De Asdonken van Taxandria - Verasdonck

De Asdonken van Taxandria
Deze Asdonken lagen aan oost-west en noord-zuid lopende handelsroutes van de voormalige
Romeinse provincie Germania Secunda. Het gebied noordelijk van de rivieren Demer en Jeker
en westelijk van de Maas omvatte de gouw Taxandria, dat onderverdeeld was in drie
graafschappen: Rode, Loon en Strijen. Taxandria bestond als bestuurseenheid tot einde 10de
eeuw en omvatte toen de huidige Nederlandse provincie Noord-Brabant en de Belgische
provincie Limburg. Tussen de waterloop van de Nete en de Schelde lag de gouw Rien (pagus
Renensium), wat ongeveer overeenkomt met de huidige provincie Antwerpen. Ten zuiden van
de Jeker en de Demer lagen de gouwen Haspen en Hene. Vijf Asdonken lagen op een grens of
grensgebied van Taxandria en één Asdonk lag aan de Rijn bij de Karolingische burcht
“Rynberg”, waar de Romeinse heirbaan een splitsing had naar de Maas. Ook in dit gebied
tussen de Rijn en de Maas, werd in die tijd een Sallisch dialect gesproken, later bekend als
“Brabants”.

I De Asdonk in Rixtel op de grens met Bakel, niet ver van Vlierden, waar ooit de enige
Romeinse tempel in het Peelgebied lag. In de 8 ste eeuw ontstond hier een kerkelijke grens
tussen de bisdommen van Trier en Luik. De landgoederen behorende bij deze Asdonk lagen
zowel in Rixtel als in Bakel, dat toen een bekende pleisterplaats was van zowel hofmeijer
Pepijn als Keizer Karel de Grote. De kerkelijke grens liep dus dwars door het domein. De
noord-zuid Kempenroute liep door tot aan de Maas bij Rossum. Deze Asdonk post was in de
14 de eeuw in het bezit van de Heer en ridder de Roovere.
II Ook de grens tussen de vorstendommen Kurköln en Moers liep dwars door het erf van de
Asdonk bij Rheinberg, die aan de handelsweg lag tussen Rheinberg en Venlo. Op verzoek van
de aartsbisschop van Keulen vestigde de riddes van Asdonk rond 1050 op deze Asdonk om zo
beter toezicht te hebben op de toevoer van goederen voor de wederopbouw van de toen 300
jaar oude Karolingische burcht Rynberg. Op deze meest Oostelijke Asdonk heeft het
riddergeslacht tot aan 1265 gewoond. De laatste ridder van Asdonk, Hendrik, overleed in
1258 na een zware verwonding bij een toernooi in Keulen. Zijn weduwe Luitgarda van
Vrymersheim verkocht dit Landgoed in 1265 aan het klooster Kamp. In 1147 was Stromör,
het oostelijk gedeelte van het orginele Asdonk domein verkocht aan het klooster Deutz.
III De grens tussen de Belgische provincies Limburg en Brabant, even ten noorden van de
stad Diest, loopt dwars door het erf van De Asdonk bij Diest. Dit was ooit de grens tussen de
gouwen Taxandria en Hene. Dit Asdonk domein besloeg landerijen tussen Deurne,
Engsbergen en Molenstede op de oostflank van de meest noordelijke Hagelandse heuvel
“Dassenaarde”. Deze meest zuidelijke Asdonk lag aan het begin van de zuid-noord
Kempenroute. De eerste vermelding van eigenaren van deze Asdonck gaat helaas niet verder
terug dan eind 12 de eeuw. Alle eigenaren van deze Asdonk waren aristocraten tot heden toe.
Bijna 300 jaar land hebben de prinsen van Nassau, tussen 1497 en 1793, het landgoed in hun
bezit gehad. Vanaf de Romeinen tot na de Karoligische periode was hier een tolpost, waar de
ridders van Asdonk vóór 1050 vermoedelijk hun hoofdzetel eerst hebben gehad.
IV De Asdonk in Leopoldsburg ligt aan de grens tussen de Belgische provincies Limburg en
Antwerpen. Deze grens bestaat al vanaf het begin van de middeleeuwen (400 – 700 AD)
tussen de gouwen Taxandria en Rien. Het landgoed strekte uit tot over de grens, want in de
aangenzende gemeente Oostham, in het bosgebied, is een oude onverharde landweg: de
Asdonkstraat. Ook interessant te weten dat de kerktoren van de Onze-Lieve-Vrouw
Geboortekerk in Oostham dateert uit de 10e eeuw en is daarmee de oudste bestaande
kerktoren van de Benelux. Een aanwijzing van vroegere activiteiten in een regio dat sinds het
begin van de 19 de eeuw volledig in het teken stond van het Belgische leger. Deze meest
westelijke Asdonk lag aan de zuid-noord Kempenroute, waar een weg afsplitste naar
Antwerpen. Tussen de Asdonk en Postel, waar in de 12 de eeuw een Norbertijnen abdij werd
gesticht, was een 22 km lange samenvoeging van de noord-zuid Kempenroute en de
noordelijke Antwerpen-Maas route, zodat de abdij te Postel daarna een belangrijk
knooppunt werd in het graafschap Loon.
V De Asdonk, op de grens tussen Kessenich, Neeritter en Thorn was een typische donk in
een regelmatig door de Maas overspoeld gebied. Het was een tolpost bij de Romeinse tempel
Casiniacum aan de Maas. Vanaf deze centraal gelegen Asdonk liep een de oost-west

Kempenroute tussen de Maas en Antwerpen. De grens tussen Taxandria en de Maasgouw
liep dwars door de Asdonk. Later in de 14 de eeuw nog vermeld bij een grensgeschil tussen de
heerlijkheden Kessenich, Neeritter en Thorn. Het was een belangrijke tolpost tot aan de
stichting van het klooster in Thorn, einde 10 de eeuw, waarna de economische betekenis van
deze Asdonk snel achteruit is gegaan. In de periode dat de Vikingen de regio belaagden lag
Kessenich nog aan de Maas. Deze Asdonk tolpost die halverwege de route lag tussen de
Asdonk in Rheinberg en die van Molenstede, werd in de 11 de eeuw in bezit genomen door de
graaf van Kessenich om zo de bouw van zijn motteburcht te financieren.
VI De Asdonk in Veghel is de meest noordelijke Asdonk aan de westflank van de Aa in het
noordelijke gedeelte van Veghel. Hier eindigde de beveiliging van de Kempenweg. De rest van
de route naar Dorestad in het Friezenland ging over de Maas en Waal bij Grinnis (Rossum),
door de Betuwe tot aan de Rijn. Veghel was niet veilig vanwege de vele invallen van de
Friezen, later ook de Noormannen, zodat daar alleen een tolpost heeft gestaan, zonder
burcht of pleisterplaats. Deze Asdonk post lag eigenlijk niet aan een grens maar in een
grensgebied dat in de 8 ste – 10 de eeuw veelvuldig werd opgeëist en betwist door diverse
landheren. In de 11 de eeuw kwam het gebied onder controle van de heren van cuyck. Deze
Asdonk verloor al gauw haar originele rol en moet deze tolpost ruim vóór 1000 zijn
opgegeven. In 12 de eeuwse cijnsboeken, werd vermeld dat deze Asdonk vóór 1190 direct
cijnsplichtig was aan St Oedenrod, waar de graven van Rode hun burcht hadden.
Na Karel de Grote kwam Taxandria onder bestuur van keizer Lotharius. Het centrale gezag
van Lotharingen was zwak, waardoor lokale oorlogen de regionale machtsverhoudingen
veranderde. De graven en landheren hadden ook nog een tactische huwelijkspolitiek om via
vererving hun macht uit te breiden, dat weer nieuwe oorlogen uitlokte om hun vermeende
rechten op gebieden op te eisen. Onderlinge oorlogen en “ongehoorzaamheid” aan de
(Duitse) keizer bleef voortduren in de 11 de eeuw. Vooral omdat juist de landheren tussen de
Maas en de Schelde, zich weinig van de keizerlijke decreten aantrokken en rustig hun eigen
gang gingen, werd Aartsbisschop van Keulen Herman II tot hoofd van de militaire macht
benoemd in 1046. Hij bleef dat tot 1051. In die Periode hebben de ridders van Asdonk zich
op hun landgoed bij Rheinberg gevestigd. De ridders van Asdonck waren toen dus al 300 jaar
ridders van de krijgsmannen stand. De aartsbisschop kreeg toen de ruim 300 jaar oude
Karolingische veste Rynberg, met bijbehorend gebied, door een schenking van de graaf van
Kleve, omdat de graaf het onderhoud niet kon bekostigen. De Ridders van Asdonk kregen
toezicht op de aanlevering van goederen voor de herstelwerkzaamheden van de burcht.
Dit was ook de tijd dat de wereldlijke macht en invloed van het graafschap Loon in het
kerkelijke centrum Luik/Tongeren snel groeide. Mede daarom ook dat de band tussen de
diverse Asdonken aan de grenzen van het opstandige graafschap Loon en die te Rixtel en
Rheinberg werd verbroken, nadat de Asdonk bij Bij Kessenich door de lokale heer in beslag
was genomen. Het graafschap Loon werd uiteindelijk geanexeerd door het prinsbisdom Luik,
zodat de Asdonk bij Diest waarschijnlijk rond die tijd al was verkocht.
Voordat Rheinberg stadsrechten kreeg in de 13 de eeuw, zijn de ridders van Asdonk vaak
vermeld in de voorgeschiedenis van die plaats.
De ridder Giesbert van Asdonk was, samen met de Ridder van Eijl en de ridder van
Millendonk, getuige bij de oprichting van het Cisterciënzer klooster “Kamp” bij Rheinberg op
25 januari 1123, toen de eerste 12 monniken door de bisschop van Keulen, Frederik I von

Schwarzenberg, werden gezegend. Ridder Jacobus van Asdonk werd vermeld in 1147 toen
hij het gebied Stromoers verkocht aan de benedictijner abdij Deutz (in Keulen) om zo zijn
kosten voor de kruistocht te kunnen betalen. Later in 1256 verkocht Abdij Deutz dat gebied
door aan het klooster Kamp. Ridder Hendrik van Asdonk was getuige bij deze transactie.
Ridder Hendrik van Asdonk, de laatste ridder in een reeks van minstens 15 generaties van
het geslacht Asdonk, was enige maanden na een zware verwonding op een toernooi in
Keulen in 1258 overleden. Omdat de jonge weduwe Luitgarda, dochter van ridder van
Friemersheim nog geen 27 jaar oud was, werd ze onder voogdij gesteld van Gerardus i
Prego, die vanaf die tijd als hoofdbewoner van het landgoed de Asdonk bij Rheinberg was
geregistreerd. In 1260 verkocht Luitgarda dit landgoed aan het cisterciënzer klooster Kamp
voor zoveel geld dat de eerste keurvorst en aartsbisschop van Keulen, Kunrad von
Hochstaden, dit moest goedkeuren. Luitgarda’s twee oudste zoons, Jacobus en Johannes,
tekenden de verkoopakte mee. In 1265 werd de verkoop in Rheinberg bevestigd en vertrok
Luitgarda naar Rixtel, het laatste landgoed van de ridders van Asdonk. Haar oudere zoons
Johannes en Jacobus bleven in de buurt van Rheinberg. Jacobus kocht een landgoed in
Budberg en Johannes in Xanten. Zij zijn de stamvaders van de “Asdonk” takken in Duitsland.
Hun jonger broers Gottfriett en Hendrik van Asdonk kochten landgoederen in Beuningen en
in Breda.
Literatuur:
- “Vita Karoli Magni imperatori”, Nederlandse vertaling 1955
- R. Van de Ven, ‘1000 jaar watervoorziening in Diest’ (1997)
- “Diestsche Cronycke” van de middeleeuwen
- “het Domein en zijn Meesters” in Oost-. Jrg 10 (1973) p 44-49 Heren van Groot Asdonck
(Vanderwaeren, Silvain Irenaeus Luis)
- De volksverhaalcollectie van het Seminarie voor Volkskunde K.U.Leuven /
NARRATOLOGIE Historisch perspectief. K.C. Peeters, ‘Sagenonderzoek aan de Leuvense
universiteit’, Volkskunde 61 (1960) 11-20
- S. Top, ‘Van motief en type tot de studie van context en repertoire - Het (Leuvense)
volksverhaalonderzoek nu’, Volkskunde 80 (1979) 99-128
- drs. Bas Aarts Texandrië, van omstreden gouwbegrip naar integratie in het hertogdom1
(1992) Tilburgse Historische Reeks
- OTTEN, Ad— De vestiging van de Duitse Orde in Gemert. 1200-1500 Gemert, De
Kommanderij Gemert, 1987
- 800 jaar Aarle-Rixtel; Van Ricstelle tot Aarle-Rixtel / J. Coenen / studiezaal RIC Helmond
- De Geschiedenis van Brabant, van hertogdom tot heden. Waanders Uitgevers. ISBN 90-
8526-101-5. Onder redactie van Prof.em.dr. R. van Uyten, Prof.dr C. van Bruneel, Prof.dr.
A.M. Koldeweij, Prof.dr. A.W.F.M. van de Sande, Drs J.A.F.M. van Oudheusden.
- Het Graafschap Loon (11 de -14 de Eeuw) Ontstaan, Politiek en InstellingenVan Gorcum-
Assen ISBN 9023202627 / Dr J. Baeten
- B.W. Beemers “Beuningen in oude Ansichten (Toen Boekje) uitgeverij Europeesche
Bibliotheek (1991)
- Werkgroep Beuningse Straatnamen, © Gemeente Beuningen, 1998 “De Geschiedenis
ligt op straat” druk: WNO Grafische Industrie Nijmegen
- H. Vannoppen: In en om de molen in Midden-Brabant, Midden-Brabant, 1988, 3 de jg
zomerrnummer

- W. Rijk: Over molenijzers in wapenschilden, Ons Heem, 1971
- H.W.M.J. Kits Nieuwenkamp: Encyclopedie van de heraldiek, Elzevier Pocket, A.37, 1961
- “Kronieken van Breda” tot 1811
- Handboek der wapenkunde J.B. Rietstap (1857)
- Tilburgse Historische Reeks Jaargang 1992 uitgave 1, Pagina 8-42. Texandrië, van
omstreden gouwbegrip naar integratie in het hertogdom/ Hoofdlijn en vraagtekens (drs.
Bas Aarts)
- Kloster Kamp Geschichte und Gegenwart von Erich Willicks &Pater Georg O. Carm. 2000
Eigenverlag Kloster Kamp
- “Beitrage zur Geschichte des Gutes Asdonk in Ortsteil Rossenray der stadt Kamp-Lintfort”
(fast schon ein nachruf) in: Der Niederrhein jahrgang 60 Heft 4 October 1993 (Jurgen
Kwiatkowski:)
- Dr. Georg Geisbauer, O. Carm., Kloster Kamp, seine Äbte und Filiationen; Die Kamper
Chronik (Eigenverlag Kloster Kamp), Kamp-Lintfort 2002
- Kevelaer, Butzon und Bercker 1985. 388 S. : Ill., Kt., Orig.-Broschur, 4° Veröffentlichungen
der staatlichen Archive des Landes Nordrhein-Westfalen : Reihe C, Quellen und
Forschungen ; 22 ISBN: 3-7666-9431-6.
- “Die Abtei Camp am Niederrhein”, Geschichte des ersten Cistercienserklosters in
Deutschland (1123 - 1803), Moers O. J. Mathias Dicks,
- Rheinberg - eine kleine Geschichtsbetrachtung von Dr. Ulrich Springorum "Der
Niederrhein", 55. Jgg., Okt. 88, Heft 4
- Budberg und Rheinberg feieren die erste urkundliche erwahnung vor 1000 Jahren von
Sabine Sweetir und Claudia Hochstein von Rheinberg Stadtarchiv, Jahrbuch Kreis Wesel
2003
- Die Sakularisation der Abtei Kamp von Pater Georg Geisbauer O. Carm. 2003 Eigenverlag
Kloster Kamp
- Kloster Kamp Die Alte Bibliothek von Pater Georg O. Carm. 2006 Eigenverlag Kloster
Kamp
- Kloster Kamp Seine Abte und Filiationen, Die Kamper Kroniek von Pater Georg O. Carm.
2002 Eigenverlag Kloster Kamp