Greep op het grondwater - TNO

10
Foto's: Nationale Beeldbank
Greep op het gron
WATERPARTNERs IN NOORD-
NEDERLAND EN TNO MAKEN
GRONDWATERMODEL
Tekst: Henk Leenaers
Provincies, waterschappen, gemeenten en
drinkwaterbedrijven zijn het er niet altijd
met elkaar over eens wat de juiste grondwaterstand
is. Want hoe houd je tegelijkertijd
natuurgebieden nat en landbouwgebieden
droog? In Noord-Nederland gaat men
nu samen aan de slag, met dank aan specialisten
en procesbegeleiders van TNO.
‘Jullie hebben ons leren samenwerken.’
Komt het grondwater omhoog of zakt het
omlaag? Voortaan kunnen beleidsmedewerkers
in Noord-Nederland zélf uitrekenen wat het
effect is van hun bouw- en inrichtingsplannen.
Want na anderhalf jaar ontwikkelen is het
grondwatermodel van Groningen, Friesland,
Drenthe en een deel van Overijssel nu klaar.
Projectleider ir. Bennie Minnema van TNO Bouw
en Ondergrond overhandigde het eind mei in
Havelte aan de betrokken waterpartners: drie
drinkwaterbedrijven, zes waterschappen, vier
provincies, drie gemeenten en de Dienst
Landelijk Gebied van het ministerie van LNV.
‘Jullie hebben ons leren samenwerken’, aldus
een opgetogen waterschapper over het project
‘Methodiekontwikkeling Interactieve Planvorming
ten behoeve van het Waterbeheer’
(MIPWA).
Cel
Peilbeheer in de sloten is de taak van de
waterschappen, van oudsher vertegenwoordigers
van het boerenbelang. Zijn de akkers te
nat, dan kunnen de boeren niet met hun
trekker het land op en moet het waterpeil
omlaag. Maar omdat natuurgebieden steeds
vaker te lijden hebben onder verdroging – het
gevolg van een te láág grondwaterpeil –
bemoeien ook de provincies zich met het
grondwater. Rinke van Veen van de provincie
Drenthe: ‘Nadat wij in het omgevingsplan de
hoofdlijnen van het grondwaterbeleid aangeven,
rekenen de waterschappen in detail uit wat de
effecten zijn.’
Een grondwatermodel is als een reusachtig vel
ruitjespapier, maar dan driedimensionaal. Eén
zo’n ruitje heet een cel en staat voor een
bepaalde hoeveelheid grond. En wie genoeg
weet over eigenschappen van grond kan voor
iedere cel de grondwaterstand uitrekenen.
Daarvoor moet hij weten hoeveel water er van
opzij in- en uitstroomt, hoeveel er van boven
bijkomt door neerslag en beregening en
hoeveel er weglekt door drainage en onttrekking.
Alles bij elkaar is het een kwestie van veel
plussen en minnen waardoor het lukte de
cellen te verkleinen van 500 bij 500 meter
(een sportcomplex met 25 voetbalvelden) naar
25 bij 25 meter – vijf rijtjeshuizen met
stadstuintjes.
TNO magazine september 2007
Bouw en Ondergrond

dwater
Technisch-inhoudelijk werd het grondwatermodel
getrokken door dr. ir. Wilbert Berendrecht
en drs. Judith snepvangers van TNO; Alterra
bracht extra modelkennis in, de adviesbureaus
Tauw en Royal Haskoning deden mee vanwege
hun gebiedskennis. snepvangers: ‘Niet eerder
maakten we zo’n gedetailleerd model van zo’n
groot gebied. Bijna op perceelsniveau kunnen
we natte en droge plekken in beeld brengen.’
Voorheen gebruikte ieder waterschap zijn eigen
model. Dat bleek lastig, want als twee partijen
het niet eens konden worden over het juiste
waterpeil, dan kregen de modellen de schuld.
Aan de beleidstafel leverde dat technische
discussies op over de gebruikte gegevens en
formules, zo weet snepvangers uit ervaring. Al
wilde het overdoen van enkele grondwatersommen
nog wel eens soelaas bieden, het kostte
erg veel tijd. Vertraging van de besluitvorming
met een half tot driekwart jaar was geen
uitzondering.
TNO loste dat probleem op door voor talrijke
beleidsscenario’s alvast de grondwaterstand te
berekenen, nog voor iemand er om vroeg. Wat
gebeurt er als we het waterpeil in de Drentse
beken verhogen? En wat, als we een grondwateronttrekking
plaatsen of de drainage
uitzetten? De antwoorden zijn al bekend en
liggen geduldig in een database te wachten
totdat een waterschap of provincie er gebruik
van wil maken. De kans dat er dan nog
discussie over ontstaat tussen beleidsmedewerkers,
is niet zo groot. Bij de ontwikkeling
van het gezamenlijke grondwatermodel van
Noord-Nederland waren alle overheden
namelijk zelf betrokken.
Zo intensief, aldus TNO-projectleider Minnema,
dat ze zich ‘geestelijk eigenaar’ mogen
noemen. Niet eerder maakte hij mee dat
ambtenaren zelf inhoudelijk meebeslissen
tijdens de bouw van het model, in plaats van
alleen de grondwaterspecialisten. ‘Een gouden
formule’, noemt hij dat achteraf, ‘want omdat
ze nu allemaal hetzelfde model gebruiken,
behoren discussies over rekenwerk nu definitief
tot het verleden.’
MeT de lapTOp
Op de keukeNTafel
Zo doen de waterschappen dat straks in
Noord-Nederland: op bezoek bij de boer laten
ze gewoon zien wat het effect is van het
dempen van een sloot. Met de laptop op de
keukentafel. Geen ingewikkelde en langdurige
berekeningen, maar een rechttoe-rechtaan
antwoord op de vraag of zijn land niet te nat
of te droog wordt, en of de boer nog wel met
zijn trekker het land op kan.
Vanzelfsprekend is dat niet, volgens beleidsadviseur
drs. Gerald Jan Ellen van TNO Bouw
en Ondergrond. Om voor Noord-Nederland
een grondwatermodel te ontwikkelen dat het
effect van watermaatregelen snel paraat
heeft, begeleidde hij samen met zijn collega
drs. Mike Duijn het innovatieve modelbouwproces.
‘Al snel na het offertetraject vormden
de waterschappen, drinkwaterbedrijven,
provincies en gemeenten een hechte groep’,
legt hij uit, ‘dat hebben we in groepsbijeenkomsten
verder versterkt.’
Hoe gaan we beregening in het model
brengen? Dergelijke inhoudelijk keuzes
werden gedurende dit proces niet door TNO
gemaakt, maar door de samenwerkende
opdrachtgevers. Door deze manier van werken
pakten detailkeuzes soms anders uit dan de
grondwaterdeskundigen voor ogen stond.
Maar het had ook een groot voordeel: de
acceptatie van de uitkomsten door alle
betrokken partijen. Ellen: ‘Technisch was het
wel eens moeilijk, maar dat verdienden we
terug met een soepel verlopend proces.’
Heel Oost-Nederland
Nu het grondwatermodel is opgeleverd gaat
Van Veen er in zijn provincie snel mee aan de
slag. Hij is erg benieuwd wat er langs de
Drentse Aa gebeurt als hij het waterpeil van de
beek een halve meter verhoogt om hem
opnieuw te laten meanderen. Worden de
landbouwpercelen te nat om te blijven boeren,
zodat de provincie ze moet aankopen? Of kan
hij een grondwaterwaterpeil vinden waarbij
landbouw en natuur naast elkaar kunnen
gedijen? Van Veen: ‘In één dag kan ik daar nu
achter komen’. Maar hij is straks bij lange na
niet de enige beleidsmedewerker die zelf achter
de knoppen zit, aldus Minnema: ‘Als we straks
klaar zijn met Twente, Oost-Gelderland en
Limburg hebben we voor heel Oost-Nederland
een grondwatermodel.’
Info: bennie.minnema@tno.nl
Bouw en Ondergrond september 2007 TNO magazine
Foto: OGC
11