Een Heer van Stand Past op Zijn Woorden - Universiteit van ...

More documents

Recommendations

Info

vorm van machtsuitoefening. Wie eenmaal zichzelf gecorrigeerd heeft, en dus de en ren bezit, kan regeren zonder bevelen te hoeven uitdelen (13.6). Macht of heerschappij uitoefenen is volgens Confucius dus geen kwestie van dreigen met sancties of geweld, maar één van het inperken van de handelingsmogelijkheden van de onderdanen: ‘regeren is corrigeren. Als je een voorbeeld geeft in het corrigeren, wie durft er dan nog niet correct te zijn?’ (12.17). Dit lijkt op regeren door het goede voorbeeld te geven (vgl. Legge [4], p. 258), maar Confucius heeft hier iets anders op het oog: hij vervolgt namelijk met de opmerking ‘de de van de heerser lijkt op de wind, de de van de gewone man op gras; wanneer de wind over het gras waait, moet dat buigen.’ Met andere woorden, succesvolle heerschappij brengt geen imitatie van de heerser met zich mee (die heeft zich immers anders te gedragen dan zijn onderdanen), maar het erkennen van diens macht als legitiem, en zelfs vanzelfsprekend. Confucius geeft een interessante talige wending aan deze visie op regeren (vgl. [6]). Voor hem is niet de correctie van heersers of onderdanen, maar de ‘correctie der namen’ (zheng ming) de allereerste taak van de bestuurder: Zilu zei: ‘Als de vorst van Wei de administratie aan u zou toevertrouwen, waar zou u dan mee beginnen?’ De meester zei: ‘Als iets het eerst noodzakelijk is, dan is het de correctie der namen!’ Zilu zei: ‘Is dat zo? Wat maakt u een omweg! Waarom die correctie der namen?’ De meester zei: ‘You, wat ben jij een barbaar! Als de edele iets niet weet, dan zou men verwachten dat hij zich onthoudt van een mening. Als de namen niet correct zijn, dan zijn de woorden niet in overeenstemming. Als de woorden niet in overeenstemming zijn, dan worden de zaken niet tot stand gebracht. Als de zaken niet tot stand gebracht worden, bloeien rite en muziek niet. Als rite en muziek niet bloeien, dan kloppen de straffen niet met de misdaden. Als de straffen niet kloppen met de misdaden, dan heeft het volk geen plaats om hand of voet neer te zetten. Als de edele daarom iets benoemt, kan het gezegd worden. Als hij iets zegt, kan het gedaan worden. In zijn gesprekken is er daarom niets waar de edele zorgeloos mee omspringt.’ (Gesprekken 13.3; vert. [5], p. 53-54) In het verleden is deze passage wel geduid als een uiting van een primitief magisch wereldbeeld, dat de levenloze natuur zou verwarren met de sfeer van het menselijk spreken en handelen: het zou dan een opvatting van dezelfde orde zijn als het geloof dat men de regen op kan roepen door een rondedans of toverspreuk. Maar Confucius’ woorden geven hiertoe geen aanleiding. De namen die hij op het oog heeft zijn specifiek sociale titels, zoals die van ‘vader’, ‘vorst’ of ‘minister’. Wie mensen onderscheidt door ze verschillende titels 10
te geven, maakt daarmee ook sociale onderscheidingen; en het maken van de juiste onderscheidingen, ofwel het ‘corrigeren van namen’ (zheng ming), is daarmee ook een manier om de maatschappelijke orde te scheppen en bewaren. Het bezit van een naam of titel, bijvoorbeeld die van ‘vorst’ of ‘vader’, impliceert bij Confucius dat de drager zich in overeenstemming met de naam zal, of moet, handelen. Zijn de namen van de mensen correct gegeven, dan zullen ze zich ook correct of overeenkomstig hun titel gedragen. Niet voor niets maakt Confucius herhaaldelijk bezwaar tegen personen die zich onrechtmatig vorstelijke titels toeëigenen, en tegen zonen die de rollen van hun vader overnemen en zich dus niet meer als ‘zoon’ gedragen. De correcte benaming gaat ook vooraf aan het succesvol uitvoeren van rituelen en opleggen van straffen, dus aan normen en conventies in bredere zin.Wie mensen corrigeert, stelt dus grenzen aan wat ze kunnen wensen; wie namen corrigeert, omgrenst wat mensen kunnen doen. Voor Confucius is taal zodoende niet in eerste instantie met denken en kennen, maar met handelen verbonden. De edele spreekt bedachtzaam en zorgt dat zijn handelingen in overeenstemming zijn met zijn woorden: ‘als het handelen moeilijk is, zal dan het spreken niet aarzelend zijn?’ (12.3). Maar niet alleen vermijdt de edele of man van stand ijdel taalgebruik, hij heeft in regeringsdienst ook de macht de sociale werkelijkheid tot stand te brengen door haar te benoemen. Met magie heeft dat niet zoveel te maken: het is dezelfde macht die bijvoorbeeld een priester of gemeenteambtenaar heeft, die tegen de juiste personen ‘bij dezen verklaar ik u tot man en vrouw’ zegt. In het voltrekken van een huwelijk verandert hij de sociale wereld, en zo oefent hij een specifiek talige of symbolische macht uit. Door zo’n benoeming of correctie legt hij aan anderen immers de verplichting tot specifieke manieren van handelen op. De machtsrelatie die hier in het geding is wordt zelden als zodanig onderkend, omdat ze niet per se berust op dwang of dreigementen, en doordat het gezag van zulke functionarissen doorgaans aanvaard wordt als rechtmatig. Kortom, bij Confucius omvat de niet slechts morele deugd, maar ook legitiem gezag. Wie met de regeert, en niet met wetten en straffen, zal in zijn onderdanen een schaamtegevoel opwekken, waardoor ze zichzelf zullen corrigeren (vgl. 2.3). De is dus geen wet maar juist een vervanging van wetten en andere sancties; de behelst ook het vermogen om sociale werkelijkheden te benoemen en daarmee te creëren. In het met de regeren verdwijnt de noodzaak om in conflicten te bemiddelen, omdat de bevolking zonder dwang tot overeenstemming zal komen over wat de correcte namen en wijzen van handelen zijn, en zijn wensen en gedachten laat bepalen door de heerser. Het feit dat het voltrekken van een huwelijk niet tegen de zin van de gehuwden hoeft te zijn maakt duidelijk dat de een vorm van regeren zonder dwang of zelfs maar inspanning op kan leveren. Sociale consensus en 10
Page 1 and 2: Michiel Leezenberg Een Heer van Sta
Page 3: Bildungsideaal, evenals bij Confuci
Page 7 and 8: dan bij Confucius, voor hem dan ook
Page 9: [2] A. Graham 1989 Disputers of the

Een Heer van Stand Past op Zijn Woorden - Universiteit van ...

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?