Notizie 78 - Anfiteatro

WWW.KOPIE-EXPRESSE.BE 

Voor uw Dagelijks Brood 

Patisserie en Zalige Zoetigheden 

Alle dagen doorlopend open van 7 tot 18 uur, zondag 

doorlopend van 7 tot 14 uur, donderdag gesloten 

Eindestraat 15, 9111 Belsele 03.722.02.56 

Kleibeekstraat 132, 9100 Sint-Niklaas 

03.766.26.39 

VERSLAG ACTIVITEITEN 

ACTIVITEITENKALENDER 

CULTUURKALENDER 

ALGEMENE INFORMATIE 

VERANTWOORDELIJKE UITGEVER & 

AFZENDER: 

KARIN TAVERNIER 

PRINS KARELSTRAAT 14 

B 9100 SINT-NIKLAAS TEL. 03.777.96.43 

secretariaat@anfiteatro.be 

NOTIZIE 78 

VIERDE KWARTAAL 2012 

België-Belgique 

P.B. 

9100 Sint Niklaas 

3/5345 

ANFITEATRO 

AMICI 

DELLA 

CULTURA 

ITALIANA 

DECEMBER 2012 

DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT 

AFGIFTEKANTOOR SINT NIKLAAS 1 

ERKENNING: P303621

ANFITEATRO 

www.anfiteatro.be 

Voorzitter 

Romain Van Hautekerke 

+3237710021 

voorzitter@anfiteatro.be 

Secretariaat 

Karin Tavernier 

+3237779643 

secretariaat@anfiteatro.be 

Penningmeester 

Karel Van Landeghem 

+3237768642 

penningmeester@anfiteatro.be 

Bestuursleden 

bestuur@anfiteatro.be 

Lode Corveleyn 03/777.47.50 

webmaster@anfiteatro.be 

André De Haeck-Neckers 03/776.85.14 

andredh@skynet.be 

Willy De Lange 03/777 19 41 

willy.de.lange@telenet.be 

Toon De Meyer 03/777.02.96 

todem1@gmail.com 

Gijs den Dubbelden 09/348.39.70 

dendubbwitlox@skynet.be 

Corry Devos 0478/410790 

corry.devos@telenet.be 

Guido Herbaut 03/771 58 80 

italiaansewijnen@vini-e-vini.com 

Geert Jottier 03/776.57.93 

geert.jottier@skynet.be 

Mieke Lismont 

mieke.lismont@skynet.be 

Anne-Marie Neckebroeck 09/3698791 of 0486/377990 

aneckebroeck@yahoo.fr 

Brigitte Van Kogelenberg 03/777.83.45 

bvankogelenberg@gmail.com 

Chris en Marc Van Meerssche-Jonkers 03/776 59 68 

m.vanmeerssche@telenet.be 

Kris Werts 0475/233 280 

kris.werts@scarlet.be 

Danielle en Achille Ziccardi-Van Gael 03 440 61 61 

ziccardi@telenet.be 

NOTIZIE 

Gratis toegestuurd aan de leden 

Lid worden kost slechts 10 EUR voor één jaar. 

Een volgend lid uit hetzelfde gezin betaalt 4 EUR 

Nieuwe leden kunnen hun lidgeld 

storten op rekening van Anfiteatro : 

conto 413-9188521-59 

IBAN : BE84 4139 1885 2159 

BIC : KREDBEBB 

REDACTIE 

Anne-Marie Neckebroeck 

Karin Tavernier 

Romain Van Hautekerke 

Toon De Meyer 

Brigitte Van Kogelenberg 

Gijs den Dubbelden 

Achille Ziccardi 

Opmaak: Jef Deyaert /B.Van Kogelenberg 

Kroonmolenstraat 4 - 9100 Sint-Niklaas 

Tel. 03/776.29.49 

website: www.lbcsintniklaas.be 

e-mail: info@lbcsintniklaas.be 

DE CASTRO 

Hendrik Heymanplein, 156 

9100 Sint-Niklaas Tel.03/777.64.64 

Ruime keuze Italiaanse vleeswaren 

boekhandel 

Stationsstraat 68, 

9100 Sint-Niklaas Tel.03.776.52.25 

oneindigeverhaal@skynet 

WINE 

T R A D I N G 

FACTORY 

de meest verrassende en intense ontmoeting met een fijne 

selectie betaalbare wijnen 

magazijn Sint-Amands open 

vrijdag van 9 tot 21 uur 

zaterdag van 10 tot 17 uur 

Hekkestraat 44a 2890 Sint-Amands 

tel.0472/73.89.69 fax.052/34.02.86 

www.winetradingfactory.be

BRICIOLE 

Nencini e il vice sindaco di Firenze Dario Nardella, 

presidente e vice presidente del comitato 

istituzionale per i mondiali che si correranno il 

prossimo anno a settembre tra Lucca e Firenze. 

“Il più entusiasmante – chiariscono – per le città 

d’arte e i paesaggi che attraverserà. E formidabile 

sarà pure la ricaduta economica su Firenze 

e sulla Toscana.”. 

L’evento sarà a settembre, ma per tutto l’anno 

che precederà la settimana di gare, per la prima 

volta ci saranno tutta una serie di eventi collaterali 

e preparatori: culturali, sportivi ed enogastronomici. 

Dall sito ufficiale del mondiali 

2013: www.toscana2013.it si potrà scaricare la 

cartella stampa dell’evento sportivo. 

De Tarantella is een Italiaanse dans in 6/8 of 4/4 

maat, die gekenmerkt wordt door het snel ronddraaien 

van dansende paren. Het is een van de 

bekendste dansen van het land. Diverse steden 

en regio’s van Italië, zoals Calabrië, Napels en 

Sicilië, hebben een eigen versie van de dans. 

De oudste vorm van de dans wordt pizzica 

genoemd. De dans is genoemd naar Taranto 

in Puglia (Zuid-Italië), en/of naar de tarantulaspin 

(Lycosa tarantula) waarvan gedacht werd 

dat de beet dodelijk kon zijn, en enkel genezen 

zou kunnen worden door wild te dansen. Dit 

is echter niet juist, de beet is slechts pijnlijk 

behalve bij allergie. De dans werd hoofdzakelijk 

door vrouwen gedanst. Een beet van de Tarantula 

was dan vaak een excuus om eens flink los 

te gaan voor de vrouwen die gewoonlijk zeer 

kort werden gehouden. De dans wordt vaak bij 

bruiloften gedanst. Mensen dansen in een cirkel, 

waarbij de richting waarin de cirkel draait regelmatig 

omwisselt. In Melpignano, Lecce wordt 

elke zomer la Notte della Taranta gehouden, een 

muziek- en dansfestival voor Tarantella en pizzica. 

In de films The Godfather (1972) en The Godfather 

Part II (1973) wordt ook een “tarantella” 

gespeeld tijdens de twee grote feesten waarmee 

de films openen. 

Bezorgd door Erik De Lathouwer 

Si cerca 

We hebben een uitgebreid mailadressenbestand dat we 

gebruiken voor NOTIZIE via mail, maar op deze mailadressen 

krijgen we altijd een foutmelding. Als iemand ons 

kan helpen? Omwille van de privacy hebben we een deel 

weggelaten. Eigenaars zullen zich hopelijk wel erkennen 

en kunnen allicht zelf een mailtje sturen naar secretariaat@ 

anfiteatro.be 

franky.deryck@; hoeyland@;ac.italy.genk@; fb404369@; 

francesco_devita@; italconsmons@; tempels.jettie@; 

an.roosens@; Chris.Houtman@; Danny.dubrul@; Danny. 

De.Decker@; annvanhove@;angelamasciarelli@; alma@ 

fredadriaenssens@ 

IN PRIMO PIANO 

Passione e gusto” 

…en piccione viaggiatore 

door Anne-Marie Neckebroeck 

48 1 

Reisduif… 

onbekend met HET land… 

maak kennis! En ontdek – 

dat je er nooit meer 

genoeg van krijgt! 

Word een… piccione viaggiatore! 

Een kunstminner – met Lorenzo 

Vlieg – 

sluit je ogen – 

je ziet het felle blauw – 

van meer, van zee, van stroom 

let op – 

je vliegt over hoge toppen – 

van bergen in de zon 

en over torens – 

waar reisduiven rusten 

je wordt als nieuweling 

begroet – 

Leonardo helpt je landen… 

Kijk, voel, hoor, ruik, proef 

je weet… 

dat je er nooit meer 

genoeg van krijgt 

PICCIONE VIAGGIATORE 

Reisbeurs georganiseerd door de leden van 

Anfiteatro op 3 maart 2012 van 11 u. – 14 u. in 

het Bauhuis in Sint-Niklaas tijdens de ‘Passione 

e Gusto’ beurs. 

Deze tiende reisbeurs van Anfiteatro is boeiend, 

verrassend en biedt aan de bezoekers heel wat 

informatie over verschillende regio’s in Italië. De 

informatie wordt verstrekt door enthousiaste 

leden van de vereniging. Ze hebben allen een 

meer dan bijzondere voorliefde voor Italië! Anfiteatro 

– amici della cultura italiana – is 23 jaar 

jong, en ondertussen al bijna legendarisch aan 

het worden… 

Niet enkel de reisduiven die nieuweling zijn, 

maar ook zij die regelmatig op de torens rusten 

in HET land, worden attent gemaakt op het 

kijken, het voelen, het horen, het ruiken en het 

proeven in HET land… 

www.anfiteatro.be

IN PRIMO PIANO 

Cari lettori 

Hier ligt alweer Notizie 78 voor u, met onder 

andere heel veel reisverhalen om u nu al te laten 

dromen van una primavera of een mooie estate 

in Italia. 

Maar voor het zover is, hebben we nog aantal 

boeiende activiteiten… en er komen er nog 

meer! Hou daarvoor uw mailbox in ’t oog. 

Want met ons vernieuwde, uitgebreide bestuur 

hebben we ook veel meer inspiratie! Neem 

maar een kijkje hiernaast… En uiteraard blijven 

ook uw ideeën, suggesties en artikels voor Notizie 

van harte welkom! 

We wensen u nu alvast buona lettura , een mooi 

jaareinde en een heel fijn 2013. 

Tanti auguri! 

INHOUD 

Piccione viaggiatore 1 

Inhoudstafel/In primo piano 2 

Werkten verder mee 2 

Natale siciliano 3 

Che cosa faremo 5 

Che cos’abbiamo fatto 

- Cesare deve morire 8 

- Recepten Week van de smaak 11 

Viaggiare: 

- Friuli, Venezia, Giulia 12 

- De eerste verdieping 15 

- Bella Liguria 18 

- Roma 20 

- Het minder bekende Toscane 22 

Risotto als Limone 27 

San Martino 28 

Bergamo 29 

Cadeautips voor onder de kerstboom 31 

Storia: Compie 30 anni.... 36 

Il sigaro toscano 38 

Ondata Micidiale 42 

Francobolli -Benvenuto a Europa 44 

Briciole 46 

Werkten verder mee 

Herman Cole, Dany Corneillie,Linda Crivits, Erik De Lathouwer, 

Monique Jacqmain, Anne-Marie Neckebroeck, 

Betsy Neckers, Magda Van den Bosch, Rita Van de Vyvere, 

Kris Werts, Achille Ziccardi, 

2 

BRICIOLE 

Uffizi e ai Musei Capitolini già partner di Google 

Art Project rispettivamente dal febbraio 2011 e 

dall'aprile 2012. 

cospicuo: aanzienlijk 

Ingestuurd door Dany Corneillie. 

Interessant om weten: Rome stemde een reglement 

waarbij de consumptie van voedsel of 

drank op openbare plaatsen en de historische 

stadskern verboden is in zones met een bijzonder 

historisch of architecturaal karakter. Je mag 

dus geen sandwich meer eten of van een ijsje 

genieten nabij de Piazza di Spagna of de Trevifontein. 

Overtreders riskeren boetes tot 500 

euro. 

LIMONE “MIRACOLOSO” CONTRO I CALCOLI 

RENALI 

Il 18% degli italiani può tirare un sospiro di sollievo. 

Perché da oggi le persone che soffrono 

di calcoli renali e coliche avranno un rimedio in 

più, e anche naturale, per combattere le enormi 

sofferenze provocate dalla patologia: bere mezzo 

bicchiere di succo di limone ogni giorno. Uno 

studio clinico dell’Istituto di Ricerche Farmacologiche 

Mario Negri di Bergamo rivela: “si avvia 

a certificare che le coliche si possono prevenire 

bevendo mezzo bicchiere di succo di limone al 

giorno. 

Il lavoro avviato nel 2008 ha coinvolto medici, 

ricercatori, scienziati e per la prima volta direttamente 

gli agricoltori. Il fatto che il consumo di 

agrumi, accompagnato da una dieta specifica, 

fosse benefico per prevenire il formarsi di calcoli 

renali non rappresenta certo una scoperta. La 

novità da registrare, invece, è che tra gli agrumi è 

proprio il limone a dimostrasi il più performante 

per combattere la nefrolitiasi. Infatti il suo contenuto 

in citrato è di 42,9 grammi per chilo, ovvero 

5 volte superiore rispetto all’arancia. 

Quindi è sufficiente la spremuta di 2/3 frutti 

per ottenere l’analogo risultato ottenuto da una 

medicina a base di citrato di potassio. Tra l’altro il 

succo è naturale. E, a differenza di alcuni medicinali, 

non presenta controindicazioni. 

Bron: Informazioni culturali: Il Botteghino N. 

174 

MONDIALI DI CICLISMO 2013 

Si correranno a settembre tra Lucca e Firenze. 

Sarà il mondiale delle due ruote nel vento. Ma 

non sarà solo ciclismo, bensì anche cultura, arte 

ed enogastronomia. “Sarà il mondiale tecnicamente 

più duro, ma anche il più entusiasmante” 

annotano l’assessore della Toscana Riccardo 

47

BRICIOLE NATALE SICILIANO 

Briciole 

Van Professor Monique Jacqmain kregen we 

een rechtzetting op haar eigen artikel van Notizie 

dat in maart verscheen: (Je vindt het nummer 

ook op www.anfiteatro.be 

Ik ben door de zusters Simili TERECHT op de 

vingers getikt wegens nogal wat fouten in mijn 

“gastronomisch” artikel. Vreemd dat ze niemand 

van jullie zijn opgevallen. Hopelijk kunnen de 

volgende correcties nog in het volgend nummer 

worden opgenomen... 

Hier gaan wij dan: 

PATE NEL VERDE Non 60 etti di prosciutto cotto 

(dit zou zes kilo zijn!) maar 6 etti = 600 gram ! 

PESCE SPADA con agrumi e zafferano en niet 

pescA SPADA (tikfout) 

INVOLTINI AI PORRI Alla terza riga non “mezzo 

chilo” di farina maar “un cucchiaio di farina” (per 

addensare la salsa) 

SIMPLEST SAUCE IN THE WORLD Se qualcuno 

non capisce consigliare un barattolo di pelati !!! 

ASPIC Al dodicesimo rigo mettere un punto 

dopo “per sicurezza”, altrimenti potrebbe sembrare 

che si possa anche non ammorbidire 

mentre invece è importante. Noi la gelatina 

la facciamo passare al freezer solo durante la 

composizione degli strati di frutta e di foglioline 

di menta. Copriamo il tutto con altra gelatina e 

frutta in uno strato e facciamo rassodare fino 

a riempire lo stampo. La gelatina poi NON si 

butta - questo proprio NON VA perché è proprio 

il liquido di Kirsch ecc. con gelatina che tiene 

insieme il tutto (dit laatste is ERG...) 

“Hoe kan een mens zo stom zijn ...” voegde 

signora Jacqmain er aan toe. 

www.googleartproject.com: 

Ho provato questo sito web...non posso credere 

i miei occhi...Fantastico, incredibile...Google Art 

Project si "allarga". Entrano altri quattro musei 

italiani. 

Aggiunge 29 nuove strutture al progetto del 

motore di ricerca che permette agli utenti internet 

di visitare virtualmente gli spazi più famosi al 

mondo. Siena, Genova, Milano e Firenze le new 

entry d’Italia. 

Google continua il suo viaggio virtuale alla 

scoperta dei musei più importanti del mondo 

aggiungendone 29 al suo già cospicuo database 

online. Tra i nuovi arrivati, quattro musei italiani. 

Si tratta della Fondazione Musei Senesi, i Musei 

di Strada Nuova a Genova, il Museo Poldi Pezzoli 

a Milano e del Museo di Palazzo Vecchio a 

Firenze che si affiancano ora alla Galleria degli 

HUYHUHUNMHMS 

door Monique Jacqmain 

Tijdens een pauze van een internationaal congres 

voor taalkundigen in Kopenhagen wandelen 

een Deense en een Franse professor door het 

park. Ze komen voorbij een vijver waarin een 

paar eenden lustig lopen te kwaken. “Tiens”, 

zegt de Fransman, “Voilà des coins coins !” – 

“Wat bedoel je?” zegt de andere. “Eh bien, des 

canards! N’entends-tu pas qu’ils crient ‘coin 

coin’?” – “Pas du tout, ils crient ‘rap rap’ !” 

beweert de Deen. Hieruit ontstaat een discussie 

waaruit beide heren concluderen dat het nabootsen 

van dierengeluiden door mensen meestal 

gebaseerd is op klanken die voorkomen in de 

moedertaal van wie dit doet. Het onderwerp 

werd daarna uitgediept op het bewuste congres. 

Italiaanse eenden zeggen qua qua, Nederlandstalige 

(!) kwak kwak, Engelse quack, Duitse 

quak. In de meeste gevallen komt er in het 

woord een (kw-)klank voor. Dit geldt overigens 

ook voor andere diersoorten. Een hond zegt in 

het Frans ouah ouah, in het Nederlands waf waf, 

maar in het Italiaans bau bau. Een haan zegt in 

het Nederlands kukeleku, in het Frans cocorico, 

in het Italiaans chichiricchi, een kuiken in deze 

twee talen respectievelijk toc toc en cot cot. Een 

ezel balkt in het Italiaans ia, in het Frans hihan. 

Waarschijnlijk zeggen alle schapen ter wereld 

be(hhhh)... terwijl er voor al deze klanknabootsingen 

meestal een specifiek werkwoord bestaat: 

kwaken – blaffen – kraaien – balken – kakelen... 

Een speciale, “historische” vermelding verdienen 

in dit verband de vroegere Pauselijke Staten. 

Nadat ze door het koninkrijk Italië waren ingelijfd, 

schijnt het dat op de markt de mensen die kuikens 

te koop aanboden de diertjes hard knepen, 

om ze te dwingen PIO PIO te roepen... om de 

Paus ter hulp te roepen (?) 

En dan is er uiteraard nog de kat: ze zegt miao in 

het Italiaans, miauw in het Nederlands, miaou( 

= mi-a-ou ) in het Frans. Alweer met een (w) - 

component. In verband met deze laatste taal valt 

er een anekdote te vertellen over de Nouvelle 

Vague, de bekende Franse filmreeks uit de jaren 

Vijftig. Het refrein van het lied dat in de allereerste 

film (1959, regie François Truffaut) herhaaldelijk 

werd gezongen luidde “A - la - mi - a – ou(t)... 

(de letter t werd niet uitgesproken) on fera les 

quatre cents coups”, wat helaas in de meeste 

Europese talen totaal verkeerd werd vertaald: 

“400 blows” en (oh schande) “De vierhonderd 

slagen”. In werkelijkheid betekent “faire les 400 

coups” de bloemetjes buitenzetten, de boel op 

46 3

NATALE SICILIANO STORIA 

stelten zetten, zich ongeremd amuseren... 

Niet alle dierengeluiden zijn in mensentaal weer 

te geven. Zo is er bij mijn weten in andere talen 

geen equivalent voor ons roekoeën (of koeren) 

van duiven, behalve misschien het Franse werkwoord 

roucouler. 

Het allergrootste probleem in dit verband is... 

paardentaal. Hoe kan je in godsnaam het begrip 

“hinniken” in andere talen weergeven? Wie hier 

een oplossing voor gevonden heeft, was Jonathan 

Swift, de auteur van Gulliver’s travels. Tijdens 

zijn vierde reis komt zijn held terecht in een 

land waar slechts twee soorten wezens leven: 

a) mensen, die allemaal door en door slecht zijn; 

ze worden door de auteur misprijzend Yahoo’s 

(jawel!) genoemd, en b) paarden, Houyhnhnms, 

deugdzame wezens - (ze vertegenwoordigen 

“the perfection of nature”), wier land logischerwijze 

HOUYHNHNMLAND heet. 

Cucurucù, cucurucu', è nato Gesù ! ,waarop de 

os vraagt: Uuuuunni ? (Siciliaans voor “ Dove?”) 

, en het schaap antwoordt: Bêêêtlemme ! , en 

de ezel stelt enthousiast voor: 

I-amoci, i-amoci ! (Siciliaans voor “andiamoci”) 

4 

een prachtig schilderij van 

Caravaggio (zie zegel 3 - 

hiernaast ). 

Italië heeft in de geschiedenis 

van de Europese Eenwording 

ook letterlijk zijn 

naam gevestigd, namelijk 

met het Verdrag van Rome 

(1957). Al in 1967 herdachten 

de Italiaanse posterijen 

dit feit met een paar fraaie 

zegels (zie zegel 4 - hieronder) 

waarop de Capitolino in 

Rome staat afgebeeld, waar het verdrag werd 

ondertekend 

waarmee de 

facto de EEG 

werd opgericht. 

Toen 

nog een 

stralend idee 

dat stond 

voor vooruitgang 

en een 

stralende 

toekomst. 

Het daaropvolgende Verdrag van Maastricht was 

al wat meer omstreden, maar dat zal vooral aan 

de euro gelegen hebben. In het jaar voor Maastricht 

gaf Italië een opmerkelijk 

zegeltje uit (zie zegel 

5 - hiernaast ), waarop de 

Europese vlag was afgebeeld 

én met een waarde-aanduiding 

in ECU. Dat was de 

toenmalige rekenwaarde van 

de nog niet echt bestaande 

Europese munt. In 1998 kon 

men komen met de zegel 

waarin de Italiaanse euro 

daadwerkelijk werd gepresenteerd 

met symbool en 

afbeelding 

(zie zegel 6 hiernaast). 

Italië is dus wel steeds wat 

enthousiaster geweest 

dan Nederland: de Nederlanders 

zagen hun gulden 

blijkbaar met heel wat 

meer spijt gaan. Overigens 

koos men opnieuw voor 

een afbeelding met tandwieltjes, 

net zoals in 1967. 

Dat daar nogal wat zand 

tussen zou kunnen komen werd in het enthousiasme 

vergeten... 

45

FRANCOBOLLI 

BENVENUTA EUROPA 

door Danny van Vliembergen 

Dat de Europese gedachte niet alleen hier, maar 

ook in Italië heeft post gevat, blijkt alleen al uit 

het bestaan van levendige contacten tussen 

Anfiteatro en vele Italiaanse vrienden. Italië en 

de Italianen kennende, lijkt het niet altijd even 

voor de hand liggend. Want een zekere blik naar 

binnen en een overtuiging dat Italië het begin 

en het eind van de wereld is, is niet helemaal 

vreemd aan dit grote land. Maar niettemin heeft 

Italië mede aan de wieg van Europa gestaan en 

vanaf het begin (toen nog met 6 landen) enthousiast 

deelgenomen aan veel Europese initiatieven. 

Dat heeft zich in een 

enorm aantal Italiaanse 

Europazegels vertaald. 

Deze zegels worden 

uitgegeven door de 

gezamenlijke Europese 

postadministraties met 

elk jaar een gezamenlijk 

thema. De eerste 

zegel kwam in 1956 (zie 

zegel 1 - hiernaast) met 

een afbeelding van het 

woord ‘Europa in de 

steigers’. Gedurende die 

eerste jaren droegen 

alle zegels elk jaar een 

gezamenlijke symbolische 

voorstelling van de Europese gedachte, 

(zie zegel 2 - hieronder) die later ook de afkorting 

CEPT (Conférence européenne des administrations 

des postes et 

télécommunications) 

nog een tijdje 

droegen. De jaarlijks 

terugkerende uniforme 

voorstellingen 

bleken voor het op 

diversiteit gestelde 

Europa al snel wat 

saai en met name 

Italië greep het jaarthema 

al snel aan 

voor het uitgeven 

van fraaie zegels, die 

misschien wat meer 

recht deden aan de 

kunst en cultuur van het eigen land dan aan die 

van Europa in het algemeen. Zo verscheen in 

1975 onder de noemer Europa een zegel met 

44 

CHE COSA FAREMO? 

11/01 19u30 Museumtheater Zwijgershoek 

Filmklassieker ‘Ladri di biciclette’ + 

Nieuwjaarsreceptie 

Deuren om 19 u. Om 19.30 u inleiding op deze 

filmklassieker, gevolgd door uitgebreide Nieuwjaarsreceptie. 

Bijdrage in de onkosten: 5 euro 

voor leden. 

16/01 20 u Geleid bezoek aan ‘Over het genot 

van de zintuigen in de schilderkunst’ in het 

SteM (Sint-Niklaas). 

Sint-Niklaas 

organiseert 

tot en met 31 

januari 2013 

een prestigieuzetentoonstelling 

Over 

het genot van 

de zintuigen 

in de schilderkunst 

(16e – 20e 

eeuw). 

De tentoonstelling 

begint 

met de 16e 

eeuw en 

brengt zowel 

de tijd- en 

geestesgenoten 

van Jheronymus 

Bosch, Pieter Bruegel de Oude en Adriaen 

Brouwer in beeld, als een groep moderne kunstenaars 

zoals Félicien Rops, Fernand Khnopff en 

James Ensor. 

De zintuiglijke benadering van de werkelijkheid 

in de kunst wordt geactualiseerd in HYPERSEN- 

SITIEF, een aparte tentoonstelling die werk van 

de hedendaagse kunstenaar Robert Devriendt in 

relatie brengt met dat van Joachim Wtewael en 

Fernand Khnopff. 

In de 16e eeuw waren allegorische voorstellingen 

van de vijf zintuigen bijzonder geliefd. Het gezicht, 

het gehoor, de reuk, de smaak en het gevoel 

werden in series voorgesteld als liefdesparen die 

door de verlokkingen van de zintuigen in verleiding 

worden gebracht. 

In de 17e eeuw werden de vijf zintuigen uitgebeeld 

als een vrolijk gezelschap, dat zich overgeeft 

aan de zinnelijke geneugten van muziek 

(het gehoor), eten en drinken (de smaak), tabak 

(de reuk), minnekozen (het gevoel) en elkaars 

5

CHE COSA FAREMO ? 

aanblik (het gezicht). 

Deze voorstellingen roepen oogstrelende effecten 

op en zijn door de zinnelijke overdaad die zij 

tentoonspreiden een regelrechte hommage aan 

het leven zelf. Hoe het thema zich verder ontwikkelde, 

wordt verbeeld in Over het genot van de 

zintuigen in de schilderkunst. 

De verhalen in de schilderijen, tekeningen en 

gravures worden aangevuld met beeldhouwwerken, 

meubilair, preciosa, keramiek, wandtapijten 

en luxueuze gebruiksvoorwerpen. Veel van de 

getoonde kunstwerken zijn afkomstig uit particuliere 

verzamelingen en zijn nog maar zelden 

getoond of zelfs voor het eerst te zien. 

Heel veel van deze werken zijn sterk door Italië 

beïnvloed. Het is dat accent dat curator Annemie 

Degendt zal leggen in de rondleiding die ze voor 

ons verzorgt! 

Datum: Anfiteatro, amici della cultura italiana 

bezoekt deze tentoonstelling op woensdag 16 

januari om 20 uur 

Plaats: Stedelijk Museum SteM, Zwijgershoek 

14 te Sint-Niklaas 

Prijs: 4 euro voor leden Anfiteatro (cash ter 

plaatse betalen); 6 euro niet-leden. 

Vermits het aantal deelnemers beperkt is, graag 

aanmelden via secretariaat@anfiteatro.be 

23 /02 van 10 tot 12 uur, Cultureel Centrum 

De Boerenpoort, Elisabethstraat in Melsele ( 

nieuwe parking Grote Baan recht tegenover het 

gebouw onmiddellijk rechts na de lichten als je 

van Sint-Niklaas komt) : De Veneto en Friuli: tra 

la terra e il cielo door Etienne Rooms 

Deelname in de onkosten : 10 euro. 

2-3/03 Bauhuis: ‘Passione e Gusto + …’ 

Bij ‘t opmaken van deze Notizie ontbreken nog 

heel veel details. U vindt later de info op de 

website of via mail. 

Allicht vindt tijdens deze Passione e Gusto onze 

Piccione Viaggiatore plaats op zondag rond de 

middag. 

16/03 20 u ’t Ey http://www.liguriani.it/ 

gruppo.html 6/8 euro 

Noteer ook alvast 30 april. Naar aanleiding van 

de toetreding van Kroatië tot de EU in juli 2013 

plant Sintur 9100 Pasar rond dat Zuid-Europese 

land een Europees getinte veeltalige avond 

(Nederlands, Engels, Italiaans ...). Uit Bari (Italië) 

komt journaliste Enrica Simonetti vertellen over 

vuurtorens langs de Adriatische kusten. Uit Sint- 

Niklaas stamt reisauteur Herman Cole die in de 

STORIA 

sganciata su Hiroshima. 

Fra Longarone, Codissago, 

Castellavazzo, 

Erto-Casso vi furono 

almeno 1917 (!) vittime 

in pochi minuti. I loro 

nomi si leggono su una 

lunga lastra sotto la 

Chiesa monumentale a 

Longarone. La lettura di 

questi nomi e la visita 

del cimitero delle vittime 

del Vajont a Fortogna 

sono veramente 

momenti da brivido. 

Alle ore 5.30 della 

mattina del 10 ottobre 

arrivarono sul luogo, i 

primi militari dell' Esercito 

italiano per portare 

soccorso e recuperare i 

morti. Tra questi vi erano 

soprattutto Alpini, alcuni 

dei quali appartenenti 

all' arma del Genio 

che scavarono anche 

a mano per riuscire a 

trovare i corpi dei dispersi. 

Vennero dopo da 

tutta Italia centinaia di 

volontari. Molte famiglie 

ricordano un parente 

che in quei giorni si recò 

a Longarone per dare 

una mano. 

A che cosa era dovuta 

la frana? Già alla fine 

dell’estate del 1963 i 

sensori rilevarono movimenti preoccupanti della 

montagna. Si parla dell'innalzamento delle acque 

del lago artificiale oltre quota 700 metri (s.l.m.) 

voluto dall'ente gestore per il collaudo dell'impianto. 

Si parla di sfavorevoli condizioni meteo 

con fortissime piogge e di negligenze nella 

gestione dei possibili pericoli dovuti al particolare 

assetto idrogeologico del versante del monte 

Toc. Nel 2008 -International Year of Planet Earth- 

il disastro del Vajont fu citato come un caso 

esemplare di ‘disastro evitabile’ causato dalla 

scarsa comprensione delle scienze della terra e 

-nel caso specifico- dal ‘fallimento di ingegneri e 

geologi nel comprendere la natura del problema 

che stavano cercando di affrontare’. 

(Se aprite la mia guida 100x Noord-Italië a 

pagina 214, troverete un articolo in neerlandese 

dedicato al disastro del Vajont!) 

6 43

STORIA 

Sabato 4 maggio 2013 partirà da Napoli la 96° 

edizione del Giro d’Italia. Sul sito dell’organizzatore 

La Gazzetta dello Sport (www.gazzetta.it) 

leggiamo che l’11° tappa si disputerà tra Tarvisio 

(Cave del Predil) e Vajont 1963-2013 (Erto-Casso). 

Come mai ci sta scritto ‘1963-2013’ ? 

ONDATA MICIDIALE 

bewerkt door Herman Cole 

La data ricorda una catastrofe che ebbe luogo 

in quella zona del Veneto - provincia di Belluno- 

mezzo secolo fà. Con esattezza alle ore 22.39 

del 9 ottobre dell’anno 1963. Talvolta lo si ricorda 

come ‘il dramma di Longarone’. Spostiamoci 

sul posto dove -alta e impressionante- si vede 

ancora oggi la diga del Vajont. Venne costruita 

tra il 1957 ed il 1959 ad arco a doppia curvatura 

in calcestruzzo. Altezza 264,60 m, larghezza alla 

base 27 m e larghezza in sommità 3,4 m. Questo 

sbarramento -in quel momento la quinta diga più 

alta del mondo- aveva un bacino di 168,715 milioni 

di metri cubi. Un interessantissimo filmato 

di 11 minuti racconta come venne costruito 

questo capolavoro di ingegneria. (www.youtube. 

com/watch?v=tNXZKAbshjY&noredirect=1) 

In quella notte del 9 ottobre, oltre 270 milioni 

di metri cubi di rocce e terra si staccarono 

dal monte Toc, un volume quasi triplo rispetto 

all'acqua contenuta nel bacino artificiale sottostante. 

Alla velocità di 108 km/h questa massa 

di una lunghezza di 2 km scivolò nel lago dietro 

la diga. Questo movimento provocò un'onda che 

superò di 100 m in altezza il coronamento della 

diga e che, in parte, risalì il versante opposto 

distruggendo tutti gli abitati lungo le sponde del 

lago nel comune di Erto-Casso. L’onda scavalcò 

la diga (che rimase sostanzialmente intatta) e 

precipitò poi nella stretta valle del Piave, distruggendo 

quasi completamente il paese di Longarone 

ed altri borghi nei dintorni. È stato stimato 

che l'onda d'urto dovuta allo spostamento d'aria 

fosse di intensità uguale, se non addirittura 

superiore, a quella generata dalla bomba atomica 

42 

CHE COSA FAREMO ? 

zomer 2012 de Kroatische hoofdstad Zagreb en 

de oostelijke regio Slavonië bereisde. Maar er is 

nog veel meer … Programma in samenwerking 

met ANFITEATRO-amici della cultura italiana. 

Start: 20:00u Kasteel Walburg, Walburgstraat 35, 

Sint-Niklaas (onder voorbehoud) 

Zelf Italiaans praten op onze eigen informele 

babbelmiddagen ‘Quattro chiacchiere in italiano’ 

onder leiding van native speaker Achille 

Ziccardi. 

Geïnteresseerden kunnen zich alvast melden bij 

Brigitte (03 777 83 45 – na 19.30 u) of via mail 

bvankogelenberg@gmail.com 

Data praatnamiddag eerste kwartaal: Jan 9, 16, 

23, 30; Feb 6, 13, 20, 27; Maart 6, 13, 20, 27. 

Altijd onder voorbehoud. 

Italiaans voor beginners, een reeks vakantie- 

Italiaans in 10 avonden in de periode mei-juni 

2013 (onder voorbehoud). Geïnteresseerden 

kunnen zich melden. 

La Piazzetta: zelf Italiaans zingen. Aangename 

zangavonden waarbij Italiaanse (volks-) 

liedjes beetje bij beetje worden aangeleerd. Wij 

zijn momenteel met 7, mogelijk met 9 binnen 2 

weken. Wij hadden gepland om elkaar om de 4 

weken te ontmoeten om samen te zingen, maar 

gaan nu t/m februari 2013 het ritme opkrikken 

want … 

Op 31 januari treden we in Sint-Gillis-Waas, 

School Janitor, 2 liederen 

Op 2 en/of 3 maart zingen we in Passione e 

Gusto !! 5 liederen zijn zo goed als klaar, andere 

zullen zich eraan toevoegen. Wij voelen de wind 

in de zeilen en iedere bijeenkomst werkt echt 

motiverend ! 

Wie graag Italiaans leest, maar daarbij best 

een steuntje kan gebruiken, moet maar eens 

een kijkje nemen op www.progettocolibretto. 

jimdo.com, met heel veel dank aan Dany 

Corneillie 

*** 

FOTOWEDSTRIJD ZOMER 2012 

Ten gevolge van een fatale harddiskfout zijn de 

oorspronkelijke e-mails van alle deelnemers verloren 

gegaan! Om de fotowedstrijd tot een goed 

eind te kunnen brengen is het belangrijk dat alle 

deelnemers hun foto’s opnieuw sturen naar de 

webmaster (webmaster@anfiteatro.be ) met vermelding 

van de fotograaf, de plaats van opname, 

de categorie waartoe de foto behoort 

7

CHE COS’ABBIAMO FATTO ? STORIA 

CINEMA 

CESARE DEVE MORIRE 

CAESAR MUST DIE , 

INTENSIEVE CINEMA DIE DE BRUG 

SLAAT TUSSEN THEATER EN CINEMA 

door Linda Crivits 

Gedurende zes maanden volgen de Italiaanse 

broers en visionaire filmmakers Paolo en Vittorio 

Taviani in Cesare deve morire (76’) de voorbereidingen 

van Shakespeares befaamde Julius 

Caesar (1599) in de streng bewaakte Rebibbiagevangenis 

in Rome. De film, grotendeels 

gedraaid in zwart-wit, wordt vertolkt door echte 

moordenaars, maffiosi, drugdealers en andere 

zware jongens. Door het spelen van het stuk (in 

het kader van een heropvoedingsprogramma) 

vonden de acteurs/gevangenen een stukje vrijheid 

in de gesloten omgeving van hun cel. De 

zware crimineel Giovanni Arcuri (veroordeeld tot 

levenslang) zet een meesterlijke vertolking neer 

van Julius Caesar. Aan het einde van de film 

oppert hij: ‘sinds ik de kunst ontdekte is deze cel 

een gevangenis voor mij’. 

Zoals in alle films van de Taviani’s is ook hier 

weer het respect voor de mens voelbaar. ‘Wij 

hopen dat wanneer de film in de zalen verschijnt 

en getoond wordt aan een groot publiek, het 

publiek zal beseffen dat zelfs een gevangene 

met een zware straf of zelfs levenslang een 

mens is en blijf’, dixit Paolo Taviani. 

Met het docudrama Cesare deve morire balanceren 

de gebroeders Taviani op de dunne lijn 

tussen leven en kunst. Of hoe de universele taal 

van de Britse bard een brug kan slaan tussen de 

gevangenis en de wereld er buiten, tussen mens 

en acteur en tussen vrijheid en gevangenschap. 

Cesare deve morire kreeg op het 62ste filmfes- 

8 

anto per il trattamento degli odori generati dai 

sigari aromatizzati. 

Formazione e produttività per competere sui 

mercati internazionali: MST è concentrata su un 

piano di adeguamento tecnologico delle macchine 

che, combinato con il percorso di formazione 

degli operatori e dei tecnici, ha portato ad 

una migliore organizzazione del lavoro, ad una 

produttività maggiore in linea con gli standard 

produttivi europei dell’area sigari. 

Innovazione e formazione, due passaggi fondamentali 

nella strategia di MST, per consolidare la 

leadership in Italia e per competere all’estero. 

L’impegno nella ricerca: Ricerca, qualità e innovazione: 

questi sono gli strumenti che per MST 

rappresentano il motore per uno sviluppo competitivo 

e sostenibile, nel rispetto delle aspettative 

dei consumatori. Dal 2008, presso la 

struttura di Cava de’ Tirreni, sono attivi laboratori 

di ricerca all’avanguardia per indagini fisiche, 

chimiche e microbiologiche relative al fumo ed 

al tabacco. Strutture moderne e personale altamente 

qualificato per un ruolo attivo nell’ambito 

del CORESTA , l’organo scientifico di riferimento 

internazionale sul tabacco. Dal 2007 MST ha 

inoltre avviato una collaborazione tecnico-scientifica 

con il Dipartimento di Ingegneria Agraria ed 

Agronomia del Territorio dell’Università di Napoli 

Federico II. 

Ambasciatori del Made in Italy nel mondo 

C’è un’Italia che merita di essere conosciuta 

e apprezzata in tutto il mondo. L’export è una 

priorità strategica, oggi il sigaro Toscano è distri- 

buito in più di 30 paesi; principalmente in Europa 

ma anche in Canada, Australia, Israele e Libano, 

Giappone, Uruguai. E’ presente poi nei duty free 

italiani, francesi e turchi e sulle principali navi da 

crociera italiane. Nel biennio 2012-2014 è prevista 

un’ulteriore espansione nell’Europa dell’Est 

ed in oriente. 

41

STORIA CHE COS’ABBIAMO FATTO ? 

è possibile vedere dal vivo nella Manifattura 

di Lucca. 

Le manifatture, un’eccellenza radicata nel territorio 

per quasi centotrentanni, a partire dal 1818, 

la fabbricazione del sigaro si è svolta principalmente 

a Firenze. Ma negli anni successivi al 

periodo post-bellico lo 'stortignaccolo' ha lasciato 

definitivamente il capoluogo toscano, per 

trasferire la sua produzione nelle Manifatture di 

Lucca e Cava dei Tirreni. 

Lucca: La Manifattura principale lucchese ha 

avuto sede, sino al giugno 2004, in un ex convento 

di suore domenicane. Da allora la produzione 

è stata trasferita in una struttura più 

funzionale e moderna, situata nella periferia 

di Lucca, precisamente a Mugnano; in questa 

manifattura è presente il reparto delle sigaraie, 

realtà unica in Europa. 

Dal 1912, anche Cava dei Tirreni (provincia di 

Salerno) è una delle sedi principali della produzione 

del famoso sigaro italiano. 

Il centro tabacchi di Foiano della Chiana: I coltivatori 

diretti del tabacco Kentucky del Veneto, Valdichiana, 

Valtiberina, Lazio e Campania vendono 

annualmente il loro raccolto al Centro di Raccolta 

di Foiano della Chiana (AR). Qui avvengono 

molte importanti attività quali la perizia del 

tabacco, il supporto agronomico e la selezione 

del tabacco destinato alla fascia e al ripieno. 

Innovazione, efficienza, competitività 

I coltivatori di kentucky rappresentano un anello 

strategico della catena produttiva del sigaro 

Toscano, MST è il loro principale interlocutore ed 

assorbe il 60% dell’intera produzione nazionale, 

percentuale che arriva ad oltre il 95% nel caso 

della foglia da fascia, la parte qualitativamente 

più pregiata della coltivazione. MST si è impegnata 

compensando il taglio delle sovvenzioni 

accoppiate all’agricoltura, garantendo ai coltivatori 

produttività e stabilità di reddito. Un forte 

legame con i tabacchicoltori, con investimenti 

anche sul fronte dell’assistenza tecnico-agronomica, 

per il miglioramento quali-quantitativo delle 

produzioni agricole. 

Un insieme di sforzi per mantenere in Italia una 

materia prima di alta qualità, garantire prospettive 

e continuità della filiera italiana. 

L’ambiente: Grazie al supporto di un gruppo industriale 

leader nel mondo e della sua divisione 

Energia, sono stati realizzati due impianti 

fotovoltaici a Lucca ed a Cava dei Tirreni. Lo 

stabilimento cavese si è inoltre dotato di un 

cogeneratore di ultima generazione e di un impi- 

40 9 

tival van Berlijn de Gouden Beer uit handen van 

juryvoorzitter Mike Leigh. Won in Italië vijf David 

di Donatello Awards, de Italiaanse Oscars, en op 

het Cannes festival de Gouden Palm. De film is 

ook Italiës Oscar-inzending in de categorie beste 

niet-Engelstalige film. Het ziet er echter niet naar 

uit dat de regisseurs samen met de cast richting 

LA vliegen. Dit omdat de acteurs nog steeds 

in de gevangenis verblijven, met uitzondering 

van Salvatore Striano (rol van Brutus). Die zat 

zijn veertien jaar uit. Hij was ook te zien in de 

op feiten gebaseerde maffiafilm Gommara van 

Matteo Garrone. 

De gebroeders Taviani werden op de 39ste 

editie van het filmfestival Gent bekroond met 

een lifetime achievement award. Het filmfestival 

vertoonde de film in de Gentse gevangenis naar 

aanleiding van haar 150-jarig bestaan. 

Wie zijn Paolo en Vittorio Taviani? 

Paolo (°1931) en Vittorio (°1929) zijn geboren 

in San Miniato (Toscanië). Na hun universitaire 

studies in Pisa, en onder de indruk van de neorealisten, 

begonnen ze in 1954 met het maken 

van documentaires. Dit in samenwerking met 

Valentini Orsini, die ook heeft meegewerkt aan 

hun eerste twee langspeelfilms. De broers 

werken nauw samen, zowel bij het schrijven als 

bij het regisseren van hun films. In een interview 

met Vrij Nederland omschreven ze hun samenwerking 

als volgt : ‘Wij zijn koffie en melk. Ge 

weet niet waar de melk ophoudt en de koffie 

begint’. De Taviani’s verworven een plaats onder 

de belangrijkste Italiaanse cineasten van hun 

generatie en staan bekend om hun eigen duidelijke 

linkse politieke standpunten. 

De Taviani’s zijn buiten Italië pas bekend geworden 

na hun succesvolle film Padre Padrone 

(1977), gebaseerd op de autobiografie van

CHE COS’ABBIAMO FATTO ? STORIA 

Gavino Ledda. De film, badend in de mooie 

fotografie van Mario Maini, is het levensverhaal 

van de Sardijnse herderszoon Gavino Ledda die 

vroegtijdig van school is gehaald om de schapen 

te hoeden en analfabeet blijft tot zijn militaire 

diensttijd. Wanneer hij het brengt tot een universitaire 

student taalwetenschappen krijgt hij af 

te rekenen met het traditioneel vaderlijk gezag. 

Deze opmerkelijke prent is gegoten in een bijzondere 

filmvorm. De beklemmende eenzaamheid 

van een kleine schaapshoeder wordt in 

beeld en geluid voelbaar gemaakt, met korte 

momenten die enkel doorbroken worden door 

een geluidje. De film kreeg zowel de Gouden 

Palm als de Internationale Prijs van de Kritiek van 

Cannes. Sovversivi gaat over ‘subversieven’, die 

de begrafenis van de communistenleider Palmiro 

Togliatti bijwonen en revolutionairen worden, terwijl 

Sotto il segno dello scorpione een politieke 

allegorie is waarin de onrust in het Italië van het 

eind van de jaren zestig wordt weerspiegeld. 

Hun meest indrukwekkende film is Kaos (1984). 

Aan de basis van de 188’ durende film liggen 

een vijftal verhalen (L’altro figlio, Mal di Luna, Il 

giara, Requiem, Colloquio con la madre) van de 

Siciliaanse schrijver Luigi Pirandello. Films als 

o.a. Good Morning Babilonia (1987) en Fiorile 

(1993) volgden. 

vocazione industriale, diversificazione, internazionalizzazione. 

Il Gruppo oggi è attivo in 

diverse aree di business: ingegneria ambientale, 

ingegneria meccanica, real estate e costruzioni, 

energia, alimentare e agroindustria, tabacco, 

biotecnologie. 

La Società S.E.C.I. è la holding del Gruppo, 

controllata interamente dalla famiglia Maccaferri 

ed ha sede a Bologna. Il Presidente è Gaetano 

Maccaferri. 

Si dice che…un giorno del 1815, nella Manifattura 

tabacchi di Firenze, una partita di tabacco 

- lasciata ad essiccare al sole estivo – venne 

bagnata da un violento acquazzone. Con tutto 

quel tabacco si decise di produrre dei sigari 

economici da vendere al popolo di Firenze. Fu 

subito un grande successo. L’acqua, infatti, fece 

fermentare il tabacco dandogli un gusto del tutto 

‘nuovo’. Nasce così la leggenda del sigaro Toscano, 

che dal 1818 entrò regolarmente in produzione. 

I prodotti 

MST vende ogni anno, sul mercato nazionale 

e su quelli esteri, oltre 150 milioni di sigari. Un 

gamma di sigari di qualità per tutti i gusti del pubblico. 

I sigari lunghi fatti a mano per gli esperti 

del fumo lento come il Toscano Originale ed il 

Toscano Originale Selected. Le edizioni a tiratura 

limitata: la qualità del fatto a mano con il miglior 

Kentucky e la lunga stagionatura come il Moro, 

Il Toscano Originale Millenium ed il Toscano 

del Presidente. I lunghi realizzati con le antiche 

ricette quali il Toscano Antica Tradizione e il Toscano 

Antica Riserva; i sigari dal gusto tipico e 

deciso come l’Antico Toscano, il Toscano Classico 

e il Toscano Extravecchio. La gamma dei sigari 

d’Autore per chi si avvicina al sigaro con il Garibaldi, 

il Soldati ed il Modigliani. I sigari Toscano 

Ammezzati per ogni momento della giornata, il 

Toscanello Speciale, il Toscanello, il Toscanello 

Scelto, l’Ammezzato Garibaldi. Gli ammezzati aromatizzati 

al caffè, grappa, anice, fondente, vaniglia 

per chi desidera un sigaro meno impegnativo 

e gradisce l’aroma nel sigaro. 

Il sigaro Toscano, un esempio di artigianalità italiana, 

un sigaro unico perché: 

• solo tabacco kentucky 

• dal gusto pieno grazie alla particolare tecnica 

di fermentazione 

• lunghi periodi di Stagionatura 

• dalla forma irregolare tronco-conica 

• da 200 anni stesso tabacco, stessa ricetta, 

stessa lavorazione da parte delle sigaraie, che 

10 39

STORIA 

Manifatture Sigaro Toscano, 

una storia tutta italiana 

Manifatture Sigaro Toscano SpA nasce nel 2006, 

quando il Gruppo Industriale Maccaferri acquisisce 

dalla British American Tobacco Italia il ramo 

d’azienda che produce e commercializza il sigaro 

Toscano. L’operazione ha riportato in mani italiane 

un marchio nazionale storico e si inserisce 

nelle logiche strategiche che contraddistinguono 

il Gruppo Maccaferri, presente da più di un 

secolo in diversi settori agro-industriali. 

I numeri di MST nel 2011 

• Fatturato: 85 milioni di euro (esclusa la fiscalità) 

• Produzione: oltre 160 milioni di sigari (di cui 3 

milioni fatti a mano), 50 tonnellate di Trinciati 

da Pipa 

• L’export: il sigaro Toscano è distribuito in più 

di 30 paesi, principalmente in Europa, ma 

anche in Canada, Australia, Israele, Libano, 

Giappone, Turchia; è presente poi nei duty 

free italiani, sulle navi da crociera, negli 

aeroporti e nei negozi di frontiera in Canada, 

Austria, Moldavia, Tunisia, Egitto, Svizzera e 

Turchia. 

• Stabilimenti: Lucca, Cava de’ Tirreni e il 

centro ricevimento tabacchi di Foiano della 

Chiana. 

Il gruppo industriale Maccaferri: 200 anni di 

storia 

La storia del Gruppo è legata a quella della famiglia 

Maccaferri ed inizia nel 1879 in provincia 

di Bologna. Qui si installò la prima trafileria e 

vennero prodotti per la prima volta, a mano, i 

gabbioni. Una realtà che ha saputo adattarsi ai 

mutamenti degli scenari competitivi sui mercati 

di riferimento, con una strategia ben definita: 

CHE COS’ABBIAMO FATTO ? 

Week van de smaak 

Tijdens de week van de smaak kookte Clara 

Orsolini tweemaal met een enthousiaste groep. 

Thema: Sughi autentici, maar om een beetje in 

de tijd van ’t jaar te blijven, serveren we u hierbij 

haar recept voor de befanotti, typische koekjes 

ter gelegenheid van het feest van de befana, 6 

januari. 

Befanotti di zia Fedora 

Ingredienti: 

1 kg. di farina 

350 gr. di zucchero 

250 gr. di burro ammorbidito a temperatura 

ambiente 

1 bicchiere di olio 

7 uova (di cui 4 interi e 3 solo tuorli) 

2 aranci grattugiati e spremuti 

1 limone grattugiato e spremuto 

un bicchierino di sassolino 

un bicchierino di maraschino 

2 bustine di lievito Bertolini sciolte in poco latte 

latte al bisogno 

Procedimento: 

mettete la farina “a fontana" sulla spianatoia, 

aggiungete gli ingredienti, lavorate e impastate 

molto bene fino a formare una palla morbida: se 

occorre aggiungete della farina. 

Lasciate riposare per circa un' ora. Spianate la 

pasta con il matterello, non troppo bassa (circa 

1/2 cm.) e, con gli stampi appositi di varie forme, 

ricavate i befanotti fino a quando la pasta è finita. 

Mettere i befanotti su una placca da forno ricoperta 

da carta forno, e spennellateli con emulsione 

di maraschino, sassolino e zucchero, poi 

cospargeteli di chicchi colorati. 

Infornate a 1500 per circa mezz' ora. 

Una curiosità: una volta la befana era una festa 

molto sentita nel capannorese, i bambini ne 

aspettavano con ansia l'arrivo perché per loro 

significava ricevere una calza piena di befanotti 

preparata dalla mamma in gran segreto. 

38 11

VIAGGIARE STORIA 

Friuli – Venezia Giulia: 

Pordenone… 


Ik ontdekte het stadje Pordenone toevallig, na 

een bezoek aan Vicenza en Treviso. De stad was 

me totaal onbekend en ik verwachtte niet dat 

er iets boeiends te aanschouwen zou zijn, noch 

dat er in het stadje veel te beleven zou zijn. De 

verrassing was dus des te groter, toen ik op een 

zondag aankwam in Pordenone. Ik bevond me in 

een zeer levendig stadje, ik zag palazzi versierd 

met mooie fresco’s, huizen met lange zuilengangen; 

kortom, Pordenone had genoeg in petto 

vond ik, om er een paar dagen te verblijven. 

Het gotische palazzo comunale van Pordenone, 

de musea en de omgeving van Pordenone zijn 

de ontdekking waard. In het oude stadsgedeelte 

kan je ook gewoon rondkuieren en vanop een 

terrasje de mooie straten en palazzi bewonderen. 

Ook het Galvani-park (rozenpark) biedt verpozing 

na een museumbezoek. Het archeologisch 

museum van West-Friuli, het Museo Civico di 

Storia Naturale di Pordenone en het Museo 

Civico d’Arte zijn de interessantste musea. In het 

Museo Civico d’Arte kan men enkele schilderijen 

bewonderen van Giovanni Antonio de’ Sacchis, 

veel beter bekend onder de naam Il Pordenone. 

De schilder werd geboren in 1484, overleed in 

1539 en wordt beschouwd als de grootste schilder 

van Friuli. Hij werkte o.a. ook in Lombardije, 

Ligurië en Umbrië. In 1424 begon men in het 

stadje met de bouw van het klooster van Sint- 

Franciscus waarin Il Pordenone fresco’s aanbracht. 

In 1767 werd de functie van het gebouw 

als klooster afgeschaft door de Venetiaanse 

Republiek. De fresco’s van Il Pordenone werden 

overgebracht naar het Museo Civico d’Arte. Het 

klooster wordt nu gebruikt voor tentoonstellin- 

liana, simbolo del gelato italiano e sinonimo di 

artigianalità, raffinatezza e gusto, in pochi anni fa 

del Tartufo uno dei suoi prodotti di punta, tanto 

da celebrare i 30 anni dalla nascita realizzando un 

nuovo pack con fondo oro e cupola trasparente e 

proponendo una limited edition dal gusto unico 

e goloso: il Tartufo al Pistacchio, realizzato con 

cuore morbido al cacao e nocciola arricchito con 

granella di pistacchio e biscotto al cacao. 

Diventato espressione della trasformazione della 

società italiana degli anni ’80, il Tartufo gelato 

è espressione del gusto italiano che in breve 

tempo ha avuto successo anche oltre i confini 

nazionali. Lo sanno bene in America, dove illustri 

ristoranti e diverse gelaterie puntano sul 

Tartufo gelato per soddisfare il palato della propria 

clientela. Uno dei più famosi locali italiani di 

Hollywood, il Marino Restaurant, ha visto passare 

negli anni le più illustri celebrità dello ‘star 

system’. Tra antipasti e primi piatti rigorosamente 

made in Italy, il prodotto più richiesto è proprio 

il Tartufo gelato, che è riuscito a conquistare il 

palato di divi del cinema, ospiti fissi del famoso 

ristorante fondato da Ciro Marino. 

Bron: Informazioni culturali: Il Botteghino N. 173 

12 37

STORIA VIAGGIARE 

COMPIE 30 ANNI IL TARTUFO 

Ha portato il piacere del dessert sulle tavole 

degli italiani. 

Molti ricordano il 1982 per la vittoria dell’Italia di 

Bearzot, ma sempre nello stesso anno un gelato 

diventava il simbolo della trasformazione della 

società italiana. Compie quest’anno 30 anni il 

Tartufo gelato, il prodotto emblema di una generazione. 

Simbolo del boom economico degli anni 

’80 e prodotto mito che ha celebrato la trasformazione 

e evoluzione sociale degli italiani, 

il Tartufo gelato nasce nel 1982 dalla geniale 

intuizione di un maestro gelatiere di Parma, 

che ha voluto creare un prodotto che unisse i 

gusti degli italiani a tavola. 

Il Tartufo gelato è uno dei prodotti simbolo della 

trasformazione e del boom economico in corso 

in Italia negli anni ’80. Un’ondata di positivismo 

che oltre all’economia ha investito anche i costumi, 

grazie ad una nuova voglia di benessere 

che si manifestò prepotente ad ogni livello. 

Come è avvenuto in quegli anni con la televisione 

commerciale, il Tartufo gelato negli anni 

‘80 è stato uno dei principali prodotti che ha 

democratizzato e unito gli italiani, diventando 

simbolo del cambiamento delle abitudini degli 

italiani. 

Affogato o servito con il liquore, il Tartufo è 

diventato negli anni ’80 e lo è tuttora un elemento 

essenziale del dopocena degli italiani. 

L’idea del Tartufo gelato nasce esattamente 30 

anni fa dall’intuizione di un maestro gelatiere di 

Antica Gelateria del Corso, il quale realizza così 

un delizioso dessert che custodisce un cuore di 

gelato alla crema ricoperto da gelato al cioccolato 

e arricchisce la sua creazione con polvere di 

cacao. 

Così Antica Gelateria del Corso, l’azienda ita- 

36 

gen en concerten. 

In Pordenone heeft elk jaar in september het 

boekenfestival plaats, met lezingen van auteurs. 

Schrijvers, filosofen, dichters en journalisten 

wisselen er van mening over allerlei onderwerpen. 

Het festival heeft onder andere als doel de 

dialoog tussen auteurs, uitgevers en lezers te 

bevorderen. 

Eveneens elk jaar, maar dan in oktober, vindt het 

wereldbekende festival van de stille film plaats 

in Pordenone, ‘Le Giornate del Cinema Muto’. 

Tijdens dit festival worden stille films (waarbij 

klankweergave nog niet mogelijk was) van 

wereldberoemde regisseurs vertoond, en ook 

van minder bekende regisseurs. Elk jaar wordt 

het programma van het nieuwe festival on-line 

en via brochures verspreid. Dit jaar was het festival 

reeds toe aan zijn 26e editie, dat plaatsvond 

in het vernieuwde ‘Teatro Verdi’. 

13

VIAGGIARE 

Men kan mooie fietstochten maken in Pordenone, 

doorheen het Galvani- en het San Valentinopark, 

en vervolgens langsheen de parken van 

de Noncello-rivier. Vanop de ‘Adam en Eva’-brug 

kan je de vissen (waaronder zeldzame forellen) 

zien zwemmen in de rivier. 

Wie in de regio Friuli-Venezia Giulia wil blijven, 

kan zich na een bezoek aan Pordenone ook naar 

Aquileia begeven. Je kan er de uitgegraven 

Romeinse stad gaan bekijken. 

Een mijns inziens boeiender reisroute leidt je via 

Treviso naar Vicenza. Vicenza en omgeving is 

meer dan een bezoek waard! Daar heeft Palladio 

(1508-1580) zijn prachtige ‘Teatro olimpico’ 

gebouwd, en zijn villa’s in Vicenza en omgeving. 

Vanuit Vicenza kan je je reis verderzetten naar 

Malcesine aan het Gardameer. Op de plateaus 

van de Monte Baldo is het heerlijk rustig en je 

kan er prachtige wandelingen maken met uitzicht 

op het meer. Aan de oevers van het Gardameer 

en op het meer zelf is het in de loop der jaren 

zeer druk geworden. Een verblijf in het gebergte 

eromheen is een verademing. 

Prettige reis! 

www.pordenonewithlove.it 

14 

CADEAUTIPS 

Vierde tip: cd’s met Italiaanse muziek – zie 

hiervoor eveneens http://www.italiepunt.nl/italiaanse-muziek/muziek-varia.html 

Vijfde tip: een verrassingsverblijf in Italië 

boeken (agriturismo, citytrip, enz.) voor ouders 

of kinderen of zeer goede vrienden naar aanleiding 

van een bepaalde gebeurtenis in hun leven. 

http://www.italyweb.net/selectionmenuagriturismo/1/1/nl/ 

Zesde tip: espresso-accessoires: koop net dat 

accessoire dat je vrienden nog nodig hebben! 

http://www.italiepunt.nl/keukenapparatuur/ 

espressoapparaten/espresso-accessoires.html 

Zevende tip: Zingende pastatimer. Met deze 

speciale kookwekker kan je pasta niet meer 

mislukken! Als het water kookt, doe je, samen 

met de pasta, dit maffiamannetje in het water. 

Na 7, 9 en 11 minuten ‘zingt’ de maffioso een 

aria uit een Italiaanse opera, zodat je weet dat je 

– afhankelijk van het type – de pasta eruit moet 

halen. De maffioso zingt uit Aïda, Nabucco en 

Rigoletto. Verkrijgbaar bij Het Italiëpunt.- http:// 

www.italiepunt.nl/zingende-mafia-pastatimer-aldente-zilver.html 

De lezers zullen zelf zeker nog eigen ideeën 

hebben. Ik hoop jullie enkele leuke tips te 

hebben gegeven. 

35

CADEAUTIPS 

Tweede tip: Italiaanse wijn 

Ik ben niet zo’n wijnkenner, maar ik vind de 

Sotto il Sole Salento (DGT) uit Puglia wel 

lekker, zowel de witte als de rode wijn. Ik ben 

ook een fan van de Riccadonna Asti spumante 

(wit - DOCG). Beide zijn te verkrijgen bij de Delhaize.http://www.tenuterubino.com/it/articles/vinitenute-del-sole/negroamaro-rosso-igt-salento. 

html 

Italië biedt zo’n ruime keuze aan lekkere wijnen. 

Wellicht heb je wijn meegebracht uit Italië toen 

je er in de zomer op vakantie was. Geef met 

Kerstmis een fles of enkele flessen cadeau aan 

familieleden of vrienden. 

Derde tip: Italiaanse scheurkalender 2013 

–online te bestellen via http://www.italiepunt. 

nl/italie-scheurkalender-2013.html - Je vindt 

op deze scheurkalender de patroonheiligen, 

beroemde Italiaanse kledingontwerpers, opzienbarende 

feitjes, beroemde zangers, quizjes, 

maar zeker ook toeristische tips, recepten en 

achtergrondinformatie. 

VIAGGIARE 

De eerste verdieping… 


De oude dame ontving ons in haar kleine, maar 

sfeervolle eetkamer. Op een kacheltje stond 

een kannetje thee. We hadden de eerste verdieping 

van haar huis gehuurd voor één week. 

De dame bood ons een kopje thee aan en vertelde 

dat haar zoon zelfstandig fotograaf was 

en afwisselend in Milaan en in een gedeelte 

van dit huis woonde. Ze overhandigde ons de 

sleutels van de zware voordeur en drukte ons op 

het hart om de deur steeds op slot te doen na 

22 u. Ze had een zorgelijke blik. Via de trap in 

het gemeenschappelijke halletje begeleidde de 

dame ons naar onze woonst voor de komende 

week. Ik was aangenaam verrast: alle ramen 

van de eerste verdieping reikten tot de vloer en 

gaven zowel aan de voorzijde als aan de zijkant 

van het huis uit op een terras, afgesloten door 

een typisch Italiaanse balustrade. Het terras 

liep over de hele breedte van het huis ononderbroken 

door. Aan alle ramen waren aan 

de binnenzijde witte luiken bevestigd; aan de 

buitenzijde hadden de ramen uiteraard de èchte 

Italiaanse luiken. Iedere morgen vond ik het 

een genoegen de binnen-en buitenluiken langzaam 

te openen, waarna ik de helblauwe hemel 

te zien kreeg. In de woonkamer lag een plaid 

over de divan. De slaapkamer was ruim; we 

hadden een badkamer met ligbad en beschikten 

over een ietwat ouderwetse keuken. We 

hadden geen uitzicht op het meer, maar wel 

op het gebergte en op een heel klein charmant 

pleintje. Op het pleintje stond tegen een muur 

een kleine fontein, waaraan je je kon verfrissen 

bij warm weer. Het huis in zijn geheel was 

bijzonder: het was wellicht meer dan 100 jaar 

geleden gebouwd; overhangende klimop vanaf 

een groot terras op de eerste verdieping tot in 

34 15

VIAGGIARE CADEAUTIPS 

de tuin gaven het huis nog extra charme. De 

dame had ons gezegd dat sommige deuren op 

de eerste verdieping op slot waren. Achter één 

deur verborg zich het atelier van haar zoon – 

de kamer met het grote terras -, had de dame 

gezegd. En gesloten deuren hebben me steeds 

geïntrigeerd. 

We waren vermoeid na de reis, en ploften neer 

in de divan. We hoorden een raar gekraak… 

Onder de plaid op de divan lag een dik plastic 

zeil… Daaronder verborg zich de mooi 

gebloemde divan. We haalden het plastic zeil 

weg van de divan. De oude dame was wel héél 

erg zorgzaam… En de gesloten deuren op de 

eerste verdieping lieten mijn gedachten niet 

los… Ik ging op ontdekking door de gangen. 

Eén van de deuren was niet op slot. Ik opende 

de deur en… werd nog net niet bedolven onder 

een twintigtal op elkaar gestapelde lege schoendozen. 

Van dure Italiaanse schoenen. Ik nam 

aan dat het kamertje, waar zich ook een grote 

wastafel bevond, eveneens toebehoorde aan 

de zoon. Tijdens die week van ons verblijf in dit 

huis, hoorden we dat de oude dame beneden in 

haar tuin regelmatig met aandrang iemand riep: 

‘Ettore! Ettore!’ De dame woonde alleen, dus 

we namen aan dat ze haar zoon riep, die nu wellicht 

weer even voor enkele dagen in het huis 

woonde… Vreemd was het wel dat we Ettore 

nooit een antwoord hoorden geven… Naast de 

voordeur was wel een koperen plaatje bevestigd 

waarin de naam van Ettore gegraveerd was, 

gevolgd door de melding ‘Fotografo’… Wellicht 

gromde Ettore met tegenzin iets terug 

vanuit zijn atelier, iets wat enkel zijn moeder kon 

horen… Het bleef ons een raadsel… 

Het ligbad in onze badkamer had comfortabele 

Gwyn heeft een speciaal contact met deze oude 

dame. Na een bepaalde tijd wordt het Jasper 

Gwyn duidelijk dat hij zijn leven niet kan leiden 

zonder iets te scheppen. Hij richt een atelier in; 

voor de inrichting van dit atelier zoekt hij alles 

zeer minutieus uit; ook de kleinste details van 

het interieur moeten perfect zijn voor Jasper 

Gwyn. In dit atelier wil hij ‘portretten schrijven’. 

Als een kunstschilder laat hij mensen voor zich 

poseren in zijn atelier. Dit poseren houdt in dat 

ze wekenlang ‘zichzelf moeten zijn’ in het atelier, 

zonder te letten op de aanwezigheid van de 

schrijver. Daarna ‘schrijft’ hij een uniek ‘portret’ 

van diegene die wekenlang in het atelier verbleef. 

Dit unieke portret wordt dan aan deze 

persoon overhandigd, die de enige is die het 

portret mag lezen. Niemand begrijpt waar de 

schrijver mee bezig is, maar zijn eerste model en 

assistente Rebecca ontrafelt langzamerhand het 

mysterie van Jasper Gwyn. 

Websites over boeken in het Nederlands over 

Italië of boeken vertaald in het Nederlands uit 

het Italiaans: http://www.italiepunt.nl/boekenlibreria/leesboeken-en-romans-over-italie.html 

http://www.italie.nl/Leesboeken/45505/default. 

html 

Website over pas uitgegeven boeken in het 

Italiaans: http://www.sololibri.net/-Ultime-uscitelibri-Novita-.html 

16 33

CADEAUTIPS 

stan de grootste proeftijd van zijn leven, net als 

zijn medesoldaten. Ook de luitenant-arts Alessandro 

Egitto is aanwezig; hij bleef ter plekke 

om te ontsnappen aan een privé-oorlog die 

hij misschien gevaarlijker acht dan een oorlog 

gestreden met vuurwapens. Hij is depressief en 

verslaafd aan geneesmiddelen om zijn angst te 

onderdrukken. 

De verveling, de warmte, de ongemakken en de 

onzekerheid van het leven aan het front bepalen 

de lotgevallen van deze mannen, waarbij ze zich 

bewust worden van andere, niet minder tragische 

conflicten, zoals familiale, sentimentele en 

existentiële conflicten. 

Op de website gewijd aan de auteur, ‘sito dedicato 

all’autore’, kan men 5 uittreksels uit de 

roman lezen, die ook door de auteur worden 

voorgelezen. Men kan er ook video’s bekijken. 

http://www.youtube.com/ 

watch?v=fmudiBf5MVQ (eerste uittreksel) 

http://www.paologiordano.it/il-corpo-umano/ 

(video + mogelijkheid de 5 uittreksels te beluisteren) 

Roman van Alessandro Baricco: ‘Mr. Gwyn’. 

Alessandro Baricco werd geboren in Turijn in 

1958 en studeerde filosofie. Hij ontving verschillende 

prijzen voor zijn romans, waaronder 

de Premio Viareggio voor zijn roman ‘Oceaan 

van een zee’. Zijn laatste boek, ‘Mr. Gwyn’ gaat 

over een schrijver die aan de redactie van ‘The 

Guardian’ een artikel stuurt; in dit artikel somt 

hij 52 dingen op die hij nooit meer wil doen. Als 

allerlaatste punt op de lijst vermeldt hij dat hij 

nooit meer wil schrijven. Zijn uitgever en vriend 

beschouwt deze mededeling aanvankelijk als 

een grapje van de schrijver. Hij raakt in paniek 

zodra de beroemde schrijver hem duidelijk maakt 

dat hij het werkelijk meent. De schrijver, Jasper 

Gwyn, doolt een paar maanden rond zonder 

een bepaald doel en ontmoet in die periode 

‘de oude dame met het regenkapje’. Jasper 

32 

VIAGGIARE 

afmetingen (net als het bed in de slaapkamer: 

2 meter breed). Maar er was iets wat niet 

klopte… De rubberen dop die verhinderde dat 

het water uit het bad wegstroomde, bleek te 

smal. Langzaam zakte het waterpeil van het 

bad terwijl je een bad nam… We verzochten de 

oude dame om dit kleine euvel te laten herstellen, 

maar de dame zag niet echt een probleem… 

We tilden er niet zwaar aan; uiteindelijk hadden 

we ruim de tijd om een bad te nemen vooraleer 

het water wegstroomde… De charme van het 

huis was voor ons belangrijker dan deze kleine 

ongemakken. We ontdekten prachtige plaatsjes 

aan het meer en iedere dag bood ons een 

schitterende zon. We vonden het jammer dit 

huis na een week te moeten verlaten. Voor de 

tweede week van ons verblijf hadden we een 

hotel geboekt. Na enkele dagen, tijdens het 

avondmaal, kwam iemand van de receptie van 

het hotel naar ons tafeltje toegelopen met een 

draagbare telefoon. De man zei: ‘Telefono per 

Lei, signora’. Ik luisterde en hoorde de stem van 

de oude dame van het huis. Er was een brief 

aangekomen voor mij, zei ze, en ze vroeg wanneer 

ik die kon komen afhalen. Aan het eind 

van ons verblijf in het hotel brachten we dus nog 

een kort bezoek aan de oude dame, die me de 

brief overhandigde. Het bewees hoe zorgzaam 

ze was. Zo hadden we ook de kans om het huis 

nog even te bewonderen alvorens onze terugreis 

aan te vatten. Met een mooie herinnering aan 

het huis en aan de oude dame, én… aan het 

Como-meer! 

http://www.italianlakes.com/photogallery/pg_ 

como.htm 

17

VIAGGIARE CADEAUTIPS 

Bella Liguria e magnifiche 

Cinque Terre. 

door Magda Van den Bosch. 

Het is helaas alweer een tijd geleden dat we 

Italië hebben bezocht. 

Toen we nog ieder jaar naar het mooie Italië 

reisden, gingen we vaak naar Ligurië, dichtbij en 

toch veel te zien. 

Le Cinque Terre zijn wat ons betreft, hoewel heel 

toeristisch toch voor ons TOP. We zouden dolgraag 

er opnieuw naar toe gaan. 

Monterosso, Vernazza, Corniglia, Manarola en 

Riomaggiore zijn de vijf dorpjes van noord naar 

zuid gezien. 

Onder meer de Romeinen hadden dit mooie 

hoekje al ontdekt. Ze vestigden zich in Monterosso 

en plantten wijngaarden op de heuvels van 

Corniglia. 

Riomaggiore zou in de 7de eeuw gesticht zijn 

door Griekse vluchtelingen. En het fort in Vernazza 

werd in de 12de eeuw gebouwd om de 

Saracenen tegen te houden. 

18 

Cadeautips voor onder de 

kerstboom 


Hierbij enkele ideetjes voor kerstgeschenken, 

waaronder boeken. Ik heb twee boeken besproken 

die pas verschenen zijn en ik vermeld ook 

enkele websites die een overzicht geven van 

nog andere pas verschenen boeken, zowel 

van boeken vertaald in het Nederlands, als van 

boeken in het Italiaans. 

Eerste cadeautip: boeken 

Nieuwe roman van Paolo Giordano: ‘Il corpo 

umano’ Vijf jaar geleden werd ‘De eenzaamheid 

van de priemgetallen’ (Mondadori: ‘La solitudine 

dei numeri primi’) van Paolo Giordano uitgegeven, 

wat hem de Premio 

Strega 2008 opleverde. Nu 

verschijnt het tweede boek 

van de schrijver – nog niet 

in het Nederlands vertaald, 

denk ik tenminste – ‘Il 

corpo umano’ (Mondadori), 

een roman die zich 

afspeelt in Afghanistan en 

handelt over de problemen 

van de soldaten die 

er gelegerd zijn. Het boek 

is het resultaat van een 

reis die de auteur heeft 

gemaakt in Afghanistan 

in 2010, samen met de 

Italiaanse militairen. Aanvankelijk was er het 

idee om er een reportage van te maken. Maar 

het bezoek aan de Forward Operating Base 

‘Ice’, een zeer geïsoleerd gelegen voorpost in 

het district Gulistan, in het zuiden van het land, 

heeft in de auteur toch de romanschrijver weer 

losgemaakt. Paolo Giordano ontmoette er leeftijdsgenoten 

van ongeveer 30 jaar, die betrokken 

zijn bij een oorlog die op een bepaalde manier 

de oorlog is van de generatie van de auteur. De 

schrijver stelde zich voor in hun plaats te zijn en 

hieruit ontstond het idee voor ‘Il corpo umano’ 

(‘Het menselijk lichaam’). In het boek wordt 

het dagelijks leven geschetst van een peloton 

jonge soldaten met als bevelhebber Antonio 

René, een man die zich in volle gewetenscrisis 

bevindt en wordt gekweld door de twijfel over 

zijn relatie met de vrouw met wie hij in Italië 

occasioneel samen is geweest. Bij hen die het 

laatst aankwamen is majoor-korporaal Roberto 

Ietri, slechts 20 jaar oud. Hij ziet in Afghani- 

31

VIAGGIARE 

een gezellige drukte in de Via Gombito, die wat 

verder uitkomt op de Piazza Vecchia. Daar, op 

een terrasje in de volle zon, genoten we van een 

openluchttentoonstelling “I Maestri del Paesaggio”, 

omgeven door de prachtige gebouwen. 

Verder keuvelend door de Via Colleoni kom je 

terug via de poorten buiten de stad. Aan de 

Cittadella kan je met de funicolare verder naar 

boven, waar je kan genieten van een prachtig 

panorama. 

‘s Avonds hadden we afgesproken met Sig. 

Alberto, die we eens ontmoet hadden in Milaan. 

Toen had hij ons uitgenodigd. Als we ooit Bergamo 

zouden bezoeken, moesten we het zeker 

laten weten. Het was een heel aangenaam 

weerzien. Hij bestelde een heel speciale fles (1,5 

l) rode Toscaanse wijn met op de fles de afdrukken 

van twee handen op ware grootte. Dit was 

het handelsmerk. Zo mag iedere werknemer zijn 

handen plaatsen op één van de flessen die in de 

handel komen. Heel speciaal en mooi !! 

Hijzelf werkt mee aan dit project, Dievole.“Un 

vignaiolo di Dievole ha lasciato l’impronta dorata 

delle sue mani su questa bottiglia, unica come 

una stretta di mano contadina calda, ruvida, 

avvolgente.” 

Met het boek van Herman trokken we naar het 

meer van Iseo. Niet zo ver, een 4O km met de 

wagen. 

Een prachtig wandelpad met vele bankjes langs 

de oever is meer dan genieten. Daar namen 

we de ferry naar Monte Isola, het eilandje met 

de kleine aanlegsteiger, de vissersbootjes en 

de vele bloemen, vooral geraniums. Hier rijden 

geen auto’s enkel een klein busje dat je rond het 

eiland kan brengen. Er zijn slechts 4 restaurantjes 

maar genoeg terrasjes. De bewoners zijn 

super vriendelijk. Op de terugweg passeerden 

we een piepklein eilandje, het lag als een parel 

op het water. Al generaties lang woont hier de 

familie Beretta (wapenindustrie). 

Ook Sirmione hebben we bezocht aan het Gardameer. 

Het stadje is gebouwd rond het kasteel 

Rocca Scaligera, met vele torens en omgeven 

door wallen met een geweldige inrijpoort. Hier 

heb je kleine drukke steegjes, pleintjes en straatjes. 

Je kan hier een prachtige wandeling maken 

langsheen de oever van het meer tot aan het 

eind van de landtong. Op de punt van het schiereiland 

staan Romeinse ruïnes. Op het strand kan 

je genieten van een heerlijke gelato en je kan 

zelfs gaan zwemmen. Heerlijk !! 

Bergamo en omgeving : zeker de moeite. 

30 

VIAGGIARE 

Helaas in de late herfst van 2011 veroorzaakten 

hevige regens in de heuvels boven de kust een 

metershoge stroom modder die in Monterosso 

en vooral Vernazza een reusachtige overstroming 

veroorzaakte. Je ziet er vandaag nog de sporen 

van. Bovendien was er wekenlang een dreiging 

van landverschuivingen. 

Juist nu las ik in de Newsletter: Giornale della 

Giunta het volgende: 

“Con l’arrivo dell’autunno arrivano le piogge ed 

è fondamentale ricordare come comportarsi in 

caso di allerta meteo.Ecco come funziona il sistema 

di allerta e quali sono le norme di autoprotezione 

da mettere in atto in caso di alluvione per 

evitare pericoli. 

La prima cosa di sapere è che in Liguria soltanto 

la Regione puo’ emettere ufficialmente il livello di 

allerta.” 

Enkele dagen later volgde dit bericht: 

“Un anno fa esatto, il 25 ottobre 2011, una terribile 

alluvione colpì le Cinque Terre e la val di Vara. 

Oggi, oltre alle cerimonie di commemorazione 

si guarda al futuro con i progetti per ripartire: la 

nuova pavimentazione di Vernazza progettata 

dall'architetto Richard Rogers, la nuova scuola di 

Rocchetta Vara in costruzione, il ripristino della 

rete stradale grazie ai fondi Fas e i dodici chilometri 

di rete metano posati a tempo di record” 

Laat ons hopen dat le Cinque Terre gespaard 

blijven. (En ook andere Italiaans regio’s!) 

Schrijf je in bij “redazione liguriainforma” – redazione 

liguriainforma@regione.liguria.it- om regelmatig 

in het Italiaans informatie allerlei over wat 

er reilt en zeilt in Ligurië te ontvangen op uw PC 

19

VIAGGIARE VIAGGIARE 

Roma : dag 2 

door Betsy Neckers 

Oh, oh, busje komt zo, even zitplaatsen opzoeken 

want de dag zal zwaar zijn, we starten in 

Trastevere, de Gianicolo heuvel en afdalen naar 

het Vatikaan. 

Onze eerste stop 

na de busrit is 

de basiliek van 

S.Maria in Trastevere, 

één der 

oudste kerken van 

Rome, begonnen 

als kleine kerk in 

280. De mozaïeken 

binnen zijn 

schitterend en de 

plafondschildering 

is bedoeld 

om ons dichter 

bij het paradijs te 

brengen, en daar 

is men nog in 

geslaagd ook, een 

hemels gevoel... 

Trastevere is een 

leuke volkse buurt, met veel kleine ristoranti en 

terrasjes zomaar op een pleintje, eenvoudige 

maar super lekkere gerechten met een vleugje 

muziek erbij van een stel zigeuners, méér moet 

dat niet zijn. En later in die straatjes maar klikken 

met dat fotoapparaat, van links naar rechts 

naar boven … maar , we moeten die Gianicolo 

nog op, echter, één maal boven een ontgoocheling: 

Bramante’s Tempietto zit verstopt achter de 

sinistere muren van het bijhorende klooster, te 

weinig priesters misschien om open te houden? 

We hebben het ooit gezien, lang geleden, een 

echt juwelenkistje, zo mooi. 

Verder wacht ons de fontein van de Aqua Paola, 

het eindpunt van de Aquaduct van Hadrianus, 

het water komt uit het Lago di Bracciano. Langs 

het huis van Michelangelo wandelen we door 

het groen naar de Piazza Garibaldi, die heeft hier 

ooit iets uitgehaald met zijn manschappen, enfin 

gevochten, en je vindt er een reuzengroot monument 

ter ere van de vrouw van Garibaldi, Anita! 

Alleszins , het panorama op de stad is één van 

de fraaiste die er zijn. 

En nu kunnen we afdalen, daarin ben vooral 

ik goed , kris kras gaat het naar beneden, tot 

helemaal onderaan door de reuze parking van 

Vatikaanstad. Met de lift komen we vlak bij de 

Trattoria van het Vatikaan, even een espresso en 

Bergamo september 2012 

door Rita Van de Vyvere 

Vanuit Eindhoven kan je rechtstreeks naar Bergamo 

(BGY Milan 1u10 min.) vertrekken. Dan is 

het nog een goeie tien minuten rijden met de 

wagen. 

Via de brede Viale Roma rij je door de benedenstad 

met lanen, pleinen en prachtige gebouwen. 

Op het einde van de laan staat met grote letters 

de ‘Funicolare’ aangegeven; deze tandradbaan 

brengt de vele bezoekers naar de bovenstad. 

Hier ga je rechtsaf en dan begint de klim. Het 

landschap valt mooi open en via de stadspoorten 

rij je draaiend door de smalle, snel stijgende 

straatjes. 

De zeldzame parking is duur en voorbehouden 

aan de bewoners van de Città Alta. Met 

een bewijs van je hotel kan je er ook gebruik 

van maken. We logeerden vrij centraal. Op het 

pleintje stond een monumentale fontein en 

aan de zijkant was de ingang van de Chiesa di 

San Pancrazio. Er was een straatmuzikant en 

20 29

GASTRONOMIA VIAGGIARE 

Snijd de overige 2 teentjes knoflook, de gewassen 

bladpeterselie en de rest van de citroenschil 

heel fijn en doe deze ingrediënten in een 

kommetje. Smelt de resterende boter en bak 

daarin de pijnboompitten. Schep de gebakken 

pijnboompitten en de kaas door 

de risotto. Voeg zout en peper toe 

en dien de risotto op. Bestrooi de 

risotto met het mengsel van de 

gehakte citroenschil, knoflook en 

peterselie. 

STORIA 

San Martino 

patrono dei cornuti 

door A. Ziccardi 

Wij hebben allemaal een 

patroonheilige ! 

Maar wisten jullie dat ... 

... zelfs de horendragers een 

patroonheilige hebben ? Jaja, 

dames en heren: het is de 

heilige Martinus, ook populair 

in Vlaanderen. Een antieke legende associeert 

hem met de horendragers, zoals we op onderstaande 

websites kunnen lezen. 

Dus, ieder jaar op 11 november onze nationale 

herdenkingsdag van de wapenstilstand van de 

eerste wereldoorlog, viert men in Frankrijk en 

Groot-Brittannië, in een dorp in Campanië, Ruviano, 

provincie Caserta, Sint Maarten, patroonheilige 

van de horendragers, met een processie 

in pracht en praal, passende kledij enz. 

Al de mannen van het dorp doen er stoer aan 

mee, al dan niet gekleed als duivels of als andere 

horendragende dieren. 

Dit is de meest beroemde festiviteit, maar ook 

in Roccagorga, prov. Latina, Latium, en Sesto 

Fiorentino, Firenze, Toscane, wordt de heilige 

patroon van de horendragers gevierd met de 

nodige humor - en hoe zou het anders kunnen 

zijn ?? 

Veel meer kan ik hierover niet vertellen (en het 

is maar ook beter zo, héhéhé), ikzelf heb het 

nieuws onlangs gehoord en geen tijd gehad om 

de kwestie uit te diepen, maar de 2 links onderaan 

zullen jullie toch amuseren ! 

http://guide.supereva.it/campania_i/interventi/2005/11/232818.shtml 

http://www.leggievai.it/06/11/2006/ 

joep, weeral weg, de Basiliek 

bezoeken, daar is niet aan te denken, één mensenmassa, 

maar alleen al de obelisk van het 

Circus van Nero en de schitterende zuilengalerij 

van Bernini heerlijk om terug te zien, iets 

nieuws: nonnetjes zijn het plein aan ‘t filmen 

met een professionele camera, echt grappig nog 

in hun kledij zoals Moeder Theresa, als dat geen 

vooruitgang is … 

Door de Via della Conciliazione richting Castel 

Sant Angelo, eerst Mausoleum van Hadrianus, 

dan fort, gevangenis, zelfs luxe verblijf. Je moest 

maar pech hebben, wie onderaan verbleef zat 

in ‘t cachot, wie boven zat, had super de luxekamers 

en een reuze balkon waar men heel Rome 

kon bespieden en alles dat voorbij kwam op de 

Tiber. 

We houden vol, steeds verder, over de brug met 

de Engelen en de Tiber, fotograferend met dat 

afnemend licht, langs een fontein die men de 

soeppot noemde (en ‘t is nog waar ook) naar 

de Chiesa Nuova , met drie werken van onze 

Rubens boven het altaar . 

Na al dat religieuze geweld hebben we grote 

dorst en dwalen richting Campo dei Fiori , om 

daar met een grote Spritz even te kunnen rusten 

Doodop maar gelukkig, strompelen we bijna naar 

de Piazza Venezia voor onze bus, fijn dat we nog 

een zitplaats hebben, want Italiaanse bussen 

zijn erop gemaakt snel op en af te stappen, niet 

te veel zitgelegenheid. Stilaan beginnen we de 

route te kennen, ach ja, hier naar beneden, daar 

nog eens naar boven voorbij de ziekenhuizen en 

dan komt ons eindpunt in zicht, meestal zitten 

we nog alleen op de bus na 45 minuten rijden . 

Ons mevrouw Magda van B&B Talpahof is stomverbaasd 

over zoveel doorzettingsvermogen. 

Meestal komen haar gasten in de late namiddag 

terug, wij om 21u30. 

Het zijn echt fijne mensen, vroeger werkten 

beiden bij Alitalia als steward en stewardess, 

ze reisden de wereld rond en woonden dan ook 

overal in de wereld waar de maatschappij een 

thuishaven had, ze vertelde me dat ze daardoor 

dat grote gelijkvloerse appartement, eigenlijk 

een tweewoonst, hebben kunnen kopen, met 

die verdiende centen. Het is er dan ook heel 

mooi en rustig met zelfs een tuintje voor in de 

zomer. Het was ‘s avonds in april nog een beetje 

koel, een adres om te onthouden 

28 21

VIAGGIARE GASTRONOMIA 

TOSCANE: VEEL VOLK … OF IETS MINDER 

BEKEND 

door Kris Werts 

Greve in Chianti, de poort van de Chianti – 

meer dorp dan stad ! 

13.000 inwoners, provincia di Firenze, één van 

de grootste comune in Italië:170 vierkant kilometer. 

Greve, in het hart van Toscane, is gelegen zowat 

halfweg op de as Firenze/Siena.(Strada Regionale 

222,la Chiantigiana) en wordt beschouwd 

als één van de meest karakteristieke plaatsjes 

van de Chianti-streek. 

Greve is zeer schilderachtig, maar niet bepaald 

wat men een “oase van rust” kan noemen…De 

streek op zich is reeds dicht bevolkt en tijdens 

de zomermaanden komen daar nog vele Duitsers 

en Engelsen bij, die een huis in de streek 

gekocht hebben of er een huren. Deze regio 

behoort tot de duurste in Toscane… 

Zoals in vele Italiaanse dorpen, is ook hier de 

(driehoekvormige!) Piazza del Mercato (nu Piazza 

Giacomo Matteotti) het kloppende hart van 

Greve. Reeds in de jaren 1300 werd er gesproken 

van een “belangrijke veemarkt”. Nu is er elke 

zaterdagvoormiddag gewone “marktdag”, maar 

daarnaast dient de piazza ook als decor voor 

allerlei culturele en gastronomische activiteiten. 

Onder de vele arcaden is het goed toeven. Elke 

eigenaar mocht indertijd zijn pand uitbouwen, 

maar dan wel op eigen kosten… 

Waar de portici vroeger dienden om de handelswaren 

uit te stallen, beschut voor regen en zon, 

worden ze nu meestal ingenomen door drukbezette 

terrasjes. 

22 

Risotto al limone 


(citroenrisotto – als primo piatto) 

Dit recept vond ik in het boek ‘Italiaans vegetarisch’ 

van Loes Miraglia. Loes Miraglia publiceerde 

in 2010 haar boek ‘Sicilicious’ dat in 2010 

een Gourmand Cookbook Award won voor het 

beste Italiaanse kookboek (zie ook Notizie 77). 

Risotto komt oorspronkelijk uit Noord-Italië, maar 

onderstaand recept is afkomstig uit Campanië. 

Sorrento en de Amalfi-kust in de regio Campanië 

zijn bekend vanwege hun prachtige, heerlijk 

geurende en sappige citroenen, die rijk zijn aan 

vitamine C. Het zijn de Arabieren geweest die 

citroenen in Italië (Campanië en Sicilië) hebben 

geïntroduceerd. 

Voor 4 personen 

Bereidingstijd 45 minuten 

1 ui 

4 teentjes knoflook 

1 biologische citroen (schil en 3 eetl. sap) 

2 eetl. ongezouten boter 

400 gr risottorijst (bij voorkeur Arborio) 

250 ml droge, witte wijn 

750 ml groentebouillon 

Een handjevol bladpeterselie 

2 eetl. ongezouten boter 

2 eetl. pijnboompitten 

4 eetl. geraspte Pecorino (of Parmezaanse kaas) 

Zout en zwarte peper 

Snijd de ui en twee teentjes knoflook fijn. Was 

de citroen grondig onder heet water en snijd de 

schil zo dun mogelijk af. Snijd zo weinig mogelijk 

wit af, want dit is erg bitter. Pers de citroen uit. 

Smelt 2 eetlepels boter in een brede pan en fruit 

daarin de ui, de 2 teentjes knoflook en enkele 

stukken citroenschil. Verwijder de citroenschil, 

voeg de rijst toe in de pan en laat de rijst al 

roerend op hoog vuur 2 minuten meebakken 

tot de rijst glanst van het vet. Blus de rijst met 

de wijn en 3 eetlepels citroensap. Laat de wijn 

verdampen en laat de rijst, al roerend, het vocht 

opnemen. 

Draai het vuur lager en voeg een soeplepel hete 

(maar niet-kokende) groentebouillon toe. Laat 

de rijst de bouillon absorberen en voeg dan 

opnieuw een soeplepel bouillon toe. Roer af en 

toe met een houten lepel door de risotto (om 

te vermijden dat de rijst aan de bodem van de 

pan plakt) en laat hem in ongeveer 20 minuten, 

zonder deksel op de pan, gaar worden. Voeg 

zoveel bouillon toe als nodig is. 

27

VIAGGIARE VIAGGIARE 

Architecten van 

het kasteel zijn de 

telgen van de familie 

di Cambio (Lapo 

en Arnolfo), die ook 

het Palazzo Vecchio 

in Firenze voor hun 

rekening namen. 

Het Castello heeft 

een grote , nu 

overdekte binnenplaats 

met een 

monumentale trap 

die naar een brede 

gaanderij leidt. 

Langs de trap zijn 

de wapenschilden 

van de familie Guidi aangebracht. 

In de bibliotheek bevinden zich zo’n 25.000 

antieke boeken en 800 oude manuscripten, 

waarvan 150 middeleeuwse miniaturen! 

Dante Alighieri verbleef hier tussen 1307 en 1311 

en schreef er een deel van zijn Inferno. 

Vlak tegenover het Castello, bevindt zich de vierkante 

Torre dei Diavoli die vroeger deel uitmaakte 

van het historische Borgo, maar nu in privaat 

bezit is. 

Als men 

verder de 

helling van 

het kasteel 

naar het 

“centrum” 

afdaalt, komt 

men voorbij 

de chiesa dei 

Santi Marco 

e Lorenzo 

en het Oratorio 

della 

Madonna del 

Morbo, een 

zeshoekige 

tempel uit de 

zeventiende 

eeuw met 

een koepeldak. 

Het is een opmerkelijke, barokke constructie die 

gebouwd werd als dank omdat Poppi ontsnapte 

aan de moordende pest, die tussen 1530 en 

1630 hevig woedde in dit deel van Italië. 

Poppi heeft twee “grote” straten, deels overdekt 

met gaanderijen. Men komt hier echter niet om 

te shoppen, godzijdank…en dit verklaart dan ook 

waarom het hier nog zo hemels rustig is… 

Bezienswaardigheden: 

• de Chiesa di Santa Croce, 

• het Palazzo del Comune met daarvoor 

• het grote standbeeld van Giovanni da Verrazzano, 

de man die de baai van New York ontdekte 

• Museo di Arte Sacra (ex-convento di San Francesco) 

De snelstromende Greve is het riviertje dat de 

gemeente doorkruist, nog geen twee meter 

breed… 

Uiteraard vindt men hier de ene enoteca naast de 

andere en degene die honger lijdt…is van kwade 

wil! 

Pittig detail: hier huist ook één van de beroemdste 

slagers van Italië; de Macelleria Falomi. Blijkt 

de beenhouwer van koningin Beatrix te zijn, als ze 

in haar nabijgelegen “optrekje” in Tavernelle verblijft… 

Greve verdient zeker een bezoekje als je in de 

omgeving bent! 

Lekker gegeten : Enoteca Ristorante GALLO 

NERO: www.enoristorantegallonero.it 

MONTEFIORALLE – een klim waard! 

Een tweetal kilometers buiten het centrum 

van Greve, ligt het prachtige kasteel van Mon- 

26 23

VIAGGIARE 

tefioralle . Hier werd de wereldreiziger Amerigo 

Vespucci geboren. Getuigenis hiervan is 

het wapenschild van de familie met daarin de 

“vespa”, dat zich bevindt boven de grote poort. 

Montefioralle is ook te voet bereikbaar vanuit 

Greve. Een fikse wandeling door de wijnen 

olijfgaarden. Duur: zo’n 1.5 uur, een aanrader na 

een overvloedige lunch …als zelfkastijding! 

Laat de wagen buiten het centrum, want de 

straatjes zijn hier erg smal en meestal autovrij. 

Het “centro storico” is volledig ommuurd en 

oogt nog middeleeuws, met een overgebleven 

wachttoren en één hoofdstraat. 

Denk aan makkelijk schoeisel, want de straten 

zijn hier gekasseid….op middeleeuwse wijze! 

LORO CIUFFENNA 

( Provincia di Arezzo – 5000 inwoners) 

(loro – laurus - alloro = laurier / Ciuffenna is het 

plaatselijke bergriviertje) 

Loro Ciuffenna wordt omringd door een opmerkelijke 

natuurlijke constructie van heuvels 

die makkelijk 100 meter hoog zijn, de “Balzi”, 

gevormd uit klei en zand. Ze werden door Leonardo 

da Vinci vaak als decorum gebruikt in zijn 

werken.De oorsprong van het plaatsje gaat terug 

tot de Etrusken.Dit is nog een goed bewaard 

Toscaans schrijn, met stenen huizen, gebouwd 

pal op de steile, uitgesleten oevers van de Ciuffenna. 

Donkere, smalle steegjes met versleten 

plaveisel en een middeleeuwse brug die ons 

voert langs de Porta dell’ Orologio en de oude, 

nog werkende watermolen. 

Het bezoeken waard: 

Basilica di Nostra Signora, rijk aan fresco’s 

Palazzo del Municipio, waarin het Museo Venturino 

Venturi is ondergebracht. 

24 

VIAGGIARE 

Op enkele kilometers van het centro storico, 

in Gropina, bevindt zich de Pieve di San Pietro, 

een kapel die dateert uit de achtste eeuw. Een 

juweeltje! Loro Ciuffenna is te bereiken langs 

de pittoreske Strada dei Sette Ponti, die al eeuwenlang 

Fiesole met Arezzo verbindt …een 

herademing na de drukte van de grote Toscaanse 

kunststeden. Gewoon wat door het stadje slenteren 

is best aangenaam en een stop op weg 

naar Arezzo is een aanrader! Wij ontmoetten 

geen enkele herkenbare toerist!!! 

POPPI 

(Provincia di Arezzo – 55 km van Firenze en 35 

van Arezzo - 6000 inwoners – een voorschoot 

groot) 

Gelegen op een heuvel van zo’n 475 meter 

hoog, wordt het plaatsje gedomineerd door het 

middeleeuwse, monumentale Castello dei Conti 

Guidi. 

Het Castello werd recent volledig (schitterend!) 

gerestaureerd en de vele zalen zijn dan ook een 

prachtig decor voor allerhande tentoonstellin- 

gen en muzikale evenementen. Het is volledig 

ommuurd en heeft nog één van de oorspronkelijk 

twee poorten, die de toegang tot het dorp 

verlenen. 

Alhoewel de oorsprong van Poppi teruggaat tot 

voor onze jaartelling, krijgt het pas in de dertiende 

eeuw zijn opmerkelijke belangrijkheid. 

25

Notizie 78 - Anfiteatro

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?