Binnen de Muren van Marxveld anno 2008 Vollenhove - Boes + Kok ...

BINNENDEMURENVANMARXVELDANNO2008
In opdracht van:
Christelijke Hogeschool Windesheim
School:
School of Built Environment & Transport
Opleiding:
Deeltijd- maatwerk Bouwkunde
Onderwijsmodules:
Landschapsarchitectuur-Tuinkunde & Stedenbouw
Docent:
Ir. J.J.A. Heijligers
Auteur:
D. Boes
© Dirk Jan Boes 2008,
Op gedeelten van deze rapportage rust auteursrecht,
deze blijven dan ook eigendom van de rechtmatige eigenaar.
DEFINITIEF

© Dirk Jan Boes, 2008
www.xclusive-design.nl
VORMGEVING | OPMAAK
Dirk Jan Boes
FOTOGRAFIE | ILLUSTRATIES | SCHETSEN
Dirk Jan Boes (tenzij anders vermeld)
PRINT
Team 2 Studio voor de bouwkunst
Reacties en bijdragen kunnen gezonden worden naar: dirkjanboes@live.nl
VERANTWOORDING VOORZIJDE OMSLAG
Illustratie: Fontein + Havezate Marxveld te Vollenhove
Illustratie: Maria Kerk te Vollenhove
Dirk Jan Boes
Illustratie: Kaart van Bleau
Theatrum urbium Belgicae Foederatae, van uitgever/drukker Johannes Blaeu uit 1649
Illustratie: Stadswapen Vollenhove
Afkomstig van de kaart van Bleau // Theatrum urbium Belgicae Foederatae, van uitgever/drukker Johannes Blaeu uit 1649
VERANTWOORDING ACHTERZIJDE OMSLAG
Illustratie: Kaart van Bleau
Theatrum urbium Belgicae Foederatae, van uitgever/drukker Johannes Blaeu uit 1649
Bron gedicht: Bron gedicht: Vollenhove: Ooit een belangrijke vissersplaats aan de Zuiderzee, Peter Dorleijn
Colofon
BINNENDEMURENVANMARXVELDANNO2008
Illustratieverantwoording
omslag

Inhoud
BINNEN DE MUREN VAN MARXVELD ANNO 2008
Colofon / omslagverantwoording ______________________________________________________ 1
1 Inleiding ____________________________________________________________________ 2
1.1 Voorwoord _______________________________________________________________ 3
1.2 Inleiding __________________________________________ 4
1.3 Situering van het plangebied _______________________________________________ 5
2 Onderzoek __________________________________________________________________ 8
2.1 Geschiedenis ‘Havezate Marxveld’ _______________________________________________________________ 8
2.2 Geschiedenis ‘Tuinen van Marxveld’ _____________________________________________________________ 12
2.3 Uitgangspunten (her)ontwerp 1984 ___________________________________________________________________ 13
2.4 Analyse complex Marxveld ___________________________________________________________ 14
3 Beelden ________________________________________________________________ 15
3.1 Sfeerbeelden ________________________________________________________________ 15
4 Analyse ‘Tuinen van Marxveld’ ____________________________________________________________________ 19
4.1 Macro analyse & conclusies ______________________________________________________________ 19
4.2 Meso analyse & conclusies ___________________________________________________ 24
4.3 Micro analyse & conclusies ______________________________________________________________ 30
5 De Tuin ________________________________________________________________ 36
5.1 Gereedschappen ________________________________________________________________ 36
6 Herontwerp / aanbevelingen ‘Tuinen van Marxveld’ ________________________________________________________________ 43
6.1 Aanbeveling ‘Tuinen Marxveld’ ______________________________________________________________ 43
6.2 Het herontwerp___________________________________________________ 44
6.3 Ontwerp ‘Tuinen Old Ruitenborgh (1) & Toutenburg’ (2) ___________________________________________________ 45
6.4 Ontwerp ‘Openluchttheater ‘Ruine Toutenburg’ (3) ______________________________________________________________ 50
7 Conclusie ________________________________________________________________ 53
Bronvermelding ______________________________________________________ 54
Dirk Jan Boes S1023449 // Deeltijd- maatwerk student Windesheim // School of Built Environment & Transport__ BOUWKUNDE ARCHITECTUUR 2

Sfeerbeeld van het omvangrijke kasteel Toutenburg waarschijnlijk ronde de periode Van den Boetzelaar: 1581 - 1639 (schilderij van F. Camerlinck, afbeeldingsbron: www.kasteleninoverijssel.nl)
Sfeerbeeld van het voormalig Zuiderzee stadje Vollenhove aan het strand met de verloren zee. (afbeeldingsbron: www.inoudeansichten.nl, Geplaatst door Roel Sieders)
HOOFDSTUK
1.1 VOORWOORD
1Inleiding
BINNEN DE MUREN VAN MARXVELD ANNO 2008
De tuinen van Marxveld, behorend bij de Havezate Marxveld, zijn kenmerkend voor
het pittoreske stadje Vollenhove.
Een vergeten stad met een luisterrijk verleden: dat is Vollenhove. In een imposant kasteel
resideerde hier de bisschop van Utrecht als landsheer van het Oversticht.
Eeuwenlang blies er een zilt zeewindje door de straten. Het kasteel en de zee zijn verdwenen
maar het stadje mag er nog altijd zijn. Met vele historische locaties waarvan havezate Marxveld
met zijn prachtige tuinen er slechts één is.
Marxveld, een zogenaamde havezate: een edelmanswoning waaraan het recht gekoppeld was om
in de Staten van Overijssel zitting te hebben. Edelen waren daardoor verplicht om zich in Vollenhove
te vestigen. Dat leidde tot een unieke gemeenschap van burgers en edelen.
In Vollenhove wonen tegenwoordig een kleine 5000 mensen. Door de eeuwen heen lag het
inwonertal echter maar rond de 1000. In totaal waren er in het verleden twaalf havezaten in de
stad en acht in het omringende gebied.
De ommuurde tuinen van havezate Marxveld geven een indruk van de levensstijl van de edelen.
In deze tuin zijn 4 verschillende tuinstijlen toegepast, deze worden dan ook gezien als één van de
meest bijzondere in de omgeving. Het leek mij dan ook een geschikte locatie voor mijn opdracht
van het vak Landschap- en Tuinkunst & Stedenbouw.
Het plan van Ir. Cornelis Lely met de drooglegging
van de voormalig Zuiderzee.
(afbeeldingsbron: http://nl.wikipedia.org/wiki/Zuiderzee_(water))
Dirk Jan Boes S1023449 // Deeltijd- maatwerk student Windesheim // School of Built Environment & Transport__ BOUWKUNDE ARCHITECTUUR 3

Plattebrond van de stad Vollenhove uit het midden van de 17de eeuw. De stad had geen eigenlijke haven; de boten meerden af aan een steiger.
(Kaart van Bleau, rijksarchief in Overijssel, Zwolle). Bron: Vollenhove: Ooit een belangrijke vissersplaats aan de Zuiderzee, Peter Dorleijn
1.2 INLEIDING
BINNEN DE MUREN VAN MARXVELD ANNO 2008
Vollenhove is een stadje dat in de 11e eeuw is ontstaan op een opduiking van de uit de ijstijd
daterende stuwwalgordel, welke loopt in de lijn Urk-Hoorn-Castricum.
Hiermee onderscheidt Vollenhove zich dan ook van omliggende plaatsen welke ontstaan zijn
door de veenontginning (turfwinning).
Vollenhove is ontstaan rondom de Grote Kerk en het daarachter gelegen bisschoppelijke slot
’t Olde Huys. Dit slot is inmiddels verdwenen en de omgrachting is vergroot tot haven. De aanwezigheid
van bisschop Godfried van Rhenen en een Latijnse school heeft veel adel aangetrokken.
Dit verklaart het grote aantal havezaten (oorspronkelijk 17) die in de stadje gelegen zijn,
waaronder ook de prachtige Havezate Marxveld.
Havezate Marxveld is gebouwd in 1620 en verkeerde door de jarenlange leegstand in verwaarloosde
toestand, evenals de tuinen. Ook in het centrum gelegen en grenzend aan de tuin is de
Kleine Kerk (O.L. Vrouwe kerk - Geref.). Een sober, eenbeukig gebouw uit 1434. De toren is van
latere datering. Kerk en toren zijn eind vorige eeuw gerestaureerd, in respectievelijk 1913 en 1961.
Tevens ligt in de directe omgeving van de Havezate Marxveld het voormalig gemeentehuis
‘Old Ruitenborgh’ van de voormalige Gemeente Brederwiede (heden Gemeente Steenwijkerland).
Old Ruitenborgh is gelegen ten zuiden van Havezate Marxveld. Zowel Old Ruitenborgh als Marxveld
zijn ommuurd.
De tuinen van Marxveld gelden heden echter als één van de belangrijkste en meest historische van
het stadje Vollenhove. Voor de opdracht van Landschapsarchitectuur & Tuinkunst zijn dit de
belangrijkste aspecten: Het onderzoek naar het ontstaan van de nu huidige tuinen en een analyse/
herontwerp voor deze tuinen.
Dit boekwerk geeft uw inzicht in de ‘Tuinen van Marxveld’ behorende bij de ‘ Havezate Marxveld’
te Vollenhove. Onder anderen wordt weergegeven hoe de tuinen zich door de jaren heen
hebben ontwikkeld en tot stand zijn gekomen. Tevens zal de roemruchte geschiedenis van de
‘Havezate Marxveld’ worden beschreven.
Verder vindt u in dit boek een goede weergave van de wijze waarop de ommuurde tuinen vanuit stedenbouwkundig
oogpunt zijn gesitueerd (het zogenaamde Macro schaalniveau). Op dit niveau wordt het
gehele stadje Vollenhove geanalyseerd en tevens een wordt een klein gedeelte van de Gemeentes
Steenwijkerland en de Gemeente Noordoostpolder beschreven.
Deze analyse geeft een goed beeld hoe de verhoudingen zijn tussen groen en bebouwing in het stadje en
de directe streek hier omheen. Vanuit een kleinere schaal (Meso schaalniveau) worden de ‘Tuinen van
Marxveld’ uitgelicht . Hier opvolgend zullen de tuinen op Micro schaalniveau worden uitgelicht en deze
zullen worden geanalyseerd. Uit deze analyses zal een conclusie worden getrokken waardoor er een
herontwerp tot stand kan komen voor een bepaalde plaats. Ook is in dit boekwerk een duidelijk beeld
geschept van de verschillende toegepaste gereedschappen.
‘t Is onze ondergang en dood
De demping onzer zee
Zij gaf ons, zijhat schamel brood
Wij deden het er mee.
Dirk Jan Boes S1023449 // Deeltijd- maatwerk student Windesheim // School of Built Environment & Transport__ BOUWKUNDE ARCHITECTUUR 4
Bron gedicht: Vollenhove: Ooit een belangrijke vissersplaats aan de Zuiderzee, Peter Dorleijn

0 30 km
1.3 SITUERING VAN HET PLANGEBIED
BINNEN DE MUREN VAN MARXVELD ANNO 2008
Dirk Jan Boes S1023449 // Deeltijd- maatwerk student Windesheim // School of Built Environment & Transport__ BOUWKUNDE ARCHITECTUUR 5
0 5 km

1.3 VERVOLG
BINNEN DE MUREN VAN MARXVELD ANNO 2008
Overzichtskaart Provincie Overijssel / Topografische Dienst Kadaster (c) Bron: website hp://gisopenbaar.overijssel.nl/website/cultuurhistorie/choi_overijssel.html Overzichtskaart Stad Vollenhove / Topografische Dienst Kadaster (c) Bron: website hp://gisopenbaar.overijssel.nl/website/cultuurhistorie/choi_overijssel.html
Dirk Jan Boes S1023449 // Deeltijd- maatwerk student Windesheim // School of Built Environment & Transport__ BOUWKUNDE ARCHITECTUUR 6

0 30 km
1.3 SITUERING VAN HET PLANGEBIED
Overzichtskaart Stadshart Vollenhove, uitgelicht Bisschopstraat 22 ‘Havezate Marxveld’ / Topografische Dienst Kadaster (c) Bron: website hp://gisopenbaar.overijssel.nl/website/cultuurhistorie/choi_overijssel.html
BINNEN DE MUREN VAN MARXVELD ANNO 2008
Dirk Jan Boes S1023449 // Deeltijd- maatwerk student Windesheim // School of Built Environment & Transport__ BOUWKUNDE ARCHITECTUUR 7

Pentekening vermoedelijk 18 eeuw ‘Havezate Marxveld’ Bron website: kasteleninoverijssel.nl
Westgevel oktober 2008 ‘Havezate Marxveld’ Bron: Dirk Jan Boes
HOOFDSTUK
2.1 GESCHIEDENIS ‘HAVEZATE MARXVELD’
2Geschiedenis
BINNEN DE MUREN VAN MARXVELD ANNO 2008
De havezate Marxveld en de bijbehorende tuinen zijn gevestigd aan de Bisschopstraat 22 te Vollenhove.
Boven de deur van het pand (eigenlijk de zijgevel) staat de naam in zwarte hoofdletters geschreven.
Rechts naast het huis staat nu een smeedijzeren hek, vroeger was er een stenen muur met een poort,
waardoor men aan de voorkant van het huis op een plein kwam. Later is de verdieping op het huis gekomen.
Het huis is inpandig vele malen ingrijpend gewijzigd, de buitenzijde vooral in 1860.
Het voormalige koetshuis aan de oostzijde van het huis heette "Telvoren", later ook Tilvoorde (tot de
stroopfabriek aan de overkant van Marxveld deze naam kreeg) en was jarenlang het onderkomen van
de Oudheidkamer. Het pand westwaarts van het huis tot aan de hoek Bisschopstraat - Bentstraat heet
"Eckelenboom" en herbergt nu enkele woningen van woningstichting Wetland Wonen.
De geschreven geschiedenis van Marxveld, dat toen nog niet zo heette, begint rond het begin van
de 16e eeuw. Willem Sloet komt als eigenaar voor op een lijst van brandladders en brandhaken die het
stadsbestuur in 1501 had laten opmaken.
Bij de huwelijksvoorwaarden, gesloten 17 januari 1506 tussen Willem Sloet en joffer Ghese van Inghen,
brengt hij onder anderen "dat huys ende hoff met cleynoden ende soe als dat staet ende gelegen is bynnen
Vollenhove” mee. Willem Sloet hertrouwt na het overlijden van zijn eerste vrouw met Henrica van Suyrbeeck
in 1521. Dan wordt de ligging van het huis omschreven als gelegen aan de Bisschopstraat tussen de woningen
van de weduwe van Roelof Vos ten westen, de erfgenamen van Johan ter Berchorst ten oosten en strekkende
van de Bisschopstraat tot aan de Hofstraat. Van Willem Sloet is niet veel meer bekend dan dat hij in 1520 werd
benoemd tot schout van Steenwijk.
Agnes, een dochter van Willem Sloet en Reiniera van Suurbeeck, bracht door haar huwelijk Marxveld aan
Roelof van den Clooster tot Vledderinge (een havezate bij Meppel). Na hun overlijden kwam Marxveld aan
hun dochter Margaretha van den Clooster, de vrouw van Rutger van der Marck, en werd het Cloostermark
genoemd: een samentrekking van 'Clooster' en 'Marck', beider namen. In het archief van Middachten komen
in een acte van 13 mei 1600 de namen voor van Rutger van der Marck zu Ahuss en Margaretha van den
Clooster. In een opgave van de jaarlijkse inkomsten van de Kleine Kerk uit + 1606 staat: Juffer van der Marck
van de hoff van L. Vrouwen karcke jaarlix 21 stuvers. Dit is dus een soort pacht.
Harmen van der Marck verklaarde te Vollenhove op 1 december 1623 overgedragen te hebben zijn 1/5
deel van landerijen en behuizing binnen Vollenhove die hij van zijn broer Adolph van der Marck gekocht
had en die zijn broer van zijn overleden moeder geërfd had. Hij draagt nu alles over aan Jr. Arend Sloet ten
Tweenijenhuizen, dit naar een maagscheid tussen voornoemde vrienden en verwanten op 8 december
1621 opgericht (archief Marxveld). Everhart van der Marck, kanunnik van Oldenzaal, draagt hem 10 oktober
1625 ook 1/5 deel van Marxveld over. Dit stuk en andere stukken van de periode 1575 - 1595 bevinden zich
in het archief Sloet, Rijksarchief Zwolleffgdfg, inv. no. 56 en 57.
In deze tijd moet Marxveld een ingrijpende verbouwing hebben ondergaan ter verhoging van het aanzien.
Daarvoor moet het huis een veel eenvoudiger karakter hebben gehad. De Vollenhoofse edelen merkten er
in 1653 schamper over op dat het met riet en stro gedekt was geweest als was het slechts een 'gemeen
borgerhuis'.
Dirk Jan Boes S1023449 // Deeltijd- maatwerk student Windesheim // School of Built Environment & Transport__ BOUWKUNDE ARCHITECTUUR 8
Telst met dank aan website: henkvanheerde.nl

2.1 VERVOLG
BINNEN DE MUREN VAN MARXVELD ANNO 2008
Zeker is dat Arend Sloet de gevel aan de straatkant opnieuw heeft laten opmetselen, het dak laten
vernieuwen en de bovenkamers laten verbeteren. Inwendig dateert thans alleen het balkenplafond
Nog uit die tijd. Het gebruik van schelpmotieven boven de vensters doet vermoeden dat Arend zich bij
de renovatie heeft laten inspireren door het juist gereedgekomen nieuwe raadhuis uit 1621.
Bij de verdeling van de ouderlijke erfgoederen door hun kinderen op 12 juli 1651 werd het huis en hof
met zijn adellijke gerechtigheden binnen Vollenhove gelegen en andere vaste goederen toegedeeld
aan juffer Margaretha Sloet. Deze Margaretha Sloet bracht Marxveld door haar huwelijk met Lodewijk
Gansneb genaamd Tengnagel in dat geslacht.
Bij akte van 2 februari 1654 geeft zij aan haar man, om gedurende zijn leven in volle eigendom te
beheren en te bewonen, haar huis en hof met zijn adellijke gerechtigheden te Vollenhove, strekkende
noordwaarts aan de Bisschopstraat tot zuidwaarts aan de Hoffstraat = Nieuwstraat = Groenestraat.
Hij werd in 1654 van Marxveld verschreven nadat met veel moeite het huis, dat hij in 1645 nog
'Cloostermarck' noemde, als havezate erkend werd door de Overijsselse Staten. De naam Cloostermarck
zou al gauw daarna worden verdrongen door die van 'Marxveld', want Lodewijk liet zich als 'tot Marxveld'
ten landdage verschrijven.
Blijkbaar vond hij de deelname aan het landsbestuur van Overijssel niet voldoende, want in 1663 deed
hij moeite om in het Vollenhoofse stadsbestuur te komen. Hij werd tot schepen verkozen, maar zou het
niet worden omdat hem duidelijk werd gemaakt dat zijn riddermatigheid dit belette. In 1674 kocht hij
het huis met de daar achter gelegen tuin ten oosten van Marxveld van bewoner dr. Winold Telvoren en
voegde het aan de havezate toe. Het huis werd daarna ook Telvoren genoemd.
Alhoewel Arend Sloet het huis meer aanzien had gegeven, ging het in uiterlijk en omvang de woningen
van vooraanstaande burgers toch niet te boven. Marxveld telde tot 1682 vijf schoorstenen; de
aanzienlijkste burgerwoningen in de stad bezaten er evenveel of zelfs meer.
Lodewijks oudste dochter Armgardina Margaretha breidde in 1692 het grondgebied van de havezate
verder uit door van Arend Coenraad van der Lawick tot Benthuis de hof achter de Kleine Kerk te kopen.
Door deze aankoop grensde het complex aan de oostzijde aan de Kerksteeg.
Armgardina Margaretha Gansneb genaamd Tengnagel trouwt op huwelijkse voorwaarden van 27
november 1698 met achterneef Gijsbert Frederik Sloet, die 14 jaar jonger was. Zij had bij die gelegenheid
laten vastleggen dat hij zijn leven lang van haar havezate aan de landdagen zou mogen deelnemen..
Hij noemt zich in 1706 tot Marxveld, en zo kwam deze havezate weer in het geslacht Sloet. Na het
beëindigen van zijn militaire loopbaan in het regiment Van Hessen - Homburg liet hij zich in 1722 van
Marxveld verschrijven. Armgardina overleed in 1723. In 1723 wordt Cabanus als huurder van Telvoren
genoemd.
In het archief Sloet berust een inventaris van obligaties enz., d.d. 24 april 1728 in de boedel van Arent Herman
Sloet, waar onder no. 11 voorkomt: aflossing van 25 stuivers 's jaars gaande uit het huis van Marxveld en
uitkoop van 28 stuivers uit Rotger van der Markshuis, nu Marxveld. Hoewel van Marxveld verschreven,
woonde Gijsbert als weduwnaar meestal op zijn buitengoed Scherpenzeel bij Olst. Rond 1740 heeft hij
Marxveld laten verbouwen. De thans nog aanwezige decoratie van diverse vertrekken - schoorstenen,
deurpanelen en stucplafond - dateert uit deze tijd. Als vertrekken werden genoemd het salet (de latere
grote zaal), de kamer van Gijsbert Frederik Sloet, de kelderkamer (opkamer) en de keuken.
Van Marxveld werd in 1759 verschreven de landrentmeester Coenraad Willem Sloet, die als medeerfgenaam,
de andere 1/10 delen van Marxveld van zijn broeders en zusters enz. had overgenomen.
Beide huizen waren in die tijd verhuurd, omdat men doorgaans elders verbleef. In die akten staat:
de havezate Marxveld met recht van verschrijving ten landdage, bestaande uit twee huizen,
naast elkaar aan de Bisschopstraat, thans bewoond door Adolph Oirbaan en de Wed. van Ds. Landman,
waaraan ten oosten Hendrik Polman en ten westen Vrouwe Douariere van Haersolte tot den Oldenhave,
met wheere, grond, hof, schuren enz. bezwaard met 1 gld. 4 st. jaarlijks aan het Weeshuis van Vollenhove.
Dirk Jan Boes // Deeltijd- maatwerk student WIndesheim // School Of Build And Environment S1023449 BOUWKUNDE 9

2.1 VERVOLG
BINNEN DE MUREN VAN MARXVELD ANNO 2008
Uit stukken over een hevige verwarring over de verschuldigde uitgangen ten voordele van het
Weeshuisuit Marxveld en Benthuis is af te leiden, dat grond van de hof van Marxveld destijds van
Benthuis is aangekocht.
Coenraad Willem Sloet overleed ongehuwd in 1784, na tot testamentaire erfgename te hebben ingesteld
zijn schoonzuster F. M. Sloet douairière van Boldewijn Sloet tot Lindenhorst. Haar zoon Reint Wolter, neef
van Coenraad Willem, erfde Marxveld 'vanwege een byzondere affectie' en werd in 1785 van Marxveld
verschreven. Reint had rechten gestudeerd. Als rechtsgeleerde lag voor hem een succesvolle carrière in
het verschiet. Maar in 1788 werd hij vanwege zijn hervormingsgezindheid, die zich uitte in de weigering
de vernieuwde eed op de constitutie af te leggen, als statenlid geschorst. In 1795, in de Franse Tijd,
beleefde hij een glorieuze terugkeer in de politiek als drost van Vollenhove. In 1805 promoveerde hij z
elfs tot Overijssels hoogste politieke ambt als drost van Salland.
Hij verkocht 31 december 1805 de Benthe, strekkende van de Bentsteeg tot aan de Bentdijk aan Anthonie
Sloet van Oldruitenborgh. Reint Wolter Sloet overleed ongehuwd 25 augustus 1842 op zesentachtigjarige
leeftijd in zijn buitenverblijf Scherpenzeel.
Reint Wolter Baron Sloet tot Marxveld liet bij testament, gedeponeerd ten kantore van de notaris te Wijhe
bij acte van 16 juni 1839, Marxveld na aan zijn nicht, Douairière Johanna Phillippa H. Baronesse van
Knobelsdorff, geboren Baronesse van Dedem.
Bij akten van publieke verkoop en toewijzing van 15 en 29 september 1857 verkocht zij de havezate
Marxveld met de gehele tuin en het daaraan gelegen woonhuisje Tilvoorde, kadastraal Sectie A, no. 269,
270 en 271, geheel groot 48 roeden, 40 ellen voor f 3.657,24. Teunis Everts Spit was de hoogste bieder,
maar was gemachtigde voor een ander. Koper bleek de 26-jarige Gerard Baron Sloet, kandidaat notaris
te Vollenhove.
Gerard Sloet kocht in 1859 het huis 'de Eckelenboom' met achtergelegen tuin, ten westen van Marxveld.
Door deze aankoop zou het havezate-complex een gebied bestrijken vanaf de Kerksteeg tot aan de
Bentstraat en zijn huidige omvang krijgen.
Hij huwde in 1860 met zijn achternicht Catharina Elisabeth Boudewina Witsen Elias uit Warnsveld en ging
op Marxveld wonen. Zij gaven opdracht voor een grote verbouwing van omstreeks 1860. Daarbij werd het
huis vergroot en onderging het uitwendig een versobering. De speelse renaissancetrapgevel aan
de Bisschopstraat werd afgetopt en van zijn trappen en ornamenten ontdaan. De versiering onder de vensters
verdween en alleen de natuurstenen schelpvullingen in de boogtrommels boven de onderste drie vensters
bleven gehandhaafd. Het naastgelegen huis Telvoren werd afgebroken.
Op deze plaats verrees een koetshuis en paardestal en kreeg Marxveld een nieuwe entree. Ook inwendig
onderging het huis een grote verandering. Slechts in de opkamer en de grote zaal, beide rechts van de
nieuwe ingang, bleef iets van de oude inrichting bewaard.
Vanaf die tijd zouden Gerard en zijn nakomelingen zich 'Sloet van Marxveld' noemen, hoewel ze officieel als
Sloet van Oldruitenborgh te boek staan. Tot op heden is de familie bij de plaatselijke bevolking als zodanig
bekend. Gerard Sloet heeft zich gedurende zijn leven bijzonder ingezet voor de ontwikkeling van Vollenhove.
Hij was later dijkgraaf, en zette zich in voor een tramlijn vanaf Zwolle. Tegenover Marxveld stichtte hij in
1869 een stroopfabriek, die hij Tilvoorde noemde naar het oorspronkelijke huis Telvoren. Naar hem werd in
1952 de Chr. Landbouwhuishoudschool genoemd: "Baron Sloet van Marxveldschool".
Deze werd op 29 oktober 1952 officieel geopend. De school, gevestigd in de Groenestraat op de plaats waar
nu de Openbare Basisschool 'De Voorpoort' staat, verdween in de jaren 1980 door de schaalvergroting in
het onderwijs. In een kasboek van Plattenburg en Cannevelt komt voor: 5 september 1885 van Marxveld 172
en Pleiter 260 stenen en 19 maart 1895, 200 oude dakpannen van Marxveld (Archief Marxveld).
Dirk Jan Boes // Deeltijd- maatwerk student WIndesheim // School Of Build And Environment S1023449 BOUWKUNDE 10

2.1 VERVOLG
BINNEN DE MUREN VAN MARXVELD ANNO 2008
Bij herstel in 1945 van een vloer op Marxveld bleek, dat de balken in de vloer tot aan de planken in een
bed van zuiver droog zeezand lagen: dus geen ventilatie onder de vloer door.
Toen Gerards zoon Ir. Anton Henri (in de familie Henri genoemd) in 1903 trouwde, betrok deze Marxveld
en verhuisden zijn ouders naar de Oldenhof. Gerard overleed in 1911.
Henri en zijn vrouw Maria Digna Friederike d'Ablaing van Giessenburg woonden van 1917 tot 1941 op
Beukbergen in Huis ter Heide. Toen in 1941 Beukbergen door de Duitsers werd gevorderd keerden ze
naar Vollenhove terug. Henri overleed op Marxveld in 1957. Zijn vrouw, die in 1972 stierf, was de laatste
bewoner van het huis.
De havezate stond daarna jaren leeg en raakte in verval. In 1982 besloot de eigenaar, ir. Jan Willem Gerard
Sloet van Oldruitenborgh, het monumentale complex, bestaande uit Marxveld met het koetshuis
(het vroegereTelvoren), de Eckelenboom en de oude stroopfabriek, te verkopen aan de toenmalige
gemeente Brederwiede.
In 1984 werd door de onthulling van een fraaie herdenkingssteen met de tekst: 'TEMPORA SUSTE NEAT'
(heeft de tijd doorstaan) de verbouwing van de Eckelenboom tot drie woningen feestelijk afgesloten.
In december 1988 werd Marxveld opgeleverd. De volledig als kantoorpand verbouwde havezate bood
vanaf dat jaar onderdak aan de afdeling Grondgebied van de gemeente Brederwiede, en later Steenwijkerland.
In 2004 werd het pand door de gemeente-ambtenaren verlaten en werd het verkocht aan een particulier
annex ondernemer. Het pand is opnieuw verbouwd, tijdens deze meest recente verbouwing is een groot
deel van het oorspronkelijke karakter hersteld.
Dirk Jan Boes // Deeltijd- maatwerk student WIndesheim // School Of Build And Environment S1023449 BOUWKUNDE 11

2.2 GESCHIEDENIS ‘TUINEN VAN MARXVELD’
BINNEN DE MUREN VAN MARXVELD ANNO 2008
Als op oude kaarten of in andere bronnen informatie over Marxveld te vinden was, had dat zelden
betrekking op de tuin. Als de tuin al werd vermeld, betrof het nooit een waarheidsgetrouwe weergave.
Historisch gezien is van de tuinen van Vollenhove vrijwel dan ook niets bekend. Enig inzicht kan worden
verkregen uit oude afbeeldingen zoals bijvoorbeld de Atlas van Bleau uit de 17e eeuw. Hieruit kan een
beeld worden verkregen van de tuinen in die tijd.
Echter een gesprek met de heren Ir. A. Hammer (eigenaar van de Havezate & de tuinen van Marxveld) en
J. Steenbeek (hoofd buitendienst Gemeente Steenwijkerland) heeft mij in deze dan toch enige
duidelijkheid verschaft.
Baron Henri Sloet overleed op Marxveld in 1957. Zijn vrouw, die in 1972 stierf, was de laatste bewoner van
het huis. De havezate stond daarna jaren leeg en raakte in verval. De oude tuinman Peter Kip, die een
boerderijtje in de Bentstraat naast Marxveld bewoonde, had zo goed en kwaad als het ging de tuin
bijgehouden. Na zijn dood overwoekerden manshoge brandnetels en bramenstruiken de tuin en had de
klimop bezit van huis- en tuinmuren genomen. Een situatie die zelfs aanleiding was voor een documentaire op
de televisie.
Zodoende ben ik er geheel tegen mijn verwachting in, achter gekomen dat Marxveld nooit een stijltuin
heeft gehad. De tuin was een gebruikstuin, er werden veel groenten en fruit verbouwd. Er waren een aantal
aangename plekken rond het huis gegroepeerd zoals een taxusprieeltje, een rosarium, een theehuisje en
kassen. Echter dit waren maar losse elementen.
De toenmalige Gemeente Brederwiede kocht in 1984 het complex Marxveld aan van de erven Sloet en liet
door Ingenieursbureau Oranjewoud BV in maart 1986 een inrichtingsplan maken voor de tuinen.
Oorspronkelijk was het idee om een aantal woningen in de tuin te bouwen. Binnen het aan drie zijden
door muren omgeven tuincomplex werden uiteindelijk een middeleeuwse, een renaissance-, een baroktuin
en een tuin in landschapsstijl aangelegd.
In augustus 1988, tijdens het vollenhoofse volksfeest, werd de tuin officieel in gebruik genomen. Het is er
overdag goed toeven op één van de Engelse banken die aan de randen van de tuin zijn neergezet en 's
avonds is het aangenaam flaneren door de fraai verlichte tuin.
Door de verkoop van de havezate Marxveld met bijbehorende tuin in 2005 dreigde de toegankelijkheid
te worden beperkt. De nieuwe particuliere eigenaar Dhr. Ir. A. Hammer, die overigens tot 2015 het onderhoud
heeft uitbesteed aan de gemeente, is bang voor aansprakelijkheid voor voetgangers die de tuin verlaten
via de poortjes. Daarnaast is in de afgelopen tijd het vandalisme, vooral 's avonds, toegenomen.
De tuin is zodoende alleen via het grote toegangshek tussen Marxveld en Eckelenboom betreden
kunnen worden.
Dirk Jan Boes S1023449 // Deeltijd- maatwerk student Windesheim // School of Built Environment & Transport__ BOUWKUNDE ARCHITECTUUR 12

2.3 UITGANGSPUNT (HER)ONTWERP 1984
BINNEN DE MUREN VAN MARXVELD ANNO 2008
Uit stukken van Ingenieursbureau Oranjewoud B.V. blijkt dat als uitgangspunt voor het ontwerp van de
huidige tuinen, is gekozen om de tuinen op zich zelfstaand te behandelen. Dit omdat de tuinen
destijds de functie van openbare tuinen zouden krijgen.
Dit hield in dat het niet de bedoeling was om de tuinen een ‘voorkant’ (bij het huis) of een achterkant
(bij de muur) te geven. Er werd getracht om de muur als omringend element tot zijn recht te laten komen.
De tuin was niet in de eerste plaats belangrijk als achtergronddecor voor sociale contacten en moest
dus waardevol zijn in zich. Dit betekende dat er veel te zien en te beleven moest zijn. Hierop werd op
ingespeeld door de tuin een samenhangend en toch gevarieerd karakter te geven. Gevarieerd in de zin
van variatie in gebruik en uiterlijk.
Er is geprobeerd in te spelen op het tuinkarakter zoals dat is geweest en er is getracht de tuin overzichtelijk
in te richten terwille van de veiligheid: verschillende groepen mensen (vrouwen, kinderen, bejaarden etc.)
moesten op alle momenten van de dag een veilig gebruik van de tuin kunnen maken.
Dirk Jan Boes S1023449 // Deeltijd- maatwerk student Windesheim // School of Built Environment & Transport__ BOUWKUNDE ARCHITECTUUR 13

2.4 ANALYSE COMPLEX MARXVELD
BINNEN DE MUREN VAN MARXVELD ANNO 2008
De tuinen van Marxveld vormen zowel naar situering als naar karakter, de overgang van stad naar land en
van cultuur naar natuur. De tuinen van Marxveld grenzen niet alleen direct aan de ‘stenen stad’. Juist de
bebouwing is in de hoge mate bepalend voor het karakter. In de eerste plaats is dit natuurlijk de havezate
Marxveld zelf maar zeker ook de dominerende plaats die de Onze Lieve Vrouwekerk binnen dit complex
inneemt.
Met de overige bebouwing wordt de noordzijde van het tuinencomplex afgesloten door een zeer gevarieerde
bebouwingsrand met enkele nauwe doorsteken naar de Bisschopstraat. Het stenen en besloten karakter
van het tuinencomplex wordt nog eens versterkt en geaccentueerd door de muren die de tuin aan de west-,
zuid- en oostzijde afschermen van respectievelijk de Bentstraat, de Groenestraat en de Kerksteeg.
Binnen het tuinencomplex worden, als restanten van de vroegere tuinen, een aantal fruitbomen, enkele
solitairen en uitgegroeide Buxus- en Taxusstruiken aangetroffen.
De tuin van het voormalig gemeentehuis ‘ Old Ruitenborgh’ ligt niet alleen verder van de ‘stad’, ook het
karakter wordt minder door bebouwing bepaald. Is bij het complex Marxveld meer sprake van een tuin
tussen bebouwing, bij ‘Old Ruitenborgh’ is sprake van bebouwing in een park. In het westelijk deel speelt
de bebouwing nog een belangrijke rol.
Niet alleen ligt hier het onlangs in 2008 gerestaureerde ‘Old Ruitenborgh’, (inmiddels particulier bezit,
en af te huren voor trouwerijen, vergadering, conferenties etc.) ook is aan de zuid- en westzijde nog sprake
van een ommuring met daarbinnen grote grasvelden, beplantingsstroken, bomen en fraaie solitairen (Taxus).
Het oostelijk deel is uitgesproken groen en bestaat uit door beplanting omsloten grasvelden met solitaire
bomen. De ‘Parktuin Toutenburgh’ grenst aan het open veenweide landschap van Noord-West Overijssel.
Zowel langs de verbinding tussen de ‘Havezate Old Ruitenborgh’ en de ruïne Toutenburgh als de begrenzende
Toutenburger Allee staan geknotte linden. Het complex zelf bestaat uit een gevarieerd bos met
een natuurlijk karakter.
Dirk Jan Boes S1023449 // Deeltijd- maatwerk student Windesheim // School of Built Environment & Transport__ BOUWKUNDE ARCHITECTUUR 14

HOOFDSTUK
3.1 SFEERBEELDEN
3Beelden
BINNEN DE MUREN VAN MARXVELD ANNO 2008
Sfeerbeeld richting het westen, vanaf de toren van de O.L. Vrouwekapel (Maria of Kleine Kerk). Bron website chcvollenhove.nl
Dirk Jan Boes S1023449 // Deeltijd- maatwerk student Windesheim // School of Built Environment & Transport__ BOUWKUNDE ARCHITECTUUR 15

3.1 VERVOLG
BINNEN DE MUREN VAN MARXVELD ANNO 2008
Sfeerbeeld richting het Zuid-Westen, vanaf de toren van de O.L. Vrouwekapel (Maria of Kleine Kerk). Bron website chcvollenhove.nl Sfeerbeeld richting het Zuiden vanaf de toren van de O.L. Vrouwekapel (Maria of Kleine Kerk), Landgoed Old Ruitenborgh. Bron website chcvollenhove.nl
Dirk Jan Boes S1023449 // Deeltijd- maatwerk student Windesheim // School of Built Environment & Transport__ BOUWKUNDE ARCHITECTUUR 16

3.1 VERVOLG
BINNEN DE MUREN VAN MARXVELD ANNO 2008
Sfeerbeeld richting het Noord-Westen, vanaf de toren van de O.L. Vrouwekapel (Maria of Kleine Kerk), rechts de ‘Havezate’. Bron website chcvollenhove.nl Sfeerbeeld vanaf de O.L. Vrouwekapel (Maria of Kleine Kerk) op de Barok & Renaissancse tuinen. Bron website chcvollenhove.nl
Dirk Jan Boes S1023449 // Deeltijd- maatwerk student Windesheim // School of Built Environment & Transport__ BOUWKUNDE ARCHITECTUUR 17

3.1 VERVOLG
BINNEN DE MUREN VAN MARXVELD ANNO 2008
Sfeerbeeld vanuit Renaissancse-tuin richting de entree (West-zijde) O.L. Vrouwekapel (Maria of Kleine Kerk). Bron: Dirk Jan Boes Sfeerbeeld vanuit de Barok-tuin richting de Zuidzijde van de ‘Havezate Marxveld” Bron: Dirk Jan Boes
Dirk Jan Boes S1023449 // Deeltijd- maatwerk student Windesheim // School of Built Environment & Transport__ BOUWKUNDE ARCHITECTUUR 18

0 30 km
HOOFDSTUK
4.1 MACRO ANALYSE
4Analyse
BINNEN DE MUREN VAN MARXVELD ANNO 2008
Basiskaart MACRO Schaalniveau Bron: Google Earth Pro
Dirk Jan Boes S1023449 // Deeltijd- maatwerk student Windesheim // School of Built Environment & Transport__ BOUWKUNDE ARCHITECTUUR 19

4.1 MACRO SCHAAL NIVEAU GROEN (BEBOSSING)
BINNEN DE MUREN VAN MARXVELD ANNO 2008
Dirk Jan Boes S1023449 // Deeltijd- maatwerk student Windesheim // School of Built Environment & Transport__ BOUWKUNDE ARCHITECTUUR 20

4.1 MACRO SCHAAL NIVEAU ANALYSE WATER (ZOETWATER)
BINNEN DE MUREN VAN MARXVELD ANNO 2008
Dirk Jan Boes S1023449 // Deeltijd- maatwerk student Windesheim // School of Built Environment & Transport__ BOUWKUNDE ARCHITECTUUR 21

4.1 MACRO SCHAAL NIVEAU ANALYSE BEBOUWING (ALLEEN KERNEN)
BINNEN DE MUREN VAN MARXVELD ANNO 2008
Dirk Jan Boes S1023449 // Deeltijd- maatwerk student Windesheim // School of Built Environment & Transport__ BOUWKUNDE ARCHITECTUUR 22

4.1 MACRO SCHAALNIVEAU - CONCLUSIES
BINNEN DE MUREN VAN MARXVELD ANNO 2008
- Het groen ligt grotendeels geclusterd ten zuid-westen van Vollenhove, echter de hoeveelheid neemt
richting het noord-oosten ook toe (Nationaal park ‘De Weerribben’.
- Het stadje Vollenhove is qua oppervlakte een van de grootste in de nabije omgeving uitgezonderd
Emmeloord.
- Op de analysekaarten is duidelijk aan het ‘platte’ groen te zien waar de vroegere ‘kustlijn’ van de voormalig
Zuiderzee heeft gelopen.
- Het stadje is voor wat betreft water, (toch nog in mindere mate dan vroeger) wel goed bereikbaar.
Dirk Jan Boes S1023449 // Deeltijd- maatwerk student Windesheim // School of Built Environment & Transport__ BOUWKUNDE ARCHITECTUUR 23

0 30 km
4.2 MESO ANALYSE
BINNEN DE MUREN VAN MARXVELD ANNO 2008
Basiskaart MESO Schaalniveau Bron: Google Earth Pro
Dirk Jan Boes S1023449 // Deeltijd- maatwerk student Windesheim // School of Built Environment & Transport__ BOUWKUNDE ARCHITECTUUR 24

4.2 MESO SCHAAL NIVEAU GROEN (BEBOSSING)
BINNEN DE MUREN VAN MARXVELD ANNO 2008
Dirk Jan Boes S1023449 // Deeltijd- maatwerk student Windesheim // School of Built Environment & Transport__ BOUWKUNDE ARCHITECTUUR 25

4.2 MESO SCHAAL NIVEAU (WATER)
BINNEN DE MUREN VAN MARXVELD ANNO 2008
Dirk Jan Boes S1023449 // Deeltijd- maatwerk student Windesheim // School of Built Environment & Transport__ BOUWKUNDE ARCHITECTUUR 26

4.2 MESO SCHAAL NIVEAU (BEBOUWING)
BINNEN DE MUREN VAN MARXVELD ANNO 2008
Dirk Jan Boes S1023449 // Deeltijd- maatwerk student Windesheim // School of Built Environment & Transport__ BOUWKUNDE ARCHITECTUUR 27

4.2 MESO SCHAAL NIVEAU (INFRASTRUCTUUR HOOFDWEGEN)
BINNEN DE MUREN VAN MARXVELD ANNO 2008
Dirk Jan Boes S1023449 // Deeltijd- maatwerk student Windesheim // School of Built Environment & Transport__ BOUWKUNDE ARCHITECTUUR 28

4.2 MESO SCHAALNIVEAU - CONCLUSIES
BINNEN DE MUREN VAN MARXVELD ANNO 2008
- Het stadje Vollenhove grenst aan ‘het nieuwe land’ de Noord-Oostpolder waar veel akkers, land-
en tuinbouw is gevestigd.
- In de nabije omgeving van het stadje ligt veel bebossing. De omvang van het groen neemt richting het
oosten nog meer toe. Hier ligt het nationaal park ‘De Weerribben’.
- Vollenhove is nog steeds (uiteraard wel in mindere mate) omringt door water. Dit voormalig Zuiderzee
stadjes is dan ook nog steeds geschikt om per plezierboot te bereiken. Het stadje wordt vaak aangedaan
wanneer men op doorvaart is richting het noorden (met name de wateren van Friesland).
Dirk Jan Boes S1023449 // Deeltijd- maatwerk student Windesheim // School of Built Environment & Transport__ BOUWKUNDE ARCHITECTUUR 29

0 30 km
4.3 MICRO ANALYSE
BINNEN DE MUREN VAN MARXVELD ANNO 2008
Basiskaart MICRO Schaalniveau Bron: Gemeente Steenwijkerland
Dirk Jan Boes S1023449 // Deeltijd- maatwerk student Windesheim // School of Built Environment & Transport__ BOUWKUNDE ARCHITECTUUR 30

4.3 MICRO SCHAAL NIVEAU GROEN (BOMEN)
BINNEN DE MUREN VAN MARXVELD ANNO 2008
Dirk Jan Boes S1023449 // Deeltijd- maatwerk student Windesheim // School of Built Environment & Transport__ BOUWKUNDE ARCHITECTUUR 31

4.3 MICRO SCHAAL NIVEAU GROEN (WATER)
BINNEN DE MUREN VAN MARXVELD ANNO 2008
Dirk Jan Boes S1023449 // Deeltijd- maatwerk student Windesheim // School of Built Environment & Transport__ BOUWKUNDE ARCHITECTUUR 32

4.3 MICRO SCHAAL NIVEAU GROEN (BEBOUWING)
BINNEN DE MUREN VAN MARXVELD ANNO 2008
Dirk Jan Boes S1023449 // Deeltijd- maatwerk student Windesheim // School of Built Environment & Transport__ BOUWKUNDE ARCHITECTUUR 33

4.3 MICRO SCHAAL NIVEAU GROEN (INFRASTRUCTUUR)
BINNEN DE MUREN VAN MARXVELD ANNO 2008
Dirk Jan Boes S1023449 // Deeltijd- maatwerk student Windesheim // School of Built Environment & Transport__ BOUWKUNDE ARCHITECTUUR 34

4.3 MICRO SCHAALNIVEAU - CONCLUSIES
BINNEN DE MUREN VAN MARXVELD ANNO 2008
- De stijltuinen zijn op dit moment alleen nog via de hoofdingang toegankelijk. In de infrastructuuranalyse
zijn wel de oude toegangswegen aangegeven. Echter deze zijn om diverse redenen (zie elders
dit verslag) op dit moment niet toegankelijk.
- In de directe omgeving van de stijltuinen zijn diverse historische havezaten te vinden.
- De stijltuin is zijn geheel ommuurd wat voor een gesloten karakter zorgt, zodat men optimaal kan genieten
van de schoonheid.
- De tuinen zijn uniek vanwege hun diversiteit aan stijlen. Wel te verstaan: middeleeuwse tuin, renaissance tuin,
barok tuin en landschapstuin.
- Voor wat betreft water op dit schaalniveau is er slechts 1 fontein te vinden.
Dirk Jan Boes S1023449 // Deeltijd- maatwerk student Windesheim // School of Built Environment & Transport__ BOUWKUNDE ARCHITECTUUR 35

KERKSTEEG
0 30 km
GROENESTRAAT
BISSCHOPSTRAAT
BENTSTRAAT
HOOFDSTUK
5.1 TUINGEREEDSCHAPPEN
5De tuin
BINNEN DE MUREN VAN MARXVELD ANNO 2008
Het tuinencomplex Marxveld grenst niet alleen direct aan de ‘stenen stad’. Juist de bebouwing is in
hoge mate bepalend voor het karakter. In de eerste plaats is dat natuurlijk huize Marxveld zelf maar
zeker ook de dominerende plaats die de ‘Onze Lieve Vrouwekerk’ binnen dit complex inneemt.
Met de overige bebouwing wordt de noordzijde van het tuinencomplex afgesloten door een zeer
gevarieerde bebouwingsrand met enkele nauwe doorsteken naar de Bisschopstraat.
Het stenige en besloten karakter van het tuinencomplex wordt nog eens versterkt en geaccentueerd
door de muren die de tuin aan de west-, zuid- en oostzijde afschermen van respectievelijk de Bentstraat,
de Groenestraat en de Kerksteeg. Binnen het tuinencomplex worden, als restanten van de vroegere tuinen,
een aantal fruitbomen, enkele solitairen en uitgegroeide buxus- en taxusstruiken aangetroffen.
Sfeerbeeld richting vanuit het Zuid-Westen, de dominerende O.L. Vrouwekapel (Maria of Kleine Kerk). Bron: Dirk Jan Boes Sfeerbeeld vanuit de renaissance tuin, de in de tuin dominerend aanwezige havezate Marxveld. Bron: Dirk Jan Boes Sfeerbeeld van het besloten stenige karakter van de tuinen, muur aan de kruising Bentstraat (zichtbaar) / Groenestraat. Bron: Dirk Jan Boes
Dirk Jan Boes S1023449 // Deeltijd- maatwerk student Windesheim // School of Built Environment & Transport__ BOUWKUNDE ARCHITECTUUR 36

0 30 km
Bron: Aeelding uit gemeentearchief ‘Voormalig Gemeente Brederwiede’
foto 2
foto 3
foto 1
5.1 VERVOLG
BINNEN DE MUREN VAN MARXVELD ANNO 2008
De voormalige hoofdroute vormde voor de tuin een belangrijk ‘hoofdmoment’ waaraan verschillende
plekken met verschillende funkties ‘hangen’. Als voorbeeld een rozentuin, kruidentuin expositieruimte
(beelden) en een rustig zitgedeelte.
De hoofdroute wordt deels begeleid en versterkt door bomen (malus baccate, de kersappel) en deels
door de muur.
Deze hoofdroute is scheidend doordat aan weerszijden ruimtes met verschillende sferen ontstaan,
en daarnaast verbindend door het doorgaande karakter.
Sfeerbeeld vanuit positie foto 2, overzichtsfoto hoofdroute richting de Bentstraat. Bron: Dirk Jan Boes Sfeerbeeld vanuit positie foto 1, overzichtsfoto hoofdroute richting de Onze Lieve Vrouwekerk (kleine kerk) Bron: Dirk Jan Boes Sfeerbeeld vanuit positie foto 3, overzichtsfoto hoofdroute richting de Havezate Marxveld. Bron: Dirk Jan Boes
Dirk Jan Boes S1023449 // Deeltijd- maatwerk student Windesheim // School of Built Environment & Transport__ BOUWKUNDE ARCHITECTUUR 37

Bron: Aeelding uit gemeentearchief ‘Voormalig Gemeente Brederwiede’ & Dirk Jan Boes
0 30 km
OORSPRONKELIJKE TOEGANGSPOORTJES
OP DIT MOMENT NIET MEER INGEBRUIK OKT. 2008
BISSCHOPSTRAAT
HOOFD INGANG TUINEN
OP DIT MOMENT DE NOG
ENIGE TOEGANG OKT. 2008
5.1 VERVOLG
BINNEN DE MUREN VAN MARXVELD ANNO 2008
Het hoofdthema voor het herontwerp in 1984 voor tuinencomplex Marxveld is een kunst- en cultuurtuin
waarin een beeld wordt gegeven van de historische ontwikkeling van de tuinen in Vollenhove.
Rekening houdend met de historie van Vollenhove, welke zoals eerder in dit verslag omschreven, kunnen
in de tuinkunst een viertal stijlen worden onderscheiden:
- de Middeleeuwen tot 1500;
- de Renaissance van 1500 tot 1600;
- de Barok van 1600 tot 1760;
- de Landschapsstijl van 1700 tot 1880.
Binnen het tuinencomplex Marxveld hebben deze stijltuinen ieder hun eigen plaats gekregen (ook zeer
duidelijk zichtbaar in hoofdstuk 3; Sfeerbeelden, van dit verslag). De situering is afgestemd op de mogelijkheden
die daartoe binnen het huidige complex werden geboden.
Het tuinencomplex is ingedeeld in compartimenten (zie afbeelding). Daarbij is een hoofdas geprojecteerd
tussen de gerestaureerde toegangspoort vanaf de Bentstraat (overigens op het moment van schrijven, niet
in gebruik) en de markante en dominerende toren van de Onze Lieve Vrouwerkerk. Tussen de hoofdas en de
pas (2004) gerestaureerde Havezate Marxveld is een kleine ruimte ontstaan met een door de bebouwing
sterk stenig karakter. Dit sluit aan bij het oorspronkelijke karakter van de kleine Middeleeuwse stadstuin.
Voorzijde Havezate Marxveld aan de Bisschopstraat, de hoofdinging direct naast de havezate is sinds 2005 tevens de enige ingang naar de tuinen,
de huidige eigenaar is is bang voor aansprakelijkheid voor voetgangers die de tuin verlaten via de poortjes. Daarnaast is in de afgelopen tijd het
vandalisme, vooral 's avonds, toegenomen. De tuin zal zodoende alleen via het grote toegangshek tussen Marxveld en Eckelenboom betreden
kunnen worden. Bron: Dirk Jan Boes
Dirk Jan Boes S1023449 // Deeltijd- maatwerk student Windesheim // School of Built Environment & Transport__ BOUWKUNDE ARCHITECTUUR 38
ECKELENBOOM

Bron: Aeelding uit gemeentearchief ‘Voormalig Gemeente Brederwiede’
0 30 km
Sfeerbeeld van de Middeleeuwse stijltuin, de in deze stijl opgenomen eeuwenoude Moerbeiboom met op de achtergrond de Havezate Marxveld. Bron: Dirk Jan Boes
5.1 VERVOLG
BINNEN DE MUREN VAN MARXVELD ANNO 2008
De kleine Middeleeuwse stadstuin bestaat uit opgehoogde bloembedden waartussen betegelde paadjes
liggen. In de perken komen verschillende geurige en bloeiende planten als kruiden (salie, basilicum, majoraan,
munt e.d.) en bloemen (viooltjes, lelies, rozen, irissen e.d.).
Ook staan er boompjes die in verdiepingen worden gesnoeid. Op een beschutte plek treft u een bank van
graszoden aan als romantische zithoek. Ook behoort in een Middeleeuwse tuin een element met water,
bijvoorbeeld een put, zowel voor de watervoorziening als voor versiering.
Tevens is in deze Middeleeuwse tuin de oude Moerbeiboom opgenomen.
Sfeerbeeld van de Middeleeuwse stijltuin, de tijdens werkzaamheden opgegraven waterput, in het herontwerp ook opgenomen. Bron: Dirk Jan Boes
Dirk Jan Boes S1023449 // Deeltijd- maatwerk student Windesheim // School of Built Environment & Transport__ BOUWKUNDE ARCHITECTUUR 39

Bron: Aeelding uit gemeentearchief ‘Voormalig Gemeente Brederwiede’
0 30 km
Sfeerbeeld van de Renaissance stijltuin, ook in deze stijl kenmerken van de Middeleeuwse tuin. De vierkanten zijn symetrisch met in het midden soms versieringselementen als bomen welke als versiering dienen. Bron: Dirk Jan Boes
5.1 VERVOLG
BINNEN DE MUREN VAN MARXVELD ANNO 2008
In de Renaissance tuin blijven kenmerken van de Middeleeuwse tuin gehandhaafd. De oppervlakt wordt
door de paden in gelijkmatige vakken verdeeld. De vierkanten zijn omsloten en vierzijdig symetrisch.
De schaal van de vlakken is klein. Er zijn weinig planten en het nutskarakter speelt nog een belangrijke
rol.
In het midden van de vakken bevinden zich soms versieringselementen als bogen, loofgangen of een
prieel. De belangrijke verbinding met de Groenestraat wordt gevormd door een loofgang. Het geheel
heeft verder een strakke indeling, met bloemen, sierheesters en vormbomen.
Sfeerbeeld van de Renaissance stijltuin, ook hier vindt u een van de vele bankjes welke gelegenheid biedt om te genieten van de tuin. Bron: Dirk Jan Boes
Dirk Jan Boes S1023449 // Deeltijd- maatwerk student Windesheim // School of Built Environment & Transport__ BOUWKUNDE ARCHITECTUUR 40

Bron: Aeelding uit gemeentearchief ‘Voormalig Gemeente Brederwiede’
0 30 km
Sfeerbeeld van de Barok stijltuin, de tuinvakken zijn tweezijdig symetrisch verdeeld, de kleur in de tuin wordt verkregen door de schelpjes van de voetpaden, de versiering is hoofdzaak met ingewikkelde vormen (rococo) Bron: Dirk Jan Boes
5.1 VERVOLG
BINNEN DE MUREN VAN MARXVELD ANNO 2008
In de Baroktuin staat de hoofdas centraal. Deze behoort een geheel te vormen met het huis, hetgeen
binnen het complex Marxveeld niet mogelijk bleek te zijn.
Door de hoofd- en zijassen wordt de tuin in vakken verdeeld die niet meer vierkant zijn maar rechthoekig
in een verhouding van 3:4 of 3:5. De tuinvakken of perterres zijn tweezijdig symetrisch en versierd met
krullen van geschoren buxus. Kleur wordt verkregen door het toepassen van gekleurde steentjes en
schelpen.
Het versieringselement de fontein bevindt zich op de kruisingen van de paden. In de baroktuin speelt de
berceau nog een belangrijke rol terwijl er als soort van element een doolhof is aangelegd die bestaat ui
heggen van taxus of buxus.
Deze baroktuin ontwikkelt zich in de tuin steeds verder tot een tuin waar de versiering hoofdzaak wordt
met steeds ingewikkelder vormen (rococo, kunststijl in de 18e eeuw die zich kenmerkte door overrijke,
krullende en speelse vormen en versieringen).
Sfeerbeeld van de Barok stijltuin, de fontein als versieringsellement in het midden van de hoofd-as bedekt met schelpjes. Bron: Dirk Jan Boes
Dirk Jan Boes S1023449 // Deeltijd- maatwerk student Windesheim // School of Built Environment & Transport__ BOUWKUNDE ARCHITECTUUR 41

Bron: Aeelding uit gemeentearchief ‘Voormalig Gemeente Brederwiede’
0 30 km
Sfeerbeeld van de Landschap stijltuin, onder de berceau door komt men in een overgang van barok naar een landschappelijk karakter. Veel gazon met solitair bomen, een uitermategeschikt om heerlijk in alle rust van de tuin te genieten. Bron: Dirk Jan Boes
5.1 VERVOLG
BINNEN DE MUREN VAN MARXVELD ANNO 2008
De landschapsstijl is een reactie op alle sierlijke overdaad. In de landschapstuin staan de natuurlijke
vormen centraal. De ruimten zijn onregelmatig van vorm en worden omsloten door losse bosranden
en verspreide boomgroepen. In het gedeelte dat grenst aan de Onze Lieve Vrouwekerk is gebruik
gemaakt van de bestaande beplanting in de vorm van fruitbomen welk er in 1984 stonden.
Het karakter van deze landschappelijke tuin zou zich dan ook goed lenen voor wisselende buitenexposities.
De voormalig Gemeente Brederwiede heeft destijds besloten, om het herdenkingsmonument
voor de slachtoffers van Wereldoorlog II te plaatsen in deze tuin.
Vanuit de baroktuin (onder de berceau door) treft u meteen het oorlogsmonument voor de slachtoffers van W.O. II aan. Bron: Dirk Jan Boes
Dirk Jan Boes S1023449 // Deeltijd- maatwerk student Windesheim // School of Built Environment & Transport__ BOUWKUNDE ARCHITECTUUR 42

Bron aeeldingen + schetsen: Dirk Jan Boes
Tuinen Marxveld zijn integraal toegankelijk.
Bron aeelding: chcvollenhove.nl
HOOFDSTUK
6.1 HERONTWERP / AANBEVELINGEN
BINNEN DE MUREN VAN MARXVELD ANNO 2008
6Herontwerp/aanbevelingen
Het is geen gemakkelijke taak om voor iets, wat tot in de perfectie is ontworpen en uitgewerkt, een herontwerp
te maken. Gezien de rijke historische waarde en een diep doorgronde ontwerpfilosofie van de
architect, welke in 1984 de betreffende tuin heeft herontworpen, heb ik de taak opgevat om voor wat
betreft de ‘Tuin van Marxveld’ op zoek te gaan naar aanbeveling welke de ‘Tuin’ een nog breder publiek
toegankelijk te maken. De ontwerpfilosofie van 1984 in gedachten houdend.
Voor wat betreft het (her)ontwerp, heb ik voor een groter gebied dan alleen de ‘Tuin van Marxveld’ gekozen.
DE AANBEVELING
Tijdens mijn gesprek met de heer Ir. A. Hammer, welke op het moment van schrijven zowel de ‘Havezate als
de Tuin van Marxveld’ in prive bezit heeft, is naar voren gekomen dat het voor wat betreft minder validen
niet altijd even prettig toeven is.
Het betreft hier het gedeelte van de Stijltuin barok. Zoals vermeld in Hoofdstuk 5.1 van dit boekwerk: in de
Baroktuin staat de hoofdas centraal. Deze behoort een geheel te vormen met het huis, hetgeen binnen het
complex Marxveld niet mogelijk bleek te zijn.
Door de hoofd- en zijassen wordt de tuin in vakken verdeeld die niet meer vierkant zijn maar rechthoekig
in een verhouding van 3:4 of 3:5. De tuinvakken of parterres zijn tweezijdig symmetrisch en versierd met
krullen van geschoren buxus.
De kleur wordt verkregen door het toepassen van gekleurde steentjes en schelpen, echter deze keuze draagt
negatief bij aan de integrale toegankelijkheid (het effectief bereiken, betreden en gebruiken van ruimten en
voorzieningen voor iedereen. Dit wil zeggen dat iedereen onafhankelijk en op gelijkwaardige wijze gebruik
kan maken van alle voorzieningen van deze tuin.
Het advies voor deze Baroktuin is dan ook om het grind te vervangen door bestrating welke qua kleurstelling
overeenkomstig is met het kleurgebruik van de huidige situatie.
Enkele aandachtspunten ten aanzien van integrale toegankelijkheid:
• Het toegangspad is minimum 1,50 m breed. Ter hoogte van obstakels is er een vrije breedte van 1,20 m.
• De vrije doorgangshoogte bedraagt 2,10 m.
• Niveauverschillen worden zoveel mogelijk vermeden. Niveauverschillen van meer dan 2 cm worden overwonnen
door een hellend vlak.
• Niveauverschillen van meer dan 20 cm worden overwonnen door zowel een hellend vlak als door een trap.
Als beiden niet gerealiseerd kunnen worden, dan wordt er tenminste een hellend vlak voorzien.
= GRIND VERVANGEN DOOR BESTRATING (GEBRUIKTE KLEUR IS SLECHTS ILLUSTRATIEF)
Dirk Jan Boes S1023449 // Deeltijd- maatwerk student Windesheim // School of Built Environment & Transport__ BOUWKUNDE ARCHITECTUUR 43

STUWWALLANDSCHAP VAN HET
HOGE LAND VAN VOLLENHOVE
(bron: welstandsnota gemeente steenwijkerland)
GEDEELTE GEBRUIKT VOOR HERONTWERP
Kaart (bijgesneden) van Vollenhove, nummer 99 uit het boek Novum ac magnum Theatrum urbium Belgicae Foederatae (tussen pagina 185 en186), van uitgever/drukker Johannes Blaeu uit 1649 (bronnen: henkvanheerde.nl & http://nl.wikipedia.org/wiki/Vollenhove).
6.2 HET (HER) ONTWERP
BINNEN DE MUREN VAN MARXVELD ANNO 2008
Wat mij tijdens een wandeling door de prachtige tuinen opviel, is dat de Landschapstuin toch enigzins
ondergeschikt is aan zowel de Middeleeuwse-, Renaissance als de Barok tuin.
In mijn beleving zijn de drie (Middeleeuwse- Renaissance en Barok) tuinen toch sterker aanwezig. In
mijn ontwerp zou ik dan ook graag op deze constatering in willen gaan.
Gezien het feit zoals in de inleiding van dit hoofdstuk is omschreven, is het moeilijk om direct in deze
historische tuin in te grijpen. Ik heb er dan ook voor gekozen om een groter gebied voor dit ontwerp
te nemen, zowel de tuin van Old Ruitenborgh alsmede het Park Toutenburg.
DE TUIN OLD RUITENBORGH
De tuin van het voormalig gemeentehuis van Brederwiede ‘Havezate Old Ruitenborgh’ ligt niet alleen
verder van het stadje ook het karakter van deze tuin wordt minder door direct bebouwing bepaald.
Wanneer je naar de tuin van Marxveld kijkt, kun je echt spreken van een tuin tussen bebouwing. Bij
Old Ruitenborgh is juist echt sprake van bebouwing in een park (Park Toutenburg).
In het westelijke deel van dit park speelt de bebouwing nog enigzins een rol. Niet alleen ligt hier het
in 2008 geheel gerenoveerde Old Ruitenborgh, ook is zowel aan de zuid en westzijde nog sprake van
ommuring met daarbinnen grote grasvelden, beplantingsstroken en bomen.
In het oostelijke deel is vooral groen en bestaat uit beplanting omsloten grasvelden met solitaire
bomen (zie die hieropvolgende pagina voor een schets van de bestaande situatie).
DE TUIN TOUTENBURG
Het ‘park’ Toutenburg grenst aan het open veenweide landschap van Noord-West Overijssel. Vollenhove
ligt op een stuwwal, ontstaan in de voorlaatste ijstijd. Landijs stuwde de toen aanwezige kleibodem op.
Op de rug is dekzand afgezet dat tegenwoordig voor bouwland of weiland in gebruik is. Dit sterke reliëf
is nog in grote mate herkenbaar. In de okselvormige uitsparing ten zuiden van Vollenhove is veen
aangegroeid. Dit gebied is later ingepolderd als de Bentpolder. De stad Vollenhove is aan de westelijke
rand van de stuwwal gelegen, aan de voormalige grens met de Zuiderzee.
Zowel langs de verbinding tussen de Havezate Old Ruitenborgh en de Ruine Toutenburg als de Laan van
Toutenburg staan geknotte linden.
Het totale complex zelf bestaat uit een gevarieerd bos met een natuurlijk karakter. Binnen het complex
staan oude solitaire bomen. Historisch gezien is er eigenlijk van de tuinen in Vollenhove helemaal niets
bekend. Enig beeld kan verkregen worden uit oude afbeeldingen. Een van deze is bijvoorbeeld de Atlas
van Bleau uit de 17 eeuw.
Op de afbeelding (links kaart van Bleau 17eeuw) is een Renaissance indeling getekend waarbij de oppervlakte
door paden in gelijkmatige vakken worden verdeeld. De invulling van de vakken heeft eveneens
een Renaissance karakter met kweekbedden, hoewel er toch ook in bepaalde vakken een Barokken indeling
te herkennen is.
Zoals op de afbeelding te weergegeven zijn de tuinen van Vollenhove geen kasteeltuinen of buitenplaatsen.
Het betrof in vollenhove vooral kleinschalige stadstuinen binnen een ommuring of omgeven
door hagen (zoals hierboven omschreven zijn er anno 2008 nog vele restanten hiervan te vinden).
Dirk Jan Boes S1023449 // Deeltijd- maatwerk student Windesheim // School of Built Environment & Transport__ BOUWKUNDE ARCHITECTUUR 44

BESTAANDE SITUATIE // Tuinen; Marxveld & Old Ruitenborgh / Park Toutenburgh
LOCATIES VOOR HET HERONTWERP
BINNEN DE MUREN VAN MARXVELD ANNO 2008
Dirk Jan Boes S1023449 // Deeltijd- maatwerk student Windesheim // School of Built Environment & Transport__ BOUWKUNDE ARCHITECTUUR 45

GROENESTRAAT
BENTSTRAAT
1
2
LANDSCHAPSTUIN MARXVELD UIT-
BREIDEN MET LOOPROUTE ZODAT DE
BELEVING IN BALANS ZAL ZIJN
LOCATIES VOOR HET HERONTWERP
6.3 (HER)ONTWERP LANDSCHAPSTUIN MARXVELD
ONTWERP TUIN TOUTENBURG (2)
ONTWERP TUIN OLD RUITENBORGH (1)
BINNEN DE MUREN VAN MARXVELD ANNO 2008
Het uitgangspunt voor mijn herontwerp van de tuinen is het verbeteren van het representatieve karakter
en het bevorderen van het toerisme.
Ik heb getracht het ontwerp van de tuinen aan te laten sluiten bij de bestaande situatie, en het huidige
karakter van de tuinen. Tevens heb ik het verleden van deze tuinen en mijn bevinding over de ‘Tuinen van
Marxveld’ zoals eerder aangestipt in dit verslag in ogenschouw genomen.
Het hoofdthema voor de ‘Tuin van Marxveld’ betreft de voor het ondergeschikte Landschapstuin gedeelte
van deze stijltuinen. Zoals op de afbeelding (linksboven) is weergegeven kan door middel van een looproute
de huidige landschapstuin uitgebreid worden naar en door het bos van Toutenburg.
Zodoende zal er mijn inziens een in de beleving een balans te ontstaan tussen de zowel de Middeleeuwse,
Renaissance, Barok en Landschapstuin.
ONTWERP TUIN OLD RUITENBORGH (1)
Bij het ontwerp voor de tuin van het voormalig gemeentehuis Old Ruitenborgh spelen twee aspecten een
belangrijke rol. Enerzijds de betekenis van het pas gerestaureerde Old Ruitenborgh (2008) dat hedentendage
als zalen en congrescentrum- en zeker toch nog als historisch bestuurlijk centrum (de voormalige functie van
de havezate).
Anderzijds de betekenis die het gebied heeft als wandelpark voor bewoners, toeristen, recreanten en gasten.
Het tuingedeelte voor het voormalig gemeentehuis beantwoord in de huidige vorm nauwelijks aan de representatieve
en historische functies die het zou moeten vervullen.
Daarom heb ik er voor gekozen (naar aanleiding van een niet uitgevoerd ontwerp van Oranjewoud B.V.) dit
tuingedeelte een zodanige herinrichting te geven dat een historisch verantwoorde aansluiting bij het gebouw
met een representatief karakter wordt verkregen.
Het accent ligt hierbij op het tuingedeelte tussen de ommuring langs de Bentstraat en de Groenestraat en
het voormalig gemeentehuis Old Ruitenborgh. Tevens probeer ik hiermee een relatie te leggen tussen dit
tuingedeelte en het tuinencomplex van Marxveld.
Uitgangspunt hierbij is de centrale ingang van Old Ruitenborgh, die samen met de op dit moment niet meer
in gebruik zijnde toegangspoort aan de Groenestraat, een monumentele as in dit tuingedeelte vormt. Door
een dwarsas op de hoofdas is een indeling gemaakt in vier kwadranten, die zijn omgeven met gesnoeide
buxus. Op de kruising van de assen is als versieringselement een fontein aangebracht die een davidster
moet symboliseren. Zodoende symboliseert het gehele ontwerp het stadswapen van Vollenhove.
Het is de bedoeling dat de hoofdas als toegangsmogelijkheid gaat dienen voor de voetgangers vanaf de
Groenestraat zodat de toegangspoort weer in ere hersteld wordt. De ontwerpschets is op de hieropvolgende
pagina (1) weergegeven.
ONTWERP TUIN TOUTENBURG (2)
Voor een van de grasvelden in het bos van Toutenburg heb ik er voor gekozen om een Baroktuin te ontwerpen.
Ook in de Baroktuin staat een hoofdas centraal, deze vormt een ‘brug’ tussen de laan van het voormalig
voormalig gemeentehuis richting de ruine van Toutenburg. De tuinvakken zijn hier (evenals het Barokgedeelte
van Marxveld) tweezijdig symetrisch en versierd met krullen van geschoren buxus.
De versieringen als beelden en vasen, bevinden zich aan de randen van de tuin. Tevens zijn rondom deze
barok tuin bankjes geplaatst om heerlijk te kunnen genieten van dit prachtige geheel, en uit te rusten tijdens
de wandeling door de ‘Tuinen van Vollenhove’.
De ontwerpschets is op de hieropvolgende pagina (2) weergegeven, uiteraard dient er bij beide ontwerpen
rekening gehouden te worden met de integrale toegankelijkheid.
Op pagina 48 en 49 vindt u sfeerbeelden van de stijltuinen respectievelijk Old Ruitenborgh & Toutenburg.
Dirk Jan Boes S1023449 // Deeltijd- maatwerk student Windesheim // School of Built Environment & Transport__ BOUWKUNDE ARCHITECTUUR 46

HER- ONTWERP TUINEN VAN VOLLENHOVE // Stijltuin Old Ruitenborgh
ONTWERP TUIN OLD RUITENBORGH (1)
ONTWERP TUIN TOUTENBURG (2)
BINNEN DE MUREN VAN MARXVELD ANNO 2008
Dirk Jan Boes S1023449 // Deeltijd- maatwerk student Windesheim // School of Built Environment & Transport__ BOUWKUNDE ARCHITECTUUR 47
Stijltuin Old Ruitenborgh // naar een niet uitgevoerd ontwerp van Oranjewoud B.V.

PANORAMA VIEW ENTREE OLD RUITENBORGH 2008
SFEERBEELD STIJLTUIN ENTREE
STIJLTUIN OLD RUITENBORGH (2)
BINNEN DE MUREN VAN MARXVELD ANNO 2008
SFEERBEELD STIJLTUIN
Fotografie © Dirk Jan Boes 2008
Sfeerbeeld ontwerp entree Old Ruitenborgh naar een idee van Oranjewoud B.V. © Dirk Jan Boes 2008
Dirk Jan Boes S1023449 // Deeltijd- maatwerk student Windesheim // School of Built Environment & Transport__ BOUWKUNDE ARCHITECTUUR 48

VIEW GRASVELD PARK TOUTENBURG 2008
Fotografie © Dirk Jan Boes 2008
STIJLTUIN PARK TOUTENBURG (2)
BINNEN DE MUREN VAN MARXVELD ANNO 2008
SFEERBEELD STIJLTUIN
Fotografie © Dirk Jan Boes 2008
SFEERBEELD STIJLTUIN PARK TOUTENBURG
Sfeerbeeld ontwerp stijltuin Park Toutenburg © Dirk Jan Boes 2008
Dirk Jan Boes S1023449 // Deeltijd- maatwerk student Windesheim // School of Built Environment & Transport__ BOUWKUNDE ARCHITECTUUR 49

1
3
LANDSCHAPSTUIN MARXVELD UIT-
BREIDEN MET LOOPROUTE ZODAT DE
BELEVING IN BALANS ZAL ZIJN
LOCATIES VOOR HET HERONTWERP
6.4 ONTWERP OPENLUCHTTHEATER RUINE TOUTENBURG (3)
RUINI KASTEEL TOUTENBURG
ONTWERP OPENLUCHTTHEATER TOUTENBURGH (3)
BINNEN DE MUREN VAN MARXVELD ANNO 2008
Zoals eerder in dit verslag omschreven bestaat het totale complex uit een gevarieerd bos met een natuurlijk
karakter.
Ten zuid-oosten van het bos en ten zuiden van de stadskern van Vollenhove staan in het park Toutenburg op
een eilandje de laatste resten van het eens zo omvangrijke kasteel Toutenburg, omspoeld door de brede
vierhoekige slotgracht.
Wat bekend is vanuit oude afbeeldingen en prenten, is een indrukwekkend complex waar tegenwoordig
slechts de armzalige resten van twee flankerende torens zijn overgebleven. De noordelijke toren heeft nog
een gemetseld koepelgewelfje, twee open en een gedicht schietgat.
Tussen deze torens is in de jongste tijd een boogje gemetseld met het oog op de functie, die de resten nog
hebben als achtergrond van openluchtspelen. Het nog volledig bestaande, omgrachte vierkante burchtterrein
is bezaaid met van het slot afkomstige stenen, dakpannen en brokken metselwerk
Mijn ontwerp voor deze plek bestaat uit een tribune welke voor een prachtig openlucht theater dient te
zorgen. In gedachten houdend het idee hoe de de Grieken hun theaters bouwden, het eigenlijke théatron
(afgeleid van het Griekse werkwoord theásthai = toekijken): rijen zitplaatsen in een halfrond, met vooraan
erezetels voor priesters, hoogwaardigheidsbekleders en oudstrijders.
De Grieken bouwde deze halfronde tribunes tegen de berghellingen aan, om deze zo op een eenvoudige wijze
te kunnen plaatsen. De ruïne welke op dit moment als 'follie' ('Follie' is de Franse, oude benaming voor kleinere
zeerdecoratieve tuin en/of parkgebouw. Dwaasbouwsels zijn denutteloze bouwwerken in de tijd van de
Romantiek en de Landschapsstijl) dienst doet, fungeert in mijn ontwerp voor dit gedeelte als prachtig achtergrond
decor voor dit openluchttheater.
De ontwerpschets is op de hieropvolgende pagina (3) weergegeven, op pagina 52 vindt u een sfeerbeeld
van dit openluchttheater bij de Ruine van Toutenburg.
Ruine Toutenburg, entree Toutenburgh & oude afbeelding voormalig kasteel. (Afbeeldingsbron: henkvanheerde.nl)
Plattegrond van een ‘Grieks Theater’. (Afbeeldingsbron: http://bcfas.org/theater/)
Dirk Jan Boes S1023449 // Deeltijd- maatwerk student Windesheim // School of Built Environment & Transport__ BOUWKUNDE ARCHITECTUUR 50

HER- ONTWERP TUINEN VAN VOLLENHOVE // Amphi Theater Ruine Toutenburgh
BINNEN DE MUREN VAN MARXVELD ANNO 2008
Dirk Jan Boes S1023449 // Deeltijd- maatwerk student Windesheim // School of Built Environment & Transport__ BOUWKUNDE ARCHITECTUUR 51
Stijltuin Old Ruitenborgh // naar een niet uitgevoerd ontwerp van Oranjewoud B.V.

PANORAMA VIEW RUINE TOUTENBURG 2008
SFEERBEELD OPENLUCHTTHEATER
RUINE VAN TOUTENBURG
BINNEN DE MUREN VAN MARXVELD ANNO 2008
SFEERBEELD OPENLUCHTTHEATER
Fotografie © Dirk Jan Boes 2008
Sfeerbeeld ontwerp Amphi-theater Ruine Toutenburg © Dirk Jan Boes 2008
Dirk Jan Boes S1023449 // Deeltijd- maatwerk student Windesheim // School of Built Environment & Transport__ BOUWKUNDE ARCHITECTUUR 52

HOOFDSTUK
7 CONCLUSIE
7Conclusie
BINNEN DE MUREN VAN MARXVELD ANNO 2008
Het voormalig Zuiderzee stadje Vollenhove heeft een luisterrijk verleden, zoals in dat verslag weer is
gegeven. Eeuwenlang lag het stadje aan zee, en ook het kasteel Toutenburg is verdwenen.
De Havezate Marxveld met zijn prachtige tuinen, welke ik heb geanalyseerd voor dit verslag, is slechts
één van de historische locaties. Historisch gezien is van de tuinen van Marxveld vrijwel niets bekend,
echter wel dat de tuin een gebruikstuin is geweest, en pas rond 1985 een stijltuin is geworden.
Het analyseren op drie niveau’s geeft je een erg goed beeld als ontwerper, zodoende kom je er achter
waar eventueel behoefte of juist een overvloed aan is.
Tevens is het me duidelijk geworden wat voor middelen je kunt gebruiken om een (her)-ontwerp van
een park danwel een openbare ruimte te maken.
Het was geen gemakkelijke taak om voor iets wat tot in de perfectie is ontworpen en uitgewerkt, een
herontwerp te maken. Zoals eerder omschreven heb ik voor wat betreft de ‘Tuin van Marxveld’, de taak
opgevat om opzoek te gaan naar een aanbeveling welke de ‘Tuin van Marxveld’ voor een nog breder
publiek toegankelijk maakt.
Tevens was ik van mening dat het Landschapstuin gedeelte van Marxveld uitgebreid moest worden
naar en door het bos van Toutenburg. Zodoende zal er een balans ontstaan. Tevens zal dit bijdragen
aan het toerisme en de aantrekkingskracht van het park. Ik ben dan ook van mening dat er in de huidige
staat niet het maximale wordt uitgehaald.
Voor wat betreft het (her)ontwerp, heb ik voor een groter gebied dan alleen de ‘Tuin van Marxveld’
gekozen. Het tuingedeelte voor het voormalig gemeentehuis beantwoorde in zijn huidige vorm
nauwelijks aan de representatieve en historische functies die het zou moeten vervullen.
Vandaar dat dit tuingedeelte een zodanige herinrichting heeft gekregen dat het een historisch verantwoorde
aansluiting bij het gebouw met een representatief karakter heeft verkregen.
Voor een van de grasvelden in het bos van Toutenburg is er eveneens bewust voor gekozen om een
Baroktuin te ontwerpen met dezelfde reden.
Als de grote publiekstrekker is een openluchttheater met tribune ontworpen bij de Ruine van Toutenburg.
Deze opdracht was voor mij ook erg leerzaam om tot besef te komen wat voor een rijke historie er in
de directe omgeving van je woonplaats te vinden is. Vaak loop je hieraan voorbij.
Dirk Jan Boes S1023449 // Deeltijd- maatwerk student Windesheim // School of Built Environment & Transport__ BOUWKUNDE ARCHITECTUUR 53

OVERZICHT GEBRUIKTE BRONNEN
Bronvermelding
- Herinrichtingsplan Vollenhove, Gemeente Brederwiede, Vollenhove 1985
BINNEN DE MUREN VAN MARXVELD ANNO 2008
- Realiseringsmogelijkheden Tuinen Vollenhove, Ingenieursbureau Oranjewoud B.V. 1984
- Havezaten in Vollenhove, A.J. Mensema en Js. Mooiweer, Zwolle1989.
- Monumenten in Nederland - Overijssel, Stenvert e.a., uitgave Monumentenzorg,
ISBN 90-400-9200-1 (Waanders).
- Vollenhove, ooit een belangrijke vissersplaats aan de Zuiderzee
Peter Dorleijn, OHB 114e stuk 1999
- Vollenhove, stedelijk verblijf van bisschop, ridder en visser
Jos Mooiweer, OHB 122e stuk 2007
- De Toutenburg te Vollenhove, een schilderij van een onbekende schilder?
Lydie van Dijk
OHB 119e stuk 2004
- Website over de geschiedenis van Vollenhove, met dank aan de heer Van Heerde
www.henkvanheerde.nl
- Website van Cultuur Historisch Centrum Vollenhove
www.chcvollenhove.nl
- Vollenhove in oude ansichten Deel 1&2, Roel Sieders / uitgegeven door Super de Boer
- Diverse stukken uit het gemeente archief van de voormalig gemeente Brederwiede
DIT VERSLAG IS MEDE MOGELIJK GEMAAKT DOOR:
- Dhr. & Mevr. Hammer (eigenaar Havezate + Tuin Marxveld)
- Dhr. Steenbeek & Dhr. Ter Maten | Gemeente Steenwijkerland
- Oranjewoud B.V. Heerenveen
- Team 2 Studio voor de bouwkunst B.V. Vollenhove
Ik heb alle moeite gedaan om rechthebbenden van copyright te achterhalen. Personen of instanties die aanspraak maken op
bepaalde rechten verzoek ik vriendelijk met mij contact op te nemen, zodat ik de bron kan vermelden.
De rapportage is slechts voor studiedoeleinden en belangstellenden en niet voor commerciële doeleinden dus alleen zonder
winstoogmerk.
Dirk Jan Boes S1023449 // Deeltijd- maatwerk student Windesheim // School of Built Environment & Transport__ BOUWKUNDE ARCHITECTUUR 54
Noot
BINNENDEMURENVANMARXVELDANNO2008

‘t Is onze ondergang en dood
De demping onzer zee
Zij gaf ons, zijhat schamel brood
Wij deden het er mee.