het kind - swphost.com
het kind - swphost.com
het kind - swphost.com
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
De mythe van <strong>het</strong><br />
(ab)normale <strong>kind</strong><br />
Paul van Geert<br />
Universiteit Groningen
1<br />
De mythe …
Wat betekent “mythe”<br />
• my▪the<br />
• de mythe (mannelijk); mythen/mythes<br />
• 1 vaak heilig, fictief verhaal van een volk<br />
over zijn herkomst en godsdienst<br />
• 2 pejoratief ongegrond verhaal fabel<br />
• 3 als juist aanvaarde maar<br />
ongefundeerde voorstelling<br />
<strong>het</strong> (ab)normale <strong>kind</strong> 3
Over welke mythe gaat <strong>het</strong> hier? 1/2<br />
• Kinderen worden ingedeeld op basis van<br />
categorieën als<br />
• Het normale <strong>kind</strong><br />
• Of een <strong>kind</strong> met Autisme, Onveilige hechting,<br />
Oppositioneel gedrag, Enuresis/encopris,<br />
ADHD, Leerproblemen, SLI en Dyslexie,<br />
Depressiviteit, Suïcidaliteit, Angststoornissen,<br />
Gedragsstoornissen en antisociaal gedrag,<br />
Schizofrenie, Eetstoornissen, Verslaving,<br />
Mentale handicaps, Persoonlijkheidsstoornissen<br />
<strong>het</strong> (ab)normale <strong>kind</strong> 4
Over welke mythe gaat <strong>het</strong> hier? 2/2<br />
• Het is zeker geen mythe dat<br />
• deze stoornissen bestaan en leed veroorzaken<br />
• de problemen soms hardnekkig zijn<br />
• de problemen allerlei oorzaken hebben, van<br />
biologische tot omgevingsoorzaken<br />
• De mythe gaat over<br />
• <strong>het</strong> groeiende geloof in <strong>het</strong> feit dat deze<br />
stoornissen verwijzen naar iets essentieels in<br />
<strong>het</strong> <strong>kind</strong>, naar iets dat <strong>het</strong> <strong>kind</strong> heeft<br />
• En over de manier waarop daarmee moet<br />
worden omgegaan<br />
<strong>het</strong> (ab)normale <strong>kind</strong> 5
Welke ontmythologisering is nodig?<br />
• Deze categorieën<br />
• Verwijzen zelden naar iets <br />
<strong>het</strong> <strong>kind</strong><br />
• Maar moeten worden begrepen<br />
• In de context van concrete ontwikkelingsprocessen<br />
• In de context van <strong>het</strong> handelen van <strong>kind</strong>eren,<br />
opvoeders, beleidsmakers, …<br />
<strong>het</strong> (ab)normale <strong>kind</strong> 6
2<br />
De rol van impliciete<br />
vooronderstellingen<br />
<strong>het</strong> (ab)normale <strong>kind</strong> 7
Impliciete vooronderstellingen<br />
• Onze kijk op verschijnselen wordt<br />
bepaald door een verzameling impliciete<br />
aannames, “wereldbeelden”<br />
• Ze bepalen onze evaluatie van de<br />
verschijnselen<br />
• En ons handelen daarin<br />
• Dat geldt evenzeer voor onze kijk op<br />
normaliteit, afwijkende en<br />
problematische ontwikkeling<br />
<strong>het</strong> (ab)normale <strong>kind</strong> 8
Het klassieke wereldbeeld achter pathologie<br />
• Gezondheid en ziekte zijn twee categoriaal<br />
verschillende toestanden<br />
• De natuurlijke toestand is gezondheid<br />
• Als een organisme geconfronteerd wordt met<br />
een pathogene invloed en zich niet voldoende<br />
kan verweren wordt <strong>het</strong> ziek<br />
• De pathogene invloed kan ongedaan worden<br />
gemaakt door een curatieve tegen-invloed<br />
• Geneesmiddel, therapie, ….<br />
• Waardoor <strong>het</strong> organisme tot de toestand van<br />
gezondheid terugkeert<br />
<strong>het</strong> (ab)normale <strong>kind</strong> 9
Achter <strong>het</strong> wereldbeeld ….<br />
Achter<br />
Achter<br />
de<br />
de<br />
klassieke<br />
klassieke<br />
opvattingen<br />
opvattingen<br />
over<br />
over<br />
normale<br />
ontwikkeling<br />
normale<br />
ontwikkeling<br />
en<br />
en<br />
(psycho)-pathologie<br />
(psycho)-pathologie<br />
schuilt<br />
schuilt<br />
een<br />
wereldbeeld<br />
een<br />
wereldbeeld<br />
van<br />
van<br />
min<br />
min<br />
of<br />
of<br />
meer<br />
meer<br />
geïsoleerd<br />
geïsoleerd<br />
opererende<br />
opererende<br />
• Impliciete vooronderstelling van<br />
“essenties” van<br />
“essenties”<br />
en<br />
en<br />
oorzakelijke<br />
oorzakelijke<br />
factoren<br />
factoren<br />
…<br />
categoriale verschillen<br />
Voor<br />
Voor<br />
veel<br />
veel<br />
soorten<br />
soorten<br />
problemen<br />
problemen<br />
en<br />
en<br />
omstandigheden<br />
omstandigheden<br />
is<br />
dit<br />
is<br />
dit<br />
wereldbeeld<br />
wereldbeeld<br />
handig<br />
handig<br />
…<br />
Maar<br />
Maar<br />
is<br />
is<br />
<strong>het</strong><br />
<strong>het</strong><br />
ook<br />
ook<br />
<strong>het</strong><br />
<strong>het</strong><br />
beste<br />
beste<br />
wereldbeeld<br />
wereldbeeld<br />
voor<br />
voor<br />
<strong>het</strong><br />
begrijpen<br />
<strong>het</strong><br />
begrijpen<br />
en<br />
en<br />
handelen<br />
handelen<br />
in<br />
in<br />
de<br />
de<br />
context<br />
context<br />
van<br />
van<br />
wat<br />
wat<br />
we<br />
ontwikkelingsstoornissen<br />
we<br />
ontwikkelingsstoornissen<br />
noemen?<br />
noemen?<br />
• Bv ziek-gezond; ADHD of niet; autisme of niet<br />
• Impliciete vooronderstelling van<br />
achterliggende essenties<br />
• Bv., ADHD als identificeerbaar achterliggend<br />
kenmerk van gedrag<br />
• Bv., ADHD als verklaring van hyperactief<br />
gedrag of aandachtsstoornissen<br />
<strong>het</strong> (ab)normale <strong>kind</strong> 10
Niets nieuws onder de zon ….<br />
• Onze huidige problemen met verklaren<br />
en De categoriale veranderen benadering bestonden (bv<br />
al binnen de<br />
impliciet Maar in DSM-IV)<br />
onze inzichten in processen zijn over<br />
klassieke Griekse filosofie<br />
<strong>het</strong> algemeen ontoereikend.<br />
• Plato: de essenties achter de verschijnselen<br />
• Heraclitus: Het alles is moeilijk beweegt, om <strong>het</strong><br />
alles gaat in elkaar<br />
over<br />
onderscheid tussen die twee<br />
niveaus goed te begrijpen<br />
• In de 19e eeuw kwam er een variant bij:<br />
studie van populaties om daarmee iets te<br />
zeggen over de individuen in die<br />
populatie<br />
<strong>het</strong> (ab)normale <strong>kind</strong> 11
3<br />
Categorisering en verschillen<br />
tussen <strong>kind</strong>eren<br />
<strong>het</strong> (ab)normale <strong>kind</strong> 12
Vraag: hoe verschillen tussen <strong>kind</strong>eren<br />
in kaart brengen en benoemen<br />
• Vergelijk individuen op een onderliggend<br />
waarneembaar kenmerk (bv. Verschillende<br />
kenmerken, testscores, …)<br />
• Deel individuen in op basis van die vergelijking<br />
• Definieer daarmee wat geldt als “afwijking” of<br />
stoornis<br />
• Bijvoorbeeld de stoornis ABC ….<br />
<strong>het</strong> (ab)normale <strong>kind</strong> 13
frequentie<br />
9.00<br />
8.00<br />
7.00<br />
6.00<br />
5.00<br />
4.00<br />
3.00<br />
2.00<br />
1.00<br />
0.00<br />
1<br />
Twee verdelingen, twee<br />
onderscheiden categorieën<br />
5<br />
9<br />
13<br />
17<br />
Hebben<br />
21<br />
ABC<br />
25<br />
29<br />
33<br />
37<br />
41<br />
45<br />
49<br />
53<br />
<strong>het</strong> (ab)normale <strong>kind</strong><br />
57<br />
61<br />
gemeten variabele<br />
Hebben geen<br />
65<br />
69<br />
ABC<br />
Categorie 1 Categorie 2<br />
73<br />
77<br />
81<br />
85<br />
89<br />
93<br />
97
frequentie<br />
3.50<br />
3.00<br />
2.50<br />
2.00<br />
1.50<br />
1.00<br />
0.50<br />
0.00<br />
1<br />
5<br />
Eén verdeling met twee toppen,<br />
twee onderscheidbare categorieën<br />
9<br />
13<br />
Hebben<br />
17<br />
ABC<br />
21<br />
25<br />
29<br />
33<br />
37<br />
41<br />
?<br />
45<br />
49<br />
53<br />
<strong>het</strong> (ab)normale <strong>kind</strong><br />
57<br />
61<br />
gemeten variabele<br />
Hebben geen<br />
65<br />
ABC<br />
69<br />
Gemeten variabele<br />
73<br />
77<br />
81<br />
85<br />
89<br />
93<br />
97
frequentie<br />
3.00<br />
2.50<br />
2.00<br />
1.50<br />
1.00<br />
0.50<br />
0.00<br />
Eén verdeling, continue overgang:<br />
de klassieke statistische definitie van afwijking of stoornis<br />
Hebben<br />
ABC<br />
Verdeling Hebben van geen<br />
ABC<br />
ABC<br />
50 60 70 80 90 100 110 120 130 140<br />
gemeten variabele<br />
Gemeten variabele<br />
<strong>het</strong> (ab)normale <strong>kind</strong>
Is deze statistische benadering dan<br />
niet verkeerd?<br />
• Geeft een verdedigbare beschrijving van <strong>het</strong><br />
steekproef- en populatieniveau<br />
• Sluit aan bij <strong>het</strong> handelen op populatieniveau,<br />
namelijk beleid<br />
• Onderwijsbeleid, gezondheidszorg en ziekteverzekering<br />
• Opvoeders, therapeuten handelen op <strong>het</strong><br />
individuele niveau<br />
• <strong>het</strong> individu-in-context niveau<br />
• Een veelgemaakte fout:<br />
• wat geldt op <strong>het</strong> beschrijvingsniveau van de populatie<br />
geldt ook op <strong>het</strong> beschrijvingsniveau van handelings- en<br />
ontwikkelingsprocessen<br />
<strong>het</strong> (ab)normale <strong>kind</strong> 17
4<br />
De procesbenadering<br />
<strong>het</strong> (ab)normale <strong>kind</strong> 18
Wat houdt procesbenadering in?<br />
• Een procestheorie is een theorie die<br />
uitlegt hoe de volgende stap in een<br />
proces voortkomt uit de vorige stap<br />
stap1 stap2<br />
• En uitlegt wat je moet doen om van de<br />
ene tot de andere stap te komen<br />
• En of, of onder welke condities je iets kunt doen …<br />
• En op die manier uitlegt hoe een traject<br />
of veranderingsproces tot stand komt<br />
<strong>het</strong> (ab)normale <strong>kind</strong> 19
Steekproef en proces<br />
Een<br />
Een<br />
relatie<br />
relatie<br />
die<br />
die<br />
geldt<br />
over<br />
geldt<br />
over<br />
een<br />
een<br />
steekproef<br />
geldt<br />
steekproef<br />
geldt<br />
niet<br />
niet<br />
noodzakelijk<br />
noodzakelijk<br />
voor<br />
voor<br />
een<br />
een<br />
proces<br />
proces<br />
• Bijvoorbeeld relatie<br />
snelheid • Bijvoorbeeld<br />
van typen<br />
relatie<br />
en aantal<br />
fouten<br />
snelheid<br />
in steekproef<br />
van typen en<br />
en<br />
aantal<br />
bij<br />
een<br />
fouten<br />
typist(e)<br />
in steekproef en bij<br />
een typist(e)<br />
• Hoe kan iemand sneller en<br />
met minder fouten leren<br />
typen?<br />
typfouten<br />
typfouten<br />
25<br />
20<br />
15<br />
10<br />
5<br />
Steekproef<br />
0<br />
0 5 10 15 snelheid<br />
20 25<br />
25<br />
20<br />
15<br />
10<br />
5<br />
Typist(e)<br />
0<br />
0 5 10 15 snelheid<br />
20 25<br />
<strong>het</strong> (ab)normale <strong>kind</strong> 20
Procestheorieën voor opvoeding en<br />
ontwikkeling<br />
• Klassieke procestheorie: leertheorie<br />
• Veel gebruikt in problematische<br />
onderwijscontexten<br />
• Bezwaren…<br />
• Theorie van Complexe, niet-lineaire,<br />
Dynamische en Adaptieve Systemen<br />
• Een moderne procestheorie<br />
• Waarvan we enkele voor vandaag belangrijke<br />
kenmerken zullen bespreken<br />
<strong>het</strong> (ab)normale <strong>kind</strong> 21
Complex en adaptief …<br />
• Complexe systemen<br />
• veel elkaar beinvloedende <strong>com</strong>ponenten<br />
• Kind-klasgenoten-leerkracht-ouders-hulpverleners- …<br />
• Op verschillende organisatieniveaus: individuen, school, beleid,<br />
…<br />
• Adaptief systeem<br />
• Participanten proberen hun belangen te<br />
realiseren<br />
• Handelen is een transactioneel proces<br />
Voorbeeld<br />
Voorbeeld<br />
belangenaspect<br />
belangenaspect<br />
in<br />
in<br />
een<br />
een<br />
adaptief<br />
adaptief<br />
systeem<br />
systeem<br />
•<br />
•<br />
welke<br />
welke<br />
processen<br />
processen<br />
resulteren<br />
resulteren<br />
uit<br />
uit<br />
de<br />
de<br />
interacties<br />
tussen<br />
interacties<br />
tussen<br />
de<br />
• “je geraakt<br />
de<br />
belangen<br />
belangen<br />
van<br />
geraakt door elkaar<br />
van<br />
ouders<br />
ouders<br />
–<br />
elkaar besmet”<br />
–<br />
<strong>kind</strong>eren<br />
<strong>kind</strong>eren<br />
–<br />
hulpverleners<br />
–<br />
hulpverleners<br />
-<br />
-<br />
verzekeraars<br />
verzekeraars<br />
besmet” bij<br />
bij<br />
een<br />
een<br />
diagnose<br />
diagnose<br />
“ADHD”,<br />
“ADHD”,<br />
“dyslexie”,<br />
“dyslexie”,<br />
…<br />
• en transacties leiden tot evenwichtstoestanden<br />
<strong>het</strong> (ab)normale <strong>kind</strong> 22
Zelf-organiserende en zelfinstandhoudende<br />
toestanden<br />
• De meeste <strong>com</strong>plexe processen zijn zelforganiserend<br />
• Gebruikmakende van alle beschikbare<br />
kenmerken<br />
• Bv. Geen “genetische blauwdruk”<br />
• En leiden in veel gevallen tot zelfinstandhoudende<br />
toestanden<br />
Kernvraag<br />
Kernvraag • • Voorbeeld: de genoemde gedragsstoornissen<br />
•<br />
hoe<br />
als<br />
hoe<br />
komen<br />
als zelf-instandhoudende<br />
komen<br />
we<br />
we<br />
uit<br />
uit<br />
de<br />
de<br />
zelf-instandhoudende<br />
zelf-instandhoudende<br />
proces-cyclus<br />
proces-cyclus zelf-instandhoudende toestanden op<br />
•<br />
•verschillende en verschillende en<br />
hoever<br />
hoever<br />
kunnen<br />
kunnen niveaus: we<br />
we<br />
komen,<br />
komen, <strong>kind</strong> gegeven – gegeven volwassene dit<br />
dit –<br />
vertrekpunt school - behandeling<br />
en de beschikbare middelen,<br />
vertrekpunt en de beschikbare middelen,<br />
mensen,<br />
mensen,<br />
mogelijkheden<br />
mogelijkheden<br />
…<br />
<strong>het</strong> (ab)normale <strong>kind</strong> 23
Van elkaar afhankelijke tijdschalen 1/2<br />
• Korte-termijn tijdschaal van <strong>het</strong> handelen<br />
• Belangen-context-middelen<br />
• Handelen is een manier om je problemen op te lossen,<br />
mits je belang hebt bij die oplossing<br />
• Ast nait ken zoas ‘t mout, din mout ‘t moar zoas ‘t ken<br />
• Lange-termijn tijdschaal van<br />
ontwikkeling<br />
• Door de hoge mate van plasticiteit van de menselijke<br />
hersenen is menselijke ontwikkeling, leren, …, mogelijk<br />
<strong>het</strong> (ab)normale <strong>kind</strong> 24
Van elkaar afhankelijke tijdschalen 2/2<br />
• De tijdschalen zijn van elkaar afhankelijk<br />
• Je handelingsmogelijkheden zijn afhankelijk van<br />
je ontwikkelingsniveau<br />
• Maar in een opvoedingssituatie worden die<br />
mogelijkheden nu juist uitgebreid doordat je hulp krijgt<br />
van <strong>com</strong>petentere andere personen (onderwijs…)<br />
• Je ontwikkeling verloopt via <strong>het</strong> handelen<br />
• Hoe in <strong>het</strong> handelen allerlei aspecten samenkomen…<br />
• De spanning tussen zelf-instandhoudende<br />
probleemsituaties en de ruimte voor verandering<br />
<strong>het</strong> (ab)normale <strong>kind</strong> 25
5<br />
De boodschap-om-mee-naar-<br />
huis-te-nemen<br />
<strong>het</strong> (ab)normale <strong>kind</strong> 26
Meeneem boodschap 1/2<br />
• Diagnostische categorieën als ADHD,<br />
dyslexie, …<br />
• Verwijzen niet naar onderliggende essenties<br />
• Maar naar geleidelijke overgangen<br />
• De manier waarop ze worden gebruikt en<br />
begrepen<br />
• Verandert ze in schijnbaar essentiële<br />
verschillen tussen <strong>kind</strong>eren<br />
• En geraakt steeds verder verweven in<br />
ongewenste conflicten tussen belangen<br />
<strong>het</strong> (ab)normale <strong>kind</strong> 27
Meeneem boodschap 2/2<br />
• Veel kenis over diagnostische categorieën…<br />
• Is gebaseerd op <strong>het</strong> populatieniveau en heeft betekenis<br />
op <strong>het</strong> handelingsniveau van beleid<br />
• Maar wordt te gemakkelijk onterecht vertaald naar kennis<br />
over (be)handelen<br />
• Voor ouders, opvoeders, hulpverleners, …<br />
• Moeten diagnostosche categorieën betekenis hebben in<br />
<strong>het</strong> perspectief van ontwikkelings-gericht handelen<br />
• Met oog voor de <strong>com</strong>plexiteit en <strong>het</strong> zelf-organiserende<br />
karakter van <strong>het</strong> proces<br />
<strong>het</strong> (ab)normale <strong>kind</strong> 28
Change language