Kwaliteit in de bouw - TNO

12
Foto: Witho Worms
‘De kwaliteit in de bouw heeft ernstig te leiden onder de schaalvergroting en het
steeds sneller bouwen, met te veel verschillende partijen op deelgebieden. Het
totaaloverzicht ontbreekt regelmatig en het toezicht bij de uitvoering is volstrekt
onvoldoende. Het is te hopen dat de werkwijze verandert voordat er een groot
ongeluk gebeurt met veel slachtoffers.’
Tekst: Dik Binnendijk
Ir. Jan Gijsbers:
‘Certificering in de bouw geen
garantie voor kwaliteit’
Tot 2006 werd elk jaar aan een medewerker
van TNO de Ligtenbergpenning uitgereikt, als
erkenning voor zijn of haar bijdrage voor de
organisatie. Drie jaar geleden kreeg ir. Jan
Gijsbers hem. Hij is senior adviseur Constructieve
veiligheid van betonconstructies bij TNO
Bouw en Ondergrond in Delft. Op de penning
staat in reliëf de afbeelding van ir. F.K.
Ligtenberg (oud-directeur van het voormalige
Instituut TNO voor Bouwmaterialen en
Bouwconstructies, het IBBC), de naam van
Jan Gijsbers en het jaartal 2004. Gijsbers is
er trots op, maar hij kan de penning niet laten
zien, want die ligt thuis.
Werk je al lang voor TNO?
‘Vanaf 1974..., wel met een onderbreking van
zeven jaar. Eigenlijk nog langer, want ik heb
het laatste jaar van mijn studie ook doorgebracht
bij het IBBC, toen nog in Rijswijk.’
Waarom ben je civiele techniek gaan
studeren?
‘Dat komt door een buurman van mijn ouders,
een civiel ingenieur. Hij nam me regelmatig
mee naar allerlei bouwprojecten. Dat vond ik
zo leuk dat ik die kant ook op wilde. Delft was
toen de enige plek om civiele techniek te
studeren. Na mijn afstuderen in 1974 trad ik
in dienst van de IBBC-groep Betonconstructies.
In die periode kwam de oliewinning op de
Noordzee opzetten en moesten er betonnen
boorplatforms in 150 meter diep water
worden gebouwd. Kon dat wel? TNO werd
toen ingehuurd om second opinions te geven.
Ook speelde in die tijd het ontwerp van de
half open Oosterscheldedam. Wij werden door
Rijkswaterstaat ingeschakeld bij het ontwikkelen
van de ontwerpmethodiek.’
Na vier jaar stap je over naar Euroconsult
in Arnhem. Waarom?
‘Mijn vrouw en ik wilden graag een tijdje naar
het buitenland. Euroconsult was vooral actief
in ontwikkelingslanden. We hebben bijna vier
jaar in Dar es Salaam in Tanzania gezeten.
Tanzania had het stadje Dodoma midden in
het land gepromoveerd tot hoofdstad. Wij
hebben allerlei ontwerpen gemaakt voor
nieuwe overheidsgebouwen en de infrastructuur
rondom de nieuwe hoofdstad. In 1982
gingen we naar Gambia in West-Afrika. Ik was
daar resident engineer bij een rijstirrigatieproject,
waarbij rijstvelden, pompstations,
kanalen, huizen en wegen moesten worden
aangelegd. Maar onze dochters werden groot
en moesten naar school. Daarom zijn we
teruggegaan naar Nederland.’
Toen kwam je in 1985 weer terug bij
TNO...
‘Bij mijn oude groep die toen “Constructies”
heette, een onderdeel van het toenmalige
TNO Bouw. Ik ging ook weer advieswerk doen
voor Rijkswaterstaat. De Oosterscheldedam
was bijna klaar, maar er waren vragen over de
betrouwbaarheid van de lasverbindingen van
de stalen schuiven. Er moest een goed
controle- en onderhoudssysteem komen en ik
werd projectleider voor het onderzoek
daarvoor. In de jaren negentig werd TNO ook
betrokken bij de boortunnelprojecten in ons
land. Met tunnels boren in onze slappe bodem
was geen ervaring. Daarom besloot de
overheid tot twee praktijkprojecten: de aanleg
van de Tweede Heinenoordtunnel bij Barendrecht
en de Botlektunnel onder de Oude
Maas, een onderdeel van de Betuwelijn. Aan
beide praktijkprojecten werd onderzoek
gekoppeld: hoe gedraagt zo’n constructie zich
voor en na de bouw in de Nederlandse
bodem? Onder meer voor de programmering
van dit onderzoek werd het COB opgericht: het
Centrum Ondergronds Bouwen. In COBverband
hebben we meegewerkt aan
onderzoek naar het gedrag van de Tweede
Heinenoordtunnel en andere boortunnels die
daarna zijn aangelegd. Zo konden we onze
rekenmodellen beoordelen en verbeteren. Tot
nu toe zijn de geboorde tunnels betrekkelijk
risicoloze projecten geweest doordat er niet
onder gebouwen is geboord. Dat is bij de
aanleg van de Noord/Zuidmetrolijn in
Amsterdam wel anders. Je moet dan
verzakkingen van gebouwen zien te voorkomen.’
Ben je ook betrokken geweest bij het
opstellen van normen in de bouw?
‘Ongeveer tien procent van mijn tijd heeft te
maken gehad met die normen. Bouwvergunningen
worden afgegeven door gemeenten,
maar vroeger had elke gemeente zo zijn eigen
regeltjes en eisen. Het ministerie van
Volkshuisvesting Ruimtelijke Ordening en
Milieu – VROM dus – vond dat ongewenst en
introduceerde begin jaren negentig het
Bouwbesluit, waaraan alle gemeenten zich
moeten houden. Ik heb onder meer geadviseerd
bij de NEN-normen voor bouwconstructies.
Inmiddels heeft Europa ook haar
Eurocodes op het gebied van veiligheid en
duurzaamheid van bouwconstructies ontwikkeld.
Dit jaar moeten die Eurocodes in de
aangesloten Europese landen van kracht
worden, naast de nationale normen. Vanaf
2010 wordt er alleen nog maar met de
Eurocodes gewerkt. Onze NEN-normen zijn
redelijk eenduidig geformuleerd; er zijn nog
maar weinig interpretatiemisverstanden. De
Eurocodes zijn helaas minder helder, een stap
terug dus... voor de Europese eenheid.’
TNO wordt ook vaak ingeschakeld als
onafhankelijke adviseur.
‘Zeker! Wij adviseren bijvoorbeeld regelmatig
bij schades in de bouwwereld. Denk aan het
instorten in 2001 van de toneeltoren van
schouwburg Het Park in Hoorn, de problemen
in 2006 bij de parkeergarage onder het Bos
en Lommerplein in Amsterdam en de vijf
neergestorte balkons van het complex Patio
Sevilla in Maastricht in 2003. Zo’n zestig ton
materiaal kwam daar naar beneden; twee
mensen zijn omgekomen. De volgende dag al
stond ik in Maastricht op een hoogwerker te
kijken hoe dat allemaal mogelijk was. Over de
oorzaak hebben twee collega’s en ik voor het
O.M. – het Openbaar Ministerie – technisch
onderzoek gedaan, dat heeft geleid tot een
strafzaak. Vaak worden we door rechtbanken
TNO magazine juni 2007
Bouw en Ondergrond

Bouw en Ondergrond juni 2007 TNO magazine
13

14
‘DOOR SCHAALVERGROTING GAAT TOTAAL-
OVERZICHT REGELMATIG VERLOREN EN
KuNNEN DINGEN GOED MIS GAAN’
ingehuurd als onafhankelijk deskundige. Bij de
balkonzaak waren we partijdeskundige voor het
O.M., maar uiteraard volstrekt onafhankelijk in
het onderzoek. Bij dit type onderzoek worden
zeer hoge eisen gesteld aan de onderbouwing
van conclusies en de formuleringen in de
rapportage. De uitspraak van de rechtbank in
de balkonzaak was half maart dit jaar: de
betrokken hoofdconstructeur is veroordeeld,
terwijl de aannemer en de constructeur van de
prefab-balkons zijn vrijgesproken. De zaak loopt
echter nog, want tegen de uitspraak is beroep
aangetekend. Bij civiele rechtzaken word je
vaak erg laat als deskundige ingeschakeld.
Regelmatig kom ik tot de conclusie dat, als ik
er eerder bijgehaald was, ik het hele probleem
tot tevredenheid van beide partijen had kunnen
oplossen voor veel minder geld.’
Er gaat de laatste tijd nog wel eens wat
mis in de bouwwereld.
‘Dat vind ik ook erg zorgwekkend. Er is vooral
sprake van onvoldoende aandacht van
constructeurs, aannemers en toezichthouders
voor de kwaliteit. De rode draad daarin is dat
begin jaren negentig de kwaliteitsborging in de
bouw een grote vlucht nam: bedrijven,
aannemers en adviesbureaus moesten
gecertificeerd zijn. Een reactie daarop was dat
er flink bezuinigd werd op de technische
coördinatie bij het ontwerp en op het toezicht
bij de uitvoering van bouwwerken, want...
PersONalia
WERKZAAM ALS:
senior adviseur Constructieve veiligheid van
betonconstructies, TNO Bouw en Ondergrond,
Delft
GEBOREN OP:
9 februari 1949 in Deventer
OPGEGROEID IN:
Coevorden en Gorssel
EINDExAMEN:
1967 HBS-B, Christelijk Lyceum Emmen
STuDIE:
1967-1974 civiele techniek, Technische
universiteit Delft
VROEGERE WERKZAAMHEDEN:
1974-1978: afdeling Betonconstructies, TNO-
TNO magazine juni 2007
iedereen is gecertificeerd, dus er worden geen
fouten meer gemaakt. Maar in de praktijk blijkt
dat certificering geen garantie is voor kwaliteit.
Het heeft ook te maken met schaalvergroting,
steeds sneller bouwen met veel verschillende
partijen op allerlei deelgebieden. Het totaaloverzicht
gaat hierdoor regelmatig verloren, en
dan kunnen dingen goed mis gaan. Toch zijn er
relatief gezien nog maar weinig doden gevallen.
Het is te hopen dat de werkwijze verandert
voordat er een groot ongeluk met veel
slachtoffers gebeurt. Na al die incidenten van
de laatste jaren – een negatieve trend eigenlijk
– is er wel een langzame verandering op gang
gekomen, maar van de noodzakelijke cultuuromslag
is nog geen sprake.’
Wat zijn de belangrijkste toekomstige
ontwikkelingen?
‘Onze eigen kernactiviteit is het beoordelen van
constructies en dat wil je het liefst in het
voortraject doen. Dat beseffen de grotere
bouwers en projectontwikkelaars ook. Steeds
vaker worden we als TNO erbij gehaald.
Natuurlijk, het kost wel een paar centen, maar
dat wordt dubbel en dwars terugverdiend
doordat schade aan het eind wordt voorkomen.
Verder denk ik dat we in de bouw nog meer
gaan werken met prefab-constructies, dus
onderdelen die standaard in een fabriek
gemaakt worden. De prefab-producten van de
ene firma moeten naadloos aansluiten op de
IBBC in Rijswijk
1978-1985: Euroconsult, projecten in
Tanzania en Gambia
WEER BIJ TNO IN DIENST:
1985: afdeling Constructies, TNO Bouw,
Rijswijk
BuRGERLIJKE STAAT:
sinds 1974 getrouwd met Eleonore Gijsbers-
Koestal (jurist Dienst Stedenbouw en Volkshuisvesting,
gemeente Rotterdam)
KINDEREN:
Marieke (29), Quirine (28)
HOBBy’S:
bridge, lezen (thrillers, historische romans)
jan.gijsbers@tno.nl
producten van andere leveranciers – zeg maar:
de moeren moeten passen op de bouten. Meer
prefab leidt tot het verder verminderen van het
tijd- en ruimtebeslag op een bouwplaats. Een
andere ontwikkeling is dat er constant nieuwe
materialen in de bouw zullen worden toegepast,
dat gaat gewoon door. Verder gaan we ook in
ons land steeds meer hoogbouw neerzetten.
Voor hoogbouw heb je meer specifieke kennis
nodig, denk aan de windbelasting. En tenslotte
de innovaties op het gebied van de bouw van
infrastructuur, waarbij we steeds vaker over en
onder elkaar door moeten bouwen. Ontwikkelingen
genoeg dus! Ik heb nu al een balletje opgegooid
om langer te blijven en niet zoals nu nog
vaak gebruikelijk is bij TNO op mijn 62ste te
stoppen.’
Als je dit beroep niet had gehad, wat zou
je dan gedaan hebben?
‘Iets in de medische sector, waarschijnlijk
chirurg of zo. Maar nu, nadat ik een flink aantal
jaren met rechtbanken en advocaten in contact
ben geweest, lijkt iets in die sfeer me ook leuk.
Vooral het beroep van rechter lijkt me erg
boeiend.’
FavOrieT PrOjecT
Tussen 1999 en 2005 heeft Jan Gijsbers
samen met de Tu Delft een groot proefproject
uitgevoerd. In het Stevin Laboratorium was een
staalframe van 15 meter doorsnee en 6 meter
hoog gebouwd waarin je een betonnen
tunnelring kon testen. ‘Als je in de ring wilde
komen, dan moest je op je knieën eronder
door kruipen. We noemden het frame wel: ons
Rad van Avontuur.’ Meer dan honderd vijzels in
het frame konden zo’n tunnelring belasten met
krachten van enkele tienduizenden tonnen.
Tussen de vijzels en de betonwand zaten grote
blokken hout. ‘Dat hout kon ontzettend kraken.
Aanvankelijk vroegen we ons af of het hout het
geluid maakte of de betonnen constructie. We
hebben twee borrels gehouden: de eerste keer
na het gereedkomen van de proefopstelling, de
laatste – na de demontage van het frame – op
de voortzetting van onze goede samenwerking.’
Bouw en Ondergrond