Vragen Gelderland - Edocr

Vragen Gelderland
Opdracht bij lesbrief 12, wielen, assen, lagers en luiwerk.
1. Uit welke onderdelen bestaat een bovenwiel, wat zijn de functies van de onderdelen en waar zijn ze uit
vervaardigde?
2. Hoe is het bovenwiel op de as aangebracht, bij een ijzeren en een houten as?
3. Wat verstaat men onder een voering om een bovenwiel en hoe is deze bevestigd?
4. Wat verstaat men onder een dubbel bovenwiel? Hoe zit het in elkaar en op welk type molen komt het voor?
5. Hoe is de koningspil onder en boven gelagerd en waar smeert men deze punten mee?
6. Hoe is een rondsel of schijfloop geconstrueerd? Waar kan men deze wielen aantreffen?
7. Van welke houtsoorten maakt men kammen en staven?
8. Noem de onderdelen met hun functie en het gebruikte materiaal van een bonkelaar.
9. Geef enkele nadelen / voordelen van een schijfloop ten opzichte van een bonkelaar.
10. Uit welke onderdelen en welke houtsoorten bestaat een spoorwiel?
11. Bij welke typen molens komen spoorwielen voor?
12. Wat verstaat men onder conische wielen? Heeft dit voor en nadelen t.o.v. de hierboven genoemde wielen?
13. Wat verstaat men onder: de steek, de steekcirkel, de beet?
14. Wat is de juiste ingrijpdiepte van kammen of staven van twee wielen?
15. Wanneer en waarmee smeert men kammen en staven?
16. Hoe zet men een losse staaf en een losse kam vast?
17. Wanneer spreekt men van vretende kammen? Wat kan men daartegen doen?
18. Hoe ziet een taatspotje eruit? Welk smeermiddel gebruikt men bij een taatspot?
19. Hoe warm mag een lagerpunt (bv. spil in een taatspot) worden? Wat moet men doen als het te warm wordt?
20. Wat is het verschil tussen een sleepluiwerk en een kammenluiwerk?
21. Vertel iets over de voor en de nadelen en de bediening van beide luiwerken
Laatste aanpassing: 09­12­99 Vragen en antwoorden Gelderland les 12

Gelderland
Antwoorden bij lesbrief 12, wielen, assen, lagers en luiwerk.
1. Een bovenwiel bestaat uit 4 eikenhouten kruisarmen. Op uiteinde daarvan meestal 4 soms 6 of 8 eiken
plooistukken welke het wiel zijn ronde vorm geven. Op de plooistukken de iepen voor­ en achtervelg welke het
bovenwiel een grotere breedte geven voor de vang. In de plooistukken en velgen kamgaten voor de kammen
meestal van azijnhout pokhout of groenhart. (Zie hoofdstuk 6.5.1.)
2. Het bovenwiel wordt met eiken wiggen op de houten bovenas gewigd, Rechtstreeks op een houten bovenas.
Een ijzeren bovenas wordt eerst opgevuld met vulstukken (het boshout.) (Zie hoofdstukken 6.1.1.b/6.5.1.)
3. Een voering om het bovenwiel voorkomt slijtage van de plooien en velgen bij het vangen. De voering kan
bestaan uit:
om het bovenwiel gespijkerde dwarsplankjes (belegstukken)
of een, met schroeven vastgezette, ijzeren voering (warmteafvoer). (Zie hoofdstuk 6.5.1.)
4. Een dubbel bovenwiel heeft voor en achter een rij kammen, komt voor op de standerdmolen. (Zie hoofdstuk
6.5.1. + 12.2)
5. De koningspil is van boven met zijn tapijzer gelagerd in 2 pokhouten of bronzen tapneuten in de ijzerbalk en
van onderen via de taats in de taatspot op de draag­ of donsbalk van korenmolens of via een wervel op het
spilkalf van poldermolens. De neuten smeer je met reuzel (olie, b.v. slaolie) en de taatspot met motorolie,
vroeger wonderolie. (Zie hoofdstuk 6.1.2.)
6. Een rondsel of schijfloop bestaat uit 2 iepen platen. Elke plaat bestaat weer uit 4 maanstukken met ter
versteviging er omheen een ijzeren klemband. Verder staven, stutstaven en trekbouten soms takelhaken of –
ogen. Komen op diverse plaatsen voor zoals boven­ en onderschijfloop op de koningsspil en als steenrondsel.
(Zie hoofdstuk 6.5.3.)
7. Kammen van azijnhout, pokhout of groenhart. Staven van palmhout, bolletrie of azijnhout. (Zie hoofdstuk 6.5.)
8. Van de bonkelaar bestaan 2 versies. De ene bestaat uit 4 eiken kruisarmen, 4 eiken plooistukken en een iepen
velg, de andere is opgebouwd uit 4 iepen maanstukken met één of twee ijzeren klembanden. Beide type zijn
voorzien van kammen of bij kleinere uitvoeringen van dollen. (Zie hoofdstuk 6.5.2.)
9. Een rondsel is sterker doordat de staven op twee plaatsen worden ondersteund waardoor ze minder kunnen
doorbuigen. De staven in een rondsel kunnen bij slijtage een kwart slag worden gedraaid.
Een schijfloop heeft meer mogelijkheden dan een bonkelaar, b.v. een steenrondsel moet omhoog en omlaag
kunnen, een bonkelaar kan dit niet. Een nadeel van een rondsel is dat gebroken staven moeilijker zijn te
vervangen. (Zie hoofdstuk 6.5.3/12.3.1) (Een bonkelaar is mogelijk goedkoper en wordt meer in het Oosten en
Noorden van het land toegepast.)
10. Een spoorwiel bestaat uit eiken kruisarmen, eiken plooien met daarop één of twee iepen velgen of zonder
plooien met de velgen rechtstreeks op de kruisarmen en extra kruisarmen weer op de bovenste velg, losse
dammen en groenhart of azijnhouten kammen. (Zie hoofdstuk 6.5.4.)
11. Een spoorwiel komt voor bij korenmolens (meestal niet bij de standerdkast) en bij korenwatermolens met twee
of meer stenen. Onder de naam ravenwiel in pelmolens en als steenwiel bij molens met kantstenen zoals olie­
en verfmolens. (Zie hoofdstuk 6.5.4.)
12. Bij een conisch kamwiel hebben de kammen een schuine stand. (Bij een rondsel staan de staven onder een
schuine stand en is de bovenste plaat kleiner van diameter.) Bij een conisch bovenrondsel staan de kammen
van het bovenwiel beter haaks op de staven van het rondsel. Zo ook bij de onderbonkelaar en het vijzelwiel
Hierdoor is het afronden van de kamkoppen eenvoudiger om een zo klein mogelijk raakvlak te krijgen waardoor
minder slijtage. (Zie hoofdstukken 6.5.2 en 8.)
13. De steek; de hart op hart afstand tussen kammen of staven.
De steekcirkel: de plaats / cirkel waar de steek wordt uitgezet / afgemeten. (Zie hoofdstuk 6.5.0.)
De beet: de plaats waar werkelijk hout op hout komt, deze slijt ook uit. (Nog niet in de basiscursus doch in
verzamelinformatie op pag.36).
14. De velg van de bovenbonkelaar of –schijfloop mag niet raak lopen tegen de kammen van het bovenwiel. (Nog
niet in de basiscursus doch in verzamelinformatie 1.9) (Hou minimaal een dikke vinger afstand aan.)
15. Met zuivere bijenwas. (Zie hoofdstuk 6.5.) (Elk halfjaar en warm maken met een föhn. (Nog niet in de
basiscursus)
Laatste aanpassing: 09­12­99 Vragen en antwoorden Gelderland les 12

Gelderland
Antwoorden bij lesbrief 12, wielen, assen, lagers en luiwerk.
16. Een losse staaf? (Wordt in de cursus nog niet over geschreven.)
Een losse kam met een reepje zeildoek ter breedte van de staart aan de werkzijde (Beetkant) of om de staart
aan werk­ en drukzijde. (Nog niet in de basiscursus doch in verzamelinformatie 4.1)
17. Als de kammen en staven zo sterk slijten dat er gesplinterde delen aan zitten noemt men dat vreten. Oorzaak
onregelmatigheden in de steek van beide wielen. Niets aan te doen dan goed in de wassen houden. (Nog niet in
de basiscursus doch in Den Besten pag. 79 en 80)
18. Een taatspotje is een lager bestaand uit een gietijzeren bakje waarin een 2 e bakje van hardstaal met lood is
vastgegoten met een bij de taats passend rond gat met onderin een gehard stalen plaatje (tegeltje). Hierin / op
draait de taats van bijvoorbeeld de konings­ en de steenspil. Smeren met dikke machineolie. (Zie hoofdstuk
6.1.2.)
19. Een lager mag handwarm worden, wordt het warmer direct (bij)smeren, zonodig stoppen. (Nog niet in de
basiscursus doch in verzamelinformatie 3.3)
20. Bij een kammenluiwerk zijn een bonkelaar zowel op de koningsspil als op de luias (luiwiel) aangebracht, welke
in elkaar getrokken kunnen worden. (Bij de standerdkast grijpt het varkenswiel in het bovenwiel.)
Een sleepluiwerk bestaat uit twee kamloze wielen. Eén zit er aan de koningsspil (de luitafel) waarop het luiwiel
van de luias getrokken kan worden en dan wordt meegesleept. (Zie hoofdstuk 6.5.10. + 12.7.1)
21. Met het stuurtouw wordt het luiwerk in werking gesteld. Een kammenluiwerk gaat heel direct, je kunt beter even
meetrekken met het gaffelwiel. Een sleepluiwerk slipt wat, maar beschadigt geen kammen bij het inschakelen.
Met een sleepluiwerk kan men ook afschieten. (Zie hoofdstuk 12.7.1/2.)
Laatste aanpassing: 09­12­99 Vragen en antwoorden Gelderland les 12