Een Heer van Stand Past op Zijn Woorden - Universiteit van ...

fundament van kennis, en evenmin als vrij wezen dat verantwoordelijk is voor zijn
handelingen.
De Weg (dao) is bij Confucius de juiste handelswijze die mensen moeten volgen ten
aanzien van zichzelf en anderen. De, het vermogen om volgens deze Weg te handelen,
wordt doorgaans met ‘deugd’ vertaald. Het heeft echter een onmiskenbaar politieke
dimensie, omdat het systematisch met de praktijk van het staatsbestuur verbonden is:
degene die de bezit en de Weg volgt, kan
succesvol regeren door beroemde voorbeelden uit het verleden te volgen. De tijd waarin de
dao nog heerste is voor Confucius echter geen mythologisch Gouden Tijdperk, en nog
minder een natuurtoestand, maar de historische periode van de vroege Zhou-dynastie (ong.
1000-722 v. Chr.), toen China relatief stabiele sociale en politieke omstandigheden kende.
In de zogeheten Lente en Herfst-periode (722-481 v. Chr.), de tijd waarin Confucius zelf
leefde, was deze orde steeds meer in verval geraakt.
Confucius ziet de remedie voor dit verval in het opnieuw bevestigen van de Weg, zeden en
tradities uit betere tijden. Maar hij predikt niet simpelweg een terugkeer naar de gewoontes
van de Zhou-tijd, maar veeleer een selectie van de succesvol of effectief gebleken rituelen
en regeerpraktijken van de antieke dynastieën. Centraal daarin staan de li of riten: regeren,
zegt hij, is makkelijk als het met behulp van de li wordt beoefend (vgl. 3.11). Deze
behelzen niet slechts religieuze rituelen, maar meer in het algemeen de conventies en
gebruiken die het hele maatschappelijke leven van de mens beheersen of beheersen moeten.
Ze kunnen slechts in een langdurig proces van onderwijs en leren worden verworven. Met
andere woorden: de Weg wordt overgedragen, en deugd (de) bijgebracht, door onderwijs,
dat de studie van de riten, muziek, geschiedenis en klassieke poëzie omvat. Volgens hem is
onderwijs, of preciezer de ‘liefde voor het leren’ essentieel voor zelfcultivering (wen) en
het bereiken van ren, de specifiek menselijke deugden. De voornaamste deugd van de
edele, de, bestaat echter niet alleen uit zulke kennis of cultivering, maar omvat ook het
vermogen tot handelen volgens de Weg. Confucius zegt van zichzelf: ‘wat betreft
cultivering ben ik misschien gelijk aan anderen; maar ik heb nog niet het niveau bereikt van
de edele, die handelt volgens zijn woorden’ (7.32). De edele bezit dus niet alleen kennis,
maar handelt er ook naar.
Confucius’ ideaal van de als cultivering en handelingsvermogen vertoont een opmerkelijke
overeenkomst met het negentiende-eeuwse onderwijsideaal van Bildung, zoals dat is
geformuleerd door de Duitser Wilhelm von Humboldt (1767-1835). Dit ideaal, dat tot op
heden in veel Europese universiteiten is verankerd, omvat niet alleen wetenschappelijke
kennis, maar ook het vermogen om morele en esthetische oordelen te vellen, en op basis
van die oordelen te handelen. Voorts staat bij Von Humboldt het hoger onderwijs met zijn
10