Brochure 100 jaar Groote Oorlog - Vlaanderen.be

100 jaar Groote oorloG
in Vlaanderen
100 jaar Groote Oorlog

De informatie die in deze uitgave is opgenomen, geeft een stand van zaken weer van november 2011.
Voor meer informatie kunt u contact opnemen met het Projectsecretariaat 100 jaar Groote Oorlog of
een kijkje nemen op de website van het project.
De contactgegevens vindt u achteraan in deze brochure.

100 JAAR GROOTE OORLOG
in Vlaanderen

•
Beste lezer,
Voorwoord minister –president Kris Peeters
Beste lezer,
De Eerste Wereldoorlog, ook wel ‘de Groote Oorlog’ genoemd, was het eerste
internationale conflict op wereldschaal. Miljoenen soldaten en burgers uit niet
minder dan 50 landen lieten er het leven. ‘Flanders Fields’ is wereldwijd een
De Eerste Wereldoorlog, ook wel “de Groote Oorlog” genaamd, was het eerste internationale conflict
synoniem geworden voor ongekend menselijk lijden en materiële vernieling.
op wereldschaal. Miljoenen soldaten en burgers uit niet minder dan 50 landen lieten er het leven.
‘Flanders Die gebeurtenissen Fields’ is wereldwijd hebben een in synoniem de afgelopen geworden 100 voor jaar ongekend een fundamentele menselijk lijden invloed en materiële
vernieling gehad op . de maatschappij en de slachtoffers van die oorlog verdienen ook
Deze
vandaag
gebeurtenissen
nog een waardige
hebben in de
nagedachtenis.
afgelopen 100 jaar een fundamentele invloed gehad op de
maatschappij Daarom is de en Vlaamse de slachtoffers Regering van deze gestart oorlog met verdienen de voorbereiding ook vandaag nog van een de waardige
nagedachtenis.
herdenking van de Eerste Wereldoorlog. Die herdenking zal in de periode
Daarom 2014-18 is de plaatsvinden. Vlaamse regering Wij gestart hebben met de de expliciete voorbereiding ambitie van de om herdenking een humanitair van de Eerste en
Wereldoorlog. internationaal Die gericht herdenking project zal in op de periode te zetten, 2014-2018 dat we plaatsvinden. duurzaam verbinden Wij hebben met de expliciete het
ambitie vredesthema om een humanitair ‘nooit meer en oorlog’. internationaal gericht project op te zetten en dit duurzaam te
verbinden met het vredesthema “nooit meer oorlog”.
Wij willen de huidige en toekomstige generaties bewust maken van thema’s
Wij als willen verdraagzaamheid de huidige en toekomstige en internationale generaties verstandhouding bewust maken en sensibiliseren en hen ervoor rond thema’s zoals
verdraagzaamheid sensibiliseren. Die en internationale thema’s vormen verstandhouding, immers de die essentiële bouwstenen zijn van voor een een open
en tolerante samenleving.
open en tolerante samenleving.
Alleen op die manier kunnen we het verleden een plaats geven in onze geschiedenis en er lessen uit
Alleen op die manier kunnen we het verleden een plaats geven in onze
trekken voor de toekomst.
geschiedenis en er lessen uit trekken voor de toekomst.
Kris Peeters
Kris Peeters
Minister-president van de van Vlaamse de Vlaamse regering Regering en Vlaams en minister Vlaams van minister Economie, van Buitenlands Economie, beleid,
Landbouw Buitenlands en Plattelandsbeleid
beleid, Landbouw en Plattelandsbeleid
3 100 jaar groote oorlog

•
Beste lezer,
Van de zomer van 1914 tot de herfst van 1918 werd een van de grootste
conflicten uit de geschiedenis van de mensheid uitgevochten. Ook in Vlaanderen
is vier jaar lang strijd geleverd. Tot vandaag vinden we daarvan getuigen in ons
landschap, ons onroerend erfgoed en onze cultuur. Tot vandaag leeft de ‘Groote
Oorlog’ voort in onze collectieve herinnering.
Een eeuw later willen we de slachtoffers herdenken en het zinloze geweld van
oorlog veroordelen. De herdenking is een uitgelezen kans om ons oorlogserfgoed
duurzaam te bewaren voor de generaties die na ons komen en om te reflecteren
over oorlog en vrede.
Als coördinator van ‘100 jaar Groote Oorlog (2014-18)’ stel ik u graag het project
van de Vlaamse Regering over de eeuwherdenking van de Eerste Wereldoorlog
voor. Deze brochure licht de visie toe en geeft een overzicht van de geplande
activiteiten in het kader van de herdenking. Het project vormt een uniek
speerpunt in het evenementenbeleid van de Vlaamse Regering voor de komende
jaren.
We willen harten beroeren en emoties losweken. We willen mensen laten zien
en doen begrijpen. In nagedachtenis van hen die stierven, ter lering van hen die
herdenken.
Geert Bourgeois
Viceminister-president en Vlaams minister van Bestuurszaken,
Binnenlands Bestuur, Inburgering, Toerisme en Vlaamse Rand
5 100 jaar groote oorlog

100 jaar Groote Oorlog
in Vlaanderen
Het project 100 jaar Groote Oorlog
(2014-18) heeft als doel Vlaanderen
internationaal zichtbaar te maken in
de periode 2014-2018 en erna, door
de herdenking op een serene wijze
uit te spelen als een topevenement in
Vlaanderen en in de wereld.
De concrete programmering van
de activiteiten die naar aanleiding
van de herdenking van honderd jaar
Wereldoorlog i worden georganiseerd,
moet ertoe leiden dat de naam
Vlaanderen internationale zichtbaarheid
krijgt en duurzaam verbonden wordt
met het vredesthema. Een andere
7 100 jaar groote oorlog
doelstelling bestaat erin dat de huidige
en toekomstige generaties in Vlaanderen
gevoelig gemaakt worden voor thema’s als
verdraagzaamheid, interculturele dialoog
en internationale verstandhouding,
met het oog op een open en tolerante
samenleving en een actieve internationale
oriëntatie. Ten slotte wordt ook gestreefd
naar een aanzienlijke toename van het
vredestoerisme in (West-)Vlaanderen. ■

■ Het projectsecretariaat
De Vlaamse Regering heeft het
projectsecretariaat ‘100 jaar Groote
Oorlog (2014-18)’ opgericht. Het
projectsecretariaat fungeert als
loket voor de Vlaamse overheid bij
de voorbereiding, coördinatie en
opvolging van het project.
Het is actief op drie niveaus.
Op het internationale niveau is het
projectsecretariaat belast met de
volgende taken :
• het inventariseren
van de internationale
herdenkingsplechtigheden die
in de periode 2014-2018 zullen
worden georganiseerd, zowel in
Vlaanderen als in het buitenland ;
• het inventariseren van de
investeringsplannen van
buitenlandse overheden in de
herdenkingsmonumenten van
Flanders Fields ;
• het formuleren van
concrete voorstellen voor de
organisatie van internationale
herdenkingsmomenten in
Vlaanderen in 2014-2018.

Op het Vlaamse niveau heeft het
projectsecretariaat de volgende
opdrachten:
• de operationele aansturing van
de centrale wo i-projectgroep ;
• de rapportering en de
voortgangsbewaking van het
project ;
• de inventarisering van de
projecten en initiatieven van de
Vlaamse overheid.
Op het lokale niveau zal het
projectsecretariaat de volgende
taken op zich nemen :
• de gerichte communicatie over het
project aan alle geïnteresseerde
partners in Vlaanderen ;
• de detectie van stakeholders
die een bijdrage aan het
herdenkingsproject kunnen
leveren.
9 100 jaar groote oorlog
■ De centrale projectgroep
Er werd een centrale projectgroep
opgericht. Die werkgroep vormt
het platform voor de coördinatie
van en informatie-uitwisseling
over de activiteiten van de Vlaamse
overheid in het kader van het
herdenkingsproject en fungeert
als adviesorgaan voor de Vlaamse
Regering. De centrale projectgroep
bestaat uit vertegenwoordigers
van de Vlaamse overheid en wordt
voorgezeten door de secretarisgeneraal
van het Departement
internationaal Vlaanderen.

Menenpoort, Ieper
Internationaal
Uit de studie die het Vlaams Steunpunt
Buitenlands Beleid in 2007 heeft
uitgevoerd, blijkt dat soldaten uit niet
minder dan 50 hedendaagse staten aan
de krijgsverrichtingen in de Westhoek
hebben deelgenomen. Heel wat
betrokken landen bereiden dan ook een
nationale herdenkingsagenda voor.
Tijdig met elkaar afstemmen en
informatie uitwisselen zijn daarbij
essentieel. Een aantal stappen werden
ondertussen gezet. Zo werden bilaterale
overeenkomsten gesloten met Nieuw-
Zeeland en Australië.
Het Departement internationaal
Vlaanderen heeft in 2010 en 2011
een gezamenlijk herdenkingsoverleg
georganiseerd met diplomatieke
vertegenwoordigers uit dertien landen:
Australië, Canada, Duitsland, Frankrijk,
Ierland, India, Italië, Marokko,
Nieuw-Zeeland, Polen, de Russische
Federatie, het Verenigd Koninkrijk en
Zuid-Afrika.
11 100 jaar groote oorlog
De besprekingen tonen aan dat er
een zeer levendige belangstelling
bestaat voor het project. Twee
thema’s kwamen aan bod: de geplande
nationale herdenkingsinitiatieven en
het opstellen van een internationale
kalender enerzijds, en de Flanders
Fieldsverklaring anderzijds.
Minister-president Kris Peeters voorziet
de ondertekening van die verklaring
voor november 2012. ■

Soldaat aan de Menenpoort,
Ieper
Flanders Fieldsverklaring
Op 11 november 2008 heeft ministerpresident
Kris Peeters tijdens de
officiële herdenking van de 90 ste
verjaardag van de Wapenstilstand in
Ieper opgeroepen om werk te maken
van een internationale verklaring.
Die verklaring krijgt de werktitel
Flanders Fieldsverklaring mee. Het is
de bedoeling om met die verklaring
de herdenking van de Groote Oorlog
structureel te verankeren. Geografisch
ligt de nadruk op de meer dan 50
landen die in Flanders Fields soldaten
hebben gehad.
De verklaring wordt gestructureerd
rond de volgende dimensies:
• Duurzame herinnering
(remembrance)
wo i leeft op zeer uiteenlopende
manieren verder in het collectieve
geheugen van moderne staten.
De invalshoek varieert van herdenking
van de militaire overwinning tot
de rol die de oorlog kan spelen als
inspiratiebron voor vrede en modern
conflictbeheer.
13 100 jaar groote oorlog
• Wetenschappelijk onderzoek
Tot nu toe heeft het historisch
onderzoek zich haast uitsluitend
toegespitst op de geschiedenis van
de slagvelden, vanuit een sterk
eurocentrische invalshoek. Er is
behoefte aan een geïntegreerde
geschiedschrijving, waarbij wo i van
west tot oost vanuit een holistische
benadering wordt bestudeerd.
• Sensibilisering en
herinneringseducatie
De lessen die we uit wo i kunnen
trekken, zijn een belangrijke bron
van informatie en inspiratie voor de
promotie van vrede en wederzijds
begrip over etnische, religieuze en
politieke grenzen heen. Daarbij
moet zowel op het grote publiek als
op de jeugd worden gefocust. De
expertise die het Bijzonder Comité
voor Herinneringseducatie in de vzw
Dossinkazerne heeft opgebouwd, kan
daarvoor van bijzonder nut zijn. ■

Tyne Cot Cemetery,
Passendale (Zonnebeke)
Friends of Flanders Fields
Naast de ondertekening van
de Flanders Fieldsverklaring in
2012 zal de Vlaamse Regering in
november 2013 een Internationaal
Vredessymposium organiseren,
waarop de Nobelprijswinnaars voor
de Vrede zullen worden uitgenodigd.
Het symposium zal verder bouwen op
de Flanders Fieldsverklaring om het
herdenkingsproject internationaal in
te bedden en te verankeren. Het biedt
bovendien een unieke kans om, aan
de vooravond van de herdenking, een
vredesboodschap de wereld in te sturen.
Inmiddels hebben de Zuid-Afrikaanse
Nobelprijswinaars Desmond Tutu en
Frederik Willem de Klerk toegezegd om
aan het symposium deel te nemen.
15 100 jaar groote oorlog
De Vlaamse Regering drukt de wens
uit om in de periode 2014-2018 in
overleg met haar buitenlandse partners
herdenkingstuinen aan te leggen op
symbolisch belangrijke plaatsen.
Die herdenkingstuinen zullen aangelegd
worden met grond uit Flanders
Fields: op die manier kan iedereen die
gevochten heeft en gestorven is tijdens
de oorlog, geëerd en herdacht worden.
Daarnaast zullen de herdenkingstuinen
een symbool vormen van hoop, vrede
en verzoening, met het oog op een
betere toekomst. ■

Vlaams actieplan
Het projectsecretariaat heeft op basis
van de beleidsdocumenten van de
Vlaamse Regering en een resolutie van
het Vlaams Parlement, een actieplan
opgesteld. Het actieplan is een intern
werkdocument dat een overzicht geeft
van de verschillende actiepunten per
beleidsdomein. In het actieplan wordt
aandacht besteed aan buitenlands
beleid, toerisme, erfgoedzorg, educatie,
communicatie en wetenschappelijk
onderzoek. Aan die doelstellingen
zullen concrete acties worden
gekoppeld.
17 100 jaar groote oorlog
Het actieplan wordt dynamisch
opgevat en zal samen met de
verscheidene beleidsdomeinen verder
worden uitgediept om uit te monden
in een flexibel werkinstrument.
Het zal de basis vormen voor de
jaarlijkse rapportering aan de
Vlaamse Regering. ■

Toerisme
■ Investeringen
De Eerste Wereldoorlog heeft
heel wat zichtbare sporen in het
landschap achtergelaten. Naast de
vele militaire begraafplaatsen en
herdenkingsmonumenten zijn er
heel wat landmarks die herinneren
aan de gebeurtenissen tijdens wo i.
Vlaanderen vindt het belangrijk
dat de relicten van de oorlog op
een goede manier worden bewaard
en in stand gehouden. Daarom
wordt er geïnvesteerd in renovatie,
restauratie en onderhoud van de
wo i-sites.
Verder wordt ook ingezet op de
toegankelijkheid en ontsluiting
van die sites voor bezoekers
uit binnen- en buitenland.
Daaruit volgt een verscherpte
aandacht voor de verbetering
van de onthaalinfrastructuur en
toegankelijkheid.
Voor het investeringsdeel heeft de
Vlaamse minister van Toerisme,
Geert Bourgeois, ook een nieuw
instrument ontwikkeld, namelijk het
Impulsfonds 100 jaar Groote Oorlog.

■ Evenementen
Het evenementenbeleid van het
project wordt opgebouwd in
verschillende fasen. Daarbij kunnen
per jaar specifieke accenten gelegd
worden. Dat biedt het publiek niet
alleen een beter gestructureerd
overzicht van de vele te verwachten
initiatieven, maar het kan bezoekers
er ook toe aanzetten om later nog
andere evenementen bij te wonen.
Bij de uitwerking van het
evenementenbeleid wordt in
een eerste fase gewerkt aan een
structuur voor een overzichtelijk
aanbod.
Daarbij wordt rekening gehouden
met de volgende parameters :
• een historisch-chronologische
tijdsas of het oplijsten
van relevante historische
gebeurtenissen en data;
• een geografische toewijzing,
waarbij relevante historische
gebeurtenissen aan een specifieke
locatie worden gekoppeld;
• een thematische toewijzing,
waarbij relevante historische
gebeurtenissen aan een specifiek
thema gekoppeld worden ;
• de beoogde doelgroepen
zoals senioren, scholieren en
buitenschoolse jeugd, binnen- en
buitenlandse bezoekers.
Vanuit het beleidsdomein Toerisme
heeft minister Geert Bourgeois
in een eerste fase voor de periode
2014-2015 een budget van vijf
miljoen euro vrijgemaakt voor
de ondersteuning van een reeks
internationale topevenementen
en Vlaamse evenementen die de
vredesboodschap zullen uitdragen.
Ze zullen ook de Toerisme + -
dimensie benadrukken. Daarmee
investeert de Vlaamse Regering in
het behoud en de opwaardering van
het oorlogserfgoed als natuurlijke
aantrekkingspool voor het
vredestoerisme, met plaats voor
betekenis en reflectie.
19 100 jaar groote oorlog

Bewegwijzering
fietsroutes in
de Westhoek
Impulsfonds 100 jaar Groote Oorlog
Toerisme +
Met de honderdste verjaardag van de
Groote Oorlog in het vooruitzicht wil
de Vlaamse minister van Toerisme,
Geert Bourgeois bijzondere aandacht
besteden aan een kwalitatieve,
toeristisch-recreatieve ontsluiting
van het wo i-erfgoed. 100 jaar Groote
Oorlog moet een bijzonder evenement
worden, dat Vlaanderen op de kaart
zet als wo i-bestemming. 2014 lijkt
nog veraf, maar nu al projecten
voorbereiden en investeren in
infrastructuur is noodzakelijk om van
2014-2018 een geslaagd evenement te
maken.
Voor die toeristisch-recreatieve
projecten heeft de minister vijftien
miljoen euro uitgetrokken. Met dat geld
wil hij projecten over heel Vlaanderen
ondersteunen die een aantrekkelijk
en kwalitatief hoogstaand toeristisch
totaalproduct aanbieden. De Vlaamse
oproep om projectvoorstellen in
te dienen in het kader van het
Impulsfonds 100 jaar Groote Oorlog
kwam er in juni 2010. De projectoproep
kon op heel wat enthousiasme rekenen
vanuit heel Vlaanderen.
21 100 jaar groote oorlog
Na een uitgebreide screening en
quotering van de 69 ingediende
projecten zijn in december 2010 de 44
projecten bekendgemaakt die op een
subsidie kunnen rekenen.
Van die 44 projecten werden vijf
strategische projecten goedgekeurd
en bekendgemaakt: het In Flanders
Fields Museum en de ontsluiting van de
belforttoren in Ieper, de museumtuin
en legacy bij het Memorial Museum
Passchendaele 1917 in Zonnebeke, 100
jaar Poperinge achter het front met het
Lijssenthoek Cemetery en het Talbot
House in Poperinge, een actualisering
van het IJzertorenmuseum en de
IJzertorensite in Diksmuide, en een
nieuw bezoekerscentrum bij het
sluizencomplex aan de Ganzepoot in
Nieuwpoort. ■
Coördinatie:
Agentschap Toerisme Vlaanderen

Nieuw In Flanders Fields Museum en ontsluiting
van de belforttoren – Ieper
Thema:
mens en landschap
• Vernieuwing van het bezoekersonthaal
• Herinrichting van het museum: nieuwe presentatie met introductie van het wo i-landschap
als laatste getuige
• Inrichting van de belforttoren
23 100 jaar groote oorlog

100 jaar Poperinge achter het front:
Lijssenthoek, Talbot House en stadhuissite
Thema:
leven en dood – het medische verhaal
• Interpretatiecentrum bij het Lijssenthoek Military Cemetery
• Verbetering van de ontsluiting van het Talbot House en de tuin
• Herinrichting van de stadhuissite: dodencellen en executiepaal
25 100 jaar groote oorlog

The legacy of Passchendaele – Zonnebeke
Thema:
het militaire verhaal
• Aanleg van een museumtuin
• Drie wandellussen
• Ontsluiting van de oorlogssites: bunkers, Passchendaele Memorial Park,
unieke relicten
• Uitbreiding van het bezoekersonthaal
27 100 jaar groote oorlog

Actualisering IJzertorensite en IJzertorenmuseum – Diksmuide
Thema:
de frontbeweging en de vredesboodschap ‘ Nooit meer oorlog! ’
• Actualisering van het permanente aanbod, met nadruk op het Belgisch-Duitse front en de Vlaamse ontvoogding
• Bezoekersonthaal
• Pleinfunctie rond een nieuw paviljoen
• Extra buffering voor autocars
• Fiets- en wandelpaden en optimalisatie van de bestaande routes
29 100 jaar groote oorlog

Bezoekerscentrum De Ganzepoot – Nieuwpoort
Thema:
de onderwaterzetting van de IJzervlakte
• Bouw van een bezoekerscentrum
• Opwaardering van de Ganzepootsite met Albert i-monument
• Het verhaal van de onderwaterzetting en de rol van het sluizencomplex
31 100 jaar groote oorlog

Duitse militaire begraafplaats,
Hooglede
Erfgoed van de Groote Oorlog
Het project Erfgoed van de Groote
Oorlog neemt een sleutelpositie in
binnen de 100-jarige herdenking van
de Eerste Wereldoorlog. Dat erfgoed is
immers door het wegvallen van directe
ooggetuigen onze laatste brug tussen
verleden en heden.
Tastbare sporen, zoals militaire
begraafplaatsen, oorlogsgedenktekens
en (ondergrondse) verdedigingsconstructies
zijn in Vlaanderen nog
steeds talrijk aanwezig. Nog meer dan
al die materiële relicten is het landschap
de belangrijkste laatste getuige.
Het landschap creëerde immers de
voorwaarden en de omstandigheden
waarbinnen de meedogenloze strijd
van de Eerste Wereldoorlog plaatsvond.
Grotere gehelen zoals slagvelden,
zichtassen, verdedigingslinies en
landschappen waar (archeologische)
relicten in onderlinge samenhang
voorkomen, krijgen dan ook een grote
aandacht binnen dit erfgoedproject.
Het project beslaat heel Vlaanderen,
maar het zwaartepunt ligt, om voor de
hand liggende redenen, in de frontzone
van de Westhoek.
33 100 jaar groote oorlog
Om het erfgoed van de Groote Oorlog
op een blijvende en duurzame wijze te
verankeren is een strategie met vier
sporen uitgewerkt:
• Een eerste spoor behandelt het
onderzoek van het bouwkundige,
landschappelijke en archeologische
wo i-erfgoed als wetenschappelijke
basis voor de volgende sporen.
• Een tweede spoor handelt over
de klassieke bescherming en de
ruimtelijke verankering van een
selectie van het wo i-erfgoed.
• Het derde spoor omvat een
beheersvisie op het vlak van
restauratie, onderhoud en ontsluiting
van het wo i-erfgoed.
• Het vierde spoor, ten slotte, versterkt
het belang van het wo i-erfgoed door
voor de belangrijkste relicten een
erkenning als Werelderfgoed van de
unesco na te streven.
De synergie van die vier sporen
(onderzoek, bescherming, beheer en
erkenning) draagt het erfgoed van
de Eerste Wereldoorlog in de beste
omstandigheden over aan de volgende
generaties. ■

Inventaris Wereldoorlog i - erfgoed
In het kader van het eerste spoor
(onderzoek) van het project Erfgoed
van de Groote Oorlog inventariseert
het agentschap Onroerend Erfgoed
de materiële getuigen van de Eerste
Wereldoorlog in de frontstreek van
Nieuwpoort tot Mesen. Hoewel het
bouwkundig erfgoed daar goed bekend
is, geldt dat veel minder voor het
oorlogslandschap en de archeologische
resten. Toch vormen die resten
belangrijke laatste getuigen van een
dramatische periode.
Het onderzoek heeft tot doel te
bepalen:
• welke landschappen nog drager
van het oorlogslandschap en de
gebeurtenissen uit ’14-’18 zijn;
• welke waardevolle gehelen als
erfgoedlandschap afgebakend
kunnen worden;
• hoe die landschappen ruimtelijk
vertaald kunnen worden.
Daarbij vormt de frontzone en het
gebied van de verwoeste gewesten, van
Nieuwpoort tot Mesen, het 560 km²
grote studiegebied.
Momenteel loopt het eigenlijke
inventarisatiewerk, dat bestaat
uit een deelonderzoek over
het oorlogslandschap en een
waarderingsonderzoek over
wo i-archeologie.

Site Bayernwald,
Duitse wo i-loopgraaf,
Wijtschate (Heuvelland)
De gehanteerde onderzoeksmethode
bestaat uit een combinatie van:
• de grondige analyse van
loopgravenkaarten uit
’14-’18 in het gis (geografisch
informatiesysteem);
• de vergelijking met hedendaagse
gis-lagen;
• de opbouw van de historische
kennis van het oorlogslandschap;
• terreinbezoeken;
• een archeologisch
waarderingsonderzoek op basis van
proefsleuven.
35 100 jaar groote oorlog
Het inventarisatieproject zal in 2011
afgewerkt zijn, zodat de timing voor
de bescherming van het wo i-erfgoed
kan worden gehaald. ■
De partners van het onderzoek zijn het
In Flanders Fields Museum, de Provincie
West-Vlaanderen, de Universiteit Gent
en het agentschap Onroerend Erfgoed.

37 100 jaar groote oorlog

Site Franse militaire
begraafplaats op de
Kemmelberg, ontwerp
Herinneringspark 2014-’18
Binnen het derde spoor (beheer)
van het project Erfgoed van de
Groote Oorlog loopt momenteel
het Herinneringspark 2014-’18. het
doel van die studieopdracht is de
opmaak van een conceptuele visie
van een geïntegreerd en omvattend
cultuurtoeristisch project in de
frontstreek met het oog op de
herdenking van de Eerste Wereldoorlog.
Het Herinneringspark 2014-’18 wil
het wo i-landschap als determinerende
en verbindende factor opnieuw aan de
oppervlakte brengen om het te laten
(her)ontdekken door bezoekers én
bewoners.
De laureaat van de open oproep,
georganiseerd door de Vlaamse
bouwmeester, de tijdelijke vereniging
Park 14-18, werkt in 2011 hun
winnende wedstrijdontwerp verder
uit. Park 14-18 is een tijdelijke
Nederlands-Vlaamse vereniging
van het team Geurst & Schulze
architecten uit Den Haag, en Lodewijk
Baljon landschapsarchitecten uit
Amsterdam, bijgestaan door scenografe
Terenja van Dijk uit Antwerpen,
stedenbouwkundige Jan de Graaf uit
Den Haag, antropoloog Johan Meire uit
39 100 jaar groote oorlog
Halle en hoogleraar stedenbouw Pieter
Uyttenhove van de Universiteit Gent.
Op basis van een zeer grondige
analyse van zowel de historische
als de bestaande context werken
zij een eenvoudig maar krachtig
overkoepelend concept uit. Belangrijke
landschappelijke sites worden versterkt
en opgenomen in een netwerk dat
toelaat om vele verhaallijnen over
de relatie tussen de oorlog en het
landschap te vertellen. Op de sites
wordt, met een eigen eenduidige
stijl, door beperkte ingegrepen in
het landschap zoals het openen van
zichtlijnen, de aanleg van paden
of de bouw van informatieboxen,
een landschappelijke scenografie
gegenereerd die een beter inzicht
en een betere beleving van de
oorlogshandelingen in relatie tot het
landschap creëert.
De aanpak is zeer realistisch en houdt
rekening met de planologische context,
met de bestaande infrastructuur, met
de differentiatie van de verschillende
plekken en met de verwachtingen van
alle betrokken partijen. ■

Zicht op de Kemmelberg,
Kemmel (Heuvelland)
unesco Werelderfgoed
Als vierde spoor (erkenning) van het
project Erfgoed van de Groote Oorlog
wil Vlaanderen de getuigenissen van
de Eerste Wereldoorlog als unesco
Werelderfgoed voorstellen. Het
herinnerings- en herdenkingslandschap
dat ontstaan is op de slagvelden
van wo i, is een uniek en waardevol
gegeven.
Het herinneringslandschap van wo i
is het gevolg van een globaal conflict
zonder voorgaande dat het wereldbeeld
volledig heeft hertekend. Het is
gecreëerd en wordt gedeeld door een
internationale gemeenschap, verspreid
over de vijf continenten en het draagt
een universele oproep tot duurzame
vrede uit.
41 100 jaar groote oorlog
Om de universele waarde van de
unesco-kandidatuur te verklaren en
te versterken bouwt Vlaanderen dit
project in samenwerking met Wallonië
en Frankrijk uit tot een multinationaal
dossier (met later eventueel de
mogelijkheid om andere landen
toe te voegen). Daarnaast worden
initiatieven opgezet om de (inter-)
nationale gemeenschap te informeren,
te sensibiliseren en te engageren voor
deze kandidatuur.
De unesco-kandidatuur is het sluitstuk
van een geïntegreerde en gedragen
erfgoedstrategie van onderzoeken,
beschermen en beheren, met als doel
een blijvende en duurzame verankering
van het erfgoed van de Eerste
Wereldoorlog te realiseren. ■

The Last Post bij
de Menenpoort, Ieper
Roerend en immaterieel erfgoed
Het Departement Cultuur, Jeugd, Sport
en Media en het agentschap Kunsten en
Erfgoed zullen de initiatieven voor het
roerende en immateriële erfgoed in de
herdenking van nabij volgen.
In de frontzone liggen een aantal
belangrijke erkende musea, zoals het
In Flanders Fields Museum in Ieper,
het Memorial Museum Passchendaele
1917 in Zonnebeke, het Talbot
House in Poperinge en de IJzertoren
als het Memoriaal van de Vlaamse
Gemeenschap in Diksmuide.
Het Centrum voor Vlaamse
Architectuurarchieven heeft onlangs,
onder meer in samenwerking met
de provincie West-Vlaanderen en
de Vlaamse Gemeenschap, al een
project opgezet dat op basis van
archievenonderzoek de wederopbouw
in de Westhoek beter in kaart moet
brengen en bekendmaken.
43 100 jaar groote oorlog
Het Vlaams Steunpunt voor Cultureel
Erfgoed faro organiseert een project
rond het dagelijkse leven in 1913, aan
de vooravond van de oorlog. Op basis
van het cultureel erfgoed kunnen ook
andere initiatieven ontwikkeld worden
die de Eerste Wereldoorlog binnen een
breder perspectief plaatsen en zich niet
beperken tot de frontzone.
De cultureel-erfgoedconvenanten
met individuele gemeenten
of intergemeentelijke
samenwerkingsverbanden kunnen een
uitstekend middel vormen voor het
ontsluiten van het aanwezige cultureel
erfgoed in het raam van de herdenking
van wo i.
De Last Post Association en de stad
Ieper hebben bij de Vlaamse overheid
een aanvraag ingediend om de Last
Postceremonie die dagelijks plaatsvindt
onder de Menenpoort in Ieper, te
laten opnemen in het register van
voorbeeldpraktijken van de unesco. ■

Leerlingen op Essex
Farm Cemetery,
Boezinge (Ieper)
Onderwijs
Op 22 april 2009 heeft het Vlaams
Parlement een decreet aangenomen
dat nieuwe eindtermen en
ontwikkelingsdoelen invoert in het
basis- en secundair onderwijs.
Twee van de nieuwe vakoverschrijdende
eindtermen in het secundair
onderwijs zijn gericht op
verdraagzaamheid en inzicht in de
rol van conflicten en dragen dus
bij tot wat we vredesopvoeding en
herinneringseducatie noemen. Die
eindtermen luiden als volgt:
45 100 jaar groote oorlog
• De leerlingen trekken lessen uit
historische en actuele voorbeelden
van onverdraagzaamheid, racisme en
xenofobie.
• De leerlingen geven voorbeelden
van de potentieel constructieve en
destructieve rol van conflicten.
Voor het onderwijs zal het Bijzonder
Comité voor Herinneringseducatie een
centrale rol spelen bij de herdenking
van 100 jaar Eerste Wereldoorlog. ■

wo i: landbouw en voedselvoorziening
Het beleidsdomein Landbouw
en Visserij zal samen met het
Interfacultair Centrum voor Agrarische
Geschiedenis (icag) van de Katholieke
Universiteit Leuven vernieuwend
onderzoek opstarten rond de landbouw
en voedselvoorziening voor, tijdens en
kort na de Eerste Wereldoorlog.
Thema’s die daarbij aan bod komen
zijn: de ontwikkeling van het
landbouwbeleid in die periode en de
invloed die de oorlog erop had, ook
met betrekking tot het internationale
voedselvraagstuk, het wedervaren van
de Belgische vissersvloot, de impact
van de oorlog op het (boeren)landschap
en de hoeves in de frontzone en de
wederopbouw ervan.
De resultaten van dat wetenschappelijk
onderzoek zullen worden gebruikt
om enkele publieksactiviteiten op te
zetten in de Westhoek en in de rest
van Vlaanderen, samen met diverse
partners. Er worden ook enkele
concrete eindproducten gerealiseerd,
zoals lezingen, publicaties, een fiets- of
wandeltocht en educatieve pakketten
voor het secundair onderwijs. ■

vrt
In de aanloop naar 2014 schenkt
de vrt elk jaar tijdens de maand
november extra aandacht aan de
Eerste Wereldoorlog, zowel op radio,
tv als online. Zo wordt onder meer de
herdenking van de Wapenstilstand
rechtstreeks vanuit Ieper uitgezonden.
Daarnaast zendt canvas elk jaar twee
afleveringen uit van de documentaire
reeks Niets is zwart-wit, waarin
uiteenlopende aspecten van de Eerste
Wereldoorlog worden behandeld. Maar
ook in tal van andere radio- en tvprogramma’s
komt de herdenking van
de Eerste Wereldoorlog ruimschoots
aan bod. Zo participeert de vrt
bijvoorbeeld in Parade’s End, een bbc/
hbo-serie die zich tijdens de Eerste
Wereldoorlog afspeelt en voor een groot
deel in Vlaanderen wordt gedraaid.
47 100 jaar groote oorlog
Speciale aandacht gaat naar de
digitale archivering en ontsluiting van
historische interviews met veteranen
en andere rechtstreekse getuigen. Naast
de al bestaande interviews verzamelde
het project De Allerlaatste Getuigen
meer dan honderd nieuwe interviews
met 100-plussers die als kind zelf
nog de Eerste Wereldoorlog hebben
meegemaakt.
Ook tijdens de periode 2014-2018
zal de vrt met een ruim aanbod aan
thematische radio- en tv-programma’s
aandacht besteden aan de herdenking
van de Eerste Wereldoorlog. Zo wordt
onder meer voor Eén een 10-delige
fictiereeks geproduceerd met als titel In
Vlaamse Velden. ■

Bunker,
Bardelaeresite,
Lembeke (Kaprijke)
Lokaal
Het project heeft ook de bedoeling om
een breed gedragen herdenking rond
de Eerste Wereldoorlog te organiseren,
waarbij zowel Vlaamse als kleinere
lokale initiatieven worden opgestart.
Want elk dorp en elke stad heeft zijn
geschiedenis en zijn link met de Groote
Oorlog.
In bijna elke Vlaamse gemeente
waar gevochten werd, zijn er na de
oorlog herinneringsmonumenten,
herdenkingssites of musea opgericht.
Ook vinden we op vele gemeentelijke
begraafplaatsen slachtoffers terug van
de oorlog. Die lokale gebeurtenissen,
het erfgoed en de nagedachtenis van die
plaatselijke herinneringen zijn tot op
vandaag relevant en waardevol.
De provincie West-Vlaanderen is
actief bezig met de voorbereiding van
de herdenking rond 100 jaar Groote
Oorlog. Zo is er op het niveau van
de provincie een beleidsstuurgroep
actief en werd in samenwerking met
Westtoer een programmasecretariaat
opgericht met zetel in Diksmuide.
Er werd een budget van vijf
miljoen euro uitgetrokken voor de
cultuurtoeristische ontsluiting van het
erfgoed uit de Eerste Wereldoorlog.
49 100 jaar groote oorlog
Daarnaast ontwikkelt de provincie in
ieder herdenkingsjaar, van 2014 tot
en met 2018, een cultuurprogramma
met verschillende evenementen die
zullen plaatsvinden onder de naam
Gone West. Die programma’s zullen
enkele weken duren en vinden plaats in
de periode van belangrijke historische
herdenkingsmomenten.
Maar ook in andere provincies werd
slag geleverd, en tal van steden en
gemeenten zullen hun geschiedenis van
de Eerste Wereldoorlog in herinnering
brengen. Zo bereiden onder meer
Antwerpen, Aarschot, Dendermonde
en Leuven een herdenkingsprogramma
voor. Ook vanuit het netwerk van de
Martelaarsteden bereiden Aarschot,
Dendermonde en Leuven, in
samenwerking met de Waalse steden
Andenne, Dinant, Sambreville en Visé,
een gezamenlijk programma voor. Die
steden bundelen de krachten om de
eerste oorlogsdagen in de zomer van ’14
te herdenken.
Daarnaast zullen ook lokale en
regionale actoren een bijdrage leveren
aan de herdenking. ■

Colofon
Fotografie
Onroerend Erfgoed, Kris Vandevorst : p. 18, 22 30, 32, 36-37, 40
Fotoarchief Vlaanderen : p. 6, 16
Agentschap Toerisme Vlaanderen : p. 12, 44
Departement internationaal Vlaanderen : p. 14, 20
Toerisme Ieper: p. 10, 42
Lyssenthoek Military Cemetery : p. 24
Talbot House : p. 25
Memorial Museum Passchendaele 1917 : p. 26
IJzertorenmusem : p. 28
Geurst en Schulze architecten : p. 38
Open Monumentendag Vlaanderen : p. 48
Druk
Franky Van Varenberg,Vlaamse overheid - afm - Digitale Drukkerij
Grafische vormgeving
Guy Adam,Vlaamse overheid - afm - Digitale Drukkerij
Verantwoordelijke uitgever
Vlaamse overheid - Projectsecretariaat 100 jaar Groote Oorlog (2014-’18)
Depotnummer
d /2011 /3241 /264
Uitgave
November 2011
© Projectsecretariaat 100 jaar Groote Oorlog (2014-18)

Projectsecretariaat
100 jaar Groote oorlog (2014-18)
Vlaamse overheid
Boudewijnlaan 30 bus 80 | 1000 Brussel | België
t. +32 2 553 60 63 | F. +32 2 553 60 37
http: // iv.vlaanderen.be / 2014-18 | 2014-18@iv.vlaanderen.be