>de</strong> gemeenteraad.<br />
In juli 1794 werd Jacques <strong>van</strong> Loo voor het eerst benoemd <strong>tot</strong> lid <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
'Commission municipale' om <strong>de</strong> afgezette schepenen te ver<strong>van</strong>gen. Ook <strong>de</strong> namen<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> alou<strong>de</strong> schepenbanken wer<strong>de</strong>n gewijzigd: zo wer<strong>de</strong>n <strong>de</strong> schepenen <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Keure voortaan het 'Comité Municipal <strong>van</strong> <strong>de</strong> Keure'. Jacques <strong>van</strong> Loo zetel<strong>de</strong><br />
tevens in het comité voor <strong>de</strong> Oudburg dat <strong>de</strong> afgeschafte leenmannen <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze<br />
kasselrij verving.<br />
Tot omstreeks 1800 verkeer<strong>de</strong> het ste<strong>de</strong>lijk bestuur in een grote wanor<strong>de</strong>.<br />
De 'Commission muncipale' of 'Municipalité' werd herhaal<strong>de</strong>lijk ver<strong>van</strong>gen (in<br />
1794, tweemaal in 1795, in 1796, in 1797, driemaal in 1798). Het lidmaatschap<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> 'commission municipale' was bovendien zeer tijdrovend. Bijzon<strong>de</strong>re<br />
subcommissies zetel<strong>de</strong>n elke dag <strong>van</strong> 7 u. <strong>tot</strong> 21 u. en er waren dagelijks twee<br />
zittingen <strong>van</strong> <strong>de</strong> voltallige 'Commission' te 9 u. en te 14 u. <strong>Le<strong>de</strong>n</strong> die niet dagelijks<br />
tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> gestel<strong>de</strong> uren op het stadhuis hun taak kwamen volbrengen, wer<strong>de</strong>n thuis<br />
door het leger opgevor<strong>de</strong>rd en met ge<strong>van</strong>genzetting bedreigd.<br />
De hoeveelheid werk belette niet dat enkele le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> 'commission' door <strong>de</strong><br />
Fransen in 1798 wer<strong>de</strong>n afgezet wegens "incivisme et ignorance". Twee <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze<br />
'onbekwamen' waren bijv. <strong>de</strong> te Deinze geboren advocaat Jean Baptiste Beyens<br />
(1766-1829), die later een <strong>van</strong> <strong>de</strong> tenoren werd <strong>van</strong> <strong>de</strong> balie te Brussel (zie on<strong>de</strong>r het<br />
lemma <strong>de</strong> Graeve <strong>de</strong> Cooreman) en Joseph Bernard Cannaert (1768-1848), een<br />
schoonzoon <strong>van</strong> provinciaal ont<strong>van</strong>ger François <strong>de</strong> Deurwaer<strong>de</strong>r*, die raadsheer in<br />
het Hoog gerechtshof te Brussel werd en diverse gewaar<strong>de</strong>er<strong>de</strong> juridische werken<br />
schreef.<br />
346 - <strong>van</strong> LOO, Jacques
Na enige tijd was het werk niet meer te overzien, zodat <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
'commission municipale' niet an<strong>de</strong>rs kon<strong>de</strong>n dan "requireeren verschey<strong>de</strong>ne goe<strong>de</strong><br />
en geleer<strong>de</strong> borgers om met ons provisoirlijk waer te nemen <strong>de</strong>n publieken last".<br />
Na zijn eerste verkiezing in 1794 was Jacques <strong>van</strong> Loo geregeld lid <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
'commission municipale' <strong>tot</strong> 1802 (samen met on<strong>de</strong>r meer Jacques Clément<br />
Lammens*). Geduren<strong>de</strong> enige tijd was <strong>van</strong> Loo zelfs 'Officier municipal' (schepen)<br />
voor <strong>de</strong> gewezen kasselrij <strong>van</strong> <strong>de</strong> Oudburg.<br />
In 1799 kreeg <strong>de</strong> straat waar hij woon<strong>de</strong> (Predikherenlei) een nieuwe benaming:<br />
'Quai <strong>de</strong> Cicéron'.<br />
In 1808 was Jacques <strong>van</strong> Loo een <strong>van</strong> <strong>de</strong> oprichters <strong>van</strong> Les Vrais Amis, waarin<br />
hij het ambt <strong>van</strong> Hofmeester vervul<strong>de</strong>. In het kapittel dat aan Les Vrais Amis was<br />
gehecht, was hij Groot-Zegelbewaar<strong>de</strong>r. Hij werd bovendien lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> in 1803 te<br />
Brugge opgerichte loge La Réunion <strong>de</strong>s Amis du Nord.<br />
De twee zonen <strong>van</strong> Jacques <strong>van</strong> Loo en Anne Marie Blommaert wer<strong>de</strong>n in 1808<br />
eveneens lid <strong>van</strong> Les Vrais Amis:<br />
- Jean Laurent <strong>van</strong> Loo, han<strong>de</strong>laar in 'vreem<strong>de</strong> bieren', geboren in <strong>1786</strong>, gehuwd<br />
met Maria Willems;<br />
- François Corneille <strong>van</strong> Loo (1787-1849), brouwer te Geraardsbergen; <strong>van</strong> 1825<br />
af verzaakte hij aan het bierbrouwen en werd bran<strong>de</strong>wijnstoker en fabrikant <strong>van</strong><br />
ameldonk. Uit zijn huwelijk met Jeanne Coppens volg<strong>de</strong>n: Théodore <strong>van</strong> Loo<br />
(1813-1873) die het bedrijf nog enige tijd voortzette, waarna hij koopman in<br />
za<strong>de</strong>n en granen werd; Jean Marie <strong>van</strong> Loo (1820-1907) die vlasfabrikant werd;<br />
Clémence <strong>van</strong> Loo die <strong>de</strong> vleeshouwer Jean Baptiste Minne huw<strong>de</strong>; Octave <strong>van</strong><br />
Loo die han<strong>de</strong>lsvertegenwoordiger werd.<br />
<strong>de</strong> MAELCAMP <strong>de</strong> VLIENDERBEEKE, baron Jean Baptiste (1730-1797)<br />
a/ La Parfaite Union, Luxemburg (1777)<br />
b/ -<br />
c/ 'Elu'<br />
d/ luitenant-kolonel <strong>van</strong> het regiment <strong>de</strong> Ligne, daarna generaal-majoor in het<br />
Oostenrijks leger.<br />
e/ Gent, Luxemburg<br />
f/ -<br />
g/ 40, 42, 43, 50.15, 99, 228a, 277, 281, 331, 344, 439, 460, 543, 913, 972<br />
De le<strong>de</strong>nlijsten gepubliceerd door Paul Duchaine en Bertrand <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Schel<strong>de</strong>n<br />
vermel<strong>de</strong>n in <strong>de</strong> loge La Parfaite Union te Luxemburg een baron 'Jacques' <strong>de</strong><br />
Maelcamp. De enige baron <strong>de</strong> Maelcamp die tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> bedoel<strong>de</strong> perio<strong>de</strong> luitenantkolonel<br />
was in het regiment <strong>de</strong> Ligne, is <strong>de</strong> Gentenaar Jean Baptiste Séraphin<br />
Maelcamp, baron <strong>de</strong> Vlien<strong>de</strong>rbeeke (1730-1797). Jean Baptiste was het negen<strong>de</strong><br />
kind <strong>van</strong> <strong>de</strong> negotiant Jacob Fortunatus Maelcamp (1683-1741) en zijn twee<strong>de</strong><br />
echtgenote Sabine Jeanne du Bois (1692-1765).<br />
<strong>de</strong> MAELCAMP <strong>de</strong> VLIENDERBEEKE - 347
De familie Maelcamp was afkomstig uit Spanje (Malcampo) en was in <strong>de</strong><br />
Zui<strong>de</strong>lijke Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>n (Gent, Tournai) gevestigd se<strong>de</strong>rt <strong>de</strong> 16<strong>de</strong> eeuw. Eerst door<br />
<strong>de</strong> han<strong>de</strong>l met Spanje en <strong>de</strong> Spaanse koloniën, daarna door <strong>de</strong> wereldhan<strong>de</strong>l (<strong>tot</strong> in<br />
het Verre Oosten), bouw<strong>de</strong>n <strong>de</strong> Maelcamps een aanzienlijk vermogen op, wat met<br />
<strong>de</strong> tijd <strong>tot</strong> <strong>de</strong> opneming in <strong>de</strong> a<strong>de</strong>l leid<strong>de</strong>.<br />
Tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> eerste helft <strong>van</strong> <strong>de</strong> 18<strong>de</strong> eeuw waren drie zonen <strong>van</strong> Jean Baptist<br />
Maelcamp (geboren in 1635) en Agnes Françoise Donckers actief in <strong>de</strong> internationale<br />
han<strong>de</strong>l:<br />
- Jean Baptiste jr. die han<strong>de</strong>l dreef <strong>van</strong>uit Spanje waar hij woon<strong>de</strong>;<br />
- Charles Antoine (1677-1764) die gehuwd was met Anna Barbara Valcke; zij<br />
waren <strong>de</strong> grootou<strong>de</strong>rs <strong>van</strong> <strong>de</strong> latere markies Charles Robert Maelcamp <strong>de</strong><br />
Schoonberghe*, die lid werd <strong>van</strong> La Bienfaisante;<br />
- Jacob Fortunatus (1683-1741), die tweemaal huw<strong>de</strong>: eerst in Spanje, met Maria<br />
Catherina <strong>de</strong>l Campo, daarna te Gent met Sabine Jeanne du Bois (1692-1765).<br />
Charles Antoine en Jacobus Fortunatus dreven han<strong>de</strong>l <strong>van</strong>uit Vlaan<strong>de</strong>ren. Hun<br />
zus Agnès Françoise Maelcamp (1670-1735) was gehuwd met hun vennoot Jean<br />
Baptiste Guillaume Soenens (1676-1746), die schepen <strong>van</strong> Gent werd en directeur<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> 'Oostendse Compagnie' (zie on<strong>de</strong>r het lemma Goethals, Adriaen Jacques).<br />
Ook <strong>de</strong> gebroe<strong>de</strong>rs Maelcamp waren <strong>de</strong>elgenoten <strong>van</strong> <strong>de</strong> 'Oostendse Compagnie'.<br />
Vanaf 1714 richtten zij talrijke han<strong>de</strong>lsexpedities in naar China, Bengalen, <strong>de</strong><br />
kust <strong>van</strong> Malabar, Mozambique, enz. Zij kon<strong>de</strong>n een beroep doen op <strong>de</strong> diensten<br />
<strong>van</strong> een uitmuntend juridisch adviseur, <strong>de</strong> latere burggraaf Charles Philippe Pattyn<br />
(vaak ook '<strong>de</strong> Patin'), heer <strong>van</strong> Langemark (1687-1773). Deze publiceer<strong>de</strong> in 1726<br />
te Mechelen een werk (Mare Liberum - De vry zee bevaeringe uyt <strong>de</strong> wet <strong>de</strong>r<br />
Natuur <strong>de</strong>r volckeren en <strong>de</strong>r borgers) dat <strong>de</strong> internationale zeehan<strong>de</strong>l een sterke<br />
juridische basis verschafte. Charles Philippe Pattyn werd in 1721 lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Grote<br />
Raad te Mechelen, in 1729 lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Geheime Raad, in 1733 regent <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
'Opperste Raad <strong>de</strong>r Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>n' te Wenen en in 1741 presi<strong>de</strong>nt <strong>van</strong> <strong>de</strong> Raad <strong>van</strong><br />
Vlaan<strong>de</strong>ren. Toen hij te Gent woon<strong>de</strong>, ontving burggraaf Pattyn er in 1763 het<br />
bezoek <strong>van</strong> <strong>de</strong> vermaar<strong>de</strong> Zwitserse rechtsgeleer<strong>de</strong> Emmerich <strong>de</strong> Vattel (1714-<br />
1767), <strong>de</strong> auteur <strong>van</strong> een klassiek gebleven Droit <strong>de</strong>s Gens (volkenrecht) in 1758.<br />
De va<strong>de</strong>r <strong>van</strong> Jean Baptiste Maelcamp <strong>de</strong> Vlien<strong>de</strong>rbeeke, Jacob Fortunatus<br />
Maelcamp, was heer <strong>van</strong> Tomme, Terhaeghen, Caleestert en een aantal an<strong>de</strong>re<br />
heerlijkhe<strong>de</strong>n. Hij was on<strong>de</strong>r meer aan<strong>de</strong>elhou<strong>de</strong>r in <strong>de</strong> Le<strong>van</strong>tijnse Cie., <strong>de</strong><br />
Aziatische Cie. <strong>van</strong> Kopenhagen, <strong>de</strong> Cie. <strong>van</strong> Gotenburg, <strong>de</strong> Zuid-Zee Cie.<br />
Jean Baptistes zus Françoise-Jeanne was <strong>de</strong> moe<strong>de</strong>r <strong>van</strong> Charles Robert <strong>de</strong><br />
Moerman d'Harlebeke*, lid <strong>van</strong> La Bienfaisante. Broer Matthieu Jacques Maelcamp<br />
<strong>de</strong> Balsberghe huw<strong>de</strong> <strong>de</strong> burggravin Jeanne Charlotte <strong>de</strong> Nieulant, zus <strong>van</strong><br />
burggraaf Charles Désiré <strong>de</strong> Nieulant <strong>de</strong> Pottelsberghe*. Broer Charles Louis, heer<br />
<strong>van</strong> Tomme en Ter Haeghen (1719-1784), was hoogbaljuw <strong>van</strong> <strong>de</strong> Burggravije <strong>van</strong><br />
Gent. Hij huw<strong>de</strong> op vrij hoge leeftijd <strong>de</strong> aanzienlijk jongere Sabine Antoinette <strong>van</strong><br />
348 - <strong>de</strong> MAELCAMP <strong>de</strong> VLIENDERBEEKE
1<br />
<strong>de</strong>r Stichele, met wie hij vijf zonen had . Hij werd op 63 jaar <strong>de</strong> va<strong>de</strong>r <strong>van</strong> Jean<br />
Baptiste Constant Maelcamp (1782-1831) die inspecteur <strong>van</strong> 'bossen en wou<strong>de</strong>n'<br />
werd en lid <strong>van</strong> La Félicité Bienfaisante in 1818.<br />
Baron Jean Baptiste Maelcamp <strong>de</strong> Vlien<strong>de</strong>rbeeke leg<strong>de</strong> als lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> a<strong>de</strong>lstand<br />
<strong>van</strong> het graafschap Vlaan<strong>de</strong>ren <strong>de</strong> eed <strong>van</strong> trouw af aan <strong>de</strong> keizers Jozef II (1781) en<br />
Leopold II (1791) bij hun inhuldiging als graven <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren.<br />
Jean Baptiste Maelcamp werd in 1754 officier in het regiment Los Rios. Reeds<br />
in 1755 was hij kapitein in het infanterieregiment <strong>van</strong> prins Willem von Sachsen-<br />
Gotha. In 1768 werd hij majoor in het regiment <strong>van</strong> prins <strong>de</strong> Ligne. Toen hij in<br />
aanmerking kwam voor een bevor<strong>de</strong>ring <strong>tot</strong> kolonel (<strong>tot</strong> welke graad hij ook<br />
benoemd werd in 1777), schreef prins Charles Joseph <strong>de</strong> Ligne* een als volgt<br />
lui<strong>de</strong>n<strong>de</strong> aanbevelingsbrief aan keizer Jozef II: "... estime générale <strong>de</strong> tous les<br />
officiers ... qualités pour maintenir la discipline et le bon ordre... la qualité qu'il<br />
possè<strong>de</strong> d'éveiller chez autrui l'amour <strong>de</strong> la gloire dans le service <strong>de</strong> Votre<br />
Majesté".<br />
In <strong>1786</strong> werd baron Jean Baptiste Maelcamp op rust gesteld met <strong>de</strong> graad <strong>van</strong><br />
generaal-majoor. Bij <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> inval <strong>van</strong> <strong>de</strong> Fransen in <strong>de</strong> Oostenrijkse Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>n<br />
(1794) week hij uit naar Düsseldorf, daarna naar Duisburg, waar hij in 1797<br />
overleed.<br />
In 1762 was Jean Baptiste Maelcamp in Silezië gehuwd met barones Jeanne<br />
Elizabeth d'Ilov-Ilaschy, dochter <strong>van</strong> Joannes Joachim en <strong>van</strong> barones Chrétienne<br />
Vertueuse <strong>de</strong> Kracht. Hun vier kin<strong>de</strong>ren wer<strong>de</strong>n geboren te Luxemburg.<br />
Zoon Ghislain Adolphe, geboren in 1769, werd majoor in het regiment Latour in<br />
Oostenrijkse dienst en overleed in 1799 ("tué en tête <strong>de</strong> la Gar<strong>de</strong> Impériale").<br />
Tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> 'vier dagen <strong>van</strong> Gent' in november 1789 (zie on<strong>de</strong>r het lemma Vilain<br />
X<strong>III</strong>I, Charles Joseph) behoor<strong>de</strong> Ghislain Adolphe Maelcamp bij <strong>de</strong> officieren die<br />
aan <strong>de</strong> kazerne <strong>van</strong> <strong>de</strong> Kattenberg door <strong>de</strong> Patriotten wer<strong>de</strong>n gearresteerd.<br />
MAELCAMP <strong>de</strong> SCHOONBERGHE, markies Charles Robert (1742-1807)<br />
a/ Bienfaisante (1782)<br />
b/ -<br />
c/ -<br />
d/ e<strong>de</strong>lman, heer <strong>van</strong> Oor<strong>de</strong>gem, Schoonberghe, Abeele &c.<br />
1<br />
Van <strong>de</strong> jongste zoon, Charles Borromée (1784-1848), uit het echtpaar Maelcamp-<strong>van</strong><br />
<strong>de</strong>r Stichele maakte Anne Marie <strong>van</strong> Reijsschoot een kin<strong>de</strong>rportret dat wordt bewaard<br />
in <strong>de</strong> kapel <strong>van</strong> het Schreiboom. Anne Marie <strong>van</strong> Reijsschoot (1758-1850) behoor<strong>de</strong><br />
<strong>tot</strong> een vermaar<strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> kunstschil<strong>de</strong>rsfamilie. Zij was een nicht <strong>van</strong> Pieter <strong>van</strong><br />
Reijsschoot '<strong>de</strong> Engelsman' (1702-1772), een dochter <strong>van</strong> Emmanuel <strong>van</strong> Reijsschoot<br />
(1713-1772) en een zus <strong>van</strong> Pieter Norbert <strong>van</strong> Reijsschoot (1738-1795). Anne Marie<br />
<strong>van</strong> Reijsschoot was gehuwd met Gilles Dégineau, juwelier en controleur <strong>van</strong> <strong>de</strong> Berg<br />
<strong>van</strong> Barmhartigheid.<br />
MAELCAMP <strong>de</strong> SCHOONBERGHE - 349
e/ Gent, Bisschopstraat (= Gouvernementstraat)<br />
f/ Sint-Sebastiaansgil<strong>de</strong> (vóór 1779), contribuant <strong>van</strong> <strong>de</strong> Aca<strong>de</strong>mie (1767, 1770)<br />
g/ 42, 50.15, 85, 232, 277, 281, 322, 331, 382, 439, 486, 543, 566, 698, 721, 913<br />
Charles Robert Jean Maelcamp <strong>de</strong> Schoonberghe (1742-1807) was een zoon <strong>van</strong><br />
Charles Philippe Antoine Maelcamp (1710-1766) en Isabelle Françoise <strong>de</strong><br />
Wyckhuuse, vrouwe <strong>van</strong> Fontigny, Raveschoot en Emsro<strong>de</strong>.<br />
Grootva<strong>de</strong>r was Charles Antoine Maelcamp (1677-1764) die in het vorige<br />
lemma reeds ter sprake kwam. Charles Roberts zus Marie Françoise Maelcamp<br />
(1743-1771) was <strong>de</strong> eerste echtgenote <strong>van</strong> graaf Jean Baptiste Cyprien <strong>de</strong> Lauretan<br />
d'Alembon*. Zijn zus Isabelle huw<strong>de</strong> markies Emmanuel Joseph Rodriguez d'Evora<br />
y Vega: zij wer<strong>de</strong>n <strong>de</strong> schoonou<strong>de</strong>rs <strong>van</strong> graaf Jean Baptiste d'Hane <strong>de</strong><br />
Steenhuyse*.<br />
Charles Robert Jean Maelcamp was heer <strong>van</strong> Oor<strong>de</strong>gem, Schoonberghe,<br />
Raveschoot, Fontigny, Emsro<strong>de</strong>, Abeelen, Ter Loven, Litsauw en Walle. Hij<br />
ontving <strong>de</strong> titel <strong>van</strong> graaf in 1776. Als lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> a<strong>de</strong>l <strong>van</strong> het graafschap<br />
Vlaan<strong>de</strong>ren beloof<strong>de</strong> hij trouw aan <strong>de</strong> nieuwe keizer Jozef II bij diens inhuldiging<br />
als graaf <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren in 1781. In 1785 werd Charles Robert Maelcamp<br />
bevor<strong>de</strong>rd <strong>tot</strong> markies, en in 1787 werd hem zelfs <strong>de</strong> toelating verleend om een<br />
hertoglijke kroon te voeren op zijn familiewapen. Deze opeenvolgen<strong>de</strong> bevor<strong>de</strong>ringen<br />
in <strong>de</strong> a<strong>de</strong>l verantwoor<strong>de</strong>n het vermoe<strong>de</strong>n dat Charles Robert Maelcamp<br />
het Oostenrijks Bewind genegen was.<br />
Charles Robert Jean Maelcamp huw<strong>de</strong> <strong>de</strong> burggravin Françoise <strong>de</strong> Nieulant<br />
(1749-1772), dochter <strong>van</strong> burggraaf François Hubert Joseph <strong>de</strong> Nieulant <strong>de</strong><br />
Pottelsberghe, hoogbaljuw <strong>van</strong> Gent, en Françoise Allegambe. Haar broer Charles<br />
Désiré <strong>de</strong> Nieulant* werd in 1782 lid <strong>van</strong> La Bienfaisante. In januari <strong>1786</strong> was <strong>de</strong><br />
markiezin Maelcamp te Enghien lid <strong>van</strong> een vrouwelijke adoptieloge die werd<br />
voorgezeten door Louise Pauline <strong>de</strong> Brancas, <strong>de</strong> echtgenote <strong>van</strong> hertog Louis<br />
Engelbert d'Arenberg (1755-1812).<br />
Het gezin Maelcamp <strong>de</strong> Schoonberghe woon<strong>de</strong> bij <strong>de</strong> watermolen aan <strong>de</strong> se<strong>de</strong>rt<br />
1884 overwelf<strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rschel<strong>de</strong> (huidig Laurentplein) in een prachtig klein herenhuis<br />
(wellicht met ingang aan <strong>de</strong> toenmalige Bisschopstraat): "kleine maar fraaie<br />
woning met een lief tuintje, in eene stille straat, aan <strong>de</strong>n boord eener rivier" (Frans<br />
De Potter), "net een dichterlijk zomerverblijf mid<strong>de</strong>n in <strong>de</strong> stad" (Pierre Kluyskens).<br />
Een afbeelding <strong>van</strong> het bouwplan (in perspectief!) <strong>van</strong> dit herenhuis (1742) kan men<br />
aantreffen in J. Dambruyne e.a., Een stad in opbouw, II, blz. 78. In Ghendtsche<br />
Tydinghen, 1984, blz. 221 en 224, zijn twee foto's afgebeeld <strong>van</strong> het herenhuis, even<br />
vóór <strong>de</strong> afbraak op het ein<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> 19<strong>de</strong> eeuw. Op <strong>de</strong> site bevindt zich thans <strong>de</strong> zetel<br />
<strong>van</strong> het provinciebestuur.<br />
Charles Robert Maelcamp had <strong>de</strong>ze woning verworven <strong>van</strong> zijn ongehuw<strong>de</strong> neef<br />
Jacques Etienne Maelcamp (1711-1768), een zoon <strong>van</strong> <strong>de</strong> internationale negotiant<br />
Jacob Fortunatus Maelcamp (1683-1741).<br />
350 - MAELCAMP <strong>de</strong> SCHOONBERGHE
Tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> Brabantse Omwenteling beken<strong>de</strong> Maelcamp zich bij <strong>de</strong> Statisten. Dit<br />
werd hem verweten in een schimpschrift (Vervolg <strong>van</strong> 't Staeten Sot-huys). Na <strong>de</strong><br />
twee<strong>de</strong> Franse inval (1794) trok Charles Robert Maelcamp met zijn gezin naar<br />
Ne<strong>de</strong>rland. Zijn drieëntwintigjarige zoon Jean Baptiste Désiré overleed ongehuwd<br />
tij<strong>de</strong>ns het verblijf <strong>van</strong> <strong>de</strong> familie te Delft in 1795.<br />
Charles Robert Maelcamp keer<strong>de</strong> evenwel vrij spoedig terug naar Gent: zo<br />
vermeed hij als 'émigré' te wor<strong>de</strong>n opgetekend en kon hij opnieuw in bezit komen<br />
<strong>van</strong> zijn aanzienlijk vermogen. Het Franse bestuur noteer<strong>de</strong> hem als "marquis, dont<br />
il se fait gloire" en "ennemi <strong>de</strong> la République, paisible par peur".<br />
In 1805 werd markies Maelcamp benoemd <strong>tot</strong> burgemeester <strong>van</strong> Oosterzele. In<br />
<strong>de</strong>ze gemeente bezat hij een kasteel, met als bijzon<strong>de</strong>rhe<strong>de</strong>n een 'cabinet <strong>van</strong><br />
natuerkun<strong>de</strong>' en een 'stoof <strong>van</strong> kruy<strong>de</strong>n' (warme serre). Na zijn overlij<strong>de</strong>n in 1807<br />
werd hij als burgemeester <strong>van</strong> Oosterzele opgevolgd door graaf Jean Baptiste d'Hane<br />
<strong>de</strong> Steenhuyse*.<br />
Het prachtige herenhuis aan <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rschel<strong>de</strong> werd aangekocht door <strong>de</strong> Franse<br />
ambtenaar Pierre Louis Vidal, die er met zijn gezin ging wonen. De gruwelijke<br />
voorvallen die zich in <strong>de</strong>ze familie voor<strong>de</strong><strong>de</strong>n, verklaren waarom <strong>de</strong> woning <strong>van</strong><br />
Charles Robert Maelcamp geduren<strong>de</strong> een heel stuk <strong>van</strong> <strong>de</strong> 19<strong>de</strong> eeuw te Gent als 'het<br />
spookhuis' bekend was.<br />
Het gaat om "eene legen<strong>de</strong> die indruk genoeg gemaakt had om vreesachtige<br />
lie<strong>de</strong>n, bij avond of ten ontij<strong>de</strong> daar voorbijgaan<strong>de</strong>, eene huivering over het lijf te<br />
jagen" (Frans De Potter). Pierre Louis Vidal en zijn echtgenote Marie Henriette<br />
Ba<strong>de</strong>t had<strong>de</strong>n twee dochters. Louise, geboren in 1799, huw<strong>de</strong> een Frans officier, en<br />
over haar weet men ver<strong>de</strong>r niets. Virginie Louise Vidal, geboren in 1802, huw<strong>de</strong> <strong>de</strong><br />
te Gent gevestig<strong>de</strong> advocaat Félix Thomas Méaulle, een zoon <strong>van</strong> <strong>de</strong> Fransman Jean<br />
Nicolas Méaulle (1757-1826) die te Gent eerst 'conseiller <strong>de</strong> Préfecture' was en in<br />
1812 'Procureur Impérial' werd. Na het overlij<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> ou<strong>de</strong>rs Vidal kwam het<br />
gezin Méaulle in het herenhuis 'Maelcamp' wonen. Daar overleed aan een<br />
kwijnen<strong>de</strong> ziekte, in 1850, hun 21-jarige dochter Angélique. Het lichaam werd niet<br />
ten grave gedragen. De ou<strong>de</strong>rs lieten het balsemen en neerleggen in een luxueuze<br />
doodkist met een glazen <strong>de</strong>ksel. De doodkist werd geplaatst in een salon op <strong>de</strong> eerste<br />
verdieping dat als rouwkapel werd ingericht. Het huispersoneel werd afgedankt.<br />
Mevr. Méaulle ("door het droevig voorval eenigzins in <strong>de</strong> hersenen gekrenkt")<br />
bewoon<strong>de</strong> voortaan het huis alleen met haar do<strong>de</strong> dochter, terwijl haar echtgenoot<br />
beroepshalve te Parijs moest verblijven. De moe<strong>de</strong>r <strong>de</strong>ed alsof haar dochter nog<br />
steeds leef<strong>de</strong>, kocht voeding voor haar, enz. Frans De Potter schrijft: "Nooit zag men<br />
iemand het huis buiten- of binnengaan, maar ie<strong>de</strong>ren dag, op hetzelf<strong>de</strong> uur, bracht<br />
een ou<strong>de</strong> be<strong>de</strong>laar er eenige spijzen uit eene restauratie, welke door eene vrouw met<br />
grijswor<strong>de</strong>n<strong>de</strong> haren, en in 't wit gekleed, aan <strong>de</strong> nauwelijks één voet verre geopen<strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>ur ont<strong>van</strong>gen wer<strong>de</strong>n". Dit duur<strong>de</strong> zo meer dan tien jaar. Het dansen<strong>de</strong> licht <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> kaarsen in <strong>de</strong> rouwkapel en <strong>de</strong> hele sfeer rond <strong>de</strong> woning bezorg<strong>de</strong>n haar <strong>de</strong><br />
benaming 'spookhuis'.<br />
MAELCAMP <strong>de</strong> SCHOONBERGHE - 351
MAHY, Honoré Egi<strong>de</strong> (? - ?)<br />
a/ Félicité (1783), Félicité Bienfaisante (1785), Can<strong>de</strong>ur (<strong>1786</strong>)<br />
b/ Thesaurier (Félicité)<br />
c/ 'Maître Irlandais'<br />
d/ kleermaker voor dames, pruikenmaker<br />
e/ Gent, binnen <strong>de</strong> Sint-Niklaasparochie (Para<strong>de</strong>plaats?)<br />
f/ Sint-Antoniusgil<strong>de</strong> (1790)<br />
g/ 13, 30, 31, 35, 258, 417<br />
De le<strong>de</strong>nlijsten vermel<strong>de</strong>n ene 'Mahy' (kleermaker voor dames) als lid <strong>van</strong> La<br />
Félicité Bienfaisante, en 'Honoré Mahy' (meester-kleermaker) als lid <strong>van</strong> La Félicité<br />
en La Can<strong>de</strong>ur. Gezien het samenvallen <strong>van</strong> <strong>de</strong> twee beroepen en bovendien <strong>de</strong><br />
beperkte verspreiding <strong>van</strong> <strong>de</strong> familienaam in die tijd te Gent, gaat het<br />
hoogstwaarschijnlijk om <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> persoon.<br />
Honoré Egi<strong>de</strong> Mahy werd geboren te Brussel. Hij kwam zich als kleermaker<br />
vestigen te Gent, waar hij in 1773 Marie Marguerite De Lair huw<strong>de</strong>.<br />
Hun in 1775 geboren zoon Polycarpe Chrétien Mahy huw<strong>de</strong> in 1802 Maria<br />
Theresia Wallemacq, een dochter <strong>van</strong> <strong>de</strong> Bruggeling André Ange Wallemacq<br />
(geboren in 1745) die op 7 augustus 1772 te Gent in het Poortersboek werd<br />
ingeschreven.<br />
In 1795 werd ene Mahy (wonend aan <strong>de</strong> Para<strong>de</strong>plaats = Botermarkt) verplicht een<br />
vrij hoog bedrag te betalen voor <strong>de</strong> 'geforceer<strong>de</strong> leeninge' <strong>van</strong> <strong>de</strong> Franse bezetter. Hij<br />
werd aangeslagen in <strong>de</strong> vier<strong>de</strong> hoogste klasse (<strong>de</strong> 13<strong>de</strong> op 16), hetgeen het<br />
vermoe<strong>de</strong>n wettigt dat <strong>de</strong>ze Mahy een vermogend man was. Het is evenwel niet<br />
zeker dat het om <strong>de</strong> meester-kleermaker Honoré Mahy ging.<br />
Naamgenoten (misschien verwanten) <strong>van</strong> Honoré Mahy waren eveneens lid <strong>van</strong><br />
een loge tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> 18<strong>de</strong> eeuw: Albert Joseph Mahy, legerofficier op rust, was in<br />
1783 lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> militaire loge <strong>van</strong> het regiment Murray te Namur; kanunnik Ignace<br />
François Mahy (verbon<strong>de</strong>n aan het kapittel <strong>van</strong> <strong>de</strong> 'église Saint-Martin' te Liège)<br />
was in 1777 adjunct Voorzittend Meester <strong>van</strong> La Bonne Amitié te Namur, <strong>de</strong> loge<br />
die in 1770 door John Cunningham* was opgericht.<br />
MANILIUS, Antoine Jean (1717-1776)<br />
a/ Constante Union (1773)<br />
b/ -<br />
c/ -<br />
d/ beeldhouwer, dienen<strong>de</strong> Broe<strong>de</strong>r<br />
e/ Gent, Geldmunt<br />
f/ bo<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-Michielsgil<strong>de</strong><br />
g/ 13, 34, 35, 85, 322, 344, 365, 446, 568, 669a, 832, 868, 873, 880<br />
352 - MAHY / MANILIUS
Antoine Jean Manilius werd geboren te Gent in 1717, binnen <strong>de</strong> Sint-<br />
Jacobsparochie. Hij genoot zijn opleiding in <strong>de</strong> Sint-Lucasgil<strong>de</strong> <strong>van</strong> kunstenaars en<br />
werd meester-beeldhouwer. In het begin <strong>van</strong> zijn loopbaan moet Antoine Manilius<br />
enige bijval hebben gekend. In 1749 werd hij bijv. gekozen om voor <strong>de</strong> alou<strong>de</strong><br />
Onze-Lieve-Vrouwgil<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> parochiekerk te Hansbeke (Oost-Vlaan<strong>de</strong>ren) een<br />
houten beeld <strong>van</strong> Sint-Anna en bijhoren<strong>de</strong> troon te sculpteren. Hij lever<strong>de</strong> ook een<br />
katoenen overtrek "voor 't<strong>de</strong>cksel <strong>van</strong> <strong>de</strong>n vergul<strong>de</strong>n throon" (in 1717 door <strong>de</strong><br />
eveneens <strong>Gentse</strong> houtsnij<strong>de</strong>r Anthone Sauvage gesculpteerd). In 1753 vervul<strong>de</strong><br />
Manilius zelfs een bestuursfunctie ("cooper") binnen <strong>de</strong> gil<strong>de</strong>. Uit <strong>de</strong> gil<strong>de</strong>rekeningen<br />
blijkt nochtans dat hij <strong>van</strong>af 1756 geen lidgeld meer betaal<strong>de</strong>, wat laat<br />
veron<strong>de</strong>rstellen dat hij met zijn kunst niet aan <strong>de</strong> kost kwam. Kort daarop werd<br />
Antoine Manilius dienaar en bo<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> schermersgil<strong>de</strong> <strong>van</strong> Sint-Michiels.<br />
Als bo<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-Michielsgil<strong>de</strong> liet hij (naar een oud gebruik) jaarlijks een<br />
berijm<strong>de</strong> 'nieuwjaarswens' voor <strong>de</strong> gil<strong>de</strong>le<strong>de</strong>n drukken. Frans De Potter citeert<br />
hier<strong>van</strong> een voorbeeld:<br />
Wanneer het Nieuwe-jaer gekomen is voor han<strong>de</strong>n,<br />
Soe voel ik myn gemoet in waeren iever bran<strong>de</strong>n,<br />
Om volgens myne plicht aen <strong>de</strong> confreers te gaer<br />
Te wenschen uytter hert een saligh Nieuwe-jaer ...<br />
Dus wilt myn klein Gedigt uyt goetheyt over lesen<br />
En door mildaedigheyd my nu gedagtig wesen:<br />
'k En stel aen hun geen wet; een groote of kleyne somm'<br />
Neem ick altydt in danck en is my willekom.<br />
"Een bliekje werpen om een snoek te <strong>van</strong>gen", noemt De Potter dit. Ook voor<br />
individuele le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-Michielsgil<strong>de</strong> dichtte Antoine Jean Manilius soms een<br />
'Nieuw-Jaer-Wensch', bijv. in 1766 voor jonkheer Joseph Sébastien d'Hane <strong>de</strong><br />
Stuyvenberghe*, 'koning' <strong>van</strong> <strong>de</strong> gil<strong>de</strong>. Het stuk werd zelfs in druk uitgegeven bij<br />
Michel <strong>de</strong> Goesin.<br />
De talrijke schermers die ook logele<strong>de</strong>n waren, bezorg<strong>de</strong>n Manilius waarschijnlijk<br />
<strong>de</strong> bijbetrekking als 'dienen<strong>de</strong> broe<strong>de</strong>r' in La Constante Union.<br />
Misschien was Antoine Jean Manilius een aan lager wal geraakte telg <strong>van</strong> het<br />
voorname drukkersgeslacht Manilius. De Bruggeling Cornelis Manilius drukte zijn<br />
eerste boek te Gent, waar hij zich gevestigd had, in 1548. Hij schreef talrijke<br />
dichtstukken in het Latijn en Antonius San<strong>de</strong>rus roemt hem als een "latinis litteris<br />
apprimè excultus". Zijn drukkerij was gevestigd in het ou<strong>de</strong> ambachtshuis <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
metsers en steenhouwers, aan <strong>de</strong> hoek <strong>van</strong> <strong>de</strong> (huidige) Cataloniëstraat en Sint-<br />
Niklaasstraat. Zijn afstammelingen (Gisleen, Gautier, Servaas en Bou<strong>de</strong>wijn)<br />
oefen<strong>de</strong>n <strong>de</strong> boekdrukkunst te Gent uit <strong>tot</strong> het ein<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> 17<strong>de</strong> eeuw. Voornoem<strong>de</strong><br />
Gautier (Gijselbrecht) Manilius was in 1683 <strong>de</strong> 'alpheris' (standaarddrager)<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-Michielsgil<strong>de</strong>. In 1660 had zijn naamgenoot (en waarschijnlijk<br />
verwante) Norbert Manilius <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> functie vervuld.<br />
Antoine Jean Manilius (die in 1776 overleed) stapte tweemaal in het huwelijksbootje.<br />
In 1744 huw<strong>de</strong> hij Maria Anna <strong>de</strong> Vul<strong>de</strong>r, met wie hij drie zonen had:<br />
MANILIUS - 353
- Baudouin Joseph Manilius (1745-<strong>1786</strong>) huw<strong>de</strong> Joanna Dregghe en werd eerst,<br />
zoals zijn va<strong>de</strong>r, bo<strong>de</strong> in <strong>de</strong> Sint-Michielsgil<strong>de</strong>. Hij was opgeleid als glazenmaker<br />
en bekwam het meesterschap in <strong>de</strong> Sint-Lucasgil<strong>de</strong> in 1771. Later werd hij nog<br />
huisschil<strong>de</strong>r. Hij overleed reeds in <strong>1786</strong>. Zijn zoon Ferdinand Manilius, te Gent<br />
geboren in 1774, overleed in 1802 ingevolge een sche<strong>de</strong>lbreuk die hij opliep door<br />
uit een venster te vallen.<br />
- Joannes Joseph Manilius (1748-1796) huw<strong>de</strong> Maria Theresia Claes en werd<br />
tabaksfabrikant. Hij overleed in 1796.<br />
- Ferdinand Lieven Manilius (1749-1840) huw<strong>de</strong> Cecilia Minne (1750-<strong>1786</strong>). Zij<br />
was een zus <strong>van</strong> François Chrétien Minne (1756-1830), <strong>de</strong> va<strong>de</strong>r <strong>van</strong> Jean<br />
Baptiste Minne-Barth (1796-1851), die <strong>van</strong> 1837 <strong>tot</strong> 1840 burgemeester <strong>van</strong> Gent<br />
was (zie on<strong>de</strong>r het lemma Lammens, François Joachim). Uit het huwelijk<br />
Manilius-Minne volg<strong>de</strong>n: in 1778, Charles Ferdinand Manilius die da<strong>de</strong>lijk aan<br />
<strong>de</strong> or<strong>de</strong> komt en, in 1784, François Manilius die muziekleraar werd en in 1808<br />
lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> we<strong>de</strong>ropgerichte Félicité Bienfaisante.<br />
Charles Ferdinand Manilius (1778-1852) stu<strong>de</strong>er<strong>de</strong> eerst aan <strong>de</strong> Koninklijke<br />
Aca<strong>de</strong>mie voor teken-, schil<strong>de</strong>r- en bouwkunst, waar in 1793 <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> bisschop<br />
Mgr. Ferdinand <strong>de</strong> Lobkowitz zijn beschermheer was. Hij bezat waarschijnlijk niet<br />
<strong>de</strong> vereiste artistieke aanleg, vermits hij het jaar daarop, op 16-jarige leeftijd, klerkgriffier<br />
werd en in 1798 een loopbaan begon als ambtenaar in <strong>de</strong> Prefectuur <strong>van</strong> het<br />
Schel<strong>de</strong><strong>de</strong>partement te Gent. Hij bracht het in 1807 <strong>tot</strong> hoofd <strong>van</strong> het secretariaatgeneraal<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> Prefectuur. Hij werd tevens inspecteur <strong>van</strong> <strong>de</strong> centrale ge<strong>van</strong>genis<br />
(het Correctiehuis aan <strong>de</strong> Coupure) en was belast met het dagelijks toezicht op <strong>de</strong><br />
hospitalen. Charles Manilius maakte <strong>de</strong>el uit <strong>van</strong> <strong>de</strong> Franse 'gar<strong>de</strong> nationale'. In die<br />
hoedanigheid was hij aanwezig op <strong>de</strong> kroning <strong>van</strong> Napoleon als keizer in 1804. Hij<br />
verwierf 229 ha. nationale goe<strong>de</strong>ren, on<strong>de</strong>r meer (voor <strong>de</strong> spotprijs <strong>van</strong> 3.000 frank<br />
in assignaten) <strong>de</strong> gewezen kerk <strong>van</strong> het jezuïetencollege in <strong>de</strong> Vol<strong>de</strong>rsstraat (op <strong>de</strong><br />
site <strong>van</strong> <strong>de</strong> huidige Aula <strong>van</strong> <strong>de</strong> universiteit), die se<strong>de</strong>rt 1784 <strong>de</strong> zetel was <strong>van</strong> het<br />
kapittel <strong>van</strong> Sint-Pharaïldis. Hij werd tevens me<strong>de</strong>werker <strong>van</strong> <strong>de</strong> Gazette <strong>van</strong> Gent<br />
en uitgever <strong>van</strong> het Annuaire statistique du Département <strong>de</strong> l'Escaut. Na <strong>de</strong> val <strong>van</strong><br />
Napoleon werd hij in 1814-1815 divisiehoofd bij Intendant graaf Jean Baptiste<br />
d'Hane <strong>de</strong> Steenhuyse*, bijzon<strong>de</strong>r ont<strong>van</strong>ger te Ou<strong>de</strong>naar<strong>de</strong> en on<strong>de</strong>rinspecteur <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> indirecte belastingen te Gent. On<strong>de</strong>r het Ne<strong>de</strong>rlands Bewind werd hij districtscommissaris<br />
<strong>van</strong> Sint-Niklaas-Waas en Den<strong>de</strong>rmon<strong>de</strong>, en commissaris <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
gouverneur <strong>van</strong> Oost-Vlaan<strong>de</strong>ren belast met het toezicht op <strong>de</strong> voltooiing <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
werken aan het kanaal Gent-Terneuzen. Hij bleef bovendien actief in <strong>de</strong> journalistiek,<br />
on<strong>de</strong>r meer als directeur <strong>van</strong> <strong>de</strong> Journal <strong>de</strong> Gand. Na <strong>de</strong> Belgische<br />
onafhankelijkheid ver<strong>de</strong>dig<strong>de</strong> hij het orangisme, on<strong>de</strong>r meer in <strong>de</strong> Messager <strong>de</strong><br />
Gand. Van 1837 <strong>tot</strong> 1848 was hij (zoals zijn neef Jean Baptiste Minne-Barth) lid<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> gemeenteraad te Gent, waar hij <strong>de</strong> orangistische voorman Hippolyte<br />
Met<strong>de</strong>penningen (Voorzittend Meester <strong>van</strong> Le Septentrion) doeltreffend bijstond.<br />
Charles Ferdinand Manilius huw<strong>de</strong> in 1821 Virginie <strong>van</strong> <strong>de</strong>n Berghe, een dochter<br />
<strong>van</strong> Joannes <strong>van</strong> <strong>de</strong>n Berghe, hoofdont<strong>van</strong>ger <strong>van</strong> <strong>de</strong> stadsrechten ('octrooi') te<br />
Gent, en Marie Anne <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Lin<strong>de</strong>n. Een grootva<strong>de</strong>r <strong>van</strong> Virginie, <strong>de</strong> koopman in<br />
354 - MAHY / MANILIUS
wijn Joseph Jean <strong>van</strong> <strong>de</strong>n Berghe (1750-1807), was <strong>van</strong> 1800 <strong>tot</strong> 1807 'Adjoint au<br />
Maire' te Gent.<br />
In 1752 trouw<strong>de</strong> Antoine Jean Manilius met Joanna Willems. Uit dit huwelijk<br />
volg<strong>de</strong>n twee zonen:<br />
- Charles François Manilius (1753-1828) werd in 1772 lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-<br />
Michielsgil<strong>de</strong> waar zijn va<strong>de</strong>r bo<strong>de</strong> was. Hij huw<strong>de</strong> Angeline Thérèse <strong>de</strong> Clerck.<br />
Dezen wer<strong>de</strong>n in 1782 <strong>de</strong> ou<strong>de</strong>rs <strong>van</strong> Albert Joseph Manilius, die in 1806<br />
trouw<strong>de</strong> met Barbe Constance Henrion. Albert Joseph Manilius was han<strong>de</strong>lsreiziger<br />
en werd in 1816 lid <strong>van</strong> Le Septentrion.<br />
Een zoon <strong>van</strong> Albert Joseph Manilius en Barbe Constance Henrion, Joseph Jean<br />
Manilius (1807-1869) werd ingenieur <strong>van</strong> bruggen en wegen aan <strong>de</strong> universiteit<br />
<strong>van</strong> Gent. Aan <strong>de</strong>ze universiteit werd hij in 1842 hoogleraar. Hij doceer<strong>de</strong> on<strong>de</strong>r<br />
meer wiskundige fysica, statistiek en werktuigkun<strong>de</strong>. Hij schreef een aantal<br />
werken over bruggenbouw en mechanica. Zijn stokpaardje was evenwel het<br />
infinitesimaal rekenen. In 1850 publiceer<strong>de</strong> hij zelfs een boek on<strong>de</strong>r <strong>de</strong><br />
veelbeloven<strong>de</strong> titel Essai sur la métaphysique du calcul différentiel.<br />
- Jacques Antoine Manilius, geboren te Gent in 1758.<br />
Een niet na<strong>de</strong>r geï<strong>de</strong>ntificeer<strong>de</strong> Manilius was in <strong>de</strong> Hollandse Tijd <strong>de</strong> naamlener<br />
<strong>van</strong> Lieven Bauwens voor bepaal<strong>de</strong> commerciële en speculatieve transacties. Uit<br />
bepaal<strong>de</strong> documenten in het Fonds Napoleon <strong>de</strong> Pauw (stadsarchief te Gent) kan<br />
men aflei<strong>de</strong>n dat het ging om Charles Ferdinand Manilius, die overigens ook <strong>de</strong><br />
beheer<strong>de</strong>r werd <strong>van</strong> <strong>de</strong> (magere) nalatenschap <strong>van</strong> Lieven Bauwens.<br />
MANNES, Charles Joseph (1738-1792)<br />
a/ Félicité (1783)<br />
b/ -<br />
c/ 'Maître Parfait'<br />
d/ fabrikant <strong>van</strong> zij<strong>de</strong>gaas<br />
e/ Gent<br />
f/ -<br />
g/ 13, 200, 258<br />
Charles Mannes werd geboren te Gages (bij Ath) in 1738, als zoon <strong>van</strong> Martin<br />
Mannes en Marie Cathérine Bopart. Hij huw<strong>de</strong> Jeanne Cecile Deltombe, geboren te<br />
Ath in 1750 als dochter <strong>van</strong> Jean Baptiste Deltombe en Anne Marie Lebrun. Zij was<br />
waarschijnlijk verwant met Jean Charles Deltombe*, die in 1783 lid werd <strong>van</strong> Les<br />
Frères Zélés. Charles Mannes en zijn echtgenote wer<strong>de</strong>n in het Poortersboek <strong>van</strong><br />
Gent ingeschreven op 29 <strong>de</strong>cember 1773.<br />
Charles Mannes richtte in 1777 een zij<strong>de</strong>gaasfabriek op, waarin een twaalftal<br />
werknemers waren tewerkgesteld. Het bedrijf is nooit <strong>tot</strong> werkelijke bloei gekomen.<br />
Charles Mannes overleed in 1792.<br />
MANNES - 355
MARCHAND, Paul Louis (1745-1834)<br />
a/ Constante Union (<strong>1786</strong>)<br />
b/ Voorzittend Meester<br />
c/ 'Rose-Croix'<br />
d/ suikerbakker, nadien broodbakker<br />
e/ 'in <strong>de</strong> Marjolijnstraete' (Mageleinstraat), later Violettestraat ('by het klein<br />
begynhof'), Oudburg (1814)<br />
f/ Sint-Michielsgil<strong>de</strong> (1787)<br />
g/ 13, 33, 45a, 173, 344<br />
Paul Louis Marchand werd geboren te Gent in 1745, als zoon <strong>van</strong> Gerard Marchand<br />
en Maria Josepha De Bleecker. Hij huw<strong>de</strong> Catharina <strong>van</strong> Aken in 1768. Waarschijnlijk<br />
was <strong>de</strong>ze verwant met <strong>de</strong> familie <strong>van</strong> Aken die wordt behan<strong>de</strong>ld on<strong>de</strong>r het<br />
lemma <strong>de</strong> Nottet d'Anglier.<br />
In 1797 werd Paul Marchand lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> jakobijnse 'Cercle Constitutionnel' te<br />
Gent.<br />
Paul Marchand was Voorzittend Meester <strong>van</strong> <strong>de</strong> twee<strong>de</strong>, '<strong>de</strong>mocratische', versie<br />
<strong>van</strong> La Constante Union. In 1804 was hij <strong>de</strong> we<strong>de</strong>roprichter <strong>van</strong> La Félicité Bienfaisante.<br />
Hij vervul<strong>de</strong> er <strong>de</strong> ambten <strong>van</strong> 2<strong>de</strong> Opziener, daarna Voorzittend Meester<br />
(1805). Hij werd tevens lid <strong>van</strong> La Réunion <strong>de</strong>s Amis du Nord te Brugge.<br />
Hij overleed te Gent in 1834.<br />
Zijn zoon André Marchand, alsme<strong>de</strong> twee kleinzonen, wer<strong>de</strong>n eveneens<br />
pasteibakkers.<br />
MARECHAL (? - ?)<br />
a/ Constante Union (1773)<br />
b/ -<br />
c/ -<br />
d/ koopman<br />
e/ Gent<br />
f/ -<br />
g/ -<br />
Dit lid werd niet geï<strong>de</strong>ntificeerd.<br />
MASENAERT, Joseph (? - ?)<br />
a/ Félicité Bienfaisante (<strong>1786</strong>)<br />
b/ Hofmeester<br />
c/ -<br />
d/ krui<strong>de</strong>nier<br />
e/ Gent<br />
356 - MARCHAND / MARECHAL / MASENAERT
f/ -<br />
g/ -<br />
Duchaine en Destanberg raadpleeg<strong>de</strong>n bei<strong>de</strong>n <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> le<strong>de</strong>nlijst in het archief <strong>van</strong><br />
La Parfaite Union te Mons, maar geven <strong>de</strong> naam <strong>van</strong> dit lid op verschillen<strong>de</strong> wijze<br />
weer. Volgens Duchaine gaat het om 'Joseph Masenaert'. Destanberg las 'Mannaert,<br />
Joseph'.<br />
Masenaert of Mannaert werd in 1783 Hofmeester <strong>van</strong> <strong>de</strong> pas opgerichte loge La<br />
Félicité Bienfaisante. Hij werd niet na<strong>de</strong>r geï<strong>de</strong>ntificeerd.<br />
MECHELYNCK, Jacques François (1740-1812)<br />
a/ Constante Union (1770), Les Frères Zélés (1785)<br />
b/ Voorzittend Meester, Constante Union; Thesaurier, Les Frères Zélés<br />
c/ 'Rose-Croix'<br />
d/ ont<strong>van</strong>ger <strong>van</strong> <strong>de</strong> rechten, 'ontfanger <strong>van</strong> 't pontgildt'<br />
e/ Gent, Veldstraat (1773); Gewad (1775); bij <strong>de</strong> Grasbrug (1789); Overschel<strong>de</strong><br />
(1795)<br />
f/ Sint-Jorisgil<strong>de</strong> (1759), Sint-Michielsgil<strong>de</strong> (1767), Sint-Antoniusgil<strong>de</strong> (1768)<br />
g/ 41, 83, 85, 109, 113, 196, 200, 232, 235, 248, 258, 310, 321.2, 352, 369, 370,<br />
385, 388, 459, 460, 468, 475, 555, 570, 581, 582, 585, 625, 631, 632, 671, 742,<br />
752, 766, 801, 834, 851, 865, 868, 904, 913, 965, 1006, 1030c<br />
Jacques François Mechelynck (1740-1812) was een zoon <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> negotiant<br />
Jacques Martin Mechelynck (1692-1756) en zijn echtgenote Marie Josèphe Reynbaut<br />
(gezegd 'Vollaert'), die zestien kin<strong>de</strong>ren had<strong>de</strong>n en bij <strong>de</strong> Lievebrug woon<strong>de</strong>n.<br />
Va<strong>de</strong>r Jacques Martin was zelf een <strong>van</strong> <strong>de</strong> elf kin<strong>de</strong>ren <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> meesterapothecaris<br />
Jan Baptist Mechelynck (1661-1724), en Anthonette Clara Delespine<br />
(1661-1731), <strong>de</strong> dochter <strong>van</strong> een Brussels koopman.<br />
Omstreeks 1734 was Jacques Martin Mechelynck (lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-Jorisgil<strong>de</strong><br />
se<strong>de</strong>rt 1730) waarschijnlijk betrokken bij het 'Wijncomptoir' (zie on<strong>de</strong>r het lemma<br />
Blommaert) als boekhou<strong>de</strong>r of als ont<strong>van</strong>ger voor <strong>de</strong> ste<strong>de</strong>lijke accijnsrechten op<br />
wijn.<br />
Hij erf<strong>de</strong> <strong>van</strong> zijn va<strong>de</strong>r een hofste<strong>de</strong> <strong>van</strong> 2 ha. genaamd '<strong>de</strong> Snotte Muyle', 'op <strong>de</strong><br />
lee<strong>de</strong>rdriesch' in het centrum <strong>van</strong> Le<strong>de</strong>berg, bij <strong>de</strong> Keizerpoort. Tot een stuk in <strong>de</strong><br />
20ste eeuw bestond te Le<strong>de</strong>berg een 'Snotte Muyle' straat, die liep <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Moriaanstraat (en een <strong>de</strong>el <strong>van</strong> <strong>de</strong> Langestraat) naar <strong>de</strong> Keizerpoort. Later werd<br />
zoon Jacques François Mechelynck eigenaar <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze welgelegen hofste<strong>de</strong>. Na het<br />
overlij<strong>de</strong>n <strong>van</strong> Jacques Martin Mechelynck in 1756 werd zijn bibliotheek openbaar<br />
verkocht op basis <strong>van</strong> een catalogus die werd gedrukt bij Jan Thomas Meyer*.<br />
Jacques Martin Mechelynck liet overigens aan zijn zestien kin<strong>de</strong>ren een nalatenschap<br />
na die was samengesteld uit zes huizen en een stapelhuis te Gent, <strong>de</strong> reeds<br />
vermel<strong>de</strong> 'Snotte Muyle', twee hoeven en gron<strong>de</strong>n te Loven<strong>de</strong>gem, alsme<strong>de</strong><br />
waar<strong>de</strong>volle juwelen en schil<strong>de</strong>rijen en renten op diverse openbare besturen.<br />
MECHELYNCK - 357
Men weet niet welke opleiding Jacques François Mechelynck genoot.<br />
In 1758 (hij was pas achttien jaar) werd hij boekhou<strong>de</strong>r in het ste<strong>de</strong>lijk<br />
Wyncomptoir. Zijn va<strong>de</strong>r was in 1756 overle<strong>de</strong>n en in 1761 werd Jacques François<br />
reeds ontvoogd. In 1768 werd hij bevor<strong>de</strong>rd <strong>tot</strong> ont<strong>van</strong>ger <strong>van</strong> het 'pondgeld', als<br />
opvolger <strong>van</strong> Jan Baptist <strong>van</strong> Crombrugghe, die hij reeds enige tijd in <strong>de</strong> vervulling<br />
<strong>van</strong> het ambt als 'substitut' ver<strong>van</strong>gen had.<br />
Jan Baptist <strong>van</strong> Crombrugghe, tevens <strong>de</strong> ont<strong>van</strong>ger-boekhou<strong>de</strong>r <strong>van</strong> het Sint-<br />
Pharaïldiskapittel, was ook <strong>de</strong> voorganger <strong>van</strong> Pieter Jacques Blommaert* als ont<strong>van</strong>ger<br />
<strong>van</strong> het Wijncomptoir. Hij was <strong>de</strong> va<strong>de</strong>r <strong>van</strong> Joseph Jan <strong>van</strong> Crombrugghe<br />
(1770-1842) die, na belangrijke functies te hebben vervuld in dienst <strong>van</strong> koning<br />
Willem I, een bijzon<strong>de</strong>r populair burgemeester <strong>van</strong> Gent werd, zowel in <strong>de</strong><br />
Hollandse Tijd (1826-1830) als na <strong>de</strong> Belgische onafhankelijkheid (1830-1836,<br />
1840-1842).<br />
In <strong>de</strong> 'Wegwyzer' <strong>van</strong> 1776 werd <strong>de</strong> opdracht <strong>van</strong> Jacques François Mechelynck<br />
als volgt omschreven: "Ont<strong>van</strong>ger <strong>van</strong> het Pond- en Stukgeld, Mercerye, Zeepe,<br />
Huy<strong>de</strong>n en Schorssen, vrem<strong>de</strong> Olie, lyne Lakens, rond en gezaegd Hout, Houille- en<br />
Bosch-kolen, Olie-pot, Pot- en Ypen Asschen, Toebak, Brand-Hout en roo<strong>de</strong> Aer<strong>de</strong>;<br />
als ook het Pond- en Impositie-geld op het gerookt en gezouten Vleesch en<br />
gesmolten Vet".<br />
Het pondgeld was een belasting op het binnenlands goe<strong>de</strong>renverkeer, te vergelijken<br />
met een ste<strong>de</strong>lijk douanerecht. Het werd geheven op <strong>de</strong> geldwaar<strong>de</strong> (ad<br />
valorem) <strong>van</strong> <strong>de</strong> koopwaar, in tegenstelling <strong>tot</strong> het 'stukgeld' ('stickgeld') dat<br />
berekend werd op basis <strong>van</strong> <strong>de</strong> hoeveelheid <strong>van</strong> <strong>de</strong> koopwaar. Het pondgeld<br />
bedroeg in principe 1/60ste <strong>van</strong> <strong>de</strong> waar<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> koopwaar die <strong>de</strong> stad<br />
binnenkwam (ook wanneer het alleen om doorvoer of transito ging, bijv. lijnwaad<br />
dat uit het platteland werd aangevoerd om daarna naar Spanje te wor<strong>de</strong>n<br />
geëxporteerd).<br />
Het pondgeld vertegenwoordig<strong>de</strong> ongeveer 20 % <strong>van</strong> <strong>de</strong> ste<strong>de</strong>lijke belastingopbrengst.<br />
Piet Len<strong>de</strong>rs noemt <strong>de</strong>ze belasting "het koninginnestuk <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong><br />
fiscaliteit".<br />
Vanaf 1772 kwam <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> Kamer <strong>van</strong> Koophan<strong>de</strong>l in verzet tegen <strong>de</strong>ze<br />
belasting "vu le tort considérable qu'il faisait au commerce". Ze voeg<strong>de</strong> er zelfs aan<br />
toe dat het pondgeld <strong>de</strong> prijs <strong>van</strong> <strong>de</strong> koopwaren <strong>de</strong>ed stijgen, terwijl <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rnemers<br />
hun personeel toch min<strong>de</strong>r zou<strong>de</strong>n moeten betalen indien het leven goedkoper<br />
werd!<br />
Patrice François <strong>de</strong> Nény (1716-1784), chef en presi<strong>de</strong>nt <strong>van</strong> <strong>de</strong> Geheime Raad<br />
<strong>van</strong> 1758 <strong>tot</strong> 1783, schreef reeds in 1743 dat het pondgeld moest wor<strong>de</strong>n afgeschaft,<br />
en ver<strong>van</strong>gen door een douanerecht aan <strong>de</strong> grens, zoals in Frankrijk (Considérations<br />
générales sur le commerce <strong>de</strong>s Pays-Bas). Ook <strong>de</strong> 'Raad <strong>van</strong> Financiën' <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
regering te Brussel achtte het pondgeld een "impôt contraire aux principes du<br />
commerce".<br />
Bovendien bestond er onenigheid betreffen<strong>de</strong> <strong>de</strong> wettigheid <strong>van</strong> het pondgeld.<br />
Volgens een Ordonnantie <strong>van</strong> 27 augustus 1699 mocht geen pondgeld wor<strong>de</strong>n<br />
358 - MECHELYNCK
geheven op binnenlandse 'fabriquen' (fabrikaat). Geduren<strong>de</strong> talrijke jaren was er<br />
bijv. een discussie over <strong>de</strong> vraag of lijnwaad al dan niet een 'fabrique' was (waarop<br />
geen pondrecht mocht wor<strong>de</strong>n geheven) dan wel een voortbrengsel <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
landbouw. Negotiant J.B. <strong>de</strong> Meulemeester besloot in 1774 een gerechtelijke<br />
uitspraak uit te lokken. Hij bracht 31 stuks lijnwaad naar <strong>de</strong> markt en weiger<strong>de</strong> het<br />
pondgeld te betalen. De hele vracht werd op bevel <strong>van</strong> Jacques Mechelynck<br />
aangeslagen. Onmid<strong>de</strong>llijk begon <strong>de</strong> Meulemeester een gerechtelijke procedure,<br />
waarbij hij openlijk gesteund werd door <strong>de</strong> Kamer <strong>van</strong> Koophan<strong>de</strong>l. De stad Gent<br />
werd door <strong>de</strong> rechter in het ongelijk gesteld en stel<strong>de</strong> hoger beroep in bij <strong>de</strong> Grote<br />
Raad te Mechelen. Pas na tien jaar kreeg (<strong>de</strong> weduwe <strong>van</strong>) <strong>de</strong> Meulemeester<br />
voldoening <strong>van</strong> <strong>de</strong> Grote Raad.<br />
Ook <strong>de</strong> scherpzinnige Franse reiziger Dérival (schuilnaam <strong>van</strong> Auguste Pierre<br />
Damien <strong>de</strong> Gomicourt) stel<strong>de</strong> in een brief <strong>van</strong> juni 1783 het ongenoegen omtrent het<br />
pondgeld vast: "L'on se plaint beaucoup ici <strong>de</strong> l'étendue et <strong>de</strong> la multiplicité <strong>de</strong>s<br />
droits d'entrée et <strong>de</strong> sortie et surtout <strong>de</strong> la quantité <strong>de</strong> bureaux où ils se perçoivent.<br />
La réforme d'une partie <strong>de</strong> ces bureaux seroit très utile au commerce <strong>de</strong>s Pays-Bas<br />
autrichiens".<br />
Om <strong>de</strong> oprichting <strong>van</strong> nieuwe bedrijven aan te moedigen verleen<strong>de</strong>n <strong>de</strong><br />
schepenen <strong>van</strong> <strong>de</strong> Keure <strong>van</strong>af 1770 steeds meer vrijstellingen <strong>van</strong> het pondgeld op<br />
<strong>de</strong> 'ingevoer<strong>de</strong>' grondstoffen en materialen die nodig waren voor het bedrijf, aldus<br />
bijv. voor François Pilsen, papierfabrikant; Pieter Polmière, fabrikant <strong>van</strong> 'Fransche<br />
speelkaerten'; Etienne d'Haranbillet, fabrikant <strong>van</strong> 'Marseilsche zeep'; Guillaume<br />
Versturmen en Jean Bernes, ijzergieters; Christian Huyttens, fabrikant <strong>van</strong> 'potlood';<br />
Jacobus Lotu, raffina<strong>de</strong>ur <strong>van</strong> 'groene en blauwe vitriool'; François Lievin<br />
<strong>de</strong> Smet*, katoendrukker (en lid <strong>van</strong> La Constante Union). Toen <strong>de</strong> hui<strong>de</strong>vetters<br />
evenwel in 1772 vrijstelling <strong>van</strong> het pondgeld vroegen op <strong>de</strong> grondstoffen (hui<strong>de</strong>n<br />
en schors) die voor hun bedrijf nodig waren en in <strong>de</strong> stad moesten wor<strong>de</strong>n<br />
ingevoerd, wezen <strong>de</strong> schepenen dit verzoek af.<br />
Vanaf 1783 werd het pondgeld gelei<strong>de</strong>lijk afgeschaft.<br />
De ont<strong>van</strong>ger was op zijn persoonlijk vermogen aansprakelijk voor <strong>de</strong> verschuldig<strong>de</strong><br />
rechten. Een voorganger <strong>van</strong> Jacques Mechelynck, <strong>de</strong> ont<strong>van</strong>ger Pieter <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong>r Bruggen was overigens in 1765 bankroet verklaard en kon het aanzienlijk<br />
bedrag <strong>van</strong> zijn borg ten gunste <strong>van</strong> <strong>de</strong> stad niet betalen.<br />
Naast zijn officieel ambt had Jacques Mechelynck ook een beperkte han<strong>de</strong>lsactiviteit,<br />
on<strong>de</strong>r meer als vennoot <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> kooplie<strong>de</strong>n Jean Liedts en Louis <strong>de</strong><br />
Vliegher* in een 'compagnie' waaraan <strong>de</strong> stad <strong>de</strong> inning <strong>van</strong> <strong>de</strong> accijnsrechten in<br />
regie toevertrouw<strong>de</strong>. Waarschijnlijk werd hij (zoals Jean Baptiste Le Cat*) door die<br />
kooplie<strong>de</strong>n aangetrokken wegens zijn kennis <strong>van</strong> het ste<strong>de</strong>lijk fiscaal recht.<br />
Van <strong>1786</strong> <strong>tot</strong> 1788 was Mechelynck <strong>de</strong>ken ('heuverste') <strong>van</strong> het ambacht <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
metselaars en steenhouwers (on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> bescherming <strong>van</strong> <strong>de</strong> 'Vier Gekroon<strong>de</strong>n'), en<br />
<strong>van</strong> 1788 <strong>tot</strong> 1792 <strong>van</strong> <strong>de</strong> nering <strong>van</strong> <strong>de</strong> goud- en zilversme<strong>de</strong>n alsme<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
lood- en tingieters.<br />
MECHELYNCK - 359
Hij is waarschijnlijk <strong>de</strong> Mechelynck die in 1759 lid werd <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-Jorisgil<strong>de</strong>,<br />
en hij was alleszins lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-Antoniusgil<strong>de</strong> en <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-Michielsgil<strong>de</strong>. In<br />
1787 nam hij, zoals talrijke an<strong>de</strong>re le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> hoofdgil<strong>de</strong>n, dienst in het vrijwilligerskorps<br />
waaraan het stadsbestuur, tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> eerste onlusten tegen keizer Jozef<br />
II, <strong>de</strong> openbare or<strong>de</strong> binnen <strong>de</strong> stad toevertrouw<strong>de</strong>.<br />
Het Frans Bewind maakte een ein<strong>de</strong> aan het ambt <strong>van</strong> Jacques Mechelynck. Hij<br />
werd makelaar in koopwaren en organiseer<strong>de</strong> on<strong>de</strong>r meer openbare veilingen <strong>van</strong><br />
eetwaar en wijn in <strong>de</strong> kerk <strong>van</strong> <strong>de</strong> geschoei<strong>de</strong> karmelieten aan <strong>de</strong> Lange Steenstraat.<br />
Hij woon<strong>de</strong> toen in <strong>de</strong> Overschel<strong>de</strong>, waarschijnlijk bij zijn jongere broer Jean<br />
Charles (zie hierna).<br />
Jacques Mechelynck was niet alleen Voorzittend Meester <strong>van</strong> <strong>de</strong> loge La<br />
Constante Union. Uit zijn briefwisseling met Adriaen <strong>van</strong> Doorn Geene* blijkt dat<br />
hij tevens <strong>de</strong> Meester was <strong>van</strong> een kapittel <strong>van</strong> 'Rose-Croix', dat aan la Constante<br />
Union gehecht was. Tot <strong>de</strong> ont<strong>de</strong>kking <strong>van</strong> die briefwisseling had men alleen kennis<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong>rgelijke kapittels te Mons, Tournai, Namur en Brussel, alsme<strong>de</strong> <strong>van</strong> het<br />
provinciaal kapittel te Mons. Ook het feit dat <strong>de</strong> Fransman <strong>de</strong> Lecourt*, 'Très Sage'<br />
<strong>van</strong> het voorname kapittel <strong>van</strong> 'Rose-Croix' te Arras, erelid was <strong>van</strong> La Constante<br />
Union, bevestigt dat <strong>de</strong>ze loge (en in het bijzon<strong>de</strong>r Jacques Mechelynck) een<br />
aanzienlijk belang hechtten aan <strong>de</strong> 'hogere gra<strong>de</strong>n'.<br />
Nadat La Constante Union omstreeks 1773 op non-actief ging, vervoeg<strong>de</strong> Jacques<br />
Mechelynck uiterlijk in 1784 <strong>de</strong> nieuw opgerichte loge Les Frères Zélés, waar<strong>van</strong><br />
hij <strong>de</strong> thesaurier werd. Het vrijmetselaarsdiploma dat <strong>de</strong>ze loge hem in oktober 1785<br />
uitreikte wordt bewaard in het archief <strong>van</strong> <strong>de</strong> Opperraad <strong>van</strong> <strong>de</strong> Alou<strong>de</strong> &<br />
Aangenomen Schotse Ritus te Brussel; het diploma is 'ne varietur' on<strong>de</strong>rtekend door<br />
Jacques Mechelynck.<br />
Jacques François Mechelynck bleef ongehuwd. Hij overleed te Gent in 1812.<br />
Vooral omdat <strong>de</strong> nakomelingen <strong>van</strong> een <strong>van</strong> zijn broers tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> 19<strong>de</strong> eeuw een<br />
belangrijke rol speel<strong>de</strong>n in het zakenleven, <strong>de</strong> politiek en <strong>de</strong> vrijmetselarij te Gent,<br />
wor<strong>de</strong>n sommige broers en zussen <strong>van</strong> Jacques François Mechelynck na<strong>de</strong>r<br />
toegelicht.<br />
(i) Twee <strong>van</strong> zijn ou<strong>de</strong>re broers waren priester:<br />
- Louis Joseph (1725-1761) bij <strong>de</strong> paters augustijnen te Gent. Hij werd prefect<br />
<strong>van</strong> hun college. Hij overleed als volgt in 1761: "Terwyl hy het woord Gods in<br />
onze kerk verkondig<strong>de</strong>, rukte hem een onvoorziene dood uit het leven, <strong>tot</strong><br />
groote droefheid zyner me<strong>de</strong>broe<strong>de</strong>rs en <strong>van</strong> al <strong>de</strong> leerlingen, die hem zeer<br />
bemin<strong>de</strong>n wegens zyne goe<strong>de</strong> bestiering" (pater Ambrosius Keelhoff). Een<br />
neef <strong>van</strong> <strong>de</strong> Mechelyncks, Jacob Vollaert (overle<strong>de</strong>n in 1798) was eveneens<br />
augustijn: in 1766 werd hij prior <strong>van</strong> het klooster te Gent, in 1768 provinciaal<br />
prior <strong>van</strong> <strong>de</strong> or<strong>de</strong>. Van 1770 <strong>tot</strong> 1789 bleef hij een trouw contribuant <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
<strong>Gentse</strong> Aca<strong>de</strong>mie voor teken-, schil<strong>de</strong>r- en bouwkunst.<br />
- Charles Joseph (1726-1789) was geduren<strong>de</strong> 32 jaar biechtva<strong>de</strong>r in <strong>de</strong> rijke<br />
vrouwenabdij en het hospitaal Roosenbergh te Waasmunster.<br />
360 - MECHELYNCK
(ii) Marie Jeanne Mechelynck (geboren in 1731) was kloosterlinge in <strong>de</strong><br />
cisterciënzerabdij Ter Haeghen, aan <strong>de</strong> Molenaarsstraat, waar men haar ken<strong>de</strong> als<br />
"zuster Anne Marie".<br />
(iii) Pieter Joseph Mechelynck (geboren in 1728) werd griffier <strong>van</strong> <strong>de</strong> Berg <strong>van</strong><br />
Barmhartigheid te Gent.<br />
(iv) Flavia Mechelynck (geboren in 1744) huw<strong>de</strong> <strong>de</strong> negotiant Mattheus <strong>de</strong> Hert.<br />
Hun dochter Anne Bernardine <strong>de</strong> Hert huw<strong>de</strong> <strong>de</strong> negotiant en bankier Jacques<br />
Lievin Tricot (1761-1826). Deze behoor<strong>de</strong> in 1787 (zoals Jacques Mechelynck) <strong>tot</strong><br />
het vrijwilligerkorps <strong>van</strong> <strong>de</strong> hoofdgil<strong>de</strong>n. In 1790 trad hij toe <strong>tot</strong> <strong>de</strong> Société <strong>de</strong> Gand,<br />
hét trefpunt <strong>van</strong> <strong>de</strong> voorstan<strong>de</strong>rs <strong>van</strong> politieke vernieuwing. Dochter Louise Tricot<br />
(geboren in 1794) huw<strong>de</strong> <strong>de</strong> suikerraffina<strong>de</strong>ur Louis Jean Casier (1788-1851), een<br />
zoon <strong>van</strong> Jean Antoine Casier en Isabelle Thérèse Vollaert (1763-1833). Louis Jean<br />
Casier was <strong>van</strong> 1830 <strong>tot</strong> 1837 orangistisch lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> gemeenteraad (in 1836-1837<br />
ook schepen), terwijl <strong>de</strong> zoon en <strong>de</strong> kleinzoon <strong>van</strong> zijn broer Jean Louis Casier<br />
(gehuwd met Sophie <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Straeten) in <strong>de</strong> 19<strong>de</strong> eeuw bij <strong>de</strong> speerpunten <strong>van</strong> het<br />
ultramontaans katholicisme behoor<strong>de</strong>n. Na het overlij<strong>de</strong>n <strong>van</strong> va<strong>de</strong>r Jean Antoine<br />
Casier huw<strong>de</strong> zijn weduwe Isabelle Vollaert (die overigens een nicht was <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
echtgenote <strong>van</strong> Jacques Martin Mechelynck) met <strong>de</strong> hierna te bespreken jongere<br />
broer Jean Charles Mechelynck.<br />
De an<strong>de</strong>re dochter uit het huwelijk <strong>de</strong> Hert-Mechelynck, Rosalie Bernardine <strong>de</strong><br />
Hert (1782-1853), huw<strong>de</strong> <strong>de</strong> katoenfabrikant Joseph François <strong>de</strong> Bast (1781-1847),<br />
die <strong>tot</strong> 1823 burgemeester was <strong>van</strong> Mariakerke. In 1811 werd zijn bedrijf failliet<br />
verklaard. Hij was een zoon <strong>van</strong> <strong>de</strong> bloemhan<strong>de</strong>laar Joseph <strong>de</strong> Bast (1749-1805) die<br />
tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> Brabantse Omwenteling <strong>de</strong> cruciale rol vervul<strong>de</strong> <strong>van</strong> griffier <strong>van</strong> <strong>de</strong> Staten<br />
<strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren en daarna <strong>tot</strong> <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> Franse inval schepen <strong>van</strong> <strong>de</strong> Keure was. Hij<br />
werd in 1798 <strong>de</strong> eerste voorzitter <strong>van</strong> <strong>de</strong> pas opgerichte Rechtbank <strong>van</strong> koophan<strong>de</strong>l<br />
te Gent. Door zijn echtgenote Isabelle Fraeys was hij een zwager <strong>van</strong> rechter<br />
François Antoine Varenbergh (zie on<strong>de</strong>r het lemma Varenbergh). Joseph <strong>de</strong> Bast<br />
had twee broers die kunnen wor<strong>de</strong>n vermeld:<br />
- Kanunnik Martinus Jan <strong>de</strong> Bast (1754-1825) werd eerst pastoor <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-<br />
Jacobskerk (1787), daarna <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-Niklaaskerk (1788-1817) en speel<strong>de</strong> een<br />
vooraanstaan<strong>de</strong> rol tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> Brabantse Omwenteling als her<strong>de</strong>rlijk bezieler <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> Patriotten. Hij was tevens <strong>de</strong> auteur <strong>van</strong> diverse boeken over <strong>Gentse</strong> archeologie<br />
en geschie<strong>de</strong>nis, alsme<strong>de</strong> over ou<strong>de</strong> penningen. Zijn verzameling <strong>van</strong><br />
munten en penningen werd aangekocht door koning Willem I, die een aanzienlijk<br />
<strong>de</strong>el er<strong>van</strong> aan <strong>de</strong> universiteit <strong>van</strong> Gent schonk. Over thema's <strong>van</strong> <strong>Gentse</strong><br />
geschie<strong>de</strong>nis was kanunnik <strong>de</strong> Bast <strong>de</strong> gebruikelijke tegenstan<strong>de</strong>r <strong>van</strong> <strong>de</strong> reeds<br />
herhaal<strong>de</strong>lijk genoem<strong>de</strong> memorialist Charles Louis Diericx (zie on<strong>de</strong>r het lemma<br />
<strong>de</strong> Coninck).<br />
- De koopman in wijn Pieter Frans <strong>de</strong> Bast huw<strong>de</strong> in 1782 Catherine <strong>de</strong> Goesin,<br />
een dochter <strong>van</strong> <strong>de</strong> vermaar<strong>de</strong> drukker Pieter Frans <strong>de</strong> Goesin II (1722-1787). Hij<br />
zetel<strong>de</strong> in <strong>de</strong> Collatie als afgevaardig<strong>de</strong> voor <strong>de</strong> Onze-Lieve-Vrouwparochie<br />
(1789-1790, 1793). Uit dit huwelijk volg<strong>de</strong> Eduard Marie <strong>de</strong> Bast (1787-1827)<br />
MECHELYNCK - 361
die een bewogen leven ken<strong>de</strong>. Hij werd eerst officier in <strong>de</strong> legers <strong>van</strong> Napoleon.<br />
Na zijn ge<strong>van</strong>genneming door <strong>de</strong> Oostenrijkers in 1813 keer<strong>de</strong> hij naar Gent<br />
terug in 1814. Hij werd onmid<strong>de</strong>llijk lid <strong>van</strong> La Félicité Bienfaisante en nam kort<br />
daarop dienst in een Hollands regiment, waarmee hij <strong>de</strong>elnam aan <strong>de</strong> slag <strong>van</strong><br />
Waterloo (thans tégen Napoleon). On<strong>de</strong>r het Hollands Bewind bleef hij als<br />
militair in dienst in <strong>de</strong> kolonies <strong>van</strong> <strong>de</strong> Kroon, eerst in Suriname, daarna in Java.<br />
Wanneer hij in 1840 kolonel was, overleed hij te Samarang (Java) aan een<br />
'landkoorts'. In 1818 was hij ook lid gewor<strong>de</strong>n <strong>van</strong> La Réunion <strong>de</strong>s Amis du Nord<br />
te Brugge; hij was toen in die stad kapitein in het 7<strong>de</strong> bataljon <strong>de</strong> Ligne.<br />
Een zoon uit het huwelijk <strong>de</strong> Bast-<strong>de</strong> Hert, Camillus Joseph <strong>de</strong> Bast (1807-1872),<br />
huw<strong>de</strong> zijn nicht Hortense Pauline <strong>de</strong> Hert en was liberaal provincieraadslid,<br />
volksvertegenwoordiger (1857-1861, 1864-1866) en senator (1868-1870). Hun<br />
zoon Camille Isidore <strong>de</strong> Bast (1845-1927) was katoenfabrikant en bankier. Hij was<br />
liberaal gemeenteraadslid <strong>van</strong> 1875 <strong>tot</strong> 1896 en senator <strong>van</strong> 1907 <strong>tot</strong> 1925. Va<strong>de</strong>r<br />
en zoon <strong>de</strong> Bast waren bij <strong>de</strong> initiatiefnemers <strong>van</strong> <strong>de</strong> in 1855 opgerichte liberale<br />
menslieven<strong>de</strong> kring 'Zon<strong>de</strong>r Naam, Niet Zon<strong>de</strong>r Hart' die nog steeds bestaat, en<br />
waren allebei lid <strong>van</strong> Le Septentrion. Een afbeelding <strong>van</strong> het belangrijke<br />
katoenbedrijf <strong>de</strong> Bast aan <strong>de</strong> Coupure treft men aan in Ghendtsche Tydinghen, 1978,<br />
blz. 32.<br />
(v) Anne Bernardine Mechelynck (1739-1778) huw<strong>de</strong> Engelbert Lievin <strong>van</strong> Siclers<br />
(1725-1796), wiens moe<strong>de</strong>r Marie Anne O<strong>de</strong>vaere een dochter was <strong>van</strong> Lievin<br />
François O<strong>de</strong>vaere, <strong>de</strong> grootva<strong>de</strong>r <strong>van</strong> Anselme O<strong>de</strong>vaere*, lid <strong>van</strong> La Discrète<br />
Impériale te Aalst. Engelbert <strong>van</strong> Siclers stu<strong>de</strong>er<strong>de</strong> rechten en was rentenier,<br />
kunstschil<strong>de</strong>r (een dilettant, aldus Marie Fre<strong>de</strong>ricq-Lilar) en <strong>de</strong>ken <strong>van</strong> <strong>de</strong> nering<br />
<strong>de</strong>r visverkopers. Van 1780 <strong>tot</strong> 1791 zetel<strong>de</strong> hij in <strong>de</strong> Collatie als afgevaardig<strong>de</strong> voor<br />
<strong>de</strong> Sint-Jacobsparochie. Hij was een trouw contribuant <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> Aca<strong>de</strong>mie voor<br />
teken-, schil<strong>de</strong>r- en bouwkunst, waar hij in 1782 en opnieuw in 1790 <strong>de</strong><br />
beschermheer was <strong>van</strong> een leerling die voor <strong>de</strong> tekenlessen was ingeschreven. Als<br />
'zondagsschil<strong>de</strong>r' had Engelbert <strong>van</strong> Siclers vooral belangstelling voor <strong>Gentse</strong><br />
stadsgezichten die waar<strong>de</strong> hebben als tijdsdocument eer<strong>de</strong>r dan als kunstwerk. Van<br />
hem zijn een aantal schil<strong>de</strong>rijen in het Bijlokemuseum bewaard: <strong>de</strong> "negen meimarkt"<br />
te Sint-Amandsberg (toen nog een wijk <strong>van</strong> Oostakker), geschil<strong>de</strong>rd<br />
omstreeks 1771; een bijzon<strong>de</strong>r levendige en kleurrijke afbeelding <strong>van</strong> <strong>de</strong> Kouter in<br />
1763, waar<strong>van</strong> men een kleurenfoto aantreft in J. Dambruyne e.a., Een stad in<br />
opbouw, II, blz. 25; een 'koningschieting' <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-Antoniusgil<strong>de</strong>; een schouwing<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> troepen bij Gent door koning Lo<strong>de</strong>wijk XV.<br />
Engelbert <strong>van</strong> Siclers was volgens Gustave <strong>van</strong> Hoorebeke een afstammeling <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> <strong>van</strong> Siclers (ook <strong>van</strong> Sicleers, <strong>van</strong> Sycleer) die te Gent een voorname rol<br />
speel<strong>de</strong>n tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> 14<strong>de</strong>, 15<strong>de</strong> en 16<strong>de</strong> eeuw, on<strong>de</strong>r meer:<br />
- Servaas <strong>van</strong> Sicleers die reeds in 1348 <strong>de</strong>ken was <strong>van</strong> <strong>de</strong> nering <strong>de</strong>r schil<strong>de</strong>rs<br />
zoals later ook Arnout <strong>van</strong> Sicleers (1412) en Zeger <strong>van</strong> Sicleers (1479) ; 1<br />
1<br />
Men moet voorbehoud maken betreffen<strong>de</strong> Servaas, Arnout en Zeger <strong>van</strong> Siclers.<br />
Gustave <strong>van</strong> Hoorebeke stoel<strong>de</strong> zijn verwijzing waarschijnlijk op het neringboek <strong>van</strong><br />
362 - MECHELYNCK
- Martin <strong>van</strong> Siclers, apothecaris <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-Baafs- en Sint-Pietersabdijen (hij<br />
wordt als 'Martin <strong>van</strong> Sycleer <strong>van</strong> Pavyen' voor het eerst te Gent vermeld in een<br />
document <strong>van</strong> 1380);<br />
- zijn zoon, <strong>de</strong> vermogen<strong>de</strong> Jan <strong>van</strong> Siclers, woon<strong>de</strong> in een steen aan <strong>de</strong><br />
Hoogpoort rechtover <strong>de</strong> Grote Sikkel, en was over<strong>de</strong>ken <strong>van</strong> <strong>de</strong> 'kleine neringen'<br />
(1440), herhaal<strong>de</strong>lijk schepen <strong>van</strong> <strong>de</strong> Keure tussen 1441 en 1450, ste<strong>de</strong>lijk<br />
ont<strong>van</strong>ger, <strong>de</strong>ken <strong>van</strong> <strong>de</strong> nering <strong>de</strong>r goudsme<strong>de</strong>n (1456-1460) en 'koning' <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Sint-Jorisgil<strong>de</strong> (1439-1443); <strong>van</strong> 1451 <strong>tot</strong> 1456 verbleef hij buiten Gent ingevolge<br />
een niet geheel opgehel<strong>de</strong>r<strong>de</strong> en blijkbaar onverkwikkelijke geldzaak;<br />
- hun verwanten Symoen, Gillis Isaque (Isaac) en <strong>de</strong> geldwisselaar Martin <strong>van</strong><br />
Siclers;<br />
- Lieven <strong>van</strong> Siclers, heer <strong>van</strong> Gotthem, die in 1554 en 1557 schepen <strong>van</strong> <strong>de</strong> Keure<br />
werd.<br />
Deze <strong>van</strong> Siclers waren <strong>van</strong> joods-lombardische origine (uit Pavia). Men weet<br />
niet of Engelbert <strong>van</strong> Siclers tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> 18<strong>de</strong> eeuw <strong>de</strong> godsdienst <strong>van</strong> zijn voorva<strong>de</strong>ren<br />
trouw was gebleven. Alleszins bestond er in die tijd te Gent (lang voor het<br />
'Tolerantie-Edict' <strong>van</strong> 1781) een vrij positieve instelling t.o.v. <strong>de</strong> jo<strong>de</strong>n. Zo beslisten<br />
<strong>de</strong> schepenen bijv. in 1724 dat <strong>de</strong> jo<strong>de</strong>n voortaan een eed mochten afleggen op een<br />
wijze die met hun godsdienstige opvatting strookte. Zij moesten blootvoets zweren<br />
op het boek <strong>van</strong> Mozes, door <strong>de</strong> rechterhand "<strong>tot</strong> aen<strong>de</strong> cneuckels" te plaatsen op het<br />
woord "lassissa" (Exodus, 20:7) en daarbij <strong>de</strong> volgen<strong>de</strong> eedformule uit te spreken:<br />
"In <strong>de</strong>r saecken, daer in ick ghevraeght wor<strong>de</strong>, wil ick <strong>de</strong> waerheyt seggen; alsoo<br />
sweere ick dat my helpe Godt, die hemel en<strong>de</strong> aer<strong>de</strong>, bergh en dal, loof en gras<br />
gheschaepen heeft, daer het niet was; en<strong>de</strong> in ghevalle ick onrecht sweere, dat het<br />
peck en<strong>de</strong> solfer op mij reghene".<br />
(vi) De jongste broer Jean Charles Mechelynck (1747-1804) was lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Collatie<br />
in 1793-1794, als afgevaardig<strong>de</strong> voor <strong>de</strong> Sint-Jansparochie. Hij huw<strong>de</strong> zijn nicht<br />
Isabelle Vollaert (1763-1833), <strong>de</strong> jonge weduwe <strong>van</strong> <strong>de</strong> reeds vermel<strong>de</strong> suikerraffina<strong>de</strong>ur<br />
Jean Antoine Casier, aan <strong>de</strong> Brabantdam. Deze was een zoon <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
koopman Pieter Casier en Maria Jeanne Storme. Hij werd geboren te Menen in 1743<br />
en werd als poorter <strong>van</strong> Gent ingeschreven op 26 juli 1770. Na het overlij<strong>de</strong>n <strong>van</strong><br />
va<strong>de</strong>r Pieter Casier ging zijn weduwe Maria Storme een twee<strong>de</strong> huwelijk aan met <strong>de</strong><br />
belangrijke suikerraffina<strong>de</strong>ur Joannes <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Meirsch, die nog geassocieerd was<br />
geweest met André Hendrickx, <strong>de</strong> pionier <strong>van</strong> <strong>de</strong> suikerraffinage te Gent (zie on<strong>de</strong>r<br />
het lemma <strong>van</strong> Outroy). De huwelijksregeling hield in dat <strong>de</strong> raffina<strong>de</strong>rij <strong>van</strong><br />
Joannes <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Meirsch aan <strong>de</strong> 'Lieveganck' (Sint-Antoniuskaai) zou overgaan op<br />
<strong>de</strong> zoon uit het eerste huwelijk <strong>van</strong> Maria Storme, Jean Antoine Casier.<br />
<strong>de</strong> schil<strong>de</strong>rsnering, in <strong>de</strong> onwetendheid dat dit neringboek vervalst werd (zie het<br />
lemma Busso, Jean Marie). De vervalsing werd pas in 1899 aangetoond door Victor<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong>r Haeghen (Mémoire sur <strong>de</strong>s documents faux relatifs aux anciens peintres,<br />
sculpteurs et graveurs flamands). In zijn 'matricule' <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> schil<strong>de</strong>rsnering<br />
(1906) maakt <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Haeghen geen melding <strong>van</strong> Servaas, Arnout en Zeger <strong>van</strong><br />
Siclers.<br />
MECHELYNCK - 363
Wanneer Jean Charles Mechelynck <strong>de</strong> raffina<strong>de</strong>rij overnam, was Gent een<br />
belangrijk centrum <strong>van</strong> suikerraffinage: <strong>de</strong> helft <strong>van</strong> alle raffina<strong>de</strong>urs in <strong>de</strong><br />
Oostenrijkse Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>n was in <strong>de</strong>ze stad gevestigd. Jean Charles Mechelynck gaf<br />
aanzienlijke uitbreiding aan het bedrijf, waarvoor steeds grotere vestigingsplaatsen<br />
nodig waren: aan <strong>de</strong> Overschel<strong>de</strong>, <strong>de</strong> Molenaarsstraat, <strong>de</strong> Sint-Antoniuskaai, <strong>de</strong><br />
Wiedauwkaai.<br />
Naast suikerraffinage ontplooi<strong>de</strong> het bedrijf nog an<strong>de</strong>re activiteiten, zoals blijkt<br />
uit een beschrijving <strong>van</strong> <strong>de</strong> bedrijfsactiviteit in 1795: "rauwe (écru of grijze), witte<br />
en bruyne poe<strong>de</strong>rsuyckers, houille-kolen, blauw en wit papier, coor<strong>de</strong>n, houd voor<br />
<strong>de</strong> cassen, calck en boter".<br />
Uit het huwelijk <strong>van</strong> Jean Charles Mechelynck en Isabelle Vollaert volg<strong>de</strong>n on<strong>de</strong>r<br />
meer Marie Livine, Auguste en Fidèle Mechelynck.<br />
Marie Livine Mechelynck (1794-1864) huw<strong>de</strong> eerst <strong>de</strong> han<strong>de</strong>laar Pierre Joseph<br />
Colin, daarna <strong>de</strong> suikerraffina<strong>de</strong>ur Joseph Bernard Roegiers (1781-1861). Deze was<br />
zijn loopbaan begonnen als groothan<strong>de</strong>laar in specerijen en krui<strong>de</strong>nierswaren. In<br />
1807 werd Roegiers lid <strong>van</strong> La Félicité Bienfaisante, en in 1804 was hij een <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
oprichters <strong>van</strong> <strong>de</strong> club La Concor<strong>de</strong>. Van 1843 <strong>tot</strong> 1848 was hij liberaal<br />
gemeenteraadslid.<br />
Auguste (1793-1862) en Fidèle (1801-1871) Mechelynck volg<strong>de</strong>n hun va<strong>de</strong>r op<br />
als bedrijfslei<strong>de</strong>rs. De tij<strong>de</strong>n waren toen moeilijk voor <strong>de</strong> suikerraffina<strong>de</strong>urs. On<strong>de</strong>r<br />
het bewind <strong>van</strong> Napoleon werd rietsuiker ('sucre exotique'), die men vooral uit West-<br />
Indië betrok, gebrandmerkt als 'marchandise anglaise'. Krachtens het <strong>de</strong>creet <strong>van</strong><br />
15 januari 1812 richtte Napoleon vijf 'Ecoles <strong>de</strong> fabrication pour le sucre <strong>de</strong><br />
betterave' (suikerbieten) op. Bovendien moesten <strong>de</strong> landbouwers in allerijl<br />
overschakelen op <strong>de</strong> teelt <strong>van</strong> suikerbieten. Alleen al in <strong>de</strong> Belgische <strong>de</strong>partementen<br />
wer<strong>de</strong>n 12.800 ha. daartoe speciaal behan<strong>de</strong>ld en bezaaid (100.000 ha. voor het hele<br />
Keizerrijk). In 1747 had <strong>de</strong> Pruisische chemicus Andreas Sigismund Marggraf<br />
(1709-1782) een procédé uitgevon<strong>de</strong>n om op industriële wijze suiker uit bieten te<br />
winnen. Dit procédé werd nog verbeterd door <strong>de</strong> lijfarts <strong>van</strong> <strong>de</strong> landvoogd Karel<br />
<strong>van</strong> Lorreinen, François Xavier Burtin (1743-1818). Het duur<strong>de</strong> nochtans <strong>tot</strong> het<br />
begin <strong>van</strong> <strong>de</strong> 19<strong>de</strong> eeuw voor een suikerbietenfabriek werd opgericht. Bij <strong>de</strong><br />
bevor<strong>de</strong>ring <strong>van</strong> <strong>de</strong> teelt <strong>van</strong> suikerbieten liet Napoleon zich bijstaan door <strong>de</strong><br />
chemicus Jean Chaptal, graaf <strong>de</strong> Chanteloup (1756-1832), die in zijn Chimie<br />
appliquée aux arts (Paris, 1807) <strong>de</strong> vereiste scheikundige procédés had uiteengezet.<br />
Chaptal was ook <strong>de</strong> uitvin<strong>de</strong>r <strong>van</strong> een procédé om het alcoholgehalte <strong>van</strong> wijn te<br />
verhogen door toevoeging <strong>van</strong> suiker aan <strong>de</strong> druivenmout en dat men in het Frans<br />
nog steeds 'chaptaliser' noemt. Chaptal was lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> loge La Parfaite Union te<br />
Montpellier.<br />
a/ Auguste Mechelynck (1793-1862) huw<strong>de</strong> tweemaal:<br />
- eerst met Marie Jeanne Kesteloot (1797-1821), een dochter <strong>van</strong> <strong>de</strong> negotiant Jean<br />
Baptiste Kesteloot (1760-1801) en Marie Colette Casier (dochter <strong>van</strong> <strong>de</strong> reeds<br />
vermel<strong>de</strong> Pieter Casier en Marie Jeanne Storme);<br />
364 - MECHELYNCK
- na Marie Jeannes overlij<strong>de</strong>n op jeugdige leeftijd, met Mélanie Dael (1802-1886),<br />
die een dochter was <strong>van</strong> <strong>de</strong> zilversmid en negotiant Jean François Dael en Lucie<br />
Hoogstoel.<br />
Ook Fidèle Mechelynck huw<strong>de</strong> een dochter uit dit echtpaar, Clémence Dael. De<br />
<strong>de</strong>r<strong>de</strong> dochter Dael (Annette Rose) huw<strong>de</strong> Josse Joseph Delehaye (1800-1888).<br />
Josse Delehaye ken<strong>de</strong> een bewogen politieke loopbaan. Hij zetel<strong>de</strong> als patriot in<br />
het Nationaal Congres en werd door het Voorlopig Bewind burgemeester <strong>van</strong><br />
Merendree benoemd, als opvolger <strong>van</strong> <strong>de</strong> eerste echtgenoot <strong>van</strong> zijn vrouw Annette<br />
Dael, <strong>de</strong> vermogen<strong>de</strong> negotiant en gron<strong>de</strong>igenaar François Amand Clemmen (1753-<br />
1824). Deze was een zoon <strong>van</strong> <strong>de</strong> katoennijveraar Judocus Clemmen (1712-1802),<br />
die in 1789 gea<strong>de</strong>ld werd en in 1791 <strong>de</strong> titel <strong>van</strong> baron kreeg. Delehaye was in 1831-<br />
1832 volksvertegenwoordiger voor het arrondissement Gent. In 1832 werd hij<br />
Procureur <strong>de</strong>s Konings te Gent. Wanneer hij in 1839 opnieuw kandidaat voor <strong>de</strong><br />
Kamer was (<strong>de</strong> cumulatie tussen <strong>de</strong> magistratuur en een politiek mandaat was in die<br />
tijd toegelaten), werd hij door minister Jean Baptiste Nothomb (1805-1881) als<br />
Procureur <strong>de</strong>s Konings afgezet omdat hij weiger<strong>de</strong> <strong>de</strong> verbintenis aan te gaan om in<br />
het parlement steeds zijn steun aan <strong>de</strong> regering te verlenen. Met <strong>de</strong> stemmen <strong>van</strong><br />
orangisten en liberalen werd hij <strong>de</strong> dag na zijn afzetting opnieuw als volksvertegenwoordiger<br />
verkozen. Hij zetel<strong>de</strong> in <strong>de</strong> Kamer <strong>tot</strong> 1857. In 1845 werd hij op<br />
<strong>de</strong> liberale lijst als gemeenteraadslid verkozen. In 1846 was hij een <strong>van</strong> <strong>de</strong> afgevaardig<strong>de</strong>n<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> liberalen op het eerste congres <strong>van</strong> <strong>de</strong> liberale partij. In<br />
1854 werd hij met <strong>de</strong> steun <strong>van</strong> <strong>de</strong> katholieke oppositie burgemeester <strong>van</strong> Gent, als<br />
opvolger <strong>van</strong> Constant <strong>de</strong> Kerchove <strong>de</strong> Denterghem. Ook in het parlement stapte hij<br />
over naar <strong>de</strong> katholieke groep. Bij een verkiezing voor het voorzitterschap <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Kamer in 1855 haal<strong>de</strong> hij het op <strong>de</strong> liberaal Pierre Théodore Verhaegen. Vanaf die<br />
perio<strong>de</strong> vermin<strong>de</strong>r<strong>de</strong> overigens zijn politieke invloed. Van 1870 <strong>tot</strong> 1878 zetel<strong>de</strong> hij<br />
nog in <strong>de</strong> Kamer voor <strong>de</strong> katholieke partij. Wegens zijn overstap <strong>van</strong> <strong>de</strong> liberalen<br />
naar <strong>de</strong> katholieken kreeg Delehaye te Gent <strong>de</strong> bijnaam 'Dok <strong>de</strong>n draaier'. Voor <strong>de</strong><br />
parlementsverkiezingen mocht hij rekenen op <strong>de</strong> 'katholieke stemmen' <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
plattelandsgemeenten. Te Gent zelf was zijn politieke loopbaan beëindigd. Tij<strong>de</strong>ns<br />
<strong>de</strong> gemeenteraadsverkiezingen <strong>van</strong> 1857 werd hij niet herkozen. Charles <strong>de</strong><br />
Kerchove <strong>de</strong> Denterghem volg<strong>de</strong> hem op als burgemeester (zie on<strong>de</strong>r het lemma<br />
<strong>de</strong>lla Faille d'Assene<strong>de</strong>).<br />
Delehayes dochter Anne Lucie huw<strong>de</strong> <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> advocaat Henri Dumortier<br />
(1821-1867) die <strong>van</strong> 1848 <strong>tot</strong> 1857 bestendig afgevaardig<strong>de</strong> was <strong>van</strong> West-<br />
Vlaan<strong>de</strong>ren en <strong>van</strong> 1857 <strong>tot</strong> 1864 katholiek volksvertegenwoordiger.<br />
Auguste Mechelynck zetel<strong>de</strong> <strong>van</strong> 1836 <strong>tot</strong> 1845 als orangist (later als liberaal) in<br />
<strong>de</strong> provincieraad. Bovendien was hij een vaak bekroond bloemenkweker.<br />
Uit zijn eerste huwelijk met Marie Jeanne Kesteloot werd geboren Louis Désiré<br />
Mechelynck (1818-1899), die voorzitter werd <strong>van</strong> het Hof <strong>van</strong> beroep te Gent en<br />
voorzitter <strong>van</strong> het ste<strong>de</strong>lijk Bureau voor weldadigheid. Hij huw<strong>de</strong> zijn nicht Pauline<br />
Delehaye (1827-1909), een dochter <strong>van</strong> Josse Joseph Delehaye.<br />
MECHELYNCK - 365
Uit het echtpaar Mechelynck-Delehaye volg<strong>de</strong> Albert Josse Mechelynck (1854-<br />
1924). Deze werd advocaat te Gent, stafhou<strong>de</strong>r <strong>van</strong> <strong>de</strong> Or<strong>de</strong> <strong>van</strong> advocaten, liberaal<br />
volksvertegenwoordiger <strong>van</strong>af 1904, en in 1924 Minister <strong>van</strong> Staat zon<strong>de</strong>r ooit lid<br />
geweest te zijn <strong>van</strong> een regering. Albert Mechelynck was <strong>van</strong> 1891 <strong>tot</strong> 1895<br />
Voorzittend Meester <strong>van</strong> <strong>de</strong> loge Le Septentrion te Gent. Hij was een bijzon<strong>de</strong>r actief<br />
lid <strong>van</strong> zijn loge en gaf er geduren<strong>de</strong> meer dan twintig jaar talrijke uiteenzettingen.<br />
Een opsomming <strong>van</strong> enkele door hem behan<strong>de</strong>l<strong>de</strong> thema's illustreert <strong>de</strong> politisering<br />
<strong>van</strong> het Belgische 'Grand Orient' <strong>van</strong>af <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> helft <strong>van</strong> <strong>de</strong> 19<strong>de</strong> eeuw:<br />
verzekeringen tegen arbeidsongevallen (1887), ontwerp <strong>van</strong> nieuwe kieswet (1888),<br />
<strong>de</strong> evenredige vertegenwoordiging (1890), maatschappijen <strong>van</strong> on<strong>de</strong>rlinge bijstand<br />
(1898), een nieuwe kieswet (1899), <strong>de</strong> scheiding <strong>van</strong> Kerk en Staat (1905), <strong>de</strong><br />
militaire toestand in België en <strong>de</strong> werken aan <strong>de</strong> forten te Antwerpen (1905), <strong>de</strong><br />
annexatie <strong>van</strong> Kongo (1906), het parlementaire stelsel (1907).<br />
Albert Mechelynck huw<strong>de</strong> in 1880 Anne Pauline Barbanson, geboren in 1858 als<br />
dochter <strong>van</strong> Corneille Barbanson en Eudoxie Rosseel. Anne Pauline Barbanson<br />
stam<strong>de</strong> uit een vermogend en invloedrijk Brussels geslacht.<br />
Haar beeldschone nicht Jeanne Barbanson, een dochter <strong>van</strong> Jean Baptiste<br />
Barbanson (voorzitter <strong>van</strong> <strong>de</strong> Rechtbank <strong>van</strong> eerste aanleg te Brussel, voorzitter <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> kerkfabriek Sint- Catharina) en Marie Thérèse Schwartz, huw<strong>de</strong> Pierre Théodore<br />
Verhaegen (1796-1862), advocaat, liberaal volksvertegenwoordiger, me<strong>de</strong>-oprichter<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> Université Libre <strong>de</strong> Bruxelles, Grootmeester <strong>van</strong> het 'Grand Orient <strong>de</strong><br />
Belgique'. Verhaegen was in grote mate verantwoor<strong>de</strong>lijk voor <strong>de</strong> politisering <strong>van</strong><br />
het 'Grand Orient'.<br />
Jeannes broer Jean Pierre Barbanson (1797-1883) was advocaat en doorliep een<br />
briljante politieke loopbaan (lid <strong>van</strong> het Nationaal Congres, liberaal senator,<br />
gemeenteraadslid en provincieraadslid) <strong>tot</strong> hij in 1863 directeur, en in 1872 vicegouverneur<br />
werd <strong>van</strong> <strong>de</strong> Société Générale <strong>de</strong> Belgique. Hij was lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Brusselse<br />
loge L'Espérance en beheer<strong>de</strong>r <strong>van</strong> <strong>de</strong> Université Libre <strong>de</strong> Bruxelles. Zijn eerste<br />
echtgenote was Elise Gréban <strong>de</strong> Saint-Germain, uit het <strong>Gentse</strong> netwerk '<strong>van</strong> Aken'<br />
(zie on<strong>de</strong>r het lemma <strong>de</strong> Nottet d'Anglier). Uit zijn twee<strong>de</strong> huwelijk met Gasparine<br />
Zoé Pinot volg<strong>de</strong> Léon Barbanson, die huw<strong>de</strong> met Léonie Tesch, een dochter <strong>van</strong><br />
Victor Tesch (1812-1892), nijveraar en liberaal politicus die minister <strong>van</strong> Justitie<br />
(1852, 1857-1865) was, participaties bezat in diverse Luxemburgse on<strong>de</strong>rnemingen<br />
die later uitmond<strong>de</strong>n in <strong>de</strong> groep ARBED, en <strong>van</strong> 1868 <strong>tot</strong> 1892 eerst directeur, later<br />
gouverneur, was <strong>van</strong> <strong>de</strong> Société Générale. Tesch' zus Rosalie huw<strong>de</strong> <strong>de</strong> vermaar<strong>de</strong><br />
rechtsgeleer<strong>de</strong> François Laurent (1810-1887), hoogleraar aan <strong>de</strong> universiteit Gent.<br />
De twee dochters uit dit huwelijk trouw<strong>de</strong>n met een zoon <strong>van</strong> schepen Gustave<br />
Callier (1819-1863): Rosalie Laurent met Albert Callier (1846-1920), die advocaat,<br />
hoogleraar en rector werd aan <strong>de</strong> universiteit Gent, alsme<strong>de</strong> liberaal<br />
gemeenteraadslid en schepen te Gent; Marie Laurent met Hippolyte Callier (1848-<br />
1925), advocaat, stafhou<strong>de</strong>r <strong>van</strong> <strong>de</strong> Or<strong>de</strong> en liberaal volksvertegenwoordiger (1882-<br />
1886). De gebroe<strong>de</strong>rs Callier richtten in 1874 het dagblad La Flandre Libérale op.<br />
Hippolyte Callier werd bestuur<strong>de</strong>r in vennootschappen die <strong>de</strong> familie Tesch<br />
controleer<strong>de</strong>. Dit leid<strong>de</strong>, na <strong>de</strong> Eerste Wereldoorlog, <strong>tot</strong> <strong>de</strong> verwerving <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
366 - MECHELYNCK
'Clouterie et Tréfilerie <strong>de</strong>s Flandres' (<strong>de</strong> 'puntfabriek') door <strong>de</strong> groep ARBED en <strong>tot</strong><br />
<strong>de</strong> aankoop <strong>van</strong> gron<strong>de</strong>n aan het kanaal Gent-Terneuzen, waar in <strong>de</strong> jaren 1960 het<br />
staalbedrijf Sidmar werd opgericht. De <strong>de</strong>r<strong>de</strong> zoon, Alexis Callier (1850-1925),<br />
werd magistraat en besloot zijn loopbaan als Procureur-generaal bij het Hof <strong>van</strong><br />
beroep te Gent.<br />
Fidèle Mechelynck (1801-1871) was bestuurslid <strong>van</strong> een liberale kiesvereniging<br />
maar weiger<strong>de</strong> een plaats die hem op <strong>de</strong> lijst voor <strong>de</strong> gemeenteraad was<br />
voorgesteld, omdat hij zich wou inzetten voor <strong>de</strong> leiding <strong>van</strong> het familiebedrijf. In<br />
1852 werd hij voorzitter <strong>van</strong> <strong>de</strong> Rechtbank <strong>van</strong> Koophan<strong>de</strong>l. Zijn zoon Oscar Marie<br />
Mechelynck (1839-1918) huw<strong>de</strong> Valentine Louise Rosseel. Oscar en zijn broer<br />
Jules Josse Mechelynck lieten in 1864 een suikerbietfabriek bouwen te Sint-Kruis-<br />
Winkel aan het kanaal Gent-Terneuzen, langs <strong>de</strong> trekweg tussen Ro<strong>de</strong>nhuize en<br />
Terdonk.<br />
De dochter <strong>van</strong> Oscar Mechelynck, Lucie Clémence (1868-1898), huw<strong>de</strong> <strong>de</strong><br />
katoennijveraar Albert Henri Story (1862-1903), zoon <strong>van</strong> <strong>de</strong> textielfabrikant<br />
Abraham Story (1832-1898), die <strong>van</strong> 1882 <strong>tot</strong> 1884 liberaal senator was, en Marie<br />
Ghislaine Voortman. Albert Story's voorva<strong>de</strong>r Benjamin Story werd geboren te<br />
Greenwich (bij Lon<strong>de</strong>n) en werd als poorter <strong>van</strong> Gent ingeschreven op 15 juli <strong>1786</strong>.<br />
Albert Story was geduren<strong>de</strong> enige jaren (1891-1895) liberaal gemeenteraadslid te<br />
Gent. In 1895 volg<strong>de</strong> hij Albert Mechelynck op als Voorzittend Meester <strong>van</strong> Le<br />
Septentrion. In 1898 zat hij te Gent een verga<strong>de</strong>ring voor <strong>van</strong> <strong>de</strong> in 1884 opgerichte<br />
'Fédération <strong>de</strong>s Loges Frontières'. Aan die verga<strong>de</strong>ring, die plaatsvond in aanwezigheid<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> Belgische en <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse Grootmeesters, namen <strong>loges</strong> uit <strong>de</strong><br />
volgen<strong>de</strong> ste<strong>de</strong>n <strong>de</strong>el: Antwerpen (4 <strong>loges</strong>), Brugge, Bergen-op-Zoom, Mid<strong>de</strong>lburg,<br />
Vlissingen, 's-Hertogenbosch, Terneuzen, Breda en Gent. Er wer<strong>de</strong>n drie 'bouwstukken'<br />
opgeleverd. Pieter Jelles Troelstra (1860-1930), oprichter en lang lei<strong>de</strong>r<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> sociaal-<strong>de</strong>mocratische arbei<strong>de</strong>rspartij <strong>van</strong> Ne<strong>de</strong>rland, behan<strong>de</strong>l<strong>de</strong> het thema<br />
'katholicisme, sociale <strong>de</strong>mocratie en vrijmetselarij'. De Ne<strong>de</strong>rlandse legerofficier<br />
Mansfeld besprak <strong>de</strong> praktische propaganda ten behoeve <strong>van</strong> <strong>de</strong> vre<strong>de</strong>sliga's en <strong>de</strong><br />
<strong>Gentse</strong> hoogleraar Paul Fre<strong>de</strong>ricq (1850-1920), lid <strong>van</strong> Le Septentrion, had het over<br />
<strong>de</strong> verhoudingen tussen België en Ne<strong>de</strong>rland se<strong>de</strong>rt <strong>de</strong> 16<strong>de</strong> eeuw.<br />
Albert Story en Lucie Mechelynck waren <strong>de</strong> ou<strong>de</strong>rs <strong>van</strong> Henri Story (1897-1944)<br />
die bedrijvig was in het textiel- en financiewezen en een vooraanstaan<strong>de</strong> rol speel<strong>de</strong><br />
in <strong>de</strong> liberale partij te Gent. In 1938 werd hij lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> gemeenteraad en schepen<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> stadsbedrijven. Hij was bestemd om <strong>de</strong> zitten<strong>de</strong> burgemeester Alfred<br />
Van<strong>de</strong>rstegen (1869-1959) op te volgen. Tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> Twee<strong>de</strong> Wereldoorlog speel<strong>de</strong><br />
Henri Story een lei<strong>de</strong>n<strong>de</strong> rol in het verzet. Hij werd door <strong>de</strong> nazi's gearresteerd in<br />
oktober 1943. Na een verblijf in een aantal concentratiekampen overleed hij op 5<br />
<strong>de</strong>cember 1944 in het kamp <strong>van</strong> Grosz-Rosen. Van 1932 <strong>tot</strong> 1935 was Henri Story<br />
Voorzittend Meester <strong>van</strong> Le Septentrion. In het concentratiekamp <strong>van</strong> Esterwegen<br />
richtte hij een maçonnieke broe<strong>de</strong>rkring op met <strong>de</strong> naam "Liberté chérie".<br />
MECHELYNCK - 367
<strong>de</strong> MEULENAERE, Pierre Georges (1751-1825)<br />
a/ Constante Union (1770)<br />
b/ Secretaris, daarna Voorzittend Meester; 'Grand Hospitalier' <strong>van</strong> <strong>de</strong> Provinciale<br />
Grootloge (1772)<br />
c/ 'Ecossais'<br />
d/ e<strong>de</strong>lman, ste<strong>de</strong>lijk directeur <strong>van</strong> <strong>de</strong> 'huisgel<strong>de</strong>n', leenman <strong>van</strong> <strong>de</strong> Oudburg, lid<br />
<strong>van</strong> het Corps Législatif<br />
e/ Gent, te Putte (= Gou<strong>de</strong>n Leeuwplein), later Drabstraat en Ne<strong>de</strong>rkouter<br />
f/ Sint-Antoniusgil<strong>de</strong> (1772), Sint-Sebastiaansgil<strong>de</strong> (vóór 1779)<br />
g/ 26, 30, 31, 45a, 50.14, 50.16, 53, 79, 85, 107, 159, 161, 162, 180, 216, 244a, 251,<br />
344, 347, 382, 386, 432, 486, 555a, 632, 698, 756, 834, 842, 865, 868, 878, 913,<br />
922, 925, 954, 1002, 1006, 1023<br />
Pierre Georges <strong>de</strong> Meulenaere (1751-1825) werd geboren te Gent als zoon <strong>van</strong><br />
Pierre François <strong>de</strong> Meulenaere, ste<strong>de</strong>lijk ont<strong>van</strong>ger <strong>van</strong> <strong>de</strong> 'huisgel<strong>de</strong>n', en Marie<br />
Claire <strong>van</strong> <strong>de</strong>n Bem<strong>de</strong>n. Deze was een groottante <strong>van</strong> Jacques François <strong>van</strong> <strong>de</strong>n<br />
Bem<strong>de</strong>n* die eveneens lid werd <strong>van</strong> La Constante Union. Omdat Marie Claire <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong>n Bem<strong>de</strong>n enig kind was, erf<strong>de</strong> zij na het overlij<strong>de</strong>n <strong>van</strong> haar va<strong>de</strong>r Jacques<br />
Hyacinthe <strong>de</strong> rechten op <strong>de</strong> heerlijkheid <strong>van</strong> Overwaeter. Na haar overlij<strong>de</strong>n in<br />
1768 ging het leen over op haar oudste zoon Jean François <strong>de</strong> Meulenaere, die<br />
paltsgraaf was en lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> 'militaire or<strong>de</strong> <strong>van</strong> Christus'. Jean François overleed<br />
ongehuwd in <strong>1786</strong>, waarop <strong>de</strong> heerlijkheid overging op <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> zoon kanunnik<br />
Maximilien Macaire <strong>de</strong> Meulenaere*. Deze droeg zijn heerlijke rechten prompt<br />
over aan <strong>de</strong> jongste zoon Pierre Georges <strong>de</strong> Meulenaere, die zijn geslachtsnaam<br />
overeenkomstig aanvul<strong>de</strong>. Na het kin<strong>de</strong>rloos overlij<strong>de</strong>n <strong>van</strong> Pierre Georges <strong>de</strong><br />
Meulenaere in 1825 keer<strong>de</strong> <strong>de</strong> titel '<strong>van</strong> Overwaeter' terug naar <strong>de</strong> familie <strong>van</strong> <strong>de</strong>n<br />
Bem<strong>de</strong>n (zie on<strong>de</strong>r het lemma <strong>van</strong> <strong>de</strong>n Bem<strong>de</strong>n).<br />
De familie <strong>de</strong> Meulenaere stam<strong>de</strong> uit Roeselare, waar grootva<strong>de</strong>r (eveneens)<br />
Pierre Georges raadpensionaris en griffier <strong>van</strong> <strong>de</strong> stad was, in welk ambt hij werd<br />
opgevolgd door zijn zoon Maximilien Bou<strong>de</strong>wijn <strong>de</strong> Meulenaere (1717-1799). Zijn<br />
an<strong>de</strong>re zoon Pierre-François (1715-1799) werd advocaat bij <strong>de</strong> Raad <strong>van</strong><br />
Vlaan<strong>de</strong>ren te Gent en was <strong>van</strong> 1752 <strong>tot</strong> 1776 ont<strong>van</strong>ger <strong>van</strong> <strong>de</strong> '20ste penning',<br />
d.w.z. <strong>de</strong> belasting op onroerend goed.<br />
Pierre Georges <strong>de</strong> Meulenaere stu<strong>de</strong>er<strong>de</strong> 'Artes' aan <strong>de</strong> universiteit <strong>van</strong> Leuven,<br />
waar hij een tijdgenoot was <strong>van</strong> on<strong>de</strong>r meer baron Ange Joseph <strong>de</strong> Zinzerling*. Hij<br />
huw<strong>de</strong> Thérèse Jeanne <strong>de</strong> Loose, een dochter <strong>van</strong> <strong>de</strong> succesvolle, jong overle<strong>de</strong>n<br />
negotiant en schepen <strong>van</strong> <strong>de</strong> Keure Pierre François <strong>de</strong> Loose (1731-1773) en Thérèse<br />
Amelot. Na het overlij<strong>de</strong>n <strong>van</strong> haar echtgenoot werd Thérèse Amelot zelf heel<br />
bedrijvig in het zakenleven. In 1777 richtte zij bijv. een suikerraffina<strong>de</strong>rij en een<br />
zeepzie<strong>de</strong>rij op in het Prinsenhof. In <strong>de</strong> nabijgelegen Burgstraat bezat zij een<br />
prachtig herenhuis in Louis XVI-stijl (thans het 'huis Louis Aelterman'). In 1781<br />
liet zij aan <strong>de</strong> Zuidkaai (rechtover <strong>de</strong> aanlegplaats <strong>van</strong> <strong>de</strong> bargie die Gent met<br />
Brugge verbond) <strong>de</strong> alou<strong>de</strong> herberg 'De Gou<strong>de</strong>n Poort' restaureren, die een <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
368 - <strong>de</strong> MEULENAERE, Pierre
etere etablissementen <strong>van</strong> Gent werd. Talrijke gasten kon<strong>de</strong>n er overnachten of<br />
voor langere termijn een <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong>rtien woongelegenhe<strong>de</strong>n huren.<br />
Een broer <strong>van</strong> Thérèse <strong>de</strong> Loose, Pierre Charles <strong>de</strong> Loose (1760-1841), huw<strong>de</strong><br />
Jeanne <strong>de</strong> Potter. Deze was een dochter <strong>van</strong> Philippe Jean <strong>de</strong> Potter (<strong>de</strong> ou<strong>de</strong>re<br />
broer <strong>van</strong> Pierre en Bernard <strong>de</strong> Potter*) en Marie Anne O<strong>de</strong>vaere, een halfzus <strong>van</strong><br />
Anselme O<strong>de</strong>vaere*. Uit het huwelijk <strong>de</strong> Loose-<strong>de</strong> Potter volg<strong>de</strong> Pauline Colette<br />
<strong>de</strong> Loose, die <strong>de</strong> echtgenote werd <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> burgemeester Constant <strong>de</strong><br />
Kerchove <strong>de</strong> Denterghem (zie on<strong>de</strong>r het lemma <strong>de</strong>lla Faille d'Assene<strong>de</strong>). Een neef<br />
<strong>van</strong> Thérèse <strong>de</strong> Loose, Josse Auguste <strong>de</strong> Loose (geboren in 1788) werd in 1808 lid<br />
<strong>van</strong> Les Vrais Amis en sloot zich in 1818 aan bij La Félicité Bienfaisante. Zijn zus<br />
Thérèse Marie <strong>de</strong> Loose huw<strong>de</strong> Felix Jean <strong>de</strong> Limon <strong>de</strong> Steenbrugghe. Zij wer<strong>de</strong>n<br />
<strong>de</strong> ou<strong>de</strong>rs <strong>van</strong> Eugénie <strong>de</strong> Limon, die huw<strong>de</strong> met Charles <strong>de</strong> Kerchove <strong>de</strong><br />
Denterghem, zoon <strong>van</strong> voornoem<strong>de</strong> Constant <strong>de</strong> Kerchove en, zoals zijn va<strong>de</strong>r,<br />
burgemeester <strong>van</strong> Gent.<br />
Pierre Georges <strong>de</strong> Meulenaere was lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-Sebastiaansgil<strong>de</strong>, waar<strong>van</strong> zijn<br />
va<strong>de</strong>r Pierre François <strong>de</strong> Meulenaere <strong>van</strong> 1745 <strong>tot</strong> 1775 zon<strong>de</strong>r on<strong>de</strong>rbreking <strong>de</strong><br />
'heuver<strong>de</strong>ken' was.<br />
Pierre Georges <strong>de</strong> Meulenaere nam heel jong <strong>de</strong>el aan <strong>de</strong> oprichting <strong>van</strong> La<br />
Constante Union, waar<strong>van</strong> hij in 1772-1773 Voorzittend Meester werd.<br />
In 1771 was er nochtans een pijnlijk inci<strong>de</strong>nt ontstaan tussen <strong>de</strong> Meulenaere en<br />
<strong>de</strong> Provinciale Grootloge. De Grootmeester markies <strong>de</strong> Gages had <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> La<br />
Constante Union uitgenodigd om <strong>de</strong>el te nemen aan <strong>de</strong> jaarverga<strong>de</strong>ring <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Grootloge die te Tournai zou doorgaan. Op 23 februari 1771 schreef <strong>de</strong><br />
Meulenaere, als Secretaris <strong>van</strong> La Constante Union, volgen<strong>de</strong> brief aan <strong>de</strong><br />
Grootmeester: "Monsieur - Le contenu <strong>de</strong> votre lettre ayant été communiqué à La<br />
Constante Union, les frères après <strong>de</strong>s mûres réflexions voyant qu'il ne s'agisseoit<br />
que d'une révision d'un procès entre particuliers dont l'issue nous est indifférente,<br />
ont dit unanimement qu'il ne s'agissoit dans cette séance <strong>de</strong> Tournay d'aucune<br />
affaire tendante au bien-être <strong>de</strong> l'ordre en général, si vous exceptez l'art[icle] <strong>de</strong> la<br />
Charité, pour lequel vos lumières nous sont asses connues pour y acquiescer. Leur<br />
zèle n'est pas asses grand par conséquent pour pouvoir jouir cette fois <strong>de</strong> votre<br />
présence, et la ville <strong>de</strong> Tournay n'étant pas un lieu où on vient pour s'amuser, ils<br />
aiment mieux d'aller dépenser leur argent ailleurs. Voilà, Monsieur, ce que les<br />
frères ont résolu et m'ont ordonner <strong>de</strong> vous man<strong>de</strong>r comme étant leur Secrétaire.<br />
C'est je crois ce que vous avez oublié, car il est toujours du <strong>de</strong>voir d'addresser les<br />
lettres au Vénérable ou au Secrétaire, à moins qu'il n'ait <strong>de</strong>s raisons pour faire le<br />
contraire. Je vous prie si c'est cette cause <strong>de</strong> me l'expliquer, je me démettrai<br />
volontier <strong>de</strong> mon employ ne l'embitionnant aucunement; vous ne me taxerez point<br />
d'y avoir manqué ... J'ai l'a<strong>van</strong>tage <strong>de</strong> me dire votre humble serviteur".<br />
Deze vrijpostige brief (waarin <strong>de</strong> Grootmeester tweemaal als 'Monsieur' werd<br />
aangesproken) zorg<strong>de</strong> voor heel wat opschudding tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> zitting <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Provinciale Grootloge te Tournai: "Cette réponse ... fut communiquée <strong>de</strong> suite à la<br />
L qui en trouva le stil attentatoire et injurieux contre le G M et la L[oge]<br />
<strong>de</strong> MEULENAERE, Pierre - 369
P[rovinciale] etc., entièrement contraire aux sages principes <strong>de</strong> notre R ordre; en<br />
conséquence la d[ite] G L chargera le G M P d'écrire au V Fr D'Hane, ...<br />
et <strong>de</strong> <strong>de</strong>man<strong>de</strong>r une réparation authentique sur les termes impropres, peu<br />
maçonniques et contraires à la fraternité dont cette lettre est remplie".<br />
Het antwoord <strong>van</strong> Joseph Sébastien d'Hane <strong>de</strong> Stuyvenberghe*, Voorzittend<br />
Meester <strong>van</strong> La Constante Union, liet niet op zich wachten: <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> broe<strong>de</strong>rs<br />
had<strong>de</strong>n in<strong>de</strong>rdaad besloten <strong>de</strong> verplaatsing naar Tournai niet te on<strong>de</strong>rnemen en<br />
had<strong>de</strong>n aan <strong>loges</strong>ecretaris <strong>de</strong> Meulenaere opgedragen dit te mel<strong>de</strong>n aan <strong>de</strong><br />
Grootmeester, evenwel met <strong>de</strong> voorwaar<strong>de</strong> "<strong>de</strong> changer et <strong>de</strong> modérer les termes que<br />
contenait la minute <strong>de</strong> sa lettre, ce qu'il dit avoir fait".<br />
Markies <strong>de</strong> Gages <strong>de</strong>el<strong>de</strong> <strong>de</strong> brief <strong>van</strong> d'Hane <strong>de</strong> Stuyvenberghe mee aan alle<br />
<strong>loges</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> obediëntie en stel<strong>de</strong> voor "<strong>de</strong> se servir <strong>de</strong> la truelle" en het inci<strong>de</strong>nt te<br />
sluiten, "en cherchant par la douceur tous les moyens possibles <strong>de</strong> pacification".<br />
Niettemin gaf <strong>de</strong> Grootmeester kennis <strong>van</strong> het inci<strong>de</strong>nt aan <strong>de</strong> Grootloge te<br />
Lon<strong>de</strong>n. Het jaar daarop (1772) zou <strong>de</strong> Provinciale Grootloge haar jaarverga<strong>de</strong>ring<br />
hou<strong>de</strong>n te Gent. De Grootmeester moest evenwel aan <strong>de</strong> <strong>loges</strong> mee<strong>de</strong>len dat "Nous<br />
avons reçu une lettre <strong>de</strong> Gand signée du F Muelenaere, secrétaire <strong>de</strong> la loge, qui<br />
nous fait connoître qu'il n'est pas possible que nos séances puissent se tenir dans<br />
leur Orient, alléguant que le bâtiment qu'ils ont entrepris est tout au plus à <strong>de</strong>mi<br />
achevé avec une maison voisine qui doit y avoir communication. Ils ajoutent que<br />
ces circonstances les peinent et chagrinent beaucoup, mais que nous pourrions<br />
diminuer leur chagrin, si nous voulions célébrer notre gran<strong>de</strong> fête chez les F <strong>de</strong> la<br />
Discrète Impériale d'Alost, ... et que là ils pourroient assister et jouir <strong>de</strong> l'agrément<br />
<strong>de</strong> nous voir et <strong>de</strong> nous entendre".<br />
Dientengevolge hield <strong>de</strong> Grootloge haar jaarverga<strong>de</strong>ring te Aalst. Tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong>ze<br />
zitting werd <strong>de</strong> Meulenaere benoemd <strong>tot</strong> 'Grand Hospitalier' <strong>van</strong> <strong>de</strong> Provinciale<br />
Grootloge. Dit ambt hield in dat hij zich in het bijzon<strong>de</strong>r moest toeleggen op het<br />
beoefenen <strong>van</strong> <strong>de</strong> liefdadigheid door <strong>de</strong> logebroe<strong>de</strong>rs.<br />
Kort daarop werd <strong>de</strong> Meulenaere Voorzittend Meester <strong>van</strong> La Constante Union.<br />
Wat er met die loge tij<strong>de</strong>ns zijn ambtstermijn gebeur<strong>de</strong> is niet dui<strong>de</strong>lijk. Hoe dan<br />
ook, in 1778 moest <strong>de</strong> Provinciale Grootloge vaststellen dat <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> loge se<strong>de</strong>rt<br />
vijf jaar met <strong>de</strong> obediëntie niet meer correspon<strong>de</strong>er<strong>de</strong> en dat zij blijkbaar haar<br />
arbeid had gestaakt. Door <strong>de</strong> Grootmeester on<strong>de</strong>rvraagd, verstrekte La Constante<br />
Union geen uitleg. Tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> zitting <strong>van</strong> <strong>de</strong> Provinciale Grootloge <strong>van</strong> 1783 werd<br />
La Constante Union geschrapt uit het tableau <strong>de</strong>r <strong>loges</strong>, "pour n'avoir plus<br />
correspondu <strong>de</strong>puis environ dix ans".<br />
Op dat tijdstip waren een aantal le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> La Constante Union (on<strong>de</strong>r meer<br />
Joseph Sébastien d'Hane <strong>de</strong> Stuyvenberghe* en burggraaf Charles Robert <strong>de</strong><br />
Moerman d'Harlebeke*) reeds overgestapt naar La Bienfaisante.<br />
Na het insluimeren <strong>van</strong> La Constante Union on<strong>de</strong>r zijn voorzitterschap was<br />
Pierre Georges <strong>de</strong> Meulenaere niet meer actief in <strong>de</strong> vrijmetselarij.<br />
370 - <strong>de</strong> MEULENAERE, Pierre
Volgens Prosper Claeys zou Pierre Georges <strong>de</strong> Meulenaere te Gent nog logezittingen<br />
hebben voorgezeten na <strong>de</strong> aanhechting bij Frankrijk (zie hoofdstuk I). Men<br />
weet niet waar Prosper Claeys <strong>de</strong>ze informatie haal<strong>de</strong>.<br />
In 1776 volg<strong>de</strong> Pierre Georges <strong>de</strong> Meulenaere zijn va<strong>de</strong>r op als directeur <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
'huisgel<strong>de</strong>n' te Gent. Dit was een heel belangrijk ambt: <strong>de</strong> 'kostprijs' er<strong>van</strong> (d.i. het<br />
bedrag dat voor <strong>de</strong> benoeming aan het stadsbestuur moest wor<strong>de</strong>n betaald) was 2,4<br />
maal hoger dan voor het hoogste ambt in <strong>de</strong> ste<strong>de</strong>lijke ambtenarij, dat <strong>van</strong> eerste<br />
raadpensionaris. Men noem<strong>de</strong> toen 'huisgel<strong>de</strong>n' (ook 'schouwgel<strong>de</strong>n') <strong>de</strong> belasting<br />
(een '20ste penning' hetzij 5 %) die wer<strong>de</strong>n geheven op <strong>de</strong> jaarlijkse huurwaar<strong>de</strong> <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> onroeren<strong>de</strong> goe<strong>de</strong>ren. De beschrijving <strong>van</strong> <strong>de</strong> gebouwen en <strong>de</strong> aanslag wer<strong>de</strong>n<br />
opgetekend in een kadaster dat regelmatig werd bijgewerkt en <strong>de</strong>rtig grote registers<br />
in beslag nam.<br />
De ste<strong>de</strong>lijke Collatie besliste elk jaar hoeveel '20ste penningen' verschuldigd<br />
waren. Tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> ambtsperio<strong>de</strong> <strong>van</strong> Pierre Georges <strong>de</strong> Meulenaere waren het er in<br />
<strong>de</strong> regel drie, die als volgt wer<strong>de</strong>n aangewend: 4/4 (= één 20ste penning) voor <strong>de</strong><br />
civiele lijst <strong>van</strong> <strong>de</strong> landvoogd te Brussel en voor het on<strong>de</strong>rhoud <strong>van</strong> het militair<br />
garnizoen te Gent; 5/4 voor <strong>de</strong> ste<strong>de</strong>lijke werkingsuitgaven en 3/4 voor <strong>de</strong> dienst <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> ste<strong>de</strong>lijke openbare schuld.<br />
Uit diverse getuigenissen blijkt dat Pierre Georges <strong>de</strong> Meulenaere zijn ambt op<br />
slordige wijze vervul<strong>de</strong>, zodat hij soms twee of meer jaren vertraging had in zijn<br />
afrekeningen. Volgens Piet Len<strong>de</strong>rs was hij bovendien "een moeilijk man", die <strong>de</strong><br />
uitdrukkelijke richtlijnen <strong>van</strong> <strong>de</strong> regering, <strong>de</strong> schepenen <strong>van</strong> <strong>de</strong> Keure én <strong>de</strong> Collatie<br />
(Instructions pour la tenue du bureau et la perception <strong>de</strong>s vingtièmes <strong>de</strong> la ville <strong>de</strong><br />
Gand) in <strong>de</strong> wind sloeg en in zijn dienst een onvoorstelbare wanor<strong>de</strong> liet heersen.<br />
De regeringscontroleur, raadsheer <strong>van</strong> Financiën Ange Charles Limpens <strong>de</strong><br />
1<br />
Schevemont , maan<strong>de</strong> <strong>de</strong> stad aan dat er een ein<strong>de</strong> moest komen aan wat hij noem<strong>de</strong><br />
"l'état d'arriérage et l'état <strong>de</strong> confusion où le receveur affecte <strong>de</strong> laisser cette<br />
administration". Limpens verstrekte aan <strong>de</strong> Meulenaere ge<strong>de</strong>tailleer<strong>de</strong> richtlijnen<br />
voor het beheer <strong>van</strong> <strong>de</strong> huisgel<strong>de</strong>n. Aan alle kanten on<strong>de</strong>r druk gezet, leek <strong>de</strong><br />
directeur <strong>van</strong> <strong>de</strong> huisgel<strong>de</strong>n toe te geven. Wanneer hij evenwel aan Limpens <strong>de</strong><br />
boekhouding over 1785-<strong>1786</strong> voorleg<strong>de</strong>, bleek dat <strong>de</strong>ze alleen <strong>de</strong> uitgaven bevatte,<br />
terwijl <strong>de</strong> inkomsten niet eens geboekt waren. Limpens achtte zich geboycot en<br />
belachelijk gemaakt, temeer daar bij na<strong>de</strong>r on<strong>de</strong>rzoek bleek dat <strong>de</strong> rekeningen met<br />
een boni afsloten!<br />
Pierre Georges <strong>de</strong> Meulenaere werd voortaan streng gecontroleerd door <strong>de</strong><br />
ste<strong>de</strong>lijke Thesaurier Denis Antoon Papeleu (ca. 1752-1810). Hij kon niettemin zijn<br />
1<br />
Ange Limpens <strong>de</strong> Schevemont (1743-na 1797) werd in 1769 auditeur bij <strong>de</strong><br />
Rekenkamer, en werd later raadsheer in <strong>de</strong> Raad <strong>van</strong> Financiën. Na <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> Franse<br />
inval (1794) emigreer<strong>de</strong> hij naar Oostenrijk. Nadat Oostenrijk <strong>de</strong> Zui<strong>de</strong>lijke Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>n,<br />
krachtens het verdrag <strong>van</strong> Campoformio, aan Frankrijk had overgedragen,<br />
werd hij te Wenen directeur <strong>van</strong> het comité voor <strong>de</strong> vereffening <strong>van</strong> <strong>de</strong> 'affaires<br />
belgiques'.<br />
<strong>de</strong> MEULENAERE, Pierre - 371
ambt behou<strong>de</strong>n <strong>tot</strong> 1793, zij het dat hij voortaan alleen <strong>de</strong> huisgel<strong>de</strong>n mocht innen.<br />
De uitgaven mochten nog alleen door <strong>de</strong> Thesaurier gebeuren.<br />
Tweemaal droeg <strong>de</strong> bisschop <strong>van</strong> Gent (Mgr. Ferdinand <strong>de</strong> Lobkowitz) Pierre<br />
Georges <strong>de</strong> Meulenaere voor met het oog op een benoeming als schepen <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Keure. Hij werd niet benoemd, waarschijnlijk omdat zijn kandidatuur niet werd<br />
gesteund door <strong>de</strong> overige instanties die voordrachten moesten doen aan <strong>de</strong><br />
landvoogd, met name <strong>de</strong> hoogbaljuw (burggraaf Philippe Mathieu Vilain X<strong>III</strong>I*),<br />
<strong>de</strong> presi<strong>de</strong>nt <strong>van</strong> <strong>de</strong> Raad <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren (rid<strong>de</strong>r Jean François Xavier Diericx) en<br />
<strong>de</strong> zitten<strong>de</strong> schepenen <strong>van</strong> <strong>de</strong> Keure (die waarschijnlijk zeer sceptisch waren over<br />
<strong>de</strong> bestuurlijke kwaliteiten <strong>van</strong> <strong>de</strong> kandidaat).<br />
In 1788 werd Pierre Georges <strong>de</strong> Meulenaere benoemd <strong>tot</strong> leenman <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
kasselrij <strong>van</strong> <strong>de</strong> Oudburg. Van 1789 af was hij ook een <strong>van</strong> <strong>de</strong> ge<strong>de</strong>puteer<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Staten <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren.<br />
An<strong>de</strong>rs dan zijn zwagers Jean François <strong>de</strong> Loose (1754-1820) en Pierre Charles<br />
<strong>de</strong> Loose (1760-1841), werd Pierre Georges <strong>de</strong> Meulenaere geen lid <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
ontspanningsvereniging Société <strong>de</strong> Gand, die in werkelijkheid <strong>de</strong> voorstan<strong>de</strong>rs <strong>van</strong><br />
politieke vernieuwing groepeer<strong>de</strong>.<br />
In 1792 liet Pierre Georges <strong>de</strong> Meulenaere een monumentaal herenhuis bouwen<br />
aan <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rkouter, naar plannen <strong>van</strong> Jean Baptiste Pisson, die zich kennelijk liet<br />
inspireren door het 'Petit Trianon' <strong>van</strong> Versailles. Een afbeelding <strong>van</strong> <strong>de</strong> voorgevel<br />
en het grondplan <strong>van</strong> dit herenhuis treft men aan in Een remarquabel ambelissement<br />
- <strong>Gentse</strong> wooncultuur in Mozarts tijd (1991), blz. 20, alsme<strong>de</strong> in Ghendtsche<br />
Tydinghen, 1979, blz. 18.<br />
Tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> 19<strong>de</strong> eeuw vestig<strong>de</strong> zich in dit herenhuis <strong>de</strong> boekhan<strong>de</strong>l Vyt, daarna<br />
een e<strong>van</strong>gelische tempel. Een foto <strong>van</strong> het hotel <strong>de</strong> Meulenaere in die perio<strong>de</strong> vindt<br />
men in <strong>de</strong> fotografische bijlagen <strong>van</strong> het eerste <strong>de</strong>el <strong>van</strong> <strong>de</strong> catalogus voor <strong>de</strong><br />
tentoonstelling Gent - Duizend jaren kunst en cultuur (1975). Het 'hotel <strong>de</strong> Meulenaere'<br />
werd gesloopt in 1958. Op <strong>de</strong> site bevindt zich thans een betonnen flatgebouw<br />
met een boekenclub op <strong>de</strong> gelijkvloerse verdieping.<br />
Kort na <strong>de</strong> bouw <strong>van</strong> het herenhuis kwam Gent on<strong>de</strong>r Franse heerschappij. Pierre<br />
Georges <strong>de</strong> Meulenaere en zijn echtgenote namen <strong>de</strong> wijk, maar kwamen spoedig<br />
terug om niet als 'émigrés' te wor<strong>de</strong>n aangemerkt. Een ambtenaar typeer<strong>de</strong> Pierre<br />
Georges <strong>de</strong> Meulenaere als volgt:"homme paisible, s'étant émigré par un effet <strong>de</strong><br />
crainte".<br />
Er wer<strong>de</strong>n hem een aantal mineure functies toevertrouwd <strong>tot</strong> hij in 1801 (samen<br />
met graaf Jean Baptiste d'Hane <strong>de</strong> Steenhuyse*) 'repartiteur <strong>van</strong> <strong>de</strong> foncière<br />
contributie' (grondbelasting) werd benoemd. Dit ambt sloot aan bij zijn functie<br />
tij<strong>de</strong>ns het Oostenrijks Bewind.<br />
Naast graaf Jean Baptiste d'Hane*, graaf Joseph Sébastien <strong>de</strong>lla Faille*, baron<br />
Dons <strong>de</strong> Loven<strong>de</strong>gem en Jean Baptiste <strong>de</strong> Ghellinck*, behoor<strong>de</strong> Pierre Georges <strong>de</strong><br />
Meulenaere tij<strong>de</strong>ns het Frans Bewind <strong>tot</strong> <strong>de</strong> zwaarst belaste Gentenaren. In 1802<br />
moest hij bijv. ruim meer dan het dubbele aan belastingen betalen ('Foncière,<br />
Personnelle mobiliaire et somptuaire & Patentes') dan graaf Jean Baptiste d'Hane <strong>de</strong><br />
372 - <strong>de</strong> MEULENAERE, Pierre
Steenhuyse*. Pierre Georges <strong>de</strong> Meulenaere was in die tijd kennelijk een <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
meest vermogen<strong>de</strong> Gentenaars. Waarschijnlijk was dit fortuin vooral afkomstig <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> rijke schoonfamilie <strong>de</strong> Loose.<br />
In 1803 werd Pierre Georges <strong>de</strong> Meulenaere verkozen <strong>tot</strong> lid <strong>van</strong> het 'Corps<br />
Législatif'. In dit wetgevend lichaam, waar<strong>van</strong> hij in 1808 on<strong>de</strong>rvoorzitter werd,<br />
zetel<strong>de</strong> hij <strong>tot</strong> 1814 (geduren<strong>de</strong> enige jaren samen met graaf Joseph Sébastien <strong>de</strong>lla<br />
Faille*). Te Parijs betrok hij een flat aan <strong>de</strong> voorname 'quai <strong>de</strong> Voltaire, n° 5'. De<br />
Franse Préfet omschreef <strong>de</strong> Meulenaere in die perio<strong>de</strong> als een integer, vrijmoedig,<br />
eerbaar en toegewijd man. Hij preciseer<strong>de</strong>: "habitu<strong>de</strong> en affaires, honnête homme,<br />
amour pour le bien public".<br />
Van 1804 <strong>tot</strong> 1815 was <strong>de</strong> Meulenaere tevens burgemeester <strong>van</strong> Zevergem (waar<br />
hij in 1801 het kasteel <strong>van</strong> Wel<strong>de</strong>n had aangekocht) en <strong>van</strong> 1807 af was hij<br />
voorzitter <strong>van</strong> het kanton Nazareth. Door <strong>de</strong> overhe<strong>de</strong>n en <strong>de</strong> bevolking werd hij<br />
als een goed bestuur<strong>de</strong>r gewaar<strong>de</strong>erd. Hij zou ook een tijd vre<strong>de</strong>rechter zijn<br />
geweest.<br />
In 1810 werd Pierre Georges <strong>de</strong> Meulenaere opgenomen in het Erelegioen en<br />
benoemd <strong>tot</strong> 'Chevalier d'Empire'. Enkele maan<strong>de</strong>n later werd hij verheven <strong>tot</strong> <strong>de</strong><br />
waardigheid <strong>van</strong> 'Baron d'Empire' met toekenning <strong>van</strong> het majoraat <strong>van</strong> Overwaeter<br />
(zie on<strong>de</strong>r het lemma <strong>van</strong> <strong>de</strong>n Bem<strong>de</strong>n).<br />
Na <strong>de</strong> aftocht <strong>van</strong> het Frans leger in februari 1814 was geduren<strong>de</strong> een tweetal<br />
maan<strong>de</strong>n een Russisch 'kozakkenregiment' in garnizoen te Gent. De majoor <strong>van</strong> dit<br />
regiment (een Turk) verbleef heel die tijd in <strong>de</strong> woning <strong>van</strong> <strong>de</strong> Meulenaere.<br />
De eigenaar <strong>van</strong> het 'regiment Kozakken <strong>van</strong> <strong>de</strong>n Don' was <strong>de</strong> kleurrijke kolonel<br />
Boyhaloff (soms: Bygaloff), die te Gent spoedig <strong>de</strong> bijnaam 'Peetje Kozak' kreeg.<br />
Deze was vergezeld <strong>van</strong> zijn twintigjarige zoon, officier in zijn regiment, en <strong>van</strong> een<br />
Poolse jood die dienst <strong>de</strong>ed als tolk, secretaris en stafchef. Kolonel Boyhaloff<br />
verbleef tij<strong>de</strong>ns die perio<strong>de</strong> bij Jean Remi Kervyn, heer <strong>van</strong> Oud-Mooreghem (1769-<br />
1843) en zijn echtgenote Pauline Marie <strong>de</strong> Ghellinck (1778-1841), die een nicht<br />
was <strong>van</strong> Jean Baptiste <strong>de</strong> Ghellinck <strong>de</strong> Nokere*.<br />
On<strong>de</strong>r het Ne<strong>de</strong>rlands Bewind werd <strong>de</strong> a<strong>de</strong>llijke titel <strong>van</strong> Pierre Georges <strong>de</strong><br />
Meulenaere door Koning Willem I bevestigd. In 1815 had Intendant graaf Jean<br />
Baptiste d'Hane <strong>de</strong> Steenhuyse* <strong>de</strong> Meulenaere getypeerd als "assez bien estimé",<br />
hoewel hij zijn administratieve bekwaamheid blijkbaar niet zeer hoog achtte. Hij<br />
zetel<strong>de</strong> enige jaren in <strong>de</strong> Provinciale Staten voor het kanton Kruishoutem.<br />
Pierre Georges <strong>de</strong> Meulenaere d'Overwaeter overleed in 1825 in zijn kasteel te<br />
Wel<strong>de</strong>n (gem. Zevergem).<br />
Zijn huwelijk met Thérèse <strong>de</strong> Loose was kin<strong>de</strong>rloos gebleven. Na zijn overlij<strong>de</strong>n<br />
werd zijn om<strong>van</strong>grijke bibliotheek openbaar verkocht op basis <strong>van</strong> een catalogus<br />
<strong>van</strong> 114 pagina's: "<strong>de</strong> bons livres dans toutes les facultés et quelques manuscrits<br />
avec miniatures. La collection d'estampes est peu importante" (Ferd. Van <strong>de</strong>r<br />
Haeghen).<br />
Het herenhuis <strong>de</strong> Meulenaere aan <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rkouter werd bewoond door <strong>de</strong><br />
generaal-majoor hertog Karel Bernard von Sachsen Weimar (1792-1862), <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong> MEULENAERE, Pierre - 373
militaire commandant <strong>van</strong> Gent en Oost-Vlaan<strong>de</strong>ren, en zijn echtgenote Ida von<br />
Sachsen-Meiningen. De hertog von Sachsen Weimar was een zoon <strong>van</strong> <strong>de</strong> zeer<br />
fijnzinnige groothertog Karl August von Sachsen Weimar (1757-1828), vertrouweling<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> koning <strong>van</strong> Pruisen Fre<strong>de</strong>rik <strong>de</strong> Grote, en een vriend <strong>van</strong> Goethe en prins<br />
Charles Joseph <strong>de</strong> Ligne*. In zijn tijd werd Weimar 'het Athene <strong>van</strong> Duitsland'<br />
genoemd. De hertog werd in februari 1782 geïnitieerd in <strong>de</strong> loge Amalia zu drei<br />
Rosen te Weimar, waar<strong>van</strong> in juni 1780 ook zijn beschermeling <strong>de</strong> dichter Johann<br />
Wolfgang Goethe (1749-1832) lid was gewor<strong>de</strong>n.<br />
Zoon Karel Bernard werd op zijn beurt in die loge geïnitieerd in september 1809.<br />
Hij nam <strong>de</strong>el aan diverse veldslagen (Jena, Wagram, Waterloo) als kolonel in het<br />
regiment <strong>van</strong> <strong>de</strong> prins <strong>van</strong> Oranje-Nassau. In 1816 werd hij bevor<strong>de</strong>rd <strong>tot</strong> generaalmajoor.<br />
In juni 1817 behoor<strong>de</strong> hij met generaal Nicolas Joseph Daine (1782-1843)<br />
<strong>tot</strong> <strong>de</strong> oprichters <strong>van</strong> een militaire 'Suprême Conseil' <strong>van</strong> <strong>de</strong> Alou<strong>de</strong> & Aangenomen<br />
Schotse Ritus te Brussel, die spoedig fusioneer<strong>de</strong> met <strong>de</strong> in maart 1817 (eveneens te<br />
Brussel opgerichte) 'Suprême Conseil' met een Frans constitutiepatent.<br />
Te Gent was <strong>de</strong> hertog von Sachsen Weimar <strong>de</strong> stichter en Voorzittend Meester<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> (vooral militaire) loge Les Amis du Roi et <strong>de</strong> la Patrie (Voor Vorst en<br />
Va<strong>de</strong>rland). Hij werd in 1818 erelid <strong>van</strong> Les Vrais Amis, La Félicité Bienfaisante<br />
en Le Septentrion. Hij was heel graag gezien in <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> <strong>loges</strong>. Volgens Joseph<br />
Nève was hij een "très bel homme, <strong>de</strong> haute stature, <strong>de</strong> gran<strong>de</strong> culture". Na zijn<br />
terugkeer <strong>van</strong> een reis <strong>van</strong> zestien maan<strong>de</strong>n doorheen <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten, richtte<br />
Les Vrais Amis op 2 augustus 1826 een groots feest in, tij<strong>de</strong>ns hetwelk lie<strong>de</strong>ren<br />
wer<strong>de</strong>n gezongen op teksten <strong>van</strong> Norbert Cornelissen (in het Frans) en <strong>van</strong> Karel<br />
Vervier (in het Ne<strong>de</strong>rlands). Prins von Sachsen Weimar liet evenmin na <strong>de</strong> <strong>loges</strong> in<br />
naburige ste<strong>de</strong>n een bezoek te brengen, aldus bijv. in 1816 te Lokeren (loge<br />
L'Accord Parfait) en in 1818 te Brugge (loge La Réunion <strong>de</strong>s Amis du Nord). Van<br />
1848 <strong>tot</strong> 1852 werd <strong>de</strong> hertog von Sachsen Weimar nog militair bevelhebber in<br />
Ne<strong>de</strong>rlands Indië. Zijn jongste dochter huw<strong>de</strong> prins Hendrik <strong>van</strong> <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>n.<br />
Het kasteel <strong>de</strong> Meulenaere te Wel<strong>de</strong>n ging over op kanunnik Maximilien Macaire<br />
<strong>de</strong> Meulenaere*, die het eveneens aan Karel Bernard von Sachsen Weimar<br />
verhuur<strong>de</strong>.<br />
<strong>de</strong> MEULENAERE, kanunnik Maximilien Macaire (1747-1834)<br />
a/ Constante Union (1773)<br />
b/ (gewezen) Voorzittend Meester, stu<strong>de</strong>ntenloge te Leuven<br />
c/ -<br />
d/ e<strong>de</strong>lman, kanunnik, vicaris-generaal <strong>van</strong> het bisdom Gent, lid <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Ge<strong>de</strong>puteer<strong>de</strong> Staten<br />
e/ Gent, Biezekapelstraat, Bisschopstraat; <strong>van</strong>af 1795: Lange Kruisstraat<br />
('Kapittelhuis')<br />
f/ contribuant Aca<strong>de</strong>mie (1773); Sint-Sebastiaansgil<strong>de</strong> (vóór 1779)<br />
374 - <strong>de</strong> MEULENAERE, Maximilien
g/ 50.16, 53, 85, 179, 181, 184, 185, 191, 195, 244a, 251, 266, 298, 305, 322, 332,<br />
337, 338, 344, 382, 390, 404a, 417, 460, 465, 499, 557, 560, 591, 680a, 698, 738,<br />
756, 790, 801, 844a, 857, 863, 868, 876a, 878, 975, 987, 1006, 1016<br />
Maximilien Macaire <strong>de</strong> Meulenaere (1747-1834) was een ou<strong>de</strong>re broer <strong>van</strong> Pierre<br />
Georges <strong>de</strong> Meulenaere*. Hij was een petekind <strong>van</strong> zijn oom Maximilien<br />
Bou<strong>de</strong>wijn <strong>de</strong> Meulenaere (1717-1799), <strong>de</strong> laatste raadpensionaris en griffier <strong>van</strong><br />
Roeselare.<br />
Hij stu<strong>de</strong>er<strong>de</strong> rechten en theologie aan <strong>de</strong> universiteit <strong>van</strong> Leuven waar hij <strong>de</strong><br />
diploma's behaal<strong>de</strong> <strong>van</strong> 'Juris Utriusque Licentiatus' (J.U.L.) en 'Sacrae Theologiae<br />
Baccalaureus Formatus' (S.T.B.F.). Hij was te Leuven een studiemakker <strong>van</strong> on<strong>de</strong>r<br />
meer Louis Ferdinand Dons <strong>de</strong> Loven<strong>de</strong>ghem*, Gaspar Philippe <strong>de</strong> Brune <strong>de</strong><br />
Willecomme* en Jean Baptiste <strong>de</strong> Ghellinck <strong>de</strong> Nokere*.<br />
Maximilien Macaire <strong>de</strong> Meulenaere werd priester. Vrij spoedig werd hij benoemd<br />
<strong>tot</strong> kanunnik in het kapittel <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-Martinusabdij te Leuven. Bij zijn terugkeer<br />
te Gent, werd hij reeds in 1772 kanunnik in het kapittel <strong>van</strong> 'Sint- Pharaïldis en Sint-<br />
Nicolaes' (het kapittel was toen aan <strong>de</strong> Sint-Niklaaskerk verbon<strong>de</strong>n), en <strong>van</strong>af 1779<br />
in het kapittel <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-Baafskathedraal.<br />
Kanunnik <strong>de</strong> Meulenaere werd vrijmetselaar in La Constante Union.<br />
In 1773 was hij <strong>de</strong> Voorzittend Meester <strong>van</strong> een loge <strong>van</strong> stu<strong>de</strong>nten aan <strong>de</strong><br />
universiteit te Leuven. Deze 'clan<strong>de</strong>stiene' of 'irreguliere' loge (zij bezat immers<br />
geen constitutiebrief <strong>van</strong> een maçonnieke grootmacht) was opgericht door vier<br />
priesters: naast kanunnik <strong>de</strong> Meulenaere, ook kanunnik J.L. <strong>de</strong> Waremme<br />
verbon<strong>de</strong>n aan <strong>de</strong> 'cathédrale Saint-Lambert' te Liège, priester Froidmont, die in<br />
1765 lid was gewor<strong>de</strong>n <strong>van</strong> La Parfaite Harmonie te Mons, en <strong>de</strong> Duitse kanunnik<br />
<strong>de</strong> Feusser.<br />
On<strong>de</strong>r <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze loge ont<strong>de</strong>kt men namen die te Gent bekend zijn. De<br />
'chevalier <strong>de</strong> Kerle' was waarschijnlijk Joseph Louis <strong>de</strong> Keerle, een zoon <strong>van</strong> baron<br />
Louis <strong>de</strong> Keerle (1705-1781) die <strong>van</strong> 1772 <strong>tot</strong> 1781 presi<strong>de</strong>nt <strong>van</strong> <strong>de</strong> Raad <strong>van</strong><br />
Vlaan<strong>de</strong>ren was (zie on<strong>de</strong>r het lemma <strong>de</strong> Moerman d'Harlebeke) en gehuwd was met<br />
Anne Catherine Diericx, een zus <strong>van</strong> Jean François Xavier Diericx (1721-1798) die<br />
<strong>de</strong> Keerle als presi<strong>de</strong>nt <strong>van</strong> <strong>de</strong> Raad <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren opvolg<strong>de</strong>. 'Walwein, initié à<br />
Bruges' was Charles Christian Walwein (1754-1792). Zijn avontuurlijk leven wordt<br />
verhaald in het boek <strong>van</strong> Andries Van <strong>de</strong>n Abeele over La Parfaite Egalité te<br />
Brugge. Hij was een neef <strong>van</strong> Joseph Antoine Walwein <strong>de</strong> Tervliet die in 1809<br />
bibliothecaris werd <strong>van</strong> <strong>de</strong> ste<strong>de</strong>lijke bibliotheek te Gent (zie on<strong>de</strong>r het lemma<br />
Lammens, François Joachim).<br />
De Leuvense stu<strong>de</strong>ntenloge <strong>van</strong> kanunnik <strong>de</strong> Meulenaere was waarschijnlijk niet<br />
<strong>de</strong> eerste in haar soort. Enige jaren tevoren bestond te Leuven een an<strong>de</strong>re stu<strong>de</strong>ntenloge<br />
met <strong>de</strong> benaming La Parfaite Amitié. De <strong>Gentse</strong> 'Wegwyzer' <strong>van</strong> 1772 (die<br />
vrij nauwkeurige inlichtingen verstrekte over <strong>de</strong> <strong>loges</strong> in <strong>de</strong> Oostenrijkse Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>n)<br />
vermeldt in<strong>de</strong>rdaad: "La Parfaite Amitié, gezeyt <strong>de</strong> Volmaekte Vriendschap,<br />
getransfereerd <strong>van</strong> <strong>de</strong> Universiteyd <strong>van</strong> Leuven om <strong>de</strong> weynigheyd <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Broe<strong>de</strong>rs, <strong>tot</strong> Brussel". De Brusselse loge La Parfaite Amitié ontving in 1772 een<br />
<strong>de</strong> MEULENAERE, Maximilien - 375
constitutiebrief <strong>van</strong> markies <strong>de</strong> Gages. Twee <strong>van</strong> haar le<strong>de</strong>n wer<strong>de</strong>n (zoals kanunnik<br />
<strong>de</strong> Meulenaere) erelid <strong>van</strong> La Constante Union: Augustin Louis Camusel*, heer <strong>van</strong><br />
Rieput, en Engelbert François Cupis <strong>de</strong> Camargo*.<br />
De ont<strong>de</strong>kking <strong>van</strong> <strong>de</strong> door kanunnik <strong>de</strong> Meulenaere voorgezeten loge gaf<br />
aanleiding <strong>tot</strong> zware inci<strong>de</strong>nten die verhaald wor<strong>de</strong>n in <strong>de</strong> boeken <strong>van</strong> Paul<br />
Duchaine en Bertrand Van <strong>de</strong>r Schel<strong>de</strong>n. Aan <strong>de</strong> Meulenaere en <strong>de</strong> stu<strong>de</strong>nten<br />
verweet het universiteitsbestuur niet dat zij vrijmetselaars waren. De universiteit kon<br />
het nochtans niet gedogen dat <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n wapens droegen tij<strong>de</strong>ns logezittingen, hun<br />
studies verwaarloos<strong>de</strong>n, <strong>tot</strong> extra-uitgaven verplicht wer<strong>de</strong>n en hun kamer in het<br />
'collegium' wegens <strong>de</strong> logezittingen niet op het reglementaire uur (21 u.) kon<strong>de</strong>n<br />
vervoegen. In het bijzon<strong>de</strong>r verweet men nog aan <strong>de</strong> stu<strong>de</strong>nten dat zij na een <strong>van</strong> hun<br />
verga<strong>de</strong>ringen een dame had<strong>de</strong>n lastig gevallen die in hetzelf<strong>de</strong> hotel overnachtte<br />
en die niemand min<strong>de</strong>r was dan <strong>de</strong> (beeldmooie) echtgenote <strong>van</strong> graaf Nicolas<br />
Antoine d'Arberg, <strong>de</strong> plaatsver<strong>van</strong>gend Grootmeester <strong>van</strong> <strong>de</strong> Provinciale Grootloge<br />
(zie on<strong>de</strong>r het lemma <strong>de</strong> Trazegnies).<br />
Het inci<strong>de</strong>nt had dus blijkbaar geen uitstaans met <strong>de</strong> vrijmetselarij als zodanig,<br />
laat staan met enig conflict <strong>van</strong> religieuze of filosofische aard. In 1762 had <strong>de</strong><br />
Leuvense universiteit overigens niet geaarzeld om <strong>de</strong> Naamse stu<strong>de</strong>nt in <strong>de</strong> geneeskun<strong>de</strong><br />
Pierre Dieudonné Rémy te veroor<strong>de</strong>len en weg te zen<strong>de</strong>n wegens<br />
godslastering en immoraliteit. In <strong>de</strong> zaak <strong>van</strong> <strong>de</strong> stu<strong>de</strong>ntenloge was er geen sprake<br />
<strong>van</strong> wegzending.<br />
De zaak werd voor <strong>de</strong> Geheime Raad te Brussel en zelfs voor <strong>de</strong> landvoogd Karel<br />
<strong>van</strong> Lorreinen gebracht. Uitein<strong>de</strong>lijk was <strong>de</strong> straf mild. Kanunnik <strong>de</strong> Meulenaere<br />
werd bijv. verplicht geduren<strong>de</strong> een zestal weken in retraite te gaan in een klooster.<br />
Dit voorval heeft Maximilien Macaire <strong>de</strong> Meulenaere niet belet binnen <strong>de</strong> clerus een<br />
mooie loopbaan uit te bouwen.<br />
De ont<strong>de</strong>kking <strong>van</strong> <strong>de</strong> stu<strong>de</strong>ntenloge had wèl <strong>tot</strong> gevolg dat voortaan aan <strong>de</strong><br />
stu<strong>de</strong>nten verbo<strong>de</strong>n werd aan logezittingen (ook el<strong>de</strong>rs dan te Leuven) <strong>de</strong>el te<br />
nemen: "... prohibemus omnibus et singulis suppositis nostris, ne conventicula, quae<br />
vulgo Francs Maçons dicuntur, aliave his similia, quocumque <strong>de</strong>mum nomine ea<br />
contingerit nuncupari, erigant, aut iis sive diurno nocturnetempore, sive in sive extra<br />
hanc civitatem, intersint; sub poena seclusionis ab hac universitate pro his qui<br />
auctores vel principales extiterint, et incarcerationis arbitrariae pro illis qui quovis<br />
modo, tempore aut proetextu iis interfuerint, aut ea foverint" (man<strong>de</strong>ment <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
universiteit <strong>van</strong> Leuven, 7 maart 1774).<br />
Op 21 april 1774 vond Provinciaal Grootmeester markies <strong>de</strong> Gages het nodig <strong>de</strong><br />
<strong>loges</strong> aan te zetten om voorlopig geen zittingen meer te hou<strong>de</strong>n: "Tous les FF<br />
Maçons sont si éloignés <strong>de</strong> causer <strong>de</strong> l'ombrage et <strong>de</strong> l'inquiétu<strong>de</strong> aux Puissances<br />
auxquelles ils sont soumis, que leur premier <strong>de</strong>voir est <strong>de</strong> chercher à leur plaire,<br />
fesant sans cesse <strong>de</strong>s voeux pour leur repos et leur bonheur. L'envie et la jalousie,<br />
cependant, semblent triompher aujourd'hui, par différents bruits qui se répan<strong>de</strong>nt<br />
sur nos assemblées. Les gens sensés paroissent même se laisser entraîner par la<br />
prévention, et le Gouvernement en prendre <strong>de</strong> l'inquiétu<strong>de</strong>. Nous avons l'a<strong>van</strong>tage<br />
376 - <strong>de</strong> MEULENAERE, Maximilien
<strong>de</strong> connoître la sagesse qui règne dans nos Loges, où on inspire la douceur et<br />
l'urbanité, qui sont accompagnées d'une décence aimable, sans mêler dans nos<br />
entretiens aucune affaire d'Etat, ni <strong>de</strong> Religion. Amateurs <strong>de</strong> l'ordre, nous ne<br />
voudrions pas en troubler l'harmonie. Nous avons reçu <strong>de</strong>s avis certains que notre<br />
union est menacée par l'inconduite <strong>de</strong> quelques faux frères. La prévoiance est<br />
nécessaire et cette prévoiance pourra faire <strong>de</strong>s impressions a<strong>van</strong>tageuses sur les<br />
esprits prévenus contre la sagesse <strong>de</strong> nos règlements, qui ne ten<strong>de</strong>nt qu'à <strong>de</strong>s<br />
amusemens innocens et dont les intentions sont pures.<br />
On a assemblé tous les Grands Officiers provinciaux résidant à cet Orient chez<br />
le Respectable G M P [Grand Maître Provincial] pour aviser et délibérer, dans<br />
la circonstance présente. La résolution a été unanime, <strong>de</strong> conseiller à toutes les<br />
Loges <strong>de</strong> suspendre toute assemblée, jusqu'au jour heureux où on sera informé et<br />
certioré que le Gouvernement cesse <strong>de</strong> nous considérer comme société dangereuse".<br />
Bovendien gaf het inci<strong>de</strong>nt aanleiding <strong>tot</strong> een openbare polemiek. In 1775<br />
verscheen bijv. te Leuven een pamflet <strong>van</strong> <strong>de</strong> hoogleraar in theologie Deckers <strong>de</strong><br />
Kevelaer (1733-1812), die on<strong>de</strong>r meer <strong>de</strong> aandacht vestig<strong>de</strong> op <strong>de</strong> pauselijke<br />
veroor<strong>de</strong>lingen <strong>van</strong> <strong>de</strong> vrijmetselarij (Lettre d'un docteur en théologie <strong>de</strong><br />
l'université <strong>de</strong> Louvain, à un Etudiant en droit dans la même université, bij L.J.<br />
Urban, Leuven). Dit geschrift werd on<strong>de</strong>r meer beantwoord in een Réponse à la<br />
lettre d'un docteur en théologie <strong>de</strong> l'université <strong>de</strong> Louvain touchant la francmaçonnerie<br />
à un Etudiant en droit, Lon<strong>de</strong>n [?], 1775. Men <strong>de</strong>nkt dat dit antwoord<br />
geschreven werd door <strong>de</strong> bedrijvige vrijmetselaar Norbert Joseph Bols d'Arendonck<br />
(zie on<strong>de</strong>r het lemma Busso, Jean Marie).<br />
Omstreeks 1774 werd Maximilien <strong>de</strong> Meulenaere secretaris <strong>van</strong> <strong>de</strong> bisschop <strong>van</strong><br />
Gent, <strong>de</strong> Antwerpenaar Mgr. Govard Gerard <strong>van</strong> Eersel (1713-1778), die bekend<br />
bleef voor zijn belangrijke giften ten gunste <strong>van</strong> <strong>de</strong> behoeftigen binnen zijn bisdom.<br />
Een neef <strong>van</strong> <strong>de</strong> bisschop, Gérard Henry <strong>van</strong> Eersel, assura<strong>de</strong>ur in zeeverzekeringen,<br />
was lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> loge La Concor<strong>de</strong> Universelle te Antwerpen. Een oom<br />
<strong>van</strong> graaf Joseph Sébastien <strong>de</strong>lla Faille*, Corneille Jean <strong>de</strong>lla Faille, was gehuwd<br />
met Cornelia Marie <strong>van</strong> Eersel, die een dochter was <strong>van</strong> Laurent <strong>van</strong> Eersel, broer<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> bisschop. Het is Mgr. Govard <strong>van</strong> Eersel, toen nog rector <strong>van</strong> het<br />
kapucinessenklooster, die aan <strong>de</strong> Reep tussen 1746 en 1758 het prachtige 'hotel <strong>van</strong><br />
Eersel' liet bouwen (thans Sint-Bavo-humaniora).<br />
Na het overlij<strong>de</strong>n <strong>van</strong> Mgr. <strong>van</strong> Eersel in 1778 bleef kanunnik <strong>de</strong> Meulenaere<br />
secretaris <strong>van</strong> <strong>de</strong> nieuwe bisschop <strong>van</strong> Gent, Mgr. Ferdinand Marie <strong>de</strong> Lobkowitz<br />
(1726-1795), een Oostenrijkse prins en gewezen bisschop <strong>van</strong> Namur. Deze<br />
mondaine bisschop ("prélat <strong>de</strong> joyeuse, galante et dispendieuse mémoire", schrijft<br />
Prosper Claeys) ging wonen in het door hem aanzienlijk verfraai<strong>de</strong> kasteel<br />
'Rooselaer' te Lochristi. Hij leef<strong>de</strong> openlijk met een vaste vriendin, "syne<br />
Favoriete", mevrouw <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Saeren (waarschijnlijk een verwante <strong>van</strong> <strong>de</strong> hoogbaljuw<br />
<strong>van</strong> het Land <strong>van</strong> Waas, Jacques Ferdinand <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Saeren, heer <strong>van</strong><br />
Maneghem). Dit lokte heel wat kritiek uit. De geestelijkheid <strong>van</strong> het bisdom achtte<br />
het zelfs noodzakelijk om <strong>de</strong> bisschop een smeekbe<strong>de</strong> te zen<strong>de</strong>n (Votum cleri<br />
<strong>de</strong> MEULENAERE, Maximilien - 377
Dioecesis Gandavensis) opdat hij <strong>de</strong> ban<strong>de</strong>n met die 'nieuwe Jezabel' zou verbreken<br />
en zich daadwerkelijk zou bezig hou<strong>de</strong>n met zijn bisdom.<br />
Omdat hij <strong>de</strong> volkstaal niet machtig was en betere contacten wenste te<br />
on<strong>de</strong>rhou<strong>de</strong>n met <strong>de</strong> bevolking en met <strong>de</strong> clerus, benoem<strong>de</strong> Mgr. <strong>de</strong> Lobkowitz<br />
kanunnik Maximilien Macaire <strong>de</strong> Meulenaere <strong>tot</strong> vicaris-generaal. De rol <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Meulenaere in het bestuur <strong>van</strong> het bisdom nam hierdoor aanzienlijk toe. Hij was<br />
waarschijnlijk <strong>de</strong> auteur <strong>van</strong> <strong>de</strong> protestbrief <strong>van</strong> Mgr. <strong>de</strong> Lobkowitz tegen het<br />
'Tolerantie-Edict' <strong>van</strong> 12 november 1781. Dit edict voer<strong>de</strong> <strong>de</strong> gelijkberechtiging in<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> katholieke en <strong>de</strong> protestantse godsdienst.<br />
Kanunnik <strong>de</strong> Meulenaere vertegenwoordig<strong>de</strong> tevens <strong>de</strong> bisschop als 'Officiael' in<br />
het 'Geestelijk hof'. Tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong>ze perio<strong>de</strong> vervul<strong>de</strong> Jacques Clément Lammens* in<br />
<strong>de</strong>ze kerkelijke rechtbank het ambt <strong>van</strong> commissaris.<br />
In 1787 werd Maximilien Macaire <strong>de</strong> Meulenaere bovendien een afgevaardig<strong>de</strong><br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> geestelijke stand ('Secundarius voor <strong>de</strong> Clergé <strong>van</strong> Gend') als Ge<strong>de</strong>puteer<strong>de</strong><br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> Staten <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren.<br />
In zijn hoedanigheid <strong>van</strong> Ge<strong>de</strong>puteer<strong>de</strong> nam kanunnik <strong>de</strong> Meulenaere <strong>de</strong>el aan<br />
<strong>de</strong> belangrijke rol die <strong>de</strong> Staten <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren vervul<strong>de</strong>n voor en tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong><br />
Brabantse Omwenteling (zie bijv. on<strong>de</strong>r het lemma <strong>de</strong> Graeve, Charles Joseph). Men<br />
bezit evenwel weinig informatie over <strong>de</strong> opvattingen en het optre<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Meulenaere tij<strong>de</strong>ns die perio<strong>de</strong>. Volgens Luc Dhondt was Maximilien <strong>de</strong><br />
Meulenaere een vooraanstaand keizersgezin<strong>de</strong>, die zijn "verlicht monarchale<br />
gezindheid" overigens trouw bleef on<strong>de</strong>r het Frans en het Hollands Bewind. Zo<br />
informeer<strong>de</strong> hij bijv. geregeld <strong>de</strong> keizersgezin<strong>de</strong> Procureur-generaal Maroucx (zie<br />
het lemma <strong>van</strong> Vol<strong>de</strong>n) over <strong>de</strong> politieke opvattingen binnen <strong>de</strong> clerus. Maar<br />
an<strong>de</strong>rzijds kan men veron<strong>de</strong>rstellen dat kanunnik <strong>de</strong> Meulenaere <strong>de</strong> pen hield voor<br />
diverse gedrukte geschriften <strong>van</strong> <strong>de</strong> bisschop tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> eerste maan<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Brabantse Omwenteling, on<strong>de</strong>r meer tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> '<strong>Gentse</strong> novemberdagen' (zie on<strong>de</strong>r<br />
het lemma Vilain X<strong>III</strong>I, Charles Joseph) om aan <strong>de</strong> bevolking te vragen dat zij zou<br />
bid<strong>de</strong>n en processies hou<strong>de</strong>n met het oog op <strong>de</strong> bevrijding <strong>van</strong> <strong>de</strong> 'buitenlandse<br />
heerschappij' (<strong>de</strong> bisschop was zelf een Oostenrijkse prins en <strong>de</strong> broer <strong>van</strong><br />
veldmaarschalk prins Karl Maria <strong>de</strong> Lobkowitz [1727-1802], rid<strong>de</strong>r <strong>van</strong> het Gul<strong>de</strong>n<br />
Vlies!), en in <strong>de</strong>cember 1789 na <strong>de</strong> overwinning <strong>van</strong> <strong>de</strong> Patriotten omdat zij <strong>de</strong><br />
godsdienst alsme<strong>de</strong> <strong>de</strong> rechten en voorrechten <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren had<strong>de</strong>n hersteld. In<br />
1783 had kanunnik <strong>de</strong> Meulenaere <strong>de</strong> Ge<strong>de</strong>puteer<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> Staten <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren<br />
overigens reeds geïnterpelleerd over <strong>de</strong> door Jozef II bevolen sluiting <strong>van</strong> 'nutteloze<br />
kloosters'. Men weet ook dat hij tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> Brabantse Omwenteling een rol speel<strong>de</strong><br />
voor het inzamelen <strong>van</strong> <strong>de</strong> financiële steun <strong>van</strong> het bisdom aan het leger <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Patriotten.<br />
Men weet niet op welke wijze kanunnik <strong>de</strong> Meulenaere reageer<strong>de</strong> op <strong>de</strong> eerste<br />
(1792) en <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> (1794) Franse inval.<br />
In 1795 verwierf kanunnik <strong>de</strong> Meulenaere met zijn collega kanunnik Louis Jean<br />
Papeleu het alou<strong>de</strong> Kapittelhuis aan <strong>de</strong> hoek <strong>van</strong> <strong>de</strong> Lange Kruisstraat en het<br />
huidige Sint-Baafsplein. Het kapittel <strong>van</strong> Sint-Baafs hield zijn verga<strong>de</strong>ringen in dit<br />
378 - <strong>de</strong> MEULENAERE, Maximilien
prachtig gemeubileerd gebouw, <strong>tot</strong> dit door <strong>de</strong> Fransen werd geconfisqueerd. Een<br />
buurman, <strong>de</strong> wijnhan<strong>de</strong>laar Louis Blommaert, die in <strong>de</strong> Sint-Janstraat woon<strong>de</strong>,<br />
kocht het Kapittelhuis aan en verkocht het da<strong>de</strong>lijk door aan <strong>de</strong> twee kanunniken.<br />
Kanunnik Louis Jean Papeleu (ca. 1760-1823) was een zoon <strong>van</strong> <strong>de</strong> in 1783<br />
gea<strong>de</strong>l<strong>de</strong> Denis Jacques Papeleu, heer <strong>van</strong> Poelvoor<strong>de</strong>, en Marie Elizabeth Hopsomere,<br />
die een halfzus was <strong>van</strong> <strong>de</strong> vermogen<strong>de</strong> jakobijn Constant Louis<br />
Hopsomere (zie on<strong>de</strong>r het lemma <strong>de</strong> Nottet d'Anglier). Kanunnik Louis Papeleu<br />
was 'heer <strong>van</strong> 's Graven Haersche', een heerlijkheid binnen <strong>de</strong> gemeente Deurle<br />
(waar nog steeds een 'Papeleugoed' bestaat, bij <strong>de</strong> Lin<strong>de</strong>nstraat). In zijn familie<br />
kreeg <strong>de</strong> kanunnik om duistere re<strong>de</strong>nen <strong>de</strong> bijnaam '<strong>de</strong> zwarte vent'. In <strong>de</strong><br />
burgerlijke kringen <strong>van</strong> het <strong>Gentse</strong> was hij vooral als huwelijksmakelaar bekend.<br />
Kanunnik Louis Papeleus broers:<br />
(i) Benoît Jean Papeleu huw<strong>de</strong> Charlotte Thérèse Goethals, een nicht <strong>van</strong> gewezen<br />
schepen Adriaen Jacques Goethals*, Voorzittend Meester <strong>van</strong> La Discrète Impériale<br />
et Royale <strong>van</strong> 1762 <strong>tot</strong> 1767.<br />
(ii) Denis Antoine Papeleu (ca. 1752-1810) huw<strong>de</strong> Jeanne Françoise Carpentier. Zij<br />
waren <strong>de</strong> ou<strong>de</strong>rs <strong>van</strong> on<strong>de</strong>r meer:<br />
- Louis Papeleu (1785-1833) die in <strong>de</strong> Provinciale Staten zetel<strong>de</strong> <strong>van</strong> 1816 <strong>tot</strong><br />
1830. In 1809 werd hij lid <strong>van</strong> Les Vrais Amis, in 1818 werd hij geaffilieerd<br />
bij La Félicité Bienfaisante, waar hij in 1822 <strong>de</strong> 1ste Opziener werd. Zijn<br />
zoon Adolphe Papeleu (1811-1859) open<strong>de</strong> met Louis <strong>van</strong> Houtte (1810-<br />
1876) in 1839 een <strong>van</strong> <strong>de</strong> eerste 'hofbouwinrichtingen' te Gentbrugge. Hij<br />
vestig<strong>de</strong> zich in 1850 te Wetteren waar hij een pionier werd <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
boomkwekerij. Te Le<strong>de</strong>berg kreeg een parkje <strong>de</strong> naam 'Adolf Papeleu, tuinbouwkundige'.<br />
- Marie Thérèse Papeleu huw<strong>de</strong> met Pierre Alexandre Tinel, geboren te<br />
Montpellier in 1781, secretaris-generaal <strong>van</strong> <strong>de</strong> Prefectuur <strong>van</strong> het<br />
Schel<strong>de</strong><strong>de</strong>partement te Gent. In 1806 werd Tinel lid <strong>van</strong> La Félicité<br />
Bienfaisante.<br />
Na het overlij<strong>de</strong>n <strong>van</strong> Mgr. <strong>de</strong> Lobkowitz in 1795 maakte kanunnik <strong>de</strong><br />
Meulenaere <strong>de</strong>el uit <strong>van</strong> het vicariaat dat het bisdom moest besturen <strong>tot</strong> <strong>de</strong><br />
benoeming <strong>van</strong> een opvolger.<br />
In 1797 stond kanunnik <strong>de</strong> Meulenaere, die toen <strong>de</strong>ken <strong>van</strong> het kapittel was, voor<br />
<strong>de</strong> moeilijke keuze of hij al dan niet <strong>de</strong> vereiste eed <strong>van</strong> trouw (incl. 'haine à la<br />
royauté') aan <strong>de</strong> Franse republiek zou afleggen. In juni <strong>van</strong> dat jaar schreven drie<br />
belangrijke parochiepastoors <strong>van</strong> Gent (P.F. Huybrecht <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-Baafskathedraal,<br />
Joannes Franciscus Wauters [1754-1820] <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-Michielsparochie,<br />
en Franciscus Sartel [1749-1799] <strong>van</strong> <strong>de</strong> Onze-Lieve-Vrouwparochie) aan <strong>de</strong><br />
'Conseil <strong>de</strong>s Cinq Cents' te Parijs een open brief om mee te <strong>de</strong>len dat <strong>de</strong> eed niet<br />
verenigbaar was met het vervullen <strong>van</strong> hun godsdienstige plicht. Waarschijnlijk<br />
was dit ook <strong>de</strong> opvatting <strong>van</strong> kanunnik <strong>de</strong> Meulenaere. Hoe dan ook, precies in<br />
1797 week hij voor enige maan<strong>de</strong>n uit naar Düsseldorf, blijkbaar om te ontsnappen<br />
<strong>de</strong> MEULENAERE, Maximilien - 379
aan een dreigen<strong>de</strong> <strong>de</strong>portatie. De jakobijnen brandmerkten hem in die tijd, zoals<br />
talrijke an<strong>de</strong>re priesters, als een "ennemi déclaré du gouvernement français", die<br />
bovendien "doctrines insidieuses" en "principes contre-révolutionnaires... le<br />
fanatisme" verspreid<strong>de</strong>. In maart 1799 werd kanunnik <strong>de</strong> Meulenaere enige tijd in<br />
het Correctiehuis aan <strong>de</strong> Coupure opgesloten, maar kwam opnieuw vrij, "na<br />
machtige voorspraak bij <strong>de</strong> consuls" (waarschijnlijk door zijn broer). Na zijn<br />
vrijlating leg<strong>de</strong> kanunnik <strong>de</strong> Meulenaere niettemin <strong>de</strong> door <strong>de</strong> Fransen vereiste<br />
nieuwe eed af, hou<strong>de</strong>n<strong>de</strong> erkenning <strong>van</strong> <strong>de</strong> soevereiniteit <strong>van</strong> het Franse volk,<br />
alsme<strong>de</strong> on<strong>de</strong>rwerping en gehoorzaamheid aan <strong>de</strong> Franse republiek (maar zon<strong>de</strong>r<br />
'haine à la royauté'). In <strong>de</strong>cember 1801 publiceer<strong>de</strong> hij met zijn collega's kanunniken<br />
Egi<strong>de</strong> <strong>de</strong> Grave (1730-1813) en Louis Jean Papeleu een open brief over hun<br />
persoonlijke interpretatie <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze eed: 'on<strong>de</strong>rwerping aan <strong>de</strong> wetten' houdt niet in<br />
dat men <strong>de</strong> wetten ook 'goedkeurt'.<br />
Zeven jaar na het overlij<strong>de</strong>n <strong>van</strong> Mgr. <strong>de</strong> Lobkowitz kreeg Gent in 1802 een<br />
nieuwe bisschop, <strong>de</strong> Fransman Mgr. Etienne Fallot <strong>de</strong> Beaumont (1750-1835).<br />
Deze Ne<strong>de</strong>rlandsonkundige bisschop werd onmid<strong>de</strong>llijk geconfronteerd met<br />
talrijke praktische problemen, in het bijzon<strong>de</strong>r <strong>de</strong> materiële gevolgen <strong>van</strong> <strong>de</strong> sluiting<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> kloosters en <strong>de</strong> ver<strong>de</strong>diging <strong>van</strong> het katholiek on<strong>de</strong>rwijs in <strong>de</strong> scholen <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Republiek. Spoedig wer<strong>de</strong>n <strong>de</strong> bevoegdhe<strong>de</strong>n <strong>van</strong> het bisschoppelijk kapittel<br />
toegewezen aan het vicariaat, waarin vicaris-generaal <strong>de</strong> Meulenaere een lei<strong>de</strong>n<strong>de</strong><br />
rol vervul<strong>de</strong>.<br />
In mei 1802 nodig<strong>de</strong>n kanunnik <strong>de</strong> Meulenaere en <strong>de</strong> overige vicarissen-generaal<br />
<strong>de</strong> geestelijkheid <strong>van</strong> het bisdom uit om een stem uit te brengen ten gunste <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
toekenning aan Napoleon Bonaparte <strong>van</strong> het Consulaat voor het leven. Enige<br />
maan<strong>de</strong>n later zond bisschop Fallot <strong>de</strong> Beaumont een her<strong>de</strong>rlijk man<strong>de</strong>ment aan alle<br />
priesters <strong>van</strong> het bisdom om hen te verplichten <strong>de</strong> volgen<strong>de</strong> woor<strong>de</strong>n te 'zingen' voor<br />
<strong>de</strong> 'benedictie': Domine, salvam fac Rempublicam; Domine, salvos fac Consules.<br />
Kort daarop werd het Salvum fac Imperatorem.<br />
Na <strong>de</strong> mutatie <strong>van</strong> Mgr. Fallot <strong>de</strong> Beaumont naar het bisdom <strong>van</strong> Piacenza<br />
(Italië) in 1807, werd <strong>de</strong> Franse e<strong>de</strong>lman Mgr. Maurice <strong>de</strong> Broglie (1766-1821) <strong>de</strong><br />
nieuwe bisschop <strong>van</strong> Gent. Kanunnik <strong>de</strong> Meulenaere (die even gehoopt had zèlf als<br />
opvolger <strong>van</strong> Mgr. Fallot <strong>de</strong> Beaumont te wor<strong>de</strong>n benoemd) werd niet bevestigd<br />
in zijn ambt <strong>van</strong> vicaris-generaal. Dit ontstem<strong>de</strong> hem temeer daar Mgr. <strong>de</strong> Broglie<br />
blijkbaar alleen vertrouwen had in <strong>de</strong> Franse 'abbé' Jacques Joseph Le Surre, die<br />
hij naar Gent had laten overkomen. Hij benoem<strong>de</strong> Le Surre <strong>tot</strong> kanunnik en<br />
vicaris-generaal. De bedoeling <strong>van</strong> <strong>de</strong> bisschop was dat Le Surre het feitelijk<br />
bestuur <strong>van</strong> het bisdom in han<strong>de</strong>n zou nemen, zodat <strong>de</strong> bisschop zijn volle aandacht<br />
kon beste<strong>de</strong>n aan meer principiële problemen. Le Surre was een vrij radikaal ultramontaan<br />
en hij werd herhaal<strong>de</strong>lijk door <strong>de</strong> Franse regering berispt. Wanneer in 1815<br />
<strong>de</strong> Fundamentele Wet <strong>van</strong> het nieuwe Koninkrijk <strong>de</strong>r Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>n aan <strong>de</strong> notabelen<br />
ter goedkeuring werd voorgelegd, schreef Le Surre in een Avis aux Notables dat "la<br />
protection générale <strong>de</strong> tous les cultes dans un Etat était un dogme politique<br />
d'invention mo<strong>de</strong>rne, qui <strong>de</strong>vait sa naissance et sa réputation à cet atroce<br />
380 - <strong>de</strong> MEULENAERE, Maximilien
philosophisme qui a été pour toute l'Europe, pendant plus <strong>de</strong> vingt ans, une source<br />
intarissable <strong>de</strong> calamités publiques".<br />
Het jaar daarop gaf abbé Le Surre na<strong>de</strong>re ontwikkeling aan dit gedachtegoed in<br />
een polemisch boek met <strong>de</strong> titel Essai historique sur le progrès <strong>de</strong>s lumières dans<br />
le Royaume <strong>de</strong>s Pays-Bas, et en particulier sur la liberté indéfinie <strong>de</strong>s opinions<br />
religieuses. Ditmaal werd hij <strong>de</strong>finitief naar zijn geboorteland teruggezon<strong>de</strong>n.<br />
In 1816 verkocht abbé Le Surre (waarschijnlijk met <strong>de</strong> me<strong>de</strong>plichtigheid <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
kanunnik Joseph Ghislain <strong>de</strong> Vol<strong>de</strong>r [1771-1820]) <strong>de</strong> zijpanelen <strong>van</strong> 'Het Lam<br />
Gods' (met uitzon<strong>de</strong>ring <strong>van</strong> <strong>de</strong> panelen die Adam en Eva voorstellen) aan <strong>de</strong><br />
Brusselse kunsthan<strong>de</strong>laar L.J. <strong>van</strong> Nieuwenhuys voor het geringe bedrag <strong>van</strong> 3.000<br />
gul<strong>de</strong>n. Het ging volgens hem toch maar om "kleine panelen zon<strong>de</strong>r waar<strong>de</strong>". Het<br />
stadsbestuur <strong>van</strong> Gent span<strong>de</strong> onmid<strong>de</strong>llijk een proces in, wegens "verkoop <strong>van</strong><br />
an<strong>de</strong>rmans goed" (artikel 1599 <strong>van</strong> <strong>de</strong> Co<strong>de</strong> Civil). Als consequent ultramontaan<br />
verklaar<strong>de</strong> Le Surre aan <strong>de</strong> rechters dat alleen zijn bisschop hem mocht on<strong>de</strong>rvragen<br />
en veroor<strong>de</strong>len. Uitein<strong>de</strong>lijk werd <strong>de</strong> eis <strong>van</strong> <strong>de</strong> stad Gent afgewezen, omdat<br />
zij geen eigenares was <strong>van</strong> <strong>de</strong> onrechtmatig verkochte panelen. De panelen kwamen<br />
terecht bij Fre<strong>de</strong>rik Willem <strong>III</strong>, koning <strong>van</strong> Pruisen en zij bleven geduren<strong>de</strong> meer<br />
dan een eeuw te Berlijn. Krachtens het vre<strong>de</strong>sverdrag <strong>van</strong> Versailles (1919) wer<strong>de</strong>n<br />
zij aan België gerestitueerd en beland<strong>de</strong>n zij op hun oorspronkelijke plaats op 6<br />
november 1920.<br />
Intussen had kanunnik <strong>de</strong> Meulenaere zich blijkbaar verzoend met <strong>de</strong> Franse<br />
bezetting, zolang hij maar zijn kerkelijke bediening ongestoord kon uitoefenen.<br />
Diverse re<strong>de</strong>nen kunnen die evolutie <strong>van</strong> kanunnik <strong>de</strong> Meulenaere verklaren:<br />
bekommernis om <strong>de</strong> eigen klerikale loopbaan, steun aan <strong>de</strong> briljante carrière <strong>van</strong><br />
zijn jongere broer Pierre Georges en hoogstwaarschijnlijk ook <strong>de</strong> betere verhouding<br />
tussen kerk en staat tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> eerste jaren <strong>van</strong> het bewind <strong>van</strong> Napoleon.<br />
Zo was het kanunnik <strong>de</strong> Meulenaere die in mei 1804 in <strong>de</strong> Sint-Baafskathedraal<br />
het huwelijk inzegen<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> 'rosière' Marie Catherine Arnoul met <strong>de</strong> kleermaker<br />
Louis Temmerman. On<strong>de</strong>r het Frans Bewind werd ook bij ons <strong>de</strong> alou<strong>de</strong> Franse<br />
gewoonte ingevoerd (zij zou dateren <strong>van</strong> <strong>de</strong> tijd <strong>van</strong> Clovis!) om aan een of meer<br />
<strong>de</strong>ugdzame jonge vrouwen die door het stadsbestuur wer<strong>de</strong>n geselecteerd en die<br />
men 'rosières' ('rozenbruid') noem<strong>de</strong>, een bruidsschat te schenken en hun huwelijksfeest<br />
op kosten <strong>van</strong> <strong>de</strong> stad in te richten. In 1804 gebeur<strong>de</strong> dit op bijzon<strong>de</strong>r<br />
plechtige wijze omdat het huwelijk <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> 'rosière' samenviel met <strong>de</strong><br />
verheffing <strong>van</strong> Napoleon <strong>tot</strong> keizer te Parijs. Het huwelijk <strong>van</strong> <strong>de</strong> 'rosière' Marie<br />
Catherine Arnoul ("un modèle <strong>de</strong> douceur et <strong>de</strong> vertu") met Louis Temmerman<br />
(een gewezen 'kul<strong>de</strong>r') werd eerst burgerlijk voltrokken in <strong>de</strong> Troonzaal <strong>van</strong> het<br />
stadhuis in aanwezigheid <strong>van</strong> alle ste<strong>de</strong>lijke notabelen. De secretaris-generaal <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> 'Préfecture' (waarschijnlijk <strong>de</strong> reeds vermel<strong>de</strong> Pierre Alexandre Tinel) vergastte<br />
<strong>de</strong> genodig<strong>de</strong>n op een toespraak <strong>van</strong> <strong>de</strong>rtig gedrukte bladzij<strong>de</strong>n, <strong>van</strong> begin <strong>tot</strong> ein<strong>de</strong><br />
een o<strong>de</strong> aan 'l'immortel Napoléon'. Na <strong>de</strong> burgerlijke plechtigheid werd een<br />
indrukwekken<strong>de</strong> stoet gevormd die zich naar <strong>de</strong> kathedraal begaf. Na het Te Deum<br />
ter ere <strong>van</strong> <strong>de</strong> keizer zegen<strong>de</strong> kanunnik <strong>de</strong> Meulenaere het huwelijk kerkelijk in. 's<br />
<strong>de</strong> MEULENAERE, Maximilien - 381
Avonds werd een toneelvoorstelling ingericht in <strong>de</strong> toneelzaal <strong>van</strong> het Sint-<br />
Sebastiaanshof, waarna er een schitterend vuurwerk werd afgeschoten op <strong>de</strong> Kouter.<br />
De dag daarop wer<strong>de</strong>n volksfeesten ingericht, alsme<strong>de</strong> prijskampen <strong>van</strong> <strong>de</strong> vier<br />
hoofdgil<strong>de</strong>n (Sint-Joris, Sint-Sebastiaan, Sint-Antonius en Sint-Michiel).<br />
Ook in 1810 werd kanunnik <strong>de</strong> Meulenaere aangesproken voor het huwelijk <strong>van</strong><br />
niet min<strong>de</strong>r dan twaalf <strong>Gentse</strong> 'rosières' met gewezen soldaten <strong>van</strong> Napoleon, die<br />
wegens zware verwondingen gepensioneerd waren. Opnieuw ging <strong>de</strong> ceremonie met<br />
veel luister gepaard, omdat het huwelijk <strong>van</strong> <strong>de</strong> 'rosières' samenviel met het huwelijk<br />
<strong>van</strong> Napoleon en <strong>de</strong> Oostenrijkse aartshertogin Marie-Louise.<br />
In 1812 nam Mgr. <strong>de</strong> Broglie on<strong>de</strong>r politieke druk ontslag. Kanunnik <strong>de</strong><br />
Meulenaere maakte opnieuw <strong>de</strong>el uit <strong>van</strong> <strong>de</strong> vicarissenraad die het bisdom moest<br />
besturen. Als Grootvicaris nam hij <strong>de</strong> effectieve leiding <strong>van</strong> het bisdom waar. Het<br />
jaar daarop werd <strong>de</strong> Franse priester Jacques Louis <strong>de</strong> la Bruë <strong>de</strong> Saint-Bauzille<br />
(1760-1832), die met het bisdom <strong>tot</strong>aal onbekend was, kapittelvicaris benoemd om<br />
tij<strong>de</strong>lijk Mgr. <strong>de</strong> Broglie te ver<strong>van</strong>gen. Kanunnik <strong>de</strong> Meulenaere verloor zijn<br />
bestuursbevoegdheid en protesteer<strong>de</strong> bij 'Son Exc. le Ministre <strong>de</strong>s Cultes' in een<br />
open brief die gedrukt werd en te Gent ruim verspreid. Kanunnik <strong>de</strong> Meulenaere<br />
had zelfs een hevige ruzie met <strong>de</strong> secretaris <strong>van</strong> <strong>de</strong> la Bruë, abbé Maxime <strong>de</strong><br />
Seguin <strong>de</strong> Pazzis, "d'un caractère altier, inconsidéré" volgens <strong>de</strong> jezuïet Van<strong>de</strong>r<br />
Moere (1863).<br />
Op kanunnik <strong>de</strong> Meulenaere werd uit politieke hoek zware druk uitgeoefend: men<br />
zou hem naar een verlaten parochie aan <strong>de</strong> voet <strong>van</strong> <strong>de</strong> Pyreneeën verbannen indien<br />
hij niet loyaal samenwerkte met <strong>de</strong> la Bruë! De Meulenaere leg<strong>de</strong> zich bij <strong>de</strong><br />
toestand neer en bestuur<strong>de</strong> voortaan het bisdom met <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re twee kapittelvicarissen,<br />
<strong>de</strong> la Bruë en kanunnik baron Louis Joseph <strong>de</strong> Loen (1758-1844). De<br />
overgrote meer<strong>de</strong>rheid <strong>van</strong> <strong>de</strong> clerus <strong>van</strong> het bisdom had evenwel geen vertrouwen<br />
in het nieuw bestuur, en erken<strong>de</strong> als zijn lei<strong>de</strong>r <strong>de</strong> vertrouwensman <strong>van</strong> Mgr. <strong>de</strong><br />
Broglie te Gent, <strong>de</strong> hierna te vermel<strong>de</strong>n kanunnik Ambroise Goethals.<br />
De spanning bereikte een hoogtepunt in juli 1813: toen sloten <strong>de</strong> Seguin <strong>de</strong> Pazzis<br />
alsme<strong>de</strong> <strong>de</strong> kanunniken <strong>de</strong> Meulenaere en <strong>de</strong> Loen het seminarie omdat <strong>de</strong><br />
seminaristen openlijk weiger<strong>de</strong>n het gezag <strong>van</strong> <strong>de</strong> la Bruë te erkennen. Voor <strong>de</strong><br />
sluiting had<strong>de</strong>n Seguin <strong>de</strong> Pazzis en <strong>de</strong> Meulenaere <strong>de</strong> seminaristen en <strong>de</strong> directie<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> instelling nochtans gepoogd te overtuigen <strong>van</strong> <strong>de</strong> canoniekrechtelijke<br />
rechtmatigheid <strong>van</strong> <strong>de</strong> aanduiding <strong>van</strong> <strong>de</strong> drie kapittelvicarissen. Waarschijnlijk was<br />
kanunnik De Meulenaere tij<strong>de</strong>ns zijn toespraak (in het Latijn!) zeer opgewon<strong>de</strong>n.<br />
Hij maakte immers een zware taalfout: "Capitulum elegit dominum <strong>de</strong> la Bruë cum<br />
domino <strong>de</strong> Loen et ego". "Ce solécisme fut accueilli par un rire universel", weet<br />
pater J. Van<strong>de</strong>r Moere (1791-1875) te preciseren. Hoe dan ook, <strong>de</strong> meeste seminaristen<br />
wer<strong>de</strong>n in het Franse leger ingelijfd en verbannen naar het Duitse eiland<br />
Wesel (zie ook on<strong>de</strong>r het lemma Goethals, Adriaen Jacques).<br />
Tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong>ze perio<strong>de</strong> had kanunnik <strong>de</strong> Meulenaere geregeld contact met een<br />
invloedrijk lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Bisschoppelijke raad, met name priester Pierre Théodore<br />
Verhaegen (1762-1822), die op dat tijdstip pastoor was <strong>van</strong> het klein begijnhof aan<br />
382 - <strong>de</strong> MEULENAERE, Maximilien
<strong>de</strong> Lange Violettestraat. Priester Pierre Théodore Verhaegen was <strong>van</strong> februari <strong>tot</strong><br />
augustus 1797 <strong>de</strong> voorlaatste rector <strong>van</strong> <strong>de</strong> universiteit <strong>van</strong> Leuven. Na <strong>de</strong> sluiting<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> universiteit dook hij geruime tijd on<strong>de</strong>r bij een bevrien<strong>de</strong> familie te<br />
Haasdonk. Na het concordaat tussen Napoleon en het Vaticaan werd Verhaegen<br />
parochiepastoor te Munte. In 1805 werd hij benoemd in <strong>de</strong> vrij beschei<strong>de</strong>n bediening<br />
<strong>van</strong> pastoor <strong>van</strong> het klein begijnhof. In 1813 weiger<strong>de</strong> hij <strong>de</strong>el te nemen aan <strong>de</strong><br />
Heilig-Sacramentsprocessie en <strong>de</strong> daarop volgen<strong>de</strong> hul<strong>de</strong> aan keizer Napoleon. De<br />
kanunniken <strong>de</strong> la Bruë, <strong>de</strong> Meulenaere en <strong>de</strong> Loen schreven hem een boze brief ("un<br />
scandale inouï <strong>de</strong> la part d'un prêtre et d'un curé") en schorsten hem uit zijn<br />
bediening ("suspens et interdit"). Door zijn radicale houding won pastoor<br />
Verhaegen <strong>de</strong> steun <strong>van</strong> Mgr. <strong>de</strong> Broglie, die hem enige jaren later benoem<strong>de</strong> <strong>tot</strong><br />
vicaris-generaal <strong>van</strong> het bisdom Gent.<br />
De ultramontaanse pastoor Pierre Théodore Verhaegen was een oom (en waarschijnlijk<br />
<strong>de</strong> peter) <strong>van</strong> Pierre Théodore Verhaegen (1796-1862), liberaal<br />
volksvertegenwoordiger, een <strong>van</strong> <strong>de</strong> stichters <strong>van</strong> <strong>de</strong> Université libre <strong>de</strong> Bruxelles<br />
en Grootmeester <strong>van</strong> <strong>de</strong> antiklerikale 'Grand Orient <strong>de</strong> Belgique'. Een kleinzoon <strong>van</strong><br />
Pierre Théodore Verhaegen (<strong>de</strong> ingenieur Arthur Verhaegen, een <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
voormannen <strong>van</strong> <strong>de</strong> christen-<strong>de</strong>mocraten) huw<strong>de</strong> een achterkleindochter <strong>van</strong><br />
Jacques Clément Lammens*, die uiterlijk in 1784 Voorzittend Meester was <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
loge Les Frères Zélés te Gent (zie on<strong>de</strong>r het lemma Lammens, Jacques Clément).<br />
Priester Pierre Théodore Verhaegen was <strong>de</strong> me<strong>de</strong>stan<strong>de</strong>r <strong>van</strong> een an<strong>de</strong>r<br />
vooraanstaand ultramontaan, kanunnik Ambroise Goethals (1751-1836), een volle<br />
neef <strong>van</strong> Adriaen Jacques Goethals* die <strong>van</strong> 1762 <strong>tot</strong> 1767 Voorzittend Meester was<br />
<strong>van</strong> La Discrète Impériale et Royale (zie on<strong>de</strong>r dat lemma).<br />
Kanunnik Goethals was als vertrouwensman <strong>van</strong> <strong>de</strong> verbannen Mgr. <strong>de</strong> Broglie<br />
<strong>de</strong> effectieve lei<strong>de</strong>r <strong>van</strong> <strong>de</strong> ultramontaanse meer<strong>de</strong>rheid <strong>van</strong> <strong>de</strong> clerus in het<br />
bisdom.<br />
Wanneer <strong>de</strong> kanunniken Ambroise Goethals, Frans Antoon Martens (1758-1825)<br />
en bisdomsecretaris François René Boussen (1774-1848) in 1821 voor het Hof <strong>van</strong><br />
Assisen te Brussel wer<strong>de</strong>n vervolgd wegens ongeoorloof<strong>de</strong> contacten met Mgr. <strong>de</strong><br />
Broglie, raad<strong>de</strong> priester Verhaegen hen aan on<strong>de</strong>r meer zijn neef als raadsman te<br />
kiezen. Samen met <strong>de</strong> meer ervaren advocaat (en vrijmetselaar) Jean Baptiste<br />
Beyens (zie on<strong>de</strong>r het lemma <strong>de</strong> Graeve <strong>de</strong> Cooreman) won <strong>de</strong> jonge advocaat Pierre<br />
Théodore Verhaegen dit geruchtmakend proces, wat meteen zijn faam vestig<strong>de</strong>. Uit<br />
dankbaarheid behiel<strong>de</strong>n <strong>de</strong> Zwarte Zusters te Gent Pierre Théodore Verhaegen <strong>tot</strong><br />
zijn dood als hun raadsman, hoewel zij waarschijnlijk goed ingelicht waren over zijn<br />
antiklerikale opvattingen.<br />
Tussen <strong>de</strong> kanunniken <strong>de</strong> Meulenaere en Goethals was gelei<strong>de</strong>lijk een sfeer <strong>van</strong><br />
intense spanning gegroeid. Zij had<strong>de</strong>n in<strong>de</strong>rdaad een heel an<strong>de</strong>re opvatting over <strong>de</strong><br />
verhouding tussen kerk en staat. Kanunnik <strong>de</strong> Meulenaere meen<strong>de</strong> dat samenwerking<br />
met <strong>de</strong> politieke overhe<strong>de</strong>n vereist was zolang <strong>de</strong> rechten <strong>van</strong> kerk en<br />
gelovigen wer<strong>de</strong>n gevrijwaard, terwijl kanunnik Goethals als trouw ultramontaan<br />
<strong>de</strong> MEULENAERE, Maximilien - 383
en discipel <strong>van</strong> Mgr. <strong>de</strong> Broglie voorhield dat <strong>de</strong> rechten <strong>van</strong> <strong>de</strong> kerk nooit mochten<br />
wijken voor <strong>de</strong> eisen <strong>van</strong> <strong>de</strong> staat.<br />
Kanunnik <strong>de</strong> Meulenaere werd bijv. op <strong>de</strong> duur zeer gewaar<strong>de</strong>erd door Frédéric<br />
Christophe d'Hou<strong>de</strong><strong>tot</strong> (1778-1859), <strong>van</strong> 1808 <strong>tot</strong> 1813 'Préfet' <strong>van</strong> het Schel<strong>de</strong><strong>de</strong>partement,<br />
en die on<strong>de</strong>r meer als volgt getuigt: "Monsieur <strong>de</strong> Meulenaere est<br />
doyen du chapitre. Il appartient à l'une <strong>de</strong>s meilleures familles du pays. Son frère,<br />
le baron, est membre du Corps Législatif et <strong>de</strong> la Légion d'honneur. Une fortune<br />
honnête, <strong>de</strong>s manières libérales, un caractère loyal, très attaché au gouvernement<br />
français, l'ont toujours fait considérer même <strong>de</strong> ses ennemis ... Il a été l'objet <strong>de</strong> la<br />
haine du parti ultramontain".<br />
In zijn rapporten aan zijn oversten had <strong>de</strong> Préfet het over <strong>de</strong> "toegeven<strong>de</strong><br />
gesteltenis en verkleefdheid aan <strong>de</strong> regering" <strong>van</strong> <strong>de</strong> Meulenaere, "<strong>de</strong> enige uit het<br />
kapittel op wie ik mag rekenen".<br />
Later rapporteer<strong>de</strong> <strong>de</strong> Préfet nog dat hij er, zon<strong>de</strong>r <strong>de</strong> invloed <strong>van</strong> kanunnik <strong>de</strong><br />
Meulenaere, nooit zou in geslaagd zijn <strong>de</strong> slechte wil <strong>van</strong> sommige le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> het<br />
kapittel te overwinnen.<br />
In ie<strong>de</strong>r geval probeer<strong>de</strong> kanunnik <strong>de</strong> Meulenaere in goe<strong>de</strong> verstandhouding te<br />
leven met <strong>de</strong> Fransen. In 1810 was hij bijv. (overigens samen met d'Hou<strong>de</strong><strong>tot</strong>) een<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> eenentwintig intekenaren voor het uitreiken <strong>van</strong> een prijs in <strong>de</strong> beeldhouwkunst<br />
over het thema <strong>van</strong> '<strong>de</strong> onsterfelijkheid <strong>van</strong> Napoleon'.<br />
Ongeveer een eeuw later schreef <strong>de</strong> historicus <strong>van</strong> het bisdom, kanunnik<br />
F. Claeys-Boùùaert, dat <strong>de</strong> Meulenaere blijk gaf <strong>van</strong> "betreurenswaardige zwakhe<strong>de</strong>n".<br />
Ver<strong>de</strong>r had hij het nog over zijn "zware misslagen" en "dwalingen", alsme<strong>de</strong><br />
over zijn "gewoonte halve maatregelen te nemen" en "een verblindheid die<br />
maar al te lang geduurd heeft". Ook pater Van<strong>de</strong>r Moere meen<strong>de</strong> reeds in 1863 en,<br />
in 1875, pastoor <strong>van</strong> Bavegem in zijn 'Martelaarsboek', dat kanunnik <strong>de</strong> Meulenaere<br />
tij<strong>de</strong>ns het Frans Bewind fouten had begaan. Van<strong>de</strong>r Moere voeg<strong>de</strong> er nochtans aan<br />
toe dat <strong>de</strong> Meulenaere die fouten herstel<strong>de</strong> door zijn kordate weerstand tegen <strong>de</strong><br />
on<strong>de</strong>rwijspolitiek <strong>van</strong> koning Willem I.<br />
Waarschijnlijk kwam <strong>de</strong> Meulenaere over als het type <strong>van</strong> <strong>de</strong> 'liberale' priester die<br />
nooit op veel sympathie kon rekenen in ultramontaanse kringen.<br />
Tij<strong>de</strong>ns het Congres <strong>van</strong> Wenen (1814) redigeer<strong>de</strong>n <strong>de</strong> vicarissen-generaal <strong>de</strong><br />
Meulenaere en Goethals een Mémoire ... adressé aux Hautes Puissances assemblées<br />
dans le Congrès <strong>de</strong> Vienne. In dit vertoog <strong>van</strong> 20 pagina's (dat in druk werd<br />
uitgegeven bij Bernard Poelman te Gent) stel<strong>de</strong>n <strong>de</strong> vicarissen-generaal dat zij<br />
kon<strong>de</strong>n instemmen met <strong>de</strong> aanwijzing <strong>van</strong> <strong>de</strong> prins <strong>van</strong> Oranje (<strong>de</strong> latere Willem I)<br />
als vorst <strong>van</strong> het nieuw op te richten koninkrijk, op voorwaar<strong>de</strong> dat <strong>de</strong> toekomstige<br />
koning zich verbond <strong>tot</strong> volgen<strong>de</strong> beloften: hij zou <strong>de</strong> vrije uitoefening <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
katholieke eredienst eerbiedigen, <strong>de</strong> 'wereldlijke' voorrechten <strong>van</strong> <strong>de</strong> geestelijkheid<br />
en <strong>de</strong> kloosters herstellen, geen protestantse tempels oprichten in <strong>de</strong> zui<strong>de</strong>lijke<br />
provincies (behalve in zijn eigen paleis), <strong>de</strong> 'hon<strong>de</strong>rdste penning' opnieuw invoeren<br />
ten gunste <strong>van</strong> <strong>de</strong> clerus en <strong>de</strong> kloosters, <strong>de</strong> kerkelijke rechtbanken opnieuw met<br />
384 - <strong>de</strong> MEULENAERE, Maximilien
volle bevoegdheid inrichten, <strong>de</strong> universiteit <strong>van</strong> Leuven opnieuw oprichten als<br />
katholieke instelling, en het bestuur <strong>van</strong> het on<strong>de</strong>rwijs aan <strong>de</strong> clerus toevertrouwen.<br />
De toekomstige Willem I heeft <strong>de</strong>ze brief nooit beantwoord.<br />
In <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> geest schreef kanunnik <strong>de</strong> Meulenaere, eveneens in 1814, een<br />
Ne<strong>de</strong>rlandstalige brochure die ruim werd verspreid on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> clerus <strong>van</strong> het bisdom:<br />
Propositiën door <strong>de</strong>n Heer <strong>de</strong> Meulenaere om <strong>de</strong> eendragt on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> geestelycke te<br />
herstellen (gedrukt door <strong>de</strong> weduwe <strong>van</strong> André Benoit Steven, die in 1807 lid was<br />
gewor<strong>de</strong>n <strong>van</strong> La Félicité Bienfaisante).<br />
Bij <strong>de</strong> oprichting <strong>van</strong> het Koninkrijk <strong>de</strong>r Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>n verzette Mgr. <strong>de</strong> Broglie<br />
zich heftig tegen koning Willem I en <strong>de</strong> Fundamentele Wet, die <strong>de</strong> vrijheid <strong>van</strong><br />
eredienst waarborg<strong>de</strong>. Zijn zg. 'Jugement Doctrinal' <strong>van</strong> augustus 1815 (Her<strong>de</strong>rlijke<br />
On<strong>de</strong>rwyzinge <strong>van</strong> Zyne Hoogheyd <strong>de</strong>n Prins <strong>de</strong> Broglie ... wegens het Project <strong>de</strong>r<br />
nieuwe Constitutie <strong>van</strong> 't Koningrijk <strong>de</strong>r Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>n) stel<strong>de</strong> voorop dat alleen <strong>de</strong><br />
katholieke godsdienst <strong>de</strong> bescherming <strong>van</strong> <strong>de</strong> grondwet mocht genieten: "Eenige<br />
artikels uit die Constitutie moeten wij aanzien als wezenlijk strij<strong>de</strong>n<strong>de</strong> tegen <strong>de</strong>n<br />
geest en tegen <strong>de</strong> grondregels <strong>van</strong> onze religie en als omverre smijtend <strong>de</strong> vrijhe<strong>de</strong>n<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> katholieke kerk".<br />
De <strong>Gentse</strong> bisschop nam het bovendien niet dat <strong>de</strong> koning calvinist was en dat hij<br />
an<strong>de</strong>re dan katholieke on<strong>de</strong>rwijsinstellingen oprichtte (on<strong>de</strong>r meer <strong>de</strong> universiteit<br />
<strong>van</strong> Gent). Mgr. <strong>de</strong> Broglie weiger<strong>de</strong> bijv. <strong>de</strong> gelovigen uit te nodigen om overeenkomstig<br />
het gebruik te bid<strong>de</strong>n voor <strong>de</strong> gelukkige bevalling <strong>van</strong> <strong>de</strong> hoogzwangere<br />
prinses <strong>van</strong> Oranje: zij zou immers een calvinist op <strong>de</strong> wereld brengen! In november<br />
1810 had Mgr. <strong>de</strong> Broglie nochtans niet geaarzeld om bij Bernard Poelman een<br />
fol<strong>de</strong>r <strong>van</strong> vier pagina's te laten drukken om <strong>de</strong> gelovigen aan te zetten <strong>tot</strong> gebe<strong>de</strong>n<br />
voor <strong>de</strong> bevalling <strong>van</strong> keizerin Marie Louise, <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> echtgenote <strong>van</strong> (<strong>de</strong> uit <strong>de</strong><br />
echt geschei<strong>de</strong>n!) Napoleon.<br />
Wanneer <strong>de</strong> 'notabelen' zich in 1815 moesten uitspreken over het ontwerp <strong>van</strong><br />
Fundamentele Wet dat door koning Willem I was voorgelegd, fulmineer<strong>de</strong> Mgr. <strong>de</strong><br />
Broglie als volgt: "Nous défendons à tous les notables choisis dans notre diocèse d'y<br />
adhérer en aucune manière et sous aucun prétexte quelconque".<br />
Wie <strong>de</strong> Fundamentele Wet goedkeur<strong>de</strong> kreeg bij <strong>de</strong> biecht geen absolutie meer.<br />
Er zijn gevallen bekend <strong>van</strong> stadsgenoten die zich naar een priester te Brussel<br />
moesten begeven om <strong>de</strong> kwijtschelding <strong>van</strong> hun zon<strong>de</strong>n te bekomen.<br />
Het kwam kanunnik Maximilien Macaire <strong>de</strong> Meulenaere toe <strong>de</strong> verhouding met<br />
<strong>de</strong> regering <strong>van</strong> koning Willem I vlotter te laten verlopen. Hij kon daartoe gebruik<br />
maken <strong>van</strong> zijn uitsteken<strong>de</strong> relaties met <strong>de</strong> directeur-generaal voor <strong>de</strong> katholieke<br />
eredienst <strong>van</strong> Willem I, baron Melchior Joseph Goubau d'Hoogvorst (1757-1836),<br />
gewezen raadsheer (samen met <strong>de</strong> Gentenaar François Dominique d'Hoop*) in <strong>de</strong><br />
Grote Raad te Mechelen. Hij was een (verre) neef <strong>van</strong> <strong>de</strong> vrijmetselaars Benoît en<br />
Ambroise Goubau*. Baron Goubau was een antiklerikaal katholiek die <strong>de</strong><br />
Fundamentele Wet op correcte wijze wil<strong>de</strong> toepassen.<br />
Op 8 november 1817 werd bisschop <strong>de</strong> Broglie wegens weerspannigheid (vooral<br />
in zijn Jugement Doctrinal of On<strong>de</strong>rwijzen<strong>de</strong> Uitspraak <strong>van</strong> augustus 1815) door<br />
<strong>de</strong> MEULENAERE, Maximilien - 385
het Hof <strong>van</strong> Assisen te Brussel <strong>tot</strong> <strong>de</strong> verbanning veroor<strong>de</strong>eld, overigens op<br />
vervolging door baron Melchior Goubau. De straf was ook gemotiveerd door het feit<br />
dat Mgr. <strong>de</strong> Broglie, zon<strong>de</strong>r <strong>de</strong> toelating <strong>van</strong> baron Goubau, briefwisseling had<br />
gevoerd met een 'vreemd Hof', te weten het Vaticaan.<br />
Van 1817 <strong>tot</strong> 1829 bleef het bisdom Gent zon<strong>de</strong>r bisschop (se<strong>de</strong> vacante).<br />
Baron Goubau wenste na <strong>de</strong> veroor<strong>de</strong>ling <strong>van</strong> Mgr. <strong>de</strong> Broglie een nieuwe<br />
bisschop te laten benoemen (waarschijnlijk kanunnik <strong>de</strong> Meulenaere), maar het<br />
<strong>Gentse</strong> kapittel verzette zich tegen dit besluit omdat <strong>de</strong> bisschop in leven, en niet<br />
afgezet, was.<br />
De kapittelvicarissen <strong>de</strong> Meulenaere en Goethals wer<strong>de</strong>n belast met <strong>de</strong> leiding<br />
<strong>van</strong> het bisdom. Dit gaf aanleiding, zoals men mocht verwachten, <strong>tot</strong> talrijke<br />
wrijvingen, hoewel bei<strong>de</strong>n solidair optra<strong>de</strong>n in essentiële vragen, on<strong>de</strong>r meer <strong>de</strong><br />
ver<strong>de</strong>diging <strong>van</strong> het katholiek on<strong>de</strong>rwijs. De kanunniken <strong>de</strong> Meulenaere en Goethals<br />
vroegen bijv. in 1826 gezamenlijk audiëntie aan bij koning Willem I om hun beklag<br />
te doen over <strong>de</strong> behan<strong>de</strong>ling <strong>van</strong> dit on<strong>de</strong>rwijs.<br />
Bei<strong>de</strong> kanunniken maakten eveneens bezwaar tegen het 'Collège Philosophique'<br />
dat koning Willem I aan <strong>de</strong> universiteit <strong>van</strong> Leuven had gehecht. Allen die later in<br />
een seminarie wensten te wor<strong>de</strong>n toegelaten, moesten eerst <strong>de</strong> humaniora en twee<br />
jaar wijsbegeerte volgen in dit 'Collège Philosophique'. Dit kwam neer op een<br />
afschaffing <strong>van</strong> <strong>de</strong> kleinseminaries die secundair on<strong>de</strong>rwijs verstrekten.<br />
Niettemin stond kanunnik <strong>de</strong> Meulenaere gunstig aangeschreven bij <strong>de</strong> Koning,<br />
die hem overigens benoem<strong>de</strong> <strong>tot</strong> rid<strong>de</strong>r <strong>van</strong> het 'Koninklijk or<strong>de</strong>r <strong>van</strong> <strong>de</strong>n<br />
Belgischen Leeuw'. Kanunnik <strong>de</strong> Meulenaere werd eveneens lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Provinciale<br />
commissie voor on<strong>de</strong>rwijs en hij zou in 1825 een rol hebben gespeeld in <strong>de</strong><br />
hervorming <strong>van</strong> het Kleinseminarie <strong>van</strong> Roeselare, waar nog enkele verwanten<br />
woon<strong>de</strong>n.<br />
Kapittelvicaris <strong>de</strong> Meulenaere mocht zich gelukkig ook met min<strong>de</strong>r gewichtige<br />
zaken inlaten. Zo is <strong>van</strong> hem bekend een brief <strong>van</strong> mei 1822 (op briefpapier<br />
'Evêché <strong>de</strong> Gand') aan <strong>de</strong> burgemeester <strong>van</strong> Gent, met het dringend verzoek dat<br />
<strong>de</strong>ze zou verbie<strong>de</strong>n dat jongens en meisjes samen zou<strong>de</strong>n gaan zwemmen in<br />
openbare waterlopen. Men moest immers vermij<strong>de</strong>n <strong>de</strong> "honnêtes gens" te<br />
choqueren door "<strong>de</strong>s indécences qui se commettent pendant les chaleurs d'été par<br />
les nageurs".<br />
In 1828 on<strong>de</strong>rnam een Romeins gezant, Mgr. Francesco Capaccini (1784-1845),<br />
een reis in <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>n met het oog op <strong>de</strong> uitvoering <strong>van</strong> het concordaat tussen<br />
het Vaticaan en koning Willem I dat in 1827 was on<strong>de</strong>rtekend. In zijn verslagen aan<br />
Rome omschreef hij <strong>de</strong> Meulenaere als "een goe<strong>de</strong> ou<strong>de</strong> man wiens belangstelling<br />
vooral naar eten en drinken gaat". Hij heeft wellicht "goe<strong>de</strong> principes, maar flapt er<br />
alles uit zoals hij het <strong>de</strong>nkt". Dat <strong>de</strong> opdracht <strong>van</strong> Mgr. Capaccini niet makkelijk<br />
was, blijkt uit zijn opmerking: "teste fiamminghe sono come le teste <strong>de</strong>lle buffale:<br />
dure e ostinate" (Vlaamse koppen zijn als buffelkoppen, hard en koppig).<br />
Capaccini was bijzon<strong>de</strong>r mondain en nam graag <strong>de</strong>el aan het society-leven te<br />
Brussel. Aan wie daaraan aanstoot nam verklaar<strong>de</strong> hij: "Nous autres Italiens, nous<br />
386 - <strong>de</strong> MEULENAERE, Maximilien
sommes prêtres dans l'église et, hors <strong>de</strong> là, amis et compagnons <strong>de</strong> tous les<br />
hommes".<br />
In 1829 werd Jan Frans <strong>van</strong> <strong>de</strong> Vel<strong>de</strong> (1779-1838) bisschop <strong>van</strong> Gent. De<br />
regering <strong>van</strong> koning Willem I had nochtans <strong>de</strong> benoeming <strong>van</strong> kanunnik <strong>de</strong><br />
Meulenaere voorgedragen. Deze was evenwel onaanvaardbaar voor <strong>de</strong> ultramontaanse<br />
strekking, die integen<strong>de</strong>el wenste dat kanunnik Ambroise Goethals<br />
bisschop werd. Om <strong>de</strong> rust binnen het bisdom te handhaven werd <strong>de</strong> voorkeur<br />
gegeven aan <strong>de</strong> buitenstaan<strong>de</strong>r <strong>van</strong> <strong>de</strong> Vel<strong>de</strong>.<br />
In november 1836 werd Mgr. <strong>van</strong> <strong>de</strong> Vel<strong>de</strong> zwaar ziek en hij droeg het bestuur<br />
<strong>van</strong> het bisdom op aan twee vicarissen-generaal, <strong>de</strong> kanunniken Guillaume <strong>de</strong> Smet<br />
en L. Sonneville. Wanneer het 'Grand Orient <strong>de</strong> Belgique' op 28 oktober 1837 te<br />
Gent <strong>de</strong> loge La Fidélité inhuldig<strong>de</strong>, schreven <strong>de</strong> twee vicarissen-generaal reeds op<br />
14 november 1837 een brief aan <strong>de</strong> aartsbisschop Mgr. Engelbert Sterckx (1792-<br />
1867) waarin zij <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze oprichting kennis gaven: "... toutes les personnes bien<br />
pensantes en ont été profondément affligées en cette circonstance, et nous avons cru<br />
qu'il était <strong>de</strong> notre <strong>de</strong>voir <strong>de</strong> réagir: nous n'avons cependant encore rien fait, nous<br />
avons voulu savoir aupara<strong>van</strong>t si peut-être Votre Gran<strong>de</strong>ur ne jugera pas le mal<br />
assez grand et assez universel pour que l'Episcopat belge donne une instruction, ou<br />
fasse une démarche qui arrête ce mal, qui va se propager <strong>de</strong> plus en plus, que peutêtre<br />
comme sous le gouvernement hollandais on finira par exiger qu'on soit francmaçon<br />
pour obtenir un emploi".<br />
De aartsbisschop redigeer<strong>de</strong> onmid<strong>de</strong>llijk een ontwerp <strong>van</strong> her<strong>de</strong>rlijke brief die<br />
hij aan <strong>de</strong> Belgische bisschoppen voorleg<strong>de</strong>. De <strong>de</strong>finitieve tekst werd in januari<br />
1838 bekendgemaakt en had <strong>tot</strong> gevolg dat talrijke katholieken <strong>de</strong> <strong>loges</strong> verlieten en<br />
<strong>de</strong> <strong>loges</strong> zich in <strong>de</strong> toekomst vrij antiklerikaal gingen opstellen.<br />
Na <strong>de</strong> Belgische onafhankelijkheid in 1830 verloren <strong>de</strong> Meulenaere en <strong>de</strong><br />
liberaal-katholieken die hem steun<strong>de</strong>n veel invloed.<br />
Maximilien Macaire <strong>de</strong> Meulenaere overleed in 1834. Geduren<strong>de</strong> meer dan<br />
zestig jaar was hij (on<strong>de</strong>r vijf bisschoppen) direct betrokken bij het bestuur <strong>van</strong> het<br />
bisdom. Hij liet een erfenis na <strong>van</strong> 2.263.870, 95 goudfrank, een voor die tijd<br />
fabuleus bedrag.<br />
Een ten voeten uit geschil<strong>de</strong>rd portret <strong>van</strong> kanunnik Maximilien Macaire <strong>de</strong><br />
Meulenaere werd omstreeks 1810 gemaakt door <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> katoennijveraar en<br />
kunstschil<strong>de</strong>r Pierre <strong>van</strong> Huffel (1769-1844), voorzitter <strong>van</strong> <strong>de</strong> 'Société <strong>de</strong>s Beaux-<br />
Arts' (<strong>van</strong>af 1816: Koninklijke Maatschappij voor Schone Kunsten en Letteren) en<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> Aca<strong>de</strong>mie (zie on<strong>de</strong>r het lemma Haeck). Een portretgravure <strong>van</strong> kanunnik<br />
M.M. <strong>de</strong> Meulenaere wordt bewaard in <strong>de</strong> bibliotheek <strong>van</strong> <strong>de</strong> universiteit Gent; zij<br />
is afgedrukt op blz. 282 <strong>van</strong> M. Cloet ed., Het bisdom Gent 1559-1991.<br />
Kanunnik Maximilien Macaire was <strong>de</strong> mil<strong>de</strong> schenker <strong>van</strong>:<br />
- een <strong>van</strong> <strong>de</strong> grauwschil<strong>de</strong>ringen ('grisailles') <strong>van</strong> <strong>de</strong> vermaar<strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> kunstschil<strong>de</strong>r<br />
Pieter Norbert <strong>van</strong> Reijsschoot, die zich bevin<strong>de</strong>n boven <strong>de</strong> zitbanken in<br />
het koor <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-Baafskathedraal. Het schil<strong>de</strong>rij (dat het familiewapen <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong> MEULENAERE, Maximilien - 387
Meulenaere voert) stelt <strong>de</strong> jo<strong>de</strong>n voor die in <strong>de</strong> woestijn het hemelse manna in<br />
ont<strong>van</strong>gst nemen.<br />
- een reliquarium "bevatten<strong>de</strong> eenen doorn uit <strong>de</strong> kroon <strong>van</strong> Jezus, allerbevalligst<br />
geëmailleerd en gedreven" (Frans De Potter) dat hij in 1818 aan <strong>de</strong> Sint-<br />
Michielskerk schonk. De doorn was lang in het bezit geweest <strong>van</strong> <strong>de</strong> koninklijke<br />
familie <strong>van</strong> Schotland, daarna <strong>van</strong> <strong>de</strong> jezuïeten te Gent. Na <strong>de</strong> opheffing <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
or<strong>de</strong> in 1773 kwam <strong>de</strong> relikwie in het bezit <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> bisschop Mgr. <strong>van</strong><br />
Eersel die haar bij testament overmaakte aan zijn secretaris Maximilien Macaire<br />
<strong>de</strong> Meulenaere.<br />
MEUNIER (? - ?)<br />
a/ Félicité Bienfaisante (1785)<br />
b/ -<br />
c/ -<br />
d/ fabrikant <strong>van</strong> gazen<br />
e/ Gent<br />
f/ -<br />
g/ 258<br />
Dit lid is misschien (een zoon <strong>van</strong>) Simon Joseph Meunier, geboren te Valenciennes<br />
in 1718, die op 21 mei 1759 te Gent in het Poortersboek werd ingeschreven.<br />
MEYER, Jan Thomas (1707-1771)<br />
a/ Constante Union (1771)<br />
b/ Erelid<br />
c/ -<br />
d/ stadsdrukker, uitgever <strong>van</strong> <strong>de</strong> Gazette <strong>van</strong> Gend<br />
e/ Gent, 'op d'Hoog-poorte, in 't Gekroond Sweird'<br />
f/ Sint-Jorisgil<strong>de</strong> (1737), Sint-Sebastiaansgil<strong>de</strong> (vóór 1779); contribuant Aca<strong>de</strong>mie<br />
(1770)<br />
g/ 13, 41, 54d, 54e, 85, 97, 113, 114, 322, 367, 386, 598, 612, 632, 698, 756, 774,<br />
868, 886, 888, 908, 953, 972, 994, 1020, 1021<br />
Jan Thomas Meyer was <strong>de</strong> in 1707 te Gent geboren zoon <strong>van</strong> <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>r<br />
Cornelis Meyer en Catharina Herinckx. Cornelis Meyer vestig<strong>de</strong> zich in 1704 te<br />
Gent als boekhan<strong>de</strong>laar 'op <strong>de</strong> Burghstraete by <strong>de</strong> PP. Discalcen'. In 1709 werd hij<br />
bovendien drukker, in het 'Gekroond Sweird' in <strong>de</strong> Hoogpoort (met een achterpoort<br />
in <strong>de</strong> On<strong>de</strong>rstraat). De (in 1620 opgerichte) drukkerij had hij overgenomen <strong>van</strong> zijn<br />
aangetrouw<strong>de</strong> oom Jan <strong>van</strong> <strong>de</strong>n Kerchove. Geduren<strong>de</strong> enige jaren was hij overigens<br />
als drukker geassocieerd met an<strong>de</strong>re verwanten <strong>van</strong> drukker <strong>van</strong> <strong>de</strong>n Kerchove, met<br />
name <strong>de</strong> broers en zuster Meeuwe (Henri, Nicolas François, François Jean en<br />
Marie).<br />
388 - MEUNIER / MEYER, Jan
Cornelis Meyer was een bedrijvig lid (<strong>van</strong>af 1721 zelfs <strong>de</strong>ken) <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
re<strong>de</strong>rijkerskamer De Fonteine. Samen met <strong>de</strong> re<strong>de</strong>rijker en auteur Jacob Hye (1667-<br />
1749) en <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> notabele Lucas <strong>van</strong> Branteghem, heer <strong>van</strong> Reybrouck, had hij<br />
<strong>de</strong> alou<strong>de</strong> re<strong>de</strong>rijkerskamer, die reeds meer dan een eeuw op non-actief was, weer<br />
<strong>tot</strong> leven geroepen. Men <strong>de</strong>nkt dat <strong>de</strong> verwikkelingen <strong>van</strong> <strong>de</strong> Spaanse Successieoorlog<br />
niet vreemd waren aan het opbloeien <strong>van</strong> een va<strong>de</strong>rlandslief<strong>de</strong> die <strong>de</strong><br />
we<strong>de</strong>ropstanding <strong>van</strong> <strong>de</strong> re<strong>de</strong>rijkerskamers kan verklaren.<br />
Cornelis Meyer was tevens een gevierd auteur en acteur <strong>van</strong> toneelstukken<br />
(vooral historische treurspelen). Wanneer De Fonteine in 1717 een eigen toneelzaal<br />
kreeg (die in <strong>de</strong> Mageleinstraat met een gang uitkwam en daarom 't Gancxken werd<br />
genaamd), was het eerste aldaar vertoon<strong>de</strong> toneelstuk overigens een werk <strong>van</strong><br />
Cornelis Meyer, met als thema een recente militaire overwinning <strong>van</strong> keizer Karel<br />
VI: Zegen-prael <strong>van</strong> Carel <strong>de</strong>n VI., Keyser <strong>van</strong> 't christenryck, ofte ne<strong>de</strong>rlaeg <strong>van</strong><br />
Achmet <strong>de</strong>n <strong>III</strong>, Turckschen Sultan, door <strong>de</strong>n onoverwinnelijcken held Prins<br />
Eugenius <strong>van</strong> Savoyen, opperveldoversten <strong>de</strong>r Christenen - Toneel wijs op-gesteld<br />
door die voor Zin-spreuck voert: 'Altydt besigh' - Tot Ghendt, by Cornelis Meyer,<br />
op d'Hoogpoorte in 't gecroond sweerd, 1717 (64 blz.). Het toneelstuk was<br />
opgedragen aan <strong>de</strong> voornoem<strong>de</strong> toneelmecenas Lucas <strong>van</strong> Branteghem, die op eigen<br />
kosten <strong>de</strong> toneelzaal 'het Gancxken' had laten inrichten (zie ook het lemma<br />
Bataille).<br />
Philip Blommaert meen<strong>de</strong> dat dit toneelspel niet zon<strong>de</strong>r belang was omdat het<br />
"nog in <strong>de</strong>n ou<strong>de</strong>n vorm vervat" was, "en niet op Grieksche mo<strong>de</strong>llen geschoeid".<br />
Cornelis Meyer schreef ook 't Zegen-praelen<strong>de</strong> Geloof afgebeeld in Thomas Morus,<br />
Kancelier <strong>van</strong> Engeland, naar <strong>de</strong> Franse auteur Joachim du Bellay (1522-1560).<br />
Het was in 1718 een grote verdienste <strong>van</strong> Cornelis Meyer dat hij voor het eerst De<br />
gecroon<strong>de</strong> Leersse <strong>van</strong> Michiel <strong>de</strong> Swaen in druk uitgaf, een blijspel dat he<strong>de</strong>n nog<br />
met succes wordt gespeeld (volledige titel in 1718: De verheerlyckte schoenlappers,<br />
ofte <strong>de</strong> gecroon<strong>de</strong> Leerse, Clucht-spel, 32 blz. in- 8°). Michiel <strong>de</strong> Swaen (1654-<br />
1707) was chirurgijn te Duinkerke (Frans-Vlaan<strong>de</strong>ren) en 'prince' aldaar <strong>van</strong> een<br />
re<strong>de</strong>rijkerskamer die <strong>de</strong> kenspeuk 'Verblijdt U in <strong>de</strong>n tijdt' voer<strong>de</strong>. Guido Gezelle<br />
noem<strong>de</strong> Michiel <strong>de</strong> Swaen '<strong>de</strong> Von<strong>de</strong>l <strong>van</strong> Duinkerke'.<br />
Na <strong>de</strong> generatie <strong>van</strong> Cornelis Meyer zou het nog <strong>tot</strong> omstreeks 1780 duren voor<br />
<strong>de</strong> re<strong>de</strong>rijkerskamer De Fonteine opnieuw een grote activiteit aan <strong>de</strong> dag leg<strong>de</strong> (zie<br />
on<strong>de</strong>r het lemma Bataille).<br />
Jan Thomas Meyer bekwam zijn patent <strong>van</strong> drukker in 1735 en volg<strong>de</strong> zijn va<strong>de</strong>r<br />
op na diens overlij<strong>de</strong>n in 1736. Hij werd tevens stadsdrukker benoemd. Hij was<br />
volgens Frans De Potter, "een drukker <strong>van</strong> <strong>de</strong>n ou<strong>de</strong>n eed" en sprak verschillen<strong>de</strong><br />
talen. Volgens een hierna geciteerd advies <strong>van</strong> <strong>de</strong> Raad <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren was hij "un<br />
<strong>de</strong>s meilleurs imprimeurs <strong>de</strong> cette ville, et homme <strong>de</strong> capacité et d'étu<strong>de</strong>".<br />
In <strong>de</strong> drukkerij <strong>van</strong> Jan Meyer wer<strong>de</strong>n talrijke vooraanstaan<strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> drukkers<br />
opgeleid, on<strong>de</strong>r meer Philip Jan Gimblet (1734-1801), Judocus Begyn (1724-1807),<br />
Servaas Somers (1718-1775) en Charles Jacques Fernand (1753-1827).<br />
MEYER, Jan - 389
Reeds in 1749 poog<strong>de</strong> Jan Thomas Meyer het exclusief octrooi voor het drukken<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> Gazette <strong>van</strong> Gend te bekomen, maar <strong>de</strong> regering ken<strong>de</strong> het toe aan Michel <strong>de</strong><br />
Goesin. Tij<strong>de</strong>ns zijn laatste ziekte verzocht <strong>de</strong>ze <strong>de</strong> regering dat het octrooi na zijn<br />
dood zou overgaan op zijn echtgenote en hun zeven dochters. Het advies <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Raad <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren bij dit verzoek was nochtans negatief: "Si l'octroi étoit vacant<br />
par la mort du suppliant, S.M. en pourroit profiter une bonne somme: un <strong>de</strong>s<br />
meilleurs imprimeurs <strong>de</strong> cette ville [Meyer], et homme <strong>de</strong> capacité et d'étu<strong>de</strong>, m'a<br />
déclaré que si l'octroi <strong>de</strong> la gazette étoit vacant, il en donnerait une finance, au profit<br />
<strong>de</strong> S.M., <strong>de</strong> 6.000 florins pour lui et son fils. Dans ces circonstances, je crois qu'il<br />
seroit plus profitable pour S.M. d'attendre la mort du suppliant, qui est comme une<br />
poire pourrie [sic], et ne vivra peut-être plus un <strong>de</strong>mi an".<br />
Begin 1761 overleed <strong>de</strong> Goesin. Jan Thomas Meyer bekwam het octrooi op 24<br />
maart 1761 (weliswaar voor 8.000 gul<strong>de</strong>n), en het eerste nummer <strong>van</strong> <strong>de</strong> Gazette<br />
<strong>van</strong> Gend on<strong>de</strong>r zijn naam verscheen op 16 april 1761.<br />
De door Jan Thomas Meyer uitgegeven Gazette <strong>van</strong> Gend (voortzetter <strong>van</strong> <strong>de</strong> in<br />
1667 gestichte Ghendtsche Post-Tydinghen) verscheen tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> besproken perio<strong>de</strong><br />
tweemaal per week (<strong>de</strong> maandag en <strong>de</strong> don<strong>de</strong>rdag). De krant werd gepubliceerd<br />
"met Privilegie <strong>van</strong> Haere Keyserlyke en<strong>de</strong> Koninglyke Majesteyt". Volgens <strong>de</strong><br />
politieke omstandighe<strong>de</strong>n, na het overlij<strong>de</strong>n <strong>van</strong> Jan Meyer, veran<strong>de</strong>r<strong>de</strong> ook <strong>de</strong><br />
omschrijving <strong>van</strong> het 'privilegie': "... <strong>van</strong> het Vereenigd Comitté <strong>de</strong>r Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>n"<br />
(1789), "...<strong>van</strong> <strong>de</strong> Hoogmogen<strong>de</strong> Heeren Staeten <strong>van</strong> Vlaen<strong>de</strong>ren" (januari 1790),<br />
"... <strong>van</strong> Zyne Majesteyt <strong>de</strong>n Keizer en Koning" (<strong>de</strong>cember 1790 <strong>tot</strong> augustus 1794).<br />
Vanaf 1750 kreeg <strong>de</strong> Gazette <strong>van</strong> Gend zoveel advertenties te publiceren, dat<br />
<strong>de</strong>ze vaak in een bijvoegsel moesten wor<strong>de</strong>n opgenomen. Het spreekt <strong>van</strong>zelf dat<br />
die advertenties een onuitputtelijke bron zijn voor <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> 'petite histoire' <strong>van</strong> die<br />
tijd.<br />
Als stadsdrukker publiceer<strong>de</strong> Jan Meyer heel wat officiële documenten in<br />
opdracht <strong>van</strong> het stadsbestuur. Bovendien kwamen talrijke belangwekken<strong>de</strong> boeken<br />
<strong>van</strong> zijn drukpersen. Het meest vermaar<strong>de</strong> is waarschijnlijk <strong>de</strong> Beschryving <strong>van</strong> het<br />
zeven hon<strong>de</strong>rdjaerig Jubilé <strong>van</strong> <strong>de</strong>n Heyligen Macarius, bezon<strong>de</strong>ren Patroon tegen<br />
<strong>de</strong> Peste, het welk zal geviert wor<strong>de</strong>n binnen <strong>de</strong> stad <strong>van</strong> Gend, hoofdstad <strong>van</strong><br />
Vlaen<strong>de</strong>ren, te beginnen met <strong>de</strong>n 30. Mey <strong>tot</strong> <strong>de</strong>n 15. Juny 1767.<br />
De 45 etsen in dit prachtboek wer<strong>de</strong>n (soms gebrekkig) gegraveerd, naar<br />
tekeningen <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> kunstschil<strong>de</strong>r Emmanuel <strong>van</strong> Reijsschoot (1713-1772),<br />
door P. Wauters, L.J. Wauters en F. Heylbrouck. De 43 pentekeningen <strong>van</strong><br />
Emmanuel <strong>van</strong> Reijsschoot wor<strong>de</strong>n thans bewaard in <strong>de</strong> 'waar<strong>de</strong>volle reserve' <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> handschriftenverzameling <strong>van</strong> <strong>de</strong> universiteit <strong>van</strong> Gent. Van het boek wer<strong>de</strong>n<br />
4.500 exemplaren gedrukt, <strong>de</strong> helft in het Ne<strong>de</strong>rlands, <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re helft in het Frans.<br />
In <strong>de</strong> Franse uitgave wordt het adres <strong>van</strong> Jan Meyer als volgt weergegeven: "impasse<br />
<strong>de</strong> la Ville sur la Haute-Porte, à l'Enseigne <strong>de</strong> l'Epée Roïale".<br />
In het door Jan Meyer uitgegeven boek was aangekondigd dat <strong>de</strong> grootse<br />
'cavalca<strong>de</strong>' (27 praalwagens met zes of acht paar<strong>de</strong>n, en 19 'zinnebeel<strong>de</strong>n'<br />
getrokken door twee paar<strong>de</strong>n) door <strong>de</strong> stad (waar 17 triomfbogen waren gebouwd)<br />
390 - MEYER, Jan
zou rondtrekken op 1, 9 en 15 juni 1767. In werkelijkheid viel dit an<strong>de</strong>rs uit. De<br />
stoet trok door <strong>de</strong> stad op maandag 1 juni, maar <strong>de</strong> rondgang voorzien voor 9 en 15<br />
juni werd verdaagd <strong>tot</strong> woensdag 24 en dinsdag 30 juni. Na <strong>de</strong> eerste omgang had<br />
men immers vernomen dat keizerin Maria Theresia (1717-1780) zwaar ziek was<br />
door <strong>de</strong> pokken ("poxkens") en dat haar schoondochter Maria Josepha Walburgis<br />
<strong>van</strong> Beieren (<strong>de</strong> 28-jarige twee<strong>de</strong> echtgenote <strong>van</strong> <strong>de</strong> toekomstige keizer Jozef II) aan<br />
<strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> ziekte was overle<strong>de</strong>n. Prinses Maria <strong>van</strong> Beieren (1739-1767) had<br />
bovendien se<strong>de</strong>rt lang een ongeneeslijke huidziekte, hetgeen haar echtgenoot ertoe<br />
bracht volgen<strong>de</strong> weinig tactvolle (laat staan lief<strong>de</strong>volle) woor<strong>de</strong>n uit te spreken: "Si<br />
son corps n'était pas tellement couvert <strong>de</strong> boutons, j'essayerais d'avoir <strong>de</strong>s enfants"!<br />
Aan<strong>van</strong>kelijk had<strong>de</strong>n <strong>de</strong> regering en zelfs <strong>de</strong> landvoogd Karel <strong>van</strong> Lorreinen<br />
verbo<strong>de</strong>n dat <strong>de</strong> stad aanzienlijke uitgaven zou doen voor <strong>de</strong> viering <strong>van</strong> het<br />
jubileum <strong>van</strong> <strong>de</strong> H. Macharius. Wegens <strong>de</strong> toestand <strong>van</strong> <strong>de</strong> stadsfinanciën moest<br />
een gewone processie volstaan. Een <strong>Gentse</strong> <strong>de</strong>legatie kon <strong>de</strong> regering evenwel <strong>tot</strong><br />
an<strong>de</strong>re gevoelens brengen. Deze <strong>de</strong>legatie was samengesteld uit <strong>de</strong> hoogbaljuw<br />
Hubert François <strong>de</strong> Nieulant (va<strong>de</strong>r <strong>van</strong> Charles Désiré <strong>de</strong> Nieulant*), <strong>de</strong><br />
voorschepen Jean Jacques Philippe Vilain X<strong>III</strong>I (va<strong>de</strong>r <strong>van</strong> Philippe Mathieu en<br />
Charles Joseph Vilain X<strong>III</strong>I*), schepen <strong>van</strong> <strong>de</strong> Keure Pierre Emmanuel d'Hane<br />
(va<strong>de</strong>r <strong>van</strong> graven Emmanuel Pierre d'Hane <strong>de</strong> Leeuwerghem* en Jean Baptiste<br />
d'Hane <strong>de</strong> Steenhuyse*) en raadpensionaris Judocus Clinquet.<br />
Karel <strong>van</strong> Lorreinen schouw<strong>de</strong> <strong>de</strong> grootse cavalca<strong>de</strong> met veel belangstelling<br />
tij<strong>de</strong>ns haar eerste rondgang op 1 juni en verbleef een drietal dagen te Gent om aan<br />
allerlei begelei<strong>de</strong>n<strong>de</strong> feestelijkhe<strong>de</strong>n te kunnen <strong>de</strong>elnemen.<br />
In 1745 was Jan Meyer <strong>de</strong> uitgever <strong>van</strong> The daily advertiser to the British army,<br />
published by Authority. Price Two-Pence, een dagblad voor <strong>de</strong> Britse militairen die<br />
toen in het <strong>Gentse</strong> betrokken waren bij <strong>de</strong> Oostenrijkse Successieoorlog.<br />
Waarschijnlijk was Jan Thomas Meyer <strong>de</strong> 'Thomas <strong>de</strong> Meyer' die <strong>van</strong> 1754 <strong>tot</strong><br />
1768 <strong>de</strong>ken was <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-Sebastiaansgil<strong>de</strong>.<br />
Jan Meyer overleed in mei 1771, kort na zijn opneming als erelid <strong>van</strong> La<br />
Constante Union. Zijn weduwe (die in 1784 overleed) en zijn zoon Jean François<br />
zetten <strong>de</strong> drukkerij na zijn overlij<strong>de</strong>n ver<strong>de</strong>r. Het fonds <strong>van</strong> <strong>de</strong> boekhan<strong>de</strong>l werd<br />
verkocht aan <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> drukker Bernard Grégoire Poelman (1755-1831).<br />
De Gazette <strong>van</strong> Gend werd ver<strong>de</strong>r uitgegeven door Jan Meyers 'Weduwe en<strong>de</strong><br />
Hoirs', <strong>tot</strong> <strong>de</strong> krant werd overgenomen door drukker Judocus Begyn, 'aen d'Appelbrugge,<br />
in <strong>de</strong>n Engel'.<br />
In 1776 liet <strong>de</strong> weduwe <strong>van</strong> Jan Thomas Meyer <strong>de</strong> woning in <strong>de</strong> Hoogpoort<br />
verbouwen, met on<strong>de</strong>r meer een voorgevel in classicistische stijl en een fraaie<br />
natuurstenen <strong>de</strong>urlijst.<br />
Uit het huwelijk <strong>van</strong> Jan Thomas Meyer en Maria Anna Carolina Ghijselen<br />
volg<strong>de</strong>n:<br />
MEYER, Jan - 391
(i) Jean François Meyer, geboren in 1746, die in 1789 huw<strong>de</strong> met <strong>de</strong> aanzienlijk<br />
jongere Jeanne <strong>de</strong> Keersmaecker. Op het tijdstip <strong>van</strong> zijn huwelijk was hij 43 jaar,<br />
en <strong>de</strong> letterzetters <strong>van</strong> <strong>de</strong> drukker Judocus Begyn schreven volgend versje:<br />
Ik zing een bruyloft-feest, in 't kort, vol won<strong>de</strong>rhe<strong>de</strong>n!<br />
Ik zing hoe eenen man <strong>van</strong> jaeren, zig op he<strong>de</strong>n<br />
Door trouw verbon<strong>de</strong>n heeft aen eene jonge maegd.<br />
Jeanne <strong>de</strong> Keersmaecker was waarschijnlijk een zus <strong>van</strong>: (i) Joseph Jean <strong>de</strong><br />
Keersmaecker (geboren te Gent in 1761) die in 1808 als Meester-vrijmetselaar lid<br />
was <strong>van</strong> La réunion <strong>de</strong>s Amis du Nord te Brugge, als beroep opgaf: 'Législateur', en<br />
als adres 'Paris'; (ii) Thérèse <strong>de</strong> Keersmaecker die huw<strong>de</strong> met Alphonse Edmond<br />
Morel, heer <strong>van</strong> Westgaver (1756-1829), wiens familie in 1769 gea<strong>de</strong>ld werd, en<br />
die in <strong>de</strong>cember 1792 na <strong>de</strong> eerste Franse inval door toedoen <strong>van</strong> <strong>de</strong> hierna te<br />
bespreken aanverwante Jacques Guillaume Meyer, een <strong>van</strong> <strong>de</strong> zestig 'provisionele<br />
representanten' <strong>van</strong> Gent werd. Dat Alphonse Morel ont<strong>van</strong>kelijk was voor<br />
politieke vernieuwing, blijkt ook uit het feit dat hij in 1787 lid werd <strong>van</strong> <strong>de</strong> Société<br />
<strong>de</strong> Gand. Alphonse Morel was een oom <strong>van</strong> Joseph Ferdinand Morel <strong>de</strong> Westgaver<br />
(1784-1829) die in 1807 lid werd <strong>van</strong> Les Vrais Amis en gehuwd was met een<br />
dochter <strong>van</strong> baron Ange Joseph <strong>de</strong> Zinzerling*. Joseph Jean en Thérèse <strong>de</strong><br />
Keersmaecker waren waarschijnlijk kin<strong>de</strong>ren <strong>van</strong> J.F. <strong>de</strong> Keersmaecker, een<br />
burgerszoon die rechten stu<strong>de</strong>er<strong>de</strong> te Leuven en die <strong>van</strong> 1761 <strong>tot</strong> 1768 schepen <strong>van</strong><br />
Ge<strong>de</strong>ele was.<br />
In januari 1791 (kort na het ein<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> Brabantse Omwenteling) <strong>de</strong>el<strong>de</strong> Jean<br />
François Meyer in <strong>de</strong> Gazette <strong>van</strong> Gend mee dat <strong>de</strong> diverse artikelen die in <strong>de</strong> krant<br />
tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> '<strong>Gentse</strong> novemberdagen' verschenen (zie on<strong>de</strong>r het lemma Vilain X<strong>III</strong>I,<br />
Charles Joseph), en die een omstandige beschrijving gaven <strong>van</strong> <strong>de</strong> geweldda<strong>de</strong>n en<br />
plun<strong>de</strong>ringen door Oostenrijkse soldaten, "in zyne bla<strong>de</strong>ren [wer<strong>de</strong>n] geplaetst<br />
buyten zyne weten en in zyne afwezigheyd".<br />
Dit voorval laat vermoe<strong>de</strong>n dat Jean François het Oostenrijks Bewind gunstig<br />
gezind was. Het verwon<strong>de</strong>rt daarom niet dat hij na <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> Franse inval in 1794<br />
naar Duitsland emigreer<strong>de</strong>. Hij overleed te Münster (Westfalen) in 1799. Zijn<br />
bibliotheek en zijn waar<strong>de</strong>volle verzameling platen wer<strong>de</strong>n geveild in 1807.<br />
(ii) Twee dochters, Marie en Colette Françoise Meyer. Men weet alleen dat zij een<br />
boekhan<strong>de</strong>l bezaten in het ou<strong>de</strong>rlijk huis in <strong>de</strong> Hoogpoort en dat zij in 1811 failliet<br />
wer<strong>de</strong>n verklaard. Hun boekenfonds werd openbaar verkocht op basis <strong>van</strong> een<br />
catalogus <strong>van</strong> 34 blz. in-8° ("très-petite librairie", schrijft Ferdinand Van <strong>de</strong>r<br />
Haeghen). In 1767 vervul<strong>de</strong> Colette Meyer een beschei<strong>de</strong>n rol in <strong>de</strong> 'cavalca<strong>de</strong>' voor<br />
het jubileum <strong>van</strong> <strong>de</strong> H. Macharius: zij zat op <strong>de</strong> 23ste praalwagen die Europa<br />
verbeeld<strong>de</strong>.<br />
(iii) Jacques Guillaume Meyer (1756-1805), "een <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> revolutionairen die<br />
zich <strong>van</strong> af het eerste uur <strong>van</strong> <strong>de</strong> komst <strong>de</strong>r Fransen met volle overtuiging achter het<br />
jakobijnse i<strong>de</strong>eëngoed schaar<strong>de</strong> en zich onvoorwaar<strong>de</strong>lijk uitsprak voor <strong>de</strong> aanhechting<br />
<strong>van</strong> Gent bij Frankrijk" (Fernand Leleux). Jacques Guillaume Meyer werd<br />
geboren in 1756. Aan <strong>de</strong> universiteit <strong>van</strong> Leuven was hij een goed stu<strong>de</strong>nt: hij<br />
392 - MEYER, Jan
eindig<strong>de</strong> er als 23ste op 155 kandidaten. Hij werd advocaat bij <strong>de</strong> Raad <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren<br />
te Gent en vestig<strong>de</strong> zijn kantoor in <strong>de</strong> Pad<strong>de</strong>nhoek. Dankzij <strong>de</strong> abt <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Sint-Baafsabdij, die een oom was <strong>van</strong> zijn echtgenote, werd J.G. Meyer griffier <strong>van</strong><br />
enkele heerlijkhe<strong>de</strong>n die <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze abdij afhingen. In 1783 werd hij lid <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Société <strong>de</strong> Gand, <strong>de</strong> voorname club waar voorstan<strong>de</strong>rs <strong>van</strong> politieke vernieuwing<br />
elkaar troffen. Tij<strong>de</strong>ns hetzelf<strong>de</strong> jaar werd hij benoemd <strong>tot</strong> schepen <strong>van</strong> Ge<strong>de</strong>ele.<br />
Zijn kandidatuur was bij <strong>de</strong> landvoogd ingediend (en gesteund) door <strong>de</strong> presi<strong>de</strong>nt<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> Raad <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren (rid<strong>de</strong>r Jean François Xavier Diericx) en <strong>de</strong> hoogbaljuw<br />
(burggraaf Philippe Mathieu Vilain X<strong>III</strong>I*, eveneens lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Société <strong>de</strong><br />
Gand). Ook <strong>de</strong> juristen <strong>van</strong> <strong>de</strong> Geheime Raad on<strong>de</strong>rsteun<strong>de</strong>n zijn kandidatuur bij<br />
<strong>de</strong> landvoogd (weliswaar voor een ambt als schepen <strong>van</strong> <strong>de</strong> Keure). Hij bleef<br />
schepen <strong>van</strong> Ge<strong>de</strong>ele <strong>tot</strong> 1789 en werd eveneens benoemd <strong>tot</strong> schepen <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
heerlijkheid Sint-Pieters.<br />
In 1785 was hij vruchteloos kandidaat voor het ambt <strong>van</strong> substituut <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Procureur-generaal in <strong>de</strong> Raad <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren. In 1787 werd Meyer benoemd <strong>tot</strong><br />
rechter in het nieuwe 'gerechtshof <strong>van</strong> eerste instantie' te Gent. Wegens het<br />
intrekken, kort daarop, <strong>van</strong> <strong>de</strong> gerechtelijke hervorming <strong>van</strong> Jozef II, oefen<strong>de</strong> hij dit<br />
ambt niet effectief uit.<br />
In 1787 nam hij dienst in het vrijwilligerskorps <strong>van</strong> <strong>de</strong> Hoofdgil<strong>de</strong>n dat door <strong>de</strong><br />
schepenen was belast met het handhaven <strong>van</strong> <strong>de</strong> or<strong>de</strong> tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> eerste onlusten tegen<br />
keizer Jozef II.<br />
In 1789-1790 werd Jacques Guillaume Meyer nog schepen <strong>van</strong> Ge<strong>de</strong>ele en <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> Keure. Hij was tevens een <strong>van</strong> <strong>de</strong> gouverneurs <strong>van</strong> <strong>de</strong> Armenkamer en intendant<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> Berg <strong>van</strong> Barmhartigheid.<br />
Tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> Brabantse Omwenteling was hij een voorstan<strong>de</strong>r <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratische<br />
i<strong>de</strong>eën <strong>van</strong> zijn vriend Jan Frans Vonck (1743-1792). Wanneer <strong>de</strong> Oostenrijkers in<br />
<strong>de</strong>cember 1790 opnieuw <strong>de</strong> macht in han<strong>de</strong>n namen, werd Jacques Guillaume Meyer<br />
te Gent <strong>de</strong> correspon<strong>de</strong>nt <strong>van</strong> het zg. 'comité <strong>de</strong> Lille' <strong>van</strong> <strong>de</strong> Vonckisten (zie on<strong>de</strong>r<br />
het lemma Vilain X<strong>III</strong>I, Philippe Mathieu). Sommige radicale <strong>Gentse</strong> Vonckisten<br />
wer<strong>de</strong>n in die tijd overigens 'Meyeristen' genoemd.<br />
Na <strong>de</strong> eerste inval <strong>van</strong> <strong>de</strong> Fransen in 1792 stichtte Meyer te Gent <strong>de</strong> Club <strong>de</strong>s<br />
Amis <strong>de</strong> la Liberté et <strong>de</strong> l'Egalité, waar<strong>van</strong> hij <strong>de</strong> voorzitter werd.<br />
Wanneer in november 1792 zestig burgers als 'provisioneele representanten <strong>van</strong><br />
het Gendsch Volk' moesten wor<strong>de</strong>n aangewezen, plaatste hij zichzelf als nr. 1 op <strong>de</strong><br />
lijst en zorg<strong>de</strong> ervoor dat ook zijn politieke geestesgenoten (on<strong>de</strong>r meer advocaat<br />
Jacques Clément Lammens* en visverkoper Christoffel <strong>van</strong> Loo*) eveneens 'provisioneel<br />
representant' wer<strong>de</strong>n in een Nationale Conventie die er nooit kwam. Tij<strong>de</strong>ns<br />
<strong>de</strong> korte Oostenrijkse restauratie verbleef Meyer te Parijs.<br />
Na <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> Franse inval in 1794 wer<strong>de</strong>n hem allerlei officiële mandaten<br />
toevertrouwd <strong>tot</strong> hij in 1797 'Presi<strong>de</strong>nt <strong>van</strong> <strong>de</strong> Centrale Administratie <strong>van</strong> het<br />
Departement <strong>de</strong>r Schel<strong>de</strong>' werd benoemd. Aan <strong>de</strong> niet benoem<strong>de</strong> kandidaten die<br />
hem verweten dat zijn broer Jean François een emigrant was, antwoord<strong>de</strong> hij dat hij<br />
se<strong>de</strong>rt vijftien jaar geen contacten meer had met zijn broer.<br />
MEYER, Jan - 393
In 1798 werd Jacques Guillaume Meyer verkozen <strong>tot</strong> lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> 'Conseil <strong>de</strong>s Cinq<br />
Cents', daarna <strong>van</strong> het 'Corps Législatif' (1800-1802). De Franse militaire<br />
bevelhebber te Gent noem<strong>de</strong> hem "le fléau <strong>de</strong>s aristocrates et <strong>de</strong>s royalistes".<br />
Het moet zijn dat hij min<strong>de</strong>r gunstig stond aangeschreven bij Napoleon, vermits<br />
hij in 1801 vruchteloos kandidaat was voor een ambt als rechter in <strong>de</strong> rechtbank <strong>van</strong><br />
Gent. Omdat <strong>de</strong> Préfet Guillaume Faipoult (die voorheen belangrijke functies<br />
vervul<strong>de</strong> in Italië) hem niet gesteund had, schreef Jacques Guillaume Meyer aan <strong>de</strong><br />
minister <strong>van</strong> Justitie: "J'ai commis le crime d'être le plus ancien serviteur <strong>de</strong> la<br />
république, le préfet est aussi étranger ici qu'en Italie et je suis prêt à servir le<br />
gouvernement".<br />
In 1805 was hij kandidaat voor een benoeming <strong>tot</strong> griffier bij <strong>de</strong> Rechtbank <strong>van</strong><br />
eerste aanleg te Eeklo. Wanneer hem zijn revolutionair verle<strong>de</strong>n werd verweten,<br />
adviseer<strong>de</strong> Procureur-generaal François Joseph Beyts (1762-1832): "Il me paraît<br />
juste qu'un gouvernement aussi grand, aussi généreux, que celui sous lequel nous<br />
avons le bonheur <strong>de</strong> vivre, ne fasse pas attention à toutes ces nuances et surtout<br />
n'écoute pas les passions haineuses et réactrices [sic]".<br />
Jacques Guillaume Meyer werd benoemd, maar overleed reeds op 17 mei 1805.<br />
De beoor<strong>de</strong>ling <strong>van</strong> Jacques Guillaume Meyer door Fernand Leleux is niet mals:<br />
"Om zijn doel te bereiken <strong>de</strong>ins<strong>de</strong> hij niet terug voor geweld of corruptie ... We<br />
bevin<strong>de</strong>n ons hier niet in <strong>de</strong> tegenwoordigheid <strong>van</strong> een man met eigen originele<br />
i<strong>de</strong>eën die enkele volgelingen achter zich kon scharen ... Neen, hij volg<strong>de</strong> trouw en<br />
zelfs blin<strong>de</strong>lings <strong>de</strong> revolutionaire principes en richtlijnen die uit Parijs kwamen, en<br />
die hij zo nauwgezet mogelijk en letterlijk trachtte uit te voeren, zon<strong>de</strong>r ze ook maar<br />
enigzins aan <strong>de</strong> plaatselijke mentaliteit, gewoontes of gebruiken aan te passen of bij<br />
te schaven.... Hij was een sluw <strong>de</strong>magoog die steun<strong>de</strong> op het uitvaagsel <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
bevolking. Zijn gewelddadig taalgebruik was berucht".<br />
Over het privé-leven <strong>van</strong> Jacques Guillaume Meyer weet men alleen dat hij een<br />
han<strong>de</strong>laarster in kant uit <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> familie <strong>de</strong> Meulemeester huw<strong>de</strong> en dat zij<br />
talrijke kin<strong>de</strong>ren had<strong>de</strong>n. Mevr. J.G. <strong>de</strong> Meyer was waarschijnlijk een dochter <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> belangrijke negotiant Jean Baptiste <strong>de</strong> Meulemeester (die vermeld wordt in het<br />
lemma Mechelynck n.a.v. een geschil betreffen<strong>de</strong> het 'pondgeld'). Volgens Suzanne<br />
Tassier was Jacques Guillaume Meyer (zoals generaal Jan Andreas <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Mersch,<br />
<strong>de</strong> Vonckistische opperbevelhebber <strong>van</strong> het leger <strong>de</strong>r Patriotten) een neef <strong>van</strong><br />
monnik Emilius Malingié <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-Pietersabdij.<br />
MEYER, Pierre (? - ?)<br />
a/ Félicité (1783), Félicité Bienfaisante (1785)<br />
b/ 'Frère Terrible' (= Voorberei<strong>de</strong>r), La Félicité<br />
c/ 'Maître Irlandais'<br />
d/ beeldhouwer in brons<br />
e/ Gent<br />
f/ -<br />
394 - MEYER, Pierre
g/ 85, 1006<br />
Dit lid is waarschijnlijk een zoon <strong>van</strong> Pierre Meyer. Als raadpensionaris <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
schepenen <strong>van</strong> <strong>de</strong> Keure was <strong>de</strong>ze Pierre Meyer eveneens commissaris voor het<br />
herbergen <strong>van</strong> <strong>de</strong> keizerlijke troepen te Gent.<br />
Een (an<strong>de</strong>re) zoon <strong>van</strong> Pierre Meyer, Jean Fidèle Meyer, was advocaat en werd<br />
schepen <strong>van</strong> <strong>de</strong> Keure in 1792. Hij was tevens <strong>de</strong> 'heuverste' <strong>van</strong> <strong>de</strong> neringen <strong>de</strong>r<br />
meester-metselaars, meester-steenhouwers, en meester-schalie<strong>de</strong>kkers, bezighe<strong>de</strong>n<br />
die enige verwantschap vertonen met die <strong>van</strong> een beeldhouwer in brons.<br />
De functie <strong>van</strong> een 'Frère Terrible' wordt na<strong>de</strong>r toegelicht on<strong>de</strong>r het lemma<br />
Lammens, François Joachim).<br />
<strong>de</strong> MOERMAN d'HARLEBEKE, Burggraaf Charles Robert (1749-1802)<br />
a/ Constante Union (1770), Bienfaisante (1773)<br />
b/ Hofmeester, daarna 'Frère Terrible' (Voorberei<strong>de</strong>r) in La Bienfaisante<br />
c/ 'Maître Ecossais' (1773), 'Elu' (1783).<br />
d/ Kapitein in het regiment los Rios, leenman <strong>van</strong> <strong>de</strong> Oudburg<br />
e/ Gent, Veldstraat<br />
f/ Sint-Jorisgil<strong>de</strong> (1771), Sint-Antoniusgil<strong>de</strong> (1791), Sint-Sebastiaansgil<strong>de</strong> (vóór<br />
1779); Aca<strong>de</strong>mie (1792)<br />
g/ 12c.3, 40, 42, 43, 53, 85, 181, 281, 309, 310, 322, 385, 404a, 486, 690, 721, 894,<br />
913<br />
Charles Robert <strong>de</strong> Moerman d'Harlebeke (1749-1802) werd geboren als zoon <strong>van</strong><br />
burggraaf Robert Jean <strong>de</strong> Moerman d'Harlebeke (1717-1777) en Françoise Jeanne<br />
Lutgar<strong>de</strong> Maelcamp. Zij was een dochter <strong>van</strong> <strong>de</strong> internationale negotiant Jacobus<br />
Fortunatus Maelcamp en een zus <strong>van</strong> baron Jean Baptiste <strong>de</strong> Maelcamp <strong>de</strong><br />
Vlien<strong>de</strong>rbeeke*, luitenant-kolonel in het regiment <strong>de</strong> Ligne en lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> militaire<br />
loge La Parfaite Union te Luxemburg. Robert Jean <strong>de</strong> Moerman was eerst<br />
hoogpointer <strong>van</strong> <strong>de</strong> kasselrij Kortrijk, <strong>van</strong> 1754 <strong>tot</strong> 1777 hoogbaljuw <strong>van</strong> het Land<br />
<strong>van</strong> Waas.<br />
De familie <strong>de</strong> Moerman d'Harlebeke stam<strong>de</strong> uit Kortrijk. Grootva<strong>de</strong>r François<br />
Robert <strong>de</strong> Moerman d'Harlebeke, gehuwd met Catherine Thérèse Robette, was<br />
burgemeester <strong>van</strong> Kortrijk, hoogpointer <strong>van</strong> <strong>de</strong> kasselrij <strong>van</strong> Kortrijk, heer <strong>van</strong><br />
Le<strong>de</strong>ghem, Ayshove, Ou<strong>de</strong>walle, Voorhoute, Romais. Hij was tevens raadsheer in<br />
<strong>de</strong> keizerlijke Rekenkamer te Brussel. Wegens zijn bestuurlijke verdiensten werd<br />
François Robert <strong>de</strong> Moerman in 1762 door keizerin Maria Theresia op haar eigen<br />
initiatief (motu proprio) met <strong>de</strong> erfelijke titel <strong>van</strong> burggraaf vereerd, maar ... hij<br />
moest het dan wel zon<strong>de</strong>r rustpensioen stellen. Bij het overlij<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> burggraaf<br />
in 1765 rapporteer<strong>de</strong> <strong>de</strong> landvoogd Karel <strong>van</strong> Lorreinen overigens aan <strong>de</strong> keizerin<br />
dat <strong>de</strong> familie <strong>de</strong> Moerman "possè<strong>de</strong> une richesse qui tient <strong>de</strong> l'opulence".<br />
Een tante <strong>van</strong> Charles Robert, Marie Ma<strong>de</strong>leine <strong>de</strong> Moerman d'Harlebeke (1720-<br />
<strong>1786</strong>) huw<strong>de</strong> <strong>de</strong> e<strong>de</strong>lman Charles Constantin <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Straeten <strong>de</strong> Ten Aer<strong>de</strong>,<br />
<strong>de</strong> MOERMAN d'HARLEBEKE - 395
licentiaat in <strong>de</strong> rechten, die <strong>tot</strong> 1788 <strong>de</strong> hoogbaljuw was <strong>van</strong> <strong>de</strong> kasselrij en <strong>de</strong><br />
feodale kamer <strong>van</strong> <strong>de</strong> Oudburg te Gent.<br />
Charles Robert <strong>de</strong> Moerman nam reeds in 1766 (hij was toen zeventien jaar) als<br />
'ka<strong>de</strong>t' dienst in het regiment <strong>van</strong> Sachsen-Gotha, waar hij het <strong>tot</strong> kapitein bracht.<br />
In die graad ging hij over naar het regiment los Rios, dat te Gent gekazerneerd was.<br />
Wanneer zijn moe<strong>de</strong>rloge La Constante Union in 1773 haar activiteit staakte,<br />
werd hij (zoals bijv. ook Joseph Sébastien d'Hane <strong>de</strong> Stuyvenberghe*) lid <strong>van</strong> La<br />
Bienfaisante. In <strong>de</strong>ze loge vervul<strong>de</strong> hij <strong>de</strong> ambten <strong>van</strong> Hofmeester en 'Frère<br />
Terrible' (over laatstgenoemd ambt zie on<strong>de</strong>r het lemma Lammens, François<br />
Joachim).<br />
Burggraaf Charles Robert <strong>de</strong> Moerman was lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> a<strong>de</strong>lstand <strong>van</strong> het<br />
graafschap Vlaan<strong>de</strong>ren. In die hoedanigheid leg<strong>de</strong> hij <strong>de</strong> eed <strong>van</strong> trouw af aan <strong>de</strong><br />
keizers Jozef II (1781) en Leopold II (1791) bij hun inhuldiging als graaf <strong>van</strong><br />
Vlaan<strong>de</strong>ren.<br />
In 1782 werd een niet na<strong>de</strong>r geï<strong>de</strong>ntificeer<strong>de</strong> 'C. Moerman' een <strong>van</strong> <strong>de</strong> stichters<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> Société <strong>de</strong> Gand die <strong>de</strong> voorstan<strong>de</strong>rs <strong>van</strong> politieke vernieuwing groepeer<strong>de</strong>.<br />
Men mag betwijfelen dat <strong>de</strong> burggraaf een zo overtuigd vernieuwer was, dat hij bij<br />
zijn inschrijving aan <strong>de</strong> a<strong>de</strong>llijke attributen <strong>van</strong> zijn naam zou hebben verzaakt.<br />
In 1788 werd Charles Robert <strong>de</strong> Moerman benoemd <strong>tot</strong> leenman <strong>van</strong> <strong>de</strong> kasselrij<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> Oudburg. Tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> Brabantse Omwenteling was hij een <strong>van</strong> <strong>de</strong> weinig<br />
talrijke <strong>Gentse</strong> e<strong>de</strong>llie<strong>de</strong>n die keizersgezind bleven. Van 1781 <strong>tot</strong> 1790 was hij<br />
over<strong>de</strong>ken <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-Jorisgil<strong>de</strong> en <strong>van</strong> 1792 <strong>tot</strong> 1794 over<strong>de</strong>ken <strong>van</strong> <strong>de</strong> nering <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> viskopers.<br />
Hij emigreer<strong>de</strong> na <strong>de</strong> aanhechting bij Frankrijk en overleed ongehuwd ("mort à<br />
marier") in 1802. Zijn rijke bibliotheek werd nog datzelf<strong>de</strong> jaar openbaar verkocht.<br />
Een jongere broer <strong>van</strong> Charles Robert, Mathieu Joseph <strong>de</strong> Moerman d'Harlebeke<br />
(1751-1812) volg<strong>de</strong> zijn va<strong>de</strong>r op als hoogbaljuw <strong>van</strong> het Land <strong>van</strong> Waas en was<br />
Ge<strong>de</strong>puteer<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> Staten <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren. Uit zijn huwelijk met Isabelle <strong>de</strong><br />
Wapenaert volg<strong>de</strong>n:<br />
(i) Charles Marie <strong>de</strong> Moerman d'Harlebeke (1797-1854), die <strong>van</strong> 1831 <strong>tot</strong> 1836 als<br />
patriot lid was <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> gemeenteraad en <strong>van</strong> 1851 <strong>tot</strong> 1854 katholiek senator.<br />
Charles Marie huw<strong>de</strong> met Désirée Marie Pycke <strong>de</strong> ten Aer<strong>de</strong>. Deze was een nicht<br />
<strong>van</strong> 'Baron d'Empire' Pierre Joseph Pycke <strong>de</strong> ten Aer<strong>de</strong> (1771-1820), 'Maire' <strong>van</strong><br />
Gent (1809-1811), die gehuwd was met barones Marie Joséphine <strong>de</strong> Keerle (1777-<br />
1843), een kleindochter <strong>van</strong> Louis <strong>de</strong> Keerle (1705-1781) die in 1772 Presi<strong>de</strong>nt <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> Raad <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren werd en in 1778 door <strong>de</strong> keizerin in <strong>de</strong> a<strong>de</strong>l werd<br />
opgenomen met <strong>de</strong> titel <strong>van</strong> baron. Naar aanleiding <strong>van</strong> <strong>de</strong> aanstelling <strong>van</strong> Louis <strong>de</strong><br />
Keerle <strong>tot</strong> presi<strong>de</strong>nt <strong>van</strong> <strong>de</strong> Raad <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren vond een bevreem<strong>de</strong>nd inci<strong>de</strong>nt<br />
plaats. De dag na <strong>de</strong> aanstelling bracht een afvaardiging <strong>van</strong> <strong>de</strong> schepenen <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Keure een bezoek aan <strong>de</strong> nieuwe presi<strong>de</strong>nt, in zijn woning aan <strong>de</strong> Lange<br />
Kruisstraat, om hem <strong>de</strong> gelukwensen <strong>van</strong> het stadsbestuur aan te bie<strong>de</strong>n. 'Den<br />
domesticq' <strong>de</strong>el<strong>de</strong> <strong>de</strong> schepenen evenwel mee dat <strong>de</strong> Keerle geen tijd had om <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>legatie te ontmoeten. Waarop een lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong>legatie verklaar<strong>de</strong>: "Dites à<br />
396 - <strong>de</strong> MOERMAN d'HARLEBEKE
Monsieur que nous sommes les députés du Magistrat". De 'domesticq' antwoord<strong>de</strong>:<br />
"Nous le scavons bien". Prosper Claeys meent dat <strong>de</strong>ze grofheid kan wor<strong>de</strong>n<br />
verklaard door het feit dat <strong>de</strong> schepenen voor <strong>de</strong> nieuwe presi<strong>de</strong>nt geen passend<br />
geschenk had<strong>de</strong>n meegebracht.<br />
Uit het huwelijk <strong>van</strong> Charles Marie <strong>de</strong> Moerman en Désirée Marie Pycke<br />
volg<strong>de</strong>n:<br />
- Léon Mathieu <strong>de</strong> Moerman d'Harlebeke (1828-1889), die katholiek volksvertegenwoordiger<br />
werd. Zowel Charles Marie als zijn zoon Léon Mathieu<br />
behoor<strong>de</strong>n <strong>tot</strong> <strong>de</strong> ultramontaanse strekking <strong>van</strong> <strong>de</strong> katholieke partij. Dit<br />
verhin<strong>de</strong>r<strong>de</strong> laatstgenoem<strong>de</strong> niet om in 1876 voor te stellen <strong>de</strong> zg. 'nationale<br />
septemberdagen' af te schaffen, als blijk <strong>van</strong> vriendschap tegenover Ne<strong>de</strong>rland.<br />
- Emerence Caroline <strong>de</strong> Moerman d'Harlebeke (1835-1894) die huw<strong>de</strong> met Ernest<br />
Rooman d'Ertbuer (1834-1917). Hij was katholiek provincieraadslid voor het<br />
kanton Wetteren <strong>van</strong> 1882 <strong>tot</strong> 1917. Hun in 1868 geboren zoon Marc Eugène<br />
Rooman d'Ertbuer huw<strong>de</strong> Marie Virginie Blommaert (1869-1921), die een<br />
kleindochter was <strong>van</strong> <strong>de</strong> schrijver Philip Blommaert (zie on<strong>de</strong>r het lemma<br />
Blommaert).<br />
(ii) Marie Adélaï<strong>de</strong> <strong>de</strong> Moerman d'Harlebeke, die huw<strong>de</strong> met François Bernard <strong>de</strong><br />
Munck (1794-1855). Deze was <strong>van</strong> 1832 <strong>tot</strong> 1854 burgemeester <strong>van</strong> Sint-Niklaas<br />
en <strong>van</strong> 1851 <strong>tot</strong> 1855 liberaal-katholiek senator. In 1820 had koning Willem I hem<br />
<strong>de</strong> titel <strong>van</strong> graaf verleend. Hij mag niet wor<strong>de</strong>n verward met <strong>de</strong> Brusselse<br />
hoe<strong>de</strong>nfabrikant François <strong>de</strong> Munck (1780-1856), die <strong>van</strong> 1830 <strong>tot</strong> 1840<br />
commissaris was <strong>van</strong> <strong>de</strong> Société Générale <strong>de</strong> Belgique en <strong>van</strong> 1841 <strong>tot</strong> 1848<br />
directeur <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze zakenbank.<br />
MONCLERGEON, Nicolaus (? - ?)<br />
a/ Bienfaisante (1766)<br />
b/ Re<strong>de</strong>naar; Groot Re<strong>de</strong>naar <strong>van</strong> <strong>de</strong> Provinciale Grootloge (1776)<br />
c/ 'Rose-Croix'<br />
d/ (adjunct-) commandant <strong>van</strong> <strong>de</strong> cita<strong>de</strong>l en het kasteel ('Spanjaardskasteel')<br />
e/ Gent<br />
f/ Sint-Sebastiaansgil<strong>de</strong> (vóór 1779)<br />
g/ 367, 386, 417, 868, 1020<br />
Een '<strong>de</strong> Mont Clergeon, adjudant <strong>de</strong> la cita<strong>de</strong>lle et château <strong>de</strong> Gand' komt in 1773<br />
voor op <strong>de</strong> le<strong>de</strong>nlijst <strong>van</strong> La Bienfaisante. Bovendien on<strong>de</strong>rteken<strong>de</strong> in 1766 ene<br />
'Monclergeon' met an<strong>de</strong>re le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> La Bienfaisante het vrijmetselaarsdiploma dat<br />
door La Can<strong>de</strong>ur aan Jean Baptiste Le Cat* werd afgegeven. Waarschijnlijk gaat het<br />
om <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> persoon en was (<strong>de</strong>) Monclergeon in 1766 reeds lid <strong>van</strong> La Bienfaisante,<br />
waar<strong>van</strong> in<strong>de</strong>rdaad meer militairen <strong>de</strong>el uitmaakten.<br />
Vóór 1779 werd hij ook lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-Sebastiaansgil<strong>de</strong>, waar zijn naam op <strong>de</strong><br />
lijst <strong>van</strong> <strong>de</strong> a<strong>de</strong>llijke le<strong>de</strong>n 'Monclerger' werd geschreven.<br />
MONCLERGEON, Nicolaus - 397
Monclergeon was waarschijnlijk een bedrijvig vrijmetselaar, vermits hij in 1776<br />
door markies <strong>de</strong> Gages benoemd werd <strong>tot</strong> Grootre<strong>de</strong>naar <strong>van</strong> <strong>de</strong> Provinciale<br />
Grootloge. In een le<strong>de</strong>nlijst <strong>van</strong> 1783 komt zijn naam niet meer voor. Over <strong>de</strong>ze<br />
legerofficier weet men heel weinig.<br />
Omstreeks 1770 liet hij te Gent een O<strong>de</strong> à son Altesse Roy. Monseigneur<br />
l'Archiduc Maximilien publiceren, waarin zijn titel als volgt werd opgegeven:<br />
'lieutenant et adjudant du chateau <strong>de</strong> Gand'. Als commandant <strong>van</strong> het 'Spanjaardskasteel'<br />
woon<strong>de</strong> Monclergeon waarschijnlijk in <strong>de</strong> 'gouverneurswoning' <strong>van</strong><br />
dit kasteel. In <strong>de</strong>ze woning is thans het museum <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-Jorisgil<strong>de</strong> gevestigd<br />
(Buitenhof, Sint-Machariuswijk).<br />
In 1785 was Monclergeon als militair commandant verwikkeld in een vrij zwaar<br />
inci<strong>de</strong>nt met <strong>de</strong> schepenen <strong>van</strong> <strong>de</strong> Keure. Hij had immers beslist dat <strong>de</strong> sleutels <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> stadspoorten in zijn bezit zou<strong>de</strong>n blijven na het nachtelijk sluiten <strong>van</strong> <strong>de</strong> poorten.<br />
De schepenen protesteer<strong>de</strong>n heftig tegen <strong>de</strong>ze 'pretentie <strong>van</strong> <strong>de</strong>n commandant<br />
militaire'. Naar een aloud gebruik moesten <strong>de</strong> sleutels <strong>van</strong> <strong>de</strong> stadspoorten immers<br />
aan <strong>de</strong> voorschepen of aan <strong>de</strong> hoogbaljuw wor<strong>de</strong>n afgegeven. Waarschijnlijk had<br />
Monclergeon alleen uitvoering gegeven aan een bevel <strong>van</strong> keizer Jozef II die<br />
in<strong>de</strong>rdaad weinig 'feeling' had voor <strong>de</strong> gehechtheid <strong>van</strong> zijn Zuid-Ne<strong>de</strong>rlandse<br />
on<strong>de</strong>rdanen aan hun ste<strong>de</strong>lijke autonomie.<br />
Tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> 'cavalca<strong>de</strong>' voor het jubileum voor <strong>de</strong> H. Macharius in 1767 (zie<br />
on<strong>de</strong>r het lemma Meyer, Jan Thomas) verbeeld<strong>de</strong> ene Nicolaus Monclergeon een<br />
lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> 'Asiatische lyfwacht' bij <strong>de</strong> 22ste wagen <strong>van</strong> <strong>de</strong> praalstoet, 'verbeel<strong>de</strong>n<strong>de</strong><br />
Asien'.<br />
Omdat <strong>de</strong> naam Monclergeon te Gent zel<strong>de</strong>n voorkwam, was het waarschijnlijk<br />
<strong>de</strong> militaire commandant die als lid <strong>van</strong> een 'lijfwacht' aan <strong>de</strong> 'cavalca<strong>de</strong>' <strong>de</strong>elnam.<br />
MONCLERGEON zoon (? - ?)<br />
a/ Bienfaisante (1778), Les Amis Philanthropes (1798), La Can<strong>de</strong>ur, Brussel (1804)<br />
b/ -<br />
c/ -<br />
d/ legerofficier in het regiment Los Rios, rentenier<br />
e/ Gent<br />
f/ -<br />
g/ 527, 972<br />
Over <strong>de</strong> zoon <strong>van</strong> Nicolaus Monclergeon weet men nog min<strong>de</strong>r dan over zijn va<strong>de</strong>r.<br />
Tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> Brabantse Omwenteling stond te Brussel een kapitein Monclergeon<br />
aan het hoofd <strong>van</strong> <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> hoofdgil<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> schermers, die een compagnie<br />
vrijwilligers voor <strong>de</strong> Patriotten vorm<strong>de</strong>n en samenwerkten met <strong>de</strong> vrijwilligers <strong>van</strong><br />
Edouard <strong>de</strong> Walckiers (zie het lemma Villiot). Deze Monclergeon was een<br />
voorstan<strong>de</strong>r <strong>van</strong> Jan Frans Vonck (1743-1792), <strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocraten.<br />
398 - MONCLERGEON (zoon)
De Statisten <strong>van</strong> Hendrik <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Noot arresteer<strong>de</strong>n hem overigens in mei 1790<br />
en mishan<strong>de</strong>l<strong>de</strong>n hem (zoals een aantal an<strong>de</strong>re Vonckisten).<br />
Het gaat hier waarschijnlijk om <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> Monclergeon als <strong>de</strong>gene die in 1798 lid<br />
werd <strong>van</strong> <strong>de</strong> pas opgerichte loge Les Amis Philanthropes te Brussel. Deze Monclergeon<br />
was voor zijn affiliatie lid geweest <strong>van</strong> 'la R L <strong>de</strong> Saint-Jean à l'Orient<br />
<strong>de</strong> Gand'. Dit is buitengewoon interessant omdat volgens Prosper Claeys (zie<br />
hoofdstuk I) precies in <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> perio<strong>de</strong> te Gent een 'Gran<strong>de</strong> Loge <strong>de</strong> Saint-Jean'<br />
bedrijvig was on<strong>de</strong>r het voorzitterschap <strong>van</strong> graaf Joseph Sébastien <strong>de</strong>lla Faille*.<br />
Monclergeon behoor<strong>de</strong> in 1804 <strong>tot</strong> <strong>de</strong> oprichters <strong>van</strong> <strong>de</strong> Brusselse loge La<br />
Can<strong>de</strong>ur, on<strong>de</strong>r het gezag <strong>van</strong> het Grand Orient <strong>de</strong> France.<br />
MULARGEAN (? - ?)<br />
a/ Bienfaisante (1773)<br />
b/ -<br />
c/ -<br />
d/ legerkapitein<br />
e/ Gent<br />
f/ -<br />
g/ -<br />
De le<strong>de</strong>nlijsten voor 1773, 1777 en 1778 vermel<strong>de</strong>n een kapitein 'Mulargeon' of<br />
'Mulargean'. Op <strong>de</strong> le<strong>de</strong>nlijst <strong>van</strong> 1783 komt dit lid niet meer voor. Dit lid werd niet<br />
geï<strong>de</strong>ntificeerd.<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong>r NIEPEN, Charles (? - ?)<br />
a/ Constante Union (<strong>1786</strong>), Parfaite Amitié (<strong>1786</strong>)<br />
b/ -<br />
c/ -<br />
d/ meersenier, han<strong>de</strong>laar, behanger (?)<br />
e/ Gent<br />
f/ -<br />
g/ 344<br />
In <strong>de</strong> le<strong>de</strong>nlijst die La Constante Union in <strong>1786</strong> bij <strong>de</strong> regering moest indienen,<br />
lezen <strong>de</strong> auteurs <strong>de</strong> naam <strong>van</strong> dit lid op uiteenlopen<strong>de</strong> wijze: '<strong>van</strong> <strong>de</strong>n Neepen'<br />
(Destanberg), '<strong>van</strong> <strong>de</strong>r Wepen' (Duchaine), '<strong>van</strong> <strong>de</strong>r Niepen' (Van <strong>de</strong>r Schel<strong>de</strong>n).<br />
De lezing <strong>van</strong> <strong>de</strong> le<strong>de</strong>nlijst <strong>van</strong> La Parfaite Amitié vertoont <strong>de</strong>ze afwijking niet:<br />
telkens is het '<strong>van</strong> <strong>de</strong>r Niepen'.<br />
Het gaat hoogstwaarschijnlijk om <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> persoon, met name <strong>de</strong> behanger<br />
Charles <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Niepen die omstreeks 1813 werd opgetekend als lid en 'broe<strong>de</strong>r <strong>van</strong><br />
Talent' (muziekspeler) in Le Septentrion.<br />
MULARGEAN / <strong>van</strong> <strong>de</strong>r NIEPEN - 399
Hij was waarschijnlijk verwant (<strong>de</strong> va<strong>de</strong>r?) <strong>van</strong> Jacques <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Niepen die in<br />
1810 een <strong>van</strong> <strong>de</strong> oprichters was <strong>van</strong> <strong>de</strong> muziekmaatschappij Sint-Cecilia.<br />
<strong>de</strong> NIEULANT <strong>de</strong> POTTELSBERGHE, burggraaf Charles Désiré (1755-1822)<br />
a/ Bienfaisante (1782)<br />
b/ -<br />
c/ -<br />
d/ e<strong>de</strong>lman, schepen <strong>van</strong> Ge<strong>de</strong>ele, leenman <strong>van</strong> <strong>de</strong> Oudburg<br />
e/ Gent, te Putte (= Gou<strong>de</strong>n Leeuwplein), Hoogpoort<br />
f/ Contribuant Aca<strong>de</strong>mie (1784); Sint-Sebastiaansgil<strong>de</strong> (1779)<br />
g/ 4, 9, 27, 28, 30, 31, 40, 42, 43, 85, 181, 182, 251, 281, 313, 419, 431, 432, 486,<br />
632, 691, 698, 708, 721, 868, 913, 1019<br />
Charles-Désiré <strong>de</strong> Nieulant (1755-1822) was een zoon <strong>van</strong> Hubert François <strong>de</strong><br />
Nieulant (1722-1767) en Françoise d' Alegambe, barones <strong>van</strong> Auweghem (1730-<br />
1778).<br />
Va<strong>de</strong>r, burggraaf <strong>van</strong> Nieulant en Pottelsberghe, heer <strong>van</strong> Rud<strong>de</strong>rvoor<strong>de</strong>,<br />
Gou<strong>de</strong>keuken, Noortvel<strong>de</strong> & Gaverelle, was een heel belangrijk personage:<br />
hoogbaljuw <strong>van</strong> Gent, kamerheer <strong>van</strong> <strong>de</strong> landvoogd Karel <strong>van</strong> Lorreinen en lid <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> Raad <strong>van</strong> State (se<strong>de</strong>rt 1749 was dit alleen nog een eretitel). Hij was een zoon <strong>van</strong><br />
Pierre Jean <strong>de</strong> Nieulant (1675-1743), een officier in Spaanse dienst, en zijn nicht<br />
Françoise Petronille <strong>de</strong> Nieulant <strong>de</strong> Pottelsberghe (1694-1759), vrouwe <strong>van</strong><br />
Rud<strong>de</strong>rvoor<strong>de</strong>. Moe<strong>de</strong>r Françoise d'Alegambe was een zus <strong>van</strong> graaf Charles<br />
Guillaume d' Alegambe, <strong>de</strong> onfortuinlijke eerste echtgenoot <strong>van</strong> <strong>de</strong> markiezin <strong>de</strong><br />
l'Aspiur, née <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Noot (zie het lemma Joseph Alexandre <strong>de</strong> l'Aspiur).<br />
Als vertegenwoordiger <strong>van</strong> <strong>de</strong> vorst bekleed<strong>de</strong> hoogbaljuw Hubert François <strong>de</strong><br />
Nieulant een vooraanstaan<strong>de</strong> plaats in het Gents politiek en gezelschapsleven.<br />
Deze voorname sociale positie blijkt on<strong>de</strong>r meer uit <strong>de</strong> grootse feestelijkhe<strong>de</strong>n<br />
die het stadsbestuur inrichtte bij <strong>de</strong> geboorte <strong>van</strong> <strong>de</strong> zeven<strong>de</strong> zoon (François Joseph)<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> hoogbaljuw in 1764. Pas was <strong>de</strong> geboorte aangekondigd of bei<strong>de</strong> schepenbanken<br />
('Keure' en 'Ge<strong>de</strong>ele') kwamen in spoedberaad bijeen om <strong>de</strong> festiviteiten te<br />
regelen. Men vernam intussen dat keizerin Maria Theresia had aanvaard <strong>de</strong> meter<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> boreling te zijn. Op <strong>de</strong> dag <strong>van</strong> het doopsel (4 april) begaven <strong>de</strong> schepenen<br />
zich stoetsgewijze naar <strong>de</strong> Sint-Michielskerk waar het doopsel zou wor<strong>de</strong>n<br />
voltrokken. De schepenen waren begeleid door le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> vier hoofdgil<strong>de</strong>n. Aan<br />
het portaal <strong>van</strong> <strong>de</strong> kerk werd een erehaag gevormd door een compagnie <strong>van</strong> het<br />
regiment d' Arberg. Al wat naam had te Gent had plaats genomen in het koor.<br />
De zeven<strong>de</strong> zoon werd gedoopt door <strong>de</strong> 70ste abt <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-Pietersabdij (<strong>van</strong><br />
1760 <strong>tot</strong> 1789), Gudwald Seiger (1717-1789), primaat <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren. Dit gebeur<strong>de</strong><br />
in aanwezigheid <strong>van</strong> <strong>de</strong> gravin <strong>de</strong> Lannoy, die <strong>de</strong> keizerin als meter<br />
vertegenwoordig<strong>de</strong>.<br />
400 - <strong>de</strong> NIEULANT <strong>de</strong> POTTELSBERGHE
Gravin <strong>de</strong> Lannoy, née Lambertine du Faing (1708-<strong>1786</strong>), gravin <strong>van</strong> Hasselt<br />
(Vlaan<strong>de</strong>ren) en barones <strong>van</strong> Jamoigne, was <strong>de</strong> weduwe <strong>van</strong> <strong>de</strong> zeer verheven graaf<br />
Eugène Hyacinthe <strong>de</strong> Lannoy (1684-1755), luitenant-generaal en veldmaarschalk<br />
<strong>van</strong> het Oostenrijks leger, rid<strong>de</strong>r <strong>van</strong> het Gul<strong>de</strong>n Vlies, lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Raad <strong>van</strong> State,<br />
kamerheer <strong>van</strong> keizerin Maria Theresia, gouverneur <strong>van</strong> <strong>de</strong> stad Brussel en<br />
grootmaarschalk <strong>van</strong> het hof <strong>van</strong> Karel <strong>van</strong> Lorreinen te Brussel. De gravin, zelf een<br />
gewezen hofdame te Wenen, had haar echtgenoot opgevolgd in het ambt <strong>van</strong> 'gran<strong>de</strong><br />
Maréchale <strong>de</strong> la Cour' bij <strong>de</strong> landvoogd. Zij had veel invloed bij <strong>de</strong> gevolmachtigd<br />
minister graaf Karl von Cobenzl en aarzel<strong>de</strong> bijv. niet bij hem haar beklag te doen<br />
over het beleid <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> schepenen, ja, zelfs in 1756 een voorstel te formuleren<br />
voor <strong>de</strong> sanering <strong>van</strong> <strong>de</strong> gemeentelijke financiën! Zoon Christian Joseph <strong>de</strong> Lannoy<br />
(1731-1822), beter gekend als 'le beau <strong>de</strong> Lannoy', was infanterie-officier. Hij genoot<br />
<strong>de</strong> faam een "modèle d'élégance et <strong>de</strong> bon goût " te zijn. In 1771-1772 was hij<br />
Voorzittend Meester <strong>van</strong> Les Frères Réunis te Tournai en werd er opgetekend als<br />
'Rose-Croix'. Hij was ook lid <strong>van</strong> L' Heureuse Rencontre te Brussel. Hij huw<strong>de</strong> <strong>de</strong><br />
schatrijke gravin Marie Cathérine <strong>de</strong> Méro<strong>de</strong>. Tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> Brabantse Omwenteling<br />
steun<strong>de</strong> hij <strong>de</strong> Patriotten.<br />
Na <strong>de</strong> doopplechtigheid trok een indrukwekken<strong>de</strong> stoet doorheen het centrum <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> stad. Aan <strong>de</strong> Korenmarkt, het stadhuis en <strong>de</strong> Kouter had<strong>de</strong>n eskadrons <strong>van</strong> het<br />
regiment dragon<strong>de</strong>rs <strong>van</strong> Saint-Ignon post gevat om <strong>de</strong> militaire eer te betuigen.<br />
Aan <strong>de</strong> Graslei weergalm<strong>de</strong>n kanonschoten.<br />
Tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> doopplechtigheid en <strong>de</strong> rondgang <strong>van</strong> <strong>de</strong> stoet luid<strong>de</strong>n feestelijk <strong>de</strong><br />
'triumphante' <strong>van</strong> het Belfort alsme<strong>de</strong> <strong>de</strong> klokken <strong>van</strong> alle kerken en kapellen in <strong>de</strong><br />
stad. 's Avonds wer<strong>de</strong>n in talrijke feestelijk verlichte wijken <strong>van</strong> <strong>de</strong> stad volksfeesten<br />
belegd. De dag daarop begaf <strong>de</strong> hoogbaljuw zich naar <strong>de</strong> verga<strong>de</strong>ring <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> schepenen om hen zijn dank te betuigen "over <strong>de</strong> eere aen hem en<strong>de</strong> synen<br />
sevensten soon".<br />
Deze feestelijkhe<strong>de</strong>n wer<strong>de</strong>n in La Flandre Libérale <strong>van</strong> 22 februari 1881 <strong>de</strong><br />
aanleiding voor een <strong>van</strong> <strong>de</strong> zeldzame hevig antiklerikale uitvallen <strong>van</strong> Prosper<br />
Claeys: "Que <strong>de</strong> naïveté ces fêtes supposent chez nos braves ancêtres d'il y a un<br />
siècle! Pareille solennité sombrerait aujourd'hui sous le ridicule le plus écrasant ...<br />
Nous pouvons le dire à l'honneur <strong>de</strong> notre siècle, nos fêtes sont moins niaises que<br />
celles d'il y a cent ans. C'est que jadis un clergé tout puissant aimait à tenir le peuple<br />
dans cette torpeur béate, qui est la soeur jumelle <strong>de</strong> la servitu<strong>de</strong>. Les Gantois<br />
d'aujourd'hui ont secoué le joug clérical et se réclament plus volontiers <strong>de</strong>s Van<br />
Artevel<strong>de</strong> et <strong>de</strong>s Gueux du XVIe sècle, que <strong>de</strong>s bourgeois hébétés par la gent<br />
monacale et assistant avec attendrissement au baptême du septième fils du trèsillustre<br />
Messire le Vicomte <strong>van</strong> Nieulandt, seigneur <strong>de</strong> Rud<strong>de</strong>rvoor<strong>de</strong>, Cau<strong>de</strong>kercken,<br />
Noortvel<strong>de</strong>, Gaverelle et autres bourgs-pourris <strong>de</strong> la Flandre".<br />
Het vieren <strong>van</strong> <strong>de</strong> geboorte <strong>van</strong> een zeven<strong>de</strong> zoon was een aloud gebruik te Gent,<br />
zoals on<strong>de</strong>r meer blijkt uit een studie <strong>van</strong> E. Ossieur. Alleen al voor <strong>de</strong> perio<strong>de</strong><br />
1680-1710 noteert <strong>de</strong>ze auteur drieëntwintig 'zeven<strong>de</strong> zonen', waar<strong>van</strong> <strong>de</strong> geboorte<br />
door het stadsbestuur werd gevierd: <strong>de</strong> ou<strong>de</strong>rs kregen een gift ('doopvontgeld') en <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong> NIEULANT <strong>de</strong> POTTELSBERGHE - 401
stad betaal<strong>de</strong> <strong>de</strong> kosten <strong>van</strong> <strong>de</strong> doopceremonie. Soms werd <strong>de</strong> 'zeven<strong>de</strong> zoon'<br />
bovendien voor heel zijn leven vrijgesteld <strong>van</strong> ste<strong>de</strong>lijke belastingen.<br />
Drie <strong>van</strong> <strong>de</strong> drieëntwintig geboorten, die door E. Ossieur wer<strong>de</strong>n opgetekend,<br />
von<strong>de</strong>n plaats in families die <strong>Gentse</strong> vrijmetselaars lever<strong>de</strong>n:<br />
- Livinus Alexan<strong>de</strong>r <strong>de</strong> Raeve (geboren in 1689) was <strong>de</strong> zeven<strong>de</strong> zoon <strong>van</strong> Joos <strong>de</strong><br />
Raeve, 'vrij vleeschhauwer in het cleyn Vleeschhuijs', en was dus hoogstwaarschijnlijk<br />
verwant met Pieter <strong>de</strong> Raeve*;<br />
- Charles <strong>van</strong> Pottelsberghe (geboren in 1695) was <strong>de</strong> zeven<strong>de</strong> zoon <strong>van</strong> Albert<br />
François <strong>van</strong> Pottelsberghe, heer <strong>van</strong> Overdam, die een grootoom was <strong>van</strong> baron<br />
Albert François <strong>van</strong> Pottelsberghe*, heer <strong>van</strong> Boulanchy;<br />
- Macharius Carolus <strong>de</strong> Pau (geboren in 1704) was <strong>de</strong> zeven<strong>de</strong> zoon <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
wijnschroe<strong>de</strong>r Pieter <strong>de</strong> Pau, die verwant was met Paulus Daneel <strong>de</strong> Pau*, eerste<br />
Voorzittend Meester <strong>van</strong> La Can<strong>de</strong>ur in 1763..<br />
De tegenspeler <strong>van</strong> <strong>de</strong> hoogbaljuw in het stadsbestuur was <strong>de</strong> voorschepen en<br />
presi<strong>de</strong>nt <strong>van</strong> <strong>de</strong> Staten <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren Jean Jacques Philippe Vilain X<strong>III</strong>I, va<strong>de</strong>r<br />
<strong>van</strong> Philippe Mathieu* en Charles Joseph* Vilain X<strong>III</strong>I.<br />
Tussen <strong>de</strong> Nieulant en Vilain X<strong>III</strong>I boter<strong>de</strong> het helemaal niet. Geen <strong>van</strong> bei<strong>de</strong>n<br />
wou voor <strong>de</strong> an<strong>de</strong>r on<strong>de</strong>rdoen. De hoogbaljuw voer<strong>de</strong> aan dat hij te Gent <strong>de</strong> vorst<br />
vertegenwoordig<strong>de</strong>, terwijl <strong>de</strong> voorschepen verklaar<strong>de</strong> dat zijn gezag als voorzitter<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> Staten <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren zich over heel het graafschap uitstrekte en dus ver<strong>de</strong>r<br />
reikte dan <strong>de</strong> invloed <strong>van</strong> een ste<strong>de</strong>lijk baljuw. Er groei<strong>de</strong> zelfs een hevige naijver<br />
tussen <strong>de</strong> twee mannen (en hun we<strong>de</strong>rhelften). Een vrij ernstig inci<strong>de</strong>nt <strong>de</strong>ed zich<br />
on<strong>de</strong>r meer voor ten huize <strong>van</strong> schepen graaf Pierre Emmanuel d'Hane <strong>de</strong><br />
Leeuwerghem, va<strong>de</strong>r <strong>van</strong> Jean Baptiste d'Hane <strong>de</strong> Steenhuyse* en Emmanuel Pierre<br />
d'Hane <strong>de</strong> Leeuwerghem*. Op een bepaald moment bedreig<strong>de</strong> <strong>de</strong> Nieulant, in<br />
woe<strong>de</strong> ontstoken, burggravin Vilain X<strong>III</strong>I met een zwaard. Er ontstond een klinken<strong>de</strong><br />
scheldpartij, waarbij ook burggravin <strong>de</strong> Nieulant zich in <strong>de</strong> ruzie meng<strong>de</strong>.<br />
Bei<strong>de</strong> mannen namen het op voor hun echtgenote en het kwam <strong>tot</strong> handtastelijkhe<strong>de</strong>n.<br />
Graaf d'Hane moest tussenbei<strong>de</strong> komen om <strong>de</strong> hoogbaljuw en <strong>de</strong><br />
voorschepen <strong>tot</strong> bedaren te brengen. Daarop daag<strong>de</strong> Vilain X<strong>III</strong>I <strong>de</strong> hoogbaljuw uit<br />
<strong>tot</strong> een duel. Uitein<strong>de</strong>lijk kon<strong>de</strong>n diverse disgenoten <strong>de</strong> ruzie tussen <strong>de</strong> twee<br />
burggraven bijleggen. Uit een eigentijds dagboek haalt Jean d'U<strong>de</strong>kem volgen<strong>de</strong><br />
passus aan: "Le vicomte <strong>de</strong> Nieulant et le général comte <strong>de</strong> Murray se sont rendus<br />
chez M. d'Hane <strong>de</strong> Leeuwerghem pour faire <strong>de</strong>s excuses à la vicomtesse Vilain<br />
X<strong>III</strong>I au sujet <strong>de</strong>s grossièretés qui lui avaient été faites dans cette maison en<br />
présence du baron <strong>de</strong> Norman d'Oxelaere, du baron Coppens d'Eeckenbrugghe, et<br />
<strong>de</strong> Messieurs Borluut <strong>de</strong> Noordonck et <strong>de</strong> Ghellinck. La vicomtesse Vilain X<strong>III</strong>I<br />
s'est a<strong>van</strong>cée rapi<strong>de</strong>ment vers la porte d'entrée du salon pour prévenir toutes les<br />
excuses en disant que le passé était oublié".<br />
Piet Len<strong>de</strong>rs preciseert dat <strong>de</strong>ze ruzies geen diepe wortels had<strong>de</strong>n en dat zij vooral<br />
préséances en ij<strong>de</strong>lheid betroffen.<br />
Wanneer hoogbaljuw <strong>de</strong> Nieulant in 1767 plots overleed en zijn gezin in een<br />
zorgelijke financiële toestand achterliet, was voorschepen Vilain X<strong>III</strong>I <strong>de</strong> eerste om<br />
402 - <strong>de</strong> NIEULANT <strong>de</strong> POTTELSBERGHE
aan <strong>de</strong> regering te vragen dat <strong>de</strong> weduwe ver<strong>de</strong>r <strong>de</strong> inkomsten <strong>van</strong> het ambt zou<br />
mogen ont<strong>van</strong>gen.<br />
Na het overlij<strong>de</strong>n <strong>van</strong> burggraaf Hubert François <strong>de</strong> Nieulant bleef het ambt <strong>van</strong><br />
hoogbaljuw geduren<strong>de</strong> zeven jaar vacant. Dit toont aan dat <strong>de</strong> regering geen groot<br />
belang hechtte aan dit ambt. Hoe dan ook, in 1774 werd <strong>de</strong> ambitieuze Vilain X<strong>III</strong>I,<br />
die reeds voorschepen en voorzitter <strong>van</strong> <strong>de</strong> Staten <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren was, zelf <strong>tot</strong><br />
hoogbaljuw benoemd..<br />
Zoon Charles Désiré <strong>de</strong> Nieulant was lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> a<strong>de</strong>lstand <strong>van</strong> het graafschap<br />
Vlaan<strong>de</strong>ren. In die hoedanigheid leg<strong>de</strong> hij <strong>de</strong> eed <strong>van</strong> trouw af aan <strong>de</strong> keizers Jozef II<br />
(1781) en Leopold II (1791) bij hun inhuldiging als graaf <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren. Hij liet<br />
zich aanspreken als 'burggraaf <strong>de</strong> Nieulant <strong>de</strong> Pottelsberghe, heer <strong>van</strong><br />
Rud<strong>de</strong>rvoor<strong>de</strong>'.<br />
Charles Désiré <strong>de</strong> Nieulant was schepen <strong>van</strong> Ge<strong>de</strong>ele <strong>van</strong> 1780 <strong>tot</strong> 1785. Voor<br />
<strong>de</strong> benoeming <strong>tot</strong> dit ambt werd hij bij <strong>de</strong> landvoogd voorgedragen door <strong>de</strong><br />
bisschop Mgr. Ferdinand <strong>de</strong> Lobkowitz en <strong>de</strong> zitten<strong>de</strong> schepenen <strong>van</strong> <strong>de</strong> Keure.<br />
In 1785 werd hij voor één jaar benoemd <strong>tot</strong> leenman <strong>van</strong> <strong>de</strong> kasselrij <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Oudburg. Waarschijnlijk was <strong>de</strong>ze benoeming bedoeld als compensatie voor het<br />
verloren schepenambt.<br />
Charles Désiré <strong>de</strong> Nieulant huw<strong>de</strong> in 1783 <strong>de</strong> zestienjarige gravin Marie<br />
Charlotte <strong>de</strong> Lichtervel<strong>de</strong> (1767-1853). Zij was een dochter <strong>van</strong> graaf Charles<br />
Joseph <strong>de</strong> Lichtervel<strong>de</strong> en zijn eerste echtgenote Marie Josèphe <strong>de</strong> Lens, die in 1767<br />
in het kraambed overleed na <strong>de</strong> geboorte <strong>van</strong> Marie Charlotte. Marie Josèphe <strong>de</strong><br />
Lens was een zus <strong>van</strong> graaf Robert Alexandre <strong>de</strong> Lens d'Oyghem*.<br />
In 1769 hertrouw<strong>de</strong> graaf Charles Joseph <strong>de</strong> Lichtervel<strong>de</strong> met Albertine Theodore<br />
<strong>de</strong> Cassina, gravin <strong>van</strong> Wonsheim, waar<strong>van</strong> twee broers lid wer<strong>de</strong>n <strong>van</strong> La Discrète<br />
Impériale te Aalst (zie ook on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> lemma's Bara en <strong>de</strong> Plotho d'Inghelmunster,<br />
François Antoine).<br />
Charles Désiré <strong>de</strong> Nieulant was een actief lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-Sebastiaansgil<strong>de</strong>. Van<br />
1780 <strong>tot</strong> 1790 was hij er zon<strong>de</strong>r on<strong>de</strong>rbreking 'proviseer<strong>de</strong>r'.<br />
On<strong>de</strong>r het Frans Bewind bleef burggraaf Charles Désiré <strong>de</strong> Nieulant op <strong>de</strong><br />
achtergrond. Men weet alleen dat hij (on<strong>de</strong>r meer met graaf Joseph Sébastien <strong>de</strong>lla<br />
Faille*) aan amateurtoneel <strong>de</strong>ed en dat hij graag poëzie schreef. Mogelijkerwijs was<br />
hij <strong>de</strong> 'chevalier <strong>de</strong> Nieulant' die in 1788 <strong>de</strong> auteur was <strong>van</strong> twee te Gent gespeel<strong>de</strong><br />
toneelstukken, on<strong>de</strong>r meer Le Mariage d'Aglaé (F. Moreau ed., Dictionnaire <strong>de</strong>s<br />
lettres françaises - 18<strong>de</strong> siècle). In 1803 publiceer<strong>de</strong> hij <strong>de</strong> dichtbun<strong>de</strong>l Roses et<br />
bluets.<br />
Van 1803 <strong>tot</strong> 1806 was hij overigens redactielid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Annuaire poétique <strong>de</strong><br />
Gand. Deze Annuaire publiceer<strong>de</strong> vooral elegieën, romances, lie<strong>de</strong>ren, gelegenheidscoupletten,<br />
stances, epigrammen en zelfs vau<strong>de</strong>ville-stukjes en verscheen na<br />
<strong>de</strong> twee<strong>de</strong> jaargang (1806) niet meer. Het Journal du Commerce <strong>van</strong> 1 oktober 1803<br />
kondig<strong>de</strong> het eerste nummer <strong>van</strong> dit jaarboek vrij dubbelzinnig aan: "L'éditeur <strong>de</strong><br />
ce recueil a pensé qu'il pourrait plaire aux habitants d'un département où tous les<br />
<strong>de</strong> NIEULANT <strong>de</strong> POTTELSBERGHE - 403
eaux-arts sont cultivés avec trop <strong>de</strong> succès pour que la poésie, qui est leur soeur, n'y<br />
retrouve pas aussi un culte et <strong>de</strong>s autels qu'elle y eut autrefois. Ces autels sont <strong>de</strong><br />
gazon; ce culte est simple comme eux; et ses prêtres se livrent à <strong>de</strong>s accents<br />
proportionnés à la faiblesse <strong>de</strong> leurs voix. Aussi comptent-ils sur l'indulgence du<br />
public, et c'est le seul encouragement qu'ils osent attendre <strong>de</strong> lui".<br />
Bij zijn oversten te Parijs rapporteer<strong>de</strong> <strong>de</strong> hoffelijke Préfet Guillaume Charles<br />
Faipoult: "Il en est [gedichten] dans le nombre qu'on pourrait aisément rapprocher<br />
<strong>de</strong> celles <strong>de</strong> nos plus aimables poètes".<br />
Wanneer enige jaren later (in 1808) te Gent een 'Société <strong>de</strong>s Beaux-Arts' <strong>tot</strong><br />
stand kwam, waren er 'klassen' voor <strong>de</strong> architectuur, <strong>de</strong> schil<strong>de</strong>rkunst, <strong>de</strong> beeldhouwkunst,<br />
<strong>de</strong> graveerkunst en het tekenen - maar niet voor <strong>de</strong> letteren, hoewel <strong>de</strong><br />
veelschrijver Norbert Cornelissen (1769-1849) een <strong>van</strong> <strong>de</strong> eerste le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
vereniging was. Dit bedroef<strong>de</strong> talrijke Franstalige amateurdichters en in 1814<br />
richtte <strong>de</strong> 'Société' ook een klasse <strong>van</strong> <strong>de</strong> letteren op, nadat er in 1812 reeds een<br />
voor muziek was bijgekomen..<br />
Over <strong>de</strong> financiële situatie <strong>van</strong> Charles Désiré <strong>de</strong> Nieulant bestaan vrij tegenstrijdige<br />
inlichtingen. Voor het 'emprunt forcé' <strong>van</strong> 1795 <strong>de</strong>el<strong>de</strong> <strong>de</strong> Franse bezetter<br />
hem in bij <strong>de</strong> beschei<strong>de</strong>n 4<strong>de</strong> klasse (op 16), samen met bijv. <strong>de</strong> kleermaker Jean<br />
Duvivier* en <strong>de</strong> slotenmaker Henri Hisette*. An<strong>de</strong>rzijds maakte hij in 1807 en 1812<br />
<strong>de</strong>el uit <strong>van</strong> <strong>de</strong> hon<strong>de</strong>rd meest belaste stadsgenoten.<br />
On<strong>de</strong>r het Ne<strong>de</strong>rlands Bewind werd Charles Désiré <strong>de</strong> Nieulant kamerheer <strong>van</strong><br />
koning Willem I en in 1816-1817 lid <strong>van</strong> het Rid<strong>de</strong>rschap in <strong>de</strong> Provinciale Staten.<br />
Hij overleed in 1822.<br />
Enkele broers en zussen <strong>van</strong> Charles Désiré <strong>de</strong> Nieulant weerhou<strong>de</strong>n <strong>de</strong> aandacht.<br />
- Françoise Charlotte (1749-1772) huw<strong>de</strong> graaf (later markies) Charles Robert<br />
Jean Maelcamp <strong>de</strong> Schoonberghe*, lid <strong>van</strong> La Bienfaisante.<br />
- Jeanne Charlotte (1751-1837) huw<strong>de</strong> <strong>de</strong> zevenentwintig jaar ou<strong>de</strong>re Mathieu<br />
Jacques Maelcamp (1724-1793), heer <strong>van</strong> Balsberghe, die een broer was <strong>van</strong><br />
generaal baron Jean Baptiste Maelcamp*, heer <strong>van</strong> Vlien<strong>de</strong>rbeeke. Een '<strong>de</strong>tail':<br />
het netto-actief <strong>van</strong> <strong>de</strong> nalatenschap <strong>van</strong> Jeanne Charlotte in 1837 bedroeg meer<br />
dan één miljoen goudfranken.<br />
- François Xavier (geboren in 1757) werd reeds op zesjarige leeftijd 'page' <strong>van</strong><br />
keizerin Maria Theresia. Op vrij jonge leeftijd werd hij ambtenaar bij <strong>de</strong> regering<br />
te Brussel. Hij was in 1787 een <strong>van</strong> <strong>de</strong> secretarissen <strong>van</strong> <strong>de</strong> nieuw opgerichte<br />
Algemene Regeringsraad. Geduren<strong>de</strong> enige tijd was hij tevens secretaris <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
landvoog<strong>de</strong>n aartshertogin Maria Christina en prins Albert Casimir von Sachsen-<br />
Teschen. Tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> Brabantse Omwenteling poog<strong>de</strong> hij herhaal<strong>de</strong>lijk burggraaf<br />
Edouard Walckiers (zie on<strong>de</strong>r het lemma Villiot) en an<strong>de</strong>re vooraanstaan<strong>de</strong><br />
Vonckisten met <strong>de</strong> Oostenrijkse kroon te verzoenen. In 1793 werd hij 'chevalier<br />
<strong>de</strong> justice' in het Ordine di Santo Stefano <strong>van</strong> Toscanië.<br />
404 - <strong>de</strong> NIEULANT <strong>de</strong> POTTELSBERGHE
- Maurice Jean <strong>de</strong> Nieulant was lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Collatie in 1793 en 1794 als afgevaardig<strong>de</strong><br />
voor <strong>de</strong> Sint-Jansparochie. In <strong>de</strong>cember 1792 (enkele dagen na <strong>de</strong><br />
Franse inval) werd hij in feite schepen als lid <strong>van</strong> het 'comité <strong>van</strong> <strong>de</strong> Keure'.<br />
Tij<strong>de</strong>ns het Frans Bewind hield hij zich ver<strong>de</strong>r op <strong>de</strong> achtergrond. Van 1816 <strong>tot</strong><br />
1830 was hij lid <strong>van</strong> het Rid<strong>de</strong>rschap <strong>van</strong> Oost-Vlaan<strong>de</strong>ren. In 1791 was hij lid<br />
gewor<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> Société <strong>de</strong> Gand, <strong>de</strong> club waar <strong>de</strong> voorstan<strong>de</strong>rs <strong>van</strong> politieke<br />
vernieuwing elkaar troffen.<br />
- Désiré Hubert (1763-1835) werd officier in <strong>de</strong> 'Gar<strong>de</strong>s wallonnes' en rid<strong>de</strong>r <strong>van</strong><br />
Malta. Hij huw<strong>de</strong> Marie Henriette <strong>de</strong> Kerchove d'Exaer<strong>de</strong> (1776-1844), een<br />
dochter <strong>van</strong> baron Albert Désiré <strong>de</strong> Kerchove d'Exaer<strong>de</strong> en Camille Josèphe <strong>de</strong><br />
Lens, die een zus was <strong>van</strong> graaf Robert Alexandre <strong>de</strong> Lens*. Désiré Hubert werd<br />
kamerheer <strong>van</strong> koning Willem I, lid <strong>van</strong> het Rid<strong>de</strong>rschap in <strong>de</strong> Provinciale Staten<br />
en burgemeester <strong>van</strong> Eksaar<strong>de</strong>.<br />
- François Joseph <strong>de</strong> Nieulant werd kanunnik, eerst te Tournai, vervolgens te<br />
Mechelen<br />
- Charles Alexandre <strong>de</strong> Nieulant, geboren in 1766, werd rid<strong>de</strong>r in <strong>de</strong> Or<strong>de</strong> <strong>van</strong><br />
Malta en bestreed, als luitenant in <strong>de</strong> Gar<strong>de</strong>s Wallonnes, het Frans republikeins<br />
leger.<br />
<strong>de</strong> NOTTET d'ANGLIER, Pierre Charles (? - ?)<br />
a/ Bienfaisante (1778)<br />
b/ -<br />
c/ Maître Ecossais<br />
d/ majoor-commandant <strong>van</strong> het Correctiehuis ('maison provinciale <strong>de</strong> Flandre')<br />
e/ Gent, in het Correctiehuis aan <strong>de</strong> Coupure<br />
f/ Sint-Antoniusgil<strong>de</strong> (1767), Société <strong>de</strong> Gand (1782), contribuant Aca<strong>de</strong>mie<br />
(echtgenote, 1770)<br />
g/ 13, 44, 52, 54, 85, 179, 266, 304, 310, 344, 367, 382, 385, 404a, 411, 432, 447,<br />
466, 556, 567, 581, 582, 610, 679, 698, 726, 819, 868, 870, 880, 1006, 1019<br />
De beken<strong>de</strong> le<strong>de</strong>nlijsten vergemakkelijken <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificatie <strong>van</strong> dit lid niet. Cordier<br />
en Duchaine lazen 'Danglère', Destanberg: 'Dauglère'.<br />
In werkelijkheid gaat het om <strong>de</strong> e<strong>de</strong>lman (graaf?) Pierre Charles <strong>de</strong> Nottet<br />
d'Anglier (in bepaal<strong>de</strong> bronnen schrijft men ten onrechte: <strong>de</strong> Nollet d'Anglier).<br />
Over zijn afkomst en levenswan<strong>de</strong>l weet men niet veel. Hij was 'chevalier <strong>de</strong> Saint<br />
Louis', wat een Franse afkomst laat veron<strong>de</strong>rstellen. Hij werd evenwel geboren te<br />
Liège.<br />
Pierre Charles <strong>de</strong> Nottet d'Anglier begon zijn loopbaan in het te Gent gestationneer<strong>de</strong><br />
'régiment <strong>de</strong> Vierset'. Op een bepaald ogenblik werd hij in het<br />
Correctiehuis aan <strong>de</strong> Coupure <strong>tot</strong> 'eerste Officier <strong>van</strong> Politie' benoemd. Uiterlijk in<br />
1777 was hij <strong>de</strong> militaire commandant <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze ge<strong>van</strong>genis. Men meent dat hij op<br />
<strong>de</strong> NOTTET d'ANGLIER - 405
een bepaald tijdstip ook militair commandant werd voor heel het graafschap<br />
Vlaan<strong>de</strong>ren.<br />
In <strong>de</strong> Sint-Antoniusgil<strong>de</strong> te Gent werd in 1767 ene 'd'Anglire' als lid ingeschreven.<br />
Het betreft hoogstwaarschijnlijk <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> persoon, temeer daar talrijke<br />
le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> die gil<strong>de</strong> lid waren <strong>van</strong> een loge te Gent.<br />
Pierre Charles <strong>de</strong> Nottet d'Anglier huw<strong>de</strong> Thérèse Bernardine <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Man<strong>de</strong>re,<br />
<strong>de</strong> in 1721 geboren dochter <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> notabelen rid<strong>de</strong>r Jan Baptist <strong>van</strong> <strong>de</strong>r<br />
Man<strong>de</strong>re en Marguerite Le Blon. Zij was een nicht <strong>van</strong> Leopold <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Man<strong>de</strong>re,<br />
die herhaal<strong>de</strong>lijk schepen <strong>van</strong> <strong>de</strong> Keure en <strong>van</strong> Ge<strong>de</strong>ele was, en <strong>van</strong> François<br />
Antoine <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Man<strong>de</strong>re, heer <strong>van</strong> Camphelaere.<br />
Uit dit huwelijk volg<strong>de</strong>n geen kin<strong>de</strong>ren.<br />
'Mevrouw d'Anglier, geboren T. <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Man<strong>de</strong>re' werd opgetekend als<br />
contribuant <strong>van</strong> <strong>de</strong> Aca<strong>de</strong>mie. Van 1784 <strong>tot</strong> 1788 was zij <strong>de</strong> 'beschermvrouwe' <strong>van</strong><br />
een leerling-architect in <strong>de</strong> Aca<strong>de</strong>mie.<br />
In 1782 was Pierre Charles Nottet d'Anglier een <strong>van</strong> <strong>de</strong> stichters <strong>van</strong> <strong>de</strong> Société<br />
<strong>de</strong> Gand, een ontspanningsgenootschap dat in feite het trefpunt was <strong>van</strong> <strong>de</strong> voorstan<strong>de</strong>rs<br />
<strong>van</strong> politieke vernieuwing.<br />
Wanneer <strong>de</strong> Staten <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren in het begin <strong>van</strong> <strong>de</strong> Brabantse Omwenteling<br />
het beleid aan vier gespecialiseer<strong>de</strong> commissies toevertrouw<strong>de</strong>n (<strong>de</strong>cember 1789),<br />
werd <strong>de</strong> Nottet d'Anglier een <strong>van</strong> <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> vier<strong>de</strong> commissie, die bevoegd<br />
was voor 'oorlog'. De voorzitter <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze commissie was Louis Emmanuel<br />
Rockelfing*, <strong>de</strong> voorschepen <strong>van</strong> Ge<strong>de</strong>ele. Haar secretaris was Charles Joseph <strong>de</strong><br />
Graeve*, raadsheer in <strong>de</strong> Raad <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren, die tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> Brabantse Omwenteling<br />
ook het ambt <strong>van</strong> raadpensionaris <strong>van</strong> <strong>de</strong> Staten <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren<br />
vervul<strong>de</strong>. Reeds in november 1789, na <strong>de</strong> '<strong>Gentse</strong> novemberdagen' (zie het lemma<br />
Vilain X<strong>III</strong>I, Charles Joseph), was d'Anglier lid gewor<strong>de</strong>n <strong>van</strong> het 'comité <strong>de</strong>s<br />
oorlogs' in het 'comiteit generael <strong>van</strong> <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>n representeren<strong>de</strong> het volk <strong>van</strong><br />
Vlaen<strong>de</strong>ren'.<br />
Uiterlijk in januari 1790 vervoeg<strong>de</strong> Pierre Charles <strong>de</strong> Nottet d'Anglier het<br />
commando <strong>van</strong> generaal Jan Andreas <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Mersch (1734-1792) te Namur. Hij<br />
werd er stafofficier bij <strong>de</strong> hoofdbevelhebber <strong>van</strong> het leger <strong>de</strong>r Patriotten, zoals bijv.<br />
ook kolonel Jean Baptiste <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Noot (1755-1820), een broer <strong>van</strong> Hendrik <strong>van</strong> <strong>de</strong>r<br />
Noot (1731-1827) en gewezen kapitein in het Oostenrijks leger. Bei<strong>de</strong>n maakten<br />
<strong>de</strong>el uit <strong>van</strong> het 'bureau <strong>de</strong> Guerre à Namur'. Een <strong>van</strong> hun eerste taken was <strong>de</strong> cita<strong>de</strong>l<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong>ze stad te restaureren. Zoals in an<strong>de</strong>re ste<strong>de</strong>n (ook te Gent) had keizer Jozef<br />
II in<strong>de</strong>rdaad <strong>de</strong> ontmanteling <strong>van</strong> talrijke militaire vestingen bevolen.<br />
In maart 1790 liet een 'Comité d'officiers patriotes', die te Namur gekazerneerd<br />
waren, een open brief versprei<strong>de</strong>n tegen het beleid <strong>van</strong> het Soeverein Congres <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Belgische Staten (zie on<strong>de</strong>r het lemma Walter, Jean François). Zij<br />
betuig<strong>de</strong>n tevens hun steun aan generaal <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Mersch die wegens zijn Vonckistische<br />
sympathieën in ongena<strong>de</strong> was gevallen bij het Soeverein Congres. Deze open<br />
brief werd door <strong>de</strong> Nottet d'Anglier niet on<strong>de</strong>rtekend. Wanneer generaal <strong>van</strong> <strong>de</strong>r<br />
Mersch in april door <strong>de</strong> Statisten <strong>van</strong> Hendrik <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Noot werd aangehou<strong>de</strong>n en<br />
406 - <strong>de</strong> NOTTET d'ANGLIER
in <strong>de</strong> cita<strong>de</strong>l <strong>van</strong> Antwerpen opgesloten, bleef <strong>de</strong> Nottet d'Anglier zijn functie<br />
uitoefenen - thans on<strong>de</strong>r het commando <strong>van</strong> <strong>de</strong> nieuwe bevelhebber <strong>de</strong>r Patriotten,<br />
<strong>de</strong> Pruisische generaal Nicholas von Schönfeldt (1733-1794). Men mag hierbij niet<br />
over het hoofd zien dat <strong>de</strong> Nottet d'Anglier <strong>de</strong> vertegenwoordiger <strong>van</strong> <strong>de</strong> Staten <strong>van</strong><br />
Vlaan<strong>de</strong>ren was bij <strong>de</strong> leiding <strong>van</strong> het Patriottenleger. De Staten had<strong>de</strong>n helemaal<br />
geen sympathie voor het '<strong>de</strong>mocratisch' gedachtengoed <strong>van</strong> Jan Frans Vonck en<br />
leg<strong>de</strong>n zich ook neer bij <strong>de</strong> arrestatie <strong>van</strong> generaal <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Mersch. In april 1790<br />
gaven zij aan enkele jonge Gentenaren <strong>de</strong> opdracht om zich te gaan vergewissen <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> wijze waarop generaal <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Mersch in <strong>de</strong> cita<strong>de</strong>l te Antwerpen werd behan<strong>de</strong>ld<br />
(zie on<strong>de</strong>r het lemma Lammens, François Joachim). Voor het overige hiel<strong>de</strong>n zij<br />
zich aan <strong>de</strong> politieke lijn <strong>van</strong> <strong>de</strong> Statisten in het Soeverein Congres.<br />
Het Naamse 'Comité d'officiers patriotes' weiger<strong>de</strong> aan<strong>van</strong>kelijk het gezag <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> nieuwe bevelhebber von Schönfeldt te erkennen. Zij wezen zelf generaal-majoor<br />
hertog Wolfgang Guillaume d'Ursel (1750-1804) als <strong>de</strong> nieuwe bevelhebber aan,<br />
maar leg<strong>de</strong>n zich uitein<strong>de</strong>lijk bij <strong>de</strong> feiten neer. Hertog d'Ursel was een vooraanstaand<br />
e<strong>de</strong>lman: erfelijk maarschalk <strong>van</strong> Brabant, kamerheer <strong>van</strong> <strong>de</strong> keizer, lid <strong>van</strong><br />
het 'Etat noble' <strong>van</strong> Brabant. De hertog en zijn echtgenote waren uitgesproken<br />
Vonckisten. De hertogin, geboren prinses Marie Flore d'Arenberg (1752-1832), was<br />
een zus <strong>van</strong> <strong>de</strong> al even Vonckistische hertog Louis Englebert d'Arenberg (zie on<strong>de</strong>r<br />
het lemma <strong>de</strong> Thiennes, Chrétien Charles) en prins Auguste d'Arenberg, 'comte <strong>de</strong><br />
la Marck' (zie on<strong>de</strong>r het lemma Walter, Jean François). In oktober 1789 liet <strong>de</strong><br />
Oostenrijkse opperbevelhebber generaal Richard d'Alton (1732-1790) <strong>de</strong> hertogin<br />
wegens haar 'revolutionaire' uitspraken zelfs on<strong>de</strong>r huisarrest plaatsen. In januari<br />
1790 was <strong>de</strong> hertog d'Ursel <strong>de</strong> voorzitter <strong>van</strong> het <strong>de</strong>partement 'Oorlog' <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Verenig<strong>de</strong> Belgische Staten. Wegens <strong>de</strong> toegenomen politieke invloed <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Statisten <strong>van</strong> Hendrik <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Noot nam hij uit die functie ontslag en trok zich terug<br />
in het kasteel 'Rooselaer' te Lochristi, bij zijn oom Mgr. Ferdinand <strong>de</strong> Lobkowitz,<br />
bisschop <strong>van</strong> Gent. d'Ursels ou<strong>de</strong>rs waren in<strong>de</strong>rdaad hertog Charles d'Ursel (1717-<br />
1775), luitenant-generaal in Oostenrijkse dienst, en prinses Marie Eléonore <strong>de</strong><br />
Lobkowitz (1721-1756), een zus <strong>van</strong> <strong>de</strong> bisschop <strong>van</strong> Gent. Op last <strong>van</strong> <strong>de</strong> Staten<br />
<strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren werd hij gearresteerd en ge<strong>van</strong>gen gehou<strong>de</strong>n in <strong>de</strong> abdij <strong>van</strong><br />
Bau<strong>de</strong>loo. Op 22 juli 1790 werd hij vrijgelaten op bevel <strong>van</strong> <strong>de</strong> Raad <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren.<br />
De Statisten poog<strong>de</strong>n hem evenwel opnieuw met geweld te arresteren, maar<br />
<strong>de</strong> nieuwe '<strong>de</strong>mocratische' le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> Collatie (zie on<strong>de</strong>r het lemma <strong>van</strong><br />
Loo, Jacques) en <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-Antoniusgil<strong>de</strong> kon<strong>de</strong>n dit tijdig verhin<strong>de</strong>ren.<br />
De <strong>Gentse</strong> bevolking huldig<strong>de</strong> hem als een held. Na <strong>de</strong> eerste Franse inval (1792)<br />
werd hertog d'Ursel verkozen als 'provisioneel representant' <strong>van</strong> Brussel. In 1800<br />
werd hij lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> 'Municipalité' <strong>van</strong> die stad. Wolfgang Guillaume d'Ursel was een<br />
gewezen Voorzittend Meester <strong>van</strong> L'Heureuse Rencontre te Brussel. Van 1782 <strong>tot</strong><br />
1785 was hij tevens lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> loge Les Frères Réunis te Tournai, waar<strong>van</strong> hij in<br />
<strong>1786</strong> waarschijnlijk Voorzittend Meester werd.<br />
Zoon Charles Joseph d'Ursel (1777-1860) werd minister <strong>van</strong> koning Willem I<br />
en zetel<strong>de</strong> na <strong>de</strong> onafhankelijkheid <strong>van</strong> België in <strong>de</strong> Senaat, eerst als katholiek<br />
(1839-1847), daarna als liberaal (1847-1859). Van 1809 <strong>tot</strong> 1814 was hij burge-<br />
<strong>de</strong> NOTTET d'ANGLIER - 407
meester <strong>van</strong> Brussel. Charles Joseph d'Ursel was lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Brusselse loge<br />
L'Espérance.<br />
Pierre Charles <strong>de</strong> Nottet d'Anglier bleef zijn functie <strong>van</strong> stafofficier vervullen<br />
on<strong>de</strong>r het bevel <strong>van</strong> generaal von Schönfeldt. In <strong>de</strong> handschriftenverzameling <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> universiteit alsme<strong>de</strong> in het Rijksarchief te Gent zijn diverse militaire<br />
verslagen bewaard die hij aan <strong>de</strong> Staten <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren zond tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> krijgsverrichtingen<br />
<strong>van</strong> 1790, on<strong>de</strong>r meer te Bouvignes, An<strong>de</strong>nne, Bonneville en Namur<br />
zelf.<br />
Waarschijnlijk stond <strong>de</strong> Nottet d'Anglier <strong>van</strong>af maart 1790 vrij kritisch t.o.v.<br />
generaal <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Mersch. Er is een brief <strong>van</strong> april 1790 gekend, waarbij <strong>de</strong> Staten<br />
<strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren <strong>de</strong> bevelhebber <strong>van</strong> het Patriottenleger verwijten dat hij <strong>de</strong> machten<br />
heeft overschre<strong>de</strong>n die hem door het Soeverein Congres waren verleend, en mel<strong>de</strong>n<br />
dat hij zich voor een krijgsraad zal moeten verantwoor<strong>de</strong>n. Men mag veron<strong>de</strong>rstellen<br />
dat <strong>de</strong> Nottet d'Anglier aan <strong>de</strong> basis lag <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze stellingname <strong>van</strong> <strong>de</strong> Staten.<br />
Wellicht niet geheel toevallig verscheen in <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> perio<strong>de</strong> bij <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> drukker<br />
Adrien Colier een naamloos pamflet dat eveneens machtsoverschrijding verweet aan<br />
generaal <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Mersch: Avis à la Nation - Relation <strong>de</strong> ce qui s'est passé à Namur<br />
(in-8°, 2 ff.).<br />
Ondanks zijn zakenrelatie met <strong>de</strong> vooraanstaan<strong>de</strong> jakobijn Constant Hopsomere<br />
(zie hierna), werd Pierre Charles <strong>de</strong> Nottet d'Anglier door <strong>de</strong> Fransen in oktober<br />
1794 gearresteerd en als gijzelaar naar Amiens gezon<strong>de</strong>n waar hij een drietal<br />
maan<strong>de</strong>n (op eigen kosten!) moest verblijven (zie ver<strong>de</strong>r on<strong>de</strong>r het lemma <strong>de</strong><br />
Rouck, Anthone Jean). On<strong>de</strong>r zijn lotgenoten bevon<strong>de</strong>n zich on<strong>de</strong>r meer baron<br />
Jean Jacques Dons <strong>de</strong> Loven<strong>de</strong>ghem, <strong>de</strong> graven Emmanuel Jean en Joseph<br />
Sébastien <strong>de</strong>lla Faille*, <strong>de</strong> gil<strong>de</strong>koning Anthone Jean <strong>de</strong> Rouck* en Auguste<br />
Anselme <strong>de</strong>l Rio*.<br />
Als commandant <strong>van</strong> het Correctiehuis werd <strong>de</strong> Nottet d'Anglier opgevolgd door<br />
Jean Baptiste <strong>van</strong> Rossem (1725-1805). Deze had een cruciale rol gespeeld tij<strong>de</strong>ns<br />
<strong>de</strong> '<strong>Gentse</strong> novemberdagen' <strong>van</strong> 1789 (zie on<strong>de</strong>r het lemma Vilain X<strong>III</strong>I, Charles<br />
Joseph). Het door hem bijgehaal<strong>de</strong> kanon noopte kolonel <strong>de</strong> Lun<strong>de</strong>n en zijn troepen<br />
<strong>tot</strong> overgave. Op last <strong>van</strong> het 'Brabantsch Comiteyt' werd <strong>van</strong> Rossem <strong>de</strong> bevelhebber<br />
<strong>van</strong> een legerkorps <strong>van</strong> 3.000 man dat <strong>de</strong> stad Gent moest ver<strong>de</strong>digen tegen<br />
een eventuele terugkeer <strong>van</strong> het Oostenrijks leger. Drie <strong>van</strong> zijn zonen wer<strong>de</strong>n<br />
kapitein in dit korps: Jacques <strong>van</strong> Rossem, Jean Baptiste <strong>van</strong> Rossem jr. en<br />
Hippolyte <strong>van</strong> Rossem. Op 15 <strong>de</strong>cember 1789 werd <strong>van</strong> Rossem benoemd <strong>tot</strong><br />
militair bevelhebber <strong>van</strong> <strong>de</strong> stad Gent. Na <strong>de</strong> eerste Franse inval in 1792 werd hij<br />
een <strong>van</strong> <strong>de</strong> 60 'provisionele representanten' die zou<strong>de</strong>n zetelen in een 'nationale<br />
conventie' (die er nooit kwam). Later werd <strong>van</strong> Rossem een aanhanger <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
fanatieke jakobijn Renier Du Bosch. Met enige trots verklaar<strong>de</strong> hij in die tijd dat<br />
zijn zeven kin<strong>de</strong>ren "employés dans les armées <strong>de</strong> la République" waren. De<br />
Zelzatenaar Jean Baptiste <strong>van</strong> Rossem huw<strong>de</strong> Françoise Raguet, die waarschijnlijk<br />
een zuster was <strong>van</strong> <strong>de</strong> arts Henri Raguet die in 1796 in <strong>de</strong> 'Municipalité' zetel<strong>de</strong> en<br />
in 1798 lid werd <strong>van</strong> <strong>de</strong> Cercle Constitutionnel te Gent. Twee zonen <strong>van</strong> Rossem<br />
408 - <strong>de</strong> NOTTET d'ANGLIER
wer<strong>de</strong>n in 1808-1809 lid <strong>van</strong> Les Vrais Amis: Jean Baptiste jr. (geboren in 1769) en<br />
Philippe (geboren in 1788). In 1809 exploiteer<strong>de</strong> een <strong>van</strong> <strong>de</strong> zonen <strong>van</strong> Rossem<br />
(voor eigen rekening?) een 'fabrique en magazyn <strong>van</strong> schryf-pennen' in het Correctiehuis.<br />
Pierre Charles <strong>de</strong> Nottet d'Anglier was niet alleen officier. Men weet dat hij<br />
zaakvoer<strong>de</strong>r was <strong>van</strong> <strong>de</strong> hoogbaljuw Philippe Mathieu Vilain X<strong>III</strong>I* en <strong>van</strong>af<br />
omstreeks 1789 vennoot en 'assesseur' (me<strong>de</strong>bestuur<strong>de</strong>r) <strong>van</strong> <strong>de</strong> verzekeringsmaatschappij<br />
'Vlaemsche Assurantie Societeyt in Gend', waar<strong>van</strong> het kantoor bij <strong>de</strong> Sint-<br />
Michielskerk was gevestigd. De 'directeur en chef' <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze maatschappij was<br />
Constant Louis Hopsomere, een bijzon<strong>de</strong>r welstellend rentenier-bankier te Gent.<br />
Hopsomere en <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re bestuur<strong>de</strong>rs alsme<strong>de</strong> hun afstammelingen speel<strong>de</strong>n een<br />
belangrijke rol in <strong>de</strong> politiek en/of in <strong>de</strong> vrijmetselarij, zodat zij hierna wor<strong>de</strong>n<br />
gesitueerd.<br />
Constant Louis Hopsomere (1752-1812) werd geboren in een patriciërsfamilie<br />
uit <strong>de</strong> streek <strong>van</strong> Deinze en stu<strong>de</strong>er<strong>de</strong> rechten te Leuven. Hij stortte zich onmid<strong>de</strong>llijk<br />
in het financiewezen en was spoedig me<strong>de</strong>-eigenaar <strong>van</strong> drie verzekeringsmaatschappijen<br />
te Gent: <strong>de</strong> reeds vernoem<strong>de</strong> 'Vlaemsche Assurantie Societeyt', een<br />
'Societeyt <strong>de</strong>r Assurantie' en een 'Comptoir <strong>de</strong>r Zee-Assurantie in <strong>de</strong> stad Gend'.<br />
Constant Hopsomere huw<strong>de</strong> Marie Françoise Hamelinck, een (reeds in 1785<br />
overle<strong>de</strong>n) dochter <strong>van</strong> <strong>de</strong> in 1780 gea<strong>de</strong>l<strong>de</strong> Guillaume Hamelinck (1720-1787).<br />
Deze was baljuw <strong>van</strong> Evergem en (se<strong>de</strong>rt 1747) griffier <strong>van</strong> <strong>de</strong> Raad <strong>van</strong><br />
Vlaan<strong>de</strong>ren. In 1764 had Guillaume Hamelinck <strong>de</strong> prachtige patriciërswoning 'hotel<br />
Reylof' in <strong>de</strong> Hoogstraat gekocht (thans zijn er diensten <strong>van</strong> <strong>de</strong> christelijke mutualiteiten<br />
gevestigd). Marie Françoises zus Marie Anne Hamelinck huw<strong>de</strong> Eugène<br />
François <strong>van</strong> Hoobrouck <strong>de</strong> Mooreghem (1756-1843), die na<strong>de</strong>r wordt belicht on<strong>de</strong>r<br />
het lemma <strong>de</strong> Coninck, Louis Joseph.<br />
Hopsomere bezat een weel<strong>de</strong>rig hotel aan het Sint-Michielsplein (op <strong>de</strong> site waar<br />
thans <strong>de</strong> Volks<strong>de</strong>positokas is gevestigd). Tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> Brabantse Omwenteling was<br />
Constant Hopsomere een overtuigd aanhanger <strong>van</strong> het '<strong>de</strong>mocratisch' gedachtengoed<br />
<strong>van</strong> Jan Frans Vonck. Bij <strong>de</strong> eerste inval <strong>van</strong> <strong>de</strong> Fransen steun<strong>de</strong> hij onmid<strong>de</strong>llijk<br />
<strong>de</strong> revolutie. De commissaris <strong>van</strong> het Directoire getuig<strong>de</strong> over Hopsomere: "il<br />
est impossible <strong>de</strong> trouver un patriote plus prononcé". Diverse ambten wer<strong>de</strong>n hem<br />
toevertrouwd, te beginnen met die <strong>van</strong> 'représentant provisionnel' <strong>van</strong> Gent in 1792.<br />
Twee jaar later werd hij <strong>de</strong> eerste 'prési<strong>de</strong>nt' <strong>van</strong> <strong>de</strong> 'Conseil Municipal'. In 1798<br />
werd hij verkozen als lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> 'Conseil <strong>de</strong>s Cinq Cents'. Van 1800 <strong>tot</strong> 1803 was<br />
hij lid <strong>van</strong> het 'Corps Législatif'. Later bekleed<strong>de</strong> hij geen openbaar ambt meer.<br />
Hoewel dit niet met grote nauwkeurigheid kan wor<strong>de</strong>n nagetrokken, was hij tij<strong>de</strong>ns<br />
het Frans Bewind waarschijnlijk <strong>de</strong> rijkste inwoner <strong>van</strong> het Schel<strong>de</strong><strong>de</strong>partement.<br />
Zijn jaarlijks inkomen was bijv. <strong>van</strong> 50 <strong>tot</strong> 100 % hoger dan dat <strong>van</strong> <strong>de</strong> zeer<br />
vermogen<strong>de</strong> graven Joseph Sébastien <strong>de</strong>lla Faille d'Assene<strong>de</strong>* en Jean Baptiste<br />
d'Hane <strong>de</strong> Steenhuyse*. Het was driemaal hoger dan dat <strong>van</strong> <strong>de</strong> nochtans (door <strong>de</strong><br />
Franse belastingsambtenaren) als zeer rijk beschouw<strong>de</strong> markies Charles Robert<br />
Maelcamp <strong>de</strong> Schoonberghe* en jonkheer Jean Baptiste <strong>de</strong> Ghellinck <strong>de</strong> Nokere*.<br />
<strong>de</strong> NOTTET d'ANGLIER - 409
Hij was alleszins <strong>de</strong> grootste koper <strong>van</strong> nationale goe<strong>de</strong>ren in het Schel<strong>de</strong><strong>de</strong>partement<br />
(687 ha. tussen 1796 en 1798). Volgens Fernand Leleux was Constant<br />
Hopsomere een oprecht i<strong>de</strong>alist, die geloof<strong>de</strong> in <strong>de</strong> i<strong>de</strong>eën <strong>van</strong> <strong>de</strong> Franse revolutie.<br />
Uit het huwelijk <strong>van</strong> Constant Hopsomere en Marie Françoise Hamelinck werd<br />
één dochter geboren: Marie Constance. Deze genoot <strong>de</strong> eer uitgehuwelijkt te<br />
wor<strong>de</strong>n door keizer Napoleon. Op zekere dag bezocht <strong>de</strong> keizer een meisjespensionaat<br />
te Parijs, waar Marie Constance leerlinge was. Men stel<strong>de</strong> haar aan <strong>de</strong><br />
keizer voor als "une <strong>de</strong>s plus riches héritières <strong>de</strong>s Flandres". Prompt zeg<strong>de</strong><br />
Napoleon <strong>tot</strong> <strong>de</strong> jonge vrouw: "Ma<strong>de</strong>moiselle, vous êtes en âge <strong>de</strong> vous marier,<br />
vous épouserez Lemarrois", en zon<strong>de</strong>r op een antwoord te wachten zette hij zijn<br />
bezoek ver<strong>de</strong>r. Zo huw<strong>de</strong> Marie Constance <strong>de</strong> vleugeladjudant <strong>van</strong> Napoleon,<br />
generaal Jean Lemarrois. Bij zijn benoeming <strong>tot</strong> 'comte d'Empire' veran<strong>de</strong>r<strong>de</strong> hij<br />
prompt zijn naam <strong>tot</strong> 'Le Marois'. Lemarrois was niet geheel onbekend met Gent,<br />
vermits hij er in juni 1801 het Franse garnizoen had geïnspecteerd.<br />
Een twee<strong>de</strong> me<strong>de</strong>bestuur<strong>de</strong>r <strong>van</strong> <strong>de</strong> 'Vlaemsche Assurantie Societeyt in Gend' was<br />
Hopsomeres zwager François Joseph Hamelinck (1755-1826). Hij was negotiant en<br />
bankier. In 1781-1782 was hij lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> ste<strong>de</strong>lijke Collatie als afgevaardig<strong>de</strong> voor<br />
<strong>de</strong> Sint-Jansparochie. In 1785 werd hij bestuurslid <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> Kamer <strong>van</strong><br />
Koophan<strong>de</strong>l. Hij verwierf te Drongen het kasteel 'De Campagne'. François<br />
Hamelinck huw<strong>de</strong> Lucie <strong>van</strong> <strong>de</strong>n Hecke, dochter <strong>van</strong> <strong>de</strong> heer <strong>van</strong> Lembeke die<br />
tevens erfelijk ont<strong>van</strong>ger was <strong>van</strong> <strong>de</strong> kasselrij <strong>van</strong> <strong>de</strong> Oudburg. Lucie <strong>van</strong> <strong>de</strong>n<br />
Heckes zus Barbe Xavière was gehuwd met Jean Robert Graham (1748-1808) die,<br />
met name als beheer<strong>de</strong>r <strong>van</strong> het Schel<strong>de</strong><strong>de</strong>partement, een belangrijke rol speel<strong>de</strong><br />
tij<strong>de</strong>ns het Frans Bewind (zie on<strong>de</strong>r het lemma <strong>de</strong>lla Faille). Tij<strong>de</strong>ns het Empire<br />
behoor<strong>de</strong> François Hamelinck <strong>tot</strong> <strong>de</strong> groep <strong>van</strong> <strong>de</strong> 'hon<strong>de</strong>rd meest belasten' te Gent.<br />
Uit het huwelijk <strong>van</strong> François Hamelinck en Lucie <strong>van</strong> <strong>de</strong>n Hecke volg<strong>de</strong>n on<strong>de</strong>r<br />
meer:<br />
- Guillaume Joseph Hamelinck (1780-1813) die bankier werd zoals zijn va<strong>de</strong>r. In<br />
1807 trad hij toe <strong>tot</strong> La Félicité Bienfaisante, waar hij <strong>de</strong> ambten <strong>van</strong> thesaurier<br />
en 2<strong>de</strong> Opziener vervul<strong>de</strong>.<br />
- Bernard François Hamelinck (1783-1865) huw<strong>de</strong> <strong>de</strong> te Lille geboren Marie<br />
Jeanne Durot, die een kleindochter was <strong>van</strong> <strong>de</strong> eerste <strong>Gentse</strong> 'katoenbaron'<br />
Judocus Clemmen (1712-1802). Zij was in<strong>de</strong>rdaad een dochter <strong>van</strong> <strong>de</strong> katoenfabrikant<br />
Pierre Marie Durot (1751-1830) en Anne Barbe Clemmen (1754-<br />
1821).<br />
- Philippe François Hamelinck (1784-1861). Deze huw<strong>de</strong> Anne Françoise<br />
O<strong>de</strong>maer en werd repartiteur <strong>van</strong> <strong>de</strong> directe belastingen. Tij<strong>de</strong>ns het Hollands<br />
Bewind zetel<strong>de</strong> hij in <strong>de</strong> Provinciale Staten (1820-1830) en in <strong>de</strong> gemeenteraad<br />
(1825-1830). Na <strong>de</strong> onafhankelijkheid <strong>van</strong> België zetel<strong>de</strong> hij als orangist in <strong>de</strong><br />
gemeenteraad en werd schepen <strong>van</strong> on<strong>de</strong>rwijs.<br />
- Auguste Pierre Hamelinck (1787-1822) werd lid <strong>van</strong> Les Vrais Amis in 1809,<br />
waar hij het ambt <strong>van</strong> hofmeester vervul<strong>de</strong>. Hij huw<strong>de</strong> Eugénie Thérèse <strong>de</strong><br />
410 - <strong>de</strong> NOTTET d'ANGLIER
Ghellinck <strong>de</strong> Winghene, een nicht <strong>van</strong> Jean Baptiste <strong>de</strong> Ghellinck <strong>de</strong> Nokere*,<br />
maar overleed min<strong>de</strong>r dan een jaar na het huwelijk.<br />
- Régine Anne Hamelinck (1789-1864) werd karmelietesse.<br />
- Louis Gaspard Hamelinck (1791-1815) werd op 9 januari 1815 te Drongen<br />
gedood door een groepje Hannoverse kanonniers, die bij boeren in <strong>de</strong> omgeving<br />
ingekwartierd waren. Louis en zijn broer Auguste had<strong>de</strong>n eerst met <strong>de</strong> kanonniers<br />
enkele herbergen bezocht, waarna allen zich naar het ou<strong>de</strong>rlijk kasteel 'De<br />
Campagne' begaven. Ietwat aangeschoten <strong>de</strong>ed Louis lachen<strong>de</strong> weg alsof hij met<br />
een geweer ging schieten. De dronken soldaten reageer<strong>de</strong>n op gruwelijke wijze:<br />
zij grepen Louis vast en hij werd ter plekke "dood gekapt". Ook Auguste werd<br />
zwaar gewond, maar kon niettemin ontvluchten. Heel zijn leven bleef hij<br />
afgrijselijk verminkt in het aangezicht.<br />
Een <strong>de</strong>r<strong>de</strong> vennoot <strong>van</strong> Constant Hopsomere in diverse on<strong>de</strong>rnemingen was <strong>de</strong><br />
e<strong>de</strong>lman Auguste Anselme <strong>de</strong>l Rio* (voorheen lid <strong>van</strong> La Bienfaisante).<br />
Als collega 'assesseur' in het bestuur <strong>van</strong> <strong>de</strong> verzekeringsmaatschappijen <strong>van</strong><br />
Constant Hopsomere fungeer<strong>de</strong>n tenslotte ook <strong>de</strong> negotiant François Norbert <strong>van</strong><br />
Aken (1746-1789) en, na zijn vroegtijdig overlij<strong>de</strong>n, zijn weduwe Anna Maria<br />
Roosen. Het gezin <strong>van</strong> Aken bezat een bloeien<strong>de</strong> han<strong>de</strong>l <strong>van</strong> invoer <strong>van</strong> wijn en fruit<br />
uit Spanje en Portugal. François Norbert <strong>van</strong> Aken was overigens bestuurslid <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> Kamer <strong>van</strong> Koophan<strong>de</strong>l <strong>van</strong> 1783 <strong>tot</strong> 1788. Anna Maria Roosen was<br />
waarschijnlijk een zuster <strong>van</strong> <strong>de</strong> brouwer Benoit Antoine Roosen (1743-1807) die<br />
door <strong>de</strong> '<strong>de</strong>mocratische' Collatie <strong>van</strong> juli 1790 schepen <strong>van</strong> Ge<strong>de</strong>ele werd benoemd.<br />
Bij zijn inschrijving in <strong>de</strong> Sint-Michielsgil<strong>de</strong> in 1790 werd Roosen vermeld als<br />
'commissaire <strong>de</strong> <strong>de</strong>ux banques'.<br />
Talrijke nakomelingen <strong>van</strong> dit echtpaar speel<strong>de</strong>n te Gent een belangrijke rol in<br />
het zakenleven, <strong>de</strong> politiek en <strong>de</strong> vrijmetselarij.<br />
(i) Norbert Louis <strong>van</strong> Aken (1767-1832) werd negotiant zoals zijn ou<strong>de</strong>rs. In 1791<br />
werd hij lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Société <strong>de</strong> Gand. Het jaar daarop was hij kandidaat voor een<br />
ambt <strong>van</strong> schepen <strong>van</strong> Ge<strong>de</strong>ele, maar hij werd niet benoemd omdat hij, naar het<br />
oor<strong>de</strong>el <strong>van</strong> <strong>de</strong> regering, "s'est très mal conduit pendant les troubles" (d.w.z. <strong>de</strong><br />
Brabantse Omwenteling). In november 1792 werd hij een <strong>van</strong> <strong>de</strong> 60 'provisionele<br />
representanten' <strong>van</strong> Gent die zou<strong>de</strong>n zetelen in een 'nationale conventie' (die er<br />
nooit kwam). Hij was in 1794 en 1795 lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> 'Municipalité' en zetel<strong>de</strong> in <strong>de</strong><br />
gemeenteraad <strong>van</strong> 1804 <strong>tot</strong> 1817. Van 1800 <strong>tot</strong> 1814 was hij tevens 'conseiller <strong>de</strong><br />
Préfecture' (hoewel <strong>de</strong> Franse 'Préfet' hem noteer<strong>de</strong> als "plus occupé <strong>de</strong> spéculations<br />
que <strong>de</strong>s affaires publiques"). Na <strong>de</strong> val <strong>van</strong> Napoleon was hij in 1814-1815<br />
lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Intendantieraad (die <strong>de</strong> Intendant graaf Jean Baptiste d'Hane <strong>de</strong><br />
Steenhuyse* adviseer<strong>de</strong>) en werd later nog lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Provinciale Staten (1817-<br />
1830) en <strong>van</strong> <strong>de</strong> Twee<strong>de</strong> Kamer <strong>van</strong> <strong>de</strong> Staten-Generaal (1815-1817).<br />
Norbert Louis <strong>van</strong> Aken huw<strong>de</strong> Catharina Vleminckx (1771-1845), een dochter<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> zout- en zeepzie<strong>de</strong>r Pieter Jacob Vleminckx (1723-1800) en Marie Anne <strong>de</strong><br />
Goesin. Deze was <strong>de</strong> jongste dochter <strong>van</strong> <strong>de</strong> vermaar<strong>de</strong> drukker Pieter Frans <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong> NOTTET d'ANGLIER - 411
Goesin II (1722-1787) en Anna Maria <strong>de</strong> Wil<strong>de</strong>. Na het overlij<strong>de</strong>n <strong>van</strong> haar<br />
echtgenoot hertrouw<strong>de</strong> Marie Anne <strong>de</strong> Goesin met Charles L'Olivier, die als<br />
'Charles L'Olivier <strong>de</strong> Goesin' in 1808 lid werd <strong>van</strong> Les Vrais Amis (zie on<strong>de</strong>r het<br />
lemma l'Olivier).<br />
Uit het huwelijk <strong>van</strong> Aken-Vleminckx volg<strong>de</strong>n vier kin<strong>de</strong>ren, on<strong>de</strong>r meer Adèle<br />
Norbertine <strong>van</strong> Aken (1801-1868). Deze huw<strong>de</strong> <strong>de</strong> re<strong>de</strong>r en steenkoolhan<strong>de</strong>laar<br />
Norbert Joseph Claus (1791-1848), die <strong>van</strong> 1831 <strong>tot</strong> 1848 orangistisch (later liberaal)<br />
lid was <strong>van</strong> <strong>de</strong> gemeenteraad. Norbert Claus werd in 1815 lid <strong>van</strong> La Félicité<br />
Bienfaisante. Op het tijdstip <strong>van</strong> zijn overlij<strong>de</strong>n in 1848 was hij lid <strong>van</strong> Le<br />
Septentrion.<br />
(ii) Marie Catherine <strong>van</strong> Aken (1768-1798) huw<strong>de</strong> <strong>de</strong> zout- en zeepzie<strong>de</strong>r Jean<br />
Charles Speelman (1754-1831). Deze werd lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Société <strong>de</strong> Gand, en was<br />
schepen <strong>van</strong> Ge<strong>de</strong>ele in 1789-1790. Van 1804 <strong>tot</strong> 1817 zetel<strong>de</strong> hij in <strong>de</strong> gemeenteraad.<br />
Uit het eerste huwelijk <strong>van</strong> Jean Charles Speelman met Ferdinan<strong>de</strong> Chambart<br />
volg<strong>de</strong> Ferdinand Ghislain Speelman (1793-1851) die als Patriot in het Nationaal<br />
Congres zetel<strong>de</strong> en in 1832-1833 als Unionist lid was <strong>van</strong> <strong>de</strong> Kamer <strong>van</strong><br />
volksvertegenwoordigers.<br />
Uit het huwelijk Speelman-<strong>van</strong> Aken volg<strong>de</strong> nog Jean François Speelman (1798-<br />
1845), die huw<strong>de</strong> met Marie Rooman. Hun dochter Célestine Speelman huw<strong>de</strong><br />
Octave Serdobbel, die een kleinneef was <strong>van</strong> Louis <strong>de</strong> Vliegher*. Na het overlij<strong>de</strong>n<br />
<strong>van</strong> Marie Rooman in 1825 hertrouw<strong>de</strong> Jean François Speelman met Mathil<strong>de</strong><br />
Thérèse Papeleu, een dochter <strong>van</strong> Benoît Jean Papeleu, heer <strong>van</strong> Poelvoor<strong>de</strong>, en<br />
Charlotte Thérèse Goethals (zie on<strong>de</strong>r het lemma Goethals, Adriaen Jacques).<br />
(iii) Pierre Jean <strong>van</strong> Aken (1770-1847) huw<strong>de</strong> Sophie Marie Speelman, een<br />
kleindochter <strong>van</strong> <strong>de</strong> vermaar<strong>de</strong> katoennijveraar Josse Clemmen (1712-1802) die in<br />
1789 werd gea<strong>de</strong>ld en in 1791 <strong>de</strong> titel <strong>van</strong> baron kreeg (hij was <strong>de</strong> eerste <strong>Gentse</strong><br />
'katoenbaron'!). De ou<strong>de</strong>rs <strong>van</strong> Marie Sophie waren immers <strong>de</strong> katoenspinner en -<br />
wever François Norbert Speelman (1748-1817) en Marie Jeanne Barbe Clemmen<br />
(1745-1826), <strong>de</strong> oudste dochter <strong>van</strong> Judocus Clemmen en Anna Barbara Theeus.<br />
François Norbert Speelman werd na <strong>de</strong> eerste Franse inval, in november 1792,<br />
aangewezen als een <strong>van</strong> <strong>de</strong> 60 'provisionele representanten' <strong>van</strong> Gent en was<br />
herhaal<strong>de</strong>lijk lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> gemeenteraad tij<strong>de</strong>ns het Frans Bewind. Hij was een broer<br />
<strong>van</strong> Jean Charles Speelman, <strong>de</strong> echtgenoot <strong>van</strong> Marie Catherine <strong>van</strong> Aken.<br />
(iv) Joseph Lievin <strong>van</strong> Aken (geboren in 1773) huw<strong>de</strong> Maria <strong>de</strong> Snoecq (1773-<br />
1849). Hun dochter Sophie <strong>van</strong> Aken (1795-1871) legateer<strong>de</strong> 150.000 goudfrank<br />
aan het bestuur <strong>van</strong> <strong>de</strong> burgerlijke godshuizen voor <strong>de</strong> behoeftigen <strong>van</strong> <strong>de</strong> stad Gent.<br />
In het Sint-Elizabethbegijnhof is een straat naar haar genoemd. Een broer <strong>van</strong><br />
Sophie, Jean <strong>van</strong> Aken (1802-1881), werd in 1823 lid <strong>van</strong> Les Vrais Amis.<br />
(v) Jean Louis <strong>van</strong> Aken (1776-1847) huw<strong>de</strong> zijn nicht Catharina Roosen. Hij werd<br />
in 1806 lid <strong>van</strong> La Félicité Bienfaisante. Een <strong>van</strong> <strong>de</strong> dochters (Coralie <strong>van</strong> Aken)<br />
werd kloosterzuster, twee an<strong>de</strong>re (Eliza en Clotil<strong>de</strong> <strong>van</strong> Aken) wer<strong>de</strong>n begijntje.<br />
412 - <strong>de</strong> NOTTET d'ANGLIER
(vi) Marie Anne <strong>van</strong> Aken (1778-1844) huw<strong>de</strong> <strong>de</strong> Fransman Clau<strong>de</strong> Joachim<br />
Gréban <strong>de</strong> Saint-Germain (1775-1850), na verlijding <strong>van</strong> het huwelijkscontract voor<br />
notaris Charles Apers, die in 1809 lid werd <strong>van</strong> Les Vrais Amis. Clau<strong>de</strong> Gréban was<br />
een te Dijon geboren telg uit <strong>de</strong> ambtsa<strong>de</strong>l, die partij koos voor <strong>de</strong> revolutionairen.<br />
In 1796 werd hij secretaris-generaal <strong>van</strong> <strong>de</strong> centrale administratie <strong>van</strong> het<br />
Schel<strong>de</strong><strong>de</strong>partement te Gent. Ingevolge verdachte speculaties in <strong>de</strong> suikerhan<strong>de</strong>l<br />
werd hij in 1803 als secretaris-generaal ontslagen. Hij stortte zich dan met bijval in<br />
het zakenleven. Hij werd katoendrukker aan <strong>de</strong> Coupure. Met zijn zwager Norbert<br />
<strong>van</strong> Aken richtte hij ook te Ou<strong>de</strong>naar<strong>de</strong> een katoendrukkerij op. On<strong>de</strong>r het<br />
Ne<strong>de</strong>rlands Bewind werd hij hoofdredacteur <strong>van</strong> <strong>de</strong> koningsgezin<strong>de</strong> en liberale<br />
Journal <strong>de</strong> Gand, daarna (on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> supervisie <strong>van</strong> minister <strong>van</strong> Binnenlandse Zaken<br />
Pieter Lo<strong>de</strong>wijk <strong>van</strong> Gobbelschroy, 1784-1850), ook directeur <strong>van</strong> <strong>de</strong> regeringsgezin<strong>de</strong><br />
Journal <strong>de</strong> Bruxelles, die in 1827 <strong>de</strong> Gazette <strong>de</strong>s Pays-Bas werd.<br />
Na <strong>de</strong> Belgische onafhankelijkheid was hij <strong>van</strong> 1830 <strong>tot</strong> zijn overlij<strong>de</strong>n in 1850<br />
secretaris <strong>van</strong> <strong>de</strong> Société Génerale te Brussel (Algemeene maatschappij ter begunstiging<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> volksvlijt). In <strong>de</strong>ze zakenbank was hij <strong>de</strong> 'twee<strong>de</strong> in bevel' na <strong>de</strong><br />
gouverneur Ferdinand <strong>de</strong> Meeus d'Argenteuil (1798-1861) die <strong>de</strong> instelling leid<strong>de</strong><br />
<strong>van</strong> 1830 <strong>tot</strong> 1861.<br />
In 1807 was Clau<strong>de</strong> Gréban <strong>de</strong> Saint-Germain lid gewor<strong>de</strong>n <strong>van</strong> La Félicite<br />
Bienfaisante.<br />
Dochter Elise Gréban <strong>de</strong> Saint-Germain was <strong>de</strong> eerste echtgenote <strong>van</strong> Jean Pierre<br />
Barbanson, advocaat, later directeur <strong>van</strong> <strong>de</strong> Société Générale <strong>de</strong> Belgique, en zwager<br />
<strong>van</strong> Théodore Verhaegen, <strong>de</strong> invloedrijke Grootmeester <strong>van</strong> het sterk gepolitiseer<strong>de</strong><br />
Grand Orient <strong>de</strong> Belgique (zie ook on<strong>de</strong>r het lemma Mechelynck, Jacques). Zoon<br />
Charles Gréban <strong>de</strong> Saint-Germain was <strong>van</strong> 1866 <strong>tot</strong> 1871 eveneens directeur <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> Société Générale.<br />
(vii) Thérèse Colette <strong>van</strong> Aken (1779-1854) huw<strong>de</strong> <strong>de</strong> bankier en suikerraffina<strong>de</strong>ur<br />
Jean François <strong>de</strong> Meulemeester (1774-1838). Deze was tij<strong>de</strong>ns het Ne<strong>de</strong>rlands<br />
Bewind lid <strong>van</strong> gemeenteraad te Gent, alsme<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> Provinciale Staten. Ook na<br />
<strong>de</strong> onafhankelijkheid in 1830 zetel<strong>de</strong> hij (als orangist) in <strong>de</strong> gemeenteraad. Zoon<br />
Gustave <strong>de</strong> Meulemeester was in 1839 orangistisch kandidaat voor <strong>de</strong> gemeenteraad,<br />
maar hij werd niet verkozen. Deze <strong>de</strong> Meulemeesters waren verwant met <strong>de</strong><br />
negotiant Charles Alexandre <strong>de</strong> Meulemeester, die in 1818 lid werd <strong>van</strong> La Félicité<br />
Bienfaisante<br />
(viii) Charles Norbert <strong>van</strong> Aken (1787-1826) werd lid <strong>van</strong> La Félicité Bienfaisante<br />
in 1806 en <strong>van</strong> Les Vrais Amis in 1823. Uit zijn huwelijk met <strong>de</strong> Rotterdamse<br />
Cornelia <strong>de</strong> Kuyper (1789-1868), een dochter <strong>van</strong> Coenraad <strong>de</strong> Kuyper en Cornelia<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong>n Drift, volg<strong>de</strong>n twee dochters:<br />
- Stéphanie <strong>van</strong> Aken huw<strong>de</strong> Georges Guillaume Drozy, directeur <strong>van</strong> een<br />
maatschappij voor <strong>de</strong> verlichting met gas ('Keizerlyke Continentale Gaz<br />
Verlichtingssociëteit'). Uit dit huwelijk volg<strong>de</strong> Elizabeth Drozy (1837-1912). Zij<br />
huw<strong>de</strong> <strong>de</strong> suikerraffina<strong>de</strong>ur Adolphe Guillaume Neyt (1830-1892), die <strong>van</strong> 1865<br />
<strong>de</strong> NOTTET d'ANGLIER - 413
<strong>tot</strong> 1869 liberaal gemeenteraadslid was te Gent. Zijn oom Edouard Neyt (1797-<br />
1849), suikerraffina<strong>de</strong>ur en bankier, lid <strong>van</strong> Le Septentrion se<strong>de</strong>rt 1818, zetel<strong>de</strong><br />
<strong>van</strong> 1843 <strong>tot</strong> zijn overlij<strong>de</strong>n als liberaal gemeenteraadslid (over <strong>de</strong>ze Neyt's zie<br />
ook on<strong>de</strong>r het lemma 't Kint, Louis François).<br />
- Mathil<strong>de</strong> <strong>van</strong> Aken (1813-1849) huw<strong>de</strong> advocaat Hippolyte Met<strong>de</strong>penningen<br />
(1799-1881), zoon <strong>van</strong> Joseph Jean Met<strong>de</strong>penningen (1765-1852) en Catherine<br />
Pieters. Joseph Jean Met<strong>de</strong>penningen (een Antwerpenaar) was koopman te Gent,<br />
waar hij geduren<strong>de</strong> enige jaren ook een fabriek <strong>van</strong> katoengarens aan het<br />
Prinsenhof bezat. Tussen 1794 en 1798 werd hij herhaal<strong>de</strong>lijk benoemd als lid<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> 'Municipalité', samen met on<strong>de</strong>r meer Jacques <strong>van</strong> Loo*. In 1798 zat hij<br />
<strong>de</strong> 'Municipalité' zelfs enkele maan<strong>de</strong>n voor als opvolger <strong>van</strong> Jean Villiot, een<br />
zoon <strong>van</strong> François Villiot*.<br />
Hippolyte Met<strong>de</strong>penningen werd een orangistisch voorman die <strong>van</strong> 1830 <strong>tot</strong> 1848<br />
in <strong>de</strong> gemeenteraad zetel<strong>de</strong>, tussen 1849 en 1876 zeventienmaal <strong>tot</strong> stafhou<strong>de</strong>r <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> balie werd verkozen, en geduren<strong>de</strong> vijftig jaar (1831-1881) Voorzittend<br />
Meester was <strong>van</strong> Le Septentrion. De zonen <strong>van</strong> Hippolyte Met<strong>de</strong>penningen (die<br />
allebei lid wer<strong>de</strong>n <strong>van</strong> Le Septentrion) droegen een uitgesproken 'orangistische'<br />
voornaam: Willem Fre<strong>de</strong>ric en Maurice.<br />
Ook al tel<strong>de</strong> Hippolyte Met<strong>de</strong>penningen maar één Gentenaar in zijn zestien<br />
kwartierstaten, dit familiaal overzicht toont aan dat zijn huwelijk met een dochter<br />
<strong>van</strong> Aken hem te Gent een indrukwekkend netwerk <strong>van</strong> (geestes)verwanten bezorg<strong>de</strong>.<br />
Een schoonzus <strong>van</strong> Charles Norbert <strong>van</strong> Aken, <strong>de</strong> eveneens te Rotterdam<br />
geboren Petronella <strong>de</strong> Kuyper (1780-1849) huw<strong>de</strong> <strong>de</strong> re<strong>de</strong>r Emmanuel Paul <strong>de</strong><br />
Cock (1775-1839), die on<strong>de</strong>r het Ne<strong>de</strong>rlands Bewind lid was <strong>van</strong> <strong>de</strong> Provinciale<br />
Staten en <strong>van</strong> <strong>de</strong> gemeenteraad te Gent. Na <strong>de</strong> onafhankelijkheid <strong>van</strong> 1830 zetel<strong>de</strong><br />
hij in <strong>de</strong> Oostvlaamse provincieraad als orangist. Bij haar overlij<strong>de</strong>n in 1849 liet<br />
Petronella <strong>de</strong> Cock-<strong>de</strong> Kuyper 473 ha. grond na. Uit dit huwelijk volg<strong>de</strong>n:<br />
- Auguste <strong>de</strong> Cock (1804-1869), re<strong>de</strong>r, bankier, verzekeraar en vermaard bloemenkweker.<br />
Hij was liberaal gemeenteraadslid (en schepen <strong>van</strong> 1858 <strong>tot</strong> 1869)<br />
alsme<strong>de</strong> lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Oostvlaamse provincieraad (waar<strong>van</strong> hij bestendig<br />
afgevaardig<strong>de</strong> werd). Van 1863 <strong>tot</strong> 1869 was hij liberaal senator. Auguste <strong>de</strong><br />
Cock huw<strong>de</strong> Eléonore <strong>de</strong> Meulemeester, een dochter <strong>van</strong> <strong>de</strong> voornoem<strong>de</strong> Jean<br />
François <strong>de</strong> Meulemeester en Thérèse Colette <strong>van</strong> Aken. Hun dochter Louise <strong>de</strong><br />
Cock huw<strong>de</strong> in 1850 Edouard Joseph <strong>de</strong> Jaegher (1806-1883), diplomaat,<br />
liberaal-katholiek parlementslid (1835-1839), arrondissementscommissaris, <strong>van</strong><br />
1848 <strong>tot</strong> 1871 gouverneur <strong>van</strong> <strong>de</strong> provincie Oost-Vlaan<strong>de</strong>ren.<br />
- Théodore <strong>de</strong> Cock (1808-1877) vestig<strong>de</strong> zich te Antwerpen als re<strong>de</strong>r,<br />
verzekeraar en bankier. Hij huw<strong>de</strong> er Marie Thérèse Le Grelle (1810-1861).<br />
Se<strong>de</strong>rt 1910 zijn hun afstammelingen ertoe gerechtigd <strong>de</strong> naam '<strong>de</strong> Cock <strong>de</strong><br />
Rameyen' te dragen.<br />
414 - <strong>de</strong> NOTTET d'ANGLIER
ODEVAERE, Anselme Jean (1744-1810)<br />
a/ Discrète Impériale, Aalst (1766)<br />
b/ -<br />
c/ -<br />
d/ Advocaat bij <strong>de</strong> Raad <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren, rechter te Brugge<br />
e/ Gent, 'by Bau<strong>de</strong>loo'<br />
f/ Sint-Jorisgil<strong>de</strong>, Brugge (1764), Sint-Michielsgil<strong>de</strong>, Gent (1767)<br />
g/ 58, 110, 756, 827a, 854, 855, 856a, 868, 878, 906, 913, 1006<br />
Anselme Jean O<strong>de</strong>vaere werd geboren te Brugge in 1744 als zoon <strong>van</strong> Ange<br />
(Engelbert) Martin O<strong>de</strong>vaere, heer <strong>van</strong> Ten Bossche (1698-1765), en zijn twee<strong>de</strong><br />
echtgenote Marie-Jeanne Enghelbrecht (1715-1803), die <strong>de</strong> dochter was <strong>van</strong> een<br />
Brugs geneesheer en schepen.<br />
Ange Martin O<strong>de</strong>vaere, te Gent geboren, stam<strong>de</strong> uit een notarissenfamilie in <strong>de</strong>ze<br />
stad. Hij was raadpensionaris en griffier <strong>van</strong> het Brugse Vrije. Zijn eerste echtgenote<br />
was Anne Françoise Soenens (1701-1732), een dochter <strong>van</strong> <strong>de</strong> vermogen<strong>de</strong><br />
negotiant Jean Baptiste Soenens (1676-1746) en Agnès Françoise Maelcamp.<br />
Soenens, enige tijd schepen <strong>van</strong> Gent, was een <strong>van</strong> <strong>de</strong> directeurs <strong>van</strong> <strong>de</strong> 'Oostendse<br />
Compagnie', alsme<strong>de</strong> een vennoot <strong>van</strong> zijn zwagers Charles Antoine (1677-1764)<br />
en Jacob Fortunatus (1683-1741) Maelcamp.<br />
Thérèse Josèphe Soenens, een an<strong>de</strong>re dochter uit dit echtpaar, huw<strong>de</strong> Philippe<br />
François Jacobs. Zij waren <strong>de</strong> ou<strong>de</strong>rs <strong>van</strong> Jean Baptiste Jacobs* en Thérèse Susanne<br />
Jacobs die huw<strong>de</strong> met Joseph Pieter <strong>van</strong> Vol<strong>de</strong>n*.<br />
Uit het eerste huwelijk <strong>van</strong> Ange Martin O<strong>de</strong>vaere werd geboren Marie Anne<br />
O<strong>de</strong>vaere (1732-1769), die huw<strong>de</strong> met Philippe Jean <strong>de</strong> Potter (1722-1794), een<br />
ou<strong>de</strong>re broer <strong>van</strong> Pierre en Bernard <strong>de</strong> Potter*. Ange Martin O<strong>de</strong>vaere was<br />
overigens reeds verwant met <strong>de</strong> familie <strong>de</strong> Potter. Hij was immers een zoon <strong>van</strong><br />
Lievin Francies O<strong>de</strong>vaere, heer <strong>van</strong> Ten Bossche, advocaat bij <strong>de</strong> Raad <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren,<br />
en Anne <strong>de</strong> Potter, een groottante <strong>van</strong> Pierre en Bernard <strong>de</strong> Potter*.<br />
Ange Martins zus, eveneens een Marie Anne O<strong>de</strong>vaere, was <strong>de</strong> moe<strong>de</strong>r <strong>van</strong><br />
Engelbert Lievin <strong>van</strong> Siclers, die huw<strong>de</strong> met Anne Bernardine Mechelynck, een zus<br />
<strong>van</strong> Jacques Mechelynck*, Voorzittend Meester <strong>van</strong> La Constante Union in 1770.<br />
Anselme O<strong>de</strong>vaere stu<strong>de</strong>er<strong>de</strong> rechten te Leuven en werd eerst advocaat bij <strong>de</strong><br />
Raad <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren te Gent.<br />
In 1764 werd hij lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-Jorisgil<strong>de</strong> te Brugge. Bij zijn optekening als lid<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-Michielsgil<strong>de</strong> te Gent in 1767 werd gepreciseerd 'à Bruges'.<br />
Waarschijnlijk na zijn huwelijk in 1772 werd hij luitenant-baljuw bij het feodaal<br />
hof in Brugge. In 1782 werd hij zoals zijn va<strong>de</strong>r raadpensionaris en griffier <strong>van</strong> het<br />
Brugse Vrije. Tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> gerechtelijke hervorming <strong>van</strong> 1787 poog<strong>de</strong> hij benoemd te<br />
wor<strong>de</strong>n als rechter in <strong>de</strong> nieuw opgerichte rechtbank <strong>van</strong> eerste aanleg te Brugge,<br />
evenwel zon<strong>de</strong>r bijval. De rechtbank werd overigens vrij snel afgeschaft, samen met<br />
<strong>de</strong> hele gerechtelijke hervorming <strong>van</strong> Jozef II. Wel werd hij (ook in 1787) secretaris<br />
ODEVAERE - 415
<strong>van</strong> <strong>de</strong> Intendantie te Brugge, maar ook dit bestuur werd spoedig afgeschaft (zie het<br />
lemma <strong>van</strong> Vol<strong>de</strong>n).<br />
Tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> Brabantse Omwenteling koos Anselme O<strong>de</strong>vaere partij voor <strong>de</strong><br />
Patriotten. Bij <strong>de</strong> eerste aantocht <strong>van</strong> het Frans revolutionair leger in juni 1792 liep<br />
ene 'A. O<strong>de</strong>vaere' (Anselme?) het met enkele Brugse <strong>de</strong>mocraten tegemoet in <strong>de</strong><br />
buurt <strong>van</strong> Kortrijk. Kort na <strong>de</strong> eerste Franse inval werd Anselme O<strong>de</strong>vaere alleszins<br />
verkozen <strong>tot</strong> een <strong>van</strong> <strong>de</strong> 'voorlopige vertegenwoordigers' <strong>van</strong> het Brugse Vrije in een<br />
Nationale Conventie die nooit werd opgericht.<br />
In 1800 werd Anselme O<strong>de</strong>vaere plaatsver<strong>van</strong>gend rechter. Van 1804 <strong>tot</strong> 1809<br />
was hij rechter bij <strong>de</strong> Rechtbank <strong>van</strong> eerste aanleg te Brugge.<br />
Hoewel als advocaat enige tijd woonachtig te Gent ('by Bau<strong>de</strong>loo'), werd Anselme<br />
O<strong>de</strong>vaere lid <strong>van</strong> La Discrète Impérale te Aalst in november 1766. In <strong>de</strong>ze loge werd<br />
hij waarschijnlijk geïntroduceerd door zijn voornoem<strong>de</strong> verwanten Pierre en<br />
Bernard <strong>de</strong> Potter*, Jean Baptiste Jacobs* en Joseph Pieter <strong>van</strong> Vol<strong>de</strong>n*. In <strong>de</strong><br />
registers <strong>van</strong> <strong>de</strong> Aalsterse loge werd hij opgetekend als "<strong>de</strong>meurant à Gand".<br />
Waarom werd hij geen lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> moe<strong>de</strong>rloge La Discrète Impériale et<br />
Royale? Wanneer O<strong>de</strong>vaere eind 1766 <strong>tot</strong> <strong>de</strong> vrijmetselarij toetrad, was <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong><br />
moe<strong>de</strong>rloge op haar laatste benen aan het lopen wegens het ontbreken <strong>van</strong> een<br />
constitutiebrief (zie hoofdstuk II), en waren een aantal <strong>van</strong> haar le<strong>de</strong>n reeds<br />
overgestapt naar La Bienfaisante. De loge te Aalst daarentegen ken<strong>de</strong> een aanzienlijke<br />
bloei on<strong>de</strong>r het voorzitterschap <strong>van</strong> O<strong>de</strong>vaeres verwante Bernard <strong>de</strong><br />
Potter*.<br />
Wanneer Anselme O<strong>de</strong>vaere opnieuw te Brugge ging wonen in <strong>de</strong> straat 'Korte<br />
Winkel', werd hij in die stad geen lid <strong>van</strong> La Parfaite Egalité. Over een ver<strong>de</strong>re<br />
logeactiviteit vindt men in ie<strong>de</strong>r geval niets terug.<br />
Anselme O<strong>de</strong>vaere huw<strong>de</strong> in 1772 Marie Anne <strong>de</strong> Brouwere (1753-1809), een<br />
dochter <strong>van</strong> <strong>de</strong> negotiant en re<strong>de</strong>r Denys <strong>de</strong> Brouwere (1729-1798). Uit dit huwelijk<br />
volg<strong>de</strong>n twee zonen, Anselme en Joseph-Denis (1775-1830), Anselme O<strong>de</strong>vaere jr<br />
(1779-1839) werd rentenier en huw<strong>de</strong> Julienne Saeys (1789-1866). Hij werd lid <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> in 1803 opgerichte Brugse loge La Réunion <strong>de</strong>s Amis du Nord. Joseph-Denis<br />
O<strong>de</strong>vaere (1775-1830) werd een vooraanstaand schil<strong>de</strong>r. Hij was laureaat <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
prijs <strong>van</strong> Rome (waar hij overigens verbleef <strong>van</strong> 1805 <strong>tot</strong> 1812) en <strong>de</strong> auteur <strong>van</strong><br />
vooral portretten en landschappen met een historische of religieuze inspiratie. Te<br />
Parijs was hij een leerling <strong>van</strong> <strong>de</strong> beroem<strong>de</strong> Louis David (1748-1825) en weerhield<br />
hij <strong>de</strong> aandacht <strong>van</strong> Napoleon. Koning Willem I benoem<strong>de</strong> hem <strong>tot</strong> zijn hofschil<strong>de</strong>r<br />
en <strong>tot</strong> lid <strong>van</strong> het Koninklijk Instituut. Van hem zijn on<strong>de</strong>r meer bekend: een episch<br />
schil<strong>de</strong>rij dat "le prince d'Orange blessé à la bataille <strong>de</strong> Waterloo, le 18 juin 1815,<br />
entre six & sept heures du soir" voorstelt, een schil<strong>de</strong>rij over <strong>de</strong> inhuldiging als<br />
koning <strong>van</strong> Willem I, een portret <strong>van</strong> prins Fre<strong>de</strong>rik, Grootmeester <strong>van</strong> het<br />
Grootoosten <strong>van</strong> Ne<strong>de</strong>rland, een portret <strong>van</strong> Eerste Consul Napoleon met <strong>de</strong><br />
burgemeester <strong>van</strong> Brugge en een portret <strong>van</strong> (opnieuw) <strong>de</strong> prins <strong>van</strong> Oranje dat<br />
bewaard wordt in <strong>de</strong> verzameling <strong>van</strong> <strong>de</strong> Brusselse loge Les Amis Philanthropes 2.<br />
Hij schil<strong>de</strong>r<strong>de</strong> ook 'De slag bij Nieuwpoort' <strong>van</strong> 2 juli 1600. Dit doek hangt in <strong>de</strong><br />
416 - ODEVAERE
zaal <strong>van</strong> het Militair Gerechtshof te Brussel en werd in november 1983 onherstelbaar<br />
beschadigd door een of meer da<strong>de</strong>rs die men nog niet heeft kunnen<br />
ont<strong>de</strong>kken. Joseph-Denis O<strong>de</strong>vaere was tevens <strong>de</strong> kunstcriticus <strong>van</strong> het <strong>Gentse</strong><br />
tijdschrift Annales belgiques <strong>de</strong>s sciences, arts et littérature, dat in 1817 werd<br />
gesticht door <strong>de</strong> Portugese graaf Candido d'Almeida y Sandoval. Deze verkocht kort<br />
daarop het tijdschrift aan <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> drukker Julien Nicolas Houdin. Het laatste<br />
nummer <strong>van</strong> <strong>de</strong> Annales belgiques verscheen in 1830.<br />
Joseph-Denis O<strong>de</strong>vaere werd in 1814 lid (zoals zijn broer) <strong>van</strong> La Réunion <strong>de</strong>s<br />
Amis du Nord te Brugge, alsme<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> orangistische loge L'Espérance te Brussel.<br />
Hij huw<strong>de</strong> in 1818 Sylvie <strong>de</strong> la Rue, <strong>de</strong> dochter <strong>van</strong> een Brugs raadpensionaris,<br />
en maakte <strong>van</strong> haar een portret dat wordt bewaard in het Groeningemuseum <strong>van</strong><br />
Brugge. Na het overlij<strong>de</strong>n <strong>van</strong> Joseph-Denis O<strong>de</strong>vaere hertrouw<strong>de</strong> Sylvie <strong>de</strong> la Rue<br />
met Joseph <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Lin<strong>de</strong>n, lid en secretaris <strong>van</strong> het Voorlopig Bewind in 1830, later<br />
nog agent <strong>van</strong> <strong>de</strong> Schatkist te Brugge en te Mons.<br />
Een jongere broer <strong>van</strong> Anselme Jean, Maximilien O<strong>de</strong>vaere (1748-1780) werd<br />
kapelaan <strong>van</strong> <strong>de</strong> basiliek <strong>van</strong> het Heilig-Bloed te Brugge. Een an<strong>de</strong>re broer, <strong>de</strong><br />
han<strong>de</strong>laar en consul Ange (Engelbert) O<strong>de</strong>vaere (1742-1795), huw<strong>de</strong> Jeanne Wybo<br />
(1742-1824) en werd <strong>de</strong> schoonbroer <strong>van</strong> <strong>de</strong> jakobijn Jean Baptiste <strong>van</strong> Zuylen <strong>van</strong><br />
Nyevelt <strong>de</strong> Gaesebeke (in <strong>de</strong> volksmond '<strong>de</strong> Gazebeeste'), die met Isabelle Wybo<br />
(1747-1833) was gehuwd.<br />
Een dochter uit het huwelijk Ange O<strong>de</strong>vaere-Jeanne Wybo, Anne O<strong>de</strong>vaere,<br />
huw<strong>de</strong> in 1801 <strong>de</strong> Franse officier Joseph Edmond Delecourt, die in 1803 <strong>de</strong> stichter<br />
werd en eerste Voorzittend Meester was <strong>van</strong> <strong>de</strong> Brugse loge La Réunion <strong>de</strong>s Amis<br />
du Nord. Delecourt was een verwante (neef?) <strong>van</strong> een vooraanstaand vrijmetselaar<br />
uit Arras die in 1773 lid werd <strong>van</strong> La Constante Union te Gent (zie het lemma <strong>de</strong><br />
le Court).<br />
Door zijn huwelijk met Marie Anne <strong>de</strong> Brouwere was Anselme O<strong>de</strong>vaere ook<br />
verwant met <strong>de</strong> toekomstige Brugse jakobijnen Jacques Devaux (beheer<strong>de</strong>r <strong>van</strong> het<br />
'Département <strong>de</strong> la Lys' en lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> 'Conseil <strong>de</strong>s Cinq Cents') en Philippe <strong>de</strong><br />
Stappens <strong>de</strong> Harnes (1773-1812), die bei<strong>de</strong>n een dochter <strong>de</strong> Brouwere huw<strong>de</strong>n.<br />
Een zoon <strong>van</strong> Jacques Devaux (1764-1807) en Isabelle Jeanne <strong>de</strong> Brouwer, Paul<br />
Devaux (1801-1880), was een <strong>van</strong> <strong>de</strong> geestelijke va<strong>de</strong>rs <strong>van</strong> <strong>de</strong> Belgische onafhankelijkheid<br />
in 1830. Als lid <strong>van</strong> het Voorlopig Bewind en <strong>van</strong> het Nationaal<br />
Congres was hij, met Jean Baptiste Nothomb (1805-1881), een <strong>van</strong> <strong>de</strong> auteurs <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> Belgische grondwet. Paul Devaux was <strong>van</strong> 1831 <strong>tot</strong> 1863 liberaal volksvertegenwoordiger<br />
en <strong>van</strong> 1836 <strong>tot</strong> 1875 gemeenteraadslid te Brugge. Zijn schoonbroer<br />
Jules <strong>van</strong> Praet (1806-1887), een neef <strong>van</strong> Joseph Basile <strong>van</strong> Praet (1755-1837),<br />
gewezen bibliothecaris <strong>van</strong> <strong>de</strong> Franse koningin Marie Antoinette te Versailles, was<br />
kabinetschef ('secretaris') <strong>van</strong> <strong>de</strong> eerste twee Belgische koningen.<br />
Anselme O<strong>de</strong>vaere overleed te Brugge in 1810, één jaar na zijn echtgenote. De<br />
twee zonen O<strong>de</strong>vaere lieten ter nagedachtenis <strong>van</strong> hun ou<strong>de</strong>rs in 1816 in <strong>de</strong><br />
noor<strong>de</strong>lijke kruisbeuk <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-Gilliskerk te Brugge een merkwaardig grafmonument<br />
aanbrengen. Het monument wordt bekroond door het familiewapen en<br />
ODEVAERE - 417
door een schil<strong>de</strong>rij op koper door zoon Joseph O<strong>de</strong>vaere, dat het bijbels tafereel<br />
voorstelt <strong>van</strong> <strong>de</strong> opwekking <strong>van</strong> <strong>de</strong> zoon <strong>van</strong> <strong>de</strong> weduwe <strong>van</strong> Naïm. De inscriptie<br />
in het Latijn luidt als volgt: "Optimorum parentum O<strong>de</strong>vaere J.U.L. Curiaeq. olim<br />
franc. Brug. Secret. off. Olim Perfuncti, qui vixit an. LXV et Maria An. <strong>de</strong> Brouwer,<br />
Amatae conjugis, quae vixit an. LIV pie recordantes filius Eques Jos. O<strong>de</strong>vaere, pict.<br />
regius et alter filius Anselm. humile hoc tumulum condi<strong>de</strong>runt an. sal.<br />
MDCCCXVI".<br />
l'OLIVIER, Jean Baptiste (1749-1819) / Louis François (1751-1802)<br />
a/ Bienfaisante (1773)<br />
b/ Voorzittend Meester<br />
c/ 'Rose-Croix'<br />
d/ legerofficier<br />
e/ Gent<br />
f/ Sint-Sebastiaansgil<strong>de</strong> (vóór 1779); Jean Baptiste: Sint-Michielsgil<strong>de</strong> (1771)<br />
g/ 50.17, 58, 110, 226, 234, 344, 386, 417a, 432, 835, 868, 1006<br />
De le<strong>de</strong>nlijsten vermel<strong>de</strong>n ene 'Olivier, gentilhomme'. Bij gebrek aan een voornaam<br />
en an<strong>de</strong>re gegevens, komen twee legerofficieren in aanmerking die mogelijkerwijs<br />
omstreeks 1773 te Gent gekazerneerd waren. Op <strong>de</strong> laatst beken<strong>de</strong> le<strong>de</strong>nlijst <strong>van</strong> La<br />
Bienfaisante (1783) kwam <strong>de</strong> officier l' Olivier niet meer voor.<br />
(a) Louis François l'Olivier (1751-1802) begon zijn schitteren<strong>de</strong> militaire loopbaan<br />
in 1768 als leerling-officier in het te Gent gekazerneer<strong>de</strong> regiment Los Rios. Het<br />
feit dat <strong>de</strong> le<strong>de</strong>nlijst hem als 'gentilhomme' en niet als legerofficier omschrijft is<br />
weinig rele<strong>van</strong>t. An<strong>de</strong>re officieren die <strong>van</strong> La Bienfaisante <strong>de</strong>el uitmaakten wer<strong>de</strong>n<br />
ook alleen met hun a<strong>de</strong>llijke titel vermeld, zon<strong>de</strong>r verwijzing naar hun militaire<br />
graad.<br />
Louis l'Olivier werd on<strong>de</strong>rluitenant in 1773, luitenant in 1778, kapitein in 1789.<br />
Zoals talrijke an<strong>de</strong>re officieren in Oostenrijkse dienst werd hij tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong><br />
'novemberdagen' <strong>van</strong> 1789 (zie het lemma Vilain X<strong>III</strong>I, Charles Joseph) door het<br />
Patriottenleger ge<strong>van</strong>gengenomen. In 1801 volg<strong>de</strong> <strong>de</strong> bevor<strong>de</strong>ring <strong>tot</strong> majoor en<br />
werd hij verheven <strong>tot</strong> 'baron <strong>de</strong> la Trebia', naar <strong>de</strong> bijrivier <strong>van</strong> <strong>de</strong> Po (Italië) waar<br />
hij in 1799 een glansrijke militaire overwinning behaal<strong>de</strong>. (Aan <strong>de</strong> oevers <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> rivier versloeg Hannibal met zijn militaire olifanten in 218 voor Christus<br />
het Romeinse leger dat werd aangevoerd door <strong>de</strong> consuls Publius Scipio en<br />
Sempronius).<br />
Wegens uitzon<strong>de</strong>rlijke wapenfeiten werd Louis François l'Olivier benoemd <strong>tot</strong><br />
rid<strong>de</strong>r in <strong>de</strong> Or<strong>de</strong> <strong>van</strong> Maria Theresia.<br />
Louis François l'Olivier was te Ath geboren, als zoon <strong>van</strong> Guillaume l'Olivier en<br />
Marie Agnes Pierre. Hij overleed te Wenen in 1802.<br />
418 - l'OLIVIER, Jean Baptiste / l'OLIVIER Louis François
Een zoon <strong>van</strong> Louis François l'Olivier, Louis Jacques l'Olivier (1794-1841),<br />
werd eveneens officier in het Oostenrijks leger, daarna in het leger <strong>van</strong> koning<br />
Willem I en in het Belgisch leger.<br />
(b) Jean Baptiste l'Olivier was een broer <strong>van</strong> Louis François l'Olivier. Hij werd<br />
geboren te Ath in 1749. Hij nam in 1765 als ka<strong>de</strong>t dienst in het te Gent gekazerneer<strong>de</strong><br />
regiment Los Rios (later Clerfayt). Wanneer hij in 1771 lid werd <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Sint-Michielsgil<strong>de</strong>, was hij luitenant in dit regiment.<br />
In 1788 werd hij eerste stafofficier <strong>van</strong> generaal graaf Richard d'Alton (1732-<br />
1790), militair opperbevelhebber <strong>van</strong> <strong>de</strong> Oostenrijkse Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>n. In zijn Journal<br />
<strong>de</strong> campagne (1787-1792) vermeldt generaal graaf Maximilien Antoine <strong>de</strong> Baillet<br />
Latour (1737-1806) Jean Baptiste l'Olivier als een 'traître'. Het motief en <strong>de</strong><br />
waarachtigheid <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze beschuldiging zijn niet bekend. Baillet Latour schrijft<br />
bovendien dat l'Olivier generaal d'Alton zou hebben verschalkt of zelfs bedrogen<br />
wanneer <strong>de</strong> opperbevelhebber in <strong>de</strong>cember 1789 ter verantwoording te Wenen werd<br />
ontbo<strong>de</strong>n. Door zijn schuld zou een oorlogsschat "<strong>de</strong> 3 millions argent comptant"<br />
zijn verdwenen. Ook generaal <strong>van</strong> <strong>de</strong> genie Pierre Joseph <strong>de</strong> Brou (1732-1796) zou<br />
in <strong>de</strong>ze verdwijning een rol hebben gespeeld.<br />
In zijn oorlogsdagboek is Baillet Latour soms vrij subjectief, on<strong>de</strong>r meer t.o.v.<br />
graaf d'Alton en zijn omgeving, zodat zijn beschuldigingen met een korreltje zout<br />
moeten wor<strong>de</strong>n gelezen.<br />
Hoe dan ook, wanneer graaf d'Alton in <strong>de</strong>cember 1789 in ongena<strong>de</strong> viel (en in<br />
februari 1790 te Trier zelfmoord pleeg<strong>de</strong>), nam Jean Baptiste l'Olivier ontslag uit het<br />
Oostenrijks leger.<br />
In 1795 ging hij over naar het Frans leger, vervolgens naar het leger <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
'Bataafsche republiek'. Door Napoleon terug in dienst geroepen, werd hij in 1803<br />
met <strong>de</strong> graad <strong>van</strong> kolonel <strong>de</strong> commandant <strong>van</strong> het 112<strong>de</strong> infanterieregiment <strong>de</strong><br />
Ligne, dat hij samenstel<strong>de</strong> en waar<strong>van</strong> hij <strong>de</strong> manschappen opleid<strong>de</strong>. Dit regiment<br />
was uitsluitend uit Belgen samengesteld en genoot <strong>de</strong> faam "un <strong>de</strong>s meilleurs<br />
régiments <strong>de</strong> l'armée française" te zijn. Ingevolge kwetsuren werd Jean Baptiste<br />
l'Olivier in 1807 op non-actief geplaatst. Hij overleed als generaal-majoor in 1819.<br />
Ook <strong>de</strong> twee zonen <strong>van</strong> Jean Baptiste l'Olivier wer<strong>de</strong>n officier.<br />
(i) Henri Joseph l'Olivier (1790-1833) nam als officier op heel jonge leeftijd dienst<br />
in het Hollandse leger, maar ging in 1804 reeds over naar het leger <strong>van</strong> Napoleon.<br />
In 1814 werd hij bevor<strong>de</strong>rd <strong>tot</strong> bataljonscommandant. Hij nam <strong>de</strong>el aan <strong>de</strong> meeste<br />
militaire campagnes <strong>van</strong> Napoleon. In 1814 trad hij evenwel opnieuw in Ne<strong>de</strong>rlandse<br />
dienst en nam met <strong>de</strong> geallieer<strong>de</strong>n <strong>de</strong>el aan <strong>de</strong> slag <strong>van</strong> Waterloo, waar hij<br />
gekwetst raakte. Hij werd bevor<strong>de</strong>rd <strong>tot</strong> majoor in 1828. Na <strong>de</strong> Belgische<br />
onafhankelijkheid werd hij kolonel <strong>van</strong> <strong>de</strong> infanterie in het Belgisch leger (11<strong>de</strong><br />
regiment <strong>de</strong> Ligne). Hij overleed spoedig daarna, in 1833.<br />
(ii) Jean Nicolas l'Olivier (1792-1854) nam heel jong dienst in het 112<strong>de</strong> regiment<br />
<strong>de</strong> Ligne in dienst <strong>van</strong> Frankrijk, on<strong>de</strong>r het bevel <strong>van</strong> zijn va<strong>de</strong>r. Reeds in 1807 was<br />
hij on<strong>de</strong>rluitenant! Hij nam <strong>de</strong>el aan veldslagen in Oostenrijk, Italië, Duitsland en<br />
Rusland, en werd zwaar gekwetst tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> veldslag <strong>van</strong> Wagram (1809), waar <strong>de</strong><br />
l'OLIVIER, Jean Baptiste / l'OLIVIER, Louis François - 419
Gentenaar Constant <strong>van</strong> Hoobrouck d'Asper*, in dienst <strong>van</strong> <strong>de</strong> Oostenrijkse kroon,<br />
do<strong>de</strong>lijk werd gewond. De bevor<strong>de</strong>ringen volg<strong>de</strong>n elkaar snel op: kapitein (1811),<br />
stafofficier <strong>van</strong> het 11<strong>de</strong> legerkorps (1813), bataljonscommandant (1814), rid<strong>de</strong>r<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> 'Légion d'Honneur'. Na opnieuw een zware kwetsuur te hebben opgelopen en<br />
door <strong>de</strong> vijand te zijn ge<strong>van</strong>gen gehou<strong>de</strong>n, nam hij in 1814 ontslag uit het Franse<br />
leger.<br />
In 1815 ging hij met <strong>de</strong> graad <strong>van</strong> kapitein over naar het leger <strong>van</strong> koning Willem<br />
I die hem in 1826 <strong>tot</strong> majoor bevor<strong>de</strong>r<strong>de</strong>.<br />
Na <strong>de</strong> Belgische onafhankelijkheid werd hij met <strong>de</strong> graad <strong>van</strong> kolonel bevelhebber<br />
<strong>van</strong> het 7<strong>de</strong> Linie te Gent. In 1831 werd hij bevor<strong>de</strong>rd <strong>tot</strong> generaal-majoor,<br />
in 1842 <strong>tot</strong> luitenant-generaal. Hij werd daarna provinciecommandant te Liège,<br />
waar hij overleed in 1854.<br />
Kolonel Jean Nicolas L'Olivier speel<strong>de</strong> een dubbelzinnige rol tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong><br />
'orangistische putsch' <strong>van</strong> kolonel Ernest Grégoire te Gent in februari 1831 (zie<br />
on<strong>de</strong>r het lemma Lammens, Jacques Clément). Als commandant <strong>van</strong> het 7<strong>de</strong><br />
Linieregiment gaf hij aan generaal rid<strong>de</strong>r François Xavier <strong>de</strong> Wautier (1777-1872)<br />
<strong>de</strong> raad zich aan het hoofd <strong>van</strong> <strong>de</strong> 'beweging Grégoire' te plaatsen, waarna hij hem<br />
met zijn regiment zou steunen! Men <strong>de</strong>nkt dat hij voorstan<strong>de</strong>r was <strong>van</strong> <strong>de</strong> putsch en<br />
sommigen verweten hem dit 'verraad'. J. Liagre schrijft in <strong>de</strong> Biographie Nationale:<br />
"Des bruits malveillants ont circulé.... Il a été prouvé <strong>de</strong>puis que ces bruits étaient<br />
calomnieux, et les témoignages les plus respectables ont rendu pleine justice à la<br />
loyauté <strong>de</strong> sa conduite".<br />
Dit inci<strong>de</strong>nt belette Jean Nicolas l'Olivier alleszins niet om zijn militaire loopbaan<br />
met glans voort te zetten.<br />
Keren we terug naar <strong>de</strong> va<strong>de</strong>r. In 1804 werd Jean Baptiste l'Olivier lid <strong>van</strong> Les<br />
Amis Philanthropes. Waarschijnlijk was Jean Baptiste l'Olivier het lid <strong>van</strong> La<br />
Bienfaisante. Een 'l'Olivier' was in elk geval vóór 1778 Voorzittend Meester <strong>van</strong> La<br />
Bienfaisante. In <strong>de</strong> biografie <strong>van</strong> prins Louis <strong>de</strong> Ligne door Georges Dansaert<br />
verneemt men immers dat Jean Baptiste l'Olivier een 'compagnon d'armes' was <strong>van</strong><br />
prins Charles Joseph <strong>de</strong> Ligne*, lid <strong>van</strong> La Bienfaisante, die in 1769-1771 zijn<br />
regiment in het <strong>Gentse</strong> aanvoer<strong>de</strong>. Bovendien staat het niet vast dat Louis l'Olivier<br />
in 1773 (datum <strong>van</strong> <strong>de</strong> optekening in La Bienfaisante) te Gent verbleef, terwijl dit<br />
wèl zeker lijkt voor Jean Baptiste l'Olivier, die immers op dat tijdstip te Gent<br />
gekazerneerd was. In 1771 (twee jaar voor <strong>de</strong> optekening in La Bienfaisante) werd<br />
Jean Baptiste overigens lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-Michielsgil<strong>de</strong>, zoals talrijke an<strong>de</strong>re<br />
vrijmetselaars.<br />
Voor 1779 werd bovendien ene l'Olivier (zon<strong>de</strong>r ver<strong>de</strong>re preciseringen) lid <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> Sint-Sebastiaansgil<strong>de</strong>. Zijn naam komt voor in <strong>de</strong> lijst <strong>van</strong> <strong>de</strong> a<strong>de</strong>llijke le<strong>de</strong>n.<br />
Men kan niet geheel uitsluiten dat er verwantschap bestaat met Charles l'Olivier,<br />
die geboren werd omstreeks 1780 en die koopman in 'houille-kolen' alsme<strong>de</strong><br />
zoutzie<strong>de</strong>r en suikerraffina<strong>de</strong>ur werd. Hij was <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> echtgenoot <strong>van</strong> Marie<br />
Anne <strong>de</strong> Goesin, <strong>de</strong> jongste dochter <strong>van</strong> <strong>de</strong> vermaar<strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> drukker Pieter Frans<br />
<strong>de</strong> Goesin II (1722-1787) en Anne Marie <strong>de</strong> Wil<strong>de</strong>. Charles l'Olivier werd in 1808<br />
420 - l'OLIVIER, Jean Baptiste / l'OLIVIER Louis François
lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> loge Les Vrais Amis en was reeds in 1809 bekleed met <strong>de</strong> graad<br />
<strong>van</strong> 'Rose-Croix'. Hij was Grootceremoniemeester in het kapittel <strong>van</strong> 'hogere gra<strong>de</strong>n'<br />
dat aan Les Vrais Amis was gehecht.<br />
Er bestaat voor <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificatie <strong>van</strong> dit lid ook een meer prozaïsche oplossing: het<br />
zou kunnen gaan om Pierre Oliviers die aan <strong>de</strong> Kouter woon<strong>de</strong>. Deze zoon <strong>van</strong> een<br />
raadsheer in <strong>de</strong> Raad <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren was <strong>tot</strong> 1785 leenman <strong>van</strong> <strong>de</strong> kasselrij <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Oudburg. Dit hield normaal in dat hij binnen <strong>de</strong> kasselrij een of meer heerlijkhe<strong>de</strong>n<br />
bezat, dus een 'gentilhomme' was.<br />
<strong>van</strong> OUTROY, François (1750-1819)<br />
a/ Constante Union (1770)<br />
b/ -<br />
c/ 'Ecossais'<br />
d/ negotiant, suikerraffina<strong>de</strong>ur<br />
e/ Gent, aan <strong>de</strong> Houtlei, later 'op <strong>de</strong> Gang' (= Akkerstraat?)<br />
f/ -<br />
g/ 13, 35, 200, 258, 352, 647, 764, 868, 904, 1006<br />
Alle le<strong>de</strong>nlijsten vermel<strong>de</strong>n een negotiant 'N.' <strong>van</strong> Outroy, die niet kon<br />
geï<strong>de</strong>ntificeerd wor<strong>de</strong>n (ook al omdat <strong>de</strong> le<strong>de</strong>nlijsten veelal <strong>de</strong> afkorting 'N.'<br />
gebruiken wanneer <strong>de</strong> schrijver onzeker was <strong>van</strong> <strong>de</strong> voornaam <strong>van</strong> het lid).<br />
Het lid zou François <strong>van</strong> Outroy kunnen zijn. Hij werd te Gent geboren in 1750<br />
als zoon <strong>van</strong> Leonard <strong>van</strong> Outroy en Justine <strong>van</strong> Deynse. Hij was een kleinzoon <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> te Attenhove in 1677 geboren Lenaert <strong>van</strong> Outroy, die op 22 november 1735 als<br />
poorter <strong>van</strong> Gent werd ingeschreven.<br />
François <strong>van</strong> Outroy was volgens <strong>de</strong>ze gegevens 20 jaar toen hij in 1770<br />
opgetekend werd als lid <strong>van</strong> La Constante Union. Het is pas op 1 juli 1771 dat het<br />
reglement <strong>van</strong> <strong>de</strong> nieuw opgerichte Provinciale Grootloge <strong>van</strong> kracht werd: art. 14<br />
<strong>van</strong> dit reglement vereiste voortaan een minimumleeftijd <strong>van</strong> 21 jaar. Het reglement<br />
<strong>van</strong> 25 <strong>de</strong>cember 1767, dat <strong>van</strong> toepassing was wanneer <strong>van</strong> Outroy lid werd,<br />
schreef geen minimumleeftijd voor.<br />
François <strong>van</strong> Outroy leer<strong>de</strong> zijn beroep bij André Heyndrickx, die in 1750 <strong>de</strong><br />
eerste <strong>Gentse</strong> brood- en kandijsuikerraffina<strong>de</strong>rij oprichtte, eerst aan <strong>de</strong> Veldstraat,<br />
later in het 'casteelken te Wan<strong>de</strong>laert' aan <strong>de</strong> Sint-Jansvest. Heyndrickx, die over<br />
kapitalen beschikte, had zich daartoe geassocieerd met <strong>de</strong> Noord-Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>r<br />
Joannes <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Meirsch die een geheim fabricageprocédé had ont<strong>de</strong>kt. Later<br />
associeer<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Meirsch zich nog met <strong>de</strong> suikerraffina<strong>de</strong>ur Jan Baptist <strong>van</strong><br />
Goethem (zie on<strong>de</strong>r het lemma <strong>de</strong> Smet, Franciscus Livinus).<br />
Met een of meer vennoten zette François <strong>van</strong> Outroy in 1765 aan <strong>de</strong> 'Hautleye'<br />
een eigen zaak op. In een officiële lijst <strong>van</strong> 1771 wordt <strong>de</strong>ze vermeld als "<strong>van</strong><br />
Outroye et Compagnie: raffineurs <strong>de</strong> sucre".<br />
<strong>van</strong> OUTROY - 421
In 1765 was François <strong>van</strong> Outroy pas vijftien jaar. Nochtans is Hilda Coppejans-<br />
Desmedt <strong>tot</strong> tweemaal toe (blz. 55 en 62) formeel betreffen<strong>de</strong> <strong>de</strong> voornaam, met<br />
verwijzing naar een ste<strong>de</strong>lijk 'appointement' dat bewaard wordt in het Stadsarchief<br />
te Gent. Om op die leeftijd een eigen zaak op te starten was alleszins een ontvoogding<br />
vereist. Deze vroegrijpe on<strong>de</strong>rnemer kan dan ook heel jong vrijmetselaar<br />
gewor<strong>de</strong>n zijn.<br />
In lijsten <strong>van</strong> raffina<strong>de</strong>urs in 1795 wordt het bedrijf <strong>van</strong> François <strong>van</strong> Outroy niet<br />
meer vermeld, hoewel er toen talrijke suikerraffina<strong>de</strong>rijen te Gent beston<strong>de</strong>n.<br />
Het graven <strong>van</strong> <strong>de</strong> Coupure in 1751-1753 had in<strong>de</strong>rdaad <strong>de</strong> weg geopend om<br />
suikerriet massaal te importeren. Op het ein<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> 18<strong>de</strong> eeuw was Gent een heel<br />
belangrijk centrum voor <strong>de</strong> suikerproductie: 10 <strong>van</strong> <strong>de</strong> 28 suikerraffina<strong>de</strong>rijen in <strong>de</strong><br />
Oostenrijkse Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>n bevon<strong>de</strong>n zich te Gent.<br />
Frans <strong>van</strong> Outroy huw<strong>de</strong> in 1795 Jeanne Jacqueline <strong>de</strong> Schaepmeester.<br />
In <strong>de</strong> Sint-Michielsparochie was hij tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> laatste jaren <strong>van</strong> zijn leven heel<br />
bedrijvig in een aantal religieuze 'broe<strong>de</strong>rschappen', on<strong>de</strong>r meer <strong>de</strong> broe<strong>de</strong>rschap<br />
'<strong>van</strong> <strong>de</strong> berechting' (die instond voor christelijke stervensbegeleiding) en <strong>de</strong> broe<strong>de</strong>rschap<br />
'<strong>de</strong>s Altaers'.<br />
De <strong>Gentse</strong> drukker Charles Jacques Fernand drukte tussen 1810 en 1818 diverse<br />
'nieuw-jaer wenschen' <strong>van</strong> Frans <strong>van</strong> Outroy voor <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> die broe<strong>de</strong>rschappen.<br />
In <strong>de</strong> 'broe<strong>de</strong>rschap <strong>van</strong> <strong>de</strong> berechting' was Frans <strong>van</strong> Outroy een 'broe<strong>de</strong>r' <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
schoenmaker Louis Amand Schrans (1782-1849) die in <strong>de</strong> 'Vrouwmattestraat'<br />
(huidige Jonkvrouw Mattestraat) woon<strong>de</strong>. Deze was een oom <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
betovergrootva<strong>de</strong>r <strong>van</strong> <strong>de</strong> auteur. Charles Jacques Fernand publiceer<strong>de</strong> in 1821 een<br />
dichtstuk <strong>van</strong> Louis Amand Schrans, De storm op zee, nieuw-jaer wensch [...] aen<br />
Broe<strong>de</strong>rschap <strong>van</strong> <strong>de</strong> Beregtinge, in <strong>de</strong> kerke <strong>van</strong> <strong>de</strong>n H. Michael.<br />
Frans <strong>van</strong> Outroy overleed in 1819.<br />
<strong>van</strong> PAEMEL, Jean Augustin (1744-1802)<br />
a/ Constante Union (1770)<br />
b/ -<br />
c/ 'Elu'<br />
d/ negotiant, suikerraffina<strong>de</strong>ur<br />
e/ Gent, Achterleie, later 'Papestraet' (= Doornzelestraat?) en Voormui<strong>de</strong><br />
f/ contribuant Aca<strong>de</strong>mie (1770); lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Collatie (1780)<br />
g/ 13, 16, 30, 31, 83, 200, 344, 661a, 732, 868, 904, 1006<br />
Jean Augustin <strong>van</strong> Paemel werd geboren te Gent in 1744, als zoon <strong>van</strong> Joannes <strong>van</strong><br />
Paemel en Jeanne Catherine Valcke. Hij was waarschijnlijk een kleinzoon <strong>van</strong> Pieter<br />
<strong>van</strong> Paemel die in 1770 werd gehuldigd wegens vijftig jaar lidmaatschap <strong>van</strong> 'het<br />
gul<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> Al<strong>de</strong>r-H. Maget Maria, in <strong>de</strong> Capelle <strong>van</strong> O.L.V. ter Swaluwen (geseyd<br />
het Tempel-Hof) binnen Gent'.<br />
422 - <strong>van</strong> PAEMEL
Hij werd opgeleid als garentwijn<strong>de</strong>r (zoals bijv. Thomas Hebbelinck*). In een<br />
officiële lijst <strong>van</strong> 1771 wordt zijn zaak als volgt vermeld: '<strong>van</strong> Paemelen, négociant<br />
en fil cru <strong>de</strong> Silésie, en vedasse, etc.' Uit an<strong>de</strong>re bronnen weet men dat hij in <strong>de</strong><br />
Oostenrijkse Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>n optrad als alleeninvoer<strong>de</strong>r voor het fijn garen geproduceerd<br />
door <strong>de</strong> firma Johannes Rupe & Co. uit Iserlohn in Westfalen.<br />
Het is mogelijk dat <strong>de</strong>ze contacten tussen <strong>van</strong> Paemel en het stadje Iserlohn<br />
verklaren waarom een Mathieu Cappel, die aldaar in 1779 geboren werd, zich als<br />
negotiant kwam vestigen te Gent ('Cappel en comp., Magazyn <strong>van</strong> <strong>de</strong>ydsche<br />
goe<strong>de</strong>ren, Veldstraete'), waar hij in 1807 lid werd <strong>van</strong> <strong>de</strong> pas opgerichte loge Les<br />
Vrais Amis. In 1811 werd hij <strong>de</strong> eerste Voorzittend Meester <strong>van</strong> <strong>de</strong> loge L' Accord<br />
Parfait te Lokeren. Ook ene Fre<strong>de</strong>rik Cappel (eveneens negotiant) was lid <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze<br />
loge. Mathieu en Fre<strong>de</strong>rik Cappel waren hoogstwaarschijnlijk verwant met (zonen<br />
<strong>van</strong>?) Gottfried Cappel die in 1808 overleed - eveneens een negotiant uit Iserlohn<br />
die reeds se<strong>de</strong>rt minstens 1794 zaken <strong>de</strong>ed te Antwerpen en Gent waar hij<br />
herhaal<strong>de</strong>lijk verbleef. Geen <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze Cappels was evenwel betrokken bij <strong>de</strong> loge<br />
Zur <strong>de</strong>utschen Redlichkeit die in 1796 te Iserlohn werd opgericht.<br />
In bepaal<strong>de</strong> documenten (vooral on<strong>de</strong>r het Frans Bewind) wordt <strong>van</strong> Paemels<br />
beroep omschreven als 'filtier' (hetgeen overeenstemt met garentwijn<strong>de</strong>r). In 1778<br />
was Jean <strong>van</strong> Paemel tevens een <strong>van</strong> <strong>de</strong> talrijke <strong>Gentse</strong> suikerraffina<strong>de</strong>urs, in<br />
'compagnie' met Pieter Marcus Gillis, aan <strong>de</strong> Achterleie. Hij was waarschijnlijk ook<br />
<strong>de</strong> <strong>van</strong> Paemel die in 1787 opgetekend werd als koopman in 'houille-kolen'.<br />
Jean Augustin <strong>van</strong> Paemel huw<strong>de</strong> in 1773 Marie Françoise Le Noir, die waarschijnlijk<br />
een dochter was <strong>van</strong> <strong>de</strong> tabaksfabrikant Philippe Le Noir. Zij overleed in<br />
1805.<br />
Jean Augustin <strong>van</strong> Paemel bezat een mid<strong>de</strong>lmatig vermogen. Voor het 'emprunt<br />
forcé' <strong>van</strong> 1795 werd hij aangeslagen in <strong>de</strong> 5<strong>de</strong> klasse (<strong>de</strong> 16<strong>de</strong> klasse was <strong>de</strong><br />
hoogste), zoals bijv. ook <strong>de</strong> bleker <strong>van</strong> Daele* en <strong>de</strong> meester-steenhouwer Joannes<br />
Villemerre*.<br />
In 1780 werd Jean Augustin <strong>van</strong> Paemel lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Collatie als afgevaardig<strong>de</strong><br />
voor <strong>de</strong> Heilig-Kerstparochie. Van 1782 <strong>tot</strong> <strong>1786</strong> vervul<strong>de</strong> zijn vennoot Pieter<br />
Marcus Gillis <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> functie, ook voor <strong>de</strong> Heilig-Kerstparochie. Gillis was waarschijnlijk<br />
verwant met (<strong>de</strong> va<strong>de</strong>r <strong>van</strong>?) <strong>de</strong> in 1785 geboren koopman Bernard Gillis<br />
die in 1823 lid werd <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> loge Le Septentrion.<br />
Jean <strong>van</strong> Paemel overleed in 1802.<br />
Uit het huwelijk <strong>van</strong> Paemel-Le Noir volg<strong>de</strong> een zoon, eveneens een Jean<br />
Augustin, die negotiant en fabrikant werd. In 1818 werd hij lid <strong>van</strong> Les Vrais Amis<br />
met <strong>de</strong> gra<strong>de</strong>n <strong>van</strong> 'Rose-Croix' (1818) en 'Grand Ecossais' (1819).<br />
Waarschijnlijk bestaat er verwantschap met <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> drukker Lean<strong>de</strong>r Romain<br />
<strong>van</strong> Paemel (1778-1846) die in 1815 <strong>de</strong> drukkerij overnam <strong>van</strong> Jacob Frans en Pieter<br />
Antonius Kimpe. Hij was gevestigd aan <strong>de</strong> Brabantdam en drukte in grote oplagen<br />
talrijke lie<strong>de</strong>ren, romaneske verhalen en toneelstukken.<br />
<strong>van</strong> PAEMEL - 423
PAREZ, Charles Joseph (1723- ?)<br />
a/ Constante Union (1773)<br />
b/ -<br />
c/ -<br />
d/ dienen<strong>de</strong> Broe<strong>de</strong>r<br />
e/ Gent, binnen <strong>de</strong> Heilig Kerstparochie<br />
f/ -<br />
g/ 13, 35, 58, 258, 574, 698, 756, 908<br />
Charles Joseph Parez werd geboren te Leuze in 1723. Hij huw<strong>de</strong> Maria Ludovica<br />
Ryckaert, met wie hij drie kin<strong>de</strong>ren had, die allen te Gent wer<strong>de</strong>n geboren: Charles<br />
Louis (1755), Hubert (1756) en Nicolaus (1759). Alle gezinsle<strong>de</strong>n wer<strong>de</strong>n als<br />
poorters <strong>van</strong> Gent ingeschreven op 15 juli 1760.<br />
De le<strong>de</strong>nlijst <strong>van</strong> La Constante Union vermeldt als dienen<strong>de</strong> Broe<strong>de</strong>r 'J. Parez'.<br />
Charles Joseph Parez gebruikte waarschijnlijk alleen <strong>de</strong> voornaam Joseph (hetgeen<br />
gebruikelijk kan zijn geweest in zijn geboortestad Leuze).<br />
De oudste zoon uit het gezin Parez-Ryckaert, Charles Louis Parez (1755-1800),<br />
werd meester-kleermaker en huw<strong>de</strong> met Jacqueline Peelman.<br />
De twee<strong>de</strong> zoon Hubert François Parez had een opvallen<strong>de</strong> loopbaan voor een<br />
zoon uit een beschei<strong>de</strong>n gezin. Hij werd licentiaat in <strong>de</strong> rechten te Leuven in 1783<br />
en advocaat bij <strong>de</strong> Raad <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren. In 1788 werd hij lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-<br />
Michielsgil<strong>de</strong>. Tij<strong>de</strong>ns het Frans Bewind werd hij eerst griffier, daarna (1797)<br />
rechter in het Tribunal civil. In 1798 was hij ook enige tijd lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Municipalité.<br />
Hij woon<strong>de</strong> in het Drongenhof. Naar het advies <strong>van</strong> zijn korpsoversten bezat hij een<br />
"fortune aisée" maar ook een "caractère difficile". Reeds in 1801 adviseer<strong>de</strong> Albert<br />
Beyens, voorzitter <strong>van</strong> het Tribunal civil (zie on<strong>de</strong>r het lemma <strong>de</strong> Graeve <strong>de</strong><br />
Cooreman), dat Hubert Parez "n'aime pas le travail, ... est paresseux et négligent, sa<br />
nomination comme greffier fut une calamité à cause <strong>de</strong> son désordre".<br />
Deze beoor<strong>de</strong>ling vorm<strong>de</strong> geen beletsel voor zijn loopbaan. Van 1812 <strong>tot</strong> 1814<br />
was hij 'Procureur Impérial' bij <strong>de</strong> rechtbank te Eeklo. Tij<strong>de</strong>ns die perio<strong>de</strong> teken<strong>de</strong><br />
een Frans ambtenaar op dat hij een "fortune aisée" bezat.<br />
On<strong>de</strong>r het Ne<strong>de</strong>rlands Bewind werd hij in 1815 opnieuw rechter te Gent. Vanaf<br />
1817 was hij on<strong>de</strong>rzoeksrechter.<br />
Hubert Parez huw<strong>de</strong> Marie Anne Goetghebuer (1763-1820), een dochter <strong>van</strong> Jean<br />
Baptiste Goetghebuer en Agnès <strong>de</strong> Vogelaere. Door dit huwelijk werd hij<br />
hoogstwaarschijnlijk verwant met:<br />
- Lieven <strong>de</strong> Vogelaere* (die zoals Joseph Parez dienen<strong>de</strong> Broe<strong>de</strong>r was in La<br />
Constante Union) en zijn zoon <strong>de</strong> architect Joachim <strong>de</strong> Vogelaere*;<br />
- <strong>de</strong> vermaar<strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> architect en verzamelaar Pierre Jacques Goetghebuer<br />
(1788-1866), die een zoon was <strong>van</strong> <strong>de</strong> architect Jacques Goetghebuer en Maria<br />
Francisca Cauweryck. Deze was een telg <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> visverkopersfamilie met<br />
die naam (zie on<strong>de</strong>r het lemma <strong>van</strong> Loo, Cornelis). Pierre Jacques Goetghebuer<br />
424 - PAREZ
1<br />
was een laureaat <strong>van</strong> <strong>de</strong> Koninklijke Aca<strong>de</strong>mie voor Schone Kunsten te Gent,<br />
zoals overigens ook zijn twee broers: Jean Baptiste (1785-1804), laureaat in het<br />
tekenen, en François Joseph (1798-1836), laureaat in <strong>de</strong> architectuur.<br />
In 1790 woon<strong>de</strong> aan <strong>de</strong> Predikherenlei ene niet na<strong>de</strong>r geï<strong>de</strong>ntificeer<strong>de</strong> Parez, die<br />
"formeert <strong>van</strong> stroy alle soorten <strong>van</strong> Vogels en viervoetige Gedierten voor <strong>de</strong><br />
Cabinetten". Het zou kunnen gaan om <strong>de</strong> jongste zoon Nicolaus Parez.<br />
<strong>de</strong> PAU, Paulus Daneel (1719-1768)<br />
a/ Can<strong>de</strong>ur (1766)<br />
b/ Voorzittend Meester<br />
c/ -<br />
d/ wijnschroe<strong>de</strong>r ('kraankind') en wijnhan<strong>de</strong>laar<br />
e/ Gent, 'Wulfstege' (Wolfstraat)<br />
f/ Sint-Jorisgil<strong>de</strong> (1742), Sint-Michielsgil<strong>de</strong> (1762), Sint-Sebastiaansgil<strong>de</strong>;<br />
contribuant Aca<strong>de</strong>mie (1754)<br />
g/ 13, 18, 34.7, 35, 45a, 50.18, 83, 85, 121, 283, 322, 337, 417, 475, 684, 687, 703,<br />
708, 868, 870, 887, 1006<br />
Dit lid is alleen gekend wegens zijn on<strong>de</strong>rtekening ('Paulus <strong>de</strong> Pau, Vénérable'), als<br />
Voorzittend Meester <strong>van</strong> La Can<strong>de</strong>ur, <strong>van</strong> het vrijmetselaarsdiploma <strong>van</strong> Jean<br />
Baptiste Le Cat* in 1766.<br />
Paul Duchaine (blz. 472) houdt voor dat dit lid <strong>de</strong> Antwerpse legerofficier Paul<br />
<strong>de</strong> Paulus was, die in ... 1783 lid werd <strong>van</strong> <strong>de</strong> militaire loge L'Union Indissoluble,<br />
1<br />
die gehecht was aan het regiment Murray te Namur . Dit standpunt, dat als<br />
'vaststaand' werd overgenomen in <strong>de</strong> verhan<strong>de</strong>ling <strong>van</strong> Hugo De Schampheleire over<br />
<strong>de</strong> Antwerpse vrijmetselaars in <strong>de</strong> 18<strong>de</strong> eeuw (blz. 254), miskent:<br />
(i) <strong>de</strong> relatief lange tijdspanne tussen <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rtekening <strong>van</strong> het vrijmetselaarsdiploma<br />
(1766) en <strong>de</strong> eerste optekening <strong>van</strong> Paul <strong>de</strong> Paulus te Namur (1783);<br />
(ii) <strong>de</strong> sociale samenstelling <strong>van</strong> La Can<strong>de</strong>ur vooral <strong>Gentse</strong> meesters in neringen en<br />
ambachten on<strong>de</strong>rteken<strong>de</strong>n het diploma;<br />
(iii) het bestaan <strong>van</strong> <strong>de</strong> alou<strong>de</strong> familie <strong>de</strong> Pau in <strong>de</strong> nering <strong>van</strong> <strong>de</strong> wijnschroe<strong>de</strong>rs te<br />
Gent.<br />
Paulus Daneel <strong>de</strong> Pau (<strong>de</strong> schrijfwijze '<strong>de</strong> Pau' was voor <strong>de</strong>ze familie gebruikelijk<br />
se<strong>de</strong>rt <strong>de</strong> 16<strong>de</strong> eeuw) behoor<strong>de</strong> <strong>tot</strong> <strong>de</strong> erfelijke nering <strong>van</strong> <strong>de</strong> 'wijnschroe<strong>de</strong>rs' of<br />
'craenkin<strong>de</strong>ren'. Deze nering was vooral samengesteld uit telgen <strong>van</strong> <strong>de</strong> families <strong>de</strong><br />
Pau (12 naamgenoten in <strong>de</strong> nering in 1784) en Mast (14 naamgenoten in <strong>de</strong> nering<br />
op hetzelf<strong>de</strong> tijdstip).<br />
Paul <strong>de</strong> Paulus werd zoals talrijke an<strong>de</strong>re officieren in Oostenrijkse dienst door <strong>de</strong><br />
Patriotten aangehou<strong>de</strong>n tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> 'novemberdagen' te Gent in 1789 (zie on<strong>de</strong>r het<br />
lemma Vilain X<strong>III</strong>I, Charles Joseph) en geduren<strong>de</strong> drie maan<strong>de</strong>n in het Correctiehuis<br />
aan <strong>de</strong> Coupure opgesloten.<br />
<strong>de</strong> PAU - 425
Het neringhuis aan <strong>de</strong> Kraanlei (bij <strong>de</strong> Vleeshuisbrug) werd in 1755 naar <strong>de</strong><br />
plannen <strong>van</strong> David 't Kint (va<strong>de</strong>r <strong>van</strong> Louis 't Kint*) in rococo-stijl herbouwd nadat<br />
<strong>de</strong> verbreding <strong>van</strong> <strong>de</strong> Kraanlei het 16<strong>de</strong>-eeuwse neringhuis met trapgevel onbruikbaar<br />
had gemaakt.<br />
Afbeeldingen <strong>van</strong> het neringhuis (bouwaanvraag en foto's op diverse tijdstippen)<br />
vindt men bijv. in D. Boncquet (ed.), Patershol Gent-Faça<strong>de</strong>s, blz. 66-67. Het<br />
neringhuis uit <strong>de</strong> 16<strong>de</strong> eeuw werd in 1912 gerestaureerd naar een ontwerp <strong>van</strong><br />
architect A.R. Janssens die met het oog op <strong>de</strong> Wereldtentoonstelling <strong>van</strong> 1913<br />
talrijke historische pan<strong>de</strong>n in <strong>de</strong> binnenstad restaureer<strong>de</strong>.<br />
De nering <strong>van</strong> <strong>de</strong> kraankin<strong>de</strong>ren ('kind' heeft hier <strong>de</strong> betekenis <strong>van</strong> 'knecht') stond<br />
in voor het lossen, het la<strong>de</strong>n en het transport <strong>van</strong> zware stukgoe<strong>de</strong>ren, on<strong>de</strong>r meer<br />
molenstenen, geschutstukken, tonnen wijn en an<strong>de</strong>re vloeistoffen. De benaming<br />
'kraankin<strong>de</strong>rs' ontleen<strong>de</strong> <strong>de</strong> nering aan <strong>de</strong> opvallen<strong>de</strong> kraan die <strong>de</strong> wijnschroe<strong>de</strong>rs<br />
se<strong>de</strong>rt 1354 gebruikten om stukgoe<strong>de</strong>ren en wijnvaten uit <strong>de</strong> aangemeer<strong>de</strong> schepen<br />
op te tillen.<br />
Deze kraan bestond uit een houten huisje met één verdieping, dat omheen een<br />
spil, stevig in <strong>de</strong> grond geplant, kon draaien. Boven op het huis was een kraanarm<br />
gemonteerd. Bei<strong>de</strong> waren beschut door een traliëndak. Langs bei<strong>de</strong> zij<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
kraan bevon<strong>de</strong>n zich twee grote trapra<strong>de</strong>ren. Door 'kraankin<strong>de</strong>rs' in beweging gebracht,<br />
<strong>de</strong><strong>de</strong>n <strong>de</strong>ze ra<strong>de</strong>ren een windas draaien waaraan <strong>de</strong> hijstakels verbon<strong>de</strong>n<br />
waren.<br />
In het Bijlokemuseum wor<strong>de</strong>n twee geschil<strong>de</strong>r<strong>de</strong> vergul<strong>de</strong> processietoortsen <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> nering bewaard, die <strong>de</strong> kraan getrouw verbeel<strong>de</strong>n, zoals die er in 1691 uitzag. In<br />
<strong>de</strong> tijd <strong>van</strong> Paulus <strong>de</strong> Pau was een bijkomen<strong>de</strong>, kleinere, kraan geplaatst aan <strong>de</strong><br />
Lievekaai.<br />
Bij het Entrepot aan <strong>de</strong> Coupure gebruikte <strong>de</strong> nering <strong>van</strong> 1780 af een 'mo<strong>de</strong>rne'<br />
kraan met een tegengewicht in <strong>de</strong> vorm <strong>van</strong> een 'tau' (een Sint-Antoniuskruis in Tvorm),<br />
drie katrollen en een zware ketting waaraan soms twintig mannen moesten<br />
trekken om zware lasten uit <strong>de</strong> schepen op te tillen. Deze nieuwe kraan noem<strong>de</strong> men<br />
'<strong>de</strong> Wippe'. Deze kraan wordt dui<strong>de</strong>lijk afgebeeld op een aquarel <strong>van</strong> <strong>de</strong> Hollandse<br />
soldaat Jan Joseph Wynants die <strong>van</strong> 1820 <strong>tot</strong> 1823 te Gent gekazerneerd was (zie <strong>de</strong><br />
reproductie in R. De Herdt, Een hollands soldaat penseelt Gent).<br />
De naam <strong>van</strong> 'wijnschroe<strong>de</strong>rs' wijst op een bijkomen<strong>de</strong> activiteit <strong>van</strong> <strong>de</strong> nering,<br />
met name het 'schroe<strong>de</strong>n' <strong>van</strong> wijnvaten: bij het lossen en behan<strong>de</strong>len <strong>van</strong> <strong>de</strong> tonnen<br />
lieten ze <strong>de</strong>ze op lange planken (<strong>de</strong> 'schroodlad<strong>de</strong>rs') met opgeslagen touwen<br />
voortrollen. 'Schrooien' betekent volgens <strong>de</strong> '<strong>van</strong> Daele' nog steeds "over on<strong>de</strong>rgeplaatste<br />
liggers en met omgeslagen touwen vaten voortrollen, in <strong>de</strong> hoogte rollen<br />
of aflaten".<br />
Alleen <strong>de</strong> kraankin<strong>de</strong>ren mochten wijn en an<strong>de</strong>re dranken la<strong>de</strong>n, lossen, verwerken,<br />
vervoeren, thuis brengen of kel<strong>de</strong>ren. Rekening gehou<strong>de</strong>n met <strong>de</strong> strenge<br />
reglementering <strong>van</strong> <strong>de</strong> han<strong>de</strong>l in wijn, bran<strong>de</strong>wijn en bier (zie on<strong>de</strong>r het lemma<br />
Blommaert), spreekt het <strong>van</strong>zelf dat <strong>de</strong> kraankin<strong>de</strong>ren een vertrouwensfunctie uitoefen<strong>de</strong>n.<br />
Zij moesten overigens jaarlijks een eed afleggen op het trouw vervullen<br />
426 - <strong>de</strong> PAU
<strong>van</strong> <strong>de</strong>ze overheidsopdracht. Bovendien was het <strong>de</strong> wijnschroe<strong>de</strong>rs uitdrukkelijk<br />
verbo<strong>de</strong>n hun taak te laten uitvoeren door een onbeëdig<strong>de</strong> 'substituut' of bedienaar<br />
(zoals toen voor talrijke, ook heel aanzienlijke, ambten gebruikelijk was).<br />
De kraankin<strong>de</strong>ren genoten het voorrecht om telkens wanneer <strong>de</strong> vorst of een<br />
an<strong>de</strong>re belangrijke persoonlijkheid <strong>de</strong> stad bezocht, <strong>de</strong> stukken 'presentwijn' te<br />
begelei<strong>de</strong>n die het stadsbestuur ten geschenke aanbood. Dit loffelijk gebruik werd<br />
in 1734 (althans officieel) afgeschaft door keizer Karel VI. Bij <strong>de</strong>rgelijke feestgelegenhe<strong>de</strong>n<br />
liepen <strong>de</strong> kraankin<strong>de</strong>ren in het wit getooid en was hun kledij versierd<br />
met kransen <strong>van</strong> wijngaardbla<strong>de</strong>ren.<br />
In het 'Fonds Napoleon <strong>de</strong> Pauw' <strong>van</strong> het Stadsarchief te Gent bevindt zich een<br />
map nr. 2354, met inlichtingen die Napoleon <strong>de</strong> Pauw (zie on<strong>de</strong>r het lemma Haeck)<br />
verzamel<strong>de</strong> betreffen<strong>de</strong> <strong>de</strong> wijnschroe<strong>de</strong>rs <strong>de</strong> Pau <strong>van</strong> 1500 <strong>tot</strong> 1800.<br />
Uit dit archief<strong>de</strong>pot blijkt dat Paulus Daneel <strong>de</strong> Pau geboren werd in 1719 als<br />
zoon <strong>van</strong> <strong>de</strong> 'wijnmeter' en wijnhan<strong>de</strong>laar Daneel <strong>de</strong> Pau (1685-1742) en <strong>de</strong> in 1691<br />
te Tournai geboren Marie Louise Balenghien.<br />
Paulus <strong>de</strong> Pau's va<strong>de</strong>r Daneel was een zoon <strong>van</strong> Paulus <strong>de</strong> Pau en Joanna Beheyt.<br />
De 'Status Animarum' <strong>van</strong> Roger Nottingham, pastoor <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-Niklaasparochie<br />
signaleert dat <strong>de</strong>zen in 1681 woon<strong>de</strong>n in een huis 'supra pontem' (= brug tussen<br />
Groentenmarkt en Veerleplein), d.i. in het hartje <strong>van</strong> <strong>de</strong> toenmalige '<strong>Gentse</strong> wijnmarkt'.<br />
Deze Paulus 'senior', ont<strong>van</strong>ger <strong>van</strong> <strong>de</strong> nering <strong>de</strong>r wijnschroe<strong>de</strong>rs, was een<br />
zoon <strong>van</strong> Daneel <strong>de</strong> Pau (geboren in 1619) die trouw<strong>de</strong> met Elisabeth <strong>van</strong> Hecke en<br />
eveneens ont<strong>van</strong>ger <strong>van</strong> <strong>de</strong> nering was.<br />
Praktisch al <strong>de</strong>ze <strong>de</strong> Pau's waren lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-Antoniusgil<strong>de</strong> <strong>van</strong> busschieters.<br />
Hun voorva<strong>de</strong>r Judocus <strong>de</strong> Pau was tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> 'calvinistische republiek' te Gent<br />
een voorstan<strong>de</strong>r <strong>van</strong> Jan <strong>van</strong> Hembyse, die hem in 1578 benoem<strong>de</strong> als een <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
acht 'officieren' <strong>van</strong> <strong>de</strong> stad Gent en hem bovendien een wapenschild met zegel<br />
toeken<strong>de</strong>.<br />
Uit het huwelijk <strong>van</strong> Daneel <strong>de</strong> Pau en Marie Louise Balenghien volg<strong>de</strong>n elf<br />
kin<strong>de</strong>ren die allen gedoopt wer<strong>de</strong>n in <strong>de</strong> Heilig Kerstkerk. De wijnschroe<strong>de</strong>rsfamilie<br />
<strong>de</strong> Pau bezat se<strong>de</strong>rt het begin <strong>van</strong> <strong>de</strong> 17<strong>de</strong> eeuw een heel behoorlijke welstand.<br />
Paulus <strong>de</strong> Pau werd 'kraankind' en wijnhan<strong>de</strong>laar. Hij huw<strong>de</strong> in 1743 Rosalie<br />
Josepha <strong>van</strong> Lan<strong>de</strong>ghem. Het gezin ging wonen in <strong>de</strong> 'Wulfstege' (bij het 'Wulfbrugsken'<br />
aan <strong>de</strong> Ottogracht) die omstreeks 1900 verdween door het trekken <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Wolfstraat.<br />
Tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> afbraak <strong>van</strong> <strong>de</strong> 'Wulfstege' wer<strong>de</strong>n foto's genomen waarop men nog<br />
talrijke ou<strong>de</strong> gevels kan zien, waaron<strong>de</strong>r wellicht <strong>de</strong> woning <strong>van</strong> Paulus <strong>de</strong> Pau.<br />
Deze fotos zijn afgedrukt in Ghendtsche Tydinghen, 1988, blz. 236 en in Dat was<br />
een tijd! <strong>van</strong> John Flan<strong>de</strong>rs (1996), 109.<br />
Paulus <strong>de</strong> Pau en zijn echtgenote had<strong>de</strong>n drie zonen: Daneel Jacob (1743),<br />
Judocus Ludovicus (1746) en Jacob Ferdinand (1748).<br />
<strong>de</strong> PAU - 427
Jacob Ferdinand huw<strong>de</strong> Isabelle Catherine <strong>van</strong> Beirlere, een telg uit een<br />
vooraanstaand geslacht <strong>van</strong> 'wijnmeters'.<br />
Daneel Jacob stu<strong>de</strong>er<strong>de</strong> humaniora in het college <strong>van</strong> <strong>de</strong> paters augustijnen en<br />
werd in 1766 als meester-wijnschroe<strong>de</strong>r aangenomen. Se<strong>de</strong>rt <strong>de</strong> 18<strong>de</strong> eeuw kon men<br />
immers ten vroegste op 23 jaar meester wor<strong>de</strong>n in <strong>de</strong>ze nering. On<strong>de</strong>r meer in <strong>de</strong><br />
'Wegwyzer' (se<strong>de</strong>rt 1771) wordt Daneel Jacob <strong>de</strong> Pau geregeld als bestuurslid <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> nering <strong>de</strong>r wijnschroe<strong>de</strong>rs vernoemd.<br />
In 1816 werd Daneel <strong>de</strong> Pau, die gehuwd was met <strong>de</strong> te Zele geboren Jeanne<br />
Marie Poppe, gehuldigd wegens zijn vijftig jaar lidmaatschap <strong>van</strong> <strong>de</strong> nering. De<br />
<strong>Gentse</strong> drukker Josse Begyn publiceer<strong>de</strong> het gebruikelijke jubeldicht. Daneel Jacob<br />
<strong>de</strong> Pau overleed in 1826.<br />
Paulus <strong>de</strong> Pau werd in 1742 (zoals in 1731 zijn va<strong>de</strong>r Daneel) lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-<br />
Jorisgil<strong>de</strong>, in 1762 <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-Michielsgil<strong>de</strong> (zoals zijn va<strong>de</strong>r in 1740). Hij was<br />
tevens een <strong>van</strong> <strong>de</strong> eerste Gentenaars om in 1754 financiële steun te verlenen aan <strong>de</strong><br />
in 1751 opgerichte Aca<strong>de</strong>mie voor teken-, schil<strong>de</strong>r- en bouwkunst.<br />
Hij was waarschijnlijk <strong>de</strong> eerste Voorzittend Meester <strong>van</strong> <strong>de</strong> in 1763 opgerichte<br />
loge La Can<strong>de</strong>ur, die haar constitutiebrief ontving <strong>van</strong> <strong>de</strong> 'Groote loge in Holland'.<br />
Men weet niet langs welke wegen Paulus <strong>de</strong> Pau in contact gekomen is met <strong>de</strong><br />
vrijmetselarij. Zijn betrokkenheid bij <strong>de</strong> internationale han<strong>de</strong>l heeft hem waarschijnlijk<br />
in contact gebracht met vrijmetselaars uit <strong>de</strong> Noor<strong>de</strong>lijke Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>n.<br />
Men kan niet uitsluiten dat Paulus <strong>de</strong> Pau een (verre) verwante was <strong>van</strong> <strong>de</strong> te<br />
Amsterdam geboren kanunnik Cornelius <strong>de</strong> Pauw (1739-1799) die hem in contact<br />
kan hebben gebracht met Hollandse vrijmetselaars. Kanunnik <strong>de</strong> Pauw was in zijn<br />
tijd een vermaard antropoloog. Bekend bleven vooral zijn Recherches philosophiques<br />
sur les Américains (1768-1769) en Recherches philosophiques sur les<br />
Egyptiens et les Chinois (1773). Laatstgenoemd boek werd spoedig vertaald in het<br />
Ne<strong>de</strong>rlands (1773-1775), het Duits (1774) en het Engels (1795). Cornelius <strong>de</strong> Pauw<br />
stu<strong>de</strong>er<strong>de</strong> voor het priesterschap te Liège, genoot voor zijn wetenschappelijk on<strong>de</strong>rzoek<br />
<strong>de</strong> steun <strong>van</strong> Fre<strong>de</strong>rik II, koning <strong>van</strong> Pruisen, en was <strong>van</strong> 1781 <strong>tot</strong> zijn<br />
overlij<strong>de</strong>n kanunnik in <strong>de</strong> alou<strong>de</strong> stad Xanten in Westfalen. Een zus <strong>van</strong> kanunnik<br />
<strong>de</strong> Pauw, Alida Jacoba <strong>de</strong> Pauw huw<strong>de</strong> <strong>de</strong> e<strong>de</strong>lman Thomas François Cloots. Zij<br />
wer<strong>de</strong>n <strong>de</strong> ou<strong>de</strong>rs <strong>van</strong> Joannes Baptista Cloots (die later <strong>de</strong> voornaam 'Anacharsis'<br />
gebruikte, 1755-1794). Hij werd een utopisch aanhanger <strong>van</strong> het Frans revolutionair<br />
gedachtegoed. Op bevel <strong>van</strong> Robespierre werd hij tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> 'Terreur' terechtgesteld.<br />
Napoleon <strong>de</strong> Pauw (zie on<strong>de</strong>r het lemma Haeck) verzamel<strong>de</strong> een aanzienlijke<br />
documentatie over <strong>de</strong> vertakkingen <strong>van</strong> <strong>de</strong> Vlaamse familie <strong>de</strong> Pau(w) in Holland<br />
en vermeldt zelfs <strong>de</strong> zo-even vernoem<strong>de</strong> kanunnik Cornelius <strong>de</strong> Pauw, maar het<br />
bewijs <strong>van</strong> een verwantschap kon hij blijkbaar niet ont<strong>de</strong>kken (fonds Nap. <strong>de</strong> Pauw,<br />
nr. 2360).<br />
Buiten Paulus <strong>de</strong> Pau waren ook an<strong>de</strong>re vooraanstaan<strong>de</strong> meesters <strong>van</strong> neringen<br />
lid <strong>van</strong> La Can<strong>de</strong>ur, on<strong>de</strong>r meer Pieter <strong>de</strong> Raeve* (nering <strong>van</strong> <strong>de</strong> 'kleine' vlees-<br />
428 - <strong>de</strong> PAU
houwers), Joannes Villemerre* (nering <strong>van</strong> metsers en steenhouwers) en Pieter<br />
Francies Trinconi* (Sint-Lucasnering <strong>van</strong> schil<strong>de</strong>rs en beeldhouwers).<br />
Paulus <strong>de</strong> Pau overleed te Gent in 1768.<br />
Enkele familiele<strong>de</strong>n <strong>van</strong> Paulus <strong>de</strong> Pau weerhou<strong>de</strong>n <strong>de</strong> aandacht.<br />
- Zijn zussen Joanna Louise (1713) en Rosa Theresia (1715) tra<strong>de</strong>n in het klooster.<br />
- Zijn broer Judocus Jan (1722) was kerkmeester en 'Armenmeester' <strong>van</strong> <strong>de</strong> Heilig<br />
Kerstparochie.<br />
- Zijn broer Jacob Ferdinand <strong>de</strong> Pau (1728) werd eveneens wijnschroe<strong>de</strong>r.<br />
- Zijn zus Isabelle Judoca (1731-1751) trouw<strong>de</strong> met Ferdinand Franciscus <strong>van</strong><br />
Beirlere, die <strong>de</strong>ken werd <strong>van</strong> <strong>de</strong> gil<strong>de</strong> <strong>de</strong>r wijnmeters. In 1780-1782 en opnieuw<br />
in 1791-1792 zetel<strong>de</strong> <strong>van</strong> Beirlere in <strong>de</strong> ste<strong>de</strong>lijke Collatie als afgevaardig<strong>de</strong> voor<br />
<strong>de</strong> Sint-Jacobsparochie. In 1785 werd hij lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Kamer <strong>van</strong> Koophan<strong>de</strong>l te<br />
Gent. Na <strong>de</strong> eerste Franse inval in 1792 was hij lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> zg. '49 burgers' die <strong>de</strong><br />
afgeschafte Collatie moesten ver<strong>van</strong>gen. Waarschijnlijk emigreer<strong>de</strong> hij na <strong>de</strong><br />
twee<strong>de</strong> Franse inval in 1794.<br />
- Een neef <strong>van</strong> Paulus <strong>de</strong> Pau, Emmanuel Lieven <strong>de</strong> Pau (geboren in 1722), huw<strong>de</strong><br />
Barbara Joanna <strong>de</strong> Stobbelaere en was <strong>van</strong> 1770 <strong>tot</strong> 1783 <strong>de</strong>ken <strong>van</strong> <strong>de</strong> nering <strong>de</strong>r<br />
wijnschroe<strong>de</strong>rs.<br />
- Een an<strong>de</strong>re neef, Charles Liévin <strong>de</strong> Pau (geboren in 1754) werd vrijwilliger in het<br />
leger <strong>van</strong> <strong>de</strong> Franse generaal Marie Joseph, markies <strong>de</strong> La Fayette (1757-1834),<br />
die een belangrijke rol speel<strong>de</strong> in <strong>de</strong> onafhankelijkheidsoorlog <strong>van</strong> <strong>de</strong> Engelse<br />
koloniën in Amerika, en die in 1782 te Parijs lid werd <strong>van</strong> <strong>de</strong> loge 'Saint Jean<br />
d'Ecosse du Contrat Social'. Charles Liévin <strong>de</strong> Pau werd zwaar gekwetst tij<strong>de</strong>ns<br />
<strong>de</strong> belegering <strong>van</strong> <strong>de</strong> stad Yorktown in 1781.<br />
Hij huw<strong>de</strong> in 1783 Rachel Young uit <strong>de</strong> staat Virginia. Hun zoon John <strong>de</strong> Pauw<br />
werd generaal en hun in 1822 geboren kleinzoon Washington <strong>de</strong> Pauw schonk<br />
omstreeks 1870 zijn vermogen (600.000 dollar, een aanzienlijk bedrag in die tijd)<br />
aan <strong>de</strong> in 1837 door 'Frontier Methodists' opgerichte universiteit <strong>van</strong> Greencastle<br />
(Indiana), die prompt haar naam veran<strong>de</strong>r<strong>de</strong> in 'DePauw University'. Deze<br />
universiteit bezit nog steeds een uitsteken<strong>de</strong> faam. Zij streeft een ambitieus doel<br />
na: "A DePauw education is not static. While it values tradition, it also seeks to<br />
broa<strong>de</strong>n liberal learning to inclu<strong>de</strong> emerging areas like black studies, women's<br />
studies and Asian studies - as well as interdisciplinary approaches to i<strong>de</strong>as,<br />
culture, and human experience. A DePauw education asserts that <strong>de</strong>veloping a<br />
global perspective is vital for living in an increasingly inter<strong>de</strong>pen<strong>de</strong>nt world and<br />
<strong>de</strong>veloping an appreciation and tolerance for a more diverse society".<br />
Een vermaard alumnus <strong>van</strong> DePauw University is <strong>de</strong> filosoof en dichter Max<br />
Ehrmann (geboren te Terre Haute, Indiana, in 1872), <strong>de</strong> auteur <strong>van</strong> <strong>de</strong> tekst<br />
Desi<strong>de</strong>rata die talrijke huidige vrijmetselaars koesteren, on<strong>de</strong>r meer wegens<br />
volgen<strong>de</strong> passus: "Therefore be at peace with God, whatever you conceive Him<br />
to be".<br />
<strong>de</strong> PAU - 429
Door een misverstand wordt Desi<strong>de</strong>rata meestal verspreid alsof het ging om een<br />
tekst <strong>van</strong> 1692 die men op een muur in <strong>de</strong> Saint Paul's Church te Baltimore heeft<br />
ont<strong>de</strong>kt. De auteur is wel <strong>de</strong>gelijk Ehrmann, die <strong>de</strong> tekst schreef in 1927 (uitg.<br />
Tim Tiley, Bristol).<br />
PILLOY, Simon (? - na 1796)<br />
a/ Can<strong>de</strong>ur (<strong>1786</strong>), Constante Union (<strong>1786</strong>)<br />
b/ Voorzittend Meester, Can<strong>de</strong>ur<br />
c/ -<br />
d/ meester-plafonneer<strong>de</strong>r<br />
e/ Gent<br />
f/ lid Sint-Jorisgil<strong>de</strong> (1790)<br />
g/ 13, 258, 344, 370<br />
Simon Pilloy, geboren te Liège, huw<strong>de</strong> tweemaal: met Jeanne <strong>van</strong> Acker en na haar<br />
overlij<strong>de</strong>n met Marie Elizabeth <strong>van</strong> Heesvel<strong>de</strong> (1796).<br />
Uit het eerste huwelijk volg<strong>de</strong> in 1784 Charles Leonard Pilloy, die politiecommissaris<br />
werd te Wetteren on<strong>de</strong>r het Hollands Bewind, later waarschijnlijk ook<br />
te Gent (3<strong>de</strong> sectie, Noor<strong>de</strong>n). Charles L. Pilloy was te Gent penningmeester <strong>van</strong> het<br />
'genootschap <strong>de</strong>r Oud-Wapenbroe<strong>de</strong>rs <strong>van</strong> het Fransche Keizerrijk' (Napoleonisten).<br />
Charles Pilloy werd in april 1811 lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> pas opgerichte <strong>Gentse</strong> loge Le<br />
Septentrion, waar<strong>van</strong> hij in 1831 <strong>de</strong> Hofmeester was. Zijn naam is niet terug te<br />
vin<strong>de</strong>n in <strong>de</strong> lijst <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> vrijmetselaars <strong>van</strong> 1804 <strong>tot</strong> 1824, die is opgemaakt<br />
door Hugo De Schampheleire, Els Witte en Fernand Borné, hoewel hij tweemaal<br />
door Désiré Destanberg wordt vermeld in zijn geschie<strong>de</strong>nis <strong>van</strong> <strong>de</strong> bedoel<strong>de</strong> loge.<br />
PILLOY, Pierre Joseph (1752-1795)<br />
a/ Can<strong>de</strong>ur (<strong>1786</strong>)<br />
b/ -<br />
c/ -<br />
d/ meester-plafonneer<strong>de</strong>r<br />
e/ Gent<br />
f/ -<br />
g/ 13, 85, 258, 385, 880<br />
Pierre Joseph Pilloy werd geboren te Fosse (bij Namur) in 1752, als zoon <strong>van</strong><br />
Jacques Pilloy en Anne Françoise Baugard.<br />
Hij werd als poorter <strong>van</strong> Gent ingeschreven op 30 april 1787. Reeds in 1781 was<br />
hij in <strong>de</strong> Sint-Baafskerk gehuwd met Maria Angélique Resteau.<br />
Uit dit huwelijk volg<strong>de</strong> <strong>de</strong> te Gent geboren Lambert Joseph Pilloy. Deze was in<br />
1793 leerling in <strong>de</strong> Koninklijke Aca<strong>de</strong>mie voor teken-, schil<strong>de</strong>r- en bouwkunst. Zijn<br />
430 - PILLOY, Simon / PILLOY, Pierre
eschermheer in <strong>de</strong>ze instelling was <strong>de</strong> advocaat en schepen <strong>van</strong> Ge<strong>de</strong>ele Ignace<br />
François <strong>van</strong> Toers (1767-1844).<br />
Ignace <strong>van</strong> Toers, wiens va<strong>de</strong>r Jacques lid was <strong>van</strong> <strong>de</strong> Société <strong>de</strong> Gand, vervul<strong>de</strong><br />
enkele mineure functies tij<strong>de</strong>ns het Frans Bewind. On<strong>de</strong>r koning Willem I wer<strong>de</strong>n<br />
hem belangrijke ambten toevertrouwd: griffier <strong>van</strong> <strong>de</strong> Provinciale Staten (1816),<br />
secretaris-inspecteur (1817-1821) en curator (1824) <strong>van</strong> <strong>de</strong> universiteit <strong>van</strong> Gent,<br />
lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Raad <strong>van</strong> State (1821). Even voor <strong>de</strong> onafhankelijkheid <strong>van</strong> 1830 was er<br />
sprake <strong>van</strong> dat hij burgemeester <strong>van</strong> Gent zou wor<strong>de</strong>n wanneer <strong>de</strong> zitten<strong>de</strong> burgemeester<br />
Joseph Jean <strong>van</strong> Crombrugghe (1770-1841) gouverneur <strong>van</strong> <strong>de</strong> provincie<br />
Antwerpen werd benoemd. De Septemberrevolutie trok een kruis over die plannen.<br />
Ignace <strong>van</strong> Toers zetel<strong>de</strong> als orangist (later als liberaal) in <strong>de</strong> gemeenteraad <strong>van</strong><br />
1830 <strong>tot</strong> 1844.<br />
Pierre Joseph Pilloy overleed te Gent in 1795.<br />
<strong>de</strong> PLOTHO d'INGHELMUNSTER, baron François Antoine (1729-1792)<br />
a/ Bienfaisante (1765)<br />
b/ Secretaris, daarna 1ste Opziener<br />
c/ 'Rose-Croix'<br />
d/ e<strong>de</strong>lman, legerofficier, hoogpointer <strong>van</strong> <strong>de</strong> kasselrij Kortrijk, Ge<strong>de</strong>puteer<strong>de</strong> <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> Staten <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren<br />
e/ Gent, Sint-Pietersnieuwstraat, Mageleinstraat<br />
f/ Sint-Antoniusgil<strong>de</strong> (1756), Sint-Sebastiaansgil<strong>de</strong> (vóór 1779)<br />
g/ 2, 13, 52, 54b, 85, 126, 130, 181, 230, 258, 274, 282, 284, 286, 300, 322, 365,<br />
367, 380, 382, 385, 404a, 475, 489, 540, 565, 741, 761, 848, 868, 870, 878, 979a,<br />
1006, 1019<br />
François Antoine <strong>de</strong> Plotho, baron <strong>van</strong> Inghelmunster, heer <strong>van</strong> Tieghem, rid<strong>de</strong>r <strong>van</strong><br />
het Heilige Roomse Rijk en kamerheer <strong>van</strong> <strong>de</strong> gouverneur-generaal Karel <strong>van</strong><br />
Lorreinen (<strong>van</strong>af 1780 aartshertogin Maria Christina en prins Albert Casimir von<br />
Sachsen-Teschen), was een zoon <strong>van</strong> <strong>de</strong> infanteriekapitein (in <strong>de</strong> Gar<strong>de</strong>s Wallonnes<br />
in Spaanse dienst) baron Gebhard Gérard François <strong>de</strong> Plotho en Marie <strong>van</strong><br />
Cauteren, barones <strong>van</strong> Meerbeek. Va<strong>de</strong>r was lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> a<strong>de</strong>lstand <strong>van</strong> het graafschap<br />
Vlaan<strong>de</strong>ren en in die hoedanigheid leg<strong>de</strong> hij in 1717 <strong>de</strong> eed <strong>van</strong> trouw aan keizer<br />
Karel VI af bij diens inhuldiging als graaf <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren. Ook <strong>de</strong> va<strong>de</strong>r <strong>van</strong><br />
Gebhard François had in <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> omstandighe<strong>de</strong>n in 1702 trouw beloofd aan Filips<br />
V, koning <strong>van</strong> Spanje. Bij <strong>de</strong> inhuldiging <strong>van</strong> keizerin Maria Theresia (1717-1780)<br />
als gravin <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren in 1744 was baron Gebhard François <strong>de</strong> Plotho afwezig.<br />
Hij overleed in 1755.<br />
De familie <strong>de</strong> Plotho was afkomstig <strong>van</strong> Maag<strong>de</strong>nburg (Pruisen). In 1643 werd<br />
voorva<strong>de</strong>r Wolfgang <strong>de</strong> Plotho benoemd <strong>tot</strong> baron <strong>van</strong> het Heilige Roomse Rijk.<br />
François Antoine <strong>de</strong> Plotho werd in 1729 geboren in het met slotgrachten<br />
omgeven familiekasteel te Ingelmunster. Dit kasteel, dat in het begin <strong>van</strong> <strong>de</strong> 18<strong>de</strong><br />
<strong>de</strong> PLOTHO d'INGHELMUNSTER, François - 431
eeuw werd gebouwd op <strong>de</strong> grondvesten <strong>van</strong> een veel ou<strong>de</strong>r kasteel, bestaat nog. Een<br />
afbeelding er<strong>van</strong> treft men aan op <strong>de</strong> etiketten <strong>van</strong> het bruin 'Kasteelbier' <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
brouwerij Van Honsebrouck te Ingelmunster.<br />
François Antoine <strong>de</strong> Plotho was geduren<strong>de</strong> talrijke jaren officier in het regiment<br />
Broekhuysen, dat gekazerneerd was te Nijmegen.<br />
Hij huw<strong>de</strong> in 1751 Marie Régine Josèphe <strong>de</strong> Beer (geboren in 1733), die een<br />
dochter was <strong>van</strong> Philippe Joseph <strong>de</strong> Beer, heer <strong>van</strong> Beveren, Severen, Oudle<strong>de</strong>,<br />
Wijkhuys &c., en Jeanne Régine <strong>de</strong> Peellaert.<br />
Het e<strong>de</strong>le <strong>Gentse</strong> geslacht <strong>de</strong> Beer was verwant met on<strong>de</strong>r meer <strong>de</strong> grafelijke<br />
families <strong>de</strong> Brouchoven <strong>de</strong> Bergeyck, d'Ennetières* en <strong>de</strong> Lens*. Philippe Joseph<br />
<strong>de</strong> Beer, <strong>de</strong> va<strong>de</strong>r <strong>van</strong> barones <strong>de</strong> Plotho, werd in 1735 eigenaar <strong>van</strong> het alou<strong>de</strong><br />
steen De Grote Sikkel in <strong>de</strong> Hoogpoort dat <strong>tot</strong> die datum eigendom was <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
familie Rodriguez d'Evora y Vega. Wegens een erfelijke betwisting in <strong>de</strong>ze familie<br />
moest het steen wor<strong>de</strong>n verkocht. Dit gebeur<strong>de</strong> door tussenkomst <strong>van</strong> baron Jean<br />
Gilles Dons, heer <strong>van</strong> Loven<strong>de</strong>ghem (1679-1742), die gehuwd was met Marie<br />
Ma<strong>de</strong>leine Rodriguez d'Evora y Vega (zie on<strong>de</strong>r het lemma Dons <strong>de</strong> Loven<strong>de</strong>ghem).<br />
Na het overlij<strong>de</strong>n <strong>van</strong> Philippe Joseph <strong>de</strong> Beer in 1746 ging <strong>de</strong> woning over op<br />
zijn erfgenamen:<br />
- <strong>de</strong> kin<strong>de</strong>ren <strong>van</strong> zijn in 1743 overle<strong>de</strong>n dochter Marie Camille <strong>de</strong> Beer, die<br />
gehuwd was met graaf Charles Joseph <strong>de</strong> Lalaing; hun zoon, luitenant-kolonel<br />
Charles <strong>de</strong> Lalaing, werd lid <strong>van</strong> La Vraie et Parfaite Harmonie te Mons; hun<br />
kleindochter Agathe <strong>de</strong> Lalaing werd in 1778, eveneens te Mons, lid <strong>van</strong> een<br />
vrouwelijke adoptieloge on<strong>de</strong>r het voorzitterschap <strong>van</strong> Simon Joseph Robert, heer<br />
<strong>van</strong> Choisy*, <strong>de</strong>stijds Voorzittend Meester <strong>van</strong> La Bienfaisante te Gent (zie on<strong>de</strong>r<br />
het lemma <strong>de</strong> Ligne, Charles Joseph)<br />
- Kasper (Gaspard) <strong>de</strong> Beer;<br />
- Marie Régine <strong>de</strong> Beer, <strong>de</strong> toekomstige barones <strong>de</strong> Plotho.<br />
Deze erfgenamen verkochten <strong>de</strong> Grote Sikkel in 1776 aan graaf François<br />
Théodore Laurent <strong>de</strong> Thiennes (1745-1822), een neef <strong>van</strong> graaf Chrétien Charles<br />
<strong>de</strong> Thiennes*.<br />
Tij<strong>de</strong>ns zijn militaire loopbaan in <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Provincies verloor baron <strong>de</strong><br />
Plotho het contact met Gent niet. Van 1759 af was hij in<strong>de</strong>rdaad enige malen<br />
'proviseer<strong>de</strong>r' <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-Antoniusgil<strong>de</strong>.<br />
Bovendien was hij in 1765 een <strong>van</strong> <strong>de</strong> me<strong>de</strong>oprichters <strong>van</strong> La Bienfaisante,<br />
waar<strong>van</strong> <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n toen vooral legerofficieren waren. Reeds kort na <strong>de</strong> oprichting <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong>ze loge werd hij tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> zittingen <strong>van</strong> 8 mei 1765 en 30 september 1766 als<br />
bezoeker opgetekend in <strong>de</strong> loge La Discrète Impériale te Aalst.<br />
In 1770 werd baron François Antoine <strong>de</strong> Plotho verheven <strong>tot</strong> <strong>de</strong> waardigheid<br />
<strong>van</strong> keizerlijk kamerheer.<br />
Uiterlijk in 1783 vestig<strong>de</strong> het gezin <strong>de</strong> Plotho zich <strong>de</strong>finitief te Gent. Op 16 april<br />
<strong>van</strong> dat jaar wer<strong>de</strong>n alleszins baron François Antoine <strong>de</strong> Plotho met zijn echtgenote<br />
432 - <strong>de</strong> PLOTHO d'INGHELMUNSTER, François
en hun twee kin<strong>de</strong>ren (Gérard François en Théodore Jeanne) in het Poortersboek<br />
ingeschreven, elk op grond <strong>van</strong> een bewijs <strong>van</strong> poorterschap.<br />
Baron <strong>de</strong> Plotho was, zoals talrijke an<strong>de</strong>re Gentenaren (bijv. Louis 't Kint* aan<br />
<strong>de</strong>Visserij, gravin <strong>de</strong> Lannoy aan <strong>de</strong> Houtlei [zie on<strong>de</strong>r het lemma <strong>de</strong> Nieulant], <strong>de</strong><br />
hui<strong>de</strong>vetter François Jean Ligny aan <strong>de</strong> Sint-Lievensstraat bij het klooster <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Arme Klaren, en <strong>de</strong> drukker Jan Francies <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Schueren aan het Prinsenhof)<br />
geboeid door <strong>de</strong> toen sterk opkomen<strong>de</strong> ballonluchtvaart. Vanuit zijn tuin aan <strong>de</strong><br />
Sint-Pietersnieuwstraat langs <strong>de</strong> Schel<strong>de</strong> liet hij geregeld luchtballonnen opstijgen.<br />
Te Gent werd <strong>de</strong> eerste 'wolke wagen' of 'logtbol' blijkbaar opgelaten in <strong>de</strong>cember<br />
1783. Dit gebeur<strong>de</strong> <strong>van</strong>uit <strong>de</strong> tuin <strong>van</strong> <strong>de</strong> zo-even genoem<strong>de</strong> Ligny. De ballon viel<br />
neer op het grondgebied <strong>van</strong> <strong>de</strong> gemeente Deurle.<br />
Op 19 november 1785 was baron <strong>de</strong> Plotho waarschijnlijk aanwezig bij het<br />
1<br />
opstijgen <strong>van</strong> <strong>de</strong> luchtballon of 'Montgolfière' <strong>van</strong> <strong>de</strong> Fransman Jean Pierre<br />
Blanchard (1753-1809) op <strong>de</strong> Bijlokemeersen (bij <strong>de</strong> Vaux-Hall, aan <strong>de</strong> Coupure).<br />
De ballon <strong>van</strong> Blanchard "quitta le sol comme un éclair" en verdween reeds na<br />
enkele minuten uit het zicht. Van het gebeuren werd een pentekening gemaakt door<br />
<strong>de</strong> Brusselse kunstenaar Paul Vitzhumb (1751-1838). Een uitvoerige contemporaine<br />
beschrijving vindt men ook (samen met <strong>de</strong> tekst <strong>van</strong> het door Blanchard zelf<br />
opgestel<strong>de</strong> relaas) in het dagboek (Gentsche Kronyke, <strong>III</strong>, 124-133) <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
kroniekschrijver Eduard Caillon. Een fraaie aquareltekening ("Blanchard's ballon<br />
boven het Belfort") die <strong>de</strong> kroniek <strong>van</strong> Caillon illustreert, is in wit-zwart afgedrukt<br />
in Ghendtsche Tydinghen, 1997, blz. 26. Volgens <strong>de</strong> Gazette <strong>van</strong> Gend ging <strong>de</strong><br />
luchtballon 50.000 voet hoog, "alwaer hy eene groote warmte en hevige stormwin<strong>de</strong>n<br />
heeft ontmoet".<br />
Boven <strong>de</strong> gemeente Wachtebeke liet Blanchard een zwart hondje met een<br />
valscherm neer, wat paniek veroorzaakte bij <strong>de</strong> landbouwers die dachten een duivel<br />
te zien vallen: Blanchard gooi<strong>de</strong> een "parachute uyt aen welcke eenen hond hing.<br />
In <strong>de</strong>n oogenblik dat <strong>de</strong> parachute met <strong>de</strong>n hond te Wachtebeke ne<strong>de</strong>r viel, quamen<br />
er verschey<strong>de</strong>n boeren toegeloopen, roepen<strong>de</strong> dat het <strong>de</strong>n duyvel was, die uyt <strong>de</strong><br />
wolken dael<strong>de</strong>. Eenen koey wachter wat stouter zyn<strong>de</strong>, nae<strong>de</strong>r<strong>de</strong> en maekt het<br />
teeken <strong>de</strong>s kruys, seggen<strong>de</strong> dat hij aen <strong>de</strong> pooten herken<strong>de</strong> dat het enen hond was".<br />
Duivels had<strong>de</strong>n immers gekloven bokkepoten (Willy Braekman)!<br />
Blanchard was overigens <strong>de</strong> uitvin<strong>de</strong>r <strong>van</strong> het valscherm. Zijn eerste experimenten<br />
<strong>de</strong>ed hij met dieren - zoals <strong>de</strong> hond die hij te Wachtebeke liet neervallen.<br />
Blanchard daal<strong>de</strong> neer te Hontenisse (bij Hulst), waar hij door <strong>de</strong> hevige wind in <strong>de</strong><br />
Schel<strong>de</strong> terechtkwam. De bemanning <strong>van</strong> een Hollandse brik viste hem op.<br />
Volgens Désiré Destanberg had "eene dame, mevrouw <strong>de</strong> l'Epinard ... <strong>de</strong> reis<br />
willen me<strong>de</strong>maken, doch er ontbrak vitriool om meer waterstof te vormen".<br />
1<br />
De gebroe<strong>de</strong>rs <strong>de</strong> Montgolfier die op 4 juni 1783 <strong>de</strong> eerste luchtballon lieten opgaan,<br />
waren allebei lid <strong>van</strong> een loge in Frankrijk: Jacques Etienne <strong>de</strong> Montgolfier (1745-<br />
1799) was lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> prestigieuze loge Les Neuf Soeurs te Parijs; zijn broer Joseph<br />
Michel <strong>de</strong> Montgolfier (1740-1810) was lid <strong>van</strong> La Vraie Vertu in zijn geboortestad<br />
Annonay, in <strong>de</strong> Ardèche.<br />
<strong>de</strong> PLOTHO d'INGHELMUNSTER, François - 433
Van het heuglijk experiment <strong>van</strong> Blanchard werd plechtig een proces-verbaal<br />
opgemaakt. Dit werd on<strong>de</strong>rtekend door Mgr. prins Ferdinand <strong>de</strong> Lobkowitz,<br />
bisschop <strong>van</strong> Gent, <strong>de</strong> hoogbaljuw burggraaf Philippe Mathieu Vilain X<strong>III</strong>I* en zijn<br />
broer Charles Joseph Vilain X<strong>III</strong>I*, Louis Maroucx d'Opbraekel, Procureur-generaal<br />
bij <strong>de</strong> Raad <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren, en <strong>de</strong> geadopteer<strong>de</strong> Gentenaar prins Charles Joseph <strong>de</strong><br />
Ligne*.<br />
Waarom ook prins <strong>de</strong> Ligne (die in 1785 niet meer te Gent woon<strong>de</strong>) aanwezig<br />
was, wordt dui<strong>de</strong>lijk wannneer men weet dat hij in <strong>de</strong> Oostenrijkse Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>n een<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> eersten was om te Mons een feest <strong>van</strong> <strong>de</strong> ballonvaart in te richten. In januari<br />
1784 was hij met zijn oudste zoon Charles Antoine te Lyon aanwezig op een <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
eerste opstijgingen met een luchtballon. Charles Antoine mocht zelfs mee met <strong>de</strong><br />
ballon en kwam terug "noir comme un charbonnier".<br />
Twee dagen later ging in <strong>de</strong> toneelzaal <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-Sebastiaansgil<strong>de</strong> aan <strong>de</strong><br />
Kouter een uitbundige huldiging <strong>van</strong> Blanchard door. Alle <strong>Gentse</strong> notabelen waren<br />
aanwezig. Blanchard nam plaats in <strong>de</strong> ereloge met <strong>de</strong> hoogbaljuw burggraaf Vilain<br />
X<strong>III</strong>I* en <strong>de</strong> voorschepen baron Charles Adrien Le Bailly <strong>de</strong> Marloop.<br />
Het toneelstuk La femme jalouse alsme<strong>de</strong> een opera <strong>van</strong> Grétry (L'épreuve<br />
villageoise) wer<strong>de</strong>n opgevoerd. Tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> pauze reciteer<strong>de</strong>n acteurs bombastische<br />
hul<strong>de</strong>verzen zoals bijv.:<br />
En ce jour quel prodige étonnant, admirable,<br />
Eternise un mortel d'une gloire durable.<br />
O spectacle touchant autant que merveilleux!<br />
Vous honorez la Terre et surprenez les Dieux! (enz.)<br />
"Twee damen <strong>van</strong> aenzien" plaatsten een krans met rozen op het hoofd <strong>van</strong><br />
Blanchard, waarna een actrice daar nog een laurierkrans aan toevoeg<strong>de</strong>.<br />
Na <strong>de</strong> vertoning werd Blanchard ("dompteur <strong>de</strong>s éléments célestes") door <strong>de</strong><br />
<strong>Gentse</strong> bevolking op <strong>de</strong> Kouter gehuldigd. Daarop begaf hij zich met <strong>de</strong> koets naar<br />
het hotel <strong>van</strong> <strong>de</strong> hoogbaljuw Vilain X<strong>III</strong>I in <strong>de</strong> Veldstraat, waar hij <strong>de</strong> eregast was<br />
<strong>van</strong> een luisterrijk eetmaal. Na het banket keer<strong>de</strong> ie<strong>de</strong>reen terug naar het Sint-<br />
Sebastiaanshof, om <strong>de</strong> dag met een vrolijk dansfeest af te sluiten.<br />
Over het experiment <strong>van</strong> Blanchard werd uitvoerig gerapporteerd in <strong>de</strong> Gazette<br />
<strong>van</strong> Gend <strong>van</strong> 28 juli, 5 september, 24 en 28 november.<br />
Een anekdote uit <strong>de</strong> maçonnieke 'petite histoire' toont aan dat het opstijgen <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> luchtballon <strong>van</strong> Blanchard als een uitzon<strong>de</strong>rlijk evenement werd beschouwd. Aan<br />
een lid <strong>van</strong> La Discrète Impériale te Aalst, die een verplaatsing naar Gent in<br />
november 1785 aankondig<strong>de</strong>, schreef Henri Joseph Stassignon*, secretaris <strong>van</strong> Les<br />
Frères Zélés, dat hij er beter aan <strong>de</strong>ed zijn reis met enige dagen uit te stellen, "vu que<br />
je crois que ce jour vous conviendra mieux, étant plus prochain <strong>de</strong> l'expérience<br />
aérostatique qui doit avoir lieu".<br />
Het laten opstijgen <strong>van</strong> luchtballons werd zo populair (zie ook on<strong>de</strong>r het lemma<br />
't Kint) dat <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> 'Wegwyzer' <strong>van</strong> 1785 (blz. 175-184) niet alleen rapporteer<strong>de</strong><br />
over De ont<strong>de</strong>kkinge <strong>van</strong> <strong>de</strong>n locht-bal, uytgevon<strong>de</strong>n door d'Heeren <strong>de</strong> Montgolfier,<br />
het publiceer<strong>de</strong> tevens een Maniere om <strong>de</strong> locht-ballen te maeken, en <strong>de</strong> stoffen die<br />
434 - <strong>de</strong> PLOTHO d'INGHELMUNSTER, François
men daer toe moet gebruyken. De keizer achtte het zelfs nodig <strong>de</strong> ballonvaart te<br />
reglementeren door een edict <strong>van</strong> 26 mei <strong>1786</strong> "raeken<strong>de</strong> <strong>de</strong> Ballons ofte Locht-<br />
Tuygen met vuer, genoemt Montgolfieres".<br />
Blanchard was <strong>de</strong> eerste ballonvaar<strong>de</strong>r die het Kanaal tussen Frankrijk en<br />
Engeland kon oversteken. Jean François Pilâtre <strong>de</strong> Rozier kwam in juni 1785 om<br />
wanneer hij daartoe een poging on<strong>de</strong>rnam. Pilâtre <strong>de</strong> Rozier (1756-1785) was te<br />
Parijs lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> loge Saint-François du Parfait Consentement.<br />
Over <strong>de</strong>ze belangstelling voor <strong>de</strong> ballonvaart schrijft Willy Braekman: "Het was<br />
een parel aan <strong>de</strong> kroon <strong>van</strong> <strong>de</strong> Verlichting en een krachtige hefboom voor het geloof<br />
in <strong>de</strong> macht <strong>van</strong> <strong>de</strong> mens om zich los te maken <strong>van</strong> allerlei door eeuwenlange traditie<br />
opgeleg<strong>de</strong> beperkingen. Men beeld<strong>de</strong> zich in hoe men nu het universum ging<br />
exploreren en zag met groeien<strong>de</strong> spanning uit naar al <strong>de</strong> fantastische dingen die men<br />
daar nog hoopte te ont<strong>de</strong>kken. Het aanschijn <strong>van</strong> alle wetenschappen, zo vermoed<strong>de</strong><br />
en hoopte men vurig, zou nu wel spoedig grondig gaan veran<strong>de</strong>ren". Dat <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong><br />
bevolking zeer on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> indruk was <strong>van</strong> <strong>de</strong> ballonvaart, blijkt on<strong>de</strong>r meer uit het feit<br />
dat ten minste een 'logt-bal' voorkomt op <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> volksprenten uit die tijd<br />
(houtgravuren op geschept papier in het fonds Van <strong>de</strong>r Haeghen, Museum voor<br />
Volkskun<strong>de</strong>).<br />
François Antoine <strong>de</strong> Plotho was waarschijnlijk <strong>de</strong> niet na<strong>de</strong>r geï<strong>de</strong>ntificeer<strong>de</strong> '<strong>de</strong><br />
Plotho' die in 1788 als hoogpointer <strong>de</strong> kasselrij <strong>van</strong> Kortrijk vertegenwoordig<strong>de</strong> in<br />
<strong>de</strong> Deputatie <strong>van</strong> <strong>de</strong> Staten <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren. Baron <strong>de</strong> Plotho bezat alleszins talrijke<br />
gron<strong>de</strong>n binnen <strong>de</strong> kasselrij Kortrijk. Het is tij<strong>de</strong>ns een jachtpartij op een <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
gron<strong>de</strong>n dat <strong>de</strong> machtige griffier <strong>van</strong> <strong>de</strong> kasselrij Ou<strong>de</strong>naar<strong>de</strong> Jean Joseph Raepsaet<br />
(1750-1832) in het begin <strong>van</strong> <strong>de</strong> Brabantse Omwenteling besloot dat generaal Jan<br />
Andreas <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Mersch (zie het lemma <strong>de</strong> Ghellinck) aan <strong>de</strong> aanvoer<strong>de</strong>rs <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Patriotten moest wor<strong>de</strong>n voorgesteld om <strong>de</strong> bevelhebber <strong>van</strong> hun leger te wor<strong>de</strong>n.<br />
Baron <strong>de</strong> Plotho overleed in 1792.<br />
François Antoine <strong>de</strong> Plotho en zijn echtgenote had<strong>de</strong>n een zoon en een dochter.<br />
- De on<strong>de</strong>rluitenant Gérard François <strong>de</strong> Plotho (geboren in 1753) werd lid <strong>van</strong> La<br />
Bienfaisante in 1778 en daarna priester <strong>van</strong> het bisdom Gent. Hij wordt on<strong>de</strong>r het<br />
volgend lemma besproken.<br />
- Théodore Jeanne <strong>de</strong> Plotho (geboren in 1760) huw<strong>de</strong> in <strong>1786</strong> te Oostakker<br />
markies Eustache Amédée <strong>de</strong> Calonne <strong>de</strong> Courtebourne <strong>de</strong> Licques, 'admis aux<br />
honneurs du Louvre' in 1785. Markies <strong>de</strong> Courtebourne was te Oostakker<br />
eigenaar <strong>van</strong> het domein waar <strong>van</strong>af 1858 Mariaverschijningen plaatsvon<strong>de</strong>n.<br />
Omstreeks 1870 bouw<strong>de</strong> <strong>de</strong> familie <strong>de</strong> Courtebourne een grot, een kerk, een<br />
jezuïetenresi<strong>de</strong>ntie en een hotel (het huidige 'Hotel <strong>de</strong> Lour<strong>de</strong>s'), dit alles voor het<br />
goe<strong>de</strong> verloop <strong>van</strong> <strong>de</strong> be<strong>de</strong>vaarten, die heel talrijk wer<strong>de</strong>n na <strong>de</strong> won<strong>de</strong>re<br />
genezing <strong>van</strong> het been <strong>van</strong> Pieter De Rud<strong>de</strong>r in 1875.<br />
Twee zussen <strong>van</strong> François Antoine <strong>de</strong> Plotho weerhou<strong>de</strong>n <strong>de</strong> aandacht:<br />
- Marie Maximilienne <strong>de</strong> Plotho huw<strong>de</strong> in 1757 Charles Ferdinand <strong>de</strong> Roisin, heer<br />
<strong>van</strong> Rongy en Celles, die <strong>tot</strong> 1754 officier was in <strong>de</strong> 'Gar<strong>de</strong>s wallonnes' in<br />
<strong>de</strong> PLOTHO d'INGHELMUNSTER, François - 435
Spaanse dienst. Hun kleindochter Rose Amour <strong>de</strong> Roisin (1793-1854), eredame<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> koningin <strong>van</strong> Ne<strong>de</strong>rland, huw<strong>de</strong> Anton Reinhard Falck (1773-1843) <strong>de</strong><br />
invloedrijke minister <strong>van</strong> koning Willem I en 'particulier representant' <strong>van</strong> prins<br />
Fre<strong>de</strong>rik, grootmeester <strong>van</strong> het Grootoosten <strong>van</strong> Ne<strong>de</strong>rland <strong>van</strong> 1816 <strong>tot</strong> 1881.<br />
- De an<strong>de</strong>re zus Marie Louise <strong>de</strong> Plotho huw<strong>de</strong> haar neef Pierre Philippe <strong>de</strong><br />
Cassina <strong>de</strong> Boulers, graaf <strong>van</strong> Wonsheim. Zij woon<strong>de</strong>n in het kasteel <strong>van</strong><br />
Boelare, bij Geraardsbergen. Het overlij<strong>de</strong>n <strong>van</strong> graaf <strong>de</strong> Cassina in 1779 gaf<br />
aanleiding <strong>tot</strong> een zwaar inci<strong>de</strong>nt tussen zijn erfgenamen en kanunnik Anselme<br />
Bara*, lid <strong>van</strong> La Discrète Impériale te Aalst (zie on<strong>de</strong>r het lemma Bara). Zij<br />
waren <strong>de</strong> ou<strong>de</strong>rs <strong>van</strong> graaf Louis <strong>de</strong> Cassina <strong>de</strong> Wonsheim, kamerheer <strong>van</strong> het<br />
keizerlijk hof, en <strong>van</strong> graaf Charles François <strong>de</strong> Cassina <strong>de</strong> Wonsheim,<br />
on<strong>de</strong>rluitenant in <strong>de</strong> Gar<strong>de</strong>s Wallonnes, die bei<strong>de</strong>n lid wer<strong>de</strong>n <strong>van</strong> La Discrète<br />
Impériale, <strong>de</strong> eerste in 1767, <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> in 1773. Hun broer René <strong>de</strong> Cassina <strong>de</strong><br />
Wonsheim, die kapitein was in het regiment dragon<strong>de</strong>rs <strong>van</strong> Kollowrat, was toen<br />
reeds op 24-jarige leeftijd in 1766 overle<strong>de</strong>n.<br />
De dochters <strong>van</strong> Pierre Philippe <strong>de</strong> Cassina huw<strong>de</strong>n als volgt:<br />
(a) Marie-Françoise <strong>de</strong> Cassina <strong>de</strong> Wonsheim (1757-1814) huw<strong>de</strong> <strong>de</strong> Franse officier<br />
graaf Philippe <strong>de</strong> Murat (1744-1806). Hun zoon graaf Gerauld Paul (1774-1844)<br />
gebruikte <strong>de</strong> naam '<strong>de</strong> Murat <strong>de</strong> Lichtervel<strong>de</strong>' wegens zijn huwelijk met zijn nicht<br />
Marie Sophie <strong>de</strong> Lichtervel<strong>de</strong> (1778-1850), een dochter <strong>van</strong> Charles Joseph <strong>de</strong><br />
Lichtervel<strong>de</strong> en Albertine Theodore <strong>de</strong> Cassina die hierna aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong> komt. Hij<br />
werd officier in het Oostenrijks leger, daarna ook in het leger <strong>van</strong> koning Willem I.<br />
On<strong>de</strong>r het Ne<strong>de</strong>rlands Bewind was hij commandant <strong>van</strong> <strong>de</strong> Marechaussee in Oost-<br />
Vlaan<strong>de</strong>ren en lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Provinciale Staten. Na <strong>de</strong> Belgische onafhankelijkheid<br />
werd hij <strong>van</strong> 1837 <strong>tot</strong> 1842 orangistisch gemeenteraadslid te Gent. Zijn om<strong>van</strong>grijk<br />
familiearchief (dat eveneens betrekking heeft op <strong>de</strong> familie <strong>de</strong> Cassina <strong>de</strong><br />
Wonsheim) wordt bewaard in het Stadsarchief te Gent.<br />
(b) Albertine Théodore <strong>de</strong> Cassina (geboren in 1749) werd <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> echtgenote <strong>van</strong><br />
graaf Charles Joseph <strong>de</strong> Lichtervel<strong>de</strong> (1741-1803), die eerst gehuwd was met Marie<br />
Josèphe <strong>de</strong> Lens, een zus <strong>van</strong> graaf Robert Alexandre <strong>de</strong> Lens*.<br />
Graaf Charles Joseph <strong>de</strong> Lichtervel<strong>de</strong> (die misschien lid was <strong>van</strong> L'Heureuse<br />
Rencontre te Brussel) was baron <strong>van</strong> Herzele 'beer <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren' en schepen <strong>van</strong><br />
Ge<strong>de</strong>ele te Gent. Hij was <strong>de</strong> erfelijke voorman <strong>van</strong> <strong>de</strong> a<strong>de</strong>lstand in het graafschap<br />
Vlaan<strong>de</strong>ren. Zijn broer Emmanuel Marie werd schepen <strong>van</strong> Ge<strong>de</strong>ele <strong>van</strong> 1789 <strong>tot</strong><br />
1794, en was <strong>de</strong> onfortuinlijke echtgenoot <strong>van</strong> Thérèse Caroline <strong>van</strong> <strong>de</strong> Woestyne,<br />
die na echtscheiding hertrouw<strong>de</strong> met burggraaf Charles Joseph Vilain X<strong>III</strong>I*. Zijn<br />
zus Marie Anne huw<strong>de</strong> eerst graaf Charles Louis <strong>de</strong> Thiennes <strong>de</strong> Rumbeke en was<br />
<strong>de</strong> moe<strong>de</strong>r <strong>van</strong> Chrétien Charles <strong>de</strong> Thiennes*. Na het overlij<strong>de</strong>n <strong>van</strong> graaf <strong>de</strong><br />
Thiennes hertrouw<strong>de</strong> zij met generaal graaf Joseph <strong>de</strong> Murray <strong>de</strong> Melgum, commandant<br />
<strong>van</strong> het Oostenrijks garnizoen te Gent (zie on<strong>de</strong>r het lemma <strong>de</strong> Thiennes).<br />
Uit het huwelijk <strong>de</strong> Lichtervel<strong>de</strong> <strong>de</strong> Cassina volg<strong>de</strong>n on<strong>de</strong>r meer:<br />
- Marie Reine <strong>de</strong> Lichtervel<strong>de</strong> (1770-1801) die huw<strong>de</strong> met graaf Philippe <strong>de</strong> Lens<br />
(1765-1830), zoon <strong>van</strong> graaf Robert Alexandre <strong>de</strong> Lens*, Voorzittend Meester<br />
436 - <strong>de</strong> PLOTHO d'INGHELMUNSTER, François
<strong>van</strong> La Bienfaisante. Graaf Philippe <strong>de</strong> Lens werd in 1814 burgemeester <strong>van</strong><br />
Gent, in 1819 gouverneur <strong>van</strong> <strong>de</strong> provincie Oost-Vlaan<strong>de</strong>ren, in 1820 Voorzittend<br />
Meester <strong>van</strong> La Félicité Bienfaisante te Gent.<br />
- Marie Colette <strong>de</strong> Lichtervel<strong>de</strong> (1772-1863) die, na het overlij<strong>de</strong>n <strong>van</strong> haar zuster<br />
in 1801, <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> echtgenote <strong>van</strong> graaf Philippe <strong>de</strong> Lens werd.<br />
- Marie Sophie <strong>de</strong> Lichtervel<strong>de</strong> (1778-1850), die huw<strong>de</strong> met haar neef Geraud Paul<br />
<strong>de</strong> Murat (zie hierna).<br />
Volgens bepaal<strong>de</strong> bronnen werd uit dit huwelijk ook een zoon geboren: Joseph<br />
François <strong>de</strong> Lichtervel<strong>de</strong> (1772-1840), die te Gent 'Adjoint au Maire' was <strong>van</strong> 1804<br />
<strong>tot</strong> 1812 en zijn loopbaan afsloot als directeur <strong>van</strong> <strong>de</strong> Staatsthesaurie te Gent. De<br />
Annuaire <strong>de</strong> la noblesse (1857) preciseert evenwel dat Joseph François <strong>de</strong> zoon was<br />
<strong>van</strong> een an<strong>de</strong>re Charles Joseph <strong>de</strong> Lichtervel<strong>de</strong> (1713-1783), die heer <strong>van</strong> Laethem<br />
was, voorschepen <strong>van</strong> ge<strong>de</strong>ele te Gent en <strong>de</strong> oom (wellicht ook <strong>de</strong> peter) <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
eerstgenoem<strong>de</strong> Charles Joseph. De moe<strong>de</strong>r <strong>van</strong> Joseph François (twee<strong>de</strong> echtgenote<br />
<strong>van</strong> zijn va<strong>de</strong>r na het overlij<strong>de</strong>n <strong>van</strong> Isabelle Thérèse Limnan<strong>de</strong>r, 1743-1764) was<br />
Marie Françoise <strong>de</strong> Joigny <strong>de</strong> Pamele.<br />
Joseph François <strong>de</strong> Lichtervel<strong>de</strong> was een verwoed tuinbouwkundige en<br />
agronoom. Hij publiceer<strong>de</strong> in 1815 het standaardwerk Mémoire sur les fonds ruraux<br />
du département <strong>de</strong> l'Escaut, dat een beschrijving gaf <strong>van</strong> <strong>de</strong> (in Vlaan<strong>de</strong>ren zeer<br />
ontwikkel<strong>de</strong>) landbouwkundige technieken. De Lichtervel<strong>de</strong>s hobby bracht hem<br />
ertoe "buiten zijn stand te trouwen", met <strong>de</strong> negentien jaar jongere Marie Louise<br />
Verschaffelt (1791-1868), een dochter <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> tuinbouwer Pierre Antoine<br />
Verschaffelt en Marie Anne l'Etangre. Pierre Antoine Verschaffelt stam<strong>de</strong> af <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> brouwer Geeraard Verschaffelt die in 1672 een <strong>de</strong>r oudst beken<strong>de</strong> bloemenkwekers<br />
en -han<strong>de</strong>laars was. Zijn 'bloemhof' bevond zich in <strong>de</strong> toen heel lan<strong>de</strong>lijke<br />
wijk Rooigem, buiten <strong>de</strong> Brugse poort.<br />
Hoogstwaarschijnlijk was Pierre Antoine Verschaffelt verwant met <strong>de</strong> vermaar<strong>de</strong><br />
(te Gent geboren) gelijknamige beeldhouwer Pierre Antoine Verschaffelt (1710-<br />
1793), die zijn kunst vooral te Rome en (<strong>van</strong>af 1752) te Mannheim uitoefen<strong>de</strong>, en<br />
in 1780 in <strong>de</strong> a<strong>de</strong>l werd opgenomen. Te Gent zijn enkele werken <strong>van</strong> hem bewaard:<br />
het mausoleum <strong>van</strong> bisschop Maximiliaan Antoon <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Noot (1685-1770), <strong>de</strong><br />
koorafsluiting in <strong>de</strong> Sint-Baafskathedraal (1759, 1761-1767), een borstbeeld <strong>van</strong><br />
Voltaire (1760) dat bewaard wordt in het Museum voor Schone Kunsten en een<br />
borstbeeld <strong>van</strong> Karel <strong>van</strong> Lorreinen in het Bijlokemuseum.<br />
Tuinbouwer Verschaffelt richtte een bloemisterij op bij <strong>de</strong> gewezen priorij <strong>van</strong><br />
Waarschoot, tussen <strong>de</strong> Stoppelstraat en <strong>de</strong> Coupure. De inrichting ken<strong>de</strong> een<br />
uitzon<strong>de</strong>rlijke bloei tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> 19<strong>de</strong> eeuw on<strong>de</strong>r leiding <strong>van</strong> zoon Alexandre Jacques<br />
Verschaffelt (1801-1850), die in 1848 even liberaal kandidaat was tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong><br />
verkiezing voor <strong>de</strong> gemeenteraad, en <strong>van</strong> kleinzoon Ambroise Verschaffelt (1825-<br />
1886), die <strong>de</strong> welvaren<strong>de</strong> bloemisterij in 1869 verkocht.<br />
Joseph François <strong>de</strong> Lichtervel<strong>de</strong> en Marie Louise Verschaffelt had<strong>de</strong>n twee<br />
dochters die elk huw<strong>de</strong>n met een zoon <strong>van</strong> Jean Bauwens (1774-1854), <strong>de</strong> jongere<br />
<strong>de</strong> PLOTHO d'INGHELMUNSTER, François - 437
oer <strong>van</strong> <strong>de</strong> katoennijveraar Lieven Bauwens, wiens zaken hij behartig<strong>de</strong> te<br />
Hamburg (zie ook on<strong>de</strong>r het lemma Lammens, François J.P.):<br />
- Angélique Josèphe <strong>de</strong> Lichtervel<strong>de</strong> (1825-1870) trouw<strong>de</strong> met Ferdinand Charles<br />
Bauwens (1809-1885);<br />
- Jeanne ('Jeannette') Marie <strong>de</strong> Lichtervel<strong>de</strong> (1823-1895) huw<strong>de</strong> Désiré ('Charles')<br />
Bauwens (1812-1897). Hun dochter Eléonore Césarine Bauwens (1845-1916)<br />
trad in het huwelijk met Charles Hubert <strong>van</strong> Hoobrouck <strong>de</strong> Ten Hulle (1827-<br />
1878), die een zoon was <strong>van</strong> François Hubert <strong>van</strong> Hoobrouck <strong>de</strong> Ten Hulle en<br />
Sophie <strong>van</strong> Pottelsberghe, <strong>de</strong> enige dochter <strong>van</strong> baron Albert François <strong>van</strong><br />
Pottelsberghe*.<br />
<strong>de</strong> PLOTHO d'INGHELMUNSTER, Gérard François (1753-1812)<br />
a/ Bienfaisante (1778)<br />
b/ -<br />
c/ -<br />
d/ e<strong>de</strong>lman, on<strong>de</strong>rluitenant in het regiment Clerfayt, priester<br />
e/ Gent, Steendam<br />
f/ Sint-Jorisgil<strong>de</strong> (1783), Sint-Sebastiaansgil<strong>de</strong> (vóór 1779)<br />
g/ 2, 30, 31, 35, 52, 182, 258, 310, 380, 385, 698, 755, 761, 832, 1020b<br />
Gérard François <strong>de</strong> Plotho was <strong>de</strong> in 1753 te Gent geboren zoon <strong>van</strong> baron François<br />
Antoine <strong>de</strong> Plotho* en Marie Régine <strong>de</strong> Beer.<br />
Toen hij opgetekend werd als lid <strong>van</strong> La Bienfaisante, was hij 25 jaar en<br />
on<strong>de</strong>rluitenant in het regiment Clerfayt.<br />
Met an<strong>de</strong>re <strong>Gentse</strong> e<strong>de</strong>llie<strong>de</strong>n (on<strong>de</strong>r meer Charles Maximilien <strong>de</strong> Laffranchy <strong>de</strong><br />
Cruybeke*) was hij bedrijvig in het amateurtoneel, waar<strong>van</strong> <strong>de</strong> voorstellingen<br />
gebeur<strong>de</strong>n ten behoeve <strong>van</strong> <strong>de</strong> Armenkamer.<br />
Hij verzaakte aan <strong>de</strong> militaire loopbaan en werd priester. Hij werkte waarschijnlijk<br />
in <strong>de</strong> administratie <strong>van</strong> het bisdom, vermits hij op het tijdstip <strong>van</strong> zijn<br />
overlij<strong>de</strong>n woon<strong>de</strong> aan <strong>de</strong> Steendam, waar <strong>van</strong> 1806 <strong>tot</strong> 1845 het bisschoppelijk<br />
paleis gevestigd was (zie ook noot on<strong>de</strong>r <strong>de</strong>ze naam in het Personenregister).<br />
Priester Gérard François <strong>de</strong> Plotho overleed in 1812. Hij was waarschijnlijk heel<br />
vermogend, vermits hij voorkwam in <strong>de</strong> groep <strong>van</strong> <strong>de</strong> hoogst aangeslagenen in <strong>de</strong><br />
"lyste <strong>de</strong>r gequotiseer<strong>de</strong> in <strong>de</strong> geforceer<strong>de</strong> leeninge" <strong>van</strong> 1795.<br />
De laatste mannelijke naamdragers waren Charles Joseph <strong>de</strong> Plotho (1757-1825),<br />
gewezen infanterie-officier in het Frans koninklijk leger 'Régiment du Roy', en<br />
Ferdinand Maximilien <strong>de</strong> Plotho, geboren in 1760, Rid<strong>de</strong>r <strong>van</strong> <strong>de</strong> Or<strong>de</strong> <strong>van</strong> Malta.<br />
Dezen waren zonen <strong>van</strong> François Antoines ou<strong>de</strong>re broer Theodore Joseph <strong>de</strong> Plotho<br />
d'Inghelmunster (1719-1767) die in 1754 was gehuwd met Lidie Bénigne d'Assignies<br />
d'Oisy. De broers Charles Joseph en Ferdinand Maximilien overle<strong>de</strong>n bei<strong>de</strong>n<br />
ongehuwd.<br />
438 - <strong>de</strong> PLOTHO d'INGHELMUNSTER, Gérard
Bij testament ging hun aanzienlijk vermogen (met het kasteel te Ingelmunster)<br />
over op Charles Alberic Descantons <strong>de</strong> Montblanc, die waarschijnlijk een zoon of<br />
kleinzoon was <strong>van</strong> een <strong>van</strong> <strong>de</strong> zussen Marie Françoise en Reine Colette <strong>de</strong> Plotho.<br />
Descantons <strong>de</strong> Montblanc verkreeg in 1839 het recht om zich 'baron d'Inghelmunster'<br />
te noemen en het familiewapen '<strong>de</strong> Plotho' te voeren. Zijn oudste zoon<br />
Alberic (1834-1914) stu<strong>de</strong>er<strong>de</strong> rechten te Parijs en bezat te Ingelmunster een bedrijf<br />
<strong>van</strong> landbouwmachines en een tapijtfabriek. Van 1868 <strong>tot</strong> 1900 was hij katholiek<br />
volksvertegenwoordiger, later senator. De twee<strong>de</strong> zoon Ernest Charles Descantons<br />
<strong>de</strong> Montblanc (1838-1925) was voor <strong>de</strong> katholieke partij lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> provincieraad<br />
<strong>van</strong> West-Vlaan<strong>de</strong>ren en ontving in 1921 <strong>de</strong> titel <strong>van</strong> graaf.<br />
Tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> eerste jaren <strong>van</strong> het Frans Bewind werd het familievermogen <strong>de</strong> Plotho<br />
te Ingelmunster tegen confiscatie door <strong>de</strong> republikeinen gevrijwaard door ene Henri<br />
Antoine Rolin, een Kortrijks koopman in olie en wijn. Uit erkentelijkheid bekostig<strong>de</strong><br />
<strong>de</strong> familie <strong>de</strong> Plotho later <strong>de</strong> studies <strong>van</strong> <strong>de</strong> begaaf<strong>de</strong> zoon <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze Kortrijkse<br />
koopman en zijn echtgenote Anne Catherine <strong>van</strong> <strong>de</strong> Putte.<br />
Deze zoon was Hippolyte Rolin (1804-1888) die zijn doctoraat in <strong>de</strong> rechten<br />
behaal<strong>de</strong> aan <strong>de</strong> universiteit te Gent in 1825 (met een proefschrift over het bewijs<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> misdrijven, Dissertatio <strong>de</strong> <strong>de</strong>lictorum probatione, 192 pag.). Hij zette daarna<br />
zijn studies voort te Berlijn on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> leiding <strong>van</strong> <strong>de</strong> rechtsgeleer<strong>de</strong> Friedrich Carl<br />
von Savigny (1779-1861) en <strong>de</strong> filosoof Georg Wilhelm Hegel (1770-1831).<br />
Hippolyte Rolin werd advocaat te Gent (hij was <strong>de</strong> raadsman <strong>van</strong> talrijke<br />
orangisten na 1830), stafhou<strong>de</strong>r <strong>van</strong> <strong>de</strong> Or<strong>de</strong> <strong>de</strong>r advocaten, liberaal gemeenteraadslid<br />
en schepen (1842-1847), volksvertegenwoordiger (1848-1852) en minister<br />
<strong>van</strong> Openbare Werken (1848-1850). Hij was tevens <strong>van</strong> 1882 <strong>tot</strong> 1886 voorzitter <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> Koninklijke maatschappij voor Landbouw- en Kruidkun<strong>de</strong> (die <strong>de</strong> Floraliën<br />
inricht) en <strong>van</strong> <strong>de</strong> toen zeer bedrijvige 'Société <strong>de</strong>s Beaux Arts'.<br />
Hippolyte Rolin huw<strong>de</strong> Angéline Hellebaut (1812-1870), een dochter <strong>van</strong> <strong>de</strong> jong<br />
overle<strong>de</strong>n <strong>Gentse</strong> advocaat, hoogleraar en universiteitsrector Jean Baptiste Hellebaut<br />
(1774-1819), en Angelique Roelants (zie ook on<strong>de</strong>r het lemma Goethals, Jacques<br />
Adriaen). Hellebaut werd in 1805 Voorzittend Meester <strong>van</strong> La Félicité Bienfaisante.<br />
Tij<strong>de</strong>ns zijn laatste levensjaar was hij <strong>de</strong> stagemeester <strong>van</strong> <strong>de</strong> jonge advocaat<br />
Hippolyte Met<strong>de</strong>penningen (1799-1881), Voorzittend Meester <strong>van</strong> Le Septentrion<br />
<strong>van</strong> 1831 <strong>tot</strong> 1881. Angéline Hellebauts zus Maria huw<strong>de</strong> <strong>de</strong> historicus Philip <strong>de</strong><br />
Rote (1803-1863) die in 1838 rector werd <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> universiteit. Hun dochter<br />
Emma Angélique <strong>de</strong> Rote (1834-1866) huw<strong>de</strong> <strong>de</strong> te Roermond geboren taalkundige<br />
August Wagener (1829-1896) die na studies te Liège, Bonn, aan <strong>de</strong> Sorbonne en het<br />
Collège <strong>de</strong> France, in 1858 eveneens hoogleraar werd aan <strong>de</strong> universiteit <strong>van</strong> Gent.<br />
Wagener was liberaal gemeenteraadslid te Gent <strong>van</strong> 1864 <strong>tot</strong> 1890 en schepen <strong>van</strong><br />
openbaar on<strong>de</strong>rwijs en schone kunsten <strong>van</strong> 1864 <strong>tot</strong> 1877. Van 1882 <strong>tot</strong> 1886 was<br />
hij tevens liberaal volksvertegenwoordiger.<br />
Hippolyte Rolin en zijn echtgenote had<strong>de</strong>n achttien kin<strong>de</strong>ren. Talrijke afstammelingen<br />
maakten naam in <strong>de</strong> rechten, <strong>de</strong> advocatuur, het universitair on<strong>de</strong>rwijs en<br />
<strong>de</strong> politiek, on<strong>de</strong>r meer:<br />
<strong>de</strong> PLOTHO d'INGHELMUNSTER, Gérard - 439
(i) Gustave Rolin-Jaequemyns (1835-1902), advocaat te Gent, voorzitter <strong>van</strong> het<br />
Van Crombrugghe's Genootschap, liberaal volksvertegenwoordiger (1878-1886),<br />
minister <strong>van</strong> Binnenlandse Zaken (1878-1884), me<strong>de</strong>-oprichter <strong>van</strong> het 'Institut <strong>de</strong><br />
droit international' in 1873, en gevolmachtigd minister <strong>van</strong> <strong>de</strong> koning <strong>van</strong> Siam<br />
(thans Thaïland) <strong>van</strong> 1892 <strong>tot</strong> zijn overlij<strong>de</strong>n.<br />
De toevoeging 'Jaequemyns' aan <strong>de</strong> familienaam <strong>van</strong> Gustave Rolin had <strong>tot</strong> doel<br />
<strong>de</strong> naam te bestendigen <strong>van</strong> zijn schoonva<strong>de</strong>r Edouard Jaequemyns (1806-1874),<br />
doctor in <strong>de</strong> geneeskun<strong>de</strong> (1826), in <strong>de</strong> farmacie (1829) en <strong>de</strong> wis- en natuurkun<strong>de</strong><br />
(1830), leraar aan het atheneum en aan <strong>de</strong> nijverheidsschool te Gent, liberaal<br />
gemeenteraadslid, provincieraadslid en volksvertegenwoordiger (1857-1870),<br />
voorzitter <strong>van</strong> <strong>de</strong> Société Linière <strong>de</strong> Gand, censor <strong>van</strong> <strong>de</strong> Nationale Bank, lid <strong>van</strong> Le<br />
Septentrion. In februari 1831 had Edouard Jaequemyns een rol gespeeld in <strong>de</strong><br />
'orangistische putsch' <strong>van</strong> kolonel Ernest Grégoire. Jaequemyns was gehuwd met<br />
Maria <strong>van</strong> Zantvoor<strong>de</strong>, een kleindochter <strong>van</strong> <strong>de</strong> katoennijveraar Abraham Voortman<br />
en Marie Françoise <strong>de</strong> Vos, die een zus was <strong>van</strong> Constant <strong>de</strong> Vos*, lid <strong>van</strong> La<br />
Félicité Bienfaisante in 1783.<br />
Een zoon en een kleinzoon <strong>van</strong> Gustave Rolin-Jaequemyns waren eveneens<br />
bedrijvig in het openbaar leven: Edouard Gustave Rolin-Jaequemyns (1863-1936)<br />
werd minister en Hoog commissaris <strong>van</strong> België in het Rijnland; Robert Rolin-<br />
Jaequemyns (1918-1980) was industrieel en liberaal parlementslid.<br />
(ii) Alberic Rolin (1843-1937), advocaat te Gent, Stafhou<strong>de</strong>r <strong>van</strong> <strong>de</strong> Or<strong>de</strong>, hoogleraar<br />
aan <strong>de</strong> universiteit te Gent, voorzitter <strong>van</strong> het 'Institut <strong>de</strong> droit international'<br />
<strong>van</strong>af 1906, hoofdbibliothecaris <strong>van</strong> het Vre<strong>de</strong>spaleis te 's-Gravenhage.<br />
(iii) <strong>de</strong> zoon <strong>van</strong> Alberic Rolin en Sylvie Borreman, Henri Rolin (1891-1973),<br />
oorlogsvrijwilliger in 1914-1918, kabinetsme<strong>de</strong>werker <strong>van</strong> Paul Hymans (1865-<br />
1941) en Emile Van<strong>de</strong>rvel<strong>de</strong> (1866-1938) na <strong>de</strong> Eerste Wereldoorlog, socialistisch<br />
senator <strong>van</strong> 1932 <strong>tot</strong> 1968, hoogleraar in het volkenrecht aan <strong>de</strong> Université Libre <strong>de</strong><br />
Bruxelles.<br />
POTIER, Alexandre (? - ?)<br />
a/ Félicité (1783), Félicité Bienfaisante (1785)<br />
b/ Voorzittend Meester<br />
c/ 'Rose-Croix'<br />
d/ hoofdmagazijnier en ont<strong>van</strong>ger <strong>van</strong> <strong>de</strong> rechten in het Entrepot aan <strong>de</strong> Coupure<br />
e/ Gent<br />
f/ -<br />
g/ 85, 110, 136, 283, 322, 368, 468, 632, 646, 1006, 1011<br />
Alexandre Potier was <strong>de</strong> laatste Voorzittend Meester <strong>van</strong> La Félicité in 1783. Na <strong>de</strong><br />
fusie <strong>van</strong> zijn loge met La Bienfaisante, werd hij <strong>de</strong> eerste Voorzittend Meester <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> nieuw opgerichte loge La Félicité Bienfaisante.<br />
440 - POTIER
Zijn naam komt nog voor in <strong>de</strong> le<strong>de</strong>nlijst voor <strong>1786</strong>, maar hij was toen geen<br />
ambtsdrager meer. De Voorzittend Meester was op dat tijdstip markies Joseph<br />
Alexandre <strong>de</strong> l'Aspiur*, die voorheen Voorzittend Meester was <strong>van</strong> La Bienfaisante.<br />
Markies <strong>de</strong> l'Aspiur was <strong>de</strong> enige e<strong>de</strong>lman in een loge die vooral uit han<strong>de</strong>laars was<br />
samengesteld.<br />
Alexandre Potier werd niet geï<strong>de</strong>ntificeerd. Men weet alleen dat hij een lei<strong>de</strong>n<strong>de</strong><br />
functie vervul<strong>de</strong> in het 'Keizerlijk Entrepot' aan <strong>de</strong> Coupure.<br />
Dit Entrepot werd in 1779 gebouwd bij <strong>de</strong> Sint-Agnetabrug. Het strekte zich uit<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> huidige Albert Baertsoenkaai, over <strong>de</strong> Hospitaalstraat <strong>tot</strong> en met <strong>de</strong> site waar<br />
zich thans het verkommer<strong>de</strong> 'Blin<strong>de</strong>nhuis <strong>van</strong> Caeneghem' bevindt.<br />
Het Blin<strong>de</strong>nhuis werd zo genoemd naar <strong>de</strong> katoennijveraar Jacob Lievin <strong>van</strong><br />
Caeneghem (1764-1847), die bij testament <strong>de</strong> nodige fondsen vermaakte voor <strong>de</strong><br />
bouw <strong>van</strong> een verzorgingsinstelling voor blin<strong>de</strong>n. Van Caeneghem bezat een voorspoedige<br />
katoenspinnerij en -weverij. Hij was <strong>van</strong> 1800 <strong>tot</strong> 1807 lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> 'Conseil<br />
général' <strong>van</strong> het Schel<strong>de</strong><strong>de</strong>partement en zetel<strong>de</strong> <strong>van</strong> 1816 <strong>tot</strong> 1830 in <strong>de</strong> Provinciale<br />
Staten. Bij <strong>de</strong> Belgische onafhankelijkheid in 1830 was hij geduren<strong>de</strong> enige dagen<br />
waarnemend gouverneur <strong>van</strong> Oost-Vlaan<strong>de</strong>ren na het vertrek <strong>van</strong> <strong>de</strong> Noord-<br />
Ne<strong>de</strong>rlandse gouverneur <strong>van</strong> Doorn (zie on<strong>de</strong>r het lemma <strong>van</strong> Doorn Geene) Hij<br />
bleef orangist na 1830 en zetel<strong>de</strong> in <strong>de</strong> provincieraad. Hij was in 1834 een <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
naamloze kopers <strong>van</strong> <strong>de</strong> paar<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> prins <strong>van</strong> Oranje die <strong>de</strong> Belgische regering<br />
openbaar verkocht (zie on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> lemma's Stroobant <strong>de</strong> Ter Brugghen en <strong>de</strong><br />
Trazegnies). Van Caeneghem bezat talrijke eigendommen te Bellem (Oost-Vl.),<br />
waar hij werd begraven. Pru<strong>de</strong>ns <strong>van</strong> Duyse redigeer<strong>de</strong> <strong>de</strong> tekst op <strong>de</strong> grafzerk:<br />
"Door het werk dat hij gedurig aan ontelbare arbei<strong>de</strong>rs vijftig jaar lang wist te geven<br />
om <strong>de</strong> omliggen<strong>de</strong> hei<strong>de</strong>n en boschgron<strong>de</strong>n vruchtbaar te maken, mag hij <strong>de</strong><br />
verlichte weldoener <strong>de</strong>zer streek genoemd wor<strong>de</strong>n".<br />
Louis 't Kint* en Jean Baptiste Malfeson (overle<strong>de</strong>n in 1784) ontwierpen <strong>de</strong><br />
plannen voor het stapelhuis. Het Entrepot was een groot langwerpig gebouw met<br />
vijftien poorten en ingangen, en één verdieping.<br />
Volgens <strong>de</strong> notitie betreffen<strong>de</strong> Ignace Balthazar Malfeson in <strong>de</strong> Biographie<br />
Nationale (X<strong>III</strong>, 235-236) was niet Jean Baptiste, wel Ignace Balthazar Malfeson,<br />
<strong>de</strong> betrokken architect. Theodoor Schellinck die zon<strong>de</strong>r twijfel nog le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
familie Malfeson gekend heeft, bevestigt het auteurschap <strong>van</strong> Jean Baptiste<br />
Malfeson. Zo ook Judocus Joannes Steyaert, Prosper Claeys, enz. (zie ook on<strong>de</strong>r het<br />
lemma Bataille).<br />
Afbeeldingen <strong>van</strong> het Entrepot treft men on<strong>de</strong>r meer aan in het boek <strong>van</strong> Désiré<br />
Destanberg over Gent on<strong>de</strong>r Jozef II (tegenover blz. 80), op <strong>de</strong> nieuwjaarskaarten<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> Stukwerkers voor 1785 en 1800 in het boek <strong>van</strong> Maurits Broeckhove over<br />
Zeven eeuwen Stukwerkers (blz. 23, 33), alsme<strong>de</strong> in Ghendtsche Tydinghen, 1986,<br />
blz. 64. Ook op enkele aquarellen <strong>van</strong> <strong>de</strong> Hollandse soldaat Jan Joseph Wynants<br />
(die <strong>van</strong> 1820 <strong>tot</strong> 1823 te Gent gekazerneerd lag), wor<strong>de</strong>n het Entrepot en <strong>de</strong><br />
Coupure bij <strong>de</strong> Sint-Agnetabrug fraai afgebeeld (R. De Herdt, Een Hollands soldaat<br />
penseelt Gent).<br />
POTIER - 441
De in 1753 in gebruik gestel<strong>de</strong> Coupure moest een zeeweg vormen tussen het<br />
centrum <strong>van</strong> Gent en Oosten<strong>de</strong>. Het 'Barrière-Tractaat' <strong>van</strong> 1715 had in<strong>de</strong>rdaad het<br />
verbod <strong>van</strong> vrije vaart over <strong>de</strong> Schel<strong>de</strong> en <strong>de</strong> Sassevaart bevestigd, zodat Oosten<strong>de</strong><br />
<strong>de</strong> enige toegang <strong>tot</strong> <strong>de</strong> zee bood. Gelijktijdig wer<strong>de</strong>n overigens te Brugge <strong>de</strong> nodige<br />
doorsteken gegraven om <strong>de</strong> verbinding te water tussen Gent, Brugge en Oosten<strong>de</strong><br />
te verzekeren.<br />
Meteen werd ook <strong>de</strong> vaart tussen Gent en Brugge verbreed en verdiept. De Brugse<br />
schil<strong>de</strong>r Jan Antoon Garemyn (1712-1799) maakte <strong>van</strong> <strong>de</strong> werken aan <strong>de</strong> vaart ter<br />
hoogte <strong>van</strong> Sint-Joris-ten-Distel een indrukwekkend schil<strong>de</strong>rij dat bewaard wordt<br />
in het Groeningemuseum te Brugge.<br />
Te Gent werd <strong>de</strong> Coupure gegraven door <strong>de</strong> aannemers Oosterlinck en<br />
Maximiliaan <strong>van</strong> Damme. Laatstgenoem<strong>de</strong>, die opgeleid was als meester timmerman,<br />
overleed in 1761. Hij was gehuwd met Maria Joanna Verbaere. Hun grafzerk<br />
wordt bewaard in het Museum voor stenen voorwerpen te Gent.<br />
Tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> perio<strong>de</strong> werd te Gent een an<strong>de</strong>re 'Coupure' of doorsteek<br />
gegraven, tussen <strong>de</strong> Opperschel<strong>de</strong> aan <strong>de</strong> Sint-Jorisbrug en <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rschel<strong>de</strong> bij <strong>de</strong><br />
Keizerpoort. Vrij spoedig werd zij, naar <strong>de</strong> naam <strong>van</strong> een herberg in <strong>de</strong> buurt, <strong>de</strong><br />
'Visserij' genoemd (zie on<strong>de</strong>r het lemma 't Kint).<br />
Het Entrepot was bedoeld als een tolvrij stapelhuis dat <strong>de</strong> functies moest<br />
overnemen <strong>van</strong> het 'Pakhuis' aan <strong>de</strong> Korenmarkt (op <strong>de</strong> site <strong>van</strong> het huidige postgebouw).<br />
Het Pakhuis sloot aan bij <strong>de</strong> alou<strong>de</strong> havenplaats aan <strong>de</strong> Graslei en <strong>de</strong><br />
Korenlei. In 1776 vroeg <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> Kamer <strong>van</strong> Koophan<strong>de</strong>l om een nieuwe en<br />
ruimere stapelplaats: "L'emplacement du quai <strong>de</strong> la Korenleye n'est pas suffisant<br />
pour y décharger les barriques <strong>de</strong> vin, <strong>de</strong> sucre et d'autres marchandises qui arrivent<br />
à Gand directement par <strong>de</strong>s vaisseaux <strong>de</strong> mer".<br />
De regering te Brussel overwoog aan<strong>van</strong>kelijk <strong>de</strong> Sint-Niklaaskerk om te vormen<br />
<strong>tot</strong> een stapelplaats. Het laat zich begrijpen dat dit plan te Gent fel werd bestre<strong>de</strong>n.<br />
Op voorstel <strong>van</strong> <strong>de</strong> schepenen <strong>van</strong> <strong>de</strong> Keure weerhield men uitein<strong>de</strong>lijk <strong>de</strong> site aan<br />
<strong>de</strong> Coupure. Een uitgebreid rapport <strong>van</strong> 14 augustus 1778 <strong>van</strong> <strong>de</strong> schepenen aan <strong>de</strong><br />
Raad <strong>van</strong> Financiën was opgemaakt door <strong>de</strong> nieuwe voorschepen Charles Adrien Le<br />
Bailly <strong>de</strong> Marloop en schepen Adriaen Jacques Goethals*, met <strong>de</strong> me<strong>de</strong>werking <strong>van</strong><br />
raadpensionaris Lieven Corthals.<br />
Wie zich een beeld wil vormen <strong>van</strong> <strong>de</strong> grote verschei<strong>de</strong>nheid aan koopwaar die<br />
in het Entrepot werd gestapeld, moet het zeer ge<strong>de</strong>tailleer<strong>de</strong> "loontarief <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Stukwerkers" voor 1785 lezen, dat is afgedrukt in het reeds aangehaal<strong>de</strong> boek <strong>van</strong><br />
Maurits Broekhove.<br />
Of het Entrepot aan <strong>de</strong> verwachtingen <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> han<strong>de</strong>laars beantwoord<strong>de</strong>,<br />
is niet geheel zeker. In een brief <strong>van</strong> juni 1783 observeer<strong>de</strong> <strong>de</strong> scherpzinnige Franse<br />
reiziger Dérival (schuilnaam <strong>van</strong> Auguste Pierre Damien <strong>de</strong> Gomicourt): "L'entrepôt<br />
<strong>de</strong> Gand est plus utile dans le vrai aux commerçans brabançons qu'à ceux <strong>de</strong><br />
Gand; les premiers y font entreposer une partie <strong>de</strong>s marchandises qu'ils <strong>de</strong>stinent<br />
à l'étranger et dont ils espèrent faire la vente aux commerçans <strong>de</strong> Gand; cela fait<br />
dire à ceux-ci qu'on les a moins considérés quand on a établi chez eux un entrepôt<br />
442 - POTIER
que les commerçans du Brabant. L'on m'a affirmé que les <strong>de</strong>ux tiers <strong>de</strong>s marchandises<br />
qui se trouvent dans l'entrepôt <strong>de</strong> Gand, appartenoient à <strong>de</strong>s commerçans <strong>de</strong><br />
Bruxelles, <strong>de</strong> Louvain ou d'Anvers".<br />
Een stadsgenoot die goe<strong>de</strong> zaken <strong>de</strong>ed aan het Entrepot was alleszins <strong>de</strong> makelaar<br />
Jan Petrus Kluyt*.<br />
Na het graven <strong>van</strong> het kanaal Gent-Terneuzen on<strong>de</strong>r koning Willem I in 1827<br />
verplaatste <strong>de</strong> maritieme activiteit zich naar het Han<strong>de</strong>lsdok. Daar werd overigens<br />
in 1844 een nieuw Stapelhuis gebouwd. Het 'Entrepot' aan <strong>de</strong> Coupure werd bij<br />
ge<strong>de</strong>elten in 1827, 1852 en 1865 afgebroken.<br />
<strong>van</strong> POTTELSBERGHE, baron Albert François (1730-1804)<br />
a/ lid <strong>van</strong> een niet-geï<strong>de</strong>ntificeer<strong>de</strong> loge omstreeks 1757<br />
b/ -<br />
c/ 'Chevalier <strong>de</strong> l'Aigle' (= 'Rose-Croix'?)<br />
d/ e<strong>de</strong>lman<br />
e/ Gent, Burgstraat<br />
f/ -<br />
g/ 40, 42, 43, 50.19, 53, 76, 85, 116, 217, 221, 222a, 258, 278, 281, 309a, 310, 322,<br />
344, 365, 374, 385, 417, 488, 493, 534, 561, 603, 659, 696, 698, 699, 703, 704,<br />
708, 725, 733, 763, 793, 802, 853, 854, 868, 913, 961, 974, 989, 999, 1019<br />
Albert François <strong>van</strong> Pottelsberghe is in <strong>de</strong> geschie<strong>de</strong>nis <strong>van</strong> <strong>de</strong> vrijmetselarij in <strong>de</strong><br />
Oostenrijkse Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>n alleen bekend wegens een vrijmetselaarsdiploma <strong>van</strong><br />
'chevalier <strong>de</strong> l'Aigle' dat hij omstreeks 1757 on<strong>de</strong>rteken<strong>de</strong> samen met ene Nicolas<br />
François Louchier <strong>de</strong> Jéricot en ene rid<strong>de</strong>r James (Jacques) Ignace Cunningham.<br />
Paul Duchaine drukt het bewuste diploma af en geeft <strong>de</strong> tekst er<strong>van</strong> weer: "Nous<br />
messire Nicolas François, chevalier, baron <strong>de</strong> Jéricot, seigneur Cte <strong>de</strong> Gages,<br />
Lombay, Vitrimont &c, comman<strong>de</strong>ur <strong>de</strong> l'Ordre royal du Christ <strong>de</strong> Portugal, messire<br />
Jacques Cunninghame, chevalier, et messire Albert François, baron <strong>de</strong><br />
Pottelsberghe, tous trois Chevaliers <strong>de</strong> l'Aigle établis, commis et constitués par les<br />
cincq points fondamentaux <strong>de</strong> la sublime et proffon<strong>de</strong> Maçonnerie; A tous ceux qui<br />
ces présentes Lettres verront ou lire ouïront, salut. Les qualités glorieuses que votre<br />
application au travail <strong>de</strong> l'Art Royal que vous avez pratiqué parmi nous, vous aïant<br />
fait mériter la dignité suprême par la sagesse <strong>de</strong> votre conduite, la force <strong>de</strong> votre<br />
raisonnement et la beauté <strong>de</strong> vos discours, ne pou<strong>van</strong>t nous refuser au témoignage<br />
authentique qui vous est légitimement acquis par cincq points que vous n'avez<br />
connus qu'en figures, et que la pafaite lumière vous a dévoilés par une vérité toujours<br />
essentielle, fondamentalle et constante. A ces causes persuadés <strong>de</strong> votre zèle,<br />
pru<strong>de</strong>nce et capacité, pour remplir dignement le poste sublime et incomparable <strong>de</strong><br />
Chevalier <strong>de</strong> l'Aigle, vous avons commis, établi et constitué, comme par les<br />
présentes vous commettons, établissons et constituons chef suprême et Chevalier <strong>de</strong><br />
l'Aigle <strong>de</strong> la loge par vous établie en la ville et cité <strong>de</strong> Tournay, aux droits,<br />
prérogatives et prééminences y attachés ... (etc.)".<br />
<strong>van</strong> POTTELSBERGHE - 443
Van Nicolas François Louchier <strong>de</strong> Jéricot (1714-1759) en James Ignace<br />
Cunningham weet men dat zij samen (op verzoek en op kosten <strong>van</strong> hun familie)<br />
enige jaren doorbrachten in een <strong>de</strong>tentiehuis voor verkwisters en mentaal gestoor<strong>de</strong>n<br />
te Froidmont (bij Tournai). Zij waren daar opgesloten wegens hun<br />
onbeheersbare verspilzucht. Dergelijke 'arbitraire collocaties' wegens 'quaed<br />
gedragh' waren toen vrij courant. Pas <strong>van</strong>af 1773 wer<strong>de</strong>n zij verbo<strong>de</strong>n nadat on<strong>de</strong>r<br />
meer <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> voorschepen Jean Jacques Philippe Vilain X<strong>III</strong>I ze omschreef als<br />
"un abus qui fait honte à la société".<br />
Paul Duchaîne ont<strong>de</strong>kte archiefdocumenten die toelaten bei<strong>de</strong> mannen te<br />
situeren. Louchier ("un fou atteint <strong>de</strong> la maladie <strong>de</strong>s gran<strong>de</strong>urs") was een telg <strong>van</strong><br />
een voornaam geslacht te Mons, waar hij zelfs enige tijd schepen was. Van 1748 <strong>tot</strong><br />
1752 zou hij ook Voorzittend Meester zijn geweest <strong>van</strong> een loge te Mons. James<br />
Cunningham werd geboren te Gent in 1720, als zoon <strong>van</strong> een <strong>de</strong>r vele Britse<br />
officieren die tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> eerste helft <strong>van</strong> <strong>de</strong> 18<strong>de</strong> eeuw in onze gewesten oorlog<br />
voer<strong>de</strong>n. James' broer, André Emmanuel, was kanunnik te Gent. Zij waren hoogstwaarschijnlijk<br />
verwant met <strong>de</strong> vrijmetselaar John Cunningham* (zie on<strong>de</strong>r dat<br />
lemma).<br />
Men weet niet wanneer en waar Albert François <strong>van</strong> Pottelsberghe opgenomen<br />
werd in <strong>de</strong> vrijmetselarij en <strong>tot</strong> <strong>de</strong> graad <strong>van</strong> 'Chevalier <strong>de</strong> l'Aigle' werd verheven.<br />
Men weet evenmin op welke wijze hij in contact kwam en maçonniek samenwerkte<br />
met Louchier en Cunningham. Waarschijnlijk bracht ook hij enige tijd door in het<br />
gesticht te Froidmont.<br />
Volgens Adolphe Cordier was <strong>de</strong> graad <strong>van</strong> 'chevalier <strong>de</strong> l'Aigle' geduren<strong>de</strong> enige<br />
tijd <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> hoogste graad, na die <strong>van</strong> 'Rose-Croix'. De bedoel<strong>de</strong> graad "semble<br />
être une allégorie du supplice <strong>de</strong> Prométhée. On sait que ce héros emblématique<br />
avait dérobé du ciel le feu créateur. En expiation <strong>de</strong> ce crime, il fut attaché sur un<br />
rocher, où un vautour lui déchire continuellement le flanc". Cordier <strong>de</strong>elt niet mee<br />
op welke bronnen hij <strong>de</strong>ze informatie stoelt. Omstreeks 1770 was <strong>de</strong> volledige<br />
benaming <strong>van</strong> <strong>de</strong> graad <strong>van</strong> 'Rose-Croix': 'Chevalier <strong>de</strong> l'Aigle et du Pélican, Prince<br />
Souverain Rose-Croix, Maçon Parfait'. De hoogste graad zou <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> hoogste<br />
graad <strong>van</strong> 'Chevalier <strong>de</strong> l'Aigle' hebben opgeslorpt.<br />
Paul Naudon citeert een Frans 'Rose-Croix'-rituaal <strong>van</strong> 1765, waarin volgen<strong>de</strong><br />
verklaring voorkomt: "Il [<strong>de</strong> graad <strong>van</strong> 'Rose-Croix'] est appelé Chevalier <strong>de</strong> l'Aigle,<br />
titre connu pour le plus ancien et le plus allégorique à la puissance du grand<br />
architecte <strong>de</strong> l'univers qui vint établir sur la terre un travail qui a racheté le genre<br />
humain, et le fils <strong>de</strong> l'homme étant indépendamment comparé à la Suprême puissance<br />
du père, l'aigle est regardé comme l'image <strong>de</strong> cette puissance et adopté<br />
comme le titre originaire <strong>de</strong> ce gra<strong>de</strong>".<br />
Het is mogelijk dat <strong>de</strong> graad <strong>van</strong> 'chevalier <strong>de</strong> l'Aigle' voor het eerst in 1754 werd<br />
verleend door het zg. 'chapitre <strong>de</strong> Clermont', een stelsel <strong>van</strong> hogere gra<strong>de</strong>n dat<br />
gehecht was aan <strong>de</strong> loge Zu <strong>de</strong>n drei Weltkugeln te Berlijn en dat <strong>tot</strong> 1763 enige<br />
bijval ken<strong>de</strong> in Frankrijk en Duitsland. In <strong>de</strong> Duitse 'Strikte Obser<strong>van</strong>z' volg<strong>de</strong><br />
overigens op <strong>de</strong> eerste hogere graad ('Ecossais Vert'), die <strong>van</strong> 'chevalier <strong>de</strong> l'Aigle,<br />
444 - <strong>van</strong> POTTELSBERGHE
Rose-Croix'. Ook in <strong>de</strong> werkwijze <strong>van</strong> Heredon Kilwinning bestond se<strong>de</strong>rt<br />
omstreeks 1750 <strong>de</strong> graad <strong>van</strong> 'chevalier <strong>de</strong> l'Aigle', die gelijkgesteld werd met die<br />
<strong>van</strong> 'souverain prince Rose-Croix'. In <strong>de</strong> 'Groote Loge' in Holland was in 1757 <strong>de</strong><br />
graad <strong>van</strong> 'chevalier <strong>de</strong> l'Aigle' bekend als een <strong>van</strong> <strong>de</strong> hogere gra<strong>de</strong>n. De Groote<br />
Loge besliste die gra<strong>de</strong>n "in hun waar<strong>de</strong> te laaten", maar tevens "gesepareert te<br />
hou<strong>de</strong>n, en niet vermengen<strong>de</strong> met <strong>de</strong> alou<strong>de</strong> vrije metzelarije, zooals wy <strong>de</strong> zelve<br />
uit Engeland ontfangen hebben, en waarin maar Drie Trappen erkend zijn, als<br />
Leerling, Metgezel en Meester". In La Parfaite Amitié te Brussel was een<br />
afzon<strong>de</strong>rlijke graad <strong>van</strong> 'Chevalier <strong>de</strong> l'Aigle' nog in gebruik in 1772, los <strong>van</strong> die<br />
<strong>van</strong> 'Rose-Croix'. De gewezen Voorzittend Meester <strong>van</strong> die loge, baron H.F. <strong>de</strong><br />
Visscher <strong>de</strong> Celles (geboren in 1739), ge<strong>de</strong>puteer<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> Staten <strong>van</strong> Brabant, was<br />
toen met die graad bekleed, terwijl <strong>de</strong> Voorzittend Meester, advocaat <strong>de</strong> Turck,<br />
'Rose-Croix' was. Ook Grootmeester markies <strong>de</strong> Gages alsme<strong>de</strong> enkele an<strong>de</strong>re<br />
le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> zijn loge La Vraie et Parfaite Harmonie te Mons waren in 1770 bekleed<br />
met <strong>de</strong> graad 'chevalier <strong>de</strong> Leigle [sic] et Rose-Croix'.<br />
"Albert François, baron <strong>de</strong> Pottelsberghe" is <strong>de</strong> Gentenaar Albert François Marie<br />
Joseph, baron <strong>van</strong> Pottelsberghe, heer <strong>van</strong> Boulanchy (1730-1804). Hij was een zoon<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> in 1681 geboren baron Bernard François <strong>van</strong> Pottelsberghe, heer <strong>van</strong><br />
Boulanchy, en Marie Thérèse Ximenes y Luna Manriquez <strong>de</strong> Cara, die aan <strong>de</strong><br />
Kouter woon<strong>de</strong>n, waar zij twee mei<strong>de</strong>n, een knecht en een koetsier in dienst had<strong>de</strong>n.<br />
Bernard François <strong>van</strong> Pottelsberghe was kolonel in een Frans regiment, na eerst (<strong>tot</strong><br />
1716) officier te zijn geweest in <strong>de</strong> Gar<strong>de</strong>s Wallonnes in Spaanse dienst.<br />
De rechten op het leen <strong>van</strong> Boulanchy kwamen in <strong>de</strong> familie <strong>van</strong> Pottelsberghe<br />
door het huwelijk <strong>van</strong> overgrootva<strong>de</strong>r Antonius <strong>van</strong> Pottelsberghe, heer <strong>van</strong><br />
Herleghem, met Maria Veranneman, vrouwe <strong>van</strong> Boulanchy, wier moe<strong>de</strong>r Maria<br />
Triest een zus was <strong>van</strong> bisschop Antonius Triest (1576-1657).<br />
Hun zoon Antoine <strong>van</strong> Pottelsberghe, heer <strong>van</strong> Boulanchy, Helsfeld, Wineburg,<br />
&c. (1652-1734) huw<strong>de</strong> in 1677 te Gent Marie Ma<strong>de</strong>leine <strong>de</strong> Camargo, barones <strong>van</strong><br />
het Heilige Roomse Rijk.<br />
Antoine <strong>van</strong> Pottelsberghe, die kapitein was in een Duits regiment in dienst <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> Spaanse kroon, verkreeg in 1686 <strong>de</strong> erfelijke titel <strong>van</strong> baron. Hij speel<strong>de</strong> een<br />
actieve rol in het bestuur <strong>van</strong> Gent. Tussen 1694 en 1730 was hij herhaal<strong>de</strong>lijk<br />
schepen <strong>van</strong> Ge<strong>de</strong>ele, schepen en voorschepen <strong>van</strong> <strong>de</strong> Keure. Hij was lid <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
a<strong>de</strong>lstand <strong>van</strong> het graafschap Vlaan<strong>de</strong>ren. In die hoedanigheid beloof<strong>de</strong> hij in 1717<br />
trouw aan keizer Karel VI bij diens inhuldiging als graaf <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren.<br />
In 1708 was voorschepen baron Antoine <strong>van</strong> Pottelsberghe verwikkeld in een<br />
zwaar inci<strong>de</strong>nt. Op dat tijdstip woed<strong>de</strong> <strong>de</strong> Spaanse Successieoorlog. Gent was een<br />
mikpunt <strong>van</strong> zowel <strong>de</strong> Spaans-Franse troepen als <strong>van</strong> het Anglo-Bataafs leger, die<br />
bei<strong>de</strong> in <strong>de</strong> nabijheid gelegerd waren. Dank zij me<strong>de</strong>plichtigen <strong>van</strong> in <strong>de</strong> stad kon<br />
een Spaans-Franse compagnie (aangevoerd door <strong>de</strong> gewezen hoogbaljuw <strong>van</strong> Gent,<br />
veldmaarschalk Ferdinand Hippolyte <strong>de</strong>lla Faille, heer <strong>van</strong> Huysse) zich bij verrassing<br />
meester maken <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-Lievenspoort en <strong>de</strong> stad openstellen voor <strong>de</strong> rest<br />
<strong>van</strong> het Spaans-Franse leger. Een aantal <strong>Gentse</strong> notabelen wer<strong>de</strong>n er<strong>van</strong> verdacht<br />
<strong>van</strong> POTTELSBERGHE - 445
het 'brein' achter <strong>de</strong>ze 'surprise <strong>van</strong> Gent' te zijn, on<strong>de</strong>r meer <strong>de</strong> voorschepen baron<br />
Antoine <strong>van</strong> Pottelsberghe, heer <strong>van</strong> Boulanchy, en zijn hierna nog te vermel<strong>de</strong>n<br />
jongere broer Arthus Joseph Hyacinthe <strong>van</strong> Pottelsberghe, heer <strong>van</strong> Herleghem, die<br />
toen schepen <strong>van</strong> Ge<strong>de</strong>ele was. In oktober 1709 wer<strong>de</strong>n zij bei<strong>de</strong>n gearresteerd, maar<br />
in januari 1710 opnieuw in vrijheid gesteld: <strong>de</strong> zaak was zo complex en <strong>de</strong>licaat<br />
(meer vooraanstaan<strong>de</strong> stadsgenoten waren bij <strong>de</strong> 'surprise' betrokken!) dat <strong>de</strong> Raad<br />
<strong>van</strong> State liever amnestie verleen<strong>de</strong>. Dit voorval had geen gevolg op <strong>de</strong> schitteren<strong>de</strong><br />
politieke loopbaan <strong>van</strong> baron Antoine <strong>van</strong> Pottelsberghe.<br />
Albert François <strong>van</strong> Pottelsberghe had twee broers, Bernard en Antoine Gérard<br />
(1728-1807), die bei<strong>de</strong> officier wer<strong>de</strong>n: <strong>de</strong> eerste als luitenant in <strong>de</strong> Gar<strong>de</strong>s<br />
Wallonnes in Spaanse dienst (hij stierf in bevolen dienst te Rimini in 1743), <strong>de</strong><br />
twee<strong>de</strong> in Oostenrijkse dienst (hij overleed te Wetteren). Er was ook een zus Marie-<br />
Thérèse, over wie men ver<strong>de</strong>r niets weet.<br />
De gebruikelijke genealogieën geven voor Albert François geen beroep op. Heel<br />
waarschijnlijk verbleef hij omstreeks 1757 in het gesticht te Froidmont, waar hij<br />
kennis maakte met Louchier en James Cunningham. Had zijn familie hem daar ook<br />
wegens "quaed gedragh" of verspilzucht laten opsluiten?<br />
Men kan niet uitsluiten dat Albert François <strong>van</strong> Pottelsberghe beroepshalve met<br />
het leger te maken had. Hij ging immers wonen te Menen, een stad die op militair<br />
gebied een belangrijke rol vervul<strong>de</strong>. Krachtens <strong>de</strong> vre<strong>de</strong> <strong>van</strong> Utrecht (1713) en het<br />
'Barrière-tractaat' <strong>van</strong> 1715 mochten <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Provinciën in <strong>de</strong> Oostenrijkse<br />
Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>n acht strategische vestingen bezitten als 'veiligheidsbarrières' tegen<br />
Frankrijk. Menen was een <strong>van</strong> die 'barrière'-ste<strong>de</strong>n. De Franse militaire ingenieur<br />
Sébastien Leprestre <strong>de</strong> Vauban (1633-1707) had er in opdracht <strong>van</strong> koning Lo<strong>de</strong>wijk<br />
XIV indrukwekken<strong>de</strong> stadsversterkingen gebouwd. Tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> Oostenrijkse<br />
Successieoorlog wer<strong>de</strong>n <strong>de</strong>ze in 1744 op bevel <strong>van</strong> koning Lo<strong>de</strong>wijk XV groten<strong>de</strong>els<br />
afgebroken. Toch behield <strong>de</strong> stad een militaire rol, wat overigens verklaart waarom<br />
Jozef II er op inspectiebezoek ging wanneer hij in 1781 door <strong>de</strong> Oostenrijkse<br />
Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>n reis<strong>de</strong>.<br />
Uit een on<strong>de</strong>rzoek naar han<strong>de</strong>l en nijverheid te Menen in <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> 1770-1780<br />
blijkt niet dat Albert François <strong>van</strong> Pottelsberghe tij<strong>de</strong>ns die perio<strong>de</strong> een commerciële<br />
of industriële activiteit uitoefen<strong>de</strong>. Hij werd evenmin als poorter <strong>van</strong> Menen<br />
opgetekend (waarbij moet wor<strong>de</strong>n gepreciseerd dat er voor <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> 1750-1782<br />
geen bewaar<strong>de</strong> poorterslijst <strong>van</strong> Menen bestaat).<br />
In die perio<strong>de</strong> bestond te Menen (zoals ook te Mechelen) een rusthuis voor<br />
invali<strong>de</strong> ex-militairen. Is dit <strong>de</strong> re<strong>de</strong>n voor <strong>van</strong> Pottelsberghes keuze voor <strong>de</strong>ze stad?<br />
Baron Albert François <strong>van</strong> Pottelsberghe was lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> a<strong>de</strong>lstand <strong>van</strong> het<br />
graafschap Vlaan<strong>de</strong>ren. Hij mocht dan nog te Menen wonen, hij liet niet na in die<br />
hoedanigheid trouw te beloven aan <strong>de</strong> keizers Jozef II (1781) en Leopold II (1791)<br />
ter gelegenheid <strong>van</strong> hun inhuldiging, op <strong>de</strong> Vrijdagmarkt te Gent, als graven <strong>van</strong><br />
Vlaan<strong>de</strong>ren.<br />
446 - <strong>van</strong> POTTELSBERGHE
Te Menen huw<strong>de</strong> Albert François <strong>van</strong> Pottelsberghe, 64-jarige leeftijd, <strong>de</strong><br />
aanzienlijk jongere Marie Thérèse Nuttens . 1<br />
Op het tijdstip (1794) <strong>van</strong> het huwelijk <strong>van</strong> Albert François <strong>van</strong> Pottelsberghe<br />
woed<strong>de</strong>n te Menen hevige gevechten met bombar<strong>de</strong>menten en brandstichting. De<br />
twee<strong>de</strong> Franse inval nam in<strong>de</strong>rdaad een aan<strong>van</strong>g te Menen on<strong>de</strong>r leiding <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
beruchte generaal Dominique Vandamme (zie on<strong>de</strong>r het lemma 't Kint).<br />
Uit het huwelijk <strong>van</strong> baron Albert François <strong>van</strong> Pottelsberghe en Marie Thérèse<br />
Nuttens volg<strong>de</strong> één kind, Sophie Julie Reine <strong>van</strong> Pottelsberghe, die geboren werd te<br />
Menen in 1798.<br />
Sophie Julie <strong>van</strong> Pottelsberghe huw<strong>de</strong> François Hubert <strong>van</strong> Hoobrouck, heer <strong>van</strong><br />
Ten Hulle, een zoon <strong>van</strong> <strong>de</strong> legerofficier Hubert François <strong>van</strong> Hoobrouck en Marie<br />
Camille <strong>de</strong> Kerchove (d'Exaer<strong>de</strong>).<br />
François Hubert was een neef <strong>van</strong> on<strong>de</strong>r meer veldmaarschalk Constant Ghislain<br />
<strong>van</strong> Hoobrouck d'Asper (1751-1809)* en <strong>de</strong> politicus Eugène François <strong>van</strong> Hoobrouck<br />
<strong>de</strong> Mooreghem (1756-1843), die aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong> komt on<strong>de</strong>r het lemma <strong>de</strong><br />
Coninck.<br />
François Huberts broer Albert <strong>van</strong> Hoobrouck <strong>de</strong> Ten Hulle (1800-1871), die<br />
negotiant en bankier was, was eerst katholiek, later 'unionistisch' volksvertegenwoordiger<br />
<strong>van</strong> 1832 <strong>tot</strong> 1843.<br />
Een an<strong>de</strong>re broer, Charles Marie <strong>van</strong> Hoobrouck, huw<strong>de</strong> Thérèse Papeleu. Deze<br />
was een dochter <strong>van</strong> Benoît Jean Papeleu, heer <strong>van</strong> Poelvoor<strong>de</strong> (1764-1837), en<br />
Charlotte Thérèse Goethals (1773-1849), die een nicht was <strong>van</strong> schepen Adriaen<br />
Jacques Goethals*. Thérèse Papeleu's broer Désiré Marie Papeleu huw<strong>de</strong> Eugènie<br />
Marie Serdobbel, een nicht <strong>van</strong> Louis <strong>de</strong> Vliegher*<br />
Uit het huwelijk <strong>van</strong> François Hubert <strong>van</strong> Hoobrouck en Sophie Julie <strong>van</strong><br />
Pottelsberghe volg<strong>de</strong>n on<strong>de</strong>r meer:<br />
- Charles Hubert <strong>van</strong> Hoobrouck (1827-1878) die huw<strong>de</strong> met Eléonore Césarine<br />
Bauwens (1845-1916), een dochter <strong>van</strong> Désiré Charles Bauwens en Jeanne Marie<br />
<strong>de</strong> Lichtervel<strong>de</strong>. Désiré Bauwens was een zoon <strong>van</strong> Jean Bauwens (1774-1854),<br />
broer <strong>van</strong> Lieven Bauwens (zie on<strong>de</strong>r het lemma <strong>de</strong> Plotho).<br />
1<br />
Een zus <strong>van</strong> Marie Thérèse, Jeanne Robertine Nuttens huw<strong>de</strong> (eveneens te Menen) <strong>de</strong><br />
schepen en koopman Bernard <strong>van</strong> Rullen, een telg uit een familie <strong>van</strong> vlastwijn<strong>de</strong>rs<br />
die se<strong>de</strong>rt ongeveer tweehon<strong>de</strong>rd jaar hun productie naar Frankrijk exporteer<strong>de</strong>n. Zij<br />
wer<strong>de</strong>n <strong>de</strong> ou<strong>de</strong>rs <strong>van</strong> Edouard Aimé <strong>van</strong> Rullen (<strong>1786</strong>-1861). Hij vestig<strong>de</strong> zich als<br />
han<strong>de</strong>laar te Gent en huw<strong>de</strong> Isabelle Françoise <strong>de</strong> Meulemeester (1787-1862), zodat<br />
hij <strong>de</strong> zwager werd <strong>van</strong> <strong>de</strong> suikerraffina<strong>de</strong>ur en bankier Jean François <strong>de</strong> Meulemeester<br />
(1774-1838), die gehuwd was met Thérèse Colette <strong>van</strong> Aken (zie on<strong>de</strong>r het<br />
lemma <strong>de</strong> Nottet d'Anglier). In 1830 werd Edouard <strong>van</strong> Rullen plaatsver<strong>van</strong>gend lid<br />
<strong>van</strong> het Nationaal Congres. Tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> eerste jaren <strong>van</strong> <strong>de</strong> Belgische onafhankelijkheid<br />
was hij herhaal<strong>de</strong>lijk kandidaat <strong>van</strong> <strong>de</strong> Patriotten voor <strong>de</strong> gemeenteraad te Gent, maar<br />
hij werd niet verkozen. Zijn dochter Eugénie <strong>van</strong> Rullen huw<strong>de</strong> <strong>de</strong> negotiant en<br />
bankier Constant Verhaeghe <strong>de</strong> Naeyer, die een zoon was <strong>van</strong> François Séverin<br />
Verhaeghe en Isabelle <strong>de</strong> Naeyer (zie on<strong>de</strong>r het lemma <strong>de</strong> Smet, Franciscus Livinus).<br />
Op 29 november 1763 was reeds een in 1726 te Menen geboren bakker Michael<br />
Joannes Nuttens te Gent in het Poortersboek ingeschreven.<br />
<strong>van</strong> POTTELSBERGHE - 447
- Emilie Marie <strong>van</strong> Hoobrouck (1817-1891) huw<strong>de</strong> Henri Joseph Kervyn <strong>de</strong><br />
Merendree (1809-1894), die <strong>van</strong> 1835 <strong>tot</strong> 1847 katholiek volksvertegenwoordiger<br />
was. Van 1847 <strong>tot</strong> 1879 was hij provinciaal inspecteur <strong>van</strong> het lager on<strong>de</strong>rwijs in<br />
Oost-Vlaan<strong>de</strong>ren. Uit het boek <strong>van</strong> Michel Steels over <strong>de</strong> geschie<strong>de</strong>nis <strong>van</strong> het<br />
ste<strong>de</strong>lijk on<strong>de</strong>rwijs te Gent blijkt dat hij veel belangstelling betoon<strong>de</strong> voor dit<br />
on<strong>de</strong>rwijsnet. In 1846 publiceer<strong>de</strong> hij <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> uitgave <strong>van</strong> een boek, Quelques<br />
vues pratiques pour améliorer le sort <strong>de</strong> la population rurale <strong>de</strong>s Flandres. Hij<br />
ken<strong>de</strong> overigens <strong>de</strong> boerenstand goed: in 1833 had hij Judocus Joseph Delehaye<br />
opgevolgd als burgemeester <strong>van</strong> Merendree. Henri Kervyn was een neef <strong>van</strong><br />
Françoise Catherine Kervyn, <strong>de</strong> echtgenote <strong>van</strong> Charles Joseph <strong>de</strong> Graeve*.<br />
- Julie <strong>van</strong> Hoobrouck huw<strong>de</strong> Auguste Kervyn <strong>de</strong> Volkaersbeke. Hij was een zoon<br />
<strong>van</strong> Jean Charles Kervyn <strong>de</strong> Volkaersbeke, wiens va<strong>de</strong>r Charles Jacques een<br />
halfbroer was <strong>van</strong> <strong>de</strong> zopas vermel<strong>de</strong> Françoise Catherine <strong>de</strong> Graeve-Kervyn.<br />
Jean Charles Kervyn werd in 1809 lid <strong>van</strong> Les Vrais Amis.<br />
Het lijkt niet dat Albert François <strong>van</strong> Pottelsberghe nog in enige loge te Gent of<br />
el<strong>de</strong>rs actief is geweest na zijn jeug<strong>de</strong>rvaringen met Louchier en James<br />
Cunningham.<br />
Baron Albert François <strong>van</strong> Pottelsberghe overleed in 1804 te Menen.<br />
Pas in 1821 werd te Menen een eerste loge opgericht on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> benaming La<br />
Constance. De initiatiefnemers waren twee le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> Kortrijkse loge L'Amitié:<br />
Jacques Bovyn, politiecommissaris te Menen, en <strong>de</strong> Fransman Louis Nicolas<br />
Héliard, belastingcontroleur te Menen, die <strong>de</strong> eerste Voorzittend Meester <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
loge werd.<br />
De <strong>Gentse</strong> <strong>van</strong> Pottelberghes stammen af <strong>van</strong> Goswin <strong>van</strong> Pottelsberghe, die<br />
omstreeks 1260 te Kemzeke (Land <strong>van</strong> Waas) werd geboren, en zijn echtgenote<br />
Avesoete <strong>van</strong> Moerkerken. Goswin <strong>van</strong> Pottelsberghe was 'woudmeester' en heer <strong>van</strong><br />
Puyvel<strong>de</strong>.<br />
Twee an<strong>de</strong>re takken <strong>van</strong> het geslacht dat voortkwam uit het echtpaar <strong>van</strong><br />
Antonius <strong>van</strong> Pottelsberghe en Maria Veranneman (<strong>de</strong> overgrootou<strong>de</strong>rs <strong>van</strong> baron<br />
Albert François <strong>van</strong> Pottelsberghe) weerhou<strong>de</strong>n <strong>de</strong> aandacht.<br />
(i) Albert François (senior) <strong>van</strong> Pottelsberghe, heer <strong>van</strong> Overdam (en jongere broer<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> grootva<strong>de</strong>r <strong>van</strong> baron Albert François), huw<strong>de</strong> in 1685 Marie Ma<strong>de</strong>leine<br />
Schoorman. Zij was een dochter <strong>van</strong> François Augustin Schoorman, heer <strong>van</strong><br />
Rymersch en Appelsvoor<strong>de</strong>, en <strong>van</strong> zijn nicht Eleonora Schoorman. Deze Albert<br />
François (senior) was majoor <strong>van</strong> <strong>de</strong> Burgerwacht te Gent, schepen <strong>van</strong> Ge<strong>de</strong>ele en<br />
Ge<strong>de</strong>puteer<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> Staten <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren. Met zijn echtgenote mocht hij in 1695<br />
<strong>de</strong> geboorte <strong>van</strong> een zeven<strong>de</strong> zoon vieren. De zoon kreeg <strong>de</strong> voornaam 'Charles',<br />
zoals <strong>de</strong> koning <strong>van</strong> Spanje, die op <strong>de</strong> doopplechtigheid werd vertegenwoordigd<br />
door <strong>de</strong> hoogbaljuw <strong>van</strong> Gent. Het wicht werd gedoopt door bisschop Mgr. Philip<br />
Erard <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Noot. De peter <strong>van</strong> <strong>de</strong> boreling was <strong>de</strong> reeds vermel<strong>de</strong> schepen <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Keure Antoine <strong>van</strong> Pottelsberghe, heer <strong>van</strong> Boulanchy, die een neef was <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
kroostrijke ou<strong>de</strong>rs, en <strong>de</strong> grootva<strong>de</strong>r <strong>van</strong> baron Albert François (junior).<br />
448 - <strong>van</strong> POTTELSBERGHE
Een <strong>van</strong> <strong>de</strong> zeven zonen, François Albert (1686-1751), huw<strong>de</strong> Josèphe Isabelle<br />
Jacobs, vrouwe <strong>van</strong> Moeseke en Castilla. Uit dit echtpaar volg<strong>de</strong>n on<strong>de</strong>r meer:<br />
- Chrétien Marie <strong>van</strong> Pottelsberghe, die huw<strong>de</strong> met zijn nicht Marie Alexandrine<br />
<strong>van</strong> Pottelsberghe <strong>de</strong> la Potterie (zie hierna).<br />
- Albert François <strong>van</strong> Pottelsberghe, heer <strong>van</strong> Overdam - <strong>de</strong> <strong>de</strong>r<strong>de</strong> 'Albert François<br />
<strong>van</strong> Pottelsberghe' met wie wij kennis maken. Deze woon<strong>de</strong> omstreeks het ein<strong>de</strong><br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> 18<strong>de</strong> eeuw in <strong>de</strong> ou<strong>de</strong>rlijke woning, op <strong>de</strong> hoek <strong>van</strong> <strong>de</strong> Biezekapelstraat en<br />
<strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rpol<strong>de</strong>r. Judocus Joannes Steyaert meldt dat <strong>de</strong>ze Albert François <strong>van</strong><br />
Pottelsberghe in 1799 <strong>de</strong> gevel <strong>van</strong> <strong>de</strong> 'Biezekapel' in arduin liet zetten, "zooals<br />
men het nu ziet". Op dat tijdstip waren er dus twee 'Albert François <strong>van</strong> Pottelsberghe'<br />
in leven: <strong>de</strong> ene, heer <strong>van</strong> Overdam, woon<strong>de</strong> te Gent als niet getiteld<br />
e<strong>de</strong>lman; <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re was baron <strong>van</strong> Boulanchy en woon<strong>de</strong> te Menen.<br />
- Catherine <strong>van</strong> Pottelsberghe huw<strong>de</strong> Charles Joseph <strong>de</strong> l'Espée, heer <strong>van</strong><br />
Stuyvenberghe. Deze was waarschijnlijk een broer <strong>van</strong> Jacques Louis <strong>de</strong> l'Espée<br />
(1733-1774) die lid was <strong>van</strong> La Parfaite Egalité te Brugge. Charles Joseph <strong>de</strong><br />
l'Espée bezat aan het uitein<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> Coupure bij <strong>de</strong> Brugse poort een 'speelgoed<br />
en hof', met een 'gloriette', dat later <strong>de</strong> herberg Frascati werd - <strong>de</strong> bakermat in<br />
1809 <strong>van</strong> <strong>de</strong> eerste grote bloemententoonstellingen te Gent.<br />
(ii) Arthus Joseph Hyacinthe <strong>van</strong> Pottelsberghe, heer <strong>van</strong> Herleghem (1657-1735),<br />
een an<strong>de</strong>re broer <strong>van</strong> baron Albert François' grootva<strong>de</strong>r, werd gouverneur <strong>van</strong> het<br />
Groot Begijnhof en schepen <strong>van</strong> Ge<strong>de</strong>ele. Hij ligt aan <strong>de</strong> basis <strong>van</strong> <strong>de</strong> familie <strong>van</strong><br />
Pottelsberghe <strong>de</strong> la Potterie, waar<strong>van</strong> enkele le<strong>de</strong>n vrijmetselaars wer<strong>de</strong>n in het<br />
begin <strong>van</strong> <strong>de</strong> 19<strong>de</strong> eeuw.<br />
Arthus Joseph huw<strong>de</strong> in 1694 Amélie Anne Lanchals, 'vrouwe <strong>van</strong> <strong>de</strong> Potterie',<br />
dochter <strong>van</strong> François Philippe Lanchals, baron <strong>van</strong> Exaer<strong>de</strong>, en <strong>van</strong> <strong>de</strong> uit Firenze<br />
herkomstige Victoria Allemani . 1<br />
Hun zoon Albert Joseph <strong>van</strong> Pottelsberghe <strong>de</strong> la Potterie (1697-1741) huw<strong>de</strong><br />
Marie Robertine <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Meersch <strong>de</strong> Berchem, met wie hij drie kin<strong>de</strong>ren had:<br />
- Marie Françoise <strong>van</strong> Pottelsberghe <strong>de</strong> la Potterie huw<strong>de</strong> Alphonse Louis Borluut,<br />
raadsheer in <strong>de</strong> Raad <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren en hoogpointer <strong>van</strong> <strong>de</strong> kasselrij Kortrijk.<br />
Hun zoon Emmanuel Joseph Borluut (1768-1840) was <strong>van</strong> 1832 <strong>tot</strong> 1840<br />
katholiek senator.<br />
- Marie Alexandrine <strong>van</strong> Pottelsberghe <strong>de</strong> la Potterie, vrouwe <strong>van</strong> Berchem, huw<strong>de</strong><br />
haar neef Chrétien Marie <strong>van</strong> Pottelsberghe (zie hierboven).<br />
- Jean Baptiste Désiré <strong>van</strong> Pottelsberghe <strong>de</strong> la Potterie (1740-1799) zetel<strong>de</strong> in<br />
1780-1781 in <strong>de</strong> ste<strong>de</strong>lijke Collatie als afgevaardig<strong>de</strong> voor <strong>de</strong> Sint-Michielsparochie.<br />
In 1783 was hij vruchteloos kandidaat voor <strong>de</strong> ambten <strong>van</strong> schepen <strong>van</strong><br />
Ge<strong>de</strong>ele en <strong>van</strong> leenman <strong>van</strong> <strong>de</strong> kasselrij <strong>van</strong> <strong>de</strong> Oudburg. Hij huw<strong>de</strong> Marie<br />
1<br />
Een zus <strong>van</strong> mevr. Arthus <strong>van</strong> Pottelsberghe, Anne Isabelle Lanchals (overle<strong>de</strong>n in<br />
1735) huw<strong>de</strong> Jean François <strong>de</strong> Kerchove, heer <strong>van</strong> Eksaar<strong>de</strong> (1672-1733). Uit dit<br />
huwelijk volg<strong>de</strong>n <strong>de</strong> families <strong>de</strong> Kerchove d'Exaer<strong>de</strong>, <strong>de</strong> Kerchove <strong>de</strong> Denterghem,<br />
enz. (zie het lemma <strong>de</strong>lla Faille).<br />
<strong>van</strong> POTTELSBERGHE - 449
Thérèse Bal<strong>de</strong> <strong>de</strong> Cattenaye (1752-1801). Zij was een dochter <strong>van</strong> Georges<br />
Joseph Bal<strong>de</strong>, heer <strong>van</strong> Cattenaye, en Marie Isabelle <strong>de</strong>lla Faille, een groottante<br />
<strong>van</strong> graaf Joseph Sébastien <strong>de</strong>lla Faille*.<br />
Een aantal kin<strong>de</strong>ren <strong>van</strong> Jean Baptiste Désiré <strong>van</strong> Pottelsberghe <strong>de</strong> la Potterie en<br />
Marie Thérèse Bal<strong>de</strong> <strong>de</strong> Cattenaye weerhou<strong>de</strong>n <strong>de</strong> aandacht:<br />
+ Uit het huwelijk <strong>van</strong> Marie Fré<strong>de</strong>ric <strong>van</strong> Pottelsberghe <strong>de</strong> la Potterie (1772-1842)<br />
en Thérèse Pélagie <strong>de</strong> Lichtervel<strong>de</strong> volg<strong>de</strong> Edouard Adolphe <strong>van</strong> Pottelsberghe<br />
<strong>de</strong> la Potterie (1797-1870). Deze ongehuwd gebleven advocaat was als orangist<br />
(later als liberaal) lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> gemeenteraad <strong>van</strong> 1837 <strong>tot</strong> 1857. Van 1840 <strong>tot</strong> 1857<br />
was hij schepen. In 1837 werd hij lid <strong>van</strong> Le Septentrion, waar<strong>van</strong> hij 1ste<br />
Opziener werd in 1854, on<strong>de</strong>r het voorzitterschap <strong>van</strong> Hippolyte Met<strong>de</strong>penninghen.<br />
+ Chrétien Emmanuel <strong>van</strong> Pottelsberghe <strong>de</strong> la Potterie (1780-1858) huw<strong>de</strong> <strong>de</strong><br />
'beeldschone' Julie Marie d'Hane <strong>de</strong> Steenhuyse (1784-1833), dochter <strong>van</strong> graaf<br />
Jean Baptiste d'Hane <strong>de</strong> Steenhuyse*. Chrétien Emmanuel was rentenier, lid <strong>van</strong><br />
het Rid<strong>de</strong>rschap, <strong>van</strong> <strong>de</strong> gemeenteraad <strong>van</strong> Gent (1809-1822) en <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Provinciale Staten (1816-1830). Na <strong>de</strong> Belgische onafhankelijkheid zetel<strong>de</strong> hij<br />
<strong>van</strong> 1836 <strong>tot</strong> 1846 als orangist, later liberaal, in <strong>de</strong> provincieraad <strong>van</strong> Oost-<br />
Vlaan<strong>de</strong>ren, voor het kanton Wetteren. Hij bezat een twee<strong>de</strong> verblijfplaats in <strong>de</strong>ze<br />
stad (het thans gesloopte 'Potteriekasteel'), waar hij rozen en bomen kweekte en<br />
<strong>van</strong> 1836 <strong>tot</strong> 1858 schepen was. Hij werd tij<strong>de</strong>ns het Frans Bewind lid <strong>van</strong> La<br />
Félicité Bienfaisante (1808) en vervul<strong>de</strong> <strong>de</strong> functies <strong>van</strong> Aalmoezenier,<br />
Ceremoniemeester en Re<strong>de</strong>naar. Hij was tevens bekleed met <strong>de</strong> graad <strong>van</strong> 'Rose-<br />
Croix'. Zijn echtgenote ontlokte in 1818 een vurige en te<strong>de</strong>re passie bij <strong>de</strong> ou<strong>de</strong>r<br />
wor<strong>de</strong>n<strong>de</strong> prins Charles Alexandre <strong>de</strong> Gavre (1759-1832), 'particulier<br />
representant' <strong>van</strong> Grootmeester prins Fre<strong>de</strong>rik.<br />
+ Joseph Hyacinthe <strong>van</strong> Pottelsberghe <strong>de</strong> la Potterie (1787-1857), rentenier, werd<br />
lid <strong>van</strong> La Félicité Bienfaisante (1808) en was bekleed met <strong>de</strong> graad <strong>van</strong> 'Rose-<br />
Croix' (1812).<br />
+ Jean Philippe <strong>van</strong> Pottelsberghe <strong>de</strong> la Potterie, eveneens een rentenier, werd eerst<br />
lid <strong>van</strong> Les Vrais Amis (1809), daarna <strong>van</strong> La Félicité Bienfaisante (1818). Ook<br />
hij bezat <strong>de</strong> graad <strong>van</strong> 'Rose-Croix' (1822).<br />
+ Marie Thérèse <strong>van</strong> Pottelsberghe <strong>de</strong> la Potterie (1770-1822) huw<strong>de</strong> Charles Jean<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong>r Bruggen (1774-1843).<br />
Hun dochter Albine Henriette <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Bruggen werd <strong>de</strong> echtgenote <strong>van</strong> baron<br />
Jules Ludger <strong>de</strong> Saint-Genois <strong>de</strong>s Mottes (1813-1867) advocaat te Gent en liberaalkatholiek<br />
gemeenteraadslid. Van 1855 <strong>tot</strong> 1857 was hij schepen <strong>van</strong> on<strong>de</strong>rwijs. Hij<br />
bleef vooral bekend als bibliothecaris <strong>van</strong> <strong>de</strong> universiteit (na het overlij<strong>de</strong>n <strong>van</strong><br />
Auguste Voisin, opvolger <strong>van</strong> Pierre Constant Lammens), provinciaal archivaris,<br />
historicus en redacteur <strong>van</strong> het tijdschrift Messager <strong>de</strong>s Sciences Historiques <strong>van</strong><br />
1836 <strong>tot</strong> zijn overlij<strong>de</strong>n, bezieler <strong>van</strong> <strong>de</strong> indrukwekken<strong>de</strong> reeks Biographie Nationale,<br />
en eerste voorzitter <strong>van</strong> het Willemsfonds. Zijn broer, <strong>de</strong> vrijgezel baron Léon<br />
<strong>de</strong> Saint-Genois (1816-1872), was <strong>van</strong> 1843 <strong>tot</strong> zijn overlij<strong>de</strong>n voorzitter <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
450 - <strong>van</strong> POTTELSBERGHE
alboogmaatschappij 'Société Royale <strong>de</strong> Nemrod' ('tir à l'arbalète à jalet'). Deze<br />
vereniging (met <strong>de</strong> kenspreuk "hou vast en mik wel") verga<strong>de</strong>r<strong>de</strong> eerst in het<br />
Berouw, <strong>van</strong>af 1853 in een herenhuis in <strong>de</strong> Goudstraat, waarin een prachtige<br />
feestzaal werd ingericht. Na <strong>de</strong> opheffing <strong>van</strong> Nemrod in 1887 werd het herenhuis<br />
gebruikt voor het vrij on<strong>de</strong>rwijs (thans <strong>de</strong> Basisschool Sint-Lievens).<br />
De Franse schrijver François René <strong>de</strong> Chateaubriand (1768-1848), die in 1815<br />
<strong>de</strong>el uitmaakte <strong>van</strong> <strong>de</strong> hofhouding <strong>van</strong> koning Lo<strong>de</strong>wijk XV<strong>III</strong> te Gent (zie ook<br />
on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> lemmas d'Hane <strong>de</strong> Steenhuyse en d'Hoop), verhaalt in zijn Mémoires<br />
d'Outre Tombe een eigenaardig voorval met mevrouw <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Bruggen, née <strong>van</strong><br />
Pottelsberghe <strong>de</strong> la Potterie. Men had Chateaubriand meege<strong>de</strong>eld dat hij tij<strong>de</strong>ns zijn<br />
verblijf te Gent bij <strong>de</strong> familie <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Bruggen zou inwonen. Uitein<strong>de</strong>lijk verbleef<br />
hij met zijn echtgenote op kamers in het in 1804 geopen<strong>de</strong> 'Hôtel <strong>de</strong> Flandre', aan<br />
<strong>de</strong> <strong>de</strong> Poel nr. 1 (waar thans een financiële instelling is gevestigd). Ziehier waarom.<br />
"On m'avait donné un billet <strong>de</strong> logement dont je ne profitai pas: une baronne, dont<br />
j'ai oublié le nom, vint trouver Madame <strong>de</strong> Chateaubriand à l'auberge et nous offrit<br />
un appartement chez elle. Elle nous priait <strong>de</strong> si bonne grâce! 'Vous ne ferez aucune<br />
attention, nous dit-elle, à ce que vous contera mon mari: il a la tête ... vous<br />
comprenez. Ma fille aussi est tant soit peu extraordinaire: elle a <strong>de</strong>s moments<br />
terribles, la pauvre enfant! mais elle est au reste douce comme un mouton. Hélàs! ce<br />
n'est pas celle-là qui me cause le plus <strong>de</strong> chagrin; c'est mon fils Louis, le <strong>de</strong>rnier <strong>de</strong><br />
mes enfants: si Dieu n'y met la main, il sera pire que son père'. Madame <strong>de</strong><br />
Chateaubriand refusa poliment d'aller chez <strong>de</strong>s personnes aussi raisonnables".<br />
Joseph Nève preciseert dat het hier ging om het gezin <strong>van</strong> Charles <strong>van</strong> <strong>de</strong>r<br />
Bruggen en Marie Thérèse <strong>van</strong> Pottelsberghe, met hun zeven kin<strong>de</strong>ren. Men mag<br />
aannemen dat mevrouw <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Bruggen niet wenste bovenop haar om<strong>van</strong>grijk<br />
gezin nog (en wel voor onbepaal<strong>de</strong> tijd) Franse gasten in haar woning te herbergen,<br />
en dat zij dit mid<strong>de</strong>l uitdacht om mevrouw Chateaubriand af te schrikken.<br />
Zoon Louis <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Bruggen ("pire que son père") werd rechter in <strong>de</strong> Rechtbank<br />
<strong>van</strong> eerste aanleg te Gent. Welke dochter "<strong>de</strong>s moments terribles" had, is niet<br />
dui<strong>de</strong>lijk. Het gezin tel<strong>de</strong> vier dochters: Thérèse Joséphine huw<strong>de</strong> Emmanuel <strong>de</strong><br />
Kerchove <strong>de</strong> Ter Elst; Angélique trouw<strong>de</strong> met Robert Helias d'Hud<strong>de</strong>ghem, die<br />
voorzitter werd <strong>van</strong> het Hof <strong>van</strong> Beroep te Gent; Octavie bleef ongehuwd; <strong>de</strong> jongste,<br />
Albine, huw<strong>de</strong> Jules <strong>de</strong> Saint-Genois. Er was overigens nog een zoon, Fre<strong>de</strong>ric<br />
Charles (geboren in 1804), die Georgine <strong>de</strong> Naeyer huw<strong>de</strong> en provincieraadslid<br />
werd voor het kanton Zomergem. Georgine <strong>de</strong> Naeyer was een kleindochter <strong>van</strong><br />
Jacques François <strong>de</strong> Naeyer en Isabelle Colette Carpentier alsme<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
katoennijveraar Jacques Lievin <strong>van</strong> Caeneghem (die het thans verkommer<strong>de</strong><br />
Blin<strong>de</strong>huis aan <strong>de</strong> Coupure liet bouwen) en Marie Josèphe Verspeyen (zie ook on<strong>de</strong>r<br />
<strong>de</strong> lemmas Potier en <strong>de</strong> Smet, Franciscus Livinus). Haar tante Régine Eugénie <strong>de</strong><br />
Naeyer huw<strong>de</strong> Jean <strong>de</strong> Smet, een zoon <strong>van</strong> Franciscus Livinus <strong>de</strong> Smet*.<br />
<strong>van</strong> POTTELSBERGHE - 451
<strong>de</strong> POTTER, Pierre (1723-1783)<br />
a/ Discrète Impériale et Royale (1764), Bienfaisante (1773)<br />
b/ Secretaris, Bienfaisante (1783)<br />
c/ 'Rose-Croix'<br />
d/ e<strong>de</strong>lman, negotiant<br />
e/ Gent, Vlasmarkt<br />
f/ Contribuant Aca<strong>de</strong>mie (1770)<br />
g/ 45a, 70, 200, 322, 324, 324b, 379, 498, 645, 707, 834, 878, 913<br />
De le<strong>de</strong>nlijsten verstrekken geen voornaam voor dit lid, zodat een i<strong>de</strong>ntificatie<br />
binnen <strong>de</strong> wijdvertakte e<strong>de</strong>le familie <strong>de</strong> Potter moeilijk is.<br />
De naam <strong>van</strong> Pierre <strong>de</strong> Potter (1723-1783) werd weerhou<strong>de</strong>n omdat:<br />
(i) <strong>de</strong>ze als bezoeker uit Gent werd opgetekend in <strong>de</strong> loge te Aalst (La Discrète<br />
Impériale) op 24 september 1764, wat veron<strong>de</strong>rstelt dat hij toen reeds lid was <strong>van</strong><br />
een an<strong>de</strong>re loge, hoogstwaarschijnlijk La Discrète Impériale et Royale waar<strong>van</strong> ook<br />
<strong>de</strong> overige <strong>Gentse</strong> bezoekers (aangevoerd door Voorzittend Meester Adriaen<br />
Jacques Goethals*) lid waren.<br />
(ii) Pierre <strong>de</strong> Potter <strong>de</strong> ou<strong>de</strong>re broer was <strong>van</strong> Bernard Michel <strong>de</strong> Potter, een <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
meest actieve le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> loge te Aalst en <strong>van</strong> 1764 <strong>tot</strong> zijn overlij<strong>de</strong>n in 1769<br />
Voorzittend Meester.<br />
(iii) Pierre <strong>de</strong> Potter een verwante was <strong>van</strong> Voorzittend Meester Adriaen Jacques<br />
Goethals*. Zijn oom François Paschier <strong>de</strong> Potter was immers gehuwd met Marie<br />
Jeanne Goethals, die een tante was <strong>van</strong> Adriaen Jacques. Uit dit huwelijk volg<strong>de</strong><br />
on<strong>de</strong>r meer Catherine Thérèse <strong>de</strong> Potter die, gehuwd met Louis Charles <strong>de</strong> Wulf, <strong>de</strong><br />
moe<strong>de</strong>r was François Liévin <strong>de</strong> Wulf*, eveneens lid <strong>van</strong> La Discrète Impériale et<br />
Royale.<br />
Pierre <strong>de</strong> Potter werd geboren te Gent in 1723, als zoon <strong>van</strong> Jean François <strong>de</strong><br />
Potter (1696-1739), heer <strong>van</strong> Ten Broucke, en Anne Philippine Raellen. Va<strong>de</strong>r was<br />
negotiant in linnen en lijnwaad, en voer<strong>de</strong> on<strong>de</strong>r meer han<strong>de</strong>l met Spanje en <strong>de</strong><br />
Spaanse koloniale gebie<strong>de</strong>n in Mid<strong>de</strong>n- en Zuid-Amerika, alsme<strong>de</strong> dichterbij in<br />
Amsterdam, Rotterdam, Zelzate, Reims, Brussel, Namur en Tournai. Volgens een<br />
officiële lijst <strong>van</strong> 1771 dreef <strong>de</strong> familie <strong>de</strong> Potter han<strong>de</strong>l in "toiles sur l'Espagne, la<br />
Hollan<strong>de</strong> et la France, et en vedasse d'Hollan<strong>de</strong>".<br />
Pierre <strong>de</strong> Potter was een kleinzoon <strong>van</strong> Jean <strong>de</strong> Potter (1653-1722), herhaal<strong>de</strong>lijk<br />
schepen te Gent, gehuwd met Marie <strong>van</strong> Hecke (1664-1733), en een achterkleinzoon<br />
<strong>van</strong> Hermes <strong>de</strong> Potter (1630-1681) gehuwd met Catherine <strong>de</strong> Worm. Een zus<br />
<strong>van</strong> grootva<strong>de</strong>r Jean <strong>de</strong> Potter, Anne <strong>de</strong> Potter, huw<strong>de</strong> Lievin Francis O<strong>de</strong>vaere en<br />
was <strong>de</strong> grootmoe<strong>de</strong>r <strong>van</strong> Anselme O<strong>de</strong>vaere*, lid <strong>van</strong> La Discrète Impériale te<br />
Aalst.<br />
Pierre <strong>de</strong> Potter was overigens ook nog als volgt verwant met Anselme<br />
O<strong>de</strong>vaere*. Pierre's ou<strong>de</strong>re broer Philippe Jean <strong>de</strong> Potter (1722-1794) huw<strong>de</strong> Marie<br />
Anne O<strong>de</strong>vaere, dochter <strong>van</strong> Ange Martin O<strong>de</strong>vaere (1698-1765) en <strong>van</strong> zijn eerste<br />
452 - <strong>de</strong> POTTER, Pierre
echtgenote Agnès Françoise Soenens, zodat Marie Anne een halfzuster was <strong>van</strong><br />
Anselme O<strong>de</strong>vaere*.<br />
Grootoom Livinus <strong>de</strong> Potter (1657-1752) huw<strong>de</strong> Catharina Grenier, die verwant<br />
was met Adriaen Jacques Goethals*, Voorzittend Meester <strong>van</strong> La Discrète Impériale<br />
et Royale. Hun zoon Joseph Jean <strong>de</strong> Potter (1699-1770) huw<strong>de</strong> Elizabeth Surmont<br />
(1711-<strong>1786</strong>), die een tante was <strong>van</strong> Pierre Jean (of Leonard?) Surmont*, die lid werd<br />
<strong>van</strong> La Bienfaisante.<br />
Va<strong>de</strong>r Jean François <strong>de</strong> Potter was, naast negotiant, ook rentenier. Hij bezat on<strong>de</strong>r<br />
meer lijfrenten uitgegeven door <strong>de</strong> stad Roeselare, door <strong>de</strong> "burghemeester en<strong>de</strong><br />
schepenen <strong>van</strong> <strong>de</strong> twee ste<strong>de</strong>n en<strong>de</strong> baillius <strong>van</strong> <strong>de</strong>n Lan<strong>de</strong> <strong>van</strong> Aalst", door <strong>de</strong><br />
'Tresorije <strong>van</strong> Ghendt' alsme<strong>de</strong> door <strong>de</strong> Staten <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren.<br />
De moe<strong>de</strong>r <strong>van</strong> Pierre <strong>de</strong> Potter, Anne Philippine Raellen (1701-1730), was een<br />
dochter <strong>van</strong> Petrus Raellen (1669-1708) en Barbara Bom. Haar oom Hubertus<br />
Raellen (1656-1721) genoot een aanzienlijke vermaardheid te Gent se<strong>de</strong>rt hij in<br />
1677 feestelijk door zijn geboortestad werd ingehaald nadat hij te Leuven als Primus<br />
was afgestu<strong>de</strong>erd. Voor <strong>de</strong> 'petite histoire' wordt gepreciseerd dat Pierre <strong>de</strong> Potter<br />
tevens verwant was met een an<strong>de</strong>r vermaard gebleven Primus <strong>van</strong> <strong>de</strong> Leuvense<br />
universiteit, met name kanunnik Judocus Goethals (1662-1742), aan wie <strong>de</strong>ze eer<br />
in 1681 te beurt viel. Deze was een oom <strong>van</strong> Marie Jeanne Goethals die, zoals reeds<br />
werd vermeld, <strong>de</strong> echtgenote was <strong>van</strong> Pierre's oom François Paschier <strong>de</strong> Potter,<br />
negotiant en gouverneur <strong>van</strong> <strong>de</strong> Armenkamer (zie ook on<strong>de</strong>r het lemma Goethals,<br />
Adriaen Jacques).<br />
Moe<strong>de</strong>r Anne Philippine Raellen was bovendien <strong>de</strong> zus <strong>van</strong> Jean Baptiste<br />
Raellen, wiens dochter Marie Lucrèze Raellen huw<strong>de</strong> met Jacques Gabriël Stroobant<br />
<strong>de</strong> Terbrugghen* die hoogstwaarschijnlijk eveneens lid was <strong>van</strong> La Discrète<br />
Impériale et Royale.<br />
Pierre <strong>de</strong> Potter vervul<strong>de</strong> tij<strong>de</strong>ns zijn jeugd een stage te Reims (bij Simon Benoit,<br />
een zakenrelatie <strong>van</strong> <strong>de</strong> familie) om er zowel <strong>de</strong> han<strong>de</strong>lspraktijk als <strong>de</strong> Franse taal<br />
te leren. In dit verband moet men aanstippen dat <strong>de</strong> loge te Reims (wellicht <strong>de</strong> in<br />
1762 opgerichte La Triple Union) in 1764 'en correspondance' was met een loge te<br />
Gent (hoogstwaarschijnlijk La Discrète Impériale et Royale), zoals blijkt uit een<br />
brief <strong>van</strong> <strong>de</strong> Franse Voorzittend Meester Peterinck aan zijn collega <strong>van</strong> La Discrète<br />
Impériale te Aalst. Waarschijnlijk dateren <strong>de</strong> eerste contacten tussen vrijmetselaars<br />
<strong>van</strong> Gent en Reims <strong>van</strong> <strong>de</strong> stage <strong>van</strong> Pierre <strong>de</strong> Potter aldaar.<br />
Pierre <strong>de</strong> Potter was heel zijn leven direct betrokken bij het bestuur <strong>van</strong> het<br />
familiebedrijf. Hij nam weinig <strong>de</strong>el aan het gezelschapsleven: hij werd bijv. geen lid<br />
<strong>van</strong> een of meer <strong>van</strong> <strong>de</strong> Hoofdgil<strong>de</strong>n, zoals talrijke an<strong>de</strong>re vrijmetselaars (waaron<strong>de</strong>r<br />
zijn broer Bernard).<br />
Pierre <strong>de</strong> Potter was lang Secretaris <strong>van</strong> La Bienfaisante. Hij is het die in 1779 het<br />
bewaar<strong>de</strong> vrijmetselaarsdiploma <strong>van</strong> graaf Joseph Sébastien <strong>de</strong>lla Faille*<br />
on<strong>de</strong>rteken<strong>de</strong>.<br />
Pierre <strong>de</strong> Potter woon<strong>de</strong> in het ou<strong>de</strong>rlijk huis aan <strong>de</strong> zuidkant <strong>van</strong> <strong>de</strong> Vlasmarkt<br />
("ter zij<strong>de</strong> <strong>van</strong> het achtergebouw <strong>de</strong>s Dammanssteens"), dat zijn va<strong>de</strong>r in 1724 had<br />
<strong>de</strong> POTTER, Pierre - 453
aangekocht. Jean François <strong>de</strong> Potter liet na <strong>de</strong> aankoop een belangrijke verbouwing<br />
uitvoeren door <strong>de</strong> meester-metselaar Laureyns Luyten. De boe<strong>de</strong>lbeschrijving<br />
opgemaakt na het overlij<strong>de</strong>n <strong>van</strong> moe<strong>de</strong>r Anne Philippine Raellen in 1730 geeft een<br />
inzicht in <strong>de</strong> binnenhuisinrichting. Op <strong>de</strong> gelijkvloerse verdieping was er een<br />
'comptoir', het zakelijk centrum <strong>van</strong> het huis, een 'ghevauteer<strong>de</strong> camer' en een<br />
'zaele', waarin telkens landkaarten waren opgehangen. Ver<strong>de</strong>r tel<strong>de</strong> het huis nog<br />
twee salons en een eetkamer: drie rijkelijk bemeubel<strong>de</strong> ruimten waar<strong>van</strong> <strong>de</strong> wan<strong>de</strong>n<br />
met goudle<strong>de</strong>r waren bespannen. Op <strong>de</strong> eerste verdieping waren er vijf kamers,<br />
waar<strong>van</strong> vier slaapkamers. De wan<strong>de</strong>n <strong>van</strong> één slaapkamer waren ook bespannen<br />
met goudle<strong>de</strong>r. Het zilverwerk en <strong>de</strong> juwelen getuig<strong>de</strong>n <strong>van</strong> eenzelf<strong>de</strong> luxe. Een<br />
halssnoer met diamanten vertegenwoordig<strong>de</strong> alleen reeds 10% <strong>van</strong> <strong>de</strong> waar<strong>de</strong> <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> inboe<strong>de</strong>l. In <strong>de</strong> kel<strong>de</strong>r werd toen een aanzienlijke provisie aan bier, wijn, boter,<br />
thee, suiker, kaarsen, brandhout en houtskool opgetekend (M.C. Laleman en D.<br />
Lievois). Dit huis werd in 1777 door Pierre <strong>de</strong> Potter en zijn broer Philippe Jean <strong>de</strong><br />
Potter (1722-1794) verkocht aan Stephane (Etienne) Jean Maelcamp, die <strong>van</strong> 1780<br />
<strong>tot</strong> 1794 secretaris was <strong>van</strong> <strong>de</strong> schepenbank <strong>van</strong> Ge<strong>de</strong>ele. Het huis werd later nog<br />
bewoond door Philippe Jean Lippens, wiens hoofdverblijf zich te Moerbeke bevond<br />
(zie on<strong>de</strong>r het lemma <strong>de</strong>lla Faille d'Assene<strong>de</strong>, Joseph Sébastien) en door <strong>de</strong><br />
vermaar<strong>de</strong> machineconstructeur Alfons Jozef Carels (1842-1911) wiens werkhuizen<br />
aan het Dok waren gevestigd. Ook Carels liet een verbouwing uitvoeren aan <strong>de</strong><br />
woning, die thans als het 'Gouverneurshuis' bekend is.<br />
Pierre <strong>de</strong> Potter overleed ongehuwd te Oostakker op 5 september 1783.<br />
In die gemeente bezat zijn familie een 'hof <strong>van</strong> Plaisance', het 'Schuurgoed' bij het<br />
Westveld. Pierre <strong>de</strong> Potter werd overigens (zoals Adriaen Jacques Goethals*) bij <strong>de</strong><br />
parochiekerk <strong>van</strong> Oostakker begraven. Een neef <strong>van</strong> Pierre <strong>de</strong> Potter, Charles<br />
Philippe (een in 1760 geboren zoon <strong>van</strong> Pierre's ou<strong>de</strong>re broer Philippe Jean) werd<br />
on<strong>de</strong>r het Frans Bewind 'Adjoint au Maire' te Oostakker.<br />
Een zus <strong>van</strong> Pierre <strong>de</strong> Potter en <strong>van</strong> <strong>de</strong> hierna te bespreken Bernard <strong>de</strong> Potter,<br />
Marie Catherine <strong>de</strong> Potter (1725-1753) huw<strong>de</strong> Philippe Charles Jacobs, een broer<br />
<strong>van</strong> Jean Baptiste Jacobs*, lid <strong>van</strong> La Discrète Impériale et Royale. Een zus <strong>van</strong><br />
Philippe Charles en Jean Baptiste Jacobs, met name Thérèse Susanne Jacobs was<br />
gehuwd met Joseph Pierre <strong>van</strong> Vol<strong>de</strong>n*, lid <strong>van</strong> La Discrète Impériale et Royale,<br />
daarna <strong>van</strong> La Bienfaisante.<br />
Guillaume Jean <strong>de</strong> Potter (1728-1794), een broer <strong>van</strong> Pierre en Bernard <strong>de</strong> Potter,<br />
was licentiaat in <strong>de</strong> rechten, kanunnik <strong>van</strong> Sint-Pharaïldis en Sint-Niklaas en<br />
Apostolisch Protonotarius. Van 1782 <strong>tot</strong> <strong>1786</strong> was hij, namens <strong>de</strong> clerus, een<br />
keizersgezin<strong>de</strong> Ge<strong>de</strong>puteer<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> Staten <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren. Omstreeks 1770 was<br />
hij betrokken in een zwaar mondain inci<strong>de</strong>nt met graaf Maximilien Richard <strong>de</strong><br />
Trazegnies, eerste Voorzittend Meester <strong>van</strong> La Bienfaisante (zie on<strong>de</strong>r het lemma<br />
<strong>de</strong> Trazegnies).<br />
454 - <strong>de</strong> POTTER, Pierre
DE POTTER, Bernard Michel (1730-1769)<br />
a/ La Discrète Impériale et Royale (voor 1764), La Discrète Impériale te Aalst<br />
(1764)<br />
b/ Voorzittend Meester, La Discrète Impériale<br />
c/ waarschijnlijk 'Rose-Croix'<br />
d/ Gent, Vlasmarkt; Aalst<br />
e/ e<strong>de</strong>lman, hoogbaljuw <strong>van</strong> het land <strong>van</strong> Zottegem, Ge<strong>de</strong>puteer<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> Staten<br />
<strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren<br />
f/ Sint-Jorisgil<strong>de</strong> (1758), Sint-Antoniusgil<strong>de</strong> (1761), Sint-Michielsgil<strong>de</strong> (1766)<br />
g/ 70, 132, 171, 222, 324, 324b, 379, 756, 771, 878, 913, 1006<br />
Bernard Michel <strong>de</strong> Potter (1730-1769) was een jongere broer <strong>van</strong> Pierre <strong>de</strong> Potter.<br />
Zijn moe<strong>de</strong>r, <strong>de</strong> 29-jarige Anne Philippine Raellen overleed kort na zijn geboorte.<br />
Hij genoot secundair on<strong>de</strong>rwijs bij <strong>de</strong> paters augustijnen te Enghien. Hij stu<strong>de</strong>er<strong>de</strong><br />
daarna 'Artes' aan <strong>de</strong> universiteit <strong>van</strong> Leuven, waar hij een studiemakker was <strong>van</strong><br />
Jacques Bernard <strong>van</strong> <strong>de</strong> Vivere*.<br />
Hij verbleef vaak te Aalst in zijn hoedanigheid <strong>van</strong> hoogbaljuw <strong>van</strong> <strong>de</strong> 'stad en het<br />
land <strong>van</strong> Sotteghem'. Hij was bovendien lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Staten <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren en<br />
geduren<strong>de</strong> enige jaren een <strong>van</strong> <strong>de</strong> Ge<strong>de</strong>puteer<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> Staten, on<strong>de</strong>r het voorzitterschap<br />
<strong>van</strong> Jean Jacques Philippe Vilain X<strong>III</strong>I.<br />
Bernard <strong>de</strong> Potter was een <strong>van</strong> <strong>de</strong> oprichters en <strong>van</strong> 1764 <strong>tot</strong> zijn overlij<strong>de</strong>n<br />
Voorzittend Meester <strong>van</strong> <strong>de</strong> loge te Aalst. Hij was een bedrijvig vrijmetselaar en<br />
speel<strong>de</strong> on<strong>de</strong>r meer een belangrijke rol bij <strong>de</strong> oprichting <strong>van</strong> La Constante Union te<br />
Gent in 1768. Hij was overigens aanwezig op <strong>de</strong> oprichtingsplechtigheid <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze<br />
loge.<br />
Bernard <strong>de</strong> Potter bleef, zoals zijn broer Pierre, ongehuwd. Hoewel hij ambtshalve<br />
vaak te Aalst verbleef, nam hij ook <strong>de</strong>el aan het gezelschapsleven te Gent: hij was<br />
lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-Antoniusgil<strong>de</strong> (1761), <strong>de</strong> Sint-Jorisgil<strong>de</strong> (1758) en <strong>de</strong> Sint-<br />
Michielsgil<strong>de</strong> (1766). In laatstgenoem<strong>de</strong> gil<strong>de</strong> behoor<strong>de</strong> hij <strong>tot</strong> het elitekorps <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
'hon<strong>de</strong>rd keurlijke mannen' (zie on<strong>de</strong>r het lemma Goethals, Adriaen Jacques).<br />
Bernard <strong>de</strong> Potter overleed op 30 mei 1769. Hij werd ten grave gedragen in<br />
aanwezigheid <strong>van</strong> zestien logele<strong>de</strong>n ("obiit 30 Maii 1769 cujus exequiae celebratur<br />
31 Maii present. 16 fratribus").<br />
Na het overlij<strong>de</strong>n <strong>van</strong> Bernard <strong>de</strong> Potter ontving Jean Baptiste Pyl <strong>de</strong> Braecle,<br />
burgemeester <strong>van</strong> Geraardsbergen (maar te Aalst woonachtig), en 1ste Opziener <strong>van</strong><br />
La Discrète Impériale, <strong>van</strong>wege <strong>de</strong> Fransman Jean Joseph <strong>de</strong> Vignoles ('Provincial<br />
Grand Master for the Foreign Lodges' bij <strong>de</strong> Grootloge te Lon<strong>de</strong>n) een brief met het<br />
verzoek om alle maçonnieke documenten te gaan weghalen uit het sterfhuis.<br />
De Vignoles (die als 'Jean Joseph Joniot' was geboren) oefen<strong>de</strong> namens <strong>de</strong><br />
Engelse Grootloge toezicht uit op <strong>de</strong> <strong>loges</strong> in <strong>de</strong> Oostenrijkse Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>n <strong>tot</strong> <strong>de</strong><br />
oprichting in 1770 <strong>van</strong> <strong>de</strong> Provinciale Grootloge, on<strong>de</strong>r het voorzitterschap <strong>van</strong><br />
markies <strong>de</strong> Gages. De Vignoles was vrijmetselaar gewor<strong>de</strong>n te 's-Gravenhage in<br />
1758. Hij was, met J.P.J. du Bois, Grootsecretaris <strong>van</strong> <strong>de</strong> 'Groote loge in Holland',<br />
<strong>de</strong> POTTER, Bernard - 455
<strong>de</strong> auteur <strong>van</strong> La Lire Maçonne, een boek (<strong>van</strong> Laeck, Den Haag, 1763) met<br />
maçonnieke lie<strong>de</strong>ren, dat talrijke uitgaven ken<strong>de</strong> (dan wel met <strong>de</strong> correcte titel: La<br />
lyre maçonne).<br />
Na <strong>de</strong> oprichting, in 1770, <strong>van</strong> <strong>de</strong> Provinciale Grootloge on<strong>de</strong>r markies <strong>de</strong><br />
Gages, moesten <strong>de</strong> <strong>loges</strong> een <strong>de</strong>el <strong>van</strong> <strong>de</strong> fondsen die zij voor <strong>de</strong> liefdadigheid<br />
bestem<strong>de</strong>n overmaken aan <strong>de</strong> 'Grand Charity' <strong>van</strong> <strong>de</strong> Grootloge te Lon<strong>de</strong>n. De<br />
aanstellingsbrief <strong>van</strong> markies <strong>de</strong> Gages preciseer<strong>de</strong> zijn plichten in dit verband: "...<br />
to remit to the Treasurer of the Society for the time being at London three pounds<br />
three shillings sterling for every Lodge you shall constitute for the Grand Charity<br />
and other necessary purposes". Deze betalingen gebeur<strong>de</strong>n door bemid<strong>de</strong>ling <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> Vignoles die, volgens sommige auteurs, een <strong>de</strong>el <strong>van</strong> <strong>de</strong> gel<strong>de</strong>n voor zich<br />
behield.<br />
In 1769 bestond <strong>de</strong> bedoeling om Bernard <strong>de</strong> Potter als Provinciaal Grootmeester<br />
te benoemen. Dit blijkt uit volgen<strong>de</strong> brief <strong>van</strong> <strong>de</strong> Vignoles aan Bernard <strong>de</strong> Potter:<br />
"J'ai conçu un si vif espoir <strong>de</strong> votre ferveur que j'attens seulement <strong>de</strong> voir dans vos<br />
cantons plusieurs Loges unies sous notre Constitution, pour vous communiquer une<br />
portion <strong>de</strong> mon autorité, qui en vous donnant une prési<strong>de</strong>nce sur toutes, nous procure<br />
le plaisir d'y faire fleurir l'Ordre sous notre mutuelle concurrence".<br />
Het overlij<strong>de</strong>n <strong>van</strong> Bernard <strong>de</strong> Potter trok een streep door die plannen, zodat <strong>de</strong><br />
Engelse Grootloge besliste gesprekken te voeren met markies <strong>de</strong> Gages, Voorzittend<br />
Meester <strong>van</strong> La Parfaite Harmonie te Mons. Een akkoord betreffen<strong>de</strong> <strong>de</strong> oprichting<br />
<strong>van</strong> een Provinciale Grootloge voor <strong>de</strong> Oostenrijkse Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>n werd schriftelijk<br />
vastgesteld op 17 <strong>de</strong>cember 1769.<br />
RAEMDONCK, Jean Joseph (1730- ?) / Ignace (1727- ?)<br />
a/ Can<strong>de</strong>ur (1766)<br />
b/ -<br />
c/ -<br />
d/ e<strong>de</strong>lman<br />
e/ Waasmunster<br />
f/ Sint-Jorisgil<strong>de</strong> (Ignace: 1753)<br />
g/ 45a, 321.7, 984<br />
De naam <strong>van</strong> dit lid is alleen bekend uit zijn handtekening op het<br />
vrijmetselaarsdiploma <strong>van</strong> Jean Baptiste Le Cat*. Omdat <strong>de</strong> beginletters <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
voornaam niet goed leesbaar zijn (J.J. of I.J.), wor<strong>de</strong>n hierna bei<strong>de</strong> Waasmunsterse<br />
neven Jean Joseph en Ignace Raemdonck besproken. De meest waarschijnlijke<br />
lezing <strong>van</strong> <strong>de</strong> beginletters is 'J.J.', zodat het lid hoogstwaarschijnlijk Jean Joseph<br />
was.<br />
Jean Joseph Raemdonck was <strong>de</strong> in 1730 geboren zoon <strong>van</strong> <strong>de</strong> Waasmunsterse<br />
patriciër Adriaan Raemdonck en Theresia Vleeschauwer. Hij huw<strong>de</strong> Isabella <strong>de</strong><br />
Vyl<strong>de</strong>r uit Lokeren. Zij was een zus <strong>van</strong> Joannes <strong>de</strong> Vyl<strong>de</strong>r, kanunnik en vicarisgeneraal<br />
<strong>van</strong> het bisdom Gent, die in 1776 poog<strong>de</strong> bisschop <strong>van</strong> Brugge te wor<strong>de</strong>n.<br />
456 - RAEMDONCK
Jean Joseph Raemdonck kwam voor zijn schoonbroer tussenbei<strong>de</strong> bij talrijke<br />
hooggeplaatste geestelijken en leken (die hij waarschijnlijk, althans voor een <strong>de</strong>el,<br />
in <strong>de</strong> <strong>loges</strong> had leren kennen). Het mocht niet baten: kanunnik <strong>de</strong> Vyl<strong>de</strong>r werd geen<br />
bisschop. De benoeming ging naar <strong>de</strong> Leuvense e<strong>de</strong>lman Felix Guilielmus Brenart<br />
(1720-1794), die <strong>van</strong> 1777 <strong>tot</strong> 1794 als bisschop <strong>van</strong> Brugge een 'verlicht' beleid<br />
voer<strong>de</strong>. Voor zijn benoeming als bisschop was hij kerkelijk raadsheer in <strong>de</strong> Grote<br />
Raad te Mechelen.<br />
Uit het gezin Raemdonck-<strong>de</strong> Vyl<strong>de</strong>r volg<strong>de</strong>n drie dochters: Theresia Jacoba,<br />
Joanna Catharina en Maria Theresia.<br />
Joanna Catherina Raemdonck, geboren te Lokeren in 1755, huw<strong>de</strong> Jean Baptiste<br />
Bernard <strong>van</strong> <strong>de</strong> Vivere, een zoon <strong>van</strong> Jean Bernard <strong>van</strong> <strong>de</strong> Vivere* die<br />
waarschijnlijk lid was <strong>van</strong> La Constante Union.<br />
Ignace Raemdonck, neef <strong>van</strong> Jean Joseph, was <strong>de</strong> in 1727 geboren zoon <strong>van</strong><br />
Lucas Raemdonck en Isabella Carola Gheldolf uit Lokeren. Hij had blijkbaar<br />
geregeld contact met <strong>de</strong> burgerlijke kringen te Gent, vermits hij in 1753 lid werd <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> Sint-Jorisgil<strong>de</strong>.<br />
Ignace Raemdonck huw<strong>de</strong> Maria Catharina <strong>de</strong> Vyl<strong>de</strong>r uit Lokeren. Zij was<br />
waarschijnlijk een zus of een nicht <strong>van</strong> <strong>de</strong> echtgenote <strong>van</strong> Jean Joseph Raemdonck.<br />
Uit dit echtpaar volg<strong>de</strong>n vier dochters (Isabella, Anna Maria, Barbara en Agnès)<br />
en drie zonen (Joannes, Jacobus en Serafinus).<br />
Met <strong>de</strong> in 1770 geboren zoon Joannes had Ignace Raemdonck zware moeilijkhe<strong>de</strong>n.<br />
In 1793 erken<strong>de</strong> <strong>de</strong> min<strong>de</strong>rjarige Joannes (23 jaar) publiekelijk dat hij <strong>de</strong><br />
va<strong>de</strong>r was <strong>van</strong> het kind dat Isabella Rooms verwachtte en hij verklaar<strong>de</strong> haar te<br />
willen huwen. Wegens het stan<strong>de</strong>nverschil verzette Ignace Raemdonck zich tegen<br />
dit voornemen. Hij span<strong>de</strong> zelfs een geding in voor <strong>de</strong> Raad <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren, <strong>de</strong><br />
hoogste rechtbank binnen het graafschap. De Raad leg<strong>de</strong> in <strong>de</strong>cember 1793 aan<br />
Joannes Raemdonck het verbod op om Isabella Rooms te huwen. Joannes werd<br />
overigens in hechtenis gehou<strong>de</strong>n te Gent. Nochtans bleef hij niet bij <strong>de</strong> pakken<br />
zitten, en span<strong>de</strong> zelf een proces in tegen zijn va<strong>de</strong>r. In maart 1794 herriep <strong>de</strong> Raad<br />
<strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren zijn vorig arrest. Op 15 maart 1794 werd overigens het kindje <strong>van</strong><br />
Joannes en Isabella Rooms geboren. Het kreeg <strong>de</strong> voornamen: Ludovicus Henricus.<br />
Op het tijdstip <strong>van</strong> <strong>de</strong> geboorte verbleef Joannes nog steeds in het Correctiehuis te<br />
Gent. Na zijn vrijlating on<strong>de</strong>rteken<strong>de</strong> hij <strong>de</strong> doopakte <strong>van</strong> zijn zoon (juli 1794) en<br />
kon hij ein<strong>de</strong>lijk op 30 augustus 1794 in het huwelijk tre<strong>de</strong>n met Isabella Rooms,<br />
waarbij meteen hun zoon gewettigd werd. Na het huwelijk volg<strong>de</strong>n nog twee<br />
kin<strong>de</strong>ren: A<strong>de</strong>laï<strong>de</strong> in 1795 en Eugène in 1796.<br />
Een tante <strong>van</strong> Jean Joseph en Ignace, Isabelle Raemdonck huw<strong>de</strong> te Waasmunster<br />
in 1716 <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> patriciër Pierre Josse <strong>van</strong> Larebeke <strong>de</strong> Ter Brugghen<br />
(1690-1759), die verwant was met <strong>de</strong> familie <strong>van</strong> <strong>de</strong> Vivere* en een kasteel bezat te<br />
Drongen.<br />
De familie Raemdonck on<strong>de</strong>rhield goe<strong>de</strong> relaties met <strong>de</strong> kerk en <strong>de</strong> geestelijkheid,<br />
en betaal<strong>de</strong> on<strong>de</strong>r meer sommige herstellingswerken in <strong>de</strong> kerk <strong>van</strong><br />
Waasmunster in 1781. Overigens was een ou<strong>de</strong>re broer <strong>van</strong> Ignace, Dom Vedastus<br />
RAEMDONCK - 457
Raemdonck (1722-<strong>1786</strong>), benedictijnermonnik in <strong>de</strong> abdij <strong>van</strong> Affligem. Van hem<br />
is geweten dat hij, ondanks een wellicht ontoereiken<strong>de</strong> theologische kennis, een<br />
uitstekend zieleher<strong>de</strong>r was.<br />
<strong>de</strong> RAEVE, Pieter (? - ?)<br />
a/ Can<strong>de</strong>ur (1766)<br />
b/ Thesaurier<br />
c/ -<br />
d/ meester-vleeshouwer<br />
e/ Gent, Sint-Pietersnieuwstraat<br />
f/ Sint-Antoniusgil<strong>de</strong> (1777), Sint-Sebastiaansgil<strong>de</strong> (1765)<br />
g/ 45a, 53, 313, 322, 386, 649, 708, 1020<br />
De handtekening <strong>van</strong> Pieter <strong>de</strong> Raeve komt voor op het vrijmetselaarsdiploma <strong>van</strong><br />
Jean Baptiste Le Cat*.<br />
Pieter <strong>de</strong> Raeve was een telg <strong>van</strong> <strong>de</strong> erfelijke vleeshouwersfamilie <strong>de</strong> Raeve.<br />
Samen met <strong>de</strong> vleeshouwersfamilie Vollaert, beheerste <strong>de</strong> familie <strong>de</strong> Raeve het<br />
'Klein Vleeshuis', terwijl het 'Groot Vleeshuis' (aan <strong>de</strong> Groentenmarkt) gecontroleerd<br />
werd door <strong>de</strong> families <strong>van</strong> Loo, <strong>van</strong> Melle, Minne en Deynoodt. In sommige<br />
documenten wordt Pieter <strong>de</strong> Raeve vermeld als 'burgemeester <strong>van</strong> het kleyn<br />
Vleeschhuis'.<br />
Het Klein Vleeshuis was se<strong>de</strong>rt 1593 gevestigd aan <strong>de</strong> 'Vierweechschee<strong>de</strong>', d.i.<br />
<strong>de</strong> hoek <strong>van</strong> <strong>de</strong> Korte Dagsteeg en <strong>de</strong> (huidige) Vogelmarkt. Het gebouw werd in<br />
1821-1822 afgebroken voor <strong>de</strong> verbreding <strong>van</strong> <strong>de</strong> Korte Dagsteeg. Het Klein<br />
Vleeshuis werd dan verplaatst naar <strong>de</strong> ou<strong>de</strong> Weverskapel in <strong>de</strong> Korte Dagsteeg<br />
(mid<strong>de</strong>n <strong>de</strong> 20ste eeuw bioscoopzaal Savoy), <strong>tot</strong> het in 1871 werd afgeschaft omdat<br />
<strong>de</strong> beenhouwers toen vlees mochten verkopen in hun winkel. Kort voor <strong>de</strong> afbraak<br />
<strong>van</strong> het Klein Vleeshuis maakte August <strong>van</strong> Lokeren een tekening er<strong>van</strong>, die men<br />
aantreft in Ghendtsche Tydinghen, 1989, blz. 268.<br />
In <strong>de</strong> grote 'cavalca<strong>de</strong>' voor het jubileum <strong>van</strong> <strong>de</strong> H. Macharius in 1767 verbeeld<strong>de</strong><br />
Pieter <strong>de</strong> Raeve een <strong>de</strong>elnemer aan een 'ben<strong>de</strong> Jagers'. Ook <strong>de</strong> overige<br />
jagers behoor<strong>de</strong>n <strong>tot</strong> <strong>de</strong> erfelijke neringen: <strong>van</strong> Loo, Minne, <strong>van</strong> Melle en<br />
Deynoodt.<br />
Pieter <strong>de</strong> Raeve was bestuurslid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-Sebastiaansgil<strong>de</strong>. In 1772-1773 was<br />
hij 'kapitein' <strong>van</strong> <strong>de</strong> gil<strong>de</strong>. Dit betekent dat hij instond voor het optre<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> gil<strong>de</strong><br />
in stoeten, processies, cavalca<strong>de</strong>n en diverse an<strong>de</strong>re feestelijke evenementen<br />
waaraan <strong>de</strong> Hoofdgil<strong>de</strong>n <strong>de</strong>elnamen. Van 1780 <strong>tot</strong> 1788 was hij <strong>de</strong> 'guidon' <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
gil<strong>de</strong>: tij<strong>de</strong>ns stoeten, optochten, processies en dgl. was hij <strong>de</strong> gil<strong>de</strong>broe<strong>de</strong>r die, op<br />
een paard gezeten, <strong>de</strong> standaard <strong>van</strong> <strong>de</strong> gil<strong>de</strong> droeg.<br />
<strong>de</strong> REUDEGHEM, rid<strong>de</strong>r - (? - ?)<br />
a/ Bienfaisante (1778)<br />
458 - <strong>de</strong> RAEVE / <strong>de</strong> REUDEGHEM
-<br />
c/ -<br />
d/ -<br />
e/ -<br />
f/ -<br />
g/ -<br />
Dit lid, dat zon<strong>de</strong>re ver<strong>de</strong>re precisering door Cordier en Van <strong>de</strong>r Schel<strong>de</strong>n wordt<br />
vermeld, werd niet geï<strong>de</strong>ntificeerd.<br />
ROBETTE, François Joseph (1741-1798)<br />
a/ Félicité Bienfaisante (<strong>1786</strong>)<br />
b/ Thesaurier<br />
c/ -<br />
d/ koopman, meersenier<br />
e/ Gent, 'Coystraet'<br />
f/ -<br />
g/ 13, 258, 913<br />
François Robette werd geboren te Ath in 1741, als zoon <strong>van</strong> Leonard Robette en<br />
Catherine Thérèse Mallet. Hij werd als poorter <strong>van</strong> Gent ingeschreven op 8 maart<br />
1787. Hij huw<strong>de</strong> Isabelle Fourez en overleed in 1798.<br />
François Robette komt niet voor op <strong>de</strong> le<strong>de</strong>nlijst <strong>van</strong> 1785. Hij verschijnt plots in<br />
<strong>de</strong> lijst <strong>van</strong> <strong>1786</strong>, en wèl onmid<strong>de</strong>llijk als Thesaurier. De Voorzittend Meester <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> loge op dat tijdstip was markies Joseph Alexandre <strong>de</strong> l'Aspiur*.<br />
Men moet veron<strong>de</strong>rstellen dat Robette in een an<strong>de</strong>re loge <strong>tot</strong> <strong>de</strong> vrijmetselarij<br />
toetrad. Dit wordt bevestigd door het feit dat hij nieuw in Gent was komen wonen.<br />
Zijn naam kon nochtans niet wor<strong>de</strong>n ont<strong>de</strong>kt op <strong>de</strong> beken<strong>de</strong> le<strong>de</strong>nlijsten <strong>van</strong> <strong>loges</strong><br />
in <strong>de</strong> Oostenrijkse Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>n.<br />
Men kan niet uitsluiten dat François Joseph Robette verwant was met <strong>de</strong><br />
populaire pastoor <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-Michielsparochie Louis François Robette, geboren te<br />
Ronse in 1801, overle<strong>de</strong>n te Gent in 1867. De 'goe<strong>de</strong> pastoor Robette' <strong>de</strong>el<strong>de</strong><br />
geregeld broodjes uit ("schurren en rogge sieskens") aan <strong>de</strong> behoeftigen in <strong>de</strong><br />
Nieuwpoortwijk.<br />
Het is ook mogelijk dat François Robette verwant was met <strong>de</strong> e<strong>de</strong>le familie<br />
Robette.<br />
Catherine Thérèse Robette was bijv. gehuwd met François Robert <strong>de</strong> Moerman<br />
d'Harlebeke en was <strong>de</strong> moe<strong>de</strong>r <strong>van</strong> burggraaf Robert Jean <strong>de</strong> Moerman d'Harlebeke*,<br />
lid <strong>van</strong> La Bienfaisante.<br />
Deze Robettes waren verwant met an<strong>de</strong>re vooraanstaan<strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> geslachten,<br />
on<strong>de</strong>r meer <strong>de</strong> familie Goethals. Jean Robette, voorschepen <strong>van</strong> Kortrijk, huw<strong>de</strong><br />
ROBETTE - 459
Agnès Françoise Goethals, die een tante was <strong>van</strong> Adriaen Jacques Goethals*,<br />
Voorzittend Meester <strong>van</strong> La Discrète Impériale et Royale.<br />
ROBINETTE (? - ?)<br />
a/ La Bienfaisante (1771; 1766?)<br />
b/ 2<strong>de</strong> Opziener<br />
c/ -<br />
d/ legerofficier<br />
e/ -<br />
f/ -<br />
g/ 878<br />
Robinette (zijn voornaam werd nog niet ont<strong>de</strong>kt) was waarschijnlijk, met graaf<br />
Maximilien Richard <strong>de</strong> Trazegnies*, een <strong>van</strong> <strong>de</strong> oprichters <strong>van</strong> La Bienfaisante.<br />
La Bienfaisante werd in 1765 opgericht krachtens een constitutiebrief <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
'Groote loge in Holland'. Vanaf 1770 poog<strong>de</strong> markies <strong>de</strong> Gages <strong>de</strong>ze loge op het<br />
tableau <strong>van</strong> <strong>de</strong> Provinciale Grootloge te krijgen, evenwel zon<strong>de</strong>r succes (zie hoofdstuk<br />
II).<br />
Tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> verga<strong>de</strong>ring <strong>van</strong> <strong>de</strong> Provinciale Grootloge te Tournai op 26 februari<br />
1771, gaf markies <strong>de</strong> Gages lezing <strong>van</strong> een brief <strong>van</strong> broe<strong>de</strong>r Robinette, "second<br />
surv <strong>de</strong> la L militaire dite La Bienfaisante". Robinette <strong>de</strong>el<strong>de</strong> mee dat <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n<br />
<strong>van</strong> La Bienfaisante eenparig beslist had<strong>de</strong>n dat hun loge zou blijven arbei<strong>de</strong>n on<strong>de</strong>r<br />
<strong>de</strong> constitutie <strong>van</strong> <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse grootmacht, omdat markies <strong>de</strong> Gages weiger<strong>de</strong><br />
<strong>de</strong> Hollandse constitutiebrief (1765) <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze loge te bekrachtigen, blijkbaar<br />
overeenkomstig instructies die <strong>de</strong> Grootmeester <strong>van</strong>wege <strong>de</strong> Grootloge te Lon<strong>de</strong>n<br />
had ont<strong>van</strong>gen.<br />
De Provinciale Grootloge besloot dienaangaan<strong>de</strong> als volgt: "Il a été décidé qu'il<br />
ne leur seroit plus accordé <strong>de</strong> ratification comme le f Devignolles ['Provincial<br />
Grand Master for the Foreign Lodges' te Lon<strong>de</strong>n] l'avait notifié au G M P, mais<br />
bien qu'on pourra en cas <strong>de</strong> résipiscence leur accor<strong>de</strong>r seulement <strong>de</strong>s nouvelles<br />
constitutions.<br />
Secundo. Qu'ils n'auront aucun rang dans ce cas qu'après les L <strong>de</strong> la Province.<br />
3° Qu'entre tems on ne reconnoîtra pas ladite L pour L légalement constituée et<br />
que les L <strong>de</strong> la Province ne pourront avoir aucune communication avec elle".<br />
"L'affaire Robinette étant expédiée", behan<strong>de</strong>l<strong>de</strong> <strong>de</strong> zitting <strong>de</strong> overige punten <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> agenda. Het moet zijn dat Robinette <strong>de</strong> woordvoer<strong>de</strong>r was <strong>van</strong> La Bienfaisante bij<br />
<strong>de</strong> Provinciale Grootloge.<br />
Het verbod voor <strong>de</strong> <strong>loges</strong> om "aucune forme <strong>de</strong> communication" te hebben met<br />
La Bienfaisante werd, op verzoek <strong>van</strong> La Constante Union, getemperd tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong><br />
zitting <strong>van</strong> <strong>de</strong> Provinciale Grootloge te Brugge op 23 juni 1771: "A l'égard <strong>de</strong>s<br />
procédés qu'on doit tenir avec les visiteurs, l'arrêté qu'on a fait au sujet <strong>de</strong> La<br />
Bienfaisante dans le procès-verbal du mois <strong>de</strong> février: vu la représentation faite à<br />
460 - ROBINETTE
ce sujet par les f <strong>de</strong> La Constante Union à l'or <strong>de</strong> Gand: la L P laisse à chaque<br />
f le soin <strong>de</strong> se conduire la <strong>de</strong>ssus avec pru<strong>de</strong>nce".<br />
Pas tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> verga<strong>de</strong>ring <strong>van</strong> <strong>de</strong> Provinciale Grootloge te Mons op 28 augustus<br />
1776 trad La Bienfaisante (on<strong>de</strong>r het veneralaat <strong>van</strong> markies <strong>de</strong> l'Aspiur*) <strong>tot</strong> <strong>de</strong><br />
Provinciale Grootloge toe. Zij kreeg het nummer 11 op het tableau <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>loges</strong>.<br />
<strong>de</strong> ROCKELFING, Louis Emmanuel (1733-1810)<br />
a/ Bienfaisante (1766)<br />
b/ -<br />
c/ -<br />
d/ e<strong>de</strong>lman, baljuw <strong>van</strong> <strong>de</strong> Oudburg, 1ste schepen <strong>van</strong> Ge<strong>de</strong>ele<br />
e/ Koningstraat, Nazareth (O-Vl.)<br />
f/ Contribuant Aca<strong>de</strong>mie (1770), Sint-Sebastiaansgil<strong>de</strong> (vóór 1779)<br />
g/ 3, 13, 35, 85, 228a, 281, 310, 313, 367, 382, 404a, 418, 486, 721, 868, 913<br />
De naam <strong>van</strong> Louis Emmanel <strong>de</strong> Rockelfing (1733-1810) komt op geen enkele<br />
le<strong>de</strong>nlijst of enig an<strong>de</strong>r bewaard maçonniek document voor. Toch bestaat er een<br />
ernstige aanwijzing dat hij lid was <strong>van</strong> La Bienfaisante, althans tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong><br />
aan<strong>van</strong>gsjaren <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze loge (1765-1766).<br />
Op het feest naar aanleiding <strong>van</strong> zijn huwelijk met Marie Françoise <strong>de</strong> Ghellinck<br />
<strong>de</strong> Winghene (1746-1814) op 10 april 1766 waren in<strong>de</strong>rdaad zoveel le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> La<br />
Bienfaisante aanwezig dat men mag vermoe<strong>de</strong>n dat ook hij lid was <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze loge.<br />
De aanwezigheid <strong>van</strong> <strong>de</strong> betrokken vrijmetselaars blijkt uit <strong>de</strong> gelegenheidsversjes<br />
die tij<strong>de</strong>ns het huwelijksfeest door vrien<strong>de</strong>n wer<strong>de</strong>n voorgedragen. Deze<br />
versjes wer<strong>de</strong>n op 1 juni 1766 in druk verspreid: Receuil [sic] <strong>de</strong>s pièces composées<br />
à l'occasion du mariage <strong>de</strong> Monsieur <strong>de</strong> Nazareth - Remerciment aux Personne<br />
[sic] qui ont été à la Fête.<br />
Aan het feest namen <strong>van</strong>zelfsprekend talrijke <strong>Gentse</strong> vrijmetselaars <strong>de</strong>el. Dit is<br />
niet verrassend, gezien <strong>de</strong> veelvuldige familieban<strong>de</strong>n die toen tussen <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong><br />
logele<strong>de</strong>n (alleszins in La Bienfaisante) beston<strong>de</strong>n. De bruid was overigens een zus<br />
<strong>van</strong> Jean Baptiste <strong>de</strong> Ghellinck <strong>de</strong> Nokere*.<br />
Hoe moet men evenwel <strong>de</strong> aanwezigheid verklaren <strong>van</strong> <strong>de</strong> niet-Gentenaren graaf<br />
Maximilien Richard <strong>de</strong> Trazegnies*, eerste Voorzittend Meester <strong>van</strong> La Bienfaisante,<br />
en <strong>van</strong> rid<strong>de</strong>r Simon Joseph <strong>de</strong> Choisy*, twee<strong>de</strong> Voorzittend Meester <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> loge?<br />
Het lidmaatschap <strong>van</strong> Louis Emmanuel <strong>de</strong> Rockelfing blijft in ie<strong>de</strong>r geval<br />
hypothetisch.<br />
Louis Emmanuel <strong>de</strong> Rockelfing was heer <strong>van</strong> Nazareth en Volmerke. Zijn va<strong>de</strong>r<br />
Louis <strong>de</strong> Rockelfing overleed in 1737. Op het huwelijk in 1766 was zijn moe<strong>de</strong>r<br />
Marie Thérèse Ballet, vrouwe <strong>van</strong> Schil<strong>de</strong>, reeds weduwe <strong>van</strong> haar twee<strong>de</strong> echtgenoot,<br />
graaf Jacques François <strong>de</strong> Thiennes die in 1758 op het slagveld overleed.<br />
<strong>de</strong> ROCKELFING - 461
Zij waren <strong>de</strong> ou<strong>de</strong>rs <strong>van</strong> François Théodore <strong>de</strong> Thiennes, een neef <strong>van</strong> graaf<br />
Chrétien <strong>de</strong> Thiennes, lid <strong>van</strong> La Bienfaisante*, die in 1766 nog te jong was om aan<br />
het huwelijksfeest <strong>de</strong>el te nemen.<br />
Op het tijdstip <strong>van</strong> zijn huwelijk in 1766 was Louis Emmanuel <strong>de</strong> Rockelfing<br />
kapitein in het regiment dragon<strong>de</strong>rs <strong>van</strong> Loewenstein.<br />
In 1783 werd hij voorschepen <strong>van</strong> Ge<strong>de</strong>ele. De vier instanties die bevoegd waren<br />
om voordrachten te doen voor <strong>de</strong> benoeming <strong>van</strong> schepenen (<strong>de</strong> bisschop, <strong>de</strong> hoogbaljuw,<br />
<strong>de</strong> presi<strong>de</strong>nt <strong>van</strong> <strong>de</strong> Raad <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren en <strong>de</strong> zitten<strong>de</strong> schepenen <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Keure) alsme<strong>de</strong> <strong>de</strong> Geheime Raad te Brussel had<strong>de</strong>n hem voorgedragen voor een<br />
benoeming als schepen <strong>van</strong> <strong>de</strong> Keure.<br />
De landvoog<strong>de</strong>n oor<strong>de</strong>el<strong>de</strong>n er blijkbaar an<strong>de</strong>rs over.<br />
De Rockelfing bleef voorschepen <strong>van</strong> Ge<strong>de</strong>ele <strong>tot</strong> juli 1790, het hoogtij <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>mocratische Collatie tij<strong>de</strong>ns een perio<strong>de</strong> <strong>van</strong> aanzienlijke beroering te Gent (zie<br />
on<strong>de</strong>r het lemma <strong>van</strong> Loo, Jacques).<br />
Wanneer <strong>de</strong> Staten <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren in <strong>de</strong>cember 1789 hun bestuurlijk beleid<br />
aanpasten aan <strong>de</strong> no<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> Brabantse Omwenteling, werd <strong>de</strong> Rockelfing voorzitter<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> Statencommissie die bevoegd was inzake 'oorlog'. Van die commissie<br />
maakten ook Charles Nottet d'Anglier* en graaf Jean Baptiste <strong>de</strong> Lauretan* <strong>de</strong>el uit.<br />
In 1791 verving <strong>de</strong> Rockelfing geduren<strong>de</strong> enige maan<strong>de</strong>n <strong>de</strong> keizersgezin<strong>de</strong><br />
Joseph Pieter <strong>van</strong> Vol<strong>de</strong>n* als baljuw <strong>van</strong> <strong>de</strong> kasselrij <strong>van</strong> <strong>de</strong> Oudburg in 1791.<br />
In 1792 werd <strong>de</strong> Rockelfing opnieuw eerste schepen <strong>van</strong> Ge<strong>de</strong>ele <strong>tot</strong> <strong>de</strong> eerste<br />
Franse inval in november <strong>van</strong> dat jaar. Als lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> schepenbank <strong>van</strong> Ge<strong>de</strong>ele (zie<br />
on<strong>de</strong>r het lemma <strong>van</strong> Vol<strong>de</strong>n) liet hij zich vooral in met <strong>de</strong> problemen <strong>van</strong> voogdij<br />
over min<strong>de</strong>rjarigen.<br />
Zoals graaf Jean Baptiste d'Hane <strong>de</strong> Steenhuyse* was Louis Emmanuel <strong>de</strong><br />
Rockelfing een intekenaar op het boek <strong>van</strong> <strong>de</strong> Franse advocaat en vrijmetselaar Jean<br />
Nicolas Demeunier over <strong>de</strong> recente grondwet <strong>van</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten <strong>van</strong><br />
Amerika.<br />
Louis Emmanuel <strong>de</strong> Rockelfing speel<strong>de</strong> een belangrijke rol in <strong>de</strong> Sint-<br />
Sebastiaansgil<strong>de</strong>. Van 1780 <strong>tot</strong> 1795 was hij 'eerste proviseer<strong>de</strong>r' <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze<br />
hoofdgil<strong>de</strong>, die on<strong>de</strong>r haar le<strong>de</strong>n talrijke vrijmetselaren tel<strong>de</strong>.<br />
Bij <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> inval <strong>van</strong> <strong>de</strong> Fransen in 1794 emigreer<strong>de</strong> hij met zijn gezin, maar<br />
keer<strong>de</strong> reeds terug in 1795. Een Frans ambtenaar typeer<strong>de</strong> hem toen als "aristocrate,<br />
tenant très fort à sa Caste Noble".<br />
Hij paste zich blijkbaar aan vermits hij waarschijnlijk lid werd <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
'Municipalité' tij<strong>de</strong>ns het bewind <strong>van</strong> Napoleon. Louis Emmanuel <strong>de</strong> Rockolfing<br />
overleed in 1810.<br />
Van zijn echtgenote Marie Françoise <strong>de</strong> Ghellinck wordt in <strong>de</strong> kapel Schreiboom te<br />
Gent een prachtig niet gesigneerd votiefschil<strong>de</strong>rij als kind bewaard. "Eén <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
innemendste [votiefschil<strong>de</strong>rijen] is wellicht het meisje [M.F. <strong>de</strong> Ghellinck] met <strong>de</strong><br />
fiere, veerkrachtige houding, <strong>de</strong> grote hel<strong>de</strong>re, spreken<strong>de</strong> ogen in het emotief<br />
462 - <strong>de</strong> ROCKELFING
gezichtje, <strong>de</strong> <strong>de</strong>licate handjes; een beeld <strong>van</strong> spontaneïteit en nerveuze levendigheid"<br />
(Marcel Daem).<br />
Uit het huwelijk <strong>de</strong> Rockelfing-Ghellinck volg<strong>de</strong>n:<br />
- Marie Julie <strong>de</strong> Rockelfing (1770-1844) die huw<strong>de</strong> met baron François<br />
Maximilien <strong>de</strong>lla Faille d'Huysse (1771-1835). On<strong>de</strong>r het Ne<strong>de</strong>rlands Bewind<br />
werd <strong>de</strong>ze kamerheer <strong>van</strong> koning Willem I. Bovendien was hij lid <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
gemeenteraad te Gent (1817-1830) en <strong>van</strong> <strong>de</strong> Twee<strong>de</strong> Kamer <strong>van</strong> <strong>de</strong> Staten-<br />
Generaal (1815-1830). Op hetzelf<strong>de</strong> tijdstip had zijn neef graaf Joseph Sébastien<br />
<strong>de</strong>lla Faille d'Assene<strong>de</strong>*, gewezen burgemeester <strong>van</strong> Gent, zitting in <strong>de</strong> Eerste<br />
Kamer. Jean d'U<strong>de</strong>kem d'Acoz ont<strong>de</strong>kte en publiceer<strong>de</strong> brieven die baron <strong>de</strong>lla<br />
Faille d'Huysse aan zijn gezin schreef tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> zittingen <strong>van</strong> <strong>de</strong> Twee<strong>de</strong> Kamer<br />
te 's-Gravenhage. In 1830 was hij als Patriot geduren<strong>de</strong> een tweetal maan<strong>de</strong>n lid<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> gemeenteraad.<br />
In <strong>de</strong>cember 1830 haal<strong>de</strong>n evenwel <strong>de</strong> orangisten alle zetels binnen. Van 1832<br />
<strong>tot</strong> 1835 was baron <strong>de</strong>lla Faille d'Huysse katholiek lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Senaat. Van 1804<br />
<strong>tot</strong> zijn overlij<strong>de</strong>n was hij burgemeester <strong>van</strong> Huise.<br />
Ook <strong>de</strong> zonen wer<strong>de</strong>n parlementslid voor <strong>de</strong> katholieke partij: Adolphe Joseph<br />
(1798-1873) was volksvertegenwoordiger (1833-1835) en lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> provincieraad<br />
die hij <strong>van</strong> 1864 <strong>tot</strong> 1869 voorzat; Hippolyte Louis (1799-1875), me<strong>de</strong>oprichter<br />
<strong>van</strong> het ultramontaan dagblad Le Bien Public, was eerst katholiek<br />
volksvertegenwoordiger (1831-1835), later senator (1840-1848, 1851-1874),<br />
burgemeester <strong>van</strong> Le<strong>de</strong> (1854-1875), voorzitter <strong>van</strong> het katholiek congres te<br />
Mechelen in 1867, voorzitter <strong>van</strong> <strong>de</strong> Association conservative <strong>de</strong> Gand.<br />
- Louis Charles <strong>de</strong> Rockelfing <strong>de</strong> Nazareth (1773-1855) huw<strong>de</strong> <strong>de</strong> 21 jaar jongere<br />
Marie Françoise Borluut (1794-1854). Deze was een dochter <strong>van</strong> Emmanuel<br />
Joseph Borluut d'Hoogstraete (1768-1840), die <strong>van</strong> 1832 <strong>tot</strong> zijn overlij<strong>de</strong>n<br />
katholiek senator was (en in dit ambt werd opgevolgd door Ferdinand d'Hoop,<br />
kleinzoon <strong>van</strong> François Dominique d'Hoop*). Louis Charles <strong>de</strong> Rockelfing was<br />
burgemeester <strong>van</strong> Nazareth.<br />
ROMAUD (? - ?)<br />
a/ Bienfaisante (1783)<br />
b/ -<br />
c/ -<br />
d/ legerofficier<br />
e/ -<br />
f/ -<br />
g/ -<br />
Dit lid werd niet geï<strong>de</strong>ntificeerd.<br />
ROMAUD - 463
<strong>de</strong> ROUCK, Anthone Jean (1739-1818)<br />
a/ Constante Union (1770)<br />
b/ -<br />
c/ -<br />
d/ procureur bij <strong>de</strong> schepenbank <strong>van</strong> <strong>de</strong> Keure<br />
e/ Gent, 'Para<strong>de</strong>plaetse' (= Botermarkt), later Hoogpoort<br />
f/ Sint-Jorisgil<strong>de</strong> (1759), Sint-Michielsgil<strong>de</strong> (1763), Sint-Sebastiaansgil<strong>de</strong> (vóór<br />
1779); contribuant Aca<strong>de</strong>mie (1792)<br />
g/ 13, 24, 35, 41, 50.5, 50.20, 85, 148, 178, 181, 292, 533, 556, 628, 632, 650, 690,<br />
816, 919, 991, 992, 1006<br />
Anthone <strong>de</strong> Rouck werd geboren te Gent in 1739 als zoon <strong>van</strong> Jean Laurent <strong>de</strong><br />
Rouck en Livine Impijns. Va<strong>de</strong>r was procureur en verwant met enkele vooraanstaan<strong>de</strong><br />
burgerlijke families te Gent, on<strong>de</strong>r meer die <strong>van</strong> Jacques Antoine Patheet<br />
(1688-1758), abt <strong>van</strong> <strong>de</strong> abdij <strong>van</strong> Bau<strong>de</strong>loo, en <strong>van</strong> advocaat Abraham Cocquyt die<br />
in 1729 een <strong>van</strong> <strong>de</strong> drijven<strong>de</strong> krachten was achter <strong>de</strong> oprichting <strong>van</strong> <strong>de</strong> eerste Kamer<br />
<strong>van</strong> Koophan<strong>de</strong>l te Gent. Anthone werd procureur bij diverse rechtsmachten te<br />
Gent: <strong>de</strong> schepenbank <strong>van</strong> <strong>de</strong> Keure, het feodaal hof <strong>van</strong> <strong>de</strong> heerlijkheid <strong>van</strong> Sint-<br />
Pieters en <strong>de</strong> 'luitenant-civiel <strong>van</strong> d'Indaginge'. Laatstgenoem<strong>de</strong> was een vorstelijk<br />
ambtenaar die als rechter optrad in geschillen over contracten tussen <strong>Gentse</strong><br />
poorters en inwoners <strong>van</strong> plattelandsgemeenten. Zijn rechtsgebied strekte zich uit<br />
over alle gemeenten binnen een straal <strong>van</strong> 6 Vlaamse mijl (= 35 km.) rond Gent.<br />
Tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> ambtsvervulling <strong>van</strong> Anthone <strong>de</strong> Rouck was Petrus Joseph <strong>van</strong><br />
Hoorebeke (1735-1801) <strong>de</strong> 'luitenant-civiel <strong>van</strong> d'Indaginge'.<br />
Waarschijnlijk door zijn anciënniteit prijkte Anthone <strong>de</strong> Rouck in bijv. <strong>de</strong><br />
'Wegwyzer' <strong>van</strong> 1788 als eerste op <strong>de</strong> lijst <strong>van</strong> <strong>de</strong> procureurs bij <strong>de</strong> schepenen <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> Keure.<br />
Procureurs had<strong>de</strong>n gewoonlijk geen rechten gestu<strong>de</strong>erd aan een universiteit (zie<br />
ook on<strong>de</strong>r het lemma d'Hoop). Zij waren specialisten in <strong>de</strong> vaak heel complexe procedures<br />
die voor allerlei rechtsmachten wer<strong>de</strong>n gevoerd. Men kan die procureurs<br />
vergelijken met <strong>de</strong> pleitbezorgers ('avoués') waar<strong>van</strong> het ambt een kwarteeuw<br />
gele<strong>de</strong>n werd afgeschaft.<br />
Anthone <strong>de</strong> Rouck was ook ont<strong>van</strong>ger en boekhou<strong>de</strong>r <strong>van</strong> <strong>de</strong> 'pastorye <strong>van</strong> Sint-<br />
Baefs' alsme<strong>de</strong> ont<strong>van</strong>ger <strong>van</strong> <strong>de</strong> dienst <strong>van</strong> het 'kleine zegel' ('petit Seel <strong>de</strong> la ville').<br />
Het inkomen <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze dienst bestond uit het zegelrecht op procedurestukken en<br />
authentieke akten en uit een vast bedrag dat <strong>de</strong> Staten <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren elk jaar<br />
moesten betalen wegens een lening die <strong>de</strong> stad aan <strong>de</strong> Staten had verstrekt.<br />
Anthone <strong>de</strong> Rouck werd in 1759 lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-Jorisgil<strong>de</strong>. Wanneer hij precies<br />
'koning' <strong>van</strong> <strong>de</strong> gil<strong>de</strong> werd is niet dui<strong>de</strong>lijk. Se<strong>de</strong>rt 1752 was in<strong>de</strong>rdaad <strong>de</strong> landvoogd<br />
Karel <strong>van</strong> Lorreinen titelvoerend 'koning' <strong>van</strong> <strong>de</strong> gil<strong>de</strong>.<br />
Karel <strong>van</strong> Lorreinen (1712-1780), schoonbroer <strong>van</strong> keizerin Maria Theresia<br />
(1717-1780), was waarschijnlijk lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> loge Bussy-Aumont te Parijs. Hij werd<br />
in 1761 Grootmeester <strong>van</strong> <strong>de</strong> Teutoonse Or<strong>de</strong>.<br />
464 - <strong>de</strong> ROUCK
Volgens <strong>de</strong> lijst <strong>van</strong> 'koningen' die door Frans De Potter werd gepubliceerd<br />
droeg <strong>de</strong> Rouck <strong>de</strong> officiële titel <strong>van</strong> 'koning' pas met ingang <strong>van</strong> 1781, d.i. kort na<br />
het overlij<strong>de</strong>n <strong>van</strong> Karel <strong>van</strong> Lorreinen. Uit diverse documenten die dateren <strong>van</strong><br />
vóór 1781 blijkt dat Anthone <strong>de</strong> Rouck althans binnen <strong>de</strong> gil<strong>de</strong> als 'koning' werd<br />
erkend. Gil<strong>de</strong>broe<strong>de</strong>r Karel <strong>van</strong> Lorreinen sprak <strong>de</strong> Rouck steeds goedlachs aan als<br />
'Sire' en betoon<strong>de</strong> hem overigens veel vriendschap. Anthone <strong>de</strong> Rouck was een graag<br />
geziene gast in <strong>de</strong> paleizen <strong>van</strong> <strong>de</strong> landvoogd.<br />
Anthone <strong>de</strong> Rouck was <strong>de</strong> laatste 'koning' <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-Jorisgil<strong>de</strong> tij<strong>de</strong>ns het<br />
'Ancien Régime'. In 1796 werd <strong>de</strong> gil<strong>de</strong> in<strong>de</strong>rdaad door <strong>de</strong> Franse bezetters afgeschaft.<br />
Na <strong>de</strong> we<strong>de</strong>roprichting <strong>van</strong> <strong>de</strong> gil<strong>de</strong> (weliswaar met <strong>de</strong> benaming 'Société <strong>de</strong><br />
l'Arbalète'), werd <strong>de</strong> Rouck in 1805 benoemd <strong>tot</strong> 'koning voor het leven' en 'hoofd<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> sociëteit'. Als effectieve 'koning' werd <strong>de</strong> Rouck tij<strong>de</strong>ns hetzelf<strong>de</strong> jaar<br />
opgevolgd door Jean Hacquaert.<br />
De nieuwe keizer Jozef II kwam in 1781 (on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> schuilnaam <strong>van</strong> 'graaf <strong>van</strong><br />
Falkenstein') op inspectiebezoek in <strong>de</strong> Oostenrijkse Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>n. Prins Charles<br />
Joseph <strong>de</strong> Ligne* had <strong>de</strong> keizer voorzien <strong>van</strong> een Mémoire sur les Pays-Bas<br />
autrichiens dat hij speciaal schreef om <strong>de</strong> reis voor te berei<strong>de</strong>n.<br />
Tij<strong>de</strong>ns het verblijf <strong>van</strong> Jozef II te Gent begaf zich een <strong>de</strong>legatie <strong>van</strong> zeven<br />
bestuursle<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> gil<strong>de</strong> (waaron<strong>de</strong>r Anthone <strong>de</strong> Rouck en Jacques Jean <strong>de</strong><br />
Smet*), "tous habillez en noir", op 16 juni naar het Sint-Sebastiaanshof aan <strong>de</strong><br />
Kouter, waar <strong>de</strong> 'graaf' logeer<strong>de</strong>, om hem te vragen zoals zijn voorgangers op <strong>de</strong><br />
troon, lid te wor<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> gil<strong>de</strong>.<br />
De keizer ontving <strong>de</strong> bestuursle<strong>de</strong>n "<strong>de</strong> manière très accueillante" en luister<strong>de</strong><br />
aandachtig naar hun verzoek dat werd verwoord door Jean Baptiste Louis <strong>de</strong> Vreese,<br />
notaris bij <strong>de</strong> Raad <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren. Daarop stel<strong>de</strong> <strong>de</strong> keizer diverse vragen aan <strong>de</strong><br />
bestuursle<strong>de</strong>n. Zij toon<strong>de</strong>n hem het gul<strong>de</strong>n boek <strong>van</strong> <strong>de</strong> gil<strong>de</strong>, met <strong>de</strong> handtekening<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> vorsten en prinsen die gil<strong>de</strong>broe<strong>de</strong>rs waren gewor<strong>de</strong>n. Het (in het<br />
Stadsarchief bewaard) verslag <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze audiëntie luidt ver<strong>de</strong>r als volgt: "Et après<br />
plusieurs autres conversations Sa Majesté a dit et bien messieurs puisque mon oncle<br />
a été votre confrère je consens à l'être aussi mais pour tirer présentement je serais<br />
maladroit. Je m'exerseray entretems je viendray encore à Gand et je tireray avec vous<br />
autres ... Sur quoy les comparants sont tombées à genoux et ont unanimement<br />
imploré la signature <strong>de</strong> Sa Majesté qui s'est non seulement donnez la peine <strong>de</strong> se<br />
baisser pour nous faire lever mais aussi <strong>de</strong> nous dire Messieurs escrit que ma parolle<br />
suffit et vous ne serez plus a<strong>van</strong>cez avec ma signature que vous <strong>de</strong>vez avoir vu assez<br />
souvent et que vous verrez encore assez par la suite. Sur quoy étants tombés à genoux<br />
et faittes <strong>de</strong>puis une révérence Sa Majesté nous a accor<strong>de</strong>z d'une profon<strong>de</strong> révérence<br />
et dit adieu messieurs je suis votre confrère. Sur quoy l'entretien qui a duré près d'un<br />
quart dheure a cessé et Sa Majesté remit la requette sur une table au nombre <strong>de</strong>s<br />
représentations qu'on lui avoit adressé".<br />
Bij zijn inhuldiging als graaf <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren op 31 juni 1781 was <strong>de</strong> keizer<br />
vertegenwoordigd door <strong>de</strong> nieuwe landvoog<strong>de</strong>n, zijn zus <strong>de</strong> beeldmooie Maria<br />
<strong>de</strong> ROUCK - 465
Christina <strong>van</strong> Oostenrijk (1742-1798) en zijn schoonbroer prins Albert Casimir von<br />
Sachsen-Teschen (1738-1822).<br />
Deze was vrijmetselaar gewor<strong>de</strong>n te Dres<strong>de</strong>n in 1764. Hij werd later lid <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
loge Die Drei Adlern te Wenen (naar <strong>de</strong> werkwijze <strong>van</strong> <strong>de</strong> 'Strikte Obser<strong>van</strong>z') en<br />
beschermheer <strong>van</strong> <strong>de</strong> loge Albert zum gol<strong>de</strong>nen Helm die in 1776 te Wenen was<br />
opgericht on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> grootmacht <strong>van</strong> <strong>de</strong> Grootloge <strong>van</strong> Schotland. Prins Albert<br />
Casimir von Sachsen-Teschen liet voor zijn gezin het (koninklijk) kasteel <strong>van</strong> Laken<br />
bouwen en was een <strong>van</strong> <strong>de</strong> peters <strong>van</strong> <strong>de</strong> eerste Belgische koning, Leopold I (1790-<br />
1865). Ook aartshertogin Maria Christina was bekend als een beschermdame <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> <strong>loges</strong> te Wenen.<br />
Enige weken na <strong>de</strong> inhuldigingsplechtigheid kwamen <strong>de</strong> landvoog<strong>de</strong>n opnieuw<br />
naar Gent en brachten on<strong>de</strong>r meer een bezoek aan <strong>de</strong> Sint-Jorisgil<strong>de</strong>. Daar werd hen<br />
gevraagd om het "gil<strong>de</strong>boek ge<strong>de</strong>coreert [te zien] met hunne precieuse signaturen",<br />
wat zij da<strong>de</strong>lijk <strong>de</strong><strong>de</strong>n. Anthone <strong>de</strong> Rouck was daarmee zo gelukkig dat hij niet kon<br />
nalaten aan aartshertogin Maria Christina te vragen <strong>van</strong> geadmitteert te wor<strong>de</strong>n <strong>tot</strong><br />
<strong>de</strong>n handkus, "tgonne haere hoogheyt met alle minsaemheyt heeft geaccor<strong>de</strong>ert<br />
seggen<strong>de</strong>, je ne refuse pas cela au Roy, waerop <strong>de</strong>n conynck als <strong>de</strong> voor<strong>de</strong>re presente<br />
confreers <strong>de</strong> handt <strong>van</strong> haere Konincklijcke hoogheyt hebben gekust".<br />
Anthone <strong>de</strong> Rouck had blijkbaar een vlotte omgang met koningen en prinsen.<br />
Toen <strong>de</strong> Zweedse koning Gustav <strong>III</strong> (1746-1792), zelf ook vrijmetselaar, een bezoek<br />
bracht te Gent en begroet werd door <strong>de</strong> Sint-Jorisgil<strong>de</strong>, verklaar<strong>de</strong> <strong>de</strong> Rouck hem:<br />
"Vous êtes le roi <strong>de</strong> Suè<strong>de</strong>, Sire, et moi, je suis le Roi <strong>de</strong> Saint-Georges".<br />
Als bestuurslid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-Jorisgil<strong>de</strong> maakte Anthone <strong>de</strong> Rouck <strong>de</strong>el uit <strong>van</strong> het<br />
comité <strong>van</strong> het vrijwilligerskorps <strong>van</strong> <strong>de</strong> Hoofdgil<strong>de</strong>n, dat door het stadsbestuur was<br />
belast met het handhaven <strong>van</strong> <strong>de</strong> or<strong>de</strong> ("voor te on<strong>de</strong>rhou<strong>de</strong>n het goed or<strong>de</strong>r en <strong>de</strong><br />
veyligheyd <strong>de</strong>r Inwoon<strong>de</strong>rs") tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> onlusten tegen het beleid <strong>van</strong> keizer Jozef II<br />
in 1787, alsme<strong>de</strong> in 1789 bij het begin <strong>van</strong> <strong>de</strong> Brabantse Omwenteling. An<strong>de</strong>re<br />
le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> dit comité waren on<strong>de</strong>r meer Joannes <strong>de</strong> Graeve <strong>de</strong> Cooreman*, Pieter<br />
Joannes <strong>de</strong> Bruyne* en Louis <strong>de</strong> Vliegher*.<br />
In september 1790 was Anthone <strong>de</strong> Rouck <strong>de</strong> woordvoer<strong>de</strong>r <strong>van</strong> <strong>de</strong> vier<br />
hoofdgil<strong>de</strong>n en <strong>van</strong> <strong>de</strong> re<strong>de</strong>rijkerskamer De Fonteine om <strong>de</strong> eed <strong>van</strong> trouw aan <strong>de</strong><br />
kortstondige 'Staten-Generaal <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren' af te leggen.<br />
Anthone <strong>de</strong> Rouck, die huw<strong>de</strong> met Livine Jossine <strong>van</strong> Damme, was een zwager<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> koopman in wijn <strong>van</strong> Damme, die <strong>van</strong> <strong>1786</strong> <strong>tot</strong> 1790 bestuurslid was <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
<strong>Gentse</strong> Kamer <strong>van</strong> Koophan<strong>de</strong>l. De auteurs (Charles Louis Diericx, Bernard<br />
Coppens en Jean Baptiste Vervier) <strong>van</strong> het beruchte Livre blanc ou la Révolution<br />
gordune, die felle tegenstan<strong>de</strong>rs waren <strong>van</strong> <strong>de</strong> Statisten schrijven wat volgt over <strong>de</strong>ze<br />
<strong>van</strong> Damme (blz. 127): "...marchand <strong>de</strong> vin, chien carnacier, espion soldé <strong>de</strong>s Etats<br />
et beau-frère du fameux procureur Kieke-Rouck (cursief toegevoegd)". In een an<strong>de</strong>r<br />
spotschrift <strong>van</strong> 1790 noemt men hem 'Sire Kieken Roeck' (Vervolg <strong>van</strong> 't Staeten<br />
Sot-huys ofte Raport gedaen aen schepenen <strong>van</strong> bee<strong>de</strong> banken, door onze<br />
commissarissen Sire Stront, Sire Nocker [J.B. <strong>de</strong> Ghellinck <strong>de</strong> Nokere?] en<strong>de</strong> Sire<br />
Kieken Roeck).<br />
466 - <strong>de</strong> ROUCK
De oorsprong <strong>van</strong> <strong>de</strong> (niet noodzakelijk onvrien<strong>de</strong>lijke) spotnaam 'Kieke-Rouck'<br />
is geheimzinnig. Misschien was <strong>de</strong> Rouck verwant met <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> familie Kieckepoost.<br />
De schoonmoe<strong>de</strong>r <strong>van</strong> Jacques <strong>van</strong> Loo* was Isabelle Kieckepoost. De<br />
loodgieter Jean Baptiste Neetesonne die in <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratische Collatie <strong>van</strong> 1790 voor<br />
<strong>de</strong> Sint-Jansparochie zetel<strong>de</strong>, was gehuwd met Anne Thérèse Kieckepoost (1742-<br />
1813). Deze familienaam verwierf pas in <strong>de</strong> 19<strong>de</strong> eeuw aanzienlijke bekendheid te<br />
Gent door <strong>de</strong> begrafenison<strong>de</strong>rnemer en ontwerpmaker <strong>van</strong> Oost-Vlaan<strong>de</strong>ren Joseph<br />
Jacob Kieckepoost (1773-1837).<br />
Uit het aangehaal<strong>de</strong> citaat kan men aflei<strong>de</strong>n dat <strong>de</strong> Rouck alleszins geen Vonckist<br />
was. In het schimpschrift Vervolg <strong>van</strong> 't Staeten Sot-huys werd hij overigens als<br />
Statist gehekeld.<br />
Wanneer <strong>de</strong> Fransen, spoedig na hun twee<strong>de</strong> inval in 1794, aan <strong>de</strong> stad Gent een<br />
zware 'militaire contributie' opleg<strong>de</strong>n, was Anthone <strong>de</strong> Rouck een <strong>van</strong> <strong>de</strong> notabelen<br />
die als gijzelaars te Amiens wer<strong>de</strong>n opgesloten om <strong>de</strong> betaling <strong>van</strong> <strong>de</strong> 'contribution'<br />
te verzekeren. Dit toont aan dat <strong>de</strong> Rouck toen een populaire persoonlijkheid was<br />
binnen <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> burgerij.<br />
De groep <strong>Gentse</strong> gijzelaars was samengesteld uit 24 notabelen, een parochiepriester<br />
en 22 geestelijken, vooral <strong>van</strong> <strong>de</strong> abdij <strong>van</strong> Bau<strong>de</strong>loo en <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-<br />
Pietersabdij. An<strong>de</strong>re le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze groep waren on<strong>de</strong>r meer Louis Ferdinand Dons<br />
<strong>de</strong> Loven<strong>de</strong>ghem*, <strong>de</strong> graven Emmanuel Jean en Joseph Sébastien <strong>de</strong>lla Faille*,<br />
jonkheer Pierre Charles <strong>de</strong> Nottet d'Anglier*, raadsheer Charles Joseph <strong>de</strong> Graeve*<br />
en Auguste <strong>de</strong>l Rio*.<br />
De gijzelaars mochten zich binnen Amiens vrij bewegen, nadat ze zich collectief<br />
garant had<strong>de</strong>n gesteld dat geen on<strong>de</strong>r hen zou pogen te ontvluchten. Overigens<br />
moesten zij zelf instaan voor hun verblijfskosten. In januari en februari 1795 wer<strong>de</strong>n<br />
<strong>de</strong> gijzelaars gelei<strong>de</strong>lijk vrijgelaten.<br />
In 1801 vermeld<strong>de</strong> <strong>de</strong> 'liste <strong>de</strong>s notables communaux' <strong>de</strong> Rouck als 'ex<br />
Procureur'.<br />
In 1809 huldig<strong>de</strong> <strong>de</strong> Sint-Jorisgil<strong>de</strong> Anthone <strong>de</strong> Rouck feestelijk voor zijn<br />
vijftigjarig lidmaatschap. Tij<strong>de</strong>ns een luisterrijk banket in <strong>de</strong> Troonzaal <strong>van</strong> het<br />
stadhuis wer<strong>de</strong>n lie<strong>de</strong>ren gezongen (waarschijnlijk op teksten <strong>van</strong> Norbert Cornelissen)<br />
met enkele gewaag<strong>de</strong> zinspelingen. Ziehier een typisch couplet:<br />
Qui ne tire pas dans ce mon<strong>de</strong>?<br />
Les oiseaux tirent dans les airs,<br />
Le crabe et le dauphin sous l'on<strong>de</strong>,<br />
Et les chameaux dans le désert.<br />
Quel plaisir! tout ce qui respire<br />
S'amuse à tirer ici-bas.<br />
Lorsque tout sur la terre tire,<br />
Pourquoi ne tirerions-nous pas?<br />
In 1811 nam <strong>de</strong> Rouck, "vus son grand âge et ses infirmités", ontslag als 'koning'<br />
en als lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> gil<strong>de</strong>.<br />
<strong>de</strong> ROUCK - 467
Als zijn adres wordt herhaal<strong>de</strong>lijk in <strong>de</strong> 'Wegwyzer' <strong>de</strong> 'Para<strong>de</strong>plaetse' vermeld.<br />
Hoewel sommige boeken over het 18<strong>de</strong>-eeuwse Gent <strong>de</strong> Kouter als 'Para<strong>de</strong>plaats'<br />
vermel<strong>de</strong>n, staat het vast dat <strong>de</strong> huidige Botermarkt zeker se<strong>de</strong>rt 1628 'Para<strong>de</strong>plaetse'<br />
werd genoemd, omdat op dit plein <strong>de</strong> 'para<strong>de</strong>' <strong>van</strong> <strong>de</strong> ste<strong>de</strong>lijke wacht plaats<br />
vond.<br />
Anthone <strong>de</strong> Rouck overleed in 1818. Hij woon<strong>de</strong> toen in <strong>de</strong> 'Saeymanstraat' bij<br />
<strong>de</strong> Groene Briel.<br />
Uit het huwelijk <strong>van</strong> Anthone <strong>de</strong> Rouck en Livine Jossine <strong>van</strong> Damme volg<strong>de</strong> in<br />
1776 Sophie Livine <strong>de</strong> Rouck. Deze huw<strong>de</strong> Jean Baptiste Penneman, <strong>de</strong> in 1763<br />
geboren zoon <strong>van</strong> een han<strong>de</strong>laar in stoffen te Sint-Niklaas. Penneman was advocaat<br />
bij <strong>de</strong> Raad <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren en werd in 1791 schepen <strong>van</strong> <strong>de</strong> heerlijkheid Sint-<br />
Pieters.<br />
Anthone <strong>de</strong> Rouck was hoogstwaarschijnlijk verwant met <strong>de</strong> advocaat François<br />
Lievin <strong>de</strong> Rouck (1764-1847) die <strong>van</strong> 1820 <strong>tot</strong> 1830 lid was <strong>van</strong> <strong>de</strong> Provinciale<br />
Staten en <strong>van</strong> 1821 <strong>tot</strong> 1830 tevens in <strong>de</strong> Twee<strong>de</strong> Kamer <strong>van</strong> <strong>de</strong> Staten-Generaal<br />
zetel<strong>de</strong>. Deze <strong>de</strong> Rouck was geboren te Zottegem, zoals Anthone's echtgenote Livine<br />
Jossine <strong>van</strong> Damme, haar broer, <strong>de</strong> brouwer <strong>van</strong> Damme, en <strong>de</strong> procureur en notaris<br />
Louis Hubert <strong>van</strong> Damme (1761-1814), die waarschijnlijk een zoon <strong>van</strong> <strong>de</strong> brouwer<br />
was. Louis <strong>van</strong> Damme nam in 1787 dienst in het vrijwilligerskorps <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
hoofdgil<strong>de</strong>n en was secretaris <strong>van</strong> het 'Comité-Generaal <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren' tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong><br />
Brabantse Omwenteling. In 1790 werd hij lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Société <strong>de</strong> Gand, het trefpunt<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> voorstan<strong>de</strong>rs <strong>van</strong> politieke vernieuwing. In 1796-1797 was hij even lid <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> 'Municipalité'.<br />
De ongehuwd gebleven advocaat François Lievin <strong>de</strong> Rouck liet zijn niet<br />
onbelangrijk fortuin (netto 270.000 goudfrank) na aan diverse <strong>van</strong> Dammes.<br />
Er werd geen directe verwantschap ont<strong>de</strong>kt met <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> politiecommissaris<br />
Joseph Lievin <strong>de</strong> Roeck die in 1804 lid werd <strong>van</strong> La Félicité Bienfaisante (het<br />
verschil in spelling, een 'e' i.p.v. een 'u', kwam in die tijd meer voor en is <strong>de</strong>rhalve<br />
niet rele<strong>van</strong>t).<br />
ROUSCA, Gaspard (? - ?)<br />
a/ Félicité Bienfaisante (<strong>1786</strong>)<br />
b/ -<br />
c/ -<br />
d/ commissiehan<strong>de</strong>laar<br />
e/ Gent<br />
f/ -<br />
g/<br />
Dit lid werd niet geï<strong>de</strong>ntificeerd. Op <strong>de</strong> le<strong>de</strong>nlijst voor 1785 kwam zijn naam nog<br />
niet voor.<br />
468 - ROUSCA
ROUSSEAU, Jean Baptiste (? - ?)<br />
a/ Parfaite Amitié (<strong>1786</strong>)<br />
b/ -<br />
c/ -<br />
d/ tabakshan<strong>de</strong>laar<br />
e/ Gent, Korenmarkt<br />
f/ -<br />
g/ 13, 35, 344, 370, 539, 541, 868, 929<br />
De le<strong>de</strong>nlijst die in <strong>1786</strong> bij <strong>de</strong> regering werd ingediend, vermeldt zon<strong>de</strong>r na<strong>de</strong>re<br />
preciseringen 'Rousseau, négotiant'. De i<strong>de</strong>ntificatie gebeur<strong>de</strong> als volgt.<br />
In 1804 was ene Jean Baptiste Rousseau, die te Gent geboren werd in 1782, een<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> we<strong>de</strong>roprichters <strong>van</strong> La Félicité Bienfaisante. In 1812 ging Jean Baptiste<br />
Rousseau over naar <strong>de</strong> pas opgerichte loge Le Septentrion. Hij werd er tij<strong>de</strong>ns<br />
hetzelf<strong>de</strong> jaar Re<strong>de</strong>naar en in 1818 Voorzittend Meester.<br />
Deze Jean Baptiste Rousseau was een zoon <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> tabakshan<strong>de</strong>laar Jean<br />
Baptiste Rousseau sr. en Maria Carolina Mabile. Het is bijzon<strong>de</strong>r waarschijnlijk dat<br />
Jean Baptiste sr. in <strong>1786</strong> lid was <strong>van</strong> La Parfaite Amitié. Voor het overige weet men<br />
over hem heel weinig.<br />
Zoon Jean Baptiste Rousseau (1782-1850) oefen<strong>de</strong> diverse beroepen uit. In<br />
hoofdbetrekking was hij ambtenaar (in <strong>de</strong> Franse 'Préfecture', <strong>de</strong> 'Intendance' in<br />
1814-1815, het provinciaal bestuur on<strong>de</strong>r het Hollands Bewind). Daarnaast was hij<br />
ook tabakshan<strong>de</strong>laar (zoals zijn va<strong>de</strong>r) en houtgraveur. Hij huw<strong>de</strong> tweemaal: in<br />
1805 met Anne Marie Le Père, die een dochter was <strong>van</strong> Joseph Benoit Le Père en<br />
Thérèse Neyt, en jong overleed, en in 1814 met Maria Joanna De Vigne, die een in<br />
1788 geboren dochter was <strong>van</strong> <strong>de</strong> muziekleraar Jan Adriaen De Vigne (1760-1820)<br />
en Thérèse Louise De Clercq (1762-1847).<br />
Jan Adriaen De Vigne en zijn broer Ignatius waren <strong>de</strong> stamva<strong>de</strong>rs <strong>van</strong> een<br />
rijkelijk begaaf<strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> kunstenaarsfamilie.<br />
Uit het huwelijk <strong>van</strong> Jan Adriaen De Vigne en Thérèse De Clercq volg<strong>de</strong>n tien<br />
kin<strong>de</strong>ren, waar<strong>van</strong> Maria Joanna (echtgenote <strong>van</strong> J.B. Rousseau) <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> geborene<br />
was. Vijf <strong>van</strong> <strong>de</strong> zes zonen waren zoals hun va<strong>de</strong>r bedrijvig in <strong>de</strong> muziek:<br />
- Antonius Franciscus (1787-1836) was 'professor in musiken' en werd in 1812 lid<br />
<strong>van</strong> Le Septentrion;<br />
- Franciscus Joannes (1793-1865) was violoncellist en muziekleraar, en werd<br />
eveneens lid <strong>van</strong> Le Septentrion;<br />
- Joannes Franciscus (1801-na 1857) was fluitist en muziekleraar;<br />
- Joannes Desi<strong>de</strong>rius (1803-1858) werd violist en muziekmeester;<br />
- Petrus (1808-1873) werd violist en cellist.<br />
- Alleen Ignatius Joannes (1797-ca. 1830) koos niet voor <strong>de</strong> muziek: hij werd<br />
'negotiants-commis', later kantoorschrijver. Hij huw<strong>de</strong> Isabella Theresia <strong>van</strong> Loo<br />
ROUSSEAU - 469
en zij wer<strong>de</strong>n (via hun dochter Sophia Desi<strong>de</strong>ria De Vigne) <strong>de</strong> overgrootou<strong>de</strong>rs<br />
aan moe<strong>de</strong>rszij<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> kunstschil<strong>de</strong>r Albert Servaes.<br />
Jan Adriaens broer, <strong>de</strong> <strong>de</strong>coratieschil<strong>de</strong>r Ignatius De Vigne (1767-1840) en zijn<br />
echtgenote Marie Albertine <strong>van</strong> Troostenberghe waren <strong>de</strong> ou<strong>de</strong>rs <strong>van</strong>:<br />
- <strong>de</strong> kunstschil<strong>de</strong>rs Felix (1806-1862) en Edouard (1808-1866) De Vigne;<br />
- <strong>de</strong> beeldhouwer Pieter De Vigne (1812-1877);<br />
- <strong>de</strong> pianist, violist en guitarist Alexan<strong>de</strong>r De Vigne (1814-1869).<br />
Pieter bleef beter gekend als De Vigne-Quyo, wegens zijn huwelijk met Malvina<br />
Quyo, wiens naam hij aan <strong>de</strong> zijne toevoeg<strong>de</strong>. Hun dochter Emma De Vigne huw<strong>de</strong><br />
haar neef Julius Octaaf De Vigne (1844-1908), een zoon <strong>van</strong> Félix.<br />
Julius De Vigne werd advocaat en letterkundige. Van 1876 <strong>tot</strong> 1907 was hij<br />
liberaal gemeenteraadslid te Gent en schepen <strong>van</strong> financiën (<strong>van</strong> 1888 <strong>tot</strong> 1907). Hij<br />
was tevens liberaal volksvertegenwoordiger (<strong>van</strong> 1878 <strong>tot</strong> 1886 en <strong>van</strong> 1900 <strong>tot</strong> zijn<br />
overlij<strong>de</strong>n). Julius De Vigne was bestuurslid <strong>van</strong> het Willemsfonds, voorzitter <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> Vlaamsche Liberale Vereniging, secretaris <strong>van</strong> Het Vlaamsche Volk, voorzitter<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> Vlaamse conferentie aan <strong>de</strong> balie te Gent, en stafhou<strong>de</strong>r <strong>van</strong> die balie. Hij<br />
hoor<strong>de</strong> in 1893 bij <strong>de</strong> oprichters <strong>van</strong> <strong>de</strong> Maatschappij voor geschied- en oudheidkun<strong>de</strong><br />
<strong>van</strong> Gent.<br />
Jean Baptiste Rousseau jr. was een neef <strong>van</strong> twee an<strong>de</strong>re <strong>Gentse</strong> vrijmetselaars,<br />
die eveneens tabakshan<strong>de</strong>laren waren:<br />
(i) Joseph Constantin <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Schueren (geboren in 1782), die vrijmetselaar werd<br />
in een loge te Liverpool en zich in 1804 bij La Félicité Bienfaisante liet affiliëren;<br />
(ii) Louis Charles <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Schueren (1789-1813) die in 1811 lid werd <strong>van</strong> Les Vrais<br />
Amis. De gebroe<strong>de</strong>rs <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Schueren waren zonen <strong>van</strong> <strong>de</strong> tabakshan<strong>de</strong>laar Egi<strong>de</strong><br />
Norbert <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Schueren en Jossine Christiaens. In 1789 bezat Egi<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong>r<br />
Schueren een watermolen aan <strong>de</strong> Visserij (zoals on<strong>de</strong>r meer ook Louis 't Kint*) voor<br />
zijn 'fabrique <strong>van</strong> tabacq'.<br />
Jean Baptiste Rousseau (jr.) bekleed<strong>de</strong> het ambt <strong>van</strong> Re<strong>de</strong>naar tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> plechtige<br />
installatie <strong>van</strong> <strong>de</strong> nieuwe loge Le Septentrion op 4 oktober 1812. Bij <strong>de</strong> oprichting<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> loge in 1811 was als Re<strong>de</strong>naar verkozen Lievin Jean <strong>van</strong> <strong>de</strong> Weghe (<strong>1786</strong>-<br />
1812), ambtenaar in <strong>de</strong> 'Préfecture'. Deze overleed evenwel plots in <strong>de</strong> lente <strong>van</strong><br />
1812. In <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> universiteitsbibliotheek wordt een exemplaar bewaard <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Pompe funèbre du T C F <strong>van</strong> <strong>de</strong> Weghe, die zijn loge inrichtte op 20 mei 1812.<br />
Jean Baptiste Rousseau, die toen Adjunct-Re<strong>de</strong>naar was, sprak een gevoelige<br />
maçonnieke lijkre<strong>de</strong> uit. Hij werd verkozen om <strong>van</strong> <strong>de</strong> Weghe als Re<strong>de</strong>naar op te<br />
volgen. Ook tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> installatieplechtigheid <strong>van</strong> oktober 1812 hield Jean Baptiste<br />
een opgemerkte toespraak. Zij werd afgedrukt in het Précis <strong>de</strong> l'Installation <strong>de</strong> la R<br />
L du Septentrion à l'O <strong>de</strong> Gand dat eveneens in <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> universiteitsbibliotheek<br />
wordt bewaard. Tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> bedoel<strong>de</strong> plechtigheid werd een 'cantique' gezongen, op<br />
muziek <strong>van</strong> Antonius Franciscus De Vigne, <strong>de</strong> toekomstige zwager <strong>van</strong> Jean<br />
Baptiste Rousseau.<br />
470 - ROUSSEAU
Ferdinand Van <strong>de</strong>r Haeghen (Bibliographie gantoise) vermeldt een Jean Baptiste<br />
Rousseau (1781-1862) die te Gent drukker was <strong>van</strong> 1844 <strong>tot</strong> 1861. Hij was gehuwd<br />
met Catherine Petronille <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Schueren, die in 1834 overleed. Zij was waarschijnlijk<br />
verwant met <strong>de</strong> tabakshan<strong>de</strong>laren <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Schueren en met <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong><br />
drukker Jan Francies <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Schueren, <strong>de</strong> uitgever <strong>van</strong> Den Vlaemschen Indicateur<br />
en voorman <strong>van</strong> <strong>de</strong> we<strong>de</strong>rgeboorte <strong>de</strong>r re<strong>de</strong>rijkerskamers tij<strong>de</strong>ns het laatste kwart<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> 18<strong>de</strong> eeuw. Alleszins kon <strong>de</strong>ze Rousseau geen voortzetter zijn <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
drukkerij <strong>van</strong> Jan Francies <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Schueren vermits die reeds in 1802 was<br />
overgenomen door François Jacques Bogaert (1775-1849).<br />
De zoon <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze Jean Baptiste Rousseau, Jean Jacques Lievin Rousseau (1810-<br />
1861) huw<strong>de</strong> Jeanne Françoise Warrie en was eveneens drukker. Va<strong>de</strong>r en zoon<br />
Rousseau waren gespecialiseerd in <strong>de</strong> uitgave <strong>van</strong> godsdienstige publicaties.<br />
Of er verwantschap bestaat tussen <strong>de</strong> twee gelijknamige tijdgenoten is (nog) niet<br />
dui<strong>de</strong>lijk.<br />
Men weet evenmin of Jean Baptiste Rousseau verwant was met Frédéric Victor<br />
Rousseau (1798-1854). Deze was ingenieur <strong>van</strong> waters en wegen, en werd<br />
ambtenaar bij <strong>de</strong> Genie. In 1820 werd hij lid <strong>van</strong> Les Vrais Amis. Hij was een zoon<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> brievenbesteller en winkelier Gaspard Rousseau en Victoria <strong>van</strong> <strong>de</strong> Putte.<br />
Frédéric Rousseau huw<strong>de</strong> Marie Françoise Moyson, die een dochter was <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
koopman François Moyson en Cecilia Lievrauw, en waarschijnlijk verwant met <strong>de</strong><br />
socialistische pionier Emiel Moyson (1838-1868). Deze werd geboren met <strong>de</strong> naam<br />
Emilius Trossaert. Pas in 1856 werd <strong>de</strong> familienaam <strong>van</strong> Emiels va<strong>de</strong>r, <strong>de</strong><br />
landmeter August Trossaert, die een natuurlijk kind was, door <strong>de</strong> rechtbank<br />
veran<strong>de</strong>rd <strong>tot</strong> 'Moyson'. Twee kristal- en bronsbewerkers Trossaert waren vrijmetselaar:<br />
(i) Bernard Trossaert (geboren in <strong>1786</strong>) werd in 1823 lid <strong>van</strong> Le Septentrion; hij was<br />
in februari 1831 een <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong>elnemers aan <strong>de</strong> orangistische putsch <strong>van</strong> kolonel<br />
Ernest Grégoire (zie on<strong>de</strong>r het lemma Lammens, Jacques Clément);<br />
(ii) Pierre Trossaert (geboren in 1798) werd in 1822 lid <strong>van</strong> Les Vrais Amis. In hun<br />
bronsgieterij werd <strong>de</strong> reusachtige luchter <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> Opera vervaardigd.<br />
<strong>de</strong> SADELAERE, Carolus (? - ?)<br />
a/ Bienfaisante (1773)<br />
b/ -<br />
c/ -<br />
d/ legerofficier<br />
e/ Gent<br />
f/ -<br />
g/ 865, 868, 1020<br />
Cordier en Destanberg vermel<strong>de</strong>n ene 'Zadaleer, officier'. Duchaine preciseert dat<br />
<strong>de</strong> naam '<strong>de</strong> Sa<strong>de</strong>leer' moet zijn.<br />
<strong>de</strong> SADELAERE - 471
De i<strong>de</strong>ntificatie <strong>van</strong> dit lid is niet zeker.<br />
Hij was waarschijnlijk Carolus <strong>de</strong> Sa<strong>de</strong>laere, die tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> jubileumfeesten voor<br />
<strong>de</strong> H. Macharius in 1767 (zie on<strong>de</strong>r het lemma Meyer, Jan Thomas) een <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
e<strong>de</strong>llie<strong>de</strong>n verbeeld<strong>de</strong> in <strong>de</strong> hofhouding <strong>van</strong> graaf Bou<strong>de</strong>wijn VI, "on<strong>de</strong>r welkers<br />
regeringe <strong>de</strong> Peste <strong>tot</strong> Gend door <strong>de</strong> voorspraeke <strong>van</strong> <strong>de</strong>n H. Macharius is gestut, en<br />
met zyne dood geëyndigd".<br />
Deze veron<strong>de</strong>rstelling is gestoeld op het feit dat Carolus <strong>de</strong> Sa<strong>de</strong>laere waarschijnlijk<br />
een neef was <strong>van</strong> François Joseph <strong>van</strong> <strong>de</strong> Vivere* (1729-1771) die<br />
eveneens in <strong>de</strong> 'cavalca<strong>de</strong>' voor het jubileum <strong>van</strong> <strong>de</strong> H. Macharius in 1767 optrad.<br />
Hij verbeeld<strong>de</strong> een 'Groote <strong>van</strong> Spagnien' in <strong>de</strong> hofhouding <strong>van</strong> <strong>de</strong> aartshertogen<br />
Albrecht en Isabella. François Joseph <strong>van</strong> <strong>de</strong> Vivere was een zoon <strong>van</strong> François Josse<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> Vivere en Thérèse Jeanne <strong>de</strong> Sae<strong>de</strong>laere (of <strong>de</strong> Sae<strong>de</strong>leere).<br />
Dit kan natuurlijk zuiver toeval zijn.<br />
François Joseph <strong>van</strong> <strong>de</strong> Vivere was mogelijkerwijs <strong>de</strong> '<strong>van</strong> <strong>de</strong> Vivere' die lid werd<br />
<strong>van</strong> La Constante Union (zie on<strong>de</strong>r het lemma <strong>van</strong> <strong>de</strong> Vivere).<br />
Er bestaat wellicht verwantschap met:<br />
- <strong>de</strong> koopman Jean Baptiste <strong>de</strong> Sae<strong>de</strong>laere waar<strong>van</strong> <strong>de</strong> bibliotheek te Gent geveild<br />
werd in april 1727;<br />
- diens zoon Jean Baptiste <strong>de</strong> Sae<strong>de</strong>laere, schepen <strong>van</strong> <strong>de</strong> heerlijkheid Sint-<br />
Pieters, waar<strong>van</strong> <strong>de</strong> bibliotheek eveneens openbaar werd verkocht te Gent, in<br />
maart 1757;<br />
- een niet na<strong>de</strong>r geï<strong>de</strong>ntificeer<strong>de</strong> '<strong>de</strong> Sa<strong>de</strong>leere' die omstreeks 1780 advocaat bij <strong>de</strong><br />
Raad <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren werd.<br />
SCHELLEKENS, Pierre Jacques (1744- ?)<br />
a/ Félicité (1783), Félicité Bienfaisante (1785)<br />
b/ 'F <strong>de</strong> l'Atelier' (Félicité Bienfaisante)<br />
c/ -<br />
d/ herbergier, hotelier<br />
e/ Gent, Vogelmarkt<br />
f/ -<br />
g/ 13, 19, 258, 429, 664, 1006<br />
Pierre Jacques Schellekens werd geboren te Aalst in 1744 als zoon <strong>van</strong> Jacob<br />
Schellekens en Maria <strong>de</strong> Gendt. Hij werd als poorter <strong>van</strong> Gent ingeschreven op<br />
8 augustus 1778. Het jaar daarop huw<strong>de</strong> hij Maria Josepha Le Roy.<br />
Hij was eigenaar <strong>van</strong> <strong>de</strong> herberg 'In <strong>de</strong>n Franschen Schild' ('A l'écu <strong>de</strong> France')<br />
aan <strong>de</strong> Kouterdreef (huidige Vogelmarkt), "een huys recht over het kleyn Vleeschhuys,<br />
by <strong>de</strong>n Peir<strong>de</strong>n Kauter, wezen<strong>de</strong> eene hostelrye". Die herberg bestond reeds<br />
in 1635.<br />
Mid<strong>de</strong>n <strong>de</strong> jaren 1770 had La Bienfaisante haar lokaal in <strong>de</strong>ze herberg. Ook La<br />
Félicité en na haar La Félicité Bienfaisante verga<strong>de</strong>r<strong>de</strong>n er.<br />
472 - SCHELLEKENS
Het moet zijn dat <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> La Bienfaisante onvoorzichtig met het vuur<br />
omgingen: op 13 februari 1777 rond 23 u. ontstond in<strong>de</strong>rdaad een hevige brand in<br />
<strong>de</strong> herberg.<br />
Vóór Pierre Jacques Schellekens zich te Gent vestig<strong>de</strong> werd <strong>de</strong> herberg uitgebaat<br />
door Judocus <strong>de</strong> Keuleneer die gehuwd was met Jeanne Louise Le Roy. Laatstgenoem<strong>de</strong><br />
was hoogstwaarschijnlijk een verwante <strong>van</strong> <strong>de</strong> echtgenote <strong>van</strong> Schellekens.<br />
Men kan niet uitsluiten dat <strong>de</strong>ze dames 'Le' Roy verwant waren met <strong>de</strong> familie '<strong>de</strong>'<br />
Roy waar<strong>van</strong> een aantal le<strong>de</strong>n tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> helft <strong>van</strong> <strong>de</strong> 18<strong>de</strong> eeuw gezworenen<br />
waren in <strong>de</strong> nering <strong>van</strong> <strong>de</strong> brouwers. Cornelis <strong>de</strong> Roy werd bijv. tienmaal gezworene<br />
tussen 1753 en 1772.<br />
Pierre Jacques Schellekens was waarschijnlijk verwant met <strong>de</strong> eveneens te Aalst<br />
geboren naamgenoot J.B. Schellekens, die in november 1789 secretaris werd <strong>van</strong> het<br />
'Comiteyt generael <strong>van</strong> <strong>de</strong> Brabandsche Troupen' te Gent en als lid <strong>van</strong> het<br />
genootschap Pro Aris et Focis een uitgesproken aanhanger was <strong>van</strong> Jan Frans<br />
Vonck.<br />
SCHOORMAN, rid<strong>de</strong>r Jean François Joseph (1752-1822)<br />
a/ Les Frères Zélés, 1785<br />
b/ 2<strong>de</strong> Opziener<br />
c/ -<br />
d/ e<strong>de</strong>lman, advocaat, schepen <strong>van</strong> Ge<strong>de</strong>ele<br />
e/ Gent, 'Houtleye'<br />
f/ Société <strong>de</strong> Gand (<strong>1786</strong>), contribuant Aca<strong>de</strong>mie (1778)<br />
g/ 85, 246, 281, 344, 367, 404a, 555, 632, 698, 756, 757, 876, 880, 913, 914, 1006,<br />
1030c, 1034<br />
Dat rid<strong>de</strong>r Jean François Schoorman (1752-1822) in 1783 2<strong>de</strong> Opziener was <strong>van</strong> Les<br />
Frères Zélés blijkt uit zijn goed leesbare handtekening op het vrijmetselaarsdiploma<br />
dat op 27 oktober 1785 werd afgegeven aan Jacques Mechelynck*, thesaurier <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong>ze loge en gewezen Voorzittend Meester <strong>van</strong> La Constante Union. Dit diploma<br />
wordt bewaard in het archief <strong>van</strong> <strong>de</strong> Opperraad <strong>van</strong> <strong>de</strong> Alou<strong>de</strong> en Aangenomen<br />
Schotse Ritus te Brussel.<br />
Overige Officieren Dignitarissen <strong>van</strong> Les Frères Zélés waren op dat tijdstip:<br />
Jacques Clément Lammens*, Voorzittend Meester, Jean <strong>de</strong> Graeve <strong>de</strong> Cooreman*,<br />
1ste Opziener; Pieter Jacques Blommaert*, Secretaris.<br />
De e<strong>de</strong>lman Jean François Schoorman, heer <strong>van</strong> Hoeckene, Haghebuckx, &c.,<br />
stu<strong>de</strong>er<strong>de</strong> rechten aan <strong>de</strong> universiteit <strong>van</strong> Leuven en werd advocaat bij <strong>de</strong> Raad <strong>van</strong><br />
Vlaan<strong>de</strong>ren. In 1775 was hij kandidaat voor een ambt in het hoofdcollege <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
kasselrij Kortrijk, maar hij werd niet benoemd. In 1780 werd hij schepen <strong>van</strong><br />
Ge<strong>de</strong>ele te Gent. Bij <strong>de</strong> opeenvolgen<strong>de</strong> hernieuwingen <strong>van</strong> <strong>de</strong> ste<strong>de</strong>lijke magistraat<br />
kreeg hij telkens een bevor<strong>de</strong>ring zodat hij reeds in 1788 2<strong>de</strong> schepen <strong>van</strong> Ge<strong>de</strong>ele<br />
SCHOORMAN - 473
was, on<strong>de</strong>r het voorzitterschap <strong>van</strong> <strong>de</strong> voorschepen <strong>van</strong> Ge<strong>de</strong>ele Louis <strong>de</strong><br />
Rockelfing*. Bij <strong>de</strong>ze bevor<strong>de</strong>ringen genoot Jean François Schoorman <strong>de</strong> uitdrukkelijke<br />
steun <strong>van</strong> <strong>de</strong> bisschop <strong>van</strong> Gent, Mgr. Ferdinand <strong>de</strong> Lobkowitz, en <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> zitten<strong>de</strong> schepenen <strong>van</strong> <strong>de</strong> Keure.<br />
Van 1788 <strong>tot</strong> 1794 was hij opperbaljuw <strong>van</strong> het Opperleenhof <strong>van</strong> Sint-Pieters en<br />
in 1793 werd hij tevens leenman <strong>van</strong> <strong>de</strong> Oudburg.<br />
Even voor <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> Franse inval in 1794 was hij voorgedragen om voorschepen<br />
<strong>van</strong> Ge<strong>de</strong>ele te wor<strong>de</strong>n benoemd! De annexatie bij Frankrijk maakte een ein<strong>de</strong> aan<br />
<strong>de</strong> politieke loopbaan <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze ambitieuze en verdienstelijke e<strong>de</strong>lman. In 1798 werd<br />
hij geduren<strong>de</strong> een vijftal maan<strong>de</strong>n als gijzelaar opgesloten in een ge<strong>van</strong>genis te<br />
Parijs. Hij bleef als advocaat ingeschreven te Gent <strong>tot</strong> 1819, maar trad niet meer op<br />
het voorplan.<br />
In <strong>1786</strong> was Jean François Schoorman lid gewor<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> Société <strong>de</strong> Gand<br />
(zoals bijv. ook zijn Voorzittend Meester Jacques Clément Lammens*).<br />
Zoals zijn va<strong>de</strong>r schepen Amand Benoît Schoorman (zie hierna) die <strong>de</strong> Aca<strong>de</strong>mie<br />
voor teken- schil<strong>de</strong>r- en bouwkunst se<strong>de</strong>rt haar oprichting in 1751 financieel<br />
on<strong>de</strong>rsteun<strong>de</strong>, werd ook Jean François Schoorman in 1778 contribuant <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Aca<strong>de</strong>mie. In 1788 werd hij benoemd <strong>tot</strong> 'directeur honoraire' <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze instelling.<br />
Jean François Schoorman huw<strong>de</strong> Livine Françoise <strong>van</strong> <strong>de</strong> Vivere (1764-1839).<br />
Zij was een nicht <strong>van</strong> Jacques Bernard <strong>van</strong> <strong>de</strong> Vivere* (waarschijnlijk <strong>de</strong> naamdrager<br />
die lid was <strong>van</strong> La Constante Union) en <strong>de</strong> zuster <strong>van</strong> Egi<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> Vivere<br />
(1760-1826) die voor het ein<strong>de</strong> <strong>van</strong> het Ancien Régime een belangrijke rol vervul<strong>de</strong><br />
in <strong>de</strong> Koninklijke Aca<strong>de</strong>mie voor teken-, schil<strong>de</strong>r- en bouwkunst (zie on<strong>de</strong>r het<br />
lemma <strong>van</strong> <strong>de</strong> Vivere).<br />
Uit dit huwelijk volg<strong>de</strong>n on<strong>de</strong>r meer:<br />
(i) Amand François Schoorman (geboren in 1792), officier in <strong>de</strong> Franse ruiterij<br />
tij<strong>de</strong>ns het Empire, huw<strong>de</strong> zijn nicht (zie hierna) Marie Françoise Limnan<strong>de</strong>r. Zij<br />
was een dochter <strong>van</strong> Jacques Charles Limnan<strong>de</strong>r (1768-1824), lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> we<strong>de</strong>ropgerichte<br />
loge La Félicité Bienfaisante, waar<strong>van</strong> hij in 1809 <strong>de</strong> 2<strong>de</strong> Opziener werd<br />
(zie on<strong>de</strong>r het lemma <strong>de</strong> Coninck).<br />
Amand François Schoorman was <strong>van</strong> 1817 <strong>tot</strong> 1830 lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> gemeenteraad <strong>van</strong><br />
Gent, alsme<strong>de</strong> adjunct-secretaris <strong>van</strong> het ste<strong>de</strong>lijk 'werkhuys <strong>van</strong> liefdadigheyd' in<br />
het 'ryke Gasthuys' in <strong>de</strong> Hoogpoort.<br />
(ii) Colette Louise Schoorman (geboren in 1796) was <strong>van</strong> 1826 <strong>tot</strong> 1878 Grootjuffer<br />
<strong>van</strong> het Klein Begijnhof aan <strong>de</strong> Lange Violettestraat.<br />
Jean François Schoorman stam<strong>de</strong> uit een familie <strong>van</strong> <strong>Gentse</strong> ambtsa<strong>de</strong>l:<br />
voorva<strong>de</strong>r Antonius Schoorman, die in 1594 overleed en in <strong>de</strong> kerk <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
augustijnen werd begraven ("eene vrye begraefplaets" met ge<strong>de</strong>nksteen), was<br />
raadsheer in <strong>de</strong> Raad <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren - zoals overigens zijn nakomelingen in vier<br />
generaties. Antonius Petrus Schoorman, <strong>de</strong> overgrootva<strong>de</strong>r <strong>van</strong> Jean François,<br />
besloot zijn loopbaan als raadsheer in <strong>de</strong> Grote Raad te Mechelen.<br />
474 - SCHOORMAN
Jean François Schoorman was een zoon uit het twee<strong>de</strong> huwelijk <strong>van</strong> Amand<br />
Benoît Schoorman (1709-1806) met Marie Isabelle <strong>de</strong>lla Faille d'Assene<strong>de</strong> (1721-<br />
1757), die een tante was <strong>van</strong> graaf Joseph Sébastien <strong>de</strong>lla Faille*, lid <strong>van</strong> La<br />
Bienfaisante.<br />
Amand Benoît Schoorman was eerst schepen <strong>van</strong> Ge<strong>de</strong>ele (<strong>van</strong>af 1735) daarna<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> Keure (<strong>van</strong> 1768 <strong>tot</strong> 1792, met een on<strong>de</strong>rbreking tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> Brabantse Omwenteling).<br />
Hij vervul<strong>de</strong> een belangrijke rol in het politiek leven <strong>van</strong> Gent tussen<br />
1750 en 1790. In 1780 werd hij zelfs, als 2<strong>de</strong> schepen <strong>van</strong> <strong>de</strong> Keure, plaatsver<strong>van</strong>gend<br />
voorschepen voor <strong>de</strong> titularis Charles Adrien Le Bailly <strong>de</strong> Marloop.<br />
Vanaf 1770 zette hij zich in als voorzitter <strong>van</strong> <strong>de</strong> zg. 'hervormingscommissie' om<br />
on<strong>de</strong>r leiding <strong>van</strong> voorschepen Vilain X<strong>III</strong>I <strong>de</strong> ste<strong>de</strong>lijke financiën te saneren. In<br />
1775 volg<strong>de</strong> Charles Joseph <strong>de</strong> Graeve* hem op als voorzitter <strong>van</strong> die commissie.<br />
Enige jaren later werd Schoorman in een vierkoppige schepencel verantwoor<strong>de</strong>lijk<br />
voor het <strong>de</strong>partement Financiën (terwijl Adriaen Jacques Goethals*, gewezen<br />
Voorzittend Meester <strong>van</strong> La Discrète Impériale et Royale, instond voor het<br />
<strong>de</strong>partement Personeel en Bevoorrading). Na <strong>de</strong> afschaffing <strong>van</strong> <strong>de</strong> schepencel werd<br />
Financiën beheerd door een driemanschap bestaan<strong>de</strong> uit <strong>de</strong> schepenen Cornelis<br />
Carpentier (va<strong>de</strong>r <strong>van</strong> Thomas Corneille Carpentier*) en Amand Benoît Schoorman<br />
alsme<strong>de</strong> <strong>de</strong> ambtenaar Philippe Lievin Gobert, eerste Secretaris <strong>van</strong> <strong>de</strong> schepenbank<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> Keure. Piet Len<strong>de</strong>rs typeert Amand Benoît Schoorman als "een eerlijk man<br />
en een sterke figuur" hoewel hij enige "wankelmoedigheid" vaststelt in zijn optre<strong>de</strong>n<br />
in <strong>de</strong> hervormingscommissie.<br />
Jean François Schoormans zussen huw<strong>de</strong>n als volgt:<br />
(i) Thérèse Françoise Schoorman (geboren in 1745) huw<strong>de</strong> Gérard Jean Limnan<strong>de</strong>r,<br />
heer <strong>van</strong> Nieuwenhoven (geboren in 1742). Hun kin<strong>de</strong>ren weerhou<strong>de</strong>n <strong>de</strong> aandacht:<br />
- Marie Thérèse Limnan<strong>de</strong>r (1766-1825) huw<strong>de</strong> Philibert François<br />
Van<strong>de</strong>rhaeghen <strong>de</strong> Mussain (1760-1818). Hij werd in 1782 lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Société <strong>de</strong><br />
Gand en zetel<strong>de</strong> in <strong>de</strong> Collatie voor <strong>de</strong> Sint-Martensparochie (Ekkergem). Hij<br />
was tevens leenman <strong>van</strong> <strong>de</strong> Oudburg en <strong>van</strong> het Opperleenhof <strong>van</strong> Sint-Pieters.<br />
On<strong>de</strong>r het Frans Bewind was hij voorzitter <strong>van</strong> <strong>de</strong> Municipalité (1797), <strong>van</strong> 1800<br />
<strong>tot</strong> 1814 raadsheer en voorzitter <strong>van</strong> het 'Conseil Général' <strong>van</strong> <strong>de</strong> Prefectuur en<br />
in 1814 lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Intendantieraad die <strong>de</strong> overgang tussen het Frans en het<br />
Hollands Bewind beheer<strong>de</strong>. Van<strong>de</strong>rhaeghen <strong>de</strong> Mussain werd in 1813 'baron<br />
d'Empire' en behoor<strong>de</strong> bij elke telling <strong>tot</strong> <strong>de</strong> hon<strong>de</strong>rd meest belaste stadsgenoten.<br />
- Amand Benoît Limnan<strong>de</strong>r (1767-1831) huw<strong>de</strong> een dochter <strong>van</strong> <strong>de</strong> gea<strong>de</strong>l<strong>de</strong><br />
katoennijveraar Judocus Clemmen. Hij was in 1789 eveneens lid gewor<strong>de</strong>n <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> Société <strong>de</strong> Gand. In 1819-1821 was hij lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Provinciale Staten.<br />
- Jacques Charles Limnan<strong>de</strong>r (1768-1824) en zijn echtgenote Françoise Herry<br />
waren <strong>de</strong> ou<strong>de</strong>rs <strong>van</strong> Marie Françoise Limnan<strong>de</strong>r, die huw<strong>de</strong> met Amand<br />
François, <strong>de</strong> zoon <strong>van</strong> Jean François Schoorman (zie hierboven). Jacques Charles<br />
Limnan<strong>de</strong>r was 'Adjoint au Maire' <strong>van</strong> 1803 <strong>tot</strong> 1814, raadsheer <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Prefectuur (1811-1814), lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Intendantieraad (1814) en districtscommissaris<br />
(1818-1824). Van 1816 <strong>tot</strong> zijn overlij<strong>de</strong>n zetel<strong>de</strong> hij in <strong>de</strong> Provinciale<br />
SCHOORMAN - 475
Staten. Hij was lid <strong>van</strong> La Félicité Bienfaisante en behoor<strong>de</strong> (zoals zijn zwager<br />
Van<strong>de</strong>rhaeghen <strong>de</strong> Mussain) <strong>tot</strong> <strong>de</strong> hon<strong>de</strong>rd meest belaste stadsgenoten.<br />
- François Antoine Limnan<strong>de</strong>r (1771-1833) huw<strong>de</strong> Marie Adélaï<strong>de</strong> Diericx, een<br />
dochter <strong>van</strong> rid<strong>de</strong>r Jean François Xavier Diericx, presi<strong>de</strong>nt <strong>van</strong> <strong>de</strong> Raad <strong>van</strong><br />
Vlaan<strong>de</strong>ren (zie on<strong>de</strong>r het lemma <strong>de</strong> Coninck).<br />
(ii) Jeanne Marie Schoorman (geboren in 1746) huw<strong>de</strong> Joseph Antoine <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Woestyne, heer <strong>van</strong> Hansbeke, die leenman was <strong>van</strong> <strong>de</strong> Oudburg en in november<br />
1792 benoemd werd in <strong>de</strong> commissie <strong>van</strong> '49 Burgers' die <strong>de</strong> alou<strong>de</strong> Collatie<br />
verving.<br />
(iii) Marie Charlotte Schoorman (1755-1829) huw<strong>de</strong> in 1801 <strong>de</strong> te Brugge geboren<br />
rentenier Jacques Hacquaert (1742-1830), die in 1793-1794 in <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> Collatie<br />
zetel<strong>de</strong> als afgevaardig<strong>de</strong> voor <strong>de</strong> Sint-Martensparochie (Ekkergem) en in 1804<br />
vruchteloos kandidaat was voor een benoeming in <strong>de</strong> Municipalité.<br />
(iv) Anne Marie Schoorman (1756-1835) huw<strong>de</strong> (na een lange verloving, wegens<br />
<strong>de</strong> te bekomen dispensaties) haar neef Charles Borromée <strong>de</strong>lla Faille* (1761-1838),<br />
die in 1785 lid was <strong>van</strong> Les Frères Zélés en <strong>van</strong> <strong>de</strong> militaire loge <strong>van</strong> het regiment<br />
Murray te Namur.<br />
SIMON, Jacques François (ca. 1741-1796)<br />
a/ Can<strong>de</strong>ur (<strong>1786</strong>)<br />
b/ -<br />
c/ -<br />
d/ controleur in het 'Biercomptoir' (accijnsrechten op bier)<br />
e/ Gent, Vrijdagmarkt, Donkersteeg<br />
f/ -<br />
g/ 13, 35, 344, 632, 1006<br />
Jacques Simon, geboren omstreeks 1741, "homme <strong>de</strong> probité et <strong>de</strong> capacité", was<br />
eerst "boekhou<strong>de</strong>r <strong>van</strong> <strong>de</strong> kleyne Bieren" in het Biercomptoir (over het Biercomptoir,<br />
zie on<strong>de</strong>r het lemma <strong>van</strong> Laer).<br />
Waarschijnlijk op aandringen <strong>van</strong> raadsheer in <strong>de</strong> Raad <strong>van</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren Charles<br />
Joseph <strong>de</strong> Graeve* werd hij in 1781 benoemd <strong>tot</strong> controleur <strong>van</strong> het Biercomptoir.<br />
Hij moest toezicht uitoefenen over <strong>de</strong> 'staetmaecker' Jean Baptiste <strong>de</strong> Moerloose<br />
(die tegelijk een <strong>van</strong> <strong>de</strong> fiscale pachters <strong>van</strong> <strong>de</strong> stad was) en diens me<strong>de</strong>werker<br />
Antoine Joseph <strong>van</strong> Laer*, die in 1783 lid werd <strong>van</strong> La Félicité. Jacques François<br />
Simon huw<strong>de</strong> in 1772 Rosa <strong>van</strong> Damme. Hij overleed te Gent in 1796.<br />
Hij was waarschijnlijk een oom <strong>van</strong> Jean Joseph Simon, geboren te Gent in 1774<br />
als zoon <strong>van</strong> Jean Joseph Simon en Jeanne Isabelle <strong>de</strong> Keyser.<br />
Jean Joseph Simon (Junior) werd in 1796 vrijmetselaar in <strong>de</strong> militaire loge Carl<br />
zum Felsen te Altona (Duitsland). Hij trad in 1805 toe <strong>tot</strong> La Félicité Bienfaisante,<br />
waar hij <strong>de</strong> functies <strong>van</strong> Hofmeester, Ceremoniemeester en Secretaris vervul<strong>de</strong>. Hij<br />
476 - SIMON
was 'Rose-Croix' en werd in 1817 erelid <strong>van</strong> <strong>de</strong> orangistische militaire loge Les<br />
Amis du Roi et <strong>de</strong> la Patrie te Gent (Voor Vorst en Va<strong>de</strong>rland). Hij was op dat<br />
tijdstip, in <strong>de</strong> Drabstraat, makelaar in wissels en in koopwaar, en gehuwd met<br />
A<strong>de</strong>laï<strong>de</strong> Vissens.<br />
SINJAN, (Judocus) (1760- ?)<br />
a/ Parfaite Amitié (<strong>1786</strong>)<br />
b/ 'domestique <strong>de</strong> la société'<br />
c/ -<br />
d/ dienen<strong>de</strong> Broe<strong>de</strong>r<br />
e/ Gent<br />
f/ -<br />
g/ 16, 244, 684, 764<br />
De dienen<strong>de</strong> Broe<strong>de</strong>r <strong>van</strong> La Parfaite Amitié wordt in le<strong>de</strong>nlijsten opgetekend als<br />
'Saint Jean' of 'Saint Jan' (alleen Destanberg leest onnauwkeurig: "Faut" i.p.v.<br />
"Saint" Jean).<br />
Heel waarschijnlijk gaat het om een telg <strong>van</strong> <strong>de</strong> familie Sinjan die se<strong>de</strong>rt lang<br />
gevestigd was in en om <strong>de</strong> Sint-Pietersabdij en <strong>de</strong> heerlijkheid <strong>van</strong> Sint-Pieters.<br />
Sommige telgen <strong>van</strong> die familie gingen <strong>van</strong>af <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> helft <strong>van</strong> <strong>de</strong> 18<strong>de</strong> eeuw in<br />
<strong>de</strong> mid<strong>de</strong>nstad wonen, om er bijv. ste<strong>de</strong>lijk on<strong>de</strong>rwijzer te wor<strong>de</strong>n zoals Gustave<br />
Sinjan (in <strong>de</strong> kosteloze lagere school voor jongens aan <strong>de</strong> Sint-Lievenslaan), of<br />
krui<strong>de</strong>nier zoals Gustaaf Sinjan die door Lo<strong>de</strong>wijk Lievevrouw-Coopman wordt<br />
vermeld als een <strong>van</strong> zijn leven<strong>de</strong> 'bronnen' voor <strong>de</strong> samenstelling <strong>van</strong> zijn Gents<br />
Woor<strong>de</strong>nboek.<br />
Men <strong>de</strong>nkt dat <strong>de</strong> naam 'Sinjan' afgeleid is <strong>van</strong> 'Sint Jan', m.a.w. een bewoner <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> Sint-Jansparochie (<strong>de</strong> huidige Sint-Baafsparochie) die zich eeuwen gele<strong>de</strong>n op<br />
'Sint Pieters' ging vestigen.<br />
In Fransspreken<strong>de</strong> kringen te Gent werd <strong>de</strong> naam meestal als 'Saint Jean' uitgesproken,<br />
ook nog tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> eerste helft <strong>van</strong> <strong>de</strong> 20ste eeuw.<br />
Omdat er talrijke naamgenoten waren in <strong>de</strong> heerlijkheid <strong>van</strong> Sint-Pieters (ook<br />
met afgelei<strong>de</strong> namen, zoals bijv. Sinia), kan <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntiteit <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze dienen<strong>de</strong> Broe<strong>de</strong>r<br />
niet met zekerheid wor<strong>de</strong>n vastgesteld.<br />
Alleen omdat hij voorkomt in <strong>de</strong> kwartierstaten <strong>van</strong> <strong>de</strong> auteur, wordt veron<strong>de</strong>rsteld<br />
dat het kan gaan om Judocus Sinjan, geboren in 1760, die in 1784 huw<strong>de</strong><br />
met Judoca Morant. Zij had<strong>de</strong>n twee zonen: Joannes Josephus (geboren in 1790) en<br />
Judocus Joannes (geboren in 1794).<br />
Judocus Sinjan was garentwijn<strong>de</strong>r. Hij kan een me<strong>de</strong>werker geweest zijn <strong>van</strong><br />
Thomas Hebbelinck*, die ook lid was <strong>van</strong> La Parfaite Amitié.<br />
De nering <strong>de</strong>r garentwijn<strong>de</strong>rs werd beheerst door een ste<strong>de</strong>lijke ordonnantie <strong>van</strong><br />
1542 'upt faict en<strong>de</strong> conduicte <strong>van</strong>t gul<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong>n twyn<strong>de</strong>rs'. Zij stond on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> bescherming<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> H. Michaël. De nering voer<strong>de</strong> <strong>de</strong> leuze: 'Onze twijn<strong>de</strong>r-broe<strong>de</strong>rs<br />
SINJAN - 477
hou<strong>de</strong>n woord' - afgekort als 'O.T.B.H.' op een gil<strong>de</strong>penning die is afgedrukt in het<br />
basiswerk <strong>van</strong> Louis Minard-Van Hoorebeke over De <strong>Gentse</strong> neringen en hun<br />
penningen.<br />
<strong>de</strong> SMET, Jacques Jean (ca. 1739- ?)<br />
a/ Constante Union (1770)<br />
b/ -<br />
c/ 'Ecossais'<br />
d/ negotiant<br />
e/ Gent, Mageleinstraat<br />
f/ contribuant Aca<strong>de</strong>mie (1792), Sint-Sebastiaansgil<strong>de</strong> (vóór 1779), Sint-Jorisgil<strong>de</strong><br />
(1772), Sint-Antoniusgil<strong>de</strong>; lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Collatie (1790)<br />
g/ 13, 35, 83, 85, 258, 690, 991, 1006<br />
De le<strong>de</strong>nlijsten <strong>van</strong> La Constante Union vermel<strong>de</strong>n een '<strong>de</strong> Smet aîné, négociant' en<br />
een '<strong>de</strong> Smet ca<strong>de</strong>t, négociant'. Dit maakt een i<strong>de</strong>ntificatie <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze le<strong>de</strong>n bijzon<strong>de</strong>r<br />
moeilijk, zoniet onmogelijk. Men mag eigenlijk nog <strong>van</strong> geluk spreken dat hier<br />
slechts <strong>van</strong> één 'aîné' en één 'ca<strong>de</strong>t' sprake is. In <strong>de</strong> 'Wegwyzer' <strong>van</strong> bijv. 1774<br />
wor<strong>de</strong>n vier advocaten met <strong>de</strong> familienaam Goethals als volgt opgetekend: '-<br />
Goethals; - Goethals <strong>de</strong> jonge; - Goethals <strong>de</strong> jongste; - Goethals <strong>de</strong> allerjongste'.<br />
De naam '<strong>de</strong> Smet' was in die tijd zeer verspreid, ook in burgerlijke kringen.<br />
Ziehier een greep uit <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> negotianten met <strong>de</strong> naam <strong>de</strong> Smet die in aanmerking<br />
kunnen komen: Jean Jacques <strong>de</strong> Smet, Jacobus <strong>de</strong> Smet, Stephanus <strong>de</strong><br />
Smet, Judocus <strong>de</strong> Smet, Leo <strong>de</strong> Smet, Pieter Francies <strong>de</strong> Smet, Jean <strong>de</strong> Smet, Pierre<br />
<strong>de</strong> Smet, enz.<br />
In ie<strong>de</strong>r geval waren '<strong>de</strong> Smet aîné' en '<strong>de</strong> Smet ca<strong>de</strong>t' niet noodzakelijk broers of<br />
va<strong>de</strong>r en zoon. Bij <strong>de</strong> Montclergeons, le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> La Bienfaisante, wordt <strong>de</strong> zoon<br />
on<strong>de</strong>rschei<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> va<strong>de</strong>r door <strong>de</strong> vermelding 'fils'. In <strong>de</strong> le<strong>de</strong>nlijst <strong>van</strong> <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong><br />
loge wordt een on<strong>de</strong>rscheid gemaakt tussen 'baron <strong>de</strong> Plotho, père' en 'baron <strong>de</strong><br />
Plotho, fils'.<br />
Er hoeft waarschijnlijk evenmin familiale verwantschap te bestaan tussen <strong>de</strong><br />
naamgenoten. Rond <strong>de</strong> eeuwwisseling waren twee naamgenoten Lammens 'homme<br />
<strong>de</strong> loi': <strong>de</strong> eerste, Jacques Clément Lammens* was 'Lammens aîné', <strong>de</strong> twee<strong>de</strong>,<br />
Pierre Constant Lammens, was 'Lammens, ca<strong>de</strong>t'. Er werd tussen hen geen verwantschap<br />
ont<strong>de</strong>kt.<br />
Als '<strong>de</strong> Smet, aîné' werd uitein<strong>de</strong>lijk, on<strong>de</strong>r alle voorbehoud, weerhou<strong>de</strong>n <strong>de</strong> in<br />
1772 als negotiant opgeteken<strong>de</strong> Jacques Jean <strong>de</strong> Smet, vooral omdat hij zoals an<strong>de</strong>re<br />
le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> La Constante Union bindingen had met <strong>de</strong> Aca<strong>de</strong>mie voor teken-,<br />
schil<strong>de</strong>r- en bouwkunst, alsme<strong>de</strong> met <strong>de</strong> Sint-Jorisgil<strong>de</strong> waar<strong>van</strong> hij in 1781 een<br />
bestuurslid was. Hij maakte <strong>de</strong>el uit (met on<strong>de</strong>r meer Anthone <strong>de</strong> Rouck*) <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
afvaardiging <strong>van</strong> <strong>de</strong> gil<strong>de</strong> die op 16 juni <strong>van</strong> dat jaar aan keizer Jozef II, die te Gent<br />
op inspectiebezoek verbleef, het verzoek <strong>de</strong>ed om lid te wor<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-<br />
Jorisgil<strong>de</strong> (zie on<strong>de</strong>r het lemma <strong>de</strong> Rouck).<br />
478 - <strong>de</strong> SMET, Jacques
In 1790 en 1791 was hij lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> '<strong>de</strong>mocratische' Collatie als afgevaardig<strong>de</strong><br />
voor <strong>de</strong> Sint-Niklaasparochie.<br />
Jacques Jean <strong>de</strong> Smet werd geboren te Aalst omstreeks 1739 als zoon <strong>van</strong> Pierre<br />
<strong>de</strong> Smet en Catherine Walraeve. Hij werd als poorter <strong>van</strong> Gent ingeschreven op 23<br />
<strong>de</strong>cember 1772. Dit betekent niet dat hij vóór die datum niet te Gent woon<strong>de</strong>: er zijn<br />
talrijke voorbeel<strong>de</strong>n <strong>van</strong> personen die zich pas na enkele jaren verblijf te Gent als<br />
poorters lieten inschrijven.<br />
Jacques Jean <strong>de</strong> Smet huw<strong>de</strong> tweemaal: eerst met Josephine Isabella Frysou,<br />
daarna met Catherine Jacqueline Thibau.<br />
Hij woon<strong>de</strong> in <strong>de</strong> Mageleinstraat. Hij bezat een 'manufacture <strong>van</strong> Galonnen',<br />
alsme<strong>de</strong> een winkel <strong>van</strong> 'Batist, Cameryks en Neteldoek' ('Batiste, toile <strong>de</strong> Cambrai<br />
et linon') en <strong>van</strong> 'gou<strong>de</strong>n, zilveren en zy<strong>de</strong>n Stoffen".<br />
<strong>de</strong> SMET, Franciscus Livinus (1742-1816)<br />
a/ Constante Union (1770)<br />
b/ -<br />
c/ -<br />
d/ negotiant, katoenfabrikant<br />
e/ Gent, Hooiaard, daarna Burgstraat<br />
f/ contribuant Aca<strong>de</strong>mie (1780, 1785, 1790)<br />
g/ 3, 13, 30, 31, 34.8, 35, 50.21, 52, 81, 83, 85, 107, 113, 199, 200, 214, 258, 283,<br />
310, 322, 344, 353, 367, 368, 370, 382, 385, 581, 582, 605, 651, 677, 698, 753,<br />
760, 795, 868, 880, 994, 1006, 1007, 1015<br />
Bij <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificatie <strong>van</strong> <strong>de</strong> katoennijveraar Franciscus Livinus <strong>de</strong> Smet (1742-1816)<br />
als het lid '<strong>de</strong> Smet ca<strong>de</strong>t, négotiant' speel<strong>de</strong>n volgen<strong>de</strong> factoren een rol:<br />
(i) Zoals talrijke an<strong>de</strong>re vrijmetselaars vervul<strong>de</strong> Franciscus Livinus <strong>de</strong> Smet een<br />
actieve rol als contribuant en bestuurslid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Aca<strong>de</strong>mie. In 1791 werd hij zelfs<br />
<strong>de</strong> Thesaurier <strong>van</strong> <strong>de</strong> instelling.<br />
(ii) Het huwelijk <strong>van</strong> zijn kin<strong>de</strong>ren met telgen <strong>van</strong> vooraanstaan<strong>de</strong> families uit <strong>de</strong><br />
ambtsa<strong>de</strong>l (zijn schoonzoon Jean François Zaman was verwant met <strong>de</strong> barons Dons<br />
<strong>de</strong> Loven<strong>de</strong>ghem* die een lid <strong>van</strong> La Constante Union lever<strong>de</strong>n), uit <strong>de</strong> industriële<br />
burgerij (zijn zoon Pierre François huw<strong>de</strong> een dochter <strong>van</strong> <strong>de</strong> negotiant en<br />
katoennijveraar Jacques Joseph Bossaert) of uit gea<strong>de</strong>l<strong>de</strong> negotiantenfamilies (zijn<br />
zoon Jean huw<strong>de</strong> een dochter <strong>van</strong> Jacques François <strong>de</strong> Naeyer).<br />
(iii) De omstandigheid dat zijn zoon Pierre François in 1809 waarschijnlijk een <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> we<strong>de</strong>roprichters was <strong>van</strong> La Constante Union en in 1811 een <strong>van</strong> <strong>de</strong> stichters<br />
werd <strong>van</strong> Le Septentrion.<br />
François Livinus <strong>de</strong> Smet werd geboren te Zwijndrecht in 1742 als zoon <strong>van</strong><br />
Franciscus <strong>de</strong> Smet en Catharina Bernardine <strong>de</strong> Smet. Hij moet een on<strong>de</strong>rnemen<strong>de</strong><br />
jonge man geweest zijn. Vanaf 1771 vermeldt <strong>de</strong> 'Wegwyzer' hem als eigenaar <strong>van</strong><br />
een katoenfabriek aan <strong>de</strong> Hooiaard. Het is mogelijk dat dit bedrijf werd opgericht<br />
<strong>de</strong> SMET, Franciscus - 479
in samenwerking met zijn broer Ferdinandus Jacobus. Deze werd (eveneens te<br />
Zwijndrecht) geboren in 1743 en als wever en vrije vol<strong>de</strong>r ingeschreven in het<br />
Poortersboek <strong>van</strong> Gent op 9 maart 1774. De datum <strong>van</strong> die inschrijving geeft geen<br />
uitsluitsel over <strong>de</strong> datum <strong>van</strong> vestiging <strong>van</strong> Ferdinand Jacobus te Gent. Bovendien<br />
werd hij ingeschreven op basis <strong>van</strong> een 'bewijs <strong>van</strong> poorterschap', wat laat<br />
veron<strong>de</strong>rstellen dat zijn va<strong>de</strong>r een Gentenaar was. Een officiële lijst <strong>van</strong> 1771<br />
vermeldt ene 'J.F. Smet' (hoogstwaarschijnlijk Ferdinandus Jacobus <strong>de</strong> Smet) als<br />
eigenaar <strong>van</strong> een "commerce en toiles <strong>de</strong> coton, correspondances en Hollan<strong>de</strong>".<br />
In 1777 verkreeg Franciscus Livinus <strong>de</strong> Smet <strong>van</strong>wege <strong>de</strong> regering een octrooi<br />
om een bedrijf op te richten voor het "blauwdrucken op cattoen, lijnwaet en<br />
diergelijke speciën". Hij bekwam zelfs vrijstelling <strong>van</strong> het door Jacques<br />
Mechelynck* te innen pondgeld op het wit katoen en het lijnwaad, dat hij voor zijn<br />
bedrijf moest 'invoeren'.<br />
Franciscus Livinus <strong>de</strong> Smet vestig<strong>de</strong> zijn bedrijf ('manufacturen <strong>van</strong> catoenen')<br />
bij zijn woning, in <strong>de</strong> Burgstraat. In het begin <strong>van</strong> <strong>de</strong> 19<strong>de</strong> eeuw werd het bedrijf<br />
overgebracht 'buiten <strong>de</strong> Brugsche Poort', op <strong>de</strong> uitgestrekte meersen aan <strong>de</strong><br />
stadswallen in <strong>de</strong> nabijheid <strong>van</strong> het Rabot, tussen <strong>de</strong> kerkweg naar Won<strong>de</strong>lgem en<br />
<strong>de</strong> Lieve (later werd binnen die site <strong>de</strong> Gebroe<strong>de</strong>rs <strong>de</strong> Smetstraat getrokken).<br />
Franciscus Livinus had <strong>de</strong>ze 'waar<strong>de</strong>loze' meersen (voorheen eigendom <strong>van</strong> abdijen<br />
en kloosters) tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> eerste jaren <strong>van</strong> het Frans Bewind aan een zeer gunstige prijs<br />
kunnen kopen.<br />
Gelei<strong>de</strong>lijk breid<strong>de</strong> hij zijn bedrijf uit. In 1810 werd voor <strong>de</strong> nieuwe spinnerij een<br />
indrukwekkend pand <strong>van</strong> drie bouwlagen <strong>van</strong> zeventien traveeën opgetrokken (op<br />
<strong>de</strong> site bevindt zich thans <strong>de</strong> Katholieke Technische Hogeschool).<br />
Reeds in 1795 was Franciscus Livinus <strong>de</strong> Smet een heel rijk man. Hij behoor<strong>de</strong><br />
<strong>tot</strong> <strong>de</strong> selecte groep stadsgenoten die, op basis <strong>van</strong> hun vermogen, moesten<br />
<strong>de</strong>elnemen aan <strong>de</strong> 'geforceer<strong>de</strong> leeninge'. Hij werd aangeslagen in <strong>de</strong> 16<strong>de</strong> klasse,<br />
die <strong>de</strong> hoogste was, zoals bijv. graaf Jean Baptiste d'Hane <strong>de</strong> Steenhuyse*, baron<br />
Dons <strong>de</strong> Loven<strong>de</strong>ghem, markies Charles Robert Maelcamp <strong>de</strong> Schoonberghe*,<br />
jonkheer Jean Baptiste <strong>de</strong> Ghellinck <strong>de</strong> Nokere*, (<strong>de</strong> nalatenschap <strong>van</strong>) jonkheer<br />
Louis Joseph <strong>de</strong> Coninck*, hoogbaljuw en gewezen schepen Joseph Pieter <strong>van</strong><br />
Vol<strong>de</strong>n*, alsme<strong>de</strong> <strong>de</strong> weduwen <strong>van</strong> jonkheer Paul François <strong>de</strong> Waha* en <strong>van</strong><br />
jonkheer Jean Joseph <strong>de</strong> Bay*. Tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> eerste jaren <strong>van</strong> <strong>de</strong> 19<strong>de</strong> eeuw ken<strong>de</strong> <strong>de</strong><br />
katoennijverheid te Gent een snelle ontwikkeling. Zoals blijkt uit <strong>de</strong> geschie<strong>de</strong>nis<br />
<strong>van</strong> het bedrijf <strong>van</strong> Lieven Bauwens, waren hierbij mo<strong>de</strong>rne machines (on<strong>de</strong>r meer<br />
<strong>de</strong> beroem<strong>de</strong> 'mule jenny') en <strong>de</strong> me<strong>de</strong>werking <strong>van</strong> gespecialiseer<strong>de</strong> techniekers <strong>van</strong><br />
belang (Lieven Bauwens huw<strong>de</strong> <strong>de</strong> dochter <strong>van</strong> zijn voornaamste ploegbaas die hij<br />
te Manchester had aangeworven). Het verwon<strong>de</strong>rt daarom niet dat <strong>de</strong> belangrijke<br />
katoennijveraars op het vinkenslag ston<strong>de</strong>n voor <strong>de</strong> technische ontwikkeling bij <strong>de</strong><br />
concurrenten.<br />
In het stadsarchief te Gent (fonds Napoleon <strong>de</strong> Pauw) bevindt zich een niet<br />
gedateerd ontwerp <strong>van</strong> overeenkomst tussen Franciscus Livinus <strong>de</strong> Smet en Lieven<br />
Bauwens, waarbij <strong>de</strong> partijen afspreken geen werklie<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re aan te<br />
480 - <strong>de</strong> SMET, Franciscus
werven zon<strong>de</strong>r voorafgaan<strong>de</strong> instemming. Men weet niet of die tekst ooit on<strong>de</strong>rtekend<br />
werd, laat staan uitgevoerd.<br />
Franciscus Livinus <strong>de</strong> Smet verstrekte geregeld financiële steun aan <strong>de</strong> Aca<strong>de</strong>mie<br />
voor teken-, schil<strong>de</strong>r- en bouwkunst. In 1791 werd hij <strong>de</strong> Thesaurier <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Aca<strong>de</strong>mie. An<strong>de</strong>re bestuursle<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze prestigieuze instelling waren op dat<br />
tijdstip on<strong>de</strong>r meer <strong>de</strong> hoogbaljuw burggraaf Philippe Mathieu Vilain X<strong>III</strong>I*<br />
(Presi<strong>de</strong>nt <strong>van</strong> <strong>de</strong> Aca<strong>de</strong>mie se<strong>de</strong>rt 1788), graaf Joseph Sébastien <strong>de</strong>lla Faille*<br />
(bestuur<strong>de</strong>r se<strong>de</strong>rt 1785), Jean <strong>de</strong> Graeve <strong>de</strong> Cooreman*(bestuur<strong>de</strong>r se<strong>de</strong>rt 1783),<br />
graaf Jean Baptiste d'Hane <strong>de</strong> Steenhuyse* (bestuur<strong>de</strong>r se<strong>de</strong>rt <strong>1786</strong>). Louis 't Kint*,<br />
<strong>de</strong>stijds ook lid <strong>van</strong> La Constante Union, was een <strong>van</strong> <strong>de</strong> 'Directeurs-artisten' <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Aca<strong>de</strong>mie.<br />
Franciscus Livinus <strong>de</strong> Smet besefte dat het voor katoendrukkers bijzon<strong>de</strong>r nuttig<br />
was om enige vertrouwdheid met <strong>de</strong> toegepaste kunst te bezitten. Zijn drie hierna te<br />
bespreken zonen (François, Pierre en Jean) liet hij, waarschijnlijk om <strong>de</strong>ze re<strong>de</strong>n,<br />
tekenlessen 'naer Prenten' volgen in <strong>de</strong> Aca<strong>de</strong>mie (<strong>de</strong> an<strong>de</strong>re richtingen waren<br />
tekenlessen 'naer Plaester' en 'naer Mo<strong>de</strong>l', waarvoor ene Joannes Serrane <strong>de</strong> dienst<br />
<strong>de</strong>ed).<br />
Tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> examens <strong>van</strong> 1793 werd Pierre <strong>de</strong> Smet als tien<strong>de</strong> gerangschikt in een<br />
klas <strong>van</strong> 22 leerlingen. François <strong>de</strong> Smet werd vier<strong>de</strong> in een klas <strong>van</strong> 40 leerlingen,<br />
en Jean <strong>de</strong> Smet 69ste in een klas <strong>van</strong> 91. Hun neef Joannes <strong>de</strong> Smet (een zoon <strong>van</strong><br />
Ferdinand Jacobus <strong>de</strong> Smet, <strong>de</strong> broer <strong>van</strong> Franciscus Livinus) was in 1793 aan <strong>de</strong><br />
Aca<strong>de</strong>mie ingeschreven voor het <strong>de</strong>r<strong>de</strong> jaar in <strong>de</strong> bouwkun<strong>de</strong>. Waarschijnlijk<br />
overleed <strong>de</strong>ze neef op jonge leeftijd, vermits <strong>de</strong> zonen <strong>van</strong> Franciscus Livinus in<br />
1829 erf<strong>de</strong>n uit <strong>de</strong> nalatenschap <strong>van</strong> <strong>de</strong> oom <strong>van</strong> Ferdinand Jacob.<br />
Franciscus Livinus <strong>de</strong> Smet was tevens <strong>de</strong> laatste bestuur<strong>de</strong>r <strong>van</strong> het 'ermitage'<br />
of hospitaal voor weduwen en dochters <strong>van</strong> vol<strong>de</strong>rs, dat gelegen was naast <strong>de</strong> alou<strong>de</strong><br />
kapel <strong>van</strong> <strong>de</strong> nering bij <strong>de</strong> alou<strong>de</strong> Sint-Annakerk (Lange Violettestraat). Elk jaar<br />
moest hij verslag <strong>van</strong> zijn bestuur uitbrengen in <strong>de</strong> herberg 't Rood Huys. Het<br />
godshuis werd door <strong>de</strong> Fransen afgeschaft in 1797 en in 1812 overgedragen aan <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong> Commissie <strong>van</strong> <strong>de</strong> burgerlijke godshuizen.<br />
In 1803 werd Franciscus Livinus <strong>de</strong> Smet (intussen beter bekend als François<br />
Liévin) bestuurslid <strong>van</strong> <strong>de</strong> we<strong>de</strong>ropgerichte Kamer <strong>van</strong> Koophan<strong>de</strong>l.<br />
In het rapport over <strong>Gentse</strong> notabelen dat graaf Jean Baptiste d'Hane <strong>de</strong><br />
Steenhuyse* als Intendant <strong>van</strong> het Schel<strong>de</strong><strong>de</strong>partement in 1815 bij <strong>de</strong> geallieer<strong>de</strong>n<br />
indien<strong>de</strong>, typeer<strong>de</strong> hij François Liévin <strong>de</strong> Smet als "ancien négociant et propriétaire,<br />
ancien membre <strong>de</strong> la Chambre <strong>de</strong> Commerce, très entendu dans cette partie ... bien<br />
estimé".<br />
Het jaar daarop, in 1816, overleed François Liévin <strong>de</strong> Smet.<br />
François Liévin <strong>de</strong> Smet huw<strong>de</strong> in 1769 Ferdinandine <strong>van</strong> Braeckel, die<br />
waarschijnlijk een dochter was <strong>van</strong> <strong>de</strong> tabaksfabrikant Judocus <strong>van</strong> Braeckel.<br />
Zij was verwant met Francies Judocus <strong>van</strong> Braeckel (1763-1849), die in 1791<br />
griffier werd <strong>van</strong> <strong>de</strong> Aca<strong>de</strong>mie op hetzelf<strong>de</strong> tijdstip als <strong>de</strong> benoeming <strong>van</strong> <strong>de</strong> Smet<br />
<strong>tot</strong> Thesaurier. Francies <strong>van</strong> Braeckel was een oud-leerling <strong>van</strong> <strong>de</strong> Aca<strong>de</strong>mie, waar<br />
<strong>de</strong> SMET, Franciscus - 481
hij in <strong>1786</strong> een eerste prijs behaal<strong>de</strong> in <strong>de</strong> '<strong>de</strong>r<strong>de</strong> klasse' <strong>van</strong> <strong>de</strong> architectuur. Zijn<br />
'beschermheer' in <strong>de</strong> Aca<strong>de</strong>mie was <strong>de</strong> vermaar<strong>de</strong> drukker Pieter Frans <strong>de</strong> Goesin.<br />
Francies <strong>van</strong> Braeckel was tevens <strong>van</strong> 1799 <strong>tot</strong> zijn overlij<strong>de</strong>n in 1849 griffier <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> Commissie <strong>van</strong> burgerlijke godshuizen. Wegens zijn indrukwekken<strong>de</strong> staat <strong>van</strong><br />
dienst als griffier, liet <strong>de</strong> Aca<strong>de</strong>mie een ge<strong>de</strong>nksteen oprichten, achteraan rechts, in<br />
<strong>de</strong> Sint-Stefanuskerk <strong>van</strong> <strong>de</strong> paters augustijnen.<br />
Uit het huwelijk <strong>van</strong> François Liévin <strong>de</strong> Smet en Ferdinan<strong>de</strong> <strong>van</strong> Braeckel<br />
volg<strong>de</strong>n <strong>de</strong>rtien kin<strong>de</strong>ren, on<strong>de</strong>r meer:<br />
(a) Pierre François <strong>de</strong> Smet (1774-1860) liet zich niet rechtstreeks in met het bestuur<br />
<strong>van</strong> het textielbedrijf waar<strong>van</strong> hij me<strong>de</strong>-eigenaar werd. Hij was (zoals bijv. ook<br />
Lieven Bauwens en zijn moe<strong>de</strong>r) negotiant in 'koloniale waren'. Dit begrip had in<br />
die tijd een an<strong>de</strong>re betekenis dan na <strong>de</strong> kolonisering <strong>van</strong> Kongo. In het begin <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
19<strong>de</strong> eeuw bedoel<strong>de</strong> men met 'koloniale waren' allerlei koop- en eetwaren die<br />
afkomstig waren uit <strong>de</strong> Engelse, Spaanse en Franse kolonies. Pierre François <strong>de</strong><br />
Smet voer<strong>de</strong> bijv. onbedrukte volkatoenen stoffen in (vaak 'indiennes' genoemd),<br />
alsme<strong>de</strong> 'café en thé', 'pek en terre', 'verf-waeren' en allerlei an<strong>de</strong>re 'vrem<strong>de</strong> en<br />
inlandsche goe<strong>de</strong>ren'. Hij was ook re<strong>de</strong>r.<br />
On<strong>de</strong>r het Ne<strong>de</strong>rlands Bewind was hij gemeenteraadslid te Gent (1817-1824) en<br />
plaatsver<strong>van</strong>gend lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> Provinciale Staten. Na <strong>de</strong> Belgische onafhankelijkheid<br />
werd hij lid <strong>van</strong> het 'Comité <strong>de</strong> Conservation' dat belast was met het voorlopig<br />
bestuur <strong>van</strong> <strong>de</strong> provincie. Van 1842 <strong>tot</strong> 1854 was hij liberaal gemeenteraadslid te<br />
Gent.<br />
Pierre François <strong>de</strong> Smet was waarschijnlijk <strong>de</strong> '<strong>de</strong> Smet, négociant' die in 1809<br />
een <strong>van</strong> <strong>de</strong> we<strong>de</strong>roprichters was <strong>van</strong> La Constante Union en in 1811 lid werd <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
nieuw opgerichte loge Le Septentrion.<br />
1<br />
Hij huw<strong>de</strong> Colette Suzanne Bossaert , een dochter <strong>van</strong> <strong>de</strong> negotiant en katoennijveraar<br />
Jacques Joseph Bossaert (1741-1805) en Petronilla Poelman. Schoonva<strong>de</strong>r<br />
Bossaert zetel<strong>de</strong> enige jaren in <strong>de</strong> Collatie voor <strong>de</strong> Sint-Niklaasparochie (1784-1785,<br />
1793-1794) en was <strong>van</strong> 1795 <strong>tot</strong> 1798 bestuurslid <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> Kamer <strong>van</strong><br />
Koophan<strong>de</strong>l.<br />
1<br />
Colettes broer Guillaume Jean Bossaert (1776-1843) leid<strong>de</strong> het va<strong>de</strong>rlijk bedrijf <strong>tot</strong><br />
grote bloei. Hij kon zijn spinnerij en drukkerij vestigen in het kartuizerklooster dat hij<br />
in 1814 tegen gunstige voorwaar<strong>de</strong>n <strong>van</strong> Lieven Bauwens had afgekocht. Guillaume<br />
Bossaert werd tevens aan<strong>de</strong>elhou<strong>de</strong>r in het machinebedrijf 'Phoenix' dat door Jacques<br />
Joseph Huyttens (1779-1836) on<strong>de</strong>r het Hollands Bewind (en met <strong>de</strong> financiële steun<br />
<strong>van</strong> koning Willem I) bij <strong>de</strong> Bargiebrug was opgericht. Huyttens was lid <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Twee<strong>de</strong> Kamer <strong>van</strong> <strong>de</strong> Staten-Generaal en zetel<strong>de</strong> <strong>van</strong> 1830 <strong>tot</strong> 1836 als orangist in <strong>de</strong><br />
<strong>Gentse</strong> gemeenteraad. Guillaume Bossaert werd ook voorzitter <strong>van</strong> <strong>de</strong> Kamer <strong>van</strong><br />
Koophan<strong>de</strong>l en <strong>van</strong> <strong>de</strong> Rechtbank <strong>van</strong> Koophan<strong>de</strong>l. Hij was ook orangistisch<br />
gemeenteraadslid en schepen te Gent (1830-1839). Van 1830 <strong>tot</strong> 1836 was hij (zoals<br />
zijn zwager Pierre François <strong>de</strong> Smet en diens broer Jean <strong>de</strong> Smet) lid <strong>van</strong> het<br />
provinciaal 'Comité <strong>de</strong> Conservation' (1830-1836), later nog bestendig afgevaardig<strong>de</strong><br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> provincie Oost-Vlaan<strong>de</strong>ren (1840-1843). Guillaume Bossaert huw<strong>de</strong> Livina<br />
Françoise Begyn. Zij was een dochter <strong>van</strong> Dominicus Begyn en Gertrudis <strong>van</strong> Biesen,<br />
en dus een nicht <strong>van</strong> <strong>de</strong> vermaar<strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> drukkers Judocus en Philip Begyn. Haar<br />
eerste echtgenoot was <strong>de</strong> brouwer en wijnsteker François Bernard Molyn.<br />
482 - <strong>de</strong> SMET, Franciscus
Uit het huwelijk <strong>van</strong> Pierre François <strong>de</strong> Smet en Colette Bossaert volg<strong>de</strong>n acht<br />
kin<strong>de</strong>ren. De eerstgeborene Pauline Marie <strong>de</strong> Smet huw<strong>de</strong> <strong>de</strong> weduwnaar Joseph<br />
Antoine <strong>van</strong> Goethem (1803-1894). Hij was een zoon <strong>van</strong> <strong>de</strong> suikerraffina<strong>de</strong>ur<br />
Ferdinand Joseph <strong>van</strong> Goethem en een kleinzoon <strong>van</strong> <strong>de</strong> negotiant Jean Baptiste <strong>van</strong><br />
Goethem, eveneens suikerraffina<strong>de</strong>ur, gewezen beheer<strong>de</strong>r <strong>van</strong> <strong>de</strong> 'Oostendse<br />
Compagnie', fiscaal pachter voor het stadsbestuur <strong>van</strong> Gent (zie on<strong>de</strong>r het lemma <strong>de</strong><br />
Brauwer), en baljuw <strong>van</strong> Meerdonk in het Land <strong>van</strong> Waas.<br />
Jean Baptiste <strong>van</strong> Goethem liet aan het Engelandgat een herenhuis bouwen (het<br />
'hotel <strong>van</strong> Goethem'), waar<strong>van</strong> <strong>de</strong> eetkamer bekleed is met prachtige geschil<strong>de</strong>r<strong>de</strong><br />
panelen <strong>van</strong> Pieter Norbert <strong>van</strong> Reijsschoot (1738-1795) die verwijzen naar <strong>de</strong> rol<br />
<strong>van</strong> J.B. <strong>van</strong> Goethem in <strong>de</strong> Oostendse Compagnie.<br />
Joseph Antoine <strong>van</strong> Goethem was korte tijd katholiek volksvertegenwoordiger<br />
(1856-1857). In 1875 werd hij in <strong>de</strong> a<strong>de</strong>l opgenomen. Joseph Antoines broer, <strong>de</strong><br />
raffina<strong>de</strong>ur Leopold <strong>van</strong> Goethem (geboren in 1790) werd in 1812 lid <strong>van</strong> La<br />
Félicité Bienfaisante, terwijl zijn neef Jean Baptiste 'junior' (<strong>de</strong> in 1778 geboren<br />
zoon <strong>van</strong> <strong>de</strong> zopas vermel<strong>de</strong> Jean Baptiste die eveneens raffina<strong>de</strong>ur was) in 1813 <strong>tot</strong><br />
<strong>de</strong>ze loge toetrad.<br />
(b) Marie Thérèse <strong>de</strong> Smet (1779-1837) huw<strong>de</strong> in 1808 <strong>de</strong> advocaat Jean François<br />
Zaman (1779-1864). Hij werd te Belsele geboren als zoon <strong>van</strong> <strong>de</strong> rentenier Jacques<br />
Joseph Zaman, baljuw en schepen <strong>van</strong> Belsele, en zijn eerste echtgenote Isabella<br />
Theresa Goossens. Jean François Zaman was een verre neef <strong>van</strong> Marie Thérèse en<br />
Thérèse Jeanne Zaman, die elk een <strong>van</strong> <strong>de</strong> gebroe<strong>de</strong>rs Dons <strong>de</strong> Loven<strong>de</strong>ghem*<br />
huw<strong>de</strong>n. Jean François Zaman werd katoenfabrikant en was on<strong>de</strong>r het Ne<strong>de</strong>rlands<br />
Bewind gemeenteraadslid te Gent (1826-1830). Bij <strong>de</strong> eerste gemeenteraadsverkiezingen<br />
na <strong>de</strong> Belgische onafhankelijkheid (waarbij hij als 'Patriot' opkwam)<br />
werd hij niet herkozen.<br />
(c) Franciscus (François) Joannes <strong>de</strong> Smet bleef ongehuwd. Met zijn hierna te<br />
bespreken broer Jean <strong>de</strong> Smet gaf hij ver<strong>de</strong>re uitbreiding aan het katoenbedrijf <strong>van</strong><br />
zijn va<strong>de</strong>r. Hij overleed in 1843.<br />
(d) Jean <strong>de</strong> Smet (1784-1869) zorg<strong>de</strong> met zijn broer Franciscus voor een<br />
aanzienlijke uitbreiding <strong>van</strong> het ou<strong>de</strong>rlijk bedrijf, dat werd uitgebouwd <strong>tot</strong> een<br />
mo<strong>de</strong>rne katoenspinnerij, -weverij en -drukkerij. Na het overlij<strong>de</strong>n <strong>van</strong> va<strong>de</strong>r<br />
François Liévin in 1816 werd het bedrijf voortgezet on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> benaming '<strong>de</strong> Smet<br />
Frères et Soeurs'. Tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> crisis in <strong>de</strong> textielsector in 1815-1817 wegens het<br />
verlies <strong>van</strong> <strong>de</strong> Franse afzetmarkten maakte het bedrijf moeilijke tij<strong>de</strong>n door. Het<br />
economisch beleid <strong>van</strong> koning Willem I, die veel belangstelling toon<strong>de</strong> voor <strong>de</strong><br />
<strong>Gentse</strong> katoennijverheid, gaf aan het bedrijf een nieuwe a<strong>de</strong>m. De bestaan<strong>de</strong> fabriek<br />
werd uitgebreid en aangepast aan <strong>de</strong> nieuwe technieken. Reeds in 1829 bezat het<br />
bedrijf <strong>de</strong> grootste stoommachine <strong>van</strong> Gent (30 PK). In <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> 'Wegwyzer'<br />
wordt gepreciseerd dat <strong>de</strong> katoenweverij gebruik maakte <strong>van</strong> "werktuigen genaemd<br />
Power Looms en ... vuer-machinen". Stoommachines kon<strong>de</strong>n in die tijd gevaarlijke<br />
tuigen zijn. Ook in het bedrijf <strong>de</strong> Smet <strong>de</strong><strong>de</strong>n zich ongevallen voor, zoals blijkt uit<br />
<strong>de</strong> SMET, Franciscus - 483
volgend relaas in <strong>de</strong> Gazette <strong>van</strong> Gent <strong>van</strong> 20 januari 1837: "Den Journal <strong>de</strong>s<br />
Flandres zegt dat gisteren naer middag eenen werkman <strong>de</strong>r katoenfabriek <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
heeren gebroe<strong>de</strong>rs <strong>de</strong> Smet alhier, het been door <strong>de</strong> wielen <strong>van</strong> een stoomwerktuyg<br />
verminkt is en dat men hem in eenen <strong>de</strong>êrnisweerdigen toestand naer het burgerlijk<br />
gasthuys gedragen heeft".<br />
De te Gent gekazerneer<strong>de</strong> Hollandse soldaat Jan Joseph Wynants maakte tussen<br />
1820 en 1823 een waterverfschil<strong>de</strong>rij <strong>van</strong> <strong>de</strong> voor- en achtergevel <strong>van</strong> het ruime<br />
bedrijfsgebouw (zie R. De Herdt, Een Hollands soldaat penseelt Gent).<br />
Op <strong>de</strong> nationale nijverheidstentoonstelling <strong>van</strong> 1820 behaal<strong>de</strong> het katoenbedrijf<br />
<strong>de</strong> Smet een <strong>van</strong> <strong>de</strong> twee gou<strong>de</strong>n medailles die aan <strong>Gentse</strong> <strong>de</strong>elnemers wer<strong>de</strong>n<br />
uitgereikt. De an<strong>de</strong>re medaille ging naar <strong>de</strong> orgelmaker (on<strong>de</strong>r meer voor <strong>de</strong> Sint-<br />
Michielskerk in 1827) en muziekleraar Pierre <strong>de</strong> Vol<strong>de</strong>r (1767-1841), die se<strong>de</strong>rt<br />
1806 lid was <strong>van</strong> La Félicité Bienfaisante.<br />
In 1825 werd het bedrijf <strong>de</strong> Smet laureaat <strong>van</strong> <strong>de</strong> nijverheidstentoonstelling te<br />
Haarlem en in 1849 sleepte het opnieuw een gou<strong>de</strong>n medaille in <strong>de</strong> wacht tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong><br />
nationale nijverheidstentoonstelling.<br />
In 1874 werd het bedrijf omgevormd in een naamloze vennootschap met <strong>de</strong><br />
benaming 'La Louisiane'. Bij besluit <strong>van</strong> <strong>de</strong> gemeenteraad <strong>van</strong> 3 mei 1875 kreeg een<br />
nieuw aangeleg<strong>de</strong> straat langsheen het bedrijf <strong>de</strong> benaming '<strong>de</strong> Smetstraat' (thans<br />
Gebroe<strong>de</strong>rs <strong>de</strong> Smetstraat) naar <strong>de</strong> naam <strong>van</strong> vier zonen <strong>van</strong> Jean <strong>de</strong> Smet en Régine<br />
<strong>de</strong> Naeyer (Eugène, Charles, Fré<strong>de</strong>ric en Alphonse) die <strong>de</strong>ze en an<strong>de</strong>re straten op<br />
hun eigendom had<strong>de</strong>n aangelegd. 'La Louisiane' fusioneer<strong>de</strong> in 1957 met <strong>de</strong><br />
naamloze vennootschap Texas (<strong>van</strong> <strong>de</strong> familie Voortman; zie het lemma Constant<br />
<strong>de</strong> Vos) on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> benaming 'Loutex'. Laatstgenoem<strong>de</strong> ging in 1967 op in <strong>de</strong> nieuw<br />
opgerichte textielgroep UCO. Het grootste <strong>de</strong>el <strong>van</strong> <strong>de</strong> ou<strong>de</strong> gebouwen <strong>van</strong> het<br />
katoenbedrijf <strong>de</strong> Smet werd in 1986 gesloopt.<br />
Jean <strong>de</strong> Smet zetel<strong>de</strong> als orangist en liberaal in <strong>de</strong> provincieraad <strong>van</strong> Oost-<br />
Vlaan<strong>de</strong>ren (1839-1854) en was zelfs <strong>van</strong> 1830 <strong>tot</strong> 1836 lid <strong>van</strong> het 'Comité <strong>de</strong><br />
Conservation' dat belast was met het voorlopig bestuur <strong>van</strong> <strong>de</strong> provincie. Het getuigt<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> politieke invloed <strong>van</strong> <strong>de</strong> katoennijveraars <strong>de</strong> Smet, dat niet alleen Jean maar<br />
ook zijn broer Pierre François <strong>de</strong> Smet <strong>de</strong>el uitmaakten <strong>van</strong> het 'Comité <strong>de</strong><br />
Conservation' - zoals overigens ook Pierre François' zwager Guillaume Jean<br />
Bossaert en <strong>de</strong> als patriot en katholiek zetelen<strong>de</strong> katoenfabrikant Felix <strong>de</strong><br />
Hemptinne, schoonva<strong>de</strong>r <strong>van</strong> Jean <strong>de</strong> Smets dochter Léonie Marie <strong>de</strong> Smet <strong>de</strong><br />
Naeyer (zie hierna).<br />
De gebroe<strong>de</strong>rs <strong>de</strong> Smet waren overtuig<strong>de</strong> orangisten: in <strong>de</strong>cember 1830<br />
on<strong>de</strong>rteken<strong>de</strong>n zij een petitie voor het Nationaal Congres om <strong>de</strong> prins <strong>van</strong> Oranje als<br />
koning <strong>van</strong> België te verkiezen.<br />
Jean <strong>de</strong> Smet huw<strong>de</strong> in 1812 Régine Eugenie <strong>de</strong> Naeyer (1791-1874). Zij was een<br />
dochter <strong>van</strong> <strong>de</strong> gea<strong>de</strong>l<strong>de</strong> negotiant Jacques François <strong>de</strong> Naeyer (1756-1846) en<br />
Isabelle Carpentier (1764-1839). Jacques François <strong>de</strong> Naeyer was <strong>van</strong> 1808 <strong>tot</strong> 1817<br />
lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> gemeenteraad te Gent. Op <strong>de</strong> lijst <strong>van</strong> notabelen die <strong>de</strong> Intendant <strong>van</strong> het<br />
Schel<strong>de</strong><strong>de</strong>partement graaf Jean Baptiste d'Hane <strong>de</strong> Steenhuyse* in 1815 opmaakte,<br />
484 - <strong>de</strong> SMET, Franciscus
werd <strong>de</strong> Naeyer omschreven als een geacht persoon die "goe<strong>de</strong> politieke principes"<br />
huldig<strong>de</strong>. Hij was een neef <strong>van</strong> François Guillaume <strong>de</strong> Naeyer (1754-1838) die in<br />
1801 Lieven Bauwens opvolg<strong>de</strong> als burgemeester <strong>van</strong> Gent en die wegens zijn kleine<br />
gestalte 'Brieselke <strong>de</strong> Naeyer' werd genoemd. Als burgemeester volg<strong>de</strong> graaf Joseph<br />
Sébastien <strong>de</strong>lla Faille* hem op.<br />
Na zijn huwelijk voeg<strong>de</strong> Jean <strong>de</strong> Smet <strong>de</strong> naam <strong>van</strong> zijn echtgenote toe aan zijn<br />
familienaam ('<strong>de</strong> Smet <strong>de</strong> Naeyer'). Dit was toen gebruikelijk, vooral om naamgenoten<br />
beter te on<strong>de</strong>rschei<strong>de</strong>n. Zo noem<strong>de</strong> men bijv. Pierre François <strong>de</strong> Smet (ook<br />
in officiële documenten) '<strong>de</strong> Smet Bossaert'. De Rechtbank <strong>van</strong> eerste aanleg te Gent<br />
machtig<strong>de</strong> in 1868 <strong>de</strong> nakomelingen <strong>van</strong> Jean <strong>de</strong> Smet om officieel <strong>de</strong> naam '<strong>de</strong><br />
Smet <strong>de</strong> Naeyer' te dragen.<br />
De overige kin<strong>de</strong>ren <strong>van</strong> Jacques François <strong>de</strong> Naeyer huw<strong>de</strong>n als volgt.<br />
(i) Isabelle Colette <strong>de</strong> Naeyer (1785-1864) trouw<strong>de</strong> met <strong>de</strong> koopman-speculant,<br />
fabrikant <strong>van</strong> katoenen lijnwaad, re<strong>de</strong>r en bankier François Séverin Verhaeghe<br />
(1780-1849). In augustus 1836 benoem<strong>de</strong> <strong>de</strong> regering hem <strong>tot</strong> burgemeester <strong>van</strong><br />
Gent. Omdat <strong>de</strong> orangistische groep rond Hippolyte Met<strong>de</strong>penningen an<strong>de</strong>re<br />
strategische inzichten had voor het stadsbestuur, werd François Séverin Verhaeghe<br />
on<strong>de</strong>r morele druk geplaatst om <strong>de</strong> benoeming te weigeren. Na langdurige discussies<br />
aanvaard<strong>de</strong> Jean Baptiste Minne-Barth het burgemeesterschap op voorwaar<strong>de</strong> dat<br />
men hem tegelijk ook <strong>tot</strong> hoogleraar aan <strong>de</strong> universiteit benoem<strong>de</strong> (zie on<strong>de</strong>r het<br />
lemma Lammens, François Joachim). François Séverin Verhaeghe was een neef <strong>van</strong><br />
advocaat Pieter Alexan<strong>de</strong>r Verhaeghe, die in 1818 een belangrijk vier<strong>de</strong>lig boek<br />
publiceer<strong>de</strong> met als titel Jaerboeken <strong>van</strong> <strong>de</strong> Oostenryksche Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>n <strong>van</strong> 1780<br />
<strong>tot</strong> 1814, dat een nauwkeurig en vrij onpartijdig relaas geeft <strong>van</strong> <strong>de</strong> politieke<br />
ontwikkeling te Gent tij<strong>de</strong>ns die boeien<strong>de</strong> perio<strong>de</strong>. Pieter Alexan<strong>de</strong>r Verhaeghe was<br />
een uitgesproken Vonckist en tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> Brabantse Omwenteling <strong>de</strong> aanvoer<strong>de</strong>r <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> '<strong>de</strong>mocraten' in <strong>de</strong> ste<strong>de</strong>lijke Collatie, waarin hij zetel<strong>de</strong> als afgevaardig<strong>de</strong> voor<br />
<strong>de</strong> Sint-Jansparochie. In <strong>de</strong>cember 1792 was hij een <strong>van</strong> <strong>de</strong> 60 'provisionele<br />
representanten' <strong>van</strong> Gent in een Nationale Conventie die nooit werd opgericht. Zijn<br />
zus Anne Catherine Verhaeghe huw<strong>de</strong> <strong>de</strong> negotiant François Norbert Verhegghen<br />
(1747-1827), wiens handtekening talrijke genealogische vorsers kennen omdat hij<br />
on<strong>de</strong>r zowel het Frans als het Hollands Bewind geduren<strong>de</strong> talrijke jaren als schepen<br />
belast was met <strong>de</strong> burgerlijke stand en in die hoedanigheid talrijke akten<br />
on<strong>de</strong>rteken<strong>de</strong>. François Norberts in 1784 geboren zoon, Franco Verhegghen, werd<br />
in 1807 lid <strong>van</strong> La Félicité Bienfaisante.<br />
François Séverin Verhaeghe werd voorzitter <strong>van</strong> <strong>de</strong> Kamer <strong>van</strong> Koophan<strong>de</strong>l en<br />
was <strong>van</strong> 1830 <strong>tot</strong> 1839 orangistisch (en liberaal) lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> gemeenteraad. Van 1840<br />
<strong>tot</strong> 1849 was hij tevens schepen. Zoals zijn schoonbroer Jean <strong>de</strong> Smet, breid<strong>de</strong><br />
François Séverin Verhaeghe zijn geslachtsnaam uit <strong>tot</strong> 'Verhaeghe <strong>de</strong> Naeyer'.<br />
Zoon Constant Verhaeghe <strong>de</strong> Naeyer (1809-1888), negotiant en bankier, was<br />
liberaal volksvertegenwoordiger <strong>van</strong> 1878 <strong>tot</strong> 1882 en senator <strong>van</strong> 1882 <strong>tot</strong> 1884.<br />
Zoon Auguste Verhaeghe <strong>de</strong> Naeyer (1807-1883) was liberaal provincieraadslid <strong>van</strong><br />
1854 <strong>tot</strong> 1870.<br />
<strong>de</strong> SMET, Franciscus - 485
(ii) Eugène Joseph <strong>de</strong> Naeyer (<strong>1786</strong>-1843) huw<strong>de</strong> Jeanne <strong>van</strong> Caeneghem, een<br />
voorhuwelijkse dochter <strong>van</strong> <strong>de</strong> vermogen<strong>de</strong> negotiant en katoennijveraar Jacques<br />
Liévin <strong>van</strong> Caeneghem (1764-1847) en Marie Josèphe Verspeyen. Ook <strong>van</strong><br />
Caeneghem was een overtuigd orangist: in <strong>de</strong>cember 1830 on<strong>de</strong>rteken<strong>de</strong> hij (zoals<br />
<strong>de</strong> gebroe<strong>de</strong>rs <strong>de</strong> Smet) <strong>de</strong> petitie om <strong>de</strong> prins <strong>van</strong> Oranje als koning <strong>van</strong> België te<br />
verkiezen en in 1834 was hij een <strong>van</strong> <strong>de</strong> (naamloze) inschrijvers voor <strong>de</strong> aankoop<br />
<strong>van</strong> enkele paar<strong>de</strong>n uit <strong>de</strong> stoeterij <strong>van</strong> <strong>de</strong> prins <strong>van</strong> Oranje te Tervuren (zie ook<br />
on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> lemma's Stroobant <strong>de</strong> Terbrugghen en <strong>de</strong> Trazegnies). Jacques Liévin <strong>van</strong><br />
Caeneghem legateer<strong>de</strong> <strong>de</strong> nodige fondsen om aan <strong>de</strong> Coupure een (thans geheel<br />
verkommerd) 'Blin<strong>de</strong>nhuis' te bouwen. Naar <strong>de</strong>ze mecenas werd een straatje in <strong>de</strong><br />
buurt <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sleepstraat genaamd (zie ook on<strong>de</strong>r het lemma Potier).<br />
(iii) Victoire Amélie <strong>de</strong> Naeyer (1790-1875) huw<strong>de</strong> Philippe Jean Lippens (1772-<br />
1839). Deze was dijkgraaf en directeur <strong>van</strong> <strong>de</strong> waterwerken in Vlaan<strong>de</strong>ren, verantwoor<strong>de</strong>lijk<br />
voor <strong>de</strong> ontginning <strong>van</strong> <strong>de</strong> schorren en <strong>de</strong> bedijkingen in Knokke en<br />
Moerbeke. Hij was tevens schepen <strong>van</strong> het Land <strong>van</strong> Waas, griffier <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
heerlijkheid Wulfsdonk te Moerbeke, beheer<strong>de</strong>r <strong>van</strong> <strong>de</strong> goe<strong>de</strong>ren <strong>van</strong> het bisdom<br />
Gent in <strong>de</strong> streek <strong>van</strong> Moerbeke. Tij<strong>de</strong>ns het Frans Bewind was hij vruchteloos<br />
kandidaat voor een aantal verkozen mandaten. In 1814 werd hij lid <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Intendantieraad (on<strong>de</strong>r het voorzitterschap <strong>van</strong> graaf Jean Baptiste d'Hane <strong>de</strong><br />
Steenhuyse*). Hij zetel<strong>de</strong> tij<strong>de</strong>ns het Hollands Bewind in <strong>de</strong> Provinciale Staten en<br />
in <strong>de</strong> Twee<strong>de</strong> Kamer <strong>van</strong> <strong>de</strong> Staten-Generaal. Philippe Jean Lippens en Victoire <strong>de</strong><br />
Naeyer waren <strong>de</strong> grootou<strong>de</strong>rs <strong>van</strong> Hippolyte Lippens die <strong>van</strong> 1882 <strong>tot</strong> 1895 zijn<br />
schoonva<strong>de</strong>r graaf Charles <strong>de</strong> Kerchove <strong>de</strong> Denterghem opvolg<strong>de</strong> als burgemeester<br />
<strong>van</strong> Gent (zie ver<strong>de</strong>r on<strong>de</strong>r het lemma <strong>de</strong>lla Faille d'Assene<strong>de</strong>, Joseph Sébastien).<br />
Na het overlij<strong>de</strong>n <strong>van</strong> Philippe Jean Lippens in 1839 hertrouw<strong>de</strong> zijn weduwe met<br />
<strong>de</strong> Sint-Niklase nijveraar Pierre Jean <strong>van</strong> Remoortere (1779-1866), voor wie dit zijn<br />
<strong>de</strong>r<strong>de</strong> huwelijk was. Van Remoortere, die uit een ou<strong>de</strong> Wase familie stam<strong>de</strong>, was<br />
liberaal senator (1848-1851) en volksvertegenwoordiger (1852-1856). Tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong><br />
eerste jaren na <strong>de</strong> afscheiding in 1830 was hij burgemeester <strong>van</strong> Sint-Niklaas. In<br />
1863 ontving hij <strong>de</strong> titel <strong>van</strong> baron. Pierre <strong>van</strong> Remoorteres broer Charles Antoine<br />
(1785-1853) was een briljant officier in <strong>de</strong> legers <strong>van</strong> Napoleon, Willem I en<br />
Leopold I, die hem in 1837 <strong>tot</strong> briga<strong>de</strong>generaal bevor<strong>de</strong>r<strong>de</strong>. Zijn grafkel<strong>de</strong>r bevindt<br />
zich bij het monument ter nagedachtenis <strong>van</strong> <strong>de</strong> 'Napoleonisten' op het Campo Santo<br />
te Sint-Amandsberg.<br />
Pierre <strong>van</strong> Remoorteres dochter Cecilia Joanna <strong>van</strong> Remoortere huw<strong>de</strong> <strong>de</strong><br />
katoenfabrikant Charles Louis <strong>de</strong> Maere (1802-1885), die zich na <strong>de</strong> onafhankelijkheid<br />
<strong>van</strong> 1830 als Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>r liet naturaliseren. Zij waren <strong>de</strong> ou<strong>de</strong>rs <strong>van</strong><br />
baron Camille Charles ('Auguste') <strong>de</strong> Maere d'Aertrycke (1826-1900), die na<br />
ingenieursstudies te Parijs, liberaal gemeenteraadslid en schepen werd te Gent<br />
(1858-1872), alsme<strong>de</strong> volksvertegenwoordiger (1861, 1866-1870). De Maere<br />
d'Aertrycke was herhaal<strong>de</strong>lijk voorzitter <strong>van</strong> <strong>de</strong> 'Ne<strong>de</strong>rlandsche taal- en letterkundige<br />
congressen', directeur <strong>van</strong> <strong>de</strong> Koninklijke Vlaamse Aca<strong>de</strong>mie en werd, in<br />
1893, <strong>de</strong> eerste voorzitter <strong>van</strong> <strong>de</strong> Maatschappij voor geschied- en oudheidkun<strong>de</strong> <strong>van</strong><br />
486 - <strong>de</strong> SMET, Franciscus
Gent. Hij was tevens zeer bedrijvig voor <strong>de</strong> uitbouw <strong>van</strong> <strong>de</strong> haven <strong>van</strong> Brugge, als<br />
voorzitter <strong>van</strong> <strong>de</strong> vereniging 'Bruges, Port <strong>de</strong> Mer', waarin hij samenwerkte met <strong>de</strong><br />
Brugse (te Gent geboren) liberale voorman Julius Sabbe (1846-1910). In talrijke<br />
publicaties wordt Camille Charles <strong>de</strong> Maere '<strong>de</strong> Maere Limnan<strong>de</strong>r' genaamd<br />
wegens zijn eerste huwelijk met Coralie Limnan<strong>de</strong>r <strong>de</strong> Zulte (over <strong>de</strong> familie<br />
Limnan<strong>de</strong>r, zie <strong>de</strong> lemma's <strong>de</strong> Coninck en Schoorman). Pas na haar overlij<strong>de</strong>n<br />
gebruikte hij <strong>de</strong> naam '<strong>de</strong> Maere d'Aertrycke'. De Maere d'Aertrycke was lid <strong>van</strong><br />
Le Septentrion. In 1865 was hij <strong>de</strong> tegenkandidaat <strong>van</strong> Hippolyte Met<strong>de</strong>penningen<br />
voor <strong>de</strong> verkiezing <strong>van</strong> <strong>de</strong> Voorzittend Meester <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze loge. Laatstgenoem<strong>de</strong><br />
haal<strong>de</strong> het met 43 stemmen tegen 39 voor <strong>de</strong> Maere. Het jaar daarop richtten <strong>de</strong><br />
mistevre<strong>de</strong>n le<strong>de</strong>n La Liberté op. Het lijkt niet dat <strong>de</strong> Maere in <strong>de</strong>ze loge een actieve<br />
rol speel<strong>de</strong>.<br />
Jean <strong>de</strong> Smet en Régine <strong>de</strong> Naeyer had<strong>de</strong>n <strong>de</strong>rtien kin<strong>de</strong>ren, on<strong>de</strong>r meer:<br />
(i) Eugène <strong>de</strong> Smet <strong>de</strong> Naeyer (1813-1904) huw<strong>de</strong> Eugénie Leirens (1818-1909),<br />
een dochter <strong>van</strong> <strong>de</strong> negotiant François Louis Leirens en Caroline <strong>van</strong> Aelbroeck. Zij<br />
was een dochter <strong>van</strong> Jean Louis <strong>van</strong> Aelbroeck (1755-1846), die in 1778 in <strong>de</strong><br />
Aca<strong>de</strong>mie een eerste prijs in <strong>de</strong> bouwkun<strong>de</strong> behaal<strong>de</strong>, gezworen landmeter, daarna<br />
gron<strong>de</strong>igenaar werd en zowel on<strong>de</strong>r het Ne<strong>de</strong>rlands Bewind als na <strong>de</strong> Belgische<br />
onafhankelijkheid (maar dan wel op een orangistische lijst) lid was <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
gemeenteraad te Gent. Jean Louis <strong>van</strong> Aelbroeck bleef vooral bekend als landbouwkundige.<br />
Hij publiceer<strong>de</strong> in 1823 bij <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> drukkers Snoeck-Ducaju het<br />
baanbreken<strong>de</strong> werk getiteld Werkdadige landbouwkonst <strong>de</strong>r Vlamingen. Enkele<br />
jaren later verscheen reeds te Parijs een Franse vertaling, L' agriculture pratique <strong>de</strong>s<br />
Flandres. Jean Louis <strong>van</strong> Aelbroeck putte zijn wetenschap uit <strong>de</strong> praktijk: in <strong>de</strong><br />
buurt <strong>van</strong> zijn buitengoed te Gentbrugge exploiteer<strong>de</strong> hij in<strong>de</strong>rdaad zelf een boer<strong>de</strong>rij.<br />
Caroline Leirens-<strong>van</strong> Aelbroecks broer Maximilien Macaire <strong>van</strong> Aelbroeck<br />
(1797-1874) werd eerste voorzitter <strong>van</strong> het hof <strong>van</strong> beroep te Gent en was liberaal<br />
gemeenteraadslid <strong>van</strong> 1858 <strong>tot</strong> 1864. Hij was hoogstwaarschijnlijk een petekind <strong>van</strong><br />
kanunnik Maximilien Macaire <strong>de</strong> Meulenaere*, aan wie hij in 1821 zijn proefschrift<br />
(dissertatio juridica inauguralis) betreffen<strong>de</strong> <strong>de</strong> verjaring in het strafrecht, opdroeg<br />
- een zeldzame gebeurtenis in die tijd.<br />
Een broer <strong>van</strong> Eugénie Leirens, Charles Louis (1809-1888), werd even<br />
gemeenteraadslid en schepen te Gent (1847-1848). Hij was lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> orangistische<br />
loge Le Septentrion, daarna <strong>van</strong> <strong>de</strong> 'patriottische' loge La Fidélité. Haar an<strong>de</strong>re<br />
broer, Constant Leirens (1813-1886), beheer<strong>de</strong> zijn onroerend vermogen en trad op<br />
als mecenas voor een aantal tijdschriften en an<strong>de</strong>re initiatieven die strookten met<br />
zijn Vlaamse, progressieve en liberale overtuiging. Hij was on<strong>de</strong>r meer zeer<br />
bedrijvig voor De Broe<strong>de</strong>rmin, een vooruitstrevend liberaal en antiklerikaal blad<br />
(met het motto 'Het regt is <strong>de</strong> souverein <strong>de</strong>r wereld') dat heel vroeg voor het<br />
algemeen stemrecht opkwam. De Broe<strong>de</strong>rmin stond vrij kritisch tegenover <strong>de</strong><br />
gevestig<strong>de</strong> liberale partij. In 1851 had het tijdschrift het over "le système d'incurie<br />
et négligence pour les intérêts <strong>de</strong> la classe ouvrière, qui ont signalé les <strong>de</strong>rnières<br />
années <strong>de</strong> l'administration communale". Op dat tijdstip was <strong>de</strong> liberaal Constant <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong> SMET, Franciscus - 487
Kerchove <strong>de</strong> Denterghem se<strong>de</strong>rt 1842 burgemeester <strong>van</strong> Gent. Constant Leirens<br />
financier<strong>de</strong> ook an<strong>de</strong>re tijdschriften Artevel<strong>de</strong>, Le Travail - Organe international<br />
<strong>de</strong>s intérêts <strong>de</strong> la classe ouvrière (later omgedoopt <strong>tot</strong> Le Travailleur Associé), Het<br />
Vlaemsch Verbond en het (<strong>Gentse</strong>) Zondagsblad. Op redactioneel gebied werd<br />
Leirens bijgestaan door <strong>de</strong> advocaat Paul Voituron (1824-1891), die tussen 1864 en<br />
1891 herhaal<strong>de</strong>lijk liberaal gemeenteraadslid en schepen was, en als Voorzittend<br />
Meester <strong>van</strong> La Liberté aan <strong>de</strong>ze loge een vrij progressieve stempel hielp geven.<br />
Constant Leirens was als jongere man lid geweest <strong>van</strong> <strong>de</strong> 'société Huet' die rond <strong>de</strong><br />
hoogleraar François Huet (1814-1869) <strong>de</strong> christelijke leer poog<strong>de</strong> te verzoenen met<br />
<strong>de</strong> vrijheidsgedachte en een christen-<strong>de</strong>mocratische maatschappijvisie 'a<strong>van</strong>t la<br />
lettre' verspreid<strong>de</strong>, <strong>tot</strong> groot ongenoegen <strong>van</strong> <strong>de</strong> meeste burgerlijke kringen te Gent<br />
(zie on<strong>de</strong>r het lemma d'Hane <strong>de</strong> Steenhuyse).<br />
Uit het huwelijk <strong>van</strong> Eugène <strong>de</strong> Smet <strong>de</strong> Naeyer (die bestuurslid was <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Association libérale constitutionnelle) en Eugénie Leirens volg<strong>de</strong>n on<strong>de</strong>r meer:<br />
- <strong>de</strong> katoennijveraar graaf Paul Joseph <strong>de</strong> Smet <strong>de</strong> Naeyer (1843-1913), die huw<strong>de</strong><br />
met Marie Philomène Morel <strong>de</strong> Westgaver. Hij was <strong>van</strong> 1886 <strong>tot</strong> 1908 katholiek<br />
volksvertegenwoordiger, later senator (1908-1913), alsme<strong>de</strong> minister <strong>van</strong> Financiën<br />
en <strong>van</strong> Openbare Werken, en (<strong>de</strong> facto, omdat <strong>de</strong> titel officieel niet bestond)<br />
Eerste Minister (1896-1907). Na zijn afscheid <strong>van</strong> <strong>de</strong> politiek werd hij nog bestuur<strong>de</strong>r<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> Société Générale <strong>de</strong> Belgique. Zijn borstbeeld prijkt op het naar<br />
hem genaam<strong>de</strong> Paul <strong>de</strong> Smet <strong>de</strong> Naeyerplein, in het 'miljoenenkwartier' te Gent.<br />
- Fernand Louis (1852-1930) die trouw<strong>de</strong> met zijn nicht Delphine <strong>de</strong> Smet <strong>de</strong><br />
Naeyer, een dochter <strong>van</strong> zijn hierna te vermel<strong>de</strong>n oom Charles <strong>de</strong> Smet <strong>de</strong><br />
Naeyer. In 1880 en 1890 was hij katholiek kandidaat voor <strong>de</strong> gemeenteraad, maar<br />
werd niet verkozen.<br />
(ii) Charles <strong>de</strong> Smet <strong>de</strong> Naeyer (1814-1877) werd katoennijveraar en huw<strong>de</strong> Eugénie<br />
Barbe <strong>de</strong> Smet. Ondanks <strong>de</strong> gelijknamigheid waren zij geen bloedverwanten. Barbe<br />
<strong>de</strong> Smet was een dochter <strong>van</strong> Louis Joseph <strong>de</strong> Smet (1782-1867) en Marie Thérèse<br />
Grenier. Louis <strong>de</strong> Smet was rechter te Gent on<strong>de</strong>r het Hollands Bewind en werd in<br />
1839 raadsheer bij het Hof <strong>van</strong> beroep. In 1830 en opnieuw <strong>van</strong> 1836 <strong>tot</strong> 1839 was<br />
hij orangistisch lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> gemeenteraad. Zijn echtgenote Marie Thérèse Grenier<br />
had een broer, <strong>de</strong> negotiant Auguste Grenier, die in 1818 lid werd <strong>van</strong> Le<br />
Septentrion. Haar an<strong>de</strong>re broer Edouard Grenier, die <strong>tot</strong> baron verheven werd in<br />
1858, was me<strong>de</strong>stichter <strong>van</strong> diverse textielbedrijven te Gent, liberaal<br />
gemeenteraadslid en senator (zie ook on<strong>de</strong>r het lemma Goethals, Adriaen Jacques).<br />
Louis <strong>de</strong> Smet was een zoon <strong>van</strong> Chrétien Joseph <strong>de</strong> Smet, advocaat en griffier <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> koninklijke domeinen, die in mei 1790, en daarna opnieuw tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> twee<strong>de</strong><br />
Oostenrijkse restauratie, in <strong>de</strong> ste<strong>de</strong>lijke Collatie zetel<strong>de</strong> als afgevaardig<strong>de</strong> voor <strong>de</strong><br />
Sint-Jacobsparochie. Chrétien <strong>de</strong> Smet was gehuwd met Marie <strong>de</strong> Bruyne, die<br />
misschien verwant was met Pieter Joannes <strong>de</strong> Bruyne*.<br />
Dochter Delphine <strong>de</strong> Smet <strong>de</strong> Naeyer (1855-1929) trouw<strong>de</strong> met haar zo-even<br />
vermel<strong>de</strong> neef Fernand Louis <strong>de</strong> Smet <strong>de</strong> Naeyer. Zoon Edouard Albert <strong>de</strong> Smet <strong>de</strong><br />
488 - <strong>de</strong> SMET, Franciscus
Naeyer (1844-1875) huw<strong>de</strong> Emma Reine <strong>van</strong> Loo, een kleindochter <strong>van</strong> Jean<br />
Baptiste <strong>van</strong> Loo, die een broer was <strong>van</strong> Christophel <strong>van</strong> Loo*.<br />
(iii) Fre<strong>de</strong>ric Joseph <strong>de</strong> Smet <strong>de</strong> Naeyer (1822-1912) huw<strong>de</strong> Esther Speelman. Zij<br />
was een dochter <strong>van</strong> Prosper François Speelman en Eugénie Marie Serdobbel, een<br />
kleinnicht <strong>van</strong> Louis <strong>de</strong> Vliegher*, die reeds vóór 1764 lid was <strong>van</strong> La Discrète<br />
Impériale et Royale.<br />
Uit dit huwelijk volg<strong>de</strong> Maurice <strong>de</strong> Smet <strong>de</strong> Naeyer (1862-1941) die vooral<br />
bedrijvig was in <strong>de</strong> maritieme sector. In 1904 was Maurice <strong>de</strong> Smet <strong>de</strong> Naeyer <strong>de</strong><br />
oprichter <strong>van</strong> <strong>de</strong> Association <strong>de</strong>s Intérêts Maritimes <strong>de</strong> Gand. Naar aanleiding <strong>van</strong><br />
het vijftigjarig bestaan <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze vereniging in 1954 werd aan <strong>de</strong> zijgevel <strong>van</strong> het<br />
voormalig Havengebouw aan <strong>de</strong> Port Arthurlaan een bronzen ge<strong>de</strong>nkplaat onthuld<br />
ter herinnering aan Maurice <strong>de</strong> Smet <strong>de</strong> Naeyer. Hij was tevens een <strong>van</strong> <strong>de</strong> drie<br />
afgevaardigd bestuur<strong>de</strong>rs <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> Wereldtentoonstelling <strong>van</strong> 1913. Het<br />
bestaan <strong>van</strong> drie afgevaardigd bestuur<strong>de</strong>rs voor <strong>de</strong> Wereldtentoontstelling is een <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> eerste beken<strong>de</strong> verschijningen <strong>van</strong> tripartiete gepolitiseer<strong>de</strong> verzuiling in België.<br />
Naast <strong>de</strong> liberaal Maurice <strong>de</strong> Smet <strong>de</strong> Naeyer waren <strong>de</strong> twee overige afgevaardigd<br />
bestuur<strong>de</strong>rs <strong>de</strong> katholieke industrieel Joseph Casier (1852-1925) en <strong>de</strong> aannemer<br />
Louis Emile Coppieters (1849-1922), socialistisch gemeenteraadslid en senator,<br />
technisch adviseur <strong>van</strong> Eduard Anseele.<br />
Maurice <strong>de</strong> Smet <strong>de</strong> Naeyer was lid <strong>van</strong> Le Septentrion, Louis Coppieters <strong>van</strong> La<br />
Liberté. In 1926 werd op het Veerleplein een monument (een perron bekroond door<br />
een leeuw die <strong>de</strong> <strong>Gentse</strong> vlag houdt) ingehuldigd ter herinnering aan <strong>de</strong> drie<br />
afgevaardigd beheer<strong>de</strong>rs. Maurice <strong>de</strong> Smet <strong>de</strong> Naeyer was bovendien beheer<strong>de</strong>r <strong>van</strong><br />
een indrukwekkend aantal vennootschappen, waaron<strong>de</strong>r natuurlijk het familiebedrijf<br />
'Louisiane', maar bijv. ook <strong>de</strong> 'Tramways Electriques <strong>de</strong> Gand'. Hij was<br />
bekleed met <strong>de</strong> 33ste graad <strong>van</strong> <strong>de</strong> Alou<strong>de</strong> en Aangenomen Schotse Ritus. Zoals<br />
talrijke le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> Le Septentrion nam hij in 1911 <strong>de</strong>el aan <strong>de</strong> oprichting <strong>van</strong> het<br />
'Institut Mo<strong>de</strong>rne pour Mala<strong>de</strong>s'.<br />
(iv) Leonie Marie <strong>de</strong> Smet <strong>de</strong> Naeyer (1831-1900) huw<strong>de</strong> Jules <strong>de</strong> Hemptinne (1825-<br />
1922), een zoon <strong>van</strong> katoenfabrikant Felix Jean <strong>de</strong> Hemptinne (1783-1848) en<br />
Henriette Lousbergs.<br />
Felix Jean <strong>de</strong> Hemptinne, stamva<strong>de</strong>r <strong>van</strong> <strong>de</strong> gelijknamige dynastie <strong>van</strong> <strong>Gentse</strong><br />
katoennijveraars, was geboren te Jauche (prov. Waals-Brabant) als zoon <strong>van</strong> notaris<br />
Jean Lambert <strong>de</strong> Hemptinne, hoofdmeier <strong>van</strong> <strong>de</strong> baronie <strong>van</strong> Jauche, en Jeanne<br />
Françoise Drouin. Hij vestig<strong>de</strong> zich in 1815 te Gent na zijn huwelijk met Henriette<br />
Lousbergs, dochter <strong>van</strong> <strong>de</strong> katoenfabrikant Hubert Lousbergs en Marie Hélène<br />
Smeul<strong>de</strong>rs (zie on<strong>de</strong>r het lemma Villiot). Felix <strong>de</strong> Hemptinne werd lid <strong>van</strong> Les Vrais<br />
Amis in 1823. Felix' ou<strong>de</strong>re broer, Auguste Ferdinand <strong>de</strong> Hemptinne (1781-1854)<br />
was apotheker en hoogleraar aan <strong>de</strong> Université Libre <strong>de</strong> Bruxelles, waar hij directeur<br />
was <strong>van</strong> <strong>de</strong> Ecole <strong>de</strong> Pharmacie. In 1822 richtte hij te Sint-Jans-Molenbeek een<br />
chemisch bedrijf op. Hij was gemeenteraadslid <strong>van</strong> Brussel <strong>van</strong> 1840 <strong>tot</strong> 1854 en<br />
werd lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> loge Les Vrais Amis <strong>de</strong> l'Union (Brussel) in 1844. Auguste <strong>de</strong><br />
Hemptinne was <strong>de</strong> mecenas <strong>van</strong> <strong>de</strong> kunstschil<strong>de</strong>r François Joseph Navez (1787-<br />
<strong>de</strong> SMET, Franciscus - 489
1869) die in 1816-1817 overigens bij hem inwoon<strong>de</strong> en huw<strong>de</strong> met Flore <strong>de</strong> Lathuy,<br />
een jongere zus <strong>van</strong> mevrouw <strong>de</strong> Hemptinne.<br />
Jules <strong>de</strong> Hemptinne (die in 1888 gea<strong>de</strong>ld werd) was katoennijveraar in <strong>de</strong><br />
Molenaarsstraat en in <strong>de</strong> Opgeëistenlaan (waar men <strong>de</strong> gerestaureer<strong>de</strong> 'directeurswoning'<br />
<strong>van</strong> het bedrijf kan bewon<strong>de</strong>ren). Hij was eigenaar <strong>van</strong> een eigen zaak, los<br />
<strong>van</strong> het familiebedrijf dat door zijn broers werd bestuurd. Hij was voorzitter <strong>van</strong><br />
talrijke festivals en prijskampen voor fanfares (alleen met koperen instrumenten en<br />
slagwerk, voor volksfeesten en kermissen) en harmonieën (met blaasinstrumenten<br />
in hout en koper en slagwerk, voor meer klassieke muziek). Jules <strong>de</strong> Hemptinne<br />
toon<strong>de</strong> ook een actieve belangstelling voor het ste<strong>de</strong>lijk weeshuis voor jongens. Hij<br />
was liberaal gemeenteraadslid (1856-1872) en volksvertegenwoordiger (1878-<br />
1886).<br />
De politieke gezindheid <strong>van</strong> Jules <strong>de</strong> Hemptinne (en overigens ook <strong>van</strong> zijn broer<br />
Charles die bestuurslid was <strong>van</strong> <strong>de</strong> Association libérale constitutionnelle) treft<br />
temeer daar hun broer <strong>de</strong> katoennijveraar Joseph <strong>de</strong> Hemptinne (1822-1909) een<br />
strij<strong>de</strong>nd ultramontaan katholiek was ("encore plus théocratique qu'ultramontain"<br />
volgens kanunnik Aloïs Simon) en, met Jules Lammens (een kleinzoon <strong>van</strong> Jacques<br />
Clément Lammens*) <strong>de</strong> bezieler <strong>van</strong> het blad Le Bien Public. Joseph <strong>de</strong> Hemptinne,<br />
die een fervent ver<strong>de</strong>diger was <strong>van</strong> <strong>de</strong> wereldlijke belangen <strong>van</strong> <strong>de</strong> paus, werd met<br />
<strong>de</strong> titel <strong>van</strong> graaf opgenomen in <strong>de</strong> a<strong>de</strong>l <strong>van</strong> het Vaticaan. In 1866-1867 wer<strong>de</strong>n twee<br />
zonen (Felix Pierre en Paul Charles) <strong>van</strong> Joseph <strong>de</strong> Hemptinne en zijn echtgenote<br />
Pauline Gonthyn 'pauselijk zoeaaf'. Felix Pierre (1848-1913) werd later<br />
benedictijnermonnik met <strong>de</strong> kloosternaam 'dom Hil<strong>de</strong>brand'. Hij was een <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
oprichters <strong>van</strong> <strong>de</strong> abdij <strong>van</strong> Maredsous, waar<strong>van</strong> hij <strong>van</strong> 1890 <strong>tot</strong> 1909 <strong>de</strong> abt was.<br />
Een dochter <strong>van</strong> Joseph <strong>de</strong> Hemptinne trad in het Carmel te Ou<strong>de</strong>naar<strong>de</strong>.<br />
Een zus <strong>van</strong> Jules en Joseph <strong>de</strong> Hemptinne, Marie <strong>de</strong> Hemptinne (1818-1846)<br />
was een diepgelovige, katholieke sociale werkster, die zich vooral als ziekenverzorgster<br />
inzette bij <strong>de</strong> bestrijding <strong>van</strong> <strong>de</strong> cholera, waar<strong>van</strong> zij zelf op jeugdige<br />
leeftijd in 1846 het slachtoffer werd. Men noem<strong>de</strong> haar te Gent " 't heilig eeferke".<br />
Marie <strong>de</strong> Hemptinne richtte in 1846 in <strong>de</strong> buurt <strong>van</strong> <strong>de</strong> Molenaarsstraat een eerste<br />
bewaarschool op voor <strong>de</strong> kosteloze op<strong>van</strong>g <strong>van</strong> <strong>de</strong> kin<strong>de</strong>ren <strong>van</strong> arbeidsters die in <strong>de</strong><br />
textielfabrieken werkten.<br />
Een an<strong>de</strong>re zus, Marie Louise <strong>de</strong> Hemptinne huw<strong>de</strong> <strong>de</strong> katoen- en vlasspinner<br />
Jean Auguste Casier (1820-1892), die <strong>van</strong> 1870 <strong>tot</strong> 1892 (met een on<strong>de</strong>rbreking in<br />
1882-1884) katholiek senator was en (met Joseph <strong>de</strong> Hemptinne) een <strong>van</strong> <strong>de</strong> voormannen<br />
<strong>van</strong> het strij<strong>de</strong>nd ultramontanisme te Gent. Jean Auguste Casier was als<br />
zoon <strong>van</strong> Jean Louis Casier (1787-1860) verwant met <strong>de</strong> actieve liberalen Fidèle<br />
en Auguste Mechelynck (zie on<strong>de</strong>r het lemma Mechelynck). Hij werd in 1860 als<br />
baron in <strong>de</strong> a<strong>de</strong>l <strong>van</strong> het Vaticaan opgenomen en breid<strong>de</strong> zijn naam uit <strong>tot</strong> 'Casier<br />
<strong>de</strong> Ter Beken' naar <strong>de</strong> ligging <strong>van</strong> het kasteel dat hij te Mariakerke had aangekocht.<br />
Dit kasteel werd in 1748 opgetrokken door graaf Charles Guillaume d'Alegambe,<br />
<strong>de</strong> onfortuinlijke eerste echtgenoot <strong>van</strong> <strong>de</strong> markiezin Joseph Alexandre <strong>de</strong><br />
490 - <strong>de</strong> SMET, Franciscus
l'Aspiur*, née Anne Louise <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Noot <strong>de</strong> Duras. Het kasteel herbergt thans het<br />
Sint-Paulusseminarie aan <strong>de</strong> Casier <strong>de</strong> Ter Bekenlaan.<br />
Baron Jean Auguste Casier speel<strong>de</strong> een rol in het ontstaan <strong>van</strong> <strong>de</strong> benaming<br />
'tsjeef' die te Gent zon<strong>de</strong>r boze bedoeling gebruikelijk is voor personen met een<br />
katholiek-politieke gezindheid. In mei 1871 was senator Casier <strong>de</strong> bijzon<strong>de</strong>rste<br />
re<strong>de</strong>naar tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> inhuldiging <strong>van</strong> het nieuwe lokaal <strong>van</strong> <strong>de</strong> Sint-Jozefskring aan<br />
<strong>de</strong> Wellingstraat (tussen Ou<strong>de</strong> Houtlei en Holstraat). Na zijn betoog liet hij <strong>de</strong><br />
toehoor<strong>de</strong>rs uit volle borst het 't Jeefkenslied zingen, waar<strong>van</strong> het refrein als volgt<br />
luid<strong>de</strong>:<br />
Wie zoo zijn zaeken eere doet,<br />
Die moet zijn naam niet zwijgen -<br />
Tot spijt<br />
Van wie 't benijdt,<br />
De Tjeefkens is ons naam en blijft het voor altijd.<br />
In zijn verslag over <strong>de</strong> inhuldiging schreef Le Bien Public (het dagblad <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Hemptinne en Casier): "Les 't Jeefkens - pourquoi ne pas leur donner ce nom<br />
populaire dont ils sont si fiers?"<br />
Dit is waarschijnlijk <strong>de</strong> enige aanbeveling <strong>van</strong> Le Bien Public die op <strong>de</strong> drempel<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> 21ste eeuw te Gent nog wordt nageleefd.<br />
<strong>de</strong> SMET, Franciscus - 491