Rapport Biesheuvel Over asbest in Goor, Hof van Twente - Sp

Asbest
van Goor naar Hof van Twente
Mr. P.J. Biesheuvel, J.F. Buurmeijer en Dr. P.H.J.J. Swuste
m.m.v. Mr. R.M.J. Klein Tank en Drs. M.A. ten Heuw
Eindrapportage
onderzoekscommissie
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 1

ISBN 90-9017019-7
Copyright: Gemeenteraad Hof van Twente, Goor, juni 2003
NUGI: 884
Trefwoorden: asbest, geschiedenis, gemeente Goor, gezondheidsrisico’s
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden
verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of
openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch,
mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder
voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 2

Inhoud
Samenvatting 7
Hoofdstuk 1 Inleiding
1.1 Voorgeschiedenis 10
1.2 Samenstelling van de commissie 11
1.3 Opdrachtformulering door de gemeenteraad 11
1.4 Afbakening van het onderzoek 11
1.5 Procedure en werkwijze van de commissie 12
1.6 Opbouw van het rapport 12
Hoofdstuk 2 De kennis over asbest
2.1 Achtergrond van het hoofdstuk en onderzoeksvraag 14
2.2 De internationale kennisontwikkeling over asbest 15
2.3 1976 – 1984 16
2.3.1 De werkomstandigheden bij Eternit 16
2.3.2 Publicaties 20
2.3.3 Beeld op basis van dossieronderzoek en publicaties 20
2.4 1984 –1993 21
2.4.1 Asbest als wegverharding 21
2.4.2 Publicaties 24
2.4.3 Beeld op basis van dossieronderzoek en publicaties 24
2.5 1993 – heden 25
2.5.1 De sanering van de asbestwegen 25
2.5.2 Publicaties 27
2.5.3 Beeld op basis van dossieronderzoek en publicaties 28
2.6 Nadere beeldvorming: perceptie 28
2.6.1 Risico’s en gevaren van asbest 28
2.6.2 Signaleringsbronnen 29
2.6.3 Ambtelijke en bestuurlijke organisatie rond asbest 30
2.6.4 Asbest in de bodem 31
2.7 Wetgeving rond asbest 31
2.8 Conclusies 33
Hoofdstuk 3 Het plan de Hogenkamp
3.1 De onderzoeksvraag 35
3.2 De voorbereiding 35
3.2.1 De bestuurlijke contekst 35
3.2.2 De ambtelijke contekst 36
3.3 De grondaankopen 36
3.4 De bestemmingsplanprocedures 38
3.5 Het bouwrijp maken 40
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 3

3.6 Verklaring uit wijze van voorbereiden 43
3.7 Conclusies 47
Hoofdstuk 4 Huidige stand van zaken
4.1 De onderzoeksvraag 48
4.2 De ernst van de asbestproblematiek 48
4.2.1 Soorten asbest 48
4.2.2 Asbestose 49
4.2.3 Mesothelioom 49
4.2.4 Asbestgerelateerde longkanker 50
4.2.5 De mortaliteitscijfers in de regio Goor 50
4.2.6 De aansprakelijkheidsstelling van Eternit 51
4.3 De aard van de asbestproblematiek 52
4.4 De omvang van de asbestproblematiek 52
4.5 Conclusie 54
Hoofdstuk 5 Integraal asbestbeleid
5.1 Inleiding 55
5.2 De achtergrond van integraal asbestbeleid in Hof van Twente 56
5.3 De cultuur rond asbest 56
5.4 De coördinatie 57
5.5 De verantwoordelijkheden van andere overheden 57
5.6 Conclusie 58
Hoofdstuk 6 Samenvattende conclusies en aanbevelingen
6.1 Inleiding 59
6.2 Conclusies 59
6.3 Aanbevelingen 63
6.4 Tenslotte 65
Bijlagen
Bijlage 1 Bestuursopdracht 67
Bijlage 2 Raadsvoorstel en besluit inzake instelling commissie 92
Bijlage 3 Publicaties 95
Bijlage 4 Methodiek en geïnterviewde mensen 108
Bijlage 5 Onderzoek buitenlucht emissies naar asbest 110
Bijlage 6 Samenstelling colleges 117
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 4

Samenvatting
In 2002 is zowel binnen de gemeente Hof van Twente als daarbuiten de
nodige commotie ontstaan over de aanwezigheid van asbest in de
nieuwbouwwijk “De Hogenkamp” . Een tijdelijke onderzoekscommissie heeft
op verzoek van de gemeenteraad de volgende onderzoeksvragen
onderzocht en beantwoord:
1. Historie 'De Hogenkamp'; is de geconstateerde bodemverontreiniging
van asbest te verklaren uit de bestuurlijke en ambtelijke voorbereiding
van de nieuwbouwwijk?
2. Huidige stand van zaken; wat is de ernst, aard en omvang van de
asbestproblematiek in en rond de Hof van Twente?
3. Toekomstig beleid; hoe dient een integraal beleid ten aanzien van
asbest in de bodem voor de gemeente vorm te krijgen?
De gemeenschap van Goor is in de tweede helft van de 20e eeuw sterk
verbonden geweest met het asbestverwerkende bedrijf Eternit. Dit bedrijf was
één van de grote werkgevers van Goor en omgeving. Eternit heeft de
gemeente jarenlang in een klemmende greep gehouden. Enerzijds werden
de gevaren van asbest door Eternit stelselmatig gebagatelliseerd. Anderzijds
heeft de gemeente op zijn minst tot de negentiger jaren het belang van het
behoud van de werkgelegenheid voorop gesteld. Hierdoor werd de
gemeente de gevangene van zijn eigen beleidsfascinatie en heeft ze zich
vrijwel volledig afgesloten van een problematiek die zich in de loop der jaren
steeds duidelijker begon af te tekenen. Een context die overigens ook op
gaat voor het overgrote deel van de bevolking van Goor. In dit historisch
gegroeide klimaat, waarin Goor en Asbest onlosmakelijk met elkaar zijn
verbonden, worden verontrustende berichten van buiten miskend en niet op
hun waarde ingeschat.
In de bestuurs- en beleidscultuur van de Gemeente Goor is dit zodanig diep
ingeslepen dat ook midden jaren negentig - ondanks vele publicaties over
asbest - signalen niet worden opgepikt. De gemeente blijft reactief handelen
op basis van landelijke normen. Men komt niet tot een eigen visie en
ontwikkelt geen beleid op het gebied van asbest in de breedste zin des
woords.
De gang van zaken in het voor de Gemeente Goor ambitieuze project
“De Hogenkamp” ademt dezelfde geest en voltrekt zich binnen deze cultuur.
De commissie oordeelt dat er in het project De Hogenkamp verschillende
signalen zijn geweest die hebben geduid op bodemvervuiling met asbest en
dat daarop niet adequaat is gereageerd. Het gemeentelijke projectteam
“De Hogenkamp” heeft in dit opzicht niet gefunctioneerd. Indien adequaat
gereageerd zou zijn, zou de kans op een vroegtijdige herkenning aanzienlijk
zijn vergroot.
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 5

De gemeenteraad en het college van de voormalige gemeente Goor
hebben ten onrechte de asbestproblematiek niet als probleem erkend en
hebben daardoor in onvoldoende mate beleid ontwikkeld. Hierdoor was er
onvoldoende focus op en aandacht voor dit onderwerp, zowel bij de
ambtelijke als bestuurlijke organisatie. De asbestproblematiek van de
gemeente Hof van Twente vergt vanwege zijn bijzondere karakter door de
grote depositie van asbest in het milieu aanvullend integraal beleid ten
opzichte van de wetgeving van het rijk. Dit is volgens de commissie ook nodig
om een ingeslepen bestuurscultuur drastisch te herzien en een ommekeer in
het denken over asbest te bewerkstelligen. Met deze constatering is de eerste
vraag bevestigend beantwoord.
Op de tweede vraag heeft de commissie slechts ten dele een antwoord
kunnen geven wegens een gebrek aan gegevens. Duidelijk is geworden dat
er gedurende een lange periode grote hoeveelheden asbestcementafval in
en rond Goor zijn verwerkt en gebruikt voor in ieder geval de verharding van
wegen. Hoewel het niet mogelijk is een gedegen schatting te maken van de
hoeveelheid is wel duidelijk dat het om zeer substantiële hoeveelheden gaat.
Daarmee is voor een deel de omvang van de problematiek verklaard. De
daaraan verbonden risico’s laten zich niet op een eenvoudige manier
duiden. De commissie komt wel tot de conclusie dat er wel degelijk risico’s
aanwezig zijn. De ernst van de asbestproblematiek in en rond de gemeente
Hof van Twente laat zich onderscheiden in een verhoogde incidentie aan
asbestgerelateerde ziekten als gevolg van een beroepsmatige blootstelling
en als gevolg van een niet-beroepsmatige blootstelling aan asbest. Voor de
beroepsmatige blootstelling heeft de commissie zich beperkt tot een
historisch overzicht van de feiten. Ziektegevallen, momenteel nog beperkt tot
gevallen van mesothelioom, kunnen aanspraak maken op een wettelijke
regeling.
De commissie heeft zich beperkt tot de niet-beroepsmatige blootstelling en
de daaruit voortvloeiende ziektegevallen, die voorkomen onder inwoners
woonachtig aan asbestvervuilde wegen, bij huisgenoten van werknemers
van de lokale asbestindustrie en bij particulieren die asbesthoudende
producten be- of verwerken. De commissie heeft geconstateerd, dat alleen
voor de eerste categorie blootgestelden historische informatie beschikbaar is
over de niveaus van blootstelling. Verder ontbreken feitelijke gegevens over,
onder andere, de incidentie van ziektegevallen. De commissie is van mening
dat deze lacune onderzocht dient te worden en komt daar in haar
aanbevelingen op terug.
Ten aanzien van de derde vraagstelling is de commissie van mening dat bij
toekomstige projecten een projectteam ingebed dient te worden in de
ambtelijke en bestuurlijke besluitvorming. In de aanbevelingen doet de
commissie daar een voorstel voor. Tevens dienen de bestuurlijk
verantwoordelijken voorzien te worden van gecomprimeerde informatie over
de gevaren en de risico's. De risico's hebben betrekking op verwachte
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 6

gezondheidsrisico's, verwachte kosten, of consequenties voor de voortgang
van projecten.
De commissie komt met de volgende aanbevelingen:
1. Bij majeure fysieke projecten dient de gemeente een Projectteam te
laten functioneren op basis van een instellingsbesluit van het college
waarin leden worden benoemd en het doel van het Projectteam wordt
beschreven alsmede de terugkoppeling aan het college is geregeld.
Op één plaats binnen de ambtelijke organisatie dient alle kennis over
asbest te worden bewaard, bijgehouden en ontwikkeld. In het
verlengde daarvan is het ook noodzakelijk te achten dat er één
portefeuillehouder zich integraal met alle aspecten bezig houdt en
hierover verantwoording aflegt aan de raad.
2. De gemeente dient een actieve rol te spelen in het verstrekken van
informatie aan haar inwoners over de risico’s van asbest. Daarbij dient
de gemeente middels het beschikbaar stellen van een subsidie ook
actief te stimuleren dat asbest uit bouwwerken wordt verwijderd.
3. Het verdient volgens de commissie aanbeveling een onderzoek te
starten naar het voorkomen van niet-beroepsmatige gevallen van
mesothelioom in de gemeente. Dit onderzoek dient ondersteund te
worden door de gemeente en de rijksoverheid.
Hof van Twente, juni 2003
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 7

Hoofdstuk 1
Inleiding
1.1 Voorgeschiedenis
Ten tijde van het woonrijp maken van de nieuwbouwwijk Hogenkamp in het
voorjaar van 2002 werd het college van Hof van Twente geconfronteerd met
meldingen van vondsten van asbest in de tuinen van particulieren. Deze
meldingen hebben geresulteerd in civiele aansprakelijkheidstellingen jegens
de gemeente Hof van Twente, als rechtsopvolger van de gemeente Goor,
die zorg gedragen heeft voor de ontwikkeling en exploitatie van de
nieuwbouwwijk.
In opdracht van de gemeente Hof van Twente is door het Ingenieursbureau
Lankelma Geotechniek Almelo b.v. in de periode mei tot en met september
2002 een historisch onderzoek uitgevoerd naar de herkomst van het asbest
dat in de bodem van de wijk Hogenkamp in Goor is aangetroffen.
In aanvulling op de rapportage van Lankelma, waarin daaromtrent verslag
wordt gedaan, is door het college op 17 september 2002 besloten een
interne bestuursopdracht in gang te zetten, gericht op het inventariseren van
feitelijke ontwikkelingen die zich zowel op het vlak van de bestuurlijke
besluitvorming als de ambtelijke voorbereiding en uitvoering hebben
voorgedaan ten aanzien van het plan de Hogenkamp. De basis hiervoor was
dossieronderzoek. De resultaten daarvan zijn als bijlage 1 aan deze
rapportage toegevoegd.
Gelet op de ernst en omvang van de ontstane problematiek en de impact
die deze heeft op zowel de bevolking als de gemeentelijke organisatie,
achtte de raad en het college het gewenst om een externe
onderzoekscommissie in te stellen die zich een oordeel kan vormen over de
vraag welke verklaringen kunnen worden gegeven voor de ontstane
problematiek.
Daarnaast zag de raad voor de externe onderzoekscommissie een
waardevolle rol weggelegd, om met het oog op de toekomst een aanzet te
leveren voor een integraal gemeentelijk beleid ten aanzien van asbest in de
bodem.
De gemeenteraad van Hof van Twente heeft in de vergadering van dinsdag
5 november 2002 besloten tot het instellen van een tijdelijke commissie op
grond van artikel 82 van de Gemeentewet. Het instellingsbesluit van de
gemeenteraad is als bijlage 2 aan dit verslag toegevoegd.
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 8

1.2 Samenstelling van de commissie
De door de raad ingestelde commissie bestaat uit de volgende drie leden:
1. De heer Mr. P.J. Biesheuvel (voorzitter);
2. De heer dr. P.H.J.J. Swuste (TU Delft);
3. De heer J.F. Buurmeijer.
De commissie is tijdens de werkzaamheden ondersteund door mevrouw drs.
M.A. ten Heuw en de heer Mr. R.M.J. Klein Tank, beiden werkzaam als senior
medewerker Algemeen Bestuurlijk Juridische Zaken bij de gemeente Hof van
Twente.
1.3 De opdrachtformulering door de gemeenteraad
Door de gemeenteraad werd op 5 november 2002 een onderzoeksopdracht
geformuleerd, die vervolgens op verzoek van de commissie op 3 december
2002 door de raad is gewijzigd. De onderzoeksopdracht werd als volgt
vastgesteld:
A Historie de Hogenkamp
- Hoe is de bestuurlijke en ambtelijke voorbereiding van het plan de
Hogenkamp geschied en hoe is gereageerd op eventuele signalen
die op een mogelijke bodemvervuiling duidden?
- Kan hieruit worden verklaard dat de geconstateerde
bodemvervuiling met asbest, buiten de verschillende gronddepots,
zich pas ten tijde van de ingebruikname van de woningen heeft
geopenbaard?
- Welke conclusies kunnen worden getrokken uit de historische gang
van zaken rondom het plan de Hogenkamp?
B Huidige stand van zaken
Wat is de huidige stand van zaken in ernst, aard en omvang van de
asbestproblematiek in en rond Goor?
C Toekomstig beleid
Hoe zou in relatie tot de huidige stand van zaken en het provinciaal en
rijksbeleid een integraal beleid ten aanzien van asbest in de
bodemvoor de gemeente Hof van Twente vormgegeven kunnen
worden?
1.4 Afbakening van het onderzoek
De eerste onderzoeksvraag (onderdeel A) beperkt zich nadrukkelijk tot de
totstandkoming van de bestuurlijke en ambtelijke besluitvorming rond de
Hogenkamp en de conclusies die daaruit te trekken zijn. Desalniettemin zijn er
onderdelen van de casus de Hogenkamp te generaliseren waardoor
conclusies en aanbevelingen in een breder verband kunnen worden
geplaatst en ook op andere projecten van toepassing kunnen worden
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 9

verklaard. Daarmee krijgt het onderzoek ook meer waarde dan wanneer
alleen de casus Hogenkamp door de commissie zou zijn beschouwd.
1.5 Procedure en werkwijze van de commissie
De commissie heeft bij haar onderzoek voor een tweesporige benadering
gekozen. Enerzijds werden voor het beantwoorden van de
onderzoeksonderdelen A,B en C gemeentelijke dossiers bestudeerd ten
aanzien van de Hogenkamp en asbest in het bijzonder. Ook werden nadere
rapporten en dossiers opgevraagd en is gebruik gemaakt van publicaties die
op het gebied van asbest in de bodem en in de lucht zijn verschenen. Ook
heeft de commissie uitgebreid gebruik gemaakt van het krantenarchief van
de Stichting Historisch Goor, is er een beroep gedaan op de kennis van
longarts Dr. H. Sinninghe Damsté en advocaat Mr. R.F. Ruers. Tevens is het
logboek van het bouwrijp maken van de Hogenkamp bestudeerd.
Anderzijds werd een aantal personen uitgenodigd voor een gesprek met de
commissie. Voor de commissie had het horen van een aantal bij de
besluitvorming, voorbereiding en uitvoering van het Plan Hogenkamp
betrokken personen een driedelig doel, namelijk:
- onduidelijkheden op te helderen over de feitelijke situatie;
- de mening van betrokkenen over de voorbereiding van het plan de
Hogenkamp te vernemen;
- waarheidsvinding.
De commissie is in de periode van 5 november 2002 tot en met 1 juni 2003
negen keer bijeen geweest. In bijlage vier wordt verantwoord met wie de
commissie heeft gesproken en wat onderwerp van gesprek is geweest.
Ten behoeve van onderdeel B van de onderzoeksopdracht heeft de
commissie gebruik gemaakt van de diensten van de Erasmus Universiteit te
Rotterdam. Onder verantwoordelijkheid van de commissie is onder leiding
van Dr. A. Burdorf een zevental mensen geïnterviewd die de commissie een
beeld konden geven over de ernst, aard en omvang van de huidige
asbestproblematiek in en rond Goor. Ook van dit deel van het onderzoek
wordt in bijlage 4 een uitgebreidere verantwoording gegeven.
1.6 Opbouw van het rapport
Om de onderzoeksvragen goed te kunnen beantwoorden vond de
commissie het van belang eerst een inventariserend onderzoek te doen naar
de wetenschap over asbest en de wijze waarop in Goor door de jaren heen
met die wetenschap is omgegaan door zowel de ambtelijke organisatie, het
gemeentebestuur als de inwoners. De bevindingen van de commissie
hierover zijn te lezen in hoofdstuk 2.
Dit hoofdstuk dient als achtergrond en referentiekader voor het
beantwoorden van met name onderzoeksvraag A. In hoofdstuk 3 wordt
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 10

onderzoeksvraag A behandeld. Ingegaan wordt op de bestuurlijke en
ambtelijke voorbereiding van het Plan de Hogenkamp. Ook wordt uitgebreid
ingegaan op de uiteindelijke uitvoering van het plan en de constatering van
asbest buiten de gronddepots om. Aan het einde van het hoofdstuk worden
met betrekking tot onderzoeksvraag A conclusies getrokken.
In hoofdstuk 4 wordt de stand van zaken met betrekking tot de
asbestproblematiek in en rond Goor beschreven (onderzoeksvraag B). In het
vijfde hoofdstuk wordt ingegaan op de mogelijkheden voor een gemeentelijk
asbestbeleid. Hiertoe worden ook aanbevelingen gedaan op basis van de
bevindingen van de commissie uit de casus Hogenkamp. Dit hoofdstuk dient
ter beantwoording van onderzoeksvraag C.
Tenslotte worden in hoofdstuk zes de samenvattende conclusies
weergegeven en aanbevelingen gedaan.
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 11

Hoofdstuk 2
De kennis over asbest in Goor
2.1 Achtergrond van dit hoofdstuk en onderzoeksvraag
Om de onderzoeksvragen goed te kunnen beantwoorden heeft de
commissie zich een beeld gevormd van de wijze waarop door de jaren heen
in Goor door de ambtelijke organisatie, het gemeentebestuur en de inwoners
tegen asbest en de asbestproblematiek is aangekeken. De commissie acht
dit relevant omdat de meningsvorming over asbest van invloed kan zijn
geweest op de wijze waarop met het bouwrijp maken van nieuwe
woonwijken is omgegaan en in dit geval met de Hogenkamp in het bijzonder.
Om de informatie van dit hoofdstuk te structureren heeft de commissie drie
onderzoeksvragen geformuleerd:
1. Welke kennis was bekend over asbest?
2. In welke mate was deze kennis aanwezig binnen het ambtelijke en
bestuurlijke apparaat?
3. Welke rol heeft deze kennis door de jaren heen gespeeld in de
besluitvorming?
In dit hoofdstuk worden de besluitvorming door het gemeentebestuur en de
advisering van de ambtelijke organisatie aan de hand van een uitvoerig
dossieronderzoek beschreven. Daarnaast wordt een overzicht gegeven van
de informatie en publiciteit die er is geweest over asbest in de breedste zin
des woords.
De commissie begint haar chronologische overzicht in 1976 voor wat betreft
de lokale stand van zaken. In dat jaar werd namelijk door de Industriebond
NVV en NKV het zogenaamde zwartboek gepresenteerd naar de gevaren
van het werken met asbest bij Eternit. In 1984 startte het onderzoek van de
Provincie Overijssel naar de gevaren van de verwerking van asbest als
wegverhardingsmateriaal en in 1993 werd een volledig asbestverbod van
kracht. De commissie heeft deze gebeurtenissen gebruikt om een indeling in
perioden te maken op grond waarvan de onderzoeksvragen uit dit hoofdstuk
worden beantwoord.
De volgende indeling in perioden wordt dus gehanteerd.
1976 - 1984 Publicatie zwartboek en werkomstandigheden bij Eternit
1984 - 1993 Onderzoek Provincie naar gevaren asbest in de bodem
1993 - heden Asbestverbod en aansprakelijkheidsstellingen
Er is door de jaren heen veel gepubliceerd over de toepassingen en risico’s
van asbest. De commissie beschrijft hieronder echter de informatie die in de
regionale pers (Tubantia en Twentsche Courant), de wetenschappelijke pers
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 12

en landelijke pers is verschenen. Buiten beschouwing worden gelaten de
artikelen die bijvoorbeeld in andere regionale bladen zijn verschenen. Deze
publicaties waren vanuit Goor minder toegankelijk en droegen derhalve in
mindere mate bij aan de meningsvorming over asbest zoals die in Goor heeft
plaatsgevonden. Deze meningsvorming heeft de commissie in gesprekken
met bestuurders en ambtenaren nog nader onderzocht.
Daarnaast wordt in dit hoofdstuk kort aandacht geschonken aan de
ontwikkeling van het wettelijk kader rond het gebruik en de verwerking van
asbest en de internationale ontwikkelingen rond asbest.
Het hoofdstuk wordt afgesloten met een aantal conclusies op basis waarvan
de casus Hogenkamp, die in hoofdstuk 3 wordt behandeld, mede is bezien.
2.2 De internationale kennisontwikkeling over asbest
Het dossier asbest wordt geopend in de jaren twintig van de twintigste eeuw.
Met name vanuit Engeland gingen in die tijd al waarschuwingen de wereld in
dat “stoflongen” een verdacht veel voorkomende kwaal was in de
asbestverwerkende bedrijven. Het onderzoek in Engeland leidde ertoe dat
asbestose in 1931 werd erkend als beroepsziekte door middel van de UK
Asbestos Industry Regulations. In Nederland heeft deze erkenning in 1949
plaatsgevonden. In een later stadium namelijk in 1966 werden ook
asbestgerelateerde longkanker en mesothelioom in de herziene Europese lijst
der Beroepsziekten als beroepsziekte vermeld. Belangrijk is, dat asbest
allereerst als een beroepsmatig gevaar werd gezien, hoewel in 1929 al
gewezen werd op de gevaren van een asbestblootstelling voor familieleden
van asbestwerkers. Die blootstellingroute liep via de asbestvervuilde kleding
van de werkers die thuis gewassen werd.
De overtuigende relatie tussen asbestblootstelling en mesothelioom stamt uit
1960 en is aangetoond door Wagner, een engelse patholoog die in Zuid-
Afrika werkte. In de zestiger jaren wordt ook duidelijk dat ook niet
beroepsmatige blootstellingsroutes verantwoordelijk zijn voor een verhoogde
mesothelioom incidentie. Het gaat hier wederom om huisgenoten van
asbestwerkers, maar ook omwonenden van asbestfabrieken. In een aantal
steden, waaronder Londen en Hamburg worden geografische kaarten
opgesteld met een verhoogde incidentie aan de benedenwindse zijde van
asbestfabrieken. De blootstellingroute loopt via de verspreiding van de
asbestverontreiniging uit fabriekspijpen. Ook in Nederland is veel onderzoek
gedaan naar asbest.
Tussen 1939-1962 was de medische en de chemische dienst van de
Arbeidsinspectie hét instituut van deze kennisontwikkeling. Eind zestiger jaren
is met name door het werk van prof. Zielhuis van het Coronel instituut van de
Universiteit van Amsterdam de kennis over het risico van mesothelioom bij
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 13

een beroepsmatige en een niet-beroepsmatige blootstelling in Nederland
toegankelijk gemaakt.
Tenslotte is van belang het proefschrift van J. Stumphius uit 1969. Hij wijst
eveneens op zowel de beroepsmatige als de niet-beroepsmatige risico’s van
een asbestblootstelling zonder onderscheid in soorten asbest.
Door in deze paragraaf aandacht te schenken aan de internationale
kennisontwikkeling over asbest door de jaren heen wil de commissie niet de
suggestie oproepen als zou de kennis op dezelfde manier ook bij bestuurders,
ambtenaren en inwoners van Goor bekend zijn. De commissie vindt deze
internationale ontwikkelingen als achterliggende informatie voor dit hoofdstuk
echter wel relevant.
2.3 1976- 1984:
2.3.1 De werkomstandigheden bij Eternit
Op 24 september 1976 schrijft het college van B&W van Goor een brief aan
de directeur van de Districstgezondheidsdienst met daarin de boodschap
dat naar aanleiding van asbest bij ”de Schelde” en publicaties daarover van
dr. Stumphius, de bedrijfarts van de Schelde, onrust is ontstaan onder het
personeel van Eternit. Aan de directeur van de Dienst wordt gevraagd om
een enquete onder doktoren te houden om te bezien of er daadwerkelijk
sprake is van gevaarlijke aandoeningen.
Aan het Bureau Milieuzaken van de Stedenband Twente wordt door het
college van burgemeester en wethouders van Goor op 24 september 1976
geschreven dat het college van Goor geluiden bereiken dat niet de vereiste
zorgvuldigheid met het zeer gevaarlijk materieel asbest wordt betracht die
voor een optimale bescherming van zowel werknemers als omwonenden
gewenst is. Het Bureau wordt gevraagd Eternit zo snel mogelijk te bezoeken.
Op 14 oktober 1976 bericht het Bureau Milieuzaken Twente dat de meest
effectieve ingang tot het probleem een grondige controle van de
Hinderwetvoorwaarden is. Een eerste grondig onderzoek bij het bedrijf zal
spoedig plaatsvinden.
Op 19 november 1976 wordt aan de burgemeester en wethouder Braamhaar
het “Eerste rapport van een onderzoek naar de gevaren van het werken met
asbest bij Eternit” te Goor overhandigd door Industriebond N.V.V. bestuurder
Th. De Bruyn. Het betreft hier een onderzoek dat door de bonden zelf is
verricht naar de arbeidsomstandigheden bij Eternit.
Op 23 november 1976 wordt deze rapportage in het college behandeld en
besluit het college het onderzoek van het Bureau Milieuzaken en de directeur
van de Districtsgezondheidsdienst af te wachten. Na afronding van deze
onderzoeken kan het rapport dan op zijn merites worden bekeken. Diezelfde
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 14

dag wordt er ook overleg gevoerd tussen (een delegatie van) het goorse
college, de directie van Eternit en het Bureau Milieuzaken. De directeur van
Eternit geeft aan dat internationale medici verschillen van mening over de
gevaren van een kortstondige blootstelling aan asbest. Veelal wordt deze
kortstondige blootstelling niet als gevaarlijk beschouwd, stelt de directeur.
Door de burgemeester wordt gesteld dat de presentatie van de inhoud van
het rapport “Gevaren van asbest bij Eternit” niet juist is. De burgemeester
steunt daarbij de visie van Eternit over de mogelijke gevaren van asbest.
Op 5 januari 1977 verzoekt de directie van Eternit om een gesprek met de
Minister van Sociale Zaken, drs. J Boersma, in verband met de mogelijkheden
van toepassing van blauw asbest (crocidoliet) enerzijds en de rapporten van
de Industriebonden anderzijds.
Op 8 februari 1977 is er een bijeenkomst tussen het college, een
vertegenwoordiger van het Bureau Milieuzaken en de directie van Eternit. Het
college verzoekt de directie hen te informeren over de impact van het
toekomstige Asbestbesluit. De directie deelt mee, dat zij van de minister van
Sociale Zaken hebben begrepen dat een verbod op de verwerking en
bewerking van blauw asbest kan worden verwacht. Dit asbest is noodzakelijk
voor het vervaardigen van een nieuwe “buizen-lijn”. Over het krijgen van een
ontheffing van de verbodsbepaling heeft de directie gunstige
verwachtingen.
Naar aanleiding van de behandeling van het Zwartboek van de
Industriebonden in het college is het Bureau Milieuzaken gestart met het
onderzoeken van het bedrijf. Er is een aantal kleine verbeteringen
noodzakelijk en voor het onderzoek van asbestdeeltjes in de buitenlucht
moeten metingen worden verricht. De directie van Eternit geeft aan dat het
bedrijf zelf één keer per kwartaal metingen verricht. De directie is gaarne
bereid dit ook ten behoeve van de gemeente te doen. De burgemeester
accepteert dit voorstel van de directie. Besloten wordt maandelijks op vijf
plaatsen te meten. Vanaf 31 maart 1977 tot en met december 1983 vinden er
maandelijks metingen plaats. Deze worden door dr. Lepoutre van Eternit in
het algemeen betiteld als gunstig. Het betreft hier metingen buiten de
inrichting op het terrein van Eternit.
Studenten doen in het voorjaar van 1977 onderzoek naar asbest en voeren in
dat kader ook een gesprek met wethouder Schutte (Milieu). Deze stelt dat
zowel de gemeente als de Stedenband weinig zorgen hebben over de wijze
waarop bij Eternit asbest wordt gebruikt. Het wordt beschouwd als een
stofprobleem, dat geminimaliseerd dient te worden waarbij rekening
gehouden wordt met het economisch aspect en de situatie bij Eternit. Voor
dat laatste worden regelmatig gesprekken gevoerd met de directie. De
gemeente kan zich niet voorstellen dat Eternit geen ontheffing van het
Asbestbesluit krijgt. Ten aanzien van het zwartboek van de bonden zegt
Schutte: de gemeenteraad is het er bijna unaniem over eens dat Eternit een
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 15

heel erg goed bedrijf is waarin aan de veiligheid de grootst mogelijke zorg
wordt besteed.
Op 3 november 1977 krijgt het college een afschrift van het tweede rapport
van de Industriebonden van het onderzoek naar de gevaren van het werken
met asbest bij Eternit. Het college besluit op 8 november 1977 dit rapport voor
kennisgeving aan te nemen.
De werkkleding van de werknemers van Eternit wordt met ingang van april
1978 door het bedrijf gewassen. Dit gebeurt op veler verzoek, aldus de
directie in haar bericht aan het college.
Het Instituut voor milieuhygiëne en gezondheidstechniek van TNO bericht op
12 mei 1978 over het inrichten van monsteropnamepunten voor asbest in
Twente. Doel van het onderzoek, dat gebeurt in opdracht van het Ministerie
van Sociale zaken en Volksgezondheid, is het inventariseren van de
concentratie van asbeststof. In bijlage vijf is een rapportage opgenomen van
alle meetresultaten die over de emissies van asbest in de buitenlucht zijn
verschenen.
Op 6 januari 1981 besluit het college een gesprek met de directie van Eternit
te arrangeren naar aanleiding van de meetresultaten van TNO. Er zijn hoge
concentraties asbest gemeten. Ook de DGD wordt bij het gesprek betrokken
om te duiden hoe de concentratie van kanker in de omgeving van Goor zich
verhoudt tot de rest van Nederland.
Het Instituut voor milieuhygiëne en gezondheidstechniek TNO bericht op 7
januari 1981 dat zij de metingen in het kader van het project “Asbest en
andere minerale vezels” heeft beëindigd. De onderzoeksresultaten worden in
de loop van 1981 gepresenteerd.
De DGD laat weten graag deel te nemen aan een gesprek over de
meetresultaten, maar zij geeft op voorhand aan dat in de regio rond Goor
geen sprake is van een hoog aantal gevallen van kanker waarbij asbest een
rol kan spelen.
Het gesprek vindt plaats op 3 april 1981. Aanleiding zijn de hoge
concentraties asbestvezels, hoewel de gestelde Mac(maximale acceptatie
waarde)waarde niet wordt overschreden. Eternit benadrukt dat de waarde
in Goor niet hoger ligt dan in andere geïndustrialiseerde gebieden. Eternit
zegt alles te doen om de getallen zo laag mogelijk te houden. Er zijn nog wel
mogelijkheden tot beperking maar die gaan vele miljoenen guldens kosten.
De resultaten van het onderzoek worden besproken in de raadscommissie
voor milieuzaken.
In de raadscommisie wordt de vraag geopperd of het mogelijk is metingen te
verrichten die verder af liggen van de Eternitfabriek. Deze vraag wordt aan
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 16

TNO voorgelegd. TNO bericht dat het project is beëindigd maar dat wel op
individuele basis met de gemeente een project kan worden gestart. De
gemeente heeft geen opdracht gegeven een dergelijk project te beginnen.
Op 25 februari 1982 wordt Jans Maatjes van de Industriebond FNV voor Radio
Oost geïnterviewd. Aanleiding is een onderzoek van de Industriebonden
waarbij wordt vastgesteld dat twee ex-werknemers van Eternit asbestkanker
hebben. Het college neemt daarop contact op met de DGD Midden Twente
om hierover te spreken. De directeur van de DGD Midden Twente, de heer
van Hasselt, laat het college weten dat niet duidelijk is over hoeveel jaar deze
gevallen zich hebben voorgedaan en onder welke werkomstandigheden. De
DGD lijkt het niet opportuun te vinden een nieuw uitgebreid onderzoek in te
stellen, omdat zij van mening is dat de beschuldigingen slecht onderbouwd
zijn. Eerst zullen er van de kant van de Vakbonden meer gegevens moeten
worden aangedragen.
Het college vraagt vervolgens aan de directeur van de DGD om gegevens
op te vragen om te kunnen vaststellen of de longklachten van 65 werknemers
van Eternit het gevolg kunnen zijn van het werken in de asbestverwerkende
industrie. Op 2 juli 1982 laat R. Coppes, arts bij de DGD weten dat hij een
onderzoek gaat instellen naar de mogelijk verhoogde incidentie van
longkanker en kanker aan de spijsverteringsorganen. Niet duidelijk is wat het
uiteindelijke resultaat van dit onderzoek is.
De Inspectie voor de Volksgezondheid in Overijssel stuurt alle gemeenten een
circulaire van de Hoofdinspectie van de Volksgezondheid over de
milieuhygiënische aspecten van asbest. In de circulaire wordt in kort bestek
informatie verschaft over de eigenschappen en toepassing van asbest, de
gevaren daarvan en de mogelijkheden om die gevaren te beperken.
Gevraagd wordt deze circulaire bijzondere aandacht te geven en er ruime
bekendheid aan te geven binnen de afdelingen. Tevens wordt gevraagd de
hoofdlijnen van het gemeentelijk asbestbeleid kenbaar te maken. Het
college besluit op 20 januari 1981 de circulaire met Eternit te bespreken. De
reactie van Eternit richting het gemeentebestuur op de circulaire is niet te
achterhalen, maar op 1 april laat de commissie Voorlichting Asbest, waarin
Eternit vertegenwoordigd is, zich als volgt uit: “De commissie stelt dat er een
volkomen vertrokken beeld van het gevarenrisico van asbest in het milieu
wordt gegeven. De brochure heeft als doel de verspreiding van asbest en
asbesthoudende producten zoveel mogelijk terug te dringen. Gewezen
wordt door het Ministerie op de rol van de gemeenten daarbij. Volgens de
commissie Asbest en Voorlichting zet het Ministerie met de circulaire het
voortbestaan van de asbestverwerkende industrie op het spel. De
asbestindustrie wil op zo kort mogelijke termijn overleg met de Vaste
Kamercommissie voor milieuhygiëne”.
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 17

2.3.2 Publicaties
Zoals in bijlage 3 beschreven wordt verschijnen er in deze periode vele
publicaties die parallel lopen aan hetgeen hier boven beschreven is: de
presentatie van het Zwartboek door de vakbonden en de aandacht voor de
arbeidsomstandigheden. Ook verschijnen veel achtergrondartikelen over
asbest.
2.3.3 Beeld op basis van feitenmateriaal in periode 1976-1984
In 1976 verschijnt het eerste rapport over de gevaren van het werken met
asbest bij Eternit. Het gemeentebestuur neemt op basis hiervan contact op
met de Districtsgezondheidsdienst. Eternit laat daarop metingen doen over
de concentratie asbestvezels in de buitenlucht en beoordeelt deze op basis
van de Mac waarde voor asbest. De commissie wenst de waarde van de
metingen van de Mac waarde te relativeren. De relatering van de Macwaarde
aan de buitenluchtconcentraties is onjuist. De Mac-waarde is van
belang in een beroepsomgeving ten behoeve van blootstelling van
werknemers, gedurende bepaalde werktijden op specifieke werkplekken.
Daarmee is naar het oordeel van de commissie weinig deskundig met de
resultaten van de metingen omgegaan.
De commissie constateert bovendien dat Eternit deze buitenlucht
concentraties heeft vergeleken met andere geïndustrialiseerde gebieden
met een asbestindustrie en niet met normale geïndustrialiseerde gebieden.
Vergeleken met deze laatste categorie liggen de meetwaarden beduidend
hoger.
Het door Eternit geschetste beeld over asbest, namelijk dat alleen blauw
asbest schadelijk is voor de volksgezondheid en wit asbest niet, mits de
nodige voorzorgsmaatregelen in acht worden genomen, is niet
wetenschappelijk gefundeerd. Uit nationaal en internationaal perspectief
wordt in die periode al wel duidelijk dat asbest gevaarlijk is. Ook bij de
gemeente dringen deze signalen door getuige het belang dat wordt
gehecht aan de luchtmetingen, die ook gedurende een aantal jaren
maandelijks ter kennis van de raadscommissie wordt gebracht. In zijn
algemeenheid wordt het als een geruststelling ervaren dat Eternit meldt dat
waarden niet worden overschreden. De gemeente heeft echter niet de
kennis om de informatie die Eternit verschaft inzake de luchtmetingen te
betwisten.
De aanwezigheid van asbest in de bodem was in deze periode nog geen
item.
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 18

2.4 1984 - 1993
2.4.1 Asbest als wegverharding
Op 9 februari 1983 schrijft de Minister van VROM een brief aan GS van
Overijssel met betrekking tot het gebruik van asbestcement als
wegverharding. De Minister schrijft dat voor verspreiding van asbestvezels in
de bodem en het grondwater niet hoeft te worden gevreesd. Bij het
probleem van de met asbestcement verharde wegen zou als uitgangspunt
moeten dienen dat verspreiding van vezels wordt tegengegaan door goed
onderhoud van de wegen en de verhardingen door de eigenaren. De
Minister kondigt echter wel een breed onderzoek aan naar de problematiek
van asbestwegen voor het hele gebied rond de Eternitfabriek.
Op 12 juli 1983 laten GS weten in te stemmen met het onderzoek. De
Provincie stelt voor enerzijds onderzoek te doen naar de mate waarop
asbestcementafval is toegepast en de locaties en anderzijds onderzoek te
verrichten naar de verspreiding van asbestdeeltjes in de lucht, de mate van
gevaar voor de volksgezondheid en de daarmee verband houdende
urgentie van saneringen . Een deel van het onderzoek kan volgens de
Provincie worden uitgevoerd door de Rijksuniversiteit in Leiden. Eternit stelt
dat de onderzoekers anti-asbest en anti-Eternit zijn. Uiteindelijk geschiedt de
inventarisatie door het centrum voor Milieukunde van de Rijksuniversiteit van
Leiden en het onderzoek naar de schadelijkheid van asbest door het Instituut
voor Milieuhygiëne en Gezondheidstechniek van de TU te Delft. Er vindt een
gesprek plaats tussen de onderzoekers en Eternit op 12 april 1984 om de
onenigheid uit te praten. Na dit gesprek besluit Eternit ook medewerking te
verlenen aan het onderzoek, omdat zij van 1945 tot 1974 asbestcementafval
aan landbouwers ter beschikking heeft gesteld.
Het onderzoek wordt begeleid door een begeleidingscommissie, waarvoor
ook de gemeente Goor één lid levert. De begeleidingscommissie begint haar
werkzaamheden op 21 februari 1984. Naast de gemeente Goor leveren ook
de gemeenten Ambt Delden, Diepenheim en Markelo leden. Daarnaast
bestaat de commissie uit vertegenwoordigers van de inspectie milieuhygiëne
en de Provinciale Waterstaat.
Ten behoeve van het onderzoek wordt medio mei 1984 een oproep
geplaatst in de regionale kranten met het verzoek vermoedens over het
bestaan van met asbest verharde wegen te melden bij de gemeente Goor.
Daarop komen drie reacties binnen. Deze worden onderzocht en in het
rapport vermeld.
Er worden door de onderzoekers gesprekken gevoerd met ambtenaren van
diverse gemeenten en met vertegenwoordigers van Eternit BV. Daarbij
werden de volgende vragen voorgelegd:
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 19

• heeft de gemeente (of Provinciale waterstraat) zelf asbestcementafval
van Eternit betrokken voor wegverharding?
• Weet u hoe lang geleden de leveranties van asbestcementafval voor
verharding van wegen hebben plaatsgevonden en hoe dat destijds in
zijn werk is gegaan?
• Kunt u op de kaarten aanwijzen waar het afval mogelijk te vinden is?
• Heeft u nog verdere gegevens over deze plaatsen (soort afval,
eigenaar etc)?
• Weet u of asbestcementafval nog voor andere doeleinden dan
wegverhardingsmateriaal is gebruikt?
De begeleidingscommissie spreekt in haar bijeenkomst van 29 augustus 1984
uit, dat het concept-rapport qua inventarisatie goed is uitgevoerd, doch dat
het in de aangedragen vorm onacceptabel is vanwege de vele niet binnen
de opdracht passende onderdelen en discutabele uitspraken. Eternit laat
zich in nogal afkeurende termen uit over het concept-rapport. De verklaring
hiervoor lijkt te liggen in het feit, dat de onderzoekers een relatie hebben met
de anti-asbest projectgroep (ASPRO). Het college van Goor laat op 4 oktober
1984 weten over het wetenschappelijke gedeelte van het onderzoek geen
mening te kunnen geven, omdat daarvoor de nodige kennis en ervaring
ontbreekt.
Eind oktober 1984 wordt het eindrapport aangeboden. Geconcludeerd
wordt dat – zoals verwacht – in een groot aantal niet geasfalteerde wegen
asbestcementafval is aangetroffen. In een gebied van 12 kilometer rond
Goor betreft het 83 paden en erven. De totale oppervlakte werd op 3,3,
hectare geschat. In de gemeente Goor betreft het zeven wegen. Omdat
voor het bepalen van het risico voor de volksgezondheid onderzoek moet
worden gedaan naar de mogelijkheden tot verstuiving, adviseren de
onderzoekers een nader onderzoek te doen met luchtmonsters. Door de
Provincie is TNO gevraagd om een offerte. Het college neemt het rapport op
8 januari 1985 voor kennisgeving aan.
Eternit laat de Minister van Milieubeheer weten het rapport af te wijzen,
omdat zij vindt dat de onderzoekers onzorgvuldig en tendentieus te werk zijn
gegaan.
TNO bericht op 21 oktober 1985 over de eerste onderzoeksresultaten. Door de
weersomstandigheden (de zomer van 1985 was zeer nat) zijn de resultaten
niet valide. TNO biedt aan het onderzoek in 1986 opnieuw te doen. Het
college neemt het interim-rapport (gebaseerd op de cijfers uit 1985), waarin
geen verontrustende gegevens staan, op 14 januari 1986 voor kennisgeving
aan.
In 1986 zijn de monsters uit april en mei 1985 met een elektronenmicroscoop
geanalyseerd. Het concentratieniveau aan asbestvezels in deze zeer natte
periode in de buurt van met asbestcementafval verharde wegen is zeer laag.
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 20

De Provincie stelt op 14 oktober 1986 voor het analyseren van de monsters in
1987 te herhalen volgens dezelfde methode. Dat gebeurt. De resultaten
worden op 16 september 1987 in de begeleidingscommissie besproken.
Dezegaven wederom onvoldoende duidelijkheid. In 1988 zijn de metingen in
Goor herhaald (Den Boeft, 1989).
Rond april 1992 worden de metingen van TNO uit 1986 gelegd naast de
nieuwe normen voor asbest in de lucht. Daaruit blijkt dat de
asbestconcentraties langs de wegen onder de slechtst denkbare
omstandigheden zich in de buurt van de streefwaarden bevinden. TNO heeft
niet gekeken naar de concentraties waaraan mensen zouden worden
blootgesteld bij graafwerkzaamheden in deze wegen. Er is volgens het RIVM
mogelijk sprake van een niet te verwaarlozen risico voor de uitvoerders van
deze werkzaamheden. De Arbeidsinspectie moet daarom bij deze
werkzaamheden worden ingeschakeld.
Op 23 oktober 1992 komt het MilieuAlarmteam van de SP met het rapport
Asbest in de “Hof van Twente”. De SP stelt dat de Provincie weigert tot
sanering van de met asbestcement verharde wegen en opritten over te
gaan. Burgemeester van der Zwaag zegt in reactie op het rapport voor Radio
Oost, dat hij niet weet of alle asbestcement opgeruimd moet worden. Hij
benadrukt dat de gedeputeerde goede adviseurs heeft en weet wat hij
doet. Het Ministerie van VROM reageert ook en meldt dat indien asbest niet
vrijkomt uit cement er geen gevaar is voor de volksgezondheid. De Provincie
besluit op 17 november 1992 alle aanwonenden van asbestwegen te
informeren over de relatie tussen asbest als wegverharding en gevaren voor
de volksgezondheid. Namens de gemeenteraden van Markelo, Goor,
Diepenheim, Stad Delden en Ambt Delden wordt op 8 februari 1993 de
stellingname van de Provincie ondersteund.
Het asbestverbod
Eternit maakt op 11 september 1985 melding bij het college van Goor van
gegevens en feiten over de asbestprojectgroep (ASPRO). Deze groep
probeert, volgens Eternit, door middel van “paniekzaaierij” het asbestgebruik
in Nederland onmogelijk te maken.
Op 19 december 1989 hebben twee studenten van een opleiding voor postacademischonderwijs
(PAO) bedrijfs- en bestuurswetenschappen in het kader
van hun afstudeeronderzoek een gesprek met het voltallige college.
Onderwerp van gesprek is de relatie van het gemeentebestuur met Eternit.
Door het gemeentebestuur wordt erkend dat Eternit één van de grootste
bedrijven in Goor is. Door en voor Eternit is een woonwijk (’t Gijmink) gebouwd
en het bedrijf is actief betrokken bij het leven in Goor. Ten aanzien van de
discussie over de gevaren van asbest wordt gesteld dat deze regelmatig op
de gemeentelijke agenda staat, maar men beschouwt het vooral als een
aangelegenheid van de landelijke politiek. Het gemeentebestuur toont zich
bezorgd over de milieuproblematiek, maar de gegevens wijzen volgens haar
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 21

vooralsnog niet op een verhoogd risico. Het belang van de werkgelegenheid
staat bij het gemeentebestuur voorop. Wanneer er een asbestverbod zou
dreigen dan komt de gemeente in een moeilijk pakket vanwege de
afweging tussen werkgelegenheid en milieu/gezondheid, stelt het college.
Eternit BV bericht op 4 september 1990 in gesprek te zijn met de overheid om
medio 1992 alleen nog asbestvrije bouwmaterialen te leveren voor de
Nederlandse markt. Eternit wil het college over de in gang gezette
ontwikkelingen informeren. Eternit stelt in het Strategisch document “Operatie
92 ½” dat in het belang van de werkgelegenheid de voor export bestemde
productie gehandhaafd moet worden.
De minister van Sociale Zaken, de heer de Vries, ontvangt op 6 mei 1992 een
brief waarin Eternit bevestigt per 1 juli 1993 haar totale productieproces
asbestvrij te laten verlopen. Omdat Nederland eerder dan België de wet
aanscherpt komen in Goor 100 arbeidsplaatsen in het geding door het
wegvallen van de exportmarkt. Eternit vindt dat zij sinds medio 1990 te weinig
tijd heeft gehad om te anticiperen op de nieuwe regelgeving. Bovendien
verzoekt het bedrijf om financiële steun van de Rijksoverheid. Minister de Vries
bericht op 12 augustus 1992 en 10 september 1992 dat hij het verlies aan
werkgelegenheid bij Eternit accepteert en niet van plan is het bedrijf
financieel te steunen. Hij stelt dat in 1987 al door de Arboraad werd
geconcludeerd dat een asbestverbod wenselijk was. Toen had men al
kunnen anticiperen. De OR reageert naar de minister toe en schrijft dat hij
voorbij gaat aan het belang van behoud van werkgelegenheid.
Gedeputeerde Staten van Overijssel laten de Minister van Sociale Zaken
weten het asbestverbod toe te juichen, maar pleiten voor het ingaan van het
asbestverbod als ook haar België regelgeving heeft aangepast. Het college
bericht de minister op 9 december 1992 dat Eternit onevenredig wordt
getroffen door het asbestverbod en vraagt om heroverweging van een
compensatieregeling. De Minister bericht dat een zeer zorgvuldige afweging
heeft plaatsgevonden. Het college legt zich daar bij neer.
2.4.2 Publicaties
In deze periode verschijnen er vooral landelijke pers veel artikelen over het op
handen zijnde asbestverbod en de gevolgen daarvan voor de industrieën.
2.4.3 Beeld op basis van feitenmateriaal in periode 1984-1993
In de jaren tachtig verschuift de aandacht van de arbeidsomstandigheden
bij Eternit gaandeweg naar de aanwezigheid van asbest in wegen en paden
en de mogelijke gevolgen voor de volksgezondheid. De gemeente neemt
deel in de begeleidingscommissie van het onderzoek van TNO dat in
opdracht van de Provincie Overijssel wordt ingesteld. De conclusie van het
onderzoek is dat er meer metingen moeten worden gedaan om echte
uitspraken te doen over de schadelijkheid van de Twentse asbestwegen. Dit
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 22

gebeurt in 1985 en 1986. deze uitspraken blijven echter uit. De gemeente
onderneemt geen aktie.
De resultaten van het onderzoek die volgens de Provincie Overijssel binnen
de toegestane waarden blijven wordt door het gemeentebestuur voor
kennisgeving aangenomen. Er wordt gewacht op de stellingname van de
Provincie in deze. De gemeente is niet proactief in haar beleid, hooguit
volgend. De Provincie verzorgt de communicatie naar de aanwonenden van
de asbestwegen. Omdat voor de gemeente de werkgelegenheid nog steeds
voorop staat, ontstaat het beeld, dat zij reageert met gebonden handen op
een problematiek die steeds duidelijker wordt.
Eind jaren tachtig wordt door het Ministerie van VROM een asbestverbod
voorbereid. Dit verbod treedt uiteindelijk op 1 juli 1993 in werking. De discussie
over het verlies aan werkgelegenheid als gevolg van dit verbod wordt volop
gevoerd. Ook het college van Goor pleit net als Eternit en de Provincie voor
het langer mogen produceren van asbesthoudende producten in het belang
van de werkgelegenheid om de concurrentie met name België te kunnen
voeren. De Minister gaat niet in op dit verzoek.
2.5 1993 - heden
2.5.1 De sanering van de asbestwegen
Ten aanzien van de sanering van de asbestwegen laat de minister van VROM
de Socialistische Partij op 6 september 1993 naar aanleiding van een SP
rapport weten dat de situatie van asbest in de wegen als resultaat van een
ongelukkige handelswijze tussen 1945 en 1974 onverkort aandacht behoeft.
De minister schrijft voornemens te zijn door middel van een
inspectiestandpunt voorstellen te doen voor een structurele aanpak van het
in Nederland aanwezige asbesthoudende wegverhardingsmateriaal.
In 1995 geeft de SP aan dat er een asbestpad ligt aan de Gondalaan in de
gemeente Goor. De beleidsambtenaar milieu neemt contact op met de
eigenaar van het pad, Eternit Bv. Deze laat weten het pad niet te saneren
omdat dat precedenten oplevert. Herhaald wordt dat de problematiek van
asbestpaden al is voorgelegd aan de Provincie en uit onderzoek geen
gevaar voor de volksgezondheid blijkt. De gemeente onderneemt verder
geen aktie, omdat zij geen eigenaar van de paden is. De SP vindt dit
antwoord onaanvaardbaar en spreekt het college vervolgens aan op haar
verantwoordelijkheid in deze wat betreft milieuhygiëne en volksgezondheid.
De SP stelt voor een totaalinventarisatie te maken van particuliere en
overheidswegen en voor de sanering een tegemoetkoming van het Ministerie
te vragen.
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 23

In de beleidsnotitie “Asbest in het milieu” uit 1994 van het Ministerie van
VROM wordt gesteld: dat indien de toepassing van het asbesthoudende
materiaal destijds niet illegaal was, er geen mogelijkheden zijn om het asbest
te laten verwijderen op kosten van veroorzakers of eigenaren. Het is in die
gevallen aan te bevelen dat het bevoegd gezag zelf zorgt dat er
maatregelen worden genomen, waarbij een keuze kan worden gemaakt
tussen verwijderen en bijvoorbeeld asfalteren. Naar aanleiding van
Kamervragen stelt minister de Boer in februari 1995 dat het verwijderen van
de asbest in en op de wegen een zaak is van de eigenaren. In april 1995
scharen GS zich achter het standpunt van de minister. Daarmee werd de
gemeente Goor in de kosten van het saneren van de wegen geconfronteerd
met een nieuw probleem.
Het college stelt op 22 februari 1996 dat zij een gesprek heeft gehad met
Eternit als eigenaar van de weg (Gondalaantje). Eternit stelt dat er geen
wettelijke basis is op grond waarvan zij verplicht kunnen worden gesteld de
weg te saneren. Gelet op dit standpunt ziet het college geen mogelijkheden
om tot aanpak te komen. Uiteindelijk wordt de asbest door Eternit in juli 1996
wel verwijderd.
Op 20 maart 1997 besluit het college de SP te berichten dat met betrekking
tot de sanering van de asbestwegen die eigendom zijn van de gemeente
Goor vooralsnog geen aktie wordt ondernomen, maar dat de ontwikkelingen
worden gevolgd en het standpunt van de Provincie wordt afgewacht. In de
begeleidende nota voor het college wordt geconstateerd dat binnen de
gemeente Goor bekendheid is met negen asbestwegen. Van drie daarvan is
de gemeente Goor eigenaar. Bovendien wordt geconstateerd dat het niet
onwaarschijnlijk is dat zich op tal van plaatsen asbest in de bodem bevindt,
maar dat de omvang van die problematiek niet bekend is.
Begin 1997 wordt op uitnodiging van de Directeur Generaal van het Ministerie
van VROM een projectgroep voor de sanering van asbestwegen
geformeerd. In deze projectgroep participeren Rijk, provincie en gemeenten
die met de problematiek te maken hebben.
In maart 1997 doet het RIVM een onderzoek naar een mesothelioompatiënt
die geen beroepsmatige blootstelling aan asbest heeft gehad. Op basis van
de voor handen zijnde summiere gegevens lijkt een verband tussen de ziekte
van de patiënt en de op de Twentse paden en wegen aanwezige
asbestafval aannemelijk. In 1997 wordt er vervolgens gewerkt aan de
totstandkoming van een regeling voor de sanering van de asbestwegen en
erven (Regeling asbestwegen Wet milieugevaarlijke stoffen).
De regeling treedt op 1 januari 2000 in werking. Begin 2000 wordt het college
gemeld, dat medefinanciering door het Rijk van sanering van asbestwegen
die eigendom zijn van de gemeente, wordt afgewezen. De Minister
overweegt dat sinds 1998 bekend was via deelname aan de Projectgroep
dat er een verplichting zou komen tot sanering van de wegen.
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 24

De GGD presenteert op 11 oktober 1999 het rapport “Asbest in de Twentse
wegen”. Opgemerkt wordt door de GGD dat er dan nog geen wettelijke
interventiewaarde voor asbest in de bodem bestaat. Deze opvatting vindt de
commissie formeel correct, maar is materieel betwistbaar. Het RIVM gebruikt
een gezondheidskundige onderbouwing afhankelijk van de
vezelsamenstelling van 100-2.000 mg asbest per kilogram grond. Het interim
beleidsstandpunt van het Ministerie van VROM uit 2000 is een voorlopige
interventiewaarde van 100mg/kg voor chrysotiel en 10 mg/kg voor amfibool
asbest in de grond.
De bouw van Vereniging en Evenementen Centrum de Reggehof
Voor de bouw van het Vereniging en Evenementencentrum aan de
Schoolfeestweide in het centrum van Goor koopt de gemeente Goor begin
jaren negentig grond van Bouwmaterialenbedrijf Eshuis-Jalink. Pas tijdens de
bouw wordt er asbest in de bodem gevonden. Het terrein wordt gesaneerd
en Eshuis-Jalink aansprakelijk gesteld, hetgeen leidt tot een rechtszaak.
Uiteindelijk wordt het bedrijf in 2000 door de Rechtbank in Almelo veroordeeld
tot het betalen van een schadevergoeding.
Op 10 december 1999 stelt het college ten aanzien van deze kwestie een
nota vast, die ook in het Managementteam, het overleg met de
afdelingshoofden en de werkoverleggen besproken wordt. Als concrete
vraag wordt door de opsteller van de nota opgeworpen of wellicht één van
de oorzaken van de kwestie Eshuis-Jalink is dat de Gorenaren in 1993
lankmoediger dachten over de gevaren van asbest en de
asbestgerelateerde ziekten dan de overige Nederlanders. Het is van belang
het asbestprobleem op zijn juiste waarde te schatten, niet alleen om
vermogensrechtelijke redenen (schadevergoedingen) maar ook om
humanitaire reden”. Het antwoord op deze opgeworpen vraag wordt niet
verder uitgewerkt.
De commissie heeft niet kunnen vaststellen, dat naar aanleiding van de
bouw van het VEC en de vondst van asbest in de bodem daar de gemeente
het “Werkplan verwijderen van grond die licht verontreinigd is met
asbestresten” heeft vastgesteld. In dit werkplan wordt bepaald dat deze
grond moet worden afgevoerd naar de vuilstortlocatie Boeldershoek in
Hengelo. Het werkplan is ongeveer in dezelfde periode vastgesteld als het
incident bij de bouw van het VEC.
Verder strekkende instructies, richtlijnen of protocollen heeft de commissie
niet aangetroffen.
2.5.2 Publicaties
In deze periode verschijnen er veel verhalen over de aansprakelijkheidstelling
van Eternit door werknemers met mesothelioom en niet-beroepsgerelateerde
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 25

asbestslachtoffers. Eind jaren negentig wordt ook de discussie over de
sanering van de wegen breed gevolgd.
2.5.3 Beeld op basis van feitenmateriaal in periode 1993 - heden
De discussie over de asbestwegen wordt medio jaren negentig weer actueel.
Deze discussie mondt in 2000 uit in een regeling die verbiedt asbestwegen in
eigendom te hebben. De gemeente moet de kosten voor sanering zelf
betalen. Voor particulieren komt subsidie beschikbaar. De gemeente Goor
saneert dan uiteindelijk ook de in haar bezit zijnde wegen. Met de
financiering van de sanering van de wegen krijgt Goor en dan een probleem
bij.
Mesothelioom wordt in aansprakelijkheidsstelling van Eternit als beroepsziekte
erkend en slachtoffers kunnen vanaf 2000 een beroep doen op het
Asbestfonds. Voor mensen die niet beroep gerelateerd mesothelioom
hebben opgelopen is de zaak nog onder de rechter. Uit dossiers blijkt niet,
dat het gemeentebestuur bekend is met de omvang van de aard en het
aantal mesotheliomen in Goor.
Hoewel de commissie heeft geconstateerd dat er een werkplan is vastgesteld
met betrekking tot het verwijderen van grond die vervuild is met asbestresten,
valt niet waar te nemen dat het gemeentebestuur haar ambivalente en
afwachtende houding ten opzichte van asbest heeft gewijzigd.
2.6 Nadere beeldvorming: perceptie
Aan de hand van dossieronderzoek en bestudering van de diverse
publicaties in de pers heeft de commissie zich een beeld gevormd van het
denken over asbest in Goor. Vervolgens heeft de commissie gesprekken
gevoerd met ambtenaren en bestuurders om te onderzoeken of het beeld
dat de commissie in het voorgaande heeft geschetst, aansluit bij de
perceptie en het handelen van de meest betrokken bestuurders en
ambtenaren.
2.6.1 De risico’s en gevaren van asbest
Zowel voor bestuurders als voor ambtenaren blijken asbest en Goor door de
aanwezigheid van Eternit onlosmakelijk met elkaar verbonden. Tegelijk
worden de gevaren en risico’s van asbest volgens de meeste bestuurders en
ambtenaren overdreven. Men beroept zich daarbij op een aantal uitspraken:
• op het verschil in asbestwetgeving in België en Nederland ten aanzien van
het verbod op blauw asbest in 1978 en het totale asbestverbod in 1993;
• op het standpunt van Eternit (asbestcement en wit asbest zijn ongevaarlijk)
• op andere industrietakken waar asbest wel een probleem is
(scheepsbouw, remvoeringen in bussen)
• op het feit dat niet iedereen ziek wordt die met asbest heeft gewerkt;
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 26

• op het statische karakter van een asbestvervuiling in de bodem;
• en op de mening onder de bevolking, die zeer laconiek reageert in
termen van “het valt wel mee”, hetgeen ook door de media werd
bevestigd.
Dit schept het beeld van een gemeentelijke overheid die niet in ernstige
mate verontrust is over asbest en handelt op basis van een eigen inschatting
van gevaren en risico’s. De gezondheidsrisico’s worden in hoge mate
toegeschreven aan blauw asbeststof. Door het verbod op blauw asbest eind
jaren zeventig wordt in de Goorse situatie de theorie van Eternit aanvaard
dat wit asbest geen gevaar voor de volksgezondheid oplevert en dat
daarmee veilig gewerkt kan worden.
Een belangrijk argument voor deze houding is de positie van Eternit in de
gemeente Goor. Eternit wordt omschreven als een goede werkgever en het
behoud van de werkgelegenheid speelt in de jaren tachtig en begin jaren
negentig een grote rol. Bij de voorbereiding van een nationaal asbestverbod
(1993) lobbyen gemeente, provincie en Eternit in Den Haag voor een uitstel
van het verbod voor het bedrijf.
Bij een enkele bestuurder en ambtenaar gaat vanaf de jaren 90 een vaag
bewustzijn ontstaan over de risico’s van asbest. De directe of indirecte
bekendheid met individuele mesothelioomslachtoffers speelt daarbij een rol,
evenals één van de SP acties rond de asbestwegen in een buurgemeente.
2.6.2 Signaleringsbronnen
Landelijke wet- en regelgeving is voor bestuurders en ambtenaren de
belangrijkste norm. De externe informatiebronnen rond asbest zijn beperkt tot
de DGD, de Provincie, Eternit en TNO. TNO en Eternit verrichten metingen
naar asbestconcentraties in de buitenlucht. De gemeente reageert selectief
op de informatiebronnen buiten de gemeentelijke organisatie en ontwikkelt
en eigen beleid. Als reden is aangetroffen dat de gemeente Goor niet in
voldoende mate de expertise in huis had. Het beeld is ontstaan dat daar bij
de gemeente ook geen behoefte aan was, omdat de noodzaak om in
beleidsmatige vorm met asbest bezig te gaan niet werd onderkend.
De onderzoeks-inspanning van de DGD is voor ambtenaren en bestuurders
voldoende en de Provincie heeft in de jaren tachtig opdracht gegeven voor
een inventarisatie van de asbestvervuiling in de regio rond Goor. Voor
ambtenaren en bestuurders bevestigden deze bronnen de eerdergenoemde
perceptie van de risico’s van asbest. Verder wordt aangehaald, dat
asbestdeskundigen elkaar tegenspreken over mogelijke risico’s en dat asbest
geen zelfstandig onderwerp is in de VNG richtlijn bodemonderzoek. Eén
wethouder geeft aan de resultaten van de buitenluchtmetingen van Eternit
problematisch te vinden. Daarop volgt echter geen aktie.
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 27

Vanaf eind jaren 80 tot heden start een reeks van civiele ‘asbestprocessen’
met betrekking tot aansprakelijkheidstelling van Eternit. De processen worden
gevoerd door nabestaanden van ex-werknemers, door kinderen die via de
kleding van hun vader een asbest ziekte hebben opgelopen en door exwerknemers
met een asbestziekte. Deze processen worden voor een groot
deel ten gunste van de eiser beslist en trekken veel media aandacht. Voor
ambtenaren en wethouders zijn deze berichten niet meer dan een signaal
dat er met asbest iets aan de hand is. De processen worden gezien als een
civiele aangelegenheid tussen de eisers en Eternit.
De informatievoorziening was vooral intern gericht en noch ambtenaren
noch wethouders hebben actief informatie extern gezocht. Er werd
genoegen genomen met de bestaande regels en men voerde die uit. Men
ondernam zelf verder geen initiatieven. Ook is er geen overleg geweest met
andere gemeenten met asbestvervuilde wegen, zoals bijvoorbeeld
Harderwijk. Het beeld bestaat dat de ambtelijke organisatie druk bezet was
en bezig met de dingen van alledag, er was geen tijd beschikbaar om bezig
te zijn met de ontwikkeling van nieuwe zaken, zoals het opzetten van een
asbestbeleid. Door de politiek werd ook geen signaal afgegeven hierin
verandering aan te brengen. Door de werkdruk was er weinig tijd om
vakliteratuur bij te houden. Daardoor drongen wellicht publicaties over de
gevaren en risico’s van asbest drongen zeer beperkt door in de ambtelijke
organisatie. Al lange tijd werd via de media (vanaf ’69) en via symposia (’77,
’85) de gezondheidseffecten van asbest nationaal onder de aandacht
gebracht. De commissie heeft niet kunnen constateren dat er bij de
bestuurlijke en ambtelijke organisatie enig bewustzijn over regionale
‘asbestmortaliteitcijfers’ bestaat.
Opvallend is de positie van Eternit als informatiebron. Van ambtelijke zijde
wordt hier duidelijk minder belang aan toegedicht dan van de kant van de
bestuurders. Dit heeft waarschijnlijk te maken met het feit dat de
burgemeester als portefeuillehouder Economische Zaken in direct contact
stond met Eternit.
2.6.3 Ambtelijke en bestuurlijke organisatie
Ten aanzien van asbest hebben de raad en het college een perceptie die
zich niet verhoudt met de aanwezige problematiek en dat geldt eveneens
voor het ambtelijke apparaat. De externe ontwikkelingen zijn te omvangrijk
voor de organisatie, die te klein is een asbestbeleid op te zetten. De
bestuurlijk en politieke behoefte daartoe ontbreekt ook. De organisatie van
de gemeente is sterk gesegregeerd en volksgezondheidbeleid is tot medio
jaren negentig geen belangrijk beleidsthema voor de gemeente.
Andere milieu issues hebben bij bestuurders en ambtenaren duidelijk een
hogere prioriteit, zoals de bodemverontreiniging bij de gasfabriek, die Goor
veel geld heeft gekost, de zaak Paskamp Verdriet en de milieuoverlast van
de firma Bouwens.
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 28

Het aantreffen van asbest in de bodem bij de bouw van het VEC in het begin
van de jaren 90 is niet een indicatie voor het bestaan van een omvangrijk
probleem. Voor zowel bestuurders als ambtenaren is de juridisering van
grondaankopen en de gebrekkige bottom up informatievoorziening in deze
zaak belangrijker dan de asbestvervuiling. Deze wordt door alle betrokkenen
als een incident gezien, die direct terug te voeren is op de aanwezigheid van
de bouwmaterialenhandel van Eshuis-Jalink op die plaats.
Bij bodemonderzoek krijgen de bestuurders geen terugkoppeling over de
resultaten en de kwaliteit van het onderzoek. Wethouders zien dat niet als
één van hun taken en ook voor de raad staan dergelijke uitvoerende taken
niet op de agenda.
2.6.4 Asbest in de bodem
Er bestond jarenlang een praktijk dat één ieder die daar de behoefte aan
had asbestcementafval gratis kon ophalen bij de fabriek. Het afval als
wegverhardingsmateriaal is in de wijde omtrek terechtgekomen. Hoewel
ambtenaren en bestuurders hiervan goed op de hoogte blijken, hebben zij
geen idee van de omvang van deze vervuiling.
De SP heeft asbest in de bodem geproblematiseerd. Niet iedere bestuurder
en ambtenaar wist er raad mee. Goor heeft een klein buitengebied,
waarmee de sanering van de asbestwegen een beperkt probleem was.
Onder bestuurders bestaat wel verschil van mening over de noodzaak van
sanering. De sanering van de wegen is uiteindelijk gewoon uitgevoerd, zij het
met enige gelatenheid, daar de gemeente de sanering zelf moest
financieren en hiervoor geen steun van het rijk kreeg. De financiële
consequenties zit enkele bestuurders hoog en ze betwijfelen de noodzaak
van de sanering.
Volgens een beperkt aantal wethouders en ambtenaren is met de bouw van
het VEC asbest in de bodem als probleem erkend en is het verkennend
bodemonderzoek door de afdeling Bouw- en Milieuzaken uitgebreid met een
analyse op aanwezigheid van asbest.
2.7 Wetgeving rond asbest
Ten aanzien van de wetgeving rond asbest wordt zo veel mogelijk een totaal
beeld van de ontwikkelingen geschetst en niet begonnen in 1976.
Twee jaar na de verschijning van het proefschrift van dr. J. Stumphius, de
bedrijfsarts van scheepswerf De Schelde, publiceert de Arbeidsinspectie in
1971 haar eerste publicatieblad over asbest (P-116, werken met asbest). Deze
publicatie is op te vatten als pseudo-wetgeving en geeft een overzicht van
de gezondheidseffecten van asbest, van bewerkingsmethoden van
asbesthoudende materialen en van de vervangingsmogelijkheden van
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 29

asbest. In deze publicatie wordt de Britse normgeving voor blootstelling aan
chrysotiel (wit asbest) op werkplekken overgenomen van 2 vezels/ml, die een
bescherming moeten geven tegen asbestose. Concentraties boven de 12
vezels/ml zijn ontoelaatbaar en blootstelling tussen de 2 en 12 vezels/ml
vereisten de introductie van technische maatregelen ter reductie van de
blootstelling en het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen. Het
proefschrift van Stumphius behandelt de relatie tussen arbeidsblootstelling en
het optreden van longkanker en mesothelioom. En vooral deze laatste vorm
van asbestgerelateerde ziekte kan optreden bij lage blootstellingsconcentraties.
P-116 maakt hier melding van en benadrukt dat de
voorgestelde norm geen bescherming geeft tegen deze asbestgerelateerde
ziekten. De preventie wordt gezocht in de vervanging van asbest en een lijst
met asbestvervangende stoffen wordt aan het publicatieblad gevoegd. In
analogie met het proefschrift van Stumphius maakt de publicatie geen
onderscheid in de gevaren en risico’s van chrysotiel en crocidoliet (blauw
asbest)
In de derde week van 1978 treedt het Asbestbesluit in werking. Daarmee
wordt betracht de verwerking van asbest te beperken met het oog op de
gezondheid van de werknemers. Met ingang van die datum wordt het
verboden blauw asbest (crocidoliet) te verwerken en te bewerken. Van deze
verbodsbepaling kan ontheffing worden verleend. Het bewerken en
verwerken van alle andere soorten asbest zijn wel toegestaan mits zij worden
vervaardigd in een ruimte , waarin maximaal een concentratie van twee
vezels per cm3 in de lucht mag optreden. Eternit Goor voldoet aan die norm,
bericht het bedrijf.
Op 1 augustus 1979 treedt het stortverbod van de Wet chemische
afvalstoffen in werking. Dit verbod geldt voor het in of op de bodem brengen
van chemische afvalstoffen, zowel binnen als buiten de inrichting. Vanaf 1
augustus 1979 was het storten van asbest, dat moest worden aangemerkt als
chemische afvalstof, dus verboden.
Op 1 oktober 1979 treedt de Afvalstoffenwet gedeeltelijk in werking. Het
storten en toepassen van asbesthoudend afval, niet zijnde chemisch afval, is
zonder toereikende vergunning binnen een inrichting illegaal.
De stortingen van asbestcementafval op de wegen in Twente vonden plaats
tot 1974 (gegevens Eternit) en zijn in die tijd nog niet illegaal.
De Gezondheidsraad heeft eind 1988 een advies gegeven aan het ministerie
van VROM. Daar waar het gaat over de blootstelling in de buitenlucht komt
de Gezondheidsraad tot de conclusie: ‘niet kan worden uitgesloten dat
blootstelling aan asbestvezels zoals zij vrijkomen in de buitenlucht bijdraagt
aan het risico van kanker, in het bijzonder bij rokers”.
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 30

Op 1 maart is het Asbestbesluit Milieubeheer van kracht geworden. Bedrijven
en inrichtingen, die asbest gebruiken of asbestproducten fabriceren, be- of
verwerken mogen geen hogere uitstoot aan asbest via afvalgas of
ventilatielucht hebben dan 0,1 mg/m3. Deze concentratie komt overeen met
2 vezels/ml lucht.
Per 1 juli 1993 is het Asbestbesluit Arbeidsomstandighedenwet uitgebreid met
een verbod op het bewerken, verwerken en in voorraad houden van asbest,
hetgeen in de praktijk neerkomt op een verbod van het gebruik van asbest in
kader van beroep of bedrijf.
Op 1 oktober 1993 treedt het Asbest-verwijderingsbesluit gedeeltelijk in
werking. Dit besluit bevat regels voor het verwijderen, opslaan en afvoeren
van asbest uit bouwwerken en objecten.
In 1997 wordt er vervolgens gewerkt aan de totstandkoming van een regeling
voor de sanering van de asbestwegen en erven (Regeling asbestwegen Wet
milieugevaarlijke stoffen). De regeling treedt op 1 januari 2000 in werking.
2.8 Conclusies
Dit hoofdstuk diende voor het beantwoorden van de volgende vragen:
1. Welke kennis was bekend over asbest?
2. In welke mate was deze kennis aanwezig binnen het ambtelijke en
bestuurlijke apparaat?
3. Welke rol heeft deze kennis gespeeld in de algemene besluitvorming?
De commissie is van mening dat er in Nederland in zijn algemeenheid
gedurende een langere periode in toenemende mate voldoende kennis
over asbest is opgebouwd. Dit blijkt uit diverse publicaties in de landelijke
kranten, de regionale pers, de wetgeving en richtlijnen van het Ministerie en
internationale ontwikkelingen. Delen van die kennis was ook aanwezig binnen
het bestuurlijk en ambtelijk apparaat van de gemeente Goor. Ook is de
commissie ervan overtuigd dat een internationaal opererend bedrijf als
Eternit goed van de ontwikkelingen op de hoogte was.
Deze kennis wordt met name op Rijksniveau vertaald in wetgeving met een
vertraging van ongeveer 20 jaar. Ter illustratie: meer dan twintig jaar na het
rapport van Dr. Stumphius over de schadelijkheid van asbest wordt in 1993
het asbestverbod ingesteld. De commissie heeft niet aangetroffen dat er van
Rijkswege initiatieven zijn ondernomen om in aanvulling op het asbestverbod
een inventarisatie te verrichten naar mogelijke risicogebieden. Wel bestaat er
een onderzoek uit 1972 waarin mogelijke risicogebieden zijn geïnventariseerd.
Ook met dit onderzoek is van rijkswege in de jaren negentig niets gedaan.
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 31

De commissie heeft niet aangetroffen dat ondanks het feit dat de kennis over
asbest zich flink ontwikkelde en dit op rijksniveau ook in wetgeving werd
omgezet, er van enige ongerustheid op lokaal niveau blijk werd gegeven.
Eternit werd door bestuurders als een grote en stabiele werkgever gezien, die
ook economisch gezien van grote importantie was voor Goor. Ondanks de
verbreding van de kennis over asbest en de ontwikkeling van wetgeving
werd de asbestproblematiek in Goor niet als potentieel probleem gezien.
Eternit, wiens kernactiviteit als bedrijf de verwerking van asbest was, werd als
bedrijf gekoesterd. Tot het asbestverbod is daarmee de economische factor
absoluut doorslaggevend geweest in de opstelling van het gemeentebestuur
ten aanzien van asbest.
De bevoegdheid van de gemeente richting de asbestverwerkende industrie
was beperkt. In het kader van de milieuvergunning was het college bevoegd,
maar niet in het kader van de arbeidsomstandigheden. De blootsteling aan
asbest vond echter niet alleen op de werkplek plaats, maar ook daarbuiten
door middel van de verwerking van asbest in wegen en verharding van
erven. Ook in dit dossier valt niet waar te nemen dat de gemeente een
actieve rol heeft gespeeld.
Eternit was één van de grootste werkgevers in de gemeente Goor, die
economisch zwaar onder druk stond door de sluiting van de textielindustrie en
de Twentsche StoomBlekerij (TSB). De gemeente Goor heeft zich door zo
nadrukkelijk het belang van het behoud van werkgelegenheid voorop te
stellen tot 1993 volledig afgesloten van een problematiek die zich toen al
steeds duidelijker aftekende. De commissie heeft zich wel afgevraagd welke
handelingsopties de gemeente had indien zij de problematiek wel
nadrukkelijker had onderzocht en op de politieke agenda had geplaatst. Eén
van de initiatieven die zij dan had kunnen ondernemen was om de
problematiek duidelijk onder de aandacht van rijks- en provinciale overheid
te brengen. De commissie verwijst bijvoorbeeld naar de actieve rol die de
gemeente Lekkerkerk koos toen in die gemeente in de jaren tachtig een
groot milieuprobleem was geconstateerd.
Wanneer in 1993 het totale Asbestverbod in werking treedt en er meer
publiciteit komt over oud-werknemers en andere mensen die aan
mesothelioom sterven verandert de houding enigszins. Asbest wordt vanaf
midden jaren negentig betiteld als een politiek gevoelig onderwerp. Dit leidt
echter niet tot het maken van een algemeen asbestbeleid of een
verkennend onderzoek naar de toepassingen van asbestcementafval en
asbestpulp. Ook midden jaren negentig worden – ondanks vele publicaties
over asbest – signalen niet opgepikt en handelt de gemeente uitsluitend
reactief op basis van landelijke normen. Men komt niet tot een eigen visie en
ontwikkelt geen beleid op het gebied van asbest in de breedste zin des
woords.
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 32

Hoofdstuk 3
Vraag A: de casus Hogenkamp
3.1 De onderzoeksvraag
De casus Hogenkamp heeft zich afgespeeld tegen de feiten en
omstandigheden zoals in het vorige hoofdstuk door de commissie zijn
geschetst.
De gemeenteraad heeft de commissie de volgende onderzoeksvraag
voorgelegd:
Historie de Hogenkamp
- Hoe is de bestuurlijke en ambtelijke voorbereiding van het plan de
Hogenkamp geschied en hoe is gereageerd op eventuele signalen die
op een mogelijke bodemvervuiling duidden?
- Kan hieruit worden verklaard dat de geconstateerde bodemvervuiling
met asbest, buiten de verschillende gronddepots, zich pas ten tijde van
de ingebruikname van de woningen heeft geopenbaard?
- Welke conclusies kunnen worden getrokken uit de historische gang van
zaken rondom het plan de Hogenkamp?
3.2 De voorbereiding van de Hogenkamp
3.2.1 De bestuurlijke contekst
In deze paragraaf komt aan de orde wie verantwoordelijk waren voor de
bestuurlijke voorbereiding van het Plan de Hogenkamp. Ook wordt in beeld
gebracht wanneer over het plan de Hogenkamp bestuurlijke besluitvorming
heeft plaatsgevonden en op welke wijze dat is geschied.
Het Plan de Hogenkamp wordt vanaf 1994 in ontwikkeling gebracht.
Derhalve wordt ook dat jaartal als beginmoment genomen. Burgemeester
van Goor is in die tijd de heer J. van der Zwaag (sinds 1977). Hij wordt op 1
mei 1996 opgevolgd door drs. T.J. Schouten, die dan als waarnemend
burgemeester naar Goor komt. Door het vertrek van de heer Schouten treedt
vanaf 16 december 1999 mevrouw E. Blaak-Schuitevoerder op als
waarnemend burgemeester van Goor. Zij doet dat tot de gemeentelijke
herindeling op 1 januari 2001, waarbij de gemeente Goor opgaat in de
gemeente Hof van Twente. In 1994 en 1998 zijn er raadsverkiezingen geweest.
In de periode 1994-1998 kende Goor een college dat was samengesteld uit
PvdA, VVD en D’66. In de periode 1998-2000 bestond het college uit PvdA en
CDA. Het eerste college van de gemeente Hof van Twente per 1 januari 2001
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 33

uit CDA, VVD en PvdA. De portefeuilleverdeling gedurende de verschillende
periodes staat in bijlage 6.
De Hogenkamp is een project dat onder verantwoordelijkheid van het
college van de gemeente Goor is gestart en door het college van de
gemeente Hof van Twente is overgenomen.
3.2.2 De voorbereiding door de ambtelijke organisatie
De gemeente Goor kende een zogenaamde platte organisatiestructuur. Dit
betekent dat er onder de gemeentesecretaris een drietal sectoren
functioneert. Eén daarvan is de sector Grondgebied, waarvan de heer R. van
Harten het hoofd is. Deze sector bestaat uit vier afdelingen:
1. Stadsontwikkeling (Ruimtelijke ordening, EZ, Volkshuisvesting en
Verkeer;
2. Bouw- en Milieuzaken (bouwen en milieu)
3. Groen (groenonderhoud)
4. Onderhoud en Reiniging (afvalinzameling, onderhoud gebouwen)
Met betrekking tot de Hogenkamp functioneerde het sectorhoofd als
projectleider. Gaande het project wordt er een projectteam ingesteld. De
commissie heeft kennis genomen van verschillende zienswijzen met
betrekking tot de reden voor instelling van dit team. Mogelijk is het ambitieuze
kader van het project, waarin veel verschillende disciplines op elkaar
moesten worden afgestemd reden geweest voor de instelling van het team.
Over de samenstelling van het Team lopen de verklaringen ook uiteen. De
commissie heeft daar thans ook geen eenduidig beeld over gekregen. Het is
de commissie niet duidelijk geworden met welke frequentie het projectteam
vergaderde. Ook heeft de commissie in de dossiers geen verslagen van dit
Team kunnen aantreffen.
3.3 De grondaankopen
In juli 1993 krijgt de gemeente Goor de kans om in het gebied de
Hogenkamp een stuk grond van 8721 m2 aan te kopen. De gedachte om
dat gebied geschikt te maken voor woningbouw ontstaat op dat moment. In
februari 1994 spreekt het college zich uit voor de ontwikkeling van
woningbouw op de Hogenkamp.
Het gebied de Hogenkamp is dan eigendom van vijf verschillende eigenaren:
Sectie nummer Oppervlakte Eigenaar
C 3715, C 3716 2.034 m2 A.H. Busschers
C 4784, C 1552 2.370 m2 J.W. Smit (Krabbenbos)
C 4774 3.810 m2 H. Walgemoed
C 4775, C712, C 5434, C 1577 10.185 m2 FiniGoor BV
C 4785 1.310 m2 H. Smit
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 34

De gemeente Goor bezit al 17.317 m2 + de eerder aangekochte 8.721 m2
van Verbeek in het gebied. Perceel C 5434 wordt uiteindelijk gedeeltelijk
gekocht ten behoeve van de Hogenkamp.
Ten behoeve van de grondaankopen wordt verkennend bodemonderzoek
gedaan. Bestuurders blijken bekend te zijn met het feit, dat aanvullend aan
de eis die de NEN norm stelt onderzoek wordt gedaan naar de aanwezigheid
van asbest in de bodem. Bestuurders hebben verklaard deze aanvulling als
signaal te zien dat de gemeente alert is geweest op de aanwezigheid van
asbest.
Op 28 maart 1995 zijn alle relevante gronden in de Hogenkamp verworven.
Op 26 maart 1996 wordt aan de stedenbouwkundig adviseur SAB opdracht
gegeven een stedenbouwkundig ontwerp te maken voor de Hogenkamp.
In de percelen C 4784 en C 1552 die van de heer J.W. Smit (Hogenkamp 22)
zijn aangekocht en in gebruik waren bij de heer Krabbenbos is bij de sloop
van de opstallen in 1995 asbest in de ondergrond aangetroffen. De heer Smit
wordt door het college aansprakelijk gesteld voor de kosten voor een
onderzoek naar de vervuiling alsmede wordt de sanering zelf ten laste van de
heer Smit gebracht. Er werd asbest ontdekt onder de verharding van de oprit
(87 ton gebonden asbest) en onder en rond de ondergrond van de
gesloopte schuren (30 ton losgeboden asbest). Na enig juridisch getouwtrek
wordt voor medio 1996 de geconstateerde aanwezige asbest verwijderd.
Ten behoeve van de grondaankopen worden zogenaamde verkennende
bodemonderzoeken gedaan. Hierbij wordt volgens een eenvoudige
methode analytisch en visueel onderzoek gedaan. Er wordt aanvullend op
de NEN norm onderzoek gedaan naar asbest. De ambtelijke organisatie
heeft hiertoe zelf het initiatief genomen, vermoedelijk na de casus bij het VEC
waarbij tijdens de bouw asbest in de bodem werd aangetroffen. De
uitbreiding van het verkennend bodemonderzoek met asbest is niet aan het
college voorgelegd ter besluitvorming, doch het college was er wel mee
bekend.
Opvallend is dat in het verkennend bodemonderzoek dat ten behoeve van
de aankopen door het Centraal Bodemkundig Bureau (CBB) te Deventer
werd uitgevoerd specifiek ten aanzien van het perceel van Smit-Krabbenbos
werd geconstateerd dat de aanwezigheid van asbest in de bodem een
belemmering kan vormen voor de bouwplannen op deze locatie. Bij één
boring op een deel van de locatie Krabbenbos zijn stofdeeltjes in de bodem
waargenomen. Door CBB werd aanbevolen om nader onderzoek te laten
verrichten naar de aanwezigheid van asbest in de bodem. Dit nader
onderzoek is niet uitgevoerd. De commissie heeft daarvoor geen verklaring
aangetroffen. Ook heeft de commissie niet kunnen vaststellen of dit
onderwerp in het projectteam aan de orde is geweest.
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 35

Het historisch onderzoek dat door CBB werd verricht ten behoeve van de
verkennende bodemonderzoeken is minimaal. Er worden bijvoorbeeld geen
oude kadastrale gegevens bekeken. Voor het historisch onderzoek wordt
door CBB gebruik gemaakt van een vragenlijst die door de opdrachtgever is
ingevuld Het bodemonderzoek vond plaats door steekproefsgewijze
boringen. Er werden bijvoorbeeld geen sleuven gegraven op basis van
gedegen historisch onderzoek.
Het feit, dat uit het verkennend bodemonderzoek naar voren komt, dat de
grond schoon is, wil niet zeggen dat dit daadwerkelijk zo is. Deze terminologie
duidt erop, dat de grond schoon genoeg is – na een eventuele sanering –
voor het toekomstig gebruik. Het verstrekken van een schone grondverklaring
betekent dus niet dat de grond schoon is. Het perceel van Smit (gebruikt door
Krabbenbos) was bijvoorbeeld vervuild met asbest (bij peilbuis 6 was
asbestpulp geconstateerd). Een vervuiling met asbest had in dat stadium
volgens betrokkenen geen andere betekenis dan een vervuiling met
bijvoorbeeld PAK’s. Er wordt vanuit gegaan dat deze vervuilingen zodanig
gesaneerd konden worden dat de bodem volgens het plan gebruikt kon
gaan worden.
3.4 De bestemmingsplanprocedures
In september 1997 wordt er door de raadscommissie Grondgebied op
informele wijze gesproken over duurzaam bouwen in de wijk de Hogenkamp.
Het bestemmingsplan voor de Hogenkamp is grotendeels vervat in de
uitwerking van het bestemmingsplan “De Whee 1994” en voor een klein
gedeelte in de herziening van het bestemmingsplan TSB terrein. Deze splitsing
is het gevolg van het feit, dat GS van Overijssel op 29 september 1998 hun
goedkeuring hadden onthouden aan een gedeelte van het
bestemmingsplan de Whee 1994 in verband met de aanwezigheid van
hindercirkels van bedrijven zodat de realisatie van een deel van de
Hogenkamp niet mogelijk zou zijn.
Door de stedenbouwkundig adviseur wordt geadviseerd een uitwerkingsplan
van het bestemmingsplan “de Whee 1994” te maken en het
bestemmingsplan TSB terrein te herzien. Op die manier zou de wijk de
Hogenkamp kunnen worden gerealiseerd zoals was beoogd.
Het woongebied “De Hogenkamp” wordt binnen het bestemmingsplan de
Whee 1994 uitgewerkt met toepassing van artikel 11 van de Wet op de
Ruimtelijke Ordening. GS dienen dit uitwerkingsplan goed te keuren, maar de
vaststelling is een bevoegdheid van het college. Voor de herziening van het
bestemmingsplan TSB-terrein is het advies van de Provinciaal Planologische
Commissie (PPC) nodig alvorens het door de gemeenteraad kan worden
vastgesteld.
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 36

Op 27 september 1999 wordt de uitwerking van bestemmingsplan de Whee
1994, uitwerking Hogenkamp naar GS gestuurd. Op 9 november 1999 delen
GS mee het plan te hebben goedgekeurd. Aan deze goedkeuring zijn geen
nadere voorwaarden verbonden. Op 5 september 2000 stelt het college
weer een herziening van het uitwerkingsplan vast. Het betreft hier een
wijziging die noodzakelijk is in verband met het laten vervallen van de
woonwagenlocatie en de mogelijkheid voor het parkeren bij de woningen in
de Hogenkamp. Op 8 december 2000 geven GS goedkeuring aan deze
herziening.
In mei 1999 besluit het college een aantal conceptplannen met betrekking
tot de herziening van het bestemmingsplan TSB-terrein te bespreken met de
raadscommissie. SAB ontwikkelt hiertoe een voorontwerp-bestemmingsplan.
Ten aanzien van de bodemkwaliteit wordt gesteld:
“Tijdens het opstellen van het bestemmingsplan de Whee 1994 zijn twee
bodemonderzoeken uitgevoerd. De conclusies uit de onderzoeken geven
aan dat de locatie over het algemeen geschikt te maken is voor
woningbouw. Op een beperkt aantal plaatsen is asbest aangetroffen. Dit zal
onder milieukundige begeleiding op basis van zintuiglijke waarneming
worden weggehaald en op een daarvoor gebruikelijke manier worden
afgevoerd of verwerkt.”
Voor twee locaties is opdracht gegeven voor verkennend bodemonderzoek
te weten bij de rotonde en tussen de rotonde en de vijver. Op 30 november
1999 reageert de Provinciaal Planologische Commissie (PPC) op het
voorontwerp. Ze stelt dat met betrekking tot de kwaliteit van de bodem
weliswaar in het kader van bestemmingsplan de Whee 1994
bodemonderzoeken hebben plaatsgevonden en dat daaruit is gebleken dat
er binnen de locatie de “Hogenkamp” asbest aanwezig is, doch dat de aard
en omvang daarvan niet bekend is. De PPC acht het noodzakelijk dat voor
de vaststelling van het plan nader onderzoek plaatsvindt naar de omvang
van de met asbest verontreinigde grond en dat inzicht wordt gegeven in de
saneringskosten en de dekking van deze kosten. SAB vervaardigt namens de
gemeente een responsnota. Ten aanzien van de bodemvervuiling met asbest
wordt gesteld dat een nader onderzoek zal worden verricht en dat ten tijde
van de vaststelling naar de resultaten wordt verwezen.
In het bestemmingsplan dat wordt vastgesteld en ter goedkeuring wordt
aangeboden aan GS worden in hoofdstuk 2 weliswaar een aantal
bodemonderzoeken beschreven (CBB 1993, 1994 en 1999) en Geofox 1999
(gezinsvervangend tehuis), maar het integrale onderzoek naar asbest waar
de PPC om had gevaagd is niet in het plan opgenomen. Wel wijst SAB op 10
januari 2000 op de noodzaak bijzondere aandacht te schenken aan een
onderzoek naar bodemvervuiling. Op 11 juli 2000 wijst SAB er wederom
opnieuw op, dat een verkennend bodemonderzoek nog moet worden
uitgevoerd. Dit had eigenlijk voor de vaststelling van het plan moeten
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 37

geschieden, stelt de adviseur. Het plan wordt door de gemeenteraad op 28
september 2000 vastgesteld en ter goedkeuring naar GS gestuurd zonder dat
er verder nader bodemonderzoek is gedaan.
De bestemmingsplanprocedures werden ambtelijk begeleid door het hoofd
van de afdeling Stadsontwikkeling. Voor de commissie is en blijft onduidelijk
waarom geen uitvoering is gegeven aan de opmerking van de PPC met
betrekking tot bestemmingsplan TSB-terrein, dat er een onderzoek plaatsvindt
naar de aard en omvang van de met asbest verontreinigde grond. Ook de
stedenbouwkundig adviseur van de gemeente wijst er tot twee keer toe op,
dat een dergelijk onderzoek (nog) moet plaatsvinden. Hij geeft daarbij
impliciet aan dat het opsommen van alle bodemonderzoeken die in het
gebied zijn verricht in de toelichting bij het bestemmingsplan, niet datgene is
waar de PPC om vraagt. Desalniettemin wordt zonder dit nader onderzoek te
verrichten het bestemmingsplan ter vaststelling aangeboden aan college en
raad. Het college en de raad worden er niet op gewezen dat nog
aanvullend onderzoek moet worden verricht. Ook GS komen op de
opmerking van de PPC in hun goedkeuringsbesluit niet meer terug. GS laten
desgevraagd de commissie weten dat in hun optiek de gemeenteraad in de
toelichting bij het bestemmingplan voldoende aandacht heeft besteed aan
de aanbeveling van de PPC. Het nader onderzoek naar asbest was volgens
hen uitgevoerd. Het is de commissie volstrekt onduidelijk gebleven waar GS
deze beoordeling op baseert. De commissie heeft in ieder geval geen
bewijzen aan kunnen treffen dat het integrale onderzoek naar asbest, zoals
de PPC in eerste instantie had gevraagd, ook daadwerkelijk heeft
plaatsgevonden.
Gedeputeerde Staten merken tenslotte in hun goedkeuringsbesluit van 11
december 2000 ten aanzien van het bestemmingsplan TSB-terrein op, dat de
gemeenteraad bij de vaststelling van het plan rekening heeft gehouden met
de opmerkingen van de PPC. Op het moment dat GS goedkeuring geven
aan het bestemmingsplan is het bouwrijp maken van de Hogenkamp al in
volle gang.
3.5 Het bouwrijp maken
In december 1999 behandelt het college een exploitatieopzet voor de
Hogenkamp. Deze wordt op 11 januari 2000 in de commissie Grondgebied
besproken. Tijdens deze vergadering wordt blijkens het niet officiële verslag
(bandversie) gevraagd of er asbest in de bodem van de Hogenkamp zit,
omdat met de verwijdering ervan in de exploitatie-opzet rekening wordt
gehouden. De wethouder moet het antwoord schuldig blijven, maar geeft
aan dat het vermoeden bestaat dat er een weg is die met asbest is vervuild.
Op 17 januari 2000 besluit het college de raad voor te stellen een krediet van
ƒ 266.250,- exclusief BTW ter beschikking te stellen om de Grontmij in te huren
het besteksklaar maken van het bouw- en woonrijp maken van de
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 38

Hogenkamp. Door de projectleider wordt aangeven, dat de Hogenkamp
geen traditionele wijk is, maar een wijk is waar duurzaam gebouwd gaat
worden en ook de infrastructuur duurzaam ontwikkeld wordt. De know-how
voor het ontwerpen van het watersysteem voor de wadi’s vergt veel
specialistische kennis die onvoldoende binnen de sector Grondgebied
aanwezig is. Op 24 februari 2000 stelt de gemeenteraad het krediet
beschikbaar.
Op 30 mei 2000 behandelt het college het door de Grontmij opgestelde plan
voor het bouw- en woonrijp maken van de Hogenkamp. Voor de uitvoering
van dit plan is een krediet van ƒ 4.370.000,- nodig. In deze budgetraming
staan ook een aantal stelposten opgenomen. Eén van die stelposten betreft
“het verwijderen van asbesthoudende puinverharding (SAB)”. Volgens het
“opruimingsplan” (kaart 137) betreft het hier het opruimen van een
asbestpuinverharding ten noordoosten van de Roerdompstraat (het
zogenaamde puinpad Hogenkamp). De raad stelt op 6 juli 2000 het
benodigde krediet ter beschikking.
In het bestek wordt verder niet verwezen naar het mogelijk verwijderen van
het aanwezige asbest in het gebied, dat valt onder het bestemmingsplan
TSB-terrein. Zoals eerder aangeven had de PPC de gemeente opgedragen
nader onderzoek te doen naar de aard en omvang van de
asbestverontreiniging in het plangebied. De stedenbouwkundig adviseur SAB
heeft er enkele keren opgewezen dat dit onderzoek nog moest gebeuren. In
de gesprekken van de commissie met ambtenaren is gesteld, dat tijdens het
bouwrijp maken van de grond naar asbestvervuiling zou worden gekeken.
Dit is niet in het bestek opgenomen.
Het gedeelte van het perceel van Smit-Krabbenbos waar CBB met een
boring een asbestvervuiling had aangetroffen en nader onderzoek had
aanbevolen, is niet in het bestek opgenomen.
Op 22 september 2000 wordt een aantal aannemers aangeschreven om een
prijsopgave te doen voor het bouw- en woonrijp maken van de Hogenkamp.
Op 17 oktober 2000 besluit het college het werk te gunnen aan Krekel. Het
bouwrijp maken van de Hogenkamp begint week 44/45 2000, een paar
maanden voor de gemeentelijke herindeling.
De vraag is vervolgens hoe de mogelijke aanwezigheid van asbest binnen
het bestemmingsplan TSB terrein en op het achterterrein van Smit-
Krabbenbos is gecommuniceerd met de opzichter van de afdeling
Stadsontwikkeling en met de aannemer. Tijdens gesprekken met de opzichter
is de commissie gebleken dat deze geen enkele notie had van deze
mogelijke asbestvervuilingen. Tijdens het bouwrijp maken wordt in week 46
van 2000 vervuilde grond aangetroffen in een oude sloot. Deze wordt apart
gezet in twee hopen en later afgevoerd.
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 39

Het college van Goor besluit nog op 1 december 2000 de Grontmij opdracht
te geven voor het uitzetten van de kavels.
Op 1 februari 2001 komt het college van de nieuwe gemeente Hof van
Twente voor het eerst in aanraking met het onderwerp De Hogenkamp. Het
college besluit dan een krediet van € 330.000,- ter beschikking te stellen,
omdat in de zogenaamde Driehoek, een gebied ten zuiden van de
Roerdompstraat, asbest is gevonden die moet worden gesaneerd. De
commissie constateert dat er per 1 januari 2001 een bestuurlijke cesuur valt
waar te nemen, omdat geen Goorse bestuurders in het college
vertegenwoordigd zijn. In het college ontbak daardoor een collectief
geheugen met betrekking tot voorgaande besluitvorming in de Hogenkamp.
Voor het saneren hiervan is door het college apart krediet verleend. Ten
aanzien van deze vervuiling is niet achterhaald wat de oorsprong ervan was,
ook zijn er geen initiatieven in die richting gedaan. Het werd opgevat als een
incident. Mede omdat dit gedeelte van het bouwterrein als laatste werd
bouwrijp gemaakt en er afgezien van de oude sloot met puin geen vervuiling
was aangetroffen.
Door de betrokken ambtenaren is tijdens het bouwrijp maken buiten de
gerapporteerde vervuilingen nooit asbestvervuiling geconstateerd. Daarbij
moet wel aangetekend worden dat de herkenning van asbest door een
relatieve leek als een gemeentelijk toezichthouder of werknemer van een
aannemer moeilijk is. Alleen bij saneringswerkzaamheden is een Deskundig
Toezichthouder Asbest (DTA-er)op de bouwplaats aanwezig. Bij het overgrote
deel van het bouwrijp maken was die dus niet aanwezig.
Voordat het bouwrijp maken van de Hogenkamp begon was het deel van
het zwembaddepot waarvan bekend was dat dit verontreinigd was reeds
afgevoerd. De overige schone grond, waarvan onderzoek had uitgewezen
dat die niet verontreinigd was, bleef achter en is gebruikt aan de oostzijde
van de Hogenkamp voor het ophogen van het terrein.
Het Certicondepot is ontstaan tijdens de bouwrijpfase. Het depot was
opgebouwd uit grond die tijdens de werkzaamheden vrij kwam en die
analytisch verdacht was of waarin visueel verdachte verontreinigingen
werden aangetroffen (puin - en houtresten en sintels). Een deel van de grond
is onderzocht door Twence waarbij opvallend is dat geen onderzoek naar
asbest heeft plaatsgevonden (AP-04 onderzoek). Op basis van de
onderzoeken van Twence werd deze grond als categorie 1 grond
gekwalificeerd, hetgeen betekent dat deze weliswaar niet sterk is
verontreinigd maar wel moet worden afgevoerd. Oorspronkelijk was het de
bedoeling om deze grond te gebruiken als afdekgrond voor de voormalige
vuilstortlocatie Elsenerveld te Markelo. Het toenmalige depot had een
omvang van ongeveer 2000 m3 (3400 ton) groot.
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 40

Nadat in het voorjaar van 2002 in de tuinen van bewoners asbest werd
aangetroffen heeft er opnieuw een onderzoek plaatsgevonden naar de
samenstelling van dit depot. Toen bleek er asbest in te zitten. Volgens de
commissie staat in voldoende mate vast dat er een transmissie van grond
heeft plaatsgevonden. Ook het Certicondepot speelt daarin een rol. De
commissie heeft niet kunnen traceren in welke mate dit het geval is.
Door NTP is vanuit het Certicondepot ruim 2800 m3 (4780 ton) afgevoerd naar
Bovenveld te Rheezeveen. Hieruit kan voorzichtig worden geconcludeerd
dat door hetzij de bouwaannemers, hetzij de bewoners in de loop der tijd in
de fase tussen het bouwrijp- en woonrijp maken in ongeveer 1380 ton (ruim
800 m3) netto is bijgestort. Er zijn de commissie echter ook verklaringen
bekend waaruit blijkt dat er grond is weggehaald uit het depot voor het
ophogen van particuliere tuinen. Hoeveel grond er bruto is versleept is
derhalve niet meer aan te geven.
Het depot was niet afgezet. Uit de trapeziumvorm ervan moest worden
afgeleid dat dit niet voor algemeen gebruik was. Noch door de afdeling
Nieuwe Werken, noch door de afdeling Ruimtelijke Ordening van de
gemeente Hof van Twente werd toezicht op het depot gehouden.
3.6 Verklaring vervuiling door wijze van voorbereiding
Kan de asbestvervuiling zoals die zich nu heeft geopenbaard bij het inrichten
van de tuinen van de Hogenkamp verklaard worden door de manier waarop
het plan is voorbereid in zowel bestuurlijk als ambtelijk opzicht?
De commissie stelt vast dat zij tijdens haar onderzoek niet dé oorzaak voor de
vervuiling heeft kunnen achterhalen. De oorzaak moet naar haar idee dan
ook gezocht worden in een opeenhoping van feiten en omstandigheden die
tezamen ertoe hebben geleid dat de problematiek in de mate zoals
aangetroffen in de Hogenkamp heeft kunnen ontstaan.
* Op het perceel van Smit/Krabbenbos is door CBB middels een boring (nr.
6) op het noordelijkste gedeelte van dit perceel aangetoond dat er
asbest in de bodem zit. Nader onderzoek werd niet uitgevoerd, ondanks
aanbevelingen daartoe. De sanering van dit terrein zou meegenomen
worden bij het bouwrijp maken. Doch in het opruimingsplan van het
bestek werd dit niet genoemd. Ook de opzichters van de gemeente
bleken niet op de hoogte van de vervuiling op het terrein van
Smit/Krabbenbos.
* Door de PPC is gesteld dat er een onderzoek gedaan moet worden naar
de aard en de omvang van de asbestvervuiling binnen het
bestemmingsplan TSB-terrein. Dit nader onderzoek is niet uitgevoerd. Wel
heeft de stedenbouwkundig adviseur van de gemeente het college er tot
twee keer toe op gewezen dat dit onderzoek nog verricht moest worden.
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 41

Bij de goedkeuring van het bestemmingsplan nemen GS en de PPC
genoegen met de nadere toelichting die door SAB in het
bestemmingsplan is opgenomen. Voor de commissie blijft volstrekt
onduidelijk op grond waarvan GS menen dat daarmee was voldaan aan
het verrichten van een integraal onderzoek naar asbest. In het bestek is
geen nadere aandacht besteed aan de mogelijke vervuiling op dit
terrein. Ook opzichters bleken van de opmerkingen van de PPC over het
bestemmingsplan TSB-terrein niet op de hoogte.
* Ten behoeve van het verwerven van de gronden voor de Hogenkamp
werden er verkennende bodemonderzoeken gedaan. Deze onderzoeken
waren beperkt van opzet. Het historisch onderzoek bestond uit een
vragenlijstje dat werd ingevuld door de verantwoordelijk ambtenaar. Er
werden geen oude kadastrale gegevens geraadpleegd. Het gebied de
Hogenkamp wordt soms betiteld als een maagdelijk stukje buitengebied
aan de rand van Goor waarop bijna geen veranderingen hebben
plaatsgevonden en dat een divers gebruik kende (volkstuintjes, ligweide
zwembad, agrarisch gebied).
Unaniem wordt echter ook door bestuurders en ambtenaren erkend dat
er door Eternit vele tienduizenden kilo’s asbestcementafval in en rond
Goor zijn gebruikt voor de verharding van wegen en erven en om sloten te
dempen. De kans op de aanwezigheid van asbest in de bodem is
daarmee in Goor significant hoger dan gemiddeld ten opzichte van elders
in Nederland. In de verkennende bodemonderzoeken werd weliswaar
aanvullend op de NEN norm op asbest getoetst, maar de vraag is of de
methode van onderzoek juist was en niet veel te vrijblijvend. Op de
locatie Krabbenbos/Smit waar nu juist door middel van een
steekproefgewijze boring was gebleken, dat er asbestdeeltjes in de
bodem zaten en nader onderzoek werd aanbevolen, is dit niet
uitgevoerd.
Opdrachten voor verkennend bodemonderzoek werden door de afdeling
Stadsontwikkeling gegeven aan de afdeling Bouw- en Milieuzaken die de
officiële opdracht aan een adviesbureau verzorgde. Voor de afdeling
Stadsontwikkeling bleek alleen interessant of de grond schoon genoeg
was voor het toekomstig gebruik. Indien er aanvullend onderzoek werd
vereist was dit in de ogen van de afdeling Stadsontwikkeling de
verantwoordelijkheid van de afdeling Bouw- en Milieuzaken.
In het Projectteam van de Hogenkamp waarin het hoofd van de afdeling
BMZ ook vertegenwoordigd was, werd afgesproken dat de locatie
Krabbenbos bij het bouwrijp maken van de grond zou worden gesaneerd.
Een nader onderzoek, zoals CBB had aanbevolen, werd echter niet
uitgevoerd. Dat doet vermoeden dat men er van uitging dat de
saneringsaannemer tijdens het bouwrijp maken de aard en de omvang
van de vervuiling zou vaststellen.
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 42

* De projectleiding van de Hogenkamp was in eerste instantie volledig in
handen van het sectorhoofd Grondgebied. In een later stadium werd er
een projectteam geformeerd, waarvan de samenstelling door de
commissie niet eenduidig is vastgesteld. De commissie heeft de
meerwaarde van het instellen van een projectteam niet kunnen
aantonen. Ook betrokkenen hebben de commissie dit niet duidelijk
kunnen maken. Binnen het projectteam gemaakte afspraken en/of
besluiten werden niet op papier gezet, was er geen eensluidende
verslaglegging, geen dossiervorming en werd er slecht teruggekoppeld
met andere betrokken ambtenaren. De projectleider nam afscheid van
de gemeente Goor in november 2000. Op dat moment was het bouwrijp
maken van de Hogenkamp net begonnen. Het is de commissie niet
duidelijk op welke basis het college betrokken is geweest bij de
totstandkoming van het Projectteam van de Hogenkamp.
* Tijdens het bouwrijp maken zijn er bij het uitgraven van de cunetten een
drietal vervuilingen in de bodem geconstateerd, waarvan één ernstig (de
Driehoek). Deze vervuilingen werden alle gezien als incidenten en waren
geen aanleiding voor nader onderzoek in de rest van de wijk. Er werd
gesegregeerd gehandeld. Gelet op de grootte van de vervuiling in de
Driehoek was het niet logisch om verder te gaan zonder de oorzaak van
deze vervuiling te hebben vastgesteld.
* Het project de Hogenkamp had vanwege de gemeentelijke herindeling
een hoog ambitieniveau. Hierdoor moest nog voor de gemeentelijke
herindeling en voordat het bestemmingsplan TSB-terrein was goedgekeurd
met het bouwrijp maken van de Hogenkamp worden begonnen. Ook de
kaveluitgifte vond al plaats terwijl het bestemmingsplan nog niet eens
door de gemeenteraad was vastgesteld. Daar kwam bij dat in 2000 de
gemeentelijke organisatie in hoge mate bezig was met de
voorbereidingen van de gemeentelijke herindeling, waardoor
ambtenaren minder beleidsinhoudelijk dan normaal met hun werk bezig
waren.
Ook na de gemeentelijke herindeling was er een grote mate van druk op
de ontwikkeling van het Plan. Toen de vervuiling in de Driehoek werd
geconstateerd, werd dit bij voorkeur als een beheersbare vervuiling gezien
waardoor de verdere voortgang van het Plan niet werd vertraagd.
* De vervuiling heeft zich eerst bij het inrichten van de tuinen
gemanifesteerd. De bewoners hebben waarschijnlijk veelal met klein
materiaal hun tuinen diep omgespit. Het kan zijn dat daarbij voor het eerst
het oude maaiveld gekruist. De commissie is verteld dat bij het bouwrijp
maken van de grond het maaiveld niet is doorbroken en de aannemers
hebben bij het uitgraven van de bouwputten maar een gedeelte van de
percelen afgegraven. Bij het uitgraven van de bouwputten hebben de
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 43

door de commissie ondervraagde aannemers desgevraagd verklaard
niets bijzonders gezien (op een gemelde asbestpijp na) . Daarbij moet
worden opgemerkt, dat men ook meldde niet bijzonder alert te zijn op de
mogelijke aanwezigheid van asbest. Ook gemeentelijke opzichters
hebben verklaard bij het uitgraven van de bouwputten nooit iets
verdachts te hebben gezien. Daarbij is ook van belang dat een vervuiling
met asbest in de grond naar de mening van de commissie moeilijk te
herkennen is.
* In de fase van het bouwrijp maken is de grond in de Hogenkamp
opgehoogd met grond van het zogenaamde zwembaddepot. Dit depot
bevatte ongeveer 8000 m3 grond en was gedeeltelijk vervuild met asbest.
De grond van het depot was afkomstig uit eerdere reconstructies van
wegen. Het met asbest vervuilde gedeelte was echter voordat met het
bouwrijp maken van de Hogenkamp werd begonnen afgevoerd. De
resterende grond van het zwembaddepot was schoon. Deze is
bemonsterd. De commissie heeft geen aanleiding gevonden om hieraan
te twijfelen.
Tijdens het bouwrijp maken is aan de oostkant van de wijk het
Certicondepot ontstaan. Deze grond was licht vervuild en afkomstig uit
het uitgraven van de cunetten. In hoeverre in dit depot asbest zat is niet
bekend. Het depot was niet afgegrendeld waardoor er rond het
Certicondepot de nodige grondtransmissies hebben plaatsgevonden.
Door wie dit is gebeurd en met welk doel is de commissie niet bekend.
* Indien gekeken wordt naar de plaatsen waarop door Lankelma de
asbestvervuiling is geconstateerd, dan ziet de commissie een directe
relatie met voorgaande bestemmingen zoals de boerderijen en Busschers
en Smit-Krabbenbos en de loop van een aantal oude kavelsloten. Duidelijk
is dat asbestcement en asbestpulp op grote schaal werden gebruikt door
agrariërs voor erf- en wegverhardingen.
* Toen medio jaren negentig het besef bij bestuurders en ambtenaren
groeide dat asbest een gevaarlijke stof is, is er geen beleid op dat terrein
ontwikkeld. In zo’n beleid had bijvoorbeeld een voorzichtige inschatting
gemaakt kunnen worden van de omvang van asbest in de bodem en de
beleidsmatige aanpak ervan. Niet ondenkbeeldig zou zijn geweest, dat
op grond van dit beleid bij de ontwikkeling van bouwprojecten gedegen
historisch onderzoek wordt gedaan. Hierbij worden dan kadastrale kaarten
geraadpleegd op basis waarvan door middel van het graven van sleuven
gericht bodemonderzoek naar asbest kan plaatsvinden. Hoewel ook dan
nooit een 100% garantie kan worden gegeven dat de grond dan
daadwerkelijk schoon is, wordt de kans daarop in ieder geval belangrijk
vergroot.
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 44

3.7 Conclusies casus Hogenkamp
Er zijn verschillende signalen geweest die hebben geduid op een
bodemvervuiling in de wijk de Hogenkamp. In paragraaf 3.6 zijn ze uitgebreid
verwoord. In het kort heeft de commissie de volgende signalen
geconstateerd:
• nader onderzoek naar asbestvervuiling van perceel Smit vond niet plaats;
• nader onderzoek zoals PPC voorstelde naar totale omvang van
asbestvervuiling vond niet plaats;
• historisch onderzoek was zeer beperkt, terwijl men op de hoogte kon zijn
van de grote schaal waarop asbestcementafval in omgeving Goor in het
milieu is gebracht;
• geconstateerde vervuilingen in de fase van het bouwrijp maken werden
gezien als incidenten en beheersbare problemen, terwijl de omvang van
deze vervuiling op zichzelf en in relatie tot elkaar deze houding niet
rechtvaardigde;
• er werd geen toezicht gehouden op het Certicondepot (gronddepot),
terwijl er wel grondtransmissies met dit depot als aan- en afvoerbasis
hebben plaatsgevonden;
De commissie oordeelt dat er verschillenden signalen zijn geweest die
hebben geduid op bodemvervuiling en dat daarop niet adequaat is
gereageerd. Indien dit wel was gebeurd was wellicht in een eerder stadium
aan het licht gekomen dat het terrein van de Hogenkamp met asbest
vervuild was.
De commissie is zich ervan bewust dat indien alle signalen wel adequaat
waren opgepikt er geen 100% garantie te geven is dat de vervuiling zich in
een eerder stadium had geopenbaard. De kans op het aantreffen van
vervuilingen was echter significant vergroot. Gelet op de signalen die er
waren lag het naar de mening van de commissie in de lijn der verwachting
hierop te reageren.
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 45

Hoofdstuk 4
Vraag B: de stand van zaken
4.1 De onderzoeksvraag
De gemeenteraad heeft de commissie de volgende onderzoeksvraag
voorgelegd:
B Huidige stand van zaken
Wat is de huidige stand van zaken in ernst, aard en omvang van de
asbestproblematiek in en rond Goor.
Om deze vraag te kunnen beantwoorden heeft de commissie gebruik
gemaakt van een onderzoeker van de Erasmus Universiteit te Rotterdam.
Deze onderzoeker heeft gesprekken gehouden met een aantal
(ex)werknemers van Eternit, aanwonenden van asbestwegen en de heer
Jalink.
4.2 De ernst van de asbestproblematiek
4.2.1 Soorten asbest
Asbest is een verzamelnaam voor een aantal in de natuur gevormde
silicaatmaterialen met een vezelstructuur. Het woord is afgeleid van het
Griekse asbestos, in de betekenis van “onvergankelijk” en “onverwoestbaar”.
Men onderscheidt twee hoofdgroepen en daarbinnen een aantal
belangrijke subgroepen:
Amfibolen, met als belangrijkste soorten
- crocidoliet of blauw asbest (voornamelijk uit Zuid Afrika)
- amosiet of bruin asbest (voornamelijk Zuid-Afrika)
Serpentijnen, met één soort
- chrysoliet of wit asbest (75% afkomstig uit Quebec, Canada en de
Oeral)
Van deze soorten is bij Eternit het witte asbest het meest toegepast, maar ook
het blauw asbest werd tot het verbod daarop in 1976 veel gebruikt. Tot die
tijd kwam het ook voor dat twee verschillende soorten asbest in één product
met elkaar vermengd aanwezig zijn.
Alle asbestvezels kenmerken zich door de volgende eigenschappen:
- onbrandbaar (tot ongeveer 1200 graden celsius);
- hoog isolatievermogen (electrisch zowel thermisch en akoestisch);
- chemische neutraliteit;
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 46

- gemakkelijk te verwerken (in cement)
- hoge trekweerstand (tot 2.00 Mpa) en slijtvastheid
Na het totale asbestverbod in Nederland in 1993 wordt asbest vooral in
verband gebracht met een aantal daaraan gerelateerde ziekten. Het gaat
dan om:
4.2.2 Asbestose
In de Nederlandstalige medische literatuur wordt het ziektebeeld asbestose
voor het eerst genoemd in 1930 naar aanleiding van het asbestose
onderzoek van de Britse Arbeidsinspectie. Het eerste asbestose geval in
Nederland wordt één jaar later in het verslag van de Arbeidsinspectie
beschreven. In de daarop volgende jaren worden meerdere asbestose
gevallen genoemd. Zowel in de medische literatuur als de vakliteratuur
verschijnen diverse publicaties over het ontstaan van asbestose als gevolg
van de blootstelling aan asbest. Rond 1950 kan het ziektebeeld asbestose als
een beroepsziekte bekend worden verondersteld en wordt ook als zodanig in
de Memorie van Toelichting op de Silicosewet van 1951 genoemd.
Bij asbestose wordt er bindweefsel in de longen gevormd doordat
asbestvezels het longweefsel irriteren. De ziekte ontwikkelt zich progressief,
ook na de beëindiging van de blootstelling aan asbest. Er is geen effectieve
therapie beschikbaar voor gevorderde stadia. De kans op asbestose neemt
toe met de duur van de blootstelling. Het is dan ook in de eerste plaats een
beroepsziekte van arbeiders die langere tijd aan hoge concentraties asbest
zijn blootgesteld. De latentietijd is sterk afhankelijk van de hoogte en duur van
de asbestblootstelling. Lichte vormen van asbestose vormen zelden een
directe doodsoorzaak.
4.2.3 Mesothelioom
In de vijftiger jaren van de vorige eeuw wordt in de medische literatuur het
voorkomen van mesothelioom een aantal malen beschreven zonder dat een
relatie wordt gelegd met een blootstelling aan asbest. Alleen in die gevallen
waarbij een mesothelioom in combinatie met asbestose optreedt, wordt dan
al het causale verband met asbest gelegd. Op de Eerste internationale
Asbest Konferentie in 1964 wordt het causale verband tussen asbest en
mesothelioom bewezen geacht. In 1969 toont dr. Stumphius, bedrijfsarts van
scheepswerf De Schelde, aan dat mesothelioom veel vaker voorkomt dan
werd aangenomen.
Door asbest kan dus een zeldzame vorm van kanker van het longvlies of van
het buikvlies (mesothelioom) worden veroorzaakt. Voor zover bekend is
asbest de enige oorzaak voor het optreden van mesothelioom. Rookgedrag
beïnvloedt de kans op het optreden van mesothelioom niet. De buikvliesvariant
treedt met name op de voorgrond bij een extreem hoge
beroepsmatige bloostelling aan asbest. De longvliesvariant ontstaat veel
vaker bij een kortdurende blootstelling of regelmatige blootstelling aan
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 47

elatief lage concentraties asbest. Het is deze variant waaraan in Goor en
omgeving mensen zijn gestorven die niet zelf bij Eternit hebben gewerkt, maar
die de ziekte hebben opgelopen door bijvoorbeeld de werkkleding te
wassen van de werknemer.
De gemiddelde latentietijd tussen de eerste blootstelling aan asbest en de
diagnose mesothelioom bedraagt dertig tot veertig jaar, maar er zijn ook
kortere latentietijden bekend. De prognose van mesothelioom is zeer slecht:
na diagnosestelling overlijdt circa 80% binnen twaalf maanden.
4.2.4 Asbestgerelateerde longkanker
Op grond van buitenlandse onderzoeksresultaten wordt in het begin van de
veertiger jaren in de medische literatuur en de vakliteratuur gewezen op het
risico van longkanker bij asbestose patiënten. De beroepsziekte asbestose
met een samenhangende longkanker wordt voor het eerste vermeld in het
jaarverslag 1961 van de arbeidsinspectie. Zowel in de Eerste als Tweede
Internationale Asbest Konferentie (1964 en 1968) wordt asbestblootstelling als
oorzaak van longkanker zonder gelijktijdige asbestose niet meer in twijfel
getrokken.
Bij asbestgerelateerde longkanker is de relatie tussen blootstelling en ziekte
echter veel minder eenduidig. Ook andere risicofactoren als roken bepalen
het voorkomen en de sterfte aan longkanker.
4.2.5 De mortaliteitcijfers in de regio Goor
De Vereniging van Integrale Kankerzorg in Nederland heeft in vervolg op een
internationale conferentie in Tokyo in 2001 een rapport uitgebracht over het
voorkomen van longkanker en mesothelioom in Nederland in de periode
1989-1997. Daaruit blijkt dat de Provincie Overijssel een hoger aantal
mesothelioomgevallen dan gemiddeld heeft, bij zowel mannen als vrouwen.
Dit hogere gemiddelde voor de provincie wordt geheel veroorzaakt door het
aantal mesotheliomen in de regio Goor.
De commissie heeft longarts Dr. H. Sinninghe Damsté gevraagd wat zijn
opvattingen zijn hierover. Hij schrijft:
In de afgelopen twintig jaar dat ik als longarts werkzaam ben in het
Twenteborgziekenhuis te Almelo ben ik geconfronteerd met een
hogere frequentie dan gemiddeld in een bevolkingsgroep aan
patiënten met een asbestgerelateerde longaandoening. De
adherentie van mijn praktijk bevat deels de gemeente Hof van Twente,
echter ook de gemeente Rijssen/Holten. Met name het aantal gevallen
van een kwaadaardige longvliesaandoening, mesothelioom, is
opvallend hoog. In deze gevallen betrof het patiënten welke of in de
asbestverkende industrie hadden gewerkt of welke op de één of
andere wijze contact met asbest hadden gehad. Ik doel hier op
patiënten welke aan wegen/paden woonden, welke met asbestafval
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 48

zijn opgehoogd, cq. Op boeren bedrijven woonden waarvan het erf in
het verleden is opgehoogd met afval, afkomstig van de
asbestverwende industrie. Ik heb het sterke vermoeden dat er een
relatie bestaat tussen het ontwikkelen van een mesothelioom – in
voorkomende gevallen – en de depositie van asbest in de
woonomgeving. Om dit vermoeden verder te staven zou een
retrospectief onderzoek moeten plaatsvinden naar die gevallen van
mesothelioom die gedurende langere tijd gewoond hebben aan de
zogenaamde asbestpaden/wegen en/of boerenbedrijven waarvan
het erf werd verhard met asbestpuin. In mijn pogingen een dergelijk
onderzoek op te starten stuitte ik echter op problemen ten aanzien van
de privacywetgeving. Indien ik van overheidszijde toestemming zou
kunnen krijgen, zou ik op redelijk korte termijn een onderzoek kunnen
doen naar de relatie tussen het voorkomen van mesothelioom en de
asbestpaden/wegen.
Dr. Sinninghe Damsté maakt in zijn brief melding van het feit, dat in deze regio
ook bij mensen die niet beroepsmatig zijn blootgesteld aan asbest zich
mesothelioom heeft ontwikkeld. Absolute cijfers over het aantal
mesotheliomen in deze regio, al dan niet beroepsgerelateerd, ontbreken. Wel
bekend is dat het aantal mesotheliomen in deze regio significant hoger is dan
elders. Daarnaast moet nog worden opgemerkt dat de latentietijd van
mesothelioom zeer lang is (30 jaar). Iemand die mesothelioom heeft
ontwikkeld en vroeger bij Eternit heeft gewerkt of aan een asbestpad in de
regio Goor heeft gewoond en thans in een andere provincie woonachtig is,
telt mee voor de cijfers van die Provincie! Er is geen eenduidig onderzoek
naar het aantal mesotheliomen dat is terug te voeren op werken bij Eternit en
het wonen aan asbestwegen in de Regio Goor in relatie tot cijfers in de rest
van Nederland.
4.2.6 De aansprakelijkheidstelling van Eternit
De commissie gaat hier even kort op in, omdat het een beeld schetst van het
aantal mensen in de Regio rond Goor dat met een aan asbest gerelateerde
ziekte is geconfronteerd en daarmee ook de ernst van de problematiek beter
in beeld brengt.
In 1989 wordt Eternit voor het eerst aansprakelijk gesteld door drie weduwes
van ex-werknemers van Eternit. Deze drie ex-werknemers stierven allen aan
mesothelioom. De Rechtbank in Almelo komt niet tot een uitspraak, omdat
Eternit in maart 1992 met de weduwen zonder aansprakelijkheid te erkennen
een schikking treft van ƒ 15.000,- per persoon.
De ex- werknemer Rouwhof stelt Eternit in 1993 aansprakelijk. Hij heeft nog kort
te leven en wil een voorschot van ƒ 100.000,- op zijn claim. Dit voorschot
wordt door de rechtbank rechtmatig geacht. Rechtbank President Drewers
legt verband tussen het werken bij Eternit en het ontstaan van mesothelioom
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 49

ij oud-werknemers. Het bedrijf had al in 1969 het verband tussen asbest en
mesothelioom kunnen en moeten weten.
In 1996 is de eerste aansprakelijkheidsstelling van iemand die niet
beroepsgerelateerd met asbest in aanraking is gekomen maar via de
werkkleding van zijn vader, die bij Eternit werkte, een feit. Meer van dergelijke
zaken zijn eind jaren negentig en aan het begin van de eenentwintigste
eeuw ook ingediend bij de rechtbank. De rechtbank heeft hier nog geen
vonnis gewezen.
Mr. R.F. Ruers vertegenwoordigt in een zevental rechtszaken oud-werknemers
van Eternit en mensen die niet beroepsmatig met asbest in aanraking zijn
gekomen in hun aanprakelijkheidsstellingen van Eternit. Hij verklaart
desgewenst dat in zeven zaken een niet beroepsmatige relatie met asbest
heeft geleid tot mesothelioom. Eternit heeft zonder aansprakelijkheid te
erkennen in één zaak een schadevergoeding van ƒ 100.000,- betaald. Alle
andere zaken lopen nog. Een aantal van de mensen die Eternit aansprakelijk
hebben gesteld zijn inmiddels overleden aan mesothelioom.
In 1997 komt het Asbestfonds tot stand. Via dit fonds ontvangen mensen die
mesothelioom hebben als beroepsziekte een schadevergoeding.
4.3 De aard van de asbestproblematiek
Algemeen bekend is dat asbestcementafval en asbestcementpulp is
toegepast voor de verharding van wegen en (boeren)erven in een straal van
ongeveer 15 kilometer rond de Eternit fabriek in Goor. Ook werden er
afvalplaten gebruikt om schuurtjes en andere kleine bouwwerken mee af te
dekken. Deze beschadigde platen werden niet alleen via de fabriek aan
mensen geleverd, maar ook via de firma Jalink waar ze onbeperkt
verkrijgbaar waren. Het dempen van sloten met asbestcementafval wordt
door niemand als zodanig als toepassing genoemd. Wel kijkt niemand
vreemd op van een dergelijke toepassing gelet op de schaal waarop
asbestcementafval en asbestpulp is verstrekt.
4.4 De omvang van de asbestproblematiek
Van 1945 tot 1974 heeft Eternit asbestcementafval aan voornamelijk
landbouwers maar ook andere mensen ter beschikking gesteld. Dit wordt
door alle geïnterviewden bevestigd. Niet helemaal duidelijk is of na dit jaartal
ook nog asbestcementafval is verstrekt. Dat komt omdat bij sommige
geïnterviewden er een vertekening kan zijn van het verleden waarbij de
herinneringen onvoldoende zijn om de chronologie precies vast te stellen.
In ieder geval tot en met 1974 werden er twee typen afvalstromen aan
derden ter beschikking gesteld: droog afval en natte slurry. Door sommigen
worden ook nog latere jaartallen genoemd waarin afval is verspreid. Het
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 50

droge afval van de afgekeurde platen en buizen werd met een
breekmachine in kleine stukjes gebroken en samen met asbestcementdraaisel
van buizen opgeslagen in grote bunkers op het bedrijfsterrein.
Volgens sommige geïnterviewden was er nagenoeg geen droog cementafval
bij Eternit. Deze uitspraak lijkt echter niet correct gezien de
gedetailleerde uitspraken van de ex-werknemers op dit punt.
Het natte afval ging via de leiding naar het fabrieksterrein waar de grote
putten met water waren (zinkbaden). Dat werd tot zinken gebracht, het
bovenste water ging via de ringleiding naar de fabriek terug voor hergebruik.
De commissie is gebleken dat elke vrijdag het droge asbestcementafval aan
grote aantallen inwoners en agrariërs werd vrij gegeven. Mensen kwamen
zelf om asbestcementafval, gesproken wordt over karrenvrachten vol, op te
halen. Het ging van de bunkers naar de wagens van de agrariërs via grote
buizen. Het transportbedrijf van Verdriet uit Goor regelde tegen betaling het
transport van asbestcementafval. Het natte afval werd afgevoerd via het
transport bedrijf Grobben uit Markelo naar de afvalstort in Borne, en later,
waarschijnlijk medio jaren tachtig in 1984 of eerder, naar Hengelo. In het
verleden is dit natte afval waarschijnlijk ook gestort in het IJsselmeer of de
Noordzee.
De totale hoeveelheid asbestcementafval die aan derden is verstrekt is door
de geïnterviewden moeilijk te schatten. De verdeling over natte en droge
afvalstromen is hen niet bekend. Over het natte afval wordt een volume van
10 vrachtwagens per dag genoemd.
Een aantal geïnterviewden noemt wel cijfers over de productie van
asbestcement: er waren 4 platenmachines en 2 buizenmachines. In de
platenmachines werd 10% asbest, zowel witte als blauwe, en 90% cement
gebruikt in een verhouding van vijfhonderd kilogram cement op vijftig
kilogram asbest. In de buizenmachines werd cement, witte en blauwe asbest
gebruikt, deze machines zijn definitief gestopt in 1982. Door geïnterviewden
werd aangegeven dat er 1800 ton cement per week gebruikt werd bij Eternit.
Niet duidelijk is gedurende welke jaren dit was.
Op basis van de informatie uit de interviews is het niet mogelijk een schatting
te maken van totaal asbestcementafval en asbestpulp. Wel wordt door
iedereen aangegeven dat het tonnen zijn geweest. De indruk van de
commissie is ook dat de totale hoeveelheid zeer omvangrijk is geweest. De
commissie verwijst daarvoor nog naar schattingen van TNO zoals ze in bijlage
vijf zijn opgenomen.
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 51

4.5 Conclusie
De commissie stelt vast dat zowel de ernst, de aard als de omvang van de
asbestproblematiek in zijn totaliteit zeer behoorlijk is. Vast staat dat er tonnen
asbestcementafval door particulieren zijn opgehaald in de periode tot en
met 1974 bij de Eternitfabriek in Goor. De depositie van asbestcementafval
en asbestpulp in het milieu rond Goor is daarmee enorm.
Het gebruik van het afval als erf- en terreinverharding is evident. Andere
toepassingen worden gelet op de mate waarin het abestcementafval
verkrijgbaar was en de wijze waarop het kon worden toegepast, niet
uitgesloten. Daarvan bestaat echter geen eenduidige inventarisatie.
De kans op het krijgen van één van de dodelijke ziekten die met asbest in
verband worden gebracht neemt toe naarmate de tijd dat men aan asbest
is of wordt blootgesteld toeneemt. De ernst van de asbestproblematiek is
daarmee zeer aanzienlijk, hetgeen ook nog eens bevestigd wordt door de
lokale asbestmortaliteitscijfers. De commissie wil daarbij met name aandacht
vragen voor het relatief grote aantal mensen dat is overleden aan
mesothelioom, dat niet beroepsmatig met asbest in aanraking is geweest.
Om die reden verdient het volgens de commissie aanbeveling dat op dit
terrein nader epidemiologisch onderzoek plaatsvindt. In een dergelijk
onderzoek zou een beeld gegeven moeten worden van de
blootstellingsrisico’s en de incidentie van de ziektgevallen.
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 52

Hoofdstuk 5
Integraal asbestbeleid
5.1 Inleiding
De commissie heeft in hoofdstuk 2 geconcludeerd dat de gemeenteraad,
het college en de ambtelijke organisatie van de gemeente Goor op de
problematiek rond de aanwezigheid van asbest in de bodem en de
toepassing ervan voor andere doeleinden dan als terrein- en erfverharding
onvoldoende hebben geanticipeerd. Onder andere vanwege de casus
Hogenkamp wordt thans de bestaande problematiek in zijn volle omvang
duidelijk. De problematiek heeft raakvlakken met het milieu- en ruimtelijk
ordeningsbeleid, de volksgezondheid en de financiën. De ernst, aard en
omvang van die problematiek heeft de commissie in het vorige hoofdstuk
beschreven. Deze is naar de mening van de commissie zodanig dat het
onderwerp asbest in al zijn facetten van het overheidsbeleid (milieu,
volksgezondheid en financiën) de komende jaren hoog op de politieke
agenda moet staan en in de gemeentelijke organisatie structureel aandacht
moet krijgen.
In dit hoofdstuk doet de commissie een aantal aanbevelingen die er op
gericht zijn de aanpak van die problematiek in een integraal kader te
plaatsen. Deze aanbevelingen worden gedaan door de casus Hogenkamp
te verbreden naar een bestuurlijke contekst. De commissie heeft er kennis van
genomen dat Bureau Geofox recentelijk van de gemeente Hof van Twente
een opdracht heeft gekregen om in aanvulling op een implementatie van
het Bouwstoffenbesluit een analyse te maken op het terrein van het
beleidsveld asbest in de bodem en te komen tot procedurebeschrijvingen
voor de ambtelijke organisatie.
De commissie heeft tevens met zorg kennis genomen van het feit dat na de
casus Hogenkamp er binnen de gemeente nog een aantal andere
bodemvervuilingen met asbest zijn geconstateerd. Ook landelijk staat asbest
volop in de belangstelling getuige bijvoorbeeld de tijdelijke sluiting van het
Rijksmuseum na de vondst van asbest tijdens een verbouwing in mei
jongstleden.
Die aandacht voor asbest is zonder meer gerechtvaardigd, maar moet niet
omslaan in een paniekreactie. De commissie heeft in het vorige hoofdstuk al
geconcludeerd dat de gevolgen van een blootstelling aan asbest zeer
ingrijpend kunnen zijn, namelijk het oplopen van een dodelijke ziekte als
mesothelioom. De kans daarop wordt groter naarmate de tijd dat een
persoon aan asbestvezels is of wordt blootgesteld toeneemt. Het is dus zaak
om situaties waarin mensen langere tijd aan asbestvezels kunnen worden
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 53

lootgesteld te voorkomen. Daarbij is het ook van belang dat er
onderscheid wordt gemaakt in de toepassing van asbest als bouwmateriaal
en de aanwezigheid van asbest in de bodem.
5.2 De achtergrond van integraal asbestbeleid in Hof van Twente
Het asbestbeleid van de gemeente Hof van Twente zal wezenlijk verschillen
van het overgrote deel van de gemeenten in Nederland. Alle gemeenten in
Nederland hebben te maken met de toepassing van asbest als
bouwmateriaal, dat vrij komt bij sloop of renovatie van bouwwerken. Over de
condities waaronder dit asbest verwijderd moet worden heeft de
Rijksoverheid de nodige wetgeving vastgesteld. Die geldt ook als
beleidskader voor de gemeente Hof van Twente.
De gemeente Hof van Twente is echter bijna uniek in Nederland waar het
gaat om de depositie van asbestcementafval in het milieu, zoals dat in ieder
geval tot 1974 heeft plaatsgevonden. Gelet op de zeer grote hoeveelheden
asbestcementafval die tot 1974 aan één ieder die hiervoor belangstelling
had ter beschikking zijn gesteld is deze problematiek enorm. Er bestaat
bovendien geen inventarisatie van hoeveel asbestcementafval en met welk
doel op bepaalde plekken is terechtgekomen. Dit aspect van de
asbestproblematiek vergt door zijn omvang een aanvullend beleid en visie op
de regels van de rijksoverheid. De saneringsregelingen die door het Rijk zijn
vastgesteld waren uitsluitend gericht op de wegverhardingen.
5.3 De cultuur rond asbest
De commissie heeft gaandeweg haar onderzoek geconstateerd, dat er bij
de bestuurlijke en ambtelijke organisatie een proces gaande is waarbij men
zich steeds meer bewust wordt van de risico’s van asbest. Daar staat
tegenover dat de inwoners van de gemeente Hof van Twente nog steeds de
risico’s van asbest méér ontkennen dan erkennen. Een dergelijke houding
verandert niet meteen, daar is naar de mening van de commissie een actief
beleid van de gemeente Hof van Twente voor nodig. In een dergelijk beleid
zou de bevolking moeten worden geïnformeerd over de risico’s van een
asbestblootstelling. Gelet op de schaal waarin asbest binnen de gemeente
als bouwmateriaal is toegepast moeten inwoners ook actief worden
gestimuleerd om uit bouwwerken asbest te verwijderen. De commissie verwijst
in dit kader naar de subsidieregeling die de gemeente Wester-Koggenland
onlangs met dit doel heeft vastgesteld.
De commissie acht het verstandig dat een dergelijke subsidieregeling in nauw
overleg met de Provincie Overijssel tot stand komt.
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 54

5.4 De coördinatie
Op drie verschillende beleidsvelden heeft de gemeente Hof van Twente te
maken met asbest, namelijk
• door blootstelling aan asbest door bodemvervuiling (milieu-aspect);
• vanwege mogelijke asbestgerelateerde ziektegevallen
(volksgezondheidsaspect);
• bij toekomstig gebruik van grond (ruimtelijk ordeningsaspect);
Binnen de organisatie van de gemeente Goor was er geen centraal punt
waar de kennis over asbest was geconcentreerd. Met betrekking tot het
onderwerp asbest hield de afdeling Bouw- en Milieuzaken zich met name
eind jaren negentig bezig met de implementatie van de saneringsregeling
van de asbestwegen. Kennis op het gebied van de volksgezondheids- en
ruimtelijke ordeningsaspecten bleven hier onderbelicht.
Voor het kunnen plaatsen van de asbestproblematiek in één integraal kader
is het volgens de commissie van belang dat op één afdeling in de organisatie
daarover ook alle kennis wordt bewaard, bijgehouden en ontwikkeld. Naast
één centraal punt in de ambtelijke organisatie rond dit punt, vindt de
commissie ook dat één portefeuillehouder zich integraal met alle aspecten
rond asbest moet bezighouden en hierop aanspreekbaar moet zijn. Dit neemt
niet weg dat op grond van het collegialiteitsbeginsel het hele college zich
verantwoordelijk dient te voelen voor de problematiek.
Ten aanzien van de nota’s die door de ambtelijke organisatie aan het
college geschreven worden dient het college te formuleren over welke
informatie zij minimaal als achtergrondinformatie wil beschikken. Ten aanzien
van de asbestproblematiek zijn de aard van het gevaar, de omvang en het
risico relatie tot het gevaar belangrijke indicatoren waarover het college
geïnformeerd zou moeten worden.
5.5 De verantwoordelijkheden van andere overheden
De Wet Chemische Afvalstoffen waardoor het in de bodem brengen van een
chemische afvalstof als asbest wordt verboden trad op 1 augustus 1979 in
werking. De stortingen in het milieu van het asbestcementafval van Eternit
vinden plaats tot 1974 (informatie Eternit zelf) en zijn tot die tijd dus legaal. De
commissie vindt dat daardoor de Rijksoverheid die niet eerder wetgeving op
dit punt heeft ontwikkeld zich nadrukkelijk ook als probleemeigenaar van de
depositie van asbest in het milieu in en rond Goor zou moeten opstellen,
hetgeen zij met betrekking tot een belangrijk onderdeel daarvan namelijk
verharding van wegen) de afgelopen jaren ook heeft gedaan.
Door middel van het beschikbaar stellen van een subsidie om uitgebreid
historisch onderzoek te doen in de gemeente Hof van Twente naar de
locaties van de depositie van asbestcementafval kan in het vervolg bij
bouwplannen en bijvoorbeeld de aanleg van wegen beter hierop worden
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 55

geanticipeerd. Op die wijze zou een asbestkaart van de gemeente Hof van
Twente ontstaan.
De commissie acht het ook van groot belang dat op initiatief van de
gemeente er onder alle burgers onderzoek wordt gedaan naar de
verspreiding en toepassing van asbestcementafval in het verleden. Daar
waar de verspreiding van het asbestcementafval op particulier initiatief is
gebeurd, zullen ook in eerste instantie particulieren moeten worden
benaderd om meer inzicht daarover te verkrijgen. Het is van belang de
beschikbare informatie nu die nog beschikbaar zo snel mogelijk is vast te
leggen. De gegevens die uit dit onderzoek voortvloeien dienen opgeslagen
te worden in een databank (asbestkaart), die voor één ieder beschikbaar is
gesteld. Van belang is bovendien ook om informatie over de
saneringsactiviteiten die hebben plaatsgevonden vast te leggen.
5.7 Conclusies
De gemeente Hof van Twente heeft een vrij unieke positie waar het gaat om
asbestbeleid. Door de grote hoeveelheden asbestcementafval die in het
milieu zijn terechtgekomen dient er vanwege de omvang van de vervuiling
een aanvullend beleid en een duidelijke visie te zijn op de regelgeving van
de rijksoverheid. De commissie acht het daarvoor noodzakelijk dat binnen de
gemeentelijk organisatie op één punt de kennis over asbest wordt bewaard,
bijgehouden en ontwikkeld. Ook dient één portefeuillehouder zich integraal
met alle aspecten rond de asbestproblematiek bezig te houden en hierop
aanspreekbaar te zijn. Het college dient zelf indicatoren aan te geven op
grond waarvan zij door de ambtelijke organisatie geïnformeerd wil worden.
Met een subsidie van de Rijksoverheid moet er nader (historisch) onderzoek
gedaan worden naar de verspreiding en toepassing van asbestcementafval
die in het verleden heeft plaatsgevonden. De gemeente Hof van Twente
moet bovendien een actief beleid voeren om haar inwoners te informeren
over de risico’s van een asbestblootstelling en hun ook middels een subsidie
stimuleren asbest uit bouwwerken te verwijderen.
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 56

Hoofdstuk 6
Samenvattende conclusies
en aanbevelingen
6.1 Inleiding
Aan de commissie is door de gemeenteraad een onderzoeksopdracht
voorgelegd (zie bijlage 1 en 2). Om te kunnen beoordelen onder welke
omstandigheden de casus Hogenkamp zich heeft afgespeeld heeft de
commissie eerste uitvoerig historisch onderzoek gedaan naar de aanwezige
kennis over asbest bij de gemeenteraad, het college en de ambtelijke
organisatie van de gemeente Goor. Belangrijk daarbij is, dat in Goor de
grootste voormalige asbestverwerkende fabriek van Nederland is gesitueerd,
namelijk Eternit. Doordat tot 1974 het asbestcementafval van deze fabriek
op zeer grote schaal is gebruikt als weg- en erfverharding is de situatie rond
Goor – behoudens wellicht Harderwijk – niet te vergelijken met een andere
plaats in Nederland.
6.2 Conclusies
In Nederland is in zijn algemeenheid gedurende een langere periode in
toenemende mate kennis over asbest opgebouwd. Dit blijkt uit diverse
publicaties in de landelijke kranten, de regionale pers, de wetgeving en
richtlijnen van het Ministerie en internationale ontwikkelingen. Delen van die
kennis waren ook aanwezig binnen het bestuurlijk en ambtelijk apparaat van
de gemeente Goor. Ook een internationaal opererend bedrijf als Eternit moet
goed van de ontwikkelingen op de hoogte zijn geweest. De opgebouwde
kennis wordt met name op Rijksniveau vertaald in wetgeving. In praktijk blijkt
het omzetten van de kennis in wetgeving ongeveer 20 jaar heeft geduurd.
Hoewel het feit dat de kennis over asbest zich flink ontwikkelde en dit op
rijksniveau ook in wetgeving werd omgezet, werd er niet van enige
ongerustheid op lokaal niveau blijk gegeven. Eternit werd door bestuurders
als een grote en stabiele werkgever gezien, die ook economisch gezien van
grote importantie was voor Goor.
Ondanks de verbreding van de kennis over asbest en de ontwikkeling van
wetgeving werd de asbestproblematiek in Goor niet als potentieel groot
probleem gezien. Eternit, wiens kernactiviteit als bedrijf de verwerking van
asbest was, werd als bedrijf gekoesterd. Tot het asbestverbod in 1993 is
daarmee de economische factor absoluut doorslaggevend geweest in de
opstelling van het gemeentebestuur en daarmee ook in die van de
ambtelijke organisatie ten aanzien van asbest.
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 57

Conclusie 1
Hoewel Eternit één van de grootste werkgevers was en het belang van
behoud van werkgelegenheid serieus genomen moet worden, heeft de
gemeente Goor door zo nadrukkelijk het belang van het behoud van
werkgelegenheid voorop te stellen zich tot 1993 volledig afgesloten van een
problematiek die zich in de loop der jaren steeds duidelijker begon af te
tekenen.
Wanneer in 1993 het totale Asbestverbod in werking treedt en er meer
publiciteit komt over oud-werknemers en andere mensen die aan
mesothelioom sterven verandert de houding enigszins. Asbest wordt vanaf
midden jaren negentig betiteld als een politiek gevoelig onderwerp. Dit leidt
echter niet tot het maken van een algemeen asbestbeleid of een
verkennend onderzoek naar de toepassingen van asbestcementafval en
asbestpulp.
Conclusie 2
Ook midden jaren negentig worden – ondanks vele publicaties over asbest –
signalen niet opgepikt en handelt de gemeente reactief op basis van
landelijke normen. Men komt niet tot een eigen visie en ontwikkelt geen
beleid op het gebied van asbest in de breedste zin des woords.
De casus Hogenkamp heeft zich afgespeeld tegen een achtergrond van
feiten en omstandigheden zoals hierboven door de commissie is verwoord.
Ten aanzien van de ontwikkeling van de wijjk de Hogenkamp zijn er
verschillende signalen geweest die hebben geduid op een bodemvervuiling.
De commissie heeft de volgende signalen geconstateerd:
• nader onderzoek naar asbestvervuiling van perceel Smit vond niet plaats;
• nader onderzoek zoals PPC voorstelde naar totale omvang van
asbestvervuiling vond niet plaats;
• historisch onderzoek was zeer beperkt, terwijl men op de hoogte was van
de grote schaal waarop asbestcementafval in omgeving Goor in het
milieu is gebracht;
• geconstateerde vervuilingen in de fase van het bouwrijp maken werden
gezien als incidenten en beheersbare problemen, terwijl de omvang van
deze vervuilingen op zichzelf en in verhouding met elkaar deze houding
niet rechtvaardigde;
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 58

• er werd geen toezicht gehouden op het Certicondepot (gronddepot, ten
oosten van wijk de Hogenkamp) waarvan de vervuiling bekend was,
terwijl er wel grondtransmissies met dit depot als aan- en afvoerbasis
hebben plaatsgevonden;
Conclusie 3
De commissie oordeelt dat er gedurende het hele project de Hogenkamp
verschillende signalen zijn geweest die hebben geduid op bodemvervuiling
en dat daarop niet adequaat is gereageerd.
Indien op alle signalen wel adequaat was gereageerd had wellicht in een
eerder stadium aan het licht gekomen dat het terrein van de Hogenkamp
met asbest vervuild was. De commissie is zich ervan bewust dat indien alle
signalen wel adequaat waren opgepikt er geen 100% garantie te geven is
dat de vervuiling zich in een eerder stadium had geopenbaard.
Conclusie 4
De kans op het aantreffen van de vervuiling zou significant zijn vergroot indien
op de signalen wel adequaat was gereageerd. Gelet op de signalen die er
waren lag het naar de mening van de commissie in de lijn der verwachting
hierop te reageren.
De vraag die zich vervolgens voordoet is wie er verantwoordelijk is voor het
niet adequaat reageren op de signalen die er waren. De commissie is van
mening, dat het college en de gemeenteraad van Goor ten onterechte niet
in een eerder stadium beleid hebben ontwikkeld rond asbest. In ieder geval
na 1993, toen het behoud van werkgelegenheid bij Eternit niet meer onder
druk stond, had er nader beleid en onderzoek naar de omvang van het
asbestprobleem moeten plaatsvinden.
Initiatieven in die richting zijn er noch van het college noch van de
gemeenteraad geweest. De ambtelijke organisatie ondernam in het
verlengde van deze bestuurlijke opstelling geen eigen initiatieven.
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 59

Conclusie 5
De gemeenteraad en het college van de voormalige Goor hebben ten
onrechte de asbestproblematiek niet als probleem erkend en hebben
daardoor in onvoldoende mate beleid hierover ontwikkeld. Hierdoor was er
onvoldoende focus op en aandacht voor dit onderwerp, zowel bij de
ambtelijke als bestuurlijke organisatie.
Ongeacht het feit, dat er op het gebied van asbest geen specifiek beleid
was ontwikkeld, heeft de ambtelijke organisatie belangrijke signalen van een
asbestvervuiling in de Hogenkamp – die er ondanks de beperkte focus op
asbest waren - niet opgepikt.
In dat kader wil de commissie in het bijzonder stilstaan bij het functioneren
van het Projectteam, dat met name in het proces voor de uitvoeringsfase tot
taak zou hebben de verschillende betrokken disciplines op elkaar af te
stemmen en de totale voortgang van het Project te coördineren. Op het
moment dat het project Hogenkamp in de uitvoeringsfase kwam, nam de
projectleider afscheid en werd het projectteam min of meer ontbonden. De
bestuurlijke aansturing van dit Projectteam was onzichtbaar en niet
structureel.
Conclusie 6
Het projectteam de Hogenkamp heeft ten aanzien van het oppikken van
signalen rond asbestvervuiling niet gefunctioneerd.
In zijn algemeenheid is de commissie wel overtuigd van de noodzaak van het
instellen van een Projectteam bij de begeleiding van majeure fysieke
projecten.
De kans op het krijgen van één van de (dodelijke) ziekten die met asbest in
verband worden gebracht (asbestgerelateerde longkanker, mesothelioom of
asbestose) neemt toe naarmate de tijd dat men aan asbest is of wordt
blootgesteld toeneemt. In de omgeving van Goor, waar asbest op grote
schaal als bouwmateriaal is toegepast, maar ook op zeer grote schaal als
afvalmateriaal is gedeponeerd in het milieu, is daarmee de ernst van de
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 60

asbestproblematiek aanzienlijk. Dit wordt ook bevestigd door de lokale
asbestmortaliteitscijfers, die significant hoger liggen dan elders in Nederland.
De commissie wil daarbij met name aandacht vragen voor het relatief hoge
aantal mensen dat is overleden of mogelijk nog zal overlijden aan
mesothelioom, terwijl men niet beroepsmatig met asbest in aanraking is
geweest.
De asbestproblematiek van de gemeente Hof van Twente is bijna uniek in
Nederland, vanwege de grote depositie van asbestcementafval in het milieu.
Conclusie 7
De asbestproblematiek van de gemeente Hof van Twente vergt vanwege zijn
bijzondere karakter door de grote depositie van asbest in het milieu
aanvullend integraal beleid ten opzichte van de wetgeving van het rijk.
6.3 Aanbevelingen
Op grond van de casus Hogenkamp wil de commissie een aanbeveling doen
die voor het slagen van andere projecten in de gemeente Hof van Twente
van belang kan zijn. Daarbij is voor de commissie van belang dat majeure
projecten een duidelijke aansturing krijgen in ambtelijk en bestuurlijk opzicht.
Aanbeveling 1
Een Projectteam bij majeure fysieke projecten laten functioneren op basis
van een instellingsbesluit van het college waarin leden worden benoemd en
het doel van het Projectteam wordt beschreven alsmede de terugkoppeling
aan het college is geregeld.
In het belang van risicomanagement is het volgens de commissie van belang
dat het college goed geïnformeerd wordt door haar ambtelijke organisatie.
Het is daarbij van belang dat het college zelf vaststelt over welke minimale
hoeveelheid informatie zij wil beschikken voordat zij een besluit neemt.
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 61

Aanbeveling 2
Het college dient indicatoren vast te stellen op grond waarvan zij door haar
ambtelijke organisatie geïnformeerd wordt. Ten aanzien van de
asbestproblematiek zijn dergelijke indicatoren
• de aard van het gevaar;
• de omvang van het gevaar
• het risico van het gevaar in relatie tot de omvang.
Gelet op de ernst, aard en omvang van de asbestproblematiek in de regio
rond Goor acht de commissie het maatschappelijk gezien van belang dat er
meer onderzoek word gedaan naar de mestheliomen waarbij er geen
beroepsmatige relatie met asbest bestaat. Ook de gemeente Hof van
Twente dient dit nader onderzoek te bevorderen.
Aanbeveling 3
Het verdient volgens de commissie aanbeveling dat van door de gemeente
Hof van Twente en de rijksoverheid wordt bevorderd dat er nader
epidemiologisch onderzoek wordt verricht naar niet beroepsmatige
mesothelioomgevallen.
Voor het kunnen plaatsen van de asbestproblematiek in één integraal kader
is het volgens de commissie van belang dat op één plaats in de organisatie
daarover ook alle kennis wordt bewaard, bijgehouden en ontwikkeld. Naast
één centraal punt in de ambtelijke organisatie rond dit punt, vindt de
commissie ook dat één portefeuillehouder zich integraal met alle aspecten
rond asbest moet bezighouden. Dit neemt niet weg dat op grond van het
collegialiteitsbeginsel het hele college, maar ook de gemeenteraad, zich
verantwoordelijk dient te voelen voor de problematiek.
Aanbeveling 4
Op één plaats binnen de ambtelijke organisatie dient alle kennis over asbest
te worden bewaard, bijgehouden en ontwikkeld. In het verlengde daarvan is
het ook noodzakelijk dat er één portefeuillehouder zich integraal met alle
aspecten bezig houdt en hierover verantwoording aflegt aan de raad.
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 62

De gemeente Hof van Twente dient zich niet alleen verantwoordelijk te
voelen voor het ontwikkelen en uitvoeren van integraal beleid. Door de wijze
waarop wetgeving over asbest tot stand is gekomen is de rijksoverheid hierop
ook aan te spreken. Goed integraal beleid begint naar de mening van de
commissie met een uitgebreid historisch onderzoek naar de locaties waar
mogelijk asbestcementafval kan zijn gedeponeerd.
Gegevens en registraties over de saneringsregelingen van de asbestwegen
zullen hier deel van uit moeten maken evenals een onderzoek onder de
bevolking naar de toepassing van asbestcementafval in het verleden.
Aanbeveling 5
De Rijksoverheid voorstellen een subsidie beschikbaar te stellen voor het
verrichten van een uitgebreid historisch onderzoek binnen de gemeente Hof
van Twente met als doel meer duidelijkheid te verkrijgen over locaties waar
asbestcementafval is gedeponeerd.
De commissie heeft gaandeweg haar onderzoek geconstateerd, dat er bij
de bestuurlijke en ambtelijke organisatie een proces gaande is waarbij men
zich steeds meer bewust wordt van de risico’s van asbest. Daar staat
tegenover dat de inwoners van de gemeente Hof van Twente nog steeds de
risico’s van asbest méér ontkennen dan erkennen. Een dergelijke houding
verandert niet meteen, daar is naar de mening van de commissie een actief
beleid van de gemeente Hof van Twente voor nodig.
Aanbeveling 6
De gemeente Hof van Twente moet haar inwoners actief informeren over de
risico’s van blootstelling aan asbest. Daarnaast moeten inwoners ook actief
door middel van het beschikbaar stellen van een subsidie worden
gestimuleerd om asbest uit bouwwerken te verwijderen.
6.4 Tenslotte
De commissie beseft dat zij met de conclusies zoals verwoord hierboven niet
dé oorzaak van de casus Hogenkamp heeft kunnen aangeven.
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 63

Desalniettemin hoopt zij met deze eindrapportage, waarin ook de relatie van
de gemeente Goor met asbest uitvoerig is beschreven, een goed beeld
heeft kunnen geven van de omstandigheden waarin de casus Hogenkamp
zich heeft kunnen ontwikkelen. De commissie vindt het daarbij van belang te
constateren dat door de casus Hogenkamp de asbestproblematiek terecht
hoog op de politieke agenda is terechtgekomen.
Van belang is nu om vooruit te zien en door middel van de wetenschap uit
het verleden te werken aan een asbestbeleid, waarin het bijzondere karakter
van de asbestproblematiek in de regio rond Goor ten volle wordt uitgewerkt.
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 64

Bijlage 1 Bestuursopdracht
1. Inleiding
Het college van burgemeester en wethouders heeft op 17 september 2002 besloten om in
aanvulling op het historisch onderzoek van Lankelma d.d. 10 september 2002, dat in opdracht
van de gemeente is verricht, in de vorm van een (interne) bestuursopdracht antwoord te
krijgen op enkele vragen die met betrekking tot de chronologische gang van zaken
voorafgaand aan de uitgifte van bouwkavels in het plan de Hogenkamp in Goor nog open
gebleven zijn.
De vragen worden in deze rapportage behandeld middels bijdragen die vanuit de
gemeentelijke organisatie zijn aangeleverd. De invalshoeken daarbij zijn tweeërlei, namelijk
de ambtelijke voorbereiding van de nieuwbouwwijk en de bestuurlijke besluitvorming. In deze
rapportage bestuursopdracht de Hogenkamp wordt informatie gegenereerd van feitelijke
aard, die kan bijdragen aan de beantwoording van bestuurlijke vervolgvragen die met
betrekking tot de Hogenkamp actueel zijn of worden.
Het college heeft inmiddels besloten om op 5 november 2002 aan de raad een voorstel te
doen een externe onderzoekscommissie in te stellen om een onafhankelijke toets uit te
voeren op wat zich ambtelijk en bestuurlijk tot op heden heeft afgespeeld. Voorts wordt aan
de commissie gevraagd bouwstenen aan te dragen voor een integraal gemeentelijk
asbestbeleid.
Deze rapportage wordt aan de raad aangeboden en dient als onderlegger van de in te
stellen commissie. Een en ander betekent dat analyse van ontwikkelingen en beoordeling
van feiten, alsmede het trekken van conclusies in deze bestuursopdracht doelbewust
achterwege gelaten is.
Goor, 29 oktober 2002
Burgemeester en wethouders van Hof van Twente,
de secretaris, de burgemeester,
Mr. D. Markvoort Drs. A.Th.B. Bijleveld-Schouten
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 65

2. Samenvatting
De bestuursopdracht bevat een feitenrelaas omtrent het ambtelijke en bestuurlijke traject dat
heeft geleid tot de realisatie van het plan de Hogenkamp in Goor. De gestelde vragen hebben
kort samengevat betrekking op: het niet houden van een integraal asbestonderzoek, de wel
gehouden bodemonderzoeken, de gedane asbestmeldingen en de bestuurlijke besluitvorming
die heeft plaatsgevonden.
De eerste onderzoeksvraag, waarom geen integraal asbestonderzoek heeft plaatsgevonden
ten tijde van het bouwrijp maken wordt beantwoord vanuit de ontwikkelingen die hebben
plaats gevonden in de zes verschillende betrokken gremia: bouwteam, werkgroep
Hogenkamp, werkgroep ruimtelijke ordening, team grondbedrijf, commissie
grondgebiedzaken en gemeenteraad van de voormalige gemeente Goor.
Uit de feitelijke weergave van de ontwikkelingen rondom de voorbereiding van het project de
Hogenkamp blijkt, dat noch in de ambtelijke, noch in de bestuurlijke overleggen gesproken is
over de vraag of in het kader van het bouwrijp maken van de grond een integraal
bodemonderzoek naar de aanwezigheid van asbest zou moeten plaatsvinden. Dit ondanks
kanttekeningen die de provinciale planolo-gische commissie en de stedebouwkundig
adviseur tijdens de bestemmingsplan-procedure hebben geplaatst.
Aspecten die hierbij mogelijk een rol kunnen spelen zijn, (1) dat het proces van
bouwgrondexploitatie in nieuwbouwwijken destijds in het algemeen niet voorzag in het houden
van een afzonderlijk onderzoek naar de aanwezigheid van asbest, (2) dat er op basis van de
verkennende onderzoeken die wel hebben plaatsgevonden kennelijk geen aanleiding werd
gezien om een integraal onderzoek te laten uitvoeren naar bodemverontreinigingen en in het
bijzonder naar het voorkomen van asbest, (3) dat (deel) onderzoeken, die in het kader van het
aankopen van gronden wel hebben plaatsgevonden, het gehele gebied dat tot de
Hogenkamp behoort omvatten, (4) dat de onderzoeksmethodiek ten tijde van het bouwrijp
maken in 1999 en 2000 niet verschilde van die ten tijde van de bodemonderzoeken uit 1993-
1994, (5) dat in het algemeen als uitgangspunt wordt gehanteerd, dat bodemonderzoeken
geacht worden gemiddeld vijf jaar lang geldig te zijn.
Uit de dossiers blijkt, dat de bodemonderzoeken die wel hebben plaatsgevonden
(onderzoeksvraag 2) op enkele uitzonderingen na gedaan zijn in het kader van het verwerven
van gronden. Aangezien pas in 2001 nieuwe normen voor bodemonderzoek van kracht zijn
geworden, worden ter beantwoording van deze vraag de bodemonderzoeken getoetst aan de
normen die ten tijde van het bouwrijp maken geldend waren. Uit het daar gepresenteerde
feitenrelaas volgt, dat met uitzondering van één verontreiniging de aanbevelingen uit de
onderzoeken zijn overgenomen en (voorzover tot nu toe kon worden nagegaan) zijn
uitgevoerd.
Een feitelijke constatering die daarin ook wordt gedaan, is dat wanneer de normen voor
bodemonderzoek in de periode 1993 tot 2001 worden vergeleken met de huidige nieuwe
normen, dan met name blijkt dat het historisch onderzoek in het verleden een veel beperktere
rol had dan momenteel.
Wat de asbestmeldingen betreft met betrekking tot het plan de Hogenkamp (onderzoeksvraag
3), blijkt uit het dossier niet, dat in de periode voorafgaand aan het bouwrijpmaken door
iemand asbest is gemeld. Na 1 januari 2001 is er meer asbest aangetroffen in de Hogenkamp,
voornamelijk in “de driehoek”. Dit heeft geleid tot een sanering en het beschikbaarstellen van
een extra krediet door de gemeenteraad.
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 66

Uit mondelinge informatie blijkt dat tijdens de bouwfase (tussen bouw- en woonrijpmaken) er 1
melding gedaan zou zijn van de aanwezigheid van een asbestpijp. In de dossiers wordt dit
echter nergens bevestigd. Uit de dossiers blijkt voorts niet, dat er ten tijde van de
bouwactiviteiten schriftelijke of mondelinge meldingen zijn gedaan door aannemers, bewoners
of andere betrokkenen. Wel vinden er in deze periode grondverplaatsingen plaats en blijkt er
naderhand ook meer grond bij de depots te liggen, waaronder grond met asbestvervuilingen.
Ook is gebleken, dat van deze depots door aannemers weer grond is gebruikt.
De meldingen van aanwezigheid van asbest komen met name op gang vanaf het moment dat
met het woonrijp maken van de wijk wordt begonnen, namelijk in het voorjaar van 2002, nadat
uit een interne melding blijkt dat enkele bestaande depots verontreinigd zijn.
Uit de dossiers kan worden afgeleid dat de politiek-bestuurlijke discussie in commissie en
raad voorafgaand en tijdens het woon- en bouwrijpmaken van de Hogenkamp zich heeft
toegespitst op de stedebouwkundige uitgangspunten van deze nieuwbouwwijk, zoals
ecologisch en duurzaam bouwen, milieuvriendelijk grondwaterbeheer, een subsidieregeling
voor duurzaam bouwen, de bereikbaarheid van de woningen/kavels met autoverkeer en de
grondprijs.
Tegelijkertijd blijkt uit de dossiers de politiek-bestuurlijke wens om het plan spoedig te kunnen
realiseren en de bouwkavels voorspoedig uit te kunnen geven. Uit de verslagen van
vergaderingen blijkt niet dat de historie van het gebied geagendeerd is geweest in de
college-, commissie- of raadsvergaderingen. Dit met uitzondering van de opmerking die een
raadslid hierover maakte tijdens een commissievergadering. In het laatste hoofdstuk volgt
een chronologisch overzicht van bestuurlijke bespreek- en beslismomenten
(onderzoeksvraag 4).
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 67

3. De bestuursopdracht d.d. 17 september 2002
De doelstelling van de bestuursopdracht is door het college als volgt vastgesteld:
“Het op basis van dossieronderzoek inventariseren van feiten en gegevens
over de bestuurlijke besluitvorming en ambtelijke voorbereiding/uitvoering
die bij kunnen dragen aan een verklaring voor de ontstane asbestproblematiek."
Deze doelstelling is nader uitgewerkt in de vraagstelling, zoals hierna opgenomen. Het
betreffen vier deelvragen die door het college zijn uitgezet binnen de ambtelijke organisatie.
1) Waarom is in het kader van de start van de exploitatie c.q. het bouwrijp maken
van de Hogenkamp niet één integraal bodemonderzoek ingesteld voor het totale
gebied van de nieuwbouwwijk, specifiek gericht op de aanwezigheid van asbest?
2) Wat was de kwaliteit van de bodemonderzoeken die wel hebben
plaatsgevonden?
Het historisch onderzoek van Lankelma geeft uitsluitend een feitelijke weergave
van de resultaten van de gehouden (deel)onderzoeken en de acties die hierop al
dan niet zijn ingesteld. Het college wenst een kwalificatie van die onderzoeken,
niet in de zin of de onderzoeken kwalitatief goed waren, maar in de zin van o.a.:
• Hoe luidde de vraagstelling uit de verleende
onderzoeksopdrachten?
• Voldeden de onderzoeken aan de eisen van die tijd?
• Zijn de aanbevelingen uit de rapporten overgenomen?
• Zijn de verleende opdrachten tot sanering adequaat uitgevoerd?
• Kan de kaart met voormalige eigendomsgrenzen van de gehele lokatie
worden gekoppeld aan de koopovereenkomsten en voorwaarden daarin?
3) Hoe heeft de (ambtelijke) voorbereiding en uitvoering van de besluiten en het
bouw- en woonrijp maken inzake de Hogenkamp plaatsgevonden?
• Hoe is het mogelijk, dat gedurende de fase van bouw- en woonrijp maken de
aanwezigheid van asbest in de wijk en de diverse depots niet is onderkend?
• Zijn er meldingen over de aanwezigheid van asbest binnengekomen en zo ja,
wat is daarmee gebeurd?
• Zijn er intern meldingen gedaan over de aanwezigheid van asbest?
4) Kan het chronologische overzicht m.b.t. de bestuurlijke besluitvorming inzake het
plan de Hogenkamp, worden uitgebreid met nadere relevante feitelijke gegevens
inzake overleg- en beslismomenten (ook vanaf 2001) en inzake de bestuurlijke
verantwoordelijkheidsverdeling vanaf 1990?
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 68

4. Integraal bodemonderzoek
vraag Vraag 1: 1:
Waarom is in het kader van de start van de exploitatie c.q. het bouwrijp maken
van de Hogenkamp niet één integraal bodemonderzoek ingesteld voor het totale
gebied van de nieuwbouwwijk, specifiek gericht op de aanwezigheid van
asbest?
In deze paragraaf wordt een antwoord gegeven op deze vraag op basis van een
feitelijke weergave van de ambtelijke en bestuurlijke voorbereiding van het plan de
Hogenkamp, die respectievelijk plaatsvond via het team grondbedrijf, de werkgroep
ruimtelijke ordening en de werkgroep de Hogenkamp. Achtereenvolgens worden de
ontwikkelingen in deze gremia belicht.
4.1 Het team grondbedrijf
In de gemeente Goor viel de bouwgrondexploitatie niet onder de Algemene Dienst, maar
onder een afzonderlijke tak van dienst: het grondbedrijf. Het Grondbedrijf behoorde tot de
portefeuille van de burgemeester en niet tot de portefeuille Grondgebied. Ter aansturing van
het Grondbedrijf was het team Grondbedrijf ingesteld. Op regelmatige tijden was er overleg
tussen B&W en het team Grondbedrijf.
Op 26 oktober 1993 wordt van de bouwgrondexploitatie m.b.t. de Hogenkamp voor het eerst
melding gemaakt en wel in een gezamenlijk overleg tussen B&W en het team Grondbedrijf.
Daarna komt de Hogenkamp in bijna alle overleggen team Grondbedrijf aan de orde. Op 2
oktober 1995 wordt de eerste keer melding gemaakt van verontreinigde grond: 80 ton van
perceel Smit zal afgevoerd moeten worden (geraamde kosten van deze sanering f 30.000,-).
Op 18 december 1995 is er sprake van dat deze asbestverontreiniging zal worden verwijderd
zodra de vorst uit de grond is. Daarna wordt gemeld dat Smit niet akkoord gaat met de
aansprakelijkheidsstelling. Op 22 november 2000 wordt gemeld dat het bouwrijp maken van
de Hogenkamp is gestart. Dit is tevens het laatste overleg van het Goorse team Grondbedrijf.
4.2 Werkgroep ruimtelijke ordening
Onder leiding van de portefeuillehouder voor ruimtelijke ordening wordt in het periodiek
overleg dat plaats vindt in aanwezigheid van de stedebouwkundig adviseur vanaf 1998
regelmatig gesproken over de voortgang van het plan de Hogenkamp. Onderwerpen die
aan de orde komen in de werkgroep ruimtelijke ordening zijn met name gekoppeld aan de
stedebouwkundige ontwikkeling en voortgang van de realisatie van het bestemmingsplan. In
april 1999 wordt expliciet gesproken over het feit dat aanvullende bodemonderzoek nodig is
voor gronden die later aan de Hogenkamp zijn toegevoegd. Tevens wordt afgesproken dat
de bestaande onderzoeken zullen worden geïnventariseerd. Niet duidelijk wordt of dit ook is
gedaan.
4.3 Werkgroep De Hogenkamp
Op de sector Grondgebied van de gemeente was voor de voorbereiding van de
Hogenkamp vanaf 1999 een ambtelijke werkgroep ingesteld. De eerste vergadering
waarvan gegevens vastliggen vond plaats op 24 november 1999. Hierin wordt gesproken
over het asbestweggetje Busschers en opgemerkt dat de weg over de Hogenkamp verdacht
is. In de actielijst wordt aangegeven dat dit door TNO onderzocht zal gaan worden. TNO was
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 69

toentertijd immers bezig met een onderzoek naar asbestwegen. De eerste actielijst wordt
besproken op 8 december 1999. De milieuactiepunten zijn “sanering asbestvervuiling terrein
Smit” , die als gereed wordt gemeld en de “asbest in de weg Busschers”. De sanering van
deze laatst genoemde weg is meegenomen in het bouwrijpmaken.
In de volgende ongedateerde actielijst worden de volgende punten toegevoegd:
“Bemonsteren depot zwembad”, dat op 24 augustus 2000 gereed wordt gemeld en “terrein
opschonen/ophogen grond”. Dit heeft waarschijnlijk geleid tot de handpickactie die
voorafgaand aan het bouwrijpmaken heeft plaats gevonden. De actielijst bevat ook als
actie om na te gaan of het bodemonderzoek TSB dekkend is, dat wil zeggen of er binnen het
plangebied geen “witte vlekken” zitten waar geen bodemonderzoek is uitgevoerd.
Op 8 februari 2000 is er een ambtelijk mailtje over de verrichte bodemonderzoeken in de
Hogenkamp. Onduidelijk is, wat met de hierin gestelde vraag “Dienen er niet allerlei
maatregelen getroffen te worden?” wordt bedoeld.
Op de actielijst van 21 maart 2000 is de enige verwijzing te vinden naar bestuurlijke
betrokkenheid bij de milieu aspecten. Het gaat dan echter over het zwembaddepot.
Vermeld wordt: “Bouwstoffenbesluit 1 onderzoek, asbest spoed echter chemisch onderzoek
volgens regels”. Uit het dossier wordt niet duidelijk of, zoals aangekondigd afstemming met
de portefeuillehouder heeft plaatsgevonden.
Op 21 juni 2000 is er een handgeschreven verslag, waarin gemeld wordt dat TNO gebeld
moet worden voor de begeleiding (wijze/kostenindicatie) van de sanering en dat bij het
afvlakken van het depot voor 28-6-2000 door de afdeling stadsontwikkeling opgepast moet
worden voor vermenging met andere depots.
Op 23 augustus 2000 wordt wederom in een handgeschreven verslag melding dat alleen de
officiële weg over de Hogenkamp onderzocht is, en dat in het bestek moet worden geregeld
dat de gehele wijk wordt geïnspecteerd ten behoeve van de sanering in verband met
mogelijke uitlopers naar de omgeving.
In het laatste, beschikbare handgeschreven verslag d.d. 18 oktober 2000 wordt over de
toepassing van de grond opgemerkt, dat deze moet worden afgevoerd middels
meldingformulieren. Afgesproken wordt dat ervoor zorg gedragen zal worden dat middels
DTA-Krekel ook secundaire paden in de Hogenkamp geschouwd worden.
Tenslotte is op 29 november 2000 nog een opdracht verstrekt aan Nibag te Oldenzaal voor
een asbestinventarisatie voor de boerderij met bijbouw aan de Hogenkamp 24 (boerderij
Busschers). Op 9 december 2000 is het onderzoek echter afgelast, omdat de bewoner op
dat moment nog niet weg kon en hij niet akkoord ging met dit onderzoek. De boerderij is
nadien gesloopt onder asbestcondities maar zonder de aanvankelijk geplande
asbestinventarisatie en tevens zonder sloopvergunning.
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 70

4.4 Waarom geen integraal asbestonderzoek
In het voortraject van de realisering van het bestemmingsplan Hogenkamp heeft een
aantal bodemonderzoeken plaatsgevonden. Deze hadden een inventariserend/verkennend
karakter. De resultaten van de indicatieve onderzoeken leverden geen informatie op, die
wezen op een grootschalige vervuiling. Duidelijk is, dat een integraal onderzoek nooit ter
sprake is gekomen.
Uit het dossier volgt dat het houden van een nader en aanvullend onderzoek niet aan de
orde is geweest. Wel is onderzocht of er sprake was van de aanwezigheid van asbest in en
rond de door de gemeente Goor aangekochte percelen van Smit/Krabbenbos en Busschers.
Later bleek dat onder de erfverharding op het perceel van Smit/Krabbenbos asbest
aanwezig was. Deze verontreiniging is gesaneerd, en de kosten van deze sanering zijn door
de gemeente Goor op Smit verhaald.
In augustus 2000 was het TNO-onderzoek naar asbestwegen gereed. Hierbij is aangetoond
dat in het gedeelte vanaf de Roerdompstraat tot aan de “kruising” met de toegangsweg
naar de percelen van Krabbenbos/Smit en Busschers asbest aanwezig was.
Daarnaast is op de voormalige ligweide van het zwembad een gronddepot ingericht. Dit
depot bevond zich ongeveer ter plaatse van de percelen Watersnipstraat 5 t/m 15 en
Waterhoenstraat 6 t/m 16. De hierin gedeponeerde grond was voornamelijk afkomstig van
bij reconstructies overblijvende grond. Deels was er sprake van het storten van veegvuil en
blad. Deze grond was/is deels bestemd als ophooggrond voor de Hogenkamp en deels als
afdekgrond voor het buitenzwembad dat nog moet worden omgebouwd tot een
rioleringsvoorziening. (bergbezinkbassin). In dit kader zijn deze depots onderzocht.
Na onderzoek bleek dat in enkele delen van deze depots asbest aanwezig was. Bovendien
werd een deel van de depots aangemerkt als categorie 1 grond. De met asbest
verontreinigde delen van het depot alsmede de categorie 1 grond zijn afgevoerd en gestort
bij een erkende verwerkingsinrichting.
Voorafgaand aan de werkzaamheden met betrekking tot het bouwrijpmaken heeft er een
handpicking actie plaatsgevonden waarbij al het zichtbare asbesthoudend plaat – en
buismateriaal is verwijderd. Ook zijn hierbij de afrasteringpalen, welk deels uit
asbesthoudende pijpen bestond, tijdens deze actie verwijderd.
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 71

5. Gehouden bodemonderzoeken
vraag Vraag 1: 2:
Wat was de kwaliteit van de bodemonderzoeken die hebben plaatsgevonden?
Het historisch onderzoek van Lankelma geeft uitsluitend een feitelijke weergave
van de resultaten van de gehouden (deel)onderzoeken en de acties die hierop
al dan niet zijn ingesteld. Het college wenst een kwalificatie van die
onderzoeken, niet in de zin of de onderzoeken kwalitatief goed waren, maar in
de zin van o.a.:
- Hoe luidde de vraagstelling uit de verleende onderzoeksopdrachten?
- Voldeden de onderzoeken aan de eisen van die tijd?
- Zijn de aanbevelingen uit de rapporten overgenomen?
- Zijn de verleende opdrachten tot sanering adequaat uitgevoerd?
- Kan de kaart met voormalige eigendomsgrenzen van de gehele lokatie
worden gekoppeld aan de koopovereenkomsten en voorwaarden daarin?
5.1 Bodemonderzoeken voorafgaand aan het bouwrijp maken de Hogenkamp
De uitgevoerde onderzoeken betreffen “verkennende bodemonderzoeken” die zijn
gebaseerd en uitgevoerd conform de (toenmalige) NVN 5740 (NVN= Nederlandse VoorNorm)
op basis van de strategie “onverdacht”. Er zijn destijds geen aparte historische onderzoeken
uitgevoerd, hetgeen toen ook niet gebruikelijk was. De NVN 5740 is in 1999 “gesplitst” in de
NVN 5725 voor historisch onderzoek en de NEN 5740 voor verkennend onderzoek.
Asbest maakte geen deel uit van de NVN 5740 en maakt ook nu geen deel uit van de NEN
5740. De ontwerpnorm NEN 5707 voor asbestonderzoek in de bodem dateert van mei 2001.
5.2 Hoe luidde de vraagstelling uit de verleende onderzoeksopdrachten?
Er is bij de drie onderzoeken opdracht verleend voor “verkennende onderzoeken” conform de
“onverdachte strategie” van de NVN 5740. Er is beperkt historisch onderzoek verricht. Hierbij
moet gedacht worden aan bedrijven in omgeving die mogelijk verontreiniging hebben kunnen
veroorzaken, topografische- en bodemkaarten. Dit maakte deel uit van de NVN-norm.
In de opdrachten is in alle onderzoeken expliciet aandacht gevraagd voor en zijn er analyses
uitgevoerd op de aanwezigheid van asbest.
5.3 Voldeden de onderzoeken aan de eisen van die tijd?
De NVN 5470 was in die periode de algemeen gebruikte en geaccepteerde norm. De
onderzoeken voldeden derhalve aan de eisen (=de toen gebruikte onderzoeksnorm) van die
tijd. De uitgevoerde historische onderzoeken waren beperkt en hadden (maar dat is achteraf
gezien) wellicht wat uitgebreider kunnen plaatsvinden. De historische onderzoeken zijn
uitgevoerd zoals in die periode gebruikelijk was.
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 72

5.4 Zijn de aanbevelingen uit de rapporten overgenomen?
Uit de rapportages van de onderzoeken (m.u.v. rapport met archiefnrs. 97 en 121) bleek dat er
geen verontreinigingen zijn aangetroffen. Er zijn geen aanbevelingen gedaan.
Ten aanzien van het rapport met het archiefnr. 97 bleek dat er 1 visueel en analytisch
verontreinigde plek (boring) aanwezig was (in puinverharding voor perceel Krabbenbos-Smit)
en 1 verdachte plek (asbeststof?) op het achterterrein van Krabbenbos-Smit. Adviesbureau
CBB heeft geadviseerd een aanvullend onderzoek te verrichten naar de mogelijke
asbestverontreiniging. Dit onderzoek is niet uitgevoerd; in overleg met de provincie is
afgesproken dat deze verontreinigingen tijdens het bouwrijp maken zouden worden
verwijderd.
Uit het historisch onderzoek is gebleken dat dit niet bij de uitvoerenden bekend was. Het wordt
daarin aangeduid als een communicatiefout. De puinverharding uit de weg is wel verwijderd
(als niet asbesthoudend puin).
Aan het achterterrein van het perceel Krabbenbos-Smit is bij het bouwrijp maken geen
aandacht besteed.
5.5 Zijn de verleende opdrachten tot sanering adequaat uitgevoerd?
De Hogenkampweg (TNO-weg) is gesaneerd (ca. 25 cm materiaal afgegraven en afgevoerd;
conform “kaasschaafmethode”) door NTP.
Tijdens het bouwrijp maken is een aantal (asbest)verontreinigingen aangetroffen (o.a. asbest
onder de bestrating bij Busschers, verontreiniging ter plaatse van de huidige locatie huidige
Hogenkamp 38 en 40) waarvoor op dat moment maatregelen zijn getroffen. Er is een
asbestverontreiniging onder de Hogenkampweg (TNO-weg) blijven zitten.
In hoofdstuk 5.3 van het historisch onderzoek is dit vrij uitvoerig omschreven.
Zoals hiervoor reeds is aangegeven, is de mogelijke asbestverontreiniging op het achterterrein
van Krabbenbos-Smit niet gesaneerd.
5.6 Kan de kaart met de voormalige eigendomsgrenzen van de gehele locatie worden
gekoppeld aan de koopovereenkomsten en voorwaarden daarin?
Informatie per rapport ter onderbouwing van bovenstaande constateringen:
Bodemonderzoek (archiefnr. 97), CBB , 23 sept. 1994 (geel+bruin in Hist. onderzoek)
Er is opdracht verstrekt (brief 7 juli 1994) voor het uitvoeren van een verkennend onderzoek
betreffende de gronden gelegen nabij de Hogenkamp en Javastraat. Er is (beperkt) gekeken
naar de historie van de locatie.
In de opdracht is expliciet aangegeven dat 10 grondmonsters onderzocht dienen te worden
op de aanwezigheid van asbest (er zijn 10 mengmonsters onderzocht op asbest; in een
mengmonster is in de puinfractie wit asbest aangetroffen). Dit bleek afkomstig te zijn uit een
boring van de weg naar de boerderij van Krabbenbos-Smit. Op het achterterrein van
Krabbenbos-Smit is een boring asbest-verdacht stof aangetroffen. Aanbevolen is om nader
onderzoek uit te voeren naar de aanwezigheid van asbest in de bodem. Dit is niet gebeurd.
In de vergadering van het college van 25 november 1994 is de rapportage van het
bodemonderzoek besproken. Het advies was om in overleg met de provincie te bespreken of
een vervolgonderzoek noodzakelijk is, ook omdat er een hoge concentratie Arseen in het
grondwater is aangetroffen; er is conform advies besloten.
Bij brief van 12 december 1994 is de rapportage aan de provincie toegezonden.
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 73

Uit aantekeningen (notities telefoongesprek d.d. 10-2-1995) blijkt dat er telefonisch contact
hierover is geweest met de provincie en dat het volgende is afgesproken:
- asbest onder milieukundige begeleiding, op basis van zintuiglijke waarneming weghalen;
- dat t.a.v. arseen, een risicoanalyse door adviesbureau op papier wordt gezet (waarschijnlijk
van nature verhoogd);
- licht verhoogde gehalten in bovengrond staan waarschijnlijk in relatie met puin; het puin
verwijderen.
Volgens de ambtelijke aantekeningen is er een kopie hiervan naar het hoofd grondgebied en
de afdeling stadsontwikkeling gegaan maar is dit niet bij de uitvoerenden terecht gekomen. Dit
is in het Historisch onderzoek omschreven als miscommunicatie.
Bodemonderzoek (archiefnr. 107), Boluwa, augustus 1993 (rood)
Dit onderzoek (locatie Busschers) is niet in opdracht van de gemeente uitgevoerd.
Het rapport is ter kennisneming opgestuurd aan de provincie Overijssel; er heeft telefonisch
overleg plaatsgevonden; de provincie beschouwde de locatie als “schoon”.
In het rapport wordt (hfd. 6) aangegeven dat “op de locatie en in de bodem geen sporen
asbest zijn aangetroffen”. In de rapportage van het onderzoek is aangegeven dat het
onderzoek is uitgevoerd conform de NVN 5740.
In de rapportage is (ambtelijk) een aantekening gemaakt dat het aantal boringen niet voldoet
aan de NVN 5740.
Bodemonderzoek (archiefnr. 121), CBB, februari 1994 (groen)
Het onderzoek betreft de reconstructie c.q. aanleg Laarstraat en D.J. Bunschotenstraat resp.
de Centrumlusweg. Er is, zoals gevraagd, een verkennend milieukundig bodemonderzoek
(strategie onverdacht) uitgevoerd conform NVN 5740. Bij het historische gedeelte is
aangegeven welke bedrijven in de omgeving gevestigd zijn en gevestigd zijn geweest.
Daarnaast is aangegeven dat het niet ongebruikelijk was dat asbestcementproducten
toegepast werden als ophoog of fundatiemateriaal. Ook is het mogelijk dat onder de wegen
sintels (oude gasfabriek) aanwezig zijn.
Bij de onderzoeksopzet is hiermee rekening gehouden. Er zijn analyses uitgevoerd op asbest
(en cyanide; sintels gasfabriek). Er is geen asbest aangetroffen.
Op een aantal (weg)vakken is wel een lichte verontreiniging aangetroffen. Voor één vak is
aanvullend onderzoek verricht. Voor zover is na te gaan zijn de aanbevelingen uit het
onderzoek overgenomen.
Bodemonderzoek (archiefnr. 246), CBB, augustus 1999 (zwart)
Het onderzoek betreft locatie Roerdompstraat – Hogenkamp. Er is een verkennend
bodemonderzoek (strategie onverdacht), aangevuld met asbestanalyses verricht. Er is een
(beperkt) historisch onderzoek gedaan naar deze locatie. Bij de locatiegegevens is in het
rapport aangegeven dat uit een interview met de heer Aussems (Eshuis-RaabKarcher;
eigenaar perceel) en de heer Bax (architect) is aangegeven dat er mogelijk afval is gedumpt.
Uit het onderzoek blijkt dat, op wat puin- en kooldeeltjes na in enkele boringen, visueel geen
afwijkingen zijn waargenomen. De waarden voor Pak en EOX zijn licht verhoogd zijn, maar
overschrijden de waarde voor nader onderzoek niet. Er zijn 2 mengmonsters analytisch
onderzocht op asbest maar er is niets aangetroffen.
Uit een memo aan het College van 8 oktober 1999 over dit verkennend onderzoek blijkt dat er
in de vergadering van de commissie burgerzaken (5-10-1999) door een raadslid vragen zijn
gesteld over de aankoop van een perceel grond in verband met de kwaliteit hiervan (perceel
van Eshuis-RaabKarcher). In de memo is aangegeven dat wanneer het raadslid kennis draagt
van een lokale verontreiniging, hij hiervan gewag dient te maken. Conform voorstel is besloten
om het verkennend bodemonderzoek bij de raadstukken ter inzage te leggen en het raadslid
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 74

hierop te wijzen.
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 75

6. Asbestmeldingen tijdens Bouw- en woonrijpmaken
vraag Vraag 1: 3:
Hoe heeft de (ambtelijke) voorbereiding en uitvoering van de besluiten en het
bouw- en woonrijp maken inzake de Hogenkamp plaatsgevonden?
- Hoe is het mogelijk, dat gedurende de fase van bouw- en woonrijp
maken de aanwezigheid van asbest in de wijk en de diverse depots niet
is onderkend?
- Zijn er meldingen over de aanwezigheid van asbest
binnengekomen en zo ja, wat is daarmee gebeurd?
- Zijn er intern meldingen gedaan over de aanwezigheid van asbest?
6.1 Voorbereiding (gemeente Goor)
Voorafgaand aan het bouwrijp maken was al bekend dat op bepaalde plaatsen asbest in de
wijk aanwezig was. In het bestemmingsplan en het bestek voor het bouwrijp maken wordt hier
melding van gemaakt. Ook heeft er vooraf een handpickactie plaatsgevonden. Dit betrof
hechtgebonden plaatmateriaal .
Onlangs is bevestigd door de aannemer, die in opdracht van de gemeente Goor in 1995 de
noodbestrating van de schoolfeestweide heeft aangelegd en die eveneens de aanleg van
het parkeerterrein aan de zuidzijde van De Reggehof heeft verzorgd, dat daarbij zand met
puinverontreiniging afgevoerd is naar het zwembaddepot. Het betreffende terrein waarop de
parkeerplaatsen zijn gerealiseerd is in het verleden deels eigendom geweest van de firma
Jalink, de vervoerder van asbest. Vast staat dat ten tijde van de bouw van de Reggehof een
omvangrijke asbestsanering heeft plaatsgevonden.
6.2 Bouwrijpmaken (gemeente Goor)
Het bouwrijp maken van De Hogenkamp is voorbereid door de Grontmij. Het werk werd
aanbesteed aan Krekel (Dura Vermeer). Voor het opruimen van de bekende
asbestverontreiniging was NTP als onderaannemer ingeschakeld.
Het bouwrijp maken is gestart in week 44 (eind oktober 2000: op 25 oktober 2000 start het met
een zogenaamd leidingoverleg). De afdeling Stadsontwikkeling had de projectleiding en hield
ook het dagelijkse toezicht. Uit het logboek van het bouwrijpmaken blijkt niet dat bij het
bouwrijp maken in 2000 asbest gemeld is, naast de reeds bekende asbestvervuilingen. Er zijn
geen meldingen gedaan door de eigen medewerkers maar ook niet door derden zoals de
eigen aannemer Krekel, de nutsbedrijven, de Goorse Volkswoning en andere aannemers, die
daar werkzaam waren.
In de bouwvergadering van 14 november 2000 wordt wel melding gemaakt van puin en ander
bouwafval in sloten, maar hierin is geen asbest gevonden. Het is in depot gezet en later
afgevoerd.
In de bouwvergadering van 12 december 2000 wordt afgesproken dat de vervuilde grond met
PAK’s (sintels) afgevoerd wordt naar Boeldershoek na keuring door Twence; dit is door de
afdeling stadsontwikkeling geregeld. Op 22 december 2000 is de vervuilde grond opgeruimd.
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 76

6.3 Bouwrijpmaken (restant door de gemeente Hof van Twente)
Bij de start van de nieuwe gemeente op 2 januari 2001 is het plan Hogenkamp ongewijzigde
voet doorgezet, maar door de herindeling was er wel sprake van een personele mutatie. Het
bouwrijpmaken was bij de start van de nieuwe gemeente voor 90 % gereed. Echter de laatste
loodjes bleken het zwaarst te zijn. Er kwam een ernstige stagnatie, omdat de agrariër Busscher
niet kon verhuizen en dat betekende naast extra kosten voor noodvoorzieningen ook de
nodige vertraging. Hierover wordt in het bouwoverleg van 9 januari uitvoerig gesproken. Tevens
wordt in deze bouwvergadering gesproken over de vrijgekomen grond uit de sloot bij Busscher.
Die moest nader worden onderzocht, bleek asbest te bevatten en is gesaneerd.
Op 9 en 25 januari 2001 wordt gesproken over het gronddepot naast de directiekeet: na
bemonstering blijkt dit categorie 1 te zijn. Deze grond was afkomstig van de weg naar de
Hogenkamp (toegangsweg vanaf Bunschoten-/Laarstraat tot voormalige boerderij Smit). Deze
categorie 1 grond is in depot gezet (het zogenaamde Certicondepot) met de bedoeling om
later gebruikt te worden bij het afwerken van de voormalige stortplaats Elsenerveld. Hier was
de provincie Overijssel het echter niet mee eens. Later bleek het depot in omvang
toegenomen door illegale stortingen en tevens vervuild met asbest. De vergadering van 25
januari 2001 was tevens de laatste bouwvergadering. Het bouwrijpmaken door Krekel zat er
toen vrijwel op (behoudens de locatie Busschers).
Ook op dat moment zijn er verdachte locaties die onderzocht moeten worden.
Dit betreft de asbestmeldingen betreffende de driehoek (ter hoogte van de Roerdompstraat ,
de kavels 73 en 74) en de slootjes langs de huidige Jan van Gentstraat; deze vervuilingen zijn
gesaneerd door NTP. Deze vervuilingen zijn door de afdeling Nieuwe werken in de
collegevergadering toegelicht en hebben ook geleid tot een extra krediet van de raad.
Tijdens het bouwrijp maken onder de vlag van de Hof van Twente zijn geen verdere meldingen
van asbest gedaan. Ook tijdens de interimperiode (tussen bouwrijp- en woonrijp maken) zijn er
geen meldingen gedaan bij de gemeente. Van een melding van een asbestpijp -
waarschijnlijk een restant van een voormalige erfafscheiding - die door de heer Koopman van
Roosdom-Tijhuis bij de Goorse Volkswoning is gedaan blijkt uit het dossier niet dat die ook bij de
gemeente terecht gekomen is.
Bij de aanleg van nutsvoorzieningen is door de desbetreffende aannemer (HAK) geen
melding gemaakt van asbestverontreiniging. Ook door de bouwaannemers is hiervan geen
melding gemaakt noch door bedrijven die in opdracht van de bouwers het grondwerk
hebben uitgevoerd.
Door de Stichting de Goorse Volkswoning is evenmin melding gemaakt van de aanwezigheid
van asbest bij de bouw van het gezinsvervangend tehuis.
6.4 Woonrijpmaken (gemeente Hof van Twente)
Nadat de meeste woningen gereed waren, is in april 2002 gestart met het woonrijp maken. In
verband met de werkzaamheden voor het woonrijp maken moesten enkele depots verdwijnen
en daarbij bleek een forse vervuiling o.a. met asbest. Tevens bleek dat de depots in omvang
flink toegenomen waren.
Alle depots zijn toen onderzocht en de te zwaar vervuilde zijn afgevoerd. De schone grond is
nu op het zwembadterrein in depot gezet (achter slot en grendel) en er zijn er nog enkele
depots die op nadere besluitvorming wachten. In zijn algemeenheid gaat het om categorie 1
grond zonder asbestvervuiling. Wel is de ondergrond van de depots vervuild. Die moet nog
nader worden onderzocht.
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 77

In ieder geval is er daarnaast nog één groot depot dat asbesthoudend is, namelijk het
Certicon-depot.
Vanaf april 2002 kwamen er ook talloze meldingen binnen van bewoners, hetgeen geleid
heeft tot de handpickactie en de huidige procedures.
Ook kwam de arbeidsinspectie in actie bij de laatste bouwer in het plan van Tijdhof- Hobema
aan de Smientstraat. Er ontstond daarbij weer een nieuw vervuild depot aan de Eendenstraat,
waar ooit het allerlaatste huis gebouwd zou moeten worden. Die grond is nog niet
overgedragen aan bouwer Tijdhof-Hobema. De huizen aan de Smientstraat heeft Tijdhof-
Hobema met enige noodmaatregelen kunnen afbouwen.
Onlangs is het woonrijp maken tijdelijk opgeschort. Momenteel is meer dan de helft van de wijk
woonrijp (behoudens de bruggetjes over de wadi’s). Verder zullen er tot nader order geen
werkzaamheden meer uitgevoerd dan na overleg met de werkgroep asbest en Lankelma.
6.5 Interne meldingen van asbest
De eerste interne melding van asbest werd tijdens het bouwrijp maken in februari 2001 direct bij
het college gedaan en had betrekking op de Driehoek. De actie die daarop volgde was, dat
de verontreiniging is opgeruimd en daarna een aanvullend krediet is gevraagd aan de raad.
Een jaar later, tijdens de fase van woonrijp maken is wederom een interne melding gemaakt
vanuit de afdeling Nieuwe werken dat de gronddepots naar alle waarschijnlijkheid met asbest
verontreinigd waren. Die vondst is rechtstreeks gemeld bij het college van B&W. De actie die
hierop gevolgd is bestond uit het opruimen van de betreffende depots op basis van een extra
krediet van de raad.
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 78

7. Bestuurlijke besluitvorming over de Hogenkamp
vraag Vraag 1: 4:
Kan het chronologische overzicht m.b.t. de bestuurlijke besluitvorming inzake het
plan de Hogenkamp worden uitgebreid met nadere relevante feitelijke gegevens
inzake overleg- en beslismomenten (ook vanaf 2001) en inzake de bestuurlijke
verantwoordelijkheidsverdeling vanaf 1990?
Ter beantwoording van deze vraag is dossieronderzoek verricht naar al hetgeen over de
planvorming en uitvoering van de Hogenkamp aan de orde is geweest in de afgelopen jaren.
Het ging daarbij om verslagen, agenda’s en voorstellen van de gemeenteraad, het college,
de commissie grondgebied en het team grondbedrijf van de voormalige gemeente Goor.
Daarnaast is kennis genomen van de overleg- en beslismomenten die uit de terzake relevante
dossiers.
7.1 Historische situatieschets bestuurlijke besluitvorming Hogenkamp:
- 20 juli 1993: Besluit van het college van B&W om voor kennisgeving
aan te nemen dat naar aanleiding van het resultaat van
het onderzoek naar de kwaliteit van de grond in het depot
van het voormalig zwembadterrein een gesprek zal
plaatsvinden met Tauw omtrent de analyseresultaten,
mogelijke oplossingen en eventuele vervolgonderzoeken.
- 20 juli 1993: Besluit van het college van B&W om S.A.B. Arnhem te
verzoeken inrichtingsvoorstellen met betrekking tot het
industriegebied Roerdompstraat bij voorrang te
ontwikkelen. Aan de raad voorstellen het te koop
aangeboden perceel industrieterrein te kopen voor f 30,per
m², na een kostencalculatie.
- 10 augustus 1993: Besluit van het college van B&W om de raad voor te
stellen over te gaan tot aankoop van het bedoelde
perceel en hiervoor ten laste van het grondbedrijf een
krediet van f 290.000,- beschikbaar te stellen.
- 4 januari 1994: Besluit van het college van B&W om opdracht te verlenen
aan het CBB Deventer Breda B.V. met een budget van
f. 22.500,- voor een indicatief bodemonderzoek aan de
Bunschotenstraat, Laarstraat en Centrumlusweg.
- 14 januari 1994: Opdracht van het college van B&W aan CBB Deventer
Breda B.V. voor het uitvoeren van een verkennend
bodemonderzoek ten behoeve van reconstructie cq.
aanleg van de Laarstraat, Bunschotenstraat en
Centrumlusweg.
- 22 februari 1994: Besluit van het college van B&W om vooralsnog het
voorstel dat strekt tot verwerving van gronden en gronden
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 79

met opstallen op de Hogenkamp, Laarstraat en
Bunschotenstraat; het ontwikkelen van de gronden van
FiniGoor en het betrekken van de ligweide in het
uitbreidingsplan Hogenkamp voor kennisgeving aan te
nemen. Het college van B&W kan zich vinden in de
intenties van dit voorstel, maar wil eerst met de
fractievoorzitters overleggen.
- 1 maart 1994: Besluit van het college van B&W met betrekking tot de
taxatie van de gronden van de Javastraat,
Bunschotenstraat, Laarstraat en de Hogenkamp. Het
college kan zich vinden in het advies om de
onderhandelingen en de aankoop van de grond voort te
zetten. Wel wil het college eerst overleggen met de fractievoorzitters.
- 1 maart 1994: Besluit van het college van B&W om de procedures te
starten om spoedig woningbouw mogelijk te maken op de
Hogenkamp en op de derde fase van Heeckeren, en in
het bevestigende geval de pogingen tot grondverwerving
van de familie Exterkate te versterken. Wel wil het college
eerst overleggen met de fractievoorzitters.
- maart 1994: Vanaf maart 1994 vormt het plan de Hogenkamp een
vast agendapunt in het overleg geheten “team
grondbedrijf”. Een aantal percelen ten behoeve van het
plan de Hogenkamp wordt in 1994 aangekocht. In het
team grondbedrijf wordt gesteld dat de aankopen van de
laatste gronden voor de begin 1995 zullen worden
gedaan. Het plan de Hogenkamp vormt vanaf dat
moment een standaard agendapunt.
- 12 april 1994: Besluit van het college van B&W om voor kennisgeving
aan te nemen dat er een overleg zal plaatsvinden met
vertegenwoordigers van FiniGoor over de gronden van
FiniGoor.
- 21 juni 1994: Besluit van het college van B&W met betrekking tot de
aankoop van grond ten behoeve van de reconstructie van
de Bunschoterstraat, de ontsluiting van de Hogenkamp
en woningbouw aan de Javastraat. Aan de raad
voorstellen om tot aankoop over te gaan en medewerking
te verlenen aan de ontwikkeling van de resterende
gronden van FiniGoor B.V.. De gemeente gaat niet
akkoord met betalingen van eventuele saneringskosten.
- 7 juli 1994: Het college verleent opdracht aan CBB ( Centraal
Bodemkundig Bureau) Deventer Breda B.V. voor het
uitvoeren van een verkennend bodemonderzoek op
gronden gelegen nabij de Hogenkamp en de Javastraat.
- 29 november 1994: Besluit van het college van B&W om naar aanleiding van
de resultaten van het eerste onderzoek in overleg te
treden met de provincie omtrent een eventueel
noodzakelijk vervolgonderzoek.
- 1994, 1995: Het onderwerp Hogenkamp is niet geagendeerd c.q.
besproken in de vergaderingen van de commissie
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 80

grondgebied. In 1994 vindt echter wel de aankoop plaats
van gronden. De laatste aankoop geschiedt begin 1995.
- 4 april 1995: Besluit van het college van B&W met betrekking tot een
voorbereidingskrediet voor het uitbreidingsplan van de
Hogenkamp. Bij de planinvulling zoveel mogelijk rekening
houden met uitkomsten van het woningmarktonderzoek
van GVW; differentiatie overleggen met GVW.
- 16 mei 1995: Besluit van het college om een sloopvergunning te verlenen
aan de voormalige gemeente Goor voor het woonhuis en
opstallen aan de Hogenkamp 22 te Goor.
- 2 oktober 1995: In het team grondbedrijf wordt gemeld dat een nota
m.b.t. het afvoeren van 80 ton verontreinigde grond
(perceel Smit) door de afdeling stedelijke ontwikkeling
zal worden opgesteld voor BenW; raming kosten
f. 30.000,-
- 18 december 1995: Verslag team grondbedrijf meldt, dat ‘het asbest’ uit de grond zal
worden verwijderd zodra de vorst uit de grond is, en ook dat van Smit
een schrijven is ontvangen dat niet akkoord gegaan wordt met de
aansprakelijkheids-stelling.
- 12 maart 1996: Besluit van het college van B&W tot opdrachtverstrekking aan SAB. De
kosten komen ten laste van het voorbereidingskrediet
- 26 maart 1996: Opdracht van het college van B&W aan S.A.B. adviseurs
voor Ruimtelijke Ordening B.V. tot het vervaardigen van
het stedenbouwkundig ontwerp en de haalbaarheid voor
de terreinen van de Hogenkamp.
- 16 april 1996 : SAB geeft in commissie grondgebied een inleiding over mogelijke
invulling van de Hogenkamp, met name op het gebied van duurzaam
bouwen.
- 21 mei 1996: Besluit van het college van B&W met betrekking tot een
beleidsnotitie inzake ontwikkelingen omtrent de
Hogenkamp. Aanhouden van het advies dat is vervat in
de bijgevoegde beleidsnotitie.
- 11 juni 1996 : De commissie grondgebied bespreekt een beleidsnotitie
onwikkelingen Hogenkamp, aangaande de
beleidsambities voor ecologisch en duurzaam bouwen en
de relatie met ontwikkelingen in aangrenzende gebieden.
- 9 januari 1997: Besluit van het college van B&W om bestemmingsplan
Hogenkamp, aktielijst planologische aspecten voor
kennisgeving aan te nemen.
- 25 februari 1997: Besluit van het college van B&W om beslissing omtrent
de Jongeren Ontmoetingsplaats (JOP) aan te houden
voor nader overleg met een stedenbouwkundige, over het
alsnog opnemen van de JOP in het ontwerpbestemmingsplan.
- 4 maart 1997: Besluit van het college van B&W om opname van de
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 81

Jongeren Ontmoetingsplaats (JOP) in “de Whee” via een
partiele wijziging van het bestemmingsplan “de Whee
1994” mogelijk te maken.
- 2 september 1997: Besluit van het college van B&W met betrekking tot het
plan Hogenkamp en omstreken, om voor 1 oktober 1997
een plan van aanpak in het college te hebben.
- 9 september 1997 : In een besloten vergadering spreekt de commissie
grondgebied over het ambitieniveau voor duurzaam
bouwen op de Hogenkamp.
- 30 september 1997: Besluit van het college van B&W met betrekking tot het
plan Hogenkamp en omstreken. Het college gaat akkoord
met de aangepaste aktielijst en het aangepaste
tijdschema. Ook gaat zij akkoord met een definitief
praatstuk.
- 13 oktober 1997 : Team grondbedrijf meldt dat in verband met uitgifte
toekomstig industrieterrein bodemonderzoek zal worden
verricht.
- 7 november 1997: Besluit van het college van B&W betreffende de
instemming met de beleidsnotie omtrent het ontwerpbestemmingsplan
van de Hogenkamp.
- 11 november 1997: Besluit van het college van B&W om het bestemmingsplan
Hogenkamp, aktielijst planologische aspecten voor
kennisgeving aan te nemen.
- 1 december 1997 : In het team grondbedrijf wordt gemeld dat vooruitlopend
op het industrieterreintje bij 8 woningen aan de Wheeweg
bodemonderzoek zal worden verricht.
- 2 december 1997: De commissie bespreekt wederom de uitgangspunten van
het plan Hogenkamp. Zij kan zich verenigen met de
uitgangspunten conform variant 2.
- 13 januari 1998: Besluit van het college van B&W met betrekking tot de
uitgangspunten van het ontwerp-bestemmingsplan van
de Hogenkamp; aan S.A.B een offerte vragen voor het
opstellen van een bestemmingsplan.
- 2 februari 1998: Opdracht van het college van B&W aan S.A.B. om een
stedenbouwkundig ontwerp op te stellen.
- 26 februari 1998 : Raad stelt bestemmingsplan de Whee 1994 vast.
- 10 juni 1998: Besluit van het college van B&W betreffende de gevolgen
van het (planologisch) niet vrij houden van het tracé
Centrumlusweg Molenstraat, Kerkstraat. Een offerte van
BGC vragen voor een onderzoek naar de gevolgen voor
het bestemmingsplan van de Hogenkamp. Laten
plaatsvinden van een overleg met S.A.B./Khandekar.
- 27 oktober 1998: Besluit van het college van B&W met betrekking tot het
voorontwerp-bestemmingsplan van de Hogenkamp, om
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 82

dit voorontwerp voor te leggen aan de commissie
grondgebied.
- 17 november 1998: Besluit van het college van B&W betreffende het
schetsontwerp van de Hogenkamp. Offerte vragen aan
S.A.B. voor het opstellen van een voorontwerpbestemmingsplan,
uitgaande van variant 1.
- 20 november 1998 : SAB geeft in commissie grondgebied een toelichting op
de schetsplannen voor de Hogenkamp. De commissie
kiest in meerderheid voor variant 1.
- 9 februari 1999: Besluit van het college van B&W met betrekking tot de
uitwerking van het bestemmingsplan “de Whee”
correctieve herziening bestemmingsplan “de Whee 1994”
en de partiele herziening van het bestemmingsplan
“Omgeving Centrum” en “TSB-terrein”. SAB wordt opdracht
verstrekt tot uitvoering van werkzaamheden conform
offertes.
- 2 maart 1999: Besluit van het college van B&W met betrekking tot de
gevolgen voor de bouw in het plan Hogenkamp door
wijziging van de bouwregelgeving. Deze problematiek
aan de orde stellen in de commissie grondgebied.
- 23 maart 1999: Besluit van het college van B&W met betrekking tot de
gevolgen van de gewijzigde bouwwetgeving ten aanzien
van parkeren in de Hogenkamp. Het ontwerpbestemmingsplan
aanpassen zodat parkeren op eigen erf, waar dit
mogelijk is, wordt toegestaan.
- 13 april 1999 : Ambtelijke memo aan commissie grondgebied over
bestemmingsplanprocedures voor de Hogenkamp. Naast
uitwerking ex. art. 11 WRO van het plan de Whee is
herziening van de bestemmingplannen “TSB” en “Omgeving
centrum” hiervoor nodig. Opgemerkt wordt dat in het
gunstigste geval goedkeuring in april 2000 wordt ontvangen, maar ook
dat tijdens de procedures zaken als bouwrijpmaken en
gronduitgiftebeleid ter hand kunnen worden genomen.
- 1 juni 1999: Besluit van het college van B&W betreffende de conceptbestemmingsplannen
“De Whee 1994; uitwerking
Hogenkamp” en “TSB-terrein 1999”. Concept-plannen
worden ter advisering voorgelegd aan de commissie
grondgebied. Een positieve insteek ten aanzien van
de bepaling van het standpunt ten aanzien van het
planologisch mogelijk maken van een kinderdagverblijf/
peuterspeelzaal nabij de Roerdompstraat.
- 9 juni 1999: Besluit van het college van B&W omtrent de exploitatieopzet
plan Hogenkamp. Het college stemt in met het verstrekken
van een opdracht aan SAB tot het opstellen van een
exploitatieopzet voor een bedrag van f. 6.900, ex BTW.
- 15 juni 1999 : Commissie grondgebied bespreekt de ontwerp-uitwerking
plan Hogenkamp en voorontwerpherziening bestemmingsplan
TSB-terrein. De commissie heeft nog meerdere vragen
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 83

om nadere informatie (uitgiftebeleid, bereikbaarheid
woningen enz), maar dringt ook aan op de voortgang. De
wethouder neemt het agendapunt terug.
- 16 juni 1999: Verlening opdracht namens het college van B&W aan Iwaco
voor een partijbemonstering conform het Bouwstoffenbesluit
van het gronddepot aan de Hogenkamp.
- 18 juni 1999: Verlening opdracht aan SAB voor het opstellen van een
exploitatie-opzet.
- 14 juli 1999: Besluit van het college van B&W dat zij inspraak verleent
op het (voor) ontwerp-bestemmingsplan “TSB-terrein
1999” betreffende de herziening van het bestemmingsplan
voor het TSB-terrein.
- 31 augustus 1999: Besluit van het college van B&W om de uitwerking van de
“Hogenkamp”, bestemmingsplan “de Whee 1994”
conform het advies vast te stellen.
- 5 september 1999: Besluit van het college van B&W om een ontwerp-herziening
vast te stellen met betrekking tot de uitwerking van de
Hogenkamp.
- 1999 : Op de raadsagenda’s van het jaar 1999 komt de
planvorming over de Hogenkamp niet voor.
- 7 september 1999: Besluit college B&W: voor kennisgeving aannemen dat er
door de provincie onderzoek is verricht naar mogelijke
bodemverontreiniging bij voormalige stortplaatsen. In
Goor is de stortplaats aan de Wheeweg onderzocht;
eigendom van USD. Naar aanleiding van dit onderzoek is
de provincie voornemens een vervolgonderzoek uit te
voeren.
- 12 oktober 1999: Ambtelijke memo na een vraag van de heer
Lentelink (raadslid) betreffende het rapport verkennend
Milieukundig onderzoek bodemverontreiniging
Roerdompstraat, gericht aan het college van B&W.
Conclusie is dat het ook na een dergelijk onderzoek
mogelijk is dat een lokale verontreiniging niet ontdekt is
In de memo wordt gesteld dat indien de heer Lentelink van
zo’n vervuiling kennis draagt, hij dit dient te melden.
- 7 december 1999: Het college van B &W neemt voor kennisgeving aan een
brief van de Provinciale Planologische Commissie in reactie
op het ontwerp-bestemmingsplan T.S.B.-terrein 1999, waarin
deze commissie onder meer aangeeft het noodzakelijk te
vinden dat voor de vaststelling van het plan nader
onderzoek plaatsvindt naar de omvang van de met asbest
verontreinigde grond en dat inzicht wordt gegeven in de
saneringskosten en de dekking van deze kosten.
- 21 december 1999: Besluit van het college van B&W omtrent de exploitatieopzet
woningbouwlocatie Hogenkamp. Het college gaat akkoord
met de exploitatieopzet en het hanteren van de
geadviseerde prijzen bij grondverkoop.
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 84

- 21 december 1999: Besluit van het college van B&W betreffende de
voorbereidingen rond verkoop kavels voor woningbouw in
de woonwijk De Hogenkamp.
- 10 januari 2000: Het college ontvangt een brief van haar adviseur SAB met
een responsnota n.a.v. het PPC-advies. SAB stelt dat de
opmerkingen over een aanvullend onderzoek naar
bodemvervuiling bijzondere aandacht verdient. In de
responsnota wordt als reactie van de gemeente gesteld, dat
een nader onderzoek naar de bodemvervuiling zal worden
verricht en ten tijde van de vaststelling van het bestemmingsplan
naar de resultaten zal worden verwezen.
- 11 januari 2000 : Commissie grondgebied bespreekt de exploitatie-opzet
en verkavelingstekening en spreekt aansluitend over een
risico-analyse m.b.t. mogelijke planschadeprocedures.
Tevens wordt besproken een nota over de voorbereidingen
inzake de kavelverkoop.
- 25 januari 2000: Het college gaat akkoord met kredietaanvragen ter grootte
van f.266.250,- ex BTW, en wil geinformeerd worden over
financiële consequenties van duurzaam en aanpasbaar
bouwen.
- 25 januari 2000: Het college besluit de raad voor te stellen exploitatie-opzet
vast te stellen, verkoopprijzen kavels vast te stellen,
bevoegdheid grondverkoop te delegeren, verkavelings-tekening vast
te stellen enz.
- 1 februari 2000: College kiest in principe voor stimuleringsregeling
aanpasbaar bouwen gekoppeld aan regeling DUBO.
- 8 februari 2000 : Commissie grondgebied spreekt over woningbouw
Hogenkamp. Aan de orde komen onder meer het aantal
woningen dat aan een projectontwikkelaar is toegezegd
en de op te stellen subsidieregeling.
- 24 februari 2000 : Omdat de Hogenkamp in het kader van duurzaam
bouwen wordt ontwikkeld, wordt een krediet beschikbaar
gesteld voor infiltratie van regenwater. Ook voor
ambtelijke voorbereidingskosten van de uitvoering van
het plan worden middelen beschikbaar gesteld.
- 29 februari 2000 : College besluit raad voor te stellen statiegeldregeling vast te
stellen voor aanpasbaar en duurzaam bouwen. Tevens gaat
ze akkoord met een planaanpassing.
- 6 maart 2000 : Verlening opdracht door college aan Grontmij Advies en
Techniek BV voor het bouw- en woonrijp maken van de
Hogenkamp, met de mededeling dat het vervaardigen van
een waterbeheersings- en rioleringsplan de hoogste prioriteit
heeft.
- 14 maart 2000 : Commissie grondgebied is akkoord met voorstellen van
het college inzake bereikbaarheid kavels, en duurzaam
en aanpasbaar bouwen.
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 85

- 14 maart 2000: Ambtelijke memo omtrent gevraagde offertes en
werkwijzen van drie adviesbureaus Iwaco, Grontmij en
Tauw, voor een onderzoek in het kader van de het
Bouwstoffenbesluit van het gronddepot aan de
Gruttostraat. In eerste instantie lijkt Tauw de
goedkoopste/beste optie. Duidelijke offerte wordt
afgewacht.
- 20 maart 2000: Ambtelijke memo over de offerte van Tauw. Dit is
de goedkoopste optie. Hij constateert dat er een nieuw
probleem ontstaat indien er asbest in de grond zit. Het
advies is dat qua kwaliteit Iwaco de beste optie is; qua
prijs is Tauw de beste optie.
- 30 maart 2000 : De raad besluit tot vaststelling van onder meer: de
exploitatieopzet, verkoopprijzen, delegatie verkoopbevoegdheid
aan het college, gronduitgiftebeleid,
algemene verkoopvoorwaarden, verkavelingstekening.
De discussie spitst zich toe op de financiële
onderbouwing van het plan in relatie tot de grondprijs en
de wens om vertragingen te voorkomen.
- 2 mei 2000 : Besluit van het college over aanpasbaar en duurzaam
bouwen in de Hogenkamp, om raad voor te stellen
aanvullend artikel in algemene verkoopvoorwaarden te
laten opnemen. College stelt stimuleringsregeling vast.
- 25 mei 2000 : De raad besluit een aanvullend artikel over duurzaam
bouwen op te nemen in de algemene verkoopvoorwaarden.
- 30 mei 2000 : Het college neemt voor kennisgeving aan, dat een gesprek
gaat plaatsvinden met Tauw over het gronddepot voormalig
zwembadterrein.
Het college gaat akkoord met het plan bouw- en woonrijp
maken Hogenkamp en kredietaanvraag van f.4.370.000,-.
- 9 juni 2000: Besluit van het college van B&W in het kader van het
bouwrijp maken van de Hogenkamp: een nader
onderzoek naar de aanwezigheid van asbest alsmede
een nader onderzoek naar schone grond volgens het
Bouwstoffenbesluit uit laten voeren. Betreft het
gronddepot van het voormalig zwembadterrein.
- 13 juni 2000 : Het college besluit met betrekking tot het gronddepot bij
het voormalig zwembad tot nader onderzoek naar de
aanwezigheid van asbest en naar schone grond volgens het
bouwstoffenbesluit. Zij besluit dat dit in beginsel openbaar is
tenzij er gegronde redenen zijn dit (voorshands) vertrouwelijk
te houden.
- 6 juli 2000 : De raad besluit de benodigde financiële middelen
beschikbaar te stellen voor het bouw- en woningrijpmaken
van de Hogenkamp.
- 12 juli 2000: Mededeling van het college van B&W in de Staatscourant,
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 86

de Twentse Courant Tubantia en Nieuws van de week, dat
de ontwerp-bestemmingsplannen “TSB-terrein 1999” en
“Sportveldencomplex Heeckeren, herziening 1999-1”
gedurende vier weken ter inzage liggen.
- 12 juli 2000: Het college ontvangt een brief van adviseur SAB, waarin
onder meer nadrukkelijk gewezen wordt op het feit dat een
verkennend bodemonderzoek nog moet worden uitgevoerd.
- 5 september 2000: Besluit van het college van B&W omtrent het ontwerpbestemmingsplan
“TSB-terrein”. Raad voorstellen, gehoord
de commissie grondgebied, het ontwerp-bestemmingsplan
ongewijzigd vast te stellen.
- 12 september 2000: College besluit om Arcadis Heidemij opdracht te verstrekken voor de
uitvoering van de DUBO-regeling.
- 26 september 2000: Besluit van het college van B&W met betrekking tot het
ontwerp-bestemmingsplan “sportveldencomplex
Heeckeren” en “TSB-terrein”. De raad voorstellen
ontwerp-plannen vast te stellen.
- 28 september 2000: Raadsbesluit tot vaststelling van de ontwerp-bestemmingsplannen
“Sportvelden Heeckeren, herziening 1999-1” en “TSB
terrein 1999”.
- 2 oktober 2000: Het college ontvangt het tekstueel aangepaste
bestemmingsplan van adviseur SAB, waarin onder meer de
resultaten van alle bodemonderzoeken in de toelichting zijn
verwerkt.
- 11 oktober 2000: Mededeling van het college van B&W in de Staatscourant,
de Twentse Courant Tubantia en Nieuws van de week dat de
gemeenteraad de bestemmingsplannen “Sportvelden
Heeckeren, herziening 1999-1” en “TSB-terrein 1999” heeft
vastgesteld.
- 17 oktober 2000: College besluit uitvoering bouw- en woonrijpmaken de
Hogenkamp aan Krekel Wegenbouw BV voor f. 1.865.000
excl. BTW te gunnen.
- 18 oktober 2000 : In team grondbedrijf wordt afgesproken, dat m.b.t. het
terrein Wheeweg een saneringsplan op te stellen. De
uitvoering zal intern worden bezien binnen de sector
grondgebied.
- 23 oktober 2000 : Verlening opdracht door hoofd gemeentewerken aan te Pas
Milieutechniek voor afvoer van asbesthoudende grond en
categorie 1 grond conform de offerte.
- 23 november 2000 : De raad besluit tot vaststelling van de straatnaamgeving.
- 28 november 2000 : Het college neemt voor kennisgeving aan dat de beslissing
inzake toepassing artikel 11 lid 3 WRO voor uitwerking
Hogenkamp, herziening 2000-1 is verdaagd.
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 87

- 1 december 2000 : Verlening opdracht namens college aan Grontmij Overijssel
voor uitzetten kavels plan Hogenkamp.
- 12 december 2000: De raad besluit i.v.m. de kosten van verwijdering gronddepot
voormalige zwembad ad. F. 735.000,- een bijdrage te doen
aan het grondbedrijf uit de reserve riolering in verband met
de herkomst van de grond.
- 18 december 2000 : De raad besluit tot een wijziging van de besteding van het
budget van het Besluit woninggebonden subsidies ten
gunste van huurwoningen in het plan de Hogenkamp.
Separaat besluit de raad om het gronddepot op het
voormalig zwembadterrein te verwijderen. Het raadsvoorstel
geeft aan dat de gedeelten van het depot die zwaar
verontreinigd waren en daardoor niet bruikbaar voor
hergebruik binnen de Hogenkamp afgevoerd zijn naar een erkende
verwerkingsinrichting en een stortlocatie voor categorie 1 grond.
- 19 december 2000: Het college neemt voor kennisgeving aan dat GS kunnen
instemmen met de herziene uitwerkingsplannen van
bestemmingsplan de Whee 1994, uitwerking Hogenkamp,
herziening 20001-1.
- 20 december 2000: De raad ontvangt de schriftelijke bevestiging, dat
goedkeuring is verleend aan het bestemmingsplan TSBterrein.
- 1 februari 2001 : Besluit van college gemeente Hof van Twente om aan Krekel
BV gefaseerd opdracht te verlenen voor uitvoering van
saneringswerkzaamheden voor f. 330.000,- ex. BTW.
Opgemerkt wordt dat eerst duidelijk moet zijn of de
geschatte hoeveelheden op waarheid berusten.
- 3 juli 2001 : Opdrachtverlening namens college aan Cogas voor
aanbrengen CAI kabels en noodvoorziening gasleiding.
- 9 november 2001 : Gemeld wordt, dat door de firma te Veltkamp in opdracht
van Hof van Twente de sloop van Hogenkamp 24 is
uitgevoerd. Asbesthoudende materialen
zijn op basis van visuele waarneming verwijderd, gevolgd
door een hand-picking actie.
- 29 januari 2002 : College besluit over bestratingsmateriaal t.b.v. woonrijp
maken Hogenkamp. Opdracht verlening aan Boschbeton.
- 19 februari 2002 : College besluit tot wijziging plan woonrijp maken vanwege
extra kosten Busschers en extra saneringskosten asbest.
- 19 februari 2001: Sectorhoofd openbare werken verleent namens college
opdracht aan Krekel B.V. voor sanering van een met asbest
verontreinigd bouwterrein en laden, transporteren en storten
van met asbest vervuilde gronddepots.
- 12 maart 2002: Hoof Nieuwe werken verleent namens het college opdracht
aan NTP Milieu Enschede voor afvoeren van
asbesthoudende grond en bijkomende werkzaamheden
plan de Hogenkamp.
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 88

- 26 april 2002: Hoofd Nieuwe werken verleent namens college aan NTP
opdracht voor afvoeren asbesthoudende grond en
bijkomende werkzaamheden plan de Hogenkamp.
- 28 mei 2002: College besluit over asbest in Hogenkamp en stemt onder
andere in met afvoeren verontreinigde grond naar erkende
stortplaatsen, en het in depot zetten van overige schone
grond achter slot en grendel bij het zwembad. College stelt
raad voor om voor 360.000 euro te ramen.
- 10 juni 2002: College besluit om voorstel over krediet en sanering locatie 1
aan te houden.
- 25 juni 2002: College besluit tot wijzigingen in bestek woonrijpmaken, en
wenst uitvoering op te schorten in verband met
asbestproblematiek.
- 25 juni 2002: Raad besluit voor reeds gemaakte en nog te maken kosten
van onderzoek en asbestverwijdering 422.390 euro
beschikbaar te stellen t.l.v. de algemene reserve.
- 6 augustus 2002: College stemt in met aanbestedingsvoorstel voor
planvorming en uitvoering van asbestsanering Hogenkamp.
- 7 augustus 2002: College neemt voor kennisgeving aan dat het saneren zal
worden afgerond tijdens het woonrijpmaken.
- 15 augustus 2002: College stemt in met het onderbreken van het
woonrijpmaken vna de Hogenkamp in verband met
asbestonderzoek en eventuele sanering.
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 89

Bijlage 2 Besluit gemeenteraad instelling
onderzoekscommissie
Vergadering
d.d.
Agendapunt : 1
: 5 november 2002
Onderwerp : Instelling externe onderzoekscommissie Hogenkamp
De raad van de gemeente Hof van Twente;
gelezen het voorstel van burgemeester en wethouders;
besluit:
• Op grond van artikel 82 Gemeentewet een commissie in te stellen die de
bestuurlijke besluitvorming en ambtelijke voorbereiding en uitvoering van de
realisatie van nieuwbouwwijk de Hogenkamp in Goor gaat onderzoeken.
• De commissie tevens te verzoeken voorstellen te doen voor de
totstandkoming van een integraal gemeentelijk beleid ten aanzien van asbest
in de bodem.
• De commissie als concrete taak op te dragen antwoord te geven op de
navolgende onderzoeksvragen:
A Historie de Hogenkamp
- Is de bestuurlijke en ambtelijke voorbereiding van het plan de
Hogenkamp voldoende zorgvuldig geschied en is adequaat gereageerd
op eventuele signalen die op een mogelijke bodemverontreiniging
duidden?
- Hoe kan worden verklaard dat de geconstateerde bodemvervuiling met
asbest, buiten de verschillende gronddepots, zich pas ten tijde van de
ingebruikname van de woningen heeft geopenbaard.
- Welke conclusies kunnen worden getrokken uit de historische gang van
zaken rondom het plan de Hogenkamp?
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 90

B Toekomstig asbestbeleid
- Hoe zou in relatie tot provinciaal en rijksbeleid een integraal beleid ten
aanzien van asbest in de bodem voor de gemeente Hof van Twente
vormgegeven kunnen worden?
• De commissie samen te stellen uit drie leden, niet zijnde (oud) leden van het
college of de raad van de gemeente Hof van Twente of haar
rechtsvoorgangers, waaronder een voorzitter.
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 91

• Als leden van de commissie te benoemen de heer mr. P.J. Biesheuvel
(voorzitter), de heer J.F. Buurmeijer (lid) en de heer dr. P.H.J.J. Swuste (lid).
• Het college te verzoeken een tweetal ambtenaren aan te wijzen voor
ondersteuning van de commissie.
• Aan de commissie alle aan het onderzoek gerelateerde dossiers ter
beschikking te stellen en gevraagde stukken zonder enig voorbehoud te
overleggen.
• De commissie in de gelegenheid te stellen om personen die betrokken zijn
geweest bij de Hogenkamp (onder andere bestuurders, ambtenaren of
adviseurs) te horen.
• De commissie te verzoeken voor 1 april 2003 een eindrapportage aan de raad
uit te brengen.
Aldus vastgesteld in de openbare vergadering van de raad van de gemeente
Hof van Twente d.d. 5 november 2002.
De raad van de gemeente Hof van Twente,
de secretaris, de voorzitter,
Mr. D. Markvoort Drs. A.Th.B. Bijleveld-Schouten
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 92

Bijlage 3 Publicaties
1976-1984
Van belang in deze periode is publiciteit naar aanleiding van het eerste
Nationale asbestsymposium in 1977.
Regionale pers
TC 19-08-1976 Arts voorspelt: 125 doden asbest (Zeeland)
Tubantia/TC 27-08-1976 Geen gevaar asbestkanker door Eternit
Wethouder Schutte verklaart dat er geen gevaar voor de bevolking en de
werknemers is veroorzaakt door Eternit, omdat er geen droge asbeststof in de
producten van Eternit wordt verwerkt.
Tubantia 23-11-1976 Bonden geschokt door gevaren Eternit
Bij asbestcementfabriek Eternit in Goor komen tientallen situaties voor die
gevaarlijk zijn voor het milieu. Dit blijkt uit het “Eerste rapport van een
onderzoek naar de gevaren van werken met asbest”. De bonden verwijten
Eternit weinig moeite te doen om een vervangende grondstof te vinden voor
asbest, terwijl de gevaren daarvan sinds een aantal jaren bekend zijn.
Tubantia 23-11-1976 Asbestgevaar bij Eternit in Goor
Wethouder Schutte kondigt aan dat gemeente onderzoek instelt naar
Hinderwetvergunning Eternit na rapport van vakbonden over werken met
asbest bij Eternit.
TC 23-11-1976 Wethouder Schutte: meer maatregelen
Wethouder Schutte verklaart dat de gemeente naar aanleiding van het
rapport van de bonden wellicht moet overgaan tot meer stringentere
maatregelen.
Tubantia 24-11-1976 Directeur Eternit: onrust deels onnodig
Het is niet gevaarlijk bij Eternit stelt de directeur. In veertig jaar tijd is er nog
nooit één geval van mesothelioom of asbesttose geconstateerd.
TC 24-11-1976 Directeur: bij Eternit geen ziekte door asbest
TC 24-11-1976 Er is geen bewijs dat er iets mis is
TC 24-11-1976 Rapport NVV/NKV 28 gevaarlijke situaties
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 93

Tubantia 01-12-1976 Eternit onderschat ernst situatie
Technisch directeur ir. G.J. de Jong van Eternit geeft er volgens het
vakbondsblad WIK nog steeds blijk van de ernst van de situatie te
onderschatten.
Tubantia 03-12-1976 Eternit: bonden lieten een zg onderzoek doen
Tubantia 04-12-1976 Ontwerp asbestbesluit
De ministerraad heeft ingestemd met een ontwerp-asbestbesluit.
TC 15-12- 1976 Nota bonden stoot onder de gordel
Het CDA zegt in de Algemene Beschouwingen dat de Bonden (door het
schrijven van het rapport over het werken bij Eternit, het bedrijf een stoot
onder de gordel uitdelen. De Bonden moeten hun leden wijzen op de
gevaren van de stoffen en het toepassen van veiligheidsvoorschriften.
Tubantia 16-12-1976 Kritiek Bond op CDA en directie Eternit
Districtsbestuurder Peters van Industriebond NKV is verbolgen over de reactie
van het CDA en de directie van Eternit over het rapport van de Bonden.
Tubantia 24-12-1976 Asbest wordt verboden
Tubantia 03-01-1977 Geen groot onderzoek asbestvergiftigingen
Bij de jaarlijkse röntgenfoto’s van werknemers bij Eternit is nooit asbestose
geconstateerd. Daarom wil Minister Boersma geen diepgaand onderzoek
naar asbestvergiftiging bij Eternit.
Tubantia 12-01-1977 Eternit voortbestaan niet in gevaar
Als Eternit een ontheffing krijgt voor dre voor de verwerking van blauw asbest
komt het voortbestaan van de fabiek niet in gevaar, zegt de direceteur.
Tubantia 14-01-1977 Vredeling buigt zich over gevaren asbest
De Europese commissie wil dat er een norm wordt vastgesteld voor de
hoeveelheid asbeststof waaraan een werknemer mag worden blootgesteld.
TC 17-02-1977 Invoering asbestbesluit laat op zich wachten
Een groeiend inzicht in de gevaren die asbest omringen maakt een wettelijk
kader noodzakelijk. Het zoeken naar alternatieven voor asbest lijkt de enige
weg om een pijnlijke afweging tussen economie en volksgezondheid
overbodig te maken.
Tubantia 19-02-1977 Zonder blauw asbest voortbestaan in geding
Blauw asbest ( de gevaarlijkste soort) wordt door Eternit als onmisbare
grondstof gezien voor productie van asbestcementbuizen. Het bedrijf rekent
op een ontheffing van het Asbestbesluit.
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 94

TC Industriebond: Gebruik asbest geheel verbieden
De Industriebond NVV wil gebruik asbest vanwege de enorme risico’s voor de
gezondheid geheel verbieden.
Tubantia 15-04-1977 Universiteit onderzoekt abesttheorie
Een groep studenten van de Rijksuniversiteit Utrecht stelt een onderzoek in
naar de mogelijke tegenstrijdigheid in rechtstheorie en rechtspraktijk op het
gebeid van asbestverwerking in het Gewest Twente.
Tubantia 16-05-1977 Zwartboek leidt tot conflict Eternit-vakbond
Tubantia 17-05-1977 Blauw asbest wordt verboden
Blauw asbest mag niet meer worden verwerkt of in de verkoop komen, aldus
het Asbestbesluit. Het besluit wordt een jaar later van kracht maar voor
asbestverwerkende bedrijven is het mogelijk een ontheffing te vragen.
Tubantia 23-05-1977 Vervanging asbest bepleit
PvdA Kamerlid Rienks bepleit herstructurering Eternit voor andere producten.
Tubantia 21-10-1977 Asbest verwekt na 30 jaar kanker
TC 20-10-1977 Minister: geen totaalverbod asbest
De minister heeft bij een bijeenkomst in Delft gezegd dat er geen
totaalverbod op asbest komt, maar alleen op het meest gevaarlijke blauwe
asbest.
Tubantia 22-10-1977 Tweede rapport bonden Eternit
In een tweede rapport over het werken met asbest bij Eternit stellen de
bonden dat een groot aantal situaties is opgelost, maar dat er nog steeds
een aantal gevaarlijke werksituaties zijn.
Tubantia 24-10-1977 Vakbonden willen veiligheidscommissie
Tubantia 10-02-1978 Vijftig miljoen voor asbestarbeiders
Meer dan 400 arbeiders van een Amerikaanse asbestfabriek krijgen 50 miljoen
guldenschadevergoeding. Driehonderd van de in totaal 1000 mensen die bij
het bedrijf hebben gewerkt hebben een grote kans kanker te krijgen.
TC 28-10-1977 Asbest ondanks gevaar niet direct uitbannen
De gevaren van asbest zijn bekend, maar de voorzitter van de
asbestcommissie, van den Berg, vindt niet dat de toepassing zonder meer
verboden moet worden. Daarvoor moeten alle factoren tegen elkaar
worden afgewogen, onder andere werkgelegenheid.
Tubantia 22-03-1978 Conflict over nieuwe asbestcommissie
Minister Albeda van Sociale Zaken zal zich binnenkort moeten buigen over de
aanvraag van Eternit om een ontheffing te krijgen voor blauw asbest. De
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 95

president-directeur van Eternit is lid van de asbestcommissie die een advies
over de ontheffing moet uitbrengen.
TC 31-03-1978 TNO meet asbest in buitenlucht
Het Instituut voor Milieuhygiëne en Gezondheidstechtniek van TNO heeft van
het Ministerie van VROM de opdracht gekregen tot het meten van
concentraties asbestvezels in de buitenlucht. Locatie in Goor is één van zes
landelijke meetpunten.
Tubantia 24-04-1978 Waarschuwing voor gevaren asbest
Tubantia 30-08-1978 Volledig verbod asbest gevraagd
Drie huisartsen uit Oss hebben minister Albeda van Sociale Zaken gevraagd
om een totaalverbod van asbest.
TC 09-01-1979 Rijk subsidieert vervanging asbest
Minster Ginjaar heeft ƒ 950.000 ter beschikking gesteld aan DSM voor de
ontwikkeling van een alternatief voor asbest
TC 11-01-1979 Asbestbesluit kost banen bij Eternit
Door de directeur van Eternit wordt aangegeven dat de emotioneel
geïnspireerde voorlichting over het asbestprobleem vertragend werkt op de
afzet. Daarnaast heeft de invoering van het asbestbesluit een negatieve
invloed op de werkgelegenheid.
Tubantia 03-02-1979 Eternit Goor: geen blauw asbest meer
In september is definitief een punt gezet achter de verwerking van blauw
asbest. Blauw asbest wordt nog wel in België verwerkt.
Tubantia januari 1980 Vier miljoen geïnvesteerd
Tubantia 16-02-1980 Eternit laakt artikel asbest van brandweer
De heer J. de Boer schrijft dat de gevaren van asbest worden onderschat.
Eternit is woedend en meldt dat in Goor zich nog nooit een ziektegeval heeft
voorgedaan.
Tubantia 24-06-1980 FBV wil volledig verbod van asbest
Het Asbestbesluit voldoet niet volgens de FNV, omdat alleen het in voorraad
hebben en verwerken van blauw asbest wordt verboden. Andere
asbestsoorten waarvan in Nederlandse onderzoeken ook het gevaar is
bewezen worden buiten beschouwing gelaten.
Tubantia 20-02-1981 Eternit op zoek naar nieuwe markten
Tubantia 01-04-1981 Asbestindustrie boos op Ministerie
De commissie Voorlichting asbest uit Goor heeft kritiek op de dit jaar door het
Ministerie van VROM uitgebrachte circulaire “Asbest en Milieuhygiëne”. De
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 96

commissie stelt dat er een volkomen vertrokken beeld van het gevarenrisico
van asbest in het milieu wordt gegeven. De brochure heeft als doel – stelt de
commissie – de verspreiding van asbest en asbesthoudende producten
zoveel mogelijk terug te dringen. Gewezen wordt door het Ministerie op de rol
van de gemeenten daarbij. Volgens de commissie Asbest en Voorlichting zet
het Ministerie met de circulaire het voortbestaan van de asbestverwerkende
industrie op het spel. De asbestindustrie wil op zo kort mogelijke termijn
overleg met de Vaste Kamercommissie voor milieuhygiëne.
TC 14-04-1981 Buurmeijer bezoekt Eternit
Sluiting van Eternit zou ramp voor Goor zijn, zie wethouder Schutte tijdens
werkbezoek Buurmeijer en Meijer. Buurmeijer maakt zich ongerust over
werkgelegenheid. De OR schrijft malaise toe aan de alarmerende gevaren
van asbest. Wethouder Schutte betoogt dat de Goorse vestiging juist voorop
heeft gelopen in het nemen van veiligheidsmaatregelen voor het personeel.
Buurmeijer drong aan op de onwikkeling van nieuwe producten.
TC 14-041981 Sluiting Eternit zou ramp voor Goor zijn
TC 08-07-1981 Concentratie asbest hoger dan elders
De concentratie asbestvezels in Goor is ten opzichte van elders hoger, maar
beneden de MAC-waarde.
Tubantia 09-07-1981 Hoge concentratie asbest boven Goor
Er is een hogere concentratie asbestvezels rond Goor, maar geen reden voor
ongerustheid volgens de DGD omdat de waarde beneden de Mac-waarde
blijft.
TC 08-09-1981 Storten asbest stuit op bezwaren
De Milieufederatie Overijssel heeft grote bezwaren tegen het storten van
asbestcementafval van Eternit op de stortplaats het Rikkerink in Ambt Delden.
In de ontheffing van de minister is sprake van 5000 ton asbestcementafval en
16.000 ton asbestcementslurry per jaar.
Tubantia 09-09-1981 “Storten asbest kan zonder gevaar”
Het storten van asbestcementafval op vuilnisbelt Het Rikkerink in Ambt Delden
levert geen gevaar op voor de volksgezondheid, stelt de heer de Boer van
het Gewest Twente. Eternit stort sinds zeven jaar het asbestcementafval in
Ambt Delden, nadat de asbeststortplaats aan de Steenbakkersweg in Borne
vol was.
TC 28-10-1981 Eternit wil 143 mensen kwijt
Bij Eternit in Goor moeten 143 van de 450 arbeidsplaatsen vervallen. De
directie stelt dat slechte situatie in de bouw en negatieve publiciteit over
asbest daarvan de oorzaak is.
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 97

TC 29-10-1981 Gemeentebestuurders over Eternit
Eternit kondig reorganisatieplannen aan waarbij 143 arbeidsplaatsen verloren
gaan. Gemeentebestuurders willen maatregelen uit Den Haag om verdere
teruggang van werkgelegenheid tegen te gaan. De milieueisen en het
instorten van de bouwmarkt hebben tot deze situatie geleid, aldus
burgemeester van der Zwaag. Het Ministerie heeft veel te zwaar alleen het
product asbest op de korrel genomen en dit op een ongenuanceerde wijze
in de publiciteit gebracht, aldus van der Zwaag.
Tubantia 29-10-1981 Kans voor Eternit door plaat zonder asbest
Er wordt 7 miljoen gulden geïnvesteerd in de ontwikkeling van een plaat
zonder asbest. Kans voor herstel Eternit niet alleen afhankelijk van nieuwe
product, maar ook van herstel bouwmarkt. Eternit mensen reageren
emotioneel op de aanvallen van de gevaren van asbest. Erkend wordt dat
dat gevaar alleen bestaat bij asbest in ongebonden vorm die in grote
hoeveelheden en langdurig aanwezig is. OR lid Schreuder verklaart, dat
aanvallen op asbest bedrijf veel meer schade hebben toegebracht dan het
instorten van de bouwmarkt.
Tubantia 05-12-1981 Scheidend directeur de Jong: Reorganisatie
Directeur de Jong van Eternit legt op 1 januari 1982 zijn functie neer. De
directeur noemt alle publicaties over asbest een “hetze”. Minster Ginjaar
scheerde alle soorten asbest over één kam. Asbest in gebonden vorm is
helemaal niet schadelijk.
Radio Oost 25-02-1982 Gesprek met Industriebond
Er moet bij Eternit in Goor een uitgebreid onderzoek komen naar
asbestkanker en Eternit moet asbestvrij worden. Er zijn twee mensen bekend
die asbestkanker hebben en bij Eternit hebben gewerkt. Het zal goed zijn voor
de werkgelegenheid als Eternit overgaat op asbestvrije producten. Huidige
143 ontslagen zijn niet het gevolg van het zoeken naar andere productie
mogelijkheden, maar van het instorten van de bouwmarkt.
TC 25-02-1982 Onderzoek: 65 longklachten bij Eternit
In Twente is de afgelopen tien jaar bij 20 mensen asbestkanker geconstateerd
en in zeker twee gevallen betrof het oud-werknemers van Eternit. De Stichting
Arbeid en Gezondheid heeft hiertoe samen met de Industriebonden FNV en
CNV onderzoek verricht. Uit dat onderzoek blijkt voorts dat 65 mensen
longklachten hebben.
Tubantia 25-02-1982 Bonden: wel asbestziekten Eternit-Goor
De Industriebonden hebben na een onderzoek onder werknemers van Eternit
aanwijzingen dat het werken met asbest wel heeft geleid tot kanker. De
directie zegt dat bij geen enkel medisch onderzoek aan asbest gerelateerde
ziekten zijn geconstateerd. De bonden verwijten de directie verontruste
werknemers te pas en onpas in slaap te sussen.
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 98

TC 25-02-1982 Topman Eternit: hetze van de bonden
De president-directeur verklaart dat de vakbonden bezig zijn met een hetze
tegen het bedrijf. Verklaring is een reactie op het onderzoek van de bonden
naar mogelijke kanker onder het personeel.
TC 04-03-1982 Open brief Eternit: Bonden zaaien onrust
Eternit stelt dat het niet uitgesloten is dat in het verleden ex werknemers zijn
blootgesteld aan asbestbesmetting. In de jaren vijftig zijn gevaren bekend
geworden en toen zijn ook voorzieningen getroffen. Bonden hebben Eternit
bij onderzoek betrokken. Aan de wetenschappelijke waarde wordt door
Eternit sterk getwijfeld.
Tubantia 17-03-1982 Kritiek OR Eternit op asbest rapport
“U heeft grote en onnodige onrust onder de werknemers en ex-werknemers
van Eternit teweeggebracht, omdat u met uitspraken bent gekomen die
volledig in strijd zijn met de bevindingen van onder andere de
bedrijfsgeneeskundige dienst. Wij vragen ons af waarom nu juist de
Industriebonden de werkgelegenheid binnen ons bedrijf op het spel zetten”,
aldus de OR van Eternit die zich met deze uitlating achter de directie opstelt.
Kamervragen maart 1982 Buurmeijer/Toussaint
Minister Volksgezondheid en Milieuhygiëne moet uiteenzetten wat er met
werknemers van Eternit in Goor aan de hand is. Kamerleden willen inzage in
rapporten.
Tubantia 28-05-1982 Nieuw onderzoek naar asbestkanker
Als antwoord op de Kamervragen wordt door Minster Gardeniers
(Volksgezondheid) en staatssecretaris d’Ancona (Sociale Zaken) een
onderzoek aangekondigd naar de oorzaak van het hoger aantal
sterfgevallen door asbestkanker onder vrouwen in Twente dan het
gemiddelde in Nederland. De arbeidsinspectie laat weten dat het bedrijf
voldoet aan de wettelijke normen. De Minister stelt dat het niet mogelijk is
met zekerheid een relatie aan te geven tussen gesignaleerde gevallen van
asbestkanker en het bedrijf Eternit.
Tubantia 08-06-1982 Twijfels over gevaar asbest blijven
De verwachting dat het Wereldsymposium over asbest in Montreal de
onzekerheden over de gezondheidsrisico’s van asbest zouden wegnemen, is
geen bewaarheid geworden.
TC 16-06-1982 TNO onderzoek naar asbest in weg
GS van Overijssel willen dat TNO gaat onderzoeken of zich in en rond Ambt
Delden voor de volksgezondheid gevaarlijke situaties voordoen doordat in de
wegverharding asbestcement is verwerkt.
Tubantia 20-07-1982 Provincie neemt geen risico: afgraving
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 99

Het giftige asbestpad langs een zijtak van het Twentekanaal is gisteren
afgegraven en op het Rikkerink gestort.
TC 22-07-1982 Onderzoek naar “losse asbest”
In een straal van 12 kilometer rond Eternit zullen alle onverharde wegen aan
een onderzoek worden onderworpen. Gevreesd wordt dat als over het
kapotte asbestcement wordt gereden er asbestdeeltjes vrijkomen en dit de
gezondheid kan bedreigen.
TC 26 juli 1982 Verontrustend resultaat asbestweg
De schade die asbestvezels kunnen aanrichten aan de gezondheid is nog
niet door de wetenschap vastgesteld. Zeker is wel dat inademing van een
grote concentratie vezels op den duur een vorm van longkanker tot gevolg
kan hebben. Daarom zal TNO eerst de invloed van het op de wegen
gebrachte materiaal moeten onderzoeken. De Provincie is uiterst voorzichtig.
Bij de afgraving van een provinciale weg in Ambt Delden werden de
aanwezige ambtenaren uitgelachen. De Provincie vreest tegen het topje van
de ijsberg te zijn aangelopen.
TC 22 –01-1983 Eternit naar asbestvrije producten
Eternit begint over een jaar met de productie van de eerste asbestvrije
platen.
Landelijke pers
Volkskrant 23 augustus 1976 Jaarlijks honderd asbestdoden
AD 26 augustus 1976 Asbestbesluit mogelijk binnen enkele weken
AD augustus 1976 Asbestbesluit niet waterdicht
NRC november 1976 Werknemers Eternit geschokt door zwartboek
Volkskrant 12 februari 1977 Asbestbesluit treft talrijke bedrijven
Volkskrant 15 april 1977 Vakbond wil verbod op asbest
Volkskrant 02-07-1977 Asbest levensgevaarlijk
Paginagroot artikel over invoering asbestbesluit. De toepassing van het
blauwe asbest lijkt door mogelijkheid voor ontheffingen niet verdwenen en
gevaar voor gezondheid werknemers ook niet
Volkskrant 21-10-1977 FNV wenst snel verbod op asbest
Het Asbestbeluit dat op 1 april 1978 ingaat ziet volgens de vakbonden op te
lange overgangstermijnen en een royaal ontheffingsbeleid. De toepassing
van asbest moet zo snel mogelijk gestaakt worden.
NRC 21-10-1977 Bij asbestbesluit gezondheid voorop
Volkskrant 22-03-1978 Ontheffing Eternit leidt tot conflict
Volkskrant 29-06-1978 Asbestbepaling van kracht. Ontheffing Eternit
NRC 02-12-1978 Asbest brengt dood in dorp Australië
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 100

Volkskrant 10-01-1979 TNO wil totaalverbod productie van asbest
De kern van het advies van TNO aan minister Ginjaar van VROM is om een
groot aantal producten waarin asbest is verwerkt in verband met het gevaar
voor de volksgezondheid te verbieden.
Volkskrant 24-06-1980 Industriebond wil algeheel asbestverbod
AD 09-05-1981 Miljoenenstrop door aktie tegen asbest
Trouw 30-05-1981 Niemand weet hoeveel asbest in Nederland
wordt verwerkt
AD 04-06-1981 Zorgen om asbest in airconditioning.
AD 26-02-1982 Asbestfabriek besmet verklaard
Volkskrant 05-06-1982 Hoe gevaarlijk is asbest in en om het huis
Paginagroot artikel met als conclusie, dat naar de juiste omvang van het
risico van asbest voor de volksgezondheid gegist moet worden, omdat er nog
niet voldoende kennis is over het gevaar van asbest in kleine concentraties.
AD 26-02-1982 Kanker na werken met asbest
Trouw 26-02-1982 Werken bij asbestbedrijf leidt tot ziekte
Volkskrant 01-03-1982 Longafwijkingen bij arbeiders asbestbedrijf
Er is diepgaand onderzoeks nodig naar het mogelijk verband tussen
longafwijkingen bij zeker 65 werknemers van Eternit en hun werkzaamheden.
Volkskrant 29-05-1982 Wereldsymposium Montreal: twijfels over
gevaar van asbest
NRC 03-06-1982 Risico’s asbest vraagt om vervangingsmiddelen
Volkskrant 19-06-1982 Verplichte waarschuwing asbest
NRC 01-09-1982 Asbest kan na jaren fatale aandoeningen
veroorzaken
Telegraaf september 1982 Asbestgevaar in sporthallen
Volkskrant 30-10-1982 Meer controle op gevaren bouwmaterialen
Volkskrant 02-12-1982 Hoechst ontwikkeld vervanger voor asbest
Volkskrant 07-05-1983 Milieustichting wil verbod op asbest
1984-1993
Van belang in deze periode is met name het tweede Nationale
Asbestsymposium dat in 1985 wordt georganiseerd door de TU in Delft en veel
publiciteit genereert.
Regionale pers
Tubantia 25-08-1984 Eternit laakt onderzoek universiteit
Eternit twijfelt aan de deskundigheid van de onderzoekers van de Universiteit
van Leiden die in opdracht van Minister Winsemius nagaan hoe schadelijk het
storten van asbestafval in de omgeving is voor volksgezondheid en milieu. De
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 101

directie en de OR van Eternit vinden dat de onderzoekers anti-asbest en anti-
Eternit zijn.
TC 04-09-1985 Asbest snel vervangen
TC 02-10-1985 Asbestonderzoek door natte zomer mislukt
TNO zal in 1986 opnieuw onderzoek doen naar de verstuivingsgraad van
asbest in een groot aantal wegen in en rond Goor. Door hevige regenval zijn
gegevens 1985 niet representatief.
Tubantia 24-08-1989 Asbestweduwen uit Goor klagen Eternit aan
Presentatie rapport van de SP “Asbest doodt” en start van proces
asbestweduwen tegen Eternit.
Tubantia 27-10-1992 Asbestverbod kan leiden tot verlies van
150 banen bij Eternit
Per 1 juli 1993 gaat asbestverbod in. Minister Sociale Zaken accepteert verlies
aan werkgelegenheid in Goor. In andere landen mag asbest nog wel
verwerkt worden en Eternit verliest daardoor exportmarkt.
Landelijke pers
Volkskrant 05-01-1985 Milieueisen doet bedrijven migreren
NRC 16-01-1985 Onderzoekers treffen grote hoeveelheden
asbest aan.
Milieucoördinator van ’t Haaff van Eternit vertelt dat het asbestafval veel als
verhardingsmateriaal werd gebruikt van 1936 tot 1975. Hoeveel
asbestcementafval er precies in het milieu is terechtgekomen is onbekend.
Onderzoekers van het Centrum voor Milieukunde van de Leidse Universiteit
hebben daar onderzoek naar gedaan. Ze vonden 83 wegen en erven die
met asbestcementafval zijn verhard. Maar dit beeld is niet volledig.
Trouw 29-03-1985 Milieudefensie wil totaalverbod asbest
Volkskrant 15-04-1985 Miljoenenstrop NN in VS door asbestclaims
Volkskrant 07-09-1985 Asbest is voorlopig wereld nog niet uit
Telegraaf 16-11-1985 Het blauwe zand van de dood
Volkskrant 25-11-1985 Verzekeraars roken Amerikanen uit
NRC 04-02-1986 Vervangingsmiddelen
Volkskrant 23-01-1988 DSM moet zorgvuldig gebruik asbest aantonen
NRC 07-06-1988 Historisch verhaal toepassingen asbest
Volkskrant 08-10-1988 Ministerie wil verkoop asbestvrije auto’s
Volkskrant 22-12-1988 Eternit schakelt over op productie asbestvrije
golfplaten
Eternit kondigt aan onder druk van de markt over te gaan op het ontwikkelen
van asbestvrije golfplaten.
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 102

Volkskrant 22-12-1988 Eternit spreekt van “hetze”
De directeur van Eternit benadrukt dat mesothelioom alleen veroorzaakt kan
worden door blauw en bruin asbest. De enige soort die sinds 1978 bij Eternit
wordt gebruikt is wit-asbest. Er wordt een hetze tegen asbest gevoerd, terwijl
men beter weet. Het wetenschappelijk standpunt is dat alle soorten asbest
kankerverwekkend kunnen zijn. Dat is afhankelijk van de oppervlakte en
diameter van de vezels.
Volkskrant 22-12-1988 Duizenden tonnen asbest wachten op sloper
Trouw 20-01-1989 Gevaarlijk asbest zit overal
Volkskrant 08-02-1989 Asbest uit vloer school gehaald
NRC 09-02-1989 Asbest uit remvoeringen
NRC 14-02-1989 Asbest en asbest is twee
Volkskrant 14-02-1989 Fabrikanten verzetten zich tegen asbestverbod
Telegraaf 18-02-1989 Asbest, redactioneel stuk
Trouw 18-02-1989 Explosie kanker bouwvakkers door asbest
Volkskrant 21-02-1989 Onderzoek bevestigt gevolgen werken asbest
Telegraaf 10-04-1989 Bank dicht na asbestdampen
Volkskrant 01-07-1989 Financiële steun voor verwijdering asbestzeil
Volkskrant 07-07-1989 Amerikanen willen asbest uitbannen
AD 08-07-1989 Verwijderen asbest moet nog veiliger
Volkskrant 13-07-1989 Werken met asbest in garages verboden
AD 14-07-1989 Asbestverbod op losse schroeven
Volkskrant 21-01-1990 Minister vraagt advies over asbestverbod
Volkskrant 01-03-1990 CAO akkoord;asbestvrij werken na 1991
Volkskrant 20-12-1990 Gebruik van asbest binnen drie jaar verbannen
Volkskrant 05-01-1991 Eternit gedwongen tot maatregelen
NRC 12-01-1991 Eternit laakt asbestbesluit
NRC 20-01-1991 Asbest vergt tot 2010 duizenden slachtoffers
NRC 21-01-1991 In toekomst meer doden door asbest
Volkskrant 07-02-1991 Asbest gezond genoeg voor export
Volkskrant 14-03-1991 Schadelijkheid asbest al voor 1977 bekend
NRC 02-10-1991 Sterfgevallen door asbest
Volkskrant 03-10-1991 Schadeclaim door asbest maakt meer kans
Volkskrant 26-11-1991 Bestrijding asbestgevaar Eternit onvoldoende
Volkskrant 28-11-1991 Bonden verklaren gebruik asbest taboe
NRC 19-12-1991 Overlijdensbericht door asbest
Trouw 21-12-1991 Diverse bedrijven stoppen gebruik asbest
Volkskrant 30-12-1991 Strengere regels SWZ voor slopen asbest
Alle 10-03-1991 Opruimen van asbest in straten Veghel
Trouw 14-03-1992 Onderzoek bestand asbestslachtoffers
NRC 18-03-1992 Smartegeld aan asbestweduwen toegekend
NRC 19-03-1992 Asbestweduwen waren procedure moe
Volkskrant 19-03-1992 Eternit geeft ƒ 45.000,- aan weduwes
NRC 27-06-1992 Gebruik asbest per 1 juli 1993 verboden
Volkskrant 29-06-1992 Asbest mag volgend jaar niet meer gebruikt
Volkskrant 01-12-1992 Arbeidsinspectie krijgt meer klachten asbest
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 103

NRC 28-12-1992 Ontslag 100 man dreigt bij Eternit
Volkskrant 05-04-1993 Asbestverbod kost Eternit 60 banen
Volkskrant 18-05-1993 Maatschappij zonder asbest is utopie
1993- heden
Regionale pers
Tubantia 13-10-1993 Asbest in wegen Goor aanpakken
Volgens SP moeten wegen in bebouwde kom Goor worden gesaneerd. Dat
Provincie asbestwegen niet opruimt is geen reden binnen gemeentegrenzen
niets te doen.
TC 08-11-1993 Asbestvervuiling kost tonnen
Wethouder van Enst deelt mee, dat het opruimen van het asbest ten
behoeve van het VEC de Reggehof “gruwelijk veel” geld gaat kosten. De
wethouder verklaart dat de gemeente tot opruimen gedwongen wordt door
de strenge eisen, maar dat de hele asbestmaterie wordt overtrokken en de
gemeente de rekening betaalt. Het college pakt de vervuiling van het
parkeerterrein bij het Gyminkhuuske echter voortvarend aan, omdat ze geen
enkel risico wil nemen.
Tubantia 19-01-1994 Schadeclaims bij Eternit
In navolging eerdere zaak hebben een ex-werkneemster en een weduwe
een claim tot schadevergoeding ingediend bij Eternit.
Tubantia 29-04-1994 Saneren van asbestpaden overdreven
Longarts Creemers vindt het saneren van asbestwegen onzin. Provincie stelt
zich op standpunt dat paden een gevaar voor de gezondheid opleveren.
Tubantia 01-07-1994 “Ik heb er niet gewerkt voor mijn dood”
De heer Rouwhof vordert ƒ 100.000,- voorschot op schadevergoeding
vanwege asbestkanker.
TC 01-07-1994 Ingrijpen Eternit laat of onvoldoende
Betoogd wordt dat Eternit veel te laat maatregelen heeft genomen om
werknemers tegen blootstelling aan asbest te beschermen.
Tubantia 05-07-1994 Eternit zuivert eigen terrein van asbest
De perikelen rond de asbestvervuiling bij het VEC hebben ertoe geleid dat de
gemeente pas een schone grondverklaring afgeeft als ook is nagegaan of er
asbest in de grond zit. In navolging daarvan lijkt Eternit het wijs om haar grond
tot 10 centimeter af te graven en nieuwe grond op te brengen.
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 104

Tubantia/TC 08-07-1994 Eternit verliest kort geding
Rechtbank President Drewers legt verband tussen werken bij Eternit en
ontstaan van mesothelioom bij oud-werknemers. Het bedrijf had al in 1969 het
verband tussen asbest en mesothelioom kunnen en moeten weten.
Tubantia 16-07-1994 In oosten in drie jaar 66 asbestdoden
De cijfers van het Integraal Kankercentrum Stedendriehoek wijken nauwelijks
af van het landelijk beeld. De negen slachtoffers die op de mesothelioomlijst
staan zijn allen oud-werknemers van Eternit. Longarts Creemers stelt dat hij elk
jaar vijf nieuwe patiënten met mesothelioom treft uit Goor en omgeving.
Landelijke pers
NRC 25-06-1993 Hoge raad: dood door asbest
NRC 06-07-1993 Bond rekent op toename rechtszaken
Volkskrant 06-07-1993 Werkgever aansprakelijk asbestdood
Telegraaf 15-07-1993 Milieuarts: Asbest kun je eten
Volkskrant 29-04-1994 SP en de asbestwegen rond Goor
Trouw 11-05-1994 Meer geld voor asbestslachtoffers
NRC 01-07-1994 Bedrijf betaalt ƒ 25.000,- in asbestzaak
Volkskrant 01-07-1994 Zieke ex-werknemer schikt niet
Telegraaf 01-07-1994 Oud werknemer Eternit eist ton
Telegraaf 08-07-1994 Rechtbank kent schadevergoeding toe
AD 11-07-1994 Pleidooi voor asbestfonds slachtoffers
NRC 20-08-1994 Asbestslachtoffer VS krijgt 1,3 miljard
NRC 07-06-1995 Asbestslachtoffer krijgt ton
Telegraaf 11-10-1996 Man eist ton wegens asbest in kleding
Trouw 29-10-1996 Indirect slachtoffer: zoon werknemer
Telegraaf 25-10-1996 Asbestclaim
Telegraaf 25-10-1996 Man met kanker door kleding krijgt ƒ 75.000,-
NRC 24-03-1997 Instituut voor claims asbestslachtoffers
Trouw 25-03-1997 Fonds asbestslachtoffers
Telegraaf 25-03-1997 Einde aan lijdensweg: asbestfonds
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 105

Bijlage 4 Gevolgde methodiek
De commissie heeft negentien gesprekken gevoerd met mensen die
betrokken zijn geweest bij de besluitvorming, voorbereiding en uitvoering van
het plan Hogenkamp.
Het betreft in alfabetische volgorde de volgende personen:
1. Mevrouw E. Blaak – Schuitevoerder (burgemeester Goor 1999-2000)
2. Mevrouw A. Th. B. Bijleveld-Schouten (burgemeester 2001-heden)
3. Mevrouw L. van Driel-Grootenhuis (wethouder Hof van Twente vanaf
2001, VVD)
4. De heer A. Endeman (civieltechnisch opzichter 2000)
5. De heer R. van Harten (hoofd sector Grondgebied 1969-2000)
6. De heer F.A.M. Hermans (gemeentesecretaris 1990-2000)
7. De heer H. Huiting (hoofd stadsontwikkeling 1989-2000, senior
beleidsmedewerker RO 2001-heden)
8. De heer R.P.G. Janssen (hoofd BMZ 1992-2000, hoofd milieu 2001heden)
9. De heer J.H. Lentelink (raadslid 1982-1990, wethouder 1990-1998,
raadslid 1998-2000, D’66)
10. De heer W.M. Kats (opzichter 1994-mei 2000, 2001-2002)
11. De heer D. Markvoort (gemeentesecretaris vanaf 1 februari 2001)
12. De heer S.H. Quee (raadslid 1982-1989, wethouder 1989-2000, raadslid
vanaf 2000, PvdA)
13. De heer T.J. Schouten (burgemeester 1996-1999)
14. De heer H.J. van Tubbergh (beleidsmedewerker milieu 1994-2000)
15. De heer G. Vrijburg (civieltechnisch medewerker 1990 – heden)
16. De heer C.J.M. van der Zande (beleidsmedewerker RO 1990-2000)
17. De heer J. Zuidgeest (wethouder 1994-1998, raadslid 1998-heden, VVD)
18. De heer J. van der Zwaag (burgemeester 1977-1996)
19. De heer P. van Zwanenburg (raadslid CDA 1994-1998, wethouder
Grondgebied 1998-2000, fractievoorzitter 2001 – heden)
In de gesprekken zijn vragen gesteld met betrekking tot de risicoperceptie
van asbest, de wijze waarop invulling werd gegeven aan asbestbeleid, de
relatie met Eternit en het asbestverbod, de voorbereiding van het Plan de
Hogenkamp in al zijn facetten. Ook is aandacht geweest voor de kwaliteit
van de organisatie van de gemeente Goor.
Tevens zijn enkele aannemers die in De Hogenkamp aan het werk zijn
geweest en medewerkers van de Provinciale Planologische Commissie
benaderd met concrete vragen.
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 106

Ten aanzien van het onderdeel B van de onderzoeksopdracht dient vermeld
te worden dat dr. A. Burdorf onder verantwoordelijkheid van de commissie
zeven mensen heeft geïnterviewd. Er waren in eerste instantie meer mensen
benaderd, maar verschillende mensen hebben aangegeven niet te willen
meewerken aan het onderzoek. Van de zeven geïnterviewde mensen waren
er vijf (oud)werknemer, één bouwondernemer en één agrariër.
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 107

Bijlage 5 Overzicht buitenluchtemissies asbest
Tussen 1977-2000 is de emissie aan asbest buiten de werkomgeving zowel
kwantitatief als kwalitatief in een aantal rapporten beschreven. Deze bijlage
geeft een overzicht van de resultaten van de metingen.
Buitenlucht emissies aan asbest, TNO metingen
In 1978 is het TNO Instituut voor Milieuhygiëne en Gezondheidstechniek (IMG),
in opdracht van het toenmalige Ministerie van Volksgezondheid en
Milieuhygiëne, een onderzoek gestart naar emissieniveaus aan asbestvezels in
de algemene bevolking (Boeft en Lanting, 1981). Hierbij zijn onderstaande
bronnen onderscheiden:
• Industriële bronnen, de primaire asbestindustrie en de bewerking van
asbestproducten
• Verkeer en verwering van asbesthoudende bouwmaterialen
• Sloop en renovatie van bouwwerken en asbesthoudende installaties
• Ongecontroleerde stort van asbesthoudend afval
Stationaire metingen zijn uitgevoerd op locaties met industriële bronnen
(Goor-Eternit, Harderwijk-Asbestona), in een verkeerstunnel (IJ-tunnel), in grote
en middelgrote steden nabij geïndustrialiseerde gebieden (Amsterdam,
Rotterdam, Delft, Vlissingen, Sas van Gent, Nieuwdorp, Groningen) en in een
landelijk gebied (Usselo). De meetlocatie in Usselo, ten zuidwesten van
Enschede fungeert daarbij als achtergrondstation voor de meetstations in
Goor.
Per meetstation zijn weekmonsters verzameld met een debiet van 1m 3 /uur en
deze weekmonsters zijn samengevoegd tot maandgemiddelde
concentraties. De telling en de analyse van de vezels is uitgevoerd met een
analytische transmissie elektronenmicroscoop (TEM). Deze microscoop heeft
een zeer hoge resolutie en kan asbestvezels met submicroscopische
diameters detecteren. Dit is vooral van belang voor chrysotiel tellingen. De
elementaire vezeldiameter van deze asbestsoort bedraagt 0.03 µm en is met
de TEM waarneembaar, in tegenstelling tot de gangbaar de fasecontrast
lichtmicroscoop, die een optimale resolutie heeft van 0.2 µm. In totaal zijn per
meetpunt 1-11 maandgemiddelde waarden berekend. .
De resultaten van de metingen bij Goor, Harderwijk en Usselo zijn samengevat
in tabel 1. Zowel in Goor als in Harderwijk is de aanwezigheid van een
asbestcementfabriek duidelijk aantoonbaar.
Bij het meetstation Goor (terreingrens Eternit) varieert de chrysotiel
vezelconcentratie met een factor 10 in de tijd. Bij de meetwaarden is geen
duidelijke seizoensinvloed waargenomen. Goor is de enige locatie met een
meetbare emissie aan blauwe asbest (crocidoliet), die gemiddeld een factor
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 108

7 lager ligt dan de chrysotiel emissie. De asbestemissie op 600 meter van de
fabriek ligt in dezelfde range als de meetwaarden op de terreingrens.
Op de meetlocatie Harderwijk (200m van Asbestona) is één maandperiode
een zeer hoge vezel emissie gemeten van 2100 vezels/l. In deze periode zijn
constructiewerkzaamheden uitgevoerd in de directe omgeving van het
meetpunt, waarbij asbestcement sandwichpanelen met een slijpmachine zijn
bewerkt. Met uitzondering van deze meetwaarde liggen de gemiddelde
vezel emissies in de nabijheid van Asbestona in dezelfde orde van grootte als
de meetwaarden in de nabijheid van de Eternit fabriek te Goor. De tweede
meetlocatie in Harderwijk geeft waarden, die een factor 20 lager liggen dan
in de nabijheid van de fabriek. De invloed van de bron is hier niet meer vast
te stellen en de waarden liggen op het niveau van de achtergrond. In
Harderwijk is naast chrysotiel ook een gering percentage bruine asbestvezels
(amosiet) in de monsters aangetroffen (< 1%).
Het rapport besluit met een overzicht van de asbest emissies, waarbij drie
niveaus worden onderscheiden:
1. Bronnen: omgeving van asbestverwerkende industrie en verkeerstunnel:10-
100 v/l
2. Grote en middelgrote steden, veel verkeer, industriële gebieden: 1-10 v/l
3. Achtergrond, landelijke omgeving, weinig verkeer: 0.1-1 v/l
Tabel 1 Resultaten van onderzoek naar buitenlucht concentraties asbest
Locatie Waarde
(v/l)
Periode Opmerkingen Referentie
Buitenlucht emissies asbest
Terreingrens Eternit 1.8 (0.2-40) 77-83 Asbest Lepoutre, 77-83
Uitlaat ontstoffingsinstallatie Eternit 130 (7-920) 77-83 Asbest
Stapelen verzaagde golfbanden 1400 77 Asbest
Goor, terreingrens Eternit 40 (6-80) 79 Wit asbest (chrysotiel) Boeft ea, 81
Goor, terreingrens Eternit 6 (< 0.2-15) 79 Blauw asbest (crocidoliet)
Goor, 600m van Eternit 55 80 Chrysotiel
Platte land, Usselo 1 (0.4-1.5) 79-80 Chrysotiel
Harderwijk, 200m van Asbestona 40 (15-2100) 80 Chrysotiel
Harderwijk 600m van Asbestona 1.6 (< 0.4-3) 79-80 Chrysotiel
Asbestverharde wegen, regio Goor
12 km rond Goor - 83 83 locaties, chrysotiel en
crocidoliet
Hennekam ea, 84
Diepenheim 0.05-4.7 86 Chrysotiel, langdurig Boeft, 87
0.05-1.6 86 Crocidoliet, langdurig
500-1300 86 Chrysotiel, stofpluim
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 109

Asbest emissies in de wijk De Hogenkamp
Luchtmonsters nd 02 Tromp ea, 2003
Simulatiemetingen nd 02
Stripmonster Spoor 02 Chrysotiel
Bodemmonster 620 (410-880) 1
03 Chrysotiel en crocidoliet
1 : waarden in mg/kg
nd: niet detecteerbaar
Buitenlucht emissies aan asbest, Eternit metingen
Tussen 1977-1983 heeft Eternit maandelijks asbest emissies van de terreingrens
van het bedrijf en nabij de schoorstenen van de afzuiginstallatie
gerapporteerd aan Burgemeester en Wethouders van de Gemeente Goor
(Lepoutre, 1977-1983). In die periode zijn 146 metingen uitgevoerd op de
terreingrens, met een debiet van 1.8 l/minuut en een meetduur van 8 uur en
312 metingen nabij de drie schoorstenen (debiet 1.8 l/minuut, meetduur 10
min). De metingen bij de schoorstenen zijn niet altijd uitgevoerd, danwel
omdat de ontstoffingsinstallatie niet heeft gefunctioneerd, danwel heeft
stilgelegen in verband met onderhoudswerkzaamheden.
De meetrapporten geven geen informatie over de gebruikte analysetechniek
van de monsters, noch van het type gemeten vezel. Zeer waarschijnlijk
betreft het hier lichtmicroscopische metingen.
De meetrapporten van 1977 bevatten een paragraaf ‘bespreking’. Daarin
wordt gemeld, dat de resultaten van de schoorsteenmetingen rond de 0.1
v/ml liggen, een factor 20 lager dan door de Hinderwet is toegelaten en dat
de waarden bij de terreingrens een factor 1000 lager liggen dan wat op
arbeidsplaatsen als veilig wordt gezien.
Ten opzichte van de IMG-TNO metingen geven de meetresultaten van Eternit
hoge vezeltellingen. De TNO monsters zijn immers geanalyseerd met een TEM
en de Eternit metingen zijn waarschijnlijk gemeten met een lichtmicroscoop.
De hoge waarden van de Eternit metingen blijkt ook uit een buitenlucht
meting tijdens het stapelen van verzaagde golfbanden (tabel 1).
Asbestverharde wegen regio Goor, kwalitatief onderzoek
Rijksuniversiteit Leiden
In 1983 heeft het Centrum Milieukunde en de Asbestprojectgroep van de
Rijksuniversiteit Leiden, in opdracht van de Provinciale Waterstaat Overijssel,
een inventariserend onderzoek uitgevoerd naar het gebruik van asbestafval
als wegverhardingsmateriaal op wegen in de regio van Goor (Hennekam ea,
1984). In een straal van 12 km rond Goor zijn wegen onderzocht. Op 83
wegen is asbesthoudend afval aangetroffen in de vorm van zogenaamd
draaisel van asbestcementbuizen en resten van asbestcementplaten en -
buizen. Het totale oppervlakte van de asbestvervuilde wegen is geschat op
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 110

33.500 m 2 . De dikte van de afvallaag liep per weg uiteen van enkele
centimeters tot een meter en is zowel crocidoliet- (buisafval) als
chrysotielhoudend (plaatafval). Soms ligt het afval aan de oppervlakte en
soms is het verborgen onder een laag zand, grind of puin. Het rapport noemt
het draaisel (los asbest) en de resten asbestcementafval een potentiële bron.
Het losse asbest kan door verstuiving vrijkomen. Door verwering of door
voertuigbewegingen kan de cementmatrix van het asbestcementafval
verpulverd worden en in droge perioden, zowel in de zomer als in de winter,
kunnen asbestvezels in de lucht vrijkomen. De bronsterkte zal afhankelijk zijn
van meteorologische omstandigheden, verkeersintensiteit, wegoppervlakte
en de mate waarin het asbesthoudende afval aan het wegoppervlakte ligt.
Dit onderzoek heeft een kwalitatieve opzet. Er zijn geen metingen verricht
naar de asbestemissie.
Asbestverharde wegen regio Goor, metingen TNO
De TNO hoofdgroep Maatschappelijke Technologie (MT) heeft de emissie
aan asbestvezels van asbestverharde wegen gekwantificeerd in opdracht
van Provinciale Waterstaat Overijssel (Boeft, 1985; Boeft, 1987). De opdracht is
een vervolg op het onderzoek van Hennekam ea, 1984.
Volgens MT-TNO komt bij de fabricage van asbestcementproducten
ongeveer 40 kg vast afval vrij per 1000 kg product. Vanaf de start van de
fabriek in 1935 is het asbestafval door gemeenten en particulieren gebruikt
voor de verharding van wegen, opritten, erven en in beperkte mate voor het
verharden van vloeren in schuren en stallen. Na 1975 zou het grove afval
vermalen worden en zoveel mogelijk worden hergebruikt in de productie. Het
resterende steekafval zou gecontroleerd gestort worden. In de periode 1935-
1975 kan de totale hoeveelheid asbestcementafval geschat worden op 1700
à 17000 m 3 . Uitgaande van een dichtheid van 1800-2200 kg/m 3 en een
asbestgehalte van circa 12% komt dit overeen met een potentiële bron van
360 10 3 – 4.400 10 3 kg, zowel bestaande uit chrysotiel als uit crocidoliet.
Er zijn twee verschillende soorten metingen verricht. Allereerst langdurige
metingen bij asbestverharde wegen, die op een vergelijkbare manier zijn
uitgevoerd en geanalyseerd als tijdens het landelijke onderzoek (Boeft en
Lanting, 1981). Een tweede type stationaire metingen zijn kortdurend geweest
en hebben tot doel de asbest emissie in de stofpluim te meten, die achter
een rijdende voertuigen ontstaat. De meetduur bedroeg 30 minuten tot 3 uur
met een debiet van 2 l/minuut en de analyse van de monsters is met een
fasecontrastmicroscoop uitgevoerd. Het onderzoek is gestart in 1985. In die
periode lagen de meetwaarden op of onder de detectiegrens. Door de
slechte meteorologische condities tijdens de meetperiode, met name de
overvloedige regenval, was tijdens het onderzoek geen sprake van
verstuiving en zijn de metingen tijdelijk gestopt (Boeft, 1985) en een jaar later
hervat (Boeft, 1987).
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 111

De resultaten van de langdurige metingen zijn samengevat in tabel 1. De
metingen laten een meetbare emissie aan asbest zien. Voor chrysotiel ligt dit
binnen de range van de resultaten van de grote steden (landelijk onderzoek)
en voor crocidoliet liggen de waarden op hetzelfde niveau als die op de
terreingrens van Eternit. De resultaten van de achtergrondmetingen, op 100
meter en op enkele kilometers van de asbestverharde weg, lagen op of
onder de detectiegrens van 0.05-0.08 v/l.
De resultaten van de kortdurende metingen (uurgemiddelden), uitgevoerd
met een fasecontrast microscoop laten de onderstaande waarden zien:
ASBEST CHRYSOTIEL CROCIDOLIET
Weg 1, draaisel, intensief verkeer 35-80v/l 20-50 v/l 15-30 v/l
Weg 2, plaat afval, weinig verkeer 0-5 v/l 0-5 v/l -
Weg 3, draaisel, intensief verkeer 5-35 v/l 4-25 v/l 2-10 v/l
In de bespreking van de resultaten wordt een vergelijking gemaakt tussen de
vezeltellingen van met de lichtmicroscoop en de TEM. Circa 4% van de
chrysotielvezels in de maandmonsters kunnen met behulp van
lichtmicroscopie worden gedetecteerd. Het totaal van microne en
submicrone vezels leidt bij benadering tot een uurgemiddelde chrysotiel
vezelconcentratie van 500-1300 chrysotielvezels/l, aldus het rapport. De
foto’s, die bij het rapport zijn bijgevoegd, laten een aanzienlijke stofpluim zien
achter auto’s die over bemeten wegen rijden.
Met name de gemeten crocidoliet concentraties zijn zeer hoog te noemen,
omdat de gemeten waarde slechts een factor 6 onder de geldende norm
ligt, die voor werknemers geldt. Het is niet uit te sluiten, dat een wandelaar op
een weg met asbestdraaisel in een droge periode door een passerende auto
blootgesteld wordt aan een concentratie die deze waarde voor crocidoliet
benadert, danwel overschrijdt.
Asbest emissies in de Goorse woonwijk De Hogenkamp, metingen
TNO
TNO Milieu, Energie en Procesinnovatie (MEP) heeft in opdracht van de firma
Lankelma Geotechniek Almelo metingen verricht naar asbestemissies in de
woonwijk De Hogenkamp (Tromp en Tempelman, 2003). Er zijn verschillende
soorten metingen verricht:
Asbestemissie metingen in drie achtertuinen (debiet 8 l/minuut, meetduur 4
uur),
‘Worst case’ simulatiemeting onder laboratorium condities. Een mengmonster
van het maaiveld is in een zuurkast geplaatst en de asbestemissie is met en
zonder geforceerde ventilatie bepaald overeenkomstig de buitenlucht
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 112

metingen. Deze meting wordt gezien als een maximale emissie die kan
ontstaan,
*Bodemmonster uit een van de tuinen,
*Stripmonster van de vloer van een garage en van een huiskamer om de
secundaire emissie van asbest via ‘inloop’ en ‘inwaai’ te bepalen.
De luchtmonsters zijn met een scanning elektronenmicroscoop geanalyseerd,
de stripmonsters met een raster elektronenmicroscoop en de bodemmonsters
met een polarisatiemicroscoop.
De resultaten van de metingen zijn samengevat in tabel 1. In geen van de
luchtmonsters (buitenlucht en simulatie) is asbest aangetroffen en bij de
stripmonsters is een spoor chrysotiel aangetroffen in de garage. Het
bodemmonster daarentegen is ernstig verontreinigd met zowel
asbestcement, als met draaisel en asbestpulp. Zowel chrysotiel als crocidoliet
is in het monster aangetroffen, alsmede hecht- en niet hechtgebonden
asbest. Het rapport besluit met de opmerking, dat het potentiële
blootstellingrisico groot blijft.
Conclusies
In het landelijke onderzoek van IMG-TNO is de aanwezigheid van de primaire
asbestindustrie in Goor en Harderwijk zichtbaar in de meetresultaten. Ten
opzichte van andere bronnen behoren deze locaties tot de hoogst gemeten
asbestemissie niveaus. Ook asbest verspanende werkzaamheden nabij
meetstations zijn in de metingen duidelijk aantoonbaar. Het ontbreken van
een seizoeninvloed in de TNO resultaten is op zijn minst opvallend, daar deze
invloed wel te verwachten is. Mogelijk is dit een gevolg van het beperkt
aantal metingen. Verder zijn de meetwaarden, gevonden op 600 meter van
de fabriek, opvallend hoog. Dit kan betekenen, dat de asbestemissie van de
fabriek op deze afstand neerslaat op de grond, in tegenstelling tot de 600
meter positie van de fabriek te Harderwijk.
De metingen van IMG-TNO laten hogere waarden zien dan de metingen van
Eternit. De TNO metingen zijn met een veel hoger debiet uitgevoerd, conform
de toen geldende richtlijnen voor respirabele stofmetingen, uitgevoerd met
een zogenaamde ‘high volume samplers’. De beoordeling van Eternit van de
meetwaarden onder verwijzing naar de Maximaal Aanvaarde Concentratie,
de zogenaamde MAC waarden, is principieel fout. MAC waarden gelden
voor selecte groepen (werknemers), voor speciale condities (werkplekken) en
voor een selecte duur (arbeidzaam leven).
Het onderzoek van de Rijksuniversiteit Leiden in 1983 toont aan, dat naast de
primaire asbestindustrie ook de asbestverharde wegen een probleem is. De
potentiële asbestbron wordt geschat op 360-4.400 ton asbestvezels, die in de
periode 1935-1975 door gemeenten en particulieren als
wegverhardingsmateriaal is gebruikt. MT-TNO bevestigt een paar jaar later
het belang van deze bron middels metingen in een omliggende gemeente
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 113

van Goor. De asbestemissie aan chrysotiel lijkt een orde van grootte lager te
liggen dan tijdens het landelijke onderzoek, op het niveau van grote en
middelgrote steden. Dit geldt niet voor de crocidoliet emissies, die evenals de
omgerekende asbestemissies als gevolg van verstuiving van de wegen zeer
hoog zijn.
In de 2002-2003 metingen van TNO-MEP is geen detecteerbare hoeveelheid
asbest aangetroffen in de luchtmonsters in de woonwijk De Hogenkamp,
ondanks de hoge asbestvervuiling van de bodem van zowel het hecht- als
het losgebonden asbest en zowel chrysotiel als crocidoliet. Schijnbaar is de
hoeveelheid vrije asbest aan het oppervlakte van de bodem veel lager dan
bij de asbestverharde wegen en vindt er geen emissie plaats als gevolg van
voertuigbewegingen. Het potentiële risico van deze bron blijft groot en de
resultaten van de luchtmonsters zijn mogelijk verklaarbaar uit de korte
meetduur.
Referenties
Lepoutre, J. 1977-1983. Maandelijkse rapportage stofmetingen aan de
terreingrens en de uitlaten van de centrale ontstoffingsinstallatie van
Eternit Goor
Boeft, J. den, Lanting, R., 1981. Asbest en andere minerale vezels in de
buitenlucht. Rapport G 856, IMG-TNO, Delft
Hennekam, M., Kaper, W., Kole, M., Reinders, A., 1984. Asbestcement afval als
wegverharding. Een inventarisatie van wegen rond Goor in opdracht
van Provinciale Waterstaat Overijssel. Centrum voor Milieukunde,
Asbestprojectgroep, Leiden
Boeft, J. den, 1985. Asbestconcentratie metingen nabij een met asbestafval
verharde weg in Diepenheim. Rapport R 85/312, MT-TNO, Delft
Boeft, J., den, 1987. Asbestconcentratie metingen nabij een met asbestafval
verharde weg in Diepenheim. Rapport R 87/155, MT-TNO, Delft
Tromp, P., Tempelman, J., 2003. Risicobeoordeling asbestverontreiniging in de
woonwijk De Hogenkamp te Goor. Rapport TR 2003/088. TNO-MEP,
Apeldoorn
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 114

Bijlage 6 Samenstelling colleges
Gemeente Goor
College PvdA, VVD en D’66: van 12 april 1994 tot en met 12 april 1998
Functie Verantwoordelijk Portefeuille (o.a.)
Voorzitter, De heer drs. J. van der Zwaag; Grondbedrijf, EZ, AZ
Burgemeester vanaf 15 mei 1996:
De heer drs. T.J. Schouten Grondbedrijf, EZ, AZ
Wethouder de heer drs. J. Zuidgeest bouwen, milieu, RO
Wethouder de heer J.H. Lentelink financiën
Wethouder de heer drs. S.H. Quee welzijn, sociale zaken
Gemeente Goor
College PvdA en CDA: van 12 april 1998 tot en met 31 december 2000
Functie Verantwoordelijk Portefeuille (o.a.)
Voorzitter De heer drs. T.J. Schouten Grondbedrijf, EZ, AZ,
financiën
Burgemeester vanaf 16 december 1999:
Mevr. E. Blaak-Schuitevoerder Grondbedrijf, AZ, EZ
Wethouder De heer P. van Zwanenburg bouwen, milieu, RO
Wethouder De drs. S.H. Quee welzijn, sociale zaken
Gemeente Hof van Twente
College CDA, VVD en PvdA: van 1 januari 2001 tot heden
Functie Verantwoordelijk Portefeuille (o.a.)
Voorzitter Mevr. drs. A.Th.B. Bijleveld Openbare orde
Wethouder De heer B.M.J. Eshuis Financiën
Wethouder Mevr. drs. L. van Driel Openbare werken
Wethouder Drs. H. Knuiman Burgerzaken
Wethouder Dr. Ir. M. Verbeek VROM
Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 115

Onderzoekscommissie Asbest Hof van Twente, eindrapportage 116