PuurNatuur NR. 52 (1) Februari 2010 - IVN-Roden

IVN RODEN
NR. 52 (1) FEBRUARI 2010
VERENIGING VOOR NATUUR- EN MILIEUEDUCATIE

Colofon
Samenstelling bestuur
Voorzitter:
Cees Koelewijn
Secretaris:
Immy Boonstra
Penningmeester:
Felix van Dooren
Lid:
Riekje Fijlstra
Redactieadres:
A. Schweitzerplantsoen 50
9301 HC Roden
Emailadres:
ivnroden@hetnet.nl
Website:
www.ivn-roden.nl
Betaalrekeningen:
1726564 voor leden
1097507 voor donateurs
t.n.v. IVN afd. RODEN
Turfringen 52
9321 AZ Peize
050 5032955
Dtp:
Roy Imandikromo
Oplage:
550 exemplaren
Kopij volgend PuurNatuur
inleveren voor 8 augustus 2010
verschijnt tweemaal per jaar
1
3
5
7
10
12
18
21
23
In memoriam
Lieuwe Strikwerda
Je hebt jagers en jagers
Bob Portegies
Strand is meer dan zand
Gerard Janssen
Buiten Spelen
Dea Smith
Verslag van de jeugdgroep
Dea Smith
De Onlanden
Wim van Boekel
Hoe gaat het eigenlijk met de Eekhoorn?
Aaldrik Pot
Floralia
Immy Boonstra
Nacht van de Nacht
Gerard Borren
Nieuws van de Webgroep
Jannie Mulder
De teruggang de Argusvlinder
Minko van der Veen
Wasplaten
Cees Koelewijn
IJsvogel in de tuin!
Machteld Robat
Sneeuwkristallen, een wonder van schoonheid
Lieuwe Strikwerda
Composteercursus 2009 te Peize
Gerard Borren
Een natuurgidsencursus in Roden?
Lieuwe Strikwerda
PuurNatuur-lezing in maart
Felix van Dooren
Activiteitenpagina 2010
2
4
6
9
11
16
20
22
24

In memoriam
Bob Portegies
* 20 september 1931
† 24 december 2009
Vogelaar in hart en nieren
De dag voor Kerst is onze oud-voorzitter Bob Portegies
overleden. Op 29 december hebben we afscheid van
hem moeten nemen. Bob was een vogelaar in hart en
nieren. En wie zo geïnteresseerd is in het wel en wee
van vogels, heeft ook grote belangstelling voor de
leefomstandigheden van deze gevleugelde vrienden. Als
hun levensvoorwaarden dreigen te verslechteren moet
je aan de bel trekken. Dat deed Bob dan ook. Zoals hij
voor mensen in de bres sprong als hen onrecht werd
aangedaan, zo deed hij dat ook voor de vogelwereld.
Met die houding meldde hij zich in 1974 aan bij de
Natuurwacht in Roden. Je moest toen nog wel voor een
ballotagecommissie verschijnen, wilde je lid worden.
Natuurlijk werd Bob toegelaten.
Toen er in 1988 een nieuwe voorzitter werd gezocht
bleek Bob bereid die taak op zich te nemen. Daar heeft
hij enorm veel energie in gestoken. In de periode dat
Bob voorzitter was heeft hij er voor gezorgd dat er voor
veel onderwerpen aandacht kwam. Regelmatig schreef
hij een artikel in het Contactorgaan over de manier
waarop je in de winter de vogels kon verwennen met
voeren, alleen bij echt winterweer dus. Uit een ander
artikel dat Bob in 1995 schreef over de jacht blijkt dat
hij een nogal kritische houding had tegenover jagers,
met name tegenover stroperij en ‘roofvogelvergifters’.
En als hij de beleving van het jachtinstinct van jagers
vergelijkt met dat van IVN-ers, dan kiest hij duidelijk
voor de IVN-er: een perfect shot is veel mooier dan
een perfect schot (zie hierna het artikel dat hij over de
jacht schreef). Bob vertelde graag over de ‘jacht’ op de
Boommarter om te ontdekken of en waar die in Drenthe
voorkwam. Hij had graag gezien dat de Boommarter
zich ook in het Mensingebos zou gaan vestigen, maar
dat heeft hij niet mogen meemaken.
De natuurwerkdagen gingen hem ook aan het hart. Dat
was nog eens een manier om samen al doende van de
natuur te genieten. Zo hadden in 1992 het IVN-district
Drenthe, de Stichting Landschapsbeheer Drenthe en
Staatsbosbeheer een project: ‘Drentse beken beter
bekeken’. In het kader daarvan werden in het beekdal
van het Lieversediep greppels opgeschoond om het
kwelwater weer meer ruimte te geven. Bob heeft nog
wel meegemaakt hoe dit beekdal weer nieuwe kansen
krijgt zich te ontwikkelen tot een natuurgebied van de
eerste orde door de herinrichting hiervan. Hij zorgde er
ook voor dat de Natuurwacht Roden, die in 1961 al als
IVN-afdeling bij het landelijk IVN was ingeschreven, de
naam Natuurwacht liet vervallen. Dat kostte echt wel
enige moeite, maar was nodig omdat dit voorwaarde
was om aangesloten te kunnen blijven bij deze landelijke
organisatie en te kunnen profi teren van de bekendheid
van deze professionele organisatie. Bob leidde vol
enthousiasme de ledenvergaderingen, waarin hij ook
menig bijzondere waarneming kon melden. Bob en Paula
gingen altijd met tent of caravan naar natuurgebieden
waar je vogels kon observeren. Dan heb je ook wat te
melden. Zo wist hij zijn kennis en enthousiasme voor
vogels goed over te brengen bij de leden van de
vogelwerkgroep, waar hij ook jarenlang coördinator van
was. En als het milieu bedreigd werd trok hij aan de bel
en activeerde hij de planologiewerkgroep om hier iets
tegen te doen. Zo zorgde hij er voor dat de IVN-afdeling
Roden op alle terreinen een actieve afdeling werd. Met
zijn hobby voor fotografi e heeft hij menig IVN-lid
enthousiast gemaakt voor natuurfotografi e.
Bob is van 1988 tot 1995 voorzitter van onze afdeling
geweest. Daarna bleef hij actief lid, vooral in de
vogelwerkgroep. Hoe vaak is men niet samen naar het
Lauwersmeergebied en naar de eilanden geweest om
vogels te kijken. Tot het laatst toe genoot Bob van de
vogels in de bosrand en in de tuin in de Postemastraat.
We zullen Bob missen met zijn grote liefde voor de
natuur en zijn karakteristieke manier van leidinggeven.
- 1 -
Lieuwe Strikwerda

Je hebt jagers en jagers
Jacht bestaat vanaf dat er leven is op onze planeet.
Dieren jagen op dieren, mensen jagen op dieren en…
dieren jagen op mensen. De Havik en de Snoek jagen
om te (over)leven; dit gold en geldt ook voor de mens,
zoals bijvoorbeeld de Eskimo’s. Met de opkomst van de
dierenindustrie verviel de noodzaak om te jagen. Nadat
vrijwel alle bisons in de USA waren uitgemoord kwam
een succesvolle vleesindustrie op gang. En… er zullen
vast nog wel plekjes op onze aardbol voorkomen, waar
dieren proberen mensen te grazen te nemen.
De jacht als overlevingstechniek is dus allang voltooid
verleden tijd. Daarvoor in de plaats kwam de jacht
(voor de sport) als gelegitimeerd alternatief met goed
bedachte alibi’s om aan te tonen, dat het doden van
dieren (anders dan in de slachthuizen) gerechtvaardigd
en verantwoord is. Bijvoorbeeld: walvisjacht ten behoeve
van de wetenschap en beheersjacht in het belang van
het instandhouden van een gezonde fauna.
Door bepaalde viervoeters en vogels te bestempelen
tot ‘schadelijk wild’ wordt ‘afschot’ noodzakelijk en dus
verantwoord. Maar, omdat in ons overbevolkte landje
per defi nitie weinig ruimte overblijft voor ‘schadelijk
wild’, moeten kunstgrepen worden bedacht voor het
kunnen bevredigen van het jachtinstinct waarmee
kennelijk ieder mens behept is. Daarvan voorbeelden
genoeg: viskwekerijen ten behoeve van de hengelsport,
fazanten die worden gefokt ten behoeve van de
jacht, het bijvoeren van wilde zwijnen, waardoor er
onnatuurlijk veel voorkomen met als gevolg schade en
dus… gelegitimeerde afschot.
Immy Boonstra - 2 -
In Nederland is sprake van georganiseerde en ongeorganiseerde
jacht, stroperij dus. De georganiseerde
jager is aangesloten bij Wildbeheereenheden (WBE’s)
én gehouden aan regels en afspraken. Het hoofddoel
blijft natuurlijk jagen maar daarnaast verplichten de
WBE’s zich tot actief natuurbehoud. Via sociale controle
binnen de WBE’s probeert men eventuele uitwassen te
voorkomen en zonodig te bestraffen. Deze organisatievorm
én de zware kritische druk vanuit de bevolking
bewerkstelligen, dat ongelimiteerd geknal eigenlijk
alleen voor rekening komt van misdadige schietgrage
individuen. De K.N.J.V. (Koninklijke Nederlandse Jagers
Vereniging) doet er dus alles aan, om de jacht in zo goed
mogelijke banen te leiden.
Hoewel, als je sommige artikelen in hun jagersblad
leest, lijkt het wel of jagen wordt verheven tot kunst.
Voor een tegenstander van jacht, als sport met alle
daarbij komende spanningen en sensaties, zijn dergelijke
artikelen onvoorstelbaar,
Dan zie ik toch liever dat het kennelijk aanwezige
jachtinstinct, dus ook bij IVN-ers, wordt gesublimeerd
(dus omgezet) in het jagen op vogels met kijker en/
of telescoop, terwijl soms een bandrecorder met
vogelgeluiden moet helpen bij het lokken van vogels.
Ik denk, dat jagers en vogelaars ongeveer op dezelfde
manier genieten van bijvoorbeeld de zang van de
Spotvogel, het miauwend zweven van de Buizerd of
de duizenden ganzen die hier ’s winters verblijven.
Maar hiermee houdt de vergelijking wel op want de
vogelaar kent geen fl uitjes en lokeenden om de trekker
te kunnen overhalen. Toch nog een parallel tussen
jager en vogelaar, namelijk de fascinatie; voor de
één het perfecte schot en voor de ander de jacht op
zoveel mogelijk waargenomen soorten. Soms worden
kilometers verslindende afstanden afgelegd om een
bepaalde exoot in de lens te krijgen.
Ik heb het meest op met de recreërende vogelaar.
Als hobby zeer aanbevolen!
Bob Portegies
Uit: Contactorgaan nr. 37 januari 1995

Strand is meer dan zand
(inleiding t.b.v. de PuurNatuur-lezing op 3 maart 2010;
zie aankondiging elders in dit blad)
Het strand is een levend ecosysteem met belangrijke
functies zoals die van biologisch fi lter van zeewater
en voedselbank voor strandvogels en jonge platvissen.
Als onderdeel van het kustecosysteem vormt het de
verbindende schakel tussen zee en land. Het uit zee
afkomstige zeewier, dat zich op de vloedlijn verzamelt,
vormt de basis voor de embryonale duinen. Hoewel het
strand door velen als een soortenarme woestijn wordt
gezien, leven er in het verborgene toch tal van dieren.
Bacteriën en microscopisch kleine algen leven tussen de
zandkorrels. Evenals tal van soorten microfauna, zoals
Arnold Paul
- 3 -
springstaarten en kreeftachtigen. Strandvlooien,
garnalen en jonge platvisjes gaan dagelijks met het
getij op en neer. Kortom, wanneer je oog hebt voor
de verborgen schoonheid van het strandleven is
er, vooral ‘s nachts, meer te beleven dan je zo zou
denken wanneer je rustig op je badlaken op het
strand ligt. Door veel menselijke activiteiten die
met recreatie en kustverdediging te maken hebben,
denk aan zandsuppleties, staat de natuurfunctie van
het strand echter onder grote druk. De uitdaging
voor de komende jaren is om de ontwikkelingen
in de menselijke activiteiten, mede in het licht
van klimaatverandering, in samenhang met de
natuurwaarden van het strand tot een duurzame
ontwikkeling te maken, opdat generaties na ons ook
zullen kunnen zeggen: ‘strand is meer dan zand’.
In de PuurNatuur-lezing
zal in meer detail ingegaan
worden op wat de
ecologische plaats en betekenis
is van het strand
voor het kustecosysteem.
Daarbij komt ook het
strand als verbindende
schakel tussen zee en land
aan de orde. Verschillende
dieren, planten en andere
organismen die je op het
strand en in de strandzone
kunt tegenkomen,
zullen de revue passeren.
Als aansprekend voorbeeld
wordt hier alvast
verwezen naar bijgaande
foto van de Strandvlo
(Talitrus saltator).
Gerard Janssen

Buiten spelen
Wanneer heeft uw (klein)kind voor het laatst buiten
gespeeld? Nee, ik bedoel niet op straat voetballen,
maar echt in de natuur. Lekker boompje klimmen
in het bos, slootje springen of je verstoppen in de
struiken. Misschien in de zomer tijdens de vakantie,
zwemmen in een meer of rollen in het gras. Kinderen,
in de stad en in het dorp, spelen veel minder buiten
dan twintig jaar geleden en dat is jammer. Wat de
oorzaak daarvan is weten we denk ik wel. De computer
en de tv, meer bebouwing, en een grotere enge
buitenwereld. Uit onderzoek is gebleken dat buiten, in
de natuur spelen, goed is voor de ontwikkeling van
een kind. Het krijgt een betere motoriek, heeft meer
uithoudingsvermogen en doorzettingsvermogen en
kan zich beter concentreren. Ook voor de gezondheid
is het goed. Je krijgt weerstand buiten, en hebt minder
snel last van overgewicht. Als u denkt aan uw eigen
schooltijd, wat herinnert u zich dan? Het is toch
jammer dat je geen herinneringen hebt aan de geur
van de kamperfoelie. Hoe het voelt om een kikker in de
hand te hebben en je vriendinnetje te laten schrikken
met zo’n wegspringende kikker. Weet u nog, hoe het
was om kikkervisjes te vangen, een mol te aaien of
madeliefjes te plukken voor een ketting? Natuurlijk
kan en gebeurt het nu ook nog, maar minder en
daarom moeten we het stimuleren. Dat kan op school,
door kinderen met de biologieles naar buiten te laten
gaan in plaats van een tv-programma te laten zien. In
Roden heb je de kanovijver, een prachtige afwisselende
locatie waar je een geweldig NME-terrein van kan
maken. Er is water, bos en ruigte. Er zijn paddenstoelen
in de herfst, bloemen in het voorjaar en in de zomer.
Het hele jaar bomen om te bestuderen. En wat is er
leuker dan op een mooie zomerse middag, de natuur te
onderzoeken en later een duik te nemen in het water.
Veel is er niet voor nodig. Een loopplank het water in,
met een vlonder. Een ronde plek met boomstammen
om te zitten voor een verhaal. Wat ruigte voor de
vlinders van de vlindertuin. Het IVN heeft en verzorgt
- 4 -
graag lesbrieven voor de scholen. In de tussentijd is
uw (klein)kind van de bovenbouw welkom bij de
jeugdgroep, als het echt iets wil weten over de natuur.
Er is de scouting voor de spelers en natuurlijk kunt u
samen met uw (klein)kind meehelpen op 7 november
meehelpen op de Natuurwerkdag. Lekker werken in de
natuur. Dat levert een gezonde kleur, een leuke dag,
veel energie en een goede herinnering op. Stimuleert
u het buiten spelen, dan zal ik niet meer mopperen als
mijn zoon alweer thuiskomt met een spijkerbroek vol
groene vlekken en alweer een gat (ja mam, ik kon het
echt niet helpen) erin.
Oproep voor de jeugd
Dea Smith
Ben je tussen de acht en twaalf jaar en zit je in groep vijf tot
en met acht van de basisschool dan willen wij je uitnodigen
om mee te doen met de natuurclub, iedere tweede
woensdag van de maand van 13.45 uur tot 15.45 uur.
Plaats: de kinderboerderij bij Mensinge.
Wat we daar doen?
Struinen in het bos, Speurtochten, Leren over planten en dieren,
Spelletjes, Knutselenen nog veel meer…
Wat kost het?
Slechts 15 euro per seizoen.
Je bent welkom!
Angelien Coco Martin Yvonne Jansen
Dea Smith (5013986) Jaap Stuiver

Verslag van de jeugdgroep
seizoen 2009/2010
In september beginnen we met een nieuwe groep jonge
kinderen, met een ontdekkingstocht in het bos. We staan stil
bij de vergroeide beuken in het bos. Op de heide zoeken we
naar verschillende bomen en vangen kleine kikkertjes. Ook
boompje klimmen hoort erbij. We onderzoeken verder hoe dik
de dikke boom wel is.
Oktober is de paddenstoelenmaand. We leren over schimmeldraden,
plaatjes en buisjes. We onderzoeken verschillende
groepen paddenstoelen en gaan vervolgens op zoek. We vinden
gelukkig heel veel verschillende soorten. Als je de tijd neemt en
rustig kijkt zie je ontzettend veel.
November is de maand van de boswachter. Jaap Kloosterhuis
vertelt over dierensporen. Er zijn niet alleen prenten te vinden,
maar ook vraatsporen, poepsporen, schuursporen enz. Het is
slecht weer, maar wij bikkels gaan toch op pad. We vinden
onder andere schuursporen van reeën en sterrenschot. Dit is
het braaksel van reigers of vossen nadat ze vrouwtjeskikkers
hebben gegeten.
In december verwachten we slecht weer en hebben een
binnenprogramma over de grotere zoogdieren in ons land
zoals de vos, de das, de ree en het edelhert. Ook de bunzing
en de steenmarter komen aan bod. Jaap en Angelien hebben
prachtige opgezette dieren kunnen lenen. Jaap heeft een
nieuwe hobby en heeft geweldig mooie schedels meegenomen.
Met een PowerPoint-quiz en korte stukjes fi lm leren we veel
over deze dieren.
Dea Smith
- 5 -

De Onlanden
De dikke laag sneeuw die deze winter voor de Kerstmis
over De Onlanden lag, zorgde ervoor dat de meeste vogels
vertrokken waren. Des te leuker om eens te gaan kijken wat
er nog wél aanwezig is.
Veel was het niet en de blijvers hadden duidelijk moeite om
iets eetbaars te vinden. In één van de weinige sloten die
niet bevroren waren zaten een stuk of tien Watersnippen
bij elkaar. Bij nadere inspectie bleek dat er ook nog
twee Bokjes tussen zaten. Deze vogeltjes lijken sterk op
de Watersnip, maar ze zijn wat kleiner en hebben een
duidelijk kortere snavel. Een Bokje zien is altijd lastig, want
ze zijn goed gecamoufl eerd en vliegen meestal pas weg
als je bijna op ze staat. Wie weet hoeveel Bokjes ik in de
afgelopen jaren al nietsvermoedend voorbij gelopen ben.
Bij het Leekstermeer vond ik in de sneeuw onder een struik
wat staart- en vleugelveertjes die me niet direct bekend
voor kwamen. Ze waren lichtbruin van kleur en hadden
een zangvogel-formaat. Hier was duidelijk een bijzonder
vogeltje geplukt door een Sperwer. De veertjes bleken van
Jan Duker/ktbc.nl
- 6 -
een Baardman afkomstig te zijn. Het was de eerste
keer dat ik deze vogel (of wat er van over was) bij
het Leekstermeer kon noteren. De Baardman is een
verwant van de mezen en leeft in familiegroepen in
grote rietvelden. Hij komt in het Lauwersmeer veel
voor, maar bij het Leekstermeer is het een bijzondere
verschijning. Enig speurwerk op internet en in de
boeken toonde aan dat er bij het Leekstermeer in de
afgelopen decennia slechts vier keer Baardmannen
gemeld zijn. Er zijn in 1996, 2003, 2004 en in het
afgelopen jaar vogels gezien. Altijd kleine groepjes
van 2 tot 7 vogels en altijd in het najaar. Baardmannen
zijn meestal honkvast, maar in sommige jaren kunnen
ze ineens gaan uitzwermen. Mogelijk gebeurt dit
als de populatie op een bepaalde plek te groot is
geworden. Blijkbaar was dat het afgelopen jaar ook
weer het geval, want in oktober en november 2009
werd er een groepje van maximaal 7 Baardmannen
gemeld bij het Leekstermeer (bron: waarneming.nl).
De vogel die ik vond is er mogelijk één uit dit groepje
geweest.
Wim van Boekel,
WetlandWacht Leekstermeergebied

Hoe gaat het eigenlijk met de Eekhoorn?
Zoogdieren tellen voor de nieuwe atlas
In 2008 is het startschot gegeven voor het landelijke
Zoogdieratlas-project. De bedoeling is om op termijn met
een nieuwe gedrukte versie te komen die de Atlas van de
Nederlandse zoogdieren uit 1992 moet vervangen. Maar
zoals dat gaat met zoveel soortgroepen, er zijn nog heel
veel witte gebieden, ook in Noordenveld. Hoe gaat het
bijvoorbeeld met de Eekhoorn?
Wat mij de laatste jaren opvalt, hoewel ik dat niet
wetenschappelijk kan onderbouwen, is dat ik steeds
minder eekhoorns tegenkom in het bos. Als ik ze al zie dan
is dat meestal in de buurt van bebouwing. In Mensinge
bijvoorbeeld weet ik nog twee plekken waar nesten en
afgeknaagde sparrenkegels te vinden zijn, maar het beestje
zelf zie ik meestal niet. Bij Winsinghof zie ik echter geregeld
zo’n rode pluimstaart in de buurt van een voedertafel.
Ook van andere natuurliefhebbers hoor ik dat ze wel
eekhoorns zien, maar vooral in de buurt van bebouwing.
Nu is het bekend dat de eekhoornpopulatie in de jaren
zestig en zeventig van de vorige eeuw een behoorlijke
knauw heeft gekregen van een ziekte. Na die ziekte heeft
wel herstel plaatsgevonden, maar lang niet overal. Toch
lijkt de populatie de laatste jaren redelijk stabiel Maar
hoe het echt met de Eekhoorn is gesteld, blijft onderzeker
(Telganger okt. 2009, Zoogdiervereniging). Omdat er maar
heel weinig vaste plots zijn waar jaar in jaar uit op dezelfde
wijze eekhoorns worden geteld. Voor het atlasproject is
echter vooral de verspreiding van belang. Waar zijn nog
eekhoorns te vinden en is het zo dat de kilometerhokken
waar ze vroeger niet voorkwamen, nu ineens wel opduiken?
Je staat er vaak niet bij stil om elke eekhoorn die je ziet ook
op waarneming.nl of telmee.nl te zetten. Maar juist ook de
waarnemingen van meer algemene soorten zijn van belang.
Bovendien is het helaas maar al te vaak zo dat algemene
soorten minder algemeen worden. Door zoveel mogelijk
gegevens te verzamelen worden trends veel sneller duidelijk.
- 7 -
Aaldrik Pot

Wild zwijn
Een ander leuk zoogdier is het Wild zwijn. In Nederland
wordt het voorkomen van Sus scrofa alleen gedoogd
op de Veluwe en in het Limburgse natuurgebied de
Meinweg. Elders is het animalis non grata. Dit heeft
vooral te maken met de schade die de varkens toebrengen
aan de landbouwgewassen. Ook kunnen er, net als met
reeën, vervelende aanrijdingen plaatsvinden. Ze duiken
echter ook steeds vaker op in andere natuurterreinen,
zoals in Midden-Drenthe. Het wilde varken is van groot
belang voor een natuurlijke bosontwikkeling. Door
zijn wroetgedrag ontstaan open plekken waar tal van
planten en dieren weer van profi teren. Maar ook is het
natuurlijk gewoon een mooi beest om te zien en is een
toevallige ontmoeting met een Wild zwijn onmiskenbaar
van toegevoegde waarde. Kortom, het beest verdient
best wat meer ruimte. De Zoogdiervereniging heeft
2010 daarom uitgeroepen tot Jaar van het Wild zwijn.
De club wil met overheden en terreinbeheerders om de
tafel om te bespreken welke maatregelen nodig zijn om
- 8 -
meer gebieden voor wilde zwijnen open te stellen.
En zo zijn er nog heel veel andere zoogdieren waarvan het
heel interessant is om er meer over te weten te komen.
Hoe gaat het met het Konijn? Komen ze de aanslag door
virusziektes als VHS en Myxomatose te boven? En waar
duiken ze dan weer op? Is het waar dat het zo slecht
gaat met de Haas zoals je op verjaardagsfeestjes vaak
hoort? Breidt de Das zijn leefgebied nog steeds verder
uit? Een jaar of vier geleden werd voor het eerst in
veertig jaar weer een bewoonde burcht in Noordenveld
gevonden. Aan de oostrand van de gemeente zitten nu
drie bewoonde burchten? En als we het over exoten
hebben, krijgt de Wasbeerhond voet aan de grond in
Nederland of blijft het bij incidentele waarnemingen?
Kortom, er zijn heel veel vragen die alleen beantwoord
kunnen worden als we als natuurliefhebbers zoveel
mogelijk waarnemingen doorgeven. Je moet er wat
moeite voor doen, maar het is van grote waarde!
Aaldrik Pot
Jan Duker/ktbc.nl

Floralia
De plantenwerkgroep inventariseert, zoals u misschien
weet, voor de Florakartering Drenthe. Dit project loopt
nog 3 jaar en er staan nog 6 kilometerhokken voor ons
gereserveerd. Het plan is, zoals we de afgelopen jaren
ook hebben gedaan, per jaar 2 hokken weg te werken.
We hebben hokken met bos, water, landbouwgrond en
de nodige bermen natuurlijk. Afgelopen jaar hebben
we bovendien voor Natuurmonumenten een aantal
ingezaaide roggeveldjes onderzocht op de daarin
voorkomende planten. Een grasje dat voor mij toen nog
alleen als naam bekend was kwam er veelvuldig in voor,
namelijk Slofhak. Gekke naam, wie bedenkt nou zoiets!
Het grasje heeft wel wat van het bekendere Reukgras,
de bloeiwijze is wat losser. Korenbloemen stonden
er ook volop en natuurlijk klaprozen en de bekende
kamillesoorten. Dat we tijdens zo’n ronde ook op andere
leuke dingen stuiten ziet u op de foto’s, een met een
wildmengsel ingezaaide akker was prachtig om te zien
en natuurlijk behoorlijk fotogeniek.
Cees Koelewijn
Zonnebloem in een met wildmengsel ingezaaide akker
Even verder waren een aantal stoere mannen bezig op
ouderwetse manier handmatig de Natuurmonumentse
rogge te oogsten en op oppers te zetten. Het was hard
werken en de buitentemperatuur was ook niet bepaald
minnetjes! We kregen alle gelegenheid om de heren en
hun werk op de foto te zetten. Dit tafereel zie je niet
vaak meer en gelukkig voor de boeren hoeft het ook
niet meer zo.
Immy Boonstra
Stoere mannen zetten de rogge op oppers
U ziet dus dat er tijdens zo’n inventarisatie van alles
te beleven valt, alle reden om eens mee te gaan zou ik
zeggen. U kunt te zijner tijd op de website (www.ivnroden.nl)
de data vinden waarop we het veld in gaan en
natuurlijk ook waar en hoe laat we starten!
- 9 -
Immy Boonstra

Nacht van de Nacht
Ondanks slechte weersvoorspelling verzamelden zich
op 25 oktober een groep groep van circa tachtig oude en
jonge mensen en kinderen op de parkeerplaats bij de
Winsinghhof bij Mensinghe. En dat allemaal om mee
te doen aan de Nacht van de Nacht-wandeling met kans kans
op op moddervoeten moddervoeten en een nat pak. Voor Voor de de gelegenheid
had de gemeente Noordenveld de buitenverlichting van
de Catharinakerk en het gemeentehuis uit gedaan, maar
daar bleef het dan ook bij.
Gelukkig drong, behalve strooilicht hoofdzakelijk van de
stad Groningen, weinig licht door in het Mensinghebos.
De drie groepen schuifelden, begeleid door (niet altijd
even) ervaren gidsen, omzichtig door het struweel. Om
een oude knoestige boom werd een hand-in-hand kring
gevormd en simultaan het verhaal van deze woudreus
verteld. Opmerkelijk is de fantasie van veel deelnemers ,
maar ook indrukwekkend wat zo’n boom in zijn lange
leven al kan hebben meegemaakt. Het determineren
van nachtgeluiden verliep niet vlekkeloos. Was de ‘piep’
nu van een vleermuis, een gewone muis of misschien
een Bosuil? Ook het herkennen van ‘geuren’ was niet
gemakkelijk; een stevige paardenvijg gaat nog, maar wie
weet hoe Bonenkruid, Heermoes of een uilenbal in het
- 10 -
donker ruikt? Afi jn, na enige omzwervingen
belandden uiteindelijk alle groepen bij de
grote ven waar het door Lieuwe Strikwerda
geschreven ‘Alle sterren willen gezien worden’
werd uitgebeeld. De sterrenbeelden Steenbok,
Draak, Waterman en Zwaan maken in dit
verhaal groot bezwaar dat Orion in opdracht van
de mensheid de nachthemel vervuilt waardoor de
pracht van hun verschijning verfl auwt en verdwijnt.
Gelukkig komt alles goed en Orion wordt weer geketend
aan het zwerk.
Helaas is de werkelijkheid anders beaamden veel bezoekers
na afl oop onder het genot van warme chocolademelk.
Onze nachtelijke hemel wordt steeds meer vervuild door
de overdadige nachtverlichting (Nederland is een van de
meest verlichte landen ter wereld!) waardoor de pracht
van de sterrenhemel maar ook het nachtleven van plant
en dier gehinderd wordt. Zelfs de mens, de vervuiler
zelf, ondervindt hinder en gaat meer en meer lijden aan
slapeloosheird en stress. Bovendien kost het veel energie
met alle vervuiling van dien. De overheid is zich van de
ernst van de zaak bewust, maar is laks in het nemen van
maatregelen. dat is ook moeilijk met zo’n verwend volkje
als we zijn. Maar de deelnemers van De Nacht van de
Nacht gaan het vanaf nu anders, beter doen.
Gerard Borren

Nieuws van de Webgroep
Wanneer u ‘onze website’ bezoekt middels het internetadres
www.ivnroden.nl, krijgt u op uw beeldscherm vanaf begin
januari, de hiernaast staande pagina te zien. Op deze
pagina wordt duidelijk vermeld dat we verhuisd zijn naar
een ander adres.
Vorig jaar hebben we veel tijd besteed aan het vernieuwen
van de website. Dit was nodig omdat de leverancier van de
door ons gebruikte software ‘Web!Pro’ gestopt is met de
ondersteuning van deze software waardoor we genoodzaakt
waren uit te kijken naar een ander programma. Dat is
gelukt en met het programma ‘Studio Webdesign’ werd en
wordt hard gewerkt de site opnieuw gestalte te geven. Met
het veranderen van de software zijn we ook overgestapt
naar een andere provider. Daar zijn we erg blij mee want
deze provider geeft ons veel meer ruimte om de website
nog meer uit te bouwen tot een interactieve, makkelijke en
gebruiksvriendelijke site.
Met het veranderen van de provider waren we echter genoodzaakt het internetadres te veranderen. Gelukkig kon
dit volstaan met de toevoeging van slechts een streepje waardoor het adres goed herkenbaar blijft. Het nieuwe
adres is dus www.ivn-roden.nl en wanneer u dit adres opent en de website toevoegt aan uw favorieten of plaatst
op uw bureaublad, kunt u in het vervolg met slechts één muisklik ‘onze website’ makkelijk bezoeken.
Er is dus erg veel werk verzet het afgelopen jaar voornamelijk door Hanny Schoenmaker en Felix van Dooren. Als
coördinator van de werkgroep ben ik er trots op dat we met zo’n klein groepje (3) een website kunnen laten zien
van deze kwaliteit. Wanneer u het leuk vindt achter de computer te zitten en belangstelling heeft of nieuwsgierig
bent naar het bouwen en onderhouden van ‘onze website’ dan kunt u dat laten weten via de contactpagina van de
website. Gewoon even bellen kan natuurlijk ook.
- 11 -
Jannie Mulder

De teruggang de Argusvlinder
Waarschijnlijk zullen weinig lezers direct een beeld hebben bij de Argusvlinder (Lasiommata megera). En dat terwijl
in alle vlindergidsen staat dat deze fraai gekleurde en getekende vlinder ‘algemeen’ voorkomt. Weliswaar niet direct
in onze tuinen, maar wel in wegbermen en schralere graslanden. Het ligt helaas niet aan uw opmerkzaamheid, de
vlinder wordt de laatste jaren in Drenthe nauwelijks nog gezien.
Laten we eens wat beter naar de Argusvlinder kijken. De Argusvlinder behoort tot de groep van de ‘zandoogjes’
(Satyridae), met bekende namen als Bruin zandoogje, Oranje zandoogje, Bont zandoogje, Koevinkje en Hooibeestje.
Soorten waarmee de Argusvlinder gemeen heeft dat het allemaal ‘gras-vlindersoorten’ zijn. Dat ‘zandoogjes’ heeft
betrekking op de oogvlekken die de vlinders hebben op de onderzijde van hun achtervleugels en bij de punten
van de onder- en bovenzijde van hun voorvleugels. De functie van deze ‘oogjes’ is predatoren (vooral vogels) op
een dwaalspoor te brengen. Ze zien de oogvlekken voor de kop van de vlinder aan en proberen dáár de vlinder te
pakken. Gehavend, maar nog levend, kan zo de vlinder aan zijn belager ontsnappen.
Hoe ziet de Argusvlinder er uit? De grondkleur is
oranje met, vooral op de bovenzijde, bruine lijnen
en vlakken, naast uiteraard de eerder genoemde
‘ogen’. Deze ogen zijn feitelijk zwarte vlekken met
middenin een witte stip. De onderzijde van de
achtervleugels hebben een afwijkende tekening
en kleur, meer grijsbruin met scherpe, dichter bij
elkaar lopende fi jnere lijntjes. Het geheel doet iets
gemarmerd aan. Het verschil in tekening tussen
man en vrouw is de veel bredere bruine zigzag band
midden over de bovenzijde van de voorvleugel
van de mannetjes. Deze zogenaamde geurstreep
vinden we bij meer mannelijke zandoogjes.
Komen we wat zuidelijker in Europa dan komen
we daar een vlinder tegen die erg veel op de
Argusvlinder lijkt: de Rotsvlinder. De leefgebieden
van de verschillende zandoogjes zijn min of
meer dezelfde: wat drogere, niet te voedselrijke,
bloemrijke graslanden. Ook wegbermen, sloten
en taluds die dit type vegetatie hebben vormen
een aantrekkelijk leefgebied. Uiteraard zijn er
accentverschillen, zo zal bijvoorbeeld het Bont
zandoogje en het Koevinkje de aanwezigheid
van houtwallen met bomen en struiken op prijsstellen. De vliegtijd van de Argusvlinder is vanaf eind april tot
wel in oktober, verdeeld over twee en soms zelfs drie generaties. De meeste vlinders zijn te zien in augustus. De
Argusvlinder is een mobiele vlinder die gemakkelijk grotere afstanden kan afl eggen en ook zwerfgedrag vertoont.
Op zoek gaan naar geschikte(re) leefgebieden moet dan ook voor de soort geen probleem zijn.
- 12 -

Zonaanbidder
De Argusvlinder is een echte zonaanbidder, in het Engels is zijn naam dan ook veelzeggend Wall. Hij houdt ervan
om op muren en stenen, die door de zon zijn opgewarmd, te gaan zitten. Zo weet ik nog precies het moment en de
plek waarop ik mijn eerste Argusvlinder zag. Hij vloog plotseling op vanaf een grote witte steen aan het fi etspad
langs het Leekstermeer toen ik passeerde. Ik weet nog dat ik toen mijn videocamera ben gaan halen om de vlinder
te fi lmen. En inderdaad bleek hij nog op precies dezelfde steen aanwezig.
Dat plotseling voor je opvliegen, is een kenmerkend gedrag van territoriale mannetjes. Zij reageren op elke beweging
in hun territorium door er op af te vliegen. Is het een ander mannetje dan wordt deze net zo lang achtervolgt
tot hij uit het territorium is verjaagd. Ook verderop in de Bolmert trof ik die dag op Kattenstaart foeragerende
argusvlinders aan. Maar ik heb het dan wel over tien jaar geleden.
Men heeft ontdekt dat afhankelijk van de temperatuur en windsterkte de mannetjes verschillende strategieën hebben
om vrouwtjes op te sporen. Bij koudere weersomstandigheden en/of veel wind kiezen ze vaker voor observeren van
de omgeving vanuit een vaste uitkijkpost. Zijn de weersomstandigheden beter dan patrouilleren de mannetjes
vooral door hun territorium. De emancipatie is
bij deze soort overigens wel zover gevorderd dat
vrouwtjes niet lijdzaam blijven wachten op een
mannetje maar zelf actief op zoek gaan.
De paring vindt vaak plaats op de grond, waarbij
eerst een korte hofmakerij plaats vindt. Ook dat
schouwspel heb ik op video kunnen vastleggen.
Op een zandpad langs het natuurgebied de Bieuw
had ik net scherp gesteld op een vrouwtje dat
daar heerlijk in de zon zat. Opeens zag ik in mijn
zoeker een tweede Argusvlinder, een mannetje,
het beeld binnenvliegen en op korte afstand van
haar op de grond neerstrijken. Direct ging hij met
gespreide en trillende vleugels op haar toe lopen
en om haar heen draaien. Toch moeten ze zich met
mijn aanwezigheid niet helemaal op hun gemak
hebben gevoeld, ze kozen er helaas voor het spel
elders voort te zetten. Ik zag die dag daar, het was
10 augustus 2001, maar liefst 15 argusvlinders!
Heeft een vrouwtje eenmaal gepaard dan zal ze
een minder opvallend gedrag vertonen om niet
steeds door mannetjes te worden achtervolgd. Ze
gaat op zoek naar een geschikte waardplant om
haar eitjes op af te zetten. Lang zal ze niet hoeven
te zoeken, haar rupsen zijn niet erg kieskeurig. Kropaar, Beemdgras, Ruwe smele, Kweek, Rood zwenkgras smaken
allemaal goed. Het vrouwtje heeft daarbij een voorkeur voor graspollen die in een meer open vegetatie staan, dus
stukken met kale grond zijn belangrijk.
- 13 -

Al na een paar weken komt uit het eitje de rups en begint direct van de grassen te eten. Voor de eerste generatie
geldt dat ze na ongeveer 9-10 weken vlinder zijn. Voor de tweede generatie ligt het anders. Deze rupsen moeten het
in het najaar met veel minder eiwitrijk gras doen en groeien daarom maar langzaam. Ze zullen als half volwassen
rups de winter moeten zien te overleven en pas in het volgende voorjaar kunnen ze zich verpoppen tot vlinder.
Sterke achteruitgang
Ik begon mijn verhaal met te zeggen dat de Argusvlinder tot voor kort een algemeen voorkomende soort was in
onze regio. In de dagvlinderatlas van zowel Friesland als Drenthe lees je nog dat de soort in bijna elk kilometerhok
gezien kan worden. Anno 2010 is de situatie dat de soort in verreweg de meeste kilometerhokken ontbreekt! Ik
zou geen soort weten waarvan de neergang zich zo snel heeft voltrokken. Dat het hier niet om een regionaal
verschijnsel gaat is wel duidelijk. In grote delen van Europa zien we dezelfde trend. Opvallend daarbij is dat er ook
plekken zijn waar de soort zich redelijk tot goed weet te handhaven. In Nederland zijn dat de kuststreek (duinen) en
ook in een meer stedelijke omgeving gaat het veel minder slecht met de soort. Maar met name de graslanden laten
een ontluisterende teloorgang zien (zie bijgaande grafi ek van de Vlinderstichting). Als ik naar de waarnemingen in
onze provincie kijk, dan kregen we (Vlinderwerkgroep Drenthe) 36 waarnemingen in 2007 en 20 in 2008. Voor 2009
zal het zeker nog veel lager uitvallen en denk ik dat we zeker onder de tien blijven. Zelf zag ik mijn laatste ‘Drentse’
Argusvlinder in 2005 bij het Steenbergerveld.
Wat kan de reden zijn van zo’n sterke
teruggang? Natuurlijk valt dan al
gauw het woord ‘klimaatsverandering’.
Maar waarom is de teruggang dan zo
habitatafhankelijk? Dat onze graslanden
steeds meer monoculturen zijn geworden
zal de vlinder geen goed hebben gedaan,
maar lijkt niet een afdoende reden.
Men zou het idee kunnen hebben
dat de klimaatveranderingen juist
positief zouden moeten uitpakken
voor vlinders. Inderdaad geldt dat ook
voor bepaalde soorten. Maar juist voor
soorten die als rups overwinteren ligt
dat complexer, zoals dat al eens in het
blad Vlinders van de Vlinderstichting is
behandeld. In het vroege voorjaar zijn
de jonge rupsen vooral aangewezen op
de stralingswarmte van de zon. In een
omgeving die snel warmte van de zon
kan opnemen en vasthouden lukt dat
goed.
- 14 -

Verspreiding Argusvlinder naar uurhok (5x5 km) over de perioden 2000 t/m 2003 en 2006 t/m 2009. (Bron: Telmee.nl)
Dat zal dan met name gelden voor kalere stukken grond,
met dood materiaal en een meer zanderige bodem. Hier
kan door de zon een geschikt microklimaat ontstaan
waardoor de jonge rupsen in het vroege voorjaar
sneller op de noodzakelijke lichaamstemperatuur van
rond de dertig graden kunnen komen. Pas dan worden
ze actief en gaan op zoek naar voedsel. Voor veel van
onze graslanden geldt tegenwoordig dat al heel vroeg
in het voorjaar de groei van de grassen start en zich al
snel een gesloten grasmat ontwikkelt met nauwelijks
nog open kale plekken. De stijgende temperaturen en
de nog steeds veel te grote stikstofneerslag uit de lucht
zijn hier debet aan. In de graslanden zal veel minder snel
een geschikt microklimaat ontstaan omdat er minder
kale plekken zijn en bovendien door verdamping,
en dus warmteonttrekking, de temperaturen lokaal
lager blijven. Daar komt nog eens bij dat naarmate
de rupsen later tot ontwikkeling komen de kans om
bijvoorbeeld geparasiteerd te worden door sluipwespen
toeneemt, omdat de larven van deze soort het juist
moeten hebben van de luchttemperatuur en niet van
de stralingswarmte van de zon (hun witte cocons
refl ecteren juist het zonlicht). Wat ook precies het
complex aan factoren is dat de sterke teruggang van
de Argusvlinder bewerkstelligt, als het zo door gaat dan
moeten we er vanuit gaan dat over niet al te lange tijd
de Argusvlinder uit Drenthe is verdwenen.
- 15 -
Minko van der Veen

Wasplaten
Met de Paddestoelenwerkgroep IVN Roden komen we
vanwege het inventarisatiewerk in nogal wat gebieden.
Soms zijn dat voor het publiek gesloten terreinen en
dan dient er een ontheffi ng te worden aangevraagd. Zo
bezochten we het afgelopen jaar het Fochteloërveen
en daarbij werd de restrictie gesteld dat ons gezelschap
uit niet meer dan vier personen mocht bestaan. Zo’n
afspraak houdt verband met de kwetsbaarheid van het
gebied, al kun je je afvragen of dat medio november daar
nog wel van toepassing was. Het weer was bar en boos
en vanwege de regen was het spekglad in het gebied. Zo
glad zelfs dat iemand van ons gezelschap hard onderuit
ging, overigens zonder lichamelijke gevolgen.
Heel wat beter troffen we het toen we eens in de buurt van
het Elsburger Onlanden aan het inventariseren waren.
Dat gebied ligt ten westen van het Paterswoldsemeer en
wordt grotendeels beheerd door Natuurmonumenten. De
parel van het Elsburger Onlanden is de plas, ontstaan na
vervening, met moerasbos eromheen. Het is in eigendom
van een stichting die daar een paar vakantiehuisjes
heeft staan die aan een select gezelschap worden
verhuurd. Het leek ons een zeer interessant gebied
om te onderzoeken, maar daar was wel toestemming
voor nodig. Daartoe zetten we ons geheime wapen in,
luisterend naar de naam Ab Neutel. Ab zegt van zichzelf
dat hij een innemend gezicht heeft en met een goed
verhaal erbij lukt het hem (bijna) altijd voor de groep
toegang te regelen, zo ook hier. Voor enkele mensen die
daar voor een vakantie verbleven was het een mooie
gelegenheid met ons op te trekken.
Eén van die mensen vertoefde met zijn partner in een
opvallend verblijf, het logeerhuis, waarover hij kon
zeggen dat het ontworpen was door de Rotterdamse
architect Joost Boks en dat het was gebouwd in 1937.
Boks was een navolger van het functionalisme, een
stijl waarvan Louis Sullivan uit Chicago (1924) als de
grondlegger wordt gezien. Het functionalisme is een
stroming in de architectuur die inhoudt dat constructie
- 16 -
en uiterlijk bepaald moeten worden door de functie
van het gebouw. Schoonheid is daarbij geen doel,
maar is gelegen in zijn functie. Dat wordt wel nader
omschreven als: Form Follows Function. Overigens staat
ten noorden van Norg een recreatiewoning in dezelfde
stijl en die is in 1933 gebouwd naar een ontwerp van
architect E. Rozema. Enkele bekendere navolgers waren
Le Corbusier en Gerrit Rietveld. Voor dat opmerkelijke
logeerhuis lag een mooi schraal gazonnetje waar wij de
Trechterwasplaat ontdekten. Voor mij was dat de eerste
keer dat ik dit mooi gekleurde zwammetje zag en dat
gold tevens voor de meeste werkgroepleden. Een mooie
vondst dus die een dag op zich al goedmaakt al vonden
we daar meer fraai spul.
Wasplaten kunnen zich hoe dan ook op mijn grote
belangstelling rekenen en dat heeft mede te maken
met de vaak felle kleuren die ze hebben; ze zijn daarom
zeer fotogeniek. Daarnaast zijn de milieus waarin ze
groeien overwegend schraal en daarom noem ik ze
wel eens de orchideeën onder de paddenstoelen. Er
zijn trouwens wel meer overeenkomsten; wellicht een
mooi onderwerp voor de volgende PuurNatuur. Tijdens
een fl ora-inventarisatie bij de Osbroeksweg afgelopen
zomer voorspelde Eef Arnolds dat we daar in de schrale
Cees Koelewijn Logeerhuis Elsburger onland

hooilanden enkele soorten konden tegenkomen. Het
was eind juni en dan verwacht je aan paddenstoelen
nog niet veel aan te treffen. Maar alle drie voorspelde
wasplaten vonden we daar inderdaad, waaronder het
Broos vuurzwammetje.
‘Prachtkleuren in Friesland’
Later in het jaar, het was al eind november, waren we na
een uitnodiging met de Paddestoelenwerkgroep Drenthe
op bezoek in de Rotstergaasterwallen bij Heerenveen. In
de column ‘puur natuur’ in de Krant heb ik daarover
toen nog geschreven onder de kop Prachtkleuren in
Friesland. Daar was de in Nederland nog niet eerder
waargenomen Rozerode wasplaat ontdekt door enkele
Friese mycologen die ons deze dag hebben rondgeleid.
Deze soort vonden we toen niet, maar wel tien andere
wasplaten, zoals de Gele-, Oranje-, Pracht-, Ridder-,
Kabouter- en Slijmwasplaat. Met al die andere die
je daar aan kunt treffen kun je hier spreken van een
heus wasplatenparadijs. Die middag vonden we in één
kilometerhok maar liefst 53 soorten paddenstoelen,
waarvan er 20 op de nieuwe Rode Lijst (2008) staan. Uit
informatie van één van de Friese mycologen bleek dat
het terrein er al eeuwenlang ongestoord bij ligt en op
de juiste wijze wordt beheerd.
Met onze Friese vrienden hebben we afgesproken dit
jaar in een andere maand nog eens langs te komen.
Ongetwijfeld zal dat zeker nog een aantal verrassende
vondsten opleveren. Overigens zijn we dit jaar ook elders
in Friesland actief. Dat heeft te maken met een verzoek
van Natuurmonumenten om de Slotplaats in Bakkeveen
mycologisch op de kaart te zetten. Om hier een goed beeld
van te krijgen zal het afwisselende gebied zeker vijf keer
worden bezocht, waaronder een keer omstreeks april -
mei. De excursies van onze paddestoelenwerkgroep
mogen zich verheugen op steeds meer belangstelling
en, net als de excursies van de andere werkgroepen,
mag iedereen daaraan deelnemen. De datum van de
voorjaarsexcursie naar de Slotplaats hangt af van de
weersomstandigheden, want u weet dat paddenstoelen
het best gedijen bij vochtige omstandigheden. Daarom
wordt daarover ad hoc een beslissing genomen die via
de website wordt bekendgemaakt. Overigens zal de
website komend jaar interactief door de werkgroepleden
worden gebruikt voor aankondigingen, verslagen met
foto’s, probleemgevallen en nagekomen berichten. Dat
is dan allemaal te volgen, maar nog veel mooier is het
om gewoon eens mee te doen aan een excursie.
Oranje wasplaat Prachtwasplaat
- 17 -
Cees Koelewijn

IJsvogel in de tuin!
‘Een ijsvogeltje in de tuin!’, riepen we de eerste paar keer dat we hem bij de vijver zagen. Al gauw zeiden we ‘het
ijsvogeltje is er weer’, en nu noemen we hem ons ijsvogeltje. Elke dag kunnen we hem meerdere keren bezig zien.
Soms komt hij alleen om te badderen. Met zo’n wasbeurt is hij al gauw tien minuten bezig. Hij duikt vanaf één van
de wat grotere keien langs de vijverrand het water in, keert meteen weer terug naar zijn steen en dan begint het
grote poetsen. Hij strekt een vleugeltje zijwaarts uit en begint er verwoed in te pikken, duikt dan weer het water
in, en daarna krijgt de andere vleugel een beurt. Regelmatig schudt hij al het water uit zijn veren.
Maar dan is hij nog lang niet klaar, want deze handelingen worden eindeloos herhaald. Rug, borst en staart worden
ook onder handen genomen: hij draait daarbij zijn kopje in de meest wonderlijke bochten om overal maar bij te
kunnen. Na het bad zit hij dan nog geruime tijd bewegingloos op zijn steen uit te rusten of na te genieten. Maar de
grootste aantrekkelijkheid van onze vijver voor hem is natuurlijk het grote aantal kleinere visjes dat er rondzwemt.
Al heel veel van die visjes, Goudelritsen, zijn door zijn keelgat gegleden. Nu zorgen elritsen voor ontstellend veel
nageslacht (konijnen zijn er niks bij), maar ik stond toch vaak met gemengde gevoelens te kijken hoe er weer één
van mijn visjes, dwars in de snavel van de ijsvogel, met een ferme klap op de steen zijn rug werd gebroken om
vervolgens in de vogelmaag te verdwijnen. En daarna weer één, en nog één, en de volgende, enzovoort… Eén keer
kon ik het niet langer aanzien en ben ik naar buiten gelopen, zo van ‘ga nu maar even ergens anders vissen’. Wie
had ooit gedacht dat ik nog eens een IJsvogel zou verjagen!
IJsvogel op Zwanenbloem
Tijdens de visvangst vliegt het vogeltje, soms onder het slaken van een schelle kreet, als een felblauwe schicht in
alle richtingen over het wateroppervlak. Het lijkt er vaak meer op alsof hij afgeschoten wordt; snel als een pijl
schiet hij heen en weer van de ene uitvalbasis naar de andere. Eén van zijn favoriete plekken is de Zwanebloem.
Kun je je iets voorstellen dat romantischer is dan een IJsvogel op een bloeiende Zwanenbloem?
Op een dag zagen we twéé blauwe fl itsen. Ons ijsvogeltje kreeg bezoek, maar leek er niet erg van gecharmeerd
te zijn. De nieuwkomer leek iets groter, de roodbruine borst iets donkerder van kleur en hij gedroeg zich als een
macho. Wild, en luid krijsend, scheerde hij over het water, vlak boven het oppervlak, dook dan heel ondiep onder,
kwam direct weer boven en ging meteen door met dit imponerende gedrag. Hij maakte de ene ‘touch and go’ na de
andere waarbij hij soms bij het bovenkomen al meteen een hoek van negentig graden maakte en zo zelfs golfslag
veroorzaakte. Een wóesteling was het. Ons vogeltje zat het stilletjes vanaf de zijkant gade te slaan en bemoeide
zich niet met de indringer.
Dit alles stond, en sta ik, met enige opwinding vanuit de woonkamer te bekijken, met het fototoestel op de
telescoop in de aanslag. Hoewel ik al heel veel foto’s gemaakt heb, wil ik nog steeds proberen die éne te maken,
die met een visje in de snavel. Mijn man ziet het allemaal wat meewarig maar niet onwelwillend aan. Soms is hij
behulpzaam en zegt ‘hij zit er weer’.
Op een dag komt hij de kamer binnen en zegt droogjes: ‘Er zit een IJsvogel in de studeerkamer’.
‘Ja hoor’.
‘Nee echt’
‘Jaaa’
‘Echt’
- 18 -

Machteld Robat
Het beestje was intussen het washok in gescharreld en probeerde door een dichte deur naar buiten te komen
(terwijl de deur er tegenover wagenwijd openstond).
Heel voorzichtig en langzaam sloop ik naar de dichte deur; het vogeltje bleef zitten. Op het moment dat ik, o zo
voorzichtig, mijn hand op de deurknop legde schoot ie weg, richting open deur. Helaas miste hij de deur, en vloog
met een enorme knal tegen de lange smalle ruit ernaast. Even was er veel blauw gefl adder in het washok en toen
verdween hij in de tien centimeter smalle ruimte tussen buitenmuur en droogtrommel, onbereikbaar voor onze
behulpzame handen. Daar moest ie maar tot rust komen vonden we. Een uur later gingen we kijken; hij zat er nog.
En anderhalf uur later nog! In de veronderstelling dat hij daar dood zou gaan, bedachten we een reddingsplan.
We hebben een heel smal schoffeltje op een lange steel. Die schoffel zetten we achter tegen de muur en lieten
die toen heel voorzichtig, stevig tegen de muur aan drukkend, zakken tot op de grond, en dus achter het vogeltje.
Voorzichtig trokken we de schoffel naar ons toe tot we het vogeltje pakken konden. En daar stond mijn man met
in zijn dichtgevouwen handen een klein ijsvogeltje, het kopje kwam er net bovenuit, grote ogen keken ons aan.
Wat nu! Om hem rustig (dachten we) te kunnen bekijken zetten we hem in de brede zinken dakgoot op borsthoogte.
We kregen niet eens de tijd om te zien of hij ergens gewond was geraakt. Zodra hij neergezet was krabbelde hij even
met zijn nageltjes over het zink en schoot er als een speer vandoor. Weg!
De volgende dag heb ik nog gezocht of er misschien ergens een dood ijsvogeltje in de tuin lag. Maar ik vond niets.
Korte tijd later zagen we weer elke dag een ijsvogeltje; óns ijsvogeltje, dat weten we zeker.
- 19 -
Machteld Robat

Sneeuwkristallen, een wonder van schoonheid
De weermannen en weervrouwen worden in de decembermaand
voortdurend aan de kop gezeurd om een
witte kerst. Krijgt men die, zoals afgelopen december,
is het een en al klaagzang over vervoerproblemen, vuile
wegen en besneeuwde parkings bij de supermarkt, enzovoort.
Zagen de mensen ineens niet meer hoe prachtig
die sneeuw was? Als je namelijk wat nauwkeuriger gaat
kijken naar die dikke droge sneeuwvlokken ontdek je
hoe ze zijn opgebouwd. Denk je in, een sneeuwvlok van
4 centimeter doorsnee bestaat al uit 10.000 sneeuwkristallen,
of zo je wilt ijskristallen. Je verwondert je
nog meer als je de grote vormenrijkdom van sneeuwkristallen
ziet. De eerste fotograaf, die deze variatie aan
kristalvormen op de gevoelige plaat vastlegde was in
1885 de Amerikaan Wilson A. Bentley. Op die foto’s zie
je dat bijna alle kristallen 6-puntig of 6-hoekig zijn. Hoe
ontstaat dat eigenlijk? Onderzoekers als Charles Knight
leggen het als volgt uit: In koude vrieslucht kristalliseert
waterdamp rond heel kleine stofdeeltjes, of zoutkristallen,
die in de lucht zweven. Dat gebeurt tussen -0º C en
-20º C. Bij -0º C tot -3º C ontstaan er 6-hoekige plaatjes.
Bij -3º C tot -5º C vormen zich naaldjes. Bij -8º C tot
-12º C weer 6-hoekige plaatjes en tussen -2º C en -16º C
- 20 -
ontstaan ineens heel mooie samengestelde kristalvormen.
Bij deze temperatuur is de lucht heel erg droog.
Dan snellen de waterdampmoleculen van onderkoelde
waterdruppels naar die genoemde stofdeeltjes, waar ze
mooie vaste vormen aannemen. En als ze op weg naar
de aarde botsen met andere sneeuwvlokken groeien ze
uit tot prachtige kristallen. De kristallen in de vorm van
scherpe naaldjes kunnen ook pijn doen aan je gezicht.
Dat schijnt aan de polen bij een temperatuur van -50º
C heel naar te zijn. In de vaste vormen van water is niet
zo veel leven mogelijk. De vloeibare vorm van water
doet pas echt leven ontstaan. Denk aan de oceanen, die
vol creatieve levensvormen zitten, zelfs in de diepste
lagen van het zeewater. Je blijft je verwonderen, dat
juist onze planeet onder zodanige condities ronddraait
om de zon, dat van die leven brengende vorm van
water zoveel op de aarde te vinden is en blijft bestaan.
Al zal men op Mars water vinden, de uitbarsting van
leven zoals op onze planeet voorkomt vind je er niet.
Ik heb daarom geen behoefte aan een reisje naar Mars
of de maan. Dan liever volgende keer een witte kerst.
Lieuwe Strikwerda

Composteercursus 2009 te Peize
‘GFT scheiden is helemaal niet beter voor het milieu’.
‘Gescheiden inzamelen en composteren heeft een milieueffect dat vergelijkbaar
is met afvoeren en verbranden van normaal huisvuil. Voor het milieu maakt
het dus niet uit of GFT-afval gescheiden wordt aangeleverd’. Aldus sommige
milieupessimisten.
Deze stelling zou waar zijn als groenafval verbrand of gestort zou worden.
Centraal verwerken tot compost levert al een aanzienlijke milieuwinst en een
goed bijproduct op, maar zelf composteren is het allerbeste voor het milieu. Als
je bedenkt dat ruim 50% van alle huishoudelijk afval GFT is, dan kan een kind
begrijpen dat dit enorm scheelt in de transportkosten. Bovendien voorkomt het
verlies aan waardevol organisch materiaal. En dat laatste blijken steeds meer
mensen door te hebben. Zo was ook de composteercursus van 14 november
2009 te Peize vol bezet (46 deelnemers).
We ontdekten dat composteren niet alleen leuk, maar ook zeer nuttig is en de
kwaliteit van de tuingrond sterk verbetert. Na enige tijd worden de planten
gezonder, is de vochtregulerende werking van de grond verbeterd en blijkt de plant in staat zelf ziekte en vraat
beter te kunnen bestrijden in plaats van geholpen te moeten worden door enge insecticiden en gifmengseltjes.
De gemeente Noordenveld is zich bewust van alle voordelen die het composteren door de individuele burger
oplevert en subsidieert dan ook graag de benodigde compostvaten en betaalt bovendien de koffi e tijdens de cursus.
Het boekje ‘composteren moet je leren’ (te verkrijgen bij werkgroep Milieu) had bij nader inzien ‘composteren is
niet moeilijk’ moeten heten. Immers; het composteerproces is volstrekt natuurlijk en bestond al ver voor de mens
dit aardrijk betrad.
Waarom dan deze cursus?
Wel, omdat de mens de vreemde eigenschap bezit overal een puinhoop van te kunnen maken.
Om je heen kijkend lijkt het soms wel of de natuur onze vijand in plaats van onze vriend en bondgenoot is. Met
allerlei gifstoffen en een scala aan moorddadige machines wordt de natuur te lijf gegaan. Daarbij wordt waardevol
materiaal vernietigd en verbrand en dat helaas niet alleen in ons land. Zo is het in grote delen van straatarm Afrika
nog steeds de gewoonte graslanden af te branden bij regenverwachting in plaats van dit materiaal te composteren.
Tot overmaat van ramp wordt dan van het schaarse geld ook nog eens kunstmest gekocht om het verlies aan
voedingsstoffen goed te maken.
Cruciaal bij het compostproces is de regenworm.
“Slechts weinig andere dieren hebben een zo grote betekenis voor de geschiedenis van de aarde als dit zo eenvoudig
georganiseerd wezen." (Charles Darwin)
- 21 -

Al gravend door de aardkorst verorberen zij door bacteriën reeds halfverteerd organisch materiaal zoals half vergane
blaadjes, zaden, micro-organismen en resten van allerlei dieren en scheiden een grote hoeveelheid uitwerpselen uit,
de feitelijke compost.
Dit goed verteerde materiaal is luchtig van samenstelling en voedzaam voor planten. De grond wordt beduidend
beter van structuur, kruimelig en sterk vochtregulerend. Precies wat elke boer en tuinier zich wenst.
Mulching
Een prima manier om (moeilijk composteerbaar) organisch materiaal zoals gras, blad, houtsnippers, stro en dergelijke
te verwerken is middels ‘mulching’. Deze methode om de grond met stro ( Engels: Mulch) te bedekken werd vooral
toegepast in de tropen om de bodem tegen uitdrogen en erosie te beschermen.
Voordelen van mulchen:
- Veel gewassen, o.a. bladgroenten en kool gedijen uitstekend.
- De bodem blijft vochtig en slaat niet dicht door regen.
- Sproeien tijdens droogte wordt overbodig.
- Het bodemleven ontwikkelt zich uitstekend.
- De grond wordt humusrijk en gaat als het ware ‘ademen’.
- Onkruidgroei wordt belemmerd indien de laag dik genoeg is.
- Het probleem van waar met het gazongras te blijven is opgelost.
Een natuurgidsencursus in Roden?
Ja, dat hopen we wel. Als deze Puur Natuur bij u in de bus valt, hopen we zeker te weten of zich voldoende cursisten
hebben aangemeld. Er moeten zich ten minste 25 mensen hebben ingeschreven. Anders kan het fi nancieel niet uit.
Onze afdeling zit te springen om nieuw kader voor de gidsenwerkgroep, maar ook voor andere werkgroepen kan
het nieuwe enthousiaste leden opleveren. Ook IVN-afdelingen in de regio zouden er hun voordeel mee kunnen
doen. Daarom vestig ik hier uw aandacht op onze doelstelling om een natuurgidsencursus te kunnen starten. Hebt
u zelf interesse kijk dan eens op de website van onze IVN-afdeling www.ivn-roden.nl. Het kan ook zijn, dat u in
uw kennissenkring of familie iemand weet, die veel belangstelling heeft voor de natuur en daar ook wel actief bij
betrokken wil zijn. Attendeer hem of haar op deze unieke kans. Er worden maar weinig natuurgidsencursussen
gegeven omdat het een hele opgave is voor een afdeling zoiets te organiseren.
Onze ervaring is dat als iemand bezig is met de cursus, ook al moet je er wel de tijd voor hebben, het enthousiasme
bij elke bijeenkomst groeit. De vijftien excursies, die in de cursus verweven zijn, zijn daar vooral debet aan. Je leert je
omgeving bekijken door de ogen van deskundige natuurliefhebbers. Dus meld u aan of werf een cursuslid voor ons.
- 22 -
Gerard Borren
Lieuwe Strikwerda

PuurNatuur-lezing in maart
In het eerste kwartaal van 2010 staat weer een traditionele PuurNatuur-avond gepland met als activiteit een lezing
voor leden donateurs en algemeen publiek. Het onderwerp van de lezing (in de vorm van een PowerPoint-Presentatie)
is: ‘Strand is meer dan zand’. De lezing wordt gegeven door een van onze eigen leden, Gerard Janssen. Dat de lezing
van Gerard juist over ‘strand’ gaat is eigenlijk op zich niet zo vreemd, want in ‘specialistische kringen’ wordt hij alom
geroemd om zijn deskundigheid op dat gebied. Hij houdt zich namelijk als één van de weinigen in de wereld bezig
met de natuur van het strand en de brandingzone. Om die reden wordt hij in ons land ook wel de ‘strandprofessor’
genoemd.
Gerard is geboren in 1953 in Amsterdam. Tijdens zijn opleiding Biologie aan de Universiteit van Amsterdam deed
hij o.a. ervaring op bij het Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee, bij het Zoölogisch Instituut Artis en de
Wageningen Universiteit. Na deze opleiding is hij gepromoveerd aan de VU Amsterdam op een onderwerp over de
erfelijkheid van levensgeschiedeniskenmerken bij bosbewonende insecten. Gerard was vele jaren in verschillende
functies werkzaam bij het Rijksinstituut voor Kust en Zee. Hij was enkele jaren hoofd van de afdeling biologisch
onderzoek Waddenzee. Hij was betrokken bij projecten over de gaswinning in de Waddenzee, de Afsluitdijk, mossel-
en kokkelvisserij, windmolenparken op zee. Thans is hij parttime aangesteld bij de VU Amsterdam als bijzonder
hoogleraar Ecologie van de Zandige Kust en het Waddengebied. Daarnaast is hij werkzaam als ecologisch adviseur
bij de Waterdienst van Rijkswaterstaat, waar hij onder meer adviseert over het opstellen van het beheerplan Natura
2000 voor de Noordzee-kustzone en het Waddengebied. Prof. Dr. Gerard Janssen is lid van enkele (internationale)
commissies, waaronder de Internationale Raad voor Zeeonderzoek.
Op deze plaats wil ik de lezer graag verwijzen naar het inleidend artikel van Gerard Janssen elders in deze PuurNatuur,
met als titel: ‘Strand is meer dan zand’.
De PuurNatuur-lezing wordt gehouden op woensdag 3 maart 2010, zaal ‘De Deel’ aan de Brink te Roden.
Aanvang: 19.30 uur (einde ca. 22.00 uur).
Iedereen is van harte welkom, de toegang is vrij.
Graag tot ziens!
Felix van Dooren
- 23 -

Activiteitenpagina 2010
13 februari 10.30 uur
Vasaliswandeling, wandeling
met gedichten.
Vertrek parking de Borgen aan
de Woldzoom te Roden.
•
20 februari 9.00 uur
Vogelexcursie naar het Lauwersmeer.
Vertrek vanaf de Brink te Roden.
•
3 maart 19.30 uur
PuurNatuur-lezing: ‘Strand is meer dan
zand’, door Gerard Janssen (zie elders in
dit blad). De Deel aan de Brink te Roden.
•
7 maart 11.00 tot 16.00 uur
HDL-fi etstocht o.l.v. IVN-gidsen.
Kleibosch en omgeving,
i.h.k.v. ‘Have en Goed’.
Opgave noodzakelijk tel: 0592 313552.
•
17 maart 19.30 uur
Maand-fi etstocht.
Werkgroepavond van de Vogelwerkgroep.
Onder anderen vogelgeluiden van het
Mensingebos door Minte Mulder.
Volkstuinvereniging Vrije Tuinders
tegen over de Gamma.
•
20 maart 10.00 – 12.00 uur
Cursus Biologisch Tuinieren.
Volkstuinvereniging Vrije Tuinders
tegen over de Gamma.
27 maart 8.00 uur
Vogelexcursie Mensingebos en
eerste telling van de broedvogels.
Vertrek vanaf de Brink te Roden.
•
14 april 19.30 uur
Werkgroepavond van de Vogelwerkgroep.
Voorbereiding excursie
Lauwersmeer, onderwerp Steltlopers
door Jannie Mulder e.a.
Volkstuinvereniging Vrije Tuinders
tegen over de Gamma.
•
23 april 10.00 uur
Excursie met de Paddestoelenwerkgroep
naar de Slotplaats te Bakkeveen.
Vertrek vanaf de Brink te Roden.
•
27 april 19. 00 uur
Avondexcursie met de Vogelwerkgroep
naar het Fochteloërveen.
Onder voorbehoud vanwege
weersomstandigheden.
Zie aankondiging op website.
Vertrek vanaf de Brink te Roden.
•
13 mei 6.00 uur
Traditionele dauwtrapwandeling
op Hemelvaartsdag.
Voor vertrek zie www.ivn-roden.nl.
•
22 mei 14.00 uur.
De gidsenwerkgroep heeft een
Natuurganzenbordspel georganiseerd
voor kinderen en ouders.
Voor vertrekpunt zie www.ivn-roden.nl.
- 24 -
29 mei 8.00 uur
De vogelwerkgroep maakt rondje
Lauwersmeer.
Vertrek vanaf de Brink te Roden.
•
16 juni 19.00 uur
Avondexcursie met de Vogelwerkgroep
naar de Kollumerwaard.
Vertrek vanaf de Brink te Roden.
•
4 september 8.00 uur
Met de Vogelwerkgroep naar
Schiermonnikoog.
Vertrek vanaf de Brink te Roden.
•
15 september 20.00 uur
Cursus Biologisch Tuinieren
(i.s.m. IVN-Norg).
Café Zwanenburg te Norg.
•
23 september 19.30 uur
Werkgroepavond van de
Vogelwerkgroep.
Programma nog niet bekend.
Volkstuinvereniging Vrije Tuinders
tegen over de Gamma.

Contacten
Werkgroep
Amfibieën en reptielen
Aaldrik Pot
0592 614687
PuurNatuur
Jannie Mulder & Aaldrik Pot
050 5010740
Flora
Immy Boonstra
050 5015577
Gidsen
Lieuwe Strikwerda
050 5019649
Informatie over:
Uilen
Koen Vogt
050 5014559
Zoogdieren
Aaldrik Pot
06 51453305
PuurNatuur-avonden
Felix van Dooren
050 5032955
Jeugd
Dea Smith
050 5013986
Milieu
Gerard Borren
050 5015009
Paddestoelen
Cees Koelewijn
050 5010740
Planologie
Henk van Zon
0592 656337
Natuurwerkdag
Ed Nijhof
050 5019606
WetlandWacht Leekstermeer
Wim van Boekel
050 5567406
Steenbergerloop
Lieuwe Strikwerda
050 5019649
Vleermuizen
Marjan van Oosten
050 3144605
Vlinders en libellen
Minko van der Veen
050 5015520
Vlindertuin
André Vermeer
050 5015365
Secretariaat:
Zijpendaal 86
9301 WH Roden
050 5015577
www.dekrant-info.nl
Vogels
Eric Dusseljee
050 5010024
Koen ten Cate
050 5715985
Website
Jannie Mulder
050 5010740