Download CV - KASK

Werbrouck
Joke

.
2
µ,
...
-

Het idee om een mentale kaart te maken is ontstaan doordat ik de beelden die ik maak een
plaats wil geven.
Ik ben nagegaan waar deze beelden vandaan komen, hoe ze ontstaan.
Mijn idee hierbij is dat niets zomaar is. Beelden die ontstaan komen ook van ergens,
plaatsen waar je geweest bent, dingen die je rondom je ziet. De omgeving en
gebeurtenissen hebben invloed op het soort werk dat ik maak.
In deze scriptie wil ik toelichten waar mijn werk op gebaseerd is. In de eerste plaats wou
ik “ mijn omgeving” in kaart brengen. Dit is natuurlijk niet zo evident. Mijn ‘omgeving’
is groot en ondefinieerbaar, het bevat herinneringen, opvattingen,landschappen,
stadssferen, woorden, beelden,...
Ik heb denkbeelden van alles, hoe Alaska er zou uitzien bijvoorbeeld, terwijl ik daar nog
nooit geweest ben, hoe Groenland is enz…
Iedereen heeft dit wel, iedereen heeft een bepaalde voorstelling van plaatsen, zaken. .. In
de eerste plaats door informatie die je hebt over een plaats, en ik denk in de 2 de plaats door
je persoonlijke opvattingen over plaatsen, zaken… De beelden die ik maak hebben daar
allemaal mee te maken, ze zijn er onlosmakelijk mee verbonden.
Ze zijn volgens mij beïnvloed door plaatsen waar ik geweest ben, of voorstellingen die ik
heb over de wereld rondom mij.
Dit heb ik uitgewerkt, en zo mijn omgeving letterlijk in kaart gebracht.
3
-

Het is een soort reis,
niet zomaar een reis, nee
een reis door de gedachten, een reis die je zomaar kan oproepen als je daar zin in hebt,
die onderhevig is aan veranderingen,
maar zoals iedere reiziger betaamt, heb ik het een en ander nodig,
ik dacht
Ik zoek mij wat versterking
Dagen heb ik lopen zoeken, niet iedereen is even geschikt, weet je
Ik zocht
om te beginnen:
Een kok, want wat is een reis zonder eten?, en lekkere koekjes?
Nee, een kok had ik zeker nodig.
deze heb ik na lang zoeken gevonden, tussen Alaska en de Noordelijke Ijszee, samen met
nog 5 anderen
Ziehier :
Lindström, Prestrud, Bjaaland, Helmer, Sverre, en Oskar.
Tegen het lijf gelopen en goedgekeurd.
Een kok, gids, taalkundige, historicus, geograaf, en bioloog.
4
-

Even voorstellen:
5
-

Zie ook pg.2.
6
-

Deze reis heeft geen einde en geen begin,
Ze is ontstaan uit de
denkbeeldige,
echte,
realistische,
meegemaakte,
uitgevonden,
fantastische
associatieve
gedachte
7
We gaan reizen!
Wis en waarachtig, werkelijk en onwerkelijk!
Toen zat ik daar op een heuvel en voor het eerst keek ik eens naar beneden om te weten
wat daar allemaal te zien was.
Toen ik keek, zag ik horden wilde kraaien, ze fladderden wild met hun vleugels zodat mijn
zicht beperkt werd, maar toen ik een glimp opving tussen de vleugels van die machtig
grote kraaien knipperde ik even met mijn ogen.
Ik zag prachtig glooiende landschappen, groene bergruggen overdekt met vele
sparrenbomen
en de dennennaalden dwarrelden als vliegmachientjes naar beneden.
-

In kaart gebracht.
Een kaart helpt om de weg te vinden,
of om deze opnieuw te verliezen..
8
-

Het gaat om de verbeelding van plaatsen die gebaseerd zijn op de werkelijkheid of die
ontstaan in het denkbeeldige. De wisselwerking tussen deze twee is voortdurend aanwezig.
De beelden die ik maak wil ik een plaats geven op een mentale kaart. Ik wil zoeken van
waar ze eventueel gekomen zijn.
Maar deze kaart is eigenlijk ook een beeld. Mijn beeld van imaginaire of echte plaatsen.
Bepaalde plaatsen op de kaart zijn in de realiteit niet aanwezig, maar kunnen mijn beelden
wel een plaats geven, die terug een realiteit vormen voor deze beelden.
Over mentale beelden
9
of hoe Sverre zich een
beeld vormt van zijn omgeving
-

Mentaal beeld
Een mentaal beeld is een voorstelling van iets, op mentaal niveau. Meestal gaat daar de
waarneming aan vooraf. Men neemt iets waar, men hoort, ruikt, proeft, voelt, ziet dingen.
Er bestaat geen mentaal beeld dat geen enkele gelijkenis heeft met iets anders . Men slaat
bepaalde dingen op in zijn geheugen van de waarneembare werkelijkheid en er ontstaat
een mentaal beeld.
Als we ons iets herinneren dat werkelijk is dan heeft een mentaal beeld de kenmerken die
met de indrukken van de zintuigen overeenkomen. ( Lewis, 2006). Ze zijn evenwel niet
hetzelfde.
De meeste beelden van het geheugen bereiken niet het niveau van de zintuiglijke
waarneming. Ze zijn bijna altijd algemener en minder helder dan die van de zintuigen.
(Lewis, 2006)
“Ieder mens is, in alles wat hij doet, ordenend bezig. Herkennen, indelen, ordenen en
samenvatten van omgevingsprikkels is een fundamentele noodzaak voor de mens om zich
te handhaven. Het voortbestaan vraagt om voortdurend structureren, identificeren,
organiseren en zo hanteerbaar maken van de omringende wereld”.
(Lynch, 2007).
Men ‘schept beelden’ van voorwerpen, omgevingen, allerlei zaken, zonder van de
zintuigen gebruik te maken. Het ene opgeslagen beeld benadert meer de realiteit dan het
andere.
Het gebruik van het geheugen is een vorm van scheppen van mentale, visuele beelden.
Het beeld in het geheugen is onderhevig aan veranderingen. Het is ook meestal
10
-

onvolledig.
Waarnemen, zien en beschouwen, zijn niet voldoende. (Lewis, 2006).
De indruk moet worden opgeslagen in het bewuste geheugen, om van daaruit later weer
beelden op te roepen. Wij herinneren niet alles wat wij zien. Mensen zijn daar zeer
selectief in. Men selecteert op basis van wat men belangrijk vindt, of opgemerkt heeft.
Heel veel dingen worden waargenomen maar niet bewust waargenomen. De
waargenomen zaken moeten het brandpunt van de aandacht bereiken, van het bewuste
weten. Als de prikkeling niet intens genoeg is zal je er hoogst waarschijnlijk geen
aandacht aan besteden en het bijgevolg ook niet kunnen oproepen. (Lewis,2006).
Aan de universiteit van Harvard (USA) hebben ze het volgende experiment uitgevoerd.
Proefpersonen bekijken een video, waarin twee teams van drie spelers (het ene team in
zwarte shirts, het andere in witte) elkaar een basketbal toespelen. Aan de proefpersonen
wordt gevraagd om te tellen hoeveel de bal binnen één team door de lucht en via de grond
wordt doorgespeeld. Ergens in de video loopt iemand in een gorillapak het beeld binnen,
stopt, slaat zich op de borst en loopt het beeld weer uit. 50% van de proefpersonen
verklaarde na afloop van de video de gorilla niet te hebben gezien. Dit experiment toont
aandachtsblindheid aan. Als men gefocust is op iets, verliezen andere dingen de aandacht.
Als men over straat loopt is dit net zo. Er kan een enorme blok op straat liggen en toch
kan het zijn dat je dit niet ziet.
(Van de Valk, 2007)
Waarom is het van belang dat we mentale beelden hebben? Mentale beelden kunnen het
begin zijn van een gedachtenontwikkeling van waaruit nieuwe ideeën ontstaan. Ze helpen
om de wereld rondom ons vorm te geven. (Lewis,2006).
11
-

Mentale kaart
Ik hoorde voor het eerst over een mentale kaart toen ik een vakantiejob deed in een
cultureel centrum. Daar was men geïnteresseerd in een mentale kaart om de stad opnieuw
aantrekkelijk te maken. Men kan de mentale kaart van mensen over hun stad beter leren
kennen door enquêtes af te nemen. Door mensen te laten reflecteren over hun stedelijke
ervaringen. Bewoners van een stad krijgen vragen als: waar is het aangenaam vertoeven?
Waar kom je liever niet?,...
Aan de hand van deze gegevens kan men kijken wat men kan veranderen om een stad
meer leefbaar te maken.
Wat is een mentale kaart nu precies?
Een mentale kaart is een soort persoonlijke plattegrond. Ze kan weergeven hoe bewoners
hun stad zien. Het is een kaart of een beeld van een bepaalde plaats die je in je hoofd hebt.
Het zijn denkbeeldige kaarten of beelden.
De Amerikaanse stedebouwkundige Kevin Lynch onderzocht in de jaren 60 het belang van
mentale processen voor de stedebouwkundige vormgeving. Zijn onderzoek heeft veel
bijgedragen aan de kennis over de voorstelling van het beeld van de stad, zoals dat
aanwezig is in het geheugen van de inwoners (Lynch, 2007).
Bewoners, en we zijn allemaal bewoners van een bepaalde stad of plaats hebben een soort
mentale kaart over de plaats(en) waar men komt. Men heeft daar een beeld van, een
voorstelling. Deze voorstelling kan in de eerste plaats letterlijk het beeld zijn dat men
heeft van een plaats. De gebouwen, de straten, bepaalde pleinen, meer algemeen de
12
-

typische, karakteristieke aanblik van een bepaalde stad.
Men kan denken aan bepaalde monumenten, men kan zich die voor de geest halen. Als
men iemand de weg moet uitleggen zal men ook beroep doen op zijn mentale kaart van de
stad om te kunnen aanduiden waar men links of rechts moet inslaan.
Heel veel komen daar ook markeringspunten bij kijken. Men kan de weg ook uitleggen aan
de hand van belangrijke plaatsen. Sommige plaatsen zijn van groter belang dan andere.
(Lynch,2007). Waarom krijgt de ene plaats veel meer aandacht of kan men haar zich veel
beter herinneren dan een andere? Is dat enkel omdat men meer op bepaalde plaatsen
komt? Maar kan men niet van een bepaalde plaats een herinnering hebben die heel sterk
is, ook al is men er maar 1 keer geweest?
“Ergens ver weg, in een heel heel groot land, liepen 2 mensen over kuilen en hobbels. Ze
kenden hun weg alleen. Ze liepen over de woestijnvlakte en gingen van de ene bron naar
de andere. Hun kamelen kenden de weg ook, zij liepen ook van de ene bron naar de
andere. Geen straten, geen pleinen, geen huizen, geen torens, enkel zand en hier en daar
wat groen. Er is een netwerk van bronnen heel diep in de grond. In de verte verdwijnen
deze echter in het niets. Deze 2 mensen waren op weg. Ze liepen op blote voeten. Ze
kenden de onbestaande weg, de niet-zichtbare tekens en weten welke richting hen naar
huis zal leiden.”
13
-

Mentale beelden en kunst
“Ons beeld van de werkelijkheid wordt samengesteld uit ontelbare andere beelden,
waarvan vele van artistieke oorsprong zijn. Net als de wetenschap doet kunst ons de
werkelijkheid beter begrijpen. Ze voegt iets toe aan de werkelijkheid, of beter gezegd aan
onze kennis van die werkelijkheid. In belangrijke kunstwerken zit, op een onverklaarbare
manier haast, een essentie die we allemaal herkennen en onmiddellijk aanvoelen en die
niet meer van ons netvlies weg te branden is. Het zijn beelden die beklijven.”
(De Haes,1995).
Persoonlijke kaart
Mijn bedoeling is om de beelden die ik maak eens in kaart te brengen. Ook al weet ik dat
dit gebaseerd is op een soort falen. Beelden die ontstaan mentaal, je denkt bijvoorbeeld
aan iets, geeft dit op één of andere manier vorm, maar waar kun je ze plaatsen, en kan je ze
wel plaatsen?
Zijn ze te plaatsen of te linken met plaatsen waar je geweest bent, omgevingsfactoren?
Ik denk dat het soort beelden dat je maakt sterkt afhangt van de omgeving waarin je leeft.
Het hangt sterk samen met je cultuur.
In de cursus Kunstmethodiek hebben we het probleem ook al eens onder de loep genomen:
de leerling in een kunstvak, kind van zijn tijd en/of product van zijn geschiedenis? Daar
hebben we positief op geantwoord.
We zijn kinderen van onze tijd, ook in de beelden die we nu maken. Daarnaast zijn we
beïnvloed door bepaalde kennis die we hebben omtrent kunst.
14
-

De cultuur waarin je leeft speelt een zeer belangrijke rol. De onzichtbare maar ook de
zichtbare elementen van een cultuur. Zichtbare elementen zoals straten, pleinen, klimaat,
gebouwen enz…spelen een rol in hoe je de dingen beleeft.
We kwamen aan in een dorp, waar we het bestaan niet van afwisten. Het was gelegen
tussen Alaska en Lapland. Ver boven de poolcirkel.
15
-

Helmer vertelde ons het volgende verhaal:
Heel heel lang geleden, toen de winters nog veel kouder waren dan ze nu zijn, toen de
rivieren en de zeeën iedere winter bevroren en de mensen niets anders konden doen dan bij
het vuur blijven omdat anders hun tanden aan elkaar zouden vriezen, toen (dus echt héél
lang geleden) waren de mensen overtuigd dat ze door de ogen te sluiten op andere plaatsen
konden terechtkomen. Ze ontwaakten in een nieuwe realiteit. De oudste van de groep
ging voor, hij sloot voor een tijdje de ogen en dacht aan allerlei plaatsen waar hij het
afgelopen jaar geweest was.
Hij ging hierbij in gedachten letterlijk op stap. Hij zag hoe hij door moerassen zwierf, zijn
benen hoog optillend om aan het slurpende water te ontkomen. Hij liep over harde droge
takken, zag prachtige rotsen met wit mos, varens, en hoorde voetgetrappel van de
weglopende schuchtere dieren.
Toen hij de ogen weer opendeed lag er een glimlach op zijn lippen. Hij keek rond zich en
besloot dat het tijd was om weer op pad te gaan.
De anderen volgden hem,
allemaal met een mysterieuze glimlach op hun gezicht.
De mens is uniek in zijn “beeldend vermogen”, zonder dit is er geen menselijk leven
(mogelijk).
Mentale beelden, metaforen, symbolen, utopieën, morele, religieuze en etnische mythes,
legenden, verhalen, gezegden,…
Het is allemaal van belang om greep te krijgen op de werkelijkheid. Mensen kunnen de
realiteit aan, juist door gebruik te maken van de verbeelding.
Beelden inspireren en doen andere beelden ontstaan. Nieuwe beelden, nieuwe
denkrichtingen, nieuwe realiteiten ontstaan door het beeldend vermogen.
16
-

Voor de mens is dit beeldvermogen van belang om de omgeving te structureren.
Toekomstdromen, denkpistes, ideeën, noem maar op, zonder de ver-beeld-ing zijn ze
moeilijk te bedenken. (De Haes,1995).
Ik kijk op naar de veelbelovende sterren aan de hemel, ze beloven toekomst.
Als ik op de maan zit,
wat tegenwoordig niet verwonderlijk meer is,
dan denk ik nog wel eens aan de aarde,
hoe het daar was
de aarde had wel mooie dingen,
zoals bergen
en de maan natuurlijk…
Prestrud had de maan getekend, hij had ze bijgevoegd in zijn “grote momentenboek.” Hij
houdt namelijk zo’n boekje bij waar hij al zijn bijzondere “momenten” in noteert.
Hiermee houdt hij bij wat voor hem belangrijk is, maar hij maakt er geniepig ook kleine
tekeningetjes in.
Prestrud is gids, dat heeft hij zijn hele leven lang al gedaan, hij is dus één van de beste!
Hij kent behalve vele vele wegen ook wel iets van de natuur, hij kent niet alles bij de juiste
naam, maar weet wel welke kruiden hij nodig heeft om bepaalde ziekten te genezen.
Dit is nodig als hij weer eens op weg is met een groep mensen die ook bijzondere
momenten willen beleven.
De beelden die ik maak buiten mijn kaart zijn misschien ook het best te omschrijven als
17
-

een soort ‘momenten”. Het zijn momentopnames van (on) bepaalde (on) duidelijk terug te
vinden momenten.
Ondertussen heb ik al wat afgereisd met Helmer, Prestrud, Sverre, Bjaaland, Oskar, en
Lindström. We zijn nog over de grote krijtrotsen getrokken, en zijn ondertussen ook al
verdwaald, we kwamen toen plots in het grote onbekende, hebben vanalles beleefd en
gezien, gedacht en verteld, en zijn toen in Indië terechtgekomen.
Daar aangekomen hebben ze hun grote pelsjassen toen verpatst aan een indiër die er zachte
kamelenkussens van ging maken.
De weg is oneindig, misschien komen er nog meer kaarten om te lezen, nog meer wegen,...
I take my car and go, go...
18
-

Kunstenaars
Enkele kunstenaars die verwant zijn met waar ik nu mee bezig ben en die ik met
betrekking tot mijn werk opgezocht heb…
Lori Ann Napoleon
“i collect personal maps people draw. one's memory and perception of a place is very
personal, so each is a reflection, however small or large, of how the individual connects to
their environment: knowing, organizing, and understanding it “
(Lori Ann Napoleon, 2004).
Mapsproject
Lori Ann Napoleon verzamelt persoonlijke kaarten, ze verzamelt kleine stukjes
plaatsbeschrijvingen. Ze laat mensen kaartjes tekenen van hun omgeving.
Iedereen vertelt hierbij iets hoogstpersoonlijks over zijn visie op de omgeving. Voor
iedereen betekent dit iets anders. Zo’n kaartje vertelt meer dan alleen maar de weg van
huis naar de supermarkt bijvoorbeeld. Het vertelt ook over welke plaatsen voor die
persoon van belang zijn. Welke plaatsen hij of zij heeft opgeslaan in zijn of haar
geheugen.
Iemand vertelt zo ook meteen wat hij of zij belangrijk vindt en wat niet.
19
-

Haar oorspronkelijk doel met dit project was om ieder stukje kaart te zien als een
persoonlijk portret van degene die het maakt. De kaartjes die ze over 4 jaar al verzameld
heeft, fungeren ook als een soort persoonlijke kaart over haarzelf. Zo vertellen deze
kaartjes over de plaatsen waar ze zelf geweest is tijdens deze periode. Deze kaartjes
vertellen ook over de mensen die ze tijdens dit project is tegengekomen en haar leven op
één of andere manier beïnvloed hebben.
(Lori Ann Napoleon, 2004).
Mijn kaart zou je kunnen interpreteren als een uitgewerkte versie van zo’n klein kaartje.
Doordat ik er ook zo’n lange tijd aan bezig ben, verandert mijn kaart ook, en worden er
stukken weer overdrukt of aangepast.
Mijn kaart gaat ook over een veel groter gebied, nl. mijn omgeving. Terwijl op zo’n kleine
wegbeschrijving maar iedere keer een zeer klein deel in kaart wordt gebracht. Omdat het
over zo’n groot gebied gaat, beginnen dingen er ook heel anders uit te zien. Zo ligt
Hannover naast een straatje in Gent en Portugal onder de Noordelijke Ijszee.
20
- 2

Portland, OR, 7.04,
author: piano-girl
Portland orientation
Heidelburg, Germany, 6.01
Author: random german guy
21
San Jose, CA;
8.25.06, author: the
Wizard.
Vasteras, Sweden
7.02.05 , author: voice
of q. Swedish past,pr.
- 2

Lori Ann Napoleon probeert deze kaartjes ook uit. Ze volgt de subjectieve aanwijzingen
van iemand anders perceptie van de wereld. Het leidt haar naar wat ze eigenlijk zoekt, een
compleet nieuwe plaats.
Men zou denken dat alles al is gedocumenteerd en ontdekt. Niets is minder waar, voor
haar zijn er evenveel versies van kaartjes als er mensen zijn.
Door dit project heeft ze ontdekt dat deze kaartjes als gids dienen om zichzelf en de
omgeving beter te verstaan.
(Lori Ann Napoleon, 2004).
Cocorosie
Voor het eerst heb ik een optreden van hen gezien in de Vooruit. Cocorosie bestaat uit 2
zusjes: Bianca en Sierra Cassady. Ze maken muziek op een heel eigen manier.
Ze gebruiken speelgoedinstrumenten, rare stemmetjes, ... Het is een mix van verschillende
genres.
Wat me aanspreekt in hun werk, buiten het feit dat het ongeloofelijk mooi is om naar te
luisteren, is ook de manier waarop ze werken.
Hun muziek kan op verschillende manieren geïnterpreteerd worden. Ze zijn er ook niet op
uit dat iedereen hun muziek volledig begrijpt.
In een interview (Oor,2007) vertellen ze dat ze hun muziek vaak zelf ook niet begrijpen.
Als het klaar is, verrast het hen altijd.
Ze concentreren zich op het documenteren van het onderbewuste.
22
- 2

Bianca doet aan automatisch schrijven, volgens de stream of consciousness-techniek.
(Engels voor ‘stroom van bewustzijn’). (Oor, 2007); Dit is een literaire techniek die de
gedachtengang van een persoon beschrijft. Dit leidt in teksten nogal vaak tot een
fragmentarische zinsbouw. (Demets, 2007).
In de beeldende kunst is het automatisme een techniek die beschreven wordt door André
Breton in het eerste surrealistische manifest. Het is een manier voor de surrealisten om het
onderbewuste beter te leren kennen.
Deze werkwijze bestaat erin om aan een tekening te beginnen zonder voorafgaand idee, tot
op een moment dat men een associatie heeft met de werkelijkheid of een deel ervan.
(Dempsey, A., 2002).
Joan Miro, James Joyce, Hans Arp, Paul Klee, enz... hebben deze werkwijze gehanteerd.
De openheid voor associaties en interpretaties is een van de constanten in onder andere het
werk van Paul Klee. Ook bij Coco Rosie vindt je dit terug. Ze staan open voor
verschillende interpretaties van hun werk (Oor, 2007).
Bij mijn mentale kaart maar ook bij mijn andere werken, heb ik veel gebruik gemaakt van
dit associatie principe.
De beelden die ik maakte, verrasten me vaak zelf en daardoor begon ik te zoeken naar
verbanden.
Zo is het idee ontstaan om een mentale kaart te maken en zo mijn omgeving in kaart te
brengen. Deze is natuurlijk verre van volledig. Dit kan ook niet, ze is constant onderhevig
aan veranderingen. Ik heb dan ook vooral bepaalde plaatsen in beeld gebracht.
Mijn werk kan op verschillende manieren geïnterpreteerd worden. Niet iedereen heeft
dezelfde associaties.
Het is als een soort puzzel waarvan de afzonderlijke delen langs meerdere zijden aan
23
- 2

elkaar passen.
Deze scriptie kwam tot stand door medewerking van, en met dank aan:
Oskar, voor het verslag over de dieren en vegetatie. (zie kaart). Lindström, voor de
chocolade en boekweitkoeken.
Prestrud, voor het fantastisch gidsen doorheen alle plaatsen waar ik nog nooit was
geweest.
Bjaaland, voor het verbeteren en aanpassen van mijn scriptie. Helmer, voor de kleine
verhalen.
En Sverre voor de manier waarop hij de wereld ziet.
24
- 2

Inhoudstafel
Woord vooraf……………………………………………………………………………..pg
3
De reis…………………………………………………………………………………..pg 4
Mentaal beeld…………………………………………………………………………….pg
9
Mentale kaart…………………………………………………………………………….pg
11
Mentale beelden en
kunst…………………………………………………………………....pg 13
Persoonlijke kaart…………………………………………………………………………pg
13
Kunstenaars……………………………………………………………………....………pg
18
Lori Ann
Napoleon…………………………………………………………………..pg 18
Cocorosie. . . . .
…………………………………………………………………….pg 21
25
- 2

Woord van dank………………………………………………………….………………..pg
23
Inhoudstafel……………………………………………………………………….……..pg
24
Bronnen…………………………………………………………………………………pg
25
Bronnen
Boeken
DE HAES, L., Cultuur is oorlog. : over elite- en massacultuur, Globe, Groot-Bijgaarden,
1995, 166 pagina’s
WILCOX, D., In het voetspoor der ontdekkers, 232 pagina’s.
DEMPSEY, A., Encyclopedie van de Moderne kunst, stijlen-scholen-stromingen,
Waanders, 2002 ISBN 90-400-90300, p. 151-154 & 161-162.
Tijdschriften
ENGELSHOVEN, T., ‘cocorosie, het medium en de dokter’, Oor, jaargang (2007) , mei.,
26
- 2

nr. 4, p. 44 - 47.
Internetdocumentatie
LEWIS, R.M., visualisatie, haar aard en toepassing, internet, 2006-10-22,
(http//www.home.planet.nl/~amorc.nl/artikel16.html).
LYNCH, K., de stadsbeeldanalyse van Kevin Lynch, internet, 2007-01-02,
(http://www.ariens.org/s1g/lynch.doc).
Figuren/foto’s
In het voetspoor der ontdekkers………………………………………………………….pg
1
WILCOX, D., In het voetspoor der ontdekkers, 232 pagina’s.
Lindstrüm, Prestrud, Bjaaland……………………………………………………………pg
2
WILCOX, D., In het voetspoor der ontdekkers, 232 pagina’s.
Helmer, Sverre, Oskar…………………………………………………………………..pg 5
WILCOX, D., In het voetspoor der ontdekkers, 232 pagina’s.
Sverre………………………………………………………………………………pg 8
27
- 2

WILCOX, D., In het voetspoor der ontdekkers, 232 pagina’s.
Kaartjes…………………………………………………………………………….pg 20
NAPOLEON, L.A., Mapsproject, internet, 2004-03-13,
(http://mojix.org/2004/03/13/064357).
Citaten
LYNCH, K., de stadsbeeldanalyse van Kevin Lynch, internet, 2007-01-
02,…………………………..pg 9
(http://www.ariens.org/s1g/lynch.doc).
HAES, L., cultuur is oorlog: over elite- en massacultuur, Globe, Groot-Bijgaarden, 1995,
166 pagina’s…….pg 13
28
- 2

29
Joke Werbrouck
Scriptie Vrije Grafiek 2 de M.G.
- 2

30
Koninklijke Academie voor Schone Kunsten
Promoter: Emiel Hoorne
Copromoter: Moniek Darge
- 3