TE GEK!? GEESTELIJKE GEZONDHEID IN DE KIJKER

TE GEK!?
GEESTELIJKE GEZONDHEID IN DE KIJKER
1

1. Beginsituatie
2. Hermeneutische knooppunten
3. Leerplan
4. AchtergrondinformatieVeelgestelde vragen rond psychische gezondheidszorg
Psychiatrische stoornissen van A tot Z
Psychiatrische hulpverlening van A tot Z
Enkele feiten en cijfers rond psychiatrische stoornissen
Het complexe verband tussen religie en geestelijke gezondheid
Dr. Walter Krikilion over psychiatrie en levensbeschouwing
De geschiedenis van het psychiatrisch ziekenhuis Sint-Annendael te Diest (initiatiefnemers
van Te Gek!?)
Het museum Dr. Guislain: een te gek museum
Uit de kunst
Over de Broeders van Liefde, die zich bijzonder inzetten voor geestelijke gezondheidszorg
5. Impulsen
1. Reportages SAM
2. Getuigenissen
3. De tien waarschuwingstekens van normaliteit
4. Stellingen
5. Songs
6. Paus Benedictus XVI over geestesziekte
7. Films
8. Mad Hatter Day
9. Geestesziekte in de bijbel
10. Enkele doordenkertjes
11. Poëzie
12. Heiligen
13. Geloof en geestelijke gezondheid
14. Mediteren als therapie
6. Didactische suggesties
1. Bij de reportages uit SAM
2. Bij de getuigenissen
3. Bij de tien waarschuwingstekens van normaliteit
4. Bij de stellingen
5. Bij de songs
6. Bij paus Benedictus XVI over geestesziekte
7. Bij de films
8. Bij Mad Hatter Day
9. Bij geestesziekte in de bijbel
10. Bij de doordenkertjes
11. Bij de poëzie
12. Bij de heiligen
13. Bij geloof en geestelijke gezondheid
14. Bij de cartoons
15. Bij mediteren als therapie
Extra
2

Als oud-student van de Faculteit Godgeleerdheid en als zanger van Het Zesde Metaal schaar
ik mij graag achter de inspanningen die vanuit de geestelijke gezondheidszorg en het
godsdienstonderwijs geleverd worden om het taboe rond geestesziekten te doorbreken. Dag
in dag uit word ik geconfronteerd met de vooroordelen en misvattingen met betrekking tot
psychische stoornissen. Mijn vriendin heeft al jaren te kampen met een manisch-depressieve
stoornis en ondervindt té vaak dat dit niet ernstig wordt genomen.
Het meest frustrerende aan psychische ziektes is dat de pijn zo moeilijk te tonen is: je moet
niet in het gips, er moeten geen röntgenfoto's genomen worden en het is niet besmettelijk.
Bovendien wordt depressie in onze op winst en prestatie gerichte maatschappij gezien als
een teken van zwakte. Wie thuis moet blijven van zijn of haar werk wegens depressie wordt
vaak als een profiteur bestempeld, want er is toch helemaal niks te zien?
Onze samenleving zou een grote stap vooruit zetten, mochten we een klimaat kunnen
creëren waarin vrij kan gepraat worden over psychische ziekten. Want - zo mag nu stilaan
duidelijk zijn - ze onder de mat vegen werkt niet.
Wannes Cappelle
Het Zesde metaal
3

1. Beginsituatie
Eigenlijk is het te gek om los te lopen: over ernstige
psychische problemen wordt amper gepraat, terwijl
één op vier personen in België er mee te maken
krijgt. Het Psychiatrisch Ziekenhuis Sint-Annendael
uit Diest tracht al jaren het stilzwijgen te
doorbreken door het organiseren van infosessies,
tentoonstellingen en muzikale optredens, strevend
naar een positieve en correcte beeldvorming ten
aanzien van personen met problemen op het vlak
van geestelijke gezondheid. Sinds eind 2004 kreeg
de lokale taboedoorbrekende aanpak een ruimere
weerklank met het project ‘Te Gek!?’, waarvan
Kristien Hemmerechts het meterschap en Guy
Swinnen het peterschap opnam. Te Gek !? probeert
geestelijke gezondheidsproblemen in de media en
bij het grote publiek bespreekbaar te stellen via
bijvoorbeeld cd’s, concerten, muzikale en literaire
tournees, tv-reportages, lessenpakketten,
krantenkaterns of de infomobiel. Te Gek !? is op een kleine 5 jaar tijd uitgegroeid tot een
begrip, niet alleen in de gezondheidszorgsector maar ook op maatschappelijk vlak. De lijst
met bekende personen die reeds hun medewerking verleenden aan één of ander Te Gek !?
initiatief, is even lang als indrukwekkend. Te Gek!? is een project van vzw Sint-Annendael
Grauwzusters uit Diest, en geniet steun van de Vlaamse Regering, diverse sponsors en
meerdere mediapartners waaronder Radio1 en De Standaard.
(http://sadbe.accounts.intracto.be/tegek/)
In samenhang hiermee wenst deze In de kijker een pakket aan te bieden om rond het thema
van de geestelijke gezondheidszorg aan de slag te gaan binnen de godsdienstlessen. Net
zoals het project Te Gek?! tot doel heeft om een aantal stigma's met betrekking tot
geestesziekte en psychiatrie te doorbreken en mensen aan te zetten om erover te praten,
wil deze In de kijker deze niet voor de hand liggende onderwerpen, die al te vaak nog met
een aantal taboes beladen zijn, bespreekbaar maken bij leerlingen van het secundair
onderwijs, die allicht zelf in hun omgeving met dergelijke kwesties geconfronteerd worden.
"Er is veel veranderd in de psychiatrie, zeggen de mensen, en ze hebben gelijk. Ze bedoelen:
er is veel verbeterd, en opnieuw hebben ze gelijk. Vroeger als je 'gek' was, dan sloten ze je
op. Of ze stopten je dagen in een bad opdat je zou kalmeren. Op den duur was je kalm. Je
was zelfs murw en apathisch. Vandaag zijn er medicijnen en therapieën, en het woord 'gek'
wordt minder lichtvaardig gebruikt. De vraag wordt gesteld: wat betekent dat eigenlijk 'gek'?
Gek genoeg is de stilte dikwijls gebleven, de stilte waarin over 'gekte' niet kan worden
gepraat, en ook niet over angsten en paranoia, over pijn in hart of kop. En kan er al worden
4

gepraat, dan wordt er dikwijls niet geluisterd. Deze cd wil de
stilte verbreken. Laat de muziek losbarsten opdat straks het
praten kan beginnen. Het échte praten en het échte
luisteren, ook over wat zich moeilijk laat bespreken of
beluisteren. Vooral over dat.
Praat erover. Luister ernaar. Doorbreek het taboe.
(Kristien Hemmerechts, meter van 'Te Gek!?')
Sint-Annendael en het project 'Te Gek!?'
VZW Sint-Annendael Grauwzusters is werkzaam in de
sectoren psychiatrie en bejaardenzorg. Zij groepeert het
psychiatrisch ziekenhuis Sint-Annendael Diest en de woon-
en zorgcentra Huize Sint-Augustinus te Diest, O.L.V. Ster der
Zee te Scherpenheuvel. Het psychiatrisch ziekenhuis Sint-
Annendael staat voor een kleinschalig ziekenhuis met open karakter, gelegen in het centrum
van Diest, grenzend aan het historisch Begijnhof. Naast het aanbieden van een moderne
psychiatrische gezondheidszorg op maat wil het ziekenhuis uitdrukkelijk werk maken van
een positieve beeldvorming over psychiatrie en geestelijke gezondheidszorg. Ondanks het
feit dat 1 volwassene op 4 in België ooit zelf geconfronteerd wordt met ernstige problemen
en dat die voor 1 persoon op 9 reeds binnen de 12 maanden het geval zal zijn, blijkt dat de
kennis hierover vrij gering is en dat nog tal van vooroordelen bestaan. Negatieve
beeldvorming houdt mensen vaak tegen om over hun problemen te praten of tijdig hulp te
zoeken. Mede via tentoonstellingen en muziekoptredens die binnen de muren van het
ziekenhuis worden gehouden tracht Sint-Annendael daarom de drempel ten opzichte van
alles wat met psychiatrie te maken heeft te verlagen. Vanuit het succes van de concerten
groeide het idee om de druppel taboedoorbreking die de concerten betekenen in de regio te
laten uitgroeien tot een zee die uitdeint over de rest van Vlaanderen. Om echt iets aan de zo
noodzakelijke positieve beeldvorming te kunnen doen, bleken meer grootschalige
initiatieven aangewezen, waaronder cd's, dossiers in De Standaard, concertenreeksen en
literaire tournees over heel Vlaanderen,... Te Gek!? en andere beeldvormingsprojecten
zullen slechts dan geslaagd zijn indien steeds meer mensen op een positieve wijze het
gesprek durven aangaan over geestelijke gezondheid en op deze wijze het taboe mee helpen
doorbreken.
(Bron: Informatiemap Te Gek!?)
2. Hermeneutische knooppunten
Heerst er ook vandaag de dag nog een taboe
rond geestesziekte of is dit iets van vroegere
tijden? Welke stigma's kleven er aan geestelijk
ziek zijn en zijn er manieren om deze stigma's
aan de oppervlakte te brengen en weg te
werken?
Is psychische gezondheid te vergelijken met
fysieke gezondheid? Dient men psychische
5

ziekten op een gelijkaardige manier te behandelen en te benaderen als lichamelijke
ziekten, of is daarvoor een andere aanpak nodig? In welke zin zijn psychische
ziektes soms erger of ingrijpender dan lichamelijke ziektes?
Is een psychische ziekte iets wat alleen anderen overkomt of kan dit aan iedereen
gebeuren? Zijn er bepaalde groepen mensen die ontvankelijker zijn voor psychische
problemen (bijvoorbeeld mensen met een problematische sociale achtergrond) of
heeft iedereen even veel kans om dit mee te maken?
Is het spreken over psychische aandoeningen een helend gebeuren of legt het alleen
maar meer de aanwezige wonden open? Moet men deze problematiek voor het
grote publiek onthullen of eerder verhullen? Strooien tv-programma's waarin
geestesziekte aan bod komt zout in de wonde of leggen zij net de vinger aan de
pols? Ontkrachten of bevestigen zij in de maatschappij aanwezige stereotiepen?
Zijn mensen met problemen op het vlak van geestelijke gezondheid in staat om op
een 'normale' manier in de
samenleving te leven, of zouden
zij beter afgescheiden worden
van de rest van de samenleving,
omdat zij een gevaar voor
zichzelf en/of anderen vormen?
Wat is het belangrijkste:
integratie of segregatie? Daarbij
aansluitend: kan je zomaar een
onderscheid maken tussen
'normale' en 'abnormale'
mensen. Zou men eerder in
termen van tegenstelling moeten
denken of eerder in termen van
gelijkenis?
Is religie een vorm van waanzin, een soort van neurose of werkt het geloof juist
beschermend tegen en helend bij psychische ziekten? "Ontwikkelt een geestelijk
gezonde persoon een intrinsieke religiositeit of leidt intrinsieke religiositeit tot
geestelijke gezondheid" (Van Uden en Pieper)? Kan men religieuze levenswijsheid
beschouwen als een therapeutisch instrument of houdt men spiritualiteit en
therapie best zo veel mogelijk gescheiden? Wat is de waarde van alternatieve
therapieën waarbij bijvoorbeeld meditatie gehanteerd wordt? Waarin ligt hun
helende kracht?
Kunnen mensen met een psychische ziekte nog zin ontdekken in het leven of worden
zij juist aangetast in hun vermogen om zin in het leven te vinden?
Moeten mensen met een psychische ziekte vooral zichzelf helpen of is het juist het
belangrijkste dat zij door anderen geholpen worden?
6

4. Achtergrondinformatie
Veelgestelde vragen rond psychische gezondheidszorg
Komen psychische stoornissen veel voor?
Ja. Veel mensen hebben te kampen met psychische problemen, uit welk milieu ze ook
komen en waar ze ook leven. De Wereldgezondheidsorganisatie (WGO) plaatst psychische
ziekte op de tweede plaats in de lijst van veel voorkomende ziektes.
Bestaan er goede geneesmiddelen tegen geestesziekten?
Ja en nee. Er is een ruim aanbod aan medicijnen die heel doeltreffend symptomen kunnen
onderdrukken. Maar medicijnen alleen volstaan niet. Psychische problemen vragen ook om
professionele gesprekstherapie, om steun van de omgeving en van mensen die vertrouwen
geven. (een combinatie van medicatie en therapie wordt meestal als meest effectief
beschouwd)
Is genezing een kwestie van wilskracht?
Nee. Niemand vraagt erom geestesziek te worden. Het
volstaat niet te zeggen 'kop op, even flink zijn' of 'neem
jezelf weer in de hand' Net steun, gehoor, begrip van
anderen zijn het meeste nodig.
Is het mijn eigen schuld als ik psychische problemen heb?
Elk probleem komt voort uit een veelheid van oorzaken
en toevallige omstandigheden. Men zal nooit één
oorzaak kunnen aanwijzen. We kunnen allemaal nog zo
goed ons best doen om ons geestelijke evenwicht te
bewaren, toch kan de zaak uit de hand lopen. Dat is niet iemands verantwoordelijkheid.
Belangrijker is de oplossing te vinden. (Psychische problemen hebben vaak te maken met
een onevenwicht dat ontstaat tussen de draagkracht en de draaglast van een persoon,
waarbij beide aspecten zowel in positieve als in negatieve zin beïnvloed kunnen worden
door ontelbare factoren (omstandigheden, werk, gezin, gebeurtenissen, verliessituaties,
goede vrienden, erfelijke aanleg, vermoeidheid, …) die men niet altijd zelf in de hand heeft.
Op www.fitinjehoofd.be vindt men eenvoudige suggesties die de eigen draagkracht inzake
geestelijke gezondheid kunnen verhogen.)
Zijn geestesziekten ziekten van de hersenen?
De wetenschap heeft heel wat mechanismen ontdekt die de werking van onze hersenen
beheersen. Zo heeft men afwijkingen in de hersenen ontdekt die wel eens verband zouden
kunnen houden met bepaalde psychische problemen. Toch kan men niet zeggen dat deze
'afwijkingen' rechtstreeks de oorzaak zijn van de geestesziekte.
7

Zijn psychische problemen erfelijk?
Waarschijnlijk niet. Sommige wetenschappers vermoeden dat er een vorm van
aangeborenheid is, zoals bij diabetes of kanker. Maar tal van andere elementen spelen een
rol bij het ontstaan van psychische problemen: de omgeving, eigen levenservaringen.
Erfelijkheid alleen is nooit een afdoende verklaring. (Voor sommige psychiatrische ziekten
kan erfelijkheid een rol spelen, al betekent een aanleg inderdaad niet dat men de ziekte
daarom ook effectief krijgt.)
Hoe komt het dat mensen met psychische problemen zich soms bizar gedragen?
Een geesteszieke is vaak in zichzelf gekeerd, wil zo weinig mogelijk opvallen. Hij of zij voelt
zich dikwijls erg eenzaam. Soms geeft dit wel eens aanleiding tot bizar gedrag, dat niet
onmiddellijk verklaarbaar is voor de omgeving, veroorzaakt door angst, tics, waanbeelden.
Soms leiden ook bijwerkingen van de medicatie tot ongewoon gedrag: geagiteerd gedrag, of
net verstarrend gedrag, trillende handen, starre blik, stemmingswisselingen.
Zijn geesteszieken gevaarlijk?
In de krant wordt wel eens over een 'gevaarlijke gek' gesproken. Dergelijke gekken horen
veeleer thuis in de film. In de dagelijkse omgang zijn mensen met psychische problemen niet
gevaarlijker dan de anderen. Toch kunnen wel eens crisissituaties ontstaan waarbij mensen
door angst 'uit de bol gaan', maar meestal gaan zulke situaties vlug voorbij.
Hebben geesteszieken wel een plaats in onze maatschappij?
Bepaalde omstandigheden kunnen zo moeilijk worden dat personen met psychische
problemen opgenomen moeten worden in een ziekenhuis. Als zij daar ontslagen worden, is
het niet altijd gemakkelijk voor ze om opnieuw een plaats in de samenleving te vinden.
Daarom wordt een opname zoveel mogelijk vermeden en gaat de voorkeur naar 'ambulante'
opvang (waarbij de zieke niet in de voorziening logeert) of naar een opvang in
tussenstructuren (de zieke gaat elke avond naar huis of gaat alleen 's avonds naar de
voorziening). In de meeste gevallen kunnen mensen met psychische problemen zich goed
handhaven in de maatschappij, kunnen zij blijven studeren of werken en kunnen zij de
dagelijkse problemen goed aan.
(Bron: Vlaamse Vereniging voor Geestelijke Gezondheid)
Psychiatrische stoornissen van A tot Z
Affectieve persoonlijkheidsstoornis
Stoornis waarbij de stemming vaak op en neer gaat, maar waarbij de afzonderlijke episoden
zelden of nooit ernstig genoeg zijn om in de categorie hypomanie of depressie te vallen.
Omdat dit jaren kan duren, brengt de stoornis toch aanzienlijk leed en invaliditeit met zich
mee.
Bipolaire stoornis
Letterlijk: tweezijdig. Synoniem voor manisch-depressieve stoornis.
Borderline
Persoonlijkheidsstoornis gekenmerkt door een diepgaand patroon van instabiliteit in
8

intermenselijke relaties, zelfbeeld en affecten en van duidelijke impulsiviteit, beginnend in
de vroege volwassenheid. Mensen met deze stoornis proberen krampachtig te voorkomen
dat ze (feitelijk of vermeend) in de steek gelaten worden. Ze zullen anderen afwisselend
overmatig idealiseren en kleineren, ervaren een chronisch gevoel van leegte en kunnen zich
aan eetbuien en middelenmisbruik overgeven.
Depressie
Ziektebeeld gekenmerkt door somberheid, passiviteit en wanhoop. De betrokkene heeft een
sterke neiging tot piekeren, gebrek aan interesse en plezier. In ernstige vorm komen ook
suïcidale neigingen voor.
Dwangstoornis
Obsessief-compulsieve stoornis waarbij men
bijvoorbeeld telkens opnieuw de handen wast
of zo obsessief het huis schoonmaakt dat een
normaal leven in het gedrang komt.
Hallucinatie
Waarneming zonder voorafgaande zintuiglijke
prikkel die door de persoon als echt wordt
ervaren, maar die in werkelijkheid niet
aanwezig is. Dingen zien, horen, ruiken of
voelen die er in werkelijkheid niet zijn.
Manie
Een stemming gekarakteriseerd door een intens gevoel van euforie, overmaat aan energie
en een verminderde slaapbehoefte. De betrokkene is erg spraakzaam en actief, komt
extravert en zelfverzekerd over maar is ook labiel, prikkelbaar en snel geïrriteerd. Er is ook
bijna altijd sprake van een verhoogde drang naar socialisatie en seks.
Een stemming gekarakteriseerd door een intens gevoel van euforie, overmaat aan energie
en een verminderde slaapbehoefte. De betrokkene is erg spraakzaam en actief, komt
extravert en zelfverzekerd over maar is ook labiel, prikkelbaar en snel geïrriteerd. Er is ook
bijna altijd sprake van een verhoogde drang naar socialisatie en seks.
Manisch-depressieve stoornis
Een stemmingsstoornis gekenmerkt door een afwisselend patroon van grote ups en diepe
downs, met daartussen symptoomvrije fases.
Mentale handicap
Heeft niets met psychisch ziek zijn te maken. De term verwijst naar een verstandelijke
handicap, een aangeboren conditie dus die niet in de psychiatrie thuishoort maar in de
welzijnszorg. Vanwege de mogelijke verwarring beter niet meer te gebruiken.
Neurose
Een neurose is een ineffectieve manier van omgaan met problemen. In belangrijke
9

levenssituaties niet adequaat kunnen reageren, in de plaats daarvan op een voor anderen
ongebruikelijke wijze angstig en/of onzeker en/of radeloos reageren.
Paranoia
Een diepgaand wantrouwen en een grote achterdocht ten opzichte van anderen, waardoor
hun beweegredenen worden geïnterpreteerd als kwaadwillig. De stoornis begint in de
vroege volwassenheid en komt tot uiting in diverse situaties. Deze mensen erkennen niet
snel dat ze ziek zijn.
Psychisch ziek zijn
Een verstoring van de psychische functies (perceptie, denken, verwerken) die de
communicatieve, emotionele en gedragsmatige mogelijkheden van een persoon
beïnvloeden.
Psychopathie (of antisociale persoonlijkheidsstoornis)
Bij een psychopaat zijn deze kenmerken in meerdere of mindere mate aanwezig: hij neemt
geen verantwoordelijkheid voor eigen gedrag, ervaart geen berouw of schuldgevoel en
vertoont een groot gebrek aan empathie. Hij overschat zichzelf, leeft parasitair, gedraagt
zich onverantwoordelijk en is mogelijk een gladde prater en een oppervlakkige charmeur.
Geen realistische doelen op lange termijn, vaak seksueel losbandig.
Psychose
Ziektebeeld gekenmerkt door verstoorde realiteitsbeleving waarbij hallucinaties, wanen en
denkstoornissen voorkomen.
Schizofrenie
Ziektebeeld gekarakteriseerd door het beleven van opeenvolgende psychoses waarbij de
betrokkene in de tussenliggende tijd niet goed functioneert.
Wanen
Hardnekkige overtuiging. Gedachten die niet in overeenstemming met de werkelijkheid zijn
en die, ondanks alle tegensprekelijke evidentie, door de betrokkene worden geloofd.
Bijvoorbeeld: paranoïde wanen, grootheidswanen, almachtwanen, religieuze wanen. De
persoon zelf vormt het middelpunt van de waandenkbeelden (denken dat men een speciale
missie heeft om de wereld te redden).
(Bron: Vlaamse Vereniging voor Geestelijke Gezondheid)
Psychiatrische hulpverlening van A tot Z
Arbeidsrehabilitatie
Vaardigheidstraining voor mensen met een psychosociale beperking om te kunnen
herintreden op de arbeidsmarkt.
ATB
Afkorting, verwijst naar een organisatie van arbeidstrajectbegeleiding, of inspanningen die
gedaan worden om iemand aan betaald werk te helpen, afgestemd op zijn mogelijkheden.
10

Beschut wonen
Huisvesting, individueel of in groepsverband, met een
beperkte vorm van begeleiding en ondersteuning aan
mensen die omwille van psychische problemen
afhankelijk blijven van professionele hulp. 43
voorzieningen voor beschut wonen in Vlaanderen, met
ruim 2.400 plaatsen.
Bio-energetische therapie
Vorm van therapie die zich richt op het bevrijden van
gevoelens die in gespannen spieren en een verkeerde
lichaamshouding opgesloten liggen.
Biologische psychiatrie
Stroming die psychiatrische stoornissen voornamelijk verklaart vanuit lichamelijke
processen.
Cognitieve therapie
Therapievorm die een verandering van denkwijze en van gewoonten beoogt, uitgaande van
het idee dat de manier waarop iemand zijn ervaringen inhoud geeft, bepalend is voor de
stemming en het gedrag.
Cognitieve gedragstherapie
Therapie waarbij men ervan uitgaat dat wat iemand gelooft over zijn gedrag en het waarom
van dit gedrag net zo belangrijk zijn als het gedrag zelf.
Contextuele psychiatrie
Denkrichting in de psychiatrie die stoornissen van gedrag verklaart vanuit de sociale
omgeving van de patiënt.
Contextuele therapie
Gaat ervan uit dat mensen loyaal blijven aan hun oorspronkelijke gezin en ze alleen
geholpen kunnen worden als hun loyaliteiten gerespecteerd worden.
DAC
Afkorting van dagactiviteitencentrum, laagdrempelige voorziening waar (psychiatrische)
cliënten kunnen koffiedrinken, eten en een aantal vrijetijdsactiviteiten uitvoeren.
Eerstelijnszorg
Vormen van hulpverlening die zich in de directe omgeving van de cliënt bevinden, zoals de
huisarts, de thuisverpleging.
Elektroshocktherapie, ook elektroconvulsietherapie (ECT )
Bij ernstig depressieve patiënten gebruikte therapievorm, waarbij door het toedienen van
zes tot tien gecontroleerde stroomstoten door de hersenen (op tot nu onverklaarbare wijze)
de depressie soms wordt doorbroken.
11

Ergotherapie
Behandelvorm die door middel van geestelijke en lichamelijke activiteiten (arbeidstherapie,
onderwijs, e.d.) iemand stimuleert.
Extramurale gezondheidszorg
Gezondheidszorg die buiten het ziekenhuis wordt gegeven.
Gedragstherapie
Psychologische behandelmethode die zich richt op het veranderen van gedragspatronen,
zonder naar de veronderstelde onbewuste oorzaken te peilen. Gaat ervan uit dat hoe we
denken, voelen en handelen grotendeels gebaseerd is op onze leergeschiedenis.
Gesprekstherapie
Vorm van therapie die voornamelijk bestaat uit veel praten.
Groepstherapie
Therapie waaraan twee of meer personen deelnemen die niet tot eenzelfde familie of
systeem behoren.
Hypnotherapie
Verzamelnaam van elke behandelmethode waarbij met hypnose wordt gewerkt.
Indirecte behandeling
Behandeling waarbij de hulpverlener de cliënt helpt door middel van veranderingen in zijn
omgeving.
Intake
Het verzamelen van gegevens als een nieuwe cliënt zich aanmeldt en het verstrekken van
informatie over de behandeling en de geldende afspraken en regels.
Intramurale gezondheidszorg
Zorg die binnen een ziekenhuis of instelling wordt gegeven.
Lichttherapie
Behandeling met veel licht tegen winterdepressies.
Mantelzorg
Wederzijdse zorg van mensen die geen beroepsmatige verhouding met elkaar hebben
(vrienden, familie, buren, kennissen). De zorg wordt vrijwillig en gratis verricht.
Mindfulness-Based Cognitive Therapy
Een therapie die oosterse meditatie combineert met cognitieve therapie, en bedoeld is om
herval in depressie te voorkomen. In Vlaanderen geïntroduceerd door de psychiater Edel
Maex, die er dit jaar een boek over schreef (Mindfulness, Lannoo).
12

Netwerktherapie
Behandelingsmodel waarin behalve de cliënt belangrijke mensen uit zijn omgeving worden
betrokken.
Opnameafdeling
Intramurale behandeleenheid voor observatie en crisisopvang.
Psychiater
Arts gespecialiseerd in preventie, diagnose en behandeling van psychiatrische stoornissen. Er
zijn er 800 in Vlaanderen.
Psychoanalyse
Op grond van Freuds theorieën ontwikkelde methode die zich bedient van vrije associaties
van de cliënt.
Psycho-educatie
De cliënt en zijn omgeving meer inzicht geven zodat ze beter met de ziekte en de gevolgen
ervan kunnen omgaan.
Psychofarmaca
Geneesmiddelen voor de behandeling van psychische afwijkingen en stoornissen.
Psychotherapeut
Dit betreft meestal een psycholoog of psychiater met een bepaalde gespecialiseerde
therapieopleiding (bvb. systeemtherapie, cognitieve gedragstherapie,…). Aangezien de titel
van therapeut momenteel nog niet wettelijk beschermd is, kan momenteel echter iemand
zonder kwalificatie zich ook therapeut noemen.
Psychotherapie
Versterkt persoonlijkheidskenmerken die voor het denken en handelen belangrijk zijn. Het
individu wordt bovendien gesteund in zijn streven om hindernissen op vooruitgang uit de
weg te ruimen.
Residentiële hulpverlening
Paraplubegrip voor alle hulpverlening die in ziekenhuizen of klinieken wordt gegeven.
Rogeriaanse therapie
Door Carl R. Rogers ontwikkelde therapievorm waarin het accent veeleer ligt op de
mogelijkheden van de cliënt in het heden dan op de onmogelijkheden uit zijn verleden. Met
veel aandacht voor ontplooiingskansen die in het verleden niet of onvoldoende zijn
aangegrepen. Synoniem met client-centered therapie, non-directieve therapie.
Systeemtheorie
Therapievorm waarbij men ervan uitgaat dat klachten pas begrepen en behandeld kunnen
worden in samenhang van het individu met zijn systeem (familie, gezin, collega's...) en
waarin de interacties centraal staan.
13

Vermaatschappelijking
Het streven dat psychiatrische patiënten meer in de eigen omgeving gaan wonen en de
behandeling dus extramuraal plaatsvindt.
Yoga
Uit India afkomstig wijsgerig en godsdienstig systeem van lichaamsoefeningen en
concentratiemethoden, waarvan het uiteindelijke doel geestelijke bevrijding is. In sommige
therapieën past men yoga-onderdelen toe.
Zelfredzaamheid
Het vermogen om voor zichzelf te zorgen zonder professionele hulp. Sociale zelfredzaamheid
is dan het vermogen om contacten met anderen aan te gaan en te onderhouden.
Zelfverwerkelijking, ook zelfontplooiing
Laatste en hoogste niveau van psychische ontwikkeling, dat bereikt wordt als alle primaire
behoeften zijn bevredigd en 'verwerkelijking' van de volledige persoonlijke mogelijkheden
plaatsvindt.
(Bronnen: o.m. het Zakwoordenboek van de psychiatrie, de VVI, Sint-Annendael)
14

Enkele feiten en cijfers rond psychiatrische stoornissen
Ongeveer 15 procent van de bevolking lijdt aan een
psychische ziekte op elk ogenblik. Dit betekent dat
er dus elk ogenblik ongeveer 1 op 6 mensen te
maken heeft met een psychische ziekte.
Slechts 1 op de 10 personen met een psychische
ziekte wordt doorverwezen naar gespecialiseerde
hulp.
8 op 10 van de psychiatrische stoornissen valt onder
de noemer 'angst, depressie, of stressgerelateerde
problemen'
2 procent van de min 16-jarigen heeft een ernstige
psychiatrische stoornis, maar ongeveer 15 procent
heeft matige psychische of gedragsproblemen. Deze komen voornamelijk voor bij
de 14- tot 15-jarigen.
30.000 tot 50.000 Vlamingen lijden aan schizofrenie.
Bij mannen komt schizofrenie vaak al tussen het vijftiende en twintigste levensjaar
voor. Bij vrouwen is dat vaak iets later.
Vijftien procent van de personen met schizofrenie pleegt zelfmoord.
Medicijnen voorkomen bij manisch-depressieve personen in 65 procent van de
gevallen nieuwe manische of depressieve episodes.
60.000 Vlamingen zijn manisch-depressief.
Er zijn verschillende soorten depressies, waaronder een melancholische vorm, een
psychotische vorm en een winterdepressie.
Maar liefst 300.000 Vlamingen beleeft minstens één keer in zijn leven een depressie.
Depressies komen twee tot drie keer zo vaak voor bij vrouwen als bij mannen.
In veel gevallen wordt depressie niet goed herkend en behandeld.
(uit Psychiatrische stoornissen herkennen en ermee omgaan en Informatiesessie over
psychisch ziek zijn, door Dr. Guido Pieters)
Het complexe verband tussen religie en geestelijke gezondheid
Eenduidige verbanden tussen religie en geestelijke gezondheid, zoals bijvoorbeeld tot
uitdrukking komend in de opvatting van Freud (1907) dat religie de mens onvolwassen en
15

dus geestelijk ongezond houdt, treffen we in de huidige literatuur niet meer aan. De meeste
auteurs gaan uit van verschillende mogelijke verbanden tussen beide grootheden.
Argyle en Beit-Hallahmi noemen drie mogelijke relaties:
Op de eerste plaats kan religie het individuele welzijn en geluk bevorderen.
Op de tweede plaats kan religie beschouwd worden als een vorm van psychopathologie
op zijn minst als een factor die leidt tot onaangepastheid van het
individu.
Op de derde plaats kunnen emotioneel labiele mensen zich wenden tot het geloof in
een poging hun problemen te boven te komen.
Paloutzian somt een viertal mogelijke verbanden op:
1. Mensen met geestelijke stoornissen worden gelovig in de hoop hun problemen
onder controle te krijgen.
2. Geloof maakt oorspronkelijk gezonde mensen ongezond.
3. Sommige vormen van geloof zijn pathogeen, andere vormen zijn gezondheidsbevorderend.
4. Er bestaat geen verband tussen religie en geestelijke gezondheid.
Spilka, Hood en Gorsuch komen tot een nog verdergaande differentiatie. Volgens hen kan
religie het pathologische:
1. Genezen: religie kan functioneren als een therapeuticum.
2. Onderdrukken: potentieel afwijkend gedrag wordt door religieuze socialisatie
onderdrukt.
3. Verbergen: religie dient als toevluchtsoord.
4. Tot uitdrukking brengen: het pathologische komt in religieuze vorm tot uitdrukking.
5. Veroorzaken: religie is de oorzaak van geestelijke ongezondheid.
Er bestaat een complex verband tussen religie en geestelijke gezondheid. Deze complexiteit
hangt samen met het feit dat ieder individu op een geheel eigen wijze kan omgaan met
vanuit de cultuur aangereikte vormen van geloof. Of geloof al dan niet gezondmakend is, zal
psychologisch gezien geheel afhangen van hoe het functioneert in de totale geestelijke
huishouding van de persoon.
(Van Uden en Pieper, Religie in de geestelijke gezondheidszorg, Nijmegen, 1996, p. 12-13 en
p. 37.)
16

Dr. Walter Krikilion over psychiatrie en levensbeschouwing
Waarom aandacht voor levensbeschouwing?
Walter Krikilion (paramedisch directeur in het OPZ Geel): "Als openbare instelling is het van
belang een vernieuwde aanpak rond levensbeschouwelijke begeleiding uit te werken. Een
aanpak die vertrekt van een ontvankelijke houding zowel voor levensbeschouwing op zich
als voor een diversiteit van religieuze en levensbeschouwelijke overtuigingen. Zo'n
benadering verschilt in essentie van de meer klassieke, waarin de neutraliteit van de
openbare instelling centraal staat. Wanneer we goede zorg willen aanbieden aan de patiënt,
dan mogen we niet blind zijn voor de levensbeschouwelijke dimensie, tenminste wanneer
we de patiënt met respect tegemoet treden in alle dimensies van de persoon."
Op welke wijze kan het religieuze zich in psychotherapie aandienen?
Walter Krikilion: "Volgens onderzoekers Van Uden en Pieper kunnen we een vijftal
mogelijkheden onderscheiden: 1) psychosociale problemen ten gevolge van ontsporingen in
de religieuze opvoeding (versterken of in stand houden van bepaalde angsten, bijvoorbeeld
met betrekking tot genieten en seksualiteit), 2) vertrouwen in God, dat helend werkt en
psychosociale problemen minimaal houdt, 3) problemen ten gevolge van een ontbreken van
een religieus socialisatiekader, 4) existentiële en levensbeschouwelijke vragen ten gevolge
van psychische problematiek of ingrijpende gebeurtenissen (bijvoorbeeld 'waarom ik' bij een
verlieservaring), 5) inbreng van diverse religieuze of levensbeschouwelijke overtuigingen in
multicultureel verband." (...)
Hoe benader je fundamenteel de levensbeschouwelijke of religieuze dimensie?
Walter Krikilion: "Je kan als therapeut op twee manieren met de religieuze dimensie
omgaan. In het eerste geval ga je religieuze aspecten op een rationeel cognitieve manier
duiden. De religieuze gedachten, gevoelens of gedragingen van de patiënt vormen een
bijdrage tot het stellen van de juiste diagnose of verhelderen het beeld dat je van de patiënt
hebt.
Een andere manier vertrekt vanuit een psychodynamisch perspectief. Het religieuze aspect
wordt gezien als een dimensie van de persoonlijkheid-in-ontwikkeling en er wordt
experiëntieel mee gewerkt. De inhoud staat tussen haakjes en de begeleiding richt zich
hoofdzakelijk op het dynamische proces. Het religieuze vormt daarbij een vitale bron, die
mogelijk gezuiverd dient te worden van bijkomstigheden. Inhoud en achtergrond van de
religieuze overtuiging hebben slechts een secundair belang. Alle aandacht gaat naar de
authentieke ontwikkeling van de persoon."
Je wees ook op een aantal benaderingswijzen
Walter Krikilion: "Grosso modo kunnen we enkele fundamentele benaderingswijzen
onderscheiden:
ontwikkelingspsychologisch: kijkend vanuit het eigene van specifieke levensfasen (het
levensbeschouwelijk perspectief van een adolescent is anders dan dat van een
oudere);
narratief-biografisch: zoekend naar de rode draad van het unieke levensverhaal, in
gerichtheid op het vinden van een (nieuwe) balans;
17

existentieel-levensbeschouwelijk: vaak is dit de benadering van psychotherapeuten
die het terrein met cliënten verkennen vanuit een areligieus standpunt; dit
levensbeschouwelijke perspectief is gericht op zingeving; het kan een equivalent
van en een alternatief zijn voor religieuze zingeving;
vanuit een specifieke religieuze overtuiging: deze wordt op expliciete wijze betrokken
in het therapeutisch traject; de therapeut heeft ruime kennis van de religie en heeft
expertise in het expliciet therapeutisch werk ermee.
spiritueel: vanuit aandacht voor een bredere (kosmische) verbondenheid; het kan
zowel vanuit een godgelovig als atheïstisch standpunt en is populair in alternatieve
therapieën; bij dit soort therapieën worden vaak verschillende aspecten door
mekaar gehaald; in die mengelmoes dreigt het eigene van het religieuze, met name
de persoonlijke relatie tot een goddelijke werkelijkheid, te vernevelen.
Zijn er in de therapie verschillende posities mogelijk?
Walter Krikilion: "In de literatuur wordt de discussie gevoerd over verschillende
mogelijkheden. Samenvattend zijn er een viertal bestaande mogelijkheden, en wel op een
continuüm van impliciet naar expliciet:
1. de positie van de vermijder: men gaat niet in op geloof of levensbeschouwing van de
cliënt; eigen onzekerheid vanuit gebrek aan expertise kan aan de basis liggen; ook
schroom kan meespelen; dit laatste blijft actueel, ook bij de groeiende openheid;
2. de positie van de bestrijder: op grond van eigen kwetsuren uit het verleden benadert
men geloof of levensbeschouwing van de cliënt negatief; ofwel impliciet op een
subtiele wijze of via indirecte aanwijzingen, ofwel expliciet; eigenlijk is dit geen
verantwoorde therapeutische positie; het is een positie die gelukkig door de
groeiende openheid voor het terrein minder en minder ingenomen wordt;
3. de positie van de begeleider: de therapeut stelt zich open op en faciliteert zo
onbevangen mogelijk de inbreng van religieuze of levensbeschouwelijke thema's;
de therapeut ondersteunt en stimuleert de positieve integratie ervan in het
therapeutisch proces;
4. de positie van de belijder: de therapeut stelt zich expliciet op als uitdrager van een
specifieke overtuiging en moedigt overeenkomstige uitingen van de cliënt aan; het
is een positie die bijvoorbeeld aangenomen wordt in Nederland in een aantal
protestantse - gereformeerde meer bepaald - centra voor ambulante geestelijke
gezondheidszorg; cliënt en therapeut gaan een expliciet contract aan en laten de
religieuze dimensie zeer uitdrukkelijk een rol spelen in het therapeutisch proces."
Zijn er geen risico's wanneer je bij psychiatrische patiënten met religieuze thema's werkt?
Walter Krikilion: "Een belangrijk klinisch principe lijkt me te zijn dat het religieuze of
levensbeschouwelijke terrein zo min mogelijk gepsychopathologiseerd wordt en maximaal
als vitale bron met het oog op genezing gepercipieerd wordt. Dit betekent dat het
fundamenteel aangegrepen wordt als een ik-versterkende en persoonsintegrerende factor.
Professor Corveleyn merkt in De psycholoog kijkt niet in de ziel op: "Men vindt het soms wel
fascinerend hoe psychotische patiënten omgaan met bekende religieuze inhouden, of men
staat stil bij de pittoreske kanten van een religieuze waan, maar meestal gaat men niet veel
verder dan een uiterlijke beschrijving en psychopathologiserende catalogisering van deze
verschijnselen. Op deze manier gaat men voorbij aan een dynamische mogelijkheid die de
18

eligieuze thematisering in de pathologie biedt voor de therapie. (...) De religieuze
thematisering in een concrete pathologie is eigenlijk een uitnodiging aan het adres van de
begeleiders om in gesprek te treden met de patiënt. De universaliteit van de gebruikte
symbolen geeft hen een sociaalcommunicatieve mogelijkheid die in andere vormen van
pathologie vaak geheel ontbreekt. (...) De religieuze taal kan in deze gevallen de brug zijn die
de intersubjectieve kloof van de dissociatie in de psychose helpt overbruggen, dissociatie die
in de andere gevallen de gestoorde persoon meestal radicaal afsnijdt van zijn sociale
omgeving." Het religieuze of levensbeschouwelijke wordt dus als persoonsintegrerende
factor gezien en krijgt een sociaal-communicatieve betekenis."
Maar, zijn er geen situaties waarin men afgegrensd moet worden?
Walter Krikilion: "Uiteraard. Zo moet bijvoorbeeld een grens gesteld worden aan religieuze
waanbeelden wanneer deze de patiënt tot zelfdestructie of schade aan anderen drijven. Ook
wanneer het religieuze sterk verweven is met extreem dwangmatig gedrag of leidt tot
onderdrukking van vitale bronnen, zoals seksualiteit, kan uitdrukkelijk een grens gesteld
worden. Therapie kan er dan in bestaan dat het rigide aspect in proces gebracht wordt en
dat de religieuze inspiratie gezuiverd wordt van de aspecten die dwang en rigiditeit
veroorzaken."
http://www.opzgeel.be/nl/nieuws/htm/lunchcauserie_levensbeschouwing.asp
De geschiedenis van het psychiatrisch ziekenhuis Sint-Annendael te Diest
(initiatiefnemers van Te Gek!?)
In 1225 legt Elisabeth van Thüringen, koningin van Hongarije, te Marburg, Hessen
(Duitsland), de geloften af als eerste kloosterlinge van de Derde Orde van Sint-Franciscus.
Onder meer door haar heiligverklaring in 1235, krijgt zij al snel talrijke navolgelingen, zodat
de Grauwzusters (zo genoemd naar hun asgrauw habijt) nieuwe gemeenschappen stichten
in Duitsland, Hongarije en Nederland.
In 1348 heerst in Diest de zwarte pest. De stadsmagistraat hoort van de grote verdiensten
van de Grauwzusters, en vraagt hen ter hulp. Door hun gevaarlijke werk - enerzijds de
verzorging en het begraven van vrouwelijke pestslachtoffers en anderzijds het verzorgen van
zieke reizigers en ouderlingen in het Stedelijk Gasthuis - tijdens de verschillende
pestepidemieën tussen de 14e en de 16e eeuw bleven er slechts drie zusters in leven.
Nicolaas van Essche (of Esschius, 1507-1578) neemt het lot van de Grauwzusters ter harte.
Onder zijn impuls treden in 1553 15 begijntjes in bij de Orde, hierin massaal gevolgd door
godsvruchtige Diestse meisjes. Door het invoeren van de regel van Sint-Franciscus gaf hij hen
een nieuw statuut, waardoor ze zich Grauwzusters-Franciscanessen noemden.
De laatste heropflakkeringen van de pest in 1653 en 1668, terwijl de stad erg te lijden heeft
onder aanhoudend oorlogsgeweld, zorgen voor grote ellende. Pas onder het regime van
Keizerin Maria-Theresia in de XVIIIde eeuw wordt het wat rustiger in Diest.
Onder Jozef II breekt de Brabantse Omwenteling los (1789), later gevolgd door de
"bevrijding" van onze gewesten door de Franse revolutionairen. Door de blinde
godsdiensthaat van de Franse bezetter worden kerken gesloten, kloosters afgeschaft en hun
goederen verbeurd verklaard. Het plaatselijk bestuur tracht enkele kloosters te laten sparen,
waaronder Sint-Annendael, omdat zij krankzinnigen verzorgen. Dit is de eerste historische
vermelding dat de Grauwzusters geesteszieken verzorgen. Deze bede wordt echter niet
aanhoord. Het klooster wordt in 1798 voor een peulschil verkocht aan de Leuvenaar J. Pirlot.
19

De zusters vinden een schuilplaats in de oude pastorij van het Begijnhof. De patiënten
worden overgebracht naar het burgerlijk Gasthuis.
In 1807 kunnen de overgebleven zusters de verwoeste kloostergebouwen terugkopen. In
1831 herstelt de Aartsbisschop van Mechelen deze kloostergemeente, bestaande uit 7
zusters en 1 novice. Zeventien jaar later worden weer vrouwelijke geesteszieken
opgenomen. In 1850 wordt de "Wet op de behandeling van krankzinnigen", onder impuls
van Dr. Guislain, in het Belgisch Parlement goedgekeurd. Dit is het begin van de erkenning
van psychiatrie als een echte wetenschap, met aandacht voor de verschillende
ziektebeelden en aangepaste behandelingsmethodes.
Na WO I krijgt de kliniek een heelkundige afdeling, op de hoek van de Begijnen- en de
Vestenstraat. Na WO II wordt deze afdeling verdrongen door een kraamkliniek, die onder
leiding van Dr. Kemps sr., al gauw vermaard wordt in heel België. In de jaren '60 daalt het
aantal intredingen sterk, terwijl de nood aan geschoold personeel steeds schrijnender wordt.
Daarom beslist de kloostergemeenschap in 1965 om zich uitsluitend toe te spitsen op de
zorg voor psychiatrische patiënten. In 1968 voegden de congregaties van Diest en Hasselt
zich samen tot één congregatie.
In 1974 wordt de vzw Sint-Annendael boven de doopvont gehouden, om de kliniek uit te
baten. Eén jaar later is het aantal opnames gestegen tot 100 per jaar, en werken er ± 60
personeelsleden, waaronder 15 (van de 17) zusters. In 1979 begint de tweede fase van het
bouwplan. Na wat vernieuwingswerken wordt een mortuarium en een revalidatiecentrum
met sporthal gerealiseerd. De kliniek wordt erkend voor 120 bedden, en er worden vanaf
dan ook mannelijke patiënten opgenomen. In 1981 begint men aan de bouw van twee
patiëntenafdelingen. Vier jaar later wordt het dagcentrum voor 15 psychogeriatrische
patiënten - op dat moment nog een unicum in België - ingehuldigd, en worden 25 extra
plaatsen erkend. Acht jaar later is bouwfase 3 voltooid. Deze omvat een medischadministratief
centrum met consultatiebureau, ondergebracht in een gerestaureerd pand,
en een opnameafdeling voor 30 patiënten. In 1995 is bouwfase 4 voltooid, wellicht de meest
ingrijpende. Er zijn onder meer nieuwe onderkomens voor het medisch centrum, lab,
archief, de apotheek en wetenschappelijke bibliotheek. Ook nieuwe therapie- en
vergaderlokalen zijn voorzien. De centrale administratie, boekhouding en directie kregen
aangepaste kantoren.
Thans is het psychiatrisch ziekenhuis Sint-Annendael een mooie en goed uitgeruste
voorziening met 168 bedden en plaatsen, die binnen een modern kader het middeleeuwse
karakter van de Begijnhofbuurt weerspiegelt. Naast intramurale hospitalisatie (volledig of
partieel) staat het ziekenhuis eveneens borg voor een uitgebreid aanbod aan extramurale
zorg.
Het nieuwbouwproject van het reva-gebouw en 3 zorgeenheden waar in totaal 90 patiënten
verblijven, zal aanvangen voor het einde van het decennium. Hierdoor blijft het ziekenhuis
hoogkwalitatieve medische, therapeutische en verpleegkundige zorg aanbieden in de meest
geavanceerde accommodatie.
http://www.sad.be/pzsadindex.htm
20

Het museum Dr. Guislain: een te gek museum
Boeiende tentoonstellingen, het Museum Dr. Guislain
lijkt er een patent op te hebben. Het museum is
ondergebracht in een deel van de gebouwen van het
Psychiatrisch centrum Dr. Guislain te Gent. In 1857
opende dat, als Gesticht der krankzinnige Mans of
Hospice pour hommes aliénés, zijn deuren voor een
driehonderdtal onbemiddelde geesteszieken. Het
eerste Belgische asiel was een modelinrichting met
internationale uitstraling, de kroon op het werk van
Joseph Guislain, de eerste médecin aliéniste of
psychiater in het nog jonge België.
Onder invloed van de Verlichtingsideeën was de
houding tegenover 'zotten' danig veranderd. Men
kwam in opstand tegen hun mensonwaardige behandeling, ze werden bevrijd uit
gevangenissen en middeleeuwse krochten. In het revolutionaire Frankrijk zou dokter
Philippe Pinel eigenhandig hun ketenen verbroken hebben. Van groot belang was het inzicht
dat gekken niet van de duivel bezeten, maar geestesziek zijn. Ziek van geest, dus in principe
te genezen. De triomf van de Rede, ook over haar tegendeel, de waanzin.
Deze humanitaire beweging was burgerlijk bepaald. De samenleving wou zich beschermen
tegen het door de industrialisatie en urbanisatie almaar toenemend aantal onaangepasten.
Bedelaars, landlopers, criminelen en zieken werden uit de maatschappij gelicht,
weggesloten. Zeker, medemenselijke ideeën en gevoelens speelden een rol, maar dat er
zoveel middelen ter beschikking werden gesteld, had in de eerste plaats met
ordehandhaving te maken. Voor de bouw van het Hospice trok de stad Gent meer dan een
half miljoen frank uit, een enorm bedrag voor die tijd, terwijl meer dan een kwart van de
Gentenaars in armoe leefde.
Het was de tijd van beginnende specialisatie in de geneeskunde. Het aantal artsen steeg
zienderogen, sommigen maakten van de nood een deugd en legden zich op mentale
stoornissen toe. Hun behandeling kwam aanvankelijk vooral neer op stimuleren tot
zelfcontrole, moreel heroriënteren van ontspoorde burgers. De onwetendheid en onmacht
waren groot, behandelingen en technieken werden al doende bedacht, arbeid en spel maar
ook lobotomie en electroshock.
In België namen kanunnik Petrus-Jozef Triest (1760-1836), oprichter van de Zusters en de
Broeders van Liefde, en de arts Joseph Guislain (1797-1860) het voortouw. Barmhartigheid
en geneeskunde vonden elkaar. Dat was ook hard nodig, de toestand van de krankzinnigen
was ronduit lamentabel.
Decennialang stond Guislain op de bres om het lot van de aliénés te
verbeteren. Onverdroten stelde hij de laksheid en onverschilligheid van
de overheid aan de kaak. Dat het in 1850 tot een Belgische wet op de
behandeling van krankzinnigen kwam, was in grote mate aan hem te
danken.
21

Museum
Guislain, zoon van een architect, ontwierp het Hospice grotendeels
zelf, in functie van nieuwe therapeutische inzichten: aangename
gevoelens opwekken, direct contact met de natuur, arbeid als
(bezigheids)therapie. De eclectische architectuur doet Byzantijns aan,
alles straalt rust en sereniteit uit.
In deze prachtige locatie werd in 1986, op initiatief van de Broeders
van Liefde, een museum ingericht. Een en ander hield verband met de
ommekeer in de wereld van de psychiatrie, vooral door de komst van
psychofarmaca. Dankzij deze 'geneesmiddelen' werden de zieken
rustiger, konden ze min of meer normaal sociaal functioneren. Ze
hoefden niet langer opgesloten te blijven, mochten naar huis of
beschut gaan wonen. Het belang van de gestichtspsychiatrie nam af, het aantal klinische
bedden werd afgebouwd, (delen van) instellingen kwamen leeg te staan.
In 't Guislain - zoals Gentenaars de instelling noemen - werd een grote zolder ingericht als
museum voor de geschiedenis van de psychiatrische zorgverlening, een van de eerste in
Europa. Het verleden niet langer verhullen maar tonen hoe psychisch gestoorde mensen
door de eeuwen heen verbannen, geïsoleerd, opgesloten en behandeld werden. Uit eigen
fouten leren en het hedendaags debat over geestelijke gezondheid aanzwengelen.
In de loop der jaren breidden opzet en thema van het museum uit. Bedoeling is een breed
publiek te informeren en gevoelig te maken voor thema's als normaal/abnormaal,
gezond/ziek en uitsluiting uit de samenleving. De permanente collectie bestaat uit drie
luiken: geschiedenis van de psychiatrie, een fotocollectie en outsiderkunst. Maar kunst en
waanzin groeide uit tot hoofdthema.
Uit de kunst
Outsiderkunst is niet makkelijk te omschrijven. Het begon allemaal in de negentiende eeuw
met psychiaters die werk van zenuwzieke patiënten collectioneerden. Men had het toen
over 'psychotische kunst' en een 'schizofrene stijl'. Maar outsiderkunst is stijl noch school en
volgens tegenstanders al helemaal geen kunst. Het is kunst in de marge, gemaakt door
mensen uit de marge. Marginalen die in isolement werken, voornamelijk uit zichzelf putten,
quasi immuun zijn voor trends, mode en kunstcultuur. Buiten-gewone kunst dus, rauwe,
zinsverbijster(en)de kunst.
Ondertussen is er een belangrijk alternatief kunstcircuit, met eigen musea, galeries,
tijdschriften, boeken en publiek. Geprezen worden de oorspronkelijkheid, sensibiliteit,
spontaneïteit, eenvoud, onbedorvenheid, natuurlijkheid, onschuld en zelfs onbeholpenheid.
Art brut zou authentieker zijn dan l'art culturel, de 'officiële' of schone kunst.
U ziet het, idealisering en romantisering van het outsiderschap zijn nooit veraf. De nood van
de geesteszieke, opgesloten in zichzelf en gestichten, verdwijnt een beetje uit zicht.
Vergeten wordt dat veel van hun werken - meer nog dan 'normale' kunstwerken - expressie
zijn van pijn, schreeuw om erkenning, poging tot communicatie. Over het hoofd gezien
wordt dat - zoals in de gewone wereld - slechts een kleine minderheid van de geesteszieken
creatief bezig is (ca. 2%), weinigen talent hebben en meesterwerken al helemaal
uitzonderlijk zijn.
http://www.serendib.be/gievandenberghe/artikels/eentegekmuseum.htm
22

Over de Broeders van Liefde, die zich bijzonder inzetten voor geestelijke
gezondheidszorg
De Broeders van Liefde zijn een internationale religieuze congregatie, die zich op
verschillende maatschappelijke domeinen engageert. In België zijn de Broeders van Liefde
vooral actief op de domeinen zorg (geestelijke gezondheidszorg en orthopedagogische zorg)
en onderwijs (kleuter-, lager, secundair en buitengewoon onderwijs).
De Broeders van Liefde leven en werken vanuit een eigen en specifieke spiritualiteit en
proberen een antwoord te geven op actuele noden. Het kind, de jongere of de volwassene
die opvoeding en zorg nodig heeft, staat altijd centraal.
Van bij hun stichting namen de Broeders van Liefde hun taak op in de maatschappij:
onderwijs en zorg verlenen aan kinderen, jongeren en volwassenen. Steeds opnieuw kozen
ze de kant van mensen die elders geen antwoord op hun hulpvraag vonden.
Op die manier groeiden de Broeders van Liefde uit tot een grote congregationele organisatie
van broeders en lekenmedewerkers, mannen en vrouwen. Vandaag beheren de Broeders
van Liefde meer dan 50 scholen voor gewoon en buitengewoon lager en secundair
onderwijs, 15 psychiatrische ziekenhuizen en 12 orthopedagogische centra. Ook de
ouderenzorg en kinderdagopvang behoren tot hun activiteiten. Daarnaast zijn ze de
drijvende kracht achter tal van kleinere initiatieven, zoals opvang van aidspatiënten, van
mensen met zingevingsvragen, van kansarmen... http://www.fracarita.org/
De missietekst van de Broeders van Liefde:
Missie van de Broeders van Liefde in België
Als leden en medewerkers van de Broeders van Liefde willen we vanuit een gelovige en
liefdevolle grondhouding naar de medemensen gaan.
We vinden onze inspiratie in de waarden van het Evangelie en handelen in navolging van
Jezus, onze Heiland. Net als bij Vincent de Paul, onze voorbeeldheilige, en Petrus Jozef Triest,
onze stichter, is de liefde de bron van ons engagement.
We vormen daartoe authentieke leef- en werkgemeenschappen, waar verbondenheid,
dienstbaarheid, dynamiek en creativiteit de dragende krachten zijn en waar de kwaliteit van
leven groeit dankzij deskundige begeleiding.
Zo willen we in de maatschappij bakens van hoop uitzetten en getuigenis van Gods liefde zijn.
Wij zorgen voor medemensen die in hun menselijke ontplooiing begeleiding nodig hebben,
ongeacht hun oorsprong, geslacht, overtuiging of financiële draagkracht.
In het onderwijs, in de opvang van mensen met een handicap en in de geestelijke
gezondheidszorg streven we naar een optimale opleiding, opvoeding en begeleiding.
Kansarmen en minderbedeelden, mensen met bedreigde ontwikkelingsmogelijkheden of
beperkte functioneringskansen en personen die maatschappelijk uit de boot dreigen te vallen
of op zoek zijn naar zin in hun leven, verdienen onze bijzondere aandacht.
We staan ook open voor nieuwe noden. Als gemeenschap zoeken we welke antwoorden we
hierop kunnen geven.
We dragen ook zorg voor elkaar, opdat ons leven kwaliteitsvol en zinvol blijft en heilvol voor
velen.
Een onvoorwaardelijk respect voor elkeen is de basis van onze inzet. Dat uit zich in
dienstbaarheid en deskundige begeleiding.
We benaderen de medemens, met wie we zorgend en begeleidend onderweg zijn, steeds in
zijn totaliteit en geven hem ruimte voor een eigen inbreng.
23

Een mensgerichte organisatie en een aangepaste omgeving met aandacht voor een ruime
toegankelijkheid vormen hiervoor het kader.
In ons streven naar een grotere menswaardigheid voor iedereen nemen we verantwoorde
risico's en ontwikkelen we op maatschappelijk vlak een duidelijke stellingname.
In het delen van onze visies en onze ervaringen met anderen zien we kansen om de
cultuur van de liefde wereldwijd te bevorderen.
Op deze wijze willen we de kwaliteit van het leven verbeteren en een bijdrage leveren tot een
meer humane samenleving waar ook ruimte is voor armen en zwakken.
Met dit onvoorwaardelijk engagement hopen we dat allen die we op onze weg ontmoeten
een glimp van Gods liefde opvangen en in hun leven verrijzenisvreugde ervaren.
24

5. Impulsen
1. Reportages SAM
In het kader van de reeks "Allemaal SAM" op de VRT, waarbij initiatieven waarbij mensen
hun leefomgeving willen verbeteren of hun situatie willen veranderen, in de schijnwerpers
werden gezet, werd ook het project Te Gek!? in twee korte reportages voorgesteld. De
reportages kan u hier en hier downloaden. Op de website van SAM werden heel wat reacties
gegeven op het project Te Gek!?. Hier worden enkele van deze reacties neergegeven.
Hallo,
ik ben mama van 3 kinderen, waarvan 1 met een psychiatrische ziekte, nl. schizofrenie. Wij
komen er openlijk voor uit, maar het onbegrip blijft toch heel groot bij mensen die deze ziekte
niet kennen. Immers het woord schizofrenie wordt nog steeds geassocieerd met een
gespleten persoonlijkheid, wat niet juist is. Ook in de media wordt het woord dikwijls onjuist
gebruikt. Het leven met iemand die schizofrenie heeft is heel moeilijk, want de druk die deze
ziekte op een gezin legt is heel groot. Vooral omdat het voor een buitenstaander heel moeilijk
is om te begrijpen hoe zo'n iemand leeft. Langs de buitenkant is er immers niets merkbaar.
Velen denken dan ook dat wij overdrijven. Wel ondervinden wij van onze echte vrienden veel
begrip en hebben we daar dikwijls een uitlaatklep (die nodig is). Ook de juiste hulp is heel
moeilijk voor zo'n kind en het is iedere dag vechten om je kind te handhaven in een
maatschappij waar de druk heel hoog is. Stress is de slechtste factor, maar leef maar eens in
onze maatschappij zonder stress en druk.
Ik hoop dat jullie met jullie programma toch een klein beetje de mensen aan het denken
zetten en dat iemand die niet voldoet aan het ideale maatschappijbeeld toch ook een
leefbaar plaatsje kan krijgen.
M.V.
Hoi 'Te Gek SAM' team!
Al zappend keek in zonet tv en zag ik de reportage over Te gek. Via deze weg wil ik mijn
waardering en sympathie uiten. Acties die de psychiatrie en het psychisch ziek zijn uit de
taboesfeer halen zijn broodnodig. Ik ben dan ook heel blij met dit initiatief.
Waarom? Mijn mama verbleef gedurende verscheidene jaren in de psychiatrie, reeds
geruime tijd gaat alles nu heel goed. Een prachtverdienste van haar. Toch was het voor het
hele gezin geen gemakkelijke tijd. Als kind van 10-13 jaar maakte ik heel wat met mijn
moeder mee. Niet goed begrijpende wat er nu aan de hand was. Maar vol overtuiging dat
het weer goed kwam.
Het was niet het gegeven dat mijn moeder psychisch ziek was dat het zo moeilijk maakte.
Maar wel stilzwijgen er rond maakte het loodzwaar. Veel geroddel en gepraat over mijn
moeder,...maar niemand die me vertelde wat er nu werkelijk aan de hand was.
Ook nu nog is het haast onmogelijk om met andere gezinsleden over deze periode te praten.
Toch hoop ik dat ik na al die jaren eindelijk mijn vragen durf stellen aan haar. Dat we er
samen met ons gezin over kunnen babbelen.
25

De reportage geeft me weer moed om het gesprek aan te gaan. De reportage geeft me ook
moed om mijn eigen kwetsbaarheid (Ik heb geleerd altijd sterk te zijn, he) naar mijn moeder
toe te tonen.
Dankjewel
A.P.
2. Getuigenissen
Erover spreken helpt echt
Het zal dit jaar al zes jaar geleden zijn dat hun
vader zichzelf van het leven beroofde. Wouke (18)
en Anton (16) Van Den Bogaert verwerkten dat elk
op hun eigen manier.
Wouke: 'Papa was vermist. Zondagochtend belden
er agenten aan de deur, om te zeggen dat ze hem
gevonden hadden. Het kwam totaal onverwachts.
Ik wilde het niet geloven. Zoiets hoor je niet mee
te maken als je nog maar twaalf bent. Nee, ik heb
die dag, en de daaropvolgende dagen, gewoon
gedaan zoals anders: ik heb op mijn kamer
gedanst, ik ben met de hond gaan wandelen. Ik
leefde verder alsof er niets aan de hand was. Mijn
moeder begreep dat ik de ernst van de situatie
niet inzag en heeft mij meegesleurd naar het
funerarium, waar papa opgebaard lag. Daar ben ik
ingestort.'
'Ik heb een zware depressie doorgemaakt. Ik was
kwáád op hem. Wie laat nu twee zulke jonge
kinderen achter? Ik vind dat laf. Ik vind het ook
eng dat ik mijn vader maar twaalf jaar lang gekend zal hebben. Dat is weinig, toch?'
'We wisten dat hij depressief was. Op een dag zat ik in de keuken op het aanrecht, en ik hoor
nog hoe hij tegen mama zei dat hij misschien eens met hulpverleners moest gaan spreken. Ik
weet nog dat ik gezegd heb dat ik dat een goed idee vond. Maar hij was bang voor de
reacties van vrienden en collega's.'
'Hij was niet ongelukkig bij ons. We hadden het goed samen. Maar men zegt ook dat je jeugd
erg bepalend is. Hij was daar het levende bewijs van: hij werd als kind zelden geknuffeld en
kreeg niet dezelfde liefde van zijn ouders als wij. Ik zie nu in dat hij al zijn emoties opkropte.'
'Ik lijk heel hard op mijn vader, zowel qua uiterlijk als qua karakter. Ik zonderde me af. Mijn
moeder en broer verwerkten hun verdriet door erover te praten en samen te huilen. Ik kon
dat niet. Ik voelde me een buitenstaander. Ik ging me op eten concentreren, in plaats van op
mijn verdriet. Dat is veel gemakkelijker. Af en toe at ik héél veel, en dan moest alles er weer
uit. Mijn moeder deed me inzien dat het fout liep en bracht me bij een psychologe.'
'Anderhalf jaar lang heb ik wekelijks therapie gevolgd. Die sessies hebben me goed
geholpen. De psychologe heeft me duidelijk gemaakt dat ik een depressie had. En dat ik
26

antidepressiva nodig had om overeind te blijven. Dat was best eng, alleszins beter dan te
eindigen zoals mijn papa'
'Natuurlijk heb ik ook wel eens aan zelfdoding gedacht. Heel hard zelfs. Later hebben we
ontdekt dat zelfdoding al eerder voorkwam in zijn familie, maar dat men daar uit schaamte
altijd over gezwegen heeft.'
'Daarom wil ik niet zwijgen. Ik moet erover blijven spreken. Het helpt echt wel. Ik heb er veel
over gesproken met mijn beste vriendin, en nu ook met mijn vriend. Geen lange gesprekken
hoor, maar kleine dingen. Papa hield van jazz en als ik dan muziek van Saint-Germain hoor in
een winkel, zeg ik: o ja! Of mijn vriend doet iets dat me aan hem doet denken...'
'Ik had een supergoede band met hem. We keken elk jaar samen naar de tv-afleveringen van
Dag Sinterklaas, ook al was ik er al te oud voor. We gingen vaak samen wandelen in de
Ardennen, alleen wij twee. Als hij 'savonds thuiskwam, vloog ik rond zijn nek. Vooral de
vakanties in Frankrijk, in de middle of nowhere, waren geweldig. Daar was er geen werk,
geen gsm, geen klok. Daar missen we hem het meest.'
'Toch zie ik ook dat ons leven anders zou geweest zijn als hij nog geleefd had. Het is
misschien grof om te zeggen, maar mijn papa kon zo niet doorgaan. Ergens heeft hij rust
gevonden. Er moet toch iéts positiefs aan dit hele drama zijn.'
'Zes jaar al bijna. Dat is ráár, beseffen dat wij al zes jaar gewoon, dag na dag, voortleven
zonder hem. Nooit zal ik hem vergeten, maar het is nu al weer lang geleden dat ik nog
geweend heb. Bij zijn graf ben ik sinds de begrafenis niet meer geweest. Ik moet er echt
klaar voor zijn en dat ben ik nu nog niet. Rouwen duurt, denk ik, een leven lang. Maar maak
je niet ongerust: ik weet echt wel waar ik sta nu. Het komt heus wel in orde met mij.'
Anton: 'Dat bezoek aan het funerarium vergeet ik nooit meer. Al was het voor Wouke nog
schokkender dan voor mij. Toen pas besefte zij dat hij nooit meer zou terugkeren. Ik was pas
negen, maar ik begreep het vanaf de eerste dag. Ik heb veel geweend, en mij afgevraagd
waarom. Hoe kón hij ons alledrie achterlaten?'
'Maar ik moet erbij zeggen dat ik het sneller verwerkt heb. Wouke zonderde zich af. Ik zocht
mensen op om erover te praten. Dat heeft mij enorm geholpen. Ik ging naar rouwgroepen
voor kinderen en naar de Dag van de nabestaanden na zelfdoding.'
'Ik heb hem fel gemist toen ik jonger was. Als ik vrienden bezig zag met hun vader, of neven
met mijn nonkels, kon dat pijn doen. Ook al deden die vaders hun best om mij bij het spel te
betrekken, wat ik op prijs stelde. Op het moment zelf was ik daar blij om. Maar soms zat ik
aan de zijlijn toe te kijken, of voelde ik me achteraf verdrietig. Ik miste hem ook bij het
voetbal, waar hij hulpcoach was, en dus mijn persoonlijke coach. Hij hielp me met wiskunde.
Daar heb ik achteraf hard op moeten studeren, in mijn eentje.'
'Eerlijk? Ik mis hem nu niet meer elke dag. Dat betekent niet dat ik hem minder graag gezien
heb. Sommige mensen denken dat, maar het is niet zo. Ik zal hem nooit vergeten. Ik vraag
me soms af hoe het geweest zou zijn als hij was blijven leven: beter of slechter? Maar het is
nu zo, en ik kan er toch niets aan veranderen.'
Dit interview kwam tot stand met de hulp van de Werkgroep Verder, voor nabestaanden van
zelfdoding. www.werkgroepverder.be
Uit De Standaard, 12 januari 2010
27

Nele was de controle kwijt
Nele studeert verpleegkunde. Ze is leidster bij de scouts en heeft een vriend: allemaal
'verdiensten' van het afgelopen halfjaar, dat voor haar een nieuwe start betekende. Vorig
schooljaar verbleef ze drie maanden op een jeugdpsychiatrische afdeling.
'Mijn oma is drie jaar geleden gestorven na een lange ziekte. Ik heb altijd een goede band
met haar gehad. Oma is thuis overleden, zoals ze gevraagd had. Het was voor iedereen in
ons gezin heel emotioneel. Maar ieder hield zijn verdriet voor zich. Erover praten, lukte niet.
Kort na oma's overlijden raakte het uit met mijn vriend. De breuk kwam dubbel zo hard aan
omdat ik al die persoonlijke dingen met hem had gedeeld. Mijn moeder heeft vaak genoeg
gezegd dat ik te jong was om mij te binden. Nu weet ik dat ze gelijk had. Ik was nog maar
vijftien toen het begon. Die relatie slorpte veel energie op en ik liet er contacten met
vriendinnen voor verwateren. Ik had niemand meer om mijn problemen mee te delen.'
'Ik vluchtte weg in een nieuwe vriendengroep. Zij hadden geld zat om uit te gaan. Ik ging nog
naar school. Nu ja, als je dat “naar school gaan, kunt noemen. Er waren almaar meer dagen
dat ik niet in staat was om op te staan. Dat ik mijn kater nog moest uitslapen. Ik bleef
meestal bij mijn vrienden overnachten. Mijn ouders hadden geen vat meer op mij. Soms ging
ik alleen maar even thuis langs om schone kleren op te halen.'
'De school sloeg alarm, omdat ik niet meer opdaagde. “Het kan zo niet verder,, zei mijn
moeder. Maar dat raakte me niet. Wat anderen over me dachten of wat zij voelden, kon me
niet schelen. Ze wilde dat ik naar een psychologe ging. Maar ik weigerde. Het is voor mijn
moeder een lijdensweg geweest. Ik wou dat ik haar die had kunnen besparen. Ten slotte
heeft de huisarts haar geadviseerd om mij naar de jeugdpsychiatrische afdeling van het AZ
Sint-Lucas te laten gaan. Ze heeft me niet gedwongen. Ze vroeg wat ik erover dacht.'
'Zelf wist ik natuurlijk ook wel dat het water mij aan de lippen stond. Ik heb nooit
toegegeven, ook niet tegenover mezelf, dat ik verslaafd was aan alcohol. Maar ik besefte dat
ik de controle kwijt was. Ik vertrok 's avonds met het expliciete doel om mezelf te bezatten.
Om alles te kunnen vergeten. Dat moest stoppen.'
'Ik zat met heel veel vragen: hoe was het zover kunnen komen en wat gingen ze daar
allemaal met mij doen?'
'De eerste dagen hebben ze mij wat laten bekomen. Stilletjesaan werd ik opgenomen in de
leefgroep en voerde ik kleine gesprekken met de opvoeders. Daardoor besefte ik dat ik
mezelf kwijt was: ik was alleen nog agressief. Omdat ik gedronken had of omdat ik wilde
drinken. Weg waren mijn gedrevenheid, mijn doorzettingsvermogen, mijn zelfbewustzijn. Ze
deden me inzien dat ik heel wat had meegemaakt, en dat ik dat moest verwerken. Ik ben
daar nog niet helemaal mee rond, maar ik sta nu wel sterker in mijn schoenen.'
'Ergens halverwege mijn verblijf van drie maanden heb ik in een weekend, toen ik thuis was,
een suïcidepoging ondernomen. Het was me allemaal te veel. De ontzette reactie van mijn
ouders toen ik wakker werd: dat was voor mij het echte keerpunt. Ineens raakte hun
verdriet mij wél. Ik zag in dat ik hen dit niet kon aandoen.'
'Er was nog even sprake van om mijn verblijf te verlengen, maar ik wilde dat niet. Mijn
ouders waren er niet gerust in, maar ik was blij dat ik terug naar huis mocht. Ik moest op
school veel inhalen. Ik heb me helemaal gegeven en... ik was geslaagd! Dat had niemand
verwacht en daarom was het zo'n vreugdevolle dag. Dit jaar heb ik een nieuwe start
genomen aan de hogeschool, waar ik nieuwe mensen leer kennen. Ik wil geriatrisch
verpleegkundige worden, uit respect voor mijn oma en de mensen die haar hebben
bijgestaan. Ik geloof dat ik iets kan betekenen voor zieken en hun familie.'
28

'Sinds vijf maanden heb ik ook een nieuwe relatie: met een jongen die ik deze zomer leerde
kennen. Ik heb me bij de scouts aangemeld als leidster en zo bouw ik een nieuw leven op.
Met de “vrienden” van vroeger heb ik geen contact meer. Thuis praten we nu ook meer,
soms zelfs over oma. Dat doet me deugd.'
'Heel veel mensen hebben me gezegd dat het moedig was om me te laten opnemen. Ik
voelde me er minderwaardig door: omdat ik hulp nodig had, omdat ik het niet alleen kon.
Achteraf gezien ben ik ontzettend blij dat ik die hulp heb aanvaard. Ook tegen andere
jongeren zou ik willen zeggen dat ze zich niet hoeven te schamen om hulp te vragen. Je komt
er sterker uit. En ze moeten ook beseffen dat je heel veel hebt aan de mensen die dicht bij je
staan, aan je eigen familie. Al wil je dat niet altijd zien.'
Uit De Standaard, 12 januari 2010
Ik hield de schijn op
Ze lette altijd al op haar gewicht, maar niet meer dan
andere jonge meisjes. Tot de druk te groot werd. De
zangeres Kate Ryan (26) vertelt over haar eetverslaving, en
hoe ze hulp zocht en vond.
"In 2003 scoorde ik een reuzehit met het nummer
Désanchantée. We toerden in heel Europa. Van niks rees ik
naar de top. Ik zat op een trein die niet meer stopte,
anderen bepaalden mijn agenda. Komt daarbij dat mijn
moeder twee jaar eerder was overleden, een verdriet dat
diep in mijn binnenste woelde, maar dat ik opkropte. In alle
drukte leek mijn leven mij te ontglippen. Een ander zou naar
de drank gegrepen hebben, of depressief zijn geworden. Ik
greep naar de weegschaal: mijn gewicht was het enige dat
ik nog kon controleren. Dat was tenminste nog van mij."
"Ik at hooguit een appel en twee graanrepen per dag. Ik
maakte mij er met een excuus vanaf: ik kwam te laat aan
tafel of ik 'voelde me niet goed'. Tijdens optredens verbruikte ik enorm veel energie. Na
amper een paar maanden was ik al meer dan tien kilo kwijt."
"Vervolgens ging ik van anorexia naar boulimia over, omdat mijn lichaam een hele grote
drang naar eten kreeg, een drang die ik niet kon weerstaan. Ik lette niet meer op de smaak
van voedsel, werkte alles in zo kort mogelijke tijd naar binnen. Dan zat ik echt in een soort
trancetoestand die een verzet tegen dit alles uitsloot. Mijn gewicht, door die eetbuien, bleef
min of meer op peil en ik kon de schijn ophouden. Eetstoornispatiënten zijn daar heel goed
in. Wanneer ik mijn vrienden en familie zag, at ik gewoon met hen mee. Na het eten kon ik
niet snel genoeg verdwijnen om het voedsel weer kwijt te raken. Ik ging ze steeds meer
mijden."
"Mijn weegschaal ging overal mee in mijn reiskoffer, ik was eraan verslaafd. Soms zette ik 's
nachts de wekker om te plassen en dan na te gaan hoeveel gram eraf was gegaan. Ik dacht
maar aan één ding meer: wat en wanneer zal ik eten of niet eten en hoe ga ik alles weer
wegmoffelen om de schijn hoog te houden dat het goed gaat?"
"In augustus 2004 ging ik tijdens een optreden in Polen van mijn stokje. Mijn management
sloeg alarm: ze zagen wel dat ik erg mager was en dat ik geen fut meer had, maar ze wisten
niet wat er scheelde. Mijn schema werd drie weken stilgelegd, maar daarna sukkelde ik toch
weer verder en herviel ik in mijn oude gewoontes."
29

"Begin december kwam ik via via in contact met Ilse Ulens, voedingsdeskundige in de
eetstoorniskliniek van Tienen. Ze maakte me duidelijk dat ik hulp moest zoeken. Omdat mijn
agenda bomvol stond, koos ik voor een wekelijks bezoek aan een psycholoog. En ook maakte
ik mijzelf toen nog wijs dat het toch zo erg niet met me gesteld was. Maar aan het eind van
die maand zei de psycholoog dat het beter was dat ik mij liet opnemen, weg van alles en
iedereen om eens goed aan mijn probleem te werken, want alleen kwam ik er niet uit."
"Ik, als bekende Vlaming? Naar de psychiatrie? Wat zouden 'de boekskes' dan niet schrijven?
En zelfs mijn vader wist nog van niets. Mijn eerste gedachte was: dat moet ik mijn familie
besparen. Toen mijn bomma het hoorde, belde ze me onmiddellijk op: maar kind toch, dat
kun je toch zelf wel oplossen? Ook zij zat met een groot vooroordeel."
"Van jongs af heb ik altijd geprobeerd om goed te staan met iedereen. Ik had als kind niet
echt een thuis: omdat mijn moeder een goed draaiende taverne openhield, verbleef ik
geregeld bij mijn bomma. En dan waren er nog de vele tantes. Op den duur weet je niet
meer wie je bent en wat je zelf wilt. Kom dan in het showbizz-milieu, waar alleen telt of je
presteert en hoe je eruitziet... De ene dag ben je 'hot' en de volgende ben je 'not'. Dat maakt
je erg kwetsbaar. In de eetstoorniskliniek hebben ze me geholpen om sterker in mijn
schoenen te staan. Mij minder iets aantrekken van wat ze over mij zeggen of schrijven, wat
rapper nee zeggen, assertiever zijn. Ik doe nu bijvoorbeeld geen vier of vijf optredens per
weekendnacht meer. Dat is te veel."
"Op 4 januari 2005 ben ik binnengegaan, voor een verblijf van 4,5 maand. Met lood in de
schoenen, omdat ik zoals iedereen een fout beeld had van de psychiatrie: je wordt er echt
niet achter tralies gezet en je komt er geen 'zotten' tegen. Het eerste wat ik er zag, was een
piano, oef! Ook onder de andere meisjes bleken er velen creatief bezig. Het zal misschien
verbazen, maar wij hebben daar ook veel samen gelachen. De sfeer leek een beetje op die
van een internaat. Er zijn echte vriendschappen ontstaan."
"We herkenden veel in elkaars verhalen, dat ook: iedereen had wel iets meegemaakt. Er
werd af en toe flink gehuild. Ik? Als ik huil, dan doe ik het goed, maar ik had er de grootste
moeite mee. Een grap maken om de sfeer op te peppen: geen probleem voor mij. Ik praat
ook gemakkelijk. Ik kan moeiteloos vertellen hoe mijn moeder is gestorven, nu vijf jaar
geleden, aan kanker. Ik schakel dan een knop om in mijn hoofd en laat alleen mijn verstand
spreken. Maar het verdriet daarover heb ik lang weggeduwd. Omdat het té groot is. In
Tienen zeiden ze vaak: Katrien, voel nu toch eens wat je daar zegt."
"Toen ik vorig jaar de Eurosongfinale won en van vreugde in tranen uitbarstte, kreeg ik uit
Tienen een sms'je: blij dat we je eindelijk zien huilen! Het deed zo'n deugd, die overwinning.
Na Athene, waar ik niet tot de finale werd toegelaten, maakten ze zich zorgen. Onterecht,
want het gaat goed met mij. Wel ben ik me ervan bewust dat ik alert moet zijn en mijn
omgeving is dat ook. Op tournee nemen we nu uitgebreid de tijd om te eten. Ik voel me
goed in mijn vel en ik neem mijn weegschaal niét meer mee."
"Ik ben echt keicontent met wat ze in Tienen voor mij hebben gedaan. Ik hoop met mijn
verhaal anderen ertoe te overhalen om zich ook te laten helpen, om hun schrik en
vooroordelen over de psychiatrie te overwinnen. Ik ben er veel gewone, lieve, intelligente
mensen tegengekomen. En als je hoofdpijn hebt, ga je toch ook naar de dokter?"
"Er staat nu een foto van mijn moeder op mijn piano, wat ik vroeger niet kon verdragen.
Mijn verdriet om haar is niet verdwenen, het is zelfs niet minder geworden, maar ik heb het
een plaats kunnen geven. Het is geen grote, onoverkomelijke brok meer in mijn binnenste.
In Tienen hebben ze die opengebroken. Op mijn nieuwe plaat staat een nummer dat ik voor
30

haar heb geschreven: That kiss I miss. Nee, ik zal het niet snel voor een publiek zingen. Daar
ben ik nog niet aan toe." (vbr)
Ik wou transparant zijn
Sophie (28) leefde zeven jaar lang in een
roes. Op haar zestiende werd ze
anorectisch, daarna ruïneerde boulimie de
rest van haar jeugd. Vandaag getuigt ze in
scholen over de strijd met haar lichaam.
"Ik was zestien en wou niet bestaan,
transparant zijn, doorschijnend mager. De
jongens gaven me aandacht, ik begreep niet
waarom. Ik vond mezelf dom, lelijk en
minderwaardig. Als kind fantaseerde ik die
gevoelens weg door in de huid van
populaire klasgenootjes te kruipen.
Toen ik het vierde middelbaar moest overdoen, stortte de wereld voor mijn ouders in. Ik was
altijd de vanzelfsprekende primus geweest. Ze waren erg veeleisend, zonder dat ik mijn
gevoelens kon delen. Ik heb nooit geleerd om te mislukken. Plots paste ik niet meer in het
perfecte plaatje.
In september moest ik op internaat. Een walhalla waar ik me volledig kon isoleren. In een
halfjaar verloor ik vijftien kilo op een dieet van een handje ontbijtgranen per dag. Ik woog
nog 35 kilogram. Mijn buik plakte tegen mijn rug. Zitten, liggen: alles deed pijn. Maar dat
voel je niet, je zweeft alsof je drugs gebruikt. Uren ging ik in de volle zon turnen en lopen. Ik
sliep niet door die wervelwind van obsessieve gedachten in m'n hoofd.
Op mijn zeventiende moest ik naar een gesloten instelling. Het dieetprogramma was een
marteling. Wie zijn streefgewicht niet haalde, moest binnen blijven in het weekend en mocht
geen bezoek ontvangen. Ik leerde van andere meisjes hoe ik best mijn vinger in mijn keel
kon steken, en welke laxeermiddelen het efficiëntst waren.
Tijdens de sessies lichaamsbeschouwing moesten we in ondergoed twee aan twee naar een
grote spiegel wandelen als confrontatie met ons lichaam. Maar iedereen keek naar elkaar.
De jaloezie tussen de pubermeisjes ging zover dat je uitgelachen werd als je billen tegen
elkaar kwamen.
Na die behandeling kwam ik thuis en plunderde voor het eerst de keukenkast. Anorexia
werd boulimie. Twee uur na de eerste hap, nog voor de vertering begon, moest alles eruit.
Als ik geen gal braakte, raakte ik in paniek. Dat ritueel herhaalde zich zo'n vijf keer per dag,
bijna zes jaar lang. In de spiegel keek ik nooit. Anders dan bij anorexia, was schoonheid niet
belangrijk.
Op mijn 23ste was mijn lichaam uitgeput. Ik had littekens op mijn handen, een gezwollen
keel, ontstoken tandvlees. Mijn vrienden studeerden af, terwijl ik soms 25 euro verbraste
aan een eetbui.
Toen mijn vriend me verliet, dacht ik: ofwel verhang ik mezelf, ofwel kies ik voor altijd voor
het leven. Ik nam me voor om één behandeling volledig uit te zitten: tien maanden
psychoanalyse. Beetje bij beetje leerde ik mooie schilderijen en beelden maken die perfect
weerspiegelden wat ik voelde. De ergotherapeut gaf me complimentjes, ik voelde me
belangrijk. Geen straf als het minder ging, niemand die in mijn bord meekeek. Ik kreeg veel
31

steun van de leefgroep. We mochten tot elf uur 's avonds uitgaan. Therapie werkt wel als je
zoekt wat je ligt en er bewust voor kiest om je probleem aan te pakken.
De dag na mijn ontslag vond ik werk. Ik werd smoorverliefd en ging in Brussel wonen. De
verdraagzaamheid van de grootstad en de band met collega's maakten me sterker. Ik ging
marketing studeren en haalde met glans mijn diploma.
Ik kan nooit volledig uitsluiten dat ik bij een erge tegenslag weer dwangmatig ga eten. Maar
ik beschouw mezelf als genezen. Ik heb langzaam een druk sociaal leven opgebouwd. Door
te getuigen in scholen en universiteiten, hoop ik anderen te helpen. Bij Knooppunt, een
vereniging voor en door mensen met een eetstoornis, probeer ik de persoon te zijn die ik
zelf nodig had. Omdat een eetstoornis dodelijker is dan je denkt. Het is zonde om je leven
door het toilet te spoelen."
Kris Vrancken
!!! Indien men wil dieper wil ingaan op voorgaande getuigenissen over eetstoornissen,
kan men hier (link leggen) terecht voor een In de Kijker rond eetstoornissen, met als titel:
"Lichamelijkheid: over anorexia en andere eetstoornissen? Eten om te leven? Leven om te
eten?"
Alleen op de wereld
Yannick is zeventien en depressief. Hij
verblijft op de afdeling kinder- en
jeugdpsychiatrie van het Antwerpse
Middelheimziekenhuis.
"Ik voel me vaak alleen op de wereld, zelfs
als ik het niet ben. Dat is al mijn hele leven
zo. Wist ik maar waarom. Op de lagere
school had ik weinig vrienden. Ik hoorde
nergens bij en werd gepest. Omdat ik iets
slimmer en dikker was dan de rest, viel ik uit
de toon.
Daarbij kwamen de conflicten thuis,
waardoor ik me nog slechter ging voelen. Ik schreeuwde tegen mijn moeder, omdat we een
totaal andere kijk hebben op het leven. Zij lacht problemen weg, ik ben serieuzer en
pessimistisch.
Mijn vader koos voor zijn carriere. Daar heb ik het heel moeilijk mee gehad. Hij deed zich
overal voor als de perfecte pa, maar heeft zich nooit om mij bekommerd. Na de
echtscheiding wou ik hem niet meer zien. Mijn zus wel. Daardoor is ook mijn relatie met
haar gespannen.
Soms denk ik: 'waarom voel ik me toch zo slecht en eenzaam?' Ik leg me er niet bij neer. Ik
moet een antwoord vinden.
Op de middelbare school ging het eerst beter. Ik maakte vrienden, maar zonderde me
geregeld af van alles en iedereen. Dan ging ik thuis op mijn kamer zitten en zette de muziek
zo hard dat ik niet meer kon horen wat er rond mij gebeurde. Het maakte me allesbehalve
gelukkig, maar ik zocht manieren om aan de realiteit te ontsnappen.
32

Ik vond dat de wereld belachelijk slecht functioneerde: mijn vrienden gingen wapens
verkopen en drugs dealen. Ik liet me meesleuren. De ene vechtpartij volgde op de andere.
Zelf heb ik nooit pistolen verkocht. Ik dealde nooit, gebruikte wel.
Die omstandigheden maken alles nog erger, maar de verklaring voor mijn probleem zit in
mij. Ik heb altijd al depressieve gedachten gehad. Niet dat ik ervoor gekozen heb. Zoals ik het
ervaar, ís dat gevoel er gewoon.
Ik probeer eraan te werken. Voor ik naar deze afdeling kwam, ben ik twee jaar lang om de
twee weken bij een psychologe geweest. Ik moest kapstokken zoeken om mijn gevoelens
aan op te hangen, positieve dingen om me me beter te doen voelen. Zo ga ik hier elke dag
een beetje met de BMX rijden. Dat is even iets om naar uit te kijken. De psychologe leerde
me verder dat ik een vaderfiguur moet zoeken. Een oudere vriend, of een leraar op school. Ik
kreeg ook antidepressiva. Oplossingen zijn dat niet, maar zo loop ik wat minder te piekeren.
In september van dit schooljaar ging het slechter met me. Ik had geen energie meer. De
huisdokter stelde voor om na te denken over een opname. Het heeft nog tot januari
geduurd voor ik de stap durfde te doen. De naam van de instelling - kinder- en
jeugdpsychiatrie - schrikte me af. Ik kwam toch, volledig vrijwillig, omdat ik op een absoluut
dieptepunt zat. Ik heb veel aan zelfmoord gedacht. Dat verwarde me, omdat ik eigenlijk niet
wil sterven. Ik wou alleen van dat nare gevoel af. Kon ik maar gewoon zijn. Gewoon gelukkig,
zoals alle mensen rondom mij.
Nu ben ik in behandeling. Elke week zit ik samen met mijn zus of moeder, en met een
gezinstherapeut. Om opnieuw te leren communiceren met elkaar. Tijdens de ergotherapie
maak ik een collage over mezelf en leg ik uit waarom ik bepaalde zinnen of tekeningen
uitkies. De psychomotorische therapie werkt met relaxatieoefeningen.
Agressieregulatie dient dan weer om mijn woedeaanvallen te temperen. Ik moet
bijvoorbeeld tegen een boksbal slaan, en exact na een kwartier volledig stoppen. Ik ben
enorm prikkelbaar omdat ik zo moe ben, zo weinig energie over heb. Tijdens
agressieaanvallen verlies ik mijn zelfcontrole. Ik ga wild in het rond slaan en stampen. Tegen
de muren of tegen mezelf.
De gemiddelde behandeling duurt zes tot negen maanden. Ik verwacht geen wonderen van
de therapieën. Maar ik hoop uit de grond van mijn hart dat ze me zullen helpen om me wat
vaker beter te voelen. Ik geloof erin dat het hier kan lukken."
Kris Vrancken
We zijn allemaal kwetsbaar
Psychiater Bernard Sabbe en Paul Arteel over het stigma van de psychiatrie. De psychiater
Bernard Sabbe is verbonden aan het psychiatrisch centrum Sint-Norbertus in Duffel en hij is
hoogleraar psychiatrie en medische psychologie aan de Universiteit Antwerpen. Paul Arteel
is de directeur van de Vlaamse Vereniging voor Geestelijke Gezondheid.
Het taboe op de psychiatrie maakt dat mensen met een psychisch probleem pas naar de
hulpverlening stappen als ze er erg aan toe zijn. Dat is jammer, vindt de psychiater Bernard
Sabbe. Want een vroege behandeling kan het lijden verminderen. "We hebben een grote
maatschappelijke actie nodig, met bekende Vlamingen die zich outen", meent Paul Arteel.
- Velen vinden maar aarzelend hun weg naar de psychiatrie. Hoe komt dat?
33

Paul Arteel: "De psychiatrie is onbekend. Iedereen weet welk medisch traject je zult volgen
als je je been breekt. Maar we hebben geen collectief beeld over wat er gebeurt bij de
psychiater. Mensen vragen mij wel eens: hoe ziet zo'n psychiater eruit?"
Bernard Sabbe (lacht) : "In het zwart gekleed?"
- Vanwaar het grote taboe?
Bernard Sabbe: "Het is altijd zo geweest. Vroeger werden
'gekken' nog opgesloten. Daar is iets van blijven hangen.
Mensen zeggen nog vaak, als ze naar een psychiater
worden doorverwezen: 'Ik ben niet zot!' We voelen een
diepgewortelde angst voor waanzin. Deze vrees heeft
mogelijk zelfs een biologische en genetische grondslag. Het
idee dat iemand de controle kan verliezen, dat zijn hele
leven overhoop wordt gehaald, roept onze afweer op. Dat
is begrijpelijk, maar betreurenswaardig. Veel psychische
ziekten zijn goed te behandelen. We hebben de jongste
decennia nog enorme stappen voorwaarts gedaan. Om een
voorbeeld te geven: een depressie klaart in de helft van de
gevallen na drie maanden alweer op."
- Toch gaf een recente studie, van de KU Leuven en de
Amerikaanse universiteit Yale, aan dat mensen met een
depressie er baat bij hebben om langere therapieën te volgen.
Bernard Sabbe: "Dat is ook zo. Het hoeft daarom niet in het ziekenhuis. Wat wij voor ogen
houden is het bio-psycho-sociale model. Dat betekent een behandeling met pillen én
psychotherapie, maar ook met een goede sociale ondersteuning. Er zijn diverse projecten in
het land die zich richten op nazorg, maar ik geef toe dat de doorstroming niet altijd goed
verloopt. Er zijn ook niet echt veel middelen voor: bijvoorbeeld de psychiatrische thuiszorg
kampt op dat vlak met moeilijkheden.
In een ideale wereld zou die nazorg, die sociale ondersteuning, vanzelf in de samenleving
aanwezig moeten zijn. Maar de samenleving gaat blijkbaar niet zo zorgzaam om met wie
anders is. Veel psychische patiënten, ik heb het nu over de chronisch zieken, leven erg
geïsoleerd. In die mate dat sommigen zich graag af en toe laten heropnemen omdat ze zich
alleen in het ziekenhuis veilig voelen."
- Wat moet er gebeuren om het taboe te doorbreken?
Paul Arteel: "Het tekort aan middelen is reëel. Onder Mieke Vogels op het Vlaamse
departement Welzijn is de preventie van depressie en zelfdoding als zesde
gezondheidsdoelstelling aan het beleid toegevoegd. Pas onlangs werd gestart met de
concretisatie ervan en vanaf het begin was duidelijk dat er vooral geen extra geld te rapen
valt. Nochtans gaan jaarlijks evenveel mensen dood aan zelfdoding als aan het verkeer."
Bernard Sabbe: "Het gaat niet alleen om doden, maar ook om de kwaliteit van leven. Een
psychische ziekte brengt veel lijden met zich mee. Lijden dat mensen vaak alleen dragen, in
de stilte van de nacht. Wie het ervaart, kan het vaak moeilijk onder woorden brengen en wie
er naast staat, heeft weinig handvatten om antwoorden te bieden."
- Wat is er, behalve centen, nog nodig?
Paul Arteel: "Een grote actie, zoals Kom op tegen kanker, die die ziekte uit de taboesfeer
heeft gehaald. Het zou goed zijn als bekende Vlamingen zich zouden outen en het voortouw
zouden nemen. Weinigen durven dat, uit schrik voor het stigma."
34

Bernard Sabbe: "Nochtans krijgt iedereen er mee te maken. We zijn allemaal kwetsbaar. Ik
ken niemand die in eigen familie- of vriendenkring nog nooit een psychische zieke heeft
gekend. Vroeger werd zo'n ziekte doodgezwegen. Vandaag durven mensen er al voor uit te
komen. We moeten het niet allemaal slecht voorstellen: ik zie ook zorgzame werkgevers die
hun werknemers alle kansen geven om in een rustig tempo hun werk te hervatten."
- Hoe ziet u de psychiatrie verder evolueren?
Paul Arteel: "We komen van heel ver. De psychiatrie is uit de muren van de instellingen
gebroken. Er zijn nu meer dan twintig erkende psychotherapieën, die de jongste dertig jaar
hun deugdelijkheid hebben bewezen. De psychoanalyse, die vroeger de enige was, is slechts
één daarvan. De keerzijde van dat alles is dat men door de bomen het bos vaak niet meer
ziet. Velen lopen een beetje verloren in dat hulpverleningslandschap. Het aanbod zou nog
beter op de vraag moeten worden afgestemd."
Bernard Sabbe: "Belangrijk vind ik de explosieve toename van onze kennis over de hersenen.
Dat is een evolutie van de jongste tien jaar. Met de huidige beeldvorming kunnen we zien
hoe het brein van een gezonde mens tijdens bijvoorbeeld de uitvoering van cognitieve taken
anders functioneert dan de hersenen van iemand die aan schizofrenie lijdt. We hopen dat
deze nieuwe kennisgolf binnen de tien tot vijftien jaar ook tot nieuwe behandelingen leidt."
- En de rol van de patiënten in dit alles?
Bernard Sabbe: "Ik hoop dat hun stem nog luider gaat klinken, en dat patiënten zelf veel
meer gaan aangeven welke hulp ze nodig hebben. Patiënten kunnen ook zelf
zorgverstrekkers worden. In Maastricht is een telefonisch zorgnetwerk opgericht van en voor
mensen die stemmen horen. Liever dan de stemmen steeds te onderdrukken met
medicijnen, zoeken ze steun bij elkaar. Het is een vorm van empowerment , zoals je dat ook
in bepaalde chatrooms op het internet ziet ontstaan. Ik geloof in de positieve invloed
hiervan."
Paul Arteel: "Ex-patiënten en hun omgeving moeten misschien nog leren aanvaarden dat ze
niet meer helemaal de oude worden. Dat is geen schande. Van een voetballer die zijn been
op drie plekken heeft gebroken, verwachten we ook niet dat hij nog aan topsport doet."
Veerle Beel
35

Niemand
Een paar jaar geleden liet een patiënt met
zware melancholische en hypochondrische
symptomen zich hier vrijwillig opnemen. Hij
was van thuis tot hier gelopen, een afstand
van 200 mijl, en vond zichzelf bij zijn
aankomst minder geneigd tot praten over de
absurde en melancholische visie op zijn eigen
toestand dan voorheen. Maar zijn ideeën
bleven: 'Ik heb geen ziel. Ik heb hart noch
longen, noch ook maar iets in mijn lichaam,
geen druppel bloed. Mijn benen zijn allemaal
tot sintels verbrand. Ik heb geen hersenen en
mijn hoofd is soms hard als staal, soms zo
zacht als pudding.
(Roy Porter. The Faber Book of Madness, London, 1991)
Een fragment uit Elegie voor Iris
De Teletubbies. Die maken deel uit van het ochtendritueel, al moet ik er wel op aandringen,
want Alzheimer schijnt tegenwoordig iets tegen vaste gewoontes te hebben. Misschien
omdat we intuïtief weten dat de geest daar gezond bij blijft. Net na tienen komen ze als
onderdeel van een kinderprogramma op BBC2. Het is een van de weinige programma's die
we samen met dezelfde geestdrift kunnen bekijken. 'Daar zijn de konijntjes,' roep ik
opgewonden. Het virtual reality landschap dat ons wordt voorgezet is een van de charmes
van dit zeer bijzondere programma: een zonbeschenen
grasveld met hier en daar wat kunstbloemen waar echte
konijnen tussendoor springen. De lucht ziet er ook authentiek
uit, precies het goede blauw met de juiste schapenwolkjes. De
Teletubbies hebben hun eigen ondergrondse huis, netjes
afgedekt met gras. Er steekt een periscoop uit. Er verschijnt
een echt babykopje in de lucht. Het lacht. Ik trek er altijd een
gezicht tegen, Iris glimlacht stralend terug.
De schepseltjes komen tevoorschijn, het zijn er vier, met
verschillende kleuren speelpakjes aan. Hoe worden ze tot leven
gewekt? Wat zit er in hun mollige lappen lichaampjes? De
manier waarop ze rondhobbelen en lachen is bijna obsceen van natuurlijkheid, net zoals hun
volwassen mannelijke stemmen. Twiggy of zoiets, en Winky en Poo... Ze trippelen maar wat
rond en doen verder niet zoveel, maar als ze er zijn, kijkt Iris gelukkig, zelfs geconcentreerd.
Deze vorm van kinderlijkheid is op zichzelf al virtual reality. Vroeger hadden we een echtere
en spontanere variant. Vlak voor ons trouwen, stuurde Iris mij eens een ansichtkaart met
een jong rood poesje dat haar neusje nieuwsgierig om de hoek stak. 'Ginger' stond er nogal
toepasselijk op. Iris had er een ballon bijgetekend waarin 'Kom eraan' stond. Zo werd ze
Ginger. Later Gunga.
'"Achtervolgd door Gunga" wordt de titel van het eerste deel van mijn autobiografie', zei ik
een paar dagen geleden om haar te plagen. Ze lachte, ze vindt het fijn als er zo tegen haar
36

gepraat wordt, maar ik denk niet dat ze de naam nog herkent.
De Teletubbies doen me denken aan een tochtje naar Wytham Wood. Sinds we in Oxford
wonen zijn we daar elk jaar naar de blauwe klokjes gaan kijken. Met de zin erop heeft de
eerste aanblik iets van de dubieuze schoonheid van Teletubbie-land. (...) Elk jaar stonden we
daar onze ogen uit te kijken. Vorig jaar mei was het voor het eerst alsof Iris ze niet zag. Op
weg erheen staan een paar enorme bomen, twee gigantische esdoorns, indrukwekkend als
een kathedraal. Maar Iris is al een tijd bang voor bomen. We liepen er snel langs en ik
bedacht me dat we er maar beter niet meer heen konden gaan.
Toen we weer in de auto zaten, zei ik geruststellend: 'We zijn zo weer terug in
Teletubbieland.' Maar ik geloof niet dat ze zich de Teletubbies herinnerde. Zelf zou ik ze ook
liever vergeten.
Het besef van andermans geest. Pas nu denk ik daar bewust over na; de geest van anderen is
meestal een gegeven. Ik vraag me soms af of Iris toch nog ergens denkt: Hoe kom ik hieruit?
Wat moet ik doen? Is er niets in de plaats gekomen voor al die hersenactiviteit die met
schrijven en denken gepaard ging; voor dat hele geestelijke leven? Ik moet bekennen dat ik
vurig hoop van niet.
Uit Elegie voor Iris door John Bailey, p. 236-238
Een fragment uit 'Pasen in het asiel'
'Vroeger,' zei mijn zus tegen de interviewster van Psy, tijdschrift
over geestelijke gezondheidszorg, 'dacht mijn moeder dat ik een
slecht kind was, maar nu weet ze dat ik geen slecht kind ben. Ik
ben een ziek kind. Kiki was het prinsesje. Ik was het zieke kind.'
Was ik het prinsesje? Dat herinner ik me niet. Maar ik kreeg
minder op mijn kop. Zij kreeg dag en nacht op haar kop. Daar
maakte ze het ook naar. Of het ding in haar hoofd maakte het
ernaar. Iedereen vond het zo'n ingrijpend interview. Iedereen,
behalve mijn moeder. Die voelde zich onheus bejegend. Tegen
mij repte ze er met geen woord over, wel tegen mijn zus. Maar
later had ze er vrede mee. Ze zag wel wat Veerle bedoelde.
Ze verbiedt ons niet erover te praten of te schrijven. Ze heeft het
niet graag, maar tegelijkertijd gelooft ze in het belang ervan. Zelf weigert ze elk interview.
'De moeder kan er niet over praten.' Waarom niet? denk ik dan. Zij en ik hebben het er nog
maar zelden over. Alles is al zo dikwijls gezegd. Af en toe beloof ik haar plechtig dat mijn
broer en ik altijd voor ons Veerle zullen zorgen, ook als zij er niet meer is. 'Dat weet ik,
lieveke.'
Mijn vurigste wens: die last van mijn moeders schouders nemen; dat verdriet uit haar hart
rukken. Als Gulliver voel ik me soms, Gulliver die door de lilliputters is vastgebonden. De
grote machteloze reus.
'We moeten het in alle nederigheid aanvaarden,' zegt mijn moeder. 'We moeten ons
neerleggen bij ons lot.'
Lot.
Het is - zacht uitgedrukt - niet een woord waar ik van hou.
'Een zwaar lot heeft ons getroffen.' (mijn moeder)
37

'We moeten ons lot aanvaarden, het zware lot dat ons heeft getroffen.'
'Want ook Ons-Lieve-Heerke heeft in alle nederigheid zijn lot aanvaard. Hij heeft ons allen
een voorbeeld gesteld.'
En dwars dat ik dan ga liggen! Zin dat ik krijg om te brullen: lang leve de opstand tegen het
lot!
'Wat wilt ge dat ik doe? Een touw nemen en mij opknopen?' We kijken elkaar aan. Haar ogen
vullen zich met tranen. Ik wil haar slaan omdat ze huilt; ik wil haar zo stevig omhelzen dat
alle pijn uit haar lijf spat; ik zwijg, ik hoop dat ze niets meer over mijn kinderen zegt, over
mijn lot.
Er is te veel 'lot' in mijn familie. We hebben het groot lot gewonnen. Hahaha.
Ik wil dat iets ophoudt.
Het lot.
Het lot moet ophouden.
Ik wil het lot uit het leven van mijn dochter bannen. En uit dat van mijn stiefkinderen.
Hartelijk dank, lot, er is hier voldoende lot geweest. Ga nu maar elders een feestje bouwen.
'Was jij bang,' vraagt ze, 'dat jij in de psychiatrie zou belanden toen je zoontjes stierven?'
'Nee,' zeg ik beslist.
(Was ik bang? Ik was bang dat ze me vol pillen zouden stoppen. Dat ze zouden zeggen: rustig
maar, wij gaan voor u zorgen.)
'Veel vrouwen die een kind verliezen, moeten worden opgenomen. Een vrouw heeft me ooit
gezegd: als je een kind hebt verloren, kun je nog lachen, maar niet meer glimlachen. On peut
encore rire mais ne plus sourire. Het was een Franstalige vrouw.'
Ze kijkt me gespannen aan. Ik moet iets zeggen. Tegen mijn zin reageer ik. 'Ik veronderstel
dat je nooit meer echt gelukkig bent.' (Is dat waar? Waarschijnlijk is het waar.)
'Ik vind het zo erg dat ik toen niets voor jou heb gedaan.'
'Zet het uit je hoofd, zus. Wat had je kunnen doen? Niemand kon iets doen.'
Maar noem het niet mijn lot. Het lot dat mij getroffen heeft. Begraaf mij niet onder die
ballast.
Mijn ziekte is het koppige verzet tegen ziekte; mijn weigering om mijn zus 'ziek' te noemen.
In mijn hoofd klop ik op een dag op de ziekenhuispoort en geef me gewonnen. 'Ik geef toe,'
zeg ik dan, 'dat ik ziek ben. Schrijf medicatie voor. Geef me therapie. Maak een patiënt van
mij.'
'Gij hebt wel veel fantasie, hé,' zeggen de mensen. 'Dat valt op, dat gij veel fantasie hebt.'
(Uit het verhaal 'Pasen in het asiel' in het boek 'Als een kinderhemd' van Kristien
Hemmerechts, wiens zus gediagnosticeerd werd met schizofrenie)
38

3. De tien waarschuwingstekens van normaliteit
Onderstaande tekst is uiteraard humoristisch bedoeld en wil de draak steken met de
onderverdeling die mensen zo graag maken tussen normaal en abnormaal.
Wetenschappers over de hele wereld zwoegen op de remedie tegen 'normaliteit', een
serieuze en chronische mentale ziekte die een groot deel van de bevolking treft. Om zo snel
mogelijk de ziekte bij zichzelf te constateren, bestaan de tien waarschuwingstekens van
normaliteit.
KOEL: Je bent koel, je houdt alles in en zet altijd een neutraal gezicht op. Je lacht of weent
niet veel, en toont zelden emotie, vooral niet in het openbaar. Je psychiatrische label is
"tranenloosheid".
SERIEUS: Je doet altijd wat hoort, nooit iets ongewoons, speels, of spontaans, nooit iets
"anders", iets wilds, of iets creatiefs. Je gelooft dat spelen en gek doen beneden je
waardigheid zijn en alleen voor kinderen gepast zijn. Je hebt een pychiatrisch label van
"verhevenheid".
VRIENDELIJK: Je gedraagt je altijd
vriendelijk, zelfs wanneer je de persoon
tegen wie je praat niet kan uitstaan. Je zegt
nooit wat je echt denkt. Je diagnose:
"ongepast lachen".
JUIST: Je doet altijd alles juist. Je draagt de
juiste kleren, zegt de juiste dingen, gaat
alleen om met de juiste mensen. Je weet dat
er maar één juiste manier is, en dat is de
jouwe. Jij wordt gediagnosticeerd als
"conformiteitsziek".
SAAI: Je conversaties, leven en leefruimte
zijn saai en duf. Je gras is altijd mooi
afgereden, wat er ook gebeurt. Jij bent
eigenlijk een van de levende doden. Jouw
psychiatrisch label is "hyperinactiviteit".
GEHOORZAAM: Jij probeert steeds om anderen niet te beledigen, vooral mensen met macht
niet. Gehoorzaamheid staat bij jou boven je principes. Jouw psychiatrisch label is
"aanpassingsziek".
LICHTGELOVIG: Jij gelooft dat de dokter het altijd best weet, dat de media altijd de waarheid
vertelen en dat het medische model van geestesziekte wetenschappelijk bewezen is. Jouw
diagnose is "normale naïviteitsstoornis".
GEVOELENS VERMIJDEN: Jij bent niet verbonden met jezelf, met de wereld en met andere
mensen. Je kiest een comfortabel pad waarbij je geen rekening moet houden met je
gevoelens en je de ogen sluit voor ellende. Jij wordt gelabeld met "ernstige oogklep-itis".
WANTROUWEN IN JEZELF: Je hebt op school geleerd dat het altijd belangrijk is om eerbied
te hebben voor hen die de macht hebben en niet te vertrouwen op je eigen gedachten. Je
leerden om 'het spel mee te spelen' en eigenlijk doe je dat nog steeds. Je gelooft in je eigen
leugens en hebt een vergevorderd geval van 'schoolmanie', dat in ernstige gevallen kan
leiden tot "hielenlikker-itis"
39

INDOORISME: Je hebt het contact verloren met de natuur en met je eigen sterke gevoelens.
Je rebelleert niet tegen de ecologische vernieling. Label: "tam".
Naar: http://www.mindfreedom.org/campaign/madpride/normality-screening/10-warningsigns-of-normality/
4. Stellingen
Psychisch ziek zijn kan iedereen overkomen.
Alleen marginalen kampen met depressies.
Schizofrenie uit zich altijd in boosaardigheid.
Alle mensen met een geestesziekte behoren achter gesloten muren te zitten.
Eigenlijk zouden alle mensen wel psychiatrische begeleiding kunnen gebruiken.
Mensen die psychisch ziek zijn, weten het meestal zelf niet.
Psychisch zieken worden in onze samenleving belachelijk gemaakt.
Als zou blijken dat één van mijn vrienden een psychisch probleem heeft, zou ik deze
persoon niet meer vertrouwen.
Geestesziekte is geen echte ziekte. Er bestaat dan ook niet echt een oplossing voor.
Mensen die geloven, zullen minder snel geestelijke problemen hebben.
Mensen met een psychisch probleem houden geen rekening met anderen.
Op school zou er ten allen tijde een psycholoog beschikbaar moeten zijn.
Geestelijke gezondheidszorg is net zo belangrijk als lichamelijke gezondheidszorg.
Geloof is een vorm van geestesziekte.
Wanneer ik zou vermoeden dat ik een psychisch probleem heb, zou ik dit meteen aan
een vertrouwenspersoon vertellen.
Mensen moeten in sommige gevallen
gedwongen kunnen worden om een psychiater
of psycholoog te consulteren of opgenomen te
worden in een instelling.
Eens je een psychisch probleem hebt gehad,
raak je er nooit meer van af.
Psychisch zieken hebben vooral last van een
zwakke wil.
40

5. Songs
Songs uit de Te Gek!? cd's
When The Pain Comes (Milk Inc.)
Just another drink
It 'll help me think
It 'll help me take my mind off you
Just another line
And then I'll be fine
And I'll pretend I'm over you
I'll paint a picture
That's more beautiful than true
To show if someone asks me how I do
But when the pain comes
I'll be long gone
I'll be far away from me
It's not like I'm hiding
I'm just sick of fighting
Pretending I am free
But when the pain comes
I'll be long gone
I'll be far away from me
It's not like I'm hiding
I'm just sick of fighting
Pretending I am free
Maybe one more day
'till I feel okay
'till I find a highway out of here
Just one more night
Waiting for the light
Waiting for these troubled skies to
clear
I'll write a story
That's more beautiful than real
To tell if someone asks me how I deal
But when the pain comes
I'll be long gone
I'll be far away from me
It's not like I'm hiding
I'm just sick of fighting
Pretending I am free
But when the pain comes
I'll be long gone
I'll be far away from me
41

It's not like I'm hiding
I'm just sick of fighting
Pretending I am free
But when the pain comes
I'll be long gone
I'll be far away from me
It's not like I'm hiding
I'm just sick of fighting
Pretending I am free
But when the pain comes
I'll be long gone
I'll be far away from me
It's not like I'm hiding
I'm just sick of fighting
Pretending I am free
Zalige zot (Yevgueni en Jan De Wilde)
Jij bent zo’n zalige zot
Zoals jij zijn er veel te weinig
Want jij bent anders dan anderen
Daarom hou ik van jou
Prachtige gek, zalige zot
Daarom hou ik van jou
Prachtige gek, zalige zot
En laat ze zeggen dat jij een
probleem hebt
Want volgens mij is het net
andersom
Jij bent gewoon anders dan
anderen
En daarom hou ik van jou
Prachtige gek, zalige zot
Daarom hou ik van jou
Prachtige gek, zalige zot
De wereld is niet jouw plek
Maar ik hoop toch dat je blijft
Dan blijk ik ook om te zien dat je niet verder drijft
Jij bent zo’n zalige zot
Niks verkeerd met een beetje zweven
En als je neerstort, zoek dan snel dekking
En weet dat ik van je hou
Prachtige gek, zalige zot
Weet dat ik van je hou
Prachtige gek, zalige zot
Weet dat ik van je hou
Prachtige gek, zalige zot
42

Broken (Tim Vanhamel)
I cut myself, I nearly cut myself in half
Did it too much, these are the pieces that are left
Been up for days, I think it’s time to go to bed
Cause there’s a war going on inside my head
My mind is weary all the time
Probably the way my brain’s hardwired
Draw me a line and I’ll cross it everytime
But now I know, how to read the signs
And how I wake every morning filled with dread
Cause there’s a war going on inside my head
My mind is weary all the time
Probably the way my brain’s hardwired
Beautifuly broken it’s a curse
The war inside my head gets worse
I feel there’s nothing I can do
My mind is tearing me in two
Glazen bol (Mira Bertels)
Ik zit in een glazen bol – schud ermee en ‘t sneeuwt
Alle stemmen klinken hol – ‘k zit hier heel alleen
Neus tegen het glas gedrukt – ‘k zie wel wat er gebeurt
Maar ik geraak hier nooit meer uit – ‘k vind nergens een deur
‘k zie mensen lachten – dansen op het feest
Ik sta op de schouw – ik sta in de sneeuw
Ik zit in een glazen bol – alles gaat hier traag
’t water snoert mij de mond – elk gezicht vervaagt
Blote voeten op het ijs – alles is hier wit
‘k voel allang de kou niet meer – ik ben van plastic
‘k zie mensen lachen – dansen op het feest
Ik sta op de schouw – ik sta in de sneeuw
Ik zit in een glazen bol – schud ermee en ‘t sneeuwt
Alle stemmen klinken hol – ‘k zit hier heel alleen
Alle stemmen klinken hol
‘k zit hier heel alleen
Dirk doet raar (De Mens)
We hebben hem gevonden
Zoals zijn moeder hem eerst zag
We schrokken van zijn ogen
Maar we begonnen aan de dag
Dirk was niet perfect, neen
Hij had kanker onder meer
43

Maar elke dag die hij meebracht
Beleefden we twee keer
Dirk doet raar
En op een mooie winternacht
Heb ik hem weer ontmoet
Het hoofd kaalgeschoren
Een linkerschoen
Aan een rechtervoet
Hij nam me in vertrouwen
Want ik kende zijn dossier
We speelden in de poedersneeuw
We speelden in de poedersneeuw
Dirk doet raar
We hebben hem gevonden
Zoals zijn moeder hem eerst zag
We schrokken van zijn ogen
Maar we genoten van zijn lach
Dirk doet raar
Laat hem maar
"Dirk doet raar schreef ik tien jaar geleden voor een vriend die enkele jaren voordien
overleden was. Guy Brulez, die met de samenstelling van Te Gek!?2 bezig was, hoorde het
mij live spelen en vond dat het in de context van Te Gek!? een bredere betekenis kon
hebben. Ik ben geneigd andermans interpretaties van mijn nummers altijd belangrijker te
vinden dan mijn eigen kijk... Voor mij blijft 'Dirk' verbonden aan de Dirk in kwestie, iemand
die bij mijn weten nooit met de psychiatrie in aanraking gekomen is. Maar het is natuurlijk
mooi als een song nog andere leefwerelden kan oproepen. Ik zou het trouwens een
onmogelijke opdracht vinden om iets 'over' psychiatrie te schrijven. Je verzandt te
gemakkelijk in clichés van het type "Ha ha, we zijn allemaal gek, joepidoe!" of "Het zou mij
ook kunnen overkomen". Nogal beledigend voor mensen die écht mentale problemen
hebben. Daarom zing ik liever een lied dat mij ook gewoon maar overkomen is. Iets anders
kan ik niet." (Frank Vander Linden van De Mens)
Soul of a man (Lalalover)
Won't somebody tell me, answer if you can!
Won't somebody tell me, what is the soul of a man
I'm going to ask the question, answer if you can
If anybody here can tell me, what is the soul of a man?
I've traveled in different countries, I've traveled foreign
lands
I've found nobody to tell me, what is the soul of a man
I saw a crowd stand talking, I came up right on time
Were hearing the doctor and the lawyer, say a man ain't
nothing but his mind
I read the bible often, I try to read it right
As far as I can understand, a man is more than his mind
44

When Christ stood in the temple, the people stood amazed
Was showing the doctors and the lawyers, how to raise a body from the grave
Spoonful
"Mijn zus is kinderpsychiater en met haar zit ik op familiebijeenkomsten vaak de kronkels
van de menselijke geest te bespreken. De duistere of hemelse gangen van het brein zijn al
eeuwen ondoordringbaar maar ze leveren daardoor stof tot discussie, studie en... briljante
songs. In de jaren '20 schreef Blind Willie Johnson "a man is more than his hind". Dat vind ik
misschien nog de allerbeste benadering van het mysterie: het te herleiden tot een simpele
essentie." (Tom Kestens van Lalalover)
De man die plots vliegen kan (Kommil Foo)
te vaak teveel gezien gehoord
toch zwijgen stil als vermoord
te teer te klein te vol van smart
geen verweer te groot het hart
het is de man die plots vliegen
kijk naar de man die vliegen kan
geen verweer
het is de man die plots vliegen kan
"Waanzin en gekte: het is een klassiek thema in de
geschiedenis van de kunsten en ook voor ons een
geliefkoosde voedingsbodem. Het gunt ons een blik
op de ongecensureerde spiegel van menselijk gedrag:
onvoorspelbaar en bijna altijd herkenbaar, ook voor zogenaamde 'normale' geesten. De man
die plots vliegen kan, is iemand die vlucht voor de onverdraaglijke werkelijkheid. De soldaat
die machteloos moet toekijken op de gruwel en die gruwel letterlijk niet meer kan aanzien.
Hij vliegt ervan weg." (Raf Walsschaerts van Kommil Foo)
In mezelf (Ronny Mosuse)
liefdeloos en naast elkaar - geen spoor van een mooi gebaar
- nooit kleur bekennen, nooit eens tijd voor iets - woordenloos
maar gebruiksklaar - en passieloos, geen wonderbaarlijk
toeval
meer dat opdoemt uit het niets
moedeloos en steeds gehaast - uitgeput maar nooit
uitgeraasd
- en mateloos over-gestimuleerd - moe en boos want
steeds te
laat - een woedend hart, een kop vol haat - afgeleefd en
ziek
geconsumeerd
45

nee dat zie ik niet meer - nee dat hoor ik niet meer
nee dat voel ik niet meer
want, in mezelf zie ik miljoenen kleuren - in mezelf verloopt
alles naar wens - in mezelf zijn enkel open deuren - in mezelf ben
ik een prima mens
doelloos en gedreven - door een ziek geworden ideaal - de ziel
verloren en de levenslust - amper overleven als je - ziek wordt,
word je marginaal - ten dode opgeschreven, uitgeblust
nee ik zie het niet meer - nee ik hoor het niet meer
nee ik voel het niet meer
want, in mezelf zie ik de dingen zitten - in mezelf praat ik met
iedereen - in mezelf laat niemand mij nog stikken - in mezelf ben
ik een nummer één
moeiteloos en razendsnel - een enkel richting naar de hel
gewetenloos en straffeloos - uitgekookt, mooi ingeblikt
de massa die het zomaar slikt - en vrijheid, ja vrijheid grenzeloos
maar, in mezelf hoef ik niets meer te vrezen - in mezelf ben jij
altijd bij mij - in mezelf ben ik al lang genezen - in mezelf ben ik
al lang weer vrij - in mezelf ben ik al lang weer vrij
"Een nummer over iemand die de stress van de jachtige en veeleisende maatschappij waarin
de spelregels niet altijd even duidelijk zijn niet aankan. Iemand die 'knakt' en het noorden
verliest. Het lied vindt zo aansluiting bij de thematiek van de door stress geïnduceerde
psychose. De persoon die het zingt, leeft enkel verder in zijn hoofd en kan niet meer
volwassen communiceren. 'In mezelf' wordt dan ook 'in zijn hoofd' gezongen." (Ronny
Mosuse)
The bed next to the window (Milow)
Sitting on the bed next to the window
Like a curling billboard drawn in greasy ink
If silence is a crime then you're in trouble
Your photographs are cracked and faded pink
The way you can't remember how you got here
Reminds you that they still don't have a clue
If silence is a crime then you're in trouble
Because you say nothing no you never do
You just want to make a difference
So you don't want this you don't want this anymore
But you can never find the right words
For a one-way ticket out
Sitting on the bed next to the window
Makes you wonder will this ever change
If silence is a crime then you're in trouble
But words are sometimes hard to rearrange
46

They turn you on they turn you off
You stare at your shoes
They can't get enough
It's on the tip of your tongue
You must recall you never needed words at all
You're just speechless now you're only speechless now
When you're ready to speak just let us know
"The bed next to the window gaat over de moeizame communicatie rond psychiatrische
problemen in de ruimste betekenis van het woord. Naar de mensen die van dichtbij
betrokken zijn maar evengoed naar de buitenwereld. De zinsnede "If silence is a crime, then
you're in trouble" doelt op de problematische gevolgen van stilzwijgen. Om die mensen ook
een hart onder de riem te steken, heb ik het nummer een optimistische melodie
meegegeven." (Milow)
Stemmen in mijn hoofd (Johan Verminnen)
Stemmen in mijn hoofd
Schimmen op de gang
Lichten zijn gedoofd
En ik ben zo bang
Viel ik maar in slaap
Zonder boze droom
Werd als ik ontwaak
De wereld weer gewoon
Ik lig op mijn bed
Staar naar het plafond
Rook een sigaret
Wacht op wat steeds komt
Stemmen in mijn hoofd
Stemmen in mijn hoofd
Schimmen op de gang
Pil die mij verdooft
Maar nog voor hoelang
Dokter die me helpt
Ik weet het niet meer
En praat in mezelf
Ik voel me zo alleen
Ik kijk uit het raam
Het lijkt of ik val
Kan het niet meer aan
Ik hoor overal
Stemmen in mijn hoofd
Stemmen in mijn hoofd
Schimmen op de gang
47

Verdwijnen ze ooit?
Zeg me dat het kan
Buiten schijnt de zon
Binnen is het nacht
Bezoeker die nooit komt
Maar waarop ik wacht
Scherven die ik lijm
Oh wat gaat dat traag
En niet zonder pijn
Die ik in mij draag
Stemmen in mijn hoofd
Stemmen in mijn hoofd
Schimmen op de gang
Wie mij niet gelooft
Is wie niet helpen kan
Al wie dit hoort (Kris de Bruyne en Mauro Pawlowski)
Al wie dit leest
Al wie dit hoort
Is zot
Is zot
Ben je lid van de familie
Of van een vreemde soort
Je bent God
Helemaal zot
Elke mens is zot
Want God is zot
Iedereen is zot
En dat is nog niet zo zot
Da's nog niet zo zot
Wat zei ik?
Ik zei
Dat is nog niet zo zot
Al wie dit schrijft
Al wie dit zingt
Is zot
Is zot
Ben je lid van het concilie
Of van een andere soort
Je bent God
Helemaal zot
Boeken lezen is zot
Nadenken is zot
Op een stoel zitten is buitengewoon zot
48

Nee, muziek is zot
Wij zijn allemaal zot
Ik zei nog
Allemaal God
Al wie dit leest
Al wie dit hoort
Ik weet het niet
Maar ze hebben me verteld
Dat er in de hemel
Ter aarde wordt besteld
Ik weet het niet
Maar ze hebben me verteld
Dat je vanuit de hel
Op de aarde wordt gebeld
Al wie dit leest
Al wie dit hoort
...
Blood Makes Noise (Mintzkov Luna)
I'd like to help you doctor
Yes I really really would
But the din in my head
It's too much and it's no good
I'm standing in a windy tunnel
Shouting through the roar
And I'd like to give the information
You're asking for
But blood makes noise
It's a ringing in my ear
Blood makes noise
And I can't really hear you
In the thickening of fear
I think that you might want to know
The details and the facts
But there's something in my blood
Denies the memory of the acts
So just forget it Doc.
I think it's really
Cool that you're concerned
But we'll have to try again
After the silence has returned
Cause blood makes noise
It's a ringing in my ear
Blood makes noise
49

And I can't really hear you
In the thickening of fear
Blood makes noise...
Andere songs
Gek zijn is gezond (Stef Bos)
Hij loopt op straat
Recht op z'n doel af
Hij ziet een vrouw
Hij kust haar op de mond
Ze schrikt, ze zegt
'Jij moet gek zijn'
Hij zegt 'Gek zijn is gezond'
Zij wil hem slaan
maar hij kan nog net bukken
Ze slaat mis
Ze dondert op de grond
Ze zegt 'Há, jij moet gek zijn'
Hij lacht
En danst wat in het rond, hij zegt:
Gek zijn is gezond
Gek zijn is gezond
Morgen ben ik God
Vandaag ben ik Napoleon
Gek zijn is gezond
Hij kijkt haar diep
Diep in de ogen
Hij zegt 'Jij moet de ware liefde zijn'
Zij zegt 'Jij bent gek'
Hij zegt 'Jij bent blond'
En trouwens gek zijn is gezond
Ze laat zich langzaam
Langzaam overwinnen
Ze spreekt opeens een andere taal
Ze zegt Ik wil vandaag opnieuw beginnen
Ik ben m'n hele leven al normaal
Gek zijn is gezond
Gek zijn is gezond
Morgen ben ik God
Vandaag ben ik Napoleon
Gek zijn is gezond
Oui, je zui, Napoleon. Mais je ne parle pas français. C'est une situation
misérable ! Et je pense,...je pense donc je suis et je suis fous, mais...
50

Gek zijn is gezond
Gek zijn is gezond
Morgen ben ik God
Vandaag ben ik Napoleon
Gek zijn is gezond
Crazy (Gnarls Barkley)
I remember when,
I remember I remember when I lost my mind,
There was something so pleasant about that phaze
Even your emotions had an echo
In so much space
(Mmmmm Mmmmmm)
And when you're out there,
Without care,
I was out of touch,
but it wasn't because I didn't know enough,
I just knew too much,
(Mmmm..)
[Chorus 1]
Does that make me crazy
Does that make me crazy
Does that make me crazy
probably.....
And I hope that you are having the time of your life
well think twice,
that's my only advice,
(Mmmm..)
C'mon now, who do you,
who do you, who do you, who do you think you are?
ha-ha-ha
bless your soul,
you really think your in control,
Well....
[Chorus 2]
I think your craaaaazy,
I think you're craaaaazy,
I think you're craaaaazy,
Just like me.....
My heroes had the heart to lose their lives out on a limb
and all I remember
51

is thinking,
I wanna be like them,
(Mmmm hmmmmm)
'N ever since I was little,
ever since i was little, it looked like fun,
and it's no coincidence I've come,
and I can die when I'm done,
[Chorus 3]
But baby I'm craaaaaazy,
maybe you're craaaaazy,
baby we're craaaaazy,
probably,
(hmmmm arrrrr......... ooh-hoooo)yup
52

6. Paus Benedictus XVI over geestesziekte
PSYCHIATRISCHE ZIEKTE EN MENSELIJKE WAARDIGHEID
Boodschap van Paus Benedictus XVI ter gelegenheid van de 14e Wereldziekendag in
Adelaïde (Australië) - 8 december 2005
De veertiende Wereldziekendag zal worden gevierd op 11 februari 2006, de liturgische
gedenkdag van Onze Lieve Vrouwe van Lourdes. Vorig jaar werd de Ziekendag gevierd in het
Heiligdom van Maria in Mvolyé, Yaoundé, waar de gelovigen en pastores namens het gehele
Afrikaanse continent hun pastorale verbondenheid met de zieken uitspraken. De volgende
Wereldziekendag wordt gevierd in het Australische Adelaide, waar de evenementen hun
hoogtepunt zullen vinden in een eucharistieviering in de kathedraal die is gewijd aan de
heilige Francis Xavier, een onvermoeibare missionaris onder de volken in het Verre Oosten.
Bij deze gelegenheid wil de Kerk zich vol zorg richten op de mensen die lijden en algemeen
aandacht vragen voor de geestelijke gezondheidsproblemen waarmee thans een vijfde van
de mensheid te kampen heeft, wat met recht een noodsituatie in de sociale
gezondheidszorg betekent. Terugdenkend aan de aandacht die mijn eerbiedwaardige
voorganger paus Johannes Paulus II altijd aan deze jaarlijkse viering schonk, wil ook ik,
dierbare broeders en zusters, graag in de geest bij de Wereldziekendag aanwezig zijn om in
verbondenheid met de andere deelnemers stil te staan bij de situatie van mensen met
geestelijke gezondheidsproblemen en de kerkelijke gemeenschappen op te roepen om te
getuigen van Gods liefdevolle genade voor hen.
Veel landen kennen nog geen wetgeving op dit terrein en andere landen hebben geen
duidelijk beleid op het gebied van de geestelijke gezondheidszorg. En dan te bedenken dat
de langdurige gewapende conflicten in diverse delen van de wereld, de opeenvolging van
verschrikkelijke natuurrampen en de verbreiding van het terrorisme niet alleen een
schokkend aantal levens eisen, maar ook leiden tot psychische trauma's die bij veel
overlevenden vaak moeilijk te behandelen zijn.
In de economisch hoogontwikkelde landen zijn deskundigen van mening dat een mogelijke
oorzaak van de nieuwe vormen van psychische problemen gelegen is in het negatieve effect
van de crisis in het morele waardenbesef. Dit versterkt gevoelens van eenzaamheid en
ondermijnt en verbreekt zelfs traditionele vormen van sociale cohesie, om te beginnen
binnen het instituut van de familie, en drijft de zieken naar de zijlijn - met name de mensen
met geestelijke gezondheidsproblemen, die maar al te vaak worden beschouwd worden als
een blok aan het been voor de familie en de gemeenschap. Ik wil op deze plaats mijn lof
uitspreken ten aanzien van hen die zich er op diverse manieren en in verschillende
hoedanigheden voor inzetten dat er een geest van solidariteit blijft bestaan en dat mensen
blijven zorgen voor deze broeders en zusters van ons, daarbij inspiratie puttend uit
menselijke en evangelische idealen en principes.
Ik moedig daarom de inspanningen aan van hen die ervoor willen zorgen dat alle mensen
met geestelijke gezondheidsproblemen toegang hebben tot de noodzakelijke vormen van
zorg en behandeling. In veel delen van de wereld is de zorg voor deze zieke mensen helaas
niet voorhanden, gebrekkig of in verval. Mensen met geestelijke aandoeningen worden met
hun beperkingen in de sociale omgeving niet altijd geaccepteerd en dat is ook een reden
53

waarom men moeite heeft om de benodigde menselijke en financiële middelen bijeen te
brengen. Men ziet dat er twee benaderingen beter moeten worden geïntegreerd:
de vereiste therapie en
meer begrip voor dit type gezondheidsproblemen,
om zo de mensen die in deze sector werkzaam zijn in staat te stellen om op een effectievere
manier om te gaan met deze zieken en hun familie, die zelf niet de goede zorg kunnen
bieden aan hun familielid met problemen. De volgende Wereldziekendag is een goede
gelegenheid om onze solidariteit uit te spreken met families die iemand met geestelijke
gezondheidsproblemen in hun midden hebben die van hen afhankelijk is.
Ik wil mij ook richten tot u, dierbare broeders en zusters, die door ziekte op de proef wordt
gesteld, om u uit te nodigen met Christus uw lijden op te dragen aan de Vader, in de
zekerheid dat iedere beproeving die in berusting wordt aanvaard, lof oogst en goddelijke
goedheid over heel de mensheid brengt. Ik wil mijn waardering uitspreken voor hen die u
hulp en zorg bieden in tehuizen, poliklinieken en ziekenhuisafdelingen, waar diagnoses
worden gesteld en behandeling wordt geboden, en ik wil hen aansporen om ervoor te
zorgen dat de medische, sociale en pastorale hulp voor mensen in nood altijd voorhanden is,
uit respect voor de waardigheid van ieder mens.
De Kerk zal, met name door het werk van haar geestelijke verzorgers, u altijd haar hulp
aanbieden, in het besef dat zij geroepen is om uitdrukking te geven aan Christus' liefde en
zorg voor hen die lijden en hen die voor de lijdenden zorgen. De families die iemand met
geestelijke gezondheidsproblemen in hun midden hebben, beveel ik aan in de aandacht van
pastoraal werkers, vrijwilligersorganisaties en organisaties die in praktische zin en met
concrete initiatieven hulp kunnen bieden. Ik hoop dat deze families zullen delen in de
cultuur van acceptatie en begrip, mede dankzij goede wetgeving en
gezondheidszorgprogramma's die voldoende middelen bieden voor de praktische uitwerking
daarvan.
Het is belangrijker dan ooit dat het personeel dat in deze gevoelige maatschappelijke sector
werkzaam is, goed wordt opgeleid en nageschoold. Iedere christen is, naar zijn eigen
specifieke taak en verantwoordelijkheid, geroepen om zijn bijdrage te leveren, zodat de
waardigheid van deze broeders en zusters wordt erkend, gerespecteerd en bevorderd.
Duc in altum! Deze oproep van Christus aan Petrus en de apostelen richt ik aan de kerkelijke
gemeenschappen over heel de wereld en in het bijzonder aan hen die zich ten dienste
stellen van de zieken, opdat zij, met de hulp van Maria, Salus infirmorum, zullen getuigen
van Gods goedheid en vaderlijke zorg. Moge de heilige Maagd allen troosten die gebukt gaan
onder ziekte, en steun geven aan hen die, als de barmhartige Samaritaan, hun lichamelijke
en geestelijke pijn verzachten. Met de verzekering dat ik u allen in mijn gebed gedenk, zend
ik u mijn apostolische zegen.
Vanuit het Vaticaan, 8 december 2005
Paus Benedictus XVI
54

7. Films
Girl, Interrupted
Girl, Interrupted (1999) van James Mangold is gebaseerd op
de autobiografische roman van Susannah Kaysen, die in 1968
een zelfmoordpoging ondernam (ze was toen 18) en in een
psychiatrische instelling belandde. In de film is het Winona
Ryder die de rol van Susannah opneemt en in de psychiatrie
belandt, waar ze bevriend raakt met drie andere vrouwelijke
patiënten. Haar vriend Toby is bezorgd of ze zich niet teveel
hecht aan de vrouwen, en de inrichting waar ze in zit.
Trailers en clips zijn te vinden via:
http://www.imdb.com/title/tt0172493/trailers
A Beautiful Mind
"A Beautiful Mind” (2001), van regisseur Ron Howard,
vertelt het waargebeurde verhaal van John Nash een
schizofrene, maar geniale wiskundige die door een
wending in zijn leven even de weg kwijt raakt, maar er op
eigen krachten weer uit komt en bovendien op latere
leeftijd hiervoor wordt beloond door de Nobelprijs.
De geniale wiskundige John Nash (Russell Crowe) is student
op Princeton net na de oorlog. Iedereen weet dat John een
beetje maf is, maar ze laten hem. Zo heeft John
bijvoorbeeld contactproblemen en loopt hij de hele tijd
algoritmes te berekenen op de ramen van de universiteit.
Nadat hij tijden niets uitvoert (hij woont ook geen colleges
bij) bedenkt hij ineens een revolutionaire theorie die nu
nog wordt gebruikt. Of liever gezegd, hij zet een bestaande
theorie hierover op zijn kop!
Vanaf dit moment gaat het John voor de wind. Hij mag zijn stage uitkiezen en krijgt ook nog
een relatie met iemand die hem wel begrijpt. (Jennifer Connelly) Er komen nieuwe mensen
in zijn leven waaronder de geheimzinnige Parcher (Ed Harris) die hem vertelt hoe briljant hij
wel niet is en dat zijn land hem nodig heeft. Met andere woorden John wordt gevraagd om
codes te breken voor Defensie. Wanneer dit met een achtervolging en schieten uit de hand
loopt, raakt John het spoor bijster. Hij wordt opgenomen en gediagnosticeerd als
"schizofreen". Al deze geheimzinnige dingen zouden in zijn hoofd afspelen. Zijn vrouw raakt
ook het vertrouwen langzaam kwijt. John heeft een keuze: of worden opgenomen en
waarschijnlijk niet meer uit het ziekenhuis komen, of proberen ermee te leven. Hij kiest voor
het laatste..." (http://www.filmrecensiepagina.nl/films-abeautifulmind.htm)
De trailer en clips zijn te vinden op: http://www.abeautifulmind.com/main.html
55

Iris
De film Iris (2001), over het leven van de bekende filosofe
Iris Murdoch, waarin ook gefocust wordt op de impact
van de ziekte van Alzheimer op haar leven en dat van haar
omgeving, is een verfilming van het boek "Elegie voor Iris"
van John Bailey (cf. getuigenissen). De levenslust van Iris
in haar jongere jaren wordt neergezet door Kate Winslet,
terwijl Judi Dench op een tedere en realistische manier
gestalte geeft aan de oudere Iris, die getroffen wordt
door Alzheimer.
Trailers en clips zijn te vinden via:
http://www.imdb.com/title/tt0280778/trailers
The Hours
The Hours is een film uit 2002 met als hoofdrolspeelsters Nicole Kidman, Julianne Moore en
Meryl Streep. Elk spelen zij een personage uit een ander
tijdperk (respectievelijk de jaren 20-30, de jaren 50 en het
jaar 2001). Het leven van de drie dames is verbonden met
elkaar doorheen het boek Mrs. Dalloway van één van hen,
met name schrijfsters Virginia Woolf (gespeeld door Nicole
Kidman). In drie verschillende contexten worstelen de
dames elk met psychische problemen.
Trailers en clips zijn te vinden via:
http://www.imdb.com/title/tt0274558/trailers
Spider
Spider (2002) werd geregiseerd door David Cronenberg.
"De locatie is London East-End in de zestiger jaren en in de jaren
tachtig. Een gevoelig jongetje, Spider (Bradeley Hall), 'ziet' hoe
zijn harmonieuze gezinsleven wordt verstoord als zijn vader een
relatie aangaat met een prostituee. Verbolgen over de verstoring
in hun gezinnetje broedt Spider op een waanzinnig plan...
Twintig jaar later wordt Spider (Ralph Fiennes) vrijgelaten uit een
psychiatrische instelling. Hij keert terug naar London en naar de
wijk van zijn jeugd. Hij trekt in een groezelig pension geleid door
een bazige hospita (Lynn Redgrave). Hij kan alleen maar
mompelen en schrijft de hele dag in een onleesbaar handschrift
op een klein notitieboekje. Hij besluit te stoppen met zijn
medicatie en begint de nachtmerries op te roepen die hij als kind
56

had. Hij probeert heden en verleden te reconstrueren en zijn pogingen om te ondervinden
wat er mis ging in zijn jeugd beginnen vruchten af te werpen en langzamerhand komt hij
achter de waarheid.
Cronenberg speelt een spel met de kijkers. Naarmate de werkelijkheid uit het verleden vorm
krijgt, groeit ook het besef dat het verleden alleen maar is wat het lijkt in de geest van
iemand die zijn greep op de werkelijkheid verloren heeft!"
(http://www.artifilm.nl/Html/spider.asp)
De trailer is te vinden op: http://www.spiderthemovie.com/spider.html
57

8. Mad Hatter Day
Mad Hatter Day wordt gevierd op 6 oktober, voornamelijk in de Verenigde Staten. Deze dag
vervult de nood aan een tweede 'gekke' dag in het jaar, bijna een half jaar na 1 april. Mad
Hatter Day is een dag waarop de op het eerste zicht gekke dingen eens een dagje normaal
genoemd worden en de op het eerste zicht normale dingen eens een dagje als gek beschouwd
worden. Het is een dag waarop heersende conventies onder kritiek worden
geplaatst en een ode gebracht wordt aan 'gekte'.
De benaming van de dag vindt zijn oorsprong in het alombekende boek van Lewis Carroll,
Alice in Wonderland. Daarin komt Alice (wanneer ze in Wonderland is) terecht bij de
Maartse Haas en de Gekke Hoedenmaker (The Mad Hatter). Deze vergasten haar op een wel
heel ongewoon theekransje,
waar ze Alice bestoken met
de meest vreemde uitspraken.
Op de hoed van de
Mad Hatter staat 10/6 geschreven
en de Mad Hatter
Day-aanhangers menen dat
dit verwijst naar 6 oktober.
De eerste Mad Hatter Day
werd in 1986 gevierd, en
kende sindsdien een grote
groei aan populariteit. Op
deze dag gaat het niet om
het bedotten van mensen,
zoals dat wel het geval is op
1 april, maar om het met
een andere bril naar de werkelijkheid kijken, een bril die kritiek geeft op het onderscheid
tussen normaal en abnormaal, tussen gewoon en gek.
http://www.cs.cmu.edu/~ari/madHatter.html
58

9. Geestesziekte in de bijbel
Oude Testament
In tegenstelling tot de oude religies waar het ontstaan van ziekte toegeschreven wordt aan
boze goden, geloven de Hebreeuwen slechts in één God en zijn ervan overtuigd dat de ziekte
van God zelf komt. Dit leidt tot een magische geneeskunde in de handen van priesters met
daarnaast degenen die 'wetenschappelijker' optreden maar meestal, terecht of niet,
bestempeld worden als 'kwakzalvers'.
Ziekte is een straf van God en God is tegelijkertijd ook een genezer. In het Oude Testament
worden ziekte en lijden beschouwd als een onafwendbare toestand, een straf van God.
Koning Saul is jaloers en ongehoorzaam aan God. Daarom zendt God hem een kwade geest
die hem voortdurend kwelt. David, de jongste zoon van Isaï kan zijn geest verlichten met zijn
harpspel.
[14] De geest van de HEER had Saul verlaten; in plaats daarvan stuurde de HEER hem een
kwade geest, die hem kwelde. [15] Zijn hovelingen zeiden tegen hem: 'Het is duidelijk dat u
door een kwade geest wordt gekweld. [16] U heeft maar te bevelen, heer, en uw dienaren
staan klaar om iemand voor u te zoeken die lier kan spelen. Hij kan dan muziek voor u
maken wanneer u door de kwade geest van God wordt bezocht; dat zal u goeddoen.' [17]
'Doe dat,' zei Saul. 'Zoek iemand voor me uit die goed kan spelen en laat hem bij me komen.'
[18] 'Ik weet iemand die goed kan spelen,' zei een van de hovelingen. 'Hij is een zoon van Isaï
uit Betlehem. Hij behoort tot een voorname familie en is een goed krijgsman, en hij is
welbespraakt en goedgebouwd. Bovendien staat de HEER hem bij.' [19] Saul stuurde boden
naar Isaï met het verzoek: 'Stuur me uw zoon David, die uw schapen en geiten hoedt.' [20]
Isaï gaf zijn zoon David voor Saul een ezel beladen met brood mee, en ook een zak wijn en
een geitenbokje. [21] Zo kwam David bij Saul in dienst. Saul raakte zeer op hem gesteld en
benoemde hem tot zijn wapendrager. [22] Aan Isaï liet hij vragen: 'Ik ben zeer tevreden over
uw zoon. Mag hij voorgoed bij mij in dienst komen?' [23] En steeds wanneer de geest van
God Saul overmande, nam David zijn lier en tokkelde op de snaren. Dat luchtte Saul op en
het deed hem goed: de kwade geest liet hem dan voor even met rust. (1 Sam 16,14-23)
Koning Nebukadnezar koestert een overdreven hoogmoed en trots, waardoor hij door
Jahweh gestraft wordt en zich als woudman gedraagt.
[29] 'Uit de gemeenschap van de mensen zal men u verstoten, met de dieren op het veld zult
u leven en als een rund zal men u gras te eten geven. Zo zullen er zeven tijden over u
heengaan, totdat u erkent dat de Allerhoogste beschikt over het menselijk koningschap, en
het geeft aan wie Hij wil.' [30] Dat vonnis werd onmiddellijk aan Nebukadnessar voltrokken:
hij werd uit de gemeenschap van de mensen gestoten, at gras als een rund, en van de dauw
uit de hemel werd zijn lichaam nat; hij werd zo zwaar behaard als een arend dik in zijn veren
zit en zijn nagels werden even lang als die van een vogel.
[31] Maar toen de tijd verstreken was, sloeg ik, Nebukadnessar, mijn ogen op naar de hemel
en ik kreeg mijn verstand terug. Ik prees de Allerhoogste en eerde Hem die leeft in
eeuwigheid. Want zijn heerschappij is altijddurend en zijn koningschap duurt van generatie
op generatie. (Daniël 4, 29-31)
59

Nieuwe Testament
Christus doorbreekt het dogma van de samenhang van ziekte en zonde. Hij breekt met het
Oud-Testamentische geloof in de bezetenheid. In verschillende wonderverhalen zien we
Christus duivels uitdrijven. Hierbij geeft hij opdracht aan de duivel de mens te verlaten. Ook
geeft hij die opdracht aan zijn leerlingen.
"Geneest zieken, wekt doden op, reinigt melaatsen en drijft duivels uit."
Christus en zijn omgang met lijden en ziekten zal de toetssteen worden voor het christelijk
omgaan met ziekte en lijden. In het Nieuwe Testament verlicht, geneest Gods Geest de geest
van de mens en heft hem boven zichzelf uit.
Daarom kan het feit dat iemand zijn verstand verliest, demonologisch enkel te verklaren zijn
door het toedoen van de Boze. De duivels worden beschreven als kinderen van Satan,
personificaties van het kwaad en dus niet door God gezonden. Bezetenheid van een kwade
geest wordt de titel voor allen die tekenen van krankzinnigheid vertonen. Als therapie wordt
exorcisme aangewend.
Opmerking: Er zijn in de bijbel vele mogelijke symptomen van bezetenheid, waaronder een
verandering in persoonlijkheid, een zware depressie, een bovennatuurlijke sterkte, het
onvermogen om sociale interacties aan te gaan, het weigeren om te vergeven, het hebben
van informatie die men op natuurlijke manier niet zou kunnen hebben,... Enkele van deze
symptomen zou men vandaag de dag als geestesziekte kunnen duiden, maar zeker niet
allemaal.
[14] Toen ze zich weer bij de mensenmassa voegden, kwam er iemand naar hem toe die
voor hem op zijn knieën viel [15] en zei: 'Heer, heb medelijden met mijn zoon, want hij is
maanziek en lijdt daar erg onder; hij valt dikwijls in het vuur of in het water. [16] Ik heb hem
bij uw leerlingen gebracht, maar zij konden hem niet genezen.' [17] Jezus antwoordde: 'Wat
zijn jullie toch een ongelovig en dwars volk, hoe lang moet ik nog bij jullie blijven? Hoe lang
moet ik jullie nog verdragen? Breng hem bij me.' [18] Daarop sprak Jezus de demon op
strenge toon toe. Deze ging uit de jongen weg, en vanaf dat moment was hij genezen.
(Mt 17,14-18)
[31] Hij ging naar Kafarnaüm, een stad in Galilea, waar hij de inwoners steeds op sabbat
onderwees. [32] Ze waren diep onder de indruk van zijn onderricht, want hij sprak met
gezag. [33] Er was in de synagoge iemand die bezeten was door een geest, een onreine
demon, en deze schreeuwde luidkeels: [34] 'Aaah! Wat hebben wij met jou te maken, Jezus
van Nazaret? Ben je gekomen om ons te vernietigen? Ik weet wel wie je bent, de heilige van
God.' [35] Maar Jezus sprak hem streng toe en zei: 'Zwijg en ga uit hem weg!' De demon
smeet de man op de grond en ging uit hem weg zonder hem te verwonden. [36] Allen waren
verbijsterd. Ze bespraken het voorval met elkaar en zeiden: 'Wat zijn dat voor dingen die hij
zegt? Hoe komt het dat hij het gezag en de macht heeft om onreine geesten zijn bevelen te
geven zodat zij de mensen verlaten?' [37] Het nieuws over hem verspreidde zich overal in de
streek. (Lc 4,31-37)
[37] Toen ze de volgende dag de berg afdaalden, kwam een grote menigte Jezus tegemoet.
[38] Opeens begon een man in de menigte luid te roepen: 'Meester, ik smeek u, help mijn
zoon, want hij is mijn enige kind. [39] Telkens weer neemt een geest bezit van hem, en dan
begint hij opeens te schreeuwen en krijgt hij stuiptrekkingen en komt het schuim hem op de
60

lippen te staan. En de geest wil hem pas loslaten wanneer hij hem bont en blauw heeft
geslagen. [40] Ik heb uw leerlingen gesmeekt om hem uit te drijven, maar dat konden ze
niet.' [41] Jezus zei: 'Wat zijn jullie toch een ongelovig en dwars volk, hoe lang moet ik bij
jullie blijven en jullie nog verdragen? Breng uw zoon hier.' [42] Terwijl de jongen naar hem
toe liep, gooide de demon hem op de grond en liet hem stuiptrekken. Maar Jezus sprak de
onreine geest op strenge toon toe, genas de jongen en gaf hem terug aan zijn vader. (Lc 9,
37-42)
[24] Wanneer een onreine
geest iemand verlaat, trekt
hij door dorre oorden op
zoek naar een rustplaats.
Maar als hij die niet vindt,
zegt hij: "Ik zal terugkeren
naar mijn huis, dat ik
verlaten heb." [25] En
wanneer hij terugkeert,
merkt hij dat het
schoongemaakt is en op
orde gebracht. [26] Dan
gaat hij weg en haalt er
zeven andere demonen bij,
slechter dan hijzelf, en ze
nemen daar blijvend hun
intrek. En zo is de mens bij
wie de demon intrekt er ten
slotte veel slechter aan toe dan voorheen.' (Lc 11, 24-26)
[1] Ze kwamen aan de overkant van het meer, in het gebied van de Gerasenen.* [2] Toen hij
uit de boot gestapt was, kwam hem meteen vanuit de grafspelonken een man tegemoet die
door een onreine geest bezeten was [3] en in de spelonken woonde. Zelfs als hij
vastgebonden was met een ketting kon niemand hem in bedwang houden. [4] Hij was al
dikwijls aan handen en voeten geketend geweest, maar dan trok hij de kettingen los en sloeg
hij de boeien stuk, en niemand was sterk genoeg om hem te bedwingen. [5] En altijd, dag en
nacht, liep hij schreeuwend tussen de rotsgraven en door de bergen en sloeg hij zichzelf met
stenen. [6] Toen hij Jezus in de verte zag, rende hij op hem af en viel voor hem neer, [7] en
luid schreeuwend zei hij: 'Wat heb ik met jou te maken, Jezus, Zoon van de allerhoogste
God? Ik bezweer je bij God: doe me geen pijn!' [8] Want hij had tegen hem gezegd: 'Onreine
geest, ga weg uit die man.' [9] Jezus vroeg hem: 'Wat is je naam?' En hij antwoordde:
'Legioen is mijn naam, want we zijn met velen.' [10] Hij smeekte hem dringend om hen niet
uit deze streek te verjagen. [11] Nu liep er op de berghelling een grote kudde varkens te
grazen. [12] De onreine geesten smeekten hem: 'Stuur ons naar die varkens, dan kunnen we
bij ze intrekken.' [13] Hij stond hun dat toe. Toen de onreine geesten de man verlaten
hadden, trokken ze in de varkens, en de kudde van wel tweeduizend stuks stormde de steile
helling af, het meer in, en verdronk in het water. (Mc 5,1-13)
61

Een interessante lezing van het verhaal
De man in het verhaal van Marcus is bezeten. Volgens de vertalers wordt hij door Jezus
genezen. Met de keuze van dat woord voor het opschrift wordt de overstap gemaakt naar
een welbepaald taalveld, dat verschilt van het taalveld van het bevrijden.
In het taalveld van het genezen heeft de man iets wat op een ziekte lijkt. Het probleem is
daarmee individueel geformuleerd. Dat wil zeggen dat de omstanders principieel geen
probleem hebben. Ze nemen de rol op zich van helpers die met goede bedoelingen uit zijn
op het herstel van de zieke mens. Tegelijk wordt in dat paradigma de ziekte geduid als een
tekort, een niet voldoen aan de criteria voor een goed leven. De zieke mens zal dan ook
geholpen moeten worden om weer adequaat te gaan functioneren. Dat wil zeggen dat het
doel ligt in de aanpassing van deze zieke aan de eisen van de samenleving. Zo leidt dit
paradigma tot een benadering die de zieke uiteindelijk machteloos en afhankelijk maakt.
In het taalveld van het bevrijden is de man gevangen genomen door vreemde machten.
Daarmee wordt van meet aan het probleem niet in het individuele innerlijk van deze man
gelokaliseerd, maar in de sociale structuur waarin hij functioneert. De omstanders maken
deel uit van die sociale context en hebben dan ook meer te maken met zijn probleem dan ze
zelf willen weten. Bovendien wordt in dit paradigma zichtbaar gemaakt dat het niet gaat om
een individu dat afwijkt van de norm, maar om kwaad dat iemand is aangedaan. Dat
betekent dat de symptomen die hij vertoont niet worden uitgelegd als een teken van zijn
ziekte, maar als een reactie op een schadelijke inbreuk op zijn leven. Het voortdurend
breken van zijn ketenen kan dan ook worden verstaan als verzet tegen de sociale machten
die hem onderdrukt houden.
Uitwijding over exorcisme
Kort
In de Katholieke Kerk is het exorcisme een bijzonder ritueel dat alleen door een bevoegd
priester mag worden uitgevoerd. Het doel ervan is de bevrijding van een persoon die
bezeten is door een duivelse macht. Het exorcisme veronderstelt het bestaan van Satan.
Deze boosaardige aartsengel is eropuit de mens te bedriegen en af te houden van het
eeuwige geluk bij God. Volgens de Kerk kan het voorkomen dat een mens helemaal in de
ban komt van Satan of andere kwade geesten. Uiterlijke symptomen daarvan zijn onder
meer: een onverklaarbaar grote fysieke kracht van de bezetene; het vloeiend spreken van
vreemde talen die onbekend zijn voor de bezetene; een afkeer voor het heilige.
Jezus de exorcist
Een exorcisme is een ritueel waarbij mensen of dingen worden bevrijd van kwade geesten.
Dat gebeurt door het uitspreken van bepaalde gebeden en het verrichten van bepaalde
handelingen. Bijna alle godsdiensten kennen een vorm van exorcisme. Het christelijk
exorcisme gaat terug op Jezus zelf. In het Nieuwe Testament wordt Jezus beleden als de
verlosser van het kwaad. Als exorcist bevrijdt hij bezetenen van kwade geesten. Zijn
demonenbezwerende kracht heeft Jezus overgedragen op zijn leerlingen. In Lucas 10 vers 9
zegt Jezus: "Kijk, Ik heb jullie de macht gegeven om op slangen en schorpioenen te trappen
en in te gaan tegen alle vijandelijke krachten; niets kan jullie deren."
62

Officiële definitie
De Katechismus van de Katholieke Kerk definieert het exorcisme aldus:
'Men spreekt van exorcisme, wanneer de Kerk in naam van Jezus Christus vraagt dat een
persoon of een voorwerp beschermd mag worden tegen de greep van de Satan en aan zijn
macht onttrokken zal zijn. Het exorcisme gaat terug op Jezus zelf die het heeft toegepast.
Ook de macht en de taak van de Kerk om het exorcisme toe te passen zijn gebaseerd op de
woorden van Jezus zelf.' (nr. 1673)
Psychische kwaal
Het is volgens de catechismus van groot belang om bezetenheid te onderscheiden van een
psychische aandoening. 'Voordat men een exorcisme uitspreekt, staat de Kerk erop na te
gaan of het wel degelijk om een aanwezigheid van de duivel gaat en niet om een psychische
ziekte, waarvan de behandeling onder de medische wetenschap valt', aldus de catechismus.
Een exorcist moet daarom raad in winnen. Hij doet er dus verstandig aan eerst een medicus
of psycholoog te raadplegen.
http://www.katholieknederland.nl/abc/detail_objectID593317.html
http://www.museumdrguislain.be/nl/index.html
http://www.bijbel.net
http://www.gotquestions.org/Nederlands/door-demonen-bezeten-zijn.html
http://www.ruardganzevoort.nl/a00genez.htm
63

10. Enkele doordenkertjes
Banger in de serie Wonderland)
"Wanneer de druk van de moderne
samenleving te groot wordt voor een
persoon, wanneer iemands chemische
dynamiek zo uit balans raakt, dat hij of
zij niet meer binnen de lijnen kan
kleuren, komt hij of zij naar ons. Dit
zijn de mensen waarvan de
samenleving zou willen dat ze weggaan
- de schaduwmensen. De
schaduwmensen die hun schaduw op
ons projecteren en die ons eraan
herinneren hoe fragiel mentale
gezondheid is." (het personage Robert
"Iedereen meent getroffen te kunnen worden door alle ziekten behalve psychische
aandoeningen. Wij schuiven dat van ons af en worden dan ook liever niet geconfronteerd
met mensen die geestesziek zijn. Net zoals ze vroeger weggestopt werden, willen we ze ook
nu niet zien. Veel mensen kunnen de confrontatie niet aan met geesteszieken, ook al gaat
het om een familielid of een vriend." (René Stockman)
"Als men lichamelijk ziek is, kan men de ziekte een plaats geven in zijn leven en tot
verwerking en aanvaarding komen. Maar wie geestesziek is, is precies in die capaciteit
getroffen en dat is toch bijzonder tragisch." (René Stockman)
"Een paar jaar geleden opende broeder Stockman in Ivoorkust een tehuis voor chronische
psychiatrische patiënten. "Bij die gelegenheid dankten én de bisschop én de minister me
voor het gegeven dat de Broeders van Liefde 'de stad kwamen opkuisen'. Ik repliceerde dat
het de bedoeling was dat de mentaliteit rond geesteszieken zou veranderen. Ik had namelijk
begrepen, zonder dit goed te keuren, dat het moeilijk is om in die verwarde, vuile, naakte
wezens nog menselijke wezens te zien. Het was onze taak de bevolking te doen inzien dat
dat ook mensen zijn. Wel, nu zien wij dat wij erin slagen een ommekeer teweeg te brengen:
wij zorgen voor die zieken, sommigen keren terug naar de samenleving, anderen worden
weer erkend door hun familie." (René Stockman)
"Het respect dat moet betoond worden ook aan individuen die niet meer aan het spel van de
wederzijdse erkenning of aan de menselijke conversatie kunnen deelnemen, wijst erop dat
de grond voor het respect van elk menselijk individu dieper ligt dan een of andere kwaliteit
als mondigheid of zelfs sensibiliteit van een bepaalde aard. Het is die diepere dimensie die
men in een religieuze context de ziel noemde, of algemener, het mysterie van de persoon.
Deze uitdrukkingen wijzen erop dat de waarde van de persoon onherleidbaar is tot welke
combinatie van functies of capaciteiten dan ook. Zelfs wanneer de persoon geen eigen
64

inzichten of gevoelens meer heeft en zal hebben, moet hij nog gerespecteerd worden."
(Herman de Dijn)
"Door tal van redenen is het voor veel mensen moeilijk om te aanvaarden dat ze psychisch
ziek zijn. Zelfzorg heeft meer kans op slagen wanneer men zelf kan aanvaarden dat er
psychisch lijden aanwezig is. De samenleving kijkt vooral naar de gedragingen, waardoor
mensen in vakjes geplaatst worden, niet naar de persoon erachter." (Caro Bridts)
"Psychiatrische palliatie betekent dat we moeten proberen onze diagnostische categorieën
los te laten en onze aandacht voor het psychische lijden van de patiënt te vergroten. Dat
betekent dat we beter moeten proberen te omschrijven wat pijn betekent, maar ook andere
emoties zoals angst, wanhoop, hoop, achterdocht, zelfhaat, onmacht, enzovoort. Ik denk dat
de psychiatrie het gesprek moet aangaan met andere disciplines zoals de filosofie en de
theologie. De theologie kan mee proberen de vragen naar pijn, hoop en toekomst in een
ultiem perspectief te plaatsen. Het valt op dat almaar meer wetenschappen, zoals ook de
economie en de geneeskunde, belangstelling vertonen voor vraagstukken die raken aan
zingeving en spiritualiteit. Een inspirerende figuur in die context is de joodse filosoof
Emmanuel Levinas. Levinas zegt dat vanuit de lijdende mens een dwingend ethisch appel
uitgaat om het kwaad en het lijden te bestrijden. Ik denk dat het bijzonder belangrijk is ons
te verdiepen in het lijden en onze eigen opstelling daartegenover, om beter te weten hoe we
het leed van anderen kunnen verzachten." (An Haekens - het volledige artikel over
palliatieve zorg in de psychiatrie is te vinden in Tertio van 28 november 2007 en online op
http://www.tertio.be/archief/2007/T407/T407-bi1.htm)
65

11. Poëzie
Maanziek
de kale man kijkt naar de maan
met zijn handen in zijn zakken
hij heeft zijn ochtendplicht gedaan
want het brood is bruin gebakken
en boven langs de hemelbaan
daar groeien de sterrentakken
het lijkt of ze heel langzaam gaan
net als glinsterende slakken
de kale man lacht heel voldaan
maar laat zich niet verlakken
al gaat hij op zijn tenen staan
Kunstwerk van outsider-artiest Bart Baele
de maan kan hij nooit pakken
(John Grave)
Schizofreen
angstig kijk jij naar beelden
met valse ondertiteling
in de film van het leven
ben jij de acteur zonder regiseur
dwalend over het doek
(martin)
Tussen cerebrum en hypofyse
Ergens in mijn hersenpan
diep onder 't stof verborgen
daar woont een hele vreemde man
bevrijd van dagelijkse zorgen
die fluitend door het leven gaat,
somberheid, dat kent hij niet
en bovendien is hij immuun
voor tegenslag, verdriet.
Hij noemt mij zomaar "kameraad"
en valt mij om de hals,
hij geeft me nog wat schouderklopjes,
hij lacht een beetje vals.
Als ik dan protesteer
en vraag : "Wie bent u en wat doet u hier ?
Moet u geen huur betalen dan ?"
zegt hij :"Luistert u eens goed meneer
het feit dat ik hier woon
dáár komen uw verhalen van,
66

dát is uw welverdiende loon."
"En neen, ik ben geen parasiet
en zeker geen psychose,
ik ben de dichter diep in u,
en leef in symbiose."
(Joop Eters)
Kleurpotlood
Gelukkig
had God
een kleurpotlood
nu hebben we
ook groen
en rood
anders shit
was alles
zwart of wit
(Danny Demeersseman)
Computerchip op consultatie
soms voel ik me nul
soms voel ik me één
't is echt geen flauwekul
ben ik schizofreen
(Danny Demeersseman)
EINDhalte
Onder een trein van herinneringen
stroomt de laatste halte door mijn hoofd,
tussen gedachtenrails lig ik levensloos
te wachten, want er is vertraging
Het spoor van hoop is diep bevroren
en mijn hersenkabels afgeknapt,
er is geen treinverkeer door staking
en ook de machinist is opgestapt
De stilte overheerst in mijn illusie
en nodeloze bitterheid,
dus valt de nacht over niemandsland,
enkel het licht in het station, dat brandt.
(E.)
De idioot in het bad
Met opgetrokken schouders, toegeknepen ogen,
Haast dravend en vaak hakend in de mat,
67

Lelijk en onbeholpen aan zusters arm gebogen,
Gaat elke week de idioot naar 't bad
De damp die van het warme water slaat
Maakt hem geruster : witte stoom...
En bij elk kledingstuk, dat van hem afgaat,
Bevangt hem meer en meer een oud vertrouwde droom.
De zuster laat hem in het water glijden,
Hij vouwt zijn dunne armen op zijn borst,
Hij zucht, als bij het lessen van zijn eerste dorst
En om zijn mond gloort langzaam een groot verblijden.
Zijn zorgelijk gezicht is leeg en mooi geworden,
Zijn dunne voeten staan rechtop als bleke bloemen,
Zijn lange, bleke benen, die reeds licht verdorden
Komen als berkenstammen door het groen opdoemen.
Hij is in dit groen water nog als ongeboren,
Hij weet nog niet, dat sommige vruchten nimmer rijpen,
Hij heeft de wijsheid van het lichaam niet verloren
En hoeft de dingen van de geest niet te begrijpen.
En elke keer, dat hij uit 't bad gehaald wordt,
En stevig met een handdoek drooggewreven
En in zijn stijve, harde kleren wordt gesjord
Stribbelt hij tegen en dan huilt hij even.
En elke week wordt hij opnieuw geboren
En wreed gescheiden van het veilig water-leven,
En elke week is hem het lot beschoren
Opnieuw een bange idioot te zijn gebleven.
(Maria Vasalis)
KNAGEND
Zo is de emotie die
zich in mijn ziel bevindt
Als groeiende corrosie die
de eeuwigheid verslindt
Als praten zonder notie van
de waarheid die ik zoek
Als een volgeschreven pagina
ontbrekend in jouw boek
Zo weet jij niet dat ik doel
op jou die niet ziet wat ik voel
op hij die niet weet dat zij leeft
op haar die nergens nog om geeft
op hij die dat misschien nooit deed
op onverschilligheid om ieders leed
Wat zijn mensen verwerpelijk...
(Jan)
68

12. Heiligen
In Vlaanderen werden en worden een aantal heiligen vereerd die bescherming zouden bieden
tegen en genezing van geestesziekten.
De Heilige Hermes
De Heilige Hermes is een vroegchristelijke martelaar, begraven
in de catacomben omstreeks de tweede of derde eeuw. Hij
wordt afgebeeld als een Romeins krijger, met zwaard en palm.
In de Sint-Maartenskerk van Ronse is hij gezeten op een paard
met een ketting waarmee hij de duivel in bedwang houdt. De
Heilige Hermes wordt aanroepen tegen de krankzinnigheid
omdat hij de duivel bestrijdt en overwint.
In de geschiedschrijving wordt vermeld dat de relieken van de
Heilige Hermes in 1089 in een zilveren schrijn zijn gelegd en dat
rond dezelfde tijd in Ronse de Fiertel of het St.-Hermesspel ontstond en de Ronsenaren de
spotnaam van 'zotten' kregen.
De heilige Cornelius
In verschillende steden en dorpen in Vlaanderen wordt de
heilige Cornelius vereerd als patroon tegen de stuipen,
vallende ziekte en allerlei zenuwziekten. Bekende
bedevaartsoorden zijn Aalbeke, Aalter, Denderbelle, Doel,
Gelrode, Gutshoven, Heldergem, Kontich, Lier, Machelen,
Mariakerke bij Gent, Niel-Boom, Ninove, Overbroek,
Overpelt, Ruien, Snaaskerke en Zandvoorde.
Cornelius leefde in de 3de eeuw, was paus vanaf 250, werd
in 252 verbannen en stierf in 253. Waarom Cornelius nu
juist aanroepen wordt als beschermheilige tegen allerlei
kwalen, houdt verband met 'legendarische' feiten uit zijn
leven. Zo zou Cornelius vlak voor zijn dood een vrouw
hebben genezen die al vijftien jaar aan een zenuwziekte
leed en bedlegerig was. Bovendien zou hij, als
christenvervolgers getroffen werden door een vallende
ziekte, hen verlost hebben van deze kwaal nadat ze
berouwvol hun misstappen hadden ingezien.
De heilige Dymphna
De heilige Dymphna wordt aanbeden als patrones van de
geesteszieken en beschermheilige tegen epilepsie en
krankzinnigheid.
De Ierse Dymphna verloor als kind haar moeder en daarop
dwong haar vader haar om met hem te trouwen. Samen
met haar biechtvader vlucht Dymphna echter naar
Vlaanderen. Ze vestigen zich in de bossen van de Kempen
69

waar ze zorgen voor de armen en de behoeftigen. Na enkele jaren vindt Dymphna's vader
haar echter terug, en wanneer ze weer weigert te huwen, onthoofdt hij haar. De relieken
van Dymphna werden overgebracht naar Geel en op haar graf deden zich wonderbaarlijke
genezingen voor. Dit bracht vele pelgrims, voornamelijk geesteszieken, naar Geel. Het is
deze devotie die aan de basis ligt van de latere gezinsverpleging voor psychiatrische
patiënten te Geel.
http://www.museumdrguislain.be
http://nl.wikipedia.org/wiki/Dimpna_van_Geel
70

13. Geloof en geestelijke gezondheid
"Geestesziekte en religie verhouden zich tegenover elkaar als de spreekwoordelijke kip tot
het ei. Is volgens de één geloof voorwaarde en hoeder van geestelijke gezondheid, voor de
ander is het godsgeloof juist een zwakke vorm van geestesziekte." (Huub Mous)
Hieronder worden uitspraken die gedaan werden op internetforums weergegeven,
aangevuld met enkele citaten uit artikels:
"Hmmm... ik vind de gedachte dat geloof een geestesziekte is eigenlijk net zo
ongeloofwaardig als dat homoseksualiteit een geestesziekte zou zijn. Veel mensen vinden
steun in het geloof, en het zou me verbazen als dat een slechte uitwerking zou hebben.
Minder stress zorgt voor een gezonder leven, fijner leven, enzovoort."
"Sinds in de moderne maatschappij godsdienstig geloof uit het leven van velen is verdwenen
behoort gezondheid tot de hoogste waarden. Het belangrijkste doel om na te streven is zich
goed te voelen. De waardering van gezondheid en ziekte staat kennelijk niet los van de
betekenis die men geeft aan het menselijk bestaan. Ons begrip van gezondheid is niet
waardevrij, maar vloeit mede voort uit levensbeschouwelijke uitgangspunten. Voor
geestelijke gezondheid geldt dat eens te meer. Daarmee komen levensbeschouwing en
geloof in de spreekkamer van psychiaters en psychologen. Daar was religie decennialang
verdacht, omdat ze werd verbonden met schuld en afhankelijkheid. Dat tij is echter gekeerd.
Inmiddels beseft men allerwegen dat religieuze overtuigingen een belangrijke kwaliteit
kunnen toevoegen aan het leven van mensen."
"Als één persoon lijdt aan waanvoorstellingen heet het krankzinnigheid, als er meer mensen
aan lijden is het een godsdienst."
Ik ben zelf ook niet gelovig, maar ik heb tenminste niet de pretentie om vanuit een soort
misplaatst superioriteitsgevoel mensen die wel geloven af te schilderen als "geesteszieken",
hetgeen ze natuurlijk ook allerminst zijn.
"Ik ben er 'heilig' van overtuigd dat geloof iets is voor de mentaal zwakkeren onder ons.
Waarom ga je anders kracht putten uit een geloof? Toch omdat je mentaal zwak bent. 't Is
pure psychologie...en de kerk etc speelt er handig op in op deze mentaal zwakkeren. Vroeger
gingen ze met zwaarden en bijlen aan de slag om hun geloof te verspreiden. Nu dat niet
meer lukt ligt de markt bij de zwakkeren in de maatschappij."
"Geloof heeft anderzijds ook al vele generaties lang aan miljarden mensen steurn en troost
geboden in moeilijke tijden. Niet elke gelovige tracht zijn geloof door middel van dood en
vernieling uit te dragen, weet je."
"Als er één geestesziek was, was het waarschijnlijk Jezus. Zou je er nu een tegenkomen die
hetzelfde beweerde dan zou-ie gegarandeerd in een inrichting belanden."
"Het lijkt mij dat als mensen voor het overgrote deel van de geschiedenis geloven in god(en),
dat betekent dat we het niet over een psychose hebben. Je wilt toch niet beweren dat
71

mensen als Spinoza, Newton, e.d. knettergek waren. Je kunt de complete geschiedenis /
merendeel van de mensheid niet voor geestesziek verklaren. Wat je wel kan zeggen: ik snap
hun vorm van geloof niet (= hun geesteshouding)."
"Religie is helemaal geen geestesziekte. Het gaat erom HOE je jouw god dient. En als dat ten
koste gaat van onschuldige slachtoffers is dat een foute manier, maar hebben dergelijk
aanslagen per definitie wel degelijk een religieus karakter? Religie is geen geestesziekte.
Dergelijke religieuze idioten (die aanslagen plegen) zijn wel geestesziek. Maar dat is weer
een ander verhaal."
"Onlangs heb ik "Geloven is belachelijk, zeggen ze" gelezen, het beeld dat die man bij me
opriep was het volgende: "sprekend met god, luisterend naar god, doen wat god voor hem
gepland heeft en tot rust komen." Dit is een beeld dat voor veel geloven reëel is. Men gaat
regelmatig naar de kerk, nederig knielt men voor het altaar en in alle rust spreekt men tot
god. Waarover bidt men? Men bidt over indrukken die men ontvangt in zijn leven,
aangename en onaangename, die men een plaats wilt geven. Men probeert dus een zekere
druk, die men niet kan plaatsen, te ontlasten. Hebben we hierboven geen neurose
omschreven? Een chronische zelfs... Wat is de neurose die ik bedoel? De neurose is een
gevolg van een te grote levenslast, men kan de prikkels niet verwerken en zoekt een
uitweg."
Geloven is goed voor het immuunsysteem
BRUSSEL - Het beoefenen van een godsdienst maakt een gelukkig makend stofje aan in de
hersenen en bevordert het immuunsysteem. Daardoor leven gelovigen gemiddeld langer en
gezonder dan niet-gelovigen. Dat stelt de evolutiebioloog Robin Dunbar in het
wetenschappelijke tijdschrift New Scientist.
"Godsdienst is evolutionair gezien heilzaam voor de mens'", zegt Dunbar. "Dat komt in de
eerste plaats doordat religies morele richtlijnen kennen, die voor een maatschappelijke
ordening zorgen, wat de mens op haar beurt tegen zichzelf beschermt. In de tweede plaats is
er een biochemische reden. Veel religieuze rituelen zorgen namelijk voor de productie van
endorfine in ons brein. Deze neurotransmitters zijn pijnonderdrukkend en veroorzaken
geluksgevoelens. Ook versterkt endorfine het immuunsysteem." (uit De Standaard,
01/02/2006)
Gelovigen zijn gelukkiger
"'Kerngelovigen', mensen die geloven en regelmatig praktiseren, zijn gelukkiger dan andere
levensbeschouwelijke groepen. Dat is een van de resultaten uit de grootschalige VUB-studie
Het grootste geluk. Het geluk van gelovigen wordt op twee manieren verklaard: ten eerste
lopen mensen die zijn opgenomen in een hechte gelovige gemeenschap een lager risico op
eenzaamheid. Ten tweede zijn gelovigen blijkbaar sneller tevreden met wat ze hebben en
gaan ze beter met negatieve situaties om." (uit Tertio 25/04/2007)
Voor het volledige artikel hierover: http://www.tertio.be/archief/2007/T376/T376-bi1.htm
72

14. Mediteren als therapie
Bij de term mediteren komt al snel de associatie met yogi's en heiligen of met
alternatievelingen. Maar ook in de geestelijke gezondheidszorg wordt met succes gebruik
gemaakt van meditatietechnieken! Er wordt al geruime tijd gezocht naar de toepasbaarheid
van meditatietechnieken in de geestelijke gezondheidszorg. En er zijn tal van gebieden waar
meditatie heilzaam zou kunnen zijn, zo blijkt.
Meditatie-oefeningen worden steeds meer gebruikt als toevoeging aan psychotherapie,
vooral in de vorm van mindfulness based cognitive therapy (MBCT), in het Nederlands
vertaald met Aandachtgerichte Cognitieve Therapie.
Een reactie van een deelnemer aan een mindfulness-programma:
"Ik ben minder moe door mijn werk doordat ik minder op basis van eigen eisen reageer,
maar meer op basis van wat op me afkomt. Mijn werkdag is niet meer een aaneenschakeling
van gesprekken en verslaglegging, er zijn meer korte bezinningsmomenten. Persoonlijk en in
mijn werk heb ik veel aan de cursus gehad. Ik heb vaardigheden geleerd om mensen op pad
te helpen juist als het gaat om niet-rationele processen. Ik ben beter met mezelf in contact
gekomen, meer in balans en voel me beter. Dit is een stevige start om dingen anders te
doen. (...)
Negatieve emoties kan ik er meer laten zijn.
Hierdoor pieker ik minder en blijkt het
eerder te zakken. Dit is voor mij de eerste
cursus waar ik zelf veel aan heb. Met name
het stapsgewijs benaderen, ontdekken van
je eigen stoorzenders die mij van het hier en
nu afhouden kan ik met meditatie goed
hanteren.
(...)
Ik heb meer compassie met mezelf en met
'moeilijke' cliënten. Ik stel minder uit wat is
niet zo prettig vind in mijn werk, zoals
verslagen schrijven en vakliteratuur lezen. Ik sta momenteel door allerlei zaken onder
extreme druk. Ik denk dat de cursus me veel heeft opgeleverd deze stress op een
'aandachtgerichte' manier te hanteren.
Op de eerste plaats heeft mindfulness me energie gegeven. Professioneel biedt de cursus mij
een nieuwe manier om met angststoornissen om te gaan. In mijn persoonlijk leven geeft het
me naast rust en energie, meer ruimte om afstand te nemen van voor mij moeilijke situaties.
Hierdoor minder gepieker, prettige situaties beleef ik af en toe bewuster en intenser.
Ik ben blij dat ik deze groepsleertherapie gekozen heb. Zowel voor mij persoonlijk als voor
mijn houding en vaardigheden in mijn werk. Het heeft me vooral veel opgeleverd in mijn
persoonlijk functioneren. Ik ben nu een half jaar zonder medicatie (na veel en ernstige vitale
depressies) en tegen alle verwachtingen in is mijn stemming goed gebleven, sterk verbeterd
zelfs. Ik heb ook mijn angst voor een nieuwe depressie losgelaten, ik denk er niet meer over.
http://mbcttrainingen.nl/
73

6. Didactische suggesties
Bij wijze van inleiding kan men de leerlingen een
associatiespel laten doen (bijvoorbeeld op het
bord) waarbij ze associatief woorden en
begrippen plaatsen bij het woord 'gek'. Deze
associaties kunnen de aanzet vormen tot een
eerste inleidend gesprek rond psychiatrie en
geestelijke gezondheidszorg.
Men kan de leerlingen ook inleidend in groepjes
van vier een vijftal minuten laten praten over het
onderwerp. Daarbij is het belangrijk dat zij alle
vooronderstellingen, vooroordelen, ideeën,...
met betrekking tot dit onderwerp aan bod brengen en ook neerschrijven. Aan het
einde van de lessenreeks kan men de leerlingen dan opnieuw in groepjes van vier
laten samenzitten om nogmaals een gesprek te hebben over het onderwerp. Men
kan dan nagaan in welke mate de eigen visie op deze thematiek veranderd,
verruimd,... is.
De veelgestelde vragen rond psychische gezondheidszorg die te vinden zijn in de
achtergrondinfo, kunnen ook aan de leerlingen aangeboden worden (zonder
evenwel al het antwoord erbij te zetten). Men kan dan de leerlingen de opdracht
geven om op het internet op zoek te gaan naar betrouwbare antwoorden. Ook in
de Te Gek!?-dossiers, die ook online raadpleegbaar zijn, via de site van De
Standaard, kunnen zij heel wat info vinden (het is mogelijk dat de school over deze
dossiers beschikt.
1. Bij de reportages uit SAM
De reportages zijn een ideale manier om de leerlingen kennis te laten maken met het
project Te Gek!? omdat daarin de ontstaansgeschiedenis en de doelen van dit
project helder uit de doeken gedaan worden. Men kan hier met de leerlingen naar
kijken en hen een aantal verwerkingsvragen stellen:
o Wat is Te Gek!? en wat zijn de doelen die Te Gek!? nastreeft?
o In welke zin past dit project binnen het werken aan een betere maatschappij?
o Waarom gaat het hier over taboedoorbrekend werk?
o Waarom is een dergelijk project belangrijk? Voor wie is het belangrijk?
o Wat te denken van de volgende uitspraken:
1 op 4 krijg te maken met een psychisch probleem
Er kleeft een stigma aan psychiatrie.
Het is moeilijk om over deze kwestie te spreken.
Psychiatrische patiënten worden als bedreigend ervaren.
Niemand is er immuun voor.
o Welke uitspraken uit de getuigenissen blijven je bij?
o Wat heeft de psychische gezondheidszorg voor deze mensen betekend? In
welke zin zijn zij veranderd?
o Hoe voel je je erbij dat ook bekende mensen soms te kampen hebben met
psychische problemen? Is het positief dat ze hierover praten?
74

o Welke vooroordelen ten opzichte van psychiatrie worden hier aangehaald?
o Wat is de diepste boodschap die men hier wil meegeven?
De leerlingen kunnen ook de reacties lezen die gegeven werden op het forum van
SAM. Zij halen hieruit de reden waarom deze mensen Te Gek!? zo'n goed initiatief
vinden en welke elementen deze mensen belangrijk achten met betrekking tot
geestelijke gezondheidszorg. De leerlingen confronteren ook het mensbeeld dat in
de getuigenis van Rudy Borremans aangehaald wordt met het heersende
mensbeeld in de samenleving.
2. Bij de getuigenissen
Bij het lezen van de getuigenissen wordt aan de leerlingen gevraagd om op een
aantal dingen bijzonder te letten.
o Van welk probleem is hier sprake?
o Welk perspectief wordt hier aangeboden (slachtoffer, buitenstaander,
familielid, geneeskundige...)?
o In welke zin kunnen we hier spreken van een kwestie van geestelijke
gezondheid? Welke gedragingen, woorden, daden, maken dit duidelijk?
o Wat heeft aanleiding gegeven tot dit probleem?
o Hoe gaat de persoon in kwestie ermee om?
o Op welke manier komt deze persoon in contact met geestelijke
gezondheidszorg?
o Hoe verloopt de communicatie tussen deze persoon en de buitenwereld?
o Worden er oplossingen, indicaties van beterschap, genezing,... aangegeven?
o Over welke stigma's wordt er gesproken?
o Met welke angsten leven deze mensen?
o Waarin vinden de betrokken personen troost, waar zoeken ze naar steun?
o Welk beeld krijgen we van de psychiatrie?
Uit elke getuigenis kiezen de leerlingen één zin of gedachte die zij het belangrijkste
vinden, waarvan zij vinden dat er iets in zit. Zij kunnen deze gedachten in kleine
groepjes uitwisselen.
Een aantal stellingen die in de getuigenissen aan bod komen, worden hieronder
weergegeven. Het is de bedoeling dat de leerlingen deze stellingen evalueren en
bereflecteren.
o Aan het eind van de maand zei de psycholoog dat het beter was dat ik mij liet
opnemen, weg van alles en iedereen om eens goed aan mijn probleem te
werken, want alleen kwam ik er niet uit.
o "(...) omdat ik zoals iedereen een fout beeld had van de psychiatrie: je wordt
er echt niet achter tralies gezet en je komt er geen 'zotten' tegen.
o "Ik heb nooit geleerd om te mislukken."
o "De verklaring voor mijn probleem zit in mij. Ik heb altijd al depressieve
gedachten gehad. Niet dat ik ervoor gekozen heb. Zoals ik het ervaar, is dat
gevoel er gewoon."
o "Het taboe op de psychiatrie maakt dat mensen met een psychisch probleem
pas naar de hulpverlening stappen als ze er erg aan toe zijn."
o "We voelen een diepgewortelde angst voor waanzin."
75

o "We moeten ons lot aanvaarden, het zware lot dat ons heeft getroffen. Want
ook Ons-Lieve-Heerke heeft in alle nederigheid zijn lot aanvaard."
3. Bij de tien waarschuwingstekens van normaliteit
Vragen:
o Wat is het nut van deze waarschuwingstekens?
o Waarom worden bepaalde gedragingen hier in een slecht daglicht geplaatst?
o Wat wil men hier duidelijk maken?
o Bestaat er een zogenaamde remedie tegen normaliteit?
o Kunnen mensen té normaal zijn?
Deze tien waarschuwingstekens, die eerder ludiek bedoeld zijn, kunnen het
uitgangspunt vormen van een klassikaal gesprek over wat normaal en abnormaal is.
Daarbij kan men met heel concrete voorbeelden werken en de leerlingen laten
nadenken over wat zij als abnormaal
beschouwen en waarom zij dit doen. Is
iets abnormaal omdat het anders is, of
is het dat omdat het bijvoorbeeld
tegen de wet ingaat, of mensonterend
is? Zijn psychiatrische patiënten
abnormaal en waarom? Men kan de
leerlingen uitdagen om datgene wat zij
als abnormaal beschouwen eens voor
even als normaal te zien en welk effect
dit zou hebben op het
(maatschappelijk) leven.
4. Bij de stellingen
Men kan een stellingenspel doen, waarbij de stellingen worden voorgelezen en de
leerlingen een kaart kunnen opsteken (groen indien eens, rood indien niet eens, en
oranje indien onbeslist) bij elke stelling. Drie stellingen die heel veel pro stemmen
gekregen hebben en drie stellingen die veel contra stemmen gekregen hebben
worden klassikaal uitgebreider besproken.
Men kan de klas ook opdelen in twee groepen waarbij de ene groep steeds het pro
standpunt verdedigt en de andere groep het contra standpunt. Elke groep zoekt
daarbij zoveel mogelijk argumenten ter verdediging van het toegewezen standpunt
op. Achteraf gaat de pro groep dan met de contra groep in discussie en wordt er bij
elke stelling een winnaar aangeduid. Daarna worden alle winnende standpunten
nog eens afgetoetst op de vraag of het hier gaat om stigmadoorbrekende
standpunten of stigmabevestigende standpunten.
5. Bij de songs
Men kan ervoor kiezen om een twee- of drietal songs aandachtig te laten beluisteren
door de leerlingen (men kan de leerlingen zelf eventueel de keuze laten maken).
76

Vragen:
o Waarover gaat dit lied volgens jou?
o Welke aanwijzingen zijn er dat dit lied met psychiatrie of geestelijke
gezondheid te maken heeft?
o Welk lied spreekt je persoonlijk aan?
o Welk lied behandelt de problematiek op een gepaste, waardige manier?
o Welk lied vind je helemaal niet gepast?
De leerlingen lezen de 'verhalen' bij de songs en proberen ook bij de andere songs
een eigen interpretatie te geven, waarbij ze
telkens ook verwijzen naar de tekst (en
eventueel de melodie) van het lied.
Bij het lied 'Crazy' van Gnarls Barkley kan men
ook (bijvoorbeeld via www.youtube.com)
naar het clipje van dit lied gaan kijken,
omdat in dit lied op een visuele manier de
link wordt gelegd met de psychiatrie door
het gebruik van beelden die geënt zijn op de
wereldwijd veel gebruikte maar controversiële Rorschach-test, waarbij men (de
interpretatie van) inktvlekken bij het stellen van een psychologische diagnose. Op
deze en andere manieren van het stellen van een diagnose (Hoe betrouwbaar is
dit? Reduceert men de mens hier niet? Kan men met behulp van een 'test' meer te
weten komen over de gevoelswereld en de geest van de mens?) kan men indien
gewenst klassikaal verder ingaan.
Naar aanleiding van deze songs kan men ook nog verder ingaan op de thematiek van
het creatief verwerken van lijden, verdriet, angst, frustratie (in woorden, beelden,
geluiden,...). Daarbij kan men aan de leerlingen de opdracht geven om zelf op zoek
te gaan naar een mooi voorbeeld (in de kunst, in de literatuur, in muziek, etc.) van
een creatieve verwerking van een ingrijpende ervaring (bijvoorbeeld Eric Clapton
die bij de verwerking de dood van zijn zoontje het lied "Tears in heaven" schreef)
en dit voor te stellen aan de klas.
6. Bij paus Benedictus XVI over geestesziekte
De leerlingen lezen de tekst en proberen deze eerst te onderlijnen en daarna kort
samen te vatten (in ongeveer één alinea). Zij halen uit de tekst onder meer de
volgende elementen:
o datgene waartoe opgeroepen wordt
o de initiatieven die aangemoedigd worden
o de elementen die men zelf prijzenswaardig vindt
o de elementen waarmee men het niet eens is
In de tekst wordt er gesproken over medische, sociale en pastorale hulp. De
leerlingen zoeken bij elk van deze soorten hulp naar een concreet voorbeeld binnen
het domein van de geestelijke gezondheidszorg. Men kan werken met bestaande
voorbeelden of de leerlingen zelf een casus laten uitschrijven waarbij zij dan
aangeven waar en wanneer medische, sociale en pastorale hulp aangewezen zijn.
77

Paus Benedictus XVI schrijft dat men zijn beproevingen in berusting dient te
aanvaarden. Wat wordt hiermee bedoeld? Hoe komt dit over? Ben je het hier mee
eens? Kan je begrijpen dat dit sommige mensen voor de borst zou kunnen stoten?
Men kan in dit opzicht aan de leerlingen vragen om het verzet waarover sprake is in de
getuigenis van Kristien Hemmerechts kritisch te confronteren met de opvatting van
Benedictus XVI. In welke zin zit er waarheid in beide standpunten? In welke zin vormen
beide standpunten een correctie op elkaar?
In de tekst wordt de verwijzing gemaakt naar het verhaal van de Barmhartige
Samaritaan. Men kan dit verhaal gaan lezen met de leerlingen en herinterpreteren
vanuit de link met de geestelijke gezondheidszorg. Wie is dan in dit verhaal de
Barmhartige Samaritaan? Wie is de zieke man? Wie zijn de priester en de leviet?
Het is ook mogelijk om dit verhaal bibliodramatisch te verwerken, door het verhaal in
een actuele setting te laten plaatsvinden (bijvoorbeeld binnen de muren van een
psychiatrische instelling of in een tv-debat over geestelijke gezondheidszorg) en
waarbij de leerlingen een rol opnemen uit het verhaal van de Barmhartige
Samaritaan, maar deze rol ook naar de hedendaagse context vertalen.
7. Bij de films
Van de films kan men enkele fragmenten laten zien die specifiek te maken hebben met de
thematiek van deze in de kijker. Het is niet aangewezen om de hele film te tonen, maar bij
voorkeur enkele treffende fragmenten van één of meerdere van deze films.
De leerlingen krijgen de opdracht om hierbij aandachtig de fragmenten te bekijken
en daarin te zoeken naar indicaties van een geestelijk probleem. Belangrijker is dat
zij ook letten op de rol van stereotiepen in deze fragmenten: welke stereotiepen
met betrekking tot geestelijke gezondheid worden bevestigd en welke worden
doorbroken. Gaat het hier om een realistische weergave of juist een
Hollywoodiaanse, overdreven voorstelling. Worden er in deze film vernieuwende
inzichten aangereikt met betrekking tot geestelijke gezondheid, of eerder
bevestigingen van een bepaald mensbeeld?
Een uitgebreide opdracht kan erin bestaan om de leerlingen zelf in films en in tvseries
op zoek te laten gaan naar het voorkomen van de thematiek van geestelijke
gezondheid(szorg). Vooral in soaps en ziekenhuisseries zie je deze thematiek vaak
voorkomen (bijvoorbeeld in House M.D., E.R., Grey's Anatomy, Thuis,...). Zij zoeken
naar verschillende voorbeelden, waarbij zij duidelijk uit de doeken doen waarom
het hier gaat om een kwestie die te maken heeft met geestelijke gezondheid. Zij
geven weer hoe dit wordt voorgesteld, of er hier sprake is van stigmatisering of
juist van sensibilisering, of de persoon met psychische problemen als iemand
gewelddadig wordt voorgesteld, wat het geslacht, de leeftijd en de huidskleur van
deze persoon is, of deze persoon in behandeling gaat,...
Aanvullend kan aan de leerlingen de opdracht gegeven worden om zelf een scenario
te bedenken waarbij op een stigmadoorbrekende, normaliserende manier
psychiatrie en geestelijke gezondheidszorg in een bestaande serie verwerkt worden
(doordat één van de personages hiermee te maken krijgt).
Daarbij heeft men oog voor de omstandigheden, de oorzaak van het psychisch probleem, de
reactie van de omgeving, de moeilijkheden die het personage ervaart bij het omgaan met dit
psychisch probleem, de eventuele behandeling,... De leerlingen schrijven in kleine groepjes
78

een aantal scénes uit, waarin ze al deze elementen trachten te verwerken.
Achteraf kunnen de leerlingen deze scénes ook desgewenst op een integere manier naar
voren brengen en kan men deze evalueren vanuit het oogpunt van het belang van
sensibilisering en destigmatisering.
8. Bij Mad Hatter Day
Men kan zelf in de klas een soort van Mad Hatter-uur organiseren waarbij men alles
wat men als vanzelfsprekend beschouwt in het eigen leven eens even op zijn kop
zet.
Bij het verhaal over Mad Hatter Day kan men ook de vraag stellen waarom er nood
zou kunnen zijn aan een dergelijke dag en of het belangrijk is om zoiets eens mee te
maken? Aansluitend daarbij kan men het ook hebben over de relevantie van iets als
de dag van de geestelijke gezondheid. Welke initiatieven en visies zouden op een
dergelijke dag belicht moeten worden?
Men kan de leerlingen ook opzoekwerk laten verrichten naar wat er reeds gebeurd is
op dergelijke dagen van de geestelijke gezondheid, evenals op de zogenaamde Mad
Pride, een ander initiatief in het kader van de geestelijke gezondheidszorg, dat op 6
oktober 2007 voor de eerste maal plaatsvond.
9. Bij geestesziekte in de bijbel
Bij de fragmenten:
o Welke visie op geneeskunde zien we in de bijbelfragmenten aan bod komen?
Waarin verschilt die van de hedendaagse visie?
o Wat is de vernieuwing in de visie op ziekte die Christus doorvoert? Waarin
wordt die duidelijk?
o Hoe staat Jezus tegenover geestelijk zieken en tegenover andere groepen
mensen die uitgestoten worden door de samenleving?
De leerlingen gaan zelf in het Nieuwe Testament op zoek naar waar er sprake is van
demonen, duivels, het uitdrijven van geesten en naar wat de betekenis hiervan is in
het optreden van Jezus.
Bij de interpretatie van het verhaal uit Mc 5 (over legioen), maken de leerlingen de
verbinding met de geestelijke gezondheidszorg en de relevantie van het spreken
over 'genezen' en over 'bevrijden'; is het is sommige situaties belangrijker om
mensen te bevrijden dan hen te genezen? Zo ja, in welke?
Bij de tekst rond exorcisme geven de leerlingen aan waarin bezetenheid verschilt van
een geestelijk probleem en hoe het zou kunnen komen dat er soms verwarring is
tussen beide.
10. Bij de doordenkertjes
Bij elke stelling trachten de leerlingen concrete voorbeelden te geven. Uit de
stellingen halen de leerlingen die elementen die stigmadoorbrekend werken en die
bijdragen tot een groter begrip. Bij één van de stellingen schrijven de leerlingen een
persoonlijke reflectie.
Men kan een aantal discussiehoekjes organiseren in de klas rond de volgende
thema's die ook in de doordenkertjes voorkomen:
o de schaduwmensen
79

11. Bij de poëzie
o immuniteit voor psychische ziektes
o het een plaats geven van een psychische ziekte in het eigen leven
o de mentaliteit rond geesteszieken
o respect voor iedere mens
o het mysterie van de persoon
o zelfzorg
o palliatieve zorg in de psychiatrie
o het belang van hoop in de psychiatrie
o de band tussen psychiatrie en theologie
De leerlingen gaan op zoek naar het mensbeeld en de
wereldvisie die in de gedichten naar voren komen en
naar in welke zin deze gedichten te maken hebben
met psychiatrie.
Ze schrijven of zoeken ook zelf een gedicht dat deze
thematiek in de verf zet en ze analyseren dit gedicht
ook vanuit deze thematiek.
De leerlingen kunnen ook verder op zoek gaan naar
werk van outsider-artiesten (zie ook de info bij de
achtergrondinformatie), waarbij men het eigene en
het belang van dit soort kunst bespreekt.
12. Bij de heiligen
De leerlingen krijgen de opdracht om de teksten te lezen en zelf een reflectie neer te
schrijven over de waarde en de begrijpbaarheid van het vereren van heiligen bij het omgaan
met geestesziekte. In die reflectie verwerken ze de volgende woorden: angst - verering -
onbekend - martelaar - genezing - geloof - bescherming.
13. Bij geloof en geestelijke gezondheid
Vooraleer de leerlingen de visies lezen schrijven zij zelf hun eigen visie neer met
betrekking tot geloof en geestesziekte. Daartoe lezen zij wel eerst het inleidende
citaat van Huub Mous en positioneren zij zich reeds in het debat. Daarna schrijven
de leerlingen zelf bij één van de in de citaten vertolkte visies een opiniestukje. Zij
rangschikken de citaten ook volgens wat volgens hen geloofwaardig en in
overeenstemming met hun eigen visie is en wat niet.
Aanvullende vragen:
o Waarom wordt religie soms positief geassocieerd met geestelijke
gezondheid?
o Waarom soms negatief?
o Is het geloof een zwakte of een sterkte?
o Kan je geloof verklaren als een collectieve geestesziekte?
o Biedt geloof bescherming tegen psychiatrische ziektes?
o Merk je zelf dat gelovige mensen gelukkiger overkomen?
80

14. Bij mediteren als therapie
De leerlingen krijgen de vraag om na te denken over het nut van meditatie binnen de
psychische gezondheidszorg en over het belang van het tot rust komen in het eigen
leven.
Waarom kan meditatie mensen helpen?
Wat is het doel van meditatie?
Kan meditatie werken als een vervanging van andere therapieën?
Heb je het soms zelf nodig om tot rust te komen wanneer je het even te druk hebt of
niet ziet zitten?
Wat doe je zelf om tot rust te komen?
Welke dingen vind je zelf belangrijk om psychisch gezond te blijven?
Doe je soms aan sport om alles eens van je af te zetten? Het is trouwens bewezen dat
sport heilzaam werkt voor de psychische gezondheid...
Extra
Aanvullend kunnen de leerlingen ook zelf initiatieven bedenken die het normaliseren
en integreren van mensen met psychische problemen zouden kunnen bevorderen.
Eventueel kan men ook een bezoek aan een psychiatrische instelling regelen, waar
men dan een rondleiding krijgt en waarbij de leerlingen in real life geconfronteerd
worden met hoe het daar aan toe gaat. Indien dit niet mogelijk is, kan men ook
iemand van de psychiatrische sector uitnodigen om in de klas te komen spreken.
Opmerking: Deze lessenreeks kan bij sommige leerlingen misschien veel
teweegbrengen, wanneer zij bijvoorbeeld zelf in het gezin geconfronteerd worden
met een vader of moeder met een psychiatrisch probleem. De website
www.koppvlaanderen.be richt zich tot kinderen die zich in een dergelijke situatie
bevinden.
81