Duurzamer dan brons - Thuisblad van Matthias E. Storme

Duurzamer dan brons
Toespraak bij de inhuldiging van het beeld van Anton van Wilderode
te Beauvoorde op 10 juni 2001
door prof. Matthias E. Storme
buitengewoon hoogleraar KU Leuven
voorzitter Verbond der Vlaamse Academici
& Orde van de Vlaamse Leeuw
Waarde volksgenoten en hopelijk spoedig staatsgenoten,
De wereld die wij willen is een landschap
dat onbeschadigd neerligt in de zomer
verzonken in de spiegels van zijn stromen
De wereld die wij willen is de gave
van gras en brood van appelen en water
gezondheid die men eet en die men ademt
De wereld die wij willen is een Vlaanderen
verlost van velerlei onvrijheid en bevoogding,
weer vaderhuis voor zijn verstrooide kinderen
De wereld die wij willen is Europa
uit zoveel eeuwen ongeduld verzameld
en toegezegd aan wie geen wanhoop kennen.
De wereld die wij willen is de wereld
ons tot verzadiging ten deel gegeven,
tot overmaat en lieflijkheid van leven.
(De wereld die wij willen)
In deze verzen van Anton van Wilderode ligt al een heel programma besloten. Het is
een testament dat ons, hier verenigd rond zijn beeld, vermaakt is om het verder uit te
voeren.
Gezondheid en een onbeschadigd landschap zijn de opdracht van de eerste twee
strofen die ik las : van Wilderode was een groene jongen. Een echte groene natuurlijk,
geen watermeloen. Hartstochtelijk heeft hij ons gemaand ons landschap niet verder te
beschadigen, het dorp te laten duren, onze steden sierlijk te laten bestaan. Van
Wilderode vroeg niet alleen meer Vlaanderen. Hij vroeg ook en vooral een mooier en
beter Vlaanderen : dat is het enige land dat ons land kan zijn.
In dat Vlaanderen is plaats voor de vele eenvoudige dingen des levens, zoals die reeds
bezongen werden door Vergilius of Horatius. Schreef van Wilderode niet dat al onze
nieuwe gevoeligheden reeds voorkomen in de Georgica : “de bedreigde natuur, de

geslonken boerenstand en verloren landbouwgrond, de illusieloze jeugd, de
prijsgegeven houvasten van religie en arbeid, recht en vredesgezindheid” ? En moeten
wij ook vandaag niet vechten tegen de voortschrijdende vernieling van ons landschap
door megalomane dorpsmoordenaars, zoals in Doel, dorp dat van Wilderode bezong :
Het dikke slib gedijt en ongestoord
waadt stroomopwaarts het riet met dichte rokken,
maar op de horizon groeien de dokken.
De laatste visser doet of hij niet hoort.
(Doel 2)
Het geluk van de eenvoudige dingen
..... ligt dagelijks te wachten
en voor de voeten van voor wie wil vinden
De allergewoonste dingen zijn het : ...
(Geluk)
Het gras en brood, appelen en water : zij zijn niet zomaar gegevenheden, maar wel
gaven, geschenken ons gegeven, zoals ook het leven gegeven is - ons tot verzadiging
ten deel gegeven – ten deel gegeven : als een erfgoed dat wij ontvangen hebben om
het door te geven, niet om het te vernielen.
Tegenover de dankbaarheid van een Van Wilderode staat het nihilisme van de
moderne mens en zijn rancune, rancune omdat hij zijn grenzen niet kan aanvaarden,
omdat hij eigenlijk zijn eigen schepper zou willen zijn, nihilisme zoals dit reeds
beschreven werd door die grote dame van de twintigste eeuw, Hannah ARENDT 1 :
"Modern man has come to resent everything, even his own existence - to resent
the very fact that he is not the creator of the universe and himself. In this
fundamental resentment, he refuses to see rhyme or reason in the given world.
(....) The alternative for this resentment, which is the psychological basis of
contemporary nihilism, would be a fundamental gratitude for the few
elementary things that are invariably given us, such as life itself, the existence
of man and the world. (...) insight into the tremendous bliss that man was
created with the power of recreation, that not a single man but Men inhabit the
earth".
Van Wilderode weigerde niet om zin en orde te zien in de wereld, weigerde niet om te
erkennen dat zin juist niet gelegen is in het zijn eigen zin doen. Natuurlijk moet zin
telkens opnieuw worden gemaakt, maar niet uit het niets. Zin begint bij eerbied voor
ons verleden, van waaruit eerst
“wordt ook onze toekomst weer groot”
(Vlaanderen herrijst).
1 H. ARENDT, The burden of our time, Secker & Warburg London 1951, p. 438 (boek dat later werd
herwerkt tot het bekende “The origins of totalitarianism”.)

De stem die ik ternauwernood vernam
alsof zij uit een ander tijdperk kwam
vervoerde weerloos mij naar een verleden
waarin de wortel zit waaruit ik stam.
(Toegift)
Of nog, zoals hij dichtte over de zevende dag – de zondag die wij vandaag zijn :
De laatste dag de zevende is heilig,
is voorbestemd om de verworven orde
zonder verwondering gewoon te worden,
is met gevoelens van geluk bezonnen
vooruitzien naar de tekens van de toekomst.
Naar Vlaanderen nog ver maar al begonnen.
(De zeven dagen)
Van Wilderode was één van de – bij ons niet zo ruim gezaaide - intellectuelen die de
taak vervulde van de intellectueel – zoals Edward SHILS die beschreef in “The
intellectuals and the powers” 2 : weliswaar de onmiddellijke ervaring, emotie, e.d. van
zijn volk te overstijgen om plaats te maken voor reflectie, bezinning, zingeving, maar
niet het verwerpen van die ervaring. Intellectuelen moeten juist de ervaring van hun
volk representeren, d.i. optillen, begrijpelijk maken, her-denken, herverwoorden zodat
ze kan worden doorgegeven aan de volgende generaties.
Zo heeft hij op pregnante wijze de ervaringen aan het Ijzerfront en de Vlaamse strijd
na die oorlog uitgedrukt in verzen en teksten. Door de kracht van het woord waarmee
de dichter die ervaringen uitdrukt, krijgen zij een duurzaamheid die houvast geeft en
zin bestendigt. Dichtte Hölderlin niet reeds :
Was bleibet aber, stiften die Dichter
als slotvers in het gedicht Andenken.
Andenken was ook het woord dat Heidegger 3 gebruikte voor een denken dat
tegengesteld is aan het wegdenkende denken. Het wegdenkende denken is het zuiver
rationele, technische denken, dat blijft staan bij het bevattelijke. Het aandenkende
denken, dat aandacht geeft aan mensen en dingen, denkt ook aan wat ons overstijgt:
Andacht betekent niets voor niets in het Duits ook vroomheid of gebed.
Het denken van Van Wilderode was aandenkend of aandachtig. En die aandacht was
nauw verweven met verantwoordelijkheid. Ook zijn dichterschap beschouwde hij als
een gave, die tot verantwoordelijkheid verplicht. Een dichter was voor hem :
2 E. SHILS, The intellectuals and the powers, University of Chicago Press 1972, 3 v.
3 die het gedicht van Hölderlin bespreekt in Erläuterungen zu Hölderlins Dichtung, Klostermann Frankfurt
a.M. 1951, 75 v.

een ‘vates’ (...), d.i. een ziener, voorzegger en duider die eerder dan zijn
zakelijker tijdgenoten de ophanden gebeurtenissen en gevoeligheden
signaleert 4 .
Zijn aandacht ging niet naar zijn eigen persoon of baat, maar naar zijn land en volk.
De gevoeligheden die hij signaleert, zijn niet de uitgebuite emoties van een
losgeslagen individu, maar de voortekenen voor de toekomst van zijn gemeenschap :
vooruitzien naar de tekens van de toekomst.
Naar Vlaanderen nog ver maar al begonnen.
(De zeven dagen)
Hij vocht voor :
en voor :
een Vlaanderen
verlost van velerlei onvrijheid en bevoogding,
Europa
uit zoveel eeuwen ongeduld verzameld
Kortom voor een Vlaanderen, staat in Europa.
Zoals André Demedts het zei bij de uitreiking van de erepenning van de Marnixring
aan van Wilderode op 17 oktober 1981 :
“Liefde tot het eigen volk is bij de Vlaamse voortrekkers, de onbaatzuchtige, de
echte, altijd met belangstelling voor andere volkeren en culturen samengegaan
(...).”
Ik zou eraan toevoegen : het toenemende provincialisme van de Vlamingen vandaag
is juist het gevolg van het afnemende nationalisme en dus afnemende
internationalisme, dat door een leeg mondialisme wordt vervangen.
Demedts ging verder in 1981 :
4 Hölderlin dichtte in het gedicht “Wie wenn am Feiertage” ook :
Doch uns gebührt es, unter Gottes Gewittern,
Ihr Dichter! mit entblößtem Haupte zu stehen, Des Vaters Strahl, ihn selbst, mit eigner Hand
Zu fassen und dem Volk ins Lied
Gehüllt die himmlische Gaabe zu reichen.
Vertaling Ad den BESTEN, Baarn 1988 :
“En toch past het ons, onder Gods onweer,
Gij dichters! met ontbloot hoofd te staan,
De straal van de vader, hemzelf, eigenhandig
te vatten en de hemelse gave, gehuld in het lied
Aan te bieden aan het volk.”
Voor een bespreking, zie eveneens M. HEIDEGGER, Erläuterungen zu Hölderlins Dichtung, 47 v.

“Noem nog een volk dat als het Vlaamse zo open staat voor alles wat in het
buitenland de aandacht verdient. De liefde tot het eigen volk, die volgens
Vondel ieder rechtgeaard mens aangeboren wordt, verbreedt zich bij ons tot
belangstelling en genegenheid voor alle volkeren. Maar in die gevoelens
bewaren wij de rangorde van de waarden zoals het behoort, zo zakelijk nuchter,
zo gewoon en diepzinnig uitgedrukt als in het volksspreekwoord: “Het hemd is
nader dan de rok” “.
Ik zal deze uitdrukking en deze woorden van Demedts maar niet omzetten in een
hedendaagse slogan, noch tot de mijne maken, of ik riskeer vandaag de dag
correctioneel te worden vervolgd door de nieuwe inquisitie, door zij die het niet alleen
beter menen te weten dan de voorbije twintig eeuwen samen, maar zo dronken zijn
van eigenwaan dat ze zelfs tegengestelde meningen verbieden. Mijn tekst riskeert uit
de bibliotheken te worden geweerd en ieder van U die hem koopt te worden vervolgd
wegens medeplichtigheid.
Van Wilderode leed niet aan de verkramptheid van zichzelf progressief noemende
trendtreders, die niet voorlopen, maar napraten. Hij leed niet aan de
onverdraagzaamheid van diegenen die hun verdraagzaamheid beperken tot
gelijkgezinden, omdat andersdenkenden voor hen per definitie onverdraaglijk zijn. Hij
leed evenmin aan de lafheid van de meeste intellectuelen, die het niet meer wagen hun
nek uit te steken en hun lafheid met genuanceerdheid verwarren :
Ik ben niet zozeer uit op een gevecht,
maar wat niet goed is, vrienden, noem ik slecht
en wat mijn tegenstanders ook beweren
ik ga, zolang ik leef, mijn eigen weg
(Verweer)
En dus dichtte hij ook :
Volk, word staat, wordt Vlaamse staat
doe de kansen keren
wéér wie u met slechte raad
om de wille van de baat
averechts regeren
zoveel slechte heren.
Zijn woorden zijn onder het averechts regime van vandaag actueler dan ooit.
Zijn woorden zijn nog steeds niet vervuld, maar dat mag ons niet beletten om verder
onze taak verpand te blijven, evenmin als het hem dat heeft belet. Reeds bij de
ontvangst voor de Prijs voor letterkunde der Vlaamse provinciën in Gent in 1957
eindigde hij zijn dankwoord met het vers van Adriaan Roland Holst uit één van mijn
lievelingsgedichten, De ploeger :
“Ik zal de halmen niet meer zien
noch binden ooit de volle schoven

maar doe mij in den oogst geloven
waarvoor ik dien ....”
Waarde vrienden, doe ook ons in de oogst geloven die hij diende :
Dan zien wij schier hoe jonge handen tillen
de meiboom op het dak, de Vlaamse staat
(De taak)
Zijn woorden zullen de tand des tijds weerstaan als het brons van het beeld dat wij
hier vandaag onthullen. Moge dit beeld ook zijn wat van Wilderode hoopte voor de
toren aan de Ijzer :
Sta voor eeuwen hier
recht tussen zee en rivier,
teken en trotse tolk
van een onsterfelijk volk,
ver ook daarboven uit
baken voor noord en zuid
bindt gij wat samenhoort
Nederland, zuid en noord.
(De dag begint bij een puin)
Maar ook, zoals het beeld van het herdertje van Pest :
Misschien is het mijn taak
te blijven tot aan het eind
tot de wereld van steen vannacht
of een andere nacht verdwijnt
en het licht van de laatste dag
de ledige aarde beschijnt.
Beauvoorde, 10 juni 2001.