SCHUTTERSBRIEF

SCHUTTERSBRIEF
Aperiodiek maar frequent verschijnend e-magazine
als ideeënbus, discussieforum, actieprogram en informatiebulletin
voor het schutterijwezen in het Nederlandstalige gebied van de EGS
Nummer 95 – Maastricht, maandag 15 april 2013
REDACTIE
Hoofdredacteur: Alfred Disch;
telefoon (met voicemail): 00.31.(0)43 - 325 76 62; e-mail: alfred.disch@gmail.com.
Voor de overige redactionele gegevens zie de achterpagina van dit SB-nummer
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
INHOUDSOPGAVE
Redactie, Inhoudsopgave en Internet………………………………………………………………………...blz. 2083
De patriotten en het schutterijwezen in de Republiek, 1780-1787 (1). Ten geleide…………….....................blz. 2084
De Bataafse Gewapende Burgerwacht, 1795-1797 (1). Inleiding. [Uit de algemene vakliteratuur]………...blz. 2085
Citaten van overal inzake het schutterijwezen (1)…………………………………………………………….blz. 2086
NBFS: de Noord-Brabantse Federatie van Schuttersgilden (1). [Grenzen gildekringen]……………..blz. 2087-2089
De ouderdomsbepaling van de schutterijen in Noord-Brabant: een vergelijkend onderzoek (1) ……..blz. 2090-2132
Het schutterijwezen in de gemeente Eijsden-Margraten (LB), vroeger en nu (1). [Eijsden]…………...blz. 2133-2137
Het schutterijwezen in de gemeente Nuth (LB), vroeger en nu (1). De dorpen Swier en Wijnandsrade……..blz. 2138
De Oranjes en het schutterijwezen (2). Website (…) St.-Sebastiaan te Oosterhout (NB) ………..................blz. 2139
Het schutterijwezen in de gemeente Zederik (ZH), vroeger en nu (2). [De Martinus en Antonius]….............blz. 2140
VSK: de Vlaamse Schietsportkoepel (2). Inleiding Slot ……………………………………………………......blz. 2141
Het schutterijwezen in de gemeente Meerssen (LB), vroeger en nu (4). [De St.-Remigius (I)]……….blz. 2142-2143
Het predicaat ‘Koninklijk’ (17). Bepalingen betreffende het predicaat ‘Koninklijk’…………….………….blz. 2144
Vraag en antwoord; vraag en aanbod (29).[Over ‘alschieten op gelukspapier’ en ‘wapenschild’]…..blz. 2145-2146
Recensie (48). Jubileumboek St.-Antonius- en St.-Sebastiaansgilde Udenhout (NB)………………………..blz. 2147
Verschijning van de Schuttersbrief (49)……...………………………………………………...….…............blz. 2148
Mededelingen (50). [Schutterij Nieuwenhagen (LB); het Limburgs Schuttersmuseum te Steyl (LB)]….…..blz. 2149
Colofon en Redactieadres…………………………………………………………………………………….blz. 2150
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
INTERNET
Downloadmogelijkheid: www.schuttersbrief.nl (SB)
De SB is ook te lezen op de website van de Europese Gemeenschap van historische Schutters (EGS):
www.e-g-s.eu > Schuttersbrief [= Schützenbrief = Gazety Strzelcow]
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
© Copyright: SB-stichting (i.o.), Maastricht MMIV
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Schuttersbrief - nummer 95 15 april 2013 Blz. 2083
1

DE PATRIOTTEN
EN
HET SCHUTTERIJWEZEN IN DE REPUBLIEK, 1780-1787 (1)
Ten geleide
De Schuttersbrief (SB) heeft enige malen - zij het terloops - al bericht over de patriotten en het schutterijwezen in
de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Zie SB 59 (blz. 1056-1057), SB 74 (blz. 1440-1441) en SB 78
(blz. 1568). In de hier voorliggende rubriek zullen we het uitgebreider hebben over hetzelfde onderwerp. Daarbij
komt het accent te liggen op de periode 1780-1787.
Neemt niet weg, dat ook twee andere ‘patriottische perioden’ voor ons van zeker belang zijn. De eerste periode
(1747-1748) zouden we ‘de aanloopperiode’ kunnen noemen, de laatste periode (1794-1806) ‘de periode van de
follow-up’. Een zéér beknopte bespreking hier van alle drie de perioden plaatst de gebeurtenissen van 1780-1787 in
een juist perspectief.
De aanloopperiode: 1747-1748
Het Nederlandse schuttersgilde- of schutterijwezen beleefde in de 18 de eeuw (1701-1800) een duidelijk verval, dat
kort na de Gouden Eeuw (±1585 - ±1670) was begonnen. Op diverse plaatsen in het land ontstonden volksbewegingen
(democratische tegenbewegingen) die naar verandering streefden. Te Amsterdam culmineerde het streven naar
verandering op schutterijgebied in… de Doelistenbeweging, vernoemd naar de Kloveniersdoelen 1 waar de aanhangers
van de democratisch gezinde partij vergaderden. In wezen keerden de patriotten zich tegen de stedelijke
oligarchie, d.w.z. tegen de plaatselijke regentenheerschappij. Echter niet voorshands tegen Oranje i.c. erfstadhouder
Willem IV. Integendeel zelfs, want men hoopte juist met hulp van de prins-stadhouder de gewenste verandering te
kunnen bewerkstelligen. Gewenst of, beter gezegd, geëist werd een vrije krijgsraad, inhoudende dat de schuttersofficieren
niet meer door de stadsmagistraat benoemd maar door de burgers gekozen zouden worden. De radicalen
onder de democraten kregen de steun van de prinsgezinde scheepstimmerlieden van Kattenburg 2 , de zogeheten
Bijltjes 3 . Toen Willem IV begin september 1748 te Amsterdam aankwam om de rust te herstellen, werd hij
verwelkomd door zo’n 3.000 Bijltjes. Vervolgens drongen enkele leiders van de doelisten, vergezeld door een
aantal Bijltjes, ’s nachts de kamer van de prins-stadhouder binnen en zij dwongen hem - onder dreiging van een
algemeen bloedbad - toe te geven op het punt van de vrije krijgsraad. Bij zijn vertrek op 15 september trok Willem IV
evenwel de door hem gedane toezeggingen weer in. De burgerlijke democratie bracht in eerste instantie geen
overwinning op de regentenheerschappij. In een aparte, nog te verschijnen SB-rubriek (‘De Doelistenbeweging en
andere democratische bewegingen, medio 18 de eeuw’) zal ik nader ingaan op deze periode.
De gebeurtenissen van 1780-1787
Anders dan voorheen waren de burgerdemocraten in deze periode wél principieel antistadhouderlijk. Dat zij ook nú
uiteindelijk aan het kortste end trokken, komt in latere afleveringen van deze rubriek aan de orde. Het hoe en
waarom van hun nederlaag hield rechtstreeks verband met de aanhouding (door patriottische vrijschutters) van de
gemalin van erfstadhouder Willem V, Wilhelmina van Pruisen, aan het riviertje de Vlist bij Gouda 4 dd. 30.6.1787,
tweeëneenhalve maand later (13.9.1787) gevolgd door een inval van Pruisische troepen. Vele patriotten 5 vluchtten
toen voor korte of langere duur naar de Zuidelijke (Habsburgse of Oostenrijkse) Nederlanden van keizer Jozef II of
naar Frankrijk.
De periode van de follow-up: 1794-1806
Met de komst van de Franse revolutionairen in 1794 keerden de gevluchte patriotten terug. Zij speelden een rol in
de vestiging van de Bataafse Republiek (1795-1806) en van de vier achtereenvolgende schutterijtypes uit deze
periode. Ook kwam er nu wél een einde aan de oligarchie of regentenheerschappij. Over dat alles gaat een aantal
rubrieken waarvan u alvast de eerste in dit SB-nummer (blz. 2085) aantreft.
Eindnoten
1 Kloveniersdoelen: kloveniers = geweerschutters (klove = kolf = geweer); doelen = schietterrein met schutterslokaal.
2 Kattenburg: de Amsterdamse wijk waar scheepswerven lagen en waar de scheepstimmerlieden woonden.
3 Bijltjes: bijnaam van de scheepstimmerlieden; dit vanwege hun voornaamste gereedschap in de bouw van houten schepen.
4 aan de Vlist bij Gouda (ZH): dus niet - zoals vaak ten onrechte verkondigd wordt - nabij Goejanwellesluis (eveneens ZH).
5 Vele patriotten: niet te verwarren met de ‘Belgische’ patriotten, d.w.z. de opstandelingen tijdens de Brabantse Omwenteling
(1789) tegen keizer Jozef II; zie daarover in een volgende aparte SB-rubriek.
Alfred Disch, Maastricht, 9.11.2012
- - - - - -
- - - - - -
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Blz. 2084 15 april 2013 Schuttersbrief - nummer 95
2

DE BATAAFSE GEWAPENDE BURGERWACHT, 1795-1797 (1)
Inleiding
Als één episode uit de vaderlandse schutterijhistorie tot op heden stiefmoederlijk behandeld is, dan betreft het toch
wel het schutterijwezen ten tijde van de Bataafse Republiek (1795-1806). Zo bijvoorbeeld vinden we - naast de
toch al tamelijk spaarzame gegevens in de vakliteratuur - zelfs in het uitgebreidste overzichtswerk van de
Nederlandse geschiedenis, de AGN 1 , totaal niets over activiteiten van patriottische schutters tijdens de inval van de
Franse revolutionairen eind jaar 1794 en gedurende de direct daarop volgende jaren. Desalniettemin moet - naar
mijn mening - heel wat aan de weet te komen zijn in de archieven. De eerst aangewezen weg lijkt mij dan ook die
naar het Nationaal Archief in Den Haag, al zijn nog andere archiefbewaarplaatsen zeer wel van nut.
Het onderwerp Bataafs schutterijwezen valt thematologisch, chronologisch en geografisch uiteen in ten minste de
navolgende onderdelen die elk een afzonderlijke bespreking (rubriek) verdienen, t.w.:
- de Bataafse Gewapende Burgerwacht, 1795-1797
- de Bataafse Gewapende Burgermacht (I), 1797-1799
- de Bataafse Gewapende Burgermacht (II), 1799-1803
- de Bataafse Schutterij, 1803-1806
- de Bataafse schutterijen (1795-1806) in de Oost (Azië)
- de Bataafse schutterijen (1795-1806) in de West (Amerika)
- de Bataafse schutterijen (1795-1806) in de Zuid? (Afrika).
In deze rubriek gaat het uitsluitend om de Bataafse (oorspronkelijke spelling: Bataafsche) Gewapende Burgerwacht
(-wagt). Voor de overige onderdelen verwijs ik naar de betreffende, nog te verschijnen rubrieken in de SB.
Hetgeen de algemene vakliteratuur weet te melden
Ising 1986 2
Alfons Ising bericht op blz. 36 in het hoofdstuk Ontstaan en ontwikkeling van schuttersgilden slechts: ‘(…) dat in
de Bataafse Republiek bewapende burgerwachten werden opgericht die nadien schutterijen werden genoemd (…).
De oprichting van deze burgerwachten was geen wettelijk eerherstel van de aloude schuttersgilden, maar is
niettemin van belang om het karakter van de hedendaagse militair geüniformeerde Limburgse schutterijen beter te
leren kennen. Het is een tamelijk ingewikkelde kwestie die we apart zullen behandelen in het boekdeel [lees:
hoofdstuk] over de Oud-Limburgse Schuttersfederatie [= de OLS].’ Ising maakt het echter voor zichzelf en anderen
onnodig ingewikkeld. Want volgens mij heeft het inderdaad militair geüniformeerd-zijn van de meeste tegenwoordige
Limburgse folkloreschutterijen totaal niets uit te staan met de vier hierboven genoemde Bataafse schutterijtypes,
ook na het lezen van wat Ising in zijn hoofdstuk over de OLS (blz. 146-208) zegt. Trouwens dáár géén woord over
het gesuggereerde verband met de Bataafse Republiek.
Te Lintum 1908 3
In het hoofdstuk De Schutterij als Rijksinstelling (blz. 17-22) laat dr. Cris te Lintum over de Gewapende Burgerwacht
weten: ‘Toen de Fransche “bevrijders” in 1795 [lees: 1794, een jaar eerder dus] de Republiek binnentrokken,
stonden de [patriottische] schutters van 1787 4 in de voorste rijen gereed om hen met geestdrift te ontvangen. Zij
hadden zeer hooge verwachtingen van de Vrijheid, Gelijkheid en Broederschap en waren op vele plaatsen reeds
begonnen met zich democratisch te organiseren, door o.a. hun eigen officieren en onderofficieren te kiezen.
Inderdaad kregen ze op politiek gebied nu heel wat invloed, ofschoon ze niet erkend werden als het eenige
Representatief des Volks. Bij de regeling der grondvergaderingen [= districtsvergaderingen] van kiezers speelden
ze den rol van stemopnemers en ordebewaarders, bij alle politieke plechtigheden kwamen zij onder de wapens. Al
spoedig bleek evenwel, dat zij de verkregen vrijheid en gelijkheid niet konden dragen. Al waren alleen de
goedgezinden [lees: de vrijwilligers] in hunne gelederen toegelaten (terwijl de kwaadgezinden contributie moesten
betalen), zag men toch weldra veel krakeel en insubordinatie [= ongehoorzaamheid] tegenover de zelfgekozen
meerderen. Hadde men de Fransche garnizoenen en de comité’s van waakzaamheid niet gehad, het zou in menige
stad er slecht uitgezien hebben met de openbare orde. De Nationale Vergadering, in Den Haag bijeengekomen,
begreep dat eene algemeene [re]organisatie noodig was; reeds in 1797, voordat nog een staatsregeling [= grondwet]
tot stand gekomen was, vaardigde deze Vergadering een Reglement op de Gewapende Burgermacht (Macht,
niet Wacht, gelijk tevoren) der Bataafsche Republiek uit.’ (blz. 17-18).
1
AGN = Algemene Geschiedenis der Nederlanden. 15 kloeke boekdelen. Haarlem 1977-1983. [Ter vervanging van de gelijknamige
12-delige editie uit 1949-1958].
2
Ising 1986 = Alfons Ising: Met vliegende vaandel en slaande trom. Hapert 1986.
3
Te Lintum 1908 = Cris te Lintum: Onze Schutter-Vendels en Schutterijen in vroeger en later tijd. ’s-Gravenhage 1908.
4
Zie over hen de rubriek ‘De patriotten en het schutterijwezen in de Republiek, 1780-1787’in SB 95, blz. 2084, e.v.
- - - - - -
- - - - - - Alfred Disch, Maastricht, 9.11.2012
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Schuttersbrief - nummer 95 15 april 2013 Blz. 2085
3

CITATEN VAN OVERAL INZAKE HET SCHUTTERIJWEZEN (1)
De publicatie van een citaat in deze rubriek betekent nog niet, dat de inhoud ervan de instemming
heeft van de SB-redactie.
Hebt uzelf ook een of meer interessante citaten, laat ons dat dan weten. Vermeld uitdrukkelijk erbij,
als u niet wilt dat u als inzender genoemd wordt.
Citaten zonder (duidelijke) bronvermelding worden niet in deze rubriek opgenomen.
A.D.
Dao kênt gebeure oüch wat wêlt
Troüw blijft t’n allen tij
’nne Bielman zoe lang ’r lef
Aon z’n aw sjötterij *)
UIT:
overlijdensannonce van Sjef Willems te Rijckholt in Dagblad De Limburger - editie Maastricht, dd.5.5.2012, blz. B4
*) In vertaling:
Daar kan wat dan ook gebeuren / Trouw blijft te allen tijde / een Bieleman zo lang hij leeft / Aan zijn oude
schutterij
- - - - - -
Een schutterskoningin te Gieten
was van haar moestuin aan ’t genieten.
Haar koning die zei:
‘Hoor ’k de schutterij?’
‘Nee, de spinazie is aan ’t schieten.’
Marjo van Es-Jaspar, Waterval [gemeente Meerssen (LB)]
UIT:
rubriek Limerick van de pagina Wegwijs in Dagblad De Limburger - editie van 6.6.2012, Sittard, blz. A16, kol. 1.
- - - - - -
Limburgers zijn chauvinisten. Wie dat ontkent, is te chauvinistisch om dat toe te geven.
Soms komt die Limburgse volksaard goed van pas. Als hele volksstammen zich bijvoorbeeld
in hun ‘sjutterspekske’ naar het Oud-Limburgs Schutterfeest (OLS) begeven.
Traditie, trots en chauvinisme gaan daar hand in hand. Zoals het bij schutters gaat, gaat
het ook bij de verkiezingen. We willen best gezellig met de rest meedoen, maar dan wel
met ons éigen groepje. Dus doen we mee met de verkiezingen, maar stemmen wel
‘Limburgs’. Gevolg: Limburg is de enige niet-Randstadprovincie die ‘genoeg’ eigen
Kamerleden heeft. Van de 150 zetels worden er 9 gevuld door Limburgers. Dat komt
verhoudingsgewijs mooi overeen met het aantal Limburgers in Nederland, afgezet tegen
de rest. Brabant zou eigenlijk recht hebben op 22 zetels, maar levert er net zo veel als het
veel kleinere Limburg: 9.
UIT:
Chauvinisme loont (soms) door Paul Bots in: Dagblad De Limburger - editie van 21.7.2012, Sittard, blz. A5, kol. 1-2.
- - - - - -
Wapenbezit
Minister Opstelten [van Veiligheid en Justitie] kondigt nieuwe maatregelen aan in verband
met de controle op legale wapens van sportschutters en jagers en wil politieambtenaren
de bevoegdheid geven de jaarlijkse controle thuis eventueel te laten plaatsvinden zonder
toestemming van de hoofdbewoner (of de wapenverlofhouder). Voor dit binnentreden is
normaal gesproken een schriftelijke machtiging [van de rechter] nodig, tenzij ‘ter voorkoming
of bestrijding van ernstig en onmiddellijk gevaar’. Met andere woorden: bonafide
sportschutters en jagers worden kennelijk zonder aanleiding als verdachten beschouwd.
Henk Brouwenaar, Arnhem [Gld]
UIT:
[de rubriek Ingezonden Brieven, in:] De Telegraaf, [landelijk dagblad], Amsterdam, 5 oktober 2012, blz. 6, kol. 5.
- - - - - -
- - - - - -
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Blz. 2086 15 april 2013 Schuttersbrief - nummer 95
4

NBFS:
DE NOORD-BRABANTSE FEDERATIE VAN SCHUTTERSGILDEN (1)
De geografische grenzen van de zes NBFS-Gildekringen
Tot voor kort verkeerde ik in de mening, dat de NBFS met haar zes gildekringen de gehele provincie Noord-
Brabant bestreek. Echter: tot welke gildekring behoort het Land van Altena (met de westelijk aanpalende
Biesbosch) en tot welke gildekring het noordelijke deel van het Land van Heusden?
Wie de natuurkundige kaart van de provincie Noord-Brabant ter hand neemt, ziet in één oogopslag dat het hier gaat
om het gebied dat omsloten wordt door de Boven Merwede (in het noorden), het riviertje de Afgedamde Maas (in
het oosten), de Maas (in het zuiden) en de Nieuwe Merwede (in het westen). Opgemerkt zij daarbij, dat de Maas
het Land van Heusden (van oost naar west) middendoor snijdt.
Nemen we ter vergelijking de landkaart van de gildekringen van de Noord-Brabantse Federatie van Schuttersgilden 1
erbij, dan constateren we het volgende. Links van de weg Werkendam - Kaatsheuvel wordt de gildekring Baronie
en Markiezaat noordwaarts begrensd door Het Land van Altena (met de nagenoeg onbewoonde Biesbosch). Daarentegen
blijkt rechts van dezelfde weg het noordelijke deel van het Land van Heusden te grenzen aan het onder de
NBFS-Gildekring Maasland vallende zuidelijke deel van het Land van Heusden.
Mogen we nu concluderen, dat het ganse Land van Heusden gerekend kan worden tot de Gildekring Maasland en
het gehele Land van Altena (met de Biesbosch) tot de Gildekring Baronie en Markiezaat? Zo ja, waarom is dát dan
niet meteen geregeld, toen de nieuwe indeling (in 1980 of 1984) 2 werd vastgesteld tussen de beide voornoemde gildekringen?
En wordt het niet de hoogste tijd, dat er alsnog duidelijkheid gaat komen in de onderhavige materie?
Vragen die ik graag in eerste instantie wil voorleggen aan de secretarissen van de twee rechtstreeks betrokken
gildekringen: de heren F.J.M. van Delft (Maasland) en M. F. de Krom (Baronie en Markiezaat). Misschien, dat het
nodig zal zijn de aanhangige zaak naar een hoger niveau te tillen, d.w.z. naar federatief niveau. Maar ook dát verneem
ik dan graag.
Alfred Disch, Maastricht, 12.10.2012
1 Kaart van de Kringen van de Noord-Brabantse Federatie van Schuttersgilden, behorende bij de statuten van Kring Maasland
en vervaardigd door J. Toorians, deken-schrijver van Kring Maasland. De bewuste kaart staat afgebeeld op blz. 12 van Toorians
e.a. 1985 en wordt hieronder, op blz. 2088, iets verkleind weergegeven.
Toorians e.a. 1985 = J.Th.M. Toorians, H.L.P. Eijkemans, J. v.d. Meijden, H. Kapteijns, G. Luijkx en J.C. van Breugel:
Gilden Kring Maasland 1935-1985. Z.pl., 1985.
2 Toorians is op dit punt onduidelijk (blz. 11-13): vond de nieuwe indeling plaats in 1980 (blz. 11) of werd e.e.a. definitief
vastgelegd in 1984 (blz. 13, waar sprake is van ’28 februari’ zonder vermelding van een jaartal)? Het bijschrift bij de kaart op
blz. 12 luidt: ‘Indeling Kringen van de Federatie van Schuttersgilden van Noord-Brabant, 1984’; de kaart zelf vermeldt weer:
‘J. Toorians 1980 / 1984’.
VAN: De Heer F.J.M. (Frans) van Delft,
deken-schrijver van de Gildekring Maasland
Beste Heer Disch, Vlijmen (NB), 13 november 2012
Helaas ben ik pas vandaag, 13 nov. 2012, in de gelegenheid geweest om uw mail te lezen en actie te nemen.
In overleg met alle betrokkenen en de resp. SAT-commissies *) van de twee betrokken gildekringen zal ik u een
antwoord sturen.
Met vriendelijke gildegroet, Frans van Delft
*) Noot van de SB-redactie. Elke NBFS-Gildekring heeft een SAT-commissie. De afkorting SAT staat voor: Studie, Advies,
Tentoonstelling. Daarenboven is er nog een federatieve SAT-commissie. A.D.
AAN: De Heer Frans van Delft
Beste Heer van Delft, Maastricht, 13 november 2012
Allereerst dank voor Uw reactie. Ik ben blij, dat een en ander de nodige aandacht gaat krijgen.
Mijn vragen aan u en uw collega werden mede ingegeven door het feit, dat ik op het punt sta een deel af te ronden
van mijn onderzoek naar de ouderdom van alle schutterijen (inclusief schuttersgilden en schietsportverenigingen) in
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Schuttersbrief - nummer 95 15 april 2013 Blz. 2087
5

heel Noord-Brabant, vanaf de Late Middeleeuwen (1300-1500) tot heden. Het deel waaraan ik nu werk, betreft
westelijk Noord-Brabant, d.w.z. Biesbosch, Land van Altena, Markizaat en Baronie; in feite dus het gebied van de
NBFS-Gildekring Baronie en Marki(e)zaat. Na publicatie van voormeld deel in de SB volgen successievelijk het
Maasland (uw gildekring dus), het Kwartier van Oirschot, het Kempenland, het Peelland en het Land van Cuyk.
Binnen de SB-redactie wordt momenteel gewerkt aan een kaart van elk der zes genoemde gebieden.
U begrijpt nu beter, waarom de gestelde vragen bij mij kwamen opborrelen. En nu maar hopen, dat de ‘SB-kaarten’
zoveel mogelijk zullen sporen met de ‘definitieve’ kaart van de zijde van de NBFS i.c. van de gildekring Baronie
en Markiezaat en van de gildekring Maasland.
Met vriendelijke groeten, Alfred Disch
‘Indeling Kringen van de Federatie van Schuttersgilden van Noord-Brabant, 1984’
De grote ‘witte vlek’ op de kaart is ’t Land van Altena (met Biesbosch) en het noordelijke deel van ’t Land van Heusden!
[Bron: Toorians e.a. 1985, blz. 12]
De gemeentekaart van de provincie Noord-Brabant, 2010
De gemeente Werkendam beslaat het grootste deel van het Land van Altena en een stukje Biesbosch
De gemeente Aalburg is geheel in het noordelijke deel van het Land van Heusden gelegen
De gemeente Woudrichem ligt deels (westen) in het Land van Altena en deels (oosten) in het Land van Heusden
[Bron: www.commons.wikimedia.org]
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Blz. 2088 15 april 2013 Schuttersbrief - nummer 95
6

VAN: De Heer Frans van Delft
Beste Heer Disch, Vlijmen (NB), 22 november 2012
Ik heb uw mail met bijlage doorgestuurd naar de federatieve SAT-commissie, die namens beide kringen, ‘Maasland’
en ‘Baronie en Markizaat’, een antwoord heeft geformuleerd dat ik u hierbij toestuur.
Daarnaast heb ik geen commentaar ontvangen op de inhoud van het artikel dat u in de bijlage meestuurde. *)
De tekst van de federatieve SAT-commissie luidt als volgt.
De grenzen van de verschillende kringen zijn in het verleden volgens de federatieve SAT-commissie
tamelijk willekeurig en maar weinig rekening houdend met historische grenzen getrokken. Een
Kwartier van Oirschot bestond tijdens het Ancien Régime bijvoorbeeld al helemaal niet. Oirschot zelf
hoorde vroeger bij Kempenland en niet bij het wél bestaande Kwartier van Oisterwijk. Een groot deel
van de huidige Kring Maasland hoorde daar wel bij. En ga zo maar door.
Het Land van Altena hoorde in vroeger tijden toe aan de graven van Holland. Dus viel dit niet onder
het hertogdom Brabant en dus ook niet bij Baronie en Markizaat. Ook het gebied ten noorden van
Heusden was Holland, dus ook geen Brabant. Heusden was de poort naar Holland. Heusden was de
grens. Het gebied ten noorden van Heusden was Holland en het gebied ten zuiden van Heusden
Brabant, dus Maasland.
De federatieve SAT-commissie denkt dat als er een gilde (her)opgericht zou worden in de voormalige
Hollandse gebieden Land van Heusden en Land van Altena, dan moet daar op dat moment de keuze
gemaakt worden bij welke kring dat gilde zich het meest thuis voelt. Men kan zich zo voorstellen dat
op basis van rationele overwegingen samenhangend met de invloedssfeer van grote steden vrij wordt
gekozen voor óf een oriëntatie op het westen (Breda) óf het oosten (Den Bosch). Geen kwestie dus
van vooraf vastgelegde grenzen, maar van gezond verstand op het moment dat het van belang is.
Voor zover bekend zijn er op dit moment geen gildes in (her)oprichting waarbij dit aan de orde zou
zijn in de provincie Brabant.
Ik hoop u hiermee van voldoende informatie te hebben voorzien en wens u veel succes met het bewuste artikel 2 .
Met vriendelijke gildegroet, Frans van Delft
Noten van de SB-redactie
1
Zie hierboven, blz. 2087-2088, het schrijven van A.D.dd. 13.11.2012 aan dhr. van Delft.
2
Zie dit SB-nummer, blz. 2090-2132. A.D.
AAN: De Heer Frans van Delft
Beste Heer van Delft, Maastricht, 22 november 2012
U hebt mijn vragen tevens doorgeleid naar de federatieve SAT-commissie. Prima.
Ook mij was het evenals de federatieve SAT-conmmissie opgevallen, dat de huidige grenzen van de zes NBFS-
Gildekringen ‘tamelijk willekeurig en maar weinig rekening houdend met historische grenzen’ verlopen.
De nogal onlogische indeling van het NBFS-werkgebied zal - als het van de SAT-commissie afhangt - haar verdere
vervolg eerst krijgen, wanneer een of meer schuttersgilden zullen (her)opgericht worden in de nu nog bestaande
‘witte (vroeger: Hollandse) vlek’ op de officiële kaart ‘Kringen van de Federatie van Schuttersgilden van Noord-
Brabant, 1984’.
Een ding kan men in deze aangelegenheid de NBFS zeker niet verwijten, nl. dat zij consequent is in het doorgaan
met een onlogische indeling van haar werkgebied in gildekringen. Zo maakt ook van de tegenwoordige gildekring
Baronie en Marki(e)zaat een aantal schuttersgilden in de Westhoek deel uit die tijdens het Ancien Régime (1500-
1794) gevestigd waren in steden en dorpen van het graafschap en latere gewest Holland.
Met vriendelijke groeten, Alfred Disch
- - - - - -
- - - - - -
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Schuttersbrief - nummer 95 15 april 2013 Blz. 2089
7

DE OUDERDOMSBEPALING VAN DE SCHUTTERIJEN IN
NOORD-BRABANT: EEN VERGELIJKEND ONDERZOEK (1)
Een noodzakelijk lange inleiding
In deze rubriek geef ik een tabellarisch overzicht van de leeftijdsbepaling van alle voormalige en alle nog bestaande
schutterijen in de provincie Noord-Brabant, uiteraard voor zover die organisaties mij bekend zijn. Gemakshalve
heb ik het territorium van de provincie ingedeeld in zes gebieden, geografisch min of meer 1 samenvallende met de
zes huidige districten (‘gildekringen’) van de Noord-Brabantse Federatie van Schuttersgilden (NBFS). Dat zijn van
west naar oost: Baronie en Markiezaat, het Maasland, het Kwartier van Oirschot, het Kempenland, het Peelland en
het Land van Cuyk. En zo is dan daarmee meteen de gehele provincie Noord-Brabant bestreken.
Mij ging en gaat het namelijk erom, het toch al uitgebreide overzicht van zo’n 3.000 Noord-Brabantse schutterijen
‘in hapklare brokken’ voor te schotelen. En bovendien heb ik op dit moment nog niet alle delen van Noord-Brabant
aan een nauwgezet onderzoek onderworpen. Wellicht dat het ooit ervan komt, dat ik aan het eind van de rit een
alfabetisch-topografisch totaaloverzicht in de vorm van een SB-themanummer kan voorleggen.
De volgorde in het zesdelige tabellarische overzicht wordt bepaald door de alfabetische rangschikking van alle woonplaatsen
(steden, dorpen en gehuchten) per gebiedseenheid, met inbegrip van de woonoorden die geen schutterij
(gehad) zouden hebben. Bij het noemen van gehuchten heb ik mezelf enige beperkingen opgelegd. Wordt een
bepaald gehucht niet genoemd, dan mag de lezer gerust ervan uitgaan dat dáár - althans volgens mij en volgens de
huidige stand van wetenschap - ook werkelijk of zéér vermoedelijk géén schutterij (geweest) is.
- - -
Onder schutterijen versta ik drie hoofdtypes: a) weerbaarheidsschutterijen of weerbare schutterijen; b) folkloreschutterijen,
folkloristische of historische schutterijen, d.w.z. schutterijen zonder weerbaarheidstaken maar niet
vallende onder het volgende hoofdtype; c) sportschutterijen, d.w.z. schiet(sport)verenigingen of, in het Vlaams,
schietmaatschappijen. En dat alles ongeacht welk wapen (kruisboog, handboog, geweer en/of pistool) zij hanteren.
Voor een volledig typologisch schema verwijs ik naar het paragraafje ‘Typologische, taxonomische of systematische
classificaties (indelingen) van schutterijen’ in SB 7, blz 301, dat in feite deel uitmaakt van een monografie. Ik beveel
van harte de lezing van die monografie 2 aan.
Ook op het vaak - met name door Brabanders en Limburgers, zowel van Belgische als Nederlandse zijde -
gemaakte maar misplaatste (want verkeerdelijk gebruikte) onderscheid tussen ‘schutterijen’ en ‘schuttersgilden’
dient hier voor alle duidelijkheid te worden ingegaan. Bepaaldelijk verkeerd en zéér misleidend is immers het
onderscheid tussen ‘schutterij’ en ‘schuttersgilde’ in de betekenis van een ideologisch vermeende tegenstelling
tussen militair of militaristisch (= ‘Limburgs’) en niet-militair of niet-militaristisch (= ‘Brabants’). Het beeld dat die
onjuiste tegenstelling oproept, stamt evenwel van zo’n 100 jaar geleden. Toen, dus tijdens de aanvang van de 20 ste
eeuw, gingen schuttersgezelschappen zich van lieverlede in een gemeenschappelijk outfit tooien. En inderdaad: in
Brabant vooral in gildekledij, in Limburg doorgaans in een voormalig militair uniform. Doch dát betreft slechts een
uiterlijk kenmerk. Men verliest daarbij bovendien volkomen uit het oog, dat het schuttersgilde- of schutterijwezen in
onze contreien een fenomeen is van iets meer dan 700 jaar oud. Tot 1794 waren de termen ‘schutterij’ en ‘schuttersgilde’
zelfs verwisselbaar en in zekere zin zijn ze dat nog steeds, in Brabant niet minder dan in Limburg.
Aandachtspunten
Binnen het kader van het zo-even gestelde wil ik de volgende elf aandachtspunten aan de lezer ter overweging meegeven.
In de eerste plaats. Met name de tegenwoordige Brabanders focussen zich te veel op het begrip schuttersgilde en te
weinig op het begrip schutterij; bij de huidige Limburgers is het tegenovergestelde het geval. Zowel Brabanders als
Limburgers zien dan over het hoofd, dat het precies is als met ‘de koe’ en ‘het rund’: een koe is een rund, maar een
rund is nog geen koe. En zo is het ook met schuttersgilden en schutterijen: een schuttersgilde is per definitie een schutterij,
maar niet andersom! Met andere woorden: ‘schutterij’ is een veel weidser begrip dan ‘schuttersgilde’. Immers,
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Blz. 2090 15 april 2013 Schuttersbrief - nummer 95
8

onder de verzameling schutterijen vallen niet alleen alle (weerbare en historische) schuttersgilden maar ook de
sportschutterijen (= ‘pure’ schietverenigingen) alsmede - allemaal specimina van het hoofdtype weerbaarheidsschutterijem
- de studentenweerbaarheden (van 17 de eeuw tot 1940), de diverse schutterijtypes ten tijde van de
Bataafse Republiek (1795-1806), de latere 19 de -eeuwse, bij Wet geregelde en hieronder eveneens nog te specificeren
schutterijen alsook de ‘weerbaarheidsvereenigingen’ (1866-1933) en ‘weerkorpsen’ (1933-1940) van het schutterlijke
type en - voorbeelden van het hoofdtype folkloreschutterijen - de 19 de -20 ste -eeuwse zoeavenschutterijen en de
studentenweerbaarheden van ná de jongste wereldoorlog tot heden.
In de tweede plaats. Tussen weerbaarheidsschutterijen (vóór 1794 als ‘weerbare schuttersgilden’ te bestempelen),
folkloreschutterijen (vóór en na genoemd jaar ook te beschouwen als ‘historische schuttersgilden’) en sportschutterijen
(= vóór en ná 1794 schietverenigingen of schietclubs) is het onderscheid niet altijd even duidelijk. ‘Soms’ overlappen
de drie hoofdtypes elkaar, vooral de beide laatstgenoemde vóór 1794.
In de derde plaats. Alle sportschutterijen van vóór 1794 beschouw ik als historische schutterijen (historische
schuttersgilden), om de praktische reden die reeds in het vorige aandachtspunt vervat ligt. Ik doe dat in navolging
van de Noord-Brabantse amateurschutterijvorser Alfons Isings 3 .
In de vierde plaats. Het strekt tot aanbeveling, dat de Brabanders voortaan niet meer in hun publicaties de term
‘gilde(n)’ gebruiken als ze daarmee uitsluitend een of meer schuttersgilden bedoelen en dat zij dus in al die gevallen
het zullen hebben over schuttersgilde(n). Dit ter vermijding van begripsverwarring bij henzelf en bij anderen; want:
het woord gilde kon en kan nog heel wat anders inhouden, ook binnen Brabant zelf. Daarbij valt onder meer te
denken aan: ambachtsgilde, koopliedengilde, rederijkersgilde, parochiegilde, teergilde, buurtgilde, carnavalsgilde,
dievengilde, enz. Over de etymologie (= oorsprong), semantiek (= betekenis) en semasiologie (= betekenisverandering)
van het woord gilde kom ik zo meteen nog terloops te spreken.
In de vijfde plaats. Waarmee het containerbegrip ‘schutterij’ en het veel engere begrip ‘schuttersgilde’ ook nogal eens
verward worden, is de aanduiding ‘broederschap’. Die laatste term heeft in schutterlijk verband diverse uiteenlopende
betekenissen waarvan ik hier de drie belangrijkste wil aanstippen en die verklaren waarom én vroeger én
heden menige schutterij (schuttersgilde) zich broederschap noemde / noemt. Primo: ideologisch houdt broederschap
een verregaande vorm van ‘broederlijkheid’, ‘kameraadschap’, ‘solidariteit’ en ‘(sociale) dienstbaarheid’ in, zowel
voor mannen (jongens) als voor vrouwen (meisjes) geldend. Secundo: institutioneel blijkt menige schuttersgilde -
maar zeker niet alle schuttersgilden! - te zijn ontstaan uit een kerkelijke of religieuze broederschap i.c. uit een
parochiegilde. Het is dus (zoals ook het tabellarische overzicht zal uitwijzen) oppassen geblazen bij het aanduiden
van een schutterij (schuttersgilde). Zo kan een te onderzoeken gezelschap als parochiegilde vele eeuwen ouder zijn
dan als schuttersgilde, doordat men pas op een gegeven moment binnen een parochiegilde het schieten hetzij om
weerbaarheidsreden hetzij uit pure liefhebberij of op andere gronden als nevenactiviteit is gaan beoefenen en die
nevenactiviteit zich al dan niet ontwikkeld heeft tot hoofdactiviteit. Tertio: met het onmiddellijk voorafgaande
heeft de (sterk in de twee Brabanten en beide Limburgen ingesleten maar onjuiste!) opvatting te maken, dat met een
schutterlijke broederschap altijd een christelijke of zelfs alleen maar een katholieke schutterij (schuttersgilde) bedoeld
zou zijn. Kennen (kenden) we dan niet ook Joodse en neutrale schutterijen (schuttersgilden)?
In de zesde plaats. St.-Ambrosiusgilden (jazeker, katholiek!), die grosso modo in de 16 de t/m 19 de eeuw ontstonden,
zijn nagenoeg steeds ‘biegilden’ (= verenigingen van imkers, dus van bijenhouders). Menige bijengilde is vóór 1794
(komst der Fransen) gaan schieten op grond van overwegingen die al zo-even bij de parochiegilden summier zijn
aangestipt. Hetzelfde gold trouwens ook voor mussen- en mollengilden. De vraag die thans rijst, is, of parochie-,
bijen-, mussen- en mollengilden die gingen schieten, aan te merken zijn als schuttersgilden (schutterijen). Ik aarzel,
want bij een positief antwoord kan de lezer mij met recht en reden wijzen op een inconsequentie: waarom de vorenbedoelde
gilden wél maar de (post)middeleeuwse ambachtsgilden - zoals die van de wevers, timmerlui, smeden en
dergelijke meer - weer niet? Want ambachtsgilden waren doorgaans toch ook o.m. met schiettuig bewapend? Zij
konden van overheidswege toch ook opgetrommeld worden voor het verrichten van weerbaarheidstaken? En
bovendien: vielen de bijengilden strikt genomen niet ook onder de ambachtsgilden? Driewerf ja! Maar doorslaggevend
voor mij is, dat alle hierbedoelde parochie-, bijen-, mussen- en mollengilden koningszilver bezaten en dus
het folkloristische papegaai- of koning(svogel)schieten beoefenden, ook al ging het daarbij niet immer om een
hoofd- maar daarentegen dikwijls om een nevenactiviteit. [Ambachtsgilden die in Nederland en België aan koning-
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Schuttersbrief - nummer 95 15 april 2013 Blz. 2091
9

schieten deden met alles wat daarmee samenhing (konings- en keizerszilver, dienovereenkomstige privileges of
voorrechten, etc.), moet ik nog tegenkomen. Die van Keulen (D) vormden, voor zover ik weet, in héél Duitsland en
daarmee in héél Noordwest-Europa een uitzondering: schutterijen (schuttersgilden) waren in de Rijnlandse
metropool noch tijdens de Late Middeleeuwen (1300-1500) noch onder het Ancien Régime (1500-1794) aanwezig,
want de ambachtsgilden (‘Zünfte’) vervulden toentertijd in Keulen ook de taak van het schutterijwezen, incluis het
folkloristische karakter ervan].
In de zevende plaats. Het is bijna niet te geloven maar toch onbetwist waar: van de rederijkersgilden (= gezelschappen
van retoricabeoefenaars, zeg maar: van woordkunstenaars en toneelspelers) waren de allereerste feitelijk niet veel
meer dan schutterijen. Het bijzondere van de allereerste gezelschappen van rederijkers was, dat zij tijdens een landjuweel
(een ‘uitvinding’ van schutters, niet van rederijkers - de dikke Van Dale geeft hierover nog steeds misinformatie!)
naast deelname aan schietwedstrijden (hoofdbestanddeel van een landjuweel) ook meededen aan een
nevenwedstrijd voor toneel- of voordrachtskunst. Dat laatste werd allengs voor rederijkers hoofdzaak. Anders gezegd:
uit het schuttersgildewezen (schutterijwezen) ontwikkelden zich de rederijkersgilden. Tot in (en voorbij?) de 16 de
eeuw zien we rederijkers optreden als woordkunstenaars en aantreden als schutters. Ook in Noord-Brabant?
In de achtste plaats. Waar ik het tot dusverre evenmin over gehad heb doch wat ik hier zeker óók moet vermelden,
is het vroegere bestaan van de zogeheten zwaard- of scherm(ers)gilden. Die schijnen eertijds alléén in de steden te
zijn voorgekomen en dan nog slechts in sommige steden. Ook in Noord-Brabant komen we daarvan voorbeelden
tegen. Trouwens: in de Zuidelijke Nederlanden worden de zwaard- of schermersgezelschappen als wapengilden
nog tot diep in het tijdvak van de Nieuwe Tijd of het Ancien Régime door de overheid over één kam geschoren met
de kruisboog-, handboog- en geweerschutterijen. En dat voert ons tevens naar een volgend aandachtspunt.
In de negende plaats. De cirkel lijkt zich te gaan sluiten, want het vorige punt doet ons vragen naar de ware
betekenis van de termen schutterij en schuttersgilde. Om met de eerste term te beginnen: zeker, schutterij heeft
alles te maken met schutter, zoals bakkerij met bakker. De bakker bakt. Maar wat doet een schutter eigenlijk als hij
schut? Beschut hij of schiet hij? Een welhaast eeuwenoude kwestie, die tot voor kort alleen maar voor- en tegenstanders
kende. Zelfs etymologen (= wetenschappers die de oorsprong van woorden verklaren) komen er niet uit.
Zelf neig ik ertoe over om beide betekenissen te hechten aan de begrippen schutten (een werkwoord), schutter (een
agensvorm = zelfstandig naamwoord dat aanduidt wie een door een werkwoord genoemde handeling verricht),
schutterij (een verzamelnaam) en schutterijwezen (een categorie). Het is mijns inziens dan ook niet ‘óf óf’ maar ‘én
én’. Schutterij is, kort gezegd, naar mijn bescheiden mening een organisatie waarvan de leden zowel beschutten,
beschermen of afschermen (althans vooral vroeger, tegenwoordig meer in figuurlijke zin) als schieten met kruisboog,
handboog, geweer of pistool. Ik heb wel in dezen een niet onbelangrijke kanttekening te maken. Mede door
de opkomst van schutterijen (schuttersgilden) tijdens de Hoge Middeleeuwen, meer speciaal in Italië tijdens de 11-
12 de eeuw (= 1001-1200) en - via cultuurtransport - ook in Noordwest-Europa tijdens de 13 de eeuw (= 1201-1300),
werd ‘schutten’ dermate geassocieerd met ‘schieten’ (waardoor men zozeer ging spreken van ‘kruisboogschutter’,
‘handboogschutter’ en - algemener nog - ‘boogschutter’), dat bij het ontstaan van de eerste zwaardgilden (Duitsland:
15 de eeuw = 1401-1500) een logische taalontwikkeling naar ‘zwaardschutter’ geblokkeerd werd. Daardoor sprak en
spreekt men nooit van zwaardschutter, wél weer - een latere ontwikkeling - van geweerschutter. En hoe zit het met
schuttersgilde? Dit woord is een zgn. samengesteld woord, bestaande uit de woorden schutter(s) en gilde. Samengestelde
woorden zijn altijd jonger dan de samenstellende delen. Schuttersgilde is bijgevolg jonger, zelfs veel jonger,
dan schutter(s) en gilde (of guld). Als ik mij niet vergis, komen we de term schuttersgilde pas helemaal aan het einde
van de Middeleeuwen, zo niet pas in de 16 de eeuw (= 1501-1600) of zelfs nóg later, voor het eerst tegen. En dán
heeft het samenstellende deel gilde allang (lees: reeds ettelijke eeuwen lang) de simpele betekenis van vereniging
gekregen. Schuttersgilde betekent derhalve letterlijk en oorspronkelijk ‘vereniging van schutters’ en dus ‘schutterij’.
Zo bezien heeft men in Vlaanderen dus niet helemaal ongelijk, waar zelfs nog tot op de dag van vandaag onder
schuttersgilden ook sportschutterijen verstaan wordt. [Echter - en dit dan in schrille tegenstelling tot wat we ook in
moderne vakliteratuur van én Vlaamse én Nederlandse zijde helaas regelmatig tegenkomen - volstrekt verwerpelijk
is het, anders dan etymologisch (d.i. qua woordoorsprong) en semasiologisch (d.i. wat betreft betekenisverandering)
een verband te leggen met de Oud-Germaanse tijd (= in Europa de periode van vóór omstreeks het jaar 1000), toen
de term gilde (gelda of gildonia) inderdaad nog de betekenis had van bloedbroederschap, offermaaltijd, offer, gift,
geld, maaltijdend eedgenootschap of iets dergelijks].
In de tiende plaats. Tot nog toe heb ik schutter uiteraard alléén verstaan in de zin van schutterijlid (gildeschutter).
Maar het zelfstandig naamwoord schutter heeft nog diverse andere betekenissen. Omdat die betekenissen niets of
nauwelijks iets uitstaande hebben met de begrippen schutterij (schuttersgilde) en schutterijwezen (schuttersgildewezen)
ga ik daar niet verder op in.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Blz. 2092 15 april 2013 Schuttersbrief - nummer 95
10

En, last but not least, in de elfde plaats. Nu de cirkel zich definitief gesloten heeft en we weer helemaal terug zijn
bij de aanvang van dit onderdeel van de hier voorliggende inleiding, wil ik graag een kort pleidooi houden voor het
vaker en algemener gebruikmaken van de term schutterij, ook in het Brabantse. Niet alleen omdat het de allerhoogste
tijd is, dat de Brabanders (evenals trouwens de Limburgers) de term schutterij weer correct gaan gebruiken.
Maar tevens omdat de term schutterij taalkundig iets unieks is gebleken, waarop óók de Brabanders en Limburgers
als rechtgeaarde Nederlandstaligen trots kunnen wezen. Het unieke zit ’m hierin, dat vandaag de dag nergens ter
wereld een andere taal te vinden is dan het Nederlands waarin met één enkel woord treffend wordt weergegeven
waar men elders een heleboel woorden nodig heeft om uit te drukken waar Nederlanders en Vlamingen slechts
kunnen volstaan met de term schutterij. Dus: koesteren dat woord!
- - -
Een vergelijkend studieonderzoek
Het tabellarische overzicht wordt gegeven aan de hand van de onderzoeksresultaten van Jolles 1933-1934
(kortweg: Jolles) 4 , Iven 1983 (kortweg Iven) 5 , Van Autenboer 1993-1994 (kortweg: VA) 6 en Jansen-Beij 2009
(kortweg: JJB) 7 enerzijds alsmede op basis van onderzoekingen die ikzelf verricht heb 8 , anderzijds. De lezer zal be-
merken, hoe groot - zowel in kwantitatief opzicht (dus wat betreft het aantal schuttersgezelschappen) als in
kwalitatief opzicht (waar het om de ouderdomsbepaling zelve gaat) - de verschillen zijn tussen de onderzoeksresultaten
van Jolles, Iven, VA en JJB aan de ene en van mij aan de andere kant.
Het eerste verschil is vooral te verklaren door het feit, dat ik niet alleen de Bataafse schutterijtypes [d.z.: de Gewapende
Burgerwacht, 1795-1797; de Gewapende Burgermacht (I) + (II), 1797-1799 resp. 1799-1803; de Schutterij, 1803-
1806], de Nationale Garde in het Koninkrijk Holland (1806-1810), de nóg latere 19 de -eeuwse weerbaarheidsschutterijen
(t.w. de Landstorm, de Dienstdoende Schutterij, de Rustende Schutterij en de Reserveschutterij)
alsmede de al dan niet folkloristische studentenweerbaarheden (17 de eeuw - heden; eveneens binnen Noord -
Brabant voorhanden?), de schutterlijke weerbaarheidsverenigingen (1866-1933) en weerkorpsen (1933-1940) consequent
meetel maar ook de (honderden) sportschutterijen en een (gering) aantal schutterijen van ‘verdronken’ of
anderszins verdwenen woonplaatsen 9 alsook - het ‘schutten’ was dus kennelijk niet alleen maar een zaak van
‘schieten’ (zie hierboven aandachtspunt acht) - een paar (post)middeleeuwse zwaardgilden. Merk op, dat
(uitsluitend?) in Noord-Brabant ook nog (onder het hoofdtype ‘folkloreschutterijen’ vallende) zoeavenschutterijen
voorkwamen. Ik sluit niet uit, dat eveneens mijn wat dieper graven in archieven en vakliteratuur nog wel wat extra
schuttersgilden uit het héél verre en meer recente verleden aan het licht heeft gebracht. De lezer moet nochtans niet
vergeten, dat het Jolles hoofdzakelijk te doen was om een inventaris te geven van wat in zijn tijd (omstreeks 1930)
nog van ‘schuttersgilden en schutterijen’ restte, dat het bij Van Autenboer ging om ‘de schutterijen’ met caerte in
het voormalige hertogdom Brabant (±1300 - ±1794) en dat zowel Iven als Janssen-Beij zich om ‘schuttersgilden’
bekommerden maar dan wél om die in het verleden én heden. Dát wat betreft de kwantiteit van het gebodene.
Het tweede grote verschil is, zoals gezegd, van kwalitatieve aard en heeft alleszins te maken met verschil van geschiedwetenschappelijk
inzicht, niet zozeer tussen Jolle Albertus Jolles, dr. Eugène van Autenboer en mij als wel tussen
Willem Iven, dr. Jette Janssen-Beij en ondergetekende. Een nadere uitleg lijkt mij hier gewenst en noodzakelijk.
Wat betreft journalist W. Iven, kan ik vrij kort zijn. Willem Iven heeft als ‘leek’ binnen het bewuste quintet van onderzoekers
voor zijn doen een bewonderingswaardige prestatie geleverd met zijn veeleer populaire dan populairwetenschappelijk
naslagwerk. Mijn enige écht belangrijke punten van kritiek zijn: a) dat Iven vaktermen (waaronder ook
schutterij en schuttersgilde zelf) niet altijd op hun juiste merites weet te beoordelen; b) dat hij te vaak niet eens het
schietwapen van een schuttersgilde vermeldt; en c) dat hij - waarschijnlijk bij gebrek aan nadere gegevens en het
zekere voor het onzekere nemende - te snel geneigd blijkt om menige parochiegilde i.c. kerkelijke broederschap en
menige St.-Ambrosius- of bijengilde op te nemen in zijn overzichtswerk.over schuttersgilden.
De afwijkende zienswijze van dr. Jette Janssen-Beij, historica, vraagt om meer uitleg. In mijn recensie van JJB’s
proefschrift heb ik mijn punten van kritiek m.b.t. de ouderdomsbepaling van Noord-Brabantse schuttersgilden
bereids opgesomd. 10 Kort samengevat komt het hierop neer.
1) Volgens JJB ontstonden de handbooggilden vóór de kruisbooggilden. Het tegendeel is echter waar. Als vuistregel
(zonder deze te willen verheffen tot een wet van Meden en Perzen) meen ik te mogen stellen dat eerst de
St.-Jorisgilden (Kruisboog) werden opgericht en daarna de St.-Sebastiaansgilden (Handboog). Pas in de loop
van de 16 de eeuw, met de grotere waardering voor vuurwapens, zien we een aantal St.-Joris- en St.-Sebastiaansgilden
en anders genaamde booggilden overschakelen op het geweer.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Schuttersbrief - nummer 95 15 april 2013 Blz. 2093
11

2) Volgens JJB ontstonden de wapengilden op het Noord-Brabantse platteland vóór of nagenoeg gelijktijdig met
die in de steden. Wéér mis! Ik ben van oordeel, dat het vroegere schuttersgilde- of schutterijwezen in deze
provincie niet of nauwelijks afweek van de algemene situatie elders in Noordwest-Europa: het platteland volgde
op dit punt simpelweg de stad. En dat brengt mij gelijk bij een volgend fundamenteel verschil van inzicht.
3) Ik kan mij niet aan de indruk onttrekken, dat het JJB ontbrak aan voldoende ‘helicopterview’. Misschien dat zij
wél beschikte over voldoende geschiedtheoretisch overzicht inzake de vraag waarom schutterijen in Noord-
Brabant ontstonden, maar (als aankomend geschiedkundige) zeker niet over voldoende geschiedpraktisch inzicht
betreffende beantwoording van de vraag wanneer schutterijen gevestigd werden.
4) Daar komt nog dit bij. JJB’s proefschrift bestrijkt de tijd vanaf de 17 de eeuw, d.w.z. vanaf ‘1600’; zie en vergelijk
de ondertitel van haar dissertatie. Tja, en dat is - dunkt mij - toch wel vragen om problemen, daar de wanneervraag
naar ontstaan van schutterijen in zéér belangrijke mate nu juist de tijd van vóór ‘1600’ aangaat. En die tijd
kon en mocht blijkbaar geen wezenlijk deel van haar promotieonderzoek zijn. Anders gezegd: het studiedeel
waarin de leeftijdsbepaling aan de orde gesteld wordt, is verworden tot een ‘bijlage’ (maar voor ons toch wel een
héél belangrijke!) en daarmee, in het kader van het promotieonderzoek, min of meer tot bijzaak. Het wemelt in
‘Hoofdstuk 2 - Schuttersgilden: terreinverkenning en omschrijving’ (blz. 35-63) en in de erbij horende ‘Bijlage II:
Schuttersgildenlijst’ (blz. 310-326) dan ook van onvolledigheden en feitelijke onjuistheden. De promovenda
heeft dit onderdeel van haar studie kennelijk niet zo serieus ter hand genomen als wél gezegd kan worden van
het overgrote deel van haar academische navorsingen i.c. het onderzoek naar het sociaal kapitaal (van schuttersgilden),
het eigenlijke onderwerp van haar studie.
5) Ten slotte heb ik me verbaasd over het gemak waarmee JJB met begrippen als ‘eerste vermelding’, ‘oprichting’ en
‘herleving’ omspringt. Concreet voorbeeld: een ‘heropgerichte’ schuttersgilde vereenzelvigt JJB nogal eens met
de plaatselijke gelijknamige voorganger(s), ook al is (zijn) deze laatste méér dan een eeuw eerder of nog langer
geleden ter ziele gegaan. Ander voorbeeld: JJB heeft zich onvoldoende gerealiseerd, dat met een fusie tussen
twee schutterijen (schuttersgilden) in principe een nieuwe schuttersorganisatie gevormd wordt. Derde voorbeeld:
bij de huidige stand van kennis is geen énkele schuttersgilde in Noord-Brabant vóór 1301 ontstaan, maar volgens
JJB is dat wél het geval, zelfs tot (minstens) vijf à tien keer toe. Mede door dat alles ontstaat er een (volslagen?)
vertekend beeld, wanneer JJB (blz. 46 in het tweede hoofdstuk) de groei en afname van de aantallen Noord-
Brabantse schuttersgilden in de loop der tijd statistisch poogt weer te geven.
Ondanks vorenstaande negatieve kritiek aan het adres van JJB moet ik hier - jawel! - ook een positief geluid laten
horen t.a.v. de door Jette Janssen-Beij verrichte datering van voormalige en tegenwoordige schuttersgilden in de
provincie Noord-Brabant. Ik geef JJB namelijk na, dat zij méér dan haar drie voorgangers gespitst is gebleken op het
vastleggen van de tijdsbepaling van elke schuttersgilde die zij binnen de provinciegrenzen kon vinden. In dat
opzicht levert zij in kwantitatieve zin (dus aangaande aantallen schuttersgilden) de beste onderzoeksresultaten.
- - -
Samenvattende conclusies
Het lijkt mij raadzaam om reeds hier mijn samenvattende conclusies te laten volgen vanwege hun tevens toelichtende
karakter en er niet mee te wachten tot na het tabellarische overzicht. Samenvattende conclusies die hetzij op alle
delen van de provincie Noord-Brabant betrekking hebben hetzij op één of enkele in het bijzonder. Conclusies
waarmee zowel de actieve schutterijvorser als de passieve lezer hun voordeel kunnen doen. Het vergemakkelijkt in
elk geval bij voorbaat het lezen van het tabellarische overzicht en détail.
a) De allervroegste schutterijen (schuttersgilden) in Noord-Brabant dateren uit de eerste helft van de 14 de eeuw,
d.w.z. uit de periode 1301-1350. Ze ontstaan, evenals elders, het eerst in de steden, d.w.z. in de 23 ‘historische’
steden die de provincie telt, t.w. (tussen haakjes het jaar van verkregen stadsrecht 11 ): ’s-Hertogenbsoch (1195),
Bergen op Zoom (±1205), Breda (idem dito ±1205), Geertruidenberg (1213), Oisterwijk (1230), Eindhoven
(9.4.1232-2.4.1233), Sint-Oedenrode (eveneens 9.4.1232-2.4.1233), Helmond (±1233), Grave (vóór 1279),
Woudrichem (vóór 1283), Heusden (±1288), Waalwijk (1303), Steenbergen (±1341), Megen (8.1.1357),
Niervaart (7.9.1357), Ravenstein (1380), Zevenbergen (±1382), Oss (1399) alsmede Tilburg (18.4.1809),
Oosterhout (3.5.1809) en Roosendaal (ook pas 3.5.1809), uitgezonderd - zie hieronder conclusie f - Klundert (±1580)
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Blz. 2094 15 april 2013 Schuttersbrief - nummer 95
12

en Willemstad (1586). Tien (dus bijna de helft) liggen in westelijk Noord-Brabant (d.i. grosso modo het
werkgebied van de NBFS-gildekring Baronie en Markiezaat), vijf in het Maasland, drie in het Kwartier van
Oirschot, eveneens drie in het Land van Cuyk en één zowel in het Kempenland als in het Peelland. Pas ná het
ontstaan van de eerste schutterijen in de steden volgen die op de dorpen, d.w.z. aanvankelijk de grotere en daarma
de kleinere dorpen. En ten slotte vinden we een schutterij (schuttersgilde) in menig gehucht of menige buurtschap.
b) Uit het tabellarische overzicht is een tweede algemene regel af te leiden. Als eerste ontstaan namelijk de kruisboogschutterijen
(vóór 1375). Na hen zien we de vroegste handboogschutterijen opduiken (eind 14 de eeuw, dus
1376-1400) en ten langen leste (eerste ‘helft’ 16 de eeuw = 1501 - ±1568) de oudste geweerschutterijen (één
enkele zelfs vlak vóór 1501). Voor de steden en grotere dorpen geldt deze regel in sterkere mate dan voor de
kleinere dorpen en de gehuchten. De oorsprong van de zeldzaam en alleen in sommige steden voorkomende
zwaardgilden ligt tussen het ontstaan van de handboog- en dat van de geweergilden in; die oorsprong moeten
we plaatsen in de loop van de tweede helft van de 15 de eeuw, dus tijdens de periode 1451-1500.
c) Een derde conclusie van algemene aard die we kunnen trekken, is deze: vóór 1568 (= het jaar waarin de
Tachtigjarige Oorlog uitbreekt) beschikken - in de regel - de steden over ten minste drie schutterijen (schuttersgilden)
van successievelijk het type Kruisboog, Handboog en Geweer; de oude kerkdorpen over minstens één.
d) De vierde algemene conclusie luidt: tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) zijn (bijna) nergens schutterijen
ontstaan. De belangrijkste uitzondering daarop vormt misschien een gering aantal St.-Ambrosiusgilden, in feite
bijengilden die (maar wanneer precies?) het schieten als nevenactiviteit gaan beoefenen.
e) De zo-even, onder conclusies b en c algemeen geformuleerde regels gaan niet op voor de door overstromingen
of anderszins verdwenen woonplaatsen. Door hun voortijdige verdwijning misten die woonplaatsen de aansluiting
bij de gebruikelijke ontwikkelingsgang ‘kruisbooggilde → handbooggilde → geweergilde’. Niervaart is
daarvan een voorbeeld: het stadje ging kort na 1436 door overstromingen teniet; een geweergilde (vroegste
ontstaan in Noord-Brabant ná ±1500) kan Niervaart dus nooit hebben gehad, hooguit wél een kruisboog- en
vervolgens een handboogschutterij.
f) Misten woonplaatsen als Niervaart de latere aansluiting, voor een tweetal groepen nederzettingen - de
‘geplande dorpen’ en de ‘dijkdorpen’ - geldt juist dat de eerdere of mogelijk zelfs de volledige aansluiting bij
de (post-) middeleeuwse evolutie ‘kruisbooggilde → handbooggilde → geweergilde’ aan hen voorbijgegaan is.
Onder geplande dorpen verstaan we de woonplaatsen die pas in de tweede helft 16 de eeuw of eerste helft 17 de
eeuw in het uiterste westen van Noord-Brabant volgens het schaakbordpatroon aangelegd worden onder
Hollandse en Zeeuwse (en dus protestantse!) leiding na drooglegging van het gebied. Onder dijkdorpen vallen de
woonoorden die min of meer tezelfdertijd in de vorm van lintbebouwing aan de binnen- en/of buitenzijde van
een dijk spontaan ontstaan. Tot de eerste groep behoren nederzettingen als Dinteloord, Fijnaart, Klundert (= de
iets latere stad van die naam), Standdaarbuiten en Willemstad (= kort tevoren nog het dorp Ruigenhil), die
samen met de omliggende polders de regio Westhoek vormen. Tot de tweede groep, de dijkdorpen, kunnen we
een aantal plaatsen rekenen die o.a. in dezelfde regio (Westhoek) te situeren zijn; zo bijv. Heijningen.
g) Op de algemene regel b vormt een nóg grotere groep woonplaatsen, t.w. grofweg de kleine dorpjes (zonder eigen
parochie) en verder de gehuchten of buurtschappen, eveneens een uitzondering. Per slot van rekening is de
aanschaf van een armborst of kruisboog (van welk type dan ook, zoals de voetboog met of zonder windas en de
bal-, bol- of kogelboog) een dure aangelegenheid in tegenstelling tot de aanzienlijk goedkopere handboog. En
uiteraard zullen in vele gevallen ook het geringe inwonersaantal en een te beperkte mate van organisatiegraad er
debet aan zijn, dat in de bedoelde plaatsjes zelfs helemaal géén handbooggilden ontstaan tijdens de beginperiode.
In bijna al die gevallen bestaat dan de mogelijkheid van aansluiting (op individuele basis) bij een bestaande
schuttersorganisatie in het naburige (hoofd)dorp of in een nabijgelegen stad, althans voor zover het hetzelfde
rechtsgebied betreft.
h) Er is uit het tabellarische overzicht nog een vijfde gevolgtrekking te distilleren en zelfs een zesde en zevende
wat de tijd aangaat vóór de komst der Fransen in 1794. De vijfde komt hierop neer: in de steden ontwikkelen de
schutterijen (schuttersgilden) zich uit een diversiteit van organisaties, zoals daar o.m. zijn: schaarwachten (=
gewapende kerspel- of wijkwachten), gewapende kooplieden- en ambachtsgilden en aanvankelijk ongewapende
parochiegilden. Maar wellicht mogen we onder hen de ambachtsgilden wel als de belangrijkste (f)actor voor het
doen ontstaan van het fenomeen schutterij (schuttersgilde) aanwijzen. Op het platteland (de dorpen) daarentegen
liggen vooral (maar zeker niet immer) parochiegilden ten grondslag aan de oorsprong van schutterijen.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Schuttersbrief - nummer 95 15 april 2013 Blz. 2095
13

i) De allereerste schuttersgilden vallen onder het hoofdtype weerbaarheidsschutterijen, reeds in de 15 de eeuw
gevolgd door de eerste folkloreschutterijen (niet zelden aangeduid met ‘van de gebroken pese’ of ‘pauvere’) en
- vermoed ik - pas helemaal aan het eind van het Ancien Régime (18 de eeuw) de sportschutterijen, al blijken
deze laatste vaak moeilijk te onderscheiden van het hoofdtype folkloreschutterijen. Een belangrijke tussentijdse
ontwikkeling vindt plaats vanaf ±1629, wanneer de protestantse (!) republiek Nederland grote delen van Noord-
Brabant als ‘Staats-Brabant’ op de Spanjaarden ver- of herovert. Voor het Noord-Brabantse schuttersgildewezen
(tot dan voor 100% van katholieke signatuur) breekt een moeilijke tijd aan. Menige weerbare schuttersgilde legt
het loodje of ‘verwordt’ tot een historische schuttersgilde (dus géén of nauwelijks weerbaarheidstaken meer).
j) Laatmiddeleeuwse kruisboogschutterijen (1300-1500) hebben in de regel (met vele uitzonderingen) St.-Joris als
patroonheilige, handboogschutterijen St.-Sebastiaan en zwaardgilden evenwel altijd de engel St.-Michaël.
Geweerschutterijen, die zich vanaf ±1500 formeren en vaak worden aangeduid als kolveniers- of cloveniersgilden
(clove = kolve = kolf = geweer), kiezen het meest St.-Christoffel of St-Hubertus als hun naamgever. Door
de grotere belangstelling voor het vuurwapen (16 de eeuw) schakelen nogal wat St.-Jorisgilden, St.-Sebastiaansgilden
en anders genaamde booggilden over op het geweer, al dan niet als hoofdwapen. Sindsdien is het (te)
gewaagd om de St.-Joris- en St.-Sebastiaansgilden zonder meer te vereenzelvigen met kruisboog- resp. handboogschutterijen.
Ook kan ik mij niet aan de indruk onttrekken dat sedert de 16 de eeuw meer dan voorheen in eenzelfde
stad en in een (groot) kerkdorp schuttersgilden fuseren, met als gevolg een combinatie van sanctoniemen
als verenigingsnaam. St.-Ambrosiusgilden ontstaan ruwweg tijdens de 16 de t/m 19 de eeuw, St.-Josephgilden
daarentegen bijna steeds vanaf de 19 de eeuw. Voor het overige mag ik kortheidshalve wel verwijzen naar het
slothoofdstuk Grafieken en statistieken, direct na het zesde deel van het tabellarische overzicht.
k) In 1794 vallen de Franse revolutionairen de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden binnen. Het jaar daarop
wordt de Bataafse Republiek uitgeroepen, vanaf 1801 ook wel Bataafs Gemenebest geheten. (Noord-)Brabant
gaat daarvan als achtste provincie deel uitmaken, formeel pas in 1798. Betekent dit nu óók, dat we overal in
deze provincie een soortement van gemeente-, provincie- en rijksschutterijen zien optreden? Ik meen:
‘Bataafsche Gewapende Burgerwagt’ onder lokaal bewind (1795-1797), nadien (1797-1799) ‘Bataafsche
Gewapende Burgermagt (I)’ onder provinciaal bestuur, vervolgens (1799-1803) ‘Bataafsche Gewapende
Burgermagt (II)’ onder rijkstoezicht en ten slotte (1803-1806) ‘Bataafsche Schutterij’ in plaatsen met meer dan
2.500 inwoners. Ik ben er niet zo zeker van, maar heb wél alvast met die invulling in het tabellarische overzicht
rekening gehouden! Hoewel bij het Haagse Verdrag van 16.5.1795 Frankrijk de Bataafse Republiek erkent, is
het Frankrijk dat en sinds 1799 consul Napoleon Bonaparte die de gang van zaken in Nederland bepaalt.
Napoleon (sedert 1804 keizer) benoemt achtereenvolgens Rutger Jan Schimmelpenninck (1805-1806) en Carel
de Vos van Steenwijk (1806) tot raadpensionaris (= ‘bewindvoerder’) van de Bataafse Republiek. Nog in 1806
stelt Napoleon zijn broer Lodewijk Napoleon aan tot koning van Holland. In het Koninkrijk Holland (1806-
1810) creëert Lodewijk Napoleon de Nationale Garde, aan het hoofd waarvan hij zichzelf stelt. Dus wéér een
ánder schutterijtype. Wanneer Napoleon zijn broer aan de kant schuift en bij keizerlijk decreet (Rambouillet dd.
9.7.1810) Holland bij Frankrijk voegt, is het ook bekeken met de Nationale Garde: inlijving bij het leger. Niet
dat er nu een schutterijloze periode aanbreekt. Want: sinds Napoleons aantreden (eind 1799) worden folklore- en
sportschutterijen getolereerd; die kunnen - voor zover ze de beginjaren van de Franse tijd overleefd hebben -
gewoon doorgaan met hun activiteiten. [Bij de inval der Fransen (1794) lijkt namelijk de Franse bezettingsmacht
conform de Parijse richtlijnen (we zitten dan nog midden in de Franse Revolutie, 1789-1799) aanvankelijk
aan te sturen op permanente opheffing van alle schuttersgildetypes; menige Noord-Brabantse folklore- en sportschutterij
is daar dan ook mede het slachtoffer van geworden].
l) Wanneer in 1813 het ernaar uit ziet dat Napoleons laatste dagen als machthebber geteld zijn, vaardigt Willem I
als ‘souvereine vorst’ (1813-1815) en nadien koning (1815-1840), het Reglement voor algemeene Volksbewapening,
Landstorm en Landmilitie uit, ook bekend als het Soevereine Besluit van 20.12.1813. Daarmee doet een
nieuw type schutterijen zijn intrede: de Landstorm, 1814-1815. Maar ondertussen moeten nog wel grote delen
van ons land worden bevrijd van de Franse bezettingsmacht. Die bevrijding geschiedt in de jaren 1813-1814,
o.a. door kozakken die na de Volkerenslag of Slag bij Leipzig (16-19 oktober 1813) - wijd vóór de hoofdmacht
van het Russische leger uit - de Fransen achternazitten. Wanneer precies en waar precies in Noord-Brabant de
organisatie van de Landstorm definitief haar beslag krijgt, is nog onderwerp van nadere studie. Vooruitlopend
op die onderzoeksresultaten ben ik zo vrij om ook alvast maar in het tabellarische overzicht bij elke toenmalige
gemeente de Landstorm met de jaartallen 1814 en 1815 te vermelden.
m) In zijn Soevereine Besluit van 20.12.1813 kondigt Willem I tevens aan, dat er weer schutterijen ‘als van ouds’
zullen worden opgericht. Een aankondiging die wordt herhaald in de grondwet van 19.3.1814. In 1816 is het
dan zover. Bij de ‘Wet tot het in werking brengen van art. 125 en 126 der grondwet omtrent de oprigting der
schutterijen’ dd. 27.2.1815, kortweg ‘de Schutterijwet van 1815’ oftewel ‘de 1 ste Schutterijwet’, wordt de tot-
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Blz. 2096 15 april 2013 Schuttersbrief - nummer 95
14

standkoming van drie schutterijtypes m.i.v. 1.1.1816 geregeld, t.w.: 1) de Dienstdoende Schutterij; 2) de Rustende
Schutterij; 3) de Reserveschutterij. Dienstplichtigen moeten, vrijwilligers en - als ‘vanouds’! - lotelingen mogen
er deel van uitmaken. De eerstgenoemde categorie schutterijen is bestemd voor gemeenten met meer dan 2.500
inwoners, de tweede categorie voor kleinere gemeenten, terwijl van elke van beide categorieën de Reserveschutterij
het verlengstuk vormt. Geldt de 1 ste Schutterijwet uitsluitend voor het gebied dat tegenwoordig
Nederland heet, de 2 de Schutterijwet van 27.4.1827 betreft daarentegen de ‘oprigting van Schutterijen over de
geheele uitgestrektheid des Rijks’, derhalve inclusief België waarvan de vereniging met Nederland in juli 1814
(‘de Acht Artikelen van Londen’) vastgelegd en in 1815 door het Congres van Wenen bekrachtigd is. Zoals
bekend, breekt in 1830 de Belgische Opstand (1830-1839) uit: België scheidt zich van Nederland af. De in het
kader van de Tiendaagse Veldtocht (2-12 augustus 1831) uit het hele land afkomstige, in Noord-Brabant
opererende ‘Mobiele Schutterij’ is niet anders dan de operationele samenvoeging van de zojuist genoemde drie
schutterijtypes. Daarom meldt het tabellarische overzicht niets over de Mobiele Schutterij. De tweede gelegenheid
waarbij wederom de Mobiele Schutterij in actie komt, is tijdens de Duits-Franse Oorlog (1870-1871). De derde
gelegenheid dat de genoemde schutterijen ingeschakeld worden, is n.a.v. de Spoorwegstaking van 1903.
Ondertussen is anno 1901 de Landweerwet aangenomen in het parlement. Bij deze wet, die m.i.v. 1903 van kracht
wordt, moeten alle Dienstdoende en Rustende Schutterijen en Reserveschutterijen volgens een bepaald, d.w.z.
ettelijke jaren bestrijkend tijdsschema worden opgeheven. In concreto betekent dit, dat in 1907 de laatste rijks- of
gemeenteschutterijen worden opgedoekt.
n) Sinds 1907 kent ons land dus feitelijk géén van overheidswege geformeerde schutterijen meer. Wel zijn er
1866-1933 de (landelijk in de Nederlandsche Weerbaarheidsbond verenigde) ‘Weerbaarheidsvereenigingen’,
vanaf 1933 tot 1940 ‘Weerkorpsen’ genaamd. Vorenbedoelde organisaties, variërende van gymnastiekverenigingen
tot schutterijen en gezelschappen van militaire (onder)officieren, duiken - mede gestimuleerd door
koning Willem III (troonrede 1866, Koninklijk Besluit van 12 mei 1867) - kort na het midden van de 19 de eeuw
(bijna) overal in ons land op als paddestoelen uit de grond n.a.v. Duits machtsvertoon (Pruisen o.l.v. Otto van
Bismarck; later de nazi’s o.l.v. Adolf Hitler). Vooralsnog ben ik in Noord-Brabant nauwelijks weerbaarheidsverenigingen
en weerkorpsen tegengekomen.
o) Zien we vanaf aanvang 19 de eeuw een toename van sportschutterijen, die toename wordt alleen nog maar groter
als in de tweede helft van dezelfde eeuw (1851-1900) de olympische gedachte ook tot de schietsport doordringt.
Min of meer tegelijkertijd zien we tevens binnen kringen van de folkloreschutterijen (historische schuttersgilden)
en sportschutterijen pogingen ondernomen worden om te komen tot plaatselijke en regionale koepelorganisaties,
culminerend in de totstandkoming van de Noord-Brabantse Federatie van Schuttersgilden (NBFS)
in 1935. Hun officiële zetelplaatsen zijn in het tabellarische overzicht zoveel mogelijk verwerkt en eveneens
genummerd. Tot een landelijke koepel van schuttersgilden (folkloreschutterijen of historische schutterijen) komt
het vooralsnog niet, totdat de Duitse bezetter (1940-1945) die dwingend oplegt. Maar een groot aantal schuttersgilden
en schietsportclubs geeft dan ‘niet thuis’, ‘duikt onder’ of heft zich op. Exact zestig jaar later (2005) is
het nota bene de Nederlandse (!) overheid die op oneigenlijke gronden de grondwettelijke vrijheid van vereniging
aan de laars lapt en met al te grage en weinig van een koninklijke houding getuigende medewerking van de
Koninklijke Nederlandse Schutters Associatie (KNSA) het vuurwapenbezittend verenigingsleven een lidmaatschap
van vorengenoemde landelijke organisatie opdringt. De Oud-Limburgse Schuttersfederatie (de OLS) ontspringt
de dans, de NBFS via de noodgreep van Vereniging Brabantse Gildeschutters (VBG) slechts ten dele.
p) De meest recente tijd geeft nog twee andere ontwikkelingen op schutterijgebied te zien. Allereerst: de opkomst
van re-enactmentgroepen. Strikt genomen zijn het géén schutterijen (schuttersgilden), maar verenigingen die
primair erop gericht zijn om - zoals het woord re-enactment zelf aangeeft - een gebeurtenis uit het verleden
(bijv. een veldslag) of een historische groepering (bijv. Romeinse legioensoldaten) uit te beelden. Re-enactement
is het Engelse woord voor: opnieuw-in-scène-zetting, heropvoering, heruitvoering. Leden van een re-enactmentgroep
worden re-enactors of re-enacters genoemd. Het verschil tussen re-enacters en schutterijleden is niet altijd
even scherp: sommige folklore- en sportschutterijen doen ook zelf aan re-enactement. Een re-enactmentgroep die
sterk doet denken aan een schutterij (schuttersgilde) en zich ook zo noemt maar het niet is, is bijvoorbeeld de
Bergsche Batterij te Geertruidenberg.
q) De derde meest recente ontwikkeling is er één die volslagen tegengesteld is aan de hierboven onder conclusie a
besproken schutterijhistorische evolutie. Hier lijkt een sociologische wetmatigheid bewaarheid te worden t.a.v.
culturele wisselwerking tussen stedelingen (‘de stad’) en dorpelingen (‘het platteland’): de progressieve stad is
aanvankelijk cultuurdrager voor het omringende conservatieve platteland dat als lijdzame cultuurvolger op den
duur m.b.t. eenzelfde aangelegenheid kan verkeren in cultuurdrager voor diezelfde stad. De stad krijgt dan van
het platteland terug wat zij ooit zelf koesterde maar wat zij om welke reden of door welke oorzaak dan ook in
voorbije tijden heeft losgelaten. Verdwenen zijn immers de meeste schutterijen in de steden, een proces dat al
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Schuttersbrief - nummer 95 15 april 2013 Blz. 2097
15

egon in de Franse Tijd (1794-1814) en zich voortzette tot medio 20 ste eeuw. Nu, sinds de tweede helft van de
20 ste eeuw, beleven we her en der in steden de terugkeer van een schutterij, geen échte weerbaarheidsschutterij
maar wel een schuttersgezelschap in ‘historiserende’ zin en letterlijk gestoken in het jasje van weleer. Ditmaal
zijn het dus de steden die het platteland (de dorpen) blijken te volgen waar het gaat om oprichting van folkloreschutterijen.
De toekomst zal uitwijzen, of een en ander van redelijk blijvende aard is.
- - -
Verantwoording
Van een verantwoording in de zin van bronvermelding, zelfs maar van een begin daarvan, heb ik afgezien. Een
volledige bronnenopgave alléén zou een meervoudige omvang hebben betekend van het hier voorliggende artikel (en
dit artikel is al zo uitgebreid!). Die ruimte is er niet in deze SB-editie. Trouwens: bij een vergelijkend onderzoek van
historische publicaties komt het dikwijls aan op geschiedwetenschappelijke verschillen van inzicht (Fingerspitzengefühl
is daar één van) en dát laat zich nu eenmaal moeilijk vertalen in literatuur- en archiefverwijzingen. Bovendien:
de voornaamste bronnen zijn die waarvan de onderzoeksresultaten onderling vergeleken worden, in ons geval: Jolles,
Iven, VA (dus: Van Autenboer), JJB (lees: Janssen-Beij) en Disch z.j.; zie daarvoor hieronder de eindnoten 4 t/m 8.
- - -
Een verzoek aan de actieve lezer!
Natuurlijk kleven ook aan deze rubriek diverse onvolkomenheden en bovenal te veel onvolledigheden. Ik wil me
daarvoor op voorhand verontschuldigen: mij ontbrak het eenvoudigweg aan voldoende tijd om alles maar dan ook
alles tot op de bodem uit te zoeken. Daarom hoop ik - zoals steeds - dat u uw eventuele op- en aanmerkingen ter
correctie en aanvulling mij niet zult willen onthouden. U kent mijn e-mailadres: maak er gebruik van. Ook de
passieve meelezers van de SB zijn bij Uw gewaardeerde inbreng beslist gebaat. Want: uw reacties - hoe
onbeduidend ook die correcties en aanvullingen op het eerste oog mogen lijken - zullen allemaal integraal worden
opgenomen in het geplande totaaloverzicht waarover ik reeds hierboven op blz. 2090 (tweede alinea) bericht heb.
Alfred Disch, Maastricht, 1.11.2012;
alfred.disch@gmail.com
Eindnoten
1
Zie de door mij gesuggereerde opdeling van de grote witte vlek op de NBFS-kaart van de gildekringen in SB 95, blz. 2087.
2 Disch 2004 = Alfr. Disch: Het ontstaan van schutterijen in Europa. Een geschiedtheoretische beschouwing, in: Schuttersbrief
(SB) - nr. 7 [= themanummer], Maastricht, 31 december 2004, blz. 259-308.
3 Zie Ising 1983, passim, en Ising 1986, passim
Ising 1983 = Alfons Ising: [Belgisch- en Nederlands-]Brabantse Schuttersgilden. Vroeger en Nu. Maasbree 1983.
Ising 1986 = Alfons Ising: Met vliegend vaandel en slaande trom. Ontstaan en ontwikkeling van schuttersgilden en schutterijen
in [Belgisch en Nederlands] Brabant en Limburg. Hapert 1986.
4 Jolles = Jolles 1933-1934 = Jolle Albertus Jolles: De Schuttersgilden en Schutterijen van Noord-Brabant. Overzicht van
hetgeen nog bestaat. [Uitgegeven door het Provinciaal Genootschap van Kunsten en Wetenschappen in Noord-Brabant].
’s-Hertogenbosch 1933-1934. [Fotografische herdruk (twee delen in één band): Arnhem 1974].
5 Iven = Iven 1983 = Willem Iven [auteur], Jan Bogaerts [fotograaf] en Teo van Gerwen [vormgever]: Schuttersgilden in
Noord-Brabant. Helmond 1983.
6 VA = Van Autenboer 1993-1994 = Eugène van Autenboer: De kaarten van de schuttersgilden van het Hertogdom Brabant
(1300-1800). 2 delen. Series: Bijdragen tot de geschiedenis van het Zuiden van Nederland, tweede reeks, deel 96 A en deel
96 B . Tilburg 1993-1994.
7 JJB = Janssen-Beij 2009 = Jette Janssen[-Beij]: De deugd van broederschap. Sociaal kapitaal van gildebroeders in de
Noord-Brabantse schuttersgilden, 1600-2000. [Proefschrift Universiteit van Tilburg]. Series: Bijdragen tot de geschiedenis
van het Zuiden van Nederland, derde reeks, deel 36. Tilburg 2009.
8 Disch z..j. = Alfr. Disch: De schutterijen in Noord-Brabant, 1300-heden. [In voorbereiding].
9
Disch 2012 = Alfr. Disch: Verdwenen woonplaatsen in Nederland en hun schutterijen, in SB 93, Maastricht, 31 juli 2012,
blz. 2014-2015, en volgende nummers.
10
Disch 2009 = Alfr. Disch: Recensie (46). Proefschrift over de schuttersgilden in Noord-Brabant: de zin of het nut van
schutterijen, in: SB 89, Maastricht, 31 januari 2009. [Betreft boekbespreking van Janssen-Bey 2009; zie hierboven eindnoot 7].
11
Cox 2005 = J.C.M. Cox: Repertorium van de stadsrechten in Nederland. Series: Werken der Stichting tot uitgaaf der
bronnen van het oud-vaderlandse recht, deel 33. Den Haag 2005.
- - - - - -
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Blz. 2098 15 april 2013 Schuttersbrief - nummer 95
16

De datering van voormalige en huidige schutterijen
in westelijk Noord-Brabant
Als eerste van de zes te onderzoeken gebieden waarin de provincie Noord-Brabant in te delen is, behandel ik
westelijk Noord-Brabant (zie onderstaand kaartje). Dit gebied komt ruwweg overeen met het werkgebied van de
gildekring ‘Baronie en Markiezaat’ van de Noord-Brabantse Federatie van Schuttersgilden (NBFS). Met nadruk
wijs ik erop, dat in het onderhavige tabellarische overzicht niet alleen sowieso alle voormalige en huidige schuttersgilden
van de vorengenoemde gildekring aan de orde komen, maar natuurlijk ook alle vroegere en tegenwoordige
schutterijen die niets van doen hadden en hebben met de NBFS. In totaal gaat het hier om - voorlopig - 723
weerbaarheids-, folklore- en sportschutterijen, vanaf de Late Middeleeuwen (1300-1500) tot heden. Overigens
vallen sommige dorpen en gehuchten weliswaar onder westelijk Noord-Brabant, maar zij maken niettemin deel uit
van gemeenten waarvan het grootste deel gelegen is in het oostelijk aanpalende Maasland; het dorp Capelle (gemeente
Waalwijk) is zo’n voorbeeld.
Kaartje van het onderzoeksgebied
De huidige gemeentekaart van westelijk Noord-Brabant
[Bron: SB-redactie]
Algemene toelichting bij de kolommen
Kolom 1: het zesdelige tabellarische overzicht heeft een doorlopende nummering.
Kolom 2: in deze kolom wordt de vestigingsplaats (met tussen haakjes de betreffende gemeente in cursief) vermeld.
Bij de van overheidswege opgerichte schutterijen (1795-1907) staat de toenmalige gemeentenaam in cursief
maar niet tussen haakjes. Het teken > tussen twee plaatsnamen wijst op wisseling van vestigingsplaats van
de betreffende schutterij.
Kolom 3: in deze kolom zijn de schutterijen bij name genoemd. Heeft een schutterij meer (uiteenlopende) namen,
dan is gekozen voor de meest voorkomende. Is er sprake van een (wezenlijke) naamsverandering, dan
wordt dit met het teken > aangeduid. Bij heiligennamen is het voorvoegsel Sint- of St.- achterwege gelaten.
Was of is de schutterij aangesloten bij een koepelorganisatie, dan wordt dat met een cijfer in superscript
achter de schutterijnaam aangegeven. Het schutterijtype (weerbaarheids-, folklore- of sportschutterij) is aangeduid
d.m.v. een letterteken; zie daarvoor onder het paragraaf je Tekens, symbolen en afkortingen.
Kolom 4: deze kolom geeft aan, welke schietwapen(s) de bewuste schutterij hanteert of gehanteerd heeft. Eveneens
geldt hier het teken > om een of meer veranderingen aan te geven. Het eerst- en het laatstvermelde wapen
kúnnen tevens - bij ‘sommige’ schutterijen was of is dat inderdaad het geval - duiden op het voeren van
een hoofdwapen.
Kolom 5: hier staat aangegeven wanneer de schutterij is ontstaan. Is de oprichting het gevolg van een afscheiding,
opsplitsing of fusie, dan staat dit direct achter de oprichtingstijd weergegeven. Voor het gebruik van
‘tekens, symbolen en afkortingen’ zij andermaal verwezen naar het onderstaande paragraafje.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Schuttersbrief - nummer 95 31 maart 2013 Blz. 2099
17

Kolom 6: hier geef ik aan, of en, zo ja, wanneer de schutterij is opgeheven. Tevens staat aangeduid, of de
opheffing te maken heeft gehad met fusie of opsplitsing.
Kolommen 7 t/m 10: hier zijn de onderzoeksresultaten te vinden van respectievelijk Jolles (= Jolles 1933-1934),
Iven (= Iven 1983), VA (= Van Autenboer 1933-1994) en JJB (= Janssen-Beij 2009); zie voor nadere
uitleg de eindnoten 4 t/m 7 op blz. 2097.
Tekens, symbolen en afkortingen: een gedetailleerde toelichting bij de kolommen
Kolom 1: de (voorlopige) nummering in dit eerste deel van het tabellarische overzicht loopt op van 001 t/m 723.
Kolom 2: m.v.v. = met vermelding van (gemeentenaam tussen haakjes en in cursief); NN = nomen nescio = naam
[van zetelplaats koepelorganisatie] mij onbekend; * = (in de gegeven opsomming van woonkernen van
een gemeente) plaats met een of meer schutterijen; †, gevolgd door plaatsnaam = verdwenen
woonplaats.
Kolom 3: ?, gevolgd door heiligennaam of NN = (hoogst) onzeker, of het hier wel gaat om schietactiviteiten;
≠…? = is niet (dezelfde - al dan niet nagenoeg - gelijknamige schutterij als) (volgt betreffend nummer)?;
Bat. Burgerwacht = Bataafse Gewapende Burgerwacht; Burgermacht = Bataafse Gewapende Burgermacht;
DD. = Dienstdoende; S(S)V = Schiet(sport)vereniging. Namen van koepelorganisaties zijn vetgedrukt.
Deze kolom geeft - voor zover van toepassing - ook aan bij welke koepelorganisatie een schutterij is
aangesloten.
18
1 = KNSA = Koninklijke Nederlandse Schutters Associatie, 1890-heden; 2 = NBFS = Noord-
Brabantse Federatie van Schuttersgilden, 1935-heden; 2a = NBFS-kring (vh Bond) Land van Cuyk, 1933heden;
2b = NBFS-kring (vh Bond) Kwartier van Oirschot, 1934-heden; 2c = NBFS-kring Kempenland,
1935-heden; 2d = NBFS-kring Maasland, 1935-heden; 2e = NBFS-kring Peelland, 1935-heden; 2f = NBFSkring
Baronie en Markiezaat, 1977-heden; 3 = NFW = Nederlandse Federatie van Wipvogelschieten ‘Op
de Wipboom’ [Geweer], 1963-heden; 4 = NHB = Nederlandse Handboogbond, 1940-heden; 5 = NKB =
Nederlandse Kruisboogbond, 1951-heden; 6 = FGS = Federatie van Gelderse Schuttersgilden en Schutterijen
‘St.-Hubertus’, 1947-heden; 6a = FGS-kring De Achterhoek, 1972-heden; 7 = De OLS = De Oud-Limburgse
Schuttersfederatie, 1937-heden; 7a = De OLS / Kantonnale Schuttersbond Weert e.o. ‘Eendracht Maakt
Macht (EMM)’, 1896-heden; 8 = het Rijk; 9 = De Nederlandsche Weerbaarheidsbond, 1866-1891; A =
OWB = Onderlinge West-Brabantse Bond, 1950-heden, aangesloten bij de NKB; B = Kring Zuidwest-
[Noord-]Brabant [Windbuks], vóór 2012 - heden.
En informeert tevens over het karakter van een schutterij: F, S, W = respectievelijk folklore-, sport- en
weerbaarheidsschutterij; ? > F = het is vooralsnog onbekend, of de betreffende schutterij vóór 1794 wel
een weerbaarheidskarakter had.
Kolom 4 wap. = wapen; B = Boog; D = Duifschieting = Kleiduivenschieten; G = Geweer; H = Handboog; Hi =
Historisch wapen, eventueel inclusief Kanon; K = Kruisboog; L = Lasergeweer; P = Pistool, eventueel
inclusief Revolver; R = Rijnlandse buks = Limburgse buks = Zware buks = Lang wedstrijdgeweer; V =
vuurwapen; W = wind- of luchtbuks; Z = zwaard.
Kolommen 5 en 6: < = vóór; > = na; [

Tabel 1
Kol.
1
Kolom
2
Nr. Plaats
(m.v.v.
gemeente)
001 Achtmaal
(Zundert)
Kolom
3
Kol.
4
Kolom
5
19
Kolom
6
Schutterij Wap. Ontstaan Ter ziele
of nog
bestaand
Kolom
7
Volgens
Jolles
Kolom
8
Volgens
Iven
Kolom
9
Volgens
VA
Kolom
10
Volgens
JJB
NN: S K < 1896 † > 1896 onverm. onverm. onverm. onverm.
002 Achtmaal Nooit Gedacht 5, A : S K 3.11.1896 bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
003 Achtmaal Komst des Vredes 5, A : S K 1.3.1919 bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
004 Achtmaal Cornelius 1 : F / S W 9.3.1950 bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
005 Achtmaal De Toekomst 5, A : S K 22.12.1962 bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
006 Achtmaal De Eendracht 5 : S K < 2012 bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
007 Alphen
(Alph.-Chaam) ? NN: W? K XV-XVI? † 80-j.O.? onverm. onverm. onverm. onverm.
008 Alphen Willibrordus (I): ? > F H
lv 1574
ev 1574
† kn 1859 onverm. zie 011 onverm. zie 011
009 Alphen ? NN: W? G XVI † ? onverm. onverm. onverm. onverm.
010 Alphen Concordia: S H 15.8.1859 † 1966 onverm. onverm. onverm. onverm.
011 Alphen
Willibrordus (II) 2f ,
v/h Concordia: S > F
H 10.9.1966 bestaand onverm.
heropg.
1965-h.
onverm.
heropg.
1966-h.
wapen:
onverm.
wapen: H
012 Alphen
Landbouwers
Eendracht 4 : S
H < 2012 bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
000 Alphen-Chaam,
gemeente; zie:
*Alphen
*Galder
*Chaam
013 Alphen en Riel Bat.Burgerwacht 8 : W G 1795 † 1797 onverm. onverm. onverm. onverm.
014 Alphen en Riel Burgermacht (I) 8 : W G 1797 † 1799 onverm. onverm. onverm. onverm.
015 Alphen en Riel Burgermacht (II) 8 : W G 1799 † 1803 onverm. onverm. onverm. onverm.
016 Alphen en Riel Nationale Garde 8 : W G 1806 † 1810 onverm. onverm. onverm. onverm.
017 Alphen en Riel Landstorm 8 : W G 1814 † 1815 onverm. onverm. onverm. onverm.
018 Alphen en Riel Rustende Schutterij 8 : W G 1816 † 1907 onverm. onverm. onverm. onverm.
019 Alphen en Riel Reserve-schutterij 8 : W G 1816 † 1907 onverm. onverm. onverm. onverm.
020 Baarle
(Baarle-Nassau)
Joris: W? K

Kol.
1
Kolom
2
Nr. Plaats
(m.v.v.
gemeente)
Kolom
3
Kol.
4
Kolom
5
20
Kolom
6
Schutterij Wap. Ontstaan Ter ziele
of nog
bestaand
Kolom
7
Volgens
Jolles
Kolom
8
Volgens
Iven
Kolom
9
Volgens
VA
Kolom
10
Volgens
JJB
000 Baarle-Nassau,
gemeente; zie:
*Baarle
*Castelré
Ulicoten
025 Baarle-Nassau Bat.Burgerwacht 8 : W G 1795 † 1797 onverm. onverm. onverm. onverm.
026 Baarle-Nassau Burgermacht (I) 8 : W G 1797 † 1799 onverm. onverm. onverm. onverm.
027 Baarle-Nassau Burgermacht (II) 8 : W G 1799 † 1803 onverm. onverm. onverm. onverm.
028 Baarle-Nassau Nationale Garde 8 : W G 1806 † 1810 onverm. onverm. onverm. onverm.
029 Baarle-Nassau Landstorm 8 : W G 1814 † 1815 onverm. onverm. onverm. onverm.
030 Baarle-Nassau Rustende Schutterij 8 : W G 1816 † 1907 onverm. onverm. onverm. onverm.
031 Baarle-Nassau Reserveschutterij 8 : W G 1816 † 1907 onverm. onverm. onverm. onverm.
000
Bavel (Breda),
zie: Ginneken
Laurentius
032 Bavel Ambrosius (I) H? < 1695 † 1695 (f) onverm. onverm. onverm. onverm.
000
Bavel, samen
met Ginneken;
zie: Ginneken
Ambrosius (II)
033 Bavel Soranus 4 : S H 1866 bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
034 Bavel Hubertus 1, 3 : S G 1.11.1873 bestaand onverm. ter ziele onverm. ev 1920
* F
K
< 1413
† 1591?
onverm.
< 1442
caerte:
7.1.1465
wapen: K
caerte:
28.7.1465
wapen: H
onverm.
ev 1465
†onverm.
wapen: K
ev 1465
bestaand
wapen: H
heropg.
1781?
fusie m.
Borgvliet
onverm.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Blz. 2102 15 april 2013 Schuttersbrief - nummer 95

Kol.
1
Kolom
2
Nr. Plaats
(m.v.v.
gemeente)
039
Bergen op Zoom
Kolom
3
Kol.
4
Kolom
5
21
Kolom
6
Schutterij Wap. Ontstaan Ter ziele
of nog
bestaand
Sebastiaan (II),
de Jonge: W? > F;
later (?) genoemd:
Gilde van den
Gebroken Pese alias
Schutterie van Wulpe
H
< 1456
ev 1456
c. 1456
† 1591?
Kolom
7
Volgens
Jolles
onverm.
Kolom
8
Volgens
Iven
onverm.
Kolom
9
Volgens
VA
caerte:
1456
wapen: H
Kolom
10
Volgens
JJB
patroon
onverm.
Gulden
van den
Gebroken
Pese alias
Wulpe
ev 1465
c. 1456
*[

Kol.
1
Kolom
2
Nr. Plaats
(m.v.v.
gemeente)
059 Borgvliet
(Bergen op Z.)
= Oud-
Borgvliet (II)
Zie ook:
Nieuw-
Borgvliet.
† Oud-
060
061
Borgvliet (I)
Borgvliet
= Oud-
Borgvliet (II)
Borgvliet =
Oud-
Borgvliet (II)
Borteldonk
000 (Roosendaal),
zie: Nispen
000 Bosschenhoofd
000
062
(Halderberge)
Breda,
gemeente; zie:
*Bavel
*Breda
*Ginneken
*Princenhage
*Prinsenbeek
*Teteringen
*Ulvenhout
Breda,
±1205 STAD
(Breda)
Kolom
3
Kol.
4
Kol.
5
22
Kolom
6
Schutterij Wap. Ontstaan Ter ziele
of nog
bestaand
Sebastiaan (I),
in feite rechtsopvolger
van 402
? Ambrosius
Sebastiaan (II) 2 : F
H
H
1618
ev 1618
c. 1618
1707
caerte
20.1.1985
† XXa
† 1794?
bestaand
Kolom
7
Volgens
Jolles
onverm.
onverm.
onverm.
Kolom
8
Volgens
Iven
onverm.
onverm.
onverm.
Kolom
9
Volgens
VA
caerte:
18.3.1618
caerte:
13.1.1781
wapen: H
caerte:
12.12.
1707
biegilde
onverm.
Kolom
10
Volgens
JJB
ev 1540
* 1540
c.1618
† onv.
wapen: ?
ev 1707
c. 1707
* 1707
†
onverm.
wapen: ?
zie 053
Christoffel
alias
Cloveniers: W > F
géén schutterij - - - onverm onverm onverm onverm.
Joris: W
063 Breda Sebastiaan : W > F H
K
< 1397
ev 1397
< 1397
ev 1397
† < 1862
onverm.
† 1931 < 1851 >

Kol.
1
Kolom
2
Nr. Plaats
(m.v.v.
gemeente)
075 Breda
Kolom
3
Kol.
4
Kol.
5
23
Kolom
6
Schutterij
Vereeniging Gode-
Wap. Ontstaan Ter ziele
of nog
bestaand
vaert Montens 9 : W > F
Kolom
7
Volgens
Jolles
Kolom
8
Volgens
Iven
Kolom
9
Volgens
VA
Kolom
10
Volgens
JJB
G 4.12.1866 †1990-2005 onverm. onverm onverm. onverm
076 Breda De Zwartmikkers: S H < 1910 bestaand onverm. onverm onverm. onverm.
000
Breda, zie:
Dongen
SV Breda 1 : S
077 Breda
De Vrolijke
Schutters 1 : S
V, W 1970 bestaand onverm. onverm onverm. onverm.
078 Breda Sagittarius 5 : S K < 2003 bestaand onverm. onverm onverm. onverm.
079 Breda De Vriendenkring: S H < 2003 bestaand onverm. onverm onverm. onverm.
080 Breda Willibrordus 1 : S B, V < 2003 bestaand onverm. onverm onverm. onverm.
081 Breda Breda Archery 4 : S H 23.9.2011 bestaand onverm. onverm onverm. onverm.
082 Breda Bemburu H 2011? bestaand onverm. onverm onverm. onverm.
083 Breda Cadetten SSV Diana: S V? < 2012 bestaand onverm. onverm onverm. onverm.
084 Breda
† Capelle
Nooit Volleerd: S K < 2012 bestaand onverm. onverm onverm. onverm.
000 (Waalwijk)
= Capelle (I)
géén schutterij? - - - onverm. onverm onverm. onverm.
000 Capelle (II) géén schutterij? - - - onverm. onverm onverm. onverm.
085 Capelle Bat.Burgerwacht 8 : W G 1795 † 1797 onverm. onverm. onverm. onverm.
086 Capelle Burgermacht (I) 8 : W G 1797 † 1799 onverm. onverm. onverm. onverm.
087 Capelle Burgermacht (II) 8 : W G 1799 † 1803 onverm. onverm. onverm. onverm.
088 Capelle Nationale Garde 8 : W G 1806 † 1810 onverm onverm onverm. onverm.
089 Capelle Landstorm 8 : W G 1814 † 1815 onverm onverm onverm. onverm.
090 Capelle Rustende Schutterij 8 :
W
G 1816 † 1907 onverm onverm onverm. onverm.
091 Capelle Reserve-schutterij 8 : W G 1816 † 1907 onverm onverm onverm. onverm.
092 Castelré
(Baarle-Nassau)
Vrede en Eendracht: S H 1886 bestaand onverm. onverm onverm. onverm.
093 Castelré Joris: F K 1934-1983 bestaand onverm. bestaand onverm. onverm.
094 Chaam
(Alph.-Chaam)
Antonius ? 1759 † > 1825 onverm. 1759 onverm.
* 1759
< 1825 >
†onverm.
wapen: ?
095 Chaam Bat.Burgerwacht 8 : W G 1795 † 1797 onverm. onverm. onverm. onverm.
096 Chaam Burgermacht (I) 8 : W G 1797 † 1799 onverm. onverm. onverm. onverm.
097 Chaam Burgermacht (II) 8 : W G 1799 † 1803 onverm. onverm. onverm. onverm.
098 Chaam Nationale Garde 8 : W G 1806 1810 onverm. onverm onverm. onverm.
099 Chaam Landstorm 8 : W G 1814 1815 onverm. onverm onverm. onverm.
100 Chaam
Rustende
Schutterij 8 : W
G 1816 1907 onverm. onverm onverm. onverm.
101 Chaam
Reserve-
Schutterij 8 : W
G 1816 † 1907 onverm. onverm onverm. onverm.
102 Chaam
Oefening Kweekt
Kunst: S
K < 1898 bestaand onverm. onverm onverm. onverm.
103 Chaam
Dinteloord
’t Trefpunt: S W < 1920 bestaand onverm. onverm onverm. onverm.
000
(Steenbergen),
±1605 gepland
dorp
géén schutterij? - - - onverm. onverm onverm. onverm.
104 Dinteloord De Vrolijke Schutters: S W < 2012 bestaand onverm. onverm onverm. onverm.
105
Dinteloord en
Prinsenland
Bat.Burgerwacht 8 : W G 1795 † 1797 onverm. onverm. onverm. onverm.
106
Dinteloord en
Prinsenland
Burgermacht (I) 8 : W G 1797 † 1799 onverm. onverm. onverm. onverm.
107
Dinteloord en
Prinsenland
Burgermacht (II) 8 : W G 1799 † 1803 onverm. onverm. onverm. onverm.
108
Dinteloord en
Prinsenland
Nationale Garde 8 : W G 1806 † 1810 onverm. onverm onverm. onverm.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Schuttersbrief - nummer 95 15 april 2013 Blz. 2105

Kol.
1
Kolom
2
Nr. Plaats
(m.v.v.
gemeente)
109
Dinteloord en
Prinsenland
110
Dinteloord en
Prinsenland
111
Dinteloord en
Prinsenland
000 Dongen,
gemeente; zie:
*Dongen
*Dongense
Vaart
112 Dongen
(Dongen)
Kolom
3
Kol.
4
Kol.
5
24
Kolom
6
Schutterij Wap. Ontstaan Ter ziele
of nog
bestaand
Kolom
7
Volgens
Jolles
Kolom
8
Volgens
Iven
Kolom
9
Volgens
VA
Kolom
10
Volgens
JJB
Landstorm 8 : W G 1814 † 1815 onverm. onverm. onverm. onverm.
Rustende Schutterij 8 : W G 1816 † 1907 onverm. onverm. onverm. onverm.
Reserveschutterij 8 : W G 1816 † 1907 onverm. onverm. onverm. onverm.
? Laurentius: ? > F ? lv 1633 † > 1633 onverm. onverm. onverm. onverm.
113 Dongen Hubertus: ? > F K>G
lv 1640
ev 1640?
† ±1900 onverm.
ter ziele
wapen:
onverm.
114 Dongen Ambrosius: W? > F G ev 1751 † ±1900 onverm. ev 1751
ter ziele
caerte:
1640?
wapen: K
ev 1640
*[ 1825
wapen: K
onverm. ev 1825
† > 1825
wapen: ?
115 Dongen Bat.Burgerwacht 8 : W G 1795 † 1797 onverm. onverm. onverm. onverm.
116 Dongen Burgermacht (I) 8 : W G 1797 † 1799 onverm. onverm. onverm. onverm.
117 Dongen Burgermacht (II) 8 : W G 1799 † 1803 onverm. onverm. onverm. onverm.
118 Dongen Nationale Garde 8 : W G 1806 † 1810 onverm. onverm. onverm. onverm.
119 Dongen Landstorm 8 : W G 1814 † 1815 onverm. onverm. onverm. onverm.
120 Dongen Rustende Schutterij 8 : W G 1816 † 1907 onverm. onverm. onverm. onverm.
121 Dongen Reserveschutterij 8 : W G 1816 † 1907 onverm. onverm. onverm. onverm.
122 Dongen
Crispinus en
Crispinianus
? < 1825 † > 1825 onverm.
ter ziele
wapen:
onverm.
onverme
ld
Crispinus
ter ziele.
wapen:
onverm.
123 Dongen Joseph G
1799
vakbond?
† ±1870 onverm.
vakbond?
ter ziele
onverm.
* < 1825
† > 1825
wapen: ?
124 Dongen St.-Pieter H? < ±1870 † ±1870 onverm. onverm. onverm. onverm.
125 Dongen
Oefening kweekt
kennis (OKK): S
H 1877 † > 1972 onverm. onverm. onverm. onverm.
126 Dongen Vriendenkring: S VW < 1892 † > 1912 onverm. onverm. onverm. onverm.
127 Dongen Burger Eendracht: S H < 1893 † > 1899 onverm. onverm. onverm. onverm.
128 Dongen (?) Juliana: S ? > 1906 † ? onverm. onverm. onverm. onverm.
129 Dongen Gloria Sorano 5 : S H 1847 † > 1968 onverm. onverm. onverm. onverm.
130 Dongen
Al Doende
Leert Men: S
H < 1929 † > 1969 onverm. onverm. onverm. onverm.
131 Dongen De Batavieren: S H < 1929 † > 1929 onverm. onverm. onverm. onverm.
132 Dongen SV Breda 1 : S
P, R,
G, W
30.10.1970 bestaand onverm. onverm onverm. onverm.
133 Dongen
Genoegen en
Eendracht
K < 1972 † < 1972 onverm. onverm. onverm. onverm.
134 Dongen SV Oosteind ? < 1978 † < 1978 onverm. onverm. onverm. onverm.
135 Dongen Dongeloop 1 : S V + W 1978 bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
136 Dongen SV Gilze-Rijen 1 : S G + P < 2003 bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
137 Dongen Bolt Action 1 : S
G, P,
W
< 2012 bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
138
Dongense Vaart
(Dongen) Tevredenheid5 : S H 1865 bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
139 Dongense Vaart Broederkring: S H < 1888 † > 1888 onverm. onverm. onverm. onverm.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Blz. 2106 15 april 2013 Schuttersbrief - nummer 95

Kol.
1
Kolom
2
Nr. Plaats
(m.v.v.
gemeente)
140 Dorst
(Oosterhout)
Kolom
3
Kol.
4
Kol.
5
25
Kolom
6
Schutterij Wap. Ontstaan Ter ziele
of nog
bestaand
Kolom
7
Volgens
Jolles
Joris 1, 3 : S G 1872 bestaand * 1872
wapen:
Kolom
8
Volgens
Iven
* 1872
ter ziele
wapen:
onverm.
Kolom
9
Volgens
VA
Kolom
10
Volgens
JJB
onverm. * 1872
ter ziele
wapen:
onverm.
141
Dorst? >
Hoeven
KBV Dorst
onverm.
7 : S;
≠ 501?
K < 2003 bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
000 Drimmelen,
gemeente; zie:
Drimmelen (I)
*Drimmelen (II)
Drimmelen (III)
*Hooge Zwaluwe
*Lage Zwaluwe
*Oud-Zonzeel
*Terheijden
*Wagenberg
142 † Drimmelen (I)
(Drimmelen) ? NN B kv 1421 † 1421 onverm. onverm. Drimmelen (II)
onverm. onverm.
000 = Oud-
Drimmelen
Drimmelen (III)
géén schutterij - - - onverm. onverm. onverm. onverm.
000 = Nieuw-
Drimmelen
géén schutterij - - - onverm. onverm. onverm. onverm.
143 Dussen
(Werkendam)
? NN
(1x?, 2x?, 3x?)
K?
H?
G?
XV?
XV?
XVI?
?
?
?
onverm. onverm. onverm. onverm.
144 Dussen Bat. Burgerwacht 8 : W G 1795 † 1797 onverm. onverm. onverm. onverm.
145 Dussen Burgermacht (I) 8 : W G 1797 † 1799 onverm. onverm. onverm. onverm.
146 Dussen Burgermacht (II) 8 : W G 1799 † 1803 onverm. onverm. onverm. onverm.
147 Dussen Nationale Garde 8 : W G 1806 † 1810 onverm. onverm. onverm. onverm.
148 Dussen Landstorm 8 : W G 1814 † 1815 onverm. onverm. onverm. onverm.
149 Dussen Rustende Schutterij 8 : W G 1816 † 1907 onverm. onverm. onverm. onverm.
150 Dussen Reserveschutterij 8 : W G 1816 † 1907 onverm. onverm. onverm. onverm.
151 Etten
(Etten-Leur)
Joris K < 1568 † 80-j.O. onverm. ter ziele onverm. onverm.
152 Etten Sebastiaan H < 1568 † > 1825 onverm. ter ziele onverm. ev 1825
*

Kol.
1
Kolom
2
Nr. Plaats
(m.v.v.
gemeente)
Kolom
3
Kol.
4
Kol.
5
26
Kolom
6
Schutterij Wap. Ontstaan Ter ziele
of nog
bestaand
Kolom
7
Volgens
Jolles
Kolom
8
Volgens
Iven
Kolom
9
Volgens
VA
Kolom
10
Volgens
JJB
158 Etten Ons Genoegen H < 1854 † ? onverm. onverm. onverm. onverm.
159 Etten Ons Verlangen H < 1898 † > 1898 onverm. onverm. onverm. onverm.
160 Etten Nederland en Oranje: S H < 1913 † 1913 (f) onverm. onverm. onverm. onverm.
161 Etten Nimrod (II) 5 : S H 1913 (f) bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
162 Etten Willem Tell 5 : S H < 1965 † 2008 onverm. onverm. onverm. onverm.
163
Etten
St.-Jan de Doper (II)
alias
Cloveniers 2 : F
000 Etten-Leur,
gemeente; zie:
*Etten
*Etten-Leur
*Leur
164 Etten-Leur Bat. Burgerwacht 8 : W
K (!)
1997
bestaand
onverm.
onverm.
onverm.
Jan de D.
Clove-
niers
heropg.
1997-h.
wapen: K
G 1795 † 1797 onverm. onverm. onverm. onverm.
165 Etten-Leur Burgermacht (I) 8 : W G 1797 † 1799 onverm. onverm. onverm. onverm.
166 Etten-Leur Burgermacht (II) 8 : W G 1799 † 1803 onverm. onverm. onverm. onverm.
167 Etten-Leur Nationale Garde 8 : W G 1806 † 1810 onverm. onverm. onverm. onverm.
168 Etten-Leur Landstorm 8 : W G 1814 † 1815 onverm. onverm. onverm. onverm.
169 Etten-Leur Rustende Schutterij 8 : W G 1816 † 1907 onverm. onverm. onverm. onverm.
170 Etten-Leur Reserveschutterij 8 : W G 1816 † 1907 onverm. onverm. onverm. onverm.
171 Etten-Leur Prinses Irene: S ? < 2003 bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
172 Etten-Leur Roda: S L < 2003 bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
173 Etten-Leur Double-Shot 1 † Fijnaart
: S G juli 2011 bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
174 (Moerdijk)
= Fijnaart (I)
Fijnaart,
schutterij?
B? kv 1421 † 1421 onverm. onverm. onverm. onverm.
175
1548
gepland dorp
= Fijnaart (II)
? NN
G? kn 1548? † 80-j.O.? onverm. onverm. onverm. onverm.
176 Fijnaart
Geen Moed Verloren:
S
? < 2003 bestaand onverm onverm. onverm. onverm.
177
Fijnaart en
Heijingen
Bat. Burgerwacht 8 : W G 1795 † 1797 onverm. onverm. onverm. onverm.
178
Fijnaart en
Heijingen
Burgermacht (I) 8 : W G 1797 † 1799 onverm. onverm. onverm. onverm.
179
Fijnaart en
Heijingen
Burgermacht (II) 8 : W G 1799 † 1803 onverm. onverm. onverm. onverm.
180
Fijnaart en
Heijingen
Nationale Garde 8 : W G 1806 † 1810 onverm. onverm. onverm. onverm.
181
Fijnaart en
Heijingen
Landstorm 8 : W G 1814 † 1815 onverm. onverm. onverm. onverm.
182
Fijnaart en
Heijingen
Rustende Schutterij 8 : W G 1816 † 1907 onverm. onverm. onverm. onverm.
183
Fijnaart en
Heijingen
Reserveschutterij 8 : W G 1816 † 1907 onverm. onverm. onverm. onverm.
184 Galder
(Alph.-Chaam)
Jacob K ±1953 bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
185 Galder Jacob G 1973 bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
186
Gasthuis Einde
(gemeente?)
Schutten: W ? < 1568 † 80-j.O. onverm onverm. onverm. onverm.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Blz. 2108 15 april 2013 Schuttersbrief - nummer 95

Kol.
1
Kolom
2
Nr. Plaats
(m.v.v.
gemeente)
000 Geertruiden-
berg,
gemeente; zie:
*Geertruiden-
berg
*Raamsdonk
Geertruiden-
187
berg,
1213 STAD
(Geertruidenberg)
188 Geertruidenberg
189 Geertruidenberg
190 Geertruidenberg
191 Geertruidenberg
192 Geertruidenberg
193 Geertruidenberg
194 Geertruidenberg
195 Geertruiden-
berg
196 Geertruidenberg
197 Geertruidenberg
198 Gilze
(Gilze en Rijen)
Joris?
Kolom
3
Kol.
4
Kolom
5
27
Kolom
6
Schutterij Wap. Ontstaan Ter ziele
of nog
bestaand
K
XIV?
?
Kolom
7
Volgens
Jolles
onverm.
Kolom
8
Volgens
Iven
onverm.
Kolom
9
Volgens
VA
onverm.
Kolom
10
Volgens
JJB
onverm.
Sebastiaan? H XV? ? onverm. onverm. onverm. onverm.
NN G XVI? ? onverm. onverm. onverm. onverm.
Bat. Burgerwacht 8 : W
G 1795 † 1797 onverm. onverm. onverm. onverm.
Burgermacht (I) 8 : W G 1797 † 1799 onverm. onverm. onverm. onverm.
Burgermacht (II) 8 : W G 1799 † 1803 onverm. onverm. onverm. onverm.
Nationale Garde 8 : W
G 1806 † 1810 onverm. onverm. onverm. onverm.
Landstorm 8 : W G 1814 † 1815 onverm. onverm. onverm. onverm.
Rustende Schutterij 8 : W G 1816 † 1907 onverm. onverm. onverm. onverm.
Reserveschutterij 8 : W G 1816 † 1907 onverm. onverm. onverm. onverm.
SSV Geer-truidenberg:
S
W < 2006 bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
Schutten: W ? < 1568 † 80-j.O.?
Schutten,
< 1568 >
199 Gilze Ambrosius (I) ? 1809 onverm. c.1769
wapen:
onverm.
onverm. onverm. onverm.
onverm. ev 1769
ter ziele
wapen:
H + G
200 Gilze Vlijt en Vermaak: S H ±1860 † ±1930 onverm. onverm. onverm. onverm.
201 Gilze De Romeinen 4 : S H 1897 (a) bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
202 Gilze Joris 1, 3 : S G 4.12.1932 bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
203 Gilze Ambrosius (II) 2a : F H 1990 bestaand onverm. onverm. onverm. heropg.
1990
bestaand
wapen:
H + G
000 Gilze en Rijen,
gemeente; zie:
*Gilze
*Hulten
*Molenschot
204
*Rijen
Gilze en Rijen Bat. Burgerwacht 8 : W G 1795 † 1797 onverm. onverm. onverm. onverm.
205 Gilze en Rijen Burgermacht (I) 8 : W G 1797 † 1799 onverm. onverm. onverm. onverm.
206 Gilze en Rijen Burgermacht (II) 8 : W G 1799 † 1803 onverm. onverm. onverm. onverm.
207 Gilze en Rijen Nationale Garde 8 : W G 1806 † 1810 onverm. onverm. onverm. onverm.
208 Gilze en Rijen Landstorm 8 : W G 1814 † 1815 onverm. onverm onverm. onverm.
209 Gilze en Rijen Rustende Schutterij 8 : W G 1816 † 1907 onverm. onverm. onverm. onverm.
210 Gilze en Rijen Reserveschutterij 8 : W G 1816 † 1907 onverm. onverm. onverm. onverm.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Schuttersbrief - nummer 95 15 april 2013 Blz. 2109

Kol.
1
Kolom
2
Nr. Plaats
(m.v.v.
gemeente)
Kolom
3
Kol.
4
Kolom
5
28
Kolom
6
Schutterij Wap. Ontstaan Ter ziele
of nog
bestaand
Kolom
7
Volgens
Jolles
Kolom
8
Volgens
Iven
Kolom
9
Volgens
VA
Kolom
10
Volgens
JJB
211 Gilze-Rijen De Batavieren H XIX † > 1934 vrij oud
wapen: H
onverm. onverm. onverm.
212 Gilze-Rijen Mussengilde G? < 1933 † > 1934 < 1933 > onverm. onverm. onverm.
000 Gilze-Rijen,
zie: Dongen
SV Gilze-Rijen 1 : S
213
Ginneken
(Breda);
ook Bavel
Laurentius
K > G < 1568 † > 1825 onverm.
wapen: G
Laurentius?
caerte:
ev 1697
c. 1697
22.2.1697 ter ziele
wap.: K wapen:
ook te K; G
Bavel ook te
Bavel
214 Ginneken Ambrosius (I) H? < 1695 † 1695 (f) onverm. onverm. onverm. onverm.
215
Ginneken;
ook Bavel
Ambrosius (II): fusie
van bijengilden te
Ginneken en Bavel,
met schietactiviteiten
H?
1695 (f)
caerte:
10.7.1695
† > 1809 onverm.
XVI?
wapen
onverm
.
onverm.
caerte:
10.7.1695
† > 1809
wapen:
onverm.
Ook te
Bavel
216 Ginneken NN (schutterij) H 21.7.1753 kv XIXa (o) onverm. onverm. onverm. onverm.
217 Ginneken
Valkenbroeders
Nooit Gedacht
H kv XIXa
(o)
† kn XIXa onverm. onverm. onverm. onverm.
218 Ginneken
Willem III; lijfspreuk:
Vlijt en Volharding
H kv XIXa
(o)
† > XIXa onverm. onverm. onverm. onverm.
219 Ginneken ? Mussengilde ? ? ? onverm. onverm. onverm. onverm.
220 Ginneken Prins Hendrik 4 : S H 1852 (a?) bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
221 Ginneken Vlijt en Volharding: S H < 1882 † > 1882 onverm. onverm. onverm. onverm.
222 Ginneken De Batavieren: S H < 1898 † > 1898 onverm. onverm. onverm. onverm.
223 Ginneken Wilhelmina: S H < 1910 † > 1910 onverm. onverm. onverm. onverm.
224
Ginneken en
Bavel
Nationale Garde 8 : W G 1806 1810 onverm. onverm. onverm. onverm.
225
Ginneken en
Bavel
Landstorm 8 : W G 1814 1815 onverm. onverm. onverm. onverm.
226
Ginneken en
Bavel
Rustende Schutterij 8 : W G 1816 1907 onverm. onverm. onverm. onverm.
227
Ginneken en
Bavel
Reserveschutterij 8 : W G 1907 1907 onverm. onverm. onverm. onverm.
228
Ginnekens Einde
(Breda)
’s-Gravenmoer
(Dongen)
Schutten: W ? < 1574 † 80-j.O. onverm. onverm. onverm. onverm.
K?
H?
G?
XV?
XV?
XVI?
229
? NN: 1x?, 2x? 3x?
onverm. onverm
.
onverm. onverm.
230 ’s-Gravenmoer Bat. Burgerwacht 8 : W G 1795 † 1797 onverm. onverm. onverm. onverm.
231 ’s-Gravenmoer Burgermacht (I) 8 : W G 1797 † 1799 onverm. onverm. onverm. onverm.
232 ’s-Gravenmoer Burgermacht (II) 8 : W G 1799 † 1803 onverm. onverm. onverm. onverm.
233 ’s-Gravenmoer Nationale Garde 8 : W G 1806 1810 onverm. onverm. onverm. onverm.
234 ’s-Gravenmoer Landstorm 8 : W G 1814 1815 onverm. onverm. onverm. onverm.
235 ’s-Gravenmoer Rustende Schutterij 8 : W G 1907 1907 onverm. onverm. onverm. onverm.
236 ’s-Gravenmoer Reserveschutterij 8 : W G 1907 1907 onverm. onverm. onverm. onverm.
237 ’s-Gravenmoer Tevredenheid 4 : S H 1865 bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
238 Groot-Zundert
(Zundert),
ook kortweg:
Zundert
Joris: ? > F K
lv 1560
ev 1560
?
?
?
† 1940?
±1508?
ev 1560
wapen: K
ter ziele
caerte:
1605,
bevestigd
bij caerte
7.12.1685
wapen: K
ev 1560
* [
ter ziele
wapen: K
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Blz. 2110 15 april 2013 Schuttersbrief - nummer 95

Kol.
1
Kolom
2
Nr. Plaats
(m.v.v.
gemeente)
Kolom
3
Kol.
4
239 Groot-Zundert Sebastiaan: ? > F H
240
Groot-Zundert
? Nicolaas
Kolom
5
29
Kolom
6
Schutterij Wap. Ontstaan Ter ziele
of nog
?
lv 1615
ev 1615
1493:
ruzie in
schuttershof
bestaand
Kolom
7
Volgens
Jolles
Kolom
8
Volgens
Iven
Kolom
9
Volgens
VA
† > 1825 < 1554? ter ziele onverm.
† > 1493
onverm.
onverm.
onverm.
Kolom
10
Volgens
JJB
ev 1615
c. 1615
* [
† onverm.
wapen: ?
ew 1493
†onverm.
wapen: ?
241 Groot-Zundert ? Jan ? 1511 † 1880? onverm. onverm. onverm. Jacob/Jan;
ev 1511;
[
† onverm.
242
Groot-Zundert
Willibrordus:
alias
Kloveniers: ? > F
G
lv 1643
ev 1643
† ±1925
* 1643
† ±1925
wapen: G
[ F H 28.6.1663 † > 1825 onverm. < 1825 >
wapen:
onverm.
244
245
Groot-Zundert
Groot-Zundert
Ambrosius (I),
bijengilde met
schietactiviteiten: F
Al Doende Leert
Men > Eikels
Worden Eiken 4 : S
G
H
1809
8.5.1851
† ±1925
bestaand
* 1809
† ±1925
wapen: G
onverm
*1809
ter ziele
wapen:
onverm.
onverm.
caerte:
29.5.1643
wapen: K
caerte:
28.6.1663
wapen: H
onverm.
onverm.
wapen: ?
ev 1643
c. 1643
* [
† onverm.
wapen: K
ev 1663
c. 1663
* [
† onverm.
wapen: H
ev 1809
* 1809
< 1825 >
† onverm.
wapen: ?
onverm.
246 Groot-Zundert Juliana: S G? XXa † XXa jong onverm. onverm. onverm.
247 Groot-Zundert Ons Genoegen 5, A : S K 1.3.1920 bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
248 Groot-Zundert ? Blasius ? 1930 † < 1983 onverm * 1930 onverm. onverm.
249 Groot-Zundert Ambrosius (II) 1 : F / S
250 Groot-Zundert Gezellige
Vrienden 5, A : S
G >
P, G
1951 bestaand onverm onverm. onverm. onverm.
K < 2012 bestaand onverm onverm. onverm. onverm.
251 Groot-Zundert De Grensschutters: S W < 2012 bestaand onverm onverm. onverm. onverm.
252 Groot-Zundert Matchgroep Zundert: S V < 2012 bestaand onverm onverm. onverm. onverm.
000 Halderberge,
gemeente
sinds 1.1.1997;
zie:
*Bosschenhoofd
*Hoeven
*Nieuw Gastel
*Oudenbosch
*Oud en
Nieuw Gastel
*Oud Gastel
*Stampersgat
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Schuttersbrief - nummer 95 15 april 2013 Blz. 2111

Kol.
1
Kolom
2
Nr. Plaats
(m.v.v.
gemeente)
253 Halsteren
(Bergen op Z.),
vermoedelijk
samen met
Lepelstraat
254 Halsteren,
samen met
Lepelstraat
Kolom
3
Kol.
4
Kolom
5
30
Kolom
6
Schutterij Wap. Ontstaan Ter ziele
of nog
bestaand
Kolom
7
Volgens
Jolles
Kolom
8
Volgens
Iven
Kolom
9
Volgens
VA
Martinus: ? > F K lv 1643 † > 1809 onverm. ter ziele Halsteren
caerte:
24.4.1643
wapen: K
Sebastiaan: ? > F H
lv 1641
ev 1641
† > 1934
ev 1643 Halsteren
caerte:
15.1.1760
wapen: H
Kolom
10
Volgens
JJB
Halsteren
ev 1643
* [ 1714 aan- en onverm. ev 1714
verkoop wapen: G
< 1714 >
zilver
wapen:
onverm.
268 Heerle Tevredenheid 5 : S H 1865 bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
269 Heerle
Vriendenkring
Eendracht: S ≠ 707?
H 1869 < 1949 > onverm. onverm. onverm. onverm.
270 Heerle Zomervermaak: S H 1875 † ? onverm. onverm. onverm. onverm.
271 Heerle Ons Genoegen: S H 1880 † > 1929 onverm. onverm. onverm. onverm.
000 Heijningen
(Moerdijk)
vóór en na ±1800:
géén eigen schutterij
- - - onverm. onverm. onverm. onverm.
272
† Hildernisse
(Bergen op Z.)
Joris K < 1496 † 1570 onverm onverm.
caerte:
1.6.1496
caerte:
6.5.1497
wapen: K
onverm.
273 Hoeven
(Halderberge)
Joris K

Kol.
1
Kolom
2
Nr. Plaats
(m.v.v.
gemeente)
Kolom
3
Kol.
4
274 Hoeven Sebastiaan: ? > F H
275 Hoeven Hubertus: ? > F
Kolom
5
31
Kolom
6
Schutterij Wap. Ontstaan Ter ziele
of nog
G?
lv 1614
ev 1614
lv 1644
ev 1644
bestaand
Kolom
7
Volgens
Jolles
Kolom
8
Volgens
Iven
Kolom
9
Volgens
VA
† > 1825 onverm. ter ziele onverm.
† > 1825 onverm. ter ziele
caerte:
17 okt.
1644
caerte:
7.10.1769
wapen:
onverm.
Kolom
10
Volgens
JJB
ev 1614
c. 1614
ter ziele
wapen: ?
ev 1644
c.1769
ter ziele
wapen:
onverm.
276 Hoeven Kolveniers: ? > F G 30.1.1669 † > 1809 onverm. onverm. onverm. Kolveniers
ev 1669
c.1669
ter ziele
wapen:
277 Hoeven ? Ambrosius ?
lv(?)1809
ev 1809
† > 1825 onverm. ter ziele onverm.
onverm.!
ev 1809
-
ter ziele
wapen: ?
278 Hoeven Burgerwacht 8 : W G 1795 † 1797 onverm. onverm. onverm. onverm.
279 Hoeven Burgermacht (I) 8 : W G 1797 † 1799 onverm. onverm. onverm. onverm.
280 Hoeven Burgermacht (II) 8 : W G 1799 † 1803 onverm. onverm. onverm. onverm.
281 Hoeven Nationale Garde 8 : W G 1806 † 1810 onverm. onverm. onverm. onverm.
282 Hoeven Willibrordus ?
< 1825
ev 1825
† > 1825 onverm. ter ziele onverm. ev 1825
ter ziele
wapen: ?
283 Hoeven Germanitas: S H < 1898 † > 1898 onverm. onverm. onverm. onverm.
284 Hoeven
Strijd in Vrede 7 : S
≠ 420?
K 1961 bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
000
Hoeven, zie
ook: Dorst
KBV Dorst B Hoeven en
: S;
≠ 501?
285 Sint-Maartenspolder
Landstorm 8 Hoeven en
: W G 1814 † 1815 onverm. onverm. onverm. onverm.
286 Sint-Maartenspolder
Rustende Schutterij 8 Hoeven en
: W G 1816 † 1907 onverm. onverm. onverm. onverm.
287 Sint-Maartenspolder
Reserveschutterij 8 : W G 1816 † 1907 onverm. onverm. onverm. onverm.
288
Hooge en Lage
Zwaluwe
Burgerwacht 8 : W G 1795 † 1797 onverm. onverm. onverm. onverm.
289
Hooge en Lage
Zwaluwe
Burgermacht (I) 8 : W G 1797 † 1799 onverm. onverm. onverm. onverm.
290
Hooge en Lage
Zwaluwe
Burgermacht (II) 8 : W G 1799 † 1803 onverm. onverm. onverm. onverm.
291
Hooge en Lage
Zwaluwe
Nationale Garde 8 : W G 1806 † 1810 onverm. onverm. onverm. onverm.
292
Hooge en Lage
Zwaluwe
Landstorm 8 : W G 1814 † 1815 onverm. onverm. onverm. onverm.
293
Hooge en Lage
Zwaluwe
Rustende Schutterij 8 : W G 1816 † 1907 onverm. onverm. onverm. onverm.
294
Hooge en Lage
Zwaluwe
Reserveschutterij 8 : W G 1816 † 1907 onverm. onverm. onverm. onverm.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Schuttersbrief - nummer 95 15 april 2013 Blz. 2113

Kol.
1
Kolom
2
Nr. Plaats
(m.v.v.
gemeente)
Kolom
3
Kol.
4
295 Hoogerheide
(Woensdrecht) Sebastiaan 2 : W > F H
Kolom
5
32
Kolom
6
Schutterij Wap. Ontstaan Ter ziele
of nog

Kol.
1
Kolom
2
Nr. Plaats
(m.v.v.
gemeente)
320 Kruisland
(Steenbergen)
321 Lage Zwaluwe
(Drimmelen)
000 Lepelstraat
(Bergen op Z.),
zie: Halsteren
Kolom
3
Kol.
4
Kolom
5
33
Kolom
6
Schutterij Wap. Ontstaan Ter ziele
of nog
bestaand
Kolom
7
Volgens
Jolles
Kolom
8
Volgens
Iven
Kolom
9
Volgens
VA
Kolom
10
Volgens
JJB
Landmans Genoegen: S H < 1929 † > 1929 onverm. onverm. onverm. onverm.
Soranus H < 1898 > 1898 onverm. onverm. onverm. onverm.
Sebastiaan: ? > F
322 Lepelstraat ? Mussengilde ? XIX? ? onverm. ter ziele onverm onverm.
323 Leur
(Gilze en Rijen) Hubertus (I) G 3.5.1752
† > 1904
† F H?
Ambrosius: W
G?
lv 1825
ev 1825
ev 1714
als
bijengilde;
1757: 1 e
schutters-
onverm. heropg.
1980-h.
wapen: K
† > 1825 onverm. ter ziele onverm. ev 1825;
< 1825 >
†onverm.;
wapen: ?
bestaand;
schiet
niet meer
onverm
1714
bestaand
wapen:
onverm.
onverm.
ev 1809
< 1825 >
wapen: ?
329 Made Willem Tell
activiteiten
6 : S K 1870 bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
330 Made St.-Bernardus ? < 1898 † > 1898 onverm. onverm. onverm. onverm.
331
Made en
Drimmelen
Nationale Garde 8 : W G 1806 † 1810 onverm. onverm. onverm. onverm.
332
Made en
Drimmelen
Landstorm 8 : W G 1814 † 1815 onverm. onverm. onverm. onverm.
333
Made en
Drimmelen
Rustende Schutterij 8 : W G 1816 † 1907 onverm. onverm. onverm. onverm.
334
Made en
Drimmelen
Reserveschutterij 8 : W G 1816 † 1907 onverm. onverm. onverm. onverm.
000 Moerdijk,
gemeente; zie:
*Fijnaart
Heijningen
*Klundert
Moerdijk
*Oudemolen
*Standdaarbuiten
*Willemstad
(vh Ruigenhil)
*Zevenbergen
*Zevenbergschen
Hoek
000 Moerdijk
(Moerdijk)
géén schutterij - - - onverm.. onverm. onverm. onverm.
000
† Moerstraten
(I)
(Roosendaal)
tot 1583
géén schutterij?
- - - onverm.. onverm. onverm. onverm.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Schuttersbrief - nummer 95 15 april 2013 Blz. 2115

Kol.
1
Kolom
2
Nr. Plaats
(m.v.v.
gemeente)
000 Moerstraten (II)
335 Moerstraten
Kolom
3
Kol.
4
Kolom
5
34
Kolom
6
Schutterij
1600 - ±1800
géén schutterij?
een of meer Bataafse
Wap. Ontstaan Ter ziele
of nog
bestaand
schutterijtypes?
Kolom
7
Volgens
Jolles
Kolom
8
Volgens
Iven
Kolom
9
Volgens
VA
Kolom
10
Volgens
JJB
- - - onverm.. onverm. onverm. onverm.
onverm.. onverm. onverm. onverm.
336 Moerstraten Nationale Garde: W G 1803 1806 onverm.. onverm. onverm. onverm.
337 Moerstraten Geen Moed Verloren: S H XIX? † ? onverm.. onverm. onverm. onverm.
338 Molenschot
(Gilze en Rijen) Anna1, 3 : S G 1956 bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
339
† Muilkerk
(Werkendam)
schutterij? B XIVa † ? onverm. onverm. onverm. onverm.
340
† Munsterkerk
schutterij? B XIVa † ? onverm. onverm. onverm. onverm.
341
342
000
343
(Werkendam)
† Niervaart
(Klundert),
in 1357 STAD
Zie verder
Klundert
Nieuw-
Borgvliet
(Bergen op Z.)
Nieuw-
Drimmelen
(Drimmelen)
= Drimmelen
(III)
† Nieuw Gastel
(Halderberge)
000
† Nieuw-
Vossemeer (I)
(Steenbergen)
000 Nieuw-
Vossemeer (II)
344 Nieuw-
Vossemeer
345 Nieuw-
Vossemeer
346 Nieuw-
Vossemeer
347 Nieuw-
Vossemeer
348 Nispen
(Roosendaal)
? NN: 1x?, 2x?
? Antonius
géén schutterij
NN: 1x?, 2x?, 3x?
1567 - ±1600
géén schutterij
±1609 - ±1814
géén schutterij
K?
H?
-
K?
H?
G?
-
kv 1420
-
XV
XV-XVI
XVI
-
† kn 1436
-
† 80-j.O.?
-
onverm.
onverm..
onverm.
onverm.
onverm.
onverm.
Antonius
ter ziele
wapen:
onverm.
onverm.
onverm.
onverm.
onverm.
onverm.
onverm.
onverm.
onverm.
onverm.
onverm.
onverm.
onverm.
onverm.
- - - onverm. onverm. onverm. onverm.
Landstorm 8 : W G 1814? † 1815 onverm. onverm. onverm. onverm.
Rustende Schutterij 8 : W G 1816 † 1907 onverm. onverm. onverm. onverm.
Reserveschutterij 8 : W G 1816 † 1907 onverm. onverm. onverm. onverm.
KBV Nieuw-
Vossemeer: S
K < 2012 bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
Joris: ? > F K 15.4.1451 † > 1825 < ±1562 > onverm.
caerte:
15.4.1451
wapen: K
ev 1451
*[ 1825
wapen: K
349 Nispen ? NN H XV-XVI? 1794? onverm. onverm. onverm. onverm.
360 Nispen,
tezamen met
buurtschappen
Borteldonk
en Rietgoor
Christoffel
alias
Cloveniers: W > F
G > K
lv 1628
ev 1628
† > 1825
onverm.
1628
wapen:
onverm.
caerte:
6.4.1628
ev 1628
c. 1628
*[ vanaf
1809 K
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Blz. 2116 15 april 2013 Schuttersbrief - nummer 95

Kol.
1
Kolom
2
Nr. Plaats
(m.v.v.
000
gemeente)
Nispen, zie:
Roosendaal en
Nispen
Kolom
3
Kol.
4
Kolom
5
35
Kolom
6
Schutterij Wap. Ontstaan Ter ziele
of nog
bestaand
Kolom
7
Volgens
Jolles
Kolom
8
Volgens
Iven
Kolom
9
Volgens
VA
Kolom
10
Volgens
JJB
361 Nispen Willem Tell: S H 1858 † > 1920 onverm. onverm. onverm. onverm.
362 Nispen Broederlijke
Eendragt: S
? < 1878 † > 1878 onverm. onverm. onverm. onverm.
363 Nispen
Landmans Genoegen: S
≠ 542?
H < 1890? † > 1940 onverm. onverm. onverm. onverm.
364 Nispen
(Ons) Genoegen Zij
Ons Doel: S
H < 1900 † > 1972 onverm. onverm. onverm. onverm.
365 Nispen Meeste Eenen H < 1908 † > 1908 onverm. onverm. onverm. onverm.
366 Nispen
Bouwmans
Eendracht: S
H < 1930 † > 1930 onverm. onverm. onverm. onverm.
367 Nispen Grensschutters: S
Onderlinge West-
H < 1932 † > 1932 onverm. onverm. onverm. onverm.
368
NN
(geen zetelplaats?)
Brabantse Bond
(OWB), met 22
schutterijen
K 1950 bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
369
NN
(geen zetelplaats?)
Gildekring Baronie
en Markiezaat (van
de NBFS), met
vijftien schutterijen
K
H
G
1977 bestaand onverm. ? onverm. bestaand
370 NN
(geen zetelplaats?)
Kring Zundert (van
de NKB), met acht
schutterijen
K 1950? bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
371 NN
(geen zetelplaats?)
Kring OWB (van
de NKB), met zes
schutterijen
K 1950? bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
372 NN
(geen zetelplaats?)
Kring Baronie (van
de NKB), met vier
schutterijen
K 1950? bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
373 NN
(geen zetelplaats?)
Kring Roosendaal
(van de NKB), met
vier schutterijen
K 1950? bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
374 NN
(geen zetelplaats?)
Kring Zuidwest-
[Noord-]Brabant,
met vier schutterijen
W < 2012 bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
375 Oosteimd
(Oosterhout) Pro Patria1 : S V F
G
lv (?) 1682
ev 1682
† > 1809 onverm.
nog in
1809
onverm. onverm.
379 Oosterhout Antonius
G?
XVI?
ev 1336
als
parochiegildeschuttersactiviteit:
† 80-j. O.?
onverm. ev 1336 onverm. onverm.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Schuttersbrief - nummer 95 15 april 2013 Blz. 2117

Kol.
1
Kolom
2
Nr. Plaats
(m.v.v.
gemeente)
Kolom
3
Kol.
4
380 Oosterhout ? Ambrosius ?
381 Oosterhout
Kolom
5
36
Kolom
6
Schutterij Wap. Ontstaan
30.4.1670
ev 1670
Ter ziele
of nog
bestaand
Den Standboog >
St.-Sebastiaan (II) 5
H
< 1737
c. 1750
Kolom
7
Volgens
Jolles
† > 1825 ordonn.
bestaand
< 1737
wapen: H
Kolom
8
Volgens
Iven
ev 1670
1825:
Gilde
van
Beyenlieden
Kolom
9
Volgens
VA
caerte:
30.4.1670
biegilde
ter ziele onverm.
Kolom
10
Volgens
JJB
ev 1670
c. 1670
* 1670
† > 1825
wapen: ?
(her)opg.:
1737
caerte:
17.8.1750
wapen: ?
382 Oosterhout Bat. Burgerwacht 8 : W G 1795 † 1797 onverm. onverm. onverm. onverm.
383 Oosterhout Burgermacht 8 : W G 1797 † 1803 onverm. onverm. onverm. onverm.
384 Oosterhout De Schutterij 8 : W G 1803 † 1806 onverm. onverm. onverm. onverm.
385 Oosterhout Nationale Garde 8 : W G 1806 † 1810 onverm. onverm. onverm. onverm.
386 Oosterhout Landstorm 8 : W G 1814 † 1815 onverm. onverm. onverm. onverm.
387 Oosterhout DD Schutterij 8 : W G 1816 † 1907 onverm. onverm. onverm. onverm.
388 Oosterhout Reserveschutterij 8 : W G 1816 † 1907 onverm. onverm. onverm. onverm.
389 Oosterhout Vlijt en Volharding: S H < 1888 † > 1920 onverm. onverm. onverm. onverm.
390 Oosterhout Pro Patria 1 : S V < 2003 bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
391 Oosterhout Doelbewust 1 Ossendrecht
(Woensdrecht),
: S V 2008? bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
000 zie ook:
† Oud-
Ossendrecht
392 Ossendrecht Sebastiaan H
± 1560
ev 1592
† > 1934
* < 1608
< 1934 >
< 1773 >
caerte:
30.1.1773
ev 1660
c. 1660
wapen: H
wapen: H
† onv.
wapen: H
393 Ossendrecht ? Ambrosius 1762 † > 1825 onverm. 1762 onverm. ev 1825
* 1825
wapen: ?
394 Ossendrecht Bat. Burgerwacht 8 :
W
G 1795 † 1797 onverm. onverm. onverm. onverm.
395 Ossendrecht Burgermacht (I) 8 : W G 1797 † 1799 onverm. onverm. onverm. onverm.
396 Ossendrecht Burgermacht (II) 8 : W G 1799 † 1803 onverm. onverm. onverm. onverm.
397 Ossendrecht Nationale Garde 8 : W G 1806 † 1810 onverm. onverm. onverm. onverm.
398 Ossendrecht Landstorm 8: W G 1814 † 1815 onverm. onverm. onverm. onverm.
399 Ossendrecht Rustende Schutterij 8 :
W
G 1816 † 1907 onverm. onverm. onverm. onverm.
400 Ossendrecht Reserveschutterij 8 : W G 1816 † 1907 onverm. onverm. onverm. onverm.
401 Ossendrecht Sebastiaan (II) H?, G? ±1933 † 1940? < 1934 > onverm. onverm. onverm.
402
† Oud-
Borgvliet (I)
(Bergen op Z.)
Sebastiaan: W H
lv 1540
ev 1540
† XVId
Zie ook
059
onverm onverm
c. 1540
wap.: H
ev 1540
*[

Kol.
1
Kolom
2
Nr. Plaats
(m.v.v.
gemeente)
Oud-
Drimmelen
000 (Drimmelen)
=
Drimmelen (II)
Kolom
3
Kol.
4
Kolom
5
37
Kolom
6
Schutterij Wap. Ontstaan Ter ziele
of nog
bestaand
géén schutterij
-
-
-
Kolom
7
Volgens
Jolles
onverm.
Kolom
8
Volgens
Iven
onverm.
Kolom
9
Volgens
VA
onverm.
Kolom
10
Volgens
JJB
onverm.
403 Oudemolen
(Moerdijk) Geen Moed Verloren6 : S K 21.2.1917 bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
404 Oudemolen De Kruisridders 7 : S K < 2003 bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
405 Oudenbosch
(Halderberge)
Joris (I): W K
406 Oudenbosch Sebastiaan (I) 2 : W > F
H >
H, K
407 Oudenbosch Christoffel: ? > F G
< 1476
ev 1476
< 1518
ev 1518
lv 1644
ev 1644
† < 1698 onverm. onverm. onverm.
† XXd (f)
* < 1566
vogel uit
1614
wapen: H
* 1530
ter ziele
onverm.
† > 1825 onverm. 1644 onverm.
ev 1476
† 1825 onverm. onverm. onverm.
heropg.
in 1790
† >1825
wapen:
onverm.
409 Oudenbosch Bat.Burgerwacht 8 : W G 1795 † 1797 onverm. onverm. onverm. onverm.
410 Oudenbosch Burgermacht (I) 8 : W G 1797 † 1799 onverm. onverm. onverm. onverm.
411 Oudenbosch Burgermacht (II) 8 : W G 1799 † 1803 onverm. onverm. onverm. onverm.
412 Oudenbosch Nationale Garde 8 : W G 1806 † 1810 onverm. onverm. onverm. onverm.
413 Oudenbosch Landstorm 8: W G 1814 † 1815 onverm. onverm. onverm. onverm.
414 Oudenbosch Rustende Schutterij 8 : W G 1816 † 1907 onverm. onverm. onverm. onverm.
415 Oudenbosch Reserveschutterij 8 : W G 1816 † 1907 onverm. onverm. onverm. onverm.
416 Oudenbosch ? Bijengilde
De Tevredenheid >
? XIX? XXa onverm. onverm. onverm. onverm.
417 Oudenbosch Concordia Florebit(h) 5 :
S
H 1870 bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
418 Oudenbosch NN K < XXd † XXd (f) onverm. onverm. onverm. gefuseerd
419 Oudenbosch Sebastiaan (II) 2, 6 : F H, K XXd (f) bestaand onverm. onverm. onverm. gefuseerd
420 Oudenbosch
421
422
423
424
425
426
Oud en Nieuw
Gastel
Oud en Nieuw
Gastel
Oud en Nieuw
Gastel
Oud en Nieuw
Gastel
Oud en Nieuw
Gastel
Oud en Nieuw
Gastel
Strijd in Vrede: S
≠ 284?
K < 2012 bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
Bat. Burgerwacht 8 : W G 1795 † 1797 onverm. onverm. onverm. onverm.
Burgermacht (I) 8 : W G 1797 † 1799 onverm. onverm. onverm. onverm.
Burgermacht (II) 8 : W G 1799 † 1803 onverm. onverm. onverm. onverm.
Nationale Garde 8 : W
G 1806 † 1810 onverm. onverm. onverm. onverm.
Landstorm 8: W G 1814 † 1815 onverm. onverm. onverm. onverm.
Rustende Schutterij 8 : W G 1816 † 1907 onverm. onverm. onverm. onverm.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Schuttersbrief - nummer 95 15 april 2013 Blz. 2119

Kol.
1
Kolom
2
Nr. Plaats
(m.v.v.
gemeente)
427
Oud en
428
Kolom
3
Kol.
4
Kolom
5
38
Kolom
6
Schutterij Wap. Ontstaan Ter ziele
of nog
bestaand
Kolom
7
Volgens
Jolles
Kolom
8
Volgens
Iven
Kolom
9
Volgens
VA
Kolom
10
Volgens
JJB
Nieuw Gastel Reserveschutterij8 : W G 1816 † 1907 onverm. onverm. onverm. onverm.
Oud Gastel
(Halderberge)
Joris K
429 Oud-Gastel Sebastiaan H
Oud-Gastel Christoffel: ? > F G
lv 1643
ev 1643
lv 1609
ev 1609
lv 1632
ev 1632
† 1896-1905 onverm. ter ziele onverm.
† > 1825 onverm. ter ziele onverm.
† > 1829 onverm. onverm. onverm.
ev 1643
c. 1643
[ 1825
wapen: ?
ev 1609
c. 1609
[ 1825
wapen: ?
ev 1632
c. 1632
[1829
wapen:?
430 Oud Gastel Bat. Burgerwacht 8 : W G 1795 † 1797 onverm. onverm. onverm. onverm.
431 Oud Gastel Burgermacht (I) 8 : W G 1797 † 1799 onverm. onverm. onverm. onverm.
432 Oud Gastel Burgermacht (II) 8 : W G 1799 † 1803 onverm. onverm. onverm. onverm.
433 Oud Gastel
Eendracht Maakt
Macht: S
H 1831-1834 † > 1910 onverm. onverm. onverm. onverm.
434 Oud Gastel De Batavieren: S H < 1877 † > 1877 onverm. onverm. onverm. onverm.
435 Oud Gastel
De Broederlijke
Liefde: S
K < 1877 † < 1905 onverm. onverm. onverm. onverm.
436 Oud Gastel Amicitia: S H < 1877 † 1958 onverm. onverm. onverm. onverm.
437 Oud Gastel
De Broederlijke
Eendracht (I): S
H < 1877 † > 1877 onverm. onverm. onverm. onverm.
438 Oud Gastel
De Broederlijke
Eendracht (II): S
K < 1877 † < 1905 onverm. onverm. onverm. onverm.
439 Oud Gastel Buitenlust (I): S H < 1877 † > 1877 onverm. onverm. onverm. onverm.
440 Oud Gastel Buitenlust (II): S K < 1877 † < 1905 onverm. onverm. onverm. onverm.
441 Oud Gastel De Drie Gebroeders: S K < 1877 † < 1905 onverm. onverm. onverm. onverm.
442 Oud Gastel De Heldenbroeders: S H < 1877 † > 1877 onverm. onverm. onverm. onverm.
443 Oud Gastel
De Nederlandse
Zouaven: F
K < 1877 † < 1905 onverm. onverm. onverm. onverm.
444 Oud Gastel
Oefening tot
Weerbaarheid: W
H < 1877 † > 1877 onverm. onverm. onverm. onverm.
445 Oud Gastel Vogelenzang: S K < 1877 † < 1905 onverm. onverm. onverm. onverm.
446 Oud Gastel) Willem III: S
Willem Tell
K < 1877 † < 1905 onverm. onverm. onverm. onverm.
447 Oud Gastel alias
Oude Doelen: S
K < 1877 † 1956 onverm. onverm. onverm. onverm.
448 Oud Gastel De Eendracht: S H 1887 onverm. onverm. onverm. onverm.
449 Oud Gastel Zeldenrust: S K

Kol.
1
Kolom
2
Nr. Plaats
(m.v.v.
459
460
gemeente)
† Oud-
Ossendrecht
(Woensdrecht)
† Oud-Zonzeel
(Drimmelen)
461 Plantage
Centrum
462
463
464
465
† Polre
(Bergen op Z.)
Princenhage
(Breda)
Princenhage
Princenhage
Kolom
3
Kol.
4
Kolom
5
39
Kolom
6
Schutterij Wap. Ontstaan Ter ziele
of nog
NN
(1x?, 2x?, 3x?)
K?
H?
G?
XV
XV-XVI
XVI
bestaand
† ± 1570?
Kolom
7
Volgens
Jolles
onverm.
Kolom
8
Volgens
Iven
onverm.
Kolom
9
Volgens
VA
onverm.
Kolom
10
Volgens
JJB
onverm.
? NN B kv 1421 † 1421 onverm. onverm. onverm. onverm.
Wouwse plataatje: S H XIX-XX? † ? onverm. onverm. onverm. onverm.
? NN: 1x?, 2x?, 3x?
Martinus
alias
Schutten: ? > F
Sebastiaan
alias (?)
Schutten: ? > F
Hubertus
alias (?)
Schutten: W
K?
H?
G?
K
H
G?
XV
XV-XVI
XVI
lv 1568
ev 1574
lv 1568
ev 1574?
kv 1568?
ev 1574?
466 Princenhage ? Ambrosius 10.10.169
5
† 1570
† > 1825
† > 1825
† > 1825
onverm.
onverm.
onverm.
onverm.
onverm.
onverm.
onverm.
ter ziele
onverm.
Maar-
ten (?)
caerte:
25.8.1659
wapen: K
onverm.
onverm.
onverm.
ev 1659
c. 1659
* [ 1891 onverm. onverm. onverm. onverm.
477 Princenhage Mussen- en
mollengilde
G? XIX ? schieten:
† lv 1934
schieten:
† lv 1934
onverm. onverm. onverm.
000
Prinsenbeek,
ook: Beek
(Breda)
vóór 1847
geen schutterij
- - - onverm. onverm. onverm. onverm.
478 Prinsenbeek Sebastiaan 4 : F / S H 1.1.1847 bestaand 1.1.1847 ter ziele onverm. 1.1.1847
< 1934 >
wapen: H
wapen: H
479 Putte
(Woensdrecht)
Ambrosius: ? > F K < (?) 1716 † > 1825 onverm. < 1704
caerte:
3.12.1716
ev 1716
c. 1716
Betreft voornamelijk
Belgisch Putte?
wapen: K
† onv.
wapen: K
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Schuttersbrief - nummer 95 15 april 2013 Blz. 2121

Kol.
1
Kolom
2
Nr. Plaats
(m.v.v.
gemeente)
480 Putte Kloveniers
Kolom
3
481 Putte
Betreft voornamelijk
Belgisch Putte?
Sebastiaan: ? > F
Kol.
4
Kolom
5
40
Kolom
6
Schutterij Wap. Ontstaan Ter ziele
of nog
bestaand
Kolom
7
Volgens
Jolles
Kolom
8
Volgens
Iven
G 1716? † > 1716 onverm. ev 1716
wap.: G
Kolom
9
Volgens
VA
H

Kol.
1
Kolom
2
Nr. Plaats
(m.v.v.
gemeente)
Kolom
3
Kol.
4
504 Rijsbergen Bavo 2 : W > F G
Kolom
5
41
Kolom
6
Schutterij Wap. Ontstaan Ter ziele
of nog
lv 1634
ev 1634
bestaand
bestaand
Kolom
7
Volgens
Jolles
* 1699
< 1934 >
wapen: G
Kolom
8
Volgens
Iven
ev 1699
c. 1699
bestaand
wap.: G
Kolom
9
Volgens
VA
caerte:
2.6.1699
wap.: K
Kolom
10
Volgens
JJB
ev 1699
c. 1699
*[
Willibrordus: S
Zelden Rust
St.-Joseph: S
W
1931
bestaand
onverm.
onverm.
onverm.
onverm.
H onverm. onverm. onverm. onverm.
514 Rijsbergen Hubertus 5 : S K < 2004 bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
000 Roosendaal,
gemeente; zie:
*Borteldonk
*Heerle
*Kalsdonk
*Nispen
*Plantage
Centrum
*Rietgoor
*Roosendaal
*Vroenhout
*Wouw
*Wouwse Hil
*Wouwse
Plantage
*Zoomvliet
515 Roosendaal,
1809 STAD
(Roosendaal)
Joris: ? > F K
lv 1688
ev 1688
516 Roosendaal Sebastiaan (I): ? > F H 27.5.155
0
517 Roosendaal
Kloveniers /
Kolveniers: W?
518 Roosendaal ? Ambrosius
alias
Beyengild
519
Roosendaal
[beyen = bijen]
Jan Baptist
alias
Voetboog: ? > F
G
K
lv 1611
ev 1611
ev 1660?
c. 1710?
9.6.1770
† > 1825 onverm. ter ziele
caerte:
17.6.1688
caerte:
1.3.1720
wapen: k
† > 1825 onverm. ter ziele caerte:
27.5.1550
wapen:
† < 1794? onverm.
ev 1611
wapen: G
† > 1825 onverm. ev 1660
c. 1713
† > 1825
onverm.
ter ziele
H
caerte:
2.7.1611
wapen: G
ev 1688
c.1688
*[
wapen: H
ev 1611
c. 1611
*[

Kol.
1
Kolom
2
Nr. Plaats
(m.v.v.
gemeente)
Kolom
3
Kol.
4
Kolom
5
42
Kolom
6
Schutterij Wap. Ontstaan Ter ziele
of nog
bestaand
Kolom
7
Volgens
Jolles
Kolom
8
Volgens
Iven
Kolom
9
Volgens
VA
Kolom
10
Volgens
JJB
522 Roosendaal Burgermacht (I) 8 : W G 1797 † 1799 onverm. onverm. onverm. onverm.
523 Roosendaal Burgermacht (II) 8 : W G 1799 † 1803 onverm. onverm. onverm. onverm.
524 Roosendaal Garde Nationale 8 : W G 1806 † 1810 onverm. onverm. onverm. onverm.
525 Roosendaal Landstorm 8 : W G 1814 † 1815 onverm. onverm. onverm. onverm.
526 Roosendaal DD. Schutterij 8 : W G 1816 † 1907 onverm. onverm. onverm. onverm.
527 Roosendaal Reserveschutterij 8 : W G 1816 † 1907 onverm. onverm. onverm. onverm.
528 Roosendaal Amicitia: S H 1.5.1824 † > 1934 1.5.1824
zilver:
1850-1872
< 1934 >
wapen: H
onverm. onverm. ev 1824
c. 1930
†onverm.
wapen: H
529 Roosendaal L’Amitié Réunie: S H 1851 † > 1909 onverm. onverm. onverm. onverm.
530 Roosendaal Pas Buiten: S H 1867 † > 1909 onverm. onverm. onverm. onverm.
531 Roosendaal Concordia Felix ? < 1872 † > 1872 onverm. onverm. onverm. onverm.
532 Roosendaal
Bouwmans
H < 1890 † > 1890 onverm. onverm. onverm. onverm.
Genoegen: S
533 Roosendaal Les Amis Réunis: S H < 1892 † > 1892 onverm. onverm. onverm. onverm.
534 Roosendaal Buitenlust: S H < 1892 † > 1892 onverm. onverm onverm. onverm.
535 Roosendaal De Jonge Batavieren: S H XIX? † ? onverm. onverm onverm. onverm.
536 Roosendaal Alpenjagers 5 : S K 1919 bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
537 Roosendaal L’Amitié Unie: S H 1851 < 1951 > onverm. onverm. onverm. onverm.
538 Roosendaal Nieuwe Doelen: S H < 1930 (a?) † ? onverm. onverm. onverm. onverm.
539 Roosendaal
Graaf Engelbrecht
van Nassau 1 : S
G, P 1986 bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
540 Roosendaal De Dalton: S V? 1988 bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
541 Roosendaal Sebastiaan (II): S H < 2003 bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
542 Roosendaal
Landmans Genoegen: S
H < 2012 bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
≠ 363?
543 Roosendaal De Roos B : S W < 2012 bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
544 Roosendaal Sebastiaan (II): S H < 2012 bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
545 Roosendaal De Treffers: S W < 2012 bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
000 Rucphen,
gemeente; zie:
*Rucphen
*Schijf
*Sprundel
*Sint-
Willebrord
*Vorenseinde
*Zegge
546 Rucphen
(Rucphen) ? NN K XV-XVI 80j. O.? onverm. onverm. onverm. onverm.
547 Rucphen Sebastiaan: ? > F H
548 Rucphen Christoffel: ? > F G
lv 1614
ev 1614
lv 1644
ev 1644
† > 1825 onverm. ter ziele onverm.
† > 1825 onverm. 1644 onverm.
c. 1614
[?
†onverm.
wapen: H
c. 1644
[?
† onverm.
wapen: G
549 Rucphen Ambrosius ? < 1825 † > 1825 onverm. ter ziele onverm. [?

Kol.
1
Kolom
2
Nr. Plaats
(m.v.v.
gemeente)
Kolom
3
Kol.
4
Kolom
5
43
Kolom
6
Schutterij Wap. Ontstaan Ter ziele
of nog
bestaand
Kolom
7
Volgens
Jolles
Kolom
8
Volgens
Iven
550 Rucphen Jan Baptist K < 1825 † > 1825 onverm. onverm
.
Kolom
9
Volgens
VA
Kolom
10
Volgens
JJB
onverm. * 1825 onverm. onverm onverm.
* < 1809
< 1825 >
†onverm.
wapen: G
561 Schijf Nooit Volleerd 4 : S H 1954 bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
562 Schijf De Grensschutters: S G okt. 1968 bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
563 Schijf
Sint-Maartenspolder
All Inn Traditional
Bowhunting Team: S
H < 2012 bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
000
(Halderberge),
zie Hoeven en
Sint-Maartenspolder
Sint-
564
Willebrord
(Rucphen)
> Rucphen
Koningsschutters: S V+W 1989 bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
565 Sint-
Willebrord
Geest des Tijds
(locatie: Kievistr. 5)
H < 2012 bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
566 Sint-
Willebrord
Monte Carlo D < 2012 bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
567 Sint-
Willebrord
S.K.O. ? < 2012 bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
000 Sleeuwijk
(Werkendam)
géén schutterij? onverm. onverm. onverm. onverm.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Schuttersbrief - nummer 95 15 april 2013 Blz. 2125

Kol.
1
Kolom
2
Nr. Plaats
(m.v.v.
gemeente)
568 Sprundel
(Rucphen),
samen (?) met
Vorenseinde
(zie ook aldaar)
Kolom
3
Kol.
4
Kolom
5
44
Kolom
6
Schutterij Wap. Ontstaan Ter ziele
of nog
bestaand
Jan [Baptist = de
Doper]
K
lv 1618
ev 1618
bestaand
1619-1788:
niets bekend
Kolom
7
Volgens
Jolles
XVII?
Er zou
volgens de
overlevering
tevens ’n
St.-Joris
geweest
zijn; zie
ook 517
569 Sprundel ? Sebastiaan H XV / XVI † ? Volgens de
overlevering:.handbooggilde
St.-
Joris; zie
ook 516
570 Sprundel
571
Sprundel
Christoforus
[= Christoffel]
Anna
G < 1568 † ?
?
< 1586
als parochiegilde
vanaf
XVIIB ook
schieten
† > XVIIIB
XVI?
wapen: G
ter ziele
Kolom
8
Volgens
Iven
* 1825
onverm.
1644
caerte:
1.5.1644
caerte:
28 /5 1762
wapen: K
ev 1644
c. 1644
*[ 1929 onverm. onverm onverm onverm.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Blz. 2126 15 april 2013 Schuttersbrief - nummer 95

Kol.
1
Kolom
2
Nr. Plaats
(m.v.v.
gemeente)
584 Steenbergen,
±1341 STAD
(Steenbergen)
Joris
Kolom
3
Kol.
4
Kolom
5
45
Kolom
6
Schutterij Wap. Ontstaan Ter ziele
of nog
bestaand
K
lv 1655
ev 1655
† > 1825
Kolom
7
Volgens
Jolles
onverm.
Kolom
8
Volgens
Iven
ter ziele
Kolom
9
Volgens
VA
caerte:
18 /6 1655
wapen: K
Kolom
10
Volgens
JJB
ev 1655
c. 1655
* [ 1825 onverm.
in 1825:
zie
kolom 3
onverm.
ev 1825
* < 1825
† >1825
wapen: ?
588 Steenbergen Bat.Burgerwacht 8 : W G 1795 † 1797 onverm. onverm. onverm. onverm.
589 Steenbergen Burgermacht (I) 8 : W G 1797 † 1799 onverm. onverm. onverm. onverm.
590 Steenbergen Burgermacht (II) 8 : W G 1799 † 1803 onverm. onverm. onverm. onverm.
591 Steenbergen Nationale Garde 8 : W G 1806 † 1810 onverm. onverm onverm. onverm.
592 Steenbergen Landstorm 8 : W G 1814 † 1815 onverm. onverm onverm. onverm.
593 Steenbergen Rustende Schutterij 8 : W G 1816 † 1907 onverm. onverm onverm. onverm.
594 Steenbergen Reserveschutterij 8 : W G 1816 † 1907 onverm. onverm onverm. onverm.
595 Steenbergen Spartanen: S H < 1892 † > 1892 onverm. onverm onverm. onverm.
000 Strijbeek
(Alph.-Chaam) géén schutterij? onverm. onverm onverm onverm.
1, 3
Antonius Abt F
G lv 1574 bestaand
op vaan:
‘1558’
bestaand
wapen: G
1551
bestaand
onverm.
onduidelijk
ev 1551
c. 1650
bestaand
wapen: G
597 Terheijden Ambrosius ?
1708?
c. 1708?
† > 1825
zilver? of
van nr.
c. 1708 onverm. * 1825
596?
wapen: ?
598 Terheijden Bat.Burgerwacht 8 : W G 1795 † 1797 onverm. onverm. onverm. onverm.
599 Terheijden Burgermacht (I) 8 : W G 1797 † 1799 onverm. onverm. onverm. onverm.
601 Terheijden Burgermacht (II) 8 : W G 1799 † 1803 onverm. onverm. onverm. onverm.
602 Terheijden Nationale Garde 8 : W G 1806 † 1810 onverm. onverm onverm. onverm.
603 Terheijden Landstorm 8 : W G 1814 † 1815 onverm. onverm onverm. onverm.
604 Terheijden Rustende Schutterij 8 : W G 1816 † 1907 onverm. onverm onverm. onverm.
605 Terheijden Reserveschutterij 8 : W G 1816 † 1907 onverm. onverm onverm. onverm.
606 Terheijden
HBV Terheijden >
Willem Tell 1, 5 H >
: S;
≠ 298?
H, K,
G, P,
W
6.6.1947 bestaand onverm. onverm
.
onverm. onverm.
607 Teteringen
(Breda)
Ambrosius 1, 3 : F G
1717
c. 1717 in
kopie 1730
bestaand
* 1717
bestaand
wapen: G
1717
bestaand
onverm.
* 1717
1717-h.
wapen: G
608 Teteringen Bat.Burgerwacht 8 : W G 1795 † 1797 onverm. onverm. onverm. onverm.
609 Teteringen Burgermacht (I) 8 : W G 1797 † 1799 onverm. onverm. onverm. onverm.
610 Teteringen Burgermacht (II) 8 : W G 1799 † 1803 onverm. onverm. onverm. onverm.
612 Teteringen Nationale Garde 8 : W G 1806 † 1810 onverm. onverm onverm. onverm.
613 Teteringen Landstorm 8 : W G 1814 † 1815 onverm. onverm onverm. onverm.
614 Teteringen Rustende Schutterij 8 : W G 1816 † 1907 onverm.. onverm onverm. onverm.
615 Teteringen Reserveschutterij 8 : W G 1816 † 1907 onverm. onverm. onverm. onverm.
616 Teteringen Willibrordus 1, 3 : F G < 2004 bestaand onverm. onverm onverm. onverm.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Schuttersbrief - nummer 95 15 april 2013 Blz. 2127

Kol.
1
Kolom
2
Kolom
3
Kol.
4
Kolom
5
46
Kolom
6
Nr. Plaats Schutterij Wap. Ontstaan Ter ziele
of nog
bestaand
Kolom
7
Volgens
Jolles
Kolom
8
Volgens
Iven
Kolom
9
Volgens
VA
Kolom
10
Volgens
JJB
000 Ulicoten
(Baarle-Nassau) géén schutterij - - - onverm. onverm onverm. onverm.
617 Ulvenhout
(Alph.-Chaam) De Bosrand7 : S G < 1934 † < ±1979 schutterij onverm. onverm. onverm.
618 Ulvenhout
(Breda)
? Ambrosius ? XVI? † > XVI? onverm. XVI? onverm. onverm.
619 Ulvenhout
Eendragt Maeckt
Maght: S
H ±1795 † XIXa? onverm. onverm. onverm. onverm.
620 Ulvenhout Alliance d’Amitié 4 : S H juni 1851 bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
621 Ulvenhout Willem Tell 6 : S K 1922 bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
622 Voorenseinde
(Rucphen) Christoffel G c. 1653 † > 1809 onverm. c. 1653 onverm.
000
Vrijhoeve-
Capelle
(Waalwijk)
623 Vrijhoeve-
Capelle
624 Vrijhoeve-
Capelle
625 Vrijhoeve-
Capelle
626 Vrijhoeve-
Capelle
627 Vrijhoeve-
Capelle
628 Vrijhoeve-
Capelle
629 Vrijhoeve-
Capelle
630 Vroenhout
(Roosendaal)
Vóór de Franse Tijd
géén schutterij
-
-
-
onverm.
onverm
onverm.
ev 1653
c. 1653
< 1809 >
wapen: ?
onverm.
Bat.Burgerwacht 8 : W G 1795 † 1797 onverm. onverm. onverm. onverm.
Burgermacht (I) 8 : W G 1797 † 1799 onverm. onverm. onverm. onverm.
Burgermacht (II) 8 : W G 1799 † 1803 onverm. onverm. onverm. onverm.
Nationale Garde 8 : W G 1806 † 1810 onverm onverm. onverm. onverm.
Landstorm 8 : W G 1814 † 1815 onverm. onverm. onverm. onverm.
Rustende Schutterij 8 : W G 1816 † 1907 onverm. onverm. onverm. onverm.
Reserveschutterij 8 : W G 1816 † 1907 onverm. onverm. onverm. onverm.
Joris K < 1809 † > 1825 onverm ter ziele onverm.
ev 1809
* < 1809
† > 1825
wapen: K
631 Vroenhout De Eendracht H 1871 † > onverm. onverm. onverm. onverm.
632 Wagenberg
(Drimmelen)
† Waspik
De Waag ? < 2012 bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
000 (Waalwijk)
= Waspik (I)
géén schutterij? - - - onverm. onverm onverm. onverm.
K? XV? ?
633 Waspik (II) ? NN: 1x?, 2x?, 3x? H? XV? ? onverm. onverm onverm. onverm.
G? XVI? ?
634 Waspik Bat.Burgerwacht 8 : W G 1795 † 1797 onverm. onverm. onverm. onverm.
635 Waspik Burgermacht (I) 8 : W G 1797 † 1799 onverm. onverm. onverm. onverm.
636 Waspik Burgermacht (II) 8 : W G 1799 † 1803 onverm. onverm. onverm. onverm.
637 Waspik Nationale Garde 8 : W G 1806 † 1810 onverm. onverm. onverm. onverm.
638 Waspik Landstorm 8 : W G 1814 † 1815 onverm. onverm. onverm. onverm.
639 Waspik Rustende Schutterij 8 : W G 1816 † 1907 onverm. onverm. onverm. onverm.
640 Waspik Reserveschutterij 8 : W G 1816 † 1907 onverm. onverm. onverm. onverm.
641 Waspik Unanimitas H 1886 † > 1914 onverm. onverm. onverm. onverm.
642 Waspik Eensgezindheid H 1938 † 1967 onverm. onverm. onverm. onverm.
643 Waspik Hercules H 1968 † 2010 onverm. onverm. onverm. onverm.
000
De Werken
(Werkendam)
Vóór en na 1794
géén schutterij?
onverm. onverm. onverm. onverm.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Blz. 2128 15 april 2013 Schuttersbrief - nummer 95

Kol.
1
Kolom
2
Kolom
3
Kol.
4
Kolom
5
47
Kolom
6
Nr. Plaats Schutterij Wap. Ontstaan Ter ziele
of nog
000 Werkendam,
gemeente; zie:
Dussen
Hank
*?Heeraarts-
waarde
Muilkerk
Munsterkerk
Sleeuwijk
De Werken
*Werkendam
644 Werkendam
(Werkendam)
? NN: 1x?, 2x?, 3x?
K?
H?
G?
XV?
XV-XVI?
XVI?
bestaand
?
?
?
Kolom
7
Volgens
Jolles
onverm.
Kolom
8
Volgens
Iven
onverm.
Kolom
9
Volgens
VA
onverm.
Kolom
10
Volgens
JJB
onverm.
645 Werkendam Bat.Burgerwacht 8 : W G 1795 † 1797 onverm. onverm. onverm. onverm.
646 Werkendam Burgermacht (I) 8 : W G 1797 † 1799 onverm. onverm. onverm. onverm.
647 Werkendam Burgermacht (II) 8 : W G 1799 † 1803 onverm. onverm. onverm. onverm.
648 Werkendam Nationale Garde 8 : W G 1806 † 1810 onverm. onverm. onverm. onverm.
649 Werkendam Landstorm 8: W G 1814 † 1815 onverm. onverm. onverm. onverm.
650 Werkendam Rustende Schutterij 8 : W G 1816 † 1907 onverm. onverm. onverm. onverm.
651 Werkendam Reserveschutterij 8 : W G 1816 † 1907 onverm. onverm. onverm. onverm.
652 Werkendam SSV Werkendam
V, W,
B, L
1977 bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
653 De Werken
en Sleeuwijk Landstorm8: W G 1814 † 1815 onverm. onverm. onverm. onverm.
654 De Werken
en Sleeuwijk Rustende Schutterij8 : W G 1816 † 1907 onverm. onverm. onverm. onverm.
655 De Werken
en Sleeuwijk Reserveschutterij8 : W G 1816 † 1907 onverm. onverm. onverm. onverm.
656 Wernhout
(Zundert)
657 Wernhout
658 Wernhout
659 Wernhout
660 Wernhout
000
Willemstad
(Moerdijk),
voorheen dorp
Ruigenhil,
1586 STAD
? NN (1x?, 2x?)
Jan [de Doper] 2 :
? > F
Vincent
van Gogh 1, 5, A : S
Strijd Is Ons Streven
(SIOS): S
Zeldzaam Maar
Zeker 5, A : S
schutterijloos
tot aan eind 19 de
eeuw?;
zie ook Ruigenhil
K?
H?
G
G, P,
W, K
XV-XVI? † 80-j.O.? onverm. onverm. onverm. onverm.
lv 1662
ev 1662
bestaand
ordonn.:
16.8.1662
heropg.
24 juni
1881
windbuks
1662 onverm. ev 1662
c. 1662
* [

Kol.
1
Kolom
2
Kolom
3
Kol.
4
Kolom
5
48
Kolom
6
Nr. Plaats Schutterij Wap. Ontstaan Ter ziele
of nog
bestaand
Kolom
7
Volgens
Jolles
Kolom
8
Volgens
Iven
Kolom
9
Volgens
VA
Kolom
10
Volgens
JJB
668 Willemstad Vrijheid: G 1950 bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
669 Willemstad Prins Maurits W 15.5.1957 bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
000 Woensdrecht,
gemeente; zie:
*Hoogerheide
*Huijbergen
*Ossendrecht
*?Oud-
Ossendrecht
*Putte
*Woensdrecht
670 Woensdrecht
(Woensdrecht) ? NN K XV? † ? onverm. onverm. onverm. onverm.
671 Woensdrecht Sebastiaan: W > F H
1714
ev 1714
† > 1821 zilver
W > F
† >1821
wapen: H
caerte:
22 /12 1714
wapen: H
ev 1714
c. 1714
† > 1809
wapen: ?
672 Woensdrecht Bat.Burgerwacht 8 : W G 1795 † 1797 onverm. onverm. onverm. onverm.
673 Woensdrecht Burgermacht (I) 8 : W G 1797 † 1799 onverm. onverm. onverm. onverm.
674 Woensdrecht Burgermacht (II) 8 : W G 1799 † 1803 onverm. onverm. onverm. onverm.
675 Woensdrecht Nationale Garde 8 : W G 1806 † 1810 onverm. onverm. onverm. onverm.
676 Woensdrecht Landstorm 8: W G 1814 † 1815 onverm. onverm. onverm. onverm.
677 Woensdrecht Rustende Schutterij 8 : W G 1816 † 1907 onverm. onverm. onverm. onverm.
678 Woensdrecht Reserveschutterij 8 : W G 1816 † 1907 onverm. onverm. onverm. onverm.
679 Wouw
(Roosendaal)
Joris: ? > F
K
lv 1636
ev / caerte:
22.11.1636
† > 1825 onverm. ter ziele onverm.
ev 1636
c. 1636
* [ F
681 Wouw Christoffel: ? > F G
682 Wouw Onze-Lieve-Vrouw ?
683 Wouw Ambrosius G
H
< ? 1528
ev 1528

Kol.
1
Kolom
2
Kolom
3
Kol.
4
Kolom
5
49
Kolom
6
Nr. Plaats Schutterij Wap. Ontstaan Ter ziele
of nog
691
692
Wouw
Wouw
693 Wouw, zie:
Wouwse Pl.
694 Wouw
L ‘Union Fait La
Force (I) alias
De Unie 4 : S
L ‘Union Fait La
Force (II)
alias L.U.F.F. 4 : S
Eendracht Maakt
Macht (EMM) 4 : S
Donkenhof: S
≠ 055?
H
H
1851
1890
bestaand
† > 1952
bestaand
Kolom
7
Volgens
Jolles
de Unie
kaart:
18.5.1851
< 1934 >
onverm.
Kolom
8
Volgens
Iven
onverm.
onverm.
Kolom
9
Volgens
VA
onverm.
onverm.
Kolom
10
Volgens
JJB
onverm.
onverm.
H < 2012 bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
695 Wouw? Camillus de lellus H XIX? † ? onverm. onverm. onverm. onverm.
696 Wouw?
Vooruit Zonder
Vrees
H XIX? † ? onverm. onverm. onverm. onverm.
697 Wouwse Hil
(Roosendaal),
Nederlands
Welvaren: S
H 1894 † ? onverm. onverm. onverm. onverm.
000
Wouwse Hil
zie: Wouwse Pl.
Eendracht Maakt
Macht (EMM) 4 Wouwse
: S
698
Plantage
(Roosendaal)
> Wouwse Hil
> (statutair)
Wouw
Eendracht Maakt
Macht (EMM) 4 : S
H
1878 (afsplitsing
van 691?)
bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
699 Wouwse
Plantage
Geen Moed
Verloren
H XIX? † ? onverm. onverm. onverm. onverm.
700 Wouwse
Plantage
Vriendenkring
Eendracht: S
≠ 269?
H XIX? † ? onverm. onverm. onverm. onverm.
000
Wouwse
Plantage.
zie:Halsteren
Edel Tijdverdrijf 1, B :
S
701 Wouwse
Statie
Geest des Tijds: S H < 1974 bestaand onverm. onverm. onverm. onverm.
702 Zegge
(Rucphen)
Christoffel G

Kol.
1
Kolom
2
Kolom
3
Kol.
4
Kolom
5
50
Kolom
6
Nr. Plaats Schutterij Wap. Ontstaan Ter ziele
of nog
bestaand
Kolom
7
Volgens
Jolles
Kolom
8
Volgens
Iven
Kolom
9
Volgens
VA
Kolom
10
Volgens
JJB
706 Zevenbergen Antonius G? lv 1825 † > 1825 onverm. ter ziele onverm. ev 1825
* < 1825
† >.1825
wapen: ?
707 Zevenbergen Bat.Burgerwacht 8 : W G 1795 † 1797 onverm. onverm. onverm. onverm.
708 Zevenbergen Burgermacht (I) 8 : W G 1797 † 1799 onverm. onverm. onverm. onverm.
709 Zevenbergen Burgermacht (II) 8 : W G 1799 † 1803 onverm. onverm. onverm. onverm.
710 Zevenbergen Nationale Garde 8 : W G 1806 1810 onverm onverm. onverm onverm.
711 Zevenbergen Landstorm 8: W G 1814 1815 onverm. onverm. onverm. onverm.
712 Zevenbergen DD Schutterij 8 : W G 1816 1907 onverm. onverm. onverm. onverm.
713 Zevenbergen Reserveschutterij 8 : W G 1816 1907 onverm. onverm. onverm. onverm.
714 Zevenbergen
715
000
Zevenbergschen
Hoek
(Moerdijk)
Zondereigen
(Baarle-
Hertog),
dus België!
716 Zoomvliet
(Roosendaal)
Vriendschap en
Oefening
Nooit Gedacht 7 : S
Ambrosius
Vriendschap
De Zoom: S
H < 1898 † > 1898 onverm. onverm. onverm. onverm.
K
G > H
< 2003
< ? 1763
bestaand
† 1940?
onverm.
onverm.
onverm.
onverm.
onverm.
onverm.
onverm.
ev 1763
c. 1763
* [ H
H 1875 † ? onverm. onverm. onverm. onverm.
000 Zundert,
gemeente; zie:
*Achtmaal
*Groot-
Zundert
*Klein-
Zundert
*Rijsbergen
*Wernhout
000 Zundert
(Zundert),
zie:
Groot-Zundert
717 Zundert Bat.Burgerwacht 8 : W G 1795 † 1797 onverm. onverm. onverm. onverm.
718 Zundert Burgermacht (I) 8 : W G 1797 † 1799 onverm. onverm. onverm. onverm.
719 Zundert Burgermacht (II) 8 : W G 1799 † 1803 onverm. onverm. onverm. onverm.
720 Zundert Nationale Garde 8 : W G 1806 1810 onverm. onverm. onverm. onverm.
721 Zundert Landstorm 8: W G 1814 1815 onverm. onverm. onverm. onverm.
722 Zundert Rustende Schutterij 8 : W G 1816 1907 onverm. onverm. onverm. onverm.
723 Zundert Reserveschutterij 8 : W G 1816 1907 onverm. onverm. onverm. onverm.
Alfred Disch, Maastricht, 1.12.2012;
alfred.disch@gmail.com
- - - - - -
- - - - - -
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Blz. 2132 15 april 2013 Schuttersbrief - nummer 95

HET SCHUTTERIJWEZEN
IN
DE GEMEENTE EIJSDEN-MARGRATEN (LB),
VROEGER EN NU (1)
Voormalige schutterij van Eijsden véél ouder dan gedacht!
Aanleiding om wéér een nieuwe rubriek te wijden aan het voormalige en huidige schutterijwezen in een gemeente
is het volgende feit. Twee weken geleden (7 oktober) promoveerde Hans van Hall, archivaris te Maastricht, aan de
universiteit in die stad en wel op het onderwerp Eijsden, een vrijheid met Luikse stadsrechten. In zijn proefschrift 1
meldt de kersverse doctor een heleboel opmerkelijke en interessante gegevens die aannemelijk maken (zeg maar
gerust: die onomstotelijk aantonen), dat de Nederlands-Limburgse plaats Eijsden (niet te verwarren met het
Belgisch-Limburgse dorp Eisden!) eertijds een Minderstadt (= ‘landsheerlijk gebonden stad’ = ‘dwergstad’) 2 was en
dit sinds 1321. Niet minder opmerkelijk en interessant is wat Van Hall ons ook weet te melden over het schuttersgildewezen
van Eijsden.
Van ‘vrijheden’ spreekt vandaag de dag niemand meer, wél nog van ‘steden’, ‘dorpen’ en ‘gehuchten’. Maar vóór
1794 (= beginjaar van de Franse Tijd in de Lage Landen) had het begrip vrijheid nog in de praktijk van alledag een
heel concrete betekenis, zelfs binnen het schutterijwezen. Een voorbeeld daarvan is het gegeven, dat er speciaal
zowel voor schuttersgilden uit ‘vrijheden en dorpen’ als voor die uit ‘vrijheden en steden’ regionale schiettoernooien
gehouden werden; zie daarover o.a. Van Autenboer 1996 3 . Wat Van Hall over het schutterswezen in de
voormalige vrijheid Eijsden meldt, is evenwel van een andere orde. Maar laat ik eerst eens berichten over het bitter
weinige dat we tot voor kort wisten van het vroegste schutterswezen te Eijsden.
Het zou verbazingwekkend zijn, indien zelfs een dwergstad of zeer kleine stad zoals Eijsden (dus het Eijsden van
vóór 1794) géén schutterij blijkt gehad te hebben. En toch heeft men tot nog toe in het archief van de plaatselijke
parochie St.-Christina en in dat van Kasteel Eijsden - ondanks intensief speurwerk - helemaal niets ontdekt dat kan
wijzen op het bestaan van een lokale schutterij van vóór 1794 (Roebroeks 1998). 4 Voor gegevens over Eijsdens
eerste schutterij moeten we dan ook elders te rade gaan, met name bij de Maastrichtse classis van de Gereformeerde
Kerk 5 , de Raad van Brabant 6 , de Staten-Generaal 7 en de Raad van State 8 . Althans enkele aanwijzingen duiden erop dat
aanvang 18 de eeuw te Eijsden een schuttersgilde geweest is of op z’n minst pogingen zijn ondernomen om aldaar tot
de oprichting of heroprichting van een schutterij te komen. Anno 1716 werd namelijk van gereformeerde zijde erover
geklaagd, dat op een zondag - tijdens de protestantse eredienst - gedronken, gedanst en gespeeld was in de herbergen
rondom de simultaankerk bij gelegenheid van een vogelschieting. En twee jaar later (1718) wist de predikant van
Eijsden zowaar ‘de invoering van het vogelschieten aldaar te verhinderen’ (Crutzen 1994, blz. 75 en 77). 9 Trouwens,
er schijnt m.n. in 1778 wederom sprake geweest te zijn van een vogelschieting te Eijsden (evenals te Geulle), zij het
ditmaal overeenkomstig de daartoe van overheidswege verstrekte strikte bepalingen (Crutzen 1994, blz. 81).
Mochten we derhalve redelijkerwijs ervan uitgaan dat in elk geval het Eijsden van de 18 de eeuw de beschikking
gehad heeft over een eigen schuttersgezelschap, dankzij het promotieonderzoek van Van Hall kan - met een zeker
voorbehoud i.v.m. de continuïteit - het begin van bedoelde schutterij uit het Ancien Régime (1500-1794) verschoven
worden naar het tijdvak van de Late Middeleeuwen (1300-1500). Sleutelwoorden zijn in dezen: schietspel, (gezworen)
schut, Schuttengraeve en schuttenmeester. De patroonheilige en dus ook de officiële naam van de Eijsdense schutterij
zijn (nog) niet bekend. De gegevens waarop Van Hall zijn informatie baseert, heeft hij ontleend aan de archiefbescheiden
van de Landen van Overmaas. 10
De schuttenmeester en het schietspel. In 1459 daagde schuttenmeester Lieben van Caestert een aantal schutters
die hadden geschitterd door afwezigheid ‘als van des schietspelz wegen’, voor het gerecht i.c. voor de schepenbank
van Eijsden. De deelname aan het schietspel was kennelijk een verplichting (op de uitvoering waarvan de schuttenmeester,
vermoedelijk namens het lokale bestuur, moest toezien) en had (tevens) de bedoeling om de schutters te
bekwamen in vaardigheden ter bescherming van de plaatselijke gemeenschap. Drie jaar later was Gelis Vliegen
schuttenmeester. En hij is het die toen (1462) de schout in rechte aansprak op diens bijdrage aan het schietspel, maar
deze liet weten in de onderhavige aangelegenheid geen enkele toezegging of belofte gedaan te hebben. (Van Hall
2011, blz. 161).
De Schuttengraeve. Duidt mogelijkerwijze ook de vermelding van de Schuttengraeve op de aanwezigheid van een
schutterij te Eijsden, dus Schuttengraeve in de betekenis van Schuttersgracht (d.w.z. gracht in de onmiddellijke
nabijheid waarvan de lokale schutterij haar schietterrein had)? Dr. Hans van Hall meent evenwel onder de toponiem
Schuttengraeve veeleer Schutgracht te moeten verstaan, dus gracht ter beschutting (bescherming) van de bebouwde
kom van Eijsden (Van Hall 2011, t.a.p.). Wanneer (!) de ‘Schuttengraeve’ genoemd wordt, vermeldt Van Hall niet,
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Schuttersbrief - nummer 95 15 april 2013 Blz. 2133
51

maar raadpleging van de door hem aangeduide RHCL-inventarisnummers 5070 (fol. 30 dorso), 5111, 5166 en 5406
(Van Hall 2011, blz. 95) kan wellicht uitsluitsel bieden.
De (gezworen) schut. Voorshands verschil ik van mening met Van Hall waar hij betoogt (blz. 161) dat in 1532
‘de gezworen schut kennelijk een synoniem voor schuttenmeester’ was. Dit laatste blijkt mijns inziens niet uit de
stukken van een 1532-1534 lopend proces (RHCL-inv.nr. 5247). Tijdens dat proces verklaarde de schut van Eijsden
onder ede, dat een zekere persoon (Jan Mors) uit het naburige Breust en dus op wederrechtelijke wijze vee binnen
de gemeente Eijsden had laten weiden. Nergens staat echter aangegeven dat de (gezworen) schut ook schuttenmeester
was. Hier heeft - althans naar mijn oordeel - ‘schut(ter)’ duidelijk de betekenis van iemand die uit hoofde
van zijn functie vee schutte, m.a.w.: vreemd vee in beslag kon nemen. 11 ‘Schuttenmeester’ in de zin van ‘veeschut(ter)’
of de vereniging van beide functies in een en dezelfde persoon ben ik trouwens nergens in de archieven
of vakliteratuur tegengekomen.
Nader onderzoek gewenst. Van Hall heeft t.a.v. het voormalige schutterswezen te Eijsden met succes een nieuwe
geschiedbron i.c. het rechterlijk en administratief archief van de plaatselijke schepenbank aangeboord. Dat archief,
1391-1796, beslaat maar liefst zestien strekkende meter aan archiefbescheiden en het archief van de heerlijkheid
Eijsden, (1213) 1321-1794, nog eens ruim twee meter. 12 De kans lijkt mij niet denkbeeldig, dat de betreffende archiefbescheiden
nog méér geheimen m.b.t. het vroegste schutterswezen van Eijsden zullen prijsgeven!
Ten slotte: deelname vanuit ‘Eisden’ aan een schuttersfeest in 1408 te Oudenaarde. Volledigheidshalve
nog dit. In 1408 was Eisden vertegenwoordigd op een schiettoernooi in de Vlaamse stad Oudenaarde (Van Autenboer
1996, blz. 218-219). Hoewel dr. Eugeen van Autenboer zich niet uitlaat welk Eisden het in 1408 betrof, zal het m.i.
waarschijnlijk (?) niet gegaan zijn om de dwergstad Eijsden maar om het dorp Eisden in de rijksheerlijkheid Leut,
thans gelegen in Belgisch Limburg. Doch helemaal uitsluiten dat het in 1408 om het huidige Eijsden (Nederlands
Limburg) gegaan is, doe ik toch ook weer niet!
Alfred Disch, Maastricht, 21.10.2012
Eindnoten / Bronnen
1) Van Hall 2011 = Hans van Hall: Eijsden, een vrijheid met Luikse stadsrechten. Een rechtshistorische schets van de
ontwikkeling van een Minderstadt tussen Maas en Rijn (ca. 1300 - ca. 1550). [Proefschrift Universiteit Maastricht]. Series:
Maaslandse Monografieën, deel 74. Maastricht / Hilversum 2011.
2) En dus géén ‘halfstad’? Een halfstad hield het midden tussen een dorp en een stad. Over de NL-Limburgse (nu door mij
enigszins betwijfelde) halfsteden Arcen, Heerlen en Urmond zie de Schuttersbrief (SB), t.w.: SB 6 (blz. 219), SB 26 (blz.
471), SB 32 (blz. 567), SB 33 (blz. 575) en SB 40 (blz. 647). Inzake Heerlen en Urmond vergelijk echter Van Hall 2011,
blz. 397, eindnoot 250. Van Hall heeft het trouwens in zijn proefschrift nergens over het begrip halfstad.
3) Van Autenboer 1996 = Eugeen van Autenboer: De Schutterswedstrijden der Brabantse Gilden, 1300-1600. Beelden uit
onze volkscultuur. Series: Taxandria. Jaarboek van de Koninklijke Geschied- en Oudheidkundige Kring van de Antwerpse
Kempen. Turnhout 1996. Zie onder meer blz. 3, 29, 38, 41, 81, 160-161, 201, 209 en 212.
4) Roebroeks 1998 = Frans Roebroeks, archivaris te Maastricht: mondelinge mededelingen aan mij, eind 1998.
5) Regionaal Historisch Centrum Limburg (RHCL), sinds 2005 fusie van Rijksarchief in Limburg en Gemeentearchief Maastricht,
te Maastricht: Archief Classis Maastricht, meer speciaal Acta visitationis 1713-1737 en Acta classis 1703-1719.
[Aangehaald bij Crutzen 1994]. Het ligt in de bedoeling dat het RHCL en het Sociaal Historisch Centrum voor Limburg
(SHCL) gaan fuseren. Vooruitlopend op die fusie wordt reeds het gebouw waarin de beide instellingen inmiddels gehuisvest
zijn, het Historisch Centrum Limburg (HCL) genoemd.
6) Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC), voorheen o.a. Rijksarchief in Noord-Brabant, te ’s-Hertogenbosch: Archief
Raad van Brabant, inventarisnummer 561, exhibitum van 3.6.1778 (= brief van schout De Swart aan NN, Gulpen dd. 29.5.
1778). [Aangehaald bij Crutzen 1994].
7) Nationaal Archief (NA), voorheen Algemeen Rijksarchief (ARA), te Den Haag: Archief Staten-Generaal, inv.nr. 9019 (=
verbaal commissarissen-deciseurs van Maastricht uit 1726, bijlage 18b). [Aangehaald bij Crutzen 1994].
8) NA (zie eindnoot 7): Archief Raad van State, inv.nr. 731 II, exh. van 29.12.1717 (= brief stadhouders van de drossaarden
van de drie Landen van Overmaas aan de Raad van State, Maastricht dd. 27.12.1717). [Aangehaald bij Crutzen 1994].
9) Crutzen 1994 = Fr.G.H.M. (Frans) Crutzen: De schutterij van Gulpen in de zeventiende en achttiende eeuw, in Historische
en Heemkundige Studies in en rond het Geuldal. Jaarboek 1994, Valkenburg aan de Geul 1994, blz. 73-112. Zie inzonderheid
blz. 75, 77 en 81 alsmede de eindnoten 22, 27, 28 en 46 op blz. 109-110.
10) RHCL (zie eindnoot 5): Archief Landen van Overmaas, onder meer inv.nrs. 5070, fol 30 dorso, 5111, 5166 en 5406 (vermelding
‘schutten- oft vrijheytsgraeve’); inv.nr. 5192, fol. 10 dorso en fol. 28 dorso - 30 (vermelding ‘schuttenmeester’ en
‘schietspel’); inv.nr. 5247 (= proces Pouwels van Heer als momboir van de armen van Eijsden versus Jan Mors uit Breust;
vermelding ‘gezworen schut’). [Aangehaald bij Van Hall 2011].
11) Alfr. Disch: De woordenboeken over het schutterswezen (1). Inleiding. Uit de dikke Van Dale, in SB 91, Maastricht, 31
mei 2009, blz. 1936-1938. Zie de lemmata of trefwoorden schut (blz. 1937) en schutten alsmede schutter (blz. 1938).
12) R.M. Delahaye e.a.: De archieven in Limburg. Series: Overzichten van de archieven en verzamelingen in de openbare
archiefbewaarplaatsen in Nederland, deel 12. Alphen aan den Rijn 1986. Zie met name blz. 39.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Blz. 2134 15 april 2013 Schuttersbrief - nummer 95
52

VAN: De Heer Dr. Hans van Hall
archivaris te Maastricht
Beste Alfred, Maastricht, 23 oktober 2011
Het artikel heb ik met veel interesse gelezen. Het biedt een mooi overzicht over wat bekend is i.v.m. schutterij in
Eijsden!
Het is in je verhaal slechts van ondergeschikte betekenis, maar over het stadje nog dit: omdat aan de vrijheid
Eijsden een groot aantal stedelijke kenmerken kan worden toegekend moet de nederzetting m.i. toch tot de steden,
d.w.z. van een heel specifiek type uit de Late Middeleeuwen, worden gerekend, zij dat het natuurlijk een klein
stadje was. In het tweede en zesde hoofdstuk van mijn proefschrift heb ik dat uitvoerig trachten te beargumenteren.
Een halfstad was deze nederzetting dus m.i. niet. Voor verwijzingen naar literatuur over halfsteden houd ik
mij overigens gaarne aanbevolen!
Het e-mailadres van Frans Roebroeks is Roebroeks@rhcl.nl.
Met vriendelijke groet, Hans van Hall
AAN: De Heer Hans van Hall
Beste Hans, Maastricht, 24 oktober 2011
Dat Eijsden geen halfstad geweest is maar een ‘landsheerlijk gebonden stad’ of ‘dwergstad’, is nu juist wat ik in
mijn vorige e-mail kenbaar maak: zie de voorlaatste zin van de eerste alinea.
Omdat jij in jouw proefschrift wijst op de wenselijkheid van nader onderzoek naar het mogelijke Minderstadtkarakter
van óók Heerlen en Urmond (Van Hall 2011, blz. 397 en voetnoot 250), kwam ik in eindnoot 2 te spreken
over de term en het begrip halfstad. Temeer omdat in de SB reeds (terecht of ten onrechte) gesproken wordt over
Heerlen en Urmond (plus Arcen) als voormalige halfsteden; de vijf SB-vindplaatsen dienaangaande vermeld ik
trouwens in dezelfde eindnoot.
Ik zal zoeken naar verwijzingen naar literatuur over halfsteden. Misschien dat Frans Roebroeks ook iets te melden
heeft in deze aangelegenheid.
Met vriendelijke groeten, Alfred Disch
AAN: De Heer Frans Roebroeks,
archivaris te Maastricht
Beste Frans, Maastricht, 24 oktober 2011
Zoals afgesproken: zie de bijgevoegde bijlage [= het artikel ‘Voormalige schutterij van Eijsden véél ouder dan
gedacht!’].
Graag jouw (inhoudelijke) reactie.
Weet jij tevens iets te melden inzake de term en het begrip ‘halfstad’? In het artikel vermeld ik, dat Eijsden
kennelijk géén halfstad was maar volgens Hans’ proefschrift een Minderstadt (= ‘landsheerlijk gebonden stad’ =
‘dwergstad’; ik hanteer hier de beide Nederlandse vertalingen, door Hans zelf gegeven). Overigens gebruikt Hans
nergens in zijn proefschrift de term halfstad. Daaruit leid ik mede af, dat Hans niet bekend was / is (jij wel?) met
het woord en begrip halfstad. Temeer, daar Hans mij afgelopen weekend vroeg naar bronnen inzake halfsteden.
Weet jij een of meer bronnen te noemen? Ik zal zelf (ook) op onderzoek uitgaan. Ik meen de term halfstad o.a. (!) te
zijn tegengekomen in het ongetwijfeld ook aan jou bekende, tweedelige naslagwerk Limburgs Verleden uit de
zestiger jaren van de vorige eeuw.
Ik vind het mooi en op zich al een proficiat waard, dat Hans erin geslaagd is om nóg oudere gegevens m.b.t. de
voormalige schutterij van Eijsden boven water te krijgen dan jaren geleden ‘ons aller’ Frans Crutzen gedaan kreeg.
Deze laatste noem ik dan ook eveneens met reden in mijn SB-artikel.
Met vriendelijke groeten, Alfred Disch
PS
Hans gaf mij jouw e-mailadres door (n.a.v. onderstaand forward [= Mail Delivery Subsystem inzake onjuist
geadresseerde e-mail]). De eerste letter van jouw achternaam had ik abusievelijk geschreven met kleine letter.
Hopelijk komt deze e-mail met bijlage nu wél bij jou terecht.
AAN: De Heer Hans van Hall
CC aan Dhr. Frans Roebroeks
Beste Hans, Maastricht, 27 oktober 2011
Je vroeg om ‘verwijzingen naar literatuur over halfsteden’. Die zal ik je zo aanstonds geven. Maar allereerst wil ik
het nog hebben over een zevental zaken m.b.t. de (gezworen) schut en de schuttenmeester van Eijsden.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Schuttersbrief - nummer 95 15 april 2013 Blz. 2135
53

De (gezworen) schut en de schuttenmeester van Eijsden
1) In jouw proefschrift (blz. 161) vertel je, dat de schuttenmeester van Eijsden ‘misschien’ eveneens de functie van
gerechtsbode had, ‘in elk geval’ tijdens de jaren ‘1462-1463’.
2) Het zojuist gestelde houdt dus in, dat Gelis Vliegen gedurende ten minste de jaren 1462 en 1463 de beide functies
(van schuttenmeester en gerechtsbode) in zich verenigde: zie en vergelijk jouw voetnoot 229 t.a.p.
3) Ik weet echter niet, waarop jouw conclusies m.b.t. 1462-1463 i.c. de vorige punten 1) en 2) gebaseerd zijn.
Misschien zou je dat eens nader willen toelichten.
4) Overigens ben ik meermaals in de vakliteratuur de berichtgeving tegengekomen (vermelding van vindplaatsen
hou je nog te goed van mij!), dat wél de term schut ook de betekenis kon hebben van gerechtsbode. Ik weet niet,
hoe die betekenisverandering te verklaren is. Immers schutten is schieten [denk bv. aan ‘schutterij’] of beschermen
/ afschermen [denk bv. aan ‘vee schutten’]. Met andere woorden: hoe is men in de Late Middeleeuwen (1300-1500)
ertoe gekomen om een gerechtsbode ook schut te gaan noemen? Louter een kwestie van taakuitbreiding en dan
met name in kleinere gemeenten waar men om personeel verlegen zat?
5) Vindplaatsen (in archieven en/of vakliteratuur) waaruit blijkt dat een schuttenmeester ook veeschut(ter) kon zijn
en/of gerechtsbode, ben ik nooit eerder tegengekomen.
6) Schuttenmeester kon - voor zover ik weet - in elk geval de betekenis hebben van:
a) schutterijbestuurder, al dan niet gekoppeld aan een speciale taakstelling, bijv. vervaardiger van hand- en kruisbogen
of, 15 de -16 de eeuw, van kanonnen en geweren;
b) toezichthouder (namens de lokale overheid) op het reilen en zeilen van een schutterij, in welk verband ik o.m.
kan verwijzen naar Reintges 1963, blz. 212-215. 1
7) Gelet op het vorige punt, is het van enig belang om te weten wat de precieze positie was van de schuttenmeester
binnen het schuttersgildewezen te Eijsden. Was hij - confer punt 6a - ‘gewoon’ schutterijbestuurder? Dat lijkt
mij niet, want dan zou niet schuttenmeester Lieben van Caestert maar het schutterijbestuur als geheel in 1459 een
aantal van de eigen schutterijleden voor de schepenbank gedaagd hebben. Was hij dan - confer punt 6b - een
‘externe’ toezichthouder? Ook dat lijkt mij niet zo waarschijnlijk, want dan zou schuttenmeester Gelis Vliegen
toch niet zijn meerdere i.c. de toenmalige schout (de hoogste vertegenwoordiger van de plaatselijk gebiedende
heer) anno 1462 in rechte hebben aangesproken. Of zie ik dit alles verkeerd?
Het woord en begrip halfstad
Wat betreft de literatuur over halfsteden, kan ik je alvast m.b.t. Heerlen verwijzen naar Coopmans 1987 2 en Van
Dijk 1994 3 . Voor jou, Hans, extra interessant, omdat in laatstgenoemde bron een vergelijking met Eijsden wordt
gemaakt: Van expliciete, op schrift gestelde vrijheidsrechten, vergelijkbaar met bijvoorbeeld de vrijheid Eijsden, is
[t.a.v. Heerlen] niets bekend, aldus drs. Mark van Dijk, archivaris te Heerlen. En hij vervolgt dan op dezelfde pagina
(blz. 25) met de conclusie, dat Heerlen mocht worden beschouwd als een vrijheid. Vrijheid in de betekenis van
halfstad: een dorp dat een aantal stedelijke rechten had verworven, maar economisch en juridisch nooit tot een
echte stad was uitgegroeid. Die conclusie gaat vergezeld van een voetnoot waarin Van Dijk op zijn beurt verwijst
naar de door mij eerstgenoemde maar (nog) niet geraadpleegde bron i.c. Coopmans 1987, blz. 6, op zich ook alweer
voor jou een interessante bron want twee andere publicaties van prof. mr. J.P.A. Coopmans worden door jou in
jouw proefschrift (onder meer op blz. 439) vermeld.
Met vriendelijke groeten, Alfred Disch
Eindnoten / Bronnen
1) Reintges 1963 = Theo Reintges: Ursprung und Wesen der spätmittelalterlichen Schützengilden. [Proefschrift Universiteit
Bonn]. Series: Rheinisches Archiv. Veröffentlichungrn des Instituts fúr Geschichtliche Landeskunde der Rheinlande an der
Universität Bonn, deel 58. Bonn 1963.
2) Coopmans 1988 = J.P.A. Coopmans: Over heerlijkheden en heerlijke steden. Een voorbeschouwing over het colloquiumthema,
in Bosman e.a. 1988, blz. 1-17. Bosman e.a. 1988 = Th.E.A. Bosman, J.P.A. Coopmans en B.C.M Jacobs (red.): De
heerlijke stad. Achtste Colloquium ‘De Brabantse Stad’, Bergen op Zoom, 2 en 3 oktober 1987. Series: Brabantse Rechtshistorische
Reeks, deel 3. Assen 1988. Zie meer speciaal blz. 1-17.
3) Van Dijk 1994 = Mark van Dijk: De Schutterije van Heerle. De geschiedenis van de broederschap en schutterij St. Sebastianus
Heerlen. Deel 1: Van de late middeleeuwen (1484) tot aan de Franse Tijd (1794). Heerlen 1994. Zie het paragraafje
‘Heerlen: dorp, vrijheid en hoofdschepenbank’ op blz. 24-28, meer speciaal blz. 25. [Wat betreft het genoemde ‘1484’: ook
hier blijkt de schutterij van Heerlen ouder dan gedacht, nl. daterende van vóór ten minste 1478; zie daarover mijn berichtgeving
in SB 33, Maastricht, 5 augustus 2005, blz. 575].
VAN: De Heer Hans van Hall
Beste Alfred, Maastricht, 27 oktober 2011
Hartelijk dank voor de gegevens. Momenteel ben ik drukdoende met allerlei andere werkzaamheden, maar ik ga
t.z.t. de aangeduide publicaties zeker bekijken!
Met vriendelijke groet, Hans van Hall
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Blz. 2136 15 april 2013 Schuttersbrief - nummer 95
54

AAN: De Heer Hans van Hall
Beste Hans, Maastricht, 27 oktober 2011
Dank voor jouw snelle reactie.
Van belang lijkt mij - als ik zo vrij mag zijn om op te merken - niet alleen dat je de door mij aangeduide publicaties
t.z.t. gaat bekijken, maar ook - mede ten behoeve van de 30.000 à 40.000 SB-lezers - dat je binnen afzienbare tijd
inhoudelijk zult reageren op de diverse vragen, aan- en opmerkingen in mijn vorige e-mail.
Met vriendelijke groeten, Alfred Disch
VAN: De Heer Frans Roebroeks
Beste Alfred, Maastricht, 31 oktober 2011
Helaas kan ik je niet verder helpen met literatuurverwijzingen t.a.v. het begrip ‘halfstad’.
Mijn complimenten voor jouw bijdrage over de schutterij van Eijsden.
Het heeft mij inderdaad altijd bevreemd dat een dorp (‘stadje’) als Eijsden nooit een schutterij zou hebben gekend.
Tijdens mijn onderzoek waarnaar jij in jouw bijdrage refereert, heb ik vooral de archieven van de parochie en het
kasteel van Eijsden gebruikt. Ook werden door mij de zogenaamde gichtregisters van Breust en Eijsden uit de
vijftiende en zestiende eeuw doorgenomen. Daarin heb ik geen enkele verwijzing naar een schutterij aangetroffen.
De nu door collega Hans van Hall minutieus doorgenomen bronnen heb ik toen niet geraadpleegd.
Een en ander maakt echter duidelijk dat veel gegevens met betrekking tot ‘Limburgse’ schutterijen te vinden zijn in
de vele archieven van schepenbanken, heerlijkheden en kastelen die door het Regionaal Historisch Centrum Limburg
worden beheerd. Het vergt doorzettingsvermogen én kennis van oud-schrift om die bronnen door te nemen. Maar
het resultaat is dan ook wel de moeite waard!
Ten slotte kan ik jouw vraag of de Sint-Christinakerk enige tijd simultaankerk is geweest, bevestigend beantwoorden.
Vanaf het jaar 1633 werd de kerk door zowel katholieken als protestanten voor hun eredienst gebruikt. Dat dit
gedeelde gebruik van een gebouw tot irritaties en pesterijen leidde, zal niemand verbazen. Zo versperden de
katholieken in Eijsden de protestanten de toegang tot de kerk, zorgden ze voor geluidsoverlast tijdens de protestantse
eredienst en lieten ze hun eigen erediensten bewust uitlopen. De protestanten op hun beurt haalden beelden
van hun sokkel, urineerden in wijwaterbakken en in de buurt van het altaar, en hingen een rozenkrans van schapenkeutels
aan het kruisbeeld. Kortom, de verstandhouding tussen beide partijen was niet al te best, hoewel ze mettertijd
wel verbeterde. De Sint-Christinakerk zou nog tot 1857 simultaan gebruikt worden. Voor meer informatie zie:
W.A.J. Munier, Het simultaneum in de Landen van Overmaas. Een uniek instituut in de Nederlandse Kerkgeschiedenis
(1632-1878). Leeuwarden 1998.
Met vriendelijke groeten,
Frans Roebroeks, RHCL
AAN: De Heren Van Hall en Roebroeks
Beste Hans en Frans, Maastricht, 31 oktober 2011
Allereerst: ook jou, Frans, zeg ik dank voor jouw reactie, die ik vandaag mocht ontvangen.
Inmiddels heb ik het tweedelige naslagwerk Limburgs Verleden 1 nageplozen op voorkomen ‘halfstad’ / ‘halfsteden’.
Resultaat: noppes.
Waarschijnlijk heb ik aan Limburgs Verleden gedacht vanwege een daarin voorkomende passage die sterk doet
denken aan wat onder halfstad wordt verstaan. De passage is te vinden in de bijdrage van dr. P.C. Boeren. 2 Nadat
hij in de paragraaf Steden (blz. 108-113) de diverse typen steden heeft besproken, eindigt Boeren de bewuste paragraaf
met de opmerking (blz. 113) over ‘een niet te verwaarlozen tussenfiguur’, nl. ‘de vrijheden als Sint Pieter, dat in
1212 de stedelijke rechten van Maastricht ontving, en Heerlen in het Land van Valkenburg. De stedelijke kern of
agglomeratie van Heerlen had volledige stedelijke structuur en jurisdictie; toch kan men hier niet van een formele
stad spreken, omdat de hoge [schepen]bank der stad tevens die van het landelijk district was.’
Met vriendelijke groeten, Alfred Disch
Noten / Bronnen
1) Limburgs Verleden = E.C.M.A. Batta e.a. (red): Limburgs Verleden. Geschiedenis van Nederlands Limburg tot 1815. 2 delen.
Maastricht 1960-1967. [Populaire editie (zonder eindnoten en met twee artikelen minder) in één band: Heerlen 1967].
2) P.C. Boeren: Bestuurs- en rechtsinstellingen, ca. 1300-1500, in Limburgs Verleden [zie vorige noot], deel 2, blz. 68-117.
- - - - - -
- - - - - -
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Schuttersbrief - nummer 95 15 april 2013 Blz. 2137
55

HET SCHUTTERIJWEZEN IN DE GEMEENTE NUTH (LB),
VROEGER EN NU (1)
De dorpen Swier en Wijnandsrade
VAN: De Heer J.H.G. (Jos) Linssen,
lid van de heemkundevereniging De Vrienden van Wijnandsrade
Goedemorgen, Meneer Disch. Wijnandsrade (LB), 18 oktober 2012
Mijn naam is Jos Linssen en ik woon te Wijnandsrade.
Ik ben op zoek naar stukken over de schutterij uit Swier. De doelstelling is om een redactioneel stuk te maken voor
het heemkundeblad van ons dorp Wijnandsrade waar een beeld wordt geschetst hoe de schuttersverenigingen
hebben gefunctioneerd. Niet alleen over de schutterij uit Swier maar vooral over de schutterij in Wijnandsrade in
het algemeen.
Naar mijn mening hebben we in Wijnandsrade in de loop der eeuwen twee schutterijen gehad. Deze hebben in
twee verschillende tijdperken bestaan. Deze twee verenigingen hadden ook twee verschillende oefenterreinen
(weiland). Van de oudste vereniging was het oefenterrein gelegen nabij het bos in Wijnandsrade, en van de jongste
vereniging was het gelegen in Swier waar ze ook het clublokaal hadden.
Ik zoek nog naar bruikbare informatie over de eerste schutterij maar ook van de tweede schutterij. Misschien heeft
u voor mij nog bruikbaar materiaal.
Groetjes, Jos Linssen
AAN: De Heer Jos Linssen
Beste Meneer Linssen, Beste Jos, Maastricht, 18 oktober 2012
Dank voor uw vriendelijke e-mail.
De voormalige gemeente Wijnandsrade - bestaande uit de gelijknamige hoofdplaats, het dorpje Swier en de
gehuchten of buurtschappen Aalbeek (deels), Brommelen en Vink - heeft bestaan van 1794 tot 1982, voordat zij
opging in de gemeente Nuth. Vóór 1794 was het dorp Wijnandsrade cum annexis een rijksheerlijkheid. De
plaatselijk gebiedende heer (sinds de 16 de eeuw telgen uit het adellijk geslacht Von dem Bongart) zetelde op het
kasteel Wijnandsrade, dat reeds in de 12 de eeuw vermeld wordt.
De Wijnandsraadse parochiekerk (met fundamenten uit de Middeleeuwen) is toegewijd aan St.-Stephanus. Ik heb
dan ook een koffiebruin vermoeden, dat de ‘oudste’ schuttersvereniging waar U het over hebt, de vorengenoemde
heilige als patroon en naamgever had. In archieven en vakliteratuur ben ik evenwel tot op heden de naam van deze
schutterij uit het dorp Wijnandsrade nog niet tegengekomen. Maar misschien weet u in dezen meer dan ik. Voor
zover mij bekend is, ontstond de schutterij vóór 1741 en moet zij - volgens Peeter 1886 - ‘tot aanvang’ van de 19 de
eeuw, dus tot in de periode 1801-1825, hebben geëxisteerd.
De tweede schutterij, t.w. die van Swier, heette werkelijk St.-Stephanus. Zij werd op 6 augustus 1892 opgericht,
volgens artikel 15 van haar koninklijk goedgekeurde statuten van twee jaar later. Hoe luidt de passage in het boekje
Hub va Fon (van de auteur Kees Jutte) uit 1996? De door mij bedoelde passage schijnt iets te zeggen over het St.-
Stephanusgezelschap. Erg lang heeft de St.-Stephanusschutterij van Swier trouwens niet bestaan, want al in 1913
ging zij ter ziele.
Naast de beide vorenstaande schutterijen ken ik nog een vijftal andere, t.w.: de Landstorm (1814-1815), de
Rustende Schutterij (1816-1831; 1868-1907), de Reserveschutterij (1816-1831; 1868-1907), de Garde Civique
(1831-1867) en ten slotte de Schietvereniging De Schutters Nuth (vóór 2001 - heden). Over deze vijf en de twee
eerdergenoemde zal ik u nog nader berichten.
Graag uw reactie.
Met vriendelijke groeten, Alfred Disch
- - - - - -
- - - - - -
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Blz. 2138 15 april 2013 Schuttersbrief - nummer 95
56

DE ORANJES EN HET SCHUTTERIJWEZEN (2)
Vervolg op SB 93, blz. 2008-2009
Website Handboogschuttersgilde St.-Sebastiaan te Oosterhout (NB)
Op www.stsebastiaan.nl wordt in de rubriek Geschiedenis vermeld dat de gilde in 1850 bij gelegenheid van haar 100jarige
bestaan een vorstelijk geschenk ontving van koning Willem III. Navraag bij de gilde wat dit vorstelijk
geschenk inhoudt en waar het zich bevindt, levert de verbazingwekkende mededeling op dat men het niet weet!
Terugkijkend in de historie kunnen we vaststellen dat koning Willem III, vooral in de beginjaren van zijn
koningschap, de handboogschutterijen een warm hart toedroeg.
- In juni 1849 liet hij een concours organiseren op Het Loo, waar 21 verenigingen aan deelnamen.
- In 1851 volgde nogmaals een concours op Het Loo en daar waren 29 handbooggezelschappen vertegenwoordigd.
- In 1852 volgde een wedstrijd bij iedere vereniging ‘thuis’ en daar had koning Willem III een medaille per
vereniging voor beschikbaar gesteld. Liefst 159 hadden zich aangemeld.
Aan géén van deze activiteiten heeft de gilde van St.-Sebastiaan uit Oosterhout deelgenomen.
In 1850 had de koning een gouden medaille ontvangen als teken van zijn benoeming tot opperbeschermheer van de
Nederlandse handboogschutterijen. Aan dit geschenk hadden 58 handboogverenigingen bijgedragen, echter niet de
handbooggilde St.-Sebastiaan uit Oosterhout.
Een gilde die toen enig aanzien had, zou toch voorkomen op de overzichten van Nederlandse handboogschutterijen
uit 1849/1850 en 1852. Deze overzichten waren samengesteld door de Koninklijke Commissie van handboog- en
scherpschutterijen o.l.v. Jhr. H.M. Mollerus, kamerheer van Koning Willem III.
Ook komt de gilde uit Oosterhout niet voor in het Jaarboekje der Boogschutterijen in het Koninkrijk der Nederlanden,
dat twee jaargangen telt, namelijk 1847 en 1848-1849. Drie andere handboogverenigingen uit Oosterhout staan er
wél in genoemd.
Het bovenstaande geeft bepaald geen voedsel aan de veronderstelling dat in 1850 een vorstelijk geschenk zou zijn
geschonken aan de St. Sebastiaangilde uit Oosterhout.
Bovendien vinden we over een vorstelijk geschenk niets terug in:
- kranten uit 1850 en daaropvolgende jaren
- het eigen oud archief van de St.-Sebastiaansgilde te Oosterhout
- ingekomen en uitgegane stukken Secretariaat Koning Willem III
- kasbescheiden van uitgaven bij de Thesaurier van Koning Willem III
- archief Kabinet des Konings
- Collectie Documentatie Oosterhout
Voor het eerst wordt in het jaar 1925 in het jubileumboekje (175-jarig bestaan) melding gemaakt van een vorstelijk
geschenk zonder het noemen van de aard van dat geschenk. Ook wordt vermeld dat dit in 1850 zou zijn
geschonken door Koning Willem II, die echter al in 1849 was overleden. Als er al sprake zou zijn geweest van een
vorstelijk geschenk, dan is dit ontvangen van zijn zoon en opvolger, Willem III.
Ook de heemkundevereniging van Oosterhout heeft recent een onderzoek ingesteld, maar tot heden evenmin iets
kunnen vinden over een vorstelijk geschenk.
Conclusie: 1. zonder in bezit te zijn van het vorstelijk geschenk;
2. zonder te weten wat de aard van het geschenk is;
3. zonder bronnen die aantonen dat er een vorstelijk geschenk geweest is,
is de vermelding op de website een onjuistheid. Het zou de gilde sieren indien ze de betreffende mededeling op
haar webpagina laat vervallen.
J.H.A.L. (Jo) Pluymakers, Beek (LB), oktober 2012
Geraadpleegde bronnen:
- Koninklijke Bibliotheek, Den Haag
- Koninklijk Huisarchief, Den Haag
- Nationaal Archief, Den Haag
- Regionaal Archief, Tilburg
- Heemkundekring De Heerlijkheid Oosterhout
- Jaarboekje voor de Boogschutterijen in het Koninkrijk der Nederlanden, Gorinchem, jrgn. 1847 en 1848-1849
- Publicatie Jo Pluymakers Beek (LB), 2006: Koning Willem III en handboogsport
- - - - - -
- - - - - -
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Schuttersbrief - nummer 95 15 april 2013 Blz. 2139
57

HET SCHUTTERIJWEZEN
IN
DE GEMEENTE ZEDERIK (ZH), VROEGER EN NU (2)
Vervolg op SB 54, blz. 941
Vervolg
De St.-Martinus- en St.-Antoniusgilde uit 2004
VAN: De Heer A.H.C. (Fons) Brand,
deken van Schuttersgilde St.-Martinus en St.-Antonius te Lexmond en Hei- en Boeicop
Geachte Heer Disch, Lexmond (ZH), 29 oktober 2012
In SB 54, pagina 941 schrijft u over ons gilde. U heeft het artikel afgesloten met een paar vragen. Nu heb ik de
daarop volgende SB’s daarop nageslagen en niet gezien of u ook maar enig antwoord daarop heeft gekregen.
Nu mis ik wel een paar SB’s, maar gezien de tijdspanne tussen het onderwerp in SB 54 en de andere uitgaven verwacht
ik daar geen antwoorden in.
Graag verneem ik of u inderdaad antwoord hebt gekregen.
58
Gildegroet, Fons Brand
AAN: De Heer Fons Brand
Geachte Heer Brand, Maastricht, 29 oktober 2012
Inderdaad heb ik in de SB 54 van 11 september
2006 gevraagd naar nadere informatie over enerzijds
uw toen twee jaren oude kruisbooggilde en
anderzijds over het vroegere schuttersverleden
van Zederik n.a.v. het voorkomen van de jaartallen
1394 en 1672 op de standaard van uw
gezelschap. Zeer tot mijn spijt heb ik tot op
heden nimmer enige reactie mogen ontvangen.
Mag ik uit uw vraagstelling afleiden, dat u bereid
bent om alsnog zorg te dragen voor het aanreiken
van de verlangde gegevens? Niet alleen mij maar
zeker ook de SB-lezers zou u daarmee een plezier
doen.
Zes jaar geleden was uw vereniging, voor zover
ik weet, de enige schuttersgilde in de ganse provincie
Zuid-Holland. Is dat nog steeds zo?
Ook zes jaar geleden beschikte uw gilde nog niet
over een eigen website. Sinds 2009 is dat wél het
geval. Ik ben dan ook eens nagegaan, of ik een
afbeelding van de standaard met de bijzondere
jaartallen 1394 en 1672 op de website zou aantreffen.
Is de hier getoonde foto inderdaad die van [Bron: www.schutterij-lexmond-heycop.nl]
van de standaard of gaat het ditmaal om een voor-
stelling van het schutterijvaandel? Maar misschien is hier het schutterijvaandel tevens standaard, zoals bij menig
andere schuttersgilde het geval is!
Mijn vorige e-mail (van 8 september 2006) was gericht aan ‘hoofdman’ (= voorzitter) Herman de With. U tekent
daarentegen met ‘deken’. Een andere benaming voor dezelfde functie?
Met vriendelijke groeten, Alfred Disch
- - - - - -
- - - - - -
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Blz. 2140 15 april 2013 Schuttersbrief - nummer 95

VSK: DE VLAAMSE SCHIETSPORTKOEPEL (2)
Vervolg op SB 94, blz. 2050
Slot
Inleiding
1978
In 1978 kondigen zich moeilijkere tijden aan, door de splitsing van de cultuurgemeenschappen; zie ook SB 94, blz.
2050, sub anno 1977. Tevens wordt het programma van de Olympische Spelen gewijzigd en met het wegvallen van
de 300m-discipline voor het geweer wordt de deur voor de luchtdrukwapens wijd opengezet.
1984
Op de Olympische Spelen 1984 te Los Angeles (VS) wordt voor het eerst in de geschiedenis van de O.S. het
Luchtdrukwapen als discipline toegelaten. De KVBSV-na organiseert zijn eerste Cursus Arbitrage. De in 1963
opgerichte Belgische Federatie voor Kleischieten splitst zich in een Vlaamse vleugel, genaamd Federatie
Kleischutters van het Vlaamse Land (FKVL), en in een Waalse vleugel.
1988
Tijdens de Olympische Spelen 1988 te Seoel (Zuid-Korea) telt de Belgische delegatie 60 deelnemers, onder wie
niet minder dan zes schutters. België behaalt twee medailles waaronder één voor KVBSV-schutter Frans Peeters;
Anne Goffin wordt vierde in de discipline Luchtpistool.
1989
Ook de Duitstalige Gemeenschap wordt betrokken bij de organisatie van 3 de Match der Latijnse Landen, ditmaal
gehouden in de Waalse en provinciale hoofdstad Namen. Zie en vergelijk SB 74, blz. 2050, sub anno 1974.
1999
Op 13 april van dit jaar vaardigt de Vlaamse Cultuurraad een nieuw decreet uit, inhoudende de erkenning en
subsidiëring van de Vlaamse sportfederaties, met accentlegging op de sportconfederaties. Gevolg: KVBSV-na.
fuseert met de Federatie Kleischutters van het Vlaamse Land (FKVL) en de Belgische Parcours Schutters
Associatie (BPSA) en gaat over tot de oprichting van de Vlaamse Schutterskonfederatie (VSK.). Naar aaanleiding
van die oprichting stappen enkele provinciale afdelingen uit de nieuwe confederatie en sluiten zich aan bij andere
federaties, t.w.: FROS en de Vlaamse Traditionele Sporten (VlaS).
2000
In dit jaar volgt de fusie van de VSK met de Handboogliga (HBL). De nieuwe fusiekoepel heet nu: Vlaamse
Koepel der Schietsportfederaties (VKS).
2001
Op 13 juli wordt het decreet inzake regeling van erkenning en subsidiëring van de Vlaamse sportfederatie, de
koepelorganisaties en de organisaties voor de sportieve vrijetijdsbesteding goedgekeurd. Dit heeft enerzijds tot
gevolg de ontbinding van de VKS en anderzijds het feit dat de VSK (= dus: de Vlaamse Schutterskonfederatie)
opnieuw de erkende en gesubsidieerde federatie is.
2003
De Vlaamse Schutterskonfederatie (VSK) viert op 17 mei zijn eeuwfeest in de aula van de Koninklijke Militaire
School te Brussel.
2007
Op 8 juni verschijnt het langverwachte decreet van de sportschutter in het Belgische Staatsblad. Dit zorgt ervoor
dat duizenden schutters een sportschutterslicentie aanvragen en het ledenaantal spectaculair stijgt.
2009
Op een buitengewone algemene vergadering van 26 oktober wordt de basis gelegd voor een grondige hervorming
van de VSK. De clubs beslissen met een zeer ruime meerderheid om alle activa en passiva van KVBSV-na en
FKVL over te dragen aan de VSK. De naam van de vereniging wordt gewijzigd in: Vlaamse Schietsportkoepel.
Binnen deze VZW *) bestaan twee categorieën leden: de clubs Doelschieten en de clubs Klei(duiven)schieten.
Alfred Disch, Maastricht, oktober 2012
*) VZW = vereniging zonder winstoogmerk.
- - - - - -
- - - - - -
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Schuttersbrief - nummer 95 15 april 2013 Blz. 2141
59

HET SCHUTTERIJWEZEN IN DE GEMEENTE MEERSSEN (LB),
VROEGER EN NU (4)
Vervolg op SB 94, blz. 2040-2042, 2051 en 2055-2067
De voormalige en huidige schutterijen te Meerssen-dorp
60
Vervolg 2
VAN: De Heer Ing. J.H. (Hans) van de Worp,
2 de plv.-commandant, trompetter en tevens webmaster van Schutterij St.-Remigius te Meerssen
Hallo, Alfred. Meerssen (LB), 23 oktober 2010
Ik heb de erkenningsakte van Willem III m.b.t. Schutterij St.-Remigius uit 1889 proberen te ontcijferen. Deze vind
je in het Word-document. Ik heb de scan van de akte bijgevoegd
zodat je ook zelf kunt kijken en wellicht iets kan toevoegen (ik
kon het niet helemaal ontcijferen). Ik baal wel dat een gedeelte
is weggevallen maar op zich niet desastreus, denk ik. [Zie de
nevenstaande afbeelding. Voor een leesbare vergroting en voor
een transcriptie zie de navolgende bladzijde].
Het verhaal roept bij mij wel een paar vragen op.
1) Waarom moest men destijds bij de koning vragen om als
rechtspersoon te worden erkend? Gangbaar voor die tijd,
neem ik aan. Of werden schietverenigingen als iets ‘dreigends’
ervaren?
2) Ik zie in de tekst ook het volgende: houdende de statuten
der voor minder dan dertig jaren aangegane vereeniging
genaamd St. Remigius schutterij, gevestigd te Meerssen. Waarom gaat men een vereniging voor minder dan 30
jaar aan? Of interpreteer ik het verkeerd?
Behalve deze akte is er (nog) niks teruggevonden m.b.t. de St.- Remigius. Heb jij wellicht meer gevonden?
Verder zie ik in een schrijven van Joop Geijsen, die deze akte aanhaalt, dat hij stelt dat Remigius tot 1914 heeft
bestaan en door de oorlog uitgedoofd raakt. In 1918 wordt een burgerwacht opgericht (in 1940 verboden door de
Duitse bezetter) waardoor de aandacht voor schutterijen in Meerssen verbleekt.
Als laatste heb ik eens van dhr. Jo Pluymakers uit Beek (LB) een kopie ontvangen waaruit blijkt dat een
Meerssense schutterij, St.- Andries, deel heeft genomen aan koninklijke schietwedstrijden in 1854. Andreas komt
voor op een lijst in het Koninklijk Huisarchief te ’s-Gravenhage, nl. een lijst van scherpschutterijen t.b.v.
koninklijke wedstrijd 1854. Ik heb wel eens eerder van de naam Andries vernomen uit brieven waar ook over
Andries werd gesproken. Het bevreemdt me echter dat ik geen zilver met een dergelijke naam heb teruggevonden
of hadden de oude en jonge schutterijen welke wel op de schilden worden genoemd, nog een aparte aanduiding
m.b.t. beschermheilige(n) die dan enkel in de spreektaal werd gebruikt in hun naam? Zo ja: wat waren hun namen dan?
Volgens mij heb ik het al eens eerder gevraagd: waarom vinden we van Remigius geen zilver terug? Zou het door een
vroeger bestuur zijn vastgehouden of verborgen voor de Duitse vijand of heeft die het wellicht in beslag genomen?
Ik wacht nu geduldig je eventuele antwoorden op de vragen af en die zullen wellicht weer nieuwe vragen opwerpen.
Groetjes, Hans
AAN: De Heer Hans van de Worp
Beste Hans, Maastricht, 23 oktober 2010
De fotokopie van het KB van 10.10.1889 - nr. 29 was mij bekend: ongeveer tien jaar geleden heb ik haar gezien ten
huize van Joop Geijsen. De gegevens heb ik later verwerkt in mijn tekst over het schutterijwezen van Meerssen; zie
dan ook de derde aflevering van deze SB-rubriek. Voor een transcriptie (met toelichtende noten) van het KB uit
1889 verwijs ik naar hieronder. Dáár vind je tevens het antwoord op een deel van jouw vragen. De termijn van net
iets ‘minder dertig jaar’ was wettelijk bepaald en vóór het verstrijken van die periode kon verlenging voor weer
eenzelfde termijn worden verkregen (na aanvraag). Koning Willem III was juist een uitgesproken liefhebber van,
om niet te zeggen een royale maecenas voor, het schutterijwezen; zie de zéér verhelderende publicaties dienaangaande
van J.H.A.L. (Jo) Pluymakers in de SB, met name in SB 70 (blz. 1329, met verdere bronverwijzingen).
Voor antwoord op jouw overige vragen mag ik kortheidshalve je wel andermaal verwijzen naar de derde aflevering
in deze SB-rubriek. Immers, ook dáár vind je méér over de voormalige St.-Remigius I en II (niet te verwarren met
de huidige, sinds 1986 bestaande St.-Remigius III) alsmede vrij uitgebreide informatie over de St.-Andreasschutterij
(in de volksmond: Sjötterie St.-Andries) uit de jaren ±1801 - 1854/1862 en haar gelijknamige drie (!) voorgangers.
Mochten desalniettemin toch nog vragen overblijven of nieuwe vragen rijzen, dan verneem ik dat graag van je.
Met vriendelijke groeten, Alfred
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Blz. 2142 15 april 2013 Schuttersbrief - nummer 95

Het Koninklijk Besluit (KB) van 10.10.1889 - nr. 29
[Bron: fotokopie, verstrekt door Hans van de Worp]
Transcriptie
Wij, Willem III, bij de gratie Gods Koning der Nederlanden, Prins van Oranje-Nassau, Groot-Hertog van
Luxemburg, enz., enz., enz.
Beschikkende op een aan Ons ingediend verzoekschrift van Joannes Kleuters te Meerssen daarbij overleggende
eene onderhandsche a akte, houdende de statuten der voor minder dan dertig jaar aangegane vereeniging genaamd
St. Remigius Schutterij, gevestigd te Meerssen, en verzoekende dat deze vereeniging door Ons moge worden erkend b ,
Gelet op de voorschriften der wet van 22 April 1855 (Staatsblad n o 32) c in het algemeen en op de voordracht onzer
Minister van Justitie van 3 October 1889, 1 ste Afd. 9 N o . 115;
Hebbend[e] goedgekeurd en verstaan
de statuten van dezen vereeniging genaamd St. Remigius Schutterij, gevestigd te Meerssen, gelijk die bij het
verzoekschrift zijn overgelegd, goed te keuren en de vereeniging mitsdien d als rechtspersoon te erkennen.
Onze Minister van Justitie is belast met de uitvoering van dit besluit. e
Het Loo, den 10 October 1889.
Willem
De Minister van Justitie,
Ruys van Beerenbrouck.
Noten van de SB-redactie
a onderhandsch = zonder tussenkomst van notaris opgemaakt. b moge worden erkend, lees: moge worden erkend als rechtspersoon.
c wet van 22 April 1855: de Wet van 22 april 1855 bepaalde dat voortaan elke vereniging die wenste deel te nemen
aan het rechtsverkeer (bijv. om zo een erfenis of legaat te kunnen ontvangen en zo onroerend goed te kunnen bezitten), rechtspersoonlijkheid
moest hebben (door koninklijke goedkeuring van haar statuten); verenigingen die reeds vóór 22.4.1855
bestonden, waren vrijgesteld van die verplichting. d mitsdien = daarom. e uitvoering van dit besluit, lees: publicatie in de
Staatscourant (want pas dán kreeg het genomen Koninklijk Besluit rechtskracht, d.w.z. rechtsgeldigheid).
- - - - - - A.D
- - - - - -
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Schuttersbrief - nummer 95 15 april 2013 Blz. 2143
61

HET PREDICAAT KONINKLIJK (17)
Vervolg op SB 94, blz. 2069-2074
Bepalingen betreffende het predicaat ‘Koninklijk’
(Bron: www.munt-penningkunde.nl)
BEPALINGEN BETREFFENDE HET PREDIKAAT 1 ‘KONINKLIJK’
zoals verleend ingevolge Koninklijke Beschikking per 17 februari 1987 voor de duur van 25 jaar.
1. Hare Majesteit de Koningin 2 verleent het recht tot het voeren van het predikaat ‘Koninklijk’. Het recht kan
worden verleend aan ondernemingen en aan verenigingen en is strikt op naam.
2. Verlening van het predikaat houdt tevens in, dat de gerechtigde de Koninklijke
Kroon mag voeren waar zulks in het gebruik past, bijvoorbeeld op briefpapier
in combinatie met de naam van de onderneming of vereniging dan wel op een
eigen vlag.
De Koninklijke Kroon bevat een hoofdband en vijf diademen; dit karakter
dient bij eventuele stilering in ieder geval gehandhaafd te blijven.
Het predikaat mag in het buitenland in een vreemde taal worden gevoerd.
3. Het gerechtigd zijn tot het voeren van het predikaat houdt de verplichting in alles na te laten wat de reputatie
van de gerechtigde zou kunnen schaden.
Tevens dient de gerechtigde de bij de verlening uitgereikte documenten, te weten het afschrift van de
Koninklijke Beschikking, de oorkonde en het exemplaar van deze bepalingen, met zorg te bewaren.
4. Het predikaat mag niet worden gevoerd in verbinding met een product.
5. Het recht tot het voeren van het predikaat kan te allen tijde worden ingetrokken.
6. Het recht tot het voeren van het predikaat vervalt, indien de juridische of feitelijke structuur van de gerechtigde
verandert.
Bij ondernemingen kan hieronder bijvoorbeeld worden verstaan het geval dat de eigendom van de onderneming
geheel of in overwegende mate in andere handen overgaat, de statuten worden gewijzigd, de
onderneming in liquidatie treedt, in staat van faillissement komt te verkeren of surséance van betaling
aanvraagt.
Bij verenigingen kan hieronder bijvoorbeeld worden verstaan wijziging van de statuten of het in liquidatie
treden.
7. Het recht tot het voeren van het predikaat vervalt na vijfentwintig jaar dan wel na een kortere periode, indien
die bij de verlening is vermeld.
8. Wanneer het recht tot het voeren van het predikaat wordt ingetrokken dan wel vervalt, dient de oorkonde
onverwijld te worden teruggezonden aan de Grootmeester van het Huis van Hare Majesteit de Koningin.
Alsdan mogen het predikaat en de Koninklijke Kroon niet meer worden gevoerd en dienen de statuten van de
voormalige gerechtigde te worden aangepast.
9. In de onder 6 en 7 bedoelde omstandigheden waar de gerechtigde onderneming of vereniging blijft bestaan,
kan bestendiging van het recht tot het voeren van het predikaat worden verzocht aan Hare Majesteit de
Koningin.
10. Deze bepalingen worden in twee exemplaren uitgereikt aan de gerechtigde. De gerechtigde dient één exemplaar
te ondertekenen en aan de Grootmeester van het Huis van Hare Majesteit de Koningin terug te zenden.
De ondergetekenden verklaren tekeningsbevoegd te zijn voor [naam rechtspersoon] te [naam vestigingsplaats] en
kennis te hebben genomen van deze bepalingen en zich daarnaar te zullen gedragen.
w.g.
[naam voorzitter], voorzitter
[naam secretaris], secretaris
Noten van de SB-redactie
1 predikaat, lees: predicaat.
2 Hare Majesteit de Koningin i.c. koningin Beatrix, mi.v. 30.4.2013: Zijne Majesteit de Koning i.c. koning Willem-Alexander.
A.D.
- - - - - -
- - - - - -
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Blz. 2144 15 april 2013 Schuttersbrief - nummer 95
62

VRAAG EN ANTWOORD; VRAAG EN AANBOD (29)
Vervolg op SB 94, blz. 2075- 2079
Gelieve in voorkomende gevallen uw reactie steeds (óók) te richten aan de redactie van de SCHUTTERSBRIEF
(redactie@schuttersbrief.nl),
zodat niet alléén de vraagsteller maar álle SB-lezers er profijt van kunnen hebben!
ANTWOORD 32 (inzake alschieten op gelukspapier) (vervolg op SB 20, blz. 386)
De vraag van de heer J.M. (Joep) van Goch te Oostrum (LB) luidde:
Een annonce in het Venrayse weekblad ‘Peel en Maas’ van 10 oktober 1903 maakt melding van ‘alschieten
op gelukspapier’. Weet iemand misschien, wat ‘alschieten op gelukspapier’ zou kunnen betekenen?
Het antwoord op de vraag van dhr. van Goch vond ik onder het kopje Gezelligheid is troef op de website
www.schijndelse.nl → [subdomein] Overzicht verenigingen → [subpagina] Sport →.[item] Amicitia, handboogvereniging.
Ik geef hier de letterlijke tekst weer zoals die op de aangegeven plek van de website te vinden is.
Gezelligheid is troef
Provinciale Noordbrabantsche ’s-Hertogenbossche Courant van donderdag 13 augustus 1874
Deze verhaalt dat een kluchtig feest heeft plaatsgevonden, het aloude al- of altschieten. De tafel was
gedekt met heerlijke gerechten die als doel fungeren voor de schutters. De namen van het eten en
enkele vermakelijkheden (zaklopen, wanspringen) waren op een papier geschreven. Degene die `Alt’
schoot oftewel ‘alles’, kreeg wat op de tafel stond. Schoot hij echter een van de gerechten, dan moest
hij dit opeten, ook als het uien of mosterd was. Dit op straffe van een geldboete als men dit niet deed!
Degene die het geluk had om ‘Bachus op een ton’ te raken, mocht op een ton gaan zitten, kreeg een
bril opgezet en een krant, Goudse pijp en een glas wijn aangereikt. Dit duurde tot de volgende aan de
beurt kwam. Aan degene die het papier met ‘zaklopen’ raakte, was later goed te zien hoe vaak deze al
aan Bachus had geofferd.
Het feest werd afgesloten met een optreden van de harmonie afgewisseld met voordrachten van
poëzie en zang.
Mij dunkt, dat nu wel duidelijk is wat met al(t)schieten bedoeld wordt.
De term gelukspapier slaat op het blazoen, d.i. de schiet-‘schijf’. Die kan inderdaad van papier zijn, maar ook van
karton of van hout. Een meer algemene benaming is geluksblazoen. Hoe zag dat eruit?
Ik volg hier de afbeelding (zie nevenstaande illustratie) en op
hoofdlijnen de beschrijving, door de vermaarde schutterijvorser
Jappe Albertus Jolles gegeven. *
Het gaat om een ruit, d.w.z. een gekanteld vierkant. In het midden:
een witte roos = 20 (punten); en een zwarte roos (= de dikke
zwarte rand rondom de witte roos), goed voor 18. Dit midden
wordt horizontaal en vertikaal geflankeerd door vier kleine ruiten.
De driehoekige vlakken daarbinnen dragen de getallen 2 t/m 17
en wel telkens twee onder of naast elkaar die tezamen 19 vormen.
Ook mogelijk is het (alom bekende) gewone blazoen, een échte
(want: ronde) schietschijf, met - in het midden - de witte roos
(= 6), de zwarte roos [= de dikke zwarte rand rondom de witte
roos] (= 5) en de vier ringen daaromheen (= 4, 3, 2 en 1 punt,
gerekend van binnen naar buiten).
Bij zowel ruit als schietschijf kunnen inrichting en getallen verschillen.
Jolles lijkt te suggereren, dat het geluksblazoen alléén bij
handboogschutters voorkomt; maar is dat laatste wel zo?
Geluksblazoen
[Bron: Jolles 1933-1934]
De clou bij het al(t)schieten oftewel bij de gebruikmaking van gelukspapier is dat de getalwaarde die geschoten wordt,
overeenkomt met het getal dat vermeld staat op een dichtgevouwen opdrachtbriefje, dan wel met een der genummerde
prijzen op tafel. Overigens maakt Jolles geen melding van de termen al(t)schieten en gelukspapier.
Alfred Disch
* Jolles 1933-1934 = J.A. Jolles: De Schuttersgilden en Schutterijen van Noord-Brabant. Overicht van hetgeen nog bestaat.
[Uitgegeven door het Provinciaal Genootschap van Kunsten en Wetenschappen in Noord-Brabant]. ’s-Hertogenbosch 1933-
1934. [Fotografische herdruk (twee delen in één band): Arnhem 1974]. Zie meer speciaal Inleiding in deel 1, blz. 10.
- - - - - -
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Schuttersbrief - nummer 95 15 april 2013 Blz. 2145
63

ANTWOORD OP VRAAG 82 (inzake een gevonden ‘wapenschild’) (vervolg op SB 94, blz. 2077-2078)
Beste Alfred, Landgraaf (LB), 19 oktober 2012
Bij dezen wil ik reageren op vraag 82 van Wim Jochijms uit Blitterswijck in de 94 ste uitgave van de Schuttersbrief
en uw antwoord hierop.
Met uw stelligheid dat het een plaat van een (Sint-Joris)schuttersgilde betreft, ben ik van mening dat dit absoluut
niet van toepassing is. Het wapenschild vertoont drie specifieke kenmerken die maar naar één kant kunnen wijzen:
het Russische Rijk, dat van 1721 tot 1917 bestaan heeft. De kenmerken zijn: de tsarenkroon, de dubbelkoppige
adelaar en het hartschild met de voorstelling van Sint-Joris met de draak. De dubbelkoppige adelaar is aan
keizerrijken voorbehouden: het Heilig Romeinse Rijk van Duitse Natie, het keizerrijk Oostenrijk, de Duitse Bond en
diens rechtsopvolger het Duitse (keizerlijk) Rijk en, zoals reeds vermeld, het Russische Rijk.
Pruissen heeft nooit de status van keizerrijk gehaald en gebruikte al aan het einde van de Middeleeuwen een
adelaar met één hoofd. De tsarenkroon is eenduidig te herkennen en het hartschild met Sint-Joris en de draak was
het wapen van het Vorstendom Moskovie.
Om een en ander onmiskenbaar te duiden zal men moeten achterhalen wat de specifieke betekenis van de attributen
in de klauwen van de adelaar is. Gezien de gekruiste ankers zou men eerder aan een maritiem verleden denken.
Het wapenschild kan een borstplaat zijn geweest van een militair, behorende tot de strijdkrachten van het
Russische Rijk. In Duitsland droegen en dragen de Feldjäger [= leden van de militaire politie] nog steeds borstplaten.
Verder zouden lokale en regionale historici moeten onderzoeken of ten gevolge van de Napoleontische oorlogen
Russische militaire eenheden zich in de regio Noord-Limburg / Oost-Brabant in het algemeen of in en rond
Blitterswijck in het bijzonder hebben opgehouden of er doorheen zijn getrokken.
Ter staving van het gestelde zijn enkele bijlagen [zie fig. 1 t/m fig. 4] toegevoegd.
Met een vriendelijke schuttersgroet uit Landgraaf, Frans Theunissen
F.H. (Frans) Theunisen,
auteur van het in SB 32 gerecenseerde OCGL-artikel over schutterijen,
erelid van Schutterij Koningin Wilhelmina te Nieuwenhagen, gemeente Landgraaf (LB)
Fig. 1 Fig. 2 Fig. 3 Fig. 4
Fig. 1: wapen van het Russische Keizerrijk. Fig. 2: Russisch wapen met tsarenkroon. Fig. 3: wapen van Moskou.
Fig. 4: wapen van het Grootvorstendom Moskou
[Bron fig. 1 tm 4: Wikipedia / Wikimedia Commons].
Beste Frans, Maastricht, 19 oktober 2012
U hebt volkomen gelijk.
De verbinding die ik heraldisch legde tussen de Duitse (dubbelkoppige)
adelaar [zie links] en de Pruisische (éénkoppige) [zie rechts], was sowieso al
onjuist. [Bron van de beide afbeeldingen: Wikipedia].
U hebt aangegeven in welke richting we dan wél moeten zoeken.
Mijn gedachten gaan ditmaal uit naar m.n. kozakken die annis 1813-1814 ook op diverse plaatsen in Limburg,
Noord-Brabant en elders in Nederland hebben meegeholpen bij de verdrijving van de Napoleontische bezettingsmacht.
- - - - - - Met vriendelijke groeten, Alfred Disch
- - - - - -
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Blz. 2146 15 april 2013 Schuttersbrief - nummer 95
64

RECENSIE (48)
Vervolg op SB 92, blz. 1979-1980
Jubileumboek St.-Antonius- en St.-Sebastiaansgilde Udenhout (NB)
Titel: Gilde Sint Antonius – Sint Sebastiaan. Een gezond en actief gilde dat de eeuwenoude tradities
levend houdt. Udenhout 2013.
Auteur: Myra Prinsen.
Redactie: Frans Vriens, Thom van de Voort, Myra Prinsen.
Editor: Gilde St.-Antonus en St.-Sebastiaan te Udenhout, gemeente Tilburg.
Tekeningen: Henk Bissels (inzake koningsschilden).
Foto’s: Fotografie Dion de Bakker, Remie Fotografie, Jan Huisman, gildeleden, archief gilde.
Vormgever: Gewoon Kuus.
Druk: Drukkerij Groels.
Formaat: 30½ cm bij 21½ cm; harde kaft; 102 bladzijden; ±222 foto’s (veelal in kleur), twaalf foto-kopieën
van krantenartikelen en 43 tekeningen van koningszilver.
Prijs: € 27; dit is inclusief verpakking en porto binnenland. Voor het buitenland zijn de kosten € 30.
Bestelling bij: fransvriens@hotmail.com.
Aanbieding van het fusiejubileumboek op 2 maart 2013
V.l.n.r.: gildeschrijver Frans Vriens, de Tilburgse wethouder Eric de
Ridder, pastoor-gildeheer Godfried Looyaard, hoofdman Johan Vriens
en deken (bestuurslid) Thom van de Voort
[Fotograaf: Pieter Michielsen]
Het feestboek dat mij ter recensie werd toegezonden, is geschreven n.a.v. een gouden jubileum. In 1963 namelijk,
dus vijftig jaar geleden, fuseerde de in 1925 opgerichte scherpschuttersvereniging ‘Weerbaarheid no. 1’ met de
oorspronkelijke geweer- en handbooggilde St.-Antonius en St.-Sebastiaan. Van deze laatste reikt de geschiedenis
terug tot - naar mijn vaste overtuiging: minstens! - het jaar 1548. Omdat in 1988 (ook alweer 25 jaar geleden) reeds
een gedenkboek verschenen was, heeft de jubilerende vereniging ditmaal gekozen voor een andere opzet, nl. - zoals
hoofdman Johan Vriens in zijn Voorwoord (blz. 9) meldt - beschrijven hoe de leden in de afgelopen halve eeuw de
vereniging naar een hoger niveau getild en springlevend gemaakt hebben.
Met genoegen heb ik het jubileumboek, van kaft tot kaft, gelezen. Het boek geeft een goede indruk, hoe de Antonius
en Sebastiaan van het Noord-Brabantse dorp Udenhout vandaag de dag reilt en zeilt. Tekst (33 hoofdstukken) en
bijna 300 illustraties tonen aan, dat de bewuste schuttersorganisatie inderdaad een gezonde en actieve gilde is die de
eeuwenoude tradities levend houdt. Voor wie het gedenkboek uit 1988 niet in zijn boekenkast heeft staan, zijn er de
inleidende hoofdstukken De gildebroeders anno 1548 (blz. 10-13) en De gildebroeders anno 1963 (blz. 14-17). Na het
derde inleidende hoofdstuk, De gildebroeders anno 2013 (blz. 18-21), passeren nagenoeg alle posities binnen de gilde
de revue. Het zijn er nogal wat. Hou u vast: hoofdman, gildeschrijver, rentmeester, dekens, koning, keizer, gildeheer
(= geestelijk leidsman), ereleden (t.w. eregildeheer, erehoofdman, eredeken, ouderling), standaardruiter, vaandrig,
vendeliers, tamboers, bazuinblazers, gildenar, schatbewaarder (= archivaris), gildebroeders, gildezusters en jeugdleden.
Uit een der tussenhoofstukken blijkt, dat naast het geweer (hoofdwapen) ook de kruisboog (voorheen de handboog)
gehanteerd wordt. Een ander tussenhoofdstuk maakt duidelijk, dat de gilde de jaarlijkse meimaandviering in de
kathedraal van ’s-Hertogenbosch opluistert. De statie- of teerdag (altijd op de zaterdag die het dichtst bij 20 januari
ligt) komt natuurlijk ook ter sprake en... in beeld. Opmerkelijk is het jaarlijkse koningschieten bij het verzorgingshuis
De Eikelaar. De gilde bruist van activiteiten; en terecht dat dan de kranten er melding van maken; vandaar het tussenhoofdstuk
De gilde in de publiciteit. Eveneens is een tussenhoofdstuk gewijd aan het protocol bij een uitvaart. De
slothoofdstukken geven naamlijsten (met jaartallen) van bestuurs- en ereleden, van gildebroeders die sinds 1963
overleden zijn, alsmede van prijswinnaars.
Al met al een héél interessant lees- en kijkboek. Reden waarom ik de aanschaf ervan bij de SB-lezer hartelijk
aanbeveel! - - - - - -
- - - - - - Alfred Disch, Maastricht, maart 2013
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Schuttersbrief - nummer 95 15 april 2013 Blz. 2147
65

- - - - - -
VERSCHIJNING VAN DE SCHUTTERSBRIEF (49)
Vervolg op SB 94, blz. 2080-2081
Beste Alfred, Maastricht, 28 oktober 2012
Hartelijk dank voor de laatste Schuttersbrief met de interessante bijdragen over Meerssen. Ik zal er voor mijn boek
dankbaar gebruik van maken. Uiteraard met bronvermelding.
Mocht ik nog vragen of opmerkingen hebben, dan meld ik me.
Ik kijk uit naar de bijdragen over Bunde, Geulle en Ulestraten.
Met hartelijke groet, Frank
Dhr. drs. F.E.R. (Frank) Hovens;
historicus, eigenaar Bureau voor archiefonderzoek,
werkt thans (in opdracht van de gemeente Meerssen) aan een supplement op het Meerssener geschiedenisboek uit 1994
- - - - - -
Beste Alfred, Beers, gemeente Cuyk (NB), 30 oktober 2012
Ik heb met veel plezier de Schuttersbrief gelezen.
R. v. Haren.
Dhr. Rien van Haren,
staande deken van de St.-Anthoniusgilde te Beers
- - - - - -
Beste Alfred, Veldhoven (NB), 1 november 2012
Er zit weer ‘schot’ in de Schuttersbrief!
Hartelijk dank voor de tweede Schuttersbrief alweer sinds de lange onderbreking.
Gezien de vele reacties in het laatste blad kan ik dus niet achterblijven. Vandaar mijn welgemeende complimenten
dat het geheel weer op de rails staat met zoals vanouds veel interessante berichten, meldingen en foto's.
Inmiddels heb ik al weer diverse krantenknipsels voor je uitgeknipt voor ‘leesvoer’ die je misschien ergens kunt
gebruiken voor een van de komende uitgaven van de SB.
Nogmaals hartelijk dank en verder wens ik je, met je mederedacteuren, heel veel succes en ik beloof je dat ik de
brieven van voor tot achter geheel ga lezen en kom ik iets interessants tegen in de krant dat prioriteit betreft, dan
stuur ik je direct per mail een bericht mét artikel en foto's zodat je ze direct kunt bewerken in een van de Schuttersbrieven.
Als voorbeeld het door Paul Barts vervaardigde wandtapijt van de tien schuttersgilden te Eindhoven-stad
[zie SB 89, blz. 1919-1920]. Dat was midden in de ‘Roos’!
Met vriendelijke Schuttersgroet,
Wil van Leuven,
géén schutter maar wél al sinds vele jaren schuttersvriend te Veldhoven (NB)
- - - - - -
Beste Alfred, Huissen (Gld.), zaterdag 3 november 2012
Fijn dat de Schuttersbrief er weer is.
Jan Wannet
Dhr. J.A.M. (Jan) Wannet,
bibliothecaris-archivaris en zilverbewaarder van de St.-Gangulphusgilde en St.-Laurentiusgilde te Huissen (Gld.),
generaal bij de St.-Laurentiusgilde te Huissen (Gld.),
redacteur van het driemaal per jaar verschijnende blad Huissense Gildenkroniek,
archivaris van de Kring van Gelderse Gilden (KGG)
- - - - - -
- - - - - -
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Blz. 2148 15 april 2013 Schuttersbrief - nummer 95
66

MEDEDELINGEN (50)
Vervolg op SB 92, blz. 1981
Mededeling 176 [Inzake publicatie Schutterij Koningin Wilhelmina (v/h St.-Gregorius de Grote) te Nieuwenhagen]
Beste Alfred, Nieuwenhagen (LB), 19 oktober 2012
Buiten dit onderwerp om [zie blz. 2146] maak ik van de gelegenheid gebruik om u al te informeren omtrent het feit
dat ik bezig ben met een nieuw artikel betreffende de schutterij van Nieuwenhagen (LB).
N.a.v. een artikel in uw Schuttersbrief heb ik enkele jaren geleden contact opgenomen met de heer Pluymakers uit
Beek, die mij enkele afschriften van archiefbescheiden uit het Koninklijk Huisarchief en het Nationaal Archief heeft
doen toekomen. Dit jaar heb ik contact opgenomen met zowel beide voorgenoemde archiefinstellingen als met het
Regionaal Historisch Centrum Limburg. Door deze contacten ben ik nu in het bezit van afschriften en digitale
bestanden betreffende de eerste decennia van de Nieuwenhaagse schuttersgeschiedenis. Het artikel zal hoogstwaarschijnlijk
in twee delen verschijnen en wel in de jaarboeken 2013 en 2014 van het Oudheidkundig en
Cultuurhistorisch Genootschap Landgraaf (OCGL). Deel 1 zal zich hoofdzakelijk concentreren op de leden uit
successievelijk 1861 en 1888, terwijl in deel 2 vooral aandacht is voor de statuten die in 1898 en 1899 ter koninklijke
goedkeuring zijn voorgelegd.
Met een vriendelijke schuttersgroet uit Landgraaf, Frans Theunissen
- - - - - -
Mededeling 177 (Inzake het Limburgs schuttersmuseum te Steyl, gemeente Venlo)
67
F.H. (Frans) Theunisen
Persbericht
Nieuwe huisvesting Limburgs Schutterijmuseum (LSM) definitief
Steyl (LB), 5 april 2013
Op 10 april 2008 werd het Limburgs Schutterijmuseum (LSM) getroffen door een grote brand. De schade aan het
gebouw en de collectie was enorm.
Aanvankelijk leek het er op dat de voormalige kapel Notre Dame in Steyl na restauratie weer heringericht kon
worden als museum. De Congregatie van het Goddelijk Woord besloot echter het gebouw een andere bestemming
te geven waardoor het Museum dakloos bleef.
In augustus 2011 was er goed nieuws. Het LSM en het kerkbestuur van de Sint-Rochusparochie in Steyl sloten een
principeovereenkomst die vestiging van het museum in het voormalige kerkgebouw mogelijk moest maken.
De afgelopen anderhalf jaar hebben kerkbestuur, bisdom Roermond, de gemeente Venlo en het LSM-bestuur in
goede harmonie toegewerkt naar het sluiten van een definitieve overeenkomst. Gisterenmiddag, 4 april, werd een
erfpachtovereenkomst getekend voor de duur van dertig jaar.
Het heeft inderdaad nog best lang geduurd maar het herbestemmen van een kerkgebouw is ook niet iets dat je
zomaar doet. We zijn blij dat het nu zover is en dat we een overeenkomst hebben kunnen sluiten waarin alle
partijen zich kunnen vinden. Aldus Henk Vossen voorzitter van de stichting die het nieuwe museum gaat beheren.
Pastoor Dautzenberg vond het moeilijk om afscheid te nemen van de kerk in Steyl maar is blij met de herbestemming.
Er bestaat een eeuwenoude, sterke band tussen de Kerk en het schutterswezen en dat geeft toch iets
vertrouwds. Het gebouw komt hiermee in vertrouwde handen en dat voelt goed, ook voor de mensen van Steyl.
Wanneer het nieuwe Schuttersmuseum zijn deuren opent, is nog niet te zeggen. Het businessplan is in concept klaar
en komende week wordt gestart met het inmeten van het gebouw zodat de schetsen omgezet kunnen worden in
tekeningen. Verheijen Smeets Architecten tekent voor de verbouwing. De inrichting wordt gedaan door CAS
Design. Naar verwachting kunnen definitieve plannen rond de zomer worden gepresenteerd.
Bart Hölscher,
bestuurslid PR en Communicatie Limburgs Schutterijmuseum
- - - - - -
- - - - - -
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Schuttersbrief - nummer 95 15 april 2013 Blz. 2149

COLOFON
De Schuttersbrief (SB) verschijnt sinds 19 juni 2004 en is een uitgave van de SB-stichting.
U mag - om o.a. auteursrechtelijke redenen - uitsluitend voor eigen persoonlijk gebruik de SB uitprinten,
dus niet (!) ten behoeve van anderen.
Oude SB-nummers kunt U op www.schuttersbrief.nl raadplegen en desgewenst voor eigen gebruik downloaden.
De SB wordt gratis verstrekt: zie de verzendlijst op pagina 1542 van SB-nummer 76.
Wilt U ook GRATIS en RECHTSTREEKS de SB ontvangen? Laat dit dan m.v.v.
Uw volledige naam, Uw woonadres en Uw telefoonnummer weten via www.schuttersbrief.nl.
De Schuttersbrief heeft een doorlopende paginering.
Veelgebruikte afkortingen worden verklaard op pagina 1543 van SB 76.
Digitale en schriftelijke post ter publicatie in de Schuttersbrief wordt naar onderwerp gerubriceerd en
vervolgens in logische volgorde opgenomen in de betreffende SB-rubriek.
Wilt U óók Uw eigen berichten opgenomen zien in de SB, gelieve dan per brief of per e-mail steeds slechts één
onderwerp te behandelen. Dat vergemakkelijkt aanzienlijk de rubricering van de correspondentie in de SB.
In principe worden alle ingekomen brieven en e-mails geplaatst, ook indien ze van dezelfde persoon en van
dezelfde datum zijn. Bovendien wordt voor elk nieuw aangedragen onderwerp een nieuwe rubriek geopend.
De SB telt thans zo’n 300 rubrieken; die van U kan (kunnen) er dus ook nog bij!
Voor een tussentijds overzicht van de rubrieken zie SB 76, blz. 1507-1540.
Daar de door de SB-stichting te maken kosten vooralsnog voornamelijk worden betaald uit particuliere middelen,
verzoeken wij U om een vrijwillige bijdrage o.v.v. ‘Donatie’ te storten op
de in het onderstaande kadertje vermelde (voorlopige) bankrekening.
Voor Uw zéér gewaardeerde gift, hoe gering ook, zeggen wij U bij voorbaat hartelijk dank!
REDACTIEADRES
Bezoekadres SB-redactie / SB-stichting: p/a Franciscus Romanusweg 6-B, 6221 AE Maastricht
Telefoon met voicemail: (00.31) (0)43 - 325 76 62 Skype-adres: Alfred.Disch
E-mail: redactie@schuttersbrief.nl
Websites: www.sb-stichting.nl (bestuur); www.schuttersbrief.nl (SB) en www.schuttersportaal.eu (algemeen)
Voorlopige bankrekening binnenland: 85 88 27 298 t.n.v. Alfred Disch, 6221 AE Maastricht 6-B.
Voorlopige bankrekening buitenland:
IBAN-code: NL86SNSBO - 85 88 27 298; BIC-code: SNSBNL2A
ten name van / auf den Namen von / au nom de / in the name of: Alfred Disch, NL-6221 AE Maastricht 6-B.
Redactieleden
Alfred Disch: hoofdredacteur; tevens redacteur Handboog; e-mail, ook: alfred.disch@gmail.com
Ans Moors: redactrice voor het Italiaanse taalgebied (Italië, San Marino, Vaticaan)
Sjoerd Wannet: redacteur voor de provincies Gelderland en Overijssel; www.sjoerd.wannet@gmail.com
Reinhard Wind: redacteur Muziek; reinhardwind@gmail.com
Sjoerd Wannet: redacteur voor de provincies Gelderland en Overijssel; www.sjoerd.wannet@gmail.com
Thimo Zegers: redacteur Documentatie, Exercities en Zware Buks; thimo.zegers@gmail.com
Willem van Uden en Ab Reuling: respectievelijk webmaster en assistent-webmaster
Naast enkele gekwalificeerde zetels zijn er nog vacante redacteurschappen voor diverse EGS-landen en -taalgebieden
alsmede voor de schietdisciplines Geweer en Pistool. U kunt zich daarvoor aanmelden bij een van de redacteurs.
ICT’er: Hans van de Worp; e-mail: sjutter@hotmail.com
Zakelijk adviseur: Jelger Visser; e-mail: jelger.visser@gmail.com
- - - - - -
- - - - - -
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Blz. 2150 15 april 2013 Schuttersbrief - nummer 95
68